‫د ﻋﺎﻣـــــــــــــــﯥ روﻏﺘﻴــــــــــــــــﺎ وزرات‬

‫ﺷﻔﺎء د روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﻋﻠﻮﻣﻮ ﺧﺼﻮﺻﻲ اﻧﺴ‪‬ﻴ‪‬ﻮت‬

‫د ﻋــــﺎﻟـــــــــــــــﻲ ﻧــــﺮﺳﻨـــــــ‪ ‬ـــــــــﺎﻧ‪‬ـــــﻪ‬

‫‪Lecture Note of Public Health‬‬

‫) ‪ Ï‬ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﯥ ﻟﮑﭽﺮ ﻧﻮټ(‬

‫ﺗﺮﺗ?ﺐ ?ﻮوﻧ? ?‪ :‬ﺿ?ﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ )راﺳﺦ(‬

‫اﺳﺘﺎد‪ :‬دا ? ﺮ ﺣﺴ?ﺐ اﷲ )ﻧﻮرﻣﻞ(‬
‫‪Lecture note of Public Health‬‬ ‫د ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﯥ ﻟﮑﭽﺮ‬

‫ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﻪ )‪(Public Health‬‬

‫ﻋﺎﻣﻪ روﻏﺘﻴﺎ د ﻫﻐﻪ ﻋﻠﻢ ‪‬ﺨﻪ او ﻫﻨﺮ ‪‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی ﭼﯥ‪ ،‬د ﺧﻠﮑﻮ د ﻣﺸﺘﺮﮐﻮ ﮐﻮ‪‬ﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐﯥ د‬
‫ﻧﺎروﻏﻴﻮ د ﻣﺨﻨﻴﻮي ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ او د ﺧﻠﮑﻮ د ﺟﺴﻤﻲ او روﺣﻲ ﻳﺎ رواﻧﻲ او اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وﺿﻌﯥ د ‪‬ﻪ واﻟﻲ‬
‫ﻟﭙﺎره ور‪‬ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧﺴﺘﻞ ﮐﻴ‪‬ي‪.‬‬

‫ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت ﮐﻠﻪ ﭼﯥ ﻳﻮ ﺷﺨﺺ ﭘﻪ ﻓﺰﻳﮑﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رواﻧﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﺎﻟﺖ ﮐﯥ ‪‬ﻪ واﻟﯽ وﻟﺮي؛‬
‫ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﻪ ورﺗﻪ واﻳﻲ‪.‬‬

‫د ‪‬ﻮﻟﻨﯥ د روﻏﺘﻴﺎ ﻧﺮﺳﻨ‪(Community Health Nursing) ‬‬

‫د ‪‬ﻮﻟﻨﯥ د روﻏﺘﻴﺎ ﻧﺮﺳﻨ‪ ‬د ﻋﺎﻣﯥ روﻏﺘﻴﺎ د ﻧﺮﺳﻨ‪ ‬او ﻋﻤﻠﻴﻮ ﻳﻮه ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ده‪ ،‬ﭼﯥ د ﺧﻠﮑﻮ د روﻏﺘﻴﺎ‬
‫ﺳﺎﺗﻠﻮ او ارﺗﻘﺎء ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﮐﺎرﻳ‪‬ي‪ .‬دا ﻋﻤﻠﻴﯥ ﻋﻤﻮﻣﻲ او ﺟﺎﻣﻊ دي او ﭘﻪ ﻳﻮه‪ ،‬ﺎﻧ‪‬ې ‪‬ﺮوپ ﭘﻮرې اړه‬
‫ﻧﻠﺮي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧ‪‬ﻪ‪ ،‬دواﻣﺪاره وي ﻧﻪ وﻗﻔﻮي‪.‬‬

‫ﭘﻪ ﻳﻮې ‪‬ﻮﻟﻨﯥ ﮐﯥ د ﻧﺮس ﻋﻤﺪه رول د ‪‬ﻮﻟﻨﯥ ﺧﻠﮑﻮ ﺗﻪ ا‪‬ﺎﻫ‪ ‬ورﮐﻮل دي‪ .‬د ﻧﺎروﻏﻴﻮ ﭘﻪ ﺑﺎره ﮐﯥ او د‬
‫وﻗﺎﻳﯥ ﭘﻪ ﺑﺎره ﮐﯥ ﺧﻠﮑﻮ ﺳﺮه ﻳﻮ ﮐﻮﻣﮏ ده‪ ،‬ﺗﺮ ‪‬ﻮ ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﮐﯥ ﻳﯥ روﻏﺘﻴﺎ راﺷﻲ‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻧﺮس ﭘﻪ ﻳﻮې‬
‫‪‬ﻮﻟﻨﻪ ﮐﯥ او ﻳﺎ ﭘﻪ ﻟﻮی ﺷﻔﺎﺧﺎﻧﻪ ﮐﯥ ﺑﯿﺪون د ﻧﺮﺳﻨ‪ ‬ﺨﻪ ﻻﻧﺪې وﻇﻴﻔﯥ ﻟﺮي‪:‬‬

‫‪ ‬ﻟﻪ ډاﮐ‪‬ﺮ ﺳﺮه ﻫﻤﮑﺎر ده‪.‬‬

‫‪ ‬ﻣﺸﻮره ورﮐﻮوﻧﮑﯽ دی‪.‬‬
‫‪ ‬ﺻﺤﺖ ﺗﻪ ارﺗﻘﺎء ورﮐﻮووﻧﮑﯽ ده ﻳﺎ )‪(Health Promoter‬‬
‫‪ ‬ﻳﻮ ‪‬ﻪ ﻣﺪﻳﺮ ﻫﻢ ده‪.‬‬
‫‪ ‬ﻟﮑﭽﺮ ورﮐﻮوﻧﮑﯽ ﻫﻢ ده‪.‬‬
‫‪ ‬ﭘﻼن ﺟﻮړوﻧﻪ ﮐﯥ ‪‬ون ﮐﻮوﻧﮑﯽ ﻫﻢ دی‪.‬‬

‫ﻧﺎروغ ﻳﺎ )‪Ill (Patient‬‬

‫ﮐﻠﻪ ﭼﯥ ﯾﻮ ﺷﺨﺺ ﭘﻪ روزﻣﺮه ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﮐﯥ ﺧﺮاﺑﻮاﻟﯽ راﻣﻨ‪‬ﺘﻪ ﺷﻲ؛ ﻟﻪ ﻧﺎروغ ‪‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت ده‪.‬‬

‫ﻧﺎروﻏﻲ) ‪(Illness‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ داﺧﻠﻲ ﺗﺤﻮﻻﺗﻮ ‪‬ﺨﻪ دی ﭼﯥ‪ ،‬ﯾﻮ ﺷﺨﺺ روزﻣﺮه ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻪ د ﻣﺆﺛﺮ ﮐﯧﺪو ﺳﺒﺐ و‪‬ﺮ‪‬ﻲ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫اﺳﺘﺎد‪ :‬ډاﮐ‪‬ﺮ ﺣﺴﻴﺐ اﻟ‪‬ﻪ )ﻧﻮرﻣﻞ(‬ ‫ﻟﻴﮑﻮوﻧﮑﯽ‪ :‬ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ رأﺳﺦ‬
‫‪Lecture note of Public Health‬‬ ‫د ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﯥ ﻟﮑﭽﺮ‬

‫‪‬ﺎري ‪‬ﻮﻟﻨﻪ )‪( Urban Community‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ﻫﻐﯥ ‪‬ﻮﻟﻨﯥ ‪‬ﺨﻪ دی ﭼﯥ‪ ،‬ژوﻧﺪ ‪‬ﻮل ﺳﻬﻮﻟﺖ ﭘﮑﯥ ﻣﺤﻴﺎء وي‪.‬‬

‫ﮐﻠﻴﻮاﻟﻲ ‪‬ﻮﻟﻨﻪ )‪(Suburban Community‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﻮﻟﻨﯥ ‪‬ﺨﻪ ده ﭼﯥ‪ ،‬د ژوﻧﺪ ﮐﻮﻟﻮ ‪‬ﻮل ﺳﻬﻮﻟﺖ ﭘﮑﯥ ﻣﺤﻴﺎء ﻧﻪ وي‪.‬‬

‫ﻧﺮﺳﻨ‪ ‬ﻠﻮر ﻋﻤﺪه ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻟﺮي‪:‬‬

‫‪ ‬روﻏﺘﻴﺎ ﻟﻮړوﻧﻪ )‪(health Promotion‬‬

‫‪ ‬روﻏﺘﻴﺎ ) ‪(Health Maintaining‬‬

‫‪ ‬د ﻧﺎروﻏﯿﻮ ﻣﺨﻨﯿﻮی )‪( Prevention of Disease‬‬
‫‪ ‬روﻏﺘﻴﺎ ﺑﯿﺮﺗﻪ ‪‬ﺮ‪‬ﻮل )‪(Returning of Health‬‬
‫)‪ PHC (Primary Health Care‬اﺑﺘﺪاﻳﻲ روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ‪‬ﺎرﻧﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ﻫﻐﻮ روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﮐ‪‬ﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ ده ﭼﯥ د ژوﻧﺪ او ﻳﺎ روﻏﺘﻴﺎ ﻟﻮﻣ‪‬ﻧﻲ ﺳﺘﻮﻧﺰې ﻳﺎ ﻣﺸﮑﻼت او ﻳﺎ‬
‫ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻧﺎروﻏ‪ ‬ﺗﺮ ‪‬ﯧ‪‬ﻧﯥ ﻻﻧﺪې وﻧﻴﻮل ﺷﻲ‪.‬‬
‫د ‪ PHC‬اﺳﺎﺳﺎت ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺗﻮزﻳﻊ‬
‫‪ .2‬د اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻗﻮاوو ﭘﺮﻣﺨﺘ‪‬‬
‫‪ .3‬د ‪‬ﻮﻟﻨﯥ ‪‬ون‬
‫‪ .4‬ﻣﻨﺎﺳﺒﻪ ﺗﮑﻨﺎﻟﻮژي‬
‫‪ .5‬ﻮ اړﺧﻴﺰ ﺗﻘﺮب‪ :‬ﻣﻄﻠﺐ داﭼﯥ‪ ،‬داﺳﯥ ﺧﺪﻣﺎت وړاﻧﺪې ﺷﻲ ﭼﯥ‪ ،‬ﮐﻴﻔﻴﺖ ﻳﯥ ‪‬ﻪ وي‪ ،‬ﻫﺮ اړﺧﻴﺰ‬
‫او ﺧﻠﮑﻮ ﺗﻪ ‪‬ﻮر وي‪.‬‬
‫د ‪ PHC‬اﺟﺰاوې ﻋﺒﺎرت دي ﻟﻪ ‪:‬‬
‫‪ .1‬د روﻏﺘﯿﺎﻳﻲ ﺳﺘﻮﻧﺰو ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫‪ .2‬د ﻣﻮر او ﻣﺎﺷﻮم ﺻﺤﺖ‬
‫‪ .3‬ﺗﻐﺬﯾﻪ‬
‫‪ .4‬ﺳﺎري ﻧﺎروﻏ‪‬‬
‫‪ .5‬د ﺳﺎري ﻧﺎروﻏﻴﻮ ﮐﻨ‪‬ﺮول اوﻗﺎت‬
‫‪ .6‬ﭘﺎﮐﯥ اوﺑﻪ اﻣﺎده ﮐﻮل‬
‫‪ .7‬ﻣﻌﺎﻓﻴﺖ‪ :‬د ﻧﺎروﻏﻴﻮ ﭘﻪ وړاﻧﺪې د وﺟﻮد ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺗﻪ ﻣﻌﺎﻓﻴﺖ واﻳﻲ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫اﺳﺘﺎد‪ :‬ډاﮐ‪‬ﺮ ﺣﺴﻴﺐ اﻟ‪‬ﻪ )ﻧﻮرﻣﻞ(‬ ‫ﻟﻴﮑﻮوﻧﮑﯽ‪ :‬ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ رأﺳﺦ‬
‫‪Lecture note of Public Health‬‬ ‫د ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﯥ ﻟﮑﭽﺮ‬

‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﺳﯧﺴﺘﻢ‬

‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺻﺤﻲ ﯾﺎ روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﺳﯧﺴﺘﻢ ﭘﻪ دوه ﺑﺮﺧﻮ وﻳﺸﻞ ﺷﻮی دی‪:‬‬

‫‪ BPHS‬اﺑﺘﺪاﻳﻲ‬ ‫‪ EPHS‬ﺛﺎﻧﻮي‬
‫‪HP‬روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﭘﻮﺳﺘﻪ‬ ‫‪PH‬وﻻﻳﺘﻲ روﻏﺘﻮن‬
‫‪ SC‬ﻓﺮﻋﻲ ﻣﺮﮐﺰوﻧﻪ‬ ‫‪RH‬ﺣﻮزوي روﻏﺘﻮن‬
‫‪ MHT‬ﺮ‪‬ﻨﺪه روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ‪‬ﻴﻢ‬ ‫‪ NH‬ﻣﺮﮐﺰي روﻏﺘﻮن‬
‫‪ BHC‬ﺑﻨﺴ‪‬ﻴﺰ روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﻣﺮﮐﺰ‬
‫‪ CHC‬ﺟﺎﻣﻌﯥ روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﻣﺮﮐﺰ‬
‫‪ DH‬د وﻟﺴﻮاﻟ‪ ‬روﻏﺘﻮن‬

‫ﻟﻮﻣ‪‬ی‪ BPHS (Basic Package Health Services) :‬اﺳﺎﺳﻲ اﺑﺘﺪاﻳﻲ روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ‪‬ﻮﻟ‪‬ﻪ‬
‫ﭘﻪ ‪١٣٩٢‬ﻫـ‪.‬ش ﮐﺎل ﮐﯥ د وري ﭘﻪ ﻣﻴﺎﺷﺖ ﮐﯥ د ﻋﺎﻣﯥ روﻏﺘﻴﺎ وزارت ﻟﺨﻮا ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﻮه‪ .‬ﻣﻮﺧﻪ ﻳﯥ‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫‪‬ﻮﻟﻮ روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﻣﺮﮐﺰوﻧﻮ ﭘﻪ ﺧﺎص ډول ﭘﻪ ‪‬ﻮﻟﻨﻪ ﮐﯥ د ﻣﻨﺎﺳﺒﻮ وﻟﻮﻣ‪‬ﻧﯿﻮ روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧﻮ وړاﻧﺪې ﮐﻮل‬
‫وو‪ .‬ددې ‪‬ﻮﻟ‪‬ﯥ اﺻﻠﻲ ﻫﺪف ﻳﯥ‪ ،‬ﺑﺎروري ﻋﻤﺮ ﻟﺮوﻧﮑﻮ ‪‬ﻮ او ﭘﻨ‪‬ﻪ ﮐﻠﻨﻮ ‪‬ﺨﻪ د ﮐﻢ ﻋﻤﺮ ﻟﺮوﻧﮑﻮ‬
‫ﮐﻮﭼﻨﻴﺎﻧﻮ ﺗﻪ د روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ وړاﻧﺪې ﮐﻮل وو‪ .‬ﭼﯥ دې ‪‬ﻮﻟ‪‬ﯥ‪ ،‬ﭘﻪ راﻣﻨ‪‬ﺘﻪ ﮐﯧﺪو ﺳﺮه د ﻣﺎﺷﻮﻣﺎﻧﻮ او‬
‫د ﻣﯧﻨﻨﺪو ﭘﻪ ﻣ‪‬ﻳﻨﻪ ﮐﯥ ډﻳﺮ ﮐﻤﻮاﻟﯽ راﻏﻠﯽ دی‪.‬‬
‫‪ .I‬روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﭘﻮﺳﺘﻪ ) ‪:(Health Post‬‬
‫دا ﭘﻪ ﻳﻮه ﮐﻠﻲ ﮐﯥ ﻳﻮه ‪‬ﻴﻨﻪ ﻳﺎ ﻧﺎرﻳﻨﻪ ﭼﯥ دوﻟﺴﻢ ‪‬ﺨﻪ ﻓﺎرﻏﻪ ﺷﻮې وي ﭼﯥ دې ﺗﻪ ﻣﻮﻧ‪CHW ‬‬
‫)‪ (Community Health Worker‬ﻫﻢ واﻳﻮ‪ .‬ﻳﻮ ﻣﯿﺎﺷﺘﻨ‪ ‬د روﻏﺘﻴﺎ ﻳﻮ ﺑﺮﺧﻪ ﮐﯥ ‪‬ﺮاﻳﻨﻨ‪ ‬ورﮐﻮل‬
‫ﮐﻴ‪‬ي‪ .‬ﭼﯥ‪ ،‬دا ﭘﻮﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻳﻮ ﮐﻮر ﮐﯥ ﺟﻮړﯾ‪‬ي ﭼﯥ ﻋﺎدي ﻧﺎروﻏﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﺻﺤﻲ ﺧﺪﻣﺎت وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ .‬او‬
‫ﻻﻧﺪې ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺮﺳﺮه ﮐﻮي‪ :‬د ﻣﻼرﻳﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ‪ ،‬اﺳﻬﺎل ﺗﺪاوي‪ ،‬ﮐﻮرﻧ‪ ‬ﺗﻨﻈﻴﻢ‪ ،‬ﺳﺮ دردي او داﺳﯥ ﻧﻮر‪...‬‬
‫دا ﭘﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬د ‪ ١٠٠٠-١۵٠٠‬ﮐﺴﻪ ﻧﻔﻮس ‪ ١٠٠-١۵٠‬ﮐﻮرﻧ‪ ‬ﺗﺮ ﺧﭙﻞ ﭘﻮ‪ ‬ﻻﻧﺪې راوﻟﻲ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪‬ﻪ‪ ،‬دا اﺑﺘﺪاﺋﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ ﻳﻮ ﮐﻮﭼﻨﯽ ﺑﺴﺘﺮ ‪‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت ده‪ ،‬ﭼﯥ دوه ﻧﻔﺮ ﭘﮑﯥ ﮐﺎر ﮐﻮي‪ .‬ﭼﯥ‬
‫د ‪ (Community Health Worker)CHW‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﯾﺎدﻳ‪‬ي‪ .‬ﭼﯥ ﻻﻧﺪې ﺧﺪﻣﺎت وړاﻧﺪې‬
‫ﮐﻮي‪ ،‬د ﻣﻼرﻳﺎ ﺗﺸﺨﯿﺺ‪ ،‬اﺳﻬﺎل ﺗﺪاوي‪ ،‬ﮐﻮرﻧ‪ ‬ﻧﻈﻢ او ﺳﺮ دردۍ‪ .‬ﭼﯥ ﭘﻪ ‪‬ﻮل ﻟﻐﻤﺎن ﮐﯥ ﻣﻮﻧ‪‬‬
‫‪ ۴٠٩‬ﺻﺤﻲ ﭘﻮﺳﺘﯥ ﻟﺮو‪.‬‬

‫ﻓﺮﻋﻲ روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﻣﺮﮐﺰ )‪ : SC(Substitute Center‬د ﻧﻮرو روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﻣﺮﮐﺰوﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ‬ﻳﻮ‬ ‫‪.II‬‬
‫روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﻣﺮﮐﺰ ده ﭼﯥ دوه ﮐﺴﺎن ﭘﮑﯥ وﺟﻮد ﻟﺮي‪ .‬ﭼﯥ ﻫﺪف او ﻣﻮﺧﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ده‪:‬‬
‫‪ ‬روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧﻮ ﺗﻪ د ﺧﻠﮑﻮ ﻻﺳﺮﺳﻲ ﻟﻮړل‬
‫‪ ‬ﻓﺮﻋﻲ روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﻣﺮﮐﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ‪‬ﯥ اړﻳﮑﯥ ﻟﺮل‬

‫‪3‬‬
‫اﺳﺘﺎد‪ :‬ډاﮐ‪‬ﺮ ﺣﺴﻴﺐ اﻟ‪‬ﻪ )ﻧﻮرﻣﻞ(‬ ‫ﻟﻴﮑﻮوﻧﮑﯽ‪ :‬ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ رأﺳﺦ‬
‫‪Lecture note of Public Health‬‬ ‫د ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﯥ ﻟﮑﭽﺮ‬

‫‪‬ﺮ‪‬ﻨﺪه روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ‪‬ﻴﻢ )‪:(Mobile Health Team (MHT‬‬ ‫‪.III‬‬

‫ﭘﻪ ﻟﺮو ﭘﺮﺗﻮ ﻳﺎ ﻏﺮﻧﯿﻮ ﺳﻴﻤﻮ ﮐﯥ د روﻏﺘﻴﺎﻳﯽ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧﻮ ﺗﻪ د ﺧﻠﮑﻮ د ﻻﺳﺮﺳﻲ او ډآډﻣﻨﺘﻴﺎ ﯾﻮه ﺑﻠﻪ‬
‫ﻻره ده‪ ،‬ﭼﯥ اﻫﺪاف ﻳﯥ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫د ﻣﻮر او ﻣﺎﺷﻮم د ﻣ‪‬ﻳﻨﯥ ﮐﻤﻮاﻟﯽ‬
‫ﺻﺤﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ ﺗﻪ د ﺧﻠﮑﻮ ﻻﺳﺮﺳﯽ‬
‫د ﭘﻨ‪‬ﻪ ﮐﻠﻮ ‪‬ﺨﻪ ‪‬ﮑﺘﻪ د ﻣﺎﺷﻮﻣﺎﻧﻮ د واﮐﺴﻴﻦ ﺑﺮﺧﻪ ﮐﻮل‬
‫ﻫﻐﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﭼﯥ د روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﭘﻮﺳﺘﯥ او ﻓﺮﻋﻲ روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﻣﺮاﮐﺰو ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻧﻪ اﺟﺮاء‬
‫ﮐﻴﺪای ﺷﻲ؛ ﻧﻮ د ‪‬ﺮ‪‬ﻨﺪه ﮐﻠﻨﻴﮏ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ورﺗﻪ ﺻﺤﻲ ﺧﺪﻣﺎت ﭘﻪ ﻣﻌﻴﺎري ﺷﮑﻞ‬
‫وړاﻧﺪې ﮐﻴ‪‬ي‪ .‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻏﺮﻧﻴﻮ ﺳﻴﻤﻮ ﮐﯥ ﺧﻠﮏ ﺗﻴﺖ او ﭘﺮک ډول ژوﻧﺪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﺑﻨﺴ‪‬ﯿﺰ روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﻣﺮﮐﺰ )‪(BHC(Basic Health Center‬‬ ‫‪.IV‬‬
‫دا ﻳﻮه ﮐﻮﭼﻨ‪ ‬روﻏﺘﻴﺎﻳﯽ ﻣﺮﮐﺰ ﭼﯥ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪١۵٠٠٠‬ـ ‪ ٣٠٠٠٠‬ﮐﺴﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﺻﺤﻲ ﺧﺪﻣﺎت وړاﻧﺪې‬
‫ﮐﻮي‪ ،‬ﭼﯥ ﻟﻪ ﺑﺴﺘﺮه ﺑﻬﺮ ﻧﺎروﻏﺎﻧﻮ ﻟﭙﺎره اوﻣ‪‬ﻧﻲ ﻣﺮﺳﺘﯥ ﻟﮑﻪ‪Vaccine, ANC, PNC,FP, ،‬‬
‫‪ Growth Monitoring, Malaria‬او ‪ TB‬د ﭘﯧ‪‬ﻮ ﭘﻴﮋﻧﺪﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻴ‪‬د ﻳﺎ رﺟﻌﺖ د رواﻧﻲ‬
‫ﻧﺎروﻏﺎﻧﻮ او ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﻨﻮ ﺗﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ او درﻣﻨﻠﻪ ﮐﻮل‪ ،‬د ﻧﺎروﻏﺎﻧﻮ او د روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧﻮ د ‪‬ﯥ‬
‫اﺧﺴﺘﻨﯥ ﭘﻪ اړه د ﺧﺒﺮول ﭘﮑﯥ ﺷﺎﻣﻞ دي‪ .‬ﭘﺪې ﺻﺤﻲ ﻣﺮﮐﺰ ﮐﯥ‪ ،‬ﻳﻮ ﻧﺮس‪ ،‬ﻳﻮه ﻗﺎﺑﻠﻪ ‪Midwife‬‬
‫او دوه واﮐﺴﻴﻨﺎﺗﻮران وﻇﯿﻔﻪ اﺟﺮاء ﮐﻮي‪.‬‬
‫دا روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﻣﺮﮐﺰ ‪ ١۵٠٠٠-٣٠٠٠٠‬ﻧﻔﺮو ﻳﺎ ﻧﻔﻮس ﭘﻪ ﺷﺎاوﺧﻮا ﮐﯥ ﺟﻮړﻳ‪‬ي ﭼﯥ ﻻﻧﺪې‬
‫ﭘﺮﺳﻮﻧﻞ ﭘﮑﯥ ﮐﺎر ﮐﻮي‪:‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﺧﺪﻣﺎت ﭘﮑﯥ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻴ‪‬ي‪:‬‬
‫‪ o‬د ﻣﻼرﻳﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ او ﺗﺪاوي‬
‫‪ o‬وﻻدت ﻧﻪ ﻣﺨﮑﯥ او وروﺳﺘﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﯥ ﻳﺎ ‪ ANC‬او ‪.PNC‬‬
‫‪ o‬واﮐﺴﻴﻦ ﺧﺪﻣﺎت‬
‫‪ o‬ﮐﻮرﻧ‪ ‬ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫‪ o‬ﻧﺎرﻳﻨﻪ او ‪‬ﻴﻨﻪ ‪ OPD‬ﻣﺮﻳﻀﺎن راﺟﺴﺘﺮ ﮐﻮل‬

