nHê≥$T ìs¡«#qeTT (Definition): nHê≥$T nq>± ªª<˚Vü≤ìsêàD XÊÁdÔeü TT .

e÷qe <˚Vü≤ ìsêàDeTTqT

eT]jTT ìsêàDeTTq≈£î dü+ã+~Û+∫q nejTeeTT\T eT<ä´ |üs¡düŒs¡ dü+ã+<Ûëìï eT]jTT yê{Ï
ìsêàDeTTqT ‘Ó*jT#˚jTT XÊÁdüÔeTTqT ªªnHê≥$T (<˚Vü≤ ìsêàD XÊÁdüÔeTT) nì n+<äTs¡T.
uÛÖ‹ø£ <∏äs¡à XÊÁdüeÔ TT (PHYSIOLOGY):
ìs¡«#qeTT (Definition): |òæõjÓ÷\õ nq>± ªªuÛÖ‹ø£ <Ûäsà¡ XÊÁdÔüeTT . XØs¡eTT˝Àì nejTeeTT\T $$<Ûä
s¡øe£ TT\ Jeq Á|üÁøj
Ï T\qT, n$ ìs¡«]Ô+#T $<ÛäT\qT ‘Ó\T|ü XÊÁdüÔeTT.
ø£ÿ e÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ nHê≥$T <˚Vü≤ ìsêàDXÊÁdüe
Ô TT uÛÖ‹ø£ <∏äsà¡ XÊÁdüe
Ô TT\T kÕs¡T|ü´ dü+ã+<äeTTqT
XØs¡ nejTeeTT\qT >∑÷]Ã |òæõjÓ÷\õ nq>± n$ |üì #˚jTT $<ÛëqeTTqT $e]+#TqT.
ø£DeTT
ø£DeTT Je \ <˚V≤ü ìsêàD≤ìøÏ yê{Ï Á|üÁøÏjT\≈£î eT÷\eTT. ø±e q ø£DeTTqT, Je \ ÁbÕD≤ìøÏ eTTK´yÓTq
Æ
ü ÷DeTT>± e]í+#ã&çq~. (Cell is the unit of life)
Á|e
1665 dü+ˆˆ˝§ sêãsYVº Qü ø˘ (Robert Hook) nH˚ Ä+>∑X¢ ÊÁdyÔü ‘˚ Ô dü÷ø£àå <ä]Ùì <ë«sê u…+&ÉT eTTø£ÿ\qT |ü\T#>±
|ü]#Ã̊<¤ äq+ #˚dæ (Dissect) |üØøÏå+∫, ø£DeTT˝À ‘˚HÓ |ü≥Tº e÷~]>± #ê˝≤ >∑<Tä \THêïjTì $e]+#ês¡T.
M{ÏøÏ (Cells) ªªø£DeTT nì ù|s¡T ô|≥ºã&çq~. 1830 dü+ˆˆ˝À ªª|ü]øÏHéC… (Purkinje) nH˚ XÊÁdüÔy‘˚ Ô ø£DeTT˝Àì
|ü<ësê∆ìøÏ ªªJe|ü<ës¡∆eTì ù|s¡T ô|{≤ºs¡T. 1833 dü+ˆˆ˝À ø£D≤\˝À ø£Dπø+Á<äø£eTT (Nucleus) ñ+≥T+<äì
