1. Wskaż  element  budowy  błony  odgrywający  

istotną  rolę  w  rozpoznawaniu  się  komórek  
2. Wskaż  element  budowy  błony,  który  zmniejsza  jej  
Wymień  funkcje  błony  komórkowej.   przepuszczalność  i  stabilizuje  strukturę  
3. Wyjaśnij  różnicę  między  białkami  
powierzchniowymi  i  białkami  integralnymi  

   
   
  1. Podaj  funkcję  błony  otaczającej  komórkę.  
Wymień  funkcje  białek  błonowych.   2. Podaj  funkcję  błon  znajdujących  się  
wewnątrz  komórki.  
 

   
   
   
Wymień  funkcje  łańcuchów  oligosacharydowych     Jaką  funkcję  w  błonie  komórkowej  pełni  
obecnych  w  błonie  komórkowej.   cholesterol?  
 

   
   
Który  tym  roztworu  (hipertoniczny,  izotoniczny,    
hipotoniczny)  jest  najbardziej  optymalny  dla   Jaką  funkcję  mają  plazmodesmy?  
komórki?  Odpowiedź  uzasadnij.  
 

   
   
 
 
Określ,  czy  fagocytozę  można  zaobserwować  w  
Podaj  przykłady  funkcji  ściany  komórkowej  w  
komórkach  roślinnych?  Odpowiedź  uzasadnij.  
komórce  rośliny.  

   
  1. Plazmodesma  to  połączenie  międzykomórkowe  
Ściana  komórkowa  nie  pokrywa  błony   występujące  w  komórce  roślinnej.  Są  to  pasma  
komórkowej  całkowicie.  Podaj  nazwę  miejsc,   cytoplazmy  i  retikulum  endoplazmatycznego  
przechodzące  przez  szczeliny  w  ścianie  komórkowej.  
gdzie  nie  jest  odkładana  i  określ,  jaka  jest  ich   Plazmodesmy  łączą  ze  sobą  protoplasty  komórek,  które  
funkcja.   sąsiadują  ze  sobą.  Jaka  jest  funkcja  takich  połączeń?    
2. Odpowiednikiem  czego  w  komórce  zwierzęcej  są  
plazmodesmy?  
 
   
   
   
Podaj  funkcje  cytoplazmy.   Podaj  jedną  funkcję  kompartmentacji  i  poprzyj  ją  
przykładem.  
 

CYTOLOGIA  
    
1. tym  elementem  jest  glikokaliks   • oddziela  wnętrze  komórki  od  środowiska  zewnętrznego  
2. tym  elementem  jest  cholesterol   • pośredniczy  w  transporcie  substancji  do  i  z  komórki  
3. białka  powierzchniowe  są  luźno  związane  z  dwuwarstwą   • odbiera  sygnały  ze  środowiska  poprzez  receptory  błonowe  
lipidową  (łatwiej  je  usunąć  z  błony),  a  białka  integralne  są   • uczestniczy  w  wytwarzaniu    i  rozprzestrzenianiu  potencjału  
mocno  zakotwiczone  w  dwuwarstwie  lipidowej  (trudniej   czynnościowego  (impulsu  nerwowego)  
je  usunąć  z  błony)   • u  zwierząt  umożliwia  łączenie  sąsiednich  komórek  
  • posiada  systemy  transportowe  umożliwiające  transport  typu  
  biernego  bądź  aktywnego  
   
 
 
 
• antygenowe  
1. oddziela  wnętrze  komórki  od  środowiska  zewnętrznego  
• receptorowe  
2. tworzą  wewnątrz  komórki  przedziały  pełniące  
• enzymatyczne  
wyspecjalizowane  funkcje,  np.  wnętrze  cystern  siateczki  
śródplazmatycznej  szorstkiej,  jądro  komórkowe  itp.   • transportujące  
 
 
 
 
 
 
   
  • odgrywają  istotną  rolę  podczas  rozpoznawania  komórek  przez  
cholesterol  zmniejsza  płynność  błony  komórkowej/usztywnia   układ  odpornościowy  
błonę   • chroni  błonę  komórkową  przed  urazami  mechanicznymi  
  • chroni  błonę  komórkową  przed  uszkodzeniami  
  mechanicznymi  
 

 
 
dla  komórki  optymalny  jest  roztwór  izotoniczny,  ponieważ  
  dłuższe  przebywanie  komórki  w  roztworze  hipotonicznym  lub  
umożliwiają  kontakt  i  wymianę  substancji  pomiędzy   hipertonicznym  kończy  się  jej  śmiercią  
sąsiadującymi  komórkami  roślinnymi    
 

 
 
w  komórce  roślinnej  nie  można  zaobserwować  fagocytozy,  
umożliwiają  kontakt  i  wymianę  substancji  pomiędzy  
ponieważ  komórka  roślinna  jest  otoczona  ścianą  komórkową  
sąsiadującymi  komórkami  roślinnymi  
nieprzepuszczalną  dla  dużych  cząsteczek  
 
 

 
ściana  komórkowa  nie  odkłada  się  w  miejscach  zwanych  
 
jamkami  –  przez  nie  przechodzą  cieniutkie  pasma  cytoplazmy,  
1. połączenia  takie  pozwalają  na  wymianę  substancji  
czyli  plazmodesmy,  które  zapewniają  komunikację  sąsiednich  
pomiędzy  sąsiadującymi  komórkami  
protoplastów,  a  to  stanowi  konieczny  warunek  powstawania  
2. złącz  szczelinowych  
tkanek  i  organów  roślinnych  
 

• tworzy  środowisko  wewnętrzne  komórki  

  • zachodzą  w  niej  liczne  reakcje  biochemiczne  
dzięki  kompartmentacji  w  komórce  możliwe  jest  zachodzenie   • są  w  niej  zawieszone  organella  
przeciwstawnych  procesów  metabolicznych,  np.  powstawanie   • jest  odpowiedzialna  za  ruch  i  rozmieszczenie  organelli  
cukrów  w  chloroplastach  i  glikoliza  w  cytoplazmie   • jest  odpowiedzialna  za  ruch  wewnątrzkomórkowy  i  ruch  
  komórki  
• jest  odpowiedzialna  za  transport  substancji  

    CYTOLOGIA  
   .  
   
   
   
Opisz  budowę  mikrotubul  i  podaj  ich  funkcje.   Opisz  budowę  mikrofilamentów  i  podaj  ich  
  funkcje.  
   

   
   
   
Opisz  budowę  filamentów  pośrednich  i  podaj  ich    
funkcje.   Określ  funkcje  pełnione  przez  cytoszkielet    
w  komórce  eukariotycznej.  

   
   
  Wskaż  role  w  utrzymaniu  autonomii  DNA  i  
 
rybosomów  w  chloroplastach.  
Określ  funkcje  centrioli.  

   
  • Podaj  przykład  komórki  roślinnej  pozbawionej  
 
jądra  komórkowego.  
 
• Podaj  przykład  komórki  roślinnej  wielojądrowej.  
Podaj  funkcje  jądra  komórkowego.  
• Podaj  przykład  komórki  wielojądrowej.  
• Podaj  przykład  komórki  pozbawionej  jądra  
komórkowego.  
 
   
   
 
• Wyjaśnij,  kiedy  otoczka  jądrowa  ulega    
rozpadowi.   Podaj  funkcje  jąderka.  
• Podaj  funkcje  porów  jądrowych  i  jąderka.    
   
 

.    
   
Podaj  przykłady  substancji  transportowanych:   Wykaż  związek  pomiędzy  aktywnością  
1. z  jądra  komórkowego  do  cytoplazmy   metaboliczną  komórki  a  zwiększoną  liczbą  porów  
2. z  cytoplazmy  do  jądra   w  otoczce  jądra.  
   

   
   
   
Opisz  siateczkę  śródplazmatyczną  szorstką  oraz   Opisz  siateczkę  śródplazmatyczną  gładką  oraz  
podaj  specyficzne  dla  niej  funkcje.   podaj  specyficzne  dla  niej  funkcje.  

  CYTOLOGIA  
               
 • mają  formę  wrzecionowatą   • rurki  zbudowane  z  białka  tubuliny  
• składają  się  z  dwóch  łańcuchów  białek  globularnych     • jednostki  połączone  w  łańcuchy  tworzą  protofilamenty  
• zbudowane  są  z  białka  aktyny   • w  komórkach  zwierzęcych  za  mikrotubule  odpowiada  centrosom  
• w  większości  komórek  jest  skupiona  w  warstwie  położonej  tuż  pod   • budują  włókna  wrzeciona  kariokinetycznego    
błoną  komórkową   i  cytokinetycznego,  centriole  
• ruch  cytoplazmy,  tworzenie  i  ruchy  nibynóżek,  skurcz  mięśni  oraz   • pełnią  funkcje  strukturalne  i  organizacyjne  wewnątrz  komórki    
zmianę  kształtu  niektórych  komórek   • budują  organelle  ruchu:  wici  i  rzęski  
• odpowiadają  za  zmianę  kształtu  komórki   • umożliwiają  segregację  chromosomów  w  trakcie  podziału  jądra  
• mogą  pełnić  rolę  w  transporcie  wewnątrzkomórkowym   komórkowego  

   
• ułatwia  ruchy  cytoplazmy   • zbudowane  są  z  wielu  razem  skręconych  białek  włóknistych  
• warunkuje  przestrzenne  rozmieszczenie  organelli     • białka  te  składają  się  z  globularnej  głowy  ulokowanej  na  końcu  
w  komórce   aminowym  i  globularnego  końca  na  końcu  karboksylowym  
• umożliwia  ruchy  chromosomów  w  czasie  podziału   • pary  filamentów  tworzą  tzw.  dimer  
chromosomów   • tworzą  silną  i  trwałą  sieć  stabilizującą  kształt  komórki  
• bierze  udział  w  podziale  komórki   • zapewniają  komórce  wytrzymałość  mechaniczną  
  • mogą  decydować  o  organizacji  organelli  

   
• DNA  –  koduje  własne  białka  (chloroplastów),  umożliwia    
podziały  chloroplastów   pełnią  funkcje  organizatorów  wrzeciona  kariokinetycznego,  
• rybosomy  –  stanowią  miejsce  syntezy  własnych  białek  (w   odpowiedzialnego  za  ruch  chromosomów  i  chromatyd  w  
chloroplastach)   anafazie  podziału  komórki  
   

 
  • kontroluje  przebieg  całego  metabolizmu  komórkowego,  a  
• rurka  sitowa   także  wzrost,  podział  i  różnicowanie  komórek  
• bielmo  w  stadium  jądrowym   • zawiera  materiał  genetyczny  i  przekazuje  go  komórkom  
• osteoklast  lub  włókno  mięśnia  poprzecznie   potomnym  
prążkowanego  szkieletowego   • w  nim  zachodzi  pierwsze  etapy  ekspresji  genów  (transkrypcja)  
• erytrocyt   oraz  replikacja  
  • synteza  rRNA  w  jąderku  
 
 
• otoczka  jądrowa  ulega  rozpadowi  podczas  profazy  mejozy  i  
mitozy  
 
 
• synteza  rRNA   • pory  jądrowe  –  uczestniczą  w  komunikacji  jądrowo-­‐
• składanie  podjednostek  rybosomów  z  rRNA  i  białek   cytoplazmatycznej  
  • jąderko  –  tu  powstaje  rRNA,  czyli  składnik  budulcowy  
rybosomów  
 

  1.  
im  większa  aktywność  metaboliczna  komórki,  tym  większa   • RNA,  niektóre  rodzaje  RNA,  mRNA,  tRNA,  kompleksy  
jest  liczba  porów  w  jej  otoczce  jądrowej,  ponieważ  do   białko-­‐rRNA,  podjednostki  rybosomów,  nukleotydy  
przebiegu  procesów  metabolicznych  niezbędne  są  enzymy   2.  
wytwarzane  w  cytoplazmie  w  procesie  biosyntezy  białka,  a  do  
• białka,  histony,  enzymy,  nukleotydy,  ATP,  kompleks  
tego  procesu  konieczne  są  cząsteczki  mRNA  powstające  w  
jądrze  komórkowym   białko-­‐hormon  sterydowy  
   

• pozbawiona  rybosomów   • posiada  na  swojej  powierzchni  rybosomy  80S  

• stanowi  fizyczną  kontynuację  siateczki  szorstkiej   • stanowi  bezpośrednie  przedłużenie  osłonki  jądrowej  
• jest  utworzona  z  rurek   • ma  postać  woreczków  
• rozwinięta  w  komórkach  syntetyzujących  niebiałkowe  związki   • jest  rozbudowana  w  komórkach  szybko  rosnących  oraz  w  
organiczne   komórkach  w  których  zachodzi  biosynteza  białka  
• synteza  testosteronu  w  komórkach  jąder   • synteza,  składanie  i  modyfikowanie  białek  
• gromadzenie  jonów  wapnia  w  komórkach  serca  mięśniowego   • transport  białek  
• zobojętnianie  trucizn  w  komórkach  wątroby   • synteza  enzymów  w  komórkach  trzustki  

  CYTOLOGIA  
     
 
 
  
  Komórki  poszczególnych  tkanek  w  obrębie  jednego  narządu  różnią  
  się  budową,  co  wiąże  się  z  funkcjami,  które  pełnią,  np.  
Podaj  funkcje  wspólne  dla  siateczki   charakterystyczną  cechą  budowy  komórek  zewnątrzwydzielniczych  
śródplazmatycznej  szorstkiej  i  gładkiej.   trzustki  jest  występowanie  w  nich  silnie  rozbudowanej  szorstkiej  
siateczki  śródplazmatycznej.  Wykaż  związek  między  funkcją  
komórek  zewnątrzwydzielniczych  trzustki  a  występowaniem  w  nich  
dobrze  rozwiniętej  szorstkiej  siateczki  śródplazmatycznej.  

 
Wyjaśnij,  na  czym  polega  współdziałanie  jądra  
Podaj  funkcje  aparatu  Golgiego   komórkowego  i  retikulum  szorstkiego  w  procesie  
biosyntezy  białka.  
 

 
W  komórkach  zwierzęcych  i  roślinnych  występują  tzw.  
mikrociałka  różniące  się  od  lizosomów  zarówno  
Podaj  funkcje  lizosomów.  
zawartością,  jak  i  sposobem  działania.  Podaj  przykłady  
funkcji  mikrociałek  w  komórkach  roślinnych  lub  
zwierzęcych.  

Uzasadnij,  za  pomocą  argumentów,  że  lizosomy  są  

Na  czym  polega  rola  lizosomu  w  komórce  
„grabarzami”  obumarłych  składników  cytoplazmy  
zwierzęcej?  
lub  całych  komórek.  

 
 
 
Jaka  jest  przyczyna  wylania  hydrolaz  z  lizosomów  
Jaka  jest  rola  lizosomów  w  autofagii?  
po  śmierci  komórki?  
   
 
 
 

 
Dlaczego  enzymy  muszą  być  zamknięte  w    
lizosomach?   Podaj  funkcje  peroksysomów.  
 

Jedną  z  funkcji  wakuoli  jest  funkcja  obronna.  

 
Wyjaśnij,  na  czym  polega  ta  funkcja  wakuoli  u  
Wymień  funkcje  wodniczki  trawiennej  oraz  
roślin  nadmiernie  zjadanych  przez  zwierzęta  
tętniącej.  
roślinożerne  

  CYTOLOGIA  
               
  
• tworzenie  i  transport  fragmentów  błon  
komórki  zewnątrzwydzielnicze  trzustki  wytwarzają  enzymy  
• gromadzenie  białek  zapasowych  
trawienne/proenzymy,  które  są  białkami  syntetyzowanymi  na  
• biogeneza  ciał  olejowych  
rybosomach  siateczki  śródplazmatycznej  szorstkiej,  dlatego  
• magazynowanie  lipidów  
jest  ona  w  tych  komórkach  silnie  rozbudowana  
• kompartmentacja  komórki  
 
• zwiększenie  powierzchni  wewnętrznej  komórki  
• modyfikacja  niektórych  białek  powstałych  na  rybosomach  

• gromadzi  wydzieliny  oraz  produkty  syntezy  

• modyfikuje,  sortuje,  pakuje  i  przekazuje  związki  chemiczne,  
 
głównie  białka  i  lipidy  
w  jądrze  następuje  przepisanie  informacji  genetycznej  z  
• dzięki  enzymom  aparatu  Golgiego  w  komórkach  roślinnych  
kwasu  DNA  na  mRNA  natomiast  w  rybosomach  następuje  
powstają  polisacharydy  do  syntezy  blaszki  pierwotnej  i  ściany  
przetłumaczenie  języka  nukleotydów  na  język  aminokwasów  
komórkowej  
 
• w  komórkach  wydzielniczych  transport  i  uwalnianie  
hormonów  lub  enzymów  trawiennych  

• u  roślin  uczestniczą  w  fotooddychaniu   • odpowiadają  za  wewnątrzkomórkowe  trawienie  materiału  

• biorą  udział  w  przemianach  nadtlenku  wodoru   pobranego  w  drodze  fagocytozy    
• umożliwiają  przekształcenie  rezerw  tłuszczowych  nasion  w   i  pinocytozy  
węglowodany   • degradacja  zużytych  organelli  
• mogą  utleniać  różne  substraty  organiczne   • rozkładają  produkty  rozpadowe,  np.  zużyte  białka  

• doprowadzają  do  autolizy  starzejących  się  komórek  

trawienie  wewnątrzkomórkowe  pobranego  pokarmu,  dzięki   • doprowadzają  do  samostrawienia  poważnie  uszkodzonych  
zawartych  w  nim  enzymom  hydrolitycznym,  aktywnym  w   komórek  
środowisku  kwaśnym   • oddzielają  i  trawią  zbędne  składniki  komórki,  np.  w  czasie  
metamorfozy  owadów  

 
lizosomy  dzięki  enzymom  w  nich  zawartych  mają  zdolność  do  
struktury  komórek  w  organizmie  po  śmierci  ulegają  
trawienia  i  niszczenia  struktur  niepotrzebnych  już  komórkom,  
uszkodzeniom;  dlatego  uszkodzona  zostaje  również  błona  
np.  takich,  które  uległy  uszkodzeniu  lub  zniszczeniu  
lizosomu,  przez  co  enzymy  w  nim  zawarte  wylewają  się  i  
 
prowadzą  do  samostrawienia  komórek  
 
 

   
• katalaza  rozkłada  nadtlenek  wodoru   • ponieważ  w  momencie  wylania  się  zawartości  lizosomu  
• zachodzą  w  nich  reakcje  utleniania  z  użyciem  cząsteczki   komórka  i  jej  struktury  ulegają  autofagii,  czyli  zniszczeniu  
tlenu   • dodatkowo  enzymy  lizosomów  są  aktywne  w  innym  pH  
   

funkcje  wodniczki  trawiennej:  

funkcja  ta  polega  na  wydzielaniu  substancji  powodujących  
• trawienie  pobranych  na  drodze  fagocytozy  i  pinocytozy  
niedobry  lub  szkodliwy  smak  dla  zwierząt  (wakuola  zawiera  
substancji  pokarmowych  
trujące  glikozydy  i  alkaloidy)  
funkcje  wodniczki  tętniącej:  
 
• osmoregulacja  i  wydalanie  

  CYTOLOGIA  
     
   
  
Związek  rozmieszczenia  mitochondriów      
Wymień  funkcje  wakuoli  w  komórkach  roślinnych.  
w  komórce  z  ich  funkcją.  
 

 
1. Wyjaśnij,  dlaczego  mitochondria  są  
nazywane  „centrami  energetycznymi”  
 
Wymień  funkcje  mitochondriów.   komórki.  
2. Od  czego  zależy  liczba  mitochondriów  w  
komórce?  
 

 
  Nazwij  proces  zlokalizowany  w  mitochondriach  
Opisz  skład  matriks  mitochondrialnej.   oraz  zapisz  jego  ogólne  równanie.  
   
 

Sprecyzuj,  czy  liczba  mitochondriów  w  komórce  

Podaj  funkcję  chloroplastów.  
jest  stała  czy  zmienna.  Odpowiedź  uzasadnij.  

 
 
Chromoplasty  zawierają  barwniki:  żółty,  ksantofil  i  
Chromoplasty  to  ważna  grupa  barwników.  Są  one  
czerwony  karoten.  Nadają  one  barwę  kwiatom,  
rozpuszczalne  w  tłuszczach,  mają  postać  
owocom,  a  czasem  również  korzeniom.  Podaj  
kryształków  lub  włóknistych  struktur.  Określ  
jeden  przykład  wpływu  chromoplastów  na  barwę  
stopień  aktywności  chromoplastów  w  
korzenia  rośliny.  
fotosyntezie.  
 

 
Chromoplasty  mogą  powstawać  z  proplastydów,  
Uzasadnij  podając  dwa  argumenty,  że  chloroplasty  
chloroplastów  i  leukoplastów.  Uzasadnij  znaczenie  
należą  do  organelli  półautonomicznych.  
powstawania  chromoplastów  w  rolnictwie  i  
 
ogrodnictwie.  
 

 
 
Podaj  dowody  na  bakteryjne  pochodzenie  
Podaj  cechy  wspólne  w  budowie  mitochondrium    
mitochondriów  i  chloroplastów:  
i  chloroplastu.  
 

  CYTOLOGIA
   
               
 • utrzymują  komórkę  w  stanie  uwodnienia  (odpowiadają  za  turgor  komórki)  
• w  miejscach  komórki,  gdzie  jest  zapotrzebowanie  na  energię   • magazynują  zbędne  produkty  przemiany  materii  (glikozydy,  alkaloidy,  garbniki,  
kwasy  organiczne)  
• w  pobliżu  orangelli,  gdzie  odbywa  się  ruch   • magazynują  materiały  zapasowe  (białka  w  postaci  ziaren  aleuronowych,  cukry,  
• w  aktywnych  ruchowo/metabolicznie  obszarach  komórki   tłuszcze)  
• ponieważ  są  one  centrami  energetycznymi   • znajdują  się  w  nich  barwniki  (antocyjany  i  flawony)  nadające  barwę  kwiatom,  
owocom  i  liściom  
komórki/organellami  w  których  produkowane  są  związki   • znajdują  się  w  nich  enzymy  hydrolityczne  upodabniające  wakuole  do  lizosomów  
wysokoenergetyczne  (niezbędne  do  określonych  procesów)   • wakuole  zawierają  enzymy  hydrolityczne,  dzięki  czemu  uczestniczą  w  rozkładzie  
białek  i  kwasów  nukleinowych  

1.  
• w  mitochondriach  wytwarzana  jest  energia  w  postaci  ATP/energia  biologicznie  
użyteczna  niezbędna  do  funkcjonowania  komórki   • synteza  ATP  w  fosforylacji  oksydacyjnej  i  substratowej  
• w  mitochondriach  zachodzi  synteza  ATP  z  energii  uwalnianej  podczas  utleniania   • kataliza  przemiany  kwasu  pirogronowego  
związków  organicznych  
2.  
• utlenienie  acetylo-­‐CoA  w  cyklu  kwasu  cytrynowego  
• liczba  mitochondriów  zależy  od  zapotrzebowania  komórki/tkanki  na  energię  (im   • odpowiedzialne  za  przeprowadzanie  różnych  etapów  syntezy  
większe  zapotrzebowanie  komórki  na  energię,  tym  mitochondria  są  liczniejsze)   białek  
• od  funkcji  komórki,  np.  praca  komórek  mięśniowych    
• od  aktywności  metabolicznej/intensywności  metabolizmu  komórki  
 

  matriks  jest  macierzą  o  składzie  zbliżonym  do  cytoplazmy  

Oddychanie  wewnątrzkomórkowe  w  warunkach  tlenowych   komórki,  zawiera  dużą  ilość  białek,  głównie  enzymatycznych,  
C6H12O6  +  6O2  è  6  CO2  +  6H2O  +  energia   zanurzony  jest  w  niej  mitochondrialny  DNA  i  rybosomy  
   

 
 
 
pochłanianie  energii  słonecznej,  z  której  w  procesie  
liczba  mitochondriów  w  komórce  jest  zmienna  i  zależy  od  
fotosyntezy  wytwarzają  energię  chemiczną  
aktywności  metabolicznej  komórki,  a  dokładnie  od  
  zapotrzebowania  na  energię  
 

chromoplasty  nadają  pomarańczową  barwę  korzeniom  

chromoplasty  nie  są  aktywne  w  fotosyntezie,  ponieważ  nie  
marchwi  
zawierają  one  chlorofilu  
 

powstawanie  chromoplastów  z  chloroplastów  ma  znaczenie  

przy  dojrzewaniu  roślin  –  niedojrzałe,  np.  pomidory,  
początkowo  zawierają  chloroplasty  nadające  im  zieloną  
• chloroplasty  mają  własne  DNA/materiał  genetyczny  
barwę,  jednak  wraz  z  dojrzewaniem  chloroplasty  przechodzą  
• chloroplasty  posiadają  rybosomy/aparat  translacyjny  
w  chromoplasty,  nadające  pomidorom  kolor  czerwony  
 
(pomarańczowy);  wskazuje  to  moment,  w  którym  warzywa  są  
dojrzałe  i  gotowe  do  zebrania  
 

• obecność  w  mitochondriach  i  chloroplastach  własnego  DNA  

• obecność  podwójnej  błony  białkowo-­‐lipidowej   • rybosomy  typu  bakteryjnego,  mitochondria  i  plastydy  nie  
• błona  wewnętrzna  pofałdowana   powstają  de  novo,  ale  przez  podział  lub  pączkowanie  już  
istniejących  
• wnętrze  wypełnione  substancją  białkową  
• mają  własne  rybosomy  na  których  zachodzi  synteza  białka  
• zawierają  DNA   • koliste  cząsteczki  DNA  (jak  u  bakterii)  
• rybosomy   • błony  otaczające  organelle  są  podobne  do  bakteryjnych  
   

  CYTOLOGIA  
         
 
 
 Wykaż,  że  chloroplasty  i  mitochondria    to  
 
organella  wytwarzające  energię.  
Podaj  przykład  funkcji,  jakie  pełnią  plasmodesmy.  
 

   
   

   
   
 
 

   
 

   
   

   
 

   
 

  CYTOLOGIA  
       
   
 • stanowią  drogę  transportu  substancji  
odżywczych/czynników  kontrolujących  rozwój  
w  chloroplastach  w  procesie  fotosyntezy  energia  
komórek  roślinnych  (hormony,  enzymy)  /  
świetlna  zostaje  przetworzona  na  energię  chemiczną,  
metabolitów  
zmagazynowaną  w  wiązaniach  chemicznych  cukru  
• mogą  przekazywać  potencjały  elektryczne  z  błony    
jednej  komórki  na  błonę  drugiej  komórki  
 

   
   
 

   

   

   
 

   

   

  CYTOLOGIA  
       
 Wymień  funkcje  tkanki  twórczej  pierwotnej.   Wymień  funkcje  tkanki  twórczej  wtórnej.  

