Rusya’da Darbe Stratejisi ve Wagner Olayı

Prof.Dr.Sait Yılmaz
26 Haziran 2023
Putin, ABD destekli bir darbe ile tarihe karışma korkusunda haklı. Çünkü ülkede
kurduğu otoriter sistem yeni bir devrimi kaçınılmaz kılıyor. Ukrayna‘da hesap hatası yaptı,
ekonomik ve sosyal programı başarısız oldu ve ülkede işler iyi gitmiyor. Bunların Rusya‘nın
çeşitli etnik ve azınlık bölgeleri üzerinde sonuçları ortaya çıkmaya başladı. Savaş stresinin
ortasında Putin eş zamanlı olarak savaş zayiatları, elit çatışmaları, kötü ekonomi, azalan bütçe
gelirleri, seferberliğin yol açtığı istikrarsızlıklar ve işçi protestoları ile uğraşıyor. Savaşın yükü
arttıkça, kontrolü kaybetme riski de artıyor. Savaş, Rusların içerdeki zayıflığını belirgin hale
getirdi ve çökme yönünde ilerliyorlar. Wagner olayı da bunun bir parçası; bir zamanlar suç
örgütü lideri olan Yevgeni Prigojin tıpkı Putin’in Çeçenistan’da yaptığı gibi acımasızlığını
göstermişti ve devlere rağmen geliştirdiği kendini konumunu koruma derdine düşünce isyan
bayrağını açtı. Prigojin, Batının ilgi ile izlediği bir figür ama Rusya ile ilgili stratejisi içinde bir
yeri yok. Rusya’yı Ukrayna Savaşı’na sürüklerken Batının iki hedefi vardı;
- Rus ordusunu imha etmek.
- Rus rejimini değiştirmek.
Ukrayna’da Ruslar çuvalladı; Batı teknolojisinin doğrudan olmayan yöntemleri ordu
imha olurken, asker zafiyeti çekiliyor. Putin’in orduyu Donbass’a toplayıp, kestirme bir zafer
arayışı da sonuç vermedi ve Prigojin’in yaptığı gibi cephede herkes birbirini, özellikle Savunma
Bakanı Sergey Şoygu ve 2014’ün efsane komutanı görülen Genelkurmay Başkanı Valeri V.
Gerasimov’u suçluyor. Prigojin’in dün yaptığı pazarlıkta Putin’den bu ikisinin kellesi için söz
aldığı söyleniyor.
Rus rejimini değiştirme konusuna gelince, Amerikalılar rejim değişikliği için üç yöntem
izlerler;
(1) Irak ve Afganistan’da olduğu gibi askeri işgal ve kukla hükümet kurmak; ABD
askerlerinin ülke anayasasını yazdığı bu model genelde başarısız oldu. Başarılı olduğu ülkeler
Japonya ve Güney Kore. ABD, bu yöntemi Rusya’da uygulamaz çünkü çok pahalıya gelir.
(2) Renkli Devrimler; Gürcistan’daki Gül Devrimi (2003), Ukrayna’daki Turuncu
Devrim (2004), Kırgızistan’daki Lale Devrimi (2005) gibi örnekleri olan bu yöntemde ülke içi
sivil toplum örgütleri, medya ve NGO’lar kullanılarak toplumsal hareketlerle ülkede rejimi
değiştirmeyi hedefler. Bu işlerin en başındaki Amerikan Ulusal Demokrasi Vakfı’nın (NED)
başındaki Michael McFaul’u Moskova’ya büyükelçi atanmasına rağmen, ülkedeki demokrasi
hareketleri için oluşturduğu taban %5’i geçemedi.
(3) Darbeler; Rusya’da değiştirmek için en geçerli yöntem ama sistem o kadar sıkı bir
çıkar ağı ve oto kontrol kurmuş ki, gerçek bir kırılma yaratmak için zamanlama önemli. Ya
Putin bir suikastla gidecek ya da kendisi bırakıp gidecek ve yerine Batı yanlısı bir hükümet
kurulacak. Bu çok uzak bir hedef değil, altyapısı hazır ve Prigojin olayı Rus devlet yönetiminin
ne kadar zayıfladığının açık göstergesi oldu.
Putin’in durumu bir uyuşturucu satıcısına benziyor. İşini bırakmak istese bile onun
sırtından para kazanan kartel bırakmıyor. Karısı, kara para ile güzel hayata devam etmek istiyor.
Müşterileri daha çok uyuşturucu getirmesini istiyor. Polis bile daha çok adam yakalamak için
bu işe devam etmesini istiyor. Putin’in kendine göre kurguladığı devlet düzeni o giderse bir bir
taşlar düşeceği için, bürokrasi kaos istemiyor. Putin’in arkasındaki elit hırsızların (oligarkların)
ona ihtiyacı var. Putin gitmezse, onun sayesinde makam edinmiş, zengin olmuş,