Sir Brown (düsY ÁuÖHé) nH˚ XÊÁdüÔy‘
˚ Ô ø£qT>=Hêïs¡T. Ä ‘sê«‘ 1838 eT]jTT 1839 dü+ˆˆ˝À »s¡àìøÏ #Ó+~q
(düsY ôdÿ˝Ÿ&çH)é (Sir Schleiden) düsXY Ê«ø˘ XÊÁdüÔy˚‘Ô\T |ü]XÀ<äq\T #˚dæ eèøå±\T, »+‘Te \T ø£DeTT\‘√
ì]à+#ã&ç ñHêïjTì ìs¡÷|æ+∫, ø£DeTT jÓTTø£ÿ dæ<ë›+‘êìï Á|‹ ü bÕ~+#ês¡T. $s√¸ (Virchow) nH˚
XÊÁdÔy
ü ‘˚ Ô q÷‘q ø£D≤\T m|üŒ{øÏ £|ü &ÉT eTT+<äTqï ø£D≤\ qT+#˚ Ä$s¡“$ ¤ +#TqT nH˚ dü‘ê´ìï ‘Ó*jTCÒkÕs¡T.
ø£DeTT jÓTTø£ÿ ìsêàDeTT (The Structure of the cell):
Á ‹
| ü ø£DeTT ø£ bıs¡#˚ ø£|üŒã&ç ñ+&ÉTqT. <ëìì ªªø£D‘«#eTT nì n+<äTs¡T (Cell Membrane). á
ø£D‘«#eTT ˝…’b˛ Áb˛{ÏHé nqT bıs¡‘√ ì]à‘yÓTÆ ñ+&ÉTqT. á ˝…’b˛Áb˛{ÏHé nqTq~ ˝…’|æ&é eT]jTT Áb˛{ÏHé‘√
ì]à‘yÓTq
Æ ~. ø£D‘«#eTT jÓTTø£ÿ $<äT\qT >∑÷]Ã ‘Ó\Tdüø=qe\dæq ÁbÕ<Ûëq´‘ ø£\<äT. n$:
(m) ≈£D‘«#eTT ø£DeTTq≈£î s¡÷bÕìï Ç#TÃqT.
(_) ø£DeTT˝Àì $$<Ûä uÛ≤>±\qT u≤Vü≤´|ü]düsê\ qT+&ç y˚sT¡ #˚jTTqT.
(dæ) ø£D≤+‘s¡ uÛ≤>±\˝À JeÁøÏjT\T »s¡T>∑&ÜìøÏ M\T>∑ nqT≈£L\ |ü]dæú‘T\qT ø£*Œ+#TqT.
ø£D≤+>±\T`ø£D|ü<ës¡∆eTT (Cell organells - Cytoplasm)
Á ‹
| ü ø£DeTT ø£D‘«#eTT#˚ ø£|üŒã&ç ñ+&ç, á Áø+Ï ~ u§eTà˝À #÷|æ+∫q $<ÛäeTT>∑ $$<Ûä ø£D≤+>±\qT
ø£*– ñ+&ÉTqT.
1) ø£D |ü<ës¡∆+ (Cytoplasm)
2) n+‘Ø®e Á<äeC≤\ø£eTT (Endoplasmic)
3) >±©® ìsêàDeTT (Golgi complex)

