Karen Horney (1885 - 1952)

Była wybitną postacią i jedną z nielicznych psychoanalityczek XX wieku. Nie zgadzała

się z teorią seksualności Freuda jako decydującej dla rozwoju umysłowego. Zamiast tego
uważała, że kultura odgrywa ogromną rolę w kształtowaniu osobowości człowieka.

Karen Horney całkowicie odrzuciła teorię zazdrości o członek Freuda. Przede wszystkim
uważała, że kompleks niższości kobiet i zahamowania seksualne nie wynikają z
anatomicznych skłonności. Według Karen są one z pewnością wynikiem restrykcyjnej
edukacji, która zaprzeczała ich kobiecości.

Horney zgodziła się, że dzieciństwo ma decydujące znaczenie dla manifestacji nerwicy.

W związku z tym uważała również, że miłość rodzicielska lub jej brak decyduje o
zdrowiu psychicznym jednostki.

Karen przede wszystkim stwierdziła, że jeśli rodzice nie zaspokajają potrzeb

uczuciowych swoich dzieci, może pojawić się frustracja i nieśmiałość z powodu
wrogości, którą dziecko odczuwa. Wrogość prowadzi do skłonności do autodestrukcji i
utrudnia nawiązywanie przyjaźni. A wszystko to może prowadzić do odczuwania
niepokoju.

1. Dążności Samanthy - dążenie neurotyczne

Jak pamiętamy, Freud twierdził, że specyficzne postawy i uczucia kobiet oraz ich najgłębsze
konflikty wynikają z ich poczucia niższości pod względem genitalnym i z ich zazdrości w
stosunku do mężczyzn. Horney sądziła, że podstawowe cechy psychiki kobiecej to brak
pewności siebie i przywiązywanie nadmiernej wagi do miłości co ma bardzo niewiele
wspólnego z anatomia żeńskich narządów płciowych. Co się tyczy kompleksu Edypa, Horney
sądzi, że nie jest to konflikt o charakterze seksualno-agresywnym między dzieckiem a jego
rodzicami, lecz lęk spowodowany istotnymi zaburzeniami stosunków dziecka z jego matką i
ojcem, np., odrzuceniem, nadmierną opiekuńczością lub karaniem. Narcyzm nie jest w
rzeczywistości miłością do samego siebie, lecz wywyższaniem i przecenianiem siebie,
wynikającym z braku poczucia bezpieczeństwa.

Horney zwróciła uwagę na rolę kultury w kształtowaniu kobiet. Przekonania o ich zależności
od mężczyzn, na to, że kobiety postrzegane są jako czarujące i urocze przedmioty. Wyrażała
głębokie przekonanie, że kobiety nie zostały stworzone jako słabe, zależne, uległe i
poświęcające się – takimi stworzyła je kultura patriarchalna. Samantha jest przykładem
kobiety neurotycznej. Władza neurotyka nie tylko chroni go przed lękiem, ale stanowi też
ujście dla wypartej wrogości. Samantha chce kontrolować zarówno siebie jak i innych.
Kobieta ma silną potrzebę wywierania na innych wrażenia. Jej poczucie wartości zależy od
podziwu innych i kurczy się do zera z chwilą, gdy tego podziwu zabraknie. Życie jest dla niej
męką, bo jest przesadnie wrażliwa i wszędzie doszukuje się chęci upokorzenia się. Kiedy
doznaje takiego uczucia reaguje wściekłością proporcjonalną do przeżytego bólu. Ta postawa
prowadzi do powstawania nowego lęku i nowego bólu. Takiego człowieka można nazwać
narcystycznym, taki człowiek, mimo ciągłego rozbudowywania własnego „ja”, nie czyni tego
z samolubstwa, lecz aby uchronić siebie przed poczuciem nieważności i upokarzania lub,
mówiąc prościej, by naprawić zdruzgotane poczucie własnej wartości. Narcystyczny neurotyk
nie uświadamia sobie własnej wrogości. Jeśli się wścieka, bo sprawy nie układają się po jego
myśli, jest nadal przekonany, iż w zasadzie jest istotą łagodną i denerwuje się tylko dlatego,
że ludzie mu się nieroztropnie przeciwstawiają.

