CMYK

CMYK
CMYK

|¾\¢\Ö! ¿ì+~ n+Xæ\T #á<Še+& ` dŸÖ#áq\ ç|Ÿ¿±sÁ+ #ûjáT+&

¨ çbÍsÁ+uó„+ýË dŸ“•yûXøºçÔá+ –+~. € ºçԐ“• #áÖd¾ ºçԐýË¢ –q• edŸTïeÚ\qT dŸ+dŸØ Ôá+ýË
@eT+{²sà Ôî\TdŸT¿Ã+&. –bÍ<ó‘«jáTT“ dŸVŸäjáT+Ôà ºçԐ“• >·T]+º eÖ{²¢&ƒ+&.
¨ dŸ+d¾<ŠÆԐbÍsĐýË¢ –q• dŸ+uó²wŸD\qT, ^Ԑ\qT ç|ŸÜsÃE nuó²«dŸ+ #ûjáT+&.
¨ ç|ŸÜbÍsÄÁ+ýË eTT+<ŠT>± ÿ¿£ ºçÔá+ –+³T+~. € ºçԐ“• #áÖ&ƒ+&. <‘“ ¿ì+<Š –q• ç|ŸXø•\Å£”

¨
Èy‹T\qT €ý˺+º #î|ŸÎ+&.
»#óçÔûuó„«' dŸÖ#áH'µ nHû >·&ý˓ dŸÖ#áq\T #á<Še+&. y{ì ç|Ÿ¿±sÁ+ #ûjáT+&.
eTeT |Ÿ]#ájTá '
¨ bÍsÄÁ+ #á<Še&†“¿ì eTT+<ŠT bÍsĐ«+XøºçԐ\qT #áÖd¾ bÍsÄÁ+ý˓ $wŸjá֓• }V¾²+#á+&. ºçԐ\
€<ó‘sÁ+>± dŸ+uó²wŸD\T #î|ŸÎ+&.
¨ ç|ŸÜsÃE bÍsГ• _>·ZsÁ>± #á<Še+&. MT –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT #á~yû³|Ÿð&ƒT C²ç>·Ôáï>± $q+&. MTÅ£” eTeT HeT : ................................................................
Ôî*jáT“ |Ÿ<‘\T/#á<Šeýñ¿£bþsTTq |Ÿ<‘\qT MT –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT mý² |Ÿ\TÅ£”ÔáTH•&à C²ç>·Ôáï>±
$q+&. MTsÁT Å£L&† ný² #á<Še&†“¿ì ç|ŸjáTܕ+#á+&. eTeT ÈqH«' HeT : ................................................................
¨ MT –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT bÍsÄ+Á #î|γ|Ÿð&ƒT C²ç>·Ôáï>± $q+&, MTÅ£” Ôî*jáT“ |Ÿ<‘\ >·T]+º, $wŸjáT+
eTeT Èq¿£d«Ÿ HeT : ................................................................
>·T]+º Ôá|ŸÎÅ£”+&† n&Ð Ôî\TdŸT¿Ã+&.
¨ bÍsÄÁ+ ÔásÇÔá ‚ºÌq »@Ԑ“ Å£”sÁÇ+ÔáTµ ý˓ nuó²«kÍ\qT MT –bÍ<ó‘«jáTT“ n&Ð Ôî\TdŸT¿Ã+&. eTeT Å£”³T+‹ÈH' : ................................................................
€ ÔásÇÔá MT¹s kõ+Ôá+>± sjáÖ*.
¨ nuó²«kÍ\ýË ‚ºÌq ç|ŸXø•\Å£” Èy‹T\qT Â>Õ&ƒ¢ýË >±“, ‚ÔásÁT\ HóT|ŸÚdŸï¿±\ýË >±“ #áÖd¾ eTeT bÍsÄXÁ æý²jáÖ' HeT : ................................................................

sjáTÅ£L&ƒ<ŠT. m+<ŠT¿£+fñ <‘“ e\¢ MTÅ£” kõ+Ôá+>± sjáT&ƒ+ sÅ£”+&† bþÔáT+~. eTeT ¿£¿±Œ « : ................................................................
¨ nuó²«kÍ\ýË ‚ºÌq y«¿£sÁD²+Xæ\T MTÅ£” nsÁœ+¿±e&†“¿ì yîTT<Š³ –<‘VŸ²sÁD\T ‚#ÌsÁT. y{ì
€<ó‘sÁ+>± nsÁœ+ #ûdŸT¿=“ #ûjáT+&. eTeT ç>±eTdŸ« / q>·sdÁ «Ÿ HeT : ................................................................

¨ dÓÇjáTsÁ#áH, dŸsÁ̈HÔሿ£e«¿¡ï¿£sÁDyŽT, |Ÿ]jîÖÈH¿±sÁ«yŽT, ç|ŸXø+dŸ\Å£” dŸ+‹+~ó+ºq nuó²«kÍ\ |Ÿ]ÔÄ H+ ¿£<‘¸ |ŸÚdŸ¿ï ±H+ He֓ : ................................................................
>·T]+º eTT+<ŠT>± –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT #ásÁÌ “sÁÇV¾²kÍï&ƒT. MTsÁT € #ásÁÌýË bÍý¤Zq+&. Ôî*jáT“
$wŸjáÖ\T n&Ð Ôî\TdŸT¿Ã+&. MT¹s dŸÇ+Ôá+>± nuó²«kÍ\qT sjáT+&. nedŸsÁyîT®Ôû MT ÔÃ{ì ................................................................

y]Ôà ¿£*d¾ #ûjáT+&. ................................................................

¨ MTsÁT sd¾q Èy‹T\qT ÔásÁ>·Ü>·~ýË #á~$ $“|¾+#á+&. #ûd¾q çbÍCÉÅ£”¼|ŸqT\qT ç|Ÿ<Š]ô+#á+&.
MT –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT ‚ºÌq dŸÖ#áq\ ç|Ÿ¿±sÁ+ dŸ]#ûdTŸ ¿Ã+&. dŸ]#ûdTŸ Å£”q• ÔásÇÔáHû HóT |ŸÚdŸï¿±\ýË ................................................................
sjáT+&. eTeT ‚wŸ¿¼ £<‘¸ : ................................................................
¨ bÍsÄ+Á ýË ºesÁ »dÓÇjáTeTÖý²«+¿£qyŽTµ nHû |Ÿ{¿ì¼ £ –+~, ‡ |Ÿ{¿ì¼ £ý˓ ÿ¿=Ø¿£Ø y¿±«“• #á<Še+&.
#ûjáT>·*ZÔû Wq“, #ûjTá ýñ¿b£ þÔû ¿±<Š“ >·T]ï+#á+&. MTsÁT #ûjTá ýñ“ y{ì >·T]+º MT –bÍ<ó‘«jáTT“ eTeT d•V¾²ÔH+ He֓ : ................................................................
n&Ð eT°ß nuó²«dŸ+ #ûjáT+&. ................................................................
¨ |ŸÚdŸï¿£+ýË »|ŸsÄÁ+ÔáT`q+<Š+ÔáTµ |sÁTÔà MT¿ÃdŸ+ ¿£<¸Š\T ‚#ÌsÁT. M{ì“ MT¹s kõ+Ôá+>±
#á<Še+&, €q+~+#á+&. nVŸ²+ dŸeT«¿ù |Ÿ]ÔÄ Ç ................................................................ uó$„ cÍ«$T.
¨ |ŸÚdŸï¿£+ýË »»|¾\¢\T kÍ~ó+#*àq kÍeTsœ«\Tµµ –q• |›“ #á<Še+&. B“ýË –q•
kÍeTsœ«\q“•+{ìú MTsÁT ‡ ÔásÁ>·Ü |ŸP]ï njûT«dŸ]¿ì #ûjáT>·\>±*.
¨ bÍsÄÁXæ\ýË MT d•V¾²ÔáT\ÔÃ, –bÍ<ó‘«jáTT\Ôà dŸ+dŸØ Ôá+ýËHû eÖ{²¢&ƒ&†“¿ì ç|ŸjáTܕ+#á+&.

CMYK
© Government of Andhra Pradesh, Amaravathi

New Edition
First Published 2013
New Impression 2014, 2019, 2021,
2022, 2023

All rights reserved

No part of this publication may be reproduced,

stored in a retrieval system, or transmitted, in any
form or by any means without the prior permission
in writing of the publisher, nor be otherwise
circulated in any form of binding or cover other
than that in which it is published and without a
similar condition including this condition being
imposed on the subsequent purchaser.
The copy right holder of this book is the Director
of School Education, Amaravathi, Andhra Pradesh.

This Book has been printed on 70 G.S.M. SS Maplitho

Title Page 200 G.S.M. White Art Card

Printed in India
at the Andhra Pradesh Govt. Text Book Press,
Amaravathi,
Andhra Pradesh.

–– o ––

( ii )
 RTE 2009
RTE 2009

RTE 2009

( iii )
( iv )
(v)
( vi )
III.
IV.

( vii )
( viii )
( ix )
I.

II.

III.

IV.

V.

VI.

VII.

(x)
 ÁbÕs¡úHê
C≤„Hêq+<äeTj·T+ <˚e+ ìs¡à\düŒ{¤ øÏ ±ø£è‹yéT ˆ
Ä<Ûës¡+ düs¡«$<ë´Hê+ Vü≤j·TÁ^eeTTbÕdüàùV≤ ˆˆ

XÊs¡<ë XÊs¡<ë+uÛÀ»e<äHê e<äHê+ãTCÒ ˆ

düs«¡ <ë düs«¡ <ëkÕàø£+ düìï~Û' düìï~Û+ ÁøÏj÷· ‘Y ˆˆ

>∑Ts¡Tsê~s¡Hê~X¯Ã >∑Ts¡T' |üs¡eT<Ó’e‘·yéTˆ

>∑Ts√' |üs¡‘·s¡+ HêdæÔ ‘·ôd’à l>∑Ts¡y˚ qeT' ˆˆ

~yê´+ uÛÑyê´+ düTuÀ<Ûë+ #· X¯ó<ëΔyéT ns¡úÁ|ü<ësTT˙yéTˆ

»q˙+ ãVüQuÛ≤cÕD≤+ e+<˚ ^sê«DuÛ≤s¡ryéT ˆˆ

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 1
 e´»qyéT

ø£yê≥yéT
≈£î&É´yéT

<ë«s¡yTé

bÕ<ä<Ûë˙

düTU≤düqyéT
#ÛêÅ‘'’Ó dü+uÛ≤wüD+ ø±s¡sTT‘·e´yéT :
Á|üø√ùw˜ ø±ì edü÷ìÔ dü+‹? <ë«s¡d´ü |ü⁄s¡‘'· øÏyTé ndæ?Ô
‘·dü´ Á|üjÓ÷»q+ øÏyéT? u≤*ø±, ‘·kÕ´' »qø£X¯Ã øÏ+ ≈£îs¡T‘·'?
u≤\ø£' øÏ+ ø£s√‹? e´»q+, <ä÷s¡<]ä Ù˙ øÏeTs¡+ú q Á|ü#\· ‘·'?

2
 <ä+&ÉB|ü'

j·Teìø±

∫Á‘·|ü≥yéT
yê‘êj·TqyéT
edüTÔ<Ûë˙

<ä÷s¡<ä]Ù˙

Ädü+<ä'
ñrŒ]ƒø±

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 3
 Á|ü<∏äeTuÛ≤>∑'
dü+dæ<äΔ‘êbÕsƒê'
dü+uÛ≤wüD≤uÛ≤´dü' ` 1 (wüw”˜$uÛÑøÏÔ')

•ø£åø£' ` sêeT' <äX¯s¡<∏ädü´ |ü⁄Á‘·'. sêeT' ø£dü´ |ü⁄Á‘·'?

#ÛêÁ‘ê' ` sêeT' <äX¯s¡<∏ädü´ |ü⁄Á‘·'.
•ø£øå '£ ` \e' d”‘êj·÷' |ü⁄Á‘·'. \e' ø£kÕ´' |ü⁄Á‘·'?
#ÛêÁ‘ê' ` \e' d”‘êj·÷' |ü⁄Á‘·'.
•ø£åø£' ` uÛÑyêHé ø£dü´ |ü⁄Á‘·'?
eT<ÛäTø£s¡' ` nVü≤+ $X¯«Hê<∏ädü´ |ü⁄Á‘·'.
•ø£øå '£ ` uÛyÑ êHé ø£kÕ´' |ü⁄Á‘·'?
eT<ÛäTø£s¡' ` nVü≤+ s¡e÷j·÷' |ü⁄Á‘·'.
•ø£øå '£ ` uÛeÑ r ø£d´ü |ü⁄Ár?
<Ûäs¡D° ` nVü≤+ j·TT>∑+<Ûäs¡dü´ |ü⁄Ár.
•ø£øå '£ ` uÛeÑ r ø£kÕ´' |ü⁄Ár?
<Ûäs¡D° ` nVü≤+ ø£˝≤´D≤´' |ü⁄Árª

1. ^‘·yTé
uÛÑs¡ uÛÑs¡ »\<Ûäs¡
uÛÑs¡ uÛÑs¡ »\<Ûäs¡ es¡¸ Væ≤ düs¡ düs¡
≈£î+uÛ|Ñ ]ü $T‘·+ »\+ sπ
s¡as¡ s¡as¡ ìs¡sas¡ düs¡ uÛÑs¡ |ü⁄s¡‘·'
≈£î+uÛÑ|ü]$T‘·+ »\+ πs ˆˆ uÛÑs¡ uÛÑs¡ »\<Ûäs¡ ˆˆ
|ü‘· |ü‘· <Û÷ä + |ü‘· »\Á|übÕ‘· |ü‘·
<˚Væ≤ |ü⁄s¡dü‡s¡ |üPs¡j·T ‘·«s¡ ‘·«s¡
≈£î+uÛ|Ñ ]ü $T‘·+ »\+ sπ
≈£î+uÛÑ|ü]$T‘·+ »\+ πs ˆˆ uÛÑs¡ uÛÑs¡ »\<Ûäs¡ ˆˆ

4
 dü+uÛ≤wüD≤uÛ≤´dü' ` 2
s¡y˚TX¯' ` qeTùdÔ. düTÁ|üuÛ≤‘·+. ≈£îX¯\+ yê?
ø£èwüí' ` ÄyéT. ≈£îX¯\yéT. uÛÑyêHé ≈£îX¯© yê?
s¡y˚TX¯' ` ÄyéT. @wü' ø£'?
ø£èwüí' ` @wü' eTeT ùdïVæ≤‘·'. @‘·dü´ HêeT ÁoX¯'.
lX¯' ` qeTùdÔ. uÛÑe‘·' HêeT øÏyéT?
s¡y˚TX¯' ` eTeT HêeT s¡yT˚ X¯'. ø£èwü!í @wü' eTeT düôVA<äs'¡ . @‘·d´ü HêeT Á|üø±X¯'.
ø£èwüí' ` $TÁ‘·! øÏ+ ‘·‘Y |ü⁄düÔø£yéT?
s¡y˚TX¯' ` @‘·‘Y ø£<∏ë|ü⁄düÔø£yéT.
lX¯' ` s¡y˚TX¯es¡´! @‘·dü´ ˝ÒKø£' ø£'?
s¡y˚TX¯' ` @‘·dü´ ˝ÒKø£' ø£èwüíX¯sêà. ø£èwüí! eTeT $\+ã' C≤‘·'. nVü≤+ >∑#êä$T.
lX¯! |ü⁄q' $T˝≤eT'.
ø£èwüí', lX¯' ` ndüTÔ. |ü⁄q' $T˝≤eT'.

2. ^‘·yTé
ø£+<äTøπ q UÒ\qyéT
ø£+<äTøπ q UÒ\q+
düs«¡ u≤\s¡+»ø£yTé ˆ
bÕ<ä`C≤qT`Vü≤dü`Ô H˚Á‘·
øöX¯\dü´ es¡ΔqyéT ˆˆ
ø£èwüí>√|ü<ës¡ø±'
qB‘·fÒ |ü⁄sê j·T<∏ë ˆ
UÒ\H˚q $TÁ‘·‘ê+
\uÛ≤eTùV≤ ej·T+ ‘·<ë∏ ˆˆ
øπ X¯yq˚ ø±*jÓ÷
eT]›‘·düÔ<∏ë-qj·TyéT ˆ
ø£\Vü≤ø±*j·T+ ej·TyéT
eTs¡›j˚TeT Áø°&Éj·÷ ˆˆ

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 5
 dü+uÛ≤wüD≤uÛ≤´dü' ` 3 (ndæÔ ` Hêdæ.Ô )
•ø£åø£' ` nÁ‘· ø£èwüí|òü\ø£yéT ndæÔ. dü+>∑Dø£+ HêdæÔ. ˝ÒK˙ ndæÔ. #·wüø£' HêdæÔ.
•ø£åø£' ` •esêeT! bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£yéT ndæÔ yê?
•esêeT' ` ndæÔ eTVü≤√<äj·T.
•ø£øå '£ ` \*‘˚! es¡˝í KÒ ˙ ndæÔ yê?
\*‘ê ` HêdæÔ eTVü≤√<äj·T.
•ø£øå '£ ` nÁ‘· øÏ+ øÏyTé ndæ?Ô e<ä‘T· .

3. ^‘·yTé
u≤\X¯óqø£
u≤\X¯óqø£! u≤\X¯óqø£! øÏ+ ø£s√wæ sπ ?
u≤\X¯óqø£ øÏ+ ø£s√wæ? #√s¡ Ä>∑‘˚
uÛÖ uÛÖ uÛÖ uÛÑcÕ$T #√s¡ Ä>∑‘˚
‘·dü´ bÕ<ä+ >∑èVü‰í$T #√s¡ Ä>∑‘˚ ˆˆ
e÷sê®\! e÷sê®\! øÏ+ ø£s√wæ sπ ?
eT÷wüø£dü´ <äs¡ÙH˚ øÏ+ ø£s√wæ πs?
‘·÷w”+í kÕúkÕ´$T ‘·d´ü Ä>∑eTH˚
eT÷wüø+£ U≤<ë$T e÷´yé e÷´yé e÷´yé ˆˆ
X¯óø£sê»! X¯óø£sê»! øÏ+ ø£s√wæ sπ ?
n‹B∏HêyéT Ä>∑eTH˚ øÏ+ ø£s√wæ sπ ?
Vü≤πs sêeT Vü≤πs sêeT Ç‹ e<ë$T uÛÀ'!
kÕ«>∑‘+· <ëkÕ´$T ‘˚cÕ+ ø£è‘˚ ˆˆ
>∑»sê»! >∑»sê»! øÏ+ ø£s√wæ sπ ?
dæ+Vü≤•XÀsê>∑eTH˚ øÏ+ ø£s√wæ πs?
<Ûëyê$T <Ûëyê$T oÁ|òüT+ Á|üuÛÀ
<Ûë$‘ê« Ä‘êàq+ s¡øj å£ ÷· $T uÛÀ'!

6
 dü+uÛ≤wüD≤uÛ≤´dü' ` 4 (nÁ‘·, ‘·Á‘·, ≈£îÁ‘· Ç‘ê´~.)
Á|üMD' ` yÓ÷Vü≤q! |ü⁄düÔø£yéT nÁ‘· ndæÔ. <ë«s¡+ ‘·Á‘· ndæÔ. ñrŒ]ƒø± ≈£îÁ‘· ndæÔ?
yÓ÷Vü≤q' ` ñrŒ]ƒø± nÁ‘· ndæ.Ô e´»q+ ≈£îÁ‘· ndæ?Ô
Á|üMD' ` e´»q+ ‘·Á‘· ndæÔ. eèø£å' ≈£îÁ‘· ndæÔ?
yÓ÷Vü≤q' ` eèø£å' ‘·Á‘· ndæÔ. ˝ÒK˙ ≈£îÁ‘· ndæÔ?
Á|üMD' ` ˝ÒK˙ nÁ‘· ndæÔ. ãdtj·÷q+ ≈£îÁ‘· ndæÔ?
yÓ÷Vü≤q' ` ãdtj·÷qyéT nq´Á‘· ndæÔ. yêj·TT' ≈£îÁ‘· ndæÔ?
Á|üMD' ` yêj·TT' düs¡«Á‘· ndæÔ.

dü+uÛ≤wüD≤uÛ≤´dü' ` 5 (yêdüsê')

•ø£øå '£ ` n<ä´ k˛eTyêdüs'¡ . X¯«' eT+>∑\yêdüs'¡ .

Vü≤´' s¡$yêdüs¡'. ø£<ë k˛eTyêdüs¡' ?
#ÛêÁ‘ê' ` n<ä´ k˛eTyêdüs'¡ .
•ø£øå '£ ` ø£<ë eT+>∑\yêdüs'¡ ?
#ÛêÁ‘ê' ` X¯«' eT+>∑\yêdüs¡'.
•ø£øå '£ ` ø£<ë s¡$yêdüs'¡ ?
#ÛêÁ‘ê' ` Vü≤´' s¡$yêdüs¡'.
•ø£åø£' ` |üs¡X¯«' ãT<Ûäyêdüs¡'. |üs¡Vü≤´' X¯ìyêdüs¡'. ø£<ë ãT<Ûäyêdüs¡' ?
#ÛêÁ‘ê' ` |üs¡X¯«' ãT<Ûäyêdüs¡'.
•ø£øå '£ ` ø£<ë X¯ìyêdüs'¡ ?
#ÛêÁ‘ê' ` |üs¡Vü≤´' X¯ìyêdüs¡'.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 7
 ø£<ë∏ + s¡#j
· T˚ eT

∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T.

∫Á‘˚ dæ‘ú êì ∫Á‘êDÏ øπ cÕ+ bÕsƒê´+XÊHê+ dü+ã<ëΔì Ç‹ C≤„‘ê« e<ä+‘·T.
∫Á‘·yTé Ä<ÛëØø£è‘·´ @ø±+ ø£<ë∏ + s¡#j
· T· +‘·T.
ø£<ë∏ s¡#H· êjÓTÆ Á|ü‘´˚ ø£eT|æ #ÛêÁ‘·' @¬øø’ +£ yêø£´+ e<˚‘.Y @πøq ñø£+Ô
yêø£´yéT nH˚´q q eø£eÔ ´yéT.

8
 Á|ü<∏äeT''∑ Á|ü<∏äeT' bÕsƒ¡'
u≤Û >
1. $e÷qj·÷q+ s¡#j
· ÷· eT
∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T, ∫+‘·jT· +‘·T, e<ä+‘·T.

∫Á‘˚ øÏ+ <äèX¯´‘˚?

∫Á‘˚ u≤˝≤' øÏ+ øÏ+ ≈£îs¡«+‹?
Äø±XÊ‘Y øÏ+ |ü‘‹· ?

#ÛêÁ‘˚u´ÑÛ ' dü÷#·Hê'

bÕsƒ+¡ |üs+¡ƒ ‘·T. ø£]qƒ |ü<ëHê+ yêø±´Hê+ #· n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T.
ø£]qƒ |ü<ëHêyéT nsêúHé n~Ûøè£ ‘·´ $TÁ‘Ó'’ kÕø£+ #·sêÃ+ ≈£îs¡«+‘·T.
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ d£ ´ü nHÔ̊ <ä‘+Ô· |ü<øä √X¯+ <äècÕº« ‘˚cÕyéT nsêúHé ne>∑#÷ +¤ ‘·T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 9
 bÕsƒd¡ ´ü ∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T. ‘·‘Y ñ~›X´¯ e<ä+‘·T.
sê|òTü e! e÷<Ûeä ! d”‘!˚ \*‘˚!
$e÷qj·÷q+ s¡#j · ÷· eT ⏐

˙˝Ò >∑>H∑ ˚ $|ü⁄˝Ò $eT˝Ò

yêj·TT$Vü‰s¡+ ø£sy¡ êeT ⏐⏐

.. sê|òTü e! e÷<Ûeä ! d”‘!˚ \*‘˚!

ñqï‘·eèø£+å ‘·T+>∑+ uÛeÑ q+

Áø±+‘ê«--ø±X¯+ K\T j·÷eT ⏐

ø£è‘ê« Væ≤eTe+‘·+ k˛bÕq+

#·+~s¡˝Àø£+ Á|ü$XÊeT ⏐⏐

.. sê|òTü e! e÷<Ûeä ! d”‘!˚ \*‘˚!

10
X¯óÁø£Xï +Á<ä' dü÷s√´ >∑Ts¡T]‹
Á>∑V‰ü Hé düsê«Hé >∑Dj·÷eT ⏐

$$<Ûë' düT+<äs‘¡ êsê•Ã‘ê«

eTÚøÏøÔ V£ ‰ü s¡+ s¡#j· ÷· eT ⏐⏐

.. sê|òTü e! e÷<Ûeä ! d”‘!˚ \*‘˚!

n+ãT<äe÷˝≤yéT n+ãs¡u÷ÑÛ cÕyéT
Ä<ëjÓTÆ e Væ≤ Á|ü‹j·÷eT ⏐

<äT'œ‘·`|”&‘ç `· ø£èwüø»£ HêHê+

>∑DwÒ ßü Vü≤s¡¸+ »qj·÷eT ⏐⏐

.. sê|òTü e! e÷<Ûeä ! d”‘!˚ \*‘˚!

&Ü. $XÊ«dü'
^‘·u≤Û e+
sê|òTü e! e÷<Ûeä ! d”‘ê! \*‘ê! $e÷Hêìï ì]à<ë›+. $XÊ\yÓTqÆ
ìs¡à\yÓTqÆ ˙˝≤ø±X¯+˝À yêj·TT$Vü‰s¡+ #˚<ë›+.
b‘ÓqÔÌ eèøå±\qT, uÛeÑ Hê\qT <ë{Ï Äø±X¯+˝ÀøÏ yÓfi≤›+. Væ≤e÷\j·T
|üs«¡ ‘êìï yÓT≥T¢>± #˚dTü ø=ì #·+Á<ä˝Àø±ìøÏ yÓfi≤›+.
X¯óÁ≈£î&ÉT, #·+Á<äT&ÉT, dü÷s¡T´&ÉT, >∑Ts¡Te⁄ nìï Á>∑V‰ü \qT
˝… ø Ï ÿ <ë› + . s¡ ø £ s ¡ ø ±\T>± yÓ T ]ùd qø£ å Á ‘ê\qT rdü T ø=ì
eTT‘ê´\Vü‰sêìï ≈£Ls¡TÃ<ë+.
Äø±XÊìøÏ n\+ø±s¡yTÓ qÆ y˚T|òTü e÷\qT rdüT≈£îH˚ yÓfi≤›+.
<äT'K+‘√ñqï, u≤<Û‘ä √ ñqï s¬ ‘’ T· \ jÓTTø£ÿ düeT÷Vü‰˝À¢
dü+‘√cÕìï ø£*–<ë›+.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 11
 @‘êì ≈£îs¡«+‘·T
I X¯èD«+‘·T`$∫+‘·´ e<ä+¡ ‘·T
1. ^‘·+ X¯èD«+‘·T. sê>∑jT· Tø£+Ô >±j·T+‘·T.
2. $e÷qj·÷q+ uÛyÑ êHé ≈£îÁ‘· <äèwüyº êHé? ‘·‘Y ø£<+ä∏ es¡‘Ô ?˚
3. bÕsƒê´+X‚ øπ øπ $wüj÷· ' dü+‹?
4. @wü' bÕsƒê´+X¯' ø±Hé ñ~›X´¯ *œ‘·'?

II |üs+¡ƒ ‘·T`ne>∑#÷ +¤ ‘·T`e´ø°≈Ô î£ s¡«+‘·T

n. ^‘˚ ªeTμ ø±sê+‘· |ü<ëì ∫‘ê« sπ U≤+øÏ‘êì ≈£îs¡«+‘·T.
Ä. n<Û'ä <ä‘êÔHê+ yêø±´Hê+ düe÷Hês¡øú y£ êø±´ì bÕπsƒ nì«wü´ *K+‘·T.
ñ<ë: #·+Á<ä˝Àø±ìøÏ yÓfi≤›+
#·+~s¡˝Àø£+ Á|ü$XÊeT.
1) $e÷Hêìï ‘·j÷· s¡T#˚<ë›+.

2) Væ≤e÷\j·÷ìï yÓT≥T¢>± #˚dæ

3) s¬ ‘’ T· \jÓTTø£ÿ düeT÷Vü‰˝À¢ dü+‘√cÕìï ø£*–<ë›+.

4) nìï Á>∑V‰ü \qT ˝…øÿ£ ô|&É<ë+.

5) eTT‘ê´\Vü‰sêìï ‘·j÷· s¡T#˚<ë›+.

6) yêj·TT$Vü‰s¡+ #˚<ë›+.

7) Äø±XÊìøÏ n\+ø±s¡yTÓ qÆ y˚T|òTü e÷\qT rdüTø=<ë›+.

12
 Ç. n<Û'ä <ä‘wÔ˚ ßü ^‘·#s· D¡ wÒ ßü |ü<ëì Ç‘·d‘Ôü '· dü+‹. ^‘·+ |ü]‘ƒ ê« Áø£eTX¯' *K+‘·T.
uÛeÑ q+ ‘·T+>∑+ ñqï‘·eèø£+å
j·÷eT K\T Áø±+‘ê« --ø±X¯+
Væ≤eTe+‘·+ ø£è‘ê« k˛bÕq+
Á|ü$XÊeT #·+~s¡˝Àø£+
n+ãs¡uÛÑ÷cÕyéT n+ãT<äe÷˝≤yéT
Á|ü‹j·÷eT Væ≤ Ä<ëjÓTÆ e
ø£èwüø£»HêHê+ |”&ç‘·`<äT'œ‘·
Vü≤s¡¸+ >∑DwÒ ßü »qj·÷eT
á. bÕsƒ+¡ |ü]‘ƒ ê« n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì *K+‘·T.
1) ≈£îÁ‘· yêj·TT$Vü‰s¡+ ø£sy¡ êeT?
2) øÏ+ øÏ+ Áø±+‘ê« Äø±X¯+ j·÷eT?
3) ø±yéT Ä<ëjÓTÆ e Á|ü‹j·÷eT?
4) øπ cÕ+ >∑DwÒ ßü Vü≤s¡¸+ »qj·÷eT?
5) n+ãs¡u÷ÑÛ cÕ ø±?
III d”«j·Ts¡#H· ê
n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì d”«j·Tyê¬ø´’ ' *K+‘·T.
1) Äø±X‚ øπ øπ düì?Ô ‘˚ ø£<+ä∏ es¡+Ô ‘˚?
2) uÛeÑ ‘·' Çwü+º j·÷q+ øÏ+? øÏeTs¡yú Té ?
3) $e÷qj·÷qdü´, |üøDåÏ ≤+ #· ø£' uÛ<Ò 'ä ?
4) ø£èwüø»£ HêHê+ <äT'K+ øÏeTs¡yú Té ?
IV |ü<Cä ≤˝≤_Ûeè~Δ' ` uÛ≤cÕÁø°&Ü'
n) ªyê j·TT $ Vü‰ s¡ yéTμ ndæàHé |ü<˚ dæ‘ú êì nø£så êDÏ ñ|üjT· T»´ q÷‘·q|ü<ëì
*K+‘·T.
ñ<ë: j·TTyê ................... ...................
Ä) ª$ e÷ q j·÷ q yéTμ ndæàHé |ü<˚ dæ‘ú êì nø£så êDÏ ñ|üjT· T»´ q÷‘·q|ü<ëì
*K+‘·T.
........................ ................... ...................
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 13
 Ç. n<Û'ä <ä‘wÔ˚ ßü yêπø´wüß düe÷Hês¡øú |£ <ü ëì ∫‘ê« *K+‘·T.
1) i) ñ‘·eÔ T#êäÁ‘·' >∑Ts¡÷D≤+ Vü≤è<äjT˚ wüß Vü≤s¡¸+ »qj·T‹.
ii) ñ‘·eÔ T|ü⁄Á‘·' e÷‘·T' |æ‘T· ' #· Vü≤è<äjT˚ Äq+<ä+ »qj·T‹.
iii) <˚Xu¯ øÑÛ 'Ô£ uÛsÑ ‘¡ e· ÷‘·T' Vü≤è<äjT˚ dü+‘√wü+ »qj·T‹.
.................... .................. ...............
2) i) >∑>H∑ ˚ $e÷Hêì dü+#·s+¡ ‹.
ii) Äø±X‚ |üøDåÏ ' $Vü≤s¡+‹.
iii) UÒ y˚T|ò÷ü ' $\dü+‹.
.................... .................. ...............
á. eT+pcÕ‘·' düe÷Hês¡øú |£ <ü ëì d”«ø£è‘·´ ]ø£kÔ ÕúHêì |üPs¡jT· +‘·T.
Væ≤e÷\j·T+ yê]<äe÷˝≤+ Äø±X‚ düeT÷ùV≤wüß
1. ˙˝Ò ...........................yêj·TT$Vü‰s¡+ ø£sy¡ êeT.
2. ........................... k˛bÕq+ ø£è‘ê« #·+~s¡˝Àø£+ Á|ü$XÊeT.
3. ø£èwüø£ »HêHê+ ........................... Vü≤s¡¸+ »qj·÷eT.
4. n+ãs¡u÷ÑÛ cÕyéT ...........................

ñ. n<Û'ä <ä‘wÔ˚ ßü |ü<w˚ ßü _Ûqï+ |ü<+ä ∫‘ê« *K+‘·T, ø±s¡D≤ì e<ä+‘·T.

1. Äø±X¯yTé , >∑>q∑ yéT, »\yéT, n+ãs¡yTé ( )
2. ‘êsê', qø£Áå ‘·yTé , Á>∑V≤ü ', ‘ês¡ø'£ ( )
3. »\<Ûsä '¡ , »\<ä'ä , >∑>q∑ yéT, yê]<ä' ( )
4. ˙s¡yTé , düT<Ûë, »\yéT, |üjT· ' ( )
14
V düsH®¡ ê‘·àø£e´ø°øÔ s£ D¡ yéT
$˙\yéT Äø±X¯+, qø£Áå ‘êDÏ, #·+Á<ë~Á>∑V‰ü Hé #· ∫Á‘·jT· +‘·T. ‘·‘Y ∫Á‘·yTé n~Ûøè£ ‘·´
e<ä+‘·T.

VI Á|üX+¯ kÕ
ÁbÕNqø±˝Ò nkÕàø£+ <˚X‚ ª|ü⁄wüŒø£$e÷q+μ HêeT @ø£+ $e÷qj·÷qyéT
Äd”‘.Y ‘·‘Y n~Ûøè£ ‘·´ C≤q+‘·T. $TÁ‘êDÏ e<ä+‘·T.

VII uÛ≤cÕ+XÊ'
n. n<Û'ä ì]›w|ºü <ü ëì |ü⁄+*+π>, Ád”*Ô +π>, q|ü⁄+düø*£ +π> $uÛ»Ñ +‘·T.
(sê|òTü e', >∑>q∑ yéT, d”‘ê, ‘êsê, $e÷qyéT, eèø£'å , uÛeÑ qyéT, e÷˝≤,
#·+Á<ä', ø£èwüø'£ , \*‘ê, k˛bÕqyéT)
|ü⁄+*+>∑' Ád”*Ô +>∑' q|ü⁄+düø*£ +>∑'
ñ<ë: sê|òTü e' .............. ..............
.............. ............... ...............
Ä. @‘êì yêø±´ì |üs+¡ƒ ‘·T.
1. ø£èwüø'£ Á>±eT+ >∑#÷ ‹¤ . ø£èwüø±' Á>±eT+ >∑#÷ +¤ ‹
2. uÛøÑ 'Ô£ <˚e+ qeT‹. uÛøÑ ±Ô' <˚e+ qeT+‹.
3. eè<ä'Δ »\+ |æã‹. eè<ëΔ' »\+ |æã+‹.
4. »q' <˚yê\j·T+ >∑#÷ ‹¤ . »Hê' <˚yê\j·T+ >∑#÷ +¤ ‹.
5. ns¡Ãø£' <˚e+ |üP»j·T‹. ns¡Ãø±' <˚e+ |üP»j·T+‹.
6. <Ûìä ø£' <Ûqä + yê+#Û‹· . <Ûìä ø±' <Ûqä + yê+#Û+· ‹.
7. ìs¡qΔ ' Äq+<˚q Je‹. ìs¡HΔ ê' Äq+<˚q Je+‹.
8. ø£\X¯' >∑èùV≤ ndæ.Ô ø£\XÊ' >∑èùV≤ dü+‹.
Ç. ñ|ü]‘·qyêπø´wüß Ä>∑‘êì HêeTyê#·ø|£ <ü ëì ñ<ëVü≤s¡D≤qTkÕs¡+ *K+‘·T.
@ø£e#·qyéT ãVüQe#·qyéT @ø£e#·qyéT ãVüQe#·qyéT
ø£èwüø'£ ø£èwüø±' uÛøÑ 'Ô£ uÛøÑ ±Ô'
eè<ä'Δ ............. »q' .............
ns¡Ãø£' ............. ø£\X¯' .............
<Ûìä ø£' ............. ìs¡qΔ ' .............
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 15
 á) ñ|ü]‘·qyêπø´wüß Ä>∑‘êì ÁøÏj÷· |ü<ëì ñ<ëVü≤s¡D≤qTkÕs¡+ *K+‘·T.
@ø£e#·qyéT ãVüQe#·qyéT @ø£e#·qyéT ãVüQe#·qyéT
ñ<ë: >∑#÷ ‹¤ >∑#÷ +¤ ‹ qeT‹ qeT+‹
............... ............... ............... ...............
............... ............... ............... ...............
............... ............... ............... ...............

ñ) y˚T\q+ ≈£îs¡«+‘·T
y˚T|òTü ' _\+ ø£s√‹
e÷‘ê bÕsƒ¡+ |üX¯´‹
n<Ûë´|üø±' »\+ <ä<ë‹
eTs¡ÿ{≤' bÕø£+ Á|ü$X¯‹
n<Ûë´|æø± |ò˝ü ≤ì U≤<ä+‹
eT÷wüø'£ >∑èVü≤ø±s¡´+ bÕsƒ¡j·T+‹
ñ<ë: 1. e÷‘ê bÕø£+ ø£s√‹.
2. ......................................................
3. ......................................................
4. ......................................................
5. ......................................................
6. ......................................................

|ü]jÓ÷»Hêø±s¡´yéT
ø±>∑<'’Ó $e÷HêHê+, HÍø±Hê+, |ü⁄cÕŒD≤+ #· $$<Ûëø±¬s'’ s¡#H· ê+ ≈£îs¡«+‘·T. ø£ø±å ´j·÷+
Á|ü<sä Ù¡ j·T+‘·T.

d”«j·TeT÷˝≤´+ø£qyéT
ÄyéT q
1. ^‘·+ kÕ_Ûqj·T+ >±‘·T+ X¯ø√ï$T. .......... ..........
2. ^‘·d´ü kÕsê+X¯+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' e≈£î+Ô X¯ø√ï$T. .......... ..........
3. ^‘·d´ü kÕsê+X¯+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' ˝Òœ‘·T+ X¯ø√ï$T. .......... ..........
4. ø±>∑<'’Ó $e÷HêHê+, HÍø±Hê+, |ü⁄cÕŒD≤+ #·
$$<Ûëø±¬s'’ s¡#H· ê+ ø£sT¡ +Ô X¯ø√ï$T. .......... ..........
16
 Á|ü<∏äeT''∑ ~«rj·T' bÕsƒ¡'
u≤Û >
2. eTeT ~q#·sê´
∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T, ∫+‘·jT· +‘·T, e<ä+‘·T.

Á|ü<eä∏ T∫Á‘˚ øÏ+ <äèX¯´‘˚?

