Naam leerling:

KENNEN EN
KUNNEN
Scheldwoorden qua
vorm typeren,
boodschappen
verbloemend
overbrengen, uitleg
vorming scheldwoorden,
mechanismen van
scheldwoorden (tekst),
betekenis van de geziene
scheldwoorden,
begrippen eufemisme en
dysfemisme uitleggen.
K. Laurijssen
4TAC

Scheldwoorden, eufemisme en dysfemisme

Taalgebruik
Inleiding
Vloeken en scheldwoorden: je gebruikt ze of je vervloekt ze. Fascinerend zijn ze hoe dan ook: ze geven
inzicht in de samenleving, in onze geschiedenis, en in de werking van ons taalbrein.1

Wanneer vloeken of schelden jullie wel eens? Noteer hieronder.

Wat is jouw scheldwoorden top 3?

1.
2.
3.

1
https://www.atlasvandenederlandsetaal.com/content/leer-slimmer-schelden-en-vaardiger-vloeken

1
Vorming van scheldwoorden
Scheldwoorden ontstaan niet zomaar. Ga a.d.h.v. de onderstaande woordzoeker op
zoek naar de 18 scheldwoorden die de woordenzoeker bevat.

Onderverdeel hieronder de gevonden scheldwoorden in categorieën. Bekijk de woorden aandachtig en zet

ze in het juiste kader. Motiveer je keuze!
ENKELVOUDIGE AFGELEIDE SAMENGESTELDE
SCHELDWOORDEN SCHELDWOORDEN SCHELDWOORDEN
Motivatie: Motivatie: Motivatie:

2
Enkelvoudige scheldwoorden
Een enkelvoudig scheldwoord kan je niet opsplitsen in verschillende woorden die een eigen betekenis
hebben. We noemen dit ook een grondwoord. Ze hekelen vaak een gebrek.

Bijvoorbeeld: lul, oen, trut, …

Binnen de enkelvoudige scheldwoorden kennen we nog twee categorieën:

 scheldwoorden over personen: lul, eikel…
 scheldwoorden over dieren: aap, kalf, ezel…

Oefening enkelvoudige scheldwoorden

De enkelvoudige scheldwoorden kan je opdelen in twee categorieën: scheldwoorden

over personen en scheldwoorden over dieren.

a) Personen
Onze scheldwoorden zijn nog niet aangepast aan het genderneutraal taalgebruik waar momenteel
naar gestreefd wordt. Ga op zoek naar uitsluitend mannelijke of vrouwelijke scheldwoorden en
noteer ze in de onderstaande tabel. Geef voor beide geslachten een vijftal voorbeelden.

Mannelijk Vrouwelijk

3
 b) Dieren en andere wezens
Welke namen van dieren of wezens kunnen als kwetsend worden ervaren? Noteer een vijftal van deze
scheldwoorden hieronder. Overleg eventueel met je buur voor extra inspiratie.

Afgeleide scheldwoorden
Afgeleide scheldwoorden zijn scheldwoorden die afgeleid zijn van een grondwoord (bijv. een
werkwoord of een ander zelfstandig naamwoord). Zij wijzen op een toestand of een activiteit.

Bijvoorbeeld: gierigaard, schooier, stommeling,…

De woorddeeltjes die je aan het grondwoord plakt, noemen we affixen. Die woorddeeltjes hebben geen
eigen betekenis, maar dragen wel bij tot de betekenis en brengen bepaalde nuances aan!
 Als je ze voor een woord kan plakken, zijn het …………………………...
 Als je ze achteraan kan toevoegen, spreek je van ………………………….

Verklaar de woorden nuances en genderneutraal:

Oefeningen afgeleide scheldwoorden

a) Zoek voor elk achtervoegsel 1 of 2 passende scheldvoorbeelden.
-aar

-aard

-er

-erd

4
Samengestelde scheldwoorden
Samengestelde scheldwoorden zijn scheldwoorden die bestaan uit twee of meer grondwoorden. Ook
samengestelde scheldwoorden kunnen wijzen op een toestand of een activiteit.

De betekenis van de samengestelde scheldwoorden wordt bepaald door het tweede lid (kernwoord). Op
basis hiervan kan je deze scheldwoorden verder onderverdelen in drie groepen:
 het kernwoord is een persoonsnaam: zagevent, boerentrien,…
 het kernwoord is een diernaam: brombeer, smeerpoes,…
 het kernwoord is een zaaknaam: vuiltong, lamzak,…

Oefeningen samengestelde scheldwoorden

a) Zoek het kernwoord van het scheldwoord dat begint met:
 fliere…………………
 herrie……………….
 kwak…………………
 muggen………………
 mieren………………..
 potten………………
 zondags…………….
 tam……………………

b) Omgekeerd: zoek een scheldwoord waarvan het kernwoord luidt:

 ………………..drijver
 ……………… pees
 ………………….maker
 …………………prater
 …………………roller
 …………………weter
 …………………zuiger

5
 c) Welk dier zoeken we? d) Welk lichaamsdeel?

 geld……………  war…………
 uils……………  melk……………
 zonde…………  flap…………..
 bel…………  blaas…………
 drift………….  wijs…………..
 slodder…………  slaap…………
 boeken…………  ziele……………
 brom…………  snot …………….
 bak………….
 steen……………
 brul……………

Moeilijke scheldwoorden? Schrijf hier enkele scheldwoorden op die je niet begrijpt en zoek de betekenis
op.

6
Vloeken: vroeger en nu
Lees tekst 1 – ‘We vloeken anders dan vroeger’ (pagina 8) en beantwoord
onderstaande vragen.

1) Waarom vloeken we?

