სახელმძღვანელო

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo
universiteti
iuridiuli fakulteti
vasil gonaSvili, giorgi TevdoraSvili,

giorgi kaxiani, irakli kaxiZe,
giorgi kverenCxilaZe, nana WiRlaZe
saqarTvelos
sakonstitucio samarTali
gamomcemloba `meridiani~
Tbilisi 2020
avtorebi:
vasil gonaSvili
samarTlis doqtori, Tsu-is iuridiuli fakultetis asocirebuli
profesori - Tavi II, Tavi III, Tavi XI, Tavi XII.
giorgi TevdoraSvili
profesori - Tavi IV, Tavi V, Tavi VIII.
giorgi kaxiani
profesori, saqarTvelos parlamentis Tavmjdomaris moadgile - Tavi X.
irakli kaxiZe
profesori - Sesavali, Tavi I.
giorgi kverenCxilaZe
samarTlis doqtori, Tsu-is iuridiuli fakultetis profesori,
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos mosamarTle - Tavi IX.
nana WiRlaZe
samarTlis doqtori, Tsu-is iuridiuli fakultetis profesori -
Tavi VI, Tavi VII.
gamomcemloba `meridiani~
© avtorTa jgufi, 2020

(meore gadamuSavebuli gamocema)
ISBN 978-9941-25-987-6
© avtorTa jgufi, 2017

ISBN 978-9941-25-332-4
2
winaTqma
winamdebare saqarTvelos sakonstitucio samarTlis saxelmZRvane-

lo meore gadamuSavebuli gamocemaa, romlis aucilebloba 2017-2018
wlebis sakonstitucio reformam ganapiroba. avtorTa koleqtivma,
qveynis ZiriTadi kanonis axali versiis amoqmedebis Semdeg, saWirod
CaTvala teqstis gadamuSaveba da realobasTan Sesabamisobis uzrunve-
lyofa. saxelmZRvanelos struqtura da masala orientirebulia Taname-
drove erovnuli konstitucionalizmis Sinaarsze, istoriasa da Tavi-
seburebebze. misi mizania samarTalmcodneobis sabakalavro safexuris
studentebs misces siRrmiseuli codna qarTuli konstituciuri insti-
tutebis Sesaxeb.
kidev erTxel gamovxatavT kmayofilebas imis gamo, rom SesaZlebeli
gaxda iuridiuli skolebis samarTalmcodneobis sabakalavro programis
savaldebulo sagnebis nusxaSi, aTwleulebis manZilze, erT saswavlo
disciplinad `damkvidrebuli~ `sakonstitucio samarTali~, bolo wleb-
Si or saswavlo kursad gayofiliyo. ukve gamocdilebac adasturebs,
rom swavlebis pirvelive semestrSi SeTavazebuli `Sesavali sakonsti-
tucio samarTalSi~ SesaZleblobas aZlevs studentebs gaacnobieron
konstitucionalizmis Teoriis zogadi sakiTxebi, konstituciuri kul-
turis mniSvneloba da arsi, Tanamedrove saxelmwifos instituciuri
mowyobisa da pirovnebis statusis momwesrigebeli principebi. miRe-
buli codna ki safuZvels uqmnis maT logikurad da ukeT gaiTavison
erovnuli konstituciuri samarTlis regulirebis sfero, erTi mxriv,
saqarTvelos sakonstitucio samarTlis, meore mxriv, adamianis konsti-
tuciuri uflebebis farglebSi.
saqarTvelos sakonstitucio samarTlis saxelmZRvanelos avtoreb-
ma mravalwliani pedagogiuri, samecniero da praqtikuli saqmianobis
gamocdileba gamoiyenes imisaTvis, rom igi studentTa interesebze yo-
filiyo orientirebuli. amasTan, avtorTa koleqtivi mzadaa ganixilos
dainteresebuli pirebis rekomendaciebi saxelmZRvanelosTan dakavSire-
biT.
nana WiRlaZe
Tsu-is iuridiuli fakultetis profesori,
samarTlis doqtori
3
Sinaarsi
winaTqma ................................................................................................................3
Sesavali ..............................................................................................................15
sakonstitucio samarTlis da konstitucionalizmis arsi ................... 15
Tavi I. saqarTvelos konstituciis ZiriTadi principebi .................17

1. vis ekuTvnis saqarTvelos konstitucia? ............................................ 17
2. saqarTvelos konstituciis mTavari Rirebulebebi .......................... 17
3. demokratiuli saxelmwifos principi .................................................. 20
3.1. ra aris demokratia?............................................................................ 20
3.2. ratom demokratia? .............................................................................. 21
3.3. demokratiuli saxelmwifos principi saqarTvelos konstituciaSi...22
3.4. saxalxo suverenitetis principi saqarTvelos konstituciaSi ..... 24
3.5. warmomadgenlobiTi demokratiis forma........................................... 26
3.6. uSualo demokratiis formebi............................................................ 29
3.6.1. referendumi ..................................................................................... 29
3.6.2. plebisciti ....................................................................................... 33
3.6.3. saxalxo sakanonmdeblo iniciativa ................................................. 34
4. samarTlebrivi saxelmwifos principi .................................................. 35
5. xelisuflebis danawilebis principi .................................................... 43
6. socialuri saxelmwifos principi ........................................................ 47
Tavi II. saxalxo damcveli ..............................................................................54

1. cneba ......................................................................................................... 54
2. arCeva da uflebamosilebis Sewyveta ................................................... 54
3. uflebamosileba ..................................................................................... 55
4. valdebulebebi ........................................................................................ 59
5. saqmianobis garantiebi ........................................................................... 60
Tavi III. konstituciis gadasinjva ..............................................................63

1. konstituciis gadasinjvis procedura ................................................ 63
2. konstituciis gadasinjvis wesi saqarTvelos respublikis 1921 wlis
konstituciiT ........................................................................................ 69
4
3. konstituciis gadasinjvis wesi saqarTvelos sabWoTa socialisturi
respublikis konstituciebiT............................................................... 71
Tavi IV. saqarTvelos mmarTvelobis forma ............................................74

1. mmarTvelobis forma 1921 wlis 21 Tebervlis konstituciis mixedviT
- pirveli respublikis gamocdileba ................................................... 74
2. saxelmwifo xelisuflebis organoTa sistema sabWoTa saqarTvelos
konstituciebis mixedviT...................................................................... 77
3. mmarTvelobis organizacia gardamaval periodSi - gza
damoukideblobis aRdgenidan 1995 wlis konstituciis miRebamde .. 78
4. mmarTvelobis saprezidento sistema 1995 wlis konstituciis
mixedviT .................................................................................................. 82
5. mmarTvelobis forma 2004 wlis 6 Tebervlis konstituciuri
cvlilebebis mixedviT ........................................................................... 84
6. mmarTvelobis modeli 2010 wlis 15 oqtombris konstituciuri
reformis mixedviT ................................................................................ 88
7. saqarTvelos moqmedi konstituciiT gaTvaliswinebuli
mmarTvelobis forma ............................................................................. 92
Tavi V. saqarTvelos teritoriuli mowyoba .........................................99

1. saqarTvelos teritoriuli mowyoba 1921 wlis 21 Tebervlis
konstituciiT ........................................................................................ 99
2. teritoriuli mowyoba sabWoTa saqarTvelos konstituciebis
mixedviT .................................................................................................102
3. saqarTvelos 1995 wlis konstitucia teritoriuli mowyobis
Sesaxeb .............................................................................................105
3.1 teritoriuli mowyobis konstituciuri safuZvlebi 2017 - 2018
wlebis sakonstitucio reformamde ...................................................105
3.2. saqarTvelos moqmedi konstitucia teritoriuli mowyobis
Sesaxeb .............................................................................................110
3.2.1 aWaris avtonomuri respublikis konstituciuri statusi ..........113
3.2.2. afxazeTis avtonomiuri respublikis statusi da xelisuflebis
organizacia avtonomiaSi .....................................................................118
3.2.3. yofili samxreT oseTis avtonomiuri olqis teritoriaze
Seqmnili droebiTi administraciul-teritoriuli erTeuli ........121
Tavi VI. arCevnebi ...........................................................................................123

1. arCevnebi da saqarTvelo ......................................................................123
5
2. arCevnebis cneba da saxeebi...................................................................123
3. arCevnebis damkvidreba saqarTveloSi ................................................124
3.1. pirveli arCevnebi ...............................................................................125
3.2. arCevnebis samarTlebrivi safuZveli 1921 wlis konstituciaSi ..126
3.3. sabWoTa periodi .................................................................................127
3.4. gardamavali etapi...............................................................................128
4. arCevnebis Tanamedrove sakanonmdeblo safuZveli ...........................129
5. arCevnebis principebi ............................................................................130
5.1. sayovelTaoba ......................................................................................131
5.1.1. aqtiuri saarCevno ufleba..............................................................132
5.1.2. pasiuri saarCevno ufleba ..............................................................133
5.1.3. `specialuri statusis~ mqone pirebis arCevnebSi monawileobis
Taviseburebebi ......................................................................................134
5.1.4. aurCevlobis principi sayovelTaobis pirispir...........................135
5.1.5. sakanonmdeblo da sasamarTlo praqtika saqarTveloSi zogierTi
saarCevno cenzis damkvidreba - ganmartebasTan dakavSirebiT ........137
5.2. Tanasworoba ........................................................................................145
5.3. pirdapiroba .........................................................................................147
5.4. faruloba ............................................................................................147
5.5. Tavisufleba ........................................................................................148
5.6. arCevnebis sajarooba .........................................................................148
6. saarCevno sistema ..................................................................................149
6.1. saarCevno sistemis qarTuli tradicia ............................................150
6.2. damoukideblobis aRdgenis Semdgomi realoba ...............................151
6.4. saarCevno barieri ...............................................................................154
7. saarCevno procesi saqarTveloSi ........................................................156
7.1. asarCev organoTa uflebamosilebis vadebi da arCevis
safuZvlebi ......................................................................................156
7.2. arCevnebis daniSvnis uflebamosileba ..............................................157
7.3. saarCevno olqebi da ubnebi ...............................................................158
7.4. saarCevno administracia ....................................................................160
7.4.1. ceskos dakompleqteba .....................................................................160
7.4.1.1. ceskos Tavmjdomaris statusis mopovebis wesi ........................161
7.4.1.2. ceskos wevrebi ...............................................................................161
6
7.4.2. ceskos uflebamosilebis farglebi ..............................................162
7.4.3. saolqo saarCevno komisia ...............................................................162
7.4.4. saubno saarCevno komisia ................................................................163
7.4.5. aqtebis gamocemis iurisdiqcia ......................................................164
7.4.6. pasuxismgeblobis sakiTxebi ............................................................164
7.5. amomrCeveTa siebi................................................................................165
7.5.1. erTiani sia ........................................................................................165
7.5.2. amomrCevelTa specialuri sia ........................................................166
7.5.3. gadasatani saarCevno yuTi ..............................................................166
7.6. arCevnebis monitoringi da media ......................................................166
7.6.1. adgilobrivi damkvirvebeli organizacia .....................................166
7.6.2. saerTaSoriso damkvirvebeli organizacia ...................................167
7.6.3. damkvirveblis uflebamosilebis farglebi..................................167
7.6.4. saarCevno subieqtis warmomadgeneli ............................................168
7.6.5. media da arCevnebze dakvirveba ......................................................168
7.7. winasaarCevno kampania.........................................................................168
7.7.1. winasaarCevno kampaniis da agitaciis farglebi ...........................169
7.7.2. monawile subieqtebi ........................................................................170
7.7.3. amomrCevlis mosyidva ......................................................................170
7.7.4. administraciuli resursis regulireba .......................................171
7.7.5. samsaxurebrivi mdgomareobis gamoyenebis akrZalva ....................171
7.8. arCevnebis dafinanseba .......................................................................172
7.8.1. saarCevno procesis dafinanseba.....................................................172
7.8.2. saarCevno subieqtebis dafinanseba ................................................172
7.8.2.1. biujetidan saarCevno subieqtis dafinansebis wesi ..................173
7.8.2.2. xarjebis Sesaxeb angariSis Sedegebi ...........................................173
7.9. kenWisyra ..............................................................................................174
8. prezidentis arCevnebi ..........................................................................176
8.1. saarCevno kolegia da prezidentobis kandidatis wardgena ..........177
8.2. prezidentis arCevnebis Sedegebi ......................................................178
9. parlamentis arCevnebi...........................................................................178
9.1. saarCevno subieqtebis wardgena parlamentis arCevnebSi ...............179
9.1.1. politikuri partiebis registracia ..............................................179
7
9.1.2. partiuli siebi arCevnebSi ..............................................................179
9.1.3. maJoritari kandidatis wardgena saparlamento arCevnebSi .......180
9.2. parlamentis arCevnebis Sedegebi ......................................................180
9.2.1. gamarjvebulis gamovlena maJoritarul saarCevno olqSi .........181
9.2.2. mandatebis ganawilebis wesi proporciul arCevnebSi .................181
10. adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoTa arCevnebi.....................183
10.1. sakrebulos arCevnebSi monawileoba ...............................................183
10.1.1. sakrebulos proporciuli arCevnebis Sedegebi .........................183
10.1.2. maJoritaruli arCevnebis Sedegebi ..............................................184
10.2. TviTmmarTveli Temis da TviTmmarTveli qalaqis meris
arCevnebi .........................................................................................184
10.2.1. kandidatebis wardgena meris arCevnebSi......................................185
10.2.2. meris arCevnebis Sedegebi..............................................................185
11. saarCevno uflebis dacva ....................................................................185
11.1. arCevnebSi monawile kandidatebis xelSeuxebloba .......................186
11.2. gancxadebebi da saCivrebi saarCevno procesSi .............................186
11.3. saarCevno sasamarTlo davebi ..........................................................187
11.3.1. dava sakonstitucio sasamarTloSi..............................................187
11.3.2. dava saerTo sasamarTloebis sistemaSi .......................................187
11.3.2.1. saarCevno davis sagani ................................................................188
11.3.2.2. mosarCeleebi ................................................................................188
11.3.2.3. pasuxismgebloba saarCevno kanonmdeblobis darRvevisTvis ..188
Tavi VII. saqarTvelos parlamenti............................................................190

1. qarTuli parlamentis saTaveebi ..........................................................190
1.1. pirveli respublikis dros ...............................................................190
1.2. sabWoTa periodSi ...............................................................................191
1.3. gardamaval periodSi ..........................................................................192
2. saqarTvelos parlamentis statusi .....................................................193
2.1. konstituciuri safuZveli ................................................................194
2.2. mimdinare kanonmdebloba - saqarTvelos parlamentis
reglamenti ......................................................................................195
3. saparlamento saqmianobis principebi .................................................197
4. saqarTvelos parlamentis legitimaciis farglebi ..........................197
8
4.1. uflebamosilebis cnoba .....................................................................198
4.2. parlamentis daTxovna ........................................................................199
4.2.1. gansxvavebuli mosazrebebi .............................................................199
4.2.2. parlamentis daTxovna dRes: safuZvlebi, subieqtebi ................201
5. orpalatianobis konstituciuri perspeqtiva ....................................202
5.1. orpalatianobaze fiqri pirveli respublikis periodSi ...............202
5.2. bikameraluri parlamenti moqmed konstituciaSi ..........................203
5.3. orpalatianobis Sansi .........................................................................204
6. parlamentis subieqtebi ........................................................................206
6.1. parlamentis wevri ..............................................................................206
6.1.1. deputatis statusis moqmedebis farglebi...................................207
6.1.2. rogor saqmianobis deputati? ........................................................208
6.1.3. SeuTavsebloba ..................................................................................208
6.1.4. Tavisufali mandati.........................................................................210
6.1.5. imuniteti ..........................................................................................212
6.1.6. indemniteti ......................................................................................214
6.2. parlamentis komitetebi ....................................................................215
6.2.1. komitetebis dakompleqteba ............................................................217
6.2.2. komitetis uflebamosilebebi .........................................................218
6.3. droebiTi komisia ................................................................................219
6.3.1. Seqmnis uflebamosilebis mqone subieqti .....................................219
6.3.2. droebiTi sagamoZiebo komisia ........................................................220
6.4. parlamentis saTaTbiro organoebi ..................................................222
7. fraqcia ...................................................................................................222
7.1. fraqciuli cxovrebis dasawyisi .......................................................223
7.2. fraqciis sakanonmdeblo safuZveli .................................................223
7.3. umravlesoba da umciresoba ..............................................................225
7.4. interfraqciuli jgufi .....................................................................225
8. parlamentis Tanamdebobis pirebi ........................................................226
8.1. parlamentis Tavmjdomare .................................................................226
8.1.1. Tanamdebobis dakaveba .....................................................................227
8.1.2. uflebamosilebebi ...........................................................................227
8.1.3. dacvis `mometebuli~ garantia .......................................................228
9
8.2. parlamentis Tavmjdomaris moadgileebi .........................................228
8.3. parlamentis biuro .............................................................................229
9. saqarTvelos parlamentis uflebamosilebebi ...................................230
9.1. sakanonmdeblo uflebamosilebebi ....................................................230
9.1.1. kanoni saqarTveloSi........................................................................232
9.1.2. sakanonmdeblo iniciativis ufleba ...............................................234
9.1.2.1. iniciatori subieqtebi .................................................................234
9.1.2.2. kanonproeqtis riggareSe ganxilva .............................................236
9.1.2.3. amomrCevelTa mier sakanonmdeblo iniciativis ganxorcieleba... 236
9.1.2.4. specialuri subieqtebi .................................................................237
9.1.2.5. ganmartebiTi baraTi .....................................................................237
9.1.2.6. sakanonmdeblo winadadeba ............................................................239
9.1.2.7. alternatiuli kanonproeqti da alternatiuli winadadeba ...240
9.1.3. kanonproeqtis ganxilva komitetSi ................................................241
9.1.4. parlamentis plenarul sxdomaze kanonproeqtis ganxilva da
miReba .....................................................................................................242
9.1.4.1. daCqarebuli procedurebi...........................................................244
9.1.4.2. gamartivebuli procedurebi .......................................................244
9.1.5. sakanonmdeblo aqtebis miReba ........................................................245
9.1.6. kanonisa da parlamentis sxva aqtebis gamoqveyneba da
amoqmedeba .......................................................................................246
9.1.7. saqarTvelos prezidentis SeniSvnebiT dabrunebuli
kanonproeqtis ganxilva .......................................................................246
9.1.8. saqarTvelos saxelmwifo simboloebis Sesaxeb organuli kanonis
miRebis Tavisebureba ............................................................................248
9.1.9. saxelmwifo biujetis kanoni ..........................................................248
9.1.10. parlamentis sxva aqtebi ................................................................251
9.2. sakontrolo uflebamosilebebi .......................................................253
9.2.1. kiTxva da interpelacia ..................................................................254
9.2.2. impiCmenti ..........................................................................................257
9.2.3. saxelmwifo biujetis Sesrulebis angariSis ganxilva ................259
9.2.4. `sxva~ biujetebis formireba ..........................................................260
9.2.5. parlamentis mier adamianTa uflebebis dacvis kontroli.........260
9.2.6. angariSvaldebuleba da pasuxismgebloba parlamentis mimarT ..261
10
9.3. urTierToba saqarTvelos prezidentTan ........................................263
9.4. uflebamosileba TviTmmarTvel erTeulebTan mimarTebiT ...........263
9.5. Tanamdebobis pirTa `SerCevaSi~ monawileoba ..................................264
9.6. ZiriTadi mimarTulebebis gansazRvris kompetencia sagareo
politikaSi .............................................................................................265
9.7. ratificirebis, denonsirebis, gauqmebis funqcia ..........................266
9.8. sxva gansakuTrebuli procedurebi ..................................................267
10. parlamentis muSaobis wesi..................................................................268
10.1. axalarCeuli parlamentis pirveli Sekreba ...................................269
10.2. parlamentis sesia .............................................................................269
10.3. parlamentis plenaruli sxdoma ......................................................270
10.3.1. parlamentis plenaruli sxdomis warmarTva ...............................270
10.3.2. sxdomebis sajarooba .....................................................................271
10.3.3. politikuri debatebi ....................................................................272
Tavi VIII. saqarTvelos prezidenti ..........................................................274

1. saxelmwifos meTauris instituti saqarTveloSi - 1995 wlis
konstituciis miRebamde periodi .......................................................274
1.1. prezidentis institutis SemoReba saqarTveloSi ..........................274
1.2. saxelmwifos meTauris instituti `mcire konstituciis~ mixedviT . 276
2. saqarTvelos prezidenti 1995 wlis konstituciis mixedviT...........279
2.1. prezidentis institutis xelaxali dabadeba da misi konstituciuri
statusi 1995-2004 wlebSi ....................................................................279
2.2. saqarTvelos prezidentis statusi 2004 wlis konstituciuri
cvlilebebis mixedviT ..........................................................................283
2.3. saqarTvelos prezidentis statusi 2010 wlis konstituciuri
cvlilebebis mixedviT ..........................................................................287
2.4. saqarTvelos prezidentis statusi moqmedi konstituciis
mixedviT ..........................................................................................291
2.4.1. saqarTvelos prezidentis arCevnebis konstituciuri
reglamentacia .......................................................................................292
2.4.2. saqarTvelos prezidentis fici, imuniteti,
impiCmenti, uflebamosilebis Sewyveta, SeuTavsebloba da
uflebamonacvleoba ................................................................. 294
2.4.3. saqarTvelos prezidentis uflebamosilebebi .............................295
2.4.4. saqarTvelos prezidentis aqtebis Tanaxelmowera .....................299
11
Tavi IX. saqarTvelos mTavroba ................................................................301
1. saqarTvelos mTavroba - funqciebi da maxasiaTeblebi ....................301
1.1. saqarTvelos mTavroba - aRmasrulebeli xelisuflebis umaRlesi
organo ....................................................................................................301
1.2. mTavrobis instituti qarTul konstitucionalizmSi ...................302
1.3. saqarTvelos mTavroba - konstituciuri statusi da
samarTlebrivi wyaroebi .......................................................................310
2. saqarTvelos mTavroba - Semadgenloba da struqtura ....................311
2.1. saqarTvelos mTavrobis Semadgenloba .............................................312
2.1.1. premier-ministri ..............................................................................312
2.1.2. ministri ............................................................................................314
2.1.3. saxelmwifo ministri .......................................................................316
2.1.4. pirveli vice-premieri, vice-premieri ...........................................316
2.2. saqarTvelos mTavrobis struqtura ................................................317
2.2.1. saministro ........................................................................................317
2.2.2. saxelmwifo saqveuwyebo dawesebuleba ..........................................319
2.2.3. specialuri daniSnulebis saxelmwifo dawesebuleba ..................320
2.2.4. saxelmwifo rwmunebuli ..................................................................321
2.2.5. avtonomiuri respublikebis aRmasrulebeli xelisuflebis
dawesebulebebi ......................................................................................322
2.2.6. saTaTbiro organoebi ......................................................................323
2.2.7. mTavrobis administracia ................................................................323
3. saqarTvelos mTavrobis formireba.....................................................324
3.1. mTavrobis formireba saparlamento arCevnebis Semdgom ...............326
3.2. mTavrobis formireba premier-ministris uflebamosilebis
Sewyvetis SemTxvevaSi ...........................................................................328
3.3. mTavrobisTvis ndobis gamocxadeba premier-ministris
iniciativiT .....................................................................................328
4. saqarTvelos mTavrobis kompetencia ..................................................330
4.1. saqarTvelos mTavrobis uflebamosilebebi ....................................330
4.2. saqarTvelos mTavrobis samarTalSemoqmedebiTi saqmianoba .........332
4.3. saqarTvelos mTavrobis saqmianobis organizeba.............................334
5. saqarTvelos mTavrobis angariSvaldebuleba da pasuxismgebloba .334
5.1. saqarTvelos mTavrobis angariSvaldebulebis formebi ................336
12
5.2. saqarTvelos mTavrobis pasuxismgeblobis formebi.......................336
5.2.1. saqarTvelos mTavrobisaTvis undoblobis gamocxadeba -
undoblobis konstruqciuli votumi .................................................338
Tavi X. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo ............................341

1. kanonmdebloba sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb .......................341
2. sakonstitucio sasamarTlos organizacia .........................................342
2.1. sasamarTlos formirebis wesi da Semadgenloba .............................342
2.2. sasamarTlos struqtura ...................................................................345
3. mosamarTleTa samarTlebrivi statusi ..............................................346
3.1. cenzebi .................................................................................................347
3.2. uflebamosilebis vada .......................................................................347
3.3. damoukideblobis garantiebi ............................................................348
4. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos uflebamosilebebi .......350
5. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos kontrolis obieqtebi .352
6. sakonstitucio samarTalwarmoeba ......................................................353
6.1. sakonstitucio samarTalwarmoebis principebi ..............................354
6.2. sakonstitucio samarTalwarmoebis stadiebi .................................354
6.2.1. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlosadmi mimarTva ...........355
6.2.2. konstituciuri sarCelis/wardginebis winaswari formaluri
Semowmeba da registracia ....................................................................356
6.2.3. konstituciuri sarCelisa da wardginebis arsebiTad
gansaxilvelad miRebis sakiTxis gadawyveta ......................................356
gansaxilvelad momzadeba .....................................................................358
6.2.5. sasamarTlo ganxilva .......................................................................358
Tavi XI. saqarTvelos saerTo sasamarTloebi .....................................362

1. sasamarTlo xelisuflebis istoria saqarTveloSi ...........................362
2. moqmedi sasamarTlo xelisuflebis struqtura................................364
3. mosamarTlis statusi ...........................................................................368
4. iusticiis umaRlesi sabWo ...................................................................372
Tavi XII. adgilobrivi TviTmmarTveloba saqarTveloSi ................375

1. adgilobrivi TviTmmarTvelobis cneba ...............................................375
2. adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebi ......................................377
13
3. saxelmwifo zedamxedveloba ................................................................381
4. pirdapiri saxelmwifo mmarTveloba ...................................................385
5. samxareo sakonsultacio sabWo ...........................................................386
saqarTvelos konstitucia .......................................................................388
Tavi pirveli. zogadi debulebebi ...........................................................388
Tavi meore. adamianis ZiriTadi uflebebi ..............................................393
Tavi mesame. saqarTvelos parlamenti .....................................................404
Tavi meoTxe. saqarTvelos prezidenti ...................................................413
Tavi mexuTe. saqarTvelos mTavroba .......................................................417
Tavi meeqvse. sasamarTlo xelisufleba da prokuratura ....................420
Tavi meSvide. saxelmwifo finansebi da kontroli ...........................426
Tavi merve. saxelmwifos Tavdacva da usafrTxoeba ........................428
Tavi mecxre. adgilobrivi TviTmmarTveloba ...................................432
Tavi meaTe. konstituciis gadasinjva ...............................................434
Tavi meTerTmete. gardamavali debulebebi ......................................435
`saqarTvelos konstituciaSi cvlilebis Setanis Sesaxeb~ saqarTvelos
2017 wlis 13 oqtombris konstituciuri kanonis gardamavali
debulebebi (muxli 2) ............................................................................435
saqarTvelos konstituciuri kanoni .......................................................437
aWaris avtonomiuri respublikis Sesaxeb ...............................................437
14
Sesavali
sakonstitucio samarTlis da konstitucionalizmis arsi
sakonstitucio samarTali oTxi ZiriTadi niSniT xasiaTdeba: a) ro-
gorc wesi, kodificirebulia qveynis daweril konstituciaSi; b) gansaz-
Rvravs sajaro xelisuflebis organizaciis fuZemdeblur normebsa da
adamianis ZiriTad uflebebs; b) adgens saxelmZRvanelo principebs samar-
Tlis sxva dargebisTvis; g) misi uzenaesoba garantirebulia sasamarT-
lo xelisuflebis mier konstituciis sawinaaRmdego aqtebis gauqmebis
uflebamosilebiT.1
aRsaniSnavia, rom sakonstitucio samarTals, samarTlis sxva dargebi-
sgan gansxvavebiT, mkacrad gansazRvruli regulirebis obieqti ar gaaC-
nia. miuxedavad imisa, rom sakonstitucio samarTali ZiriTadad sajaro
xelisuflebis organizaciasa da adamianis uflebebTan dakavSirebul
sakiTxebs aregulirebs, `sinamdvileSi, SezRudva mis Sinaarsze ar
arsebobs.~2 formalurad, dasaSvebia, rom konstituciaSi TiTqmis yvela
sferos maregulirebeli normebi aRmoCndes da Sesabamisad sakonstitu-
cio samarTlis nawilad iqces.3
sakonstitucio samarTlis cnebisgan unda gaimijnos konstituciona-
lizmis doqtrina. sakonstitucio samarTali zemoT CamoTvlili form-
aluri kriteriumebis safuZvelze ganimarteba, konstitucionalizmis
koncefcia ki SefasebiTi kategoriaa. is sakonstitucio samarTlis Si-
naars gansazRvravs da miuTiTebs, Tu ra Rirebulebebs unda emsaxure-
bodes sakonstitucio samarTlis normebi.
arsebobs konstitucionalizmis negatiuri da pozitiuri gageba.
negatiuri gagebiT konstitucionalizmi saxelmwifo Zalauflebis Semz-
Rudavi doqtrinaa. saxelwifo aris subieqti, romelsac adamianze legi-
timuri Zaladobis ufleba da SesaZlebloba (magaliTad, adamianis daka-
vebis, dajarimebis, qonebis CamorTmevis ufleba da a.S.) gaaCnia. amdenad,
konstitucionalizmis mTavari idea sajaro xelisuflebis gadametebuli
Zaladobis Sekaveba da konstituciur farglebSi moqcevaa.
cnobili ungreli konstitucionalisti andras Saio ganmartavs, rom
`konstitucionalizmi aris principebis, moqmedebis meTodebisa da in-
stituciuri mowyobebis erToblioba, romelic tradiciulad xelisu-
flebis SesazRudavad gamoiyeneba.~4
Tumca gasaTvaliswinebelia, rom saxelmwifo, romelsac gacnobiere-
1
Gardbaum S., The Place of Constitutional Law in the Legal System, 170 – 189, wignSi: Rosenfeld M. and Sajó
A., Eds, The Oxford Handbook of Comparative Constitutional Law, Oxford, 2012, 169-170.
2
iqve, 171.
3
iqve.
4
Saio a., xelisuflebis TviTSezRudva, konstitucionalizmis Sesavali, m. maisuraZis Targ-
mani, T. niniZis redaqtorobiT, Tbilisi, 2003, XIII.
15
buli aqvs sakuTari uzenaesi roli - uzrunvelyos adamianis Tavisu-
fleba da keTildReoba, mxolod xelisuflebis SezRudvis ideas ver
daefuZneba. konstitucionalizmi, pozitiuri gageba xelisuflebis Sez-
Rudvis amocanasTan erTad efeqtiani sajaro xelisuflebis arsebobazea
orientirebuli.5 `konstitucionalizmi aris saxelmwifo xelisuflebis
SezRudva sazogadoebrivi simSvidis SenarCunebisaTvis, romelic mo-
wodebulia daacxros mimdinare vnebebi ise, rom safrTxe ar Seuqmnas
mmarTvelobis efeqtianobas.~6
konstitucionalizmis koncefciis ganxorcieleba sxvadasxva mid-
gomebisa da principebis realizebis safuZvelze aris SesaZlebeli, maT
Soris, yvelaze principulad SeiZleba dasaxeldes: konstituciis ar-
seboba, xelisuflebis danawilebis uzrunvelyofa, adamianis ZiriTadi
uflebebis da Tavisuflebebis garantireba, xelisuflebis ganxorciele-
baSi moqalaqeTa monawileobis uzrunvelyofa, damoukidebeli sasamarT-
lo xelisuflebis arseboba, ekonomikuri Tavisuflebisa da socialuri
keTildReobis garantireba.7
Tematuri kiTxvebi:
1. ra niSnebiT xasiaTdeba sakonstitucio samarTali?

2. ra aris konstitucionalizmis koncefcia da riT gansxvavdeba is
saqarTvelos sakonstitucio samarTlisgan?
5
ix. Barber N.W., The Principles of Constitutionalism, Oxford, 2018, 19.
6
Saio a., xelisuflebis TviTSezRudva, konstitucionalizmis Sesavali, m. maisuraZis Targ-
mani, T. niniZis redaqtorobiT, Tbilisi, 2003, 11.
7
ix. Buratti A., Western Constitutionalism History, Institutions, Comparative Law, Second Edition, e-book:
https://doi.org/10.1007/978-3-319-99338-6, 2019, 2-3; Barber N.W., The Principles of Constitutionalism,
Oxford University Press, Oxford, 2018, 1-19.
16
Tavi I. saqarTvelos konstituciis ZiriTadi principebi
1. vis ekuTvnis saqarTvelos konstitucia?
saqarTvelos konstituciis principebis gacnobamde, mizanSewonilia,
pasuxi gaeces kiTxvas, romelic SeiZleba saqarTvelos Cveulebriv moqa-
laqes saqarTvelos konstituciis mimarT gauCndes, kerZod: vis ekuTvnis
saqarTvelos konstitucia?
erTi SexedviT Tavad termini `saqarTvelos konstitucia~ mianiSnebs,
rom konstitucia saqarTvelos anu saqarTvelos saxelmwifos kuTvnile-
baa. Tumca am kiTxvaze ufro amomwurav da zust ganmartebas Tavad kon-
stitucia iZleva. kerZod, saqarTvelos konstituciis preambulis pirve-
live fraza konstituciis mTavar Semoqmeds da `mesakuTres~ asaxelebs.
konstituciis preambula Semdegi fraziT iwyeba: `Cven, saqarTvelos mo-
qalaqeni, romelTa uryevi nebaa, davamkvidroT ...~.8
amdenad, saqarTvelos saxelmwifos damfuZneblebi Cven saqarTvelos
moqalaqeebi varT, xolo konstitucia Cveni - saqarTvelos moqalaqeebis
dokumentia. konstitucia, upirveles yovlisa, xalxs ekuTvnis da ara
romelime saxelmwifo xelisuflebis organos, politikur gaerTiane-
bas Tu Tanamdebobis pirs. Sesabamisad, aucilebelia, rom saqarTvelos
moqalaqes saqarTvelos konstituciis mimarT `sakuTrebis~ SegrZneba
hqondes. sxva SemTxvevaSi konstitucionalizmis ideebze, konstituci-
is principebze, Tu Rirebulebebze saubari SeiZleba yovelgvar azrs
moklebuli iyos.
2. saqarTvelos konstituciis mTavari Rirebulebebi

konstitucionalizmis koncefciidan gamomdinare konstituciam
saxelmwifosa da adamians Soris iseTi urTierTobebis Camoyalibeba
unda uzrunvelyos, romelic saxelmwifosa da adamianis erTmaneTisgan
gaucxoebas gamoricxavs da saxelmwifos Tavisufali adamianis samsax-
urSi Caayenebs.
`konstitucia Tavisi arsiT, aris Tavisuflebis erTgvari manifesta-
cia. misi umTavresi daniSnulebaa adamianis, rogorc Rirsebadaculi
pirovnebis, miznis aRiareba, uzrunvelyofa. Sesabamisad, pirvel rigSi,
swored konstitucia, unda iyos yvelaze efeqturi da qmediTi instru-
menti saxelmwifo xelisuflebis adamianis Tavisuflebis samsaxurSi
CayenebisTvis.~9
8
saqarTvelos konstitucia, saqarTvelos parlamentis uwyebebi, N786, 24/08/1995, 31-33.
9
v. gonaSvili, q. eremaZe, g. TevdoraSvili, g. kaxiani, g. kverenCxilaZe, n. WiRlaZe, saqarT-
velos sakonstitucio samarTali, Tbilisi, 2017, 18.
17
saqarTvelos konstituciis principebi is fuZemdebluri Rirebule-
bebia, romelsac efuZneba saqarTvelos saxelmwifo da samarTali. kon-
stituciis principebi saxelmwifo xelisuflebas miuTiTebs, Tu ra aris
aucilebeli imisaTvis, rom man uzenaesi miznis - TiToeuli adaminis
Tavisuflebisa da keTildReobis uzrunvelyofa warmatebas miaRwios.
saqarTvelos saxelmwifosTvis saqarTvelos moqalaqeebis mTavari
gzavnili saqarTvelos konstituciis pirvelive debulebaSia mocemuli.
kerZod, saqarTvelos konstituciis preambulis Tanaxmad, `Cven, saqarT-
velos moqalaqeni, romelTa uryevi nebaa, davamkvidroT demokratiuli
sazogadoebrivi weswyobileba, ekonomikuri Tavisufleba, socialuri da
samarTlebrivi saxelmwifo, uzrunvelvyoT adamianis sayovelTaod aRi-
arebuli uflebani da Tavisuflebani, ganvamtkicoT saxelmwifoebrivi
damoukidebloba da sxva xalxebTan mSvidobiani urTierToba, qarTveli
eris mravalsaukunovani saxelmwifoebriobis tradiciebsa da saqarT-
velos 1921 wlis konstituciis istoriul-samarTlebriv memkvidreobaze
dayrdnobiT, RvTisa da qveynis winaSe vacxadebT am konstitucias.~10
`konstituciis ZiriTadi principebis, rogorc RirebulebaTa siste-
mis, datvirTva aris umTavresi miznis - Tavisufali adamianis uzrunve-
lyofa. am miznis miRwevis procesSi maTi praqtikuli Rirebuleba ori
ZiriTadi mimarTulebiT vlindeba: 1) isini gansazRvraven qveynis ganvi-
Tarebis gzas, ganWvretads xdian sazogadoebis arCevans maTsave moma-
valTan dakavSirebiT. amasTan, boWaven xelisuflebas da sazogadoebas
valdebulebiT, swored am deklarirebuli gziT iaron; 2) fundamenturi
principebi aCens: erTi mxriv, valdebulebas (xelisuflebisTvis), uzrun-
velyofil iqnas adamianis Tavisufleba farTo gagebiT - anu TiToeul
adamians hqondes uflebebiTa da TavisuflebebiT srulyofilad sarge-
blobis sakmarisi da efeqturi berketebi, xolo, meore mxriv, - SesaZle-
blobas (adamianebisTvis), uflebebi, maTi namdvili arsiT, srulyofili
SinaarsiT iqnas gaazrebuli da saukeTeso perspeqtiviT gamoyenebuli,
daculi.~11
saqarTvelos konstitucia qveynis uzenaesi kanonia, Sesabamisad kon-
stituicia da konstituciuri principebi samarTlis yvela dargisTvis
mTavar fundaments ayalibebs. konstituciis principebi unda ikiTxe-
bodes yvela normaSi. `samarTlis vercerTi dargi, vercerTi Sinaarsis
samarTlebrivi urTierToba ver ganviTardeba konstituciis miRma, misi
ugulvebelyofiT, ignorirebiT.~12.
saqarTvelos konstituciis principebis uzenaesobis erT-erTi mTa-
10
iqve.
11
v. gonaSvili, q. eremaZe, g. TevdoraSvili, g. kaxiani, g. kverenCxilaZe, n. WiRlaZe, Sesavali
sakonstitucio samarTalSi, Tbilisi, 2017, 57.
12
18
vari garanti saqarTvelos sakonstitucio sasamarTloa. saqarTvelos
sakonstitucio sasamarTlo uzrunvelyofs, rom konstituciis princi-
pebi lozungebisa da survilebis doneze ar darCes.
rogorc saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo mis araerT
gadawyvetilebaSi miuTiTebs: `konkretuli davebis gadawyvetisas sa-
konstitucio sasamarTlo valdebulia, rogorc konstituciis Sesabam-
isi debuleba, ise sadavo norma gaanalizos da Seafasos konstituciis
ZiriTadi principebis konteqstSi, raTa es normebi ganmartebis Sedegad
ar dascildnen mTlianad konstituciaSi gaTvaliswinebul RirebulebaTa
wesrigs. mxolod ase miiRweva konstituciis normis sruli ganmarteba~.13
`marTalia, konstituciuri principebi ar ayalibebs ZiriTad uflebebs,
magram gasaCivrebuli normatiuli aqti aseve eqvemdebareba gadamowme-
bas konstituciis fuZemdeblur principebTan mimarTebiT, konstitu-
ciis calkeul normebTan kavSirSi. ...sakonstitucio sasamarTlom unda
daadginos, ramdenad Tavsdeba gasaCivrebuli aqti im konstituciur
samarTlebriv wesrigSi, romelsac konstitucia adgens.~14.
Tematuri kiTxvebi:
1. vis ekuTvnis saqarTvelos konstitucia?

2. ra ZiriTad Rirebulebebs efuZneba saqarTvelos konstitucia?
3. rogor aris uzrunvelyofili konstituciuri principebis uzen-
aesoba?
4. ra rols asruleben saqarTvelos konstituciis ZiriTadi princi-
pebi saqarTvelos samarTlebriv sistemaSi?
13
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2007 wlis 26 oqtombris 2/2-389 gadawyvetile-
ba saqmeze - „saqarTvelos moqalaqe - maia naTaZe da sxvebi saqarTvelos parlamentisa da
saqarTvelos prezidentis winaaRmdeg“, II, §3;
14
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2007 wlis 26 dekembris 1/3/407 gadawyvetile-
ba saqmeze - „saqarTvelos axalgazrda iuristTa asociacia da saqarTvelos moqalaqe -
ekaterine lomTaTiZe saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg“, II, §1.
19
3. demokratiuli saxelmwifos principi
3.1. ra aris demokratia?
demokratia farTo da rTuli koncefciaa, Sesabamisad demokratiis

amomwuravi ganmartebis Camoyalibeba SeuZlebeli amocanaa. demokratiis
koncefciis yvelaze martiv da mokle ganmartebas Tavad terminis eti-
mologia iZleva. termini `demokratia~ berZnuli sityvisgan - dēmokratía
warmodgeba (demos - xalxi; kratos - Zalaufleba; kratein - mmarTveloba) da
pirdapiri mniSvnelobiT xalxis Zalauflebas, mmarTvelobas niSnavs.15
demokratiis erT-erT saukeTeso daxasiaTebas cnobili amerikeli
politologi robert dali gvTavazobs. misi azriT: yvela Cvengans aqvs
miznebi, romlis miRwevac damoukideblad ar SeuZlia da sazogadoebis
saerTo Zalisxmevas saWiroebs. Sesabamisad adamianebi saerTo sazoga-
doebrivi saqmeebis gadasawyvetad erTiandebian. am dros maT winaSe Sem-
degi kiTxva daismeba: vin unda marTos sazogadoeba? demokratia gu-
lisxmobs adamianebis SeTanxmebas, rom sazogadoebis saerTo saqmeebis
marTvaSi aravin CaiTvalos sxvebze ufro Wkvianad da aravis azrs mieces
sxvebze meti upiratesoba. miuxedavad imisa, rom sazogadoebis zogierT-
ma wevrma sxvebze meti icis, sxva wevrebsac aqvT SesaZlebloba gaigon,
Tu saerTo interesebis dakmayofilebas ra esaWiroeba. sajaro saqmeebis
marTvaSi yvela wevri Tanabrad unda iyos CarTuli. es niSnavs, rom yvela
mniSvnelovani sakiTxi sazogadoebis wevrebma erTad unda ganixilon da
gadawyvetileba ise miiRon. amitom sazogadoebis konstituciiT upirve-
lesad unda garantirebul iqnes, rom gadawyvetilebis miRebis procesSi
yvela CarTuli iyos. Tu sazogadoebis marTvaSi yvela monawileobs, Se-
sabamisad yvela Tanasworia, swored amas warmoadgens demokratia.16
samecniero literaturaSi demokratiis sam saxes ganasxvaveben: a)
uSualo demokratias, rodesac mosaxleoba uSualod marTavs da aRasru-
lebs xelisuflebas (mag. referendumi); b) wamomadgenlobiT demokratias,
rodesac xalxi Zalauflebas sakuTari warmomadgenlebis saSualebiT ax-
orcielebs (parlamenti, municipalitetis sakrebulo); g) monawileobiTi
(deliberatiuli) demokratias, romelic sxvadasxva sajaro (sazogadoe-
brivi) sakiTxebis, araformalur garemoSi uSualod mosaxleobis mier
ganxilva-gadawyvetis, konsensusis Camoyalibebis da samoqalaqo aqti-
urobis procesia. monawileobiTi demokratia moqalaqeTa Soris aqtiur
socialur komunikacias gulisxmobs. monawileobiTi demokratiis mag-
aliTebia: soflis kreba, romelic adgilobriv sazogadoebriv proble-
mebs ganixilavs, samoqalaqo moZraobebi da aqtivizmi globalizaciis wi-
15
Frankenberg G., Democracy, 250-268, wignSi: Rosenfeld M. and Sajó A., Eds., The Oxford Handbook of
Comparative Constitutional Law, Oxford, 2012, 250.
16
Dahl R., On Democracy, Second Edition, London, New Haven, 35-36.
20
naaRmdeg, garemos dacvis sakiTxebze, seqsualuri umciresobebis, qalTa
uflebebis dacvis uzrunvelsayofad da a.S.17
aRniSnulidan gamomdinare warmoudgenelia demokratia arsebobdes
adamianis iseTi ZiriTadi uflebebis aRiarebisa da dacvis gareSe ro-
goricaa: sayovelTao, Tanaswori da Tavisufali saarCevno ufleba, kan-
onis winaSe Tanasworobis fundamenturi ufleba, sityvisa da gamoxatvis
Tavisufleba, Sekrebebis, manifestaciebisa da gaerTianebebis Seqmnis Ta-
visufleba da a.S. demokratia SesaZlebelia ganviTardes, mxolod poli-
tikuri pluralizmis, aqtiuri, pasuxismgebliani samoqalaqo sazogadoe-
bis da xelisuflebis danawilebis principis moqmedebis pirobebSi.
SejamebisTvis SeiZleba iTqvas, rom `demokratia es aris politikuri
sistema, sadac moqalaqeebi marTaven uSualod an TavianTi warmomadgen-
lebis saSualebiT, romlebzec isini zegavlenasa da kontrols inarCune-
ben~, demokratia es TanasworTa mmarTvelobaa.18
3.2. ratom demokratia?

dRemde demokratia kacobriobis saukeTeso gamogonebad iTvleba. is
iZleva pasuxs, Tu rogor unda marTon adamianebma saerTo sazogadoe-
brivi sakiTxebi yvelas da TiToeulis interesebis Sesabamisad. Tu ara
demokratia, maSin misi alternativa tirania an avtokratiaa. demokra-
tias Semdegi upiratesobebi gaaCnia: a) demokratiuli saxelmwifos mTa-
vari Rirebuleba adamiania, demokratiuli saxelmwifo aRiarebs da icavs
adamianis ZiriTad uflebebsa da Tavisuflebebs; b) demokratiisTvis mi-
uRebelia uTanasworoba; g) demokratiuli saxelmwifo met socialur
da ekonomikur keTildReobasac niSnavs. demokratiuli saxelmwifoebis
udidesi umravlesoba ganviTarebuli saxelmwifoebia; d) omi demokrati-
uli saxelmwifosTvis konfliqtis gadawyvetis ukanaskneli saSualebaa.
demokratiuli saxelmwifoebi erTmaneTs Soris davas omis saSualebiT
ar wyveten.19
Tumca, aqve unda gvaxsovdes, rom demokratia aramxolod uflebas da
SesaZleblobas gulisxmobs, aramed is TiToeuli adamianis pasuxismge-
blobaa. SeuZlebelia demokratiis miRweva sazogadoebis yvela wevris
aqtiurobisa da samoqalaqo pasuxismgeblobis gaziarebis gareSe. ada-
miani unda acnobierebdes, rom Tu is sakuTar da saerTo problemebze
Tavad ar ifiqrebs, maSin am problemebis gadawyvetas mis nacvlad sx-
vebi uzrunvelyofen. `diqtatura myardeba, rodesac saxelmwifo iwyebs
fiqrs adamianebis nacvlad da im sakiTxebis gadawyvetas, rac adamian-
17
Hendriks F., Vital Democracy. A Theory of Democracy in Action, Oxford, New York, 2010, 107-133.
18
iqve, 22.
19
Dahl R., On Democracy, Second Edition, London, New Haven, 44-61.
21
ebs Tavad SeuZliaT. dRes albaT, saxelmwifosa da sazogadoebisTvis
yvelaze rTul amocanas warmoadgens adamianebis darwmuneba imaSi, rom
sakuTar Tavze da sazogadoebriv saqmeebze pasuxismgebloba Tavad ai-
Ron da TavianTi bedi Tavad gadawyviton.~20 rogorc cnobili ingliseli
filosofosi jon stiuart mili ambobda: Sen SegiZlia Seni uflebebisa
da intersebis saxelmwifosgan dacva mxolod maSin, roca xelisuflebis
Seqmnisa da politikis gansazRvris procesSi Tavad monawileob.21
3.3. demokratiuli saxelmwifos principi saqarTvelos

konstituciaSi
demokratiuli saxelmwifos principi saqarTvelos konstituciaSi
orjer aris moxsenebuli. pirvelad saqarTvelos konstituciis pream-
bulaSi da Semdgom konstituciis ZiriTad teqstSi.
konstituciis preambulaSi demokratiuli saxelmwifos principis ga-
JRerebis forma zustad ìreklavs~ demokratiis mTavar ideas, xalxis
mmarTvelobas, Zalauflebas. konstituciis preambulis Tanaxmad, `Cven,
saqarTvelos moqalaqeni, romelTa uryevi nebaa, davamkvidroT demokra-
tiuli sazogadoebrivi weswyobileba ...~22 aRniSnuli debuleba kidev
erTxel xazs usvams, rom saqarTveloSi saxelmwifos xelisuflebis
wyaro qarTveli xalxi - saqarTvelos moqalaqeebi warmoadgenen, xolo
demokratiuli sazogadoebrivi weswyobileba es mTeli qarTveli eris
arCevania. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo demokratias Semde-
gi saxiT ganmartavs, `demokratia, uSualo gagebiT, gulisxmobs ra xalx-
is mmarTvelobas, Sesabamisad, is, TavisTavad, gulisxmobs moqalaqeTa
uflebas, miiRon monawileoba xelisuflebis rogorc formirebaSi, ise
ganxorcielebaSi.~23
demokratiul Rirebulebebs konstituciis ZiriTad teqstSi calke
muxli eTmoba. saqarTvelos konstituciis me-3 muxlis pirveli punqtis
Sesabamisad, `saqarTvelo aris demokratiuli respublika.~24 konstitu-
ciis aRniSnuli norma erTi mxriv, demokratiuli saxelmwifos princips
ganamtkicebs, xolo meore mxriv, saxelmwifo mmarTvelobis formad -
respublikas gansazRvravs.
respublika laTinuri sityvaa (`Res~ - saqme, `Publica~ - sazogadoeba,
20
Zimmermann A., Subsidiarity, Democracy and Individual Liberty in Brazil, wignSi: Evans M., Zimmermann A.,
Editors’ Conclusion: Future Directions for Subsidiarity, in: Evans M., Zimmermann A., Eds., Global Perspectives
on Subsidiarity, Heidelberger, London, New York, 2014, 91.
21
Mill J.S., Considerations on Representative Government, First Published 1861, New York, 2009, 70-71.
22
23
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2014 wlis 23 maisi N3/2/574 gadawyvetileba
saqmeze -saqarTvelos moqalaqe giorgi ugulava saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg, II, §9.
24
22
xalxi) da sazogadoebriv saqmes niSnavs. zogierTi konstitucionalisti
respublikas ganmartavs rogorc mmarTvelobis formas, romelSic xalx-
is mier arCeuli warmomadgenlobiTi xelisufleba saxalxo kontrols
axorcielebs.25 respublikis aRniSnuli ganmarteba srulad Seesabameba
demokratiuli saxelmwifos princips.
aRsaniSnavia, rom demokratiuli mmarTvelobis forma ganmtkicebuli
iyo saqarTvelos pirveli respublikis konstituciaSic. saqarTvelos
1921 wlis 21 Tebervlis konstituciis 1-li muxlis Sesabamisad, `saqarT-
velo aris Tavisufali, damoukidebeli da ganuyofeli saxelmwifo. mud-
mivi da ucvleli forma politikuri wyobilebisa aris demokratiuli
respublika~. sainteresoa, rom aRniSnuli muxli konstituciis dacul
muxls warmoadgenda, romlis gadasinjva dauSvebeli iyo. saqarTvelos
1921 wlis konstituciis 148-e muxlis Tanaxmad, `saqarTvelos demokra-
tiuli respublikis marTva-gamgeobis formis gauqmeba ar SeiZleba gax-
des konstituciis gadasinjvis winadadebis sagnad.~
saqarTvelos, rogorc demokratiuli respublikis damatebiT garan-
tias, saqarTvelos konstituciis me-3 muxlis me-3 punqti gansazRvravs,
romlis Tanaxmad, àravis aqvs ufleba miiTvisos xelisufleba. sayovel-
Tao arCevnebSi arCeuli organos mimdinare uflebamosilebis vadis kon-
stituciiT an kanoniT Semcireba an gazrda dauSvebelia.~26 aRniSnuli mux-
li xalxs SesaZleblobas aZlevs daicvas demokratiuli weswyobileba
da gamovides xelisuflebis winaaRmdeg, Tu xelisufali Zalauflebis
uzurpacias gadawyvets. `xelisuflebis mopoveba an SenarCuneba, xe-
lisuflebaSi yofnis vadis xalxis nebis Seusabamod, xelovnurad gaxan-
grZliveba, xelisuflebis miTvisebas an ukanonod mopovebas gulisxmobs.
... swored aseTi fundamenturi safrTxeebis sawinaaRmdegod aRWurva
saqarTvelos moqalaqeebi konstituciis dasaxdelebulma debulebam.~27
es midgoma srul TanxvedraSia saerTaSoriso samarTlis aRiarebul
midgomebTanac, romelic tiraniis winaaRmdeg ajanyebas, rogorc ukanask-
nel saSualebas, nebadarTulad acxadebs. kerZod, adamianis uflebaTa
sayovelTao deklaraciis preambulis Tanaxmad, `vinaidan aucilebelia,
rom adamianis uflebaTa dacva garantirebul iqnes kanonis uzenaesobis
principiT, imis uzrunvelsayofad, raTa adamiani iZulebuli ar gaxdes
mimarTos ajanyebas, rogorc ukanasknel saSualebas tiraniisa da Cagvris
winaaRmdeg.~28
25
Lutz D., Principles of Constitutional Design, New York, 2006, 63.
26
27
velos sakonstitucio samarTali, Tbilisi, 2017, 53-54.
28
gaerTianebuli erebis organizacia, adamianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, 60
wlisTavi specialuri gamocema 1948-2008, gaeros adamianis uflebaTa umaRlesi komisris
ofisi, saqarTvelo, 2008.
23
aRniSnuli konstituciuri normebis garda saqarTvelos, rogorc
demokratiuli respublikis arsebobis garantias, saqarTvelos konsti-
tuciis meore Tavi - àdamianis ZiriTadi uflebebi~ qmnis. saqarTvelos
konstitucia adamianis sayovelTaod aRiarebuli ZiriTadi uflebebis
mniSvnelovan pakets gansazRvravs, romelic demokratiis srulyofilad
funqcionirebasa da ganviTarebas emsaxureba. aRniSnuli Rirebulebebis
dacvis misias ki saqarTvelos konstitucia sasamarTlo xelisuflebis
organoebs: saerTo sasamarTloebsa da sakonstitucio sasamarTlos mi-
andobs da maTi damoukideblobis garantiebs gansazRvravs.
3.4. saxalxo suverenitetis principi saqarTvelos

konstituciaSi
demokratiis sicocxlisunarianoba iseT princips efuZneba, rogori-
caa saxalxo suverenitetis principi. saqarTvelos sakonstitucio sa-
samarTlos ganmartebiT, `saxalxo suverenitetis idea gulisxmobs, rom
TiToeuli moqalaqe monawileobs xelisuflebis formirebaSi da amiT
CarTulia xelisuflebis ganxorcielebis procesSi.~29 `demokratia,
pirvel rigSi, swored saxalxo suverenitetis realizebiT vlindeba,
radgan xalxis monawileoba xelisuflebis ganxorcielebaSi aris de-
mokratiis ZiriTadi arsi, safuZveli da mizani. maSasadame, moqalaqeTa
ufleba, monawileoba miiRon saxelmwifo saqmeebis warmarTvaSi, war-
moadgens fundamentur demokratiul princips.~30
saxalxo suverenitetis princips saqarTvelos konstituciis me-3
muxlis me-2 punqtis pirveli winadadeba gansazRvravs, romlis Sesabamis-
ad, `saxelmwifo xelisuflebis wyaroa xalxi.~31 saxelmwifo xelisuflebis
wyarod xalxis gamocxadeba xalxis uzenaesi Zalauflebis aRiarebaa.
`demokratia aris politikuri sistema romelzec pirdapiri kontroli,
suverenuli Zalauflebis mqone subieqts, xalxs gaaCnia.~32 xelisufleba
gamomdinareobs xalxisgan da is xalxis mier da xalxiTvis unda xor-
cieldebodes.
demokratiis ganuyofel niSnad umravlesobis Zalaufleba iTvle-
33
ba. Tumca gasaTvaliswinebelia, rom xalxis uzenaesi Zalaufleba Seuz-
Rudav Zalauflebas ar niSnavs. saxalxo xelisuflebis ganxorcieleba
29
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2015 wlis 28 maisis 1/3/547gadawyvetileba
saqmeze - saqarTvelos moqalaqeebi - uCa nanuaSvili da mixeil SaraSiZe saqarTvelos par-
lamentis winaaRmdeg, II, §3.
30
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2014 wlis 23 maisis 3/2/574 gadawyvetileba saq-
meze - saqarTvelos moqalaqe giorgi ugulava saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg, II, §9-10.
31
32
33
ix. kublaSvili k., adamianis ZiriTadi uflebebi da Tavisuflebebi, Tbilisi, 2019, 11.
24
saerTo interesebis Ziebis procesia da ara Seukavebeli da SeuzRudavi
Zalis batonobis. roca umravlesoba eZebs saerTo interesebs, maSin is
moqmedebs, rogorc suvereni - uzenaesi Zalaufali, romelic yvelasT-
vis da ara mxolod umravlesobisTvis arsebobs. im SemTxvevaSi Tu xalxi
Zalauflebas umravlesobis viwro interesebis Sesabamisad axorcielebs,
is ara suverenul Zalauflebas, aramed absolutur da SeuzRudav Zalas
ganasaxierebs. am SemTxvevaSi saxalxo Zalaufleba arafriT gansxvavdeba
erTpirovnuli diqtatorisgan.34
amdenad, xalxis mmarTveloba ar unda iqnes gagebuli rogorc umrav-
lesobis diqtatura. saxalxo suverenitetis ganxorcieleba upirveles-
ad saerTo interesebisa da Rirebulebebis ganxorcielebis procesia.
saerTo interesebs ki ara xmebis raodenoba gansazRvravs, aramed saer-
To Rirebulebebi.35 qarTveli eris saerTo Rirebulebebi saqarTvelos
konstituciiTaa aRiarebuli da garantirebuli, romlis centrSi, ro-
gorc umaRlesi Rirebuleba, Tavisufali adamiani dgas. swored amitom,
saqarTvelos konstitucia erTi mxriv, aRiarebs saxalxo suverenite-
tis princips da meore mxriv, misi SezRudvis SesaZleblobasac uSvebs.
saqarTvelos konstituciiT, `xelisuflebis ganxorcielebisas xalxi da
saxelmwifo SezRuduli arian adamianis uflebebiTa da TavisuflebebiT,
rogorc uSualod moqmedi samarTliT.~36
saxalxo suverenitetis arseboba gulisxmobs, rom xalxi sakuTar
xelisuflebas axorcielebs aramxolod centralur - saxelmwifos xe-
lisuflebis doneze, agreTve ufro qvemdgom - adgilobriv terito-
riul donezec. saqarTvelos konstituciis me-7 muxlis me-4 punqtiT,
`saqarTvelos moqalaqeebi adgilobrivi mniSvnelobis saqmeebs awesrigeben
adgilobrivi TviTmmarTvelobis meSveobiT, saqarTvelos kanonmdeblobis
Sesabamisad.~37
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos ganmartebebis Tanaxmad,
`moqalaqeTa ufleba adgilobriv TviTmmarTvelobaze saqarTvelos kon-
stituciiT aRiarebuli saxalxo suverenitetis mniSvnelovani gamov-
linebaa. dasaxelebuli konstituciuri debuleba safuZvels udebs
adgilobrivi TviTmmarTvelobis ganxorcielebas moqalaqeTa mier da
qmnis adgilobriv TviTmmarTvelobaSi xalxis monawileobis garantias.~38
`saxalxo suverenitetis idea emsaxureba ra xalxis xelisuflebis ganx-
orcielebaSi monawileobis uzrunvelyofas da, Sedegad, pirdapiri,
34
iqve.
35
36
ix. saqarTvelos konstituciis me-4 muxlis me-2 punqti, saqarTvelos konstitucia, saqa-
rTvelos parlamentis uwyebebi, N786, 24/08/1995, 31-33.
37
38
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2017 wlis 17 maisis N3/3/600 gadawyvetileba
saqmeze saqarTvelos moqalaqe kaxa kukava saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg, II, §22.
25
uSualo demokratiis realizacias, is yvela doneze unda ganxorciel-
des. bunebrivia, es gulisxmobs moqalaqeTa adgilobriv xelisuflebaze
am gziT xelmisawvdomobasac. adamianebs unda hqondeT garantirebuli
SesaZlebloba, uSualod an maTi warmomadgenlebis meSveobiT gadawyvi-
ton sakuTari problemebi, daicvan sakuTari interesebi, uzrunvelyon
uflebebis realizacia. am TvalsazrisiT, xelisuflebis ganxorciele-
baSi pirdapiri, uSualo monawileoba, maT Soris, adgilobriv donezea
efeqturi. amitom xelisuflebis adgilobrivi organoebi da maTze mo-
qalaqeTa realuri wvdoma demokratiuli saxelmwifos fundamentia.~39
saqarTvelos konstituciis me-3 muxlis me-2 punqtis Sesabamisad,
`xalxi Zalauflebas axorcielebs Tavisi warmomadgenlebis, agreTve ref-
erendumisa da uSualo demokratiis sxva formebis meSveobiT.~40 amdenad,
saqarTvelos konstituciiT saxalxo suvereniteti ori formiT xor-
cieldeba: warmomadgenlobiTi demokratiis formiT da uSualo de-
mokratiis formiT. amasTan, konstitucia gansakuTrebul aqcents uSua-
lo demokratiis erT-erT formaze - referendumze akeTebs.
3.5. warmomadgenlobiTi demokratiis forma

warmomadgenlobiTi demokratia xalxis xelisuflebis, Tavad xalxis
mier uflebamosili warmomadgenlebis, saSualebiT ganxorcielebas gu-
lisxmobs. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos ganmartebiT, `sax-
alxo suvereniteti mniSvnelovanwilad xorcieldeba warmomadgenlobi-
Ti demokratiis principis meSveobiT. saqarTvelos TiToeuli moqalaqe
irCevs ra warmomadgenels, sakuTar Zalauflebas gadascems mas da amiT
aZlevs mniSvnelovani gadawyvetilebebis miRebis, saxelmwifos marTvis
legitimacias.~41
warmomadgenlobiTi demokratia, saarCevno uflebis realizacias-
Tan aris dakavSirebuli, romelic aqtiur da pasiur saarCevno uflebas
moicavs. `warmomadgenlobiTi demokratia xalxis mier warmomadgenlebis
arCevasa da maTi meSveobiT saxelmwifo mmarTvelobaSi monawileobas, su-
verenuli Zalauflebis ganxorcielebas gulisxmobs (aqtiuri saarCevno
ufleba). amave dros, warmomadgenlebis arCevasTan erTad, saqarTvelos
moqalaqeebi aRWurvilni arian uflebiT, uSualo monawileoba miiRon xe-
lisuflebis saqmianobaSi da daikavon saxelmwifo Tanamdeboba (pasiuri
39
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2014 wlis 23 maisis N3/2/574 gadawyvetileba
saqmeze -saqarTvelos moqalaqe giorgi ugulava saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg, II,
§10.
40
41
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2015 wlis 28 maisis 1/3/547gadawyvetileba
saqmeze - saqarTvelos moqalaqeebi - uCa nanuaSvili da mixeil SaraSiZe saqarTvelos par-
lamentis winaaRmdeg, II, §3.
26
saarCevno ufleba). Sesabamisad, moqalaqeebs ufleba aqvT, ara mxolod
arCeuli warmomadgenlebis meSveobiT ganaxorcielon sakuTari suvere-
nuli Zalaufleba, aramed Tavadve iyvnen warmomadgenlebi da aqtiuri
roli Seasrulon saxelmwifo mmarTvelobis procesSi.~42 - ganmartavs
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo.
warmomadgenlobiTi demokratia saxalxo suverenitetis ganxor-
cielebis yvelaze ufro martivi da Sesabamisad aqtiurad gamoyenebuli
formaa. warmomadgenlobiTi demokratia saSualebas iZleva politikis
ganxorcilebis - sajaro saqmeebis marTvis procesSi, meti profesion-
alizmi iqnes Setanili. miuxedavad amisa, warmomadgenlobiTi demokra-
tia àdamianuri Secdomebisgan~ da `Cavardnebisgan~ dazRveuli ar aris.
warmomadgenlobiTi demokratiis pirobebSic ar aris gamoricxuli, rom
sajaro politikis ganxorcieleba mosaxleobis keTildReobis moTxov-
nas ascdes da xelisuflebaSi myofi viwro jgufis kerZo interesebs
daeqvemdebaros. Tumca, am SemTxvevaSi, warmomadgenlobiTi demokratiis
upiratesoba Secdomebis gamosworebisa da ganaxlebis unarSia.43
demokratiul saxelmwifoSi Secdomebis gamosworebas sayovelTao,
Tanaswori, pirdapiri, faruli da perioduli arCevnebi uzrunvelyofs,
rac garantirebulia saqarTvelos konstituciiT, saqarTvelos konsti-
tuciis 24-e muxlis pirveli punqtis Sesabamisad. `saqarTvelos yovel
moqalaqes 18 wlis asakidan aqvs referendumSi, saxelmwifo, avtonomiuri
respublikisa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis arCevnebSi
monawileobis ufleba. uzrunvelyofilia amomrCevlis nebis Tavisufali
gamovlena.~ 44 amasTan, saqarTvelos konstituciiT saqarTvelos parla-
menti, saqarTvelos avtonomiuri respublikisa da adgilobrivi TviT-
mmarTvelobis warmomadgenlobiTi organoebi sayovelTao, Tanaswori,
pirdapiri, faruli arCevnebiT airCeva, romelic konstituciiT da ka-
noniT dadgenili periodulobiT imarTeba. arCevnebi demokratiul sax-
elmwifoSi SeiZleba adamianis organizmSi sisxlis mimoqcevis sistemas
SevadaroT. Tu sisxlis cirkulacia irRveva anu arCevnebi demokrati-
uli saarCevno principebis Sesabamisad ar tardeba demokratia TviT-
ganaxlebisa da gankurnebis unars kargavs. aRniSnulidan gamomdinare
saqarTvelos konstitucia sayovelTao arCevnebSi arCeuli organos mim-
dinare uflebamosilebis vadis konstituciiT an kanoniT Semcirebas an
gazrdas krZalavs.45
42
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2016 wlis 14 aprilis 3/2/588 gadawyvetileba
saqmeze - „saqarTvelos moqalaqeebi - salome qinqlaZe, nino kvetenaZe, nino odiSaria, daCi
janeliZe, Tamar xiTariSvili da salome sebiskveraZe saqarTvelos parlamentis winaaRm-
deg“, II, §10.
43
Frankenberg G., Democracy, 250-268, wignSi: Rosenfeld M. and Sajó A., Eds, The Oxford Handbook of
Comparative Constitutional Law, Oxford, 2012, 254.
44
45
ix. saqarTvelos konstituciis me-3 muxlis me-3 punqti, saqarTvelos konstitucia, saqa-
27
demokratiis zogadi mizani saxalxo xelisuflebis ganxorcielebaa,
romelic xalxis gaazrebuli, gacnobierebuli da Tavisufali arCevanis
Sedegia. amdenad, demokratia sxvadasxva ideebisa da msoflmxedvelobis
Widilsac gulisxmobs, romelic yvelasTvis xelmisawvdomi unda iyos.
demokratia ar aRiarebs erT romelime ideologias, demokratiis ideo-
logia es aris mudmivi dava, kamaTi, Tu rogor unda iqnes miRweuli saer-
To keTildReoba. Sesabamisad, demokratia sxvadasxva ideebis konkuren-
ciis asparezia.
demokratiul saxelmwifoSi mimdinare ideologiuri davisa da
konkurenciis procesSi gadamwyveti mniSvneloba politikur gaerTiane-
bebs - partiebs ekisrebaT. demokratiis `sicocxle~ warmoudgenelia
gaxsnili, pluralistuli, mravalpartiuli da aqtiuri samoqalaqo
sazogadoebis gareSe. `demokratias sulac ar Wirdeba ideologia. ... de-
mokratia mzad aris gadasces saxelmwifo mmarTveloba nebismier poli-
tikur Sexedulebas, romelsac mocemuli umravlesoba iziarebs. swored
politikur gaerTianebaTa saqmea ideologia, demokratiuli saxelmwifos
safuZvlebi ki sxvadasxva ideologiuri mimdinareobisgan Tavisufalia.~46
`politikuri partiebi monawileoben xalxis politikuri nebis Camoya-
libebasa da ganxorcielebaSi. politikuri partiebis saqmianoba efuZneba
maTi Tavisuflebis, Tanasworobis, gamWvirvalobis da Sidapartiuli de-
mokratiis principebs.~ 47
mravalpartiuli sistemis arseboba warmomadgenlobiTi demokratiis
ganuyofeli nawilia. xalxis nebis organizebaSi da politikuri arCev-
anis identificirebaSi kritikuli mniSvneloba politikur partiebis
saqmianobas aqvs. isini politikuri ideebis generatorebs warmoadgenen.
amasTan, politikuri partiebi saxelmwifosa da moqalaqeebs Soris Sua-
mavlis rols asrulebs.
gasaTvaliswinebelia, rom saqarTvelos konstitucia xazs usvams ro-
gorc partiuli pluralizmis saWiroebas, agreTve Sidapartiuli de-
mokratiis sakiTxsac. demokratias ver daicavs politikuri gaerTianeba,
romelic demokratiuli mmarTvelobis principebs Tavad ar efuZneba.
politikuri partia agebuli unda iyos qvemodan zemoT marTvis midgo-
maze. Siga partiuli demokratia gadawyvetilebis miRebis procesSi par-
tiis yvela wevris Tanabar monawileobasa da zegavlenis SesaZleblobas
gulisxmobs. demokratiul principebze agebul partiaSi garantirebu-
lia rogorc partiaSi gawevrianebis, agreTve partiis datovebis Tavi-
sufleba.
rTvelos parlamentis uwyebebi, N786, 24/08/1995, 31-33.

46
kublaSvili k., adamianis ZiriTadi uflebebi da Tavisuflebebi, Tbilisi, 2019, 13.
47
28
3.6. uSualo demokratiis formebi
uSualo demokratiis formebis gamoyenebiT xalxi sajaro xelisu-
flebas uSualod axorcielebs. saqarTvelos kanonmdebloba uSualo de-
mokratiis Semdeg ZiriTad formebs gansazRvravs: referendumi, plebi-
sciti da saxalxo sakanonmdeblo iniciativa. maT Soris, saqarTvelos
konstitucia yvelaze met yuradRebas referendums uTmobs, saxalxo
sakanonmdeblo iniciativis ufleba saqarTvelos konstituciis me-3
TavSia _ saqarTvelos parlamenti, dafiqsirebuli, xolo plebiscits
saqarTvelos konstitucia ar axsenebs. plebiscitis sakiTxebi `referen-
dumis Sesaxeb~ saqarTvelos organuli kanoniT regulirdeba.
3.6.1. referendumi
termini _ `referendumi~-s safuZvelia laTinuri warmoSobis sityva
- `referendums~, rac laTinurad niSnavs: ìs rac unda gaJRerdes, ecno-
bos.~ aRniSnuli termini Tanamedrove mniSvnelobiT pirvelad daaxloe-
biT me-16 saukuneSi SveicariaSi iqna gamoyenebuli. referendumi ewode-
boda kantonebis (teritoriuli erTeuli) sabWos wevris mier sakuTar
saarCevno olqSi kantonis sabWos gadawyvetilebis proeqtis mosaxleo-
bisaTvis dasamtkiceblad wardgenis proceduras.48
referendumTan dakavSirebuli sakiTxebi `referendumis Sesaxeb~
saqarTvelos organuli kanoniT wesrigdeba. organuli kanoni refer-
endums Semdegi formiT ganmartavs: `referendumi aris saerTo-saxalxo
gamokiTxva kenWisyriT, gansakuTrebiT mniSvnelovani saxelmwifoebrivi
sakiTxebis sabolood gadasawyvetad.~49 referendumi imarTeba saqarT-
velos mTel teritoriaze.
referendumi SeiZleba moewyos gansakuTrebiT mniSvnelovan saxelm-
wifoebriv sakiTxebze, maT Soris, saqarTvelos kanonebiT, saerTaSoriso
xelSekrulebebiTa da SeTanxmebebiT gaTvaliswinebuli umniSvnelovane-
si sakiTxebisa da principebis Sesaxeb. referendumi agreTve SeiZleba
moewyos saerTo-saxelmwifoebrivi gadasaxadis axali saxis SemoRebis,
(garda aqcizisa) an saerTo-saxelmwifoebrivi gadasaxadis arsebuli ga-
nakveTis zeda zRvris gazrdis mizniT.
saqarTvelos konstitucia amomwuravad gansazRvravs im sakiTxebis
nusxas ris Taobazec referendumis Catareba dauSvebelia, kerZod: a)
kanonis misaRebad an gasauqmeblad; b) aministiis an Sewyalebis gamo; g)
48
Morel L., Referendum, 501-529, wignSi: Rosenfeld M. and Sajó A., Eds, The Oxford Handbook of Comparative
Constitutional Law, Oxford, 2012, 501.
49
ix. referendumis Sesaxeb saqarTvelos organuli kanoni, parlamentis uwyebani, N14,
12/06/1996, 1-li muxlis, 1-li punqti.
29
saerTaSoriso xelSekrulebis ratificirebis50 an denonsaciis51 Sesaxeb;
d) iseT sakiTxze, romelic iTvaliswinebs adamianis ZiriTadi konsti-
tuciuri uflebis SezRudvas.52
aqve unda ganimartos, rom referendumze SeiZleba daisvas iseTi
sakiTxi, romlis aRsrulebac kanonmdeblobis cvlilebas anda saerTa-
Soriso xelSekrulebis ratificirebas an denonsacias moiTxovs. saqa-
rTvelos konstitucia krZalavs referedumze kanonis miRebas an saer-
TaSoriso xelSekrulebis ratificirebas/denonsacias. referendumze
dadebiTi gadawyvetilebis miRebis SemTxvevaSi saqarTvelos Sesabamisi
organoebi valdebuli arian ganaxorcielon yvela RonisZieba, (maT So-
ris, sakanonmdeblo cvlileba an saerTaSoriso xelSekrulebis rati-
ficireba), referendumze miRebuli gadawyvetilebis Sesasruleblad.
organuli kanoniT referendumis gamarTva dauSvebelia: a) saqarT-
veloze SeiaraRebuli Tavdasxmisas; b) qveynis saomar mdgomareobaSi
yofnisas; g) masobrivi areulobis, samxedro gadatrialebis, SeiaraReb-
uli amboxebis, ekologiuri katastrofebis da epidemiebis dros; d) sxva
SemTxvevebSi, roca saxelmwifo xelisuflebis organoebi moklebulni
arian konstituciur uflebamosilebaTa normaluri ganxorcielebis
SesaZleblobas.
referendumSi monawileobis ufleba aqvs saqarTvelos moqalaqes,
romelsac referendumis gamarTvis dRisaTvis Seusrulda 18 weli. ref-
erendumSi monawileobis ufleba ar aqvs moqalaqes, romelic: a) sasamarT-
los gadawyvetilebiT cnobilia mxardaWeris mimRebad53 da moTavsebu-
lia Sesabamis stacionarul samedicino dawesebulebaSi; b) sasamarTlos
ganaCeniT gansakuTrebiT mZime danaSaulisTvis54 imyofeba sasjelis aR-
srulebis dawesebulebaSi.
referendumis daniSvnis Sesaxeb gadawyvetilebas saqarTvelos pre-
zidenti iRebs. referendumis daniSvna formdeba prezidentis brZaneb-
ulebiT, romelic saWiroebs saqarTvelos premier-ministris Tanax-
50
ratificirebis formiT saqarTvelos parlamenti gamoxatavs Tanxmobas saqarTvelosTvis
saerTaSoriso xelSekrulebis (SeTanxmebis) savaldebulod aRiarebis Taobaze.
51
denonsacia saerTaSoriso xelSekrulebis moqmedebis calmxrivad Sewyvetis formaa, ro-
melic niSnavs xelSekrulebis moqmedebis Sewyvetas xelSekrulebis debulebebis Sesabam-
isad.
52
ix. saqarTvelos konstitucia, saqarTvelos parlamentis uwyebebi, N786, 24/08/1995, 31-33,
52-e muxlis me-2 punqti.
53
mxardaWeris mimRebia adamiani, romelsac aqvs myari fsiqikuri, gonebrivi/inteleqtua-
luri darRvevebi, romelTa sxvadasxva dabrkolebasTan urTierTqmedebam SesaZloa xeli
SeuSalos sazogadoebriv cxovrebaSi mis srul da efeqtian monawileobas sxvebTan Tanabar
pirobebSi. mxardaWeris dawesebas, eqim-fsiqiatrTa komisiis SuamdgomlobiT, sasamarTlo
uzrunvelyofs.
54
gansakuTrebiT mZimea iseTi ganzraxi danaSauli, romlis CadenisaTvis saqarTvelos sisx-
lis samarTlis kodeqsiT gaTvaliswinebulia sasjelis saxiT Tavisuflebis aRkveTa aT wel-
ze meti vadiT an uvado Tavisuflebis aRkveTa.
30
elmoweras, garda im SemTxvevisa, rodesac referendumi saqarTvelos
mTavrobis moTxovniT iniSneba.
referendumis daniSvnis Sesaxeb iniciativiT prezidentisadmi
mimarTvis ufleba aqvs: a) saqarTvelos parlaments (parlamentis sruli
Semadgenlobis 1/5-is iniciativiT da sruli Semadgenlobis umravleso-
bis gadawyvetilebiT); b) saqarTvelos mTavrobas; g) aranakleb 200 000
amomrCevels.55
imisaTvis rom amomrCevlebma gaakeTon gaazrebuli, informirebuli
da Tavisufali arCevani saqarTvelos kanonmdeblobiT garantirebulia
moqalaqeebis, politikuri partiebis, moqalaqeTa sazogadoebrivi gaer-
Tianebebis, sainiciativo jgufebis mier agitaciis da saxalxo ganxilvebis
Catarebis ufleba da SesaZlebloba. agitacia dauSvebelia, mxolod ref-
erendumis dRes, raTa amomrCevlebs hqondeT sakuTari gadawyvetilebis
mSvid garemoSi gansjisa da damoukideblad miRebis SesaZlebloba.
sareferendumod gamotanili sakiTxi miRebulad CaiTvleba, Tu mis
dadebiTad gadawyvetas xma misca referendumSi monawileTa naxevarze
metma. referendumis daniSvnidan referendumis Sedegebis gamoqvey-
nebamde xelisuflebis organoebs ekrZalebaT sareferendumo sakiTxze
raime gadawyvetilebis miReba. referendumis Sedegebis oficialurad
gamoqveynebis dRidan erTi wlis ganmavlobaSi dauSvebelia imave sakiTxze
ganmeorebiTi referendumis Catareba.
saqarTvelos kanonmdeblobiT referendumis Sedegad miRebuli
gadawyvetilebis Secvla an gauqmeba SeiZleba mxolod referendumiT.
gasaTvaliswinebelia, rom referendumis Sedegebis Secvla da gauqmeba
gansxvavdeba referendumis Sedegebis baTilad cnobisgan. referendumis
Sedegebis baTilad cnobis ufleba aqvs saqarTvelos sakonstitucio sa-
samarTlos.
saqarTvelos konstituciiT saqarTvelos sakonstitucio sasamarT-
lo uflebamosilia ganixilos referendumis momwesrigebeli normisa da
am normis safuZvelze Casatarebeli an Catarebuli referendumis kon-
stituciurobasTan dakavSirebuli dava. aRniSnul sakiTxze sakonsti-
tucio sasamarTlosTvis mimarTvis ufleba aqvT: a) saqarTvelos pre-
zidents; b) parlamentis wevrTa aranakleb erTi mexuTeds; g) saxalxo
damcvels.
`saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~ saqarTvelos
organuli kanonis Sesabamisad, Casatarebeli referendumis momwesrige-
beli normebisa da am normebis safuZvelze Casatarebeli referendu-
mis konstituciurobis Sesaxeb konstituciuri sarCelis dakmayofile-
ba iwvevs: a) arakonstituciurad cnobili normatiuli aqtis an misi
55
amomrCeveli - saqarTvelos moqalaqe, romelsac referendumis gamarTvis dRisaTvis Seus-
rulda 18 weli da `referendumis Sesaxeb~ saqarTvelos organuli kanonis Sesabamisad ar
aqvs SezRuduli referendumSi monawileobis ufleba.
31
nawilis Zaladakargulad cnobas sakonstitucio sasamarTlos Sesabamisi
gadawyvetilebis gamoqveynebis momentidan; b) daniSnuli referendumis
gauqmebas, Tu referendumis daniSvna efuZneba arakonstituciurad cno-
bil normatiul aqts an mis nawils; g) referendumis daniSvnis valdeb-
ulebis dakisrebas, Tu referendumis ardaniSvna efuZneba arakonsti-
tuciurad cnobil normatiul aqts an mis nawils.56
ukve Catarebuli referendumis momwesrigebeli normebisa da am
normebis safuZvelze Catarebuli referendumis konstituciurobis Ses-
axeb konstituciuri sarCelis dakmayofileba iwvevs: a) Catarebuli ref-
erendumis momwesrigebeli da arakonstituciurad cnobili normatiuli
aqtis an misi nawilis Zaladakargulad cnobas; b) Catarebuli referen-
dumis Sedegebis mTlianad an nawilobriv (calkeuli saarCevno olqebisa
da saarCevno ubnebis mixedviT) baTilad cnobas, Tu arakonstituciurad
cnobilma normatiulma aqtma an misma nawilma arsebiTi da gadamwyveti
gavlena moaxdina referendumis Sedegze da arakonstituciuri aqtis an
misi nawilis ararsebobis SemTxvevaSi iqneboda arsebulisagan gansxvave-
buli Sedegi.57
`referendumis Sesaxeb~ saqarTvelos organuli kanonis Sesabamis-
ad, referendumis Sedegad miRebuli gadawyvetileba ZalaSi Sedis misi
gamoqveynebis dRidan, aqvs iuridiuli Zala da sabolooa. referendumis
Sedegebs aqvs pirdapiri moqmedebis Zala. saqarTvelos sakanonmdeblo
da aRmasrulebeli xelisufleba valdebulia referendumis Sedegebidan
gamomdinare erT TveSi SesabamisobaSi moiyvanos saqarTvelos kanonmde-
bloba da sxva aqtebi.
aRsaniSnavia, rom saqarTvelos konstitucia da organuli kanoni
mkafiod ar aregulirebs SemTxvevas, rodesac referendumze miRebu-
li gadawyvetilebis aRsruleba saqarTvelos konstituciis cvlilebas
saWiroebs. saqarTvelos konstituciiT, `saqarTvelos konstitucia sax-
elmwifos uzenaesi kanonia~,58 amdenad, udavoa, rom nebismieri samarT-
lebrivi aqti Tu gadawyvetileba ar SeiZleba konstituciaze maRali
iuridiuli Zalis mqoned ganixilebodes. Sesabamisad, organuli kanonis
Canaweris _ `referendumis Sedegad miRebuli gadawyvetileba ZalaSi Se-
dis misi gamoqveynebis dRidan, aqvs iuridiuli Zala da sabolooa~59 samar-
Tlebrivi Sedegebi saeWvoa, Tu referendumze miRebuli gadawyvetilebis
Sesruleba konstituciis cvlilebas saWiroebs. referendumze miRebuli
aseTi gadawyvetileba saqarTvelos konstituciaSi Sesabamisi cvlilebis
56
ix. „saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb“ saqarTvelos organuli kanoni,
parlamentis uwyebani, N001, 27/02/1996, 23-e muxlis, me-4 punqti.
57
ix. iqve, 23-e muxlis 41 punqti.
58
ix. saqarTvelos konstitucia, saqarTvelos parlamentis uwyebebi, N786, 24/08/1995, 31-
33, me-4 muxlis, me-4 punqti.
59
ix. referendumis Sesaxeb saqarTvelos organuli kanoni, parlamentis uwyebani, N14,
12/06/1996, 28-e muxlis, me-2 punqti.
32
Setanamde konstituciisgan gansxvavebul samarTlebriv Sedegs ver war-
moSobs. konstituciis Secvlas saqarTvelos parlamentSi kvalificiuri
umravlesoba sWirdeba,60 parlamentSi saTanado mxardaWeris ararsebo-
bis SemTxvevaSi ki, Teoriulad, referendumze miRebuli gadawyvetileba
SeiZleba didi xnis ganmavlobaSi ver aRsruldes.
saqarTveloSi dRemde ori referendumia Catarebuli. pirveli ref-
erendumi 1991 wlis 31 marts saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRd-
genis sakiTxze Catarda. aRniSnuli referendumis Sedegebs saqarTvelos
konstituciis pirvelive muxli exmianeba, kerZod, saqarTvelos konsti-
tuciis pirveli muxlis pirveli punqtis Sesabamisad, `saqarTvelo aris
damoukidebeli, erTiani da ganuyofeli saxelmwifo, rac dadasturebu-
lia 1991 wlis 31 marts qveynis mTel teritoriaze, maT Soris afxaze-
Tis assr-Si da yofil samxreT oseTis avtonomiur olqSi Catarebuli
referendumiT da 1991 wlis 9 aprilis saqarTvelos saxelmwifoebrivi
damoukideblobis aRdgenis aqtiT.~61
saqarTveloSi Catarebul pirvel `referendumSi monawileTa raode-
noba Seadgenda 3302572 adamians (amomrCevelTa 90,3%). monawileTa 98,9%
mxari dauWira saqarTvelos damoukideblobis aRdgenas da amiT gamox-
ata uryevi neba - icxovros sabWouri okupaciisagan gaTavisuflebul
qveyanaSi. referendumis Sedegad, imave wlis 9 aprils, saqarTvelos re-
spublikis uzenaesma sabWom miiRo saqarTvelos saxelmwifoebrivi da-
moukideblobis aRdgenis aqti.~62
meore referendumi saqarTvelos meore prezidentis eduard Sevard-
naZis mier iqna daniSnuli 2003 wlis 2 noembers. referendumi dainiSna
saxalxo iniciativis safuZvelze. referendumze saqarTvelos amomrCev-
lebma pasuxi gasces kiTxvas: `Tanaxma xarT Tu ara, rom saqarTvelos
parlamentis wevrTa raodenoba Semcirdes da ganisazRvros ara umetes
150 deputatiT?~ referendumis monawileTa umravlesobam SekiTxvas
dadebiTi pasuxi gasca da Sedegad saqarTvelos parlamentis wevrTa ra-
odenoba 235-dan 150-mde Semcirda.
3.6.2. plebisciti
plebisciti (plebiscitum) laTinuri warmoSobis sityvaa. is Zvel romSi
- Cveulebrivi xalxis mier miRebul kanons niSnavda (Plebs - xalxi, scitum
- gadawyvetileba).63
60
ix. saqarTvelos konstitucia, saqarTvelos parlamentis uwyebebi, N786, 24/08/1995, 31-
33, 77-e muxlis, me-3 da me-4 punqtebi.
61
62
63
Morel L., Referendum, 501-529, wignSi: Rosenfeld M. and Sajó A., Eds, The Oxford Handbook of Comparative
33
`referendumis Sesaxeb~ saqarTvelos organuli kanonis Tanaxmad,
`plebisciti aris saerTo-saxalxo gamokiTxva kenWisyriT gansakuTrebiT
mniSvnelovan saxelmwifoebriv sakiTxebze saqarTvelos amomrCevelTa an
maTi nawilis azris gasagebad.~64 plebiscits saqarTvelos premier-minis-
tri niSnavs. plebiscitis Sedegebi saxelmwifo xelisuflebis organoe-
bisaTvis mxolod sarekomendacio xasiaTisaa.
referendumisgan gansxvavebiT plebisciti ar aris aucilebeli, rom
qveynis mTel teritoriaze Catardes. plebisciti SeiZleba saqarTvelos
teritoriis konkretul nawilSi gaimarTos, magaliTad aWaris avtonomi-
uri respublikis an Tbilisis masStabiT. referendumisgan gansxvavebiT,
plebiscitis gamarTvis drosTan dakavSirebiT `referendumis Sesaxeb~
saqarTvelos organuli kanoni SezRudvas ar awesebs. amdenad, plebisci-
ti Teoriulad SesaZlebelia gaimarTos, magaliTad: saqarTveloze Sei-
araRebuli Tavdasxmis, masobrivi areulobis, samxedro gadatrialebis,
SeiaraRebuli amboxebis da a.S. dros.
saqarTveloSi plebisciti gaimarTa 2008 wlis 5 ianvars. plebiscitze
gatanil iqna ori sakiTxi: a) `Tanaxma xarT Tu ara, rom saqarTvelos
parlamentis morigi arCevnebi Catardes 2008 wlis gazafxulze;~ b)
ùWeren Tu ara saqarTvelos moqalaqeebi mxars saqarTvelos gawevriane-
bas Crdiloatlantikuri xelSekrulebis organizaciaSi (nato).~ pirvel
kiTxvas dadebiTad pasuxi gasca plebiscitSi monawile amomrCevelTa
79,73%-ma, xolo meore kiTxvas amomrCevelTa 77%-ma.65
3.6.3. saxalxo sakanonmdeblo iniciativa

saqarTvelos konstituciiT saqarTvelos amomrCevlebs ufleba aqvT
saxalxo sakanonmdeblo iniciativis formiT saqarTvelos parlamentSi
waradginon sakanonmdeblo aqtebis proeqtebi. maT Soris, saqarTvelos
konstituciis gadasinjvis kanonproeqtic. sakanonmdeblo iniciativis
ufleba aqvs aranakleb 25 000 amomrCevels, xolo konstituciuri kan-
onis proeqtis parlamentSi saxalxo sakanonmdeblo iniciativis formiT
wardgena saWiroebs aranakleb 200 000 amomrCevlis mxardaWeras.
Constitutional Law, Oxford, 2012, 501.

64
ix. `referendumis Sesaxebs~ saqarTvelos organuli kanoni, parlamentis uwyebani, N14,
12/06/1996, 81 muxlis, 1-li punqti.
65
2008 wlis 15 ianvris saqarTvelos centraluri saarCevno komisiis 2008 wlis 5 ianvris
plebiscitis Sedegebis Semajamebeli oqmebi, wyaro: http://cesko.ge/res/old/other/6/6775.pdf;
http://cesko.ge/res/old/other/6/6774.pdf , [nanaxia: 20.02.2020].
34
Tematuri kiTxvebi:
1. ra aris demokratia da ra upiratesobebi gaaCnia demokratiul

saxelmwifos?
2. ras gulisxmobs saxalxo suverenitetis principi?
3. ras niSnavs warmomadgenlobiTi demokratia?
4. uSualo demokratiis romeli ZiriTadi formebia cnobili saqarT-
velos kanonmdeblobaSi?
5. ra aris referendumi?
6. ra sakiTxebzea dauSvebeli referendumis Catareba?
7. ra gansxvavebaa referendumsa da plebiscits Soris?
8. ramdeni amomrCeveli flobs saerTo saxalxo iniciativis wesiT
kanonproeqtis wardgenis uflebas?
4. samarTlebrivi saxelmwifos principi

2017 wels saqarTveloSi ganxorcielebuli sakonstitucio reformis
Sedegad samarTlebrivi saxelmwifos princips saqarTvelos konstitu-
ciaSi specialuri muxli - `samarTlebrivi saxelmwifo~ daeTmo. sakon-
stitucio cvlilebamde samarTlebrivi saxelmwifos principi mxolod
konstituciis preambulaSi fiqsirdeboda.
saqarTvelos konstituciis me-4 muxlis pirveli punqtis Sesabam-
isad, `saqarTvelo aris samarTlebrivi saxelmwifo.~ samarTlebrivi sax-
elmwifo yvelaze martivi da zogadi ganmartebiT samarTliT SeboWil
sajaro xelisuflebas niSnavs. qarTuli termini `samarTlebrivi saxelm-
wifo~ (Legal State) safuZvels germanuli terminidan - `Rechtsstaat~ (kanons
daqvemdebarebuli saxelmwifo) iRebs.
samarTlebrivi saxelmwifos doqtrina Tavdapirvelad germaniaSi me-
19 saukunis Sua xanebSi ganviTarda. dRes is mTel kontinentur evropaSi
sayovelTaod gaziarebuli konstituciuri principia. saerTo samarTlis
qveynebSi mis analogad `Rule of Law~-s doqtrina iTvleba.66 termini - Rule
of Law - momdinareobs laTinuri sityvisgan ìmperium legum~ - (kanonebis
imperia), ufro konkretulad ki laTinuri frazidan `kanonebis imperia
da ara adamianebis~ (`the empire of laws and not of men~).67 aRsaniSnavia, rom
66
„Rule of Law“-s pirdapiri Targmania „kanonis mmarTvelobaa“. am terminis Sesabamisi zus-
ti qarTuli termini ar arsebobs. zogjer mis sinonimad kanonierebis princips iyeneben -
„Principle of Legality“. Tumca, gasaTvaliswinebelia, rom „Principle of Legality“-s koncefcia „Rule of
Law“-s koncefciisgan gansxvavdeba. ix. Palombella G., The Measure of Law: The Non-instrumental Legal
Side from the State to the Global Setting, 129-145, wignSi: Silkenat j., Barenboim D., Hickey J., Eds., The Legal
Doctrines of the Rule of Law and the Legal State (Rechtsstaat), Heidelberg New York, 2014, 131-134.
67
Seller M., What Is the Rule of Law and Why Is It So Important? 3-15, wignSi: Silkenat j., Barenboim D., Hickey
J., Eds., The Legal Doctrines of the Rule of Law and the Legal State (Rechtsstaat), Heidelberg New York, 2014, 3.
35
is samarTlebrivi saxelmwifos koncefcias hgavs, Tumca srulad misi
identuri ar aris.68
cnobili avstrieli iuristi da filosofosi hans kelzeni aRniSnav-
da, rom demokratia moiTxovs or nebas Soris Tanxvedras: pirveli, es
aris saerTo sazogadoebrivi neba, romelic kanonebSia gamoxatuli da
meore, es aris individis neba. kanonSi arsebuli neba individis nebas
unda Seesabamebodes. demokratiul saxelmwifoSi es amocana saxalxo su-
verenitetis aRsrulebiT miiRweva, romelic gadawyvetilebebis umrav-
lesobis formiT miRebas gulisxmobs. sazogadoebrivi wesrigis umrav-
lesobis nebasTan Sesabamisoba demokratiuli sazogadoebis amosavali
principia, Tumca masSive devs demokratiisTvis mTavari safrTxec. is
rac saxelmwifos doneze umravlesobis nebaa, ufro mcire teritoriul
(regionis, qalaqis, soflis) an sazogadoebriv (magaliTad, sxvadsxva so-
cialuri, profesiuli, religiuri, eTnikuri sazogadoebrivi jgufebi)
doneze SeiZleba miuRebeli iyos an konkretuli individis sawinaaRmde-
god moqmedebdes.69
amdenad, demokratiuli saxelmwifos koncefcia adamianis Tavisu-
flebisa da keTildReobis uzrunvelsayofad srul garantias ver qmnis.
`sxvadasxva qveynebis gamocdilebidan gamomdinare, umravlesoba yov-
elTvis rodis iRebs samarTlian gadawyvetilebebs. demokratiulad ar-
Ceuli umravlesobis gadawyvetileba SeiZleba ewinaaRmdegebodes samar-
Tlianobis ideas da samarTlis principebs.~70
samarTlebrivi saxelmwifos koncefcia demokratiuli weswyobilebis
pirobebSi warmoSobil SesaZlo riskebs azRvevs da saxelmwifos mTavari
miznis - Tavisufali adamianis uzrunvelsayofad damatebiT garantias
ayalibebs.
istoriulad samarTlebrivi saxelmwifos doqtrina or etapad ganvi-
Tarda. pirvel etapze, samarTlebrivi saxelmwifos formaluri (samar-
TliT SeboWili saxelmwifo) gageba arsebobda, xolo meore msoflio
omis Semdeg periodSi, samarTlebrivi saxelmwifos materialuri konce-
fcia (samarTliani samarTlis uzrunvelyofa) Camoyalibda. maT zogjer
samarTlebrivi saxelmwifos viwro - Txel (Thin) da farTo - sqel (Thick)
gagebasac uwodeben.71
formaluri gagebiT samarTlebrivi saxelmwifo samarTliT Sez-
Rudul saxelmwifos gulisxmobs. samarTliT SeboWili saxelmwifo xe-
68
ix. Gozi G., Rechtsstaat and Individual Rights in German Constitutional History, 237-261, wignSi: Costa P.,
and Zolo D., The Rule of Law History, Theory and Criticism, Dordrecht, 2007.
69
Zimmermann A., Subsidiarity, Democracy and Individual Liberty in Brazil, wignSi: Evans M., Zimmermann A.,
Eds., Global Perspectives on Subsidiarity, Heidelberger, London, New York, 2014, 91.
70
71
36
lisuflebis TviTnebobisgan adamianis sruli dacvis garantias ver uz-
runvelyofs, vinaidan is `cudi~ kanonebis arsebobas ar gamoricxavs.
`samwuxarod, saxelmwifos mier yvela formaluri wesebis dacviT miRe-
buli kanonic ki SeiZleba iyos usamarTlo. istoria `kanonieri usamarT-
lobis~ bevr magaliTs icnobs. ... es, Tavis mxriv, iwvevs samarTlebrivi
saxelmwifos gamofitvas.~72 Tu samarTali ZalauflebaSi myofi adami-
anebis subieqturi interesebis ganxorcielebis instrumentad iqceva,
`kanoni maxvils daemsgavseba, romelic cuds da kargs erTnairad Wris,
imis mixedviT Tu vis xelSi aRmoCndeba.~73
meore msoflio omis Semdeg samarTlebrivi saxelmwifos doqtri-
na zemoT aRniSnuli gamowvevis daZlevis mimarTulebiT viTardeba da
samarTlebrivi saxelmwifos koncefcias Sinaarsobrivi - materialuri
elementi emateba. samarTlebrivi saxelmwifo ukve samarTliT SezRudul
saxelmwifosTan erTad samarTliani samarTliT SeboWil saxelmwifosac
gulisxmobs.
samarTlianobis xsenebasTan erTad Semdegi kiTxva Cndeba: ras niSnavs
samarTlianoba? samarTlianoba SefasebiTi kategoriaa, amitom samarT-
lis mecniereba samarTlianobis arsis pragmatuli da obieqturi krite-
riumebis safuZvelze ganmartebas cdilobs, kerZod, samarTali samar-
Tlianad SeiZleba CaiTvalos, Tu is Semdeg pirobebs akmayofilebs: a)
kanonmdeblobiT aRiarebulia adamianis ZiriTadi uflebebi da Tavisu-
flebebi; b) arsebobs am uflebebiT realuri sargeblobis SesaZleblo-
bebi; g) uzrunvelyofilia uflebebis darRvevis prevenciisa da dar-
Rveuli uflebis aRdgenis qmediTi meqanizmebi.74
samarTlianoba logikurad gulisxmobs, rom saxelmwifom adamianis
uflebebi aucilebelze metad ar SezRudos. aRniSnuli miznis uzrunv-
elsayofad samarTlebrivi saxelmwifos samarTlianobis ideidan Tanazo-
mierebis principi gamomdinareobs. Tanazomierebis principi, rogorc
konstituciuri principi, pirdapiri formiT saqarTvelos konstituci-
aSi 2017 wlis sakonstitucio reformis Sedegad gamoCnda, saqarTvelos
konstituciis 34-e muxlis me-3 punqtis Tanaxmad, àdamianis ZiriTadi
uflebis SezRudva unda Seesabamebodes im legitimuri miznis75 mniSvnelo-
bas, romlis miRwevasac igi emsaxureba.~76
Tanazomierebis principis gauTvaliswineblad SeuZlebelia samar-
72
73
74
sakonstitucio samarTali, Tbilisi, 2017, 90.
75
legitimuri mizani SeiZleba iyos sxva adamianis uflebebis dacva, saxelmwifo da sazoga-
doebrivi usafrTxoebis uzrunvelyofa, danaSaulis Tavidan acileba da a.S.
76
37
Tlebrivi saxelmwifos samarTlianobis ideis miRweva.77 saqarTvelos
sakonstitucio sasamarTlos ganmartebis Tanaxmad, `Tanazomierebis
principi samarTlebrivi saxelmwifos ideidan gamomdinareobs da misi
ZiriTadi datvirTva aris adamianis uflebebis SezRudvisas saxelmwi-
fosTvis farglebis gansazRvra. is uzrunvelyofs Tavisuflebis da
misi SezRudvis erTgvar gawonasworebul, Tanazomier damokidebulebas
da krZalavs adamianis uflebebis imaze metad SezRudvas, rac aucile-
belia demokratiul sazogadoebaSi. Tanazomierebis principi adamia-
nis uflebaTa SezRudvis marTlzomierebis Sefasebis konstituciuri
kriteriumia.~78
samarTlebrivi saxelmwifos principis realizebisTvis agreTve
aucilebelia samarTlebrivi usafrTxoeba. samarTali unda iyos sta-
biluri (xSirad ar unda icvlebodes), raTa sazogadoebrivi urTier-
Tobebis stabilurobac uzrunvelyos. amasTan, samarTali unda iyos
yvelasTvis xelmisawvdomi, mkafiod gansazRvruli, advilad gasagebi,
xolo misi darRvevis Sedegebi ganWvretadi.79 aRniSnuli miznis uzrun-
velsayofad samarTlebrivi saxelmwifos principi normaTa gansazRvru-
lobis principsac moicavs. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos
ganmartebiT, `kanonmdebeli valdebulia, miiRos zusti, mkafio, ara-
orazrovani, ganWvretadi kanonmdebloba (normebi), romelic pasuxobs
kanonis gansazRvrulobis moTxovnas. ... kanonmdeblis aseTi valdeb-
uleba ki samarTlebrivi saxelmwifos principidan momdinareobs. ... kan-
onis xarisxi moiTxovs, rom sakanonmdeblo regulacia iyos imdenad mka-
fio, rom pirma, romlis uflebaSi Carevac xdeba, SeZlos samarTlebrivi
mdgomareobis adekvaturad Secnoba da sakuTari qmedebis Sesabamisad
warmarTva.~80
da bolos, imisaTvis, rom samarTlebrivi saxelmwifos principi
qveyanaSi realurad Sedges kritikulad aucilebelia damoukidebeli
sasamarTlo xelisuflebis arseboba. sasamarTlo xelisuflebis kon-
stituciuri garantiebi saqarTvelos konstituciis sasamarTlo xelisu-
flebis TavSia mocemuli. konstituciis 59-e muxlis pirveli punqtis
Sesabamisad, `sasamarTlo xelisufleba damoukidebelia da mas axorcie-
leben saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo da saqarTvelos saer-
To sasamarTloebi.~ saqarTvelos konstituciis calke muxli eZRvneba
77
ix. v. gonaSvili, q. eremaZe, g. TevdoraSvili, g. kaxiani, g. kverenCxilaZe, n. WiRlaZe, Ses-
avali sakonstitucio samarTali, Tbilisi, 2017, 94-104.
78
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos, 2006 wlis 16 dekembris 1/3/393,397, saqarT-
velos moqalaqeebi-vaxtang masuraSvili da onise mebonia saqarTvelos parlamentis winaaR-
mdeg.
79
80
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2007 wlis 26 dekembris 1/3/407 gadawyvetileba
saqmeze - `saqarTvelos axalgazrda iuristTa asociacia da saqarTvelos moqalaqe - ekat-
erine lomTaTiZe saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg”, II, §11.
38
mosamarTlis damoukideblobis konstituciur garantiebsac.
aRsaniSnavia, rom samarTlebrivi saxelmwifos praqtikuli realize-
bisaTvis gansakuTrebiT didi pasuxismgebloba saqarTvelos sakonstitu-
cio sasamarTlos akisria, romelic sakonstitucio samarTalwarmoebis
procesSi, faqtobrivad, `cocxal konstitucias~ qmnis.81 `sakonstitucio
sasamarTlos mizani da daniSnulebaa konstituciur uflebaTa iseTi
ganmarteba, romelic konstituciis miznebis, konstituciiT ganmtkice-
buli Rirebulebebisa da Tavad ZiriTadi uflebis arsis Sesabamisia, rac
uzrunvelyofs uflebiT praqtikulad, realurad da efeqturad sarge-
blobas da ar gamofitavs mas Teoriul da iluzorul uflebamde.~82.
saqarTvelos konstituciis me-4 muxlis me-2-me-4 punqtebi samarT-
lebrivi saxelmwifos sxva umniSvnelovanes elementebs gansazRvravs.
`saxelmwifo xelisufleba xorcieldeba konstituciiTa da kanoniT dadge-
nil farglebSi. saqarTvelos konstitucia saxelmwifos uzenaesi kanonia.
sakanonmdeblo da sxva normatiuli aqtebis miRebisa da gamocemis zogadi
wesi da maTi ierarqia ganisazRvreba organuli kanoniT.~
samarTlebrivi saxelmwifo gamoricxavs mikerZoebul da SeuzRudav
Zalauflebas. saqarTvelos konstituciis me-4 muxlis me-2 punqti kanon-
ierebis princips (Principle of Legality) ganamtkicebs, romlis Tanaxmad, saja-
ro xelisuflebis yvela gadawyvetileba (normatiuli Tu individualuri
administraciul-samarTlebrivi aqti) da moqmedeba (real aqti) kanoni-
dan unda gamomdinareobdes. kanonierebis principi kanonebiT marTul
saxelmwifos gulisxmobs. kanonierebis principis amocanaa, rom sajaro
xelisuflebis ganxorcielebis dros sajaro mosamsaxureebis piradi in-
teresebi da TviTneboba maqsimalurad gamoiricxos da `neitralur msa-
juls~ - kanons daeqvemdebaros. kanoni samarTlianobis ideas unda emsax-
urebodes, vinaidan yvela adamiani samarTalSi swored samarTlianobas
eZebs da samarTlian mopyrobas elodeba, da bolos, kanoni erT-erTi
saukeTeso instrumentia qveyanaSi grZelvadiani da stabiluri samar-
Tlianobis uzrunvelsayofad.83
konstituciis me-4 muxlis meore winadadeba konstituciis uzenaeso-
bis princips aRiarebs. kanoni upiratesad aRmasrulebeli xelisuflebis
qmediT boWvas uzrunvelyofs, xolo konstituciis uzenaesobis principi
konstitucionalizmis CarCoSi sakanonmdeblo xelisuflebasac aqcevs.
saqarTvelos konstituciis, rogorc saxelmwifos uzenaesi kanonis, sta-
81
82
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2011 wlis 22 dekembris 1/1/477 gadawyvetileba
saqmeze - „saqarTvelos saxalxo damcveli saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg“, II, §11.
83
Sellers M., What Is the Rule of Law and Why Is It So Important? 3-15, wignSi: Goudappel F., Hirsch Ballin E.,
Eds., Democracy and Rule of Law in the European Union, Hague, 2016, 4-5.
39
biluroba konstituciis rTuli gadasinjvis meqanizmiT aris daculi.
parlaments konstituciis xSiri cvlileba ar SeuZlia. amdenad, parla-
mentis mier miRebuli kanonebi konstituciiT SezRudul farglebSia
moqceuli.
`konstitucia iZleva pasuxs yvela fundamentur sakiTxze saimisod,
Tu rogori SeiZleba/unda iyos mTlianad samarTali, raTa uzrunvelyos
xelisuflebis adamianis Tavisuflebis samsaxurSi Cayeneba. amitom sa-
marTlis TiToeuli (yvela) norma auracxeli odenobis wesebis erTob-
liobaSi, upirobod unda Seesabamebodes konstituciis relevanturi
debulebebis moTxovnebs, gamomdinareobdes maTgan. saxelmwifo xeli-
suflebis arcerTi organos, Tanamdebobis piris mier miRebuli/gamoce-
muli arcerTi regulacia ar SeiZleba kargavdes kavSirs, bmas konstitu-
ciasTan. ... konstituciam unda imoqmedos samarTlis normebis meSveobiT,
amitom is unda iyos, ikiTxebodes samarTlis TiToeul (yvela) normaSi.~84
`saxelmwifo cnobs da icavs adamianis sayovelTaod aRiarebul uflebebsa
da Tavisuflebebs, rogorc waruval da uzenaes adamianur Rirebulebebs.
xelisuflebis ganxorcielebisas xalxi da saxelmwifo SezRuduli arian
am uflebebiTa da TavisuflebebiT, rogorc uSualod moqmedi samarTliT.
konstitucia ar uaryofs adamianis sayovelTaod aRiarebul uflebebsa
da Tavisuflebebs, romlebic aq ar aris moxseniebuli, magram TavisTavad
gamomdinareobs konstituciis principebidan.~85
rogorc araerTxel aRiniSna, demokratiuli da samarTlebrivi sax-
elmwifos mTavari Rirebuleba da mizani - adamiania. konstitucia mkaf-
iod miuTiTebs, rom adamianis uflebebi da Tavisuflebebi gansazRvru-
lia ara ubralo lozungis da programuli dapirebis doneze, aramed
is uSualod moqmed samarTals warmoadgens, romelic sajaro xelisu-
flebis ganxorcielebis nebismier formas boWavs.
saqarTvelos konstituciiT adamianis sayovelTaod aRiarebuli
uflebebisa da Tavisuflebebis, rogorc waruval da uzenaes adamianur
Rirebulebebad moxseneba adamianis bunebiTi uflebebis arsebobis kon-
stituciuri dadasturebaa. bunebiTi uflebebi adamianis Tandayolili
uflebebia, romelic mas gaaCnia ara imis gamo, rom saxelmwifom an Tun-
dac xalxma konstituciiT Tu sxva aqtiT uboZa, aramed mas es uflebebi
gaaCnia imitom, rom is adamiania. Sesabamisad isini waruvali da uzenaesi
Rirebulebebia, romlis warTmeva aravis SeuZlia.86 konstitucia aRiarebs
ara mxolod konstituciis meore TaviT gansazRvrul adamianis ZiriTad
uflebebs aramed im uflebebsac, romelic konstituciiT gansazRvruli
84
85
86
ix. kublaSvili k., adamianis ZiriTadi uflebebi da Tavisuflebebi, Tbilisi, 2019, 27-32.
40
ar aris, Tumca konstituciis principebidan gamomdinareobs. konstitu-
ciis aRniSnul principebSi ki upirvelesad demokratiuli, samarTlebri-
vi, socialuri saxelmwifos principebi igulisxmeba, romelic adamians
rogorc uzenaes Rirebulebas ganixilavs, xolo xelisuflebas - adamia-
nis keTildReobis uzrunvelyofis instrumentad.
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo erT-erT gadawyvetilebaSi
miuTiTebs, rom konstituciiT gansazRvruli `ZiriTadi uflebebi ada-
mianis Tanmdevia da gaaCnia imitom, rom is adamiania. maT gareSe adami-
ani ver iqneba saxelmwifos arsebobis mizani. saxelmwifos ar SeuZlia
mianiWos an waarTvas adamians ZiriTadi uflebebi, radgan is ar aris
uflebamosili, Secvalos adamianis arsi. ... saqarTvelos konstitucia
ZiriTad uflebebs adamianis sayovelTaod aRiarebul uflebebad da Ta-
visuflebebad moixseniebs. aseTi Canaweri xazgasmiT miuTiTebs im gare-
moebaze, rom ZiriTadi uflebebis Taobaze arsebobs saerTaSoriso, say-
ovelTao Tanxmoba, rom isini yoveli adamianis `waruvali da uzenaesi
Rirebulebebia~87.
saqarTvelos konstitucia mkafiod miuTiTebs saxelmwifos valde-
bulebaze cnos da daicvas adamianis sayovelTaod aRiarebuli ufle-
bebi. ` ...saxelmwifos mier maTi cnoba, pirvel rigSi, gulisxmobs maTi,
rogorc yoveli adamianis Tanmdevi sikeTis, aRiarebis valdebulebas~88.
amasTan, `fundamenturi uflebis araRiareba arcerT SemTxvevaSi ar gu-
lisxmobs, rom adamianebs es ufleba ar aqvT, magram es aucileblad gu-
lisxmobs, rom ufleba ganwirulia darRvevisTvis, radgan misi dacva
mxolod xelisuflebis keTil nebaze SeiZleba iyos damokidebuli.~89
aqve gasaTvaliswinebelia, rom samarTlebrivi saxelmwifos idea
zRudavs aramxolod saxelmwifo xelisuflebas, aramed, zogadad, sa-
jaro xelisuflebis ganxorcielebis yvela formas, maT Soris, uSualo
demokratiis formiT xalxis xelisuflebis ganxorcielebas. saqarT-
velos konstituciiT, `xelisuflebis ganxorcielebisas saxelmwifo da
xalxi SezRudulia adamianis uflebebiTa da TavisuflebebiT.~ aRniSnuli
debuleba kidev erTxel adasturebs adamianis ZiriTadi uflebebis, ro-
gorc bunebiTi da Tandayolili uflebebis arsebobas, romlis warmTe-
va arcerT xelisufals SeuZlia. saqarTvelos konstituciis am normis
gamoxatulebaa, agreTve saqarTvelos konstituciis 52-e muxlis me-2
punqtic, romelic referendumis gamarTvas adamianis ZiriTadi konsti-
tuciuri uflebis SezRudvis sakiTxze krZalavs.
`saqarTvelos kanonmdebloba Seesabameba saerTaSoriso samarTlis sayov-
87
iqve.
88
iqve.
89
velos sakonstitucio samarTali, Tbilisi, 2017, 30-31.
41
elTaod aRiarebul principebsa da normebs. saqarTvelos saerTaSoriso
xelSekrulebas, Tu igi ar ewinaaRmdegeba saqarTvelos konstitucias an
konstituciur SeTanxmebas, aqvs upiratesi iuridiuli Zala Sidasaxelmwi-
foebrivi normatiuli aqtis mimarT.~
konstituciis aRniSnuli norma kidev erTxel miuTiTebs saqarT-
velos konstituciis uzenaesobis principze. saqarTvelo suverenuli
damoukidebeli saxelmwifoa Sesabamisad, qveynis Siga samarTlebrivi
sistemis gansazRvra saqarTvelos saxelmwifos suverenuli uflebaa.
amave dros, saqarTvelo, rogorc suverenuli saxelmwifo, saerTaSoriso
urTierTobebis subieqtsac warmoadgens. saerTaSoriso urTierobebis
regulirebis erT-erTi instrumenti ki ormxrivi da mravalmxrivi saer-
TaSoriso xelSekrulebebia. konstituciis aRniSnuli norma warmoadgens
ganacxads, rom saqarTvelo saerTaSoriso urTierTobebis Rirseuli da
sando subieqtia, romelic pativs scems saerTaSoriso samarTlis sayov-
elTaod aRiarebul principebsa da normebs. saqarTvelos konstitucia
miuTiTebs, rom saerTaSoriso xelSekrulebas, Tu igi ar ewinaaRmdegeba
saqarTvelos konstitucias an konstituciur SeTanxmebas, aqvs upira-
tesi iuridiuli Zala Sidasaxelmwifoebrivi normatiuli aqtis mimarT.
aRsaniSnavia, rom zogjer kiTxva Cndeba konstituciis me-4 muxlis
me-5 punqtis pirveli da meore winadadebis urTierTgamomricxaobis Ses-
axeb. kerZod, erTi mxriv, konstitucia adgens, rom saqarTvelos kanon-
mdebloba saerTaSoriso samarTlis sayovelTaod aRiarebul princi-
pebsa da normebs unda Seesabamebodes (saqarTvelos kanonmdeblobaSi,
calsaxad, Tavad saqarTvelos konstituciac igulisxmeba), xolo, meo-
re mxriv, konstituciis igive punqti gamoricxavs, rom saerTaSoriso
xelSekrulebebi konstitucias da konstituciur SeTanxmebas ewinaaRm-
degebodes. saqarTvelos konstituciasTan winaaRmdegobis SemTxvevaSi
saerTaSoriso xelSekrulebas saqarTvelosTvis samarTlebrivi Sedegi
ver eqneba.
aRniSnul sakiTxze sayuradRebo ganmartebas gvTavazobs, saqarT-
velos sakonstitucio sasamarTlos yofili mosamarTle qeTevan er-
emaZe. misi ganmartebiT, `praqtikulad es niSnavs, rom konstituciaSi
ar unda ganxorcieldes iseTi cvlilebebi an/da damatebebi, romlebic
kiTxvis niSnis qveS daayenebs adamianis Tavisuflebis perspeqtivebs,
daakninebs demokratiuli da samarTlebrivi saxelmwifos arss, Searyevs
mis safuZvlebs. aseTi wesrigi, pirvel rigSi, swored konstituciiT
unda iyos myarad ganmtkicebuli. konstitucia Tavad ar unda uqmnides
safrTxes missave miznobriv qmediTobas. konstituciis uzenaesobis miR-
weva ver uzrunvelyofs samarTlebriv da demokratiul saxelmwifos,
Sesabamisad, adamianis Tavisuflebas, Tu Tavad konstitucia uRalatebs
im Rirebulebebs, romelTa SemoReba/damkvidreba/dacvis misaRwevadac
42
zogadad konstitucia aris saWiro. radgan mniSvnelovania ara konsti-
tuciis uzenaesoba, rogorc aseTi, aramed Tavisufali, Rirsebadaculi,
TviTrealizebadi adamianis ideis uzenaesoba, rac konstituciis uzen-
aesobis gziT mxolod im SemTxvevaSi miiRweva, Tu Tavad konstitucia
iqneba adamianis Tavisuflebis koncefciiT gajerebuli, mis realizaci-
aze orientirebuli.~90
Tematuri kiTxvebi:
1. ras niSnavs samarTlebrivi saxelmwifo?

2. ra aucilebeli pirobebi unda arsebobdes rom samarTlebrivi sax-
elmwifo realurad Sedges?
3. ras niSnavs kanonierebis principi da ra daniSnuleba aqvs mas?
4. ra adgili ukavia adamianis sayovelTaod aRiarebul uflebebs
saqarTvelos samarTlebriv sistemaSi?
5. xelisuflebis danawilebis principi

`saxelmwifo xelisufleba xorcieldeba xelisuflebis danawilebis prin-
cipze dayrdnobiT.~ saqarTvelos konstituciiT ganmtkicebuli xelisu-
flebis danawilebis principi sakvanZo principia demokratiuli da samar-
Tlebrivi saxelmwifos uzrunvelsayofad.
istoriulad xelisuflebis danawilebis principi Zalauflebis
uzurpaciisgan damcav principad Camoyalibda, romelmac Zalauflebis
zedmeti koncentraciis Tavidan acilebis mizniT xelisuflebis dan-
awilebis, urTierTkontrolisa da gawonasworebis meqanizmebis Camoya-
libebaSi gamoixateboda. xelisuflebis danawilebis tradiciuli konce-
fcia xelisuflebis sam Stos aRiarebs: sakanonmdeblos, aRmasrulebels
da sasamarTlos.
ganasxvaveben xelisuflebis danawilebis principis or mTavar amoca-
nas: Tavisuflebis dacvas da efeqtianobis uzrunvelyofas.91
Tavisuflebis dacva xelisuflebis danawilebis principis tradici-
uli amocanaa, romelic ZalauflebaSi myofi viwro jgufis an piris
subieqtur TviTnebobas da xelisuflebis mitacebas gamoricxavs. is
xelisuflebis efeqtian boWvas uzrunvelyofs da adamianis ZiriTadi
uflebebisa da Tavisuflebebis dacvisa da darRveuli uflebis aRd-
genis qmediT SesaZleblobas qmnis. xelisuflebis danawilebis `mTavari
90
iqve, 27-28.
91
Barber N.W., The Principles of Constitutionalism, Oxford, 2018, 51-52.
43
arsi mdgomareobs aramxolod funqciaTa sxvadasxva Stoebze gadanawile-
baSi, aramed am funqciebis ganmaxorcielebeli Stoebis erTmaneTisagan
damoukideblobasa da maT Soris, wonasworobis miRwevaSi, amasTan urT-
ierTkontrolisa da balansis sistemis SeqmnaSi. am principebis mizani
monteskiem ase axsna: ìmisaTvis, rom SeuZlebeli iyos xelisuflebis
borotad gamoyeneba, saWiroa rom saganTa mowyobis gziT xelisuflebam
SeaCeros xelisufleba.~ ~92
aRniSnuli tradiciuli midgoma Tanamedrove samyaroSi xelisu-
flebis danawilebis principis erTaderTi amocana ver iqneba. Taname-
drove konstitucionalizmisa da politikis mTavar amocanas efeqtiani
xelisuflebis arseboba warmoadgens, romelic swraf, koordinirebul,
Sedegze mimarTul xelisuflebas gulisxmobs. xelisuflebis, romelic
sazogadoebis saerTo keTildReobis uzrunvelyofis mizanzea orien-
tirebuli. demokratiul samyaroSi ki saerTo sazogadoebrivi keTil-
dReoba ara zogadad sazogadoebis - xalxis, aramed adamianis keTil-
dReobas (bednierebas) niSnavs da saxelmwifoSi mcxovrebi TiToeuli
adamianis keTildReobiT izomeba.
Tanamedrove ganviTarebad, swrafad cvalebad da globalizebul sa-
myaroSi saxelmwifo uamravi saSinao da sagareo funqciebiT aris ga-
datvirTuli. aRniSnul viTarebaSi kritikulad aucilebelia, rom xe-
lisuflebis organoebis damoukideblobis, urTierTkontrolis da
gawonasworebis meqanizmebis sistema efeqtiani marTvis SesaZleblobas
iZleodes, kerZod, Zalauflebis gadanawilebis Sedegad xelisuflebis
organoTa Soris konfliqtebis warmoSobis riski maqsimalurad unda
gamoiricxos, xolo politikuri krizisis Seqmnis SemTxvevaSi misi swrafi
da efeqtiani gadawyveta SesaZlebeli iyos. amasTan, xelisuflebis da-
nawilebis sistema xelisuflebis organoebis funqciebis mkafiod gami-
jvnas unda uzrunvelyofdes, rac TiToeul funqciaze politikurad
da samarTlebrivad pasuxismgebeli subieqtis identificirebas uzrun-
velyofs. winaaRmdeg SemTxvevaSi efeqtiani demokratiuli kontrolis
(saparlamento, samoqalaqo da sxva) ganxorcieleba SeuZlebeli gaxdeba.
amdenad, xelisuflebis danawilebis principma Zalauflebis imgvari
gadanawileba unda uzrunvelyos, romelic sajaro xelisuflebis siste-
maSi rogorc xelisuflebis zedmet koncentracias gamoricxavs, agreTve
sistemas efeqtianobasac SeunarCunebs.
tradiciuli xelisuflebis danawilebis Teoria aqcents xelisu-
flebis sami Stos (sakanonmdeblo - parlamenti, aRmasrulebeli - pre-
zidenti an monarqi an mTavroba da sasamarTlo) arsebobaze akeTebda
da maT Soris Zalauflebis gadanawilebaze iyo orientirebuli. dRes
xelisuflebis sami Stos koncefcia kvlav aqtualuri rCeba, Tumca xe-
92
44
lisuflebis organoebis sistema da xelisuflebis struqtura, Taname-
drove saxelmwifos axali gamowvevebidan gamomdinare, mniSvnelovnad
transformirda da ufro mravalferovani gaxda.93 am procesebis Sede-
gebi sxvadasxva damoukidebeli organoebis aRmocenebaSi gamoixata, mag-
aliTad, saqarTveloSi aseTia: saxelmwifo auditis samsaxuri, saqarT-
velos erovnuli banki, saxalxo damcveli, sxvadasxva maregulirebeli
(mag.: saqarTvelos komunikaciebis erovnuli komisia) da sxva damoukide-
beli komisiebi (mag.: saarCevno komisia) da a.S.
Tanamedrove realobaSi xelisuflebis danawilebis procesi
tradiciuli funqciebis (sasamarTlo, aRmasrulebeli, sakanonmdeblo)
sxvadasxva xelisuflebis organoebs Soris gadanawilebazea orientire-
buli, romelic Tavad xelisuflebis tradiciuli Stoebis SigniTac aq-
tiurad mimdinareobs. magaliTad, sakontrolo xelisufleba, romelic
tradiciulad parlaments ekuTvnis saqarTvelos konstituciiT av-
tonomiuri konstituciuri organos - saxelmwifo auditis samsaxuris
uflebamosilebad aris gansazRvruli; sasamarTlo xelisufleba ki ori
institutis saerTo sasamarTloebisa da sakonstitucio sasamarTlos
mier xorcieldeba da a.S.
aRsaniSnavia, rom xelisuflebis danawilebis principi xelisuflebis
vertikalur danawilebasac gulisxmobs, rac Zalauflebis teritoriuli
organoebisTvis gadacemas - decentralizacias niSnavs. sajaro xelisu-
flebis teritoriuli gadanawilebis moculoba da xarisxi saxelmwifos
administraciul-teritoriuli mowyobis Taviseburebazea damokidebu-
li.
saqarTvelos konstituciiT sajaro xelisufleba vertikalur do-
neze gadanawilebulia avtonomiur respublikebze, xolo ufro qveda
teritoriul doneze - adgilobriv TviTmmarTvelobaze. xelisuflebis
vertikalur danawilebaze mianiSnebs saqarTvelos konstituciis me-7
muxli, romlis Sesabamisad `saqarTvelos teritoriuli saxelmwifoe-
brivi mowyoba gadaisinjeba saqarTvelos konstituciuri kanoniT,
uflebamosilebaTa gamijvnis principis safuZvelze, qveynis mTel teri-
toriaze saqarTvelos iurisdiqciis srulad aRdgenis Semdeg.~ àfxa-
zeTis avtonomiuri respublikisa da aWaris avtonomiuri respublikis
uflebamosilebebi da maTi ganxorcielebis wesi ganisazRvreba saqarT-
velos konstituciuri kanonebiT, romlebic saqarTvelos konstituciis
ganuyofeli nawilia.~94
2017 wlis sakonstitucio reformis Sedegad saqarTvelos konstitu-
ciaSi xelisuflebis vertikaluri gadanawilebis axali principi - sub-
sidiarobis principi gaCnda. saqarTvelos konstituciis me-7 muxlis me-4
punqtis Tanaxmad, `saqarTvelos moqalaqeebi adgilobrivi mniSvnelobis
93
Lutz D., Principles of Constitutional Design, New York, 2006, 123-129.
94
45
saqmeebs awesrigeben adgilobrivi TviTmmarTvelobis meSveobiT, saqarT-
velos kanonmdeblobis Sesabamisad. saxelmwifo xelisuflebisa da TviTm-
marTveli erTeulebis uflebamosilebaTa gamijvna efuZneba subsidiaro-
bis princips.~95
terminis - `subsidiarobis~ safuZvelia termini `subsidia~, ro-
melic laTinuri sityvisgan - subsidium (subsidium) aRmocenda. es sity-
va laTinurad daxmarebas, xelSewyobas niSavs. Tavad termins warsulSi
samxedro Sinaarsi hqonda. Zvel romSi is TadarigSi myof samxedro da-
nayofs aRniSnavda, romelic brZolaSi mxolod saWiroebis SemTxvevaSi
erTveboda.96 aRsaniSnavia, rom terminis etimologia misi konceftual-
uri Sinaarsis Sesaxeb karg miniSnebas iZleva. subsidiaroba gulisxmobs,
rom saxelmwifo xelisufleba TadarigSi mdgomi qvedanayofia, romelic
sazogadoebrivi saqmeebis marTvis sakiTxSi mxolod maSin erTveba, roca
sxva politikuri Tu sazogadoebrivi erTeulebi sakuTari interesebis
dakmayofilebas damoukideblad ver uzrunvelyofs.97
subsidiarobis principi sxvadasxva teritoriuli donis xelisufle-
baTa Soris uflebamosilebaTa gadanawilebis procesSi yvelaze qvemd-
gomi teritoriuli erTeulis sasargeblod (saqarTvelos SemTxvevaSi
adgilobrivi TviTmmarTvelobis) moqmedi erTgvari prezumciaa, sawi-
naaRmdegos mtkicebis valdebuleba ki, formalurad, zemdgom terito-
riul xelisuflebas akisria.98 `subsidiaroba de-centralizebis prin-
cipia, romelic uzrunvelyofs, rom gadawyvetilebebi miRebul iqnas
da problemebi mogvardes maTi warmoSobis adgilidan yvelaze axlos.
gadawyvetilebis miReba da moqmedeba im subieqtebisgan, romlebsac es
problemebi pirdapir exebaT maTi ufro swrafad da sworad gadawyvetis
saSualebas iZleva, vidre amas, am problemebisgan ufro Sors myofi da
ufro maRla mdgomi gadawyvetilebis mimRebi moaxerxebda.~99
SejamebisTvis, Tanamedrove demokratiul da samarTlebriv saxelm-
wifoSi xelisuflebis danawilebis principis uzrunvelyofa niSnavs:
a) xelisuflebis organos, politikuri gaerTianebis Tu Tanamdebobis
piris xelSi ukontrolo Zalauflebis koncentraciis gamoricxvas; b)
saxelmwifo xelisuflebis organoebs Soris efeqtiani kontrolis meqa-
nizmebis arsebobas; g) uflebamosilebis ganxorcielebaze politikurad
da samarTlebrivad pasuxismgebeli subieqtis mkafiod gansazRvras; d)
95
iqve.
96
xubua g., federalizmi, rogorc normatiuli principi da politikuri wesrigi, Tbilisi,
2000, 110.
97
ix. kaxiZe i., subsidiarobis principi da misi implementaciis perspeqtivebi qarTul poli-
tikur-samarTlebriv sivrceSi, samarTlis Jurnali, N2, 2018, 164-201.
98
Follesdal A., Subsidiarity, The Journal of Political Philosophy, Vol. 6, № 2, 1998, 195-96; Endo K., The Principle
of Subsidiarity: From Johannes Althusius to Jacques Delors, Hokkaido Law Review, XLIV/6, 1994, 568, 640-39.
99
Evans M., Zimmermann A., Editors’ Conclusion: Future Directions for Subsidiarity, wignSi: Evans M.,
Zimmermann A., Eds., Global Perspectives on Subsidiarity, Heidelberger, London, New York, 2014, 221-223.
46
uflebamosilebebis mkveTr gamijvnas; e) xelisuflebis organoTa Soris
konfliqtebis warmoSobis riskebis Semcirebas; v) politikuri krizisebis
swrafi da efeqtiani gadawyvetis meqanizmebis arsebobas; z) xelisu-
flebis vertikaluri danawilebis uzrunvelyofas.
Tematuri kiTxvebi:
1. ra amocanebis ganxorcieleba unda uzrunvelyos xelisuflebis

danawilebis principma?
2. ra axal gamowvevebs awydeba xelisuflebis danawilebis principi?
3. ras gulisxmobs subsidiarobis principi?
6. socialuri saxelmwifos principi

msoflioSi socialuri saxelmwifos idea me-19 saukunis meore nax-
evridan viTardeba. socialuri saxelmwifo politikis pirveli element-
ebi evropaSi germaniis kanonmdeblobaSi Cndeba, romelic me-19 saukunis
80-ian wlebSi kancler oto fon bismarkis mier iyo inicirebuli. me-2
msoflio omis Semdeg socialuri saxelmwifos idea sayovelTaod aRi-
arebul da realizebul principad iqca.
socialuri saxelmwifos terminologiuri alternativa keTildReo-
bis saxelmwifoa (Welfare State),100 romelic anglo-saqsur da skandinaviis
qveynebSia gavrcelebuli. dRes keTildReobis saxelmwifos koncefcia
evrokavSiris masStabiT sul ufro met popularulobas iZens da so-
cialuri saxelmwifos termins TandaTan anacvlebs.101
socialuri saxelmwifos principi saqarTvelos konstituciis Ziri-
Tad teqstSi 2017 wlis sakonstitucio reformis Semdeg aisaxa. kon-
stituciis cvlilebamde, samarTlebrivi da demokratiuli saxelmwifos
principis msgavsad, socialuri saxelmwifos principi mxolod saqarT-
velos konstituciis preambulaSi iyo moxsenebuli. socialuri saxelm-
wifos princips saqarTvelos konstituciaSi me-5 muxli - `socialuri
saxelmwifo~ eTmoba.
saqarTvelos konstituciis me-5 muxlis pirveli punqtis Sesabamis-
ad, `saqarTvelo aris socialuri saxelmwifo.~102 socialur saxelmwifos
(keTildReobis saxelmwifos) mTavari sazrunavi saxelmwifoSi mcxovre-
bi yvela adamianis Rirseuli cxovrebis pirobebiT uzrunvelyofaa.
100
gasaTvaliswinebelia, rom zogjer „keTildReobis saxelmwifo“-s (Welfare State) koncefcia
socialuri saxelmwifos koncefciisgan ufro farTo SinaarsiTac gamoiyeneba.
101
ix. Garland D., The Welfare State: A Very Short Introduction, Oxford, 2016, 26.
102
47
socialuri saxelmwifos arseboba saxelmwifo xelisuflebisTvis erT-
gvari programuli gamowvevaa, romelic mudmiv zrunvasa da ganviTarebas
moiTxovs. `socialuri saxelmwifos princips programuli mniSvneloba
aqvs kanonmdeblisTvis - is aris saxelmwifos mizani.~103
socialuri saxelmwifos moculoba qveynebis mixedviT gansxvavdeba.
socialuri saxelmwifo dinamiuri, droSi cvalebadi kategoriaa, misi
Sinaarsi mudmiv ganviTarebas ganicdis, razec mniSvnelovan gavlenas
qveynis SigniT Tu gareT mimdinare socialur-ekonomikuri procesebi
axdens.
socialuri saxelmwifos principis realizeba mniSvnelovnad aris
damokidebuli saxelmwifos ekonomikuri ganviTarebis doneze. Tumca,
miuxedavad imisa, rom sajaro finansebi SezRudulia, socialuri sax-
elmwifos principi ar SeiZleba, rom mxolod konstituciur lozungad
iqces. socialuri saxelmwifos principi sajaro xelisuflebas avalde-
bulebs: a) uzrunvelyos adamianis socialuri uflebebis aRiareba da
b) mowyvladi socialuri jgufebisTvis (moxucebi, SezRuduli SesaZle-
blobis mqone pirebi, mzrunvelobis gareSe darCenili bavSvebi da a.S.)
minimaluri saarseboba pirobebis Seqmna.104 aqve, `socialuri saxelmwi-
fosTvis damaxasiaTebeli egalitarizmi (gaTanabrebis politika) ar
unda eswrafvodes arsebuli gansxvavebebis srul nivelirebas. aqtiuri
xelSewyobisa da daxmarebis politikam ar unda daamkvidros socialuri
parazitizmis ideologia, romelic seriozul safrTxes Seuqmnis eko-
nomikur ganviTarebas. aseTi politika sabolood, kiTxvis niSnis qveS
daayenebs socialuri saxelmwifos momavalsac.~105
`saxelmwifos ara aqvs adamianebis rCenis, maTTvis materialuri
resursebis darigebis, miT ufro, maTi fufunebiT uzrunvelyofis val-
debuleba. saxelmwifos valdebulebaa, Seqmnas iseTi garemo, rodesac
pirebs TviTrealizaciis SesaZlebloba eqnebaT. damatebiTi daxmarebis
valdebuleba ki Cndeba mxolod im konkretul SemTxvevebSi, rodesac
adamiani, misgan damoukidebeli pirobebis, mizezebis gamo, uunaroa, Ta-
vad irCinos Tavi an mis mier Seqmnili resursebi arasakmarisia arsebo-
bisTvis (magaliTad, iseTi mowyvladi jgufebi, rogorebicaa, devnilebi,
iZulebiT gadaadgilebuli pirebi, martoxela pensionerebi, fizikuri
an fsiqikuri janmrTelobis problemis mqone adamianebi da sxva). imavd-
roulad, am sferoSi saxelmwifos valdebulebebis farglebSi (rodesac
saxelmwifos CarTuloba, Zalisxmeva aucilebelia), xelisuflebis mier
103
izoria l., korkelia k., kublaSvili k., xubua g., saqarTvelos konstituciis komentarebi,
adamianis ZiriTadi uflbani da Tavisuflebani, meridiani, Tbilisi, 2005, 339.
104
v. gonaSvili, q. eremaZe, g. TevdoraSvili, g. kaxiani, g. kverenCxilaZe, n. WiRlaZe, Ses-
avali sakonstitucio samarTalSi, Tbilisi, 2017, 109.
105
adamianis ZiriTadi uflebani da Tavisuflebani, Tbilisi, 2005, 342.
48
miRebuli zomebi, ganxorcielebuli qmedebebi SeZlebisdagvarad qme-
diTi unda iyos da ar unda atarebdes simbolur, moCvenebiT xasiaTs~.106
saqarTvelos konstituciis me-5 muxli sakmaod detalurad gansaz-
Rvravs socialuri saxelmwifos Semadgenel mTavar principebs da el-
ementebs. saqarTvelos konstituciis me-5 muxlis me-2 punqtis Tanax-
mad, `saxelmwifo zrunavs sazogadoebaSi socialuri samarTlianobis,
socialuri Tanasworobisa da socialuri solidarobis principebis
ganmtkicebaze.~107
socialuri solidarobis idea sazogadoebis wevrebis mier erTmane-
Tis daxmarebis moralur valdebulebas efuZneba, romelic socialuri
saxelmwifos pirobebSi konstituciur rangSia ayvanili. solidaro-
bis principi martivad Semdegi saxiT SeiZleba ganisazRvros: adamians,
romelsac daxmareba esaWiroeba (moxuci, mcirewlovani, martoxela, Sez-
Ruduli SesaZleblobis mqone piri, deda da a.S.), uflebamosilia es dax-
mareba sazogadoebisgan moiTxovos da miiRos. aRniSnuli sazogadoebri-
vi valdebulebis aRsrulebaze pasuximgebeli, sazogadoebis wevrebTan
erTad, saxelmwifoa.108
socialuri samarTlianobis principi, istoriulad solidarobis
principis Semdeg ganviTarda. socialuri samarTlianoba gulisxmobs
saxelmwifos valdebulebas minimaluri socialuri samarTlianoba uz-
runvelyos. yvela adamians arsebobisTvis minimaluri sayofacxovrebo
pirobebi unda hqondes. `saxelmwifo valdebulia saerTo sikeTis gadan-
awilebaSi ar dauSvas zRvargadasuli usamarTloba. ... saxelmwifos
politika ar unda iyos calmxrivi, anu ar unda atarebdes mdidrebisT-
vis xelSewyobisa da Raribebis daCagvris xasiaTs.~109 amasTan, socialuri
samarTlianoba ar niSnavs mdidrebisTvis qonebis warTmevas da Raribebi-
sTvis gadacemas, is SeiZleba materialuri Tu aramaterialuri sazoga-
doebrivi sikeTis Tanabar da samarTlian gadanawilebaSic gamoixatos.
magaliTad: socialuri samarTlianobis gamoxatulebad minimaluri xel-
fasis arseboba SeiZleba miviCnioT.110
socialuri Tanasworobis idea minimaluri socialuri Tanasworobis
uzrunvelyofisken aris mimarTuli. socialuri Tanasworoba kanonis
winaSe Tanasworobasac moicavs, Tumca is amave dros adamianebisTvis
sastarto socialuri pirobebis da SesaZleblobebis gaTanabrebasac
gulisxmobs. kerZod, Tu kanonis winaSe Tanasworobis pirobebSi so-
cialuri samarTlianobis miRwevis obieqturi SesaZlebloba ar arsebobs
106
iqve, 113.
107
108
ix. Weale A., Equality, Social Solidarity, and the Welfare State, Ethics, Vol. 100, No. 3, 1990, 473-488.
109
110
ix. Miller D., Principles of Social Justice, Harvard University Press, Cambridge, London, 1999, 1-21.
49
saxelmwifos daxmarebis valdebuleba akisria. magaliTad, yvela adami-
ans kanoniT aqvs ufleba miiRos umaRlesi ganaTleba, Tumca, praqti-
kulad, am uflebis realizaciis materialuri SesaZlebloba yvelas ar
aqvs. Sesabamisad xelmokle ojaxis wevrebs ar aqvT Sansi Sromis bazarze
konkurentulebi iyvnen. socialuri samarTlianobis da Tanasworobis
principi saxelmwifos avaldebulebs ganaTlebis miRebis met-naklebad
Tanabari SesaZlebloba Seqmnas. magaliTad, SeimuSavos saxelmwifo pro-
grama, romelic uzrunvelyofs niWieri da Raribi adamianebis umaRlesi
ganaTlebis dafinansebas. socialuri samarTlianobisa da Tanasworobis
ideas efuZneba Tanabari Sromis pirobebSi qalisa da mamakacis Tanabari
anazRaurebis valdebulebac.111
socialuri samarTlianobisa da Tanasworobis uzrunvelyofa teri-
toriuli erTeulebis gaTanabrebis saxelmwifo politikis arsebobaSic
SeiZleba gamoixatos. teritoriuli gaTanabreba mdidari regionebidan
Tanxebis SedarebiT Raribi regionebisken mimarTvas gulisxmobs. magali-
Tad, maRalmTian dasaxlebebSi arsebuli bunebrivi pirobebi da ganuvi-
Tarebeli adgilobrivi infrastruqtura am dasaxlebaSi mcxovrebi ada-
mianis warmatebis da keTildReobis Sanss mniSvnelovnad amcirebs, rac
Sesabamisi teritoriisTvis saxelmwifo dafinansebis gazrdis safuZveli
SeiZleba gaxdes.
aRsaniSnavia, rom teritoriuli gaTanabrebis politika saqarTvelo-
Si konstituciuri garantiis rangSia ayvanili. saqarTvelos konstitu-
ciis me-5 muxlis me-3 punqtis Sesabamisad, `saxelmwifo zrunavs qveynis
mTel teritoriaze Tanabar socialur-ekonomikur da demografiul gan-
viTarebaze. maRalmTiani regionebis ganviTarebisaTvis kanoni qmnis gan-
sakuTrebul pirobebs.~112 saqarTvelo am CanaweriT im iSviaTi qveynebis
jgufs miekuTvneba, romelsac teritoriuli gaTanabrebis valdebuleba
konstituciis doneze aqvs dafiqsirebuli. amasTan, saqarTvelo evro-
paSi albaT erTaderTi unitaruli saxelmwifoa, romlis konstituciaSi
msgavsi Canaweri arsebobs. rogorc wesi, teritoriuli gaTanabrebis kon-
stituciur valdebulebas mxolod federaciuli teritoriuli mowyo-
bis saxelmwifoebis konstitucia iTvaliswinebs.
socialuri saxelmwifos erT-erTi mTavari amocana adamianebisTvis
siRaribis tvirTis Semsubuqeba da socialuri dacvis mdgradi sistemis
Camoyalibebaa. aRniSnul amocanebs exmianeba saqarTvelos konstituciis
me-5 muxlis me-4 punqti, romlis Sesabamisad, `saxelmwifo zrunavs ada-
mianis janmrTelobisa da socialur dacvaze, saarsebo minimumiTa da Rir-
seuli sacxovrebliT uzrunvelyofaze, ojaxis keTildReobis dacvaze.
saxelmwifo xels uwyobs moqalaqes dasaqmebaSi. saarsebo minimumis uzrun-
111
ix. iqve, 230-245.
112
50
velyofis pirobebi ganisazRvreba kanoniT.~113
am amocanebis miRwevas socialuri saxelmwifo riskis qveS myofi so-
cialuri jgufebisTvis socialuri dacvis saxelmwifo programebis ganx-
orcielebiT, samarTlebrivi regulaciebis dadgeniT da xelmisawvdomi
socialuri servisebis arsebobiT uzrunvelyofs.
saxelmwifos socialuri dacvis politika oTxi ZiriTadi mimarTule-
biT saqmianobas gulisxmobs: a) socialuri usafrTxoeba (dazRveva); b)
socialuri daxmareba (uzrunvelyofa); g) socialuri dacvis da SromiTi
uflebebis garantireba da qmediTi dacvis meqanizmebiT uzrunvelyofa
d) xelmisawvdomi socialuri servisebisa da socialuri zrunvis progr-
amebis arseboba.114
socialuri usafrToxebis (dazRvevis) politika adamianis Semosav-
lebis gareSe darCenis Tavidan acilebis uzrunvelyofas emsaxureba. is
moicavs saxelmwifos programebs an/da regulaciebs, romelic uzrunve-
lyofs asakis, samuSao tramvis, avadmyofobis, umuSevrobis da a.S. dros
adamianis daxmarebas. magaliTad: pensia, droebiTi umuSevrobis dros
fuladi daxmareba, sawarmoo tramvis dros kompensaciis gadaxdis val-
debulebis arseboba.
socialuri daxmarebis (uzrunvelyofis) politikas mcire Semosav-
lebis mqone adamianebis mdgomareobis Semsubuqebis amocana gaaCnia.
is adamianis elementaruli saarsebo moTxovnilebebis dakmayofilebi-
sken aris mimarTuli, magaliTad: ufaso sasadiloebi, mravalSviliani
ojaxebis daxmareba, socialurad daucvelTaTvis Semweobebis gacema,
martoxela mSobelis daxmareba da a.S.
socialuri dacvisa da SromiTi uflebebis aRiareba da qmediTi dacvis
meqanizmebiT uzrunvelyofa adamianis socialuri dacvis mniSvnelovani
instrumentia. SromiTi uflebebis aRiareba Sromis usafrToxebis minim-
aluri standartebisa da regulaciebis arsebobas gulisxmobs. social-
uri saxelmwifos aRniSnuli elementebis ganviTareba jer kidev me-19
saukunidan daiwyo, magaliTad, samuSao dro, SvebulebiT sargeblobis
ufleba, gaficvis ufleba, profesiuli kavSirebis Seqmnisa da saqmiano-
bis garantiebis gansazRvra da a.S. saqarTveloSi Sromis Tavisufleba,
profesiuli kavSirebis Tavisufleba, gaficvis ufleba garantirebulia
saqarTvelos konstituciis 26-e muxliT. samwuxarod, saqarTvelos kon-
stituciis meore Tavi - „adamianis ZiriTadi uflebebi“ socialuri dax-
marebis da usafrToxebis uflebas konkretulad ar gansazRvravs.
xelmisawvdomi socialuri servisebi da socialuri zrunva ufaso an
SeRavaTiani socialuri servisebisa da personaluri socialuri zrun-
vis programebis arsebobas gulisxmobs, magaliTad: ufaso skolamdeli
113
iqve.
114
ix. Pestieau P., The Welfare State in the European Union Economic and Social Perspectives, Oxford University
Press, Oxford, New York, 2006, 1-5.
51
da zogadi ganaTleba, umaRlesi ganaTlebis dafinanseba, ufaso an SeRa-
vaTiani sazogadoebrivi transportis arseboba, jandacvis programebi,
ufaso bibloTekebi, sportuli moednebi (socialuri servisebi), agreTve
moxucTa Sinmovlis, msjavrdebulTa, ojaxuri Zaladobis msxverplTa,
narkotikebis momxmarebelTa socialuri reabilitaciis (socialuri
zrunva) da a.S. programebi. saqarTvelos konstituciis 27-e muxlis
Tanaxmad, „zogad ganaTlebas kanoniT dadgenili wesiT srulad afinan-
sebs saxelmwifo. moqalaqeebs ufleba aqvT kanoniT dadgenili wesiT sax-
elmwifos dafinansebiT miiRon profesiuli da umaRlesi ganaTleba.“115
konstituciis 28-e muxlis pirveli punqtiT agreTve aRiarebulia saqa-
rTvelos moqalaqis ufleba xelmisawvdom da xarisxian janmrTelobis
dacvis momsaxurebaze.
saqarTvelos konstituciis me-5 muxlis me-5-me-8 punqtebiT so-
cialuri saxelmwifosTvis damaxasiaTebeli sxvadasxva Rirebulebebi da
miznebia gansazRvruli. kerZod, saqarTvelos konstituciis Sesabamisad:
a) saxelmwifo zrunavs garemos dacvasa da bunebrivi resursebiT racio-
nalur sargeblobaze; b) saxelmwifo zrunavs erovnuli faseulobebisa
da TviTmyofadobis, kulturuli memkvidreobis dacvaze, ganaTlebis,
mecnierebisa da kulturis ganviTarebaze; g) saxelmwifo zrunavs spor-
tis ganviTarebaze, jansaRi cxovrebis wesis damkvidrebaze, bavSvebisa
da axalgazrdebis fizikur aRzrdasa da sportSi maT CarTvaze; d) sax-
elmwifo zrunavs ucxoeTSi mcxovrebi Tanamemamuleebis samSoblosTan
kavSiris SenarCunebasa da ganviTarebaze.116
aqedan aRsaniSnavia garemos dacvis sakiTxi. jansaRi bunebrivi garemo
pirdapir kavSirSia adamianis socialur keTildReobasTan. aRsaniSnavia,
rom garemos dacvisa da jansaR bunebriv garemoze uflebebi, romelic
e.w. mesame Taobis uflebebad moixseniebian saqarTvelos konstitucia-
Si calke muxli eTmoba. saqarTvelos konstituciis 29-e muxlis Sesa-
bamisad, `yvelas aqvs ufleba cxovrobdes janmrTelobisTvis uvnebel
garemoSi, sargeblobdes bunebrivi garemoTi da sajaro sivrciT. yvelas
aqvs ufleba droulad miiRos sruli informacia garemos mdgomareobis
Sesaxeb. yvelas aqvs ufleba zrunavdes garemos dacvaze. garemosdacviT
sakiTxebTan dakavSirebuli gadawyvetilebebis miRebaSi monawileobis
ufleba uzrunvelyofilia kanoniT. axlandeli da momavali Taobebis
interesebis gaTvaliswinebiT garemos dacva da bunebrivi resursebiT
racionaluri sargebloba uzrunvelyofilia kanoniT.~117
sainteresoa, rom socialur saxelmwifosa da saqarTvelos konsti-
tuciis me-6 muxliT ganmtkicebul ekonomikuri Tavisuflebis princips
Soris, erTdroulad, mniSvnelovani kavSiri da antagonizmi arsebobs.
115
116
iqve.
117
iqve.
52
erTi mxriv, ekonomikurma Tavisuflebam qveynis swrafi da mdgradi eko-
nomikuri ganviTarebis pirobebi unda Seqmnas, rac Tavisufali, Ria eko-
nomikis, Tavisufali mewarmeobisa da konkurenciis arsebobas gulisx-
mobs. saxelmwifos ekonomikuri ganviTareba socialuri saxelmwifos
arsebobisTvis aucilebeli pirobaa. meore mxriv, socialuri saxelm-
wifos principi da misgan gamomdinare socialuri valdebulebebi sax-
elmwifos ekonomikas mZime tvirTad awveba. amdenad, saxelmwifosTvis
socialuri saxelmwifosa da ekonomikuri Tavisuflebis princips Soris
gonivruli balansis gamonaxva kritikulad aucilebeli gamowvevaa.
Tanamedrove keTildReobis saxelmwifos farTo socialuri valde-
bulebebi akisria, Sesabamisad, saxelmwifos socialuri politikis uz-
runvelsayofad didi gadasaxadebis daweseba sWirdeba. didi Tanxebis
saxelmwifos xelSi moqceva aramxolod met socialur programebs gu-
lisxmobs, aramed imasac, rom ukve saxelmwifo wyvets es Tanxebi risT-
vis, vis mier da rogor daixarjeba.118 saxelmwifo zogjer Tavis Tavze
iRebs sxvadasxva mowyvladi seqtorebis/pirebis rCenis valdebulebas,
magaliTad kultura, sporti, socialuri sfero. Tumca, xSirad, zed-
meti saxelmwifo ukeTes kulturas, sportul Sedegebs da siRaribis Sem-
cirebas sulac ar niSnavs, aramed - am sferoebis saxelmwifos aparatTan
srul Serwymas da mis politikur kontrols damorCilebas. warsulSi
aRniSnuli midgomis erT-erT yvelaze eqstremalur magaliTs sabWoTa
kavSiri warmoadgenda. 119
Tematuri kiTxvebi:
1. ra aris socialuri saxelmwifos ZiriTadi amocana?

2. socialuri saxelmwifos ra garantiebs gansazRvravs saqarTvelos
konstitucia?
3. ra gamowvevebis winaSe dgas socialuri saxelmwifos principis real-
izacia?
118
ix. Gray J., Introduction, in: Bertrand de Jouvenel, The ethics of redistribution, Indianapolis, Liberty Fund,
1990, XIII-XV.
119
ix. Zimmermann A., Subsidiarity, Democracy and Individual Liberty in Brazil, wignSi: Evans M., Zimmermann
A., Editors’ Conclusion: Future Directions for Subsidiarity, wignSi: Evans M., Zimmermann A., Eds., Global
Perspectives on Subsidiarity, Heidelberger, London, New York, 2014, 90-95.
53
Tavi II. saxalxo damcveli
1. cneba
ombudsmenis - saxalxo damcvelis instituti saqarTveloSi Tavda-
pirvelad 1995 wlis konstituciis safuZvelze Seiqmna, romlis kompe-
tencia zogadia - moicavs sazogadoebrivi cxovrebis yvela mimarTu-
lebas da misi uflebamosileba vrceldeba saqarTvelos teritoriaze.
saxalxo damcvelis kompetencia Tanamedrove msoflios umetes qveynebSi
arsebuli ombudsmenis institutis analogiuria.
marTalia konstitucia mxolod erT - mTeli saqarTvelos masSta-
biT moqmed ombudsmenis instituts iTvaliswinebs, magram praqtikaSi
regionuli ombudsmenebis arsebobasac hqonda adgili. kerZod, aseTi
Tanamdeboba SemoRebul iqna aWaris avtonomiur respublikaSi, rode-
sac misma uzenaesma sabWom 1998 wlis 20 marts miiRo avtonomiuri res-
publikis organuli kanoni àWaris avtonomiuri respublikis saxalxo
damcvelis (ombudsmenis) Sesaxeb~.120 aseTive organo arsebobda afxazeTis
avtonomiur respublikaSi adamianis uflebaTa dacvis komitetis saxiT,
romelic 1992 wlis dekemberSi Seiqmna da 1998 wlis 4 agvistos afxa-
zeTis avtonomiuri respublikis saxalxo damcvelis institutad gada-
keTda.121 dReis mdgomareobiT saqarTveloSi regionuli ombudsmenebi ar
gvxvdeba.
2. arCeva da uflebamosilebis Sewyveta

ombudsmens, romelsac saqarTvelos kanonmdebloba saxalxo damc-
velad moixseniebs, 6 wlis vadiT sruli Semadgenlobis aranakleb 3/5-is
umravlesobiT irCevs parlamenti. saxalxo damcvelad erTi da imave piris
zedized orjer arCeva dauSvebelia.122 1995-2017 wlebSi moqmedi saqarT-
velos kanonmdeblobis mixedviT igi airCeoda 5 wlis vadiT parlamenti
sruli Semadgenlobis xmebis umravlesobiT. erTi da igive piri saxalxo
damcvelis Tanamdebobaze SeiZleba arCeuliyo zedized mxolod orjer.123
dRes moqmedi kanonmdeblobiT, saxalxo damcvelis kandidaturis ward-
genis ufleba aqvT saparlamento fraqcias da parlamentis wevrTa sul
cota eqvskacian jgufs.124 parlamenti mas irCevs sruli Semadgenlobis 3/5-
120
gasitaSvili e., saqarTvelos saxalxo damcveli - ombudsmenis instituti, Jurnali „al-
manaxi“, 6, 1998. ix. < https://catalog.nplg.gov.ge/> [10.02.2020].
121
gabaiZe b., saxalxo damcveli, samoqalaqo CarTulobis centri, Tbilisi, 2015, 8.
122
saqarTvelos konstituciis 35-e muxlis pirveli punqti.
123
konstituciis (1995 wlis redaqcia) 43-e muxlis pirveli punqti da „saqarTvelos saxalxo
damcvelis Sesaxeb“ saqarTvelos organuli kanonis (1996 wlis redaqcia) me-7 muxlis me-3
punqti.
124
saqarTvelos parlamentis reglamentis 204-e muxlis me-2 punqtis „d“ qvepunqti.
54
is umravlesobiT, amavdroulad, sxva kandidatze meti xmiT.125 arCevisas ken-
Wisyra farulia.126 saxalxo damcvelobis kandidatTagan TiToeuls calke
eyreba kenWi.127 Tu saxalxo damcvelis arCevisaTvis sakmarisi xmebi erTze
metma kandidatma miiRo, magram xmaTa Tanabrad gayofis gamo gamarjvebuli
ver gamovlinda, am kandidatebs erTad eyreba kenWi. arCeulad CaiTvleba is
kandidati, romelic miiRebs met xmas, magram aranakleb parlamentis sru-
li Semadgenlobis 3/5-isa. xmaTa Tanabrad gayofis ganmeorebis SemTxveva-
Si kenWisyris procedura gagrZeldeba gamarjvebulis gamovlenamde. Tu
arCevisaTvis sakmarisi xmebi vercerTma kandidatma ver miiRo, kenWisyridan
arauadres 7 da araugvianes 14 dRisa arCevis procedura xelaxla iwyeba.128
arCevis erT ciklSi saxalxo damcvelis erTi da imave kandidaturis ward-
gena SeiZleba orjer.129
ombudsmens uflebamosileba vadamde Seuwydeba, Tu: a) dakarga sa-
qarTvelos moqalaqeoba; b) zedized 4 Tvis ganmavlobaSi ver asrulebda
Tavis movaleobas; g) mis mimarT kanonier ZalaSi Sevida sasamarTlos
gamamtyunebeli ganaCeni; d) sasamarTlom ugzo-ukvlod dakargulad
aRiara, gardacvlilad gamoacxada an mxardaWeris mimRebad cno, Tu
sasamarTlos gadawyvetilebiT sxva ram ar aris gansazRvruli; e) da-
ikava an ukavia saxalxo damcvelis statusTan SeuTavsebeli Tanamdeboba
an eweva SeuTavsebel saqmianobas; v) nebayoflobiT gadadga; z) garda-
icvala.130 zedized 4 Tvis ganmavlobaSi movaleobis Seusruleblobis,
SeuTavsebeli Tanamdebobis dakavebisa da SeuTavsebeli saqmianobis gan-
xorcielebisas saxalxo damcvels uflebamosileba Seuwydeba parla-
mentis gadawyvetilebiT, romelic miiReba parlamentis sruli Semad-
genlobis aranaleb 3/5-iT.131 sxva SemTxvevebSi misi uflebamosileba
Sewyvetilad CaiTvleba aRniSnuli mdgomareobis dadgenis momentidan,
ris Sesaxebac dauyovnebliv unda ecnobos parlaments.132
3. uflebamosileba
ombudsmeni zedamxedvelobs saqarTvelos teritoriisa da misi iu-
risdiqciis farglebSi adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa dacvas133,
125
iqve, 204-e muxlis me-4 punqtis „a“ qvepunqti.
126
iqve, 204-e muxlis me-5 punqti.
127
128
129
iqve, 204-e muxlis me-6 punqtis „b“ qvepunqti.
130
„saqarTvelos saxalxo damcvelis Sesaxeb“ saqarTvelos organuli kanonis me-10 muxlis
pirveli punqti.
131
saqarTvelos parlamentis reglamentis 212-e muxlis me-2 punqti.
132
„saqarTvelos saxalxo damcvelis Sesaxeb“ saqarTvelos organuli kanonis me-10 muxlis
me-2 punqti.
133
iqve, me-2 muxli.
55
avlens maTi darRvevis faqtebs da xels uwyobs darRveuli uflebebi-
sa da Tavisuflebebis aRdgenas. igi, aseve, eweva saganmanaTleblo saq-
mianobas adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa sferoSi,134 asrulebs
gaerTianebuli erebis organizaciis wamebisa da sxva sastiki, araadami-
anuri an damamcirebeli mopyrobis an sasjelis winaaRmdeg konvenciis
fakultaturi oqmiT gaTvaliswinebuli prevenciis erovnuli meqanizmis
funqciebs,135 zedamxedvelobs diskriminaciis yvela formis aRmofxvrisa
da Tanasworobis uzrunvelyofis sakiTxebs,136 zedamxedvelobas uwevs
bavSvis uflebaTa kodeqsiT dadgenili wesiT bavSvis uflebebis dacvas
da bavSvis mxardaWeris programebis ganxorcielebas, romelTa wesebis
darRvevis SemTxvevaSi iRebs Sesabamis zomebs,137 parlaments asarCevad
warudgens sazogadoebrivi mauwyeblis sameurveo sabWos wevrobis or
kandidats,138 xolo iuridiuli daxmarebis sabWoSi waradgens 3 wevrs.139
saxalxo damcveli damoukideblad amowmebs adamianis uflebaTa da
TavisuflebaTa dacvis mdgomareobas, aseve, maTi darRvevis faqtebs
rogorc miRebuli gancxadebisa da saCivris safuZvelze, ise sakuTari
iniciativiT.140 igi ganixilavs saqarTvelos moqalaqeTa, ucxo qveynis
moqalaqeTa da moqalaqeobis armqone pirTa, agreTve, kerZo samarTlis
iuridiul pirTa, politikur da religiur gaerTianebaTa gancxadebebsa
da saCivrebs, romlebic exeba saxelmwifo xelisuflebisa da adgilobrivi
TviTmmarTvelobis organoTa, sajaro dawesebulebaTa da Tanamdebobis
pirTa qmedebebs an aqtebs konstituciiTa da kanoniT dadgenil ufle-
baTa da TavisuflebaTa, agreTve, im saerTaSoriso xelSekrulebaTa da
SeTanxmebebiT dadgenil uflebaTa da TavisuflebaTa darRvevis Sesaxeb,
romelTa monawilec aris saqarTvelo.141
`saqarTvelos saxalxo damcvelis Sesaxeb~ organuli kanonis mixed-
viT, saxalxo damcveli gancxadebasa da saCivars ganixilavs im SemTxve-
vaSi, Tu ganmcxadebeli sadavod xdis:
a) sajaro dawesebulebis gadawyvetilebas;
b) sasamarTlo ganxilvis procesSi saqarTvelos kanonmdeblobiT mi-
niWebuli uflebebisa da Tavisuflebebis Selaxvas an darRvevas;
g) dakavebuli, dapatimrebuli an sxvagvarad TavisuflebaSezRuduli
pirisTvis kanonmdeblobiT uzrunvelyofili uflebebis darRvevas;
d) normatiuli aqtebis konstituciiT aRiarebul adamianis uflebeb-
Tan da TavisuflebebTan Sesabamisobas;
134
iqve, me-3 muxli.
135
iqve, me-31 muxli.
136
iqve, me-141 muxli.
137
iqve, me-32 muxli.
138
iqve, 211-e muxli.
139
iqve, 221-e muxli.
140
iqve, me-12 muxli.
141
iqve, me-13 muxli.
56
e) referendumisa da arCevnebis momwesrigebeli normebis da am nor-
mebis safuZvelze Catarebuli an Casatarebeli arCevnebis (referendu-
mis) konstituciurobas.
ombudsmens ufleba aqvs ar ganixilos gancxadeba an saCivari, rom-
lis Taobazec mas miRebuli hqonda gadawyvetileba, Tu ar warmoiqmna
axali garemoebani. mis mier gancxadebisa da saCivris ganxilvam ar SeiZ-
leba daabrkolos analogiuri gancxadebis an saCivris ganxilva Sesabamis
saerTaSoriso organizaciaSi.142
ombudsmens ufleba aqvs, Semowmebis Catarebisas:
a) daubrkoleblad Sevides saxelmwifo xelisuflebisa da adgilo-
brivi TviTmmarTvelobis nebismier organoSi, sawarmoSi, organizacia-
sa da dawesebulebaSi, maT Soris, samxedro qvedanayofSi, penitenciur
dawesebulebaSi, dakavebisa da Tavisuflebis SezRudvis sxva adgilebSi;
b) saxelmwifo xelisuflebis organos, adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bis organos, sajaro dawesebulebas an Tanamdebobis pirs, xolo dis-
kriminaciis saqmesTan dakavSirebiT − agreTve fizikur pirs, iuridiul
pirs, sxva organizaciul warmonaqmns, pirTa gaerTianebas iuridiuli
piris Seuqmnelad an mewarme subieqts mosTxovos da dauyovnebliv an
araugvianes 10 dRisa miiRos SemowmebisaTvis aucilebeli yvela cnoba,
dokumenti da sxva masala;
g) nebismier Tanamdebobis pirs, moxeles, masTan gaTanabrebul pirs,
xolo diskriminaciis saqmesTan dakavSirebiT − agreTve fizikur pirs,
iuridiul pirs, sxva organizaciul warmonaqmns, pirTa gaerTianebas
iuridiuli piris Seuqmnelad an mewarme subieqts mosTxovos da miiRos
werilobiTi axsna-ganmarteba gamosakvlev sakiTxebze;
d) saxelmwifo an /da arasaxelmwifo dawesebulebebis meSveobiT
Caataros saeqsperto gamokvlevebi an /da moamzados daskvnebi; moiwvios
specialistebi/eqspertebi saeqsperto an/da sakonsultacio samuSaoTa
Sesasruleblad;
e) gaecnos sisxlis samarTlis, samoqalaqo da administraciul saqmee-
bs, romlebze miRebuli gadawyvetilebebic kanonier ZalaSia Sesuli.143
penitenciur dawesebulebebSi, dakavebisa da Tavisuflebis SezRud-
vis sxva adgilebSi moTavsebul pirTa mier saxalxo damcvelisaTvis gag-
zavnili gancxadebebi, saCivrebi da werilebi konfidencialuria. maTi
gaxsna da cenzura akrZalulia. isini dauyovnebliv unda gadaeces sa-
xalxo damcvels.144
mniSvnelovania, rom saxalxo damcvelisTvis gagzavnili gancxadeba
da saCivari ar ibegreba saxelmwifo gadasaxadiT.145 gancxadebisa da sa-
142
iqve, me-14 muxli.
143
iqve, me-18 muxli.
144
iqve, me-15 muxli.
145
iqve, me-16 muxli.
57
Civris miRebis Semdeg saxalxo damcveli damoukideblad iRebs gadawyve-
tilebas Semowmebis dawyebis Taobaze.146
saxalxo damcveli uflebamosilia Semowmebis Sedegebis mixedviT:
a) adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa dacvis uzrunvelyofis,
dakavebulTa, patimrobaSi myof an sxvagvarad TavisuflebaSezRudul
pirTa da msjavrdebulTa pirobebisa da maT mimarT mopyrobis gaumjobe-
sebis, agreTve wamebisa da sxva sastiki, araadamianuri an damamcirebeli
mopyrobis an sasjelis Tavidan acilebis mizniT saqarTvelos kanonmde-
blobasTan da kanonproeqtebTan dakavSirebiT winadadebebi, SeniSvnebi
da rekomendaciebi warudginos saqarTvelos parlaments an sxva Sesa-
bamis organos;
b) adamianis darRveuli uflebebisa da Tavisuflebebis aRsadgenad
winadadebebi da rekomendaciebi gaugzavnos im saxelmwifo xelisuflebis
organos, adgilobrivi TviTmmarTvelobis organos, sajaro dawesebule-
bas an Tanamdebobis pirs, xolo diskriminaciis saqmesTan dakavSirebiT
− agreTve im fizikur pirs, iuridiul pirs, sxva organizaciul war-
monaqmns, pirTa gaerTianebas iuridiuli piris Seuqmnelad an mewarme
subieqts, romlis moqmedebamac gamoiwvia saxelmwifos mier garantire-
buli adamianis uflebebisa da Tavisuflebebis darRveva;
g) winadadebiT mimarTos Sesabamis sagamoZiebo organoebs gamoZiebis
an/da sisxlissamarTlebrivi devnis dawyebis moTxovniT, Tu saqmis ganx-
ilvis Sedegad miva daskvnamde, rom arsebobs danaSaulis niSnebi;
d) Sesabamis organoebSi Seitanos winadadebebi im pirTa disciplin-
uri an administraciuli pasuxismgeblobis Sesaxeb, romelTa moqmede-
bamac gamoiwvia adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa darRveva;
e) calkeul SemTxvevebSi Seasrulos sasamarTlos megobris (Amicus
Curiae) funqcia saerTo sasamarTloebsa da saqarTvelos sakonstitucio
sasamarTloSi;
v) masobrivi informaciis saSualebebs acnobos adamianis uflebaTa
da TavisuflebaTa darRvevasTan dakavSirebiT Catarebuli Semowmebis
Sedegebi;
z) miRebuli gadawyvetilebebi Seitanos yovelwliur da specialur
angariSebSi;
T) werilobiT mimarTos saqarTvelos prezidents, saqarTvelos pre-
mier-ministrs, Tu miiCnevs, rom saxalxo damcvelis gankargulebaSi ar-
sebuli reagirebis saSualebebi arasakmarisia;
i) sakonstitucio sasamarTlos mimarTos konstituciuri sarCeliT
referendumisa da arCevnebis momwesrigebeli normebis da am normebis
safuZvelze Catarebuli an Casatarebeli arCevnebis (referendumis )
konstituciurobasTan dakavSirebiT, an Tu normatiuli aqtiT an misi
146
iqve, me-17 muxli.
58
calkeuli normebiT darRveulia saqarTvelos konstituciis meore Tav-
Si aRiarebuli adamianis uflebani da Tavisuflebani;
k) gansakuTrebul SemTxvevaSi mimarTos saqarTvelos parlaments
adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa darRvevis faqtTan dakavSirebiT
saqarTvelos parlamentis droebiTi sagamoZiebo komisiis Seqmnisa da
parlamentis mier sakiTxis ganxilvis moTxovniT.147
gancxadebis/saCivris ganxilvis Sedegad diskriminaciis faqtis da-
dasturebis SemTxvevaSi, saqmis garemoebebis gaTvaliswinebiT, saqarT-
velos saxalxo damcveli gamoscems rekomendacias, romliTac diskrimi-
naciuli qmedebis ganmaxorcielebel saxelmwifo xelisuflebis organos,
adgilobrivi TviTmmarTvelobis organos, Tanamdebobis pirs, fizikur
pirs, iuridiul pirs, sxva organizaciul warmonaqmns, pirTa gaerTiane-
bas iuridiuli piris Seuqmnelad an mewarme subieqts sTavazobs dis-
kriminaciis aRmosafxvrelad da mis Sedegad darRveuli Tanasworobis
aRsadgenad RonisZiebebis ganxorcielebas mesame piris uflebebisa da
kanonieri interesebis Seulaxavad.148
masala, sabuTi, sxva informacia da axsna-ganmarteba saxalxo damc-
vels unda gadaeces moTxovnis miRebisTanave, garda im SemTxvevisa, ro-
desac masala, sabuTi da sxva informacia moTxovnilia werilobiTi mi-
marTvis safuZvelze. aseT SemTxvevaSi sabuTi da sxva informacia saxalxo
damcvels unda gadaeces 10 dRis vadaSi.149 saxelmwifo xelisuflebis
organo, adgilobrivi TviTmmarTvelobis organo, sajaro dawesebuleba,
Tanamdebobis piri, fizikuri piri, iuridiuli piri, sxva organizaciuli
warmonaqmni, pirTa gaerTianeba iuridiuli piris Seuqmnelad an mewarme
subieqti, romelic saxalxo damcvelis winadadebebs an rekomendaciebs
miiRebs, valdebulia ganixilos isini da saxalxo damcvels 20 dRis gan-
mavlobaSi werilobiT acnobos ganxilvis Sedegebi.150
4. valdebulebebi
ombudsmeni angariSvaldebulia parlamentis winaSe. igi parlaments
weliwadSi erTxel, kalendaruli wlis martSi warudgens angariSs qve-
yanaSi adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa dacvis mdgomareobis Se-
saxeb. angariSSi unda mieTiTos is organoebi da pirebi, romlebic ar-
Rvevdnen adamianis uflebebsa da Tavisuflebebs, ar iTvaliswinebdnen
saxalxo damcvelis rekomendaciebs am uflebaTa aRdgenis RonisZiebebis
Sesaxeb. angariSi, aseve, unda Seicavdes qveyanaSi adamianis uflebaTa
147
iqve, 21-e muxli.
148
iqve, me-201 muxli.
149
iqve, 23-e muxli.
150
iqve, 24-e muxli.
59
dacvis Sesaxeb zogad Sefasebebs, daskvnebsa da rekomendaciebs. yovelw-
liur angariSTan dakavSirebiT igi, aseve, waradgens moxsenebas adamianis
uflebaTa dacvis sferoSi arsebuli mdgomareobis Sesaxeb.151
kanoni awesrigebs ombudsmenis saidumlo informaciasTan daSvebis
sakiTxs. saxelmwifo, komerciuli an kanoniT daculi sxva saidumlos
Semcveli informacia saxalxo damcvels gadaecema `saxelmwifo saidum-
loebis Sesaxeb~ kanoniT dadgenili wesiT. saxalxo damcveli valdebu-
lia, ar gaamJRavnos saidumlo da konfidencialurad aRiarebuli in-
formacia, agreTve, piris mkafiod gamoxatuli Tanxmobis gareSe, – misi
wamebisa da mis mimarT sxva sastiki, araadamianuri an damamcirebeli
mopyrobis Sesaxeb informacia.152
saxalxo damcvelis Tanamdeboba SeuTavsebelia saxelmwifo, afxaze-
Tisa da aWaris avtonomiuri respublikebisa da municipalitetis war-
momadgenlobiTi organoebis wevrobasTan, saxelmwifo samsaxursa da
sajaro samsaxurSi nebismier TanamdebobasTan da anazRaurebad saqmia-
nobasTan, garda samecniero, pedagogiuri, saeqsperto da saxelovnebo
moRvaweobisa. ar SeiZleba saxalxo damcveli iyos politikuri partiis
wevri an monawileobdes politikur saqmianobaSi. gamonaklisia SemT-
xveva, rodesac saxalxo damcvels kanonis an sxva normatiuli aqtis
safuZvelze Tanamdebobrivad evaleba sxva Tanamdebobis SeTavseba. Ta-
namdebobaze arCevidan 1 Tvis vadaSi saxalxo damcveli valdebulia
Sewyvitos mis statusTan SeuTavsebeli saqmianoba, winaaRmdeg SemTxve-
vaSi misi uflebamosileba wydeba da parlamenti airCevs axal saxalxo
damcvels.153
5. saqmianobis garantiebi
saxalxo damcvelis saqmianobis uzrunvelsayofad iqmneba saxalxo
damcvelis aparati, romlis struqturas, muSaobis wess da organizebas
damoukideblad, sxva organoebis monawileobis gareSe gansazRvravs om-
budsmeni aparatis debulebiT. mis pirvel moadgilesa da moadgileebs
Tanamdebobebze niSnavs da Tanamdebobidan aTavisuflebs saxalxo damc-
veli. aparats xelmZRvanelobs pirveli moadgile. saxalxo damcvelis
gadawyvetilebiT, misi moadgileebi koordinacias uweven aparatis deb-
ulebiT gansazRvrul saqmianobis mimarTulebebs.154
prevenciis erovnuli meqanizmis funqciebis Sesrulebis mizniT sa-
xalxo damcvelTan iqmneba specialuri prevenciuli jgufi, romelic
151
iqve, 22-e muxli.
152
iqve, me-20 muxli.
153
iqve, me-8 muxli.
154
iqve, 26-e muxli.
60
regularulad amowmebs dakavebul, patimrobaSi myof an sxvagvarad Ta-
visuflebaSezRudul pirTa da msjavrdebulTa, agreTve, fsiqiatriul
dawesebulebebSi, moxucTa TavSesafrebsa da bavSvTa saxlebSi moTavse-
bul pirTa mdgomareobas da maTdami mopyrobas wamebisa da sxva sastiki,
araadamianuri an damamcirebeli mopyrobisagan an sasjelisagan dac-
vis mizniT. prevenciis erovnuli meqanizmis funqciebis Sesrulebisas
specialuri prevenciuli jgufis wevrebi moqmedeben saxalxo damcvelis
specialuri rwmunebis safuZvelze da angariSvaldebuli arian mxolod
saxalxo damcvelis winaSe.155
mniSvnelovan garantias warmoadgens im faqtic, rom aparatisTvis
saxelmwifo biujetiT gaTvaliswinebuli Sromis anazRaurebis muxlis
moculobis Semcireba wina wlis Sesabamis moculobasTan SedarebiT Se-
saZlebelia mxolod saxalxo damcvelis winaswari TanxmobiT. ombuds-
mens eZleva Tanamdebobrivi sargo sakonstitucio sasamarTlos Tavmj-
domaris Tanamdebobrivi sargos odenobiT.156
ombudsmeni xelSeuxebelia. dauSvebelia misi dakaveba an dapatimreba,
misi sacxovrebeli an samuSao adgilis, manqanis an piradi gaCxreka par-
lamentis Tanxmobis gareSe. gamonaklisia danaSaulze waswrebis SemTxve-
va, rac dauyovnebliv unda ecnobos parlaments. Tu parlamenti ar mis-
cems Tanxmobas, saxalxo damcveli dauyovnebliv unda ganTavisufldes.
parlamenti am sakiTxze gadawyvetilebas iRebs generaluri prokuroris
mimarTvidan araugvianes 14 dRisa.
saxalxo damcvelis dakavebaze an dapatimrebaze Tanxmobis mice-
misas misi uflebamosileba SeCerdeba sasamarTlos mier saboloo
gadawyvetilebis miRebamde. saxalxo damcvelis mimarT gamamarTlebeli
ganaCenis gamotanis an mareabilitirebel safuZvelze saqmis Sewyvetis
SemTxvevaSi saxalxo damcvelis uflebamosileba aRdgeba.
ombudsmeni sargeblobs indemnitetiT. mas ufleba aqvs ar misces Cve-
neba im faqtis gamo, romelic gaandes, rogorc saxalxo damcvels; es uf-
leba mas unarCundeba uflebamosilebis Sewyvetis Semdegac. ar SeiZleba
saxalxo damcvelisaTvis gankuTvnili werilobiTi masalis dayadaReba.
igi pasuxisgebaSi ar miecema Tavisi movaleobis Sesrulebisas gamoTq-
muli azrebisa da SexedulebebisaTvis.157
Tematuri kiTxvebi:
1. ombudsmenis institutis istoria saqarTveloSi.