~«rj·T∫Á‘˚ øÏyTé ndæ?Ô
nH˚q uÛyÑ êHé øÏyTé ne>∑‘y· êHé?
#ÛêÁ‘˚u´ÑÛ ' dü÷#·Hê'
bÕsƒ+¡ |üs+¡ƒ ‘·T. ø£]qƒ |ü<ëHê+ yêø±´Hê+ #· n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T.
ø£]qƒ |ü<ëHêyéT nsêúHé n~Ûøè£ ‘·´ $TÁ‘Ó'’ kÕø£+ #·sêÃ+ ≈£îs¡«+‘·T.
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ d£ ´ü nHÔ̊ <ä‘+Ô· |ü<øä √X¯+ <äècÕº« ‘˚cÕyéT nsêúHé ne>∑#÷ +¤ ‘·T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 17
 bÕsƒd¡ ´ü ∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T. ‘·‘Y ñ~›X´¯ e<ä+‘·T.
(ns¡$+<ä' @ø£dàæ Hé ~H˚ ÁbÕ‘·' Äs¡u´ÑÛ sêÁ‘Í
X¯jT· q|üs´¡ +‘·+ øÏ+ øÏyTé nø£s√‘Y Ç‹ ‘·d´ü ~q#·sê´|ü⁄døπÔü @e+ *œ‘·yêHé)
n<ä´ k˛eTyêdüs¡'. ÁbÕ‘·' |ü+#·yê<äH˚ ìÁ<ë‘·' nVü≤yéT ñ‹ú‘·yêHé.
<ä+‘·<ä ëÛ eq+ ø£è‘ê« bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±ì d”«ø£è‘·´ >∑èVü≤ø±s¡´+ düs«¡ + ø£è‘·+ yê q
yê Ç‹ |ü⁄q' n|üX´¯ yéT. Vü≤´' •ø£øå '£ dü+düÿ è‘·XÀ¢ø±Hé nbÕsƒj ¡ T· ‘Y. ‘êHé
XÀ¢ø±Hé n|üsy¡ƒ Té . kÕs¡dΔ |ü yÔü ê<äqyéT nuÛeÑ ‘Y. o‘·»˝Òq
kÕïq+ ø£è‘ê« <˚e+ qeTdü ÿ è‘· y êHé .
‘·<qä +‘·s+¡ e÷Á‘ê <ä‘yÔ· Té ñwüyí Té z<äq+
U≤~‘ê« dü ÷ ´‘· + uÛ Ñ T CÒ ì<Û ë j· T
bÕsƒ¡XÊ˝≤+ Á|üdæú‘·yêHé nVü≤yéT.
e÷π s Z Væ ≤ s¡ D àsT÷, dü T π s X¯ ' #·
$T*‘·eHÍÔ.
qeyê<ä H ˚ $<ë´\j· T dü ´
Äs¡+uÛ'Ñ uÛeÑ ‹. |üsq¡ TÔ ej·T+
bÕ<√qqeyê<ä H ˚ @e
bÕsƒ¡XÊ˝≤+ >∑‘·e+‘·'.
ÁbÕs¡úHêj·÷yéT
nVü≤yéT @ø£+ ˙‹XÀ¢øy£ Té
n|ü s ƒ ¡ y é T . nq+‘· s ¡ +
eT<Ûë´Vü≤ï|üs´¡ qÔ+ ø£ø±å ´j·÷+
dü + dü ÿ è‘· y é T n|ü s ƒ ¡ y é T .
eT<Û ë ´Vü ≤ ïuÛ À »qdü e Tj˚ T
$<ë´\j·Tdü´ düMTù| @ø£'
eTs¡ÿ≥' eTVü‰qü+Ô ø√˝≤Vü≤\yéT nø£s√‘Y. ej·T+
düsπ « ‘·+ |üX´¯ qÔ' ø±\+ j·÷|æ‘e· qÔ'. eT<Ûë´ùV≤ï |ü⁄q'
ø£ø±å ´' Äs¡u≤Δ'. ø£ø±å ´j·÷+ •ø£øå '£ ñ‘·eÔ ÷+ <˚Xu¯ øÑÛ |ÔÏ Pü sêí+
ø£<ë∏ yéT ñø£yÔ êHé. nq+‘·s+¡ ej·T+ UÀ UÀ Áø°&Ü+ nÁø°&ÜeT.
18
Áø° & ÜeT<Û ˚ ´ $TÁ‘· +
$<ë´Hê<∏'ä n<Û'ä n|ü‘‘· .Y
‘·<∏ë|æ dü' <ÛÓ’πs´D |ü⁄q'
nÁø°&É‘Y.

kÕj· T +ø±˝Ò bÕ<√q`

#·‘T· sê«<äH˚ |òTü +{≤Hê<ä' nuÛeÑ ‘Y.
<Ûë$‘ê« >∑èVü≤+ ÁbÕ|ü´ e÷Á‘ê <ä‘+Ô·
dü«˝≤ŒVü‰s¡+ U≤~‘ê« ªe÷‘·' ! $TÁ‘Ó'’
düV≤ü Áø°&‘ç T· + >∑#êä$Tμ Ç‘·´e<äyTé .
kÕ ª‘· « s¡ j · ÷ Ä>∑ # · à ¤ ‘ · T μ Ç‹
ne<ä‘.Y düTsπ X‚q düV≤ü $<ë´Hê<∏dä ´ü
>∑èVü≤yéT n>∑#·Ã¤yéT. ‘·dü´ bÕ<˚
y˚<Hä ê nd”‹Ô dü' ne<ä‘.Y

øÏ + ∫‘êÿ\+ ‘· Á ‘Ó ’ e
j· ÷ |ü s TT‘ê« >∑ è Vü ≤ e÷>∑ ‘ · ´
>∑èVü≤bÕsƒ¡+ *œ‘·yêHé. ‘·<ë
|æ‘ê >∑èVü≤yéT Ä>∑‘y· êHé. sêÁ‘Í
nwü º y ê<ä H ˚ e÷‘ê uÛ À »q+
<ä‘eÔ· r. X¯ó<Δ̊q |òTü è‘˚q XÊø£+
jÓ ÷ »sTT‘ê« z<ä q yé T
nU≤<äyéT. ‘·‘·' #·+<äe÷e÷
|ü⁄düÔπø ø£<∏ë<ä«j·T+ |ü]ƒ‘·yêHé.
nq+‘·s+¡ ìÁ<ëÁ|üø√wü̃+ >∑‘y· êHé.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 19
 @‘êì ≈£îs¡«+‘·T
I X¯èD«+‘·T`$∫+‘·´ e<ä+¡ ‘·T
n. uÛyÑ êHé ÁbÕ‘·' ø£<ë ñ‹Ôw‹˜ü ?
Ä. uÛyÑ êHé kÕj·T+ø±\düeTj·T+ ø£<+ä∏ j·÷|üjT· ‹?
Ç. uÛeÑ ‘·' $<ë´\j·Tdü´ yê‘êes¡D+ ø£<eä∏ Tdæ?Ô
á. ns¡$+<ä' @ø£dàæ Hé ~H˚ @e+ ø£è‘·yêHé. uÛyÑ êHé ÁbÕ‘·' Äs¡u´ÑÛ kÕj·T+ |üs´¡ +‘·+ øÏ+
ø£s√‹?

II |üs+¡ƒ ‘·T`ne>∑#÷ +¤ ‘·T`e´ø°≈Ô î£ s¡«+‘·T

n. ñ<ëVü≤s¡D≤qTkÕs¡+ ÁøÏj÷· |ü<ëì bÕπsƒ nì«wü´ ‘˚cÕyéT n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T.
‘˚cÕyéT nsêúHé ÁøÏj÷· |ü<øä √X¯+ <äècÕº« ne>∑#÷ +¤ ‘·T.
ñ<ë : ñ‹ú‘y· êHé
Ä. n<Û'ä <ä‘êÔHê+ yêø±´Hê+ düe÷Hês¡øú y£ êø±´ì bÕπsƒ nì«wü´ *K+‘·T.
1) #·\ì¢ ˙fi¯fl‘√ kÕïq+ #˚d.æ

2) ‘√e˝À Væ≤s¡DàsT÷, düTsπ X¯ó\T ø£*kÕs¡T.

3) ˇø£ ø√‹ #ê˝≤ n\¢] #˚d+æ ~.

4) nsTTq|üŒ{Ïø° n‘·&TÉ <Ûs’Ó ´¡ +‘√ eT∞fl Ä&Ü&ÉT.

5) ø=+#Ó+ ùd|ü⁄ nø£ÿ&˚ ñ+&ç.

6) düTsπ XŸ‘√ ø£*dæ $<ë´Hê<∏Tä ìjÓTTø£ÿ Ç+{ÏøÏ yÓfi≤¢qT.

20
 Ç. n<Û'ä <ä‘êÔì yêø±´ì |ü]‘ƒ ê« kÕ<ÛTä , nkÕ<ÛTä yêø±´ì ªkÕ<ÛTä μ ªnkÕ<ÛTä μ Ç‹ |ü<ëuÛ≤´+
dü÷#·jT· +‘·T.
ñ<ë: ns¡$+<ä' dü|yÔü ê<äH˚ ñ‹Ôw‹˜ü . ( nkÕ<ÛTä )
1) ns¡$+<ä' o‘·\»˝Òq kÕïq+ ø£è‘·yêHé. ( )
2) bÕsƒX¡ Ê˝≤j·÷+ eTs¡ÿ≥' ø√˝≤Vü≤\yéT nø£s√‘Y. ( )
3) düTsπ X¯' UÒ\qdüeTj˚T n<Û'ä n|ü‘‘· .Y ( )
4) ÁbÕs¡Hú êdüeTj˚T ns¡$+<ä' @ø£+ XÀ¢øy£ Té n|üs‘¡ƒ .Y ( )
5) ‘·«s¡j÷· Ä>∑#÷ ‘¤ T· Ç‹ Væ≤s¡DàsT÷ ne<ä‘.Y ( )

á. bÕsƒ+¡ |ü]‘ƒ ê« n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì *K+‘·T.

1) ns¡$+<äd´ü bÕsƒX¡ Ê˝≤ ø£<ë Äs¡u´ÑÛ ‘˚?
2) bÕπsƒ <äècÕºì düeTj·Tyê#·ø|£ <ü ëì @ø£Á‘· *K+‘·T.
3) ns¡$+<äd´ü $TÁ‘êD≤+ Hêe÷ì ø±ì?
4) bÕsƒX¡ Ê˝≤j·÷+ eT<Ûë´Vü≤ïdüeTj˚T ø£+ <äècÕº« #ÛêÁ‘ê' $H√<ä+ ÁbÕ|üeÔ +‘·'?
5) ns¡$+<äd´ü e÷‘ê sêÁ‘Í ‘·d´ü ø£è‘˚ ø°<èä X¯+ uÛÀ»q+ <ä‘eÔ· r?

III d”«j·Ts¡#H· ê
n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì d”«j·Tyê¬ø´’ ' *K+‘·T.
1) uÛyÑ êHé ÁbÕ‘·' ø£<ë ñ‹Ôw‹˜ü ? øÏ+ ø£s√‹?
2) uÛeÑ ‘·' $<ë´\j·T' ø£<yä∏ Té ndæ?Ô
3) $<ë´\j˚T #ÛêÁ‘ê' ø±' ø±' Áø°&Ü' Áø°&+É ‹?
4) kÕj·T+ø±\düeTj˚T uÛyÑ êHé øÏ+ ø£s√‹?

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 21
 IV |ü<Cä ≤˝≤_Ûeè~Δ' ` uÛ≤cÕÁø°&Ü'
n. n<Û'ä <ä‘êÔì ∫Á‘êDÏ |üX´¯ +‘·T. düeTj·Tyê#·ø|£ <ü ëì ne>∑#÷ +¤ ‘·T.

qeyê<äqyéT dübÕ<äw&ü Ü«<äqyéT

kÕs¡ÁΔ ‹yê<äqyéT bÕ<√q<äXy¯ ê<äqyéT

Ä. n<Û'ä <ä‘+Ô· düeTj·T+ |ü<'’Ó *K+‘·T.
1) 7:15 2) 12:30 3) 6:00 4) 4:45
ñ<ë: 4:15 R dübÕ<ä#‘· T· sê«<äqyéT
Ç. n<Û'ä <ä‘+Ô· düeTj·T+ dü+U≤´_Û' *K+‘·T.
1) kÕs¡<Δ Xä y¯ ê<äqyéT 2) @ø±<äXy¯ ê<äqyéT
3) dübÕ<äw&ü Ü«<äqyéT 4) bÕ<√q~«yê<äqyéT
ñ<ë: dübÕ<ä|+ü #·yê<äqyéT R 5: 15
á. n<Û'ä <ä‘wÔ˚ ßü yêπø´wüß sπ U≤+øÏ‘|· <ü ëì |üs+¡ƒ ‘·T. ‘˚cÕyéT nsêúHé e÷‘·èuÛ≤wüj÷· *K+‘·T.
1) e÷‘ê kÕú˝≤´+ |ü#‹· .
2) u≤\' #·wøπü D »\+ |æã‹.
3) uÛÀ»H˚ ø£«~∏‘+· s¡T∫ø£sy¡ Té ndæ.Ô
4) \eD+ $Hê XÊø£+ eTVü≤´+ q s√#·‘.˚
5) XÊø±q+‘·s+¡ kÕπsD nqï+ U≤<ä‹.

22
V düsH®¡ ê‘·àø£e´ø°øÔ s£ D¡ yéT
uÛeÑ ‘·' $TÁ‘·d´ü ~q#êsê´+ uÛyÑ êHé C≤„‘T· yéT Ç#·Ã‹¤ . ‘·<sä +ú¡ Á|üXÊïHé düJ≈® s£ √‘·T. uÛeÑ ‘√'
dü+uÛ≤wüD+ *K‘·T.
nVü≤yéT : sêeT! uÛyÑ êHé ø£<ë ñ‹Ôw‹˜ü ?
sêeT' : .................................................
nVü≤yéT : .................................................
VI Á|üX+¯ kÕ
ns¡$+<ä' dü«~q#·sê´+ Á|ü‹~q+ <Óq’ +~Hê´+ *K‹. ‘·<e’Ó∏ uÛeÑ +‘·' n|æ uÛeÑ ‘ê+ ~q#·sê´+
*œ‘ê« <äsÙ¡ j·T+‘·T.

VII uÛ≤cÕ+XÊ'
n. n<Û'ä <ä‘êÔì yêø±´ì |üs+¡ƒ ‘·T. ‘·d´ü Ä<Ûësπ D ]ø£kÔ ÕúHêì |üPs¡jT· +‘·T.
↑ Á|ü|sü V¡ ≤ü ´' s¡$yêdüs'¡ (Äe*yÓTTqï)
↑ |üsV¡ ≤ü ´' k˛eTyêdüs'¡ (yÓTTqï)
↑ Vü≤´' eT+>∑\yêdüs'¡ (ìqï)

n<ä´ kÂeT´(ãT<Û)ä yêdüs'¡

ñ|ü]‘·qdü´ ∫Á‘·d´ü Ä<Ûësπ D ]ø£kÔ ÕúHêì |üPs¡jT· qTÔ.
Á|ü|sü V¡ ≤ü ´' s¡$yêdüs'¡ Äd”‘.Y s¡$yêdüsπ $<ë´\j·Tdü´ $sêeT' Äd”‘.Y nVü≤yéT
ñ<ë´qyê{Ïø±+ >∑‘ê« Áø°&û ‘ç y· êHé. nq+‘·sπ¬ ~H˚ ................yêdüsπ $<ë´\j·T+
>∑‘y· êHé. n<Ûë´|æø± >∑èVü≤ø±s¡´+ <ä‘eÔ· r. nq+‘·sπ¬ ~H˚ ................ yêdüsπ nVü≤+
>∑èVü≤ø±s¡´yéT n<Ûë´|æø±jÓTÆ <ä]Ù‘·yêHé.
n<ä´..............yêdüs'¡ . ~Hê+ø£' ....................
....................yêdüs'¡ . ~Hê+ø£' ....................
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 23
 Ä). |ü<ëì |üs+¡ƒ ‘·T. ñ<ëVü≤s¡D+ <äècÕº« ~«rj·÷ $uÛøÑ |ÔÏ <ü yä Té ñ|üjT· T»´ yêø±´ì
*K+‘·T.
1. |æã‹ 1. <äT>∑yΔ Té
2. |üs‹¡ƒ 2. bÕsƒ'¡
3. *K‹ 3. ∫Á‘·yTé
4. >±j·T‹ 4. ^‘·yTé
5. U≤<ä‹ 5. \&ÉTø¶ y£ Té
6. Áø°D≤‹ u≤*ø± 6. ø£+<äTø£'
7. |üs‹¡ƒ 7. düe÷#ês¡'
ñ<ë: u≤*ø± <äT>∑+Δ |æã‹.
1.
2.

|ü]jÓ÷»Hêø±s¡´yéT
uÛÀ»qdü+ã<ä|Δ <ü ëì ‘˚cÕyéT nsêúHé #· dü+düÿ è‘˚q *œ‘ê« _Û‹|Ô Áü ‘˚ kÕú|j
ü T· +‘·T.
‘êì n~Ûøè£ ‘·´ e<ä+‘·T.
d”«j·TeT÷˝≤´+ø£qyéT
ÄyéT q
1. bÕsƒd¡ ´ü kÕs¡+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' e≈£î+Ô X¯ø√ï$T. ............. ............
2. bÕsƒd¡ ´ü kÕVü‰j˚T´q eTeT ~q#·sê´+ e≈£î+Ô X¯ø√ï$T. ............. ............
3. bÕsƒd¡ ´ü kÕs¡+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' ˝Òœ‘·T+ X¯ø√ï$T. ............. ............
4. Á|üXÊïHê+ ìsêàD+ ø£sT¡ +Ô X¯ø√ï$T. ............. ............

|üs√|üø±sês¡$ú T<ä+ X¯Øs¡yTé

24
 Á|ü<∏äeT''∑ ‘·èrj·T' bÕsƒ'¡
u≤Û >
3. e÷qeùdyÓ’e e÷<Ûäeùdyê
∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T, ∫+‘·jT· +‘·T, e<ä+‘·T.

∫Á‘˚ øÏ+ <äèX¯´‘˚?

‘·Á‘· øπ øπ dü+‹? ‘˚ øÏ+ ≈£îs¡«+‹?
∫Á‘·+ <äècÕº« øÏyTé ne>∑‘y· êHé?
#ÛêÁ‘˚u´ÑÛ ' dü÷#·Hê'
bÕsƒ+¡ |üs+¡ƒ ‘·T. ø£]qƒ |ü<ëHê+ yêø±´Hê+ #· n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T.
ø£]qƒ |ü<ëHêyéT nsêúHé n~Ûøè£ ‘·´ $TÁ‘Ó'’ kÕø£+ #·sêÃ+ ≈£îs¡«+‘·T.
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ d£ ´ü nHÔ̊ <ä‘+Ô· |ü<øä √X¯+ <äècÕº« ‘˚cÕyéT nsêúHé ne>∑#÷ +¤ ‘·T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 25
 bÕsƒd¡ ´ü ∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T. ‘·‘Y ñ~›X´¯ e<ä+‘·T.

n\ø£q+<ëqBrπs Á|üd<æ +Δä ã<äØHê<∏øπä Áå ‘·+ es¡‘Ô .˚ ‘·dàæ Hé øπ Áå ‘˚ n;Ûweºü s¡<ëj·Tø£'

uÛ>Ñ y∑ êHé Hêsêj·TD' $\dü‹. @‘·‘Y øπ Áå ‘·+ XË‘’ ´· ø±˝Ò wü{Ÿ e÷kÕHé j·÷e‘Y |æV≤æ ‘·+ uÛeÑ ‹.
‘·<qä +‘·sy¡ T˚ e ñ<ëÈ{‘Ï +· uÛeÑ ‹.
@ø£<ë uÛ>Ñ y∑ êHé Hêsêj·TD' ns¡Ãø£d´ü dü«ù|ï Á|ü‘´· ø£'å uÛ÷Ñ ‘ê« ªùV≤
ns¡Ãø£! uÛeÑ ‘˚ @ø£+ düT+<äs+¡ eTèqàj·T+ ø£\X¯+ <ä<ë$T. @‘·+ ø£\X¯+,
eTeT <ä s ¡ Ù Hês¡ ú y é T Ä>∑ ‘ êHê+ uÛ Ñ ø ±Ô H ê+ Vü ≤ ùdÔ ìøÏ å | ü ‘ · T .
n‘·´qÔ<säÛ à¡ |üsd¡ ´ü , ùdyê|üsd¡ ´ü , düŒs¡ÙH˚He’Ó @wü' ø£\X¯' dü«s¡eí Tj·T'
uÛeÑ ‹. ‘·ôdà’ ‘·+ ø£\X¯+ <ä<ë‘·Tμ Ç‘·T´ø±Ô« n+‘·sêΔq+
ÁbÕ|üyÔ êHé.
ns¡Ãø£' H˚Á‘˚ ñ˙à*‘·yêHé. ÄX¯Ãs¡´yéT, ‘·d´ü
|ü⁄s¡‘'· @ø£' düT+<äs'¡ eTèqàj·Tø£\X¯' Á|ü‘´· ø£'å
nuÛ Ñ e ‘Y . ‘· + ø£ \ X¯ + >∑ è V” ≤ ‘ê«,
Hêsêj·TDdü´ Ä<˚X+¯ düà è‘ê« ns¡Ãø£'
<äs¡ÙHês¡úyéT Ä>∑‘êHê+ uÛÑø±ÔHê+
Vü≤ùdÔ ‘·+ ø£\X¯+ kÕú|j ü T· ‹
düà. nHπ̊ø
<Ûäs¡à|üsêj·TD≤',
ùdyêø±s¡´ìs¡‘ê'
<Ûìä ø±', eT+Á‹D',
n~Ûø±]D',
ø°]øÔ ±+øÏDå X¯Ã ‘·+ ø£\X¯+
düŒèX¯ìÔ düà. øÏqTÔ ø£\X‚ øÏ+∫‘Y n|æ
|ü]es¡qÔ + q nuÛeÑ ‘Y. @e+ ãVüAì
~Hêì >∑‘êì.
@ø£dæàHé ~H˚ @ø£' ø£èwüø£' <˚edü´
Hêsêj· T Ddü ´ <ä s ¡ Ù Hês¡ ú y é T Ä>∑ ‘ · y êHé .
26
dü' Ä\j·TdüMTù| @ø£+ Bq+ s¡T>∑í+ #· eè<äΔ+ <äèwüºyêHé. ‘·dü´ dæú‹+
<äècÕº« ø£èwüø'£ $#·*‘·' nuÛeÑ ‘Y. dü' düV≤ü kÕ ‘·ôdà’ dü«ø£+ã\+ bÕ<∏j ˚ T· +
#· <ä‘yÔ· êHé. ãVüQ<ä÷s¡+ >∑‘ê« »\yéT Ä˙j·T ‘·+ bÕsTT‘·yêHé. ‘·d´ü
ìø£fÒ ñ|ü$X¯´ ùdyê+ ø£sT¡ yÔ Té Äs¡ãyΔ êHé. nqj·÷ kÕ«dü´ú + ÁbÕ|ü´ dü' eè<ä'Δ
ªuÛÀ'! ø£èwüøe£ s¡´! <˚yê\j·T|æ<ëÛ qdü´ düeTj·T' nuÛeÑ ‘Y. oÁ|òTü + >∑‘ê«
<˚edü´ <äs¡Ùq+ ø£s√‘·T, H√#˚‘Y wüD≤àkÕq+‘·s¡yéT @e <˚edü´
<äsÙ¡ q+ uÛ$Ñ wü´‹μ Ç‹ ne<ä‘.Y øÏqTÔ ø£èwüø'£ ‘·+ eè<äyΔ Té @‘·kÕ´+
<äXÊj·÷+ ‘·´≈£î+Ô q Ç#·Ã‹¤ düà. |üsq¡ TÔ dü' eè<ädΔ ´ü e#·Hê‘Y
ø£<eä∏ T|æ ñ‘êújT· <˚yê\j·T+ >∑‘ê« <˚edü´ <äsÙ¡ q+ ø£è‘·yêHé.
j·T<∏ë|üPs¡«yéT ns¡Ãø£' ø£èwüø£dü´ Vü≤ùdÔ ø£\X¯+ ìøÏå|üÔyêHé.
‘·<ë Vü≤sƒê‘Y dü' dü«s¡eí Tj·T' nuÛeÑ ‘Y. düsπ « »Hê' $dæà‘ê'
nuÛÑeHé.
ns¡Ãø£' <˚edü´ ÄC≤„+ düà è‘ê« ‘·+ dü«s¡øí \£ X¯+ ‘·ôdà’
ø£èwüø±j·T düeT]Œ‘·yêHé. ª<˚edü´ Á|ükÕ<ä'μ Ç‹ eT‘ê« ‘· +
ø£\X¯+ d”«ø£è‘·´ ø£èwüø'£ Á>±eT+ Á|ü‹ìeè‘·'Ô . e÷πsZ
@ø£+ ìs¡Δq+ <äècÕº«, ‘·dü´ <Ó’H˚´q $#·*‘·' dü'
‘·ôd’à ‘·+ dü«s¡íø£\X¯+ <ä‘ê«
ÄqH˚›q dü«>∑èVü≤+
ÁbÕ|üüÔyêHé.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 27
 @‘êì ≈£îs¡«+‘·T
I X¯èD«+‘·T`$∫+‘·´ e<ä+¡ ‘·T
n. ã<äØHê<∏øπä Áå ‘·yTé n~Ûøè£ ‘·´ e<ä+‘·T.
Ä. uÛyÑ êHé ø£<ë|æ øÏeT|æ øπ Áå ‘·+ <äèwüyº êHé yê? ‘·‘Y ø£<yä∏ Té ndæ?Ô es¡j
í T· ‘·T.
Ç. uÛ>Ñ y∑ êHé Hêsêj·TD' øÏeTs¡yú Té ns¡Ãø±j·T ø£\X¯+ <ä‘yÔ· êHé Ç‹ uÛyÑ êHé ∫+‘·jT· ‹?
á. ø£èwüø£dü´ düŒs¡ÙH˚q eTèqàj·Tø£\X¯' dü«s¡íø£\X¯' nuÛÑe‘Y. øÏeTs¡ú$T‹ uÛÑyêHé
∫+‘·jT· ‹?
ñ. bÕsƒê<Ûësπ D ªe÷qeùdyÓe’ e÷<Ûeä ùdyêμ ø£<+ä∏ uÛeÑ r‹ e<ä+‘·T.
II |üs+¡ƒ ‘·T`ne>∑#÷ +¤ ‘·T`e´ø°≈Ô î£ s¡«+‘·T
n. n<Û'ä <ä‘êÔì |ü<ëì bÕπsƒ nì«wü´ ‘˚cÕyéT n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T. ‘˚cÕyéT
nsêúHé ÁøÏj÷· |ü<øä √X¯+ <äècÕº« ne>∑#÷ +¤ ‘·T.
dü«s¡øí \£ X¯' <Ûsä à¡ |üsêj·TD≤' ùdyêø±s¡´ìs¡‘ê' ø°]øÔ ±+øÏDå '
$#·*‘·' XË‘’ ´· ø±\' ñ<ëÈ{‘Ï +· bÕ<∏j ˚ T· +
Ä. n<Û'ä <ä‘êÔHê+ yêø±´Hê+ düe÷Hês¡øú y£ êø±´ì bÕ¬sπ ƒ nì«wü´ƒ *K+‘·T.
1) ˙ø=ø£ n+<äyTÓ qÆ eT{Ϻ ø£\XÊìï ÇdüTHÔ êïqT.

2) ø±ì ø£\X¯+˝À ø=+#ÓeTT ≈£L&Ü e÷s¡TŒ sê˝Ò<Tä .

3) n‘·ì dæ‹ú ì #·÷dæ #·*+∫b˛j·÷&ÉT.

4) »qT\+‘ê ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷s¡T.

5) Äs¡THÓ\\ ‘·sê«‘·H˚ <˚e⁄ì <äsÙ¡ q+ ne⁄‘·T+~.

Ç. n<Û'ä <ä‘êÔì yêø±´ì Ç‘·d‘Ôü '· dü+‹. ‘êì bÕsƒêqTkÕs¡+ Áø£eTX¯' *K+‘·T.
• ìø£fÒ ñ|ü$X¯´ ùdyê+ ø£sT¡ y Ô Té Äs¡ãyΔ êHé.
• nqj·÷ ùdej·÷ kÕ«dü´ú + ÁbÕ|üy Ô êHé eè<ä'Δ .
• ãVüQ<ä÷s¡+ >∑‘ê« »\yéT Ä˙j·T ‘·+ bÕsTT‘·yêHé.
• dü«ø£+ã\+, bÕ<∏j ˚ T· + #· <ä‘yÔ· êHé.
• ‘·d´ü dæ‹ ú + <äècÕº« ø£èwüø'£ $#·*‘·' nuÛeÑ ‘Y.
28
 á. bÕsƒ+¡ |ü]‘ƒ ê« n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì *K+‘·T
1) ã<äØHê<∏øπä Áå ‘·+ ≈£îÁ‘· es¡‘Ô ?˚
2) Hêsêj·TD' ns¡Ãø£+ Á|ü‹ øÏ+ ñø£yÔ êHé?
3) eè<ä'Δ ø£èwüø+£ øÏyTé ne<ä‘?Y
4) ns¡Ãø£' j·T<ë ø£\X¯+ ø£èwüød£ ´ü Vü≤ùdÔ ìøÏ|å yÔü êHé ‘·<ë øÏyTé nuÛeÑ ‘Y?
5) n+‘˚ ø£èwüø'£ ‘·+ ø£\X¯+ øÏ+ ø£è‘·yêHé?
III d”«j·Ts¡#H· ê:
n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì d”«j·Tyê¬ø´’ ' *K+‘·T.
1. ã<äØHê<∏øπä Áå ‘·yTé n~Ûøè£ ‘·´ *K+‘·T.
2. ø£èwüø'£ n+‘˚ dü«s¡øí \£ X¯+ ìs¡HΔ êj·T <ä‘yÔ· êHé. øÏeTs¡$ú T‹ uÛyÑ êHé ∫+‘·jT· ‹?
3. ø£èwüød£ ´ü kÕúH˚ uÛyÑ êHé uÛeÑ ‹ #˚‘Y ‘·+ dü«s¡øí \£ X¯+ øÏ+ ø£s√‹?
4. ø°]øÔ ±+øÏDå ' n~Ûø±]D' düsπ «- -|æ ø£\X¯+ düŒèwüeº +‘·'. |üs+¡ ‘·T ø£\X‚ |ü]es¡qÔ +
øÏeT|æ Hêd”‘.Y øÏeTs¡$ú T‹ *K+‘·T.
5. bÕsƒd¡ ´ü kÕsê+X¯+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' *K+‘·T.
IV |ü<Cä ≤˝≤_Ûeè~' ` uÛ≤cÕÁø°&Ü'
n. n<Û'ä <ä‘êÔHê+ sπ U≤+øÏ‘|· <ü ëHêyéT nsêúHé e÷‘·èuÛ≤wüj÷· *K+‘·T.
1) düT+<äs+¡ eTèqàj·T+ ø£\X¯+ <ä<ë$T.
ñ<ë: eTèqàj·T+ R eT{Ï‘º √ #˚jT· ã&çq.
2) ‘·ôdà’ dü«ø£+ã\+, bÕ<∏j ˚ T· + #· <ä‘yÔ· êHé.
3) <˚yê\j·T|æ<ëÛ qdü´ düeTj·T' nuÛeÑ ‘Y.
4) ns¡Ãø£' H˚Á‘˚ ñ˙à*‘·yêHé.
5) ‘·d´ü ìø£fÒ ñ|ü$X¯´ ùdyê+ ø£sT¡ yÔ Té Äs¡ãyΔ êHé.
6) j·T<∏ë|üPs¡«yéT ns¡Ãø£' ø£èwüød£ ´ü Vü≤ùdÔ ø£\X¯+ ìøÏ|å yÔü êHé.
Ç. n<Û'ä <ä‘êÔHê+ sπ U≤+øÏ‘|· <ü ëHê+ düe÷Hês¡øú d£ +ü düÿ è‘·|<ü ëì bÕπsƒ nì«wü´ *K+‘·T.
n) Ä øπ Áå ‘·+˝À ø√]q esê\qT Ç#˚à uÛ>Ñ e∑ +‘·T&Óq’ Hêsêj·TDT&ÉT ñHêï&ÉT.
Ä) ˝Òì#√ Äs¡THÓ\\ ‘·sT¡ yê‘·H˚ <˚e⁄ì <äsÙ¡ q+ »s¡>T∑ ‘·T+~.
Ç) <äsÙ¡ q+ ø=s¡≈î£ e#˚à uÛ≈Ñ î£ \Ô #˚‘T· ˝À¢ ô|≥Tº.
á) Ä ã+>±s¡T ø£\XÊìï s¬ ‘’ T· ≈£î düeT]Œ+#ê&ÉT.
}) Ä dæ‹ú ˝À e<äT\T≥≈£î Çwü|º &ü ≥É + ˝Ò<Tä .
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 29
 á. uÛ≤s¡‘<· X˚ ‚ $<ä´e÷HêHê+ Á|üd<æ |Δä ⁄ü D´πøÁå ‘êD≤+ Hêe÷ì *K+‘·T.
ñ<ë: Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ ‚ ‹s¡TeT\ øπ Áå ‘·yTé ndæ.Ô
1) ø£sêí≥ø£sêCÒ´ .............................................................
2) ‘·$Tfi¯Hê&ÉTsêCÒ´ .......................................................
3) eTVü‰sêÁwüsº êCÒ´...................................................... øπ Áå ‘·yTé ndæÔ .
4) ˇ&çkÕsêCÒ´............................................................
5) >∑T»sê‘YsêCÒ´..........................................................
6) ....................................................... sêCÒ´ X¯ã]eT\ øπ Áå ‘·yTé ndæÔ .
V düsH®¡ ê‘·àø£e´ø°øÔ s£ D¡ yéT
uÛeÑ ‘ê <äèwü+º øÏeT|æ <äsÙ¡ ˙j·Tøπ Áå ‘·yTé n~Ûøè£ ‘·´ *K+‘·T.

VI Á|üX+¯ kÕ
ø£èwüød£ ´ü dü«uÛ≤e+ es¡j
í T· ‘·T. ‘˚q uÛyÑ êHé ø£<+ä∏ Áù|s¡D≤+ ÁbÕb˛ï‹ Ç‹ e<ä+‘·T.

VII uÛ≤cÕ+XÊ'

n. ñ<ëVü≤s¡D≤HêyéT nqTkÕπsD ]ø£kÔ ÕúHêì |üPs¡jT· +‘·T.

ñ<ë : @‘·‘Y ‘·e >∑èVü≤yéT. @‘·‘Y uÛeÑ ‘·' >∑èVü≤yéT.
1) ................. |ü⁄düøÔ y£ Té . .................|ü⁄düøÔ y£ Té .
2) ................ $<ë´\j·T'. ................ $<ë´\j·T'.
3) ................ Á>±eT'. ................ Á>±eT'.

30
 @ø£e#·qyéT
ñ<ë ˆˆ u≤\ø£' ∫Á‘·+ *K‹.
1) |æ|*” ø± X¯sÿ¡ sê+ U≤<ä‹.
2) ø±ø£' »\+ |æã‹.
3) ....................
4) ....................
Ä) n<Û'ä <ä‘êÔì yêø±´ì Á|üXï¯ s¡÷ù|D |ü]es¡j
Ô T· +‘·T.
yêø±´ì
ñ<ë: 1) Á|üy÷Ó <ä' Á>∑+<∏+ä |üX´¯ ‹.
2) Ä~‘·´' Á>±eT+ >∑#÷ ‹¤ .
3) n<Ûë´|üø'£ bÕsƒ+¡ bÕsƒj
¡ T· ‹.
4) \*‘ê ^‘·+ >±j·T‹.
5) u≤\' ø°så +¡ |æã‹.
ãVüQe#·qyéT
u≤\ø±' ∫Á‘·+ *K+‹.
....................
....................
<Ûq˚ e' øπ Áå ‘·+ >∑#÷ +¤ ‹.
|üøDåÏ ' eèø£+å Á|ü‹ Ä>∑#÷ +¤ ‹.
Á|üXÊï'
Á|üy÷Ó <ä' ø£+ |üX´¯ ‹?
................................
................................
................................
................................

|ü]jÓ÷»Hêø±s¡´yéT
Á|üd<æ |Δä ⁄ü D´πøÁå ‘êD≤+ ∫Á‘êDÏ dü+ø£\j·T´ ‘˚cÕ+ Hêe÷ì $*K´ _Û‹|Ô Áü ‘˚ ˝Ò|j
ü T· +‘·T.
d”«j·TeT÷˝≤´+ø£qyéT ÄyéT q
1. bÕsƒd¡ ´ü kÕs¡+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' e≈£î+Ô X¯ø√ï$T. ............ ............
2. bÕsƒ+¡ düŒwü‘º j
· ÷· |ü]‘ƒ T· + X¯ø√ï$T. ............ ............
3. bÕsƒd¡ ´ü kÕs¡+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' ˝Òœ‘·T+ X¯ø√ï$T. ............ ............
4. eTj·÷ <äèwü+º j·÷Á‘êdü\ú yéT n~Ûøè£ ‘·´ ˝Òœ‘·T+ X¯ø√ï$T. ............ ............

nVæ≤+kÕ |üsy¡ ÷Ó <Ûsä à¡ '

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 31
 Á|ü<∏äeT''∑ |üsƒ¡+‘·T `q+<ä+‘·T
u≤Û >
#·‘·Ts¡' >∑DÒX¯'

@ø£<ë ø¬ ˝’ ≤dü|sü «¡ ‘˚ bÕs¡«r •y˚q düV≤ü ñ|ü$cÕº Äd”‘.Y ‘·j÷Ó ' |ü⁄s¡‘'· >∑DXÒ '¯ , wüDTàK' #· UÒ\‘·'
düà. bÕs¡«r $H√<ës¡+ú ‘·j÷Ó ' @ø±+ düŒsêΔyTé ÄjÓ÷õ‘·er.
kÕ >∑DXÒ w¯ Dü TàUÖ ÄVüAj·T ªªj·TTyê+ uÛ÷Ñ Á|ü<øä DåÏ + ø£è‘ê« Ä>∑#÷ ‘¤ y· Té . j·T' Á|ü<eä∏ TyéT Ä>∑#÷ ‹¤ ,
‘·ôdà’ nVü≤yéT @ø£+ bÕ]‘√wæø+£ <ëkÕ´$Tμμ Ç‹ ne<ä‘.Y ‘Í <Í« n|æ n+^ø£è‘·e+‘Í.
wüDTàK' ‘·‘øY Då£ Ò dü«yêVü≤H˚ eTj·T÷πs ñ|ü$X¯´ Á|üd‘úæ y· êHé. >∑DXÒ '¯ ‘·÷w”yí Té ñ|ü$wüyº êHé. e÷‘ê
‘·+ ªª>∑DXÒ !¯ ‘·«+ uÛ÷Ñ Á|ü<øä DåÏ + q ø£s√wæ yê?μμ Ç‹ n|üè#·Ã‘¤ .Y dü' øÏeT|æ q ñø£yÔ êHé.
uÛ÷Ñ Á|ü<øä DåÏ + ø£è‘ê« Ä>∑#÷ +¤ ‘·+ wüDTàK+ >∑DXÒ '¯ <ä÷sê‘Y @e n|üX´¯ ‘Y. ‘·<ë dü' ñ‘êújT·
dü«e÷‘ê|æ‘s· ö |ü]‘·' Á|ü<øä DåÏ + ø£è‘·yêHé. qeTkÕÿs¡+ #· ø£è‘ê« ªª nVü≤yéT @e Á|ü<eä∏ T'μμ Ç‹ ñ#ÓÃ’ '
n|òTü ÀwüjT· ‘Y. ‘·<ë Ä>∑‘'· wüDTàK' ªªnÁ‘· @e dæ‘ú ê« nVü≤+ Á|ü<eä∏ T' Ç‹ e<ädæ K\T! ‘·‘Y ø£<yä∏ Té ?μμ Ç‹
|üèwüyº êHé.
‘·<ë >∑DXÒ '¯ ªª düsπ « ˝Àø±' »q˙»qø£j÷Ó ' nqÔs‘Z¡ ê'. ‘·j÷Ó ' Á|ü<øä DåÏ + uÛ÷Ñ Á|ü<øä DåÏ düe÷qyéT
ndæμÔ μ Ç‹ ne<ä‘.Y
•e' n|æ >∑DXÒ d¯ ´ü #ê‘·Ts¡´dü´ Á|üX+¯ kÕ+ ø£è‘·yêHé. >∑DXÒ '¯ bÕ]‘√wæø+£ ÁbÕ|üyÔ êHé. ªª‘·«+ uÛ÷Ñ Á|ü<øä DåÏ +
ø£è‘·yêHé. n‘·' ‘·«yéT n|æ BÛs'¡ μμ Ç‹ bÕs¡«r wüDTàKyéT n|æ n_Ûq+~‘·er.
32
 ~«rj'∑ ·T' #·‘·Ts¡ú' bÕsƒ¡'
u≤Û >
4. |üs¡«‘·dü´ ∫+‘·qyéT
∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T, ∫+‘·jT· +‘·T, e<ä+‘·T.

