Prowadzący grupę: dr Edyta Włodarczyk-Czech – ćwiczenia

Rok akademicki 2023/2024

SKRYPT
PRAWO WYZNANIOWE (I KANONICZNE)

Zajęcia 4

1. DUSZPASTERSTWO WOJSKOWE I DUSZPASTERSTWA SPECJALNE

2. ORGANY ADMINISTRACJI WYZNANIOWEJ

3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA INSTYTUCJI (SAKRAMENTU) MAŁŻEŃSTWA WEDŁUG KODEKSU

PRAWA KANONICZNEGO I KODEKSU RODZINNEGO

1.A. DUSZPASTERSTWO WOJSKOWE

• Oznacza sprawowanie opieki religijnej wobec żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, zawodowej i obowiązkowej.

• Opieka ta może przybrać różnoraką postać: duszpasterstwo wojskowe katolickie, prawosławne, wyznania
mojżeszowego itp.

• Zróżnicowany charakter posługi np. struktury organizacyjne duszpasterstwa wojskowego utworzone na stałe,
sprawowanie opieki duszpasterskiej przez poszczególnych duchownych na mocy aktu mianowania,
zagwarantowanie żołnierzom możliwości udziału w aktach kultu religijnego poza jednostkami wojskowymi,
sprawowanych przez własnych duchownych w ramach terytorialnych jednostek organizacyjnych kościoła lub
innego związku wyznaniowego.

• Prawo państwowe i prawo kościoła lub innego związku wyznaniowego, posiadającego prawo sprawowania opieki
religijnej w ramach sił zbrojnych określa kształt opieki religijnej, struktury organizacyjne poszczególnych
duszpasterstw i usytuowanie ich w resorcie obrony narodowej i zasady ich współpracy z innymi organami
wojskowymi, a także zakres działalności religijnej oraz szczegółowe zasady dotyczące korzystania z posługi
religijnej.

• Znane już w średniowieczu (o osobach duchownych wspominano w kronikach już w II poł. X w., a potem Gall
Anonim oraz W. Kadłubek w XII w.).

• Do 1690 r. posługę religijną wśród żołnierzy Wojska Polskiego sprawowali duchowni wchodzący w skład
otoczenia króla, książąt i dowódców wojskowych. Potem na podstawie uchwały Sejmu RP ustanowiono stałe
struktury duszpasterstwa wojskowego (36 etatów dla kapelanów wojskowych, w tym dla duchownego Kościoła
prawosławnego i duchownego muzułmańskiego).

• Akty normatywne w latach 1762, 1791 i 1792 – reformy sił zbrojnych RP.

• Po odzyskaniu niepodległości, w 11.1918 r. ustanowiono duszpasterstwo wojskowe rzymskokatolickie (od

05.02.1919 r. kierowane przez biskupa polowego). Z czasem takie prawo otrzymali wyznawcy innych religii.

• Duszpasterstwa wojskowe w II Rzeczypospolitej: rzymskokatolickie, greckokatolickie, prawosławne,

ewangelicko-augsburskie, ewangelicko-reformowane, ewangelicko-unijne, mariawickie, wyznania
mojżeszowego, wyznania mahometańskiego oraz zapewniano opiekę wyznawcom mniejszościowych związków
wyznaniowych.

• Po II wojnie św. ograniczona do minimum obecność kapelanów w szeregach wojska. Działalność ta możliwa
jedynie w drodze rozkazów personalnych lub organizacyjnych naczelnego dowództwa Wojska Polskiego.

• 09.10.1944 r. utworzono Główny Wydział Duszpasterstwa Wojska Polskiego, w 11.1945 r. przekształcony

najpierw w Duszpasterstwo Ministerstwa Obrony Narodowej Wyznania Rzymskokatolickiego, a potem Generalny
Dziekanat Wojska Polskiego. Do 1989 r. istniało tylko rzymskokatolickie duszpasterstwo wojskowe.

• Art. 19 ust. 1pkt 3 GwWolSu – kościoły i inne związki wyznaniowe mogą udzielać posług religijnych osobom
pełniącym służbę wojskową lub zasadniczą służbę w obronie cywilnej.

• Szczegółowe zasady dot. sprawowania ww. posług określają stosowne umowy dwustronne i akty prawa polskiego
dotyczące stosunku państwa do danego kościoła lub innego związku religijnego.

