II Rzeczpospolita

Osobne artykuły: Transformacja systemowa w Polsce i III Rzeczpospolita.

Podpisanie przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego

traktatu dotyczącego przystąpienia Polski do Unii Europejskiej

W trakcie obrad Okrągłego Stołu ustalono, że w wyborach parlamentarnych kandydaci

opozycji będą mogli otrzymać maksymalnie 35% miejsc w Sejmie oraz dowolną liczbę
miejsc w Senacie. Władze państwowe zobowiązały się również do dopuszczenia do
utworzenia wolnych mediów oraz do zakończenia represji wobec opozycjonistów. Pierwsze
częściowo wolne wybory odbyły się 4 i 18 czerwca 1989, w ich wyniku Komitet Obywatelski
„Solidarność” otrzymał maksymalną liczbę miejsc w Sejmie. 19 lipca 1989 gen. Wojciech
Jaruzelski został prezydentem wybranym przez Sejm. 24 sierpnia 1989 powstał pierwszy
demokratyczny rząd Tadeusza Mazowieckiego.

Demokratyczne władze Polski przeprowadziły w czasie pierwszych lat III Rzeczypospolitej

wiele istotnych zmian i reform. Zmieniono nazwę państwa na Rzeczpospolita Polska i
przywrócono do godła orła w koronie.

Równocześnie pogarszała się sytuacja gospodarcza. W wyniku ograniczenia inwestycji w

latach 80. w 1989 zużycie maszyn i urządzeń w przemyśle osiągnęło 64%. W okresie rządów
Jaruzelskiego kupiono za granicą 26 licencji, w latach 70. ponad 400. W pierwszym półroczu
1989 ponad połowę wydatków państwa sfinansowano kredytem z NBP, czyli drukowaniem
pieniędzy. Rezerwy walutowe banków były bliskie zera. W wyniku porozumień Okrągłego
Stołu w lipcu 1989 wprowadzono ustawową indeksację płac równoważącą inflację. W
sierpniu uwolniono ceny żywności – dotacje do nich osiągnęły prawie 40% dochodów
państwa. Uwolnione ceny żywności wzrosły gwałtownie, a za nimi indeksowane płace, co
umożliwiało dalszy wzrost cen i płac w warunkach niedoboru towarów. Inflacja w okresie
sierpień – październik osiągnęła 189% i ponad 600% w całym 1989[65].

W 1990 wprowadzono pakiet reform gospodarczych znanych jako plan Balcerowicza, w

którym znacznie obniżono indeksację płac w celu obniżeniu inflacji (więcej w popiwek),
wprowadzono wolny rynek i obniżono deficyt budżetowy.

Wybory prezydenckich w 1990 roku wygrał Lech Wałęsa. W 1990 zawarto polsko-niemiecki
traktat graniczny, potwierdzający granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej. W tym samym roku
wybuchła afera FOZZ.

W 1997 przyjęto nową Konstytucję RP określającą zasady działania państwa.

Kolejnymi prezydentami III Rzeczypospolitej byli Aleksander Kwaśniewski (1995–2005),

Lech Kaczyński (2005–2010), który zginął w katastrofie smoleńskiej wraz z 95 innymi
osobami[66], Bronisław Komorowski (2010–2015) i Andrzej Duda (od 2015). Od
ukształtowania III RP w 1989 w kraju istniało 18 ekip rządowych, których działania
doprowadziły do znacznego rozwoju państwa i wzrostu poziomu życia jego mieszkańców.
Strategicznym celem rządów pierwszego dwudziestolecia III RP było wejście do NATO i
Unii Europejskiej, co zostało osiągnięte odpowiednio w 1999 i 2004 roku. Polska odgrywa
istotną rolę w rozszerzonej Unii Europejskiej, czego znakiem było m.in. pełnienie przez
Jerzego Buzka w latach 2009–2012 funkcji przewodniczącego Parlamentu Europejskiego[50]
oraz pełnienie przez Donalda Tuska funkcji przewodniczącego Rady Europejskiej w latach
2014–2019.