2. ra wesiT airCeva saxalxo damcveli?
155
iqve, me-191 muxli.
156
iqve, 25-e muxli.
157
iqve, me-5 muxli.
61
3. ra SemTxvevaSi Seuwydeba vadamde uflebamosileba saxalxo damc-
vels?
4. ras moicavs saxalxo damcvelis uflebamosileba?
5. rogoria saxelmwifo organoebTan saxalxo damcvelis komunikaci-
is procedura?
6. ras gulisxmobs saxalxo damcvelis angariSvaldebuleba?
7. ras gulisxmobs saxalxo damcvelis Tanamdebobrivi SeuTavseblo-
ba?
8. ra wesiT formirdeba saxalxo damcvelis aparati?
9. ras gulisxmobs saxalxo damcvelis xelSeuxebloba da indemnite-
ti?
62
Tav i III.
konstituciis gadasinjva
1. konstituciis gadasinjvis procedura

saqarTvelos konstitucias, tradiciulad, gardamavali debulebe-
bis win erTvis specialuri Tavi - `konstituciis gadasinjva~ (Tavi 10),
romelic awesrigebs ZiriTad kanonSi cvlilebebisa da damatebebis Seta-
nis wessa da proceduras. aRsaniSnavia, rom saqarTvelos konstitucia
arafers ambobs, Tu rogor unda moxdes saWiroebis SemTxvevaSi axali
konstituciis miReba, romelma organom unda SeimuSaos is, rogoria misi
inicirebis, ganxilvisa da damtkicebis procedura. savaraudod, axali
konstituciis misaRebad swored konstituciis gadasinjvis wesi unda
gamoviyenoT.
2017 wlis konstituciis reformamde konstitucia gamoyofda misi
gadasinjvis or saxes: zogads da nawilobrivs158, Tumca bundovani iyo
maT Soris sxvaoba, vinaidan TviT konstitucia am or proceduras erT-
maneTisgan arafriT mijnavda: saerTo iyo gadasinjvis inicia-torebi,
misi ganxilvisa da miRebis procedurac. konstituciis dRes moqmedi
redaqcia aRar iTvaliswinebs konstituciis gadasinjvis formalur kla-
sifikacias zogad da nawilobriv gadasinjvad da mxolod termins `kon-
stituciis gadasinjva~ gamoiyenebs.159
TviT konstituciis gadasinjva, rogorc termini ver aisaxeba praqti-
kaSi, vinaidan yvela konstituciur proeqts, romelic gadasinjvas exeba,
praqtikulad konstituciaSi cvlilebis/cvlilebebis an/da damatebis/
damatebebis Sesaxeb kanonproeqti ewodeba.
konstituciis gadasinjvis pirveli stadiaa proeqtis iniciireba,
risi uflebac gaaCnia:
a) parlamentis wevrTa sruli Semadgenlobis naxevarze mets (76 de-
putats) an
b) aranakleb 200 000 amomrCevels. 2010 wlis sakonstitucio cvlile-
bebamde es ufleba, aseve, gaaCnda qveynis prezidents, Tumca misi funq-
ciebis Sesustebis reformis gamo, mas es ufleba CamoerTva160.
gansxvavebuli procedurebia dadgenili parlamentSi parlamentis
wevrTa da amomrCe-velTa mier iniciirebul konstituciuri kanonis
proeqtebTan mimarTebiT.
parlamentis sruli Semadgenlobis naxevarze metis mier wardgenil
158
saqarTvelos konstituciis (1995 wlis redaqcia) 102-e muxlis 1-li punqti.
159
saqarTvelos konstituciis 77-e muxli.
160
2010 wlis saqarTvelos konstituciuri kanoni „saqarTvelos konstituciaSi cvlile-
bebisa da damatebebis Setanis Sesaxeb“ (15.10.2010, 3710), romelic ZalaSi Sevida 2013 wels.
63
proeqts parlamentis biuro xelmowerebis namdvilobis Semowmebis mizniT
gadascems parlamentis saproceduro sakiTxTa da wesebis komitets, ro-
melic 1 kviris vadaSi amowmebs maT da Sedegebs warudgens biuros. bi-
uros sakiTxi Seaqvs parlamentis uaxloesi plenaruli sxdomebis dRis
wesrigSi konstituciuri kanonis proeqtis gamoqveynebisa da sayovel-
Tao-saxalxo ganxilvis saorganizacio komisiis Seqmnis mizniT. biuros
imave sxdomaze proeqti gansaxilvelad gadaecema komitetebs.161
rac Seexeba amomrCevelTa mier iniciirebul konstituciuri kanonis
proeqts, SedarebiT rTuli proceduraa gaTvaliswinebuli,162 vinaidan
aucilebelia amomrCevelTa xelmowerebis Segrovebis organizeba da
Semdgom xelmowerebis Semowmeba. parlamentis reglamenti adgens Sem-
deg proceduras: proeqtis wardgenis uflebis ganxorcielebis mizniT
saarCevno uflebis mqone saqarTvelos moqalaqeebi qmnian sainiciativo
jgufs aranakleb 10 wevris SemadgenlobiT, romelic parlamentis biuros
mimarTavs registraciaSi gatarebis Sesaxeb gancxadebiT. gancxadebas
unda erTodes konstituciuri kanonis proeqti da sainiciativo jgufis
wevrTa Semdegi monacemebi: saxeli, gvari, dabadebis TariRi, misamarTi,
piradi nomeri da telefonis nomeri. es masalebi waredgineba parlamen-
tis biuros uaxloes sxdomas, romelic maT gadascems parlamentis sap-
roceduro sakiTxTa da wesebis komitets, romelic 7 dRis vadaSi saini-
ciativo jgufs gadascems saregistracio mowmobas an motivirebul uars
eubneba registraciaze, registraciasTan dakavSirebuli procedurebis
darRvevis gamo. sainiciativo jgufi uflebamosilia daiwyos proeqtis
mxardamWerTa xelmowerebis Segroveba saregistracio mowmobis miRebis
dRidan Semdegi formiT/formebiT:
a) xelmowerebis furclebis SevsebiT;
b) parlamentis vebgverdze èleqtronuli dokumentisa da eleqtro-
nuli sando momsaxurebis Sesaxeb~ kanoniT gaTvaliswinebuli kvalifici-
uri eleqtronuli xelmowerebis SegrovebiT.163
xelmowerebis Sesagroveblad parlamentis saproceduro sakiTxTa da
wesebis komitetis mier dadgenili formis TiToeul furcels xels awers
araumetes 50 amomrCevlisa. xelmowerebis sisworisTvis pasuxismgebeli
piri aRniSnavs amomrCevlis Semdeg monacemebs: saxels, gvars, dabadebis
wels, Tvesa da ricxvs, misamarTs, pirad nomers, telefonis nomers da
xelmoweris TariRs. am monacemebs xelmoweriT adasturebs amomrCeveli.
yovel aseT furcels xelmoweriT adasturebs xelmowerebis Segrovebi-
161
saqarTvelos parlamentis reglamentis 123-e muxli.
162
iqve, 124-e muxli.
163
kvalificiuri eleqtronuli xelmowera – ganviTarebuli eleqtronuli xelmowera, ro-
melic kvalificiuri eleqtronuli xelmoweris Seqmnis saSualebis gamoyenebiT, kvalifici-
uri eleqtronuli xelmoweris sertifikatis safuZvelzea Sesrulebuli („eleqtronuli
dokumentisa da eleqtronuli sando momsaxurebis Sesaxeb“ saqarTvelos kanonis me-2 mux-
lis „m“ qvepunqti (21/04/2017, N639-IIs).
64
sTvis pasuxismgebeli piri, romelic pasuxismgebelia xelmowerebis sis-
worisaTvis da pasuxs agebs xelmowerebis gayalbebisaTvis. TiToeuli
pasuxismgebeli piris xelmowera unda damowmdes sanotaro biuroSi.
amasTanave, erT municipalitetSi xelmowerebis SegrovebisTvis pasux-
ismgebeli piris xelmoweris sanotaro wesiT damowmeba sakmarisia erTx-
el. mis mier xelmoweriT dadasturebuli yvela sxva xelmowerebis fur-
celi imave municipalitetSi sanotaro wesiT damowmebas aRar saWiroebs.
kvalificiuri eleqtronuli xelmowerebis Sesagroveblad ki kon-
stituciuri kanonis proeqti ganTavsdeba parlamentis vebgverdze.
amomrCeveli eleqtronuli xelmoweris ganxorcielebamde vebgverdis
Sesabamis velSi eleqtronulad aRniSnavs telefonis nomers da asru-
lebs kvalificiur eleqtronul xelmoweras. saproceduro sakiTxTa da
wesebis komiteti Semowmebis dros iyenebs saxelmwifo servisebis ganvi-
Tarebis saagentos monacemTa eleqtronul bazaSi arsebul xelmomweri
piris Semdeg monacemebs: saxeli, gvari, piradi nomeri, dabadebis TariRi,
misamarTi da moqalaqeoba.
saregistracio mowmobis miRebidan 4 Tvis vadaSi sainiciativo jgufi
gancxadebiT mimarTavs parlamentis biuros da warudgens qvemoT CamoT-
vlilTagan erT-erTs:
a) aranakleb 200 000 amomrCevlis mier Sevsebul xelmowerebis fur-
clebs;
b) informacias aranakleb 200 000 amomrCevlis kvalificiuri ele-
qtronuli xelmoweris Segrovebis Sesaxeb;
g) Sevsebul xelmowerebis furclebs da Segrovebuli kvalificiuri
eleqtronuli xelmowerebis Sesaxeb informacias, romelic aranakleb
200 000 amomrCevlis xelmoweras adasturebs.
parlamentis biuro wardgenil informacias xelmowerebis namd-
vilobis Sesamowmeblad gadascems saproceduro sakiTxTa da wesebis
komitets, romelic 1 Tvis vadaSi amowmebs xelmowerebis namdvilobas da
Sedegebs warudgens parlamentis biuros uaxloes sxdomas. Tu dadginda,
rom xelmowerebi Sesrulebulia reglamentis moTxovnaTa darRveviT,
parlamentis biuro sainiciativo jgufs uars eubneba konstituciuri
kanonis proeqtis parlamentSi gansaxilvelad wardgenaze.
baTilad miiCneva xelmowera, romelic:
a) Sesrulebulia im furcelze, romelic ar aris dadgenili formis
an/da romelic dadgenili wesiT ar aris dadasturebuli an damowmebuli;
b) xelmowerebis furcelze Sesrulebis SemTxvevaSi ar Seicavs
aucilebel monacemebs;
g) Sesrulebulia motyuebiT, muqariT, ZaldatanebiT an sxva piris
mier, Tu amas amomrCeveli werilobiT daadasturebs;
d) Sesrulebulia im piris mier, romelic ar akmayofilebs amomrCev-
65
lisTvis konstituciiT dadgenil moTxovnebs;
e) kvalificiuri eleqtronuli xelmoweris SemTxvevaSi Sesrulebu-
li ar aris èleqtronuli dokumentisa da eleqtronuli sando momsax-
urebis Sesaxeb~ kanonis Sesabamisad.
Tu Semowmebis Sedegad namdvil xelmoweraTa raodenoba 200 000-ze
naklebi aRmoCnda, amomrCevelTa iniciativiT konstituciuri kanon-
is proeqtis wardgenis uflebis ganxorcieleba uaryofilad iTvleba.
wardgenaze uaris miRebis SemTxvevaSi sainiciativo jgufs ufleba aqvs,
5 dRis vadaSi mimarTos saerTo sasamarTlos.
amomrCevelTa xelmowerebis namdvilobis Sesaxeb parlamentis sapro-
ceduro sakiTxTa da wesebis komitetis dadebiTi daskvna da aranakleb
200 000 amomrCevlis mier warmodgenili konstituciuri kanonis proeqti
waredgineba parlamentis biuros, romelsac komitetis daskvnis safuZ-
velze sakiTxi Seaqvs parlamentis uaxloesi plenaruli sxdomis dRis
wesrigSi konstituciuri kanonis proeqtis gamoqveynebisa da sayovel-
Tao-saxalxo ganxilvis saorganizacio komisiis Seqmnis mizniT, aseve
konstituciuri kanonis proeqti gansaxilvelad gadaecema komitetebs.164
parlamenti dadgenilebiT iRebs gadawyvetilebas saqarTvelos kon-
stituciuri kanonis proeqtis gamoqveynebisa da misi sayovelTao-sax-
alxo ganxilvis saorganizacio komisiis Seqmnis Taobaze. saorganizacio
komisiis wevrTa raodenobasa da Semadgenlobas gansazRvravs parlamen-
ti. Tu parlamentis Semadgenlobis gaTvaliswinebiT es SesaZlebelia,
komisiaSi Semaval parlamentis wevrTa naxevarze mets, magram aranakleb
samisa, unda Seadgendnen im fraqciis/fraqciebis warmomadgenlebi, ro-
melic/romlebic ar aris/ar arian gaerTianebuli umravlesobaSi, an/
da damoukidebeli parlamentis wevrebi. saorganizacio komisia 1 Tvis
vadaSi ganixilavs konstituciuri kanonis proeqtTan dakavSirebul ma-
salebs, aseve proeqtis ganxilvis mizniT, mosaxleobis maqsimaluri in-
formirebisa da CarTulobis principis gaTvaliswinebiT, marTavs Sexve-
drebs saqarTvelos sxvadasxva administraciul-teritoriul erTeulSi.
Sexvedrebis grafiki qveyndeba parlamentis vebgverdze. mosaxleobis
informirebis mizniT konstituciuri kanonis proeqtis arsis Sesaxeb
mokle informacia Tavsdeba parlamentis vebgverdze, agreTve rigdeba
Sexvedrebis dros.
saorganizacio komisiis Sexvedraze moqalaqeTa mosazrebebis dafiq-
sireba xdeba zepirad an/da werilobiT. moqalaqeTa zepiri mosazrebebi
aisaxeba Sexvedris oqmSi da komisiis Semajamebel oqmSi, xolo werilo-
biT an/da eleqtronulad wardgenili mosazrebebi daerTvis Semajameb-
el oqms. Sexvedrebis oqmebi, aseve saorganizacio komisiis Semajamebeli
oqmi qveyndeba parlamentis vebgverdze.165
164
saqarTvelos parlamentis reglamentis 124-e muxli.
165
iqve, 125-e muxli.
66
parlamenti konstituciuri kanonis proeqtis ganxilvas iwyebs misi
gamoqveynebidan 1 Tvis Semdeg. parlamentis biuros mier gansazRvruli
komitetebi proeqts ganixilaven 1 Tvis amowurvidan araugvianes 1 Tvisa.
parlamentis plenarul sxdomaze ganxilva iwyeba sayovelTao-saxalxo
ganxilvis saorganizacio komisiis Tavmjdomaris an komisiis mier ufle-
bamosili wevris moxsenebiT, romelic plenarul sxdomas gaacnobs say-
ovelTao-saxalxo ganxilvis Sedegebs. amis Semdeg proeqts plenarul
sxdomas warudgens sainiciativo jgufis mier daniSnuli sainiciativo
jgufis wevri.
konstituciis gadasinjvis Sesaxeb kanonproeqtis miRebis proce-
dura ramdenjerme Seicvala da ufro metad srulyofili gaxda. 2011
wels ganxorcielebuli konstituciuri cvlilebebiT igi garkveul-
wilad garTulda,166 dawesda SezRudva, romlis mixedviT, kanonproeqti
pirveli da meore mosmenebiT ganixileboda da miiReboda erTsa da imave
sesiaze, xolo mesame mosmeniT - parlamentis momdevno sesiaze, meore
mosmeniT miRebidan aranakleb 3 Tvis Semdeg. amgvar samTvian vadas ar
iTvaliswinebda saqarTvelos konstitucia 2011 wlamde. aseve, gaizarda
sakonstitucio cvlilebebis misaRebad saWiro deputatTa raodenobac.
Tu 2010 wlis sakonstitucio cvlilebebamde aucilebeli iyo parla-
mentis sruli Semadgenlobis 2/3-is mxardaWera, es ricxvi gaizarda da
aranakleb 3/4 Seadgina. 2017 wlis reformis Sedegad konstituciis ga-
dasinjvis meqanizmi kidev Seicvala da dadgenil iqna konstituciaSi cv-
lilebis Setanis ori wesi:
pirveli wesis mixedviT, konstituciuri kanonis proeqts 3 mosmeniT
iRebs erTi da imave mowvevis parlamenti.167 samive mosmenaze aucile-
belia parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb 2/3-is mxardaWera.
amis Semdgom aucilebelia, rom igi ucvlelad daamtkicos momdevno
mowvevis parlamentma erTi mosmeniT sruli Semadgenlobis aranakleb
2/3-is umravlesobiT. konstituciuri kanonis proeqts momdevno mowve-
vis parlaments warudgens parlamentis Tavmjdomare. moxsenebis das-
rulebis Semdeg imarTeba politikuri debatebi.168 damtkicebis Semdeg
konstituciuri kanoni 10 dRis vadaSi xelmosawerad gadaecema saqarT-
velos prezidents.169 am SemTxvevaSi prezidents ar aqvs kanonze vetos
dadebis ufleba, igi xels awers da aqveynebs mas gadacemidan 5 dRis
vadaSi, parlamentisTvis SeniSvnebiT dabrunebis uflebis gareSe.170 Tu
saqarTvelos prezidentma ar gamoaqveyna kanoni, vadis amowurvidan 5
166
2011 wlis 27 dekembris saqarTvelos konstituciuri kanoni „saqarTvelos konstitu-
ciaSi cvlilebis Setanis Sesaxeb“ ( 5630-rs).
167
168
169
iqve, 119-e muxlis pirveli punqti.
170
saqarTvelos konstituciis 46-e muxlis me-5 punqti.
67
dRis vadaSi mas xels awers da aqveynebs parlamentis Tavmjdomare.171
meore wesis Tanaxmad, konstituciuri kanonis misaRebad sakmarisia
erTi mowvevis parlamentis Tanxmoba da igi dasamtkiceblad aRar ga-
daecema momdevno mowvevis parlaments: Tu konstituciur kanons 3 mos-
meniT mxars dauWers parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb 3/4,
konstituciuri kanoni saqarTvelos prezidents xelmosawerad gadae-
cema 10 dRis vadaSi vadaSi,172 romelic 2 kviris vadaSi xels awers da
aqveynebs kanons an motivirebuli SeniSvnebiT ubrunebs parlaments.173
prezidentis motivirebuli SeniSvnebi kanonproeqtis saxiT unda iyos
Camoyalibebuli.174 Tu prezidenti daabrunebs kanons, parlamenti kenWs
uyris prezidentis SeniSvnebs. prezidentis mier motivirebuli SeniS-
vnebiT dabrunebuli kanoni parlamentis plenarul sxdomaze ganixileba
da miiReba erTi mosmeniT. pirvel rigSi kenWi eyreba prezidentis mier
motivirebuli SeniSvnebiT dabrunebul kanons, xolo Semdeg – kanon-
is pirvandel redaqcias.175 SeniSvnaTa misaRebad sakmarisia xmaTa igive
raodenoba, rac am saxis kanonis pirvandeli miRebisaTvis (Sesabamisad,
parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb 3/4) aris dadgenili. Tu
SeniSvnebi miRebulia, kanonis saboloo redaqcia 5 dRis vadaSi gadae-
cema prezidents, romelic 5 dRis vadaSi xels awers da aqveynebs mas.176
xolo Tu parlamentma ar miiRo prezidentis SeniSvnebi, kenWi eyreba kan-
onis pirvandel redaqcias. konstituciuri kanoni miRebulad CaiTvleba,
Tu mas mxars dauWers parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb 3/4.
miRebuli kanoni 3 dRis vadaSi gadaecema prezidents, romelic 5 dRis
vadaSi xels awers da aqveynebs mas.177 Tu prezidentma dadgenil vadaSi ar
gamoaqveyna igi da arc motivirebuli SeniSvnebiT daubruna parlaments,
mas vadis amowurvidan 5 dRis vadaSi xels awers da aqveynebs parlamen-
tis Tavmjdomare.178
konstituciuri kanoni ZalaSi Sedis oficialur organoSi misi gamo-
qveynebidan me-15 dRes, Tu imave kanoniT sxva vada ar aris dadgenili.179
sagangebo an saomari mdgomareobis gamocxadebis SemTxvevaSi konsti-
tuciuri kanonis proeqtis ganxilva SeCerdeba am mdgomareobis gauqme-
bamde.180
dauSvebelia konstituciuri kanonis proeqtis daCqarebuli an ga-
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
68
martivebuli wesiT ganxilva da miReba,181 aseve dauSvebelia konstituci-
uri kanonis proeqtis calkeuli normebis Taobaze alternatiuli kanon-
proeqtis an alternatiuli winadadebis wardgena.182
konstituciis gadasinjvis wesTan dakavSirebiT erTi gamonaklisi
TviT konstituciis pirvandeli teqstis gardamavalma debulebebma ga-
iTvaliswina183, romlis mixedviT, saqarTvelos mTel teritoriaze iu-
risdiqciis srul aRdgenasTan dakavSirebiT konstituciis 102-e muxlis
me-2 punqtSi saTanado cvlilebebisa Tu damatebebis Setana (es punqti
iTvaliswinebs sayovelTao-saxalxo gamoqveynebis erTTviani vadis dac-
vis aucileblobas) gamonaklisis wesiT dasaSvebia konstituciis gada-
sinjvis kanonproeqtis sayovelTao-saxalxo ganxilvisaTvis gamoqveyne-
bis gareSe. Tumca aRsaniSnavia, rom parlaments am punqtSi cvlileba
arasdros Seutania da ar gamouyenebia daCqarebuli wesiT ganxilva.
teritoriuli mTlianobis sakiTxze konstituciis gadasinjvis saer-
To wesebisgan gamonaklisi iqna dadgenili 2017 wlis konstituciuri
reformis Sedegad, romlis mixedviT: konstituciuri kanoni, romelic
ukavSirdeba teritoriuli mTlianobis aRdgenas, miiReba parlamentis
sruli Semadgenlobis aranakleb 2/3-is umravlesobiT da 10 dRis vadaSi
xelmosawerad gadaecema saqarTvelos prezidents.184 Sesabamisad, teri-
toriuli mTlianobis sakiTxTan dakavSirebiT ar moqmedebs ori mowvevis
parlamentis mier kanonproeqtis damtkicebis garTulebuli wesi da arc
¾-iani umravlesobiT miRebaa aucilebeli.
2. konstituciis gadasinjvis wesi saqarTvelos respublikis

1921 wlis konstituciiT
konstituciis gadasinjvis sakmaod saintereso da rTuli wesi iyo
dadgenili saqarTvelos respublikis 1921 wlis konstituciiT.185 kons-
tituciis sazogado an nawilobrivi gadasinjvis iniciativis ufleba
hqonda: a) parlamentis wevrTa aranakleb naxevars da b) 50000 amomrCe-
vels. winadadeba konstituciis gadasinjvis Sesaxeb gansaxilvelad par-
lamentis dRis wesrigSi Seitaneboda Setanis dRidan ara uadres 6 Tvisa.
konstituciis rogorc sazogado (anu zogadi) an nawilobrivi gadasinj-
vis proeqti miiReboda parlamentis yvela wevris 2/3-is umravlesobiT.
pirveli parlamentis Sekrebamde mis rols asrulebda damfuZnebeli
kreba. saintereso iyo, rom ZalaSi Sesasvlelad miRebuli konstituciis
181
182
183
saqarTvelos konstituciis (1995 wlis redaqcia) 108-e muxli.
184
185
saqarTvelos respublikis 1921 wlis konstituciis me-17 Tavi, 145-e-149-e muxlebi.
69
gadasinjvis kanons Semdgom sWirdeboda xalxis umravlesobis mier da-
dastureba. aseve, gamoyofili iyo sakiTxi, rac ar SeiZleba yofiliyo
gadasijvis sagani: `saqarTvelos demokratiuli respublikis marTva-gam-
geobis formis gauqmeba ar SeiZleba gaxdes konstituciis gadasinjvis
winadadebis sagnad~.186
1921 wlis konstituciis miRebamde, 1920 wlis 16 noembers, damfuZne-
belma krebam daamtkica `konstituciis ganxilvis wesi~, romelic, aseve,
sainteresoa proceduruli sirTulisa da originalurobis Tvalsazri-
siT. am wesis Tanaxmad, konstituciis proeqti ganixileboda xuTi gan-
xilvis saxiT: pirvelad - misi ZiriTadi safuZvlebi, meored - Tavebad,
xolo mesamed - muxlobrivad. yoveli ganxilvis Semdeg tardeboda ken-
Wisyra. meore da mesame ganxilvas Soris unda yofiliyo sul mcire 10
dRiani Sualedi. gansaxilveli Tavis an muxlis Sesworebebi da damate-
bebi unda wardgenoda damfuZnebeli krebis prezidiums meore ganxil-
vidan araugvianes 3 dRisa, romelic mas gadaugzavnida sakonstitucio
komisias. es ukanaskneli valdebuli iyo daskvna waredgina prezidiu-
misTvis 3 dRis vadaSi. mesame ganxilvamde daskvna da proeqti gadaeg-
zavneboda fraqciebs. mesame ganxilvis dros xdeboda proeqtis e.w. `pi-
robiTi miReba~, rodesac kreba iRebda konstituciis mTlian Tavs da
masSi mxolod redaqciuli Sesworebebis Setana iyo SesaZlebeli: `gan-
xiluli Tavis pirobiTi miRebis Semdeg SeiZleboda mxolod iseTi Ses-
worebis Setana, rac Seexeboda muxlTa Sinagan winaaRdegobas an TavTa
Tu muxlTa dalagebas~.187 aseTi redaqciuri Sesworebebic egzavneboda
sakonstitucio komisias. meoTxe ganxilvisas xdeboda pirobiT miRebuli
da Semdgom Sesworebuli Tavis damtkiceba. TiToeuli TavisTvis cal-
calke unda eyaraT kenWi, Semdeg - mTlianad konstituciisTvis. damtki-
cebuli proeqti saboloo teqstis SesamuSaveblad gadaecemoda saredaq-
cio komisias, romlis mier SemuSavebuli teqsti dasamtkiceblad kvlav
unda gadacemoda damfuZnebel krebas. amas ewodeboda mexuTe ganxil-
va. am ganxilvis dros mxolod saredaqcio Sesworebis Setana iyo SesaZ-
lebeli.
aRsaniSnavia, rom 1992 wlis saqarTvelos respublikis kanoni `sa-
xelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~, romelsac `mcire konstituciasac~
uwodeben, vinaidan is iyo erTaderTi sakanonmdeblo aqti, romelic im
periodSi saxelmwifo organoebis uflebebs da statuss awesrigebda, Se-
icavs misi miRebis garTulebul wess. Tu kanonebsa da dadgenilebebs
parlamenti iRebda deputatTa siiTi Semadgenlobis umravlesobiT, am
kanons, maTSi cvlilebebs da damatebebs sWirdeboda deputatTa siiTi
186
iqve, 148-e muxli.
187
wesi konstituciis ganxilvisa, me-7 muxlis me-7 punqti. ix. saqarTvelos demokratiuli
respublikis samarTlebrivi aqtebis krebuli (1918-1921), Semdgeneli e. gurgeniZe, Tbilisi,
1990, 442.
70
Semadgenlobis 2/3-is umravlesobis mxardaWera.188 sakanonmdeblo subi-
eqtebi da ganxilvis sxva proceduruli sakiTxebi Cveulebrivi kanonis
miRebis wesebs emTxveoda da raime gansxvavebuli procedura ar iyo da-
wesebuli: kanoni qveyndeboda parlamentis Tavmjdomaris da parlamen-
tis spikeris xelmoweriT, sakanonmdeblo iniciativis ufleba hqonda:
saxelmwifos meTaurs, parlamentis wevrs, parlamentis komisias, mi-
nistrTa kabinets, uzenaes sasamarTlos, uzenaes saarbitraJo sasamarT-
los, generalur prokurors, avtonomiuri respublikis saxelmwifo xe-
lisuflebis umaRles warmomadgenlobiT organos, moqalaqeTa jgufs,
romelic parlamentSi waradgenda 10000 amomrCevlis mier xelmoweril
gancxadebas.189 kanons xels awerda da aqveynebda saxelmwifos meTauri.
igi uflebamosili iyo ara ugvianes 10 dRis vadaSi daebrunebina kanon-
proeqti Tavisi mosazrebebiT parlamentisTvis xelaxali ganxilvisa da
kenWisyrisaTvis. Tu parlamenti, imave proceduriT, romliTac miiRo
kanoni, daadasturebda, Tavis gadawyvetilebas, parlamentis Tavmjdo-
mare xels awerda kanons.190
aRniSnulma kanonma, aseve, gaiTvaliswina momavalSi konstituciis mi-
Rebis aucilebloba da mis misaRebadac deputatTa siiTi Semadgenlobis
2/3-is umravlesobis mxardaWera daadgina.191 man ar daawesa sxva gansakuT-
rebuli procedurebi konstituciis miRebis procesTan dakavSirebiT,
erTaderTi, rac xazgasmiT daakonkreta, iyo is, rom saxelmwifos meTa-
urs misca ufleba Tavmjdomareobdes parlamentis sxdomebs saqarTve-
los respublikis konstituciis, konstituciuri kanonebis miRebis, maT-
Si cvlilebebis Setanis sakiTxebis ganxilvisas.192
3. konstituciis gadasinjvis wesi saqarTvelos sabWoTa

socialisturi respublikis konstituciebiT
saqarTvelos sabWouri konstituciebisTvis damaxasiaTebeli iyo maT
gadasinjvaSi mxolod saqarTvelos umaRlesi warmomamdgenlobiTi or-
ganos monawileoba da cvlilebebsac es organo iRebda. saqarTvelos
ssr pirveli konstitucia 1922 wlis 2 marts iqna miRebuli sabWoebis I
yrilobis mier,193 xolo meore - 1927 wlis 4 aprilis saqarTvelos ssr
188
„saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb“ saqarTvelos respublikis 1992 wlis kanonis me-13
muxli.
189
iqve, me-14 muxli.
190
iqve, me-17 muxlis me-4 punqti.
191
iqve, me-13 muxli.
192
193
saqarTvelos ssr konstituciuri aqtebis krebuli (1921-1978), Semdgeneli gr. eremo-
vi, Tbilisi, 1983, 6. konstituciiT am organos ewodeboda sruliad saqarTvelos muSaTa,
glexTa da wiTelarmielTa deputatebis sabWoTa yriloba da iTvleboda „saqarTvelos ssr
71
sabWoebis IV yrilobaze.194 aRsaniSnavia, rom 1922 wlis konstitucia ar
Seicavda calke Tavs, Tu ra proceduriT da umravlesobiT unda momx-
dariyo konstituciis gadasinjva. sruliad saqarTvelos sabWoTa yri-
lobis gansakuTrebul gamgeblobis sferoSi iyo miTiTebuli mxolod
funqcia: `sabWoTa konstituciis ZiriTadi safuZvlebis daweseba, da-
mateba da Secvla~.195 arc 1927 wlis konstitucia adgenda konstituciaSi
cvlilebebis Setanis raime detalur wess da garda amisa, yriloba ar
iyo konstituciaSi cvlilebebis Setanis funqciiT aRWurvili erTad-
erTi organo. marTalia yrilobis funqciebSi miTiTebuli iyo `martoo-
den sruliad saqarTvelos sabWoTa yrilobis gamgeblobas ekuTvnis sa-
qarTvelos soc. sabW. respublikis konstituciis ZiriTadi safuZvlebis
daweseba, Secvla da Sevseba~, Tumca amasTan igi formalurad sabolo-
od amtkicebda sruliad saqarTvelos ssr centraluri aRmasrulebeli
komitetis196 mier yrilobebs Soris periodSi miRebul konstituciur
cvlilebebs.197
cota ufro daixvewa konstituciis SemuSavebis procedura 1937 wlis
konstituciis miRebis dros. jer specialuri sakonstitucio komisia Se-
iqmna konstituciis proeqtis sayovelTao-saxalxo ganxilvisaTvis, xo-
lo yrilobaze wardgenis Semdeg mis saboloo damtkicebamde arCeul
iqna saredaqcio komisia. konstitucia (ZiriTadi kanoni)198 miRebul iqna
sruliad saqarTvelos sabWoebis sagangebo yrilobaze 1937 wlis 13 Tebe-
rvals. wina konstituciebisgan gansxvavebiT, am konstitucias pirvelad
erTvis specialuri, Tumca mcire moculobis - erTmuxliani Tavi `kons-
tituciis Secvlis wesi~, romlis mixedviT sssr konstituciis Secvla
xdeba mxolod saqarTvelos uzenaesi sabWos (saxelmwifo xelisufle-
bis umaRlesi organos) gadawyvetilebiT, xmaTa aranakleb 2/3-is umrav-
lesobiT.199
1978 wlis saqarTvelos ssr konstituciis SesamuSaveblad 1977 wels
umaRlesma sabWom Seqmna sakonstitucio komisia da 3 kviris ganmavloba-
uzenaes saxelmwifoebriv xelisuflebad“.

194
saqarTvelos ssr konstituciuri aqtebis krebuli (1921-1978), Semdgeneli gr. eremovi,
Tbilisi, 1983, 9.
195
iqve, 83.
196
es organo iyo saqarTvelos ss respublikis erToblivad uzenaesi sakanonmdeblo, ganmk-
argulebeli da sakontrolo organo (konstituciis 27-e punqti), xolo mosaxleobis mier
arCeviTi umaRlesi organo iyo sruliad saqarTvelos sabWoTa yriloba (konstituciis 23-e
punqti).
197
Tbilisi, 1983, 103.
198
am periodidan Semodis termini ZiriTadi kanoni da 1937 da 1978 wlebis konstituciebSi
orive termini gamoiyeneba: „konstitucia (ZiriTadi kanoni)“.
199
Tbilisi, 1983, 160.
72
Si mimdinareobda ganxilvebi.200 sabolood igi miRebul iqna 1978 wlis 15
aprils saqarTvelos ssr umaRlesi sabWos mier. am konstituciaSi pir-
velad ganisazRvra konstituciis uzenaesoba sxva aqtebTan SedarebiT
da Caiwera, rom `saqarTvelos ssr yvela kanoni da saxelmwifo organo-
ebis sxva aqtebi gamoicema am konstituciis safuZvelze da mis Sesabami-
sad~. konstituciis Secvla ki xdeboda saqarTvelos ssr umaRlesi sab-
Wos gadawyvetilebiT, deputatTa saerTo raodenobis sul cota 2/3-is
umravlesobiT.201
Tematuri kiTxvebi:
1. rogoria konstituciis gadasinjvis konstituciiT dadgenili

procedura?
2. rogoria konstituciis gadasinjvis procedura, Tu misi inicia-
tori amomrCevelia?
3. ras gulisxmobs sayovelTao-saxalxo ganxilva?
4. ra wesiT ganixileba konstituciuri kanonproeqti parlamentSi?
5. rogoria konstituciur kanonproeqtze prezidentis vetos gada-
laxvis procedura?
6. ra wesiT xdeboda konstituciis gadasinjva saqarTvelos respub-
likis 1921 wlis konstituciiT?
7. rogori iyo `saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ 1992 wlis saqarT-
velos respublikis kanonis gadasinjvis wesi?
8. rogori iyo konstituciis gadasinjvis wesi sssr-is konstituc-
iebiT?
200
iqve, 14.
201
iqve, 217.
73
Tavi IV. saqarTvelos mmarTvelobis forma
saxelmwifos mmarTvelobis anu saxelmwifo xelisuflebis ho-

rizontaluri organizaciis forma Tanamedrove sakonstitucio sa-
marTlis erT-erT ZiriTad instituts warmoadgens. amasTan, SeiZleba
iTqvas, rom saxelmwifos mmarTvelobis formis konstituciuri regu-
lireba qarTuli konstitucionalizmis aqilevsis quslad iqca. Tumca,
gasaTvaliswinebelia rom qarTuli saxelmwifoebriobis istoria arse-
biTad monarqiis istoriaa. saqarTvelos demokratiuli mmarTvelobis
xangrZlivi tradicia da gamocdileba ar hqonia da Sesabamisad, res-
publikuri institutebis formireba, xelisuflebis demokratiuli ins-
titucionalizacia, gamowvevad iqca jer XX saukunis dasawyisSi da-
moukidebloba axladmopovebuli postcaristuli, xolo imave saukunis
bolos postotalitaruli qarTuli sazogadoebisTvis. mmarTvelobis
dabalansebuli formis damkvidreba dRemde warmoadgens qarTuli kons-
titucionalizmis mizans. amaze isic metyvelebs rom 1995 wlis kons-
tituciis moqmedebis 25 wlis manZilze mmarTvelobis formis konsti-
tuciuri gadasinjva araerTxel ganxorcielda. Sedegad, saqarTvelo
konstituciuri samarTlis TeoriaSi im iSviaT saxelmwifoTa rigs gane-
kuTvneba, romlebmac damoukideblobis aRdgenidan SedarebiT mcire
droSi xelisuflebis organizaciis organuli modelis ZiebaSi mmarTv-
elobis yvela respublikuri formis nairsaxeoba gamoscades.
1. mmarTvelobis forma 1921 wlis 21 Tebervlis konstituciis

mixedviT - pirveli respublikis gamocdileba
qarTuli konstitucionalizmis pirvel aqts 1918 wlis 26 maisis
damoukideblobis aqti warmoadgens, romlis Tanaxmad qarTuli sax-
elmwifos politikuri wyobilebis formad demokratiuli respublika
ganisazRvra. mogvianebiT, 1921 wlis 21 Tebervlis konstituciam aramx-
olod uerTgula respublikuri mmarTvelobis formas, aramed pirvelive
muxlSi respublika qarTuli saxelmwifos politikuri wyobilebis ucv-
lel da mudmiv formad aRiara. ufro metic, konstituciis 148-e muxliT
aikrZala mmarTvelobis republikuri formis gadasinjva. rogorc Cans,
konstituciis damfuZnebelTa amgvar midgomaze ara mxolod evropuli
(umeteswilad franguli) gamocdileba aRmoCnda ganmsazRvreli, aramed
monarqiuli saqarTvelos warsulis restavraciisgan Tavis dacvis gam-
JRavnebuli survili. sakonstitucio komisiis wevri da demokratiuli
respublikis iusticiis ministri, raJden arseniZe, respublikur wyo-
bilebas swored monarqiuli mmarTvelobis alternativad moiazrebda,
74
sadac marTva-gamgeoba xalxis mier arCeuli pirebis mier xorcieldebo-
da202. aRsaniSnavia, rom 1921 wlis konstituciis 148-e muxlis redaqcia
imeorebda safrangeTis 1875 wlis konstituciis me-8 muxls, romlis 1884
wels Secvlili Sinaarsis Tanaxmad, mmarTvelobis respublikuri forma
ar SeiZleboda gamxdariyo konstituciis gadasinjvis sagani.203
pirveli respublikis konstitucia sakmaod dawvrilebiT da progre-
sulad aregulirebda pirovnebis samarTlebriv statuss, iTvaliswineb-
da ra uflebebisa da Tavisuflebebis sakmaod farTo speqtrs. Tumca,
saxelmwifo xelisuflebis konstituciuri organizacia Taviseburad
iyo warmodgenili. konstituciam uari Tqva respublikuri modelis
iseT mniSvnelovan institutze rogoric aris arCeviTi saxelmwifos me-
Tauri - prezidenti. `Cven gvinda respublika uprezidento~ - daaskv-
nis raJden arseniZe prezidentis institutis politikur-samarTlebri-
vi bunebis analizis Sedegad da mas muSaTa klasisTvis, demokratiuli
sazogadoebisTvis miuRebel institutad moiazrebs204. rogorc Cans, so-
cial-demokratTa mniSvnelovani nawili, erTpirovnuli mmarTvelobis
safrTxeebis gaTvaliswinebiT da mmarTvelobis Sveicariuli modelis
gavleniT, mxars uWerda uprezidento respublikis damkvidrebas. dam-
fuZnebel krebaSi umciresobiT warmodgenili erovnul-demokratebi
konstituciis proeqtis ganxilvisas iTxovdnen models prezidentiTa
da parlamentis winaSe pasuxismgebeli mTavrobiT. maTi azriT, social-
demokratebis mier SemoTavazebuli modeli saqarTvelosTvis saziano
iqneboda205. aRsaniSnavia, rom Tavad social-demokratiuli partiis wre-
ebSic ar iyo erTgvarovani damokidebuleba prezidentis institutis
miuReblobis mimarT. noe Jordania arasworad miiCnevda prezidentis
funqciis uaryofas, romelic misi azriT `parlamentarizmis RviZli Svi-
lia~ da misi arseboba saparlamento respublikis aucilebel maxasia-
Tebels warmoadgenda206.
1921 wlis konstituciam mmarTvelobis saparlamento respublikur
formaze gaakeTa arCevani, Tumca, mniSvnelovani saxecvlilebebiT. ker-
Zod, prezidentis institutis msgavsad konstituciaSi ar aris saubari
mTavrobis solidarul pasuxismgeblobaze da gaTvaliswinebulia mxo-
202
arseniZe r., demokratiuli respublika, meore gamocema, d. gegenavas redaqtorobiT,
Tbilisi, 2014, 10.
203
qanTaria b., mmarTvelobis formis ucvlelobis sakiTxi saqarTvelos pirvel kons-
tituciaSi, wignSi: qarTuli konstitucionalizmis saTaveebTan - saqarTvelos 1921 wlis
konstituciis 90 wlisTavi, baTumi, 2011, 69.
204
arseniZe r., demokratiuli respublika, meore gamocema, d. gegenavas redaqtorobiT,
Tbilisi, 2014, 18.
205
xecuriani j., saxelmwifo mmarTvelobis modeli da monarqiis aRdgenis perspeqtivebi
saqarTveloSi, Jurnali „marTlmsajuleba da kanoni“, 3, 2008, 14.
206
macaberiZe m., saqarTvelos 1921 wlis konstituciis SemouSaveba da miReba, wignSi: qarTu-
li konstitucionalizmis saTaveebTan - saqarTvelos 1921 wlis konstituciis 90 wlisTavi,
baTumi, 2011, 34.
75
lod ministris individualuri pasuxismgebloba. konstituciis mixed-
viT, ministri damoukideblad da parlamentis winaSe sakuTari pasuxism-
geblobiT ganagebs misTvis mindobil uwyebas da unda gadadges rodesac
parlamentis pirdapiri dadgenilebiT dahkargavs mis ndobas207. pirveli
respublikis konstituciiT ar iyo gaTvaliswinebuli parlamentis daT-
xovnis meqanizmic.
amasTan, konstituciam gaiTvaliswina saparlamento respublikisTvis
damaxasiaTebeli garkveuli niSnebi. parlaments ekava centraluri adgi-
li saxelisuflebo sistemaSi. sakanonmdeblo organo erTi wlis vadiT
irCevda mTavrobis Tavmjdomares da es ukanaskneli saerTo politikisTvis
pasuxismgebeli iyo parlamentis winaSe, valdebuli iyo damorCileboda
parlamentis dadgenilebas, Seesrulebina is da saWiroebis SemTxveva-
Si gamoecvala calkeuli ministri an mTeli kabineti.208 konstituciis
Tanaxmad, parlamentis prerogativas warmoadgenda aRmasrulebeli xe-
lisuflebis saerTo kontroli209. parlamentis wevris mandati Tavsebadi
iyo mTavrobis wevris TanamdebobasTan. amasTan, mTavrobis im wevrs ro-
melic iTavsebda parlamentis wevris mandats kenWisyraSi monawileobis
da xmis micemis ufleba hqonda. swored am maxasiaTeblebis safuZvelze
SesaZloa davaskvnaT rom xelisuflebis horizontaluri organizacia
saparlamento respublikis modelze iyo agebuli, Tumca mniSvnelovani
TaviseburebebiT gamoirCeoda, rac pirvel rigSi neitraluri figuris -
prezidentis gauTvaliswineblobaSi gamoixateboda.
aRsaniSnavia, rom saxelmwifos meTaurisTvis damaxasiaTebeli ufle-
bamosilebebis nawili pirveli respublikis konstituciam mTavrobis
Tavmjdomares miakuTvna. ase magaliTad, konstituciis Tanaxmad, mTav-
robis Tavmjdomare iyo qveynis umaRlesi sagareo warmomadgeneli. amas-
Tan, is aRiWurva garkveuli uflebamosilebebiT sagangebo mdgomare-
obis SemTxvevaSi. mTavrobis Tavmjdomare parlamentis ndobis gareSe
ayalibebda mTavrobas da am ukanasknelis sruli cvlilebis SemTxvevaSi
inarCunebda Tanamdebobas. Tumca, mas ar hqonda parlamentis daTxov-
nis uflebamosileba, rac saparlamento sistemaSi saxelmwifos meTauris
konstituciuri prerogativaa.
mTavrobisa da parlamentis urTierTmimarTebis TvalsazrisiT, aR-
saniSnavia, rom pirveli respublikis konstitucia sakanonmdeblo pro-
cesSi gare, arasaparlamento Zalebis Carevas ar iTvaliswinebda da ka-
nonSemoqmedebiTi procesi parlamentarebis damoukidebeli saqmianobis
sferod iyo aRiarebuli210. konstituciis mixedviT, sakanonmdeblo in-
iciativis uflebiT sargeblobda parlamentis wevri da 5000 amomrCeve-
207
1921 wlis 21 Tebervlis konstituciis 73-e muxli.
208
iqve.
209
iqve, 54-e muxli.
210
melqaZe o., qarTuli konstitucionalizmi, wigni pirveli, Tbilisi, 2009, 128.
76
li. amomrCevlis prerogativa, iyo agreTve parlamentis mier miRebuli
kanonis referendumze gatanis inicireba da referendumze parlamen-
tis ori mesamedis mier miRebuli konstituciuri kanonis proeqtis da-
dastureba an uaryofa.
parlamentisa da mTavrobis konstituciuri statusi da maTi urTi-
erTmimarTeba gvafiqrebinebs, rom 1921 wlis 21 Tebervlis konstitu-
ciiT gaTvaliswinebuli mmarTvelobis modeli ar ganekuTvneboda wminda
saparlamento respublikas da misi debulebebis droSi gamocdis SemT-
xvevaSi, saxelisuflebo organizaciis Semdgomi srulyofis mizniT, dRis
wesrigSi dadgeboda konstituciis gadasinjvis aucileblobis sakiTxi.
2. saxelmwifo xelisuflebis organoTa sistema sabWoTa

saqarTvelos konstituciebis mixedviT
1921 wlis 25 Tebervals ruseTis bolSevikuri aneqsiis Sedegad sa-
qarTvelos pirveli demokratiuli respublikis arseboba Sewyda da
qveyanaSi sabWoTa xelisufleba damyarda. bolSevikebma xelisuflebis
xelSi CagdebisTanave Zaladakargulad gamoacxades damoukidebeli sa-
qarTvelos mier 1918-1921 wlebSi miRebuli da gamocemuli normatiuli
aqtebi, maT Soris, 1921 wlis 21 Tebervlis konstitucia. sabWoTa saqarT-
veloSi Tanmimdevrulad moqmedi oTxi (1922, 1927, 1937 da 1978 wlebis)
konstitucia ar iyo miRebuli demokratiuli gziT arCeuli qarTveli
xalxis nebis gamomxatveli warmomadgenlobiTi organoebis monawileobiT
da, Sesabamisad, ver mivakuTvnebT demokratiul konstituciebs. SeiZle-
ba iTqvas, rom sabWoTa periodis konstituciebi iyo fiqtiuri xasiaTis
da ar eyrdnoboda fundamentur demokratiul principebs, rogoricaa
xelisuflebis danawileba, pluralisturi politikuri sistema, sityvis,
gamoxatvis da informaciis Tavisuflebisa da adamianisa da moqalaqis
sxva ZiriTadi konstituciuri uflebebis Tavisufali realizacia211.
bolSevikuri xelisuflebis mier saqarTvelos politikuri wyobi-
lebis formad aRiarebul iqna proletariatis diqtatura. gasabWoebis
Semdeg, 1922 wlis 2 marts miRebulma saqarTvelos konstituciam saxelm-
wifo organoTa Semdegi sistema daadgina: mTeli Zalaufleba gadaeca
muSaTa, glexTa da wiTelarmielTa sabWoebs. Sesabamisad, xelisuflebis
umaRles organos warmoadgenda sruliad saqarTvelos muSaTa, glexTa
da wiTelarmielTa sabWoebis yriloba, yrilobaTa Soris periodSi - yri-
lobis mier arCeuli centraluri aRmasrulebeli komiteti, komitetis
sesiaTa Soris periodSi - misi prezidiumi. xelisuflebis amgvari dele-
girebis Sedegad Camoyalibda `saxalxo organoebs~ amofarebuli viwro
partiuli jgufis SeuzRudavi mmarTveloba. umaRles aRmasrulebel or-
211
cnobilaZe p., saqarTvelos konstituciuri samarTali, tomi I, Tbilisi, 2004, 113.
77
ganod ganisazRvra saqarTvelos ssr saxalxo komisarTa sabWo, romelsac
centraluri aRmasrulebeli komiteti qmnida.
momdevno, 1927 wlis konstituciis miReba ganpirobebuli iyo 1922
wlis dekemberSi sabWoTa kavSiris SeqmniT da Sesabamisad, amierkavkasiis
federaciuli kavSiris SemadgenlobaSi Semavali respublikebi, maT So-
ris, saqarTvelo, sabWoTa kavSiris SemadgenlobaSi Sevida. am konsti-
tucias ar Seutania raime arsebiTi cvlilebebi saqarTvelos sabWoTa
socialisturi respublikis xelisuflebis organizaciis struqturaSi.
sabWoTa saqarTvelos rigiT mesame 1937 wlis konstituciam umaRles
sakanonmdeblo organod gansazRvra saqarTvelos ssr uzenaesi sabWo,
xolo aRmasrulebel-ganmkargulebel organod gaTvaliswinebul iqna
saqarTvelos ssr saxalxo komisarTa sabWo. 1978 wlis konstituciiT
sabWoTa saqarTvelos saxelmwifo xelisuflebis umaRles organod kv-
lav saqarTvelos ssr umaRlesi sabWo gamocxadda da SemoRebul iqna
ministrTa sabWos instituti (saxalxo komisarTa sabWos nacvlad), ro-
melic umaRlesi sabWos winaSe iyo angariSvaldebuli. konstituciiT xe-
lisuflebis organizaciis principebad aRiarebul iqna xelisuflebis
erTianoba da demokratiuli centralizmi.
sabWoTa socialisturi respublikebis kavSiri 15 mokavSire respubli-
kisgan Semdgar federacias warmoadgenda. Sesabamisad, saerTo sakavSiro
konstitucia mokavSire respublikebis konstituciasa da kanonmdeblo-
baze upiratesi iuridiuli Zalis mqone samarTlebriv aqts ganekuTv-
neboda, swored amitom mokavSire respublikebis ZiriTadi kanonebi, ro-
gorc wesi, sakavSiro konstituciis erTgvar Targmans warmoadgenda da
erTpartiuli mmarTvelobis pirobebSi ar atarebda WeSmaritad saxal-
xo xasiaTs. saboloo jamSi, 70 wliani bolSevikuri mmarTveloba 1991
wels sabWoTa kavSiris kolapsiT dasrulda, rasac win seriozuli eko-
nomikuri da politikuri krizisi uZRoda.
3. mmarTvelobis organizacia gardamaval periodSi - gza

damoukideblobis aRdgenidan 1995 wlis konstituciis
miRebamde
sabWoTa kavSiris daSlas win uswrebda saqarTveloSi 1990 wlis 28 oq-
tombers mravalpartiuli arCevnebis Catareba, romlis Sedegad uzenaesi
sabWos umravlesobaSi erovnuli Zalebi movidnen. 1991 wlis 9 aprils
damoukideblobis aRdgenis aqtis gamocxadebas imave wlis 14 aprils
1978 wlis konstituciaSi cvlilebebis Setana da prezidentis insti-
tutis SemoReba mohyva. miuxedavad prezidentis institutis arsebobis
xanmokle periodisa, da zogadad, xelisuflebis umaRlesi organoebis
78
urTierTmimarTebis arasrulyofili konstituciuri reglamentaciisa,
SeiZleba iTqvas, rom aRniSnuli sakonstitucio cvlilebebiT mmarTve-
lobis Sereuli modeli damkvidrda.
1991 wlis 14 aprils konstituciaSi Setanili cvlilebebis mixed-
viT, saqarTvelos prezidenti warmoadgenda saqarTvelos respublikas
qveynis SigniT da saerTaSoriso urTierTobebSi, iyo sajariso formi-
rebebis umaRlesi mTavarsardali. konstituciis mixedviT, respublikis
prezidenti meTaurobda saxelmwifo mmarTvelobis organoTa sistemas;
uzenaes sabWosTan SeTanxmebiT ayalibebda respublikis mTavrobas; uze-
naes sabWos dasaniSnad warudgenda mTavrobis Tavmjdomaris kandida-
turas. uzenaes sabWosTan SeTanxmebiT uflebamosili iyo gadaeyenebina
Tanamdebobidan mTavrobis Tavmjdomare da mTavrobis wevrebi. mTav-
robis struqturas saqarTvelos respublikis prezidentis wardgine-
biT gansazRvravda uzenaesi sabWo. konstituciis Tanaxmad, saqarTvelos
mTavroba iyo respublikis aRmasrulebel-ganmkargulebeli organo, ro-
melic pasuxismgebeli iyo uzenaesi sabWosa da prezidentis winaSe. Tum-
ca, ZiriTadi kanonis mixedviT, saqarTvelos respublikis mTavroba pre-
zidents eqvemdebareboda. mTavroba saqarTvelos respublikis kanonebis,
uzenaesi sabWos sxva gadawyvetilebebis, prezidentis brZanebulebebis
safuZvelze da maT Sesasruleblad gamoscemda dadgenilebebsa da gank-
argulebebs.
saqarTvelos respublikis prezidenti xels awerda kanonebs da aR-
Wurvili iyo vetos uflebiT, risi daZlevac uzenaes sabWos xmebis ori
mesamedis umravlesobiT SeeZlo. 1991 wlis sakonstitucio cvlilebe-
biT saqarTvelos respublikis prezidenti mTavrobis TavmjdomaresTan
da uzenaesi sabWos TavmjdomaresTan konsultaciebis Semdeg uflebamo-
sili iyo daeTxova uzenaesi sabWo. konstituciis mixedviT, prezidenti
uflebamosili iyo gaeuqmebina saqarTvelos mTavrobis dadgenilebebi
da gankargulebebi; uzenaesi sabWos winaSe daeyenebina sakiTxi avtono-
miuri respublikis kanonisa da uzenaesi sabWos dadgenilebis SeCerebis
Sesaxeb, Tu ki isini ewinaaRmdegebodnen saqarTvelos respublikis kons-
titucias da kanonebs.
1991 wlis sakonstitucio cvlilebebiT damkvidrebuli xelisufle-
bis organizaciis analizis Sedegad qarTveli konstitucionalistebi
araerTgvarovan daskvnebamde midian. avtorTa nawili prezidentis imd-
roindel konstituciur statuss saprezidento respublikis saxelmwi-
fos meTaurisTvis tipiur kompetenciad axasiaTebs212, xolo zogierTi
mkvlevari saubrobs saqarTveloSi saparlamento sistemis damkvidrebis
mcdelobaze maRali legitimaciis mqone pirdapiri gziT arCeuli pre-
zidentiT213. rogorc Cans, azrTa sxvadasxvaoba prezidentis institutis
212
iqve, 127.
213
melqaZe o., qarTuli konstitucionalizmi, wigni meore, Tbilisi, 2011, 144.
79
ekleqturi konstituciursamarTlebrivi statusiT aixsneba.
1991 wels 14 aprils uzenaesi sabWos mier ganxorcielebuli sakons-
titucio cvlilebebis Sedegad damkvidrebuli modelis maxasiaTeblebi
mianiSnebs Sereuli mmarTvelobis modelis damkvidrebis mcdelobaze,
rodesac ZiriTadi kanonis Tanaxmad, prezidenti marTalia uzenaes sab-
WosTan SeTanxmebiT ayalibebda mTavrobas, magram konstituciis mixed-
viT, prezidenti meTaurobda saxelmwifo mmarTvelobis organoTa siste-
mas, mTavroba eqvemdebareboda prezidents, imavdroulad mTavroba
pasuxismgebeli iyo aramxolod prezidentis, aramed parlamentis wina-
Sec. rogorc aRiniSna, konstituciis Tanaxmad, respublikis prezidents
uzenaesi sabWos daTxovnis uflebac mieniWa. mosazrebas mmarTvelobis
Sereuli modelis Taobaze isic amyarebs, rom imdroindeli konstitu-
ciis 124-e muxlis Tanaxmad, respublikis mTavrobis TxovniT uzenaesi
sabWo ganixilavda mTavrobisa da misi calkeuli wevrisTvis ndobis ga-
mocxadebis sakiTxs. uzenaesi sabWos mier undoblobis gamocxadebis an
ndobis gamocxadebaze uaris Tqmis SemTxvevaSi respublikis mTavroba
an misi calkeuli wevri unda gadamdgariyo. Sesabamisad, erTi mxriv,
prezidentsa da mTavrobas Soris urTierTobis konstituciiT gaTval-
iswinebuli modeli, xolo, meore mxriv, aRmasrulebeli xelisuflebisa
da uzenaesi sabWos urTierTobebis konstituciuri reglamentacia, gar-
damaval periodSi Sereuli mmarTvelobis arsebobaze mianiSnebs.
1992 wlis ianvarSi aralegitimurad formirebuli jer samxedro da
Semdeg saxelmwifo sabWos mmarTvelobis periodi imave wlis oqtom-
berSi gamarTuli saparlamento arCevnebiT dasrulda. axalarCeulma
parlamentma 6 noembers miiRo kanoni `saxelmwifo xelisuflebis Se-
saxeb~, romlis preambulaSi aRiniSna, rom es kanoni gansazRvravda qvey-
nis sagangebo saSinao da sagareo mdgomareobiT ganpirobebul saqarT-
velos saxelmwifos organoebis uflebamosilebas, maTi mowyobisa da
saqmianobis wess axali konstituciis miRebamde, rac ganxorcieldeboda
1921 wlis saqarTvelos konstituciis memkvidreobiTobis safuZvelze214.
SeiZleba iTqvas, rom am kanoniT gardamaval periodSi damkvidrda mmarT-
velobis uprecedento forma, romlis mixedviT sayovelTao arCevnebiT
3 wlis vadiT airCeoda saqarTvelos parlamenti da masTan erTad parla-
mentis Tavmjdomare, romelic mogvianebiT parlamentis mier airCeoda
saxelmwifos meTauris Tanamdebobaze215. amgvarad, `mcire konstituciT~
gaTvaliswinebuli xelisuflebis horizontaluri organizacia xelisu-
flebis danawilebis principis sruli ignorirebis pirobebSi warimarTa.
saxelmwifos meTaurs parlamentis Tavmjdomare warmoadgenda, romelic
214
kanonis teqsti ixileT saxelmwifo sakonstitucio komisiis veb-gverdze: <http://con-
stcommission.parliament.ge/1992> [23.10.2016].
215
demetraSvili a., kobaxiZe i., konstituciuri samarTali, meore gamocema, Tbilisi, 2014,
98.
80
faqtobrivad aRmasrulebeli xelisuflebis saTaveSic aRmoCnda.
kanonis Tanaxmad, saqarTvelos saxelmwifos meTauri iyo saqarTve-
los respublikis umaRlesi Tanamdebobis piri, romelic saqarTvelos
warmoadgenda qveynis SigniT da saerTaSoriso urTierTobebSi; uzrun-
velyofda saxelmwifos damoukideblobas da teritoriul mTlianobas,
adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa dacvas, saxelmwifo organoebis
urTierTSeTanxmebul saqmianobas. is, agreTve, meTaurobda saqarTvelos
respublikis saxelmwifo mmarTvelobis organoTa sitemas. aRsaniSnavia,
rom ministrTa kabineti pasuxismgebeli iyo parlamentisa da parlamen-
tis Tavmjdomaris - saxelmwifos meTauris winaSe. saxelmwifos meTauri
niSnavda da aTavisuflebda premier-ministris moadgileebs, ministrTa
kabinetis wevrebs da parlaments warudgenda dasamtkiceblad. ministrTa
kabineti saqarTvelos respublikis kanonebis, saxelmwifos meTauris
brZanebulebebis safuZvelze da maT Sesasruleblad gamoscemda dad-
genilebebs. `mcire konstituciis~ mixedviT premier-ministrs ufleba
hqonda daayenebina parlamentis winaSe ministrTa kabinetisadmi ndobis
sakiTxi. premier-ministris gadadgoma gamoiwvevda ministrTa kabinetis
gadadgomas. parlamentis winaSe premier-ministrisa da ministrTa kabi-
netis wevrisadmi ndobis sakiTxis dayenebis ufleba hqonda deputatTa
saerTo raodenobis sul cota erT mexuTeds an parlamentis Tavmjdo-
mares. konstituciuri kanonis mixedviT, premier-ministri warudgenda
saxelmwifos meTaurs winadadebebs ministrTa kabinetis struqturisa da
personaluri Semadgenlobis Sesaxeb. ministrTa kabinetis struqturas
amtkicebda parlamenti.
rogorc marTebulad SeniSnavs profesori melqaZe, `saxelmwifo mow-
yobis Sesaxeb~ kanoniT gaTvaliswinebuli mmarTvelobis modeli kons-
titucionalizmSi uprecedentoa da respublikuri mmarTvelobis aRi-
arebul arc erT klasikur formas ar ganekuTvneba216. 1992-1995 wlebSi
moqmedi xelisuflebis horizontaluri danawilebis sistema marTlac
originaluri iyo ramdenadac saxelmwifos meTauris Tanamdebobaze par-
lamentis Tavmjdomares moiazrebda, romlis winaSec pasuxismgebeli iyo
mTavroba. Sesabamisad, faqtobrivad erTi piri - saxelmwifos meTauri
moeqca xelisuflebis orive politikuri Stos saTaveSi, ramac gavlena
mmarTvelobis modelis konstituciuri reglamentaciis Semdgom pro-
ceszec iqonia.
216
81
4. mmarTvelobis saprezidento sistema 1995 wlis
konstituciis mixedviT
saqarTvelos 1995 wlis konstituciis pirveladi teqstis me-5 muxl-
Si miTiTebuli iyo, rom saxelmwifo xelisufleba xorcieldeba xelisu-
flebis danawilebis principze dayrdnobiT. 1995-2004 wlebSi saxelmwifo
xelisufleba konstituciurad sam Stod iyo dayofili: sakanonmdeblo
ekuTvnoda parlaments, aRmasrulebeli - saqarTvelos prezidents da
sasamarTlo xelisufleba sasamarTlo organoTa meSveobiT xorcield-
eboda. 1995 wlis 24 agvistos konstituciis mesame da meoTxe Tavebis
pirveladi redaqciis analizis Sedegad SegviZlia davaskvnaT, rom saqa-
rTvelos konstituciam mmarTvelobis saprezidento modeli daamkvidra.
saqarTvelos konstituciis 69-e muxlis pirveladi redaqciis Tanaxmad,
prezidenti iyo saxelmwifosa da aRmasrulebeli xelisuflebis meTau-
ri. is warmarTavda da axorcielebda saxelmwifos saSinao da sagareo
politikas, uzrunvelyofda qveynis erTianobas da mTlianobas, saxelm-
wifo organoTa saqmianobas konstituciis Sesabamisad. prezidenti iyo
saqarTvelos umaRlesi warmomadgeneli sagareo urTierTobebSi. saqa-
rTvelos prezidenti airCeoda pirdapiri, sayovelTao arCevnebis Sede-
gad, 5 wlis vadiT da misi kompetencia saprezidento sistemisTvis dam-
axasiaTebeli uflebamosilebebiT iyo aRWurvili.
saprezidento respublikis koncefciis Sesabamisad mTavroba ar war-
moadgenda damoukidebel organos. konstitucia ar iTvaliswinebda mTav-
robis Sesaxeb calke Tavis arsebobas, es ukanaskneli mxolod 2004 wlis
konstituciuri reformis Sedegad gaCnda saqarTvelos ZiriTad kanonSi.
Sesabamisad, saqarTvelos prezidenti warmoadgenda ara mxolod saxelm-
wifos meTaurs, aramed aRmasrulebeli xelisuflebis erTpirovnul gan-
maxorcielebels. mTavroba misi saTaTbiro organo iyo, prezidenti min-
istrebs niSnavda parlamentis TanxmobiT, Tumca, maTi ganTavisufleba
erTpirovnulad SeeZlo. Sesabamisad mTavroba ar iyo parlamentis winaSe
pasuxismgebeli. mTavrobis wevrebi pasuxismgebeli iyvnen prezidentis
winaSe da swored mis winaSe ixsnidnen uflebamosilebas.
saqarTvelos parlamenti rogorc qveynis umaRlesi warmomadgen-
lobiTi organo, konstituciis mixedviT, axorcielebda sakanonmdeblo
xelisuflebas, gansazRvravda qveynis saSinao da sagareo politikis
ZiriTad mimarTulebebs, konstituciiT gansazRvrul farglebSi kont-
rols uwevda mTavrobis saqmianobas da axorcielebda sxva uflebamosi-
lebebs. prezidents ar hqonda parlamentis daTxovnis ufleba, parla-
menti uflebamosili iyo impiCmentis wesiT gadaeyenebina prezidenti.
impiCmentis meqanizmis ganxorcieleba sakmao sirTuliT xasiaTdeboda,
rac misi praqtikuli ganxorcielebis SesaZleblobas amcirebda.
aRsaniSnavia, rom saqarTvelos konstituciiT saqarTvelos prezi-
82
dents mikuTvnebuli hqonda imdagvari uflebamosilebebic, romelic ar
aris damaxasiaTebeli tipiuri saprezidento demokratiisTvis. ase ma-
galiTad, saqarTvelos prezidenti aRWurvili iyo sakanonmdeblo ini-
ciativis uflebiT, rac sakanonmdeblo da aRmasrulebel xelisufle-
bas Soris arsebul wonasworobas prezidentis sasargeblod arRvevda.
konstituciiT prezidenti uflebamosili iyo kanonproeqtis riggareSe
ganxilva moeTxova. prezidenti aRWurvili iyo konstituciis sruli an
nawilobrivi gadasinjvis iniciativis uflebiTac.
saqarTvelos konstitucia iTvaliswinebda im uflebamosilebaTa wre-
sac, romelic sakanonmdeblo da aRmasrulebeli xelisuflebis Tamonaw-
ileobas moiTxovda:
_ kanonSemoqmedebiTi procesis damagvirgvinebeli etapi prezidentis
mier misi promulgacia, rodesac prezidents SeeZlo gamoeyenebina vetos
ufleba. vetos daZlevas parlamentis siiTi Semadgenlobis aranakleb
3/5-is umravlesoba sWirdeboda, rac prezidentis vetos angariSgasawev
instrumentad aqcevda;
_ sagangebo da saomar mdgomareobas acxadebda prezidenti da amtki-
cebda parlamenti;
_ ministrebis daniSvna prezidentis mier parlamentis TanxmobiT xde-
boda, magram maTi ganTavisufleba prezidents damoukideblad SeeZlo;
_ saerTaSoriso xelSekrulebebis dadebis procesSi ratifikaciis
formiT, agreTve, elCebisa da sxva diplomatiuri warmomadgenlebis da-
niSvnaSi parlamentic monawileobda;
_ saxelmwifo biujetis proeqtis parlamentisTvis wardgenis pre-
rogativa prezidents ekuTvnoda da parlaments damoukideblad, prezi-
dentis Tanxmobis gareSe, ar hqonda masSi cvlilebebis Setanis ufleba.
aRsaniSnavia, rom saprezidento sistemis samSobloSi, aSS-is konsti-
tuciis Tanaxmad, prezidentis institutis SeboWvas damatebiT iseTi
mniSvnelovani faqtorebi uzrunvelyofs, rogoricaa sxvadasxva dros
arCeuli orpalatiani kongresi da federalizmi, rogorc teritoriuli
organizaciis principi, rac centrsa da Statebs Soris aRmasrulebeli
xelisuflebis vertikalur danawilebasac gulisxmobs. saqarTveloSi
es faqtorebi ugulebelyofili iyo. Sesabamisad, saqarTvelos kons-
tituciiT 1995-2004 wlebSi gansazRvruli mmarTvelobis modelis ana-
lizisas im daskvnamde mivdivarT, rom evropaSi pirveli saprezidento
sistemis qarTul nairsaxeobaSi wonasworoba prezidentis sasargeblod
iyo darRveuli217.
217
xmalaZe v., demetraSvili a., nalbandovi a., ramiSvili l., usufaSvili d., jibRaSvili z.,
saqarTvelos saxelmwifo xelisufleba centralur doneze: balansi mis ganStoebaTa So-
ris. sakonstitucio-politikuri reformis procesi saqarTveloSi: politikuri elita da
xalxis xmebi, Tbilisi, 2005, 16.
83
5. mmarTvelobis forma 2004 wlis 6 Tebervlis konstituciuri
cvlilebebis mixedviT
2004 wlis 6 Tebervlis sakonstitucio cvlilebebis mizani saprezi-
dento mmarTvelobis naxevrad saprezidento modeliT Canacvleba iyo.
konstituciuri kanonis ganmartebiTi baraTis mixedviT, SemoTavazebuli
sakonstitucio cvlilebebis koncefcia mmarTvelobis naxevrad-sapre-
zidento franguli modelidan gamomdinareobda. Tumca, realurad sa-
konstitucio reformiT damkvidrebuli modeli franguli Sereuli mod-
elis nacvlad rusul naxevrad saprezidento sistemasTan ufro axlos
aRmoCnda. 2004 wlis konstituciuri cvlilebebis Sedegad SemoRebul
iqna ara naxevrad saprezidento sistemisTvis damaxasiaTebeli bicefal-
uri xasiaTis aRmasrulebeli xelisufleba, aramed damkvidrebul iqna
supersaprezidento sistema218.
sakonstitucio cvlilebebiT aramxolod saqarTvelos prezidentis
konstituciurma statusma ganicada transformacia da axali modelis
Tanaxmad, is formalurad aRar warmoadgenda aRmasrulebeli xeli-
suflebis erTpirovnul ganmaxorcielebels, aramed konstitucias, mi-
si moqmedebis cxra wlis Tavze, daemata sruliad axali meoTxe prima
Tavi, romliTac saqarTvelos mTavrobis, rogorc aRmasrulebeli xe-
lisuflebis ganmaxorcielebeli organos, statusi ganisazRvra. Tum-
ca, saxelmwifos meTauris statusi kvlav daubalansebeli darCa da is
naxevrad saprezidento franguli modelisTvis Seusabamo Taviseburebe-
biT aRiWurva. saqarTvelos prezidents SeunarCunda rogorc sakanonm-
deblo, agreTve, aRmasrulebel xelisuflebaze arsebiTi zemoqmedebis
meqanizmebi. sakonstitucio cvlilebebis Tanaxmad, prezidenti iyo sax-
elmwifos da ara aRmasrulebeli xelisuflebis meTauri. Tumca, is pre-
mier-ministrTan erTad xelmZRvanelobda aRmasrulebeli xelisuflebis
ganxorcielebas. mTavrobis formireba xdeboda prezidentisa da parla-
mentis monawileobiT. saqarTvelos mTavroba pasuxismgebeli iyo pre-
zidentisa da parlamentis winaSe. Tumca, uflebamosilebas mTavroba
ixsnida saqarTvelos prezidentis winaSe. Sesabamisad, amerikeli pro-
fesorebis Sugartisa da keris klasifikatoris mixedviT, 2004 wlis 6
Tebervlis sakonstitucio cvlilebebis Sedegad saqarTvelo gadavida
Sereuli sistemis saprezidento-saparlamento mmarTvelobis modelze,
sadac mTavrobis gadayenebis ufleba gaaCnia rogorc parlaments, aseve,
prezidents da mTavroba orives winaSea pasuxismgebeli.219
2004 wlis sakonstitucio cvlilebebis Tanaxmad, saqarTvelos
218
demetraSvili a., mmarTvelobis axali sistemis Taviseburebani saqarTveloSi, su-
persaprezidentodan saparlamentomde: sakonstitucio cvlilebebi saqarTveloSi, g. no-
diasa da d. afrasiZis redaqtorobiT, Tbilisi, 2013, 27.
219
dawvrilebiT ix. Shugart M., Carey J., Presidents and Assemblies Constitutional Design and Electoral
Dynamics, New York, 1992.
84
parlamenti kvlav gansazRvravda qveynis saSinao da sagareo politi-
kis ZiriTad mimarTulebebs, saqarTvelos prezidenti warmarTavda da
axorcielebda saxelmwifos saSinao da sagareo politikas, xolo mTav-
roba, axali konstituciuri formulis mixedviT, saqarTvelos kanonm-
deblobis Sesabasamisad uzrunvelyofda aRmasrulebeli xelisuflebis,
qveynis saSinao da sagareo politikis ganxorcielebas220. aRniSnulidan
SeiZleba davaskvnaT, rom saqarTvelos prezidenti mTavrobis uzrun-
velyofis pirobebSi, misi meSveobiT, warmarTavda qveynis saSinao da
sagareo politikas. saqarTvelos mTavrobas mieniWa normatiuli aqtis
gamocemis ufleba.
konstituciiT ganisazRvra mTavrobis formirebis da daTxovnis me-
qanizmi. premier-ministris kandidaturis SerCeva da mTavrobis formi-
reba xdeboda prezidentis mier, romelic ndobis misaRebad mTavrobis
Semadgenlobas warudgenda parlaments. ndobis gamocxadeba xdeboda
parlamentis sruli Semadgenlobis umravlesobis mier. Tu mTavroba da
samTavrobo programa zedized samjer ver miiRebda parlamentis ndobas,
prezidenti wamoayenebda premieris axal kandidaturas an parlamentis
Tanxmobis gareSe daniSnavda mas, xolo premier-ministri prezidentis
TanxmobiT daniSnavda ministrebs. ukanasknel SemTxvevaSi prezidenti
daiTxovda parlaments da niSnavda riggareSe arCevnebs.
sakonstitucio cvlilebebiT ganisazRvra saqarTvelos mTavrobisT-
vis undoblobisa da upirobo undoblobis gamocxadebis meqanizmic221.
saqarTvelos konstituciam gaiTvaliswina premier-ministris ufle-
bamosileba parlamentSi gansaxilvel saxelmwifo biujetis, sagadasa-
xado kodeqsis da mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saq-
mianobis wesis Sesaxeb kanonproeqtebze parlamentSi daesva mTavrobis
ndobis sakiTxi. Tu parlamenti sruli Semadgnelobis umravlesobiT
ndobas ar gamoucxadebda mTavrobas, prezidenti erTi kviris vadaSi ga-
daayenebda mTavrobas an daiTxovda parlaments da daniSnavda riggareSe
arCevnebs222. parlamentis mier mTavrobisTvis ndobis gamocxadebisas Se-
sabamisi kanonproeqti miRebulad CaiTvleboda. aRniSnuli normis Sede-
gad, sasurveli kanonproeqtis ganuxilvelad miRebis mizniT, premier-
ministrs mieniWa parlamentze zemoqmedebis saSualeba. parlamentis mier
mTavrobisTvis ndobis gamocxadebis Semdeg mTavrobis Tavdapirveli
Semadgenlobis erTi mesamediT, magram aranakleb 5 wevriT ganaxlebis
SemTxvevaSi, saqarTvelos prezidenti erTi kviris vadaSi warudgenda
parlaments ndobis misaRebad mTavrobis ganaxlebul Semadgenlobas.
qarTveli konstitucionalistebisa da venecis komisiis223 kritikis
220
saqarTvelos konstituciis 2004 wlis 6 Tebervlis redaqciis 78.1-e muxli.
221
iqve, 81-e muxli.
222
iqve.
223
evropuli komisia samarTlis meSveobiT demokratiis dasacavad, cnobili rogorc vene-
85
ZiriTadi nawili prezidentis statusis daubalansebel konstituciur
reglamentacias Seexeboda. 2004 wlis 6 Tebervlis reformis Sedegad
aRmasrulebeli xelisuflebisgan formalurad distancirebuli pre-
zidenti faqtobrivad mis warmmarTvel figurad darCa. kerZod, mniSv-
nelovani iyo prezidentis monawileoba premier-ministrisa da mTav-
robis Semadgenlobis SerCevaSi; saqarTvelos prezidenti niSnavda
ndobagamocxadebul premier-ministrs da misi TanxmobiT es ukanaskneli
ministrebs. prezidentis Tanxmoba aucilebeli iyo ministris moadgi-
leebis daniSvnazec; prezidenti gansakuTrebiT mniSvnelovan saxelm-
wifoebriv sakiTxebTan dakavSirebiT iwvevda da Tavmjdomareobda
mTavrobis sxdomas; uflebamosili iyo sakuTari iniciativiT an konsti-
tuciiT gaTvaliswinebul sxva SemTxvevaSi gadaeyenebina saqarTvelos
mTavroba; Tanamdebobidan gaeTavisuflebina Tavdacvis, Sinagan saqmeTa
da iusticiis ministrebi; prezidenti uflebamosili iyo SeeCerebina an
gaeuqmebina mTavrobisa da aRmasrulebeli xelisuflebis dawesebule-
baTa aqtebi, Tu isini ewinaaRmdegebodnen saqarTvelos konstitucias,
saerTaSoriso xelSekrulebebsa da SeTanxmebebs, kanonebsa da prezi-
dentis normatiul aqtebs. prezidenti Tanxmobas aZlevda mTavrobas sa-
xelmwifo biujetisa da mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da
saqmianobis wesis Sesaxeb kanonproeqtebis parlamentSi warsadgenad; uf-
lebamosili iyo konstituciiT gaTvaliswinebul SemTxvevaSi dekretiT
daemtkicebina saxelmwifo biujeti.
2004 wlis sakonstitucio cvlilebebiT prezidenti aRiWurva konsti-
tuciiT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi parlamentis daTxovnis ufleba-
mosilebiT; mas SeunarCunda gansakuTrebul SemTxvevebSi sakanonmdeblo
iniciativisa da vetos ufleba; prezidentis konstituciuri ufle-
bamosilebebis am arasrul CamonaTvals imasac Tu davumatebT, rom sa-
xelmwifos meTauri iyo SeiaraRebuli Zalebis umaRlesi mTavarsardali
da mmarTveli partiis lideri, naTeli xdeba misi roli da gavlena sax-
elisuflebo sistemaze. Sesabamisad, logikuria veneciis komisiis daskv-
na 2004 wlis 6 Tebervlis konstituciuri cvlilebebis mimarT, romlis
Tanaxmad, miRebuli cvlilebebis mTavari mizani - saprezidento siste-
mis naxevrad-saprezidento sistemiT Canacvleba srulyofilad ganxor-
cielebuli ver iqna, miuxedavad imisa rom mTlianobaSi mmarTvelobis
forma evropuls dauaxlovda224. komisiis kritikuli SeniSvnebis nawili
exeboda naxevrad-saprezidento modelisTvis Seusabamo prezidentis
rig uflebamosilebebs mTavrobis dakompleqtebis, biujetis dekretiT
damtkicebisa da misi sakanonmdeblo iniciativiT aRmWurvel regula-
ciis komisia, daarsda 1990 wels da evropis sabWos damoukidebeli sakonsultacio organoa
konstituciur sakiTxebSi. vrclad ix. <http://www.venice.coe.int> [15.02.2020].
224
veneciis komisiis daskvna ix. <http://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?-
pdffile=CDL-AD(2004)008-e> [15.02.2020].
86
ciebTan mimarTebiT.
aRsaniSnavia, rom 2004 wlis 6 Tebervlis sakonstitucio reformam
premier-ministric parlamentTan mimarTebiT mniSvnelovani ufleba-
mosilebiT aRWurva, riTac sakmaod gaarTula parlamentis mxridan
mTavrobis wevris individualuri pasuxismgeblobis formebis reali-
zacia. konstituciis Secvlili 59-e muxlis redaqciiT parlamenti uf-
lebamosili iyo wevrTa sruli Semadgenlobis umravlesobiT premier-
ministris winaSe daesva mTavrobis calkeuli wevris Tanamdebobrivi
pasuxismgeblobis sakiTxi. Tu premier-ministri ar gaaTavisuflebda
mTavrobis wevrs, aseT SemTxvevaSi, igi ori kviris vadaSi parlaments
warudgenda Tavis motivirebul gadawvetilebas. Sesabamisad, miuxeda-
vad parlamentis ndobiT aRWurvili mTavrobis, rogorc aRmasrulebe-
li xelisuflebis kolegiuri organos, institutis damkvidrebisa, am
ukanasknelisTvis parlamentis mxridan solidaruli da individualuri
pasuxismgeblobis formebis gamoyeneba sakmaod rTuli da araefeqturi
iyo. parlaments daTxovnis safrTxe mTavrobisTvis mxolod upirobo
undoblobis gamocxadebisas ar emuqreboda, rasac sakanonmdeblo orga-
nos wevrTa sruli Semadgenlobis 3/5-is mxardaWera sWirdeboda.
franguli naxevrad-saprezidento modelis msgavsad, 2004 wlis
cvlilebebiT damkvidrebuli modeli aRmasrulebeli xelisuflebis
ganxorcielebis procesSi prezidentis aqtiur rols iTvaliswinebda
Tuki premier-ministri da samTavrobo gundi misi Tanapartielebis-
gan iqneboda dakompleqtebuli, rasac prosaprezidento saparlamento
umravlesobis politikuri Semadgenloba gansazRvravda. winaaRmdeg
SemTxvevaSi, opoziciuri saparlamento umravlesobis pirobebSi, aR-
masrulebeli xelisuflebis ganxorcielebis procesSi prezidentis Car-
Tuloba SedarebiT SezRudul xasiaTs atarebda, rac saxeze iyo kidec
2012 wlis saparlamento arCevnebis Semdeg, rodesac prezidenti da opo-
ziciuri premieri, mTavrobasTan erTad, kohabitaciis pirobebSi muSa-
obdnen da prezidents SezRuduli hqonda parlamentis daTxovnis kon-
stituciuri SesaZlebloba.
2004 wlis 6 Tebervlis sakonstitucio cvlilebebiT damkvidrebuli
mmarTvelobis modelis analizisas konstitucionalistebi im daskvnamde
midian, rom reformis Sedegad SemoRebuli qarTuli novacia Sereuli
mmarTvelobis Sugartiseul klasifikatorSi axali saxea da wminda qa-
rTul models - prezidenti premierTan erTad warmoadgenda, rodesac
parlamenti meorexarisxovan organod da saxelisuflebo triadaSi Sez-
Ruduli uflebamosilebebis gamo mesame subieqtad iqca225.
225
87
6. mmarTvelobis modeli 2010 wlis 15 oqtombris
konstituciuri reformis mixedviT
saparlamento sistemaze orientirebuli mmarTvelobis dabalansebu-
li modelis damkvidrebis Semdgom masStabur mcdelobas warmoadgenda
2010 wlis 15 oqtombris sakonstitucio cvlilebebi, romlis mizani iyo
xelisuflebis danawilebis horizontalur sistemaSi arsebuli deforma-
ciebis gamosworeba226. sakonstitucio cvlilebebi 2013 wlis oqtombris
morigi saprezidento arCevnebis Sedegad arCeuli prezidentis ficis
dadebis momentidan amoqmedda (2013 wlis 17 noemberi).227 sakonstitucio
reformis Sedegad mmarTvelobis wminda saparlamento sistemis damkvi-
dreba ar momxdara, marTalia saxalxo legitimaciis mqone prezidentis
instituti gaemijna aRmasrulebel xelisuflebas, magram mas Seunar-
Cunda qveynis sazogadoebriv-politikur cxovrebaze zemoqmedebisTvis
mniSvnelovani uflebamosilebebi. sakonstitucio cvlilebebiT mTav-
roba aRiarebul iqna aRmasrulebeli xelisuflebis umaRles organod,
romelic angariSvaldebuli iyo parlamentis winaSe; SemoRebul iqna sax-
elmwifoebriv saqmianobaSi parlamentis rolis zrdis uzrunvelmyofi
regulaciebi228.
2010 wlis 15 oqtombris konstituciuri reformis erT-erTi mTavar
amocanas prezidentis aRmasrulebeli xelisuflebisgan saboloo dis-
tancireba warmoadgneda. Sesabamisad, konstituciis axali redaqciiT
saxelmwifos meTaursa da aRmasrulebeli xelisuflebis meTaurs Soris
uflebamosilebebi gaimijna da maTi ZiriTadi nawili premier-ministris
xelSi gadavida. 2010 wlis sakonstitucio cvlilebebiT prezidentis
uflebamosilebebi sagrZnoblad Semcirda. Tumca, miuxedavad preziden-
tis axali, SezRuduli konstituciuri statusisa, saxelmwifos meTauri
airCeoda pirdapiri, sayovelTao arCevnebis gziT da misi uflebamosile-
bebi sagrZnoblad aRemateboda saparlamento respublikaSi iribi gziT
arCeuli, arbitraluri funqciis mqone prezidentis statuss. saqarT-
velos konstituciis 69-e muxlis ganaxlebuli redaqciiT, saqarTvelos
prezidenti warmoadgenda saqarTvelos saxelmwifos meTaurs, qveynis er-
Tianobisa da erovnuli damoukideblobis garants. saqarTvelos prezi-
denti konstituciiT misTvis miniWebuli uflebamosilebebis farglebSi
uzrunvelyofda saxelmwifo organoTa funqcionirebas. prezidenti iyo
samxedro Zalebis umaRlesi mTavarsardali; warmoadgenda saqarTvelos
226
demetraSvili a., 2009-2010 wlis konstituciuri reforma saqarTveloSi, saqarTvelos
konstituciuri qronikebi, baTumi, 2012, 24.
227
2010 wlis 15 oqtombris saqarTvelos konstituciuri kanoni „saqarTvelos konstitu-
ciaSi cvlilebebisa da damatebebis Setanis Sesaxeb“ ixileT saqarTvelos sakanonmdeblo
macnes veb-gverdze https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1080890?publication=2 [15.02.2020]
228
demetraSvili a., 2009-2010 wlis konstituciuri reforma saqarTveloSi, saqarTvelos
konstituciuri qronikebi, baTumi, 2012 , 28.
88
sagareo urTierTobebSi. saqarTvelos prezidents konstituciis mixed-
viT aekrZala partiuli Tanamdebobis dakaveba.
konstituciis ganaxlebuli redaqciiT, mTavroba uflebamosilebas
ixsnida axalarCeuli parlamentis da ara axalarCeuli prezidentis wi-
naSe. prezidents arsebiTad SeezRuda mTavrobis saqmianobaze gavlenis
meqanizmebi. Tumca, aRsaniSnavia, rom 2010 wlis 15 oqtombris konsti-
tuciuri cvlilebebiT prezidenti warmoadgenda saqarTvelos sagareo
urTierTobebSi, is mTavrobasTan SeTanxmebiT awarmoebda molaparake-
bebs sxva saxelmwifoebTan da saerTaSoriso organizaciebTan, debda
saerTaSoriso xelSekrulebebsa da SeTanxmebebs. imavdroulad konsti-
tuciis ganaxlebuli redaqciiT sagareo politikas axorcielebda mTav-
roba, romelic angariSvaldebuli iyo parlamentis winaSe. Sesabamisad,
prezidentsa da mTavrobas Soris sagareo politikis sferoSi ufle-
bamosilebebi mkafiod ar gaimijna.
meore mimarTulebas sadac prezidenti SemxeblobaSi darCa aRmas-
rulebeli xelisuflebis prerogativebTan ganekuTvneboda Tavdacvis
sfero. prezidenti, rogorc samxedro Zalebis umaRlesi mTavarsar-
dali, am sferoSi garkveul uflebamosilebebs flobda. saomari md-
gomareobis gamocxadeba da gauqmeba prezidentis diskreciul ufle-
bamosilebad ganixileboda da ar moiTxovda premieris kontrasignacias.
prezidenti xelmZRvanelobda uSiSroebis sabWos, niSnavda mis wevrebs
da kontrasignaciis gareSe gamoscemda sabWos saqmianobasTan dakavSire-
bul samarTlebriv aqtebs. mTavrobasTan SeTanxmebiT Tanamdebobaze
niSnavda da Tanamdebobidan gadaayenebda saqarTvelos SeiaraRebuli Za-
lebis generaluri Stabis ufross da sxva mxedarTmTavrebs. samxedro
Zalebis struqturas amtkicebda prezidenti. konstituciis Tanaxmad,
saqarTvelos prezidenti iRebda gadawyvetilebas samxedro Zalebis gam-
oyenebis Sesaxeb da 48 saaTis ganmavlobaSi warudgenda mas parlaments
dasamtkiceblad.
prezidenti monawileobda mTavrobis formirebis procesSi da is
warudgenda axalarCeul parlaments parlamentis arCevnebSi saukeTeso
Sedegis mqone saarCevno subieqtis mier misTvis wardgenil premier-
ministris kandidaturas. sainteresoa prezidentis roli parlamentis
mier mTavrobisTvis undoblobis gamocxadebisas, rodesac prezidents
gaaCnda e.w. aRmasrulebeli vetos ufleba anu ufleba uari ganecxadebi-
na parlamentis siiTi Semadgenlobis naxevarze metis mier misTvis ward-
genili premier-ministris kandidaturis wamoyenebaze, rac alogikuri
iyo mmarTvelobis 2010 wlis cvlilebebiT dadgenili modelis pirobeb-
Si, rodesac prezidenti mTavrobis formirebis procesSi realur rols
ar flobda da misi es uflebamosileba krizisis daZlevas namdvilad ar
uwyobda xels. prezidents gaaCnda mniSvnelovani uflebamosilebebi sa-
89
konstitucio da uzenaesi sasamarTloebis Semadgenlobebis formirebi-
sas da rigi sxva saxelmwifo organoebis sakadro kompleqtaciis mimar-
TulebiT.
2010 wlis 15 oqtombris sakonstitucio cvlilebebis erT-erT mTa-
var siaxles kontrasignaciis institutis SemoReba warmoadgenda. Taname-
drove saxelmwifoTa konstituciursamarTlebriv sistemebSi kontra-
signacia, rogorc wesi, damkvidrebulia aRmasrulebeli xelisuflebis
funqciuri dualizmis SemTxvevaSi, saparlamento da Sereuli mmarTv-
elobis pirobebSi229. saqarTvelos prezidentis samarTlebrivi aqtebis
premieri-ministris mier kontrasignaciis gadawyvetilebas iRebda mTav-
roba. Sesabamisad, konstituciis Tanaxmad, kontrasignaciis SemTxvevaSi
samarTlebriv aqtebze pasuxismgebloba ekisreboda mTavrobas. saqarT-
velos konstituciis 731-e muxli iTvaliswinebda saqarTvelos preziden-
tis im samarTlebriv aqtebs, romlebic ar saWiroebda kontrasignacias.
2010 wlis sakonstitucio cvlilebebiT prezidentis uflebamosile-
bebi SeizRuda ara mxolod aRmasrulebel xelisuflebasTan, aramed
sakanonmdeblo organosTan mimarTebiTac. sakonstitucio cvlilebebis
mixedviT, prezidents aRar qonda sakanonmdeblo iniciativis ufleba,
Sesabamisad arc ufleba moeTxova mis mier inicirebuli kanonproeqtis
rigareSe ganxilva, sakuTari iniciativiT moewvia parlamentis rigar-
eSe sesia da morigi sesiis mimdinareobisas - rigareSe sxdoma. prezi-
dents SeunarCunda vetos gamoyenebis ufleba, Tumca, konstituciis
ganaxlebuli redaqciiT prezidentis veto SedarebiT susti gaxda da
misi gadalaxvis wesi gamartivda. miuxedavad aRniSnulisa, vetos ufleba
prezidentis pozicias angariSgasawev faqtorad aqcevda mmarTveli um-
ravlesobisTvis. aRsaniSnavia, rom konstituciis mixedviT, prezidents
mikuTvnebuli qonda sakonstitucio sasamarTlosadmi mimarTvis ufle-
ba, rac parlamentis mier miRebuli sakanonmdeblo aqtebis gauqmebis
moTxovnis uflebiT aRWuravda mas.
cvlilebebi Seexo prezidentis impiCmentis wesiT Tanamdebobidan
gadayenebis konstituciur meqanizmsac da is SedarebiT gamartivda.
konstituciis ganaxlebuli redaqciiT nacvlad adre arsebuli sami
kenWisyrisa, gaTvaliswinebul iqna ori kenWisyra. ZiriTadi kanonidan
amoRebul iqna Sualeduri kenWisyra da mas mere rac parlamentis sruli
Semadgenlobis aranakleb erTi mesamedi mxars dauWerda prezidentis im-
piCmentis wesiT Tanamdebobidan gadayenebis sakiTxis aRZvras da sakon-
stitucio sasamarTlo daskvniT daadasturebda prezidentis qmedebaSi
danaSaulis Semadgenlobis niSnebis arsebobas an konstituciis darRve-
vas, gaTvaliswinebul iqna daskvniTi kenWisyra da parlamentis sruli
Semadgenlobis aranakleb ori mesamedis mxardaWeris SemTxvevaSi prezi-
229
kverenCxilaZe g., kontrasignaciis instituti: evropuli gamocdileba da qarTuli per-
speqtivebi, samarTlis Jurnali „sarCevi“, 1-2, 2012, 207.
90
denti Tanamdebobidan gadayenebulad CaiTvleboda.
saparlamento da Sereuli modelebis msgavsad saqarTvelos pre-
zidents gaaCnda parlamentis daTxovnis uflebamosileba. amasTan, kon-
stitucia mkafiod gansazRvravda parlamentis daTxovnis SemTxvevebs.
parlamentis daTxovna ukavSirdeboda mTavrobisTvis warumatebeli un-
doblobis gamocxadebas, mTavrobis formirebis procesis CaSlas, biu-
jetis kanonis miuReblobas. konstitucia iTvaliswinebda parlamentis
daTxovnis SezRudvebsac.
konstituciis 2010 wels ganaxlebuli redaqciiT saqarTvelos mTav-
roba pirvelad Tanamedrove qarTuli konstitucionalizmis istoria-
Si aRmasrulebeli xelisuflebis umaRles organod ganisazRvra, ro-
melic axorcielebda qveynis saSinao da sagareo politikas. mTavrobis
formirebas parlamenti axdenda da is swored parlamentis winaSe iyo
angariSvaldebuli. mTavroba aRar iyo pasuxismgebeli saqarTvelos pre-
zidentis winaSe.
2010 wlis sakonstitucio refomiT mTavrobisTvis undoblobis
gamocxadeba xdeboda mTavrobis axali SemadgenlobisTvis ndobis ga-
mocxadebiT anu SemoRebul iqna undoblobis konstruqciuli votumi.
Tumca, undoblobis konstruqciuli votumis konstituciuri meqanizmi
sakmaod rTul da grZelvadian proceduras warmoadgenda, rac mas sapar-
lamento kontrolis ukiduresad araefeqtur meqanizmad aqcevda. maSin
rodesac evropul demokratiebSi undoblobis konstruqciuli votumi
racionalizebuli parlamentarizmis gamovlinebaa da miznad swored
samTavrobo krizis Tavidan acilebas isaxavs. 2010 wlis sakonstitucio
cvlilebebiT gaTvaliswinebuli meqanizmi ki sakmaod grZelvadiani, pro-
ceduruli etapebisa da kvorumebis simravliT da prezidentis sruliad
Seusabamo vetos uflebiT xasiaTdeboda.
sakanonmdeblo organosTan mimarTebiT aRsaniSnavia, rom konsti-
tuciis mixedviT saqarTvelos mTavroba aRWurvili iyo sakanonmdeblo
iniciativis uflebiT da mis mier wardgenili kanonproeqtis rigareSe
ganxilvis uflebiT. mniSvnelovani iyo saqarTvelos mTavrobis ufle-
bamosilebebi sabiujeto procesSic.
daskvnis saxiT SeiZleba aRiniSnos, rom 2010 wlis 15 oqtombris
sakonstitucio reformiT damkvidrebul mmarTvelobis formas tipi-
uri saparlamento marTvelobis models ver mivakuTvnebT. sakonstitu-
cio cvlilebebiT gaTvaliswinebuli mmarTvelobiTi sistema SesaZloa
Sereuli modelis premieri-prezidentTan erTad saxeobad ganvixiloT,
sadac mTavrobis formireba saparlamento gziT xdeba prezidentis
formaluri monawileobis pirobebSi da mTavroba pasuxismgebelia par-
lamentis winaSe, gansxvavebiT saprezidento-saparlamento sistemisgan,
sadac mTavrobis prezidentisa da parlamentis winaSe pasuxismgeblobis
91
dualisturi koncefcia moqmedebs. 2010 wlis konstituciuri refor-
miT gaTvaliswinebuli iyo pirdapiri gziT, sayovelTao arCevnebiT, ar-
Ceuli maRali legitimaciis mqone prezidenti, romlis uflebamosile-
bebi reformamde arsebulTan SedarebiT sagrZnoblad Semcirda. saxeze
iyo agreTve, parlamentis ndobiT mosargeble mTavroba, Tumca, misi
saparlamento kontrolis meqanizmebi SezRuduli saxiT iyo warmodge-
nili, garTulebuli iyo parlamentis mier mTavrobisTvis undoblobis
gamocxadeba. miuxedavad imisa, rom reformiT SemoTavazebuli mmarTv-
elobiTi modelis pirobebSi gaTvaliswinebuli mTavrobis parlamentis
winaSe pasuxismgebloba saparlamento sistemis maxasiaTebels warmoad-
genda da prezidentic distancirebuli iyo xelisuflebis Stoebisgan,
am ukanasknelis konstituciuri statusi mTlianobaSi mainc Seusabamo
iyo wminda saparlamento modelisaTvis da saparlamento respublikis
prezidentis uflebamosilebebs aRemateboda, Tumca, saqarTvelos pre-
zidentis konstituciuri statusi naklebi iyo naxevrad-saprezidento
sistemisTvis damaxasiaTebeli prezidentis statusze, romelic, Tavis
mxriv, bicefaluri aRmasrulebeli xelisuflebis aqtiur monawiled
gvevlineba.
rogorc zemoT aRiniSna, xelisuflebis horizontaluri organizaci-
is 2010 wlis 15 oqtombris sakonstitucio cvlilebebiT damkvidrebuli
modeli ar iyo uxarvezo. swored amitom 2016 wlis 15 dekembers Seqmnili
sakonstitucio komisiis miznad ganisazRvra `saqarTvelos konstituci-
is gadasinjvis kanonproeqtis momzadeba, romlis miReba uzrunvelyofs
konstituciis konstituciuri samarTlis fundamentur principebTan
srul Sesabamisobas da qveynis grZelvadiani demokratiuli ganviTa-
rebis interesis Sesabamisi konstituciuri sistemis Camoyalibebas~230,
rac morigi sakonstitucio reformis farglebSi xelisuflebis umaR-
lesi organoebis statusis gadasinjvas moaswavebda.
7. saqarTvelos moqmedi konstituciiT gaTvaliswinebuli

mmarTvelobis forma
saqarTvelos 1995 konstituciis moqmedebis 25 wlis manZilze masSi
Setanili ocdaaTze meti cvlilebidan moculobisa da Sinaarsobrivi
TvalsazrisiT yvelaze masStaburi 2017 - 2018 wlebis sakonstitucio
reforma gamodga.231 aRniSnuli reformiT cvlilebebi Seexo ZiriTadi
230
saxelmwifo sakonstitucio komisiis debulebis me-2 muxli. ixileT saqarTvelos par-
lamentis 2016 wlis 15 dekembris 65-Is dadgenileba „saxelmwifo sakonstitucio komisiis
Seqmnisa da saxelmwifo sakonstitucio komisiis debulebis damtkicebis Sesaxeb“, gamoqvey-
nebulia saqarTvelos sakanonmdeblo macnes veb-gverdze: <https://matsne.gov.ge/ka/document/
view/3472813> [15.02.2020].
231
2020 wlis 1 ianvris mdgomareobiT, miRebulia 35 konstituciuri kanoni saqarTvelos
92
kanonis mTel teqsts da, maT Soris, xelisuflebis Stoebs Soris urT-
ierTobis maregulirebel debulebebs. sakonstituco reformis miznad
konstituciuri samarTlis fundamentur principebTan Tavsebadi sa-
parlamento mmarTvelobis sistemis dafuZneba iqna gacxadebuli.232 kon-
stituciis ganaxlebuli teqsti 2018 wels arCeuli prezidentis ficis
dadebisTanave amoqmedda (2018 wlis 16 dekemberi). imis gaTvaliswinebiT,
rom saxelmwifos meTauris institutisa da xelisuflebis Stoebis kon-
stituciursamarTlebrivi statusis analizi winamdebare saxelmZR-
vanelos Sesabamis TavebSi vrclad aris mocemuli, am qveTavSi ganxilul
iqneba sakonstitucio reformis Sedegad damkvidrebuli mmarTvelobis
modelis ZiriTadi maxasiaTeblebi.
2017-2018 wlebis sakonstitucio cvlilebebiT gagrZelda saqarT-
velos mmarTvelobis sistemis saparlamento demokratiad transforma-
ciis procesi, romelic miznad isaxavda prezidentis uflebamosilebebis
SesabamisobaSi moyvanas evropuli, saparlamento respublikis maxasiaTe-
blebTan, parlamentis sakontrolo uflebamosilebebis gaZlierebas da
stabiluri aRmasrulebeli xelisuflebis funqcionirebis xelSewyobas.
sakonstitucio reformis Sedegad cvlileba ganicada saqarTvelos
prezidentis konstituciurma statusma. ZiriTadi kanonis ganaxlebuli
redaqciiT ganisazRvra saqarTvelos prezidentis, rogorc saqarTvelos
saxelmwifos meTauris, qveynis erTianobisa da erovnuli damoukide-
blobis garantis statusi.233 konstituciis mixedviT, saqarTvelos pre-
zidenti aris qveynis Tavdacvis Zalebis umaRlesi mTavarsardali da
warmoadgens saqarTvelos sagareo urTierTobebSi.
konstituciis ganaxlebuli redaqciiT gaTvaliswinebul iqna prezi-
dentis arCevis arapirdapiri, iribi wesi, rac damaxasiaTebelia evro-
puli saparlamento demokratiebisaTvis (magaliTad, germania, italia,
saberZneTi) da ganpirobebulia saparlamento sistemaSi prezidentis
SezRuduli konstituciuri uflebamosilebebiT234. sakonstitucio cv-
lilebebiT saxelmwifos meTauris zepartiuli statusis uzrunvelsayo-
fad prezidents SeezRuda ara mxolod partiuli Tanamdebobis dakaveba,
aramed politikuri partiis wevrobac.
sakonstitucio cvlilebis mixedviT, saqarTvelos prezidenti sru-
lad gaemijna aRmasrulebel xelisuflebas. maT Soris, ganisazRvra pre-
zidentis mier sxva saxelmwifoebTan da saerTaSoriso organizaciebTan
konstituciaSi cvlilebebis Setanis Taobaze. konstituciis moqmedi redaqcia da Sesabamisi
konstituciuri kanonebi ixileT saqarTvelos sakanonmdeblo macnes veb gverdze https://
matsne.gov.ge/ka/document/view/30346?publication=35 [15.02.2020]
232
ganmartebiTi baraTi saqarTvelos konstituciuri kanonis proeqtze „saqarTvelos kon-
stituciaSi cvlilebebis Setanis Sesaxeb“, 1.
233
234
Tumca, zogierTi saparlamento respublikis konstituciiT gaTvaliswinebulia prezi-
dentis arCevis pirdapiri wesi (magaliTad, avstria, CexeTi, islandia).
93
molaparakebebis warmoebaze, saerTaSoriso xelSekrulebebis dadebasa
da elCebis da sxva diplomatiuri warmomadgenlebis akreditaciaze
mTavrobis Tanxmobis aucilebloba. prezidenti mTavrobis wardginebiT
niSnavs da aTavisuflebs saqarTvelos elCebs da diplomatiuri warmo-
madgenlobebis xelmZRvanelebs.
aRsaniSnavia, rom sakonstitucio cvlilebebis mixedviT, saqarT-
velos prezidents SeunarCunda vetos ufleba da normatiuli aqtis kon-
stituciasTan Sesabamisobis sakiTxze saqarTvelos sakonstitucio sa-
samarTlosadmi mimarTvis ufleba, rac saSualebas aZlevs saxelmwifos
meTaurs zemoqmedeba moaxdinos sakanonmdeblo procesze da, Tu saWirod
CaTvlis, moiTxovos saparlamento umravlesobis mier mxardaWerili
sakanonmdeblo gadawyvetilebis konstituciasTan Sesabamisobis Semow-
meba. saqarTvelos prezidenti weliwadSi erTxel parlaments warudgens
moxsenebas qveynis mdgomareobis umniSvnelovanes sakiTxebze.
sakonstitucio reformiT kvlav gaTvaliswinebul iqna saparlamen-
to respublikisTvis saxelmwifos meTauris tipiuri uflebamosileba,
konstituciiT gaTvaliswinebul SemTxvevaSi, axalarCeuli parlamen-
tis mier mTavrobis formirebis SeuZleblobisas an premier-ministris
iniciativiT moTxovnili ndobis argamocxadebis SemTxvevaSi daiTxo-
vos parlamenti. Tumca, ZiriTadi kanonis manamde moqmedi redaqciisgan
gansxvavebiT, gaTvaliswinebul iqna sakanonmdeblo organos daTxovnis
SezRudva Tuki parlamenti konstituciiT dadgenil vadaSi SeZlebs ax-
ali mTavrobis formirebas, rac Tavis mxriv uzrunvelyofs samTavrobo
krizisis gaRrmavebis Tavidan acilebas da zrdis politikur procesze
sakanonmdeblo organos zemoqmedebis efeqturobas.
sakonstitucio reformiT garkveuli cvlilebebi Seexo prezidentis
makompleqtebel uflebamosilebebs. marTalia, saqarTvelos prezidenti
sami mosamarTlis daniSvniT kvlav monawileobs saqarTvelos sakonsti-
tucio sasamarTlos formirebis procesSi, magram konstituciis ga-
naxlebuli redaqciiT Seicvala uzenaesi sasamarTlos formirebis wesi
da mosamarTleobis kandidatebs saqarTvelos iusticiis umaRlesi sab-
Wos wardginebiT irCevs parlamenti. prezidenti mTavrobis wardginebiT
Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan aTavisuflebs saqarTvelos
Tavdacvis Zalebis meTaurs; niSnavs iusticiis umaRlesi sabWos erT
wevrs; organuli kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi da dadgenili wesiT
monawileobs saqarTvelos centraluri saarCevno komisiis Tavmjdo-
marisa da wevrebis Tanamdebobaze ganwesebaSi; mTavrobis wardginebiT
parlaments asarCevad warudgens erovnuli maregulirebeli organoebis
wevrobis kandidatebs. saqarTvelos prezidenti parlaments warudgens
erovnuli bankis sabWos wevrobis kandidatebs da sabWos wevrTagan niS-
navs erovnuli bankis prezidents.
94
saparlamento mmarTvelobis ZiriTadi maxasiaTeblebis gaTval-
iswinebiT konstituciis moqmedi redaqcia kvlav iTvaliswinebs Tanax-
elmoweris (kontrasignaciis) instituts, romlis mixedviT saqarTvelos
prezidentis samarTlebrivi aqti saWiroebs premier-ministris xelmow-
eras. prezidentis samarTlebrivi aqti romelic saWiroebs Tanaxelmow-
eras, qveyndeba da samarTlebriv Sedegebs warmoSobs mxolod Tanax-
elmoweris Semdeg. Tanaxelmoweril samarTlebriv aqtze politikuri
pasuxismgebloba ekisreba mTavrobas.
ZiriTadi kanonis ganaxlebuli redaqciis 48-e muxlSi gaerTianebu-
lia saqarTvelos prezidentisa da sxva Tanamdebobis pirTa impiCmentTan
dakavSirebuli normebi. aRsaniSnavia, rom adre moqmed redaqciasTan Se-
darebiT arsebiTi cvlileba saqarTvelos prezidentis imiCmentis wess
ar ganucdia.
konstituciis ganaxlebuli redaqciiT kvlav ganisazRvra saqarT-
velos mTavrobis rogorc aRmasrulebeli xelisuflebis umaRlesi or-
ganos statusi, romelic axorcielebs qveynis saSinao da sagareo poli-
tikas da angariSvaldebuli da pasuxismgebelia parlamentis winaSe.
mTavrobis angariSvaldebulebis wesi gaTvaliswinebulia saqarTvelos
konstituciiTa da parlamentis reglamentiT,235 xolo parlamentis wi-
naSe mTavrobis pasuxismgebloba gamoixateba politikuri pasuxismge-
blobis iseTi formiT rogoricaa mTavrobisTvis parlamentis mier un-
doblobis gamocxadeba.236
2017-2018 wlebis sakonstitucio cvlilebebiT parlamentis mier
mTavrobis formirebis stadiaze prezidentis monawileoba SeizRu-
da da, manamde moqmedi wesisgan gansxvavebiT, parlamenti mTavrobis
uflebamosilebis moxsnidan, agreTve premier-ministris gadadgomidan
an uflebamosilebis sxvagvarad Sewyvetidan 2 kviris vadaSi ndobas
ucxadebs parlamentis arCevnebSi saukeTeso Sedegis mqone politikuri
partiis (da ara prezidentis) mier wamoyenebuli premier-ministrobis
kandidatis mier wardgenil mTavrobas.
aRsaniSnavia, mTavrobis formirebisas misTvis ndobis gamocxadebis
da premier-ministris iniciativiT ndobis gamocxadebis procesSi parla-
mentis rolis zrdis xelSemwyobi regulaciebis SemoReba, rac gulisx-
mobs parlamentis SesaZleblobas ndobis gamoucxadeblobisas Tavidan
airidos prezidentis mxridan misi daTxovna sruli Semadgenlobis um-
ravlesobiT sruli Semadgenlobis erT mesamedze metis mier wamoyenebu-
li premier-ministris mier wardgenili mTavrobis damtkicebiT.
sakonstitucio reformis Sedegad mniSvnelovnad daixvewa undob-
lobis konstruqciuli votumic, riTac moxerxda CvenSi evropuli
analogiis eqstrapolireba. kerZod, konstituciis ganaxlebuli redaq-
235
236
iqve, 57-e muxli.
95
cia mTavrobisTvis undoblobis gamocxadebis Semdeg wess iTvaliswinebs:
undoblobis sakiTxis aRZvris ufleba aqvs parlamentis sruli Semad-
genlobis erT mesamedze mets. undoblobis sakiTxis aRZvrasTan er-
Tad iniciatorebi wamoayeneben premier-ministrobis kandidats, xolo
es ukanaskneli parlaments warudgens mTavrobis axal Semadgenlobas.
mTavrobis axal SemadgenlobasTan erTad parlaments waredgineba sam-
Tavrobo programa. Tu parlamenti sakiTxis aRZvridan arauadres 7
da araugvianes 14 dRisa sruli Semadgenlobis umravlesobiT ndobas
gamoucxadebs axal mTavrobas, moqmedi mTavrobisTvis undlobloba ga-
mocxadebulad CaiTvleba. axali mTavrobisTvis ndobis gamocxadebidan 2
dRis vadaSi saqarTvelos prezidenti Tanamdebobaze daniSnavs premier-
ministrs, xolo premier-ministri misi daniSvnidan 2 dRis vadaSi - minis-
trebs. Tu saqarTvelos prezidenti dadgenil vadaSi ar daniSnavs pre-
mier-ministrs, igi daniSnulad CaiTvleba. mTavrobas uflebamosileba
uwydeba axali premier-ministris daniSvnis momentidan. Tu parlamenti
undoblobis sakiTxis aRZvris Semdeg ar gamoucxadebs mTavrobas un-
doblobas, dauSvebelia parlamentis imave wevrTa mier momdevno 6 Tvis
ganmavlobaSi undoblobis sakiTxis aRZvra.237 aRsaniSnavia, rom 2017-2018
wlebis sakonstitucio reformiT undoblobis gamocxadebis SemoTava-
zebuli wesi metad gamarTulia vidre manamde moqmedi meqanizmi, amasTan,
undoblobis konstruqciuli votumi kvlav saxezea, rac xels uwyobs
mTavrobis stabilur funqcionirebas da parlamentarizmis racional-
izaciisken aris mimarTuli.
saqarTvelos konstitucia iTvaliswinebs saqarTvelos premier-min-
istris uflebamosilebas parlamentis winaSe dasvas mTavrobis ndobis
sakiTxi. parlamentis mier mTavrobisTvis ndobis argamocxadebis SemTx-
vevaSi prezidenti daiTxovs parlaments da daniSnavs parlamentis rig-
gareSe arCevnebs. saqarTvelos prezidenti ar daiTxovs parlaments, Tu
parlamenti mTavrobisTvis ndobis argamocxadebidan erTi kviris vadaSi,
konstituciiT dadgenili wesiT, SeZlebs axali mTavrobis formirebas.
am SemTxvevaSi mTavrobas uflebamosileba uwydeba axali premier-minis-
tris daniSvnis momentidan.238
zemoaRniSnuli konstituciuri norma premier-ministrs saSualebas
aZlevs politikuri mizanSewonilobidan gamomdinare imoqmedos. magali-
Tad, mTavrobisTvis mniSvnelovan kanonproeqtTan an sakiTxTan dakav-
SirebiT parlamentis mier mxardaWeris mosapoveblad an saparlamento
umravlesobasTan erTad politikuri krizis Tavidan asarideblad da
riggareSe saparlamento arCevnebis dasaniSnad saparlamento umrav-
lesobis mxridan ndobis argamocxadebis inicireba moaxdinos, ramac
237
238
iqve, 58-e muxli.
96
SesaZloa saSualeba misces saparlamento umravlesobas, sakuTari xe-
lisuflebis legitimaciis gasaZliereblad, riggareSe saparlamento
arCevnebis SemTxvevaSi, kidev ufro STambeWdavi SedegebiT movides xe-
lisuflebaSi. aRsaniSnavia, rom analogiuri konstituciuri norma ram-
denjerme swored am ukanaskneli mizniT iqna gamoyenebuli germaniaSi.239
gasaTvaliswinebelia, rom saqarTvelos konstituciis mixedviT, mTavro-
bisTvis premier-ministris mier moTxovnili ndobis argamocxadebis Sem-
TxvevaSi prezidenti mxolod im SemTxvevaSi daiTxovs parlaments, Tu es
ukanaskneli konstituciiT dadgenil vadaSi ver Seqmnis axal mTavrobas.
moqmedi konstituciiT ganisazRvra mTavrobis saqmianobisTvis saqa-
rTvelos parlamentis winaSe premier-ministris angariSvaldebuleba.
weliwadSi erTxel premier-ministri parlaments warudgens moxsenebas
samTavrobo programis Sesrulebis mimdinareobis Sesaxeb, agreTve par-
lamentis moTxovniT - samTavrobo programis calkeuli nawilebis Ses-
rulebis mimdinareobis angariSs. konstituciis ganaxlebuli redaqci-
iT gaTvaliswinebul iqna parlamentis wevris uflebamosileba kiTxviT
mimarTos mTavrobis wevrs, agreTve, saparlamento fraqciis, parlamen-
tis wevrTa aranakleb Svidkaciani jgufis ufleba interpelaciis wesiT
SekiTxviT mimarTos mTavrobas/mTavrobis wevrs, romelic valdebulia
parlamentis sxdomaze upasuxos dasmul SekiTxvas.240 marTalia aseT Sem-
TxvevaSi pasuxi SesaZloa gaxdes parlamentis ganxilvis sagani, magram
moqmedi konstitucia arafers ambobs saparlamento ganxilvebis Sede-
gad mTavrobis/mTavrobis wevris pasuxismgeblobis sakiTxis dayenebaze,
rasac evropul demokratiebSi SeiZleba iwvevdes interpelaciis gamoy-
eneba.
saboloo jamSi, SesaZloa davaskvnaT rom saxelmwifo xelisuflebis
Stoebs Soris urTierTmimarTebis saqarTvelos moqmedi konstituci-
iT gaTvaliswinebuli modeli CvenSi evropuli, saparlamento sistemis
damkvidrebisken gadadgmuli nabijia, romlis warmateba da mmarTvelo-
bis dabalansebuli modelis formireba konstituciur (normatiul)
formebTan erTad Tanabari mniSvnelobis mqone sxva bevr maxasiaTebelzea
damokidebuli, maT Soris, qveyanaSi partiuli da saarCevno sistemebis,
demokratiuli institutebis, ekonomikuri ganviTarebis doneze. vinaid-
an sayovelTaod cnobilia, rom qveynis politikur cxovrebaSi saSualo
fenis dominirebuli mdgomareoba, misi miswrafebiT stabilurobisadmi,
marTlwesrigisadmi, pluralizmisa da rig SemTxvevebSi konsesusis Ziebi-
sadmi, saxelmwifos ama Tu im formis efeqturobas da mis demokratiul
Sinaarss ganapirobebs, romelic xelisuflebis danawilebiT, mis ganxor-
239
1972, 1982 da 2005 wlebSi swored kancleris iniciativiT ganxorcielda e.w. ndobis
„cru“ votumi anu mTavrobis meTauris iniciativiT ndobis dakargva xelaxali saparla-
mento arCevnebis dasaniSnad.
240
97
cielebaSi mosaxleobis CarTulobis sxvadasxva formebis aRiarebiT da
demokratiuli politikuri wesrigiT xasiaTdeba241.
Tematuri kiTxvebi:
1. daaxasiaTeT mmarTvelobis forma 1921 wlis konstituciis mixed-

viT!
2. daaxasiaTeT 1991 wels damoukideblobis aRdgenis Semdeg damkvi-
drebuli mmarTvelobis forma!
3. daaxasiaTeT aRmasrulebeli da sakanonmdeblo xelisuflebis
urTierTmimarTebis modeli 1995 wlis konstituciis pirveladi redaq-
ciis mixedviT!
4. SeadareT 2004, 2010 da 2017-2018 wlebis sakonstitucio cvlile-
bebiT gaTvaliswinebuli saqarTvelos prezidentis konstituciuri sta-
tusi!
5. daaxasiaTeT mTavrobis konstituciuri statusi 2010 wlis sakon-
stitucio cvlilebebis amoqmedebamde da cvlilebebis amoqmedebis Sem-
deg!
6. daaxasiaTeT 2017-2018 wlebis sakonstitucio cvlilebebiT damkvi-
drebuli mmarTvelobis forma!
241
gonaSvili v., eremaZe q., TevdoraSvili g., kaxiani g., kverenCxilaZe g., WiRlaZe n., Ses-
98
Tavi V. saqarTvelos teritoriuli mowyoba
saxelmwifo xelisuflebis teritoriuli mowyobis anu centrsa da
teritoriul erTeulebs Soris saxelmwifo xelisuflebis vertika-
luri organizaciis forma saxelmwifos formis kompleqsuri cnebis
erT-erT elements ganekuTvneba. saqarTvelos 1995 wlis konstituciis
pirvandelma redaqciam qveyanaSi arsebuli viTarebis gaTvaliswinebiT,
im pirobebSi rodesac xelisuflebis umaRlesi organoebis iurisdiq-
cia qveynis mTel teritoriaze ar vrceldeboda, Riad datova saqarT-
velos teritoriuli mowyobis konstituciuri reglamentaciis sakiTxi
da daadgina, rom saqarTvelos teritoriuli saxelmwifoebrivi mowyoba
ganisazRvreboda konstituciuri kanoniT uflebamosilebaTa gamijvnis
principis safuZvelze qveynis mTel teritoriaze saqarTvelos iuris-
diqciis srulad aRdgenis Semdeg.242 2017-2018 wlebis sakonstitucio re-
formis Sedegad msgavsi norma aisaxa ukve konstituciis me-7 muxlis me-3
punqtSi sadac aRniSnulia, rom `saqarTvelos teritoriuli saxelmwi-
foebrivi mowyoba gadaisinjeba saqarTvelos konstituciuri kanoniT,
uflebamosilebaTa gamijvnis principis safuZvelze, qveynis mTel teri-
toriaze saqarTvelos iurisdiqciis srulad aRdgenis Semdeg~. sakonsti-
tucio reformis avtorTa azriT, iqidan gamomdinare rom sakonstitu-
cio cvlilebebis Sedegad saqarTvelos teritoriuli mowyoba ZiriTadi
kanoniT ganisazRvra, termini `gadaisinjeba~ ukeT asaxavda samarT-
lebriv sinamdviles.243 Sesabamisad, konstituciurma kanonmdebelma ter-
itoriuli mowyobis gadasinjva qveynis mTel teritoriaze saqarTvelos
iurisdiqciis srulad aRdgenas daukavSira.244 imis gaTvaliswinebiT, rom
saqarTvelos konstituciiT teritoriuli mowyobis TvalsazrisiT ar-
sebuli gamowvevebi swored warsulidan memkvidreobiT gadaeca Taname-
drove qarTul saxelmwifos, sainteresoa teritoriuli mowyobis kon-
stituciuri reglamentaciis gamocdileba XX saukunis saqarTveloSi.
1. saqarTvelos teritoriuli mowyoba 1921 wlis 21 Tebervlis

konstituciiT
1921 wlis 21 Tebervlis konstitucia demokratiuli saqarTvelos
pirvel ZiriTad kanons warmoadgenda. teritoriuli mowyobis Taoba-
ze pirveli respublikis konstituciis debulebebis ganxilvamde, mok-
led mimovixiloT imJamindeli politikuri speqtris Sexedulebebi sa-
qarTvelos teritoriuli mowyobis Sesaxeb.
242
saqarTvelos 1995 wlis konstituciis pirveladi teqstis me-2 muxlis, me-3 punqti.
243
ganmartebiTi baraTi 2017 wlis 13 oqtombris saqarTvelos konstituciuri kanonis pro-
eqtze „saqarTvelos konstituciaSi cvlilebis Setanis Sesaxeb“, 5.
244
kobaxiZe i., konstituciuri samarTali, 2019, 251.
99
aRsaniSnavia, rom politikuri partiebis damokidebuleba qveynis
teritoriuli mowyobis formis mimarT SedarebiT ufro erTgvarovani
iyo, vidre mmarTvelobis formis mimarT maTi poziciebi. erovnul-de-
mokratiuli partia sakuTari politikuri platformidan gamomdin-
are uaryofda federalizmis ideas. maTTvis federacia istoriuli
mosazrebebis gamo miuRebeli iyo. erovnul-demokratebi miiCnevdnen
rom saqarTvelo istoriulad mudam samefo iyo da mis safuZvels ara
damoukidebel saxelmwifoTa erToba, aramed erTi eri warmoadgenda.
erovnul-demokratebs federaciuli mowyoba mxolod da mxolod im qvey-
nebisTvis miaCndaT gamarTlebulad, romlebic istoriulad konfede-
raciul elementebs Seicavdnen. maTi azriT, federaluri struqturis
aucilebloba SesaZlebelia didi teritoriebis mqone qveynebSi wamoW-
riliyo, sadac unitaruli sistema efeqturi mmarTvelobisTvis ver
qmnida xelsayrel pirobebs.
sainteresoa, rom qarTveli socialist-federalistebi iziarebdnen
erovnul-demokratebis mosazrebebs. Tumca, maT mier federalizmis
uaryofa istoriul motivebTan naklebad iyo dakavSirebuli. maTi argu-
mentebi qveynis saSinao da sagareo politikaSi arsebul viTarebas ukav-
Sirdeboda. qarTveli federalistebis mizans qveyanaSi struqturulad
gamarTuli da qveynisTvis organuli sistemis damkvidreba warmoadgenda.
isini miiCnevdnen rom sanam saqarTveloSi eri da saxelmwifo Zalas ar
moikrefda saxelmwifos federaluri struqturireba qveynisaTvis sa-
ziano SeiZleba yofiliyo. cnobilia federalist ioseb baraTaSvilis
sityvebi sakonstitucio komisiis 1919 wlis 2 ivlisis sxdomaze: `me dRes
vuWer mxars unitarul saxelmwifos, Tumca, federalisti var~245.
qarTveli federalistebi mxars uWerdnen avtonomiuri teritoriuli
erTeulebisaTvis farTo uflebamosilebebis miniWebis ideas, rac maTi
azriT, ara mxolod adgilobrivi mniSvnelobis sakiTxebs gadaWrida, ar-
amed am teritoriebis ganviTarebis saukeTeso saSualebas warmoadgenda.
rogorc Cans, federalistebi ar gamoricxavdnen federalizms, rogorc
saqarTvelos samomavlo teritoriuli mowyobis princips, Tumca im pe-
riodSi qveynis teritoriuli mowyobis realur safuZvlad decentrali-
zebuli unitarizmi esaxebodaT246.
1921 wlis konstituciis pirveli muxlis Tanaxmad, `saqarTvelo aris
Tavisufali, damoukidebeli da ganuyofeli saxelmwifo~. miuxedavad
imisa, rom termini ùnitaruli~ ZiriTadi kanonis pirvel muxlSi pirda-
pir naxsenebi ar aris, Tu damfuZnebeli krebis sakonstitucio komisiis
245
citirebulia: wulukiani T., adgilobrivi xelisuflebis reforma postsabWuri periodis
saqarTveloSi, „saqarTvelos strategiuli kvlevebisa da ganviTarebis centris biulete-
ni“, 48, Tebervali, 2001, 8.
246
melqaZe o., TevdoraSvili g., regionalizmi - saxelmwifos teritoriuli organizaciis
forma (qarTul problemebTan dakavSirebiT), Tbilisi, 2003, 193.
100
sxdomebze gamarTul diskusiebs gaviTvaliswinebT, aSkara unda iyos rom
pirveli konstituciis damfuZneblebi ganuyofel saxelmwifoSi unita-
rul saxelmwifos gulisxmobdnen. maTi azriT, unitaruli saxelmwifo
ar ewinaaRmdegeboda respublikis demokratiul bunebas, radganac es
cneba SesaZleblad miiCnevda Tavis SemadgenlobaSi rogorc avtonomi-
uri mmarTvelobis statusis mqone teritoriuli erTeulebis, ise adgi-
lobrivi TviTmmarTvelobis institutis SeTavsebas.
pirveli respublikis periodSi yvela politikuri mimdinareoba iz-
iarebda im mosazrebas, rom gansakuTrebuli statusis mqone terito-
riuli erTeulebis arseboba gardauvali iyo. rogorc imdroindeli
sagareo saqmeTa ministri, social-demokrati akaki Cxenkeli aRniSnavda
erovnul umciresobebs `yvelaferi unda miscemodaT, rac SesaZlebeli
iqneboda da rac saxelmwifos ar avnebda~. Cxenkelis azriT, am sakiTxis
gadawyvetisas upirveles orientirs saxelmwifos interesebi warmoad-
genda247.
aRsaniSnavia, rom calkeuli teritoriuli erTeulisTvis gansakuT-
rebuli statusis miniWeba ganixileboda rogorc mosazRvre saxelmwi-
foebTan arsebuli politikuri problemebis gadaWris meqanizmic. sa-
konstitucio komisiis muSaobisas aWarisa da zaqaTalas teritoriebis
saboloo bedi jer cnobili ar iyo. aqedan gamomdinare, komisiis zogierTi
wevri gamodioda winadadebiT, rom konstituciaSi mxolod afxazeTis
avtonomiuri mmarTvelobis Sesaxeb debulebebi SeetanaT. komisiis wevr-
Ta meore nawili miiCnevda, rom konstituciaSi avtonomiur erTeulTa
statusis dafiqsireba imTaviTve naTels mohfenda qveynis teritoriuli
mowyobis principebs da amiT safuZvels Cauyrida saxelmwifos terito-
riul mTlianobas. rogorc Cans, ukanasknelma mosazrebam umravlesobis
mxardaWera moipova da 1921 wlis konstituciis ormuxliani meTerTmete
Tavi avtonomuri mmarTvelobis principebs mieZRvna.
pirveli respublikis konstituciis meTerTmete Tavis (àvtonomiuri
mmarTveloba~) debulebebis Tanaxmad, `saqarTvelos respublikis ganu-
yofel nawilebs - afxazeTs (soxumis olqi), samuslimano saqarTvelos
(baTumis mxare) da zaqaTalas (zaqaTalas olqi) eniWebaT adgilobriv
saqmeebSi avtonomiuri mmarTveloba~248. iqve gansazRvrulia, rom avto-
nomiaTa debulebebi SemuSavebul iqneboda calke kanoniT. aRniSnuli
konstituciuri moTxovnis ganxorcieleba saqarTvelos bolSevikuri
aneqsiis Sedegad SeuZlebeli gaxda. Tumca, jer kidev konstituciis mi-
Rebamde, damoukideblobis gamocxadebis pirvelive dReebidanve mimdi-
nareobda msjeloba afxazeTis statusis garSemo. afxazTa warmomadgen-
lebTan TanamSromlobis Sedegad, SemuSavda afxazeTis avtonomiuri
mmarTvelobis debuleba, romelic 1920 wlis dekemberSi gansaxilvelad
247
iqve.
248
1921 wlis 21 Tebervlis konstituciis 107-e muxli.
101
waredgina damfuZnebel krebas.
afxazeTis avtonomiuri mmarTvelobis debulebis proeqtis Tanaxmad,
avtonomiuri mmarTveloba gulisxmobda avtonomiis uflebamosilebebs
Semdeg sferoebSi: adgilobrivi finansebi, ganaTleba, administracia,
sasamarTlo sistema, sazogadoebrivi wesrigis dacva, janmrTelobis
dacva, adgilobrivi mniSvnelobis gzebi da sxva is uflebamosilebebi,
romlebic afxazeTis saxalxo sabWos delegirebis safuZvelze saqarT-
velos respublikis kanonmdeblobiT mieniWeboda. afxazeTis avtonomiaSi
ocdaaTi wevrisgan Semdgari warmomadgenlobiTi organos - saxalxo sab-
Wos da mis mier arCeuli aRmasrulebeli rgolis - afxazeTis komis-
ariatis funqcionireba iyo gaTvaliswinebuli. sabWosa da komisariatis
wevrebi, sajaro mosamsaxureebis msgavsad, valdebulni iyvnen fici dae-
doT saqarTvelos konstituciis erTgulebaze. gaTvaliswinebuli iyo
avtonomiisTvis adgilobrivi biujetis arsebobac. afxazeTis avtonomi-
uri mmarTvelobis debuleba respublikis parlamentis mier mtkicdebo-
da da masSi cvlilebebis Setanis iniciativis ufleba afxazeTis saxalxo
sabWosa da saqarTvelos parlaments ekuTvnoda249.
1921 wlis konstituciaSi ar iyo gaTvaliswinebuli avtonomiuri
mmarTvelobis miniWeba Sida qarTlis im nawilisTvis, sadac kompaqtu-
rad saxlobdnen osebi. Tumca, `saqarTvelos erovnul sabWoSi erov-
nuli umciresobebis warmomadgenlobis Sesaxeb~ 1918 wlis 13 seqtem-
bris kanonis mixedviT ìm erovnul umciresobas, romelic saqarTvelos
teritoriazed mosaxleobs da saqarTvelos respublikis moqalaqeTa-
gan Sedgeba~, hqondaT erovnul sabWoSi warmomadgenlis yolis ufleba.
erovnuli umciresobisaTvis gamoyofili 26 adgilidan 2 adgili gaTva-
liswinebuli iyo osebisTvis250.
saqarTvelos 1921 wlis 21 Tebervlis konstituciis Zalze xanmokle
moqmedebis gamo, am dokumentiT ganmtkicebuli teritoriuli mowyobis
modelis srulyofili analizi SeuZlebelia, miT umetes, rom mTeli rigi
sakanonmdeblo aqtebis miReba rusuli aneqsiis gamo veRar moxerxda.
2. teritoriuli mowyoba sabWoTa saqarTvelos

konstituciebis mixedviT
sabWoTa saqarTvelos saxelmwifos organizacia TanmimdevrobiT
1922, 1927, 1937 da 1978 wlebis konstituciebiT ganisazRvra. SeiZleba
iTqvas, rom es konstituciebi gareSe Zalis mier qarTuli sazogadoe-
249
vrclad ixileT: macaberiZe m., saqarTvelos 1921 wlis konstituciis politikuri kon-
cefcia, Tbilisi, 1996.
250
yofili samxreT oseTis avtonomiur olqSi konfliqtis mokle istoria, ix. <http://www.
parliament.ge/files/617_8236_358700_samxret_oseti.pdf> [06.01.2017].
102
bisTvis Tavs moxveuli wyobis samarTlebriv safuZvels warmoadgenda
da bolSevikuri aneqsiiT erTgvarad Sewyda damoukidebeli saqarTvelos
demokratiuli ganviTarebis istoriuli procesi.
saqarTvelos teritoriuli mowyobis sqemis formireba bolSevikebma
1921 wlis 4 marts daiwyes, rodesac ruseTis xelSewyobiT Seiqmna af-
xazeTis sabWoTa socialisturi respublika, romlis ganviTarebis erT-
erT Taviseburebad 1921 wlis 28 dekembers saqarTvelosa da afxazeTs
Soris samokavSireo xelSekrulebis xelmoweras miiCneven251. aRniSnuli
xelSekrulebis Tanaxmad, afxazeTi saqarTvelos SemadgenlobaSi Sevi-
da, rogorc mokavSire respublika. Sesabamisad, 1922 wlis saqarTvelos
konstituciis pirvelive muxlSi SeniSvnis saxiT Caiwera, rom afxazeTis
socialisturi sabWoTa respublika saqarTvelos socialistur sabWoTa
respublikas ukavSirdeba am respublikebs Soris dadebuli, gansakuTreb-
uli sakavSiro xelSekrulebis safuZvelze252. igive Canaweri dafiqsirda
1927 wlis konstituciis me-9 muxlSi253. Tumca, ruseTis federaciis ga-
mocdilebis gaTvaliswinebiT, 1931 wlis afxazeTis sabWoebis meeqvse
yrilobisa da saqarTvelos sabWoebis meeqvse yrilobis dadgenilebebis
safuZvelze 1937 da 1978 wlebis konstituciaSi afxazeTi saqarTvelos
ssr SemadgenlobaSi avtonomiuri respublikis statusiT iqna warmodge-
nili. sabWoTa saqarTvelos SemadgenlobaSi afxazeTis, rogorc avtono-
miuri respublikis statusi dafiqsirda, agreTve, 1936 da 1977 wlebis
sakavSiro konstituciebSi.
aWaris avtonomiuri sabWoTa socialisturi respublika 1921 wlis
16 ivliss Seiqmna da es procesic garkveuli specifikurobiT xasiaT-
deba. aWaris istoriuli mxare XVI saukunis 70-ian wlebSi mitacebul iqna
Turq-osmalTa mier da sami aswleulis manZilze dampyrobTa uRelqveS
imyofeboda. aWara mxolod XIX saukunis II naxevarSi daubrunda saqarT-
velos. 1921 wlis 16 marts TurqeTsa da ruseTs Soris gaformebuli
xelSekrulebis safuZvelze, imave wlis 16 ivliss saqarTvelos revko-
mis dekretiT aWaras saqarTvelos SemadgenlobaSi avtonomiuri res-
publikis statusi mieniWa254.
samxreT oseTis avtonomiuri olqis arseboba 1922 wlis 20 aprils
gaformda ruseTis komunisturi partiis centraluri komitetis kavka-
siis biuros gadawyvetilebis safuZvelze saqarTvelos ssr centraluri
aRmasrulebeli komitetisa da saxkomsabWos mier miRebuli dekretiT
`samxreT oseTis avtonomiuri olqis mowyobis Sesaxeb~. 1990 wlis 20 se-
251
inwkirveli g., saxelmwifosa da samarTlis Teoria, Tbilisi, 1997, 101.
252
Tbilisi, 1983, 73.
253
iqve, 101.
254
melqaZe o., TevdoraSvili g., regionalizmi - saxelmwifos teritoriuli organizaciis
forma (qarTul problemebTan dakavSirebiT), Tbilisi, 2003, 197.
103
qtembers avtonomiuri olqis saxalxo deputatTa saolqo sabWos mier,
moqmedi kanonmdeblobis sruli ignorirebis pirobebSi, miRebul iqna
gadawyvetileba samxreT oseTis olqis samxreT oseTis sabWoTa demokra-
tiul respublikad gardaqmnis Taobaze da sabWoTa kavSiris umaRles
sabWos eTxova sabWoTa kavSiris SemadgenlobaSi samxreT oseTis de-
mokratiuli respublikis damoukidebel subieqtad miReba. avtonomiur
olqSi mimdinare movlenebis fonze, 1990 wlis 11 dekembers saqarTvelos
axalarCeulma uzenaesma sabWom miiRo kanoni `samxreT oseTis avtonomi-
uri olqis gauqmebis Sesaxeb~, rasac regionSi SeiaraRebuli konfliqtis
dawyeba mohyva255.
afxazeTisa da aWaris avtonomiur respublikebSi xelisuflebis
umaRles organoebs warmoadgendnen umaRlesi sabWoebi. avtonomuri
respublikebis umaRlesi sabWoebi uflebamosili iyvnen gadaewyvitaT
yvela sakiTxi, romlebsac avtonomiuri respublikis gamgeblobas mia-
kuTvnebda sabWoTa kavSiris konstitucia, saqarTvelos sabWoTa konsti-
tucia da avtonomiuri respublikebis konstituciebi. am ukanasknelis
miRebis ufleba, agreTve avtonomiuri respublikis biujetis damtkice-
ba da umaRlesi sabWoebis winaSe angariSvaldebuli organoebis formi-
reba avtonomiuri respublikis umaRlesi sabWos prerogativas warmo-
adgenda. Sesabamisad, 1978 wlis sabWoTa saqarTvelos konstituciis
mixedviT avtonomiur respublikas qonda Tavisi konstitucia, romelic
SesabamisobaSi unda yofiliyo sabWoTa kavSiris da saqarTvelos ssr
konstituciasTan da gaeTvaliswinebina avtonomiuri respublikis Tavi-
seburebebi. konstituciis Tanaxmad, saqarTvelos respublikis kanonebi
savaldebulo da erTnairi Zalis mqone iyo avtonomiuri respublikebis
teritoriaze. saqarTvelos kanonisgan avtonomiuri respublikis kanon-
is gansxvavebis SemTxvevaSi moqmedebda saqarTvelos ssr kanoni256.
afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis umaRlesi sabWoebi
qmnidnen avtonomiuri respublikis ministrTa sabWoebs - mTavrobebs,
avtonomiuri respublikis umaRles aRmasrulebel da ganmkargulebel
organoebs, romlebic pasuxismgebeli da angariSvaldebuli iyvnen umaR-
lesi sabWoebis winaSe257.
255
saqarTvelos respublikis kanoni „samxreT oseTis avtonomiuri olqis gauqmebis Sesaxeb“
ix. <http://www.parliament.ge/files/613_8104_833304_-7.pdf> [06.01.2017].
256
1978 wlis saqarTvelos sabWoTa socialisturi respublikis konstituciis 82-e mux-
li, saqarTvelos ssr konstituciuri aqtebis krebuli (1921-1978), Semdgeneli gr. eremovi,
Tbilisi, 1983, 193.
257
aRsaniSnavia, rom ukve damoukideblobis aRdgenis Semdgom, 1991 wlis 9 ivliss, miRebul
iqna afxazeTis axali saarCevno kanoni, romlis Tanaxmad, afxazeTis avtonomiuri respub-
likis umaRlesi sabWos Semadgenlobis umravlesoba daeTmo afxazur umciresobas. kerZod,
qarTuli mosaxleoba, romelic avtonomiis mosaxleobis 47% Seadgenda, umaRles sabWoSi
warmodgenili iyo 26 deputatiT, afxazuri, romelic avtonomiis mosaxleobis 17% war-
moadgenda - 28 deputatiT iyo warmodgenili, xolo sxvadasxva eTnikuri umciresoba - 17
deputatiT. amave kanoniT ganisazRvra, rom afxazeTis umaRlesi sabWos Tavmjdomare unda
104
1978 wlis konstituciis mixedviT, afxazeTisa da aWaris avtonomi-
uri respublikebisgan gansxvavebiT, kanons samxreT oseTis avtonomiuri
olqis Sesaxeb iRebda saqarTvelos umaRlesi sabWo am olqis saxalxo
deputatTa sabWos wardginebiT. avtonomiur olqSi xelisuflebis or-
ganos saxalxo deputatTa sabWo, xolo mmarTvelobis organos saxalxo
deputatTa sabWos aRmasrulebeli komiteti warmoadgenda258.
amrigad, sabWoTa periodSi saqarTvelos teritoriuli mowyoba
sqematurad SesaZloa Semdegnairad warmovidginoT: sabWoTa saqarTve-
los centraluri, avtonomiuri respublikis (afxazeTis da aWaris), av-
tonomiuri olqis (samxreT oseTis) xelisuflebis organoebi da admi-
nistraciul-teritoriul erTeulebad - raionebad dayofili qveynis
danarCeni teritoria.
samocdaaTi wlis manZilze saqarTveloSi arsebuli teritoriuli
erTeulebis avtonomiurobis or formas (avtonomiuri respublika da
avtonomiuri olqi) Soris sxvaoba imiT gamoixateboda, rom instituci-
uri TvalsazrisiT, avtonomiuri respublika saqarTvelos sabWoTa so-
cialisturi respublikis msgavs sistemas warmoadgenda sakuTari kons-
tituciiT da avtonomiur olqTan SedarebiT ufro farTo uflebebiT
sargeblobda. rac Seexeba avtonomiur olqs, misi statusi TviTadmi-
nistrirebis SedarebiT dabal xarisxs iTvaliswinebda. samxreT oseTis
avtonomiuri olqis saxelmwifo organoebTan dakavSirebiT unda aRiniS-
nos, rom isini uzrunvelyofilni iyvnen `saqarTvelos ssr saxelmwifo
xelisuflebisa da mmarTvelobis organoebTan uSualo urTierTobis
uflebiT~259.
3. saqarTvelos 1995 wlis konstitucia teritoriuli

mowyobis Sesaxeb
3.1 teritoriuli mowyobis konstituciuri safuZvlebi 2017 -
2018 wlebis sakonstitucio reformamde
1995 wlis 24 agvistos konstituciis amoqmedebisTvis, formalur-
iuridiuli TvalsazrisiT, saqarTveloSi ori avtonomiuri respublika,
yofili avtonomiuri olqi da cxra istoriuli mxaris sazRvrebSi moq-
yofiliyo afxazi, romelsac eyolebododa ori moadgile: erTi qarTveli da erTi sxva
erovnebis, ministrTa sabWos Tavmjdomared ki dainiSneboda qarTveli. wyaro: mokle isto-
ria ix. <http://www.parliament.ge/uploads/other/18/18506.pdf> [08.01.2017].
258
1978 wlis saqarTvelos sabWoTa socialisturi respublikis konstituciis 84-e da 85-e
muxlebi, saqarTvelos ssr konstituciuri aqtebis krebuli (1921-1978), Semdgeneli gr.
eremovi, Tbilisi, 1983, 193-194.
259
saqarTvelos ssr 1980 wlis 12 noembris kanoni „samxreT oseTis avtonomiuri olqis
Sesaxeb“, me-7 muxli, gamoqveynebulia saqarTvelos ssr umaRlesi sabWos uwyebebi, 1980, 11
danarTi.
105
medi administraciul-teritoriuli erTeuli iyo warmodgenili. maT-
gan afxazeTis avtonomiur respublikasa da e.w. cxinvalis regionis
teritoriaze saqarTvelos saerTo-saxelmwifo iurisdiqcia ar vrcel-
deboda. Seqmnili realobidan gamomdinare saqarTvelos konstituciaSi
aRiniSna, rom saqarTvelos teritoriuli saxelmwifoebrivi mowyoba
ganisazRvreba konstituciuri kanoniT uflebamosilebaTa gamijvnis
principis safuZvelze qveynis mTel teritoriaze saqarTvelos iuris-
diqciis srulad aRdgenis Semdeg260.
konstituciis pirveladi redaqciiT teritoriuli mTlianobis aR-
dgenas daukavSirda saqarTveloSi orpalatiani parlamentis Seqmnis
sakiTxic. ZiTiTadi kanonis Tanaxmad, saqarTvelos mTel teritoriaze
Sesabamisi pirobebis Seqmnisa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis or-
ganoebis formirebis Semdeg saqarTvelos parlamentis SemadgenlobaSi
iqneba ori palata: respublikis sabWo da senati. respublikis sabWo
Sedgeba proporciuli wesiT arCeuli wevrebisagan. senati Sedgeba af-
xazeTis avtonomiur respublikaSi, aWaris avtonomiur respublikaSi da
saqarTvelos sxva teritoriul erTeulebSi arCeuli wevrebisa da saqa-
rTvelos prezidentis mier daniSnuli 5 wevrisagan261.
saqarTvelos konstituciis pirveladi redaqciis mesame muxli gansaz-
Rvravda saqarTvelos umaRles saxelmwifo organoTa gansakuTrebuli
gamgeblobis sferoebs, romlebsac miekuTvneboda:
a) kanonmdebloba saqarTvelos moqalaqeobis, adamianis uflebaTa da
TavisuflebaTa, emigraciisa da imigraciis, qveyanaSi Semosvlisa da gasv-
lis, saqarTveloSi sxva saxelmwifoebis moqalaqeTa da moqalaqeobis ar-
mqone pirTa droebiT an mudmivad yofnis Sesaxeb;
b) saxelmwifo sazRvrebis statusi, reJimi da dacva; teritoriuli
wylebis, sahaero sivrcis, kontinenturi Selfisa da gansakuTrebuli
ekonomikuri zonis statusi, maTi dacva;
g) saxelmwifos Tavdacva da uSiSroeba, samxedro Zalebi, samxedro
mrewveloba da iaraRiT vaWroba;
d) omisa da zavis sakiTxebi; sagangebo da saomar mdgomareobaTa sa-
marTlebrivi reJimis dadgena da SemoReba;
e) sagareo politika da saerTaSoriso urTierTobani;
v) sagareo vaWroba, sabaJo da satarifo reJimebi;
z) saxelmwifo finansebi da saxelmwifo sesxi; fulis moWra; sabanko,
sakredito, sadazRvevo da sagadasaxado kanonmdebloba;
T) standartebi da etalonebi; geodezia da kartografia; zusti dro-
is dadgena; saxelmwifo statistika;
i) erTiani energetikuli sistema da reJimi; kavSirgabmuloba; savaW-
ro floti; gemTa almebi; saerTo-saxelmwifoebrivi mniSvnelobis nav-
260
saqarTvelos 1995 wlis konstituciis pirveladi teqstis me-2 muxlis me-3 punqti.
261
iqve, me-4 muxli.
106
sadgurebi, aeroportebi da aerodromebi; sahaero sivrcis, tranzitisa
da sahaero transportis kontroli, sahaero transportis registracia;
meteorologiuri samsaxuri; garemos mdgomareobaze dakvirvebis sistema;
k) saxelmwifoebrivi mniSvnelobis rkinigza da saavtomobilo gzebi;
l) TevzWera okeanesa da Ria zRvaSi;
m) sasazRvro-sanitariuli kordoni;
n) farmacevtuli preparatebis kanonmdebloba;
o) kanonmdebloba saganmanaTleblo dawesebulebebis akreditaciisa
da akademiuri xarisxebis Sesaxeb;
p) inteleqtualuri sakuTrebis kanonmdebloba;
J) savaWro, sisxlis samarTlis, samoqalaqo samarTlis, administra-
ciuli da Sromis samarTlis, sasjelis aRsrulebisa da saproceso ka-
nonmdebloba;
r) kriminaluri policia da gamoZieba;
s) miwis, wiaRiseulis da bunebrivi resursebis kanonmdebloba.
konstituciis imave mesame muxlis mixedviT, erTobliv gamgeblobas
mikuTvnebuli sakiTxebi calke ganisazRvreboda. aWaris avtonomiuri
respublikis statusi ganisazRvreboda saqarTvelos konstituciuri ka-
noniT àWaris avtonomiuri respublikis statusis Sesaxeb~, xolo afxa-
zeTis avtonomiuri respublikis statusi - saqarTvelos konstituciuri
kanoniT àfxazeTis avtonomiuri respublikis statusis Sesaxeb~.
aWaris avtonomiuri respublikis konstituciur statusis gansaz-
Rvris mizniT erT-erT pirvel nabijs àWaris avtonomiuri respublikis
statusis Sesaxeb~ 2004 wlis 1 ivliss saqarTvelos konstituciuri kan-
onis miReba warmoadgenda. avtonomiuri respublikis konstituciurs-
amarTlebrivi statusis analizisas mniSvnelovania, agreTve, aWaris av-
tonomiuri respublikis konstituciac.
zemoaRniSnuli konstituciuri kanonis mixedviT, aWaris avtonomi-
uri respublika ganixileboda rogorc teritoriuli erTeuli, romelic
saqarTvelos ganuyofeli nawili iyo da axorcielebda konstituciuri
kanoniT gansazRvrul da amave kanoniT dadgenili wesiT miniWebul sxva
uflebamosilebebs.
konstituciuri kanonis Tanaxmad, is sakiTxebi, romlebic saqarT-
velos konstituciisa da konstituciuri kanonis Sesabamisad ar gane-
kuTvneboda saqarTvelos umaRles saxelmwifo organoTa da aWaris av-
tonomiuri respublikis gansakuTrebul gamgeblobas, wesrigdeboda
saqarTvelos sakanonmdeblo aqtebiT. Sesabamisad, e.w. `narCeni kompe-
tencia~ konstituciurma kanonma centraluri xelisuflebis gamgeb-
lobaSi moaqcia. konstituciuri kanoni erTmniSvnelovnad adgenda, rom
dauSvebelia aWaris avtonomiuri respublikisaTvis saqarTvelos umaR-
les saxelmwifo organoTa gansakuTrebul gamgeblobas mikuTvnebuli
107
uflebamosilebebis delegireba262.
uflebamosilebaTa gamijvnis TvalsazrisiT, 2017 - 2018 wlebis sa-
konstitucio reformamde moqmedi konstituciis me-3 muxlTan erTad
gasaTvaliswinebeli iyo àWaris avtonomiuri respublikis statusis Ses-
axeb~ konstituciuri kanonis me-7 muxli, romelic avtonomiuri respub-
likis gansakuTrebuli gamgeblobis sferoebs gansazRvravda. maT mie-
kuTvneboda:
a) aWaris avtonomiuri respublikis konstituciisa da aWaris avtono-
miuri respublikis sxva normatiuli aqtebis miReba, maTSi cvlilebebis
Setana;
b) aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi sabWos arCevnebis Cata-
reba;
g) aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis struqturis, ufleba-
mosilebisa da saqmianobis wesis gansazRvra;
d) ganaTlebisa da mecnierebis xelSewyoba, kulturisa da samecniero
dawesebulebebis Seqmna da marTva, adgilobrivi mniSvnelobis kulturis
Zeglebis movla-patronoba;
e) adgilobrivi mniSvnelobis biblioTekebi da muzeumebi;
v) turizmi, kultura da sporti;
z) adgilobrivi mniSvnelobis mSenebloba da urbanuli ganviTareba;
T) adgilobrivi mniSvnelobis saavtomobilo gzebi da sxva komunika-
ciebi;
i) sanitaria, janmrTelobis dacvisa da socialuri uzrunvelyofis
sakiTxebis gadawyvetaSi monawileoba;
k) soflis meurneoba da samonadireo saqme;
l) sursaTi da sakvebi produqtebis xarisxis kontroli;
m) bazrobebi, bazrebi da gamofenebi;
n) saqarTvelos sakanonmdeblo aqtebiT dadgenili wesiT, aWaris av-
tonomiuri respublikis Semosavlebis farglebSi sabiujeto politikis
gansazRvra da ganxorcieleba, aWaris avtonomiuri respublikis biuje-
tis proeqtis SemuSaveba, biujetis damtkiceba da Sesrulebis kontro-
li;
o) saqarTvelos kanonebiT gansazRvruli adgilobrivi gadasaxade-
bisa da mosakreblebis SemoReba da gauqmeba;
p) aWaris avtonomiuri respublikis qonebis marTva da gankargva;
J) aWaris avtonomiuri respublikisaTvis saWiro saarqivo samsaxuri;
r) satyeo meurneobis marTva;
s) saxanZro dacva.
aqve konstituciuri kanoni adgenda, rom Tu aWaris avtonomiuri res-
publika ar awesrigebda mis gansakuTrebul gamgeblobas mikuTvnebul
262
„aWaris avtonomiuri respublikis statusis Sesaxeb“ 2004 wlis 1 ivlisis saqarTvelos
konstituciuri kanonis me-6 muxli.
108
romelime sakiTxs, misi mowesrigeba SeeZlo saqarTvelos umaRles sa-
xelmwifo organos Tavisi kompetenciis farglebSi, saqarTvelos nor-
matiuli aqtiT.
àWaris avtonomiuri respublikis statusis Sesaxeb~ konstituciuri
kanoni garkveul SezRudvebsac iTvaliswinebda. kerZod, kanonis Tanax-
mad, aWaris avtonomiur respublikas ar qonda ufleba daedgina iseTi
SezRudvebi an miieRo iseTi zomebi, romlebic pirdapir an iribad xels
SeuSlida moqalaqis, saqonlis, momsaxurebis an kapitalis Tavisufal ga-
daadgilebas aWaris avtonomiuri respublikis teritoriaze an am teri-
toriis gavliT. aWaris avtonomiur respublikas ar qonda ufleba, nor-
matiuli aqtiT moewesrigebina saqarTvelos konstituciis meore TaviT
gaTvaliswinebuli sakiTxebi263.
aRsaniSnavia, rom konstituciuri kanonis Tanaxmad, aWaris avtonomi-
uri respublika saqarTvelos kanoniT dadgenil farglebSi sargeblobda
finansuri avtonomiiT. aWaris avtonomiuri respublika gankargavda mis
mier SemoRebuli adgilobrivi gadasaxadebisa da mosakreblebis akrefiT
miRebul Semosavlebs. avtonomiuri respublikis uflebamosilebebis
ganxorcielebis uzrunvelsayofad aWaris avtonomiur respublikas saqa-
rTvelos kanonis safuZvelze SesaZlebeli iyo gadacemoda saxelmwifo
sagadasaxado da arasagadasaxado Semosavlebis nawili, aseve, special-
uri dafinanseba saxelmwifo biujetidan. avtonomiur respublikas qon-
da qoneba, romlis formirebis wesi ganisazRvreba saqarTvelos kanon-
mdeblobiT264.
konstituciuri kanoniT ganisazRvreboda xelisuflebis organizacia
avtonomiaSi. avtonomiuri respublikis warmomadgenlobiTi organo iyo
umaRlesi sabWo, romelic Tavisi kompetenciis farglebSi axorcieleb-
da sakanonmdeblo saqmianobas, akontrolebda aWaris avtonomiuri re-
spublikis mTavrobis saqmianobas da asrulebda saqarTvelosa da aWaris
avtonomiuri respublikis kanonmdeblobiT gansazRvrul sxva ufle-
bamosilebebs. avtonomiuri respublikis aRmasrulebeli organo iyo
aWaris avtonomiuri respublikis mTavroba, romelic axorcielebda av-
tonomiuri respublikis aRmasrulebel xelisuflebas da gansazRvravda
aWaris avtonomiuri respublikis aRmasrulebeli xelisuflebis saqmi-
anobis ZiriTad mimarTulebebs. sainteresoa konstituciuri kanonis da-
nawesi imis Taobaze, rom aWaris avtonomiuri respublikis mTavroba an-
gariSvaldebuli iyo saqarTvelos prezidentisa da aWaris avtonomiuri
respublikis umaRlesi sabWos winaSe.
saqarTvelos parlamenti uflebamosili iyo dadgenilebis safuZ-
velze, konstituciuri wardginebiT, miemarTa saqarTvelos sakonsti-
tucio sasamarTlosTvis da moeTxova aWaris avtonomiuri respublikis
263
iqve, me-9 muxli.
264
iqve, 22-e muxli.
109
umaRlesi sabWos aqtis gauqmeba, Tu is ewinaaRmdegeboda saqarTvelos
konstitucias, àWaris avtonomiuri respublikis statusis Sesaxeb~
konstituciur kanons, saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebebsa da
SeTanxmebebs da saqarTvelos kanonebs.
konstituciuri kanonis Tanaxmad, saqarTvelos prezidenti ufle-
bamosili iyo SeeCerebina aWaris mTavrobis aqtis moqmedeba an gaeuqme-
bina es aqti, Tu is ewinaaRmdegeboda saqarTvelos konstitucias, kon-
stituciur kanons, saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebebsa da
SeTanxmebebs, saqarTvelos kanonebsa da saqarTvelos prezidentis samar-
Tlebriv aqtebs265. aRsaniSnavia, rom analogiur uflebas konstituci-
uri kanoni saqarTvelos prezidents aniWebda avtonomiuri respublikis
mTavrobis Tavmjdomaris aqtis mimarTac266.
saqarTvelos teritoriuli mowyobis konstituciur aspeqtebze
saubrisas sainteresoa ZiriTadi kanonis 2017-2018 wlebis sakonstitu-
cio reformamde redaqciis 813 muxli, romelic konstitucias 2010 wlis
15 oqtombris cvlilebebis Sedegad daemata da romlis Tanaxmad, qvey-
nis administraciul-teritoriul erTeulebSi (faqtobrivad ki cxra
istoriul-geografiul regionSi: mcxeTa mTianeTSi, qvemo qarTlSi,
Sida qarTlSi, kaxeTSi, samcxe-javaxeTSi, imereTSi, raWa-leCxum-qvemo
svaneTSi, guriasa da samegrelo-zemo-svaneTSi) gaTvaliswinebuli iyo
saxelmwifo rwmunebulis – gubernatoris institutis funqcionireba,
romelic, saqarTvelos administraciul-teritoriul erTeulebSi uz-
runvelyofda aRmasrulebeli xelisuflebis warmomadgenlobas267. amas-
Tan, radgan qveynis samxareo mowyoba konstituciurad aRiarebuli ar
iyo, saxelmwifo rwmunebulis uflebamosilebaTa teritoriuli far-
glebisa da Tanamdebobis gansazRvrisas, miTiTebul iqna ara istoriul-
geografiuli regioni, aramed am regionSi Semavali municipalitetebi268.
3.2. saqarTvelos moqmedi konstitucia teritoriuli