1
düşmanlarından korunmuş herkes konumunu sürdürecek. Putin merkezli yönetime alışmış halk
için de tek etkili uyuşturucu o, onun anlattığı masallara alışmış ve inanmışlar.
Diğer yandan, Batılılar Rusya’nın bölünmesini değil, sadece rejiminin değişmesini
istiyorlar. 1905’de öyle yapmışlardı çünkü bölünen Rusya, Almanya’ya yem olacaktı. Şimdi ki
tehlike ise Rusya’nın güneyinde bekleyen ejderha Çin; Rusya’dan doğan boşluğu süratle
doldurabilir. Zaten Rusya ile yapılan savaşın amacı Çin senaryosundan önce Rusya’yı tarafsız
hale getirmeyi amaçlıyor. Rus gücünün azalması ve Avrasya‘da yarattığı ortamın kimin
tarafından yönetileceği belirsiz. Kafkasya‘da (özellikle Çeçenistan ve Dağıstan) çıkacak sivil
savaşlar ve Orta Asya‘daki istikrarsızlıklar karşısında Çin‘in avantaj kazanmasına karşı
Rusya‘nın toprak bütünlüğünün korunmasının daha önemli olduğunu düşünen Batılı
yorumcular var. Bölgedeki enerji rezervleri, mineraller ve stratejik koridorlarının Çin‘in eline
geçebileceğini düşünüyorlar.
Şu anda Rusya’yı yönetenler 60-70 yaşlarındaki Sovyet döneminden kalan son
jenerasyon. Bu jenerasyon oldukça küçüldü ve ülkeyi yönetmeye aday yeni bir nesil arayışı var.
Putin ile yeniden toparlanma fırsatını yakalayan Rusya Federasyonu’nun başarısının sırrı, ulus-
devlet yapısına yönelik saldırıları kontrol altına alması ve merkezi yapıyı kuvvetlendirmesi
oldu. Avrupa ve Kafkasya‘dan Orta Asya‘ya herkes büyük hesaplar için Ukrayna Savaşı‘nın
sonucundan çok Putin‘in kaderini bekliyor. Şimdi Batıda Putin neyin devireceğinden çok Putin
sonrası konuşuluyor. Putin’in nasıl gideceğini ve Wagner olayının büyük resimdeki yerini
anlamak için bu makalede Rusya’daki iç dengeleri anlatacağız.
Rus Derin Devleti (Siloviki)
Putin’den önce (1990-2000) Rusya’da, üç-beş oligark Yahudi’nin ülkeyi soyduğu
“yağma devleti” vardı. Hakkını vermek lazım, Putin gelince ülke dağılma sürecinden
toparlanma sürecine girdi ama mafya, hırsızlık ve rüşvet artık devletin içinde kaldı, resmi hale
geldi. 1990’larda ABD’nin enjekte etmeye çalıştığı Soyguncu Kapitalizm’den Putin’in Devletçi
Kapitalizm’ine geçildi. Aslında 2000’lerden sonra sadece oligarkların geldiği istikamet değişti,
eskilerin yerini Putin çetesinin adamları aldı. Onlar da hırsız ama halka da 3-5 kuruş dağıtarak
rızalarını alıyorlar. Halk ise “paramızı hep hırsızlar yiyeceğine devlet de kalıyor” diye
düşünüyor. Rus halkı aç kalsa da ülkenin süper güç olma hevesi onlar için çok daha önemli. Bu
yüzden, Ukrayna ve Suriye’deki gibi Rus müdahaleleri her zaman rağbet görüyor.
Putin’in çevresinde tek bir kişi dahi temiz değildir. Bazıları daha düzgündür ama herkes
yolsuzluk yapar. Yolsuzluk sürecine dolaylı ya da doğrudan dâhil olmadan Rusya’da
çalışabilmeniz çok zor. Diğer ülke liderleri ile iyi ilişkilerin bir ayağında siyasi yolsuzluklar
var. Bazen kendi yanında çalışan birini de yolsuzluktan kovuyor. Rusya’da bir söz var; “Kim
daha sesli bir şekilde hırsız dur diyorsa, hırsız odur.” Yolsuzluk, kendi çevresini temizlemek
için güzel bir kılıf oluyor. Ekonomi tekelleşiyor, GSMH’nin %70’i Putin ve yakın çevresinin
elinde. Özelleştirmeye ihtiyaçları yok. Eğitim kötüye gidiyor, Rusya’daki sanayiden dolayı
eskisi gibi eğitime ihtiyaç duyulmuyor. Kimsenin bilime ihtiyacı yok, bir çöküş var.
1991’de Sovyetlerin dağılmasından sonra Putin’e kadar olan dönemde ülkeyi Batı
yanlısı ve neo-liberal bir elit kesim yönetmeye çalıştı. Bugün ise muhafazakâr ve milliyetçi bir
kesim yönetiyor. Putin, devlet başkanı olduğunda oligarkların elinden ülkeyi kurtardı ama eski
devlet bürokrasisi ile iç içe geçmiş yeni bir oligark grubu ortaya çıktı. 81 eyaletin valisi zaten
bu grubun doğal üyesi ve Rusya’nın kalkınamamasının altında da bu kişiler var. Bu valiler,
federal bütçeden aldığı payı kendi ceplerini doldurmak için kullanıyor ve rüşvetsiz iş
dönmüyor. Dağıstan ve Çeçenistan, bütçe adı altında liderlere verilen rüşvet ile kontrol ediliyor.
Putin’in etrafında Kremlin’de gördüğümüz 500 kişi var, gerisi boş. Putin, devleti istihbarat
teşkilatı gibi yönetiyor. Ruslar emperyal bir kültüre sahip, sadece kendilerine konuşma hakkı

