Religieuze coping

De confrontatie met ingrijpende gebeurtenissen in het leven levert vaak vragen op die te maken
hebben met betekenis en zingeving. Dit zijn vragen als: 'Waarom overkomt mij dit?', 'Wat is voor
mij (echt) belangrijk in het leven?', 'Wat kan ik bereiken?', en: 'Wie ben ik?'. Als de zoektocht naar
nieuwe zin en betekenis – the search for significance – plaatsvindt binnen een religieus kader,
valt die onder de term 'religieuze coping'.

Religieuze copingstrategieën kunnen verschillende functies vervullen:

1. het vinden van zin en betekenis;
2. het verschaffen van controle;
3. het zoeken van contact met God;
4. het handhaven, herstellen of vergroten van het gevoel van eigenwaarde.

Voorbeelden van religieuze coping zijn bidden, met anderen in gesprek gaan over je
geloofsbeleving, en nadenken over de betekenis van de situatie en wat God daarin kan doen.

Positieve en negatieve religieuze coping

Religieuze coping kan zowel positief als negatief zijn. Bij positieve religieuze coping ervaren
mensen een veilige relatie met God en een gevoel van spirituele verbondenheid met anderen
Religie kan echter ook een bron zijn van spanning, twijfel en strijd. Het gaat dan om strijd in
iemands innerlijk, met anderen of met God. Dit wordt 'negatieve religieuze coping' genoemd. Uit
onderzoek blijkt dat positieve religieuze coping in verband staat met een betere geestelijke
gezondheid, een positievere omgang met lichamelijke ziekten en bijdraagt aan posttraumatisch
herstel. Negatieve religieuze coping is over het algemeen vaak maladaptief, en kan leiden tot
spanning, angst en depressie.

Religieuze coping treedt vaak op bij ingrijpende life events als andere vormen van coping niet
toereikend zijn en lijkt een belangrijkere rol te spelen dan behandelaren in de zorg veelal denken
In een onderzoek gaven veel mensen die zorg ontvingen aan veel steun te hebben aan hun
geloof, en vonden dat hun behandelaren daar te weinig oog en oor voor hadden. Er is daarom
een e-health-module ontwikkeld, die volwassen cliënten wil helpen bij het expliciteren van hun
levensbeschouwelijke zoektocht en hen wil versterken in coping. Door het aanbieden van een
religieus (christelijk) kader krijgen cliënten handvatten om het proces van betekenis- en zingeving
expliciet te verwoorden en te delen, en hun veerkracht te vergroten. De resultaten van het
onderzoek naar de effectiviteit van deze e-health-module zijn nog niet gepubliceerd. Uit de
feedback van cliënten blijkt echter dat de module hen steunt in hun herstel.

Ook voor kinderen en jongeren kan religieuze coping een belangrijke rol spelen bij de omgang
met life events. Er lijkt een positief verband te zijn tussen religiositeit of spiritualiteit bij
adolescenten en hun mentaal welbevinden, maar de onderliggende processen zijn echter nog
niet duidelijk. Een positieve religieuze copingstijl helpt adolescenten bij het omgaan met een
chronische ziekte, of kan een belangrijke beschermende factor zijn tegen suïcidaal gedrag.
Het lijkt daarom van belang om ook bij jongeren het geloof actief te betrekken bij de behandeling,
indien zij dat zelf willen.

Uit: https://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/71755/71755.pdf
Volgens Pargament (1997), is religieuze coping gericht op ‘the search for significance’. Ook in coping
komt het doelgerichte van het menselijk handelen tot uitdrukking. Het gaat om het maximaliseren
van centrale waarden en niet om een snelle reductie van de spanningen die met stress samenhangen.
Coping leidt niet alleen tot het wegnemen van de stressor, maar ook tot groei van de ‘coper’
(accumulatie van betekenis). Deze ‘zoektocht naar betekenis’ kan in het copingproces op twee
manieren worden ingevuld: ofwel oude waarden blijven bewaard en worden benadrukt
(’conservation of significance’) ofwel er komen nieuwe waarden naar voren (’transformation of
significance’). Religieuze coping zal vaak pas optreden daar waar niet-religieuze coping faalt. Met
name in situaties van verlies aan leven, gezondheid en relationele inbedding zal religieuze coping
vaak een van de laatst overblijvende emotie-regulerende copingstrategieën zijn. Zijn er situaties die
bij uitstek religieus verwerkt worden? Meestal verwijst men dan naar diepingrijpende
levensgebeurtenissen, naar grenssituaties, waarvoor geen binnenwereldlijke verklaringen toereikend
zijn. Ook situaties die het rechtvaardigheidsgevoel aantasten, leiden vaak tot religieus emotie-
management. Binnen religieuze coping kan weer een onderscheid gemaakt worden tussen
individueel en sociaal/institutioneel. Het kan gaan om private religieuze handelingen enerzijds of om
kerkbezoek of een beroep doen op een pastor anderzijds (institutioneel). In het laatste geval is de
religieuze dimensie nauw verbonden met het verkrijgen van sociale ondersteuning.

Empirisch onderzoek toont aan dat religieuze betrokkenheid een gunstige invloed heeft op het
omgaan met psychische en lichamelijke ziekten. Religie verschaft sociale integratie en ondersteuning
van de geloofsgemeenschap; religie biedt een zingevingskader aan; religie verschaft een persoonlijke
band met God of andere goddelijke wezens; religie biedt de mogelijkheid om private en openbare
religieuze activiteiten te voltrekken en religie zet aan tot een gezonde levensstijl.

Nederlands onderzoek toont aan dat de positieve werking van het geloof/ de levensbeschouwing zich
vooral manifesteert bij mensen met een persoonlijke band met God, trouwe kerkgangers en orthodox
gereformeerden. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat de positieve effecten van religie op het
welzijn meestal pas plaatsvinden als de religiositeit van de betrokkene kan worden omgezet in
concrete, religieuze copingactiviteiten ten aanzien van de stressor. Executieve functies zijn hierbij dus
van groot belang. Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat een aanzienlijk deel van de patiënten die
zijn opgenomen in psychiatrische klinieken een LVB heeft.

Religieuze coping is dus de bemiddelende factor tussen religiositeit en welbevinden, hoewel religie in
zijn algemeenheid (dus ook los van de invloed op iemands copingactiviteiten), leidt tot een groter
gevoel van welbevinden.

Positieve invloeden van geloof

Cognitief: zingeving verschaffen; affectieve: geborgenheid in het geloof en relatie met God.

Gedragsmatig: bidden en kerkbezoek en sociale steun zoeken bij een geestelijke verzorger/dominee
en/of bij geloofsgenoten.

Overig: indien geloof/levensbeschouwing een positieve bijdrage levert aan het verwerken van de
problemen (coping), heeft dit een gunstig effect op het ervaren van existentieel welbevinden en leidt
het tot een lager angstniveau.
Nederlandse therapeuten zien even vaak een positieve als een negatieve invloed van het geloof/de
levensbeschouwing op psychische problematiek. Negatieve invloed is volgens de therapeuten vooral
verbonden met schuldproblematiek, seksuele problemen en depressie. Positieve invloed is volgens
hen vooral verbonden met de gezonde werking van religieuze rituelen bij de verwerking van
verlieservaringen.