mowyobis Sesaxeb
2017-2018 wlebis sakonstitucio reformis farglebSi cvlilebebi
Seexo saqarTvelos teritoriuli mowyobis konstituciur reglamen-
265
iqve, me-15 muxli.
266
267
SedarebiT vrclad saxelmwifo rwmunebulis institutis SemoRebis sakiTxze ix. melqaZe
o., TevdoraSvili g., regionalizmi - saxelmwifos teritoriuli organizaciis forma (qar-
Tul problemebTan dakavSirebiT), Tbilisi, 2003, 199-202.
268
magaliTad, saqarTvelos mTavrobis 2016 wlis 16 seqtembris 1885 gankarguleba iTval-
iswinebs saxelmwifo rwmunebulis-gubernatoris daniSvnas saqarTvelos administraciul-
teritoriul erTeulebSi (axmetis, gurjaanis, dedofliswyaros, Telavis, lagodexis,
sagarejos, siRnaRis, yvarlis municipalitetebSi da qalaq Telavis municipalitetSi).
110
taciasac. moqmedi konstituciis analizisas pirvel rigSi yuradRe-
bas iqcevs konstituciis me-7 muxli (`teritoriuli mowyobis safuZ-
vlebi~), romelSic Tavmoyrilia saqarTvelos teritoriuli mowyobis
safuZvlebis damdgeni normebi. konstituciis zemoaRniSnuli muxli
axleburad gansazRvravs saqarTvelos umaRles saxelmwifo organoTa
gansakuTrebul gamgeblobas mikuTvnebul uflebamosilebebs da maTi
sferoebis mixedviT dajgufebas iTvaliswinebs. moqmedi konstituciis
mixedviT, saqarTvelos umaRles saxelmwifo organoTa gansakuTrebul
gamgeblobas miekuTvneba:
a) kanonmdebloba adamianis uflebebis, saqarTvelos moqalaqeobis,
migraciis, qveyanaSi Semosvlisa da qveynidan gasvlis, saqarTveloSi sxva
saxelmwifos moqalaqeTa da moqalaqeobis armqone pirTa droebiT an
mudmivad yofnis Sesaxeb;
b) sisxlis samarTlis, sasjelaRsrulebis, samoqalaqo samarTlis, in-
teleqtualuri sakuTrebis, administraciuli samarTlis, Sromis samar-
Tlis, saproceso kanonmdebloba; miwis, wiaRiseulisa da sxva bunebrivi
resursebis kanonmdebloba; farmacevtuli saSualebebis kanonmdebloba;
kanonmdebloba saganmanaTleblo dawesebulebis statusis mopovebis,
akreditaciisa da akademiuri xarisxebis Sesaxeb; kanonmdebloba mec-
nierebaTa erovnuli akademiis Sesaxeb;
g) sagareo politika da saerTaSoriso urTierTobebi; sagareo vaW-
roba, sabaJo da satarifo reJimebi;
d) saxelmwifos Tavdacva, samxedro mrewveloba da iaraRiT vaWroba;
omisa da zavis sakiTxebi; sagangebo da saomar mdgomareobaTa samarT-
lebrivi reJimis dadgena da SemoReba; SeiaraRebuli Zalebi; sasamarT-
loebi da prokuratura; saxelmwifo usafrTxoeba; kriminaluri policia
da gamoZieba; saxelmwifo sazRvris statusi, reJimi da dacva; sasazRv-
ro-sanitariuli kordoni;
e) saxelmwifo finansebi da saxelmwifo sesxi; fulis moWra da emis-
ia; sabanko, sakredito, sadazRvevo, sagadasaxado da saxelmwifoebrivi
mniSvnelobis vaWrobis kanonmdebloba;
v) saxelmwifoebrivi mniSvnelobis rkinigza da saavtomobilo gzebi;
erTiani energetikuli sistema da reJimi; kavSirgabmuloba; teritori-
uli wylebis, sahaero sivrcis, kontinenturi Selfis, gansakuTrebuli
ekonomikuri zonis statusebi da maTi dacva; aviacia; savaWro floti;
gemTa almebi; saxelmwifoebrivi mniSvnelobis navsadgurebi; TevzWera
okeanesa da Ria zRvaSi; meteorologia; garemos mdgomareobaze dak-
virvebis sistema; standartebi da etalonebi; geodezia da kartografia;
zusti drois dadgena; saxelmwifo statistika.
konstituciis Tanaxmad, afxazeTis avtonomiuri respublikisa da
aWaris avtonomiuri respublikis uflebamosilebebi da maTi ganxor-
111
cielebis wesi ganisazRvreba saqarTvelos konstituciuri kanonebiT,
romlebic saqarTvelos konstituciis ganuyofeli nawilia. ZiriTadi
kanonis manamde moqmedi redaqciisgan gansxvavebiT, im mizeziT, rom mo-
qmedi kanonmdebloba ar icnobs saxelmwifosa da avtonomiuri respub-
likebis erTobliv gamgeblobas mikuTvnebul sakiTxebs, ganaxlebuli
teqstidan amoRebulia Canaweri erTobliv gamgeblobas mikuTvnebuli
sakiTxebis calke gansazRvris Sesaxeb.
ZiriTadi kanonis me-7 muxlis Tanaxmad, saqarTvelos teritoriuli
saxelmwifoebrivi mowyoba gadaisinjeba saqarTvelos konstituciuri
kanoniT, uflebamosilebaTa gamijvnis principis safuZvelze, qveynis
mTel teritoriaze saqarTvelos iurisdiqciis srulad aRdgenis Sem-
deg. aRsaniSnavia, rom erTmniSvnelovnad saqarTvelos mTel teritori-
aze saqarTvelos iurisdiqciis srulad aRdgenas daukavSirda agreTve
saqarTveloSi bikameraluri saparlamento sistemis damkvidreba. analo-
giuri Canaweri konstituciis pirvelad redaqciaSic gvxdeboda, Tumca,
misgan gansxvavebiT ZiriTadi kanonis ganaxlebuli redaqcia bikamer-
alizmis damkvidrebas pirdapir ukavSirebs saqarTvelos mTel terito-
riaze saqarTvelos iurisdiqciis srulad aRdgenas, ris Semdegac parla-
mentis SemadgenlobaSi iqneba ori palata: respublikis sabWo da senati.
respublikis sabWo Sedgeba proporciuli wesiT arCeuli wevrebisagan.
senati Sedgeba afxazeTis avtonomiur respublikaSi, aWaris avtonomiur
respublikasa da saqarTvelos sxva teritoriul erTeulebSi arCeuli
wevrebisa da saqarTvelos prezidentis mier daniSnuli 5 wevrisagan269.
saqarTvelos konstituciis ganaxlebuli redaqciis mixedviT, adminis-
traciul-teritoriuli erTeulebis teritoriaze mTavrobis warmomad-
genlobis uzrunvelsayofad mTavroba uflebamosilia daniSnos saxelm-
wifo rwmunebulebi. saxelmwifo rwmunebuls Tanamdebobaze niSnavs da
Tanamdebobidan aTavisuflebs mTavroba. saxelmwifo rwmunebuli: mTav-
robis davalebis SemTxvevaSi koordinacias uwevs saqarTvelos saminist-
roebis teritoriuli organoebis saqmianobas; mTavrobis davalebiT ko-
ordinacias uwevs adgilobrivi TviTmmarTvelobis reformis calkeuli
RonisZiebebis ganxorcielebas; uflebamosilia saTaTbiro xmis uflebiT
monawileoba miiRos mTavrobis sxdomebSi; sakuTari uflebamosilebis
farglebSi gamoscems individualur samarTlebriv aqtebs; axorcielebs
saqarTvelos kanonmdeblobiT gansazRvrul sxva uflebamosilebebs. sax-
elmwifo rwmunebulis aqts auqmebs saqarTvelos mTavroba270.
amgvarad, saqarTvelos konstitucia qveynis SemadgenlobaSi iTval-
iswinebs ori avtonomiuri respublikis (aWaris da afxazeTis) arsebobas.
moqmedi kanonmdeblobiT gaTvaliswinebulia agreTve yofili samxreT
269
270
„mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb“ saqarTvelos
kanonis 271 – 273 muxlebi.
112
oseTis teritoriaze Seqmnili droebiTi administraciul-teritori-
uli erTeuli. saqarTvelos istoriul-geografiul regionebSi moq-
medebs saxelmwifo rwmunebulis, rogorc mTavrobis warmomadgenlis,
instituti Sesabamisi samxareo administraciiT. amasTan, avtonomiuri
respublikebis konstituciur statussa da maTi saxelisuflebo orga-
noebisadmi saqarTvelos centraluri xelisuflebis umaRlesi organoe-
bis uflebamosilebebs Tu gaviTvaliswinebT (razec qvemoT gveqneba sau-
bari), SeiZleba davaskvnaT, rom saqarTvelos amJamindeli teritoriuli
mowyoba sustad gamoxatuli regionaluri niSnebis mqone unitaruli
formaa politikuri avtonomiebiT, romelTa konstituciur statuss
federaciis subieqtis statuss ver gavuTanabrebT.
3.2.1 aWaris avtonomuri respublikis konstituciuri statusi

saqarTvelos teritoriuli mowyobis konstituciuri regulirebis
TvalsazrisiT mniSvnelovania agreTve, 2017 wlis 13 oqtombers miRe-
buli konstituciuri kanoni àWaris avtonomiuri respublikis Sesaxeb~,
romlis mixedviT Zaladakargulad gamocxadda manamde moqmedi saqarT-
velos konstituciuri kanoni àWaris avtonomiuri respublikis sta-
tusis Sesaxeb~. axali konstituciuri kanoniT ganisazRvra, rom aWaris
avtonomiuri respublika aris saqarTvelos ganuyofeli teritoriuli
erTeuli da moicavs teritorias konstituciuri kanonis miRebis dRi-
saTvis arsebul administraciul sazRvrebSi. aWaris avtonomiuri re-
spublikis administraciuli sazRvrebis Secvla dasaSvebia avtonomiuri
respublikis umaRlesi sabWos iniciativis safuZvelze saqarTvelos
organuli kanoniT. aRniSnuli iniciativis Taobaze aWaris avtonomiuri
respublikis umaRlesi sabWos gadawyvetileba miiReba sruli Semadgen-
lobis aranakleb ori mesamedis umravlesobiT. aWaris avtonomiur re-
spublikaSi xelisufleba xorcieldeba saqarTvelos konstituciisa da
kanonmdeblobis Sesabamisad. aWaris avtonomiur respublikaSi xelisu-
flebis organoebis Seqmna dasaSvebia mxolod saqarTvelos sakanonmde-
blo aqtebis Sesabamisad271.
aWaris avtonomiuri respublikis konstitucia miiReba da gadaisinje-
ba aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi sabWos mier sruli Semad-
genlobis ori mesamedis umravlesobiT. aWaris avtonomiuri respublikis
Sesabamisi konstituciuri kanoni ZalaSi Sedis misi damtkicebis Taobaze
saqarTvelos organuli kanonis ZalaSi SesvlisTanave.
konstituciuri kanoni adgens aWaris avtonomiuri respublikis gan-
sakuTrebul uflebamosilebebs romelTac axorcieleben aWaris avtono-
271
„aWaris avtonomiuri respublikis Sesaxeb“ saqarTvelos konstituciuri kanonis pirveli
muxlis me-3 punqti.
113
miuri respublikis xelisuflebis organoebi. konstituciuri kanonis
Tanaxmad, aWaris gansakuTrebul uflebamosilebebs ganekuTvneba:
a) aWaris avtonomiuri respublikis kanonebisa da sxva normatiuli
aqtebis miReba;
b) aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis struqturis, ufle-
bamosilebisa da saqmianobis wesis gansazRvra;
g) saqarTvelos da aWaris avtonomiuri respublikis kanonmdeblobiT
dadgenili wesiT aWaris avtonomiuri respublikis sabiujeto politikis
tis kanonis miReba da misi Sesrulebis kontroli;
d) saqarTvelos da aWaris avtonomiuri respublikis kanonmdeblobiT
dadgenili wesiT aWaris avtonomiuri respublikis qonebis marTva da
gankargva;
e) saqarTvelos da aWaris avtonomiuri respublikis kanonmdeblobiT
dadgenili wesiT aWaris avtonomiuri respublikis sakuTrebaSi arsebu-
li miwis, tyisa da wylis resursebis marTva da gankargva;
v) saqarTvelos da aWaris avtonomiuri respublikis kanonmdeblobiT
dadgenili wesiT aWaris avtonomiuri respublikis sivrciT-teritori-
uli dagegmva da ganviTareba;
z) avtonomiuri respublikis mniSvnelobis saavtomobilo gzebis da
sxva infrastruqturis marTva;
T) avtonomiuri respublikis mniSvnelobis saganmanaTleblo, samec-
niero, SemoqmedebiTi da sportuli dawesebulebebis Seqmna, marTva da
mxardaWera;
i) saqarTvelos da aWaris avtonomiuri respublikis kanonmdeblobiT
dadgenili wesiT aWaris avtonomiuri respublikis jildoebisa da sapa-
tio wodebebis dadgena da miniWeba;
k) aWaris avtonomiuri respublikis saarqivo samsaxuris marTva.
konstituciuri kanonis Tanaxmad, garda gansakuTrebuli ufle-
bamosilebebisa aWaris avtonomiur respublikas SeuZlia ekonomikis,
soflis meurneobis, turizmis, janmrTelobisa da socialuri dacvis,
ganaTlebis, kulturis, sportisa da axalgazrduli politikis, garemos
dacvis sferoSi ganaxorcielos nebismieri uflebamosileba, romelic
saqarTvelos kanonmdeblobiT ar miekuTvneba saxelmwifo xelisuflebis
gansakuTrebul uflebamosilebas an adgilobrivi TviTmmarTvelobis
eqskluziur sakuTar uflebamosilebas da romlis ganxorcielebac saqa-
rTvelos kanonmdeblobiT ar gamoiricxeba aWaris avtonomiuri respub-
likis uflebamosilebidan.272
konstituciuri kanonis mixedviT, saxelmwifos mier aWaris avtonomi-
uri respublikisTvis uflebamosilebis delegireba dasaSvebia kanoniT,
Sesabamisi materialuri da finansuri resursebis gadacemiT.
272
114
saqarTvelos kanonmdeblobiT dadgenil farglebSi aWaris avtono-
miuri respublika sargeblobs finansuri avtonomiiT. avtonomiuri
respublikis uflebamosilebebis ganxorcielebis uzrunvelsayofad
aWaris avtonomiur respublikas saqarTvelos kanonis safuZvelze Sei-
Zleba gadaeces saxelmwifo sagadasaxado da arasagadasaxado Semosav-
lebis nawili, agreTve specialuri dafinanseba saqarTvelos saxelm-
wifo biujetidan. aWaris avtonomiur respublikas aqvs qoneba, romlis
formirebis wesi ganisazRvreba saqarTvelos kanonmdeblobiT273.
aWaris avtonomiuri respublikis organizaciuli avtonomiis Tval-
saziriT, konstituciuri kanoni gansazRvravs xelisuflebis mowyobis
safuZvlebs avtonomiur respublikaSi. kerZod, avtonomiuri respub-
likis umaRlesi sabWo aris aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi
warmomadgenlobiTi organo, romelic aWaris avtonomiuri respublikis
uflebamosilebebis farglebSi axorcielebs sakanonmdeblo saqmiano-
bas, akontrolebs avtonomiuri respublikis mTavrobas da axorcielebs
kanonmdeblobiT gansazRvrul sxva uflebamosilebebs.
umaRlesi sabWo Sedgeba 4 wlis vadiT arCeuli araumetes 21 dep-
utatisgan. umaRlesi sabWo airCeva aWaris avtonomiuri respublikis
teritoriaze registrirebuli saqarTvelos moqalaqeebis mier sayovel-
Tao, Tanaswori da pirdapiri arCevnebis safuZvelze faruli kenWisy-
riT. umaRlesi sabWos morigi arCevnebi tardeba umaRlesi sabWos ufle-
bamosilebis vadis amowurvis kalendaruli wlis oqtombris bolo SabaTs.
Tu gamocxadebulia saomari mdgomareoba an saqarTvelos mTel terito-
riaze an aWaris avtonomiuri respublikis teritoriaze gamocxadebulia
sagangebo mdgomareoba, umaRlesi sabWos arCevnebi tardeba sagangebo
an saomari mdgomareobis gauqmebidan 60 dRis vadaSi. arCevnebs saqarT-
velos organuli kanoniT dadgenili wesiT arCevnebamde araugvianes me-
60 dRisa niSnavs saqarTvelos prezidenti.
konstituciuri kanoni gansazRvravs avtonomiuri respublikis umaR-
lesi sabWos uflebamosilebebs. maT ganekuTvneba: a) aWaris avtonomiuri
respublikis konstituciisa da aWaris avtonomiuri respublikis sxva
kanonebis miReba; b) avtonomiuri respublikis mTavrobis damtkiceba; g)
aWaris mTavrobisTvis sruli Semadgenlobis umravlesobiT undoblobis
gamocxadeba; d) avtonomiuri respublikis biujetis damtkiceba; e) aWaris
avtonomiuri respublikis jildoebisa da sapatio wodebebis dadgena; v)
saqarTvelos kanonmdeblobiT, aWaris avtonomiuri respublikis konsti-
tuciiTa da aWaris avtonomiuri respublikis kanonmdeblobiT gansaz-
Rvruli sxva uflebamosilebebis ganxorcieleba.
aWaris avtonomiuri respublikis kanons, garda aWaris avtonomiuri
respublikis konstituciisa, xels awers da aqveynebs avtonomiuri re-
273
115
spublikis mTavrobis Tavmjdomare. mTavrobis Tavmjdomare sargeblobs
suspenziuri vetos uflebiT, rac gulisxmobs mis uflebas kanoni SeniS-
vnebiT daubrunos umaRles sabWos. umaRlesi sabWo kenWs uyris mTav-
robis Tavmjdomaris SeniSvnebs, romelTa misaRebad sakmarisia kanonis
miRebisTvis dadgenili xmaTa raodenoba. kanonis pirvandeli redaqciiT
misaRebad saWiroa umaRlesi sabWos sruli Semadgenlobis umravlesobis
mxardaWera. Tu mTavrobis Tavmjdomarem xeli ar moawera kanons, mas
xels awers da aqveynebs umaRlesi sabWos Tavmjdomare274.
aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi sabWos uflebamosileba
wydeba axalarCeuli umaRlesi sabWos uflebamosilebis cnobisTanave an
umaRlesi sabWos daTxovnis Taobaze saqarTvelos prezidentis brZaneb-
ulebis ZalaSi SesvlisTanave.
saqarTvelos prezidenti uflebamosilia, saqarTvelos parlamentis
TanxmobiT, daiTxovos umaRlesi sabWo, Tu misi moqmedebiT safrTxe Se-
eqmna qveynis suverenitets, teritoriul mTlianobas, saxelmwifo xe-
lisuflebis organoTa konstituciur uflebamosilebaTa ganxorciele-
bas, igi ver axorcielebs am kanoniTa da aWaris avtonomiuri respublikis
konstituciiT misTvis miniWebul uflebamosilebebs an man zedized
orjer ar daamtkica avtonomiuri respublikis mTavroba. umaRlesi
sabWos daTxovna iwvevs aWaris mTavrobis uflebamosilebis Sewyvetas.
umaRlesi sabWos daTxovnis SemTxvevaSi mis da aWaris avtonomiuri re-
spublikis mTavrobis uflebamosilebebs axorcielebs droebiTi saxelm-
wifo sabWo, romelsac niSnavs saqarTvelos prezidenti. droebiTi sax-
elmwifo sabWos uflebamosileba wydeba axalarCeuli umaRlesi sabWos
uflebamosilebis cnobisTanave. droebiTi saxelmwifo sabWos mier miRe-
buli kanoni saWiroebs umaRlesi sabWos mier damtkicebas misi ufle-
bamosilebis cnobidan erTi Tvis vadaSi. Tu umaRlesi sabWo aRniSnul
vadaSi ar daamtkicebs kanons, igi Zaladakargulad CaiTvleba. umaRlesi
sabWos daTxovnis SemTxvevaSi riggareSe arCevnebi tardeba daTxovnidan
arauadres me-60 da araugvianes 90-e dRisa. umaRlesi sabWos riggareSe
arCevnebs arCevnebamde araugvianes me-60 dRisa niSnavs saqarTvelos pre-
zidenti.
konstituciuri kanoniT avtonomiuri respublikis umaRles aRmas-
rulebel organos warmoadgens aWaris avtonomiuri respublikis mTav-
roba, romelic Sedgeba mTavrobis Tavmjdomarisa da ministrebisagan.
aWaris avtonomiuri respublikis axalarCeuli umaRlesi sabWos ufle-
bamosilebis cnobidan an avtonomiuri respublikis mTavrobis ufle-
bamosilebis Sewyvetidan 2 kviris vadaSi saqarTvelos prezidenti umaR-
les sabWoSi warmodgenil politikur subieqtebTan konsultaciis Semdeg
umaRles sabWos dasamtkiceblad warudgens avtonomiuri respublikis
274
116
mTavrobis Tavmjdomaris kandidaturas da mTavrobis Tavmjdomareobis
kandidatis mier dasaxelebul ministrebis kandidaturebs. avtonomi-
uri respublikis mTavrobis damtkicebas kenWi eyreba erTianad. mTav-
roba damtkicebulad iTvleba, Tu mas mxars dauWers umaRlesi sabWos
sruli Semadgenlobis umravlesoba. Tu umaRlesi sabWo 2 kviris vadaSi
ar daamtkicebs mTavrobas, saqarTvelos prezidenti uflebamosilia 2
kviris vadaSi umaRles sabWos dasamtkiceblad warudginos mTavrobis
igive an sxva Semadgenloba, romlis damtkicebasac kenWi eyreba 2 kviris
vadaSi275. amgvarad, konstituciuri kanoniT gaTvaliswinebulia aWaris
avtonomiuri respublikis mTavrobis formirebis procesSi saqarTvelos
prezidentis monawileoba.
aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobas xelmZRvanelobs mTavro-
bis Tavmjdomare, romelic avtonomiuri respublikis umaRlesi Tanam-
debobis piria da warmoadgens aWaris avtonomiur respublikas. aWaris
mTavrobis Tavmjdomare kanonmdeblobiT dadgenili wesiT niSnavs da
aTavisuflebs avtonomiuri respublikis ministrebs, saqarTvelos da
aWaris avtonomiuri respublikis kanonmdeblobiT dadgenili wesiT gan-
kargavs aWaris avtonomiuri respublikis qonebas, aWaris avtonomiuri
respublikis umaRles sabWos dasamtkiceblad warudgens avtonomiuri
respublikis biujets, axorcielebs am kanoniT, aWaris avtonomiuri re-
spublikis konstituciiT, saqarTvelos da aWaris avtonomiuri respub-
likis kanonmdeblobiT gansazRvrul sxva uflebamosilebebs.
konstituciuri kanoniT aWaris avtonomiuri respublikis saminis-
troebis Seqmna dasaSvebia mxolod aWaris avtonomiuri respublikis kon-
stituciiT gansazRvrul sferoebSi (ganaTlebis, kulturis, sportis,
turizmis, soflis meurneobis, garemos dacvis, finansebis, ekonomikis,
infrastruqturis, janmrTelobisa da socialuri dacvis sferoebSi)276.
avtonomiuri respublikis mTavroba angariSvaldebulia saqarTvelos
prezidentis, saqarTvelos mTavrobisa da aWaris avtonomiuri respub-
likis umaRlesi sabWos winaSe277.
saqarTvelos mTavroba uflebamosilia SeaCeros aWaris avtonomiuri
respublikis mTavrobis, mTavrobis Tavmjdomaris an ministris aqtis mo-
qmedeba an gaauqmos es aqti, Tu igi ewinaaRmdegeba saqarTvelos konsti-
tucias, am kanons, saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebas, saqarT-
velos kanons an saqarTvelos prezidentis an saqarTvelos mTavrobis
samarTlebriv aqts.
aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobas uflebamosileba uwyde-
ba: a) aWaris avtonomiuri respublikis axalarCeuli umaRlesi sabWos
275
276
aWaris avtonomiuri respublikis konstituciis muxli 27.
277
„aWaris avtonomiuri respublikis Sesaxeb“ saqarTvelos konstituciuri kanonis me-4
muxlis me-6 punqti.
117
uflebamosilebis cnobisTanave; b) aWaris avtonomiuri respublikis
umaRlesi sabWos mier undoblobis gamocxadebisas; g) aWaris avtonomi-
uri respublikis mTavrobis Tavmjdomaris gadadgomisas an misi ufle-
bamosilebis sxvagvarad Sewyvetisas; d) aWaris avtonomiuri respublikis
umaRlesi sabWos daTxovnisas.
3.2.2. afxazeTis avtonomiuri respublikis statusi da

xelisuflebis organizacia avtonomiaSi
saqarTvelos moqmedi konstituciis me-7 muxlis me-2 punqtis Tanax-
mad, afxazeTis avtonomiuri respublikis uflebamosilebebi da maTi
ganxorcielebis wesi ganisazRvreba saqarTvelos konstituciuri ka-
noniT. Tumca, aRniSnuli konstituciuri kanonis ar arsebobis piro-
bebSi amJamad moqmedebs 2019 wlis 21 noembers miRebuli afxazeTis av-
tonomiuri respublikis konstitucia278.
afxazeTis avtonomiuri respublikis konstitucia afxazeTs saqarT-
velos ganuyofel teritoriul erTeulad acxadebs. afxazeTis avtono-
miur respublikaSi xelisufleba xorcieldeba saqarTvelos konstitu-
ciiTa da avtonomiuri respublikis konstituciiT dadgenil farglebSi.
afxazeTis avtonomiuri respublikis yvela sxva samarTlebrivi aqti
unda Seesabamebodes saqarTvelos konstitucias, saqarTvelos kanon-
mdeblobas da afxazeTis konstitucias. afxazeTis avtonomiuri respub-
likis teritoriaze savaldebuloa saqarTvelos kanonmdeblobis Ses-
ruleba. afxazeTis avtonomiuri respublikis teritoria ar SeiZleba
Seicvalos misi Tanxmobis gareSe279. afxazeTis konstituciis Tanaxmad,
afxazeTis avtonomiuri respublika saqarTvelos kanonmdeblobis Se-
sabamisad damoukideblad wyvets mis gamgeblobaSi Semaval sakiTxebs.
afxazeTis avtonomiuri respublikis uflebamosilebebi ganisazRvreba
saqarTvelos konstituciiT, afxazeTis konstituciiTa da sxva sakanon-
mdeblo aqtebiT. afxazeTis avtonomiuri respublika axorcielebs
uflebamosilebebs, romlebic saqarTvelos kanonmdeblobiT ar miekuT-
vneba saxelmwifo xelisuflebis gansakuTrebul uflebamosilebas da
romlis ganxorcieleba saqarTvelos kanonmdeblobiT ar gamoiricxeba
afxazeTis avtonomiuri respublikis uflebamosilebidan.280
afxazeTis avtonomiuri respublikis konstitucia gansazRvravs av-
tonomiuri respublikis xelisuflebis organoebis statuss. konsti-
tuciis Tanaxmad, afxazeTis avtonomiuri respublikis umaRlesi sabWo
278
afxazeTis avtonomiuri respublikis konstitucia ixileT saqarTvelos sakanonmdeblo
macnes veb-gverdze https://matsne.gov.ge/document/view/4716521?publication=8 [15.02.2020]
279
afxazeTis avtonomiuri respublikis konstituciis pirveli muxli.
280
iqve, me-2 muxli.
118
aris afxazeTis avtonomiuri respublikis umaRlesi warmomadgenlobiTi
organo, romelic axorcielebs sakanonmdeblo saqmianobas, kontrols
uwevs afxazeTis avtonomiuri respublikis mTavrobas da axorcielebs
saqarTvelos da afxazeTis avtonomiuri respublikis kanonmdeblobiT
gansazRvrul sxva uflebamosilebebs281. avtonomiuri respublikis kon-
stituciis mixedviT, umaRlesi sabWos muSaobas uZRveba umaRlesi sabWos
Tavmjdomare, romelsac irCevs umaRlesi sabWo 5 wlis vadiT reglamen-
tiT dadgenili wesiT faruli kenWisyriT siiTi Semadgenlobis umravle-
sobiT. avtonomiuri respublikis konstitucia iTvaliswinebs umaRlesi
sabWos prezidiumis, komitetebis, fraqciebis da droebiTi komisiebis
Seqmnis wess.
afxazeTis avtonomiuri respublikis konstituciis mixedviT, umaR-
lesi sabWos wevri uflebamosilia kiTxviT mimarTos afxazeTis avtono-
miuri respublikis mTavrobas, umaRlesi sabWos winaSe angariSvaldebul
sxva organos, mTavrobis wevrs. umaRlesi sabWos wevris kiTxvaze drou-
li da sruli pasuxis gacema savaldebuloa. umaRlesi sabWos fraqcias,
umaRlesi sabWos wevrTa aranakleb xuTkacian jgufs ufleba aqvs in-
terpelaciis wesiT SekiTxviT mimarTos afxazeTis avtonomiuri respub-
likis mTavrobas, umaRlesi sabWos winaSe angariSvaldebul sxva orga-
nos, mTavrobis wevrs, romelic valdebulia upasuxos dasmul SekiTxvas
umaRlesi sabWos sxdomaze. pasuxi SeiZleba gaxdes umaRlesi sabWos ganx-
ilvis sagani.
afxazeTis avtonomiuri respublikis konstitucia calke muxls
uTmobs kanonSemoqmedebas da gadawyvetilebis miRebis wess umaRles
sabWoSi. konstituciis mixedviT, sakanonmdeblo iniciativis ufleba
aqvT: afxazeTis avtonomiuri respublikis mTavrobas, umaRlesi sabWos
wevrs, umaRlesi sabWos fraqcias, umaRlesi sabWos komitets, afxaze-
Tis avtonomiur respublikaSi registrirebul saarCevno uflebis mqone
aranakleb 7 000 moqalaqes. kanoni miRebulad iTvleba, Tu mas mxars
dauWers damswreTa umravlesoba, magram aranakleb umaRlesi sabWos si-
iTi Semadgenlobis erTi mesamedisa, Tu avtonomiuri respublikis kon-
stituciiT ar aris gansazRvruli kanonis miRebis sxva wesi. umaRlesi
sabWos sxva gadawyvetileba miRebulad iTvleba, Tu mas mxars dauWers
damswreTa umravlesoba, magram aranakleb umaRlesi sabWos siiTi Semad-
genlobis erTi mesamedisa, Tu kanonmdeblobiT ar aris gansazRvruli
gadawyvetilebis miRebis sxva wesi282.
avtonomiuri respublikis konstituciis Tanaxmad, afxazeTis av-
tonomiuri respublikis kanons, saqarTvelos da afxazeTis avtonomiuri
respublikis kanonmdeblobiT dadgenili wesiT, xels awers da aqveynebs
281
iqve, me-3 muxlis pirveli punqti.
282
iqve, me-9 muxli.
119
afxazeTis avtonomiuri respublikis mTavrobis Tavmjdomare. mTavro-
bis Tavmjdomare uflebamosilia kanoni SeniSvnebiT daubrunos umaRles
sabWos. umaRlesi sabWo kenWs uyris mTavrobis Tavmjdomaris SeniSvnebs
erTianad, romelTa misaRebad sakmarisia kanonis miRebisTvis dadgenili
xmaTa raodenoba. Tu umaRlesma sabWom ar miiRo mTavrobis Tavmjdo-
maris SeniSvnebi, kenWi eyreba kanonis pirvandel redaqcias kanonmde-
blobiT gaTvaliswinebuli wesiT. Tu mTavrobis Tavmjdomarem kanon-
mdeblobiT dadgenil vadaSi xeli ar moawera kanons, mas xels awers da
aqveynebs umaRlesi sabWos Tavmjdomare283.
afxazeTis avtonomiuri respublikis umaRlesi aRmasrulebeli orga-
no aris afxazeTis avtonomiuri respublikis mTavroba. afxazeTis mTav-
roba angariSvaldebulia saqarTvelos mTavrobisa da afxazeTis avtono-
miuri respublikis umaRlesi sabWos winaSe. mTavroba Sedgeba mTavrobis
Tavmjdomaris, mTavrobis Tavmjdomaris moadgilisa da ministrebisgan.
mTavrobis wevrs ufleba ara aqvs ekavos sxva Tanamdeboba, garda parti-
ulisa, eweodes samewarmeo saqmianobas, iRebdes anazRaurebas sxva saqmi-
anobisTvis, garda samecniero da pedagogiuri saqmianobisa.
afxazeTis konstituciis mixedviT, afxazeTis avtonomiuri respub-
likis mTavrobis Tavmjdomares, saqarTvelos mTavrobasTan SeTanxmebiT,
Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan aTavisuflebs umaRlesi sabWo
kanonmdeblobiT dadgenili wesiT. mTavrobis Tavmjdomaris daniSvnasTan
erTad umaRlesi sabWo amtkicebs afxazeTis avtonomiuri respublikis
mTavrobis Semadgenlobas da samTavrobo programas. afxazeTis avtono-
miuri respublikis mTavrobis Tavmjdomare aris afxazeTis avtonomiuri
respublikis umaRlesi Tanamdebobis piri da warmoadgens afxazeTis av-
tonomiur respublikas. avtonomiuri respublikis mTavrobis Tavmjdo-
mare gansazRvravs mTavrobis saqmianobis ZiriTad mimarTulebebs, orga-
nizebas uwevs mTavrobis saqmianobas, axorcielebs mTavrobis wevrebis
saqmianobis koordinaciasa da kontrols, xels awers mTavrobis samar-
Tlebriv aqtebs284. mTavrobis Tavmjdomare mTavrobis saqmianobisTvis
angariSvaldebulia saqarTvelos mTavrobisa da umaRlesi sabWos winaSe.
weliwadSi erTxel igi umaRles sabWos warudgens moxsenebas samTavrobo
programis Sesrulebis mimdinareobis Sesaxeb, agreTve umaRlesi sabWos
moTxovniT – samTavrobo programis calkeuli nawilis Sesrulebis mim-
dinareobis angariSs.
avtonomiuri respublikis konstituciaSi calke Tavi eTmoba afxa-
zeTis avtonomiuri respublikis biujetisa da qonebis reglamentaciis
sakiTxebs. agreTve, konstituciis bolo Tavi iTvaliswinebs avtono-
miuri respublikis konstituciis miRebisa da misi gadasinjvis wesis
reglamentacias.
283
iqve, me-10 muxli.
284
iqve, me-12 muxli.
120
3.2.3. yofili samxreT oseTis avtonomiuri olqis
teritoriaze Seqmnili droebiTi administraciul-
teritoriuli erTeuli
saqarTvelos parlamentis mier 2007 wlis 13 aprils miRebul iqna
saqarTvelos kanoni `yofil samxreT oseTis avtonomiur olqSi konf-
liqtis mSvidobiani mogvarebisaTvis saTanado pirobebis Seqmnis Sesaxeb~,
romelic yofili samxreT oseTis avtonomiuri olqis teritoriaze saqa-
rTvelos iurisdiqciis srul aRdgenamde gansazRvravs am teritoriaze
droebiTi saxelmwifo mmarTvelobis ganxorcielebis formasa da wess285.
zemoaRniSnuli kanonis Tanaxmad, yofili samxreT oseTis avtonomiuri
olqis teritoriaze droebiT administraciul-teritoriul erTeuls
saqarTvelos mTavrobis wardginebiT, dadgenilebiT qmnis da auqmebs
saqarTvelos parlamenti. yofili samxreT oseTis avtonomiuri olqis
teritoriaze droebiTi administraciul-teritoriuli erTeulis ad-
ministracia Seiqmna saqarTvelos parlamentis 2007 wlis 8 maisis №4735
dadgenilebiT. droebiTi administraciul-teritoriuli erTeulis ad-
ministraciis ZiriTadi funqciebia: a) saxelmwifo mmarTvelobis ganxor-
cieleba delegirebuli uflebamosilebis farglebSi; b) yofili samxreT
oseTis avtonomiuri olqisTvis avtonomiuri statusis gansazRvrasTan
dakavSirebiT molaparakebebis warmoeba; g) Tavisi kompetenciis farg-
lebSi TanamSromloba saqarTvelos saxelmwifo organoebTan da saer-
TaSoriso organizaciebTan konfliqtis mSvidobiani mogvarebis mizniT
Sesabamisi RonisZiebebis gansaxorcieleblad; d) konfliqtis mSvidobi-
ani mogvarebis mizniT Sesabamisi gegmebisa da proeqtebis SemuSaveba da
maTi momzadebis procesSi adgilobrivi sazogadoebis monawileobis uz-
runvelyofa; e) samSvidobo molaparakebebisa da samSvidobo procesebis
daCqarebis mizniT sxva aucilebeli RonisZiebebis ganxorcielebisaTvis
xelis Sewyoba; v) yofili samxreT oseTis avtonomiuri olqis teritori-
aze mcxovrebTa Soris urTierTndobis ganmtkicebisaTvis xelis Sewyoba;
z) saerTaSoriso da humanitaruli proeqtebis ganxorcielebis koor-
dinacia; T) adgilobrivi infrastruqturis reabilitaciis xelSewyoba;
i) saqarTvelos mTavrobis mier gansazRvruli sxva uflebamosilebebis
ganxorcieleba286.
yofili samxreT oseTis avtonomiuri olqis teritoriaze Seqmnili
droebiTi administraciul-teritoriuli erTeuli dekoncetrirebu-
li saxelmwifo mmarTvelobis gamovlinebas warmoadgens287. 2008 wli-
285
„yofil samxreT oseTis avtonomiur olqSi konfliqtis mSvidobiani mogvarebisaTvis
saTanado pirobebis Seqmnis Sesaxeb“ saqarTvelos kanonis pirveli muxli.
286
iqve, me-4 muxli.
287
demetraSvili a., kobaxiZe i., konstituciuri samarTali, meore gamocema, Tbilisi, 2014,
110.
121
dan droebiTi administraciul-teritoriuli erTeulis administracia
devnilobaSi funqcionirebs.
Tematuri kiTxvebi:
1. rogori iyo saqarTvelos teritoriuli mowyoba 1921 wlis kons-

tituciis mixedviT?
2. daaxasiaTeT avtonomiuri respublikebis da olqis statusi sabWo-
Ta saqarTvelos SemadgenlobaSi!
3. daaxasiaTeT saxelmwifo rwmunebulis instituti saqarTveloSi!
4. daaxasiaTeT aWaris avtonomiuri respublikis konstituciuri sta-
tusi!
5. daaxasiaTeT saqarTvelos umaRles saxelmwifo organoTa da aWaris
avtonomiur respublikas Soris uflebamosilebaTa gamijvnis arsebuli
konstituciuri modeli!
6. rogoria xelisuflebis organizacia afxazeTis avtonomiuri res-
publikis konstituciis mixedviT?
122
Tavi VI. arCevnebi
1. arCevnebi da saqarTvelo
qarTuli konstitucionalizmis erT-erT mniSvnelovan instituts
saarCevno samarTali warmoadgens. arCevnebi, rogorc umniSvnelovanesi
konstituciursamarTlebrivi instituti, emsaxureba rogorc amomr-
CevelTa, ise asarCevi pirebis interesebis dacvas, saerTo miznis - de-
mokratiuli sajaro mmarTvelobis uzrunvelsayofad.288 saqarTvelos
sakonstitucio sasamarTlos ganmartebiT, igi erTgvari instituciuri
meqanizmia, romelsac moqmedebaSi mohyavs demokratia. imisaTvis, rom
Sedges `xalxis mmarTveloba~, xalxma unda miiRos monawileoba poli-
tikaSi da amis saukeTeso gza arCevnebia.289 swored igi qmnis saxalxo
suverenitetis realizaciis SesaZleblobas.290
arCevnebTan dakavSirebuli normatiuli baza da mis safuZvelze uz-
runvelyofili saarCevno procesis Sefaseba arsebiT gavlenas axdens
saqarTvelos saxelmwifos adgilze saerTaSoriso sivrceSi. zogadad,
saarCevno kanonmdeblobisa da praqtikis demokratizaciis procesi gan-
viTarebadia da, Sesabamisad, qarTuli realoba dResac axali gamowve-
vebis winaSe dgas.
2. arCevnebis cneba da saxeebi

saqarTvelos organuli kanoni `saqarTvelos saarCevno kodeqsi~
(SemdgomSi - saqarTvelos saarCevno kodeqsi an saarCevno kodeqsi) gan-
sazRvravs arCevnebis arss. igi saarCevno procesia, romlis daniSnuleba
da Sedegi sajaro xelisuflebis warmomadgenlobiTi organoebisa da sa-
jaro xelisuflebis Tanamdebobis pirTa arCevaa. (me-2 muxlis `g~ pun-
qti).
arCevnebi sxvadasxva saxisaa. yvelaze xSirad saerTo arCevnebis Ca-
tarebis aucilebloba arsebobs. cnobilia saerTo arCevnebis ori kate-
goria: morigi da riggareSe arCevnebi. morig arCevnebad iTvleba iseTi
arCevnebi, romelic tardeba sajaro xelisuflebis warmomadgenlobiTi
288
deg“, II, §10.
289
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2010 wlis 27 dekembris 1/1/493 gadawy-
vetileba saqmeze - „moqalaqeTa politikuri gaerTanebebi „axali memarjveneebi“ da „saqa-
rTvelos konservatiuli partia“ saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg“, II, §8.
290
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2015 wlis 28 maisis 1/3/547 gadawyvetileba
saqmeze - „saqarTvelos moqalaqeebi uCa nanuaSvili da mixeil SaraSiZe saqarTvelos parla-
mentis winaaRmdeg“, II, §2.
123
organos an sajaro xelisuflebis Tanamdebobis piris uflebamosilebis
vadis gasvlis SemTxvevaSi. riggareSe arCevnebad iwodeba arCevnebi, ro-
melic imarTeba sajaro xelisuflebis warmomadgenlobiTi organos an
sajaro xelisuflebis Tanamdebobis piris uflebamosilebis vadamde
Sewyvetis gamo.291
saerTo arCevnebis garda, konkretuli garemoebebidan gamomdinare,
saqarTveloSi SeiZleba dadges sxva tipis arCevnebis Catarebis aucileb-
lobac. saarCevno kanonmdebloba icnobs Sualeduri arCevnebis 292 cnebas,
romlis SinaarsSi igulisxmeba Sesabamis saarCevno olqSi maJoritaruli
saarCevno sistemiT Catarebuli arCevnebi. igi imarTeba xelisuflebis
warmomadgenlobiTi organos Semadgenlobis Sesavsebad.
xelaxali arCevnebi293 is arCevnebia, romlebic xelaxla tardeba sxva-
dasxva SemTxvevaSi: pirveli - Tu maJoritaruli saarCevno sistemiT Ca-
tarebul arCevnebSi monawileobda erTi kandidati da moixsna misi kan-
didatura; meore - Tu proporciuli saarCevno sistemiT Catarebul
arCevnebSi monawile verc erTma saarCevno subieqtma ver gadalaxa saa-
rCevno barieri, an arCevnebi arCatarebulad gamocxadda saarCevno ol-
qebis naxevarze metSi; mesame - Tu arCevnebis Sedegebi baTilad iqna cno-
bili sasamarTlos gadawyvetilebiT.
mniSvnelovania, ganmeorebiTi kenWisyris294 arseboba da saWiroeba sa-
arCevno procesSi. masSi moiazreba kenWisyris procesi, romelic ganmeo-
rebiT imarTeba an saarCevno ubanSi, Tu baTilad iqneba cnobili kenWisy-
ris Sedegi.
saarCvno procesSi aqtualuria, aseve, arCevnebis meore turi 295,
romelic imarTeba iseT SemTxvevebSi, rodesac arCevnebis pirvel turSi
gamarjvebuli ver gamovlindeba.
3. arCevnebis damkvidreba saqarTveloSi

qarTuli saxelmwifosa da sazogadoebis ganviTarebis sxvadasxva
etapze arCevnebis sakanonmdeblo safuZveli da misi organizebis meqa-
nizmebi gansxvavebuli iyo da maT Sinaarss, konkretul periodSi, qveynis
demokratiulobis xarisxi ganapirobebda.
291
saqarTvelos saarCevno kodeqsis me-2 muxlis „d“ punqtis `b~ qvepunqti.
292
iqve, me-2 muxlis „d“ punqtis è~ qvepunqti.
293
iqve, me-2 muxlis „d“ punqtis `v~ qvepunqti.
294
iqve, me-2 muxlis „d“ punqtis `z~ qvepunqti.
295
iqve, me-2 muxlis „d~ punqtis `T“ qvepunqti.
124
3.1. pirveli arCevnebi
qarTuli saxelmwifos arsebobis manZilze pirveli demokratiuli,
mravalpartiuli arCevnebi 1919 wlis 14-16 Tebervals gaimarTa, romlis
Sedegadac, saqarTvelos istoriaSi arCeul iqna pirveli legitimuri or-
gano - damfuZnebeli kreba.296 mis samarTlebriv safuZvels warmoadgenda
`damfuZnebeli krebis arCevnebis debuleba~, romelic miRebul iqna
saqarTvelos parlamentis da saqarTvelos respublikis mTavrobis mier
1918 wlis 22 noembers.297 arCevnebi Catarda sayovelTao, Tanaswori da
pirdapiri saarCevno principebis safuZvelze, faruli kenWisyriT. igi
gaimarTa `proporciuli warmomadgenlobis wesisamebr~, partiuli siebis
mixedviT, erT saarCevno olqSi, romelic xmis misacemad dayofili iyo
saarCevno ubnebad. maSindeli qarTveli moazrovneebi miCnevdnen, rom
parlamentSi daculi unda yofiliyo ZalTa ganwyobilebis proporcia.298
mxolod miTiTebul pirobebSi SeeZlo xalxs Tavisi sasurveli kandi-
datebi aerCia da marTva-gamgeoba sando pirebisTvis Caebarebina. swored
aseT dros CaiTvleboda arCevnebi demokratiulad.299 debulebiT mow-
esrigda saarCevno uflebis iseTi uzrunvelmyofi araerTi elementi,
rogoric iyo amomrCevelTa winaswari sia, misi gasworebis da Sevsebis,
xmis micemis, daTvlis, gasaCivrebis wesebi da sxva. kanonmdebels miaCnda,
rom msgavsi safuZvlebis samarTlebrivi regulirebis gareSe, arCevnebi
dakargavda yovelgvar azrs.300
`saarCevno debulebis~ miRebis procesSi msjelobis sagani gaxda ara-
erTi sakiTxi. farTo diskusiebi gaimarTa, magaliTad, uflebamosilebis
vadasTan dakavSirebiT. avtorTa erTi jgufi Tvlida, rom swored xSiri
arCevnebi aCvenebs xalxs, rom mmarTveloba mis xelSia da is aris qveynis
baton-patroni.301 amitom, mxars uWerdnen orwlian mandats. meore jgufi
ki miiCnevda, rom xangrZlivi mandatis pirobebSi, deputati ufro metad
SeZlebda saqmeSi CarTvas da Tu mal-male Seicvleboda Semadgenloba,
saxelmwifo ver gamagrdeboda.302 maTi azriT, naklebi vadiT arCevis Sem-
296
melqaZe o., saarCevno samarTali, Teoria da qarTuli praqtika, Tbilisi, 2012, 196.
297
saqarTvelos demokratiuli respublikis samarTlebrivi aqtebis krebuli (1918-1921),
Semdgeneli e. gurgeniZe, Tbilisi, 1990, 82.
298
gvazava g., ZiriTadi principebi sakonstitucio uflebisa, wignSi: qarTuli kons-
titucionalizmis qronikebi, z. korZaZisa da T. nemswveriZis redaqtorobiT, Tbilisi, 2016,
172.
299
arseniZe r., demokratiuli respublika, wignSi: qarTuli konstitucionalizmis qroni-
kebi, z. korZaZisa da T. nemswveriZis redaqtorobiT, Tbilisi, 2016, 46.
300
gvazava g., ZiriTadi principebi sakonstitucio uflebisa, wignSi: qarTuli konsti-
tucionalizmis qronikebi, z. korZaZisa da T. nemswveriZis redaqtorobiT, Tbilisi, 2016,
169.
301
macaberiZe m., uzenaesi batoni qveynisa, rogori unda yofiliyo saqarTvelos parlamenti
1921 wlis konstituciis fuZemdebelTa azriT, Tbilisi, 2008, 53.
302
iqve, 52.
125
TxvevaSi, umetesi dro saarCevno agitaciasa da kenWisyras moundebo-
da, sakanonmdeblo saqmianobisTvis ki naklebi darCeboda.303 sabolood,
umaRlesi warmomadgenlobiTi organos uflebamosilebis vada sami wliT
ganisazRvra.
mniSvnelovania, rom qarTuli saarCevno kanonmdeblobis istoria ic-
nobs ara mxolod centralur, aramed qveda doneze asarCevi organoebis
arCevis wesis momwesrigebel aqtebs. magaliTad, qalaqTa sabWoebis xmo-
sanTa304 da afxazeTis saxalxo sabWos saarCevno debulebebs.305
aRsaniSnavia, rom pirvel arCevnebSi monawileoba miiRo 15-ma poli-
tikurma partiam. centralurma saarCevno komisiam 505477 xmis kanonie-
reba cno. 130 mandatidan 109 social-demokratiulma partiam miiRo.
3.2. arCevnebis samarTlebrivi safuZveli 1921 wlis

konstituciaSi
pirveli ZiriTadi kanonis SemuSavebis procesSi, arCevnebis samarT-
lebrivi mowesrigebis sakiTxi, gansakuTrebul yuradRebas ipyrobda.
sakonstitucio komisiisa da damfuZnebeli krebis umTavresi kons-
tituciuri pozitivi saxelmwifos mier amomrCevelTa nebisadmi
damokidebulebaSi gamoxata. uSualo demokratiis institutebs da Tavad
amomrCevlebs qveyanaSi konstituciuri marTlwesrigis sazogadoebrivi
kontrolis funqcia daekisraT.306
sanimuSo demokratiuli saxelmwifos Seqmnis survilidan gamomdina-
re, saqarTvelos 1921 wlis konstituciis fuZemdeblebi did mniSvnelobas
aniWebdnen saarCevno sistemis demokratiulobas.307 ZiriTadi kanoniT
mowesrigda saqarTvelos parlamentis arCevis ZiriTadi principebi, saa-
rCevno sistemis mniSvnelovani maxasiaTeblebi, xolo saarCevno normebis
detaluri mowesrigebis funqcia Sesabamis kanons daevala.308 samwuxarod,
konstituciis safuZvelze, saarCevno procesis momwesrigebeli kanonis
miReba ver moeswro.
303
arseniZe r., demokratiuli respublika, wignSi: qarTuli konstitucionalizmis qroni-
kebi, z. korZaZisa da T. nemswveriZis redaqtorobiT, Tbilisi, 2016, 53.
304
305
iqve, 179.
306
307
308
saqarTvelos demokratiuli respublikis 1921 wlis konstituciis 47-e muxli. ix. saqarT-
velos demokratiuli respublikis samarTlebrivi aqtebis krebuli (1918-1921), Semdgeneli
e. gurgeniZe, Tbilisi, 1990, 465.
126
3.3. sabWoTa periodi
qarTuli saxelmwifos gasabWoebis Semdeg, demokratiuli arCevnebis
damkvidrebis mcdeloba, warsulSi darCa. arCevnebi, romelic sabWoTa
epoqaSi tardeboda, ver CaiTvleba Tavisufal, konkurentul, samarT-
lian brZolad mandatebisTvis. socialistur-komunisturi mentalobis
saxelmwifoSi, sadac erTaderTi politikuri Zala - sabWoTa kavSiris
komunisturi partia arsebobda, saubaric ki ar SeiZleboda yofiliyo
realur arCevnebze.
sabWoTa periodis saqarTvelos konstituciebSi, formalurad, mo-
wesrigebuli iyo saarCevno sakiTxebi. pirvel, 1922 wlis ZiriTad ka-
nonSi, calke Tavebi exeboda aqtiur da pasiur saarCevno uflebas (me-20
Tavi), arCevnebis warmoebas (21-e Tavi), arCevnebis Semowmebis, gauqmebis
da deputatis ukanve gawvevis wesebs (22-e Tavi).309 momdevno, 1927 wlis
konstituciaSi, arsebiTad araferi Secvlila, arCevnebis momwesrigebe-
li normebi igive struqturiT da msgavsi SinaarsiT Camoyalibda meeqvse
TavSi.310 Semdegi, 1937 wlis konstitucia, formalurad, ufro demokra-
tiuli dokumenti iyo, maT Soris, arCevnebTan dakavSirebiT. qarTul
realobaSi, swored miTiTebul teqstSi Camoyalibda arCevnebis Tana-
medrove principebi, ganisazRvra sayovelTao, Tanaswori, pirdapiri saa-
rCevno ufleba faruli kenWisyriT (147-e muxli).311 bolo, 1978 wlis
sabWoTa saqarTvelos ZiriTad kanonSi ufro srulyofilad ganisazR-
vra saarCevno sistemasTan dakavSirebuli sakiTxebi, kandidatTa ward-
genis uflebamosilebis mqone subieqtebi, ganimarta saarCevno uflebis
principebi da sxva (me-11 Tavi).312 rasakvirvelia, konstituciis teqstSi
Camoyalibebul normebs, imasTan erTad, rom, faqtobrivad, sabWoTa kav-
Siris konstituciis gadmoqarTulebuli varianti iyo, sxva problemebic
hqonda. meeqvse muxlSi Cawerili iyo, rom `sabWoTa sazogadoebis xelmZ-
Rvaneli da warmmarTveli Zala, misi politikuri sistemis, saxelmwifo
da sazogadoebrivi organizaciis birTvia sabWoTa kavSiris komunisturi
partia~313. Sesabamisad, erTi partiis diqtaturis pirobebSi, rogor STam-
beWdavadac ar unda Camoyalibebuliyo saarCevno konstituciuri regu-
laciebi, ar SeiZleboda saubari yofiliyo demokratiul da samarTlian
arCevnebze. niSandoblivia, rom sabWouri konstituciebi, etapobrivad,
formalurad, ufro progresuli gaxda314.
309
Tbilisi, 1983, 62-63.
310
iqve, 120.
311
iqve, 158.
312
iqve, 271.
313
iqve, 251.
314
magaliTad, Tu, Tavdapirvelad, samazro da saolqo soflelTa yrilobebi 10000 mcxovre-
bze erT deputats da qalaqTa sabWoebi da sarewvelo dabebi 2000 amomrCevelze erT depu-
127
samarTlianobisTvis unda iTqvas, rom sayuradReboa sabWoTa perio-
dis saarCevno kanonmdeblobis zogierTi aspeqti. magaliTad, 1921 wlis
11 ivliss revoluciuri komitetis mier damtkicda debuleba - `saarCevno
uflebisa, saxalxo mosamarTleTa arCevisTvis~, romelmac ùzrunvelyo~
maTi xalxis mier SerCevis SesaZlebloba. sainteresoa, rom saxalxo
mosamarTled SeiZleba aerCiaT piri 18 wlis asakidan sqesis, sarwmunoe-
bis, erovnebis, binadrobis ganurCevlad. SeiZleboda saqarTvelos re-
spublikis teritoriaze mcxovrebi ucxo qveynis moqalaqis arCevac. maT
aqtiuri da pasiuri saarCevno ufleba eniWebodaT adgilobrivi revolu-
ciuri komitetis nebarTviT.315 ucxoelisTvis saarCevno uflebas iTval-
iswinebda pirveli qarTuli sabWoTa konstituciebic.316
3.4. gardamavali etapi

sabWour cxovrebaze uaris Tqmis Semdeg, qarTuli saarCevno samarTa-
li demokratizaciis gzas daadga. damoukideblobis aRdgenidan pir-
velad, parlamentis arCevnebi 1990 wlis 28 oqtombers Catarda. misi
ZiriTadi Rirseba is iyo, rom man, amomrCevelTa ganwyobilebidan ga-
momdinare, TavisTavad miiRo mravalpartiuli demokratiuli proce-
sis saxe. misma Sedegebma ki damoukidebeli saqarTvelos axali istoriis
dawyeba samarTlebrivad gaaforma.317 1991 wlis 26 maiss saqarTvelos
pirveli prezidentis arCevnebic gaimarTa. isini, faqtobrivad, sabWoTa
saarCevno kanonmdeblobis axlad redaqtirebuli variantis safuZvelze
Sedga.
qarTuli saarCevno kanonmdeblobis morigi etapi dakavSirebulia
saxelmwifo sabWos mier miRebul `saqarTvelos respublikis parla-
mentis arCevnebis debulebasTan~. am aqtSi Camoyalibebulma, Tavisebu-
rebebiT gamorCeulma normebma, ganapirobes mcire konstituciis saxiT
miRebuli `saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ kanonis mier dafuZnebu-
li saxelmwifo mmarTvelobis deformaciuli buneba.318 miTiTebuli de-
bulebis safuZvelze, 1992 wels, Catarda saparlamento arCevnebi da e.w.
`mcire konstituciis~ ZaliT, pirdapiri wesiT, mosaxleobis mier arCe-
ulma parlamentis Tavmjdomarem, imavdroulad, saxelmwifos meTauris
Tanamdeboba daikava.
saarCevno samarTlis ganviTarebis momdevno periodi ori mniSv-
tats irCevdnen, Semdeg etapze, erTi deputati 15000 mcxovrebisgan airCeoda, imis miuxeda-
vad, vis warmoadgenda amomrCeveli. anu, ukeT iqna uzrunvelyofili Tanasworobis principi
315
Tbilisi, 1983, 62-63.
316
iqve, 92-94.
317
318
iqve.
128
nelovani kanonis - `saqarTvelos prezidentis arCevnebis Sesaxeb~ da
`saqarTvelos parlametis arCevnebis Sesaxeb~ organuli kanonebis mi-
Rebas ukavSirdeba 1995 wlis 1 seqtembers. isini efuZnebodnen axal kons-
tituciaSi arCevnebTan dakavSirebiT Camoyalibebul ZiriTad principebs.
miTiTebuli organuli kanonebisa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis
warmomadgenlobiTi organos - `sakrebulos arCevnebis Sesaxeb~ saqa-
rTvelos kanonis safuZvelze, mogvianebiT, jer 2001 wels, Semdeg 2011
wels, saqarTvelos parlamentma miiRo kodificirebuli sakanonmdeblo
aqti - saqarTvelos organuli kanoni saqarTvelos saarCevno kodeqsi.
4. arCevnebis Tanamedrove sakanonmdeblo safuZveli

Tanamedrove qarTuli saarCevno samarTali axali gamowvevebis winaSe
dgas. saqarTvelos saxelmwifos gacxadebuli mizania Sida erovnuli
saarCevno kanonmdeblobis saerTaSoriso standartebTan Sesabamisobis
uzrunvelyofa. saerTaSoriso standartebs morgebuli demokratiuli
arCevnebis momzadeba da Catareba SesaZlebelia, pirvel rigSi, sru-
lyofili da efeqturi samarTlebrivi bazis safuZvelze. upirvelesad,
mniSvnelovania, rogoria Tavad saarCevno kanonmdebloba, ramdenad Sei-
cavs is sakmaris da saWiro garantiebs imisaTvis, rom arCevnebis Sedegad
qveyanam, misma moqalaqeebma miiRon `xalxis mmarTveloba~.319 misi etapo-
brivi, drois adekvaturi, safuZvliani reformireba, zogadad, Taname-
drove samyaroSi prioritetulia, vinaidan igi Sesabamisi infrastruqtu-
ris demokratizaciis gamowvevaa.320 Sesabamisad, arc qarTul realobaSi
kargavs aqtualurobas arCevnebTan dakavSirebuli sakanonmdeblo bazis
gadasinjva, samarTliani, kanonieri, gamWvirvale, konkurentunariani da
regularuli arCevnebis uzrunvelsayofad.
im samarTlebriv aqtebs Soris, romlebic saqarTveloSi arCevnebis
safuZvels gansazRvravs, gamorCeulia saqarTvelos konstitucia. masSi
Camoyalibebulia sakvanZo normebi, romelTac efuZneba mimdinare saar-
Cevno kanonmdebloba. swored, 1995 wlis moqmedi konstituciis teqstSia
mowesrigebuli saarCevno uflebasTan, asarCevi organoebis da Tanamde-
bobis pirTa arCevis wesTan dakavSirebuli arsebiTi xasiaTis debulebebi.
saqarTvelos konstituciis garda, arCevnebis momwesrigebel doku-
mentebs Soris gamorCeulia saqarTvelos saarCevno kodeqsis roli, ro-
melic detalurad aregulirebs saqarTvelos prezidentis, saqarTve-
los parlamentis, adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi
319
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2010 wlis 27 dekembris 1/1/493 gadawyveti-
leba saqmeze - „moqalaqeTa politikuri gaerTanebebi „axali memarjveneebi“ da „saqarT-
velos konservatiuli partia“ saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg“, II, §8.
320
Herbert H., Wahl ohne Auswahl - Die Parteien und nicht die Bürger bestimmen die Abgeordneten, ZRP, 2004,
118.
129
organos - sakrebulos, adgilobrivi TviTmmarTvelobis aRmasrulebeli
organos - meris arCevnebis momzadebasa da CatarebasTan dakavSirebul
urTierTobebs, adgens arCevnebSi monawileTa uflebebsa da garantiebs,
saqarTvelos saarCevno administraciis Seqmnis wessa da uflebamosile-
bebs, saarCevno davebis ganxilvis wess. (saarCevno kodeqsis 1-li muxli).
rasakvirvelia, arCevnebTan dakavSirebuli kodificirebuli aqtis
arseboba ar gamoricxavs, imavdroulad, sxva sakanonmdeblo aqtebSi mas-
Tan dakavSirebuli sakiTxebis mowesrigebas. qveyanaSi moqmedebs araerTi
kanoni da organuli kanoni, romlebic, aseve, aregulireben saarCevno
procesTan dakavSirebul normebs, magaliTad, `moqalaqeTa politikuri
gaerTianebebis Sesaxeb~ saqarTvelos organuli kanonis, adgilobrivi
TviTmmarTvelobis, administraciul samarTaldarRvevaTa da sisxlis
samarTlis kodeqsebi.
sakanonmdeblo aqtebis garda, saarCevno wesebis mowesrigebis funqcia
mTeli rigi kanonqvemdebare normatiuli da individualur-administra-
ciul aqtebis amocanaa. maT Soris, gansakuTrebuli mniSvneloba gaaCnia
saqarTvelos centraluri saarCevno komisiis (SemdgomSi - cesko) dadge-
nilebas, romlis ZiriTadi mizani saarCevno kodeqsis normebis konkret-
izacia da, am formiT, arCevnebTan dakavSirebuli procedurebis srul-
fasovani da Sedegiani uzrunvelyofaa.
5. arCevnebis principebi
saqarTvelos konstituciiT aRiarebul da garantirebul uflebebs
Soris saarCevno uflebas gamorCeuli adgili ukavia. bunebrivia, op-
timaluri samarTlebrivi CarCos Seqmna aucilebeli pirobaa misi efeq-
turi realizaciisTvis.
saamayoa, jer kidev 1918-1921 wlebis damoukidebeli saqarTvelos
politikur da sazogado moRvaweTa damokidebuleba saarCevno ufle-
bisadmi. isini miiCnevdnen, rom TviT arCevnebi, misi saarCevno brZoliT
da agitaciiT, udidesi skolaa xalxis gamosaRviZeblad da gansaviTa-
reblad. Tvlidnen, rom saxelmwifos cxovreba yvelas cxovrebaa, yvelas
bedi da ubedoba gadabmulia saxelmwifos bedze da ubedobaze, amitom,
yvelas aqvs ufleba miiRos monawileoba im umTavres aqtSi, sadac unda
gamoirkves erovnuli nebisyofa. aqedan, upirvelesi daskvnaa - es ufleba
unda iyos sayovelTao.321 masTan erTad, pirdapiri, Tanaswori da faruli
arCevnebi emsaxureba erT did mizans - erovnuli nebisyofis gamoxatvas
`sisworiT da miumcdareblaT~. xmis micema unda iyos pirdapiri - amom-
321
169.
130
rCevelma unda icodes kargad, vis aZlevs xmas, unda iyos faruli - raTa
dacul iqnas amomrCevlis Tavisufleba yoveli SiSisa da zegavlenisagan
xmis micemis dros, Tanasworic - vinaidan yoveli moqalaqe Tanasworia:
TiTos aqvs TiTo xma, arc meti da arc naklebi Tavisi nebisa da Sexed-
ulebis gamosaxatavad.322
sabWoTa epoqaSic ki, formalurad, gansakuTrebiT zogierT etapze,
didi yuradReba eTmoboda saarCevno uflebis demokratiuli SinaarsiT
aRWurvas, rac, rasakvirvelia, praqtikaSi gansxvavebulad realizde-
boda.
damoukideblobis aRdgenis Semdeg, saqarTveloSi TandaTan daixve-
wa da drois Sesabamisi gaxda saarCevno uflebis arsi. rogorc saqarT-
velos sakonstitucio sasamarTlo ganmartavs, swored konstituciuri
standartebis Sesabamisi, Tavisufali, sayovelTao da Tanaswori arCev-
nebi warmoadgens demokratiuli sistemis sayrdens.323 dResdReobiT ga-
ziarebuli da aRiarebulia Tanamedrove evropuli memkvidreobis saar-
Cevno principebi, kerZod, arCevnebSi monawileobis sayovelTao ufleba,
Tanaswori saarCevno ufleba, pirdapiri saarCevno ufleba, kenWisyris fa-
ruloba da amomrCevlis nebis Tavisufali gamovlena. igive ZiriTad prin-
cipebs efuZneba referendumi da plebisciti.324 ras gulisxmobs TiToeu-
li maTgani qarTul realobaSi?
5.1. sayovelTaoba
saerTaSoriso standartebis analogiurad, qarTuli saarCevno ka-
nonmdebloba ganasxvavebs aqtiur da pasiur saarCevno uflebas. aqtiur
saarCevno uflebad miCneulia saqarTvelos moqalaqis ufleba, xmis
micemis meSveobiT, monawileoba miiRos sajaro xelisuflebis warmo-
madgenlobiT organoSi xalxis warmomadgenelTa arCevasa da sajaro
xelisuflebis Tanamdebobis dasakaveblad Catarebul sayovelTao ar-
CevnebSi, referendumsa da plebiscitSi. pasiuri saarCevno ufleba ki
warmoadgens saqarTvelos moqalaqis uflebas, kenWi iyaros sajaro xe-
lisuflebis warmomadgenlobiT organoSi asarCevad da sajaro xeli-
suflebis Tanamdebobis dasakaveblad.325
radgan saarCevno ufleba ar aris absoluturi, Sesabamisi saerTaSo-
riso standartebi uSveben misi SezRudvis SesaZleblobas, gonivrul
farglebSi. saqarTvelos saxelmwifos mizanic isaa, rom SezRudvis gan-
322
iqve, 170.
323
324
saqarTvelos saarCevno kodeqsis me-3 muxli.
325
iqve, me-2 muxlis „n“ da „o“ punqtebi.
131
xocielebisas `saarCevno uflebas ar waarTvas Tavisi arsi da efeqtu-
roba~326. qarTuli kanonmdeblobac gansazRvravs, erTi mxriv, xmis mice-
mis uflebis SezRudvis gamomricxav kriteriumebs: rasa, kanis feri,
sqesi, ena, religia, politikuri da sxva mrwamsi, erovnuli an socialuri
kuTvnileba, sakuTreba. meore mxriv, dasaSveb kriteriumebs: moqalaqe-
oba, sacxovrebeli adgili, asaki.327 saqarTvelos saarCevno samarTalSic,
SezRudvebi dawesebulia saxelmwifos istoriuli fonis, kulturuli
mravalferovnebis da politikuri realobis gaTvaliswinebiT.
5.1.1. aqtiuri saarCevno ufleba

saqarTvelos konstituciis Tanaxmad (24-e muxlis 1-li punqti), aqti-
uri saarCevno ufleba gaaCnia saqarTvelos yvela moqalaqes 18 wlis
asakidan. saarCevno kodeqsi azustebs, rom arCevnebSi monawileobas mi-
iRebs is piri, romelsac arCevnebis dRemde Seusrulda an im dRes us-
ruldeba 18 weli.
kanonmdebloba gansazRvravs sxva, damatebiT pirobebsac, romelTa
dakmayofileba aucilebelia saarCevno uflebis mosapoveblad. niSan-
doblivia, rom saqarTveloSi arCevnebSi monawileobis ufleba ara aqvT
im moqalaqeebs, romlebic sasamarTlos ganaCeniT gansakuTrebiT mZime
danaSaulis328 CadenisTvis imyofebian sasjelis aRsrulebis dawesebule-
baSi. aseve, sasamarTlos gadawyvetilebiT mxardaWeris mimRebad cnobil
pirebs329, romlebic kanonmdeblobiT dadgenili wesiT,330 moTavsebuli
arian stacionarul samedicino dawesebulebaSi. konstitucia ar iZleva
organuli kanonis an kanonis doneze parlamentis wevrobis kandidatebi-
sTvis damatebiTi saarCevno cenzebis dawesebis SesaZleblobas, rac saa-
rCevno uflebis dacvis maRal standarts uzrunvelyofs.331
326
ix. European Court of Human Rights, Case of Lykourezos v. Greece, no. 33554/03, 15.06.2006.
327
Epping/Hillgruber (Hrsg.), Beck’scher Online-Kommentar GG, München, 2012, Rn. 6.
328
gansakuTrebiT mZimed iTvleba iseTi ganzraxi danaSauli, romlis CadenisTvis sasjelis
saxiT gaTvaliswinebulia aT welze meti vadiT Tavisuflebis aRkveTa an uvado Tavisu-
flebis aRkveTa. ix. saqarTvelos kanonis „saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsis“ me-12
muxlis me-4 nawili.
329
mxardaWeris mimRebad, anu, fsiqosocialuri saWiroebis mqoned iTvleba piri, romelsac
aqvs myari fsiqikuri, gonebriv-inteleqtualuri darRvevebi, romelTa sxvadasxva dab-
rkolebasTan urTierTqmedebam SesaZloa xeli SeuSalos sazogadoebriv cxovrebaSi mis
srul da efeqtian monawileobas sxvebTan Tanabar pirobebSi. amasTanave, aRniSnuli dab-
rkolebebi saTanado rCevisa da daxmarebis gareSe mniSvnelovnad arTulebs piris mier sa-
kuTari nebis Tavisuflad gamoxatvas da informirebuli da gaazrebuli arCevanis gakeTebas
sasamarTlos mier gansazRvrul sferoSi. es pirebi, imavdroulad, arian 18 wels miRweuli
an daqorwinebuli. ix. saqarTvelos samoqalaqo kodeqsis me-12 muxlis me-4 da me-5 nawilebi.
330
mxardaWeris mimRebi piris stacionarul fsiqiatriul dawesebulebaSi moTavsebis wesi
ganisazRvreba „fsiqiatriuli daxmarebis Sesaxeb“ saqarTvelos kanoniT.
331
kobaxiZe i., konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2019, 133.
132
niSandoblivia, rom adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlo-
biTi organos - sakrebulos, TviTmmarTveli qalaqis da TviTmmarTveli
Temis meris arCevnebSi aqtiuri saarCevno uflebis mopovebis da arCev-
nebSi monawileobis safuZveli Sesabamisi saarCevno olqisa da adgi-
lobrivi maJoritaruli saarCevno olqis teritoriaze registraciis
aucileblobaa. aseve, gansxvavebiT sxva arCevnebisgan, miTiTebul arCev-
nebSi ar monawileoben arCevnebis daniSvnis dRisTvis saqarTvelos saz-
Rvrebis gareT mudmivad mcxovrebi amomrCevlebi, agreTve, arCevnebis
dRes saqarTvelos sazRvrebis gareT droebiT myofi amomrCevlebi.
5.1.2. pasiuri saarCevno ufleba

msoflio saarCevno praqtikis analogiurad, qarTul realobaSic, pa-
siuri saarCevno ufleba ufro `ZviradRirebulia~ da misi mopoveba met
moTxovnebs ukavSirdeba. masTan dakavSirebuli cenzebi gansxvavebulia
asarCevi Tanamdebobebis mixedviT. sxvadasxva moTxovnebi moqmedebs pre-
zidentobis, parlamentis wevrobis, regionuli da adgilobrivi TviTm-
marTvelobis warmomadgenlobiTi organos wevrobis da merobis kandi-
datebisTvis. ufro konkretulad:
saqarTvelos prezidentad arCevis SesaZlebloba aqvs saarCevno
uflebis mqone saqarTvelos moqalaqes 40 wlis asakidan, romelsac saqa-
rTveloSi ucxovria 15 weli mainc. sruliad gasagebia kandidatisTvis
qveyanasTan sakmarisi kavSirebis moTxovna. mTavaria, normis interpreta-
cia ise moxdes, rom gamoiricxon mxolod is pirebi, romelTac ar gaaC-
niaT WeSmariti kavSiri qveyanasTan.332 rasakvirvelia, droebiT qveynis
datovebam kiTxvis niSnis qveS ar unda daayenos macxovreblis statusi.333
saqarTvelos parlamentis wevrad SeiZleba airCes saarCevno uflebis
mqone saqarTvelos moqalaqe 25 wlis asakidan, romelsac saqarTveloSi
ucxovria aTi weli mainc. moqmedi konstituciiT, parlamentis wevrad
ar SeiZleba airCes iseTi piri, romelsac Tavisuflebis aRkveTa aqvs
Sefardebuli sasamarTlos gadawyvetilebiT.
garda aRniSnulisa, mniSvnelovania, rom saqarTvelos parlamentis
wevrobis kandidatad registraciis winapirobaa narkologiuri Semow-
mebis gavla, winaaRmdeg SemTxvevaSi, deputatis uflebamosilebis cnoba
ar moxdeba.
adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi organos - sakre-
332
veneciis komisiis 2010 wlis 15-16 oqtombris plenarul sxdomaze damtkicebuli saboloo
daskvna, wignSi: demetraSvili a., 2009-2010 wlis konstituciuri reforma saqarTveloSi,
saqarTvelos konstituciuri qronikebi, baTumi, 2012, 366.
333
saqarTvelos konstituciuri reformis Sesaxeb berlinis konferenciis Semajamebeli an-
gariSi, wignSi: demetraSvili a., 2009-2010 wlis konstituciuri reforma saqarTveloSi,
saqarTvelos konstituciuri qronikebi, baTumi, 2012, 396.
133
bulos wevrad airCeva saqarTvelos moqalaqe, romelsac kenWisyris
dRisTvis Seusrulda 21 weli da saqarTveloSi mudmivad ucxovria sul
cota 5 wlis ganmavlobaSi. TviTmmarTveli qalaqis/TviTmmarTveli Temis
merobis kandidatis binadrobis moTxovna igivea, xolo asakobrivi cenzi
25 weli.
5.1.3. `specialuri statusis~ mqone pirebis arCevnebSi

monawileobis Taviseburebebi
gansakuTrebuli regulirebis sagania im amomrCevelTa arCevnebSi mo-
nawileobis uzrunvelyofa, romelTa saqmianoba moiTxovs samsaxurebrivi
funqciebis gansxvavebul reJimSi ganxorcielebas. es is SemTxvevaa,
rodesac, saxelmwifo da sazogadoebrivi interesebidan gamomdinare,
maT ar SeuZliaT Tavisuflad gadaadgildnen mudmiv sacxovrebeli adg-
ilze Seqmnil saarCevno ubnebSi xmis misacemad. amomrCevelTa miTiTe-
bul kategorias ganekuTvnebian Tavdacvis, Sinagan saqmeTa, saxelmwifo
usafrTxoebis samsaxuris, dazvervis samsaxuris, iusticiis saministros
sistemaSi Semavali saxelmwifo saqveuwyebo dawesebulebis - specialuri
penitenciuri samsaxuris, saxelmwifo dacvis specialuri samsaxuris da
finansTa saministros sagamoZiebo samsaxuris mosamsaxureebi, saxelm-
wifo inspeqtoris samsaxuris sagamoZiebo danayofis TanamSromlebi.
rasakvirvelia, specialuri samsaxurebrivi reJimi ar SeiZleba iyos
amomrCevlisTvis xmis SezRudvis safuZveli. mniSvnelovania, maTTvis
saarCevno uflebis realizaciis iseTi pirobebis Seqmna, romelic safr-
Txes ar Seuqmnis sajaro interess. saarCevno kodeqsi mijnavs sxvadasxva
tipis arCevnebSi maTi monawileobis wess.334 kerZod,
_ upirobod monawileoben parlamentis proporciuli saarCevno sis-
temiT Catarebul da prezidentis arCevnebSi. maT Soris maSinac, Tu ken-
Wisyris dRes sazRvargareT imyofebian.
_ parlamentis maJoritaruli saarCevno sistemiT Catarebul arCev-
nebSi xmas aZleven im SemTxvevaSi, Tu arCevnebis dRisaTvis Sesabamisi
dislokaciis adgilze ganTavsebuli arian mudmivi wesiT. anu, Tu maTi
samsaxuris periodi iTvlis arCevnebis dRemde aranakleb eqvs da arCev-
nebis dRidan aranakleb eqvs Tves. aseve, rodesac adgilsamyofels icv-
lian erTi da imave saarCevno olqis teritoriaze.
_ Tu Sesabamisi dislokaciis adgilze arCevnebis dRisaTvis msaxu-
roben mudmivi wesiT, arCevnebis dRemde aranakleb eqvsi da arCevnebis
dRidan aranakleb eqvsi TviT, monawileoben sakrebulos rogorc ma-
Joritaruli, ise proporciuli saarCevno sistemiT Catarebul arCev-
nebsa da meris arCevnebSi.
334
saqarTvelos saarCevno kodeqsis 32-e muxli.
134
_ Tu imyofebian mudmivi dislokaciis adgilze, magram arCevnebis
dRisaTvis eqvs Tveze naklebi vadiT, monawileoben sakrebulos pro-
porciuli sistemiT Catarebul arCevnebSi, xolo merisa da sakrebulos
maJoritarul arCevnebSi mxolod im SemTxvevaSi, Tu misi dislokaciis
adgili sacxovrebeli adgilis Sesabamisi saarCevno olqis sazRvrebSia.
saarCevno kodeqsi gansazRvravs, rom saqarTvelos parlamentis 2020
wlis arCevnebis Sedegad arCeuli parlamentis uflebamosilebis cnobis
Semdeg, amomrCevelTa specialur siaSi Seyvanili amomrCeveli saqarT-
velos parlamentis arCevnebSi, municipalitetis organoTa arCevnebSi
da referendumSi monawileobis mizniT, xmas miscems Sesabamisi samxedro
danayofis dislokaciis adgilis mixedviT, Sesabamisi saolqo saarCevno
komisiis mier gansazRvrul saarCevno ubanze.
5.1.4. aurCevlobis principi sayovelTaobis pirispir

arCevnebis Sedegis samarTlianobisTvis, umniSvnelovanesia, rom sa-
arCevno procesSi monawile yvela kandidati Tanabar pirobebSi ibrZodes
gamarjvebisTvis. aravis unda hqondes SesaZlebloba, raime privilegiis
gamoyenebiT, gavlena moipovos amomrCevelze. amitom, ganviTarebuli
qveynebis saarCevno praqtikis msgavsad, qarTuli kanonmdeblobac zRu-
davs konkretuli statusis mqone pirebis saarCevno kandidatad reg-
istracias. Tanamdebobis pirebi da sajaro mosamsaxureebi, romlebsac
arCevnebSi monawileobamde Tanamdebobis datoveba evalebaT, rogorc
wesi, saxelmwifo - politikuri da politikuri Tanamdebobis pirebi
an samarTaldamcavi organoebis warmomadgenlebi arian. pirvel SemTx-
vevaSi, SeuTavseblobis dawesebis mizani yvela kandidatisTvis saarCev-
no agitaciis Tanaswor pirobebSi warmoebis SesaZleblobis miniWebaa.
meore SemTxvevaSi, aRniSnul mizanTan erTad, SeuTavseblobis daweseba
samarTaldamcavi organoebis politikur neitralitets uzrunvelyofs,
rac samarTlebrivi saxelmwifos erT - erTi qvakuTxedia.335 saarCevno
bataliebSi CarTvis msurvelma pirebma, kandidatis statusis mopove-
bamde, uari unda Tqvan kanonmdeblobiT gansazRvrul SemzRudav Tanam-
debobebze. aseT saqmianobaTa CamonaTvali sakmaod mravalferovania da,
rogorc wesi, gansxvavdeba asarCevi Tanamdebobis mixedviT.
nebismier asarCev Tanamdebobaze kandidatis statusTan SeuTavsebelia
Semdegi saqmianobebi:
_ generaluri auditori da misi moadgile;
_ saxelmwifo rwmunebuli da misi moadgile;
_ Sinagan saqmeTa da Tavdacvis saministroebis, saxelmwifo usafr-
Txoebisa da dazvervis samsaxurebis da saxelmwifo dacvis specialuri
335
135
samsaxuris oficeri;
_ mosamarTle;
_ saxalxo damcveli da misi moadgile;
_ erovnuli bankis sabWos wevri;
_ sajaro samsaxuris biuros ufrosi da misi moadgile;
_ prokurori, misi moadgile, TanaSemwe da gamomZiebeli;
_ prezidentis mrCeveli;
_ erovnuli usafrTxoebis sabWos aparatis ufrosi da moadgile;
_ energetikisa da wyalmomaragebis maregulirebeli erovnuli komi-
siisa da sxva maregulirebeli erovnuli komisiis wevri.
calkeuli TanamdebobebisTvis SeuTavsebelia sxva saqmianobebic.
parlamentis wevrobis kandidatis statusTan, damatebiT, SeuTavse-
blad iTvleba Semdegi Tanamdebobebi:
_ prezidenti;
_ ministrebi, garda premier-ministrisa, agreTve, avtonomiuri
respublikebis ministri, samTavrobo da saxelmwifo saqveuwyebo da-
wesebulebaTa xelmZRvaneli da misi moadgile;
_ municipalitetis sakrebulos Tavmjdomare, meri;
_ saqarTvelos iusticiis umaRlesi sabWos wevri.
adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi organos - sak-
rebulos wevrobis, TviTmmarTveli qalaqis/TviTmmarTveli Temis mero-
bis kandidatis statusTan SeuTavsebeli Tanamdebobebis CamonaTvali,
agreTve, Semdegia:
_ prezidenti;
_ saqarTvelos, agreTve, afxazeTisa da aWaris avtonomiuri res-
publikebis ministrebi, samTavrobo da saxelmwifo saqveuwyebo dawese-
bulebaTa xelmZRvaneli da misi moadgile;
_ parlamentis aparatis ufrosi;
_ prezidentis saTaTbiro organos wevri, romelic ar aris parla-
mentis wevri.
niSandoblivia, rom moqmedi kanonmdebloba ar zRudavs warmomad-
genlobiTi organos arCevnebSi sxva warmomadgenlobiTi organos wev-
ris monawileobas, Tumca krZalavs piris mier, imavdroulad, sxva war-
momadgenlobiTi organos wevrobas, aseve, meris Tanamdebobis dakavebas.
136
5.1.5. sakanonmdeblo da sasamarTlo praqtika saqarTveloSi
zogierTi saarCevno cenzis damkvidreba - ganmartebasTan
dakavSirebiT
_ asakobrivi cenzi
pasiur saarCevno uflebasTan dakavSirebuli asakobrivi cenzi ara-
erTxel gaxda msjelobis sagani qarTul konstitucionalizmSi. gansxva-
vebuli azri jer kidev 1995 wlis konstituciaze muSaobis periodSi fiq-
sirdeboda. maT Soris, ucxoel eqspertebs, romlebic monawileobdnen
ZiriTadi kanonis SemuSavebaSi, sxvadasxva pozicia hqondaT. magaliTad,
niemivuo ayenebda winadadebas, rom yoveli moqalaqe, romelsac SeeZlo
arCeva 18 wlis asakidan, Tavadac unda aerCiaT. qarTvelma avtorebma
gadawyvites, rom ufro maRali asaki ganesazRvraT, radgan, miaCndaT,
rom im droisTvis, parlamentSi arsebul sruliad daulagebel da areul
viTarebas Tavisi Zalian didi, potenciuri feTqebadsaSiSi muxtiT, kidev
ufro gaamwvavebda pasiuri saarCevno uflebis asakis Semcireba. qarT-
vel eqspertTa azrs iziarebda babekic.336 sabolood, Sejerda pozicia
da parlamentis wevris kandidatis SemTxvevaSi, asakobrivi moTxovna 25
wliT ganisazRvra.
mogvianebiT, kvlav gaaqtiurda debatebi asakobriv cenzTan dakavSi-
rebiT. miCneul iqna, rom demokratiis mSeneblobisa da samarTlebrivi
reformebis konkretul etapze, mizanSewonili iyo momxdariyo dadge-
nili asakobrivi SezRudvis gadaxedva, raTa swrafad cvalebadi poli-
tikuri da ekonomikuri procesebis saxelmwifoebriv marTvaSi CarTvis
SesaZlebloba hqonodaT axalgazrdebs, romlebic xalxis ndobis mopo-
vebis SemTxvevaSi arCeuli iqnebodnen qveynis umaRles sakanonmdeblo
organoSi da am gziT monawileobas miiRebdnen qveynis demokratiul gan-
viTarebaSi.337
Sesabamisad, dadga 21 wlis miRweuli saqarTvelos moqalaqisaTvis
parlamentis wevrad arCevis SesaZleblobis micemis sakiTxi. garda aR-
niSnulisa, konstituciis gadasinjvis proeqtis ganmartebiT baraT-
Si gaanalizebuli iyo sazRvargareTis demokratiuli saxelmwifoebis
praqtika, romelic adasturebda 21, ufro metic, 18 wlis asakis mqone
pirebisTvis umaRlesi warmomadgenlobiTi organoebis wevrobis SesaZ-
leblobas.338
336
babeki v., konstituciis SemuSaveba da miReba saqarTveloSi (1993-1995), k. kublaSvilis
Targmani, Tbilisi, 2002, 111.
337
ganmartebiTi baraTi saqarTvelos konstituciuri kanonis proeqtze „saqarTvelos kon-
stituciaSi cvlilebis Setanis Taobaze“. ix. <https://matsne.gov.ge> [12. 09. 2014].
338
magaliTad, 21 wlis asakidan warmoiSoba es ufleba poloneTSi, CexeTSi, israelSi, lat-
viaSi, bulgareTSi, belgiaSi, estoneTSi, slovakeTSi, albaneTSi, avstriaSi, xolo 18 wlis
asakidan germaniaSi, ukrainaSi, did britaneTSi, sloveniaSi, ungreTSi, montenegroSi, make-
doniaSi, xorvatiaSi. ix. iqve.
137
proeqtis ganxilvis etapze, asakobrivi cenzis Semcirebis winaaRm-
degi iyo araerTi dainteresebuli subieqti. mkveTri pozicia gamoxata,
magaliTad, axalgazrda iuristTa asociaciam. mas miaCnda, rom ar arse-
bobda kvleva, romelic daadasturebda asakobrivi barieris Semcirebis
saWiroebas. saia asaxelebda qveynebs, magaliTad, did britaneTs, sadac
asakobrivi barieris gadaxedva swored kvlevis Sedegebs daefuZna.339
imavdroulad, dasaxelda sawinaaRmdego msoflio praqtika asakobriv
cenzTan dakavSirebiT. erTpalatiani parlamentic asakobrivi cenzis
Semcirebis sawinaaRmdego argumentad ganixileboda, romelsac ver da-
abalansebda zeda palata, mis wevrTa ufro maRali asakobrivi moTxov-
niT.
miuxedavad gansxvavebuli poziciebisa, 2012 wlis 22 maiss konsti-
tuciaSi ganxorcielebuli cvlilebis Tanaxmad, parlamentis wevrobis
kandidatisTvis wayenebuli asakobrivi moTxovna 25 wlidan 21 wlamde
Semcirda. gansxvavebuli mosazrebebiT gajerebuli diskusiebi qarTul
sazogadoebasa da politikur wreebSi amis Semdegac ar Sewyvetila.
miTiTebuli sakiTxi msjelobis sagani aRmoCnda 2017 – 2018 wlebis sa-
konstitucio reformis farglebSic. Sedegad, dRes, ZiriTadi kanonis
Sesabamisi norma saqarTvelos parlamentis wevrobis kandidats 25 wlis
asakobriv moTxovnas uyenebs.
_ moqalaqeoba
qarTuli saarCevno samarTlis praqtikaSi, arsebobs konstituciis
calkeuli normebis gansxvavebuli ganmartebis SemTxvevebi. saintere-
soa, moqalaqeobis cenzis arerTgvarovani gagebidan gamomdinare azrTa
sxvadasxvaoba. igi prezidentis statuss ukavSirdeba. kerZod, aqvs Tu
ara ormagi moqalaqeobis mqone pirs saprezidento arCevnebSi kandida-
tad monawileobis ufleba ZiriTadi kanonis ZaliT? sakiTxi aqtualu-
ri gaxda e.w. `salome zurabiSvilis saqmis~ fonze. salome zurabiSvils,
romelic im droisTvis rogorc saqarTvelos, ise safrangeTis moqalaqe
iyo, ceskom uari uTxra 2013 wlis saprezidento arCevnebSi preziden-
tobis kandidatad registraciaze. gadawyvetileba dafuZnebul iqna kon-
stituciis 29-e muxlis 11 punqtze,340 romlis mixedviTac, prezidentis
Tanamdeboba ar SeiZleba ekavos saqarTvelos im moqalaqes, romelic ima-
vdroulad ucxo saxelmwifos moqalaqea. Tbilisis saqalaqo da saapela-
cio sasamarTloebma ZalaSi datoves gadawyvetileba.
339
gadawyvetilebis miRebis droisTvis, SeimCneoda axalgazrdebis politikur procesebSi
monawileobis klebis tendencia, 18-24 wlamde axalgazrdebis 39% gamocxadda saerTo
arCevnebze, mxolod 11% - adgilobriv arCevnebze. ix. saqarTvelos axalgazrda iuristTa
asociaciis werili saqarTvelos parlamentis Tavmjdomares da sayovelTao-saxalxo ganx-
ilvis saorganizacio komisiis Tavmjdomares. sayovelTao ganxilvis masalebi.
340
miTiTebul qveTavSi gamoyenebulia e.w. „salome zurabiSvilis saqmis“ periodSi moqmedi
konstituciis versiis Sesabamisi muxlebis numeracia.
138
eqspertTa erTi nawili daeTanxma pozicias da miiCnia, rom preziden-
tobis kandidatis gaTavisuflebis daSveba saxelmwifos meTaurisTvis
gansazRvruli konstituciuri moTxovnebisagan, erTgvari ùkontrolo
sivrcis~ gaCenis SesaZleblobaa, rac SeiZleba konstituciis darRvevam-
de mivides dasapirispirod qmediTi meqanizmi ar iarsebebs.341 maTi azriT,
terminebi `kandidati~ da `prezidenti~ sxvadasxva Sinaarsis matarebelia
da konstituciuri procesis sxvadasxva etaps Seesabameba, magram samar-
TalSemfardebeli unda Caswvdes danawesis teleologias, mis namdvil
mizans da es mizani, `kandidatisa~ da `prezidentis~ SemTxvevaSi, cenze-
bis identurobaa.342
eqspertTa meore jgufma miiCnia, rom arc saarCevno kodeqsi da arc
saqarTvelos konstitucia ar moiTxovs prezidentobis kandidatisgan
mxolod saqarTvelos moqalaqeobis qonas. konstituciis maSindel 70-e
da saarCevno kodeqsis 96-e muxlebSi, romlebic prezidentobis kandida-
tad registraciisTvis savaldebulo kriteriumebis sakmaod detalur
CamonaTvals moicavs, araferia naTqvami ormagi moqalaqeobis SezRud-
vaze. maTi azriT, erTaderTi regulacia, romelic ormagi moqalaqeobis
akrZalvas exeba 29-e muxlis 11 punqtia, romelic ormagi moqalaqeobis
mqone pirs saqarTvelos prezidentis Tanamdebobis dakavebas ukrZalavs
da ara arCevnebSi monawileobis miRebas. Sesabamisad, Tu ormagi moqa-
laqeobis mqone piri gaimarjvebs arCevnebSi, igi ubralod datovebs sxva
qveynis moqalaqeobas da konstitucia ar dairRveva.343 maTive poziciidan
gamomdinare, samarTlebrivi aqtis Tanazomierebisa da proporciulobis
principi moiTxovs, rom kanonis, maT Soris, konstituciis miznis misaR-
wevad gamoyenebul unda iqnas uflebis yvelaze ufro naklebad SemzRu-
davi zoma. 29-e muxlis 11 punqtis mizani ki - saqarTvelos prezidentis
Tanamdeboba daikavos mxolod saqarTvelos moqalaqem, Tavisuflad miR-
wevadi iqneboda, Tu salome zurabiSvils miecemoda kandidatad reg-
istraciis ufleba da gamarjvebis SemTxvevaSi datovebda safrangeTis
moqalaqeobas.344 saqarTvelos konstitucia erTmaneTisgan ganasxvavebs
`prezidentis arCevas~ da `prezidentis Tanamdebobis dakavebas~. 70-e
muxlis me-2 punqtis safuZvelze, saqarTvelos nebismier moqalaqes,
maT Soris maT, visac, imavdroulad, ucxo qveynis moqalaqeoba gaaCniaT,
ufleba aqvT arCeul iqnen prezidentis Tanamdebobaze, Tumca konsti-
tuciis 29-e muxli prezidentobis dakavebis uflebas ar aZlevs manam,
341
daviTuri g., ormagi moqalaqeobis mqone piris saprezidento arCevnebSi monawileobis
ufleba. ix. <http://emc.org.ge> [06.09.2014].
342
iqve.
343
administarciuli resursebis saarCevno mizniT gamoyeneba, 2013 wlis saprezidento ar-
CevnebisTvis, saboloo angariSi, saerTaSoriso gamWvirvaloba - saqarTvelo, dekemberi,
2013, 13.
344
iqve.
139
sanam arCeuli kandidati uars ar ityvis ucxo qveynis moqalaqeobaze.345
amasTan, ganixileboda argumenti, rom 29-e muxlis 11 punqti kons-
titucias mogvianebiT daemata da Tu kanonmdeblis mizani iyo is, rom
gavrcelebuliyo kandidatzec, maSin norma daemateboda ara 29-e muxls,
aramed 70-s, radgan swored es muxli adgens prezidentobis kandidatad
registraciis savaldebulo moTxovnebs. aseve, SesaZlebeli iyo saar-
Cevno kodeqsSi dazustebuliyo, rom ormag moqalaqes ara aqvs arCev-
nebSi monawileobis ufleba. agreTve, Sesabamisi punqtis teqsti Camoya-
libdeboda ise, rom igi kandidatad registraciazec gavrceldeboda.346
mocemuli SemTxveva adasturebs ZiriTadi kanonis normebis gan-
Wvretadobis, srulyofilebis mniSvnelobas, raTa Tavidan iqnes acile-
buli bundovaneba da araerTgvarovani ganmartebis SesaZlebloba mimdi-
nare kanonmdeblobaSi.
_ samxedro mosamsaxureTa arCevnebSi monawileoba

samxedro mosamsaxureTa arCevnebSi monawileobis ufleba gansakuT-
rebuli msjelobis sagani iyo jer kidev qarTuli saarCevno samarTlis
Camoyalibebis sawyis etapze. pirveli arCevnebis dros saarCevno ufleba
hqondaT pirebs 20 wlis asakidan. sainteresoa, rom maSindel sakons-
titucio komisiaSi ganixileboda asakobrivi cenzis 18 wlamde Semci-
rebis sakiTxi, romelic pirdapir ukavSirdeboda samxedro valdebule-
bis 18 wlidan dakisrebas. komisiis wevrTa umravlesobam miiCnia, rom es
iyo aranormaluri viTarebis Sedegi da Cveulebriv pirobebSi samxedro
valdebuleba 20 wlis asakidan unda moexadaT.347 Sesabamisad, saarCevno
asakobrivi moTxovna ar unda Secvlilyo da, sabolood, ganisazRvra 20
wliT. aRsaniSnavia, rom im etapze miuReblad miiCneoda jaris Careva
eris politikur cxovrebaSi348.
2008 wlis saqarTvelos prezidentis riggareSe arCevnebis period-
Si, konkretul konteqstSi, aqtualuri gaxda samxedro mosamsaxureTa
arCevnebSi monawileobis sakiTxi. sazRvargareT saqarTvelos SeiaraRe-
buli Zalebis samSvidobo batalionebSi mosamsaxure saqarTvelos moqa-
laqeebs, kerZod, eraysa da kosovoSi ganlagebul samSvidobo batali-
onebSi mosamsaxure pirebs, ceskos gadawyvetilebiT, saarCevno ufleba
345
2013 wlis 27 oqtombris saprezidento arCevnebis monitoringis saboloo angariSi, samar-
Tliani arCevnebisa da demokratiis saerTaSoriso sazogadoeba (ISFED), Tbilisi, 2013, 13.
346
administarciuli resursebis saarCevno mizniT gamoyeneba, 2013 wlis saprezidento
arCevnebisTvis, saboloo angariSi, saerTaSoriso gamWvirvaloba - saqarTvelo, dekemberi,
2013, 14.
347
348
170.
140
CamoerTvaT. 2300 samxedro mosamsaxure, romelTac `Cvenive qveynis in-
teresebisaTvis nebayoflobiT gacvales samoqalaqo tansacmeli samx-
edro uniformasa da samxedro samsaxuris valdebulebebze~,349 arCevnebSi
monawileobis safrTxis winaSe dadga.
miTiTebul saqmeze sasamarTlom daasabuTa, rom ceskom, faqtobri-
vad, ugulubelyo konstituciiT da saarCevno kodeqsiT samxedro mo-
samsaxureebisaTvis garantirebuli sayovelTao saarCevno ufleba. man
CaTvala, rom ceskos unda daecva Tanazomierebis principi imgvarad, rom
ar momxdariyo adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa gaumarTlebeli
SezRudva, romelic Sinaarsobrivad SeiZleba gautoldes maT CamorT-
mevas. sasamarTlos azriT, Tanazomiereba dairRva kosovosa da eraySi
myofi saqarTvelos moqalaqeebis - samxedro mosamsaxureebis xarjze.
faqtobriv da samarTlebriv garemoebebze dayrdnobiT, sasamarTlom
daavala ceskos uzrunveleyo saqarTvelos sazRvrebs gareT ganlagebul
saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis samSvidobo batalionebSi mosamsax-
ure saqarTvelos moqalaqeebis saarCevno uflebis sakiTxi.350
sasamarTlos mocemuli gadawyvetileba mniSvnelovania kidev erTi
sakiTxis gasaazreblad. davis sagans warmoadgenda is garemoeba, rom
radgan saqarTvelos kanonmdeblobiT sagangebo da saomari mdgomare-
obis dros arCevnebi ar tardeba, Sesabamisad, eraySi, sagangebo mdgoma-
reobis gauqmebamde arCevnebis Catareba, ceskos mier, arakonstituci-
urad iqna miCneuli. sasamarTlom, qveynis Sesabamis kanonmdeblobaze
dayrdnobiT, calsaxad ganmarta, rom arCevnebis Catarebis specialuri
regulacia saomari an sagangebo mdgomareobisas, mxolod saqarTvelos
teritoriaze mis arsebobas ukavSirdeba.351
_ msjavrdebulis saarCevno ufleba

moqmed konstituciaze muSaobis yvela etapze, mniSvnelovani gamowve-
va iyo sayovelTao saarCevno uflebis da masTan dakavSirebuli SezRud-
vebis gansazRvris sakiTxi. araerTgvarovani damokidebuleba arsebobda
msjavrdebulTa saarCevno uflebis regulirebasTan dakavSirebiT. qar-
Tul realobaSic, azrTa sxvadasxvaoba efuZneboda sayovelTaod gavr-
celebul argumentebs da kontrargumentebs. Camoyalibda konstitu-
ciuri debuleba, romlis safuZvelzec arCevnebSi monawileobis ufleba
ar hqondaT pirebs, romlebic sasamarTlos gamamtyunebeli ganaCeniT
imyofebodnen sasjelaRsrulebis dawesebulebaSi.
349
kopaleiSvili m., eraysa da kosovoSi ganlagebuli saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis
samSvidobo batalionebSi mosamsaxure saqarTvelos moqalaqeebis sayovelTao saarCevno
uflebis realizaciis Sesaxeb, Jurnali „qarTuli samarTlis mimoxilva“, tomi 10, 4, 2007,
576.
350
ix. Tbilisis saqalaqo sasamarTlos administraciul saqmeTa kolegiis 2007 wlis 17 de-
kembris 3/3398-07 gadawyvetileba.
351
iqve.
141
saqarTvelos saarCevno kanonmdeblobis analizis Sedegad, veneciis
komisiam, araerTgzis mouwoda kanonmdebels352 gaeTvaliswinebina misi
saxelmZRvanelo rekomendaciebi353 da gadaesinja msjavrdebulisaTvis
saarCevno uflebis upirobod CamorTmevis sakiTxi. daskvnebidan gamom-
dinare, danaSaulis Cadenis da sxva garemoebebis gauTvaliswineblad, aq-
tiuri saarCevno uflebis SezRudva warmoadgens evropuli konvenciis
damatebiTi oqmis mesame muxlis da proporciulobis umniSvnelovanesi
principis darRvevas, uxeS da araTanazomier Carevas saarCevno uflebiT
dacul sferoSi. amasTan, qarTul realobaSi, patimarTa arc Tu didi
raodenobidan gamomdinare, penitencialur dawesebulebaSi arCevnebis
organizacia, saarCevno komisiis mier amomrCevelTa daregistrirebisa
da xmis micemis uzrunvelyofa did sirTules ar warmoadgens, rac yve-
la msjavrdebulisaTvis xmis CamorTmevis sawinaaRmdego argumentia.354
Sesabamisad, dRis wesrigSi dadga msjavrdebulebisaTvis xmis micemis
uflebis axleburi mowesrigebis da konstituciis Sesabamisi normis har-
monizaciis sakiTxi saerTaSoriso standartebTan.
Zveli redaqcia axalma Secvala 2011 wlis 27 dekembers, romlis sa-
fuZvelzec arCevnebSi monawileobis ufleba ar gaaCnda moqalaqes,
romelic sasamarTlos gamamtyunebeli ganaCeniT imyofeboda sasje-
laRsrulebis dawesebulebaSi. gamonaklisi ganisazRvra mxolod im
pirebisTvis, romelTac naklebad mZime danaSauli Caidines. anu, maT
miecaT SesaZlebloba aerCiaT sasurveli kandidatebi asarCev Tanamde-
bobaze.
miTiTebuli sakiTxi kidev erTxel gaxda msjelobis sagani 2017 – 2018
wlebis sakonstitucio reformis pirobebSi. kanonmdebelma gaagrZela
msjavrdebulTa saarCevno uflebis liberalizaciis tendencia da mori-
gi gadawyvetileba kidev ufro dauaxlova Tanamedrove saerTaSoriso
standarts. kerZod, saqarTvelos konstituciis moqmedi versiis 24 -
e muxlis meore punqtis Tanaxmad, arCevnebSi monawileobis ufleba mx-
olod im moqalaqes ara aqvs, romelic sasjels ixdis gansakuTrebiT
mZime danaSaulisaTvis.
mniSvnelovania, rom saqarTvelos konstituciis moqmed variantSi
(muxli 37 – 4) xazgasmiT Caiwera parlamentis wevrad sasamarTlos gana-
CeniT Tavisuflebis aRkveTis reJimSi myofi piris arCevis dauSvebloba.
dResdReobiT, qarTul saarCevno praqtikaSi, problemas warmoadgens
Tavad msjavrdebulTa indiferentuli damokidebuleba saarCevno pro-
352
magaliTad, erToblivi mosazrebebi saqarTvelos saarCevno kodeqsze, veneciis komisia,
CDL-AD(2006)037, 19 dekemberi 2006.
353
saarCevno normaTa kodeqsi, saxelmZRvanelo miTiTebebi da ganmartebiTi moxseneba, evro-
puli komisia demokratiisaTvis samarTlis meSveobiT (veneciis komisia), CDL-AD(2002)023rev.,
No. 9624, venecia, 2002, §1.1. (d).
354
142
cesisadmi355. maTi CarTulobis uzrunvelyofa arCevnebSi saxelmwifosa
da sazogadoebis axal gamowvevad iqca.
_ genderuli saarCevno Tanasworoba

civilizebul msoflioSi genderuli Tanasworoba saxelmwifoebrivi
da sazogadoebrivi cxovrebis gamowvevaa, rac, maT Soris, samarTlebrivi
meqanizmebis srulyofis aucileblobas gulisxmobs. saqarTvelo, im sax-
elmwifoTa kategorias miekuTvneba, romelSic politikur cxovrebaSi
qalTa monawileobis xarisxi dabalia. amitom, Sesabamisi RonisZiebebis
gatareba prioritetulia.
mdidari istoria Semoinaxa qarTulma saxelmwifom qalTa saarCevno
uflebis damkvidrebasTan dakavSirebiT. kato miqelaZis, barbare jor-
jaZis, ekaterine gabaSvilis da sxva `qalebis warsulidan~ moRvaweoba
XIX-XX saukunis mijnaze qalTa saarCevno uflebisTvis brZolis naTeli
magaliTi iyo. pirvel qarTul, 1921 wlis konstituciaSic ki Caiwera, rom
òrive sqesis moqalaqe Tanasworia rogorc politikur, ise samoqalaqo,
ekonomikur da saojaxo uflebiT.~356 qalTa sakiTxisa da qalTa moZrao-
bis dasavluri gamocdileba qarTveli qalebisTvis xelmisawvdomi iyo
manam, sanam ruseTis imperiam da bolSevikurma, komunisturma reJimma
sabolood ar gadaWra Cveni qveynis civilizebul samyarosTan damakav-
Sirebeli yvela arteria.357
qarTulma saxelmwifom, rigi saerTaSoriso xelSekrulebis rati-
fikaciis Semdeg, genderuli Tanasworobis uzrunvelsayofad miiRo
araerTi samarTlebrivi aqti358 da etapobrivad ganaxorciela Sesabamisi
aqtivobebi.359 samarTlebrivi TvalsazrisiT, gansakuTrebuli mniSvne-
loba hqonda saqarTvelos organul kanonSi `moqalaqeTa politikuri
gaerTianebebis Sesaxeb~ (30-e muxlis 71-e punqti) normis Caweras, romlis
safuZvelzec saarCevno subieqti, romelic iRebs dafinansebas kanoniT
355
magaliTad, bolo saprezidento arCevnebSi saarCevno xmis uflebis mqone 1747 msjavrde-
buli da braldebuli moqalaqidan, mxolod 197-ma gamoTqva monawileobis survili. ix. 2013
wlis 27 oqtombris saprezidento arCevnebis monitoringis saboloo angariSi, samarTliani
arCevnebisa da demokratiis saerTaSoriso sazogadoeba (ISFED), Tbilisi, 2013,13.
356
1921 wlis 21 Tebervlis konstitucia, muxli 39, saqarTvelos demokratiuli respublikis
samarTlebrivi aqtebis krebuli (1918-1921), Semdgeneli e. gurgeniZe, Tbilisi, 1990, 463.
357
gafrindaSvili l., feminizmi da qalis uflebebi: moZraoba napiridan centrisaken. ix.
<http://www.feminism-boell.org/ka/2014/05/08/peminizmi-da-kalis-uplebebi-mozraoba-napiridan-centri
saken> [08. 05. 2014].
358
magaliTad, saqarTvelos kanoni „diskriminaciis yvela formis aRmofxvris Sesaxeb“
(07.05.2014;), saqarTvelos kanoni „genderuli Tanasworobis Sesaxeb“ (26.03.2010), saqarT-
velos organul kanonSi „moqalaqeTa politikuri gaerTianebebis Sesaxeb“ ganxorcielebuli
cvlilebebi da damatebebi (28.12.2011; 20.08.2013).
359
magaliTad, parlamentis TavmjdomaresTan arsebuli genderuli Tanasworobis sa-
konsultacio sabWos Seqmna, saqarTveloSi genderuli Tanasworobis politikis Semmu-
Savebeli uwyebaTaSorisi komisiis Seqmna, saqarTvelos genderuli Tanasworobis saxelm-
wifo koncefciis damtkiceba da a.S.
143
dadgenili wesiT, miiRebs dafinansebaze danamats 10%-is odenobiT, Tu
mis mier wardgenil partiul siaSi, xolo adgilobrivi TviTmmarTve-
lobis arCevnebze - yvela partiul siaSi, yovel 10 kandidats Soris
gansxvavebuli sqesi warmodgenilia sul mcire 20%-iT.360 cvlilebam Se-
degi ver gamoiRo. norma, romelic genderuli balansis dacvisaTvis
partiebis finansur waxalisebas gulismobda, sakmarisi ar aRmoCnda Se-
degis misaRwevad361.
Semdeg etapze, ganxorcielebuli cvlilebis safuZvelze, saarCevno
subieqtis dafinansebis ukeTesi SesaZlebloba gaCnda, radgan me-71 punq-
ti Camoyalibda Semdegnairad: `partia, romelic iRebs dafinansebas...
miiRebs sabazo dafinansebaze danamats sabazo dafinansebis 30%-is ode-
nobiT, Tu am partiis an Sesabamisi saarCevno blokis mier im arCevnebze
wardgenil partiul siaSi (adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoTa
arCevnebze - yvela partiul siaSi), romlis Sedegebis safuZvelzedac
miiRo dafinanseba, kandidatTa pirvel, meore da yovel momdevno aT-
eulSi erTimeorisagan gansxvavebuli sqesi warmodgenilia sul mcire
30%-iT~.362 aRniSnuli norma ZalaSi Sevida saqarTvelos centraluri
saarCevno komisiis mier 2014 wlis adgilobrivi TviTmmarTvelobis
arCevnebis saboloo Sedegebis gamocxadebisTanave. Sedegi ar aRmoCnda
TvalsaCino.
qarTuli saxelmwifos amocanad kvlav rCeba genderuli Tanasworo-
bis maRali xarisxis uzrunvelyofa samarTlebrivi Tu sxva berketebiT.
am TvalsazrisiT, mniSvnelovania Canaweri, romelic 2017-2018 wlebis
sakonstitucio reformis farglebSi saqarTvelos ZiriTadi kanonis
teqstSi gaCnda. kerZod, saxelmwifos daekisra valdebuleba gaataros
gansakuTrebuli zomebi mamakacebisa da qalebis arsebiTi Tanasworobis
uzrunvelsayofad da uTanasworobis aRmosafxvrelad. (muxli 11 – 3)
360
saqarTvelos organuli kanoni „moqalaqeTa politikuri gaerTianebebis Sesaxeb“ sa-
qarTvelos organul kanonSi cvlilebis Setanis Taobaze“, saqarTvelos sakanonmdeblo
macne saregistracio kodi: 010290000.04.001.016031, dokumentis 5661-rs, gamoqveynebis
TariRi: 29.12.2011.
361
magaliTisaTvis, 2012 wlis saparlamento arCevnebze, monawile 16 subieqtidan, mxolod
eqvsma, anu registrirebuli partiebis 40%-ma daicva moqmedi norma. maT Soris, yvelaze msx-
vil, saxelisuflebo partiebs - erTian nacionalur moZraobas da qarTul ocnebas, sareko-
mendacio norma ar gauTvaliswinebia da genderulad dabalansebuli sia ar warmudgenia.
362
saqarTvelos organuli kanoni „moqalaqeTa politikuri gaerTianebebis Sesaxeb“ sa-
qarTvelos organul kanonSi cvlilebis Setanis Taobaze“ saqarTvelos organul kanon-
Si cvlilebis Setanis Sesaxeb“, saqarTvelos sakanonmdeblo macne saregistracio kodi:
010290000.04.001.016102, dokumentis 2097-IIs, gamoqveynebis TariRi: 14.03.2014.
144
5.2. Tanasworoba
Tanasworobis ufleba Tanamedrove saarCevno samarTlis fuZem-
debluri principia, romlis realizeba gadamwyvet gavlenas axdens sa-
xelmwifoSi demokratiul da samarTlebriv procesebze. saqarTvelos
konstitucia, arCevnebTan dakavSirebul sxvadasxva uflebriv komponen-
tebTan erTad, icavs xmaTa Tanasworobas da maT Tanaswor efeqtunaria-
nobas arCevnebis Sedegebze.363 dasaxelebul princips efuZneba saarCevno
sistemis arsebiTi komponentebis - saarCevno barieris, partiuli siebis,
saarCevno kvotebis da sxvaTa Sinaarsi. maT Soris, saqarTvelos sakons-
titucio sasamarTlom, saqarTvelos saxelmwifos daakisra arCevnebis
procesSi Tanasworobis uzrunvelmyofi pirobebis SemoRebis valdebu-
leba. mis ZiriTad funqciad CaTvala, ar moaxdinos vinmes SezRudva an
privilegireba gonivruli dasabuTebis gareSe.364
saarCevno kodeqsi gansazRvravs Tanaswori saarCevno uflebis Sina-
arss da masSi, erTi mxriv, arCevnebSi amomrCevlebis Tanaswor safuZ-
velze monawileobas, meore mxriv, erTi da imave saarCevno olqis yvela
amomrCevlis xmaTa Tanabar raodenobas gulisxmobs.365
amomrCevelTa Tanaswor safuZvelze monawileoba uaRresad mniSvne-
lovania arCevnebis samarTlianobis uzrunvelsayofad. saqarTveloSi
yovel amomrCevels xmaTa erTi da igive raodenoba aqvs. kanonmdebloba
icnobs normebs, romlebSic pirdapir realizdeba miTiTebuli principi.
magaliTad, `TviTmmarTveli qalaqis da TviTmmarTveli Temis sakrebu-
los arCevnebisas amomrCevels aqvs erTi xmis ufleba proporciuli sis-
temis safuZvelze da erTi xmis ufleba maJoritaruli sistemis safuZ-
velze~.366 aseve, `yvelas aqvs ufleba monawileoba miiRos arCevnebSi
Tanaswori pirobebiT, diskriminaciis gareSe~.367
saarCevno olqis yvela amomrCevlis xmaTa Tanabari raodenobis moT-
xovna uzrunvelyofs xmebis Tanabarwonadobis dacvas. igi saarCevno
geografiis gansazRvris umTavresi principia. qarTul realobaSi, saa-
rCevno olqebad dayofa, didi xnis manZilze, problemas warmoadgenda.
sxvadasxva saarCevno olqSi amomrCevelTa raodenoba mkveTrad, zogierT
SemTxvevaSi, 22-jerac gansxvavdeboda. mogvianebiT, prioritetuli aR-
moCnda xmaTa Tanabarwonadobis uzrunvelyofa da amomrCevlebisaTvis
363
saqarTelos sakonstitucio sasamarTlos 2016 wlis 14 aprilis 3/2/588 gadawyvetileba
deg“, II, §16.
364
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2010 wlis 27 dekembris 1/1/493 gadawy-
vetileba saqmeze - „moqalaqeTa politikuri gaerTianebebi: „axali memarjveneebi“ da „saqa-
rTvelos konservatiuli partia“ saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg“, II, §8.
365
saqarTvelos saarCevno kodeqsis me-3 muxlis „b“ punqti.
366
iqve, 139-e muxli.
367
„genderuli Tanasworobis Sesaxeb“ saqarTvelos kanonis me-11 muxlis 1-li punqti.
145
Tanabari SesaZleblobebis miniWeba. aucilebeli gaxda, rom saarCevno
olqebSi amomrCevlebis raodenobis SeZlebisdagvarad Tanasworobas,
maqsimalurad uzrunveleyo xmaTa Tanabari `wona~.368 sakonstitucio sa-
samarTlos gadawyvetilebis369 safuZvelze, saarCevno kodeqsSi ganxor-
cielebuli cvlilebis Sedegad, olqebSi amomrCevelTa raodenoba daba-
lansda, saerTaSoriso standartis dacviT. Sesabamisad, dResdReobiT,
amomrCevelTa xmebis Tanabarwonadoba ukeTaa uzrunvelyofili.
saarCevno Tanasworoba ar gulisxmobs mxolod amomrCevelTa Ta-
nasworobas. mniSvnelovania, arCevnebSi garantirebuli iyos saarCevno
procesSi CarTuli subieqtebis SesaZleblobaTa Tanasworobac. qarTul
saarCevno kodeqsSi araerTi debuleba gansazRvravs xelisuflebis val-
debulebas uzrunvelyos neitraluroba saarCevno procesSi, maT Soris,
saarCevno agitaciis da kampaniis, partiebis da kandidatebis dafinan-
sebis, masobrivi informaciis saSualebebis mier, proporciulobis prin-
cipis dacviT, saarCevno procesis gaSuqebis da sxva sferoSi. miTiTebuli
principis realizebac araerTi konkretuli normis safuZvelze xdeba.
magaliTad, debuleba - `politikuri partiebi da saarCevno subieqtobis
kandidatebi sargebloben Tanaswori uflebebiT da akisriaT Tanabari
valdebulebebi...~370, pirdapir mianiSnebs saarCevno procesSi Sansebis
Tanabrobis aucileblobaze.
arCevnebis procesSi, mniSvnelovania, erovnuli umciresobebis warmo-
madgenlebis Tanaswor pirobebSi monawileoba. qarTuli kanonmdebloba
ar moiTxovs saarCevno kandidatebis dokumentebsa da amomrCevelTa sieb-
Si warmomavlobis miTiTebas. uzrunvelyofilia nebismieri saqarTvelos
moqalaqis Tanabar safuZvelze monawileoba arCevnebSi.
sqesobrivi Tanasworoba, aseve, saarCevno Tanasworobis komponen-
tia. misi dacva mniSvnelovania ara mxolod aqtiuri saarCevno uflebis
ganxorcielebisas. warmomadgenlobiT organoSi arCevis uflebis rea-
lizaciis dros uzrunvelyofil unda iqnes orive sqesis pirTa Tanas-
wori monawileobis SesaZlebloba. qalebi da mamakacebi SeiZleba arCe-
ul iqnen Tanaswori pirobebiT, diskriminaciis gareSe.371 rogorc ukve
aRiniSna, qarTul kanonmdeblobaSi, mniSvnelovani cvlilebebi ganxor-
cielda genderuli Tanasworobis dasacavad. amasTan, ukeTesi Sedegis
misaRwevad kvlav ganixileba axali meqanizmebic.
368
369
detalurad ix. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2015 wlis 28 maisis 1/3/547
gadawyvetileba saqmeze - „saqarTvelos moqalaqeebi uCa nanuaSvili da mixeil SaraSiZe saqa-
rTvelos parlamentis winaaRmdeg“.
370
saqarTvelos saarCevno kodeqsis 45-e muxli.
371
„genderuli Tanasworobis Sesaxeb“ saqarTvelos kanonis me-11 muxlis me-2 da me-3 pun-
qtebi.
146
5.3. pirdapiroba
qarTuli saarCevno kanonmdebloba pirdapiri saarCevno uflebis
SinaarsSi moiazrebs saqarTveloSi arCevnebis pirdapirobasa da saqa-
rTvelos parlamentis wevris, adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmo-
madgenlobiTi organos - sakrebulos wevris, TviTmmarTveli qalaqis/
TviTmmarTveli Temis meris amomrCevlebis mier uSualod arCevas.372
iTvleba, rom pirdapiri arCevnebi ukeT uzrunvelyofs eleqtora-
tis nebas, radgan moqalaqeebs aZlevs SesaZleblobas Tavad gadawyviton
asarCevi kandidatis bedi. amitomac, niSandoblivia, rom saqarTveloSi
adgilobrivi TviTmmarTvelobis kanonmdeblobis reformirebisas (2013-
2014) damkvidrda pirdapiri arCevnebi TviTmmarTveli Temis gamgeblis
da TviTmmarTveli qalaqis meris asarCevad. rogorc wesi, gadawyvetile-
ba progresulad Sefasda, radgan pirdapiri arCevnebis SemTxvevaSi xalxi
uSualod monawileobs TviTmmarTvelobis aRmasrulebeli organoebis
formirebis procesSi, rac xels uwyobs adgilobriv doneze saxalxo su-
verenitetis ganxorcielebas.373
2017 – 2018 wlebSi ganxorcielebuli sakonstitucio reformis Sede-
gad saqarTvelos prezidenti pirdapiri arCevnebiT aRar airCeva. mas
saarCevno kolegia irCevs.
5.4. faruloba
saarCevno kodeqsi kenWisyris farulobasa da amomrCevlis nebis Tavi-
sufal gamovlenaSi gulisxmobs, erTi mxriv, saqarTveloSi arCevnebis Cat-
arebas faruli kenWisyriT, meore mxriv, nebismieri zemoqmedebis akrZalvas,
romelic zRudavs amomrCevlis nebis Tavisufal gamovlenas an kontrols
awesebs masze.374 arCevnebis momwesrigebel mTavar qarTul dokumentSi
araerTi norma uzrunvelyofs farulobis principis dacvas. magaliTad,
`kenWisyris farulobis uzrunvelsayofad kenWisyris kabinaSi foto da
video gadaReba akrZalulia~375. farulobis uzrunvelmyofi normebad iT-
vleba im biuletenis baTilad cnoba, romlis Sinaarsic gamJRavnebulia,
arCevnebze misuli amomrCevelTa siis gamoqveynebis akrZalva da sxva.
aRsaniSnavia, rom 2017-2018 wlebis reformisas, konstituciaSi ganx-
orcielebuli cvlilebis safuZvelze, saqarTvelos prezidenti airCeva
saarCevno kolegiis mier, debatebis gareSe, ara faruli, aramed Ria ken-
WisyriT.
372
saqarTvelos saarCevno kodeqsis 45-e muxlis „g“ punqti.
373
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2016 wlis 14 aprilis 3/2/588 gadawyvetileba saq-
meze - „saqarTvelos moqalaqeebi - salome qinqlaZe, nino kvetenaZe, nino odiSaria, daCi janel-
iZe, Tamar xiTariSvili da salome sebiskveraZe saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg“, II, §39.
374
saqarTvelos saarCevno kodeqsis me-3 muxlis „d“ punqti.
375
iqve, 58-e muxlis me-6 nawili.
147
5.5. Tavisufleba
Tavisufali arCevnebis uzrunvelyofa demokratiuli da samarTli-
ani saarCevno procesis mniSvnelovani pirobaa. konstituciis moTxov-
naa, rom arsebulma saarCevno modelma uzrunvelyos xalxis nebis Ta-
visufali da Tanaswori asaxva xelisuflebis formirebis procesSi.376
Tavad ZiriTadi kanonis teqsti mianiSnebs, rom ùzrunvelyofilia amom-
rCevlis nebis Tavisufali gamovlena~ (muxli 24 – 1). Tavisufali arCev-
nebis principi ZiriTadad or aspeqts moicavs: amomrCevlis mier azris
formirebis Tavisuflebas da am azris Tavisufal gamoxatvas, anu, kenWi-
syris procesSi Tavisuflebas da Sedegebis sworad Sefasebas.
saqarTvelos saarCevno kodeqsSi, araerTi normis arsebobis mizani
swored Tavisufali arCevnebis `mxardaWeraa~. magaliTad, `TiToeuli
amomrCeveli xmas aZlevs piradad. dauSvebelia xmis micema sxva piris
nacvlad~.377
Tavisufali xmis micemis maqsimalurad uzrunvelyofa, mTel rig
faqtorebzea damokidebuli. saqarTvelos xelisuflebis mizans kvlavac
warmoadgens iseTi damatebiTi meqanizmebis damkvidreba, romlebic met
amomrCevels gauCens arCevnebSi monawileobis motivacias da SesaZleb-
lobas. magaliTad, saerTaSoriso da adgilobrivi arasamTavrobo or-
ganizaciebi mouwodeben kanonmdebels xmis micemis alternatiuli saSu-
alebebis damkvidrebisken, romlebic daexmareboda sazRvargareT myof
moqalaqeebs saarCevno uflebis realizaciaSi (xmis micema fostiT, min-
dobilobiT). aseve, mniSvnelovania saarCevno ubnebis maqsimalurad adap-
tireba rac Sesabamisi saWiroebis mqone pirebs gaumartivebs kenWisyris
procesSi monawileobas.
5.6. arCevnebis sajarooba

demokratiuli arCevnebis mniSvnelovani garantiaa amomrCevlisTvis
saarCevno procedurebis gamWvirvaleobis da gasagebobis uzrunvel-
yofa. rogorc wesi, sajaroa saarCevno procesis yvela etapi. saarCevno
administracia, saarCevno subieqtebi, saxelmwifo xelisuflebisa da ad-
gilobrivi TviTmmarTvelobis organoebi saarCevno procesSi saqmianobas
axorcieleben Riad da sajarod.378 saarCevno komisia, rogorc wesi, val-
debulia saarCevno dokumentacia da arCevnebis Sesaxeb informacia gaac-
376
377
saqarTvelos saarCevno kodeqsis 65-e muxlis 1-li.
378
iqve, me-4 muxli.
148
nos yvela dainteresebul pirs.379 sajaroobis uzrunvelsayofad, gamon-
aklisis garda, saarCevno procesis monawileebisTvis saarCevno komisiis
sxdomebi Riaa.
Tematuri kiTxvebi:
1. imsjeleT 1918-1921 wlebis saqarTvelos saarCevno samarTlis Ta-

viseburebebze!
2. SeafaseT saarCevno cenzebi qarTul kanonmdeblobaSi!
3. ganixileT moqalaqeobis da binadrobis cenzebis Taviseburebebi
saqarTveloSi!
4. imsjeleT optimalur asakobriv saarCevno cenzze qarTul sinamd-
vileSi!
5. ganixileT samxedro mosamsaxureTa arCevnebSi monawileobis Tavi-
seburebebi!
6. imsjeleT msjavrdebulTa saarCevno uflebis optimalur regula-
ciaze saqarTveloSi!
7. ganixileT aurCevlobis moTxovnis farglebi qarTul kanonmdeb-
lobaSi!
8. CamoayalibeT genderuli Tanasworobis uzrunvelyofis Tqveneuli
rekomendaciebi!
9. moZebneT SesaZleblobaTa Tanasworobis principis uzrunvelmyofi
normebi saqarTvelos saarCevno kodeqsSi!
10. rogoria Tavisufali arCevnebis gavlena arCevnebis Sedegze!
6. saarCevno sistema
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos ganmartebiT, konstituci-
uri standartebis Sesabamisi saarCevno sistemis arCevani demokratiuli
sazogadoebrivi weswyobilebisaTvis erT-erT yvelaze mniSvnelovan
instituciur gadawyvetilebas warmoadgens. swored saarCevno sistema
ganapirobebs saarCevno xmebisa da Sesabamisi mandatebis - saxelmwifo,
adgilobrivi xelisuflebis organoebis - urTierTdamokidebulebas,
gansazRvravs miRebuli xmebis mandatad gardaqmnis process.380
qveynis damoukideblobis aRdgenis periodidan moyolebuli, poli-
tikur organizaciebsa da samoqalaqo seqtorSi, mwvaved ganixileboda
saarCevno sistemis optimaluri modelis SerCevis sakiTxi. proporci-
379
iqve, me-8 muxlis me-14 nawili.
380
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 1/3/547 gadawyvetileba saqmeze - „sa-
qarTvelos moqalaqeebi uCa nanuaSvili da mixeil SaraSiZe saqarTvelos parlamentis wi-
naaRmdeg“, II, §16.
149
uli saarCevno sistemis SemoReba, saparlamento mmarTvelobis siste-
mis klasikuri modelis damkvidrebasTan erTad, iyo 2017 – 2018 wlebis
sakonstitucio reformis umniSvnelovanesi miRweva, romelic samoma-
vlod, praqtikulad, gamoricxavs raime tipis avtoritaruli mmarTv-
elobis Camoyalibebis SesaZleblobas saqarTveloSi.381 ZiriTadi kanonis
teqstiT ukve gansazRvrulia, rom parlamenti Sedgeba erTian mravalman-
datian saarCevno olqSi proporciuli sistemiT arCeuli 150 parlamentis
wevrisgan (muxli 37 – 2). amasTan, garTulda SeTanxmebis miRweva miTiTe-
buli normis ZalaSi Sesvlis vadasTan dakavSirebiT. Sedegad, konstitu-
ciis gardamaval debulebebSi ganisazRvra, rom mxolod 2020 wlis sapar-
lamento arCevnebi Catardeba Sereuli sistemiT, erTjeradi daTqmebiT.
saqarTvelos moqmedi saarCevno kodeqsis Tanaxmad, adgilobrivi
TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi organos - sakrebulos arCevnebi
tardeba proporciuli da maJoritaruli sistemebis safuZvelze. igive
sistema moqmedebs dedaqalaqis warmomadgenlobiTi organos arCevis Sem-
TxvevaSic.
6.1. saarCevno sistemis qarTuli tradicia

jer kidev 1918-1921 wlebis saqarTveloSi, maSindel moazrovneebs
Soris SeimCneoda gansxvavebuli azri qarTuli realobisTvis sasurvel
saarCevno sistemasTan dakavSirebiT. maTi nawili miiCnevda, rom pirvel
arCevnebze moqmedi maJoritaruli sistema aramc Tu ar qmnida namdvil
warmomadgenlobas, piriqiT, xSirad sruliad uaryofda erovnul nebas.
parlamentSi ki daculi unda yofiliyo ZalTa ganwyobilebis proporcia,
rac aris proporciuli sistemis mizani arCevnebSi.382 amitom, upirate-
sobas aniWebdnen proporciul sistemas. ufro metic, zogierTi maTga-
nis azriT, proporciulobis princips rom `daurCes sakmarisi gasaqani~,
saqarTvelo unda dayofiliyo saarCevno olqebad, saidanac asarCevi
iqneboda aTidan TxuTmetamde kandidati. TiToeuli partia Seecdeboda
Tavis siaSi moeqcia iseTi piri, romelic ufro cnobili da popularuli
iyo olqSi,383 anu, erTgvarad, SeimCneoda regionuli proporciuli saa-
rCevno sistemisadmi simpaTia.
arsebobda gansxvavebuli poziciebic. zogierTi avtori miiCnevda,
rom partiuli diqtatura moqalaqes srulad arTmevs saarCevno Tavi-
suflebas. realurad, aseT pirobebSi, saxelmwifoebriv interess meti
381
382
tucionalizmis qronikebi, z. korZaZisa da T. nemswveriZs redaqtorobiT, Tbilisi, 2016,
172.
383
iqve, 176.
150
Rirebuleba aqvs, vidre partiuls. pirvel kandidatad im piris aRiareba
ki ar xdeba, vinc xalxs miaCnia pirvelad, aramed imis, vinc siaSi pirve-
ladaa dasaxelebuli, rac `partiuli diqtaturaa~. maTi azriT, saWiroa
moqalaqis sindisi ganTavisuflebul iqnes partiuli Zaladobisgan. biu-
letenSi unda Seitanon yvela partiis sia da amomrCevlebs ufleba unda
hqondeT airCion is kandidatebi, romelTa arCevac surT, romel siasa
da rigSic ar unda iqnen aRniSnuli. amrigad, TiToeuli kandidatis saa-
rCevno rigi TviT amomrCevlebze iqneba damokidebuli da ara partiul
komitetebze.384
im etapze, azrTa sxvadasxvaoba proporciuli saarCevno sistemis sa-
sargeblod dasrulda, radgan swored misi asaxva moxda 1921 wlis kon-
stituciaSi.385
sabWouri cxovrebis Sinaarsi, romelic ar icnobda mravalpartiu-
lobas, TavisTavad gamoricxavda proporciuli saarCevno sistemis ar-
sebobas.
6.2. damoukideblobis aRdgenis Semdgomi realoba

sabWour reJimze uaris Tqmis Semdeg, pirvelive arCevnebi (28.10.1990)
Sereuli sistemiT Catarda. uzenaesi sabWos 250 deputatidan 125 air-
Cies maJoritaruli da 125 proporciuli sistemiT. momdevno arCevnebi
(11.10.1992) kvlav Sereuli sistemas efuZneboda - 75 deputati erTmanda-
tiani da 150 proporciuli wesiT airCeoda mravalmandatiani olqebidan.
misi Tavisebureba iyo is, rom maJoritaruli da proporciuli arCev-
nebisTvis sxvadasxva olqebi Camoyalibda. proporciuli arCevnebisTvis
Seiqmna aTi msxvili mravalmandatiani saarCevno olqi, romelSic amom-
rCevelTa raodenoba 230000-dan 250000-mde raodenobiT ganisazRvra.
proporciuli sistemis mixedviT amomrCevels sami xma hqonda. gamarjve-
bulebi olqis doneze gamovlindnen, darCenili xmebi ki prefereciis
wesiT gadanawilda saerTo erovnul doneze.
saarCevno sistemis arCevanma azrTa sxvadasxvaoba gamoiwvia 1995
wlis konstituciis SemuSavebis procesSi. deputat-eqspertTa is nawili,
romelTac mandatebi 1992 wlis 4 agvistos saarCevno kanonis Tanaxmad,
sakompensacio siebis gamoyenebiT Catarebuli proporciuli arCevnebis
safuZvelze hqondaT mopovebuli, cdilobda `status kvos~ SenarCune-
bas. `samdivnos proeqti~ mkacrad proporciul arCevnebs moiTxovda. e.w.
`xmalaZis proeqtSic~ gaTvaliswinebuli iyo debuleba, romelic 150 dep-
384
wereTeli v., saqarTvelos konstituciis proeqti, wignSi: qarTuli konstitucionalizmis
qronikebi, z. korZaZisa da T. nemswveriZs redaqtorobiT, Tbilisi, 2016, 141-142.
385
151
utatis proporciuli wesiT airCevas gulisxmobda. zogierTi ucxoeli
eqsperti (uaiti) yvela deputatis proporciuli wesiT arCevaSi `region-
alurad da adgilobrivad danawevrebuli parlamentis~ miRebis safrTx-
es xedavda.386 eqstertTa sxva jgufi (gauli) sapirispirod miiCnevda, rom
swored proporciuli saarCevno sistema iwvevs iseT saparlamento war-
momadgenlobis Seqmnas, romelic yvelaze zustad asaxavs parlamentSi
xmebisa da adgilebis urTierTobas.387
gadawyvetileba Sereuli sistemis sasargeblod iqna miRebuli. axa-
li konstituciis safuZvelze Catarebul pirvel arCevnebSi (5.10.1995),
235 deputatidan 150 parlamentis wevri airCa proporciuli sistemiT
erTiani partiuli siebiT, xolo 85 maJoritaruli saarCevno sistemis
safuZvelze. or momdevno arCevnebSi (31.10.1999 da 2.10.2003) saarCevno
sistemasTan dakavSirebiT siaxle ar yofila.
moqmedi konstituciis SemuSavebis procesSi gansxvavebuli azri
arsebobda parlamentarTa raodenobasTan dakavSirebiT. Tavdapirvelad
tendencia Semcirebisken SeiniSneboda. deputatTa raodenoba erToblivi
proeqtis mixedviT 120 mde Semcirda, xolo e.w. noembrisa da Sevard-
naZis proeqtebSi 100-iT ganisazRvra. gadamwyveti aRmoCnda parlamentSi
mimdinare debatebi. regionis warmomadgeneli deputatebi pirdapir man-
dats uWerdnen mxars, rac parlamentarTa ricxvs bunebrivad zrdida.
sabolood, parlamentis SemTanxmebeli komisiis erT-erT sxdomaze mi-
aRwies kompromiss: proporciuli sistemiT asarCev deputatTa ricxvi
120-dan 150-mde gaizarda, deputatTa saerTo ricxvi xelSeuxlebeli
darCa. proeqtis SemuSavebis procesSi CarTul rig subieqtebs 235 sapar-
lamento mandati qarTuli realobisTvis gaumarTleblad did odenobad
miaCndaT. Sesabamisad, ver Camoyalibda sistema romlis mixedviTac depu-
tatTa saerTo raodenobis SemcirebiT miaRwevdnen parlamentis ufro
efeqtur funqcionirebas.388
gardamtexi iyo 2003 wlis referendumis Sedegi, romlis safuZvel-
ze, konstituciaSi ganxorcielebuli cvlilebis (23.02.2005) Tanaxmad,
parlamentis wevrTa raodenoba 150 wevramde Semcirda, saidanac asi
wevri airCeoda proporciuli wesiT, xolo 50 maJoritaruli wesiT. mi-
TiTebul normas praqtikulad ar umoqmedia, radgan 2008 wlis mart-
Si, konstituciaSi ganxorcielebuli cvlilebis Tanaxmad, ganisazRvra
75 deputatis proporciuli da 75-is maJoritaruli sistemiT arCevis
wesi ganisazRvra. mogvianebiT, kidev erTi konstituciuri cvlilebis
safuZvelze (27.12.2011), 150 wevrian parlamentSi, Tanafardoba propor-
ciuli sistemis sasargeblod Seicvala. ganisazRvra 77 wevris propor-
386
babeki v., konstituciis SemuSaveba da miReba saqarTveloSi (1993-1995), meore gamocema, k.
kublaSvilis Targmani, Tbilisi, 2013, 109-110.
387
iqve.
388
iqve, 111.
152
ciuli da 73 deputatis maJoritaruli sistemiT arCevis wesi.
saarCevno sistemis gadaxedvis sakiTxi gaaqtiurda 2009-2010 wlebis
sakonstitucio reformis dros. sazogadoebriv sakonstitucio komisias,
romelic saxelmwifo sakonstitucio komisiis paralelurad muSaobda,
amomrCevelTa nebis maqsimalurad gaTvaliswinebis mizniT, aucileblad
miaCnda mravalmandatiani saarCevno olqebis mixedviT proporciuli
sistemis damkvidreba. igi xels Seuwyobda `TiTokaciani~ partiebis epo-
qis dasrulebas, partiebis teritoriuli struqturebis ganviTarebas
da mdgradi partiuli sistemis Camoyalibebas, adgilobrivi politikuri
liderebis gamovlenas, parlamentSi adgilobrivi warmomadgenlobis ga-
Zlierebas da mosaxleobaSi mis gaTavisebas, rom saqarTvelos parlamen-
ti sruliad saqarTvelos politikuri organoa.389 aRsaniSnavia, rom sax-
elmwifo sakonstitucio komisiis farglebSic dadga Tavisufali siebiT
regionuli proporciuli saarCevno sistemis damkvidrebis sakiTxi.390
am periodSi, araerTi eqsperti miiCnevda, rom, zogadad, propor-
ciuli saarCevno sistema stabiluri da pluralisturi partiuli sis-
temis ganviTarebas ukeT uwyobs xels, vidre maJoritaruli saarCevno
sistema. Sesabamisad, proporciuli saarCevno sistemis danergva, ganvi-
Tarebadi demokratiis pirobebSi institucionalizebuli partiuli sis-
temis CamoyalibebisTvis gansakuTrebiT sasargeblo da mizanSewonilia.391
2013 wlis Semodgomaze gaaqtiurda saarCevno sistemis gadasinjvis
sakiTxi. 5 oqtombers Seqmnilma sakonstitucio komisiam miznad daisaxa
konstituciis cvlilebaTa momzadeba, maT Soris saarCevno sistemis
gadaxedvac. komisiis muSaoba xelSesaxebi Sedegis gareSe dasrulda.
2015 wlis Semodgomaze konstituciis gadasinjvis ori proeqtis inici-
reba moxda, romlebic moqmedi saarCevno sistemis Secvlas gulisxmobda.
saqarTvelos parlamentis 81-ma wevrma waradgina konstituciuri kan-
onis proeqti, romelic gulisxmobda parlamentis sruli Semadgenlobis
asarCevad proporciuli saarCevno sistemis gamoyenebas, romelic 2020
wels unda amoqmedebuliyo.392 cota mogvianebiT, moqalaqeTa sainicia-
tivo jgufma waradgina konstituciis gadasinjvis proeqti, romelic
umaRlesi warmomadgenlobiTi organos erTi nawilis arCevas èrTiani
proporciuli~ da meore nawilis `samxareo proporciuli~ wesiT iT-
valiswinebda.393 orive proeqti konstituciiT gaTvaliswinebuli sayov-
389
sazogadoebrivi sakonstitucio komisiis saqarTvelos konstituciis axali redaqciis
ganvrcobiTi koncefcia, wignSi: babeki v., fiSi s., raihenbeheri c., konstituciis gadasinjva
- saqarTvelos gza evropisken, Tbilisi, 2012, 309.
390
danarTi 5, wignSi: demetraSvili a., 2009-2010 wlis konstituciuri reforma sa-
qarTveloSi, saqarTvelos konstituciuri qronikebi, baTumi, 2012, 67.
391
kobaxiZe i., politikur gaerTianebaTa samarTali, Tbilisi, 2008, 129.
392
saqarTvelos konstituciuri kanonis proeqti „saqarTvelos konstituciaSi cvlilebebis
Setanis Taobaze“, 07-3/475/8, 3 seqtemberi, 2015.
393
saqarTvelos konstituciuri kanonis proeqti „saqarTvelos konstituciaSi cvlilebebis
153
elTao saxalxo ganxilvis sagani gaxda, romlis Semdegac saparlamento
ganxilva ar gagrZelebula. amitom iyo, rom 2016 wlis dekemberSi Se-
qmnili sakonstitucio komisiis erT-erT amocanas saarCevno sistemaze
msjeloba warmoadgenda.
2017 – 2018 wlebSi ganxorcielebuli sakonstitucio reformis Sede-
gad, amjerad moqmedi sistema, romelic proporciuli da maJoritaruli
saarCevno sistemis nazavia, Canacvlebul iqna sistemiT, romlis mixed-
viT, parlamentis yvela 150 wevri airCeva proporciuli sistemiT. vene-
ciis komisia miesalmeba am cvlilebas, vinaidan praqtikaSi, saqarTveloSi
Sereul sistemas mmarTveli partiis mier parlamentSi xmaTa didi umrav-
lesobis mopovebis tendencia axasiaTebda.394 sakonstitucio reformam
daasrula qarTuli sazogadoebis mravalwliani mcdeloba da daamkvi-
dra proporciuli saarCevno sistema, rogorc axali SesaZlebloba mra-
valpartiuli, pluralisturi parlamentis uzrunvelsayofad.
6.4. saarCevno barieri

sainteresoa, moqmedi konstituciis teqstSi saarCevno barieris gan-
sazRvris peripetiebi. proeqtze muSaobis dros, parlamentSi mosaxved-
rad saarCevno barierTan dakavSirebiT gansxvavebuli poziciebi arse-
bobda. ganixileboda minimaluri sami da maqsimaluri Svid procentiani
zRvari. umravlesoba mxars uWerda xuT procentian bariers, radgan va-
raudobdnen, rom mas yvelaze pozitiuri gavlena eqneboda parlamen-
tis Sromisunarianobaze, xels SeuSlida mis fragmentacias (lesigi). da-
bali saarCevno barieri saqarTvelos parlamentSi gamoiwvevda partiaTa
Tvaluwvdenel konglomerats, rogori realobac saxeze iyo 1992-1995
wlebis sakanonmdeblo organoSi, roca ar arsebobda saarCevno zRvari
(niemivuo).395
sabolood, 1995 wlis ZiriTadma kanonma xuTprocentiani saarCevno
zRvari daadgina. mogvianebiT, qarTul saarCevno samarTalSi araerT-
xel dadga saarCevno barieris gadaxedvis sakiTxi. 1995 wlis konsti-
tuciis pirveli cvlileba aRmoCnda parlamentis 1999 wlis 20 ivlisis
gadawyvetileba, romlis safuZvelzec saarCevno zRvari xuTidan Svid
procentamde gaizarda. saqarTvelos konstituciuri kanonmdeblis mier
1999 wels dawesebul esoden maRal saarCevno bariers iSviaTad moeZebneba
analogiebi sazRvargareTis qveynebSi.396 mogvianebiT ganxorcielebuli
Setanis Taobaze“, 18314/8, 8 seqtemberi, 2015.
394
mosazreba konstituciis gadasinjvis kanonproeqtze, evropuli komisia samarTlis meS-
veobiT demokratiis dasacavad (veneciis komisia), 2017 wlis 16 – 17 ivnisi, 23.
395
kublaSvilis Targmani, Tbilisi, 2013, 114.
396
154
konstituciuri cvlilebis Sedegad (27.12.2008), saarCevno barieri kvlav
xuT procentamde Semcirda. aRsaniSnavia, rom dRemde aqtualuria misi
Semcirebis sakiTxi, raTa politikur ZalTa ukeTesi warmomadgenloba
iqnes uzrunvelyofili umaRles warmomadgenlobiT organoSi. amis maga-
liTia, 2015 wlis Semodgomaze, 81 parlamentis wevris mier inicirebul
konstituciis gadasinjvis proeqti, romelSic gaTvaliswinebuli iyo
saarCevno barieris xuTidan oTx procentamde Semcireba.
2017 – 2018 wlebis sakonstitucio cvlilebebis Sedegad, parlamen-
tis wevrTa mandatebi ganawildeba im politikur partiebze, romlebmac
arCevnebSi monawile amomrCevelTa namdvili xmebis xuTi procenti mainc
miiRes. kanonmdebelma miiCnia, rom politikuri partiebisTvis 5% iani
saarCevno barieris daweseba srulad Seesabameba evropul gamocdile-
bas. gamomdinare iqidan, rom saxelmwifo mmarTvelobis sistemebs Soris,
politikuri arastabilurobisken yvelaze metad saparlamento sistema,
xolo saarCevno sistemebs Soris, yvelaze metad proporciuli saarCevno
sistemaa midrekili, am sistemebis pirobebSi, 5% ianma saarCevno barierma
unda uzrunvelyos stabiluroba qveynis politikur cxovrebaSi. Sesa-
bamisad, sakonstitucio reformis ganxorcielebisas, miCneul iqna, rom
proporciuli saarCevno sistema 5% iani saarCevno barieriT qarTul
sinamdvileSi yvelaze ukeT daicavs balanss pluralizmisa da stabilu-
robis interess Soris.397
rogorc aRiniSna, saqarTvelos konstituciis moqmedi variantis
gardamavali debulebebiT ganisazRvra normebi, romlebic erTjeradad
imoqmedebs 2020 wlis saparlamento arCevnebSi. maT Sorisaa saarCevno
barieri. proporciuli sistemiT gansazRvruli 77 mandati ganawildeba
im politikur partiebze da politikuri partiebis saarCevno blokebze
(maTi Seqmnis SesaZlebloba aRar iqneba momdevno arCevnebisTvis), rom-
lebic miiReben arCevnebSi monawile amomrCevelTa xmebis sam procents
mainc.398
gasuli saukunis 90 - iani wlebidan, saarCevno blokebis Seqmnis Ses-
aZlebloba iyo erT - erTi umTavresi faqtori, romelic dabrkole-
bas uqmnida partiuli sistemis institucionalizacias saqarTveloSi.399
aRsaniSnavia, rom konstituciis axali redaqcia aRar iTvaliswinebs
arCevnebSi politikuri partiebis saarCevno blokebis monawileobis
SesaZleblobas. aRniSnuli siaxle efuZneba dasavleT evropis qveynebis
saukeTeso gamocdilebas, sadac, rogorc wesi, politikuri procesisa
da, Sesabamisad, saarCevno procesis eqskluziuri subieqtebi politi-
kuri partiebi arian.
397
i qve, 131.
398
2017 wlis 13 oqtombris saqarTvelos konstituciuri kanonis gardamavali debulebebi,
me - 2 muxli, 9.
399
155
7. saarCevno procesi saqarTveloSi
saqarTveloSi saarCevno procesis samarTlebrivi safuZveli, prin-
cipebis doneze, gansazRvrulia konstituciaSi, detalurad ki, ZiriTa-
dad, saarCevno kodeqsSi. misi TiToeuli etapi mniSvnelovania da did
gavlenas axdens arCevnebis Sedegze.
7.1. asarCev organoTa uflebamosilebis vadebi da arCevis

safuZvlebi
saqarTveloSi sajaro xelisuflebis organoebi da Tanamdebobis pi-
rebi gansxvavebuli vadebiT da wesebiT airCeva.
prezidenti xelisuflebaSi modis xuTi wlis vadiT. is airCeva de-
batebis gareSe Ria kenWisyriT saarCevno kolegiis mier. 2017 – 2018
wlebis sakonstitucio cvlilebebis Semdeg, saxelmwifos meTauris sta-
tusis mopoveba erTi da igive piris mier SesaZlebelia mxolod orjer.
anu, konstituciis axali redaqciiT, prezidents SeezRuda ara mxolod
zedized samjer, aramed, zogadad, mesamed prezidentis Tanamdebobis
dakavebis SesaZlebloba.400
parlamentis uflebamosilebis vada oTxi welia. samomavlod, saqa-
rTvelos parlamentis 150 wevri airCeva proporciuli sistemiT erTian
mravalmandatian saarCevno olqSi. erTjeradad, 2020 wlis saparlamento
arCevnebi gaimarTeba Sereuli wesiT, proporciuli da maJoritaruli
saarCevno sistemebis safuZvelze.
aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi sabWo Sedgeba oTxi wlis
vadiT arCeuli araumetes 21 deputatisgan.401
municipalitetis warmomadgenlobiTi organos - sakrebulos, TviTm-
marTveli Temis/qalaqis meris uflebamosilebis vada oTxi welia. sakre-
bulos arCevnebi tardeba proporciuli da maJoritaruli saarCevno
sistemebis safuZvelze.
TviTmmarTveli Temis sakrebulo Sedgeba proporciuli saarCevno
sistemis safuZvelze arCeuli 15 wevrisa da Sesabamis teritoriaze arse-
buli yvela Temidan da qalaqidan, romlebic Sedis am TviTmmarTveli
Temis SemadgenlobaSi, maJoritaruli saarCevno sistemis safuZvelze
arCeuli TiTo wevrisagan. TviTmmarTveli Temis administraciuli cen-
tridan warmomadgenloba sakrebuloSi damokidebulia masSi amomrCev-
elTa raodenobaze da meryeobs oridan xuT wevramde.
TviTmmarTveli qalaqis sakrebulo Sedgeba proporciuli saarCev-
no sistemiT arCeuli 15 wevrisa da maJoritaruli sistemiT arCeuli
400
iqve, 188.
401
saqarTvelos konstituciuri kanoni aWaris avtonomiuri respublikis Sesaxeb, muxli 3-2.
156
10 wevrisagan. gamonaklisia dedaqalaqis - Tbilisis sakrebulo, romlis
Semadgenlobas qmnis 25 proporciuli da 25 maJoritaruli wesiT ar-
Ceuli wevri.
7.2. arCevnebis daniSvnis uflebamosileba

mniSvnelovania, rom arCevnebis daniSvnis uflebamosilebis mqone subi-
eqtebs, iseve rogorc arCevnebis dros, rogorc wesi, qveynis ZiriTadi
kanoni gansazRvravs. aRniSnuli gamoricxavs subieqtur gadawyvetilebas
da arCevnebis TariRiT manipulirebis SesaZleblobas. ufro konkretu-
lad,
saqarTvelos prezidentis arCevnebs niSnavs parlamenti, gamonakli-
sia xelaxali arCevnebi, romlis daniSvnis uflebamosileba parlamentis
Tavmjdomaris xelSia (muxli 50 – 6). ZiriTadi kanonis ZaliT, saprezi-
dento arCevnebi imarTeba misi uflebamosilebis vadis amowurvis kalen-
daruli wlis oqtomberSi (muxli 50 – 5). konstituciis regulirebis sa-
gania aseve arCevnebis daniSvnis sakiTxebi prezidentis uflebamosilebis
vadamde Sewyvetis SemTxvevaSi.
saqarTvelos parlamentis arCevnebis daniSvna qveynis prezidentis
uflebamosilebaa, amasTan, Tanaxelmoweris saWiroebis gareSe (muxli 53
– 2). ZiriTadi kanonis teqstSi saparlamento arCevnebis TariRi kidev
ufro zustadaa mocemuli da aseTad parlamentis uflebamosilebis va-
dis amowurvis kalendaruli wlis oqtombris bolo SabaTia gansazRvru-
li. morigi saparlamento arCevnebis TariRis konstituciis doneze dad-
gena xels uwyobs politikur partiebs, saTanadod dagegmon saarCevno
kampania.402
saarCevno kodeqsis Tanaxmad, municipalitetis warmomadgenlobiTi
organos - sakrebulos, TviTmmarTveli qalaqis/TviTmmarTveli Te-
mis meris, maT Soris dedaqalaqis sakrebulos da meris morigi arCev-
nebi tardeba im kalendaruli wlis oqtomberSi, rodesac iwureba maTi
uflebamosilebis oTxwliani vada403. arCevnebis TariRis daniSvnis ufle-
bamosileba prezidentis funqciaa. igi ZalaSi Sedis premier-ministris
Tanaxelmoweris Semdeg.
moqmedi kanonmdebloba detalurad aregulirebs aseve riggareSe, xe-
laxali, Sualeduri arCevnebis daniSvnis wesebs. dadgenilia, rom arCev-
nebis Catareba sagangebo an saomari mdgomareobis dros dauSvebelia.
402
403
adgilobrivi TviTmmarTvelobis kodeqsiT, romelic amoqmedda 2014 wels da safuZvlad
daedo Sesabamis arCevnebs, ganisazRvra, rom morigi arCevnebi Catardeboda bolo arCevne-
bidan sruli 3 wlis gasvlis Semdeg, meoTxe wlis oqtomberSi, anu 2014-2017 wlebis sakre-
bulos uflebamosilebis vada, gamonaklisis saxiT, oTxi weli ar iyo.
157
7.3. saarCevno olqebi da ubnebi
qveynis masStabiT saarCevno procesis srulyofili da efeqturi or-
ganizaciisTvis saqarTvelos teritoria iyofa saarCevno olqebad. saa-
rCevno geografia da saarCevno olqebis gansazRvra mniSvnelovan gav-
lenas axdens mTeli saarCevno procesis mimdinareobaze da saarCevno
uflebis realizaciaze. rasakvirvelia, maJoritaruli saarCevno olqi
dRevandeli SinaarsiT Zalas dakargavs srulad proporciuli arCev-
nebis damkvidrebis Semdeg.
saarCevno kodeqsi ganmartavs saarCevno olqis cnebas, romelSic mo-
iazreba samoqmedo teritoria - administraciuli saarCevno danayofi,
romelSic xorcieldeba arCevnebis organizeba da Catareba.404 igi ori
saxisaa: maJoritaruli saarCevno olqi aris saqarTvelos parlamentis
arCevnebisaTvis Seqmnili erTmandatiani maJoritaruli saarCevno olqi.
xolo adgilobriv maJoritarul saarCevno olqad iwodeba erTmandatiani
saarCevno olqi, romelic iqmneba adgilobrivi TviTmmarTvelobis war-
momadgenlobiTi organos - sakrebulos wevrebis maJoritaruli wesiT
asarCevad.405
rogorc aRiniSna, saarCevno olqebad saqarTvelos teritoriis da-
yofa ukanaskneli wlebis qarTul realobaSi erT-erTi TvalsaCino
problemad da gamowvevad iqca, rasac, maT Soris, sakonstitucio sasa-
marTloSi mimdinare Sesabamisi davebi da miRebuli gadawyvetilebebi
adasturebs.406 maT safuZvelze, ganisazRvra, rom maJoritarul saar-
Cevno olqebSi registrirebul amomrCevelTa raodenoba unda Seesaba-
mebodes saerTaSoriso standartebs da uzrunvelyofdes am saarCevno
olqebSi amomrCevelTa SeZlebisdagvarad Tanabar ganawilebas. kanonm-
debeli valdebulia, erTi mxriv, saarCevno sazRvrebiT manipulirebis
aRsakveTad gaataros Sesabamisi prevenciuli zomebi da, meore mxriv,
uzrunvelyos, rom amomrCevlebs hqondeT arCevnebis saboloo Sedegze
gavlenis moxdenis Tanabari SesaZleblobebi.407 Sesabamisi cvlilebebi
aisaxa saarCevno kanonmdeblobaSi.
saarCevno kodeqsis moqmedi varianti Tavad aregulirebs saarCevno
olqebis formirebasTan dakavSirebul arsebiTi xasiaTis normebs, cal-
404
saqarTvelos saarCevno kodeqsis me-2 muxlis „S“ punqti.
405
iqve, me-2 muxlis „c“ da „Z“ punqtebi.
406
detalurad ix. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2015 wlis 28 maisis 1/3/547
gadawyvetileba saqmeze - „saqarTvelos moqalaqeebi uCa nanuaSvili da mixeil SaraSiZe saqa-
rTvelos parlamentis winaaRmdeg“; saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2016 wlis 20
ivlisis 3/3/763 gadawyvetileba saqmeze - „saqarTvelos parlamenti wevrTa jgufi (daviT
baqraZe, sergo ratiani, roland axalaia, giorgi baramiZe da sxvebi, sul 42 deputati) saqa-
rTvelos parlamentis winaaRmdeg“.
407
158
keuli sakiTxebis mowesrigebas ki ceskos avalebs. 2020 wlis saparla-
mento arCevnebi Catardeba 73 erTmandatian maJoritarul saarCevno
olqSi. isini ar iqmneba saqarTvelos okupirebul teritoriebze. um-
niSvnelovanesi kanonismieri principi, romelsac efuZneba saarCevno
olqebis formireba, maJoritarul saarCevno olqebSi registrirebul
amomrCevelTa raodenobis Sesabamisobaa saerTaSoriso standartebTan,
rac gulisxmobs saarCevno olqebSi amomrCevelTa maqsimalurad Tanabar
gadanawilebas. saarCevno kodeqsma dauSva SesaZlebloba, rom im munici-
palitetebSi, romlebSic gaTvaliswinebulia ori an orze meti saarCevno
olqis Seqmna, gadawyvetileba miiRos ceskom.408 maTi Seqmnisas, rogorc
wesi, daculi unda iyos mosazRvreobis principi. maJoritaruli saarCev-
no olqi SeiZleba Seiqmnas rogorc erTi municipalitetis farglebSi,
ise SeiZleba moicavdes erTze met mosazRvre municipalitets an mTli-
anad, an maT teritoriaze moqmed mosazRvre adgilobriv maJoritarul
saarCevno olqebs.
imisTvis, rom kenWisyris procesi amomrCevlisTvis iyo gasagebi da
xelmisawvdomi, xolo xmis daTvlis procesi - martivi, saarCevno olqebi
iyofa saarCevno ubnebad. isini, saarCevno kodeqsis ganmartebiT, war-
moadgenen administraciul saarCevno danayofebs, romlebic iqmneba ken-
Wisyrisa da xmebis daTvlisaTvis arCevnebis gamarTvisas.409 rogorc wesi,
saarCevno ubani unda Seiqmnas aranakleb 20 da araumetes 1500 amomrCev-
lisaTvis. gamonaklisia is ubani, sadac Sesabamisi uflebis farglebSi,
xmas aZleven Tavdacvis, Sinagan saqmeTa, saxelmwifo usafrTxoebis sam-
saxuris, dazvervis samsaxuris, iusticiis saministros sistemaSi Sema-
vali saxelmwifo saqveuwyebo dawesebulebis - specialuri penitenciuri
samsaxuris, saxelmwifo dacvis specialuri samsaxuris da finansTa sa-
ministros sagamoZiebo samsaxuris mosamsaxureebi, saxelmwifo inspeqto-
ris samsaxuris sagamoZiebo danayofis TanamSromlebi. aseT SemTxvevaSi,
saarCevno ubanSi amomrCevelTa maqsimaluri raodenoba 2000-iT gani-
sazRvreba.
saarCevno kanonmdebloba icnobs sxva Taviseburebebsac. kerZod,
sazRvargareT Tavdacvis saministros samxedro mosamsaxureTa dislo-
kaciis adgilas, penitenciur dawesebulebebSi, saavadmyofo da sxva
stacionarul samkurnalo dawesebulebebSi, saTnoebis saxlebSi, miusa-
farTa TavSesafarSi, SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirTa pansion-
atSi da sxva socialuri miznis mqone dawesebulebebSi saarCevno ubani
iqmneba im SemTxvevaSi, Tu amomrCevelTa raodenoba 50-ze metia, winaaR-
408
aseTebia, Tbilisis municipalitetisa da gardabnis municipalitetis martyofis ad-
gilobrivi maJoritaruli saarCevno olqis sazRvrebSi Sesaqmneli 22 maJoritaruli saa-
rCevno olqi, rusTavis municipalitetis 2 saarCevno olqi, quTaisis municipalitetisa
da Terjolis municipalitetis nawilis 3 saarCevno olqi, baTumis municipalitetisa da
qobuleTis municipalitetis nawilis 3 saarCevno olqi.
409
saqarTvelos saarCevno kodeqsis me-2 muxlis „w“ punqti.
159
mdeg SemTxvevaSi, isini miemagrebian uaxloes saarCevno ubans. zogadad,
ucxo qveynebSi, saarCevno ubnis SeqmnisTvis saWiroa aranakleb 20 da
araumetes 3000 amomrCeveli410.
7.4. saarCevno administracia

saqarTveloSi nebismieri tipis arCevnebis - saprezidento, saparla-
mento, regionuli (aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi warmo-
madgenlobiTi organos) da adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis
arCevnebis organizeba saarCevno administraciis amocanaa. saarCevno
kodeqsis Sesabamisad, saqarTvelos saarCevno administracia aris da-
moukidebeli administraciuli organo. amasTan, garantirebulia misi
damoukidebloba sxva saxelmwifo organoebisagan, rac uzrunvelyofs
mis miukerZoeblobas da Tavisuflebas politikuri vnebebisgan. saqarT-
veloSi saarCevno administracia asrulebs, rogorc normatiul funq-
cias - kontrols saarCevno kanonmdeblobis Sesrulebaze, ise aRmasru-
lebels - saarCevno procesis administrirebas.
saarCevno administraciis Semadgenlobas qmnis: cesko, usko, saolqo
da saubno saarCevno komisiebi. maT Soris gansakuTrebuli statusis mqo-
nea cesko, romelic saqarTvelos saarCevno administraciis umaRlesi
organoa da Tavisi uflebamosilebis farglebSi xelmZRvanelobs da
akontrolebs yvela donis saarCevno komisiebis saqmianobas.
7.4.1. ceskos dakompleqteba

ceskos efeqturi saqmianoba didwiladaa damokidebuli mis persona-
lur Semadgenlobaze da, aqedan gamomdinare, misi Seqmnis wesze. damo-
ukideblobis aRdgenis Semdeg, ceskos dakompleqtebis araerTi wesi moq-
medebda. dRevandeli realoba icnobs misi formirebis Sereul princips.
kerZod, saarCevno administraciis umaRlesi organo Sedgeba rogorc
partiuli, ise profesiuli niSniT SerCeuli wevrebisgan. moqmedi saa-
rCevno kodeqsi ceskos Semadgenlobas gansazRvravs Tavmjdomarisa da
11 wevris SemadgenlobiT.411 ceskos xuT wevrs, saqarTvelos prezidentis
wardginebiT, irCevs saqarTvelos parlamenti, xolo eqvs wevrs niSnaven
partiebi.
410
iqve, 23 - e muxli.
411
iqve, me-10 muxlis 1-li nawili.
160
7.4.1.1. ceskos Tavmjdomaris statusis mopovebis wesi
ceskos saqmianobaSi mniSvnelovan rols asrulebs misi xelmZRvaneli
- Tavmjdomare. igi saqarTvelos saarCevno administraciis umaRlesi
Tanamdebobis piria. dRes moqmedi sakanonmdeblo regulacia, Tavmj-
domaris arCevis wesTan dakavSirebiT, erTgvarad originaluria. masSi
CarTul subieqtTa wre mravalferovania. pirvel etapze, prezidentma
konsultacia unda gamarTos adgilobriv arasamewarmeo (arakomerciul)
iuridiul pirebTan. konsultaciebis Sedegad SerCeuli sami kandidatura
unda waredginos ceskos. misi arCevis Sesaxeb gadawyvetilebas, faruli
kenWisyriT, iRebs cesko sruli Semadgenlobis ori mesamedis umravle-
sobiT. Tu ceskos Tavmjdomaris arCeva ver moxerxda, saarCevno proce-
duraSi CaerTveba parlamenti, romelsac imave kandidaturebs asarCevad
warudgens prezidenti. ceskos Tavmjdomaris uflebamosilebis vada 5
welia.
ceskos Tavmjdomareobis kandidati unda iyos saqarTvelos qmeduna-
riani moqalaqe 25 wlis asakidan, upartio, umaRlesi ganaTlebiT, Tavi-
suflad unda flobdes saxelmwifo enas, hqondes aranakleb sami wlis
SromiTi gamocdileba da saarCevno administraciis moxelis sertifi-
kati. saarCevno kodeqsi adgens statusis mopovebis SemzRudav garemoe-
bebsac.412
7.4.1.2. ceskos wevrebi

profesiuli niSniT ceskos wevrebis kvotis Sesavsebad, cxaddeba Ria
konkursi. masSi monawile kandidatebs waeyenebaT ceskos Tavmjdoma-
risTvis gaTvaliswinebuli moTxovnebi. prezidentma unda SearCios
kandidatebi parlamentisTvis warsadgenad. ceskos wevris statusis
mosapoveblad aucilebelia parlamentis wevrTa siiTi Semadgenlobis
umravlesobis mxardaWera. parlamentis mier arCeuli ceskos wevrebis
uflebamosilebis vada xuTi welia.
partiuli niSniT SerCeuli ceskos eqvsi wevri uzrunvelyofs par-
tiul warmomadgenlobas. miTiTebuli mandatebis proporciulad ga-
nawileba xdeba im politikur gaerTianebebs Soris, romlebmac moipoves
saqarTvelos parlamentis wevrTa mandatebi da Seqmnes saparlamento
fraqcia.413
aRsaniSnavia, rom partias ufleba aqvs, gamoiwvios Tavis mier dan-
iSnuli ceskos wevri. amasTan, ceskos wevris damoukideblobis uz-
runvelsayofad, gamowveva dauSvebelia arCevnebis daniSvnis dRidan misi
412
413
iqve, me - 13 muxlis pirveli nawili.
161
saboloo Sedegebis Sejamebamde. aseT dros, partias ufleba rCeba ces-
kos axali wevri daniSnos mxolod daniSnuli wevris gadadgomis an gar-
dacvalebis SemTxvevaSi.
7.4.2. ceskos uflebamosilebis farglebi

moqmedi saarCevno kanonmdeblobiT gansazRvrulia ceskos ufleba-
mosilebebis farTo speqtri. misi uflebamosilebis farglebSi Sedis
ara mxolod arCevnebis, aramed referendumisa da plebiscitis Catarebis
uzrunvelyofa. cesko valdebulia saqarTvelos mTel teritoriaze gaa-
kontrolos saarCevno kanonmdeblobis Sesruleba da, rac Zalian mniS-
vnelovania, misi erTgvarovni gamoyenebis uzrunvelyofa. swored ceskom
unda gansazRvros arCevnebis procesTan dakavSirebuli, kanonmdeblobi-
dan gamomdinare RonisZiebebi da maTi ganxorcielebis vadebi. arCevnebis
sayovelTaobis da Tanasworobis principis dacviT, mniSvnelovania man,
Tavisi statusis farglebSi, SeZlos amomrCevelTa, maT Soris, peniten-
ciur dawesebulebaSi xmis micemis uflebis mqone pirTa, braldebulTa
da msjavrdebulTa informirebisTvis adekvaturi pirobebis Seqmna da
sxva.
7.4.3. saolqo saarCevno komisia

saolqo saarCevno komisia saarCevno administraciaSi Semavali rgo-
lia. igi aris saarCevno administraciis mudmivmoqmedi teritoriuli
organo, romelic Sedgeba Tormeti wevrisgan. misi Semadgenloba gani-
sazRvreba Semdegi wesiT: xuT wevrs xuTi wlis vadiT, irCevs cesko,
eqvs wevrs niSnaven politikuri partiebi, xolo erT wevrs irCevs cesko
- Sesabamisi arCevnebis saboloo Sedegebis gamocxadebamde drois monak-
veTiT. saolqo saarCevno komisiis xelmZRvanel pirTa arCeva xdeba TviT
saolqo saarCevno komisiis mier, Tavisi Semadgenlobidan.
saolqo saarCevno komisiis wevrobis kandidati SeirCeva Ria konkur-
sis wesiT. igi SeiZleba iyos saqarTvelos qmedunariani moqalaqe 21 wlis
asakidan, upartio, umaRlesi ganaTlebis mqone piri, romelic Tavisu-
flad flobs saqarTvelos saxelmwifo enas da romelsac aqvs saarCevno
administraciis moxelis sertifikati.
saolqo saarCevno komisia, Tavisi uflebamosilebis farglebSi, pa-
suxismgebelia saarCevno olqis teritoriaze arCevnebis, referendumisa
da plebiscitis gamarTvis uzrunvelyofaze, saarCevno kanonmdeblobis
Sesrulebis kontrolsa da mis erTgvarovnad gamoyenebaze, saarCevno
ubnebis sazRvrebis Seqmnasa da dazustebaze. mniSvnelovania, saolqo
162
saarCevno komisiis saqmianoba saubno saarCevno komisiebis, maTi Tanam-
debobis pirebis moqmedebaTa da gadawyvetilebaTa kanonierebis Semowme-
basTan dakavSirebiT. darRvevis gamovlenis SemTxvevaSi, uflebamosilia
gaataros kanoniT gaTvaliswinebuli mTeli rigi RonisZiebebi. miTiTe-
buli uflebamosileba saolqo saarCevno komisias warmoeSoba rogorc
gancxadebis an saCivris safuZvelze, ise sakuTari iniciativiT. saolqo
saarCevno komisiis valdebulebaa Seamowmos da Seajamos saubno saarCev-
no komisiaSi daTvlili kenWisyris Sedegebi. igi axorcielebs sxva, mra-
valferovan uflebamosilebebs.
mniSvnelovania, rom 2020 wlis saparlamento arCevnebSi arCeuli saqa-
rTvelos parlamentis uflebamosilebis cnobisTanave, ceskos gankar-
gulebiT, Seiqmneba TiTo saolqo saarCevno komisia erTi municipalite-
tis sazRvrebSi, xolo aTi saolqo saarCevno komisia - qalaq TbilisSi.
aRniSnuli niSnavs, rom Sesabamisi municipalitetis sazRvrebi iqneba
saolqo saarCevno komisiis samoqmedo teritoria.
7.4.4. saubno saarCevno komisia

saubno saarCevno komisia saqarTvelos saarCevno administraciis
qveda rgolia. igi saarCevno administraciis droebiTi teritoriuli
organoa, romlis SemadgenlobaSi Tormeti wevria. saubno saarCevno ko-
misiis eqvsi wevri airCeva Sesabamisi saolqo saarCevno komisiis mier, xo-
lo eqvs wevrs, saarCevno administraciis zeda struqturebis msgavsad,
niSnaven politikuri partiebi.
saubno saarCevno komisiis wevrobis kandidatisTvis wayenebuli moT-
xovnebi ceskosa da saolqo saarCevno komisiebis wevrTa kandidatebis
msgavsia, garda gamonaklisebisa. magaliTad, asakobrivi cenzi 18 welia.
saubno saarCevno komisiis mravalferovani uflebamosilebi gamij-
nulia ceskosa da saolqo saarCevno komisiis funqciebisgan. igi warmo-
adgens pirvel instancias, saidanac arCevnebis samarTliani da kanonieri
Sedegis Sefasebis aTvla iwyeba. saubno saarCevno komisia valdebulia
daicvas kenWisyris procesSi saarCevno kanonmdeblobiT dadgenili pro-
cedurebi, uzrunvelyos amomrCevlisTvis, saarCevno subieqtebis war-
momadgenelTaTvis, damkvirvebelTaTvis da mediisTvis kanonmdeblobiT
garantirebuli uflebebis realizacia. saubno saarCevno komisia axor-
cielebs kanoniT gansazRvrul sxva mniSvnelovan amocanebsac.
163
7.4.5. aqtebis gamocemis iurisdiqcia
saqarTvelos saarCevno administraciis sistemaSi Semavali organoebi
da Tanamdebobis pirebi iReben da gamoscemen samarTlebriv aqtebs, rom-
lebic mniSvnelovania maTi uflebamosilebebis gansaxorcieleblad.
maTi umetesoba individualur-administraciuli samarTlebrivi aqtis
statusis mqonea. kerZod:
ceskos, rogorc kolegiuri organo, iRebs gankargulebas. ceskos
xelmZRvaneli piri - Tavmjdomare, gamoscems brZanebas da gankargule-
bas. ceskos Tavmjdomaris brZaneba ZiriTadad gamoicema Sidauwyebriv,
maT Soris, sakadro sakiTxebTan dakavSirebiT. ceskos mdivnis aqtia gan-
karguleba.
individualur-administraciuli samarTlebrivi aqti - gankarguleba
miiReba saolqo da saubno saarCevno komisiebis mier, komisiis Tavmjdo-
mareebi, aseve, gamoscemen gankargulebebs. igive aqts gamoscems saolqo
saarCevno komisiis mdivanic.
saarCevno komisiaTa saqmianobis farglebSi misaReb individualur-
samarTlebriv aqtebs Soris mniSvnelovania kenWisyris da arCevnebis Se-
degebis Semajamebeli oqmi.
garda dasaxelebuli individualur-administraciuli samarTleb-
rivi aqtebisa, ceskos ufleba aqvs sruli Semadgenlobis aranakleb ori
mesamediT miiRos kanonqvemdebare normatiuli aqti - dadgenileba. misi
miRebis farglebi SezRudulia, ramdenadac SesaZlebelia mxolod ka-
noniT pirdapir gansazRvrul SemTxvevebSi. am zogadi wesidan, saarCevno
kodeqsiT, dadginda wesi,414 romlis safuZvelzec, arCevnebis dawyebidan
mis dasrulebamde, aucileblobis SemTxvevaSi, SesaZlebelia kanoniT
ganusazRvreli da arCevnebis CatarebisTvis aucilebeli sakiTxebis
gadawyveta dadgenilebis miRebiT.
7.4.6. pasuxismgeblobis sakiTxebi

saarCevno administraciis farTo uflebamosilebis sapirwoned moq-
medebs mis wevrTa mimarT pasuxismgeblobis araerTi forma. saarCevno
pasuxismgeblobas SeiZleba hqondes rogorc disciplinuri, ise ad-
ministraciuli xasiaTi.
kanonmdebloba icnobs saarCevno komisiis wevrTa da xelmZRvanel
pirTa uflebamosilebis vadamde Sewyvetis araerT safuZvels, magali-
Tad, saarCevno komisiis wevris statusTan SeuTavsebeli Tanamdebobis
dakavebas, saarCevno komisiis wevris damniSvneli partiis mier gamowve-
vas da sxva.
414
iqve, 30 - e muxlis me - 2 nawili.
164
7.5. amomrCeveTa siebi
saarCevno procesSi amomrCevelTa siebis roli mniSvnelovania. piris
amomrCevelTa siaSi Seyvana uSualod aris dakavSirebuli moqalaqis kon-
stituciur uflebaTan - monawileoba miiRos arCevnebSi. saqarTveloSic,
saarCevno siis formireba saxelmwifo xelisuflebis movaleobaa da maTi
mizeziT moqalaqis amomrCevelTa saerTo siaSi arSeyvana, uflebis Sez-
Rudvis gaumarTlebel safuZvlad iTvleba.415
saarCevno procesis samarTlianobas da efeqtur organizacias, did-
wilad, gansazRvravs arCevnebSi monawileobis uflebis mqone pirTa
zusti raodenobis da CamonaTvalis dadgena da maTTvis arCevanis gake-
Tebis SesaZleblobis uzrunvelyofa. am mizniT, qarTuli saarCevno ka-
nonmdebloba icnobs amomrCevelTa siis sxvadasxva kategorias.
7.5.1. erTiani sia

qarTul saarCevno praqtikaSi, amomrCevelTa erTian siad iwodeba
dadgenili wesiT registrirebuli, aqtiuri saarCevno uflebis mqone
pirTa sia, romelic iyofa saarCevno ubnebis mixedviT.
siis Sedgenis procesSi udidesi mniSvneloba aqvs yvela im subieqtis
CarTulobas, romelTac xeli miuwvdebaT im informaciaze, romelic
xels Seuwyobs amomrCevelTa korpusis srulfasovnad gansazRvras. ma-
galiTad, adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebi pasuxismgebelni
arian im pirTa monacemebis gadacemaze, romlebic gardaicvalnen, mag-
ram maTi ojaxis wevrebs ar miumarTavT saagentosTvis gardacvalebis
mowmobis misaRebad; Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis samin-
istro okupirebuli teritoriebidan iZulebiT gadaadgilebul pirTa
Sesaxeb monacemebis Segrovebaze; sakonsulo dawesebulebi sakonsulo
aRricxvaze mdgom pirTa monacemebis miwodebaze da a.S.
yoveli uflebamosili saxelisuflebo rgoli valdebulia, weliwadSi
oTxjer - pirvel Tebervals, pirvel maiss, TxuTmet ivliss da pirvel no-
embers, ceskos gadasces mis xelT arsebul informaci, raTa ganaxlebul
iqnas amomrCevelTa erTiani siis eleqtronuli baza.
415
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2005 wlis 24 ianvris 1/1/257,268 ga-
dawyvetileba saqmeze - „guram sanaZe da irakli kotetiSvili saqarTvelos parlamentis
winaaRmdeg“, III.
165
7.5.2. amomrCevelTa specialuri sia
rigi faqtorebis gamo, mxolod amomrCevelTa erTiani sia ver uz-

runvelyofs yvela amomrCevlis arCevnebSi monawileobis SesaZleblobas.
amitom, imavdroulad, arsebobs specialuri sia. masSi SehyavT is amom-
rCevlebi, romlebic obieqturi mizezis gamo ver miiReben monawileobas
registraciis adgilis mixedviT. ufro konkretulad, saarCevno admin-
istraciis moxeleebi, romlebic kenWisyris dRes, ver gamocxaddebian
arCevnebSi registraciis adgilis mixedviT, samkurnalod wvanan stacio-
narul samkurnalo dawesebulebaSi, kenWisyris dRes patimrobaSi an ad-
ministraciul patimrobaSi imyofebian.
7.5.3. gadasatani saarCevno yuTi

saarCevno uflebis srulfasovani realizaciis xelSemwyob berketebs
Soris TvalsaCinoa arCevnebSi monawileobis SesaZlebloba gadasatani
yuTis meSveobiT. igi SesaZleblobas aZlevs amomrCevelTa konkretul
kategorias, saarCevno ubanSi misvlis Semaferxebeli garemoebebis miuxe-
davad, magaliTad, janmrTelobis mdgomareobis, patimrobaSi yofnis,
Znelad misadgom adgilze yofnis gamo da sxva, miscen xma. gadasatani
yuTis siaSi amomrCevelTa Setanis kanonismieri safuZvlebi amomwuravia.
mniSvnelovania, rom igi dgeba erTiani da specialuri siebis safuZvelze.
gadasatani yuTis meqanizmi ar gamoiyeneba sazRvargareT myof amom-
rCevelTa mimarT. rogorc wesi, yuTis siaSi amomrCevlebis raodenoba
erTian siaSi arsebuli amomrCevlebis sam procentze meti ar unda iyos.
7.6. arCevnebis monitoringi da media