2) Hoe verklaar je de verschuivingen van onze vloeken en scheldwoorden?

3) Verklaar de oorsprong van het vloeken en schelden bij ons.

4) Toon met nog 3 voorbeelden aan dat vloeken inderdaad cultureel bepaald is.

 …

 …

 …

EXTRA: In Denemarken is het ergste scheldwoord røvbanan, wat 'kontbanaan’ betekent. In Griekenland
staat malakas (klootzak) op nr. 1. Ken je zelf nog vloeken uit andere talen?

7
TEKST 1
‘We vloeken anders dan vroeger’
Welke vloek roept u uit als u het vlees op de barbecue tot as hebt laten verpieteren? Is het iets met
God, met schijt of met kanker? “Tegenwoordig vloeken mensen vooral om hevige emoties uit te
drukken”, stelt prof. Piet van Sterkenburg vast. “Daarbij maakt God steeds meer plaats voor
ziektes en Engelse fucks.” Vloeken Vlamingen anders dan Nederlanders? Vloeken vrouwen minder
dan mannen? En hoe lang doen we dat eigenlijk al? Taalschrift luistert met rode oortjes.
Wat zegt de wetenschap over vloeken? Kan ze verklaren waarom we dat zo vaak doen?
Piet van Sterkenburg: “Een vloek is eenvoudigweg een ventiel om agressie kwijt te geraken en om ons
emotioneel te ontladen. Vloeken is nu eenmaal de taal voor de primaire emoties. Een vloek is
tegenwoordig een tussenwerpsel geworden. Als ik geïrriteerd ben omdat ik mijn trein heb gemist, gooi ik
shit of fuck op het perron. Kinderen denken niet aan de oorspronkelijke betekenis van die woorden. In
deze spontane uitingen komt bovendien je thuistaal naar boven. Als ik op mijn sterfbed zal liggen en
verrekken van de pijn, zal ik vloeken in het West-Brabants: nondedju…”
Bestaan er bij het vloeken culturele verschillen?
Piet van Sterkenburg: “In de Scandinavische landen vloeken ze veel minder met woorden uit de
godsdienst. Ze gebruiken er onweer, bliksem en donder als inspiratie. De natuur heeft er een grote impact.
In Zuid-Europese landen als Portugal, Spanje, Griekenland en Italië gebruiken ze veelvuldig de Madonna.
In Duitsland vloeken ze hoofdzakelijk met scheisse, arschloch… De Engelsen hebben het gedurig
over damn. Mensen gaan steeds meer op reis en daardoor ontstaan er verschuivingen. Hele hordes gaan
met vakantie naar Curaçao bijvoorbeeld. De taal zit er onder Spaanse invloed. Wie thuis in de kroeg wil
laten horen dat hij een man van de wereld is, haalt uit met coño.”
Waar komt het vloeken vandaan?
Piet van Sterkenburg: “De vloek is oorspronkelijk een toverwoord, een magische formule. Het was een
machtsmiddel van mensen met een magische kracht, zoals priesters, tovenaars en magiërs. Ze konden
bijvoorbeeld in de Romeinse tijd de vijand naar de goden van de onderwereld vervloeken. Binnen onze
cultuur moet je de oorsprong gaan zoeken bij het werkwoord zweren en het gerecht. Een getuige of
beschuldigde kon de garantie van God inroepen door in Gods naam te zweren of bij God zelf. De
beklaagde vraagt God garant te staan voor zijn goede trouw. Hij stelt zich zelfs bloot aan de goddelijke
woede in geval van een meineed, zoals geformuleerd in de moeder van alle vloeken God verdoeme mij als
ik de waarheid niet spreek.”
Maar tegenwoordig verwijzen we dus steeds minder naar godsdienst in ons vloekgedrag.
Piet van Sterkenburg: “Eigenlijk moeten we de definitie van vloeken bijstellen. In de huidige cultuur van
toenemend ongeloof wordt vloeken als begrip steeds leger. Wij koppelen er nu een nieuwe betekenis aan.
Het is een woord dat heftige of minder heftige emoties met een bepaalde intensiteit uitdrukt en dat vaak
het karakter aanneemt van een uitroep, tussenwerpsel of stopwoord. Krijg de piktyfus hoef je dus niet
letterlijk meer te nemen.”
Taalschrift: “Algemeen verwijzen we dus steeds minder naar godsdienst in ons vloekgedrag?”
Piet van Sterkenburg: “Onze samenleving ontkerstent. De vertrouwde christelijke God van Nederland en
Vlaanderen verdwijnt uit beeld. Het aantal mensen dat gelooft in de God van de bijbel kalft af. De
gelovige meerderheid van de jaren dertig is tegenwoordig veranderd in een minderheid.”

8
Vloeken of schelden?
Het Groot Vlaams Vloekboek
In 2018 brachten twee taalwetenschappers, Marten van der Meulen en Fieke Van der
Gucht, Het Groot Vlaams Vloekboek uit. Naar aanleiding van die publicatie was
Fieke te gast in de praatshow Van Gils en Gasten. (Van Gils en Gasten, uitgezonden op
10/09/2018)
Bekijk het videofragment (tot 2:40) en beantwoord de bijhorende vragen.
https://onderwijs.hetarchief.be/item/pv6b29fp92
1) Wat is het verschil tussen schelden en vloeken?
Leg uit en geef van elk een voorbeeld.

2) Goed of fout: we vloeken omdat het ons

oplucht? En wat heeft pijn ermee te maken?