2
tanır ve düşündüklerini yaparlar. Putin, merkeze yakın toplam 200 kişi ile birlikte hareket
ediyor, bunlar; valiler eski bürokratlar, istihbarat ağırlıklı elit.
Putin ve güvenlik güçlerine ya da askerlere yakın kimseler (Siloviki) ülkede merkezi
yönetimi, devlet denetimli kapitalizmi genişleterek sürdürmeyi planlıyorlar. Ancak Siloviki,
önceki KGB gibi ülkede hâkim bir ağa sahip değildir. Siyasi ve ekonomik çıkarları nedeni ile
kendi aralarında da bölünmüş durumdadırlar. Rusya’da diğer etkili güçler ise iş dünyası,
bürokrasi, ordu ve Rus Ortodoks Kilisesi’dir. Siloviki, Birleşik Rusya Partisi dâhilinde
bürokratlardan bir ittifak oluşturdu. Bürokrasiye hâkimiyetlerini sürdürmek için baskı ve
korkutma yoluna başvurulmaktadır. Son yıllarda 49 bölgeden valiler, belediye başkanları ve
diğer üst düzey bölgesel yetkililer sorgulama ya da tutuklamalara maruz kaldılar.
Putin, Siloviki’yi hem ülkenin kontrolünde hem de halkın desteğini kazanmak için
kullanmaktadır. Siloviki’nin asıl sırrı yaygın ve etkin bir şekilde “yumuşak güç” kullanması,
böylece halkın rızasını kazanmasıdır. Bir yandan sistematik bir şekilde liberal değerlerini
standartların, kurumların ayarını düşürmekte veya değiştirmektedirler. Devlet televizyon ağı,
Kremlin yanlısı entelektüeller, Rus Ortodoks Kilisesi ve gerçekte bağımsız olmayan sivil
toplum örgütleri ve gençlik grubu bu sisteme yardım etmektedir. Halkın devlet güvenliğine
bağlılığını yani “chekist” olmayı sürdürmesi için yüzlerce film, dizi, belgesel ve haber programı
yapılmıştır. Rusya’nın enerji gelirleri pek çok filmin finanse edilmesinde kullanıldı. Bütün bu
gayretler, Putin’in popülaritesine katkıda bulunmakta, kariyer vaat ederek gençlerin chekist
olmasını sağlamaktadır.
Kültürel karşı devrimde Siloviki’nin en etkili müttefiklerinden olan Rus Ortodoks
Kilisesi, Putin döneminde ideolojik bir rol edindi. Bu ideoloji demokrasi ve insan hakları
konusunda Rusya versiyonunu savunmakta, özgürlük ve demokrasiden daha yüksek değerler
olduğunu söylemektedir. Kilisenin en büyük başarılarından biri yurt dışında Rus Ortodoks
Kilise’nin birleşmesi oldu. 1918-23 yılları Rus iç savaşından beri ayrılmış olan kiliselerin
barışmasında Putin de şahsen aktif rol oynadı.
Siloviki, kilisenin gücünü devlet hakimiyetinin güçlendirilmesinde hem de 1000 yıllık
monarşi geleneğinin restore edilmesinde kullanmaktadır. Mevcut Rus otoritesine ideolojik
temel oluşturmak için entelektüel bir mekanizma oluşturuldu. Putin sempatizanı elitler güvenlik
servisleri, silahlı kuvvetler, askeri endüstri, devlet şirketleri ve iş dünyasında üst mevkilerdedir.
Bunlar devletçi, emperyalist ve milliyetçilerin bir karışımı olup, eski emperyal ve Ortodoks
kökleri ile bir Rusya istemektedir.
Bugünkü Rusya..
Sovyet İmparatorluğunun izleri hala ülke içi ve dışında görülmektedir. Bugünkü Rusya
Federasyonu içeride ne Çarlık Rusyası ne de yumuşak bir otoriter rejimdir. Sovyetlerden
Rusya’ya miras kalan ülkenin büyüklüğü, nüfusu, askeri gücü, ekonomik kaynaklarıdır.
Rusya’ya bırakılan en önemli güç kaynakları ise doğal kaynakların başta enerji olmak üzere
bolluğu, ABD ile rekabet eden bir nükleer kapasite ve BM Güvenlik Konseyi’nde devamlı bir
üyeliktir. Rusya; önemli bir küresel oyuncu olabilecek kapasiteye sahip olmakla beraber,
komşuları üzerindeki caydırıcı etkisi eskisi kadar değildir.
Rusya'yı “hırsızların Kapitalizmi”ne dönüştüren, Anayoli Çubays'ın öncülük ettiği
özelleştirmelerle başlayan tek bir reform bile başarıyla taçlanmadı 1. Ukrayna’da savaşa karar
vermeden önce Putin’in masasında ülkenin kalkınması için para bekleyen 400 milyar dolarlık
Ulusal Kalkınma Projeleri dosyası vardı. Küresel GDP’de yeri %2 olan Rusya, kuvvetli
ekonomik gelişmesini doğal kaynaklarına ve artan enerji gelirine borçludur.