2
4) yÓTÆ{Àø±+Á&j
ç TyéT\T (Mitochondrias)
5) ¬su
’ Àk˛yéT\T (Ribosomes)
6) ˝…’k˛k˛yéT\T (Lysosomes)
7) ôd+Á{ÏjÓ÷\T (Centrioles)
8) πø+Á<äø£eTT (Nucleus)
9) πø+Á<äø£‘«#eTT (Nuclear Membrane)
10) πø+Á<äø£ _+<äTø±\T (Nuclcolus)
11) Áø=e÷{ÏHé |ü<ës¡∆eTT (Nucleoplasm)
12) ]øÏÔø\£ T (Vesicles)
ø£D ìsêàDeTT $es¡D (THE CELL STRUCTURE)
yÓTÆ{ T
Àø± >±*® ìsêàDeTT ˛ y é T\ eTT
+ Á& ç j ’¬suÀk #
]øÏÔø Ó÷\T ‘£ «
Á<øä ¡›+
£\T πø+
| ü<ës
˝…’k˛k˛yéT‡ ø£D
πø+Á<ä _+<äTø±\T

qT´ø√¢bÕ¢dtyéT
eT*ºyÓdüTÿ\sY u≤&Éû

yÓTÆÁø√|ò”\yÓT+{Ÿ‡ πø+Á<äø£eTT
q÷´ø°¢jTsY b˛sY
¡∆ +
|ü<ës ®eeTT >∑ T s¡ T ≈£ î n+‘Ø® e eTT
ø£D n+‘Ø Á<äe´C≤\ø£eTT
T|ü T
qTq ≤\ø£eTi yÓTÆÁø√≥÷´ãT´\dt ôd+Á{ÏjÓ÷\T
Á<äe´C
1) ø£D |ü<ës¡∆+ (Cytoplasm) : ø£DeTT˝Àì Je |ü<ësê∆ìï ªªø£D|ü<ës¡∆+ nì n+<äTs¡T.
2) n+‘Ø®e Á<äe´C≤\ø£eTT (Endoplasmic) : Ç~ ø£D‘«#+ qT+&ç πø+Á<äøD £ ‘«#+ es¡≈£î yê´|æ+∫
ñ+≥T+~. Ç~ ˝…’b˛Áb˛{ÏH‘é √ #˚jTã&çq ø√XÊø±s¡|ü bıs¡\ düeT÷Vü≤+. Bì˝À 2 s¡ø±\ n+‘Ø®e
Á<äe´C≤\ø±\T ñ+&ÉTqT.
m) >∑sT¡ ≈£î n+‘Ø®e Á<e
ä ´C≤\ø£eTT (Rough Endoplasmic Reticulum) Bìô|’ ¬su
’ Àk˛yéT\T+&Ée .
#˚jTT|üì: Ç~ ø£D|ü<ësê∆\qT s¡yêD≤ #˚dTü +Ô ~ eT]jTT bÁ ˛{°H\é dü+X‚wH
ü êìøÏ ñ|üj÷
Ó >∑|&
ü TÉ ‘T+~.

3
_) qTqT|ü n+‘Ø®e Á<äe´C≤\ø£eTT (Smooth or Agranular Endoplasmic Reticulum): qTqT|ü n+‘Ø®e
C≤\ø£eTT dæsº êsTT&é eT]jTT VüQs√àqT¢ ñ‘Œ‹Ô #˚ùd ø£D≤\˝À m≈£îÿe>± ñ+&ÉTqT.
3) >±©® ìsêàDeTT (Golgi complex): Ç~ |ü\T eT&É‘\‘√ ≈£L&çq bıs¡ dü+ã+~Û‘ä ìsêàDeTT.
#˚j TT|üì: Ç~ Áb˛{°Hé\qT, #¬øÿs¡\qT, dü+|ü {°ø£s¡DeTT ˝Ò<ë Áø√&ûø£]+∫ ø£D u≤Vü≤´ìøÏ
n+<ä#j˚ TTqT n+‘˚ø±ø£ ø=ìï |ü<ësê∆\ ÁkÕeø±ìøÏ, ì\Te≈£î düVü‰jT|ü&ÉTqT.
4) yÓTÆ{Àø±+Á&j
ç TyéT\T (Mito Chondrias): Ç$ >√fi≤ø±s¡+>± >±ì bı&Ée >± >±ì ñ+{≤sTT. Ç$ u§eTà
2˝À #÷|æq $<Ûä+>± ªª#Ó|ü ªªdæ¢|üŒsY Äø±s¡+˝À ñ+&ÉTqT. Ç$ ¬s+&ÉT bıs¡\T ø£*– ñ+{≤sTT.