1
• Samodzielne struktury duszpasterskie stanowią integralną część Wojska Polskiego: w przypadku Kościoła
katolickiego – Ordynariat Polowy Wojska Polskiego, dla żołnierzy z Polskiego Autokefalicznego Kościoła
Prawosławnego – Prawosławny Ordynariat Polowy Wojska Polskiego, dla żołnierzy z Kościoła Ewangelicko-
Augsburskiego – Ewangelickie Duszpasterstwo Wojskowe.

• 10 kościołów lub innych związków religijnych może sprawować taką opiekę religijną za pośrednictwem kapelanów
na terenie jednostek wojskowych oraz poza nimi poprzez duszpasterzy zaangażowanych we własnych
terenowych jednostkach organizacyjnych (np. Kościół Polskokatolicki, K. Starokatolicki Mariawitów, K.
Adwentystów Dnia Siódmego, K. Ewangelicko-Metodystyczny), 2 inne, prawnie uznane wspólnoty posiadają
prawo zapewnienia żołnierzom możliwości udziału w aktach kultu religijnego poza terenem jednostek o ile nie
koliduje to z obowiązkami służbowymi (Kościół Ewangelicko-Reformowany, gminy Wyznaniowe Żydowskie).

• Większość gwarancji dot. opieki duszpasterskiej nad żołnierzami z różnych kościołów lub innych związków
wyznaniowych określono w aktach prawnych rangi ustawowej. W przypadku Kościoła katolickiego dokonano tego
ponadto w drodze umowy międzynarodowej – Konkordat z 1993 r.

• Przepisy szczegółowe, np. art. 25-29 StKKatU dot. przypadku Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego;
zarządzenie Ministra Obrony Narodowej Nr 72 z 06.04.1994 r. w sprawie organizacyjnego usytuowania
Ordynariatu Polowego w resorcie obrony narodowej Dz.Rozk. MON z 06.04.1994 r., poz. 28, zarządzenie Szefa
Sztabu Generalnego Wojska Polskiego z 01.06.1994 r. w sprawie szczegółowych zasad współpracy dowódców
wojskowych z katolickim duszpasterstwem wojskowym (Dz.Urz. MON Nr 16, poz. 202 ze zm.).

• Wszelkie zasady, które odnoszą się do samej działalności religijnej, określa prawo danego kościoła lub innego
związku wyznaniowego (np. w przypadku Prawosławnego Ordynariatu Wojska Polskiego mają zastosowanie:
prawosławne powszechne prawo kościelne, Statut Wewnętrzny Polskiego Autokefalicznego Kościoła
Prawosławnego, Statut Prawosławnego Ordynariatu Wojska Polskiego z 28.12.1992 r.).

• Duchowni pełniący zadania duszpasterskie w Siłach Zbrojnych RP, w zakresie służby wojskowej podlegają
władzom wojskowym, a w sprawach duszpasterstwa – kompetentnej władzy kościelnej. Działalność pastoralną
organizują w porozumieniu z dowódcami właściwych organów wojskowych. Osoby te jeśli są żołnierzami
zawodowymi, stanowią wyodrębniony korpus żołnierzy zawodowych, posiadają prawo do otrzymania kwatery
zgodnie z przepisami o zakwaterowaniu sił zbrojnych oraz prawo do awansu według zasad określonych w
przepisach o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych.

1.B. DUSZPASTERSTWA SPECJALNE

• Rozwój po roku 1989 stopniowe rozszerzanie struktur duszpasterstwa specjalnego np. osobne katolickie
dekanaty i parafie w Straży Ochrony Kolei, Straży Graniczne, Policji.

• Zróżnicowane ze względu na zawody, profesje i grupy społeczne.

• Art. 53 ust. 2 zd. 2 Konstytucji RP: „wolność religii obejmuje także prawo osób do korzystania z pomocy religijnej
tam, gdzie się znajdują”.

• Art. 16 Konkordatu: gwarantuje katolikom posługę duszpasterską w Wojsku Polskim, w zakładach

penitencjarnych, wychowawczych, resocjalizacyjnych oraz opieki zdrowotnej i społecznej, a także w innych
zakładach i placówkach tego rodzaju (art. 17).

• Spośród ustaw wyznaniowych sprawy duszpasterstwa reguluje także GwWolSu oraz wybrane rodzaje
duszpasterstwa w 12 ustawach indywidualnych regulujących prawne położenie związków wyznaniowych w
Polsce uchwalonych w latach 1989-1997.