1
Sözcü, Rusya’da reform krizi büyüyor! Putin’e sert eleştiriler… Çev.: S. Uçan, (29 Nisan 2020).

3
 Bir imparatorluk yaratmak için iki zorunluluk vardır; insan ve ekonomi. Bu kadar geniş
bir coğrafyaya yayılmış olan Rusya etnik olarak Rus olmayan pek çok halkı bünyesine
katmıştır. Bu coğrafi genişlik aynı zamanda nüfusun alt yapı sorunları çözülemediğinden zayıf
bir ekonomi yaratmış ama bu durum Rusya’yı asla büyük bir güç olma gayretinden
alıkoymamıştır. Nüfusu hızla azalan Rusya’nın emperyal geçmişine dönmesinin önündeki en
büyük engelde işçi ve asker bulmakta zorlanacak olmasıdır. Bu yüzden ülkeye gittikçe daha
fazla sayıda göçmen işçi çekmektedir. Son üç yılda 1.25 milyon Rus ülkeyi terk ederken bunun
%40’ı 18-24 yaşlarındaki gençlerdi.
Rus ekonomisi çöküşte, giderek rekabetçiliğini kaybediyor, modern ürünler bütün
üretim tabanında daha az yer alıyor. Ancak, ekonominin çökmesi rejimin temellerini ortadan
kaldırmayacak. Yaşam standartları düşerken Rusya dışındaki düşmanların saldırıları ve Rus
ekonomisine yaptıkları kötü şeylere dair propagandalar yapılıyor. Putin, Rus toplumuna önce
Çin modeline benzer yeni bir model sunmak istedi. Bu, Rusya’da işe yaramadı. Rusya Çin’den
farklı bir kültüre sahip, devlet yapısı Çin’de önemli bir yer tutan hizmet anlayışına sahip değil.
Rusya’daki insanlar kendileri için yaşamaya alışmış durumda. Rusya’da dikey bir güç yok,
Putin yakın çevresinde çok az kişiyi yönetiyor. Birkaç belirli amaç çevresinde hareket ediyor.
Putin sunduğu modeller işe yaramayacağı için sonunda gidecek. Sunduğu ilk iki model zaten
başarısız oldu. Üçüncüsü de işe yaramayınca Ukrayna’da bir savaş başlatmak kaçınılmaz oldu.
Psikolojik bir kriz ortaya çıktı. Putin istese de reform yapamaz. Ülkenin tamamen çöküşü ve
ayrılmak dışında başka bir alternatifi olmayacak. Kesinlikle düşecek çünkü kötüye gidiş devam
ediyor.
Putin ve onun yönetici kastı “büyük birleşmiş anavatan” propagandasını maksimum
düzeyde hala yürütüyorlar. Bütün finansal ve idari vasıtalar bu ideolojinin desteklenmesine
yatırım yapmış durumdalar. Karşı çıkan her entelektüel güç “yabancı ajan” olarak
damgalanıyor, hafızayı uyandıracak ve baskıya karşı gelecek tüm kurumlara totaliter
düzenlemeler uygulanıyor. Putin’in süper milliyetçiliğe geçişi, yeni anayasa ve kabul edilen
bazı yasa ve düzenlemeler Federasyon dâhilinde başta Üçüncü Çeçen Savaşı olmak üzere yeni
bir çatışma ortamı için uygun bir zemin oluşturuyor2. Rusya, her ne kadar Ukrayna Savaşı için
NATO’nun genişlemesini bahane etse de gerçek imparatorluğun merkezini korumak için yeni
bir söylem oluşturmak, “anavatanı savunmak” için birleştirdiği cumhuriyetler ile Büyük
Birleşmiş Rusya’yı sağlamlaştırmaktır. Birleşmiş Rusya’da gerçek Rus olarak Rusya, Beyaz
Rusya ve Ukrayna kabul edilirken, diğer milletler “dost” olarak tanımlanmaktadır.
Rusya’da İç Dengeler
Uluslararası ilişkilerde reelpolitik eğilimli Rus liderliğine göre, dünya gerçek manada
birkaç egemen ülke olan Amerika, Çin ve Rusya’dan oluşmaktadır. Rusya, Washington ve
Çin’den stratejik bağımsızlığına büyük önem vermektedir. Rusya’nın Avrupa’ya yönelik ana
hedefi finansal ve teknolojik ilişkilerini sürdürürken Avrupalı güçleri bölünmüş tutmaktır3.
Hepsi de Putin ile yakın kişisel ilişkiler içinde olmakla beraber, Rus liderliği iki ayrı fraksiyona
ayrılabilir4.
Medvedev’in liderlik ettiği birinci gruptaki Liberaller, hafif daha Batıcı olarak görülmektedir.
Medvedev, Ruslar arasında Batı yanlısı ya da Rus jargonu ile Atlantikçi olarak biliniyor. Rus
finans sektörü içinde de Batı yanlıları var ve bazıları onları Batının beşinci kolu olarak
görüyorlar.

2
Vladimir Rozanskij, Winds of civil war sweep the Russian Caucasus, Asia News, (May 01, 2022). RUSSIA
Winds of civil war sweep the Russian Caucasus (asianews.it)
3
George Friedman, Putin's Evolving Strategy in Europe, Stratfor, (May 8, 2012).
4
David Satter, Russia’s Choice, Hudson Institute, (August 7, 2012).

4
 İkinci gruptaki “Siloviki (güç bloğu)” adı verilen grubun çoğu üyesi güvenlik
teşkilatının eski çalışanlarıdır. İki grup arasında gizli bir çekişme olduğu ve grupların ileride
birbirini yok edebileceği değerlendirilmektedir.
Putin rejimi biterse yerine ne geleceği belirsizdir. Putin rejimine muhalefet üç parçadan
oluşmaktadır5.
- Liberaller eski başbakan yardımcısı Boris Nemtsov, yozlaşmaya karşı blogcu Boris
Nemtsov ve gençlik lideri İlya Yaşin gibi kişileri barındırmaktadır. Liberaller, adil seçimler ve
siyasi mahkûmların serbest bırakılmasını istemektedir.
Eski Komünist Parti başkan yardımcısı Gennady Zyuganov’un liderlik ettiği
Sosyalistler, Sol Cephe denilen bir çerçeve içinde hareket etmektedir. Sosyalistler, Sovyet
Birliği’ni kurmak, bedava eğitim ve sağlık hizmeti, büyük iş dünyasının millileştirilmesi, eski
Sovyet Cumhuriyetleri üzerinde hâkimiyet kurulmasını istemektedirler.
Üçüncü grup olan Milliyetçiler ise birkaç halk örgütü ile binlerce sokak kabadayısından
oluşmaktadır. Onların istekleri Rusya’nın Rus etnik kökenlilerce homojenleşmesi, Orta Asyalı
ve Kafkas göçmenlerin ülkeden kovulmasıdır.
Vladimir Putin, 2008 yılındaki İkinci Çeçen Savaşı’nda sivillere silahlı helikopterlerden
ateş açtırarak Yeltsin’in gözüne girmişti. Çeçenistan’ın başına geçirdiği kukla lider Ramazan
Kadirov ile yerli halkı kontrol etmeye devam ediyorlar. Çeçenistan’da halkın susturulmasının
karşılığı; Kadirov’a verilen rüşvetler ve bölgenin petrol kaynaklarının kontrolüdür.
Kuzey Kafkasya, önümüzdeki yıllarda özellikle Çeçenistan ve komşu bölgelerdeki
toprak anlaşmazlıkları üzerine yeni çatışmaların potansiyeline sahiptir. Üstelik bu çatışmaların
Rusya’nın içlerine yayılması olasılığı da güçlüdür. Rusya bugüne kadar durumu kendine sadık
liderler ile idare etti ancak genel nüfusun memnuniyetsizliğini idare etmek gittikçe güçleşiyor.
Bu da Rusları daha çok baskı ve imtiyaz verme politikasına yöneltiyor.
Rusya’nın federatif sistem içinde milliyetlerle kurduğu ilişkisi çok farklı;
merkezi planlama ve kontrolün baskın durumda. Elin üstünde el, iradenin üstünde irade var. B
azenatanmışlar seçilmişlerin patronu, bazen Siloviki her şey. Hâlihazırda pratikte
cumhuriyetlerin otonomik karakterleri aşındırılıyor. Putin, başkan olur olmaz önce
Çeçenistan’daki savaşın gölgesinde cumhuriyetlerde başkanların halkoyuyla seçilmesine son
verdi12. 2019’daçıkartılan dil yasası ile 35 resmi dilden 34’ünde anadilde zorunlu eğitim
seçmeli derse dönüştürüldü. Dersler de haftada iki saate indirildi.
2019 yılında Tataristan başkanın görevden alınmasına Kazan Tatarları gibi Kafkasya ve
Sibirya’nın çoğu bölgesinden protestolar geldi. Tatar ve İnguşların Putin’in yurtsever
merkeziyetçiliğine muhalefeti bir derece sürüyor. Putin ve onun yönetici kastı “büyük birleşmiş
anavatan” propagandasını maksimum düzeyde hala yürütüyorlar. Bütün finansal ve idari
vasıtalar bu ideolojinin desteklenmesine yatırım yapmış durumdalar. Karşı çıkan her
entelektüel güç “yabancı ajan” olarak damgalanıyor, hafızayı uyandıracak ve baskıya karşı
gelecek tüm kurumlara totaliter düzenlemeler uygulanıyor. Kafkasya Cumhuriyetlerinde
merkezi binalar sürekli azalıyor.
Kadirov’un Manevraları
Çeçenistan lideri Ramazan Kadirov’un federal seviyede manevraları Rus elite karışma
merakından kaynaklanıyor ama sanıldığı gibi sanıldığı gibi derin bir ilişki değil. Savaşın ilk
aylarında Rus istihbaratı ve ulusal savunma birlikleri (Rosgvardia) ile ilgili
memnuniyetsizlikler ortaya çıkınca federal elitler arasında yıldızı parladı. Ancak, Moskova’nın

