MƯỜI NGUYÊN NHÂN GÂY TỬ VONG HÀNG ĐẦU TRÊN THẾ GIỚI

Bs Trương Thị Kiều Loan - Khoa Vi Sinh

Năm 2019, 10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu chiếm 55% trong số 55,4
triệu ca tử vong trên toàn thế giới.

Các nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên toàn cầu, tính theo tổng số sinh mạng
bị mất, có liên quan đến ba chủ đề lớn: tim mạch (thiếu máu cơ tim, đột quỵ), hô
hấp (bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, nhiễm trùng đường hô hấp dưới) và tình trạng
sơ sinh - bao gồm cả sinh ngạt và chấn thương khi sinh, nhiễm trùng huyết ở trẻ sơ
sinh và các biến chứng sinh non.

Các nguyên nhân tử vong có thể được nhóm lại thành ba loại: lây (bệnh truyền
nhiễm và ký sinh trùng và các bệnh lý ở bà mẹ, chu sinh và dinh dưỡng), không lây
nhiễm (mãn tính) và chấn thương.

Nguyên nhân tử vong hàng đầu trên toàn cầu

Ở cấp độ toàn cầu, 7 trong số 10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong năm
2019 là các bệnh không lây nhiễm. Bảy nguyên nhân này chiếm 44% tổng số ca tử
vong hoặc 80% trong top 10. Tuy nhiên, tất cả các bệnh không lây nhiễm cộng lại
chiếm 74% số ca tử vong trên toàn cầu vào năm 2019.

Bệnh thiếu máu cơ tim giết người lớn nhất thế giới, gây ra 16% tổng số ca tử vong
trên thế giới. Kể từ năm 2000, số ca tử vong do căn bệnh này gia tăng lớn nhất,
tăng hơn 2 triệu lên 8,9 triệu ca tử vong vào năm 2019. Đột quỵ và bệnh phổi tắc
nghẽn mãn tính là nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ 2 và thứ 3, chiếm khoảng
11% và 6. % tổng số người chết tương ứng.

Nhiễm trùng đường hô hấp dưới vẫn là bệnh truyền nhiễm gây tử vong nhiều nhất
thế giới, được xếp hạng là nguyên nhân gây tử vong thứ 4. Tuy nhiên, số người
chết đã giảm đáng kể: vào năm 2019, nó đã cướp đi sinh mạng của 2,6 triệu người,
ít hơn năm 2000 là 460 000 người.

Điều kiện sơ sinh được xếp hạng thứ 5. Tuy nhiên, tử vong do các tình trạng sơ
sinh là một trong những nhóm mà tỷ lệ tử vong trên toàn cầu giảm về số lượng
tuyệt đối trong hai thập kỷ qua là lớn nhất: những tình trạng này đã giết chết 2 triệu
trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ vào năm 2019, ít hơn 1,2 triệu so với năm 2000.

Tử vong do các bệnh không lây nhiễm đang có xu hướng gia tăng. Tử vong do ung
thư khí quản, phế quản và ung thư phổi đã tăng từ 1,2 triệu lên 1,8 triệu và hiện
đứng thứ 6 trong số các nguyên nhân gây tử vong hàng đầu.

Năm 2019, bệnh Alzheimer và các dạng sa sút trí tuệ khác được xếp hạng là
nguyên nhân gây tử vong thứ 7. Phụ nữ bị ảnh hưởng không tương xứng. Trên toàn
cầu, 65% trường hợp tử vong do Alzheimer và các dạng sa sút trí tuệ khác là phụ
nữ.

Một trong những sự sụt giảm lớn nhất về số người chết là do các bệnh tiêu chảy,
với số ca tử vong trên toàn cầu giảm từ 2,6 triệu người năm 2000 xuống còn 1,5
triệu người vào năm 2019.

Bệnh tiểu đường đã lọt vào danh sách 10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu, theo
tỷ lệ phần trăm tăng đáng kể là 70% kể từ năm 2000. Bệnh tiểu đường cũng là
nguyên nhân gây ra sự gia tăng tỷ lệ tử vong ở nam giới lớn nhất trong số 10
nguyên nhân hàng đầu, với mức tăng 80% kể từ năm 2000.

Các bệnh khác nằm trong số 10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu năm 2000
không còn trong danh sách. HIV / AIDS là một trong số đó. Tử vong do HIV /
AIDS đã giảm 51% trong 20 năm qua, từ nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ 8
trên thế giới vào năm 2000 xuống thứ 19 vào năm 2019.
Các bệnh về thận đã tăng từ thứ 13 thế giới về nguyên nhân gây tử vong lên thứ
10. Tỷ lệ tử vong đã tăng từ 813 000 vào năm 2000 lên 1,3 triệu vào năm 2019.