Podaj  charakterystyczną  cechę  charakteryzującą  

Podaj  funkcję  merystemu  archesporialnego.  
komórki  merystematyczne.  

Podaj  z  jakiego  typu  tkanki  zbudowany  jest  

wierzchołek  korzenia  oraz  określ  najważniejszą  
Jaką  funkcję  pełni  kambium?  
cechę  tej  tkanki:  
 

1. Przykładem  wewnętrznych  utworów  wydzielniczych  są  u  

niektórych  drzew  iglastych  komórki  żywicorodne.  Żywica  
gra  ważną  rolę  w  funkcjonowaniu  roślin  iglastych  oraz  ma  
Podaj  funkcję  kutikuli.   znaczenie  w  gospodarce  człowieka.  Wymień  dwie  funkcje,  
jakie  pełni  żywica  dla  drzew  iglastych.  
2. Wykaż,  że  żywica  jest  cennym  surowcem  przemysłowym  
 

Podaj  funkcje  tkanek  okrywających.  

Podaj  funkcje  aparatów  szparkowych.  
 

 
Podaj  cechę  budowy,  jaka  odróżnia  komórki   Wyjaśnij  znaczenie  funkcjonowania  chloroplastów  
szparkowe  od  innych  komórek  skórki   w  mechanizmie  otwierania  aparatu  szparkowego.  
 

1. Wytworami  jakiej  tkanki  są  włośniki?  

2. Jaką  funkcję  biologiczną  pełnią  włośniki?   Podaj  funkcje  perydermy.  
 

 TKANKI  ROŚLINNE  
 
   
 • wtórny  przyrost  na  grubość  walca  osiowego,  korka  i  
felodermy  
• buduje  zarodki  roślin  
• u  dwuliściennych  tworzenie  korzeni  bocznych  
• tworzy  wierzchołki  wzrostu  pędu  i  korzenia  
• zabliźnianie  uszkodzonych  tkanek  (kalus)  
• powoduje  wstawowe  wydłużanie  międzywęźli  
• tworzenie  się  zarodników  w  zarodniach  paprotników  
i  mszaków  (merystem  archesporialny)  

mejotyczne  tworzenie  haploidalnych  zarodników,  służących  

wykazują  zdolność  do  szybkich/częstych  podziałów  
do  rozmnażania  bezpłciowego  
mitotycznych  
 

 
  • wierzchołek  korzenia  zbudowany  jest  z  tkanki  
kambium  powoduje  wtórny  przyrost  łodygi  i  korzenia  w   merystematycznej  
roślinach   • najważniejszą  cechą  tej  tkanki  jest  zdolność  do  podziałów  
komórkowych  

1.  
• służy  do  zabliźniania  ran  
• ma  działanie  bakteriobójcze  i  grzybobójcze  
chroni  roślinę  przed  nadmiernym  parowaniem  (transpiracją)  
2. żywica  wykorzystywana  jest  np.  do  produkcji  
lakierów,  smarów,  farby  drukarskiej  
 

 
• chronią  roślinę  przed  urazami  mechanicznymi  
• chronią  przed  niekorzystnym  wpływem  innych   • chronią  organizm  rośliny  przed  „przegrzaniem”  
czynników  zewnętrznych   • pozwalają  na  wymianę  gazową  tlenu  i  dwutlenku  
• reguluje  transpirację  (parowanie  wody)     węgla  
i  wymianę  gazową    
 
 

dzięki  fotosyntezie  chloroplasty  produkują  substancje  

osmotycznie  czynne,  które  zwiększają  potencjał  osmotyczny  
komórki  szparkowe  zawierają  chloroplasty,  a  pozostałe  
w  komórkach  szparkowych.  Powoduje  to  napływ  wody  z  
komórki  skórki  nie  mają  chloroplastów  
sąsiadujących  komórek,  które  mają  niższy  potencjał  
 
osmotyczny  
 

• chroni  przed  parowaniem  wody,  przegrzaniem  oraz  

 
uszkodzeniami  mechanicznym  
1. są  wytworem  podziemnej  tkanki  okrywającej  (skórki  
• przetchlinki  współtworzą  układ  wentylacyjny  rośliny,  
korzenia,  czyli  rezydermy)  
umożliwiając  wymianę  gazową    
2. włośniki  zwiększają  powierzchnię  chłonną  korzenia  
z  otoczeniem  
 
 

 TKANKI  ROŚLINNE  
 

 
 Podaj  funkcje  tkanek  wzmacniających.   Podaj  funkcje  kolenchymy  i  sklerenchymy.  

U  roślin  wyższych  śmierć  niektórych  komórek  warunkuje  

powstanie  funkcjonalnych  systemów,  mających  istotne  
znaczenie  w  życiu  rośliny.  W  prawidłowym  rozwoju  roślin  
Wymień  cechy  budowy  różniące  kolenchymę  i  
takie  zmiany  zachodzą  w  końcowym  etapie  różnicowania  się  
komórek  i  tkanek.  Podaj  dwa  przykłady  tkanek  roślinnych   sklerenchymę.  
zbudowanych  z  martwych  komórek.  Określ  rolę  każdej    
z  tych  tkanek.  

1. .Jaką  korzyść  daje  fakt,  że  człony  rurek  

Podaj  funkcje  włókien  i  miękiszu  w  tkance  
sitowych  stają  się  wtórnie  bezjądrzaste?  
przewodzącej.  
2. Jaka  jest  funkcja  komórek  towarzyszących?  

1. W  drewnie  jakich  roślin  występują  głównie  

cewki?  
Porównaj  drewno  i  łyko.   2. Wymień  dwa  przystosowania  w  budowie  
tych  komórek  do  spełniania  swoich  funkcji  
biologicznych  
 

Tkanki  miękiszowe  mają  olbrzymie  znaczenie  w  

gospodarce  człowieka.  Wynika  to  z  tego,  że  w  
komórkach  miękiszowych  występuje  wiele  
Przystosowanie  miękiszu  asymilacyjnego  
cennych  substancji  zapasowych  oraz  z  ich  wysokiej  
palisadowego  do  pełnionej  funkcji.  
wartości  dietetycznej.  Udowodnij  przedstawione  
powyżej  stwierdzenie,  posługując  się  dwoma  
argumentami.  

 
Przedstaw  rodzaje  miękiszu    i  przedstaw  dla   Wykaż  przystosowanie  budowy  cech  roślin  do  
każdego  z  nich  cechę  budowy  i  związaną  z  nią   życia  w  środowisku  wodnym.  
pełnioną  funkcję.  

Wiele  roślin  wodnych  ma  w  swoich  organach  

miękisz  powietrzny  (aerenchymę)  z  dużymi  
przestworami  międzykomórkowymi.  Uzasadnij  za  
Podaj  zależności  między  środowiskiem  życia  
pomocą  dwóch  różnych  argumentów,  że  obecność  
rośliny  a  budową  skórki  jej  liścia  podwodnego.  
aerenchymy  stanowi  przystosowanie  tych  roślin  
do  życia  w  środowisku  wodnym.  
 
                            TKANKI  ROŚLINNE  
 
   
 • zwiększanie  sztywności  i  wytrzymałości  
• kolenchyma:  wzmacnia  organy  młode  i  szybko  rosnące  
• ochrona  roślin  przed  urazami  
• sklerenchyma:  zapewnia  sztywność  i  wytrzymałość  rośliny  
 

• komórki  sklerenchymy  zbudowane  są  ze  zdrewniałej  ściany  

• sklerenchyma  –  jest  tkanką  wzmacniającą,  której  funkcją  jest  
komórkowej,  a  komórki  kolenchymy  z  niezdrewniałej  
zapewnianie  sztywności    
ściany  komórkowej  
i  wytrzymałości  rośliny  
• w  kolenchymie  jest  protoplast,  którego  brak  w  
• drewno  –  jest  tkanką  przewodzącą,  której  funkcją  jest  
sklerenchymie  
transport  wody  i  soli  mineralnych  
• kolenchyma  ma  komórki  bryłowate,  a  twardzica  silnie  
 
wydłużone  

 
1. obniża  to  metabolizm  własny  komórki  oraz  nie  utrudnia  
ruchu  cytoplazmy   • miękisz  pełni  funkcje  spichrzowe  oraz  zapewnia  łączność  
2. funkcja  komórek  towarzyszących:  mają  one  jądro  i  gęstą   elementów  przewodzących  z  innymi  tkankami  organ  
cytoplazmę  z  organellami,  co  wskazuje  na  ich  rolę   • włókna  odgrywają  rolę  wzmacniającą  
wspomagającą  względem  członów  rurki  sitowe  

1. występują  głównie  w  drewnie  paprotników  i  roślin  

nagozalążkowych   • komórki  rurek  sitowych  są  żywe  i  wyposażone  we  
2.   wszystkie  organella  komórkowe,  natomiast  komórki  
• dzięki  utracie  protoplastu  woda  nie  napotyka   drewna  są  martwe  
przeszkód   • transport  substancji  odbywa  się  w  nich  w  przeciwnych  
• gruba  i  silnie  zdrewniała  ściana  komórkowa,  odporna   kierunkach  
na  transport  wody  pod  dużym  ciśnieniem  

• tkanki  miękiszowe  mają  węglowodany,  tłuszcze,  biała,  

witaminy  i  sole  mineralne,  a  także  mało  trudno  
posiada  liczne  chloroplasty  z  barwnikiem  fotosyntetycznie  
przyswajalnego  błonnika  
czynnym  biorącym  udział  w  fotosyntezie  
• komórki  miękiszowe  są  silnie  uwodnione  i  mają  cienkie  
 
ściany  komórkowe.  
 

• miękisz  asymilacyjny  –  duża  liczba  chloroplastów  w  komórce  umożliwia  

• duże  przestwory  międzykomórkowe  wypełnione  powietrzem   przeprowadzenie  procesu  fotosyntezy  
umożliwiają  roślinie  unoszenie  się  w  wodzie  /  ułatwiają  wymianę   • miękisz  spichrzowy  –  duża  liczba  leukoplastów  umożliwia  gromadzenie  
gazową   materiałów  zapasowych  
• tworzą  system  kanałów  przewietrzających,  którymi  gazy  oddechowe   • miękisz  wodonośny  –  duże  wakuole  umożliwiają  gromadzenie  wody  
mogą  swobodnie  się  przemieszczać  w  roślinie   • miękisz  powietrzny  –  duże  przestwory  międzykomórkowe  umożliwiają  
• tkanka    wzmacniająca  znajduje  się  w  centralnej  części  rośliny,  dzięki   wymianę  gazową  (wentylację)  organom  roślin  w  warunkach  ograniczonego  
czemu  łodyga  jest  elastyczna  /  odporna  na  zerwanie   dostępu  do  powietrza;  obecność  powietrza  w  dużych  przestworach  
międzykomórkowych  umożliwia  roślinom  wodnym  utrzymanie  liści  na  
 
powierzchni  wody  

• brak  aparatów  szparkowych  w  skórce  liścia,  ponieważ  roślinie   • między  komórkami  aerenchymy  znajdują  się  duże  przestrzenie  tworzące  
system  kanałów  wypełnionych  powietrzem,  co  ułatwia  unoszenie  się  rośliny  
nie  grozi  niedobór  wody,  bo  wymiana  gazowa  zachodzi  na  
w  wodzie  
drodze  dyfuzji   • aerenchyma  może  tworzyć  kanały  wentylacyjne,  które  ułatwiają  roślinom  
• w  skórce  roślin  podwodnych  występują  chloroplasty,  które  ze   wodnym  wymianę  gazową  
względu  na  słaby  dostęp  do  światła  (rozproszenie  światła)  w   • ażurowa  budowa  (duże  przestwory  międzykomórkowe)  zwiększają  lekkość  
poszczególnych  organów  roślinnych,  co  umożliwia  unoszenie  się  organów  
wodzie  ułatwiają  fotosyntezę  
swobodnie  w  wodzie  
• cienka  kutikula  skórki  górnej  i  dolnej  ułatwia    gospodarkę   • duże  przestwory  międzykomórkowe  miękiszu  powietrznego  umożliwiają  stałe  
wodą  i  solami  mineralnymi   przewietrzanie  organów  roślinnych  i  sprawną  wymianę  gazową  

  TKANKI  ROŚLINNE  
 
 Wyjaśnij  rolę  jonów  potasowych  i  jabłczanowych   Wskaż  cechy  budowy  igły,  które  są  związane  z  
w  procesie  otwierania  się  aparatów  szparkowych.   przystosowaniem  sosny  do  warunków  
  środowiska.  

   
   

   
   
 
 

   
 

   
   

   
 

   
 

TKANKI  ROŚLINNE  
   
 • aparaty  szparkowe  poniżej  skórki  –  ogranicza  to  utratę  wody  
przez  nadmierną  transpirację  
jony  jabłczanowe  i  potasowe  zwiększają  potencjał  
• miękisz  wieloramienny  zwiększa  powierzchnię  
osmotyczny,  woda  napływa  do  komórki,  wzrasta  turgor  
fotosyntetyczną  igły  
komórek  szparkowych  i  aparat  szparkowy  otwiera  się  
• kanały  żywiczne  –  wydzielana  żywica  działa  bakteriobójczo  i  
 
grzybobójczo  
 
• gruba  kutikula  –  ogranicza  utratę  wody  przez  nadmierną  
transpirację  
   
   
 

   

   

   
 

   

   

 TKANKI  ROŚLINNE  
 
 
  
Wymień  funkcje  wody.   Wymień  funkcje  wody  w  organizmie  człowieka.  
 

Woda  jest  substancją  o  szczególnych  właściwościach.  Jej  

gęstość  osiąga  wartość  maksymalną    w  4°C  i  maleje  wraz  ze  
wzrostem  temperatury.  Tworząc  lód  podczas  zamarzania,  
Podaj  dwie  wspólne  funkcje  wody  pełnione  przez  
woda  zwiększa  swoją  objętość,  co  powoduje,  że  powstający  
lód  jest  lżejszy  od  wody,  z  którą  się  styka.  Wykaż  na  jednym   nią  zarówno  u  roślin,  jak  i  u  zwierząt  oraz  ludzi.  
przykładzie,  że  dwa  opisane  powyżej  stany  skupienia  wody  
mają  istotne  znaczenie  dla  życia  w  zbiornikach  wodnych.  

Wykaż,  że  woda  i  lód  (dwa  stany  skupienia)  mają  

Straty  wody  w  procesie  pocenia  się  lub  parowania  
istotne  znaczenie  dla  życia  w  zbiornikach  
z  dróg  oddechowych  przynoszą  korzyści  
wodnych.  
organizmowi  człowieka.  Uzasadnij.  
 

Cząsteczka  wody  dzięki  swojej  budowie  ma  

Podaj  przykłady  znaczenia  polarnej  budowy  wody   charakter  polarny  (dipolowy).  Wyjaśnij,  jakie  
w  przyrodzie.   znaczenie  ma  dipolowa  budowa  cząsteczki  wody  
dla  transportu  substancji  w  obrębie  organizmu.  

Woda  ma  dużą  pojemność  cieplną  i  wysokie  ciepło   Dlaczego  pierwiastki  umieszczone  w  grupie  
parowania  –  określ,  jakie  ma  to  znaczenie  dla   makroelementów  wchodzą  w  skład  bardzo  wielu  
organizmów  żywych.   związków  chemicznych?  

Podaj  funkcje  aminokwasów.   Podaj  funkcje  białek  i  peptydów.  

Podaj,  w  jaki  sposób  siarka  warunkuje  tworzenie  

Jakie  związki  należą  do  lipidów?   struktur  białek.  
 

    MIKRO-­‐,  MAKROELEMENTY,  ZW.  ORGANICZNE  

   
     
 • rozpuszcza  prawie  wszystkie  substancje  dzięki  polarności  
• utrzymuje  odpowiednią  temperaturę  ciała   • najobficiej  występujący  składnik  każdego  organizmu  
• dostarcza  organizmowi  energię  dzięki  istnieniu  tzw.  wiązań   • stanowi  środowisko  dla  prawie  wszystkich  procesów  
wodorowych   życiowych  
• nawilża  wdychane  powietrze,  nawilża  gałkę  oczną,  stawy,   • główne  źródło  tlenu  w  atmosferze  
skórę  i  błony  śluzowe    
• usuwa  toksyny  z  narządów  poprzez  skórę,  nerki  i  płuca  

  dzięki  temu,  że  lód  jest  lżejszy  od  wody,  pozwala  to  przetrwać  
• jest  rozpuszczalnikiem   pod  lodem  zamieszkującym  wodę  organizmom.  Lód  tworzy  
• stanowi  środowisko  dla  zachodzenia  reakcji   warstwę  izolacyjną  co  pozwala  na  zachowanie  życia  pod  
chemicznych   lodem;  tworząca  się  warstwa  lodu  może  ograniczać  dostęp  
  tlenu  

• pocenie  się  i  parowanie  z  dróg  oddechowych  jest  ważnym   • dzięki  temu,  że  lód  jest  lżejszy  od  wody,  pozwala  to  
czynnikiem  regulującym  temperaturę  ciała.   przetrwać  pod  lodem  zamieszkującym  ją  organizmom  
• człowiek  pocąc  się  chroni  swój  organizm  przed  przegrzaniem   • tworzący  się  lód  na  powierzchni  wody  ogranicza/może  
• proces  pocenia  się  jest  korzystny,  gdyż  pozwala  on  na   ograniczać  dopływ  tlenu  niezbędnego  do  życia  
regulowanie  temperatury  ciała  przez  organizm   • lód  tworzy  warstwę  izolacyjną,  co  pozwala  przetrwać  pod  
  lodem  

• jest  dobrym  rozpuszczalnikiem  

cząsteczki  wody  dzięki  budowie  polarnej  mogą  się  otaczać  i  
• niższe  warstwy  wody  nie  ulegają  zamarzaniu  
wiązać  wiązaniami  wodorowymi  z  wieloma  innymi  
• umożliwia  transport  wody  w  roślinie  (kohezja  i  
cząsteczkami,  powodując  ich  rozpuszczanie;  w  takiej  postaci  
adhezja)  
cząsteczki  te  są  transportowane  w  organizmie  
  • utrzymuje  duże  napięcie  powierzchniowe  wody  
 

wysoka  pojemność  cieplna  wody  powoduje,  że  organizmy  

wykazują  dużą  stabilność  cieplną,  w  związku  z  czym  są  mało  
wrażliwe  na  zmiany  temperatury  otoczenia;  wysokie  ciepło  
łatwo  ulegają  reakcjom  utleniania  i  redukcji    ze  względu  na  
parowania  sprawia,  że  można  w  znacznym  stopniu  ochłodzić  
liczność  stopni  utlenienia  
ciało  wskutek  wyparowania  niewielkiej  ilości  wody;  zjawisko  
to  wykorzystują  ssaki  (pocą  się),  gady  (zieją)  i  rośliny  
(transpiracja)  

• budulcowa    -­‐  wchodzą  w  skład  wszystkich  struktur  komórkowych  

• katalityczna  –  wszystkie  enzymy  są  białkami  prostymi  lub  złożonymi  
• materiał  budulcowy  wszystkich  białek  i  innych  peptydów  
• transportowa  –  stanowią  transportery:  jonów  w  błonie  komórkowej  i  gazów  
• substraty  syntezy  związków  biologicznie  czynnych  niebędących  białkami,  m.in.  
oddechowych  oraz  jonów  w  płynach  ustrojowych  
niektórych  hormonów  i  neuroprzekaźników  
• regulacyjna  –  białkami  i  peptydami  są  niektóre  hormony  
• regulacyjna  
• odpornościowa  –  białkami  są  wszystkie  przeciwciała  
• metabolity  pośrednie  cykli  i  szlaków  metabolicznych  
• lokomotoryczną  –  białka  kurczliwe,  takie  jak  aktyna  i  miozyna,  są  
• składniki  koenzymów  i  witamin  
odpowiedzialne  za  ruch  wewnątrzkomórkowy  oraz  narządowy  
• bufory  –  ze  względu  na  charakter  amfoteryczny  pomagają  w  utrzymaniu  
• buforowa  –  chronią  płyny  ustrojowe  przed  zmianami  pH  
odpowiedniego  pH  soku  komórkowego  i  płynów  ustrojowych  
• zapasowa  (u  roślin)  -­‐    stanowią  materiał  zapasowy  w  nasionach  roślin  
 

siarka  tworząc  mostki  dwusiarczkowe  stabilizuje  III-­‐rzędową  

hormony  kory  nadnercza,  hormony  płciowe,  cholesterol,  
strukturę  białek  
witamina  D  
 

  MIKRO-­‐,  MAKROELEMENTY,  ZW.  ORGANICZNE  

   
   
 Cholesterol  jest  związkiem  organicznym,  który  przez  
większość  ludzi  jest  uważany  za  szkodliwy  dla  zdrowia.  
Jednak  cholesterol  pełni  w  organizmie  ważne  funkcje  
Podaj  biologiczne  funkcje  lipidów.   biologiczne  i  jego  obecność  w  organizmie  jest  
konieczna.  Podaj  przykłady  pozytywnej  roli  
cholesterolu  w  organizmie  człowieka.  

Jaka  jest  rola  stosowania  błonnika  podczas  

Czemu  kwas  arachidynowy  jest  dla  człowieka  
odchudzania?  
niezbędny?  
 

Jaki  składnik  odżywczego  zawierają  najczęściej  

Wymień  etapy  powstawania  IV-­‐rzędowej  
produkty  zbożowe,  ziemniaki  i  jaka  jest  jego  rola  
struktury  białka.  
w  organizmie  człowieka?  

   
 

   
   

   
 

   
 

    MIKRO-­‐,  MAKROELEMENTY,  ZW.  ORGANICZNE  

 
   
 
   • materiał  odżywczy,  budulcowy  i  energetyczny  roślin,  zwierząt  i  człowieka  (podczas  rozpadu  
tłuszczu  uzyskuje  się  dwukrotnie  więcej  energii  niż  z  rozpadu  takiej  samej  ilości  glukozy)  
• cholesterol  wchodzi  w  skład  błon  komórkowych  komórek   • tworzą  substancje  zapasowe  roślin  w  nasionach,  owocach  i  korzeniach  
zwierzęcych   • chronią  rośliny  przed  nadmierną  utratą  wody  oraz  przed  czynnikami  chemicznymi  i  
• jest  składnikiem  osłonki  mielinowej  długich  wypustek   termicznymi  (woski)  
• są  materiałem  zapasowym  u  zwierząt,  np.  zapadającym  zimą  w  odrętwienie  lub  hibernację  
(aksonów)  komórek  nerwowych   • stanowią  warstwę  termoizolacyjną,  chroniąca  przed  niskimi  temperaturami,  np.  u  ssaków  
• jest  prekursorem  do  produkcji  kwasów   wodnych  
• wchodzą  w  skład  wszystkich  błon  plazmatycznych  (fosfolipidy)  
żółciowych/hormonów  steroidowych  /witaminy  D3   • gromadzą  się  w  warstwie  podskórnej  u  zwierząt  chroniąc  organy  przed  czynnikami  
  mechanicznymi  (np.  okolica  nerek  i  oczodoły,  fałdy  brzuszne)  

wchodzi  w  skład  fosfolipidów  błon  komórkowych,  powstają  z  

błonnik  pęcznieje  w  wodzie  dzięki  czemu  wypełnia  żołądek  i  
niego  prostaglandyny,  które  m.in.  regulują  kurczliwość  naczyń  
zmniejsza  uczucie  łaknienia,  apetyt,  co  ułatwia  odchudzanie  
krwionośnych  i  uczestniczą  w  reakcjach  zapalnych  
 
 

• łączenie  aminokwasów  w  łańcuch  polipeptydowy  

• zwijanie  się  łańcucha  polipeptydowego  w  strukturę  trójwymiarową,  
często  stabilizowaną  prze  mostki  dwusiarczkowe  
są  to  węglowodany,  które  są  głównym  źródłem  energii  dla  
• przestrzenne  zwijanie  polipeptydowej  helisy  utrwalane  mostkami  
organizmu  
siarczkowymi  
• połączenie  ze  sobą  dwóch  lub  więcej  łańcuchów  polipeptydowych  o  
 
ukształtowanej  już  strukturze  trójwymiarowej  
 

   

   
 

   

   

  MIKRO-­‐,  MAKROELEMENTY,  ZW.  ORGANICZNE  

   
 
 Produkt  końcowy  hamuje  aktywność  pierwszego  
Jaka  jest  zależność  pomiędzy  syntezą  enzymów  a  
enzymu  szlaku  metabolicznego,  co  powoduje  
obfitością  siateczki  śródplazmatycznej  szorstkiej  w  
zatrzymanie  całego  szlaku  metabolicznego.  
komórkach  gruczołów  trawiennych?  
Wyjaśnij,  jakie  znaczenie  dla  komórki  ma  
 
przedstawiony  mechanizm  regulacji.  

Określ  przyczynę  braku  możliwości  pełnienia  przez  

Ważną  rolę  w  przemianie  energii  i  materii  
białka  enzymatyczne  funkcji  katalitycznych,  po  
odgrywają  enzymy,  które  obniżają  energię  
zniszczeniu  ich  trzeciorzędowej  struktury.  Wymień  
aktywacji  reakcji  –  przedstaw  wpływ  tej  cechy  na  
czynniki,  które  powodują  ten  niekorzystny  proces.  
przebieg  reakcji  metabolicznych.  
 

Określ  i  uzasadnij,  jaki  wpływ  na  przebieg  reakcji  ma:  

1. podwyższenie  temperatury  do  70  stopni  C   Wyjaśnij,  dlaczego  niska  temperatura  ogranicza  
2. obniżenie  temperatury  do  5  stopni  C   ubytki  masy  przechowywanych  warzyw  i  owoców.  
   
 

  Penicylina  i  inne  antybiotyki  z  tej  grupy,  nieodwracalnie  

Wyjaśnij  znaczenia:   hamują  aktywność  enzymu  zwanego  transpeptydazą  
bakteryjną.  Warunkuje  ona  prawidłowe  tworzenie  
1. enzymy  mogą  ulec  zniszczeniu    
niektórych  wiązań  chemicznych  w  ścianie  komórkowej  
2. enzymy  nie  zużywają  się     bakterii.  Na  podstawie  tekstu  wyjaśnij,  dlaczego  (z  
3. enzymy  są  specyficzne     wyjątkiem  osobniczych  reakcji  alergicznych  na  penicylinę)  
  penicylina  jest  lekiem  nieszkodliwym  dla  człowieka.  

Jaką  funkcję  pełni  centrum  aktywne?   Wyjaśnij,  na  czym  polega  specyficzność  enzymów.  