‫ﺑﺸﭙ‪‬ه ﺟﺎﻣﻊ روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﻣﺮﮐﺰ ))‪:(CHC(Comprehensive Health Center‬‬ ‫‪.V‬‬

‫دا روﻏﺘﻴﺎﻳﯽ ﻣﺮﮐﺰ ‪٣٠٠٠٠‬ـ‪ ۶٠٠٠٠‬ﭘﻮرې ﺧﻠﮏ ﺗﺮ ﭘﻮ‪ ‬ﻻﻧﺪې راوﻟﻲ‪ .‬دا د ﻧﻮرو‪ ،‬ﭘﺮ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﻟ‪ ‬زﻳﺎت ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﯽ ﺻﺤﻲ ﺧﺪﻣﺎت‪ ،‬وړاﻧﺪې ﮐﻮي؛ ﭼﯥ ﻳﺎد ﺧﺪﻣﺎت ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫‪ ‬ﻧﻮرﻣﺎل زﯾ‪‬ون‬
‫‪ ‬اﺧﺘﻼﻃﻲ ﭘﯧ‪‬ﯥ‬
‫‪ ‬د ﻣﺎﺷﻮﻣﺘﻮب د دورې ﺳﺨﺘﯥ ﻧﺎروﻏ‪‬‬
‫‪ ‬اﺧﺘﻼﻃﻲ ﻣﻼرﻳﺎ ﺗﺸﺨﯿﺺ او ﺗﺪاوي‬

‫‪4‬‬
‫اﺳﺘﺎد‪ :‬ډاﮐ‪‬ﺮ ﺣﺴﻴﺐ اﻟ‪‬ﻪ )ﻧﻮرﻣﻞ(‬ ‫ﻟﻴﮑﻮوﻧﮑﯽ‪ :‬ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ رأﺳﺦ‬
‫‪Lecture note of Public Health‬‬ ‫د ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﯥ ﻟﮑﭽﺮ‬

‫‪ ‬ﮐﻮرﻧ‪ ‬ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫‪ ‬د وﻻدت ﻧﻪ ﻣﺨﮑﯥ او ورﺳﺘﻪ ﺧﺪﻣﺎت‬
‫‪ ‬ﺑﺴﺘﺮ ﺧﺪﻣﺎت‬
‫‪ ‬ﺗﻐﺬﻳﻮي ﺣﺎﻟﺖ ‪Nutrition‬‬
‫‪ ‬ﻻﺑﺮاﺗﻮاري ﺧﺪﻣﺎت‬
‫اﺧﺘﻼﻃﻲ ﭘﯧ‪‬ﻮ ﭘﻪ درﻣﻠﻨﯥ او ﭘﻪ رواﻧﻲ ﺳﺘﻮﻧﺰو ﺑﺎﻧﺪې اﺧﺘﻪ ﻣﯧﻨﺪو ﻟﭙﺎره‪ ،‬ﺑﻬﺮ ﺻﺤﻲ ﺧﺪﻣﺎت‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﺧﻠﮏ ﭼﯥ ﻓﺰﻳﻮﺗﺮاﭘﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي ﺗﺮﮐﺘﻨﯥ ﻻﻧﺪې ﻧﻴﻮل ﮐﻴ‪‬ي او اﻣﮑﺎن ﭘﻪ ﺻﻮرت ﮐﯥ‬
‫ﻣﺠﻬﺰو ﻣﺮﮐﺰوﻧﻮ ﺗﻪ ﻟﻴ‪‬دول ﮐﻴ‪‬ي‪.‬‬
‫ﭘﺪې ﺻﺤﻲ ﻣﺮﮐﺰ ﮐﯥ‪ ،‬ﻻﻧﺪې ﭘﺮﺳﻮﻧﻞ ﮐﺎر ﮐﻮي‪:‬‬
‫‪ ‬ﻳﻮ ﻧﺎرﻳﻨﻪ ډاﮐ‪‬ﺮ او ﻳﻮه ‪‬ﻴﻨﻪ ډاﮐﺘﺮه‬
‫‪ ‬ﻳﻮ ﻧﺎرﻳﻨﻪ او ﻳﻮه ‪‬ﻴﻨﻪ ﻧﺮﺳﻪ‬
‫‪ ‬دوه ﻗﺎﺑﻠﻪ ‪‬ﺎﻧﯥ‬
‫‪ ‬دوه واﮐﺴﻴﻨﺎﺗﻮران‬
‫‪ ‬ﻳﻮ د ﻻﺑﺮاﺗﻮار ‪‬ﯿﮑﻨﯿﺸﻦ‬
‫‪ ‬ﻳﻮ دواﺳﺎز ﻳﺎ ﻓﺎرﻣﺴﺴﺖ‬
‫‪ ‬دوه ﻧﻔﺮه ‪‬ﺎردان‬

‫د وﻟﺴﻮاﻟ‪ ‬روﻏﺘﻮن)) ‪:(DH(District Hospital‬‬ ‫‪.VI‬‬

‫ﭘﻪ دې روﻏﺘﻮن ﮐﯥ د رواﻧﻲ ﻧﺎروﻏﺎﻧﻮ او ﻫﻐﻪ ﻧﺎروﻏﺎن ﭼﯥ ﺑﻴﺎ رﻏﻮﻧﯥ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻓﺰﯾﻮﺗﺮاﺑﻲ او ﭘﻪ‬
‫ﺧﺎص ډول روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧﻮ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﺧﺪﻣﺎت ورﺗﻪ وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ .‬د ‪٣٠٠٠٠٠‬ـ‬
‫‪ ١٠٠٠٠٠‬ﭘﻮرې ﻧﻔﻮس ﺗﺮ ﺧﭙﻞ ﭘﻮ‪ ‬ﻻﻧﺪې راوﻟﻲ‪ .‬دﻏﻪ روﻏﺘﻮن ﭘﻮره وﻟﺴﻮاﻟ‪ ‬ﺗﺮ ﺧﭙﻞ‬
‫ﭘﻮ‪ ‬ﻻﻧﺪې ﻧﻴﺴﻲ‪ .‬اﺧﺘﻼﻃﻲ واﻗﻌﺎت‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺴﺘﻴﺰي‪ ،‬د ﻋﺎﺟﻠﻮ وﻻدي واﻗﻌﺎﺗﻮ ﻣﻮاﻇﺒﺖ‪،‬‬
‫ﻓﺎﻣﻴﻞ ﭘﻼﻧﻨ‪ ‬او ﻧﻮر ﺧﺪﻣﺎت ﭘﮑﯥ ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻴ‪‬ي او ﻻﻧﺪې ﭘﺮﺳﻮﻧﻞ ﭘﮑﯥ ﮐﺎر ﮐﻮي‪:‬‬
‫‪ ‬ډاﮐﺘﺮان )دوه ﻧﺎرﻳﻨﻪ او دوه ‪‬ﻴﻨﻪ(‬
‫‪ ‬ﻧﺮﺳﺎن )ﭘﻨ‪‬ﻪ ﻧﺎرﻳﻨﻪ او ﭘﻨ‪‬ﻪ ‪‬ﻴﻨﻪ(‬
‫‪ ‬دوه واﮐﺴﻴﻨﺎﺗﻮران‬
‫‪ ‬ﻳﻮ د ﻏﺎ‪‬ﻮﻧﻮ ﺳﺘﻮﻣﺎﺗﻮﻟﻮګ‬
‫‪ ‬ﻳﻮ د ﻏﺎ‪‬ﻮﻧﻮ ﺗﮑﻨﯿﺸﻦ‬
‫‪ ‬ﻠﻮر ﻗﺎﺑﻠﻪ ‪‬ﺎﻧﯥ‬
‫‪ ‬دوه ﻻﺑﺮاﺗﻮاري ﺗﮑﻨﯿﺸﻨﺎن‬
‫‪ ‬ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺮاح‬

‫‪5‬‬
‫اﺳﺘﺎد‪ :‬ډاﮐ‪‬ﺮ ﺣﺴﻴﺐ اﻟ‪‬ﻪ )ﻧﻮرﻣﻞ(‬ ‫ﻟﻴﮑﻮوﻧﮑﯽ‪ :‬ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ رأﺳﺦ‬
‫‪Lecture note of Public Health‬‬ ‫د ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﯥ ﻟﮑﭽﺮ‬

‫‪ X-RAY ‬ﺗﮑﻨﯿﺸﻦ‬
‫‪ ‬اﻧﺴﺘﯿﺰی ﻟﻮګ‬
‫‪ ‬ﻳﻮ ﻧﻈﺎرت ﮐﻮوﻧﮑﯽ‬
‫‪ ‬ﻳﻮ د اﻃﻔﺎﻟﻮ داﮐ‪‬ﺮ‬
‫‪ ‬ﻳﻮ دوا ﺳﺎز‬

‫دوﻳﻢ‪ :‬ﺛﺎﻧﻮي روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﺑﺴﺘﻪ ))‪(EPHS( Essential Package Health Services‬‬