• Wszystkie akty prawne w swojej treści nie zawierają zakazów zatrudniania osób wierzących i praktykujących, a
kryterium wyznaniowości lub bezwyznaniowości nie może być w tym przypadku decydującym o zatrudnieniu,
awansie zawodowym lub ustaniu zatrudnienia. Prawny zakaz dyskryminacji bezpośredniej lub pośredniej wobec
pracownika z powodu jego przekonań religijnych lub areligijnych.

• Polskie prawo co do zasady nie zawiera norm prawnych zabraniających osobom duchownym swobodnej
działalności duszpasterskiej w poszczególnych środowiskach zawodowych (społecznych), jednak pod warunkiem,
że nie uniemożliwia lub nie zakłóca prawidłowego wypełniania obowiązków służbowych (zawodowych).

• Praktyka zawierania umów (porozumień) pomiędzy polskimi organami administracji rządowej a władzami
poszczególnych kościołów i innych związków wyznaniowych o organizacji i funkcjonowaniu konkretnego
duszpasterstwa w danym zawodzie (środowisku) – art. 16 ust. 1 i art. 16a ust. 1 GwWolSU.

• Kan. 516 § 2 i kan. 564 KPKan – podstawy prawne w prawie kanonicznym dla działalności duszpasterstwa
specjalnego w poszczególnych zawodach i środowiskach: „tam, gdzie jakieś wspólnoty nie mogą być erygowane,
jako parafie lub parafie tymczasowe, biskup diecezjalny powinien w inny sposób zapewnić im pasterską opiekę”

2
 oraz „kapelanem jest kapłan, któremu powierza się przynajmniej częściowo stałą troskę pasterską o jakąś
wspólnotę lub specjalny zespół wiernych, wykonywaną zgodnie z postanowieniami prawa powszechnego lub
partykularnego”.

• Duszpasterze są kościelnymi reprezentantami środowiska wobec Konferencji Episkopatu Polski lub biskupa
miejsca, a także wobec odpowiednich władz państwowych lub innych szczebla centralnego lub lokalnego (np.
samorządowych).

• W formacjach umundurowanych, które podlegają lub współpracują z Ordynariatem Polowym Wojska Polskiego
podstaw dla działalności kapelanów można szukać także w innych przepisach kościelnych, np. w Konstytucji
Apostolskiej Jana Pawła II Spirituali Militum Curae z 21.04.1986 r. (Acta Apostolicae Sedis 1986, Nr 78, s.
481-486.

• Przykłady katolickiego duszpasterstwa specjalnego realizowane w różnych środowiskach zawodowych i

społecznych:
1) Duszpasterstwa Stanowe,
2) Duszpasterstwa Zawodowe,
3) Duszpasterstwa Mniejszości Narodowych,
4) Duszpasterstwa Służby Liturgicznej,
5) Duszpasterstwa Grup Społecznych,
6) Duszpasterstwo Osób Starszych i Niepełnosprawnych,
7) Inne duszpasterstwa.

2. ORGANY ADMINISTRACJI WYZNANIOWEJ

• Organy centralnej administracji wyznaniowej mają najczęściej uprawnienia rejestracyjne względem ubiegających
się o wpis grup wyznaniowych. Mają również zadania archiwizacyjno-dokumentacyjne, legislacyjne, finansowe
oraz konsultacyjne (utrzymywanie kontaktów z kościołami i związkami wyznaniowymi).

• Kształt tych organów z takich czynników, jak np. normatywny oraz rzeczywisty układ stosunków państwo-Kościół,
tradycje administracyjne danego państwa, model państwa (państwo demokratyczne albo autorytarne/totalitarne),
liczebność poszczególnych wyznań w danym państwie oraz federalny albo unitarny model państwa.

• Pewną rolę w dziedzinie polityki wyznaniowej państw odgrywa również międzynarodowy nacisk na przestrzeganie
praw i wolności człowieka.

• 4 modele funkcjonowania centralnej administracji wyznaniowej poszczególnych państw:

1) Odrębne ministerstwa ds. religijnych bądź kościelnych (Dania, Egipt, Pakistan),

2) Sprawy wyznaniowe umieszczone w ramach ministerstwa, w którym jednocześnie są sprawy szkolnictwa

(Norwegia, RFN – Bawaria),

3) Istnieje wyodrębniony organ (komitet, urząd), w którego gestii znajdują się sprawy wyznaniowe; najczęściej
organ ten podlega bezpośrednio całemu rządowi bądź jednemu z ministerstw (Azerbejdżan, Białoruś,
Uzbekistan, Tadżykistan, Austria, Słowenia);

4) W ramach określonego ministerstwa (najczęściej sprawiedliwości, spraw wewnętrznych, kultury albo

edukacji) kwestie administracji wyznaniowej są przypisane jednemu z departamentów lub jednostek
równorzędnych (zdecydowana większość państw, w tym Polska).