Dlaczego  większość  reakcji  metabolicznych  

katalizowanych  enzymatycznie  ulega   Jaką  informację  o  właściwościach  enzymu  
zahamowaniu  w  wysokich  temperaturach.   przedstawia  stała  Michaelisa?  
 

 
We  wszystkich  żywych  komórkach  funkcję  uniwersalnego   W  komórkach  eukariotycznych  przeciwstawne  szlaki  
akumulatora  energii  pełni  ATP.   metaboliczne,  np.  synteza  i  rozpad  kwasów  
1. Wymień  trzy  elementy  budowy  tego  związku.  
tłuszczowych,  przebiegają  w  innych  przedziałach  
2. Wskaż  procesy,  w  których  wykorzystuje  się  energię  
wydzielaną  w  wyniku  hydrolizy  ATP.  
komórkowych.  Wyjaśnij,  jakie  znaczenie  ma  
3. Wskaż  element,  dzięki  któremu  ATP  może  stanowić   odseparowanie  zachodzenia  w  komórce  
przenośnik  energii.   przeciwstawnych  szlaków  metabolicznych.  
 
    ENZYMY  
       
  
• nagromadzeniem  się  nadmiaru  produktu  
im  lepiej  jest  rozwinięta  siateczka  szorstka,  tym  więcej  
• ograniczone  są  koszty  związane  z  niepotrzebnym  
rybosomów,  a  więc  tym  więcej  miejsc  do  produkowania  
wytwarzaniem  produktów  pośrednich,  gdyż  blokowanie  
białka  (enzymów)  
enzymu  następuje  już  na  etapie  pierwszej  reakcji  w  
szlaku  metabolicznym  

   
• białko  tracąc  charakterystyczną  dla  siebie  budowę   • ułatwia  to  przebieg  reakcji  
przestrzenną  posiada  zniszczone  specyficzne  dla  siebie   • zwiększa  to  szybkość  reakcji  (przyspiesza  reakcję)  
miejsca,  pasujące  do  substratu  (co  wpływa  na  utratę  jego   • tlen,  jako  ostatni  akceptor  elektronów  w  łańcuchu  
zdolności  katalitycznych)   oddechowym  
• temperatura,  alkohol,  stężony  kwas  lub  zasada   • cytoplazma  z  odpowiednimi  enzymami  
   

• zmniejsza  się  intensywność  procesu  oddychania/tempo  

metabolizmu  zachodzącego  w  komórkach  warzyw  i  owoców,   1. nastąpi  zatrzymanie  przebiegu  reakcji,  ponieważ  
dlatego  w  mniejszym  stopniu  zużywane  są  materiały  zapasowe   podwyższenie  temperatury  spowoduje  zniszczenie  struktury  
• dochodzi  do  obniżenia  aktywności  enzymów  związanych  z  
trzeciorzędowej  tego  enzymu/denaturację  tego  enzymu  
rozkładem  materiałów  zapasowych  znajdujących  się  w  warzywach  i  
owocach  
2. nastąpi  spowolnienie  reakcji,  ponieważ  obniżenie  
• jest  mniejsze  tempo  parowania  i  tak  przechowywane  warzywa  i   temperatury  spowoduje  obniżenie  aktywności  tego  enzymu  
owoce  wolniej  tracą  wodę    
 
1. enzymy  mogą  ulec  zniszczeniu  –  ponieważ  są  one  białkami,  dlatego  
czynniki    wywołujące  denaturację,  takie  jak  wysoka  temperatura,  
penicylina  jest  lekiem  nieszkodliwym  dla  człowieka,  ponieważ   alkohol  czy  mocne  kwasy  uszkadzają  strukturę  enzymu  i  prowadzą  
hamuje  ona  aktywność  enzymu  transpepdytazy;   do  jego  zniszczenia  
transpeptydadza  warunkuje  tworzenie  niektórych  wiązań   2. enzymy  nie  zużywają  się  –  ponieważ  nie  biorą  udziału  w  reakcjach  
chemicznych  w  ścianie  komórkowej,  której  nie   chemicznych,  a  jedynie  wpływają  swoją  obecnością  na  stan  
posiadają  komórki  zwierzęce   równowagi  chemicznej  (przyspieszają  jej  osiągnięcie)  
3. enzymy  są  specyficzne  –  tzn.,  że  jeden  rodzaj  enzymu  katalizuje  
 
tylko  jeden  rodzaj  reakcji;  enzym  i  substrat  pasują  do  siebie  jak  
„klucz  do  zamka”  
 

specyficzność  enzymów  w  stosunku  do  substratu  polega  na  

centrum  aktywne  służy  do  specyficznego  wiązania  
tym,  że  substrat  musi  mieć  komplementarny  kształt  do  
określonego  substratu  
centrum  aktywnego  enzymu  

stała  Michaelisa  jest  miarą  powinowactwa  enzymu  do  danego   większość  enzymów  należy  do  białek,  które  w  wysokich  
substratu   temperaturach  ulegają  denaturacji  

1. w  skład  ATP  wchodzą:  adenina,  ryboza  i  3  reszty  fosforanowe  

2. energia  wydzielana  w  wyniku  hydrolizy  ATP:  
• jest  wykorzystywana  w  różnorodnych  reakcjach  syntezy  
• jest  wykorzystywana  do  pracy,  np.  skurczu  mięśnia  lub  
separacja  przeciwstawnych  szlaków  metabolicznych  zapewnia  
transportu  aktywnego  
skuteczniejszą  kontrolę  przemian  metabolicznych.   3. ATP  stanowi  przenośnik  energii  dzięki  obecności  dwóch  
wiązań  wysokoenergetycznych  pomiędzy  resztami  kwasu  
fosforowego  

    ENZYMY  
       
 
  
Podaj  funkcje:  
Podaj  funkcje  nabłonków  pokrywających.  
• nabłonków  zmysłowych  
 
• nabłonków  gruczołowych  
 

 
Przedstaw  cechy  różniące  budowę  nabłonka   Przedstaw  cechy  przystosowujące  nabłonek  dróg  
wielowarstwowego  płaskiego  i  tkanki  chrzęstnej   oddechowych  do  pełnionych  funkcji.  
szklistej  oraz  miejsce  ich  występowania  

Określ,  jakie  właściwości  nadają  tkance  kostnej  

włókna  kolagenowe  i  sole  mineralne  oraz  podaj  
Podaj  funkcje  tkanki  łącznej  tłuszczowej.  
miejsca  ich  występowania.  
 

Tkanka  tłuszczowa  brunatna  jest  tkanką  charakterystyczną  dla  

ssaków.  U  ssaków  zapadających  w  sen  zimowy  nagromadzenie  tej  
  tkanki  znajduje  się  w  okolicy  łopatek  lub  obojczyków.  Różni  się  ona  
od  zwyczajnej  (żółtej)  tkanki  tłuszczowej  bardzo  obfitym  
Podaj  właściwość,  jaką  kolagen  nadaje  tkance   unaczynieniem  oraz  dużą  liczbą  mitochondriów  w  komórkach  (stąd  
chrzęstnej.   jej  brunatna  barwa).  Główną  funkcją  tkanki  tłuszczowej  brunatnej  
  jest  szybkie  wytworzenie  ciepła  podczas  przebudzenia  ze  stanu  
hibernacji.  Wykaż  związek  budowy  tkanki  tłuszczowej  brunatnej  z  
funkcją  pełnioną  przez  tę  tkankę.  

Tkanka  tłuszczowa  jest  utworzona  z  komórek  gromadzących  

tłuszcz.  jej  główną  funkcją  jest  magazynowanie  substratów  
energetycznych.  Występuje  w  różnych  miejscach  organizmu,  
Wskaż  różnice  oraz  podobieństwa  w  budowie  
więc  spełnia  też  inne  funkcje.  Podaj  przykłady  
występowania  tkanki  tłuszczowej  w  organizmie  człowieka  i   erytrocytów  żaby  i  człowieka.  
funkcję  tej  tkanki  związaną  z  podaną  lokalizacją.  
 

Tkanka  tłuszczowa  należy  do  tkanek  łącznych.      

Podaj  cechę  budowy  tej  tkanki,  która  jest   Podaj  cechy  substancji  międzykomórkowej  tkanki  
nietypowa  dla  innych  tkanek  łącznych.   chrzęstnej.  
   

 
Wymień  dwie  różnice  pomiędzy  tkanką  kostną  a  
Podaj  funkcję  tkanki  nerwowej.  
chrzęstną.  
 

  TKANKI  ZWIERZĘCE  
         
   
   • wyściełają  powierzchnię  narządów  wewnętrznych,  przewodów  i  
• pełnią  funkcję  wydalniczą  (np.  w  kanalikach  nerkowych)   jam  ciała  
• umożliwiają  wchłanianie  różnych  substancji,  w  czym  pomocą  
• pełnią  funkcję  wydzielniczą  (nabłonki  w  gruczołach  
mogą  być  mikrokosmki  (np.  w  jelicie  cienkim)  
dokrewnych)  
• pełnią  funkcję  lokomotoryczną,  dzięki  rzęskom  umożliwiają  ruch  
• biorą  udział  w  odbieraniu  bodźców  ze  środowiska   ciała  gamet  lub  przemieszczanie  różnych  ciał  w  przewodach  
zewnętrznego  (np.  komórki  czuciowe  i  fotoreceptorowe,   • osłania  i  ogranicza  ciało  zwierzęcia  lub  jego  narządy  (organy)  od  
nabłonek  w  błonie  węchowej  nosa)   środowiska  zewnętrznego  i  wewnętrznego  
  • chronią  powierzchnię  ciała  

  • komórki  tkanki  nabłonkowej  ściśle  do  siebie  przylegają,  natomiast  w  tkance  chrzęstnej  są  
• rzęski  umożliwiają  transport  zanieczyszczeń  w  kierunku   ułożone  luźno  
• w  tkance  nabłonkowej  ilość  istoty  międzykomórkowej  jest  niewielka,  natomiast  w  tkance  
jamy  nosowej   chrzęstnej  jest  jej  dużo  
• gruczoły  jednokomórkowe  wydzielają  śluz,  który  nawilża   • komórki  tkanki  chrzęstnej  tkwią  w  jamkach,  które  nie  występują  w  tkance  nabłonkowej  
• komórki  nabłonka  wielowarstwowego  zmieniają  swój  kształt  w  miarę  zbliżania  się  do  
drogi  oddechowe   warstw  do  jego  powierzchni,  natomiast  komórki  tkanki  chrzęstnej  są  w  miarę  jednakowej  
• śluz  również  pomaga  w  usuwaniu  zanieczyszczeń   wielkości  
• nabłonek  wielowarstwowy  płaski:  jama  ustna,  część  przełyku,  pochwa,  wchodzi  w  skład  
• śluz  nawilża  powietrze,  dzięki  czemu  rozpuszczają  tlen,   powłok  ciała  (naskórek)  
który  łatwiej  dyfunduje   • tkanka  chrzęstna  szklista  buduje  szkielety  zarodków,  przymostkowe  części  żeber,  
  powierzchnie  stawowe,  wzmacnia  tchawicę  i  oskrzela  

• włókna  kolagenowe  –  nadają  kościom  giętkość   • pełni  funkcję  magazynującą  (tworzy  rezerwę  energetyczną)  
(elastyczność)   • pełni  funkcję  termoizolacyjną  
• sole  mineralne  nadają  kościom  odpowiednią  twardość   • chroni  przed  urazami  mechanicznymi  
   

• tkanka  brunatna  a  jest  obficie  unaczyniona,  dzięki  czemu  w  dużej  

ilości  dostarczany  jest  tlen  do  mitochondriów  i  może  być  
wytwarzana  duża  ilość  energii  cieplnej,  niezbędnej  do  szybkiego  
kolagen  nadaje  tkance  chrzęstnej  elastyczność  lub  giętkość,  
podniesienia  temperatury,  obniżonej  na  czas  odrętwienia  
lub  wytrzymałość  na  rozciąganie  
• tkanka  tłuszczowe  posiada  dużą  ilość  mitochondriów,  w  których  
zachodzi  oddychanie  tlenowe  i  może  powstać  duża  ilość  energii  
 
cieplnej,  niezbędnej  do  szybkiego  podniesienia  temperatury,  
obniżonej  na  czas  odrętwienia  

 
• erytrocyty  żaby  zawierają  jądro  komórkowe,  którego   • występuje  wokół  niektórych  narządów,  np.  
brak  w  erytrocytach  człowieka   nerek/serca  gdzie  ochrania/podtrzymuje  
• erytrocyty  żaby  są  większe  niż  erytrocyty  człowieka   narządy/amortyzuje  wstrząsy  
• obydwa  typy  erytrocytów  mają  owalny  kształt   • tworzy  warstwę  podskórną,  gdzie  pełni  rolę  
• obydwa  typy  erytrocytów  zawierają  barwnik  –   termoizolacyjną/chroni  przed  utratą  ciepła  
hemoglobinę    
 

• obecność  licznych  włókien  kolagenowych  i  

elastycznych  
tkanka  tłuszczowa  jest  pozbawiona  substancji  
• słaba  mineralizacja  
międzykomórkowej  
• brak  unerwienia  
 
• brak  unaczynienia  
 

tkanka  odpowiedzialna  za  odbieranie,  przetwarzanie  i   • tkanka  kostna  jest  unerwiona  i  unaczyniona,  a  chrzęstna  nie  
przekazywanie  bodźców  oraz  przechowywanie  informacji   • substancja  międzykomórkowa  tkanki  kostnej  jest  silnie  
(pamięć)   zmineralizowana,  a  w  przypadku  tkanki  chrzęstnej  słabo  

  TKANKI  ZWIERZĘCE  
         
 
 Podaj  dwie  cechy  budowy  komórki  nerwowej,   1. Wymień  funkcje  wypustek  nerwowych  
które  pozwalają  jej  sprawnie  uczestniczyć  w   występujących  w  neuronie.  
procesie  przekazywania  impulsów  nerwowych,   2. Wymień  dwa  typy  osłonek  neuronu  i  krótko  je  
oraz  wyjaśnij,  na  czym  polega  ich  rola.   scharakteryzuj.  

Wyjaśnij  znaczenie  podanych  cech:  

1. w  wewnątrzkomórkowych  systemie  błon  gromadzone  
są  jony  wapnia  
2. wewnątrz  komórki  znajdują  się  liczne  mitochondria  
Podaj  cechy  dotyczące  mięśni  gładkich.   3. miofilamenty  miozynowe  i  aktynowe  ułożone  są  
równolegle  wzdłuż  osi  komórki  
4. komórka  ma  zdolność  przeprowadzania  oddychania  
wewnątrzkomórkowego  

 
W  komórkach  tkanki  mięśniowej  zachodzi  proces   Tkanka  mięśniowa  ma  zdolność  rytmicznego  kurczenia  się  i  
przekształcania  energii.  Podaj,  na  czym  polega  to   następującego  po  tym  rozkurczu.  Wyjaśnij,  skąd  pochodzą  
przekształcenie  i  czemu  służy?   bodźce  do  skurczu  mięśnia  sercowego,  a  skąd  do  skurczu  
  mięśnia  szkieletowego.  
 

   
 

   
   

   
 

   
 

  TKANKI  ZWIERZĘCE  
         
   
  
1. dendryty  przewodzą  impulsy  nerwowe  do  wnętrza   • dzięki  osłonce  mielinowej  komórki  mogą  szybciej  
perykarionu  (dośrodkowo),  a  akson  przewodzi  impulsy   przewodzić  impulsy  nerwowe  
nerwowe  od  perykarionu  na  zewnątrz  (odśrodkowo)   • komórki  neuronowe  połączone  są  ze  sobą  za  pomocą  
  aksonów  i  dendrytów,  co  umożliwia  przekazywanie  
2. osłonka  mielinowa  –  zbudowana  z  mieliny,  jest  osłonką   między  nimi  impulsów  nerwowych  
bezkomórkową   • dendryty  zwiększają  obszar  odbierania  impulsów  
osłonka  Schwanna  –  zbudowana  z  komórek  glejowych    
 

1. jony  wapnia  umożliwiają  przyłączanie  się  miofilamentów  

aktynowych  do  miofilamentów  mioznynowych  i  tym  samym  
wsuwanie  się  ich  między  siebie,  co  warunkuje  prawidłowy  skurcz   • budują  ściany  narządów  wewnętrznych  
mięśnia  
• w  cytoplazmie  komórek  miofilamenty  ułożone  są  
2. dzięki  temu  powstaje  więcej  ATP  niezbędnego  do  skurczu  
mięśnia  
nieregularnie  
3. komórki  kurczą  się  tylko  wzdłuż  swojej  osi  i  mięsień  się  skraca   • regulacja  ich  skurczów  jest  niezależna  od  woli  organizmu  
4. zarówno  tlenowego  jak  i  beztlenowego,  co  pozwala  w  momencie    
długu  tlenowego  przejść  na  oddychanie  i  dalszą  pracę  komórki  

• bodźce  do  skurczu  mięśnia  sercowego  nie  docierają  z  układu  

w  mięśniach  energia  chemiczna  przekształcana  jest  w  energię  
nerwowego,  tylko  powstają  w  nim  samym  
mechaniczną  konieczną  do  ruchu.  
• bodźce  do  skurczu  mięśni  szkieletowych  docierają  z  układu  
nerwowego  
 
 

   

   
 

   

   

  TKANKI  ZWIERZĘCE  
         
 Podaj  funkcje  stromy  chloroplastów  i  gran  w  
Wymień  cechy  chemosyntezy.  
procesie  fotosyntezy.  

  Chemosynteza  jest  formą  asymilacji  CO2,  dla  której  źródłem  

Wyjaśnij  w  jaki  sposób  bakterie  siarkowe   energii  są  procesy  utleniania,  najczęściej  związków  
nieorganicznych.  Mimo,  iż  bakterie  chemosyntetyzujące  nie  
(przekształcające  siarkę  w  kwas  siarkowy  (VI)  )  
są  głównymi  producentami  masy  organicznej,  odgrywają  
wpływają  na  jakość  gleby  oraz  jakie  są  konsekwencje   jednak  dużą  rolę  w  ekosystemach  wodnych  i  lądowych.  
tego  procesu  dla  występujących  tam  roślin.   Przedstaw  na  dowolnym  przykładzie  bakterii  
  chemosyntetyzujących  ich  znaczenie  w  przyrodzie.  

 
1. Wyjaśnij,  jaką  rolę  w  drugim  etapie  chemosyntezy  pełni    
energia  użyteczna  chemicznie,  uzyskana  przez  te   Wyjaśnij  jaką  rolę  w  oddychaniu  i  fotosyntezie  
bakterie  w  etapie  pierwszym.   odgrywa  energia  słoneczna  i  energia  chemiczna.  
2. Określ  znaczenie  reakcji  nitryfikacji  dla  roślin.    
 

Wymień:  
  1. Procesy  zachodzące  w  fazie  zależnej  od  
Wyjaśnij  na  czym  polega  powiązanie  ze  sobą  fazy   światła  
jasnej  z  fazą  ciemną  fotosyntezy.   2. Procesy  zachodzące  w  fazie  niezależnej  od  
  światła:  
 

Produkty  etapu  jasnego  fotosyntezy  –  ATP  i  

 
NADPH  nazywane  są  obrazowo  „siłą  
Podaj  różnice  pomiędzy  fosforylacją  cykliczną  i  
asymilacyjną”.  Uzasadnij  trafność  tego  
fosforylacją  niecykliczną.  
sformułowania  określając  rolę  obydwu  związków  
 
w  etapie  ciemnym.  

Istnieją  dwie  drogi  powstawania  ATP  kosztem  energii  świetlnej  –  

fosforylacja  cykliczna  i  fosforylacja  niecykliczna.  
1. Porównaj  oba  rodzaje  fosforylacji  fotosyntetycznej  pod    
względem  udziału  fotosystemów.  
Jaki  związek  jest  akceptorem  dwutlenku  węgla  w  
2. Podaj  cechę  wspólną  dla  obu  rodzajów  przedstawionych  
fosforylacji  uwzględniając  powstające  produkty.   cyklu  Calvina  i  w  jakiej  części  chloroplastu  ten  
3. Wyjaśnij,  dlaczego  w  czasie  fosforylacji  cyklicznej  nie  uwalnia   związek  się  znajduje?  
się  tlen  pochodzący  z  fotolizy  wody.    
4. Ustal,  który  typ  fosforylacji  dominuje  w  warunkach  
zwiększonego  zapotrzebowania  na  ATP.  
     
 

    FOTOSYNTEZA  
         
  
• stroma  chloroplastów  –  zachodzi  w  niej  faza  ciemna  
• energia  wyzwalana  podczas  utleniania  metanu  przez  
fotosyntezy  podczas  której  zachodzi  redukcja  CO2  i  
bakterie  metanowe  zostaje  wykorzystana  przez  nie  do  
synteza  cukrów  
redukcji  CO2  
• grana  –  zachodzi  w  nich  faza  jasna  fotosyntezy,  w  wyniku  
• utleniane  w  chemosyntezie  związki  mineralne  przechodzą  w  
której  powstaje  siła  asymilacyjna  
postać  łatwiej  przyswajalną  przez  rośliny  
 
 

 
  • proces  ten  powoduje  zakwaszenie  gleby  
bakterie  chemosyntetyzujące  uczestniczą  w  obiegu   • konsekwencją  zakwaszenia  jest  zubożenie  świata  roślinnego  
pierwiastków  w  przyrodzie,  np.  bakterie  nitryfikacyjne  w   na  tym  terenie  
obiegu  azotu,  utleniając  amoniak  do  przyswajalnych  dla  roślin   • na  glebie  kwaśnej  mogą  się  rozwijać  rośliny  kwasolubne  
azotanów   • tworzą  się  siarczany  potrzebne  do  prawidłowego  wzrostu  i  
  rozwoju  roślin  
 

1. energia  ta  zostaje  wykorzystana  przez  bakterie  do  

• energia  słoneczna  warunkuje  przebieg  fazy  jasnej  
syntezy  związków  organicznych  /  redukcji  CO2  do  
fotosyntezy,  podczas  której  jest  zamieniana  na  energię  
związków  organicznych  /  asymilacji  CO2  
chemiczną  magazynowaną  w  produktach  fotosyntezy  
2. bakterie  nitryfikacyjne  wzbogacają  glebę  w  łatwo  
• w  procesie  oddychania  z  cukru  uwalniana  jest  energia  
przyswajalną  dla  roślin  formę  azotu  
wykorzystywana  w  procesach  anabolicznych  i  transporcie  
 

1.  
• fotoliza  wody   siła  asymilacyjna  (ATP  i  NADPH)  w  fazie  jasnej  (zależnej  od  
• fosforylacja  cykliczna  
światła)  fotosyntezy  zostaje  wykorzystana  w  fazie  ciemnej  
• fosforylacja  niecykliczna  
(niezależnej  od  światła)  fotosyntezy  do  redukcji  związanego  
• wybicie  elektronu  z  chlorofilu  pod  wpływem  fotonów  
2.  
CO2  i  powstania  związków  organicznych/do  wiązania  węgla  w  
stromie
• karboksylacja  
 
• redukcja  
• regeneracja  

 
• w  fosforylacji  cyklicznej  powstaje  NADPH  i  ATP,  a  w  
• NADPH  i  ATP  są  wykorzystywane  w  etapie  ciemnym  
cyklicznej  tylko  ATP  
fotosyntezy  do  redukcji  kwasu  fosfoglicerynowego  (PGA)  
• w  niecyklicznej  zachodzi  fotoliza  wody  i  powstaje  tlen,  a  w  
do  aldehydu  fosfoglicerynowego  
cyklicznej  jej  brak  i  nie  powstaje  tlen   +
• ulegają  utlenieniu  do  NADP  i  ADP  
• w  niecyklicznej  biorą  udział  dwa  fotosystemy  PSI  i  PSII,  
 
natomiast  w  cyklicznej  tylko  fotosystem  PSI  
 

1. w  fosforylacji  cyklicznej  uczestniczy  tylko  fotosystem  I,  a  w  

fosforylacji  niecyklicznej  fotosystem  PSI  i  PSII  
2. w  obu  typach  fosforylacji  powstaje  ATP  
akceptorem  CO2  w  cyklu  Calvina  jest  RuBP,  który   3. elektrony  wybite  z  fotosystemu  PSI  po  przeniesieniu  przez  
znajduje  się  w  stromie   przenośniki  z  powrotem  do  niego  trafiają  –  nie  zachodzi  
konieczność  uzupełniania  luki  elektronowej  z  PSI  elektronami  
  pochodzącymi  z  fotolizy  wody  
4. w  warunkach  zwiększonego  zapotrzebowania  na  ATP  dominuje  
fosforylacja  cykliczna  

   

    FOTOSYNTEZA  
         
 
 Ustal,  czy  cykl  mocznikowy  ma  charakter  
Oddychanie  jest  przykładem  procesu  
anaboliczny  czy  kataboliczny.  Uzasadnij  swoją  
katabolicznego.  Uzasadnij.  
opinię  podając  jeden  argument.  
 
 

 
 
Wyjaśnij,  co  oznacza  „wiązanie  
Podaj  cechy  procesu  katabolicznego.  
wysokoenergetyczne”.  
 
 

 
  1. Określ  znaczenie  fermentacji  alkoholowej  w  
  życiu  tych  organizmów,  które  ją  
Przedstaw  biologiczne  uzasadnienie  przewagi   przeprowadzają.  
oddychania  tlenowego  nad  beztlenowym  w   2. Wyjaśnij  znaczenie  procesu  regeneracji  NAD+.  
świecie  zwierząt.    
 

  „Tlen  który  bierze  udział  w  procesie  oddychania  

Wyjaśnij,  dlaczego  faza  ciemna  fotosyntezy  nie   wewnątrzkomórkowego  (utleniania  glukozy)  w  komórkach  
zwierząt  i  człowieka,  wraca  do  atmosfery  jako  składnik  
może  zachodzić  u  roślin  pozbawionych  dostępu  do   wydychanego  CO2”  –  uzasadnij,  że  zdanie  to  nie  jest  
światła.   prawdziwe.  
   

 
  Wskaż  dokładną  lokalizację  procesów  w  komórce:  
Określ  miejsce  przebiegu  reakcji  pomostowej  w   1. glikoliza    
mitochondrium  i  rolę  koenzymu  A  (CoA)  w   2. wytwarzanie  acetylo-­‐CoA    
procesie  oddychania  tlenowego.   3. cykl  Krebsa    
  4. łańcuch  oddechowy    
 

Podane  niżej  informacje  opisują  cechy  budowy  mitochondrium.  