5
Satter: ibid, (August 7, 2012).

5
ondan insan gücü ve para beklentisi çok daha fazla idi ve bunun devamı gelmeyince durum
değişti. Çeçen lider, harekâtın büyük resminde ileride kendine daha çok iş düşeceğini
hesaplıyor.
Kadirov’un Ukrayna’daki uzun vadeli hedefleri arasında Azovstal metalürji fabrikasını
almak ve denizi çıkış sağlamak olduğunu söyleniyor. Böylece Ukrayna’nın doğusunda kendini
anahtar oyuncu haline getirmek istiyor. Ancak,Kremlin’de Kadirov’u sevmeyenler az değil ve
Putin’e onu bu şekilde ödüllendirmemesini tavsiye ediyorlar. Ancak, Kadirov’un ordusu
Maripol’deki vahşi saldırı, Azovstal metalürji fabrikasının kuşatılması ve çeşitli süpürme
(zaşitski) operasyonlarında gündeme geldi ve başarılı görülürse bir mükâfat alacak.
Kadirov’un uykusunu kaçıran elitlerin başında Putin’in sözcüsü Dimitri Peskov geliyor.
Aralarındaki düşmanlık yıllar öncesine dayanıyor ve hemen her siyasi çevrede yaşanıyor. Kızı
bir Çeçen ile evli olmasına rağmen Peskov’un ırkçılığı sorunların temelinde yatıyor. Nisan
ayında Kadirov, kendi ordusunu ―kahraman‖ olarak tanımlayınca aralarında―kahramanın kim
olduğu‖ tartışması çıktı. Aralarında süregelen düşmanlık Kadirov’un aleyhine olan havayı
besliyor ama elitler arasında başarılı oldukları da var. Aslında Kadirov, kendisinin
bölgesel değil federal bir yönetici olarak görülmesini istiyor. Amacı federal biryönetici olmak
değil ama kendi koltuğunu sağlama almak. Çeçenistan içinde bir rakibi yok ama siloviki ve
diğer Rus elitler (Igor Seçin, FSB Direktörü Aleksandr Bortnikov, İçişleri Bakanı Vladimir
Kolokoltsev ve diğer Kadirov tarafından tehdit edilen kişiler) daha önce Kadirov dışındaki lider
adaylarını desteklemişlerdi.
İşte burada Dağıstan lideri Sergey Melikov faktörü devreye giriyor. Kadirov, federal
seviyede fiyakalı işler peşinde iken; Melikov, sessizce Kuzey Kafkasya’da diğer yönetimler
arasında liderliğini geliştiriyor. Melikov, iki konuya odaklanıyor; savaş zayiatları ve ekonomi.
İlki için diğer liderlerin de kullanabileceği bir hikâye buldu. Ekonomi için ise bölgesel kendi
kendine yeterlilik konusunda durumsal değişiklikler öngörüyor. Moskova’nın istediği bu rol,
daha fazla yerel liderlik gerektiriyor. Savaş zayiatlarını ilk dile getiren lider olarak Moskova’nın
emirlerine karşı duruyor gözükse de Rus propagandasına uygun şekilde onları ”Rus kahraman”
olarak tanımladı.
Kuzey Kafkasya ciddi ekonomik sıkıntılar içinde ve Dağıstan’da işler iyi gitmiyor.
Dağıstan, Kuzey Kafkasya’nın en çok gıda sıkıntısı çeken ve en yüksek enflasyonun olduğu
cumhuriyeti. Bu yüzden, Melikov ekmek fiyatlarına destek oluyor ve gıda üretimini artırmaya
çalışıyor.
Kadirov ve Melikov, kendi siyasi manevraalrını geliştirirken, diğer Kuzey Kafkasya
valileri kendi pozisyonlarını korumaya odaklanmış durumdalar. Hiçbirinin koltuğu garanti
değil, valiler her ana değişebilir (gubernatoropad). En çok risk altında olan vali Moskova’nın
isteklerini sağlamada başarısız olan İnguşetya valisi Mahmut Ali Kalimatov.
Wagner Grubu ve Prigojin
Ukrayna, Rus melez savaş stratejisinin etkinliği ve sınırlamaları konusunda iyi bir test
oldu. Bugün, Rusların melez savaşı kullanımı küresel düzeye yayıldı. Afrika’da Libya ve Orta
Afrika Cumhuriyeti gibi ülkelerde hatta Venezüella’da örtülü veya paralı askerler kullanılıyor.
Uçaklarla birlikler ve danışmanlar taşınıyor. Ukrayna ve Suriye’deki taktiklerin bir amacı da
ABD ile yapılacak görüşmeler için pazarlık kozu oluşturmaktı. Rus özel askeri şirketi Wagner
ve başındaki Prigojin, bu işte öncü roldeydi ama köprünün altından çok sular aktı.
Ruslar; yönetmeyi bilmez, bekler ve sonunda yok eder. Rus istihbarat kültürü tarih boyu
hileler, tuzaklar ve acımasızlıklar üzerine kurulmuştur. Vladimir Putin için Rusya‘nın
çoğunluğunu kimin temsil ettiği algısı son yıllarda değişti. Eskinin devlet çalışanlarının yerini