• W każdym z tych modeli mogą występować także organy doradcze w dziedzinie polityki wyznaniowej, np. jako
komisje przy ministerstwie bądź nawet przy urzędzie głowy państwa.

Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (MWRiOP)

• centralny urząd państwowy

• powołany 1 lutego 1918 r. (art. 26 dekretu Rady Regencyjnej o tymczasowej organizacji Władz Naczelnych w
Królestwie Polskiem z dnia 3 stycznia 1918 r. (Dz. U. z 1918 r. Nr 1, poz. 1)

• Zakres działania do: zarządu szkolnictwa wszelkich stopni i typów, opieki nad nauką, literaturą i sztuką, nad
archiwami, bibliotekami, czytelniami, muzeami i teatrami oraz do realizacji zadań państwa w sprawach
wyznaniowych

Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (MBP)

3
 • MBP (1 stycznia 1945 - 7 grudnia 1954 roku) powstało na bazie funkcjonującego od połowy 1944 roku Resortu
Bezpieczeństwa Publicznego przy Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego.

• Minister - Stanisław Radkiewicz (NKWD)

• Departament V (społeczno-polityczny) - dyr/płk Julia Brystiger

• Departament XI (walka z wrogą działalnością w związkach wyznaniowych) - dyr/płk Karol Więckowski

• Nadzór Moskwy gen. Iwan Sierow (KGB)

Urząd do Spraw Wyznań

• Ustawa z dnia 19 kwietnia 1950 r. o zmianie organizacji naczelnych władz państwowych w zakresie gospodarki
komunalnej i administracji publicznej (Dz. U. z 1950 r. Nr 19, poz. 156)

• Ustawa z dnia 23 listopada 1989 r. zmieniająca ustawę o zmianach w organizacji oraz zakresie działania
niektórych naczelnych i centralnych organów administracji państwowej (Dz. U. z 1989 r. Nr 64, poz. 387)

Zakres działania UdSW:

• sprawy stosunku Państwa do wyznań, wchodzące dotychczas do zakresu działania MAP.

• Na czele UdsW stoi dyrektor, powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów.

• Organizację UdsW określał statut, nadany przez Radę Ministrów.

Struktura - Tymczasowy Statut Organizacyjny (uchwała RM z 27.05.1950)

• Wydziały:

- ogólny

- wyznania rzymskokatolickiego

- wyznań nierzymskokatolickich

• Samodzielne referaty:

- nadzoru stowarzyszeń wyznaniowych

- nadzoru Funduszu Kościelnego (powołanego 20 marca 1950, włączonego w struktury Urzędu).

Rzeczywiste zadania UdSW

• Urząd był częścią aparatu kontroli i represji państwa wobec kościołów i związków wyznaniowych. Współpracował
z: Ministerstwem Oświaty (nauczanie religii, szkół wyznaniowych, seminariów duchownych), Ministerstwem
Finansów (polityka podatkowa), Ministerstwo Budownictwa (budownictwo sakralne), Służba Bezpieczeństwa.

• Realizował wytyczne BP KC PZPR

Styl działania UdSW:

-Dowolność

-Lakoniczność

-Poufność

• W 1973 r. terenowa administracja wyznaniowa podporządkowana została wojewodom, a dyrektor UdsW wszedł
w skład rządu i od 1974 r. występował w randze ministra. W 1990 r. problematykę wyznaniową przejęły
poszczególne Urzędy Wojewódzkie Wydziały Spraw Obywatelskich.

4
Sprawy wyznaniowe po 1989 r.

• 1989- URM

• Minister-Szef URM

• Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji (1997-2011)

• Minister Administracji i Cyfryzacji (2011-2015)

- Departament Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych

- Wyznaniowa administracja rządowa w województwie: zwierzchnikiem jest wojewoda, a wykonywaniem zadań

z zakresu działu administracji „wyznania religijne” zajmują się Wydziały Spraw Obywatelskich i Migracji.