Nguyên nhân tử vong hàng đầu theo nhóm thu nhập

Ngân hàng Thế giới phân loại các nền kinh tế trên thế giới thành bốn nhóm thu
nhập - dựa trên tổng thu nhập quốc dân - thấp, trung bình thấp, trung bình cao và
cao.

Những người sống ở một quốc gia có thu nhập thấp có nguy cơ tử vong vì bệnh
truyền nhiễm cao hơn nhiều so với bệnh không lây nhiễm. Bất chấp sự suy giảm
toàn cầu, sáu trong số 10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở các nước thu nhập
thấp là các bệnh truyền nhiễm.

Sốt rét, lao và HIV / AIDS vẫn nằm trong top 10. Tuy nhiên, cả ba đều đang giảm
đáng kể. Mức giảm nhiều nhất trong số 10 trường hợp tử vong hàng đầu trong
nhóm này là do HIV / AIDS, với số ca tử vong năm 2019 ít hơn 59% so với năm
2000, tương ứng là 161 000 và 395 000.

Các bệnh tiêu chảy là nguyên nhân gây tử vong ở các nước thu nhập thấp có ý
nghĩa quan trọng hơn: chúng được xếp hạng trong 5 nguyên nhân gây tử vong hàng
đầu đối với nhóm thu nhập này. Tuy nhiên, các bệnh tiêu chảy đang giảm ở các
quốc gia có thu nhập thấp, chiếm tỷ lệ tử vong cao thứ hai trong số 10 quốc gia
hàng đầu (giảm 231 000 trường hợp tử vong).

Tử vong do bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính đặc biệt không thường xuyên ở các nước
có thu nhập thấp so với các nhóm thu nhập khác. Nó không xuất hiện trong top 10
cho các quốc gia có thu nhập thấp nhưng lại đứng trong top 5 cho tất cả các nhóm
thu nhập khác.
Các quốc gia có thu nhập trung bình thấp có 10 nguyên nhân tử vong hàng đầu
khác nhau nhất: 5 nguyên nhân không lây nhiễm, 4 nguyên nhân lây truyền và một
nguyên nhân do chấn thương. Bệnh tiểu đường đang là nguyên nhân gây tử vong
gia tăng ở nhóm thu nhập này: nó đã chuyển từ vị trí thứ 15 lên thứ 9 trong số
nguyên nhân tử vong hàng đầu và số người chết vì căn bệnh này đã tăng gần gấp
đôi kể từ năm 2000.

Là một trong 10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong nhóm thu nhập này,
bệnh tiêu chảy vẫn là một thách thức đáng kể. Tuy nhiên, loại bệnh này thể hiện sự
giảm số lượng tử vong tuyệt đối nhiều nhất, giảm từ 1,9 triệu xuống còn 1,1 triệu
trong giai đoạn 2000 đến 2019. Mức tăng lớn nhất về số ca tử vong tuyệt đối là do
bệnh thiếu máu cơ tim, tăng hơn 1 triệu lên 3,1 triệu kể từ năm 2000. HIV / AIDS
đã giảm thứ hạng nhiều nhất trong số 10 nguyên nhân tử vong hàng đầu trước đó
vào năm 2000, từ thứ 8 xuống thứ 15.
Ở các nước có thu nhập trên trung bình, số ca tử vong do ung thư phổi đã tăng lên
đáng kể, với 411 000 người; cao hơn gấp đôi mức tăng số người chết của cả ba
nhóm thu nhập khác cộng lại. Ngoài ra, ung thư dạ dày có đặc điểm cao ở các nước
có thu nhập trên trung bình so với các nhóm thu nhập khác, đây là nhóm duy nhất
mắc bệnh này trong 10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu.

Một trong những mức giảm lớn nhất về số ca tử vong tuyệt đối là bệnh phổi tắc
nghẽn mãn tính, giảm gần 264 000 ca xuống còn 1,3 triệu ca tử vong. Tuy nhiên,
số ca tử vong do thiếu máu cơ tim đã tăng hơn 1,2 triệu, mức tăng lớn nhất trong
bất kỳ nhóm thu nhập nào về số ca tử vong tuyệt đối do nguyên nhân này.
Chỉ có một bệnh truyền nhiễm (nhiễm trùng đường hô hấp dưới) trong 10 nguyên
nhân gây tử vong hàng đầu ở các nước có thu nhập trên trung bình. Đáng chú ý, đã
có 31% số ca tử vong do tự tử kể từ năm 2000 ở hạng mục thu nhập này, giảm
xuống còn 234 000 ca tử vong vào năm 2019.