yÓ\T|ü* bıs¡ ˝À|ü* bıs¡

ÁøÏùdº

yÓTÆ{Àø±+Á&çjTeTT
yÓTÆ{Àø±+Á&çjT jÓTTø£ÿ ˝À|ü* bıs¡ ø=ìï eTT&É‘\‘À ñ+&ÉTqT. M{Ïì ªÁøÏùdº nì n+{≤s¡T. yÓTÆ{À
ø±+Á&ç j THé\ qî ªªø£D XøÏÔ uÛ ≤+&Üsê\T ( Power houses of cell) nì n+{≤s¡ T. m+<äø£q>± á
yÓTÆ{Àø±+Á&çjTHé\ ÄVü‰s¡ |ü<ësê∆\qT Äø°‡ø£sD¡ eTT #˚dæ ªXøÏÔì $&ÉT<ä\ #˚jTTqT. á XøÏÔ n&çH√dæHé ÁfÆ…
bòÕùdŒ{Ÿ (ATP - Adenosine Triphosphate) nqT ø£ s¡kÕjTq |ü<ësê∆∆ìï ì\Te ñ+#T‘T+~.
5) ¬s’uÀk˛yéT\T (Ribosomes): Ç$ ∫qï ø£DÏø\£ s¡÷|ü˝À n~Ûø£ dü+K´˝À ñ+{≤sTT. Ç$ ¬su’ Àπø+Á<øä £
ÄeT¢eTT ÄsYmHém (Ribonucleic Acid -RNA) ø£*– ñ+{≤sTT, nq>± Ç$ bÁ ˛{°Hé dü+X‚w
¢ D
ü ˝À eTTK´bÕÁ‘
eVæ≤+#TqT.
6) ˝…’k˛k˛yéT\T (Lysosomes): Ç$ bıs¡\˝À ì]à‘yÓTÆq ø√XÊ\T n+{≤s¡T. Ç$ m+C…’yéT\qT ø£*–
Js¡íÁøÏjT≈£î ‘√&ÉŒ&TÉ qT.
$<ÛäT\T:
m) ˝…’k˛k˛yéT‡ ø£D dü+s¡øåD
£ ≈£î, ô|s¡T>∑T<ä\≈£î ‘√&ÉŒ&TÉ qT.
_) Ç$ u≤ø°º]j÷ eT]jTT, yÓ’sd
¡ \t jÓTTø£ÿ $wü |ü<ësê∆\ u≤] qT+&ç ø£D≤\qT ø±bÕ&ÉTqT.
7) ôd+Á{ÏjÓ÷\T (Centrioles): Ç$ ø£DeTT˝À ñ+&˚ πø+Á<äø£eTTq≈£î (Nucleus) <ä>Zs∑ ¡>± ñ+&ç ø£D$uÛÑ»q˝À
bÕ˝§ZqTqT.

4
8) πø+Á<äø£eTT (Nucleus): ø£DeTT eT<ä´˝À ñ+&ÉT uÛ≤>±ì着πø+Á<øä e£ TT nì n+<äTs¡T. ø£D+˝À Ç~ ˝À|æ+∫q
ø£D+ m≈£îÿe ø±\+ J$+#<äT. ñ<ë: m) mÁs¡ s¡øÔ£ ø£DeTT\T (RBC-Red Blood Cells) ø±e q e÷qe ì˝À
mÁs¡ s¡øÔ£ ø£DeTT\T <ë<ë|ü 120 s√E\T J$kÕÔsTT. eTs¡\ Áø=‘Ô ø£D≤\T ñ<䓤$kÕÔsTT. _) ø°ås<
¡ ë\˝À
(bÕ*#Tà Je \T) mÁs¡ ø£D≤˝À¢ πø+Á<øä e
£ TT ñ+&É<äT. ø=~› ø±\y˚T J$kÕÔsTT.
πø+Á<äø£eTT $<ÛäT\T:
1. πø+Á<äø£eTT e+XbÕs¡+|üs´¡ dü+øÁ £eTD\qT (Heriditary) Áøe
£ Tã<ä∆+ #˚jTTqT.
2. Ç~ JeÁøÏjTqT (metabolic Activities) Áø£eTã<ä›+ #˚jTTqT. πø+Á<äø£eTT #T≥Tº 2 bıs¡\T+&ÉTqT.
á b˛>∑T\T ø£D$uÛ»Ñ q düeTjT+\ øÁ √yÓ÷CÀyéT>‡ ± (Chromosomes) e÷s¡TqT. á øÁ √yÓ÷CÀyéT\T
ø=ÿø£ÿ C≤‹˝À ø=ÿø£ÿ ì]∆wºy
ü TÓ q
Æ dü+K´˝À ñ+&ÉTqT. e÷qe ø£D+˝À M{Ï dü+K´ 23 »‘\T
˝Òø£ 46 ñ+&ÉTqT.
9) πø+Á<äø£‘«#eTT (Nuclear Membrane): πø+Á<äø£eTT #T≥÷º ñ+&˚ bıs¡qT ªªπø+Á<äø£‘«#eTT nì n+<äTs¡T.
Ç~ ∫qï s¡+<
Á ÛäeTT\‘√ ≈£L&çq ¬s+&ÉT bıs¡\‘√ ñ+&ÉTqT.
$<ÛäT\T: Ç~ πø+Á<øä £eTT, ø£D |ü<ësê›\ eT<Ûä´ »s¡T>∑T s¡yêD≤qT Áøe£ TãB›ø£]+#TqT.
10) øπ +Á<øä £ _+<äTø±\T (Nuclcolius) Ç~ πø+Á<äø£eTT˝À >√fi≤ø±s¡ ìsêàD+ ø£*– düŒwº+ü >± ø£ì|æ+#TqT. Bì˝À
ÄsY.mHé.m Áb˛{°qT\T ñ+&ÉTqT.
11) Áø=e÷{ÏHé |ü<ës¡∆eTT (Nucleoplasm): Ç~ πø+Á<äø£eTT˝À ñ+&˚ ‘+‘Te \‘√ ≈£L&çq |ü<ës¡∆+. á
‘+‘Te \T ø£D $uÛÑ»q düeTjT+˝À Áø√yÓ÷k˛yéT\T>± s¡÷bı+<äTqT. M{Ï˝À DNA (Deoxyribo nucleus
acid) ñ+&ÉTqT. DNA jÓTTø£ÿ eTTK´ $~Û @<äq>± e+XbÕs¡+ |üs¡´ \ø£åD≤\qT ìs¡ísTT+#TqT.