Tanamedrove msoflioSi arCevnebis demokratiulobis uzrunvelsa-
yofad mniSvnelovani faqtoria damkvirvebelTa CarTuloba saarCevno
procesSi. aseTi uflebamosileba gaaCniaT rogorc adgilobriv, ise
saerTaSoriso sadamkvirveblo organizaciebs.
7.6.1. adgilobrivi damkvirvebeli organizacia

adgilobrivi damkvirvebeli organizaciebi did rols asruleben
kanonier da samarTlian saarCevno procesSi. dakvirvebis ufleba SeiZ-
leba moipovos im adgilobrivma arasamewarmeo (arakomerciuli) iuri-
diulma pirma, romlis sadamfuZneblo dokumenti iTvaliswinebs arCev-
166
nebis monitorings an, zogadad, adamianis uflebaTa dacvas. amasTan,
kenWisyris dRemde erTi wliT adre mainc iyo registrirebuli.
saarCevno kodeqsi adgilobriv damkvirvebels uwesebs moTxovnebs da
SezRudvebs. kerZod, igi unda iyos saqarTvelos moqalaqe 18 wlis asa-
kidan. igi ar SeiZleba iyos, magaliTad, saxelmwifo-politikuri Tanam-
debobis piri, adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi or-
ganos wevri, adgilobrivi TviTmmarTvelobis aRmasrulebeli organos
xelmZRvaneli da misi moadgile, saarCevno subieqti da misi warmomad-
geneli da sxva.
7.6.2. saerTaSoriso damkvirvebeli organizacia

Tanamedrove samyaroSi arCevnebis Sesafaseblad sakmarisi araa ad-
gilobrivi damkvirveblebis daskvnebi. mniSvnelovania, saerTaSoriso
damkvirveblebis CarTva saarCevno procesis Sesafaseblad. gansxvavebiT
adgilobrivi damkvirvebeli organizaciisa, saerTaSoriso damkvirvebeli
organizacia SeiZleba iyos sxva saxelmwifoSi registrirebuli orga-
nizacia an saerTaSoriso organizacia, romlis sadamfuZneblo dokumen-
ti iTvaliswinebs arCevnebis monitorings da adamianis uflebaTa dacvas.
7.6.3. damkvirveblis uflebamosilebis farglebi

arCevnebze dakvirvebis procesSi damkvirveblebs farTo uflebamo-
silebebi gaaCniaT. qarTuli saarCevno kanonmdebloba, erTi mxriv, gan-
sazRvravs damkvirveblis vrcel samoqmedo areals, magaliTad, Se-
saZleblobas daeswros da daakvirdes saarCevno komisiis sxdomebs,
SeuzRudavad gadaadgildes saarCevno ubnis teritoriaze da Tavisuf-
lad, daubrkoleblad daakvirdes kenWisyris procesis yvela etaps ne-
bismieri adgilidan, daeswros amomrCevelTa xmebis daTvlisa da Sede-
gebis Sejamebis procedurebs da a.S. (saarCevno kodeqsis 41-e muxlis
1-li nawili). xolo meore mxriv, SezRudvebs uwesebs damkvirvebels, ker-
Zod, ukrZalavs saarCevno komisiis saqmianobaSi Carevas, amomrCevelTa
nebis Tavisufal gamovlenaze gavlenis moxdenas, romelime saarCevno
subieqtis sasargeblod an sawinaaRmdegod agitaciis gawevas, saarCevno
subieqtis simbolikis da niSnis tarebas da sxva (saarCevno kodeqsis 41-e
muxlis me-2 nawili).
167
7.6.4. saarCevno subieqtis warmomadgeneli
Tanamedrove saarCevno samarTalSi miCneulia, rom saarCevno su-
bieqts, garkveuli saarCevno procedurebis mimdinareobis dros, SeiZ-
leba hyavdes warmomadgeneli, romelic daicavs mis interesebs da war-
moadgens Sesabamis saarCevno komisiasTan urTierTobaSi. rogorc wesi,
maT SeiZleba daniSnon mxolod or-ori warmomadgeneli yovel saarCevno
komisiaSi. saarCevno subieqtis warmomadgeneli SeiZleba iyos 18 wlis
qmedunariani saqarTvelos moqalaqe.
7.6.5. media da arCevnebze dakvirveba

saarCevno procesis gamWvirvaloba didwilad ganapirobebs arCevne-
bis samarTlianobas da amomrCevelTa maRali xarisxis CarTulobas saa-
rCevno procesSi. Sesabamisad, arCevnebis mimdinareobisas mniSvnelovania
mediis roli. imisTvis, rom moipovon saarCevno komisiebis sxdomebze
daswrebisa da kenWisyris dRes kenWisyris SenobebSi yofnis ufleba, pre-
sisa da masobrivi informaciis sxva saSualebebis warmomadgenlebma unda
gaiaron akreditacia (saarCevno kodeqsis 44-e muxli). mas axorcielebs
Sesabamisi saarCevno komisia. Tu mediis saSualebebs saqmianoba mouwevT
ramdenime saarCevno olqis teritoriaze, akreditacia ganxorcieldeba
ceskos an Sesabamisi saolqo komisiis mier, xolo Tu dakvirveba ganx-
orcieldeba erTi olqis farglebSi, Sesabamisi saarCevno komisiis mier.
7.7. winasaarCevno kampania

winasaarCevno kampania saarCevno procesis ganuyofeli nawilia, ro-
melic gadamwyvet gavlenas axdens arCevnebis Sefasebaze. mis swor sa-
marTlebriv da praqtikul mowesrigebas gardamtexi rolis Sesruleba
SeuZlia samarTliani da demokratiuli saarCevno procesis organize-
baSi. winasaarCevno kampaniis efeqturad warmarTvisTvis upiratesia sa-
arCevno subieqtebisa da procesSi monawile sxva pirebisTvis Sansebis
Tanasworobis uzrunvelyofa.
saarCevno kodeqsis Tanaxmad, winasaarCevno kampania aris saarCevno
subieqtis, an saarCevno subieqtobis kandidatis mier arCevnebSi monawi-
leobisa da gamarjvebis mizniT Catarebul RonisZiebaTa erToblioba.416
kanonmdebeli winasaarCevno kampaniisgan gamijnavs winasaarCevno agita-
ciis cnebas, romelSic igulisxmeba amomrCevelTa mowodeba saarCevno
subieqtis, an saarCevno subieqtobis kandidatis mxardasaWerad an sawina-
416
saqarTvelos saarCevno kodeqsis me-2 muxlis „h“ punqti.
168
aRmdegod, agreTve nebismieri sajaro moqmedeba, romelic xels uwyobs
an xels uSlis mis arCevas, an/da romelic Seicavs winasaarCevno kampaniis
niSnebs, maT Soris, winasaarCevno RonisZiebis organizebaSi an CatarebaSi
monawileobas, saarCevno masalebis Senaxvas an gavrcelebas, mxardamW-
erTa siebze muSaobas, politikuri partiebis warmomadgenlobebSi yof-
nas.417
angariSgasawevia, rom saarCevno kodeqsi icnobs kvalificiuri partiis
cnebas, romelSic moiazreba iseTi politikuri gaerTianeba, romelic
finansdeba saxelmwifo biujetidan.418 kvalificiur saarCevno subieqtad
ki iTvleba registrirebuli kvalificiuri partia.419 kanonmdebloba,
rogorc wesi, ganasxvavebs mis uflebriv mdgomareobas saarCevno pro-
cesSi. pirvel rigSi, uSvebs maT upirates mdgomareobas dafinansebis
da mediis saSualebebSi saeTero drois gansazRvris dros. mniSvnelova-
nia, rom kvalificiuri subieqtebis erTgvari privilegireba ar arRvevs
SesaZleblobaTa Tanasworobis princips, radgan es mdgomareoba arCev-
nebze amomrCevlis mxardaWeris pirdapirproporciulia. aRsaniSnavia,
rom konkretuli miznisTvis, kerZod, mediaSi ufaso sareklamo drois
misaRebad, mauwyebeli uflebamosilia kvalificiur subieqtad aRiaros
sxva subieqtebic, saarCevno kodeqsiT mkacrad gansazRvruli wesiT.
7.7.1. winasaarCevno kampaniis da agitaciis farglebi

rodis iwyeba winasaarCevno kampania? am kiTxvaze pasuxs arsebiTi
mniSvneloba aqvs, radgan swored am droidan aiTvleba saarCevno pro-
cesSi CarTuli subieqtebis da saxelisuflebo struqturebis qmedebaTa
gansxvavebuli reJimi. saarCevno kodeqsis Sesabamisad, winasaarCevno kam-
paniis aTvla ukavSirdeboda arCevnebis daniSvnis Taobaze gamocemuli
samarTlebrivi aqtis gamoqveynebas, ganxorcielebuli cvlilebiT, igi
iwyeba kenWisyris dRemde samoci dRiT adre.
winasaarCevno kampaniis da agitaciis periodSi saarCevno subieqtebma
SeiZleba daamzadon da gaavrcelon winasaarCevno mowodebebi, gancxa-
debebi, warwerebi, furclebi, fotomasalebi da sxva saSualebebi. uf-
leba aqvT, amomrCevlis winaSe warsdgnen momavali saqmianobis prog-
ramiT, gaacnon sakuTari miznebi xelisuflebaSi mosvlis SemTxvevaSi
da maTi ganxorcielebis gzebi. saarCevno kanomdebloba mkacrad moiT-
xovs, rom es procesi ar Seicavdes omisa da Zaladobis propagandas,
arsebuli saxelmwifo da sazogadoebrivi wyobilebis ZaladobiT Secv-
lisken an damxobisken, saqarTvelos teritoriuli mTlianobis darR-
417
iqve, me-2 muxlis „h1 “ punqti.
418
iqve, me-2 muxlis „u1“ punqti.
419
iqve, me-2 muxlis „r1“ punqti.
169
vevisken, erovnuli SuRlisa da mtrobisken, religiuri da eTnikuri da-
pirispirebisken mowodebas.
kenWisyris dRes kenWisyris SenobaSi akrZalulia winasaarCevno agi-
tacia.
7.7.2. monawile subieqtebi

kanonmdebloba mkacrad aregulirebs winasaarCevno kampaniaSi mona-
wileobis SesaZleblobas (saarCevno kodeqsis 44-e muxli). Sansebis Ta-
nasworobis uzrunvelyofis miznidan gamomdinare, winasaarCevno agi-
taciis gawevis da agitaciaSi monawileoba akrZaluli aqvT saarCevno
komisiis wevrs, mosamarTles, prokuraturis, Sinagan saqmeTa da Tavdac-
vis saministroebis, saxelmwifo usafrTxoebisa da dazvervis samsax-
urebisa da saxelmwifo dacvis specialuri samsaxuris sajaro moxelee-
bs, generalur auditors, saxalxo damcvels, ucxo qveynis moqalaqesa
da organizacias, saqvelmoqmedo da religiur organizaciebs, saqarT-
velos komunikaciebis erovnuli komisiisa da saqarTvelos energetikisa
da wyalmomaragebis maregulirebeli erovnuli komisiis wevrebs.
7.7.3. amomrCevlis mosyidva

Tanamedrove qarTuli saarCevno samarTali upirispirdeba mosyidvis
gziT amomrCevelTa nebis Tavisufali gamovlenis SezRudvas da mkacr
sanqciebs awesebs misi gamovlenis SemTxvevaSi. iseTi qmedebebi, rom-
lebic SeiZleba amomrCevlis mosyidvad Sefasdes, gansakuTrebiT mkac-
rad kontroldeba arCevnebis daniSvnidan misi saboloo Sedegebis ga-
moqveynebamde.
ara mxolod saarCevno subieqtebs, aramed saarCevno subieqtobis
kandidatebsa da maT warmomadgenlebsac ekrZalebaT moqalaqeebisaTvis
fuladi saxsrebis, saCuqrebisa da sxva materialuri faseulobebis ga-
dacema. mniSvneloba ara aqvs arc Rirebulebas da arc imas, piradad ga-
naxorciela miTiTebuli qmedeba, Tu sxva piris meSveobiT. dauSveblad
iTvleba, aseve, SeRavaTian fasad saqonlis miyidva, ufasod nebismieri
saqonlis gavrceleba; fuladi saxsrebis, fasiani qaRaldebisa da sxva
materialur faseulobaTa gadacemis dapirebiT daintereseba.
rogorc wesi, amomrCevlis mosyidvad fasdeba fizikuri da iuri-
diuli pirebis mier piradi, an saarCevno subieqtis fuladi saxsrebiT,
iseTi samuSaos Sesruleba, aseve, momsaxurebis gaweva, romelic sajaro
xelisuflebis organoTa uflebamosilebas ganekuTvneba.
Zalian mkacria kanonmdebloba amomrCevlis mosyidvis faqtis dadas-
170
turebis dros. aseT SemTxvevaSi, sasamarTlos gadawyvetilebiT, dgeba
saarCevno subieqtisTvis registraciis gauqmebis sakiTxi.
7.7.4. administraciuli resursis regulireba

Sansebis Tanasworobis principis realizacia, warmoudgenelia, saar-
Cevno kampaniaSi saarCevno subieqtebis Tanabar pirobebSi monawileo-
bis gareSe. gansakuTrebiT mniSvnelovania administraciuli resursis
gamoyenebis kontroli, raTa upirates mdgomareobaSi ar aRmoCndes
erT-erTi, ZiriTadad, saxelisuflebo kandidati. subieqtebs, romleb-
sac winasaarCevno kampaniaSi monawileobis ufleba gaaCniaT, ekrZalebaT
romelime politikuri partiis, saarCevno subieqtobis kandidatis, sa-
arCevno subieqtis mxardasaWerad an sawinaaRmdegod winasaarCevno agi-
taciisa da kampaniis procesSi administraciuli resursebis gamoyeneba.
saerTaSoriso standartebis msgavsad, saarCevno Tanasworobis prin-
cipidan gamomdinare, qarTuli saarCevno kanonmdebloba krZalavs wina-
saarCevno kampaniis da agitaciis Catarebas mTeli rigi saxelisuflebo
dawesebulebebis SenobebSi. magaliTad, aRmasrulebeli xelisuflebis
dawesebulebebSi, sasamarTloebSi, samxedro nawilebSi.
7.7.5. samsaxurebrivi mdgomareobis gamoyenebis akrZalva

saarCevno kodeqsidan gamomdinare, ikrZaleba sajaro xelisuflebis
organoebis Tanamdebobis pirebis mier romelime politikuri partiis an
kandidatis mxardasaWerad an sawinaaRmdegod winasaarCevno agitaciisa
da kampaniis warmoebis procesSi gamoiyenon Tavisi Tanamdebobrivi an
samsaxurebrivi mdgomareoba (saarCevno kodeqsis 49-e muxli). maT ufle-
ba ara aqvT samsaxurebrivad daqvemdebarebuli an sxvagvarad damokide-
buli piri Caaban iseT saqmianobaSi, romelic xels uwyobs kandidatis
wardgenas an arCevas. aseve, ar SeuZliaT sajaro xelisuflebis organos
mier dafinansebuli samsaxurebrivi mivlinebebis dros Seagrovon xel-
mowerebi da awarmoon winasaarCevno agitacia.
sajaro mosamsaxureebisTvis akrZalulia winasaarCevno agitacia sa-
muSao saaTebis dros da samsaxurebrivi funqciebis Sesrulebisas. gamo-
naklisia politikuri Tanamdebobis pirebi. aseve, SezRudva ar vrcel-
deba drois im monakveTze, rodesac xdeba teleradiomauwyeblobis mier
winasaarCevno agitaciisaTvis gamoyofili drois gamoyeneba.
saarCevno kampaniis periodSi mkacr kontrols eqvemdebareba saxelm-
wifo da adgilobrivi biujetebis xarjvis marTlzomiereba. arCevnebis
dRidan 60 dRiT adre iwyeba da arCevnebis dRis dasasrulamde grZel-
171
deba biujetTan dakavSirebuli SezRudvebis paketi. am periodSi, ro-
gorc wesi, akrZalulia iseTi proeqtebis daprogramebis ganxorcieleba,
romlebic manamde ar iyo gaTvaliswinebuli saqarTvelos saxelmwifo,
avtonomiuri respublikis respublikur an adgilobrivi TviTmmarTveli
erTeulis biujetSi. gamonaklisia, magaliTad, stiqiuri ubedurebis an
sxva forsmaJoruli garemoebis Sedegebis salikvidacio RonisZiebebi.
7.8. arCevnebis dafinanseba

arCevnebis srulfasovnad da efeqturad warmarTvisTvis aucilebe-
lia rogorc saarCevno procesis, ise masSi CarTuli subieqtebis da-
finanseba. Sesabamisad, organuli kanonebi - saqarTvelos saarCevno
kodeqsi da kanoni politikuri gaerTianebebis Sesaxeb, detalurad
aregulireben arCevnebis dafinansebasTan dakavSirebul sakiTxebs.
7.8.1. saarCevno procesis dafinanseba

arCevnebis momzadebisa da Catarebis xarjebs uzrunvelyofs saxelm-
wifo biujeti. saarCevno kanonmdebloba awesrigebs saarCevno administ-
raciis mier gaweuli xarjisa da misi saqmianobis dafinansebis wess.
cesko valdebulia, yovelwliurad, parlaments warudginos sabiujeto
ganacxadi. masSi gansazRvruli unda iyos momavali wlis sabiujeto da-
finansebis moculoba, romelic pirdapir kavSirSia saarCevno wels fu-
ladi saxsrebis saWiroebasTan. mniSvnelovania, rom ceskos, saarCevno
administraciis saxeliT, aseve, SeuZlia miiRos granti kanoniT gansazR-
vruli pirisgan, romlis gamoyenebac xdeba maT Soris dadebuli xelSek-
rulebis safuZvelze.
7.8.2. saarCevno subieqtebis dafinanseba

saarCevno subieqtebis mier saarCevno kampaniis xarjebis dafarva xde-
ba mxolod saarCevno fondidan. im SemTxvevaSi, Tu partia damoukideblad
monawileobs arCevnebSi, finansdeba politikuri gaerTianebis fondidan,
blokad gaerTianebis SemTxvevaSi, (vidre aseTi ufleba arsebobs), blokis
pirveli nomeri partiis fondidan, xolo damoukidebeli kandidatis Sem-
TxvevaSi - sainiciativo jgufis mier Seqmnili fondidan. saarCevno subi-
eqtma, arCevnebis periodSi, unda isargeblos mxolod saarCevno fondis
saxsrebiT. saarCevno kampaniis xarjebSi moiazreba saarCevno subieqtis
saarCevno kampaniisaTvis gankuTvnili fuladi saxsrebis erToblioba,
172
aseve, sabazro fasebSi gamoxatuli, usasyidlod miRebuli yvela saxis
saqoneli da momsaxureba. masSi ar igulisxmeba ufaso sareklamo drois
Rirebuleba.420
7.8.2.1. biujetidan saarCevno subieqtis dafinansebis wesi
rogor finansdeba saarCevno kampaniis fondi? saarCevno subieqti,

romelic saparlamento arCevnebSi miiRebs proporciuli saarCevno sis-
temiT Catarebul arCevnebSi monawile amomrCevelTa xmebis xuT pro-
cents an mets saqarTvelos saxelmwifo biujetidan erTjeradad miiRebs
araumetes 1000000 lars saarCevno kampaniisas gaweuli xarjebis dasa-
faravad. agreTve, saarCevno subieqti, romelic adgilobrivi TviTm-
marTvelobis warmomadgenlobiTi organoebis - sakrebuloebis saerTo
arCevnebSi miiRebs arCevnebSi monawile amomrCevelTa xmebis sam pro-
cents an mets, saxelmwifo biujetidan erTjeradad miiRebs araumetes
500000 lars sakrebulos, meris arCevnebSi saarCevno kampaniisas gaweuli
xarjebis dasafaravad. mxardamWerTa raodenoba iTvleba mTel qveyana-
Si proporciuli saarCevno sistemiT Catarebul arCevnebSi mopovebuli
xmebis Sesabamisad. saarCevno wels, saxelmwifo biujetidan damatebiT
gamoiyofa Tanxebi satelevizio reklamis ganTavsebis xarjebis dasafa-
ravad.
7.8.2.2. xarjebis Sesaxeb angariSis Sedegebi

arCevnebis periodSi fuladi saxsrebis xarjvis procesi gamWvirva-
lea. saarCevno subieqtebma, arCevnebis saboloo Sedegebis gamoqveyne-
bidan, erTi Tvis farglebSi saxelmwifo auditis samsaxurs unda warud-
ginon daskvna, gamoyenebul saxsrebTan dakavSirebiT.
radikaluria, àngariSvaldebulebis~ darRvevis Sedegebi. kerZod,
saarCevno subieqtebs, romlebic miiReben xmebis saWiro raodenobas da-
dadgenil vadaSi ar waradgenen saarCevno kampaniis fondis angariSs, an
Tu dadasturdeba kanonis moTxovnaTa darRveva, saxelmwifo auditis
samsaxuri gaafrTxilebs werilobiT da moiTxovs xarvezis Sevsebas. mniS-
vnelovania, rom Tu saxelmwifo auditis samsaxuri miiCnevs, rom darRve-
va arsebiTi xasiaTisaa da SeeZlo gavlena moexdina arCevnebis Sedegebze,
igi gaatarebs adekvatur zomebs. aseT SemTxvevaSi, igi uflebamosilia
mimarTos Sesabamis saarCevno komisias rekomendaciiT, romlis safuZ-
velzec es ukanaskneli sasamarTlosgan moiTxovs arCevnebis Sedegebis
Sejamebas, am saarCevno subieqtis mier miRebuli xmebis gareSe.
420
iqve, me-2 muxlis „h2 “ punqti.
173
7.9. kenWisyra
kenWisyra saarCevno procesis is etapia, romlis Sedegic pirdapir
aisaxeba arCevnebis bedze, gamarjvebulis gamovlenaze. Sesabamisad, mis
swor iuridiul da organizaciul uzrunvelyofas gadamwyveti mniSvne-
loba aqvs.
arsebiTia, kenWisyris Senobis ise mowyoba, rom amomrCevels SesaZ-
lebloba hqondes arCevani gaakeTos yovelgvari gareSe faqtorebis ze-
moqmedebis gareSe. saarCevno kodeqsiT dazustda kenWisyris Senobis
cneba da aseTad ganisazRvra Senoba an Senobis nawili, romelSic gan-
Tavsebulia saubno saarCevno komisiis kenWisyris oTaxi.421 amomrCevlis
nebis damoukideblobas, aseve, uzrunvelyofs saarCevno kodeqsis daT-
qma, romlis safuZvelzec saubno saarCevno komisia ar unda ganTavsdes
imave SenobaSi, romelSic ganTavsebulia partia da sajaro xelisufle-
bis organoebi, garda iseTi gamonaklisi SemTxvevebisa, rodesac sxva Se-
saZlebloba ar arsebobs. kenWisyris Senobis ganTavseba policiis an sa-
xelmwifo usafrTxoebis samsaxuris danayofSi daSvebulia mxolod im
SemTxvevaSi, rodesac iq iqmneba saubno saarCevno komisia.
mkacrad regulirdeba, kenWisyris dros, kenWisyris SenobaSi yof-
nis uflebis mqone subieqtTa wre. kerZod, aseTi SesaZlebloba gaaCniaT
ceskos, saolqo da saubno saarCevno komisiebis wevrebs, ceskos da sa-
olqo saarCevno komisiebis warmomadgenlebs, saarCevno subieqtis war-
momadgenels, presisa da masobrivi informaciis sxva saSualebebis war-
momadgenlebs, damkvirveblebs.422
saarCevno kodeqsSi detaluradaa mowesrigebuli kenWisyris proce-
durebi. kenWisyra imarTeba arCevnebis dRis rva saaTidan oc saaTamde.
kanoni moiTxovs, rom amomrCeveli kenWisyris SenobaSi SeiZleba imyo-
febodes mxolod im drois farglebSi, rodesac aZlevs xmas. saarCevno
biuletenis Sevsebisas, rogorc wesi, akrZalulia sxva piris daswreba.
saarCevno procesSi mniSvnelovan rols asrulebs kenWisyris dRis
CanawerTa wigni, e.w. zonargayrili wigni, romelSic aisaxeba arCevnebis
mimdinareobis Taobaze pretenziebi, saCivrebi da SeniSvnebi. Sesabamisi
SesaZleblobiT sargeblobs kenWisyris SenobaSi yofnis uflebis mqone
nebismier piri.
yvela saarCevno ubanSi, rogorc wesi, xorcieldeba amomrCevelTa
markireba, rac iTvaliswinebs TvaliT uxilavi da adamianis janmrTe-
lobisaTvis uvnebeli qimiuri saRebavis wasmas amomrCevlis frCxilze.
markirebis mizania gamoricxos amorCevlis mier ganmeorebiT xmis mi-
cemis SesaZlebloba. igi ar gamoiyeneba penitenciur dawesebulebebSi,
saavadmyofoebsa da sxva stacionarul samkurnalo dawesebulebebSi
421
iqve, me-2 muxlis „h10“ punqti.
422
174
avadmyofebis mimarT, agreTve, kenWisyraSi gadasatani saarCevno yuTis
meSveobiT monawile pirTa mimarT.
ramdenadac arCevnebis Sedegis samarTlianobisTvis mniSvnelovania
xmebis daTvlis procesi, qarTuli saarCevno kanonmdebloba detalu-
rad aRwers saarCevno yuTis procedurebs. yuTis gaxsnis Semdeg, Tav-
dapirvelad, daiTvleba amomrCevelTa erTiani da specialuri siebi-
sa da gadasatani saarCevno yuTis siis mixedviT kenWisyraSi monawile
amomrCevelTa saerTo raodenoba. uSualod xmebis daTvlis procesis
dawyebamde gamovlindeba namdvilad da baTilad cnobili biuletenebi.
biuleteni, kanonmdeblobis Tanaxmad, sxvadasxva mizeziT SeiZleba cnon
baTilad. magaliTad, Tu SeuZlebelia imis dadgena, romel saarCevno
subieqts misca xma amomrCevelma, saarCevno biuleteni gankuTvnili iyo
sxva saarCevno ubnisaTvis da sxva.
kenWisyris Sedegebi mimdevrobiT aisaxeba saubno saarCevno komisie-
bis, saolqo saarCevno komisiebis da ceskos kenWisyrisa da arCevnebis Sede-
gebis Semajamebel oqmebSi. arCevnebis Sedegebis Semajamebel oqms adgens
cesko.
Tematuri kiTxvebi:
1. imsjeleT qarTuli realobisTvis optimalur saarCevno sistemis

modelze!
2. rogori saarCevno barieri uzrunvelyofs saqarTveloSi politi-
kur ZalTa adekvatur warmomadgenlobas?
3. imsjeleT ceskos dakompleqtebis wesis pozitiur da negatiur
aspeqtebze!
4. gamijneT ceskos, saolqo da saubno saarCevno komisiebis ufleba-
mosilebebi gancxadebebisa da saCivrebis ganxilvis procesSi!
5. SeadareT amomrCevelTa siebis kategoriebi da ganixileT maTi
formirebis safuZvlebi!
6. ganixileT damkvirvebelTa roli qarTul saarCevno procesSi!
7. imsjeleT arCevnebis daniSvnis uflebamosilebis mqone subieqteb-
sa da pirobebze saqarTveloSi!
8. rogor ebrZvis saqarTvelos saarCevno kanonmdebloba administra-
ciuli resursis gamoyenebas?
9. ganixileT saarCevno subieqtebis dafinansebis gamWvirvalobis
parametrebi!
10. imsjeleT kenWisyris proceduris komponentebze, romlebic mniSv-
nelovan gavlenas axdenen arCevnebis Sedegze!
175
8. prezidentis arCevnebi
damoukideblobis aRdgenis Semdgomi periodis saqarTveloSi, pre-
zidentis arCevnebis mowesrigeba araerTi mimarTulebiT iyo saarCevno
samarTlis interesis sagani. 1995 wlis konstituciis SemuSavebis peri-
odSi, saxelmwifos meTauris statusis Camoyalibebisas, misi arCevis
principis gansazRvra mwvave msjelobis sagani gaxda. ganixileboda gansx-
vavebuli proeqtebi. maTi umravlesoba prezidentis pirdapir arCevas
gulisxmobda. gamonaklisi iyo e.w. `xmalaZis proeqti~, romelic sapar-
lamento modelis farglebSi, mis arCevas iTvaliswinebda ori palatis
erTobliv sxdomaze, debatebis gareSe, faruli kenWisyriT, 5 wlis va-
diT. saintereso iyo samdivnos proeqti, romelSic arCevnebis Sereuli
modeli iyo SemoTavazebuli. kerZod, prezidenti, pirvel turSi, amom-
rCevels unda aerCia xmaTa aranakleb sami mexuTediT. Tu gamarjvebuli
ver gamovlindeboda, ukeTesi Sedegebis mqone ori kandidatidan arCev-
ans parlamenti gaakeTebda.423
1995 wlis ZiriTad kanonze muSaobisas, sakonstitucio komisiis farg-
lebSi sxva alternativebic ganixiles. blankenagelis azriT, prezidenti
unda aerCiaT konstituciaSi misi saerTo mdgomareobidan gamomdinare.
radgan igi arc zedmetad Zlieri da arc zedmetad susti unda yofiliyo,
misi arCeva unda momxdariyo arc xalxis mier pirdapiri arCevnebiT, rac
mas met legitimurobas Seuqmnida, arc parlamentis mier, rac mas nakleb
legitimurobas SesZenda, aramed am mizniT Seqmnili gansakuTrebuli sab-
Wos mier. manve SesTavaza sakonstitucio komisias germaniis magaliTze
dafuZnebuli konkretuli winadadeba, kerZod, iseTi organos Seqmna,
romelSic Sevidoda 120 parlamentis wevri da 120 regionis warmomad-
geneli. qarTveli eqspertebis udidesi umravlesoba pirdapir arCevnebs
yvelaze demokratiul meqanizmad miiCnevda, romelic prezidents ara
mxolod politikur, aramed moralur mxardaWerasac aZlevda. Cikagos
konferenciaze, xmaTa umravlesobiT, gadawyda prezidentis pirdapiri
arCevnebis wesi.424 rac, mogvianebiT, sakanonmdeblo organoSic gaiziares.
aRsaniSnavia, rom 1995 wlis konstituciis SemuSavebis procesSi,
gansakuTrebuli interesis sagani iyo, aseve, prezidentis kandidatu-
ris wardgenis proceduris gansazRvra, rasac didi yuradReba daeTmo.
mniSvnelovnad CaiTvala iseTi wesis Camoyalibeba, romelic uzrunve-
lyofda kandidatTa gonivrul raodenobas, raTa amomrCevlis arCevani
metad gaazrebuli yofiliyo. magaliTad, ganixileboda varianti, rom
kandidatis wardgenis ufleba hqonoda mxolod im politikur partias,
romelsac amomrCevelTa xuTi procenti mainc uWerda mxars (demetraS-
423
424
iqve, 177.
176
vili).425 sabolood, sakonstitucio komisiis gadawyvetilebiT, msgavsi
SemzRudavi normebi ar dadgenila.
xazgasasmelia, rom konstituciis reformirebis Semdgom etapebze,
araerTgzis dadga sakiTxi prezidentis pirdapir arCevnebis gadaxedvas-
Tan dakavSirebiT.
2017 – 2018 wlebis sakonstitucio reformis erT - erTi TvalsaCino
siaxle aRmoCnda saqarTvelos prezidentis pirdapiri wesiT arCevnebze
uaris Tqma. CaiTvala, rom axali wesi ukeT pasuxobs damkvidrebul sa-
parlamento models. momavali saqarTvelos prezidentis arCeva moxdeba
saarCevno kolegiis mier.
8.1. saarCevno kolegia da prezidentobis kandidatis wardgena

saarCevno kolegiis Seqmnis principebi ganisazRvra qveynis ZiriTadi
kanoniT, xolo detalurad mowesrigda saarCevno kodeqsiT. igi warmoad-
gens saqarTvelos prezidentis arCevis mizniT specialurad Seqmnil 300
wevrisgan Seqmnil organos, romlis personaluri Semadgenlobis damt-
kicebas axdens cesko gankargulebiT. igi ar aris mudmivmoqmedi organo.
saqarTvelos prezidentis asarCevad Semdgar saarCevno kolegias ufle-
bamosileba uwydeba arCeuli prezidentis ficis dadebisTanave.
saarCevno kolegias qmnis saqarTvelos parlamentis da aWaris da
afxazeTis avtonomiuri respublikebis umaRlesi warmomadgenlobiTi
organoebis yvela wevri, aseve, adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmo-
madgenlobiTi organoebidan politikuri gaerTianebebis mier dasaxele-
buli sakrebulos wevrebi. konstituciis davalebiT, saarCevno kodeqsi
gansazRvravs qvotebs, romelTa Sesabamisadac partiebma unda daasax-
elon saarCevno kolegiis wevrebi sakrebuloebidan. mniSvnelovania, rom
qvotebis dadgenis princips Tavad konstitucia awesebs (muxli 50 – 3).
isini ganisazRvreba proporciuli geografiuli warmomadgenlobis prin-
cipis dacviTa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis proporciuli wesiT
Catarebuli arCevnebis Sedegebis proporciis mixedviT. saarCevno kode-
qsiT ukve dadgenilia formula, romelmac unda gansazRvros qvotebi da
detaluradaa mowesrigebuli saarCevno kolegiis dakompleqtebis sxva,
mniSvnelovani procedurebi.
konstituciiT gansazRvrulia, rom saqarTvelos prezidentobis
kandidatis wardgenis ufleba aqvs saarCevno kolegiis aranakleb 30
wevrs. iqve miniSnebulia daTqma, rom kolegiis erT wevrs mxolod erTi
kandidatis wardgenis mxardaWera SeuZlia. amasTan, kolegiis erTi wevri
xmas aZlevs prezidentobis mxolod erT kandidats.
425
iqve, 174.
177
8.2. prezidentis arCevnebis Sedegebi
saarCevno kodeqsi adgens, rom saprezidento arCevnebi unda gaimar-
Tos saqarTvelos parlamentis sasaxleSi. uzrunvelyofilia arCevnebis
procesis gamWvirvaleoba, prezidentis arCeva sazogadoebrivi mauwyeb-
lis eTerSi pirdapir gadaicema.
saprezidento arCevnebi Catarebulad rom CaiTvalos, arCevnebSi
monawileoba unda miiRos saarCevno kolegiis sruli Semadgenlobis nax-
evarze metma. pirvel turSi kandidatis gamarjvebisTvis saWiroa saa-
rCevno kolegiis sruli Semadgenlobis ori mesamedis mxardaWera mainc.
saxelmwifos meTauris maRali postidan gamomdinare, kvalificiuri
umravlesobis moTxovna, garkveulwilad, uzrunvelyofs politikurad
neitraluri kandidatis SerCevas.
im SemTxvevaSi, Tu pirvel turSi gamarjvebuli ver gamovlinda,
imarTeba arCevnebis meore turi. masSi monawileobis ufleba gaaCnia uke-
Tesi Sedegebis mqone or kandidats. arCeulad CaiTvleba is kandidati,
romelic met xmas miiRebs. mniSvnelovania, rom meore turis SemTxveva-
Sic dadgenilia saarCevno kolegiis wevrTa sruli Semadgenlobis nax-
evarze metis monawileobis saWiroeba.
Tu pirvel da meore turSi saarCevno kolegiam prezidenti ar airCia,
an arCevnebi ar Sedga, dRis wesrigSi, 30 dRis vadaSi, saqarTvelos pre-
zidentis xelaxali arCevnebis gamarTvis sakiTxi dgeba.
9. parlamentis arCevnebi
saqarTvelos 1995 wlis konstituciis SemuSavebisas didi yuradReba
daeTmo saarCevno procesSi politikuri partiebis rolis gansazRvras.
axali ZiriTadi kanonis miRebamde, arCevnebSi monawileobis ufleba
hqondaT im politikur partiebs, romlebic parlamentSi sul cota xuT
mandats flobdnen da sainiciativo jgufebs, romlebic warmoadgend-
nen 10000 amomrCevlis xelmoweras. eqspertTa erT nawils miaCnda, rom
saWiro iyo politikuri partiis arCevnebSi monawileobisTvis daSvebis
proceduris garTuleba (uaiti). mniSvnelovan argumentad ganixileboda
is, rom arCevnebSi monawile partiebis didi raodenoba iwvevda amom-
rCevelTa dabnevas da micemuli xmebis didi raodenobis dakargvas. amas-
Tan, udavo iyo, rom maT nawils saTaveSive ara hqonda parlamentSi mo-
saxvedrad saWiro saarCevno zRvaris gadalaxvis Sansi (Svarci). procesSi
monawile subieqtTa meore jgufi, sapirispirod, Tvlida, rom sakiTxi
mxolod arCevnebSi monawileobis uflebis mopovebas exeba da ara parla-
mentSi Sesasvlelad aucilebel zRvars. amitom, dadgenili raodenoba
sakmarisad miaCndaT (xmalaZe). mniSvnelovania, rom araerTi eqsperti zR-
178
varis dawesebis winaaRmdegi iyo, radgan mas politikur TavisuflebaSi
Carevad (xecuriani) da saarCevno uflebis SezRudvad (Saio) Tvlidnen.426
diskusiebis Sedegad, konstituciis Tavdapirvel variantSi, politi-
kuri partiis arCevnebSi monawileobisTvis zRvari 50000 xelmoweramde
gaizarda. aseve, arCevnebSi monawileobis ufleba moipova politikurma
partiam, romelsac warmomadgeneli hyavda parlamentSi.
9.1. saarCevno subieqtebis wardgena parlamentis arCevnebSi

saqarTvelos kanonmdeblobis safuZvelze, saparlamento arCevnebSi
monawileoben politikuri partiebi, saarCevno blokebi da maJoritari
kandidatebi. bunebrivia, mas Semdeg, rac amoqmeddeba srulad propor-
ciuli saarCevno sistema, arCevnebSi monawile subieqti iqneba politi-
kuri partia.
9.1.1. politikuri partiebis registracia

saparlamento arCevnebSi monawileobis mizniT, politikuri parti-
ebis registracias axorcielebs cesko. gansxvavebuli vadebia dadgeni-
li e.w. saparlamento da arasaparlamento partiebisTvis. rodesac po-
litikur Zalas, arCevnebis daniSvnis dRisTvis, Tavisi warmomadgeneli
hyavs parlamentSi, arCevnebis dRemde 57 dRiT adre mimarTavs regist-
raciisTvis, xolo Tu ar hyavs warmomadgeneli, arCevnebis wlis pirveli
ianvridan TxuTmet ivlisamde. amasTan, Tu politikur partias hyavs misi
wardgeniT arCeuli parlamentis wevri arCevnebis daniSvnis droisTvis,
misi registracia damatebiTi moTxovnebis gareSe xdeba, winaaRmdeg Sem-
TxvevaSi, esaWiroeba aranakleb 25000 amomrCevlis mxardaWera.
9.1.2. partiuli siebi arCevnebSi

dResdReobiT, partiuli siebis wardgena, registrirebuli politi-
kuri partiebisa da saarCevno blokebis mier, savaldebuloa. qarTuli
saarCevno samarTali icnobs myari partiuli siis princips. arCevnebis
Sedegebis mixedviT, partiis, saarCevno blokis mier miRebuli mandatebi
nawildeba TanmimdevrobiT, siis dasawyisidan rigiTobiT. politikuri
partiebi da saarCevno blokebi TviTon gansazRvraven partiuli siis
Semadgenlobis princips. 2020 wlis saparlamento arCevnebis Semdeg, qa-
rTuli saarCevno samarTali saarCevno blokebs aRar icnobs.
426
179
saarCevno kanonmdebloba adgens partiul siaSi warsadgen parla-
mentis wevrobis kandidatTa minimalur da maqsimalur ricxvs. ufro
konkretulad, kandidatTa raodenoba ar unda iyos asze naklebi da
orasze meti. piri mxolod erT partiul siaSi unda Sediodes.
9.1.3. maJoritari kandidatis wardgena saparlamento

arCevnebSi
2020 wlis saparlamento arCevnebSi, maJoritarul saarCevno olqSi
parlamentis wevrobis kandidatebis wardgenis uflebiT sargebloben
arCevnebSi damoukideblad monawile politikuri partiebi, saarCevno
blokebi da amomrCevelTa xuTkaciani sainiciativo jgufebi. logikuria,
rom TiToeul maTgans, erT saarCevno olqSi, erTi maJoritari kandida-
tis wardgenis ufleba aqvs. arCevnebSi damoukideblad monawile partias
da saarCevno bloks SeuZliaT kandidati yvela maJoritarul saarCevno
olqSi waradginon.
amomrCevelTa sainiciativo jgufis mier wardgenili kandidatis re-
gistraciisTvis saWiroa mxardamWerTa siebis wardgena. mxardaWera SeiZ-
leba gamoxatos mxolod Sesabamisi saarCevno olqis teritoriaze reg-
istrirebulma amomrCevelma. siaSi mxardamWerTa raodenoba mocemul
olqSi mcxovreb amomrCevelTa erT procents mainc unda Seadgendes. mx-
ardamWerTa sia ar esaWiroeba kandidats, romelic bolo saparlamento
arCevnebSi arCeuli iyo parlamentis wevrad.
9.2. parlamentis arCevnebis Sedegebi427

pirvel rigSi, saubno saarCevno komisia ajamebs kenWisyris Sedegebs
da Seaqvs maJoritaruli da proporciuli saarCevno sistemebiT Cata-
rebuli kenWisyris Sedegebis Semajamebel oqmebSi. proporciuli saar-
Cevno sistemiT Catarebuli kenWisyris Sedegebis Semajamebeli oqmi dge-
ba partiuli siebis mixedviT, xolo maJoritaruli saarCevno sistemiT
Catarebuli arCevnebis oqmi - maJoritarul saarCevno olqSi wardgenili
kandidatebis mixedviT.
saolqo saarCevno komisia saubno saarCevno komisiebis oqmebisa da
sasamarTloebis gadawyvetilebebis safuZvelze, ajamebs kenWisyris Se-
degebs da Seaqvs maJoritaruli da proporciuli saarCevno sistemebiT
Catarebuli kenWisyris Sedegebis Semajamebel oqmebSi. mniSvnelovania,
rom gancxadebisa da saCivris safuZvelze, saolqo saarCevno komisias
ufleba aqvs miiRos saubno saarCevno komisiidan miRebuli paketebis
427
detalurad ix. iqve, XIV Tavi.
180
gaxsnisa da saarCevno biuletenebis xelaxla daTvlis gadawyvetileba.
cesko saolqo da saubno saarCevno komisiebisagan miRebuli oqmebisa
da sasamarTlos saboloo gadawyvetilebebis safuZvelze, Seajamebs par-
lamentis proporciuli saarCevno sistemiT Catarebuli arCevnebis Se-
degebs da Seadgens arCevnebis saboloo Sedegebis Semajamebel oqms. Tu
dainiSna arCevnebis meore turi, parlamentis arCevnebis saboloo Se-
degebis Semajamebeli oqmi Sedgeba misi dasrulebis Semdeg.
9.2.1. gamarjvebulis gamovlena maJoritarul saarCevno

olqSi
pirvel turSi maJoritarul saarCevno olqSi kandidatis gamarj-
vebisTvis aucilebelia arCevnebSi monawile amomrCevelTa naxevar-
ze metis xmebis dagroveba, anu, moqmedebs absoluturi umravlesobis
maJoritaruli sistemis principi. saprezidento arCevnebis msgavsad,
saparlamento arCevnebis drosac, monawileTa xmebis raodenobaSi ar
CaiTvleba baTilad cnobili biuletenebiT gaTvaliswinebuli xmebi.
Tu maJoritaruli saarCevno sistemiT Catarebuli arCevnebis pirvel
turSi gamarjvebuli ver gamovlinda, iniSneba meore turi, romelSic
meti mxardaWeris mqone ori kandidati miiRebs monawileobas. arCeulad
CaiTvleba kandidati, romelic met xmas miiRebs. Tu mxardamWerTa ra-
odenoba Tanabari aRmoCndeba, arCeulad CaiTvleba pirvel turSi uke-
Tesi Sedegebis mqone kandidati. xmaTa kvlav Tanabrobis SemTxvevaSi,
imarTeba xelaxali arCevnebi. maJoritariul saarCevno olqSi arCeuli
parlamentis wevris uflebamosilebis vadamde Sewyvetis SemTxvevaSi,
tardeba Sualeduri arCevnebi. misi gamarTva SeiZleba mxolod aprilSi
an oqtomberSi. Sualeduri arCevnebi ar imarTeba parlamentis morigi
arCevnebis wels.
9.2.2. mandatebis ganawilebis wesi proporciul arCevnebSi

proporciuli sistemiT, parlamentis wevrTa mandatebi miekuTvneba
mxolod im partiul sias, romelmac miiRo arCevnebSi monawileTa xme-
bis aranakleb xuTi procenti. gamarjvebuli politikuri Zalebis par-
tiul siebs Soris mandatebis ganawileba efuZneba proporciulobis
princips, rac gulisxmobs maTTvis amomrCevlebisgan miRebuli xmebis
proporciulad, sadeputato mandatebis ganawilebas. ufro konkretu-
lad, mopovebuli mandatebis raodenobis dasadgenad am siis mier mi-
Rebuli xmebis raodenoba unda gamravldes 77-ze da gaiyos saarCevno su-
bieqtebis mier miRebuli xmebis jamze. miRebuli ricxvis mTeli nawili
181
partiuli siis mier miRebuli mandatebis ricxvia. 2020 wlis saparlamen-
to arCevnebis Semdeg, proporciuli wesiT unda ganawildes 150 mandati.
am mizniT, politikuri partiis mier miRebuli mandatebis raodenobis
dasadgenad mis mier miRebuli xmebis raodenoba mravldeba 150 - ze da
iyofa yvela im politikuri partiis mier miRebuli xmebis jamze, rom-
lebmac arCevnebSi monawile amomrCevelTa namdvili xmebis xuTi pro-
centi mainc miiRes. miRebuli ricxvis mTeli nawili aris politikuri
partiis mier miRebuli mandatebis raodenoba. Tu politikuri par-
tiebis mier miRebuli mandatebis jami 150 - ze naklebia gaunawilebel
mandatebs TanmimdevrobiT miiRben ukeTesi Sedegebis mqone politikuri
partiebi. aRsaniSnavia, rom 2017 – 2018 wlebis sakonstitucio reformis
procesSi erT - erTi mtkivneuli problema `gaunawilebeli mandatebis~
ganawilebis wesis gansazRvra aRmoCnda.428 radgan saqarTvelos saarCevno
samarTali aRiarebs myari partiuli siis princips, proporciuli wesiT
mandatebs moipoveben parlamentis wevrobis is kandidatebi, romelTa
rigiTi nomrebi siaSi naklebia an tolia am partiuli siis mier miRebuli
mandatebis raodenobisa.
proporciul arCevnebSi ganmeorebiTi kenWisyris aucilebloba dge-
ba im SemTxvevaSi, rodesac amomrCevelTa saerTo raodenoba saarCevno
ubnebSi, sadac kenWisyris Sedegebi baTilad iqna cnobili, saqarTvelos
amomrCevelTa saerTo raodenobis aT procentze metia.
xelaxali kenWisyra tardeba maSin, rodesac proporciuli saarCevno
sistemiT Catarebuli arCevnebi Catarebulad gamocxadda, magram verc
erTma politikurma subieqtma ver gadalaxa xuT procentiani barieri.
igi tardeba arCevnebis Sedegebis Sejamebidan or kviraSi. masSi mo-
nawileoba SeiZleba miiRon mxolod im partiebma da saarCevno blokebma,
romlebmac saerTo arCevnebSi miiRes amomrCevelTa xmebis ori procenti
mainc. partiuli siebi ar icvleba.
xelaxali arCevnebis realoba dgeba, rodesac arCevnebi arCatarebu-
lad gamocxaddeba an maJoritarul saarCevno olqSi baTilad CaiTvleba
arCevnebis Sedegebi. igi imarTeba Sesabamisi safuZvlis dadgenidan ori
Tvis vadaSi.
riggareSe arCevnebi tardeba parlamentis vadamde daTxovnis SemT-
xvevaSi, prezidentis brZanebulebis amoqmedebidan mesamoce dRes.
428
ix. mosazreba konstituciis gadasinjvis kanonproeqtze, evropuli komisia samarTlis
meSveobiT demokratiis dasacavad (veneciis komisia), 2017 wlis 16 – 17 ivnisi.
182
10. adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoTa arCevnebi
saqarTvelos saarCevno kodeqsis reformireba, adgilobrivi TviTm-
marTvelobis warmomadgenlobiTi organos - sakrebulos, TviTmmarTveli
qalaqis / TviTmmarTveli Temis meris arCevis nawilSi, wingadadgmul da
progresul nabijad CaiTvala. kanonis axal variantSi seriozuli nabiji
gadaidga adgilobriv doneze arCevnebis demokratizaciisken.
10.1. sakrebulos arCevnebSi monawileoba

adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi organos -
sakrebulos arCevnebSi monawileobis ufleba aqvs partias, saarCevno
bloks, partiis, saarCevno blokis, amomrCevelTa xuTkaciani sainicia-
tivo jgufis mier wardgenil kandidats.
amomrCevelTa sainiciativo jgufma unda waradginos Sesabamis teri-
toriaze registrirebul amomrCevel - mxardamWerTa sia. Tu adgilob-
riv saarCevno olqSi amomrCevelTa raodenoba orasze naklebia, saWiroa
aranakleb aTi amomrCevlis, xolo Tu meti - amomrCevelTa erTi procen-
tis, magram aranakleb ormocdaaTi amomrCevlis winaswari mxardaWera.
sakrebulos arCevnebisTvis wardgenil partiul siaSi kandidatTa
raodenoba ar unda iyos proporciuli sistemiT asarCev wevrTa rao-
denobaze naklebi da ar unda aRematebodes am raodenobis sammag ode-
nobas. gamonaklisia dedaqalaqis sakrebulo, sadac proporciuli wesiT
asarCevi kandidatebis partiuli sia unda Sedgebodes aranakleb 50 da
ara umetes 100 kandidatisagan. partiul sia, ZiriTadad, partiis wev-
rebisgan Sedgeba. amasTan, siaSi iseTi piris Seyvanac SeiZleba, romelic
ar aris arCevnebSi monawile sxva partiis wevri.
sakrebulos maJoritar kandidatTa wardgenis ufleba aqvT arCevnebSi
damoukideblad monawile partias, saarCevno bloks da amomrCevelTa
xuTkacian sainiciativo jgufs. kandidatTa wardgenis igive wesi moq-
medebs dedaqalaqis - Tbilisis sakrebuloSi. Tbilisis sakrebulos
arCevnebSi kandidatad wardgenili piri ar SeiZleba imavdroulad ward-
genili iyos Tbilisis meris, sxva TviTmmarTveli erTeulis sakrebulos,
meris arCevnebSi kandidatad.
10.1.1. sakrebulos proporciuli arCevnebis Sedegebi

adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi organos -
sakrebulos proporciuli sistemiT Catarebul arCevnebSi gamarjve-
bulad CaiTvleba is politikuri Zala, romelic gadalaxavs oTx pro-
centian bariers. partiuli siis mier miRebuli mandatebis raodenobis
183
dasadgenad gamoiyeneba formula - partiuli siis mier miRebuli xmebis
raodenoba gamravldeba saarCevno olqSi proporciuli wesiT gasana-
wilebeli mandatebis raodenobaze, romelic gansxvavdeba municipali-
tetebis mixedviT da gaiyofa im saarCevno subieqtebis xmaTa raode-
nobis jamze, romlebmac arCevnebSi monawileTa xmebis aranakleb oTxi
procenti miiRes. miRebuli ricxvis mTeli nawili aris partiuli siis
mier miRebuli mandatebis raodenoba. dedaqalaqis sakrebulos parti-
uli siis mier miRebuli mandatebis raodenobis dasadgenad partiuli
siis mier miRebuli xmebis raodenoba mravldeba 25-ze, anu sakrebulos
SemadgenlobaSi proporculi mandatebis raodenobaze da iyofa im su-
bieqtebis xmebis jamur raodenobaze, romlebmac gadalaxes barieri.
mocemul SemTxvevaSic moqmedebs gaunawilebeli mandatebis gayofis
saparlamento arCevnebSi moqmedi wesi. sakrebulos arCevnebis donezec
moqmedebs myari siis principi, kandidatebisTvis mandatebis mikuTvnebis
Tanamdevi SedegiT.
10.1.2. maJoritaruli arCevnebis Sedegebi

maJoritaruli saarCevno sistemis safuZvelze sakrebulos wevrad
arCevisTvis sakmarisia kandidatis mier sxvebze meti xmis mogroveba.
ori kandidatis xmaTa Tanabrobis SemTxvevaSi, arCeulad CaiTvleba uf-
ro adre registrirebuli kandidati. anu, saparlamento arCevnebisgan
gansxvavebiT, gamoiyeneba fardobiTi umravlesobis maJoritaruli sa-
arCevno sistema.
adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi organos - sak-
rebulos arCevnebis dros moqmedebs saparlamento arCevnebSi damk-
vidrebuli xelaxali, Sualeduri arCevnebis, ganmeorebiTi kenWisyris,
adgilmonacvleobis wesTan dakavSirebuli principebi, adgilobrivi
arCevnebis Taviseburebis gaTvaliswinebiT.
10.2. TviTmmarTveli Temis da TviTmmarTveli qalaqis meris

arCevnebi
moqmedi adgilobrivi TviTmmarTvelobis kodeqsis mniSvnelovan poz-
itivad ganixileba adgilobrivi TviTmmarTvelobis aRmasrulebeli or-
ganoebis pirdapiri wesiT arCevnebis damkvidreba.
184
10.2.1. kandidatebis wardgena meris arCevnebSi
TviTmmarTveli qalaqis da TviTmmarTveli Temis meris arCevnebSi
kandidatebis wardgenis ufleba gaaCniaT politikur partias, saarCev-
no bloks da amomrCevelTa sainiciativo jgufs. aRsaniSnavia, rom am
ukanasknels, meris kandidaturis wardgenis ufleba mieniWa, sakonsti-
tucio sasamarTlos gadawyvetilebis429 safuZvelze, saarCevno kodeqsSi
ganxorcielebuli cvlilebis Tanaxmad.
10.2.2. meris arCevnebis Sedegebi

merad piris arCevisTvis, pirvel turSi, saWiroa arCevnebSi monawile
amomrCevelTa xmebis naxevarze metis mxardaWera. im SemTxvevaSi, Tu
meris arCevnebis pirvel turSi gamarjvebuli ver gamovlinda, dainiS-
neba arCevnebis meore turi. masSi monawileobs pirvel turSi ukeTesi
Sedegebis mqone ori kandidati. Tu aRmoCndeba, rom orze met kandidats
xmaTa Tanabari raodenoba gaaCnia, meore turSi monawileobs yvela maT-
gani. gaimarjvebs is kandidati, romelmac meti xma miiRo. xmaTa Tanabro-
bis SemTxvevaSi, gadamwyvetia pirveli turis Sedegi. Tu xmaTa raodenoba
kvlav Tanabaria, gamarjvebulad CaiTvleba adre registrirebuli kandi-
dati.
xelaxali arCevnebis gamarTvis saWiroeba dgeba, Tu arCevnebis meore
turSi gasul erT an orive kandidats gauuqmdebaT registracia an kan-
didati gardaicvala. meris uflebamosilebis vadamde Sewyvetis SemTx-
vevaSi imarTeba riggareSe arCevnebi. Tu darCenilia erT welze naklebi,
meris riggareSe arCevnebi ar tardeba. riggareSe arCevnebSi meri airCeva
Sesabamisi municipalitetis sakrebulos uflebamosilebis darCenili va-
diT.
11. saarCevno uflebis dacva

qarTuli saarCevno kanonmdebloba saarCevno procesSi monawile
subieqtebis interesebis dacvis araerT meqanizms icnobs.
429
deg“.
185
11.1. arCevnebSi monawile kandidatebis xelSeuxebloba
sayovelTaod aRiarebuli standartebis kvaldakval, saqarTvelo-
Sic, asarCev Tanamdebobaze kandidatis statusis mqone pirebi xelSeu-
xeblobiT sargebloben. maTze vrceldeba mTeli rigi sakanonmdeblo
garantiebi, romlebic xels uwyoben saarCevno kampaniis samarTlianad
warmarTvasa da adekvaturi Sedegis miRwevaSi. magaliTisTvis SeiZleba
davasaxeloT:
prezidentobis kandidatebi da maTi warmomadgenlebi, winasaarCevno
kampaniis dros, ar SeiZleba daiTxovon samsaxuridan anda gadaiyvanon
sxva samuSaoze maTTan SeuTanxmeblad. arCevnebis saboloo Sedegebis
gamoqveynebamde, ar SeiZleba prezidentobis kandidatis dakaveba, dapa-
timreba an gaCxreka, Tu mTavari prokuroris wardginebaze ar iqna ces-
kos Tanxmoba. gamonaklisia danaSaulze waswrebis SemTxveva, rac, aseve,
dauyovnebliv unda ecnobos ceskos. ceskos gadawyvetilebiT, dakave-
buli an dapatimrebuli prezidentobis kandidati dauyovnebliv unda
ganTavisufldes.
parlamentis wevrobis kandidati, winasaarCevno kampaniis vadiT,
sargeblobs uxelfaso Svebulebis uflebiT. prezidentobis kandida-
tis msgavsad, igi arCevnebis saboloo Sedegebis oficialurad gamoq-
veynebamde, xolo arCeulad gamocxadebuli piri - uflebamosilebis
cnobis sakiTxis saboloo gadawyvetamde, xelSeuxebelia.
qarTuli kanonmdebloba, arCevnebis miznebisTvis, mkacrad icavs da-
saqmebulis uflebas. igi damsaqmebels uyenebs moTxovnas, ar SezRudos
dasaqmebuli monawileoba miiRos kandidatad adgilobrivi TviTmmarT-
velobis organoTa arCevnebSi, gaxdes sakrebulos wevri an meri. ufro
metic, SromiTi xelSekruleba, romelic Seicavs aRniSnuli safuZvliT
dasaqmebulis uflebis SezRudvis SesaZleblobas, baTilia. aseve, akrZa-
lulia zemoaRniSnuli safuZvliT piris samsaxuridan gaTavisufleba,
dabalxelfasian samuSaoze gadayvana da sxvagvari diskriminacia.
11.2. gancxadebebi da saCivrebi saarCevno procesSi

saarCevno kodeqsi gancxadebebisa da saCivrebis ganxilvis procesSi
saarCevno administraciis TiToeul rgols Tavis wil pasuxismgeblobas
akisrebs. saubno saarCevno komisia valdebulia dauyovnebliv moaxdinos
adekvaturi reagireba CanawerTa wignSi registrirebul gancxadebaze
an saCivarze. iseT SemTxvevaSi, Tu adgilze SeuZlebelia problemis
daZleva, sakiTxi saolqo saarCevno komisiis ganxilvis sagani gaxdeba.
ganmcxadebels an momCivans ufleba aqvs, imave darRvevaze, dauyovnebliv
mimarTos zemdgom saolqo saarCevno komisiasac. darRvevis Sinaarsidan
186
gamomdinare, sakiTxi SeiZleba zemdgomi saarCevno komisiis an sasamarT-
los ganxilvis sagani gaxdes.
niSandoblivia, rom arCevnebis arsidan gamomdinare, saarCevno ad-
ministraciaSi gasaCivrebisa da saCivrebis ganxilvis vadebi SezRudulia.
11.3. saarCevno sasamarTlo davebi

arCevnebTan dakavSirebuli mTeli rigi sakiTxebi sasamarTlo sis-
temis farglebSi gansjadobas eqvemdebareba. arCevnebTan dakavSirebu-
li davebi, erTi mxriv, sakonstitucio kontrolis, meore mxriv, marT-
lmsajulebis sistemis ganxilvis sagania.
11.3.1. dava sakonstitucio sasamarTloSi

sakonstitucio kontrolis farglebSi arsebul uflebamosilebebs
Soris mniSvnelovania arCevnebTan dakavSirebuli davebi. sakonstitucio
sasamarTlo konstituciuri sarCelis safuZvelze ganixilavs da wyvets
arCevnebis momwesrigebeli normebis da am normebis safuZvelze Catare-
buli an Casatarebeli arCevnebis konstituciurobis Sesaxeb davebs.430
2017 – 2018 wlebis reformis farglebSi, konstituciis safuZvelze,
dauSveblad CaiTvala sakonstitucio sasamarTlos mier arCevnebis mom-
wesrigebeli normis arakonstituciurad cnoba Sesabamisi saarCevno
wlis ganmavlobaSi, Tu es norma Sesabamisi arCevnebis Tvemde 15 Tvis
ganmavlobaSi ar aris miRebuli (muxli 60 – 6). amasTan, ZiriTadi kanonis
doneze ganisazRvra im mosarCeleTa CamonaTvali, romelTac arCevnebis
momwesrigebeli normisa da am normis safuZvelze Casatarebeli an Cat-
arebuli arCevnebis konstituciurobasTan dakavSirebiT sakonstitucio
sasamarTloSi mimarTvis ufleba gaaCniaT. ufro konkretulad, saqarT-
velos prezidenti, parlamentis wevrTa aranakleb erTi mexuTedi da sax-
alxo damcveli.
11.3.2. dava saerTo sasamarTloebis sistemaSi

saerTo sasamarTloebis sistemaSi saarCevno davebs ganixilaven rai-
onuli da saqalaqo sasamarTloebi. SesaZlebelia, gasaCivreba saapela-
cio sasamarTloSi. niSandoblivia, rom misi gadawyvetileba sabolooa.
TvalsaCinoa, gasaCivrebis da sarCelis ganxilvis SemWidroebuli vadebi,
romelic, rogorc wesi, konkretuli proceduris Sesabamisad erTi an
430
„sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb“ saqarTvelos organuli kanonis me-19 muxlis 1-li
punqtis „d“ qvepunqti.
187
ori dRea.
saarCevno kodeqsi erTmniSvnelovnad krZalavs saarCevno komisiasa
da sasamarTloSi gancxadebis, sarCelis da saCivris Setanis gamo gasa-
Civrebuli gadawyvetilebis moqmedebis SeCerebas.
11.3.2.1. saarCevno davis sagani

sasamarTloSi davis sagans warmoadgens sarCelebi, romelic ukav-
Sirdeba rogorc saarCevno procesis mosamzadebel, ise ZiriTad etaps.
sasamarTlom SeiZleba ganixilos sarCelebi Semdegi sakiTxebis gamo:
amomrCevelTa siebis, saarCevno olqebis da ubnebis Seqmnis, saarCevno
komisiis wevrTa daniSvnis da arCevis, maTi uflebamosilebis Sewyvetis,
saarCevno subieqtebis, maTi warmomadgenlebis, aseve, arCevnebSi mona-
wile kandidatebis da damkvirvebeli organizaciebis registraciis, ma-
sobrivi informaciis saSualebaTa warmomadgenlebis akreditaciis,
amomrCevelTa mosyidvasTan dakavSirebuli qmedebis, administraciuli
resursis gamoyenebis, maJoritari kandidatis an amomrCevelTa sainici-
ativo jgufis saarCevno registraciis gauqmebis, saarCevno komisiebis
mTeli rigi aqtebis, maT Soris, kenWisyris Sedegebis baTilad cnobis an
arcnobis, arCevnebis Catarebulad an arCatarebulad gamocxadebis, ces-
kos arCevnebis Sedegebis Semajamebeli oqmis gamo.
11.3.2.2. mosarCeleebi
saarCevno kodeqsis Sesabamisad, sasamarTloSi sarCelis Setanis uf-
leba gaaCniaT saarCevno registraciis mqone partias, saarCevno bloks,
maJoritar kandidats, amomrCevelTa sainiciativo jgufis warmomad-
genels, damkvirveblis statusis mqone organizacias, Sesabamisi saa-
rCevno komisiis wevrs, moqalaqes, presis an masobrivi informaciis sxva
saSualebis warmomadgenels, TviTmmarTveli qalaqis, Temis merobis kan-
didats. isini mosarCeleebi arian kanonmdeblobiT gansazRvrul sakiTx-
Tan dakavSirebiT.
11.3.2.3. pasuxismgebloba saarCevno kanonmdeblobis

darRvevisTvis
saarCevno kodeqsi awesrigebs pasuxismgeblobis safuZvlebs saarCevno
kanonmdeblobis darRvevisaTvis. darRvevebs Soris TvalsaCinoa: kanonis
188
moTxovnaTa darRveviT winasaarCevno agitaciaSi monawileoba, winasaa-
rCevno saagitacio masalis gavrcelebisaTvis xelis SeSla, saagitacio
daniSnulebis avtosatransporto saSualebebis winasaarCevno agitaciis
mizniT maTi gamoyenebisaTvis xelis SeSla, saarCevno kampaniis Catareba
im dawesebulebaTa SenobebSi, romlebic akrZalulia kanoniT, arCevnebT-
an dakavSirebuli sazogadoebrivi azris gamokiTxvis Sedegebis kanonis
darRveviT gamoqveyneba, winasaarCevno agitaciasTan dakavSirebuli kan-
onis moTxovnaTa darRveva, saarCevno kampaniis fondis angariSis ward-
genis kanoniT dadgenili valdebulebis Seusrulebloba, damkvirveblis,
saarCevno subieqtisa da mediis warmomadgenlebis uflebebis SezRudva.
saarCevno kanonmdebloba pasuxismgeblobis saxiT awesebs fulad san-
qciebs, romelic 500 laridan 5000 laramde meryeobs, Cadenili qmedebis
simZimis Sesabamisad.
Tematuri kiTxvebi:
1. imsjeleT prezidentis saarCevno kolegiis mier arCevis pozitiur

da negatiur aspeqtebze saqarTveloSi!
2. gamijneT erTmaneTisgan prezidentis arCevnebis meore turi da xe-
laxali arCevnebi!
3. SeafaseT saparlamento arCevnebSi monawileobis misaRebad po-
litikuri partiebis registraciis wesi!
4. imsjeleT proporciuli arCevnebis Sedegebis gansazRvris wesis
efeqturobaze saqarTveloSi!
5. SeafaseT sainiciativo jgufis mier kandidatis wardgenis SesaZ-
lebloba qarTul realobaSi!
6. ganixileT myari partiuli siis moqmedebis pozipiuri da negati-
uri aspeqtebi saqarTveloSi!
7. ras gulisxmobs arCevnebSi monawile subieqtis xelSeuxebloba?
8. ganixileT TviTmmarTveli Temis da TviTmmarTveli qalaqis meris
pirdapiri arCevnebis mniSvneloba!
9. imsjeleT adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi
organos - sakrebulos asarCevad gamoyenebul saarCevno sistemis efeq-
turobaze!
10. CamoayalibeT saerTo sasamarTloebis sistemaSi saarCevno davis
safuZvlebi da imsjeleT maTTan mosarCeleTa wris mimarTebaze?
189
Tavi VII. saqarTvelos parlamenti
1. qarTuli parlamentis saTaveebi

saqarTveloSi saparlamento institutis damkvidreba xangrZlivi
drois manZilze xdeboda. qveynis ganviTarebis istoriuli etapebi, rom-
lis farglebSic igi arsebobda, erTmaneTisgan gansxvavdeboda, rac, bune-
brivia, gavlenas axdenda qarTuli parlamentis formasa da Sinaarsze.
1.1. pirveli respublikis dros

qarTuli parlamentarizmis istoriaSi umaRlesi warmomadgenlobiTi
organos damkvidrebis mcdeloba meTormete saukunes ukavSirdeba. es
is periodia, rodesac samefos meWurWleTuxucesis - yuTlu-arslanis
meTaurobiT SemuSavda parlamentis msgavsi organos - karavis Seqmnis
idea. misi mizani iyo samefo Zalauflebis SezRudva kolegiuri institu-
tis mier. Canafiqris realizacia miuRweveli aRmoCnda, radgan dapi-
rispirebaSi mefis Zalauflebis SezRudvis mowinaaRmdegeebma gaimarj-
ves. Sedegi mainc STambeWdavi iyo, radgan mefe iZulebuli gaxda Tavisi
saTaTbiro organos - darbazis uflebamosilebebi gaefarTovebina.
rasakvirvelia, darbazis statusi ar iZleva im daskvnis gakeTebis Se-
saZleblobas, rom maSin saqarTvelos pirveli parlamenti Sedga, Tumca
misi mniSvneloba, udavod, didia.
mogvianebiT, qarTuli saxelmwifoebriobis sxvadasxva etapze, Camo-
yalibda da dainerga saparlamento dawesebulebis saintereso, mdida-
ri, Taviseburi tradiciebi. realurad, saqarTveloSi pirveli saka-
nonmdeblo organo - erovnuli sabWo erovnulma yrilobam airCia
1917 wlis 19-23 noembers. man efeqturi roli Seasrula warmomadgen-
lobiTobis principis uzrunvelyofaSi. igi warmoadgenda politikuri
partiebis da sazogadoebrivi organizaciebis Tavyrilobas. sainteresoa,
rom qarTuli warmomadgenlobiTi organos gariJraJzeve erovnuli umci-
resobebis warmomadgenlobac ki iyo uzrunvelyofili, gamoyofili iyo
26 adgili im erovnuli uciresobebisTvis, romlebic cxovrobdnen saqa-
rTvelos teritoriaze da warmoadgendnen saqarTvelos moqalaqeebs.431
1918 wlis 14 seqtembris sakonstitucio komisiis sxdomaze, social-
demokratebis mier inicirebulma, erovnuli sabWosTvis saxelwodebis
Secvlis da parlamentis darqmevis sakiTxma432 didi diskusia gamoiwvia.
431
saqarTvelos erovnuli sabWos da saqarTvelos respublikis 1918 wlis 13 seqtembris
kanoni „erovnul umciresobaTa warmomadgenloba saqarTvelos erovnul sabWoSi“. ix. saqa-
rTvelos demokratiuli respublikis samarTlebrivi aqtebis krebuli (1918-1921), Semd-
geneli e. gurgeniZe, Tbilisi, 1990, 62.
432
190
komisiis wevrTa erTi jgufisTvis parlamenti sakanonmdeblo dawesebu-
lebaTa zogadi saxelwodeba iyo da yvela saxelmwifoSi sakuTari is-
toriulad SemuSavebuli saxeli hqonda (sayvareliZe). amitom, arCevani
unda gakeTebuliyo qarTul saxelwodebebs Soris: kreba, sakrebulo,
darbazi, sabWo da sxva. ganixileboda warmomadgenelTa sabWo (arseni-
Ze), xalxis warmomadgenelTa darbazi (mayaSvili), aseve, warmomadge-
nelTa palata, rCeulTa darbazi da sxva. erovnuli sabWos prezidiums
sakonstitucio komisiaSi Sejerebuli pozicia - respublikis darbazi
waredgina, romelic ar iqna gaziarebuli da qarTul warmomadgenlo-
biT organos, 4 oqtombris gadawyvetilebiT, saqarTvelos parlamenti
ewoda.433 man moamzada saparlamento arCevnebi da xelisufleba saqarT-
velos damfuZnebel krebas gadaabara.
damfuZnebeli krebis roli qarTuli parlamentarizmis istoriaSi
ganuzomelia. man araerTi nabiji gadadga qarTuli saxelmwifosTvis
myari safuZvlis Seqmnisa da ganviTarebisTvis. maT Soris, miiRo 1921
wlis pirveli qarTuli konstitucia, romelmac, aseve, moawesriga sa-
qarTvelos parlamentis sakanonmdeblo safuZvlebi. mniSvnelovania, rom
pirveli konstituciis avtorebi, meTvramete saukunis Sua wlebSi ga-
batonebuli ZiriTadi doqtrinis mixedviT, sakanonmdeblo xelisufle-
bas, rogorc xalxis suverenitetis matarebels, politikur sistemaSi
centralur adgils miakuTvnebdnen. Sesabamisad, parlamentis uze-
naesobis idea wamyvani iyo.434 formalurad, miRweul iqna mizani, rome-
lic gulisxmobda sruli xelisuflebis parlamentis xelSi moqcevas,
romelic xalxis nebiT unda yofiliyo SezRuduli.435
samwuxarod, sabWoTa okupaciis gamo, konstituciiT reglamentirebu-
li saqarTvelos parlamentis mowveva ver moxerxda. saqarTvelos sab-
WoTa socialisturi respublikis revoluciurma komitetma 1921 wlis
24 martis dadgenilebiT daiTxova saqarTvelos damfuZnebeli kreba da
gamoacxada sabWoTa xelisuflebis damkvidreba.
1.2. sabWoTa periodSi

sabWoTa reJimis gamarjvebis Semdeg, 1921 wlidan umaRlesi warmo-
madgenlobiTi organoebi iwodebodnen muSaTa, glexTa da wiTelar-
mielTa sabWoebad;436 1927 wlis konstituciiT, xelisuflebis uzenaes
433
iqve, 45.
434
qanTaria b., parlamenti saqarTvelos 1921 wlis 21 Tebervlis konstituciaSi, wignSi:
qarTuli konstitucionalizmis saTaveebTan - saqarTvelos 1921 wlis konstituciis 90
wlisTavi, baTumi, 2011, 74.
435
436
saqarTvelos socialisturi sabWoTa respublikis 1922 wlis konstituciis V Tavis me-17
191
organod ganisazRvra saqarTvelos sabWoTa yriloba da mis mier Seqm-
nili centraluri aRmasrulebeli komiteti.437 1938 wlidan saqarTve-
los umaRlesi warmomadgenlobiT organos uzenaesi sabWo daerqva.438
bolo sabWouri, 1978 wlis konstituciiT saqarTvelos sabWoTa socia-
listuri respublikis umaRlesi sabWo xelisuflebis umaRles orga-
nod gamocxadda439 da es realoba gagrZelda 1990 wlamde. sabWoTa pe-
riodis parlamentebis saerTo maxasiaTebeli is iyo, rom organoebi,
romlebsac, formalurad, warmomadgenlobiTi statusi hqondaT, rea-
lurad, ver axorcielebdnen sakanonmdeblo xelisuflebis Stos Tan-
dayolil amocanebs.
1.3. gardamaval periodSi

samocdaaTwlianma reJimma xangrZlivi droiT Sewyvita am uaRresad
saintereso samarTlebrivi institutis ganviTarebis procesi. sabWoTa
xelisuflebaze uaris Tqmis Semdeg, umaRlesi sakanonmdeblo organos
Camoyalibeba, faqtobrivad, cariel niadagze daiwyo. Tavi iCina mTelma
rigma globalurma problemebma. manamde ararsebuli mravalpartiulobis
damkvidrebam dRis wesrigSi daayena rogorc praqtikuli, ise Teoriuli
Sinaarsis problemebis gadawyvetis aucilebloba. saWiro gaxda sakanon-
mdeblo krebis axali modelis SemuSaveba, romelic gansazRvravda war-
momadgenlobiTi organoebis urTierTobis formebs rogorc mmarTvel,
ise opoziciur partiebTan. mravalpartiulobis realobam TavisTavad
gamoiwvia cvlilebebi parlamentis struqturasa da saqmianobaSi. niSan-
doblivi iyo isic, rom saqarTvelos umaRles warmomadgenlobiT orga-
nos, msgavsad sxva erovnuli, regionuli sakanonmdeblo organoebisa, ar
gaaCnda sagareo politikuri, Tundac Rrma ekonomikuri problemebis
gadawyvetis gamocdileba. man gadasvla daiwyo ara marto komunizmidan
demokratiaze, aramed provinciuli donidan saerTo saxelmwifoebrivze.
komunisturi reJimis nangrevebze aRmocenebuli saqarTvelos parlamen-
ti dRemde cdilobs gadawyvitos problemebi, mkvidrdeba saparlamento
saqmianobis tradiciebi, stili, formebi da meTodebi.
faqtobrivad, Tanamedrove saparlamento cxovreba saqarTveloSi
1990 wlis 28 oqtombris arCevnebis Semdeg daiwyo, rodesac mraval-
muxli. ix. saqarTvelos ssr konstituciuri aqtebis krebuli (1921-1978), Semdgeneli gr.
eremovi, Tbilisi, 1983, 76.
437
saqarTvelos socialisturi sabWoTa respublikis 1927 wlis konstituciis III Tavis 23-e
muxli. ix. iqve, 105.
438
saqarTvelos socialisturi sabWoTa respublikis 1937 wlis konstituciis III Tavis 25-e
muxli. ix. iqve, 138.
439
saqarTvelos socialisturi sabWoTa respublikis 1978 wlis konstituciis me-13 Tavis
104-e muxli. ix. iqve, 198.
192
partiuli umaRlesi sabWo Seudga sakanonmdeblo, sakontrolo da war-
momadgenlobiTi funqciebis realurad ganxorcielebas. maleve, saqarT-
velos axlo warsulSi, 1992 wels, mtkivneuli procesebi ganviTarda,
ramac Seaferxa, maT Soris, warmomadgenlobiTi organos ordinaluri
cxovreba. saqarTvelos samxedro sabWo, romelic daupirispirda moqmed
prezidentsa da umaRles sabWos da moipova realuri Zalaufleba, gar-
daiqmna saqarTvelos respublikis saxelmwifo sabWod. man daniSna da
organizeba gauwia saqarTvelos parlamentis arCevnebs 1992 wlis Semod-
gomaze. saqarTvelos damoukideblobis aRdgenis Semdeg, pirvelad, 4 no-
embridan, qarTuli umaRlesi warmomadgenlobiTi organo parlamentad
iwodeba.
konstituciis miRebamde periodis parlamentis qmedunarianoba se-
riozulad iyo SezRuduli. sxva mizezebTan erTad es gamowveuli iyo
usaxuri da bundovani partiuli landSaftiT. amitom, ZiriTadi kanoniT
unda monaxuliyo kompromisi, romelic, erTi mxriv, uzrunvelyofda par-
lamentSi ZalTa stabilur Tanafardobas, meore mxriv, gaiTvaliswinebda
saqarTveloSi axalwarmoSobili azris Tavisuflebis princips da yvela
sazogadoebrivi jgufisTvis monawileobis da TanammarTvelobis Sanss,
raTa maT sakuTari warmomadgenloba hqonodaT parlamentSi.440 ZiriTadi
kanonis miRebiT qarTuli parlamentarizmis istoriaSi axali etapi dai-
wyo. mas Semdeg, parlamentis statusis gadaxedva ramdenjerme moxda.
2017-2018 wlebis sakonstitucio reformis farglebSi saqarTvelos
parlamentis statusis arsebiTi gadaxedva moxda. saqarTvelos konsti-
tuciis axali redaqciis safuZvelze srulfasovani saparlamento mmarT-
velobis sistemisa da proporciuli saarCevno sistemis damkvidreba da
Tanamdevi sakanonmdeblo reforma saqarTvelos parlamentis gaZliere-
baSi, gansakuTrebiT ki, misi sazedamxedvelo funqciis ganviTarebaSi,
usaTuod, gardatexas Seitans.441
2. saqarTvelos parlamentis statusi

qarTul konstituciaSi aRiarebulia xelisuflebis danawilebis
principi. sakanonmdeblo dawesebulebas xelisuflebis StoTa sameulSi
mniSvnelovani adgili ganekuTvneba. kanonmdebelma mas myari samarT-
lebrivi safuZvli Seuqmna da araerT samarTlebriv aqtSi moawesriga
parlamentis arsTan, struqturasTan, uflebamosilebis farglebTan da
muSaobis wesTan dakavSirebuli sakiTxebi.
440
441
193
2.1. konstituciuri safuZveli
saqarTvelos konstitucia gansazRvravs parlamentis samarTlebriv
mdgomareobas, mis rols qveynis politikur cxovrebaSi, adgils sa-
xelmwifo xelisuflebis organoebis sistemaSi da mimarTebas am sistemis
sxva subieqtebisadmi.442 qveynis ZiriTad kanonSi parlamentis statusi,
ZiriTadad, mowesrigebulia mesame TavSi. aseve, mTel rig ufle-
bamosilebebs, gansakuTrebiT sakontrolo funqciebs, aregulirebs sxva
muxlebic.
konstituciaSi sakanonmdeblo organos statusi sakmaod farTod
wesrigdeba. ZiriTad kanonSi Camoyalibebulia parlamentis cneba (muxli
36 - 1), romelSic xazgasmulia misi yvelaze arsebiTi maxasiaTeblebi. ker-
Zod, saqarTvelos parlamenti aris qveynis umaRlesi warmomadgenlobiTi
organo, romelic axorcielebs sakanonmdeblo xelisuflebas, gansaz-
Rvravs qveynis saSinao da sagareo politikis ZiriTad mimarTulebebs, kon-
stituciiT dadgenil farglebSi kontrols uwevs saqarTvelos mTavrobis
saqmianobas da axorcielebs sxva uflebamosilebebs. anu, kanonmdebelma
gamoyo parlamentis warmomadgenlobiTi, sakanonmdeblo, qveynis poli-
tikis ganmsazRvreli da sakontrolo xasiaTi. miTiTebuli komponen-
tebis Sinaarsi ganvrcobilia konstituciis danarCen teqstsa da mimdin-
are kanonmdeblobaSi.
sxvaTa Soris, 1995 wlis konstituciis SemuSavebis procesSi, azrTa
sxvadasxvaoba arsebobda ZiriTad kanonSi parlamentis cnebis saWiro-
ebasa da mis SinaarsTan dakavSirebiT. proeqtSi, imdroindeli 48-e mux-
lis deklaraciuli xasiaTis miuxedavad, calkeuli avtorebi xelisu-
flebis danawilebis principis darRvevis safrTxes xedavdnen. Tvlidnen,
rom ar iyo sasurveli sabWoTa periodTan garkveuli kavSiri, roca
`mTeli xelisufleba sabWoebs ekuTvnoda~. maTi azriT, xelisuflebis
danawilebis principis damrRvevi zogadi formulireba, rom parlamenti
akontrolebs aRmasrulebel xelisuflebas (yovelgvari konkretiza-
ciis gareSe, rac parlaments xelisuflebis sxva Stoebze maRla ayenebs),
unda amoRebuliyo teqsidan (blankenageli). eqspertTa nawili ki mxo-
lod `sakanonmdeblo funqciis~ miniSnebas miiCnevda logikurad, kons-
tituciaSi mxolod Semdegi Canawers iTxovda: parlamenti asrulebs sa-
kanonmdeblo da sxva, konstituciaSi CamoTvlil funqciebs (aleqsiZe).443
saboood, Sejerda pozicia da ZiriTad kanonSi parlamentis cneba gani-
sazRvra.
442
melqaZe o., saparlamento samarTali msoflio praqtikaSi da qarTul realobaSi, Tbili-
si, 2013, 305.
443
194
2.2. mimdinare kanonmdebloba - saqarTvelos parlamentis
reglamenti
bunebrivia, ZiriTadi kanoni ver amowuravs parlamentis statusis mo-
culobas. mimdinare kanonmdebloba, Sesabamisi normatiuli aqtebi, de-
talurad gansazRvraven saqarTvelos parlamentis samarTlebriv mdgo-
mareobis farglebs.
im samarTlebriv dokumentebs Soris, romlebic parlamentis statuss
awesrigeben, gamorCeulia saqarTvelos parlamentis reglamenti. igi
normatiuli aqtia, romelic arsebuli politikuri reJimis Sesadarisad
da praqtikiT gamocdili saparlamento precedentebiT axdens parlamen-
tis mTeli saqmianobis regulacias. amasTan, sakanonmdeblo procesisa
da sakanonmdeblo sazedamxedvelo funqciis organizebul realizacia-
sac ganapirobebs.444
reglamentma jer kidev damfuZnebeli krebis muSaobaSi Seasrula
didi roli. saqarTvelos parlamentis istoriaSi pirveli reglamenti
swored 1919 wlis 19 marts damfuZnebeli krebis mier Seqmnilma reg-
lamentis SemmuSavebelma jgufma SeimuSava, romelic erTTviani mwvave,
organizebuli da Sinaarsiani diskusiebis Semdeg iqna mxardaWerili.445
niSandoblivia, rom konstituciis SemuSavebis procesSi, Tavdapirvel
etapze, gadawyvetili iyo parlamentis Sida organizaciis ufro farTod
mowesrigeba. CikagoSi446 Sexvedrebis Semdeg, mTeli rigi normebi amoiRes
proeqtidan, radgan parlaments TviTon hqonoda sakuTari struqturis
mowesrigebis SesaZlebloba. amitom, isini unda gansazRvruliyo par-
lamentis reglamentiT, raTa Semdeg saWiro ar gamxdariyo cvlileba
konstituciaSi.447 TavisTavad, es gadawyvetileba parlamentis avtonomi-
urobis principis realizaciisken aris mimarTuli.
dRes moqmedi parlamentis reglamenti448 warmoadgens sakanonmdeb-
lo aqts, romelic gansazRvravs parlamentis uflebamosilebis gan-
xorcielebis wessa da proceduras, parlamentis Sinagan struqturas.
farToa subieqtTa wre, romelzec vrceldeba misi moqmedeba. igi sa-
valdebuloa yvela parlamentis wevrisaTvis, komitetisaTvis, sagamo-
Ziebo da sxva droebiTi komisiisaTvis, saparlamento fraqciisaTvis,
umravlesobisa da umciresobisaTvis, interfraqciuli jgufisaTvis.
444
si, 2013, 295.
445
saqarTvelos saistorio arqivi, fondi 1883-193, 195 [18.09.1999].
446
moqmedi konstituciis proeqtze momuSave komisiis wevrTa jgufma, msoflioSi aRi-
arebul eqsprt-konstitucionalistebTan erTad, saparlamento ganxilvis dawyebamde, aSS-
Si, q. CikagoSi gamarTul Sexvedraze ganixiles da Seajeres konstituciis proeqti.
447
448
saqarTvelos parlamentis moqmedi reglamenti miRebulia 2018 wlis 6 dekembers.
195
reglamentis moqmedeba ar ifargleba mxolod saparlamento subieq-
tebiT da saqarTvelos konstituciiT da sxva sakanonmdeblo aqtebiT
gansazRvrul SemTxvevebsa da farglebSi aseve, vrceldeba prezident-
ze, mTavrobaze, saparlamento kontrolisadmi daqvemdebarebul yvela
organoze, dawesebulebaze, organizaciaze da Tanamdebobis pirze, afxa-
zeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis xelisuflebis organoebsa
da Tanamdebobis pirebze, adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebsa
da Tanamdebobis pirebze.
2017 – 2018 wlebis sakonstitucio reformis Sedegad, saqarTvelos
parlamentis reglamentis iuridiuli Zala ZiriTadi kanonis teqstma ga-
namtkica. konstituciaSi Caiwera, rom parlamentis reglaments aqvs kan-
onis Zala da mas xels awers da aqveynebs parlamentis Tavmjdomare (muxli
36 – 2). misi momzadeba da miReba xdeba saqarTvelos kanonis momzadebi-
sa da miRebisTvis dadgenili wesis Sesabamisad.449 amasTan, konstitucia
adgens, rom reglamenti miiReba parlamentis wevrTa xmebis igive raode-
nobiT, rac gansazRvrulia organuli kanonis misaRebad, kerZod, depu-
tatTa aranakleb sruli Semadgenlobis umravlesobiT. sakanonmdeblo
aqtebis ierarqiaSi reglaments saqarTvelos kanonis Tanabari iuridi-
uli Zala gaaCnia.450 saqarTvelos parlamentis reglamentis normatiuli
xasiaTi - kanonis Zalis mqone aqtis statusi, erTi mxriv, gamoricxavs
prezidentis mier aqtze xelis moweris valdebulebas, rac, erTgvarad,
xazs usvams parlamentis damoukideblobas, xolo, meore mxriv, kanonis
Tanabari iuridiuli Zalis miniWeba mniSvnelovania masSi mowesrigebul
sakiTxTa wris gamo.
xazgasasmelia isic, rom ZiriTadi kanoniT ganisazRvra sakanonmde-
blo iniciativis uflebis mqone specialuri subieqtebi, romelTac par-
lamentis reglamentis proeqtis Setanis ufleba aqvT. kerZod, parla-
mentis wevri, komiteti, saparlamento fraqcia.
saqarTvelos parlamentis reglamenti aregulirebs saparlamento
cxovrebasTan dakavSirebul sakiTxTa farTo wres, ris gamoc mTelma
rigma sakanonmdeblo aqtebma etapobrivad Zala dakarges451.
449
„normatiuli aqtebis Sesaxeb“ saqarTvelos organuli kanonis me-10 muxlis me-10 punqti.
450
451
parlamentis reglamentis normebTan dublirebis Tavidan asacileblad 2005 wels Za-
ladakargulad gamocxadda kanonebi: „saqarTvelos parlamentis droebiTi sagamoZiebo
komisiis Sesaxeb“, „saqarTvelos parlamentis droebiTi komisiebis Sesaxeb“, „saqarTvelos
parlamentis komitetebis Sesaxeb“, xolo 2018 wels kanonebi „parlamentis wevris statusis
Sesaxeb“, „saparlamento fraqciis Sesaxeb“, „saqarTvelos parlamentis wevris sicocxlisa
da janmrTelobis savaldebulo dazRvevis Sesaxeb“, „saqarTvelos parlamentis wevris Sro-
mis anazRaurebis Sesaxeb“.
196
3. saparlamento saqmianobis principebi
saxelmwifo xelisuflebis ganxorcielebis procesSi, saqarTvelos
parlamentis saqmianoba efuZneba principebs,452 romlebic arsebiT gav-
lenas axdenen Tanamedrove sakanonmdeblo dawesebulebis efeqtur funq-
cionirebasa da Tandayolili misiis ganxorcielebaze. maT Soris ZiriTa-
dia: mravalpartiuloba - politikur ZalTa gonivruli mravalferovneba
saparlamento dawesebulebaSi xels uwyobs pluralisturi garemos Se-
qmnas, rac pirdapir aisaxeba gadawyvetilebebis Sinaarsze; warmomadgen-
lobiTi proporciulobis dacva - gamarjvebuli subieqtebis adekvaturi
warmomadgenlobis dacva saparlamento struqturebSi Tanamedrove sa-
parlamento demokratiis aucilebeli pirobaa; sakiTxTa Tavisufali, ko-
legiuri ganxilva da gadawyveta - parlamentis mier nebismier sakiTxze
miRebuli gadawyvetilebis efeqturoba didwiladaa damokidebuli dain-
teresebul parlamentarTa maqsimalur CarTulobasa da konsesusze;
saqarTvelos kanonmdeblobis ganuxreli dacva - parlamentisTvis, ro-
gorc yvelaze warmomadgenlobiTi dawesebulebisTvis sasicocxlo mniS-
vnelobis mqonea nebismieri misi qmedeba iyos kanonismieri da sanimuSo
maTTvis, visac warmoadgens; saerTaSoriso samarTlis sayovelTaod aRi-
arebuli normebis dacva da pativiscema - qarTuli parlamenti, rogorc
Tanamedrove samyaros nawili Sedgeba mxolod im SemTxvevaSi, Tu misi
saqmianoba daefuZneba saerTaSoriso standartebs; sajarooba, gamWvir-
valoba da xelmisawvdomoba - mniSvnelovania, parlamentis saqmianoba gam-
Wvirvale iyos sazogadoebisTvis, visac igi warmoadgens, vinc ndobiT
aRWurva da vis xelSicaa mandatis bedi; xalxis interesebis uzenaesoba
- parlamenti, erTi mxriv, maRali xarisxis warmomadgenlobidan gamomdi-
nare, mravalferovani sazogadoebrivi interesebiT, xolo, meore mxriv,
sapasuxismgeblo statusiT gamoirCeva, romelic qveynis rogorc saSinao,
ise sagareo politikis ZiriTadi mimarTulebebis gansazRvrazea orienti-
rebuli. amitom, sazogadoebis interesebis uzrunvelyofa parlamentis
xelSi gamorCeulad prioritetulia.
4. saqarTvelos parlamentis legitimaciis farglebi

saqarTvelos parlamentis legitimaciis aTvla iwyeba misi ufle-
bamosilebis cnobiT da mTavrdeba, rogorc wesi, uflebamosilebis
vadis gasvliT, axalarCeuli parlamentis pirveli SekrebisTanave.
konstituciiT gansazRvrul SemTxvevebSi, SesaZlebelia parlamentis
uflebamosilebis vadamde Sewyveta, romelic xorcieldeba daTxovniT.
moqmedi kanonmdeblobis mizans warmoadgens parlamentis kanonierebis
452
saqarTvelos parlamentis reglamentis 1-li muxlis me-2 punqti.
197
sazRvrebis dadgena imgvarad, rom daculi iyos parlamentis damouki-
debloba.
sainteresoa, rom qarTuli parlamentarizmis gariJraJze parlamen-
tis legitimaciis sazRvrebis dadgenas didi mniSvneloba mieniWa. 1921
wlis konstituciis avtorebma sagangebod izrunes Zvel da axal parla-
mentebs Soris memkvidreobiTobis uzrunvelyofaze da daadgines, rom
parlamenti arc aravis unda moewvia da arc daeTxova. yoveli sami wlis
Semdeg, axalarCeul parlaments Tavisi muSaoba pirvel noembers unda
daewyo. Zveli parlamentis uflebamosileba ki gagrZeldeboda manam, sa-
nam axali muSaobas ar daiwyebda.453 amasTan, gadawyda, rom parlamenti
TviTon gaarCevda Tavis wevrTa arCevnebis kanonierebas da gadawyvetda
yvela davas am saganze.454 amgvari regulireba mianiSnebda parlamentis,
rogorc gamorCeulad avtonomiuri organos damkvidrebis mcdelobaze.
4.1. uflebamosilebis cnoba

uflebamosilebis cnoba saparlamento cxovrebis mniSvnelovani
etapia,455 romelic aucilebeli pirobaa misTvis kanonmdeblobiT miniWe-
buli uflebamosilebebis da amocanebis ganxorcielebis uflebis mosa-
poveblad.
saqarTvelos parlamentSi uflebamosilebis cnobis organizebas
uzrunvelyofs droebiTi samandato komisia, romlis Seqmna axalarCe-
uli parlamentis SekrebisTanave xorcieldeba. sainteresoa misi Seqm-
nis wesi, romelic ramdenime sayuradRebo etaps moicavs. ufro konkre-
tulad, saqarTvelos centraluri saarCevno komisiis Tavmjdomaris
mier parlamentisTvis samandato komisiis Semadgenlobis wardgenamde,
konsultaciebi imarTeba parlamentSi arCeul politikur ZalebTan. mis
safuZvelze, proporciulobis principis dacviT, SeirCeva samandato
komisiis 17 wevri, romelTac irCevs parlamenti. mniSvnelovania, rom
misi arseboba grZeldeba iqamde, vidre dakompleqtdeba saproceduro
sakiTxTa da wesebis komiteti.
mas Semdeg, rac saqarTvelos centraluri saarCevno komisiis Tavm-
jdomare parlaments miawodebs arCevnebis SedegebTan dakavSirebul in-
formacias, parlamentis droebiTma samandato komisiam unda Seiswavlos
parlamentis wevrTa uflebamosilebis cnobisaTvis saWiro masalebi. ase-
Ti dokumentacia sakmaod mravalferovania, kerZod, saarCevno oqmebi,
453
454
saqarTvelos 1921 wlis konstituciis 56-e muxli. ix. saqarTvelos demokratiuli re-
spublikis samarTlebrivi aqtebis krebuli (1918-1921), Semdgeneli e. gurgeniZe, Tbilisi,
1990, 467.
455
detalurad ix. saqarTvelos parlamentis reglamentis 86 - muxli.
198
arCevnebis Sedegebis masalebi, saCivrebi arCevnebis Catarebis sisworis
Taobaze, gancxadebebi saarCevno kanonmdeblobis darRvevis gamovlenili
faqtebis Sesaxeb da parlamentis wevris statusTan SeuTavsebeli saqmi-
anobis Sesaxeb. dokumentaciis Semowmebis Sedegebi aisaxeba parlamentis
dadgenilebis proeqtSi, romelSic unda Camoyalibdes im parlamentis
wevrTa erTiani sia, romelTa arCevis kanoniereba dadasturebulia.
mniSvnelovania, rom reglamentiT gansazRvrulia subieqtTa CamonaT-
vali, romlebic ver moxvdebian dadgenilebis teqstSi. kerZod, pirebi,
romelTa parlamentis wevrad arCevis kanoniereba, pirveli, gasaCivre-
bulia saqarTvelos sakonstitucio an saerTo sasamarTloebis siste-
maSi, vidre arCeulad ar gamocxaddeba sasamarTlos gadawyvetilebiT,
da meore, saeWvod miiCnia parlamentis droebiTma samandato komisiam, am
komisiis an saproceduro sakiTxTa da wesebis komitetis mier Sesabamisi
daskvnis momzadebamde.
imisaTvis, rom axalarCeuli parlamenti muSaobas Seudges, parla-
mentis wevrTa raodenoba, romelTa uflebamosilebac cno parlamentma,
unda iyos parlamentis sruli Semadgenlobis umravlesobaze naklebi.
srul uflebamosilebas ki parlamenti SeiZens mis wevrTa ori mesamedis
uflebamosilebis cnobis momentidan. swored am momentidan Seuwydeba
uflebamosileba wina mowvevis parlaments.
4.2. parlamentis daTxovna

qarTuli parlamentarizmis sxvadasxva etapze gansxvavebuli mosaz-
rebebi da regulaciebi arsebobda parlamentis daTxovnis institutTan
dakavSirebiT.
4.2.1. gansxvavebuli mosazrebebi

saqarTvelos 1921 wlis konstitucia ar iTvaliswinebda parlamentis
vadamde daTxovnis SesaZleblobas da mas antidemokratiul principad
miiCnevda. es Sexeduleba emyareboda Tvalsazriss, romlis mixedviTac
deputati eris warmomadgenelia da ar aris damokidebuli Tavis amom-
rCevelze. parlamentis daTxovnis institutze uaris Tqma, aseve, gamom-
dinareobda aRmasrulebeli xelisuflebisadmi undoblobidan.456 sain-
tereso iyo argumenti, romelic parlamentis daTxovnis SesaZleblobas
masze maRali organos xelisuflebis aRiarebad ganixilavda - preziden-
tis an zeda palatis saxiT, rasac parlamentis suverenobis SezRudvad
456
199
Tvlida.457 Tumca angariSgasawevia isic, rom im etapzeve arsebobda azri,
romelic uaryofiTad afasebda parlamentis daSlis srul uaryofas,
radgan arsebobda konfliqtebi, rodesac parlamentis daSla sruli-
ad demokratiul institutad warmoCndeba. aseTad ganixileboda Sesa-
Zlo konfliqti parlamentsa da xalxs Soris - rodesac parlamenti da
sazogadoebrivi azri sxvadasxva poziciaze dganan. es SemTxveva revolu-
ciis safrTxes Seicavs da misi Tavidan acilebis erTaderTi saSualeba
daTxovnaa (Sacki). 458
sakiTxi aqtualuri gaxda moqmedi konstituciis SemuSavebis proces-
Si. gamoikveTa azri, rom ìaraRis Tanasworobis~ wesis mixedviT (bru-
neri) parlamentis daTxovnis SesaZlebloba, rogorc wesi, undoblobis
votumis SesaZleblobas upirispirdeba, romlis mixedviTac ara marto
sakanonmdeblo xelisuflebas SeuZlia aRmasruleblis gadayeneba, ara-
med aRmasrulebelsac aqvs ufleba igive ganaxorcielos sakanonmdeblo
xelisuflebis mimarT. konstituciis proeqtis avtorebi parlamentis
daTxovnis uflebas frTxilad udgebodnen. ganixileboda sxvadasxva
variantebi. `samdivnos~ proeqtis mixedviT, prezidents mxolod sakon-
stitucio sasamarTlos gadawyvetilebis Semdeg unda SesZleboda par-
lamentis daTxovna.459 erT-erTi rTuli, mravalsafexuriani sistema iyo
warmodgenili e.w. `studentebis~ proeqtiT: Tavdapirvelad mTavrobas
parlamentSi unda daeyenebina ndobis sakiTxi. Tu amaze parlamenti uars
ityoda, maSin referendums unda gadaewyveta, hqonda Tu ara prezidents
parlamentis daTxovnis an mTavrobis gadayenebis ufleba. procedura,
cxadia, gansaxorcieleblad rTuli iyo. erTi mxriv, referendumis Sede-
gebis miRebamde, saxelmwifoSi SesaZlebelia saxelisuflebo vakuumi Se-
qmniliyo; meore mxriv, amasobaSi, xalxs SeeZlo TviT parlamentis Semad-
genlobis sakiTxic gadaeWra, Tu mas saarCevno urnasTan miiwvevdnen.460
erTobliv proeqtSi Camoyalibebuli parlamentis daTxovnis sa-
fuZvlebi mravalferovani iyo da qarTul realobas asaxavda. magaliTad,
prezidents eniWeboda ufleba daeTxova parlamenti im SemTxvevaSi, roca
kvorumis uqonlobis gamo ver miiRebda gadawyvetilebebs dRis wesrigiT
gaTvaliswinebul kanonproeqtebze. aseTi safuZvlis Camoyalibeba daka-
vSirebuli iyo 1992-1995 wlebis saparlamento cxovrebasTan, romelic,
gansakuTrebiT bolo periodSi, faqtobrivad, ufunqcio iyo. parlamen-
tarebi plenarul sxdomaze ar cxaddebodnen da gadawyvetilebis mis-
aRebad saWiro kvorumi ver ikribeboda.461 ucxoel eqspertTa moTxovniT,
kvorumis uqonlobis gamo, daTxovnis safuZveli proeqtidan amoiRes.
457
iqve.
458
iqve.
459
460
iqve.
461
iqve, 132.
200
mogvianebiT, 1995 wlis konstituciis Tavdapirvel variantSi daTxovnis
institutze uari iTqva.
4.2.2. parlamentis daTxovna dRes: safuZvlebi, subieqtebi

saxelisuflebo Stoebs Soris urTierTobis gadasinjvam dRis wes-
rigSi daayena parlamentis daTxovnis institutis damkvidrebis sakiTxi.
saqarTvelos ZiriTadi kanoni, romelic xelisuflebis danawilebis
princips aRiarebs, xelisuflebis Stoebs Soris urTierTkontrolisa
da wonasworobis meqanizmebs Soris parlamentis daTxovnis processac
aregulirebs.
jer kidev 2017 – 2018 wlis sakonstitucio reformamde, parlamentis
daTxovnis uflebamosilebiT aRiWurva saqarTvelos saxelmwifos meTau-
ri - prezidenti, romelsac parlamentis daTxovna, rogorc wesi, SeeZlo
premier-ministris kontrasignaciiT. mxolod im SemTxvevaSi, rodesac
parlamentis daTxovnis safuZveli mTavrobisadmi ndobis gamoucxade-
bloba iyo, prezidentis gadawyvtilebas ar esaWiroeboda kontrasigna-
ciis proceduris ganxorcieleba. konstituciis dRes moqmedi varianti
saqarTvelos prezidents parlamentis daTxovnis uflebamosilebas aniWebs
premier - ministris Tanaxelmoweris gareSe (muxli 53 – 2).
saqarTvelos konstituciiT ganisazRvra parlamentis daTxov-
nis safuZvlebi. ukanasknel sakonstitucio reformamde, daTxovna
SesaZlebeli iyo Semdeg SemTxvevebSi: Tu amowuruli iyo konstitu-
ciiT gaTvaliswinebuli yvela procedura da parlamenti ndobas ar
gamoucxadebda mTavrobas; undoblobis proceduris ganxorcielebis
Semdeg, ver moxerxdeboda mTavrobis axali SemadgenlobisTvis ndobis
gamocxadeba; saxelmwifo biujetis miRebisTvis dadgenili yvela sxva
proceduris SesaZlebloba amowuruli iyo.
ZiriTadi kanonis dRes moqmedi variantiT, saqarTvelos prezidenti
uflebamosilia daiTxovos parlamenti mxolod im SemTxvevaSi, Tu axali
mTavrobis formirebis procesSi an premier - ministris mier mTavrobis ndo-
bis sakiTxis dasmis Semdeg, parlamenti mTavrobas ndobas ar gamoucxadebs.
Sesabamisi garemoebebis arsebobisas, saqarTvelos prezidents evaleba
parlamentis daTxovna da mas konstituciiT ara aqvs miniWebuli raime
diskrecia am gadawyvetilebis miRebisas.462 saqarTvelos konstitucia ga-
namtkicebs parlamentis saqmianobis uwyvetobis princips. kerZod, saqa-
rTvelos parlaments uflebamosileba daTxovnisTanave ar uwydeba da
daTxovnili parlamenti agrZelebs uflebamosilebis ganxorcielebas
riggareSe arCevnebSi arCeuli parlamentis pirvel Sekrebamde.463
462
463
iqve, 135.
201
5. orpalatianobis konstituciuri perspeqtiva
qarTul konstitucionalizmSi orpalatiani parlamentis damkvidre-
bis sakiTxi odiTganve azrTa sxvadasxvaobas iwvevs, ZiriTadi kanoni ki
misi damkvidrebis pirobebs adgens.
5.1. orpalatianobaze fiqri pirveli respublikis periodSi

qarTuli parlamentarizmis sawyis etapze, maT Soris, 1921 wlis kons-
tituciis SemuSavebis periodSi, ganixileboda saqarTvelos parlamentis
orpalatiani mowyobis SesaZlebloba. msjelobis sagani iyo palataTa
raodenobis ara marto àkademiur-Teoriuli~, aramed politikuri mniS-
vnelobac. poziciebi gansxvavebuli iyo. eqspertTa mcire jgufi mxars
uWerda bikameralur warmomadgenlobiT organos, radgan Tvlidnen, rom
zeda palatis arsebobis SemTxvevaSi, kanoni meti sidinjis, meti gamoc-
dilebis nayofi iqneboda. masSi Sevidoda sxva `temperamentis~ xalxi,
romlebic `sxva TvaliT gasinjavdnen kanons, ufro Seatyoben nakls~
(kedia).464 pozitiurad ganixileboda is, rom orpalatianobis SemTxveva-
Si Sesustdeboda qveda palatis swrafva xelisuflebis gafarToebisken
(gvazava).465 imdroindel avtorTa umravlesoba uaryofiTad afasebda
orpalatiani parlamentis realobas. Tvlidnen, rom xalxis warmomadgen-
lobis sakanonmdeblo Zala ar unda izRudebodes meore palatiT. miuRe-
belia, Tu meore palata aRmocenebuli iqneba iseT niadagze, romelic
ewinaaRmdegeba Tanasworuflebianobis princips. xolo Tu ori palatis
organizacia erT da imave principze iqneba aSenebuli, maSin sakiTxia,
riT unda gansxvavdebodes meore palata, raTa pirveli palatis moqmede-
ba erTgvar cxrilSi gaataros.466 amasTan, miaCndaT, rom zeda palataSi
erobebis warmomadgenlebis arCeva problematuri iyo (rcxilaZe), patara
saxelmwifoSi saWiroa meti centralizacia da ara erobebis politikur
dawesebulebebad gadaqceva, romelic qveynisTvis mxolod zianis mom-
tania (arseniZe). unitarul saxelmwifoSi zeda palata `meti bargia da
reaqcionuri movlena~(jafariZe).467
464
465
iqve.
466
miqelaZe k., demokratiuli saxelmwifos konstitucia da parlamenturi respublika, wign-
Si: qarTuli konstitucionalizmis qronikebi, z. korZaZisa da T. nemswveriZis redaqtoro-
biT, Tbilisi, 2016, 88.
467
202
im etapze orpalatiani parlamentis rogorc pozitiuri, ise nega-
tiuri faqtorebi ganxilvis sagani gaxda sakonstitucio komisiis for-
matSic. sabolood, komisiam uaryo orpalatianobis idea, romelic qar-
Tuli realobisTvis sruliad gamousadegad miiCnies im mizezebis gamo,
rom sruli `dublikatis~ safrTxes xedavdnen, romelic gaarTulebda
saxelmwifos meqanizms da mxolod zedmet xarjebs, unayofo drosa da
Sromis danakargs gamoiwvevda. kanonTa seriozuli gansja da dinji muS-
aobis uzrunvelyofa ki SesaZlebeli iyo rTuli sakanonmdeblo wesis
SemuSavebiT.468 mniSvnelovania, rom sakonstitucio komisiisa da samec-
niero diskusiebis farglebSi, orpalatiani parlamentis damkvidrebis
dadebiTi da uaryofiTi argumentebis umravlesoba dRevandel qarTul
realobaSic aqtualuria.
5.2. bikameraluri parlamenti moqmed konstituciaSi

1995 wlis konstituciis SemuSavebis procesSi orpalatian parla-
mentze msjeloba kvlav aqtualuri gaxda. konstituciiT ganisazRvra
orpalatiani parlamentis perspeqtiva saqarTveloSi. zogad debule-
bebSi, meoTxe muxlSi Caiwera, rom saqarTvelos teritoriaze Sesabam-
isi pirobebis Seqmnisa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis
formirebis Semdeg, saqarTvelos parlamentis SemadgenlobaSi iqneboda
ori palata. anu, qveynis ZiriTadi kanoniT, bikameraluri parlamentis
formirebis savaldebulo winapirobad ganisazRvra, pirveli - `saqa-
rTvelos teritoriaze Sesabamisi pirobebis Seqmna~ da meore - àdgi-
lobrivi TviTmmarTvelobis organoebis formireba~. pirveli pirobis
ganmarteba azrTa sxvadasxvaobas iwvevda. avtorTa umravlesobis azriT,
masSi saqarTvelos mTels teritoriaze saxelmwifos iurisdiqciis aR-
dgena igulisxmeboda, rac aisaxa kidec konstituciis moqmed versiaSi.
meore piroba, garkveulwilad, dakmayofilda, romelsac bikameraluri
parlamentis Seqmna ver daukavSirda.
2017 – 2018 wlebis sakonstitucio reformis Sedegad, orpalatiano-
bis perspeqtivasTan mimarTebiT, angariSgasawevi nabiji gadaidga. ufro
konkretulad, ZiriTadi kanonis mesame, `saqarTvelos parlamentis~
TavSi iqna gadatanili saqarTvelos mTel teritoriaze saqarTvelos
iurisdiqciis srulad aRdgenis Semdeg orpalatiani parlamentis Seqmnis
momwesrigebeli normebi (muxli 37 – 1). aqve ganisazRvra, rom mis Semad-
genlobaSi iqneba ori palata: respublikis sabWo da senati, romlebic
Seiqmneba gansxvavebuli principebiT. kerZod, qveda palatis arCeva mox-
deba proporciuli sistemis safuZvelze, xolo zeda palatis Semadgen-
loba dakompleqtdeba afxazeTis avtonomiur respublikaSi, aWaris av-
468
iqve, 52.
203
tonomiur respublikasa da saqarTvelos sxva teritoriul erTeulebSi
arCeuli wevrebisa da saqarTvelos prezidentis mier daniSnuli xuTi
wevrisgan.
gansxvavebiT, wina sakonstitucio reformebis procesisa, rodesac
orpalatiani parlamentis damkvidrebaSi, ufro metad, safrTxes xe-
davda, veneciis komisiam SeSfoTeba gamoxata erTpalatiani parlamentis
riskebTan dakavSirebiT. misi azriT, saqarTvelo rCeba sakmaod central-
izebul qveynad, romlis parlamentic uaxloes momavalSi darCeba erTpa-
latiani. mas ar aqvs damoukidebeli sasamarTlos xangrZlivi tradicia.
aseT viTarebaSi, arsebobs umravlesobis parlamentSi dominirebis riski
da samomavlod unda ganxilul iqnes xelisuflebis Stoebis kontrolisa
da wonasworobis gaZlierebis SesaZlebloba, magaliTad, meore palatis
SemoRebiTa da parlamentSi opoziciis rolis gaZlierebiT.469
5.3. orpalatianobis Sansi

sxvadasxva etapze, sakonstitucio reformis mimdinareobisas, ganix-
ileboda orpalatiani parlamentis Seqmnis SesaZlebloba. bikameraluri
parlamentis momxreebi, ZiriTadad, ganixilavdnen Semdeg argumentebs:
a) orpalatiani parlamentis pirobebSi ukeT moxdeba saqarTvelos
mosaxleobis warmomadgenlobis maqsimaluri uzrunvelyofa sakanonmde-
blo organoSi. igi regionis interesebis gasaTvaliswineblad damate-
biTi garantiaa.
b) ar SeiZleba orpalatianobis mibma federalur mowyobasTan. qvey-
nis mTel teritoriaze saqarTvelos saxelmwifos iurisdiqciis aRd-
genamdec, parlamentis zeda palataSi administraciul-teritoriuli
erTeulebis warmomadgenlobis srulyofili asaxva efeqturia.
g) zeda palata erTgvari àrbitria~ konfliqtebis dros. saerTo sax-
elmwifoebrivi interesebis sasargeblod igi erTgvari sapirwonea meore
palatis mimarT, romelic axladdemokratizebul saqarTveloSi parti-
uli interesebis moWarbebul safrTxes warmoadgens.
d) saqarTveloSi politikuri kulturis ganviTarebis fonze, or-
palatiani legislatura politikuri speqtris srulyofis gzaa, ram-
denadac qveda palata, garkveulwilad, gantvirTulia regionuli in-
teresebisagan a.S.470
erTpalatiani parlamentis momxreebi am mosazrebebs upirispirebd-
nen sakuTar argumentebs. kerZod:
469
470
saqarTvelos saxelmwifo sakonstitucio komisiis 2009 wlis 24 seqtemris sxdomis oqmi,
wignSi: demetraSvili a., 2009-2010 wlis konstituciuri reforma saqarTveloSi, saqarT-
velos konstituciuri qronikebi, baTumi, 2012, 67.
204
a) saqarTveloSi orpalatiani parlamenti ar aris droiT nakar-
naxevi aucilebloba. Znelad warmosadgeni, miT ufro, rTulad dasa-
sabuTebelia problemaTa nusxa, romelTa gadaWrasac orpalatiani par-
lamenti erTpalatianze ukeT Seuwyobs xels.
b) martiv, saqarTvelos msgavs patara saxelmwifoSi, romelSic te-
ritoriuli mTlianobis problema gadasawyvetia, orpalatianobis dat-
virTva Semcirebulia.
g) iseTi patara qveynis SemTxvevaSi, rogoric saqarTveloa, bika-
meralizms mxolod maSin aqvs azri, rodesac zeda palataSi realuradaa
SesaZlebeli qveynis mTeli mosaxleobis interesebis warmodgena, rac
dRevandel qarTul sinamdvileSi SeuZlebelia. mosaxleobis im nawilis
interesebis dacva ki, romelic ar cxovrobs sakuTar teritoriaze, Sesa-
Zlebelia erTpalatiani parlamentis pirobebSic, gonivrulad gawerili
parlamentis dakompleqtebis wesis safuZvelze, romelSic gaTvaliswine-
bli iqneba saqarTvelos yvela teritoriuli erTeulis maqsimaluri da
adekvaturi warmomadgenloba da sxva.471
2009-2010 wlis sakonstitucio reformis formatSi, aseve, ganixile-
boda komisiis Tavmjdomaris, avTandil demetraSvilis mier momzade-
buli konstituciis cvlilebaTa samuSao varianti, romelic orpalatian
parlaments iTvaliswinebda.472
ucxoelma eqspertebmac orpalatiani parlamentis SemoReba mizan-
Seuwonilad miiCnies Semdegi mizezebis gamo:
a) reformis mizania parlamentis gaZliereba, xolo gamocdileba
da msgavsi praqtikis SedarebiTi analizi gviCvenebs, rom orpalatiani
sistema asustebs parlaments, anu iwvevs absoluturad sapirispiro
Sedegs, vidre es gansazRvrulia mimdinare reformis farglebSi.
b) orpalatiani sistemis SemoReba gamarTlebulia mxolod im SemTx-
vevaSi, rodesac parlamentis meore palata asaxavs im politikuri moTa-
maSeebisa da Zalebis interesebs, romlebic saerTod ar arian, an mxolod
SezRudulad arian warmodgenilni mis pirvel palataSi. am situaciaSi
ki gaugebaria Tu vin SeiZleba moiazrebodes aseTi moTamaSeebisa Tu
Zalebis miRma: 2008 wlis omis Sedegad qveyanaSi warmoqmnili sirTulee-
bis fonze dResdReobiT federaluri mowyobis aranairi safuZveli ar
arsebobs (gamonaklisia aWara), rac, Tavis mxriv, iqneboda orpalatiani
parlamentis winapiroba.
g) orpalatiani parlamenti sakmaod Zviri Sesanaxia da misi saqmi-
anoba zedmetad datvirTavs saqarTvelos biujets da, Cveni azriT, ar
gamoiRebs sasurvel Sedegs, kerZod, sakanonmdeblo procesis efeq-
tianobasa da xarisxis amaRlebas (piriqiT: sakanonmdeblo procesis efeq-
471
ix. iqve.
472
danarTi 11, wignSi: demetraSvili a., 2009-2010 wlis konstituciuri reforma sa-
qarTveloSi, saqarTvelos konstituciuri qronikebi, baTumi, 2012, 174-198.
205
tianoba kidev ufro daiklebs).473
Tematuri kiTxvebi:
1. ganixileT saqarTvelos parlamentis statusis sakanonmdeblo

safuZvlebi!
2. imsjeleT saqarTvelos parlamentis reglamentis statusze!
3. rogori iyo parlamentis damkvidrebis istoria saqarTveloSi?
4. ganixileT saqarTvelos parlamentis saqmianobis principebi!
5. imsjeleT parlamentis uflebamosilebis cnobis proceduraze!
6. SeafaseT parlamentis daTxovnis safuZvlebi saqarTveloSi!
7. imsjeleT parlamentis daTxovnis uflebamosil subieqtze!
8. imsjeleT orpalatiani parlamentis konstituciur perspeqtivaze!
9. ganixileT orpalatianobis riskebi saqarTveloSi!
10. SeafaseT saqarTveloSi orpalatiani parlamentis momxreTa ar-
gumentebi!
6. parlamentis subieqtebi
parlamentis statusis efeqturad ganxorcielebisTvis gadamwyveti
faqtori misi struqturis optimaluri organizaciaa. mniSvnelovania,
calkeuli saparlamento subieqtebisTvis iseTi samarTlebrivi CarCos
daweseba, romelic ganapirobebs maTi ufleba-movaleobebis ganxorcie-
lebis qmediTobas da moqnilobas.
6.1. parlamentis wevri

deputatis samarTlebriv mdgomareobas araerTi maxasiaTebeli gan-
sazRvravs, romelTa erTianoba gavlenas axdens mis winaSe mdgari amo-
canebis ganxorcielebaze. xalxis rCeulis - parlamentis wevris mier
warmomadgenlobiTi funqciis ganxorcielebis mizniT, konstitucia
gansazRvravs mis statuss da mandatis bunebas, aRWuravs mas saTanado
uflebamosilebebiT, adgens misi pasuxismgeblobis sagans da dacvis ga-
rantiebs.474 parlamentis wevris statusi aris qveynis umaRles warmomad-
473
blankenageli a., 2009 wlis 17 dekembers berlinSi saqarTvelos saxelmwifo da sazoga-
doebrivi sakonstitucio komisiebis warmomadgenlebTan „saqarTvelos 1995 wlis konsti-
tuciis reformis“ Temaze gamarTuli mrgvali magidis Sesaxeb angariSi, wignSi: babeki v.,
fiSi s., raihenbeheri c., konstituciis gadasinjva - saqarTvelos gza evropisken, Tbilisi,
2012, 279.
474
si, 2013, 298.
206
genlobiT organoSi arCeuli piris kanoniT gansazRvruli politikur-
samarTlebrivi mdgomareoba.
6.1.1. deputatis statusis moqmedebis farglebi

parlamentis wevri sakuTar uflebamosilebebs axorcielebs drois
garkveul periodSi. deputatis uflebamosileba iwyeba mis mier ficis
dadebisTanave da mTavrdeba Sesabamisi parlamentis uflebamosilebis
dasrulebasTan erTad, axalarCeuli sakanonmdeblo dawesebulebis
pirveli SekrebisTanave. amasTan, konstituciis donezea mowesrigebuli
parlamentis wevris uflebamosilebis vadamde Sewyvetis SemTxvevebi
(muxli 39 – 5). kerZod, statuss dakargavs is deputati, romelic a) sa-
kuTari iniciativiT, piradi gancxadebiT moiTxovs amas parlamentisgan; b)
Tu aRmoCndeba, rom arsebobs mis mimarT kanonier ZalaSi Sesuli sasamarT-
los gamamtyunebeli ganaCeni; g) im SemTxvevaSi, rodesac sasamarTlo ugzo-
ukvlod dakargulad aRiarebs, gardacvlilad gamoacxadebs an mxardaWer-
is mimRebad cnobs da moTavsebulia Sesabamis stacionarul samedicino
dawesebulebaSi; d) Tu ukavia parlamentis wevris statusTan SeuTavsebeli
Tanamdeboba an eweva SeuTavsebel saqmianobas; e) Tu dakargavs saqarTvelos
moqalaqeobas; v) morigi sesiis ganmavlobaSi arasapatio mizeziT ar daes-
wreba morigi sxdomebis naxevarze mets; z) Tu eqvemdebareba sakonstitucio
sasamarTlos gadawyvetilebiT uflebamosilebis Sewyvetas; T) Tu garda-
icvala.
saqarTvelos parlamentis reglamentiT detaluradaa mowesrigebu-
li saparlamento procedurebi yovel miTiTebul SemTxvevaSi.475 sakiTx-
is Seswavlis, daskvnis momzadebisa da parlamentisTvis wardgenis ufle-
bamosileba saproceduro sakiTxTa da wesebis komitetis xelSia.
rogorc wesi, konstituciis Tanaxmad, Tavad parlamentia uflebamo-
sili gadawyvitos parlamentis wevris uflebamosilebis cnobis an vad-
amde Sewyvetis sakiTxi, Tumca gadawyvetileba SesaZlebelia saqarTvelos
sakonstitucio sasamarTlos davis sagani gaxdes. aseT SemTxvevaSi, par-
lamentis gadawyvetilebis konstituciurobis Taobaze konstituciuri
sarCelis Setanis ufleba aqvT parlamentis Semadgenlobis aranakleb
erT mexuTeds da moqalaqes, romlis, rogorc parlamentis wevris uf-
lebamosileba ar cno an vadamde Sewyvita parlamentma.476
6.1.2. rogor saqmianobis deputati?
parlamentis wevrs SeuZlia Tavisi saqmianoba ganaxorcielos sapar-
475
saqarTvelos parlamentis reglamentis me - 6 muxli.
476
aRsaniSnavia, rom 2017-2018 wlebis konstituciur reformamde, parlamentis wevris
uflebamosilebis cnobisa da vadamde Sewyvetis Taobaze, sakonstitucio sasamarTloSi
sarCelis Setanis ufleba hqonda saqarTvelos prezidentsac.
207
lamento muSaobis mravalferovan formatSi. qarTuli kanonmdebloba
krZalavs parlamentis wevris nacvlad misi uflebamosilebis sxva piris
mier ganxorcielebas.
deputatis muSaobis umniSvnelovanesi forma parlamentis sxdomebSi
monawileobaa. igi CarTulia ara mxolod sakanonmdeblo organos ple-
narul, aseve komitetebis, fraqciebis, umravlesobis, umciresobis, saga-
moZiebo an sxva droebiT komisiebis, interfraqciuli jgufis sxdomebis
muSaobaSi. misi saqmianobis sfero Semofargluli araa mxolod saparla-
mento struqturebiT da, miniWebuli uflebamosilebidan gamomdinare,
urTierTobs sajaro xelisuflebis mTel rig organoebTan.
saparlamento moRvaweobis farglebSi, deputats xelewifeba das-
vas sakiTxi gansaxilvelad, waradginos SeniSvnebi da winadadebebi par-
lamentis kompetenciisTvis mikuTvnebul yvela sakiTxze, monawileoba
miiRos kamaTSi, warudginos parlaments moqalaqeTa saerTo-saxelmwi-
foebrivi mniSvnelobis mqone werilebi da mimarTvebi, gamoTqvas azri
parlamentis mier Sesaqmneli organoebis, maTi Semadgenlobisa da im
Tanamdebobis pirTa kandidaturebis Sesaxeb, romelTa statusis mopove-
baSic monawileobs parlamenti.
deputati SeiZleba airCion da sakuTari nebiT gadadges saparla-
mento Tanamdebobidan. igi SeiZleba gaerTiandes fraqciaSi, umravle-
sobaSi, umciresobaSi. reglamenti gansazRvravs pirobebs, romelTa da-
kmayofilebis SemTxvevaSi parlamentis wevrs SeiZleba mieniWos qveynis
farglebSi moqmed penitenciur dawesebulebaSi Sesvlis ufleba spe-
cialuri nebarTvis gareSe da sxva.
xazgasasmelia, parlamentis wevris konstituciuri uflebamosilebe-
bi, kerZod, sakanonmdeblo iniciativisa da kiTxvis ufleba.
6.1.3. SeuTavsebloba
imisaTvis, rom parlamentis wevris mTeli Zalisxmeva mimarTuli
iyos Tavisi misiis Sesrulebisken da uzrunvelyofili iyos misi damo-
ukidebloba yovelgvari gavlenebisgan, qarTuli saparlamento samar-
Tali icnobs SeuTavseblobis instituts. SezRudvis mizani parlamentis
wevrebis profesionalur sawyisebze moRvaweobis SesaZleblobis da da-
moukideblobis garantirebaa.477
jer kidev 1918-1921 wlebis saqarTveloSi Tvlidnen, rom moxele
ver asrulebs Tavis movaleobas kargad, Tu igi parlamentis wevria da
parlamentis wevri, Tu igi moxelea. sainteresoa aqcentebi, romlebic
SeuTavseblobis princips ganapirobebdnen: jer erTi, TiToeul depu-
477
si, 2013, 299.
208
tats, Tu igi sindisierad moepyroba Tavis movaleobas, Zalian didi
samuSao aqvs. meore, safrTxea misi raime formiT daqvemdebareba, rac
xels SeuSlis damoukidebel gadawyvetilebaunarianobas. mesame, jamagi-
ris aReba saSiSi motivia, romelmac SeiZleba moaxdinos arasasurveli
zegavlena parlamentis wevris gadawyvetilebaze.478 sainteresoa, rom
samecniero saqmianoba - profesoris statusi SeuTavsebeli saqmianobis
CamonaTvalSi ar ganixileboda.479
Tanamedrove qarTuli saparlamento samarTali, msoflio praqtikis
kvaldakval, mkacrad aregulirebs parlamentis wevris statusTan same-
warmeo saqmianobis an sajaro samsaxurSi raime Tanamdebobis SeTavsebis
dauSveblobas. gansakuTrebuli mniSvnelobidan gamomdinare, SeuTav-
seblobis ZiriTadi principebi ganisazRvreba saqarTvelos konstitu-
ciiT, xolo detalurad wesrigdeba mimdinare kanonmdeblobiT. sxvaTa
Soris, moqmed konstituciaze muSaobis dros ganixileboda, rom par-
lamentis wevrTan sxva saqmianobis SeuTavseblobis sakiTxi mimdinare
kanonmdeblobiT mowesrigebuliyo. safrTxed CaiTvala is, rom depu-
tatebi TavianTTvis garkveul prioritetebs daawesebdnen. amitom, Seu-
Tavseblobis principebi konstituciis regulirebis sagani gaxda.480
mniSvnelovania, rom parlamentis wevris statusTan samewarmeo saq-
mianobis SeuTavseblobis moTxovnam ar Selaxos parlamentis wevris
sakuTrebis konstituciuri ufleba. amitom, mas ufleba aqvs flobdes
aqciebs, wils da sxva qonebas. imavdroulad, parlamentis wevrs ar SeuZ-
lia uSualod ganaxorcielos araerTjeradi saqmianoba mogebis mizniT ma-
terialuri faseulobebisa da finansuri saSualebebis samarTavad, aseve,
uSualod ganaxorcielos samewarmeo saqmianobis subieqtis mudmivmoqmedi
xelmZRvaneli, sameTvalyureo, sakontrolo, sarevizio an sakonsultacio
organos wevris uflebamosilebani. parlamentis wevrze vrceldeba saja-
ro samsaxuris biurosTvis qonebrivi mdgomareobis deklaraciis ward-
genis valdebuleba, rac deputatis qonebrivi da finansuri mdgomareo-
bis gamWvirvalobis TvalsaCino meqanizmia. periodulad da saWiroebis
SemTxvevaSi, parlamenti aanalizebs da reagirebas axdens deklaraciaSi
asaxul monacemebTan dakavSirebiT.
mniSvnelovania, rom parlamentis wevri ar SeiZleba iyos ori war-
momadgenlobiTi organos wevri, anu imavdroulad ver iqneba adgilob-
rivi TviTmmarTvelobis sakrebulos wevri. SeuTavseblobis moTxovna,
aseve, vrceldeba saxelmwifo da adgilobrivi TviTmmarTvelobis or-
478
gvazava g., ZiriTadi principebi sakonstitucio uflebisa, wignSi: qarTuli konstitu-
cionalizmis qronikebi, z. korZaZisa da T. nemswveriZis redaqtorobiT, Tbilisi, 2016, 178.
479
dadiani s., Cveni konstitucia - ganxiluli xalxosnuri saxelmwifo uflebis Tval-
sazrisiT, wignSi: qarTuli konstitucionalizmis qronikebi, z. korZaZisa da T. nemswveriZis
redaqtorobiT, Tbilisi, 2016, 267.
480
209
ganoSi sxva Tanamdebobis dakavebaze. qarTuli kanonmdebloba deputats
ar uzRudavs samecniero, pedagogiur, saxelovnebo saqmianobas, Tu da-
kavSirebuli ar aris administraciuli funqciebis ganxorcielebasTan.
mocemuli miznisTvis administraciuli funqciebis Sesruleba gulisx-
mobs samecniero, saswavlo, saxelovnebo dawesebulebaSi Tanamdebobis
piris mier sakadro, disciplinur da sxva sakiTxebze administraciuli
gadawyvetilebis miRebis uflebamosilebas.
bunebrivia, parlamentis wevrs ar ezRudeba arc, zogadad, partiuli
saqmianoba da arc raime Tanamdebobis dakaveba partiul organizaciaSi.
6.1.4. Tavisufali mandati

saqarTvelos parlamentis wevris erT-erTi mniSvnelovani maxasia-
Tebeli Tavisufali mandatia, rac dadasturebulia ZiriTadi kanoniT
(muxli 39 – 1).
mandatis Sinaarsi siRrmiseuli msjelobis sagans warmoadgenda 1918-
1921 wlebis demokratiul saqarTveloSi. sainteresoa damokidebuleba
deputatis Tavisuflebis farglebTan dakavSirebiT: qarTvel moaz-
rovneebs miaCndaT, rom xalxis warmomadgenlis Tavisufleba ar unda
gavazviadoT. mas yovelTvis aqvs Tavisi politikuri da socialuri
programa, romelic dabeWdili da gavrcelebulia amomrCevlebs Soris.
am programiT warsdga igi xalxis winaSe. igi erTgvari xelSekrulebaa
amomrCevelsa da asarCev pirs Soris. marTalia es xelSekruleba ar aris
orive mxaris mier xelmowerili, - maSin iqneboda namdvili iuridiuli
aqti, - magram aris sajaro aRqma, sajaro dapireba, rom deputati ar
uRalatebs am programas, am sityvier xelSekrulebas. aq ueWvod aris
pasuxismgebloba. warmomadgeneli iuridiulad ar aris pasuxismgebeli
Tavis amomrCevelTa winaSe, magram zneobrivad - ki (gvazava).481 yovel
moqalaqes, kanonierad arCeuls, SeuZlia daikavos savarZeli parlamen-
tSi da Caebas sakanonmdeblo muSaobaSi, magram imisTvis, rom es muSaoba
iyos rigiani da nayofieri, SeTanxmebuli erovnul nebisyofasTan da ara
pirovnul Tu viwropartiul suliskveTebasTan, saWiroa erTi piroba:
Tavisufleba TviTon parlamentis wevrisa. saWiroa iseTi pirobebis Se-
qmna, rom parlamentis wevri ar ganicdides amisTana Zalebis zegavlenas,
rom misi nebisyofa mimarTuli iyos mxolod sikeTisken, ar iryeodes, ar
iRunebodes, ar krTebodes sxvadasxva gareSe mosazrebaTa molandebiT.
maSin igi namdvili warmomadgenelia Tavisi erisa da SeuZlia imuSaos
Tavisi sindisisa da umaRlesi Segnebis kontrolis qveS.482
481
168.
482
iqve, 170.
210
imave periodSi, cnobilia gawvevis institutis Tanmxleb safrTxeeb-
Tan dakavSirebuli diskusia da gakeTebulia daskvna, rom jobia sap-
rogramo muSaoba da, zogadad, mTeli politikuri moRvaweobis mindoba
isev deputatisTvis, misi sindisisa da patiosnebisTvis, vidre mTavro-
bisTvis iseTi iaraRis gadacema, romelmac SeiZleba sul mospos an Sec-
valos erovnuli nebisyofis realuri gamoxatuleba.483
moqmedi konstituciis Tanaxmad, saqarTvelos parlamentis wevri aris
a) sruliad saqarTvelos warmomadgeneli, b) sargeblobs Tavisufali man-
datiT da g) misi gawveva dauSvebelia. igi SezRuduli ar aris amomrCevel-
Ta da misi warmdgeni politikuri partiis davalebebiT da ganawesebiT.
miuxedavad imisa, rom Tavisufali mandati gulisxmobs amomrCevle-
bis mier parlamentis wevris SezRudvis dauSveblobas, maTi interesebis
Sesabamisi saqmianoba saparlamento demokratiis pirobaa. parlamentis
reglamentis Tanaxmad, Tavisufali mandati parlamentis wevrs ar aTavi-
suflebs amomrCevlebTan muSaobisa da masTan dakavSirebuli pasuxism-
geblobisgan.484 cnobilia maTi savaldebulo komunikaciis araerTi for-
ma. kerZod, parlamentis wevrebi valdebuli arian Sexvdnen amomrCevlebs
sasesio muSaobis im kviraSi, rodesac ar imarTeba plenaruli sxdomebi.
Sexvedrebis Sedegad miRebul informacias deputatebi gadascemen Se-
sabamis komitetebs. komitetebma unda gaanalizon amomrCevlebTan Sex-
vedrebze miRebul informaciaze reagirebis Sedegebi. informacia gamW-
virvalea da unda gamoqveyndes parlamentis veb-gverdze.
warmomadgenlobiT organosTan xalxis urTierTobis qmediT meqa-
nizmad iTvleba peticiiT mimarTvis SesaZlebloba.485 peticia warmoad-
gens aranakleb 300 kaciani jgufis werilobiT mimarTvas, romelic Se-
exeba saxelmwifoebriv an/da sazogadoebriv problemebTan dakavSirebul
sakiTxebs. mimarTvis adresati parlamentis Tavmjdomarea, romelic pe-
ticias Sesaswavlad da gansaxilvelad gadascems Sesabamis komitets an
droebiT komisias. masze reagireba savaldebuloa. pasuxis ar arsebobis
SemTxvevaSi parlamentma unda miiRos gadawyvetileba im subieqtis mi-
marT, romelmac ar Seasrula dakisrebuli valdebuleba.
qarTul saparlamento samarTalSi deputatis saqmianobis Tvalsa-
Cino formad miCneulia maJoritaruli wesiT arCeuli parlamentis wevris
biuro.486 misi mizania amomrCevlebTan muSaobis organizeba, aRmasrule-
beli xelisuflebisa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesabamisi or-
ganoebis saqmianobasa da adgilobrivi sakiTxebis gadawyvetaSi parla-
mentis wevris monawileobis CarTuloba. miTiTebul formatSi deputati
urTierTobs amomrCevlebTan da sakuTari uflebamosilebis fargleb-
483
iqve, 168.
484
saqarTvelos parlamentis reglamentis me-5 muxlis me-3 punqti.
485
saqarTvelos parlamentis reglamentis 203 - e muxli.
486
iqve, 202 - e muxli.
211
Si exmareba maT winaSe mdgari amocanebis gadawyvetasa da problemebis
mogvarebaSi. ufro metic, dadgenil SemTxvevebSi, is valdebulia Sex-
vdes moqalaqeebs da reagireba moaxdinos maT saCivrebsa da gancxade-
bebze. saWiroebis SemTxvevaSi, deputats SeuZlia reagireba Sesabamisi
saparlamento Tanamdebobis pirebisgan moiTxovos.
6.1.5. imuniteti
parlamentis wevris uflebamosilebis srulfasovnad ganxorciele-
bisTvis mniSvnelovania misi xelSeuxeblobis garantiiT uzrunvelyofa.
qarTul saparlamento praqtikaSi gansxvavebuli damokidebuleba arse-
bobs imunitetis farglebTan dakavSirebiT.
saqarTvelos pirveli respublikis periodis moazrovneebi upiris-
pirdebodnen azrs, romlis Tanaxmadac Seuvalobis, anu xelSeuxeblobis
principi anaqronizmad iyo miCneuli sakonstitucio uflebebSi. Taname-
drove realobaSic ki sainteresoa maT mier parlamentaris daculobis
aucileblobis dasabuTeba. maTi azriT, miTiTebuli principi marTla
aRmocenda istoriulad im xanaSi, roca monarqia da monarqiuli naSTi
gamwarebiT ebrZoda xalxis warmomadgenlobis ideas. axla, roca gan-
mtkicda demokratiuli weswyobileba, roca xelmwifeba (Zalaufleba)
gadavida xalxis xelSi, viTomda saWiro ar aris konstituciaSi gansa-
kuTrebiT iyos aRniSnuli es saparlamento Seuvaloba. magram es ar aris
swori. monarqia mxolod formaa saxelmwifoebrivi, xelisufleba rCeba,
xdeba axali, demokratiuli misi organizacia. konfliqti aRmasrulebel
da sakanonmdeblo Zalas Soris aramc Tu SesaZlebelia, aucilebelicaa,
imitom rom wyobileba aris demokratiuli. es wyobileba gulisxmobs
erovnuli nebisyofis Tavisuflad gamoTqmas da realur cxovrebaSi
mis gatarebas. Sesabamisad, konfliqti gardauvalia. amitom, parlamen-
tis wevri daculi unda iyos SeuvalobiT.487 Sesabamisad, araviTar Zal-
datanebas, araviTar SezRudvas misi Tavisuflebisas, ar unda hqondes
adgili. rac gind rom Caidinos parlamentis wevrma, parlamentSi an par-
lamentis gareT, saxelmwifoebriv xelisuflebas neba ara aqvs miiRos
raime misi Tavisuflebis SemzRudavi RonisZieba, Tu ara aqvs winaswari
nebarTva TviTon parlamentisgan.488 gamonaklis SemTxvevad maSinac dana-
Saulze waswreba ganixileboda. mniSvnelovania, rom Seuvaloba saparla-
mento TeoriaSi konstituciur principad ganixileboda da, Sesabamisad,
487
179.
488
iqve.
212
Tavisi adgili daikava ZiriTad kanonSi.489
dResac, saqarTvelos parlamentis wevris xelSeuxeblobas, pirvel rig-
Si, uzrunvelyofs qveynis ZiriTadi kanoni (muxli 39 - 2). konstituciidan
gamomdinare, parlamentis reglamenti gansazRvravs deputatis imunite-
tis farglebs, romlis Tanaxmadac, misi dakaveba an dapatimreba, misi binis,
manqanis, samuSao adgilis an piradi gaCxreka SeiZleba mxolod parlamentis
winaswari TanxmobiT. gamonaklis SemTxvevad ganixileba danaSaulze was-
wrebis faqti, romlis drosac dauyovnebliv unda ecnobos parlaments.
aseT SemTxvevaSi, parlamentma 48 saaTis ganmavlobaSi unda miscems Tanx-
moba. winaaRmdeg SemTxvevaSi, dakavebuli an dapatimrebuli parlamen-
tis wevri dauyovnebliv unda gaTavisufldes. sakiTxis gansakuTrebu-
li mniSvnelobidan gamomdinare, saqarTvelos generaluri prokurori
mimarTavs parlaments sagamoZiebo moqmedebebis Catarebis uflebis mo-
sapoveblad. parlamenti drois SezRudul monakveTSi, 5 dRis vadaSi,
saproceduro sakiTxTa da wesebisa da iuridiuli, komitetis, Semdeg ki
biuros CarTulobiT, Seiswavlis moTxovnis dasabuTebulobis xarisxs,
romlis Semdegac sakiTxs gansaxilvelad dasvams parlamentis uaxloes
plenarul sxdomaze.
aRsaniSnavia, rom 1995 wlis konstituciis Tavdapirvel variantSi
imunitetis Sinaarsi ufro farTo iyo da parlamentis wevris sisxlis
samarTlis pasuxisgebaSi micemas parlamentis Tanxmoba esaWiroeboda.
2004 wlis 23 aprilis konstituciuri kanoniT, deputatis sisxlis samar-
Tlis pasuxisgebaSi micema SesaZlebelia parlamentis Tanxmobis gareSe.
aRsaniSnavia, rom saqarTvelos kanonmdeblobiT, imuniteti mxolod
sisxlssamarTlebrivi pasuxismgeblobisgan dacvas moicavs. samoqalaqo
da administraciul pasuxismgeblobas parlamentis wevrebi Cveulebrivi,
sasamarTlo wesiT eqvemdebarebian. rac Seexeba disciplinur pasuxismge-
blobas, mas TviT parlamenti Seufardebs.490
rogorc aRiniSna, mniSvnelovania, rom mxolod saqarTvelos general-
uri prokuroria uflebamosili sisxlis samarTlis pasuxisgebaSi misces
parlamentis wevri da dauyovnebliv acnobos parlaments. mis dakavebaze
an dapatimrebaze parlamentis mier Tanxmobis micemis SemTxvevaSi, da-
kavebul an dapatimrebul parlamentis wevrs parlamentis dadgenile-
biT SeuCerdeba uflebamosileba sisxlis samarTlis saqmis Sewyvetamde
an sasamarTlos mier ganaCenis gamotanamde. yofili deputatis sisxlis
samarTlis pasuxisgebaSi micemasac, axalarCeuli parlamentis ufleba-
mosilebis vadiT, mxolod generaluri prokurori axdens. es reJimi vr-
489
1990, 467.
490
gonaSvili v., parlamentis wevris statusi sazRvargareTis qveynebsa da saqarTveloSi,
Tbilisi, 2003, 153.
213
celdeba yofil parlamentarTa im kategoriaze, romelic statuss eqvsi
Tve mainc flobda da uflebamosileba vadamde ar Sewyvetia.
im SemTxvevaSi, Tu sisxlis samarTlis saqme Sewydeba mareabilitire-
beli safuZvliT an sasamarTlo gamoitans gamamarTlebel ganaCens, dep-
utats, Tu ar aris gasuli parlamentis uflebamosilebis vada, aRud-
geba statusi da miecema sruli kompensacia, xolo Tu gasulia vada an
daTxovnilia, dakavebis an dapatimrebis vada CaeTvleba parlamentis wev-
ris uflebamosilebis saerTo vadaSi da miecema kompensacia.
6.1.6. indemniteti
saqarTveloSi indemnitetis instituts garkveuli tradiciebi gaaC-
nia. pirveli qarTuli konstitucia icavs parlamentis wevrs Tavisi mo-
valeobis Sesrulebis dros gamoTqmuli azrebisa da SexedulebebisT-
vis.491 Tu parlamenti gamomxatvelia erovnuli nebisyofisa, TavisTavad
cxadia, mas unda hqondes sruli da SeuzRudveli ufleba gamoTqvas Ta-
visi azri da Sexeduleba ise, rogorc mas unda. uamisod SeuZlebelia
raime sakanonmdeblo muSaoba, TiToeul parlamentis wevrsac unda hqon-
des aseTive ufleba. am uflebas veravin SezRudavs, garda TviTon par-
lamentisa492- miiCnevdnen maSindel saqarTveloSi.
saqarTvelos moqmedi konstituciiT aRiarebul parlamentis wevris
dacvis garantiebs Soris mniSvnelovania indemniteti. ZiriTadi kanonis
ganmartebiT, parlamentis wevrs ar daekisreba samarTlebrivi pasuxismge-
bloba Tavisi movaleobis Sesrulebisas arc parlamentSi da arc mis gareT
gamoTqmuli SexedulebisTvis. (muxli 39 - 3). saxelmwifos valdebule-
baa uzrunvelyos parlamentis wevris uflebamosilebaTa Seuferxebeli
ganxorcielebis pirobebi. winaaRmdeg SemTxvevaSi, dadgeba Sesabamisi pa-
suxismgebloba.
aseve, akrZalulia parlamentis wevris iZuleba Cvenebis misacemad im
faqtis gamo, romelic mas, rogorc parlamentis wevrs, gaandes. dauSve-
blad iTvleba miTiTebul sakiTxTan dakavSirebuli werilobiTi masalis
dayadaRebac. mniSvnelovania, rom deputati aRniSnul privilegias inar-
Cunebs uflebamosilebis Sewyvetis Semdegac.
parlamentis wevrs, sadeputato uflebamosilebis ganxorcielebisas,
aucileblad esaWiroeba sxva damcavi meqanizmebic. maT ganekuTvneba,
saqmianobis Seuferxebloba, SromiTi uflebebis garantiebi, saxelmwifo
491
1990, 467.
492
176.
214
dazRveva, samedicino momsaxureba, uflebamosilebis ganxorcielebis
materialuri uzrunvelyofa, sapensio uzrunvelyofa, daxmareba parla-
mentis wevris daRupvis an dainvalidebisTvis, uzrunvelyofa samuSao
pirobebiT, saxelmwifos xarjze mgzavroba, TanaSemwis ayvanis ufleba,
samxedro valdebulebisgan ganTavisufleba.493 parlamentis reglamen-
ti494 detalurad awesrigebs parlamentis wevris statusis Seuferxebeli
ganxorcielebisTvis saWiro garantiebs. deputatis, aseve, misi ojaxis
wevrebis sicocxlesa da janmrTelobis xelyofis saSiSroebis SemTxveva-
Si, Sesabamisi saxelmwifo organoebi uzrunvelyofen maT usafrTxoebas.
6.2. parlamentis komitetebi

parlamentis mier misi umTavresi funqciebis ganxorcieleba, erTi
mxriv, sakanonmdeblo saqmianoba da misi qmediTobis amaRleba, meore
mxriv, konstituciiT gansazRvrul farglebSi mTavrobis saqmianobis
kontroli, Sromatevadi da specifikuri mravalferovnebiT gamorCeuli
saqmea.
sxvadasxva sferoebisadmi mimarTebiT es saqmianoba kvalifikaciisa da
specializaciis faqtorebis gaTvaliswinebas iTxovs. swored am mizniT
xdeba parlamentis organizaciuli struqturireba da mis SemadgenlobaSi
mudmivi komitetebisa da sagamoZiebo Tu sxva droebiTi komisiebis Se-
qmna.495 qarTuli parlamentarizmis damkvidrebisTanave aRiarebul iqna
sakanonmdeblo organos cxovrebaSi sakomiteto sistemis mniSvneloba da
Seiqmna misi arsebobisa da funqcionirebis samarTlebrivi safuZvlebi.
1918-1921 wlebis warmomadgenlobiT organoebSi moqmedi reglamentebi
detalurad awesrigebdnen maT statuss, mijnavdnen mudmiv da droebiT
komisiebs. xazgasasmelia, rom isini saparlamento cxovrebaSi realu-
radac did rols asrulebdnen. saqarTvelos erovnul arqivSi (yofili
saistorio arqivi) daculia maTi saqmianobis damadasturebeli araerTi
furceli. xuT savaldebulo - sakonstitucio, safinanso-sabiujeto,
saredaqcio, sabiblioTeko, sameurneo-sagegmo komisiasTan erTad, funq-
cionirebda 21 dargobrivi da droebiTi komisia. SemorCenilia komisiaTa
namoRvawari, romelic proeqtebis formiTaa Semonaxuli, proporciuli
warmomadgenlobis principiT adgilebis ganawilebis damadasturebeli
da komisiebSi cvlilebis amsaxveli dokumentebi da sxva mravali.496
aRsaniSnavia, rom sabWourma sistemam uari Tqva saparlamento cxov-
493
gonaSvili v., parlamentis wevris statusi sazRvargareTis qveynebsa da saqarTveloSi,
Tbilisi, 2003, 143.
494
saqarTvelos parlamentis reglamentis me - 12 - me - 16 muxlebi.
495
si, 2013, 302.
496
saqarTvelos saistorio arqivi, fondi 1833-149 [18.09.1999].
215
rebis mraval demokratiul principsa da institutze, Tumca SeinarCuna
mudmivi da droebiTi komisiebis sistema. bunebrivia, rom maT SinaarsSi
ar iyo Cadebuli politikur ZalTa warmomadgenlobis dRevandeli prin-
cipi, magram isini mainc asrulebdnen garkveul rols.
1995 wlis konstituciaze muSaobis dros gamoikveTa azri, rom sa-
parlamento saqmianobis efeqtianad organizebis mizniT, aucilebeli iyo
saparlamento komitetebis rolis gazrda. procesSi monawileTa erTi
jgufi miiCnevda, rom radgan saparamento komitetebi faqtobrivad ar
funqcionirebdnen, saWiro iyo ZiriTadi kanonis doneze mowesrigebuliyo
komitetebSi deputatTa wargzavnis da ganawilebis wesi (blankenageli,
tabucaZe). ganixileboda mis SemadgenlobaSi fraqciisTvis deputatebis
wardgenis uflebamosilebis miniWeba. miTiTebuli iniciativa umravle-
sobam uaryo, raTa `saxelmwifo doqtrinad ar qceuliyo partiis gansa-
kuTrebuli roli~497. Sesabamisad, komitetis dakompleqtebis wesi kon-
stituciiT ar ganisazRvra.
Tanamedrove qarTuli parlamentis struqturaSi komitetebs gamor-
Ceuli roli akisriaT. ZiriTadi kanonis Tanaxmad, isini iqmneba saka-
nonmdeblo sakiTxebis winaswari momzadebis, parlamentis gadawyvetile-
baTa SesrulebisaTvis xelis Sewyobis, parlamentis mier mTavrobis da
parlamentis winaSe angariSvaldebuli sxva organoebis saqmianobis kont-
rolis mizniT (muxli 41 – 2). parlamentis reglamentiT dazustda, rom
`parlamentis winaSe angariSvaldebul sxva organoebad~ iTvleba orga-
no, romelic saqarTvelos konstituciis an sxva sakanonmdeblo aqtis
Sesabamisad parlaments warudgens Tavisi saqmianobis angariSs an rom-
lis parlamentis winaSe sxva saxiT angariSvaldebulebas uSualod iT-
valiswinebs sakanonmdeblo aqti.498 komitetis SigniT, parlamentisa da
misi komitetis mier miRebul gadawyvetilebaTa Sesrulebis kontrolis,
sakanonmdeblo sakiTxebis winaswar momzadebis mizniT da sxva mimdinare
sakiTxebTan dakavSirebiT iqmneba komitetis samuSao jgufebi.
moqmed konstituciaze muSaobis dros, erTobliv proeqtSi Caiwera
ZiriTad kanonSi aTi mudmivi saparlamento komitetis arsebobis moTxov-
na. Cikagos konferenciaze es debulebac amoiRes teqstidan, raTa parla-
ments Tavad gadaewyvita, ramdeni komitetis Seqmna iqneboda saWiro.499
aqedan gamomdinare, parlamentis reglamenti gansazRvravs komitetis
raodenobas da saxeebs. dRes sakanonmdeblo organoSi moqmedebs Sem-
degi 15 komiteti: 1. agrarul sakiTxTa; 2. adamianis uflebaTa dacvisa
da samoqalaqo integraciis; 3. ganaTlebis, mecnierebisa da kulturis;
4. garemos dacvisa da bunebrivi resursebis; 5. dargobrivi ekonomikisa
497
498
saqarTvelos parlamentis reglamentis 27 - e muxlis pirveli punqti.
499
iqve.
216
da ekonomikuri politikis; 6. diasporisa da kavkasiis sakiTxTa; 7. evro-
pasTan integraciis; 8. Tavdacvisa da uSiSroebis; 9. iuridiul sakiTxTa;
10. regionuli politikisa da TviTmmarTvelobis; 11. sagareo urTier-
TobaTa; 12. saproceduro sakiTxTa da wesebis; 13. safinanso-sabiujeto;
14. sportisa da axalgazrdul saqmeTa; 15. janmrTelobis dacvisa da
socialur sakiTxTa.
6.2.1. komitetebis dakompleqteba

saqarTvelos sakanonmdeblo organoSi komitetebis dakompleqteba
Tanamedrove saparlamento demokratiaSi damkvidrebuli wesis saSua-
lebiT xdeba. kerZod, maTi Semadgenloba ganisazRvreba fraqciaTa war-
momadgenlobisa da im parlamentis wevrTa raodenobis proporciulad,
romlebic ar arian gaerTianebuli arc erT fraqciaSi. fraqciaTa propor-
ciuli warmomadgenlobis principi pirvel qarTul parlamentSic ki aq-
tualuri iyo. iTvleboda, rom komitetSi (maSindel mudmiv komisiaSi)
warmodgenili unda iyos yvela Zala, romelsac aqvs warmomadgenloba
parlamentSi, proporciuli wesiT. ufro metic, yvela patara saparla-
mento fraqcias komisiaSi muSaobis ufleba hqonda500.
reglamentidan gamomdinare, komitetebis wevrTa raodenobasa da
proporciuli warmomadgenlobis kvotebis gansazRvris uflebamosileba
parlamentis saproceduro sakiTxTa da wesebis komitetis, damtkiceba
ki - parlamentis biuros xelSia. gamonakliss warmoadgens axalarCeuli
parlamentis realoba, rodesac jer ar Seqmnila kvotebis ganawilebaze
uflebamosili subieqtebi. aseT dros, am funqcias parlamentis droe-
biTi samandato komisia gansazRvravs, xolo damtkiceba parlamentis
funqciaa.
komitetis arsebobisTvis dadgenilia parlamentis wevrTa minimalu-
ri zRvari da igi aT deputats Seadgens. mniSvnelovania, rom komitetis
Semadgenlobas qmnian mxolod parlamentis wevrebi. bunebrivia, komi-
tetis Tavmjdomarec parlamentis komitetis wevrTagan airCeva. iqidan
gamomdinare, rom komitetebSi muSaoba saparlamento saqmianobis erT-
erT TvalsaCino formad iTvleba, parlamentis wevri valdebulia iyos
aranakleb erTi komitetis SemadgenlobaSi. amasTan, gamonaklis SemTx-
vevaSi, igi SesaZlebelia meore komitetis wevric iyos. es is SemTxvevaa,
rodesac fraqciam proporciuli warmomadgenlobis kvotebiT dadgeni-
li adgilebi unda Seavsos. komitetis SemadgenlobaSi ar Sedian parla-
mentis Tavmjdomare da misi pirveli moadgile.
500
183.
217
6.2.2. komitetis uflebamosilebebi
komitetis uflebamosilebebi farToa. gansakuTrebiT mniSvnelova-
nia misi roli sakanonmdeblo procesSi. igi sargeblobs sakanonmdeb-
lo iniciativis uflebiT, amzadebs daskvnebs kanonproeqtebze, awyobs
sakomiteto ganxilvebs da saparlamento mosmenebisTvis amzadebs ka-
nonproeqts.
gamorCeulia komitetis sakontrolo uflebamosilebebi. misi moT-
xovnis SemTxvevaSi, parlamentis winaSe angariSvaldebuli organoebis
Tanamdebobis pirebsa da mTavrobis wevrebs Sesabamisi dokumentebis,
daskvnebis da sxva saWiro masalebis wardgenis valdebuleba gaaCniaT.
saxelmwifo saidumloebis Semcveli cnobebis gadacema gansxvavebuli
wesiT xdeba. komitetis muSaobaSi monawileobis ufleba, moTxovnis Sem-
TxvevaSi ki valdebuleba, gaaCniaT mTavrobis wevrebs, parlamentis mier
arCeul Tanamdebobis pirebs, agreTve, im Tanamdebobis pirebs, romelTa
daniSvnasac daeTanxma parlamenti. komitetis daskvna savaldebuloa
yvela kandidaturasTan dakavSirebiT, romlebsac irCevs da romelTa
daniSvnazedac Tanxmobas iZleva parlamenti. magaliTad, mTavrobis
wevrebTan, uzenaesi sasamarTlos mosamarTleebTan, erovnuli bankis
sabWos wevrebTan, generalur auditorTan da sxvebTan dakavSirebiT.
vidre parlamentis plenarul sxdomaze mis uflebamosilebas mi-
kuTvnebuli sakiTxis ganxilva daiwyeba, misi momzadeba xdeba e.w. Sesa-
bamis komitetSi. anu, komitetebma, maT gamgeblobas mikuTvnebuli dar-
gebis Sesabamisad, unda Seiswavlon da gaaanalizon kanonmdeblobis
Sesrulebis mdgomareoba, gaataron RonisZiebebi maTi Sesrulebis
uzrunvelsayofad, sakanonmdeblo xarvezebis aRmosafxvrelad, aqedan
gamomdinare, moamzadon kanonmdeblobaSi Sesatani winadadebebi.
komiteti muSaobs sajaroobis da gamWvirvalobis principebis dac-
viT. SesaZlebelia, sxdomaze dasaswrebad mowveul iqnen akreditebuli
masobrivi informaciis saSualebaTa warmomadgenlebi, moewyos komite-
tis sxdomis tele-radioreportaJi da sxdomis Sedegebis Sesaxeb in-
formacia gamoqveyndes presaSi.
6.3. droebiTi komisia

garda komitetebisa, saqarTvelos parlaments sakuTari uflebamo-
silebis ganxorcielebaSi exmarebian droebiTi komisiebi, romlebic iqm-
nebian konkretuli problemis Sesaswavlad da sakiTxis amowurvisTanave
218
asruleben arsebobas.
6.3.1. Seqmnis uflebamosilebis mqone subieqti