Uzasadnij,  że  podane  poniżej  cechy  są  wynikiem  przystosowania  
mitochondrium  do  przeprowadzania  procesu  oddychania  
tlenowego.  
Charakterystyczne  cechy  budowy  mitochondrium.  
Wyjaśnij  znaczenie  procesu  regeneracji  NAD+  
1. zewnętrzna  błona  mitochondrium  jest  wysoce  przepuszczalna   podczas  fermentacji  alkoholowej.  
dla  małych  cząsteczek  
2. błona  wewnętrzna  mitochondrium  tworzy  wypukłości  zwane  
grzebieniami  
Warunkiem  koniecznym  przebiegu  procesu  glikolizy  jest  transport  glukozy  do  
komórki.  Białka  przenoszące  glukozę  do  komórki  wykazują  zmienną  
wrażliwość  na  insulinę  –  hormon  produkowany  prze  trzustkę.  Wszystkie  
systemy  transportu  glukozy  do  komórki  działają  na  zasadzie  dyfuzji  
wspomaganej.  
1. Podaj  dwa  miejsca  w  organizmie  człowieka,  w  których  działają  przenośniki  
glukozy  wrażliwe  na  insulinę.  
Gdzie  w  komórce  zachodzi  proces  glikolizy?  
2. Podaj  dwa  miejsca  w  organizmie  człowieka,  w  których  działają  przenośniki  
glukozy  niewrażliwe  na  insulinę.  
3. Ustal,  czy  glukoza  może  być  magazynowana  w  komórkach  wbrew  
gradientowi  stężeń.  Odpowiedź  uzasadnij.  
 
  ODDYCHANIE  KOMÓRKOWE,  CYKL  MOCZNIKOWY  
       
 • oddychanie  jest  procesem,  w  którym  wydziela  się  energia  
• większość  reakcji  chemicznych  procesu  oddychania,  to  
charakter  anaboliczny,  ponieważ  wytwarzanie  mocznika  
reakcje  rozpadu  
wymaga  nakładów  energii  w  postaci  ATP  
• substrat  procesu  oddychania  jest  wysokoenergetyczny,  a  
produkty  niskoenergetyczne  
 

 
• podczas  niego  wydzielana  jest  energia  
jest  to  wiązanie  w  którym  skumulowana  jest  energia,   • nie  wymaga  nakładu  energii  
uwalniana  podczas  ich  hydrolizy   • substrat  jest  związkiem  bardziej  złożonym  niż  produkt  
  końcowy  
 

1. fermentacja  alkoholowa  umożliwia  tym  organizmom   • więcej  zwierząt  oddycha  tlenowo,  ponieważ  zysk  energetyczny  
oddychania  tlenowego  jest  wyższy  (korzystniejszy)  od  beztlenowego  
wytwarzanie  ATP  przy  braku  tlenu  
• oddychanie  beztlenowe  jest  mniej  wydajne  energetycznie,  dlatego  
2. regeneracja  tego  związku  umożliwia  ciągły  przebieg  
występuje  rzadziej  w  świecie  zwierząt  
glikolizy   • większość  zwierząt  żyje  w  warunkach  tlenowych,  dlatego  
  powszechnym  sposobem  oddychania  jest  oddychanie  tlenowe  

• nie  jest  prawdziwe,  ponieważ  tlen  w  przebiegu  łańcucha  

oddechowego  łączy  się  z  wodorem  tworząc  wodę   do  przebiegu  fazy  ciemnej  fotosyntezy  konieczna  jest  siła  
• nie  jest  prawdziwe,  ponieważ  cząsteczki  CO2  uwalnianego  przez  
asymilacyjna  (ATP  u  NADPH2),  wytwarzane  w  fazie  jasnej  
organizm,  powstają  w  procesie  dekarboksylacji  oksydacyjnej  
fotosyntezy,  do  której  potrzebne  jest  światło  
pirogronianu  oraz  dekarboksylacji  kwasów  trójkarboksylowych  
podczas  cyklu  Krebsa,  więc  atomy  tlenu  w  nim  zawarte  pochodzą  z    
glukozy  (lub  innych  związków  organicznych)  

 
• matrix  mitochondrialne  
1. cytozol  
• koenzym  A  włącza  do  cyklu  Krebsa  grupę  acetylową,  
2. matriks  mintochondrialne  
powstałą  w  wyniku  dekarboksylacji  oksydacyjnej  
3. matriks  mintochondrialne  
pirogronianu    
4. grzebienie  mitochondrium  
 
 

1. dzięki  temu,  że  błona  zewnętrzna  mitochondrium  jest  

wysoce  przepuszczalna  dla  małych  cząsteczek,  do  
podczas  zachodzenia  fermentacji  alkoholowej,  zapas  NAD+   mitochondrium  mogą  się  dostawać  cząsteczki  takie  jak  
jest  niewielki,  dlatego  jest  wciąż  odnawiany;  brak  NAD+   ADP,  kwas  pirogronowy,  niezbędne  do  oddychania  
groziłby  zahamowaniem  dalszego  utleniania  glukozy   tlenowego  
  2. wypukłości  błony  wewnętrznej  mitochondrium  zwiększają  
jej  powierzchnię  i  pozwalają  na  intensywniejszy  proces  
oddychania  wewnątrzkomórkowego  

1. przenośniki  glukozy  wrażliwe  na  działanie  insuliny  występują  

w  mięśniach  szkieletowych  i  tkance  tłuszczowej  
2. przenośniki  glukozy  niewrażliwe  na  działanie  insuliny  
glikoliza  przebiega  w  cytoplazmie  
występują  w  mózgu,  wątrobie  i  erytrocytach  
 
3. glukoza  nie  może  być  magazynowana  w  komórkach  wbrew  
gradientowi  stężeń,  ponieważ  jej  transport  nie  odbywa  się  w  
sposób  aktywny  

  ODDYCHANIE  KOMÓRKOWE,  CYKL  MOCZNIKOWY

   
                       
 Zredukowane  nukleotydy  powstające  w  czasie  cyklu  Krebsa  
1. Cykl  Krebsa  stanowi  ostatni  etap  utleniania   stanowią  substraty  dla  łańcucha  oddechowego.  W  łańcuchu  
węglowodanów,  aminokwasów  i  kwasów   oddechowym  elektrony  atomów  wodoru  obdarzone  energią  
tłuszczowych.  Wskaż  trzy  procesy,  w  których  powstaje   są  przenoszone  na  kolejne  akceptory.    
Acetylo-­‐CoA.   1. Wskaż  lokalizację  przenośników  elektronów  w  
2. Wyjaśnij,  dlaczego  cykl  Krebsa  funkcjonuje  tylko  w   komórkach  eukariotycznych.  
warunkach  tlenowych.   2. Wskaż  lokalizację  przenośników  elektronów  w  
tlenowych  komórkach  prokariotycznych.  

 
 
Proces  syntezy  glukozy  z  nie  cukrowych  prekursorów  
Wyjaśnij,  dlaczego  większość  komórek  w  organizmach  
nazywa  się  glukoneogenezą.  Udowodnij,  że  proces  
wielokomórkowych  nie  może  prawidłowo  
glukoneogenezy  może  się  przyczynić  do  zwiększenia  
funkcjonować  w  warunkach  nieobecności  tlenu.  
efektywności  skurczu  mięśnia.  
 
 

 
Wyjaśnij,  co  dzieje  się  z  powstającym  podczas  cyklu  
 
mocznikowego  fumaranem,  wiedząc,  że  nie  wchodzi  on  
 
w  kolejne  etapy  cyklu  mocznikowego.  
 

   
 

   
   

   
 

   
 

    ODDYCHANIE  KOMÓRKOWE,  CYKL  MOCZNIKOWY

   
     
  
  1.  
1. przenośniki  elektronów  w  komórkach   • oksydacyjna  dekarboksylacja  pirogronianu  
eukariotycznych  znajdują  się  w  wewnętrznej  błonie   • dezaminacja  niektórych  aminokwasów  
mitochondrialnej   • B-­‐oksydacja  kwasów  tłuszowych  
2. cykl  Krebsa  zachodzi  wyłącznie  w  warunkach  tlenowych,  
2. przenośniki  elektronów  w  tlenowych  komórkach  
ponieważ  wymaga  stałego  dopływu  NAD+  i  FAD,  a  
prokariotycznych  znajdują  się  w  błonie  komórkowej   regeneracja  tych  przenośników  następuje  tylko  w  łańcuchu  
  oddechowym  po  przekazaniu  elektronów  na  tlen  
 

 
 
 
większość  komórek  organizmów  wielokomórkowych  nie  może  
w  procesie  glukoneogenezy  organizm  pozbywa  się  kwasu  
prawidłowo  funkcjonować  w  warunkach  nieobecności  tlenu,  
mlekowego,  który  zatruwa  komórki  mięśniowe  i  obniża  
ponieważ  wytworzone  podczas  glikolizy  małe  ilości  ATP  nie  
efektywność  ich  skurczu  
wystarczają  do  podtrzymania  procesów  życiowych  
 
 
 

fumaran  zostaje  włączony  w  cykl  Krebsa  

 
 

   

   
 

   

   

  ODDYCHANIE  KOMÓRKOWE,  CYKL  MOCZNIKOWY  

                       
 Dlaczego  grupę  protistów  cechuje  największa  
Podaj  funkcje  wodniczek  tętniących.   różnorodność?  
 

 
  Uzasadnij,  że  wodniczki  tętniące  w  komórkach  
Uzasadnij,  że  proces  mejozy  u  pierwotniaków   pierwotniaków  słodkowodnych  pełnią  funkcję  
może  zwiększyć  szanse  przeżycia  organizmów   adaptacyjną  do  środowiska.  W  odpowiedzi  uwzględnij  
potomnych.   stężenie  roztworu  wewnątrzkomórkowego  
  pierwotniaków  i  środowiska,  w  którym  żyją.  
 

 
   
Jakie  organellum  świadczy    o  przystosowaniu   Jakie  znaczenie  ma  proces  koniugacji  i  dlaczego  
pantofelka  do  życia  w  wodach  słodkich?   nie  nazywamy  go  rozmnażaniem?  
   
 

 
Określ  różnice  występujące  między  pinocytozą  i  
Wyjaśnij,  w  jaki  sposób  u  orzęsków  dzieli  się  
fagocytozą.  
mikronukleus,  a  w  jaki  makronukleus?  
 
 

 
Podczas  fotosyntezy  u  protistów  powstający  nadmiar  
materii  organicznej  jest  magazynowany    
Jaki  element  budowy  pełzaka  umożliwia  mu  ruch   w  postaci  ziaren  substancji  zapasowej.  Obok  skrobi,  
pseudopodialny?   glikogenu  czy  tłuszczów  w  skład  ziaren  substancji  
zapasowej  mogą  wchodzić  inne  substancje  organiczne.  
Wymień  dwie  z  nich  o  charakterze  polisacharydów.  
 

Wskaż  w  którym  z  rodzajów  endocytozy  w    

ostatnim  etapie  trawienia  pojawia  się  egzocytoza     Podaj  cechy  zielenic,  aby  potwierdzić  ich  wspólne  
i  wytłumacz  na  czym  to  polega.   pochodzenie  z  roślinami.  
   

1. Podaj  przykład  przystosowania  organizmów  

1. Podaj  funkcje  mikro-­‐  i  makronukleusa:   fitobentosu  (sinice  i  krasnorosty)  do  życia  na  dużych  
2. Dlaczego  koniugacja  ma  wielkie  znaczenie  dla   głębokościach.  
orzęsków?   2. Jakie  elementy  morfologiczne  glonów  mają  wpływ  
  na  układ  glonów  w  szelfie?  

    PROTISTY  
         
  
ponieważ  występują  w  niej  wszystkie  typy  budowy  (na  
• osmoregulacja  
poziomie  komórki  i  organizmu),  różne  sposoby  oddychania  i  
odżywiania   • usuwanie  nadmiaru  wody  
 
 

• mejoza  umożliwia  rekombinację  materiału  genetycznego  

stężenie  roztworu  wewnątrzkomórkowego  u  pierwotniaków  
• powstające  osobniki  mogą  uzyskać  nowe  cechy  ułatwiające  
słodkowodnych  jest  wyższe  od  stężenia  środowiska,  w  którym  
im  przeżycie  
żyją  (hipertoniczne),  dlatego  istnieje  konieczność  usuwania  
• może  prowadzić  do  korzystnych  kombinacji  genów  
przez  wodniczki  tętniące  nadmiaru  napływającej  wody  
 
 

• koniugacja  nie  jest  nazywana  rozmnażaniem,  ponieważ  w  jej   wodniczka  tętniąca  –  jest  to  organellum  osmoregulacyjne,  
wyniku  nie  powstają  żadne  organizmy  potomne   pozwalające  pantofelkowi  na  życie    
• znaczenie  procesu  –  dzięki  koniugacji  osobniki  biorące  w  niej   w  hipotonicznym  środowisku,  dzięki  temu  że  usuwa  nadmiar  
udział  posiadają  zrekombinowany  materiał  genetyczny   wody  z  ciała  pantofelka  
   

• w  fagocytozie  nie  ma  ubytku  błony  komórkowej  a  w  pinocytozie  

jest  
• w  fagocytozie  w  wodniczkach  pokarmowych  pokarm  zostaje  
strawiony,  a  resztki  zostają  usunięte  poza  komórkę,  natomiast  w   mikronukleus  dzieli  się  mejotycznie,  a  makronukleus  –  
pinocytozie  cały  pokarm  wraz  z  pęcherzykami  pinocytarnymi   amitotycznie  
zostaje  strawiony    
•  fagocytozie  pochłaniane  są  większe  cząsteczki,  a  w  pinocytozie  
mniejsze,  rozpuszczalne    
w  wodzie  

cytoplazma  –  cytoplazma  przelewa  się  w  różne  miejsca  form  

  ameboidalnych  i  wraz  z  elastyczną  błoną  komórkową  (lub  
paramylon  i  laminaryna   dzięki  nieobecności  pellikuli)  tworzą  pseudopodium,  
  umożliwiające  ruch  pełzakowaty  
 

(fagocytoza)  u  pierwotniaków  podczas  pobrania  pokarmu  na  

• występowanie  chlorofilu  a  i  b   drodze  fagocytozy  z  błony  komórkowej  tworzy  się  pęcherzyk,  
• materiałem  zapasowym  jest  skrobia   w  którym  dochodzi  do  trawienia  pobranego  pokarmu,  a  
• ściany  komórkowe  zbudowane  są  głównie  z  celulozy   następnie  pęcherzyk  ten  zlewa  się  z  błoną  komórkową  i  dzięki  
  egzocytozie  zostają  wydalone  z  komórki  niestrawione  resztki  
pokarmu  oraz  zbędne  produkty  przemiany  materii  

1.  
1. krasnorosty  i  sinice  posiadają  dodatkowe  barwniki   • mikronukleus:  bierze  udział  w  koniugacji  i  wymianie  materiału  
genetycznego  
pozwalające  im  na  absorpcję  światła     • makronukleus:  zawiera  materiał  genetyczny  komórki  i  kieruje  jej  
o  innej  długości  fali,  co  pozwala  na  przeprowadzanie   pracą  i  metabolizmem  
fotosyntezy   2. dzięki  koniugacji,  podczas  której  dochodzi  do  wymiany  materiały  
2. na  układ  glonów  w  szelfie  wpływ  mają  plastydy,   genetycznego,  osobniki  posiadają  zrekombinowane  DNA,  co  pomaga  
które  w  zależności  od  barwnika  jaki  posiadają,   osobnikom  potomnym  przystosować  się  do  zmieniających  się  warunków  
pochłaniają  światło  o  różnej  długości   środowiska    

 
  PROTISTY  
     
  
Podaj  argument  na  odrzucenie  tezy  o  tkankowej  
W  cyklu  życiowym  zarodźca  malarii  wymień  
organizacji  budowy  anatomicznej  glonów.  
następujące  postacie  rozwojowe.  
 
 

Czynnikiem  warunkującym  procesy  życiowe  glonów  jest  w  

  głównej  mierze  światło.  Od  niego  zależy  pionowe  
„Zielenice  i  rośliny  zielone  pochodzą  od  wspólnego   rozmieszczenie  glonów  w  wodzie,  które  przedstawia  się  
następująco:  najbliżej  lustra  wody  występują  zielenice,  
przodka”  –  ustal,  czy  podana  teza  jest  prawdziwa   później  brunatnice,  a  najgłębiej  krasnorosty.  Krasnorosty  w  
czy  nie  i  poprzyj  odpowiedź  trzema  argumentami.   niektórych  rejonach  Ziemi  żyją  nawet  na  głębokości  ponad  
  250m.  Wyjaśnij,  w  jaki  sposób  krasnorosty  przystosowały  się  
do  życia  na  tak  znacznych  głębokościach.  

 
 
 
 
 
 

 
 

 
 

 
 

 
 

 
 

    PROTISTY  
     
 tkanka  jest  to  grupa  komórek  pełniących  określone  funkcje;  
  twór  taki  nie  występuje  u  glonów,  ponieważ  zbudowane  są  
(w  kolejności):  sporozoit,  schizont,  merozoit   one  z  plektenchymy  (nibytkanka),  która  może  przypominać  
  tkankę,  ale  nią  nie  jest  
 

  przedstawiona  teza  jest  prawdziwa,  ponieważ:  

krasnorosty  zawierają  fikobiliny,  które  umożliwiają  im   • zielenice  mają  ściany  komórkowe  zbudowane  z  celulozy  i  
absorpcję  promieni  słonecznych  w  zakresie  najgłębiej   pektyn  (podobnie  jak  u  roślin)  
docierającej  niebiesko-­‐zielonej  części  widma  (ta  długość  fali   • zielenice  mają  podobny  skład  barwników  asymilacyjnych  
jest  niedostępna  dla  innych  protistów  roślinopodobnych)   jak  rośliny  (chlorofile,  karoteny,  ksantofile)  
  • produktem  asymilacji  CO2  u  obu  grup  jest  skrobia  

   

   

   
 

   

   

  PROTISTY  
   
  
Dlaczego  u  mszaków  do  procesu  rozmnażania   U  mchów  pokoleniem  dominującym  jest  gametofit  
płciowego  potrzebna  jest  woda?   –  uzasadnij  to  jednym  argumentem  
   
 

  Mszaki  są  organizmami  amfibiotycznymi,  czyli  

Wskaż  dwie  cechy  gametofitu  –  świadczące  o  tym,   dwuśrodowiskowymi.  Oznacza  to,  że  mimo  
że  jest  dobrze  przystosowany  do  życia  na  lądzie  i   występowania  w  środowisku  lądowym,  są  całkowicie  
wskazujące  na  słabą  adaptację  do  warunków   uzależnione  od  obecności  wody.  Podaj  trzy  argumenty  
lądowych.   świadczące  o  słabym  przystosowaniu  mszaków  do  
  życia  w  środowisku  lądowym.  

 
Wyjaśnij,  jakie  znaczenie  ma  występowanie  
Jak  budowa  liścia  mchu  wpływa  na  poprawę   mchów  w  zwartych  skupiskach  dla:  
jakości  życia  tej  rośliny?   1. pobierania  i  utrzymywania  wody  przez  te  
  rośliny  
2. procesu  płciowego  rozmnażania  się  mchów  
 

Z  wyjątkiem  torfowców,  które  nie  posiadają  chwytników,  

gametofity  mchów  przytwierdzają  się  do  podłoża  mocno  za  
Uzasadnij,  dlaczego  ilość  wody  w  powietrzu  wpływa  na  ruch  
pomocą  wielokomórkowych  chwytników.  Mchy  rosną  
ozębni  mchu,  i  czy  bardziej  wilgotne  powietrze  powoduje  
zwykle  bardzo  blisko  siebie,  tworząc  kępy  retencyjne.    Podaj  
otwarcie  czy  przymknięcie  zarodni.  
argumenty  mówiące,  co  zyskują  mchy  żyjąc  w  opisany  
 
sposób.  
 

 
 
Mszaki  odznaczają  się  zdolnością  do  regeneracji.  
Na  czym  polega  rozmnażanie  wegetatywne  u  
Na  czym  polega  ten  nietypowy  sposób  
mszaków?  
rozmnażania  mszaków?  
 
 

 
Z  racji  swojej  budowy  i  niezwykłej  zdolności  retencyjnej  
mszaki  mają  ogromne  znaczenie  w  ekosystemach.  
Jak  powstaje  torf?   Dodatkowo  są  bardzo  odporne  na  niekorzystne  warunki  
  środowiska,  głównie  glebowe.  Dlatego  mówi  się  o  mszakach,  
że  są  organizmami  pionierskimi.  
Podaj  pozytywne  znaczenia  mszaków  w  naturalnych  
ekosystemach.  

 
Wyjaśnij  pojęcie:  sporofit  i  gametofit.  
Jakie  jest  negatywne  znaczenie  mszaków?  
 
 

    MSZAKI  
             
  
do  zapłodnienia  potrzebna  jest  woda,  aby  uwiciony  plemnik,  
u  mchów  pokoleniem  dominującym  jest  gametofit,  ponieważ  
przystosowany  do  poruszania  się  w  wodzie,  był  w  stanie  
jest  to  samodzielny  organizm  zbudowany  z  tkanek,  posiada  
przepłynąć  do  komórki  jajowej  i  ją  zapłodnić  
łodyżkę,  listki  i  chwytniki,  a  sporofit  jest  od  niego  całkowicie  
 
zależny  

o  słabym  przystosowaniu  mszaków  do  środowiska  lądowego    

świadczy:    
• brak  korzeni,  które  stabilizują  roślinę  w  podłożu  i   słaba  adaptacja:  posiadają  chwytniki  a  nie  korzenie;  mają  
zapewniają  optymalne  zaopatrzenie  w  wodę  i  substancje   nieosłonięte  rodnie  i  plemnie  
mineralne  
dobra  adaptacja:  wykształciły  tkanki;  posiadają  listki  
• brak  typowej  tkanki  przewodzącej,  elementy  zastępcze,  
czyli  hydroidy  i  leptoidy,  nie  zapewniają  efektywnego  
 
transportu  w  roślinie  
• uzależnienie  procesu  zapłodnienia  od  obecności  wody  
 
 

1. dla  pobierania  i  utrzymywania  wody  przez  te  rośliny:  dzięki  temu,   • powierzchnia  liścia  jest  bardziej  pofałdowana,  co  pozwala  na  
że  mchy  tworzą  zwarte  skupiska,  ogranicza  to  parowanie  i  pozwala   zatrzymywanie  dużych  ilości  wody  
na  zatrzymywanie  przez  nie  dużych  ilości  wody  
• liście  posiadają  na  górnej  powierzchni  komórki  asymilacyjne,  
2. dla  procesu  płciowego  rozmnażania  się  mchów:  dzięki  zwartym  
skupiskom  mchów  zatrzymują  one  dużo  wody,  która  jest  im   które  pozwalają  organizmowi  na  przeprowadzenie  
niezbędna  do  przepłynięcia  plemnika  do  komórki  jajowej   fotosyntezy  
   

ozębnia  składa  się  z  komórek    higroskopijnych,  które  

pochłaniają  wodę  z  powietrza;  im  większa  ilość  wody  tym  
• dzięki  temu  mchy  nie  tracą  wody,  którą  zatrzymują  
większy  turgor  komórek  ozębni,  który  wpływa  na  ruch  ozębni  
• dzięki  temu,  że  rosną  blisko  siebie  mają  ułatwiony  proces  
mchu  –  podczas  dużego  turgoru  komórek  zarodnia  jest  
rozmnażania,  ponieważ  plemnik  może  przepłynąć  do  
zamknięta,  a  podczas  małego  turgoru  komórki  kurczą  się,  
komórki  jajowej  
otwierając  wieczko  zarodni;  bardziej  wilgotne  powietrze  
powoduje  przymknięcie  ozębni  

 
mszaki  wytwarzają  rozmnóżki,  z  których  powstaje  nowy   oznacza  to,  że  mszaki  są  w  stanie  odtworzyć  cały  organizm  z  
organizm   fragmentu  np.  łodygi  czy  liścia  
 

• spotykane  na  jałowych  wydmach,  gdzie  utrwalają  ruchome  podłoże  

gleby  
• biorą  istotny  udział  w  procesie  glebotwórczym   torf  powstaje  na  skutek  niezupełnego  rozkładu  resztek  roślin;  
• ogromne  znaczenie  mają  w  regulacji  bilansu  wodnego  wielu   rozkład  nie  przebiega  do  końca,  są  one  bowiem  stale  
zbiorników  wodnych   nasiąknięte  wodą,  a  zbity  materac  mchu  utrudnia  dopływ  
• warstwa  mszaków  chroni  przed  nadmierną  utratą  wody   powietrza  
(parowaniem)  w  lasach    
• są  podłożem  dla  innych,  bardziej  wymagających  roślin  
 

• sporofit  –  pokolenie  diploidalne,  rozmnażające  się  

• mogą  wywoływać  choroby  alergiczne  
bezpłciowo  
• zarastają  wilgotne  łąki  i  pastwiska,  a  zatrzymując  dużą  
• gametofit  –  pokolenie  haploidalne,  rozmnażające  się  
ilość  wody,  stają  się  często  przyczyną  ich  zabagnienia  
płciowo  
 
 

    MSZAKI  
             
 
 Do  roślin  zarodnikowych  zaliczamy  mszaki  i  
paprotniki.  Ustal,  jakie  pokolenie  dominuje  w   Zarodnie  u  mszaków  występują  w  ustawieniu  
cyklu  życiowym  mszaków,  a  jakie  w  cyklu   pionowym.  Wyjaśnij  sens  takiego  ulokowania  u  
życiowym  paprotników.   mszaków.  
 

   
• Podaj  różnicę  między  sporofitem  glewików  a   Mszaki  w  porównaniu  z  roślinami  nasiennymi    
sporofitem  mchów  i  wątrobowców.   osiągają  bardzo  niewielkie  rozmiary.  Uwzględniając  
• Wskaż  element  struktury  organizmu  glewików  i   szczegóły  budowy  anatomicznej  mszaków,  ustal,  co  jest  
wątrobowców  nieobecny  w  strukturze  mchu.   powodem  niewielkiego  rozmiaru  mszaków.  
   

   
   
 
 

   
 

   
   

   
 

   
 

    MSZAKI  
             
   
   w  cyklu  życiowym  mszaków  dominuje  gametofit,  czyli  
pionowe  umieszczenie  zarodni  u  mszaków  ułatwia   pokolenie  płciowe,  a  w  cyklu  życiowym  paprotników  
wysypywanie  zarodników   dominuje  sporofit,  czyli  pokolenie  bezpłciowe  
   

 
• sporofit  glewików,  w  przeciwieństwie  do  sporofitu  
  mchów  i  wątrobowców,  nie  jest  całkowicie  
powodem  osiągania  przez  mszaki  niewielkich  rozmiarów  jest:   uzależniony  od  gametofitu,  ponieważ  ma  zdolność  
• brak  typowej  tkanki  przewodzącej   prowadzenia  procesu  fotosyntezy  
• brak  ligniny  w  ścianach  komórkowych   • elementem  występującym  w  strukturze  glewików  i  
  wątrobowców,  a  nie  występującym  u  mchów  są  
sprężyce  
 
   

   

   
 

   

   

    MSZAKI  
             
 
  
 
Podaj  dwie  cechy  roślin  różniące  je  od  grzybów.   Dwie  cechy  grzybów  różniące  je  od  roślin.  
 