Miasta
Z tym tematem związana jest kategoria: Miasta w Polsce.

Ustrój polityczny
Osobny artykuł: Ustrój polityczny Polski.

Na podstawie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 Polska jest republiką

parlamentarną z systemem parlamentarno-gabinetowym, opierającą się na trójpodziale
władzy.

Konstytucja

Osobny artykuł: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej to najważniejszy akt prawny w Polsce, uchwalony 2

kwietnia 1997 przez Zgromadzenie Narodowe i zatwierdzony w ogólnonarodowym
referendum 25 maja 1997. Został ogłoszony w Dzienniku Ustaw: Dz.U. z 1997 r. nr 78,
poz. 483, wszedł w życie 17 października 1997. Konstytucja złożona jest z preambuły i 13
rozdziałów, w tym 243 artykuły. Konstytucja określa charakter ustroju państwowego.
Ukazuje sposób zorganizowania i działania głównych organów państwa. Definiuje status
prawny obywateli i sposób ich wpływania na politykę państwa.

Władza ustawodawcza

Osobne artykuły: Sejm Rzeczypospolitej Polskiej i Senat Rzeczypospolitej Polskiej.

Sala Posiedzeń Sejmu

Sala Posiedzeń Senatu

Władzę ustawodawczą stanowi dwuizbowy parlament (Sejm – 460 posłów, Senat – 100
senatorów) wybierany w bezpośrednich, powszechnych i tajnych wyborach parlamentarnych
na 4-letnią kadencję od dnia pierwszego posiedzenia. Jego głównym zadaniem jest
stanowienie prawa poprzez uchwalanie ustaw konstytucyjnych i zwykłych, w tym
budżetowej, a także ratyfikowanie umów międzynarodowych. W wyjątkowych przypadkach
opisanych w Konstytucji możliwe jest rozwiązanie Sejmu (a jednocześnie Senatu) przed
upływem końca kadencji przez głowę państwa lub uchwałę przyjętą większością 2/3 głosów.
Jego przedłużenie możliwe jest jedynie w czasie stanu wyjątkowego lub do 3 miesięcy po
zakończeniu kadencji.

Organizację Sejmu i Senatu, porządek prac oraz sposób powoływania i działalności ich
organów określają regulaminy uchwalone przez każdą z izb.

Sejm i Senat ze swego grona wybierają marszałka i wicemarszałków, którzy tworzą

prezydium. Marszałek Sejmu jest najwyższym przedstawicielem izby niższej parlamentu,
przewodniczy obradom Sejmu oraz reprezentuje go na zewnątrz. Sejm i Senat powołują
również komisje parlamentarne: stałe, które mają za zadanie przygotowywanie projektów w
dziedzinie ustawodawstwa i kontroli (obecnie działa ich 39: 25 w Sejmie i 14 w Senacie) oraz
nadzwyczajne, powoływane w celu rozpatrzenia konkretnych spraw izby i ulegające
rozwiązaniu po wykonaniu zadania. Specjalnym rodzajem komisji nadzwyczajnej jest
sejmowa komisja śledcza.

Posłowie i senatorowie mogą tworzyć kluby parlamentarne składające się z co najmniej 15

parlamentarzystów, a posłowie ponadto koła poselskie, dla utworzenia których potrzeba 3
posłów.

Przewodniczący klubów parlamentarnych wraz z członkami prezydium tworzą Konwent

Seniorów, organ zapewniający współdziałanie klubów poselskich w sprawach związanych z
działalnością i tokiem prac izb w polskim parlamencie. Posłom i senatorom w okresie
sprawowania przez nich mandatu przysługuje immunitet.

Zobacz też: Zgromadzenie Narodowe (Polska).

Proces legislacyjny

Osobny artykuł: Proces legislacyjny w Polsce.