Ở các quốc gia có thu nhập cao, tử vong đang gia tăng đối với tất cả 10 bệnh hàng
đầu, ngoại trừ hai bệnh. Thiếu máu cơ tim và đột quỵ là những nguyên nhân gây tử
vong duy nhất trong top 10, trong đó tổng số đã giảm từ năm 2000 đến 2019, lần
lượt là 16% (hoặc 327 000 ca tử vong) và 21% (hoặc 205 000 ca tử vong). Thu
nhập cao là nhóm thu nhập duy nhất có số ca tử vong do hai căn bệnh này giảm
dần. Tuy nhiên, bệnh tim thiếu máu cục bộ và đột quỵ vẫn nằm trong ba nguyên
nhân gây tử vong hàng đầu đối với nhóm thu nhập này, với tổng số hơn 2,5 triệu ca
tử vong trong năm 2019. Ngoài ra, tử vong do bệnh tim tăng huyết áp đang gia
tăng. Phản ánh xu hướng toàn cầu, căn bệnh này đã tăng từ thứ 18 nguyên nhân
gây tử vong lên thứ 9.

Tử vong do bệnh Alzheimer và các bệnh sa sút trí tuệ khác đã gia tăng, vượt qua
đột quỵ để trở thành nguyên nhân thứ hai ở các nước có thu nhập cao và là nguyên
nhân gây ra cái chết của 814 000 người trong năm 2019. Và, cũng như ở các nước
có thu nhập trung bình cao, chỉ Một bệnh truyền nhiễm, nhiễm trùng đường hô hấp
dưới, xuất hiện trong 10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu.

Tại sao chúng ta cần biết lý do mọi người chết?

Điều quan trọng là phải biết tại sao mọi người chết để cải thiện cách mọi người
sống. Việc đo lường số người chết mỗi năm giúp đánh giá hiệu quả của hệ thống y
tế của chúng ta và hướng các nguồn lực đến nơi cần thiết nhất. Ví dụ, dữ liệu về tỷ
lệ tử vong có thể giúp tập trung các hoạt động và phân bổ nguồn lực giữa các lĩnh
vực như giao thông vận tải, thực phẩm và nông nghiệp, môi trường cũng như y tế.

COVID-19 đã nêu bật tầm quan trọng của các quốc gia trong việc đầu tư vào hệ
thống đăng ký hộ tịch và thống kê quan trọng để cho phép đếm số ca tử vong hàng
ngày cũng như các nỗ lực phòng ngừa và điều trị trực tiếp. Nó cũng cho thấy sự
phân mảnh cố hữu trong hệ thống thu thập dữ liệu ở hầu hết các quốc gia có thu
nhập thấp, nơi các nhà hoạch định chính sách vẫn chưa biết chắc có bao nhiêu
người chết và nguyên nhân do đâu.

Để giải quyết lỗ hổng nghiêm trọng này, WHO đã hợp tác với các tổ chức toàn cầu
để khởi động Tiết lộ mức phí COVID-19: Gói kỹ thuật để giám sát tử vong nhanh
chóng và ứng phó với đại dịch. Bằng cách cung cấp các công cụ và hướng dẫn để
giám sát tử vong nhanh chóng, các quốc gia có thể thu thập dữ liệu về tổng số ca tử
vong theo ngày, tuần, giới tính, tuổi và địa điểm, từ đó cho phép các nhà lãnh đạo y
tế có những nỗ lực cải thiện sức khỏe kịp thời hơn.
Hơn nữa, Tổ chức Y tế Thế giới phát triển các tiêu chuẩn và thực hành tốt nhất để
thu thập, xử lý và tổng hợp dữ liệu thông qua Bảng phân loại bệnh tật quốc tế được
củng cố và cải tiến (ICD-11) - một nền tảng kỹ thuật số tạo điều kiện báo cáo dữ
liệu kịp thời và chính xác về nguyên nhân tử vong cho các quốc gia thường xuyên
tạo và sử dụng thông tin sức khỏe phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế.

Việc thu thập và phân tích định kỳ dữ liệu chất lượng cao về tử vong và nguyên
nhân tử vong, cũng như dữ liệu về tình trạng khuyết tật, được phân tích theo tuổi,
giới tính và vị trí địa lý, là điều cần thiết để cải thiện sức khỏe và giảm tử vong và
tàn tật trên toàn thế giới.

Nguồn: Dịch từ: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/the-top-10-

causes-of-death