‫ﭘﺪې ﺑﺴﺘﻪ ﮐﯥ ‪‬ﻮل ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﻲ روﻏﺘﻮﻧﻮﻧﻪ ﺷﺎﻣﻞ دي‪ ،‬ﭼﯥ د وﺳﺎﻳﻠﻮ او ﻣﮑﻤﻞ ﭘﺮﺳﻮﻧﻞ ‪‬ﺨﻪ ﺗﺮ ‪۵٠٠‬‬
‫ﺑﺴﺘﺮ ﭘﻮرې ﺑﺴﺘﺮوﻧﻪ وﻟﺮي ﭼﯥ‪ ،‬ﭘﺪې ﮐﯥ ﻻﻧﺪې روﻏﺘﻮﻧﻮﻧﻪ ﺷﺎﻣﻞ دي‪:‬‬
‫)‪ PH(Provincial Hospital‬وﻻﻳﺘﻲ روﻏﺘﻮﻧﻮﻧﻪ‬ ‫‪.I‬‬
‫)‪ RH(Regional Hospital‬ﺣﻮزوي روﻏﺘﻮﻧﻮﻧﻪ‬ ‫‪.II‬‬
‫)‪ NH(National Hospital‬ﻣﺮﮐﺰي ﻳﺎ ﻣﻠﻲ روﻏﺘﻮﻧﻮﻧﻪ‬ ‫‪.III‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪‬ی‪ PH(Provincial Hospital) :‬وﻻﻳﺘﻲ روﻏﺘﻮﻧﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫دا روﻏﺘﻮﻧﻮﻧﻪ د وﻟﺴﻮاﻟﯿﻮ روﻏﺘﻮﻧﻮﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ ډﻳﺮ ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﻲ دي‪ .‬ﻣﺠﻬﺰ ﺳﺎﻣﺎن آﻻت‪ ،‬ﻣﺠﻬﺰ ﭘﺮﺳﻮﻧﻞ او‬
‫ﻣﮑﻤﻞ ﻣﻌﺎﻳﻨﺎﺗﻮ او ﺗﺸﺨﯿﺺ درﻟﻮدوﻧﮑﯥ دي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧ‪‬ﻪ‪ ،‬د ﺑﺴﺘﺮوﻧﻮ درﻟﻮدوﻧﮑﻲ دي ﻫﻐﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﭼﯥ ﭘﻪ‬
‫وﻟﺴﻮاﻟ‪ ‬روﻏﺘﻮن ﮐﯥ ﻧﺎروﻏﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﻧﺸﻲ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﻴﺪای ﻧﻮ وﻻﻳﺘﻲ روﻏﺘﻮن ﺗﻪ ﻳﯥ رﻳﻔﺮ ‪Refer‬ﮐﻮي‪.‬‬
‫دوﻳﻢ‪RH(Regional Hospital) :‬ﺣﻮزوي روﻏﺘﻮﻧﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫دا روﻏﺘﻮن ﻧﺴﺒﺖ د وﻻﻳﺘﻲ روﻏﺘﻮن ‪‬ﺨﻪ ډﻳﺮ ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﯽ او ﻣﺠﻬﺰ ده‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺳﺎﻣﺎن اﻻﺗﻮ او ﭘﺮﺳﻮﻧﻞ ﺗﻪ ﭘﻪ‬
‫دې ﮐﯥ ﻫﻐﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺮﺳﺮه ﮐﻴ‪‬ي ﮐﻮم ﭼﯥ‪ ،‬وﻻﻳﺘﻲ روﻏﺘﻮن د ﺳﻮﻳﯥ ﻳﺎ ﻟﻪ ﺗﻮان ‪‬ﺨﻪ ﭘﻮرﺗﻪ وي ﮐﻴﺪای‬
‫ﺷﻲ؛ ﭘﻪ دې ﮐﯥ ﺳﺘﺮ‪‬ﻮ او د زړه د ﻧﺎروﻏﺎﻧﻮ ﺗﺪاوي وﺷﻲ‪.‬‬
‫درﻳﻢ‪ NH(National Hospital) :‬ﻣﺮﮐﺰي روﻏﺘﻮن‪:‬‬
‫دﻏﻪ روﻏﺘﻮن ﻳﻮ ﻣﺮﮐﺰي روﻏﺘﻮن ده ﻫﻐﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﭼﯥ ﭘﻪ ﺣﻮزوي روﻏﺘﻮن ﮐﯥ د ﻧﺎروﻏﺎﻧﻮ ﻟﭙﺎره د ﻻﺳﺮﺳ‪‬‬
‫وړ ﻧﻪ وي‪ .‬ﻧﻮ دﻏﻪ ﻧﺎروﻏﺎن ﺑﯿﺎ د ﻋﻼج او درﻣﻠﻨﯥ ﻟﭙﺎره ﻣﺮﮐﺰي روﻏﺘﻮن ﺗﻪ رﯾﻔﺮ ﮐﻮي‪ .‬ﺗﺮ ‪‬ﻮ د ﻧﺎروﻏﺎﻧﻮ‬
‫ﺗﺪاوي وﺷﻲ دا ډول روﻏﺘﻮﻧﻮﻧﻪ د ﻫﺮ ﻟﺤﺎظ ﭘﻪ ﻋﺼﺮي وﺳﺎﻳﻠﻮ ﻣﮑﻤﻞ ﻣﺠﻬﺰ ﭘﺮﺳﻮﻧﻞ د ﻫﺮ ډول ﻧﺎروﻏﺎﻧﻮ‬
‫ﺗﺸﺨﯿﺺ او درﻣﻠﻨﻪ ﭘﮑﯥ ﺳﺮه رﺳﯿ‪‬ي‪ .‬دا روﻏﺘﻮن د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻪ ﺳﻄﺤﻪ روﻏﺘﻮن ده‪ ،‬ﭘﺪې روﻏﺘﻮن ﮐﯥ‬
‫ﻫﺮ ډول ﻧﺎروﻏﺎﻧﻮ درﻣﻠﻨﻪ ﮐﻴ‪‬ي‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫اﺳﺘﺎد‪ :‬ډاﮐ‪‬ﺮ ﺣﺴﻴﺐ اﻟ‪‬ﻪ )ﻧﻮرﻣﻞ(‬ ‫ﻟﻴﮑﻮوﻧﮑﯽ‪ :‬ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ رأﺳﺦ‬
‫‪Lecture note of Public Health‬‬ ‫د ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﯥ ﻟﮑﭽﺮ‬

‫ﺻﺤﻲ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت )‪(Health Education‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺻﺤﻲ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎﺗﻮ ‪‬ﺨﻪ دی ﭼﯥ‪ ،‬د روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﭘﺮﺳﻮﻧﻞ ﻟﺨﻮا ﻋﺎم ﺧﻠﮑﻮ ﺗﻪ د ﻏﻠﻂ ژوﻧﺪ ﮐﻮﻟﻮ‬
‫او ﻏﻠﻄﻮ ﻋﻨﻌﻨﺎﺗﻮ ‪‬ﺨﻪ ﺟﻠﻮ‪‬ﻴﺮي او ﭘﻪ ﺻﺤﻲ ﻻرو ﺑﺎﻧﺪې ﻫﺪاﻳﺖ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻪ ﺻﺤﻲ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﻳﺎ ‪Health‬‬
‫‪Education‬وآﻳﻲ‪.‬‬
‫د روﻏﺘﻴﺂﻳﻲ)ﺻﺤﻲ( ﺗﻌﻠﻴﻤﺎﺗﻮ اﻫﺪاف‬
‫‪ ‬د ﺧﻠﮑﻮ د ژوﻧﺪ ﺑﻬﺒﻮد‬
‫‪ ‬د ﺧﻠﮑﻮ د ﺟﺬب ﻟﭙﺎره اﺳﺎﻧﻪ ﻣﯧﺘﻮد‬
‫‪ ‬اﺳﺎﻧﻪ او ﺳﺎده ژﺑﯥ ‪‬ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧﺴﺘﻞ‬
‫‪ ‬ﻧﺎاﺷﻨﺎ ﻣﻮﺿﻮع ‪‬ﺨﻪ ډډه ﮐﻮل‬
‫‪ ‬ﺧﭙﻠﯥ ﺧﺒﺮې ‪‬ﻮ ‪‬ﻠﻪ ﺗﮑﺮارول‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪‬ﻪ‪ ،‬ﭘﺪې اﻃﻤﻨﺎن ﺣﺎﺻﻠﻮل ﭼﯥ ‪‬ﻮﻟﻨﻪ‪ ،‬روﻏﺘﻴﺎ د ﻳﻮ ﺑﺎارز‪‬ﺘﻪ ‪‬ﻴﺰ ﭘﻪ ﺣﻴﺚ ﻗﺒﻮل ﮐ‪‬ي‪ ،‬د ‪‬ﻮﻟﻨﯥ د‬
‫ﺧﻠﮑﻮ ﻟﭙﺎره د ﻣﺠﻬﺰ ﺻﺤﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ اراﻳﻪ ﮐﻮل او ﺷﺮاﯾﻂ ورﺗﻪ ﺑﺮاﺑﺮول؛ ﻳﯥ ﻫﻢ ﻟﻪ اﻫﺪاﻓﻮ ‪‬ﺨﻪ دی‪.‬‬
‫‪ (1‬د ﺧﻠﮑﻮ د ژوﻧﺪ ﺑﻬﺒﻮد‪ :‬د ﺻﺤﯽ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎﺗﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﺎﯾﺪ د ﺧﻠﮑﻮ ژوﻧﺪ ﺑﻬﺒﻮد ﻳﻌﻨﯥ ﭘﻪ ﺻﺤﻲ‬
‫ﻟﺤﺎظ ﺗﺮﻗﻲ وﮐ‪‬ي‪.‬‬
‫‪ (2‬د ﺧﻠﮑﻮ د ﺟﺬب ﻟﭙﺎره اﺳﺎﻧﻪ ﻣﯧﺘﻮد‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻧﺮس ﭼﯥ ﺻﺤﻲ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﺑﺎﯾﺪ دﺧﻠﮑﻮ‬
‫ﺗﻮﺟﻮع ‪‬ﺎﻧﺘﻪ راﺟﺬﺑﻪ ﮐ‪‬ي‪.‬‬
‫‪ (3‬اﺳﺎﻧﻪ او ﺳﺎده ژﺑﯥ ‪‬ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧﺴﺘﻞ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻧﺮس ﭼﯥ ﺻﺤﻲ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﺑﺎﯾﺪ داﺳﯥ‬
‫اﺳﺎﻧﯥ ژﺑﯥ ‪‬ﺨﻪ ﮐﺎر واﺧﻠﻲ ﭼﯥ ﺧﻠﮏ ﭘﺮې ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ‬ﺳﺮه ﭘﻮه ﺷﻲ‪ ،‬د ﻟﻐﺎت ﭘﺮاﻧ‪ ‬او ﺳﺨﺘﻮ‬
‫اﻟﻔﺎﻇﻮ ﻟﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ‪‬ﺨﻪ ﺑﺎﻳﺪ ډډه وﮐ‪‬ي‪.‬‬
‫‪ (4‬ﻟﻪ ﻧﺎاﺷﻨﺎ ﻣﻮﺿﻮع ‪‬ﺨﻪ ډده ﮐﻮل‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻧﺮس ﭼﯥ دﻏﻪ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت وړاﻧﺪې ﮐﻮي ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻟﻪ داﺳﯥ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ ‪‬ﺨﻪ ډډه وﮐ‪‬ي ﭼﯥ ﻧﺎاﺷﻨﺎ وي‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ داﺳﯥ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﺤﺚ ﮐ‪‬ي ﭼﯥ ﭘﻪ ‪‬ﻮﻟﻨﻪ ﮐﯥ‬
‫راﻳﺞ او رواج وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ (5‬ﺧﭙﻠﯥ ﺧﺒﺮې ‪‬ﻮ ‪‬ﻠﯽ ﺗﮑﺮارول‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻧﺮس ﭼﯥ ﺻﺤﻲ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺧﭙﻠﯥ ﺧﺒﺮې‬
‫‪‬ﻮ ‪‬ﻠﻪ ﺗﮑﺮار ﮐ‪‬ي ﺗﺮ ‪‬ﻮ ﺧﻠﮏ ﭘﺮې ﭘﻪ ‪‬ﻪ ډول ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻣﯧﺘﻮدوﻧﻪ او ﮐﺎروﻧﻪ ﭼﯥ ﺑﺎﻳﺪ د ‪ health education‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﻐﻴﺮ وﺧﻮري ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫‪ ‬ﻏﻠﻂ ﻋﻠﻢ‪ :‬ﻏﻠﻂ ﻋﻠﻮم ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻐﻴﺮ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻏﻠﻂ ﻓﺮﻫﻨ‪ ‬او رواﺟﻮﻧﻪ‪ :‬دا ﻓﺮﻫﻨ‪‬ﻮﻧﻪ او ﻏﻠﻂ ﻋﻨﻌﻨﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻐﻴﺮ ﺷﻲ ﺗﺮ ‪‬ﻮ ﺧﻠﮏ ﻳﻮ ﻫﻮﺳﺎ‬
‫ژوﻧﺪ وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ ‬ﺳﻠﻮک او ﻋﺎدات؛ دا ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ د ﺻﺤﻲ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎﺗﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﻐﯿﺮ ﺷﻲ‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫اﺳﺘﺎد‪ :‬ډاﮐ‪‬ﺮ ﺣﺴﻴﺐ اﻟ‪‬ﻪ )ﻧﻮرﻣﻞ(‬ ‫ﻟﻴﮑﻮوﻧﮑﯽ‪ :‬ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ رأﺳﺦ‬
‫‪Lecture note of Public Health‬‬ ‫د ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﯥ ﻟﮑﭽﺮ‬