2009-2010 wlis sakonstitucio reformamde droebiTi komisiis Seqm-
nis moTxovnis ufleba hqonda deputatTa aranakleb erT meoTxeds, re-
formis Semdeg ki aseTi SesaZlebloba aranakleb erT mexuTeds gauCnda.
veneciis komisiam, erTmniSvnelovnad, pozitiurad da saparlamento um-
ciresobisTvis sadeputato saqmianobis damatebiT garantiad Seafasa es
faqti da aucileblad miiCnia parlamentis reglamentSi iseTi moqnili
procedurebis gawera, romlebic ar gaarTulebda parlamentarTa mex-
uTedis mier inicirebuli winadadebis realizacias.501 sainteresoa, rom
ucxoel konstitucionalistTa erTi nawili imperatiulad miiCnevda,
rom parlamenti valdebuli unda iyos, umciresobis moTxovnis SemTx-
vevaSi, Seqmnas sagamoZiebo komisia.502
dRes, droebiTi komisiis Seqmnis inicirebis uflebiT sargebloben
parlamentis Tavmjdomare, komiteti, fraqcia da parlamentis Semadgen-
lobis aranakleb erTi mexuTedi. isini valdebuli arian werilobiT daas-
abuTon droebiTi komisiis Seqmnis saWiroeba. gadawyvetileba miiReba
plenarul sxdomaze damswre deputatTa xmebis umravlesobiT, magram
aranakleb parlamentis sruli Semadgenlobis erTi meoTxedisa.
niSandoblivia, droebiTi komisiis Semadgenlobis ganisazRvris wesi.
2017 – 2018 wlebis sakonstitucio reformis Semdeg, ZiriTadi kanoniT
ganisazRvra, rom savaldebuloa droebiT komisiaSi warmodgenili iyos
yvela fraqcia TiTo wevriT mainc. amasTan, droebiT komisiaSi opozi-
ciis warmomadgenloba ar unda iyos komisiis wevrTa saerTo raodenobis
naxevarze naklebi (muxli 42 – 2). miTiTebuli norma saparlamento um-
ciresobis interesebis dacvis mniSvnelovani garantiaa.
6.3.2. droebiTi sagamoZiebo komisia

droebiT komisiebs Soris gamorCeulia droebiTi sagamoZebo komi-
siebis roli. pirveli respublikis periodSi ukve yuradRebis centrSi
iyo anketis, igive saparlamento gamoZiebis instituti. mas, parlamenti
501
saboloo daskvna sakonstitucio kanonproeqtis Sesaxeb saqarTvelos konstituciaSi
Sesworebebis da cvlilebebis SetanasTan dakavSirebiT, evropis komisia demokratiiTvis
kanonis gziT, venecia, 15-16 oqtomberi, 2010, §25.
502
blankenageli a., 2009 wlis 17 dekembers berlinSi saqarTvelos saxelmwifo da sazoga-
doebrivi sakonstitucio komisiebis warmomadgenlebTan „saqarTvelos 1995 wlis konsti-
tuciis reformis“ Temaze gamarTuli mrgvali magidis Sesaxeb angariSi, wignSi: babeki v.,
fiSi s., raihenbeheri c., konstituciis gadasinjva - saqarTvelos gza evropisken, Tbilisi,
2012, 281.
219
principulad irCevda sxvadasxva fraqciebis warmomadgenlebisgan da ava-
lebda sadavo da didmniSvnelovan gamoZiebas. komisias xSirad eZleoda
gansakuTrebuli uflebebi da mTavrobas ekisreboda valdebuleba aR-
moeCina yovelgvari daxmareba. am gziT parlamenti saqmes ufro swo-
rad da dawvrilebiT ecnoboda da iRebda saTanado zomebs. sagamoZiebo
komisiis muSaobis Sedegi SeiZleboda yofiliyo undoblobis rezolucia
parlamentis mier, rasac SeeZlo gamoewvia mTavrobis krizisi.503
qarTul saparlamento praqtikaSi droebiTi sagamoZiebo komisiis
Seqmnis aucilebloba dgeba maSin, rodesac dRis wesrigSia saxelmwifo
organoebisa da Tanamdebobis pirebis mier saqarTvelos kanonmdeblobis
darRvevis faqtebis gamokvlevisa da Sesabamisi reagirebis, an gansa-
kuTrebiT mniSvnelovani saxelmwifo da sazogadoebrivi sakiTxebis
Seswavlis aucilebloba. ufro konkretulad, reglamentis Tanaxmad504,
droebiTi sagamoZiebo komisiis Seqmnis safuZvels warmoadgens ramdenime
saxis informacia. kerZod, pirveli, saxelmwifo organos, Tanamdebobis
piris kanonsawinaaRmdego qmedebis Sesaxeb, korufciuli samarTaldar-
Rvevis Sesaxeb, romlebic safrTxes uqmnis saqarTvelos saxelmwifo
uSiSroebas, suverenitets, teritoriul mTlianobas, politikur, eko-
nomikur Tu sxva interesebs, meore, saxelmwifo biujetis, adgilobrivi
TviTmmarTveli erTeulis biujetis aramarTlzomieri xarjvis Sesaxeb.
aRsaniSnavia, rom 2004 wlidan 25-jer iyo dayenebuli sagamoZiebo
komisiis Seqmnis winadadeba, sabolood ki, Seiqmna Semdegi sagamoZiebo
komisiebi: energetikis sferoSi arsebul darRvevebTan (parlamentis
dadgenileba 24.06.2004), sabaJo terminal òpizasTan~ (parlamentis
dadgenileba 16.09.2005), ruseTis federaciis qmedebebis (parlamentis
dadgenileba 24.11.2006) komunikaciis erovnuli komisiis saqmianobis
SeswavlasTan dakavSirebiT (parlamentis dadgenileba 01.04.2013), 2017
wlis 1 dekembers TbilisSi, xoravas quCaze momxdari danaSaulis Sedegas
ori axalgazrdis mkvlelobis faqtis Semswavleli sagamoZiebo komisia
(parlamentis dadgenileba 06. 06. 2018).
aRsaniSnavia, rom parlamentma ar daakmayofila iseTi maRali
sazogadoebrivi interesis mqone saqmeebis Semswavleli sagamoZiebo
komisiebis Seqmnis iniciativa, rogoricaa magaliTad, saydrisi-yaCaRia-
nis sabadosTan dakavSirebuli movlenebis Semswavleli komisia (parla-
mentis dadgenileba 25.12.2014), qveyanaSi arsebuli sistemuri koruf-
ciis Semswavleli komisia, sasamarTloze zewolis konkretuli faqtebis
SeswavlasTan dakavSirebuli komisia.505
503
191.
504
saqarTvelos parlamentis reglamentis 61 - e muxlis me - 2 punqti.
505
oci weli saparlamento kontrolis gareSe, v. menabdis redaqtorobiT, Tbilisi, 2017,
79-80.
220
droebiTi sagamoZiebo komisia arsebobs mxolod im konkretuli sa-
kiTxis Seswavlamde, ra mizniTac Seiqmna da uqmdeba amocanis Sesrulebi-
sTanave.
konstitucia gansazRvravs, rom sagamoZiebo komisiis moTxovniT mis
sxdomaze gamocxadeba, agreTve, sakiTxis gamokvlevisTvis aucilebeli
sabuTebisa da informaciis wardgena savaldebuloa (muxli 42 - 3). xe-
lisuflebis danawilebis principis gaTvaliswinebiT, droebiTi saga-
moZiebo komisia ver miiRebs gadawyvetilebas imis Taobaze, Tu ra zome-
bi unda miiRos ama Tu im administraciulma organom an sasamarTlom
saqmesaTan dakavSirebiT (magaliTad, komisia ver miuTiTebs sasamarT-
los, konkretuli piris mimarT unda dadges gamamtyunebeli Tu gamamar-
Tlebeli ganaCeni). komisis mxolod saqmis politikuri TvalsazrisiT
Sefaseba da SedarebiT zogadi saxis rekomendaciebis gacema SeuZlia.506
man SeiZleba sakiTxis gamokvlevisaTvis aucilebeli daskvnebisa da sxva
saWiro masalebis warmodgena moiTxovos saxelmwifo organoebis, Tanam-
debobis pirebis, iuridiuli da fizikuri pirebisagan, rac aucileblad
unda dakmayofildes. komisiis uflebamosilebis farglebSia, saWiro-
ebis SemTxvevaSi, sisxlis samarTlis masalebis adgilze gacnobis Se-
saZlebloba.
droebiTi sagamoZiebo komisiis muSaobis Sedegi SeiZleba aRmoCndes
Sesabamis Tanamdebobis pirTa impiCmentis wesiT gadayenebis sakiTxis
aRZvrisaTvis parlamentis wevrTa xelmowerebis Segrovebis Sesaxeb wi-
nadadebiT parlamentisTvis mimarTva.
2017-2018 wlis sakonstitucio reformis farglebSi ganxorciele-
buli mniSvnelovani nabiji iyo parlamentis droebiTi sagamoZiebo komi-
siis Seqmnis Sesaxeb gadawyvetilebis sruli Semadgenlobis erTi mesa-
medis mxardaWeriT miRebis SesaZlebloba (muxli 42 – 2). xazgasamelia,
rom gadawyvetilebis miRebisas mxedvelobaSi ar miiReba mowinaaRmde-
geTa xmebi. cvlileba, udavod, metad xelmisawvdoms da qmediTs gaxdis
am mniSvnelovani saparlamento institutis arsebobas.
droebiTi sagamoZiebo komisiis dakompleqtebis principi sxva droe-
biTi komisiebis analogiuria. kerZod, misi Semadgenloba, aseve, ganisaz-
Rvreba fraqciebSi gaerTianebul parlamentis wevrTa da im parlamentis
wevrTa raodenobis proporciulad, romlebic ar arian gaerTianebuli
arcerT fraqciaSi. komisiis Seqmnis Sesaxeb dadgenileba gansazRvravs
komisiis Seqmnis safuZvels, gamosakvlev sakiTxTa wres da ufle-
bamosilebis vadas. sagamoZiebo komisiaSic yvela fraqcias TiTo wevri
mainc unda hyavdes da opoziciis warmomadgenloba ar unda iyos komisiis
wevrTa saerTo raodenobis naxevarze naklebi.
506
221
6.4. parlamentis saTaTbiro organoebi
saqarTvelos parlaments konstituciiT gansazRvruli misiis srul-
fasovnad ganxorcielebaSi aqtiurad exmarebian saTaTbiro organoebi.507
isini mravalferovania. maT Soris, nawili mudmivmoqmedia da umniS-
vnelovanesi funqciebiTaa aRWurvili. kerZod,
• genderuli Tanasworobis mudmivmoqmedi saparlamento sabWo,
• Ria mmarTvelobis mudmivmoqmedi saparlamento sabWo,
• bavSvTa uflebebis dacvis mudmivmoqmedi saparlamento sabWo.
• aseve, saTaTbiro funqcebs asruleben:
• xazinadarTa sabWo, romlis mizania parlamentis biujetis miznobrivi
xarjva;
• erToblivi sakoordinacio sabWo, romelic iqmneba parlamentisa da
aWaris da afxazeTis avtonomiuri respublikebis umaRlesi sabWoebis
sakanonmdeblo procesebis koordinaciis mizniT.
• saxelmwifo komisia, romlis funqciaa qveynis saSinao da sagareo
politikis calkeuli ZiriTadi mimarTulebebis gansazRvris uzrun-
velyofa.
7. fraqcia
saparlamento fraqciebi Tanamedrove qarTuli warmomadgenlobiTi
organos arsebobis aucilebel pirobas da mamoZravebel Zalas warmoad-
genen. isini saerTo politikur miznebze orientirebuli parlamentis
wevrTa gaerTianebebia. saqarTvelos parlamentis reglamentis Tanaxmad,
fraqcia aris parlamentis saqmianobis politikuri subieqti, romelSic
parlamentis wevrebi erTiandebian saerTo politikuri miznebis mis-
aRwevad. is ar SeiZleba Seiqmnas piradi, profesiuli, adgilobrivi,
regionuli an religiuri niSniT. fraqciebi qmnian sakanonmdeblo da-
wesebulebis struqturis safuZvels da axdenen sapalamento nebis for-
mirebas. dResdReobiT, maT arsebobasTan mWidrodaa dakavSirebuli sa-
parlamento demokratiis funqcionireba da ganviTareba.
7.1. fraqciuli cxovrebis dasawyisi

1918-1921 wlebis damoukidebeli saqarTvelos saparlamento cxovre-
baSi fraqciebi umniSvnelovanes rols asrulebdnen. miuxedavad imisa,
rom arc konstitucia da arc parlamentis reglamenti mis statuss ar
awesrigebda, qveynis erovnul arqivSi Semonaxulia uamravi dokumenturi
507
detalurad ix. saqarTvelos parlamentis reglamentis VIII Tavi.
222
masala umaRles sakanonmdeblo organoSi fraqciaTa moRvaweobis Ses-
axeb. 1917 wlis aprilis dasawyisSi Sekrebilma pirvelma qarTulma in-
terfraqciulma sabWom safuZveli Cauyara saqarTveloSi arsebul poli-
tikur ZalTa erTgvar SeTanxmebas. erovnuli sabWos erT-erTi pirveli
gadawyvetileba ki iyo erovnul sakiTxSi partiaTa SeTanxmebis SesaZle-
blobis Sesaxeb dadgenileba.508 miiCnevdnen, rom saqarTvelos normaluri
politikuri viTarebisTvis sakanonmdeblo moRvaweoba unda iwrTobodes
partiaTa Soris brZolis cecxlSi da ar mimdinareobdes ubralo xmis mi-
cemis wesiT.509 miznis miRwevis saSualeba sxvadasxva partiebis azrisa da
mimarTulebis daaxloveba iyo, msjelobiT, azrTa gacvla-gamocvliT.510
saparlamento tradiciebTan erTad iqmneboda da mkvidrdeboda
fraqciuli sistema saqarTveloSi. sabWourma realobam mas udidesi ziani
miayena, radgan erTpartiuli sistemis arsebobis pirobebSi SeuZlebeli
iyo sakanonmdeblo dawesebulebaSi iseTi fraqciebis arseboba, romelT-
ac warmmarTveli partiisgan gansxvavebuli Sexeduleba eqnebodaT. so-
cialisturi reJimis uaryofis Semdeg, pirvelive mowvevis parlamentma
erT-erTi pirveli swored saparlamento fraqciis Sesaxeb kanoni mi-
iRo.511 TandaTan fraqciebi parlamentis sasicocxlo Zalad iqcnen.
7.2. fraqciis sakanonmdeblo safuZveli

fraqciuli cxovrebis wesis damkvidrebisTvis damatebiT berkets
warmoadgenda 1995 wlis konstituciaSi misi statusis mowesrigeba.
kerZod, 58-e muxliT ganisazRvra parlamentis wevrebis saparlamento
fraqciebSi gaerTianebis SesaZlebloba. Tavdapirvelad, ZiriTadi ka-
noniT fraqciis wevrTa raodeoba aranakleb 10 wevriT ganisazRvra, rac
ar iyo logikuri, radgan proporciuli arCevnebis Sedegad, xuTprocen-
tiani mijnis damZlev subieqts aranakleb rva mandati garantirebuli
hqonda.512 logikuri ar iyo, politikur subieqts saparlamento partiis
statusi moepovebina da fraqciis Seqmnis ufleba ar hqonoda. Sesabamis-
ad, fraqciis Sesaqmnelad saWiro parlamentarTa raodenoba jer Svidam-
de Semcirda (23.02.2005), Semdeg eqvsamde (10.10.2008). ufro mogvianebiT,
508
saqarTvelos saistorio arqivi, fondi 1836-1 [18.09.1999].
509
510
182.
511
„saparlamento fraqciis Sesaxeb“ saqarTvelos kanoni parlamentma miiRo 1994 wlis 2
ivniss, mogvianebiT, konstituciis ZalaSi Sesvlis Semdeg ki - 1997 wlis 16 seqtembers, misi
axali varianti.
512
melqaZe o., saubrebi qarTul konstituciaze, Tbilisi, 1996, 98.
223
konstituciiT ganisazRvra sapalamento arCevnebSi gamarjvebuli im
politikuri subieqtisTvis fraqciis Seqmnis SesaZleblobac, romelmac
gadalaxa dadgenili saarCevno barieri, magram ver moagrova fraqciis
SeqmnisaTvis saWiro mandatebis raodenoba. saqarTvelos saarCevno kod-
eqsiT ganisazRvra aseTi partiebisTvis fraqciis SeqmnisaTvis saWiro
minimalur raodenobamde mandatebis Sevsebis wesi.
fraqciis statusTan dakavSirebiT siaxleebi gaCnda bolo sakonsti-
tucio reformis Sedegad (2017 – 2018) amoqmedebul ZiriTadi kanonis
teqstSi. konstituciam mkacrad gansazRvra, rom erTi politikuri par-
tiis wardgeniT arCeul parlamentis wevrebs ufleba ara aqvT Seqmnan
erTze meti fraqcia. fraqciis wevrTa minimaluri raodenoba SvidiT
ganisazRvra (muxli 41 – 3). parlamentis wevrs ara aqvs ufleba iyos sxva
fraqciis wevri, Tu misi partiis wevrebma Seqmnes fraqcia. aRniSnuli
konstituciuri normis Tanaxmad, Tu 7 an meti parlamentis wevri fraq-
cias datovebs, isini verc axal fraqcias Seqmnian da verc romelime sxva
fraqcias SeuerTdebian. amasTan, norma iZleva ori an meti partiis mier
saerTo fraqciis Seqmnis SesaZleblobas.513 fraqciis statuss konstitu-
ciaSi calke muxli aRar eTmoba.
statusis aTvla iwyeba registraciis momentidan. parlamentis wevrs
ufleba aqvs iyos mxolos erTi fraqciis wevri. mas rCeba ufleba, yo-
velgvari motivaciis gareSe, nebismier dros gavides fraqciis Semad-
genlobidan iseve rogorc, fraqcias gaaCnia ufleba garicxos wevri.
saparlamento cxovrebaSi fraqciis monawileobis formebi mraval-
ferovania. fraqcias gaaCnia rigi konstituciuri uflebamosilebebi.
kerZod, sakanonmdeblo iniciativis ufleba, interpelaciis ufleba.
mas SesaZlebloba aqvs gamoxatos da gaataros sakuTari politikuri
kursi qveynis saSinao da sagareo politikis sakiTxebTan dakavSire-
biT, monawileoba miiRos parlamentisa da misi organoebis saqmianobis
srulyofaSi, gamoxatos fraqciis Sejerebuli azri kanonSemoqmedebi-
Ti saqmianobis ganxorcielebisas. fraqcia warmomadgenlebis meSveobiT
monawileobs parlamentis komitetebis, sagamoZiebo da sxva droebiTi
komisiebisa da saparlamento delegaciebis saqmianobaSi. igi mTel rig
uflebamosilebebs axorcielebs komitetisa da parlamentis plenarul
sxdomebze, kerZod, gamoTqvams mosazrebebs parlamentis mier SesarCevi
kandidaturebis Sesaxeb, monawileobs kamaTSi, moiTxovos politikuri
debatebis gamarTvas da sxva.
fraqciaTa proporciuli warmomadgenlobis principi Tanamedrove
saparlamento demokratiis amosavali principia. Tu deputati fraqci-
idan gairicxa, gavida, proporciuli warmomadgenlobis kvotebis daT-
moba an gacvla, wyvets parlamentis organoSi saqmianobas, saWiroebis
SemTxvevaSi, moxdeba misi Canacvleba. im SemTxvevaSi, Tu moxdeba fraq-
513
224
ciaTa gauqmeba, SeerTeba an fraqciidan wevrTa gasvla an garicxva, gani-
sazRvreba proporciuli warmomadgenlobis axal kvotebi.
mTavrobis wevri, parlamentis mier arCeuli Tanamdebobis piri sar-
geblobs fraqciis sxdomaze daswrebis uflebiT, xolo moTxovnis SemT-
xvevaSi warmoeSoba ara mxolod sxdomaze gamocxadebis, aseve, dasmul
SekiTxvebze pasuxis gacemis da gaweuli saqmianobis angariSis wardgenis
valdebuleba. amasTanave, fraqciac valdebulia Tanamdebobis piris
moTxovnisTanave mousminos mas.
7.3. umravlesoba da umciresoba

saqarTvelos parlamentis reglamenti iZleva sakanonmdeblo dawese-
bulebaSi umravlesobis da umciresobis Seqmnis SesaZleblobas. umrav-
lesobis formireba xdeba im SemTxvevaSi, rodesac fraqciaSi gaerTianebul
parlamentis wevrTa saerTo raodenoba aRemateba parlamentis sruli
Semadgenlobis naxevars. aqedan gamomdinare, umravlesobis Seqmna Seu-
ZliaT fraqciebs da maTdami mimxrobil parlamentis wevrebs, romlebic
ar arian gaerTianebuli arc erT fraqciaSi, Tu gaerTianebul parlamen-
tis wevrTa saerTo raodenoba aRemateba parlamentis siiTi Semadgenlo-
bis naxevars. umciresobis Seqmna SesaZlebelia maSin, rodesac Seiqmneba
umravlesoba. parlamentarebi umciresobis formirebas axdenen, Tu fraq-
ciaSi gaerTianebul parlamentis wevrTa saerTo raodenoba aRemateba um-
ravlesobis gareT darCenil parlamentis wevrTa raodenobis naxevars. misi
Seqmna SeuZliaT fraqciebs da maTdami mimxrobil parlamentis wevrebs,
romlebic ar arian gaerTianebuli arc erT fraqciaSi, Tu gaerTianebul
parlamentis wevrTa saerTo raodenoba aRemateba umravlesobis gareT
darCenil parlamentis wevrTa raodenobis naxevars. qarTuli saparla-
mento praqtika aqtiurad iyenebs miTiTebul sakanonmdeblo meqanizms da
muSaobs umravlesoba-umciresobis Tanacxovrebis reJimSi.
7.4. interfraqciuli jgufi

zogjer, parlamentSi, kanonproeqtis an sxva sakiTxis momzadebisas
an ganxilvisas, gardauvali xdeba warmoSobil azrTa sxvadasxvaobis aR-
mofxvra da calkeul debulebaTa dakonkreteba-Sejereba. am mizniT,
fraqciebTan konsultaciis safuZvelze, iqmneba interfraqciuli jgu-
fi. misi muSaobis produqti - kanonproeqtis an sxva sakiTxis Taobaze
SeTanxmebuli mosazreba an winadadeba gadaecema parlamentis Tavmjdo-
mares da parlamentis biuros.
225
8. parlamentis Tanamdebobis pirebi
saqarTvelos parlamentis sicocxlisunarianobis aucilebeli piro-
ba misi saqmianobis efeqturi organizaciaa, romelic, didwilad, xelmZ-
RvanelTa pasuxismgeblobaa. imisaTvis, rom kanonmdeblobam Seasrulos
sazogadoebrivi da saxelmwifoebrivi cxovrebis mowesrigebis mizani,
pirvel rigSi, unda gadawyvitos parlamentis Sinagani organizaciis
sakiTxi da airCios xelmZRvanelebi.514 parlamentis Tanamdebobis pirebad
iTvlebian: parlamentis Tavmjdomare, parlamentis Tavmjdomaris pirveli
moadgile, parlamentis Tavmjdomaris moadgileebi, komitetis Tavmjdo-
mare, umravlesobisa da umciresobis liderebi, fraqciis Tavmjdomare,
sagamoZiebo da sxva droebiTi komisiebis Tavmjdomareebi, komitetis Tavm-
jdomaris pirveli moadgile da moadgileebi.
mniSvnelovania, rom SezRudulia parlamentis wevris mier erTze
meti Tanamdebobis dakaveba. gamonakliss warmoadgens umravlesobaSi,
umciresobaSi, fraqciasa da droebiT komisiaSi dakavebuli Tanamdebo-
bebi.
8.1. parlamentis Tavmjdomare

saqarTvelos parlamentis Tavmjdomare sakanonmdeblo dawesebule-
bis umaRlesi Tanamdebobis piria. igi, saqarTvelos prezidentTan da
premier ministrTan erTad, saxelmwifos umaRles Tanamdebobis pirTa
pirvel sameuls gaekuTvneba.515 mas mniSvnelovani gavlenis moxdena Seu-
Zlia parlamentis cxovrebasa da politikis SemuSavebaze. parlamentis
Tavmjdomaris statusze mniSvnelovanwiladaa damokidebuli umaRlesi
warmomadgenlobiTi dawesebulebis qmedunarianoba da gadawyvetilebau-
narianoba. Sesabamisad, kanonmdeblobasa da praqtikaSi misi statusis
gansazRvras da ganxorcielebas didi yuradReba eqceva. amitom, parla-
mentis Tavmjdomaris samarTlebrivi mdgomareobis amosaval principebs
saqarTvelos konstitucia gansazRvravs (muxli - 40).
sainteresoa, rom 1921 wlis konstituciis SemuSavebis etapze, pro-
eqtis Tanaxmad, parlamentis Tavmjdomare airCeoda erTi wliT. ar Se-
iZleboda erTi da igive piris orjer arCeva. eqspertTa nawilisTvis ga-
ugebari aRmoCnda, ratom ar unda aerCiaT meored, mesamed parlamentis
Tavmjdomare, romelic sargeblobda parlamentis ndobiT (meore inter-
514
180.
515
226
nacionalis lideri karl kaucki). sabolood, aRniSnuli demokratiuli
uflebis SezRudvad CaiTvala da ZiriTadi kanonis teqstSi ar iqna gaT-
valiswinebuli.516
8.1.1. Tanamdebobis dakaveba

parlamentis Tavmjdomare statuss moipovebs parlamentis pirvel-
save sesiaze, sakanonmdeblo organos gadawyvetilebiT. igi airCeva par-
lamentis uflebamosilebis vadiT. misi kandidaturis wardgenis ufle-
biT sargebloben umravlesoba, umciresoba, fraqcia, romelic ar aris
gaerTianebuli umravlesobaSi an umciresobaSi da parlamentis wevrTa
aranakleb eqvskaciani jgufi.517 Tanamdebobaze asarCevad kandidats par-
lamentis sruli Semadgenlobis umravlesobis mxardaWera esaWiroeba.
parlamentis Tavmjdomaris uflebamosilebis vadis amowurva ukav-
Sirdeba parlamentis vadis gasvlas. amasTan, SesaZlebelia misi Tanam-
debobidan gadadgoma sakuTari surviliT. mas ufleba aqvs sajarod ga-
nacxados gadadgomis Sesaxeb, ise, rom ar ganmartos gadadgomis mizezi.
reglamenti icnobs parlamentis Tavmjdomaris gadayenebis SesaZleb-
lobas. iniciatori SeiZleba iyos parlamentis sruli Semadgenlobis
aranakleb erTi mesamedi. igi gadayenebulad CaiTvleba parlamentis
sruli Semadgenlobis aranakleb umravlesobis gadawyvetilebiT.
im SemTxvevaSi, Tu parlamentis Tavmjdomare asrulebs prezidentis
movaleobas, ar gaaCnia uflebamosilebis ganxorcielebis SesaZlebloba,
an gadaayenes Tanamdebobidan, an gadadga, mis movaleobas asrulebs par-
lamentis Tavmjdomaris moadgile.
8.1.2. uflebamosilebebi
parlamentis Tavmjdomaris uflebamosilebaTa katalogi mraval-
ferovani da mniSvnelovania. maT Soris, reglamentis Tanaxmad, igi war-
moadgens parlaments qveynis saSinao da sagareo urTierTobebSi, parla-
mentis sasaxleSi axorcielebs srul administraciul funqciebs, uZRveba
parlamentis muSaobas, saerTo xelmZRvanelobas uwevs parlamentis or-
ganoebisa da Tanamdebobis pirTa saqmianobas, Tavmjdomareobs parlamen-
tis plenarul sxdomebs, iwvevs da Tavmjdomareobs parlamentis biuros
sxdomebs, saWiroebis SemTxvevaSi am uflebamosilebaTa ganxorcielebas
516
517
savaraudod, saqarTvelos parlamentis reglamentSi èqvskaciani~ jgufisTvis mTeli
rigi uflebamosilebebis miniWeba saparlamento fraqciasTan erTgvari `gaTanabrebaa~. axa-
larCeuli parlamentis (2020) uflebamosilebis cnobis Semdeg, fraqciis SeqmnisTvis saWiro
iqneba parlamentis aranakleb Svid wevris neba, Sesabamisad, msgavsi uflebamosilebebic
`Svidkacian~ jgufs ganesazRvreba.
227
avalebs Tavis erT-erT moadgiles, gansazRvravs parlamentis biujets
da dasamtkiceblad warudgens parlaments, genderul sakiTxebze siste-
muri da koordinirebuli muSaobis uzrunvelsayofad qmnis da xelmZ-
Rvanelobs genderuli Tanasworobis sabWos, dadgenili wesiT wyvets
disciplinuri pasuxismgeblobis sakiTxebs da axorcielebs sxva ufle-
bamosilebebs.
saqarTvelos parlamentis Tavmjdomaris gansakuTrebul konstitu-
ciur uflebamosilebad iTvleba saqarTvelos prezidentis movaleobis
Sesruleba mis mier uflebamosilebis ganxorcielebis SeuZleblobis an
uflebamosilebis vadamde Sewyvetis SemTxvevaSi.
8.1.3. dacvis `mometebuli~ garantia

Tu wina mowvevis parlamentis Tavmjdomares axalarCeul parlament-
Si kvlav gaaCnia parlamentis wevris statusi, igi moqmedi parlamentis
Tavmjdomaris moadgilis analogiuradaa uzrunvelyofili Sromis anaz-
RaurebiTa da samuSao pirobebiT - samuSao farTobiT, samdivnoTi, ka-
vSirgabmulobisa da sxva teqnikuri saSualebebiT. yofil parlamentis
Tavmjdomares axali mowvevis parlamentis uflebamosilebis vadiT em-
saxureba samsaxurebrivi avtomobili da uzrunvelyofilia saxelmwifo
dacviT.
8.2. parlamentis Tavmjdomaris moadgileebi

parlamentis xelmZRvanelobas, TavmjdomaresTan erTad, axorcie-
leben misi moadgileebi. erT-erTi moadgile pirveli moadgilis sta-
tusis matarebelia. yvela maTgani parlamentis uflebamosilebis vadiT,
faruli kenWisyriT, parlamentis wevrTagan, sruli Semadgenlobis um-
ravlesobiT airCeva.
gansxvavebulia subieqtebi, romelTac moadgileebis kandidaturebis
wardgenis ufleba aqvT. kerZod, parlamentis Tavmjdomaris pirveli
moadgile airCeva parlamentis Tavmjdomaris wardginebiT; TiTo moadg-
iles waradgenen afxazeTis da aWaris avtonomiuri respublikebidan ar-
Ceuli wevrebi, umravlesobiT. amasTan, aWaris deputatTagan kandidatu-
ris wardgenis ufleba mxolod maJoritar parlamentis wevrebs gaaCniaT;
araumetes sami moadgilis kandidaturis wardgenis ufleba saparlamen-
to umravlesobas, xolo araumetes samis - opozicias gaaCnia.
parlamentis Tavmjdomaris msgavsad, misi moadgileebis statusic Se-
iZleba vadamde Sewydes gadadgomiT an gadayenebiT.
228
8.3. parlamentis biuro
parlamentis marTva ar xorcieldeba mxolod erTpirovnuli xelm-
ZRvanelis - parlamentis Tavmjdomaris da misi moadgileebis mier.
misi muSaobis organizebas axorcielebs, aseve, kolegiuri organo -
parlamentis biuro, romlis SemadgenlobaSi Sedian parlamentis Tavm-
jdomare, misi moadgileebi, komitetebisa da fraqciebis Tavmjdomareebi.
parlamentis biuros muSaobis efeqturobisTvis, mis sxdomas saTaTbiro
xmis uflebiT SeiZleba daeswron parlamentis sxva wevrebi da aparatis
ufrosi.
parlamentis biuros uflebamosilebebi farToa. reglamentis sa-
fuZvelze, igi axdens parlamentis plenaruli sxdomebis dagegmvas, ga-
nixilavs parlamentis plenarul sxdomaze gansaxilvel daskvnebs ka-
nonproeqtebTan dakavSirebiT, aseve, komitetebis, sagamoZiebo da sxva
droebiTi komisiebis daskvnebs, rezoluciebisa da mimarTvebis proeq-
tebs, ganixilavs saqarTvelos mTavrobisaTvis ndobis gamocxadebis, sa-
qarTvelos konstituciiT gansazRvrul Tanamdebobis pirTa SerCevis
Taobaze Sesabamisi komitetebis daskvnebs da maT safuZvelze SemuSave-
bul daskvnas warudgens prezidentsa da parlaments, amtkicebs propor-
ciuli warmomadgenlobis kvotebs da axorcielebs sxva uflebamosile-
bebs.
Tematuri kiTxvebi:
1. ganixileT saqarTvelos parlamentis wevris uflebamosilebis

farglebi!
2. ras gulisxmobs Tavisufali mandatis komponenti - saqarTvelos
parlamentis wevri aris sruliad saqarTvelos warmomadgeneli?
3. ratom ar uSvebs saqarTvelos konstitucia parlamentis wevris
gawvevas?
4. ras gulisxmobs samewarmeo saqmianobis SeuTavsebloba parlamen-
tis wevris mandatTan saqarTveloSi?
5. imsjeleT parlamentis wevris imunitetis farglebze qarTul rea-
lobaSi!
6. SeafaseT deputatis indemnitetis Sinaarsi saqarTveloSi!
7. gamijneT parlamentis komitetebisa da droebiTi komisiebis sta-
tusi!
8. imsjeleT parlamentis komitetebisa da droebiTi komisiebis da-
kompleqtebis principze!
9. rogoria fraqciis roli Tanamedrove qarTuli parlamentis cxov-
rebaSi?
10. imsjeleT erTpirovnuli da kolegiuri marTvis SeTavsebis pozi-
229
tiur mxareebze qarTul parlamentSi!
9. saqarTvelos parlamentis uflebamosilebebi

saqarTvelos parlamentis uflebamosilebaTa wre farToa. maTi mniS-
vnelovani nawili ZiriTadi kanonis teqstSia Camoyalibebuli da mas
`parlamentis konstituciur prerogativebs~ uwodeben. konstituciiT
wesrigdeba iseTi uflebebi, romlebic Seexebian xalxis siRrmiseul
interesebs da maTi gadawyveta, mowesrigeba mxolod xalxis warmomad-
genlebs SeuZliaT.518 parlamentis gamorCeul uflebamosilebebs mie-
kuTvneba sakanonmdeblo saqmianoba, maT Soris, konstituciis gadasinj-
vis SesaZlebloba; qveynis saSinao da sagareo politikis ZiriTadi
mimarTulebebis gansazRvra; mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa
da saqmianobis wesis dadgena; parlamentis winaSe angariSvaldebuli Ta-
namdebobis pirebisa da organoebis kontroli, mTavrobisTvis ndobis an
undoblobis gamocxadeba; prezidentis yovelwliuri moxsenebis mosmena;
saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebebisa da SeTanxmebebis rati-
ficireba, denonsireba, gauqmeba da a.S.
9.1. sakanonmdeblo uflebamosilebebi

saqarTvelos parlamentis upirvelesi amocana kanonSemoqmedebaa,
romlis Sedegi saxelmwifosa da sazogadoebis arsebobis safuZvlis Se-
qmna, sajaro xelisuflebis organizaciisa da iuridiuli da fizikuri
pirebis interesebis dacvaa.
jer kidev pirveli respublikis periodSi didi yuradReba eqceoda
sakanonmdeblo xelisuflebis sazRvris dadgenas. Tvlidnen, rom par-
lamenti unda yofiliyo ekonomikuri da socialuri zrdisa da ganvi-
Tarebis `dauZinebeli meTvalyure~, dauyovnebliv unda gaetarebina
RonisZiebebi axali moTxovnilebebis kanonier kalapotSi Casayeneblad.
amasTan, kanonmdebloba ar unda daSoreboda realur saWiroebas.519 mniS-
vnelovnad Tvlidnen, rom kanonmdeblobis farglebi SemoisazRvreba
eris SegnebiT da misi organuli moTxovnilebiT. win gaswreba gaurkvev-
el momavalSi, rogorc ukan daxeva warsuli saxelmwifoebrivi formebi-
saken, erTnairad miuRebelia da saxifaTo.520 Sesabamisad, faqizad ekide-
518
519
tucionalizmis qronikebi, z. korZaZisa da T. nemswveriZis redaqtorobiT, Tbilisi, 2016, 187.
520
iqve, 188.
230
bodnen kanoniT mosawesrigebel sakiTxTa wris gansazRvras.
aRsaniSnavia, rom saqarTvelos moqmed kanonmdeblobaSi amomwuravadaa
gansazRvruli sferoebi, romlebic mxolod sakanonmdeblo aqtiT unda
mowesrigdes.521 esenia: a) sakiTxebi, romelTa gadawyvetac konstituciis
Tanaxmad saqarTvelos organuli kanoniT an saqarTvelos kanoniT aris
gaTvaliswinebuli; b) ZiriTad uflebaTa da TavisuflebaTa ganxor-
cielebisa da dacvis pirobebi da wesi, iuridiuli pasuxismgeblobisa da
iZulebis zomis gamoyenebis sakiTxebi; g) samoqalaqo reestrSi Sesatani
moqalaqeTa personaluri monacemebis CamonaTvali; d) iuridiul pirTa
Seqmnis pirobebi da maTi saqmianobis zogadi wesi; e) sakanonmdeblo, aR-
masrulebeli da sasamarTlo xelisuflebis organoTa Seqmnisa da saqmi-
anobis wesi; v) gadasaxadebisa da mosakreblebis saxeebi, struqtura da
odenoba, maTi SemoRebisa da gadaxdis wesi; z) masobrivi informaciis
saSualebaTa samarTlebrivi statusi; T) saxelmwifo xelisuflebisa da
adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiT organoTa arCevis
wesi; i) sisxlis, sisxlis samarTlis saproceso, samoqalaqo, samoqalaqo
samarTlis saproceso, administraciuli, administraciuli saproceso,
sasjelaRsrulebis kanonmdebloba, Sromis, samewarmeo kanonmdebloba;
k) saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmiano-
bis wesi, agreTve saqarTvelos saministroebis, aRmasrulebeli xelisu-
flebis sxva saxelmwifo uwyebebis, saxelmwifo kontrolis umaRlesi da
saxelmwifo kontrolis sxva organoebis Seqmnis wesi; l) saxelmwifo biu-
jetis kanonis momzadebis, miRebisa da amoqmedebis wesi; m) saqarTvelos
Tavdacvis Zalebis raodenobis damtkicebis wesi.
kanonis miReba gansakuTrebuli saparlamento proceduraa, romelic
sakanonmdeblo procesad iwodeba. igi aris wesebis erToblioba, ro-
melic gulisxmobs: sakanonmdeblo iniciativis uflebis mqone subieqtis
mier kanonproeqtis momzadebas, parlamentisaTvis wardgenas, parlamentis
mier kanonproeqtis ganxilvas, miRebas, saqarTvelos prezidentisaTvis
xelmosawerad gadacemas, prezidentis uflebas - SeniSvnebiT daubrunos
parlaments miRebuli kanonproeqti, parlamentis mier prezidentis SeniS-
vnebiT dabrunebuli kanonproeqtis ganxilvas, miRebul kanonproeqtze
prezidentis mier xelis moweras da kanonis gamoqveynebas.
9.1.1. kanoni saqarTveloSi
sabWoTa reJimze uaris Tqmis Semdeg, axleburad unda Camoyalibebu-
liyo samarTlebrivi aqtebis Sinaarsi da maTi urTierTmimarTeba. saxeze
iyo erTgvari `normebis cofi~, romelic moqalaqeebSi samarTlebrivi
arastabilurobisa da gaurkvevlobis grZnobas iwvevda, radgan Zneli iyo
imis garkveva, romel normas unda miscemoda upiratesoba.522 amitom, Tavi
521
„normatiuli aqtebis Sesaxeb“ saqarTvelos organuli kanonis me-8 muxli.
522
231
unda daeRwiaT qaosisTvis, rodesac yvela saxelmwifo organo ufle-
bamosili iyo mieRo da gamoeca uamravi saxis normatiuli aqti.
moqmedma konstituciam es amocana Tavis Tavze aiRo da moawesriga
normaTa arsTan da ierarqiasTan dakavSirebuli ZiriTadi principebi.
pirvel rigSi, saqarTvelos konstituciis, rogorc uzenaesi kanonis
statusi, formaluradac dadginda da gaCnda yvela sxva samarTlebrivi
aqtis masTan Sesamamisobis valdebuleba. amasTan, ganisazRvra, rom saqa-
rTvelos kanonmdebloba unda Seesabamebodes saerTaSoriso samarTlis
sayovelTaod aRiarebul principebs da normebs. aqve, Camoyalibda saer-
TaSoriso aqtebTan erovnuli kanonmdeblobis mimarTeba da ganisazRvra,
rom saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebas da SeTanxmebas, Tu igi
ar ewinaaRmdegeba saqarTvelos konstitucias, aqvs upiratesi iuridi-
uli Zala Sidasaxelmwifoebrivi normatiuli aqtebis mimarT (muxli 4
- 5). garda amisa, ZiriTadi kanonis teqstSive mowesrigda parlamentis
uflebamosilebis farglebSi misaRebi sakanonmdeblo aqtebi (muxli
- 45), xolo kanonTa TiToeuli kategoriis arsi da ierarqia detalu-
rad Camoyalibda `normatiuli aqtebis Sesaxeb~ saqarTvelos organuli
kanonis safuZvelze523. aqve ganisazRvra parlamentis uflebamosilebis
farglebSi misaRebi kanonqvemdebare normatiuli aqtis - dadgenilebis
statusi.
`normatiuli aqtebis Sesaxeb~ organuli kanoni gansazRvravs kanonTa
saxeebs da maT iuridiul Zalas. aq, ZiriTadi kanonis cnebasTan erTad,
Camoyalibebulia konstituciuri kanonis arsi. igi miiReba saqarTvelos
teritoriuli saxelmwifoebrivi mowyobis gansazRvrisas (konstituciis
me-7 muxlis me-3 punqti), avtonomiuri respublikebis statusis gansazRvri-
sas da saqarTvelos konstituciis gadasinjvisas. is konstituciis ganuyo-
feli nawilia.524
kanonTa Soris, sakanononmdeblo aqtebis ierarqiaSi Semdeg safex-
urze dgas organuli kanoni, romelic miiReba iseT sakiTxebze, romelTa
mowesrigebac saqarTvelos konstituciis Tanaxmad saqarTvelos organu-
li kanoniTaa gaTvaliswinebuli.525 praqtikulad, konstituciiT zustad
aris gansazRvruli is sakiTxebi, romlebic organuli kanonebiT unda
mowesrigdes. igi SemoRebulia safrangeTis samarTlebriv tradiciaze
dayrdnobiT da e.w. ~loi organique~-is analogiaa. am terminiT safrangeTSi
me-19 saukunidan aRniSnaven iseT kanonebs, romlebic ganavrcobs konsti-
tucias da adgens saxelmwifo organoebis organizaciis formebs. aseTi
gansakuTrebuli samarTlebrivi SedegiT gansxvavdeba is Cveulebrivi
523
„normatiuli aqtebis Sesaxeb“ saqarTvelos organuli kanonis Tavdapirveli varianti
parlamentma konstituciis miRebis Semdeg, mis safuZvelze - 1996 wlis 29 oqtombers miiRo.
dRes ki moqmedebs 2009 wlis 22 oqtombris kanoni.
524
525
232
kanonisgan - ~loi ordinaire~.526 organuli kanonis cnebis SemoRebi-
sas, avtorTa erTi jgufi ar eTanxmeboda organuli kanonis arsebobas,
radgan miaCndaT, rom igi mxolod gaarTulebda normaTa gamoyenebasa da
klasificirebas. Tvlidnen, rom normaTa ierarqiaSi saerTod uaryofili
unda yofiliyo kanonTa sxvadasxva tipis SemoReba (blankenageli). meore
nawili miiCnevda, rom `legitimaciis safexurebi aucileblad gansxvave-
buli unda yofiliyo~ da sxvadasxva xarisxis kanonebi unda miRebuliyo
gansxvavebuli umravlesobiT (demetraSvili, inwkirveli).527
organuli kanonis statusi kidev erTxel gaxda msjelobis sagani
2009-2010 wlis sakonstitucio reformis dros. ganixileboda oTxi wi-
nadadeba: erTi, moqmedi statusis SenarCuneba; meore, gauqmeba konsti-
tuciidan; mesame, CamonaTvalis cvlileba, konkretulad, organul ka-
nonTa arsebuli ricxvis Semcireba; meoTxe, organuli kanonebis dacviTi
efeqtis gafarToeba, Sesabamisi normis cvlilebebiT statusTan, kon-
trolisa da cvlilebebis wesTan dakavSirebiT. mxardamWeri poziciebi
mimarTuli iyo organuli kanonis SenarCunebaze, sul mcire, imisTvis,
rom mniSvnelovani sferoebi, romelTac isini icaven, ar icvlebodes
martivad.528 sabolood, konstituciaSi organuli kanonis cneba Senar-
Cunebuli iqna.
normatiuli aqtebis Sesaxeb organuli kanonis Tanaxmad, sakanonmde-
blo ierarqiaSi organuli kanonis Semdeg dgas mimdinare (Cveulebrivi)
kanoni, romelic SeiZleba miRebul iqnes saqarTvelos gamgeblobaSi arse-
bul nebismier sakiTxze, Tu saqarTvelos konstituciiT sxva ram ar aris
dadgenili.529 kanonis Tanabari iuridiuli Zala gaaCnia saqarTvelos par-
lamentis reglaments.
9.1.2. sakanonmdeblo iniciativis ufleba

sakanonmdeblo iniciativis uflebis realizacia sakanonmdeblo
procesis sawyisi da mniSvnelovani etapia. es ufleba gamorCeulia da
amitom, qveynis ZiriTadi kanoniT wesrigdeba. igi gulisxmobs konstitu-
ciiT gansazRvruli subieqtis mier parlamentSi winadadebis Setanis Se-
saZleblobas kanonis miRebis, Secvlis an gauqmebis Taobaze. anu, subieqti
sakanonmdeblo iniciativis uflebis realizaciis dros SezRuduli araa
526
527
iqve, 129.
528
babeki v. gakveTilebi saqarTvelodan: konstituciuri reformis misabaZi magaliTi?, wign-
Si: babeki v., fiSi s., raihenbeheri c., konstituciis gadasinjva - saqarTvelos gza evro-
pisken, Tbilisi, 2012, 129.
529
233
- man kanonproeqti SeiZleba waradginos damoukidebeli kanonproeqtis
saxiT, kanonSi cvlilebis Setanis formiT, an kanonis Zaladakargulad
gamocxadebis saxiT. xazgasasmelia, rom procesis dawyebamde, Sesabamisi
motivaciis arsebobis SemTxvevaSi, kanonproeqtis iniciators ufleba
aqvs gamoiTxovos igi pirveli mosmeniT miRebamde. aseve, Tu parlamen-
tis wevrs uflebamosileba vadamde Seuwydeba, uaryofilad iTvleba mis
mier sakanonmdeblo iniciativis wesiT wardgenili da ganxilvis pro-
cesSi myofi kanonproeqtebi.
kanonSi cvlilebis Setanis Sesaxeb kanonproeqtis wardgenis, ganxil-
vis da miRebis wesebi Sesabamisi kanonis proeqtis wardgenis, ganx-
ilvisa da miRebis proceduris identuria. kanoniTve xdeba kanonis
Zaladakargulad gamocxadeba, rac, imavdroulad, niSnavs imas, rom
gadawyvetileba miiReba xmaTa imave raodenobiTa da imave wesiT, romle-
biTac miRebuli iyo Sesabamisi kanonis proeqti, an upiratesi iuridiuli
Zalis mqone kanoniT.
9.1.2.1. iniciatori subieqtebi

cnobilia, rom sakanonmdeblo iniciativis uflebis mqone subieqtTa
wris gansazRvrasTan dakavSirebiT gansxvavebuli damokidebulebebi ar-
sebobs. pirvel konstituciaze msjelobisas faqizad ekidebodnen miTi-
Tebuli uflebis regulirebis sakiTxs. erTi mxriv, miiCnevdnen, rom
pirTa farTo wrisTvis aseTi uflebis miniWeba problemas Seqmnida sa-
parlamento cxovrebaSi, aavsebda yvelanairi TxovniT, romelTac xSi-
rad ar aqvT araviTari sazogadoebrivi an saxelmwifoebrivi mniSvne-
loba. meore mxriv, parlamentis karis daxSoba pirdapir ewinaaRmdegeba
parlamentis daniSnulebas. amitom, iniciativis ufleba unda hqondes
ara marto parlamentis wevrebs, aramed, agreTve moqalaqeebsac, Tu war-
moadgenen sakmaris mozrdil raodenobas. es raodenoba gansazRvruli
unda iyos kanonSi. xuTi an aTi aTasi moqalaqis mier aRZruli sakiTxi
warmoadgens ukve did sazogadoebriv interess da, maSasadame, Rirsia,
rom parlamentma am sakiTxze SeaCeros Tavisi yuradReba.530 gadawyda,
rom sakanonmdeblo iniciativis ufleba unda miniWeboda parlamentis
wevrs da 5000 amomrCevels.531
1995 wlis konstituciis teqstze muSaobis dros gansakuTrebuli
yuradReba daeTmo sakanonmdeblo iniciativis mqone subieqtTa wris
gansazRvras. erTgvarovani damokidebuleba ar arsebobda parlamentis
530
tucionalizmis qronikebi, z. korZaZisa da T. nemswveriZis redaqtorobiT, Tbilisi, 2016, 182.
531
1990, 468.
234
wevrTa raodenobaze, romelTac unda miniWebodaT iniciativis ufleba.
araerTi avtori Tvlida, rom mniSvnelovani iyo fraqciis poziciebis
gaZliereba calkeuli deputatebis poziciebTan SedarebiT, radgan es
xels Seuwyobda partiebis stabilurobis process. amitom moiTxovdnen
sakanonmdeblo iniciatis uflebis mqone deputatebis ricxvi TxuTmetiT
ganesazRvraT (Saio, lesigi, blankenageli). eqspertTa meore nawils mi-
aCnda, rom yoveli deputatis demokratiuli monapovari iyo kanonp-
roeqtis wardgenis ufleba da iyo Tu ara arsebiTi da mniSvnelovani ward-
genili kanonproeqti, amas gadawyvetda parlamentis Sesabamisi komiteti
(Svarci da qarTvel eqspertTa umravlesoba). zogierTi avtori fraq-
ciisTvis sakanonmdeblo iniciativis uflebis winaaRmdegi iyo, radgan
`zogjer erTi deputati mets akeTebs, vidre mTeli fraqcia~ (aleqsiZe).532
saqarTvelos moqmedi ZiriTadi kanonis (muxli 45 - 1) ZaliT, saka-
nonmdeblo iniciativis ufleba gaaCniaT mTavrobas, parlamentis wevrs,
komitets, fraqcias, afxazeTis avtonomiuri respublikisa da aWaris av-
tonomiuri respublikis umaRles warmomadgenlobiT organoebs, aranakleb
25 000 amomrCevels.
1995 wlis konstituciis Tavdapirveli variantidan gamomdinare,
sakanonmdeblo iniciativis uflebiT sargeblobda saqarTvelos prezi-
denti. mas Semdeg, rac 2009-2010 wlis sakonstitucio reformis dros Se-
icvala xelisuflebis Stoebs Soris balansi, saqarTvelos prezidentis
nacvlad, sakanonmdeblo iniciativis uflebiT sargeblobs saqarTvelos
mTavroba. mTavrobisTvis sakanonmdeblo iniciativis miniWeba asaxavs
uflebamosilebebis ukeTes balanss prezidentsa da mTavrobas Soris,
rac misasalmebelia.533 veneciis komisiam moiwona cvlileba da CaTvala
rom igi aris metad Sesaferisi prezidentis axali rolisTvis, romelic
axali konstituciis mixedviT ufro neitralur politikur institutad
gvevlineba.534
aRsaniSnavia isic, rom 2017 – 2018 wlebis sakonstitucio reformamde,
sakanonmdeblo iniciativis ufleba gaaCnda aranakleb 30 000 amomrCev-
els. ZiriTadi kanonis gadasinjvis Semdeg, aseTi ufleba mieniWa aranak-
leb 25 000 amomrCevels. Sesabamisad, moqalaqeebisTvis ufro xelmisawv-
domi gaxda parlamentSi kanonproeqtis miRebis, Secvlis an gauqmebis
Taobaze winadadebis Setanis SesaZlebloba.
532
533
534
saboloo daskvna sakonstitucio kanonproeqtis Sesaxeb saqarTvelos konstituciaSi Ses-
worebebisa da cvlilebebis SetanasTan dakavSirebiT, damtkicebuli veneciis komisiis mier
84-e plenarul sesiaze, venecia, 15-16 oqtomberi, 2010, 32.
235
9.1.2.2. kanonproeqtis riggareSe ganxilva
2009 – 2010 wlebis sakonstitucio reformis Semdeg, logikurad
Seicvala parlamentSi wardgenili kanonproeqtis riggareSe ganxilvis
moTxovnis uflebis mqone subieqti da aseTi SesaZlebloba prezidentis
nacvlad mTavrobas mieniWa. dRes, konstituciis 45-e muxlis pirveli pun-
qtidan gamomdinare, saqarTvelos mTavrobis mier wardgenil kanonproeqts
misive moTxovniT parlamenti riggareSe ganixilavs.
sxvaTa Soris, eqspertTa nawili arasaparlamento subieqtis mier Se-
tanili kanonproeqtis riggareSe ganxilvis SesaZleblobaSi safrTxes
xedavs, radgan norma aCens konstituciur organoebs Soris potenciuri
konfliqtis risks (blankenageli). aseve, Tvlian, rom procedura Sei-
cavs risks, rom kanonproeqtebi saTanado konsultaciebis gareSe iqneba
miRebuli da, amdenad, borotad iqneba gamoyenebuli sakanonmdeblo ini-
ciativis ufleba. amitom, fiSi da oeteri normis saerTod gauqmebas
moiTxovdnen. ganixileboda varianti, rom radgan kanonproeqtebis um-
ravlesoba mTavrobidan Semodis, riggareSe ganxilvis moTxovnis ufleba
unda SeizRudos da, magaliTad, weliwadSi mxolod orjer gamoyenebis
ufleba mieces an moTxovnil iqnes parlamentis spikerebis nebarTva
(babeki).535 sabolood, arcerTi rekomendaciis gaTvaliswineba ar moxda.
9.1.2.3. amomrCevelTa mier sakanonmdeblo iniciativis

ganxorcieleba536
TavisTavad cxadia, aranakleb 25 000 amomrCevlis iniciativiT kanonp-
roeqtis wardgenis uflebis ganxorcielebas konkretuli procedura es-
aWiroeba. am mizniT, saarCevno uflebis mqone saqarTvelos moqalaqeebi
qmnian xuT kacian sainiciativo jgufs, romlis registracias axdens par-
lamentis biuro. registraciis Semdeg, sainiciativo jgufi uflebamo-
silia daiwyos kanonproeqtis mxardamWerTa xelmowerebis Segroveba.
saWiro raodenobis xelmowerebis namdvilobis dadasturebis Semdeg,
SesaZlebelia kanonproeqtis wardgena. sainiciativo jgufs, romelmac
ver moipova kanonproeqtis wardgenis uflebamosileba, SeuZlia mimar-
Tos sasamarTlos.
bunebrivia, aranakleb 25 000 amomrCevlis mier inicirebul kanonp-
roeqts esaWiroeba parlamentis sxdomaze wardgena, risTvisac saini-
ciativo jgufi Tavis wevrTagan niSnavs momxsenebels. Tanamomxseneblad
535
536
236
gamodis wamyvani komitetis warmomadgeneli.
9.1.2.4. specialuri subieqtebi

calkeul SemTxvevebSi, qarTuli kanonmdebloba icnobs sakanonmdeb-
lo iniciativis uflebis mqone specialur subieqtebs. kerZod, mxolod
saqarTvelos mTavrobas aqvs ufleba parlaments warudgino ori saxis
kanonproeqti, erTi - saxelmwifo biujetis Sesaxeb da, meore - mTavro-
bis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb. aseve,
mxolod parlamentis wevrs, komitets da fraqcias - anu, mxolod sapar-
lamento subieqtebs SeuZliaT moaxdinon parlamentis reglamentis da
masSi cvlilebis Setanis proeqtis inicireba.
sakanonmdeblo iniciativis uflebasTan dakavSirebulia daTqma,
romlis Tanaxmad, parlamentis wevrs ar SeuZlia waradginos iseTi ka-
nonproeqti, romlis avtoria saqarTvelos mTavroba an aRmasrulebeli
xelisuflebis dawesebuleba.
9.1.2.5. ganmartebiTi baraTi

kanonproeqtis teqstTan erTad, mniSvnelovania Tanamdevi dokumen-
tebis momzadeba. pirvel rigSi, kanonproeqts unda daerTos ganmarte-
biTi baraTi.537 es ukanaskneli Seicavs ramdenime mniSvnelovan kompo-
nents.
reglamentis Tanaxmad, masSi Camoyalibebuli unda iyos zogadi in-
formacia kanonproeqtis Sesaxeb, romelic gulisxmobs kanonproeqtis
miRebis mizezis, kanonproeqtis miznis, kanonproeqtis ZiriTadi arsis
ganmartebas. sakiTxis mniSvnelobidan gamomdinare, ganmartebiTi bara-
Ti moicavs kanonproeqtis finansur dasabuTebas, romelSic moiazreba
kanonproeqtis miRebasTan dakavSirebiT aucilebeli xarjebis dafinan-
sebis wyaros miTiTeba, kanonproeqtis biujetis saSemosavlo da xarj-
viT nawilze gavlenis analizi, saxelmwifos axal finansur valdebule-
bebTan mimarTeba, kanonproeqtis mosalodneli finansuri Sedegebi im
pirTaTvis, romelTa mimarTac vrceldeba kanonproeqtis moqmedeba, ase-
ve, kanonproeqtiT dadgenili gadasaxadis, mosakreblis an sxva saxis ga-
dasaxdelis odenoba da odenobis gansazRvris principTan dakavSirebuli
informacia. ganmartebiTi baraTi itevs kanonproeqtisa da saerTaSoriso
samarTlebrivi standartebis SesabamisobasTan dakavSirebul informa-
cias. am TvalsazrisiT, mniSvnelovania kanonproeqtis evrokavSiris di-
reqtivebTan, saerTaSoriso organizaciebSi saqarTvelos wevrobasTan
537
„normatiuli aqtebis Sesaxeb“ saqarTvelos organuli kanonis me-17 muxli.
237
dakavSirebul valdebulebebTan, saqarTvelos ormxriv da mravalmxriv
xelSekrulebebTan misi mimarTeba.
ganmartebiT baraTSi unda Caiweros yvela informacia, romelic
adasturebs sazogadoebis CarTulobas kanonproeqtis momzadebis
procesSi; konsultaciebs, romelsac adgili hqonda am mimarTule-
biT. ufro konkretulad, saxelmwifo, arasaxelmwifo, saerTaSoriso
organizaciebis, eqspertebis CamonaTvali, Tu isini monawileobdnen
kanonproeqtis SemuSavebaSi, da, Sesabamisad, maT mier warmodgenili
daskvna. arsebobis SemTxvevaSi kanonproeqts unda daerTos damoukide-
beli eqspertis da lobistis538 daskvnebi. Tu kanonproeqtis iniciators
Tavad ar SeumuSavebia kanonproeqti, ganmartebiT baraTSi mieTiTeba
kanonproeqtis avtoric.
`normatiuli aqtebis Sesaxeb~ organuli kanoni gansazRvravs SemTx-
vevebs, rodesac ganmartebiTi baraTis nawili unda gaxdes regulirebis
zegavlenis Sefasebis angariSi539. igi savaldebuloa saqarTvelos mTavro-
bis dadgenilebiT gansazRvrul sakanonmdeblo aqtebis nusxaSi Semaval
sakanonmdeblo aqtSi cvlilebis Setanis Sesaxeb kanonproeqtis momza-
debisas, Tu am kanonproeqtis iniciatori mTavrobaa, aseve, calkeul
SemTxvevebSi, mTavrobis gadawyvetilebiT, kanonproeqtis aRmasrulebe-
li xelisuflebis dawesebulebis mier momzadebisas.
arc Tu iSviaTad, inicirebuli kanonproeqtidan gamomdinare, dgeba
sxva sakanonmdeblo aqtebSi cvlilebis Setanis saWiroeba. aseT SemT-
xvevaSi, kanonproeqts unda daerTos Sesabamisi proeqti da isini ward-
genili unda iqnes sakanonmdeblo paketis saxiT.
zogjer, mTavrobis Tanxmobis gareSe, kanonproeqtis miReba dauSve-
belia. es is SemTxvevaa, rodesac igi iwvevs mimdinare wlis saxelmwifo
biujetis xarjebis zrdas, Semosavlebis Semcirebas an saxelmwifos mier
axali finansuri valdebulebebis aRebas.
saparlamento sistemaSi funqcionireben saparlamento struqturebi,
romelTa CarTuloba inicirebuli kanonproeqtis saparlamento ganxil-
vis dasawyebad gadamwyvetia. maT ricxvs miekuTvneba parlamentis apa-
ratis saorganizacio departamenti540, romelic waradgens informacias
kanonproeqtis Taobaze, parlamentis aparatis iuridiuli departamenti
da parlamentis sabiujeto ofisi,541 romlebic SeimuSaveben Sesabamis
daskvnebs.
ra bedi eweva kanonproeqts, romelic inicirebuli iyo wina mowve-
538
lobisti aris piri, romelic sakanonmdeblo cvlilebis ganxorcielebis mizniT warmo-
madgenlobiT an aRmasrulebel organoze axdens zemoqmedebas, romelic ar aris akrZaluli
saqarTvelos kanomdeblobiT. detalurad ix. 1998 wlis 30 seqtembris „lobisturi saqmi-
anobis Sesaxeb“ saqarTvelos kanoni.
539
`normatiuli aqtebis Sesaxeb~ saqarTvelos organuli kanonis me 17 muxli.
540
541
238
vis parlamentSi da misi ganxilva ver moeswro? saqarTvelos parla-
mentis reglamentis Tanaxmad542, parlamenti uflebamosilia miiRos
gadawyvetileba wina mowvevis parlamentSi wardgenili kanonproeqtis
ganxilvis proceduris gagrZelebis Sesaxeb, winaaRmdeg SemTxvevaSi,
kanonproeqti parlamentidan gaTxovnilad CaiTvleba.
9.1.2.6. sakanonmdeblo winadadeba

saqarTvelos kanonmdebloba marTalia Semofarglavs sakanonmdeblo
iniciativis uflebis mqone pirebs, magram, imavdroulad, uzrunvelyofs
sakanonmdeblo procesSi CarTulobis mravalferovan SesaZleblobebs
subieqtTa farTo wrisTvis. maT Soris, aRiarebs sakanonmdeblo wina-
dadebiT sargeblobis SesaZleblobas. gansxvavebiT sakanonmdeblo ini-
ciativisgan, sakanonmdeblo winadadeba aris sakanonmdeblo iniciativis
uflebis armqone subieqtis mier parlamentisaTvis wardgenili, dasabuTe-
buli mimarTva axali kanonis miRebis, kanonSi cvlilebis Setanis an kanonis
Zaladakargulad gamocxadebis Taobaze. misi wardgena SesaZlebelia ro-
gorc materialurad, ise eleqtronulad. sakanonmdeblo winadadebis
wardgenis uflebiT sargebloben saqarTvelos moqalaqeebi, saxelmwifo
organoebi543, adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebi, saqarTveloSi
registrirebuli politikuri da sazogadoebrivi gaerTianebebi da sxva
iuridiuli pirebi.
sakanonmdeblo winadadebis wardgenis forma SezRuduli araa. igi
SeiZleba parlamentSi Setanil iqnes rogorc kanonproeqtis, ise Ziri-
Tadi principebis an konkretuli winadadebebis saxiT. mniSvnelovania,
rom avtorma daasabuTos sakanonmdeblo winadadeba.
Setanili sakanonmdeblo winadadebis saparlamento ganxilva savalde-
buloa. gadamwyvetia parlamentis biuros an parlamentis Tavmjdomaris
mier gansazRvrul wamyvan komitetSi misi ganxilva da daskvnis momzade-
ba. sakomiteto ganxilvis Semdeg, sakanonmdeblo winadadeba CaiTvleba an
miRebulad an uaryofilad. savaldebuloa gadawyvetilebis dasabuTeba.
rodesac wamyvani komiteti iseT sakanonmdeblo winadadebas miiCnevs
misaRebad, romelic wardgenilia mosamzadebeli kanonproeqtis Ziri-
Tadi principebis an konkretuli winadadebebis saxiT, valdebulia Sei-
muSaos kanonproeqti da gadasces biuros. xolo, Tu misaRebad cnobili
sakanonmdeblo winadadeba wardgenilia kanonproeqtis saxiT, igi gada-
ecema parlamentis biuros. sakanonmdeblo winadadebis avtoris inici-
ativiT SesaZlebelia misi gamoTxova, magram sakomiteto ganxilvamde.
542
543
garda, saqarTvelos aRmasrulebeli xelisuflebis dawesebulebebisa da sajaro samarT-
lis iuridiuli pirebisa. rac logikuria, radgan saqarTvelos mTavrobas gaaCnia sakanon-
mdeblo iniciativis ufleba.
239
saparlamento ganxilvisTvis sakanonmdeblo winadadebis safuZvelze
momzadebul kanonproeqts sakanonmdeblo iniciativis uflebis mqone
subieqti - wamyvani komiteti waradgens.
9.1.2.7. alternatiuli kanonproeqti da alternatiuli

winadadeba
qarTuli kanonmdebloba icnobs alternatiuli kanonproeqtis cne-
bas. rodesac parlamentis biuro miiRebs gadawyvetilebas kanonproeqtis
ganxilvis proceduris dawyebasTan dakavSirebiT, sakanonmdeblo inicia-
tivis uflebis mqone subieqts ufleba aqvs waradginos alternatiuli
kanonproeqti, magram pirveli mosmeniT sakomiteto ganxilvamde. alter-
natiuli kanonproeqti wamyvani komitetis sxdomaze ganixileba ZiriTad
kanonproeqtTan erTad. kanonproeqti alternatiulad CaiTvleba mxolod
im SemTxvevaSi, rodesac igi arsebiTad gansxvavdeba ZiriTadi kanonpro-
eqtisagan. mniSvnelovania, wamyvani komitetis farglebSi, alternatiuli
kanonproeqtis iniciatorTan SeTanxmebiT, Sejerebuli variantis momza-
deba. winaaRmdeg SemTxvevaSi, pirveli mosmenis dros ganixileba orive,
rogorc ZiriTadi, ise alternatiuli kanonproeqtebi. parlamentma
unda gadawyvitos erT-erTi proeqtis safuZvlad miRebis, an uaryofis
sakiTxi.
kanonproeqtis ganxilvis procesSi dainteresebul parlamentarTa
CarTulobis uzrunvelsayofad, mniSvnelovania, alternatiuli winada-
debis gamoyenebis SesaZlebloba. miTiTebuli uflebiT SeiZleba isarge-
blos komitetma, fraqciam, umravlesobam, umciresobam, parlamentis
wevrma. alternatiuli winadadebis gaTvaliswineba SeiZleba momxseneb-
lis Tanxmobis dros. winaaRmdeg SemTxvevaSi, rogorc wamyvani komite-
tis, ise parlamentis plenarul sxdomaze, gadawyvetileba kenWisyriT
miiReba. Sesabamisad, alternatiuli winadadeba an miRebulad, an uaryo-
filad CaiTvleba.
9.1.3. kanonproeqtis ganxilva komitetSi

reglamentis Tanaxmad, parlamentisaTvis wardgenili kanonproeq-
ti, saparlamento mosmenamde, ganixileba komitetebis mier. gansakuTre-
buli pasuxismgebloba akisria e.w. wamyvan komitets, romelsac aseT sta-
tuss parlamentis biuro aniWebs. wamyvani komitetis funqciaa gamarTos
komitetis sxdoma kanonproeqtis gansaxilvelad da moamzados kanonp-
roeqti parlamentis plenarul sxdomaze pirveli, meore da mesame mos-
menebiT ganxilvisaTvis. igi uZRveba da icavs kanonproeqtis saparla-
240
mento ganxilvis procedurebs.
mniSvnelovania, rom kanonproeqti mxolod wamyvan komitetSi ar ga-
nixileba. saqarTvelos mTavrobas, parlamentis komitetebs, fraqciebs,
umravlesobas, umciresobas, damoukidebel parlamentis wevrebs, parla-
mentis aparatis iuridiul departaments aseve SeuZliaT ganixilon da
wamyvan komitets gadascen SeniSvnebi kanonproeqtTan dakavSirebiT. Tu
SeniSvnebs ar waradgenen, kanonproeqti maT mier mowonebulad iTvleba.
swored, dasaxelebuli struqturebis mier kanonproeqtis ganxilvis da,
saWiroebis SemTxvevaSi, daskvnebis warmodgenis Semdeg, moiwveva wamyvani
komitetis sxdoma. mxolod komitetis sxdomaze ganxilvis Sedegad mi-
iReba gadawyvetileba, romelic SeiZleba iyos Semdegi saxis: pirveli,
kanonproeqti CaiTvleba parlamentis plenarul sxdomaze ganxilvisaTvis
momzadebulad, meore, arasakmarisad momzadebulad an, mesame, miuReblad.
mniSvnelovania, rom komitetis mier kanonproeqtis arasakmarisad
momzadebulad an miuReblad cnobis miuxedavad, parlamentis plenarul
sxdomaze misi ganxilva daiwyeba. wamyvani komitetis uaryofiTi daskvna
ver Seaferxebs mis ganxilvas. imavdroulad, parlamenti kanonproeqts ar
ganixilavs wamyvani komitetis daskvnis gareSe.
kanonproeqtis sakomiteto ganxilvis mniSvneloba sakanonmdeblo
procesSi didia. amitom, sxdomis organizeba mkacrad gansazRvruli we-
siT xdeba. pirvel rigSi, ganisazRvreba momxsenebeli. parlamentis wev-
ris mier inicirebuli kanonproeqtis SemTxvevaSi igi iniciatori par-
lamentis wevria, mTavrobis mier inicirebuli kanonproeqtis dros
mTavrobis uflebamosili warmomadgeneli, fraqciis an komitetis mier
inicirebuli kanonproeqtis SemTxvevaSi, Sesabamisad, fraqciis an komi-
tetis Tavmjdomare an/da fraqciis an komitetis mier daniSnuli war-
momadgeneli, afxazeTis an aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi
warmomadgenlobiTi organos mier inicirebul kanonproeqtTan dakav-
SirebiT, mis mier daniSnuli Sesabamisi umaRlesi warmomadgenlobiTi
organos wevri, xolo amomrCevelTa mier iniciirebul kanonproeqtis
SemTxvevaSi, SerCeuli sainiciativo jgufis wevri.
xazgasasmelia, rom komitetis sxdomaze kanonproeqtis ganxilva saka-
nonmdeblo procesSi xalxis farTo masebis CarTvis yvelaze Tvalsa-
Cino meqanizmi da kanonSemoqmedebis sajaroobis gamorCeuli formaa.
reglamentis safuZvelze, komitetis sxdomis muSaobaSi SeiZleba monawi-
leobdnen sazogadoebriobis dainteresebuli warmomadgenlebi. ufro
metic, maT sityviT gamosvlis SesaZleblobac gaaCniaT, Tu amas gadawy-
vets sxdomis Tavmjdomare. komitetis muSaobaSi monawileobis da sity-
viT gamosvlis ufleba gaaCnia parlamentSi registrirebul lobists.
241
9.1.4. parlamentis plenarul sxdomaze kanonproeqtis
ganxilva da miReba
sakanomdeblo procesis erT-erT mniSvnelovan etaps parlamentis
plenarul sxdomaze kanonproeqtis ganxilva warmoadgens, romelic win
uswrebs kanonproeqtis bedis gadawyvetas, anu mis miRebas. parlamentSi,
rogorc wesi, kanonproeqti sami mosmeniT ganixileba.
kanonproeqtis pirveli mosmenis mizans misi zogadi principebis da
ZiriTadi debulebebis ganxilva warmoadgens. kanonproeqtis meore mosmena
gulisxmobs mis yvelaze arsebiT, siRrmiseul ganxilvas. am dros parla-
mentis plenarul sxdomaze msjelobis sagani xdeba kanonproeqti Tavebis,
karebis, muxlebis, Tu saWiroa punqtebis/nawilebis, qvepunqtebis mixedvi-
Tac. ganxilvis dasasruls, kenWi eyreba erTian dokuments. kanonproeqtis
mesame mosmenisas teqstTan Sexeba SezRudulia da masSi mxolod redaqci-
uli cvlilebebis Setanaa SesaZlebeli.
pirveli mosmena. parlamentis plenarul sxdomaze kanonproeqtis
ganxilva iwyeba misi pirveli mosmeniT, romlis drosac parlamentarebis
winaSe warsdgeba kanonproeqtis iniciatori an mis mier daniSnuli war-
momadgeneli. parlamentSi mTavrobis mier iniciirebul kanonproeqtze
momxseneblad, saWiroebis dros ki Tanamomxseneblad, gamodis mTavrobis
mier Sesabamisi administraciul-samarTlebrivi aqtiT daniSnuli ufle-
bamosili warmomadgeneli, xolo Tu aseTi aqti ar arsebobs - mTavrobis
saparlamento mdivani. Tu iniciatori fraqcia an komitetia, momxsene-
blad gamodis Sesabamisad fraqciis an komitetis Tavmjdomare an maT
mier daniSnuli warmomadgeneli, parlamentis wevris mier inicirebul
kanonproeqtze momxsenebeli Tavadaa. Tu iniciatorebi arian afxazeTis
an aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi warmomadgenlobiTi orga-
noebi, momxseneblad gvevlineba maT mier SerCeuli Sesabamisi umaRlesi
warmomadgenlobiTi organos wevri. rodesac iniciatori amomrCevelia,
momxseneblad gamodis sainiciativo jgufis mier arCeuli sainiciativo
jgufis wevri, xolo Tanamomxseneblad - Sesabamisi komitetis warmomad-
geneli. kanonmdebloba krZalavs mTavrobis mier inicirebul kanonpro-
eqtze momxseneblad parlamentis wevris daniSvnas. parlamentis wevris,
fraqciis an komitetis mier inicirebul kanonproeqtze Tanamomxsene-
blad gamodis Sesabamisi saxelmwifo organos uflebamosili warmomad-
geneli. momxseneblis gamosvlis dasrulebis Semdeg sityviT gamodis
Tanamomxsenebeli. gamosvla SesaZlebelia mxolod saxelmwifo enaze.
mas Semdeg, rac dasruldeba kanonproeqtis pirveli mosmeniT ganxil-
va, parlamentma unda miiRos gadawyvetileba an kanonproeqtis pirveli
mosmeniT miRebis Sesaxeb, an alternatiuli winadadebebis gaTvalis-
winebiT, axali kanonproeqtis SemuSavebis Sesaxeb. Tu kanonproeqti
pirveli mosmenis dros ver daagrovebs xmaTa saWiro raodenobas, uaryo-
242
filad iTvleba, rac Sesabamis dadgenilebaSi aisaxeba.
meore mosmena. Tu kanonproeqti pirveli mosmeniT miRebulad CaiT-
vala, igi gadaecema wamyvan komitets, raTa proeqtSi asaxos sxdomaze
gamoTqmuli da gaTvaliswinebuli SeniSvnebi da moamzados proeqti me-
ore mosmenisTvis. parlamentis plenarul sxdomaze meore mosmenisT-
vis wardgenil kanonproeqts unda erTvodes rigi dokumentebi. kerZod,
pirveli mosmenis dros gamoTqmuli SeniSvnebis proeqtSi gaTvaliswinebis
mdgomareobis amsaxveli furceli, wamyvani komitetisa da iuridiuli
departamentis daskvnebi, aseve, wamyvani komitetisTvis wardgenili al-
ternatiuli winadadebebi. SesaZlebelia, kanonproeqti meore mosmeniT
miRebulad CaiTvalos calkeuli muxlebis gareSe, romlebic mesame mos-
menisas iqneba Semotanili. damatebiTi ganxilvisaTvis gadadebul mux-
lebze kenWisyra calke xdeba. miRebis SemTxvevaSi isini kanonproeqtis
nawili gaxdeba. Tu xmaTa saWiro raodenoba ar iqneba dagrovili da
isini ar warmoadgenen kanonproeqtis principul debulebebs, kanonpro-
eqtis miReba am muxlebis gareSe moxdeba.
kanonproeqts, meore mosmenis dros, mTlianad eyreba kenWi. Tu gani-
xileba alternatiul winadadeba, jer is xdeba kenWisyris sagani. kanonp-
roeqtis ganxilvis dasrulebis Semdeg, parlamenti iRebs kanonproeqtis
meore mosmeniT miRebis gadawyvetilebas. Tu xmaTa saWiro raodenoba
ver mogrovdeba, kanonproeqti Cavardnilad iTvleba, rac aisaxeba dad-
genilebaSi. am SemTxvevaSi, kvlav rCeba kanonproeqtis miRebis Sansi.
kerZod, Tu sasesio periodSi, erTi Tvis ganmavlobaSi, iniciatoris
moTxovniT, kvlav dadgeba kenWisyraze. Tu ganmeorebiT ver daagrovebs
xmaTa saWiro raodenobas, kanonproeqti uaryofilad iTvleba.
mesame mosmena. miRebul kanonproeqts, mesame mosmenisTvis kvlav wamy-
vani komiteti amzadebs, rac gulisxmobs meore mosmenisas gamoTqmuli
da gaTvaliswinebuli SeniSvnebis asaxvas kanonproeqtis teqstSi. mesame
mosmeniT kanonproeqtis ganxilvisas, parlamentis wevrTa SeniSvnebi mx-
olod redaqciuli xasiaTis SeiZleba iyos da proeqtis teqstSic mxolod
redaqciuli cvlilebebis Setana xdeba. gamonaklis SemTxvevaSi, momx-
senebls an Tanamomxsenebls ufleba aqvT motivirebuli winadadebiT mim-
arTon parlaments da moiTxovon mesame mosmenidan kanonproeqtis meore
mosmenisTvis plenarul sxdomaze dabruneba. parlamenti uflebamosil-
ia daakmayofilos moTxovna. parlamentarebs, kanonproeqtisTvis kenWi-
syramde, daurigdebaT misi saboloo, redaqtirebuli varianti. mesame
mosmenisas kanonproeqts mTlianad eyreba kenWi da miRebulad CaiTvleba
parlamentarTa xmebis saWiro raodenobis dagrovebis SemTxvevaSi. mesame
mosmeniT miRebul kanonproeqtSi nebismieri Sesworebis Setana akrZalu-
lia. im SemTxvevaSi, Tu kanonproeqti ver daagrovebs misi miRebisaTvis
saWiro xmaTa raodenobas, Cavardnilad CaiTvleba. amis Semdeg, kanon-
243
proeqts misaRebad igive Sansi aqvs, rac meore mosmenisas.
Tu kanonproeqti uaryofilia meore da mesame mosmenebis dros, misi
ganxilva SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tu xelaxla moxdeba misi
wardgena sakanonmdeblo iniciativis wesiT.
arsebobs konkretuli garemoebebi, romlebic ganapirobeben kanonp-
roeqtis miRebis gansxvavebul wess. Sesabamisad, sakanonmdeblo doneze,
arsebobs misi gamartivebuli da daCqarebuli procedurebiT ganxilvis
SesaZlebloba. ras gulisxmobs TiToeuli maTgani?
9.1.4.1. daCqarebuli procedurebi

parlamentis mier kanonproeqtis daCqarebuli wesiT ganxilva da miReba
gulisxmobs plenaruli sxdomebis erTi kviris manZilze samive mosmenis
dasrulebas. daCqarebuli wesiT ganxilvis sakiTxis dayenebis ufle-
ba gaaCnia kanonproeqtis iniciators da wamyvan komitets. Sesabamisi
gadawyvetilebis ufleba aqvs parlamentis biuros. parlamentis biuros
mier gadawyvetilebis miuReblobis SemTxvevaSi, gadawyvetilebaunariani
subieqti parlamentis plenaruli sxdomaa.
moqmedebs ramdenime daTqma, romlebic ganapirobeben kanonproeqtis
daCqarebuli ganxilvis arss. erTi, plenaruli sxdomis erT dRes kanon-
proeqtis erTze meti mosmeniT ganxilva da miReba, rogorc wesi, akrZa-
lulia. gamonaklis SemTxvevaSi, gadawyvetilebas iRebs parlamentis
biuro. aseT SemTxvevaSic, dasaSvebia kanonproeqtis mxolod meore da
mesame mosmeniT miReba. meore, daCqarebuli wesiT mxolod im kanonpro-
eqtis ganxilva SeiZleba, romelic iTvaliswinebs mxolod kanonSi cvli-
lebis Setanas.
9.1.4.2. gamartivebuli procedurebi

kanonproeqtis gamartivebuli wesiT miReba gulisxmobs mis ganxilvas
da miRebas erTi mosmeniT. miTiTebuli proceduriT SesaZlebelia sa-
qarTvelos kanonis Zaladakargulad gamocxadebis Sesaxeb kanonproeq-
tis da iseTi kanonproeqtis miReba, romelic dakavSirebulia kanoniT
gaTvaliswinebuli TariRis, vadis an terminologiuri xasiaTis cvli-
lebasTan.
rogorc wesi, parlamentia uflebamosili miiRos kanonproeqtis ga-
martivebuli wesiT ganxilvis gadawyvetileba, xolo sakiTxis inicireba
SeuZlia kanonproeqtis iniciators an wamyvan komitets. kanonis Zala-
dakargulad gamocxadebis Sesaxeb kanonproeqti gamartivebuli wesiT
SeiZleba ganxilul iqnes parlamentis biuros gadawyvetilebis gareSe.
244
9.1.5. sakanonmdeblo aqtebis miReba
parlamentis mier sxvadasxva normatiuli aqtis misaRebad saWiro
xmaTa raodenoba gansxvavebulia da damokidebulia sakanonmdeblo ie-
rarqiaSi mis adgilze.
rogorc aRiniSna, 2017-018 wlebis sakonstitucio reformis Sedegad
ganisazRvra konstituciuri kanonis miRebis axali, garTulebuli wesi.
kerZod, konstituciuri kanoni miRebulad iTvleba, Tu mas sami mosmeniT
mxars dauWers parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb ori mesamedi.
Tumca, konstituciuri kanonproeqti prezidents xelmosawerad gadae-
cema mxolod mas Semdeg, rac momdevno mowvevis parlamenti erTi mos-
meniT ganixilavs da ucvlelad daamtkicebs mas sruli Semadgenlobis
aranakleb ori mesamediT.
axali mowvevis parlamentis mier konstituciuri kanonproeqtis
damtkiceba ar aris saWiro im SemTxvevaSi, rodesac sami mosmeniT miRe-
bas mxari dauWira parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb samma
meoTxedma. aseve, konstituciuri kanoni, romelic dakavSirebulia ter-
itoriuli mTlianobis aRdgenasTan, miiReba parlamentis sruli Semad-
genlobis ori mesamedis umravlesobiT da gadaecema prezidents xelmo-
sawerad.
konstituciuri SeTanxmebis damtkicebas esaWiroeba parlamentis
sruli Semadgenlobis aranakleb sami mexuTedis mxardaWera.
organuli kanonis proeqti miRebulad iTvleba, Tu mas mxars dauWers
parlamentis sruli Semadgenlobis naxevarze meti. konstitucia uSvebs
gamonakliss miTiTebuli wesidan. organuli kanoni, romelic areguli-
rebs sasoflo sameurneo daniSnulebis miwis sakuTrebasTan dakavSire-
bul sakiTxebs, miiReba parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb
ori mesamedis umravlesobiT (muxli 19-4).
kanonis misaRebad saWiroa plenarul sxdomaze damswre wevrTa um-
ravlesobis, magram aranakleb parlamentis sruli Semadgenlobis erTi
mesamedis mxardaWera. gamonaklisi SeiZleba saqarTvelos konstituciiT
iyos daSvebuli. magaliTad, biujetis kanonis proeqtis miReba, romlis
samarTlebrivi forma araa organuli kanoni, xdeba organuli kanonebi-
sTvis dadgenili xmebis raodenobiT.
kanonis Zalis mqone aqtis, saqarTvelos parlamentis reglamentis mis-
aRebad aucilebelia parlamentis sruli Semadgenlobis umravlesobis
Tanxmoba.
245
9.1.6. kanonisa da parlamentis sxva aqtebis gamoqveyneba da
amoqmedeba
sakanonmdeblo procesis daskvniT etaps warmoadgens kanonproeqtze
xelis mowera da gamoqveyneba. parlamentis mier miRebuli teqsti, parla-
mentis Tavmjdomaris mimarTviT, gadaecema saqarTvelos prezidents.
ZiriTadi kanonis ZaliT (muxli 46 – 2), ori kviris vadaSi prezidentma
xeli unda moaweros da gamoaqveynos kanoni. oficialurad gamoqveyneba
xdeba sajaro samarTlis iuridiuli piris - saqarTvelos sakanonmdeblo
macnes vebgverdze. igi, rogorc wesi, amoqmeddeba gamoqveynebidan meTx-
uTmete dRes, Tu kanonma sxva vada ar daadgina.
9.1.7. saqarTvelos prezidentis SeniSvnebiT dabrunebuli

kanonproeqtis ganxilva
prezidents gaaCnia saqarTvelos konstituciiT gaTvaliswinebuli Ses-
aZlebloba xeli ar moaweros kanonproeqts da motivirebuli SeniSvnebiT
daubrunos parlaments xelaxali ganxilvisTvis, anu, gamoiyenos e.w. vetos
ufleba (muxli 46). prezidents gaaCnia valdebuleba, sakuTari motivire-
buli SeniSvnebi kanonproeqtis saxiT Camoayalibos. xazgasasmelia, rom
prezidentis mier parlamentisTvis SeniSvnebiT dabrunebuli kanonis
plenarul sxdomaze ganxilva da miReba xdeba erTi mosmeniT.
parlamenti kenWs uyris prezidentis SeniSvnebs. saWiroa parlamentis
wevrTa im raodenobis mxardaWera, rac Sesabamisi kanonisTvisaa gaTval-
iswinebuli. niSandoblivia, rom prezidentis winadadebebs in toto unda
eyaros kenWi, parlaments ara aqvs am winadadebis ganxilvisa da Secvlis
ufleba.544 SeniSvnebs erTad eyreba kenWi da miiReba an yvela maTgani, an
arcerTi. parlamentis mier SeniSvnebis miRebis SemTxvevaSi, Sesworebu-
li kanonproeqti prezidents xelmosawerad gadaecema xuTi dRis vadaSi.
saxelmwifos meTaurma, romelsac kanonis saboloo redaqcia gadaeca,
xeli unda moaweros da gamoaqveynos xuTi dRis vadaSi.
procedura erTgvarad garTuldeba, Tu parlamenti ar miiRebs pre-
zidentis SeniSvnebs. aseT dros kenWi eyreba kanonproeqtis pirvandel
redaqcias. am SemTxvevaSi, prezidentis SeniSvnebis dasaZlevad, rogorc
wesi, parlamentarTa ufro meti raodenobis dasturia saWiro. kerZod,
kanoni an organuli kanoni miRebulad CaiTvleba, Tu mas mxars dauWers
parlamentis sruli Semadgenlobis umravlesoba. gamonaklisia organuli
kanoni sasaoflo - sameurneo daniSnulebis miwis Sesaxeb, romlis misaRebad
saWiroa parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb ori mesamedi. kon-
544
246
stituciuri kanoni miRebulad CaiTvleba, Tu mas mxars dauWers parlamen-
tis sruli Semadgenlobis aranakleb sami meoTxedi.
mniSvnelovania, rom im konstituciur kanons, romelic parlamentma
sruli Semadgenlobis aranakleb ori mesamedis umravlesobiT miiRo,
anu, romelic ukavSirdeba teritoriuli mTlianobis aRdgenas, prezi-
denti, SeniSvnebiT dabrunebis uflebis gareSe, xels awers da aqveynebs
xuTi dRis vadaSi.
im SemTxvevaSi, Tu parlamenti SeZlebs prezidentis SeniSvnebis gada-
laxvas, am ukanasknelma xeli unda moaweros kanons. winaaRmdeg SemT-
xvevaSi, xelmoweris proceduras axorcielebs parlamentis Tavmjdomare
da xuT dReSi aqveynebs sakanonmdeblo macnes vebgverdze. parlamentis
reglamentiT mowesrigebulia iseTi SemTxveva, rodesac kanonproeqti
kenWisyrisas ver daagrovebs xmaTa saWiro raodenobas. aseT dros igi
uaryofilad iTvleba.
praqtikaSi SeiZleba arsebobdes SemTxveva, rodesac prezidenti
kanonproeqts motivirebuli SeniSvnebiT daubrunebs parlaments, magram
gamocxadebulia saparlamento ardadegebi an saparlamento ardadege-
bamde darCenilia TxuTmet dReze naklebi. moqmedi regulaciiT, SeniS-
vnebis gansaxilvelad SeiZleba mowveul iqnes riggareSe sesia.
aRsaniSnavia, rom 1995 wlis konstituciis SemuSavebis dros gansakuT-
rebuli msjelobis sagani iyo qarTuli vetos mowesrigebis sakiTxi.
vetos ufleba miiCneoda saWirod da, Tanac, kompromisis unaris damk-
vidrebis xelSemwyobad (lesigi).545 debatebi gamoiwvia vetos daZlevisT-
vis saWiro normis dadgenam. im etapze gadawyda, rom Tu parlamenti
ar miiRebda prezidentis SeniSvnebs, kenWi eyreboda pirvandel redaq-
cias. kanoni da organuli kanoni miRebulad CaiTvleboda, Tu mas mxars
dauWerda parlamentis siiTi Semadgenlobis aranakleb sami mexuTedi,
xolo konstituciis Sesworeba aranakleb ori mesamedis mxardaWeriT.
diskusia ganaxlda 2009-2010 wlis reformis dros. Sedegad, Semcirda
vetos dasaZlevad saWiro xmebis raodenoba, garda konstituciuri ka-
nonis SemTxvevaSi, rac asaxulia ZiriTadi kanonis dRes moqmed vari-
antSi. araerTma eqspertma pozitiurad Seafasa prezidentis zegavlenis
SezRudva.546 xazgasamelia, rom veneciis komisia vetos proceduris kidev
ufro metad gamartivebis momxre iyo da CaTvala, rom vetos uflebis
uaryofis procedura kvlav rTulia. igi gamoixateba ormag kenWisyraSi
- pirvel etapze, prezidentis SeniSvnebTan dakavSirebiT parlamentis
pirveli kenWisyraSi, meore etapze, kenWisyris saWiroebaSi kanonis xe-
545
iqve, 135.
546
247
laxal miRebasTan dakavSirebiT, Tu SeniSvnebi iqna uaryofili.547
9.1.8. saqarTvelos saxelmwifo simboloebis Sesaxeb organuli

kanonis miRebis Tavisebureba
saxelmwifo simboloebi qveynis TviTmyofadobis gamoxatulebaa, Se-
sabamisad, maTi gamosaxvis samarTlebrivi gaformeba sakanonmdeblo or-
ganosTvis mniSvnelovani gamowvevaa. saqarTvelos saxelmwifo droSa,
gerbi da himni dadgenilia saqarTvelos saxelmwifo simboloebis Sesaxeb
saqarTvelos organuli kanoniT. aRsaniSnavia, rom misi miReba da ga-
dasinjva saqarTvelos konstituciis gadasinjvisaTvis dadgenili wesiT
xdeba.
saxelmwifo simboloebis maregulirebeli sakanonmdeblo aqtis
miRebis procesis konstituciis gadasinjvis analogiurad mowesrigeba,
sazogadoebis maRali xarisxis CarTulobis SesaZleblobaa. igulisxmeba,
rom organuli kanonis proeqti, romelic gansazRvravs gerbisa da dro-
Sis aRwerilobas, an himnis teqstsa da musikas, saparlamento ganxil-
vamde sayovelTao-saxalxo ganxilvis sagans warmoadgens.
9.1.9. saxelmwifo biujetis kanoni548

sakanonmdeblo aqtebis masivSi saxelmwifo biujetis kanonis gamor-
Ceuli roli pirvel respublikaSive aRiarebuli iyo. maSindel sakanonm-
deblo praqtikasa da TeoriaSi mkveTrad Cans mTavrobis valdebulebis
mniSvneloba - ar gasces arcerTi groSi saxelmwifo salarodan, an
gadaaxdevinos xalxs rame, Tu parlamentis winaswari nebarTva ara aqvs
damtkicebuli biujetis saxiT. imavdroulad, naTelia parlamentis pa-
suxismgebloba - arasodes Seaferxos saxelmwifo saqmeebis msvleloba,
ar SeiZleba xelovnurad ar daamtkicos biujeti. Tu am niadagze xdeba
konfliqti, mTavroba an unda daemorCilos parlaments an gadadges.549
musirebda azri, rom yvelaze mniSvnelovania parlamentis is kontroli,
romelic gamoixateba parlamentis sabiujeto uflebaSi.550 Sesabamisad,
umaRlesi iuridiuli Zalis mqone aqtiT, 1921 wlis konstituciis calke
547
548
detalurad ix. saqarTvelos parlamentis reglamentis XII Tavi.
549
193.
550
iqve, 191.
248
TaviT, mowesrigda finansebTan dakavSirebuli sakiTxebi,551 romelSic,
aseve, ganisazRvra saxelmwifo biujetis kanonis miRebisa da moqmedebis
principebi.
1995 wlis konstituciam sakuTar Tavze aiRo saxelmwifo biujetis
kanonTan dakavSirebuli Zireuli debulebebis regulireba, detalurad
ki sabiujeto procesi parlamentis reglamentis mowesrigebis sagania.
saqarTvelos konstituciis Tanaxmad, saxelmwifo biujetis kanoni
parlamentsa da mTavrobas Soris konsensusis safuZvelze unda iqnes
miRebuli. swored am midgomas efuneba konstituciuri norma, rom-
lis mixedviTac parlaments saxelmwifo biujetis kanonis proeqtSi
mTavrobis Tanxmobis gareSe cvlilebis Setana ar SeuZlia. miTiTebul
sakiTxze dRemde arsebobs gansxvavebuli azri. veneciis komisiam 2009
– 2010 wlebis sakonstitucio reformis farglebSi, gamoxata wuxili
imis gamo, rom parlamentis roli biujetTan dakavSirebul sakiTxebSi
Zalian SezRudulia. realurad, mxolod mTavrobas SeuZlia sakanonmde-
blo iniciativis gamoCena biujetTan dakavSirebul sakiTxebSi, parla-
ments ar SeuZlia Secvalos biujetis proeqti da gazrdili sajaro xar-
jebi, Semcirebuli Semosavlebi an damatebiTi finansuri valdebulebebi
mimdinare wlis biujetTan dakavSirebiT. isini saWiroeben damtkicebas
mTavrobis mier. ufro xelsayreli iqneboda parlamentis mniSvnelobis
gazrda biujetTan dakavSirebul sakiTxebSi.552 igive pozicia SeinarCuna
man 2017 – 2018 wlebis sakonstitucio reformis dros. veneciis komi-
siisTvis is faqti, rom biujetis proeqtSi nebismieri cvlilebis Setana
mTavrobis Tanxmobas saWiroebs, niSnavs sabiujeto sakiTxebSi parlamen-
tis uflebamosilebis gadametebul SezRudvas. misi azriT, mTavrobis
mier wardgenil saxelmwifo biujetis proeqtSi cvlilebebis Setanaze
parlamentis kvalificiuri umravlesobis moTxovnis daweseba saTanado
alternativa iqneboda. komisiam kvlav gaimeora Tavis rekomendacia,
romelic gamoTqva Tavis 2010 wlis saboloo mosazrebaSi, rom ukeTesi
iqneboda parlamenti ufro mniSvnelovnad yofiliyo CarTuli bujetTan
dakavSirebul sakiTxebSi.553 saqarTvelos parlamentis umravlesobis az-
riT ki, im SemTxvevaSi, Tu konstitucia parlaments saxelmwifo biuje-
tis kanonis proeqtis calmxrivad Secvlis uflebas mianiWebda, mTavroba
veRar iqneboda pasuxismgebeli saxelmwifo politikis ganxorcielebaze,
551
saqarTvelos 1921 wlis konstituciis me-7 Tavi. ix. saqarTvelos demokratiuli respub-
likis samarTlebrivi aqtebis krebuli (1918-1921), Semdgeneli e. gurgeniZe, Tbilisi, 1990,
472-473.
552
553
249
rac misi ZiriTadi konstituciuri uflebamosilebaa.554
moqmedi kanonmdebloba mTavari ekonomikuri kanonis - saqarTvelos
saxelmwifo biujetis misaRebad sakanonmdeblo procesis araerT Tavise-
burebas icnobs, misi gamorCeuli Sinaarsidan gamomdinare.
gansxvavebiT sxva kanonproeqtebisgan, saxelmwifo biujeti pirdapir
kanonproeqtis formiT ar Sedis parlamentSi. pirvel etapze, yoveli
wlis pirvel ivnisamde, mTavroba sakanonmdeblo organoSi gaagzavnis
biujetis makroekonomikuri prognozebisa da saministroebis ZiriTadi
mimarTulebebis Sesaxeb informacias. misi mizania komitetebTan moma-
vali biujetis ZiriTadi monacemebisa da mimarTulebebis SeTanxmeba.
parlamentis komitetebi, fraqciebi, umravlesoba da umciresoba ward-
genil dokumentTan dakavSirebiT amzadeben Sesabamis daskvnebs da ug-
zavnian parlamentis safinanso-sabiujeto komitets, romelic maT, sa-
kuTar daskvnasTan erTad, ugzavnis mTavrobas.
parlamentSi gamoTqmuli SeniSvnebisa da rekomendaciebis gaTvalis-
winebiT, ara ugvianes pirveli oqtombrisa, mTavroba saparlamento gan-
xilvisTvis waradgens saxelmwifo biujetis kanonis proeqts. xazga-
sasmelia, rom mxolod mTavrobas gaaCnia parlamentisTvis saxelmwifo
biujetis proeqtis wardgenis uflebamosileba. pirvel etapze, gaimar-
Teba sakomiteto ganxilva. saxelmwifo biujetis kanonis proeqtis is
nawili, romelic exeba saxelmwifo saidumloebas, ar aris sajaro gan-
xilvis sagani. winaswari saparlamento ganxilvis Semdeg, mTavroba imsje-
lebs gamoTqmul winadadebebsa da SeniSvnebze. gaziarebis SemTxvevaSi,
maT asaxavs biujetis proeqtSi, xolo ar gaziarebis dros, uars daasab-
uTebs.
saxelmwifo biujetis kanonis proeqti parlamentis plenarul sxdo-
maze ganixileba erTi mosmeniT, rac warmoadgens sabiujeto sakanonm-
deblo procesis Taviseburebas. miuxedavad sakanonmdeblo aqtebs Soris
saxelmwifo biujetis kanonis gamorCeuli mdgomareobisa, sami saparla-
mento mosmenis ugulubelyofa aixsneba konstituciuri daTqmiT, rom
mTavrobis Tanxmobis gareSe, dauSvebelia saxelmwifo biujetis proeqt-
Si cvlilebebis Setana (muxli 66-3). Sesabamisad, azrs kargavs saparla-
mento mosmenebis efeqti. ganxilvis Semdeg cxaddeba Sesveneba. saparla-
mento subieqtebi TavianT daskvnebs, winadadebebs, SeniSvnebs ugzavnian
mTavrobas. igi valdebulia ocdaaT noembramde parlamentSi waradginos
gadamuSavebuli saxelmwifo biujetis kanonis proeqti, romelsac mo-
hyveba kidev erTi saparlamento ganxilva.
parlamenti kenWs uyris saxelmwifo biujetis kanonis proeqts. igi
miRebulad CaiTvleba Tu mxars dauWers parlamentis wevrTa sruli Se-
madgenlobis umravlesoba. rogorc wesi, kenWisyra unda dasruldes
dekembris mesame paraskevamde. aRsaniSnavia, rom saxelmwifo biujetis
554
kobaxiZe i., konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2019, 174 – 175.
250
kanonze prezidentis SeniSvnebis gaziareba SesaZlebelia mxolod mTav-
robis TanxmobiT.
aRsaniSnavia, rom 1995 wlis konstituciis ZalaSi Sesvlis Semdeg,
ramdenjerme ganxorcielda cvlileba da gansxvavebulad Camoyalibda
saxelmwifo biujetis miuReblobis Sedegi. 2009 – 2010 wlebis sakon-
stitucio reformis Semdeg, Tu parlamenti axali sabiujeto wlis daw-
yebidan ori Tvis ganmavlobaSi ver moaxerxebda saxelmwifo biujetis
miRebas, es iTvleboda undoblobis sakiTxis aRZvrad da unda ganxor-
cielebuliyo Sesabamisi procedurebi. Tu parlamenti undoblobas ver
gamoucxadebda mTavrobas, prezidenti daiTxovda parlaments da daniS-
navda riggareSe arCevnebs. eqspertTa erTi jgufi Tvlida, rom 2009-2010
wlis sakonstitucio reformis Sedegad damkvidrebuli siaxle SesaZle-
blobas aZlevda mTavrobas, ganexorcielebina adre nakisri valdebule-
bebi. mas mniSvnelovan meqanizmad Tvlidnen, romelic uzrunvelyofda
uwyvetobas saxelmwifo finansebis sistemaSi da xels Seuwyobda poli-
tikur stabilurobas.555 veneciis komisia miesalma cvlilebas, romelmac
gaamyara mTavrobis pozicia da uzrunvelyo sajaro dafinansebis mudmi-
voba, rac, Tavis mxriv, politikuri stabilurobis SenarCunebis xelSem-
wyobi faqtoria.556
konstituciis moqmed variantSi, 2017 – 2018 wlebis sakonstitucio
reformis Sedegad, parlamentis uflebamosilebebis zrdis fonze, sax-
elmwifo biujetis miuReblobis Sedegi ase gamoiyureba: iseT SemTxveva-
Si, rodesac momdevno sabiujeto wlis dawyebamde parlamenti ver miiRebs
saxelmwifo biujetis kanons, xarjebi daifareba wina wlis saxelmwifo biu-
jetis mixedviT.
9.1.10. parlamentis sxva aqtebi

parlamenti Tavisi uflebamosilebis farglebSi iRebs ara mxolod
kanons, aramed sxva aqtebsac. maT Soris, mniSvnelovania dadgenileba. igi
SeiZleba iyos rogorc normatiuli, ise individualuri xasiaTis.
parlamentis dadgenilebis proeqti, rogorc wesi, ganixileba erTi
mosmeniT, igive proceduriT, romelic xorcieldeba kanonproeqtis
pirveli mosmenis dros. dadgenilebis misaRebad, rogorc wesi, saWiroa
plenarul sxdomaze damswre wevrTa umravlesobis, magram aranakleb par-
lamentis sruli Semadgenlobis erTi mesamedis mxardaWera. misi miRebis
drod iTvleba parlamentis mier misi saboloo redaqciiT miRebis dRe.
555
556
84-e plenarul sesiaze, venecia, 15-16 oqtomberi, 2010, 97-98.
251
parlamentis normatiuli xasiaTis dadgenilebis ZalaSi Sesvla uka-
vSirdeba sakanonmdeblo macnes vebgverdze mis oficialurad gamoq-
veynebis TariRs. Tumca, SesaZlebelia, dadgenilebis teqstiT sxva Ta-
riRi ganisazRvros. rac Seexeba parlamentis aranormatiuli Sinaarsis
dadgenilebas, igi, rogorc wesi, ZalaSi Sedis miRebisTanave. am SemT-
xvevaSic, SesaZlebelia TviT dadgenilebis teqstiT gansazRvros gans-
xvavebuli TariRi.
parlamentis erT - erT mniSvnelovan gadawyvetilebad iTvleba kon-
cefcia, romelic warmoadgens parlamentis mier saxelmwifo politikis
ZiriTadi mimarTulebebis gansazRvras. misi damtkiceba dadgenilebiT
xdeba.
Tematuri kiTxvebi:
1. imsjeleT sakanonmdeblo regulirebis farglebsa da mniSvnelo-

baze saqarTveloSi!
2. romel aqtebs iRebs saqarTvelos parlamenti da rogoria maTi ie-
rarqia?
3. gamijneT sakanonmdeblo winadadeba sakanonmdeblo iniciativisgan!
4. SeafaseT parlamentis mier kanonproeqtis riggareSe ganxilvis Se-
saZlebloba!
5. imsjeleT ganmartebiTi baraTis daniSnulebaze sakanonmdeblo
procesSi!
6. ganasxvaveT saparlamento mosmenebi erTmaneTisgan!
7. imsjeleT parlamentis komitetebis rolze sakanonmdeblo pro-
cesSi!
8. ras gulisxmobs kanonproeqtis miRebis daCqarebul da gamartive-
bul procedurebSi?
9. imsjeleT konstituciiT aRiarebuli vetos proceduris TiToeul
etapze da maT efeqturobaze!
10. ganixileT saxelmwifo biujetis proeqtis miRebis Tavisebure-
bebi!
9.2. sakontrolo uflebamosilebebi

parlamentis saqmianobis erT-erTi mniSvnelovani mimarTuleba sa-
kontrolo uflebamosilebaa. saqarTveloSi saparlamento kontrols
xangrZlivi istoria aqvs. pirveli respublikis pirobebSi igi gamoix-
ateboda mTavrobis moqmedebis kritikaSi, mTavrobisadmi SekiTxvaSi da
saparlamento gamoZiebis daniSvnaSi.557 maSindel moazrovneebs miaCndaT,
557
252
rom aRmasrulebeli funqcia didia da vrceli. mas evaleba kanonis aR-
sruleba, mSvidobianobis, wesierebis da Tavisuflebis dacva. igi metad
cocxali da energiuli Zalaa da maszea damokidebuli saxelmwifos re-
aluri politika. aRmasrulebeli xelisuflebis mravalferovani moR-
vaweoba unda xdebodes kanonierebis farglebSi ara marto formalurad,
aramed arsebiTadac. darRveva kanonisa, an iseTi moqmedeba, romelic
formalurad ar arRvevs kanons, magram arsebiTad ewinaaRmdeba sazoga-
doebriv Segnebas da azrs, ukve iTxovs Carevas da saqmis gamosworebas.
aq gamodis parlamenti: misi movaleobaa gaiTvaliswinos sakiTxi da Tavis
kalapotSi Caayenos sazRvars gadamcdari warmomadgeneli aRmasrulebe-
li xelisuflebisa.558 damoukideblobis aRdgenis Semdeg, saparlamento
kontrolis formebis srulyofa qarTuli parlamentarizmis gamowvevad
iqca.
dRevandel realobaSi kanonis aRsruleba mniSvnelovanwilad ima-
zea damokidebuli, Tu rogor axorcielebs Tavad parlamenti konsti-
tuciiT dadgenil sakontrolo funqciebs, aRmasrulebeli organoebisa
da umaRlesi Tanamdebobis pirebis saqmianobis kanonSesabamisobisa da
mizanSewonilobis Semowmebas. saparlamento kontrolis organizebazea
damokidebuli parlamentis kompetenciuri paketis rigi uflebamosi-
lebebis qmediToba da mTlianobaSi, misi gansakuTrebuli adgili da
roli saxelmwifo mmarTelobis sistemaSi.559 saqarTvelos konstitucia
da kanonmdebloba adgens saqarTvelos mTavrobis saqmianobis sapar-
lamento kontrolis meqanizmebs, romelic saxelmwifo xelisuflebis
sistemaSi urTierTgawonasworebisa da urTierTdabalansebis principis
uzrunvelyofas emsaxureba. miuxedavad imisa, rom mTavrobis saqmiano-
bis kontroli samarTlebrivad gawerili procedurebis Sesabamisad
xorcieldeba, igi, arsebiTad, politikuri bunebisaa, gansxvavebiT xe-
lisuflebis sxva organoebis saqmianobis kontrolisagan, romelsac, ro-
gorc wesi, wminda samarTlebrivi Sinaarsi aqvs.560 moqmedi konstitucia
da misgan gamomdinare samarTlebrivi aqtebi adgenen araerT meqanizms,
romelTa gamoyenebiT parlamenti akontrolebs mTavrobis da sxva, maT
Soris, konstituciuri organoebis saqmianobas.
9.2.1. kiTxva da interpelacia

558
190.
559
si, 2013, 308.
560
253
parlamentis wevris kiTxva da interpelacia saparlamento kontro-
lis gavrcelebuli, moqnili da efeqturi formaa.
pirvel qarTul konstituciaSi zogadad iyo miTiTebuli `SekiTx-
vis Setanisa da kiTxvis micemis~ SesaZlebloba, detaluri mowesrigebis
valdebuleba ki kanonisa da reglamentisken iyo mimarTuli.561 mimdin-
are kanonmdeblobiT maTi mowesrigeba ver moeswro, Tumca maSindeli
moazrovneebis naSromebSi kiTxva-SekiTxvis institutis kvlevis, qarTul
parlamentarizmSi misi rolis da maT Soris mijnis dadgenis seriozu-
li mcdeloba Cans. isini Tvlidnen, rom kiTxva iTxovs ubralod gan-
martebas da informaciis miRebas ministrisgan. mas ar mosdevs dava da
ministris moqmedebis Tu politikis Sefaseba. ufro mniSvnelovania Se-
kiTxva, anu interpelacia, sadac saTanado ministrma unda misces parla-
ments vrceli ganmarteba SekiTxvis sagnis Sesaxeb. amas yovelTvis mos-
devs ministris mier miRebuli zomebis ganxilva da politikis kritika.
dava mTavrdeba rezoluciiT. masSi parlamenti an daeTanxmeba ministrs
da mis ganmartebas sakmarisad miiCnevs, an gamoTqvams ukmayofilebas. es
niSnavs an `ndobas~ an ùndoblobas~. undoblobis gamocxadeba yovelT-
vis iwvevs saministros kriziss. mis Sedegad, ministri, romelsac gansa-
kuTrebiT exeboda SekiTxva, an mTeli kabineti, unda gadadges. es Zalian
mkveTri iaraRia parlamentis wevris xelSi da amiT Zalian xSirad sar-
gebloben parlamentur qveyanaSi.562 ase rom, qarTuli parlamentarizmis
Teoriasa da praqtikaSi kiTxva-SekiTxvis institutis aqtualoba gasuli
saukunis dasawyisidan aiTvleba.
sabWoTa periodis konstituciebidan, SekiTxvis ufleba SedarebiT
vrclad iyo Camoyalibebuli 1978 wlis konstituciaSi.563 masSi gansazR-
vruli iyo uflebis mqone subieqti - deputati, adresati - saxelm-
wifo organoebi da Tanamdebobis pirebi, aseve, ganxilvasa da SedegTan
dakavSirebuli ZiriTadi principebi. gamorCeuli mniSvneloba hqonda
SekiTxvis uflebas sabWoebis mudmivi komitetebisTvis sakanonmdeblo
aqtebis momzadebis TvalsazrisiT. realurad, sabWoebis Sexvedrebze,
SezRuduli drois gamo, ZiriTadad xdeboda sakanonmdeblo aqtebis
formalizeba da naklebad iyo imis SesaZlebloba, rom damatebiTi in-
formaciebi moepovebinaT.564
561
1990, 467.
562
190.
563
saqarTvelos sabWoTa socialisturi respublikis 1978 wlis konstituciis 101-e muxli.
ix. saqarTvelos ssr konstituciuri aqtebis krebuli (1921-1978), Semdgeneli gr. eremovi,
Tbilisi, 1983, 197.
564
254
Tanamedrove qarTuli parlamentis cxovrebaSi parlamentis wevris
kiTxvisa da interpelaciis uflebamosileba saparlamento kontrolis
qmediT formad iTvleba. maT arsTan da moqmedebis wesTan dakavSire-
buli arsebiTi sakiTxebi ZiriTad kanonSia gansazRvruli (muxli 43),
detalurad ki parlamentis reglamentiT regulirdeba.565 saparlamento
kontrolis am meqanizmis efeqturobas, didwilad, ganapirobebs Tanam-
debobis pirebis konstituciiT gansazRvruli valdebuleba upasuxon
kiTxvas da interpelaciis wesiT SekiTxviT mimarTvas.
sainteresoa, rom 1995 wlis konstituciaSi subieqtTa wris gansaz-
Rvram, vis mimarTac kiTxva-SekiTxvis meqanizmi unda yofiliyo gamoyeneb-
uli, azrTa sxvadasxvaoba gamoiwvia. Tavdapirvelad, deputatebisTvis
dasaSvebi iyo zogadi interpelaciis uflebis gamoyeneba da saxelmwifo
xelisuflebis yvela warmomadgenlisaTvis (garda mosamarTleebisa), maT
Soris prezidentisTvisac, SekiTxvis dasmis SesaZlebloba. calkeulma
eqspertebma miiCnies, rom subieqtTa CamonaTvali vrceli iyo. umjobe-
si iqneboda kompetenturi saministros an ministrisTvis daekisrebinaT
SekiTxvebze pasuxis gacemis valdebuleba (niemivuo).566 sabolood, pre-
zidenti amoiRes kiTxva-SekiTxvis adresatTa wridan.
kiTxvis uflebiT sargeblobs yvela parlamentis wevri. man, mimarTvis
es forma, SeiZleba gamoiyenos araerTi subieqtis, kerZod, mTavrobis,
parlamentis winaSe angariSvaldebul sxva organos, mTavrobis wevris, yvela
donis teritoriuli erTeulis xelisuflebis organos, saxelmwifo dawe-
sebulebis mimarT. miTiTebuli uflebis qmediTobisTvis, Tavad konsti-
tucia adgens, rom parlamentis wevris mier dasmul kiTxvaze Sesabamisma
subieqtma unda gasces drouli da sruli pasuxi. mniSvnelovania isic,
rom ZiriTadi kanonis axali versiis amoqmedebamde, kiTxvis dasma Sei-
Zleboda `yvela donis teritoriuli erTeulis aRmasrulebeli xelisu-
flebis organos xelmZRvanelis~ mimarT. dRes, adresatia `yvela donis
teritoriuli erTeulis xelisuflebis organo~, anu, warmomadgenlo-
biTi organoc. kiTxva SeiZleba daisvas mxolod werilobiTi formiT.
gansxvavebiT kiTxvisgan, interpelaciis uflebiT sargeblobs
parlamentis wevrTa aranakleb Svidkaciani jgufi da saparlamento fraq-
cia. mniSvnelovania, politikuri subieqtisTvis - fraqciisTvis SekiTx-
vis uflebis miniWeba. 2017 – 2018 wlebis sakonstitucio reformamde,
ZiriTadi kanonis 59 - e muxli aregulirebda ara interpelaciis, aramed
SekiTxvis arss. saparlamento sistemis damkvidrebam gamoiwvia Sesabamisi
modelis mamoZravebeli meqanizmebis damkvidreba, maT Sorisaa inter-
pelaciis wesi.
interpelaciis wesiT SekiTxviT SeiZleba mimarTon mTavrobas, parla-
565
saqarTvelos parlamentis reglamentis 148 - e da 149 - e muxlebi.
566
255
mentis winaSe angariSvaldebul sxva organos da mTavrobis wevrs. konsti-
tucia adgens, rom SekiTxvaze pasuxis gacema parlamentis plenarul sx-
domaze xdeba, amasTan, SekiTxvaze pasuxi SeiZleba gaxdes saparlamento
ganxilvis sagani. SekiTxvis forma unda iyos werilobiTi, konkretuli
Sinaarsis da moicavdes adresatis uflebamosilebis farglebs. regla-
menti interpelaciis wesiT SekiTxvis adresats avalebs pasuxisTvis par-
lamentSi warsdges, rogorc wesi, orjer, morigi sesiis periodSi. ufro
konkretulad, sagazafxulo sesiis martisa da maisis da saSemodgomo
sesiis seqtembrisa da noembris plenaruli sxdomebis bolo kviris para-
skevs. interpelacia ar warmoadgens mTavrobis wevrebisgan informaciis
mopovebis tradiciul meqanizms, aramed xalxisa da mediis CarTulobis
Sedegad uzrunvelyofs politikuri procesebis gaaqtiurebas. Sesabam-
isad, samTavrobo saaTis procedura, mTavrobis wevrebisagan informa-
ciis mopovebis garda, uzrunvelyofs sazogadoebisaTvis informaciis
miwodebas, politikuri Temebis ganxilvas.567 debatebis dasrulebisa da
adresatis daskvniTi gamosvlis Semdeg, SeiZleba miRebul iqnes dadge-
nileba. bunebrivia, ganxilvis Sedegad SeiZleba gamoikveTos iseTi gare-
moebebi, romlebic safuZvlad daedeba garkveul Tanamdebobis pirTa
pasuxismgeblobas.
qarTul realobaSi saparlamento modelis damkvidrebam ufro Si-
naarsiani gaxada sakanonmdeblo organos cxovrebis iseTi meqanizmebi,
rogorebicaa mTavrobisadmi ndobisa da undoblobis instituti (ix. Tavi
IX ), premier - ministris yovelwliuri moxseneba, premier - ministris
angariSi, Tanamdebobis pirTa plenarul sxdomaze gamocxadebis valde-
buleba, ministris saaTi, mTavrobis wevrisa da sxva Tanamdebobis piris
mosmena, Tematuri mokvleva, kontroli Tavdacvisa da usafrTxoebis se-
qtorze, ndobis jgufis saqmianoba da sxva.568
9.2.2. impiCmenti
savaraudo Sedegidan gamomdinare, saparlamento kontrolis for-
mebs Soris, gamorCeulia umaRles saxelmwifo Tanamdebobis pirTa Ta-
namdebobidan gadayenebis wesi, romelic impiCmentad iwodeba. qarTul
realobaSi impiCmenti warmoadgens saqarTvelos konstituciis darRve-
vis an qmedebaSi danaSaulis niSnebis arsebobis safuZvliT, saqarTvelos
prezidentis, mTavrobis wevris, uzenaesi sasamarTlos mosamarTlis, gen-
eraluri prokuroris, generaluri auditoris an erovnuli bankis sabWos
567
oci weli saparlamento kontrolis gareSe, v. menabdis redaqtorobiT, Tbilisi, 2017, 52.
568
detalurad ix. saqarTvelos parlamentis reglamentis 150 - e - 159 - e muxlebi.
256
wevris Tanamdebobidan gadayenebis wess. saqarTvelos moqmedi konsti-
tucia (muxli 48 – 1) amomwuravad gansazRvravs subieqtTa wres, vi-
sac impiCmenti Seexeba. aRsaniSnavia, rom 2017 – 2018 wlebis sakonsti-
tucio reformamde, impiCmentis proceduras eqvemdebareboda uzenaesi
sasamarTlos mxolod Tavmjdomare, amoqmedebuli versiiT, Sesabamisi
safuZvlis arsebobisas, impiCmentis wesiT Tanamdebobidan uzenaesi sa-
samarTlos nebismieri mosamarTlis gadayeneba SeiZleba.
umaRles saxelmwifo Tanamdebobis pirTa Tanamdebobidan gaday-
enebis procedura detalurad mowesrigebulia parlamentis reglamen-
tiT.569 impiCmentis wesiT Tanamdebobidan gadayenebis procedura ram-
denime etapisgan Sedgeba. pirveli etapi sakiTxis aRZvraa, romlis ufleba
aqvs parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb erT mesameds. mniSvne-
lovania, rom impiCmentis wesiT Tanamdebobidan gadayenebis moTxovnis
safuZvlebi werilobiT unda iyos Camoyalibebuli. masSi gansazRvruli
unda iyos konkretuli braldebis saxe, braldebis Sinaarsi, Sesabamisi
argumentebi. arsebobis SemTxvevaSi, werilobiT moTxovnas unda daer-
Tos Sesabamisi masalebi.
mniSvnelovania daTqma, romlis Tanaxmadac, impiCmentis procedura
wydeba, Tu Tanamdebobis piri, romlis impiCmentis wesiT Tanamdebobi-
dan gadayenebis sakiTxic aRiZra, gadadgeba an gaaTavisufleben Tanam-
debobidan.
im SemTxvevaSi, Tu parlamenti miiRebs Tanamdebobis piris impiCmen-
tis wesiT Tanamdebobidan gadayenebis sakiTxis aRZvris gadawyvetile-
bas, iniciatorebma daskvnisTvis unda mimarTon sakonstitucio sasamarT-
los. isini amzadeben konstituciur wardginebas, romelSic werilobiT
unda iyos dasabuTebuli impiCmentis safuZveli.
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlom SesaZlebelia Tavisi
daskvniT daadasturos impiCmentis proceduras daqvemdebarebul subi-
eqtTa qmedebaSi saqarTvelos konstituciis darRveva an maT qmedebaSi
danaSaulis niSnebis arseboba. parlamentma sasamarTlodan daskvnis
miRebis Semdeg, plenarul sxdomaze unda ganixilos sakiTxi, rasac mo-
hyveba Tanamdebobis piris impiCmentis wesiT Tanamdebobidan gadayenebis
sakiTxze kenWisyra. parlaments aqvs ufleba plenaruli sxdoma daxuru-
lad gamoacxados.
parlamentma wardgenili braldebis ganxilvis dros SeiZleba mo-
iwvios piri, vis mimarTac mimdinareobs impiCmentis procedura, xolo
mis ganxilvaSi monawileobis SeuZleblobis SemTxvevaSi - warmomadge-
neli.
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos daskvnis Sesaxeb dauyov-
nebliv ecnobeba parlamentis Tavmjdomares, impiCmentis wesiT Tanamde-
bobidan gadayenebis sakiTxis aRZvris iniciatorebs, fraqciebsa da da-
569
saqarTvelos parlamentis reglamentis 178 - e - 180 - e muxlebi.
257
moukidebel parlamentis wevrebs. Tu mimdinareobs parlamentis morigi
an riggareSe sesia, dRis wesrigiT ganisazRvreba daskvnis ganxilvis
sakiTxi, xolo Tu sesia ar mimdinareobs, igi moiwveva.
saqarTvelos konstitucia ganasxvavebs sxvadasxva Tanamdebobis pir-
Ta impiCmentis wesiT gadayenebisaTvis saWiro parlamentarTa xmebis
raodenobas. konkretulad, saqarTvelos prezidentis gadayenebisaTvis
saWiroa parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb ori mesamedis mx-
ardaWera. uzenaesi sasamarTlos mosamarTle, mTavrobis wevri, generaluri
prokurori, generaluri auditori, erovnuli bankis sabWos wevri impiCmen-
tis wesiT Tanamdebobidan gadayenebulad CaiTvleba, Tu gadawvetilebas mx-
ars dauWers parlamentis sruli Semadgenlobis umravlesoba. gadawyveti-
leba yvela SemTxvevaSi faruli kenWisyriT miiReba.
saqarTvelos ZiriTadi kanoniT, akrZalulia sagangebo an saomari
mdgomareobis pirobebSi prezidentisaTvis wardgenili braldebis gan-
xilva da gadawyvetilebis miReba. Tu braldeba wardgenilia, misi gan-
xilva daiwyeba an gagrZeldeba sagangebo an saomari mdgomareobis ga-
uqmebis Semdeg.
bunebrivia, impiCmentis procedura Sewydeba, Tu sakonstitucio sasa-
marTlo ar daadasturebs Tanamdebobis piris mier saqarTvelos kons-
tituciis darRvevas an mis qmedebaSi danaSaulis Semadgenlobis niSnebis
arsebobas.
Tu parlamentma ver miiRo gadawyvetileba Tanamdebobis piris impiC-
mentis wesiT Tanamdebobidan gadayenebis Sesaxeb, anu kenWi ar uyara an
ver moagrova xmaTa saWiro raodenoba, sakiTxi moxsnilad CaiTvleba.
amasTan, akrZalulia Tanamdebobis pirisTvis momavalSi igive braldebis
wardgena.
arsebiTi cvlilebebi ganxorcielda impiCmentis procesis regulire-
baSi 2009-2010 wlis sakonstitucio reformis dros, romelic pozitiu-
rad Seafasa veneciis komisiam.570 gansakuTrebiT xazgasasmelia, cvlileba
ori mimarTulebiT. erTi, impiCmentis sakiTxis aRZvris Semdeg, danaSau-
lis Semadgenlobis niSnebis dadasturebis uflebamosileba uzenaes sa-
samarTlos hqonda. moqmed variantSi igi aRar figurirebs da miTiTebul
funqcias sakonstitucio sasamarTlo asrulebs. meore, gamartivda pre-
zidentis impiCmentis procedura, kerZod, gauqmda manamde moqmedi nor-
ma, romelic iTxovda prezidentis Tanamdebobidan gadayenebis sakiTx-
is gadawyvetamde, daskvnis arsebobis miuxedavad, kenWiyraze dayenebis
sakiTxis gadawyvetas.
570
258
9.2.3. saxelmwifo biujetis Sesrulebis angariSis ganxilva
safinanso-sakontrolo uflebamosilebebi parlamentis mniSvnelo-
vani maxasiaTebeli da efeqturi iaraRia. moqmedi konstituciiT, par-
lamentis sakanonmdeblo funqciis farglebSi Sedis gadasaxadebisa da
mosakreblebis struqturisa da SemoRebis wesis, maTi ganakveTebis an
ganakveTebis farglebis dadgena (muxli 67 – 1). aseve, organuli kanoniT
unda ganisazRvros xangrZlivi da stabiluri zrdis uzrunvelsayofad
ekonomikuri politikis fuZemdebluri principebi (muxli 67 – 2).
saxelmwifo biujetTan mimarTebiT, parlamentis erT-erTi mniS-
vnelovani amocana misi Sesrulebis rogorc winaswari, ise sruli anga-
riSis ganxilvaa. parlamentis reglamentis Tanaxmad571, parlamenti ga-
nixilavs rogorc saxelmwifo biujetis Sesrulebis kvartalur angariSs,
ise wliur angariSs.
finansTa saministro valdebulia yoveli kvartlis dasasruls par-
laments warudginos saxelmwifo biujetis Sesrulebis kvartaluri
mimoxilva. parlamenti saxelmwifo biujetis Sesrulebis saerTo, Tan-
mimdevrul kontrols axorcielebs safinanso - sabiujeto komitetis
meSveobiT. sxva komitetebi CarTulni arian sferoebis mixedviT. ganxil-
vis Sedegebi SesaZlebelia saparlamento ganxilvis sagani gaxdes.
saqarTvelos mTavrobam parlaments dasamtkiceblad unda warudginos
saxelmwifo biujetis Sesrulebis wliuri angariSi. ganxilvis procesSi
aqiurad arian CarTuli saxelmwifo auditis samsaxuri da saqarTvelos
erovnuli banki. procesis organizebas axdens safinanso - sabiujeto
komiteti. sagazafxulo sesiis dasrulebamde parlamentma dadgenilebiT
unda miiRos gadawyvetuleba wliuri angariSis damtkicebis an daumt-
kiceblobis Sesaxeb.
9.2.4. `sxva~ biujetebis formireba

saqarTvelos parlamentis uflebamosilebebis nawilia rogorc saku-
Tari, ise masTan arsebuli organizaciebis biujetebis formireba. maT
Sorisaa, saxelmwifo auditis samsaxuris, centraluri saarCevno komisiis,
parlamentTan arsebuli kvleviTi centris, heraldikis saxelmwifo sabWo-
sa da saqarTvelos erovnuli biblioTekis biujetebi.
saqarTvelos parlamentis saqmianoba misi biujetidan finansdeba,
romlis Sedgenazec TviTon sakanonmdeblo dawesebulebaa pasuxismge-
571
detalurad ix. saqarTvelos parlamentis reglamentis 141 - e da 142 - e muxlebi.
259
beli. proeqtis formirebis procesis koordinacias parlamentis Tavm-
jdomare axdens, Sesabamisi komitetebis, fraqciebis, parlamentis
xazinadarTa sabWosa da parlamentis aparatis winadadebebis safuZvel-
ze. parlamentisaTvis gaTvaliswinebuli xarjebis moculobis Semcireba
biujetis proeqtSi sakanonmdeblo organos winaswari Tanxmobis gareSe
akrZalulia.
parlamentis safinanso saqmianobis kontroli, rogorc wesi, parla-
mentis Tavmjdomaris funqciaa, romelsac igi ZiriTadad axorcielebs
safinanso - sabiujeto komitetis da am mizniT Seqmnili saTaTbiro or-
ganos - xazinadarTa sabWos 572 meSveobiT. aRsaniSnavia, rom xazinadarTa
sabWos Semadgenlobas parlamentis Tavmjdomare gansazRvravs saparla-
mento fraqciebTan winaswari konsultaciis safuZvelze.
9.2.5. parlamentis mier adamianTa uflebebis dacvis kontroli

parlamentis umniSvnelovanesi misiaa adamianTa uflebebis dacvis
uzrunvelyofa da am mizniT, kontrolis ganxorcieleba maT efeqtur
gamoyenebaze. adamianis uflebaTa dacvis sferoSi TvalsaCinoa gaer-
Tianebuli erebis organizaciis adamianis uflebaTa sabWos universaluri
perioduli mimoxilvis samuSao jgufis roli. misi funqciaa, maT Soris,
saqarTvelosTvis rekomendaciebis SemuSaveba da mTavrobisTvis gadace-
ma. mTavroba, Tavis mxriv, valdebulia saqarTvelosTvis wardgenili
rekomendaciebis proeqti, iseve, rogorc misi saboloo varianti da maTi
Sesrulebis Sualeduri da saboloo angariSebi parlaments warudginos.
sakanonmdeblo organos ecnobeba gaerTianebuli erebis organiza-
ciis Sesabamisi komitetis mier saqarTvelos winaaRmdeg individualur
saCivrebTan dakavSirebiT miRebuli gadawyvetilebebis aRsrulebis
mdgomareoba. parlamenti, yovel wels, mTavrobisgan iRebs informacias
adamianis uflebaTa evropuli sasamarTlos gadawyvetilebebis da ganCine-
bebis aRsrulebis Sesaxeb im saqmeebTan dakavSirebiT, romlebzedac arse-
bobs evropis sabWos ministrTa komitetis saboloo rezolucia. aseve,
aRsrulebis samoqmedo gegmas mimdinare saqmeebTan dakavSirebiT da, ar-
sebobis SemTxvevaSi, evropis sabWos ministrTa komitetis gadawyvetile-
bebsa da Sualedur rezoluciebs.
adamianis uflebaTa dacvis Sida meqanizmebis mimarT parlamentis sa-
kontrolo misia, pirvel rigSi, gamoixateba saqarTvelos saxalxo dam-
cvelTan mis TanamSromlobaSi.
9.2.6. angariSvaldebuleba da pasuxismgebloba parlamentis

572
260
mimarT
parlamentis reglamenti Tavs uyris subieqtebs, romlebic angariS-
valdebuli da pasuxismgebeli arian parlamentis winaSe da awesrigebs
Sesabamis procedurebs. saqarTvelos parlamentis mniSvnelovani amoca-
naa uzrunvelyos sajaro saxsrebis marTvis kontroli. am funqcias igi
axorcielebs saxelmwifo auditis samsaxuris meSveobiT. amasTan, parla-
menti, kanonmdeblobiT dadgenil farglebSi, akontrolebs saxelmwifo
auditis samsaxuris saqmianobas.573
parlamentis sakontrolo uflebamosileba vrceldeba saqarTvelos
erovnuli bankisa da erovnuli bankis umaRles Tanamdebobis pirTa saqmi-
anobaze.574 erovnuli banki yovelwliurad, parlaments warudgens Tavisi
saqmianobis angariSs da fulad - sakredito, savaluto da sazedamxed-
velo politikis ganxorcielebis Sesaxeb angariSs. misi valdebulebaa
aseve monetaruli politikis ZiriTadi mimarTulebebis wardgena.
parlamentis winaSe angariSis wardgenis valdebuleba aseve gaaCniaT
mTel rig sajaro dawesebulebebs. kerZod, sapensio saagentos, saxelm-
wifo inspeqtoris samsaxurs, iuridiuli daxmarebis samsaxurs, saxelmwifo
usafrTxoebis samsaxurs, saqarTvelos prokuraturas. saqarTvelos par-
lamentis reglamentiT dadgenilia parlamentisTvis wardgenili angari-
Sis575 da sajaro informaciis angariSebis ganxilvis576 wesebi.
parlamentis winaSe pasuxismgebelia mTeli rigi konstituciuri da
sxva Tanamdebobis pirebi. im organoTa ricxvSi, romelTa mimarTac par-
laments undoblobis gamocxadebis uflebamosileba gaaCnia, moiazreba
sazogadoebrivi mauwyeblis sameurveo sabWoc.577 deputatTa siiTi Semad-
genlobis aranakleb erTi mesamedi sargeblobs undoblobis sakiTxis
aRZvris uflebiT. gadawyvetilebis misaRebad ki saWiroa parlamentis
siiTi Semadgenlobis aranakleb sami mexuTedis mxardaWera. Tu undob-
lobis gamocxadeba ar moxda, sakiTxi Semdegi erTi wlis manZilze aRar
ganixileba.
saqarTvelos parlamenti uflebamosilia Tanamdebobidan gaaTavi-
suflos komunikaciebis erovnuli komisiis wevri. gadawyvetilebis mis-
aRebad saWiro safuZvlebi parlamentis reglamentiTaa578 gansazRvruli.
ufro konkretulad, parlamentis mier aseTi gadawyvetileba miiReba, Tu
komisiis wevris mimarT kanonier ZalaSi Sevida sasamarTlos gamamtyune-
beli ganaCeni, romelic sasjelis saxiT iTvaliswinebs Tavisuflebis
SezRudvas, vadian an uvado Tavisuflebis aRkveTas, sasamarTlos mier
573
574
575
576
577
578
261
aRiarebulia ugzo - ukvlod dakargulad an mxardaWeris mimRebad, aseve,
Tu gadadgeba Tanamdebobidan an gardaicvleba. reglamenti aseve awes-
rigebs komisiis wevris Tanamdebobidan gaTavisuflebis proceduras.
aseT SemTxvevaSi, sakiTxis dayenebis ufleba gaaCnia parlamentis sruli
Semadgenlobis aranakleb erT mesameds. komisiis wevri Tanamdebobidan
gaTavisufldeba, Tu gadawyvetilebas mxars dauWrs parlamentis sruli
Semadgenlobis sam mexuTedze meti.
Tu saqarTvelos energetikisa da wyalmomaragebis maregulirebeli
erovnuli komisiis wevri579 arRvevs `sajaro dawesebulebaSi interesTa
SeuTavseblobisa da korufciis Sesaxeb~ kanonis moTxovnebs, aseve, ze-
dized oTxi Tvis ganmavlobaSi ar asrulebs samsaxurebriv movaleobas,
parlamentma sruli Semadgenlobis umravlesobiT SeiZleba miiRos komi-
siis wevris gadayenebis gadawyvetileba.
parlamentma SesaZlebelia sruli Semadgenlobis aranakleb erTi mesa-
mediT, Sesabamisi safuZvlebis arsebobisas, daayenos sapensio saagentos
sainvesticio sabWos wevris580 Tanamdebobidan gaTavisuflebis sakiTxi.
gadawyvetileba miRebulad CaiTvleba, Tu mas mxars dauWrs deputatTa
sruli Semadgenlobis naxevarze meti.
parlamentma Tanamdebobidan aseve SeiZleba gaaTavisuflos saxelm-
wifo inspeqtori, iuridiuli daxmarebis samsaxuris direqtori, saxelm-
wifo usafrTxoebis samsaxuris ufrosi.
zogadad, kanonmdeblobis ZaliT, Sesabamisi moTxovnis arsebobisas,
parlamentis, komitetis, sagamoZiebo an sxva droebiTi komisiis, umrav-
lesobis, umciresobis sxdomaze daswrebis da ganmartebebis micemis val-
debuleba gaaCnia yvela pirs, romelmac statusi parlamentis monawi-
leobiT moipova. miTiTebul pirebs evalebaT saWiro dokumentebis,
daskvnebis da sxva masalebis warmodgena. imavdroulad, maT, moTxovnis
SemTxvevaSi, unda mousminos parlamentma, misma komitetma, sagamoZiebo
an sxva droebiTma komisiam.
9.3. urTierToba saqarTvelos prezidentTan

qarTuli saparlamento cxovreba saxelmwifos meTaurTan urTier-
Tobis sxvadasxva formas icnobs. mniSvnelovania, prezidentis mier
parlamentisTvis yovelwliuri moxsenebiT mimarTvis uflebamosileba.
saqarTvelos konstitucia Seqmnis dRidan iTvaliswinebda, erTi mxriv,
prezidentis xalxisa da parlamentisadmi mimarTvis uflebamosile-
bas, meore mxriv ki, weliwadSi erTxel, parlamentisadmi moxsenebiT
warsdgomis valdebulebas. pirveli maTgani prezidentis wminda poli-
tikuri instrumentia da mis nebasurvilzea damokidebuli. meore ki,
579
580
262
cxadia Seicavs da gulisxmobs kidec politikur dRis wesrigze gavle-
nis moxdenis berketebs. igi, amavdroulad, saxelmwifos meTauris mier
sakanonmdeblo organosa da xalxis winaSe sakuTari saqmianobis wliur
Sejamebasac iTavsebs, rasac, SesaZloa samarTlebrivi pasuxismgeblobis
sakiTxis dasma mohyves.581
konstituciis Tanaxmad, saqarTvelos prezidenti parlaments warud-
gens moxsenebas qveynis mdgomareobis umniSvnelovanes sakiTxebze (muxli
52 – 3). prezidentis yovelwliuri moxseneba, rogorc wesi, parlamentma
unda moisminos sagazafxulo sesiis plenaruli sxdoebis pirvel dRes.
mas Semdeg, rac saxelmwifos meTauri gamosvlas daasrulebs, dadgenili
rigiTobiT sityviT gamodian im fraqciis Tavmjdomareebi, romlebic ar
arian gaerTianebuli umravlesobasa da umciresobaSi, Semdeg umcireso-
bis lideri, bolos ki umravlesobis lideri. prezidents ufleba aqvs
gamovides daskvniTi sityviT. Semdeg plenaruli sxdoma ixureba. pre-
zidentis yovelwliuri moxsenebis wardgenis dRes plenarul sxdomaze
sxva sakiTxebis ganxilva dauSvebelia.
saparlamento sistemis amoqmedebamde, parlamentis reglamenti iT-
valiswinebda prezidentis gamosvlis Semdeg orsaaTian Sesvenebas, ro-
melic SesaZleblobas aZlevda saparlamento subieqtebs gaeanalizebinaT
moxsenebis Sinaarsi da SeejerebinaT maTTvis mniSvnelovani sakiTxebi sx-
domaze warsadgenad. sxdomis ganaxlebis Semdeg, imarTeboda fraqciebis
TavmjdomareTa gamosvlebi. daSvebuli iyo debatebic, romelic SeiZle-
boda dasrulebuliyo rezoluciis miRebiT.
9.4. uflebamosileba TviTmmarTvel erTeulebTan mimarTebiT

saqarTvelos parlamentis TanamSromlobis formati adgilobriv
doneze moqmed organoebTan mravalmxrivia. TviTmmarTveli erTeulis
statusis arsebiTi maxasiaTeblebis mowesrigeba parlamentis xelSia.
swored parlamenti amtkicebs dasaxlebis an dasaxlebaTa erTobliobis
TviTmmarTveli erTeulis statuss. igi, aseve, iRebs gadawyvetilebas
iseT umniSvnelovanes sakiTxebze, rogoricaa TviTmmarTveli erTeu-
lis Seqmna an gauqmeba, TviTmmarTveli erTeulis administraciuli saz-
Rvrebis Secvla.
saqarTvelos parlamentis erT-erTi umniSvnelovanesi konstituci-
uri uflebamosileba Tanxmobis micemaa prezidentisTvis, romelic,
mTavrobis wardginebiT, moiTxovs teritoriuli erTeulebis warmomad-
genlobiTi organoebis saqmianobis SeCerebas an daTxovnas (muxli 52 –
1(T)). saparlamento struqturebi mimarTvas SezRudul vadaSi ganixi-
laven. wamyvani komitetis, sxva komitetebis, fraqciebis, umravlesobisa
581
oci weli saparlamento kontrolis gareSe, v. menabdis redaqtorobiT, Tbilisi, 2017, 34.
263
da umciresobis formatSi msjelobisa da daskvnebis momzadebis Semdeg,
gaimarTeba saparlamento ganxilva da miiReba Sesabamisi gadawyvetileba.
Tanxmoba formdeba dadgenilebiT, romelic miiReba parlamentis sruli
Semadgenlobis umravlesobiT.
mniSvnelovania, parlamentis da afxazeTisa da aWaris avtonomiuri
respublikebis umaRlesi sabWoebis sakanonmdeblo procesebis koordi-
nacia. swored am mizniT, parlamentis Tavjdomares ufleba aqvs Seqmnas
erToblivi sakoordinacio sabWo parlamentisa da afxazeTisa da aWaris
avtonomiuri respublikebis umaRlesi sabWoebis warmomadgenlebisagan.
9.5. Tanamdebobis pirTa `SerCevaSi~ monawileoba

parlamenti monawileobs saqarTvelos konstituciiTa da sxva saka-
nonmdeblo aqtebiT gaTvaliswinebuli mTeli rigi Tanamdebobis pirebis
xelisuflebaSi mosvlis procesSi. am mizniT, igi irCevs, ndobas ucxadebs,
amtkicebs, Tanxmobas aZlevs daniSvnaze Sesabamis subieqtebs. parlamentis
reglamentiT detaluradaa mowesrigebuli Tanamdebobis pirTa ganwe-
sebis procedurebi.582 kerZod, parlamenti:
• prezidentis wardginebiT, sruli Semadgenlobis umravlesobiT, Svi-
di wlis vadiT irCevs erovnuli bankis sabWos wevrebs.
• parlamentis Tavmjdomaris wardginebiT, sruli Semadgenlobis um-
ravlesobiT, xuTi wlis vadiT irCevs generalur auditors.
• fraqciis an parlamentis wevrTa aranakleb eqvs kaciani jgufis
wardginebiT, sruli Semadgenlobis sami mexuTedis umravlesobiT,
eqvsi wlis vadiT irCevs saxalxo damcvels.
• prezidentis wardginebiT, sruli Semadgenlobis umravlesobiT, eqvsi
wlis vadiT irCevs komunikaciebis maregulirebeli erovnuli komi-
siis wevrebs.
• prezidentis wardginebiT, sruli Semadgenlobis umravlesobiT, eqvsi
wlis vadiT irCevs energetikisa da wyalmomaragebis maregulirebeli
erovnuli komisiis wevrebs.
• premier-ministris wardginebiT, parlamentis sruli Semadgenlobis
umravlesobiT, eqvsi wlis vadiT irCevs saxelmwifo inspeqtors.
• mTavrobis wardginebiT, sruli Semadgenlobis umravlesobiT, eqvsi
wlis vadiT niSnavs saxelmwifo usafrTxoebis samsaxuris ufross.
• parlamenti sruli Semadgenlobis sami mexuTedis umravlesobiT, aTi
wlis vadiT irCevs sakonstitucio sasamarTlos sam wevrs. sakonsti-
tucio sasamarTlos wevris kandidaturis wardgenis ufleba aqvT
parlamentis Tavmjdomares, fraqcias, parlamentis wevrTa aranakleb
eqvskacian jgufs.
582
saqarTvelos parlamentis reglamentis XVI Tavi.
264
• iusticiis umaRlesi sabWos wardginebiT, sruli Semadgenlobis um-
ravlesobiT, uvadod irCevs uzenaesi sasamarTlos mosamarTleebs,
xolo aTi wlis vadiT - Tavmjdomares;
• saprokuroro sabWos wardginebiT, sruli Semadgenlobis umravleso-
biT, eqvsi wlis vadiT irCevs generalur prokurors da a.S.
moqmedebs zogadi wesi - saqarTvelos konstituciiT da sxva kanoniT
gaTvaliswinebul Tanamdebobaze pirTa arCevis, daniSvnaze Tanxmobis
micemis, ganTavisuflebis, ganTavisuflebaze Tanxmobis micemis, gadad-
gomis sakiTxebis parlamentis mier ganxilvamde kandidaturebis gan-
xilva Sesabamisi profilis komitetSi xdeba. SesaZlebelia parlamentis
biurom kandidaturebis ganxilva parlamentis sxva komitetebsac daa-
valos. momzadebuli daskvnebi gadaecema parlamentis biuros, romelic,
maT safuZvelze, iRebs daskvnas da warudgens rogorc parlaments, ise
kandidaturis warmdgen subieqts.
9.6. ZiriTadi mimarTulebebis gansazRvris kompetencia

sagareo politikaSi
saqarTvelos umaRlesi warmomadgenlobiTi organos funqciebs So-
ris gamorCeulia misi saqmianoba sagareo urTierTobis sferoSi. am mi-
marTulebiT parlaments araerTi uflebamosileba gaaCnia.
pirvel rigSi, aRsaniSnavia, rom sagareo urTierTobebSi parlamen-
tis umaRlesi warmomadgeneli parlamentis Tavmjdomarea. igi, amasTan,
valdebulia sxva qveynebSi vizitis SedegebTan dakavSirebuli yovelg-
vari informacia gaacnos biuros, xolo Tu aucilebelia parlamentis
plenarul sxdomasac.
parlaments aqvs SesaZebloba SeTanxmebebis safuZvelze iTanamSrom-
los sxva saxelmwifoTa parlamentebTan da saerTaSoriso saparlament-
TaSoriso da sxva organizaciebTan. mniSvnelovania, rom saerTaSoriso
saparlamentTaSoriso organizaciebTan regularuli urTierTobis
mizniT, proporciuli warmomadgenlobis principis safuZvelze, iqm-
neba oficialuri da mudmivmoqmedi saparlamento delegaciebi.583 aseve,
sagareo urTierTobaTa komitetis koordinaciiT, sxva saxelmwifoTa
parlamentebTan TanamSromlobis mizniT, iqmneba megobrobis jgufebi.
9.7. ratificirebis, denonsirebis, gauqmebis funqcia

saerTaSoriso xelSekrulebebisa da SeTanxmebebis ratificireba, de-
583
saqarTvelos parlamentis reglamentis 188 - e da 189 - e muxlebi.
265
nonsireba, gauqmeba584 saqarTvelos parlamentis konstituciiT (muxli
47) gansazRvrul uflebamosilebaTa kategorias ganekuTvneba.
mniSvnelovania, rom parlamenti ar aris uflebamosili monawile-
oba miiRos yvela ormxrivi xelSekrulebis SemuSavebis procesSi. 1995
wlis konstituciis Seqmnis dros didi yuradReba daeTmo im xelSekru-
lebaTa CamonaTvalis gansazRvras, romelTa ZalaSi Sesvla parlamentis
TanamonawileobiT unda momxdariyo.585 sabolood, ZiriTadi kanoniT gan-
isazRvra da dResac moqmedia ratifikacias daqvemdebarebul saerTa-
Soriso xelSekrulebaTa CamonaTvali (muxli 47 - 2). aseTebia is xel-
Sekrulebebi, romlebic: 1. iTvaliswinebs saerTaSoriso organizaciaSi
an saxelmwifoTaSoris kavSirSi saqarTvelos Sesavlas; 2. samxedro xa-
siaTisaa; 3. exeba saxelmwifos teritoriul mTlianobas an saxelmwifo
sazRvrebis Secvlas; 4. dakavSirebulia saxelmwifos mier sesxis aRebasa
da gacemasTan; 5. moiTxovs Sidasaxelmwifoebrivi kanonmdeblobis Secv-
las, nakisr saerTaSoriso valdebulebaTa Sesasruleblad aucilebeli
kanonebis miRebas.
miTiTebuli procedurebis ganxorcieleba xdeba mkacrad gansazR-
vruli wesiT, romelic mowesrigebulia parlamentis reglamentiT,586
aseve, saqarTvelos kanoniT `saerTaSoriso xelSekrulebebis Sesaxeb~.
calkeul saerTaSoriso xelSekrulebebTan dakavSirebiT, parlamen-
tisTvis mimarTvis uflebis mqone subieqtebi gansxvavebulia. rogorc
wesi, saerTaSoriso xelSekrulebis ratificirebis, denonsirebis an gau-
qmebis Sesaxeb mimarTvis uflebamosileba gaaCnia mTavrobas.
ratificirebisaTvis, denonsirebisaTvis an gauqmebisaTvis saerTaSo-
riso xelSekrulebis momzadeba wamyvan komitetTan erTad parlamentis
sagareo urTierTobaTa komitetis funqciaa, rasakvirvelia, Tu, es uka-
naskneli, Tavad araa wamyvani komiteti. Tu saerTaSoriso xelSekruleba
dakavSirebulia finansur xarjebTan, savaldebuloa misi winaswari Se-
Tanxmeba parlamentis safinanso-sabiujeto da sagareo urTierTobaTa
komitetebTan. Sesabamisma komitetma saerTaSoriso xelSekrulebasTan
dakavSirebuli yvela informacia unda acnobos parlaments. zogjer
saWiroa ratificirebis, denonsirebis an gauqmebis garkveuli daTqmiT
ganxorcieleba. aseT SemTxvevaSi, Sesabamisi komiteti SeuTanxmdeba
584
ratifikacia aris saqarTvelos mier misTvis saerTaSoriso xelSekrulebis savaldebulod
aRiarebaze Tanxmobis gamoxatvis forma. denonsacia warmoadgens saerTaSoriso xelSek-
rulebis moqmedebis calmxrivad Sewyvetis forma, romelic niSnavs xelSekrulebis moq-
medebis Sewyvetas xelSekrulebis debulebebis Sesabamisad. gauqmebad iwodeba saerTa-
Soriso xelSekrulebis calmxrivad Sewyvetis forma, romelic niSnavs xelSekrulebis
moqmedebis Sewyvetas meore monawile mxaris mier misi arsebiTad darRvevis SemTxvevaSi an
saerTaSoriso samarTlis sxva normebis Sesabamisad. ix. „saerTaSoriso xelSekrulebebis
Sesaxeb“ saqarTvelos kanoni.
585
586
saqarTvelos parlamentis reglamentis 192 -e muxli.
266
mTavrobas.
saerTaSoriso xelSekruleba parlamentis plenarul sxdomaze ga-
nixileba kanonproeqtis pirveli mosmeniT ganxilvisaTvis dadgenili
wesiT. momxseneblad gamodis mTavrobis uflebamosili piri, xolo Tana-
momxseneblebad wamyvani komitetisa da parlamentis sagareo urTierTo-
baTa komitetis Tavmjdomareebi. parlamentma Sesabamisi gadawyvetileba
unda miiRos sruli Semadgenlobis umravlesobiT. saerTaSoriso xelSek-
rulebis ratifikacias, romelic dakavSirebulia saxelmwifos terito-
riul mTlianobasTan an sazRvrebis SecvlasTan, parlamenti axdens sruli
Semadgenlobis sami meoTxedis umravlesobiT.
saerTaSoriso xelSekrulebis konstituciurobis sakiTxis gadawyve-
ta sakonstitucio sasamarTlos erT-erTi uflebamosilebaa. niSandob-
livia, rom iseT SemTxvevaSi, rodesac Setanilia Sesabamisi konstitu-
ciuri sarCeli, saerTaSoriso xelSekrulebis ratificirebis sakiTxis
ganxilva gadaideba sakonstitucio sasamarTlos mier gadawyvetilebis
gamotanamde.
9.8. sxva gansakuTrebuli procedurebi

sainteresoa, rom parlamentis reglamentSi calke TaviT ganisazRvra
e.w. gansakuTrebuli procedurebi587, romelSic Tavi moiyara parlamen-
tis im umniSvnelovanesi uflebamosilebebis ganxorcielebis wesebma,
romlebic mTeli rigi TaviseburebebiT gamoirCevian. maTi nawili sax-
elmZRvanelos sxva TavebSi Tematurad iqna ganxiluli.588
saqarTvelos parlamentis reglamentiT gansakuTrebul procedu-
rad, aseve, miCneulia Tavdacvis Zalebis raodenobis damtkiceba, ref-
erendumis sakiTxis dasma, konstituciur sarCelsa da konstituciur
wardginebaze parlamentis wevrTa xelmowerebis namdvilobis Semowmeba.
Tavdacvis Zalebis raodenobis damtkiceba saqarTvelos parlamentis
uflebamosilebaa. mTavroba valdebulia, saxelmwifo biujetis kanonis
proeqtTan erTad, sakanonmdeblo organos dasamtkiceblad warudgi-
nos Tavdacvis Zalebis raodenoba. parlamentis biuros mier gansaz-
Rvruli Sesabamisi komitetebi winaswar ganixilaven sakiTxs da amzadeben
daskvnebs. parlamentma dadgenilebiT unda daamtkicos Tavdacvis Za-
lebis raodenoba. aRsaniSnavia, rom miTiTebuli kanonqvemdebare aqtis
misaRebad saWiroa maRali qvorumi, kerZod, parlamentis sruli Semad-
genlobis umravlesoba. reglamenti, gadawyvetilebis miuReblobis Sem-
TxvevaSi, gansazRvravs SemTanxmebeli komisiis Seqmnis da am gziT prob-
587
iqve, XV Tavi.
588
ix. saqarTvelos prezidentis yovelwliuri moxseneba, urTierToba TviTmmarTvel er-
TeulebTan, maJoritaruli wesiT arCeuli parlamentis wevris biuro, peticia.
267
lemis gadawyvetis SesaZleblobas.
parlamentis konstituciur uflebamosilebebs Soris mniSvnelovania
referendumis daniSvnis moTxovnis sakiTxis dayeneba, romelsac is sruli
Semadgenlobis aranakleb erTi mexuTedis dasabuTebuli da xelmowere-
biT dadasturebuli werilobiTi dokumentis wardgeniT axorcielebs.
parlamentma, plenarul sxdomaze, sruli Semadgenlobis umravlesobiT,
mxari unda dauWiros referendumis daniSvnis moTxovniT prezidentisT-
vis mimarTvas. Tu parlamenti ver miiRebs gadawyvetilebas, SezRudulia
momdevno eqvsi Tvis ganmavlobaSi igive sakiTxze daayenos referendumis
moTxovnis sakiTxi.
kanonmdeblobiT arsebobs parlamentis mier referendumis daniSv-
nis moTxovnis gamoTxovis SesaZlebloba. amisTvis saWiroa ori piroba,
erTi, gamoxatuli unda iyos parlamentis sruli Semadgenlobis umrav-
lesobis neba da, meore, prezidentis mier gadawyvetileba jer ar unda
iyos miRebuli.
saqarTvelos parlamentis funqciaTa Soris gamorCeulia sakonsti-
tucio sasamarTlosTvis mTel rig sakiTxebze mimarTvis SesaZlebloba.
mas ufleba aqvs konstituciuri sarCeliT an konstituciuri wardginebiT
mimarTos sakonstitucio sasamarTlos. reglamenti detalurad adgens
konstituciuri kontrolis organosTvis mimarTvis msurveli parlamen-
tis wevrebis xelmowerebis namdvilobis Semowmebis wess.
10. parlamentis muSaobis wesi

parlamentis efeqturi da srulfasovani funqcionirebisTvis mniS-
vnelovania misi organizebuli saqmianoba. saqarTvelos kanonmdebloba
did yuradRebas uTmobs parlamentis samuSao procedurebis Camoyalibe-
bas. konstituciis safuZvelze (muxli 44), reglamenti detalurad awes-
rigebs parlamentis muSaobis wesTan dakavSirebul mTel rig sakiTxebs.589
10.1. axalarCeuli parlamentis pirveli Sekreba

mniSvnelovani da gansxvavebulia axalarCeuli parlamentis pirve-
li Sekrebis Tanmxlebi procedurebi. mas Semdeg, rac saparlamento ar-
Cevnebi dasruldeba da misi Sedegebi gaxdeba cnobili, dRis wesrigSi
parlamentis Sekrebis sakiTxi dgeba. axalarCeuli parlamentis pirve-
li sxdomis gamarTva ukavSirdeba saqarTvelos centraluri saarCevno
komisiis mier parlamentis arCevnebis saboloo Sedegebis gamoqveynebas.
konstituciidan gamomdinare, pirveli sxdoma imarTeba arCevnebis Sede-
gebis gamocxadebidan araugvianes meaTe dRisa (muxli 38). pirveli sx-
589
saqarTvelos parlamentis reglamentis IX Tavi.
268
domis mowvevis da gaxsnis uflebamosileba gaaCnia prezidents. axalar-
Ceuli parlamenti muSaobas daiwyebs, Tu sxdomas eswreba parlamentis
sruli Semadgenlobis umravlesoba. konstitucia damatebiT adgens
sakanonmdeblo organos sruli uflebamosilebis SeZenis pirobas. ase-
Tad, parlamentis wevrTa ori mesamedis uflebamosilebis cnobas ganixi-
lavs. swored am momentidan uwydeba uflebamosileba Zvel parlaments.
10.2. parlamentis sesia

Tanamedrove msoflio saparlamento praqtikis analogiurad, sa-
qarTvelos parlamenti muSaobs sasesio wesiT. sesia SeiZleba iyos mo-
rigi da riggareSe. parlamenti morigi sesiis farglebSi ikribeba we-
liwadSi orjer - sagazafxulo da saSemodgomo sesiebze. sagazafxulo
sesia ixsneba Tebervlis pirvel samSabaTs da grZeldeba ivnisis bolo
paraskevamde, xolo saSemodgomo sesia iwyeba seqtembris pirvel samSa-
baTs da ixureba dekembris mesame paraskevs. morigi sesiis mowvevis aqti
ar gamoicema - oficialurad mowvevis saWiroeba ar arsebobs.
sesiebs Soris periodSi moiwveva riggareSe sesia, xolo morigi sesiis
mimdinareobisas - riggareSe sxdoma. riggareSe sesiis an riggareSe sxdo-
mis mowvevis uflebamosileba gaaCnia prezidents. igi am uflebamosilebas
axorcielebs parlamentis Tavmjdomaris , parlamentis Semadgenlobis
aranakleb erTi meoTxedis an mTavrobis moTxovniT. veneciis komisiam
marTebulad CaTvala 2009-2010 wlebis sakonstitucio reformis dros
qveynis ZiriTad kanonSi ganxorcielebuli cvlileba, romelic iTval-
iswinebs mTavrobis damatebas im saxelmwifo organoebis CamonaTvalSi,
romelTac ufleba aqvT moiTxovon parlamentis riggareSe sesiebis
mowveva. komisiis azriT, ès winadadeba Seesabameba ministrTa kabinetis
winadadebiT gaTvaliswinebul axal rols~. aseve, dadebiTad Sefasda
prezidentis iniciativiT parlamentis riggareSe sxdomis mowvevis Sesa-
Zleblobis gauqmeba.590 mniSvnelovania, rom parlamentis riggareSe sxdo-
ma mimdinareobs mxolod gansazRvruli dRis wesrigiT da ixureba misi
amowurvisTanave.
gamonaklisi wesia dadgenili sagangebo an saomari mdgomareobis ga-
mocxadebis, zavis dadebis, saqarTvelos prezidentis dekretebis damt-
kicebis, konstituciiT gaTvaliswinebul SemTxvevaSi Tavdacvis Zalebis
gamoyenebis, qveyanaSi sxva saxelmwifos samxedro Zalebis Semoyvanis,
gamoyenebis da gadaadgilebis sakiTxebze gadawyvetilebis miRebisas.
aseT dros parlamenti sakiTxs ganixilavs dauyovnebliv, rac gulisx-
mobs kenWisyras winaswari sakomiteto mosmenisa da sxva procedurebis
590
mosazrebis proeqti sakonstitucio kanonproeqtis Sesaxeb saqarTvelos konstituciaSi
Sesworebebisa da cvlilebebis SetanasTan dakavSirebiT, evropuli komisia demokratiisTvis
kanonis gziT (veneciis komisia), strasburgi, 2010 wlis 31 ivlisi, CDL(2010)062, 28-29.
269
gavlis gareSe. aRsaniSnavia, rom parlamentis uari prezidentis mier
sagangebo an saomari mdgomareobis gamocxadebaze an zavis dadebaze
gadawyvetilebis iuridiuli Zalis dakargvis safuZvelia.
parlamentis mravalferovani uflebamosilebebis ukeT realizaci-
isTvis parlamentis sesia muSaobs orkviriani cikliT. pirveli kvira eT-
moba plenarul sxdomebs, xolo meore kvira - amomrCevlebTan Sexvedrebs
da komitetebis muSaobas. saparlamento, saprezidento an adgilobri-
vi TviTmmarTvelobis organoebis arCevnebis wels arCevnebamde erTi
Tvis ganmavlobaSi, rogorc wesi, parlamentis plenaruli sxdomebi ar
imarTeba.
10.3. parlamentis plenaruli sxdoma

sasesio kviraSi parlamentis organizebuli da efeqturi muSaobisT-
vis mniSvnelovania Sesabamisi dRis wesrigis gansazRvra. reglamentis
Tanaxmad, parlamentis sasesio kviris plenaruli sxdomebis dRis wes-
rigis SemuSavebis ufleba gaaCnia parlamentis biuros. mas amtkicebs
parlamenti. xazgasasmelia, rom, calkeul SemTxvevebSi, parlamentma Se-
iZleba miiRos gadawyvetileba damtkicebuli dRis wesrigis farglebSi
sakiTxebis Tanamimdevrobis Secvlis, riggareSe ganxilvis, axali sakiT-
xis Setanis an dRis wesrigidan sakiTxis amoRebis Sesaxeb.
10.3.1. parlamentis plenaruli sxdomis warmarTva

rogorc wesi, plenarul sxdomas warmarTavs parlamentis Tavmjdo-
mare. man sxdomis xelmZRvaneloba SeiZleba davalos erT-erT moadgi-
les. plenaruli sxdomis mimdinareobisas sxdomis Tavmjdomaris uf-
lebamosilebis farglebi farToa: igi acxadebs parlamentis sxdomis
gaxsnasa da damTavrebas, uZRveba sakiTxebis ganxilvas, adgens kamaTSi
monawileTa rigiTobas, SeuZlia, dadgenili wesiT, sityva CamoarTvas
gamomsvlels, misces gafrTxileba da gamoiyenos sxva sanqciebi. mniSv-
nelovania, misTvis miniWebuli uflebamosileba, kanonproeqtis ganxil-
visas, saWiroebis SemTxvevaSi, kenWisyraze daayenos kamaTis Sewyvetisa
da mxareTa monawileobiT sakonsultacio Sexvedris gamarTvis sakiTxi,
kenWisyraze dasayenebeli variantebis simravlisas, SeuZlia Caataros
sareitingo gamokiTxva, avtorebs SesTavazos naklebad realuri wina-
dadebebis moxsna da ganaxorcielos misTvis miniWebuli sxva ufleba-
mosilebebi.
plenaruli sxdomis mimdinareobisas, mniSvnelovania sxdomis Tavm-
jdomaris miukerZoeblobis uzrunvelyofa. swored amitom, mas ezRu-
270
deba ufleba komentari gaakeTos parlamentis wevris gamosvlasTan da-
kavSirebiT, sityva Seawyvetinos, Seafasos parlamentis wevris gamosvla,
upasuxos SekiTxvas, Tu SekiTxva uSualod mas ar dausves, garda im SemT-
xvevisa, roca parlamentis wevri arRvevs reglamentis moTxovnebs.
parlamentis plenaruli sxdoma uflebamosilia, Tu mas eswreba par-
lamentis sruli Semadgenlobis umravlesoba. mniSvnelovania, xmis mi-
cemisa da daTvlis procedura, romlis Sedegi saparlamento gadawy-
vetilebaa. yvela parlamentis wevri piradad aZlevs xmas. akrZalulia
xmis micemis uflebisa da xmis misacemi baraTis sxvisTvis gadacema.
qarTuli saparlamento cxovreba kenWisyris or formas icnobs: Ria
da faruli. Ria kenWisyris formebia xelis aweva, kenWisyris eleqtronu-
li sistemiT gvarebis amobeWdva, saxelobiTi biuletenebiT - saxelobiTi
kenWisyra. faruli kenWisyris saxeebia: kenWisyra eleqtronuli sistemis
gamoyenebiT an biuletenebiT. gamonaklisi SemTxvevebis garda, kenWisyra
Riaa.
10.3.2. sxdomebis sajarooba

sainteresoa, rom parlamentis saqmianobis, pirvel rigSi, sxdomebis
sajaroobis sakiTxi jer kidev 1921 wlis konstituciis SemuSavebisas
aRmoCnda aqtualuri. sakonstitucio komisia miuTiTebda, rom parla-
menti sargeblobs uaRresi avtoritetiT umTavresad imitom, rom misi
moRvaweoba xalxis Tvalwin mimdinareobs. parlamentis sxdoma Tu xang-
rZlivad faruli gaxdeboda, is xalxisagan gaucxovdeboda da sazo-
gadoebriv azrsac daekargeboda gavlena parlamentze.591 Sesabamisad,
konstituciis ZaliT592 parlamentis sxdoma sajarod cxaddeboda.
radgan parlamentis warmomadgenlobiTi Sinaarsi TavisTavad moiT-
xovs misi saqmianobis sajaroobas, saqarTvelos parlamentis plenaruli
sxdomebic, garda gamonaklisisa, sajaroa. sajaro sxdomaze daswrebis
ufleba aqvT akreditebuli masobrivi informaciis saSualebaTa war-
momadgenlebs. sajaro sxdoma gadaicema pirdapiri tele-radio trans-
laciiT. sxdomas, parlamentis Tavmjdomaris mowveviT, SeiZleba eswre-
bodnen sazogadoebriobis warmomadgenlebi da ucxoeli stumrebi. iseTi
sakiTxebis ganxilvisas, romlebic saidumloebis dacvas saWiroebs, sx-
doma an misi nawili SeiZleba daixuros. mniSvnelovania, rom konstitu-
ciis Tavdapirveli varianti iTvaliswinebda erTmniSvnelovan miTiTebas,
saidumlo sakiTxebis garda, parlamentis sxdomis oqmis parlamentis be-
591
592
1990, 467.
271
WdviT organoSi gamoqveynebasTan dakavSirebiT. ganxorcielebuli cv-
lilebis Sedegad, miTiTebuli debuleba aRar arsebobs, samagierod,
Caiwera, rom parlamentis Ria plenaruli sxdomis oqmi sajaroa. Tavis
droze, aRniSnuli, veneciis komisiam arsebiT cvlilebad CaTvala.593
reglamenti gansazRvravs subieqtTa wres, romelTac ufleba aqvT,
sakuTari iniciativiT, daeswron plenarul sxdomas. esenia, prezidenti,
premier-ministri, mTavrobis sxva wevrebi, maTi moadgileebi, sakonsti-
tucio sasamarTlos Tavmjdomare, uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomare,
generaluri auditori, erovnuli bankis prezidenti, prezidentis sapar-
lamento mdivani, mTavrobis saparlamento mdivani da saxalxo damcveli.
10.3.3. politikuri debatebi