∫Á‘˚ øÏyTé ndæ?Ô

u≤\' ø£<yä∏ Té ndæ?Ô øÏ+ ø£s√‹?
u≤˝' øÏeTs¡+ú |ü$¢ ‘·TyéT Çwüyº êHé? uÛyÑ êHé n|æ |ü$¢ ‘·TyéT Ç#·Ã‹¤ yê?
u≤\' |üe¢ e÷q' düHé øÏ+ øÏyTé }Væ≤‘·yêHé Ç‹ e<ä‘T· .

#ÛêÁ‘˚u´ÑÛ ' dü÷#·Hê'

bÕsƒ+¡ |üs+¡ƒ ‘·T. ø£]qƒ |ü<ëHê+ yêø±´Hê+ #· n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T.
ø£]qƒ |ü<ëHêyéT nsêúHé n~Ûøè£ ‘·´ $TÁ‘Ó'’ kÕø£+ #·sêÃ+ ≈£îs¡«+‘·T.
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ d£ ´ü nHÔ̊ <ä‘+Ô· |ü<øä √X¯+ <äècÕº« ‘˚cÕyéT nsêúHé ne>∑#÷ +¤ ‘·T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 33
 bÕsƒd¡ ´ü ∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T. ‘·‘Y ñ~›X´¯ e<ä+‘·T.
X¯+ø£s|¡ ⁄ü s$¡ T‹ ø£Xï q Á>±eT'. dü #· Á>±eT' düT+<äs'¡ düeTè<ä'Δ #·. Á>±eTdü´ düMTù|
ø√˝≤#·\' HêeT ñqï‘·' |üs«¡ ‘·' ndæ.Ô Á|ü‹dü+e‘·‡s¡+ ÁXÊeDe÷ùd X¯+ø£s|¡ ⁄ü sk¡ Õú'
»Hê' q>∑sy¡ êdæqX¯Ã equÛÀ»Hês¡+ú ø√˝≤#·\|üs«¡ ‘·+ >∑#÷ +¤ ‹ düà.
‘·Á‘·, ‘˚ <˚euÛ≤eqj·÷ ‘·+ düeTTqï‘·+ |üs«¡ ‘·+ |üP»j·T+‹ düà.
kÕ«;ÛcÕºHê+ dæ<´Δä s¡+ú |üs«¡ ‘·d´ü Á|ü<øä DåÏ + ø£è‘ê«, HêHê$<Ûdä ÷ü bÕ|üP|üdVü ≤æ ‘êHé
ÄVü‰s¡|<ü ësêúHé ìy˚<qä s¡÷ù|D |üs«¡ ‘êj·T düeTs¡Œ´, ‘˚ ‘·+ |üs«¡ ‘·+ |ü]‘·'
dæ‘ú êHê+ eèøå±D≤+ #Ûêj·÷düT ñ|ü$X¯´ k˛˝≤¢d+ü uÛÀ»q+ ≈£îs¡«ìÔ düà.
kÕj·T+ø±\|üs¡´qÔ+ ‘·Á‘Ó’e dæú‘ê« eTH√Vü≤sê+ Á|üø£è‹+ <äècÕº«
eTVü ‰ q+<ä e TqTuÛ Ñ e +‹. ‘· < ä q +‘· s ¡ + dü π s « dü « Á>±eT+
>∑#÷ +¤ ‹ düà.
@e+ ÁbÕ‘·sês¡u´ÑÛ kÕj·T+ø±\|üs´¡ +‘·+ »HêHê+
|üP»H˚q düV≤ü yêùdq #· dü' |üs«¡ ‘·' Äq+<äyTé nqTuÛeÑ ‹
düà. |üs+¡ ‘·T ‘˚cÕ+ Á|ü‹>∑eTq+ <äècÕº« dü' ªÇ<ë˙yéT
nVü≤yéT @ø±ø°Ï @e ndæà K\Tμ Ç‹ ∫+‘·jT· Hé <äT'œ‘·'
uÛeÑ ‹ düà.
Ç‘·+ú u≤<Ûë‘·|'Ôü |üs«¡ ‘·'
<˚e+ ÁbÕs¡j ú T· ‘Y. <˚e'
Á|ü ‘ · ´ ø£ å ' uÛ Ñ ÷ ‘ê«
ªuÛeÑ ‘·' u≤<Ûëj·÷'
ø±s¡D+ øÏyTé ? ø£+
es¡+ yê+#Û‹· ?μ
Ç‹ n|üè#·Ã¤‘Y.
‘·<ë˙+ |üs«¡ ‘·'
ªeTVü≤´yéT Ç‘·s¡
ÁbÕDÏHê$Te
bÕ<Í <ä<ë‘·T.
‘êuÛ≤´+ düs¡«Á‘·
34
>∑+‘·T+ Á<äwßü +º #· X¯≈î£ ïj·÷yéTμ Ç‹ ÁbÕ]ú‘y· êHé. <˚e' ª‘·<ë∏ düTμÔ Ç‘·T´ø±Ô« n<äèX¯´' nuÛeÑ ‘Y. dü #·
ø√˝≤#·\' ªÇ<ë˙+ eTeT bÕ<Í ‘·T Ä>∑‘Í. nVü≤+ ‘·T düs«¡ Á‘· >∑+‘·T+ X¯ø√ï$T.μ Ç‹ ∫+‘·jT· Hé
dü«|ü⁄s‘¡ '· dæ‘ú q˚ sê»e÷πsDZ #·\‹. ‘·d´ü |üs«¡ ‘·d´ü uÛ≤sπ D e÷s¡'Z •~∏\' dü+C≤‘·'. ñuÛjÑ T· bÕs¡Ù«jÓ÷'
dæ‘ú ê' eèøå±' $qcÕº'. >∑èVü‰DÏ #· uÛ>Ñ ±ïì nuÛeÑ Hé.
‘·<qä +‘·s+¡ |üs«¡ ‘·' e÷qyê' Çe nVü≤eT|æ kÕïq+ ø£s√MT‹ $∫qÔ´ ‘·{≤ø£yTé n>∑#÷ ‘¤ .Y
j·T<ë |üs«¡ ‘·' ‘·{≤ø£+ ÁbÕ$X¯‘Y ‘·<e’Ó Á|üu÷ÑÛ ‘·+ »\yéT ñ|ü] Ä>∑‘´· ùd‘·T' uÛ>Ñ ï∑ ' nuÛeÑ ‘Y. »\+
düs«¡ + ãVæ≤' ìdü‡è‘·yTé . ‘˚q eTVü≤r Vü‰ì' nuÛeÑ ‘Y.
nq+‘·s+¡ q>∑sJ¡ eq+ Á<äwßü øº ±eT' |üs«¡ ‘·' q>∑s$¡ Vü‰sês¡yú Té n>∑#÷ ‘¤ .Y q>∑sπ ‘·T X¯‘ê~Ûø+£
ø±s¡´s¡‘ê' »Hê' e÷πsZ Ç‘·d‘Ôü '· #·sì¡ Ô düà. Ç<ë˙+ |üs«¡ ‘·' ‘˚cÕ+ >∑eTHê>∑eTqjÓ÷' eTVü‰Hé
Á|ü‹ã+<Ûøä '£ nuÛeÑ ‘Y. ‘˚q »HêHê+ eTVü≤r |”&Ü nuÛeÑ ‘Y. |üs«¡ ‘·d´ü |ü<|ä Tüò ≥ºHq˚ $<äT´‘·‡Ô +uÛ≤'
n<Û'ä ì|ü‹‘ê'. »Hêdü‡sπ « ;Û‘ê' C≤‘ê'.
‘·<ë ø√˝≤#·\' ªÁ|üC≤Hê+ ø£cÕºì <äècÕº« @eyéT n∫+‘·jT· ‘Y. düs«¡ Á‘· eTeT >∑eTq+
<äT'K<ëj·Tø£yT˚ e uÛeÑ ‹. |üPs¡«e‘Y @ø£Á‘· ‹cÕ˜$T #˚<e˚ »HêHê+
eTe÷|æ Äq+<ä' uÛeÑ ‹. ‘·<ë˙+ düsπ « »Hê' eTeT düMT|üyT˚ e
Ä>∑#÷ +¤ ‹μ Ç‹ ∫+‘·sTT‘ê« dü' <˚e+
es¡+ Á|ü‹Á>∑V≤” ‘·T+ ÁbÕ]ú‘y· êHé.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 35
 @‘êì ≈£îs¡«+‘·T
I X¯èD«+‘·T`$∫+‘·´ e<ä+¡ ‘·T
n. |üs«¡ ‘·d´ü kÕúH˚ uÛyÑ êHé uÛeÑ ‹ #˚‘Y ≈£îÁ‘· >∑#÷ ‹¤ ?
Ä. #·\‘·' |üs«¡ ‘ê‘Y düeTT<ä÷“¤‘ê' Ä|ü<'ä ø±'?
Ç. uÛeÑ qÔ' |üs«¡ ‘·d´ü kÕúH˚ uÛeÑ ìÔ #˚‘Y <˚e+ ø£+ es¡+ |üè#·Ã+¤ ‹? øÏeTs¡yú Té ?

II |üs+¡ƒ ‘·T`ne>∑#÷ +¤ ‘·T`e´ø°≈Ô î£ s¡«+‘·T

n. bÕsƒ+¡ |ü]‘ƒ ê« ªdüàμ Ç‘·´H˚q j·TTø±ÔHê+ |ü<ëHêyéT n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T.
Ä. n<Û'ä <ä‘êÔHê+ yêø±´Hê+ düe÷Hês¡øú y£ êø±´ì bÕπsƒ nì«wü´ *K+‘·T.
1) uÛ≈Ñ î£ \Ô T ‹]– yÓfió¯ fl≥qT #·÷dæ ˇ+≥]qj·÷´qì @&çÃ+~.
..............................................................................
2) Çwüyº TÓ qÆ ø√]ø£\T |ò*ü +#·&ÜìøÏ |üs«¡ ‘êìøÏ Á|ü<øä DåÏ + #˚kÕÔsT¡ .
...............................................................................
3) Ç+&ÉT¢ ≈£L˝≤sTT. #Ó≥T¢ q•+#êsTT. <ë] ≈£L&Ü •~∏\yÓT+Æ ~.
...............................................................................
4) ˙s¡T ô|ø’ Ï e∫à ø£≥º ‘Ó–+~.
...............................................................................
5) $<äT´‘Yd+Ôü uÛ≤\T øÏ+<ä |ü&ܶsTT.
...............................................................................
Ç. bÕsƒd¡ ´ü Ä<Ûësπ D yêø±´ì Áø£eTX¯' *K+‘·T.
1) nq+‘·s+¡ q>∑sJ¡ eq+ Á<äwßü øº ±eT' |üs«¡ ‘·' q>∑s$¡ Vü‰sês¡yú Té n>∑#÷ ‘¤ .Y
2) |üs«¡ ‘·' e÷qyê' Çe nVü≤eT|æ kÕïq+ ø£s√$T Ç‹ $∫+‘·´ ‘·{≤ø£yTé
n>∑#÷ ‘¤ .Y
3) Ç<ë˙+ eTeT bÕ<Í ‘·T Ä>∑‘Í. nVü≤+ ‘·T düs«¡ Á‘· >∑+‘·T+ X¯ø√ï$T.

36
 4) @ø£Á‘· ‹cÕ˜$T #˚<e˚ »HêHê+ eTe÷|æ Äq+<ä' uÛeÑ ‹.
5) |üs«¡ ‘·d´ü |ü<|ä Tüò ≥ºHq˚ $<äT´‘Y dü+Ô uÛ≤' n<Û'ä ì|ü‹‘ê'
á. bÕsƒ+¡ |ü]‘ƒ ê« n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì *K+‘·T.
1) Á>±MTD≤', q>∑sy¡ êdæqX¯Ã øÏeTs¡+ú |üs«¡ ‘·dMü T|ü+ >∑#÷ +¤ ‹?
2) »Hê' |üs«¡ ‘·+ ø£<yä∏ Té ns¡Ã+‹?
3) |üPC≤~ø£+ düe÷|ü´ uÛøÑ ±Ô' ≈£îÁ‘· uÛÀ»q+ ≈£îs¡«+‹?
4) |üs«¡ ‘·' øÏeTs¡+ú <˚e+ bÕ<Í |üèwüyº êHé?
5) |üs«¡ ‘·>e∑ TH˚q e÷s¡'Z ø£<+ä∏ |ü]e]Ô‘'· ?
6) |üs«¡ ‘·>e∑ TH˚q ‘·{≤ø£d´ü |ü]dæ‹ú ' ø°<èä o nuÛeÑ ‘Y?
7) |üs«¡ ‘·>e∑ TH˚q q>∑sJ¡ eq+ ø£<yä∏ Té nuÛeÑ ‘Y ?
III d”«j·Ts¡#H· ê
n<∏'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì d”«j·Tyê¬ø´’ ' *K+‘·T.
1) ns¡D≤´‘Y @ø£' >∑»' q>∑s+¡ Á|ü$X¯‹ #˚‘Y øÏ+ uÛeÑ r‹ *K+‘·T?
2) uÛeÑ ‘·' |ü]yês¡' uÛeÑ qÔ+ ‘·´ø±Ô« >∑#÷ ‹¤ #˚‘,Y uÛyÑ êHé @ø±ø° ‹wü‹˜ #˚‘Y ‘·<ë˙+
uÛyÑ êHé øÏyTé nqTuÛeÑ ‹ ?
3) |üs«¡ ‘·d´ü #·\q+ j·T<ë Äs¡ã+Δ , ‘·<ë Á|üuèÑÛ ‹ øÏ+ C≤‘·$T‹ d”«j·Tyê¬ø´’ '
*K+‘·T.

IV |ü<Cä ≤˝≤_Ûeè~Δ' ` uÛ≤cÕÁø°&Ü'

n) nqT#˚Ã<¤ yä êπø´wüß <ä‘êÔì ndü+>∑‘êì |ü<ëì X¯óBΔ≈î£ s¡«+‘·T. |ü⁄q' *K+‘·T.
ªªdü #· ˝≤#·ø√\' ∫qÔjT· ‹. <ÍbÕ ‘·T Ä>∑‘Í. nVü≤+ ‘·T düs«¡ Á‘· ‘·T+>∑+
X¯ø√ï$T. Ç‹ ∫+‘·jT· Hé dü«|ü⁄s¡‘'· dæ‘ú q˚ sê»e÷πsDZ \#·‹. ‘·d´ü |üs«¡ ‘·d´ü
uÛ≤sπ D e÷s¡dZ ´ü s¡Ù«jÓ÷'ñbÕj·TuÛÑ dæ‘ú êì >∑èDÏV‰ü uÛ>∑Ñ ±ïì nuÛeÑ Hé.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 37
 Ä) n<Û'ä <ä‘êÔì |ü<ëì |üs+¡ƒ ‘·T, ‘·‘‡· e÷Hês¡øú |£ <ü ëì bÕπsƒ nì«wü´ *K+‘·T.
1) #·T≥÷ºsê 2) #·÷&Ü\H˚ ø√]ø£>\∑ yê&Ó’
3) Çs¡TyÓ|’ ⁄ü ˝≤ 4) H˚qT ˇ+≥]ì nj·÷´qT.
5) u≤<Û‘ä √ <äV≤æ +#·T≈£îb˛sTTq 6) ñ˝≤¢d+ü ‘√ ≈£L&çq
7) ø£≥º (yês¡~)Û 8) uÛj
Ñ T· + ø£\yê¬s’
Ç) es¡T˝Ô ≤ø±s¡#Á· ø£+ <äècÕº« |üs«¡ ‘·yTé Ç‹ |ü<eä T~Ûøè£ ‘·´ |ü+#·yêø±´ì *K+‘·T.
˚ $\d
¡ Ô + ‘ +ü ‹
es »+‘·e'

$$<
äÛ T· '

|üs«¡ ‘˚
j

ëÛ ' e
zw<ü

Á|üeVü≤+‹
èø±å '
\uÛ´Ñ +‘˚

q<
´ä ' e
˚< ‘ê
'

_˝≤ì ÁueÑÛ
T+‹
d+ü ‹
1) |üs«¡ ‘˚ _˝≤ì es¡+Ô ‘˚. 2) .........................................
3) ................................... 4) ...........................................
5) ................................... 6) ...........................................
V düsH®¡ ê‘·àø£e´ø°øÔ s£ D¡ yéT
n) ∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T. |üs«¡ ‘·' u≤˝Òq˚ düV≤ü dü+uÛ≤wüD+ ø£s√‹. ‘·j÷Ó ' u≤\|üs«¡ ‘·j÷Ó '
dü+uÛ≤wüD+ *K+‘·T.
|üs«¡ ‘·' u≤\ø£! øÏeTs¡+ú nÁ‘· Ä>∑‘'· ndæ?
u≤\' uÛeÑ +‘·+ Á<äwßü yº Té Ä>∑‘'· ndæà.
|üs«¡ ‘·' ....................................................
u≤\' ....................................................
|üs«¡ ‘·' ....................................................
u≤\' ....................................................
|üs«¡ ‘·' ....................................................
u≤\' ....................................................
38
 Ä) j·T~ eèøå±D≤+ |üø±å ' dü+‹ #˚‘Y ‘˚ øÏ+ øÏ+ ≈£îs¡«+r‹ $∫+‘·´ ∫Á‘êDÏ *K+‘·T, e<ä+‘·T.
VI Á|üX+¯ kÕ
<˚e' Á|ü‘´· ø£'å uÛeÑ ‹ #˚‘Y düe÷»Væ≤‘êj·T uÛyÑ êHé øÏ+ øÏ+ yê+#Ûr· ‹ e<ä‘T· .

VII uÛ≤cÕ+XÊ'
n. nqT#˚Ã<¤ ˚ sπ U≤+øÏ‘|· <ü ëì ne>∑#÷ +¤ ‘·T.
eTeT HêeT nì\'. eèwæøº ±˝Ò @ø£dàæ Hé ~H˚ eTeT $TÁ‘·yTé ÄÁeT|ò\ü + U≤~‘·TyéT
Çwüyº êHé. øÏeTs¡yú Té Ç‘·T´πøÔ ‘·dü´ ÄÁeT|ò\ü + ãVüQ Çwüyº Té . nVü≤+ ∫+‹‘·yêHé
@‘·dü´ $TÁ‘·d´ü ndæàHé eèwæøº ±˝Ò ÄÁeT|ò˝ü wÒ ßü Ädüø'ÔÏ C≤j·T‘˚ Ç‹. ‘·<ë |ü⁄q'
∫+‹‘·yêHé ø£dü´ eèø£då ´ü |ò\ü yéT ÄÁeT|ò\ü $Te eT<ÛTä s¡+ uÛeÑ r‹ Ç‹ ∫+‘·sTT‘ê«
Hês¡+>∑|\üò y˚Tø£yTé nVü≤+ ‘·ôdà’ <ä‘yÔ· êHé. dü' ÄÁeT|ò\ü y˚Te ÄeX¯´ø£$T‹ dü÷∫‘·yêHé.
@‘·dü´ eTVü≤r n_ÛsT¡ ∫' ÄÁeT|ò\ü U≤<äH˚ uÛeÑ r‹ düs«¡ Á‘· n{Ï‘ê« ø£dü´ |ò\ü dü´
U≤<äHq˚ ÁãVü‰àq+<ä' C≤j·T‘˚, @‘·dü´ ÄÁeT|ò\ü dü´ U≤<äHês¡+ú ø£+∫‘êÿ\+ Á|ürøå±+
ø£s√‘·T Ç‹ dü÷∫‘·yêHé.
Ä. nqT#˚Ã<¤ ˚ sπ U≤+øÏ‘|· <ü ëì j˚Twüß yêπø´wüß dü+‹ ‘êì yêø±´ì nÁ‘· *K+‘·T.
1) ..........................................................................................
2) ..........................................................................................
3) ..........................................................................................
4) ..........................................................................................
5) ..........................................................................................
Ç. n<Û'ä <ä‘êÔì yêø±´ì |üs+¡ƒ ‘·T. sπ U≤+øÏ‘|· <ü ëì ne>∑#÷ +¤ ‘·T.
1) nVü≤+ eèø屑Y |ò\ü + >∑èVü‰$í T.
2) nVü≤+ eT+pcÕ‘·' |ü<ëì >∑èVü‰$í T.
3) nVü≤+ $TÁ‘ê‘Y <Ûqä + >∑èVü‰$í T.
4) nVü≤yéT n<Ûë´|üø±‘Y $<ë´+ >∑èVü‰$í T.
5) nVü≤yéT n+u≤‘·' ÄVü‰s¡ù|{Ïø±+ >∑èVü‰$í T.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 39
 á. uÛyÑ êHé Á|ü‹~q+ øÏ+ øÏ+ >∑èVü‰rí ‹ $wüjT· + |ü+#·yê¬ø´’ ' *K‘·T.
ñ<ë : nVü≤+ ÁbÕ‘·' ñ‘êújT· |ü⁄düøÔ +£ >∑èVü‰$í T.
1) .....................................................................................
2) .....................................................................................
3) .....................................................................................
4) .....................................................................................
5) .....................................................................................
ñ. n<Û'ä <ä‘êÔì yêø±´ì |üs+¡ƒ ‘·T. sπ U≤+øÏ‘|· <ü ëì ne>∑#÷ +¤ ‘·T.
1) n<Ûë´|üøπ q bÕ]ƒ‘+· bÕsƒ+¡ *U≤$T.
2) e÷‘êeTVü‰´ ñø£+Ô |ü<´ä + |ü⁄dæøÔ ±j·÷+ *U≤$T.
3) |æÁ‘ê dü÷∫‘·+ |üÁ‘·+ *U≤$T.
4) ñbÕ<Ûë´j·Tdü´ Ä<˚XÊqTkÕs¡+ _Û‹|Ô Áü ‘˚ dü÷ø°'Ô *U≤$T.
5) ø£ø±å ´j·÷+ yêD≤´ ÁXÊ$‘·yTé ñ|üHê´dü+ *U≤$T.
}. uÛyÑ êHé Á|ü‹~q+ øÏ+ øÏ+ *Kr‹ $wüjT· + |ü+#·yê¬ø´’ ' *K+‘·T.
ñ<ë: Ä+Á<Ûuä ≤Û cÕ<Ûë´|æøj
£ ÷· ñø£dÔ ´ü |ü<´ä dü´ uÛ≤e+ *U≤$T.
1) .....................................................................................
2) .....................................................................................
3) .....................................................................................
4) .....................................................................................
5) .....................................................................................
|ü]jÓ÷»Hêø±s¡´yéT
|üÁ‹ø±' |üX´¯ +‘·T. |üXó¯ `|üø`åÏ qBHê+`ø£˝≤ø±sêD≤+ $∫Á‘·∫Á‘êDÏ dü+>∑èVü≤+í ‘·T. e<ä+‘·T.
d”«j·TeT÷˝≤´+ø£qyéT
ÄyéT q
1. bÕsƒd¡ øúü ]£ qƒ |ü<ëHêyéT nsêúHé e≈£î+Ô X¯ø√ï$T. ............. ............
2. bÕsƒd¡ ´ü kÕs¡+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' e≈£î+Ô X¯ø√ï$T. ............. ............
3. bÕsƒd¡ ´ü kÕs¡+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' ˝Òœ‘·T+ X¯ø√ï$T. ............. ............
4. u≤\|üs«¡ ‘·j÷Ó ' dü+uÛ≤wüD+ ˝Òœ‘·T+ X¯ø√ï$T. ............. ............
ø£èwæ‘√ HêdæÔ <äT]“¤øyå£ Té
40
 ~«rj'∑ T· ' |ü+#·eT' bÕsƒ'¡
u≤Û >
5. eT÷wüø£dü´ #·‘·Ts¡‘ê
∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T, ∫+‘·jT· +‘·T, e<ä+‘·T.

∫Á‘˚ øÏ+ <äèX¯´‘˚?

C≤˝Ò ø£' ã<ä'Δ ndæ?Ô
eT÷wüø'£ øÏ+ ø£s√‹?
∫Á‘·+ <äècÕº« uÛyÑ êHé øÏyTé ne>∑#÷ ‹¤ ?
#ÛêÁ‘˚u´ÑÛ ' dü÷#·Hê'
bÕsƒ+¡ |üs+¡ƒ ‘·T. ø£]qƒ |ü<ëHê+ yêø±´Hê+ #· n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T.
ø£]qƒ |ü<ëHêyéT nsêúHé n~Ûøè£ ‘·´ $TÁ‘Ó'’ kÕø£+ #·sêÃ+ ≈£îs¡«+‘·T.
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ d£ ´ü nHÔ̊ <ä‘+Ô· |ü<øä √X¯+ <äècÕº« ‘˚cÕyéT nsêúHé ne>∑#÷ +¤ ‘·T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 41
 bÕsƒd¡ ´ü ∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T. ‘·‘Y ñ~›X´¯ e<ä+‘·T.
ãVüQø±˝‘·' ÄVü‰s¡d´ü Á|ürøå±+ ø£s√‹ e÷sê®\'. @ø£' eT÷wüø'£
n|æ ‘·Á‘· Hê>∑#÷ ‹¤ . ≈£îå <Ûjä ÷· ‘·d´ü ñ<äs+¡ »«\‹. øÏ+∫<ä÷s› +¡ >∑‘ê« nH˚«wüD+
ø£sT¡ yÔ Té n|æ X¯ø'ÔÏ Hêdæ.Ô ª@e+ øÏjT· +‘·+ ø±\+ Á|ürøå± ø£sD¡ j
° ÷· μ Ç‹ dü' ∫+‘·jT· +‹
düà.
uÛ≤>∑´eXÊ‘Y ‘·<ë @e @ø£' eT÷wüø'£ ‘·Á‘· Ä>∑‘'· . ‘·d´ü <äsÙ¡ H˚q e÷sê®\dü´
ñ‘ê‡Vü≤' e]Δ‘'· . dü' X¯H'’Ó >∑‘ê« eT÷wüøy£ Té n>∑èVü‰‘í .Y eT÷wüø'£ uÛj Ñ T˚ q
$Vü≤«\' nuÛeÑ ‘Y. dü«dü´ n|ü‘ê´ì düàs¡DÒ Ä>∑‘êì. H˚Á‘·j÷Ó ' nÁX¯SDÏ düè‘êì. ªe÷+
‘·´»μ Ç‹ dü' <äT'UÒq ÁbÕs¡j
ú T· ‘Y. eT÷wüø+£ <äècÕº« e÷sê®\' n|æ <äj÷· \T' nuÛeÑ ‘Y.
‘·<ë∏ |æ dü' eT÷wüø+£ |üØøÏ‘å T· yéT ◊#·Ã‘¤ .Y dü' eT÷wüøy£ Té @eyéT ne<ä‘.Y ªªnVü≤+
‘ê«+ ø±+X¯Ãq Á|üXÊïHé |üè#êä$T. jÓ÷>±´ì düe÷<ÛëHêì e~wü´dæ #˚‘Y ‘ê«yéT
nVü≤+ ‘·´C≤$Tμμ Ç‹. ªÁ|üjT· ‘·ï+ ø£s√$Tμ Ç‹ eT÷wüø'£ ne<ä‘.Y e÷sê®\' Á|üXÊïHé
@eyéT n|üè#·Ã‘¤ .Y
e÷sê®\' : sπ eT÷wüø!£ e÷‘·èe+<äHq˚ øÏ+ |ò\ü + \uÛ´Ñ ‘˚?
eT÷wüø'£ : uÛ÷Ñ Á|ü<øä DåÏ wüfÿÒ q ø±oj·÷Á‘êX¯‘q˚ #· |
ùd‘·TkÕïqX¯‘s’Ó ´¡ #·Ã ‘·‘Œ· \¤ + e÷‘·èe+<äH˚ || 1
e÷sê®\' : düeT´ø˘ ñø£yÔ êHé. @‘·<|ä æ e<ä. ‘·«+ ø±Hé ø±Hé qeTdüÿs√wæ?
eT÷wüø'£ : <äT]“¤øπ å #êqï<ë‘ês¡+ düT_Ûøπ å #· Væ≤s¡D´<äyTé |
#·‘T· s√- - Vü≤+ qeTkÕ´$T s¡DÒ BÛs+¡ ãTTDÒ X¯ó∫yéT || 2
e÷sê®\' : ñ‘·eÔ TyéT. #·‘T· s√-dæ. Ç<ë˙+ e<ä‘T· . XÀπøq ø± Vü‰ì' uÛeÑ ‹?
eT÷wüø'£ : XÀø√ HêX¯jT· ‘˚ <Ûs’Ó ´¡ + XÀø√ HêX¯jT· ‘˚ ÁX¯ó‘·yTé |
XÀø√ HêX¯jT· ‘˚ düs«¡ + HêdæÔ XÀø£dyü ÷Ó ]|ü⁄' || 3
e÷sê®\' : j·T~ @e+ kÕ´‘Y, n\düd´ü øÏ+ uÛeÑ ‹?
eT÷wüø'£ : n\düd´ü ≈£î‘√ $<ë´, n$<ä´dü´ ≈£î‘√ <Ûqä yéT |
n<Ûqä dü´ ≈£î‘√ $TÁ‘·yTé , n$TÁ‘·d´ü ≈£î‘·' düTKyéT || 4
e÷sê®\' : düMTNqyéT. »H˚wßü ø£' kÕ<ÛTä ' uÛeÑ ‹?
eT÷wüø'£ : ñ|üø±]wüß j·TkÕ‡<ÛTä ', kÕ<ÛTä ‘˚« ‘·d´ü ø√ >∑TD' |
n|üø±]wüß j·TkÕ‡<ÛTä ' dü kÕ<ÛTä ' dü~“¤sT¡ #·´‘˚ || 5
e÷sê®\' : ñ‘·eÔ TyéT. düìàÁ‘·\ø£Då ≤ì ø±ì Ç‹ e<ä !
eT÷wüø'£ : <ä<ë‹ Á|ü‹>∑èVü‰‹í >∑TVü≤´e÷U≤´‹ |üè#·Ã‹¤ |
uÛTÑ +πøÔ uÛÀ»j·T‘˚ #Óe’ wü&«ç <Û+ä $TÁ‘·\ø£Då yéT || 6
42
 e÷sê®\' : kÕ<Û÷ä ø£+Ô . |ü⁄Á‘·' ø£<+ä∏ uÛyÑ ‘˚ ?Y
eT÷wüø'£ : @ø√- - |æ >∑TDyêHé |ü⁄Á‘·' ìs¡TDZ '’… øÏ+ X¯‘s’Ó |¡ æ |
@ø£Xï +Á<ädyÔü ÷Ó Vü≤ìÔ qø£Áå ‘Ó'’ øÏ+ Á|üj÷Ó »qyéT || 7
e÷sê®\' : kÕ<ÛTä . n+‹eTÁ|üXï¯ dü´ ñ‘·sÔ +¡ e<ä. dü+bÕ~‘·+ <Ûqä + ø£<+ä∏ s¡øDå£ j
° T· yéT.
eT÷wüø'£ : ñbÕ]®‘êHê+ $‘êÔHê+ ‘ê´>∑ @e Væ≤ s¡øDå£ yéT |
‘·{≤ø√<äsd¡ +ü kÕúHê+ |üØyêVü≤ Çyê+uÛkÑ ÕyéT || 8
(düsê«DÏ düe÷<ÛëHêì ÁX¯ó‘ê« e÷sê®\' ÄX¯Ãsπ ´D) ùV≤ eT÷wüø√‘·eÔ T!
uÛyÑ êHé #·‘T· s¡'. |ü+&ç‘X· ï . uÛeÑ ‘·' bÕ+&ç‘´˚ q nVü≤+ Á|üdqü ï' ndæà. nVü≤+
uÛeÑ +‘·+ q U≤<ë$T. >∑#÷ ‘¤ T· uÛyÑ êHé dü«kÕúqyéT. |ü⁄Á‘Ó'’ kÕø£+ Äq+<˚q
Je‘·T. (Ç‘·T´ø±Ô« e÷sê®\' eT÷wüø+£ ‘·´ø£yÔ êHé)
uÛ≤yê' `
1. Äs¡TkÕs¡T¢ uÛ÷Ñ $T#·T≥÷º Á|ü<øä DåÏ + #˚ùd,Ô q÷s¡TkÕs¡T¢ ø±oj·÷Á‘· #˚ùd,Ô q÷s¡TkÕs¡T¢ düeTTÁ<ä+˝À
kÕïq+ #˚ùdÔ @ |ü⁄D´yÓT‘Æ ˚ ø£\T>∑T‘·T+<√, ˇø£ÿkÕ] ‘·*ø¢ Ï qeTkÕÿs¡+ #˚ùdÔ n+‘·{Ï |ü⁄D´+ ø£\T>∑T‘·T+~.
2. ø£sT¡ e⁄ ñqï|ü⁄Œ&ÉT nqï+ ô|fÒyº êìøÏ, n+‘ê u≤>∑Tqï|ü⁄Œ&ÉT ã+>±sêìï <ëq+ #˚ùdyêìøÏ, j·TT<ä+Δ ˝À
|üsêÁø£eT+ #·÷ù|yêìøÏ, n|ü⁄Œ˝ÒìyêìøÏ á q\T>∑T]øÏ qeTdüÿ]kÕÔqT.
3. XÀø£+ <Ûs’Ó ê´ìï HêX¯q+ #˚dTü +Ô ~. C≤„Hêìï HêX¯q+ #˚dTü +Ô ~. ÇB nB nì ø±≈£î+&Ü nìï+{Ï˙
HêX¯q+ #˚dTü +Ô ~. ø±ã{Ϻ XÀø±ìï $T+∫q X¯Á‘·Te⁄ ˝Ò<Tä .
4. k˛eT]‘·q+ ø£\yê&çøÏ $<ä´ bø£ÿ&ç~? $<ä´˝Òìyê&çøÏ <Ûqä + bø£ÿ&ç~? <Ûqä + ˝Òìyê&çøÏ $TÁ‘·T&Óøÿ£ &É?
$TÁ‘·T&ÉT ˝Òìyê&çøÏ düTK+ bø£ÿ&É? ø±ã{Ϻ Çìï{Ïø° eT÷\+ k˛eT]‘·q+. ø±ã{Ϻ k˛eT]‘·Hêìï
e~*ô|{≤º*.
5. ‘·q≈£î ñ|üø±s¡+ #˚dqæ yê] $wüjT· +˝À e÷Á‘·yT˚ be&Ó‘’ ˚ eT+∫>± ñ+{≤&√, yêì˝À @ >=|üŒ<äqeT÷
˝Ò<Tä . be&Ó‘’ ˚ ‘·q≈£î n|üø±s¡+ #˚dqæ yêì $wüjT· +˝À ≈£L&Ü eT+∫>± Á|üe]ÔkÔ ÕÔ&√ yê&˚ eT+∫yê&ÉT
nì >=|üŒyês¡T #ÓãT‘·T+{≤s¡T.
6. eT+∫$TÁ‘·T&ÉT øÏ+<ä #Ó|Œü ã&çq Äs¡T \ø£Då ≤\qT ø£*–j·TT+{≤&ÉT. ‘·q <ä>sZ∑ ¡ ñqï~ ùdïVæ≤‘·TìøÏ
ÇkÕÔ&TÉ . ùdïVæ≤‘·Tìe<ä› ñqï~ ‘êqT rdüT≈£î+{≤&ÉT. ‘·q s¡V≤ü kÕ´ìï #ÓãT‘ê&ÉT. ùdïVæ≤‘·Tì
s¡V≤ü kÕ´ìï n&ÉT>∑T‘ê&ÉT. ùdïVæ≤‘·Tì$ n&ç– ‹+{≤&ÉT. ‘·q$ ‹ì|ækÕÔ&TÉ . Çe˙ï eT+∫$TÁ‘·Tì
\ø£Då ≤\T.
7. eT+∫>∑TD≤\T ˝Òì e+<äeT+~ ≈£îe÷s¡T\ ø£+fÒ >∑TDe+‘·T&Óq’ ø=&ÉT≈£î ˇø£ÿ&ÉTHêï #ê\T. Nø£{ìÏ
bÕs¡Á<√\&ÜìøÏ #·+Á<äT&=ø£ÿ&ÉTHêï #ê\T, y˚\ø=\~ qø£Áå ‘ê\THêï @$T Á|üj÷Ó »q+?
8. dü+bÕ~+∫q <ÛHä êìï <ëq+ #˚jT· &É+ <ë«sê ø±bÕ&ÉTø√e#·TÃ. ∫qï ø±\Te\ <ë«sê |ü+≥\
ø=s¡≈î£ ˙{Ïì ãj·T≥≈£î e<ä\&É+ <ë«sê #ÓsT¡ e⁄˝Àì ˙{Ïì ø±bÕ&ÉTø√e#·TÃø£<ë!
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 43
 @‘êì ≈£îs¡«+‘·T
I X¯èD«+‘·T`$∫+‘·´ e<ä+¡ ‘·T
n. e÷sê®\eT÷wüøj
£ ÷Ó s¡à<Û´˚ ø£' #·‘T· s¡'? øÏeTs¡yú Té ?
Ä. |ü⁄Á‘·' ø£<+ä∏ uÛyÑ ‘˚ ?Y
Ç. øÏeTs¡+ú XÀπøq düeT' ]|ü⁄' Hêdæ?Ô
á. @ø£' u≤\ø£' XÀ¢ø+£ |üs𠑃 ,Y nq´' u≤\ø£' uÛ≤e+ e<˚‘.Y
ñ. bÕsƒkƒ¡ ÕúHê+ XÀ¢ø±HêyéT Ä<Ûësπ D ne>∑‘êHé ñ‘·eÔ T$wüj÷· Hé n~Ûøè£ ‘·´ e<ä+‘·T.

II |üs+¡ƒ ‘·T`ne>∑#÷ +¤ ‘·T`e´ø°≈Ô î£ s¡«+‘·T

n. XÀ¢ø±Hé |üs+¡ƒ ‘·T. ‘˚wßü $<ä´e÷Hêì ªeTμ ø±sê+‘· |ü<ëì ∫‘ê« sπ U≤+øÏ‘êì ≈£îs¡«+‘·T.

Ä. n<Û'ä <ä‘êÔHê+ yêø±´Hê+ düe÷Hês¡øú y£ êø±´ì bÕπsƒ nì«wü´ *K+‘·T.

