MORFOLOGI

BAB 1 : PENGENALAN KEPADA MORFOLOGI

KUMPULAN 1:ZUHAIRI,ZAIREEN,TISHIKA
1.1 DEFINISI BIDANG MORFOLOGI

Bahasa
mempunyai : 3
sistem utama

FONOL TATABA SEMAN

OGI HASA TIK
 Tatabahasa merupakan aturan bahasa
yang dijelmakan dalam bentuk rumus-
rumus bahasa.Tatabahasa amat penting
kerana ia menjadi panduan kepada
pelajar dan bahasa untuk membina kata
dan ayat dengan betul.

2 Komponen
Tatabahsa

MORFOL SINTAKSIS
OGI (FRASA,KL
 PENGERTIAN MORFOLOGI
Morfologi ialah bidang
bahasa yang mengkaji
kata/perkataan dari segi:

STRUKT BENTUK GOLONGAN

UR
Susunan unsur dalam merupakan rupa atau pewujudan Golongan kata ialah jenis kata.
kata atau ayat. lahiriah unsur bahasa
Boleh dibahagikan kepada kata
CTH: Struktur kata bagi Boleh terbina dalam bentuk nama,kata kerja,kata
minuman ialah kata akhir tunggal,terbitan,gandaan,majmuk adjektif,kata adverba dan kata
+ kata dasar (minum + atau akronim. tugas.
an)
 1.1.1 KONSEP MORFEM
• Morfem ialah unit tatabahasa terkecil yang mempunyai makna dan menjadi
unsur pembentukan kata serta tidak dapat dipecahkan kepada unit yang
lebih kecil.

Morfem biasanya diapit oleh tanda (). Morfem tidak sama dengan suku
Contohnya,perkataan “kedua”yang kata.Satu morfem boleh terbina
terdiri daripada morfem “ke” dan “dua” daripada satu,dua atau lebih suku
ditandai sebagai (ke-) dan (dua). kata.

Sesetengah morfem dengan sendirinya boleh

menjadi kata,tetapi bukan semua morfem boleh
menjadi kata.Morfem yang bertaraf kata ialah
morfem bebas,iaitu morfem yang dapat berdiri
sendiri tanpa bantuan morfem lain.Morfem terikat
lebih kecil daripada kata kerana ia lazimnya
berfungsi sebagai sebahagian daripada perkataan
yang lebih besar.
 1.1.2 JENIS MORFEM
Bebas
Jenis morfem Satuan

Terikat Terbahagi

Kompleks
PERBEZAAN MORFEM BEBAS DAN MORFEM TERIKAT

MORFEM
BEBAS
• Dapat berdiri sendiri sebagai
bergabung dengan morfem lain
kata penuh,yakni tanpa perlu

• Contoh : cam,bila,bebas,kereta,suasana,kalimantang,gam,bunga
• Kebanyakan morfem bebas mempunyai makna leksis,iaitu makna
morfem itu sendiri.
• Namun begitu, ada morfem bebas yang tidak mempunyai
maknannya sendiri,tetapi mempunyai makna struktur
ayat.Contohnya: dari,yang,ke,wah,si ,telah dan sebagainya.
• Perkataan yang terdiri daripada morfem bebas boleh bertambah
jumlahnya setiap masa melalui proses peminjaman bahasa asing
ataupun kata baharu.
 Perkataan berkesan terbentuk
daripada gabungan morfem ber
dengan kesan.Bentuk kesan boleh
berdiri sendiri tetapi ber-
memerlukan kehadiran bentuk lain
dalam penggunaannya.

Contohnya, lantar tidak

Semua imbuhan ialah morfem terikat
dapat wujud
kerana tidak ada imbuhan yang
bersendirian,kecuali
disertai dengan morfem MORFEM TERIKAT dapat berdiri sendiri.Morfem terikat
tidak dapat menduduki taraf kata
lain sama ada dengan
kerana tidak dapat wujud dalam ayat
awalan ter- atau akhiran -
tanpa bantuan morfem lain.
an untuk menjadi kata
Ada juga morfem terikat
terlantar atau lantaran.
kelihatannya seperti morfem
bebas tetapi ia sebenarnya
morefem terikat.Morfem jenis ini
tidak dapat berdiri sendiri kecuali
disertai morfem lain.
 JENIS MORFEM TERIKAT
Morfem terikat ialah morfem terikat
yang utuh dalam bentuknya dan
Contohnya: Imbuhan-ketawa,bertapa
Gandaan-Anai-anai bahagian-bahagiannya tidak boleh
Kata majmuk- Pasar tani dipisah-dipisahkan.