2. Potrzeby neurotyczne

Każda z tych strategii może stać się mniej lub bardziej trwałym składnikiem osobowości.
Innymi słowy — dana strategia może przybrać charakter popędu czy potrzeby w dynamice
osobowości. Horney przedstawia listę dziesięciu potrzeb, których się nabywa w wyniku prób
znalezienia rozwiązania problemu zaburzonych stosunków z ludźmi. Potrzeby te Horney
nazywa „neurotycznymi”, ponieważ są to irracjonalne rozwiązania tego problemu:

 Neurotyczna potrzeba miłości i aprobaty. Potrzebę tę charakteryzuje niewybiórcze

pragnienie podobania Się innym i spełniania ich oczekiwań. Jednostka zabiega o
dobrą opinię innych i jest niezwykle wrażliwa na wszelkie oznaki odtrącania czy
nieprzychylności.

 Neurotyczna potrzeba posiadania „partnera”, który zatroszczy się o nasze życie.

Osoba mająca taką potrzebę jest pasożytem. Przypisuje nadmierną wartość miłości i
obawia Się bardzo, że zostanie porzucona i osamotniona. ( decyzje podejmowane
przez partnera, brak podejmowania decyzji przez Samanthe)

 Neurotyczna potrzeba ograniczania swoich potrzeb i oczekiwań. Człowiek

odczuwający taką potrzebę jest niewymagający, zadowala się małym, woli pozostać
na uboczu i nade wszystko ceni skromność. (Wysłuchiwanie problemów Toma i nie
dyskutowanie o swoich)

3. Przyczyna zachowania - lęk podstawowy, dążenie ku ludziom

Teorie Horney skupiały się na temacie nieświadomego lęku. Twierdziła, że prawidłowy

rozwój może zostać zablokowany przez tak zwany lęk podstawowy wynikający z
niezaspokojonych potrzeb, takich jak dziecięce doświadczenia osamotnienia lub izolacji. W
jaki sposób dzieci uczą się radzić sobie z tym lękiem? Horney zaproponowała trzy style
radzenia sobie z nim: „ku”, „od” i „przeciwko” Styl „ku ludziom” polega na zabieganiu o
pochwały i uzależnianiu się od innych. Dzieci stosujące ten styl stają się zależne od rodziców
oraz innych opiekunów i robią wszystko, by zmniejszyć lęk poprzez pozyskanie ich uwagi i
miłości. Kiedy dorastają, skłonne są wykorzystywać tę samą strategię w bliskich relacjach,
wyrażając intensywną potrzebę miłości i akceptacji.

Wszyscy odczuwamy w różnym nasileniu pragnienie miłości, mamy tendencję do uległości,

dążenie do osiągnięcia władzy lub sukcesu. Wszystkie te czynniki mogą służyć obronie
wypadku wystąpienia lęku. Wydaję mi się, że tak było w przypadku Samanthy. Głównym
celem Samanthy było redukowanie lęku. Aby to osiągnąć neurotycznie poszukiwała miłości,
była uległa wobec swoich partnerów. Często się zdarza, że aby uciec przed lękiem neurotyk
podporządkowuje się ludziom.

Samatha jest uległa wobec potencjalnych życzeń wszystkich ludzi aby, unikanąć wszystkiego,
co mogłoby wzbudzić czyjąś złość, czy nienawiść. Myślę, że przyczyną Samanthy może być
jej trudne dzieciństwo. Dziecko, które wyrosło w ciężkich warunkach, nie odważy się na
przejawianie w kontaktach z ludźmi takiej przedsiębiorczości czy wojowniczości, jaką
wykazują inni. Utraciło błogą pewność, że jest kochane i nawet nieszkodliwe złośliwości
traktuje jako dowód okrutnego odrzucenia. Neurotyk nie chce stanąć na własnych nogach, nie
chce zmusić się do tego, żeby zdobyć to, na czym mu zależy i jest wewnętrznie zdecydowany
na pasożytowanie na cudzym życiu. Robi to albo poprzez dominację i wykorzystywanie
innych albo przez udawaną „miłość” i uległość.