 

 
 
Wyjaśnij,  w  jaki  sposób  grzyby  mikoryzowe  
Podaj  przykład  związku  między  budową  i  
ułatwiają  drzewom  pobieranie  wody  i  soli  
czynnością  życiową  grzybów.  
mineralnych.  
 
 

 
Bardzo  długo  grzyby  zaliczano  do  królestwa  roślin.   Opisz  sposób  działania  grzybów,  dzięki  któremu  
Podaj  argumenty,  które  świadczą  o  odrębności   mogą  one  pobierać  związki  organiczne  ze  
grzybów  od  roślin  i  zwierząt.   środowiska  
 

 
Czernidłak  kołpakowaty  zawiera  substancję  podobną  w  
działaniu  do  disulfiramu  –  leku  stosowanego  dawniej  do  
zwalczania  nałogu  alkoholowego.  Lek  ten  blokuje  
Jakim  procesem  jest  rozmnażanie  drożdży  i  do  
metabolizm  alkoholu  etylowego  w  momencie  powstawania  
aldehydu  octowego,  który  powoduje  objawy  silnego  i   jakiego  typu  rozmnażana  należy?  
ostrego  zatrucia.  Wyjaśnij,  dlaczego  w  ciągu  trzech  dni  po  
spożyciu  owocników  czernidłaka  nie  wolno  spożywać  
alkoholu.  

 
Porosty  w  obiegowej  opinii  uważane  są  za  przykład  typowej  
obligatoryjnej  symbiozy,  tzw.  mutualizmu.  Najnowsze   Podaj  dwie  cechy  plechy  porostowej,  które  
badania  wskazują  jednak,  że  w  plesze  porostowej  jeden  z  
komponentów  dominuje  nad  drugim.  Przedstaw  trzy  
zadecydowały  o  tym,  że  są  wykorzystywane  w  
argumenty  potwierdzające  słuszność  tych  doniesień   monitoringu  zanieczyszczeń  powietrza.  
naukowych.  
 

Niektóre  gatunki  grzybów  pleśniowych,  np.  kropidlak  i  

pędzlak,  wytwarzają  silnie  toksyczne  i  potencjalnie   Śluzowce  to  grupa  organizmów  o  trudnej  do  ustalenia  
rakotwórcze  związki  chemiczne  zwane  aflatoksynami.  Są  to   pozycji  systematycznej.  Mają  one  bowiem  cechy  trzech  
silne  mutageny  przyczyniające  się  do  powstawania   wyróżnianych  królestw:  grzybów,  roślin  i  zwierząt.  Wymień  
nowotworów,  głównie  wątroby.  Wyjaśnij,  dlaczego   po  jednym  przykładzie  cechy  upodabniającej  śluzice  do  
spożywanie  żywności  ze  śladami  pleśni  może  być  bardzo   podanych  królestw.  
niebezpieczne.  

   
 

    GRZYBY  
       
  
• celuloza  jest  głównym  składnikiem  ich  ścian  
• ściany  ich  komórek  są  zbudowane  przeważnie  z  chityny  
komórkowych  
• organizmy  te  są  wyłącznie  cudzożywne  
• organizmy  te  magazynują  głównie  skrobię  
 

 
  • komórki  grzybów  nie  zawierają  chloroplastów,  
strzępki  grzybni  oplatają  korzenie  drzewa  zwiększają   dlatego  są  organizmami  cudzożywnymi  
powierzchnię  chłonną  (przez  która  jest  pobierana  woda  i  sole   • komórki  grzybów  nie  zawierają  chloroplastów,  a  więc  
mineralne)   nie  przeprowadzają  fotosyntez,  a  gotowe  związki  
  organiczne  pobierają  
 

• posiadają  ścianę  komórkową  zbudowaną  z  chityny  

Grzyby  wydzielają  na  zewnątrz  organizmu  do  środowiska  
• nie  tworzą  tkanek  
enzymy  trawienne,  które  rozkładają  związki  
• występuje  u  nich  dikariofaza  
wielkocząsteczkowe  nieprzyswajalne  dla  grzybów,  na  związki  
• ciało  jest  zbudowane  ze  strzępek  
które  można  łatwo  pobrać  ze  środowiska  
  • występują  u  nich  specyficzne  cykle  rozwojowe  nie  
spotykane  u  innych  organizmów  

jest  to  proces  pączkowana  i  należy  on  do  rozmnażania   zawarta  w  owocnikach  czernidłaka  substancja  spowoduje  
bezpłciowego   zahamowanie  rozkładu  etanolu  i  objawy  zatrucia.  
   

 
• plecha  porostów  ma  dużą  powierzchnię,  a  więc  
również  duży  kontakt  z  powietrzem  atmosferycznym  
• grzyb  uniemożliwia  glonowi  rozmnażanie  płciowe  
• plecha  porostów  nie  ma  specjalnie  wykształconych  
• grzyby  wydzielają  substancje  wpływające  na  wzrost  
struktur  odpowiedzialnych  za  pobieranie  wody:  
glonów  i  aktywność  fotosyntetyczną  
pobiera  ją  całą  powierzchnią  ciała  bezpośrednio  z  
• grzyby  mogą  niekiedy  trawić  komórki  glonów  
atmosfery  

• do  królestwa  grzybów  –  produkcja  zarodników  

• do  królestwa  roślin  –  obecność  celulozowej  ściany  
komórkowej   żywność  zajęta  przez  strzępki  pleśni  może  być  skażona  
• do  królestwa  zwierząt  –  zdolność  do  ruchu  i  odżywiania   substancjami  indukującymi  powstawanie  nowotworów  
się  na  drodze  fagocytozy  
 

   

  GRZYBY  
     
 Jakie  korzyści  odnosi  organizm  z  rozmnażania  za  
 
pomocą  przemiany  pokoleń?  
Podaj  funkcje  kłącza  –  podziemnej  łodygi.  
 

 
Paprotniki  są  bardzo  starą  grupą  roślin,  z  
  powodzeniem  żyjących  współcześnie  zarówno  na  
Jakie  są  funkcje  pędu  letniego  i  pędu  wiosennego   lądzie,  rzadziej  w  wodzie.  Wymień  przystosowania  
u  skrzypu?   w  budowie  ich  organów,  dzięki  którym  uważane  
są  one  za  rośliny  typowo  lądowe.  
 

1. Wskaż  dwa  przystosowania  morfologiczne  

 
paproci  do  lądowego  trybu  życia.  
Wyjaśnij  mechanizm  otwarcia  zarodni  prowadzący  
2. Wskaż  dwa  przystosowania  anatomiczne  
do  wysypywania  się  zarodników.  
paproci  do  lądowego  trybu  życia.  
 
 

Przemiana  pokoleń  jest  charakterystycznym  zjawiskiem  

występującym  u  wszystkich  przedstawicieli  paprotników.  
1. Wymień  dwie  wspólne  cechy  przemiany  pokoleń   Wskaż  jedną  różnicę  dotyczącą  morfologii  i  jedną  
charakterystycznej  dla  paprotki  zwyczajnej  i   różnicę  dotyczącą  funkcji  pędów  wiosennych  i  
widliczki.   letnich  skrzypu  polnego.  
2. Podaj  różnicę  występującą  w  sporoficie  obu  
paprotników.  

W  Polsce  występuje  siedem  gatunków  widłaków,  z  których  

wszystkie  objęte  są  ścisłą  ochroną  gatunkową.  Analizując   Wyjaśnij  za  pomocą  jednego  argumentu,  dlaczego  
cykl  rozwojowy  widłaków,  podaj  dwa  argumenty,   paprotniki  mogły  osiągnąć  znacznie  wyższy  
wyjaśniające  słuszność  działań  polegających  na  objęciu   poziom  organizacji  w  stosunku  do  mszaków.  
wszystkich  gatunków  widłaków  ścisłą  ochroną  gatunkową.  

   
 

   
 

    PAPROTINIKI  
       
 • utrzymuje  liście  
• pośredniczy  w  wymianie  substancji  między  liśćmi  i  
• w  czasie  rozmnażania  płciowego  zachodzi  rekombinacja  
korzeniem  
materiału  genetycznego  
• jest  organem  spichrzowym  zapewniającym  trwałość  rośliny  
• dzięki  rozmnażaniu  bezpłciowemu  organizm  jest  w  stanie  
• umożliwia  rozmnażanie  wegetatywne  
wytworzyć  dużo  osobników  potomnych  w  krótkim  czasie  
  • z  kłącza  wyrastają  korzenie  przybyszowe,  utrzymujące  
roślinę  w  podłożu  

! wykształcenie  woskowej  kutykuli  chroniącej  przed  utratą  wody  

! posiadanie  dużej  powierzchni  asymilacyjnej  (u  większości  paprotników  tę    
funkcję  pełnią  liście,  zaś  u  skrzypów  –  pęd  główny  i  pędy  boczne)  
! wykształcenie  skórki  pełniącej  funkcję  ochronną   • pęd  wiosenny:  jego  funkcją  jest  wytwarzanie  zarodni  z  
! wykształcenie  typowych  aparatów  szparkowych,  służących  do  wymiany   zarodnikami  i  przeprowadzanie  rozmnażania  bezpłciowego  
gazowej  i  transpiracji   • pęd  letni:  jego  funkcją  jest  przeprowadzanie  fotosyntezy  i  
! wykształcenie  wiązek  przewodzących,  zapewniających  transport  wody  i  soli  
dostarczenie  organizmowi  substancji  odżywczych  
mineralnych  oraz  asymilatów  
! posiadanie  korzeni,  umożliwiających  pobieranie  wody  i  soli  mineralnych  z    
gleby  

komórki  zarodni  podczas  dojrzewania  tracą  wodę,  w  wyniku  

1. duża  powierzchnia  asymilacyjna  liści,  wykształcenie  korzeni  
czego  następuje  zapadanie  się  ich  cienkich,  zewnętrznie  
2. obecność  aparatów  szparkowych  służących  do  wymiany  
położonych  ścian  –  to  prowadzi  do  rozerwania  zarodni  i  
gazowej  i  transpiracji  oraz  wykształcenie  wiązek  
wysypania  zarodników  (przy  sprzyjających  warunkach  
przewodzących  zapewniających  transport  wody,  soli  
atsmoferycznych)  
mineralnych  i  asymilatów  
 

morfologia:  pędy  wiosenne  są  brązowe  (pozbawione  

chlorofilu),a  pędy  letnie  są  zielone  (mają  chlorofil);   1. u  widliczki  i  paprotki  zwyczajnej  występuje  
funkcja:  pędy  wiosenne  służą  do  rozmnażania  bezpłciowego   heteromorficzna  przemiana  pokoleń  z  dominacją  sporofitu  
(wytwarzają  zarodniki),  a  pędy  letnie  są  płonne  (służą   2. gametofit  obu  gatunków  jest  silnie  zredukowany  
wyłącznie  do  fotosyntezy)    
 

u  paprotników  dominującym  pokoleniem  jest  sporofit,  czyli   • przedrośle  widłaków  powstaje  z  haploidalnego  
pokolenie  związane  z  lądem,  natomiast  gametofit  związany  z   zarodnika  przez  kilka  lat  
wodą  jest  znacznie  zredukowany   • przedrośle  widlaków  osiąga  dojrzałość  płciową  
  dopiero  po  parunastu  latach  
   

   

   

  PAPROTNIKI  
     
 Wymień  funkcje  korzenia.   Wymień  funkcje  łodygi.  
   

Wskaż  charakterystyczne  cechy  budowy  jemioły,  

Wymień  funkcje  liści.   będące  przystosowaniem  do  występującego  u  niej  
rodzaju  odżywiania.  

 
 
Podaj  nazwę  formy  zależności  pomiędzy  
Różnice  w  budowie  organów  roślin  mają  związek  z  
organizmem  bakterii  azotowych  (brodawkowych)  
funkcjami  pełnionymi  przez  te  organy.  Wykaż  
na  korzeniach  rośli  motylkowych  i  roślinami  
słuszność  powyższego  stwierdzenia  na  przykładzie  
motylkowymi,  podaj  znaczenie,  jakie  ma  ona  dla  
skórki  korzenia  i  liścia  roślin  okrytonasiennych.  
bakterii  brodawkowych  i  dla  roślin  motylkowych.  
 
 

 
Określ  przystosowanie  kwiatów  do  wiatropylności  
Co  odróżnia  liście  sosny  od  liści  okrytonasiennych?  
i  owadopylności.  
 

 
 
Podaj  przystosowanie  liści  cebuli  i  kaktusa  do  
Podaj  przykład  wykorzystania  przez  organizm  
określony  warunków  środowiskowych,  związane  z  
roślinny  energii  zgromadzonej  w  ATP  
modyfikacją  liści.  
 
 

 
Podaj  zależności  między  środowiskiem  życia  
Zmodyfikowana  łodyga  ziemniaka  i  kosaćca  –  
rośliny  a  budową  skórki  jej  liścia  podwodnego:  
funkcje:  
 
 

Podaj  dowody  potwierdzające  teorię  

Wyjaśnij,  dlaczego  organizmy  obupłciowe  
endosymbiozy.  
„unikają”  samozapłodnienia.  
 

    ROŚLINY  NASIENNE  
       
   
 • stanowi  rusztowanie  dla  liści  i  kwiatów  
• przewodzi  wodę  z  solami  mineralnymi  między  korzeniem  a  liśćmi  i  
kwiatami   • pobieranie  wody  i  soli  mineralnych  z  gleby  
• przewodzi  produkty  fotosyntezy  między  liśćmi  a  korzeniami   • przytwierdzanie  rośliny  do  podłoża  
• u  roślin  zielnych  zachodzi  w  niej  proces  fotosyntezy   • magazynowanie  substancji  pokarmowych  
• pełni  funkcje  spichrzowe,  np.  u  kalarepy;   • synteza  substancji  chemicznych,  np.  hormonów  
• gromadzi  wodę  u  kaktusów   • rozmnażanie  wegetatywne  
• służy  do  rozmnażania  wegetatywnego  przez  kłącza,  rozłogi  
• odpowiada  za  pierwotny  i  wtórny  wzrost  rośliny  

  • przeprowadzanie  fotosyntezy  
• wymiana  gazowa    
• jest  zielona,  ponieważ  zawiera  chlorofil  umożliwiający  jej  
• parowanie  wody  z  nadziemnych  części  rośliny  (transpiracja)  
fotosyntezę  
• asymilacja  dwutlenku  węgla  
• nie  ma  korzeni,  wpuszcza  ssawki  w  głąb  drewna,  pod  korą   • magazynowanie  składników  pokarmowych,  np.  cebula  
żywiciela  i  czerpie  w  ten  sposób  wodę  z  solami   • obrona,  np.  u  kaktusów  
mineralnymi   • pułapka  służąca  do  łapania  owadów  
  • ochrona,  np.  łuskowate  liście  ochraniające  pączki  

• przystosowaniem  korzenia  do  pobierania  wody  z  gleby  jest  

• symbioza  (mutualizm)  
obecność  włośników  (cienkościennych  wypustek  komórek  
• bakterie  brodawkowe  uzyskują  od  rośliny  węglowodany  
skórki)  
(pokarm),  a  rośliny  otrzymują  od  bakterii  azot  (w  
• w  skórce  liścia  występują  aparaty  szparkowe  umożliwiające  
przyswajalnej  formie)  
pobieranie  CO2  niezbędnego  do  fotosyntezy  /  wymianę  
 
gazową  /  regulację  intensywności  transpiracji  

wiatropylność:   • liść  sosny  posiada  aparaty  szparkowe  zagłębione  w  skórce  na  całej  jej  
• brak  okwiatu   powierzchni  
• zewnętrznie  umieszczone  pylniki   • liść  sosny  posiada  kanały  żywiczne  
• komórki  miękiszu  liścia  sosny  wykazują  charakterystyczne  pofałdowania  
• duże  pylniki  
• miękisz  liścia  sosny  nie  wykazuje  zróżnicowania  na  palisadowy  i  gąbczasty  
owadopylność:   • wszystkie  komórki  miękiszu  liścia  sosny  są  jednakowego  kształtu  w  
• barwny  okwiat   przeciwieństwie  do  zróżnicowanych  kształtów  dwóch  rodzajów  miękiszu  liścia  
• nektar   rośliny  okrytonasiennej  
 
• kształt  płatków  zwabiający  dany  rodzaj  owadów  

  • cebula  –  liście  spichrzowe  gromadzą  materiały  zapasowe,  

umożliwiające  przetrwanie  niesprzyjających  warunków  
• transport  aktywny  
• kaktus  –  przekształcone  liście  w  kolce  (redukcja  powierzchni  
• wzrost  organizmu  /  podziały  komórkowe  
liści)  umożliwia  roślinom  przetrwanie  (jest  związana  z  
• synteza  metabolitów  wtórnych  
koniecznością  ograniczenia  transpiracji)  w  warunkach  
• reakcje  anaboliczne  /  syntezy  
niedoboru  wody  
 
 

• gromadzą  materiały  zapasowe  (węglowodany)  zużywane  do   • chloroplasty  w  komórkach  skórki  rośliny  wodnej  ułatwiają  
budowy  i  rozwoju  tych  roślin   fotosyntezę  w  środowisku  wodnym  (światło  o  małym  
• obydwie  łodygi  umożliwiają  rozmnażanie  wegetatywne   natężeniu)  
• kłącze  kosaćca  pozwala  na  lepsze  umocowanie  rośliny  w   • brak  aparatów  szparkowych  –  środowisko  wodne  zapewnia  
glebie   roślinie  stałą  wilgotność  (roślina  nie  musi  oszczędzać  wody)  
• są  organami  przetrwalnikowymi   • cienka  kutykula  w  obu  warstwach  skórki  –  ułatwia  
  gospodarkę  wodą  i  solami  mineralnymi  

• mitochondria  i  plastydy  zawierają  własną  informację  

genetyczną  w  postaci  DNA  
samozapłodnienie  zwiększa  możliwość  ujawnienia  się  mutacji  
• analiza  sekwencyjna  białek  mitochondrialnych  i  
recesywnych,  które  mogą  być  niekorzystne  dla  osobników  
plastydowych  wskazuje  na  ich  bliskie  pokrewieństwo  
z  prokariontami  

    ROŚLINY  NASIENNE  
       
 
 
  
 
Podaj  różnice  w  budowie  łodygi  jednoliściennej  i  
Wymień  cechy  budowy  kwiatów  roślin  
dwuliściennej.  
okrytonasiennych,  które  są  przystosowaniem  do  
 
wiatropylności.  
 

 
 
Podaj  przykład  organu  rośliny  dwuliściennej,  który  
Wymień  cechy  budowy  korzenia,  które  świadczą  o  
może  rosnąć  przez  całe  życie  rośliny  i  wyjaśnij,  
tym,  że  ma  on  budowę  pierwotną.  
jaka  cecha  budowy  umożliwia  ten  wzrost.  
 
 

Funkcja  liścieni  we  wzrośnie  i  rozwoju  siewki.   Dlaczego  tulipany  są  owadopylne?  
   

1. Wyjaśnij,  dlaczego  lasy  iglaste  s  szczególnie  

wrażliwe  na  zanieczyszczenia  chemiczne:  
 
2. Zaproponuj  dwa  sposoby  restytucji  (odnowy)  
Wymień  trzy  przyczyny  deforestacji.   polskich  lasów:  
 

 
  Wiele  roślin  okrytonasiennych  wytwarza  elajosomy  (ciałka  
Podczas  kiełkowania  nasion,  pierwszym  organem,  który   tłuszczowe).  Są  to  wyrostki  powstające  na  nasionach  roślin  
wydostaje  się  na  zewnątrz  łupiny  jest  korzeń,  następnie   okrytonasiennych  np.  fiołka,  glistnika,  żywokostu.  Elajosomy  
ukazuje  się  łodyga,  nieco  później  rozwijają  się  liście.   powstają  ze  sznureczka  zalążka,  są  bogate  w  cukier,  tłuszcz,  
Wyjaśnij,  dlaczego  organy  wegetatywne  rozwijają  się  w   witaminy  B  i  C  oraz  kwas  rycynolowy  będący  substancją  
takiej  kolejności   wabiącą.  Są  one  pokarmem  dla  mrówek.  Jakie  korzyści  dla  
  roślin  ma  wytwarzanie  przez  nie  elajosomów?  
 
 
Co  powstaje  z  wymienionych  struktur?  
Strzałka  wodna  to  roślina  charakteryzująca  się   1. osłonka  zalążka    
trzema  rodzajami  liści.  Podaj  nazwę  tej  zmienności   2. zygota    
i  nazwij  to  zjawisko.   3. wtórne  jądro  woreczka  zalążkowego  +  komórka  
plemnikowa    
4. ściana  zalążni    

 
Organizmy  obupłciowe  (obojnaki)  
  charakteryzują  się  tym,  że  
 
mają  zdolność  do  wytwarzania  zarówno  żeńskich,  jak  i  
Nasienie  i  łagiewka  to  cechy  aromorfotyczne  roślin  
męskich  komórek  rozrodczych.  Jednak  przeważająca  część  
nasiennych.  Są  więc  one  pewnego  rodzaju  zdobyczami  
tych  organizmów  unika  samozapłodnienia  i  w  miarę  
ewolucji.  Uzasadnij  jednym  argumentem,  że  wymienione  
możliwości  doprowadza  do  zapłodnienia  krzyżowego.  
wyżej  cechy  mają  charakter  aromorfotycznych.  
Wyjaśnij  czemu.  
 
 

    ROŚLINY  NASIENNE  
       
  
• w  łodydze  rośliny  dwuliściennej  wiązki  przewodzące  
• zredukowany  okwiat  
są  ułożone  w  kształcie  pierścienia,  natomiast  w  
• zredukowane  płatki  korony  i  działki  kielicha  
roślinie  jednoliściennej  rozproszone  
• silnie  podzielone  rozbudowane  znamię  słupka  
• w  wiązka  łodyg  roślin  dwuliściennych  występuje  
• duże  pylniki  osadzone  na  cienkich/wiotkich  nitkach  
kambium/są  otwarte,  natomiast  u  jednoliściennych  
• lekkie  ziarna  pyłku  
w  wiązkach  przewodzących  jest  brak  kambium/są  
 
zamknięte  
 
 
• łodyga/korzeń  roślin  dwuliściennych  posiada  tkanki  
  merystematyczne,  np.  merystemy  wierzchołkowe  
• obecność  skórki  z  włośnikami   łodyg,  dzięki  którym  mogą  rosnąc  na  długość  przez  
• naprzemianległy  układ  wiązek  przewodzących   całe  życie  
• występuje  śródskórnia  i  okolnica   • łodygi/korzenie  mają  merystemy  boczne,  np.  
  kambium  i  fellogen,  dzięki  którym  mogą  przez  całe  
życie  rosnąć  na  grubość  
 

• liścienie  zapewniają  prawidłowy  wzrost  i  rozwój  siewek,  

dzięki  zmagazynowanym  materiałom  zapasowym  
• posiadają  barwny  okwiat,  który  zwabia  owady  
• w  liścieniach  zmagazynowane  są  materiały  zapasowe,  które  
• mają  lepki  pyłek  mogący  przyklejać  się  do  ciała  
zapewniają  prawidłowy  wzrost  i  rozwój  młodej  rośliny  e  
owada  
• brak  liścienie  ogranicza  rozwój  siewek,  ponieważ  nie  mają  
 
dostarczanych  materiałów  zapasowych,  które  są  tam  
zmagazynowane  

1.  
• drzewa  iglaste  zrzucają  igły  raz  na  kilka  lat,  więc  czas  oddziaływania  
zanieczyszczeń  chemicznych  na  igłę  jest  długi,  co  powoduje  ich  
uszkodzenie  
• całkowita  powierzchnia  igieł  wystawiona  na  działanie  czynnika   • wyrąb  lasów  w  celach  rolniczych  i  przemysłowych  
chemicznego  jest  bardzo  duża   • powstawanie  kwaśnych  opadów  
2.  
• wytwarzanie  się  smogu  fotochemicznego  
• ograniczenie  emisji  substancji  toksycznych  do  atmosfery  
• zwiększenie  populacji  drzew  iglastych  i  liściastych,  co  doprowadzi  do  
większej  różnorodności  gatunkowej  
 

• najpierw  w  rozwija  się  korzeń,  ponieważ  roślina  potrzebuje  wody,  

  która  jest  niezbędna  do  pęknięcia  łupiny  nasiennej  oraz  
elajosomy  wydzielają  substancje  wabiące,  które  przyciągają   zapoczątkowania  reakcji  biochemicznych,  których  jest  środowiskiem  
mrówki,  a  ponieważ  są  one  pokarmem  dla  nich,  nasiona  które   • następnie  ukazuje  się  łodyga,  ponieważ  przewodzi  ona  pobraną  
posiadają  elajosomy  zostają  przenoszone  na  dalsze  odległości,   wodę  
co  zwiększa  zasięg  występowania  rośliny   • liście  rozwijają  się  na  końcu,  ponieważ  nasiona  początkowo  czerpią  
  substancje  odżywcze    
z  bielma  

1. osłonka  zalążka  -  łupina  nasienna   • heterofilia  jest  to  występowanie  liści  różnego  kształtu,  
2. zygota  -  zarodek   spowodowane  zmiennymi  warunkami  miejsca  występowania,  
3. wtórne  jądro  woreczka  zalążkowego  +  komórka   np.  u  strzałki  wodnej  można  zaobserwować  liście  nadwodne,  
plemnikowa  -  bielmo  wtórne   liście  pływające  i  liście  podwodne  
4. ściana  zalążni  -  owocnia   • jest  to  zmienność  środowiskowa  (fluktuacyjna)  
   

• wytworzenie  nasienia,  który  jest  organem  

ponieważ  podczas  samozapłodnienia  nie  dochodzi  do  
przetrwalnikowym,  co  pozwala  na  to,  aby  zarodek  rozwijał  
wymiany  materiału  genetycznego  z  innym  osobnikiem,  nie  
się  w  korzystnych  warunkach,  czyli  zabezpiecza  przed  
powstają  nowe  osobniki  o  zmodyfikowanym  materiale  
niekorzystnymi  warunkami  środowiska  
genetycznym,  co  z  kolei  nie  pozwala  to  na  większe  
• łagiewka  pyłkowa  umożliwia  roślinom  nasiennym  
przystosowanie  się  organizmów  potomnych  do  zmieniających  
uniezależnienie  zapłodnienia  od  wody  
się  warunków  środowiska  
 

    ROŚLINY  NASIENNE  
       
 
 
  
 
Roślinny  nasienne  wytworzyły  wiele  mechanizmów   Podaj  jedną  przyczynę,  która  odpowiada  za  
zapylenia.  Na  przykład  u  babki  okrągłolistnej  pręciki  
dojrzewają  dopiero  po  zapłodnieniu  słupka  obcym  pyłkiem.  
niewytworzenie  nasion  i  tym  samym  przyczynia  
Uzasadnij,  jakie  korzyści  przynosi  babce  okrągłolistnej  taki   się  do  partenokarpii.  
rodzaj  zapylenia.    
 