Prawo inicjatywy ustawodawczej, na mocy art. 118 Konstytucji RP i art. 32 Regulaminu

Sejmu, przysługuje prezydentowi, rządowi, Senatowi, grupie 15 posłów lub komisji
sejmowej, a także grupie 100 tys. obywateli[67]. Projekt ustawy trafia do tzw. laski
marszałkowskiej. Następnie odbywają się trzy czytania w Sejmie. Ustawę przyjętą przez Sejm
rozpatruje Senat, który ma prawo zgłosić do niej poprawki lub ustawę odrzucić (po
odrzuceniu ustawa wraca do Sejmu, gdzie bezwzględną większością głosów w obecności co
najmniej 230 posłów można odrzucić sprzeciw Senatu). Uchwalona przez Sejm i Senat
ustawa trafia następnie do Prezydenta RP, który może ją w ciągu 21 dni przyjąć i podpisać
bądź zgłosić weto i przekazać do ponownego rozpatrzenia Sejmowi (weto prezydenckie może
być odrzucone przez izbę niższą parlamentu większością 3/5 głosów w obecności co najmniej
230 posłów) lub wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie jej
zgodności z Konstytucją. Podpisaną ustawę publikuje się w Dzienniku Ustaw
Rzeczypospolitej Polskiej.

System prawny
 Osobny artykuł: System prawny Polski.

System prawny w Polsce ma charakter tzw. prawa stanowionego, tzn. nie wykorzystuje w
procesie stosowania prawa zjawiska precedensu, powszechnie występującego w krajach
anglosaskich.

Zobacz też: Prawa człowieka w Polsce.

Władza wykonawcza

Osobne artykuły: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów w Polsce.

Pałac Prezydencki w Warszawie

Gmach Kancelarii Prezesa Rady Ministrów

Organami władzy wykonawczej w Polsce są: Prezydent RP oraz Rada Ministrów[68].

Prezydent jest wybierany w powszechnych wyborach prezydenckich na 5-letnią kadencję
(wygrywa ten kandydat, który otrzyma bezwzględną większość głosów). Może on sprawować
tę funkcję maksymalnie przez dwie kadencje. Według Konstytucji Prezydent jest najwyższym
przedstawicielem państwa w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych, pełni funkcję
zwierzchnika Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, stoi na straży nienaruszalności i
niepodzielności terytorium kraju oraz czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji. Do jego
uprawnień należy, m.in. podpisywanie ustaw przyjętych przez Sejm i Senat, ratyfikowanie
umów międzynarodowych, powoływanie sędziów, nadawanie obywatelstwa czy stosowanie
prawa łaski[69].

Organem doradczym Prezydenta RP w sprawach bezpieczeństwa państwa jest Rada

Bezpieczeństwa Narodowego. W sprawach szczególnie ważnych dla interesu państwa
prezydent może zwołać Radę Gabinetową – wspólne posiedzenie głowy państwa wraz z Radą
Ministrów. W pełnieniu funkcji i wykonywaniu obowiązków prezydentowi pomaga
Kancelaria Prezydenta RP.

Rada Ministrów, czyli rząd, jest kolegialnym organem władzy wykonawczej. W jego skład
wchodzą: prezes Rady Ministrów (premier), wicepremierzy, ministrowie oraz
przewodniczący komitetów.

Tryb tworzenia rządu określony jest w Konstytucji RP, w myśl której, prezydent desygnuje
Radę Ministrów wraz z prezesem Rady Ministrów. Premier w terminie 14 dni przedstawia
Sejmowi program działania rządu (exposé) z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania
(poparcia). Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W przypadku, gdyby rządowi nie udzielono
wotum zaufania, Sejm w ciągu kolejnych 14 dni wybiera premiera oraz proponowanych przez
niego członków Rady Ministrów według takich samych reguł głosowania. Prezydent RP
powołuje tak wybrany rząd i odbiera przysięgę od jego członków. Na wypadek, gdyby w
takim trybie rząd nie został powołany, Konstytucja RP przewiduje inne rozwiązanie.
Prezydent w terminie 14 dni powołuje Prezesa RM i na jego wniosek członków RM. Sejm w
ciągu następnych 14 dni udziela jej wotum zaufania, tym razem większością głosów. W razie
nieudzielenia w takim trybie rządowi wotum zaufania, Prezydent RP skraca kadencję Sejmu i
zarządza nowe wybory.