Tanamedrove saparlamento cxovreba warmoudgenelia politikur
ZalTa Sexedulebebis dapirispirebisa da TanamSromlobis gareSe. mniSv-
nelovania asparezi, romelic, reglamentis ZaliT, maT saparlamento
tribunis saxiT gaaCniaT. kerZod, sasesio muSaobis periodSi, parla-
mentis sruli Semadgenlobis aranakleb erTi mexuTedis moTxovniT, wi-
naswar gansazRvrul sakiTxze, TveSi erTxel iniSneba politikuri de-
batebi. politikuri debatebis farglebSi, gamomsvlelTaTvis, kerZod,
umravlesobisTvis, umciresobisTvis, fraqciebisTvis, parlamentis wev-
risTvis ganawilebulia dro. politikuri debatebis Sinaarsi garkveul
gavlenas axdens saxelmwifoebriv da sazogadoebriv cxovrebaze.
garda aRniSnulisa, parlamentis plenaruli sxdomebis kviris samSa-
baTs, dRis wesrigis damtkicebis Semdeg, parlamentis wevrebs eTmobaT
naxevari saaTi politikuri gancxadebebisTvis.
Tematuri kiTxvebi:
1. romeli formebiT axorcielebs saparlamento kontrols saqarT-

velos parlamenti?
2. gamijneT erTmaneTisgan kiTxvisa da interpelaciis procedura!
3. SeafaseT impiCmentis procedurasTan dakavSirebuli etapebi!
4. ganixileT adamianis uflebebis dacvaze saparlamento kontrolis
meqanizmebi!
5. CamoTvaleT parlamentis winaSe angariSvaldebuli da pasuxismge-
beli organoebi!
593
mosazrebis proeqti sakonstitucio kanonproeqtis Sesaxeb saqarTvelos konstituciaSi
Sesworebebisa da cvlilebebis SetanasTan dakavSirebiT, evropuli komisia demokratiisTvis
kanonis gziT (veneciis komisia), strasburgi, 2010 wlis 31 ivlisi, CDL(2010)062, 28-29.
272
6. ras gulisxmobs saerTaSoriso xelSekrulebebis ratificireba,
denonsireba da gauqmeba?
7. ganixileT saqarTvelos parlamentis CarTuloba sagangebo da sao-
mari mgomareobis regulirebaSi!
8. ganixileT parlamentarebis sakonstitucio sasamarTlosTvis mi-
marTvis SesaZlebloba da formebi!
9. ratom aris parlamentis sxdoma sajaro?
10. imsjeleT parlamentis muSaobis formatSi politikuri debatebis
mniSvnelobaze!
273
Tavi VIII. saqarTvelos prezidenti
1. saxelmwifos meTauris instituti saqarTveloSi - 1995 wlis

konstituciis miRebamde periodi
1.1. prezidentis institutis SemoReba saqarTveloSi
1990 wlis 28 oqtombers saqarTveloSi Catarebuli sabWoTa kavSiris
istoriaSi pirveli mravalpartiuli arCevnebis Sedegad saqarTvelos
uzenaesi sabWos SemadgenlobaSi umravlesobiT erovnul-ganmaTavisuf-
lebeli moZraoba movida, rasac 1991 wlis 31 marts gamarTuli refe-
rendumis Sedegebis gaTvaliswinebiT, imave wlis 9 aprils, saqarTvelos
saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis aqtis gamocxadeba mohyva.
9 apriliTve TariRdeba saqarTvelos respublikis uzenaesi sabWos dad-
genileba saqarTvelos respublikis prezidentis Tanamdebobis SemoRebis
Sesaxeb, romlis mixedviT, mizanSewonilad iqna miCneuli saqarTvelos
prezidentis Tanamdebobis SemoReba da uzenaesi sabWos kanonmdeblobisa
da kanonierebis dacvis komisias daevala Sesabamisi sakanonmdeblo cv-
lilebebis momzadeba.
zemoaRniSnuli dadgenilebis miRebidan ramdenime dReSi, 1991 wlis
14 aprils, uzenaesi sabWos mier sagangebo sxdomaze miRebul iqna kanoni
`saqarTvelos respublikis prezidentis Tanamdebobis dawesebisa da
amasTan dakavSirebiT saqarTvelos respublikis konstituciaSi cvli-
lebebisa da damatebebis Setanis Sesaxeb~, romlis ZaliTac cvlilebebi
Sevida 1978 wels miRebul da im periodSi jer kidev moqmed konsti-
tuciaSi. 1991 wlis 14 aprilsve uzenaesi sabWos sxdomaze saqarTvelos
prezidentad arCeul iqna uzenaesi sabWos imdroindeli Tavmjdomare
zviad gamsaxurdia. mogvianebiT, 1991 wlis 26 maiss saqarTveloSi ga-
imarTa pirveli sayovelTao da pirdapiri saprezidento arCevnebi da
arCevnebSi monawile amomrCevelTa didma umravlesobam (87,03%) sa-
qarTvelos prezidentad mxari dauWira zviad gamsaxurdias kandida-
turas. saqarTvelos mosaxleobis aseTi reaqcia bunebrivic iyo, vina-
idan damoukideblobaaRdgenil saqarTveloSi prezidentis instituti
sazogadoebis mier aRiqmeboda rogorc damoukidebeli saxelmwifos
simbolo. xalxis mier pirdapiri gziT arCeuli prezidenti, sabWoTa
partiuli nomeklaturisagan gansxvavebiT, qveynis Tavisuflebasa da da-
moukidebel ganviTarebasTan asocirdeboda.594
saqarTvelos uzenaesi sabWos mier 1991 wlis 14 aprils miRebuli
konstituciuri cvlilebebis mixedviT, saqarTvelos respublikis pre-
zidentad SeiZleba arCeuliyo 35-dan 70 wlamde asakis dabadebiT sa-
qarTvelos respublikis moqalaqe, romelsac saqarTveloSi mudmivad
594
cnobilaZe p., saqarTvelos konstituciuri samarTali, tomi I, Tbilisi, 2004, 126.
274
ucxovria aranakleb ukanaskneli xuTi weli. kanonmdeblobis Tanaxmad,
prezidenti airCeoda 5 wlis vadiT sayovelTao, Tanaswori da pirda-
piri arCevnebiT, faruli kenWisyiT. saprezidento arCevnebi Catarebu-
lad CaiTvleboda Tu masSi monawileobas miiRebda amomrCevelTa nax-
evarze meti, xolo prezidentis Tanamdebobaze arCeulad CaiTvleboda
kandidati, romelsac mxars dauWerda arCevnebSi monawile amomrCevelTa
naxevarze meti.
saqarTvelos respublikis prezidentis konstituciuri statusi
ganisazRvra ZiriTadi kanonis me-131 TaviT (`saqarTvelos respublikis
prezidenti~). konstituciis Tanaxmad, saqarTvelos respublikis pre-
zidenti warmoadgenda saqarTvelos saxelmwifos - saqarTvelos res-
publikis meTurs. prezidentis uflebamosilebebis vrcel CamonaTvals
iTvaliswinebda konstituciis 1214-e muxli, romlis Tanaxmad, saqarT-
velos respublikis prezidenti, rogorc saxelmwifos meTauri, war-
moadgenda saqarTvelos respublikas qveynis SigniT da saerTaSoriso
urTierTobebSi, meTaurobda saqarTvelos respublikis saxelmwifo
mmarTvelobis organoTa sistemas da uzrunvelyofda maT urTierTq-
medebas respublikis saxelmwifo xelisuflebis umaRles organoebTan.
prezidenti saqarTvelos uzenaes sabWos warudgenda mTavrobis Tavm-
jdomaris kandidaturas dasaniSnad, ayalibebda masTan SeTanxmebiT
mTavrobis Semadgenlobas. konstituciuri cvlilebebis Tanaxmad, sa-
qarTvelos uzenaesi sabWo Tanxmobas aZlevda prezidents saqarTvelos
respublikis mTavrobis Camoyalibebis, mis SemadgenlobaSi cvlilebebis,
mTavrobis Tavmjdomarisa da mTavrobis wevrebis Tanamdebobidan gaTa-
visuflebis Sesaxeb. mTavrobis struqturas saqarTvelos respublikis
prezidentis wardginebiT gansazRvravda uzenaesi sabWo. Tavis mxriv,
prezidenti uflebamosili iyo gaeuqmebina saqarTvelos mTavrobis dad-
genilebebi da gankargulebebi; uzenaesi sabWos winaSe daeyenebina sakiTxi
avtonomiuri respublikis kanonisa da uzenaesi sabWos dadgenilebis Se-
Cerebis Sesaxeb, Tu ki isini ewinaaRmdegebodnen saqarTvelos respub-
likis konstitucias da kanonebs. saqarTvelos prezidenti xels awerda
respublikis kanonebs da aRWurvili iyo vetos uflebiT.
saqarTvelos prezidentis imdroindeli konstituciuri statusis
warmoCenis TvalsazrisiT, sainteresoa respublikis mTavrobasTan da-
kavSirebuli ramdenime konstituciuri debuleba. konstituciuri cvli-
lebebis Tanaxmad, mTavroba, saqarTvelos kanonebisa da uzenaesi sab-
Wos sxva gadawyvetilebaTa, saqarTvelos prezidentis brZanebulebaTa
safuZvelze da maT Sesasruleblad gamoscemda dadgenilebebsa da gan-
kargulebebs. mTavroba pasuxismgebeli iyo saqarTvelos respublikis
uzenaesi sabWosa da prezidentis winaSe. Tumca, konstituciis mixed-
viT, mTavroba eqvemdebareboda respublikis prezidents. yovelive ze-
275
moaRniSnulTan erTad imasac Tu gaviTvaliswinebT, rom saqarTvelos
respublikis prezidenti uflebamosili iyo daeTxova uzenaesi sabWo,
saqarTvelos respublikis imJamindeli mmarTvelobis forma SesaZloa
mivakuTvnoT Sereuli mmarTvelobis tips, sadac prezidenti ar aris
aRmasrulebeli xelisuflebis meTauri da erTpirovnuli ganmaxor-
cielebeli, misi uflebamosilebebi aRmasrulebel xelisuflebasTan
mimarTebiT SezRudulia parlamentis winaSe angariSvaldebuli mTavro-
bis arsebobiT, romlis formirebasac prezidenti axdenda uzenaesi sab-
Wos monawileobiT da romlis mimarTac uzenaes sabWos hqonda undob-
lobis gamocxadebis ufleba.
ZiriTadi kanonis Tanaxmad, saqarTvelos respublikis prezidenti
sargeblobda xelSeuxeblobiT. misi gadayeneba SeeZlo mxolod uzenaes
sabWos samSoblos Ralatis SemTxvevaSi. prezidentis gadayenebis Taobaze
gadawyvetilebas uzenaesi sabWo iRebda wevrTa saerTo raodenobis sul
cota sami meoTxedis umravlesobiT kanonis Sesabamisad.
saqarTvelos respublikis prezidentis mier uflebamosilebebis Ses-
rulebis SeuZleblobis SemTxvevaSi, mis uflebamonacvles uzenaesi sab-
Wos Tavmjdomare warmoadgenda, xolo am ukanasknelis mier prezidentis
movaleobis Sesrulebis SeuZleblobisas - mTavrobis Tavmjdomare. saqa-
rTvelos respublikis prezidentis arCevnebi unda gamarTuliyo prezi-
dentis uflebamosilebis Sewyvetidan sami Tvis vadaSi.
1991 wlis bolos xelisuflebasa da opozicias Soris gamwvavebuli
mdgomareoba SeiaraRebul dapirispirebaSi gadaizarda, rasac Sedegad
prezidentis institutis gauqmeba mohyva. saqarTvelos prezidentis ins-
titutis xelaxali damkvidreba wlebis Semdeg, 1995 wlis 24 agvistos,
miRebul konstitucias ukavSirdeba.
1.2. saxelmwifos meTauris instituti `mcire konstituciis~

mixedviT
1992 wlis oqtomberSi arCeulma saqarTvelos parlamentma imave wlis
6 noembers miiRo kanoni `saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~, romlis
preambulaSic gacxadebuli iyo, rom aRniSnuli kanoni gansazRvravda
qveynis sagangebo saSinao da sagareo mdgomareobiT ganpirobebul saqa-
rTvelos saxelmwifos organoebis uflebamosilebas, maTi mowyobisa da
saqmianobis wess axali konstituciis miRebamde, rac ganxorcieldeboda
1921 wlis saqarTvelos konstituciis memkvidreobiTobis safuZvelze.
Sesabamisad, qarTuli konstitucionalizmis istoriaSi aRniSnuli kanoni
`mcire konstituciis~ saxeliT moixsenieba, vinaidan man droebiT, axali
konstituciis miRebamde, Tavis Tavze itvirTa xelisuflebis organiza-
276
ciis reglamentacia, rac, rogorc wesi, demokratiul saxelmwifoSi
swored konstituciuri regulirebis sagans warmoadgens. miuxedavad
am kanoniT SemoTavazebuli saxelisuflebo mowyobis modelis aSkara
xarvezianobisa, mis damsaxurebad miCneulia is garemoeba, rom qarTuli
konstitucionalizmis istoriaSi swored `mcire konstituciam~ dausva
wertili saqarTveloSi sabWouri konstituciebis epoqas, Tavad itvir-
Ta konstituciis funqcia da momdevno sami wlis manZilze saxelmwifo
mowyobis wesi reglamentaciis mkacr CarCoebSi moaqcia.595
saxelmwifos meTauris statusi gansazRvrulia kanonis mesame TavSi,
romlis saxelwodebaSi ukve Cans xelisuflebis organizaciisadmi qar-
Tuli inovaciuri midgoma (`parlamentis Tavmjdomare, saxelmwifos
meTauri~). saTaurSive mocemuli am ori umaRlesi Tanamdebobis erT
institutSi gaerTianeba imdroindeli saqarTvelos saxelisuflebo or-
ganizaciis arasrulyofilebis mxolod nawilobrivi gamoxatuleba iyo.
`saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ kanonis Tanaxmad, saqarTvelos
saxelmwifos meTauri iyo saqarTvelos respublikis umaRlesi Tanamde-
bobis piri, romelic saqarTvelos warmoadgenda qveynis SigniT da saerTa-
Soriso urTierTobebSi; uzrunvelyofda saxelmwifos damoukideblobas
da teritoriul mTlianobas, adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa
dacvas, saxelmwifo organoebis urTierTSeTanxmebul saqmianobas. saqa-
rTvelos saxelmwifos meTaurad parlamenti siiTi Semadgenlobis ori
mesamedis umravlesobiT, parlamentis uflebamosilebis vadiT, irCevda
manamde xalxis mier pirdapiri gziT parlamentTan erTad arCeul parla-
mentis Tavmjdomares596.
saxelmwifos meTauris - parlamentis Tavmjdomaris, `mcire konsti-
tuciiT~ gaTvaliswinebuli, uflebamosilebebi xelisuflebis Stoeb-
Tan mimarTebiT dawvrilebiT Semdegnairad gamoiyureboda: saxelmwifos
meTauri - parlamentis Tavmjdomare iwvevda parlamentis morig sesias,
sakuTari iniciativiT, parlamentis saerTo Semadgenlobis sul co-
ta mexuTedis werilobiTi moTxovniT an avtonomiuri respublikis xe-
lisuflebis umaRlesi warmomadgenlobiTi organos moTxovniT iwvevda
riggareSe sesiebsa da sxdomebs; kanoniT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi
uflebamosili iyo gaZRoloda parlamentis sxdomisTvis; uflebamosili
iyo nebismier dros monawileoba mieRo parlamentis muSaobaSi, winas-
warCauwerlad da riggareSe monawileoba kamaTSi; xels awerda da aqvey-
nebda kanonebs; uflebamosili iyo ara ugvianes aTi dRis vadisa dae-
brunebina kanonproeqti Tavisi mosazrebebiT parlamentisTvis xelaxali
ganxilvisa da kenWisyrisaTvis; meTaurobda saqarTvelos respublikis
saxelmwifo mmarTvelobis organoTa sitemas; weliwadSi erTxel mainc
an parlamentis moTxovniT parlaments warudgenda moxsenebas qveynis
595
melqaZe o., saqarTvelos konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2008, 68.
596
„saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb“ kanonis me-17 muxli.
277
saSinao da sagareo mdgomareobis Sesaxeb; niSnavda da aTavisuflebda
premier-ministris moadgileebs, ministrTa kabinetis wevrebs da parla-
ments warudgenda dasamtkiceblad; niSnavda generaluri prokuroris,
sainformacio-sadazvervo samsaxuris ufrosis, kontrolis palatis
Tavmjdomaris, erovnuli bankis prezidentis, socialur-ekonomikuri
informaciis komitetis Tavmjdomaris moadgileebs; winadadeba Seqonda
parlamentSi premier-ministris an ministrTa kabinetis romelime wevri-
saTvis undoblobis gamocxadebis Sesaxeb; niSnavda, gansakuTrebul Sem-
TxvevaSi, saxelmwifo rwmunebulebs; niSnavda umaRlesi samxedro Tanam-
debobis pirebs; aniWebda umaRles samxedro wodebebs; aniWebda umaRles
diplomatiur rangebs da sxva specialur wodebebs Sesabamisi saminis-
troebis wardginebis safuZvelze; awarmoebda molaparakebas ucxoeTis
saxelmwifoebTan da xels awerda saerTaSoriso xelSekrulebebsa da
SeTanxmebebs; parlamentTan SeTanxmebiT, niSnavda da gamoiwvevda saqa-
rTvelos respublikis sruluflebian da sagangebo elCebs. sazRvarga-
reTis saxelmwifoebis, saerTaSoriso organizaciebis diplomatiuri
misiebis xelmZRvanelebi akreditebuli iyvnen saxelmwifos meTaurTan.
saxelmwifos meTauri acxadebda mobilizacias; acxadebda saomar mdgo-
mareobas saqarTvelos respublikaze samxedro Tavdasxmis SemTxvevaSi
da dauyovnebliv Sehqonda sakiTxi parlamentSi gansaxilvelad; acxadeb-
da samxedro mdgomareobas da dauyovnebliv Sehqonda sakiTxi parla-
mentis gansaxilvelad; moqalaqeTa uSiSroebis uzrunvelyofisaTvis
iZleoda gafrTxilebas qveynis mTel teritoriaze an calkeul adgi-
lebSi sagangebo wesebis gamocxadebis Sesaxeb, saWiroebis SemTxvevaSi ki
acxadebda maT SemoRebas. amasTan, miRebuli gadawyvetileba dauyovne-
bliv Sehqonda parlamentis dasamtkiceblad; ajildoebda saqarTvelos
respublikis ordenebiTa da medlebiT, aniWebda saqarTvelos respubli-
kis sapatio wodebebs; iRebda gadawyvetilebas saqarTvelos moqalaqed
miRebis, TavSesafris micemis sakiTxebTan dakavSirebiT; axorcielebda
msjavrdebulTa Sewyalebas; Tavisi uflebamosilebis gansaxorciele-
blad qmnida saxelmwifos meTauris aparats; axorcielebda kanoniT gaT-
valiswinebul sxva uflebamosilebas597.
saxelmwifos meTauri - parlamentis Tavmjdomare gamoscemda brZa-
nebulebebsa da gankargulebebs. kanonis Tanaxmad, saxelmwifos meTa-
uris Tanamdebobidan gadayeneba SeiZleboda impiCmentis proceduriT,
kerZod, samSoblos Ralatis, konstituciuri kanonebis uxeSi darRve-
vis an sxva safuZvelze parlamentis wevrTa saerTo raodenobis aranak-
leb erTi meoTxedis werilobiTi moTxovniT da parlamentis wevrTa
saerTo raodenobis aranakleb ori mesamedis dasturiT. parlamentis
Tavmjdomaris - saxelmwifos meTauris uflebamosilebis Sewyvetis an
mis mier uflebamosilebis ganxorcielebis SeuZleblobis SemTxvevaSi
597
iqve.
278
saxelmwifos meTauris movaleobas, parlamentis mier ori kviris ganma-
vlobaSi saxelmwifos meTauris arCevamde, asrulebda premier-ministri;
premier-ministris mier am movaleobis Sesrulebis SeuZleblobis SemTx-
vevaSi - parlamentis spikeri598.
saxelmwifos meTauris zemoaRniSnul kompetenciur arsenals, Tu
imasac davumatebT, rom `saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ kanonis Ta-
naxmad, umaRles aRmasrulebel da ganmkargulebel xelisuflebas axor-
cielebdnen saxelmwifos meTauri da ministrTa kabineti da es ukanaskne-
li pasuxismgebeli iyo parlamentisa da parlamentis Tavmjdomaris
winaSe, amasTan, saxelmwifos meTauri, rogorc SeiaraRebuli Zalebis
umaRlesi mTavarsardali, xelmZRvanelobda erovnuli uSiSroebisa da
Tavdacvis sabWos, advili warmosadgenia saxelmwifos meTauris - par-
lamentis Tavmjdomaris gavlena xelisuflebis Stoebze. Sesabamisad,
logikuria daskvna xelisuflebis danawilebis sistemaSi saxelmwifos
meTauris kompetenciuri yovlisSemZleobis Sesaxeb, romlis nebis kon-
trolqvemdebare iyo mTeli saxelisuflebo sistema.599 SeiZleba iTqvas,
rom `mcire konstituciiT~ gansazRvruli saxelmwifos meTauris hiper-
trofirebuli statusis anomaliebi memkvidreobiT gadahyva 1995 wlis
konstituciiT gansazRvrul saqarTvelos prezidentis instituts da
kidev bevri weli ar asvenebda mas. saxelmwifo mmarTvelobis erTmmarT-
velobiTi buneba, momavalSi mmarTvelobis modelebis monacvleobis
miuxedavad, axali konstituciiTac iqna SenarCunebuli.
2. saqarTvelos prezidenti 1995 wlis konstituciis mixedviT

2.1. prezidentis institutis xelaxali dabadeba da misi
konstituciuri statusi 1995-2004 wlebSi
saqarTvelos moqmedi konstitucia arsebobis 25 wels iTvlis, Tum-
ca, saxelisuflebo konstituciuri institutebis, da, zogadad, xe-
lisuflebis horizontaluri organizaciis formebis transformaciis
aqtiuri dinamikiT xasiaTdeba, maT Soris, arc saxelmwifos meTauris
institutia gamonaklisi. prezidentis institutis xelaxali SemoReba
1995 wlis 24 agvistos ZiriTadi kanonis miRebas ukavSirdeba, romelmac
garkveuli TaviseburebebiT saprezidento mmarTvelobis modeli daam-
kvidra saqarTveloSi. saqarTvelos prezidentis dRevandeli konsti-
tuciuri statusi arsebiTad gansxvavdeba Tavisi pirvandeli variantis-
gan, rac mogvianebiT (2004, 2010 da 2017-2018 wlebSi) ganxorcielebuli
598
iqve, me-19 muxli.
599
279
masStaburi sakonstitucio reformebis Sedegia. sakonstitucio cvli-
lebebis TiToeuli etapi iniciatorTa mxridan xelisuflebis organiza-
ciis dabalansebuli modelis damkvidrebis aucileblobiT aixsneboda,
Tumca, ganxorcielebuli cvlilebebis formidan Tu Sinaarsidan gamom-
dinare, reformebis process yovelTvis Tan sdevda mosazreba politi-
kuri elitebis mxridan konstituciis instrumentalizaciis mcdelobis
Taobaze, rac, bunebrivia, dadebiTad ver iqneboda aRqmuli sazogadoe-
bisa Tu akademiuri wreebis mier, vinaidan `xelisuflebis arcerT Stos
ara aqvs ufleba, imoqmedos mxolod mizanSewonilobis, politikuri
aucileblobis an sxva motivaciis safuZvelze. xelisufleba unda eyrd-
nobodes konstitucias, kanons da mTlianad samarTals. mxolod ase iqm-
neba samarTliani marTlwesrigi, romlis gareSec ver Sedgeba demokra-
tiuli da samarTlebrivi saxelmwifo~600.
1995 wlis konstituciis 69-e muxlis pirvelad redaqciaSi saqarTve-
los prezidenti ganisazRvra rogorc saxelmwifosa da aRmasrulebeli
xelisuflebis meTauri601. konstituciis Tanaxmad, saqarTvelos prezi-
denti warmarTavda da axorcielebda saxelmwifos saSinao da sagareo
politikas; uzrunvelyofda qveynis erTianobas da mTlianobas, saxelm-
wifo organoTa saqmianobas konstituciis Sesabamisad. saqarTvelos pre-
zidenti saqarTvelos umaRlesi warmomadgeneli iyo sagareo urTier-
TobebSi. Sesabamisad, konstituciiT uaryofil iqna mTavrobis rogorc
damoukidebeli aRmasrulebeli organos arsebobis aucilebloba, rac
evropaSi manamde ar arsebuli saprezidento respublikis damkvidrebas
moaswavebda.
saprezidento respublikis koncefciis Sesabamisad saqarTvelos pre-
zidenti airCeoda sayovelTao, Tanaswori, pirdapiri saarCevno uflebis
safuZvelze 5 wlis vadiT, faruli kenWisyriT. prezidentad SeiZleba
arCeuli yofiliyo saarCevno uflebis mqone dabadebiT saqarTvelos mo-
qalaqe 35 wlis asakidan, romelsac saqarTveloSi ucxovria 15 weli mainc
da arCevnebis daniSvnis dRes cxovrobda saqarTveloSi. saprezidento
arCevnebi Catarebulad CaiTvleboda Tu masSi monawileobas miiRebda
amomrCevelTa saerTo raodenobis umravlesoba. arCeulad CaiTvlebo-
da kandidati, romelsac xmas miscemda arCevnebSi monawileTa naxevar-
ze meti. konstituciiT gaTvaliswinebuli iyo arCevnebis meore turis
gamarTva pirveli turidan ori kviris Tavze, sadac monawileobas iReb-
da ori saukeTeso Sedegis mqone kandidati. konstitucia gansazRvrav-
da meore turis legitimurobisTvis saWiro amomrCevelTa raodenobas
- amomrCevelTa saerTo raodenobis mesameds mainc unda mieRo monaw-
600
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos 2007 wlis 26 dekembris 1/3/407 gadawyveti-
leba saqmeze „saqarTvelos axalgazrda iuristTa asociacia da saqarTvelos moqalaqe -
ekaterine lomTaTiZe saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg“, II, §2.
601
1995 wlis 24 agvistos konstituciis pirveladi teqsti ixileT saxelmwifo sakonsti-
tucio komisiis veb-gverdze: <http://constcommission.parliament.ge/1995> [23.10.2016].
280
ileoba, xolo gamarjvebuli gamovlindeboda SedarebiTi umravlesobis
maJoritaruli sistemiT: arCeulad CaiTvleboda is kandidati, romelic
met xmas miiRebda, magram aranakleb amomrCevelTa saerTo raodenobis
erTi mexuTedisa. Tu meore turSi prezidenti ver airCeoda konstitu-
cia iTvaliswinebda ori Tvis vadaSi ganmeorebiTi arCevnebis Catarebas.
saprezidento arCevnebis pirveli turi imarTeboda wina arCevnebis Cat-
arebidan mexuTe wlis aprilis meore kvira dRes.
saqarTvelos prezidents ufleba ar hqonda daekavebina sxva Tanam-
deboba, SeeTavsebina samewarmeo saqmianoba, aeRo xelfasi an sxvagvari
mudmivi anazRaureba nebismieri sxva saqmianobisaTvis. saqarTvelos pre-
zidenti arCevis dRidan mesame kvira dRes warmoTqvamda saprogramo si-
tyvasa da debda fics, romlis teqsti gansazRvrulia saqarTvelos kons-
tituciiT.
saqarTvelos prezidenti 1995 wlis konstituciis pirveladi redaq-
ciiT, garda uSualod saxelmwifos meTauris kompetenciisa, sakmaod
farTo uflebamosilebebiT iyo aRWurvili xelisuflebis samive Stos-
Tan mimarTebiT:
- sakanonmdeblo xelisuflebasTan dakavSirebiT prezidenti aRWur-
vili iyo sakanonmdeblo iniciativis uflebiT, ufleba hqonda moeTxova
mis mier inicirebuli kanonproeqtis riggareSe ganxilva; aRWurvili iyo
konstituciis sruli an nawilobrivi gadasinjvis kanonproeqtis inici-
rebis uflebiT; axdenda kanonis promulgacias, aRWurvili iyo vetos
uflebiT, romlis daZlevasac sWirdeboda parlamentis siiTi Semadgen-
lobis 3/5. prezidenti niSnavda saparlamento arCevnebs; sagangebo mdgo-
mareobis dros gamoscemda kanonis Zalis mqone dekretebs. prezidenti
weliwadSi erTxel valdebuli iyo waredgina parlamentisTvis moxseneba
qveynis mdgomareobis umniSvnelovanes sakiTxebze. Tumca, saprezidento
respublikis koncefciis Sesabamisad, prezidents ar hqonda parlamentis
daTxovnis uflebamosileba.
- prezidenti Tavad iyo aRmasrulebeli xelisuflebis erTpirovnuli
ganmaxorcielebeli da mTavroba warmoadgenda prezidentis saTaTbiro
organos. ministrebi iniSnebodnen prezidentis mier parlamentis Tanx-
mobiT. Tumca, maTi ganTavisufleba prezidents damoukideblad SeeZlo.
konstituciis Tanaxmad, mTavrobis wevrebi pasuxismgebeli iyvnen pre-
zidentis winaSe da uflebamosilebas swored mis winaSe ixsnidnen602. aR-
masrulebeli xelisuflebis struqturasa da saqmianobis wess preziden-
tis wardginebiT amtkicebda parlamenti. prezidenti uflebamosili iyo
gaeuqmebina misdami angariSvaldebuli aRmasrulebeli xelisuflebis
organoTa aqtebi603.
- prezidenti Tavmjdomareobda saqarTvelos iusticiis sabWos; niS-
602
1995 wlis konstituciis pirveladi redaqciis 79-e muxli.
603
281
navda mosamarTleebs; saqarTvelos parlaments asarCevad warudgenda
uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomarisa da wevrebis kandidaturebs; cxri-
dan sam wevrs niSnavda sakonstitucio sasamarTlos SemadgenlobaSi.
prezidentis kompetencias ganekuTvneboda msjavrdebulTa Sewyaleba.
zemoaRniSnulTan erTad, saqarTvelos prezidenti iyo samxedro Za-
lebis umaRlesi mTavarsardali. Tavmjdomareobda erovnuli uSiSro-
ebis sabWos sxdomebs, niSnavda mis wevrebs, niSnavda da gadaayenebda
mxedarTmTavrebs. prezidenti aRWurvili iyo normaSemoqmedebiTi saqmia-
nobis uflebiT da konstituciisa da kanonis safuZvelze gamoscemda
brZanebulebebs da gankargulebebs; sakuTari iniciativiT uflebamosi-
li iyo daeniSna referendumi.
saqarTvelos prezidentis pasuxismgeblobis konteqstSi aRsaniSnavia
konstituciiT gaTvaliswinebuli impiCmentis meqanizmi, romlis reali-
zaciac sakmaod rTuli proceduriT xasiaTdeboda: prezidentis mier
konstituciis darRvevisas, saxelmwifos Ralatisa da sisxlis samarT-
lis sxva danaSaulis Cadenisas impiCmentis wesiT saqarTvelos prezi-
dentis Tanamdebobidan gadayenebis sakiTxis aRZvris ufleba mieniWa
parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb erT mesameds. sakiTxi
daskvnisTvis gadaecemoda uzenaes sasamarTlos an sakonstitucio sasa-
marTlos. Tu uzenaesi sasamarTlo Tavisi daskvniT daadasturebda pre-
zidentis qmedebaSi danaSaulis Semadgenlobis niSnebis arsebobas an
sakonstitucio sasamarTlo - konstituciis darRvevas, daskvnis ganx-
ilvis Semdeg parlamenti sruli Semadgenlobis umravlesobiT iRebda
gadawyvetilebas, rom kenWisyraze dasmuliyo impiCmentis wesiT Tanamde-
bobidan prezidentis gadayenebis sakiTxi. prezidenti impiCmentis wesiT
Tanamdebobidan gadayenebulad CaiTvleboda, Tu am gadawyvetilebas mx-
ars dauWerda parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb ori mesa-
medi. konstituciis Tanaxmad, Tu 30 dRis vadaSi parlamenti ar miiRebda
gadawyvetilebas, sakiTxi moxsnilad iTvleboda da momdevno erTi wlis
ganmavlobaSi dauSvebeli iyo imave braldebis wardgena. amasTan, ikrZa-
leboda prezidentisTvis wardgenili braldebis parlamentSi ganxilva
da gadawyvetilebis miReba sagangebo da saomari mdgomareobis an omis
dros.
impiCmentis meqanizmi, rogorc samarTlebrivi da ara politikuri
pasuxismgeblobis forma, ar warmoadgens prezidentsa da parlaments
Soris politikuri konfliqtis gadaWris saSualebas. saprezidento
sistemaSi politikuri Stoebis SedarebiT xisti gamijvnis paralelurad
mniSvnelovania im uflebamosilebaTa wre, razec gadawyvetileba erTo-
blivad miiReba. saqarTvelos konstituciis pirveladi redaqciiT gaT-
valiswinebuli iyo rom:
_ parlamentis mier miRebul kanonze vrceldeboda prezidentis ve-
282
to, romlis daZlevis maRali kvota (parlamentis siiTi Semadgenlobis
3/5) saprezidento vetos saxelmwifos meTauris xelSi mniSvnelovan in-
strumentad aqcevda;
_ sakanonmdeblo iniciativis uflebiT prezidentis aRWurva ucxoa
rogorc saprezidento, agreTve, saparlamento mmarTvelobisaTvis da
prezidentis sasargeblod arRvevs xelisuflebis politikur Stoebs
Soris wonasworobas. miT umetes, rodesac prezidenti uflebamosili
iyo moeTxova mis mier inicirebuli kanonproeqtis riggareSe ganxilva;
_ ministrebs niSnavda prezidenti, parlamentis TanxmobiT;
_ saerTaSoriso xelSekrulebebis dadebis procesSi, elCebis da dip-
lomatiuri warmomadgenlebis daniSvnaSi orive ganStoeba monawileobda;
_ sagangebo da saomar mdgomareobas acxadebda prezidenti da amtki-
cebda parlamenti;
_ biujetis wardgenis prerogativiT sargeblobda prezidenti. par-
laments prezidentis Tanxmobis gareSe, biujetis proeqtSi cvlilebebis
Setanis ufleba ar hqonda. aRniSnuli midgoma gansxvavdeba aSS-is sa-
prezidento sistemaSi arsebuli praqtikisgan, rodesac sabiujeto saxs-
rebis gamoyofis TvalsazrisiT prezidenti da misi administracia mTli-
anad kongreszea damokidebuli.
prezidentis uflebamosilebebis analizidan Cans, rom konstituciam
saprezidento mmarTvelobis modelis pirobebSi saxelmwifos meTau-
ri, aRmasrulebel xelisuflebasTan erTad, sakanonmdeblo procesis
marTvisTvis saWiro yvela berketiT aRWurva604. saqarTvelos konsti-
tucia prezidentis kompetenciuri gavlenis maqsimalur gafarToeba-
ze aRmoCnda orientirebuli605. yovelive zemoaRniSnulidan gamomdin-
are, saqarTvelos prezidentis konstituciuri statusi cxadyofs rom
Stoebs Soris wonasworoba 1995 wlis konstituciis pirveladi redaq-
ciiT prezidentis sasargeblod iyo darRveuli da aRmasrulebeli da
sakanonmdeblo Stoebis gansxvavebuli politikuri kuTvnilebis SemT-
xvevaSi politikuri dapirispirebis ganmuxtvis instituciur meqanizmebs
ar iTvaliswinebda.
2.2. saqarTvelos prezidentis statusi 2004 wlis

konstituciuri cvlilebebis mixedviT
mmarTvelobis formisTvis prezidentis Seusabamod farTo ufleba-
mosilebebiT aRWurvis tendencia 1995 wlis konstituciis masStaburi,
2004 wlis 6 Tebervlis, sakonstitucio cvlilebebiTac gagrZelda, ro-
desac saprezidento models frangulis msgavsi naxevrad-saprezidento
604
605
283
mmarTvelobis forma Caenacvla. miuxedavad sakonstitucio cvlilebebis
miznisa - damkvidrebuliyo `Zlieri prezidentis, Zlieri parlamentisa
da Zlieri mTavrobis~ saxelisuflebo organizaciis modeli606, saxelmwi-
fos meTauris konstituciuri statusi sakanonmdeblo da aRmasrulebel
xelisuflebasTan mimarTebiT naxevrad-saprezidento modelisTvis Seu-
sabamod daubalansebuli aRmoCnda.
2004 wlis 6 Tebervlis sakonstitucio cvlilebebis mixedviT, sa-
qarTvelos konstituciaSi pirvelad gaCnda mTavrobis, rogorc aRmas-
rulebeli xelisuflebis kolegiuri organos, statusis ganmsazRvreli
Tavi607. prezidenti gamijnuli iyo mTavrobisgan, mas formalur-iuridi-
ulad ar gaaCnda aRmasrulebeli xelisuflebis meTauris konstituci-
uri statusi608. konstituciis axali redaqciis mixedviT, prezidenti
rCeboda saxelmwifos meTaurad, romelic warmarTavda da axorcieleb-
da saxelmwifos saSinao da sagareo politikas, uzrunvelyofda qveynis
erTianobas da mTlianobas, saxelmwifo organoTa saqmianobas konsti-
tuciis Sesabamisad. saqarTvelos prezidenti iyo saqarTvelos umaR-
lesi warmomadgeneli sagareo urTierTobebSi. amas isic daemata rom
konstituciaSi Setanili cvlilebebis Tanaxmad prezidents daukanon-
da partiuli Tanamdebobis SeTavsebis ufleba. marTalia konstituciis
axali redaqciis Tanaxmad, prezidenti aRar warmoadgenda aRmasrule-
beli xelisuflebis erTpirovnul ganmaxorcielebels, Tumca, misi
farTo uflebamosilebebi xelisuflebis samive Stoze (maT Soris, aR-
masrulebel xelisuflebaze) zemoqmedebis saSualebas iZleoda609.
mTavrobisgan formalurad distancirebuli prezidenti konstitu-
ciis axali redaqciiT iwvevda da Tavmjdomareobda mTavrobis sxdomebs.
imis gaTvaliswinebiT, rom saqarTvelos prezidenti warmarTavda da ax-
orcielebda qveynis saSinao da sagareo politikas, xolo mTavroba uz-
runvelyofda mis ganxorcielebas, aSkara iyo rom mTavroba prezidentis
mier gansazRvruli politikis Semsrulebel organod ganixileboda.
prezidentis konstituciuri statusidan gamomdinare, igi srulad iq-
vemdebarebda premier-ministrsa da ministrebs, masTan SeTanxmebiT xde-
boda mTavrobis mier parlamentSi mTavrobis struqturis, uflebamosi-
lebisa da saqmianobis wesis ganmsazRvreli kanonproeqtis wardgena.
konstitucia iTvaliswinebda mTavrobis pasuxismgeblobis dualistur
koncefcias parlamentisa da prezidentis winaSe. prezidentis TanxmobiT
606
iqve, 283.
607
2004 wlis 6 Tebervlis konstituciuri kanonis teqsi ixileT „saqarTvelos sakanonm-
deblo macne“, I, 2, 07.02.2004 mux. 5; agreTve, ixileT saqarTvelos sakanonmdeblo macnes
veb-gverdze https://matsne.gov.ge/ka/document/view/13294?publication=0 [15.02.2020].
608
demetraSvili a., mmarTvelobis axali sistemis Taviseburebani saqarTveloSi, wignSi: su-
persaprezidentodan saparlamentomde, sakonstitucio cvlilebebi saqarTveloSi, g. no-
diasa da d. afrasiZis redaqtorobiT, Tbilisi, 2013, 15.
609
iqve.
284
iniSneboda ministris moadgile. saxelmwifos meTauri uflebamosili
iyo SeeCerebina an gaeuqmebina mTavrobisa da aRmasrulebeli xelisuf-
lebis dawesebulebaTa aqtebi, Tu isini ewinaaRmdegebodnen saqarTvelos
konstitucias, saerTaSoriso xelSekrulebebsa da SeTanxmebebs, kano-
nebsa da prezidentis aqtebs, rac saxelmwifos meTauris mier sakons-
titucio zedamxedvelobisa da administraciuli iusticiis funqciis
ganxorcielebas niSnavda, es ki xelisuflebis danawilebis principTan
winaaRmdegobaSi modioda610. prezidenti uflebamosili iyo sakuTari ini-
ciativiT gadaeyenebinda mTavroba, Tanamdebobidan gaenTavisuflebina
Sinagan saqmeTa, Tavdacvisa da saxelmwifo uSiSroebis ministrebi611. misi
Tanxmoba aucilebeli iyo mTavrobis mier saxelmwifo biujetis kanonis
proeqtis parlamentSi warsadgenad. prezidents mieniWa ufleba sabiuje-
to da sagadasaxado sakiTxebze gamoeca kanonis Zalis mqone dekretebi,
Tu parlaments daiTxovda da saxelmwifo biujetis parlamentis mxridan
daumtkiceblobis SemTxvevaSi dekretiT daemtkicebina qveynis mTavari
finansuri kanoni.
saqarTvelos prezidenti kvlavindeburad warmoadgenda SeiaraRe-
buli Zalebis umaRles mTavarsardals, xelmZRvanelobda uSiSroebis
sabWos, Tanamdebobaze niSnavda da Tanamdebobidan gadaayenebda saqarT-
velos SeiaraRebuli Zalebis gaerTianebuli Stabis ufross, sxva mxed-
arTmTavrebs.
naxevrad-saprezidento modelTan Seusabamo iyo prezidentis ufle-
bamosilebebi sakanonmdeblo xelisuflebasTan mimarTebiTac. saqarT-
velos saxelmwifos meTauris kompetenciur arsenalSi, safrangeTis
prezidentisgan gansxvavebiT, kvlavac darCa sakanonmdeblo iniciativis
ufleba, mxolod gansakuTrebul SemTxvevebSi, Tumca, amgvari SemTx-
vevebis damatebiTi reglamentaciis ararsebobis pirobebSi. prezidents
Zveli modelidan gadmohyva mis mier wardgenili kanonproeqtis rigga-
reSe ganxilvis moTxovnis ufleba; agreTve, suspenziuri vetos ufleba.
is niSnavda parlamentisa da sxva warmomadgenlobiTi organoebis arCev-
nebs. is aRiWurva konstituciiT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi parla-
mentis daTxovnis uflebiT.
mTavrobis formirebis procesSi prezidenti parlamentTan erTad
monawileobda, Tumca, wamyvani roli am procesSi swored saxelmwifos
meTaurs mieniWa. Tu prezidentis mier wardgenili mTavrobis Semadgen-
loba da samTavrobo programa zedized samjer ver miiRebda parlamentis
ndobas, saqarTvelos prezidenti daiTxovda parlaments da daniSnavda
610
kandelaki k., losaberiZe d., ruxaZe z., tabucaZe i., xmalaZe v., jibRaSvili z., konsti-
tuciuri sistemebi da konstituciuri procesi saqarTveloSi (1995-2009) misi ganviTarebis
perspeqtiva, Tbilisi, 39.
611
saxelmwifo uSiSroebis saministro 2004 wels ganxorcielebuli instituciuri cvlile-
bebis Sedegad SeuerTda Sinagan saqmeTa saministros.
285
rigareSe arCevnebs. parlamentis daTxovniT SeiZleba dasrulebuliyo
am ukanasknelis mier mTavrobisTvis orgzis undoblobis gamocxadebac.
sasamarTlo xelisuflebasTan mimarTebiT prezidentis kompeten-
cia 2004 wlis konstituciurma reformam ucvleli datova: prezidenti
kvlav niSnavda sam wevrs sakonstitucio sasamarTloSi da misi ward-
ginebiT saqarTvelos parlamenti irCevda uzenaesi sasamarTlos wev-
rebsa da Tavmjdomares. 2007 wlis sakanonmdeblo cvlilebebamde pre-
zidenti Tavmjdomareobda saqarTvelos iusticiis sabWos. prezidenti
warudgenda parlaments qveynis generaluri prokuroris kandidaturas.
2004 wlis konstituciuri cvlilebebiT ucvleli darCa prezidentis
pasuxismgeblobis maregulirebeli normebi. saxelmwifos meTauri Ta-
namdebobaze yofnis dros xelSeuvali iyo. misi Tanamdebobidan gadaye-
neba mxolod impiCmentis wesiT SeiZleboda, risTvisac aucilebel wina-
pirobas prezidentis mier konstituciis darRveva, saxelmwifos Ralati
da sisxlis samarTlis sxva danaSaulis Cadena warmoadgenda, rac dada-
sturebuli unda yofiliyo Sesabamisad sakonstitucio sasamarTlos an
uzenaesi sasamarTlos daskvniT.
sakanonmdeblo da aRmasrulebel xelisuflebasTan mimarTebiT pre-
zidentis konstituciuri statusis analizi gvaZlevs safuZvels da-
vaskvnaT, rom 2004 wlis 6 Tebervlis sakonstitucio cvlilebebis
Sedegad saqarTveloSi formirebuli mmarTvelobis modeli, da, Sesa-
bamisad, prezidentis statusi, miaxloebuli iyo ara frangul, aramed
umeteswilad rusul modelTan. saxelmwifos meTauris gavlenas qvey-
nis politikur da sazogadoebriv cxovrebaze isic aZlierebda, rom
prezidenti iTavsebda mmarTveli politikuri partiis xelmZRvanelis
pozicias, rac mas Tanapartiul saparlamento umravlesobaze zemoq-
medebis damatebiT SesaZleblobas aZlevda. Tumca, Sereuli, naxevrad-
saprezidento modelis Taviseburebidan gamomdinare, saparlamento
arCevnebSi opoziciuri politikuri Zalis gamarjvebis da Sesabamisad,
opoziciuri saparlamento umravlesobis da mTavrobis SemTxvevaSi, aR-
masrulebel xelisuflebasTan mimarTebiT prezidentis konstituciuri
uflebamosilebebis realizacia sakmaod garTulebuli iyo, rac moxda
kidec 2012 wlis saparlamento arCevnebis Semdeg.
ZiriTadi kanonis 73-e muxlis Tanaxmad, saqarTvelos prezidenti
konstituciaSi miTiTebulis garda axorcielebda kanoniT gansazRvrul
sxva uflebamosilebebs. am konstituciuri normidan Cans rom qveynis
ZiriTadi kanoniT gaTvaliswinebuli prezidentis uflebamosilebaTa
sakmaod vrceli nusxa mxolod misi gansakuTrebuli prerogativebis
CamonaTvals warmoadgenda. aWaris avtonomiuri respublikis saxe-
lisuflebo organoebis mimarT àWaris avtonomiuri respublikis sta-
tusis Sesaxeb~ 2004 wlis 1 ivlisis konstituciuri kanoniT gansazR-
286
vrul saqarTvelos prezidentis kompetenciasac, Tu gaviTvaliswinebT
(parlamentis TanxmobiT avtonomiis uzenaesi sabWos daTxovnis ufleba,
misTvis avtonomiuri respublikis mTavrobis Tavmjdomareobis kandi-
daturis wardgenisa da mTavrobis gadayenebis ufleba, aWaris avtono-
miuri respublikis mTavrobis da misi Tavmjdomaris aqtis moqmedebis
SeCerebis an gauqmebis ufleba da sxva), naTeli xdeba rom saxeze iyo
saqarTvelos prezidentis xelSi xelisuflebis koncetracia aramxo-
lod xelisuflebis danawilebis horizontalur aspeqtSi, aramed ver-
tikaluri organizaciis WrilSic. Sedegad 1995 wlis konstituciiT
saprezidento institutis damkvidrebidan moyolebuli saxelmwifos me-
Tauris uflebrivi gaZlierebis gziT xelisuflebis danawilebis kons-
tituciuri principis uxeSi deformacia moxda612.
2.3. saqarTvelos prezidentis statusi 2010 wlis

konstituciuri cvlilebebis mixedviT613
qarTul konstitucionalizmSi prezidentis institutis SemoRebidan
moyolebuli is aqtiur, SeiZleba iTqvas, ganmsazRvrel rols TamaSobda
qarTul politikasa da saxelisuflebo organoTa sistemaSi. saxelmwifos
meTauris konstituciuri statusis reglamentaciis TvalsazrisiT mniS-
vnelovania 2010 wlis konstituciuri reforma, romlis mizans parla-
mentsa da mTavrobaze prezidentis mier monopolizebuli Zalauflebis
gadanawileba da sakanonmdeblo da aRmasrulebeli xelisuflebis ufle-
bamosilebaTa gaZliereba warmoadgenda614. SemoTavazebuli konstituci-
uri reformis miznad gacxadebuli iyo evropuli tipis mmarTvelobis
formis SemoReba, saxelisuflebo Stoebs Soris ZalTa konstituciuri
balansis dadgena da prezidentis uflebamosilebis Sekveca615. 2010 wlis
15 oqtombris sakonstitucio cvlilebebiT gagrZelda prezidentis kon-
stituciuri statusis Semdgomi transformacia, rac pirvel rigSi aR-
masrulebeli xelisuflebisgan mis gamijvnas iTvaliswinebda616.
612
613
2010 wlis 15 oqtombris konstituciuri kanonis teqsti ix. „saqarTvelos sakanonmdeblo
macne“, I, 62, 05.11.2010 mux. 379; agreTve, ixileT saqarTvelos sakanonmdeblo macnes veb-
gverdze https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1080890?publication=2 [15.02.2020]
614
babeki v., erfruti j., Stainroteri b., SedarebiTi samarTlis meTodologiis gamoyeneba
praqtikaSi, prezidentisa da premier-ministris uflebamosilebaTa gadanawileba saqarT-
veloSi, safrangeTsa da germaniaSi, Jurnali „sakonstitucio samarTlis mimoxilva“, 8,
2015, 100.
615
boZaSvili l., prezidentis, rogorc saxelmwifos sagareo urTierTobebSi umaRlesi war-
momadgenlis kompetencia axali sakonstitucio cvlilebebis mixedviT, Tbilisi, 2010, 1
(xelnaweris uflebiT).
616
SedarebiT vrclad 2010 wlis 15 oqtombris sakonstitucio cvlilebebis mixedviT prezi-
dentis konstituciuri statusis analizi ixileT gonaSvili v., eremaZe q., TevdoraSvili g.,
kaxiani g., kverenCxilaZe g., WiRlaZe n., saqarTvelos sakonstitucio samarTali, Tbilisi,
287
2010 wlis sakonstitucio reformis Sedegad, konstituciis 69-e mux-
lis Secvlili redaqciis Tanaxmad, saqarTvelos prezidenti ganisaz-
Rvra rogorc saqarTvelos saxelmwifos meTauri, qveynis erTianobisa
da erovnuli damoukideblobis garanti. saqarTvelos prezidenti kon-
stituciiT misTvis miniWebuli uflebamosilebebis farglebSi uzrunve-
lyofda saxelmwifo organoTa funqcionirebas; iyo saqarTvelos samx-
edro Zalebis umaRlesi mTavarsardali da warmoadgenda saqarTvelos
sagareo urTierTobebSi. imis gaTvaliswinebiT, rom 2010 wlis konsti-
tuciuri cvlilebebi 2013 wels axalarCeuli prezidentis inauguraciis
Semdeg Sevida ZalaSi, akademiur da politikur wreebs sakmarisi dro
hqondaT sakuTari mosazrebebi da Sefasebebi gamoeTqvaT saxelisuflebo
sistemis axali konstruqciisa da mosalodneli Sedegebis mimarT, aRniS-
nuli mosazrebebi sakonstitucio cvlilebebTan dakavSirebiT veneciis
komisiis eqspertebis daskvnebiTac Seivso617.
rogorc Sesabamis TavSi ukve ganvixileT, 2010 wlis konstituciuri
reforma mimarTuli iyo naxevrad-saprezidento mmarTvelobis modelis
saparlamentoze orientirebuli modeliT Canacvlebisken. Sesabamisad,
cvlilebebi pirvel rigSi Seexo saxelmwifos meTauris konstituciur
statuss, Tumca, wminda saparlamento respublikebisgan gansxvavebiT,
saqarTvelos prezidenti kvlav pirdapiri arCevnebis gziT airCeoda, rac
mis kompetenciur arsenalzec axdenda gavlenas. 2004 wlis 6 Tebervlis
konstituciuri cvlilebisgan gansxvavebiT, romlis Tanaxmad, preziden-
ti aRmasrulebeli xelisuflebis aqtiur ganmaxorcielebels warmoad-
genda da mTavroba prezidentisa da parlamentis winaSe iyo pasuxismge-
beli, 2010 wlis reformam saxelmwifos meTauris uflebamosilebebi
sagrZnoblad Seamcira da mTavrobis pasuxismgebloba mxolod parla-
mentis winaSe daadgina, Tumca, saxelmwifos meTauris statusi wminda
saparlamento respublikis prezidentis statusamde mainc ar daiyvana.
aRniSnuli cvlilebebis ZaliT saqarTvelos prezidenti naxevrad-sapre-
zidento safrangeTis prezidentze naklebi, Tumca, wminda saparlamento
germaniasa da italiis prezidentebze meti uflebamosilebiT aRiWurva.
saqarTvelos konstituciis mixedviT, saqarTvelos prezidenti air-
Coda sayovelTao, Tanaswori da pirdapiri saarCevno uflebis safuZ-
velze faruli kenWisyriT 5 wlis vadiT. erTi da igive piri prezidentad
SeiZleba arCeuli yofiliyo zedized mxolod orjer. saqarTvelos pre-
zidentad SeiZleba arCeuliyo saarCevno uflebis mqone saqarTvelos mo-
qalaqe 35 wlis asakidan, romelsac saqarTveloSi ucxovria 5 wels mainc
2017, 129-138.
617
zurabaSvili T., aRmasrulebel xelisuflebaSi arsebuli konfliqtebis ganmarteba nax-
evrad saprezidento qveynebSi saqarTvelos magaliTis gamoyenebiT, Jurnali „sakonstitu-
cio samarTlis mimoxilva“, 9, 2016, 61. agreTve, veneciis komisiis daskvna ix. <http://www.
venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2010)028-e> [15.02.2020]
288
da arCevnebis daniSvnis dRemde bolo 3 wlis ganmavlobaSi cxovrobda
saqarTveloSi. prezidentobis kandidatis dasaxelebis ufleba qonda mo-
qalaqeTa politikur gaerTianebas an sainiciativo jgufs. saprezidento
arCevnebSi arCeulad CaiTvleboda kandidati, romelsac xmas miscemda
arCevnebis monawileTa naxevarze meti. Tu arCevnebis pirvel turSi verc
erTi kandidati ver miiRebda xmaTa saWiro raodenobas, pirveli turis
Sedegebis oficialurad gamocxadebidan ori kviris Tavze imarTeboda
arCevnebis meore turi. arCevnebis meore turSi kenWi eyreboda pirvel
turSi ukeTesi Sedegis mqone or kandidats. arCeulad CaiTvleboda is
kandidati, romelic met xmas miiRebda.
sakonstitucio cvlilebebis Sedegad prezidenti aRar warmoadgenda
umaRles warmomadgenels sagareo urTierTobebSi; prezidenti ar moiaz-
reboda aRmasrulebeli xelisuflebis subieqtad. konstituciis moqmedi
redaqciis mixedviT, is mxolod formalurad monawileobda mTavrobis
formirebis procesSi; ar sargeblobda samarTlebrivi zedamxedvelo-
bis uflebamosilebiT aRmasrulebeli xelisuflebis gadawyvetilebaTa
mimarT; mTavroba ar saWiroebda prezidentis Tanxmobas saxelmwifos
biujetis proeqtis parlamentSi warsadgenad618. Tumca, saqarTvelos
prezidentis sruli distancireba aRmasrulebeli xelisuflebisgan
(pirvel rigSi Tavdacvisa da sagareo politikis sferoebSi) ver mox-
erxda, razec qvemoT gveqneba saubari. 2010 wlis 15 oqtombris kons-
tituciuri cvlilebebiT prezidents SeezRuda partiuli Tanamdebo-
bis dakavebis da referendumis sakuTari inicitiviT daniSvnis ufleba.
amasTan, konstituciiT dadginda, rom saqarTvelos prezidenti axor-
cielebda mxolod konstituciiT gansazRvrul uflebamosilebebs (da
ara konstituciiTa da kanoniT misTvis miniWebul uflebamosilebebs,
rogorc es 2010 wlis konstituciur reformamde iyo miTiTebuli Zi-
riTadi kanonis 73-e muxlis me-6 punqtSi). Tumca, miuxedavad 2010 wlis
konstituciuri cvlilebebiT damkvidrebuli midgomisa, konstituciis-
Tan erTad saqarTvelos prezidentis uflebamosilebebi kvlavindebu-
rad gansazRvruli iyo calkeuli kanonebiT (magaliTad, `saqarTvelos
Tavdacvis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoniT).
prezidentisa da aRmasrulebeli xelisuflebis funqciebisa da kom-
petenciis gamijvnisken iyo mimarTuli 2010 wlis sakonstitucio refor-
miT gaTvaliswinebuli kontrasignaciis meqanizmis damkvidreba, romlis
ZaliTac saqarTvelos prezidentis samarTlebrivi aqtebis nawilis amo-
qmedeba premier-ministris mier am aqtebis Tanaxelmoweras daukavSirda.
kontrasignaciis instituti damkvidrebulia im politikur sistemebSi,
sadac mTavroba parlamentis winaSea pasuxismgebeli da, rogorc praq-
tika adasturebs, Tanaxelmoweris meqanizmis arseboba aRmasrulebeli
618
kobaxiZe i., konstituciuri cvlilebebis kritikuli analizi, 2010, 2 (xelnaweris ufle-
biT).
289
xelisuflebis uflebamosilebebis saxelmwifos meTaurisgan damoukide-
beli realizaciis uzrunvelyofas isaxavs miznad. saqarTvelos konsti-
tuciiT ganisazRvra prezidentis is samarTlebrivi aqtebi, romlebic ar
moiTxovda kontrasignacias619. maT ZiriTadad ganekuTvneboda preziden-
tis, rogorc umaRlesi mTavarsardlisa da misi, rogorc saxelmwifos
meTauris, uflebamosilebebis realizacisTan dakavSirebuli samarT-
lebrivi aqtebi.
saqarTvelos prezidents konstituciiT gaTvaliswinebul SemTx-
vevebSi SeeZlo saqarTvelos parlamentis daTxovna, garda gamonaklisi
SemTxvevebisa, kerZod, prezidenti ver daiTxovda parlaments am uka-
nasknelis arCevnebidan pirveli eqvsi Tvis ganmavlobaSi, Tu daTxovna
ar xdeboda saqarTvelos konstituciis me-80 muxlis safuZvelze (mTav-
robis formireba), sakuTari uflebamosilebis bolo eqvsi Tvis ganmav-
lobaSi, Tu daTxovna ar xdeboda kvlav me-80 muxlis safuZvelze; par-
lamentis mier saqarTvelos prezidentis impiCmentis wesiT gadayenebis
sakiTxis ganxilvisas da sagangebo an saomari mdgomareobis dros.
marTalia, 2010 wlis sakonstitucio cvlilebebis Sedegad prezi-
dents CamoerTva sakanonmdeblo iniciativis ufleba, magram suspenziu-
ri, SeyovnebiTi, vetos saxiT mas mainc SeunarCunda sakanonmdeblo pro-
cesze zemoqmedebis saSualeba.
sakanonmdeblo saqmianobasTan dakavSirebul prezidentis uflebamo-
silebaTa kidev erT jgufs ganekuTvneboda saxelmwifos meTauris uf-
lebamosileba sagangebo an saomari mdgomareobis dros gamoeca kanonis
Zali mqone dekreti.
saqarTvelos prezidenti aRWurvili iyo mniSvnelovani ufle-
bamosilebebiT sasamarTlo xelisuflebasTan mimarTebiTac. saqarT-
velos prezidenti erTpirovnulad niSnavda sakonstitucio sasamarT-
los 3 mosamarTles. swored prezidenti gansazRvravda uzenaesi
sasamarTlos personalur Semadgenlobas. kerZod, saqarTvelos uzenae-
si sasamarTlos Tavmjdomares da uzenaesi sasamarTlos mosamarTleebs
saqarTvelos prezidentis wardginebiT, siiTi Semadgenlobis umravle-
sobiT, irCevda parlamenti aranakleb 10 wlis vadiT. sasamarTlo xe-
lisuflebasTan mimarTebiT aRsaniSnavia, prezidentis uflebamosileba
daeniSna erTi wevri iusticiis umaRlesi sabWos SemadgenlobaSi; saqa-
rTvelos prezidenti, agreTve, aRWurvili iyo saxelmwifos meTauris
institutisTvis tradiciuli Sewyalebis uflebiT.
2010 wlis 15 oqtombris konstituciuri cvlilebebiT gamartivda
prezidentis impiCmentis wesiT gadayenebis meqanizmi. cvlilebebamde
arsebuli wesisgan gansxvavebiT, axal redaqciaSi aRar iyo gaTvaliswi-
nebuli Sualeduri kenWisyra, rodesac sasamarTlos daskvnis miRebis
619
saqarTvelos konstituciis 2010 wlis 15 oqtombris redaqciis 731-e muxli.
290
Semdeg sruli Semadgenlobis umravlesobiT miRebuli unda yofiliyo
gadawyvetileba kenWisyraze dasmuliyo impiCmentis wesiT Tanamdebobi-
dan prezidentis gadayenebis sakiTxi; aRar iyo gaTvaliswinebuli uzen-
aesi sasamarTlos monawileoba da rogorc konstituciis darRvevis,
agreTve, sisxlis samarTlis danaSaulis niSnebisas, aucilebeli iyo mxo-
lod sakonstitucio sasamarTlos daskvna.
saboloo jamSi miuxedavad imisa, rom 2010 wlis konstituciuri cv-
lilebebis mixedviT saqarTvelos prezidenti distancirebuli iyo xe-
lisuflebis politikuri Stoebisgan da misi uflebamosilebebi mniS-
vnelovnad SeizRuda, prezidentis konstituciuri statusi Seusabamo
gamodga mmarTvelobis wminda saparlamento modelTan. konstitucia iT-
valiswinebda prezidentis uflebriv arsenalSi qveynis sazogadoebriv-
politikur cxovrebaze zemoqmedebisTvis mniSvnelovan uflebamosile-
bebs, rac ar aris tipiuri mmarTvelobis saparlamento modelisTvis da
xelisuflebis horizontaluri organizaciis struqturas Sereul mod-
elTan aaxloebs.
2.4. saqarTvelos prezidentis statusi moqmedi konstituciis

mixedviT
rogorc winamdebare saxelmZRvanelos IV TavSia (`saqarTvelos
mmarTvelobis forma~) miTiTebuli, 2017-2018 wlebis sakonstitucio
reformis erT-erT mTavar mizans qveynis grZelvadiani demokratiuli
ganviTarebis interesis Sesabamisi konstituciuri sistemis Camoyalibe-
ba warmoadgenda, rac, maT Soris, mmarTvelobis saparlamento sistemis
damkvidrebas gulisxmobda620. swored aqedan gamomdinare, sakonstitu-
cio reformis erT-erT samiznes saxelmwifos meTauris konstituciuri
statusis transformacia da misi saparlamento mmarTvelobis maxasiaTe-
blebisTvis adaptacia warmoadgenda.
qveynis ZiriTadi kanonis ganaxlebuli teqstis meoTxe Tavi saqarT-
velos prezidentis instituts daeTmo. saqarTvelos konstituciis 49-e
muxliT ganisazRvra, rom saqarTvelos prezidenti aris saqarTvelos
saxelmwifos meTauri, qveynis erTianobisa da erovnuli damoukide-
blobis garanti saqarTvelos prezidenti aris saqarTvelos Tavdacvis
Zalebis umaRlesi mTavarsardali. prezidenti warmoadgens saqarTvelos
sagareo urTierTobebSi. zemoaRniSnuli konstituciuri Canaweris miuxe-
davad, sakonstitucio reformis Sedegad damkvidrebuli prezidentis
konstituciuri statusi saparlamento mmarTvelobis pirobebSi ZiriTa-
dad warmomadgenlobiTi da ceremonialuri funqciebis mqone institu-
620
291
tad aris moazrebuli da prezidenti ar aris aRWurvili qveynis marTvis
funqciiT. marTalia, saqarTvelos konstituciiT prezidentis ufle-
bamosilebebi SezRudulia, magram mas udaod ekisreba mniSvnelovani
roli demokratiuli saxelmwifo sistemis gamarTul funqcionirebaSi621.
2.4.1. saqarTvelos prezidentis arCevnebis konstituciuri

reglamentacia
saqarTvelos konstituciaSi Setanili cvlilebebis erT-erT mTavar
siaxles prezidentis arapirdapiri arCevnebis SemoReba warmoadgens.
saqarTvelos konstituciaSi cvlilebebis Setanis Sesaxeb 2017 wels
momzadebuli kanonproeqtis ganmartebiT baraTSi prezidentis iribi
arCevnebis SemoRebis mizanSewonilobis ramdenime argumentia miTiTebu-
li. kerZod, sakonstitucio cvlilebebis avtorTa azriT, saparlamento
sistemaSi prezidentis pirdapiri arCevis pirobebSi arsebobs didi dis-
balansi saxelmwifos meTauris legitimaciasa da mis uflebamosilebebs
Soris, rac xSirad sistemur problemebs ganapirobebs. aRniSnulis dasa-
dastureblad moyvanilia evropuli gamocdileba, sadac prezidentis
arapirdapiri arCevis SemTxvevaSi sistemuri problemebi ar warmoiqmneba
da, piriqiT, saparlamento sistemebSi prezidentis pirdapiri arCevnebis
pirobebSi xSiria memajvene radikalis, odiozuri da araprodasavluri
orientaciis mqone kandidatebis warmateba, dapirispireba prezidentsa
da mTavrobebs Soris uflebamosilebebis gamijvnis Taobaze da a.S. kidev
erT argumentad saqarTvelos prezidentis arapirdapiri arCevnebis
gadawyvetilebis mxardamWerebi miuTiTeben saparlamento demokratiaSi
prezidentis zepartiul daniSnulebas, rasac xels ar uwyobs pirdapiri
arCevnebi622. aRniSnul argumentebTan erTad gasaTvaliswinebelia, rom
saparlamento sistemaSi sadac prezidenti, rogorc wesi, ar axorcie-
lebs qveynis saSinao da sagareo politikas, pirdapiri arCevnebisas pre-
zidentobis kandidatis mxridan saarCevno kampaniis warmoeba da saarCev-
no programis wardgena rTulad warmosadgenia623.
zemoaRniSnulidan gamomdinare, saqarTvelos konstituciis ganaxle-
buli redaqciiT ganisazRvra, rom saqarTvelos prezidents 5 wlis va-
621
kobaxiZe i., konstituciuri samarTali, 2019, 185.
622
623
Tumca, aRsaniSnavia, rom mTel rig evropul, saparlamento demokratiebSi preziden-
ti pirdapiri wesiT airCeva (magaliTad, avstria, CexeTi, slovenia, irlandia da sxv.), rac
ar cvlis am qveynebis rogorc saparlamento respublikebis konstituciur struqturas.
gasaTvaliswinebelia, rom pirdapiri gziT arCeuli saxalxo legitimaciis mqone saxelmwi-
fos meTauri, Tundac simboluri da warmomadgenlobiTi uflebamosilebebiT aRWurvili,
qveynis politikur sistemaSi amomrCevlis mniSvnelovani warmomadgenelia.
292
diT debatebis gareSe, Ria kenWisyriT irCevs saarCevno kolegia. erTi
da igive piri saqarTvelos prezidentad SeiZleba airCes mxolod orjer
(rac gamoricxavs aramxolod zedized, aramed erTi da igive piris zoga-
dad mesame vadiT prezidentis Tanamdebobis dakavebis SesaZleblobas).
saqarTvelos prezidentad SeiZleba airCes saarCevno uflebis mqone saqa-
rTvelos moqalaqe 40 wlis asakidan, romelsac saqarTveloSi ucxovria
15 wels mainc. saqarTvelos prezidentis Tanamdeboba ar SeiZleba ekavos
saqarTvelos moqalaqes, romelic imavdroulad sxva saxelmwifos moqa-
laqea.624
saarCevno kolegiis SemadgenlobaSi Sedis 300 wevri, maT Soris, saqa-
rTvelos parlamentis da afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respub-
likebis umaRlesi warmomadgenlobiTi organoebis yvela wevri. saarCev-
no kolegiis sxva wevrebs saqarTvelos centraluri saarCevno komisiis
mier organuli kanonis safuZvelze gansazRvruli kvotebis Sesabam-
isad, adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi organoebis
Semadgenlobidan asaxeleben Sesabamisi politikuri partiebi. kvotebi
ganisazRvreba proporciuli geografiuli warmomadgenlobis principis
dacviTa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis proporciuli wesiT Cat-
arebuli arCevnebis Sedegebis proporciis mixedviT. saarCevno kolegiis
Semadgenlobas amtkicebs saqarTvelos centraluri saarCevno komisia.
saqarTvelos prezidentis arCevnebi imarTeba parlamentis sasax-
leSi. saqarTvelos prezidentobis kandidatis wardgenis ufleba aqvs
saarCevno kolegiis aranakleb 30 wevrs. saarCevno kolegiis erT wevrs
SeuZlia mxari dauWiros mxolod erTi kandidatis wardgenas. saarCevno
kolegiis erT wevrs ufleba aqvs xma misces mxolod erT kandidats.
arCevnebis pirvel turSi arCeulad CaiTvleba kandidati, romelic mi-
iRebs saarCevno kolegiis sruli Semadgenlobis xmebis or mesameds mainc
(sul mcire 200 wevri). Tu pirvel turSi saqarTvelos prezidenti ar
airCa, meore turSi kenWi eyreba pirvel turSi saukeTeso Sedegis mqone
2 kandidats. meore turSi arCeulad CaiTvleba kandidati, romelic met
xmas miiRebs (sul mcire 76 wevri). arCevnebis pirveli an meore turi
Semdgarad CaiTvleba, Tu masSi monawileobas miiRebs saarCevno kolegiis
sruli Semadgenlobis naxevarze meti. Tu arCevnebi ar Sedga an saarCevno
kolegiam saqarTvelos prezidenti ar airCia, 30 dRis vadaSi imarTeba
saqarTvelos prezidentis xelaxali arCevnebi.
saqarTvelos prezidentis arCevnebi imarTeba saqarTvelos preziden-
tis uflebamosilebis vadis amowurvis kalendaruli wlis oqtomberSi.
saqarTvelos prezidentis uflebamosilebis vadamde Sewyvetis SemTx-
vevaSi saqarTvelos prezidentis arCevnebi imarTeba uflebamosilebis
Sewyvetidan 45 dRis vadaSi. Tu arCevis TariRi emTxveva sagangebo an
saomar mdgomareobas, saqarTvelos prezidentis arCevnebi imarTeba am
624
293
mdgomareobis gauqmebidan 45 dRis vadaSi. Tu saqarTvelos preziden-
tis arCevis TariRi emTxveva parlamentis arCevnebis an mis wina Tves,
saqarTvelos prezidentis arCevnebi imarTeba axalarCeuli parlamen-
tis pirveli sxdomis gamarTvidan 45 dRis ganmavlobaSi. saqarTvelos
prezidentis arCevnebs niSnavs parlamenti, garda xelaxali arCevnebisa,
romelsac niSnavs parlamentis Tavmjdomare. saqarTvelos prezidentis
arCevis wesi da pirobebi ganisazRvreba organuli kanoniT `saqarTvelos
saarCevno kodeqsiT~.
2.4.2. saqarTvelos prezidentis fici, imuniteti,

impiCmenti, uflebamosilebis Sewyveta, SeuTavsebloba da
uflebamonacvleoba
konstituciis mixedviT, Tanamdebobis dakavebis win, arCevis dRidan
mesame kvira dRes saqarTvelos axalarCeuli prezidenti mimarTavs xalxs
da debs fics. saqarTvelos prezidentis ficis teqsti gansazRvrulia
konstituciiT da TiTqmis ucvlelia 1995 wlidan. saqarTvelos prezi-
dentis uflebamosileba wydeba da saqarTvelos axalarCeuli preziden-
tis uflebamosileba iwyeba saqarTvelos axalarCeuli prezidentis mier
ficis dadebisTanave.
saqarTvelos prezidenti xelSeuvalia. Tanamdebobaze yofnis dros
ar SeiZleba misi dapatimreba an sisxlis samarTlis pasuxisgebaSi micema.
saqarTvelos prezidentis Tanamdebobidan ganTavisufleba SesaZlebe-
lia mxolod impiCmentis wesiT. konstituciis darRvevis an qmedebaSi
danaSaulis niSnebis arsebobis safuZvliT saqarTvelos prezidentis im-
piCmentis wesiT Tanamdebobidan gadayenebis sakiTxis aRZvris ufleba
aqvs parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb erT mesameds. sakiTxi
gadaecema sakonstitucio sasamarTlos, romelic mas ganixilavs da par-
laments daskvnas warudgens erTi Tvis vadaSi. Tu sakonstitucio sa-
samarTlom Tavisi daskvniT daadastura prezidentis mier konstitu-
ciis darRveva an mis qmedebaSi danaSaulis niSnebis arseboba, parlamenti
daskvnis wardgenidan 2 kviris vadaSi ganixilavs da kenWs uyris impiCmen-
tis wesiT misi Tanamdebobidan gadayenebis sakiTxs.
saqarTvelos prezidenti impiCmentis wesiT Tanamdebobidan gaday-
enebulad CaiTvleba, Tu am gadawyvetilebas mxars dauWers parlamentis
sruli Semadgenlobis aranakleb ori mesamedi. Tu parlamentma konsti-
tuciiT dadgenil vadaSi ar miiRo gadawyvetileba prezidentis impiC-
mentis wesiT Tanamdebobidan gadayenebis Sesaxeb, imave safuZvliT im-
piCmentis proceduris dawyeba dauSvebelia. saqarTvelos prezidentis
impiCmentis proceduris ganxorcieleba sagangebo an saomari mdgomare-
294
obis dros dauSvebelia.
konstituciis mixedviT, saqarTvelos prezidents ufleba ara aqvs
ekavos sxva Tanamdeboba, eweodes samewarmeo saqmianobas, iRebdes xel-
fass an sxvagvar mudmiv anazRaurebas raime sxva saqmianobisaTvis. saqa-
rTvelos prezidenti ar SeiZleba iyos politikuri partiis wevri.
saqarTvelos prezidentis mier uflebamosilebis ganxorcielebis
SeuZleblobis an saqarTvelos prezidentis uflebamosilebis vadamde
Sewyvetis SemTxvevaSi saqarTvelos prezidentis movaleobas asrulebs
parlamentis Tavmjdomare.
2.4.3. saqarTvelos prezidentis uflebamosilebebi

saqarTvelos prezidentis uflebamosilebebi gamomdinareobs mmarT-
velobis saparlamento modelis saqarTvelos konstituciiT SemoTava-
zebuli normatiuli konstruqciidan. 2017-2018 wlebis sakonstitucio
reformiT SenarCunda midgoma, romlis mixedviT, saqarTvelos prezi-
dentis uflebamosilebebi mxolod qveynis ZiriTadi kanoniT ganisaz-
Rvreba, rac gavrcelebuli praqtikaa rig Tanamedrove demokratiebSi da
prezidentis saxelisuflebo StoebTan urTierTobebis samarTlebrivi
regulirebis stabilurobas, saxelmwifos meTauris konstituciuri sta-
tusis mdgradobas uwyobs xels625.
moqmedi konstituciT qveynis sagareo da saSinao politikis ganx-
orcieleba saqarTvelos mTavrobis prerogativaa. Tumca, saqarTvelos
prezidenti, rogorc saxelmwifos meTauri, sargeblobs sagareo poli-
tikis sferoSi SezRuduli uflebamosilebebiT. ZiriTadi kanonis mixed-
viT, saqarTvelos prezidenti mTavrobis TanxmobiT axorcielebs war-
momadgenlobiT uflebamosilebebs sagareo urTierTobebSi, awarmoebs
molaparakebebs sxva saxelmwifoebTan da saerTaSoriso organizaciebT-
an, debs saerTaSoriso xelSekrulebebs, iRebs sxva saxelmwifoebisa da
saerTaSoriso organizaciebis elCebis da sxva diplomatiuri warmomad-
genlebis akreditacias; mTavrobis wardginebiT niSnavs da aTavisuflebs
saqarTvelos elCebs da diplomatiuri warmomadgenlobebis xelmZRvane-
lebs.
konstituciis Tanaxmad, saqarTvelos prezidents mTeli rigi ufle-
bamosilebebi aqvs mikuTvnebuli Tavdacvisa da usafrTxoebis sferoSi.
saqarTveloze SeiaraRebuli Tavdasxmis an misi uSualo safrTxis SemTx-
vevaSi saqarTvelos prezidenti premier-ministris wardginebiT acxadebs
saomar mdgomareobas, saTanado pirobebis arsebobisas debs zavs da am
gadawyvetilebebs dauyovnebliv warudgens parlaments dasamtkice-
blad. gadawyvetileba saomari mdgomareobis gamocxadebis Sesaxeb Za-
625
ix saqarTvelos konstituciis 52-e muxlis pirveli punqtis „i“ qvepunqti.
295
laSi Sedis saomari mdgomareobis gamocxadebis momentidan. parlamenti
gadawyvetilebas amtkicebs SekrebisTanave. Tu parlamenti gadawyvetile-
bas ar daamtkicebs, igi kenWisyrisTanave kargavs iuridiul Zalas.
masobrivi areulobis, qveynis teritoriuli mTlianobis xelyofis,
samxedro gadatrialebis, SeiaraRebuli amboxebis, teroristuli aqtis,
bunebrivi an teqnogenuri katastrofis an epidemiis dros an sxva SemTx-
vevaSi, rodesac saxelmwifo xelisuflebis organoebi moklebuli ari-
an konstituciur uflebamosilebaTa normaluri ganxorcielebis Ses-
aZleblobas, saqarTvelos prezidenti premier-ministris wardginebiT
acxadebs sagangebo mdgomareobas qveynis mTel teritoriaze an mis
romelime nawilSi da am gadawyvetilebas dauyovnebliv warudgens par-
laments dasamtkiceblad. gadawyvetileba ZalaSi Sedis sagangebo md-
gomareobis gamocxadebis momentidan. parlamenti gadawyvetilebas amt-
kicebs SekrebisTanave. Tu parlamenti gadawyvetilebas ar daamtkicebs,
igi kenWisyrisTanave kargavs iuridiul Zalas. sagangebo uflebamosile-
bani vrceldeba mxolod im teritoriaze, sadac gamocxadebulia sagange-
bo mdgomareoba.
saomari an sagangebo mdgomareobis dros saqarTvelos prezidenti
premier-ministris wardginebiT gamoscems organuli kanonis Zalis mqone
dekretebs, romlebic moqmedebs Sesabamisad saomari an sagangebo md-
gomareobis gauqmebamde. sagangebo an saomari mdgomareobis dros saqa-
rTvelos prezidents ufleba aqvs qveyanaSi an mis romelime nawilSi
dekretiT SezRudos konstituciis calkeul muxlebSi CamoTvlili
uflebebi da SeaCeros ZiriTadi kanoniT gansazRvruli normebis moq-
medeba.626 sagangebo mdgomareobis dros Tavdacvis Zalebis gamoyenebis
Sesaxeb gadawyvetilebas premier-ministris wardginebiT iRebs saqarT-
velos prezidenti da dauyovnebliv Seaqvs igi parlamentSi dasamtkice-
blad.
saerTaSoriso valdebulebaTa Sesasruleblad Tavdacvis Zalebis
gamoyenebis Sesaxeb gadawyvetilebas, agreTve, saxelmwifos Tavdacvis
mizniT gansakuTrebul da kanoniT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi qvey-
anaSi sxva saxelmwifos samxedro Zalebis Semoyvanis, gamoyenebisa da
gadaadgilebis Sesaxeb gadawyvetilebas mTavrobis wardginebiT iRebs
saqarTvelos prezidenti. gadawyvetileba dauyovnebliv waredgineba
parlaments dasamtkiceblad da ZalaSi Sedis parlamentis mier damt-
kicebisTanave. Tumca, konstituciis mixedviT, gadawyvetilebas sao-
mari mdgomareobis dros Tavdacvis Zalebis gamoyenebis Sesaxeb iRebs
premier-ministri da es gadawyvetileba ar saWiroebs parlamentis mier
damtkicebas627.
saqarTvelos prezidenti Tavmjdomareobs saTaTbiro organos -
626
627
iqve, 72-e muxlis pirveli punqti.
296
erovnuli Tavdacvis sabWos, romelic iqmneba saomari mdgomareobis
dros. erovnuli Tavdacvis sabWos wevrebi arian: saqarTvelos prezi-
denti, premier-ministri, parlamentis Tavmjdomare, Tavdacvis ministri
da Tavdacvis Zalebis meTauri. saqarTvelos prezidentis gadawyvetile-
biT sabWos wevrebad SeiZleba mowveul iqnen parlamentisa da mTavrobis
calkeuli wevrebi. erovnuli Tavdacvis sabWo moqmedebs saomari mdgo-
mareobis gauqmebamde.
rogorc konstituciis Sesabamisi debulebebis analizidan Cans, Tav-
dacvisa da usafrTxoebis sferoSi mniSvnelovani uflebamosilebebi mi-
iReba prezidentis, mTavrobis da parlamentis Tanabari monawileobiT
da garemoebis eqstremalurobis gaTvaliswinebiT ZiriTadi kanoni sax-
elisuflebo subieqtebs Soris SeTanxmebul moqmedebebs iTxovs.
saqarTvelos konstitucia prezidents aRWuravs garkveuli ufle-
bamosilebebiT sakanonmdeblo xelisuflebasTan mimarTebiT. saqarT-
velos prezidenti konstituciiTa da organuli kanoniT dadgenili
wesiT niSnavs parlamentis, aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi
sabWosa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis arCevnebs. Tum-
ca, gasaTvaliswinebelia, rom parlamentisa da aWaris umaRlesi sabWos
morigi arCevnebis TariRebi konstituciiT aris dadgenili.
saqarTvelos prezidenti konstituciT dadgenil SemTxvevebSi
daiTxovs parlaments. Tumca, aRniSnuli ar warmoadgens mis diskreci-
ul uflebamosilebas, prezidenti valdebulia parlamentis mier mTav-
robisTvis ndobis argamocxadebis SemTxvevaSi, daiTxovos parlamenti.
prezidenti xels awers da aqveynebs kanons an motivirebuli SeniSvnebiT
ubrunebs mas parlaments.
saqarTvelos prezidenti niSnavs axalarCeuli parlamentis pirvel
sxdomas da aWaris avtonomiuri respublikis axalarCeuli umaRlesi sab-
Wos pirvel sxdomas. prezidenti parlamentis Tavmjdomaris, parlamen-
tis wevrTa aranakleb erTi meoTxedis an mTavrobis moTxovniT parla-
mentis sesiebs Soris periodSi iwvevs riggareSe sesias, xolo morigi
sesiis mimdinareobisas – riggareSe sxdomas. Tu werilobiTi moTxovnis
wardgenidan 48 saaTis ganmavlobaSi mowvevis aqti ar gamoica, parlamen-
ti Tavisi reglamentis Tanaxmad ikribeba momdevno 48 saaTis ganmavloba-
Si. saqarTvelos prezidenti uflebamosilia saqarTvelos parlamentis
TanxmobiT daiTxovos aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi sabWo,
Tu misi moqmedebiT safrTxe Seeqmna qveynis suverenitets, teritoriul
mTlianobas, saxelmwifo xelisuflebis organoTa konstituciur ufle-
bamosilebaTa ganxorcielebas, igi ver axorcielebs am kanoniTa da aWar-
is avtonomiuri respublikis konstituciiT misTvis miniWebul ufle-
bamosilebebs an man zedized orjer ar daamtkica aWaris avtonomiuri
respublikis mTavroba.
297
saqarTvelos prezidenti uflebamosilia mTavrobis wardginebiTa
da parlamentis TanxmobiT SeaCeros teritoriuli erTeulis warmomad-
genlobiTi organos saqmianoba an daiTxovos igi, Tu misi moqmedebiT
safrTxe Seeqmna qveynis suverenitets, teritoriul mTlianobas, sax-
elmwifo xelisuflebis organoTa konstituciuri uflebamosilebebis
ganxorcielebas628.
saqarTvelos konstituciis mixedviT, prezidenti monawileobs rigi
Tanamdebobis pirebis Tanamdebobaze ganwesebaSi. saqarTvelos prezi-
denti niSnavs sakonstitucio sasamarTlos cxra wevridan sam mosamar-
Tles; iusticiis sabWos erT wevrs. prezidenti parlaments asarCevad
warudgens erovnuli bankis sabWos wevrobis kandidatebs, xolo sabWos
wevrTagan niSnavs erovnuli bankis prezidents. saqarTvelos prezi-
denti mTavrobis wardginebiT Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan
aTavisuflebs saqarTvelos Tavdacvis Zalebis meTaurs; organuli ka-
noniT gansazRvrul SemTxvevebSi da dadgenili wesiT monawileobs saqa-
rTvelos centraluri saarCevno komisiis Tavmjdomarisa da wevrebis
Tanamdebobaze ganwesebaSi; mTavrobis wardginebiT parlaments asarCevad
warudgens erovnuli maregulirebeli organoebis wevrobis kandidatebs.
saqarTvelos prezidenti aWaris avtonomiuri respublikis umaRles sab-
WoSi warmodgenil politikur subieqtebTan konsultaciis Semdeg umaR-
les sabWos dasamtkiceblad warudgens aWaris avtonomiuri respublikis
mTavrobis Tavmjdomaris kandidaturas da mTavrobis Tavmjdomareobis
kandidatis mier dasaxelebul ministrebis kandidaturebs. saqarTvelos
premier-ministris Tanamdebobaze daniSvna formdeba prezidentis samar-
Tlebrivi aqtiT629.
saqarTvelos prezidenti, konstituciis garantiis funqciidan gamom-
dinare, ZiriTadi kanoniT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi uflebamosilia
Seitanos sarCeli sakonstitucio sasamarTloSi.
garda zemoaRniSnulisa, konstituciis mixedviT, saqarTvelos pre-
zidentis uflebamosilebas ganekuTvneba msjavrdebulTa Sewyaleba;
kanoniT dadgenili wesiT saxelmwifo jildoebisa da premiebis, umaR-
les samxedro, specialuri da sapatio wodebebis, umaRlesi diplomati-
uri rangebis miniWeba. organuli kanoniT dadgenili wesiT, prezidenti
wyvets moqalaqeobis sakiTxebs. prezidenti saqarTvelos saxelmwifos
saxeliT debs konstituciur SeTanxmebas saqarTvelos samociqulo av-
tokefalur marTlmadidebel eklesiasTan.630
saqarTvelos prezidenti uflebamosilia parlamentis, mTavrobis an
aranakleb 200000 amomrCevlis moTxovniT daniSnos referendumi konsti-
628
iqve, 52-e muxlis pirveli punqtis „T“ qvepunqti.
629
630
konstituciuri SeTanxmeba saqarTvelos samociqulo avtokefalur marTlmadidebel
eklesiasTan 2002 wels gaformda.
298
tuciiTa da kanoniT gansazRvrul sakiTxebze, misi daniSvnis moTxovnis
miRebidan 30 dRis ganmavlobaSi. saqarTvelos prezidenti uflebamo-
silia mimarTos xalxs. weliwadSi erTxel igi parlaments warudgens mox-
senebas qveynis mdgomareobis umniSvnelovanes sakiTxebze.
2.4.4. saqarTvelos prezidentis aqtebis Tanaxelmowera

saqarTvelos prezidentis samarTlebrivi aqti saWiroebs premier-
ministris Tanaxelmoweras. samarTlebrivi aqti, romelic saWiroebs
Tanaxelmoweras, qveyndeba da samarTlebriv Sedegebs warmoSobs mxolod
Tanaxelmoweris Semdeg. Tanaxelmoweril samarTlebriv aqtze politi-
kuri pasuxismgebloba ekisreba mTavrobas.
saqarTvelos prezidentis samarTlebrivi aqti, romelic saWiroebs
Tanaxelmoweras, saqarTvelos prezidentis mier xelmoweridan araugvi-
anes me-2 dRisa gadaecema premier-ministrs TanaxelmowerisaTvis. pre-
mier-ministrs TanaxelmowerisaTvis gadacemuli saqarTvelos prezi-
dentis samarTlebrivi aqti 10 dRis vadaSi gaaqvs mTavrobis sxdomaze
gansaxilvelad. Tu mTavroba, mTavrobis reglamentiT dadgenili wesiT,
moiwonebs saqarTvelos prezidentis samarTlebriv aqts, premier-minis-
tri xels awers mas, riTac Tanaxelmowera dasrulebulad CaiTvleba. Tu
mTavroba ar moiwonebs saqarTvelos prezidentis samarTlebriv aqts,
romelic premier-ministrs TanaxelmowerisaTvis gadaeca, mTavroba
amzadebs motivirebul SeniSvnebs, romlebsac premier-ministri saqarT-
velos prezidents gadascems 10 dRis vadaSi saqarTvelos prezidentis
samarTlebriv aqtTan erTad. saqarTvelos prezidents SeuZlia momdev-
no 10 dRis vadaSi, mTavrobis SeniSvnebis Sesabamisad cvlileba Seitanos
Tavis samarTlebriv aqtSi da am saxiT xelaxla gadasces igi premier-min-
istrs TanaxelmowerisaTvis. amis Semdeg mTavroba zemoaRniSnuli wesiT
xelaxla ganixilavs prezidentis samarTlebriv aqts da Tu kvlav ar moi-
wonebs prezidentis aqts, am ukanasknels aRar SeuZlia premier-ministrs
TanaxelmowerisaTvis gadasces imave Sinaarsis samarTlebrivi aqti misi
ganmeorebiT uaryofidan 6 Tvis vadaSi631.
Tanaxelmoweras ar saWiroebs saqarTvelos prezidentis samarT-
lebrivi aqti, romelic ukavSirdeba:
a) parlamentis arCevnebis daniSvnas, parlamentis daTxovnas, parla-
mentis sesiis an sxdomis mowvevas;
b) konstituciuri SeTanxmebis dadebas;
g) kanonis xelmoweras da gamoqveynebas, parlamentisTvis kanonis
SeniSvnebiT dabrunebas;
631
ix. „mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb“ saqarT-
velos kanonis me-73 muxli.
299
d) premier-ministris daniSvnas; iusticiis umaRlesi sabWos wevris
daniSvnas; centraluri saarCevno komisiis Tavmjdomarisa da wevris
Tanamdebobaze ganwesebas; erovnuli bankis sabWos wevris wardgenas,
erovnuli bankis prezidentis daniSvnas; sakonstitucio sasamarTlos
mosamarTlis daniSvnas;
e) saxelmwifo jildoebisa da premiebis, sapatio wodebebis miniWebas;
v) moqalaqeobis sakiTxTa gadawyvetas;
z) msjavrdebulTa Sewyalebas;
T) sakonstitucio sasamarTlosaTvis an sasamarTlosaTvis mimarTvas;
i) saqarTvelos prezidentis uflebamosilebebis ganxorcielebis or-
ganizebas.
Tematuri kiTxvebi:
1. daaxasiaTeT saqarTvelos prezidentis statusi 1995-2004 wlebSi?

2. SeadareT saqarTvelos prezidentis konstituciuri statusi 2004
da 2010 wlebis sakonstitucio cvlilebebis mixedviT!
3. daaxasiaTeT saqarTvelos prezidentis konstituciuri statusi
2017-2018 wlebis sakonstitucio reformis mixedviT.
4. rogoria saqarTvelos prezidentis arCevis, uflebamonacvleobisa
da pasuxismgeblobis wesi?
5. rogoria saqarTvelos prezidentis impiCmentis wesiT Tanamdebobi-
dan gadayenebis konstituciuri meqanizmi?
6. gaanalizeT prezidentis aqtebis Tanaxelmoweris instituti moq-
medi konstituciis mixedviT!
300
Tavi IX. saqarTvelos mTavroba
1. saqarTvelos mTavroba - funqciebi da maxasiaTeblebi

1.1. saqarTvelos mTavroba - aRmasrulebeli xelisuflebis
umaRlesi organo
sayovelTaod aRiarebulia, rom saxelmwifoebrivi organizmisa da
konstituciuri wyobis warmatebuli funqcionirebis erT-erT fuZemde-
blur princips xelisuflebis danawileba warmoadgens. aRniSnuli deb-
uleba, romelic araerTxel dadasturda doqtrinisa Tu praqtikis mier,
srulyofili saxiT safrangeTis 1789 wlis àdamianisa da moqalaqis
uflebaTa deklaraciis~ me-16 muxlSi aisaxa: `sazogadoebas, sadac... ar
arsebobs xelisuflebaTa danawileba, ar gaaCnia konstitucia~.632
saxelmwifo xelisuflebis danawilebis principis Sesabamisad, aR-
masrulebeli xelisufleba warmoadgens saxelmwifo xelisuflebis da-
moukidebel Stos, romlis ZiriTadi funqcia kanonebis aRsrulebasa da
saxelmwifoebriv cxovrebaSi maT realizaciaSi mdgomareobs. amasTan,
arc istoriulad da arc Tanamedrove periodSi, aRmasrulebeli xe-
lisuflebis saqmianoba ar Semoifargleba mxolod kanonebis aRsrule-
biT, mas sakmaod farTo saorganizacio da ganmkargulebeli funqciebi
gaaCnia, individualuri Tu normatiuli samarTlebrivi aqtebis gamo-
cemis CaTvliT. aRmasrulebeli xelisufleba gvevlineba saxelmwifo
xelisuflebis aRmasrulebel-ganmkargulebel Stod, romelic saxelm-
wifos mmarTvelobiT funqcias axorcielebs. sakuTari uflebamosile-
bebis gansaxorcieleblad aRmasrulebeli xelisuflebis struqtura
sakmaod mravalferovani saxelmwifo organoebisagan Sedgeba, rogorc
centralur, aseve, regionul Tu adgilobriv doneze.
saxelmwifoTa umravlesobaSi aRmasrulebeli xelisuflebis umaR-
lesi organoa mTavroba, romelic axorcielebs saxelmwifos umaRles
politikur xelmZRvanelobas da saxelmwifo saqmeebis saerTo marTvas.
mTavroba gvevlineba umTavres kolegiur saxelmwifo organod, ro-
melic uzrunvelyofs saSinao da sagareo politikis ganxorcielebas da
saxelmwifos konstituciuri wyobis dacvas. mTavroba uzrunvelyofs
saxelmwifo mmarTvelobis xelmZRvanelobas, ganagebs saxelmwifo ad-
ministracias, saxelmwifo finansebs, saerTaSoriso urTierTobebs da
SeiaraRebul Zalebs.633 amasTan, mTavrobis adgili saxelmwifo organoTa
sistemaSi da misi monawileobis xarisxi aRmasrulebeli xelisuflebis
ganxorcielebis saqmeSi pirdapirkavSirSia saxelmwifos mmarTvelobis
632
Déclaration des droits de l’Homme et du Citoyen de 1789, article 16.
633
melqaZe o., konstitucionalizmi, Tbilisi, 2005, 318.
301
modelTan.634
qarTuli konstitucionalizmis erT-erT umTavres problemas mud-
mivad warmoadgenda saxelmwifo mmarTvelobis sistemaSi saqarTvelos
mTavrobis adgili. damoukidebeli saqarTvelos samarTlebrivi isto-
riis ganmavlobaSi mTavrobisaTvis, rogorc aRmasrulebeli xelisu-
flebis umaRlesi da damoukidebeli institutisaTvis, ver moxerxda
konstituciurad mkafiod gansazRvruli statusis gansazRvra. drois
sxvadasxva monakveTSi sxvadasxva Taobis kanonmdeblebis mier saxelm-
wifo mmarTvelobis modelebis Ziebis procesSi saqarTvelos mTavroba-
sac araerTxel Seecvala adgili xelisuflebis danawilebis sistemaSi.635
aRniSnuli problemis nawilobriv gadaWra 2010 wels ganxorcielebuli
konstituciuri reformis Sedegad gaxda SesaZlebeli, rodesac ZiriTad
kanonSi gaCnda debuleba - `saqarTvelos mTavroba aris aRmasrulebe-
li xelisuflebis umaRlesi organo...~. Sesabamisad, `pirvelad saqarT-
velos konstituciur istoriaSi, konstituciis doneze aRmasrulebe-
li xelisuflebis mflobeli, matarebeli da ganmaxorcielebeli gaxda
mTavroba~636. Tanamedrove etapze ki, 2017-2018 wlebis sakonstitucio
reformis Sedegad, `saqarTvelos mTavroba aris aRmasrulebeli xe-
lisuflebis umaRlesi organo, romelic axorcielebs qveynis saSinao da
sagareo politikas~.
1.2. mTavrobis instituti qarTul konstitucionalizmSi

qarTuli konstitucionalizmis istoria 1918 wlis 26 maisis `saqarT-
velos damoukideblobis aqtiT~ iwyeba. saqarTvelos erovnulma sabWom
am aqtis miRebiT saqarTvelos demokratiuli respublikis momavalze
gaakeTa ganacxadi. damoukideblobis aqtSi, pirvelad qarTuli konsti-
tucionalizmis istoriaSi, gaCnda mTavrobis instituti, romelic pa-
suxismgebeli unda yofiliyo erovnuli sabWos winaSe. Semdgomi nabiji
ukve 1921 wlis 21 Tebervals damfuZnebeli krebis mier damoukidebeli
qarTuli saxelmwifos ZiriTadi kanonis - saqarTvelos konstituciis
miReba iyo, romelmac saparlamento mmarTvelobaze orientirebuli re-
spublikis modeliT gaxsna qarTuli konstitucionalizmis Tavfurce-
li.637
634
kobaxiZe i., saqarTvelos konstituciuri samarTali, II nawili, Tbilisi, 2007, 90.
635
kverenCxilaZe g., qarTuli konstitucionalizmis novaciebi: prezidentisa da mTavrobis
konstituciuri konstruqcia da mimarTebis Taviseburebebi 2010 wlis sakonstitucio re-
formis WrilSi, Jurnali „sakonstitucio samarTlis mimoxilva“, 5, 2012, 193.
636
demetraSvili a., mmarTvelobis axali sistemis Taviseburebani saqarTveloSi, krebul-
Si: supersaprezidentodan saparlamentomde: sakonstitucio cvlilebebi saqarTveloSi,
Tbilisi, 2013, 26.
637
302
saqarTvelos 1921 wlis konstituciis638 mexuTe TaviT reglamen-
tirebulia aRmasrulebel xelisuflebasTan dakavSirebuli debulebe-
bi, gansazRvrulia mTavrobis formirebis, kompetenciisa da mTavrobis
wevrTa pasuxismgeblobis sakiTxebi, aseve, daregulirebulia mTavrobis
organizaciuli saqmianoba da parlamentTan mimarTebis calkeuli pro-
cedurebi.
aRmasrulebeli xelisuflebis konstruqcias pirvel qarTul konsti-
tuciaSi safuZvlad daedo ori principis Serwyma: parlamentarizmisaT-
vis damaxasiaTebeli `mTavrobis pasuxismgeblobis principisa~ da `prin-
cipi morCilebisa~, rac Sveicariuli ùSualo demokratiis~ sistemidan
iyo gadmoRebuli.639 ùmaRlesi mmarTvelobis aRmasrulebeli xelisu-
fleba~ ekuTvnoda kolegiur organos - mTavrobas, romlis Tavmjdo-
mares erTwliani vadiT irCevda parlamenti. amasTan, erTi da igive piris
mTavrobis Tavmjdomared arCeva zedized mxolod orjer iyo SesaZle-
beli. amgvari SezRudva arc im periodis da arc Semdgomi saparlamento
sistemebisaTvis ar iyo damaxasiaTebeli.640
konstituciis 72-e muxli gansazRvravda mTavrobis saerTo ufle-
bamosilebebisa da movaleobebis CamonaTvals. amasTan, konstitucia
mTavrobis Tavmjdomares aniWebda `respublikis umaRles warmomadgen-
lobasTan~ da `respublikis SeiaraRebuli Zalis gamowvevasTan~ (70-e
muxli) dakavSirebul kompetenciebs, rac adasturebda mTavrobis Tavm-
jdomarisaTvis saxelmwifos meTaurisaTvis damaxasiaTebeli zogierTi
uflebamosilebis, maT Soris mTavarsardlis funqciebis miniWebas.641
1921 wlis konstitucia afuZnebda saparlamento modelze orien-
tirebul respublikur mmarTvelobas, magram saxelmwifos meTauris
postis gareSe, romlis movaleobebs garkveuli TvalsazrisiT avsebda
mTavrobis Tavmjdomare642. amgvari argumentacia gamyarebulia im kon-
stituciuri debulebebiT, romelTa ZaliT mTavrobis Tavmjdomares
eniWeboda respublikis umaRlesi warmomadgenloba da gansakuTrebuli
uflebamosilebebi sagareo urTierTobebisa Tu qveyanaSi sagangebo md-
gomareobis gamocxadebis sferoebSi. savaraudoa, rom konstituciis amo-
qmedebis Semdgom Sesabamisi kanonebiT daregulirdeboda iseTi sakiTxe-
638
saqarTvelos 1921 wlis konstituciis miTiTebisas veyrdnobiT Semdeg gamocemas: saqa-
rTvelos demokratiuli respublikis 1921 wlis konstitucia, saqarTvelos sakonstitucio
sasamarTlos gamocema, baTumi, 2011.
639
macaberiZe m., saqarTvelos 1921 wlis konstituciis politikuri koncefcia, Tbilisi,
1996, 82.
640
papuaSvili g., saqarTvelos demokratiuli respublikis 1921 wlis konstitucia 90 wlis
gadasaxedidan, wignSi: saqarTvelos demokratiuli respublikis 1921 wlis konstitucia,
baTumi, 2011, 27.
641
melqaZe o., saqarTvelos konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2011, 190–191.
642
xecuriani j., saxelmwifo mmarTvelobis formebi da monarqiis aRdgenis perspeqtivebi
saqarTveloSi, wignSi: Ziebani qarTul samarTalmcodneobaSi, Tbilisi, 2011, 36; cnobilaZe
p., saqarTvelos konstituciuri samarTali, tomi I, Tbilisi, 2004, 104.
303
bi, romlebsac konstitucia Riad tovebda, Tumca, isic xazgasasmelia,
rom rig SemTxvevebSi konstitucia blanketur normebsac ki ar Seicavda
amis Taobaze. Sesabamisad, ZiriTadi kanoni ar iTvaliswinebda iseTi mniS-
vnelovani sakiTxebis regulirebas, rogoricaa: mTavrobis Tavmjdomaris
arCevis wesi da misi kandidaturis warmdgen subieqtTa wre; mTavrobis
mimarT SekiTxvebis SemTxvevaSi parlamentis wevris uflebamosilebis
(59-e muxli) kavSiri mTavrobis wevris gadadgomasTan `roca parlamenti
dahkargavs mis ndobas~; mTavrobis Tavmjdomaris uflebamosileba `...Tu
saWiroa gamoscvalos calkeuli ministri an gardaqmnas mTeli kabineti~
(73-e muxli). mTavrobis Tavmjdomaris CamoTvlili uflebamosilebebi
da miTiTebuli konstituciuri normebi amyarebs pozicias imis Taobaze,
rom 1921 wlis konstituciam mTavrobis Tavmjdomaris imgvari institu-
ti SemoiRo, romelic, faqtobrivad saxelmwifos meTauris funqciebiT
aRiWurva. mTavrobis Tavmjdomare erTpirovnulad, parlamentis ndobis
gareSe axdenda mTavrobis formirebas da Tu mTeli kabinetis `gardaqm-
nis~ saWiroeba dadgeboda, mTavrobis Tavmjdomare mainc inarCunebda
Tanamdebobas da Tavadve ganaxorcielebda axali mTavrobis formirebis
process. arada, konstituciursamarTlebriv praqtikaSi damkvidrebu-
lia e.w. `formalur-teqnikuri xasiaTis uflebamosilebebi~, romlebic
mxolod saxelmwifos meTauris kompetencias miekuTvneba da cnobilia
rogorc ùSualod saxelmwifos meTauris uflebamosilebebi~, miuxe-
davad saxelmwifos mmarTvelobis Tu teritoriul-politikuri orga-
nizaciis formisa. maT ricxvs miekuTvneba, magaliTisaTvis: mTavrobis
formirebis procesSi monawileoba; parlamentis arCevnebis daniSvna da
daTxovna, parlamentis riggareSe sxdomis an sesiis mowveva, kanonTa
promulgacia da veto, rigi sakadro uflebamosilebebi, Sewyaleba da
sxva.643 Sesabamisad, 1921 wlis konstituciiT SemoTavazebuli respubli-
kis mmarTvelobis modeli ver CaiTvleba klasikur saparlamento mod-
elad, Tundac im garemoebis gaTvaliswinebiT, rom masSi ar arsebobda
neitraluri figura - saxelmwifos meTauri prezidentis saxiT, romelic
Sesabamisi krizisuli garemoebebis dadgomisas daiTxovda parlaments an
gadaayenebda mTavrobas. amasTanave, konstituciam uari uTxra wminda sa-
parlamento marTvis iseT fuZemdeblur princips, rogoricaa `mTavro-
bis solidaruli pasuxismgebloba~ da Semoifargla mxolod ìndividu-
aluri pasuxismgeblobiT~, rac saparlamento reJimebisaTvis naklebadaa
cnobili. konstituciaSi, aseve, ar aris gaTvaliswinebuli `parlamentis
daTxovnis~ principi, rac aucilebeli movlenaa saparlamento marTvi-
saTvis da franguli klasikuri doqtrinis mixedviT, miCneulia parla-
643
kverenCxilaZe g., saqarTvelos prezidentis instituti da 2010 wlis konstituciuri
reforma, krebulSi: saqarTvelos konstitucia da 2010 wlis konstituciuri reforma,
Tbilisi, 2010, 51-52.
304
mentarizmis Semadgenel ZiriTad elementad,644 vinaidan, erTi mxriv, par-
lamentis mier mTavrobisaTvis undoblobis gamocxadeba, xolo, meore
mxriv, aRmasrulebeli xelisuflebis mier parlamentis daTxovna gansaz-
Rvraven xelisuflebis Stoebis urTierTdamokidebulebasa da wonas-
worobas.
parlamentisa da mTavrobis urTierTmimarTebis konstituciuri
modelis Sefaseba saSualebas gvaZlevs davaskvnaT: saqarTvelos 1921
wlis konstitucia afuZnebda mmarTvelobis saparlamento models, im
TaviseburebiT, rom ar arsebobda saxelmwifos meTauris instituti da
misi uflebamosilebebis mniSvnelovani nawili mTavrobis Tavmjdomares
hqonda SeTavsebuli. amgvari saxiT gaxldaT Camoyalibebuli aRmasrule-
beli xelisuflebis samarTlebrivi reglamentacia saqarTvelos pirvel
konstituciaSi, rac, im periodis msoflio konstitucionalizmis gamoc-
dilebis gaTvaliswinebiTac da Tanamedrove gadasaxedidanac, garkveuli
TaviseburebebiT xasiaTdeba.645
rac Seexeba okupaciisSemdgomi saqarTvelos istoriis sabWour peri-
ods. sabWoTa saqarTveloSi miRebuli iyo 1922, 1927, 1937 da 1978 wlebis
konstituciebi. 1922 wlis konstituciis mixedviT mTavrobas, rogorc
mmarTvelobis umaRles organos, qmnida saqarTvelos centraluri aR-
masrulebeli komiteti da mas saxalxo komisarTa sabWo ewodeboda.
1922 wlis konstituciam mTavrobis funqciebi kvlav saxalxo komisarTa
sabWos daakisra, romlis SemadgenlobaSi saxalxo komisrebi Sediod-
nen. 1937 wlis konstituciiT, saqarTvelos saxelmwifo mmarTvelobis
umaRles aRmasrulebel da ganmkargulebel organos warmoadgenda sax-
alxo komisarTa sabWo, romelic angariSvaldebuli iyo saqarTvelos
umaRlesi sabWos winaSe. saxalxo komisarTa sabWo warmarTavda saxalxo
komisariatis muSaobas. 1978 wlis sabWoTa saqarTvelos konstituciam
SemoiRo ministrTa sabWo, romelsac qmnida saqarTvelos uzenaesi sabWo
da igi saqarTvelos mTavrobas warmoadgenda.646 xazgasasmelia, rom ko-
munisturi ideologia da socialisturi doqtrina ar aRiarebda sax-
elmwifos organizaciis fuZemdeblur principebs: kanonis uzenaesobas,
xelisuflebis danawilebasa da adamianis ZiriTad uflebebs. Sesabamisad,
avtoritarul da erTpartiul sabWour sistemaSi mTavroba srul fiq-
cias warmoadgenda.
1990 wlis 28 oqtombers saqarTveloSi Catarda pirveli mravalpar-
644
lovo f., parlamentarizmi, v. keSelavas redaqtorobiT, Tbilisi, 2005, 105.
645
vrclad mTavrobis institutis Sesaxeb pirvel qarTul konstituciaSi ixileT: kverenCx-
ilaZe g., aRmasrulebeli xelisufleba da saqarTvelos 1921 wlis konstitucia, krebulSi:
qarTuli konstitucionalizmis saTaveebTan - saqarTvelos 1921 wlis konstituciis 90
wlisTavi, baTumi, 2011, 166-180.
646
vrclad sabWoTa da gardamavali periodis saqarTvelos konstituciuri aqtebis Sesaxeb
ixileT: utiaSvili g., saqarTvelos respublikis konstituciuri wyoba, Tbilisi, 1995, 18-
66.
305
tiuli arCevnebi, romelsac Sedegad moyva erovnuli Zalebis gamarjveba.
Tumca, samTavrobo institutis TvalsazrisiT, radikaluri reformebi
ar ganxorcielebula. garkveuli cvlilebebi Sevida 1978 wlis sabWoTa
saqarTvelos konstituciaSi, isic ZiriTadad sabWouri abreviaturisa-
gan gaTavisuflebis kuTxiT, Tumca mTavrobis (saqarTvelos ministrTa
sabWo) struqturuli organizaciiis, saqmianobis formebis da meTodebis
kuTxiT bevri araferi Secvlila.647 mogvianebiT, 1991 wlis 14 aprils,
pirvelad qarTul konstitucionalizmSi, dafuZnda saqarTvelos re-
spublikis prezidentis instituti, romelic, meTaurobda ra saqarT-
velos saxelmwifo mmarTvelobis organoTa sistemas, faqtobrivad mTav-
robis xelmZRvanelad mogvevlina.
mTavrobis institutis ganviTarebis Semdgomi etapi 1992 wlis 6 no-
embers miRebul `saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ kanons ukavSird-
eba, romelic `mcire konstitucias~ warmoadgenda. `mcire konstituci-
is~ umTavresi pozitivi is gaxldaT, rom man saboloo wertili dausva
saqarTveloSi sabWouri konstituciebis epoqas da momdevno sami wlis
ganmavlobaSi, vidre 1995 wlamde, qveynis ZiriTadi kanonis funqcias as-
rulebda. `saxelmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ kanonis V TaviT qveyanaSi
aRmasrulebeli funqciis ganxorcieleba ministrTa kabinets daekisra,
romelic saxelmwifos meTaurisa da parlamentis winaSe iyo pasuxismge-
beli. ministrTa kabineti Sedgeboda premier-ministris, misi moadgile-
ebisa da kabinetis sxva wevrebisagan. rac Seexeba ministrTa kabinetis
uflebamosilebas da saqmianobis wess, maTi mowesrigeba `mcire konsti-
tuciam~ `ministrTa kabinetis Sesaxeb~ kanons miando, romelic 1992 wlis
22 dekembers miiRes. xsenebuli kanoniT wesrigdeboda mTavrobis kompe-
tencia, struqtura da urTierToba sxva saxelmwifo organoebTan.648
1995 wlis 24 agvistos miiRes saqarTvelos dRes moqmedi konsti-
tucia, romelmac daafuZna evropaSi im droisaTvis erTaderTi sapre-
zidento respublikis modeli. Sesabamisad, prezidenti, saxelmwifos
meTaurobasTan erTad, aRmasrulebeli xelisuflebis meTauris fun-
qciebsac iTavsebda. mogvianebiT, 1997 wlis 15 aprils, parlamentma mi-
iRo kanoni àRmasrulebeli xelisuflebis struqturisa da saqmianobis
wesis Sesaxeb~, romelic amomwuravad gansazRvravda aRmasrulebeli xe-
lisuflebis dawesebulebaTa sistemas, formirebis wess da saqmianobis
samarTlebriv safuZvlebs.
mTavroba warmoadgenda prezidentis saTaTbiro organos, romelic
xels uwyobda prezidents aRmasrulebeli xelisuflebis ganxorciele-
baSi. aRmasrulebeli xelisuflebis meTauri - prezidenti, Tavad ayali-
bebda da sakanonmdeblo organos dasamtkiceblad warudgenda mTavrobis
647
648
vrclad saqarTvelos 1992 wlis „mcire konstituciis“ Sesaxeb ixileT: melqaZe o., qar-
Tuli konstitucionalizmi, wigni pirveli, Tbilisi, 2009, 136–155.
306
Semadgenlobas, mis mier Sedgenili dRis wesrigiT iwvevda da uZRvebo-
da mTavrobis sxdomebs. mTavrobis SemadgenlobaSi Sediodnen saxelm-
wifo ministri da ministrebi. mTavrobis sxdomaze ganxilul sakiTxebze
gadawyvetilebas iRebda ara mTavroba, aramed prezidenti erTpirovnu-
lad. mTavrobis wevrebi pasuxismgeblebi iyvnen uSualod prezidentis
winaSe. aseve, mniSvnelovania, rom mTavroba ver axorcielebda samarTal-
SemoqmedebiT saqmianobas, radgan igi ar warmoadgenda kolegiur orga-
nos, romelsac SeeZlo samarTlebrivi aqtebis gamocema. aRmasrulebeli
xelisuflebis struqturaSi arsebobda saprezidento respublikis mod-
elisaTvis sruliad ucnobi saxelmwifo ministris instituti.649 saxelm-
wifo ministrs, romelic konstituciurad sakmaod mwiri uflebamosile-
bebis mqone Tanamdebobis piri gaxldaT (xelmZRvanelobda kancelarias
da prezidentis rwmunebiT asrulebda mis calkeul davalebebs), dae-
kisra erTgvari Suamavlis funqcia prezidentsa da mTavrobas Soris.
mmarTvelobis modelidan gamomdinare, mTavroba ar iyo politikuri pa-
suxismgeblobis matarebeli sakanonmdeblo organos winaSe.
1995 wlis konstituciis amoqmedebidan ramodenime welSi, oficial-
ur Tu araoficialur doneze, aqtiurad ganixileboda mTavrobis sta-
tusis Secvlis, kerZod ki, ministrTa kabinetisa da premier-ministris
SemoRebis sakiTxi. konsultaciisaTvis mowveul iqna amerikeli konsti-
tucionalisti, profesori herman Svarci, 2001 wels gamoqveynda kide-
vac konstituciaSi cvlilebis Setanis Taobaze kanonproeqti, romelic
premier–ministris Tanamdebobis SemoRebas iTvaliswinebda.650 Tumca,
mTavrobis kolegiur organod Camoyalibeba da premier–ministris Tanam-
debobis SemoReba mxolod 2004 wlis 6 Tebervlis konstituciuri cvli-
lebebis Semdgom ganxorcielda.
2004 wlis 6 Tebervlis sakonstitucio reformis Sedegad, mmarTv-
elobis saprezidento modeli gardaiqmna naxevrad saprezidento for-
mad, prezidenti mogvevlina mxolod saxelmwifos da ara imavdroulad
aRmasrulebeli xelisuflebis meTaurad. konstitucias daemata axali,
meoTxe1 Tavi - saqarTvelos mTavroba. mTavroba, nacvlad saTaTbiro
organosi, Camoyalibda kolegiur organod premier-ministriT saTave-
Si. imavdroulad, mTavroba pasuxismgebeli gaxda, prezidentis garda,
parlamentis winaSec. miuxedavad premier-ministris Tanamdebobis Se-
moRebisa da mTavrobis kolegiur organod Camoyalibebisa, prezidenti
konstituciiT aRWurvili iyo qmediTi aRmasrulebeli funqciebiT,651
649
demetraSvili a., konstitucionalizmis paradigmebi saqarTveloSi, Jurnali „sakonsti-
tucio samarTlis mimoxilva“, 3, 2010, 113.
650
melqaZe o., saqarTvelos konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2011, 193–194.
651
mTavroba da mTavrobis wevri uflebamosilebas ixsnida mxolod prezidentis winaSe; pre-
zidenti uflebamosili iyo sakuTari iniciativiT gadaeyenebina mTavroba, Tanamdebobidan
aTavisuflebda Tavdacvis, iusticiisa da Sinagan saqmeTa ministrebs; prezidentis norma-
tiul aqtebTan Seusabamobis motiviT aCerebda an auqmebda mTavrobis da aRmasrulebeli xe-
307
ramac ganapiroba mTavrobisa da parlamentis rigi uflebamosilebebis
daknineba.652
2010 wels saqarTveloSi ganxorcielebuli sakonstitucio reformis
procesSi, upirvelesad, dRis wesrigSi dadga mTavrobis konstituciuri
statusisa da saxelmwifo xelisuflebis organoTa sistemaSi misi adgi-
lis gansazRvra, rac, Semdgom, mTavrobis konstituciuri konstruqciis
sxva sakiTxebis reglamentaciis umTavresi winapiroba gaxda. politikuri
xelisuflebis Sexedulebebidan gamomdinare, gaCnda aRmasrulebeli xe-
lisuflebis damoukidebel saxelisuflebo ganStoebad Camoyalibebisa
da mTavrobis, rogorc aRmasrulebeli xelisuflebis umaRlesi organos
statusis gansazRvris aucilebloba. amgvari aucilebloba, aseve, ganapi-
roba evropuli saxelmwifoebis analogiurma praqtikam653 da 2004 wlis 6
Tebervlis konstituciur cvlilebebze veneciis komisiis daskvnis me-7
punqtSi gamoTqmulma rekomendaciam, romlis Tanaxmad saqarTvelos kon-
stitucia `mTavrobas da ara prezidents unda aniWebdes aRmasrulebeli
xelisuflebis politikis ganxorcielebis uflebamosilebas~.654 Sesabam-
isad, xsenebuli miznis miRweva SesaZlebeli gaxda mTavrobis aRmasrule-
beli xelisuflebis umaRles organod CamoyalibebiTa da aRmasrulebe-
li xelisuflebis ganxorcielebis procesSi saxelmwifos meTaurisagan
misi distancirebiT. 2010 wlis 15 oqtombris sakonstitucio reformis
Sedegad mTavrobis konstituciuri statusi axali redaqciiT Camoyali-
bda da amoqmedda 2013 wlis saprezidento arCevnebis Sedegad arCeuli
prezidentis mier ficis dadebis momentidan. sakonstitucio reformam
ganapiroba saqarTveloSi aRmasrulebeli xelisuflebis organizaciis
kabineturi (saparlamento) modelis damkvidreba, romelSic aRmasrule-
beli xelisufleba srulad ekuTvnoda mTavrobas, igi warmoadgenda aR-
masrulebeli xelisuflebis damoukidebel umaRles kolegiur organos
da angariSvaldebuli iyo mxolod parlamentis winaSe, xolo saxelmwi-
lisuflebis dawesebulebaTa aqtebs; prezidenti iwvevda da misi TavmjdomareobiT atareb-

da mTavrobis sxdomas da am sxdomaze miRebul gadawyvetilebas sakuTari aqtiT aformebda.
652
gegenava d., qanTaria b., canava l., TevzaZe T., maWaraZe z., javaxiSvili p., erqvania T.,
papaSvili T., saqarTvelos sakonstitucio samarTali, meoTxe gamocema, d. gegenavas redaq-
torobiT, Tbilisi, 2016, 261-262.
653
magaliTisaTvis: safrangeTSi - „mTavroba gansazRvravs da warmarTavs eris politikas“
(konstitucia, me-20 muxli); rumineTSi - „mTavroba... uzrunvelyofs qveynis saSinao da
sagareo politikis gatarebas da axorcielebs saxelmwifo mmarTvelobis saerTo xelmZ-
Rvanelobas“ (konstitucia, 101-e muxli); poloneTSi - „ministrTa sabWo axorcielebs po-
loneTis respublikis saSinao da sagareo politikas“ (konstitucia, 146-e muxli); xorva-
tiaSi - „mTavroba axorcielebs aRmasrulebel xelisuflebas...“ (konstitucia, 107-e muxli);
ukrainaSi - „ministrTa kabineti aris umaRlesi organo aRmasrulebel organoTa sistemaSi“
(konstitucia, 113-e muxli); portugaliaSi - „mTavroba xelmZRvanelobs qveynis saerTo
politikas da aris saxelmwifo mmarTvelobis umaRlesi organo“ (konstitucia, 182-e muxli).
654
saqarTvelos konstituciis cvlilebebisa da damatebebis proeqtTan dakavSirebuli
daskvna, evropuli komisia demokratiisaTvis samarTlis meSveobiT (veneciis komisia), CDL-
AD(2004)008, 12-13 marti, 2004, punqti 7.
308
fos meTaurs qmediTi mmarTvelobiTi funqciebi ar gaaCnda. mTavrobis
formireba uSualod sakanonmdeblo organos mier xdeboda, romelic
mTavrobis saqmianobaze saparlamento kontrolis meqanizmebiT iyo aR-
Wurvili.655 imavdroulad, 2010 wlis sakonstitucio reformis Sedegad
ganxorcielebuli cvlilebebi `problematuri aRmoCnda upirvelesad,
swored saxelisuflebo Stoebis urTierTobis specifikis (xelisu-
flebis danawilebis principi) gaTvaliswinebiT, konstitucionalistur
principebTan Seusabamo araerTi debulebis sakonstitucio doneze le-
galizebis gamo~.656 aseve, veneciis komisiis mxridan kritikis sagani gaxda
mTavrobis rolisa da funqciebis, ndoba-undoblobasTan dakavSirebuli
sakiTxebis konstituciuri reglamentacia.657
2017-2018 wlebSi ganxorcielda saqarTvelos konstituciis mori-
gi, fundamenturi reforma, rac ganpirobebuli iyo ZiriTadi kanonis
araerTi normis konstitucionalizmis principebTan, maT Soris xelisu-
flebis danawilebis principTan Seusabamobis aRmofxvrisa da veneciis
komisiis mxridan wina wlebis sakonstitucio reformebTan mimarTebiT
gamoTqmuli SeniSvnebis gaTvaliswinebis aucileblobiT. Seiqmna sakon-
stitucio komisia, romelsac ZiriTad amocanad ganesazRvra: à) saqa-
rTvelos konstituciis SesabamisobaSi moyvana konstitucionalizmis
fundamentur principebTan; b) dabalansebuli saparlamento mmarTvelo-
bis sistemis Camoyalibeba; g) konstituciis iuridiuli teqnikis Tval-
sazrisiT daxvewa~.658 2017 wlis 13 oqtombers da 2018 wlis 23 marts
saqarTvelos parlamentis mier ganxorcielda cvlilebebi saqarTvelos
konstituciaSi da, Sedegad, ZiriTadi kanoni axali redaqciiT Camoy-
alibda, gadainomra konstituciis Tavebi da muxlebi. sakonstitucio
reformis konteqstSi, mTavrobis institutTan mimarTebiT, analogiuri
evropuli praqtikisa da veneciis komisiis rekomendaciebis Sesabamisad,
gamartivda da axleburad Camoyalibda mTavrobis formirebis procedu-
ra. aseve, daixvewa da arsobrivad Seicvala mTavrobisaTvis undoblobis
gamocxadebis meqanizmi, SemoRebul iqna premier-ministris mier parla-
mentis winaSe mTavrobis ndobis sakiTxis dasmis procedura. xsenebuli
cvlilebebi amoqmedda 2018 wlis saprezidento arCevnebSi arCeuli saqa-
rTvelos prezidentis mier ficis dadebisTanave, 2018 wlis 16 dekembers.
655
vrclad mTavrobis institutTan dakavSirebuli sakonstitucio reformebis Sesaxeb ixi-
leT: gegenava d., qanTaria b., canava l., TevzaZe T., maWaraZe z., javaxiSvili p., erqvania
T., papaSvili T., saqarTvelos sakonstitucio samarTali, meoTxe gamocema, Tbilisi, 2016,
261-263.
656
erqvania T., saxelisuflebo Stoebis urTierTobis specifika 2010 wlis sakonstitucio
cvlilebebis fonze: arsebiTi problemebi, krebulSi: supersaprezidentodan saparlamen-
tomde: sakonstitucio cvlilebebi saqarTveloSi, Tbilisi, 2013, 38-39.
657
worebebis da cvlilebebis SetanasTan dakavSirebiT, evropuli komisia demokratiisaTvis
samarTlis meSveobiT (veneciis komisia), CDL-AD(2010)028, 15 oqtomberi, 2010, punqtebi 59-83.
658
kobaxiZe i., konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2019, 31-32.
309
1.3. saqarTvelos mTavroba - konstituciuri statusi da
samarTlebrivi wyaroebi
saqarTvelos konstituciis659 54-e muxlis pirveli punqtiT dadge-
nilia mTavrobis konstituciuri statusi. kerZod, saqarTvelos mTav-
roba aris aRmasrulebeli xelisuflebis umaRlesi organo, romelic
axorcielebs qveynis saSinao da sagareo politikas.
2004 wlis sakonstitucio reformis Semdgom, saqarTvelos konsti-
tuciaSi arsebobda Canaweri imis Taobaze, rom `mTavroba uzrunvelyofs
aRmasrulebeli xelisuflebis ganxorcielebas~, rac srulyofilad ver
asaxavda mTavrobis, rogorc aRmasrulebeli xelisuflebis damoukidebe-
li da umaRlesi organos samarTlebriv bunebas. mTavrobis konstituci-
uri statusi uSualo kavSirSia mis kompetenciebTan da xelisuflebis
organoTa Soris adgilis gansazRvrasTan. 2010 wlis 15 oqtombris sa-
konstitucio reformis Sedegad, rogorc aRvniSneT, mTavroba Camoy-
alibda aRmasrulebeli xelisuflebis damoukidebel umaRles organod,
romelic axorcielebs qveynis saSinao da sagareo politikas. xsenebu-
li cvlileba unda ganvixiloT prezidentis konstituciur statusTan
konteqstSi, romelic aRar warmarTavs da axorcielebs saxelmwifos sa-
Sinao da sagareo politikas. sakonstitucio reformam saqarTveloSi
damkvidrebuli aRmasrulebeli xelisuflebis organizaciis bicefal-
uri (Sereuli) modeli, rodesac mTavroba aRmasrulebel xelisufle-
bas prezidentTan erTad axorcielebda, Caanacvla kabineturi (sapar-
lamento) modeliT, sadac mmarTvelobiTi funqciebi srulad ekuTvnis
mTavrobas, romelic aRmasrulebeli xelisuflebis umaRlesi kolegi-
uri organoa. mTavrobis konstituciuri statusis Secvla ganapiroba im
garemoebam, rom igi axorcielebs qveynis saSinao da sagareo politikas.
termini àxorcielebs~ ganimarteba, rogorc `cxovrebaSi praqtikulad
gatareba~660, Sesabamisad, sakanonmdeblo organos mier gansazRvruli sa-
Sinao da sagareo politikis realizacia mTavrobis konstituciur fun-
qciad iqca. saSinao politika gulisxmobs saxelmwifos Sidapolitikur
kurss, saxelmwifo struqturebisa da institutebis saqmianobis mimar-
Tulebebis erTianobas. sagareo politika ki gamoixateba saerTaSoriso
saqmeebSi saxelmwifos zogadi kursis, sxva saxelmwifoebTan Tu saerTa-
Soriso organizaciebTan urTierTobis strategiis gansazRvraSi. Sesa-
bamisad, swored xsenebuli ori saxelmwifoebrivi funqciis praqtikuli
realizacia anu ganxorcieleba, rac 2010 wlis sakonstitucio refor-
mamde saxelmwifos meTauris prerogativas warmoadgenda, gaxda mTavro-
bis ZiriTadi konstituciuri funqcia. mTavrobis konstituciur statu-
659
saqarTvelos konstituciis miTiTebisas veyrdnobiT vebgverdze www.matsne.gov.ge gamo-
qveynebul saqarTvelos 1995 wlis konstituciis moqmedi redaqciis teqsts.
660
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni, a. Ciqobavas redaqtorobiT, Tbilisi, 1986, 123.
310
sTan mimarTebiT amgvari midgoma ar Secvlila da SenarCunda 2017-2018
wlebis sakonstitucio reformis farglebSic da Tanamedrove etapze
swored saqarTvelos mTavroba aris aRmasrulebeli xelisuflebis umaR-
lesi organo, romelic axorcielebs qveynis saSinao da sagareo poli-
tikas.
saxelmwifo xelisuflebis organoTa sistemaSi saqarTvelos mTav-
robis adgilisa da kompetenciis, sxva saxelisuflebo organoebTan da
umaRles Tanamdebobis pirebTan urTierTobis, aseve, mTavrobis ufle-
bamosilebebisa da saqmianobis organizaciuli sakiTxebis ganmsazRvreli
ZiriTadi samarTlebrivi wyaroebia: saqarTvelos konstitucia, `saqarT-
velos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis
Sesaxeb~ saqarTvelos 2004 wlis 11 Tebervlis kanoni (romlis proeqts
saqarTvelos parlaments warudgens mxolod saqarTvelos mTavroba)
da saqarTvelos mTavrobis 2018 wlis 14 Tebervlis №77 dadgenilebiT
damtkicebuli `saqarTvelos mTavrobis reglamenti~.
2. saqarTvelos mTavroba - Semadgenloba da struqtura

konstitucionalizmis praqtikaSi mTavrobis Semadgenloba da Sida
struqtura, zogadad, araerTgvarovania. igi aerTianebs mTavrobis
meTaurs, meTauris erT an ramdenime moadgiles, ministrebs, saxelmwifo
ministrebs, mTavar ministrebs, uportfelo ministrebs, stats-mdivnebs,
saxelmwifo mdivnebs, umcros ministrebs, departamentebis Tavmjdoma-
reebs da saparlamento mdivnebs. mTavrobis Sida struqtura sakmaod
mravalferovania, Tumca, Semadgenlobis gansazRvris principis mixed-
viT, SesaZlebelia gamoiyos misi ori ganzogadebuli saxe - kontinen-
turi da anglosaqsuri. mTavrobis Sida struqturis kontinenturi mod-
eli iTvaliswinebs mTavrobis SemadgenlobaSi yvela saerToerovnuli
iurisdiqciis centraluri dawesebulebis xelmZRvanelis srulad war-
modgenas (italia, germania, aSS, safrangeTi). rac Seexeba mTavrobis Sida
struqturis anglosaqsur models (didi britaneTi, kanada, avstralia),
mis ZiriTad maxasiaTebels warmoadgens is garemoeba, rom mTavrobasTan
erTad, romelic aRmasrulebeli xelisuflebis centraluri organoebis
umaRlesi Tanamdebobis pirebisagan Sedgeba, arsebobs `kabineti~, romlis
SemadgenlobaSi mxolod premier-ministri da mis mier gansazRvruli
ramodenime ZiriTadi samTavrobo uwyebis xelmZRvaneli (rogorc wesi,
vice-premieri, Sinagan saqmeTa, iusticiis, sagareo saqmeTa, Tavdacvis,
finansTa da socialuri sferos ministrebi) erTiandeba.
311
2.1. saqarTvelos mTavrobis Semadgenloba
saqarTvelos mTavrobis Sida struqtura kontinenturi modelis
safuZvelzea formirebuli da ar gamoirCeva samTavrobo Tanamdebo-
bebis simravliT. igi Sedgeba premier-ministrisa da ministrebisagan.
Tumca, konstitucia, aseve, iTvaliswinebs mTavrobis SemadgenlobaSi
erTi an ramdenime saxelmwifo ministris Tanamdebobis arsebobas (dRe-
vandel etapze mTavrobis SemadgenlobaSia erTi saxelmwifo ministri).661
premier-ministri warmoadgens mTavrobis meTaurs, ministri xelmZRvan-
elobs mTavrobis uflebamosilebis gansazRvrul sferoSi saxelmwifo
politikisa da mmarTvelobis ganxorcielebis uzrunvelsayofad Seqmnil
dawesebulebas - saministros. rac Seexeba saxelmwifo ministrs, igi ar
xelmZRvanelobs saministros, aramed asrulebs calkeul gansakuTreb-
uli mniSvnelobis saxelmwifoebriv amocanebs. saqarTvelos konstitu-
cia ar iTvaliswinebs mTavrobis SemadgenlobaSi premier-ministris, min-
istrisa da saxelmwifo ministris garda sxva Tanamdebobis arsebobas.
amasTan, premier-ministri uflebamosilia erT-erT ministrs daakisros
pirveli vice-premieris, agreTve erT an ramdenime ministrs − vice-pre-
mieris movaleoba.
mTavrobis wevrs, iqneba es premier-ministri, ministri Tu saxelm-
wifo ministri, ufleba ara aqvs ekavos sxva Tanamdeboba, garda parti-
ulisa, eweodes samewarmeo saqmianobas, iRebdes anazRaurebas sxva saqmi-
anobisaTvis, garda samecniero da pedagogiuri saqmianobisa. mTavrobis
wevri uflebamosilia gadadges Tanamdebobidan, Tumca, xazgasasmelia,
rom premier-ministris gadadgomis SemTxvevaSi mTavrobis sxva wevreb-
sac uwydebaT uflebamosileba, rac mTavrobis solidaruli pasuxismge-
blobis gamoxatulebaa.
2.1.1. premier-ministri
mTavrobis gansakuTrebuli adgili saxelmwifo mmarTvelobis siste-
maSi aRmasrulebeli xelisuflebis meTaurs farTo uflebamosilebebs
aniWebs, rac, Tavis mxriv, ganapirobebs premier-ministris gansakuTrebul
adgils ara mxolod samTavrobo, aramed saxelisuflebo sistemaSic.
amasTan, udavoa, rom premier-ministris kompetenciis da zegavlenis
realuri moculoba qveynis moqmed partiul sistemazea damokidebuli.
es aixsneba im faqtoriT, rom saparlamento da Sereuli mmarTvelobis
formis saxelmwifoebSi saparlamento arCevnebSi gamarjvebuli partia
akompleqtebs mTavrobas da, rogorc wesi, premier-ministris Tanamdebo-
basac am partiis lideri ikavebs.
661
saqarTvelos saxelmwifo ministri Serigebisa da samoqalaqo Tanasworobis sakiTxebSi.
312
qarTul konstitucionalizmSi mTavrobis meTauris instituti
pirvelad 1921 wlis konstituciam gaiTvaliswina. ùmaRlesi mmarTvelo-
bis aRmasrulebeli xelisufleba~ miekuTvna respublikis mTavrobas,
romelsac xelmZRvanelobda `mTavrobis Tavmjdomare~. mTavrobis Tavm-
jdomares erTwliani vadiT irCevda parlamenti. Tavis mxriv, mTavrobis
Tavmjdomare niSnavda (ìwvevda~) ministrebs. konstitucia mTavrobis
Tavmjdomaris uflebamosilebebs sakmaod mwiri saxiT warmogvidgenda,
Tumca, mis arsenalSi imgvar berketebs iTvaliswinebda, rac, realurad,
mTavrobis meTaurisaTvis, prezidentis institutis ararsebobis piro-
bebSi, saxelmwifos meTauris uflebamosilebebis miniWebas adasturebda.
1992-1995 wlebSi saqarTveloSi moqmedi `mcire konstituciiT~ - `sax-
elmwifo xelisuflebis Sesaxeb~ 1992 wlis 22 dekembris kanoniT SemoRe-
bul iqna premier-ministris Tanamdeboba, romelic iniSneboda parlamen-
tis mier, saxelmwifos meTauris wardginebiT.
saqarTvelos 1995 wlis konstitucia, miRebidan vidre 2004 wlis 6
Tebervlis sakonstitucio reformamde, ar iTvaliswinebda premier-min-
istris instituts. es garemoeba sakmaod martivad aixsneba: 1995 wlis
konstitucia amkvidrebda mmarTvelobis saprezidento models, romlis
pirobebSi mTavroba kolegiuri organos saxiT ar funqcionirebda. aR-
masrulebeli xelisuflebis meTaurs Tavad saxelmwifos meTauri - pre-
zidenti warmoadgenda. Sesabamisad, ar iyo gaTvaliswinebuli arc pre-
mier-ministris Tanamdeboba.
premier-ministris instituti Tanamedrove saxiT saqarTveloSi 2004
wlis 6 Tebervlis sakonstitucio reformis Sedegad damkvidrda, rode-
sac saprezidento respublikis nacvlad SemoRebul iqna mmarTvelobis
naxevrad saprezidento modeli.
saqarTvelos premier-ministris konstituciur statuss da zogadi
xasiaTis uflebamosilebebs gansazRvravs saqarTvelos konstitucia (55-
e muxli), aseve, `saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebi-
sa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoni (me-8-me-9 muxlebi).
kerZod, premier-ministri warmoadgens saqarTvelos mTavrobis meTaurs,
igi mTavrobis umaRlesi Tanamdebobis piria. premier-ministri xelmZR-
vanelobs mTavrobas, gansazRvravs mTavrobis saqmianobis ZiriTad mimar-
Tulebebs, organizebas uwevs mTavrobis saqmianobas, axorcielebs minis-
trebis saqmianobis koordinaciasa da kontrols, xels awers mTavrobis
samarTlebriv aqtebs. premier-ministri mTavrobis saqmianobisaTvis an-
gariSvaldebulia saqarTvelos parlamentis winaSe; parlaments warud-
gens moxsenebas samTavrobo programis Sesrulebis mimdinareobis Ses-
axeb, agreTve parlamentis moTxovniT − samTavrobo programis calkeuli
nawilis Sesrulebis mimdinareobis angariSs; uflebamosilia saqarT-
velos parlamentis winaSe dasvas mTavrobis ndobis sakiTxi; iwvevs da
313
xelmZRvanelobs mTavrobis sxdomebs, xels awers mTavrobis dadgenile-
bebsa da gankargulebebs; Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan aTa-
visuflebs mTavrobis sxva wevrebs (igulisxmeba ministri an saxelmwifo
ministri); Tavisi uflebamosilebis farglebSi gamoscems individualur
samarTlebriv aqts – brZanebas; warmoadgens mTavrobas sxva saxelmwifo
dawesebulebebTan da saerTaSoriso organizaciebTan urTierTobaSi;
warmoadgens saqarTvelos sagareo urTierTobebSi, debs saerTaSori-
so xelSekrulebebs saqarTvelos saxeliT; iRebs gadawyvetilebas sao-
mari mdgomareobis dros Tavdacvis Zalebis gamoyenebis Sesaxeb; iRebs
gadawyvetilebas bunebrivi an teqnogenuri katastrofis an epidemiis
dros Tavdacvis Zalebis gamoyenebis Sesaxeb; sagangebo an saomari md-
gomareobis dros gamoscems brZanebas, romlis Sesabamisadac moqmede-
ben Tavdacvis Zalebi; premier-ministri axorcielebs sakanonmdeblo
da kanonqvemdebare normatiuli aqtebiT misTvis miniWebul sxva ufle-
bamosilebebs.
premier-ministris gadadgoma an misi uflebamosilebis sxvagvarad
Sewyveta iwvevs mTavrobis sxva wevrTa uflebamosilebis Sewyvetas.
premier-ministris gadadgoma misi uflebamosilebis Sewyvetis erT-erT
safuZvels warmoadgens. garda amisa, premier-ministrs uflebamosileba
uwydeba gardacvalebis, mis mimarT sasamarTlos gamamtyunebeli ganaCe-
nis kanonier ZalaSi Sesvlis, mTavrobisTvis undoblobis gamocxadebis
an ndobis argamocxadebis SemTxvevaSi, impiCmentis wesiT Tanamdebobidan
gadayenebis an mTavrobis wevris saqmianobasTan SeuTavsebeli Tanamdebo-
bis dakavebis safuZvelze (Tanamdebobrivi SeuTavseblobis faqtis Ses-
axeb miiReba saqarTvelos parlamentis dadgenileba). premier-ministris
gadadgomis an misi uflebamosilebis sxvagvarad Sewyvetis SemTxvevaSi
mTavroba ganagrZobs movaleobis Sesrulebas axali premier-ministris
daniSvnamde. mTavrobis sxva wevris gadadgomis an Tanamdebobidan gaTa-
visuflebis SemTxvevaSi premier-ministri niSnavs mTavrobis axal wevrs.
2.1.2. ministri
ministri xelmZRvanelobs saministros da saqarTvelos kanonmde-
blobis Sesabamisad iRebs gadawyvetilebas misi kompetenciisaTvis mi-
kuTvnebul sakiTxebze.
ministri, rogorc wesi, warmoadgens politikur figuras, romelic
Sedis mTavrobis SemadgenlobaSi. Tavad termini `ministri~ laTinuri
warmoSobisaa da msaxurs niSnavs. ministri mTavrobaSi Semavali saxelm-
wifo mmarTvelobis sistemis ZiriTadi organos - saministros xelmZ-
Rvanelis zogadi dasaxelebaa. saqarTvelos konstitucia ar adgens
sakvalifikacio moTxovnebs ministris mimarT.
314
ministris zogadi xasiaTis uflebamosileba gansazRvrulia konsti-
tuciiT (muxli 54, punqti 4), rac Semdgom detalizebulia `saqarTvelos
mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~
saqarTvelos kanonSi (muxli 20-24). kerZod, ministri xelmZRvanelobs sa-
ministros, warmarTavs mis saqmianobas da wyvets saministros gamgeblobis
sferosTvis mikuTvnebul sakiTxebs; pasuxismgebelia saqarTvelos kon-
stituciis, sxva kanonebis, saomari an sagangebo mdgomareobis dros ga-
mocemuli saqarTvelos prezidentis samarTlebrivi aqtebis, mTavrobis
dadgenilebebisa da gankargulebebis da premier-ministris brZanebebis
SesrulebisaTvis; Tvalyurs adevnebs saministros struqturuli qvedan-
ayofebisa da saministros mmarTvelobis sferoSi Semavali saxelmwifo
saqveuwyebo dawesebulebebis, sajaro samarTlis iuridiuli pirebis da
teritoriuli organoebis mier TavianTi movaleobebis Sesrulebis mim-
dinareobas da am kanoniT dadgenili wesiT axorcielebs samsaxurebriv
zedamxedvelobas saministros sajaro mosamsaxureTa gadawyvetilebeb-
sa da saqmianobaze; sakuTari kompetenciis farglebSi Tanamdebobaze
niSnavs da Tanamdebobidan aTavisuflebs saministros saStato nusxiT
gansazRvrul moxeleebs, teritoriul organoTa moxeleebs, mmarTvelo-
bis sferoSi Semavali saxelmwifo saqveuwyebo dawesebulebebis, saja-
ro samarTlis iuridiuli pirebis xelmZRvanelebs; saxelmwifo biuje-
tis Sesabamisad amtkicebs saministros mmarTvelobis sferoSi Semavali
saxelmwifo saqveuwyebo dawesebulebebis xarjTaRricxvas, axorcie-
lebs kontrols mis Sesrulebaze da aucileblobis SemTxvevaSi iZleva
miTiTebebs sabiujeto saxsrebis gamoyenebis Sesaxeb; premier-ministrs
warudgens angariSs saministros saqmianobis Sesaxeb; monawileobs mTav-
robis sxdomebSi; asrulebs kanonebiT, saomari an sagangebo mdgomareo-
bis dros gamocemuli saqarTvelos prezidentis samarTlebrivi aqtebiT,
mTavrobis dadgenilebebiTa da gankargulebebiT da premier-ministris
brZanebebiT misTvis gansazRvrul sxva amocanebs.
ministrs SeuZlia gadadges Tanamdebobidan, ra drosac Tanamdebo-
bidan gadadgomis Sesaxeb gancxadebiT mimarTavs premier-ministrs. min-
istrs uflebamosileba uwydeba gadadgomis, gardacvalebis, Tanamdebo-
bidan premier-ministris aqtis safuZvelze gaTavisuflebis, mis mimarT
sasamarTlos gamamtyunebeli ganaCenis kanonier ZalaSi Sesvlis, mTav-
robisTvis undoblobis gamocxadebis an ndobis argamocxadebis SemTx-
vevaSi, aseve impiCmentis wesiT Tanamdebobidan gadayenebis safuZvelze.
ministrs hyavs pirveli moadgile da moadgileebi, romelTac min-
istris wardginebiT Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan aTavi-
suflebs premier-ministri. moadgileTa raodenoba ganisazRvreba sa-
ministros debulebiT, xolo uflebamosilebani - ministris brZanebiT.
ministris uflebamosilebis Sewyvetisas ministris pirvel moadgilesa
315
da moadgileebs uflebamosileba uwydebaT axali ministris daniSvnisTa-
nave.
2.1.3. saxelmwifo ministri

mTavrobis SemadgenlobaSi SeiZleba iyos erTi an ramdenime saxelm-
wifo ministri (e.w. ùportfelo ministri~), Sesabamisad, SesaZlebelia
saxelmwifo ministris Tanamdeboba arc arsebobdes mTavrobis Semadgen-
lobaSi. saqarTvelos konstituciiT (muxli 54, punqti 5) gansazRvrulia
saxelmwifo ministris daniSvnis mizani - gansakuTrebuli mniSvnelobis
saxelmwifoebrivi amocanebis Sesasruleblad. saxelmwifo ministris
Tanamdeboba SeiZleba SemoRebul iqnes kanoniT.
saxelmwifo ministrs niSnavs premier-ministri. saxelmwifo minis-
tris uflebamosileba da misi farglebi ganisazRvreba `saqarTvelos
mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~
saqarTvelos kanoniT (muxli 241) da mTavrobis Sesabamisi dadgenilebiT.
kerZod, saxelmwifo ministri sakuTari uflebamosilebis farglebSi ax-
orcielebs aRmasrulebel xelisuflebas; axorcielebs ministrisaTvis
`saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmiano-
bis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoniT miniWebul uflebamosilebebs,
agreTve saqarTvelos sxva sakanonmdeblo da kanonqvemdebare aqtebiT
misTvis miniWebul uflebamosilebebs; asrulebs mTavrobisa da premier-
ministris calkeul davalebebs; sakuTari uflebamosilebis farglebSi
gamoscems brZanebebs. saxelmwifo ministris saqmianobas uzrunvelyofs
saxelmwifo ministris aparati. saxelmwifo ministris aparatis struq-
turasa da saStato nusxas gansazRvravs mTavroba.
saxelmwifo ministris uflebamosilebis Sewyveta xorcieldeba min-
istris uflebamosilebis SewyvetisaTvis dadgenili safuZvlebis Sesa-
bamisad.
2.1.4. pirveli vice-premieri, vice-premieri

saqarTvelos konstitucia (muxli 55, punqti 4) iTvaliswinebs saqa-
rTvelos premier-ministris uflebamosilebas erT-erT ministrs daakis-
ros pirveli vice-premieris, agreTve, erT an ramdenime ministrs - vice-
premieris movaleoba. konstituciur doneze ar aris gaTvaliswinebuli
pirveli vice–premieris da vice-premieris kompetencia, igi gawerilia
bis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoniT (me-10 muxli). kerZod, pirveli
vice-premieri asrulebs premier-ministris movaleobas misi aryofnisa
316
da kanonmdeblobiT gaTvaliswinebul sxva SemTxvevebSi, agreTve mis
calkeul davalebebs. rac Seexeba vice-premiers, igi koordinacias uw-
evs aRmasrulebeli xelisuflebis ganxorcielebas premier-ministris
brZanebiT dadgenil saxelmwifo mmarTvelobis gansazRvrul sferoSi.
vice-premierebis raodenobas gansazRvravs premier-ministri. pirvel
vice-premiersa da vice-premiers movaleobebi ekisrebaT premier-minis-
tris brZanebiT, romlis Sesaxebac mTavrobis wevrebs ecnobebaT misi
gamocemidan xuTi dRis vadaSi. amave brZanebiT ganisazRvreba pirve-
li vice-premierisa da vice-premieris funqciebi. Sesabamisad, pirveli
vice-premieris movaleoba SeiZleba Seasrulos mxolod erTma minis-
trma, xolo vice-premieris rangSi SesaZloa erTi an ramdenime ministri
mogvevlinos. arc konstitucia da arc kanonmdebloba ar iTvaliswinebs
vice-premierebis konkretul raodenobas, Tumca, `saqarTvelos mTavro-
bis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ kanonis
Sesabamisad, vice-premierebis raodenobas gansazRvravs premier-minis-
tri. mniSvnelovania is garemoeba, rom arc pirveli vice-premieris da
arc vice-premieris Tanamdeboba gancalkevebulad ar Sedis mTavrobis
SemadgenlobaSi, vinaidan mxolod mTavrobis wevrs - ministrs SeiZleba
daekisros premier-ministris mier pirveli vice-premieris da vice-pre-
mieris movaleobis ganxorcieleba.
2.2. saqarTvelos mTavrobis struqtura

saqarTvelos konstituciis mixedviT (muxli 54, punqti 8), mTavrobis
struqtura da saqmianobis wesi ganisazRvreba kanoniT, romlis proeqts
parlaments warudgens mTavroba. `saqarTvelos mTavrobis struqturis,
uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Se-
sabamisad (me-4 muxli), mTavroba aRmasrulebel xelisuflebas axorcie-
lebs saministroebis, maTi mmarTvelobis sferoSi Semavali saxelmwifo
saqveuwyebo dawesebulebebis, saxelmwifo ministris aparatis, mTavro-
bis uSualo daqvemdebarebaSi arsebuli aRmasrulebeli xelisuflebis
specialuri daniSnulebis gasamxedroebuli dawesebulebis, agreTve
specialuri daniSnulebis sxva saxelmwifo dawesebulebebis meSveobiT.
dauSvebelia mTavrobis SemadgenlobaSi xsenebuli kanoniT gaTval-
iswinebulis garda sxva raime struqturis/organos Seqmna an arseboba.
2.2.1. saministro
zogadad, mTavroba saxelmwifo mmarTvelobiT funqcias axorcie-
lebs mravalferovani administraciuli aparatis meSveobiT, romelic
317
saxelmwifo organoebisa da Tanamdebobis pirebis erTobliobas war-
moadgens. maT Soris umniSvnelovanesia centraluri administraciuli
organoebi, romlebic specialur marTvis funqciebs axorcieleben sa-
ministroebis saxiT. saministro iqmneba politikuri da socialur-eko-
nomikuri cxovrebis mniSvnelovan sferoebSi saxelmwifoebrivi mmarTv-
elobis gansaxorcieleblad. zogadad, saministroTa struqtura mudmiv
cvalebadobas ganicdis, rac saxelmwifoebriv cxovrebasTan maT misad-
agebaze miuTiTebs. saministroebis mniSvneloba ganpirobebulia im gare-
moebiTac, rom maTi xelmZRvanelebi Sedian mTavrobis SemadgenlobaSi.
saministroebi, romlebic mTavrobis instituciuri sistemis cen-
tralur rgols warmoadgenen, maTze dakisrebuli funqciebis mixedviT
SesaZloa Semdegi saxiT davajgufoT:662
- saministroebi, romelTa saqmianoba dakavSirebulia saxelmwifo fi-
nansebis mozidva-gankargvasTan (finansTa, ekonomikis, sagadasaxado da
sxva);
- saministroebi, romelTa saqmianoba meurneobis konkretul sferos
ukavSirdeba (mrewvelobis, vaWrobis, turizmis, soflis meurneobis da
sxva);
- saministroebi, romlebic uzrunvelyofen saxelmwifo suvereni-
tets Sidaerovnuli da saerTaSorisosamarTlebrivi procedurebis meS-
veobiT (sagareo saqmeTa, iusticiis da sxva);
- e.w. Zalovani saministroebi (Sinagan saqmeTa, Tavdacvis, uSiSroebis
da sxva);
- saministroebi, romlebic uzrunvelyofen saxelmwifos teritoriis
infrastruqturisa da mosaxleobis momsaxurebas (transportis, komuni-
kaciebis, fostis da sxva);
- saministroebi, romelTa saqmianoba ukavSirdeba saxelmwifos so-
cialuri funqciis ganxorcielebas (ganaTlebis, Sromis, jandacvis,
kulturis da sxva).
saqarTveloSi saministro iqmneba mTavrobis uflebamosilebis
gansazRvrul sferoSi saxelmwifo politikisa da mmarTvelobis ganx-
orcielebis uzrunvelsayofad. mTavroba, romelic uzrunvelyofs aR-
masrulebeli xelisuflebis ganxorcielebas qveyanaSi, swored saminis-
troebis meSveobiT axorcielebs am konstituciur kompetencias. amasTan,
saministroebis Seqmna erTgvari msgavsi dargobrivi niSniT xdeba. sa-
ministros xelmZRvanelobs ministri, romelic damoukideblad iRebs
gadawyvetilebas mis kompetencias mikuTvnebul sakiTxebze. `saqarT-
velos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis
Sesaxeb~ saqarTvelos kanoni (muxli 14, punqti 2) konkretulad gansaz-
Rvravs saqarTveloSi saministroTa CamonaTvals, Sesabamisad, axali sa-
ministros Seqmna an arsebulis gauqmeba dasaSvebia mxolod xsenebul
662
demetraSvili a., kobaxiZe i., konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2011, 297-298.
318
kanonSi Sesabamisi cvlilebis Setanis Sedegad. dRevandeli mdgomareo-
biT saqarTveloSi 10 saministroa: a) ganaTlebis, mecnierebis, kultur-
isa da sportis; b) garemos dacvisa da soflis meurneobis; g) ekonomikisa
da mdgradi ganviTarebis; d) Tavdacvis; e) iusticiis; v) okupirebuli
teritoriebidan devnilTa, Sromis, janmrTelobisa da socialuri dac-
vis; z) regionuli ganviTarebisa da infrastruqturis; T) sagareo saqme-
Ta; i) finansTa; k) Sinagan saqmeTa.
`saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmi-
anobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Sesabamisad (me-15-me-18 mux-
lebi), saministro angariSvaldebulia mTavrobis winaSe da asrulebs
kanoniT gaTvaliswinebul an mTavrobisa da premier-ministris mier kan-
onis safuZvelze dakisrebul amocanebs. saministro efuZneba erTmmarT-
velobis princips, rac damaxasiaTebelia mmarTvelobis centralizebuli
struqturisaTvis da gamoxatulia xelmZRvanelobiTi funqciebisa da
uflebamosilebebis erTi piris - ministris xelSi TavmoyriT. saminis-
tros uflebamosileba ganisazRvreba kanoniT an/da kanonis safuZvelze
miRebuli mTavrobis dadgenilebiT. saministros ufleba ara aqvs, sxva
saxelmwifo an arasaxelmwifo dawesebulebebs gadasces Tavisi ufleba-
movaleobani, Tu saqarTvelos kanonmdeblobiT sxva ram ar aris gaTval-
iswinebuli. saministro moqmedebs Tavisi uflebamosilebis farglebSi,
saqarTvelos konstituciis, sxva kanonebis, saomari an sagangebo mdgo-
mareobis dros gamocemuli saqarTvelos prezidentis samarTlebrivi
aqtebis, mTavrobisa da premier-ministris samarTlebrivi aqtebis safuZ-
velze da maT Sesasruleblad.
saministros mmarTvelobis sfero ganisazRvreba saministros deb-
ulebiT, romelsac ministris wardginebiT amtkicebs mTavroba. samin-
istros debuleba unda Seicavdes saministros saqmianobis sferos da
amocanebs; saministros sistemas, struqturas, struqturuli qvedanay-
ofebis ZiriTad amocanebs da kompetencias; sxva arsebiT sakiTxebs sa-
ministros saqmianobis organizebis Sesaxeb. Tu sakiTxi miekuTvneba ram-
denime saministros gamgeblobis sferos da gansazRvruli ar aris masze
gadawyvetilebis mimRebi saministro, gadawyvetilebas iRebs mTavroba.
saministro iyofa struqturul qvedanayofebad, romelTa ufle-
bamosileba ganisazRvreba saministros debulebiTa da am struqturuli
qvedanayofis debulebiT, romelsac amtkicebs ministri.
2.2.2. saxelmwifo saqveuwyebo dawesebuleba

anobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Sesabamisad (Tavi VII), saxelm-
wifo saqveuwyebo dawesebuleba warmoadgens saministros gamgeblobaSi
319
arsebul aRmasrulebeli xelisuflebis dawesebulebas.663
saxelmwifo saqveuwyebo dawesebuleba warmoadgens saministros
gamgeblobaSi arsebul aRmasrulebeli xelisuflebis dawesebulebas.
saxelmwifo saqveuwyebo dawesebuleba iqmneba, gardaiqmneba da saqmiano-
bas wyvets kanoniT an mTavrobis dadgenilebiT. saxelmwifo saqveuwyebo
dawesebuleba SeiZleba Seiqmnas Tavdacvis, samarTaldamcav, sazogadoe-
brivi usafrTxoebisa da wesrigis, socialur-ekonomikur, kulturis
an sxva sferoSi saxelmwifoebrivi amocanebisa da sajaro funqciebis
Sesasruleblad. saxelmwifo saqveuwyebo dawesebuleba finansdeba sax-
elmwifo biujetidan. saxelmwifo saqveuwyebo dawesebulebis debule-
bas amtkicebs ministri. saxelmwifo saqveuwyebo dawesebulebis xelmZR-
vanels ministris wardginebiT Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan
aTavisuflebs premier-ministri. kanoniT SesaZlebelia saxelmwifo
saqveuwyebo dawesebulebis teritoriuli organos Seqmna, ris Sesaxeb
gadawyvetilebas iRebs ministri.
unda aRiniSnos, rom 2017-2018 wlebis sakonstitucio reformamde
saqarTvelos konstitucia gansazRvravda saqarTvelos prokuraturis
adgils saxelmwifo sistemaSi - igi warmoadgenda aRmasrulebeli xe-
lisuflebis sistemaSi Semaval dawesebulebas. kerZod, ZiriTadi kanonis
Sesabamisad, prokuraturis organoebi Sedioda iusticiis saministros
sistemaSi da maT saerTo xelmZRvanelobas axorcielebda iusticiis min-
istri. Tumca, xsenebuli sakonstitucio reformis Sedegad, prokuratu-
ra gamovida iusticiis saministros sistemidan da saqarTvelos iustici-
is saministros sistemaSi Semavali saxelmwifo saqveuwyebo dawesebuleba
− saqarTvelos prokuratura Camoyalibda damoukidebel organod.
2.2.3. specialuri daniSnulebis saxelmwifo dawesebuleba

anobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Sesabamisad (Tavi VII1), spe-
cialuri daniSnulebis saxelmwifo dawesebuleba aris premier-minis-
tris uSualo daqvemdebarebaSi arsebuli dawesebuleba, romelic iqmneba
kanonis safuZvelze, kanoniT gaTvaliswinebuli saxelmwifoebrivi amo-
canebis Sesasruleblad.664 specialuri dawesebuleba angariSvaldebulia
premier-ministris winaSe, romelic uSualod zedamxedvelobs dawese-
bulebis saqmianobas. specialuri dawesebulebis xelmZRvanels Tanam-
663
magaliTisaTvis, saxelmwifo saqveuwyebo dawesebulebebia: sagangebo situaciebis marTvis
samsaxuri, garemosdacviTi zedamxedvelobis departamenti, specialuri penitenciuri sam-
saxuri, saqarTvelos saavtomobilo gzebis departamenti, saqarTvelos sasazRvro policia.
664
magaliTisaTvis, specialuri daniSnulebis saxelmwifo dawesebulebebia: saxelmwifo us-
afrTxoebis samsaxuri; saqarTvelos dazvervis samsaxuri, saxelmwifo dacvis specialuri
samsaxuri.
320
debobaze niSnavs da Tanamdebobidan aTavisuflebs premier-ministri.
specialuri dawesebulebis xelmZRvanelis moadgileebs xelmZRvane-
lis wardginebiT Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan aTavisuf-
lebs premier-ministri. specialuri dawesebulebis sxva TanamSromlebis
Tanamdebobaze daniSvnisa da Tanamdebobidan gaTavisuflebis sakiTxebi
wesrigdeba kanoniT.
specialuri dawesebuleba Tavis saqmianobas axorcielebs saqarT-
velos konstituciis, saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebebis, kan-
onis, specialuri dawesebulebis debulebisa da premier-ministris mier
gansazRvruli samsaxurebrivi instruqciebisa da davalebebis safuZvel-
ze. specialuri dawesebulebis debulebasa da Sesabamisi kanoniT gansaz-
Rvrul sxva normatiul aqtebs premier-ministris wardginebiT amtkicebs
mTavroba.
2.2.4. saxelmwifo rwmunebuli

administraciul-teritoriuli erTeulebis teritoriaze mTavrobis
warmomadgenlobis uzrunvelsayofad saqarTvelos konstitucia (muxli
54, punqti 7) iTvaliswinebs mTavrobis uflebamosilebas daniSnos sax-
elmwifo rwmunebulebi. saxelmwifo rwmunebulis uflebamosileba gan-
isazRvreba kanoniT.
unda aRiniSnos, rom 2017-2018 wlebis sakonstitucio reformamde
saxelmwifo rwmunebulis Tanamdebobas ewodeboda saxelmwifo rwmuneb-
uli-gubernatori. Tavis mxriv, saxelmwifo rwmunebuli-gubernatoris
winamorbedi qarTul sakanonmdeblo sivrceSi saqarTvelos prezidentis
saxelmwifo rwmunebuli gaxldaT. es instituti gaiTvaliswina àRmas-
rulebeli xelisuflebis struqturisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ saqa-
rTvelos 1997 wlis 15 aprilis kanonma. saxelmwifo rwmunebuli samarT-
lebrivad mxolod saxelmwifos meTaurTan iyo dakavSirebuli, romelic
niSnavda da aTavisuflebda mas. saxelmwifo rwmunebuli warmoadgenda
saqarTvelos prezidents kanonmdeblobiT gansazRvrul administraci-
ul-teritoriul erTeulebSi. `saqarTvelos mTavrobis struqturis,
uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos 2004 wlis
11 Tebervlis kanons 2007 wlis 8 ivniss daemata VIII1 Tavi, romlis safuZ-
velzec cvlileba ganicada saxelmwifo rwmunebulis institutma. ker-
Zod, saxelmwifo rwmunebuls ewoda saxelmwifo rwmunebuli-guber-
natori, romelic nacvlad mxolod saqarTvelos prezidentisa, gaxda
saqarTvelos mTavrobis warmomadgenelic calkeul administraciul-
teritoriul erTeulebSi. Seicvala saxelmwifo rwmunebuli-guberna-
toris Tanamdebobaze gamwesebis meqanizmic - mas, premier-ministrTan
konsultaciis Semdgom, Tanamdebobaze niSnavda da aTavisuflebda saqa-
321
rTvelos prezidenti. mogvianebiT, 2008 wlis 11 marts, konstitucias
daemata axali muxli, romelic saxelmwifo rwmunebuli-gubernatoris
samarTlebriv statuss exeboda.
2017-2018 wlebis sakonstitucio reformis Sedegad Camoyalibebuli
saparlamento respublikis mmarTvelobiTi modelis gaTvaliswinebiT da
im garemoebaze dayrdnobiT, rom prezidenti warmomadgenlobiTi da sim-
boluri uflebamosilebebis matarebelia, saxelmwifo rwmunebuli aris
saqarTvelos kanonmdeblobiT gansazRvrul saqarTvelos administraci-
ul-teritoriuli erTeulebis teritoriaze mTavrobis warmomadgene-
li, romelsac Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan aTavisuflebs
mTavroba. `saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da
saqmianobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Sesabamisad (Tavi VIII1),
saxelmwifo rwmunebuli: mTavrobis davalebis SemTxvevaSi koordinacias
uwevs saqarTvelos saministroebis teritoriul organoTa saqmianobas;
mTavrobis davalebiT koordinacias uwevs adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bis reformis calkeuli RonisZiebebis ganxorcielebas; uflebamosilia
saTaTbiro xmis uflebiT monawileoba miiRos mTavrobis sxdomebSi; sa-
kuTari uflebamosilebis farglebSi gamoscems individualur samarT-
lebriv aqtebs; axorcielebs saqarTvelos kanonmdeblobiT gansazRvrul
sxva uflebamosilebebs.
saxelmwifo rwmunebuli Tavis saqmianobas axorcielebs saxelmwifo
rwmunebulis administraciis meSveobiT. saxelmwifo rwmunebulis ad-
ministraciis saStato nusxasa da sajaro mosamsaxureTa Tanamdebo-
brivi sargoebis odenobebs amtkicebs mTavroba. saxelmwifo rwmunebu-
lis administraciis sajaro mosamsaxureebs Tanamdebobaze niSnavs da
Tanamdebobidan aTavisuflebs saxelmwifo rwmunebuli. saxelmwifo rw-
munebulis debulebas amtkicebs mTavroba. saxelmwifo rwmunebulisa da
saxelmwifo rwmunebulis administraciis saqmianoba finansdeba saxelm-
wifo biujetidan.
saxelmwifo rwmunebuli gamoscems individualur samarTlebriv
aqts – saxelmwifo rwmunebulis gankarguleba. saxelmwifo rwmunebulis
samarTlebriv aqts auqmebs mTavroba. saxelmwifo rwmunebulis samar-
Tlebrivi aqti kanonmdeblobiT dadgenili wesiT SeiZleba gasaCivrdes
sasamarTloSi.
2.2.5. avtonomiuri respublikebis aRmasrulebeli

xelisuflebis dawesebulebebi
anobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Sesabamisad (Tavi IX), afxazeTi-
sa da aWaris avtonomiuri respublikebis aRmasrulebeli xelisuflebis
322
dawesebulebebi Sedis saqarTvelos aRmasrulebeli xelisuflebis or-
ganoTa sistemaSi. afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis
aRmasrulebeli xelisuflebis dawesebulebebi moqmedebs saqarTvelos
konstituciis, afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis kon-
stituciebis, saqarTvelos samarTlebrivi aqtebis, afxazeTisa da aWaris
avtonomiuri respublikebis samarTlebrivi aqtebis safuZvelze. afxa-
zeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis aRmasrulebeli xelisu-
flebis dawesebulebebi iqmneba, gardaiqmneba da saqmianobas wyvets
saqarTvelos konstituciiT, afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respub-
likebis konstituciebiT, saqarTvelos samarTlebrivi aqtebiT, afxaze-
Tisa da aWaris avtonomiuri respublikebis samarTlebrivi aqtebiT dad-
genili wesiT.
2.2.6. saTaTbiro organoebi

bis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Sesabamisad (Tavi X), premier-min-
istrs, mTavrobas, mTavrobis wevrs calkeul sakiTxTa Seswavlis mizniT
SeuZlia Seqmnas saTaTbiro organoebi – komisiebi da sabWoebi. saTaT-
biro organo iqmneba aRmasrulebeli xelisuflebis kompetenciisaTvis
mikuTvnebuli sxvadasxva sakiTxebis mosamzadeblad. saTaTbiro organos
amocanebs, agreTve misi daskvnebisa da winadadebebis momzadebis wess am
organos Seqmnisas gansazRvravs Sesabamisad premier-ministri, mTavroba,
mTavrobis wevri. saTaTbiro organos ufleba aqvs saxelmwifo daweseb-
ulebebidan miiRos Tavisi muSaobisaTvis saWiro dokumentebi, cnobebi
da sxva monacemebi. saTaTbiro organos mier momzadebuli daskvnebi da
winadadebebi gansazRvrul vadaSi unda waredginos Sesabamisad premier-
ministrs, mTavrobas, mTavrobis wevrs.
mimdinare etapze, erovnuli usafrTxoebisa da saxelmwifo intere-
sebisTvis safrTxis Semcvel sakiTxebze saqarTvelos premier-ministris
informirebisa da mis mier misaRebi politikuri gadawyvetilebebis
momzadebis, strategiul doneze erovnuli usafrTxoebis politikis
dagegmvisa da koordinaciis mizniT Seqmnilia saqarTvelos premier-min-
istris saTaTbiro organo - erovnuli usafrTxoebis sabWo.
2.2.7. mTavrobis administracia

anobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Sesabamisad (Tavi V), mTavrobis
saqmianobis organizaciuli uzrunvelyofis, analitikuri, informaci-
uli da sxva masalebis momzadebis, agreTve mTavrobis gadawyvetile-
323
baTa Sesrulebis kontrolis xelSewyobis mizniT iqmneba mTavrobis ad-
ministracia. saqarTvelos mTavrobis administracias xelmZRvanelobs
saqarTvelos premier-ministri, xolo saqarTvelos mTavrobis adminis-
traciis mimdinare saqmianobas uZRveba saqarTvelos mTavrobis admin-
istraciis ufrosi, romelsac Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan
aTavisuflebs saqarTvelos premierministri. mTavrobis administraciis
struqtura, uflebamosileba da saqmianobis organizeba ganisazRvreba
mTavrobis administraciis debulebiT, romelsac amtkicebs mTavroba.
3. saqarTvelos mTavrobis formireba

saxelmwifos mmarTvelobis formidan gamomdinare, saqarTveloSi
damkvidrebulia mTavrobis Seqmnis saparlamento modeli, romelic gu-
lisxmobs mTavrobis formirebas sakanonmdeblo organos mier saparla-
mento arCevnebis Sedegebis gaTvaliswinebiT. amgvar modelSi, romelic
damaxasiaTebelia saparlamento sistemisa da Sereuli mmarTvelobis
respublikebisaTvis, mTavrobis formireba metwilad damokidebulia
sakanonmdeblo organoSi politikur ZalTa gadanawilebaze, xolo sax-
elmwifos meTauri am procesSi mxolod formaluri xasiaTis uflebe-
mosilebebiTaa aRWurvili. mTavrobis formirebis saparlamento modelis
pirobebSi mTavrobis mier aRmasrulebeli xelisuflebis ganxorciele-
ba, rogorc wesi, sakanonmdeblo organos mxridan ndobis gamocxadebas
saWiroebs, rac, Tavis mxriv, zrdis sakanonmdeblo organos zegavlenis
xarisxs aRmasrulebeli xelisuflebis formirebis da misi saqmianobis
Semdgomi kontrolis procesSi.
saqarTvelos 1921 wlis konstitucia iTvaliswinebda mTavrobis
formirebis procesSi sakanonmdeblo organos sakmaod mokrZalebul
monawileobas. kerZod, mTavroba warmoadgenda umaRlesi mmarTvelobis
kolegiur aRmasrulebel organos, romlis Tavmjdomares erTwliani va-
diT irCevda parlamenti (67-e muxli). mTavrobis danarCen wevrebs - minis-
trebs parlamentis arCevnebSi monawileobis uflebis mqone moqalaqeTa-
gan garesaparlamento gziT niSnavda (ìwvevda~) mTavrobis Tavmjdomare
(68-e muxli). konstitucia ar iTvaliswinebda ndobis gamocxadebis pro-
ceduras, Tumca mTavrobis wevrebis - ministrebis (da ara mTavrobis
Tavmjdomaris) mimarT parlamentis mxridan arsebobda `ndobis dakarg-
vis~ meqanizmi. amgvar mcirericxovan regulaciebs Seicavda pirveli qar-
Tuli konstitucia mTavrobis formirebis procesTan dakavSirebiT.
saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis (1991
weli) Semdgom, miRebul iqna `mcire konstitucia~ - kanoni `saxelmwifo
xelisuflebis Sesaxeb~ da kanoni `saqarTvelos respublikis ministrTa
kabinetis Sesaxeb~. es ori aqti iTvaliswinebda mTavrobis formirebis
324
sakmaod ucnaur proceduras. kerZod, premier-ministrs saxelmwifos
meTauris wardginebiT niSnavda saqarTvelos parlamenti, xolo mTavro-
bis sxva wevrebs - premier-ministris wardginebiT niSnavda saxelmwifos
meTauri da amtkicebda parlamenti. amgvari wesiT xdeboda ministrTa
kabinetis Secvlac. `mcire konstitucia~ ar iTvaliswinebda mTavrobis
formirebis procesSi parlamentis mxridan mTavrobisaTvis ndobis ga-
mocxadebas, Tumca amkvidrebda mTavrobisadmi ndobis sakiTxis dasmis
meqanizms premier-ministris, deputatTa saerTo raodenobis sul cota
erTi mexuTedis an saxelmwifos meTauris iniciativiT.
1995 wlis konstituciiT, romelmac saprezidento modelze orien-
tirebuli respublikuri mmarTveloba daamkvidra, mTavrobis formireba
saprezidento (garesaparlamento) modelis mixedviT xdeboda. axalar-
Ceuli prezidenti, romelic aRmasrulebeli xelisuflebis meTaurs
warmoadgenda, ficis dadebis Semdgom ori kviris vadaSi parlamentis
TanxmobiT niSnavda ministrebs; sakuTari iniciativiT aTavisuflebda
ministrs; iRebda ministrebis gadadgomas, romlebic mxolod preziden-
tis winaSe iyvnen pasuxismgebelni. amgvari modelis pirobebSi, bunebriv-
ia, gamoiricxeboda parlamentis mxridan mTavrobisaTvis ndoba-undob-
lobis gamocxadebis meqanizmebis arseboba.
2004 wlis 6 Tebervals ganxorcielebuli sakonstitucio reformis
Sedegad, saprezidento mmarTvelobis modeli Seicvala naxevrad sapre-
zidento sistemiT. Sesabamisad, Seicvala mTavrobis formirebis meqa-
nizmic da Camoyalibda mTavrobis formirebis saparlamento modeli,
Tumca prezidentis aqtiuri da gadamwyveti monawileobiT.
2010 wlis 15 oqtombris sakonstitucio reformis safuZvelze, arse-
biTad Seicvala mTavrobis formirebisa da am procesSi misTvis ndobis
gamocxadebis meqanizmi. mTavrobis formireba calsaxad saparlamento
organos ndobaze gaxda damokidebuli da saxelmwifos meTauri am pro-
cesSi formalur monawileobas Rebulobda. amgvari cvlilebebi Tavad
sakonstitucio reformis miznebidan gamomdinareobda, romlis Sedegad
ganxorcielda saxelmwifos meTauris distancireba aRmasrulebeli xe-
lisuflebisagan da mTavrobis aRmasrulebeli xelisuflebis umaRles
da damoukidebel organod Camoyalibeba. amasTan, veneciis komisiis
mxridan gamoTqmuli iqna rigi SeniSvnebisa, romlebic, upirvelesad, axa-
larCeuli parlamentis mier mTavrobis formirebis proceduris, aseve
mTavrobis uflebamosilebis Sewyvetis SemTxvevaSi mTavrobis Semadgen-
lobisaTvis ndobis gamocxadebis vadebis xangrZlivobas ukavSirdebo-
da. veneciis komisiisaTvis aseve gaugebari aRmoCnda mTavrobis erTi da
imave SemadgenlobisaTvis ndobis gamosacxadeblad xelmeore kenWisyris
SesaZlebloba, romlis amoRebac Seamcirebda mTavrobis formirebis
325
procesis vadebs da am process ufro gamWvirvales gaxdida.665
2017-2018 wlebis sakonstitucio reformis Sedegad, zemoxsenebuli
SeniSvnebis gaTvaliswinebiT, gamartivda da daixvewa saqarTvelos mTav-
robis formirebis sakmaod rTuli da xangrZlivi reformamdeli pro-
cedura. parlamentis kompetenciur arsenalSi mTavrobis formirebis
uflebamosilebis arseboba miCneulia sakanonmdeblo organos `mTav-
robis sadamfuZneblo funqciad~, rac saparlamento modelis mkveTrad
gamokveTili niSania.666 sakanonmdeblo organo mTavrobis formirebis
proceduras iwyebs Semdeg SemTxvevebSi: saparlamento arCevnebis Cat-
arebis Semdgom axalarCeuli parlamentis winaSe mTavrobis ufle-
bamosilebis moxsnisas; premier-ministris gadadgomisas; premier-minis-
tris uflebamosilebis sxvagvarad Sewyvetisas.
3.1. mTavrobis formireba saparlamento arCevnebis Semdgom