4. Obraz własnej osoby jaki ma Samantha nie jest prawdziwy. Z chwilą, gdy ktoś
zaczyna dostrzegać prawdę pojawia się lęk związany z poczuciem winy.
Samooskarżenia uspokajają neurotyka, zwiększając jego szacunek dla samego siebie.
Wydaje mu się, że ma tak wysokie poczucie moralności, że zarzuca sobie braki,
których inni nie dostrzegają. Samooskarżenia przynoszą takiej osobie również ulgę, bo
rzadko odnoszą się do rzeczywistych przyczyn niezadowolenia z siebie i pozwalają
skrycie wierzyć, że nie jest taki zły. Człowiek taki uważa, że jest absolutnie
doskonały, co przybiera dla niego formę nieomylności, nie przyznawania się do
własnych, nawet najbardziej błahych błędów. Samantha pod wpływem wewnętrznych
napięć wyobcowuje się ze swej autentycznej osobowości i skupia całą energię na
kształtowanie idealnego „ja”- poprzez system wewnętrznych nakazów i nic mniej
idealnego niż ten wyidealizowany obraz siebie nie zaspokoi aspiracji.
Wyidealizowane „ja” nie jest raz stworzone- musi być cały czas podtrzymywane i
wzmacnianie. Neurotyk musi cały czas fałszować rzeczywistość. Jego wyobraźnia
musi „pracować ponad normę”, aby oddalać dowody z rzeczywistości, mogące
zaprzeczyć wyidealizowanemu obrazowi „ja”.

W swych ostatnich książkach, Horney (1945, 1950) zwróciła szczególną uwagę na

alternatywną strategię radzenia sobie stosowaną przez neurotyka: neurotyk może
obronnie odwrócić się od swego Ja realnego ku jakiejś wyidealizowanej alternatywie.
W tym procesie Horney kładzie nacisk na alienację, jako na konsekwencję usiłowań
dziecka zmierzających do uporania się z lękiem podstawowym. Lęk i wrogość
doprowadzają dziecko do uznania swego „Ja realnego” za nieodpowiednie,
bezwartościowe, takie, którego nie można kochać. Wskutek tak negatywnego obrazu
Ja pojawia się ,Ja pogardzane”. Dziecko reaguje obronnie na ten pogardliwy opis
swego Ja, tworząc wyidealizowany obraz osoby, którą powinno być. To Ja idealne"
istnieje W powiązaniu z szeregiem surowych oczekiwań wobec siebie, stwarzających
to, co Horney określiła jako „tyranię powinności” i „poszukiwanie sławy” Neurotyk
dąży do uzyskania poczucia własnej wartości, którego mu brak, starając się dorównać
nierealistycznej wersji osoby jaką „powinien" być. Tu także występują uderzające
analogie ze sztywnymi celami fikcyjnymi neurotyka, opisanymi uprzednio przez
Adlera, oraz z typowym dla osoby nieprzystosowanej uzależnianiem poczucia własnej
wartości od spełnienia pewnych warunków, o czym pisał później Carl Rogers. Oprócz
tych podstawowych strategii/ Horney opisała szereg dodatkowych sposobów podejścia
do konfliktu neurotycznego. Tak więc neurotycy mogą obronnie wytwarzać „ślepe
plamki” czy „segmenty” (compartments), kiedy wolą nie widzieć rozbieżności między
swoim zachowaniem a swoim Ja idealnym. Mogą też uciekać się do „racjonalizacji",
„cynizmu”, lub „nadmiernej samokontroli”. Wszystkie te nieświadome sposoby
postępowania służą jako pseudorozwiązania konfliktu podstawowego neurotyka. Jako
ostateczną strategię, neurotyk może też podjąć próbę uporania się z konfliktami
wewnętrznymi przez ich eksternalizację. Znaczy to, że neurotyk może mieć:
„skłonność do doświadczania wewnętrznych procesów w taki sposób, jakby odbywały
Się na Zewnątrz danej osoby, i do zrzucania odpowiedzialności za trudności jakie ona
napotyka, na czynniki zewnętrzne.