MAiC / wojewoda

• Minister Administracji i Cyfryzacji

- Departament Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych

• zespolona administracja rządowa stopnia wojewódzkiego (wojewoda)

- Wydział Spraw Obywatelskich i Migracji

Zadania MaiC

• Do zadań MAiC należało prowadzenie spraw z zakresu stosunków między Państwem a Kościołami i związkami
wyznaniowymi.

• MAiC wspierał organizacyjnie Komisję Wspólną Przedstawicieli Rządu i Konferencji Episkopatu oraz wspólne
komisje rządu i władz innych Kościołów i związków wyznaniowych

Zakres działalności Wydziału Spraw Obywatelskich i Migracji

• Wykonuje zadania administracji rządowej z ustawy o GWSiW i ustaw indywidualnych

• Potwierdzenie posiadania osobowości prawnej jednostek organizacyjnych kościelnych osób prawnych

• Ewidencja jednostek organizacyjnych

• Uzgadnianie trasy pielgrzymek i procesji na drogach publicznych, jeśli przekraczają obszar województwa.

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji (od 16.11.2015-)

• Departament Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych

Zakres działania:

1) w szczególności prowadzenie spraw:

a) z zakresu stosunków między Państwem a kościołami i związkami wyznaniowymi,

b) Funduszu Kościelnego,
c) rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych,
d) mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego,
e) Urzędowego Rejestru Gmin, w których używany jest język pomocniczy,
f) Rejestru gmin, na których obszarze używane są nazwy w języku mniejszości;

2) obsługa organizacyjno-techniczna:

5
a) komisji do spraw zwrotu mienia kościołów i związków wyznaniowych,
b) Komisji Wspólnej Przedstawicieli Rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Konferencji Episkopatu Polski oraz wspólnych Komisji i Zespołów
Rządu i władz innych kościołów i związków wyznaniowych,
c) Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych.

• Dolnośląski Urząd Wojewódzki:

Wydział Nieruchomości, Rolnictwa i Środowiska,

Samodzielne Stanowisko do Spraw Nieruchomości Kościelnych.

Zadania:

1. Regulacja stanu prawnego nieruchomości na rzecz osób prawnych Kościoła Katolickiego oraz innych kościołów i
związków wyznaniowych na podstawie przepisów ustaw regulujących stosunek państwa do tych podmiotów,

2. Regulacja stanu prawnego nieruchomości na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 czerwca 1971 r. o przejściu na
osoby prawne Kościoła Rzymskokatolickiego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych własności niektórych
nieruchomości położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych;

3. Prowadzenie spraw związanych z nieodpłatnym przekazywaniem osobom prawnym Kościoła Katolickiego własności
gruntów rolnych znajdujących się w Zasobie Własności Rolnej Skarbu Państwa na podstawie przepisów ustawy z dnia 17
maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej;

4. Udział w postępowaniach regulacyjnych, prowadzonych przez: Komisję Regulacyjną, Międzykościelną Komisję

Regulacyjną oraz Komisję Regulacyjną ds. Gmin Wyznaniowych Żydowskich, działające przy Ministerstwie Spraw
Wewnętrznych i Administracji, w sprawach dotyczących przywrócenia lub przeniesienia własności nieruchomości.

3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA INSTYTUCJI (SAKRAMENTU) MAŁŻEŃSTWA WEDŁUG

KODEKSU PRAWA KANONICZNEGO I KODEKSU RODZINNEGO

KODEKS KANONICZNY
KSIĘGA IV – UŚWIĘCAJĄCE ZADANIE KOŚCIOŁA
CZĘŚĆ I – SAKREMENTY
TYTUŁ VII – MAŁŻEŃSTWO (KAN. 1055-1062)

U S T AWA z dnia 25 lutego 1964 r. -

Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 2016, poz. 271)
Tytuł I Małżeństwo
DZIAŁ I Zawarcie małżeństwa (art. 1-22)
• Małżeństwo należy do tzw. rzeczy mieszanych (res mixtae), będąc jednym z tradycyjnych przedmiotów umów
konkordatowych czy innych kościelno-państwowych regulacji.

• W pierwszych wiekach chrześcijaństwa Kościół uznawał władzę świecką nad małżeństwem w tym, co należało
do państwa, przyjmując i przejmując pewne postanowienia prawa państwowego, ale zarazem odrzucając to, co
sprzeciwiało się prawu Bożemu.