saqarTvelos konstitucia iTvaliswinebs mTavrobis formirebis
proceduras saparlamento arCevnebis Semdgom (56-e muxlis pirveli pun-
qti). kerZod, axalarCeuli parlamentis mier sruli uflebamosilebis
SeZenisTanave mTavroba ixsnis uflebamosilebas parlamentis winaSe da
ganagrZobs movaleobis Sesrulebas axali premier-ministris daniSv-
namde. rac Seexeba axalarCeuli parlamentis pirvel sxdomas, romelsac
niSnavs saqarTvelos prezidenti, igi imarTeba parlamentis arCevnebis
Sedegebis oficialurad gamocxadebidan araugvianes me-10 dRisa. par-
lamenti pirvel sxdomaze uflebamosilia Seudges muSaobas, Tu sxdo-
mas eswreba parlamentis sruli Semadgenlobis umravlesoba. parlamenti
srul uflebamosilebas iZens parlamentis wevrTa ori mesamedis ufle-
bamosilebis cnobis momentidan. am momentidan uflebamosileba uwydeba
wina mowvevis parlaments (konstitucia, 38-e muxli).
Sesabamisad, axalarCeuli parlamentis pirvel sxdomaze xdeba axa-
larCeuli parlamentis mier uflebamosilebis SeZena da swored am mo-
ments ukavSirdeba moqmedi mTavrobis uflebamosilebis moxsna, rac av-
tomatur reJimSi xdeba da arc sakanonmdeblo organos da arc Tavad
mTavrobis mxridan aranairi saxis kenWisyras ar saWiroebs. amasTan, mTav-
robis uflebamosilebis moxsnis sakiTxis axalarCeuli parlamentis mier
uflebamosilebis SeZenasTan mibmiT konstitucia arapirdapir adgens sa-
parlamento arCevnebis Semdgom ndobagamocxadebuli mTavrobis ufle-
bamosilebis pirobiT vadas, romelic parlamentis uflebamosilebis xan-
665
666
gogiaSvili g., SedarebiTi konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2019, 223.
326
grZlivobas ukavSirdeba da 4 wels warmoadgens, garda im SemTxvevebisa,
rodesac, riggareSe saparlamento arCevnebis pirobebSi, mTavroba agrZe-
lebs funqcionirebas axalarCeuli parlamentis mier uflebamosilebis
SeZenamde.
mTavrobis uflebamosilebis moxsnis SemTxvevaSi, mTavrobisaT-
vis ndobis gamocxadebis Semdgomi procedurebi gawerilia konstitu-
ciis 56-e muxlis me-2-me-5 punqtebiT. kerZod, parlamenti mTavrobis
uflebamosilebis moxsnidan 2 kviris vadaSi ndobas ucxadebs parlamen-
tis arCevnebSi saukeTeso Sedegis mqone politikuri partiis mier wam-
oyenebuli premierministrobis kandidatis mier wardgenil mTavrobas.
mTavrobis SemadgenlobasTan erTad parlaments waredgineba samTavrobo
programa. ndobis misaRebad saWiroa parlamentis sruli Semadgenlo-
bis umravlesobis mxardaWera. im SemTxvevaSi, Tu parlamentma mTavrobas
dadgenil vadaSi ndoba ar gamoucxada, saqarTvelos prezidenti Sesa-
bamisi vadis amowurvidan arauadres 2 da araugvianes 3 kvirisa daiTxovs
parlaments da daniSnavs parlamentis riggareSe arCevnebs. preziden-
tis kompetenciur arsenalSi parlamentis daTxovnis uflebamosileba
unda miviCnioT, rogorc erTgvari ultima ratio,667 sakanonmdeblo da aRmas-
rulebel xelisuflebas Soris arsebuli konfliqtis gadaWris saboloo
saSualeba. es logikuricaa, vinaidan SeuZlebelia usasrulod gagrZel-
des mTavrobis formirebis procedura sakanonmdeblo organos mier.
amasTan, saqarTvelos prezidenti ar daiTxovs parlaments da ar dan-
iSnavs parlamentis riggareSe arCevnebs, Tu parlamenti konstituciis
56-e muxlis me-2 punqtiT gansazRvruli 2-kviriani vadis amowurvidan 2
kviris vadaSi sruli Semadgenlobis umravlesobiT ndobas gamoucxadebs
parlamentis sruli Semadgenlobis erT mesamedze metis mier wamoy-
enebuli premierministrobis kandidatis mier wardgenil mTavrobas.
am SemTxvevaSi parlamentis ardaTxovna ganpirobebulia im garemoebiT,
rom sakanonmdeblo organom SemWidroebul vadaSi moaxdina mTavrobis
formireba.
mTavrobis SemadgenlobisTvis ndobis gamocxadebis SemTxvevaSi pre-
zidenti 2 dRis vadaSi niSnavs premier-ministrs, xolo premier-ministri,
aseve, 2 dRis vadaSi - mTavrobis sxva wevrebs. Tu prezidenti aRniSnul
vadaSi ar gamoscems samarTlebriv aqts premier-ministris daniSvnis Tao-
baze, premier-ministri daniSnulad CaiTvleba. amgvari meqanizmi mTavro-
bis formirebis dasrulebis SesaZlo gaWianurebis albaTobis Tavidan
acilebis da mTavrobis stabilurobis qmediT RonisZiebad moiazreba.
667
babeki v., fiSi s., raihenbeheri c., konstituciis gadasinjva - saqarTvelos gza evropi-
saken, Tbilisi, 2012, 143.
327
3.2. mTavrobis formireba premier-ministris
uflebamosilebis Sewyvetis SemTxvevaSi
garda saparlamento arCevnebis Semdgom axalarCeuli parlamentis
mier mTavrobisaTvis ndobis gamocxadebis SemTxvevisa (detalurad ganx-
ilulia 3.1. qveTavSi), saqarTvelos konstitucia aseve iTvaliswinebs
mTavrobis formirebis proceduras premier-ministris uflebamosilebis
Sewyvetis SemTxvevaSi (56-e muxlis pirveli punqti). premier-ministris
uflebamosilebis Sewyvetis SemTxvevebi gawerilia `saqarTvelos mTav-
robis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~
saqarTvelos kanonis me-9 muxlSi. kerZod, premier-ministris gadadgoma
misi uflebamosilebis Sewyvetis erT-erT safuZvels warmoadgens. garda
gadadgomisa, premier-ministris uflebamosilebis sxvagvarad Sewyveta
xdeba gardacvalebis, mis mimarT sasamarTlos gamamtyunebeli ganaCenis
kanonier ZalaSi Sesvlis, mTavrobisTvis undoblobis gamocxadebis an
ndobis argamocxadebis SemTxvevaSi, impiCmentis wesiT Tanamdebobidan
gadayenebis an mTavrobis wevris saqmianobasTan SeuTavsebeli Tanamde-
bobis dakavebis safuZvelze (Tanamdebobrivi SeuTavseblobis faqtis
Sesaxeb miiReba saqarTvelos parlamentis dadgenileba).
premier-ministris gadadgomis an misi uflebamosilebis sxvagvarad
Sewyvetis SemTxvevaSi iwyeba mTavrobisaTvis ndobis gamocxadebis pro-
cedura. xsenebuli procedura analogiuria saparlamento arCevnebis
Semdgom axalarCeuli parlamentis mier mTavrobisaTvis ndobis ga-
mocxadebis procedurisa (konstituciis 56-e muxlis me-2-me-5 punqtebi),
rac Cvens mier ukve ganxilul iqna (detalurad ixileT 3.1. qveTavSi).
aRiniSna, rom mTavrobis uflebamosilebis moxsnis, premier-minis-
tris gadadgomis an misi uflebamosilebis sxvagvarad Sewyvetis SemTx-
vevaSi mTavroba kvlav ganagrZobs movaleobis Sesrulebas axali premier-
ministris daniSvnamde, rac mTavrobis saqmianobis uwyvetobis principis
gamoxatulebaa.668
3.3. mTavrobisTvis ndobis gamocxadeba premier-ministris

iniciativiT
saqarTvelos konstitucia iTvaliswinebs mTavrobisaTvis ndobis
gamocxadebas premier-ministris iniciativiT (muxli 58). aRsaniSnavia,
rom xsenebuli meqanizmi ar warmoadgens mTavrobis formirebis klasi-
kur proceduras, misi ganxorcielebiT ar xdeba mTavrobis xelaxali
formireba. amasTan, xsenebuli meqanizmi mTavrobis politikuri pasux-
ismgeblobis elementsac Seicavs, sakanonmdeblo organos mier mTavro-
668
328
bisaTvis ndobis gamocxadebaze uaris SemTxvevaSi. premier-ministris
iniciativiT mTavrobisaTvis ndobis gamocxadebis Sedegad xdeba mTav-
robis arsebuli, ukve ndobagamocxadebuli da formirebuli Semadgen-
lobisTvis ndobis xelaxali dadastureba parlamentis mxridan.
ndobis sakiTxs kenWi eyreba premier-ministris mier misi dasmidan
arauadres me-7 da araugvianes me-14 dRisa. Tu parlamenti ndobas ar
gamoucxadebs mTavrobas, saqarTvelos prezidenti ndobis argamocxade-
bidan arauadres me-8 da araugvianes me-14 dRisa daiTxovs parlaments
da daniSnavs parlamentis riggareSe arCevnebs.
saqarTvelos prezidenti ar daiTxovs parlaments, Tu parlamenti
mTavrobisTvis ndobis argamocxadebidan 7 dRis vadaSi sruli Semadgen-
lobis umravlesobiT ndobas gamoucxadebs parlamentis sruli Semad-
genlobis erT mesamedze metis mier wamoyenebuli premierministrobis
kandidatis mier wardgenil mTavrobas. mTavrobis SemadgenlobasTan er-
Tad parlaments waredgineba samTavrobo programa. axali mTavrobisTvis
ndobis gamocxadebidan 2 dRis vadaSi saqarTvelos prezidenti Tanam-
debobaze daniSnavs premier-ministrs, xolo premier-ministri misi dan-
iSvnidan 2 dRis vadaSi − ministrebs. Tu saqarTvelos prezidenti dad-
genil vadaSi ar daniSnavs premier-ministrs, igi daniSnulad CaiTvleba.
mTavrobas uflebamosileba uwydeba axali premier-ministris daniSvnis
momentidan.
ndobis sakiTxis dasmis uflebamosileba premier-ministrs aZlevs
politikaze gavlenis moxdenis mniSvnelovan berkets, saSualebas ma-
Sinac ki, rodesac realurad es procedura arc dawyebula.669 rogorc
wesi, aRniSnuli uflebamosileba mTavrobis mier sakuTar koaliciaze
an partiaze zemoqmedebis moxdenis saSualebaa.670 premier-ministrs Ses-
aZlebloba aqvs mTavrobisaTvis ndobis gamocxadeba daukavSiros nebi-
smier sakiTxs, iqneba es kanonproeqti Tu specifikuri programa, e.w.
`xelovnuri politikuri krizisis~ Seqmna riggareSe arCevnebis Casatare-
blad Tu Tavdapirveli ndobagamocxadebuli mTavrobis SemadgenlobaSi
mravalricxovani sakadro cvlilebis ganxorcieleba, aseve Tu arse-
bobs parlamentis mxridan mTavrobis mier inicirebuli kanonproeqtis
armiRebis albaToba. ndobis sakiTxis dasmiT premier-ministri mianiS-
nebs parlaments SesaZlo Sedegze riggareSe arCevnebis saxiT. es erT-
gvari `politikuri SantaJi~ zrdis mTavrobisaTvis ndobis gamocxadebi-
sa da, Sesabamisad, misTvis sasurveli sakiTxis sakanonmdeblo organos
mier dadebiTad gadawyvetis albaTobas. mTavrobis Tavmjdomaris xelSi
amgvari uflebamosileba saparlamento mmarTvelobis modelis pirobeb-
669
canava l., mTavrobis pasuxismgeblobis principebi: konstitucionalizmis praqtika da
saqarTvelos kanonmdebloba, sadisertacio naSromi, Tbilisi 2015, 99.
670
lovo f., Tanamedrove didi demokratiebi, v. keSelavas redaqtorobiT, Tbilisi, 2002,
444.
329
Si miCneulia sakanonmdeblo organoze erTgvari `zegavlenis~ instru-
mentad, rac, Tavis mxriv, mTavrobis stabilurobas ganapirobebs.
4. saqarTvelos mTavrobis kompetencia

saqarTvelos konstitucia gansazRvravs mTavrobis konstituciur
statuss da zogadi xasiaTis kompetencias (54-e muxlis pirveli punqti).
konstitucia, misi bunebidan gamomdinare, detalurad ver moawesrigebs
ama Tu im organos saqmianobasTan dakavSirebul yvela urTierTobas,
amgvari mowesrigeba ZiriTadma kanonma sakanonmdeblo aqts miando.
zogadad, samTavrobo xelisufleba sakmaod mravalferovani kom-
petenciiTaa aRWurvili. Tanamedrove saxelmwifoebriv-samarTlebrivi
doqtrinis Sesabamisad, mTavroba uzrunvelyofs saxelmwifos sagareo
interesebis, sajaro wesrigis da adamianis uflebebis dacvas, mas ekis-
reba ekonomikuri, socialuri da sxva saxis mmarTvelobiTi funqciebis
ganxorcieleba. mTavrobis kompetencia, erTgvarovani sferoebis mow-
esrigebis niSniT, SegviZlia ramodenime jgufSi gavaerTianoT. es sfer-
oebia: saxelmwifo aparatis formireba da marTva, kanonebis aRsrule-
ba, samarTalSemoqmedeba, biujetis Sedgena da Sesruleba, saSinao da
sagareo sagareo politikis ganxorcieleba, uflebamosilebani sagangebo
mdgomareobis dros.
4.1. saqarTvelos mTavrobis uflebamosilebebi

saqarTvelos konstituciis 54-e muxlis me-8 punqtis Tanaxmad, mTav-
robis struqtura da saqmianobis wesi ganisazRvreba kanoniT, romlis
proeqts parlaments warudgens mTavroba. Sedegad, saqarTvelos parla-
mentma 2004 wlis 11 Tebervals miiRo specialuri kanoni – `saqarTvelos
mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~.
xsenebuli kanoniT (Tavi II) ganisazRvra mTavrobis uflebamosilebebi
konstituciiT dadgenil farglebSi. uflebamosilebaTa CamonaTvali
sakmaod farToa, magaliTisTvis moviyvanT ramodenime maTgans.671 ker-
Zod, saqarTvelos mTavroba:
a) koordinacias uwevs da akontrolebs saministroebis, maTi mmarT-
velobis sferoSi Semavali saxelmwifo saqveuwyebo dawesebulebebis,
agreTve specialuri daniSnulebis sxva saxelmwifo dawesebulebebis
saqmianobas;
b) uflebamosilia gaauqmos ministrebis, saxelmwifo saqveuwyebo
671
vrclad saqarTvelos mTavrobis uflebamosilebebis Sesaxeb ixileT: fircxalaSvili a.,
mirianaSvili g., saqarTvelos saxelmwifo mowyobis safuZvlebi, Tbilisi, 2018, 84-87.
330
dawesebulebebis, specialuri daniSnulebis gasamxedroebuli daweseb-
ulebisa da specialuri daniSnulebis sxva saxelmwifo dawesebulebebis
xelmZRvanelTa samarTlebrivi aqtebi;
g) socialur-ekonomikur, kulturisa da sxva sferoebSi amtkicebs
saxelmwifo miznobriv programebs da uzrunvelyofs maT ganxorciele-
bas;
d) axorcielebs sakanonmdeblo iniciativas da SeimuSavebs samTav-
robo programas;
e) saqarTvelos konstituciis, sxva sakanonmdeblo da kanonqvemde-
bare aqtebis Sesabamisad monawileobs ekonomikuri politikis SemuSave-
basa da ganxorcielebaSi;
v) marTavs saxelmwifo qonebas;
z) aregulirebs safinanso-sabiujeto urTierTobebs, SeimuSavebs da
saqarTvelos parlaments warudgens saqarTvelos saxelmwifo biujetis
proeqts, saxelmwifo biujetis proeqtis miRebis Semdeg uzrunvelyofs
mis Sesrulebas, saqarTvelos parlaments warudgens saxelmwifo biuje-
tis Sesrulebis angariSs;
T) uzrunvelyofs saxelmwifo saSinao da sagareo valis marTvas;
i) uzrunvelyofs moqalaqeTa socialur dacvas;
k) uzrunvelyofs ganaTlebisa da mecnierebis sferoSi erTiani sax-
elmwifo politikis ganxorcielebas, zogadi, profesiuli da umaRlesi
ganaTlebis srulyofas;
l) uzrunvelyofs garemosa da bunebrivi resursebis dacvis, mo-
saxleobis ekologiuri usafrTxoebis sferoSi erTiani saxelmwifo
politikis ganxorcielebas;
m) axorcielebs qveynis sagareo politikas;
n) iTanxmebs sxva saxelmwifoebTan da saerTaSoriso organizaciebT-
an molaparakebebis warmoebis, agreTve saerTaSoriso xelSekrulebebis
dadebis sakiTxebs da uzrunvelyofs saqarTvelos saerTaSoriso xelSek-
rulebebiT aRebul valdebulebaTa Sesrulebas;
o) iRebs zomebs qveynis Tavdacvisa da sazogadoebrivi usafrTxoebis
uzrunvelsayofad;
p) iRebs zomebs kanonierebis uzrunvelsayofad, moqalaqeTa ufle-
bebisa da Tavisuflebebis, sakuTrebisa da sazogadoebrivi wesrigis da-
sacavad, uzrunvelyofs damnaSaveobasTan brZolas;
J) axorcielebs saqarTvelos konstituciiT, sxva sakanonmdeblo da
kanonqvemdebare aqtebiT misTvis miniWebul sxva uflebamosilebebs.
saqarTvelos mTavrobis zemoaRniSnuli, aseve, sxva, kanonmdeblobiT
gaTvaliswinebuli uflebamosilebebis analizi SesaZlebels xdis maT pi-
robiT klasificirebas erTgvarovani niSniT. kerZod, saqarTvelos mTav-
robis uflebamosilebebi moicavs: saxelmwifo aparatis kontrolisa da
331
koordinaciis sferos; socialur-ekonomikur sferos; sagareo urTier-
Tobebis sferos; sazogadoebrivi usafrTxoebisa da Tavdacvis sferos;
adamianis uflebaTa dacvis sferos.672
4.2. saqarTvelos mTavrobis samarTalSemoqmedebiTi

saqmianoba
saqarTvelos konstituciis 55-e muxlis me-2 punqtis Tanaxmad, mTav-
robis samarTlebrivi aqtebi gamoicema premier-ministris xelmoweriT.
`saqarTvelos mTavrobis struqturis, uflebamosilebisa da saqmianobis
wesis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis me-6 muxlis Sesabamisad ki, mTavroba
iRebs dadgenilebebs da gankargulebebs, romelTa Sesruleba savalde-
buloa saqarTvelos mTel teritoriaze.
mTavroba, rogorc saerTo kompetenciis aRmasrulebeli xelisu-
flebis organo, warmarTavs samTavrobo danayofebis saqmianobas. kanon-
mdeblobiT miniWebuli uflebamosilebebis ganxorcielebisaTvis umniS-
vnelovanesia mTavrobis kompetenciaSi samarTlebrivi aqtebis gamocemis
uflebamosilebis arseboba. xelisuflebis danawilebis principze dayrd-
nobiT, mTavrobis, rogorc aRmasrulebeli organos ZiriTadi funqcia
kanonTa dacvisa da aRsrulebis uzrunvelyofaSi realizdeba. profe-
sori andraS Saio miuTiTebs, rom àRmasrulebeli xelisufleba movalea
daicvas da xorci Seasxas kanonebs~.673 mTavroba samarTlebrivi aqtebis
gamocemiT axorcielebs sakanonmdeblo aqtebis mavaldebulebeli dan-
awesebis Sesrulebas da aRmasrulebeli xelisuflebis ganxorcielebis
sferoSi arsebuli urTierTobebis samarTlebriv mowesrigebas. Sesabam-
isad, saqarTvelos mTavrobas samarTlebrivi aqtebis gamocemis ufle-
bamosileba swored konstituciis da sxva kanonebis safuZvelze da maT
Sesasruleblad aqvs miniWebuli. rac Seexeba konstituciasa da kanonebs,
cxadia, rom isini sakanonmdeblo aqtebs warmoadgenen, xolo mTavro-
bis aqtebi, Tavad am organos aRmasrulebeli bunebidan da funqciebi-
dan gamomdinare, kanonqvemdebare aqtebis ricxvs miekuTvneba da isini
swored sakanonmdeblo aqtebis Sesasruleblad unda gamoices.
mTavroba, rogorc kolegiuri organo, iRebs or samarTlebriv aqts -
dadgenilebasa da gankargulebas. am aqtebs xels awers premier-ministri.
mTavrobis samarTlebrivi aqtebis Sesruleba savaldebuloa saqarT-
velos mTel teritoriaze. mTavrobis uflebamosilebebi samarTalSemo-
qmedebiT sferoSi detalurad mowesrigda `normatiuli aqtebis Sesaxeb~
saqarTvelos organuli kanoniTa da `saqarTvelos mTavrobis struqtu-
672
demetraSvili a., gogiaSvili g., konstituciuri samarTali, Tbilisi, 2016, 356-358.
673
Saio a., xelisuflebis TviTSezRudva, konstitucionalizmis Sesavali, T. niniZis redaq-
torobiT, Tbilisi, 2003, 211.
332
ris, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos ka-
noniT, agreTve saqarTvelos mTavrobis 2018 wlis 14 Tebervlis №77
dadgenilebiT damtkicebuli `saqarTvelos mTavrobis reglamentiT~,
sadac gaiwera mTavrobis samarTlebrivi aqtebis momzadebis, miReba-
gamocemisa da ZalaSi Sesvlis wesebi. mTavrobis dadgenileba normati-
uli aqtia, xolo gankarguleba - individualur-samarTlebrivi. amasTan,
kanonqvemdebare normatiuli aqtis zogadi arsidan gamomdinare, dadge-
nilebaSi unda mieTiTos, Tu romeli sakanonmdeblo aqtis safuZvelze
da Sesasruleblad iqna igi miRebuli. mTavroba, misi kolegiuri bune-
bidan gamomdinare, konstituciiT da moqmedi kanonmdeblobiT mis kom-
petencias mikuTvnebul nebismier sakiTxs wyvets mTavrobis sxdomaze.
mTavrobis samarTlebrivi aqtebis miReba-gamocemas swored mTavrobis
gadawyvetilebis miReba udevs safuZvlad, romelic, Sinaarsis gaTval-
iswinebiT, formdeba mTavrobis dadgenilebis an gankargulebis saxiT
da mas xels awers premier-ministri. mTavrobis samarTlebrivi aqtebi
SeiZleba miRebul iqnes mTavrobis sxdomaze maTi ganxilvis Semdeg an
mTavrobis eleqtronul sxdomaze, èleqtronuli mTavrobis~ programis
meSveobiT.674 saqarTvelos mTavroba dadgenilebas iRebs im SemTxveva-
Sic, Tu Sesabamisi sakiTxi mowesrigebuli ar aris saqarTvelos sakanon-
mdeblo aqtiT (garda im SemTxvevisa, roca sakiTxi ganekuTvneba sxva
organos uflebamosilebas) da misi miReba gamowveulia gadaudebeli
aucileblobiT. am SemTxvevaSi saqarTvelos mTavroba valdebulia ze-
moxsenebuli dadgenilebis miRebidan araugvianes 1 Tvisa saqarTvelos
parlaments warudginos sakanonmdeblo aqtis proeqti, romliTac gaT-
valiswinebuli iqneba saqarTvelos mTavrobis an sxva organos/Tanamde-
bobis piris mier Sesabamis sakiTxze kanonqvemdebare normatiuli aqtis
miRebis/gamocemis uflebamosileba.675
rac Seexeba saqarTvelos ministris normatiul aqts - brZanebas, igi
SeiZleba gamoices mxolod saqarTvelos sakanonmdeblo aqtiT, saqa-
rTvelos prezidentis normatiuli aqtiTa da saqarTvelos mTavrobis
dadgenilebiT gansazRvrul SemTxvevebsa da farglebSi. saqarTvelos
ministris brZanebaSi miTiTebuli unda iyos, romeli normatiuli aqtis
safuZvelze da romlis Sesasruleblad gamoica igi. saqarTvelos samin-
istros struqturul erTeulebsa da misi sistemis saxelmwifo saqveu-
wyebo dawesebulebebs da sajaro samarTlis iuridiul pirebs ara aqvT
normatiuli aqtis gamocemis ufleba, garda kanoniT gaTvaliswinebuli
gamonaklisebisa.
674
saqarTvelos mTavrobis reglamenti, muxli 7, punqti 2.
675
„normatiuli aqtebis Sesaxeb“ saqarTvelos organuli kanoni, muxli 12, punqtebi 2-3.
333
4.3. saqarTvelos mTavrobis saqmianobis organizeba
saqarTvelos mTavrobis muSaobis, mTavrobis gadawyvetilebebis
momzadebisa da miRebis, maT Soris, saqarTvelos mTavrobis sxdomis
momzadebis, warmarTvis, mTavrobis sxdomaze, maT Soris, mTavrobis
eleqtronul sxdomaze sakiTxis ganxilvisa da gadawyvetilebis miRebis
wesi, saqarTvelos konstituciiTa da `saqarTvelos mTavrobis struq-
turis, uflebamosilebisa da saqmianobis wesis Sesaxeb~ saqarTvelos
kanoniT gaTvaliswinebul sakiTxebze mTavrobis Tanxmobis miRebisa da
saqarTvelos prezidentis samarTlebrivi aqtebis Tanaxelmoweris wesi,
agreTve, mTavrobisa da saqarTvelos premier-ministris saqmianobasTan
dakavSirebuli sxva proceduruli da saorganizacio sakiTxebi ganisaz-
Rvreba saqarTvelos mTavrobis reglamentiT. reglamenti saqarTvelos
premier-ministris wardginebiT, kanonis Sesabamisad, mtkicdeba mTavro-
bis dadgenilebiT da misi Sesruleba savaldebuloa. mTavrobis saqmi-
anobasTan dakavSirebul yvela im procedurul sakiTxs, romelic mowes-
rigebuli ar aris mTavrobis reglamentiTa da sxva normatiuli aqtebiT,
wyvets mTavroba.676
saqarTvelos mTavrobis, rogorc kolegiuri organos saqmianobis
ZiriTad organizaciul formas warmoadgens sxdoma, romelic imarTe-
ba TveSi erTxel mainc. mTavrobis sxdomas iwvevs, mis dRis wesrigs
gansazRvravs da xelmZRvanelobs premier-ministri. mTavrobis sxdoma
uflebamosilia, Tu mas eswreba mTavrobis aranakleb 8 wevrisa, xolo
gadawyvetileba miRebulad CaiTvleba, Tu mas mxars dauWers mTavrobis
damswre wevrTa umravlesoba, magram aranakleb sruli Semadgenlobis
naxevrisa. xmebis Tanabrad gayofis SemTxvevaSi gadamwyvetia sxdomis
Tavmjdomaris xma. mTavrobis sxdoma, rogorc wesi, daxurulia. kanoniT
gaTvaliswinebul SemTxvevaSi, agreTve, mTavrobis gadawyvetilebiT
mTavrobis sxdoma SeiZleba sajarod gamocxaddes.677
5. saqarTvelos mTavrobis angariSvaldebuleba da

pasuxismgebloba
saqarTvelos mTavroba angariSvaldebuli da pasuxismgebelia mxolod
saqarTvelos parlamentis winaSe. saparlamento angariSvaldebuleba da
pasuxismgebloba gulisxmobs, rom aRmasrulebeli xelisuflebis umaR-
lesi organos - mTavrobis saqmianobis kontrolis uflebamosileba mx-
olod parlamentis prerogativaa. mTavrobis pasuxismgebloba parlamen-
tis winaSe aris solidaruli, kolegiuri, radgan samTavrobo politikis
676
saqarTvelos mTavrobis reglamenti, muxli 1, punqti 1.
677
iqve, muxlebi 16-18.
334
miuRebloba mTlianad mTavrobis gadadgomas iwvevs.678
saqarTvelos konstituciis 54-e muxlis me-2 gansazRvravs saqarT-
velos mTavrobis angariSvaldebulebisa da pasuxismgeblobis adresats
- saqarTvelos parlaments. gansxvavebiT dRes moqmedi konstituci-
uri Canawerisgan, 2017-2018 wlebis sakonstitucio reformamde kon-
stituciis arsebul redaqciaSi mxolod termini àngariSvaldebuleba~
iyo gamoyenebuli, reformis Semdgom ki, konstituciaSi gaCnda meore
terminic - `pasuxismgebloba~. es ori termini gansxvavebuli datvirT-
vis matarebelia. angariSvaldebuleba gulisxmobs angariSis Cabarebas,
kiTxvaze pasuxis gacemas, pasuxismgebloba ki amasTan erTad dakavSire-
bulia konkretul SedegTanac, kerZod, mTavrobis an mTavrobis wevris
gadayenebasTan. mocemul terminTa Canacvleba simbolurad asaxavda
konstituciaSi mTavrobis pasuxismgeblobis mniSvnelobis dakninebas.679
termini àngariSvaldebuleba~ ganimarteba, rogorc pasuxismgeblobis
aRebasTan erTad gaCenili valdebuleba, valdebuleba gaweuli muSaobis
angariSis wardgenis Sesaxeb.680 rac Seexeba termins `pasuxismgebloba~,
igi ganimarteba, rogorc aucilebloba, movaleoba pasuxi agos Tavis
moqmedebaze, saqcielze.681 Sesabamisad, angariSvaldebuleba pasuxismge-
blobasac moicavs da mis gareSe ar arsebobs.682
angariSvaldebuleba parlamentis winaSe niSnavs imas, rom mTavro-
ba gaweuli saqmianobis Sesaxeb angariSs abarebs parlaments, informa-
cias awvdis moTxovnil/mniSvnelovan sakiTxebze. sxvagvarad rom vTq-
vaT, mTavroba valdebulia saqmis kursSi Caayenos misi ~Semqmneli”
organo. angariSvaldebulebisa da pasuxismgeblobis erT-erTi mTavari
ganmasxvavebeli elementia meqanizmis Sedegi. angariSvaldebulebis
gamovlinebis dros ar dgeba iseTi ~mZime” Sedegi, rogoric gvaqvs pa-
suxismgeblobis SemTxvevaSi. pasuxismgebloba avtomaturad gulisxmobs
ganxorcielebuli qmedebisaTvis ~pasuxis gebas” an Tanamdebobis xarjze
an pirovnulad.683 parlamentis winaSe mTavrobis angariSvaldebulebis
da pasuxismgeblobis principi ganisazRvreba im garemoebiT, rom mx-
olod sakanonmdeblo organoa uflebamosili sruli moculobiT ganax-
orcielos mTavrobis saqmianobaze saparlamento kontroli. mTavrobis
angariSvaldebuleba, romelic politikur pasuxismgeblobaSia gamoxat-
678
679
canava l., mTavrobis pasuxismgeblobis principebi: konstitucionalizmis praqtika da
saqarTvelos kanonmdebloba, sadisertacio naSromi, Tbilisi 2015, 187.
680
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni, a. Ciqobavas redaqtorobiT, Tbilisi, 1986, 34.
681
iqve, 367.
682
683
kaveliZe e., undoblobis votumis konstituciuri meqanizmi saqarTveloSi, sadisertacio
naSromi, Tbilisi, 2016, 15-24.
335
uli, solidarul xasiaTs atarebs - parlamentis mier mTavrobis mier
ganxorcielebuli politikis miuReblobis/uTanxmoebis SemTxvevaSi misi
yvela wevri unda gadadges.
5.1. saqarTvelos mTavrobis angariSvaldebulebis formebi

sakanonmdeblo organos winaSe mTavrobisa da premier-ministris
angariSvaldebulebis umTavres konstituciur formebs SeiZleba mi-
vakuTvnoT samTavrobo programis Sesrulebis mimdinareobis Sesaxeb
premier-ministris yovelwliuri moxsenebis parlamentisaTvis wardgena,
parlamentis moTxovniT − samTavrobo programis calkeuli nawilis Ses-
rulebis mimdinareobis Taobaze premier-ministris angariSis wardgena
(konstitucia, 55-e muxlis me-5 punqti), mimdinare wlis saxelmwifo biu-
jetis Sesrulebis mimdinareobis Sesaxeb mTavrobis moxsenebis parlamen-
tisaTvis wardgena da mTavrobis mier saxelmwifo biujetis Sesrulebis
wliuri angariSis parlamentisaTvis wardgena (konstitucia, 66-e muxlis
me-2 punqti). aseve, saqarTvelos mTavroba saqarTvelos parlaments wa-
rudgens yovelwliur angariSs adamianis uflebaTa evropuli sasamarT-
los gadawyvetilebebis/ganCinebebis aRsrulebis Sesaxeb da adamianis
uflebaTa evropuli sasamarTlos gadawyvetilebebis/ganCinebebis aR-
srulebis samoqmedo gegmas mimdinare saqmeebTan dakavSirebiT (saqarT-
velos parlamentis reglamenti, muxli 175, punqti 1).
5.2. saqarTvelos mTavrobis pasuxismgeblobis formebi

sakanonmdeblo organos winaSe mTavrobis pasuxismgeblobis umTavres
konstituciur formas ganekuTvneba mTavrobisaTvis undoblobis ga-
mocxadeba (konstitucia, muxli 57). aseve, politikuri pasuxismgeblobis
Taviseburi gamovlinebaa mTavrobisaTvis ndobis argamocxadeba (konsti-
tucia, muxli 56, punqti 3 da muxli 58, punqti 2).
mmarTvelobis saparlamento sistemis saxelmwifoebSi damkvidre-
bulia mTavrobis saparlamento pasuxismgeblobis instituti, romlis
amosaval princips warmoadgens Semdegi garemoeba: mTavroba axorcie-
lebs aRmasrulebel xelisuflebas manam, sanam sargeblobs sakanonmde-
blo organos ndobiT (mxardaWeriT). swored am principis samarTlebriv
safuZvels warmoadgens sakanonmdeblo organos winaSe mTavrobis poli-
tikuri pasuxismgeblobis meqanizmi.
mTavrobis politikuri pasuxismgeblobis erT-erT gamoxatulebas
undoblobis votumi warmoadgens, romelic ori saxisaa - destruqciuli
da konstruqciuli. zogadad, undoblobis destruqciuli votumi war-
336
moadgens saparlamento praqtikaSi mTavrobis politikuri kursisadmi,
mTavrobis mier inicirebuli kanonproeqtisadmi an mTavrobis calkeu-
li wevrisadmi gamoxatul undoblobas (dawunebas). sakiTxis dayenebis
iniciativa undoblobis votumis gamocxadebis Sesaxeb SeiZleba modi-
odes rogorc Tavad mTavrobisagan, aseve, saparlamento fraqciisagan
an deputatTa garkveuli jgufisagan. mTavrobisadmi undoblobis votu-
mis gamoxatva iwvevs mTavrobis gadayenebas da Semdgom mTavrobis axali
Semadgenlobis formirebas, an saxelmwifos meTauris mier parlamen-
tis daTxovnas da riggareSe saparlamento arCevnebis daniSvnas. es ori
uflebamosileba684, xelisuflebis danawilebis principidan gamomdinare,
erTmaneTis erTgvar sapirwones warmoadgens da xelisuflebis Stoebs
Soris balansis uzrunvelyofas emsaxureba. rac Seexeba undoblobis
konstruqciul votums, romelic germanuli konstitucionalizmidan
iRebs saTaves, igi mTavrobis meTaurisadmi gamoxatuli undoblobis
votumis gansakuTrebul formas warmoadgens. undoblobis konstruqci-
uli votumis gamoxatviT airCeva mTavrobis meTauris adgilmonacvle
parlamentis mier. undoblobis konstruqciuli votumi mTavrobisaTvis
undoblobis gamocxadebasTan erTad parlamentisagan moiTxovs mTavro-
bis meTauris axali kandidaturis wamoyenebas. undoblobis konstruqci-
uli votumis meqanizmi, tradiciuli undoblobis destruqciuli vo-
tumisgan gansxvavebiT, warmoadgens mTavrobis stabilurobis elements
da misi gansxvavebuloba imaSi mdgomareobs, rom premier-ministrisadmi
undoblobis gamomxatveli rezolucia miRebuli unda iqnas axali pre-
mier-ministris arCevasTan erTad. undoblobis konstruqciuli votumis
instituti warmoadges meqanizms, romelic konstituciurad aZlierebs
mTavrobis politikur simyares, icavs im opoziciuri fraqciebisagan,
romlebsac aerTianebT mxolod premier-ministris Secvlis survili da
ara alternatiuli samTavrobo programa. undoblobis konstruqciuli
votumi saSualebas iZleva Tavidan iqnes acilebuli qveyanaSi xSiri sam-
Tavrobo krizisebi. gamomdinare im garemoebidan, rom undoblobis kon-
struqciuli votumis pirobebSi undoblobis gamocxadebasTan erTad
ganisazRvreba mTavrobis meTauris adgilmonacvle, amgvari meqanizmi
xels uwyobs saxelmwifos stabilurobis SenarCunebas, ramdenadac ar
Cndeba saxelisuflebo vakuumi - Tanamdeboba ar xdeba vakanturi, radgan
mas maSinve ikavebs axali piri.685 maSin, rodesac undoblobis destruqci-
uli votumi xSirad samTavrobo vakuums iwvevs.686 undoblobis kon-
struqciuli votumi xasiaTdeba ramodenime unificirebuli niSniT: a)
684
igulisxmeba parlamentis ufleba - undoblobis gamocxadebiT gadaayenos mTavroba da
prezidentis kompetencia - daiTxovos sakanonmdeblo organo.
685
gauli v., konstituciis SemuSaveba da miReba saqarTveloSi, k. kublaSvilis Targmani,
Tbilisi, 2002, 154.
686
melqaZe o., konstitucionalizmi, Tbilisi, 2005, 328.
337
axali premier-ministris dasaxeleba xdeba Tavad undoblobis aRZvris
iniciatorTa mier, undoblobis sakiTxis aRZvrasTan erTad; b) undob-
lobis konstruqciuli votumis mizani mimarTulia Sedegis miRwevisaken
- swrafi, efeqturi procedurebis saSualebiT arsebuli mTavrobis ga-
dayenebisa da imavdroulad axali mTavrobis Seqmnisaken; g) mTavrobis
meTauris axali kandidaturisaTvis ndobis, xolo moqmedi mTavrobis
meTaurisaTvis undoblobis gamocxadeba erTian proceduras warmoad-
gens da, Sesabamisad, erTi kenWisyriT wydeba.
5.2.1. saqarTvelos mTavrobisaTvis undoblobis gamocxadeba -

undoblobis konstruqciuli votumi
saqarTvelos mTavrobisaTvis undoblobis gamocxadebis procedura
axleburad Camoyalibda 2010 wlis 15 oqtombris sakonstitucio refor-
mis Semdgom. kerZod, undoblobis destruqciuli votumis nacvlad Se-
moRebul iqna qarTuli konstituciuri realobisaTvis ucxo instituti
- undoblobis konstruqciuli votumi, romelic, evropul saxelmwifoe-
bSi damkvidrebuli analogiuri meqanizmis tradiciuli maxasiaTeblebi-
sagan gansxvavebiT, garkveuli saxesxvaobebiT gamoirCeoda da vadebis
xangrZlivobis, proceduris sirTulis Tu sxva sakiTxebis gamo sakmao
kritikas iwvevda.687 veneciis komisiis daskvna ganxorcielebul sakon-
stitucio cvlilebebze rig SeniSvnebs Seicavda mTavrobisaTvis undob-
lobis gamocxadebis procedurasTan dakavSirebiT. SeniSvnebi exeboda:
undoblobis gamocxadebis sakiTxis aRZvris Taobaze kenWisyris saWiroe-
bas, prezidentis kompetenciur arsenalSi erTgvari ~vetos~ uflebas
parlamentis mier wardgenili premier-ministris kandidaturaze da am
~vetos~ daZlevisTvis dadgenil kvorums – parlamentis wevrTa 3/5-s,
aseve undoblobis gamocxadebis procedurisaTvis dadgenili vadebis
xangrZlivobas.688 sakonstitucio reformis Sedegad Camoyalibda undob-
lobis konstruqciuli votumis sruliad araordinaruli, problemuri
da analogis armqone formula.689 Sesabamisad, undoblobis konstruqci-
687
vrclad undoblobis konstruqciuli votumis arsisa da misi Tavdapirveli qarTuli va-
riaciis problemuri sakiTxebis Sesaxeb ixileT: jibRaSvili z., undoblobis konstruqciuli
votumi Tanamedrove evropaSi da misi qarTuli gageba, Tbilisi, 2016; gegenava d., undob-
lobis konstruqciuli votumis qarTuli modeli: gordias kvanZi saqarTvelos konstitu-
ciaSi, „samarTlis Jurnali“, 1, 2013, 328-344; kverenCxilaZe g., undoblobis konstruqci-
uli votumis qarTuli modeli, saiubileo krebulSi: „besarion zoiZe - 60“, Tbilisi, 2014,
51-73; kobaxiZe i., konstituciuri reformis kritikuli analizi, Tbilisi, 25.08.2010.
688
689
godolaZe k., sakonstitucio cvlilebebi saqarTveloSi – politikuri da samarTlebri-
vi aspeqtebi, Tbilisi, 2013, 35-38.
338
uli votumis qarTuli variacia mTavrobis gadayenebas praqtikulad
SeuZlebels xdida, rac Tavad undoblobis institutis arss srulebiT
ewinaaRmdegeboda.690
2017-2018 wlebis sakonstitucio reformis farglebSi, zemoxseneb-
uli problemuri sakiTxebis aRmofxvris mizniT, ganxorcielda undob-
lobis konstruqciuli votumis meqanizmis axleburi, gamartivebuli, xe-
lisuflebis danawilebis principTan da evropul analogTan Sesabamisi
redaqciiT Camoyalibeba. saqarTvelos mTavrobisaTvis undoblobis ga-
mocxadebis ZiriTadi etapebi konstituciis 57-e muxlSi Semdegi saxiT
aris Camoyalibebuli:
- undoblobis sakiTxis aRZvris ufleba aqvs parlamentis sruli
Semadgenlobis erT mesamedze mets. undoblobis sakiTxis aRZvrasTan
erTad iniciatorebi wamoayeneben premierministrobis kandidats, xolo
premierministrobis kandidati parlaments warudgens mTavrobis axal
Semadgenlobas. mTavrobis SemadgenlobasTan erTad parlaments waredg-
ineba samTavrobo programa;
- Tu parlamenti sakiTxis aRZvridan arauadres 7 da araugvianes 14
dRisa sruli Semadgenlobis umravlesobiT ndobas gamoucxadebs axal
mTavrobas, undobloba gamocxadebulad CaiTvleba. axali mTavrobisTvis
ndobis gamocxadebidan 2 dRis vadaSi saqarTvelos prezidenti Tanamde-
bobaze daniSnavs premier-ministrs, xolo premier-ministri misi daniS-
vnidan 2 dRis vadaSi − ministrebs. Tu saqarTvelos prezidenti dadge-
nil vadaSi ar daniSnavs premier-ministrs, igi daniSnulad CaiTvleba.
momentidan.
- Tu parlamenti undoblobis sakiTxis aRZvris Semdeg ar gamoucxadebs
mTavrobas undoblobas, dauSvebelia parlamentis imave wevrTa mier mom-
devno 6 Tvis ganmavlobaSi undoblobis sakiTxis aRZvra.
xazgasasmelia, rom mTavrobisaTvis undoblobis gamocxadebis
sakiTxis dasma da Tavad undoblobis gamocxadeba ar unda iyos martivad
SesaZlebeli nebismieri, gansakuTrebiT mcire politikuri jgufebisaT-
vis, radgan amiT safrTxe eqmneba qveynis politikuri sistemis stabilu-
robas. Tumca, imavdroulad, arc imdenad rTuli unda iyos, rom praq-
tikulad SeuZlebels xdides mTavrobisaTvis undoblobis gamocxadebis
proceduris dawyebas an Tavad am proceduris ganxorcielebas. swored
xsenebuli principebis gaTvaliswinebiT Camoyalibda mTavrobisaTvis un-
doblobis gamocxadebis moqmedi qarTuli meqanizmi.
690
339
Tematuri kiTxvebi:
1. ganixileT saqarTvelos mTavrobis ZiriTadi funqciebi da maxasi-

aTeblebi!
2. imsjeleT saqarTvelos mTavrobis Tanamdebobrivi Semadgenlobis
Sesaxeb!
3. warmoadgineT da daaxasiaTeT saqarTvelos mTavrobis struqtu-
ruli Semadgenloba!
4. warmoadgineT da daaxasiaTeT saqarTvelos mTavrobis formirebis
meqanizmi!
5. daasaxeleT saqarTvelos mTavrobis uflebamosilebebi da im-
sjeleT maT Sesaxeb!
6. rogoria saqarTvelos mTavrobis saqmianobis organizaciuli
formebi?
7. imsjeleT saqarTvelos mTavrobis kompetenciaze samarTalSemoq-
medebiTi saqmianobis sferoSi!
8. warmoadgineT da daaxasiaTeT saqarTvelos mTavrobis angariSval-
debulebisa da pasuxismgeblobis konstituciuri meqanizmebi!
9. daaxasiaTeT undoblobis konstruqciuli votumis arsi!
10. imsjeleT saqarTvelos mTavrobisaTvis undoblobis gamocxadebis
meqanizmis Taobaze!
340
Tavi X. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo
1. kanonmdebloba sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb

saqarTveloSi sakonstitucio kontrolis evropuli modelia691
damkvidrebuli, romlis mixedviT sakonstitucio kontrolis specia-
lizebuli organo sakonstitucio sasamarTloa. am instituts saqarT-
veloSi samarTlebrivi safuZveli 1995 wlis 24 agvistos konstituciis
miRebiT Caeyara, xolo sakonstitucio sasamarTlo, 1996 wlis 24 ivliss,
9 mosamarTlis mier ficis dadebiT Seiqmna.
saqarTvelos konstituciis mixedviT, sasamarTlo xelisufleba da-
moukidebelia da mas axorcieleben saqarTvelos sakonstitucio sa-
samarTlo da saqarTvelos saerTo sasamarTloebi.692 sakonstitucio
kontrolis sasamarTlo organo saqarTvelos sakonstitucio sasa-
marTloa,693 romlis uflebamosilebebi ganisazRvreba konstituciiT,694
xolo Seqmnisa da saqmianobis wesi, aseve - organuli kanoniT.695
saqarTvelos konstituciis me-60 da 63-e muxlebi sakonstitucio
sasamarTlos organizaciasa da saqmianobasTan dakavSirebul sakiTxebs
aregulireben. kerZod, isini zogadad gansazRvraven sakonstitucio sa-
samarTlos formirebis wess, sakonstitucio sasamarTlos wevrobis kan-
didatTaTvis dadgenil cenzebs, sakonstitucio sasamarTlos wevrTa
xelSeuxeblobis garantiebs, sakonstitucio sasamarTlos kompetenci-
aSi Semaval uflebamosilebaTa nusxas da sxva. aRniSnul muxlebSi Tav-
moyril am debulebebs fuZemdebluri xasiaTi aqvT da CarCo principebs
amkvidreben sakonstitucio sasamarTlosTan dakavSirebuli mTeli ka-
nonmdeblobisaTvis.
sakonstitucio danawesebis Sesrulebis organizaciuli da funqciuri
sakiTxebis reglamentacia xorcieldeba `saqarTvelos sakonstitucio
sasamarTlos Sesaxeb~ organuli kanonis Sesabamisad.696 sakonstitucio
sasamarTlos maRali statusidan gamomdinare, sakonstitucio sasamarT-
los mosamarTlis Tanamdebobaze ganwesebisa da misi uflebamosilebis
Sewyvetis, agreTve sakonstitucio samarTalwarmoebis da sakonstitu-
691
gonaSvili v., eremaZe q., TevdoraSvili g., kaxiani g., kverenCxilaZe g., WiRlaZe n., Ses-
692
693
694
saqarTvelos konstituciis me-60 muxlis me-4 punqti.
695
696
2018 wels Zaladakargulad gamocxadda sakonstitucio sasamarTlos saqmianobasTan da-
kavSirebuli sakiTxebis maregulirebeli ori kanoni: „sakonstitucio samarTalwarmoebis
Sesaxeb“ da „saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos wevrTa socialuri dacvis garan-
tiebis Sesaxeb“ da am kanonebiT gansazRvruli debulebebi „sakonstitucio sasamarTlos
Sesaxeb“ saqarTvelos organul kanonSi aisaxa.
341
cio sasamarTlos saqmianobis sxva sakiTxebis momwesrigebeli normebi
organuli kanonis rangSia ayvanili.697
zemoT miTiTebuli sakanonmdeblo aqtebis garda, sakonstitucio
sasamarTlos aqvs Tavisi reglamenti, romelic organuli kanonis Se-
sabamisad awesrigebs sasamarTlos organizaciis, saqmeTa gansaxilve-
lad momzadebis, ganxilvis, gadawyvetisa da sakonstitucio samarTal-
warmoebis sxva sakiTxebs.
2. sakonstitucio sasamarTlos organizacia

2.1. sasamarTlos formirebis wesi da Semadgenloba
sakonstitucio sasamarTloebis organizaciis ZiriTadi principebi
regulirebulia konstituciebiT da Semdeg konkretizebulia kanonebiT.
umetes SemTxvevaSi, konstituciebSi gansazRvrulia sakonstitucio
sasamarTlos mosamarTleTa raodenobac.
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo Sedgeba 9 mosamarTlis-
gan - sakonstitucio sasamarTlos wevrebisgan. Tu gaviTvaliswinebT
imas, rom msoflios sxvadasxva saxelmwifoSi sakonstitucio sasamarT-
los mosamarTleTa raodenoba eqvsidan cxrametamde meryeobs, am Tval-
sazrisiT saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo saSualo ricxov-
nobis organoa.
sxvadasxva saxelmwifoSi gansxvavebulia sakonstitucio sasamarT-
loebis formirebis wesi. zog saxelmwifoSi sakonstitucio sasamarT-
los formirebaSi monawileobs xelisuflebis samive Sto (bulgareTi,
espaneTi, italia, ukraina), zogSic - mxolod sakanonmdeblo da aRmas-
rulebeli xelisuflebebi (avstria, rumineTi, CexeTi, albaneTi). xSiria
SemTxveva, rodesac sakonstitucio sasamarTlos mosamarTleTa arCeva
(daniSvna) xdeba mxolod sakanonmdeblo xelisuflebis an saxelmwifos
meTauris mier. magaliTad, mxolod sakanonmdeblo xelisuflebis mier
sakonstitucio sasamarTlos mosamarTleebi airCevian (iniSnebian) un-
greTSi, germaniaSi, poloneTSi, litvaSi, estoneTSi, SveicariaSi, xolo
mxolod saxelmwifos meTauris mier - avstriaSi, belgiaSi, daniaSi, espa-
neTSi da sxva. Tumca is faqti, rom am SemTxvevebSi mosamarTleebi iniS-
nebian (airCevian) xelisuflebis mxolod erTi konkretuli Stos mier, ar
niSnavs imas, rom mosamarTlis kandidatTa SerCevaSi xelisuflebis sxva
Stoebi ar monawileoben. ase magaliTad: avstriis sakonstitucio sa-
samarTlos mosamarTleebs Tanamdebobaze niSnavs saxelmwifos meTauri
(prezidenti), Tumca kandidatebs waradgenen federaluri mTavroba da
parlamentis palatebi; espaneTis sakonstitucio sasamarTlos Torme-
697
saqarTvelos organuli kanoni „saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb“ saqa-
rTvelos organul kanonSi cvlilebis Setanis Sesaxeb“, N3265-rs, 21.07.2018.
342
tive wevrs Tanamdebobaze niSnavs saxelmwifos meTauri (mefe), kandida-
turebis wardgenaSi ki monawileobs rogorc parlamenti, aseve, mTavroba
da sasamarTlo xelisuflebis generaluri sabWo.
saqarTveloSi sakonstitucio sasamarTlos formireba paritetu-
lobis princips efuZneba. kerZod:
a) sakonstitucio sasamarTlos sam wevrs niSnavs prezidenti, ris Ta-
obazec igi gamoscems brZanebulebas;
b) sam wevrs irCevs parlamenti. kandidaturebis dasaxelebis ufleba
aqvT: parlamentis Tavmjdomares, saparlamento fraqciasa da parla-
mentis wevrTa eqvskacian jgufs. kenWisyris Sedegad arCeulad iTvleba
is kandidati, romelic miiRebs xmaTa sruli Semadgenlobis aranakleb
sam mexuTeds;
g) sam wevrs niSnavs uzenaesi sasamarTlo. uzenaesi sasamarTlos ple-
numze dasaniSn kandidatebs asaxelebs uzenaesi sasamarTlos Tavmjdoma-
re. daniSnulad CaiTvleba is sami kandidati, romelic plenumis damswre
wevrTa xmaTa or mesameds miiRebs.
sakonstitucio sasamarTlos wevri Tanamdebobis dakavebamde debs
fics, rac aris misi uflebamosilebis dawyebis safuZveli.
msoflioSi sakonstitucio sasamarTlos TavmjdomareTa arCevis
(daniSvnis) ori ZiriTadi modeli moqmedebs: pirveli, rodesac sakons-
titucio sasamarTlos Tavmjdomares Tavad sasamarTlos Semadgen-
loba irCevs (italia, portugalia, ungreTi, bulgareTi, rumineTi, ru-
seTi, belgia) da meore, rodesac igi airCeva (iniSneba) gansakuTrebuli
wesiT, sasamarTlos `garedan~. am ukanaskneli modelis Sesabamisad, sa-
konstitucio sasamarTlos Tavmjdomare SeiZleba dainiSnos saxelm-
wifos meTauris mier, an airCes sakanonmdeblo organos mier. magaliTad:
germaniaSi federaluri sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomaresa da
mis moadgiles morigeobiT irCevs bundestagi da bundesrati; safran-
geTis sakonstitucio sabWos Tavmjdomares niSnavs prezidenti; slove-
niaSi sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomaresa da mis moadgiles sa-
samarTlos Semadgenlobidan niSnavs prezidenti; litvis sakonstitucio
sasamarTlos Tavmjdomares prezidentis wardginebiT niSnavs seimi da
a.S.
saqarTveloSi sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomaris arCeva Ta-
vad sakonstitucio sasamarTlos Semadgenlobis mier xdeba - sakons-
titucio sasamarTlo Tavisi Semadgenlobidan 5 wlis vadiT irCevs sa-
konstitucio sasamarTlos Tavmjdomares. Tavmjdomaris kandidaturis
wardgenis ufleba aqvs sakonstitucio sasamarTlos sul cota 3 wevrs.
Tavmjdomare arCeulad CaiTvleba, Tu faruli kenWisyris dros mas mx-
ars dauWers sakonstitucio sasamarTlos aranakleb xuTi wevri.
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomare uflebamo-
343
silebaTa sakmaod farTo speqtriT aris aRWurvili. kerZod: sakonsti-
tucio sasamarTlos plenums dasamtkiceblad warudgens sakonstitucio
sasamarTlos reglamentsa da aparatis debulebas; anawilebs saqmeebs
sakonstitucio sasamarTlos reglamentiT dadgenili wesiT; sakonsti-
tucio sasamarTlos plenums warudgens sakonstitucio sasamarTlos
Tavmjdomaris moadgileebisa da sakonstitucio sasamarTlos mdivnis
kandidaturebs; sakonstitucio sasamarTlos reglamentiT dadgenili
wesiT iwvevs plenums, uZRveba mis sxdomebs, xels awers plenumze miRe-
bul gadawyvetilebas, ganCinebas, daskvnas, saoqmo Canawersa da sxdo-
mis oqms; saerTo xelmZRvanelobas uwevs sakonstitucio sasamarTlos
aparatis saqmianobas da axorcielebs kanonmdeblobiT da reglamentiT
gaTvaliswinebul sxva uflebamosilebebs; sakonstitucio sasamarTlos
Tavmjdomare weliwadSi erTxel saqarTvelos prezidents, saqarTve-
los parlamentsa da saqarTvelos uzenaes sasamarTlos warudgens in-
formacias saqarTveloSi konstituciuri kanonierebis Sesaxeb.
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTloSi dafuZnebulia Tavmjdo-
maris ori moadgilisa da sakonstitucio sasamarTlos mdivnis Tanam-
debobebi. Tavmjdomaris moadgileebis da mdivnis kandidaturebs asa-
xelebs sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomare. orive SemTxvevaSi
kandidatebi arCeulad CaiTvlebian, Tu maT mxars dauWers sakonstitu-
cio sasamarTlos aranakleb xuTi wevri.
sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomaris moadgile uZRveba ko-
legiis sxdomas, sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomaris davalebiT
asrulebs Tavmjdomaris calkeul funqcias.
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos muSaobis organizaciuli
uzrunvelyofis saqmeSi mniSvnelovani roli akisria sakonstitucio sa-
samarTlos mdivans. organuli kanonis Sesabamisad, sasamarTlos wevris
uflebamosilebis garda, mdivani: axorcielebs plenumisa da kolegiebis
sxdomebis mosamzadebel RonisZiebebs; organizebas uwevs plenumisa da
kolegiebis sxdomaTa oqmebis warmoebasa da gaformebas; xels awers sakon-
stitucio sasamarTlos aqtebs sakonstitucio sasamarTlos reglamen-
tiT gaTvaliswinebuli wesiT; iRebs zomebs sakonstitucio sasamarTlos
gadawyvetilebaTa aRsrulebisaTvis da TveSi erTxel moaxsenebs ple-
nums maTi aRsrulebis mimdinareobis Taobaze; organizebas uwevs sakon-
stitucio sasamarTlos oficialuri dokumentaciis dagzavnas.
kanonmdebloba aregulirebs sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdo-
maris uflebamonacvleobis sakiTxebsac. kerZod, sakonstitucio sasa-
marTlos Tavmjdomaris aryofnis an mis mier movaleobis Sesrulebis
SeuZleblobisas Tavmjdomaris movaleobas, misive davalebiT, asrulebs
erT-erTi moadgile, aseTi davalebis ararsebobisas ki - uxucesi moadg-
ile.
344
kanonmdebloba, aseve, awesrigebs sakonstitucio sasamarTlos Tavm-
jdomaris moadgilisa da mdivnis uflebamonacvleobis sakiTxsac. ker-
Zod, moadgilis mier sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomaris mo-
valeobis droebiT Sesrulebisas, an im SemTxvevaSi, rodesac igi sxva
garemoebaTa gamo ver asrulebs Tavis funqciebs, mis movaleobas asru-
lebs sakonstitucio sasamarTlos kolegiis uxucesi mosamarTle, xo-
lo mdivnis mier Tavisi uflebamosilebebis Sesrulebis SeuZleblobis
SemTxvevaSi, mis movaleobas, sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdoma-
ris davalebiT, droebiT asrulebs erT-erTi mosamarTle, romelic ima-
vdroulad ar aris sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomare an misi
moadgile.
2.2. sasamarTlos struqtura

msoflio gamocdileba gviCvenebs, rom sakonstitucio sasamarTlo-
ebis struqturizaciis ori ZiriTadi modeli arsebobs: pirvel SemT-
xvevaSi sakonstitucio sasamarTlo gamodis rogorc erTiani sasamarT-
lo kolegia da saqmeebs ganixilavs yvela mosamarTlis monawileobiT
(avstria, italia, bulgareTi), xolo, meore SemTxvevaSi, sakonstitucio
sasamarTlo Sedgeba specialuri struqturuli qvedanayofebisagan (ko-
legia, palata, senati). umetes SemTxvevaSi, magaliTad, germaniaSi, espa-
neTSi, poloneTSi, ungreTSi, rumineTsa da, maT Soris, saqarTveloSic,
es ukanaskneli modeli funqcionirebs.
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo Sedgeba plenumisa da ori
kolegiisagan. plenumis SemadgenlobaSia sasamarTlos cxrave wevri,
xolo kolegia Sedgeba oTxi mosamarTlisgan. kolegiis Semadgenlo-
bas sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomaris wardginebiT amtkicebs
plenumi. plenumis sxdomebs uZRveba sakonstitucio sasamarTlos Tavm-
jdomare, xolo kolegiis sxdomebs Tavmjdomaris moadgile. mTavari
faqtori am SemTxvevaSi is aris, rom, marTalia, plenumi Tavis Semadgen-
lobaSi mosamarTleTa mTel korpuss moicavs, sakonstitucio sasa-
marTlos gadawyvetilebas, iqneba is plenarul Tu kolegiis sxdomaze
miRebuli, Tanabari iuridiuli Zala aqvs - orive SemTxvevaSi igi mii-
Reba saqarTvelos saxeliT, sabolooa da gasaCivrebas an gadasinjvas ar
eqvemdebareba. kanonmdebloba mxolod akonkretebs, Tu ra kategoriis
saqmeebis ganxilva xdeba plenarul sxdomebsa da kolegiis sxdomebze.
kolegiaTa formirebis dros paritetulobis principis uzrunvel-
sayofad kanonmdebloba adgens, rom saqarTvelos prezidentis, sa-
qarTvelos parlamentisa da saqarTvelos uzenaesi sasamarTlos mier
ganwesebuli sakonstitucio sasamarTlos wevrebi kolegiebSi, rac SeiZ-
leba, Tanabrad unda iyvnen warmodgenilni.
345
sakonstitucio sasamarTlos reglamenti iTvaliswinebs komisiebisa
da samuSao jgufebis, aseve, sakonstitucio sasamarTlos eTikisa da dis-
ciplinur saqmeTa komisiis Seqmnas.
sakonstitucio sasamarTlos komisia iqmneba samarTlebrivi, safi-
nanso, materialur-teqnikuri, organizaciuli, sainformacio da sakons-
titucio sasamarTlos saqmianobasTan dakavSirebuli sxva sakiTxebis
momzadebis mizniT. mas qmnis plenumi sakonstitucio sasamarTlos Tavm-
jdomaris an aranakleb ori mosamarTlis iniciativiT. komisiis Semad-
genlobaSi SeiZleba Sediodnen mosamarTleebi da sakonstitucio sasa-
marTlos aparatis mosamsaxureebi. komisiis Tavmjdomared iniSneba
mosamarTle. komisiis muSaobisaTvis xelSewyobis mizniT komisiasTan
SeiZleba Seiqmnas samuSao jgufebi, romelTa saxelwodeba, Semadgenlo-
ba, amocanebi da, saWiroebis SemTxvevaSi, saqmianobis wesi ganisazRvreba
plenumis dadgenilebiT Sesabamisi komisiis Seqmnis Sesaxeb.698
sakonstitucio sasamarTlos eTikisa da disciplinur saqmeTa komi-
sia iqmneba sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomaris brZanebiT, mosa-
marTlis xelSeuxeblobasa da uflebamosilebis vadamde SewyvetasTan
dakavSirebuli, kanoniT gansazRvruli sakiTxebis Sesaswavlad da Sesa-
bamisi daskvnis plenumisTvis warsadgenad. mis SemadgenlobaSi Sedis
saqarTvelos prezidentis, parlamentisa da uzenaesi sasamarTlos mi-
er ganwesebuli TiTo mosamarTle. amasTan, komisiis SemadgenlobaSi ar
SeiZleba Sediodes sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomare. komisiis
Semadgenloba ganaxldeba yovelwliurad. komisia uflebamosilia, Tu
mis sxdomas eswreba ori wevri mainc. komisiis daskvna miRebulad iTv-
leba, Tu mas mxars uWers komisiis wevrTa umravlesoba.699
3. mosamarTleTa samarTlebrivi statusi

sakonstitucio sasamarTlos mosamarTlis statusi aris konstitu-
ciuri marTlmsajulebis ganxorcielebis mizniT mosamarTlisaT-
vis kanonmdeblobiT gansazRvruli uflebebis, valdebulebebisa da
garantiebis erToblioba. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos
mosamarTlis statusis ganmsazRvreli normaTa sistema saqarTvelos
ZiriTadi kanoniT aris ganmtkicebuli, xolo maTi regulireba `saqarT-
velos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~ saqarTvelos organuli ka-
noniT da saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos reglamentiT xor-
cieldeba.
698
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos reglamenti, me-13 muxli.
699
iqve, me-14 muxli.
346
3.1. cenzebi
sakonstitucio sasamarTlos mosamarTleobis kandidatebisTvis saz-
RvargareTis saxelmwifoebis kanonmdeblobebi sxvadasxva moTxovnas iT-
valiswineben da cenzebis mTel rigs awesebs. es Seexeba maT moqalaqeobas,
asaks, ganaTlebas, profesiul kvalifikacias, gamocdilebas, moralur
Tvisebebs.
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos wevri SeiZleba iyos sa-
qarTvelos moqalaqe 35 wlis asakidan, Tu mas aqvs umaRlesi iuridiuli
ganaTleba, specialobiT muSaobis aranakleb 10 wlis gamocdileba da
gamorCeuli profesiuli kvalifikacia.700 amasTan, saqarTvelos sakon-
stitucio sasamarTlos wevrTa SerCevisas saqarTvelos prezidenti, par-
lamenti da uzenaesi sasamarTlo iTvaliswineben kandidatis profesiul
gamocdilebas, romelic unda Seeferebodes sakonstitucio sasamarT-
los wevris maRal statuss.701 amrigad, saqarTvelos kanonmdebloba sa-
konstitucio sasamarTlos mosamarTleobis kandidatebisTvis adgens
asakobriv, moqalaqeobis, ganaTlebisa da samuSao gamocdilebis cenzebs,
aseve, iTvaliswinebs moTxovnebs kandidatebis SerCevisas profesiuli
kvalifikaciisa da moraluri maxasiaTeblebis mniSvnelobis Taobaze.
3.2. uflebamosilebis vada

sakonstitucio sasamarTlos mosamarTleTa statusis damdgen kri-
teriumTa sistemaSi gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba sakiTxs ufle-
bamosilebis vadis Sesaxeb. msoflios sxvadasxva saxelmwifoSi gansxva-
vebuli vadebia dadgenili. kerZod, portugaliaSi, marokoSi, moldaveTSi
sakonstitucio sasamarTlos mosamarTleebi airCevian 6 wliT, slova-
keTSi - 7 wliT, xorvatiaSi, poloneTSi - 8 wliT, espaneTSi, bulgareTSi,
italiaSi, ungreTSi, sloveniaSi, makedoniaSi, litvaSi, ukrainaSi - 9
wliT, latviaSi - 10 wliT, germaniaSi, ruseTSi, albaneTSi - 12 wliT da
a.S. calkeul SemTxvevaSi sakonstitucio sasamarTlos mosamarTleebi
iniSnebian ganusazRvreli vadiT (avstria, belgia da sxv.)
konstituciursamarTlebriv literaturaSi erTmaneTisgan ganasxva-
veben uflebamosilebis vadas sakonstitucio sasamarTlosaTvis da misi
wevrebisaTvis. Tu uflebamosilebis xangrZlivoba sakonstitucio sasa-
marTlos mimarT aris dadgenili, rogorc es xdeba poloneTSi an saf-
rangeTSi, misi romelime wevris mier Tanamdebobis vadaze adre dato-
vebis SemTxvevaSi axaldaniSnuli (arCeuli) wevris uflebamosileba
700
701
„saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb“ organuli kanonis me-7 muxlis me-2
punqti.
347
ganisazRvreba darCenili vadiT.702
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos wevrTa uflebamosilebis
vadaa 10 weli.703 saqarTvelos kanonmdebloba uflebamosilebis vadas
awesebs mosamarTleTaTvis da ara sasamarTlosaTvis.
sakonstitucio sasamarTlos mosamarTle Tanamdebobaze ganwesebamde
debs fics.
3.3. damoukideblobis garantiebi

sakonstitucio sasamarTlom srulyofilad da efeqturad rom ifun-
qcios, aucilebeli pirobaa Tavad sasamarTlosa da misi mosamarTleebis
damoukidebloba. saqarTvelos kanonmdeblobaSi farTod aris regla-
mentirebuli sakonstitucio sasamarTlos mosamarTleTa damoukide-
blobis uzrunvelyofis Sesabamisi garantiebi. am TvalsazrisiT aRsan-
iSnavia kanonmdeblobaSi mosamarTleTa xelSeuxeblobis, Seucvlelobis,
maT saqmianobaSi Caurevlobis principebis ganmtkiceba, materialuri da
socialuri uzrunvelyofis mizniT mosamarTleTa Sesabamisi uflebe-
biT aRWurva, aseve, maTTvis usafrTxoebis garantiebis miniWeba da sxva.
`saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~ organuli kanonis
mixedviT, sakonstitucio sasamarTlo Tavis saqmianobas axorcielebs sa-
samarTlos wevris damoukideblobis, xelSeuxeblobisa da Seucvlelo-
bis sawyisebze.704
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos wevri sargeblobs mosa-
marTlis imunitetiT, igi xelSeuxebelia. dauSvebelia misi sisxlis sa-
marTlis pasuxisgebaSi micema, dakaveba an dapatimreba, sacxovrebeli an
samuSao adgilis, manqanis an piradi gaCxreka, sakonstitucio sasamarT-
los Tanxmobis gareSe. gamonaklisia danaSaulze waswrebis SemTxveva,
rac dauyovnebliv unda ecnobos sakonstitucio sasamarTlos. Tu igi
ar miscems Tanxmobas, sakonstitucio sasamarTlos TavisuflebaSez-
Ruduli mosamarTle dauyovnebliv unda ganTavisufldes.705 mosamarT-
lis sisxlis samarTlis pasuxisgebaSi micemaze, dakavebasa an dapatimre-
baze Tanxmobis micemis SemTxvevaSi sakonstitucio sasamarTlos wevris
uflebamosileba SeCerdeba sasamarTlos mier saboloo gadawyvetilebis
miRebamde. sakonstitucio sasamarTlos wevris mimarT gamamarTlebeli
ganaCenis gamotanis an mareabilitirebel safuZvelze saqmis Sewyvetis
SemTxvevaSi sakonstitucio sasamarTlos wevris uflebamosileba aRd-
geba Sesabamisi gadawyvetilebis miRebis Semdeg.
sakonstitucio sasamarTlos wevri Tavis movaleobaTa Sesrulebisas
702
Конституционное (государственное) право зарубежных стран, отв. ред. Б. А. Страшун, Т. 2, Москва,
1995, 337.
703
704
„saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb“ organuli kanonis me-2 muxli.
705
348
damoukidebelia. igi faqtobriv garemoebebs afasebs da gadawyvetilebebs
iRebs mxolod saqarTvelos konstituciis Sesabamisad. mis saqmianobaSi
Careva dauSvebelia da isjeba kanoniT. ficis dadebisas sakonstitucio
sasamarTlos wevri ganmartavs, rom movaleobis aRsrulebisas daemor-
Cileba mxolod saqarTvelos konstitucias, aravis da arafers sxvas,
garda konstituciisa. aravis aqvs ufleba sakonstitucio sasamarTlos
wevrs mosTxovos angariSi an ganmarteba konkretul saqmeze. saxelm-
wifo sakuTar Tavze iRebs valdebulebas, sakonstitucio sasamarTlos
wevrs, damoukideblobis uzrunvelyofis mizniT, Seuqmnas moRvaweobisa
da cxovrebis Rirseuli pirobebi, uzrunvelyos misi da misi ojaxis us-
afrTxoeba.
saqarTvelos kanonmdebloba sakonstitucio sasamarTlos mosamarT-
lisaTvis uflebamosilebis SeCerebis erTaderT SemTxvevas iTvalis-
winebs. kerZod, sakonstitucio sasamarTlos wevris sisxlis samarTlis
pasuxisgebaSi micemis, dakavebis an dapatimrebis Sesaxeb sakonstitucio
sasamarTlos mxridan Tanxmobis micemis SemTxvevaSi sakonstitucio sa-
samarTlos wevris uflebamosileba SeCerdeba sasamarTlos mier sab-
oloo gadawyvetilebis miRebamde. rac Seexeba uflebamosilebis Sewyve-
tas, organuli kanoniT uflebamosilebis vadamde Sewyvetis safuZvlebis
amomwuravi nusxaa dadgenili. kerZod, sakonstitucio sasamarTlos
wevrs uflebamosileba vadamde Seuwydeba, Tu:
a) zedized 6 Tvis ganmavlobaSi ver asrulebda, an weliwadSi sami Tvis
ganmavlobaSi arasapatio mizeziT ar asrulebda Tavis movaleobas;
b) daikava sakonstitucio sasamarTlos wevris statusTan SeuTavsebe-
li Tanamdeboba, an eweva organuli kanoniT akrZalul saqmianobas;
g) gaamJRavna sakonstitucio sasamarTlos mier gadawyvetilebis mi-
Rebisas gamarTuli TaTbiris arsi an sakonstitucio sasamarTlos wev-
ris mier kenWisyrisas dakavebuli pozicia;
d) Caidina mosamarTlisTvis Seuferebeli saqcieli;
e) dakarga saqarTvelos moqalaqeoba;
v) sasamarTlom SezRudulqmedunarianad aRiara an mxardaWeris mim-
Rebad cno, Tu sasamarTlos gadawyvetilebiT sxva ram ar aris gansazR-
vruli;
z) mis mimarT arsebobs kanonier ZalaSi Sesuli sasamarTlos gamamt-
yunebeli ganaCeni;
T) gardaicvala, an sasamarTlom aRiara ugzo-ukvlod dakargulad, an
gamoacxada gardacvlilad;
i) gadadga Tanamdebobidan.
damoukideblobis TvalsazrisiT mniSvnelovania isic, rom Tu sa-
konstitucio sasamarTlos formirebaSi monawileobs xelisuflebis sx-
vadasxva Sto, sakonstitucio sasamarTlos wevris uflebamosilebis va-
349
damde Sewyvetis procedura warimarTeba maTi Carevis gareSe.
saqarTvelos kanonmdeblobaSi ganmtkicebulia sakonstitucio sasa-
marTlos mosamarTleTa SeuTavseblobis instituti. sakonstitucio sa-
samarTlos wevrs ara aqvs ufleba, ekavos raime sxva Tanamdeboba, eweodes
anazRaurebad saqmianobas, garda samecniero da pedagogiuri moRvawe-
obisa, iyos politikuri partiis wevri da monawileobdes politikur
saqmianobaSi. ficis dadebis dRidan igi unda gadadges sxva Tanamdebobi-
dan an/da Sewyvitos am muxliT akrZaluli saqmianoba.706
4. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos

uflebamosilebebi
mravali saxelmwifos kanonmdeblobis analizis safuZvelze SeiZle-
ba gamoiyos konstituciuri marTlmsajulebis ganmaxorcielebeli or-
ganoebis uflebamosilebebis oTxi ZiriTadi jgufi:
1. uflebamosilebebi, romlebic erovnuli samarTlis wyaroebis
sistemaSi konstituciis uzenaesobis uzrunvelyofasTanaa dakavSire-
buli: normatiuli aqtebisa da saerTaSoriso xelSekrulebebis konsti-
tuciurobaze kontroli, konstituciisa da kanonebis oficialuri gan-
marteba;
2. uflebamosilebebi, romlebic dakavSirebulia xelisuflebis dana-
wilebis principis uzrunvelyofasTan;
3. uflebamosilebebi, romlebic adamianis konstituciuri uflebebi-
sa da Tavisuflebebis dacvas ukavSirdeba;
4. uflebamosilebebi, romelTa saSualebiT uzrunvelyofilia kons-
tituciuri normebis dacva umaRlesi Tanamdebobis pirebis mier darR-
vevebisgan.707
sakonstitucio sasamarTloebis uflebamosilebebi, rogorc wesi,
konstituciebiT aris gansazRvruli. umetes SemTxvevaSi konstitucie-
bi uflebamosilebebis srul CamonaTvals moicavs. amavdroulad, maTi
asaxva kanonebSic xdeba, Tumca im daTqmiT, rom kanoniT ar SeiZleba
sakonstitucio kontrolis specializebuli organosaTvis konstitu-
ciiT dadgenili kompetenciis farglebis Secvla. zogierTi saxelmwi-
fos konstituciaSi ki ar aris mocemuli sakonstitucio kontrolis
specializebuli organoebis uflebamosilebebis sruli CamonaTvali da
maTi uflebamosilebaTa moculoba SesaZlebelia kanonebiTac gaizar-
dos. magaliTad, espaneTis konstituciis Tanaxmad, sakonstitucio sasa-
marTlos iurisdiqcias ara marto konstituciis teqstSi miTiTebuli,
aramed organuli kanonebiT gansazRvruli sakiTxebic ganekuTvneba.
706
707
Сравнительное конституционное право, отв. ред. В. Е. Чиркин, Москва, 2002, 107.
350
2017 wels ganxorcielebuli sakonstitucio reformis Sedegad saqa-
rTvelos sakonstitucio sasamarTlos mikuTvnebuli uflebamosile-
bebi ganisazRvreba mxolod saqarTvelos konstituciiT.708 sakonsti-
tucio sasamarTlos uflebamosilebaTa CamonaTvals moicavs aseve,
`saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~ organuli kanoni.709
saqarTvelos konstituciis me-60 muxlis me-4 punqtis Tanaxmad, sa-
qarTvelos sakonstitucio sasamarTlo organuli kanoniT dadgenili
wesiT:
a) ixilavs normatiuli aqtis konstituciurobas konstituciis meore
TaviT aRiarebul adamianis ZiriTad uflebebTan mimarTebiT;
b) iRebs gadawyvetilebas normatiuli aqtis konstituciasTan Sesabam-
isobis sakiTxze;
g) ixilavs im normatiuli aqtis konstituciurobis sakiTxs, romelic
konkretuli saqmis ganxilvisas unda gamoiyenos saerTo sasamarTlom da
romelic misi safuZvliani varaudiT SeiZleba ewinaaRmdegebodes kon-
stitucias;
d) ixilavs davas Sesabamisi organos uflebamosilebis Sesaxeb;
e) ixilavs saerTaSoriso xelSekrulebis konstituciurobis sakiTxs;
v) ixilavs politikuri partiis saqmianobis konstituciurobisa da am
politikuri partiis wardgeniT arCeuli warmomadgenlobiTi organos
wevris uflebamosilebis Sewyvetis sakiTxs;
z) ixilavs parlamentis wevris uflebamosilebis cnobis an vadamde
Sewyvetis Sesaxeb parlamentis gadawyvetilebis konstituciurobis
sakiTxs;
T) ixilavs referendumis an arCevnebis momwesrigebeli normisa da am
normis safuZvelze Casatarebeli an Catarebuli referendumis an arCev-
nebis konstituciurobasTan dakavSirebul davas;
i) ixilavs normatiuli aqtis konstituciurobas konstituciis mecxre
TavTan mimarTebiT;
saqarTvelos konstitucia sakonstitucio sasamarTlos aseve aniWebs
uflebamosilebas miiRos gadawyvetileba Tanamdebobis pirTa impiCment-
708
2017 wlis sakonstitucio reformamde saqarTvelos konstitucia adgenda, rom sakon-
stitucio sasamarTlos uflebamosilebebi ganisazRvreboda rogorc konstituciiT, aseve,
„saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb“ organuli kanoniT.
709
saqarTvelos konstituciiT ganmtkicebuli uflebamosilebebis garda, „saqarTvelos
sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb“ organuli kanoniT saqarTvelos sakonstitucio sa-
samarTlos miniWebuli aqvs Semdegi uflebamosilebebi: 1. dava „aWaris avtonomiuri respub-
likis Sesaxeb“ saqarTvelos konstituciuri kanonis darRvevis Taobaze; 2. aWaris avtono-
miuri respublikis umaRlesi sabWos normatiuli aqtebis konstituciurobis kontroli; 3.
iusticiis umaRlesi sabWos wardgineba. vinaidan, es uflebamosilebebi ar aris miTiTebuli
konstituciaSi, iuridiul literaturaSi arsebobs mosazrebebi maTi arakonstituciurobis
Taobaze. mag. ix.: xecuriani j., saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos uflebamosileba,
Tbilisi, 2020, 16-18; Sesavali saqarTvelos sakonstitucio samarTalSi, avtorTa jgufi, d.
gegenavas redaqtorobiT, Tbilisi, 2019, 263-266.
351
Tan dakavSirebiT.710
zemomiTiTebuli TiToeuli uflebamosilebis realizaciasTan da-
kavSirebuli procedura TaviseburebebiT xasiaTdeba. yovel uflebamo-
silebas sakonstitucio sasamarTlo sakonstitucio kontrolis gans-
xvavebuli formiT axorcielebs. amasTan, TiToeuli uflebamosilebis
farglebSi sxvadasxvaa sakonstitucio kontrolis obieqti, aseve, sx-
vadasxvaa is subieqtebic, romlebsac calkeuli uflebamosilebis farg-
lebSi sakonstitucio sasamarTlosadmi sarCeliT (wardginebiT) mimarT-
va SeuZliaT.
5. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos kontrolis

obieqtebi
sakonstitucio kontrolis arsi normatiuli aqtebis konstitucias-
Tan Sesabamisobis Semowmebaa.711 sakonstitucio kontrolis ganxorcie-
leba gansazRvruli subieqtis qmedebis an samarTlebrivi aqtis konsti-
tuciurobis dadgenas da kanoniT gaTvaliswinebuli samarTlebrivi
zomebis miRebas gulisxmobs.712 amdenad, sakonstitucio kontrolis Ziri-
Tadi obieqti normatiuli aqtia, Tumca zogierT SemTxvevaSi, sakonsti-
tucio kontroli SesaZloa individualur-samarTlebriv aqtsa da kons-
tituciursamarTlebrivi subieqtis qmedebazec ganxorcieldes.
sakonstitucio kontrols daqvemdebarebuli normatiuli aqtebis mo-
culobis TvalsazrisiT, ganasxvaveben universalur da SezRudul sa-
konstitucio kontrols.713 pirvel SemTxvevaSi sakonstitucio kontrols
eqvemdebareba nebismieri normatiuli aqti, xolo meore SemTxvevaSi kon-
trolis obieqti mxolod kanonmdeblobiT zustad gansazRvruli norma-
tiuli aqtebia. am TvalsazrisiT, saqarTvelos sakonstitucio sasamarT-
los konkretuli uflebamosilebidan gamomdinare, sakonstitucio
kontroli SeiZleba iyos rogorc universaluri, aseve, SezRuduli. mag-
aliTad, saqarTvelos konstituciis meore TaviT aRiarebul adamianis
ZiriTad uflebebTan da TavisuflebebTan mimarTebiT piris sarCelis
safuZvelze dawyebuli samarTalwarmoebis farglebSi714 sakonstitucio
sasamarTlom SesaZloa imsjelos nebismieri normatiuli aqtis konsti-
tuciurobis sakiTxze715 (universaluri kontroli), xolo abstraqtuli
710
711
kaxiani g., sakonstitucio kontroli saqarTveloSi, Tbilisi, 2011, 31.
712
xecuriani j., saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos uflebamosileba, Tbilisi, 2016,
10.
713
Сравнительное конституционное право, отв. ред. В. Е. Чиркин, Москва, 2002, 108.
714
saqarTvelos konstituciis me-60 muxlis me-4 punqtis „a“ qvepunqti.
715
kaxiani g., sakonstitucio kontroli saqarTveloSi, Tbilisi, 2011, 201.
352
kontrolis farglebSi716 sakonstitucio kontrols daqvemdebarebuli
normatiuli aqtebis nusxa kanonmdeblobiT aris konkretizebuli717 (Sez-
Ruduli kontroli).
saqarTvelos kanonmdeblobis mixedviT sakonstitucio sasamarTlo
uflebamosilia ganixilos Semdegi aqtebis konstituciurobis sakiTxi:
konstituciuri kanoni, konstituciuri SeTanxmeba, organuli kanoni, ka-
noni, parlamentis normatiuli dadgenileba, prezidentis normatiuli
aqti, mTavrobis, afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis xeli-
suflebaTa umaRlesi organoebis normatiuli aqtebi, kanonqvemdebare
normatiuli aqtebi. aseve, saerTaSoriso xelSekruleba.
saqarTvelos kanonmdebloba iTvaliswinebs SemTxvevas, rodesac sa-
konstitucio kontrolis obieqti SeiZleba iyos individualur-sa-
marTlebrivi aqti, kerZod, saqarTvelos parlamentis dadgenileba par-
lamentis wevris uflebamosilebis cnobis an uflebamosilebis vadaze
adre Sewyvetis Taobaze.718
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos miniWebuli aqvs, aseve,
uflebamosilebebi, romelTa Sesabamisad, mas SeuZlia Sesabamisi subieq-
tis qmedebis konstituciurobazec imsjelos. am SemTxvevebSi sakonsti-
tucio kontrolis obieqti qmedebaa. es aris uflebamosilebebi, romel-
Ta farglebSi saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo ganixilavs:
1) saqarTvelos prezidentisa da zogierTi sxva Tanamdebobis piris
mier saqarTvelos konstituciis darRvevis sakiTxs;719
2) moqalaqeTa politikur gaerTianebaTa Seqmnisa da saqmianobis kon-
stituciurobis sakiTxs.720
6. sakonstitucio samarTalwarmoeba
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo Tavisi uflebamosilebe-
bis realizebas saqarTvelos kanonmdeblobaSi ganmtkicebuli mTeli
rigi procesualuri normebis safuZvelze axorcielebs. es normebi, er-
TobliobaSi, sakonstitucio samarTalwarmoebis instituts ayalibeben
da sakonstitucio sasamarTlos gansjadobas mikuTvnebul sakiTxTa gan-
xilvisa da gadawyvetis wesebs adgenen. sakonstitucio samarTalwarmo-
ebas bevri saerTo aqvs samarTalwarmoebis sxva formebTan, Tumca igi
716
saqarTvelos konstituciis me-60 muxlis me-4 punqtis „b“ qvepunqti.
717
kaxiani g., sakonstitucio kontroli saqarTveloSi, Tbilisi, 2011, 172-188.
718
„saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb“ organuli kanonis me-19 muxlis
pirveli punqtis „z“ qvepunqtiT gaTvaliswinebuli uflebamosileba. dawvrilebiT ix. kax-
iani g., sakonstitucio kontroli saqarTveloSi, Tbilisi, 2011, 271-283; xecuriani j., saqa-
rTvelos sakonstitucio sasamarTlos uflebamosileba, Tbilisi, 2016, 189-221.
719
kaxiani g., sakonstitucio kontroli saqarTveloSi, Tbilisi, 2011, 241-261.
720
iqve, 261-270.
353
mravali specifikuri niSniTac xasiaTdeba, rasac, upirveles yovlisa,
sakonstitucio sasamarTlos gansjadobas mikuTvnebul sakiTxTa Tavise-
bureba ganapirobebs.
konstituciis mixedviT saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo
sasamarTlo xelisuflebas sakonstitucio samarTalwarmoebis wesiT
axorcielebs. samarTalwarmoebis sakiTxebi `saqarTvelos sakonsti-
tucio sasamarTlos Sesaxeb~ organuli kanoniT aris mowesrigebuli.
mniSvnelovani roli, samarTalwarmoebasTan dakavSirebuli zogier-
Ti sakiTxis regulirebaSi saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos
reglamentsac akisria.
6.1. sakonstitucio samarTalwarmoebis principebi

sakonstitucio samarTalwarmoebis principebi aris ideebi, rom-
lebic aisaxebian sakonstitucio samarTalwarmoebis bunebis, arsisa
da Sinaarsis, aseve, sakonstitucio sasamarTlos mier sakonstitu-
cio kontrolis ganxorcielebis ZiriTadi daniSnulebis ganmsazRvrel
konstituciursamarTlebriv normebsa da institutebSi.721 saqarTvelos
sakonstitucio sasamarTlos saqmianobis principebi ganmtkicebulia
rogorc konstituciuri normebiT, aseve, `saqarTvelos sakonstitu-
cio sasamarTlos Sesaxeb~ organuli kanoniT. esenia: kanonierebis, ko-
legialobis, saqveynoobis, mxareTa Tanasworobisa da SejibrebiTobis,
uflebamosilebaTa mTeli vadiT sakonstitucio sasamarTlos wevris da-
moukideblobis, xelSeuxeblobisa da Seucvlelobis principebi.722 zogi-
erT principze pirdapiri miTiTeba kanonmdeblobaSi ar arsebobs, Tumca
isini sxvadasxva normis Sinaarsidan gamomdinareoben.
6.2. sakonstitucio samarTalwarmoebis stadiebi

sakonstitucio samarTalwarmoeba urTierTkavSirSi myofi ramdeni-
me stadiisgan Sedgeba. TiToeuli stadia drois konkretul monakveTSi
sakonstitucio sasamarTlosa da samarTalwarmoebis monawileebis gark-
veuli qmedebebis erTobliobas warmoadgens. TiToeuli stadiis farg-
lebSi ganxorcielebuli qmedebebis mizani konkretuli samarTlebrivi
mdgomareobebis gadawyvetaa, saboloo jamSi ki, samarTalwarmoebis
stadiebis Tanmimdevroba miznad isaxavs sakonstitucio sasamarTlos
mier konkretul saqmeze saboloo gadawyvetilebis miRebas da mis aRs-
rulebas.723
721
Витрук Н. В., Конституционное правосудие, Москва, 1998, 207-208.
722
723
Витрук Н. В., Конституционное правосудие, Москва, 1998, 218.
354
gamovyofT sakonstitucio samarTalwarmoebis Semdeg stadiebs:
1) sakonstitucio sasamarTlosadmi mimarTva;
2) konstituciuri sarCelis/wardginebis winaswari formaluri Semow-
meba da registracia;
3) konstituciuri sarCelis/wardginebis arsebiTad gansaxilvelad mi-
Rebis sakiTxis gadawyveta;
4) konstituciuri sarCelis/wardginebis arsebiTad gansaxilvelad
momzadeba;
5) sasamarTlo ganxilva.
6.2.1. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlosadmi mimarTva

saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo ar aris uflebamosili, sa-
kuTari iniciativiT daiwyos samarTalwarmoeba. samarTalwarmoebis daw-
yeba mxolod kanoniT gansazRvruli subieqtebis mier sakonstitucio
sasamarTlosadmi mimarTvis SemTxvevaSia SesaZlebeli. kanonmdebloba
mimarTvis or formas iTvaliswinebs. kerZod, mimarTvas konstituciuri
sarCeliT da konstituciuri wardginebiT. orive SemTxvevaSi mimarTva
werilobiT xdeba.
konstituciuri sarCeli da konstituciuri wardgineba Sedgenili un-
da iyos saqarTvelos kanonmdeblobiT dadgenili moTxovnebis sruli
dacviT da aucilebelia, rom maT kanonmdeblobiT gansazRvruli sabu-
Tebi erTvodes. am moTxovnebis daucveloba SesaZloa gaxdes konstitu-
ciuri sarCelis an wardginebis registraciaze uaris Tqmis an, Tundac,
maTi arsebiTad gansaxilvelad miRebaze uaris Tqmis safuZveli.
saqarTvelos konstitucia gansazRvravs im subieqtTa wres, romlebic
sakonstitucio sasamarTlosadmi mimarTvis uflebamosilebiT sargeb-
loben. eseni arian: fizikuri da iuridiuli piri, saqarTvelos prezidenti,
mTavroba, parlamenti, parlamentis wevrTa aranakleb erTi mexuTedi, sa-
samarTlo, TviTmmarTveli erTeulis warmomadgenlobiTi organo - sakreb-
ulo, iusticiis umaRlesi sabWo, generaluri prokurori, erovnuli bankis
sabWo, generaluri auditori, saxalxo damcveli, avtonomiuri respubli-
kis umaRlesi warmomadgenlobiTi an aRmasrulebeli organo (me-60 muxli).
`saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb~ organuli kanoni mi-
marTvis uflebiT aseve aRWuravs saqarTvelos parlamentis sruli Semad-
genlobis aranakleb erT mesameds (41-e muxli) da saqarTvelos parlaments
(41² muxli).
355
6.2.2. konstituciuri sarCelis/wardginebis winaswari
formaluri Semowmeba da registracia
sakonstitucio sasamarTlosadmi mimarTvis Semdgomi etapia konsti-
tuciuri sarCelis/wardginebis registracia. registraciamde xdeba
konstituciuri sarCelis an wardginebis da maTze TandarTuli sabuTe-
bis formaluri (da ara Sinaarsobrivi) mxaris Semowmeba.
konstituciuri sarCelis/wardginebis registracia mniSvnelovani iu-
ridiuli faqtia, radgan registraciis momentidan iwyeba konstituciu-
ri sarCelis/wardginebis ganxilvis vadis aTvla.
kanonmdebloba iTvaliswinebs sam SemTxvevas, rac SeiZleba mohyves
saqmis masalebis formaluri mxaris Semowmebas:
pirveli aris konstituciuri sarCelis/wardginebis registracia. re-
gistracia upirobod xdeba, rodesac saqmis masalebis formaluri mxaris
Semowmebisas ar gamovlindeba raime saxis uzustoba;
meore aris e.w. `pirobiTi~ registracia, rac imiT gamoixateba, rom
Tu saqmis masalebis Semowmebisas maTSi araarsebiTi, formaluri, uzus-
toba aRmoCnda, konstituciuri sarCelis/wardginebis registracia Se-
saZlebelia mxolod sakonstitucio sasamarTlos mdivnis TanxmobiT.
amasTan, mosarCeles, konstituciuri wardginebis avtors an maT warmo-
madgenlebs eZlevaT 15 dRe uzustobis gamosasworeblad. Tu am vadaSi
uzustoba ar gamosworda, sarCelisa da wardginebis registracia uqm-
deba;
mesame SemTxvevaa registraciaze uari, rac mohyveba saqmis masalebSi
arsebiTi, formaluri uzustobebis aRmoCenas. kanonmdebloba iTvalis-
winebs, rom registraciaze uaris Tqmis SemTxvevaSi mosarCeles, wardgi-
nebis avtors an maT warmomadgenlebs ufleba aqvT, mimarTon sakonsti-
tucio sasamarTlos mdivans, romelic uflebamosilia, miiRos saboloo
gadawyvetileba.

gansaxilvelad miRebis sakiTxis gadawyveta
konstituciuri sarCelis an wardginebis registrirebis momentidan
iwyeba samarTalwarmoebis axali stadia. samarTalwarmoebis es etapi
mniSvnelovania imiT, rom swored am dros xdeba konstituciuri sarCe-
lisa Tu wardginebis arsebiTad gansaxilvelad miRebis an miRebaze ua-
ris Tqmis Sesaxeb Sesabamisi gadawyvetilebis miReba.
saqmis arsebiTad gansaxilvelad miRebis Sesaxeb sakiTxi wydeba ganm-
wesrigebel sxdomaze, romelic SeiZleba Catardes rogorc zepiri mos-
menis gareSe, aseve, zepiri mosmeniT. zogadi wesis Tanaxmad, ganmwesrige-
356
beli sxdoma zepiri mosmenis gareSe tardeba.
kanonmdebloba gansazRvravs, ra SemTxvevaSi ganixileba konstituci-
uri sarCelisa Tu wardginebis arsebiTad gansaxilvelad miRebis sakiTxi
zepiri mosmeniT. kerZod, sakonstitucio sasamarTlo uflebamosilia,
ganixilos saqme zepiri mosmeniT, Tu sxvagvarad SeuZlebelia saqmis arse-
biTad gansaxilvelad miRebasTan dakavSirebuli garemoebebis gamorkve-
va. aseve, mosarCelis, wardginebis avtoris an maTi warmomadgenlebis
werilobiTi gancxadebis safuZvelze sasamarTlo valdebulia, ganmwes-
rigebel sxdomaze moiwvios mosarCele, wardginebis avtori, maTi war-
momadgenlebi da interesebis damcvelni, anu sasamarTlo valdebulia,
Caataros ganmwesrigebeli sxdoma zepiri mosmeniT.
ganmwesrigebel sxdomaze sakonstitucio sasamarTlo msjelobs mxo-
lod konstituciuri sarCelisa Tu wardginebis arsebiTad gansaxil-
velad miRebis sakiTxze. kanonmdebloba iTvaliswinebs yvela im gare-
moebas, romelTa arsebobis SemTxvevaSic konstituciuri sarCeli an
konstituciuri wardgineba ar miiReba arsebiTad gansaxilvelad.
konstituciuri sarCelisa Tu wardginebis arsebiTad gansaxilvelad
miReba, formdeba sakonstitucio sasamarTlos plenumis an kolegiis sa-
oqmo CanaweriT, xolo arsebiTad gansaxilvelad miRebaze uaris Tqmisas
plenums/kolegias gamoaqvs dasabuTebuli ganCineba.
amasTan, kanonmdebloba samarTalwarmoebis gansaxilvel stadiaze sa-
konstitucio sasamarTlos moqmedebis or sxva SemTxvevasac iTvalis-
winebs. kerZod:
pirvel SemTxvevaSi sakonstitucio sasamarTlo uflebamosilia, ganm-
wesrigebel sxdomaze gamoitanos ganCineba saqmis arsebiTad gansaxil-
velad miuReblobisa da sadavo aqtis an misi nawilis Zaladakargulad
cnobis Sesaxeb.724 es SesaZlebelia mxolod maSin, rodesac sakonstitucio
sasamarTlo daadgens, rom sadavo normatiuli aqti an misi nawili Sei-
cavs imave Sinaarsis normebs, romlebic sakonstitucio sasamarTlos
mier ukve cnobilia arakonstituciurad;
meore SemTxveva ki e.w. `sasamarTlo praqtikis Secvlis meqanizmis~
realizebas ukavSirdeba. am meqanizmis Tanaxmad, sakonstitucio sasa-
marTlo uflebamosilia, miiRos misive praqtikisagan gansxvavebuli
aqti (ganCineba, saoqmo Canaweri, gadawyvetileba, daskvna). sakonsti-
tucio sasamarTloSi SesaZlebelia Sevides konstituciuri sarCeli an
wardgineba, romlis msgavsi Sinaarsis mqone konstituciuri sarCelis
an wardginebis arsebiTad gansaxilvelad miRebaze sasamarTlos adre
aqvs uari naTqvami, an, Tundac, msgavsi Sinaarsis sarCeli an wardgineba
sasamarTlos ukve arsebiTad aqvs ganxiluli. Tu sakonstitucio sasa-
marTlo miiCnevs, rom misi pozicia gansxvavdeba mis mier adre miRebuli
724
„saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos Sesaxeb“ organuli kanonis 25-e muxlis me-4¹
punqti.
357
gadawyvetilebisgan, mas SeuZlia miiRos misive praqtikisgan gansxvave-
buli gadawyvetileba. aseT dros saqme gansaxilvelad gadaecema sakons-
titucio sasamarTlos plenums.
konstituciuri sarCelisa da wardginebis arsebiTad gansaxilvelad
miRebis sakiTxis gadawyvetisas sakonstitucio sasamarTlo sadavo aq-
tis an misi nawilis moqmedebis droebiT SeCerebis uflebamosilebiT
sargeblobs. Tu sakonstitucio sasamarTlo miiCnevs, rom normatiuli
aqtis moqmedebas SeuZlia gamoiwvios erT-erTi mxarisaTvis gamouswo-
rebeli Sedegebi, mas SeuZlia saboloo gadawyvetilebis miRebamde Se-
aCeros sadavo aqtis an misi saTanado nawilis moqmedeba.

gansaxilvelad momzadeba
miRebiT iwyeba samarTalwarmoebis axali stadia, romlis arsi konstitu-
ciuri sarCelisa da wardginebis arsebiTad gansaxilvelad momzadebaa.
momzadebaSi mTavari roli momxsenebel mosamarTles akisria. plenumis
gansjad saqmeze momxsenebel mosamarTles niSnavs sakonstitucio sa-
samarTlos Tavmjdomare, xolo kolegiis gansjad saqmeze - kolegiis
Tavmjdomare. saqmis arsebiTad ganxilvamde momxsenebel mosamarTles
SeuZlia gamokiTxos mosarCele, wardginebis avtori an maTi warmomad-
genlebi sarCelSi/wardginebaSi Camoyalibebul moTxovnaTa arsis Sesa-
xeb, winadadeba misces maT, warmoadginon damatebiTi mtkicebulebebi,
gamokiTxos mopasuxe saqmis garemoebebis Sesaxeb da winadadeba misces
mas, warmoadginos werilobiTi ganmarteba. aseve, momxsenebeli mosamarT-
le arkvevs da wyvets saqmis arsebiTad ganxilvis sxdomaze specialistis,
Tarjimnis, mowmis mowvevis aucileblobas, agvarebs saqmis arsebiTad
ganxilvisaTvis momzadebasTan dakavSirebul sxva sakiTxebs.
6.2.5. sasamarTlo ganxilva

sakonstitucio samarTalwarmoebis ZiriTadi stadia sasamarTlo
ganxilvaa. am stadiaze sakonstitucio sasamarTlo uSualod konstitu-
ciur sarCelsa Tu wardginebaSi dasmul sakiTxebze msjelobs da iRebs
maTze saboloo gadawyvetilebas.
sasamarTlo ganxilva, rogorc wesi, tardeba zepiri mosmeniT, Tumca
SesaZlebelia misi zepiri mosmenis gareSe Catarebac. sakonstitucio sa-
samarTlo ar aris uflebamosili sakuTari iniciativiT arsebiTad ganix-
358
ilos saqme zepiri mosmenis gareSe, es SesaZlebelia mxolod mosarCelis
da mopasuxis werilobiT gamoxatuli ormxrivi nebis SemTxvevaSi.725
sakonstitucio sasamarTlos plenumi saqmes arsebiTad ganixilavs
plenumis sxdomaze, xolo sakonstitucio sasamarTlos kolegia - ko-
legiis sxdomaze. plenumi uflebamosilia, saqme arsebiTad ganixilos
da miiRos gadawyvetileba, Tu mis sxdomas eswreba, sul cota, 6 wevri,
garda organuli kanoniT gaTvaliswinebuli SemTxvevisa. kerZod, organ-
uli kanoni calkeul gadawyvetilebaTa miRebisaTvis iTvaliswinebs mini-
mum 7 wevris daswrebis valdebulebas. kolegia uflebamosilia miiRos
gadawyvetileba Tu mas eswreba, sul cota, 3 wevri.
sasamarTlos sxdomis warmarTvaSi mTavar rols sxdomis Tavmjdomare
asrulebs. plenumis sxdomaze Tavmjdomareobs sakonstitucio sasa-
marTlos Tavmjdomare an misi movaleobis Semsrulebeli, xolo kolegiis
sxdomaze - kolegiis Tavmjdomare an misi movaleobis Semsrulebeli.
saqmis arsebiTad ganxilvis dawyebamde sxdomis Tavmjdomare: gaxs-
nis sakonstitucio sasamarTlos sxdomas da acxadebs, Tu romeli saqme
ganixileba arsebiTad; amowmebs mosamarTleTa kvorums da sxdomis Ca-
tarebisaTvis pasuxismgebeli sxdomis mdivnis gamocxadebas; amowmebs
mxareTa uflebamosilebas; arkvevs samarTalwarmoebis monawileTa,
mowmeTa, eqspertTa da specialistTa gamocxadebas da maTi gamoucxadeb-
lobis mizezs; acxadebs saqmis ganmxilveli sakonstitucio sasamarT-
los Semadgenlobas da sxdomis mdivans; ganumartavs samarTalwarmo-
ebis monawileebs maT uflebasa da movaleobebs; arkvevs, surT Tu ara
samarTalwarmoebis monawileebs damatebiT mowmeTa, eqspertTa da spe-
cialistTa gamoZaxeba an damatebiTi mtkicebulebebis gamoTxova; acxa-
debs saqmis arsebiTad ganxilvis dawyebas. mxares ufleba aqvs, saqmis
ganmxilveli sakonstitucio sasamarTlos winaSe daayenos sakiTxi saq-
mis ganxilvaSi monawile sakonstitucio sasamarTlos wevris, eqspertis,
specialistis an Tarjimnis acilebaze.
saqmis ganxilva saqmis momxsenebeli sakonstitucio sasamarTlos wevris
moxsenebiT iwyeba. momxsenebeli sasamarTlos moaxsenebs saqmis ganxil-
vis dawyebisa da saqmis arsebiTad ganxilvis safuZvels, agreTve, saqmeSi
arsebuli masalebis Sinaarss. amasTan, igi valdebulia, upasuxos saq-
mis ganxilvaSi monawile sakonstitucio sasamarTlos wevrTa SekiTxvebs.
saqmis moxsenebis Semdeg sakonstitucio sasamarTlo moismens mxare-
Ta ganmartebebs. kanonmdebloba iTvaliswinebs, rom Tavdapirvelad si-
tyva eZleva mosarCeles, Semdeg mopasuxes. mxareTa mosmenis Semdeg ki
sasamarTlo moismens mowmeTa, eqspertTa da specialistTa Cvenebebs,
aqveynebs saqmeSi arsebul da saqmis ganxilvis monawileTa mier warmod-
genil werilobiT mtkicebulebebs. saqmis ganxilvaSi monawile sakonsti-
725
iqve, 27¹-e muxlis me-5 punqti.
359
tucio sasamarTlos wevrs ufleba aqvs, SekiTxvebi misces mxareebs da
maT warmomadgenlebs, aseve, mowmeebs, eqspertebsa da specialistebs.
saqmis arsebiTi ganxilvis bolo etapia mxareTa daskvniTi sityvebiT
gamosvla. mxareTa gamosvla imave TanmimdevrobiT xdeba, rogorc saqmis
arsebiTad ganxilvis dawyebisas maTi ganmartebebis mosmenis dros - jer
gamodian mosarCele an misi warmomadgeneli da advokati, xolo Semdeg
mopasuxe an misi warmomadgeneli da advokati.
daskvniTi sityvebis mosmenis Semdeg sasamarTlo gadis saTaTbiro
oTaxSi, ris Sesaxebac sxdomis Tavmjdomare ucxadebs saqmis ganxilvis
monawileebs da sxdomis darbazSi myof sxva pirebs.
konstituciuri sarCelis an wardginebis arsebiTad ganxilvisas sa-
konstitucio sasamarTlo iRebs gadawyvetilebas an daskvnas.
gadawyvetilebis miReba saTaTbiro oTaxSi Ria kenWisyriT xdeba. TaT-
birisa da gadawyvetilebis miRebis dros saTaTbiro oTaxSi unda im-
yofebodnen mxolod is mosamarTleni, romlebic monawileobdnen am saq-
mis ganxilvaSi. mosamarTles SesaZloa hqondes sxva mosamarTleTagan
gansxvavebuli an Tanmxvedri azri. gansxvavebuli azri gulisxmobs, rom
mosamarTle ar eTanxmeba miRebuli gadawyvetilebis rogorc samoti-
vacio, ise sarezolucio nawilebs, xolo Tanmxvedri azri gulisxmobs,
rom mosamarTle eTanxmeba gadawyvetilebis sarezolucio, Tumca ar
eTanxmeba mis samotivacio nawils. gansxvavebuli da Tanmxvedri azris
gamijvnas arsebiTi mniSvneloba eniWeba saqmeze gadawyvetilebis miRebi-
sas: gansxvavebuli azris mqone mosamarTlis xma gadawyvetilebis mowi-
naaRmdegeTa xmebSi iangariSeba, xolo Tanmxvedri azris mqone mosamarT-
lis xma - momxreebSi.
mosamarTleTa damoukideblobis uzrunvelsayofad kanonmdebloba
amkvidrebs saTaTbiro oTaxSi gamarTuli TaTbiris Sinaarsis saidumlod
Senaxvis princips. kerZod, sakonstitucio sasamarTlos wevrs ufleba
ara aqvs, gaamJRavnos sakonstitucio sasamarTlos mier gadawyvetilebis
miRebisas gamarTuli TaTbiris arsi an sakonstitucio sasamarTlos
wevris mier kenWisyrisas dakavebuli pozicia. am moTxovnis darRveva
gaxdeba sakonstitucio sasamarTlos wevris uflebamosilebis vadamde
Sewyvetis safuZveli.
kanonmdebloba sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetilebis da
daskvnis mimarT rig moTxovnebs iTvaliswinebs. kerZod, gadawyveti-
leba an daskvna unda iyos dasabuTebuli. gadawyvetilebas an daskvnas
safuZvlad SeiZleba daedos mxolod is mtkicebebi, romlebic ganxi-
lul iqna sakonstitucio sasamarTlos sxdomaze an wardgenil iqna sa-
konstitucio sasamarTlosaTvis saqmis zepiri mosmenis gareSe ganxilvis
SemTxvevaSi.
360
Tematuri kiTxvebi:
1. imsjeleT saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos samarTleb-

riv bunebaze.
2. aRwereT saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos formirebis
wesi da struqtura.
3. daaxasiaTeT saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos mosamarT-
leTa samarTlebrivi statusi.
4. daaxasiaTeT saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos mosamarT-
leTa damoukideblobis garantiebi.
5. aRwereT saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos uflebamosi-
lebebi.
6. daaxasiaTeT saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos kontro-
lis obieqtebi.
7. aRwereT sakonstitucio samarTalwarmoebis etapebi.
8. daaxasiaTeT sakonstitucio sasamarTlosadmi mimarTvis ufleba-
mosilebis mqone subieqtebi.
361
Tavi XI. saqarTvelos saerTo sasamarTloebi
1. sasamarTlo xelisuflebis istoria saqarTveloSi

1921 wlis saqarTvelos respublikis konstituciis mixedviT, saqarT-
velos respublikis mTel teritoriaze iqmneboda erTi umaRlesi sasa-
marTlo - senati, romelsac irCevda parlamenti.726 senati valdebuli
iyo: a) zedamxedveloba gaewia kanonis dacvisTvis, da b) ganexorciele-
bina sasamarTlo uflebamosileba, rogorc sakasacio sasamarTlos.727 sa-
moqalaqo, sisxlisa da administraciuli samarTlis saqmeTa sawamoeblad
unda Seqmniliyo mudmivi sasamarTloebi.728 mZime sisxlis samarTlis,
agreTve, politikuri da beWdviTi danaSaulisaTvis iqmneboda nafic msa-
julTa instituti.729 mosamarTle airCeoda vadiT, Tumca es vada ar iyo
miTiTebuli konstituciaSi.730 sasamarTlo organizaciis sxva sakiTxebi
unda gansazRvruliyo kanoniT, Tumca aseTi kanonis miReba veRar mox-
erxda.
rac Seexeba sabWoTa saqarTvelos periodSi arsebul sasamarTlo
sistemas, 1922 wlis konstituciiT qvemdgom dones warmoadgenda saxal-
xo sasamarTlo, romlis iurisdiqcia vrceldeboda samazro da saqa-
laqo raionis teritoriaze. am sasamarTloebis mier miRebuli gadawy-
vetilebebi SeiZleboda gasaCivrebuliyo sakasacio wesiT saxalxo
mosamarTleTa sabWoSi, romelic mxolod erTi iyo mTeli respubli-
kisTvis da mdebareobda dedaqalaqSi.731 mosamarTleTa arCevis wesze, va-
debsa da saqmianobis garantiebze konstituciaSi ar iyo miTiTebuli.
1927 wlis konstituciaSi mxolod zogadad, principis doneze iyo da-
fiqsirebuli erTiani saxalxo sasamarTlos arseboba. igi mowyobili iyo
ssrk-is mier dadgenil safuZvlebze da moqmedebda im saproceso wesiT,
romlis ZiriTad safuZvlebs gansazRvravda ssrk.732
1937 wlis konstitucia SedarebiT met informacias Seicavda sasa-
marTlo xelisuflebis struqturis Sesaxeb. marTlmsajulebas axorci-
elebdnen saqarTvelos ssr uzenaesi sasamarTlo, afxazeTisa da aWaris
avtonomiuri respublikebis uzenaesi sasamarTloebi, samxreT oseTis av-
tonomiuri olqis sasamarTlo, ssr kavSiris specialuri sasamarTloebi,
romlebic iqmneboda ssr kavSiris uzenaesi sabWos gadawyvetilebiT,
726
1921 wlis saqarTvelos respublikis konstituciis 76-e muxli.
727
iqve, 77-e muxli.
728
iqve, 81-e muxli.
729
iqve, 82-e muxli.
730
iqve, 83-e muxli.
731
Tbilisi, 1983, 89.
732
iqv, 114-115.
362
da saxalxo sasamarTloebi. saqarTvelos ssr uzenaesi sasamarTlo,
romelsac 5 wlis vadiT irCevda saqarTvelos uzenaesi sabWo, iyo umaR-
lesi respublikuri sasamarTlo organo da ekisreboda zedamxedveloba
saqarTvelos ssr, aseve, avtonomiuri respublikebisa da avtonomiuri
olqis sasamarTlo organoTa sasamarTlo moqmedebaze.733 avtonomiuri
respublikebis uzenaes sasamarTloebs da avtonomiuri olqis sasamarT-
los irCevdnen, Sesabamisad, maTi warmomadgenlobiTi organoebi 5 wlis
vadiT. saxalxo sasamarTlos asarCevad gamoiyeneboda moqalaqeTa saa-
rCevno korpusi: mas irCevdnen Sesabamisi raionis moqalaqeni sayovel-
Tao, pirdapiri da Tanaswori saarCevno uflebis safuZvelze, faruli
kenWisyriT 3 wlis vadiT. sasamarTlo warmoeba saqarTvelos ssr-is ter-
itoriaze xorcieldeboda qarTul enaze an avtonomiuri respublikis
anda olqis enaze.734
analogiur enaze xorcieldeboda marTlmsajuleba 1978 wlis kons-
tituciiT da raionis (saqalaqo) saxalxo mosamarTleebic, aseve, moqa-
laqeTa mier imave saarCevno principebis dacviT airCeodnen. raionuli
(saqalaqo) sasamarTlos msajulebi airCeodnen moqalaqeTa krebebze maT
samuSao an sacxovrebel adgilas Ria kenWisyriT 2.5 wlis vadiT. sasa-
marTlo struqtura cota Secvlili iyo: sasamarTlo xelisuflebis sa-
TaveSi idga da sasamarTlo saqmianobas zedamxedvelobas uwevda saqarT-
velos ssr uzenaesi sasamarTlo. Semdeg modiodnen: afxazeTisa da aWaris
assr umaRlesi sasamarTloebi, Tbilisis saqalaqo sasamarTlo, samxreT
oseTis avtonomiuri olqis saolqo sasamarTlo da raionuli (saqalaqo)
saxalxo sasamarTloebi. saqarTvelos sasamarTloebis organizaciisa da
saqmianobis wess gansazRvravda ssr kavSirisa da saqarTvelos kanone-
bi. gansxvavebiT raionuli sasamarTlos mosamarTleebisa, zemdgom sa-
samarTloebs irCevndnen saxalxo deputatTa Sesabamisi sabWoebi 5 wlis
vadiT. umaRles sasamarTlos irCevda saqarTvelos umaRlesi sabWo Tavm-
jdomaris, misi moadgileebis, wevrebisa da saxalxo msajulebis Semad-
genlobiT. mosamarTleebi pasuxismgebelni iyvnen amomrCevlebis winaSe
an amrCevi organoebis winaSe, angariSs abarebdnen maT da SeiZleba maT
mier gamowveulni yofiliyvnen kanoniT dadgenili wesiT.735
amdenad, rogorc sabWoTa periodis konstituciebis Canawerebidan
Cans, sasamarTlo xelisuflebas ar eTmoboda didi adgili, ar iyo gaT-
valiswinebuli mosamarTlisa da sasamarTlo xelisuflebis dacvis ga-
rantiebi da amomrCevlebis mier mosamarTlis arCeva da maT winaSe pasux-
ismgebloba formalur xasiaTs atarebda da realurad mimarTuli iyos
saxelmwifos mxridan mosamarTleTa kontrolisaken.
733
iqve, 153.
734
iqve, 154.
735
iqve, 291-292.
363
2. moqmedi sasamarTlo xelisuflebis struqtura
saqarTvelos moqmedi konstituciis mixedviT `sasamarTlo xelisu-
fleba damoukidebelia da mas axorcieleben saqarTvelos sakonstitu-
cio sasamarTlo da saqarTvelos saerTo sasamarTloebi~.736 Sesabamisad
sakonstitucio kontrolis ganmaxorcielebeli organoa sakonstitucio
sasamarTlo, xolo marTlmsajuleba sasamarTlo xelisuflebis ganx-
orcielebis erT-erTi formaa da mas samoqalaqo, administraciul da
sisxlis samarTalwarmoebaTa meSveobiT axorcieleben saerTo sasamarT-
loebi.
konstituciam gaiTvaliswina samxedro sasamarTlos SemoRebis SesaZ-
leblobac mxolod saomari mdgomareobis dros da mxolod saerTo sa-
samarTloebis sistemaSi.737 samxedro sasamarTlos arsebobis praqtika
saqarTveloSi ar gvaqvs, `saerTo sasamarTloebis Sesaxeb~ organuli
kanoni adgenda, rom samxedro sasamarTloebis Seqmnis wesi da maTi kompe-
tencia ganisazRvreboda kanoniT, Tumca arc aseTi kanoni iyo miRebuli,
romelic detalurad moawesrigebda saomari mdgomareobis dasrulebis
Semdeg ra vadiT SeiZleba arsebobdes aseTi sasamarTloebi, vin da ra
wesiT moaxdenda maT formirebas da ra sakiTxebs ganixilavdnen isini.
2018 wels organulma kanonma Secvala maTi Seqmnis wesi da gansazRvra,
rom samxedro sasamarTlo iqmneba am mdgomareobasTan dakavSirebuli
sisxlis samarTlis saqmeebis gansaxilvelad, saqarTvelos prezidentis
dekretiT. amave dekretiT unda ganisazRvros samxedro sasamarTlos
Semadgenloba, gansjadoba da mis mier saqmeTa ganxilvis wesi. aRniSnuli
dekreti ZalaSi Sedis gamocemis momentidan.738
konstituciis mixedviT, aseve, dauSvebelia sagangebo sasamarTloebis
Seqmna.739 sasamarTlo xelisufleba damoukidebelia da mas axorcieleben
mxolod sasamarTloebi, Sesabamisad, ar SeiZleba Seiqmnas sasamarTlo
xelisuflebisgan damoukidebeli sxva kvazi-sasamarTlo organoebi,
tribunalebis Tu sxva specialuri organoebis saxiT. yvela sasamarTlo
organo unda funqcionirebdes mxolod erTian sistemaSi da sasamarTlo
organos saxiT.
2017 wlis konstituciuri reformis Sedegad SesaZlebeli gaxda spe-
cializebuli sasamarTloebis Seqmnis SesaZlebloba da isic mxolod
saerTo sasamarTloebis sistemaSi.740 aseTi sasamarTloebi am etapze
saqarTveloSi ar aris Seqmnili, Tumca mraval ganviTarebul qveyanaSi
gvxvdeba, rogoricaa, magaliTad, sabaJo, sapatento, sagadasaxado, aras-
736
737
738
„saerTo sasamarTloebis Sesaxeb“ saqarTvelos organuli kanonis me-2 muxlis me-3 punqti.
739
740
iqve.
364
rulwlovanTa, e.w. mSvidobis da sxv.
2017 wlamde saqarTvelos konstitucia adgenda, rom saqarTvelo-
Si sasamarTlo xelisufleba xorcieldeba sakonstitucio kontrolis,
marTlmsajulebis da kanoniT dadgenili sxva formebis meSveobiT. Sesa-
bamisad, sasamarTlo xelisufleba SesaZloa ganxorcielebuliyo aseve
kanoniT dadgenili sxva formebis meSveobiT, Tumca aseTi formis sa-
samarTlo organoebi saqarTvelos praqtikaSi ar Seqmnila. am droisT-
vis sasamarTlo xelisuflebis ganmaxorcielebeli sxva formis organos
Seqmnis Sesaxeb norma ukve amoRebulia konstituciidan.
saqarTvelos saerTo sasamarTloebis sistema erTiania.741 Sesabami-
sad, ar SeiZleba arsebobdes erTiani sistemis gareT myofi sxva sasa-
marTloebi, avtonomiuri respublikebis an sxva regionuli sasamarTlo-
ebis saxiT, romlebic arCeulni iqnebian adgilobrivi an avtonomiebis
organoebis monawileobiT.
saqarTvelos saerTo sasamarTloebis erTian sistemaSi Sedian: rai-
onuli (saqalaqo) sasamarTlo, saapelacio sasamarTlo, uzenaesi sasa-
marTlo.
raionuli (saqalaqo) sasamarTlo aris pirveli instanciis sasamarT-
lo, romelic iqmneba da misi samoqmedo teritoria ganisazRvreba ius-
ticiis umaRlesi sabWos gadawyvetilebiT.742 raionuli sasamarTlo
iqmneba municipalitetSi an aerTianebs ramdenime municipalitets, maga-
liTad, siRnaRis raionuli sasamarTlo aerTianebs siRnaRisa da de-
dofliswyaros municipalitetebs, xaSuris - xaSurisa da qarelis muni-
cipalitetebs. praqtikulad, saqarTveloSi yvela raionuli sasamarTlo
Seqmnilia ramdenime municipalitetis gaerTianebis safuZvelze. rac
Seexeba saqalaqo sasamarTloebs, isini funqcionireben TviTmmarTvel
qalaqebSi, kerZod, q. TbilisSi, q. quTaisSi, q. baTumSi da ase Semdeg.
saqalaqo sasamarTlos samoqmedo teritoria TviTmmarTvel qalaqTan
erTad SeiZleba moicavdes municipalitetebsac (TviTmmarTvel Temebs).
magaliTad, foTis saqalaqo sasamarTlo q. foTis garda moicavs ramden-
ime municipalitets - TviTmmarTvel Tems.
saqmeTa warmoebis gansakuTrebuli intensiurobis mqone raionul
(saqalaqo) sasamarTloSi, sadac orze meti mosamarTlea, iusticiis
umaRlesi sabWos gadawyvetilebiT SeiZleba ganxorcieldes mosamarT-
leTa ufro viwro specializacia an dargobrivi niSniT Seiqmnas specia-
lizebuli sasamarTlo kolegiebi. amgvar kolegiebSi mosamarTleTa ra-
odenobas adgens da sasamarTlo kolegiebis Semadgenlobas gansazRvravs
iusticiis umaRlesi sabWo.
kanoni iTvaliswinebs, aseve, magistrati mosamarTlis instituts, ro-
melic iqmneba marTlmsajulebis efeqturad ganxorcielebis mizniT im
741
„saerTo sasamarTloebis Sesaxeb“ saqarTvelos organuli kanonis me-2 muxlis me-2 punqti.
742
iqve, 27-e_29-e muxlebi.
365
municipalitetebSi, romlebic Sedian raionuli sasamarTlos sistemaSi,
Tumca sasamarTlo organo ar mdebareobs municipalitetis teritori-
aze. magaliTad, bolnisis saqalaqo sasamarTlos, romelic ganTavsebu-
lia bolnisis municipalitetSi, sistemaSi Sedis dmanisis magistrati
sasamarTlo, romlis adgilsamyofels warmoadgens dmanisis municipa-
liteti.743
rac Seexeba saapelacio sasamarTlos, igi iqmneba da misi samoqmedo
teritoria ganisazRvreba, aseve, iusticiis umaRlesi sabWos gadawyveti-
lebiT.744 saqarTveloSi Seqmnilia ori saapelacio sasamarTlo: q. Tbi-
lisis da q. quTaisis. saapelacio sasamarTlo ganixilavs saapelacio
saCivrebs raionuli (saqalaqo) sasamarTloebis gadawyvetilebebze. saa-
pelacio sasamarTloSi iqmneba: samoqalaqo, administraciuli da sisx-
lis samarTlis saqmeTa palatebi, aseve sagamoZiebo kolegia.745
raionul (saqalaqo) da saapelacio sasamarTloebSi mosamarTleTa
raodenobas gansazRvravs iusticiis umaRlesi sabWo. raionuli (saqala-
qo) sasamarTlos Tavmjdomares, aseve, saapelacio sasamarTlos Tavm-
jdomaresa da mis moadgiles 5 wlis vadiT Tanamdebobaze niSnavs da
Tanamdebobidan aTavisuflebs iusticiis umaRlesi sabWo.
uzenaesi sasamarTlo saqarTvelos mTel teritoriaze marTlmsaju-
lebis ganxorcielebis umaRlesi da saboloo instanciis sakasacio sasa-
marTloa. mis SemadgenlobaSi Sedis 28 mosamarTle. igi zedamxedvelobs
marTlmsajulebis ganxorcielebas saqarTvelos saerTo sasamarTloeb-
Si.746 uzenaes sasamarTloSi iqmneba: samoqalaqo, administraciul, sisx-
lis samarTlis saqmeTa, didi, sakvalifikacio da sadisciplino palate-
bi, aseve, plenumi.747
uzenaesi sasamarTlos palata (garda sadisciplino da sakvalifika-
cio palatebisa) aris sakasacio instanciis sasamarTlo, romelic ganixi-
lavs sakasacio saCivrebs saapelacio sasamarTloebis gadawyvetilebebze.
didi palata aris sakasacio instanciis sasamarTlo, romelic sakasacio
wesiT ganmxilveli sasamarTlos motivirebuli ganCinebiT ganixilavs, Tu
a) saqme Tavisi SinaarsiT warmoadgens iSviaT samarTlebriv problemas,
an Tu b) sakasacio palata ar iziarebs sxva sakasacio palatis mier adre
Camoyalibebul samarTlebriv Sefasebas (normis ganmartebas). didi pal-
ata Sedgeba uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomaris, sxva palatebis Tavm-
jdomareebisa da plenumis mier uzenaesi sasamarTlos palatebis Semad-
genlobidan 2 wlis vadiT arCeuli aranakleb 12 mosamarTlisagan. didi
palata saqmes ganixilavs 9 mosamarTlis SemadgenlobiT. did palataSi
743
dawvrilebiT ix. <http://court.ge/> [15.02.2020].
744
„saerTo sasamarTloebis Sesaxeb“ saqarTvelos organuli kanonis 22-e muxli.
745
746
iqve, me-14 muxli.
747
iqve, me-15 muxli.
366
saqmis ganxilvas Tavmjdomareobs uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomare an
misi davalebiT – uzenaesi sasamarTlos erT-erTi palatis Tavmjdomare.
didi palatis samarTlebrivi Sefaseba (normis ganmarteba) savaldebu-
loa yvela instanciis saerTo sasamarTloebisaTvis.748
uzenaesi sasamarTlos plenumi Sedgeba uzenaesi sasamarTlos Tavm-
jdomaris, misi pirveli moadgilisa da moadgileebis, uzenaesi sasa-
marTlos wevrebisa da saapelacio sasamarTloebis Tavmjdomareebisagan.
plenumi uflebamosilia:
a) uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomaris wardginebiT airCios didi pa-
latis Semadgenloba;
b) uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomaris wardginebiT airCios uzen-
aesi sasamarTlos palatebis (garda sakvalifikacio palatisa) Semadgen-
lobebi da Tavmjdomareebi;
g) airCios sakvalifikacio palatis Semadgenloba da Tavmjdomare;
d) daniSnos sakonstitucio sasamarTlos 3 wevri;
e) sakonstitucio sasamarTloSi Seitanos wardgineba normatiuli aq-
tis saqarTvelos konstituciasTan Sesabamisobis Taobaze.749
uzenaesi sasamarTlos sadisciplino palatas 3 wevris Semadgenlo-
biT, 3 wlis vadiT amtkicebs plenumi. igi ganixilavs saCivrebs saerTo
sasamarTloebis mosamarTleTa sadisciplino kolegiis gadawyvetile-
bebze.750
sakvalifikacio palata ganixilavs saCivrebs mosamarTlis Tanamde-
bobaze uvadod gamwesebaze uaris Tqmis Sesaxeb iusticiis umaRlesi sab-
Wos gadawyvetilebebze.751 sakvalifikacio palatas 3 wevris Semadgenlo-
biT, 2 wlis vadiT irCevs uzenaesi sasamarTlos plenumi.
uzenaesi sasamarTlos palatebs hyavT Tavmjdomareebi, romelTac
(garda sadisciplino da sakvalifikacio palatebis Tavmjdomareebisa)
Sesabamisi palatis Semadgenlobidan 5 wlis vadiT irCevs plenumi. sadis-
ciplino palatis Tavmjdomares am palatis Semadgenlobidan 3 wlis va-
diT amtkicebs plenumi, sakvalifikacio palatis Tavmjdomares ki, aseve,
plenumi irCevs 2 wlis vadiT. uzenaesi sasamarTlos palatebis Tavm-
jdomareebi (garda sadisciplino da sakvalifikacio palatebis Tavmj-
domareebisa) imavdroulad arian uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomaris
moadgileebi. uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomaris pirvel moadgiles
palatebis TavmjdomareTagan (garda sadisciplino da sakvalifikacio
palatebis Tavmjdomareebisa) irCevs plenumi.752
748
iqve, me-17 muxli.
749
iqve, me-18 muxli.
750
iqve, me-19 muxli.
751
iqve, me-191 muxli.
752
iqve, me-20 muxli.
367
3. mosamarTlis statusi
saqarTvelos kanonmdebloba arCevis wesisa da pirobebis mixedviT
mosamarTleTa gansxvavebul regulaciebs adgens. raionuli (saqalaqo)
sasamarTlos mosamarTles Tanamdebobaze niSnavs iusticiis umaRlesi
sabWo, xolo uzenaesi sasamarTlos mosamarTleebs iusticiis umaRlesi
sabWos wardginebiT irCevs parlamenti.753
konstituciis mixedviT, mosamarTle SeiZleba iyos saqarTvelos mo-
qalaqe 30 wlis asakidan, Tu mas aqvs Sesabamisi umaRlesi iuridiuli
ganaTleba da specialobiT muSaobis sul cota 5 wlis gamocdileba.
mosamarTlis damatebiTi sakvalifikacio moTxovnebi ganisazRvreba or-
ganuli kanoniT.754 Sesabamisad, organulma kanonma ufro gaafarTova
mosamarTlisTvis dadgenili moTxovnebi. kerZod, mosamarTled SeiZleba
dainiSnos (airCes) saqarTvelos qmedunariani moqalaqe 30 wlis asakidan,
romelsac aqvs umaRlesi iuridiuli ganaTleba aranakleb magistris an
masTan gaTanabrebuli akademiuri xarisxiT/umaRlesi ganaTlebis diplo-
miT, specialobiT muSaobis sul cota 5 wlis gamocdileba, flobs sax-
elmwifo enas, Cabarebuli aqvs mosamarTleobis sakvalifikacio gamoc-
da, gavlili aqvs iusticiis umaRlesi skolis sruli saswavlo kursi da
Seyvanilia iusticiis msmenelTa sakvalifikacio siaSi.755 mosamarTled
ar SeiZleba ganwesdes nasamarTlevi piri, agreTve, piri, romelic gan-
Tavisuflebuli iyo mosamarTlis Tanamdebobidan disciplinuri gadac-
domis Cadenis, mosamarTlis statusTan SeuTavsebeli Tanamdebobis da-
kavebis an SeuTavsebeli saqmianobis, korufciuli samarTaldarRvevis
Cadenis gamo.756
mosamarTlis Tanamdebobis dasakaveblad iusticiis umaRles skolaSi
swavlisagan Tavisufldeba uzenaesi sasamarTlos mosamarTlis Tanamde-
bobaze asarCevad wardgenili piri, aseve yofili mosamarTle, romelsac
Cabarebuli aqvs mosamarTleobis sakvalifikacio gamocda, gamwesebuli
iyo mosamarTlis Tanamdebobaze uzenaes sasamarTloSi an raionul (saqa-
laqo) anda saapelacio sasamarTloSi konkursis wesiT da aqvs mosamar-
Tled muSaobis aranakleb 18 Tvis gamocdileba. piri, romelmac gai-
ara iusticiis umaRlesi skolis sruli saswavlo kursi da Seyvanil iqna
iusticiis msmenelTa sakvalifikacio siaSi, mosamarTlis Tanamdebobis
dasakaveblad Tavisufldeba iusticiis umaRles skolaSi swavlisagan,
miuxedavad imisa, ra vadiT ekava mas mosamarTlis Tanamdeboba an iusti-
ciis umaRlesi skolis damTavrebis Semdeg dainiSna Tu ara igi am Tanam-
debobaze. am gamocdis Cabarebisagan aseve Tavisufldebian: a) uzenae-
753
saqarTvelos konstituciis 61-e muxlis me-2 punqti da 63-e muxlis me-6 punqti.
754
755
„saerTo sasamarTloebis Sesaxeb“ saqarTvelos organuli kanonis 34-e muxlis pirveli
punqti.
756
368
si sasamarTlos mosamarTlis Tanamdebobaze asarCevi piri, b) saerTo
sasamarTloebis yofili mosamarTle mosamarTlis uflebamosilebis
Sewyvetidan 10 wlis gasvlamde, g) sakonstitucio sasamarTlos rogorc
moqmedi, ise yofili wevrebi.757
uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomares uzenaesi sasamarTlos
mosamarTleTagan iusticiis umaRlesi sabWos wardginebiT 10 wlis va-
diT, magram araumetes misi, rogorc uzenaesi sasamarTlos mosamarTlis,
uflebamosilebis vadisa, sruli Semadgenlobis umravlesobiT irCevs
parlamenti. uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomared erTi da imave piris
xelmeored arCeva dauSvebelia. Tavmjdomaris kandidaturis dasaxelebis
ufleba aqvs iusticiis umaRlesi sabWos sruli Semadgenlobis aranak-
leb 1/5-s. kandidatebs kenWi erTianad eyrebaT. wardgenilad CaiTvleba
is kandidati, romelic sabWos sruli Semadgenlobis aranakleb 2/3-is
xmebs miiRebs. Tu vercerTma kandidatma ver miiRo aRniSnuli raodeno-
bis xmebi, kenWi eyreba saukeTeso Sedegis mqone kandidats (kandidatTa
mier Tanabari raodenobis xmebis miRebis SemTxvevaSi upiratesoba mieni-
Weba im kandidats, romelsac aqvs specialobiT muSaobis ufro xangrZli-
vi gamocdileba). kandidati wardgenilad CaiTvleba, Tu igi iusticiis
umaRlesi sabWos sruli Semadgenlobis xmebis umravlesobas miiRebs. Tu
sabWom uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomareobis kandidati ver warad-
gina, bolo kenWisyridan arauadres 2 kvirisa kandidatebis dasaxelebis
procedura xelaxla iwyeba. uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomaris Tanam-
debobaze asarCevad parlamentisTvis im kandidatis wardgena, romelmac
kenWisyris Sedegad ver miiRo parlamentis wevrTa saWiro raodenobis
xmebi, erTi da imave mowvevis parlamentis uflebamosilebis vadis farg-
lebSi SeiZleba mxolod orjer.
uzenaesi sasamarTlos mosamarTles iusticiis umaRlesi sabWos
wardginebiT uvadod, 65 wlis asakis miRwevamde, sruli Semadgenlobis
umravlesobiT irCevs parlamenti.
saapelacio da raionuli (saqalaqo) sasamarTloebis mosamarTles
Tanamdebobaze niSnavs iusticiis umaRlesi sabWo 3 wlis vadiT, konkur-
sis safuZvelze. am vadis gasvlamde arauadres 2 Tvisa da araugvianes 1
Tvisa iusticiis umaRlesi sabWo mosamarTlis Sefasebis Sedegebis anal-
izis safuZvelze msjelobs da iRebs gadawyvetilebas, gaamwesos Tu ara
aRniSnuli mosamarTle Tanamdebobaze uvadod. mosamarTlis Tanamdebo-
baze gamwesebis 3-wliani vada ar vrceldeba sakonstitucio sasamarT-
los an uzenaesi sasamarTlos moqmed an yofil wevrze, saapelacio an
raionuli (saqalaqo) sasamarTlos moqmed an yofil mosamarTleze, Tu
mas aqvs mosamarTled muSaobis aranakleb 3 wlis gamocdileba da yo-
fili mosamarTlis samosamarTlo uflebamosilebis Sewyvetidan 10 weli
ar gasula. es mosamarTleebi Tanamdebobaze uvadod gamwesdebian Se-
757
iqve, 34-e muxli.
369
sabamisi konkursis warmatebiT gavlis da iusticiis umaRlesi sabWos
saWiro raodenobis xmebis (sruli Semadgenlobis aranakleb 2/3-is) fa-
ruli kenWisyriT miRebis SemTxvevaSi. im moqmedi mosamarTlisaTvis
Tanamdebobaze uvadod gamwesebaze uaris Tqmis SemTxvevaSi, romelic
Tanamdebobaze daniSnulia 10 wlis vadiT, igi uflebamosilebis ganxor-
cielebas gaagrZelebs samosamarTlo uflebamosilebis darCenili vadis
farglebSi.
iusticiis umaRlesi sabWos mier mosamarTlis Tanamdebobaze uva-
dod ganwesebis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebis SemTxvevaSi mosamarTle
Tanamdebobaze ganwesdeba uvadod, 65 wlis asakis miRwevamde.
mosamarTles, romlis Sesaxebac ar iqna miRebuli gadawyvetileba
mosamarTlis Tanamdebobaze uvadod gamwesebis Sesaxeb, samosamarTlo
uflebamosileba Seuwydeba Tanamdebobaze yofnis 3-wliani vadis gasv-
lis Semdeg. es mosamarTle momdevno 3 wlis ganmavlobaSi ver miiRebs
monawileobas mosamarTlis vakanturi Tanamdebobis dasakaveblad ga-
mocxadebul konkursSi.758
Tanamdebobaze 3 wlis vadiT daniSnuli mosamarTlis saqmianobas afa-
sebs iusticiis umaRlesi sabWo. igi fasdeba ori ZiriTadi kriteriumiT
- keTilsindisierebiTa da kompetenturobiT. keTilsindisierebis kri-
teriumis maxasiaTeblebia: a) pirovnuli keTilsindisiereba da profe-
siuli sindisi; b) damoukidebloba, miukerZoebloba da samarTlianoba;
g) pirovnuli da profesiuli qceva; d) pirovnuli da profesiuli repu-
tacia; e) finansuri valdebuleba. kompetenturobis kriteriumis maxasi-
aTeblebia: a) samarTlis normebis codna; b) samarTlebrivi dasabuTebis
unari da kompetencia; g) weris unari; d) zepiri komunikaciis unari; e)
profesiuli Tvisebebi, maT Soris, qceva sasamarTlo darbazSi; v) aka-
demiuri miRwevebi da profesiuli wvrTna; z) profesiuli aqtivoba.759
mosamarTlis Sefasebis Taobaze monacemebi mosamarTlis Tanamdebobaze
yofnis samwliani vadis gasvlamde konfidencialuria.760
mosamarTlis Tanamdeboba SeuTavsebelia nebismier sxva Tanamdebo-
basTan da anazRaurebad saqmianobasTan, garda pedagogiuri da samecni-
ero moRvaweobisa. mosamarTle ar SeiZleba iyos politikuri partiis
wevri, monawileobdes politikur saqmianobaSi.761
mosamarTles gaaCnia imuniteti, igi xelSeuxebelia. dauSvebelia
misi sisxlis samarTlis pasuxisgebaSi micema, dakaveba an dapatimreba,
sacxovrebeli an samuSao adgilis, manqanis an piradi gaCxreka iusticiis
umaRlesi sabWos Tanxmobis gareSe. gamonaklisia danaSaulze waswrebis
SemTxveva, rac dauyovnebliv unda ecnobos iusticiis umaRles sabWos.
758
„saerTo sasamarTloebis Sesaxeb“ organuli kanonis 36-e muxli.
759
iqve, 363-e muxli.
760
761
370
Tu sabWo ar miscems Tanxmobas, TavisuflebaSezRuduli mosamarTle
dauyovnebliv unda gaTavisufldes.762
kanoniT aris gansazRvruli mosamarTleTa dawinaurebis garkveuli
kriteriumebi. raionuli (saqalaqo) sasamarTlos mosamarTle SeiZleba
dainiSnos saapelacio sasamarTloSi, Tu igi raionul (saqalaqo) sa-
samarTloSi mosamarTlis uflebamosilebas axorcielebda aranakleb 5
wlis ganmavlobaSi. mosamarTlis dawinaurebis kriteriumebs SeimuSavebs
da dawinaurebis kriteriumebis mixedviT mosamarTlis Sefasebas axor-
cielebs iusticiis umaRlesi sabWo.763
uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomarisa da uzenaesi sasamarTlos
mosamarTlis Tanamdebobidan gadayeneba xdeba impiCmentis wesiT. kon-
stituciis darRvevis an/da qmedebaSi danaSaulis Semadgenlobis niSnebis
arsebobis safuZvliT maTi Tanamdebobidan gadayenebis sakiTxis aRZvris
ufleba aqvs parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb 1/3-s. par-
lamenti uflebamosilia sakonstitucio sasamarTlos Sesabamisi daskv-
nis miRebis Semdeg, sruli Semadgenlobis umravlesobiT Tanamdebobidan
gadaayenos uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomare da uzenaesi sasamarTlos
mosamarTle. saapelacio sasamarTlos da raionuli (saqalaqo) sasamarT-
los mosamarTleebs Tanamdebobidan aTavisuflebs iusticiis umaRlesi
sabWo sruli Semadgenlobis 2/3-is umravlesobiT.764
mosamarTlis Tanamdebobidan gaTavisuflebis, uzenaesi sasamarTlos
Tavmjdomarisa da wevris uflebamosilebis Sewyvetis safuZvlebia:
a) piradi gancxadeba;
b) disciplinuri gadacdomis Cadena;
g) sasamarTlos mier SezRudulqmedunarianad aRiareba an mxardaWe-
ris mimRebad cnoba, Tu sasamarTlos gadawyvetilebiT sxva ram ar aris
gansazRvruli;
d) saqarTvelos moqalaqeobis Sewyveta;
e) mis mimarT sabolood gamotanili gamamtyunebeli ganaCenis kano-
nier ZalaSi Sesvla;
v) 65 wlis asakis miRweva;
z) korufciuli samarTaldarRvevis Cadena, rodesac korufciuli
samarTaldarRvevis Camdeni Tanamdebobis piri, romlis mimarTac aseTi
qmedebisaTvis gamoyenebul iqna disciplinuri pasuxismgeblobis zoma,
garda Tanamdebobidan gaTavisuflebisa, wlis ganmavlobaSi Caidens axal
korufciul samarTaldarRvevas;
T) gardacvaleba;
i) sasamarTlos likvidacia, mosamarTlis Tanamdebobis Semcireba;
k) sxva sasamarTloSi daniSvna (arCeva);
762
763
„saerTo sasamarTloebis Sesaxeb“ saqarTvelos organuli kanonis 41-e muxli.
764
iqve, 42-e muxli.
371
l) sxva dawesebulebaSi Tanamdebobaze arCeva an daniSvna;
m) uflebamosilebis vadis gasvla.
iusticiis umaRlesi sabWo, aseve, uflebamosilia, mosamarTle gaaTa-
visuflos Tanamdebobidan, Tu igi bolo 12 Tvis ganmavlobaSi 4 Tveze
met xans ver axorcielebda Tavis uflebamosilebas da arsebobs Sesaba-
misi samedicino daskvna, romlis Tanaxmadac, igi momavalSic ver SeZlebs
mosamarTlis uflebamosilebis ganxorcielebas.765
sasamarTlos likvidaciis, agreTve mosamarTlis Tanamdebobis Sem-
cirebis SemTxvevaSi mosamarTles misive winaswari werilobiTi Tanxmo-
biT, SeiZleba daekisros Sesabamisi an qvemdgomi instanciis sasamarTlos
mosamarTlis uflebamosilebis ganxorcieleba. mosamarTlis mier samo-
samarTlo uflebamosilebis ganxorcielebaze uaris Tqmis an misTvis
sxva sasamarTlos mosamarTlis uflebamosilebis ganxorcielebis arda-
kisrebis SemTxvevaSi aRniSnuli mosamarTle Tavisufldeba dakavebuli
Tanamdebobidan da misive winaswari werilobiTi TanxmobiT iricxeba
rezervSi. mas rezervSi Caricxvidan 3 wlis ganmavlobaSi unarCundeba
Tanamdebobrivi sargos miRebis uflebamosileba.766
4. iusticiis umaRlesi sabWo

iusticiis umaRlesi sabWos mizans warmoadgens sasamarTlosa da mo-
samarTlis damoukideblobis, marTlmsajulebis xarisxisa da efeqtia-
nobis uzrunvelyofa, mosamarTleTa Tanamdebobaze daniSvna da Tanam-
debobidan gaTavisufleba, mosamarTleobis sakvalifikacio gamocdebis
organizeba, sasamarTlo reformis gasatareblad winadadebebis Semu-
Saveba da kanoniT dadgenili sxva amocanebis Sesruleba.
igi Sedgeba 15 wevrisgan, saidanac 8 wevrs, romelTagan TiTo wevri
mainc warmoadgens TiToeuli instanciis sasamarTlos, irCevs saerTo sa-
samarTloebis mosamarTleTa TviTmmarTvelobis organo, 5 wevrs irCevs
parlamenti, xolo 1 wevrs niSnavs prezidenti. uzenaesi sasamarTlos
Tavmjdomare Tanamdebobrivad aris iusticiis umaRlesi sabWos wevri.
sabWos Semadgenlobis naxevarze mets Seadgenen saerTo sasamarTloebis
mosamarTleTa TviTmmarTvelobis organos mier arCeuli wevrebi. saer-
To sasamarTloebs iusticiis umaRles sabWoSi warmoadgenen uzenaesi
sasamarTlos Tavmjdomare da mosamarTleTa konferenciis mier arCeu-
li 8 wevri, maT Soris, iusticiis umaRlesi sabWos mdivani. mosamarTle-
Ta konferenciis mier arCeuli wevri SeiZleba iyos mxolod saerTo sa-
samarTlos mosamarTle.
iusticiis umaRlesi sabWos Tavmjdomares sabWos mosamarTle wevr-
765
iqve, 43-e muxli.
766
iqve, 44-e muxli.
372
Tagan 4 wlis vadiT, magram araumetes misi, rogorc iusticiis umaRle-
si sabWos wevris, uflebamosilebis vadisa, irCevs iusticiis umaRlesi
sabWo sruli Semadgenlobis umravlesobiT. Tavmjdomaris kandidaturis
dasaxelebis ufleba aqvs sabWos wevrTa aranakleb 1/5-s.
parlamenti iusticiis umaRlesi sabWos 5 wevrs irCevs konkursis sa-
fuZvelze, faruli kenWisyriT. sabWos wevrobis kandidatebi SeirCev-
ian saqarTvelos umaRles saganmanaTleblo dawesebulebebSi moRvawe
profesorebisa da mkvlevrebisagan, saqarTvelos advokatTa asocia-
ciis wevrebisagan an/da saqarTvelos arasamewarmeo (arakomerciuli)
iuridiuli pirebis mier wardgenili pirebisagan, maTive kolegiuri
xelmZRvaneli organos wardginebis safuZvelze. zemoaRniSnuli iuri-
diuli pirebis saqmianobis erT-erTi sfero konkursis gamocxadebamde
aranakleb bolo 2 wlis ganmavlobaSi unda iyos warmomadgenlobiTi
uflebamosilebiT monawileoba sasamarTloebSi ganxorcielebul saq-
meTa warmoebaSi. TiToeuli organizacia uflebamosilia parlaments wa-
rudginos sabWos wevris araumetes 3 kandidaturisa.
parlamentma iusticiis umaRlesi sabWos wevrad SeiZleba airCios
saqarTvelos moqalaqe, romelsac aqvs umaRlesi iuridiuli ganaTleba
magistris an masTan gaTanabrebuli akademiuri xarisxiT/umaRlesi ga-
naTlebis diplomiT, specialobiT muSaobis aranakleb 5 wlis gamoc-
dileba, maRali reputacia da romelic samarTlis dargis aRiarebuli
specialistia. iusticiis umaRlesi sabWos wevrad arCevisas saWiroa wev-
robis kandidatis winaswari werilobiTi Tanxmoba.
iusticiis umaRlesi sabWos wevris uflebamosilebis vadaa 4 weli.
erTi da igive piri am Tanamdebobaze ar SeiZleba airCes (dainiSnos) zedi-
zed orjer. prezidenti Tavisi kvotiT dasaniSn wevrs niSnavs konkursis
safuZvelze.
iusticiis umaRlesi sabWos sxdomebs iwvevs da Tavmjdomareobs uze-
naesi sasamarTlos Tavmjdomare an misi davalebiT - iusticiis umaRlesi
sabWos mdivani.767
iusticiis umaRlesi sabWo:
a) Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan aTavisuflebs saerTo
sasamarTloebis mosamarTleebs (garda uzenaesi sasamarTlos Tavmjdo-
marisa da wevrebisa);
b) gansazRvravs sakvalifikacio sagamocdo komisiis Semadgenlobas;
g) gansazRvravs saapelacio da raionuli (saqalaqo) sasamarTloebis
mosamarTleTa specializacias;
d) SeimuSavebs da amtkicebs saerTo sasamarTloebis organizaciuli
muSaobis wess;
e) ganixilavs sasamarTlo statistikis analizis masalebs;
767
iqve, 47-e muxli.
373
v) Tavisi uflebamosilebis farglebSi saerTo sasamarTloebis mosa-
marTleTa mimarT axorcielebs disciplinur samarTalwarmoebas;
z) iRebs gadawyvetilebas mosamarTlis waxalisebis Sesaxeb;
T) SeimuSavebs winadadebebs sasamarTlo reformis sakiTxebze;
i) aseve axorcielebs zogierT sxva uflebamosilebas.768
Tematuri kiTxvebi:
1. ras iTvaliswinebda saqarTvelos respublikis 1921 wlis konsti-

tucia sasamarTlo xelisuflebis Sesaxeb?
2. ras iTvaliswinebda sabWoTa saqarTvelos konstituciebi sasa-
marTlo xelisuflebis Sesaxeb?
3. rogoria sasamarTlo organoTa sistema amJamad saqarTveloSi?
4. rogoria uzenaesi sasamarTlos struqtura?
5. ra wesiT xdeba mosamarTleTa Tanamdebobaze ganweseba?
6. vin SeiZleba arCeul iqnes mosamarTled?
7. ra wesiT da safuZvelze xdeba mosamarTlis uflebamosilebis Sewy-
veta?
8. ra wesiT xdeba iusticiis umaRlesi sabWos formireba da vin SeiZ-
leba gaxdes misi wevri?
9. ra uflebamosileba gaaCnia iusticiis umaRles sabWos?
768
iqve, 49-e muxli.
374
Tavi XII. adgilobrivi TviTmmarTveloba saqarTveloSi
1. adgilobrivi TviTmmarTvelobis cneba

adgilobrivi TviTmmarTveloba ganimarteba, rogorc saqarTvelos
moqalaqeTa ufleba da SesaZlebloba, adgilobrivi TviTmmarTvelobis
organoebis meSveobiT, saqarTvelos kanonmdeblobis farglebSi, adgi-
lobrivi mosaxleobis interesebis Sesabamisad gadawyviton adgilobrivi
mniSvnelobis sakiTxebi.769
saqarTveloSi adgilobrivi TviTmmarTveloba xorcieldeba muni-
cipalitetebSi, romlebic iyofa TviTmmarTvel qalaqebad da TviTm-
marTvel Temebad. TviTmmarTveli qalaqi aris qalaqis kategoriis
dasaxleba, xolo TviTmmarTveli Temi - ramdenime dasaxlebis erTob-
lioba.770 mosaxleobis gansaxlebis pirveladi teritoriuli erTeulia
dasaxleba (sofeli, daba, qalaqi), romelsac aqvs saxelwodeba, administ-
raciuli sazRvrebi, teritoria da hyavs registrirebuli mosaxleoba.
municipalitetis uflebamosilebis saxeebi iyofa municipalitetis
sakuTar da delegirebul uflebamosilebebad. sakuTari (eqskluziuri)
uflebamosileba aris kanoniT dadgenili uflebamosileba, romelsac
municipaliteti damoukideblad da sakuTari pasuxismgeblobiT axor-
cielebs. municipalitetis sakuTar uflebamosilebebs ganekuTvneba:
a) municipalitetis biujetis proeqtis damtkiceba, biujetis Sesru-
lebis angariSis mosmena da Sefaseba;
b) municipalitetis sakuTrebaSi arsebuli qonebis marTva da gan-
kargva;
g) adgilobrivi mniSvnelobis bunebrivi resursebisa da municipali-
tetis sakuTrebaSi arsebuli miwis resursebis marTva kanoniT dadgeni-
li wesiT;
d) adgilobrivi gadasaxadebisa da mosakreblebis SemoReba da ga-
uqmeba kanoniT dadgenili wesiT, maTi ganakveTebis dadgena kanoniT
gaTvaliswinebuli zRvruli odenobebis farglebSi; adgilobrivi mosak-
reblebis amoReba;
e) sivrciT-teritoriuli dagegmva da Sesabamis sferoSi normebisa da
wesebis gansazRvra;
v) teritoriis keTilmowyoba da Sesabamisi sainJinro infrastruqtu-
ris ganviTareba; quCebis, parkebis, skverebisa da sxva sajaro adgilebis
dasufTaveba, teritoriis gamwvaneba, gare ganaTebis uzrunvelyofa;
z) municipaluri narCenebis marTva;
769
adgilobrivi TviTmmarTvelobis kodeqsis me-2 muxli.
770
saqarTveloSi Seqmnilia 83 municipaliteti, saidanac 12 aris TviTmmarTveli qalaqi (am-
brolauri, axalcixe, baTumi, gori, zugdidi, Tbilisi, Telavi, mcxeTa, ozurgeTi, rusTavi,
foTi, quTaisi), xolo 71 - TviTmmarTveli Temi.
375
T) wyalmomaragebis da wyalarinebis uzrunvelyofa; adgilobrivi
mniSvnelobis samelioracio sistemis ganviTareba;
i) municipalitetis marTvaSi arsebuli adreuli da skolamdeli aR-
zrdisa da ganaTlebis dawesebulebebis Seqmna da maTi funqcionirebis
uzrunvelyofa, aseve, municipalitetis marTvaSi arsebuli skolisga-
reSe aRzrdis dawesebulebebis Seqmna da maTi funqcionirebis uzrun-
velyofa. adreuli da skolamdeli aRzrdisa da ganaTlebis dawesebu-
lebebis avtorizaciis uzrunvelyofa;
k) adgilobrivi mniSvnelobis saavtomobilo gzebis marTva da adgi-
lobrivi mniSvnelobis gzebze sagzao moZraobis organizeba. avtosat-
ransporto saSualebebis parkirebis adgilebiT uzrunvelyofa da dg-
omis/gaCerebis wesebis regulireba;
l) municipalitetis administraciul sazRvrebSi regularuli samg-
zavro gadayvanis nebarTvis gacema. mosaxleobis municipaluri trans-
portiT momsaxurebis organizeba;
m) gare vaWrobis, gamofenebis, bazrebisa da bazrobebis regulireba;
n) municipalitetis teritoriaze mSeneblobis nebarTvis gacema, mSe-
neblobaze zedamxedvelobis ganxorcieleba;
o) Sekrebebisa da manifestaciebis gamarTvasTan dakavSirebuli sa-
kiTxebis regulireba;
p) municipalitetis administraciul sazRvrebSi mdebare geografiu-
li obieqtebis saxeldeba;
J) gare reklamis ganTavsebis regulireba;
r) Sinauri cxovelebis yolis wesebis dadgena da upatrono cxove-
lebTan dakavSirebuli sakiTxebis gadawyveta;
s) sasaflaoebis mowyoba da movla-patronoba;
t) adgilobrivi TviTmyofadobis, SemoqmedebiTi saqmianobisa da kul-
turuli memkvidreobis dacva da ganviTareba. adgilobrivi mniSvnelobis
kulturis ZeglTa movla-Senaxva, rekonstruqcia da reabilitacia.
u) adgilobrivi mniSvnelobis obieqtebze SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirebisaTvis, bavSvebisa da moxucebisaTvis saTanado infrastruq-
turis ganviTareba, maT Soris, sajaro TavSeyris adgilebisa da muni-
cipaluri transportis saTanadod adaptirebisa da aRWurvis uzrun-
velyofa;
f) usaxlkaroTa TavSesafriT uzrunvelyofa da registracia771 da
sxv.
aseve, mniSvnelovania, rom adgilobrivi TviTmmarTvelobis kodeq-
sis mixedviT, municipaliteti uflebamosilia sakuTari iniciativiT
gadawyvitos nebismieri sakiTxi, romlis gadawyvetac saqarTvelos ka-
nonmdeblobiT ar aris xelisuflebis sxva organos uflebamosileba da
771
adgilobrivi TviTmmarTvelobis kodeqsis me-16 muxli.
376
akrZaluli ar aris kanoniT.772
rac Seexeba delegirebul uflebamosilebebs, es gulisxmobs, rom
saxelmwifo an avtonomiuri respublikis xelisuflebis organom muni-
cipalitets SeiZleba gadasces saxelmwifo/avtonomiuri respublikis
xelisuflebis organos is uflebamosilebebi, romelTa ganxorciele-
bac adgilobriv doneze ufro efeqtiania. delegireba SeiZleba Sesaba-
misad saqarTvelos sakanonmdeblo aqtiT an avtonomiuri respublikis
kanoniT, agreTve, saqarTvelos an avtonomiuri respublikis kanonmdeb-
lobis safuZvelze dadebuli xelSekrulebiT, saTanado materialuri da
finansuri resursebis gadacemiT. uflebamosilebebis xelSekrulebiT
delegirebis Sesaxeb gadawyvetilebas iRebs saqarTvelos/avtonomiuri
respublikis mTavroba. saTanado xelSekruleba ideba municipalitet-
sa da Sesabamis saministros Soris. xelSekrulebas xels awers munic-
ipalitetis meri da amtkicebs municipalitetis sakrebulo sruli
Semadgenlobis umravlesobiT. municipaliteti uflebamosilia dele-
girebuli uflebamosilebebi saqarTvelos kanonmdeblobiT dadgenil
farglebSi adgilobriv pirobebTan misadagebiT ganaxorcielos. dele-
girebisas imave aqtiT unda ganisazRvros saministro, romelic dele-
girebuli uflebamosilebebis ganxorcielebas gauwevs saxelmwifo dar-
gobriv zedamxedvelobas.773
2. adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebi

municipalitets gaaCnia warmomadgenlobiTi da aRmasrulebeli or-
ganoebi. warmomadgenlobiTi organoa kolegiuri administraciuli or-
gano - municipalitetis sakrebulo, romelic airCeva 4 wlis vadiT,
municipalitetis teritoriaze registrirebuli saqarTvelos moqala-
qeebis mier, pirdapiri arCevnebiT, sayovelTao, Tanaswori saarCevno
uflebis safuZvelze, faruli kenWisyriT. sakrebulos morig sxdomebs
TveSi erTxel mainc iwvevs sakrebulos Tavmjdomare. sakrebulos sxdoma
uflebamosilia, Tu mas eswreba wevrTa sruli Semadgenlobis naxevarze
meti.
rac Seexeba Sida struqturas, sakrebulos Tanamdebobis pirebi ari-
an: sakrebulos Tavmjdomare, misi moadgile, sakrebulos komisiisa da
fraqciis Tavmjdomareebi.774 sakrebuloSi iqmneba biuro, fraqciebi, ko-
misiebi, droebiTi samuSao jgufebi. biuro Sedgeba sakrebulos Tavmj-
domaris, misi moadgileebis, sakrebulos komisiebisa da fraqciebis Tavm-
jdomareebisagan. komisiebi iqmneba sakrebuloSi sakiTxebis winaswari
momzadebis, gadawyvetilebaTa SesrulebisaTvis xelis Sewyobis, gamge-
772
iqve.
773
iqve, me-17 muxli.
774
iqve, 32-e muxli.
377
obis/meriis, misi struqturuli erTeulebisa da municipalitetis mier
dafuZnebuli iuridiuli pirebis kontrolis mizniT, romelTa raode-
noba ar unda aRematebodes 5-s.775 sakrebulo uflebamosilia calkeul
sakiTxTa Sesaswavlad, saWiroebis SemTxvevaSi Seqmnas droebiTi samuSao
jgufebi.776 sakrebulos wevrebi SeiZleba gaerTiandnen sakrebulos fraq-
ciaSi, romlis wevrTa raodenoba ar unda iyos 3-ze naklebi. fraqciis
Seqmna SesaZlebelia rogorc partiul, ise arapartiul safuZvelze. sak-
rebulos wevri SeiZleba gaerTiandes mxolod erT fraqciaSi.777
sakrebulos Tavmjdomares Tavisi Semadgenlobidan, sakrebulos uf-
lebamosilebis vadiT, siiTi Semadgenlobis naxevarze metiT irCevs sak-
rebulo.778 sakrebulo uflebamosilia, aseve, Tanamdebobidan gadaayenos
igi. gadayenebis sakiTxi sakrebulos winaSe SeiZleba werilobiT dasvas
sakrebulos sruli Semadgenlobis aranakleb 1/3-ma. sakrebulos Tavmj-
domaris Tanamdebobidan gadayenebis Sesaxeb gadawyvetileba miRebulad
CaiTvleba, Tu mas mxars dauWers sakrebulos siiTi Semadgenlobis nax-
evarze meti. Tu sakrebulom ar miiRo gadawyvetileba Tavmjdomaris
Tanamdebobidan gadayenebis Sesaxeb, misi Tanamdebobidan gadayenebis
proceduris xelmeored dawyeba momdevno 3 Tvis ganmavlobaSi dauSve-
belia.779
sakrebulos wevrad SeiZleba airCes saqarTvelos moqalaqe, romel-
sac kenWisyris dRisaTvis Seusrulda 21 weli. igi sargeblobs Tavi-
sufali mandatiT da misi gawveva dauSvebelia. sakrebulos wevri Ta-
visi movaleobebis Sesrulebisas SezRuduli ar aris amomrCevlebisa da
misi warmdgeni politikuri gaerTianebis ganawesebiTa da davalebebiT.
sakrebulos wevris uflebamosilebis sxva pirisaTvis gadacema dauSve-
belia. aRsaniSnavia, rom igi Tavis uflebamosilebas axorcielebs sam-
saxurebrivi saqmianobisagan mouwyvetlad da usasyidlod. anazRaure-
badia mxolod sakrebulos Tanamdebobis piris saqmianoba. sakrebulos
wevris damsaqmebels ufleba ar aqvs, SezRudos sakrebulos wevris
ufleba, monawileoba miiRos sakrebulos, misi komisiis, fraqciis da
droebiTi samuSao jgufis muSaobaSi. SromiTi xelSekruleba, romelic
Seicavs SeTanxmebas aRniSnuli safuZvliT dasaqmebulis uflebis Sez-
Rudvis Sesaxeb, baTilia. dauSvebelia am safuZvliT piris samsaxuridan
gaTavisufleba, dabalxelfasian samuSaoze gadayvana an sxvagvari disk-
riminacia.780
municipalitetis aRmasrulebeli organo da municipalitetis umaR-
775
iqve, 28-e muxli.
776
iqve, 29-e muxli.
777
iqve, 30-e muxli.
778
iqve, 33-e muxli.
779
iqve, 37-e muxli.
780
iqve, me-40 muxli.
378
lesi Tanamdebobis piri aris meri. meri warmoadgens municipalitets da
uzrunvelyofs municipalitetis uflebamosilebebis ganxorcielebas.
igi angariSvaldebulia Sesabamisi sakrebulosa da mosaxleobis winaSe.781
meri airCeva 4 wlis vadiT, pirdapiri arCevnebiT, sayovelTao, Tanaswori
saarCevno uflebis safuZvelze, faruli kenWisyriT. am Tanamdebobebze
SeiZleba airCes saarCevno uflebis mqone saqarTvelos moqalaqe 25 wlis
asakidan, romelsac saqarTveloSi ucxovria 5 wels mainc.782
meria aris municipalitetis aRmasrulebeli organosadmi daq-
vemdebarebuli dawesebuleba, Sedgeba struqturuli erTeulebisgan783
da uzrunvelyofs meris uflebamosilebis ganxorcielebas. maT xelmZR-
vanelobs meri.
adgilobrivi TviTmmarTvelobis kodeqsi iTvaliswinebs merisaTvis
undoblobis gamocxadebis wess. iniciirebis safuZvelia sakrebulos si-
iTi Semadgenlobis naxevarze metis an municipalitetis teritoriaze
registrirebul amomrCevelTa saerTo raodenobis aranakleb 20%-is
werilobiTi iniciativa. undobloba gamocxadebulad CaiTvleba, Tu ini-
ciativas mxars dauWers sakrebulos siiTi Semadgenlobis aranakleb 2/3-
isa. undoblobis gamocxadeba iwvevs maTi uflebamosilebis Sewyvetas,
xolo undoblobis gamoucxadeblobis SemTxvevaSi am sakiTxis dasma mom-
devno 6 Tvis ganmavlobaSi dauSvebelia. undoblobis proceduris inici-
ireba da misi gamocxadeba dauSvebelia meris arCevidan 6 Tvis, agreTve,
meris uflebamosilebis vadis bolo 1 wlis ganmavlobaSi.784
meriis Tanamdebobis pirebi arian: meri, misi pirveli moadgile da
moadgile, meriis struqturuli erTeulis xelmZRvaneli. Tanamdebobis
pirebTa raodenoba, meris CaTvliT, ar unda aRematebodes 13-s. meri
uflebamosilia municipalitetis administraciul erTeulSi daniSnos
Tavisi warmomadgeneli, romlis uflebamosileba ganisazRvreba meriis
debulebiT.785
adgilobrivi TviTmmarTvelobis kodeqsi calke Tavis saxiT awes-
rigebs saqarTvelos dedaqalaqis - Tbilisis statuss. igi aris TviTm-
marTveli qalaqi da masze vrceldeba municipalitetisa da misi orga-
noebis/Tanamdebobis pirebis uflebamosilebebi da saqmianobis wesi,
agreTve, municipalitetis organoebis struqtura da organizaciuli
mowyobis wesi.
TbilisSi adgilobrivi TviTmmarTveloba xorcieldeba Tbilisis
warmomadgenlobiTi organos - Tbilisis sakrebulos da Tbilisis aRmas-
rulebeli organoebis sistemis - Tbilisis meriis meSveobiT.
781
iqve, 48-e muxli.
782
iqve, 49-e muxli.
783
iqve, 50-e muxli.
784
iqve, 51-e muxli.
785
iqve, 54-e muxli.
379
Tbilisis teritoria iyofa administraciul erTeulebad (raione-
bad), romelTa Seqmnisa da gauqmebis, misi sazRvrebis dadgenisa da
Secvlis Sesaxeb dadgenilebebs Tbilisis meris an sakrebulos wevrTa
aranakleb 1/3-is wardginebiT, sakrebulos sruli Semadgenlobis umrav-
lesobiT iRebs Tbilisis sakrebulo.786
Tbilisis sakrebulo aris Tbilisis warmomadgenlobiTi organo. mas-
Si iqmneba araumetes 11 komisiisa.787 Tbilisis meria (meri, Tbilisis mTav-
roba, meriis struqturuli erTeulebi da raionebis gamgeobebi) aris
Tbilisis aRmasrulebeli organoebis sistema, romelic uzrunvelyofs
Tbilisis aRmasrulebel-ganmkargulebel saqmianobas. Tbilisis meriis
struqtura da saqmianobis wesi ganisazRvreba meriis debulebiT.788
Tbilisis umaRlesi aRmasrulebeli organo - Tbilisis meri - aris
Tbilisis mTavrobis xelmZRvaneli, romelic airCeva pirdapiri arCev-
nebiT, 4 wlis vadiT.789 meri pasuxismgebelia da uflebamosilebas ixsnis
Tbilisis sakrebulosa da mosaxleobis winaSe. Tbilisis merze vrcel-
deba undoblobis gamocxadebis wesic.
Tbilisis mTavroba aris kolegiuri aRmasrulebeli organo, rome-
lic uzrunvelyofs Tbilisis sakrebulos gadawyvetilebaTa aRsrule-
bas. igi Sedgeba Tbilisis meris, misi pirveli moadgilis (vice-meris)
da moadgileebis, Tbilisis meriis struqturuli erTeulebis xelm-
ZRvanelebisgan (garda Tbilisis meriis sistemaSi Semavali, kontrolisa
da zedamxedvelobis ganmaxorcielebeli struqturuli erTeulebis
xelmZRvanelebisa) da Tbilisis raionebis gamgeblebisgan.790 meris pirvel
moadgiles (vice-mers) da moadgileebs sakrebulos TanxmobiT Tanam-
debobebze niSnavs meri, xolo Tanamdebobebidan maTi gaTavisuflebis
sakiTxs damoukideblad wyvets meri.791
Tbilisis raionSi iqmneba meriis teritoriuli organo - Tbilisis
raionis gamgeoba.792 igi Sedgeba struqturuli erTeulebisgan. raionis
gamgeobis xelmZRvanelia raionis gamgebeli, romelsac Tbilisis sakre-
bulos TanxmobiT Tanamdebobaze niSnavs Tbilisis meri, xolo misi Ta-
namdebobidan ganTavisuflebis sakiTxs damoukideblad wyvets Tbilisis
meri. raionis gamgebels SeiZleba hyavdes araumetes 3 moadgilisa.
TviTmmarTvelobis kodeqsma gaiTvaliswina uSualo demokratiis ise-
Ti forma, rogoricaa dasaxlebis saerTo kreba.793 igi warmoadgens sof-
lis, dabis da qalaqis mosaxleobis saerTo krebas da masSi monawile-
786
iqve, 65-e muxli.
787
iqve, 70-e muxli.
788
iqve, 72-e muxli.
789
iqve, 73-e muxli.
790
iqve, 74-e muxli.
791
iqve, 76-e muxli.
792
iqve, me-80 muxli.
793
iqve, 852-e muxli.
380
oben Sesabamis dasaxlebaSi registrirebuli amomrCevlebi. misi mizania
municipalitetisaTvis mniSvnelovani sakiTxebis ganxilvis, gadawyvetisa
da municipalitetis organoebis winaSe inicirebis procesebSi qmediTi
CarTuloba. marTalia saerTo krebis wevria Sesabamis dasaxlebaSi regis-
trirebuli amomrCeveli, magram saerTo krebaSi saTaTbiro xmis uflebiT
monawileobis ufleba aqvT, agreTve, Sesabamisi dasaxlebis teritoriaze
arsebuli uZravi qonebis mesakuTres da am dasaxlebaSi mcxovreb sxva
srulwlovan pirs. im dasaxlebisTvis, romelSi registrirebul amom-
rCevelTa raodenoba 500-s aRemateba, SeiZleba dawesdes saerTo krebis
dasaxlebis calkeul nawilebSi etapobrivad mowvevis procedura. xolo
im dasaxlebaSi, romelSi registrirebul amomrCevelTa raodenoba 2000-
s aRemateba, municipalitetis sakrebulo uflebamosilia saerTo krebis
uflebamosilebebi, misi mowvevisa da saqmianobis wesi gansazRvros mu-
nicipalitetis sakrebulos dadgenilebiT, agreTve, Seqmnas ramdenime
saerTo kreba da gansazRvros maTi uflebamosilebani, saxelwodebebi
da saqmianobis wesi. saerTo kreba uflebamosilia Tavisi saqmianobis
warmarTvis da misi xelSewyobis mizniT sakuTari Semadgenlobidan air-
Cios saerTo krebis rCeuli (Tavmjdomare). krebis uflebamosilebis
vada ganisazRvreba momdevno saerTo krebis Sekrebamde vadiT. krebis
saqmianobaSi uzrunvelyofili unda iqnes qalisa da mamakacis Tanas-
wori monawileobis SesaZlebloba. krebaze sakiTxis ganxilvis Sedegad
miRebuli winadadeba, SeniSvna, davaleba krebis gadawyvetilebis saxiT
formdeba krebis oqmiT. municipalitetis organoebi valdebuli arian,
ganixilon saerTo krebis gadawyvetileba da ganxilvis Sedegebis Sesaxeb
dasabuTebuli pasuxi acnobon krebis Sesabamis wevrebs an krebis rCeuls.
saerTo kreba uflebamosilia, Tu mas eswreba wevrTa aranakleb 20%-
isa. gadawyvetileba miiReba krebaze damswre wevrTa xmebis umravleso-
biT. kenWisyra, rogorc wesi, xelis aweviT imarTeba, Tumca krebis ga-
dawyvetilebiT SeiZleba dadgindes kenWisyris sxva formac.794
3. saxelmwifo zedamxedveloba
municipalitetis organoebis saqmianobaze xorcieldeba saxelmwifo
zedamxedveloba, rac warmoadgens aRmasrulebeli xelisuflebis or-
ganoebis mier ganxorcielebul saqmianobas. saxelmwifo zedamxedvelo-
ba xorcieldeba proporciulobis principis dacviT795 da misi mizania
municipalitetis organoebis saqmianobis kanonierebis da delegirebuli
uflebamosilebis jerovani ganxorcielebis uzrunvelyofa. saxelmwifo
zedamxedvelobis saxeebia:
794
iqve, 855-e muxli.
795
iqve, 131-e muxli.
381
a) samarTlebrivi zedamxedveloba, romelic xorcieldeba municipa-
litetis sakrebulos normatiuli administraciul-samarTlebrivi aq-
tebis saqarTvelos kanonmdeblobasTan Sesabamisobis uzrunvelsayofad,
da
b) dargobrivi zedamxedveloba, romelic uzrunvelyofs municipa-
litetis mier misTvis delegirebuli uflebamosilebis kanonier da je-
rovan ganxorcielebas.796
municipalitetis organoebis saqmianobis samarTlebriv zedamxedve-
lobas axorcielebs premier-ministri, xolo municipalitetisaTvis
delegirebuli uflebamosilebis ganxorcielebis dargobrivi zedam-
xedvelobis organoa Sesabamisi saministro, romlis uflebamosilebis
delegirebac ganxorcielda kanonis Sesabamisad an kanonmdeblobis
safuZvelze dadebuli xelSekrulebis Tanaxmad. aWaris avtonomiur
respublikaSi municipalitetis organoebis saqmianobis saxelmwifo ze-
damxedvelobis organo ganisazRvreba saqarTvelos mTavrobis dadge-
nilebiT.797
samarTlebrivi zedamxedveloba xorcieldeba municipalitetis sak-
rebulos mier miRebul normatiul aqtze, Tumca saqarTvelos mTav-
roba uflebamosilia gansazRvros sakrebulos mier municipalitetis
sakuTari uflebamosilebis sferoSi misaRebi im normatiuli aqtebis
nusxa, romlebzedac ar xorcieldeba samarTlebrivi zedamxedveloba.
samarTlebrivi zedamxedvelobis organo axorcielebs sakrebulos nor-
matiuli aqtis eqspertizas da aqtis gamoqveynebidan araugvianes 15 sa-
muSao dRisa samarTlebriv daskvnas ugzavnis aqtis mimReb organos. sa-
marTlebriv daskvnaSi mieTiTeba is normebi, romlebsac ewinaaRmdegeba
sakrebulos mier miRebuli aqti.
delegirebuli uflebamosilebis sferoSi miRebuli normatiuli aq-
tis eqspertiza xorcieldeba dargobrivi zedamxedvelobis organosTan
koordinaciiT. samarTlebrivi zedamxedvelobis organo delegirebuli
uflebamosilebis sferoSi miRebul sakrebulos aqts misi miRebidan 3
samuSao dRis vadaSi ugzavnis Sesabamis dargobrivi zedamxedvelobis or-
ganos am aqtis kanonierebis Taobaze sakuTari SeniSvnebis warmosadgenad.
dargobrivi zedamxedvelobis organo Tavis daskvnas agzavnis Sesabamisi
mimarTvis miRebidan araugvianes 5 samuSao dRisa. uaryofiTi samarT-
lebrivi daskvnis SemTxvevaSi sakrebulo daskvnis miRebidan 15 samuSao
dRis vadaSi samarTlebrivi zedamxedvelobis organos ugzavnis norma-
tiul aqtSi cvlilebis Setanis an gauqmebis Sesaxeb miRebul normatiul
aqts an motivirebul werilobiT uars. sakrebulos mier samarTlebrivi
daskvnis gauTvaliswineblobis an motivirebuli werilobiTi uaris Sem-
TxvevaSi samarTlebrivi zedamxedvelobis organo uflebamosilia Sesa-
796
iqve, 129-e muxli.
797
iqve, 130-e muxli.
382
bamisi vadis gasvlidan an motivirebuli werilobiTi pasuxis miRebidan
araugvianes 15 samuSao dRisa mimarTos sasamarTlos normatiuli aqtis
gauqmebis moTxovniT. Tu sakrebulos normatiuli aqti ewinaaRmdegeba
saqarTvelos konstituciis normebs an arsebiT da gamousworebel zians
ayenebs moqalaqeTa konstituciur uflebebsa da Tavisuflebebs, samar-
Tlebrivi zedamxedvelobis organo uflebamosilia gansazRvruli vadis
daucvelad, dauyovnebliv mimarTos sasamarTlos normatiuli aqtis
gauqmebis moTxovniT.798
municipalitetis organosa da Tanamdebobis piris mier delegirebuli
uflebamosilebis farglebSi miRebul individualur administraciul-
samarTlebriv aqtsa da municipalitetis organos qmedebaze xorciel-
deba dargobrivi zedamxedveloba. am dros dargobrivi zedamxedvelobis
organo uflebamosilia:
a) gamoiTxovos dokumenti an informacia;
b) gasces sarekomendacio instruqcia;
g) SeaCeros an gaauqmos municipalitetis organos/Tanamdebobis pi-
ris individualuri administraciul-samarTlebrivi aqti;
d) Caanacvlos adgilobrivi TviTmmarTveloba.
dargobrivi zedamxedvelobis organo uflebamosilia Seamowmos ga-
moTxovili, delegirebuli uflebamosilebis sferoSi municipalitetis
organosa da Tanamdebobis piris mier miRebuli individualuri adminis-
traciul-samarTlebrivi aqtis kanoniereba da mizanSewoniloba da mu-
nicipalitets misces Sesasruleblad savaldebulo miTiTeba.
delegirebuli uflebamosilebis jerovani ganxorcielebis mizniT
municipalitetis organosa da Tanamdebobis piris individualuri ad-
ministraciul-samarTlebrivi aqti SeiZleba gauqmdes mizanSeuwonlobis
motiviT, Tu is ar Seesabameba saxelmwifo zedamxedvelobis organos
miTiTebas. mizanSeuwonlobis motiviT aqtis gauqmebis Sesaxeb gadawyve-
tileba dasabuTebuli unda iyos. Tu aqti ewinaaRmdegeba saqarTvelos
konstituciis normebs, arsebiT da gamousworebel zians ayenebs moqa-
laqeTa konstituciur uflebebsa da Tavisuflebebs an iwvevs saxelm-
wifo qonebisa da sabiujeto saxsrebis araracionalur da aramiznobriv
gamoyenebas, dargobrivi zedamxedvelobis organo uflebamosilia Sesas-
ruleblad savaldebulo miTiTebis gaucemlad dauyovnebliv SeaCeros
Sesabamisi aqti. municipalitetis Sesabamisi organo da Tanamdebobis
piri aqtis SeCerebidan 10 samuSao dRis vadaSi saxelmwifo zedamxed-
velobis organos ugzavnis individualur administraciul-samarT-
lebriv aqtSi cvlilebis Setanis an gauqmebis Sesaxeb miRebul indivi-
dualur aqts an motivirebul werilobiT uars. am vadis gasvlis Semdeg
Sesabamisi saxelmwifo zedamxedvelobis organo iRebs gadawyvetilebas
798
iqve, 132-e muxli.
383
individualuri aqtis gauqmebis Taobaze an SeCerebis Sesaxeb mis mier
miRebuli gadawyvetilebis gauqmebis Taobaze. dauSvebelia saxelmwifo
zedamxedvelobis wesiT gauqmdes municipalitetis organosa da Tanam-
debobis piris individualuri administraciul-samarTlebrivi aqti,
romelic miRebulia `sajaro samsaxuris Sesaxeb~ kanonis an organuli
kanonis `saqarTvelos Sromis kodeqsis~ safuZvelze SromiTi samarT-
lebrivi urTierTobis mosawesrigeblad.
municipalitets ufleba aqvs, individualuri administraciul-sa-
marTlebrivi aqtis an misi nawilis gauqmebis Sesaxeb saxelmwifo zedam-
xedvelobis organos gadawyvetilebis kanonierebis sakiTxi gaasaCivros
sasamarTloSi.799
Tu municipalitetis sakrebulo delegirebuli uflebamosilebis
sferoSi ar asrulebs kanoniT dadgenil valdebulebas, miiRos normati-
uli aqti, dargobrivi zedamxedvelobis organo uflebamosilia misces
mas savaldebulo miTiTeba aRniSnuli valdebulebis Sesrulebis Sesaxeb.
sakrebulo valdebulia saxelmwifo zedamxedvelobis organos miTiTeba
Seasrulos misi miRebidan 30 dRis vadaSi. am vadaSi miTiTebis Seusrule-
blobis SemTxvevaSi saxelmwifo zedamxedvelobis organo gamoscems Se-
sabamis normatiul aqts, romelic ZalaSia municipalitetis sakrebulos
mier saTanado normatiuli aqtis miRebamde. Tu municipalitetis Se-
sabamisi organo arajerovnad axorcielebs an ar axorcielebs kanoniT
municipalitetisTvis delegirebul uflebamosilebas, Sesabamisi sax-
elmwifo zedamxedvelobis organo uflebamosilia municipalitetis or-
ganos mosTxovos aRniSnuli movaleobis Sesruleba, misces mas saval-
debulo miTiTebebi da mdgomareobis gamosasworeblad ganusazRvros
gonivruli vada – aranakleb 15 samuSao dRisa. am vadis gagrZeleba
SesaZlebelia municipalitetis Sesabamisi organos dasabuTebuli Suamd-
gomlobis safuZvelze, Sesabamisi saxelmwifo zedamxedvelobis organos
TanxmobiT. Tu am vadis gasvlis Semdeg dargobrivi zedamxedvelobis
organo daadgens, rom municipaliteti kvlav arajerovnad axorcielebs
an ar axorcielebs Sesabamis RonisZiebebs an mdgomareobis gamoswore-
ba SeuZlebelia, dargobrivi zedamxedvelobis organo uflebamosilia
saqarTvelos mTavrobas adgilobrivi TviTmmarTvelobis Canacvlebis
Sesaxeb gadawyvetilebis miRebis winadadebiT mimarTos. Sesabamis mu-
nicipalitetSi adgilobrivi TviTmmarTvelobis Canacvlebis Sesaxeb
gadawyvetilebas dadgenilebiT iRebs saqarTvelos mTavroba. am dadge-
nilebiT ganisazRvreba Canacvlebisas Sesabamisi delegirebuli ufle-
bamosilebis ganxorcielebis droebiTi wesi, maT Soris, TviTmmarTvelo-
bis Canacvlebis vada, delegirebuli uflebamosilebis ganxorcielebaze
pasuxismgebeli organo an Tanamdebobis piri, agreTve, delegirebuli
799
iqve, 135-e muxli.
384
uflebamosilebis ganxorcielebis uzrunvelsayofad gansaxorcielebe-
li sxva RonisZiebebi. CanacvlebasTan dakavSirebuli xarjebis anazRau-
reba ekisreba Sesabamis municipalitets. TviTmmarTvelobis Canacvleba
SeiZleba gamoyenebul iqnes erTjeradad an droebiTi RonisZiebis saxiT,
araumetes 1 wlis vadiT. Canacvlebis gamoyeneba dauSvebelia sakrebu-
los uflebamosilebis pirveli da bolo 6 Tvis ganmavlobaSi.800
sakrebulos ufleba aqvs, samarTlebrivi zedamxedvelobis orga-
nos werilobiT mimarTos samarTlebrivi konsultaciis TxovniT. mi-
marTvas unda daerTos misaRebi normatiuli aqtis proeqti da proeq-
tis ganmartebiTi baraTi. samarTlebrivi zedamxedvelobis organo 15
dRis ganmavlobaSi amzadebs da sakrebulos ugzavnis samarTlebriv
daskvnas proeqtis kanonierebis Taobaze. proeqtSi samarTlebrivi xar-
vezebis aRmoCenis SemTxvevaSi daskvna unda Seicavdes im normatiuli aq-
tis dasaxelebas, romelsac ewinaaRmdegeba proeqti, agreTve rekomenda-
ciebs samarTlebrivi xarvezebis aRmofxvris Sesaxeb. aRniSnuli daskvna
sarekomendacio xasiaTisaa.801
4. pirdapiri saxelmwifo mmarTveloba

garkveul SemTxvevebSi kanonmdebloba iTvaliswinebs sakrebulos
daTxovnas an misi saqmianobis SeCerebas, agreTve sakrebulos da meris
uflebamosilebis vadamde Sewyvetas.
sakrebulos daTxovna an misi saqmianobis SeCerebas adgili SeiZle-
ba hqondes maSin, Tu warmomadgenlobiTi organos moqmedebiT safrTxe
Seeqmna qveynis suverenitets, teritoriul mTlianobas, saxelmwifo xe-
lisuflebis organoTa konstituciuri uflebamosilebebis ganxorcie-
lebas. qveynis prezidenti mTavrobis wardginebiT da parlamentis
TanxmobiT gamoscems brZanebulebas sakrebulos daTxovnis an misi saq-
mianobis SeCerebis Sesaxeb. sakrebulos daTxovna an misi saqmianobis Se-
Cereba Sesabamisad iwvevs meris uflebamosilebis Sewyvetas an SeCerebas.
rac Seexeba sakrebulos uflebamosilebis vadamde Sewyvetas, igi ga-
moiyeneba, Tu:
a) sakrebulos wevrTa raodenoba naxevarze metiT Semcirdeba;
b) sakrebulo axali sabiujeto wlis dawyebidan 3 TveSi ar daamtki-
cebs municipalitetis biujets;
g) sakrebulo zedized 6 Tvis ganmavlobaSi ar Seikribeba.
gamgebels/mers uflebamosileba vadamde uwydeba Tu sakrebulo axa-
li sabiujeto wlis dawyebidan 3 TveSi ar daamtkicebs municipalitetis
biujets. sakrebulos, meris uflebamosilebis vadamde Sewyvetis Sesaxeb
800
iqve, 136-e muxli.
801
iqve, 137-e muxli.
385
gadawyvetilebas dadgenilebiT iRebs saqarTvelos mTavroba.802
zemoaRniSnul yvela SemTxvevaSi xdeba pirdapiri saxelmwifo mmar-
Tvelobis SemoReba, risi uflebamosilebac, aseve, gaaCnia mTavrobas.
pirdapir mmarTvelobas axorcielebs mTavrobis mier daniSnuli mTav-
robis rwmunebuli an kolegiuri organo - sagangebo administracia anda
kanonis Sesabamisad uflebamosili Tanamdebobis piri. am mdgomareobis
SemoRebisas municipalitetis biujets pirdapiri mmarTvelobis ganmax-
orcielebeli piris/organos wardginebiT, dadgenilebiT amtkicebs saqa-
rTvelos mTavroba.803
sakrebulos daTxovnisas an misi saqmianobis SeCerebisas pirdapir
saxelmwifo mmarTvelobas axorcielebs saqarTvelos mTavrobis mier
daniSnuli mTavrobis rwmunebuli an kolegiuri organo - sagangebo ad-
ministracia. sakrebulos wevrTa raodenobis naxevarze metiT Semcirde-
bis an sakrebulos zedized 6 Tvis ganmavlobaSi ar Sekrebis SemTxvevaSi
sakrebulos uflebamosilebis vadamde Sewyvetisas pirdapir mmarTve-
lobas axorcielebs moqmedi meri, xolo sakrebulos biujetis daumt-
kiceblobis gamo meris uflebamosilebis Sewyvetisas axali meris arCe-
vamde mTavroba masve avalebs mTavrobis rwmunebulis uflebamosilebis
ganxorcielebas. pirdapiri mmarTvelobis ganmaxorcielebeli piri/or-
gano axorcielebs municipalitetis sakuTar da delegirebul ufle-
bamosilebebs. am piris/organos damatebiTi uflebamosilebebi da pirda-
piri saxelmwifo mmarTvelobis ganxorcielebis wesi ganisazRvreba
Sesabamisi debulebiT, romelsac dadgenilebiT amtkicebs saqarTvelos
mTavroba.804
pirdapiri mmarTveloba xorcieldeba adgilobrivi TviTmmarTvelobis
organoebis riggareSe arCevnebis Sedegad arCeuli municipalitetis or-
ganoebis uflebamosilebis cnobis dRemde, xolo Tu am organoebis ufle-
bamosilebis vadamde Sewyvetidan morig arCevnebamde darCenilia 1 welze
naklebi − morigi arCevnebis Sedegad arCeuli municipalitetis organoe-
bis uflebamosilebis cnobis dRemde. sakrebulosa da meris daTxovnisas
an uflebamosilebis vadamde Sewyvetisas sakrebulo da meri airCeva ad-
gilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis morig arCevnebamde vadiT.805
5. samxareo sakonsultacio sabWo

samxareo sakonsultacio sabWo aris saxelmwifo rwmunebulTan ar-
sebuli municipalitetTa sakonsultacio organo. misi mizania, uzrun-
velyos municipalitetis interesebis warmodgena da gaTvaliswineba
802
iqve, 142-e muxli.
803
iqve, 143-e muxli.
804
iqve, 144-e muxli.
805
iqve, 145-e muxli.
386
saxelmwifo rwmunebulis uflebamosilebis ganxorcielebis terito-
riis ganviTarebis dagegmvisa da ganxorcielebis procesSi.806 sabWos Se-
madgenlobaSi Tanamdebobrivad Sedian saxelmwifo rwmunebuli da yvela
Sesabamisi municipalitetis meri, sakrebulos Tavmjdomare da misi mo-
adgile.807 sabWos uflebamosilebaa:
a) saxelmwifo rwmunebulis wardginebiT Sesabamis teritoriaze sax-
elmwifos mier gansaxorcielebeli proeqtebis, programebisa da maTi
xarjTaRricxvebis ganxilva;
b) Sesabamisi teritoriis socialur-ekonomikuri ganviTarebis stra-
tegiis ganxilva;
g) saxelmwifo rwmunebulisaTvis rekomendaciebis SemuSaveba Sesabam-
isi teritoriis ganviTarebis dagegmvisa da ganxorcielebis procesSi.808
samxareo sakonsultacio sabWos debulebas amave sabWos TanxmobiT
amtkicebs saxelmwifo rwmunebuli. sabWos sxdoma uflebamosilia, Tu
mas eswreba wevrTa naxevarze meti, xolo sabWos rekomendacia miiRe-
ba siiTi Semadgenlobis umravlesobiT. sabWos saqmianobis organizebas
uzrunvelyofs saxelmwifo rwmunebulis administracia.809
Tematuri kiTxvebi:
1. ras gulisxmobs adgilobrivi TviTmmarTveloba?