 
 
 
 
  1. Udowodnij,  że  zróżnicowanie  systemów  
Cechy  budowy  liścia,  warunkujące  przystosowanie   korzeniowych  stanowi  przystosowanie  do  
igły  do  warunków  życia.   warunków  środowiska.  
  2. Określ  funkcje  czapeczki.  
 

1. Liście  roślin  nagozalążkowych  są  w  

 
większości  przypadków  zimotrwałe.  Wskaż  
Wzrost  liścia,  w  przeciwieństwie  do  korzenia  i  
wyjątek  od  tej  reguły.
łodygi,  jest  ograniczony.  Podaj  wyjaśnienie  tej  
2. Wyjaśnij  pojęcie:  korzenie  przybyszowe.
właściwości.  
3. Podaj  jedną  różnicę  pomiędzy  łodygą  zielną  
 
a  zdrewniałą.

1. Za  pomocą  dwóch  argumentów  wykaż,  że  liście,  kwiaty  i  

owoce  nie  są  ułożone  na  łodydze  przypadkowo,  lecz  
ułożenie  to  jest  wyrazem  adaptacji  roślin  do  środowiska  
życia.  
Określ  funkcję  dna  kwiatowego.  
2. Wyjaśnij,  dlaczego  bardziej  intensywna  fotosynteza    
zachodzi  w  komórkach  miękiszu  palisadowego  (argument  
musi  zawierać  informację  o  budowie  jego  komórek).  
 

 
 
Wymień  dwie  funkcje,  jakie  pełni  owoc  u  roślin  
Wyjaśnij,  co  to  jest  heterostylia.  
nasiennych.  
 
 

Określ  rolę  antypodów  i  synergid  w  gametoficie    

żeńskim  roślin  okrytozalążkowych.   Wyjaśnij  dwa  przystosowania  roślin  do  zoochorii.  
   

 
U  niektórych  roślin  nasiennych,  tzw.  roślin  jednopiennych,  
ten  sam  okaz  produkuje  dwa  rodzaje  gamet:  męskie  i   Jakie  było  znaczenie  wytworzenia  łagiewki  
żeńskie.  U  takich  roślin  jest  możliwość  samozapłodnienia.   pyłkowej  dla  roślin  nasiennych?  
Podaj  jedną  korzyść  i  jedną  wadę  stosowania  strategii    
samozapłodnienia  u  roślin.  
 

    ROŚLINY  NASIENNE  
       
   
 dzięki  temu  nie  dochodzi  u  niej  do  samozapylenia,  a  dzięki  
  zapyleniu  słupka  obcym  pyłkiem  powstają  osobniki  potomne  
partenokarpia  występuje  w  momencie,  gdy  w  roślinie  nie   o  zrekombinowanym  materiale  genetycznym,  co  pozwala  na  
dochodzi  do  zapłodnienia  komórki  jajowej   lepsze  przystosowanie  się  do  zmiennych  warunków  
  środowiska  
 

• aparaty  szparkowe  położone  w  zagłębieniach  skórki,  co  ogranicza  transpirację  

1. zróżnicowanie  systemów  korzeniowych  stanowi   • miękisz  asymilacyjny  w  postaci  miękiszu  wieloramiennego,  co  zwiększa  
przystosowanie  do  warunków  środowiska,  ponieważ  służy   powierzchnię  na  której  zachodzi  fotosynteza  
do  optymalnego  wykorzystania  różnie  rozmieszczonych  w   • skórka  liścia  posiada  komórki  o  grubej  ścianie  komórkowej  i  grubej  warstwie  
podłożu  zasobów  wody  i  soli  mineralnych   kutykuli,  co  również  przyczynia  się  do  zmniejszenia  utraty  wody  oraz  ochrony  
przed  niskimi  temperaturami  
2. czapeczka  chroni  delikatne  komórki  merystemu  
• kanały  żywiczne  wydzielają  żywicę  o  właściwościach  ochronnych  dla  rośliny,  
wierzchołkowego  korzenia  przed  ścieraniem  podczas   ponieważ  działa  ona  bakteriobójczo  i  grzybobójczo  
wnikania  korzenia  w  głąb  gleby   • występujące  pasma  tkanki  wzmacniającej  pod  skórą  nadają  igle  większą  
  odporność  mechaniczną  

1. wyjątkiem  od  tej  reguły  jest  MODRZEW  

2. korzenie  przybyszowe  nie  powstają  z  zawiązka  
korzenia  w  zarodku,  lecz  z  części  pędu,  np.  z  łodygi  
wzrost  liścia  jest  ograniczony  ze  względu  na  brak  własnej  
lub  z  liści  
tkanki  twórczej  
3. łodygi  zielne  są  nietrwałe  (obumierają  pod  koniec  
 
sezonu  wegetacyjnego),  a  łodygi  zdrewniałe  są  
trwałe  
 

1. liście  ustawione  są  na  łodydze  w  sposób  

zapewniający  optymalne  zaopatrzenie  w  promienie  
dno  kwiatowe  stanowi  element,  na  którym  osadzone  są   słoneczne;  kwiaty  i  owoce  ustawione  są  na  łodydze  w  
elementy  kwiatu;  czasami  bierze  udział  w  powstawaniu   sposób  najlepiej  sprzyjający  procesom  rozrodczym  
kwiatów  (tzw.  owoce  pozorne)   2. w  komórkach  miękiszu  palisadowego  znajduje  się  
  więcej  chloroplastów,  przez  co  fotosynteza  w  tych  
komórkach  charakteryzuje  się  większą  
intensywnością  

 
• owoc  stanowi  mechaniczną  ochronę  dla  nasion  
heterostylia  jest  to  zjawisko  zapobiegające  samozapyleniu  
kwiatów  roślin  okrytonasiennych,  polegające  na  
• owoc  przyczynia  się  do  efektywnego  
wykształceniu  kwiatów  różniących  się  słupkami   rozsiewania  nasion  
   

• owoce  mają  np.  kolce  (haczyki,  włoski),  co  ułatwia  

antypody  uczestniczą  w  odżywianiu  woreczka  zalążkowego  
przyczepianie  się  do  sierści  i  piór  zwierząt  
(zwykle  znikają  po  zapłodnieniu),  natomiast  synergidy  
• kolorowa  owocnia  przyciąga  zwierzęta,  które  poprzez  jej  
uczestniczą  w  przyjmowaniu  łagiewki  pyłkowej  (szczątkowa  
spożycie  rozrzucają  nasiona  lub  zjadają  cały  owoc  i  
rodnia)  
wydalają  niestrawione  nasiona  
 
 

• korzyść:  jeśli  do  komórki  jajowej  nie  dotrze  pyłek  innych  

roślin,  to  wciąż  może  ona  zostać  zapłodniona  własnym  
wytworzenie  łagiewki  pyłkowej  uniezależniło  proces  
pyłkiem  
zapłodnienia  od  wody  
• wada:  niekorzystne  zmiany  genetyczne,  które  mogą  
 
prowadzić  do  śmierci  rośliny  
 

    ROŚLINY  NASIENNE  
       
 
 
  
 
  Jednym  z  mechanizmów  chroniących  rośliny  przed  
  samozapyleniem  jest  samopłonność.  Wyjaśnij,  na  
Określ  postaci  kwiatostanów  męskich  i  żeńskich   czym  polega  mechanizm  samopłonności.  
sosny  zwyczajnej.    
 
 
 
 
  W  wyniku  podwójnego  zapłodnienia  
Ustal,  jakie  części  kwiatu  biorą  udział  w   występującego  u  roślin  okrytozalążkowych  
powstawaniu  owocu  jabłoni.   powstają  dwie  struktury.  Wymień  je  oraz  określ  
  ich  garnitur  chromosomowy.  
 

Niektóre  rośliny  nasienne  przystosowały  się  do  życia  w  

 
koronach  drzew  i  pniach  jako  tzw.  epifity.  
1. Wyjaśnij,  dlaczego  rosiczka  okrągłolistna  (roślina  
1. Ustal,  czy  epifityczne  rośliny  nasienne  są  samożywne,  czy  
owadożerna)  występuje  na  bagnach  i  torfowiskach,  
cudzożywne.  
czyli  terenach  z  deficytem  azotu.  
2. W  jaki  sposób  epifityczne  rośliny  nasienne  pobierają  wodę?  
2. Określ,  jaki  element  budowy  rosiczki  stanowi  
3. Podaj  jedną  różnicę  pomiędzy  lianą  a  
adaptację  do  trybu  życia.  
epifityczną  rośliną  nasienną.  
 
4. Wyjaśnij,  czym  spowodowany  jest  tryb  życia  epifitów.  
 

 
Wyjaśnij,  dlaczego  uważa  się,  że  typowe  wiązki  
Wyjaśnij,  dlaczego  w  procesie  ewolucji  roślin  
przewodzące  musiały  najprawdopodobniej  
przewagę  uzyskują  te  rośliny,  u  których  sporofit  
pojawić  się  najpierw  w  sporofitach.  
jest  bardziej  długowieczny  niż  gametofit.  
 
 

 
Aromorfoza  jest  to  proces  ewolucyjny,  polegający  na  
wykształceniu  przez  daną  jednostkę  systematyczną  takich    
cech,  które  w  znaczący  sposób  wpływają  na  podniesienie  
Liście  welwiczji  przedziwnej  mogą  rosnąć  przez  
organizacji  wewnętrznej  i  zewnętrznej.  Wskaż  cechy,  które  
pozwalają  na  stwierdzenie,  że  rośliny  nasienne  osiągnęły   całe  życie.  Wyjaśnij  mechanizm  tego  wzrostu.  
wyższy  poziom  ewolucyjny  w  stosunku  do  roślin    
zarodnikowych.  
 
   
 

   
 

    ROŚLINY  NASIENNE  
       
   
  
kwiatostany  męskie  to  żółte  szyszeczki  zbudowane  z  wielu  
samopłonność  polega  na  tym,  że  własny  pyłek  nie  kiełkuje  na  
pręcików,  a  kwiatostany  żeńskie  to  czerwone  szyszki  
znamieniu  słupka  i  ginie  
zbudowane  z  wielu  owocolistków  
 
 
 

 
w  wyniku  podwójnego  zapłodnienia  powstają  struktury:    
diploidalna  zygota  i  triploidalne  bielmo   w  powstawaniu  owocu  jabłoni  bierze  udział  zalążnia  słupka  i  
  dno  kwiatowe;  tak  powstałe  owoce  nazywamy  rzekomymi  
   
 

1. epifityczne  rośliny  nasienne  są  samożywne  

1. rosiczka  uniezależniła  się  od  obecności  azotu  w  podłożu,  
2. epifity  są  zaopatrzone  w  korzenie  oddechowe,  okryte  
ponieważ  zdobywa  go  z  trawionych  przez  siebie  ofiar  
welamenem  –  wielowarstwową  skórką  zdolną  do  
2. adaptację  do  trybu  życia  rosiczki  stanowią  liście  
gromadzenia  zapasów  wody  
zaopatrzone  w  gruczołowate  włoski  zakończone  
3. liany  są  zakorzenione  w  glebie,  a  epifity  nie  
kroplą  lepkiej  cieczy  z  sokami  trawiennymi  
4.  tryb  życia  epifitów  jest  spowodowany  konkurencją  o  
 
lepsze  warunki  świetlne  

niepożądane  mutacje  w  gametoficie  powodują,  że  roślina  

ginie;  skutki  takiej  mutacji  w  pokoleniu  diploidalnym  
typowe  wiązki  przewodzące  najprawdopodobniej  pojawiły  się  
(sporoficie)  są  mniej  odczuwalne,  ponieważ  w  sporoficie  
w  sporofitach,  ponieważ  osobniki  tego  pokolenia  osiągają  w  
każdy  gen  jest  reprezentowany  przez  dwie  formy  alleliczne;  
ewolucji  roślin  większe  rozmiary  
im  dłużej  żyje  dana  roślina,  tym  większe  znaczenie  ma  dla  niej  
 
uniknięcie  niepożądanych  mutacji  
 

 
rośliny  nasienne  wytworzyły  kwiaty,  łagiewkę  pyłkową,  
liście  welwiczji  zaopatrzone  są  w  merystem  interkalarny  u  
nasiona,  owoce,  możliwość  przyrostu  organów  na  grubość  
podstawy  liścia  
 
 

   

   

  ROŚLINY  NASIENNE  
           
 
   Gąbki  występują  w  bardzo  różnorodnych  ekosystemach  wodnych:  
  od  wód  tropikalnych  i  subtropikalnych  po  wody  arktyczne  i  
Wymień  tendencje,  które  można  zaobserwować   subarktyczne.    W  wodzie  gąbki  zajmują  przede  wszystkim  siedliska  
z  kamienistym  podłożem,  rzadziej  preferują  podłoża  piaszczyste.  
podczas  komplikowania  się  organizacji  budowy   1. Wytłumacz  z  jaką  czynnością  życiową  gąbek  wiąże  
ciała  gąbki.   się  zajmowanie  przez  nie  głównie  siedlisk  z  kamienistym  
  podłożem.  
2. Wyjaśnij,  dlaczego  gąbki  rzadko  występują  na  podłożu  
  piaszczystym,  a  częściej  na  podłożu  kamienistym.  
 
 
Komórki  gąbek  charakteryzują  się  zdolnością  do    
przekształcania  w  inne  elementy  komórkowe.   Gąbki  są  organizmami  wspomagającymi  proces  
Przykładem  są  tu  chociażby  komórki  kołnierzykowe   oczyszczania  wód  ze  szczątków  mechanicznych  i  
(choanocyty),  które  mogą  tracić  wić  lub  przechodzić  do   organicznych.  Wyjaśnij,  z  jaką  czynnością  życiową  
warstwy  mezoglei.  Podaj,  jak  nazywa  się  opisane   gąbek  związany  jest  proces  oczyszczania  wód.  
powyżej  zjawisko  i  jakie  jest  jego  znaczenie  dla  gąbek.    
 

1. Przedstaw  podobieństwa  w  budowie  

Uzasadnij,  czemu  symetria  promienista  jest  
polipa  i  meduzy.  
korzystna  dla  ukwiału.  
2. Przedstaw  różnie  pomiędzy  polipem  a  
 
meduzą,  niedotyczące  budowy.  
 

 
Zwierzęta  należące  do  biocenozy  rafy  koralowej  są  
najczęściej  jaskrawe  i  zabarwione.  Wyjaśnij,  czy   Wyjaśnij,  co  to  jest  metageneza.  
jest  to  cecha  korzystna,  czy  niekorzystna  dla  tych    
zwierząt.  Odpowiedź  uzasadnij.  
 

 
 
Rak  pustelnik  wchodzi  w  układ  symbiotyczy  z  
Ustal,  czy  strobilizacja  stanowi  przykład  
ukwiałem.  Wyjaśnij,  jakie  korzyści  czerpie  z  tej  
bezpłciowego  czy  płciowego  sposobu  
symbiozy  rak  pustelnik,  a  jakie  przedstawione  
rozmnażania.  Odpowiedź  uzasadnij.  
parzydełkowce.  
 
 

   
 

   
 

    GĄBKI  I  JAMOCHŁONY  
             
             
           
  
1. zajmowanie  przez  gąbki  główne  stanowisk  z  
• silny  rozrost  warstwy  mezoglei  
podłożem  kamienistym  wiąże  się  z  ich  odżywianiem  
• przemieszczanie  do  wnętrza  warstwy  endodermy  
się  
 
2. piasek  spowodowałby  zatkanie  systemu  kanalików  u  
gąbek,  a  to  oznaczałoby  ich  śmierć  

opisane  zjawisko  nazywa  się  totipotencją;  dzięki  

 
totipotencjalności  komórek  gąbki  cechuje  duża  zdolność  do  
gąbki  odżywiają  się  poprzez  filtrowanie  wody  
regeneracji  
 
 

1.  
• obie  formy  morfologiczne  charakteryzuje  symetria  promienista  
• obie  formy  morfologiczne  mają  podobny  schemat  budowy   • ukwiał  jest  zwierzęciem  osiadłym,  które  musi  
2.   odbierać  bodźce  ze  wszystkich  kierunków  (nie  może  
• polip  jest  najczęściej  formą  osiadłą,  natomiast  meduza  jest  formą   zmieniać  swojego  położenia)  
wolno  pływającą   • symetria  promienista  ułatwia  ukwiałowi  (jako  
• obie  formy  charakteryzuje  odmienny  sposób  rozmnażania  –   zwierzęciu  osiadłemu)  zdobywanie  pokarmu  i  
meduza  rozmnaża  się  płciowo,  a  polip  bezpłciowo   obronę.  
 

metageneza  jest  to  przemiana  pokoleń  u  zwierząt,  w  której   jest  to  cecha  korzystna,  ponieważ  jaskrawe  i  barwne  ciało  
naprzemiennie  występują  pokolenia  rozmnażające  się  płciowo   pozwala  tym  zwierzętom  na  doskonałe  maskowanie  się  na  tle  
i  bezpłciowo   kolorowych  kolonii  koralowców  
   

  strobilizacja  jest  przykładem  bezpłciowego  rozmnażania,  

rak  pustelnik  chroni  się  przed  drapieżnikami,  a  ukwiał   ponieważ  nie  towarzyszy  jej  rekombinacja  materiału  
zdobywa  nowe  tereny  i  częściowo  żywi  się  resztkami   genetycznego  
pożywienia  raka  pustelnika    
   

   

   

    GĄBKI  I  JAMOCHŁONY  
                               
 
   Podaj  przykłady  profilaktycznego  działania  
Wyjaśnij  znaczenie,  jakie  ma  dla  pasożyta  (np.   pozwalającego  unikną  zarażenia.  
motylica  wątrobowa)  zwiększenie  liczby  larw  w   1. włosień  kręty  
trakcie  cyklu  rozwojowego.   2. glista  ludzka  
   

 
 
Opisz  rolę  rzęsek  występujących  w  
Wymień  funkcje  oskórka  występującego  u  nicieni.  
protonefrydium.  
 
 

 
 
U  wrotków  występuje  charakterystyczny  typ  
Wyjaśnij  rolę  płucotchawek  i  cewek  Malpighiego  
przemiany  pokoleń  zwany  heterogonią.  Wyjaśnij,  
w  organizmie  pająka:  
ma  czym  polega  heterogonia  u  wrotków.  
 
 

 
Cechy  budowy  morfologicznej,  które  są  wspólne  
Polimorfizm  funkcjonalny:  
dla  wszystkich  stawonogów.  
 

 
• Podaj  funkcje,  jakie  mogą  pełnić  odnóża  
Dlaczego  czad  nie  jest  gazem  trującym  dla   stawonogów.  
owadów?   • Wymień  dwa  czynniki  wpływające  na  
funkcje  odnóży  u  stawonogów.  
 

 
1. U  stawonogów  i  mięczaków  występuje  sztywny    
szkielet  zewnętrzny.  Podaj  jedną  różnicę   Proces  przeobrażenia  u  owadów  przebiega  pod  ścisłą  
(niedotyczącą  budowy)  pomiędzy  szkieletem   kontrolą  układu  nerwowego  i  hormonalnego.  
stawonogów  i  mięczaków.   Podaj  nazwy  takich  dwóch  hormonów  występujących  u  
2. Wskaż  po  jednej  zalecie  szkieletu  stawonogów   owadów,  które  regulują  proces  przeobrażenia.  
i  mięczaków.   Wymień  funkcje  obu  hormonów.  
 

 
Wymień  dwie  funkcje  szczypiec  występujących  u  
Podaj  zasadniczą  różnicę  pomiędzy  
raka.  
przeobrażeniem  zupełnym  i  niezupełnym.  
 
 

  ROBAKI  PŁASKIE  I  OBŁE,  STAWONOGI  

             
 1.  
• spożywanie  tylko  mięsa  badanego  przez  weterynarza  
• dokładne  smażenie/gotowanie  mięsa  wieprzowego   pasożyty  o  złożonych  cyklach  rozwojowych  mają  niewielkie  
2.   szanse  zamknięcia  każdego  cyklu,  a  zwielokrotnienie  liczby  
• dokładne  mycie  warzyw  przed  jedzeniem   larw  zwiększa  te  szanse.  
• picie  przegotowanej  wody    
• dokładne  mycie  rąk  przed  przygotowaniem  i  spożywanie  
posiłków  

 
• chroni  przed  niekorzystnymi  czynnikami  środowiska  
ruch    rzęsek  umożliwia  transport  substancji  szkodliwych  i  
zewnętrznego  
zbędnych  w  kierunku  otworu  i  usunięcie  ich  z  organizmu  
• chroni  przed  działaniem  enzymów  trawiennych  u  
 
form  pasożytniczych  
 
 

• płucotchawki  umożliwiają  wymianę  gazową  

(oddychanie)   heterogonia  jest  to  rodzaj  przemiany  pokoleń,  w  której  
• cewki  Malpighiego  umożliwiają  wydalanie   występują  pokolenia  rozmnażające  się  partenogenetyczne  i  
szkodliwych  azotowych  produktów  przemiany   obupłciowo  
materii  (wydalanie)    
 

• obecność  odnóży  członowanych   • występowanie  zróżnicowanych  morfologicznie  i  

• ciało  podzielone  na  tagmy   fizjologicznie  form  w  obrębie  przedstawicieli  tego  
• obecność  zewnętrznego  pancerza  lub  chitynowego   samego  gatunku  
oskórka   • mrówki,  termity,  pszczoły  
   

 
• funkcje  kroczne,  pływne,  grzebne,  skoczne,  czepne,   owady  nie  mają  barwnika  oddechowego  –  hemoglobiny  
chwytne   transportującej  tlen,  którą  mógłby  blokować  tlenek  węgla  (II)  
• na  funkcje  odnóży  u  stawonogów  mają  pływ    
środowisko  i  tryb  życia  

1. szkielet  stawonogów  ogranicza  ich  wzrost,  a  szkielet  mięczaków  nie  

hormonami  regulującymi  proces  przeobrażenia  u  owadów  są   ogranicza  wzrostu  
ekdyzon  i  hormon  juwenilny;  ekdyzon  stymuluje  procesy   2.  
lnienia  i  przeobrażenia,  a  hormon  juwenilny  hamuje  proces   • zaletą  szkieletu  stawonogów  jest  to,  że  jest  lekki  i  nie  ogranicza  
przeobrażenia  i  wpływa  na  syntezę  żółtka  podczas   ruchliwości  zwierzęcia  
powstawania  komórek  jajowych   • zaletą  szkieletu  mięczaków  jest  to,  że  dobrze  osłania  ciało,  nie  
  ogranicza  wzrostu  oraz  zawiera  wiele  cennych  substancji  
mineralnych  

w  przeobrażeniu  niezupełnym  z  jaj  wylęga  się  larwa,  podobna  

pod  względem  morfologicznym  do  osobnika  dorosłego;  w  
• służą  do  chwytania  zdobyczy]  
przeobrażeniu  zupełnym  larwa  jest  niepodobna  do  osobnika  
• służą  do  obrony  
dorosłego  
 

  ROBAKI  PŁASKIE  I  OBŁE,  STAWONOGI  

                         
 
  
U  dorosłych  skąposzczetów  w  przedniej  części  tułowia   W  układzie  pokarmowym  dżdżownicy  zwracają  uwagę  
występuje  zespół  segmentów  zwany  siodełkiem.   dwa  elementy:  wpadające  do  przełyku  trzy  pary  
Naskórek  siodełka  zaopatrzony  jest  w  liczne   gruczołów  wapiennych  i  wpuklenie  jelita  środkowego  
jednokomórkowe  gruczoły.  Podaj  dwie  funkcje   zwane  tyflosolisem.  Opisz  znaczenie  obu  
wydzieliny  produkowanej  przez  gruczoły  siodełka.   wymienionych  struktur  występujących  w  przewodzie  
  pokarmowym  dżdżownicy.  
 
 
 
   
    Najczęściej  występującym  siedliskiem  ślimaka  
Dżdżownice  wchodzą  w  skład  organizmów   winniczka  są  ogrody  porośnięte  bujną  roślinnością.  
zasiedlających  glebę.  Wyjaśnij,  na  czym  polega   Ustal,  czy  ślimak  winniczek  lepiej  rozwija  się  na  
znaczenie  dżdżownic  w  środowisku  glebowym.   podłożu  kwaśnym  czy  zasadowym.  Odpowiedź  
  uzasadnij.  
 

 
Szkarłupnie  mają  bardzo  słabo  wykształcony  układ  
 
nerwowy.  Wyjaśnij,  jak  prosta  budowa  układu  
 
nerwowego  wpływa  na  ich  aktywność  i  tryb  życia.  
 

   
 

   
   

   
 

   
 

    PIERŚCIENICE,  SZKARŁUPNIE  
         
   • ułatwia  ścisłe  przyleganie  osobników  w  czasie  
gruczoły  wapienne  neutralizują  kwasy  humusowe  zawarte  w   kopulacji  
glebie;  tyflosolis  zwiększa  powierzchnię  trawienia  i   • służy  do  budowy  kokonu,  który  jest  miejscem  
wchłaniania  pokarmu   składania  komórek  jajowych  i  plemników  
   

• rozpulchniają  glebę,  co  wpływa  na  polepszenie  

  kształtowania  systemu  korzeniowego  roślin  
ślimak  lepiej  rozwija  się  na  podłożu  zasadowym,  ponieważ   • zwiększają  ilość  próchnicy  w  glebie,  co  powoduje  
niezbędnym  składnikiem  jego  muszli  jest  węglan  wapnia   polepszenie  jej  żyzności  
  • zwiększają  odporność  gleby  na  erozję  
• podnoszą  plonowanie  wielu  gatunków  roślin  
 
 

prosta  budowa  układu  nerwowego  wymusza  mało  aktywny  i  

prawie  osiadły  tryb  życia  
 
 

   

   
 

   

   

    PIERŚCIENICE,  SZKARŁUPNIE  
         
   
 
  
 
Wymień  funkcje  skóry  u  ryb.   Wymień  funkcje  łusek.  
 
 

 
Jakie  są  funkcje  płetw  parzystych?   Jakie  są  funkcje  pęcherza  pławnego?  
 