1) <Ûqä + ˝Òìyê&çøÏ $TÁ‘·T&Óøÿ£ &É? $TÁ‘·T\T ˝Òì yê&çøÏ düTK+ bø£ÿ&É?
...................................................................................
2) n|üø±]øÏ eT+∫ #˚ùdyê&˚ dü‘T· Œs¡Twüß&ÉT nì #Ó|Œü ã&ÉT‘ê&ÉT.
...................................................................................
3) k˛eT]‘·q+ ø£\yê&çøÏ $<ä´ bø£ÿ&ç~?
...................................................................................
4) #·+Á<äT&=ø£ÿ&ÉTHêï #ê\T Nø£{ìÏ bÕs¡Á<√\&ÜìøÏ
..................................................................................
5) á q\T>∑T]øÏ H˚qT qeTdüÿ]kÕÔqT.
..................................................................................
6) eT+∫ $TÁ‘·T&ÉT Äs¡T \ø£Då ≤\qT ø£*– ñ+{≤&ÉT.
..................................................................................
7) ˙ jÓTTø£ÿ bÕ+&ç‘´· +‘√ H˚qT Á|üdqü TïDÏí nj·÷´qT.
..................................................................................
44
 á. XÀ¢ø±Hé |üPs¡jT· +‘·T.
1) XÀø√ HêX¯jT· ‘˚ .......................................... düy÷Ó ]|ü⁄'||
2) <ä<ë‹ Á|ü‹>∑èVü‰‹í .......................................... $TÁ‘·\ø£Då yéT||
3) ñbÕ]®‘êHê+ .......................................... Çyê+uÛkÑ ÕyéT||
4) <äT]“¤øπ å #· .......................................... ãTTDÒ X¯ó∫yéT||
5) uÛ÷Ñ Á|ü<øä DåÏ .......................................... e÷‘·èe+<äH|˚ |
6) n\düd´ü .......................................... ≈£î‘·' düTKyéT||
ñ. bÕsƒ+¡ |ü]‘ƒ ê« n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXü ÊïHê+ düe÷<ÛëHêì *K+‘·T.
1) e÷‘·èe+<äH˚ øÏ+ |ò\ü + \uÛ´Ñ ‘˚?
2) #·+Á<ä' øÏ+ ø£s√‹?
3) ø£d´ü $TÁ‘·yTé Hêdæ?Ô
4) XÀπøq düeT' ø£' Hêdæ?Ô øÏeTs¡+ú ?
5) <äT]“¤øπ å øÏ+ <ë‘·e´+?
6) XÀø£' ø£+ HêX¯jT· ‹ ?
7) ø£d´ü $<ë´ HêdæÔ ?
8) ªø±Hé ø±Hé qeTdüÿs√$Tμ Ç‹ eT÷wüø'£ ne<ä‘.Y
III d”«j·Ts¡#H· ê
n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì d”«j·Tyê¬ø´’ ' *K+‘·T.
1) uÛeÑ ‘·' $TÁ‘·+ ø£<+ä∏ es¡‘Ô ?˚
2) ªªe÷‘·èe+<äH˚ uÛ÷Ñ Á|ü<øä DåÏ |ò\ü + \uÛ´Ñ ‘˚μμ. Ç‹ bÕπsƒ |ü]‘ƒ +· K\T. @‘·+ $wüjT· yéT
n~Ûøè£ ‘·´ d”«j·Tyê¬ø´’ ' *K+‘·T.
3) XÀø√ HêX¯jT· ‘˚, ñbÕ]®‘êHê+ $‘êÔHê+, <ä<ë‹ Á|ü‹>∑èVü‰‹í .... XÀ¢ø±Hê+ uÛ≤yêHé
d”«j·Tyê¬ø´’ ' *K+‘·T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 45
 IV |ü<Cä ≤˝≤_Ûeè~Δ' ` uÛ≤cÕÁø°&Ü'
n) eT+pcÕ‘·' |ü<ëì >∑èV”≤‘ê« ]ø£kÔ ÕúHêì |üPs¡jT· +‘·T
|ò\ü +, düeTè<˚,Δ <ëq+, nsêúHê+, C≤„q+, ø£wøºü ±˝Ò, dü‘,Y BÛs‘¡ «· +, s¡V≤ü dü´+,ùdïVæ≤‘·'
1) ...................... |ü⁄Á‘·' @ø£' n|æ |üsê´|üÔ'. @ø£' #·+Á<ä' |üsê´|üÔ'.
düV≤ü Åôd'’ qø£Åå ‘’Ó øÏ+ ........................?
2) ...................... nqï<ë‘ês¡+ ...................... Væ≤s¡D´<ä+ qeTkÕ´$T.
3) düeTTbÕ]®‘êHê+ ......................, ...................... @e Væ≤ s¡øDå£ yéT.
4) XÀø£' ...................... HêX¯jT· ‘˚ ...................... #· HêX¯jT· ‘˚.
5) $TÁ‘·+............................. ÄU≤´‹. ...................... <Ûqä + <ä<ä ë‹.

Ä) ñ|ü]‘·q]ø£kÔ ÕúHw˚ ßü *œ‘êHê+ |ü<ëHê+ düe÷Hês¡øú |£ <ü ëì bÕsƒê‘Y ∫‘ê« yêø±´ì

|ü⁄q' *K+‘·T.
1) dü‘Y R >∑TDyêHé >∑TDyêHé |ü⁄Á‘·' @ø£' n\yéT.
2) |òü\+ R ................. düV≤ü Áôd'’ qø£Áå ‘Ó'’ øÏ+ .....................
3) ø£wøºü ±˝Ò R ................ ............................................
4) düeTè<˚Δ R ................. ............................................
5) nsêúHê+ R ................. ............................................
6) <ëq+ R ................. ............................................
7) C≤„q+ R ................. ............................................
8) BÛs‘¡ «· + R ................. ............................................
9) s¡V≤ü dü´+ R ................. ............................................
10) ùdïVæ≤‘·' R ................. ............................................

46
 Ç. n<Û'ä <ä‘êÔHê+ sπ U≤+øÏ‘|· <ü ëHê+ $s¡T<ëΔsøú¡ |£ <ü ëì bÕsƒê‘Y ∫‘ê« ‘Ó'’ yêø±´ì
*K+‘·T.
1) <äTs¡q® ' n|üø±Ø uÛeÑ ‹................................................................
2) |üsπ cÕ+ <ÛHä ê|üV≤ü s¡DyéT n<Ûeä T+ ø±s¡´yéT .............................................
3) >∑TDyêHé X¯Á‘·T' n|æ Ä<äsD¡ j
° T· ' .......................................................
4) u≤˝ø£' n<Ûë´|üø+£ Á|üXÊïHé |üè#·Ã‹¤ . .....................................................
5) dü+‘√wü' @e e÷qyêHê+ ã\yéT ................................................

V düsH®¡ ê‘·àø£e´ø°øÔ s£ D¡ yéT

n. $TÁ‘Ó'’ düV≤ü $T*‘ê« eT÷wüø£ ` e÷sê®\jÓ÷' dü+yê<äd´ü n_Ûqj·T+ ≈£îs¡«+‘·T.
Ä. eT÷wüø£ ` e÷sê®\jÓ÷' ªªes¡∫í Á‘·+μμ *K+‘·T.

VI Á|üX+¯ kÕ
e÷‘·èuÛ≤wüj÷· s¡∫‘êì düTuÛ≤wæ‘êì dü+ø£\j·T+‘·T, *K+‘·T, e<ä+‘·T.

VII uÛ≤cÕ+XÊ'
n) |üs+¡ƒ ‘·T ` ne>∑#÷ +¤ ‘·T.
sêeT' eq+ >∑#÷ ‹¤ . dü' @ø£+ eèø£+å |üX´¯ ‹. |ò\ü + \THê‹. |ò\ü + U≤<ä‹.
@‘˚wßü yêπø´wüß ø£sèÔ¡ ø£sà¡ ÁøÏj÷· |ü<ëì ne>∑#÷ +¤ ‘·T.
ø£sèÔ¡ |ü<ëì ø£sà¡ |ü<ëì ÁøÏj÷· |ü<ëì
↓ ↓ ↓
sêeT' eq+ >∑#÷ ‹¤ .
dü' eèø£+å |üX´¯ ‹.
dü' |ò\ü + U≤<ä‹.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 47
 Ä) n<Û'ä <ä‘êÔì yêø±´ì |üs+¡ƒ ‘·T. ‘˚wßü dæ‘ú êì ø£sèÔ¡ , ø£sà¡ , ÁøÏj÷· |ü<ëì $uÛ»Ñ ´ |ü{øºÏ ±j·÷+
*K+‘·T.
1. u≤*ø± bÕsƒ+¡ |üs‹¡ƒ .
2. »qø£' |ò˝ü ≤ì Äqj·T‹.
3. n+u≤ ∫Á‘·+ |üX´¯ ‹.
4. •ØcÕ düe÷<Ûëq+ ∫+‘·jT· ‹.
5. ø£èwüø'£ øπ Áå ‘·+ ø£s¸¡ ‹.
6. s¡yT˚ X¯' Á>±eT+ >∑#÷ ‹¤ .
7. düTsπ X¯' |ü⁄düøÔ +£ |üs‹¡ƒ .
ø£sèÔ¡ |ü<ëì ø£sà¡ |ü<ëì ÁøÏj÷· |ü<ëì

|ü]jÓ÷»Hêø±s¡´yéT
nq´uÛ≤cÕdüT $<ä´e÷Hêì düTuÛ≤wæ‘êì dü+ø£\j·T+‘·T.

d”«j·TeT÷˝≤´+ø£qyéT
ÄyéT q
1. XÀ¢ø±Hé düŒwü‘º j
· ÷· |ü]‘ƒ T· yéT, e≈£î+Ô #· X¯ø√ï$T. ........ ........
2. XÀ¢ø±Hê+ uÛ≤yêHé d”«j·Tyê¬ø´’ ' e≈£î+Ô X¯ø√ï$T. ........ ........
3. bÕsƒd¡ ´ü kÕs¡+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' ˝Òœ‘·T+ X¯ø√ï$T. ........ ........
4. bÕsƒd¡ dúü sü H®¡ ê‘·àø£e´ø°øÔ s£ D¡ ø£è‘·´+ ø£sT¡ +Ô X¯ø√ï$T. ........ ........

nuÛ≤´kÕqTdüØ $<ë´
48
 ~«rj'∑ T· ' wüwüº' bÕsƒ¡'
u≤Û >
6. @ø±ø° #·+Á<ä'
∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T, ∫+‘·jT· +‘·T, e<ä+‘·T.

∫Á‘˚ øÏyTé ndæ?Ô

u≤\' ≈£îÁ‘· ndæ?Ô øÏ+ ø£s√‹?
øÏeTs¡+ú u≤\' @e+ ø£s√‹?

#ÛêÁ‘˚u´ÑÛ ' dü÷#·Hê'

bÕsƒ+¡ |üs+¡ƒ ‘·T. ø£]qƒ |ü<ëHê+ yêø±´Hê+ #· n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T.
ø£]qƒ |ü<ëHêyéT nsêúHé n~Ûøè£ ‘·´ $TÁ‘Ó'’ kÕø£+ #·sêÃ+ ≈£îs¡«+‘·T.
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ d£ ´ü nHÔ̊ <ä‘+Ô· |ü<øä √X¯+ <äècÕº« ‘˚cÕyéT nsêúHé ne>∑#÷ +¤ ‘·T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 49
 ⏐

bÕsƒd¡ ´ü ∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T. ‘·‘Y ñ~›X´¯ e<ä+‘·T.

e÷‘·'! #·+~s¡ @ø±ø°

ø£kÕà‘Y >∑>H∑ ˚ dü+#·s‹¡ ?
e÷‘·s+¡ |æ‘s· +¡ >∑èVü≤+ $Vü‰j·T
sêÁ‘Í dü‘‘· +· dü+#·s‹¡ ˆˆ
... e÷‘·'! #·+~s¡ @ø±ø°

50
 yêj·TT' y˚>π q ‘·+ qj·T‹
dü÷s¡´' øÏsD¡ kÆ… ÕÔ|j
ü T· ‹ ˆ
y˚T|òTü À »˝Òq ÄÁs¡j › T· ‹
q ø√- |æ ‘·+ |ü]bÕ\j·T‹ ˆˆ
... e÷‘·'! #·+~s¡ @ø±ø°

n+ã! #·+~s¡e÷qj·T‘·T
ndüà<é >π ùV≤ kÕú|j
ü T· ‘·T ˆ
‘˚q düV‰ü Vü≤+ Áø°&Ü$T
U≤<ë$T |æu≤$T q+<ë$T ˆˆ
... e÷‘·'! #·+~s¡ @ø±ø°

^‘·d´ü uÛ≤e'
ne÷à! á #·+Á<äT&ÉT ˇ+≥]>± Äø±X¯+˝À
b+<äT≈£î ‹s¡T>∑T‘·THêï&ÉT. neTàqT, HêqïqT Ç+{Ïì
$&ç∫ô|{Ϻ sêÁ‘·+‘ê ‹s¡T>∑T‘·THêï&ÉT.
>±* y˚>∑+>± #·+Á<äTDÏí rdüT¬øfi¯óÔqï~. dü÷s¡T´&ÉT
øÏsD¡ ≤\‘√ ‘·|+æ |ü#d˚ Tü HÔ êï&ÉT. y˚T|òTü + ˙fi¯fl‘√ ‘·&TÉ |ü⁄‘·Tqï~.
bes¡T ≈£L&Ü n‘·DíÏ s¡ø+åÏ #·&+É ˝Ò<Tä .
ne÷à! #·+Á<äTDÏí rdüT≈£îsê! eTq Ç+{À¢ ñ+#·T.
n‘·ì‘√ H˚qT Ä&ÉT≈£î+{≤qT. ø£*dæ ‹+{≤qT. ‘ê>∑T‘êqT,
Ä‘·ì‘√ ø£*dææ H˚qT Äq+~kÕÔqT.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 51
 @‘êì ≈£îs¡«+‘·T
I X¯èD«+‘·T`$∫+‘·´ e<ä+¡ ‘·T
n. ^‘·+ sê>∑jT· Tø£+Ô >±j·T+‘·T.
Ä. nVü≤yéT @ø±ø° Ç‹ #·+Á<ä' ∫+‘·jT· ‹ yê? øÏeTs¡yú Té ?
Ç. >∑>H∑ ˚ #·+Á<ä+ <äècÕº« uÛyÑ êHé/uÛeÑ r øÏ+ ∫+‘·jT· ‹?
á. dü÷s¡´#·+Á<äj÷Ó ' uÛ<Ò +ä e<ä+‘·T.
ñ. #·+Á<ä' ø£<ë dü+#·s‹¡ ?
}. bÕsƒ+¡ |ü]‘ƒ ê« uÛyÑ êHé øÏyTé ne>∑#÷ ‹¤ ?
ãTT. uÛyÑ êHé >∑èùV≤ @ø±ø° uÛeÑ ‹ #˚‘Y øÏ+ ∫+‘·jT· ‹?

II |üs+¡ƒ ‘·T`ne>∑#÷ +¤ ‘·T`e´ø°≈Ô î£ s¡«+‘·T

n. ^‘˚ øπ cÕ+#·q |ü<ëHê+ n+‘˚ ª‹μ, ª‘·T,μ ª$Tμ Ç‹ nø£så êDÏ dü+‹. ‘êì |ü<ëì
nì«wü´ *K+‘·T.
‹ ‘·T $T

Ä. n<Û'ä <ä‘êÔHê+ yêø±´Hê+ düe÷Hês¡øú y£ êø±´ì bÕπsƒ nì«wü´ *K+‘·T.

n) dü÷s¡T´&ÉT øÏsD¡ ≤\‘√ ‘·|+æ |ü#d˚ Tü HÔ êï&ÉT.
..................................................................................
Ä) ne÷à ! #·+Á<äTDÏí rdüT≈£îsê !
..................................................................................
Ç) n‘·ì‘√ H˚qT Ä&ÉT≈£î+{≤qT.
..................................................................................

52
 Ç. n<Û'ä <ä‘wÔ˚ ßü yêπø´wüß |ü<ëì Áø£eTX¯' q düì.Ô ‘êì Áø£eTX¯' *K+‘·T.
1) qj·T‹ ‘·+ y˚>π q yêj·TT' @ø±ø° #·+~s¡ e÷‘·'
øÏsD¡ 'Æ… ‘ê|üjT· ‹ dü÷s¡´' >∑>H∑ ˚ ø£kÕà‘Y dü+#·s‹¡
ÄÁs¡j› T· ‹ »˝Òq y˚T|òTü À >∑èVü≤+ $Vü‰j·T e÷‘·s+¡ |æ‘s· +¡
‘·+ |ü]bÕ\j·T‹ q ø√-|æ dü‘‘· +· dü+#·s‹¡ sêÁ‘Í
á. bÕsƒ+¡ |ü]‘ƒ ê« n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì *K+‘·T.
1) #·+~s¡' ≈£îÁ‘· dü+#·s‹¡ ?
2) ø±Hé $Vü‰j·T dü+#·s‹¡ ?
3) #·+~s¡' ø£<yä∏ Té ÄÁs¡'› uÛeÑ ‹?
4) u≤\ø£' #·+~πsD düV≤ü øÏ+ øÏ+ ø£sT¡ yÔ Té Ç#·Ã‹¤ ?
III d”«j·Ts¡#H· ê
n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì d”«j·Tyê¬ø´’ ' *K+‘·T.
1) #·+Á<ä' @ø£' @e dü+#·s‹¡ yê? nH˚´ øπ dü+#·s+¡ ‹?
2) uÛyÑ êHé ø±' Áø°&Ü' Áø°&‹É ? ≈£îÁ‘· Áø°&‹É ?
3) ^‘·d´ü kÕs¡+ d”«j·Tyê¬ø¬ ´’ ' *K+‘·T.
4) #·+Á<ä' uÛeÑ ‘·' >∑èVü≤yéT Ä>∑#÷ ‹¤ #˚‘,Y uÛyÑ êHé ‘˚q düV≤ü øÏ+ øÏ+ ø£s√‹?
5) ‘·e >∑èùV≤ øπ øπ dü+‹ ?
6) uÛyÑ êHé >∑èVü≤+ $Vü‰j·T nq´Á‘· >∑‘y· êHé yê? øÏeTs¡+ú >∑‘y· êHé? ‘·Á‘· øÏ+ ø£è‘·yêHé?
*K‘·T.
IV |ü<Cä ≤˝≤_Ûeè~Δ' ` uÛ≤cÕÁø°&Ü'
n) bÕsƒ+¡ |ü]‘ƒ ê« ]ø£kÔ ÕúHêì |üPs¡jT· +‘·T.
1) e÷‘·'! yêj·TT' ............... #·+Á<ä+ qj·T‹, dü÷s¡´' ............... ‘ê|üjT· ‹,
#·+Á<ä+ ............... ÄÁs¡j › T· ‹, @ø£' n|æ ............... q |ü]bÕ\j·T‹.
2) n<Û'ä <ä‘wÔ˚ ßü |ü<w˚ ßü _Ûqï+ |ü<+ä ∫‘ê« *K+‘·T. ‘·‘Y |ü<+ä øÏeTs¡+ú _Ûqï$T‹ e<ä+‘·T.
n) Äø±X¯', $e÷q+, #·+Á<ä+, qø£Áå ‘êDÏ, dü÷s¡´'. ..............
Ä) ø°så +¡ , »\+, bÕ˙j·T+, #êj·T+, |ò\ü +. ..............
Ç) Áø°&‹É , |üs‹¡ƒ , *K‹, |æã‹, sêÁ‹'. ..............
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 53
 n) n<Û'ä <ä‘êÔj÷· + |ü{øºÏ ±j·÷+ dü÷s¡´dü´`#·+Á<äd´ü #· Hêe÷ì dü+‹. ‘êì nì«wü´
*K+‘·T.

Ç+ ì Ä ~ ‘·´' ~
<äT' XÊ uÛ≤ qT' yê X¯
* |ü düÿ ø£ * X¯
s¡ ‹' s¡' <Á 'ä #·+ <Ûä
$' ø£ ˝≤ ì ~Û' s¡'

dü÷s¡´Hêe÷ì #·+Á<äHêe÷ì
ñ<ë: ~yêø£s'¡ X¯X<¯ säÛ '¡
1. ............................... ...............................
2. ............................... ...............................
3. ............................... ...............................
4. ............................... ...............................
5. ............................... ...............................
6. ............................... ...............................
V düsH®¡ ê‘·àø£e´ø°øÔ s£ D¡ yéT
1. ^‘·+ dü+uÛ≤wüDs¡÷ù|D Á|ü<sä Ù¡ j·T+‘·T. n_Ûqj·T+ ≈£îs¡«+‘·T.
2. Äø±X‚ øπ øπ dü+#·s+¡ ‹. uÛ÷Ñ eTÚ øπ øπ dü+#·s+¡ r‹ |ü{øºÏ ±j·÷+ *œ‘ê« Á|ü<sä Ù¡ j·T+‘·T.

VI Á|üX+¯ kÕ
#·+Á<äd´ü yÓ•’ wü´º + C≤„‘ê« e<ä+‘·T.

54
VII uÛ≤cÕ+XÊ'
n. ñ<ëVü≤s¡D≤qTkÕs¡+ ø√wüø˜ d£ |úü <ü ëHêyéT Ä<Ûësπ D ø±ì#·q yêø±´ì s¡#j
· T· +‘·T.
e÷‘·s+¡ , |æ‘s· +¡ , >∑èVü≤+, $TÁ‘·+, ã+<Û÷ä Hé, k˛<äs+¡
ñ<ë: @ø±ø° #·+Á<ä' e÷‘·s+¡ $Vü‰j·T dü‘‘· +· sêÁ‘Í dü+#·s· ‹¡ .
1) ............................................................................
2) ............................................................................
3) ............................................................................
4) ............................................................................
5) ............................................................................

Ä. ñ<ëVü≤s¡D≤qTkÕs¡+ ø√wüø˜ d£ |úü <ü '’Ó ]ø£kÔ ÕúHêì |üPs¡jT· +‘·T.

ñ<ë: yêj·TT' y˚>π q #·+Á<ä+ (#·+Á<ä') qj·T‹.
1) ø√-|æ ....................... (Bq') q s¡ø‹å£ .
2) düsd¡ «ü r<˚M ....................... ($<ë´) <ä<ë‹.
3) düTBÛs'¡ $TÁ‘êj·T ....................... (Á>∑+<∏'ä ) j·T#·Ã‹¤ .
4) $<ë´\j˚T >∑Ts¡T' ....................... (•wü´') uÀ<Ûj
ä T· ‹.
@‘êì ~«rj·÷$uÛøÑ |ÔÏ <ü ëì.

Ç. n<Û'ä <ä‘+Ô· ^‘ê+X¯+ |üs+¡ƒ ‘·T. sπ U≤+øÏ‘êì ~«rj·÷$uÛøÑ |ÔÏ <ü ëì |ü]o\j·T+‘·T.
ñqï‘·eèø£+å ‘·T+>∑+ uÛeÑ q+
Áø±+‘ê«-ø±X¯+ K\T j·÷eT ˆ
ø£è‘ê« Væ≤eTe+‘·+ k˛bÕq+
#·+~s¡˝Àø£+ Á|ü$XÊeT ˆˆ
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 55
 n<Û'ä <ä‘Ô˚ XÀ¢øπ ~«rj·÷$uÛøÑ ´Ô£ +‘· |ü<ëì düì.Ô ‘˚cÕyéT n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T.

Ä+»H˚jT· yéT n‹bÕ≥˝≤qq+

ø±+#·HêÁ~ø£eT˙j·T$Á>∑V≤ü +
bÕ]C≤‘·‘s· T¡ eT÷\yêdæqyéT
uÛ≤ej·÷$T |üee÷qq+<äqyéT

á. n<Û'ä <ä‘yÔ· Té nqT#˚Ã<¤ +ä |üs+¡ƒ ‘·T. nqT#˚Ã<¤ ˚ sπ U≤+øÏ‘|· <ü ëì ne>∑#÷ +¤ ‘·T.

eTeT HêeT >∑DXÒ '¯ . Á|ü‹~q+ nVü≤+ kÕïHê~ø£+ ø£è‘ê« <ä÷s¡<sä Ù¡ H˚ yêsêÔ'
X¯èD√$T. ‘·<qä +‘·sy¡ Té Ä<Ûë´‹àø£ uÛ≤wüD≤ì X¯èD√$T. <˚Xu¯ øÑÛ ÔÏ ^‘êì ÁX¯<j Δä ÷·
X¯èD√$T. nq+‘·s+¡ yêsêÔ|Áü ‹ø±+ |ü]‘ƒ ê« ‘ê+ yêsêÔ|Áü ‹ø±yéT nÁ>∑C≤jÓTÆ j·T#êä$T.
‘·<e’Ó∏ ø£+∫‘Y ø±\+ ø£<ë∏ |ü⁄düøÔ ±ì |ü]‘ƒ ê« @‘êì n|æ nÁ>∑C≤jÓTÆ j·T#êä$T. nÁ>∑C≤
ø£<ë∏ |ü⁄düøÔ ±ì |üs‹¡ƒ . nH˚Ô yêsêÔ|Áü ‹ø±+, ø£<ë∏ |ü⁄düøÔ ±ì e÷Á‘˚ j·T#êä$T. ‘·<qä +‘·s+¡
nÁ>∑»j·÷ kÕø£+ |ü⁄düøÔ d£ ÷ü ´‘·+ >∑èV”≤‘ê« $<ë´\j·T+ >∑#êä$T.

ñ. ñ|ü]‘·qyéT nqT#˚Ã<¤ +ä |ü]‘ƒ ê« ñ<ëVü≤s¡D≤qTkÕs¡+ yêø±´ì |üPs¡jT· +‘·T.

ñ<ë: nVü≤+ ÁbÕ‘·' <ä÷s¡<sä Ù¡ H˚ ly˚+ø£fXÒ «¯ s¡dTü Á|üu≤Û ‘·+ X¯èD√$T.

1) nVü≤+ .............................................. X¯èD√$T.

2) nVü≤+ .............................................. X¯èD√$T.

3) nVü≤+ .............................................. X¯èD√$T.

4) nVü≤+ .............................................. X¯èD√$T.

56
 }. uÛeÑ ‘·' »qà~q+ |ü⁄s¡dÿü è‘·´ $TÁ‘˚u´ÑÛ ' øÏ+ øÏ+ j·T#·Ãr¤ ‹ *K‘·T.
1) nVü≤+ sêCÒXÊj·T ÄÁeT|ò\ü + j·T#êä$T.
2) nVü≤+ s¡yT˚ XÊj·T .............. j·T#êä$T.
3) nVü≤+ ø±]Ôø±j·T .............. j·T#êä$T.
4) nVü≤+ ø£ècÕíjT· .............. j·T#êä$T.
5) nVü≤+ eTùV≤XÊj·T .............. j·T#êä$T.

|ü]jÓ÷»Hêø±s¡´yéT
nq´uÛ≤cÕdüT $<ä´e÷Hêì #·+Á<äd+ü ã<ëΔì ^‘êì dü+ø£\j·T+‘·T. ø£ø±å ´j·÷+ ÁXÊej·T+‘·T.

d”«j·TeT÷˝≤´+ø£qyéT
ÄyéT q
1. ^‘·+ kÕ_Ûqj·T+ >±‘·T+ X¯ø√ï$T. .......... ..........
2. ^‘·kÕs¡+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' e≈£î+Ô X¯ø√ï$T. .......... ..........
3. ^‘·kÕs¡+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' ˝Òœ‘·T+ X¯ø√ï$T. .......... ..........
4. ^‘·d´ü uÛ≤e+ dü+uÛ≤wüDs¡÷ù|D ˝Òœ‘·T+ X¯ø√ï$T. .......... ..........

$<ë´düeT+ HêdæÔ X¯Øs¡ uÛ÷Ñ wüDyéT

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 57
 ~«rj'∑ T· '
u≤Û > |üsƒ¡+‘·T`q+<ä+‘·T
Hê´j·Tìwü̃' lsêeT'

‘·‘Y sêeTsê»´yéT. sê»>∑èVü‰‘Y ãVæ≤' ãèVü≤r |òüT+{≤ ndæÔ. j·T' Hê´j·Tìs¡íj·TyéT Ç#·Ã¤‹, dü'
|òüT+{≤yê<äq+ ø£s√‹.
@ø£dàæ Hé ~H˚ lsêeT' sê»dæ+Vü‰düH˚ ñ|ü$wü'º ndæ.Ô ‘·<ë |òTü +{≤Hê<ä' ÁX¯ó‘·'. eT+Ár ãVæ≤' >∑‘ê«
|üX´¯ ‹. @ø£' X¯óqø£' |òTü +{≤Hê<ä+ ≈£îs¡«Hé ndæ.Ô eT+Ár @‘·‘Y <äècÕº« sêeT+ ìy˚<j ä T· ‹. sêeT' ‘·+
X¯óqø£yTé n+‘·' Á|üyX˚ s¯ TT‘·TyéT nqTeT‹+ <ä<ë‹. Ä>∑‘'· X¯óqø£' sêeT+ eTqTwü´yê#ê e<ä‹ ` ªªsê»Hé!
n<ä´ ÁbÕ‘·'ø±˝Ò e÷yéT @ø£' Áu≤Vü≤àD' ‘êÁeTuÛ≤»H˚q ‘ê&ç‘y· êHé. @‘·+ XÀ<∏+ä |üX´¯ ‘·Tμμ Ç‹ eTTK+
<äsä Ù¡ j·T‹. sêeT' ∫+‘·sTT‘ê« |üèwüyº êHé ` ªª‘·«yéT @e e<ä. ‘·ôdà’ Áu≤Vü≤àD≤j·T ø£' yê <ä+&É' <˚jT· '?μμ
Ç‹. X¯óqø£' e<ä‹. ªª@‘·+ Áu≤Vü≤àD+ •yê\j·Tdü´ <Ûsä êà~Ûø±]s¡÷ù|D ìjÓ÷»j·Tμμ Ç‹.
sêeT' kÕX¯Ãs¡´yéT ñø£ÔyêHé ` ªª‘·<∏Ó’e ø£s√$T. øÏ+‘·T @wü' <ä+&É' ø£<∏ä+ kÕ´‘Y?μμ Ç‹.
X¯óqø£' e<ä‹ ` ªªnVü≤yéT n|æ ø£dü´#·q <˚yê\j·Tdü´ <Ûäsêà~Ûø±Ø ÄdüyéT. ‘·<ë nVü≤+ <˚e<ÛäqyéT
n|üVü≤è‘·yêHé. ‘·kÕà‘Y ø±s¡D≤‘Y X¯óqø£»qà ÁbÕ|üÔyêHé ndæà. @wü' Áu≤Vü≤àD' n|æ X¯óqø£' uÛÑ÷‘ê«
‘ê&Éqy˚<äHê+ nqTuÛÑe‘·T Ç‘˚´e eTeT ÄX¯j·T'μμ Ç‹. lsêeT' ‘·<∏Ó’e ø£è‘·yêHé.
58
 ‘·èrj'∑ ·T' dü|üÔeTbÕsƒ¡'
u≤Û >
7. ìy˚<äqyéT
∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T, ∫+‘·jT· +‘·T, e<ä+‘·T.

∫Á‘˚ øÏyTé ndæ?Ô

y˚~ø±j·÷+ øπ øπ düì?Ô
eTVæ≤˝≤ øÏ+ ø£s√‹?

#ÛêÁ‘˚u´ÑÛ ' dü÷#·Hê'

bÕsƒ+¡ |üs+¡ƒ ‘·T. ø£]qƒ |ü<ëHê+ yêø±´Hê+ #· n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T.
ø£]qƒ |ü<ëHêyéT nsêúHé n~Ûøè£ ‘·´ $TÁ‘Ó'’ kÕø£+ #·sêÃ+ ≈£îs¡«+‘·T.
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ d£ ´ü nHÔ̊ <ä‘+Ô· |ü<øä √X¯+ <äècÕº« ‘˚cÕyéT nsêúHé ne>∑#÷ +¤ ‘·T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 59
 bÕsƒd¡ ´ü ∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T. ‘·‘Y ñ~›X´¯ e<ä+‘·T
Á|æjT· u≤˝≤' ! nVü≤+ ø± Ç‹ C≤qìÔ øÏyTé ?
nVü≤+ eTeT $wüjT˚ øÏ+∫‘Y ìy˚<sä TT‘·T+ Ç#êä$T.
X¯èD«ìÔ K\T!
nVü≤eTdæà ø£ècÕíqB. nVü≤+ eTVü‰sêÁwüùº dwú ßü düV≤ü ´|üs«¡ ‘˚wßü
eTVü‰ã˝ÒX¯«s¡ÁbÕ+‘˚ ñ‘·ŒHêï. ‘·Á‘·ùdú •yê\j˚T >√eTTU≤‘Y
\|òTü T<Ûës¡j÷· ñ‘·ŒHêï nVü≤+ eTVü‰sêÁùwwº ßü 312 øÏ.MT. Á|üeVü≤˙Ô, ‘·‘'·
ø£sêí≥øπ wüß ;Ûe÷qB+, ‘·T+>∑uÁÑÛ <ë+ #· $T\˙Ô, 508 øÏ.MT. Á|üeVü≤˙Ô
eT÷d”qB+, bÕ˝ÒsT¡ +, #·+Á<äe+ø±yéT ñ|üqB‘˚«q >∑èVü≤rí Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ ‚
620 øÏ.MT. #·\˙Ô Vü≤+dü\B$ÁbÕH˚Ô
düeTTÁ<˚ dü$Tà˝≤$T.
nVü ≤ + e÷s¡ Z ô dú Ì '
uÛeÑ ~“¤d‡ü Vü≤ y˚T\qdü´ X¯óuÛ≤edüs+¡
ÁbÕ|ü Ô e r. dü V ü ≤ Ádü X ¯ ' eπ s ¸uÛ Ñ ´ '
dü«#·Ã‘¤ j
· ÷· |ü$Á‘·‘j· ÷· Á|üeVü≤HêÔ´' eTeT

ø±\Twü ´ + |ü s ¡ e TX¯ Á ‘· T ' nuÛ Ñ e ‘Y . eTVü ‰ sêÁwü º ‘ · ' Äs¡ u Û Ñ ´

Ä+Á<Û ä Á |ü < ˚ X ¯ | ü s ¡ ´ +‘· + dæ ú ‘ êHê+
nH˚ ø £ q >∑ s êD≤+ e´s¡ ú | ü < ësêú ' ,
X¯ ‘ ê~Û ø ±Hê+ ø£ s êà>±sêD≤+
e´s¡ ú | ü < ësêú ' , $wü s ¡ k Õj· T Hêì,
Wwü<ëÛ eX‚cÕ' #· \|òTü TqB_Û', ≈£î˝≤´_Û'
60
Ä>∑‘´· eTsTT dü$Tà\ìÔ. ø£sêà>±πsuÛ´Ñ ' q>∑sπ uÛ´Ñ ' #·
|ü]‘·´ø±ÔHê+ eT*HêHê+, ø£s¡›eT»˝≤Hê+ #·
düyT˚ à\H˚q nVü≤+ $wü|Pü ]‘ê dü+eè‘êÔ. eTqTwü´-
»qTÔ-eTè‘·X¯ØsêD≤+, ÁbÕdæÔø£ (bÕ¢dæºø˘) ì]à‘·
e´s¡|ú <ü ësêúHê+ ìπø|å Dü qÒ , eT\eT÷Á‘·$düsH®¡ q˚ ,
|üX¯SHê+ Á|üøå±\H˚q #· eTeT dæú‹' n‘·´qÔ+
uÛj
Ñ T· +ø£Ø nuÛeÑ ‘Y. @‘Ó'’ ø±s¡D'Æ… eTeT dü«#·Ã‘¤ ê,
neTsêerdü÷|ú 'ü
|ü$Á‘·‘ê #· Á|üDcÕº. eTeT Á|ü<÷ä wæ‘»· \bÕH˚q e÷qyê' |üXó¯ |üøDåÏ ', »\#·sêX¯Ã s√>∑|&” ‘ç ê' uÛeÑ ìÔ.
Á|æjT· u≤˝≤'! @e+ e<ä˙Ô nVü≤+ uÛeÑ ‘ê+ C≤$T‘êø±s¡D+ q nuÛeÑ yéT øÏ\! ndüT,Ô ‘ê+ <äT'K>±<∏ë+
$düà è‘·´ eTeT ø±+X¯Ãq $X‚cÕHé e<ë$T. X¯èD«qTÔ.
eTVü ‰ ã˝Ò X ¯ « s¡ y é T Äs¡ u Û Ñ ´ X¯ ‘ ê~Û π ø wü ß
|ü⁄D´πøåÁ‘˚wüß dü+#·s¡+r nVü≤+ ãVüAHé Á|ü<˚XÊHé
<äèwüeº r, $»j·÷+_ø±+ ùd$‘·er, neTsêeryéT
MøÏ‘å e· r, eTeT »\+ e´s¡+ú e÷ uÛeÑ ‘·T Ç‹ $∫+‘·´
düs«¡ ø±πsD kÕs¡XΔ ‘¯ e· s¡¸|Pü s¡«+ 1960 ‘·yT˚ eπs¸ Ä#ês¡´
Hê>±s¡Tq® dü´ Hêe÷ï Hê>±s¡Tq® kÕ>∑sY »\ã+<Û'ä ì]à‘·'
nuÛÑe‘Y. ø£sêí≥πøwüß Ä\eT{°º, Ä+Á<Û˚wüß lXË’\+,
Hê>±s¡Tq® kÕ>∑s»¡ \ã+<Û'ä Hê>±s¡T®qkÕ>∑sY, Á|üø±X¯+ u≤´πsJ Ç‹ »\ã+<Ûë'
eTyÓ÷|ü] ì]à‘ê'. ‘˚q nVü≤+ \øå±~Ûø`£ bø£s|¡ ]ü $T‘ê+ uÛ÷Ñ $T+ kÕs¡er+ ø£s√$T. eTeT ø±s¡DHÒ e’Ó
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ d¯ ´ü uÛ≤s¡‘<· ëÛ Hê´>±s¡' Ç‹ Hêe÷+‘·s+¡ Á|üU≤´‘·yTé . 1980 ‘·yT˚ eπs¸ psê\»\ã+<Ûdä ´ü
ìsêàDÒq düV≤ü ÁdüeTVü‰X¯øyÔÏ êVü≤(yÓT>±yê{Ÿ)|ü]$T‘ê $<äT´‘Y ñ‘·Œ<ä´‘˚. düŒs¡Ùqe÷Á‘˚D qè‘·´+ ø£sT¡ +Ô jÓ÷>±´Hê+
$_Ûqï |ü⁄‘·*Ô ø±Hê+ ìsêàDÒq Á|üd<æ 'Δä ø=+&É|*ü Á¢ >±eT', Hê≥´ø£˝≤πøÁå ‘˚ Á|üd<æ 'Δä ≈£L∫|üP&ç Á>±eT' #· eTeT
‘·fÒ @e $\dü‘'· .
e÷yéT ñ~›X´¯ ø£ej·T' ø±yê´ì, ãV”≤«' ø£<ë∏ '
#· $s¡∫‘·eqÔ', düπs« n|æ eTeT ñ|üjÓ÷>∑+
HêHê$<Ûsä ÷¡ ô|'’ ≈£îs¡«+‘·' nH˚ø±Hé ˝≤uÛ≤Hé $+<ä+‹.
|üs+¡ eTeT s¡øDå£ Ò ø£' Ädüø'Ô£ ?
|ü$Á‘ê+, Jeq<ëÁr+ e÷+ ø£' dü+s¡øπ ‘å ?Y
|ü ⁄ Á‘· d ü e ÷' y˚ T u≤˝≤'! eTeT s¡ ø £ å D $wü j ˚ T
j·TTcÕàø£yT˚ e <ësTT‘·«+ ndæ.Ô psê\ »\ã+<Û'ä
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 61
 @‘êì ≈£îs¡«+‘·T
I X¯èD«+‘·T`$∫+‘·´ e<ä+¡ ‘·T
n. ø£ècÕíqB ø¬ '’ düV≤ü dü+uÛ≤wüD+ ø£s√‹?
Ä. ø£ècÕíq<ë´' u≤<Ûëj·÷' ø±s¡D+ øÏyTé ?
Ç. qBø±\Twü´ìyês¡D≤s¡+ú ø±ì ø±ì ø±sê´DÏ ø£sD¡ j
° ÷· ì?
á. qBuÛ´Ñ ' øπ øπ ñ|üj÷Ó >±' uÛeÑ ìÔ?
ñ. bÕsƒê‘Y uÛeÑ +‘·' øÏyTé ne>∑‘e· +‘·'?
II |üs+¡ƒ ‘·T`ne>∑#÷ +¤ ‘·T`e´ø°≈Ô î£ s¡«+‘·T
n. ªÁbÕ|üeÔ rμ Ç‘ê´~ Ád”*Ô +>∑ÁøÏj÷· |ü<ëHêyéT n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T.
Ä. n<Û'ä <ä‘êÔHê+ yêø±´Hê+ düe÷Hês¡øú y£ êø±´ì bÕπsƒ nì«wü´ *K+‘·T.
1) Hê≈£î ø±\Twü´+ ô|<ä› X¯Á‘·Te⁄ nsTT´+~.
................................................................................
2) Hê ø±s¡D+#˚‘·H˚ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ≈£î ªªuÛ≤s¡‘·<ÛëHê´>±s¡+μμ nì ù|s=∫Ã+~.
................................................................................
3) H˚qT Hê $wüjT· +˝À ø=+#Ó+ #ÓbÕŒ\ì Çwü|º &ü TÉ ‘·THêïqT.
................................................................................
4) |ü$Á‘·Tsê\qT, ÁbÕD<ësTT˙ nsTTq qqTï mes¡T s¡ø+åÏ #ê*?
................................................................................
5) s¡øs£ ø¡ ±\ u§eTà\qT ‘·j÷· s¡T#˚jT· &É+e\¢ ø=+&É|*ü ¢ Á>±eT+
Á|üdæ~Δ#Ó+~q~.
................................................................................
6) Hê >∑T]+∫ ø£e⁄\T ø±yê´\T, ø£<\ä∏ T s¡∫+#ês¡T.
................................................................................
62
 Ç. n<Û'ä »\dü´ ÄeX¯´ø£‘êj·÷' dü÷#·ø±ì ∫Á‘êDÏ, yêø±´ì #· <ä‘êÔì.‘˚cÕ+ y˚T\q+ ≈£îs¡«qTÔ.