‫د ﺻﺤﻲ روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎﺗﻮ )‪ (Health education‬ﻻرې ﭼﺎرې‬

‫ﭘﻪ درﯦﻮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻻرو ﮐﻮﻟﯽ ﺷﻮ ﭼﯥ ﺧﻠﮑﻮ ﺗﻪ ﺻﺤﻲ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت وړاﻧﺪې ﮐ‪‬و‪:‬‬
‫‪١‬ـ ﻓﺮدي )‪٢ (Individually‬ـ ‪‬ﺮوﭘﯽ ﺷﮑﻞ )‪٣ (Group‬ـ ﭘﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﺷﮑﻞ )‪(Commonly‬‬
‫د ﺻﺤﻲ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎﺗﻮ ﻣﯧﺘﻮدوﻧﻪ )‪:(methods of Health education‬‬
‫دا ﻣﯧﺘﻮدوﻧﻪ ﭘﻪ دوه ﺑﺮﺧﻮ وﯾﺸﻞ ﺷﻮي دي‪:‬‬
‫‪Methods‬‬

‫ﺳﻘﺮاﻃﯽ ﻃﺮﻳﻘﻪ‬ ‫ﻣﻌﻠﻤﻲ ﻃﺮﻳﻘﻪ‬

‫دوه اړﺧﯿﺰ)‪(two way)(Multi way‬‬ ‫ﻳﻮ اړﺧﻴﺰه )‪(On way‬‬
‫ﺳﻴﻤﻨﺎر )‪(Seminar‬‬ ‫ﻟﮑﭽﺮ )‪(lecture‬‬
‫ﺑﺤﺚ )‪(Discussion‬‬ ‫‪‬ﻮﻟﻨﻴﺰې رﺳﻨ‪(Mass Media) ‬‬
‫رول ﻟﻮﺑﻮل )‪(Role Play‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ )‪(Demonstration‬‬
‫‪‬ﺮاﻳﻨﻨ‪(Training) ‬‬

‫ﭼﺎﭘﻴﺮﻳﺎل او ﭘﻪ روﻏﺘﯿﺎ ﺑﺎﻧﺪې د ﻫﻐﻪ اﻏﻴﺰې‬

‫ﭼﺎﭘﻴﺮﯾﺎل)‪: (Environment‬‬
‫ﻋﺒﺎرت د ﻳﻮ ﺷﺨﺺ د ﺷﺎ او ﺧﻮا ﻣﺤﯿﻂ ‪‬ﺨﻪ ﭼﯥ‪ ،‬ﻓﺰﻳﮑﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﮐﻠﺘﻮري‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻮاردو ﻟﻪ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﯥ ‪‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی‪ .‬او ﭘﻪ دوه ﺑﺮﺧﻮ وﯾﺸﻞ ﺷﻮی دی‪:‬‬
‫‪ .1‬داﺧﻠﻲ ﻣﺤﯿﻂ )‪ :(Internal Environment‬د ﻳﻮ اﻧﺴﺎن دداﺧﻠﻲ ﻏ‪‬و ﺳﯧﺴﺘﻤﻮﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﯥ‬
‫‪‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ روﻏﺘﯿﺎ ﺑﺎﻧﺪې ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻏﻴﺰې ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺤﻴﻂ )‪ :(External Environment‬ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﺤﯿﻂ ‪‬ﺨﻪ ده ﭼﯥ د ﻳﻮ ﺷﺨﺺ‬
‫ﭘﻪ ﺷﺎ او ﺧﻮا ﮐﯥ ﻗﺮار ﻟﺮي او ﭘﻪ ﺻﺤﺖ ﺑﺎﻧﺪې ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻟﺮي‪.‬‬

‫د ﭼﺎﭘﯧﺮﻳﺎل اﺟﺰاوې‬
‫ﭘﻪ درﻳﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې وﯾﺸﻞ ﺷﻮي دي‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻓﺰﻳﮑﻲ اﺟﺰاوې‪ :‬ﻋﺒﺎرت دي ﻟﻪ‪ :‬ﻫﻮا‪ ،‬اوﺑﻪ‪ ،‬ﮐﻮر‪ ،‬د ﮐﻮر وﺳﺎﻳﻞ‪ ،‬ﻏﺬا او ﻧﻮر د اﺳﺘﻔﺎدې وړ ﻣﻮاد‪،‬‬
‫ﻓﺎﺿﻠﻪ ﺟﺎت او اﺿﺎﻓﻲ ﻣﻮاد‪ ،‬د ﮐﺎر‪‬ﺎﯾﻮﻧﻮ او د ﮐﺎر وﺳﺎﯾﻞ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﮑﻲ اﺟﺰاوې‪ :‬د ﺣﯧﻮاﻧﺎﺗﻮ‪ ،‬ﺑﺎﮐﺘﺮﻳﺎوو‪ ،‬واﻳﺮوﺳﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻓﻨ‪‬ﺴﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو ‪‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫اﺳﺘﺎد‪ :‬ډاﮐ‪‬ﺮ ﺣﺴﻴﺐ اﻟ‪‬ﻪ )ﻧﻮرﻣﻞ(‬ ‫ﻟﻴﮑﻮوﻧﮑﯽ‪ :‬ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ رأﺳﺦ‬
‫‪Lecture note of Public Health‬‬ ‫د ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﯥ ﻟﮑﭽﺮ‬

‫‪ .3‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺟﺰاوې‪ :‬ﻋﺒﺎرت دي ﻟﻪ‪ :‬ﻓﺮﻧ‪‬ﻲ ارز‪‬ﺘﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻋﻨﻌﻨﺎت‪ ،‬ﻋﺎدات‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻻت‪،‬‬
‫ﻃﺒﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻪ‪ ،‬دﻧﺪه او د ژوﻧﺪاﻧﻪ ﻣﻌﻴﺎرات‪.‬‬
‫‪ :Sanitation‬د ﺗﺨﻠﯿﯥ‪ ،‬ﻓﺎﺿﻠﻪ ﺟﺎﺗﻮ درﻓﻌﯥ‪ ،‬د ﺧﺎﻟﺼﻮ او ﭘﺎﮐﻮ اوﺑﻮ د ذﺧﺎﻳﺮو اود ﺷﺨﺼﻲ ﺣﻔﻆ‬
‫اﻟﺼﺤﯥ ﻟﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻮ ﻣﯧﺘﻮدوﻧﻮ ‪‬ﺤﺨﻪ ﭘﻪ اﺳﺘﻔﺎدې د ﭼﺎﭘﻴﺮﻳﺎل د ‪‬ﻮ او روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﺷﺮاﯾﻄﻮ د راﻣﻨ‪‬ﺘﻪ ﮐﻮﻟﻮ‬
‫ﻟﻪ ﭘﺎره ﻟﻪ ﻋﻠﻢ او ﻋﻤﻞ ‪‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی‪.‬‬

‫ﺣﻔﻆ اﻟﺼﺤﻪ ﻳﺎ ﭘﺎﮐﻮاﻟﯽ )‪(Hygiene‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﭘﺮوﺳﻴﺠﺮ ﻳﺎ ﻋﻤﻠﻴﯥ ‪‬ﺨﻪ دی ﭼﯥ‪ ،‬ﯾﻮ ﺷﺨﺺ د ﺧﭙﻞ ‪‬ﺎن او ﻣﺤﯿﻂ د ﭘﺎﮐﻮاﻟﯽ ﻟﭙﺎره ﻟﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﯥ ﻃﺮﻳﻘﯥ ‪‬ﺨﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻮي‪ .‬او ﭘﻪ دوه ډوﻟﻮﻧﻮ وﯾﺸﻞ ﺷﻮی دی‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺷﺨﺼﻲ ﺣﻔﻆ اﻟﺼﺤﻪ )‪ :(Personal Hygiene‬د ﻳﻮ ﺷﺨﺺ د وﺟﻮد ﻳﺎ ﺑﺪن ﭘﺎﮐﻮاﻟﻲ ﺗﻪ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﺣﻔﻆ اﻟﺼﺤﻪ واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺤﯿﻄﻲ ﺣﻔﻆ اﻟﺼﺤﻪ )‪ :(Environmental Hygiene‬د ﻳﻮ ﺷﺨﺺ ﺷﺎاو ﺧﻮا د ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﭘﺎﮐﻮاﻟﻲ ﺗﻪ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺣﻔﻆ اﻟﺼﺤﻪ واﻳﻲ‪.‬‬

‫ﻫﻮا )‪(Air‬‬
‫د ژوﻧﺪﻳﻮ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻮ ﻟﻪ ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﺎدې ‪‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی ﭼﯥ‪ ،‬د اﻧﺴﺎن د ژوﻧﺪ د ﺑﻘﺎ ﻟﭙﺎره ډﯾﺮ زﻳﺎت ارز‪‬ﺖ‬
‫ﻟﺮي‪ .‬ﻫﻮا ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺑﺮﺧﻮ ﻳﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮو ‪‬ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮی دی‪:‬‬
‫‪ ‬اﮐﺴﻴﺠﻦ )‪(O2‬‬
‫‪ ‬ﮐﺎرﺑﻦ دای اﮐﺴﺎﻳﺪ )‪(CO2‬‬
‫‪ ‬ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ )‪(N‬‬
‫ﻳﻮ اﻧﺴﺎن ﭘﻪ ﻧﺎرﻣﻞ ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ‪ ٢۴‬ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻮ ﮐﯥ ‪ ١۵‬ﮐﻴﻠﻮ ‪‬ﺮاﻣﻪ ﻫﻮا ‪‬ﺨﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻮي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧ‪‬ﻪ‪ ،‬د ﺑﺪن‬
‫‪‬ﯿﻨﯥ ﺣﻮاس ﻟﮑﻪ‪ :‬د ﺑﻮی ﺣﺲ او اورﻳﺪو ﺣﺲ د ﻫﻮا ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﻴ‪‬ي‪.‬‬
‫د ﻫﻮا دﻧﺪې )‪(Function of Air‬‬
‫ﻫﻮا ﻻﻧﺪې دﻧﺪې ﻟﺮي‪:‬‬
‫‪ ‬د ‪‬ﺎزاﺗﻮ اﻧﺘﻘﺎل‬
‫‪ ‬د ﺣﺮارت درﺟﯥ ﺗﻨﻈﻴﻢ‬

‫‪9‬‬
‫اﺳﺘﺎد‪ :‬ډاﮐ‪‬ﺮ ﺣﺴﻴﺐ اﻟ‪‬ﻪ )ﻧﻮرﻣﻞ(‬ ‫ﻟﻴﮑﻮوﻧﮑﯽ‪ :‬ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ رأﺳﺦ‬
‫‪Lecture note of Public Health‬‬ ‫د ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﯥ ﻟﮑﭽﺮ‬