6
şimdilerde askeri seçeneklere meraklı genç kaçkınlar ve Evgeny Prigojin gibi suçlular aldı6.
İşgal taraftarı gazeteciler, Ukrayna‘da daha fazla şiddet uygulanmasını istiyorlar. Putin
etrafındaki üst düzey yetkililer onu taklit etmekten başka bir şey yapmazken, diğer taraflarda
ise marjinal kişiler ortaya çıkıyor.
Rusya, rejim değişikliğine doğru giderken, Wagner Grubu‘nun kurucusu olan Evgeny
Prigojin, gittikçe daha fazla üzgün milliyetçilere yaklaşıyor. Prigojin‘in medyada
Moskova‘daki elitlere eleştirilerinin arkasında büyük ölçekli ihtirasları bulunuyor. Ekim
2022‘de bu elitleri seferberlikten kaçmak ve rahatlarını bozmamakla suçladı; “Onların
çocukları savaşa gitmedikçe, ülke tam olarak seferber olmayacak” dedi.
Kasım ayında ise medyaya ülkede iki tür hain olduğunu söyledi; “Birincisi silahını
bırakıp düşman tarafına kaçanlar, ikincisi çalışma odalarında oturup, ülkesi için bir şey
yapmayanlar”.Prigojin‘in sürekli elitleri hedef alması ülkede vatanseverlik ve devletçilik
üzerine yeni bir siyasi çalkantı oluşturabilir. Prigojin, devlet bürokrasisi ve iş sektörünü hedefe
alırken, diğer muhalif Alexey Navalny ise Rus yönetici sınıfının yolsuzluk dosyalarını gündeme
getiriyordu. Prigojin bir intikam peşinde ve Rus askeri yenilgisi kesinleştiğinde bunun hesabını
elitlerden soracak; Kiev‘de işini kim yapmadı? Herson‘u kim geri verdi? Bütün bunlar yeni bir
siyasi hesaplaşmanın takvimi.
Prigojin, Vladimir Putin‘e çok yakın iki isimle işbirliği yapıyor; Mikhail ve Yuri
Kovalçuk kardeşler. Kişisel hedeflerinde büyük ihaleyi kendilerine vermeyen St.Petersburg
valisi Alexander Beglov var. Prigojin, Beglov hakkında iki organize suç doyası hazırladı.
Ancak, Prigojin ve Kovalçuk kardeşler Putin‘in ulusal politikadaki kilit oyuncuları içindeler ve
asıl amaçları elitleri günü geldiğinde baskı altında tutabilmek. Ancak, Prigojin‘in artan etkisi
devletin güvenlik ve kolluk güçlerinin üst kademelerinde engellerle karşılaşmaya aday.
Rus Siyasi Hayatı
Rusya, başkanlık sistemiyle idare edilen, kendi anayasaları ile yasama ve yürütme
organlarına sahip 21 cumhuriyet, 9 eyalet (Kray), 46 bölge (Oblast), 2 federal statüye sahip
şehir (Moskova ve St. Petersburg). 5 özerk bölgeden (Avtonomnaya Oblast/Avtonomnıy
Okrug) oluşan, 83 idari birimli bir federasyondur.
Seksen üç bölgeden oluşan Rusya Federasyonu'nun yönetim birimleri, 1993'te kabul
edilen anayasayla belirlendi. Rus Anayasası federal hükümetin yürütme yetkilerini açık bir
şekilde tanımlarken, aynı zamanda anahtar nitelikte bölgesel meseleleri federal hükümet ile
federasyonun diğer öğelerinin ortak sorumluluk alanına bırakmaktadır. Gücün, merkezi
hükümet, bölgesel ve yerel yönetimler arasındaki dağılımı halen gelişmekte olan bir süreçtir.
Putin, 2015-2017 finansal krizinde başbakan Dimitri Medvedev’i ekonomiden daha iyi
anlayan Mikhail Mişustin ile değiştirmişti. Şimdi COVİD-19 ile Rus yönetimi yeni bir testten
geçiyor. Putin için ekonomik zorlukları gizlemek üzere medya üzerinden yeni bir hikâye
anlatmak ve iktidarı kontrol gücünü kaybetmeden yeni bir yönetim anlayışı kurgulama zamanı.
2024’de yeni başkanlık seçimi var. 20 yıldır muhalefeti yok seviyesine getiren Putin, kendi
demokrasisini yönetiyor.
10 Mart’ta kabul edilen Anayasa değişikliği Putin’e hem 2024’de seçilme hakkı hem de
altışar yıllık iki dönem daha başkanlık hakkı verdi. 20 yıldır ülkenin başında olan Putin, böylece
2036 yılına kadar hem Rusya’nın büyük güç olma statüsünü sürdürecek hem de yeni bir liderin
geçiş döneminde ortaya çıkarabileceği sosyo-ekonomik istikrarsızlıklar önlenecek.