   
Wymień  funkcje  śluzu  wydzielanego  przez   Wymień  funkcje,  jakie  spełnia  ubarwienie  u  
komórki  śluzowe  u  płazów.   płazów  

Jakie  są  funkcje  piór  u  ptaków?   Jakie  są  funkcje  worków  powietrznych?  

 
Podaj:  
Podaj  cechy  rozrodu  gadów,  mające  związek  z  
1. Przystosowania  anatomiczne  ptaka  do  lotu  
życiem  na  lądzie  i  uzasadnij  ich  wartość  
2. Przystosowania  fizjologiczne  ptaka  do  lotu  
adaptacyjną.  
 
 

Podaj  dwie  różnice  między  współcześnie  żyjącymi   Wymień:  

jaszczurkami  i  krokodylami,  związane  ze   • Cechy  gadzie  dziobaka  i  kolczatki  
środowiskiem  ich  życia.   • Cechy  ssaków  dziobaka  i  kolczatki  
   

 
Wyjaśnij,  dlaczego  pingwiny  pochodzące  z   Jaką  rolę  odgrywa  grzebień  na  mostku  u  
obszarów  ciepłych  są  mniejsze  niż  spokrewnione  z   myszołowa  i  pingwina?  
nimi  gatunki  z  obszarów  chłodnych.    
 

    KRĘGOWCE  
             
 • śluz  pomaga  w  pokonywaniu  oporów  wody  
• ochronna  –  tworzą  na  ciele  ryb  „pancerz”,  który  w   • chroni  ciało  przed  urazami  mechanicznymi  
znacznym  stopniu  zmniejsza  możliwość  zranienia   • chroni  również  przed  wnikaniem  czynników  chorobotwórczych  
• bierze  udział  w  procesach  wymiany  gazowej,  wydalania  oraz  
• utrudniają  atakowanie  zwierzęcia  przez  pasożyty  
osmoregulacji  
zewnętrzne  
• jej  ubarwienie  spełnia  funkcje  maskujące,  ostrzegające,  
  odstraszające  lub  dezorientujące  

 
• usprawnienie  pływania  –  pozwala  na  zmianę  ciężaru  
• sterowanie  i  powolne  przemieszczanie  się  ryby  ku  
właściwego  ciała  ryby,  co  pomaga  jej  w  zmianie  głębokości  
przodowi  
• u  licznych  gatunków  służy  on  również  do  przekazywania  fal  
• wraz  z  płetwami  nieparzystymi  pozwalają  na  
dźwiękowych  do  błędnika  lub  jako  dodatkowy  narząd  
zachowanie  równowagi  oraz  hamowanie  
oddechowy  
 
 

• brunatnozielone  ubarwienie  większości  płazów  pełni  

rolę  maskującą   • w  czasie  pływania  zmniejsza  opór  wody  
• kontrastowe  zestawienia  barw  u  niektórych   • na  lądzie  chroni  skórę  przed  wysychaniem  
gatunków  mają  odstraszać  drapieżniki  

• Powiększają  wewnętrzne  przestrzenia  ciała  ptaka  

• Obniżają  ciężar  właściwy  ptaka   • izolacja  termiczna  
• Biorą  udział  w  regulacji  temperatury  ciała,  dzięki   • nadają  opływowy  kształt  
parowaniu  wody  z  ich  powierzchni    
 

1.   • zapłodnienie  wewnętrzne  –  plemniki  nie  są  narażone  na  

! redukcja  odcinka  ogonowego  w  kręgosłupie   wysychanie  w  środowisku  lądowym,  ponadto  docierają  
! worki  powietrzne   szybko  i  skutecznie  do  komórki  jajowe  
2.   • wykształcenie  błon  płodowych  –  zapewniają  one  odpowiednie  
! częste  usuwanie  kału   warunki  (wilgotność,  dostęp  substancji  odżywczych,  zbieranie  
! podwójne  oddychanie   produktów  przemiany  materii,  dostęp  tlenu)  rozwijającemu  
  się  zarodkowi  w  środowisku  lądowym  

• błona  pławna  między  palcami  tylnych  kończyn  występuje  u  

•  
krokodyli  i  ułatwia  im  pływanie,  a  brak  jej  u  jaszczurek  
• obecność  kloaki  (steku)  
żyjących  na  lądzie  
• jajorodność  
• mocz  jaszczurek  zawiera  kwas  moczowy,  co  pozwala  im  na  
•  
oszczędną  gospodarkę  wodną  i  egzystowanie  w  
• obecność  gruczołów  mlekowych  
środowisku  suchym,  natomiast  krokodyle,  które  nie  muszą  
• owłosione  ciało   oszczędzać  wody,  wydalają  mocz  zawierający  amoniak  i  
 
mocznik  

• u  dużych  zwierząt  z  obszarów  chłodnych  stosunek  

powierzchni  ciała  do  objętości  ciała  jest  mniejszy  niż  u  
• myszołów  –  grzebień  służy  jako  miejsce  przyczep  mięśni  
zwierząt  z  obszarów  ciepłych,  dlatego  tracą  one  mniej  
skrzydeł,  których  myszołowy  używają  do  latania  
ciepła  
• pingwin  –  grzebień  służy  jako  miejsce  przyczepu  mięśni  
• u  dużych  zwierząt  z  obszarów  chłodnych  powierzchnia  
skrzydeł,  których  pingwiny  używają  do  pływania  w  wodzie  
względna  ciała  jest  mniejsza  niż  u  zwierząt  mniejszych  z  
 
obszarów  ciepłych  i  dzięki  temu  tracą  one  mniej  ciepła  
 

    KRĘGOWCE  
             
 
 
 Wymień  cechy  przystosowujące  ptaka  do  lotu.  
Wymień  cechy  wspólne  dla  ptaków  i  gadów.  
 

   
Dlaczego  ptaki  migrujące  magazynują  energię   Podaj  cechy  budowy  skóry  płazów  
głównie  w  postaci  tłuszczu?   przystosowujące  je  do  wymiany  gazowej.  
   

 
 
 
Wyjaśnij  związek  niewielkich  rozmiarów  ciała  
Wyjaśnij,  co  umożliwia  owcy  wykorzystanie  
salamander  bezpłucnych  ze  sposobem  wymiany  
błonnika  jako  źródła  energii.  
gazowej  u  tych  płazów.  
 
 
 
Osobliwością  płazów  jest  ich  gospodarka  wodna.  Zwierzęta  te  
 
nigdy  nie  piją  wody,  lecz  pobierają  ją  przez  skórę.  Na  brzusznej  
Tempo  procesów  fizjologicznych  przebiegających  u  organizmów  
stronie  tułowia  i  ud  mają  okolice  szczególnie  obficie  unaczynione,  
zmiennocieplnych  jest  w  dużej  mierze  uzależnione  od  temperatury  
których  funkcją  jest  absorpcja  wody  –  do  jej  pobrania  wystarcza  
otoczenia.  Zaobserwowano,  że  jeśli  wąż  może  wybrać  sobie  
wilgotna  gleba.  Gatunki  żyjące  w  okolicach  suchych  gromadzą,  przy  
położenie  w  stosunku  do  źródła  ciepła,  to  zbliża  się  do  niego  w  
braku  wody,  duże  ilości  mocznika  w  płynach  ustrojowych.  Wyjaśnij,  
okresie  trawienia,  zaś  odsuwa  w  czasie  głodu.  Wyjaśnij,  co  jest  
jakie  znaczenie  dla  sposobu  pobierania  wody  przez  płazy  żyjące  w  
przyczyną  takiego  zachowania  się  węży  podczas  trawienia  
suchym  klimacie  ma  fakt  gromadzenia  znacznych  ilości  mocznika  w  
pokarmu,  a  co  w  czasie  długotrwałej  głodówki.  
płynach  ustrojowych.  
 
 

 
 
Dlaczego  wraz  z  obniżeniem  temperatury  wody  
W  jaki  sposób  zachodzi  wentylacja  płuc  ssaków  i  
nastąpił  spadek  ilości  pokarmu  pobieranego  przez  
ptaków?  
karasie?  
 
 

 
Ustal  dwie  zmiany  w  budowie  serca  u  płazów  w  
Podaj  jedno  podobieństwo  i  jedną  różnicę  w  
porównaniu  z  rybami.  
budowie  naskórka  ryb  i  płazów.  
 
 

 
Wymień  3  cechy  żaby,  które  stanowią   Ryby  nie  mają  ruchomej  szyi.  Wskaż,  w  jaki  sposób  
przystosowanie  do  zasiedlania  środowiska   rekompensują  sobie  ten  brak.  
lądowego.    
 

    KRĘGOWCE  
             
   
  
• w  szkielecie  większości  występują  kości  
pneumatyczne  –  wypełnione  powietrzem   • pas  barkowy  składa  się  z  trzech  par  kości:  kruczej,  łopatki  i  
• płuca  są  rureczkowate  (kapilarne)  o  dużej   obojczyka  
powierzchni  wymiany  gazowej   • jaja  charakteryzują  się  dużą  ilością  żółtka  i  mocną  skorupką  
• podczas  rozwoju  zarodka  wytwarzane  są  błony  płodowe:  
• mają  wysokie  tempo  przemian  metabolicznych  
owodnia,  omocznia  i  kosmówka  
• brak  pęcherza  moczowego  
 
   
• cienki  naskórek/nabłonek  który  umożliwia/ułatwia  dyfuzję   • ptaki  wędrowne  muszą  ograniczać  swoją  masę  ciała,  dlatego  magazynują  
lekki  tłuszcz  (który  dostarcza  więcej  energii)  
gazów  
• tłuszcz  dostarcza  dużo  więcej  energii,  a  ptaki  migrujące  muszą  jej  mieć  
• w  skórze  płazów  występują  liczne  gruczoły  śluzowe,   dużo  
których  wydzielina  zapewnia  jej  wilgotność  umożliwiającą   • ptaki  mają  bardzo  sprawny  układ  oddechowy,  więc  nie  mają  problemu  z  
wymianę  gazową   uzyskaniem  odpowiedniej  ilości  tlenu  koniecznego  do  utleniania/spalania  
tłuszczy  
• skóra  jest  silnie  ukrwiona,  co  zwiększa  efektywność   • podczas  utleniania  tłuszczy  powstaje  dużo  więcej  wody  metabolicznej  
wymiany  gazowej   dzięki  czemu  podczas  długiego  lotu  ptaki  nie  muszą  tak  często  pić  
   

ponieważ  wymiana  gazowa  u  salamander  bezpłucnych  

owca  może  wykorzystywać  energię  zawartą  w  błonniku  dzięki  
odbywa  się  tylko  przez  skórę,  musi  ona  mieć  odpowiednio  
symbiozie  z  drobnoustrojami  (bakteriami,  pierwotniakami),  
dużą  powierzchnię  w  stosunku  do  jego  masy/objętości,  aby  
które  żyją  w  żołądku  owcy  i  potrafią  rozkładać  błonnik  
zapewnić  zaopatrzenie  w  tlen  
 
 

zbliżenie  się  do  źródła  ciepła  w  czasie  trawienia  podwyższa  

mocznik  podwyższa  stężenie  płynów  ustrojowych,  dzięki   temperaturę  ciała  węża,  co  przyśpiesza  proces  trawienia  
czemu  zwiększa  się  różnica  stężeń  między  płynami   pokarmu;  w  czasie  głodu  niższa  temperatura  ciała  węża  
ustrojowymi  płazów  a  środowiskiem  zewnętrznym  i  wtedy   powoduje  spadek  tempa  metabolizmu,  w  tym  oddychania  
następuje  szybsze  wchłanianie  wody  do  ciała  płazów   komórkowego,  a  tym  samym  zmniejszenie  zużycia  związków  
  organicznych.  
 

ssaki  
• do  płuc  ssaków  powietrze  bogate  w  tlen  napływa  podczas  wdechu,  a  podczas  
wydechu  usuwane  jest  powietrze  zużyte  lub  ich  płuca  wentylowane  są  na   • karasie  są  zmiennocieplne,  dlatego  wraz  ze  spadkiem  
zasadzie  „miecha”  
• wentylacja  płuc  ssaków  zachodzi  przy  udziale  przepony  i  mięśni   temperatury  wody  zmniejsza  się  tempo  ich  metabolizmu,  co  
międzyżebrowych  lub  mięśni  oddechowych   jest  powodem  mniejszego  zapotrzebowania  na  pokarm  
ptaki   • wraz  ze  spadkiem  temperatury  wody  spada  intensywność  
• przez  płuca  ptaków  zarówno  podczas  wdechu  jak  i  wydechu  przepływa  
jednokierunkowo  powietrze  bogate  w  tlen  lub  jest  ciągły  przepływ  bogatego  w  tlen   przemiany  materii  i  dlatego  karasie  mają  mniejsze  
• wentylacja  płuc  ptaków  podczas  lotu  zachodzi  przy  udziale  worków  powietrznych   zapotrzebowanie  na  pokarm  
oraz  ruchów  skrzydeł  

• podobieństwo:  u  ryb  i  płazów  naskórek  jest  

wielowarstwowy  
• zanik  przewodów  Cuviera  
• różnica:  u  ryb  naskórek  jest  pozbawiony  warstwy  
• obecność  dwóch  przedsionków  
zrogowaciałej,  a  u  płazów  warstwa  zrogowaciała  jest  
 
obecna  w  naskórku  
 

• powstanie  płuc  i  wilgotnej  skóry  uczestniczącej  w  

u  ryb  dzięki  akomodacji,  oko  ma  szeroki  kąt  widzenia   mechanizmie  oddychania  
o    
dochodzący  nawet  do  180 w  płaszczyźnie  poziomej   • wykształcenie  oka  osłoniętego  powiekami  
  • obecność  ucha  wewnętrznego  i  środkowego  
 

    KRĘGOWCE  
             
 
 
  
Oddychanie  płucne  u  płazów  jest  typu  tłocznego,  a  nie  
 
–  jak  u  pozostałych  gromad  kręgowców  lądowych  –  
Wskaż  gromadę  bezowodniowców,  dla  której  
typu  ssącego.  Podaj  przyczynę  nietypowego  
charakterystyczna  jest  zmiana  środowiska  w  czasie  
mechanizmu  oddychania  płucnego  występującego  u  
rozwoju  osobniczego.  Wyjaśnij,  na  czym  polega  ta  
płazów.  
zmiana.  
 
 

 
 
Skorupa  wapienna  jest  zbudowana  z  węglanu  wapnia  i  
Udowodnij  za  pomocą  jednego  argumentu,  że  
poprzebijana  jest  licznymi  otworkami.  Wyjaśnij,  jakie  
wykształcenie  błon  płodowych  miało  kolosalne  
znaczenie  mają  otworki  w  skorupie  wapiennej  jaja  
znaczenie  w  procesie  ewolucji  kręgowców.  
kury.  
 
 

   
Wymień  trzy  funkcje  jakie  pełnią  pióra  w  życiu   Wymień  dwie  funkcje,  jakie  pełnią  worki  
ptaków.   powietrzne  w  życiu  ptaka.  
   

Wiele  polskich  gatunków  gadów,  takich  jak:  jaszczurka  

 
żyworódka,  padalec,  żmija  zygzakowata  oraz  gniewosz  
U  ptaków  i  niektórych  gadów  żebra  są  zapatrzone  w  
plamisty,  zatrzymuje  jaja  w  jajowodach  do  momentu  
tzw.  wyrostki  haczykowate.  Wymień  dwie  funkcje  tych  
pełnego  wykształcenia  się  zarodka.  Podaj  nazwę  tego  
wyrostków  u  ptaków.  
 
zjawiska  z  krótkim  uzasadnieniem.  
 

 
Ptaki  wykształciły  szereg  przystosowań  do  lotu  w  
 
budowie  morfologicznej  i  anatomicznej  oraz  fizjologii.  
Podaj  najbardziej  prawdopodobną  przyczynę  tego  
Udowodnij  za  pomocą  dwóch  argumentów,  że  
zjawiska.   opanowanie  środowiska  powietrznego  przez  ptaki  było  
  istotnym  wydarzeniem  w  ewolucji  kręgowców.  
 

Niektóre  pory  roku  są  niesprzyjające  dla  prawidłowego  

funkcjonowania  ptaków  i  ssaków.  Baza  pokarmowa    
znacznie  się  redukuje  i  trudno  jest  zdobyć  jakikolwiek  
Wyjaśnij  zależność  między  ciężarem  ciała  ptaka  a  
pokarm.  Wyjaśnij,  jak  ptaki  i  ssaki  przystosowują  się  do  
ilością  spożywanego  przez  niego  pokarmu.  
trudnych  warunków  środowiskowych  panujących  w  
naszej  strefie  klimatycznej.    
 

Człowiek  jest  przedstawicielem  strunowców  (Chordata),  lecz  

większość  cech  świadczących  o  przynależności  do  tego  typu  
zwierząt  występuje  u  człowieka  jedynie  w  okresie  
Podaj  funkcje  struny  grzbietowej  strunowców.   zarodkowym.  Wymień  dwie  cechy  charakterystyczne  dla  
budowy  strunowców,  pojawiające  się  podczas  rozwoju  
zarodkowego  człowieka.  

    KRĘGOWCE  
             
   
 zmiana  środowiska  w  czasie  rozwoju  osobniczego  jest  
  charakterystyczna  dla  płazów;  polega  ona  na  tym,  że  formy  
tłoczny  mechanizm  oddychania  płucnego  u  płazów  wynika  z   larwalne  płazów  (kijanki)  rozwijają  się  w  wodzie,  a  formy  
braku  klatki  piersiowej   dorosłe  rozwijają  się  na  lądzie  
 

 
   
otworki  w  skorupie  wapiennej  jaja  kury  zapewniają  wymianę   błony  płodowe  pozwoliły  posiadającym  je  zwierzętom  na  
gazową  między  zarodkiem  a  środowiskiem   opanowanie  środowiska  lądowego  i  uniezależnienie  rozwoju  
  od  obecności  wody  
 

• umożliwiają  lot  
• stanowią  rezerwuar  powietrza  podczas  lotu  
• chronią  przed  utratą  ciepła  
• obniżają  ciężar  szkieletu  
• odgrywają  ważną  rolę  w  rytuałach  godowych  
 
 

zjawisko  to  nazywamy  jajożyworodnością,  ponieważ  rozwój   • wzmacniają  szkielet  klatki  piersiowej  
odbywa  się  kosztem  substancji  zapasowych   • stanowią  przyczep  mięśni  uczestniczących  w  locie  
   

 
opanowanie  środowiska  powietrznego  przez  ptaki  było  
istotnym  wydarzeniem  w  ewolucji  kręgowców,  ponieważ:  
1. lot  zwiększył  znacznie  zasoby  dostępnego  pokarmu  
(ptaki  potrafią  korzystać  z  zasobów  pokarmowych   przyczyną  jajożyworodności  są  najczęściej  trudne  warunki  
niedostępnych  dla  innych  zwierząt)   klimatyczne  (chłodny  klimat)  
2. lot  zwiększył  znacznie  skuteczną  obronę  przed  
niebezpieczeństwem  
 

im  mniejszy  ciężar  ciała,  tym  większa  ilość  spożywanego  

pokarmu   ptaki  najczęściej  migrują  do  krajów  cieplejszych,  a  ssaki  
zapadają  w  sen  zimowy  (hibernację)  
 

• struna  grzbietowa  
• wyznacza  długą  oś  zarodka  –  zarodek  „wie”  gdzie  ma  przód  i  
• szczeliny  skrzelowe/łuki  skrzelowe/kieszonki  
tył,  rośnie  więc  jak  gdyby  według  pewnej  linii  
skrzelowe/gardziel  ze  szczelinami  skrzelowymi  
• stanowi  wewnętrzny  szkielet  osiowy  –  rola  podporowa;  
• cewka  nerwowa  
ułatwia  w  ten  sposób  wzrost  embrionu  na  długość  
• obecność  ogona  
 
 

    KRĘGOWCE  
             
 
 
  
 
Produkt  końcowy  hamuje  aktywność  pierwszego  enzymu  
Jaka  jest  zależność  pomiędzy  syntezą  enzymów  a  
szlaku  metabolicznego,  co  powoduje  zatrzymanie  całego  
obfitością  siateczki  śródplazmatycznej  szorstkiej  w   szlaku  metabolicznego.  Wyjaśnij,  jakie  znaczenie  dla  
komórkach  gruczołów  trawiennych?   komórki  ma  przedstawiony  mechanizm  regulacji.  
   
 
 
   
Ważną  rolę  w  przemianie  energii  i  materii   Określ  przyczynę  braku  możliwości  pełnienia  przez  białka  
odgrywają  enzymy,  które  obniżają  energię   enzymatyczne  funkcji  katalitycznych,  po  zniszczeniu  ich  
aktywacji  reakcji  –  przedstaw  wpływ  tej  cechy  na   trzeciorzędowej  struktury.  Wymień  czynniki,  które  
przebieg  reakcji  metabolicznych.   powodują  ten  niekorzystny  proces.  
 
 

 
Określ  i  uzasadnij,  jaki  wpływ  na  przebieg  reakcji  ma:    
1. podwyższenie  temperatury  do  70  stopni  C   Wyjaśnij,  dlaczego  niska  temperatura  ogranicza  
2. obniżenie  temperatury  do  5  stopni  C   ubytki  masy  przechowywanych  warzyw  i  owoców.  
   
 

  Penicylina  i  inne  antybiotyki  z  tej  grupy,  nieodwracalnie  

Wyjaśnij  znaczenia:   hamują  aktywność  enzymu  zwanego  transpeptydazą  
1. enzymy  mogą  ulec  zniszczeniu   bakteryjną.  Warunkuje  ona  prawidłowe  tworzenie  
2. enzymy  nie  zużywają  się     niektórych  wiązań  chemicznych  w  ścianie  komórkowej  
3. wnzymy  są  specyficzne     bakterii.  Na  podstawie  tekstu  wyjaśnij,  dlaczego  (z  
wyjątkiem  osobniczych  reakcji  alergicznych  na  penicylinę)  
  penicylina  jest  lekiem  nieszkodliwym  dla  człowieka.  
 

   
Jaką  funkcję  pełni  centrum  aktywne?   Wyjaśnij,  na  czym  polega  specyficzność  enzymów.  
   

Dlaczego  większość  reakcji  metabolicznych    

katalizowanych  enzymatycznie  ulega   Jaką  informację  o  właściwościach  enzymu  
zahamowaniu  w  wysokich  temperaturach.   przedstawia  stała  Michaelisa?  
   

1. We  wszystkich  żywych  komórkach  funkcję  

W  komórkach  eukariotycznych  przeciwstawne  szlaki  
uniwersalnego  akumulatora  energii  pełni  ATP.  
metaboliczne,  np.  synteza  i  rozpad  kwasów  tłuszczowych,  
Wymień  trzy  elementy  budowy  tego  związku.  
przebiegają  w  innych  przedziałach  komórkowych.  Wyjaśnij,  
2. Wskaż  procesy,  w  których  wykorzystuje  się  energię  
jakie  znaczenie  ma  odseparowanie  zachodzenia  w  komórce  
wydzielaną  w  wyniku  hydrolizy  ATP.  
przeciwstawnych  szlaków  metabolicznych.  
3. Wskaż  element,  dzięki  któremu  ATP  może  stanowić  
 
przenośnik  energii.  

            ENZYMY  
  
• tego  typu  regulacja  aktywności  enzymatycznej  chroni   im  lepiej  jest  rozwinięta  siateczka  szorstka,  tym  więcej  
komórkę  przed  nagromadzeniem  się  nadmiaru  produktu  
rybosomów,  a  więc  tym  więcej  miejsc  do  produkowania  
• ograniczone  są  koszty  związane  z  niepotrzebnym   białka  (enzymów)  
wytwarzaniem  produktów  pośrednich,  gdyż  blokowanie    
enzymu  następuje  już  na  etapie  pierwszej  reakcji  w  szlaku  
metabolicznym  

 
• białko  tracąc  charakterystyczną  dla  siebie  budowę   • ułatwia  to  przebieg  reakcji  
przestrzenną  posiada  zniszczone  specyficzne  dla  siebie   • zwiększa  to  szybkość  reakcji  (przyspiesza  reakcję)  
miejsca,  pasujące  do  substratu  (co  wpływa  na  utratę  jego   • tlen,  jako  ostatni  akceptor  elektronów  w  łańcuchu  
zdolności  katalitycznych)   oddechowym  
• temperatura,  alkohol,  stężony  kwas  lub  zasada   • cytoplazma  z  odpowiednimi  enzymami  
   

• zmniejsza  się  intensywność  procesu  oddychania/tempo   podwyższenie  temperatury  do  70  stopni  C  
metabolizmu  zachodzącego  w  komórkach  warzyw  i  owoców,   1. nastąpi  zatrzymanie  przebiegu  reakcji,  ponieważ  
podwyższenie  temperatury  spowoduje  zniszczenie  
dlatego  w  mniejszym  stopniu  zużywane  są  materiały  zapasowe  
struktury  trzeciorzędowej  tego  enzymu/denaturację  tego  
• dochodzi  do  obniżenia  aktywności  enzymów  związanych  z  
enzymu  
rozkładem  materiałów  zapasowych  znajdujących  się  w   obniżenie  temperatury  do  5  stopni  C  
warzywach  i  owocach   2. nastąpi  spowolnienie  reakcji,  ponieważ  obniżenie  
• jest  mniejsze  tempo  parowania  i  tak  przechowywane  warzywa  i   temperatury  spowoduje  obniżenie  aktywności  tego  
owoce  wolniej  tracą  wodę   enzymu  

1. enzymy  mogą  ulec  zniszczeniu  –  ponieważ  są  one  białkami,  dlatego  

czynniki    wywołujące  denaturację,  takie  jak  wysoka  temperatura,  
penicylina  jest  lekiem  nieszkodliwym  dla  człowieka,  ponieważ   alkohol  czy  mocne  kwasy  uszkadzają  strukturę  enzymu  i  prowadzą  do  
hamuje  ona  aktywność  enzymu  transpepdytazy;   jego  zniszczenia  
transpeptydadza  warunkuje  tworzenie  niektórych  wiązań   2. enzymy  nie  zużywają  się  –  ponieważ  nie  biorą  udziału  w  reakcjach  
chemicznych  w  ścianie  komórkowej,  której  nie   chemicznych,  a  jedynie  wpływają  swoją  obecnością  na  stan  równowagi  
posiadają  komórki  zwierzęce   chemicznej  (przyspieszają  jej  osiągnięcie)  
3. enzymy  są  specyficzne  –  tzn.,  że  jeden  rodzaj  enzymu  katalizuje  tylko  
 
jeden  rodzaj  reakcji;  enzym  i  substrat  pasują  do  siebie  jak  „klucz  do  
zamka”  

 
Specyficzność  enzymów  w  stosunku  do  substratu  polega  na   centrum  aktywne  służy  do  specyficznego  wiązania  
tym,  że  substrat  musi  mieć  komplementarny  kształt  do   określonego  substratu  
centrum  aktywnego  enzymu    
 

stała  Michaelisa  jest  miarą  powinowactwa  enzymu  do  danego   większość  enzymów  należy  do  białek,  które  w  wysokich  
substratu   temperaturach  ulegają  denaturacji  
   

1. w  skład  ATP  wchodzą:  adenina,  ryboza  i  3  reszty  fosforanowe  

2. energia  wydzielana  w  wyniku  hydrolizy  ATP:  
separacja  przeciwstawnych  szlaków  metabolicznych  zapewnia   • jest  wykorzystywana  w  różnorodnych  reakcjach  syntezy  
skuteczniejszą  kontrolę  przemian  metabolicznych.   • jest  wykorzystywana  do  pracy,  np.  skurczu  mięśnia  lub  
  transportu  aktywnego  
3. ATP  stanowi  przenośnik  energii  dzięki  obecności  dwóch  wiązań  
wysokoenergetycznych  pomiędzy  resztami  kwasu  fosforowego  

    ENZYMY  
             
 
 
  
  Zaplanuj  doświadczenie,  sprawdzające  słuszność  hipotezy  -­‐    
Wyjaśnij  mechanizm  wygięcia  się  pędu  (uwzględniając  rolę   im  roślina  ma  większą  powierzchnię  ulistnienia,  tym  więcej  
auksyn)  oraz  uzasadnij,  która  z  reakcji  –  pędu  czy  korzenia  –   pobiera  wody.  W  planie  uwzględnij  zestaw  doświadczalny  i  
jest  przykładem  geotropizmu  ujemnego.   sposób  ustalania  wyników.  
   