12) ]øÏÔø£\T (Vesicles): ø£DeTT˝À n~Ûø£ uÛ≤>±ìï ]øÏÔø\£ T ÄÁø$£ T+#Tø=ì ñ+{≤sTT. yê{Ï $~Û ìsê«Vü≤D\
ø£qT>∑TD+>± ø=ìï ∫qï$>±qT, ø=ìï ô|<ä›$>±qT ñ+{≤sTT. ]øÏÔø£ #T≥Tº ñ+&˚ bıs¡qT {ÀH√bÕ¢dºt
nì n+{≤s¡T.
]øÏÔø£\˝À ÄVü‰s¡ |ü<ësê∆\T, \eD Á<äeD≤\T, $düs®ø¡ £ |ü<ësê∆\T, es¡í |ü<ësê∆\T ì+&ÉT>± ñ+&ç ø£DeTT
jÓTTø£ÿ s¡dü kÕ+Á<ä‘qT ô|+#TqT. ‘<ë«sê ø£D+ yÓ\T|ü* qT+&ç ˙s¡T ø£D+˝ÀøÏ Á>V ∑ æ≤+#ã&ÉT‘T+~.
ø£D$uÛÑ»q (The Cell Division)

ø£D$uÛÑ»q e÷qe \˝À ¬s+&ÉT $<ÛäeTT\T>± »s¡T>∑TqT.

1. düeT $uÛÑ»q (yÓTÆ{Àdæd`t MITOSIS): XØs¡ ø£DeTT\˝À »s¡T>∑TqT
2. ø£åjTø£sD
¡ $uÛÑ»q (eTjÓ÷dædt`MEOSIS): ;Û» ø£D≤\˝À e÷Á‘y˚T »s¡T>∑TqT.(>∑s¡“¤eTT˝À *+>∑ ìsê›s¡D
»s¡T>∑Tq|ü &ÉT.)
1. düeT $uÛÑ»q (MITOSIS): düeT$uÛÑ»q nq>± ø£ e÷‘è ø£D+ (Parent cell) qT+&ç ¬s+&ÉT |æ\¢ ø£D≤\T
e#TÃ≥qT düeT $uÛÑ»q (MITOSIS) nì n+<äTs¡T.
á düeT$uÛ»Ñ q˝À πø+Á<äø£eTT˝Àì Áø=e÷{ÏHé |ü<ës¡∆+ yÓTT<ä≥ ¬s{Ï+º |
ô ’ n~ ‘sê«‘ dü] düe÷q+>±
¬s+&ÉT |æ\¢ ø£D≤˝À¢øÏ |ü+#ã&ÉTqT. á ø±s¡D+ #˚‘ e÷‘è ø£D+˝À ñqï Áø√yÓ÷CÀyéT\ dü+K´ |æ\¢
ø£D+˝À ≈£L&É ñ+&ÉTqT.