‫ﺗﻬﻮﻳﺎت ) ‪(ventilation‬‬
‫د زړې ﻫﻮا ﭘﻪ ﺑﺪل ﮐﯥ د ﻧﻮي ﻫﻮا ﻣﻨ‪‬ﺘﻪ راﺗ‪ ‬ﺗﻪ ‪Ventilation‬ﻳﺎ ﺗﻬﻮﯾﻪ وﻳﻞ ﮐﻴ‪‬ي‪ .‬دا ﭘﻪ دوه ﺑﺮﺧﻮ‬
‫ﺑﺎﻧﺪې وﯾﺸﻞ ﮐﻴ‪‬ي‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻃﺒﻌﻲ ﺗﻬﻮﻳﻪ )‪١ :(Natural Ventilation‬ـ د ‪‬ﺎزاﺗﻮ اﻧﺘﺸﺎر ‪ -٢‬ﺑﺎد ‪٣‬ـ د ﺧﺎرج او داﺧﻞ‬
‫دﮐﻮ‪‬ﯥ ﮐﯥ د ﻫﻮا ﺗﻔﺎوت‬
‫‪ .2‬ﺧﺎرﺟﻲ ﺗﻬﻮﻳﻪ )‪:(External Ventilation‬د اﻧﺴﺎن د ﻻس د آﻟﯥ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺳﺮه ﺗﻪ رﺳﻴ‪‬ي‪١ .‬ـ‬
‫د ﻫﻮا ﺧﺎرﺟﻮل ‪٢‬ـ د ﻫﻮا داﺧﻠﻮل ‪٣‬ـ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﻳﺎ د ﺧﻮ‪‬ﯥ ﺳﯧﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫د ﻫﻮا ﮐﮑ‪‬ﺗﻴﺎ )‪(Air Pollution‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﯧﺮﺗﻪ د ﻫﻮا ﻣﻨﺒﻊ د ﻣﻀﺮه ﻣﻮادو ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻨﺘﻦ ﺷﻲ؛ د ﻫﻮا ﮐﮑ‪‬ﺗﻴﺎ ﺳﺒﺐ ‪‬ﺮ‪‬ﻲ‪.‬‬
‫د ﻫﻮا د ﮐﮑ‪‬ﺗﻴﺎ ﻋﻮاﻣﻞ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻣﻨﺒﻊ‬
‫‪ .2‬زراﻋﺘﯽ ﻣﻨﺒﻊ‬
‫‪ .3‬ﮐﻮروﻧﻪ‬
‫‪ .4‬رادﯾﻮ اﮐﺘﻴﻒ ﻣﻮاد‬
‫‪ .5‬ﻧﻘﻠﻴﻪ وﺳﺎﯾﻂ‬
‫د ﻫﻮا د ﮐﮑ‪‬ﺗﻴﺎ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻧﺎروﻏ‪‬‬
‫‪ .1‬ﺗﻨﻔﺴﻲ ﻧﺎروﻏ‪ :‬ﻟﮑﻪ‪Allergy, Asthma, Emphysema :‬‬
‫‪ .2‬ﻗﻠﺒﻲ ﻧﺎروﻏ‪ :‬ﻟﮑﻪ‪ :‬د ﻗﻠﺒﻲ وﻋﺎﻳﻲ ﻧﺎروﻏ‪ ،‬د ﺳ‪‬و ﺳﺮﻃﺎن او ‪Genetic Mutation‬‬
‫اوﺑﻪ )‪(Water‬‬
‫ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﺎدې ‪‬ﺨﻪ ده ﭼﯥ‪ ،‬ﺑﯿﺪون ﻟﻪ اوﺑﻮ ‪‬ﺨﻪ د ﺣﯧﻮاﻧﺎﺗﻮ او ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ژوﻧﺪ ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ دی‪.‬‬
‫اوﺑﻪ د ﻻﻧﺪو ﻣﻘﺎﺻﺪو ﻟﭙﺎره اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ‪‬ي‪:‬‬
‫‪ .1‬ﮐﻮرﻧ‪ ‬ﻣﻘﺎﺻﺪ‬
‫‪ .2‬زراﻋﺘﻲ ﻣﻘﺎﺻﺪ‬
‫‪ .3‬ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻣﻘﺎﺻﺪ‬
‫‪ .4‬ﻋﺎﻣﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ‬
‫د اوﺑﻮ ﻣﻨﺎﺑﻊ )‪(Sources of Water‬‬
‫‪ ‬د ﺑﺎران اوﺑﻪ‬
‫‪ ‬ﺳﻄﺤﻲ اوﺑﻪ‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺳﻴﻨﺪوﻧﻪ‪ ،‬وﻳﺎﻟﯥ‪ ،‬ﭼﻴﻨﯥ )دا اوﺑﻪ د اﺳﺘﻔﺎدې وړ ﻧﺪي(‬
‫‪ ‬ژورې اوﺑﻪ‪ :‬دا ﺑﻴﺎ ﭘﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪١ :‬ـ د ‪‬ﺎه ‪‬ﺎﻧﻮ اوﺑﻪ ‪٢‬ـ ژورو ‪‬ﺎه ‪‬ﺎﻧﻮ اوﺑﻪ‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫اﺳﺘﺎد‪ :‬ډاﮐ‪‬ﺮ ﺣﺴﻴﺐ اﻟ‪‬ﻪ )ﻧﻮرﻣﻞ(‬ ‫ﻟﻴﮑﻮوﻧﮑﯽ‪ :‬ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ رأﺳﺦ‬
‫‪Lecture note of Public Health‬‬ ‫د ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﯥ ﻟﮑﭽﺮ‬

‫د ﭘﺎﮐﻮ اوﺑﻮ ﺧﻮاص )‪(Characteristics of Mineral water‬‬

‫‪ .1‬ﺑﯥ ﺧﻮﻧﺪه وي‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺑﯥ ﺑﻮﻳﻪ وي‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺑﯥ رﻧ‪‬ﻪ وي‪.‬‬
‫‪ .4‬د اﺳﺘﻔﺎدې وړ وي‪.‬‬
‫‪ .5‬د ﻣﺎﻳﮑﺮو ار‪‬ﺎﻧﻴﺰﻣﻮﻧﻮ ‪‬ﺨﻪ ﭘﺎک وي‪.‬‬
‫‪ .6‬ﻮﻟﻮ ﺗﻪ د ﻻﺳﺮﺳ‪ ‬وړ وي‪.‬‬
‫ﻧﻮټ‪ :‬د ﺳﻄﺤﻲ ‪‬ﺎه ‪‬ﺎﻧﻮ اوﺑﻪ د اﺳﺘﻔﺎدې وړ ﻧﺪي‪.‬‬
‫ﺳﺨﺘﯥ اوﺑﻪ )‪(Hardness of water‬‬
‫ﻫﺮ ﻫﻐﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻮاد ﭼﯥ د اوﺑﻮ ﮐﻴﻔﯿﺖ ﺗﻪ ﺗﻐﻴﺮ ورﮐ‪‬ي د ﺳﺨﺘﻮ اوﺑﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪‬ي‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﭼﯥ‬
‫اوﺑﻪ ﺳﺨﺘﻮي ﻋﺒﺎرت دي ﻟﻪ‪:‬‬
‫‪ o‬ﻣ‪‬ﻨﻴﯿﺰﻳﻢ ﺑﺎی ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴﺖ )‪.(MgCO3‬‬
‫‪ o‬ﮐﻠﺴﻴﻢ ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴﺖ )‪.( Ca CO3‬‬
‫‪ o‬د ﻣ‪‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ﺳﻠﻔﺎﻳﺖ )‪.(Mg SP3‬‬
‫‪ o‬د ﮐﻠﺴﻴﻢ ﺳﻠﻔﻴﺖ )‪.(Ca CO3‬‬
‫د اوﺑﻮ د ﮐﮑ‪‬ﺗﻴﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ) ‪(sources of Water pollution‬‬
‫‪ .1‬ﮐﻮرﻧﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪ .2‬زراﻋﺘﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪ .3‬ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ :‬ﻫﻐﻪ اوﺑﻪ ﭼﯥ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻮ ﮐﯧﺪ ﻣﻮاد دﭘﺮوﺳﺲ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﺗﺮې اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻴ‪‬ي‪ ،‬ﭼﯥ دا‬
‫ﺑﯿﺎ ﮐﮑ‪‬ې ﻳﺎ ﻧﺎ ﭘﺎﮐﻪ اوﺑﻪ دي‪.‬‬
‫ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ‪ :‬ﻳﻮ اﻧﺴﺎن د ور‪‬ﯥ ‪ ٢٠٠ -١۵٠‬ﻟﻴ‪‬ﺮ اوﺑﻮ ﺗﻪ ﺿﺮورت ﻟﺮي‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ :‬اودس ﮐﻮﻟﻮ‪ ،‬ﺣﻤﺎم ﮐﻮﻟﻮ‪،‬‬
‫‪‬ﻠﻮ‪ ،‬ﻟﻮ‪‬ﻲ ﭘﺎﮐﻮﻟﻮ او ﻫﻤﺪارﻧ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ور‪‬ﻨ‪ ‬ډول ‪ ٢‬ﻟﻴﺘﺮه اوﭘﻪ و‪‬ﻲ‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻧﺎروﻏ‪ ‬ﭼﯥ د اوﺑﻮ ‪‬ﺨﻪ ﭘﻴﺪاﮐﻴ‪‬ي‪:‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﮑﻞ ﭘﻪ درې ډوﻟﻪ دي‪:‬‬
‫‪ :Water born Disease .1‬دا ﻫﻐﻪ ﻧﺎروﻏ‪ ‬دي ﭼﯥ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ ﻳﯥ اوﺑﻪ وي‪ .‬ﻟﮑﻪ‪ ،‬ﮐﻮﻟﺮا‪ ،‬ﻣﺤﺮﻗﻪ‬
‫اوﻧﻮر‪...‬‬
‫‪ :Water washed Disease .2‬دا ﻫﻐﻪ ﻧﺎروﻏ‪ ‬دي ﭼﯥ‪ ،‬د ﺷﺨﺺ ﭘﻪ ﺑﺪن ﺑﺎﻧﺪې وي‪ ،‬او د‬
‫اوﺑﻮ ﺳﺮه دﺗﻤﺎس ﭘﻪ ﺻﻮرت ﮐﯥ اوﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻨﺘﻦ ﮐﻮي‪ .‬ﻳﻌﻨﯥ ددې ﻧﺎروﻏﯿﻮ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺴﺎن ده‪ .‬ﻟﮑﻪ‪:‬‬
‫اﻣﯿﺐ‪ ،‬ﺗﺎﻳﻔﻮس او داﺳﯥ ﻧﻮر‪...‬‬
‫‪ :Water Proximity Disease .3‬ﻫﻐﻪ ﻧﺎروﻏ‪ ‬دي ﭼﯥ‪ ،‬د اوﺑﻪ ﭘﻪ ﺳﻄﺤﻪ د ژوﻧﺪ ﮐﻮوﻧﮑﻮ‬
‫ﺣﺸﺮاﺗﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ راﻣﻨ‪‬ﺘﻪ ﮐﻴ‪‬ي‪ .‬ﻟﮑﻪ‪ ،‬ﻣﻼرﻳﺎ او ﻧﻮر‪ ...‬ﭼﯥ ددې ﻧﺎروﻏﻴﻮ ﻣﻨﺒﻊ ﺣﺸﺮات دي‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫اﺳﺘﺎد‪ :‬ډاﮐ‪‬ﺮ ﺣﺴﻴﺐ اﻟ‪‬ﻪ )ﻧﻮرﻣﻞ(‬ ‫ﻟﻴﮑﻮوﻧﮑﯽ‪ :‬ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ رأﺳﺦ‬
‫‪Lecture note of Public Health‬‬ ‫د ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﯥ ﻟﮑﭽﺮ‬