6
Andrey Pertsev, Russia’s pro-war marginals are contaminating the Kremlin, Carnegie Endowment,(November
10, 2022).

7
 Rusya’daki seçim yasaları ve düzenlemeleri ile dürüst bir seçim yapmak imkânsızdır.
Bugün Rusya’da bağımsız bir hukuk sistemi olsa rejim çöker. Bağımsız bir meclis olursa da
rejim çökecektir. Putin’in yeteneği insanlarla iyi ilişkileri olması ve onların güvenini
kazanması. Kendisine KGB’de öğrettikleri bir şey bu7.
Devlet Duması şu anda dört ana siyasi partiden oluşmaktadır; Birleşik Rusya, Komünist
Parti, Liberal Demokrat parti ve Adil Rusya.
Harita 1: Rusya Federasyonu: Oblast (Eyalet), Cumhuriyet ve Özerk Bölgeler

Rusya’da bağımsız bir hukuk sistemi olsa bugünkü rejim çöker. Bağımsız bir meclis
olursa da rejim çökecektir. Ekonomi tekelleşiyor GSMH’nin %70’i Putin ve yakın çevresinin
elinde. Özelleştirmeye ihtiyaçları yok. Ekonominin resmi olarak hükümetin elinde olmasından
çok mutlular. Tekelcilik, Rusya’daki gelişimi öldürüyor. Putin istese de reform yapamaz.
Ülkenin tamamen çöküşü ve ayrılmak dışında başka bir alternatifi olmayacak.
Rusya’da demokrasi yok ama ülkede kimsenin gündemi değil zaten. Rus liderlerin
anlayamadıkları; demokrasiyi tehlikeli ve iktidarı elde tutmaları için çok riskli görmeleri.
Hâlbuki otoriter olmadıkları halde Alman liderler sağlıklı demokrasi ve muhalefetin varlığı ile
uzun süre iktidarda kaldılar. Bugün Rusya’nın siyasal paradigmaları içinde Batı yanlısı olanlar
yaklaşık %5 nüfusu temsil etmektedir.
Putin, ülkede bir korku imparatorluğu kurmuş durumda, halkın gücü yok, enformasyon
devletin sıkı kontrolünde ve muhaliflere hayat yok. Ülkede ortaya çıkan cılız muhalifler
itibarsız ve genellikle Batının adamı olmaktan başka bir imajları yok. Batının istediği
demokrasinin alt yapısı yok, özgürlükler ülke güvenliğine tehdit olarak görülüyor. İşin aslı
halkın böyle bir beklentisi de yok. Federasyona bağlı bölgelerden de bir şey olmaz çünkü

7
Charlie Rose, Mihail Hodorkovski İle Mülakat, Bloomberg TV, (01 Aralık 2016), saat 23.00.

8
demokrasi ve özgürlük kültürleri yok, Moskova’ya oldukça bağımlılar. Ancak, Kafkasya
özellikle Çeçenistan ve Dağıstan her türlü olasılığa açık. Rusya, yetersiz demografisi ve tek
metaya dayalı ekonomisi nedeni ile batacak. Halk gittikçe daha çok yoksullaşıyor ve
önümüzdeki dönemde enerji gelirleri ve finansal sıkıntılar ülkeyi çok daha yaşanmaz hale
getirecek. Rusya’daki kötüye gidiş Orta Asya ülkelerini de etkileyecek.
Rus Halkı
En başından beri Sovyetler Birliği, bir işçi devleti değil, Moskova’dan kontrol edilen,
vasal devletleri olan bir imparatorluktu. Bir Sovyet adamı yaratılmıştı ama Rus Rustu, Kazak
Kazaktı, Ermeni Ermeniydi. Stalin denese de bu gerçeği değiştiremedi. Öldüğünde Sovyet
devleti daha zayıf daha yozlaşmış ve milli farklar daha önemli idi. Sovyetler her zaman bir
imparatorluk gibi hareket etti. Lenin iktidara gelince Almanya ile barış karşılığı toprak
anlaşması yapmıştı. Muhtemelen devrime Almanya’nın verdiği desteğin arkasında bu beklenti
vardı. Savaş bittikten sonra sınıf çatışması sadece bir ön söz olarak kaldı, Marx’ın bahsettiği
oryantal despotizm jeopolitik gerçeklerin gereği olarak Sovyetler Birliği’nde vücut buldu.
Rusya Federasyonu içinde 200’den fazla etnik grup bulunmaktadır. Kullandığı dillere
göre etnik dağılım Harita 2’de görülmektedir.
Harita 2: Rusya Federasyonu Etnik Dağılımı (Kullanılan Diller)

Çar döneminde Rusya’da doğan Lenin, tahta kulübelerde yaşayan köylüler ve resimlere
dua eden Ortodoks kilisesinin temsil ettiği bir ülkede büyümüş ama Rusya’yı küresel
proletaryanın birleşeceği bir ütopyanın merkezine koymuştu. Genel olarak Ruslar, doğası itibarı
ile akıl dışı hareket eder. Kurumların açık seçik ekonomik programları yoktur. İşe alırken çok
akıllı adaylar rahatsız eder. Maçoluğu, kabalığı, güçlü adam politikası gösterisini çok severler.
Moskova, St. Petersburg ve Kazan gibi şehirlerde yaşam standartları birçok AB ülkesine
yakındır. Ancak, ülkenin en zengin %10’u ülke zenginliğinin %87’sini kontrol ediyor. Bölgeler
arası ekonomik eşitsizlik büyürken, zenginlik birkaç şehre sıkışmış durumdadır. Kronik
ekonomik sorunları ve teknolojik geri kalmışlığına rağmen, Putin içteki sorunları ‘büyük güç
milliyetçiliği’ ile örtmektedir.