MORFEM TERIKAT
SATUAN

Morfem yang bentuknya seperti kata akar tetapi

Terdiri daripada awalan ber-,me-,ter-
tidak dapat berdiri sendiri seperti
,ke-,di- dan akhiran -an,-kan,-i,
tawa,tapa,mudi,juang,nyala,anai,masing,tani.Morfe
m ini hanya dapat digunakan setelah disertakan
dengan morfem lain seperti imbuhan,digandakan
dan kata majmuk
 MORFEM TERIKAT
TERBAHAGI
Morfem ini Antara contoh Misalnya bagi perkataan
terdiri morfem jenis ini kedudukan ,jika salah
daripada awalan ialah apitan ke- satu morfem terikat
dan akhiran ..-an,pen-...-an digugurkan,perkataan
yang berlaku seperti pada tersebut akan menjadi
serentak perkataan dududkan,perkataan
sebagai satu kedudukan. tersebut tidak akan
kesatuan. wijud dalam Bahasa
Melayu.
 MORFEM TERIKAT
KOMPLEKS
Morfem terikat Terdapat gabungan Gabungan 2
kompleks morfem-morfem sama ada
gabungan dua awalan atau awalan :memper-
merupakan gabungan awalan dan ,diper
gabungan dua akhiran atau gabungan dua (Contohnya,
morfem terikat awalan dan satu memperkuat)
atau lebih akhiran.Semua morfem Gabungan awalan dan
terikat yang terlibat
hendaklah digunakan akhiran:me-...kan
serentak (cth:mengatakan)
 PERBEZAAN ANTARA MORFEM BEBAS DAN
MORFEM TERIKAT

MORFEM MORFEM
BEBAS TERIKAT
• Jumlah perkataan dalam • Jumlahnya terhad
morfem bebas amatlah dan boleh atau
banyak dan sukar untuk mudah
disenaraikan.
disenaraikan dalam
• Perkataan tersebut
tatabahasa sesuatu
boleh bertambah.
• Morfem bebas
bahasa.
merupakan pendukung • Morfem terikat
utama makna leksikal biasanya
sesuatu kata. mendukung makna
tatabahasa.
JUMLAH MORFEM DALAM PERKATAAN
• Sesuatu morfem boleh menjadi kata,seperti minum. Sesuatu kata pula boleh terdiri
daripada satu morfem atau lebih.
• Cth:memperkecil ialah satu kata yang mengandungi dua morfem terikat {mem-}
dan {-per},serta satu morfem bebas iaitu {kecil}.
Perkataan berbantalkan Perkataan mempertingkatkan
mengandungi tiga morfem , mengandungi empat morfem iaitu tiga
iaitu dua morfem terikat {ber-} morfem terikat {mem-},{per},{-kan} dan
dan {-kan}serta morfem bebas satu morfem bebas {tingkat}.
iaitu {bantal}

Perkataan keburukan pula mengandungi dua

morfem , iaitu satu morfem terikat {ke-...-an}, dan
satu morfem bebas {buruk}.Perkataan keburukan
bukalnlah dibentuk dengan buruk yang diberikan
awalan ke- dan akhiran - an,kerana jika ayatnya
menjadikeburuk dengan burukan ,perkataan tersebut
tidak ada dalam bahasa melayu.
 1.1.3 KONSEP ALOMORF

Kelainan atau
Wujudnya perbezaan ini
anggota sesuatu ditentukan oleh fonem
morfem

KONSEP
pertama kata dasar yang
diimbuhkan dengan meN-

ALOMORF
Beberapa bentuk
kelainan ini disebabkan Awalan meN- ialah
morfem .Morfem {meN-} ini
oleh huruf awal sesuatu
mempunyai alomorf me-,mem-
kata dasar
,men-,meng-.meny- dan
menge-
 KONSEP MORFOFONEM