»\+ |ü#H· ês¡yΔú Té ÄeX¯´ø£yTé .

»\+ eèø£ùå d#·Hês¡yú Té ÄeX¯´ø£yTé .

»\+ bÕHês¡yú Té ÄeX¯´ø£yTé .

»\+ kÕïHês¡yú Té ÄeX¯´ø£yTé .

»\+ eÁdüÁÔ |üø±å \Hês¡yú Té ÄeX¯´ø£yTé .

á. bÕsƒ+¡ |ü]‘ƒ ê« n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì *K+‘·T.

1) ø£ècÕíqB ≈£îÁ‘· ñ‘·ŒHêï?
2) Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ d¯ ´ü Á|üU≤´‘·+ Hêe÷+‘·s+¡ øÏyTé ?
3) ø=+&É|*ü ¢ |ü⁄‘·*Ô ø±Hê+ ÁbÕX¯d´Ôü + øÏyTé ?
4) Hê≥´ø£˝≤πøÁå ‘˚ Á|üd<æ 'Δä Á>±eT' ø£'?
5) ø£ècÕíq<ë´+ ì]à‘ê' »\ã+<Ûë' øπ ?
6) ø£ècÕíqB øπ wüß sêCÒ´wüß Á|üeVü≤‹?

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 63
 III d”«j·Ts¡#H· ê
n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì d”«j·Tyê¬ø´’ ' *K+‘·T.
1. uÛeÑ ‘·' Á>±eT‘·{≤ø£d´ü ø±\Twü´ìyês¡D≤j·T uÛeÑ ‘·' Á>±eTyêdæ_'Û øÏ+ ø£sD¡ j
° T· yéT
Ç‹ *K+‘·T.
2. nkÕàø£+ <˚X‚ ø±' q<ä´' Á|üeVü≤+‹? ‘ê' ø£<+ä∏ ø£\Twæ‘ê' uÛeÑ +‹?
3. qBHê$Te e÷qyêHêyéT ñ|üjT· Tø±Ôì ø±ì#·q »\dü+kÕ<ÛHä êì ø±ì?
4. ø£ècÕíq<ë´+ ì]à‘êHê+ Hê>±s¡Tq® kÕ>∑s,Y psê\ »˝≤X¯j÷· Hê$Te Ç‘·sêdüT
qBwüß øπ øπ »˝≤X¯j÷· ' ì]à‘ê' Ç‹ *K+‘·T.
IV |ü<Cä ≤˝≤_Ûeè~Δ' ` uÛ≤cÕÁø°&Ü'
n) n<Û'ä <ä‘êÔHê+ yêø±´HêyéT Ä<Ûësπ D düe÷<ÛëHêì ø√wüøπ˜ wüß *K+‘·T.
1) ø±wü|˜ ⁄ü ‘·*Ô ø±ìsêàD≤j·T Á|üd<æ 'Δä Á>±eT'.
2) ø£qø£<Tä sêZøπ Áå ‘·yTé nÁ‘· ndæ.Ô
3) uÖ<ëΔ#ês¡´dü´ Hêe÷ï ì]à‘·' »\ã+<Û'ä .
4) ø£ècÕíqB ndæàHé ÁbÕ+‘˚ düeTTÁ<˚ dü$Tà\‹.
ñ|ü] <ä‘uÔ˚ ´ÑÛ ' es¡T˝Ô uÒ ´ÑÛ ' nø£så êDÏ
d”«ø£è‘·´ |üøå° Ç‘·´dü´ |üsê´j·T|ü<yä Té *K+‘·T.

Ä) n<Û'ä »\»+‘·÷Hê+ ∫Á‘êDÏ <ä‘êÔì. nqT#˚Ã<¤ +ä dü+|üPs¡+í |ü]‘ƒ ê« »+‘·÷Hê+

Hêe÷ì dü+düÿ è‘˚q e÷‘·èuÛ≤wüj÷· #· *K+‘·T.
ø£dàæ +•Ã‘Y düeTTÁ<˚ @ø£' ndæ.Ô ‘·d´ü $TÁ‘·+ @ø£' . düeTTÁ<ädü´rπs
ãVü ≤ e' n|æ ìedü ì Ô . dü e TTÁ<˚ ìedü H é @ø£ ' Á|ü ‹ ~q+
eT+&É÷ø±Hé U≤<ä‹ düà. ‘·<ë @ø£' eT+&É÷ø£' ≈£Ls¡à MTHêuÛ≤´+ düV≤ü >∑‘ê«
$T*‘·yêHé. ‘·<ë qø£Áå ‘·MTq' @ø±+ dü÷#·HêyéT nø£s√‘Y. ‘·d´ü dü÷#·HêqTkÕπsD ‘˚ düsπ «
$T*‘ê« ìy˚~‘·eqÔ'. düeTTÁ<ädü´ sêC≤ ‹$T+>∑\' eTø£s¡yéT ÄVüAj·T
eT+&É÷ø±Hé e÷ U≤<ä‘T· Ç‹ Ä~wüyº êHé.

64
 n) uÛeÑ ‘ê+ |ü]∫‘êHê+ qBHê+ $X‚cÕ+XÊHé ø√wüøπ˜ wüß *K+‘·T.

q<ë´' HêeT »qàkÕúq+ sê»´+ |ü⁄D´πøÁå ‘êDÏ eTTK´|ü≥Dº ≤ì

V düsH®¡ ê‘·àø£e´ø°øÔ s£ D¡ yéT

ø£ècÕíq<ë´' |ü]#·jT· ' ªªeTeT |ü]#·jT· ' (ãjÓ÷&˚{≤)μμ Ç‹ o]¸øj
£ ÷· *K+‘·T.
eTeT |ü]#·j·T'
eTeT HêeT : ..............................................................
eTeT »qàdü\ú + : ..............................................................
eTeT >∑eTq+ : .............................................................. øÏ.MT.
eTeT rπs |ü⁄D´πøÁå ‘êDÏ : ..............................................................
..............................................................
eTeT rπs eTTK´|ü≥Dº ≤ì : ..............................................................
eTsTT »\ã+<Ûë' : ..............................................................
..............................................................
eTeT ñ|üq<ä´' : ..............................................................
eTeT düeTTÁ<äd+ü >∑eTkÕúq+: ..............................................................

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 65
 VI Á|üX+¯ kÕ
uÛ≤s¡‘<· X˚ ‚ qBHê+ |üPC≤+ ≈£îs¡«+‹. øÏeTs¡yú Té ? ‘êkÕ+ |üP»H˚ ñ<˚X› ´¯ + øÏyTé ?

VII uÛ≤cÕ+XÊ'
n<Û'ä <ä‘êÔì |ü<ëì |üs+¡ƒ ‘·T. nsêúHé C≤q+‘·T. ñ<ëVü≤s¡D≤qTkÕs¡+ yêø±´ì *K+‘·T.
‘·dü´ R n‘·ì jÓTTø£ÿ @‘·dü´ R Ç‘·ì jÓTTø£ÿ
düs«¡ dü´ R n+<ä] jÓTTø£ÿ ø£d´ü R meì jÓTTø£ÿ
‘·‘Y R n~ @‘·‘Y R Ç~
ñ<ë: meì ù|s¡T s¡$ ? ø£d´ü HêeT s¡$' ?
1. meì ù|s¡T lìyêdt ? ............................................
2. Ç~ n‘·ì jÓTTø£ÿ |ü⁄düøÔ +£ . ............................................
3. Ç~ meì jÓTTø£ÿ Ç\T¢? ............................................
4. Ç~ n+<ä] jÓTTø£ÿ bÕsƒX¡ Ê\. ............................................
5. Ç~ n‘·ì jÓTTø£ÿ bı\+. ...........................................
6. n~ Ç‘·ì jÓTTø£ÿ |ü⁄düøÔ +£ . ...........................................
|ü]jÓ÷»Hêø±s¡´yéT
uÛ≤s¡‘<· X˚ ‚ $<ä´e÷HêHê+ qBHê+ Hêe÷ì ‘êkÕyéT »qàkÕúHêHê+ Hêe÷ì #· |ü{øºÏ ±j·÷+
*œ‘ê« ø£ø±å ´j·÷+ Á|ü<sä Ù¡ j·T+‘·T.

d”«j·TeT÷˝≤´+ø£qyéT
ÄyéT q
1. bÕsƒd¡ øúü ]£ qƒ |ü<ëHêyéT nsêúHé e≈£î+Ô X¯ø√ï$T. ........ .........
2. eTeT |ü]#·jT· + d”«j·Tyê¬ø´’ ' e≈£î+Ô X¯ø√ï$T. ........ .........
3. bÕsƒd¡ ´ü kÕs¡+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' ˝Òœ‘·T+ X¯ø√ï$T. ........ .........

q Væ≤ ø£è‘·yTé ñ|üø±s¡+ kÕ<Ûyä √ $düàs¡+‹

66
 ‘·èrj'∑ ·T' nwüeº T' bÕsƒ'¡
u≤Û >
8. Á|üC≤„#·≈£åî'
∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T, ∫+‘·jT· +‘·T, e<ä+‘·T.

n~Ûø±Ø øÏ+ ø£s√‹?

düe÷CÒ á<äèXÊ' øπ øπ dü+‹?
‘˚u´ÑÛ ' ø°<èä X¯+ kÕVü‰j·T´yéT ÄeX¯´ø£yTé ?

#ÛêÁ‘˚u´ÑÛ ' dü÷#·Hê'

bÕsƒ+¡ |üs+¡ƒ ‘·T. ø£]qƒ |ü<ëHê+ yêø±´Hê+ #· n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T.
ø£]qƒ |ü<ëHêyéT nsêúHé n~Ûøè£ ‘·´ $TÁ‘Ó'’ kÕø£+ #·sêÃ+ ≈£îs¡«+‘·T.
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ d£ ´ü nHÔ̊ <ä‘+Ô· |ü<øä √X¯+ <äècÕº« ‘˚cÕyéT nsêúHé ne>∑#÷ +¤ ‘·T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 67
 ⏐

bÕsƒd¡ ´ü ∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T. ‘·‘Y ñ~›X´¯ e<ä+‘·T

<Ûsä D¡ ,° ‘·kÕ´' düF \Vü≤Ø #· Áø°&Ü+

|ü]düe÷|ü´ eè<ädΔ ´ü düMT|ü+ >∑‘e· ‘Í´. nH˚´
ãVü≤e' u≤\ø±' u≤*ø±' #· ‘·+ |ü]‘·'
ñ|ü $ X¯ ´ ø£ < ∏ ë + e<ä ‘ · T ‘ê‘· ! Ç‹
ÁbÕ]ú‘·e+‘·'. dü' n+<Ûä'. ‘·<∏ë|æ dü'
u≤˝≤HêyéT n‘·´+‘·Á|æjT· '. n‘·' dü' eT+<ä+
Vü≤düHé ªdüsπ « Ä>∑‘e· +‘·' yê?μ Ç‹ n|üè#·Ã‘¤ .Y
ªÄyéT, Ä>∑‘e· +‘·'μ Ç‹ u≤˝≤' ne<äH.é dü'
@ø±yéT n<äT“¤‘ê+, u≤˝Òu´ÑÛ ' s√∫ø±+ ø£<ë∏ +
ÁXÊ$‘·yêHé. u≤˝≤' ÁX¯<j Δä ÷· ÄX¯Ãsπ ´D #·
‘ê+ ø£<ë∏ + ÁX¯ó‘·e+‘·'. u≤˝Òwßü nq´‘·eT'
n_Ûqe' bÕs¡Ù«dü+ú dü«>∑èVü≤+ ÁbÕ|ü´ @ø£kÕ´+
kÕú*ø±j·÷+ XÊπøq düV≤ü s√{Ïø±' Ä˙j·T
eè<ëΔj·T <ä‘·ÔyêHé ne<ä‘Y #·. ªs√{Ïø±'
ñcÕí' dü+‹. U≤<ä‘T· .μ Ç‹. eè<ä'Δ ªe‘·‡!
nVü≤+ dü«j·T+ |ü#ê$T K\T! uÛeÑ ‘·T.μ Ç‘·T´ø±Ô«
s√{Ïø±+ U≤~‘·yêHé.

Áø£eTX¯' sêÁ‘˚' Äs¡+uÛ'Ñ nuÛeÑ ‘Y.

u≤˝≤Hê+ >∑èVü≤>∑eTqdü´ düeTj·T' nuÛeÑ ‘Y.
ø£kÕ´|æ eè<ä+Δ ‘·´ø±Ô« >∑qTÔyTé Ç#êä Hêd”‘.Y
n‘·' u≤˝≤' düsπ « n|æ ‘·+ ‘·d´ü >∑èùV≤
‘·´C≤eT' Ç‹ $∫qÔ´ ‘˚q düV≤ü ‘·d´ü >∑èVü≤+
68
>∑‘e· +‘·' . ‘ê‘·! n+<Ûøä ±s¡' yê´|ü'Ô . ø£<+ä∏
ø±s¡´+ ø£s√wæ? Ç‹ n|üè#·Ã¤‘Y ø£X¯Ãq
u≤\ø£'. dü' Vü≤düHé ªÁ|üø±X‚ n+<Ûøä ±πs #·
ø£' uÛ<Ò 'ä n+<Ûdä ´ü ?μ Ç‘·´e<ä‘.Y bÕø£d´ü
Äs¡+uÛÑyéT n|æ πø¢X¯+ $Hê ø£è‘·yêHé.
bÕø±q+‘·s+¡ dü' @ø£+ |ü⁄døÔü +£ d”«ø£è‘·´
Vü≤ùdqÔ düŒèX¯Hé $Hê--j·÷dü+ |ü]‘ƒ y· êHé.
‘·‘Y <äècÕº« u≤˝≤' $dæà‘ê' nuÛÑeHé.
nq+‘·s¡+ ‘˚ C≤„‘·e+‘·' dü' Á>∑+<∏ä'
uÛ>Ñ e∑ BZ‘ê Ç‹, ‘·kÕ´' *ù|' HêeT Áu…sTT©
Ç‹, ‘·j÷· *bÕ´ n+<Ûë' |üs+¡ƒ r‹.

nq+‘·s¡~H˚ kÕj·T+ø±˝Ò dü'

eè<ä Δ ' eèø£ å d ü ´ n<Û ä ' y˚ ~ ø±j· ÷ yé T
ñ|ü $ wü º y êHé . bÕs¡ Ù «dü ú + u≤\ø£ +
>∑èV”≤‘·yêHé. ‘·+ Vü≤ùdqÔ dü Œ ècÕº« @e ª‘·«+
q÷‘·q' Çe ndæμÔ Ç‹ n|üè#·Ã‘¤ .Y eè<ädΔ ´ü
Á|üC≤„+ <äècÕº« u≤\ø±' ªn+<Û√-|æ @wü'
Á|üC≤„#≈· îå£ 'μ Ç‹ ne>∑‘e· +‘·'. bÕs¡Ù«kÕú
\Vü≤Ø ªªdü‘´· + ‘ê‘·! @wü' eTeT |æ‘è· e´dü´
|ü⁄Á‘·' lø£s'¡ . $sêe÷Hé j·÷|üsTT‘·TyéT
nkÕàø£+ >∑èVü≤yéT Ä>∑‘y· êHéμμ Ç‹ ne<ä‘.Y
|ü⁄q' eè<ä'Δ ø£<ë∏ yéT Äs¡ãyΔ êHé. u≤˝≤'
Á|ü‹~q$Te ø£<ë∏ + X¯è‘·e+‘·'.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 69
 @‘êì ≈£îs¡«+‘·T
I X¯èD«+‘·T`$∫+‘·´ e<ä+¡ ‘·T
n. eè<ä'Δ ø°<èä X¯'?
Ä. eè<ä'Δ ø±ì ø±ì ø±sê´DÏ ø£sT¡ +Ô X¯ø√ï‹?
Ç. eè<ä'Δ ø£<+ä∏ |ü]‘ƒ y· êHé? u≤\ø±' øÏeTs¡yú Té $dæà‘ê' uÛeÑ +‹?
á. uÛeÑ ‘ê+ |ü]düsÁ¡ |ü<X˚ ‚ eè<ädΔ <ü èä X¯' ø√-|æ ndæÔ yê? ‘·yTé ñ~›X´¯ e<ä+‘·T.

II |üs+¡ƒ ‘·T`ne>∑#÷ +¤ ‘·T`e´ø°≈Ô î£ s¡«+‘·T

n. bÕsƒd¡ ~úü «‘ê«ø£så |¡ <ü ëì ∫‘ê« sπ U≤+øÏ‘êì ≈£îs¡«+‘·T. *K+‘·T.
Ä. ªnq+‘·sπ ~H˚ ...... Äs¡ãyΔ êHéμ Ç‹ nqT#˚Ã<¤ +ä |üs+¡ƒ ‘·T. ‘·dàæ Hé dæ‘ú êì ÁøÏj÷· |ü<ëì
∫‘ê« ‘˚cÕyéT nsêúHé *K+‘·T.
ñ<ë— ñ|ü$wüyº êHé R ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT
Ç. n<Û'ä <ä‘êÔHê+ |ü<ëHê+ düe÷Hês¡øú |£ <ü ëì bÕsƒê‘Y ∫‘ê« *K+‘·T.
1) nH˚øe£ T+~ R ..............................
2) Çwüyº TÓ qÆ R ..............................
3) |üfiflË +˝À R ..............................
4) ø£w+ºü R ..............................
5) e+≥ R ..............................
6) ns¡T>∑T R ..............................
7) ô|<äHêqï R ..............................
á. ñ|ü]‘·qdü+düÿè‘·|<ü ëì ñ|üjT· T»´ ]ø£kÔ ÕúHêì |üPs¡jT· +‘·T
1) .............................. u≤\ø±' Áø°&Ü+>∑DÒ Áø°&+É ‹.
2) eè<ä'Δ u≤\ø±Hê+ .............................. ø£<ë∏ + ø£~‘∏ y· êHé.
3) n_Ûqe' .............................. s√{Ïø±' Ä˙j·T ‘ê‘êj·T <ä‘yÔ· êHé.
4) ‘ê‘·' $Hê .............................. ø±s¡´+ ø£s√‹.
70
 5) e÷‘ê .............................. ø£è‘ê« e÷+ U≤<äjT· ‹.
6) >∑èVü≤dü´ |ü⁄s¡‘'· .............................. ñ|ü$X¯´ u≤˝≤' ª#·‘T· s¡+>∑+μ Áø°&ìÉ .Ô
7) lø£s'¡ \Vü≤sê´' .............................. |ü⁄Á‘·'.
á. bÕsƒ+¡ |ü]‘ƒ ê« n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì *K+‘·T
1) øπ Áø°&ìÉ Ô ?
2) eè<ëΔjT· n_Ûqe' øÏ+ ø£è‘·yêHé ?
3) eè<ä'Δ >∑èùV≤ øÏ+ |ü]‘ƒ y· êHé ?
4) n+<Û'ä n|æ eè<ä'Δ ø°<èä X¯'?
5) Áoø£s'¡ øÏeTs¡+ú \Vü≤sê´' >∑èVü≤yéT Ä>∑‘y· êHé?

III d”«j·Ts¡#H· ê
n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì d”«j·Tyê¬ø´’ ' *K+‘·T.
1) bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑d´ü kÕs¡+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' *K+‘·T?
2) eè<ä'Δ bÕπsƒ ø±ì#·q ø±sê´DÏ ø£è‘·yêHé. dü' Ç‘√-|æ øÏ+ øÏ+ ø£sT¡ +Ô X¯ø√ï‹
Ç‹ uÛyÑ êHé ∫+‘·jT· ‹?
3) uÛeÑ +‘·' eè<ädΔ <ü èä X¯»HêHê+ ø£è‘˚ øÏeT|æ kÕVü‰j·T´+ ø£è‘·e+‘·' yê? ø£<ë? ø£<+ä∏ ?
4) uÛeÑ ‘·' >∑èùV≤ |æ‘êeTV”≤, |æ‘êeTVü≤' uÛeÑ ‘·' #˚‘,Y ‘Í uÛeÑ ‘·' ñ|üø±s¡+ ø£<+ä∏
≈£îs¡T‘·'?
IV |ü<Cä ≤˝≤_Ûeè~Δ' ` uÛ≤cÕÁø°&Ü'
n) n<Û'ä <ä‘êÔHê+ sπ U≤+øÏ‘|· <ü ëHêyéT nsêúHé e÷‘·èuÛ≤wüj÷· *K+‘·T.
1) ‘·+ |ü]‘·' ñ|ü$X¯´ ø£<ë∏ + e<ä‘T· ‘ê‘·! Ç‹ ÁbÕ]ú‘e· +‘·'.
2) Vü≤ùdqÔ dü Œ èX¯Hé $Hê--j·÷dü+ |ü]‘ƒ y· êHé.
3) $sêe÷Hé j·÷|üsTT‘·TyéT nkÕàø£+ >∑èVü≤yéT Ä>∑‘y· êHé.
4) n+<Û'ä n|æ @wü' Á|üC≤„#≈· îå£ '.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 71
 Ä) n<Û'ä <ä‘êÔì ∫Á‘êDÏ |üX´¯ +‘·T. ‘˚cÕ+ Hêe÷q´|æ nÁ‘· <ä‘êÔì.
‘˚cÕ+ jÓ÷»q+ ≈£îs¡«+‘·T.
@‘·‘Y bÕ≥\|ü⁄wüŒyéT.

@‘·‘Y ùde+‹ø±|ü⁄wüŒyéT.

@‘·‘Y eT+<ës¡|⁄ü wüŒyéT.

@‘·‘Y eT*¢ø±|ü⁄wüŒyéT.

@‘·‘Y ø£eT\yéT.

Ç. n<Û'ä <ä‘wÔ˚ ßü yêπø´wüß ø±ì#·q |ü<ëì sπ U≤+øÏ‘êì dü+‹ ‘˚cÕ+ $s¡T<ëΔsøú¡ |£ <ü ëì
*K+‘·T.

n) Á^wüàø±˝Ò dü÷s¡´dü´ ‘ê|ü' n~Ûø'£ uÛeÑ ‹.

Á^wüàø±˝Ò × ........................
Ä) eè<ädΔ ´ü <ä÷sπ dæ‘ú ê« ñø£yÔ êHé.
<ä÷sπ × ........................
Ç) <Ûqä + Á>∑V≤” ‘·T+ q Ç#·Ã‹¤ düà.
á) e÷πsZ @ø£+ <Ûìä ø£+ <äèwüyº êHé.
ñ) uÛÑø£Ô' H˚Á‘êDÏ ìMT\´ <˚e+ uÛ≤ej·T‹.
72
V düsH®¡ ê‘·àø£e´ø°øÔ s£ D¡ yéT
ªX¯«düHÔ êj·÷yéT @ø£bÕÁ‘ê_Ûqj·TdüŒsêΔj÷· yéTμ n+<Û'ä Çe n_Ûqj·T+ ø£s√$T Ç‹
$∫+‘·´, dü' n_Ûqj·T' ø£<+ä∏ uÛyÑ ~˚ ‹ Ç<ë˙+ Á|ü<sä Ù¡ j·T‘·T.

VI Á|üX+¯ kÕ
Á|ü‹~q+ ì]›wdºü eü Tj˚T $<ë´\j·TyéT Ä>∑#÷ +¤ ‘·+ uÛeÑ ‘·' $TÁ‘·yTé ñ~›X´¯ uÛyÑ êHé
øÏ+ ∫+‘·jT· r‹ e<ä‘T· .

VII uÛ≤cÕ+XÊ'
n. n<Û'ä <ä‘êÔì yêø±´ì |üs+¡ƒ ‘·T, ne>∑#÷ +¤ ‘·T.
es¡eÔ ÷qø±\' uÛ÷Ñ ‘·ø±\'
u≤\' <Ûë´q+ ø£s√‹. u≤\' Vü≤´' <Ûë´qyéT nø£s√‘Y.
(u≤\T&ÉT <Ûë´qeTT #˚jT· T#·THêï&ÉT.) (u≤\T&ÉT ìqï <Ûë´q+ #˚XÊ&ÉT.)
u≤\' Vü≤´' dü|yÔü ê<äH˚ <Ûë´q+ ø£s√‹ düà.
(u≤\T&ÉT ìqï @&ÉT >∑+≥\≈£î
<Ûë´q+ #˚d÷ü Ô ñ+&ÓqT.)
u≤\' Vü≤´' <Ûë´q+ ø£è‘·yêHé.
(u≤\T&ÉT ìqï <Ûë´q+ #˚XÊ&ÉT.)
lø£s'¡ Vü≤´' Á>±eTyéT n>∑#÷ ‘¤ .Y
(lø£sY ìqï Á>±e÷ìøÏ yÓfi≤fl&ÉT.)
lø£s'¡ n<ä´ Á>±eT+ >∑#÷ ‹¤ lø£s'¡ Vü≤´' kÕj·T+ Á>±eT+ >∑#÷ ‹¤ düà.
(lø£sY á s√E Á>±e÷ìøÏ (lø£sY ìqï kÕj·T+Á‘·+ Á>±e÷ìøÏ
yÓfió¯ HÔ êï&ÉT.) yÓfiS¯ Ô ñ+&ÓqT.)
lø£s'¡ Vü≤´' Á>±eT+ >∑‘y· êHé.
(lø£sY ìqï Á>±e÷ìøÏ yÓfi≤fl&ÉT.)

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 73
 Ä. ñ|ü]<ä‘êÔHêyéT ñ<ëVü≤s¡D≤HêyéT nqTkÕs¡+ n<Û'ä <ä‘êÔì ÁøÏj÷· |ü<ëì ñ|üjT· T»´ yêø±´ì *K+‘·T.
uÛ÷Ñ ‘·ø±\' es¡eÔ ÷qø±\'
ø£è‘·yêHé ø£s√‹ düà nø£s√‘Y ø£s√‹

(#˚XÊ&ÉT) (#˚d÷ü Ô ñ+&ÓqT) (#˚XÊ&ÉT) (#˚jT· T#·THêï&ÉT)

................... .................. ................. >∑#÷ ‹¤

................... ................... ................. |üsƒ¡‹

................... ................... ................. U≤<ä‹

................... ................... ................. *K‹

................... ................... ................. qeT‹

|ü]jÓ÷»Hêø±s¡´yéT
‘Ó\T>∑TuÛ≤wüj÷· ` <˚eHê>∑Ø*bÕ´ nø£så êDÏ @ø£Á‘· *œ‘ê« Á|ü<sä Ù¡ j·T+‘·T.

d”«j·TeT÷˝≤´+ø£qyéT
ÄyéT q
1. bÕsƒd¡ ´ü kÕs¡+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' e≈£î+Ô X¯ø√ï$T. ............ ...........
2. bÕsƒ+¡ düŒwü‘ºü j
· ÷· |ü]‘ƒ T· + X¯ø√ï$T. ............ ............
3. bÕsƒ´¡ dü+ã<äÁΔ |üXÊïHê+ düe÷<Ûëq+ ˝Òœ‘·T+ X¯ø√ï$T. ............ ............
4. bÕsƒ´¡ dü+ã<ëΔyTé @ø±+ ø£<ë∏ + e≈£î+Ô X¯ø√ï$T. ............ ............

<Ûsä à¡ ' ø°]'Ô <ä«j·T+ dæsú y¡ Té

74
 ‘·èrj'∑ ·T' qeeT' bÕsƒ¡'
u≤Û >
9. y˚eTT\yê&Ü øπ Á‘å y· Té
∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T, ∫+‘·jT· +‘·T, e<ä+‘·T.

∫Á‘˚ øÏ+ øÏyTé ndæ?Ô

uÛøÑ ±Ô' øÏ+ ≈£îs¡«+‹?
u≤\ø£' øÏ+ ø£s√‹?
uÛeÑ ~“¤' <äèwü+º <˚yê\j·TyéT ñ~›X´¯ e<ä+‘·T

#ÛêÁ‘˚u´ÑÛ ' dü÷#·Hê'

bÕsƒ+¡ |üs+¡ƒ ‘·T. ø£]qƒ |ü<ëHê+ yêø±´Hê+ #· n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T.
ø£]qƒ |ü<ëHêyéT nsêúHé n~Ûøè£ ‘·´ $TÁ‘Ó'’ kÕø£+ #·sêÃ+ ≈£îs¡«+‘·T.
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ d£ ´ü nHÔ̊ <ä‘+Ô· |ü<øä √X¯+ <äècÕº« ‘˚cÕyéT nsêúHé ne>∑#÷ +¤ ‘·T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 75
 bÕsƒd¡ ´ü ∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T. ‘·‘Y ñ~›X´¯ e<ä+‘·T.
nVü≤+ ôV≤’ Á<ëu≤<éq>∑sπ $y˚ø±q+<ä$<ë´\j˚T #·‘T· s¡øú ø£ ±å ´j·÷+ |üsêƒ $T. nkÕàø£+ dü+düÿ è‘·•ø£øå '£
ªªÄ>±$T s¡$yêdüsπ ej·T+ düsπ « y˚eTT\yê&Ü øπ Áå ‘·+ Á<äwßü +º >∑#êäeT'μμ Ç‹ Á|üø{£ ‘Ï y· êHé. ej·T+ düsπ « n|æ
#ÛêÁ‘ê' ø£s¡‘ê\<Ûä«ìHê ‘·dü´ e#·q+
kÕ«>∑rø£è‘·e+‘·'. s¡$yêdüs'¡ Ä>∑#÷ ‘¤ .Y
nVü≤+ ‘·T ÁbÕ‘·' |ü+#·yê<äH˚
ìÁ<ë‘·' ñ‘êújT· kÕïHê~ø£+ düe÷|æ‘y· êHé.
~«Á‘˚u´ÑÛ ' ~H˚u´ÑÛ ' ø£<ë yê y˚eTT\yê&ÜπøÁå ‘·+
Á<äweºü ´$T‹ eTqdæ rÁy˚#êä Äd”‘.Y n<ä´
kÕ Ç#êä |üPsêí uÛeÑ r‹ eTVü‰Hé Á|üy÷Ó <ä'
uÛÑe‹. ej·T+ düπs« düs¡«+ düJ®ø£è‘·´
eTVü‰‘êà>±+BÛãdtìkÕúqø£+ ÁbÕ|üeÔ +‘·'.
‘·Á‘· y˚eTT\yê&Ü q>∑s+¡ >∑qTü +Ô ãdtj÷· q+
dæ<äΔeTdæÔ. ej·T+ düπs« ‘·‘Y j·÷qyéT
n~ÛsT¡ Vü≤´ ñ|ü$wüeº qÔ'. ñ‘ê‡ùV≤q ñ#ÓÃ’ '
^‘êì ^‘·e+‘·' #·.
y˚ e TT\yê&Ü |ü ⁄ D´π ø å Á ‘· +
ø£Ø+q>∑sY »q|ü<˚ ndæ.Ô e÷s¡eZ T<Û´˚ dæ~ùΔ |≥q>∑sy¡ Té Ä>∑‘y· Té . ‘·‘'· >∑#÷ ‹¤ e÷πsZ eT+<ä+ eT+<ä+
Á|üeVü≤˙Ô e÷+&Ée´qB (e÷H˚sT¡ ) <äècÕº. »\Á|üyêVü≤dü´ <Û«ä ì' ø£sj í¡ ÷Ó ' Äq+<ä+ »qj·T‹ düà. nq+‘·s+¡
dæ]dæ˝≤¢ q>∑sy¡ Té Ä>∑‘y· Té . q>∑sπ ãdtj÷· qyéT >∑#÷ ‹¤ düà. e÷s¡ùZ dwú ßü øπ wüß∫‘Y >∑èùV≤wüß eÁdüeÔ j·Tq<Û«ä ì'
X¯è‘·'. @‘·<é q>∑s+¡ ‘·qTÔyêj·÷Hê+ Á|üd<æ $Δä T‹,
n–ïù|{Ïø±j·÷+ kÕú|sü TT‘·T+ jÓ÷>±´Hê+ XÊ{Ïø±Hê+
ìsêàDyéT nÁ ‘Óe’ uÛeÑ r‹ |æÁ‘ê ñø£+Ô e#·q+
düà è‘·yêHé. ‘·‘'· düMTù| @e y˚eTT\yê&ÜπøÁå ‘·yTé ndæ.Ô
<ä÷sê<˚e y˚eTT\yê&Ü~e´ øπ Áå ‘·•Ks¡+ <äècÕº« eTq'
Á|ü|⁄üò \y¢ Té nuÛeÑ ‘Y. y˚eTT\yê&Ü ãdtìkÕúqøπ j·÷Hê‘Y
<Ûsä à¡ >∑T+&É+
ners¡´ ej·T+ eT+~s¡+ >∑‘e· +‘·'. $ø£d‘æ |· <ü àä dü´
‘·{≤ø£d´ü ñ|ü] •\Œø£˝≤ì]à‘·+ sê»sêCÒX«¯ s¡d´ü eT+~s¡+ düT+<äsy¡ Té ndæ.Ô eT+~s¡d´ü ñ‘·sÔ ~¡ • <Ûsä à¡ ≈£î+&É'
ndæ.Ô <Ûsä à¡ ≈£î+&˚ kÕïH˚q düs«¡ bÕ|üìyês¡D+ uÛeÑ r‹ uÛøÑ ±ÔHê+ $XÊ«dü'.
76
 <Ûsä à¡ ≈£î+&˚ kÕï‘ê« eT+~s¡eT<Û´ä +
Á|ü$wüeº +‘·'. Ä\j·÷s¡Ãø£' >∑sꓤ\j˚T ~e´Á|üu≤Û y˚D
$sêõ‘·+ •e*+>∑+ <äsÙ¡ j·THé ªu≤˝≤' uÛeÑ +‘·' düsπ «
kÕ«;ÛcÕºì eTqdæ uÛ≤ej·T+‘·' <˚e+ qeTdüTÿs¡«+‘·Tμ.
Ç‹ ñø£yÔ êHé. nVü≤+ ªeTeT $<ë´_Ûeè~Δ' uÛeÑ ‘·Tμ
Ç‹ ÁbÕs¡Hú ê+ ø£è‘ê« qeTdüÿ è‘·yêHé.
‘·‘'· \ø°àå >∑DXÒ d¯ ´ü , sê»sêCÒX«¯ Øe÷‘·T',
nHê´kÕ+ <˚e‘êHê+ #· <äs¡Ùq+ ø£è‘·e+‘·'.
eT+~sê‘Y ãVæ≤' <Û«ä »dü+Ô uÛdÑ ´ü <äøDåÏ Ò uÛ≤>π @ø±+ ª∫˝≤¢+μ (<äsêZ+) <äècÕº« ej·T+ düsπ « ÄX¯Ãs¡´yéT
nqTuÛ÷Ñ ‘·e+‘·'. ‘·Á‘·‘´· ' ø£Xï q eè<ä'Δ <Ûë]àø£kÕeTs¡d´ü Á|ürø£$T<ä+ øπ Áå ‘·$T‹ ñø£yÔ êHé.
‘·Á‘· øπ #·q uÛøÑ ±Ô' eèwüu+ÑÛ ˙‘ê« >∑sꓤ\j·T+ |ü]‘·' Á|ü<øä DåÏ + ≈£îs¡«+‹ düà. @e+ ø£sD¡ qÒ
eTH√s¡<ë∏ ' dæ<´Δä +r‹ »HêHê+ $XÊ«dü'. n<Ûë´|üøπ q ÄVüA‘ê' ej·T+ eT+~sê‘Y ãVæ≤sê>∑‘´· ;ÛyT˚ X¯«s¡
` q>∑sπ X¯«s¡ ` ã~›b˛#·e· Tà eT+~sêDÏ <äèwüeº +‘·'. nkÕàø£+ dü+düÿ è‘ê<Ûë´|üø'£ düsê«Hé @ø£Á‘· ñ|üyX˚ ´¯
y˚eTT\yê&Ü øπ Áå ‘·d´ü nHê´Hé n|æ $X‚cÕHé ÁXÊ$‘·yêHé. ªª#ÛêÁ‘ê'! ø£qï&Éu≤Û cÕj·÷' Ä~ø£$' ª|ü+|üq'μ
y˚eTT\yê&Éyêd” @e. ‘·<e’Ó∏ Á|üd<æ øΔä $£ ' k˛eT<˚edü÷]X¯Ã nÁ‘·‘´· ' @e. dü+düÿ è‘·u≤Û cÕ$ø±kÕj·T @‘·‘Y
<˚ekÕúqyéT @ø£+ dü+düÿ è‘·$<ë´\j·T+ #ê\j·T‹. Ç<ä+ øπ Áå ‘·+ y˚<|ä +ü &ç‘êHêyéT ì\j·T'μμ Ç‹ dü÷∫‘·yêHé.
‘·<qä +‘·sy¡ Té ej·T+ Á|ükÕ<ä$Áø£jT· DXÊ˝≤j·÷+ ∫Á‘êqï+, yÓ÷<äø±ì #· Áø°‘ê« U≤~‘·e+‘·'.
kÕj·T+ kÕs¡|Δ +ü #·yê<äq düeTj·T' nuÛeÑ ‘Y. ãdtìkÕúqø£+ >∑‘ê« ãdtj÷· qyéT n~ÛsT¡ Vü≤´ ôV≤’ Á<ëu≤<é
q>∑s+¡ Á|ü‘ê´>∑‘e· +‘·'. @‘·d´ü øπ Áå ‘·d´ü <äsÙ¡ H˚q nVü≤+ Á|üu÷ÑÛ ‘·yTé Äq+<äyTé nqTuÛ÷Ñ ‘·yêHé. nH˚ø±Hé
$X‚cÕHé C≤„‘y· êHé #·.
sê»sêCÒX«¯ s¡d´ü eT+~s¡+

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 77
 @‘êì ≈£îs¡«+‘·T
I X¯èD«+‘·T`$∫+‘·´ e<ä+¡ ‘·T
n. u≤\ø£d´ü kÕúH˚ uÛyÑ êHé uÛeÑ ‹ #˚‘Y y˚eTT\yê&Ü øπ Áå ‘˚ øÏ+ øÏ+ ø£s√‹?
Ä. uÛyÑ êHé ø±+ j·÷Á‘ê+ ø£è‘·yêHé? ‘·Á‘· øÏ+ øÏ+ <äèwüyº êHé?
Ç. uÛyÑ êHé j·÷Á‘ê+ ø£sT¡ $Ô T#·Ã‹¤ #˚‘Y ≈£îÁ‘· >∑#÷ ‹¤ ?
Ç. uÛeÑ ‘·' Á>±y˚T/q>∑sπ ø±ì ø±ì eT+~sêDÏ dü+‹?
á. j·÷Á‘êj·÷' Á|üj÷Ó »Hêì ø±ì?