‫د اوﺑﻮ د ﺗﺼﻔﻴﯥ ﻣﺮاﺣﻞ‬

‫ﻟﻮﻣ‪‬ی‪ :‬ﭘﻪ ﻏ‪‬ﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ذﺧﻴﺮه ﮐﻮل‪:‬‬
‫ذﺧﻴﺮه ﮐﻮل‬
‫ﻓﻠﺘﺮ ﮐﻮل‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻮاد اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻮل‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪ ،‬ﮐﻠﻮرﻳﻦ ‪ 0.1Gr/1 Liter‬ﻳﻌﻨﯥ ﭘﻪ ﻳﻮ ﻟﻴﺘﺮ اوﺑﻮ ﮐﯥ ﺑﺎﻳﺪ ‪0.1gr‬‬
‫ﮐﻠﻮرﻳﻦ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﻲ‪ .‬ﻳﺎ ‪ 1 gr‬ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﭘﻪ ‪ ١٠‬ﻟﻴﺘﺮه اوﺑﻮ ﮐﯥ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ‪‬ي‪.‬‬
‫دوﻳﻢ‪ :‬ﭘﻪ ﮐﻮﭼﻨ‪ ‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ذﺧﻴﺮه ﮐﻮل‪:‬‬
‫‪ ‬ﺟﻮﺷﻮل‬
‫‪ ‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻮاد اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻮل‪ 33.3gr/5 liter :‬ﮐﻠﻮرﻳﻦ‬
‫‪ ‬ﮐﻮرﻧﻲ ﻓﻠﺘﺮوﻧﻪ‪ :‬ﭼﯥ ددې ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻮﻧ‪ ‬ﻏ‪ ‬ﻣﻮاد ﻟﺮې ﮐﻮﻟﯽ ﺷﻮ‪.‬‬
‫‪ ‬د ﻣﺸﺎﻫﺪې ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ) ‪(observation‬‬
‫‪ ‬ددې ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻮﻧ‪ ‬ﮐﻮﻟﯽ ﺷﻮو ﭼﯥ د اوﺑﻮ ﮐﻴﻔﻴﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﮐ‪‬و ‪.‬‬
‫‪ ‬د ﻓﻠﺘﺮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫‪ ‬د ﻳﻮ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻫﻢ د اوﺑﻮ ﮐﯿﻔﻴﺖ ﻣﻌﻠﻮﻣﻮﻟﯽ ﺷﻮ‪.‬‬

‫د ﻏﺬا ﻣﺼﺆﻧﻴﺖ ﻳﺎ ﭘﺎﮐﻮاﻟﯽ )‪(Food Hygiene‬‬

‫‪‬ﻮل ﻫﻐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻣﺎت ﭼﯥ دﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮادو ﭘﺎﮐﻮاﻟﻲ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﮐﺎر وړل ﮐﻴ‪‬ي د ‪Food hygiene‬ﻳﺎ د ﻏﺬا ﭘﻪ‬
‫ﻣﺼﺆﻧﻴﺖ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪‬ي‪ .‬ﭼﯥ دﻏﻪ اﺣﺘﻤﺎﻣﺎت ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫‪ .2‬ﭘﺮوﺳﺲ‬
‫‪ .3‬اﻧﺘﻘﺎل‬
‫‪ .4‬ﻻﺳﻮﻫﻨﻪ‬
‫‪ .5‬ذﺧﻴﺮه ﮐﻮل‬
‫‪ :Food safety‬ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮادو ‪‬ﺨﻪ دی ﭼﯥ‪ ،‬د ﮐﻴﻤﻴﺎي‪ ،‬ﻓﺰﻳﮑﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻦ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﻮادو‬
‫‪‬ﺨﻪ ﻟﺮې وي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻮﻟﻮ ﺧﻠﮑﻮ ﺗﻪ د ﻻﺳﺮﺳ‪ ‬وړ وي ﺗﺮ ‪‬ﻮد ﺧﻠﮑﻮ ﺿﺮورﻳﺎت رﻓﻊ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ Food Pollution‬د ﻏﺬا ﮐﮑ‪‬ﺗﻴﺎ )ﻣﻠﻮﺛﻴﺖ(‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮادو ﭘﻪ اﺣﺘﻤﺎﻣﺎﺗﻮ ﮐﯥ ﻻﺳﻮﻫﻨﻪ راﻣﻨ‪‬ﺘﻪ ﺷﻲ او دﻓﺰﻳﮑﻲ‪ ،‬ﮐﯿﻤﻴﺎوي اﻧﺘﺎﻧﺎﺗﻮ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫و‪‬ﺮ‪‬ﻲ‪ ،‬ﻏﺬاﻳﯽ ﻣﻠﻮﺛﯿﺖ ﺑﻠﻞ ﮐﻴ‪‬ي‪ .‬ﭼﯥ ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻠﻮﺛﻴﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﺒﺎرت دي ﻟﻪ‪:‬‬
‫‪ .1‬د ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺮاﺑﻮاﻟﯽ‬
‫‪ .2‬ﭘﺮوﺳﺲ ﮐﯥ ﺧﺮاﺑﻮاﻟﯽ‬

‫‪12‬‬
‫اﺳﺘﺎد‪ :‬ډاﮐ‪‬ﺮ ﺣﺴﻴﺐ اﻟ‪‬ﻪ )ﻧﻮرﻣﻞ(‬ ‫ﻟﻴﮑﻮوﻧﮑﯽ‪ :‬ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ رأﺳﺦ‬
‫‪Lecture note of Public Health‬‬ ‫د ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﯥ ﻟﮑﭽﺮ‬

‫‪ .3‬اﻧﺘﻘﺎل ﮐﯥ ﺧﺮاﺑﻮاﻟﯽ‬
‫‪ .4‬ذﺧﻴﺮه ﮐﻮﻟﻮ ﮐﯥ ﺧﺮاﺑﻮاﻟﯽ‬
‫د ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮادو ﺳﺎﺗﻨﻪ‬
‫‪‬ﻮل ﻫﻐﻪ ﻃﺮﻳﻘﯥ او ﮐ‪‬ﻧﯥ ﭼﯥ ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮاد د اﻧﺘﺎﻧﺎﺗﻮ ‪‬ﺨﻪ ﭘﺎک وﺳﺎﺗﻲ‪ .‬د ﻏﺬاﻳﯽ ﻣﻮادو د ﺳﺎﺗﻨﯥ ﭘﻪ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪‬ي‪ .‬ﭼﯥ ﻻﻧﺪې ﻣﯧﺘﻮدوﻧﻪ ﻟﺮي‪:‬‬
‫‪ ‬ﻳﺨﭽﺎل‬
‫‪ ‬دود ورﮐﻮل‬
‫‪ ‬وﭼﻮل‬
‫‪ ‬ﻣﺎﻟ‪‬ﻪ ﭘﺮې وﻫﻞ‬
‫‪ ‬ﻗُﻄ‪ ‬ﮐﯥ اﭼﻮل )‪(30 -40 Centigrade‬‬
‫ﻏﺬاﻳﻲ ﺗﺴﻤﻢ )‪(Food poisoning‬‬
‫ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺣﺎﻟﺖ ‪‬ﺨﻪ ده ﭼﯥ‪ ،‬د ﻳﻮ ﺷﺨﺺ د ﻳﻮ ﻣﻌﻴﻨﯥ ﻏﺬا ﻟﻪ ﺧﻮړﻟﻮ ‪‬ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ﻧﺎروغ ﺷﻲ؛‬
‫ﭼﯥ ﻋﻠﺖ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﺎودو ﮐﯥ ﺑﮑﺘﺮﻳﺎ او ﻳﺎ د ﺑﮑﺘﺮﻳﺎو ﺗﻮﮐﺴﻴﻦ ﺷﺘﻮن دی‪.‬‬
‫درﻣﻨﻠﻪ )‪(Treatment‬‬
‫رګ ﺧﻼﺻﻮل‬ ‫‪.i‬‬
‫ﺳﻴﺮوم ﺗﻴﺮول‬ ‫‪.ii‬‬
‫د ﮐﺎﻧ‪‬ﯥ او ﻣﻌﺪې ﻣﻮادو ﺗﻨﺒﻬﻪ ﮐﻮل د درﻣﻠﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬ ‫‪.iii‬‬

‫ﮐﺜﺎﻓﺎت )ﻓﺎﺿﻼب()‪(Trash, Garbage‬‬

‫‪‬ﻮل ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد ﭼﯥ‪ ،‬د ﺷﺨﺺ او د ‪‬ﻮﻟﻨﯥ ﭘﻪ ﺿﺮر وي ﻋﺒﺎرت دي ﻟﻪ ﮐﺜﺎﻓﺖ ‪‬ﺨﻪ‪.‬‬
‫د ﮐﺜﺎﻓﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪ (1‬د ﮐﻮروﻧﻮ ﮐﺜﺎﻓﺖ‪ :‬ﺧﺮاب ﺷﻮي ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮاد‪ ،‬ﭘﻼﺳﺘﻴﮏ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺻﻨﻌﺘﯽ ﮐﺜﺎﻓﺖ‪ :‬ﭘﺮوﺳﺲ ﺷﻮي اوﺑﻪ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺑﻴﻮﺷﻤﻴﮏ ﮐﺜﺎﻓﺖ‪ :‬ﻃﺒﻲ ﺳﺎﻣﺎن اﻻت او ﭘﺎﺳﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ (4‬زراﻋﺘﻲ ﮐﺜﺎﻓﺖ‪ :‬د زراﻋﺖ ﭘﺎﺗﯥ ﺷﻮﻧﯥ‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫اﺳﺘﺎد‪ :‬ډاﮐ‪‬ﺮ ﺣﺴﻴﺐ اﻟ‪‬ﻪ )ﻧﻮرﻣﻞ(‬ ‫ﻟﻴﮑﻮوﻧﮑﯽ‪ :‬ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ رأﺳﺦ‬
‫‪Lecture note of Public Health‬‬ ‫د ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﯥ ﻟﮑﭽﺮ‬

‫د ﮐﺜﺎﻓﺎﺗﻮ اﻫﺘﻤﺎﻣﺎت‬
‫‪‬ﻮل ﮐﺜﺎﻓﺘﻮﻧﻪ ﮐﻮﻟﯽ ﺷﻮ ﭼﯥ ﭘﻪ درې ﻃﺮﻳﻘﻮ ‪‬ﺎی ﭘﺮ ‪‬ﺎی ﮐ‪‬و‪:‬‬
‫‪ (1‬اﻳﺮه ﮐﻮل‬
‫‪ (2‬ﮐﻨﺪه ﮐﯥ اﭼﻮل‬
‫‪ (3‬دوﺑﺎره اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻮل‬
‫‪ :Non-Biodegradable .a‬ﭘﻼﺳﺘﻴﮏ‪ ،‬ﺷﻴﺸﻪ او ﻧﻮر‪...‬‬
‫‪ :Biodegradable .b‬ﮐﻮرﻧﻲ ﮐﺜﺎﻓﺘﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮاد‬

‫ﺗﺸﻨﺎب‬
‫ﻋﺒﺎرت ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ‪‬ﺎی ‪‬ﺨﻪ ده ﭼﯥ‪ ،‬اﻧﺴﺎن د ﺧﭙﻞ ﺣﺎﺟﺖ د رﻓﻊ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﺗﺮې اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﺻﺤﻲ ﺗﺸﻨﺎب ‪‬ﺎﻧ‪‬ﺗﻴﺎوې‬
‫‪ (1‬د ﻻﺳﺮﺳ‪ ‬وړ وي‪.‬‬
‫‪ (2‬د اوﺑﻮ ﺳﯧﺴﺘﻢ وﻟﺮي؛‬
‫‪ (3‬ﺑﺎم‪ ،‬ﺳﯧﻤ‪‬ﻲ ‪‬ﻤﮑﻪ او دﻳﻮاﻟﻮﻧﻪ وﻟﺮي؛‬
‫‪ (4‬ﻳﻮ ﭼﻮﮐ‪ ‬ﻳﻌﻨﯥ ﮐﻤﺒﻮد ﺳﯧﺴﺘﻢ وﻟﺮي؛‬
‫‪ (5‬د ﺗﺨﻠﻴﯥ ﺳﯧﺴﺘﻢ وﻟﺮي‪.‬‬

‫د ﺗﺸﻨﺎب ډوﻟﻮﻧﻪ‬
‫‪ .1‬ﻮداﻟﻲ ﺗﺸﻨﺎب )‪(Pit hole Latrine‬‬
‫‪ .2‬ﮐﻨﺎراﺑﻮﻧﻪ د ﮐﻮر )‪( Bare Hole Latrine‬‬
‫‪(Aqua privy- systemic Latrine) .3‬‬
‫‪ .4‬ﺳﻄﻠﻲ ﺗﺸﻨﺎب )‪(Bucket Latrine‬‬