Ciri bunyi yang

Gabungan timbul apabila
antara imbuhan
morfem dicantumkan
dengan fonem. dengan kata
dasar.
Lazimnya wujud
antara morfem
dasar dengan
morfem terikat
 CIRI MORFOFONEM
Sering dilambangkan dengan huruf besar N dan R yang membawa maksud bahawa
fonem tersebut boleh berubah dalam konteks tertentu
• N melambangkan perubahan unsur sengau pada awalan kata kerja meN- dan awalan
kata nama peN-.
• Apabila imbuhan tersebut bercantum dengan kata dasar ,fonem pertama kata dasar
akan menentukan sama ada N digugurkan atau berubah.
• Misalnya, awalan peN- dan meN- kekal apabila bertemu dengan huruf l,m,n,ny,ng,r,w
dan y.

peN +
lari=pelari
meN +
Sebaliknya, peN- dan meN- menjadi pen- dan men-
jika bertemu dengan morfem dasar yang bermula
dengan huruf c,d,j,s,y dan z.

Contohnya:
peN + jual =penjual
meN +jual = menjual
Bertemu dengan kata dasar yang bermula
dengan huruf atau bunyi /r/.

Contohnya:
berR + rasa = berasa
terR + rasa = terasa
1.1.5 KONSEP KATA
• Kata ialah bentuk bahasa yang bebas dan
boleh berdiri sendiri sebagai ayat minimal
apabila diberikan intonasi yang sesuai dan
mengandungi maksud atau mesej yang
lengkap.
• Sebagai unsur morfologi, kata merupakan
unsur bahasa yang digunakan untuk
membentuk kata lain,seperti kata
terbitan,kata ganda,kata majmuk dan kata
akronim.Selain itu, kata boleh berubah-
ubah kedudukannya dalam ayat.
 KATA AKAR

Kata akar Kata akar ialah inti sesuatu kata.Kata akar

merupakan morfem merupakan unsur yang belum diberikan apa-apa
bebas dan morfem imbuhan.Dengan kata lain,kata ialah bahagian kata
terikat.Misalnya yang sudah dihilangkan semua imbuhannya.Kata
bagi perkataan
bertapa,tapa ialah tunggal secara kebetulan adalah juga kata dasar.
morfem terikat dan
menjadi akar bagi
perkataan
bertapa.Bagi
perkataan
 KATA DASAR
Kata dasar ialah kata yang menjadi dasar bagi sesuatu perkataan.Kata
dasar boleh terdiri daripda kata akar,kata terbitan ,kata ganda,kata majmuk
atau frasa.

Contohnya, Buka- kata

buka ialah kata akar
Terbuka - kata buka
ialah kata dasar bagi
perkataan
keterbukaan,iaitu
 KATA DASAR BOLEH TERDIRI DARIPADA KATA TUNGGAL(KATA
AKAR),KATA TERBITAN,KATA MAJMUK,KATA GANDA DAN FRASA
KATA
AKAR
• Lambat -kata akar
• terlambat - kata lambat ialah kata dasar bagi
terlambat

KATA
• BERIMBUH
Perkembang -kata berimbuhan

AN
• memperkembangkan - kata perkembang ialah kata dasar
bagi memperkembangkan.
 KATA
MAJMUK
• setiausaha - kata majmuk
• bersetiausahakan - kata setiausaha ialah kata
dasar bagi bersetiausahakan.

KATA
GANDA
• cantik-cantik - kata ganda
• secantik-cantik - kata cantik ialah kata dasar bagi secantik-
cantik

FRASA
• tidak adil-frasa
• ketidakadilan -frasa tidak adil kata dasar
bagi ketidakadilan.
PERBEZAAN ANTARA MORFEM DENGAN KATA

MORFEM KATA
• Kata ialah unsur yang
• Morfem ialah unsur yang membentuk frasa,klausa
membentuk kata. dan ayat.
• Morfem tidak dapat berdiri • Kata dapat berdiri
sendiri sebagai ayat sendiri sebagai ayat
minimal. minimal jika diberikan
intonasi yang sesuai dan
mengandungi mesej
yang lengkap.
Morfem dan kata merupakan unsur bahasa dalam kajian morfologi.Konsep
morfem dan kata merupakan konsep yang bertindih kerana ada morfem
yang sendirinya bertaraf kata.

KESIMPULAN:
Semua kata ialah morfem , tetapi bukan semua morfem
merupakan kata.Morfem yang dapat bertaraf kata ialah
morfem bebas.Morfem yang tidak dapat menduduki taraf kita
ialah morfem terikat.
SEKIAN TERIMA
KASIH