II |üs+¡ƒ ‘·T`ne>∑#÷ +¤ ‘·T`e´ø°≈Ô î£ s¡«+‘·T

n. bÕsƒ+¡ |üs+¡ƒ ‘·T. ~«rj·÷$uÛøÑ |ÔÏ <ü ëì ∫‘ê« sπ U≤+øÏ‘êì ≈£îs¡«+‘·T. ‘˚cÕeTsêúHé
|ü<øä √X¯+ <äècÕº« *K+‘·T.
ñ<ëVü≤s¡DyéT: e#·q+, øπ Áå ‘·+, ........
Ä. nqT#˚Ã<¤ +ä |ü]‘ƒ ê« |ü+#·Á|üXÊïHê+ ìsêàD+ ≈£îs¡«+‘·T.
y˚eTT\yê&Ü|ü⁄D´πøÁå ‘·+ ø£Ø+q>∑sY »q|ü<˚ ndæ.Ô e÷s¡eZ T<Û´˚ dæ~ùΔ |≥q>∑sy¡ Té
Ä>∑‘y· Té . ‘·‘'· >∑#÷ ‹¤ e÷πsZ eT+<ä+ eT+<ä+ Á|üeVü≤˙Ô e÷+&Ée´qB (e÷H˚sT¡ )
<äècÕº. »\Á|üyêVü≤dü´ <Û«ä ì' ø£sjí¡ ÷Ó ' Äq+<ä+ »qj·T‹. nq+‘·s+¡ dæ]dæ˝≤¢q>∑sy¡ Té
Ä>∑‘y· Té . q>∑sπ ãdtj÷· qyéT >∑#÷ ‹¤ düà. e÷s¡ùZ dwú ßü øπ wüß∫‘Y >∑èùV≤wüß eÁdüeÔ j·Tq<Û«ä ì'
ÁX¯ó‘·'.
ñ<ë: y˚eTT\yê&Ü |ü⁄D´πøÁå ‘·+ ≈£îÁ‘· ndæ?Ô
1) ........................................................................................
2) ........................................................................................
3) ........................................................................................
4) ........................................................................................
5) ........................................................................................
78
 Ç. bÕsƒê´+XÊ<Ûësπ D yêø±´ì Áø£eTX¯' kÕú|j
ü T· qTÔ.
1) øπ #·q uÛøÑ ±Ô' eèwüu+ÑÛ ˙‘ê« >∑sꓤ\j·T+ |ü]‘·' Á|ü<øä DåÏ + ≈£îs¡«+‹.
2) ªy˚<|ä +ü &ç‘êHê+ ì\j·T'μ Ç<ä+ øπ Áå ‘·$T‹ dü÷∫‘·yêHé.
3) <Ûsä à¡ ≈£î+&˚ kÕïH˚q düs«¡ bÕ|üìyês¡D+ uÛeÑ r‹ uÛøÑ ±ÔHê+ $XÊ«dü'.
4) ej·T+ düsπ « y˚eTT\yê&ÜπøÁå ‘·+ Á<äwßü +º >∑#êäeT' Ç‹ Á|üø{£ ‘Ï y· êHé.
5) <˚ekÕúqyéT @ø£+· dü+düÿ è‘·$<ë´\j·T+ #ê\j·T‹.
6) <ä÷sê<˚e y˚eTT\yê&Ü~e´πøÁå ‘·•Ks¡+ <äècÕº« eTq' Á|ü|⁄üò \¢yTé nuÛeÑ ‘Y.
á. bÕsƒ+¡ |ü]‘ƒ ê« n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì *K+‘·T.
1) y˚eTT\yê&ÜπøÁå ‘˚ <Ûsä à¡ kÕeTs¡d´ü Á|ürø±s¡+ú øÏeTdæ?Ô
2) bÕsƒê´+X¯∫Á‘êDÏ <äècÕº« y˚eTT\yê&ÜπøÁå ‘˚ øÏ+ øÏyTé ndæÔ Ç‹ e<ä+‘·T?
3) dæ]dæ˝≤¢q>∑sd¡ ´ü yÓ•’ wü´º + *K+‘·T?
4) •e*+>∑+ ø£<yä∏ Té ndæ?Ô
5) y˚eTT\yê&ÜπøÁå ‘˚ dæ‘ú êHé <˚yê\j·÷Hé dü÷#·jT· qTÔ?
6) eTH√s¡<ë∏ Hê+ kÕ|ò˝ü ≤´j·T uÛøÑ ±Ô' ‘·dàæ Hé øπ Áå ‘˚ øÏ+ ≈£îs¡«+‹?
III d”«j·Ts¡#H· ê
n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì d”«j·Tyê¬ø´’ ' *K+‘·T.
1) bÕsƒd¡ ´ü kÕs¡+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' *K+‘·T.
2) uÛeÑ +‘·' ≈£îÁ‘ê|æ j·÷Á‘ês¡÷ù|D >∑#÷ +¤ ‹ #˚‘Y ‘ê+ j·÷Á‘êeTT~›X´¯ *K+‘·T.
3) øπ Áå ‘·d+ü <äsÙ¡ H˚q ø°<èä XÊHé $wüj÷· Hé C≤„‘T· + X¯≈î£ ïe+‹?
IV |ü<Cä ≤˝≤_Ûeè~Δ' ` uÛ≤cÕÁø°&Ü'
n) y˚eTT\yê&ÜπøÁå ‘˚ dæ‘ú êì eT+~sêDÏ nÁ‘· *K+‘·T.
ñ<ë: y˚eTT\yê&ÜπøÁå ‘˚ sê»sêCÒX«¯ sê\j·T' $\dü‹.
1) .....................................................
2) .....................................................
3) .....................................................
4) .....................................................
5) .....................................................
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 79
 Ä) øπ cÕ+#·q øπ Áå ‘êD≤+ Hêe÷ì |ü<ãä +<Û˚ düì.Ô ‘êì nì«wü´ *K+‘·T
‹ e sê eT n
l ø± fi¯ Vü≤ dæÔ
$ l XË’ \ eTT
» ‹ |ü s¡T ‹
j·T <Ûä s¡à |ü⁄ ]
yê ~ q+ Vü‰ eT
&Ü yê \ eTT y˚

ñ<ë: y˚eTT\yê&Ü 4) .................................

1) ................................. 5) .................................
2) ................................. 6) .................................
3) ................................. 7) .................................

Ä. ø√wüøπ˜ dæ‘ú êì |ü<ëì Ä<ÛëØø£è‘·´ yêø±´ì s¡#j

· T· +‘·T.

nVü≤+
Vü≤]' k˛eTyêdüπs #·\q∫Á‘·+
e÷<ÛMä X¯óÁø£yêdüsπ ñ<ë´qeq+ >∑‘y· êHé
Hêsêj·TD' ãT<Ûyä êdüsπ Ä|üD+ >∑‘·er
•e' s¡$yêdüπs Á>±eT+
\ø°àå '

80
 ñ<ë: Vü≤]' s¡$yêdüsπ Á>±eT+ >∑‘y· êHé.
1) ....................................................
2) ....................................................
3) ....................................................
4) ....................................................
5) ....................................................
V düsH®¡ ê‘·àø£e´ø°øÔ s£ D¡ yéT
s¡$' ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑s+¡ >∑‘y· êHé. ‘·<qä +‘·s~¡ H˚ $<ë´\j·T+ >∑‘y· êHé. ‘·<ë s¡$
sêeTjÓ÷' eT<Û´˚ Á|üeè‘·+Ô dü+uÛ≤wüD+ *K+‘·T.
sêeT' : Vü≤´' uÛyÑ êHé bÕsƒêXÊ˝≤+ q Ä>∑‘y· êHé, øÏeTs¡yú Té ?
s¡$' : nVü≤+ Á>±y˚T q ÄdüyTé .
sêeT' : .......................................................................
s¡$' : .......................................................................
sêeT' : .......................................................................
s¡$' : .......................................................................
sêeT' : .......................................................................
s¡$' : .......................................................................
sêeT' : .......................................................................
s¡$' : .......................................................................

VI Á|üX+¯ kÕ
uÛyÑ êHé e÷‘ê|æ‘è· uÛ≤´+ düV≤ü j·÷Á‘ês¡÷ù|D ≈£îÁ‘· >∑‘y· êHé? ‘·Á‘· dæ‘ú êHé $X‚cÕHé
e<ä‘T· .

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 81
 VII uÛ≤cÕ+XÊ'
n. n<Û'ä <ä‘yÔ· Té nqT#˚Ã<¤ +ä |üs+¡ƒ ‘·T. sπ U≤+øÏ‘|· <ü ëì ne>∑#÷ +¤ ‘·T.
eTeT HêeT sêCÒX'¯ . nVü≤+ #·‘T· s¡øú ø£ ±å ´j·÷+ |üsêƒ $T.
n<ä´ bÕsƒX¡ Ê˝≤+ q >∑#êä$T. øÏeTs¡$ú T‹ #˚‘Y n<ä´ s¡$yêdüs'¡
n‘·' >∑èùV≤ @e dæ‘ú ê« |üsêƒ $T. >∑èVü≤ø±s¡´+ #· ø£s√$T.
X¯«' k˛eTyêdüs'¡ K\T! eTeT |æ‘ê •yê\j·T+ H˚w´ü ‹. X¯«'
•yê\j·T<äsÙ¡ Hêq+‘·s+¡ bÕsƒX¡ Ê˝≤+ >∑$TcÕ´$T.
Ä. yêdüsêD≤+ Hêe÷ì ñ|üjT· T»´ ]ø£kÔ ÕúHêì |üPs¡jT· +‘·T
1) n<ä´ ãT<Ûyä êdüs'¡ #˚‘Y
X¯«' ................................ uÛ$Ñ wü´‹.
2) X¯«' s¡$yêdüs'¡ uÛ$Ñ wü´‹ #˚‘.Y
n<ä´ ................................ uÛeÑ ‹.
3) n<ä´ X¯óÁø£yêdüs'¡ ndæ.Ô
X¯«' ................................ uÛ$Ñ wü´‹.
4) X¯«' eT+>∑\yêdüs'¡ uÛ$Ñ wü´‹ #˚‘.Y
n<ä´ ................................ uÛeÑ ‹.
Ç. n<ä´, X¯«' ñ|üjT· T»´ ]ø£kÔ ÕúHêì |üPs¡jT· +‘·T.
1) $<ë´\j˚T dü+düÿ è‘·|Øü øå±+ .......................... *U≤$T. Ä+>∑|¢ Øü øå±+
............................. ˝ÒœcÕ´$T.
2) eTeT e÷‘ê |æ‘·èuÛ≤´+ düVü≤ ........................ Á>±eT+ >∑#êä$T.
|ü⁄q' ............................. bÕsƒX¡ Ê˝≤yéT Ä>∑$TcÕ´$T.
3) eTeT $TÁ‘· + ........................ bÕsƒ ¡ X Ê˝≤+ q Ä>∑ $ Twü ´ ‹
øÏeTs¡$ú T‹ #˚‘Y ........................dü' •s√y˚<Hä êyéT nqTuÛeÑ ‹.
á. uÛyÑ êHé n<ä´ øÏ+ øÏ+ ø£s√r‹ |ü+#·yêø±´ì *K‘·T.
1) ......................................................................................
2) ......................................................................................
82
 3) ......................................................................................
4) ......................................................................................
5) ......................................................................................
ñ. X¯«' øÏ+ øÏ+ ø£]wü´r‹ |ü+#·yêø±´ì *K‘·T.
1) ......................................................................................
2) ......................................................................................
3) ......................................................................................
4) ......................................................................................
5) ......................................................................................
|ü]jÓ÷»Hêø±s¡´yéT
n) Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ ‚ dæ‘ú êHê+ |ü⁄D´πøÁå ‘êD≤+, ‘˚cÕ+ »q|ü<ëHê+ #· |ü{øºÏ ±+ ìsêàj·T
ø£ø±å ´j·÷+ Á|ü<sä Ù¡ j·T+‘·T.
øπ Áå ‘·yTé »q|ü<'ä (õ˝≤¢)
1 y˚eTT\yê&Ü ............................................
2 ............................ ............................................
3 ............................ ............................................

d”«j·TeT÷˝≤´+ø£qyéT
ÄyéT q
1. bÕsƒd¡ ´ü kÕsê+X¯+ e≈£î+Ô X¯ø√ï$T. ............ ............
2. bÕsƒ+¡ ìs√›w+ü |ü]‘ƒ T· + X¯ø√ï$T. ........... ............
3. bÕsƒd¡ ´ü kÕs¡+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' ˝Òœ‘·T+ X¯ø√ï$T. ............ ............
4. nq´|ü⁄D´πøÁå ‘·yTé n~Ûøè£ ‘·´ ˝Òœ‘·T+ X¯ø√ï$T. ............ ............

$<ë´‘·TsêD≤+ q düTK+ q ìÁ<ë

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 83
 ‘·èrj'∑ ·T' |üs+¡ƒ ‘·T`q+<ä+‘·T
u≤Û >
‘·è|üÔ' #êDø£´'

#·+Á<ä>T∑ |ü'Ô eT>∑<<äÛ X˚ d¯ ´ü sêC≤. ‘·d´ü eT+Ár #êDø£´'. dü' ‘·b˛<Ûqä ', s껑·+Á‘·»'„ #·. j·T<ä´|æ dü'
eT+Ár, ‘·<ë∏ |æ dü' ñ≥CÒ edü‹ düà. dü' yÓs’ ê>∑´dü+|üqï'. @ø£<ë sêC≤ #êDø±´j·T ãVüQø£+ã˝≤ì düeT]Œ‘·yêHé.
@‘êì ø£+ã˝≤ì <ä]Á<˚u´ÑÛ ' <ä<ë‘·T Ç‹ dü÷∫‘·yêHé #·.
#êDø£´dü´ ñ≥»' q>∑sê‘Y ãVæ≤' Äd”‘.Y øπ #·q #√sê' ø£+ã˝≤ì n|üV≤ü s¡T+Ô ∫+‹‘·e+‘·'. @ø£<ë
sêÁ‘Í ‘˚ #êDø£´dü´ ñ≥»+ Á|ü$wüeº +‘·'. eT<Û´ä sêÁ‘·deü Tj·T' o‘·ø±\' #·. nre XË‘’ ´· yéT Äd”‘.Y #êDø£´'
eT+#˚ düT|üyÔ êHé Äd”‘.Y bÕπsÙ« ø£+ã˝≤Hê+ sê•' @e Äd”‘.Y øÏ+‘·T #êDø£´' ø£+ã\+ $Hê ìÁ<ë+ ø£s√‹
düà. @‘·‘Y <äècÕº« #√sê' $dæà‘ê'. #Ís¡´yéT n|æ ‘˚ $düà è‘·e+‘·'. ‘˚ #êDø£´+ Á|üuÀ<Û´ä ` ªªÁu≤Vü≤àD! bÕπsÙ«
ø£+ã˝≤Hê+ sê•' ndæ.Ô ‘·<ë∏ |æ ‘·«+ øÏeTs¡+ú ø£+ã˝…'’ Ä‘êàqyéT nHê#êä<´ä X¯jT· q+ ø£s√wæμμ ? Ç‹
|üèwüeº +‘·'. ‘·<ë #êDø£´' ñø£yÔ êHé ` ªªø£+ã˝≤ì qèù|D <ä‘êÔì. ‘˚ <ä]Á<˚u´ÑÛ ' <ë‘·yê´'. X¯«' Á|üu≤Û ‘˚
$‘·sD¡ + ø£]cÕ´$T. ‘˚cÕyéT ñ|üj÷Ó >∑+ ø£sT¡ +Ô eTeT n~Ûø±s¡' Hêdæ.Ô øÏ+ #· nVü≤+ $s¡ø'Ô£ . dü<ë ‘·è|ü'Ô μμ
Ç‹. Ç<ä+ ÁX¯ó‘ê« #√sê' \õ®‘ê'. ªª|üsÁ¡ <äe´dü´ ñ|üj÷Ó >∑' n<Ûsä à¡ ' uÛeÑ ‹μμ Ç‹ #êDø£´dü´ n_ÛÁbÕj·T'.
ej·T+ ‘·T JeH˚ Á|ü‹~q+ |üsÁ¡ <äe´yéT @e n|üV≤ü sêeT'. n<Ûsä à¡ + ≈£îs¡à'. ‘˚q bÕbÕHê+ dü+Á>∑V≤ü ' #·
uÛeÑ ‹μμ Ç‹ ∫+‘·sTT‘ê« ‘˚ #êDø£´+ ø£eå ÷+ ÁbÕ]ú‘e· +‘·'. ‘·‘'· ‘˚ dü»H® ê' #· nuÛeÑ Hé.
84
 #·‘·Ts'∑ ¡ú' <äX¯eT' bÕsƒ¡'
u≤Û >
10. e÷‘·T\>∑èVü≤yéT
∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T, ∫+‘·jT· +‘·T, e<ä+‘·T.

∫Á‘˚ øÏ+ øÏyTé ndæ?Ô

yêqsê' øÏ+ ≈£îs¡«+‹?
e÷qy˚wßü @‘ê<äèXÊ' düìÔ yê?
#ÛêÁ‘˚u´ÑÛ ' dü÷#·Hê'
bÕsƒ+¡ |üs+¡ƒ ‘·T. ø£]qƒ |ü<ëHê+ yêø±´Hê+ #· n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T.
ø£]qƒ |ü<ëHêyéT nsêúHé n~Ûøè£ ‘·´ $TÁ‘Ó'’ kÕø£+ #·sêÃ+ ≈£îs¡«+‘·T.
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ d£ ´ü nHÔ̊ <ä‘+Ô· |ü<øä √X¯+ <äècÕº« ‘˚cÕyéT nsêúHé ne>∑#÷ +¤ ‘·T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 85
 bÕsƒd¡ ´ü ∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T. ‘·‘Y ñ~›X´¯ e<ä+‘·T.
eTeT |æ‘s· ö Á>±y˚T edü‘'· . nVü≤+ q>∑sπ |æ‘êeTVü≤dü´ düìï<ÛÍ dæ‘ú ê« $<ë´uÛ≤´dü+
≈£îs¡«Hé ÄdüyTé . Á^cÕàeø±X‚wßü Á>±eT+ >∑‘ê« Á>±eTJeqdü´ Äq+<äyTé nqTuÛyÑ ê$T düà.
eTeT e÷‘·T\dü´ Á>±eT' ñe÷|ü⁄s¡yTé . eT<ÛTä dü÷<äqj·T´' eTeT e÷‘·T\'. dü'
ø£èwüø'£ . dü' dü«dü´ düT$XÊ\uÛ÷Ñ eTÚ ÁMVæ≤<Ûëq´+, ø±sêŒdü+, uÛ÷Ñ #·Dø£+ ãVüQ$<ÛXä Êø±Hé #·
e|ü‹ düà. ‘·d´ü @ø± ÄÁeTyê{Ïø±, Hê]πø\yê{Ïø± #· Äd”‘.Y ‘·Bj·Tdü´ $XÊ\>∑èVü≤dü´
ÁbÕ+>∑DÒ @ø£' eTVü‰Hé ‹+Á‹D°eèø£'å Äd”‘.Y >∑èùV≤ ãVü≤e' <Ûq˚ e', @&Éø±',
y˚TcÕ', eTVæ≤wü´' ã<ëΔ' ÄdüH.é eTeT e÷‘·T\' dü÷\ú ' Hêd”‘,Y ø£èX¯' @e.
|üs+¡ ‘·T ã\yêHé Äd”‘.Y @πøHÓe’ Vü≤ùdqÔ ãVüQuÛ≤s¡jT· T‘êq|æ ÁMVæ≤dü÷´‘êHé
ñ‘êú|j ü T· ‹ düà. oÁ|òTü + eèøå±Hé Äs√Vü≤‹ düà. dü+y˚–ø£j÷· yê ãdt j·÷HÓ'’
yê Á|üj÷· D+ q ø£s√‹ düà. dü«j·÷‘êj·÷‘ês¡+ú dü' @ø£yTé nX¯«+ b˛wæ‘y· êHé
Äd”‘Y.
@ø£dàæ Hé Á^cÕàeø±X‚ nVü≤+ eTeT e÷‘·T\>∑èVü≤+ >∑‘y· êHé. düsπ « eTeT
u≤+<Ûyä ê' ‘˚cÕ+ |ü⁄Á‘êX¯Ã Á^cÕàeø±X‚wßü ‘·Á‘· dü$Tà\ìÔ düà. eTeT nq´dü´
e÷‘·T\dü´ <ëyÓ÷<äsj ¡ T· ´dü´ |ü⁄Á‘'· øöX¯\'. dü' ãT~Δe÷Hé, #·‘T· s¡' @e, |üs+¡ ‘·T...
Á|ü‹~q+ ej·T+ ÁbÕ‘·s¡T‘êúj·T e÷‘·T\dü´ πøåÁ‘˚ $<ä´e÷H˚
eTVü‰≈£Lù| ‘·sD¡ ≤uÛ≤´dü+ ≈£îs¡à' düà. øπ Áå ‘˚wßü @e eÁkÕÔDÏ XÀwüsTT‘ê«
|ü⁄q' <Ûsä êeT' düà. nC≤<äT>π qΔ e÷‘·T˝Òq ì]à‘·+ #êj·T+ |”‘ê«
øπ Áå ‘˚wßü $<ä´e÷Hêì s¡øeÔ£ è+‘êø±ì, ñsê«s¡Tø±DÏ #· U≤<ëeT' düà.
ÄÁeTyê{Ïø±+ >∑‘ê« ‘·Á‘·‘´· yê{Ïø±dü+s¡øøå£ d£ ´ü kÕVü‰j˚T´q ÄÁeT|ò˝ü ≤ì
ne∫‘·´ U≤<ëeT' düà. kÕj·T+ e÷‘·T\' nX¯«#ê\q+ •ø£j å T· ‹ düà.
øöX¯\' Á|ü‹~q+ $\+uÒq @e ñ‹Ôw‹˜ü düà. n‘·' nkÕà_Û'
düV≤ü kÕïHês¡+ú Hê>∑#÷ ‹¤ düà. ej·T+ düsê«DÏ ÁbÕ‘·' ø±sê´DÏ
düe÷|ü´ j·÷e‘Y ÄÁeTyê{Ïø±+ >∑#êäeT' düà.
‘êe‘ê ø±˝Òq øöX¯\' Á|ü‘´· ø£'å uÛeÑ ‹ düà. dü'
>∑èùV≤ ìÁ<ëeT>±ïj·÷' e÷‘êeTVü‰´' πøX‚wüß
XÊø±Hé ã<Ûëï‹ düà. sêÁ‹düeTj˚Twüß <Û˚q÷',
eTVæ ≤ w” X ¯ à ã+<Û ä $ eTTø±Ô ' ø£ s √‹ dü à .
86
 >∑s¡Ô|üPπsíwüß e÷πsZwüß düâ\‘Y Á>±eT+ Á|ü‹ Ä>∑‘·dü´
ãdtj÷· qdü´ |üèwü‘˜ '· <Ûëe‹ düà.
sêÁ‘Í düsπ «cÕ+ X¯jT· Hêq+‘·s+¡ dü+|üPs¡+í
<äT>∑+Δ |æã‹ düà. >∑su›¡ ≤Û Hê+, X¯óqø±Hê+ #·
|ü⁄#Ã˚ w¤ ßü n–ï|ü{Vü‰Hé ã<ëΔ« C≤«\j·T‹
düà. øöX¯\' ãVüQ<Ûë e÷‘·T\dü´
nX¯«yéT Äs¡TVü≤´ Á>±e÷+‘·s+¡ >∑‘ê« e÷s¡ÁZ uÛwÑ 'ºü uÛeÑ ‹ düà. @‘ê<äèXË'’
<ä T wü º e ´eVü ‰ ¬ s ’ ' dü ' e÷‘· T \+
>∑èVü≤|ü]yês¡»HêHé #· ãVüQ<Ûë
|”&j É T· ‹ düà. ªªnHê´Hé
e÷ |”&j É T· μμ
Ç‹ e÷‘·T˝Òq
ãqTΔ»HÓ'’ #· ãVüQ<Ûë
ñ<√“~Û‘'· n|æ dü' dü«uÛ≤e+ q ‘·´ø£yÔ êHé.
@ø£dàæ Hé ~H˚ ej·T+ kÕïHê~ø£+ düe÷|ü´ ÄÁeTyê{Ïø±‘·'
>∑èVü≤+ Á|ü‘ê´>∑#÷ +¤ ‘·' düà. ‘·<ë |üèwü‘˜ '· @wü' øöX¯\' ª∫Á‘·ø'£ ∫Á‘·ø'£ μ Ç‹ ñ#ÓÃ’ '
e<äHé Ä>∑#·Ã¤Hé #· <äèwüº'. ‘·‘Y ÁX¯ó‘ê« ej·TyéT düπs« ;Û‘ê´ <Ûëeqe÷s¡ãΔe+‘·'.
>∑èVü≤>∑eTHêq+‘·s+¡ Vü≤düq+Ô øöX¯\+ <äècÕº´ düsπ « ÁuÛ≤HêÔ' nuÛyÑ êeT. @‘ê<äèXÊì ø±sê´DÏ ‘·d´ü ì‘·´ø£è‘ê´ì
@e. ªª<äTwüdº «ü uÛ≤e' @wü' ø£<ë ñ‘·eÔ T' uÛ$Ñ wü´r‹μμ ∫+‘·jT· +‘·' ej·T+ düs«¡ <ë yê´≈£î\∫‘êÔ' nuÛyÑ êeT.
‘ê<äèX¯y˚Tø£+ ~qe÷>∑‘·yéT j·TdæàHé ‘·dü´ e´eVü‰s¡'
dü+|üPs¡‘í j · ÷· @e |ü]e]Ô‘'· nuÛeÑ ‘Y. j·T<ë
dü' |üø˙åÏ &É+ ñ‘êŒ≥sTT‘·T+ e÷‘·T\>∑èVü≤dü+ú
ñqï‘·+ ‹+Á‹D°eèø£yå Té Äs¡÷&ÛyÉ êHé. ‘·<e’Ó
‘·d´ü bÕ<äd\âü qeTuÛeÑ ‘Y. ‘·kÕà‘Y ñqï‘·eèø屑Y
Vü≤sƒê‘Y n<Û'ä |ü‹‘·d´ü ‘·d´ü <ä+‘·<«ä j·T+ uÛ>Ñ ï∑ yéT
nuÛeÑ ‘Y. ‘·kÕà‘Y ~Hê<ës¡u´ÑÛ dü' <äTwüøº ±sê´DÏ ‘·´ø£yÔ êH˚e.
Ç<ë˙eT|æ j·T<ë dü' uÛ>Ñ ï∑ <ä+‘êHé <äsŒ¡ DÒ |üX´¯ ‹ ‘·<ë
dü' ‘ê+ |òTü ≥Hê+ düàs¡Hé dü|~ü Vü≤düHé e<ä‹ j·T‘Y ª@cÕ |òTü ≥Hê
eTeT Jeqdü´ |ü]es¡qÔ _+<äT'μ Ç‹.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 87
 @‘êì ≈£îs¡«+‘·T
I X¯èD«+‘·T`$∫+‘·´ e<ä+¡ ‘·T
n. øöX¯\' ø°<èä X¯'?
Ä. ñe÷|ü⁄sπ ø£d´ü ø£èwæøπ ‘å y· Té ndæ?Ô ‘·‘Y ø°<èä X¯yTé ndæ?Ô
Ç. uÛyÑ êHé ø£<ë|æ ø£èwæøπ Áå ‘·+ <äèwüyº êHé yê? ‘·‘Y ø£<+ä∏ uÛeÑ ‹?
á. uÛyÑ êHé ø£<ë|æ ≈£îÁ‘ê|æ øöX¯\dü<èä XÊHé u≤˝≤Hé <äèwüyº êHé yê? ‘˚ øÏ+ øÏ+ ≈£îs¡«+‹?
ñ. Á^cÕàeø±X‚wßü uÛeÑ qÔ' øÏ+ øÏ+ ≈£îs¡«+‹?
II |üs+¡ƒ ‘·T`ne>∑#÷ +¤ ‘·T`e´ø°≈Ô î£ s¡«+‘·T
n. bÕπsƒ $X‚wDü |ü<ëì nì«wü´ sπ U≤+øÏ‘êì ≈£îs¡«+‘·T.
ñ<ë: $XÊ\uÛ÷Ñ eTÚ
Ä. n<Û'ä <ä‘êÔHê+ yêø±´Hê+ düe÷Hês¡øú y£ êø±´ì bÕπsƒ nì«wü´ sπ U≤+øÏ‘êì ≈£îs¡«+‘·T,
*K+‘·T.
1) Hê ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T }]˝À ìedækÕÔsT¡ .
2) ˇø£ >∑TÁsêìï b˛wædTü HÔ êï&ÉT.
3) qe⁄«‘·Tqï n‘·DíÏ #·÷dü÷Ô y˚TeTT ÁuÛ≤+‹ #Ó+<ëeTT.
4) y˚TeT+‘ê uÛj Ñ T· +‘√ |ü]>¬ ‘·&Ô +É yÓTT<ä\Tô|{≤º+.
Ç. bÕsƒk¡ ÕúHê+ »q÷ÔHê+ Hêe÷ì, nH˚´cÕeT|æ »q÷ÔHê+ Hêe÷ì @ø£Á‘· *K+‘·T.
á. bÕsƒ+¡ |ü]‘ƒ ê« n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì *K+‘·T.
1) eT<ÛTä dü÷<äqj·T´' ø°<èä X¯'?
2) øöX¯\' øÏ+ ø£s√‹ düà ?
3) ‹+Á‹D°eèø£då ´ü Äs√Vü≤DdüeTj˚T øöX¯˝dü´ øÏyTé nuÛeÑ ‘Y ?
4) <äsŒ¡ D+ <äècÕº« øöX¯\' øÏ+ e<ä‹ düà ?
5) u≤\ø±' øπ Áå ‘˚ øÏ+ U≤~‘·e+‘·'?
III d”«j·Ts¡#H· ê
n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì d”«j·Tyê¬ø´’ ' *K+‘·T.
1) uÛyÑ êHé øöX¯\dü<èä X¯+ u≤\ø£+ ø£<ë|æ <äèwüyº êHé yê? dü' øÏ+ ø£s√‹?
2) uÛyÑ êHé øöX¯\' uÛeÑ ‹ #˚‘Y øÏ+ øÏ+ q ø£s√‹?
3) uÛeÑ ‘·' Jeqdü´ ø±eT|æ düàs¡Dj ° ÷· yéT Äq+<äøs£ |¡ Tüò ≥Hê+ *K‘·T.
88
IV |ü<Cä ≤˝≤_Ûeè~Δ' ` uÛ≤cÕÁø°&Ü'
n. ñ<ëVü≤s¡D+ <äècÕº« yêø±´ì s¡#j
· T· qTÔ.
1) (ø±s¡y\˚ '¢ ) ø±s¡y\˚ d¢ ´ü s¡T∫' ‹ø£'Ô (#˚<Tä )

2) (eTØ#·yTé ) .................s¡T∫' ø£≥T' (ø±s¡+)

3) (\eDyéT) .................s¡T∫' \eD' (ñ|ü⁄Œ)

4) (ÄeT\ø£yTé ) .................s¡T∫' ø£cÕj·T' (ø£cÕj·T+)

5) (X¯sÿ¡ sê) .................s¡T∫' eT<ÛTä s¡' (r|æ)

6) (‹+Á‹D°) ................. s¡T∫' ÄeT¢'(|ü⁄\T|ü⁄)

Ä. ñ<ëVü≤s¡D≤qTkÕs¡+ yêø±´ì *K+‘·T.
ñ<ë: (\&ÉTø¶ y£ Té ) \&ÉTø¶ d£ ´ü s¡T∫' eT<ÛTä s¡'.
1) (»+;s¡yTé ) ..............................
2) (ì+ã|üsyí¡ Té ) ..............................
3) (düeTTÁ<ä»\yéT) ..............................
4) (eTØ#·#÷· s¡yí Té ) .............................
Ç. øπ cÕ+#·q XÊø±Hê+ |ò˝ü ≤Hê+ Hêe÷ì *K+‘·T.
1) |ò˝ü ≤Hê+ Hêe÷ì ......... ......... ......... ......... .........
2) |ü⁄cÕŒD≤+ Hêe÷ì ......... ......... ......... ......... .........
V düsH®¡ ê‘·àø£e´ø°øÔ s£ D¡ yéT
Á>±eTJeH˚ Äqq›' uÛÑe‹ yê? q>∑s¡JeH˚ Äqq›' uÛÑe‹ yê? Ç‹ $#ês¡´
\|òTü Tìã+<Û+ä *K+‘·T.

VI Á|üX+¯ kÕ
uÛeÑ ‘·' ø£ø±å ´j·÷+ dæ‘ú y· Té @ø£yTé ñ‘·eÔ Tu≤\ø£yTé n~Ûøè£ ‘·´ e<ä+‘·T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 89
 VII uÛ≤cÕ+XÊ'
nqT#˚Ã<¤ +ä |üs+¡ƒ ‘·T ` sπ U≤+øÏ‘Á· øÏj÷· |ü<ëì C≤q+‘·T.
@ø£' »˝≤X¯jT· ' ndæ,Ô ‘·Á‘· ãVü≤e' MTHê' dü+‹. ‘˚ düTUÒq JeìÔ. @ø£<ë BÛesê'
‘·Á‘· Ä>∑#÷ +¤ ‹. ‘˚ e<ä+‹ ªªnÁ‘· nH˚øπ MTHê' dü+‹. ej·T+ X¯«' Ä>∑‘´· ‘êHé H˚cÕ´eT'.μμ
nq+‘·s+¡ ‘˚ >∑#÷ +¤ ‹.
@ø£' MTq' e<ä‹ nVü≤+ ;Û‘'· ndæà. nH˚´ MTHê' e<ä+‹, uÛj Ñ T· + e÷düT.Ô ej·TyéT
nq´+ »˝≤X¯jT· + >∑#êäeT' Ç‹. nq+‘·s~¡ H˚ BÛesê' Ä>∑‘e· +‘·'. ‘˚cÕ+ Vü≤ùdwÔ ßü
C≤\' ndæ.Ô ‘˚ #·‘ê«s¡' dü+‹.
ndæàHé |ü]#˚ä<˚ πsU≤+øÏ‘·|ü<ëì |üsƒ¡+‘·T. ‘êH˚´e ndæ,Ô dü+‹, dü+‹, ndæ,Ô ndæ,Ô dü+‹
Ç‹. @‘êì Áøj
Ï ÷· |ü<ëì es¡eÔ ÷qø±\dü´ @ø£e#·q`ãVüQe#·q ÁøjÏ ÷· |ü<ëì.
@ø£e#·q+ ` ndæÔ ãVüQe#·q+ ` dü+‹
ñ<ëVü≤s¡D≤qTkÕs¡+ yêø±´ì |üPs¡jT· +‘·T.
ñ<ë: $<ë´\j·T' ndæÔ e÷qyê' dü+‹.
1) @ø£' ≈£Ls¡à' ..................... 7) \‘ê' .....................
2) ãVü≤e' MTHê' ..................... 8) ˝ÒK˙ .....................
3) BÛes¡' ..................... 9) düT<ÛëK+&Ü'....................
4) |òü˝≤ì ..................... 10) s√{Ïø±' .....................
5) C˝+ ..................... 11) s√{Ïø± .....................
6) »q' ..................... 12) sêC≤ .....................
|ü]jÓ÷»Hêø±s¡´yéT
>∑è£ ùV≤ e÷‘·T' kÕVü‰j˚T´q n<Û'ä <ä‘êÔì edü÷ìÔ dü+>∑èVü≤´ \|òTü Tø√X‚wßü dü+kÕú|´ü ,
k˛Œ¤s¡ø£|üÁ‘˚ ˝Ò|üsTT‘ê«, ‘˚cÕ+ dü+düÿè‘·Hêe÷ì *œ‘ê« Äqj·TqTÔ. ø£øå±´j·÷+
Á|ü<sä Ù¡ j·T+‘·T.
@˝≤' R j·÷\≈£î\T Js¡ø'£ R J\ø£Ás¡
<Ûëq´ø±' R <Ûìä j·÷\T \eD+ R ñ|ü⁄Œ
X¯sÿ¡ sê R #·øÿ£ s¡ eT<ÛTä sê R k˛+|ü⁄
Vü≤]Á<ë R |üdTü |ü⁄ Væ≤+>∑T R Ç+>∑Te
d”«j·TeT÷˝≤´+ø£qyéT ÄyéT q
1. bÕsƒd¡ ´ü kÕsê+X¯+ e≈£î+Ô X¯ø√ï$T. ............ ............
2. bÕsƒ+¡ ìs√›w+ü |ü]‘ƒ T· + X¯ø√ï$T. ........... ............
3. bÕsƒd¡ ´ü kÕs¡+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' ˝Òœ‘·T+ X¯ø√ï$T. ........................
4. ñ‘·eÔ Tu≤\ø£yTé n~Ûøè£ ‘·´ ˝Òœ‘·T+ X¯ø√ï$T. ............ ............
90
 #·‘·Ts'∑ ¡ú' @ø±<äX¯' bÕsƒ¡'
u≤Û >
11. $T‘·e´j·T'
∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T, ∫+‘·jT· +‘·T, e<ä+‘·T.

∫Á‘˚ øπ dü+‹? ‘˚ øÏ+ ≈£îs¡«+‹?

∫Á‘·+ <äècÕº« øÏ+ C≤„‘y· êHé?
uÛyÑ êHé øÏ+ ∫+‘·jT· ‹?