• Z czasem świeckie prawo małżeńskie w krajach chrześcijańskich zaczęło tracić na znaczeniu na rzecz prawa
kościelnego. W X-XII w. wykrystalizowała się zasada, iż małżeństwo – z uwagi na sakralny charakter – podlega
wyłącznie jurysdykcji Kościoła.

• W okresie reformacji – narodzenie się instytucji małżeństwa cywilnego, podporządkowanej wyłącznie

ustawodawstwu świeckiemu.
• „małżeństwo cywilne” - małżeństwo regulowane wyłącznie przez prawo państwowe, nie tylko w odniesieniu do
formy zawarcia, ale przede wszystkim do tego, co dotyczy kwestii substancjalnych: przyczyny sprawczej
małżeństwa, zdolności prawnej nupturientów, przymiotów małżeństwa, możliwości jego rozwiązania lub
orzeczenia nieważności małżeństwa. Charakter zobowiązania dwustronnego – regulowanego w całości i
wyłącznie przez państwo umowy małżeńskiej pomiędzy mężczyzną i kobietą.

• Po ratyfikacji Konkordatu z 1993 r., Konferencja Episkopatu Polski podjęła 04.06.1998 r. uchwałę zakazującą
asystowania przy małżeństwach osób, które nie chciałyby, żeby ich małżeństwo było uznane przez państwo:
„Wierni Kościoła katolickiego w Polsce zawierający małżeństwo kanoniczne, mają obowiązek uzyskania dla niego
skutków cywilnych, zapewnionych w Konkordacie (art. 10).

6
• „system konkordatowy” - państwo uznaje autonomię legislacyjną Kościoła w dziedzinie małżeństwa, uznaje
małżeństwo kanoniczne jako instytucję różną od małżeństwa cywilnego i – po spełnieniu określonych w
dwustronnej umowie warunków – uznaje cywilne skutki kanonicznego małżeństwa zawieranego przez swoich
obywateli.
• Kan. 1071 § 1 i 2 zabrania bez zezwolenia ordynariusza miejsca asystować przy zawieraniu małżeństw, które
„nie mogą być uznane lub zawarte według prawa państwowego” w sytuacjach:

- gdy zawarcie małżeństwa kanonicznego przed cywilnym jest przez prawo państwowe zakazane, nawet pod
sankcją karną;

- gdy niemożliwe jest zawarcie małżeństwa cywilnego między nupturientami zawierającymi małżeństwo
kanoniczne (lub cywilna rejestracja małżeństwa kanonicznego), np. z powodu istniejącego związku cywilnego z
osobą trzecią lub z powodu innej przeszkody wynikającej z prawa państwowego, która nie występuje w prawie
kanonicznym lub, od której na forum kanonicznym została udzielona dyspensa;

- gdy nupturienci nie chcą, by ich małżeństwo było uznane na forum cywilnym, mimo iż nie istnieją pomiędzy
nimi żadne przeszkody.
• Stanowisko Kościoła wynika z chęci uniknięcia lub co najmniej ograniczenia do minimum sytuacji, w których
dochodziłoby do konfliktu między dwoma porządkami prawnymi, ze szkodą dla samych małżonków i dla rodziny,
którą zakładają.

• Kościół nie dysponuje też środkami przymusu, które nierzadko są niestety konieczne do ochrony praw i
egzekwowania obowiązków wypływających z małżeństwa w wypadku ich zaniedbywania (np. opieka nad dziećmi
i współmałżonkiem, obowiązek alimentacyjny).

• Ochrzczony katolik, zgodnie z prawem kanonicznym, zadowalający się zawarciem małżeństwa tylko cywilnego,
zawiera małżeństwo NIEWAŻNE z powodu braku formy kanonicznej, tzw. „nieuregulowana sytuacja małżeńska”.

• Wg prawa kanonicznego państwo nie powinno narzucać obowiązkowych małżeństw cywilnych osobom
zawierającym małżeństwo religijne, które może być uznane przez państwo. Zasada wolności religijnej – wierni
mogą domagać się poszanowania swego prawa do zawarcia małżeństwa zgodnie z wyznawaną wiarą, nie tylko
co do formy, ale i substancjalnych uregulowań instytucji małżeństwa.
• Typowym warunkiem koniecznym do uznania skutków cywilnych małżeństwa – występującym we współczesnych
konkordatach – jest brak negatywnych przesłanek, które uniemożliwiałyby tym samym nupturientom zawarcie
małżeństwa cywilnego.