2. romeli organoebi axorcieleben adgilobriv TviTmmarTvelobas?
3. romelia municipalitetis sakuTari uflebamosilebebi?
4. rogor xdeba uflebamosilebis delegireba?
5. daaxasiaTeT municipalitetis warmomadgenlobiTi organo.
6. daaxasiaTeT municipalitetis sakrebulos wevris statusi.
7. daaxasiaTeT municipalitetis aRmasrulebeli organo.
8. rogor xorcieldeba adgilobrivi TviTmmarTveloba saqarTvelos
dedaqalaqSi?
9. ras warmoadgens dasaxlebis saerTo kreba?
10. ras gulisxmobs samarTlebrivi zedamxedveloba?
11. ras gulisxmobs dargobrivi zedamxedveloba?
12. ras warmoadgens adgilobrivi TviTmmarTvelobis Canacvleba?
13. ra SemTxvevebSi da wesiT xorcieldeba sakrebulos daTxovna da
misi saqmianobis SeCereba?
14. ra SemTxvevebSi da wesiT xorcieldeba sakrebulos uflebamosi-
lebis vadamde Sewyveta?
806
iqve, 146-e muxli.
807
iqve, 147-e muxli.
808
iqve, 148-e muxli.
809
iqve, 149-e muxli.
387
15. ras gulisxmobs pirdapiri saxelmwifo mmarTveloba?
16. daaxasiaTeT samxareo sakonsultacio sabWo.
saqarTvelos konstitucia810
Cven, saqarTvelos moqalaqeni, romelTa uryevi nebaa, davamkvidroT
demokratiuli sazogadoebrivi weswyobileba, ekonomikuri Tavisufle-
ba, socialuri da samarTlebrivi saxelmwifo, uzrunvelvyoT adamia-
nis sayovelTaod aRiarebuli uflebani da Tavisuflebani, ganvamtki-
coT saxelmwifoebrivi damoukidebloba da sxva xalxebTan mSvidobiani
urTierToba, qarTveli eris mravalsaukunovani saxelmwifoebriobis
tradiciebsa da saqarTvelos 1921 wlis konstituciis istoriul-samar-
Tlebriv memkvidreobaze dayrdnobiT, RvTisa da qveynis winaSe vacxadebT
am konstitucias.
saqarTvelos 2017 wlis 13 oqtombris konstituciuri kanoni 1324 - veb-
gverdi, 19.10.2017w.
saqarTvelos 2018 wlis 23 martis konstituciuri kanoni 2071 - vebgver-
di, 02.04.2018w.
Tavi pirveli. zogadi debulebebi

muxli 1. saxelmwifo suvereniteti
1. saqarTvelo aris damoukidebeli, erTiani da ganuyofeli saxelm-
wifo, rac dadasturebulia 1991 wlis 31 marts qveynis mTel teritori-
aze, maT Soris afxazeTis assr-Si da yofil samxreT oseTis avtonomiur
olqSi Catarebuli referendumiT da 1991 wlis 9 aprilis saqarTvelos
saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis aqtiT.
2. saqarTvelos saxelmwifos teritoria gansazRvrulia 1991 wlis
21 dekembris mdgomareobiT. saqarTvelos teritoriuli mTlianoba da
saxelmwifo sazRvris xelSeuxebloba dadasturebulia saqarTvelos
konstituciiTa da kanonebiT, aRiarebulia saxelmwifoTa msoflio
Tanamegobrobisa da saerTaSoriso organizaciebis mier. saqarTvelos
saxelmwifos teritoriis gasxviseba akrZalulia. saxelmwifo sazRvris
Secvla SeiZleba mxolod mezobel saxelmwifosTan dadebuli ormxrivi
SeTanxmebiT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
810
2020 wlis 15 Tebervlis mdgomareobiT.
388
muxli 2. saxelmwifo simboloebi
1. saqarTvelos saxelmwifos saxelwodebaa `saqarTvelo~.
2. saqarTvelos dedaqalaqi aris Tbilisi.
3. saqarTvelos saxelmwifo ena aris qarTuli, xolo afxazeTis av-
tonomiur respublikaSi agreTve afxazuri. saxelmwifo ena daculia
organuli kanoniT.
4. saqarTvelos saxelmwifo droSa, gerbi da himni dadgenilia or-
ganuli kanoniT, romelic gadaisinjeba konstituciis gadasinjvisTvis
gansazRvruli wesiT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 3. demokratia
1. saqarTvelo aris demokratiuli respublika.
2. saxelmwifo xelisuflebis wyaroa xalxi. xalxi Zalauflebas axor-
cielebs Tavisi warmomadgenlebis, agreTve referendumisa da uSualo
demokratiis sxva formebis meSveobiT.
3. aravis aqvs ufleba miiTvisos xelisufleba. sayovelTao arCev-
nebSi arCeuli organos mimdinare uflebamosilebis vadis konstituciiT
an kanoniT Semcireba an gazrda dauSvebelia.
4. politikuri partiebi monawileoben xalxis politikuri nebis
Camoyalibebasa da ganxorcielebaSi. politikuri partiebis saqmianoba
efuZneba maTi Tavisuflebis, Tanasworobis, gamWvirvalobis da Sidapar-
tiuli demokratiis principebs.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 4. samarTlebrivi saxelmwifo

1. saqarTvelo aris samarTlebrivi saxelmwifo.
2. saxelmwifo cnobs da icavs adamianis sayovelTaod aRiarebul
uflebebsa da Tavisuflebebs, rogorc waruval da uzenaes adamianur
Rirebulebebs. xelisuflebis ganxorcielebisas xalxi da saxelmwifo
SezRuduli arian am uflebebiTa da TavisuflebebiT, rogorc uSualod
moqmedi samarTliT. konstitucia ar uaryofs adamianis sayovelTaod
aRiarebul uflebebsa da Tavisuflebebs, romlebic aq ar aris moxse-
niebuli, magram TavisTavad gamomdinareobs konstituciis principebi-
dan.
389
3. saxelmwifo xelisufleba xorcieldeba xelisuflebis danawilebis
principze dayrdnobiT.
4. saxelmwifo xelisufleba xorcieldeba konstituciiTa da kanoniT
dadgenil farglebSi. saqarTvelos konstitucia saxelmwifos uzenaesi
kanonia. sakanonmdeblo da sxva normatiuli aqtebis miRebisa da gamoce-
mis zogadi wesi da maTi ierarqia ganisazRvreba organuli kanoniT.
5. saqarTvelos kanonmdebloba Seesabameba saerTaSoriso samarTlis
sayovelTaod aRiarebul principebsa da normebs. saqarTvelos saerTa-
Soriso xelSekrulebas, Tu igi ar ewinaaRmdegeba saqarTvelos konsti-
tucias an konstituciur SeTanxmebas, aqvs upiratesi iuridiuli Zala
Sidasaxelmwifoebrivi normatiuli aqtis mimarT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 5. socialuri saxelmwifo

1. saqarTvelo aris socialuri saxelmwifo.
2. saxelmwifo zrunavs sazogadoebaSi socialuri samarTlianobis,
socialuri Tanasworobisa da socialuri solidarobis principebis gan-
mtkicebaze.
3. saxelmwifo zrunavs qveynis mTel teritoriaze Tanabar social-
ur-ekonomikur da demografiul ganviTarebaze. maRalmTiani regionebis
ganviTarebisaTvis kanoni qmnis gansakuTrebul pirobebs.
4. saxelmwifo zrunavs adamianis janmrTelobisa da socialur
dacvaze, saarsebo minimumiTa da Rirseuli sacxovrebliT uzrunvelyo-
faze, ojaxis keTildReobis dacvaze. saxelmwifo xels uwyobs moqalaqes
dasaqmebaSi. saarsebo minimumis uzrunvelyofis pirobebi ganisazRvreba
kanoniT.
5. saxelmwifo zrunavs garemos dacvasa da bunebrivi resursebiT
racionalur sargeblobaze.
6. saxelmwifo zrunavs erovnuli faseulobebisa da TviTmyofadobis,
kulturuli memkvidreobis dacvaze, ganaTlebis, mecnierebisa da kul-
turis ganviTarebaze.
7. saxelmwifo zrunavs sportis ganviTarebaze, jansaRi cxovrebis
wesis damkvidrebaze, bavSvebisa da axalgazrdebis fizikur aRzrdasa da
sportSi maT CarTvaze.
8. saxelmwifo zrunavs ucxoeTSi mcxovrebi Tanamemamuleebis samSob-
losTan kavSiris SenarCunebasa da ganviTarebaze.
gverdi, 19.10.2017w.
390
di, 02.04.2018w.
muxli 6. ekonomikuri Tavisufleba

1. ekonomikuri Tavisufleba aRiarebuli da uzrunvelyofilia.
2. saxelmwifo zrunavs Tavisufali da Ria ekonomikis, Tavisufali
mewarmeobisa da konkurenciis ganviTarebaze.
3. dauSvebelia kerZo sakuTrebis sayovelTao uflebis gauqmeba.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 7. teritoriuli mowyobis safuZvlebi

1. saqarTvelos umaRles saxelmwifo organoTa gansakuTrebul gamge-
blobas miekuTvneba:
a) kanonmdebloba adamianis uflebebis, saqarTvelos moqalaqeobis,
migraciis, qveyanaSi Semosvlisa da qveynidan gasvlis, saqarTveloSi sxva
saxelmwifos moqalaqeTa da moqalaqeobis armqone pirTa droebiT an
mudmivad yofnis Sesaxeb;
b) sisxlis samarTlis, sasjelaRsrulebis, samoqalaqo samarTlis, in-
teleqtualuri sakuTrebis, administraciuli samarTlis, Sromis samar-
Tlis, saproceso kanonmdebloba; miwis, wiaRiseulisa da sxva bunebrivi
resursebis kanonmdebloba; farmacevtuli saSualebebis kanonmdebloba;
kanonmdebloba saganmanaTleblo dawesebulebis statusis mopovebis,
akreditaciisa da akademiuri xarisxebis Sesaxeb; kanonmdebloba mec-
nierebaTa erovnuli akademiis Sesaxeb;
g) sagareo politika da saerTaSoriso urTierTobebi; sagareo vaW-
roba, sabaJo da satarifo reJimebi;
d) saxelmwifos Tavdacva, samxedro mrewveloba da iaraRiT vaWroba;
omisa da zavis sakiTxebi; sagangebo da saomar mdgomareobaTa samarT-
lebrivi reJimis dadgena da SemoReba; SeiaraRebuli Zalebi; sasamarT-
loebi da prokuratura; saxelmwifo usafrTxoeba; kriminaluri policia
da gamoZieba; saxelmwifo sazRvris statusi, reJimi da dacva; sasazRv-
ro-sanitariuli kordoni;
e) saxelmwifo finansebi da saxelmwifo sesxi; fulis moWra da emis-
ia; sabanko, sakredito, sadazRvevo, sagadasaxado da saxelmwifoebrivi
mniSvnelobis vaWrobis kanonmdebloba;
v) saxelmwifoebrivi mniSvnelobis rkinigza da saavtomobilo gzebi;
erTiani energetikuli sistema da reJimi; kavSirgabmuloba; teritori-
uli wylebis, sahaero sivrcis, kontinenturi Selfis, gansakuTrebuli
ekonomikuri zonis statusebi da maTi dacva; aviacia; savaWro floti;
391
gemTa almebi; saxelmwifoebrivi mniSvnelobis navsadgurebi; TevzWera
okeanesa da Ria zRvaSi; meteorologia; garemos mdgomareobaze dak-
virvebis sistema; standartebi da etalonebi; geodezia da kartografia;
zusti drois dadgena; saxelmwifo statistika.
2. afxazeTis avtonomiuri respublikisa da aWaris avtonomiuri re-
spublikis uflebamosilebebi da maTi ganxorcielebis wesi ganisazRvre-
ba saqarTvelos konstituciuri kanonebiT, romlebic saqarTvelos kon-
stituciis ganuyofeli nawilia.
3. saqarTvelos teritoriuli saxelmwifoebrivi mowyoba gadaisinje-
ba saqarTvelos konstituciuri kanoniT, uflebamosilebaTa gamijvnis
principis safuZvelze, qveynis mTel teritoriaze saqarTvelos iuris-
diqciis srulad aRdgenis Semdeg.
4. saqarTvelos moqalaqeebi adgilobrivi mniSvnelobis saqmeebs awes-
rigeben adgilobrivi TviTmmarTvelobis meSveobiT, saqarTvelos kanon-
mdeblobis Sesabamisad. saxelmwifo xelisuflebisa da TviTmmarTveli
erTeulebis uflebamosilebaTa gamijvna efuZneba subsidiarobis prin-
cips. saxelmwifo uzrunvelyofs TviTmmarTveli erTeulis finansuri
saxsrebis Sesabamisobas organuli kanoniT gansazRvrul TviTmmarTveli
erTeulis uflebamosilebebTan.
5. organuli kanoniT anakliaSi iqmneba gansakuTrebuli ekonomikuri
zona, sadac vrceldeba specialuri samarTlebrivi reJimi. organuli ka-
noniT SeiZleba Seiqmnas aseve sxva gansakuTrebuli ekonomikuri zonebi
specialuri samarTlebrivi reJimiT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 8. saxelmwifosa da saqarTvelos samociqulo avtokefaluri
marTlmadidebeli eklesiis urTierToba
rwmenisa da aRmsareblobis TavisuflebasTan erTad saxelmwifo aRi-
arebs saqarTvelos samociqulo avtokefaluri marTlmadidebeli ekle-
siis gansakuTrebul rols saqarTvelos istoriaSi da mis damoukide-
blobas saxelmwifosagan. saqarTvelos saxelmwifosa da saqarTvelos
samociqulo avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis urTierToba
ganisazRvreba konstituciuri SeTanxmebiT, romelic srulad unda See-
sabamebodes saerTaSoriso samarTlis sayovelTaod aRiarebul princi-
pebsa da normebs adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa sferoSi.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
392
Tavi meore. adamianis ZiriTadi uflebebi
muxli 9. adamianis Rirsebis xelSeuvaloba

1. adamianis Rirseba xelSeuvalia da mas icavs saxelmwifo.
2. dauSvebelia adamianis wameba, araadamianuri an damamcirebeli
mopyroba, araadamianuri an damamcirebeli sasjelis gamoyeneba.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 10. sicocxlisa da fizikuri xelSeuxeblobis uflebebi

1. adamianis sicocxle daculia. sikvdiliT dasja akrZalulia.
2. adamianis fizikuri xelSeuxebloba daculia.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 11. Tanasworobis ufleba

1. yvela adamiani samarTlis winaSe Tanasworia. akrZalulia diskrimi-
nacia rasis, kanis feris, sqesis, warmoSobis, eTnikuri kuTvnilebis, enis,
religiis, politikuri an sxva Sexedulebebis, socialuri kuTvnilebis,
qonebrivi an wodebrivi mdgomareobis, sacxovrebeli adgilis an sxva niS-
nis mixedviT.
2. saerTaSoriso samarTlis sayovelTaod aRiarebuli principebisa
da normebis da saqarTvelos kanonmdeblobis Sesabamisad saqarTvelos
moqalaqeebs, ganurCevlad maTi eTnikuri, religiuri Tu enobrivi kuT-
vnilebisa, ufleba aqvT yovelgvari diskriminaciis gareSe SeinarCunon
da ganaviTaron TavianTi kultura, isargeblon dedaeniT pirad cxovre-
baSi an sajarod.
3. saxelmwifo uzrunvelyofs Tanabar uflebebsa da SesaZleblobebs
mamakacebisa da qalebisaTvis. saxelmwifo iRebs gansakuTrebul zomebs
mamakacebisa da qalebis arsebiTi Tanasworobis uzrunvelsayofad da
uTanasworobis aRmosafxvrelad.
4. saxelmwifo qmnis gansakuTrebul pirobebs SezRuduli SesaZle-
blobis mqone pirTa uflebebisa da interesebis realizebisaTvis.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
393
muxli 12. pirovnebis Tavisufali ganviTarebis ufleba
yvelas aqvs sakuTari pirovnebis Tavisufali ganviTarebis ufleba.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 13. adamianis Tavisufleba

1. adamianis Tavisufleba daculia.
2. Tavisuflebis aRkveTis an Tavisuflebis sxvagvari SezRudvis Se-
fardeba dasaSvebia mxolod sasamarTlos gadawyvetilebiT.
3. adamianis dakaveba dasaSvebia kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi
kanoniT uflebamosili piris mier. dakavebuli piri unda waredginos
sasamarTlos gansjadobis mixedviT araugvianes 48 saaTisa. Tu momdevno
24 saaTis ganmavlobaSi sasamarTlo ar miiRebs gadawyvetilebas dapatim-
rebis an Tavisuflebis sxvagvari SezRudvis Sesaxeb, piri dauyovnebliv
unda gaTavisufldes.
4. pirs dakavebisTanave unda ganemartos misi uflebebi da dakavebis
safuZveli. pirs dakavebisTanave SeuZlia moiTxovos advokatis daxmare-
ba, rac unda dakmayofildes.
5. braldebulis patimrobis vada ar unda aRematebodes 9 Tves.
6. am muxlis moTxovnaTa darRveva isjeba kanoniT. ukanonod Tavi-
suflebaSezRudul pirs aqvs kompensaciis miRebis ufleba.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 14. mimosvlis Tavisufleba

1. yvelas, vinc kanonierad imyofeba saqarTveloSi, aqvs qveynis mTel
teritoriaze Tavisufali mimosvlis, sacxovrebeli adgilis Tavisu-
flad arCevisa da saqarTvelodan Tavisuflad gasvlis ufleba.
2. am uflebaTa SezRudva dasaSvebia mxolod kanonis Sesabamisad,
demokratiul sazogadoebaSi aucilebeli saxelmwifo an sazogadoebri-
vi usafrTxoebis uzrunvelyofis, janmrTelobis dacvis an marTlmsa-
julebis ganxorcielebis mizniT.
3. saqarTvelos moqalaqes SeuZlia Tavisuflad Semovides saqarT-
veloSi.
gverdi, 19.10.2017w.
394
di, 02.04.2018w.
muxli 15. piradi da ojaxuri cxovrebis, piradi sivrcisa da komuni-

kaciis xelSeuxeblobis uflebebi
1. adamianis piradi da ojaxuri cxovreba xelSeuxebelia. am uflebis
SezRudva dasaSvebia mxolod kanonis Sesabamisad, demokratiul sazoga-
doebaSi aucilebeli saxelmwifo an sazogadoebrivi usafrTxoebis uz-
runvelyofis an sxvaTa uflebebis dacvis mizniT.
2. adamianis piradi sivrce da komunikacia xelSeuxebelia. aravis aqvs
ufleba Sevides sacxovrebel an sxva mflobelobaSi mflobeli piris
nebis sawinaaRmdegod, agreTve Caataros Cxreka. am uflebaTa SezRud-
va dasaSvebia mxolod kanonis Sesabamisad, demokratiul sazogadoebaSi
aucilebeli saxelmwifo an sazogadoebrivi usafrTxoebis uzrunve-
lyofis an sxvaTa uflebebis dacvis mizniT, sasamarTlos gadawyvetile-
biT an mis gareSec, kanoniT gaTvaliswinebuli gadaudebeli aucile-
blobisas. gadaudebeli aucileblobisas uflebis SezRudvis Sesaxeb
araugvianes 24 saaTisa unda ecnobos sasamarTlos, romelic SezRudvis
kanonierebas adasturebs mimarTvidan araugvianes 24 saaTisa.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 16. rwmenis, aRmsareblobisa da sindisis Tavisuflebebi

1. yovel adamians aqvs rwmenis, aRmsareblobisa da sindisis Tavi-
sufleba.
2. am uflebaTa SezRudva dasaSvebia mxolod kanonis Sesabamisad, de-
mokratiul sazogadoebaSi aucilebeli sazogadoebrivi usafrTxoebis
uzrunvelyofis, janmrTelobis an sxvaTa uflebebis dacvis mizniT.
3. dauSvebelia adamianis devna rwmenis, aRmsareblobis an sindisis
gamo, agreTve misi iZuleba gamoTqvas Tavisi Sexeduleba maT Sesaxeb.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 17. azris, informaciis, masobrivi informaciis saSualebaTa da

internetis Tavisuflebis uflebebi
1. azrisa da misi gamoxatvis Tavisufleba daculia. dauSvebelia ada-
mianis devna azrisa da misi gamoxatvis gamo.
395
2. yovel adamians aqvs ufleba Tavisuflad miiRos da gaavrcelos
informacia.
3. masobrivi informaciis saSualebebi Tavisufalia. cenzura dauSve-
belia. saxelmwifos an calkeul pirebs ara aqvT masobrivi informaciis
an misi gavrcelebis saSualebaTa monopolizaciis ufleba.
4. yvelas aqvs internetze wvdomisa da internetiT Tavisuflad
sargeblobis ufleba.
5. am uflebaTa SezRudva dasaSvebia mxolod kanonis Sesabamisad, de-
mokratiul sazogadoebaSi aucilebeli saxelmwifo an sazogadoebrivi
usafrTxoebis an teritoriuli mTlianobis uzrunvelsayofad, sxvaTa
uflebebis dasacavad, konfidencialurad aRiarebuli informaciis gam-
JRavnebis Tavidan asacileblad an sasamarTlos damoukideblobisa da
miukerZoeblobis uzrunvelsayofad.
6. kanoni uzrunvelyofs sazogadoebrivi mauwyeblis damoukide-
blobas saxelmwifo uwyebebisagan da Tavisuflebas politikuri da ar-
sebiTi komerciuli gavlenisagan.
7. mediapluralizmis dacvis, masobrivi informaciis saSualebebSi az-
ris gamoxatvis Tavisuflebis realizebis, masobrivi informaciis an misi
gavrcelebis saSualebaTa monopolizaciis Tavidan acilebis uzrunvel-
sayofad, agreTve mauwyeblobisa da eleqtronuli komunikaciis sferoSi
momxmarebelTa da mewarmeTa uflebebis dasacavad Seqmnili erovnuli
maregulirebeli organos instituciuri da finansuri damoukidebloba
garantirebulia kanoniT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 18. samarTliani administraciuli warmoebis, sajaro informa-

ciis xelmisawvdomobis, informaciuli TviTgamorkvevisa da sajaro xe-
lisuflebis mier miyenebuli zianis anazRaurebis uflebebi
1. yvelas aqvs administraciuli organos mier masTan dakavSirebuli
saqmis gonivrul vadaSi samarTlianad ganxilvis ufleba.
2. yvelas aqvs ufleba kanoniT dadgenili wesiT gaecnos sajaro dawe-
sebulebaSi masze arsebul an sxva informacias an oficialur dokuments,
garda im SemTxvevisa, rodesac igi Seicavs komerciul an profesiul
saidumloebas an demokratiul sazogadoebaSi aucilebeli saxelmwifo
an sazogadoebrivi usafrTxoebis an samarTalwarmoebis interesebis da-
sacavad kanoniT an kanoniT dadgenili wesiT aRiarebulia saxelmwifo
saidumloebad.
3. oficialur CanawerebSi arsebuli informacia, romelic dakavSire-
396
bulia adamianis janmrTelobasTan, finansebTan an sxva pirad sakiTxebTan,
aravisTvis unda iyos xelmisawvdomi TviT am adamianis Tanxmobis gareSe,
garda kanoniT gaTvaliswinebuli SemTxvevebisa, rodesac es aucilebe-
lia saxelmwifo an sazogadoebrivi usafrTxoebis uzrunvelsayofad, sa-
jaro interesebis, janmrTelobis an sxvaTa uflebebis dasacavad.
4. yvelasTvis garantirebulia saxelmwifo, avtonomiuri respubli-
kis an adgilobrivi TviTmmarTvelobis organosagan an mosamsaxurisagan
ukanonod miyenebuli zianis sasamarTlo wesiT sruli anazRaureba Se-
sabamisad saxelmwifo, avtonomiuri respublikis an adgilobrivi TviTm-
marTvelobis saxsrebidan.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 19. sakuTrebis ufleba

1. sakuTrebisa da memkvidreobis ufleba aRiarebuli da uzrunve-
lyofilia.
2. sajaro interesebisaTvis dasaSvebia am uflebis SezRudva kanoniT
gansazRvrul SemTxvevebSi da dadgenili wesiT.
3. aucilebeli sazogadoebrivi saWiroebisaTvis sakuTrebis CamorT-
meva dasaSvebia kanoniT pirdapir gaTvaliswinebul SemTxvevebSi, sa-
samarTlos gadawyvetilebiT an organuli kanoniT dadgenili gadaude-
beli aucileblobisas, winaswari, sruli da samarTliani anazRaurebiT.
anazRaureba Tavisufldeba yovelgvari gadasaxadisa da mosakreblisa-
gan.
4. sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwa, rogorc gansakuTrebu-
li mniSvnelobis resursi, SeiZleba iyos mxolod saxelmwifos, TviTm-
marTveli erTeulis, saqarTvelos moqalaqis an saqarTvelos moqalaqeTa
gaerTianebis sakuTrebaSi. gamonaklisi SemTxvevebi SeiZleba dadgindes
organuli kanoniT, romelic miiReba parlamentis sruli Semadgenlobis
aranakleb ori mesamedis umravlesobiT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 20. Semoqmedebis Tavisufleba, kulturuli memkvidreoba

1. Semoqmedebis Tavisufleba uzrunvelyofilia. inteleqtualuri
sakuTrebis ufleba daculia.
2. SemoqmedebiT procesSi Careva, SemoqmedebiTi saqmianobis sferoSi
397
cenzura dauSvebelia.
3. SemoqmedebiTi nawarmoebis gavrcelebis akrZalva dasaSvebia mx-
olod sasamarTlos gadawyvetilebiT, Tu nawarmoebis gavrceleba laxa-
vs sxvaTa uflebebs.
4. yvelas aqvs ufleba zrunavdes kulturuli memkvidreobis dacvaze.
kulturuli memkvidreoba daculia kanoniT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 21. Sekrebis Tavisufleba

1. yvelas, garda im pirebisa, romlebic arian Tavdacvis Zalebis an
saxelmwifo an sazogadoebrivi usafrTxoebis dacvaze pasuxismgebeli
organos SemadgenlobaSi, aqvs winaswari nebarTvis gareSe sajarod da
uiaraRod Sekrebis ufleba.
2. kanoniT SeiZleba dawesdes xelisuflebis winaswari gafrTxilebis
aucilebloba, Tu Sekreba xalxis an transportis samoZrao adgilas
imarTeba.
3. xelisuflebas SeuZlia Sekrebis Sewyveta mxolod im SemTxvevaSi,
Tu man kanonsawinaaRmdego xasiaTi miiRo.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 22. gaerTianebis Tavisufleba

1. gaerTianebis Tavisufleba uzrunvelyofilia.
2. gaerTianebis likvidacia SeiZleba mxolod amave gaerTianebis an
sasamarTlos gadawyvetilebiT, kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi da
dadgenili wesiT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 23. politikuri partiebis Tavisufleba

1. saqarTvelos moqalaqeebs ufleba aqvT organuli kanonis Sesabam-
isad Seqmnan politikuri partia da monawileoba miiRon mis saqmianobaSi.
2. pirs, romelic Cairicxeba Tavdacvis Zalebis an saxelmwifo an
sazogadoebrivi usafrTxoebis dacvaze pasuxismgebeli organos Semad-
398
genlobaSi, ganwesdeba mosamarTled, uwydeba politikuri partiis wev-
roba.
3. dauSvebelia iseTi politikuri partiis Seqmna da saqmianoba, rom-
lis mizania saqarTvelos konstituciuri wyobilebis damxoba an Zalado-
biT Secvla, qveynis damoukideblobis xelyofa, teritoriuli mTliano-
bis darRveva an romelic eweva omis an Zaladobis propagandas, aRvivebs
erovnul, eTnikur, kuTxur, religiur an socialur SuRls. dauSvebelia
politikuri partiis Seqmna teritoriuli niSniT.
4. politikuri partiis akrZalva SeiZleba mxolod sakonstitucio
sasamarTlos gadawyvetilebiT, organuli kanoniT gansazRvrul SemTx-
vevebSi da dadgenili wesiT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 24. saarCevno ufleba

1. saqarTvelos yovel moqalaqes 18 wlis asakidan aqvs referendumSi,
saxelmwifo, avtonomiuri respublikisa da adgilobrivi TviTmmarTv-
elobis organoebis arCevnebSi monawileobis ufleba. uzrunvelyofilia
amomrCevlis nebis Tavisufali gamovlena.
2. arCevnebsa da referendumSi monawileobis ufleba ara aqvs moqa-
laqes, romelic sasamarTlos ganaCeniT gansakuTrebiT mZime danaSau-
lisTvis imyofeba sasjelis aRsrulebis dawesebulebaSi an sasamarTlos
gadawyvetilebiT cnobilia mxardaWeris mimRebad da moTavsebulia Sesa-
bamis stacionarul samedicino dawesebulebaSi.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 25. sajaro Tanamdebobis dakavebis ufleba

1. saqarTvelos yovel moqalaqes aqvs ufleba daikavos nebismieri
sajaro Tanamdeboba, Tu igi akmayofilebs kanonmdeblobiT dadgenil
moTxovnebs. sajaro samsaxuris pirobebi ganisazRvreba kanoniT.
2. saqarTvelos prezidentis, premier-ministris an parlamentis Tavm-
jdomaris Tanamdeboba ar SeiZleba ekavos saqarTvelos moqalaqes, ro-
melic imavdroulad sxva saxelmwifos moqalaqea.
gverdi, 19.10.2017w.
399
di, 02.04.2018w.
muxli 26. Sromis Tavisufleba, profesiuli kavSirebis Tavisufleba,

gaficvis ufleba da mewarmeobis Tavisufleba
1. Sromis Tavisufleba uzrunvelyofilia. yvelas aqvs samuSaos Ta-
visufali arCevis ufleba. ufleba Sromis usafrTxo pirobebze da sxva
SromiTi uflebebi daculia organuli kanoniT.
2. yvelas aqvs organuli kanonis Sesabamisad profesiuli kavSiris
Seqmnisa da masSi gaerTianebis ufleba.
3. gaficvis ufleba aRiarebulia. am uflebis ganxorcielebis piro-
bebi da wesi ganisazRvreba organuli kanoniT.
4. mewarmeobis Tavisufleba uzrunvelyofilia. akrZalulia monopo-
liuri saqmianoba, garda kanoniT daSvebuli SemTxvevebisa. momxmarebel-
Ta uflebebi daculia kanoniT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 27. ganaTlebis ufleba da akademiuri Tavisufleba

1. yvelas aqvs ganaTlebis miRebisa da misi formis arCevis ufleba.
2. skolamdeli aRzrda da ganaTleba uzrunvelyofilia kanoniT
dadgenili wesiT. dawyebiTi da sabazo ganaTleba savaldebuloa. zogad
ganaTlebas kanoniT dadgenili wesiT srulad afinansebs saxelmwifo.
moqalaqeebs ufleba aqvT kanoniT dadgenili wesiT saxelmwifos dafi-
nansebiT miiRon profesiuli da umaRlesi ganaTleba.
3. akademiuri Tavisufleba da umaRlesi saganmanaTleblo daweseb-
ulebebis avtonomia uzrunvelyofilia.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 28. janmrTelobis dacvis ufleba

1. moqalaqis ufleba xelmisawvdom da xarisxian janmrTelobis dac-
vis momsaxurebaze uzrunvelyofilia kanoniT.
2. saxelmwifo akontrolebs janmrTelobis dacvis yvela daweseb-
ulebas da samedicino momsaxurebis xarisxs, aregulirebs farmacevtul
warmoebas da farmacevtuli saSualebebis mimoqcevas.
gverdi, 19.10.2017w.
400
di, 02.04.2018w.
muxli 29. garemos dacvis ufleba

1. yvelas aqvs ufleba cxovrobdes janmrTelobisTvis uvnebel gare-
moSi, sargeblobdes bunebrivi garemoTi da sajaro sivrciT. yvelas aqvs
ufleba droulad miiRos sruli informacia garemos mdgomareobis Ses-
axeb. yvelas aqvs ufleba zrunavdes garemos dacvaze. garemosdacviT
sakiTxebTan dakavSirebuli gadawyvetilebebis miRebaSi monawileobis
ufleba uzrunvelyofilia kanoniT.
2. axlandeli da momavali Taobebis interesebis gaTvaliswinebiT
garemos dacva da bunebrivi resursebiT racionaluri sargebloba uz-
runvelyofilia kanoniT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 30. qorwinebis ufleba, dedaTa da bavSvTa uflebebi

1. qorwineba, rogorc qalisa da mamakacis kavSiri ojaxis Seqmnis
mizniT, emyareba meuRleTa uflebriv Tanasworobasa da nebayoflobas.
2. dedaTa da bavSvTa uflebebi daculia kanoniT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 31. saproceso uflebebi

1. yovel adamians aqvs ufleba Tavis uflebaTa dasacavad mimarTos
sasamarTlos. saqmis samarTliani da drouli ganxilvis ufleba uzrun-
velyofilia.
2. yoveli piri unda gansajos mxolod im sasamarTlom, romlis iuris-
diqciasac eqvemdebareba misi saqme.
3. dacvis ufleba garantirebulia. yvelas aqvs ufleba sasamarTloSi
daicvas Tavisi uflebebi piradad an advokatis meSveobiT, agreTve ka-
noniT gansazRvrul SemTxvevebSi warmomadgenlis meSveobiT. advokatis
uflebebis Seuferxebeli ganxorcieleba da advokatTa TviTorganizebis
ufleba garantirebulia kanoniT.
4. braldebuls ufleba aqvs moiTxovos Tavisi mowmeebis gamoZaxeba
da iseTive pirobebSi dakiTxva, rogoric aqvT braldebis mowmeebs.
5. adamiani udanaSaulod iTvleba, vidre misi damnaSaveoba ar damt-
401
kicdeba kanoniT dadgenili wesiT, kanonier ZalaSi Sesuli sasamarTlos
gamamtyunebeli ganaCeniT.
6. aravin aris valdebuli amtkicos Tavisi udanaSauloba. braldebis
mtkicebis movaleoba ekisreba bralmdebels.
7. dadgenileba braldebulis saxiT piris pasuxisgebaSi micemis Ses-
axeb unda emyarebodes dasabuTebul varauds, xolo gamamtyunebeli
ganaCeni utyuar mtkicebulebebs. yovelgvari eWvi, romelic ver da-
dasturdeba kanoniT dadgenili wesiT, unda gadawydes braldebulis sa-
sargeblod.
8. aravis daedeba ganmeorebiT msjavri erTi da imave danaSaulisaT-
vis.
9. aravin agebs pasuxs qmedebisaTvis, romelic misi Cadenis dros
samarTaldarRvevad ar iTvleboda. kanons, Tu igi ar amsubuqebs an ar
auqmebs pasuxismgeblobas, ukuZala ara aqvs.
10. kanonis darRveviT mopovebul mtkicebulebas iuridiuli Zala
ara aqvs.
11. aravin aris valdebuli misces Tavisi an im axlobelTa sawinaaRm-
dego Cveneba, romelTa wre ganisazRvreba kanoniT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 32. saqarTvelos moqalaqeoba

1. saqarTvelo mfarvelobs Tavis moqalaqes ganurCevlad misi adgil-
samyoflisa.
2. saqarTvelos moqalaqeoba moipoveba dabadebiT an naturalizaci-
iT. saqarTvelos moqalaqeobis mopovebisa da dakargvis wesi, sxva sax-
elmwifos moqalaqisTvis saqarTvelos moqalaqeobis miniWebis pirobebi
da wesi da saqarTvelos moqalaqis mier sxva saxelmwifos moqalaqeobis
flobis pirobebi ganisazRvreba organuli kanoniT.
3. moqalaqeobis CamorTmeva dauSvebelia.
4. saqarTvelodan saqarTvelos moqalaqis gaZeveba dauSvebelia.
5. saqarTvelos moqalaqis sxva saxelmwifosaTvis gadacema dauS-
vebelia, garda saerTaSoriso xelSekrulebiT gaTvaliswinebuli Sem-
Txvevebisa. gadawyvetileba moqalaqis gadacemis Sesaxeb SeiZleba ga-
saCivrdes sasamarTloSi.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
402
muxli 33. ucxoelTa da moqalaqeobis armqone pirTa uflebebi
1. saqarTveloSi mcxovreb sxva saxelmwifos moqalaqeebs da moqa-
laqeobis armqone pirebs saqarTvelos moqalaqis Tanabari uflebani da
movaleobani aqvT, garda konstituciiTa da kanoniT gaTvaliswinebuli
gamonaklisebisa.
2. saxelmwifo uflebamosilia kanoniT daawesos sxva saxelmwifos mo-
qalaqeTa da moqalaqeobis armqone pirTa politikuri saqmianobis Sez-
Rudva.
3. saerTaSoriso samarTlis sayovelTaod aRiarebuli normebis Sesa-
bamisad, kanoniT dadgenili wesiT saqarTvelo TavSesafars aZlevs sxva
saxelmwifos moqalaqeebsa da moqalaqeobis armqone pirebs.
4. dauSvebelia saerTaSoriso samarTlis sayovelTaod aRiarebuli
principebisa da normebis winaaRmdeg piris saqarTvelodan gaZeveba an
eqstradicia.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 34. adamianis ZiriTadi uflebebis uzrunvelyofis zogadi

principebi
1. konstituciaSi miTiTebuli adamianis ZiriTadi uflebebi, maTi Si-
naarsis gaTvaliswinebiT, vrceldeba agreTve iuridiul pirebze.
2. adamianis ZiriTadi uflebebis ganxorcielebam ar unda daarRvios
sxvaTa uflebebi.
3. adamianis ZiriTadi uflebis SezRudva unda Seesabamebodes im le-
gitimuri miznis mniSvnelobas, romlis miRwevasac igi emsaxureba.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 35. saqarTvelos saxalxo damcveli

1. saqarTvelos teritoriaze adamianis uflebebis dacvas zedamxed-
velobs saqarTvelos saxalxo damcveli, romelsac 6 wlis vadiT sruli
Semadgenlobis aranakleb sami mexuTedis umravlesobiT irCevs parla-
menti. saxalxo damcvelad erTi da imave piris zedized orjer arCeva
dauSvebelia.
2. saxalxo damcvelis saqmianobisaTvis dabrkolebaTa Seqmna isjeba
kanoniT.
3. saxalxo damcvelis dakaveba an dapatimreba, misi sacxovrebeli an
403
samuSao adgilis, manqanis an piradi gaCxreka SeiZleba mxolod parlamen-
tis TanxmobiT. gamonaklisia danaSaulze waswrebis SemTxveva, rac dauy-
ovnebliv unda ecnobos parlaments. Tu parlamenti ar miscems Tanxmo-
bas, saxalxo damcveli dauyovnebliv unda gaTavisufldes.
4. saxalxo damcvelis uflebamosileba ganisazRvreba organuli ka-
noniT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
Tavi mesame. saqarTvelos parlamenti
muxli 36. parlamentis statusi da uflebamosileba

1. saqarTvelos parlamenti aris qveynis umaRlesi warmomadgenlobi-
Ti organo, romelic axorcielebs sakanonmdeblo xelisuflebas, gansaz-
Rvravs qveynis saSinao da sagareo politikis ZiriTad mimarTulebebs,
konstituciiT dadgenil farglebSi kontrols uwevs mTavrobis saqmi-
anobas da axorcielebs sxva uflebamosilebebs.
2. parlamentis muSaobis wesi ganisazRvreba parlamentis reglamen-
tiT, romelsac parlamentis wevris, komitetis an saparlamento fraq-
ciis iniciativis safuZvelze sruli Semadgenlobis umravlesobiT iRebs
parlamenti. reglaments aqvs kanonis Zala da mas xels awers da aqveynebs
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 37. parlamentis arCevnebi

1. saqarTvelos mTel teritoriaze saqarTvelos iurisdiqciis sru-
lad aRdgenis Semdeg parlamentis SemadgenlobaSi iqneba ori palata:
respublikis sabWo da senati. respublikis sabWo Sedgeba proporciuli
wesiT arCeuli wevrebisagan. senati Sedgeba afxazeTis avtonomiur re-
spublikaSi, aWaris avtonomiur respublikasa da saqarTvelos sxva teri-
toriul erTeulebSi arCeuli wevrebisa da saqarTvelos prezidentis
mier daniSnuli 5 wevrisagan. palatebis Semadgenlobas, uflebamosile-
basa da arCevis wess gansazRvravs organuli kanoni.
2. am muxlis pirveli punqtiT gaTvaliswinebuli pirobis Seqmnamde
parlamenti Sedgeba sayovelTao, Tavisufali, Tanaswori da pirdapiri
404
saarCevno uflebis safuZvelze faruli kenWisyriT 4 wlis vadiT erTian
mravalmandatian saarCevno olqSi proporciuli sistemiT arCeuli 150
parlamentis wevrisagan.
3. parlamentis morigi arCevnebi tardeba parlamentis ufle-
bamosilebis vadis amowurvis kalendaruli wlis oqtombris bolo Sa-
baTs. parlamentis daTxovnis SemTxvevaSi arCevnebi tardeba parlamentis
daTxovnidan arauadres 45-e da araugvianes me-60 dRisa. Tu arCevnebis
TariRi emTxveva sagangebo an saomar mdgomareobas, arCevnebi tardeba
am mdgomareobis gauqmebidan arauadres 45-e da araugvianes me-60 dRisa.
4. parlamentis wevrad SeiZleba airCes saarCevno uflebis mqone saqa-
rTvelos moqalaqe 25 wlis asakidan, romelsac saqarTveloSi ucxovria
10 wels mainc. parlamentis wevrad ar SeiZleba airCes piri, romelsac
sasamarTlos ganaCeniT Sefardebuli aqvs Tavisuflebis aRkveTa.
5. parlamentis arCevnebSi monawileobis ufleba aqvs kanoniT dad-
genili wesiT registrirebul politikur partias, romelsac hyavs misi
wardgeniT arCeuli parlamentis wevri arCevnebis daniSvnis droisaTvis
an romlis mxardaWera organuli kanoniT dadgenili wesiT dadasture-
bulia aranakleb 25000 amomrCevlis xelmoweriT.
6. parlamentis wevrTa mandatebi ganawildeba im politikur par-
tiebze, romlebmac arCevnebSi monawile amomrCevelTa namdvili xmebis 5
procenti mainc miiRes. politikuri partiis mier miRebuli mandatebis
raodenobis dasadgenad mis mier miRebuli xmebis raodenoba mravldeba
150-ze da iyofa yvela im politikuri partiis mier miRebuli xmebis
jamze, romlebmac arCevnebSi monawile amomrCevelTa namdvili xmebis
5 procenti mainc miiRes. miRebuli ricxvis mTeli nawili aris poli-
tikuri partiis mier miRebuli mandatebis raodenoba. Tu politikuri
partiebis mier miRebuli mandatebis raodenobaTa jami 150-ze naklebia,
gaunawilebel mandatebs TanmimdevrobiT miiReben ukeTesi Sedegis mqone
politikuri partiebi.
7. parlamentis arCevis wesi ganisazRvreba organuli kanoniT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 38. parlamentis pirveli sxdoma da uflebamosilebis Sewyveta

axalarCeuli parlamentis pirveli sxdoma imarTeba parlamen-
tis arCevnebis Sedegebis oficialurad gamocxadebidan araugvianes
me-10 dRisa. pirvel sxdomas niSnavs saqarTvelos prezidenti. parla-
menti pirvel sxdomaze uflebamosilia Seudges muSaobas, Tu sxdomas
eswreba parlamentis sruli Semadgenlobis umravlesoba. parlamenti
405
srul uflebamosilebas iZens parlamentis wevrTa ori mesamedis ufle-
bamosilebis cnobis momentidan. am momentidan uflebamosileba uwydeba
wina mowvevis parlaments.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 39. saqarTvelos parlamentis wevri

1. saqarTvelos parlamentis wevri aris sruliad saqarTvelos war-
momadgeneli, sargeblobs Tavisufali mandatiT da misi gawveva dauSve-
belia.
2. parlamentis wevris dakaveba an dapatimreba, misi sacxovrebeli an
samuSao adgilis, manqanis an piradi gaCxreka SeiZleba mxolod parlamen-
tis winaswari TanxmobiT. gamonaklisia danaSaulze waswrebis SemTxveva,
rac dauyovnebliv unda ecnobos parlaments. Tu parlamenti 48 saaTis
ganmavlobaSi ar miscems Tanxmobas, parlamentis dakavebuli an dapatim-
rebuli wevri dauyovnebliv unda gaTavisufldes.
3. parlamentis wevrs ufleba aqvs Cveneba ar misces im faqtis gamo,
romelic mas gaandes, rogorc parlamentis wevrs. dauSvebelia am sakiTx-
Tan dakavSirebuli werilobiTi masalis dayadaReba an amoReba. es ufle-
ba parlamentis wevrs unarCundeba misi uflebamosilebis Sewyvetis Sem-
degac. parlamentis wevrs samarTlebrivi pasuxismgebloba ar daekisreba
Tavisi movaleobis Sesrulebisas parlamentSi Tu mis gareT gamoTqmu-
li SexedulebebisaTvis. uzrunvelyofilia parlamentis wevris ufle-
bamosilebaTa Seuferxebeli ganxorcielebis pirobebi. parlamentis
wevri iRebs sakanonmdeblo aqtiT dadgenil gasamrjelos. parlamentis
wevris gancxadebis safuZvelze Sesabamisi saxelmwifo organoebi uzrun-
velyofen mis pirad usafrTxoebas. parlamentis wevris uflebamosile-
baTa ganxorcielebisaTvis dabrkolebaTa Seqmna isjeba kanoniT.
4. parlamentis wevrs ufleba ara aqvs ekavos raime Tanamdeboba sa-
jaro samsaxurSi an eweodes samewarmeo saqmianobas. parlamentis wevri
SeiZleba eweodes sazogadoebriv saqmianobas. parlamentis wevri SeiZle-
ba eweodes samecniero, pedagogiur da saxelovnebo saqmianobas, Tu es
saqmianoba ar iTvaliswinebs administraciuli funqciebis Sesrulebas.
SeuTavseblobis SemTxvevebs gansazRvravs parlamentis reglamenti.
5. parlamentis wevris uflebamosilebis cnobis an vadamde Sewyve-
tis sakiTxs wyvets parlamenti. parlamentis es gadawyvetileba SeiZleba
gasaCivrdes sakonstitucio sasamarTloSi. parlamentis wevrs ufle-
bamosileba vadamde Seuwydeba, Tu igi:
a) parlaments mimarTavs piradi gancxadebiT uflebamosilebis Sewyve-
406
tis Sesaxeb;
b) ikavebs statusTan SeuTavsebel Tanamdebobas an eweva SeuTavsebel
saqmianobas;
g) morigi sesiis ganmavlobaSi arasapatio mizeziT ar daeswro morigi
sxdomebis naxevarze mets;
d) kanonier ZalaSi Sesuli sasamarTlos ganaCeniT cnobilia damna-
Saved;
e) sasamarTlos gadawyvetilebiT cnobilia mxardaWeris mimRebad da
moTavsebulia Sesabamis stacionarul samedicino dawesebulebaSi, sa-
samarTlom aRiara ugzo-ukvlod dakargulad an gamoacxada gardacv-
lilad;
v) gardaicvala;
z) dakargavs saqarTvelos moqalaqeobas;
T) eqvemdebareba uflebamosilebis Sewyvetas sakonstitucio sa-
samarTlos gadawyvetilebiT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 40. saqarTvelos parlamentis Tavmjdomare da Tavmjdomaris

moadgileebi
1. parlamenti Tavisi uflebamosilebis vadiT reglamentiT dadge-
nili wesiT faruli kenWisyriT sruli Semadgenlobis umravlesobiT
irCevs saqarTvelos parlamentis Tavmjdomares. parlamentis Tavmjdo-
mare uZRveba parlamentis muSaobas, uzrunvelyofs azris Tavisufal
gamoxatvas, xels awers parlamentis mier miRebul aqtebs, axorcielebs
reglamentiT gansazRvrul sxva uflebamosilebebs. parlamentis Tavmj-
domare reglamentiT dadgenili wesiT asrulebs srul administraciul
funqciebs parlamentis sasaxleSi.
2. parlamenti Tavisi uflebamosilebis vadiT reglamentiT dadgeni-
li wesiT sruli Semadgenlobis umravlesobiT irCevs parlamentis Tavm-
jdomaris pirvel moadgiles da moadgileebs.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 41. parlamentis biuro, komitetebi da fraqciebi

1. parlamentis muSaobis organizebisaTvis iqmneba parlamentis bi-
uro, romlis SemadgenlobaSi Sedian parlamentis Tavmjdomare, Tavm-
407
jdomaris moadgileebi, parlamentis komitetebisa da saparlamento
fraqciebis Tavmjdomareebi.
2. sakanonmdeblo sakiTxebis winaswari momzadebis, gadawyvetilebaTa
SesrulebisaTvis xelis Sewyobis, parlamentis mier mTavrobis da parla-
mentis winaSe angariSvaldebuli sxva organoebis saqmianobis kontrolis
mizniT parlamentSi iqmneba komitetebi.
3. parlamentis wevrebi SeiZleba gaerTiandnen saparlamento fraqci-
aSi reglamentiT dadgenili wesiT. fraqciis wevrTa raodenoba ar unda
iyos Svidze naklebi. erTi politikuri partiis wardgeniT arCeul par-
lamentis wevrebs ufleba ara aqvT Seqmnan erTze meti fraqcia. fraqciis
Seqmnisa da saqmianobis wesi, misi uflebebi ganisazRvreba parlamentis
reglamentiT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 42. parlamentis sagamoZiebo da sxva droebiTi komisiebi

1. reglamentiT gaTvaliswinebul SemTxvevebSi, agreTve parlamentis
wevrTa aranakleb erTi mexuTedis iniciativiT parlamentSi iqmneba saga-
moZiebo da sxva droebiTi komisiebi.
2. droebiTi komisiis Seqmnis Sesaxeb gadawyvetilebas iRebs parla-
menti reglamentiT dadgenili wesiT. gadawyvetileba droebiTi saga-
moZiebo komisiis Seqmnis Sesaxeb miiReba parlamentis sruli Semadgen-
lobis erTi mesamedis mxardaWeriT. droebiT komisiaSi saparlamento
fraqciebi warmodgenili unda iyvnen TiTo wevriT mainc. droebiT komi-
siaSi opoziciis warmomadgenloba ar unda iyos komisiis wevrTa saerTo
raodenobis naxevarze naklebi.
3. sagamoZiebo komisiis moTxovniT mis sxdomaze gamocxadeba, agreTve
sakiTxis gamokvlevisaTvis aucilebeli sabuTebisa da informaciis ward-
gena savaldebuloa.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 43. parlamentis wevris kiTxva da interpelacia

1. parlamentis wevri uflebamosilia kiTxviT mimarTos mTavrobas,
parlamentis winaSe angariSvaldebul sxva organos, mTavrobis wevrs,
yvela donis teritoriuli erTeulis xelisuflebis organos, saxelm-
wifo dawesebulebas. parlamentis wevris kiTxvaze drouli da sruli
408
pasuxis gacema savaldebuloa.
2. saparlamento fraqcias, parlamentis wevrTa aranakleb Svidkacian
jgufs ufleba aqvs interpelaciis wesiT SekiTxviT mimarTos mTavrobas,
parlamentis winaSe angariSvaldebul sxva organos, mTavrobis wevrs, ro-
melic valdebulia upasuxos dasmul SekiTxvas parlamentis sxdomaze.
pasuxi SeiZleba gaxdes parlamentis ganxilvis sagani.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 44. parlamentis sesia da sxdoma

1. parlamenti Tavisi uflebiT ikribeba morig sesiaze weliwadSi or-
jer. saSemodgomo sesia ixsneba seqtembris pirvel samSabaTs da ixureba
dekembris mesame paraskevs, xolo sagazafxulo sesia ixsneba Tebervlis
pirvel samSabaTs da ixureba ivnisis bolo paraskevs.
2. saqarTvelos prezidenti parlamentis Tavmjdomaris, parlamentis
wevrTa aranakleb erTi meoTxedis an mTavrobis moTxovniT parlamentis
sesiebs Soris periodSi iwvevs riggareSe sesias, xolo morigi sesiis mim-
dinareobisas – riggareSe sxdomas. Tu werilobiTi moTxovnis wardgeni-
dan 48 saaTis ganmavlobaSi mowvevis aqti ar gamoica, parlamenti Tavisi
reglamentis Tanaxmad ikribeba momdevno 48 saaTis ganmavlobaSi. par-
lamentis riggareSe sxdoma tardeba mxolod iniciatoris mier gansaz-
Rvruli dRis wesrigiT da ixureba misi amowurvisTanave.
3. saqarTvelos prezidentis mier sagangebo an saomari mdgomareobis
gamocxadebisTanave parlamenti ikribeba sagangebo sesiaze. sagangebo se-
sia grZeldeba am mdgomareobis gauqmebamde.
4. parlamentis sxdomebi sajaroa. parlamenti damswreTa umravle-
sobiT, magram aranakleb sruli Semadgenlobis erTi mesamedisa, iRebs
gadawyvetilebas calkeuli sakiTxebis ganxilvisas sxdomis an sxdomis
nawilis daxurulad gamocxadebis Sesaxeb. gadawyvetileba sxdomis an
misi nawilis daxurvis Sesaxeb ganixileba da miiReba daxuruli wesiT.
parlamentis Ria sxdomis oqmi sajaroa.
5. parlamentis sxdomaze kenWisyra aris Ria an faruli. kenWisyra
Riaa, garda konstituciiT an kanoniT gaTvaliswinebuli SemTxvevebisa.
6. mTavrobis wevri, parlamentis winaSe angariSvaldebuli Tanamde-
bobis piri, parlamentis winaSe angariSvaldebuli organos xelmZRvane-
li uflebamosilia, xolo moTxovnis SemTxvevaSi valdebulia daeswros
parlamentis, misi komitetisa da komisiis sxdomebs, pasuxi gasces sx-
domebze dasmul SekiTxvebs da warmoadginos gaweuli saqmianobis anga-
riSi. aseT Tanamdebobis pirs moTxovnisTanave unda mousminos parla-
409
mentma, komitetma an komisiam.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 45. kanonSemoqmedeba da gadawyvetilebebis miRebis wesi

1. sakanonmdeblo iniciativis ufleba aqvT: mTavrobas, parlamentis
wevrs, saparlamento fraqcias, parlamentis komitets, afxazeTisa da
aWaris avtonomiuri respublikebis umaRles warmomadgenlobiT orga-
noebs, aranakleb 25000 amomrCevels. mTavrobis mier wardgenil kanon-
proeqts misive moTxovniT parlamenti ganixilavs riggareSe.
2. kanoni miRebulad iTvleba, Tu mas mxars dauWers damswreTa um-
ravlesoba, magram aranakleb parlamentis sruli Semadgenlobis erTi
mesamedisa, Tu konstituciiT ar aris gansazRvruli kanonis miRebis sxva
wesi. organuli kanoni miRebulad iTvleba, Tu mas mxars dauWers par-
lamentis sruli Semadgenlobis umravlesoba, Tu konstituciiT ar aris
gansazRvruli organuli kanonis miRebis sxva wesi.
3. parlamentis sxva gadawyvetileba miRebulad iTvleba, Tu mas mxars
dauWers damswreTa umravlesoba, magram aranakleb parlamentis sruli
Semadgenlobis erTi mesamedisa, Tu konstituciiT an kanoniT ar aris
gansazRvruli gadawyvetilebis miRebis sxva wesi. gadawyvetileba kon-
stituciuri SeTanxmebis damtkicebis Sesaxeb miRebulad iTvleba, Tu
mas mxars dauWers parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb sami mex-
uTedi.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 46. kanonis xelmowera da gamoqveyneba

1. parlamentis mier miRebuli kanoni 10 dRis vadaSi gadaecema saqa-
rTvelos prezidents.
2. saqarTvelos prezidenti 2 kviris vadaSi xels awers da aqveynebs
kanons an motivirebuli SeniSvnebiT ubrunebs parlaments.
3. Tu saqarTvelos prezidenti daabrunebs kanons, parlamenti kenWs
uyris saqarTvelos prezidentis SeniSvnebs. SeniSvnaTa misaRebad sakma-
risia xmaTa igive raodenoba, rac am saxis kanonis pirvandeli miRebisaT-
vis aris dadgenili. Tu SeniSvnebi miRebulia, kanonis saboloo redaq-
cia 5 dRis vadaSi gadaecema saqarTvelos prezidents, romelic 5 dRis
vadaSi xels awers da aqveynebs mas.
410
4. Tu parlamentma ar miiRo saqarTvelos prezidentis SeniSvnebi,
kenWi eyreba kanonis pirvandel redaqcias. organuli kanoni an kanoni
miRebulad CaiTvleba, Tu mas mxars dauWers parlamentis sruli Semad-
genlobis umravlesoba, garda konstituciis me-19 muxlis me-4 punqtiT
gaTvaliswinebuli organuli kanonisa, romelic miRebulad CaiTvleba,
Tu mas mxars dauWers parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb ori
mesamedi. konstituciuri kanoni miRebulad CaiTvleba, Tu mas mxars
dauWers parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb sami meoTxedi.
kanoni 3 dRis vadaSi gadaecema saqarTvelos prezidents, romelic 5
dRis vadaSi xels awers da aqveynebs mas.
5. konstituciaSi cvlilebis Setanis Sesaxeb konstituciur kanons,
romelic parlamentma miiRo sruli Semadgenlobis aranakleb ori mesa-
medis umravlesobiT, saqarTvelos prezidenti xels awers da aqveynebs
gadacemidan 5 dRis vadaSi, parlamentisTvis SeniSvnebiT dabrunebis
uflebis gareSe.
6. Tu saqarTvelos prezidentma am muxlis me-2 punqtiT dadgenil
vadaSi ar gamoaqveyna kanoni da arc motivirebuli SeniSvnebiT daubruna
parlaments an am muxlis me-3, me-4 an me-5 punqtiT dadgenil vadaSi ar
gamoaqveyna kanoni, mas vadis amowurvidan 5 dRis vadaSi xels awers da
aqveynebs parlamentis Tavmjdomare.
7. kanoni ZalaSi Sedis oficialur organoSi misi gamoqveynebidan me-
15 dRes, Tu imave kanoniT sxva vada ar aris dadgenili.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 47. saerTaSoriso xelSekrulebebi

1. parlamenti sruli Semadgenlobis umravlesobiT axorcielebs
saerTaSoriso xelSekrulebebis ratificirebas, denonsirebas da gauqme-
bas. parlamenti am muxlis me-2 punqtis `g~ qvepunqtiT gaTvaliswinebuli
saerTaSoriso xelSekrulebis ratificirebas, denonsirebas da gauqme-
bas axorcielebs sruli Semadgenlobis aranakleb sami meoTxedis umrav-
lesobiT.
2. im saerTaSoriso xelSekrulebis garda, romelic iTvaliswinebs
ratificirebas, savaldebuloa agreTve iseTi saerTaSoriso xelSek-
rulebis ratificireba, romelic:
a) iTvaliswinebs saerTaSoriso organizaciaSi an saxelmwifoTaSoris
kavSirSi saqarTvelos Sesvlas;
b) samxedro xasiaTisaa;
g) exeba saxelmwifos teritoriul mTlianobas an saxelmwifo saz-
411
Rvris Secvlas;
d) dakavSirebulia saxelmwifos mier sesxis aRebasTan an gacemasTan;
e) moiTxovs Sidasaxelmwifoebrivi kanonmdeblobis Secvlas, nakisr
saerTaSoriso valdebulebaTa Sesasruleblad aucilebeli kanonebis
miRebas.
3. parlaments unda gadaeces sxva saerTaSoriso xelSekrulebebi.
4. sakonstitucio sasamarTloSi konstituciuri sarCelis an
wardginebis Setanis SemTxvevaSi dauSvebelia Sesabamisi saerTa-
Soriso xelSekrulebis ratificireba sakonstitucio sasamarTlos
gadawyvetilebis gamotanamde.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 48. impiCmenti

1. konstituciis darRvevis an qmedebaSi danaSaulis niSnebis arsebo-
bis safuZvliT saqarTvelos prezidentis, mTavrobis wevris, uzenaesi
sasamarTlos mosamarTlis, generaluri prokuroris, generaluri au-
ditoris an erovnuli bankis sabWos wevris impiCmentis wesiT Tanamde-
bobidan gadayenebis sakiTxis aRZvris ufleba aqvs parlamentis sruli
Semadgenlobis aranakleb erT mesameds. sakiTxi gadaecema sakonstitu-
cio sasamarTlos, romelic mas ganixilavs da parlaments daskvnas wa-
rudgens erTi Tvis vadaSi.
2. Tu sakonstitucio sasamarTlom Tavisi daskvniT daadastura
Tanamdebobis piris mier konstituciis darRveva an mis qmedebaSi da-
naSaulis niSnebis arseboba, parlamenti daskvnis wardgenidan 2 kviris
vadaSi ganixilavs da kenWs uyris impiCmentis wesiT misi Tanamdebobidan
gadayenebis sakiTxs.
3. saqarTvelos prezidenti impiCmentis wesiT Tanamdebobidan gaday-
enebulad CaiTvleba, Tu am gadawyvetilebas mxars dauWers parlamentis
sruli Semadgenlobis aranakleb ori mesamedi. mTavrobis wevri, uzen-
aesi sasamarTlos mosamarTle, generaluri prokurori, generaluri au-
ditori an erovnuli bankis sabWos wevri impiCmentis wesiT Tanamdebo-
bidan gadayenebulad CaiTvleba, Tu am gadawyvetilebas mxars dauWers
parlamentis sruli Semadgenlobis umravlesoba.
4. Tu parlamentma am muxlis me-2 punqtiT dadgenil vadaSi ar miiRo
gadawyvetileba Tanamdebobis piris impiCmentis wesiT Tanamdebobidan
gadayenebis Sesaxeb, imave safuZvliT impiCmentis proceduris dawyeba
dauSvebelia.
5. am muxlSi CamoTvlil Tanamdebobis pirTa Tanamdebobidan gaday-
412
eneba, garda mTavrobis wevrisa, SeiZleba mxolod impiCmentis wesiT.
6. dauSvebelia saqarTvelos prezidentis impiCmentis proceduris
ganxorcieleba sagangebo an saomari mdgomareobis dros.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
Tavi meoTxe. saqarTvelos prezidenti

muxli 49. saqarTvelos prezidentis statusi
1. saqarTvelos prezidenti aris saqarTvelos saxelmwifos meTauri,
qveynis erTianobisa da erovnuli damoukideblobis garanti.
2. saqarTvelos prezidenti aris saqarTvelos Tavdacvis Zalebis
umaRlesi mTavarsardali.
3. saqarTvelos prezidenti warmoadgens saqarTvelos sagareo urT-
ierTobebSi.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 50. saqarTvelos prezidentis arCevis wesi

1. saqarTvelos prezidents 5 wlis vadiT debatebis gareSe Ria kenWi-
syriT irCevs saarCevno kolegia. erTi da igive piri saqarTvelos prezi-
dentad SeiZleba airCes mxolod orjer.
2. saqarTvelos prezidentad SeiZleba airCes saarCevno uflebis
mqone saqarTvelos moqalaqe 40 wlis asakidan, romelsac saqarTveloSi
ucxovria 15 wels mainc.
3. saarCevno kolegiis SemadgenlobaSi Sedis 300 wevri, maT Soris
saqarTvelos parlamentis da afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respub-
likebis umaRlesi warmomadgenlobiTi organoebis yvela wevri. saarCev-
no kolegiis sxva wevrebs saqarTvelos centraluri saarCevno komisiis
mier organuli kanonis safuZvelze gansazRvruli kvotebis Sesabam-
isad, adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi organoebis
Semadgenlobidan asaxeleben Sesabamisi politikuri partiebi. kvotebi
ganisazRvreba proporciuli geografiuli warmomadgenlobis principis
dacviTa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis proporciuli wesiT Cat-
arebuli arCevnebis Sedegebis proporciis mixedviT. saarCevno kolegiis
Semadgenlobas amtkicebs saqarTvelos centraluri saarCevno komisia.
4. saqarTvelos prezidentis arCevnebi imarTeba parlamentis sasax-
413
leSi. saqarTvelos prezidentobis kandidatis wardgenis ufleba aqvs
saarCevno kolegiis aranakleb 30 wevrs. saarCevno kolegiis erT wevrs
SeuZlia mxari dauWiros mxolod erTi kandidatis wardgenas. saarCevno
kolegiis erT wevrs ufleba aqvs xma misces mxolod erT kandidats.
arCevnebis pirvel turSi arCeulad CaiTvleba kandidati, romelic mi-
iRebs saarCevno kolegiis sruli Semadgenlobis xmebis or mesameds
mainc. Tu pirvel turSi saqarTvelos prezidenti ar airCa, meore turSi
kenWi eyreba pirvel turSi saukeTeso Sedegis mqone 2 kandidats. meore
turSi arCeulad CaiTvleba kandidati, romelic met xmas miiRebs. arCev-
nebis pirveli an meore turi Semdgarad CaiTvleba, Tu masSi monawileo-
bas miiRebs saarCevno kolegiis sruli Semadgenlobis naxevarze meti.
Tu arCevnebi ar Sedga an saarCevno kolegiam saqarTvelos prezidenti
ar airCia, 30 dRis vadaSi imarTeba saqarTvelos prezidentis xelaxali
arCevnebi.
5. saqarTvelos prezidentis arCevnebi imarTeba saqarTvelos prezi-
dentis uflebamosilebis vadis amowurvis kalendaruli wlis oqtomb-
erSi. saqarTvelos prezidentis uflebamosilebis vadamde Sewyvetis Sem-
TxvevaSi saqarTvelos prezidentis arCevnebi imarTeba uflebamosilebis
Sewyvetidan 45 dRis vadaSi. Tu arCevis TariRi emTxveva sagangebo an
saomar mdgomareobas, saqarTvelos prezidentis arCevnebi imarTeba am
mdgomareobis gauqmebidan 45 dRis vadaSi. Tu saqarTvelos preziden-
tis arCevis TariRi emTxveva parlamentis arCevnebis an mis wina Tves,
saqarTvelos prezidentis arCevnebi imarTeba axalarCeuli parlamentis
pirveli sxdomis gamarTvidan 45 dRis ganmavlobaSi.
6. saqarTvelos prezidentis arCevnebs niSnavs parlamenti, garda xe-
laxali arCevnebisa, romelsac niSnavs parlamentis Tavmjdomare.
7. saqarTvelos prezidentis arCevis wesi da pirobebi ganisazRvreba
organuli kanoniT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 51. saqarTvelos prezidentis fici, uflebamosilebis Sewyve-

ta, imuniteti, SeuTavsebloba da uflebamonacvleoba
1. Tanamdebobis dakavebis win, arCevis dRidan mesame kvira dRes saqa-
rTvelos axalarCeuli prezidenti mimarTavs xalxs da debs fics: `me,
saqarTvelos prezidenti, RvTisa da eris winaSe vficav, rom davicav
saqarTvelos konstitucias, qveynis damoukideblobas, erTianobasa da
ganuyoflobas, keTilsindisierad aRvasruleb prezidentis movaleobas,
vizruneb Cemi qveynis moqalaqeTa usafrTxoebisa da keTildReobisaT-
414
vis, Cemi xalxisa da mamulis aRorZinebisa da ZlevamosilebisaTvis~.
2. saqarTvelos prezidentis uflebamosileba wydeba da saqarTvelos
axalarCeuli prezidentis uflebamosileba iwyeba saqarTvelos axalar-
Ceuli prezidentis mier ficis dadebisTanave.
3. saqarTvelos prezidenti xelSeuvalia. Tanamdebobaze yofnis dros
ar SeiZleba misi dapatimreba an sisxlis samarTlis pasuxisgebaSi micema.
4. saqarTvelos prezidents ufleba ara aqvs ekavos sxva Tanamdebo-
ba, eweodes samewarmeo saqmianobas, iRebdes xelfass an sxvagvar mudmiv
anazRaurebas raime sxva saqmianobisaTvis. saqarTvelos prezidenti ar
SeiZleba iyos politikuri partiis wevri.
5. saqarTvelos prezidentis mier uflebamosilebis ganxorcielebis
SeuZleblobis an saqarTvelos prezidentis uflebamosilebis vadamde
Sewyvetis SemTxvevaSi saqarTvelos prezidentis movaleobas asrulebs
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 52. saqarTvelos prezidentis uflebamosilebebi

1. saqarTvelos prezidenti:
a) mTavrobis TanxmobiT axorcielebs warmomadgenlobiT ufle-
bamosilebebs sagareo urTierTobebSi, awarmoebs molaparakebebs sxva
saxelmwifoebTan da saerTaSoriso organizaciebTan, debs saerTaSor-
iso xelSekrulebebs, iRebs sxva saxelmwifoebisa da saerTaSoriso or-
ganizaciebis elCebis da sxva diplomatiuri warmomadgenlebis akredi-
tacias; mTavrobis wardginebiT niSnavs da aTavisuflebs saqarTvelos
elCebs da diplomatiuri warmomadgenlobebis xelmZRvanelebs;
b) saqarTvelos saxelmwifos saxeliT debs konstituciur SeTanxmebas
saqarTvelos samociqulo avtokefalur marTlmadidebel eklesiasTan;
g) konstituciiTa da organuli kanoniT dadgenili wesiT niSnavs par-
lamentisa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis arCevnebs;
d) mTavrobis wardginebiT Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan
aTavisuflebs saqarTvelos Tavdacvis Zalebis meTaurs; niSnavs iusti-
ciis umaRlesi sabWos erT wevrs; organuli kanoniT gansazRvrul Sem-
TxvevebSi da dadgenili wesiT monawileobs saqarTvelos centraluri
saarCevno komisiis Tavmjdomarisa da wevrebis Tanamdebobaze ganwese-
baSi; mTavrobis wardginebiT parlaments asarCevad warudgens erovnuli
maregulirebeli organoebis wevrobis kandidatebs;
e) organuli kanoniT dadgenili wesiT wyvets moqalaqeobis sakiTxebs;
v) Seiwyalebs msjavrdebulebs;
415
z) kanoniT dadgenili wesiT aniWebs saxelmwifo jildoebsa da pre-
miebs, umaRles samxedro, specialur da sapatio wodebebs, umaRles
diplomatiur rangebs;
T) uflebamosilia mTavrobis wardginebiTa da parlamentis Tanx-
mobiT SeaCeros teritoriuli erTeulis warmomadgenlobiTi organos
saqmianoba an daiTxovos igi, Tu misi moqmedebiT safrTxe Seeqmna qveynis
suverenitets, teritoriul mTlianobas, saxelmwifo xelisuflebis or-
ganoTa konstituciuri uflebamosilebebis ganxorcielebas;
i) axorcielebs konstituciiT gansazRvrul sxva uflebamosilebebs.
2. saqarTvelos prezidenti uflebamosilia parlamentis, mTavrobis
an aranakleb 200000 amomrCevlis moTxovniT daniSnos referendumi kon-
stituciiTa da kanoniT gansazRvrul sakiTxebze, misi daniSvnis moTxov-
nis miRebidan 30 dRis ganmavlobaSi. ar SeiZleba referendumis Catareba
kanonis misaRebad an gasauqmeblad, amnistiis an Sewyalebis gamo, saerTa-
Soriso xelSekrulebis ratificirebis an denonsirebis Sesaxeb, agreTve
iseT sakiTxze, romelic iTvaliswinebs adamianis ZiriTadi konstituci-
uri uflebis SezRudvas. referendumis daniSvnasa da CatarebasTan da-
kavSirebuli sakiTxebi ganisazRvreba organuli kanoniT.
3. saqarTvelos prezidenti uflebamosilia mimarTos xalxs. weli-
wadSi erTxel igi parlaments warudgens moxsenebas qveynis mdgomareo-
bis umniSvnelovanes sakiTxebze.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 53. Tanaxelmowera

1. saqarTvelos prezidentis samarTlebrivi aqti saWiroebs premier-
ministris Tanaxelmoweras. samarTlebrivi aqti, romelic saWiroebs
Tanaxelmoweras, qveyndeba da samarTlebriv Sedegebs warmoSobs mxolod
Tanaxelmoweris Semdeg. Tanaxelmoweril samarTlebriv aqtze politi-
kuri pasuxismgebloba ekisreba mTavrobas.
2. Tanaxelmoweras ar saWiroebs saqarTvelos prezidentis samarT-
lebrivi aqti, romelic ukavSirdeba:
a) parlamentis arCevnebis daniSvnas, parlamentis daTxovnas, parla-
mentis sesiis an sxdomis mowvevas;
b) konstituciuri SeTanxmebis dadebas;
g) kanonis xelmoweras da gamoqveynebas, parlamentisTvis kanonis
SeniSvnebiT dabrunebas;
d) premier-ministris daniSvnas; iusticiis umaRlesi sabWos wevris
daniSvnas; centraluri saarCevno komisiis Tavmjdomarisa da wevris
416
Tanamdebobaze ganwesebas; erovnuli bankis sabWos wevris wardgenas,
erovnuli bankis prezidentis daniSvnas; sakonstitucio sasamarTlos
mosamarTlis daniSvnas;
e) saxelmwifo jildoebisa da premiebis, sapatio wodebebis miniWebas;
v) moqalaqeobis sakiTxTa gadawyvetas;
z) msjavrdebulTa Sewyalebas;
T) sakonstitucio sasamarTlosaTvis an sasamarTlosaTvis mimarTvas;
i) saqarTvelos prezidentis uflebamosilebebis ganxorcielebis or-
ganizebas.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
Tavi mexuTe. saqarTvelos mTavroba
muxli 54. mTavroba

1. saqarTvelos mTavroba aris aRmasrulebeli xelisuflebis umaR-
lesi organo, romelic axorcielebs qveynis saSinao da sagareo poli-
tikas.
2. mTavroba angariSvaldebuli da pasuxismgebelia parlamentis wi-
naSe.
3. mTavroba Sedgeba premier-ministrisa da ministrebisagan.
4. saministro iqmneba mTavrobis uflebamosilebis gansazRvrul
sferoSi saxelmwifo politikisa da mmarTvelobis ganxorcielebis uz-
runvelsayofad da mas xelmZRvanelobs ministri.
5. mTavrobis SemadgenlobaSi SeiZleba iyos erTi an ramdenime sax-
elmwifo ministri. saxelmwifo ministris Tanamdeboba SeiZleba SemoRe-
bul iqnes kanoniT, gansakuTrebuli mniSvnelobis saxelmwifoebrivi amo-
canebis Sesasruleblad.
6. mTavrobis wevrs ufleba ara aqvs ekavos sxva Tanamdeboba, garda
partiulisa, eweodes samewarmeo saqmianobas, iRebdes anazRaurebas sxva
saqmianobisaTvis, garda samecniero da pedagogiuri saqmianobisa.
7. administraciul-teritoriuli erTeulebis teritoriaze mTav-
robis warmomadgenlobis uzrunvelsayofad mTavroba uflebamosilia
daniSnos saxelmwifo rwmunebulebi. saxelmwifo rwmunebulis ufle-
bamosileba ganisazRvreba kanoniT.
8. mTavrobis struqtura da saqmianobis wesi ganisazRvreba kanoniT,
romlis proeqts parlaments warudgens mTavroba.
417
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 55. saqarTvelos premier-ministri

1. mTavrobis meTauria saqarTvelos premier-ministri.
2. premier-ministri gansazRvravs mTavrobis saqmianobis ZiriTad
mimarTulebebs, organizebas uwevs mTavrobis saqmianobas, axorcielebs
ministrebis saqmianobis koordinaciasa da kontrols, xels awers mTav-
robis samarTlebriv aqtebs.
3. premier-ministri warmoadgens saqarTvelos sagareo urTierTo-
bebSi, debs saerTaSoriso xelSekrulebebs saqarTvelos saxeliT.
4. premier-ministri niSnavs da aTavisuflebs ministrebs. igi ufle-
bamosilia erT-erT ministrs daakisros pirveli vice-premieris, agreTve
erT an ramdenime ministrs vice-premieris movaleoba.
5. premier-ministri mTavrobis saqmianobisTvis angariSvaldebu-
lia parlamentis winaSe. weliwadSi erTxel igi parlaments warudgens
moxsenebas samTavrobo programis Sesrulebis mimdinareobis Sesaxeb,
agreTve parlamentis moTxovniT samTavrobo programis calkeuli
nawilis Sesrulebis mimdinareobis angariSs.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 56. ndobis gamocxadeba

1. axalarCeuli parlamentis mier sruli uflebamosilebis SeZenisTa-
nave mTavroba ixsnis uflebamosilebas parlamentis winaSe da ganagrZobs
movaleobis Sesrulebas axali premier-ministris daniSvnamde. premier-
ministris gadadgomis SemTxvevaSi premier-ministrs uflebamosileba
uwydeba gadadgomisTanave. premier-ministris gadadgomis an misi ufle-
bamosilebis sxvagvarad Sewyvetis SemTxvevaSi mTavroba ganagrZobs mova-
leobis Sesrulebas axali premier-ministris daniSvnamde.
2. parlamenti mTavrobis uflebamosilebis moxsnidan, agreTve pre-
mier-ministris gadadgomidan an uflebamosilebis sxvagvarad Sewyveti-
dan 2 kviris vadaSi ndobas ucxadebs parlamentis arCevnebSi saukeTeso
Sedegis mqone politikuri partiis mier wamoyenebuli premierministro-
bis kandidatis mier wardgenil mTavrobas. mTavrobis SemadgenlobasTan
erTad parlaments waredgineba samTavrobo programa. ndobis misaRebad
saWiroa parlamentis sruli Semadgenlobis umravlesobis mxardaWera.
3. Tu parlamentma mTavrobas dadgenil vadaSi ndoba ar gamoucxada,
418
saqarTvelos prezidenti Sesabamisi vadis amowurvidan arauadres 2 da
araugvianes 3 kvirisa daiTxovs parlaments da daniSnavs parlamentis
riggareSe arCevnebs.
4. saqarTvelos prezidenti ar daiTxovs parlaments da ar daniSnavs
parlamentis riggareSe arCevnebs, Tu parlamenti am muxlis me-2 punqtiT
gansazRvruli vadis amowurvidan 2 kviris vadaSi sruli Semadgenlobis
umravlesobiT ndobas gamoucxadebs parlamentis sruli Semadgenlobis
erT mesamedze metis mier wamoyenebuli premierministrobis kandidatis
mier wardgenil mTavrobas.
5. mTavrobisTvis ndobis gamocxadebidan 2 dRis vadaSi saqarTvelos
prezidenti Tanamdebobaze niSnavs premier-ministrs, xolo premier-min-
istri misi daniSvnidan 2 dRis vadaSi ministrebs. Tu saqarTvelos pre-
zidenti dadgenil vadaSi ar daniSnavs premier-ministrs, igi daniSnulad
CaiTvleba.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 57. undoblobis gamocxadeba

1. parlamenti uflebamosilia undobloba gamoucxados mTavrobas.
2. undoblobis sakiTxis aRZvris ufleba aqvs parlamentis sruli
Semadgenlobis erT mesamedze mets. undoblobis sakiTxis aRZvrasTan
erTad iniciatorebi wamoayeneben premierministrobis kandidats, xolo
premierministrobis kandidati parlaments warudgens mTavrobis axal
Semadgenlobas. mTavrobis SemadgenlobasTan erTad parlaments waredg-
ineba samTavrobo programa.
3. Tu parlamenti sakiTxis aRZvridan arauadres 7 da araugvianes
14 dRisa sruli Semadgenlobis umravlesobiT ndobas gamoucxadebs
axal mTavrobas, undobloba gamocxadebulad CaiTvleba. axali mTavro-
bisTvis ndobis gamocxadebidan 2 dRis vadaSi saqarTvelos prezidenti
Tanamdebobaze daniSnavs premier-ministrs, xolo premier-ministri misi
daniSvnidan 2 dRis vadaSi ministrebs. Tu saqarTvelos prezidenti
dadgenil vadaSi ar daniSnavs premier-ministrs, igi daniSnulad CaiTv-
leba. mTavrobas uflebamosileba uwydeba axali premier-ministris dan-
iSvnis momentidan.
4. Tu parlamenti undoblobis sakiTxis aRZvris Semdeg ar
gamoucxadebs mTavrobas undoblobas, dauSvebelia parlamentis imave
wevrTa mier momdevno 6 Tvis ganmavlobaSi undoblobis sakiTxis aRZvra.
gverdi, 19.10.2017w.
419
di, 02.04.2018w.
muxli 58. ndobis gamocxadeba premier-ministris iniciativiT

1. premier-ministri uflebamosilia parlamentis winaSe dasvas mTav-
robis ndobis sakiTxi.
2. ndobis sakiTxs kenWi eyreba misi dasmidan arauadres me-7 da
araugvianes me-14 dRisa. Tu parlamenti ndobas ar gamoucxadebs mTav-
robas, saqarTvelos prezidenti ndobis argamocxadebidan arauadres
me-8 da araugvianes me-14 dRisa daiTxovs parlaments da daniSnavs par-
lamentis riggareSe arCevnebs.
3. saqarTvelos prezidenti ar daiTxovs parlaments, Tu parlamenti
mTavrobisTvis ndobis argamocxadebidan 7 dRis vadaSi sruli Semadgen-
lobis umravlesobiT ndobas gamoucxadebs parlamentis sruli Semad-
genlobis erT mesamedze metis mier wamoyenebuli premierministrobis
kandidatis mier wardgenil mTavrobas. mTavrobis SemadgenlobasTan er-
Tad parlaments waredgineba samTavrobo programa. axali mTavrobisTvis
ndobis gamocxadebidan 2 dRis vadaSi saqarTvelos prezidenti Tanam-
debobaze daniSnavs premier-ministrs, xolo premier-ministri misi dan-
iSvnidan 2 dRis vadaSi ministrebs. Tu saqarTvelos prezidenti dad-
genil vadaSi ar daniSnavs premier-ministrs, igi daniSnulad CaiTvleba.
momentidan.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
Tavi meeqvse. sasamarTlo xelisufleba da prokuratura
muxli 59. sasamarTlo xelisufleba

1. sasamarTlo xelisufleba damoukidebelia da mas axorcieleben
saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo da saqarTvelos saerTo sa-
samarTloebi.
2. sakonstitucio kontrolis sasamarTlo organoa saqarTvelos sa-
konstitucio sasamarTlo. misi Seqmnisa da saqmianobis wesi ganisazRvre-
ba organuli kanoniT.
3. marTlmsajulebas axorcieleben saerTo sasamarTloebi. speciali-
zebuli sasamarTloebi SeiZleba Seiqmnas mxolod saerTo sasamarTloe-
bis sistemaSi. samxedro sasamarTlos SemoReba SeiZleba saomari mdgo-
420
mareobis dros da mxolod saerTo sasamarTloebis sistemaSi. sagangebo
sasamarTloebis Seqmna dauSvebelia. saerTo sasamarTloebSi saqmeebs
nafici msajulebi ganixilaven kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi da
dadgenili wesiT. saerTo sasamarTloebis sistema, uflebamosileba da
saqmianobis wesi ganisazRvreba organuli kanoniT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 60. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo

1. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo sasamarTlo xelisufle-
bas axorcielebs sakonstitucio samarTalwarmoebis wesiT.
2. sakonstitucio sasamarTlo Sedgeba 10 wlis vadiT ganwesebuli 9
mosamarTlisagan, romelTagan 3 mosamarTles niSnavs saqarTvelos pre-
zidenti, 3 mosamarTles sruli Semadgenlobis aranakleb sami mexuTedis
umravlesobiT irCevs parlamenti, xolo 3 mosamarTles niSnavs uzenaesi
sasamarTlo. sakonstitucio sasamarTlos mosamarTle SeiZleba iyos
saqarTvelos moqalaqe 35 wlis asakidan, romelsac aqvs umaRlesi iurid-
iuli ganaTleba, specialobiT muSaobis aranakleb 10 wlis gamocdileba
da gamorCeuli profesiuli kvalifikacia. sakonstitucio sasamarTlos
mosamarTle ar SeiZleba iyos piri, romelsac adre ekava es Tanamdeboba.
3. sakonstitucio sasamarTlo Tavisi Semadgenlobidan 5 wlis vadiT
irCevs sakonstitucio sasamarTlos Tavmjdomares. sakonstitucio sa-
samarTlos Tavmjdomared erTi da imave piris xelmeored arCeva dauS-
vebelia.
4. sakonstitucio sasamarTlo organuli kanoniT dadgenili wesiT:
a) fizikuri piris, iuridiuli piris an saxalxo damcvelis sarCelis
safuZvelze ixilavs normatiuli aqtis konstituciurobas konstitu-
ciis meore TaviT aRiarebul adamianis ZiriTad uflebebTan mimarTebiT;
b) saqarTvelos prezidentis, parlamentis wevrTa aranakleb erTi
mexuTedis an mTavrobis sarCelis safuZvelze iRebs gadawyvetilebas
normatiuli aqtis konstituciasTan Sesabamisobis sakiTxze;
g) saerTo sasamarTlos wardginebis safuZvelze ixilavs im norma-
tiuli aqtis konstituciurobis sakiTxs, romelic konkretuli saqmis
ganxilvisas unda gamoiyenos saerTo sasamarTlom da romelic misi
safuZvliani varaudiT SeiZleba ewinaaRmdegebodes konstitucias;
d) saqarTvelos prezidentis, parlamentis, mTavrobis, iusticiis
umaRlesi sabWos, generaluri prokuroris, erovnuli bankis sabWos,
generaluri auditoris, saxalxo damcvelis an avtonomiuri respubli-
kis umaRlesi warmomadgenlobiTi an aRmasrulebeli organos sarCelis
421
safuZvelze ixilavs davas Sesabamisi organos uflebamosilebis Sesaxeb;
e) saqarTvelos prezidentis an mTavrobis sarCelis, parlamentis
wevrTa aranakleb erTi mexuTedis sarCelis an wardginebis safuZvelze
ixilavs saerTaSoriso xelSekrulebis konstituciurobis sakiTxs;
v) saqarTvelos prezidentis, parlamentis wevrTa aranakleb erTi
mexuTedis an mTavrobis sarCelis safuZvelze ixilavs politikuri par-
tiis saqmianobis konstituciurobisa da am politikuri partiis ward-
geniT arCeuli warmomadgenlobiTi organos wevris uflebamosilebis
Sewyvetis sakiTxs;
z) parlamentis wevrTa aranakleb erTi mexuTedis an Sesabamisi piris
sarCelis safuZvelze ixilavs parlamentis wevris uflebamosilebis
cnobis an vadamde Sewyvetis Sesaxeb parlamentis gadawyvetilebis kon-
stituciurobis sakiTxs;
T) saqarTvelos prezidentis, parlamentis wevrTa aranakleb erTi
mexuTedis an saxalxo damcvelis sarCelis safuZvelze ixilavs refer-
endumis an arCevnebis momwesrigebeli normisa da am normis safuZvelze
Casatarebeli an Catarebuli referendumis an arCevnebis konstituci-
urobasTan dakavSirebul davas;
i) adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi organos sar-
Celis safuZvelze ixilavs normatiuli aqtis konstituciurobas kon-
stituciis mecxre TavTan mimarTebiT;
k) axorcielebs konstituciiT gansazRvrul sxva uflebamosilebebs.
5. sakonstitucio sasamarTlos gadawyvetileba sabolooa. arakon-
stituciurad cnobili aqti an misi nawili kargavs Zalas sakonstitucio
sasamarTlos mier Sesabamisi gadawyvetilebis gamoqveynebis momentidan,
Tu Sesabamisi gadawyvetileba ar adgens aqtis an misi nawilis Zalis da-
kargvis sxva, gviandel vadas.
6. dauSvebelia sakonstitucio sasamarTlos mier arCevnebis momwes-
rigebeli normis arakonstituciurad cnoba Sesabamisi saarCevno wlis
ganmavlobaSi, Tu es norma Sesabamisi arCevnebis Tvemde 15 Tvis ganmav-
lobaSi ar aris miRebuli.
7. sakonstitucio sasamarTlos mosamarTlis Tanamdebobaze ganwe-
sebisa da misi uflebamosilebis Sewyvetis, agreTve sakonstitucio
samarTalwarmoebis da sakonstitucio sasamarTlos saqmianobis sxva
sakiTxebi ganisazRvreba organuli kanoniT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 61. saqarTvelos uzenaesi sasamarTlo
422
1. saqarTvelos uzenaesi sasamarTlo aris sakasacio sasamarTlo.
2. uzenaesi sasamarTlos SemadgenlobaSi Sedis aranakleb 28 mosamar-
Tle. uzenaesi sasamarTlos mosamarTleebs iusticiis umaRlesi sabWos
wardginebiT uvadod, organuli kanoniT dadgenili asakis miRwevamde,
sruli Semadgenlobis umravlesobiT irCevs parlamenti.
3. uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomares uzenaesi sasamarTlos wevr-
Tagan iusticiis umaRlesi sabWos wardginebiT 10 wlis vadiT sruli
Semadgenlobis umravlesobiT irCevs parlamenti. uzenaesi sasamarTlos
Tavmjdomared erTi da imave piris xelmeored arCeva dauSvebelia.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 62. samarTalwarmoeba

1. sasamarTlos gadawyvetileba gamoaqvs saqarTvelos saxeliT.
sasamarTlos aqtebi Sesasruleblad savaldebuloa. sasamarTlos
gadawyvetilebis Seusrulebloba an misi SesrulebisTvis xelis SeSla
isjeba kanoniT.
2. sasamarTlos gadawyvetilebis gauqmeba, Secvla an SeCereba Seu-
Zlia mxolod sasamarTlos kanoniT gansazRvruli wesiT. sasjelis mox-
disagan gaTavisuflebisa da sasjelis mouxdeli nawilis Semsubuqebis
sxva wesi ganisazRvreba kanoniT.
3. sasamarTloSi saqme ganixileba Ria sxdomaze. daxurul sxdomaze
saqmis ganxilva dasaSvebia mxolod kanoniT gaTvaliswinebul SemTxveveb-
Si. sasamarTlos gadawyvetileba cxaddeba saqveynod.
4. samarTalwarmoeba xorcieldeba saxelmwifo enaze. pirs, romelmac
saxelmwifo ena ar icis, mieCineba Tarjimani.
5. samarTalwarmoeba xorcieldeba mxareTa Tanasworobisa da Seji-
brebiTobis safuZvelze.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 63. mosamarTle

1. mosamarTle Tavis saqmianobaSi damoukidebelia da emorCileba mx-
olod konstituciasa da kanons. raime zemoqmedeba mosamarTleze an Ca-
reva mis saqmianobaSi gadawyvetilebis miRebaze zegavlenis mizniT akrZa-
lulia da isjeba kanoniT. aravis aqvs ufleba mosTxovos mosamarTles
angariSi konkretul saqmeze. baTilia yvela aqti, romelic zRudavs
423
mosamarTlis damoukideblobas.
2. mosamarTle xelSeuxebelia. dauSvebelia misi sisxlis samarTlis
pasuxisgebaSi micema, dakaveba an dapatimreba, sacxovrebeli an samuSao
adgilis, manqanis an piradi gaCxreka iusticiis umaRlesi sabWos, xolo
sakonstitucio sasamarTlos mosamarTlis SemTxvevaSi sakonstitucio
sasamarTlos Tanxmobis gareSe. gamonaklisia danaSaulze waswrebis Sem-
Txveva, rac dauyovnebliv unda ecnobos Sesabamisad iusticiis umaRles
sabWos an sakonstitucio sasamarTlos. Tu Sesabamisad iusticiis umaR-
lesi sabWo an sakonstitucio sasamarTlo ar miscems Tanxmobas, Tavi-
suflebaSezRuduli mosamarTle dauyovnebliv unda gaTavisufldes.
3. saxelmwifo uzrunvelyofs mosamarTlis da misi ojaxis us-
afrTxoebas.
4. mosamarTlis Tanamdeboba SeuTavsebelia sxva TanamdebobasTan da
anazRaurebad saqmianobasTan, garda samecniero da pedagogiuri saqmi-
anobisa. mosamarTle ar SeiZleba iyos politikuri partiis wevri, monaw-
ileobdes politikur saqmianobaSi.
5. saerTo sasamarTlos mosamarTlis Camocileba saqmis ganxilvisa-
gan, Tanamdebobidan misi gaTavisufleba an sxva Tanamdebobaze gaday-
vana dasaSvebia mxolod organuli kanoniT gansazRvrul SemTxvevebSi.
mosamarTlis Seucvleloba garantirebulia organuli kanoniT. sa-
samarTlos reorganizacia an likvidacia ar SeiZleba gaxdes uvadod gan-
wesebuli mosamarTlis Tanamdebobidan gaTavisuflebis safuZveli.
6. saerTo sasamarTlos mosamarTle SeiZleba iyos saqarTvelos moqa-
laqe 30 wlis asakidan, Tu mas aqvs Sesabamisi umaRlesi iuridiuli gana-
Tleba da specialobiT muSaobis aranakleb 5 wlis gamocdileba. saerTo
sasamarTlos mosamarTlis damatebiTi sakvalifikacio moTxovnebi gan-
isazRvreba organuli kanoniT. saerTo sasamarTlos mosamarTle Tanam-
debobaze ganwesdeba uvadod, organuli kanoniT dadgenili asakis miRw-
evamde. mosamarTle SeirCeva keTilsindisierebisa da kompetenturobis
niSniT. gadawyvetilebas mosamarTlis Tanamdebobaze ganwesebis Sesaxeb
iusticiis umaRlesi sabWo iRebs sruli Semadgenlobis aranakleb ori
mesamedis umravlesobiT. mosamarTlis Tanamdebobaze ganwesebisa da
Tanamdebobidan gaTavisuflebis wesi ganisazRvreba organuli kanoniT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 64. iusticiis umaRlesi sabWo

1. saerTo sasamarTloebis damoukideblobisa da efeqtianobis uz-
runvelyofis, mosamarTleTa daniSvnisa da gaTavisuflebis da sxva amo-
424
canebis Sesrulebis mizniT iqmneba saerTo sasamarTloebis sistemis or-
gano saqarTvelos iusticiis umaRlesi sabWo.
2. iusticiis umaRlesi sabWos SemadgenlobaSi Sedian 4 wlis vadiT
ganwesebuli 14 wevri da uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomare. iusticiis
umaRlesi sabWos wevrTa naxevarze mets Seadgenen saerTo sasamarTloe-
bis mosamarTleTa TviTmmarTvelobis organos mier mosamarTleTagan
arCeuli wevrebi. iusticiis umaRlesi sabWos SemadgenlobaSi, garda
saerTo sasamarTloebis mosamarTleTa TviTmmarTvelobis organos mier
arCeuli wevrebisa da uzenaesi sasamarTlos Tavmjdomarisa, Sedian saqa-
rTvelos prezidentis mier daniSnuli wevri da parlamentis mier sruli
Semadgenlobis aranakleb sami mexuTedis umravlesobiT arCeuli wevre-
bi. iusticiis umaRlesi sabWos Tavmjdomares iusticiis umaRlesi sab-
Wos mosamarTle wevrTagan organuli kanoniT dadgenili wesiT 4 wlis
vadiT, magram araumetes misi rogorc iusticiis umaRlesi sabWos wevris
uflebamosilebis vadisa, irCevs iusticiis umaRlesi sabWo. iusticiis
umaRlesi sabWos mdivans 4 wlis vadiT irCevs saerTo sasamarTloebis
mosamarTleTa TviTmmarTvelobis organo mis mier arCeul wevrTagan.
3. iusticiis umaRlesi sabWo angariSvaldebulia saerTo sasamarT-
loebis mosamarTleTa TviTmmarTvelobis organos winaSe. angariSgebis
wesi ganisazRvreba organuli kanoniT.
4. iusticiis umaRlesi sabWos uflebamosileba, Seqmnisa da saqmiano-
bis wesi ganisazRvreba organuli kanoniT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 65. prokuratura

1. saqarTvelos prokuratura Tavis saqmianobaSi damoukidebelia da
emorCileba mxolod konstituciasa da kanons.
2. prokuraturas xelmZRvanelobs generaluri prokurori, romelsac
6 wlis vadiT saprokuroro sabWos wardginebiT organuli kanoniT dad-
genili wesiT sruli Semadgenlobis umravlesobiT irCevs parlamenti.
3. prokuraturis damoukideblobis, gamWvirvalobisa da efeqtiano-
bis uzrunvelsayofad iqmneba saprokuroro sabWo, romelic Sedgeba or-
ganuli kanoniT dadgenili wesiT arCeuli 15 wevrisagan. saprokuroro
sabWos Tavmjdomares 2 wlis vadiT irCevs saprokuroro sabWo.
4. prokuratura yovelwliurad warudgens parlaments Tavisi saqmi-
anobis angariSs.
5. prokuraturis uflebamosileba, struqtura da saqmianobis wesi
ganisazRvreba organuli kanoniT.
425
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
Tavi meSvide. saxelmwifo finansebi da kontroli
muxli 66. saxelmwifo biujeti

1. parlamenti sruli Semadgenlobis umravlesobiT yovelwliurad
iRebs saqarTvelos saxelmwifo biujetis kanons.
2. mxolod mTavrobaa uflebamosili parlamentis komitetebTan
ZiriTadi monacemebisa da mimarTulebebis ganxilvis Semdeg parlaments
warudginos saxelmwifo biujetis proeqti. mTavroba momdevno sabiu-
jeto wlis saxelmwifo biujetis proeqts parlaments warudgens sabiu-
jeto wlis dasrulebamde araugvianes 3 Tvisa. saxelmwifo biujetis
proeqtTan erTad mTavroba waradgens moxsenebas mimdinare wlis saxelm-
wifo biujetis Sesrulebis mimdinareobis Sesaxeb. saxelmwifo biujetis
Sesrulebis angariSs mTavroba parlaments dasamtkiceblad warudgens
sabiujeto wlis dasrulebidan araugvianes 5 Tvisa.
3. mTavrobis Tanxmobis gareSe dauSvebelia saxelmwifo biujetis
kanonis proeqtSi cvlilebis Setana. mTavrobas SeuZlia mosTxovos par-
laments damatebiTi saxelmwifo xarjis gaReba, Tu miuTiTebs misi da-
farvis wyaros.
4. kanoni, romelic iwvevs mimdinare sabiujeto wlis saxelmwifo biu-
jetis xarjebis zrdas, Semosavlebis Semcirebas an saxelmwifos mier
axali finansuri valdebulebebis aRebas, parlamentma SeiZleba miiRos
mxolod mTavrobis Tanxmobis Semdeg, xolo momaval sabiujeto welTan
dakavSirebuli kanoni – mTavrobis TanxmobiT an mTavrobis mier par-
lamentisTvis wardgenili qveynis ZiriTadi monacemebisa da mimarTule-
bebis dokumentis farglebSi.
5. Tu parlamentma ar miiRo saxelmwifo biujeti axali sabiujeto
wlis dawyebamde, xarjebi daifareba kanoniT dadgenili wesiT, wina wlis
saxelmwifo biujetis mixedviT.
6. saxelmwifo biujetSi parlamentisTvis gankuTvnili mimdinare sax-
srebis Semcireba wina wlis sabiujeto saxsrebis odenobasTan SedarebiT
SeiZleba mxolod parlamentis winaswari TanxmobiT. parlamenti Tavad
iRebs gadawyvetilebas saxelmwifo biujetSi parlamentisTvis gamoyo-
fili saxsrebis ganawilebis Taobaze.
7. saxelmwifo biujetis kanons konstituciis 46-e muxliT dadgenili
wesiT xels awers da aqveynebs saqarTvelos prezidenti. parlamentis
mier saxelmwifo biujetis kanonze saqarTvelos prezidentis SeniSvnebis
426
gaziareba dasaSvebia mxolod mTavrobis TanxmobiT.
8. saxelmwifo biujetis Sedgenisa da miRebis wesi ganisazRvreba ka-
noniT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 67. gadasaxadebi da mosakreblebi, ekonomikuri politika

1. savaldebuloa gadasaxadebisa da mosakreblebis gadaxda kanoniT
dadgenili odenobiTa da wesiT. mxolod kanoniT SeiZleba gadasaxadebisa
da mosakreblebis struqturisa da SemoRebis wesis, maTi ganakveTebis an
ganakveTebis farglebis dadgena. gadasaxadisagan gaTavisufleba dasaS-
vebia mxolod kanoniT. sagadasaxado kontrols axorcieleben mxolod
kanoniT gansazRvruli sagadasaxado organoebi.
2. xangrZlivi da stabiluri ekonomikuri zrdis uzrunvelsayofad
ekonomikuri politikis fuZemdebluri principebi ganisazRvreba or-
ganuli kanoniT. makroekonomikuri parametrebis dadgenili zRvrebis
darRvevisa da gansakuTrebuli aucileblobisas zRvrebidan gadacdenis
SemTxvevebi, agreTve parametrebis zRvrebTan dabrunebis mizniT gansax-
orcielebeli RonisZiebebi ganisazRvreba organuli kanoniT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 68. erovnuli banki

1. saqarTvelos erovnuli banki warmarTavs qveynis monetarul poli-
tikas fasebis stabilurobis uzrunvelsayofad da xels uwyobs finans-
uri seqtoris stabilur funqcionirebas. erovnuli banki aris bankTa
banki, mTavrobis bankiri da fiskaluri agenti.
2. erovnuli bankis umaRlesi organoa erovnuli bankis sabWo, rom-
lis wevrebs saqarTvelos prezidentis wardginebiT 7 wlis vadiT sru-
li Semadgenlobis umravlesobiT irCevs parlamenti. erovnuli bankis
prezidents erovnuli bankis sabWos wevrTagan erovnuli bankis sabWos
wardginebiT Tanamdebobaze niSnavs da Tanamdebobidan aTavisuflebs
saqarTvelos prezidenti.
3. erovnuli banki Tavis saqmianobaSi damoukidebelia. konstituciis
69-e muxliT gaTvaliswinebul zedamxedvelobasa da kontrols eqvemde-
bareba erovnuli bankis mxolod administraciuli da kapitaluri xar-
jebi. erovnuli banki angariSvaldebulia parlamentis winaSe da yovelw-
427
liurad warudgens mas Tavisi saqmianobis angariSs.
4. fulis emisiis ufleba aqvs mxolod erovnul banks. fulis saxel-
wodeba da erTeuli ganisazRvreba organuli kanoniT.
5. erovnuli bankis uflebamosileba, saqmianobis wesi da damoukide-
blobis garantia ganisazRvreba organuli kanoniT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 69. saxelmwifo auditis samsaxuri

1. sajaro mmarTvelobis efeqtianobisa da angariSvaldebulebis
xelSesawyobad sabiujeto saxsrebisa da sxva sajaro resursebis gamoy-
enebasa da xarjvas zedamxedvelobs saxelmwifo auditis samsaxuri. igi
uflebamosilia agreTve Seamowmos safinanso-sameurneo kontrolis sxva
saxelmwifo organoTa saqmianoba, warudginos parlaments sagadasaxado
kanonmdeblobis srulyofis winadadebebi.
2. saxelmwifo auditis samsaxurs xelmZRvanelobs generaluri audi-
tori, romelsac 5 wlis vadiT parlamentis Tavmjdomaris wardginebiT
sruli Semadgenlobis umravlesobiT irCevs parlamenti.
3. saxelmwifo auditis samsaxuri Tavis saqmianobaSi damoukidebelia.
4. saxelmwifo auditis samsaxuri angariSvaldebulia parlamentis
winaSe. weliwadSi orjer, biujetis Sesrulebis winaswari angariSisa da
sruli angariSis wardgenis dros, saxelmwifo auditis samsaxuri parla-
ments warudgens moxsenebas mTavrobis angariSTan dakavSirebiT, xolo
weliwadSi erTxel Tavisi saqmianobis angariSs.
5. saxelmwifo auditis samsaxuri uzrunvelyofs sajaro saxsrebis
marTvis kontrols parlamentis mier.
6. saxelmwifo auditis samsaxuris uflebamosileba, struqtura,
saqmianobis wesi da damoukideblobis garantia ganisazRvreba organuli
kanoniT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
Tavi merve. saxelmwifos Tavdacva da usafrTxoeba
muxli 70. Tavdacvis Zalebi

1. TavdacviTi omi saqarTvelos suverenuli uflebaa.
2. saqarTvelos dacva saqarTvelos yoveli moqalaqis valia. samx-
428
edro samsaxuris gavlis wesi ganisazRvreba kanoniT.
3. qveynis damoukideblobis, suverenitetisa da teritoriuli
mTlianobis dasacavad, agreTve konstituciiT gaTvaliswinebul SemTx-
vevebSi Tavdacvasa da usafrTxoebasTan dakavSirebuli sxva amocanebisa
da saerTaSoriso valdebulebaTa Sesasruleblad saqarTvelos hyavs
Tavdacvis Zalebi.
4. Tavdacvis Zalebis saxeobebi da Semadgenloba ganisazRvreba ka-
noniT. Tavdacvis Zalebis raodenobas mTavrobis wardginebiT sruli
Semadgenlobis umravlesobiT amtkicebs parlamenti.
5. saomari mdgomareobis dros dekretiT SeiZleba Tavdacvis ZalebSi
saxelmwifo da sazogadoebrivi usafrTxoebis dacvaze pasuxismgebeli
organoebis gaerTianeba.
6. Tavdacvis Zalebi moqmedeben Tavdacvis ministris brZanebiT ka-
noniT dadgenili wesiT, xolo sagangebo an saomari mdgomareobis dros
premier-ministris brZanebiT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 71. sagangebo da saomari mdgomareoba

1. saqarTveloze SeiaraRebuli Tavdasxmis an misi uSualo safrTxis
SemTxvevaSi saqarTvelos prezidenti premier-ministris wardginebiT
acxadebs saomar mdgomareobas, saTanado pirobebis arsebobisas debs
zavs da am gadawyvetilebebs dauyovnebliv warudgens parlaments
dasamtkiceblad. gadawyvetileba saomari mdgomareobis gamocxadebis
Sesaxeb ZalaSi Sedis saomari mdgomareobis gamocxadebis momentidan.
parlamenti gadawyvetilebas amtkicebs SekrebisTanave. Tu parlamenti
gadawyvetilebas ar daamtkicebs, igi kenWisyrisTanave kargavs iuridiul
Zalas.
2. masobrivi areulobis, qveynis teritoriuli mTlianobis xelyofis,
samxedro gadatrialebis, SeiaraRebuli amboxebis, teroristuli aqtis,
bunebrivi an teqnogenuri katastrofis an epidemiis dros an sxva SemTx-
vevaSi, rodesac saxelmwifo xelisuflebis organoebi moklebuli ari-
an konstituciur uflebamosilebaTa normaluri ganxorcielebis Ses-
aZleblobas, saqarTvelos prezidenti premier-ministris wardginebiT
acxadebs sagangebo mdgomareobas qveynis mTel teritoriaze an mis
romelime nawilSi da am gadawyvetilebas dauyovnebliv warudgens par-
laments dasamtkiceblad. gadawyvetileba ZalaSi Sedis sagangebo md-
gomareobis gamocxadebis momentidan. parlamenti gadawyvetilebas amt-
kicebs SekrebisTanave. Tu parlamenti gadawyvetilebas ar daamtkicebs,
igi kenWisyrisTanave kargavs iuridiul Zalas. sagangebo uflebamosile-
429
bani vrceldeba mxolod im teritoriaze, sadac gamocxadebulia sagange-
bo mdgomareoba.
3. saomari an sagangebo mdgomareobis dros saqarTvelos preziden-
ti premier-ministris wardginebiT gamoscems organuli kanonis Zalis
mqone dekretebs, romlebic moqmedebs Sesabamisad saomari an sagangebo
mdgomareobis gauqmebamde. erovnuli bankis uflebamosilebasTan da-
kavSirebuli dekreti gamoicema erovnuli bankis prezidentis Tanxmo-
biT. dekreti ZalaSi Sedis gamocemis momentidan. dekreti dauyovnebliv
waredgineba parlaments. parlamenti dekrets amtkicebs SekrebisTanave.
Tu parlamenti dekrets ar daamtkicebs, igi kenWisyrisTanave kargavs
iuridiul Zalas.
4. sagangebo an saomari mdgomareobis dros saqarTvelos prezidents
ufleba aqvs qveyanaSi an mis romelime nawilSi dekretiT SezRudos kon-
stituciis me-13, me-14, me-15, me-17, me-18, me-19, 21-e da 26-e muxlebSi
CamoTvlili uflebebi. sagangebo an saomari mdgomareobis dros saqa-
rTvelos prezidents ufleba aqvs qveyanaSi an mis romelime nawilSi
dekretiT SeaCeros konstituciis me-13 muxlis me-2 me-6 punqtebis, me-14
muxlis me-2 punqtis, me-15 muxlis me-2 punqtis, me-17 muxlis me-3, me-5
da me-6 punqtebis, me-18 muxlis me-2 punqtis da me-19 muxlis me-3 pun-
qtis moqmedeba. saqarTvelos prezidenti am punqtiT gaTvaliswinebul
dekrets dauyovnebliv warudgens parlaments dasamtkiceblad. dekreti
uflebis SezRudvis Sesaxeb ZalaSi Sedis gamocemisTanave, xolo nor-
mis SeCerebis Sesaxeb parlamentis mier damtkicebisTanave. dekreti
uflebis SezRudvis Sesaxeb mtkicdeba am muxlis me-3 punqtiT dadge-
nili wesiT.
5. sagangebo an saomari mdgomareobis dros sayovelTao arCevnebi ar
tardeba. qveynis romelime nawilSi sagangebo mdgomareobis SemoRebis
SemTxvevaSi qveynis danarCen teritoriaze arCevnebis Catarebis Sesaxeb
gadawyvetilebas iRebs parlamenti.
6. gadawyvetileba sagangebo an saomari mdgomareobis gauqmebis Ses-
axeb miiReba Sesabamisi mdgomareobis gamocxadebisa da damtkicebisTvis
dadgenili wesiT.
7. parlamentis gadawyvetileba am muxliT gaTvaliswinebul sakiTxe-
bze miiReba parlamentis sruli Semadgenlobis umravlesobiT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 72. Tavdacvis Zalebis gamoyeneba

1. gadawyvetilebas saomari mdgomareobis dros Tavdacvis Zalebis
430
gamoyenebis Sesaxeb iRebs premier-ministri da es gadawyvetileba ar
saWiroebs damtkicebas parlamentis mier.
2. sagangebo mdgomareobis dros Tavdacvis Zalebis gamoyenebis Ses-
axeb gadawyvetilebas premier-ministris wardginebiT iRebs saqarTvelos
prezidenti da dauyovnebliv Seaqvs igi parlamentSi dasamtkiceblad.
gadawyvetileba ZalaSi Sedis parlamentis mier damtkicebisTanave.
gadawyvetilebas bunebrivi an teqnogenuri katastrofis an epidemiis
dros Tavdacvis Zalebis gamoyenebis Sesaxeb iRebs premier-ministri da
es gadawyvetileba ar saWiroebs damtkicebas parlamentis mier. parla-
menti uflebamosilia miiRos gadawyvetileba bunebrivi an teqnogenuri
katastrofis an epidemiis dros Tavdacvis Zalebis gamoyenebis Sewyvetis
Taobaze.
3. saerTaSoriso valdebulebaTa Sesasruleblad Tavdacvis Zalebis
gamoyenebis Sesaxeb gadawyvetilebas mTavrobis wardginebiT iRebs saqa-
rTvelos prezidenti da dauyovnebliv Seaqvs igi parlamentSi dasamt-
kiceblad. gadawyvetileba ZalaSi Sedis parlamentis mier damtkicebi-
sTanave.
4. saxelmwifos Tavdacvis mizniT gansakuTrebul da kanoniT gaT-
valiswinebul SemTxvevebSi qveyanaSi sxva saxelmwifos samxedro Zalebis
Semoyvanis, gamoyenebisa da gadaadgilebis Sesaxeb gadawyvetilebas mTav-
robis wardginebiT iRebs saqarTvelos prezidenti. gadawyvetileba
dauyovnebliv waredgineba parlaments dasamtkiceblad da ZalaSi Sedis
parlamentis mier damtkicebisTanave.
5. parlamentis gadawyvetileba am muxliT gaTvaliswinebul sakiTxe-
bze miiReba parlamentis sruli Semadgenlobis umravlesobiT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 73. erovnuli Tavdacvis sabWo

1. saomari mdgomareobis dros iqmneba saTaTbiro organo erovnuli
Tavdacvis sabWo, romelsac Tavmjdomareobs saqarTvelos prezidenti.
erovnuli Tavdacvis sabWos wevrebi arian: saqarTvelos prezidenti,
premier-ministri, parlamentis Tavmjdomare, Tavdacvis ministri da
Tavdacvis Zalebis meTauri. saqarTvelos prezidentis gadawyvetile-
biT sabWos wevrebad SeiZleba mowveul iqnen parlamentisa da mTavrobis
calkeuli wevrebi. erovnuli Tavdacvis sabWo moqmedebs saomari mdgo-
mareobis gauqmebamde.
2. erovnuli Tavdacvis sabWos uflebamosileba da saqmianobis wesi
ganisazRvreba kanoniT.
431
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
Tavi mecxre. adgilobrivi TviTmmarTveloba

muxli 74. adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebi, sazRvrebi,
samarTlebrivi safuZvlebi
1. saqarTvelos moqalaqeebi adgilobrivi mniSvnelobis saqmeebs awes-
rigeben adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi da aRmas-
rulebeli organoebis meSveobiT. warmomadgenlobiTi organo airCeva
sayovelTao, Tanaswori da pirdapiri saarCevno uflebis safuZvelze fa-
ruli kenWisyriT. aRmasrulebeli organoebi aRasruleben warmomadgen-
lobiTi organoebis gadawyvetilebebs da angariSvaldebuli arian maT
winaSe.
2. TviTmmarTveli erTeuli aris sajaro samarTlis iuridiuli piri.
gadawyvetilebas TviTmmarTveli erTeulis Seqmnis, gauqmebis an misi
sazRvrebis Secvlis Taobaze Sesabamis TviTmmarTvel erTeulebTan kon-
sultaciiT mTavrobis wardginebiT iRebs parlamenti.
3. adgilobrivi TviTmmarTveloba xorcieldeba organuli kanoniT
dadgenili wesiT.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 75. TviTmmarTveli erTeulis uflebamosilebebi

1. saxelmwifo xelisuflebisa da TviTmmarTveli erTeulis ufle-
bamosilebebi gamijnulia.
2. TviTmmarTveli erTeuli uflebamosilia kanonmdeblobis dac-
viT Tavisi iniciativiT miiRos gadawyvetileba yvela im sakiTxze, ro-
melic kanoniT ar miekuTvneba saxelmwifo xelisuflebis an avtono-
miuri respublikis gansakuTrebul uflebamosilebas da romelze
gadawyvetilebis miRebac kanoniT ar gamoiricxeba TviTmmarTveli er-
Teulis uflebamosilebidan.
3. TviTmmarTveli erTeuli sakuTar uflebamosilebebs axorcielebs
damoukideblad da Tavisi pasuxismgeblobiT, saqarTvelos kanonmde-
blobis farglebSi. organuli kanoniT gansazRvruli sakuTari ufle-
bamosilebebi sruli da eqskluziuria.
4. saxelmwifo xelisuflebis mier TviTmmarTveli erTeulisT-
432
vis uflebamosilebis delegireba xorcieldeba sakanonmdeblo aqtis
an xelSekrulebis safuZvelze, Sesabamisi materialuri da finansuri
resursebis gadacemiT.
5. saxelmwifo xelisufleba axorcielebs samarTlebriv zedamxed-
velobas TviTmmarTveli erTeulis saqmianobaze. TviTmmarTveli
erTeulis saqmianobis zedamxedveloba gadawyvetilebaTa mizanSe-
wonilobis uzrunvelyofis mizniT dasaSvebia mxolod delegirebuli
uflebamosilebis safuZvelze miRebul gadawyvetilebebTan mimarTebiT.
saxelmwifo zedamxedveloba xorcieldeba organuli kanoniT dadgenili
wesiT, Tanazomierebis principis Sesabamisad.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
muxli 76. adgilobrivi TviTmmarTvelobis garantiebi

1. TviTmmarTvel erTeuls aqvs sakuTari qoneba da finansebi.
2. TviTmmarTveli erTeuli organuli kanonis Sesabamisad damoukide-
blad adgens Tavis organizaciul mowyobas, organuli kanonisa da saja-
ro samsaxuris momwesrigebeli kanonmdeblobis Sesabamisad damoukide-
blad iRebs sakadro gadawyvetilebebs.
3. TviTmmarTvel erTeuls Tavisi uflebamosilebis gansaxorciele-
blad ufleba aqvs organuli kanoniT dadgenili wesiT iTanamSromlos
sxva TviTmmarTvel erTeulTan. TviTmmarTvel erTeuls organuli ka-
noniT dadgenili wesiT ufleba aqvs gawevriandes TviTmmarTvel er-
TeulTa gaerTianebebSi.
4. saxelmwifo xelisuflebis organoebi adgilobriv TviTmmarTv-
elobasTan dakavSirebul sakiTxebze gadawyvetilebebs iReben TviTm-
marTvel erTeulebTan konsultaciiT. konsultaciis gamarTvis wesi
ganisazRvreba organuli kanoniT.
5. adgilobrivi TviTmmarTvelobis organos mier misi ufle-
bamosilebis farglebSi miRebuli gadawyvetileba Sesabamisi TviTm-
marTveli erTeulis teritoriaze Sesasruleblad savaldebuloa.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
433
Tavi meaTe. konstituciis gadasinjva
muxli 77. konstituciis gadasinjvis wesi

1. konstitucia gadaisinjeba konstituciuri kanoniT, romlis pro-
eqtis wardgenis ufleba aqvs parlamentis sruli Semadgenlobis naxevar-
ze mets an aranakleb 200000 amomrCevels.
2. konstituciuri kanonis proeqti waredgineba parlaments, romelic
aqveynebs mas sayovelTao-saxalxo ganxilvisaTvis. parlamentSi kanon-
proeqtis ganxilva iwyeba misi gamoqveynebidan erTi Tvis Semdeg.
3. konstituciuri kanoni miRebulad CaiTvleba, Tu mas mxars dauW-
ers parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb ori mesamedi. konsti-
tuciuri kanoni saqarTvelos prezidents xelmosawerad gadaecema mom-
devno mowvevis parlamentis mier erTi mosmeniT ganxilvidan da sruli
Semadgenlobis aranakleb ori mesamedis mier misi ucvlelad damtkice-
bidan 10 dRis vadaSi.
4. konstituciuri kanoni saqarTvelos prezidents xelmosawerad ga-
daecema konstituciis 46-e muxliT dadgenil vadaSi, Tu mas mxars dauW-
ers parlamentis sruli Semadgenlobis aranakleb sami meoTxedi.
5. konstituciuri kanoni, romelic ukavSirdeba teritoriuli
mTlianobis aRdgenas, miiReba parlamentis sruli Semadgenlobis aranak-
leb ori mesamedis umravlesobiT da saqarTvelos prezidents xelmosaw-
erad gadaecema konstituciis 46-e muxliT dadgenil vadaSi.
6. konstituciur kanons konstituciis 46-e muxliT dadgenili wesiT
xels awers da aqveynebs saqarTvelos prezidenti.
7. sagangebo an saomari mdgomareobis gamocxadebis SemTxvevaSi kon-
stituciuri kanonis proeqtis ganxilva SeCerdeba am mdgomareobis gau-
qmebamde.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
434
Tavi meTerTmete. gardamavali debulebebi
muxli 78. evropul da evroatlantikur struqturebSi integracia

konstituciurma organoebma TavianTi uflebamosilebis farglebSi
miiRon yvela zoma evropis kavSirsa da Crdiloatlantikuri xelSek-
rulebis organizaciaSi saqarTvelos sruli integraciis uzrunvelsay-
ofad.
gverdi, 19.10.2017w.
di, 02.04.2018w.
saqarTvelos saxelmwifos meTauri eduard SevardnaZe.

Tbilisi,
1995 wlis 24 agvisto.
786-rs
`saqarTvelos konstituciaSi cvlilebis Setanis Sesaxeb~

saqarTvelos 2017 wlis 13 oqtombris konstituciuri kanonis
gardamavali debulebebi (muxli 2)811
1. organuli kanonis statusi mieniWos saqarTvelos kanonebs:

a) `saxelmwifo enis Sesaxeb~;
b) `normatiuli aqtebis Sesaxeb~;
g) `saxelmwifo auditis samsaxuris Sesaxeb~.
2. saqarTvelos parlamentis momdevno arCevnebSi arCeuli parla-
mentis uflebamosilebis cnobamde parlamenti Sedgeba proporciuli
sistemiT arCeuli 77 da maJoritaruli sistemiT arCeuli 73 parlamen-
tis wevrisagan. parlamentis momdevno arCevnebSi arCeuli parlamentis
uflebamosilebis cnobamde saparlamento fraqciaSi erTiandeba aranak-
leb eqvsi parlamentis wevri. parlamentis momdevno arCevnebSi arCeu-
li parlamentis uflebamosilebis cnobamde erTi politikuri partiis
wardgeniT arCeul parlamentis wevrebs ufleba aqvT Seqmnan erTze meti
fraqcia.
3. 2024 wlis 31 dekembramde pirvelad ganwesebis SemTxvevaSi uvadod
ganwesebamde mosamarTle Tanamdebobaze SeiZleba ganwesdes 3 wlis va-
diT. gansazRvruli vadiT ganwesebul mosamarTleze mosamarTlis uva-
dod ganwesebis daTqma gavrceldes organuli kanoniT dadgenili wesiT
811
435
misi uvadod ganwesebis SemTxvevaSi.
4. am kanoniT saqarTvelos konstituciis meore TavSi Setanili cv-
lilebebi ar iwvevs saqarTvelos sakonstitucio sasamarTloSi ward-
genili sarCelebis dasaSvebobis Sesaxeb miRebuli gadawyvetilebebis
gauqmebas, magram iwvevs saWiroebis SemTxvevaSi maTi dasaSvebobis nor-
matiuli safuZvlebis cvlilebas konstituciis meore TavSi Setanili
cvlilebebis Sesabamisad.
5. aWaris avtonomiuri respublikis Sesaxeb konstituciuri kanoni
SeiZleba miRebul iqnes im saTaurisgan gansxvavebuli saTauriT, ro-
melic ganisazRvreba am kanonis amoqmedebamde moqmedi Sesabamisi kon-
stituciuri debulebiT.
6. am kanonis amoqmedebidan 12 wlis ganmavlobaSi saerTo-saxelmwi-
foebrivi gadasaxadis axali saxis SemoReba, garda aqcizisa, an saerTo-
saxelmwifoebrivi gadasaxadis saxis mixedviT arsebuli ganakveTis zeda
zRvris gazrda SesaZlebelia mxolod referendumis gziT, garda organ-
uli kanoniT gaTvaliswinebuli SemTxvevebisa. referendumis daniSvnis
iniciirebis ufleba aqvs mxolod saqarTvelos mTavrobas. saerTo-sax-
elmwifoebrivi gadasaxadis axali saxis SemoRebad an zRvruli ganakve-
Tis gazrdad ar CaiTvleba gadasaxadis SemoReba an cvlileba, romelic
arsebuli gadasaxadis alternativaa an anacvlebs mas da amave dros
ar zrdis sagadasaxado tvirTs. saerTo-saxelmwifoebrivi gadasaxadis
axali saxis SemoRebad an zRvruli ganakveTis gazrdad ar CaiTvleba
agreTve gadasaxadis saxis mixedviT arsebuli zRvruli ganakveTis far-
glebSi gadasaxadis ganakveTis cvlileba. sapensio da sadazRvevo Sena-
tanebi regulirdeba kanoniT da isini ar warmoadgens gadasaxadebsa da
mosakreblebs.
7. am kanonis amoqmedebis droisTvis ganwesebuli uzenaesi sasamarT-
los Tavmjdomare Tanamdebobrivad Sedis iusticiis umaRlesi sabWos
SemadgenlobaSi da Tavmjdomareobs mas misi, rogorc uzenaesi sasamarT-
los Tavmjdomaris, darCenili uflebamosilebis vadis amowurvamde.
8. am kanonis amoqmedebisTanave generaluri prokuroris ufle-
bamosilebas iZens am kanonis amoqmedebis droisTvis ganwesebuli mTa-
vari prokurori darCenili uflebamosilebis vadiT.
9. saqarTvelos parlamentis momdevno arCevnebSi arCeuli parlamen-
ti SedgebasayovelTao, Tavisufali, Tanaswori da pirdapiri saarCevno
uflebis safuZvelzefaruli kenWisyriT 4 wlis vadiT proporciuli
sistemiT arCeuli 77 damaJoritaruli sistemiT arCeuli 73 parlamen-
tis wevrisagan. proporciuli sistemiTCatarebuli arCevnebis Sedegad
parlamentis wevrTa mandatebi ganawildeba impolitikur partiebze da
politikuri partiebis saarCevno blokebze, romlebicmiiReben arCev-
nebSi monawile amomrCevelTa xmebis 3 procents mainc. arCevnebSimonaw-
436
ileobis wesi da pirobebi, agreTve parlamentis wevrTa mandatebis ga-
nawilebiswesi ganisazRvreba saarCevno kanonmdeblobiT.
10. saqarTvelos prezidentis momdevno arCevnebSi saqarTvelos pre-
zidenti airCeva 6 wlis vadiT.
saqarTvelos konstituciuri kanoni

aWaris avtonomiuri respublikis Sesaxeb812
muxli 1
1. aWaris avtonomiuri respublika aris saqarTvelos ganuyofeli
teritoriuli erTeuli.
2. aWaris avtonomiuri respublika moicavs teritorias am kanonis
miRebis dRisaTvis arsebul administraciul sazRvrebSi. aWaris avtono-
miuri respublikis administraciuli sazRvrebis Secvla dasaSvebia aWar-
is avtonomiuri respublikis umaRlesi sabWos iniciativis safuZvelze
saqarTvelos organuli kanoniT. aRniSnuli iniciativis Taobaze aWaris
avtonomiuri respublikis umaRlesi sabWos gadawyvetileba miiReba sru-
li Semadgenlobis aranakleb ori mesamedis umravlesobiT.
3. aWaris avtonomiur respublikaSi xelisufleba xorcieldeba saqa-
rTvelos konstituciisa da kanonmdeblobis Sesabamisad. aWaris avtono-
miur respublikaSi xelisuflebis organoebis Seqmna dasaSvebia mxolod
saqarTvelos sakanonmdeblo aqtebis Sesabamisad.
4. aWaris avtonomiuri respublikis konstitucia miiReba da gadai-
sinjeba aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi sabWos mier sruli
Semadgenlobis ori mesamedis umravlesobiT. aWaris avtonomiuri re-
spublikis Sesabamisi konstituciuri kanoni ZalaSi Sedis misi damt-
kicebis Taobaze saqarTvelos organuli kanonis ZalaSi SesvlisTanave.
5. aWaris avtonomiur respublikas aqvs droSa da gerbi, romlebic
dadgenilia aWaris avtonomiuri respublikis konstituciiT. aWaris av-
tonomiuri respublikis droSasa da gerbSi gaTvaliswinebuli unda iyos
Sesabamisad saqarTvelos saxelmwifo droSisa da gerbis elementebi.
aWaris avtonomiuri respublikis droSisa da gerbis gamoyenebis wesi
ganisazRvreba saqarTvelos da aWaris avtonomiuri respublikis kanon-
mdeblobiT.
6. aWaris avtonomiuri respublikis administraciuli centria qalaqi
baTumi.
muxli 2
1. aWaris avtonomiuri respublikis uflebamosilebebi ganisazRvreba
812
437
saqarTvelos konstituciiT, am kanoniT, aWaris avtonomiuri respubli-
kis konstituciiT, saqarTvelos da aWaris avtonomiuri respublikis
sxva sakanonmdeblo aqtebiT.
2. aWaris avtonomiuri respublikis gansakuTrebul uflebamosile-
bebs damoukideblad axorcieleben aWaris avtonomiuri respublikis xe-
lisuflebis organoebi. aWaris avtonomiuri respublikis gansakuTrebu-
li uflebamosilebebia:
a) aWaris avtonomiuri respublikis kanonebisa da sxva normatiuli
aqtebis miReba;
b) aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis struqturis, ufle-
bamosilebisa da saqmianobis wesis gansazRvra;
g) saqarTvelos da aWaris avtonomiuri respublikis kanonmdeblobiT
dadgenili wesiT aWaris avtonomiuri respublikis sabiujeto politikis
tis kanonis miReba da misi Sesrulebis kontroli;
d) saqarTvelos da aWaris avtonomiuri respublikis kanonmdeblobiT
dadgenili wesiT aWaris avtonomiuri respublikis qonebis marTva da
gankargva;
e) saqarTvelos da aWaris avtonomiuri respublikis kanonmdeblobiT
dadgenili wesiT aWaris avtonomiuri respublikis sakuTrebaSi arsebu-
li miwis, tyisa da wylis resursebis marTva da gankargva;
v) saqarTvelos da aWaris avtonomiuri respublikis kanonmdeblobiT
dadgenili wesiT aWaris avtonomiuri respublikis sivrciT-teritori-
uli dagegmva da ganviTareba;
z) avtonomiuri respublikis mniSvnelobis saavtomobilo gzebis da
sxva infrastruqturis marTva;
T) avtonomiuri respublikis mniSvnelobis saganmanaTleblo, samec-
niero, SemoqmedebiTi da sportuli dawesebulebebis Seqmna, marTva da
mxardaWera;
i) saqarTvelos da aWaris avtonomiuri respublikis kanonmdeblobiT
dadgenili wesiT aWaris avtonomiuri respublikis jildoebisa da sapa-
tio wodebebis dadgena da miniWeba;
k) aWaris avtonomiuri respublikis saarqivo samsaxuris marTva.
3. aWaris avtonomiur respublikas SeuZlia ekonomikis, soflis meur-
neobis, turizmis, janmrTelobisa da socialuri dacvis, ganaTlebis,
kulturis, sportisa da axalgazrduli politikis, garemos dacvis
sferoSi ganaxorcielos nebismieri uflebamosileba, romelic saqa-
rTvelos kanonmdeblobiT ar miekuTvneba saxelmwifo xelisuflebis
gansakuTrebul uflebamosilebas an adgilobrivi TviTmmarTvelobis
eqskluziur sakuTar uflebamosilebas da romlis ganxorcielebac saqa-
rTvelos kanonmdeblobiT ar gamoiricxeba aWaris avtonomiuri respub-
438
likis uflebamosilebidan.
4. saxelmwifos mier aWaris avtonomiuri respublikisTvis ufle-
bamosilebis delegireba dasaSvebia kanoniT, Sesabamisi materialuri da
finansuri resursebis gadacemiT.
5. aWaris avtonomiuri respublika saqarTvelos kanonmdeblobiT
dadgenil farglebSi sargeblobs finansuri avtonomiiT. aWaris avtono-
miuri respublikis uflebamosilebebis ganxorcielebis uzrunvelsayo-
fad aWaris avtonomiur respublikas saqarTvelos kanonis safuZvelze
SeiZleba gadaeces saxelmwifo sagadasaxado da arasagadasaxado Semo-
savlebis nawili, agreTve specialuri dafinanseba saqarTvelos saxelm-
wifo biujetidan. aWaris avtonomiur respublikas aqvs qoneba, romlis
formirebis wesi ganisazRvreba saqarTvelos kanonmdeblobiT.
muxli 3
1. aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi sabWo aris aWaris av-
tonomiuri respublikis umaRlesi warmomadgenlobiTi organo, romelic
aWaris avtonomiuri respublikis uflebamosilebebis farglebSi axor-
cielebs sakanonmdeblo saqmianobas, akontrolebs aWaris avtonomiuri
respublikis mTavrobas da axorcielebs kanonmdeblobiT gansazRvrul
sxva uflebamosilebebs.
2. umaRlesi sabWo Sedgeba 4 wlis vadiT arCeuli araumetes 21 dep-
utatisgan. umaRlesi sabWo airCeva aWaris avtonomiuri respublikis
teritoriaze registrirebuli saqarTvelos moqalaqeebis mier sayovel-
Tao, Tanaswori da pirdapiri arCevnebis safuZvelze faruli kenWisy-
riT. umaRlesi sabWos morigi arCevnebi tardeba umaRlesi sabWos ufle-
bamosilebis vadis amowurvis kalendaruli wlis oqtombris bolo SabaTs.
Tu gamocxadebulia saomari mdgomareoba an saqarTvelos mTel terito-
riaze an aWaris avtonomiuri respublikis teritoriaze gamocxadebulia
sagangebo mdgomareoba, umaRlesi sabWos arCevnebi tardeba sagangebo
an saomari mdgomareobis gauqmebidan 60 dRis vadaSi. arCevnebs saqarT-
velos organuli kanoniT dadgenili wesiT arCevnebamde araugvianes me-
60 dRisa niSnavs saqarTvelos prezidenti. umaRlesi sabWos deputatebis
raodenoba ganisazRvreba aWaris avtonomiuri respublikis konstitu-
ciiT, xolo maTi arCevis wesi saqarTvelos kanonmdeblobiT da aWaris
avtonomiuri respublikis konstituciiTa da kanonmdeblobiT. umaRlesi
sabWos arCevnebis Semajamebel oqms saqarTvelos da aWaris avtonomiuri
respublikis kanonmdeblobiT dadgenili wesiT adgens aWaris avtonomi-
uri respublikis umaRlesi saarCevno komisia.
3. umaRlesi sabWos pirveli sxdoma imarTeba arCevnebidan araugvi-
anes erTi Tvisa da mas niSnavs saqarTvelos prezidenti. umaRlesi sabWo
muSaobas Seudgeba, Tu dadasturebulia umaRlesi sabWos wevrTa aranak-
439
leb ori mesamedis uflebamosileba.
4. umaRlesi sabWos wevrs ufleba ara aqvs imavdroulad iyos sxva
warmomadgenlobiTi organos an aWaris avtonomiuri respublikis mTav-
robis wevri. SeuTavseblobis sxva SemTxvevebi ganisazRvreba saqarT-
velos kanonmdeblobiT, aWaris avtonomiuri respublikis konstituciT
da umaRlesi sabWos reglamentiT.
5. umaRlesi sabWo:
a) iRebs aWaris avtonomiuri respublikis konstitucias da aWaris
avtonomiuri respublikis sxva kanonebs;
b) amtkicebs aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobas;
g) uflebamosilia sruli Semadgenlobis umravlesobiT undobloba
gamoucxados aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobas;
d) sruli Semadgenlobis umravlesobiT iRebs aWaris avtonomiuri
respublikis biujetis kanons;
e) adgens aWaris avtonomiuri respublikis jildoebsa da sapatio
wodebebs;
v) axorcielebs am kanoniT, saqarTvelos kanonmdeblobiT, aWaris av-
tonomiuri respublikis konstituciiTa da aWaris avtonomiuri respub-
likis kanonmdeblobiT gansazRvrul sxva uflebamosilebebs.
6. aWaris avtonomiuri respublikis kanons, garda aWaris avtonomiuri
respublikis konstituciisa, xels awers da aqveynebs aWaris avtonomiuri
respublikis mTavrobis Tavmjdomare. igi uflebamosilia kanoni SeniS-
vnebiT daubrunos umaRles sabWos. umaRlesi sabWo kenWs uyris mTav-
robis Tavmjdomaris SeniSvnebs, romelTa misaRebad sakmarisia kanonis
miRebisTvis dadgenili xmaTa raodenoba. kanonis pirvandeli redaqciiT
misaRebad saWiroa umaRlesi sabWos sruli Semadgenlobis umravlesobis
mxardaWera. Tu mTavrobis Tavmjdomarem xeli ar moawera kanons, mas
xels awers da aqveynebs umaRlesi sabWos Tavmjdomare.
7. aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi sabWos uflebamosile-
ba wydeba axalarCeuli umaRlesi sabWos uflebamosilebis cnobisTanave
an umaRlesi sabWos daTxovnis Taobaze saqarTvelos prezidentis br-
Zanebulebis ZalaSi SesvlisTanave.
8. saqarTvelos prezidenti uflebamosilia saqarTvelos parlamen-
tis TanxmobiT daiTxovos umaRlesi sabWo, Tu misi moqmedebiT safrTxe
Seeqmna qveynis suverenitets, teritoriul mTlianobas, saxelmwifo xe-
lisuflebis organoTa konstituciur uflebamosilebaTa ganxorciele-
bas, igi ver axorcielebs am kanoniTa da aWaris avtonomiuri respubli-
kis konstituciiT misTvis miniWebul uflebamosilebebs an man zedized
orjer ar daamtkica aWaris avtonomiuri respublikis mTavroba. umaR-
lesi sabWos daTxovna iwvevs aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis
uflebamosilebis Sewyvetas. umaRlesi sabWos daTxovnis SemTxvevaSi mis
440
da aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis uflebamosilebebs ax-
orcielebs droebiTi saxelmwifo sabWo, romelsac niSnavs saqarTvelos
prezidenti. droebiTi saxelmwifo sabWos uflebamosileba wydeba axa-
larCeuli umaRlesi sabWos uflebamosilebis cnobisTanave. droebiTi
saxelmwifo sabWos mier miRebuli kanoni saWiroebs umaRlesi sabWos
mier damtkicebas misi uflebamosilebis cnobidan erTi Tvis vadaSi. Tu
umaRlesi sabWo aRniSnul vadaSi ar daamtkicebs kanons, igi Zaladak-
argulad CaiTvleba. umaRlesi sabWos daTxovnis SemTxvevaSi riggar-
eSe arCevnebi tardeba daTxovnidan arauadres me-60 da araugvianes 90-e
dRisa. umaRlesi sabWos riggareSe arCevnebs arCevnebamde araugvianes
me-60 dRisa niSnavs saqarTvelos prezidenti.
9. umaRlesi sabWos Sida organizacia da saqmianobis wesi ganisaz-
Rvreba aWaris avtonomiuri respublikis konstituciiT da umaRlesi
sabWos mier miRebuli reglamentiT.
muxli 4
1. aWaris avtonomiuri respublikis mTavroba aris aWaris avtonomi-
uri respublikis umaRlesi aRmasrulebeli organo.
2. aWaris avtonomiuri respublikis mTavroba Sedgeba aWaris avtono-
miuri respublikis mTavrobis Tavmjdomarisa da aWaris avtonomiuri re-
spublikis ministrebisagan.
3. aWaris avtonomiuri respublikis axalarCeuli umaRlesi sabWos
uflebamosilebis cnobidan an aWaris avtonomiuri respublikis mTav-
robis uflebamosilebis Sewyvetidan 2 kviris vadaSi saqarTvelos pre-
zidenti umaRles sabWoSi warmodgenil politikur subieqtebTan kon-
sultaciis Semdeg umaRles sabWos dasamtkiceblad warudgens aWaris
avtonomiuri respublikis mTavrobis Tavmjdomaris kandidaturas da
mTavrobis Tavmjdomareobis kandidatis mier dasaxelebul ministrebis
kandidaturebs. aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis damtkice-
bas kenWi eyreba erTianad. aWaris avtonomiuri respublikis mTavroba
damtkicebulad iTvleba, Tu mas mxars dauWers umaRlesi sabWos sru-
li Semadgenlobis umravlesoba. Tu umaRlesi sabWo 2 kviris vadaSi
ar daamtkicebs mTavrobas, saqarTvelos prezidenti uflebamosilia 2
kviris vadaSi umaRles sabWos dasamtkiceblad warudginos mTavrobis
igive an sxva Semadgenloba, romlis damtkicebasac kenWi eyreba 2 kviris
vadaSi.
4. aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis Tavmjdomare aris
aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi Tanamdebobis piri da war-
moadgens aWaris avtonomiur respublikas. aWaris avtonomiuri respub-
likis mTavrobis Tavmjdomare xelmZRvanelobs aWaris avtonomiuri
respublikis mTavrobas, kanonmdeblobiT dadgenili wesiT niSnavs da aT-
441
avisuflebs aWaris avtonomiuri respublikis ministrebs, saqarTvelos
da aWaris avtonomiuri respublikis kanonmdeblobiT dadgenili wesiT
gankargavs aWaris avtonomiuri respublikis qonebas, aWaris avtonomiuri
respublikis umaRles sabWos dasamtkiceblad warudgens aWaris avtono-
miuri respublikis biujets, axorcielebs am kanoniT, aWaris avtonomi-
uri respublikis konstituciiT, saqarTvelos da aWaris avtonomiuri
respublikis kanonmdeblobiT gansazRvrul sxva uflebamosilebebs.
5. aWaris avtonomiuri respublikis saministroebis Seqmna dasaSvebia
mxolod aWaris avtonomiuri respublikis konstituciiT gansazRvrul
sferoebSi.
6. aWaris avtonomiuri respublikis mTavroba angariSvaldebulia
saqarTvelos prezidentis, saqarTvelos mTavrobisa da aWaris avtono-
miuri respublikis umaRlesi sabWos winaSe.
7. saqarTvelos mTavroba uflebamosilia SeaCeros aWaris avtono-
miuri respublikis mTavrobis, mTavrobis Tavmjdomaris an ministris
aqtis moqmedeba an gaauqmos es aqti, Tu igi ewinaaRmdegeba saqarTvelos
konstitucias, am kanons, saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebas,
saqarTvelos kanons an saqarTvelos prezidentis an saqarTvelos mTav-
robis samarTlebriv aqts.
8. aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobas uflebamosileba
uwydeba:
a) aWaris avtonomiuri respublikis axalarCeuli umaRlesi sabWos
uflebamosilebis cnobisTanave;
b) aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi sabWos mier undob-
lobis gamocxadebisas;
g) aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis Tavmjdomaris gadad-
gomisas an misi uflebamosilebis sxvagvarad Sewyvetisas;
d) aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi sabWos daTxovnisas.
9. am muxlis me-8 punqtis „a“, „b“ da „g“ qvepunqtebiT gaTvaliswinebul
SemTxvevebSi aWaris avtonomiuri respublikis mTavroba axorcielebs
Tavis uflebamosilebebs mTavrobis axali Semadgenlobis damtkicebamde.
10. aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis struqtura, ufle-
bamosileba da saqmianobis wesi ganisazRvreba aWaris avtonomiuri re-
spublikis konstituciiT da aWaris avtonomiuri respublikis kanoniT,
romlis proeqts aWaris avtonomiuri respublikis umaRles sabWos wa-
rudgens aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis Tavmjdomare.
muxli 5
1. es kanoni amoqmeddes gamoqveynebisTanave.
2. am kanonis amoqmedebisTanave Zaladakargulad gamocxaddes saqa-
rTvelos konstituciuri kanoni „aWaris avtonomiuri respublikis sta-
442
tusis Sesaxeb“ (saqarTvelos sakanonmdeblo macne, 16, 4.07.2004, mux. 53).
3. am kanonis amoqmedebidan araugvianes 6 Tvisa aWaris avtonomiuri
respublikis umaRlesma sabWom saqarTvelos parlaments dasamtkiceblad
warudginos am kanonidan gamomdinare cvlilebebi aWaris avtonomiuri
respublikis konstituciaSi. saqarTvelos organuli kanoniT aWaris av-
tonomiuri respublikis Sesabamisi konstituciuri kanonis damtkice-
bamde ZalaSia aWaris avtonomiuri respublikis konstituciis moqmedi
debulebebi.
saqarTvelos prezidenti giorgi margvelaSvili
quTaisi,
13 oqtomberi 2017 w.
N1325-rs
443
kompiuteruli uzrunvelyofa
Tamar stefnaZe
gamomcemloba `meridiani~,
al. yazbegis gamz. #47
E – mail: meridiani777@gmail.com t. 239-15-22

სახელმძღვანელო

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

სახელმძღვანელო

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo

vasil gonaSvili, giorgi TevdoraSvili,

© avtorTa jgufi, 2020

© avtorTa jgufi, 2017

winamdebare saqarTvelos sakonstitucio samarTlis saxelmZRvane-

Tavi I. saqarTvelos konstituciis ZiriTadi principebi .................17

Tavi II. saxalxo damcveli ..............................................................................54

Tavi III. konstituciis gadasinjva ..............................................................63

Tavi IV. saqarTvelos mmarTvelobis forma ............................................74

Tavi V. saqarTvelos teritoriuli mowyoba .........................................99

Tavi VI. arCevnebi ...........................................................................................123

Tavi VII. saqarTvelos parlamenti............................................................190

Tavi VIII. saqarTvelos prezidenti ..........................................................274

Tavi X. saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlo ............................341

Tavi XI. saqarTvelos saerTo sasamarTloebi .....................................362

Tavi XII. adgilobrivi TviTmmarTveloba saqarTveloSi ................375

1. ra niSnebiT xasiaTdeba sakonstitucio samarTali?

2. saqarTvelos konstituciis mTavari Rirebulebebi

1. vis ekuTvnis saqarTvelos konstitucia?

demokratia farTo da rTuli koncefciaa, Sesabamisad demokratiis

3.2. ratom demokratia?

3.3. demokratiuli saxelmwifos principi saqarTvelos

3.4. saxalxo suverenitetis principi saqarTvelos

3.5. warmomadgenlobiTi demokratiis forma

rTvelos parlamentis uwyebebi, N786, 24/08/1995, 31-33.

3.6.3. saxalxo sakanonmdeblo iniciativa

Constitutional Law, Oxford, 2012, 501.

1. ra aris demokratia da ra upiratesobebi gaaCnia demokratiul

4. samarTlebrivi saxelmwifos principi

1. ras niSnavs samarTlebrivi saxelmwifo?

5. xelisuflebis danawilebis principi

1. ra amocanebis ganxorcieleba unda uzrunvelyos xelisuflebis

6. socialuri saxelmwifos principi

1. ra aris socialuri saxelmwifos ZiriTadi amocana?

2. arCeva da uflebamosilebis Sewyveta

1. ombudsmenis institutis istoria saqarTveloSi.

1. konstituciis gadasinjvis procedura

2. konstituciis gadasinjvis wesi saqarTvelos respublikis

3. konstituciis gadasinjvis wesi saqarTvelos sabWoTa

uzenaes saxelmwifoebriv xelisuflebad“.

1. rogoria konstituciis gadasinjvis konstituciiT dadgenili

saxelmwifos mmarTvelobis anu saxelmwifo xelisuflebis ho-

1. mmarTvelobis forma 1921 wlis 21 Tebervlis konstituciis

2. saxelmwifo xelisuflebis organoTa sistema sabWoTa

3. mmarTvelobis organizacia gardamaval periodSi - gza

7. saqarTvelos moqmedi konstituciiT gaTvaliswinebuli

1. daaxasiaTeT mmarTvelobis forma 1921 wlis konstituciis mixed-

1. saqarTvelos teritoriuli mowyoba 1921 wlis 21 Tebervlis

2. teritoriuli mowyoba sabWoTa saqarTvelos

3. saqarTvelos 1995 wlis konstitucia teritoriuli

3.2. saqarTvelos moqmedi konstitucia teritoriuli

3.2.1 aWaris avtonomuri respublikis konstituciuri statusi

3.2.2. afxazeTis avtonomiuri respublikis statusi da

1. rogori iyo saqarTvelos teritoriuli mowyoba 1921 wlis kons-

2. arCevnebis cneba da saxeebi

3. arCevnebis damkvidreba saqarTveloSi

3.2. arCevnebis samarTlebrivi safuZveli 1921 wlis

3.4. gardamavali etapi

4. arCevnebis Tanamedrove sakanonmdeblo safuZveli

5.1.1. aqtiuri saarCevno ufleba

5.1.2. pasiuri saarCevno ufleba

5.1.3. `specialuri statusis~ mqone pirebis arCevnebSi

5.1.4. aurCevlobis principi sayovelTaobis pirispir

_ samxedro mosamsaxureTa arCevnebSi monawileoba