‫ﻣﻴﺸﺖ ﮐﯧﺪﻧﻪ )‪(Housing‬‬

‫د ‪‬ﻴﻨﻮ ﺧﻠﮑﻮ او ﮐﻮروﻧﻮ ﭘﻪ ﻳﻮ ﺳﺎﺣﻪ ﮐﯥ اوﺳﯧﺪﻧﻪ ﭼﯥ ﺷﺮاﻳﻂ ﻳﯥ د اوﺳﯧﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﺑﺮاﺑﺮ وي‪ ،‬اوﺳﯧﺪﻧﻪ ﻳﺎ‬
‫ﻣﯿﺸﺖ ﮐﯧﺪﻧﻪ ﺑﻠﻞ ﮐﻴ‪‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﮑﻞ ﭘﻪ دوه ﺑﺮﺧﻮ وﻳﺸﻞ ﺷﻮی دی‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬داﻳﻤﻲ اوﺳﯧﺪﻧﻪ ـ ﻣﻴﺸﺖ ﮐﯧﺪﻧﻪ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﺧﻠﮏ ﭼﯥ ﺗﻞ ﻣﺪام ﭘﻪ ﻳﻮ ‪‬ﺎی ﮐﯥ اوﺳﻴ‪‬ي‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪ ،‬ﻣﻮﻧ‪ ‬او‬
‫ﺗﺎﺳﯥ‪.‬‬
‫ب‪ :‬ﺗﻐﻴﺮ ﮐﻮوﻧﮑﯽ ﻣﯿﺸﺖ ﮐﯧﺪﻧﻪ‪ :‬داﺳﯥ ﺧﻠﮏ ﭘﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮو ﺳﺎﺣﻮ ﮐﯥ ژوﻧﺪ ﮐﻮي‪ .‬ﻟﮑﻪ‪ ،‬ﮐﻮﭼﻴﺎن او دا‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻮﺳﻤﻲ وي او ﭘﻪ ﻣﻮﺳﻢ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫اﺳﺘﺎد‪ :‬ډاﮐ‪‬ﺮ ﺣﺴﻴﺐ اﻟ‪‬ﻪ )ﻧﻮرﻣﻞ(‬ ‫ﻟﻴﮑﻮوﻧﮑﯽ‪ :‬ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ رأﺳﺦ‬
‫‪Lecture note of Public Health‬‬ ‫د ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﯥ ﻟﮑﭽﺮ‬

‫ﻫﻐﻪ ﻓﮑﺘﻮروﻧﻪ ﭼﯥ د اوﺳﯧﺪﻧﯥ ﻟﭙﺎره ډﯾﺮ ﻣﻬﻢ دي او ﭘﻪ ﻧﺸﺘﻮن ﻧﺸﻲ ﮐﻮﻟﯽ ﻣﻴﺸﺖ ﮐﯧﺪﻧﻪ ﺗﺮﺳﺮه‬
‫ﺷﻲ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺟﻐﺮاﻓﻴﻮي ﻣﺤﻴﻂ‪ :‬دا ډﻳﺮ ﻣﻬﻢ ﻋﺎﻣﻞ دی ﭼﯥ ‪‬ﺎی ﺑﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻮي ﭼﯥ د ژوﻧﺪ اﻣﮑﺎﻧﺎﺗﻮ‬
‫درﻟﻮدوﻧﮑﯽ وي‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻫﻮا‪ :‬ﭘﻪ ﻧﻮرو ﺳﻴﺎرو ﮐﯥ ﻫﻢ ﻫﻮا ﻧﺸﺘﻪ او ﻫﻤﺪارﻧ‪‬ﻪ‪ ،‬د ﺳﺎﻳﺒﺮﻳﺎ ﭘﻪ ﻋﻼﻗﻪ ﮐﯥ ﻫﻢ د ﻫﻮا ﺳﺘﻮﻧﺰه‬
‫ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﺎﻳﺪ دﻫﻮا ﻟﻪ ﻧ‪‬ﺎه ‪‬ﺨﻪ ‪‬ﺎی ﺑﺮاﺑﺮ وي‪.‬‬
‫‪ .3‬اوﺑﻪ‬
‫‪ .4‬ﺧﻠﮏ ﻳﺎ ﻗﻮم‪ :‬ﻳﻮ ‪‬ﺎی ﮐﯥ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻠﮏ ﻳﺎ ﻗﻮم وي‪.‬‬
‫‪ .5‬رﺳﻤﻮﻧﻪ او رواﺟﻮﻧﻪ‬

‫ﻣﻮږﮐﺎن ‪Rodents‬‬
‫ﻣﻮږﮐﺎن د ‪‬ﻤﮑﯥ ﭘﻪ ﺳﺮ د ﺗﻲ ﻟﺮوﻧﮑﻮ ډﯾﺮه ﻟﻮﻳﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﺟﻮړوي‪ .‬او ﺗﻲ ﻟﺮوﻧﮑﻮ ‪‬ﻮﻟﻨﯥ ‪ ١/٣‬ﺑﺮﺧﻪ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫ﭼﯥ ﻻﻧﺪې ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻧﺎروي ﻣﻮږک )‪ :(Norway Rat‬ﻧﺎوری ﻣﻮږ‪‬ﺎن ﻧﺪرﺗﺎ ﻟﻪ ‪ Roof Rat‬ﺨﻪ ﻟﻮی دي او اﺳﺎﺳﺎ‬
‫ﺳﻮری ﮐﻮوﻧﮑﯽ ‪‬ﻤﮑﻨﯽ ﻣﻀﺮ ﺣﯧﻮان دی‪ ،‬ﻣ‪‬ﺮ ﮐﻮﻟﯽ ﺷﻲ ﭼﯥ د اړﺗﻴﺎ ﭘﻪ ﺻﻮرت ﮐﯥ ارﺗﻔﺎع ﺗﻪ‬
‫ﭘﻮرﺗﻪ ﺷﻲ‪ .‬دا ﻣﻮږﮐﺎن دې ﺗﻪ ﺗﺮﺟﻴﺢ ورﮐﻮي ﭼﯥ د ‪‬ﻤﮑﯥ ﻻﻧﺪې د ‪ ٨-١٨‬اﻧﭽﻮ ﺳﻮرﻳﻮ ﮐﯥ ژوﻧﺪ‬
‫ﮐﻮي‪ .‬دا ﻣﻮږﮐﺎن د ﺧﻮﺳﺎ اوﺑﻮ‪ ،‬د ﮐﻮر او اﺧﻮر ﻳﺎ د ‪‬ﻮدام ﻣﻮږګ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳﺎدﻳ‪‬ي‪.‬‬
‫‪ .2‬د ﺑﺎم ﻣﻮږک ﻳﺎ ‪ :Roof rat‬د ﺑﺎم ﻣﻮږک ﻳﻮ ‪‬ﻪ ﺧﺘﻮﻧﮑﯽ دی او ﻧﺪرﺗﺎ ﭘﻪ ﮐﻢ ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ‪‬ﻤﮑﻪ ﮐﯥ‬
‫ﺳﻮری ﮐﻮي‪ .‬دا ﻣﻮږﮐﺎن ﭘﻪ ﺑﺎﻣﻮﻧﻮ‪ ،‬دﻳﻮاﻟﻮﻧﻮ‪ ،‬اﻟﻤﺎرﻳﻮ او ‪‬ﻮداﻣﻮﻧﻮ ﮐﯥ ژوﻧﺪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪ .3‬د ﮐﻮر ﻣﻮږک‪ :‬د ﮐﻮر ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻣﻮږﮐﺎن د ﻧﻮرو ﻣﻮږﮐﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻟﻪ اﻧﺴﺎن ﺳﺮه ﺗ‪‬او ﻟﺮي‪ .‬دا‬
‫ﻣﻮږﮐﺎن ﭘﻪ ﻏﻮړﻳﻨﻮ او ﻏﻠﻪ ﺟﺎﺗﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﺳﺎﺣﻮ ﮐﯥ ژوﻧﺪ ﺧﻮ‪‬ﻮي‪ .‬دا ﻣﻮږﮐﺎن ﺿﻌﻴﻒ دﻳﺪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻧﺎروﻏ‪ ‬ﭼﯥ ﻣﻮږﮐﺎن ﻳﯥ ﺧﭙﺮوي‪:‬‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ ٣۵‬ﻧﺎروﻏ‪ ‬اﻧﺴﺎن او ﺣﯧﻮان ﺗﻪ اﻧﺘﻘﺎﻟﻮي‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺤﺮﻗﻪ‬
‫‪ .2‬د ﻟﻴﻮﻧﻲ ﺳﭙﻲ ﻧﺎروﻏﻲ‬
‫‪ .3‬ﺗﻮ ﻟﻴﺮﻳﻤﯿﺎ‬
‫‪ .4‬اﻣﻴﻲ ډﻳﺰﻧ‪‬ﺮي‬
‫‪ .5‬ﺎﯾﻔﻮس‬
‫‪ .6‬ژﻳ‪‬ی‬
‫‪Rickesttsial Pox .7‬‬
‫‪ .8‬ﻟﻤﻔﻮﺳﺎﯾ‪‬ﻴﮏ ری ﻓﻨ‪‬ﺲ‬
‫ﻣﻮږ‪‬ﺎن ‪ ١٨‬ډوﻟﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﻮﭼﻨﻲ ﭼﻨﺠﻲ‪ ،‬ﺳﭙ‪‬ې او ور‪‬ﯥ اﻧﺘﻘﺎﻟﻮي‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫اﺳﺘﺎد‪ :‬ډاﮐ‪‬ﺮ ﺣﺴﻴﺐ اﻟ‪‬ﻪ )ﻧﻮرﻣﻞ(‬ ‫ﻟﻴﮑﻮوﻧﮑﯽ‪ :‬ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ رأﺳﺦ‬
‫‪Lecture note of Public Health‬‬ ‫د ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﯥ ﻟﮑﭽﺮ‬

‫د ﮐﻮرﻧﻴﻮ او ﺻﺤﺮاﻳﻲ ﻣﻮږﮐﺎﻧﻮ د ﺟﻤﻊ ﮐﻮﻟﻮ ﮐﻨﺘﺮول‬

‫‪ ‬د ﺗﻠﮏ ﻳﺎ دام ‪‬ﺨﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻮل‬
‫‪ ‬د ﻣﺴﻤﻮم ﮐﻮوﻧﮑﻮ دوا‪‬ﺎﻧﻮ او د ﻣﻮږﮐﺎﻧﻮ د وژوﻧﮑﻮ دوا‪‬ﺎﻧﻮ اﺳﺘﻌﻤﺎل‬
‫‪ ‬د ﭘﻴﺸﻮ ‪‬ﺎﻧﻮ اﺳﺘﻌﻤﺎل‬

‫ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ‪ :‬دا ﭼﯥ دا ﻧﻮټ د ﻗﺪرﻣﻦ اﺳﺘﺎد ﻟﻪ ﺧﻮﻟﯥ ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮی دی‪ ،‬او د ﻳﻮ اﻧﺴﺎن ﭘﻪ ﺣﻴﺚ ﺷﺎﻳﺪ ﻟﻪ ﻣﺎ‬
‫‪‬ﺨﻪ ډﻳﺮ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت‪ /‬ﻏﻠﻄ‪ ‬ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻮي وي‪ .‬د ﻏﻠﻄﻴﻮ ﻟﭙﺎره ﻟﻪ ﺗﺎﺳﯥ ‪‬ﻮﻟﻮ ﺑﺨ‪‬ﻨﻪ ﻏﻮاړم!‬
‫ﭘﻪ درﻧ‪‬ﺖ‬
‫ﺳﺘﺎﺳﯥ ﮐﺸﺮ ورور ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ راﺳﺦ‬
‫‪Notice: As you know I wrote this note, form what teacher taught us in this‬‬
‫‪subject. So as a human Perhaps, I did many mistakes/errors; so I apologize for‬‬
‫‪these mistakes.‬‬
‫‪Sincerely‬‬
‫)‪You younger brother ( Ziaurahman Rasikh‬‬

‫‪16‬‬
‫اﺳﺘﺎد‪ :‬ډاﮐ‪‬ﺮ ﺣﺴﻴﺐ اﻟ‪‬ﻪ )ﻧﻮرﻣﻞ(‬ ‫ﻟﻴﮑﻮوﻧﮑﯽ‪ :‬ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ رأﺳﺦ‬