9
 Moskova yönetimi, başından itibaren çok etnikli bir yapıya sahip olan Rusya’da açıktan
etnik kimlik (Rus) kartını oynamanın tehlikesini fark ederek, etnik kimlik ve dili yeni devlet
ideolojisinin temel taşları hâline getirmekten uzak durmaya çalışmıştır. Bu bağlamda Moskova,
ülkedeki bütün etnik grupların “Rusya vatandaşı” kimliğini kabullenmelerini sağlamaya
çalışmaktadır. Ancak, bu projenin başarılı olduğunu söylemek mümkün değildir. 2019’da
çıkartılan dil yasası ile 35 resmi dilden 34’ünde anadilde zorunlu eğitim seçmeli derse
dönüştürüldü. Dersler de haftada iki saate indirildi.
Ruslar, strateji olarak Avrasya der ama Avrupalı olmak ister. Rusya’nın tüm temel tarihi
ve sosyal parametreleri Avrupalı değil, diptedir. Avrupa gibi dinamik ve ilerici değil,
reaksiyoner ve statiktir. Rusya, birilerinin kendi kültürel değerlerinin uluslararası standart
haline getirilmesine karşıdır. Batının bugün kabul edilmiş gözüken kültürel standartları de
facto’dur. Bunun yerine çok kutuplu ve çok kültürlü bir dünyanın daha iyi olacağını
düşünmektedir. Rusya’ya göre; ülke içinde farklılığı değil, ülkeler arasında farklılığı
savunmalıyız.
Rus asıllı Amerikalı Masha Gessen’e göre, Ruslar kendileri hakkında o kadar çok yalan
söylemişlerdir ki artık kim olduklarını kendileri de bilmiyor. “Ne yiyorsan o’sun” diyen Ruslar,
Rus yemeğini farklı yapanın ne olduğunu bilmezler. Rusya’da halkın büyük kısmı mutsuz,
yoksulluk had safhada. Gençlerin %20’si daha iyi bir hayat için başta Almanya, ABD ve
İngiltere olmak üzere başka ülkelere kaçtı. Yapılan son anketlere göre gençlerin %44’ü ülkeyi
terk etmek istiyor. Rusya genelinde halk ya çok zengin ya çok fakir. Rusya genelinde Slav nüfus
azalırken, Müslüman sayısı artıyor. En fazla nüfus artışı Kafkasya’da yaşanıyor.
Baskı altındaki şehirlerde yaşayan halk, bir tür hapishane hayatı mentalitesine sahip ve
gardiyanları ile birlikte yaşamaya alışmışlar. Ülkede iktidarın değişmesi ancak gücü, güç
kullanarak ele geçiren bir adresin varlığı ile mümkün olacak ve eğer bu başka bir oligark olursa
Rusya değişmeyecek.
Ruslar milliyetçilik ve gururla yaşar. Tarih boyunca hep aç kalmış ve bastırılmış bir
milleti yıllardır Batılıların yapmaya çalıştığı gibi açlıkla tehdit edemezsin. Büyük ve derin
düşüncelere takılı kalmış Rus ruhu, Batının küçümsemesinin bitmesini ve takdire dönüşmesini
bekledi. Doğu Roma Sezarlarının ve kiliseyi kuranların ardılı olan Çar, küresel bir adalet ve
kardeşlik çağının başlatılmasında belirleyici rolü oynayacaktı. Bugünkü Rusya, eski
imparatorluğunun yeni bir versiyonunu kurmakla meşguldür. Kafkasya’dan Orta Asya’ya Türk
dünyası ile pek çok muhtemel çatışma noktası bulunmaktadır. Bu coğrafyada egemenlik,
Rusya’dan bağımsız olmak anlamına gelmektedir. Öte yandan, Rusya, ne Çar döneminin
sonunda ne de Sovyetler Birliği çökünce dağıldı. Bugün Rusya’yı oluşturan cumhuriyet ve
otonom bölgeler ayrılmaya hazır değil. Yerel ekonomileri birbirine öyle bağlı ki ayrılmaları
çok güç.
Sonuç
Rusya, zaten belki bir nesil daha bugünkü gücünü devam ettirecek ama sonra
demografik nedenlerle bölgesel bir güce dönüşecekti. Putin’in kafasında Sovyet ve Çarlık
Rusyası söylemleri üzerinden inşa edilmiş bir “Rus İmparatorluğu” fikri, aslında Rusya’nın
kurtuluşu açısından son çare olarak görülüyordu. Rus milliyetçiliğinin dönüşünü sadece etnik
bazda değerlendirmemek gerekiyor. Daha geniş coğrafyaları bu üst kimliğe dâhil eden bir
kimlik/kültür boyutu için Eski Sovyet/Çarlık Rusyası alanları içerisinde yer alanlara dönük
vatandaşlık/pasaport kolaylığı, teşviki de bu açıdan dikkat çekici bir gelişme olarak kendisini
gösteriyor. Rusya-Ukrayna Savaşı, aynı zamanda bir “kimlik savaşı” olarak da karşımıza çıktı.
Tolstoy‘un dediği gibi 1856‘da Karadeniz‘de Rus donanmasının yok edilmesi, Moskova için
daha uygar bir dönemin başlangıcını sağlamıştı. Şimdi yeni dönem yeni kişiler ve onların ilerici
fikirleri ile gelecek. Türkiye için mesele uzun vadeli, sabırlı ve hesaplı hareket etmek. Vizyon
10
sahibi olmak ve kapasite geliştirmek. Karadeniz’den Kafkasya ve Orta Asya’ya uzanan bu
coğrafyada yeni bir uyanış başlıyor. Türkistan ile ilgili uzun vadeli planları öncelikle gerçekçi
bir biçimde ele almalı, başkalarının değil kendi oyunumuzun aktörü olmalıyız. Her şeyden önce
Türkçü bir bakışa ihtiyacımız var.

11