#ÛêÁ‘˚u´ÑÛ ' dü÷#·Hê'

bÕsƒ+¡ |üs+¡ƒ ‘·T. ø£]qƒ |ü<ëHê+ yêø±´Hê+ #· n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T.
ø£]qƒ |ü<ëHêyéT nsêúHé n~Ûøè£ ‘·´ $TÁ‘Ó'’ kÕø£+ #·sêÃ+ ≈£îs¡«+‘·T.
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ d£ ´ü nHÔ̊ <ä‘+Ô· |ü<øä √X¯+ <äècÕº« ‘˚cÕyéT nsêúHé ne>∑#÷ +¤ ‘·T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 91
 ⏐

bÕsƒd¡ ´ü ∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T. ‘·‘Y ñ~›X´¯ e<ä+‘·T.

e÷‘ê, |æ‘ê, uÛ–Ñ ˙, s√Væ≤‘·' $T*‘ê« ø£d´ü #·q

|ü]∫‘·d´ü u≤\ø£d´ü »qà~H√‘·‡y˚ uÛ≤>∑+ >∑èVü≤qí 'Ô dü+‹.
uÛÀ»qdüeTj˚T düπs« dü«dü«kÕú*ø±düT U≤<ä´|ü<ësêúHé
|ü]y˚wj
ü T· +‘·', U≤<äjT· +‘·', øÏ|å +ü ‘·' dü+‹. s√Væ≤‘·d´ü
|ü]yês¡»Hê' n|æ uÛÀ»q|ü+øöÔ düì.Ô
e÷‘ê ` s√Væ≤‘·! nù|øÏå‘·y˚Te d”«ø£s√‘·T. j·÷e‘Y
U≤~‘·T+ X¯ø√ï‹ ‘êe<˚e d”«ø£s√‘·T.
s√Væ≤‘·'`n+ã! nÁ‘ê|æ uÛeÑ r e÷+ ìj·TeTj·T‹. øÏ+∫‘Y
øÏbå Õ$T #˚‘Y øÏ+ uÛeÑ ‹?
|æ‘ê ` |ü⁄Á‘·! @e+ ø£<ë|æ q eø£eÔ ´yéT. nqï+ |üsÁ¡ ãVü≤àdü«s¡÷|ü$T‹ e<äì.Ô <˚X‚ ãVü≤e' dü«\ŒeT|æ
nqïyéT n\u≤Δ« eTs¡D+ ÁbÕ|ü⁄ïeìÔ.
e÷‘ê ` nqïdü´ Á|ü‘´˚ ø£dàæ Hé ø£DÒ uÛÀ≈£î'Ô HêeT uÛeÑ r‹ CÒ´cÕ˜' e<ä+‹. n‘·' Á|ü‘´˚ ø£eT|æ ø£D' uÛ>Ñ e∑ ‘·'
Á|ükÕ<ä' Çe U≤<ä˙j·T'.
uÛ–Ñ ˙ ` s√Væ≤‘·! Á|ü‹~qyéT ªÁãVü‰às¡ŒDyéTμ Ç‹ uÛÀ»qeT+Á‘·+ |üsêƒ eT' K\T. ‘·d´ü kÕs¡' dü' @e.
e÷‘ê ` oÁ|òTü + U≤<ä‘T· ! >∑èVü≤+ >∑#êäeT'.
(düsπ « ø±sYj÷· H˚q >∑èVü≤+ >∑#÷ q¤ 'Ô düì)Ô
s√Væ≤‘·' ` (#·+#·\dü«uÛ≤e+ Á|ü<sä Ù¡ j·THé) ‘ê‘·! nVü≤+
uÛÑe‘·‡<äèX¯' n_Ûj·THêÔ uÛÑ$cÕ´$T. (øÏ+∫‘Y
ø±˝≤q+‘·s¡+) q q. nVü≤+ yÓ’<ä´' @e
uÛ Ñ $ cÕ´$T. (|ü ⁄ q') nVü ≤ + e÷Á‘ê Çe
n<Ûë´|üqeè‹Ô+ d”«ø£]cÕ´$T. q........
(ø±sY j·÷q+ #·‘T· wüŒ<∏˚ s¡øBÔ£ |üd´ü ø±s¡D‘·' dü–ú ‘·+
uÛÑe‹. düπs« dü«j·÷Hêì düú>∑j·T+‹. |üs¡qTÔ
92
 j·T+Á‘·+ q dü>ú j ∑ T· +‹. s√Væ≤‘·' @ø£+ ªs¡ø‘å£ T· Ç+<Ûqä yéTμ
(ùdyé ô|Á{À˝Ÿ) Ç‹ _Û‹|Ô Áü ‘·+ |üsH¡ƒ .é ..
s√Væ≤‘·' ` ‘ê‘·! nVü≤+ ‘·T ôdø’ ˝Ï Ÿ düMTø£s'¡ uÛ$Ñ cÕ´$T.
düsπ « ` (ÄX¯Ãsπ ´D ‘·yT˚ e |üX´¯ +‹)
s√Væ≤‘·' `|üX´¯ ‘·T ‘ê‘·! düsπ « s¡øBÔ£ |üd´ü ø±s¡D‘·' j·÷Hêì dü–ú ‘·e+‘·'.
j·T+Á‘êDÏ ‘·T #·\+‹ @e. ‘˚q Ç+<Ûqä dü´ <äTs¡T|üj÷Ó >∑'
uÛeÑ ‹ K\T! ‘·Á‘· \+ãe÷q+ ªs¡ø‘å£ T· Ç+<Ûqä yéTμ Ç‹ Bs¡+È
_Û‹|Ô Áü ‘·+ q ø√-|æ |üX´¯ ‹. øπ cÕ+∫‘Y esê¸D≤+ nq+‘·s+¡ ≈£îÁ‘ê|æ Ç+<Ûqä y˚Te q ñ|ü\uÛ´Ñ ‘˚
#˚‘Y düs«¡ Á‘· ôdø’ ˝Ï Ÿj÷· Hêì @e uÛ$Ñ wü´+‹ K\T!
e÷‘ê `|ü⁄Á‘·! q øπ e\+ Ç+<Ûqä dü´ n|æ ‘·T $<äT´‘·' n|æ <äTs¡T|üj÷Ó >∑' q ø£sD¡ j ° T· '. nHêeX¯´ø£‘êj·÷+
~H˚ #· B|üìsê«|üD+ ø£sD¡ j ° T· yéT.
uÛ–Ñ ˙ `n+ã! dü‘´· yéT |üX´¯ ‘·T! düs«¡ Á‘· $C≤„|qü |ò\ü øπ wüß ãèVü≤<ë|üDdüeTT<ëj˚Twüß #· eTVü‰ø±+‹j·TT‘Ó'’
Bô|'’ ø£<+ä∏ $<äT´‘·' <äTs¡T|üj÷Ó >∑+ ≈£îs¡«ìÔ? (@‘êe‘ê düsπ « >∑èVü≤e÷>∑‘ê')
s√Væ≤‘·' ` ej·T+ ÄkÕàø£+ >∑èVü≤yéT Ä>∑‘ê'!
uÛ–Ñ ˙ ` Vü‰. nVü≤+ eTeT Á|üø√ùw˜ Hê*ø±+ düeT´ø˘ q dü–ú ‘·er. |ü+#·|Tüò +{≤' j·÷e‘Y »\+ e´s¡yú Té
nuÛeÑ ‘Y. bÕ<äÁ|üø±å \Hês¡yú Té n|æ >∑èùV≤ »\+ Hêdæ.Ô
|æ‘s· ö ` n<ä´ C≤„H√<äjT· ' nuÛeÑ ‘Y K\T! ª$T‘·e´j·T' ø£sD¡ j Ï° T· '. <äTs¡T|üj÷Ó >∑' q ø£sD¡ j° T· 'μ Ç‹ C≤qqTÔ.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 93
 @‘êì ≈£îs¡«+‘·T
I X¯èD«+‘·T`$∫+‘·´ e<ä+¡ ‘·T
n. bÕπsqƒ øÏyTé ne>∑‘y· Té ?
Ä. @‘ê<äèX¯' nqTuÛeÑ ' uÛeÑ ‘·' ndæÔ yê?
Ç. CÒ´wü'˜ uÛeÑ ‹ #˚‘Y uÛyÑ êHé øÏ+ uÛ$Ñ ‘·TyéT Ç#·Ã‹¤ ? øÏeTs¡yú Té ?
á. »qà~H√‘·‡edü´ ÁbÕ+>∑Ddü´ yê‘êes¡D+ ø°<èä X¯+ uÛeÑ ‹?
ñ. øπ wüß $wüjT˚ wüß dü<Tä |üj÷Ó >∑d´ü ÄeX¯´ø£‘ê ndæ?Ô

II |üs+¡ƒ ‘·T`ne>∑#÷ +¤ ‘·T`e´ø°≈Ô î£ s¡«+‘·T

n. uÛÀ»q, $<äT´‘Y, Ç+<Ûqä dü+ã<ä|äΔ <ü ëì bÕπsƒ nì«wü´ sπ U≤+øÏ‘êì ≈£îs¡«+‘·T.
ñ<ë: kÕú*ø±, B|ü'
Ä. n<Û'ä <ä‘êÔHê+ yêø±´Hê+ düe÷Hês¡øú y£ êø±´ì bÕπsƒ nì«wü´ *K+‘·T.
1) s¬ &é˝≥’… T ø±s¡D+>± yêVü≤qeTT\T Ä–b˛j·÷sTT.
......................................................................................
2) Á|ü‹yÓT‘·T≈£L uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì Á|ükÕ<äeTì ‹Hê*.
......................................................................................
3) b+‘·e÷Á‘·+ ‹q>∑\y√ n+‘·e÷Á‘·yT˚ rdüTø√.
......................................................................................
4) H˚qT Hê >∑~˝À ≈£îfi≤sTT (q˝≤¢) qT dü]>± Ä|æyj
˚ T· ˝Ò<Tä .
......................................................................................
5) ‘·≈î£ ÿe>± Ks¡Tà #˚j÷· *. nqedüs+¡ >± Ks¡Tà #˚jT· sê<äT.
......................................................................................

94
 Ç. n<Û'ä <ä‘wÔ˚ ßü yêπø´wüß øπ #·q <√cÕ' düì.Ô ‘êHé |ü]es¡´Ô yêø±´ì |ü⁄q' *K+‘·T.
1) nù|øÏ‘å +· q d”«ø£s√‘·T.
2) nqï+ \u≤Δ« eTs¡D+ ÁbÕ|ü⁄ïe+‹.
3) $<äT´‘·' <äTs¡T|üj÷Ó >∑' ø£sD¡ j ° T· '.
4) oÁ|òTü + U≤<ä‘T· . >∑èVü≤+ >∑#÷ d¤ .æ
5) s√Væ≤‘·d´ü |ü]yês¡»Hê' n|æ uÛÀ»q|ü+øöÔ q düì.Ô
á. n<Û'ä <ä‘êÔì yêø±´ì ø£' ñø£yÔ êHé Ç‹ *K+‘·T.
1) |ü⁄Á‘·! @e+ ø£<ë|æ q eø£eÔ ´yéT. ( |æ‘ê ñø£yÔ êHé )
2) nVü≤+ uÛeÑ ‘·‡<äè£ X¯' n_ÛjT· HêÔ uÛ$Ñ cÕ´$T. ( )
3) $<äT´‘·' n|æ <äTs¡T|üj÷Ó >∑' q ø£sD¡ j
° T· '. ( )
4) nVü≤+ eTeT Á|üø√ùw˜ Hê*ø±+ düeT´ø˘ q dü–ú ‘·er. ( )
5) s√Væ≤‘·! nù|øÏ‘å y· T˚ e d”«ø£s√‘·T. ( )

ñ. bÕsƒ+¡ |ü]‘ƒ ê« n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì *K+‘·T.

1) nqï+ ø£<+ä∏ uÛeÑ ‹ Ç‹ |ü+&ç‘ê' e<ä+‹?
2) ø±sYj÷· q+ ≈£îÁ‘· øÏeTs¡+ú dü–ú ‘·+ uÛeÑ ‹?
3) uÛ$Ñ wü´‘Y ø±˝Ò düs«¡ Á‘· ø±ì yêVü≤Hêì <äèX¯´H˚?Ô
4) øπ cÕ+ <äTs¡T|üj÷Ó >∑' q ø£sD¡ j ° T· '?
5) <˚X‚ ãVü≤e' øÏeTs¡+ú eTs¡D+ ÁbÕ|ü⁄ïe+‹?
III d”«j·Ts¡#H· ê
n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì d”«j·Tyê¬ø´’ ' *K+‘·T.
n) $T‘·e´j·T' ≈£îÁ‘· ≈£îÁ‘· ø£sT¡ +Ô X¯ø´£ ‘˚? øÏeTs¡+ú #· Ç‹ d”«j·Tyê¬ø´’ ' *K+‘·T.
Ä) uÛeÑ +‘·' düeTj·Tdü´ dü<Tä |üj÷Ó >∑+ ø£<+ä∏ ≈£îs¡«ìÔ?
Ç) »qà~H√‘·‡y˚ nù|øÏ‘å êì edü÷ìÔ dü÷N≈£îs¡«+‘·T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 95
 IV |ü<Cä ≤˝≤_Ûeè~' ` uÛ≤cÕÁø°&Ü'
n. ø√wüø˜ d£ |úü <ü ëHêyéT Ä<Ûësπ D yêø±´ì s¡#j
· T· +‘·T

1. Ç+<Ûqä +
2. <Ûqä + dü<Tä |üj÷Ó >∑'
3. düeTj·T' <äTs¡T|üj÷Ó >∑' ø£sD¡ j
° T· '
4. »\+ $T‘·e´j·T'
5. nqï+ dü~«ìjÓ÷>∑' q ø£sD¡ j
° T· '
6. ÄVü‰s¡' <äT]«ìjÓ÷>∑'
7. $<äT´‘Y
ñ<ë: düeTj·Tdü´ <äTs¡T|üj÷Ó >∑' q ø£sD¡ j
° T· '.
Ä. n<Û'ä ø±ì#·q $<äT´<äT|üøs£ D¡ ≤Hê+ ∫Á‘êDÏ <ä‘êÔì. ‘˚cÕ+ Hêe÷ì
n|æ <ä‘êÔì. ‘˚cÕ+ y˚T\q+ ≈£îs¡«+‘·T.
1. >√\B|ü'

2. o‘·øy£ Té

3. dü+>∑Dø£yéT

4. düMTø£s'¡

5. $TÁX¯øy£ Té

6. e´»qyéT

7. <ä÷s¡<äs¡ÙqyéT

8. Äø±X¯yêD°

96
 Ç. eT+pcÕ‘·' |ü<ëì d”«ø£è‘·´ ]ø£kÔ ÕúHêì |üPs¡jT· +‘·T.
Ç+<Ûqä yéT »\yéT dü÷s¡´ø±+‹' yêj·TT'
1) j·÷qdü´ #·\Hêj·T ............................. ÄeX¯´ø£yTé .
2) MTqdü´ JeHêj·T ............................. ÄeX¯´ø£yTé .
3) eèø£då ´ü JeHêj·T ............................. ÄeX¯´ø°.
4) düsπ «cÕ+ JeHêj·T ............................. ÄeX¯´ø£'.
V düsH®¡ ê‘·àø£e´ø°øÔ s£ D¡ yéT

dü+#·jT· qdü+ã+<ëΔì |òTü ÀwüDyêø±´ì, dü÷ø°'Ô #· *K+‘·T.

VI Á|üX+¯ kÕ
»\+ e´s¡+ú q ø£sD¡ j
° T· +. ‘·<sä +ú¡ uÛyÑ êHé øÏ+ ø£s√‹ ?

VII uÛ≤cÕ+XÊ'
n<Û'ä <ä‘+Ô· |ü]#˚Ã<¤ +ä |üs+¡ƒ ‘·T ` ne>∑#÷ +¤ ‘·T.
n_Ûqe' s¡+>±|ü⁄s¡Á>±y˚T ìedü‹. dü' ‘·Á‘· dæ‘ú êj·÷+ Á|üuTÑÛ ‘·«bÕsƒX¡ Ê˝≤j·÷+ |üs‹¡ƒ .
e÷<Ûeä ' ‘·d´ü nqT»'. dü' n|æ ‘·kÕ´y˚Te bÕsƒX¡ Ê˝≤j·÷+ |üs‹¡ƒ . \Vü≤Ø n_Ûqedü´
k˛<äØ. kÕ •X¯ó', e÷Á‘ê kÕø£+ >∑èùV≤ ‹wü‹˜ . ‘·ôd´’ ø£<©ä |ò\ü + ãVüQ s√#·‘.˚
Á|ü‹~q+ |æ‘ê ‘·ôä d´’ ‘·‘Y |ò\ü yéT Äqj·T‹.
ñ|ü]‘·H˚ nqT#˚Ã<¤ ˚ n_Ûqedü´ kÕúH˚ dü' Ç‹ |ü<yä Té ñ|üjT· Tø£+Ô uÛeÑ ‹.
e÷<Ûeä dü´ kÕúH˚ dü' Ç‹ |ü<yä Té ñ|üjT· Tø£+Ô uÛeÑ ‹.
\Vü≤sê´' kÕúH˚ kÕ ...............................
ø£<©ä |ò\ü dü´ kÕúH˚ ‘·‘Y ...............................
n_Ûqe', e÷<Ûeä ', \Vü≤Ø, ø£<©ä |ò\ü yéT @‘êì |ü<ëì HêeTyê#·ø±ì Ç‘·T´#·´+‘˚. ‘˚cÕ+
kÕúH˚ ñ|üjT· Tø±Ôì dü', dü', kÕ, ‘·‘Y Ç‘˚´‘êì |ü<ëì düs«¡ Hêe÷ì Ç‘·T´#·´+‘˚.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 97
 düs¡«HêeT|ü<ëì ñ|üj·TT»´ yêø±´ì |ü⁄q' *K+‘·T.
u≤\ø£' bÕsƒ+¡ |üs‹¡ƒ . dü' bÕsƒ+¡ |üs‹¡ƒ .
d”‘ê ^‘·+ >±j·T‹. ...... ^‘·+ >±j·T‹.
»\yéT nÁ‘· ndæ.Ô ...... nÁ‘· ndæ.Ô
s¡yT˚ X¯' Áø°&Ü+>∑DÒ Áø°&‹É . ...... ......................
|üøåÏ° >∑>H∑ ˚ dü+#·s‹¡ . ...... ......................
@ey˚Te ø±ì#·q yêø±´ì bÕπsƒ nì«wü´ nÁ‘· *K+‘·T.

|ü]jÓ÷»Hêø±s¡´yéT
ª$<äT´‘Yμ ø£<+ä∏ eè<∏ë q ø£sD¡ j
° ÷· Ç‹ dü÷#·Hê' *œ‘ê« _Û‹|Ô Áü ‘˚ Á|ü<sä Ù¡ j·T+‘·T.
ñ<ë: ãVæ≤' ‹wü‹˜ #˚‘Y e´»qdü´ ÄeX¯´ø£‘ê q uÛeÑ ‹.

d”«j·TeT÷˝≤´+ø£qyéT ÄyéT q
1) bÕsƒê<Ûësπ D ø£<+ä∏ $T‘·e´j·T' ø£sD¡ j
° T· ' Ç‹ e≈£î+Ô X¯ø√ï$T. ........... ............
2) bÕsƒ+¡ düŒwü‘º j
· ÷· |ü]‘ƒ T· + X¯ø√ï$T. ............ ............
3) bÕsƒd¡ ´ü kÕs¡+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' ˝Òœ‘·T+ X¯ø√ï$T. ............ ...........

dü‘´· + e<ä` <Ûsä à¡ + #·s¡

98
 #·‘·Ts'∑ ¡ú' <ë«<äX¯' bÕsƒ¡'
u≤Û >
12. n$y˚ød£ ´ü |ò\ü yéT
∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T, ∫+‘·jT· +‘·T, e<ä+‘·T.

∫Á‘˚ øÏ+ øÏyTé ndæ?Ô

eèø£då 'úü |ü⁄s¡Twü' øÏ+ ø£s√‹?
eèø£då +úü |ü⁄s¡Twü+ <äècÕº« ~«rj·T' øÏeTs¡+ú Vü≤dür‹ uÛyÑ êHé ∫+‘·jT· ‹?
#ÛêÁ‘˚u´ÑÛ ' dü÷#·Hê'
bÕsƒ+¡ |üs+¡ƒ ‘·T. ø£]qƒ |ü<ëHê+ yêø±´Hê+ #· n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T.
ø£]qƒ |ü<ëHêyéT nsêúHé n~Ûøè£ ‘·´ $TÁ‘Ó'’ kÕø£+ #·sêÃ+ ≈£îs¡«+‘·T.
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ d£ ´ü nHÔ̊ <ä‘+Ô· |ü<øä √X¯+ <äècÕº« ‘˚cÕyéT nsêúHé ne>∑#÷ +¤ ‘·T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 99
 bÕsƒd¡ ´ü ∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T. ‘·‘Y ñ~›X´¯ e<ä+‘·T.
@ø£dæàHé q>∑πs @ø£' ‘·+‘·Tyêj·T'
dü«|ü]yêπsD düV≤ü ãVü≤√' ø±˝≤‘Y ìedü‹ düà.
≈£î\eè‹Ôdü+ã<ëΔì ej·Tqø±sê´DÏ ≈£îs¡«Hé dü'
Jeq+ j·÷|üjT· ‹ düà. |æ‘è· |æ‘êeTVü‰~_Û' ñ
|üj·TTø±Ôì |ü⁄sê‘·Hêì ñ|üø£s¡D≤ì n~Ûø√|ü`
jÓ÷>∑d´ü ø±s¡DqÒ uÛ>Ñ ±ïì nuÛeÑ Hé. ªeqdüøú ±ôw'̘
q÷‘·H√|üøs£ D¡ ≤ì ìsêàkÕ´$Tμ Ç‹ dü' ◊#·Ã‘¤ .Y
ø±cÕ˜s+ú¡ eq+ Á|ü‹ n>∑#÷ ‘¤ Y #·. eH˚ ÁuÛeÑ THé dü'
@ø£+ •+X¯óbÕeèø£+å <äècÕº« eTqdæ ªnj·T+ eTVü‰Hé
eèø£'å ndæ.Ô @q+ ø£ssÔ¡ TT‘ê« ãVüAì ø±cÕ˜ì
ÁbÕbÕ‡´$T. ‘˚q |ü≥ìsêàD≤j·T ãVüAì ñ|üøs£ D¡ ≤ì
ìsêà|üsTTcÕ´$T.μ Ç‹ $∫+‘·´ dü' @ø£dàæ Hé eèπøå ≈£îsƒês¡+ q´øÏ|å ‘ü .Y j·T<ë ≈£îsƒês¡' eèø£då ´ü XÊU≤j·÷+ \>∑ï'
‘·<e’Ó eèø£då 'úü ø£Xï q j·Tø£'å Á|ü‘´· ø£'å nuÛeÑ ‘Y. dü' ‘·+‘·Tyêj·T+ <äècÕº«....
j·Tø£'å ` uÛÀ'! nj·T+ bÕ<ä|'ü eTeT ìyêdükÕúqyéT. n‘·' @q+ e÷ ø£sj
Ô¡ T· ‘·T.
‘·+‘·Tyêj·T'` uÛÀ'! ãVüQ nì«wü´ nVü≤yéT @‘·+ ÁbÕ|üyÔ êHé. ø±ùwq˜ ñ|üøs£ D¡ ≤ì ø±s¡sTT‘ê« eÁdüìÔ sêàD+
ø£sD¡ j° T· $T‹ eTeT nj·T+ Á|üjT· ‘·ï'. @‘˚q $Hê dü|]ü yês¡' nVü≤yéT ãTuÛTÑ ø£j å ÷·
|” & ç ‘ · ' uÛ Ñ $ cÕ´$T. uÛ Ñ y êH˚ e
bÕ<äbÕ+‘·s+¡ Á|ü$X¯‘T· . nVü≤y˚Tq+
ø£sjÔ¡ ÷· $T.

j·Tø£'å ` uÛÀ'! uÛeÑ ‘·' y˚<Hä ê|üPs¡eí #ü H· '’Ó nVü≤+

$#·*‘·' nuÛeÑ yéT. n;Ûw+ºü ÁbÕs¡j ú T· ‘·T.
@q+ #· eèø£+å ‘·´»‘·T.
‘·+‘·Tyêj·T'` nVü≤+ >∑èVü≤+ >∑‘ê« |ürï+ dü«$TÁ‘êDÏ
#· |üècÕº« Ä>∑$TcÕ´$T.

100
 j·Tø£då ´ü nqTeT‹+ d”«ø£è‘·´
‘·+‘·Tyêj·T' >∑èVü≤+ Á|ü‘ê´>∑‘'· . e÷πsZ <äèwü+º
dü«$TÁ‘·+ j·Tø£ådü´ e#·qyéT ñø£ÔyêHé. dü'
‘·+‘·Tyêj·T+ ªsê»´+ ÁbÕb˛ï‘·T uÛÑyêHéμ
Ç‘·´e<ä‘.Y dü' >∑èVü≤+ >∑‘ê« |ürï+ düs«¡ yéT
ndü÷#·j·T‘Y. ‘·<ë |ürï ªªuÛÑe‘·' eè‹Ô'
eÁdüìÔ sêàDyéT. uÛyÑ êHé Vü≤dü<Ô «ä j˚Tq eÁdüìÔ sêàD+
ø£s√‹ #˚<|ä æ ‘˚q |ü]yês¡+ #ê\sTT‘·T+ q
düeTs¡'ú . nH˚q ej·T+ dü+kÕs¡Jeq+ ø£ùwqº
j·÷|üj·÷eT'. n‘·' uÛÑyêHé ‘·+ j·Tø£åyéT
n‹]ø£Ôu≤VüQ<ä«j·T+ ~«rj·T+ •s¡X¯Ã
j·÷#·‘êyéT. ‘˚q |ü⁄s¡‘·' |üèwü˜‘·' Ç‹
ñuÛj
Ñ T· bÕs¡Ù«jÓ÷' eÁkÕÔDÏ ìsêàj·T oÁ|òTü y˚Te <Ûìä ø±' uÛ$Ñ cÕ´eT'μμ Ç‹ ñø£eÔ r. uÛ≤sê´j·÷' e#·qyéT
n+^ø£è‘·´ dü' ‘·+‘·Tyêj·T' eq+ >∑‘ê« j·Tø£yå Té n‹]ø£+Ô u≤VüQj·TT>∑\yéT, n‹]ø£+Ô •s¡Xï ÁbÕs¡j ú T· ‘Y.
j·Tø£'å n|æ ‘·<ë∏ düTÔ Ç‹ ‘·ôdà’ es¡+ ÁbÕ<ë‘Y.
#·‘T· s¡T“¤»', ~«•s¡' #· ‘·+‘·Tyêj·T' eTVü≤√‘ê‡ùV≤q Á>±eT+ ÁbÕ$X¯‘.Y düsπ « Á>±MTD≤' @q+
sêø£då 'ü Ç‹ eT‘ê« ‘·yTé nqT<Ûëe+‘·' •˝≤_Û', ø±ôw'̘
n‘ê&ÉjT· Hé. ‘ê<äèX¯+ ;Ûøs£ s¡ ÷¡ |ü+ |ü‹+ <äècÕº«
‘·d´ü |ürï n|æ ;Û‘ê, ‘·‘'· |ü˝≤sTT‘ê #·.
@‘·‘Y düs¡«yéT nqTuÛÑ÷‘·e‘·' ‘·dü´
‘·+‘·Tyêj·Tdü´ ø£Då ø±\+ ~Á>∑“e¤ T' nuÛeÑ ‘Y. |üXÊÑY
dü' eq+ Á|ü$X¯´ j·T≈£+å dü+ÁbÕs¡´ú |üPs¡«‘·qdü´ es¡d´ü
kÕúH˚ n|üPsê«DÏ eÁdüÔìsêàD√|üø£s¡D≤ì ÁbÕ|ü´
|ü]ÁX¯yT˚ D Áø£eTX¯' <Ûìä ø£' nuÛeÑ ‘Y.
n‘·' ñø£yÔ Té ªn$#ês¡´ q ø£seÔ¡ ´yéTμ Ç‹.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 101

 @‘êì ≈£îs¡«+‘·T
I X¯èD«+‘·T`$∫+‘·´ e<ä+¡ ‘·T
n. uÛeÑ qÔ' bÕsƒê‘Y øÏyTé ne>∑‘e· qÔ'?
Ä. uÛeÑ ‘·' $TÁ‘Ó'’ düV≤ü bÕsƒe¡ TT~›X´¯ #·sêÃ+ ≈£îs¡«+‘·T?
Ç. ‘·qTÔyêj·T' ãT~Δe÷Hé ñ‘· eT÷s¡'â ? øÏeTs¡yú Té ?
á. ‘·qTÔyêj·T' ns¡D´+ øÏeTs¡+ú >∑‘y· êHé?
II |üs+¡ƒ ‘·T`ne>∑#÷ +¤ ‘·T`e´ø°≈Ô î£ s¡«+‘·T
n. bÕπsƒ Á|ü<eä∏ T|ü]#˚Ã<¤ ˚ HêeTyê#·ø|£ <ü ëì nì«wü´ ‘˚cÕyéT n<Û'ä sπ U≤+ø£q+ ≈£îs¡«+‘·T.
Ä. n<Û'ä <ä‘êÔì yêø±´ì |üs+¡ƒ ‘·T. ‘˚cÕ+ düe÷Hês¡øú y£ êø±´ì bÕsƒê‘Y ∫‘ê« *K+‘·T.
1) n&É$˝Àì ø£Ás¡\‘√ ø=‘·Ô |üìeTT≥¢qT ì]à+#·T≈£î+{≤qT.
.........................................................................
2) á #Ó≥Tº Hê ìyêdükÕúqeTT.
.........................................................................
3) ˙y˚ y˚sπ #Ó≥Tº MT<ä≈î£ yÓfió¯ fl.
.........................................................................
4) j·T≈£îå &ÉT ≈£L&Ü n˝≤π> n>∑T>±ø£ nì es¡+ Ç#êÃ&ÉT.
.........................................................................
5) n+<äTøπ #Ó|Œü ã&ç+~. ªªÄ˝À∫+#·≈î£ +&Ü |üì#˚jT· sê<äTμμ nì.
.........................................................................
Ç. n<Û'ä <ä‘êÔì yêø±´ì |ü]‘ƒ ê« Áø£eTX¯' kÕú|j ü T· +‘·T.
1) ‘·+‘·Tyêj·Tdü´ ñ|üøs£ D¡ ≤ì uÛ>Ñ ±ïì.
2) @ø£' j·Tø£'å Á|ü‘´· ø£'å nuÛeÑ ‘Y.
3) @ø£' ‘·+‘·Tyêj·T' Äd”‘.Y
4) eq+ >∑‘ê« @ø£dàæ Hé eèπøå |üsX¡ ó¯ + øÏ|å yÔü êHé.
5) |ü⁄q' eq+ >∑‘ê« n|üPsê«DÏ ñ|üøs£ D¡ ≤ì ÁbÕ|üyÔ êHé.
6) uÛ≤sê´j·÷' dü÷#·qj·÷ u≤VüQ<ä«j·TyéT, nq´<˚ø+£ •s¡Xï ÁbÕ]ú‘y· êHé.
7) ‘·+ sêø£då +ü eT‘êÔ« düsπ « •˝≤_Û' ‘ê&ç‘e· +‘·'.

102
 á. bÕsƒ+¡ |ü]‘ƒ ê« n<Û'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ düe÷<ÛëHêì *K+‘·T.
1) ‘·+‘·Tyêj·T' ø£<+ä∏ Je‹?
2) ‘·+‘·Tyêj˚Tq <äèwü'º eèø£'å ø£'?
3) ‘·+‘·Tyêj·Tdü´ $TÁ‘·+ øÏ+ dü÷∫‘·yêHé?
4) ‘·+‘·Tyêj·Tdü´ |ürï øÏ+ dü÷∫‘·er?
5) #·‘T· s¡T“¤»+ ‘·+‘·Tyêj·T+ <äècÕº« Á>±MTD≤' øÏ+ ø£è‘·e+‘·'?
6) |ü⁄q' eq+ >∑‘ê« ‘·+‘·Tyêj·T' j·Tø£+å øÏ+ ÁbÕ]ú‘y· êHé.
7) ndü´ bÕsƒd¡ ´ü kÕs¡' ø£'?
III d”«j·Ts¡#H· ê
n<∏'ä <ä‘êÔHê+ Á|üXÊïHê+ d”«j·Tyê¬ø´’ ' düe÷<ÛëHêì *K+‘·T.
1) bÕ<äbÕHêyéT ñ|üj÷Ó >±Hé *K+‘·T.
2) ‘·+‘·Tyêj·Tdü´ kÕúH˚ uÛyÑ êHé uÛeÑ ‹ #˚‘Y ˝Àø£V≤æ ‘êj·T j·Tø£+å øÏ+ øÏ+ yê+#Û‹· ?
3) ‘·+‘·Tyêj·Tdü´ kÕúH˚ uÛyÑ êHé uÛeÑ ‹ #˚‘Y uÛeÑ <äsπ Δ øÏ+ øÏ+ yê+#Û‹· ? *K+‘·T.
4) uÛyÑ êHé ø£+ eèø£yå Té Ç#·Ã‹¤ ? øÏeTs¡yú Té ?
IV |ü<Cä ≤˝≤_Ûeè~Δ' ` uÛ≤cÕÁø°&Ü'
n. jÓ÷»q+ ≈£îs¡«+‘·T.

1. ˝ÀVü≤ø±s¡'¡

2. |üÁ‘·yêVü≤ø£'

3. ≈£î+uÛøÑ ±s¡'

4. Ä|üDøÏ '£

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 103

 Ä. ∫Á‘·+ |üX´¯ +‘·T. n+>∑T˝≤´' Hêe÷ì C≤q+‘·T. ‘˚cÕ+ ñ|üj÷Ó >±Hé *K+‘·T.

Ç. X¯Øsê+>±Hê+ Hêe÷ì dü+düÿ è‘·u≤Û wüj÷· *K+‘·T.

‘Ó\T>∑T dü+düÿ è‘·+ ‘Ó\T>∑T dü+düÿ è‘·+
ñ<ë: eTT≈£îÿ ` Hêdæø± #˚sTT ...............
ø£qTï ............... ø±\T ...............
#Ó$ ............... Hê\Tø£ ...............
Vü≤è<äjT· eTT ............... |üfi¯ófl ...............
yÓ+Á≥Tø£\T ............... qT<äTs¡T ...............
V düsH®¡ ê‘·àø£e´ø°øÔ s£ D¡ yéT
$TÁ‘Ó'’ kÕø£s bÕsƒ+¡ Hê≥ø£s÷¡ ù|D Á|ü<sä Ù¡ j·T+‘·T.

VI Á|üX+¯ kÕ
uÛeÑ ‘·' $TÁ‘˚wßü ø£Xï q e´s¡eú düT_Ô 'Û _Ûqï_Ûqï Áø°&√|üøs£ D¡ ≤ì ìsêà‹. ‘êì ñ|üjT· T»´
$TÁ‘Ó'’ düV≤ü Áø°&‹É . >∑DXÒ #¯ ‘· T· Øú~H˚ eTè‹Ôøj
£ ÷· @e >∑DXÒ Á¯ |ü‹e÷+ ìsêà‹. @e+
ªªñ|üøs£ D¡ ìsêà‘êμμ Ç‹ $<ë´\j˚T ‘·d´ü HêeT ndæ.Ô ‘ê<äèX¯d´ü $TÁ‘·d´ü Á|üX+¯ kÕ+
ø£<+ä∏ ø£s√‹ Ç‹ e<ä‘T· .
VII uÛ≤cÕ+XÊ'
@‘·‘Y dü+uÛ≤wüD+ |üs+¡ƒ ‘·T. Á|üXï¯ yê#·ø|£ <ü ëì ne>∑#÷ +¤ ‘·T.
ø£eT˝≤: \‘˚! ‘·«+ øÏ+ ø£s√wæ?
\‘ê : nVü≤+ bÕsƒ+¡ |üsêƒ $T! ‘·«+?
104
 ø£eT˝≤: nVü≤yéT nq´Á‘· >∑#êä$T.
\‘ê : ≈£îÁ‘· >∑#÷ d¤ ?æ
ø£eT˝≤: $|üD+Ï >∑#êä$T.
\‘ê : ø£<ë?
ø£eT˝≤: Ç<ë˙yéT @e
\‘ê : øÏeTs¡yú Té ?
ø£eT˝≤: edü÷ìÔ ÄeX¯´ø±ì. n‘·' ‘êì ÄH˚‘T· + >∑#êä$T.
ndæàHé dü+uÛ≤wüDÒ sπ U≤+øÏ‘|· <ü ëì C≤q+‘·T. ‘êì |ü<ëì ªø±ì, øÏ+, ≈£îÁ‘·, ø£<ë,
øÏeTs¡yú Té μ @‘êì |ü<ëì Á|üXï¯ yê#·ø|£ <ü ëì Ç‹ ñ#·´+‘˚. ‘êì ñ|üjT· T»´ ej·T+
Á|üXÊïHé |üè#êäeT'.
ñ<ëVü≤s¡D≤qTkÕs¡+ Á|üXÊïHé *K+‘·T.
1. uÛyÑ êHé ≈£îÁ‘· >∑#÷ ‹¤ ? nVü≤yéT nq´Á‘· >∑#êä$T.
2. uÛyÑ êHé .................................. Ç<ë˙yéT @e >∑#êä$T.
3. .......................................... u≤\ø£' bÕsƒX¡ Ê˝≤+ >∑#÷ ‹¤ .
4. .......................................... d”‘ê |ü⁄düøπÔ *K‹.
5. .......................................... $eT˝≤ Ç<ë˙yéT @e bÕø£+ ø£s√‹.
6. es¡qΔ ' .................................. es¡qΔ ' Áø°&Ü+>∑DÒ Áø°&‹É .
|ü]jÓ÷»Hêø±s¡´yéT
* e÷qeX¯Øs¡d´ü ∫Á‘·+ *œ‘ê« ‘·dàæ Hé X¯Øsêej·TeHêe÷ì dü+düÿ è‘·u≤Û wüj÷· *œ‘ê«
Á|ü<sä Ù¡ j·T+‘·T.

d”«j·TeT÷˝≤´+ø£qyéT
ÄyéT q
n) bÕsƒ+¡ ìs√›w+ü |ü]‘ƒ T· + X¯ø√ï$T. ............ ............
Ä) @‘ê<äèX¯ø<£ ë∏ ' e≈£î+Ô X¯ø√ï$T. ............ ............
Ç) <äX¯ eè‹Ô|sü ø¡ e£ dü÷HÔ ê+ Hêe÷ì dü+düÿ è‘˚q e<ë$T. ............ ............
á) @‘ê<äèo+ ø£<ë∏ + d”«j·Tyê¬ø´’ ' ˝Òœ‘·T+ X¯ø√ï$T. ............ ............