Zobacz też: Lista prezydentów Polski, Prezes Rady Ministrów, Premierzy Polski,
Składy rządów polskich i Administracja rządowa w Polsce.

Władza sądownicza

Osobny artykuł: Wymiar sprawiedliwości w Polsce.

Kompleks Urbanistyczny Wymiaru Sprawiedliwości

Organami wymiaru sprawiedliwości w Polsce są: Sąd Najwyższy, sądy powszechne

(rejonowe, okręgowe i apelacyjne) oraz sądy szczególne (sądy wojskowe i administracyjne –
wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny). Wespół z Trybunałem
Stanu i Trybunałem Konstytucyjnym tworzą niezawisłą władzę sądowniczą.

Podstawą władzy sądowniczej jest wyłącznie prawo, niezależne od innych organów

państwowych. Sądy i trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, wszyscy
sędziowie i członkowie trybunałów podlegają wyłącznie Konstytucji RP i ustawom (a w
wypadku Trybunału Konstytucyjnego – wyłącznie Konstytucji). Sędziowie nie mogą należeć
do żadnej partii politycznej ani związków zawodowych (apolityczność). Nie wolno im
również prowadzić działalności publicznej sprzecznej z zasadami niezależności sądów i
niezawisłości sędziów.

Do kompetencji wymiaru sprawiedliwości należy orzekanie w rozpoznawanych sprawach z

zakresu prawa karnego, prawa cywilnego i prawa administracyjnego.

Zobacz też: Sądy wojskowe (Polska).

Partie polityczne

Osobny artykuł: Partie polityczne w Polsce.

Status prawny polskich partii politycznych określają: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
oraz ustawa z 27 czerwca 1997, w której zapisana jest pełna definicja partii politycznej,
brzmiąca następująco:

Partia polityczna jest dobrowolną organizacją występującą pod określoną nazwą,

stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami
demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy
publicznej.

Artykuł 13 Konstytucji RP zakazuje istnienia partii odwołujących się w swoich programach

do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych,
których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową,
stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo
przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

Każda partia, która nie łamie art. 13 Konstytucji, podlega wpisaniu do ewidencji partii
politycznych prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie (wniosek musi być poparty
przez co najmniej tysiąc pełnoletnich obywateli). Ewidencja partii politycznych jest jawna i
dostępna dla każdego. Po wpisaniu do ewidencji partia ma moc prawną i jest objęta ochroną
prawną przewidzianą dla dóbr osobistych.

Według danych z 2020 roku zarejestrowanych jest 87 partii politycznych[70].

Partie w Sejmie od 2023

Po wyborach parlamentarnych w 2023 r. mandaty rozkładają się następująco w Sejmie[71]:

 Prawo i Sprawiedliwość (35,38%, 194 mandaty),

 Koalicja Obywatelska (30,70%, 157 mandatów),
 Trzecia Droga (14,40%, 65 mandatów),
 Nowa Lewica (8,61%, 26 mandatów),
 Konfederacja Wolność i Niepodległość (7,16%, 18 mandatów)

Komitety wyborcze w Senacie od 2023

Po wyborach parlamentarnych w 2023 r. mandaty rozkładają się następująco w Senacie[72][73]:

 Koalicja Obywatelska – 41 senatorów

 Prawo i Sprawiedliwość – 34 senatorowie
 Trzecia Droga – 11 senatorów
 Nowa Lewica – 9 senatorów
 KWW Andrzej Dziuba - pakt senacki - 1 senator
 KWW Zygmunt Frankiewicz - pakt senacki – 1 senator
 KWW Krzysztof Kwiatkowski - pakt senacki – 1 senator