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 105

 #·‘·Ts'∑ ¡ú' |üs+¡ƒ ‘·T ` q+<ä+‘·T
u≤Û >
sêC≤ y˚q'

|ü⁄sê uÛ≤s¡‘<· X˚ ‚ n+>∑' HêeT sêC≤ Äd”‘.Y ‘·d´ü |ü⁄Á‘·' y˚q'. dü' nre <äTwü'º u≤\ø£'. y˚q'
nHê´Hé u≤\ø±Hé ø±s¡D+ $Hê |”&j É T· ‹ düà. |ü⁄Á‘·d´ü <Ís¡q® ´+ <äècÕº« |æ‘ê <äT'œ‘·yêHé. |ü⁄Á‘·+ düHêàπsZ
kÕú|sü TT‘·TyéT dü' Á|üjT· ‘·ï+ ø£è‘·yêHé. øÏ+‘·T ‘·d´ü düsπ « Á|üjT· ‘êï' ìwüŒ˝¤ ≤' C≤‘ê'.
|ü⁄Á‘·d´ü <äTwüøº è£ ‘ê´ì ndüV≤ü e÷q' sêC≤ n+>∑' ns¡D´+ >∑‘y· êHé. n<ÛTä Hê y˚q' @e sêC≤´~Ûø±s¡+
ÁbÕ|üyÔ êHé, dü' Áøöπs´D, ìs¡j › T˚ q #· sê»´+ XÊdæ‘T· + ÁbÕs¡ãyΔ êHé. dü' j˚Tq øπ Hê|æ ø±s¡DqÒ Á|üC≤Hê+
<Ûqä yéT n|üV≤ü s¡‹ düà. kÕ<ÛTä »HêHé #· |”&j É T· ‹ düà. Á≈£Ls¡XÊdüHq˚ |”&‘ç ê' Á|üC≤' dü«s¡øDå£ ≤s¡+ú |üsy¡ T˚ X¯«s¡+
ÁbÕ]ú‘e· +‘·'. eTTqj·T' »HêHê+ ø£w+ºü <äècÕº« eTVü‰sê»+ düHêàπsZ kÕú|sü TT‘·T+ sê»ÁbÕkÕ<ä+ >∑‘e· +‘·'.
‘˚ eTVü‰sê»yéT ñ~›X´¯ ªªùV≤ sê»Hé, ‘·e |æ‘ê Á|üC≤' |ü⁄Á‘êHé Çe bÕ*‘·yêHé. dü' nre <äj÷· \T' #·.
‘·d´ü ø°]'Ô n<ë´|æ ndæ.Ô øÏ+‘·T uÛyÑ êHé Á|üC≤' |”&j É T· Hé ndæ.Ô @‘˚q uÛyÑ êHé XÊX¯«ryéT n|üø]° yÔ Té ÁbÕb˛ï‹.
sê»X¯øπ 'Ô Á|üC≤X¯ø'ÔÏ @e ã©j·Td”μμ Ç‹ ñø£eÔ +‘·'.
sêC≤ y˚q' eTT˙Hê+ Væ≤‘√|ü<X˚ +¯ ÁX¯ó‘ê« ≈£î|æ‘y· êHé. dü' ñ#ÓÃ’ ' dü«sπ D ñø£yÔ êHé ` ªªπs eTTqj·T'!
uÛeÑ +‘·' eT÷sêâ'. qè|ü' kÕø屑Y <˚e' @e. n‘·' düsê«' Á|üC≤' e÷+ |üP»j˚Tj·TT'. H√#˚‘Y nVü≤+ ‘ê'
düsê«' <ä+&Éj÷· $Tμμ Ç‹. y˚Hq˚ ‹s¡dÿü è‘ê' eTTqj·T' ªª@wü' y˚q' n~Ûø±πsD eT‘·'Ô ndæ.Ô @wü' kÕyÓ÷bÕj˚Tq
düHêàπsZ kÕú|sü TT‘·T+ q X¯ø´£ ‘˚. n‘·' nj·T+ sê»kÕúH˚ uÛ$Ñ ‘·TyéT njÓ÷>∑´'μμ Ç‹ ì•Ã‘·´ VüQ+ø±πsD ‘·+
ìcÕÿdæ‘e· +‘·'. nq´+ jÓ÷>∑´+ |ü⁄sT¡ wü+ ‘·d´ü kÕúH˚ ìj·TTø£eÔ +‘·'. ‘·<ë »Hê' dü+‘√wü+ ÁbÕ|üeÔ +‘·'.
<Ís¡H® ê´‹X¯jT· ' dü«HêX¯ùV≤‘·T' @e uÛeÑ ‹.
106
 X¯u≤›'
1. nø±sêqü'Ô |ü⁄+*+>∑' u≤\X¯ã'› ` u≤\T&ÉT

@ø£e#·qyéT ~«e#·qyéT ãVüQe#·qyéT

Á|ü<∏äe÷ $uÛÑøÏÔ' u≤\' u≤˝Ö u≤˝≤'
dü+uÀ<ÛäqÁ|ü<∏äe÷ $uÛÑøÏÔ' ùV≤ u≤\ ùV≤ u≤˝Ö ùV≤ u≤˝≤'
~«rj·÷ $uÛøÑ 'ÔÏ u≤\yéT u≤˝Ö u≤˝≤Hé
‘·èrj·÷ $uÛøÑ 'ÔÏ u≤˝Òq u≤˝≤uÛ≤´yéT u≤˝…’'
#·‘·TØú $uÛÑøÏÔ' u≤˝≤j·T u≤˝≤uÛ≤´yéT u≤˝ÒuÛÑ´'
|ü+#·MT $uÛÑøÏÔ' u≤˝≤‘Y u≤˝≤uÛ≤´yéT u≤˝ÒuÛÑ´'
wüw”˜ $uÛÑøÏÔ' u≤\dü´ u≤˝jÓ÷' u≤˝≤HêyéT
dü|üÔMT $uÛÑøÏÔ' u≤˝Ò u≤\jÓ÷' u≤˝Òwüß
@e+ sêeT', >√$+<ä', bÕsƒ'¡ , e÷s¡'Z Ç‘ê´<äjT· '
2. Çø±sêqü'Ô |ü⁄+*+>∑' s¡$X¯ã'› ` dü÷s¡T´&ÉT

Á|ü<∏äe÷ $uÛÑøÏÔ' s¡$' s¡M s¡ej·T'

dü+uÀ<ÛäqÁ|ü<∏äe÷ $uÛÑøÏÔ' ùV≤ s¡y˚ ùV≤ s¡M ùV≤ s¡ej·T'
~«rj·÷ $uÛøÑ 'ÔÏ s¡$yéT s¡M s¡MHé
‘·èrj·÷ $uÛÑøÏÔ' s¡$D≤ s¡$uÛ≤´yéT s¡$_Û'
#·‘·TØú $uÛÑøÏÔ' s¡ej˚T s¡$uÛ≤´yéT s¡$uÛÑ´'
|ü+#·MT $uÛÑøÏÔ' s¡y˚' s¡$uÛ≤´yéT s¡$uÛÑ´'
wüw”˜ $uÛÑøÏÔ' s¡y˚' s¡y√´' s¡MD≤yéT
dü|üÔMT $uÛÑøÏÔ' s¡yÍ s¡y√´' s¡$wüß
@e+ ø£$', ø£|'æ , $~Û' Ç‘ê´<äjT· '

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 107

 3. ãTTø±sêqÔ' |ü⁄+*+>∑' |æ‘è· X¯ã'› ` ‘·+Á&ç
@ø£e#·qyéT ~«e#·qyéT ãVüQe#·qyéT
Á|ü<∏äe÷ $uÛÑøÏÔ' |æ‘ê |æ‘·sö |æ‘·s¡'
dü+uÀ<ÛäqÁ|ü<∏äe÷ $uÛÑøÏÔ' ùV≤ |æ‘·' ùV≤ |æ‘·sö ùV≤ |æ‘·s¡'
~«rj·÷ $uÛøÑ 'ÔÏ |æ‘·s¡yéT |æ‘·sö |æ‘·è≤Hé
‘·èrj·÷ $uÛÑøÏÔ' |æÁ‘ê |æ‘·èuÛ≤´yéT |æ‘·è_Û'
#·‘·TØú $uÛÑøÏÔ' |æÁ‘˚ |æ‘·èuÛ≤´yéT |æ‘·èuÛÑ´'
|ü+#·MT $uÛÑøÏÔ' |æ‘·T' |æ‘·èuÛ≤´yéT |æ‘·èuÛÑ´'
wüw”˜ $uÛÑøÏÔ' |æ‘·T' |æÁ‘√' |æ‘·è≤D≤yéT
dü|üÔMT $uÛÑøÏÔ' |æ‘·] |æÁ‘√' |æ‘·èwüß
@e+ ÁuÛ≤‘ê, C≤e÷‘ê Ç‘ê´<äjT· '
4. Äø±sêqü'Ô q|ü⁄+düø*£ +>∑' eqX¯ã'› ` n&É$
Á|ü<∏äe÷ $uÛÑøÏÔ' eqyéT eH˚ eHêì
dü+uÀ<ÛäqÁ|ü<∏äe÷ $uÛÑøÏÔ' ùV≤ eq ùV≤ eH˚ ùV≤ eHêì
~«rj·÷ $uÛÑøÏÔ' eqyéT eH˚ eHêì
‘·èrj·÷ $uÛøÑ 'ÔÏ eH˚q eHêuÛ≤´yéT eHÓ'’
#·‘T· Øú $uÛøÑ 'ÔÏ eHêj·T eHêuÛ≤´yéT eH˚uÛÑ´'
|ü+#·MT $uÛÑøÏÔ' eHê‘Y eHêuÛ≤´yéT eH˚uÛÑ´'
wüw˜” $uÛøÑ 'ÔÏ eqdü´ eqjÓ÷' eHêHêyéT
dü|MÔü T $uÛøÑ 'ÔÏ eH˚ eqjÓ÷' eH˚wüß
@e+ C≤„q+, |ò\ü +, »\+ Ç‘ê´<äjT· '
5. Çø±sêqü'Ô q|ü⁄+düø*£ +>∑' yê]X¯ã'› ` ˙s¡T
Á|ü<∏äe÷ $uÛÑøÏÔ' yê] yê]D° yêØDÏ
dü+uÀ<Ûqä Á|ü<eä∏ ÷ $uÛøÑ 'ÔÏ ùV≤ yê] ùV≤ yê]D° ùV≤ yêØDÏ
~«rj·÷ $uÛøÑ 'ÔÏ yê] yê]D° yêØDÏ
‘·èrj·÷ $uÛøÑ 'ÔÏ yê]D≤ yê]uÛ≤´yéT yê]_Û'
#·‘·TØú $uÛÑøÏÔ' yê]DÒ yê]uÛ≤´yéT yê]uÛÑ´'
|ü+#·MT $uÛÑøÏÔ' yê]D' yê]uÛ≤´yéT yê]uÛÑ´'
wüw”˜ $uÛÑøÏÔ' yê]D' yê]D√' yêØD≤yéT
dü|üÔMT $uÛÑøÏÔ yê]DÏ yê]D√' yê]wüß
@e+ bÕ<äbÕDÏ, Vü≤s¡V≤ü ] Ç‘ê´<äjT· '
108
 6. Äø±sêqü'Ô Ád”*Ô +>∑' \‘êX¯ã'› ` r>∑

@ø£e#·qyéT ~«e#·qyéT ãVüQe#·qyéT

Á|ü<∏äe÷ $uÛÑøÏÔ' \‘ê \‘˚ \‘ê'
dü+uÀ<Ûqä Á|ü<eä∏ ÷ $uÛøÑ 'ÔÏ ùV≤ \‘˚ ùV≤ \‘˚ ùV≤ \‘ê'
~«rj·÷ $uÛøÑ 'ÔÏ \‘êyéT \‘˚ \‘ê'
‘·èrj·÷ $uÛÑøÏÔ' \‘·j·÷ \‘êuÛ≤´yéT \‘ê_Û'
#·‘·TØú $uÛÑøÏÔ' \‘êjÓÆT \‘êuÛ≤´yéT \‘êuÛÑ´'
|ü+#·MT $uÛÑøÏÔ' \‘êj·÷' \‘êuÛ≤´yéT \‘êuÛÑ´'
wüw”˜ $uÛÑøÏÔ' \‘êj·÷' \‘·jÓ÷' \‘êHêyéT
dü|üÔMT $uÛÑøÏÔ' \‘êj·÷yéT \‘·jÓ÷' \‘êdüT
@e+ s¡e÷, ^‘ê, e÷˝≤ Ç‘ê´<äjT· '
7. áø±sêqÔ' Ád”*Ô +>∑' qBX¯ã'› ` q~

Á|ü<∏äe÷ $uÛÑøÏÔ' qB q<Í´ q<ä´'

dü+uÀ<Ûqä Á|ü<eä∏ ÷ $uÛøÑ 'ÔÏ ùV≤ q~ ùV≤ q<Í´ ùV≤ q<ä´'
~«rj·÷ $uÛÑøÏÔ' qByéT q<Í´ qB'
‘·èrj·÷ $uÛÑøÏÔ' q<ë´ qBuÛ≤´yéT qB_Û'
#·‘·TØú $uÛÑøÏÔ' q<Ó’´ qBuÛ≤´yéT qBuÛÑ´'
|ü+#·MT $uÛÑøÏÔ' q<ë´' qBuÛ≤´yéT qBuÛÑ´'
wüw”˜ $uÛÑøÏÔ' q<ë´' q<√´' qBHêyéT
dü|üÔMT $uÛÑøÏÔ' q<ë´yéT q<√´' qBwüß
@e+ yêD°, >öØ, ˝ÒK˙ Ç‘ê´<äjT· '

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 109

 <Ûë‘·e'
1. >∑yTé è¢ ` >∑‘Í
es¡eÔ ÷H˚ \{Ÿ (es¡eÔ ÷qø±\+)
@ø£e#·qyéT ~«e#·qyéT ãVüQe#·qyéT
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` >∑#·Ã¤‹ >∑#·Ã¤‘·' >∑#·Ã¤+‹
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` >∑#·Ã¤dæ >∑#·Ã¤<∏ä' >∑#·Ã¤<∏ä
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` >∑#êä$T >∑#êäe' >∑#êäeT'
nq<ä´‘·quÛ÷Ñ ‘˚ \vŸ (uÛ÷Ñ ‘·ø±\+)
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` n>∑#·Ã¤‘Y n>∑#·Ã¤‘êyéT n>∑#·Ã¤Hé
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` n>∑#·Ã¤' n>∑#·Ã¤‘·yéT n>∑#·Ã¤‘·
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` n>∑#·Ã¤yéT n>∑#êäe n>∑#êäeT
uÛ$Ñ wü´‹ \è{Ÿ (uÛ$Ñ wü´‘Yø±\+)
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` >∑$Twü´‹ >∑$Twü´‘·' >∑$Twü´+‹
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` >∑$Twü´dæ >∑$Twü´<∏ä' >∑$Twü´<∏ä
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` >∑$TcÕ´$T >∑$TcÕ´e' >∑$TcÕ´eT'
2. uÛ÷Ñ ` dü‘êÔj÷· yéT
es¡eÔ ÷H˚ \{Ÿ (es¡eÔ ÷qø±\+)
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` uÛeÑ ‹ uÛeÑ ‘·' uÛeÑ +‹
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` uÛÑedæ uÛÑe<∏ä' uÛeÑ <∏ä
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` uÛÑyê$T uÛÑyêe' uÛÑyêeT'
nq<ä´‘·quÛ÷Ñ ‘˚ \vŸ (uÛ÷Ñ ‘·ø±\+)
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` nuÛeÑ ‘Y nuÛeÑ ‘êyéT nuÛeÑ Hé
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` nuÛeÑ ' nuÛeÑ ‘·yTé nuÛeÑ ‘·
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` nuÛeÑ yéT nuÛyÑ êe nuÛyÑ êeT
uÛÑ$wü´‹ \è{Ÿ (uÛÑ$wü´‘Yø±\+)
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` uÛÑ$wü´‹ uÛÑ$wü´‘·' uÛÑ$wü´+‹
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` uÛÑ$wü´dæ uÛÑ$wü´<∏ä' uÛÑ$wü´<∏ä
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` uÛÑ$cÕ´$T uÛÑ$cÕ´e' uÛÑ$cÕ´eT'
110
 3. <äè•sY ` Áù|ø£Då Ò
es¡eÔ ÷H˚ \{Ÿ (es¡eÔ ÷qø±\+)
@ø£e#·qyéT ~«e#·qyéT ãVüQe#·qyéT
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` |üX¯´‹ |üX¯´‘·' |üX¯´+‹
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` |üX¯´dæ |üX¯´<∏ä' |üX¯´<∏ä
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` |üXÊ´$T |üXÊ´e' |üXÊ´eT'
nq<ä´‘·quÛ÷Ñ ‘˚ \vŸ (uÛ÷Ñ ‘·ø±\+)
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` n|üX¯´‘Y n|üX¯´‘êyéT n|üX¯´Hé
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` n|üX¯´' n|üX¯´‘·yéT n|üX¯´‘·
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` n|üX¯´yéT n|üXÊ´e n|üXÊ´eT
uÛÑ$wü´‹ \è{Ÿ (uÛÑ$wü´‘Yø±\+)
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` Á<äø£å ´‹ Á<äø£å ´‘·' Á<äø£å ´¤+‹
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` Á<äø£å ´dæ Á<äø£å ´<∏ä' Á<äø£å ´<∏ä
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` Á<äøå±´$T Á<äøå±´e' Á<äøå±´eT'
4. *K ` ˝ÒKH˚
es¡eÔ ÷H˚ \{Ÿ (es¡eÔ ÷qø±\+)
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` *K‹ *K‘·' *K+‹
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` *Kdæ *K<∏ä' *K<∏ä
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` *U≤$T *U≤e' *U≤eT'
nq<ä´‘·quÛ÷Ñ ‘˚ \vŸ (uÛ÷Ñ ‘·ø±\+)
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` n*K‘Y n*K‘êyéT n*KHé
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` n*K' n*K‘·yéT n*K‘·
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` n*KyéT n*U≤e n*U≤eT
uÛÑ$wü´‹ \è{Ÿ (uÛÑ$wü´‘Yø±\+)
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` ˝Òœwü´‹ ˝Òœwü´‘·' ˝Òœwü´+‹
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` ˝Òœwü´dæ ˝Òœwü´<∏ä' ˝Òœwü´<∏ä
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` ˝ÒœcÕ´$T ˝ÒœcÕ´e' ˝ÒœcÕ´eT'
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 111
 5. |üs¡ƒ ` |üsH¡ƒ ˚
es¡eÔ ÷H˚ \{Ÿ (es¡eÔ ÷qø±\+)
@ø£e#·qyéT ~«e#·qyéT ãVüQe#·qyéT
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` |üs‹¡ƒ |üs‘¡ƒ '· |üs+¡ƒ ‹
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` |üsd¡ƒ æ |üs<¡ƒ 'ä∏ |üs<¡ƒ ä∏
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` |üsƒê$T |üsƒêe' |üsƒêeT'
nq<ä´‘·quÛ÷Ñ ‘˚ \vŸ (uÛ÷Ñ ‘·ø±\+)
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` n|üsƒ¡‘Y n|üsƒ¡‘êyéT n|üsƒ¡Hé
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` n|üsƒ¡' n|üsƒ¡‘·yéT n|üsƒ¡‘·
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` n|üsƒ¡yéT n|üsƒêe n|üsƒêeT
uÛÑ$wü´‹ \è{Ÿ (uÛÑ$wü´‘Yø±\+)
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` |ü]ƒwü´‹ |ü]ƒwü´‘·' |ü]ƒwü´+‹
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` |ü]ƒwü´dæ |ü]ƒwü´<∏ä' |ü]ƒwü´<∏ä
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` |ü]ƒcÕ´$T |ü]ƒcÕ´e' |ü]ƒcÕ´eT'
6. e<ä ` e´ø±Ôj÷· + yê∫
es¡eÔ ÷H˚ \{Ÿ (es¡eÔ ÷qø±\+)
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` e<ä‹¡ e<ä‘¡ '· e<ä+¡ ‹
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` e<äd¡ æ e<ä<'ä∏ e<ä<ä∏
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` e<ë$T e<ëe' e<ëeT'
nq<ä´‘·quÛ÷Ñ ‘˚ \vŸ (uÛ÷Ñ ‘·ø±\+)
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` ne<ä‘¡ Y ne<ä‘êyéT ne<äH¡ é
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` ne<ä¡' ne<ä¡‘·yéT ne<ä‘·
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` ne<äyTé ne<ëe ne<ëeT
uÛÑ$wü´‹ \è{Ÿ (uÛÑ$wü´‘Yø±\+)
Á|ü<∏äeT|ü⁄s¡Twü' ` e~wü´‹ e~wü´‘·' e~wü´+‹
eT<Ûä´eT|ü⁄s¡Twü' ` e~wü´dæ e~wü´<∏ä' e~wü´<∏ä
ñ‘·ÔeT|ü⁄s¡Twü' ` e~cÕ´$T e~cÕ´e' e~cÕ´eT'
112
 dü+düÿ è‘·esêí'
dü«s¡esêí'

E EÁ F F| G H
J Jw K L Lz
EÁz EÁ{ EÊ E:

e´+»qesêí'

N˛ Q T V W
Y Z \ ^ a
b e g j m
o s t á å
ú ¢˛ § ß ™
Æ ∫ ¬ ƒ
∆ Ã “

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 113

 e÷Á‘êD≤+ ˝ÒKHêuÛ≤´dü'

N˛ - N˛ N˛Á uN˛ N˛y NÏ˛ NÓ˛ Nw˛ Nx Nz˛ N{˛ N˛Áz N˛Á{ NÊ˛ N˛:†@
Q - ......................................................
V - V VÁ uV Vy VÏ VÓ Vw Vx Vz V{ VÁz VÁ{ VÊ V: @
Y - ......................................................
\ - ......................................................
o - o oÁ uo oy oÏ oÓ ow ox oz o{ oÁz oÁ{ oÊ o: @
t - ......................................................
å - ......................................................
ú - ......................................................
¢˛- ¢˛ ¢˛Á u¢˛ ¢˛y ¢Ï˛ ¢Ó˛ ¢w˛ ¢˛x ¢z˛ ¢{˛ ¢˛Áz ¢˛Á{ ¢Ê˛ ¢˛: @
§ - ......................................................
™ - ......................................................
Æ - Æ ÆÁ uÆ Æy ÆÏ ÆÓ Æw Æx Æz Æ{ ÆÁz ÆÁ{ ÆÊ Æ: @
∫ - ......................................................
¬ - ......................................................
- ......................................................
∆ - ∆ ∆Á u∆ ∆y ∆Ï ∆Ó ∆w ∆x ∆z ∆{ ∆Áz ∆Á{ ∆Ê ∆: @
à - à ÃÁ uà Ãy ÃÏ ÃÓ Ãw Ãx Ãz Ã{ ÃÁz ÃÁ{ ÃÊ Ã: @
“ - ......................................................

114
 |ü<äø√X¯'
n
n+‘·sπ R düeTj·TeTT˝À ñwüyí Té R y˚&ç
n+‘·sêΔq+ R n<äèX¯´eTTqT ãTT
n+ãT<äe÷˝≤+ R y˚T|ò÷ü \<ä+&ÉqT ãTTD+ R n|ü⁄Œ
n+ãs¡u÷ÑÛ cÕyéT R Äø±XÊìøÏ n\+ø±s¡yÓTÆq z
<ëìì z<äq+ R nqï+
n+uÛ'Ñ R ˙s¡T ø£
n–ï|ü{Vü‰Hé R ≥bÕø±j·T\qT ø£+∫‘êÿ\+ R ø=+‘·ùd|ü⁄
nC≤ R y˚Tø£ ø£+sƒdä¡ øú” s£ D¡ j
° ÷· Hé R H√{ÏøÏ H˚sT¡ Ãø√e\dæq
n~ÛsT¡ Vü≤´ R bøÏÿ ø£se›¡ T»˝≤ì R eTT]øÏ ˙s¡T
n˙|懑·+ R Çwü+º ˝Òì ø£kÕà‘Y R bø£ÿ&çqT+&ç
nH˚«wüD+ R yÓ‘ø· &£ +É ø±sX¯Ãq R ø=ìï
nq´<ë“VüQ<ä«j·T+ R y˚sπ s¬ +&ÉT #˚‘T· \T ø±sêŒdü+ R |ü‹Ô (<ä÷~)
n|ü‘ê´ì R dü+‘êqeTT\T ø±\+ j·÷|æ‘e· qÔ' R ø±\eTT yÓfifl¯ ãT#êÃeTT
nù|øÏ‘å y· T˚ e R ø±e\dæq<˚ øÏsD¡ 'Æ… R øÏsD¡ eTT\‘√
n_ÛjT· HêÔ R Ç+»˙sY ø°]øÔ ±+øÏDå ' R ø°]ìÔ ø√s¡T≈£îH˚yêfi¯ófl
n\uÛqÑ 'Ô R bı+<äìyê¬s’ ≈£îsƒês¡+ R >=&É*¶ ì
n\dü' R k˛eT]yê&ÉT ≈£î˝≤´uÛ´Ñ ' R ø±\Te\ qT+&ç
n©Œj·TkÕ´ R ∫qï<Óq’ (∫qï<ëì‘√) ø£èX¯' R ãø£ÿ|ü\T#·ì
ne∫‘·´ R ‘Ó+|ü⁄ø=ì ø£èwüø'£ R s¬ ‘’ T·
ners¡´ R ~– ø£èwüø»£ HêHê+ R s¬ ‘’ T· \≈£î
nÁX¯SDÏ R ø£˙ïfi¯ófl øπ X‚wßü R yÓ+Á≥Tø£\j·T+<äT
Ä Áø±+‘ê« R <ë{Ï
Ä>±$T R sêuÀj˚T Áø°‘ê« R ø=ì
Ä‘·+ø£' R Çã“+~ / ø£w+ºü øÏ|å qü 'Ô R |ü&yÉ d˚ Tü qÔ ïyês¡T
ñ ≈£îå <Ûjä ÷· R Äø£*#˚‘·
ñ‘êŒ≥sTT‘·TyéT R rdæyj ˚ T· T≥≈£î/ô|ø£*+#·T≥≈£î K
ñ<ëÈ{‘Ï +· R ‘ÓsT¡ eã&çq<Ó’ U≤<ä˙j·TyéT R ‹Hê*
ñqï‘·eèø£+å R bı&Éyq’Ó #Ó≥TºqT >∑
ñ˙à*‘·yêHé R ‘Ó]#ê&ÉT >∑>H∑ ˚ R Äø±X¯+˝À
ñ|üøs£ D¡ ≤ì R edüTeÔ ⁄\T >∑s+Ô¡ R >∑T+‘·qT
ñ|üqB‘˚«q R ñ|üq<äT\T>± >∑TD' R >=|üŒ<äq+/>∑TD+/dü«uÛ≤e+
ñ|üjT· Tø±Ôì R ñ|üj÷Ó –+∫q >∑DwÒ ßü R >∑T+|ü⁄\˝À
ñbÕ]®‘êHê+ R dü+bÕ~+∫q{Ϻ >π ùV≤ R Ç+{Ï˝À
ñuÛj
Ñ T· bÕs¡Ù«jÓ÷' R Çs¡TyÓ|’ ⁄ü ˝≤ >∑TVü≤´+ R s¡V≤ü kÕ´ìï/s¡V≤ü dü´+
ñs¡«sê+ R |ü + ≥\≈£ î jÓ ÷ >∑ ´ yÓ T Æ q Á^cÕàeø±X‚wßü R y˚d$ü ôd\e⁄˝À¢
uÛ÷Ñ $Tì |òTü
ñsê«s¡Tø±DÏ R <√düø±j·T\T |òTü ≥ºHq˚ R bÕ<ä‘êøÏ&#ç ‘˚ ·
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 115
 |òTü è‘˚q R HÓsTT´‘√ ìsê«|üD+ R ø£{yºÏ j
˚ T· &ÉeTT
|òTü ÀwüD≤|ò\ü øπ wüß R ô|<ä› ô|<ä› dü÷#·Hê |ü{øºÏ \£ j·T+<äT ìy˚<sä TT‘·T+ R $qï$+#· T ø=qT≥≈£ î ,
#· $qï$+#ê\ì
#·+~s¡' R #·+Á<äT&ÉT ˙‘ê« R rdüT≈£îì
#·‘T· s¡T“¤»' R Hê\T>∑T #˚‘T· \T ø£\yê&ÉT
#·‘T· wüŒ<∏˚ R Hê\T>∑T<ës¡T\ ≈£L&É*˝À |ü
∫Á‘·ø'£ R ∫s¡T‘· |üø˙åÏ &É+ R |üø>åÏ ÷∑ &ÉTqT
#Û· |ü≥ø£sêàDÏ R ã≥º\ |üì
#Ûêj·÷düT R ˙&É\j·T+<äT |ü≥ìsêàD≤j·T R ã≥º\T H˚jT· T≥≈£î
» |ü]‘·' R #·T≥÷ºsê
»\ã+<Ûë' R Äqø£≥\º T |ü]es¡qÔ _+<äT' R e÷s¡TŒ≈£î ø±s¡D+
‘· |üØyêVü≤' R ‘·÷eTT\ <ë«sê ˙{Ï $&ÉT<ä\
‘·+ R n‘·ìì |ü]y˚wj ü T· qÔ' R e&ç+¶ #·T#·Tqïyês¡T
‘·{≤ø£yTé R #ÓsT¡ e⁄qT |ü]o*‘·yêHé R |ü]o*+#êqT/&ÉT
‘·{≤ø£d´ü R #ÓsT¡ e⁄jTÓ Tø£ÿ bÕ<∏j ˚ T· + R dü~›eT÷≥ (‘√e˝À ‹q
‘·{≤ø√<äs+¡ R #ÓiTe⁄˝À|ü* eT<Û´ä uÛ≤>∑+ {≤ìøÏ rdüTø¬ fi‚fl~)
‘·qTÔyêj·T' R kÕ˝…yê&ÉT / ã≥º\T Hù̊dyê&ÉT bÕsTT‘·yêHé R Á‘ê–+#ÓqT
‘·eT' R Nø£{Ï bÕs¡Ù«dü+ú R |üøÿ£ q ñqï{Ϻ
‘·sD¡ + R á‘· |æ‘è· |æ‘êeTVü‰~_Û' R ‘ê‘·eTT‘êÔ‘\· #˚‘·
‹+Á‹D°eèø£+å R ∫+‘·#≥Ó Tº |æ‘è· e´dü´ R ∫HêïqïjÓTTø£ÿ
rÁy˚#êä R $TøÏÿ* ø√]ø£ |æV≤æ ‘·+ R eT÷dæyj ˚ T· ã&çq<Ó’
‘·T+>∑+ R b‘ÓqÔ’ ~ |ü⁄‘*Ô· ø±Hê+ R u§eTà\ jÓTTø£ÿ
‘·«s¡j÷· R ‘·«s¡>± |ü⁄q' R eT∞fl
<ä |ü⁄sê‘·Hêì R bÕ‘·yq’Ó {Ϻ
<ä+‘·<ëÛ eq+ R |üfió¯ fl ‘√eTTø√e&É+ Á|ü‘´· ø°uå ÷ÑÛ j·T R Á|ü‘´· ø£yå TÓ Æ
<äsŒ¡ D+ R n<äe› TTqT Á|ü‹Á>∑V≤” ‘·T+ R ‹]– Ç#·TÃ≥≈£î
<äT]“¤ø+å£ R ø£sT¡ e⁄ Á|ü‹ã+<Ûøä '£ R n&É+¶ øÏ
<˚yê\j·T|æ<ëÛ qdü´ R >∑T&çeT÷j·TT≥≈£î Á|ürøå± R b<äTs¡T#·÷&É&+É
Á<äwßü øº ±eT' R #·÷&Ü\H˚ ø√]ø£ ø£\yê&Ó’ Á|ü|⁄üò \+¢ R $TøÏÿ* $ø£d+æ ∫q<Ó’
~«Á‘˚u´ÑÛ ' ~H˚u´ÑÛ ' R s¬ +&ÉT eT÷&ÉT s√E\ qT+&ç Á|üu÷ÑÛ ‘·+ R $TøÏÿ* (n~Ûøy£ TÓ qÆ )
<Ûä Á|üy÷Ó <ä' R Äq+<äeTT
<Ûëeq+ R |üsT¡ >¬ ‘·&Ô +É Á|ükÕ<ä$Áø£jT· DXÊ˝≤j·÷+ R Á|ükÕ<ä+ ny˚Tà >∑~j·T+<äT
q Á|ü‘ê´>∑‘e· +‘·' R ‹]–e#êÃs¡T/eTT
q' R e÷≈£î / e÷jÓTTø£ÿ/ eTq\qT ã
HêHê$<Ûdä ÷ü bÕ|üP|üdVü ≤æ ‘êHé ` ãdtìkÕúqø£+ R ãdtùdwº Hü é (Á|jü ÷· D ÁbÕ+>∑D+)
HêHê$<Ûä R bH√ï $<Ûeä TT˝…q’ u≤<Ûë‘·|'Ôü R u≤<Û‘ä √ <äV≤æ +#·T≈£î b˛‘·Tqï
dü÷|ü R |ü|⁄ü Œ ãTuÛTÑ ø£j å ÷· R Äø£*‘√
n|üP|ü R nbÕŒ\‘√ ãèVü≤<ë|üDdüeTT<ëj˚Twüß R ô|<än› +>∑fifl¯ düeTT<ëj·TeT+<äT
düV≤æ ‘êHé R düV≤æ ‘·eTT˝…q’ yêìì uÛÑ
ìø£fÒ R düMT|üeT+<äT uÛ>Ñ ±ïì R $]–q$
ì|ü‹‘ê' R |ü&qç $ uÛ≤sπ D R ãs¡Te⁄#˚‘·
116
 ;Û‘ê' R uÛj
Ñ T· eTT Äe]+∫qyê¬s’ eèwüu+ÑÛ R b<äTq› T
uÛ÷Ñ #·Dø£+ R y˚sT¡ X¯q>∑ø±j·T y˚<Hä ê|üPs¡eí #·H'’Ó R u≤<Û‘ä √ ì+&çq e÷≥\ <ë«sê
uÛÀ»q|ü+øöÔ R uÛÀ»q+ jÓTTø£ÿ es¡Tdü˝À ÁMVæ≤düT´‘êHé R <Ûëq´|ü⁄ ãkÕÔ\qT
eT X¯
eT+<ä+ eT+<ä+ R yÓT*¢yTÓ *¢>± •+X¯óbÕbÕ<ä|+ü R •+X¯óbÕeèø£eå TTqT
eTH√s¡<ë∏ ' R ø√]ø£\T X¯H'’Ó X¯H'’Ó R yÓT\¢yTÓ \¢>±
eTVü≤´+ R Hê ø=s¡≈î£ , Hê¬ø’ X¯jT· q|üs´¡ qÔ+ R ì<äT]+#˚ es¡≈î£
e÷‘êeTVü‰´' R neTàeTà jÓTTø£ÿ XÊsTT‘·er R |ü&TÉ ø√u…{qºÏ ~
e÷‘·T\' R y˚Tqe÷eT •~∏\' R ã<ä\› sTTq~ ($]–q<Ó)’
e÷s¡kZ ÕúHê+ R <ë]j·T+<äT ñqï≥Te+{Ï XË‘’ ´· ø±˝Ò R #·*ø±\+˝À
eTèqàj·T' R eT{Ï‘º √ ≈£L&çq ÁXÊ$‘·yêHé R $ì|æ+#ê&ÉT
eTÚøÏøÔ V£ ‰ü s¡+ R eTT‘ê´\<ä+&ÉqT ÁX¯ó‘·+ R C≤„qyéT
j·T dü
j·T<∏ë|üPs¡«+ R eTT+<äTe˝…H˚ dü+ÁbÕs¡´ú R ÁbÕ]ú+∫
j·÷‘êj·÷‘ês¡+ú R sêø£b˛ø£\≈£î dü+kÕúHê+ R ñqïyê{Ï jÓTTø£ÿ
j·÷|üsTT‘·T+ R >∑&|É {ü ≤ìøÏ düJø® è£ ‘·´ R @sêŒ≥T¢#d˚ Tü ø=ì
jÓ÷»sTT‘ê« R ø£*|æ dü‘‘· +· R ìs¡+‘·se¡ TT
s¡ dü~“¤' R eT+∫yê] #˚‘·
s¡øBÔ£ |üd´ü R s¬ &é˝{’… j Ÿ TÓ Tø£ÿ düìï<ÛÍ R <ä>ä sZ∑ ¡
s¡øeÔ£ è+‘êø±ì R ≥e÷≥\T düMTø£s'¡ R u≤>∑T#˚jT· Tyê&ÉT
s¡øDå£ <ësTT‘·«+ R s¡ø+åÏ #˚ u≤<Û´ä ‘· düeTè<ä'Δ R n_Ûeè~Δ #Ó+~q
]|ü⁄' R X¯Á‘·Te⁄ düs«¡ + R yÓTT‘·+Ô
s¡T>∑+í R (s√>∑eTT‘√ ≈£L&çq) s√–ì düV≤ü kÕ R yÓ+≥H˚
s√#·ø±+ R Çwüyº TÓ qÆ düT>∑+<Ûq˚ R eT+∫yêdüq‘√ ≈£L&çq
\ düT$#ê]‘·yTé R u≤>± Ä˝À∫+∫
\eT“e÷q+ R y˚˝≤&ÉT‘·Tqï düè‘êì R C≤]q$
e ùd‘·T' R ø£≥º (yês¡~)∏
e#·q+ R e÷≥qT ùd‘·TkÕïq+ R düeTTÁ<äkÕïq+
eqdüøú ±ôw'˜Ì R n&É$ ø£f\º… ‘√ k˛bÕq+ R yÓT≥TºqT
ej·Tq<Û«ä ì' R H˚jT· Tq|ü⁄&ÉTe#˚à X¯ã+› k˛˝≤¢d+ü R ñ˝≤¢d+ü ‘√
yê{Ïø± R ‘√≥ dü«ø£+ã\+ R ‘·q >=+>∑&ìç
yês¡~'Û R Äqø£≥º dü«|ü⁄s‘¡ '· R ‘·q eTT+<äT
$ø£d‘æ |· <ü àä dü´ R $ø£d+æ ∫q ‘êeTs¡\T ø£\ dü«˝≤ŒVü‰s¡+ R ø=~›bÕ{Ï ÄVü‰sêìï
$#·*‘·' R #·*+∫qyê&Ó’ kÕ«;ÛcÕºì R ‘·eTøÏwyºü TÓ qÆ ø√]ø£\T
$‘·+Ô R <Ûqä + düà è‘ê« R ‘·\∫
$qcÕº' R q•+∫q$ Vü≤
$|ü⁄˝Ò R $XÊ\yÓTqÆ Vü≤sƒê‘Y R yÓ+≥H˚
$dæà‘ê' R ÄX¯Ãs¡´+ ø£*–qyês¡T Vü≤s¡¸+ R dü+‘√cÕìï
$Vü‰j·T R e~* Vü≤düqTàK' R qe⁄«eTTK+ ø£\yê&ÉT
$Vü≤«\' R ø£\es¡|&ü y¶É ê&ÉT Væ≤s¡D´+ R ã+>±s¡+
eè<ä'Δ R ô|<äe› Tìwæ
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚X¯Á|üuÛÑT‘·«dü´ ìX¯óÙ\ÿ$‘·s¡DyéT 117
 ÁøÏj·÷|ü<äø√X¯'
n ‘·´C≤$T R e~*ô|&É‘êqT
nø£s√‘Y R #ô̊dqT q
nÁø°&‘É Y R Ä&ÓqT q+<ë$T R Äq+~kÕÔqT
nU≤<äyTé R ‹HêïqT qj·T‹ R rdüT≈£îyÓfi¯ó‘·THêï&ÉT
n>∑#÷ ‘¤ Y R yÓfiflË qT ìsêàkÕ´$T R ‘·j÷· s¡T#˚kÕÔqT
n>∑#÷ y¤ Té R yÓfi≤flqT ìøÏ|å ‘ü T· R ñ+#·+&ç / ñ+#·TeTT
n>∑èVü‰‘í Y R Á>∑V≤æ +#ÓqT / rdüTø=HÓqT q´y˚<j ä T· ‘Y R ìy˚~+#ÓqT/#ÓbÕŒ&ÉT
n‘ê&ÉjT· Hé R ø={≤ºsT¡ |ü
n|üsy·¡ƒ Té R #·~$‹ì |üsêƒ $T R #·<Tä e⁄‘·THêïqT
n|ü‘‘· Y R |ü&qÓ T |ü]bÕ\j·T‹ R s¡ødåÏ Tü HÔ êï&ÉT
n|üX´¯ yéT R #·÷XÊqT |üP»j·T+‹ düà R |üPõ+#·T#·T+&˚yês¡T
n|üè#·Ã‘¤ Y R n&ç>¬ qT |üè#·Ã‹¤ R n&ÉT>∑T#·THêï&ÉT / ~
nbÕsƒj ¡ T· ‘Y R uÀ~Û+#ê&ÉT |üè#êä$T R n&ÉT>∑T#·THêïqT
nuÛeÑ ‘Y R ÄjÓTqT / ñ+&ÓqT Á|ü$XÊeT R Á|üy•˚ <ë›+
neü<‘ä Y R #Óô|ŒqT ÁbÕ‹wü‘˜ · R ãj·T\T<˚sê&ÉT
ndü÷#·jT· ‘Y R dü÷∫+#ÓqT ã
n<äèX¯´‘· R ø£ì|æ+#ÓqT uÛeÑ ‘·T R n>∑T>±ø£ / ñ+&ÉT>±ø£
Ä eT
Ä>∑#÷ ‘¤ Y R e#ÓÃqT $T˝≤eT' R ø£\T<ë›+
Ä>∑#÷ ‘¤ T· R s¡eTTà / e#·TÃ>±ø£ s¡
Äqj·T‘·T R rdüT≈£îsê s¡T<äìÔ düà R @&ÉTÃ#·T+&Ó&yç ês¡T
ÄÁs¡j
› T· ‹ R ‘·&TÉ |ü⁄#T· Hêï&ÉT e
Ç e|ü‹ düà R yÓTT\¬ø‹Ôd÷ü Ô ñ+&˚yês¡T
Ç#·Ã‹¤ R ø√s¡T#·THêï&ÉT / ~ $\dü‹ R Á|üø±•düTHÔ êï&ÉT/
ñ Á|üø±•+#·T #·Tqï~
ñ‹ú‘y· êHé R ˝Ò#ê&ÉT X¯
◊ X¯ø√ï$T R ‘·–j·TTHêïqT
◊#·Ã‘¤ Y R ø√¬sqT (düeTs¡T&ú HÉ ’Ó j·TTHêïqT)
ø£ X¯≈î£ ïj·÷yéT R ‘·>T∑ <äTqT / düeTs¡&ú qÉ >∑T<äTqT
ø£sy¡ êeT R #˚<ë›+ dü
≈£îs¡«ìÔ düà R #˚jT· T#·T+&Ó&yç ês¡T dü+#·s‹¡ R ‹s¡T>∑T‘·T+{≤&ÉT
>∑ dü+s¡øπ ‘å Y R s¡økåÏ ÕÔ&TÉ / s¡ø+åÏ #ê*
>∑#êä$T R yÓfió¯ fl#·THêïqT
>∑#÷ +¤ ‹ düà R yÓfió¯ fl#·T+&Ó&yç ês¡T kÕú|j
ü T· ‹ R kÕú|+æ #·T#·THêï&ÉT /
>∑Dj·÷eT R ˝…øÿÏ <ë›+ kÕú|+æ #·T#·Tqï~
» düŒèX¯ìÔ R ‘ê≈£î#·THêïs¡T
»qj·T‹ R ≈£\î>∑T#·Tqï~/ kÕú|jü T· ‘·T R ñ+#·T (ô|≥Tº)
|ü⁄{+ºÏ #·T#·Tqï~
‘·
‘ê|üjT· ‹ R eT+&çdüTÔHêï&ÉT, ‘·|æ+|ü
#˚dTü HÔ êï&ÉT
118