 

 
Giberelina  i/lub  niska  temperatura  wywołują  
Określ  rolę  cytokinin  w  rozwoju  roślin  oraz  
zakwitanie  (powstawanie  pąków)  marchwi.  
wyjaśnij  sposób  działania  tych  związków.  
Zaproponuj  praktyczne  wykorzystanie  tego  faktu.  
 

 
Kiełkowanie  nasion  następuje  po  okresie  spoczynku,  
trwającym  u  różnych  roślin  kilka  dni,  tygodni,  miesięcy,  a  
nawet  lat.  Pod  koniec  procesu  tworzenia  nasion  (tuż  przed    
ich  oddzieleniem  się  od  rośliny  rodzicielskiej)  zachodzi   Wymień  funkcje  auksyn.  
proces  odwodnienia.  Wyjaśnij,  dlaczego  proces  odwodnienia    
jest  niezbędny  do  przetrwania  przez  nasiona  okresu  
spoczynku.  
 

 
Wyjaśnij  proces  tworzenia  się  skrobi  z  sacharozy  i  
Dlaczego  okresowe  opylanie  bulw  ziemniaków  
cukrów  prostych  w  nasionach  jako  biologicznej  roli  
syntetyczną  auksyną  zmniejsza  straty  związane  z  
nasion.  
ich  przechowywaniem?  
 
 

 
 
Jaki  wpływ  na  zapoczątkowanie  kiełkowania  
Podaj  przykłady  tropizmów.  
nasion  ma  woda  i  odpowiednia  temperatura?  
 
 

Podaj,  jaką  rolę  w  procesie  transportu  wody  w    

roślinie  spełniają  włośniki  i  aparaty  szparkowe.   Podaj  czynniki  wpływające  na  intensywność  
  transpiracji  u  roślin.  

Spośród  pierwiastków  niezbędnych  do  życia  roślin  

najbardziej  deficytowym  dla  roślin  okrytonasiennych  jest  
  azot.  Jego  głównym  rezerwuarem  jest  atmosfera,  gdzie  
występuje  on  w  formie  cząsteczkowej,  ale  w  tej  postaci  
Wyjaśnij,  z  czego  wynikają  odmienne  reakcje   potrafią  go  wykorzystać  tylko  nieliczne  rośliny.  Przez  
geotropowe  pędu  i  korzenia.   większość  roślin  azot  jest  pobierany  z  gleby.  Wyjaśnij,  na  
czym  polega  każdy  ze  wskazanych  w  tekście  sposobów  
pozyskiwania  azotu  przez  rośliny  okrytonasienne.  

    FIZJOLOGIA  ROŚLIN  
           
  
• zestaw  doświadczalny  –  co  najmniej  dwie  rośliny  tego   • zwiększone  stężenie  auksyn  po  dolnej  stronie  pędu  
samego  gatunku  z  różną  liczbą  liści  (o  różnej  powierzchni   powoduje  szybszy  jej  wzrost  (w  porównaniu  ze  stroną  
liści)  umieszczone  w  naczyniach  (probówkach)  z   górną)  i  wygięciu  pędu  w  górę  
jednakową  ilością  wody   • geotropizmem  ujemnym  jest  reakcja  pędu  na  siłę  
• ustalenie  wyników  –  po  określonym  czasie  trwania   przyciągania  ziemskiego,  gdyż  kierunek  wygięcia  pędu  (w  
doświadczenia  zmierzenie  ilości  pozostałej  wody  w   górę)  jest  przeciwny  do  kierunku  działającego  bodźca  (siły  
poszczególnych  naczyniach  (probówkach)   grawitacji)  
 
   
giberelina  może  zastąpić  okres  niskiej  temperatury  niezbędny    
roślinom  dwuletnim  do  wytworzenia  kwiatów,  dzięki  czemu   • cytokininy  opóźniają  proces  starzenia  się  roślin  
następuje  przyspieszenie  kwitnienia  roślin  dwuletnich  o  rok   • spowalniają  rozkład  chlorofilu,  białek  i  kwasów  
  nukleinowych  
 

• powodują  wzrost  łodygi  na  długość   • odwodnienie  obniża  intensywność  procesów  

• przyspieszają  tworzenie  zawiązków  korzeni   metabolicznych  zarodka  
• hamują  rozwój  pąków  bocznych,  czym  warunkują   • odwodnienie  uniemożliwia  aktywność  układów  
dominację  wierzchołkową   enzymatycznych  odpowiedzialnych  za  metabolizm  
• powstrzymują  opadanie  liści  i  owoców    

• nasiona  są  organem  przetrwalnym,  zawierającym  

materiały  zapasowe  dla  rozwijającego  się  zarodka,  
dlatego  cukry  proste  i  sacharoza  są  przekształcane  w  
skrobię  (postać  zapasowa)   ponieważ  auksyna  hamuje  rozwój  pąków  bocznych  –  
• cukry  proste  i  sacharoza  są  przekształcane  w  skrobię,   powstrzymuje  kiełkowanie  ziemniaków  
która  jest  materiałem  zapasowym  niezbędnym  w  
czasie  kiełkowania  
 

• woda  stanowi  środowisko,  w  którym  zachodzą  

procesy  biochemiczne  –  dzięki  wzrostowi  
• wzrost  łagiewki  pyłkowej  w  stronę  zalążni   uwodnienia  nasion  następuje  aktywacja  różnych  
• owijanie  się  wąsów  czepnych  fasoli  wokół  tyczki   enzymów  i  zostają  uruchomione  materiały  zapasowe  
• odpowiednia    temperatura  zapewnia  odpowiednie  
tempo  przebiegu  procesów  biochemicznych  

• szybkość  wiatru   włośniki  pobierają  z  gleby  wodę  z  solami  

• temperatura   mineralnymi/zwiększają  powierzchnię  chłonną  korzenia,  
• wilgotność  powietrza   natomiast  aparaty  szparkowe  zapewniają  parowanie  wody  z  
• dostęp  do  wody  w  podłożu   liści/transpirację,  powodując  wzrost  siły  ssącej  w  roślinie  co  
• liczba  aparatów   umożliwia  transport  wody  przez  roślinę  (bez  udziału  ATP)  
   

• azot  cząsteczkowy  może  być  pobierany  z  powietrza   • reakcje  te  są  spowodowane  różną  wrażliwością  
tylko  przez  symbiozę  niektórych  roślin  /  tylko  roślin   komórek  tych  organów  na  auksynę  
motylkowych  z  bakteriami  korzeniowymi  /  z  rodzaju   • stosunkowo  wysokie  stężenie  auksyny  od  strony  
Rhisobium   dolnej  stymuluje  wzrost  pędu,  a  hamuje  wzrost  
• związki  azotowe  występujące  w  glebie  pobierane  są   korzenia  
przez  korzenie  roślin  wraz  z  wodą    

    FIZJOLOGIA  ROŚLIN  
           
 
 
  
Wskaż  zależność  między  niedoborem  azotu  a  niską  
Dlaczego  rośliny  magazynują  skrobię  a  nie  
zawartością  sacharozy  w  korzeniach  buraków  
glukozę?  
cukrowych  (azot  służy  do  wytwarzania  chlorofilu).  
 
 
 

 
Na  opakowaniach  nawozów  dla  roślin  doniczkowych  
 
znajdują  się  dokładne  informacje  dotyczące  ich  stosowania.  
Im  mniej  tlenu  jest  w  wodzie,  tym  większe  jest  stężenie  
Używanie  roztworu  nawozów  o  zbyt  wysokim  stężeniu  jest  
hemoglobiny  w  hemolimfie  rozwielitek.  Określ  znaczenie  
dla  roślin  szkodliwe  i  może  skutkować  m.in.  ich  
adaptacyjne  tego  zjawiska  dla  przeżywania  rozwielitek  w  
zwiędnięciem.  Wyjaśnij,  dlaczego  podlewanie  roślin  
różnych  warunkach  środowiska.  
roztworami  nawozów  o  zbyt  wysokim  stężeniu  może  
 
skutkować  ich  zwiędnięciem.  
 

 
Podczas  kwitnienia  goryczka  wytwarza  krótką  łodygę,  przed    
wykształceniem  owocu  ulega  ona  wydłużeniu.  Określ  
Wyjaśnij  mechanizm  wygięcia  się  pędu  
prawdopodobne  znaczenie  różnicy  w  długości  łodygi  
kwiatowej  goryczki  w  czasie  kwitnienia  i  w  czasie   (uwzględniając  rolę  auksyn).  
owocowania.    
 

Chryzantemy  to  rośliny  dnia  krótkiego.  Określ,  w  

Określ  różnicę  w  lokalizacji  i  pełnionych  funkcjach   jakich  warunkach  należy  je  hodować,  aby  zakwitły  
aparatów  szparkowych  i  przetchlinek.   w  lipcu.  
 

 
 
Zboża  ozime,  wysiane  na  wiosnę,  w  
Wyjaśnij  mechanizm  fototropizmu  dodatniego  
przeciwieństwie  do  zbóż  jarych,  nie  kłoszą  się  
łodygi  uwzględniając  rolę  auksyn  w  reakcji  łodygi  
(zakwitają)  bądź  kłoszą  się  z  opóźnieniem.  Podaj  
na  jednostronne  oświetlenie.  
przyczynę  tego  zjawiska.  
 
 

 
Opryskano  kwiaty  pomidora  substancjami  wzrostowymi  i   Przedstaw  warunki  środowiskowe  niezbędne  do  
otrzymano  beznasienne  owoce.  Podaj  nazwę  opisanego  
zjawiska  i  podaj  przykład  substancji  wzrostowej  użytej  w  
rozpoczęcia  i  prawidłowego  przebiegu  procesu  
tym  doświadczeniu.   kiełkowania.  
 

 
Woda  jest  czynnikiem  niezbędnym  w  życiu  każdego  
żywego  organizmu.  U  roślin  transport  wody  jest   Wyjaśnij,  dlaczego  w  warunkach  niedoboru  
możliwy  dzięki  udziałowi  różnych  czynników.  Podaj   fosforu  w  roślinie  obserwuje  się  drastyczne  
nazwę  siły,  dzięki  której  odbywa  się  transport  wody  do   zahamowanie  wzrostu  pędu.  
nadziemnych  części  drzew,  kiedy  są  one  w  stanie    
bezlistnym.  
 

    FIZJOLOGIA  ROŚLIN  
           
   
  
• skrobia  nie  mając  właściwości  osmotycznych,  w  
przeciwieństwie  do  glukozy,  nie  podwyższa  ciśnienia   niedobór  azotu  wywołuje  spadek  ilości  chlorofilu  w  
osmotycznego  w  komórkach   komórkach,  co  skutkuje  zmniejszeniem  tempa  procesu  
• skrobia  jest  nierozpuszczalna  w  wodzie,  a  więc  w   fotosyntezy  i  w  konsekwencji  ograniczeniem  wytwarzania  
przeciwieństwie  do  glukozy,  nie  zwiększa  stężenia  soku   sacharozy  gromadzonej  w  korzeniach  buraków  
komórkowego  w  komórkach/nie  zwiększa  turgoru    
komórek/nie  zmienia  ciśnienia  osmotycznego  
 

 
podlewanie  roślin  roztworami  nawozów  o  zbyt  wysokim  
 
stężeniu  może  spowodować  ich  zwiędnięcie,  ponieważ:  
zwiększenie  stężenie  hemoglobiny  w  hemolimfie  rozwielitek  
• korzenie  rośliny  zamiast  pobierać  wodę,  będą  ją  
wraz  ze  spadkiem  zawartości  tlenu  w  ich  środowisku,  pomaga  
tracić  na  drodze  osmozy  
rozwielitkom  przeżyć  w  wodach  o  niskiej  zawartości  tlenu  
• roślina  znajdzie  się  w  warunkach  suszy  fizjologicznej  i  
 
nie  będzie  mogła  pobierać  wody  
 

pęd  siewki  umieszczonej  poziomo  wygina  się  do  góry   • w  czasie  owocowania  wydłużona  łodyga  służy  ułatwieniu  
ponieważ  na  dolnej  stronie  pędu  (w  wyniku  grawitacji)  skupiła   roślinie  rozsiewania  nasion  na  większa  odległość  
się  większa  ilość  auksyn,  co  spowodowało  przyśpieszony   • w  czasie  kwitnienia  kwiat  jest  duży,  więc  łodyga  ulega  
wzrost  tej  części  i  w  rezultacie  wygięcie  do  góry  pędu   skróceniu,  aby  nie  uszkodzić  rośliny  
   

• Aparaty  szparkowe  znajdują  się  w  skórce  liści  oraz  skórce  

nasiona  chryzantem  należy  pozostawić  na  słońcu  na  czas  
łodyg  zielnych,  natomiast  przetchlinki  znajdują  się  w  
krótszy  niż  normalny  czas  ekspozycji  rośliny  na  słońce;  po  
perydermie  łodyg  zdrewniałych  
kilku  godzinach  na  słońcu  roślinę  należy  przenieść  do  
• Aparaty  szparkowe  są  odpowiedzialne  za  wymianę  gazową  i  
pomieszczenia,    
transpirację,  natomiast  przetchlinki  są  odpowiedzialne  tylko  
w  którym  jest  ciemno  lub  zasłonić  liście  ciemną  folią  
za  wymianę  gazową;  nie  zachodzi  przez  nie  transpiracja  
 
 

 
największe  stężenie  auksyn  pojawia  się  po  zacienionej  stronie   dzieje  się  tak,  ponieważ  do  wejścia  w  stadium  generatywne  
łodygi;  na  skutek  tego  łodyga  zaczyna  nierównomiernie   rośliny  te  wymagają  okresu  przechłodzenia,  dlatego  sieje  się  
rosnąć  –  szybciej  rośnie  strona  zacieniona,  czego   je  jesienią;  jest  to  jaryzacja  
konsekwencją  jest  wyginanie  się  rośliny  w  stronę  słońca    
 

• obecność  wody  niezbędnej  do  pęknięcia  łupiny  nasiennej  

oraz  będącej  środowiskiem  reakcji  biochemicznych  
• optymalna  temperatura  –  przy  zbyt  wysokiej  lub  zbyt  
partenokarpia,  auksyny  
niskiej  temperaturze  nie  uaktywnią  się  enzymy  
 
• dostęp  tlenu  niezbędnego  do  przeprowadzania  oddychania  
tlenowego  
 

w  warunkach  deficytu  fosforu  zmniejsza  się  zawartość  ATP,  

który  jest  konieczny  do  prawidłowego  przebiegu  reakcji   parcie  korzeniowe  
anabolicznych    
 

    FIZJOLOGIA  ROŚLIN  
           
 
 
  
 
Woda  pełni  wiele  istotnych  funkcji  w  organizmach  
roślinnych.   Oceń  rolę  komórek  przyszparkowych  w  
1. Wykaż,  że  woda  może  zadecydować  o  przetrwaniu   funkcjonowaniu  aparatu  szparkowego.  
rośliny  w  warunkach  stresu  termicznego    
2. Wykaż,  że  woda  jest  substratem  w  reakcjach  
chemicznych  zachodzących  tylko  u  roślin.  
 

 
  Fotoperiodyzm  to  reakcje  roślin  na  zmiany  długości  dnia  i  
Fotosynteza  jest  to  proces  o  kluczowym  znaczeniu  dla   nocy.  
istnienia  życia  biologicznego  na  Ziemi.  Udowodnij  za   1. Wskaż  miejsce  percepcji  bodźca  fotoperiodycznego  
pomocą  dwóch  argumentów,  że  fotosynteza  ma  wpływ   u  roślin.  
na  skład  chemiczny  ziemskiej  atmosfery.   2. Podaj  nazwę  fotoreceptora  uczestniczącego  w  
  reakcji  fotoperiodycznej.  
 

 
Opadanie  liści  (defoliacja)  jest  to  proces,  który  można  
obserwować  u  roślin  drzewiastych  strefy  klimatu  
umiarkowanego.  Wyjaśnij,  w  jakim  celu  rośliny    
drzewiaste  strefy  klimatu  umiarkowanego  tracą  
ulistnienie.  
 

   

   

   

   

    FIZJOLOGIA  ROŚLIN  
           
   
   • intensywne  parowanie  wody  pozwala  obniżyć  
komórki  przyszparkowe  wspomagają  komórki  szparkowe  w   temperaturę  organów  nadziemnych  o  kilka  stopni  
regulacji  rozwarcia  szparki   • woda  jest  źródłem  wodoru  w  fotosyntezie  
   

 
 
• ubocznym  produktem  fotosyntezy  jest  tlen,  dzięki  czemu  
1. miejscem  percepcji  bodźca  fotoperiodycznego  u  
zapewniona  jest  stała  jego  ilość  w  atmosferze  
roślin  są  liście  
• dwutlenek  węgla  jest  substratem  w  procesie  fotosyntezy,  
2. fotoreceptorem  uczestniczącym  w  reakcji  
toteż  fotosynteza  reguluje  jego  ilość  w  atmosferze,  
fotoperiodycznej  jest  fitochrom  
hamując  w  ten  sposób  rozwój  efektu  cieplarnianego  
 
 

zrzucanie  liści  zabezpiecza  rośliny  przed  odwodnieniem,  

ponieważ  w  okresie  zimowym  pobieranie  wody  przez  roślinę  
  jest  utrudnione  
 
 

   

   

•    

   

    FIZJOLOGIA  ROŚLIN  
           
 
 
 • Które  granulocyty  mają  zdolność  do  fagocytozy?  
U    zdrowego  człowieka  ilość  produkowanych   • Które  granulocyty  mają  zdolność  do  
krwinek  czerwonych  jest  równa  ilości  krwinek   pełzakowatych  ruchów?  
zniszczonych.  Podaj,  w  jakiej  sytuacji  ten  stan   • Które  granulocyty  są  zdolne  do  wydzielania  
zostaje  zachwiany  i  w  którą  stronę?   heparyny  
• Których  granulocytów  jest  najwięcej?  

 
 
Jakie  są  trzy  miejsca  w  których  produkowane  są  
Jaka  jest  podstawowa  funkcja  granulocytów?  
limfocyty?  
 
 

 
 
Jaka  jest  przyczyna  tego,  że  woda  z  naczyń  
Gdzie  powstają  globuliny?  
krwionośnych  jest  resorbowana  do  krwi?  
 
 

 
Na  czym  polega  zmiana  w  obrazie  morfotycznym  
Podaj  cechy  budowy  erytrocytu  będące  
krwi  człowieka,  wywołana  przez  stan  zapalny  
przystosowaniem  do  pełnionej  funkcji  oraz  
wyrostka  robaczkowego?  
znaczenie  adaptacyjne  tych  cech.  
 
 

 
Które  składniki  krwi  odpowiadają  za  transport    
tlenu  węgla  (IV)  we  krwi?   Podaj  funkcje  układu  krwionośnego  człowieka.  
 

 
Wymień  funkcje  osierdzia.   Jakie  substancje  transportuje  limfa?  
 

Przejawem  homeostazy  jest  między  innymi  utrzymywanie  

  wahań  temperatury  ciała  człowieka  w  wąskich  granicach.  
Wymień  naczynia  obiegu  małego  i  dużego  i  rodzaj   Jest  to  możliwe  dzięki  współdziałaniu  rożnych  struktur  
transportowanej  przez  nie  krwi.   organizmu.  Podaj  mechanizm  pozbywania  się  nadmiaru  
  ciepła  z  organizmu  człowieka  przy  udziale  układu  
krwionośnego.  

    UKŁAD  KRWIONOŚNY  I  ODPORNOŚCIOWY  

 
  
• eozynofile,  neutrofile  
• eozynofie  i  neutrofile  (w  jednym  kierunku,  przez   po  krwotoku  ilość  krwinek  produkowanych  jest  większa  od  
ściany  naczyń  krwionośnych)   ilości  zniszczonych  
• bazofile  
• neutrofilów  

 
grasica,  węzły  chłonne,  śledziona   obrona  przed  infekcjami  
 

albuminy  wywierają  koloidalne  ciśnienie  onkotyczne,  które   • globuliny  α  i  β  powstają  w  wątrobie  (odpowiedzialne  
sprawia,  że  woda  przefiltrowana  w  naczyniach  włosowatych   są  za  transport)  
jest  resorbowana  do  krwi   • globuliny  ϒ  powstają  w  węzłach  chłonnych  
  (odpowiedzialne  są  za  reakcje  obronne)  

• wklęsły  kształt  ułatwia  przeciskanie  się  erytrocytom  przez  naczynia  

włosowate  
• są  wypełnione  hemoglobiną  –  brak  jądra  powoduje  więcej  miejsca  
wzrasta  poziom  krwinek  białych  (leukocytoza)  oraz   na  hemoglobinę  
granulocytów  obojętnochłonnych   • brak  mitochondriów  uniemożliwia  zużywanie  niesionego  tlenu  do  
  procesów  oddychania  
• brak  jądra  i  mitochondriów  –  mniejszy  metabolizm  własny  i  mniejsze  
zapotrzebowanie  na  energię,  więc  wystarcza  im  oddychanie  
beztlenowe  

 
• utrzymanie  stałej  temperatury  i  pH  komórek  
• transport  O2,  CO2,  substancji  pokarmowych,   erytrocyty,  osocze  krwi  
hormonów  i  produktów  przemiany  materii    
• udział  w  odpowiedzi  immunologicznej  swoistej  i  
nieswoistej  

• białka  
• ochrona  serca  w  razie  urazu  
• hormony  
• zapewnia  odpowiedni  poślizg  serca  w  czasie  pracy  
• tłuszcze  z  kosmków  jelitowych  w  postaci  
• uniemożliwia  nadmierne  rozciąganie  serca  w  czasie  
chylomikronów  
pracy  
 

• duży  krwioobieg  –  krew  natleniona  –  tętnice  

rozszerzenie  się  naczyń  krwionośnych  blisko  powierzchni  ciała   • mały  krwioobieg  –  krew  natleniona  –  żyły  
ułatwia  wypromieniowywanie  nadmiaru  ciepła   • duży  krwioobieg  –  krew  odtleniona  –  żyły  
  • mały  krwioobieg  –  krew  odtleniona  -­‐  tętnice  
 

    UKŁAD  KRWIONOŚNY  I  ODPORNOŚCIOWY  

 
 
 
  
Ciężko  trenujący  sportowiec  jest  w  stanie  
zwiększyć  pojemność  wyrzutową  (skurczową)   Jakie  działania  muszą  być  podjęte  w  przypadku  
serca,  wynoszącą  u  zwykłego  człowieka  ok.  80cm3   przygotowania  pacjenta  do  przeszczepu  narządu?  
nawet  2,5  krotnie.  Jaki  jest  powód?    
 
 

 
 
Czy  są  naczynia  krwionośne  u  człowieka,  w  
Jakie  znaczenie  dla  układu  krwionośnego  ma  
których  praktycznie  nie  ma  tętna?  
czerwony  szpik  kostny?  
 

 
Jak  działają  zastawki  półksiężycowate?   Podaj  rolę  zastawki  dwudzielnej.  
 

 
Wyjaśnij,  jaką  rolę  w  funkcjonowaniu  serca  pełni   Określ  jaką  rolę  pełni  układ  wrotny  wątroby  w  
układ  bodźcowo-­‐przewodzący.   ciele  człowieka.  
 

 
 
Opisz  sposób  transportu  tlenu  i  dwutlenku  węgla  
Uzasadnij  pogląd,  że  miażdżyca  może  doprowadzić  
we  krwi,  uwzględniając  postać,  w  jakiej  
do  niewydolności  krążenia  i  zawału  serca.  
transportowany  jest  każdy  z  tych  gazów.  
 
 

Określ,  czy  regularne  skurcze  mięśni  szkieletowych  

 
utrudniają  czy  ułatwiają  przepływ  krwi  w  żyłach.  
Określ  znaczenie  gęstej  sieci  naczyń  krwionośnych  
Odpowiedź  uzasadnij.  
oplatających  pęcherzyki  płucne.  
 

 
Uzasadnij  negatywny  wpływ  środków  
dopingujących  na  zdrowie  sportowca,   Podaj  funkcję  hemoglobiny  w  organizmie.  
przedstawiając  dwa  przykłady  ich  działania.  
 

     UKŁAD  KRWIONOŚNY  I  ODPORNOŚCIOWY  

 
   
  
• przygotowanie  pacjenta  do  przeszczepu  wymaga  
wykonania  testów  zgodności  tkankowej,  badane  są  układy  
grupowe  AB0  erytrocytów  oraz  białka  głównego  układu   większa  ilość  krwi  doprowadzona  do  mięśni  lepiej  jest  
zgodności  tkankowej  dawcy  i  biorcy   natleniana  a  tym  samym  podnosi  ich  sprawność  
• ryzyko  odrzucenia  można  zmniejszyć  przez  zabiegi  mające    
na  celu  osłabienie  swoistych  reakcji  odpornościowych  
organizmu  
 

 
 
w  czerwonym  szpiku  kostnym  powstają  morfotyczne  
tętno  zanika  w  naczyniach  włosowatych  
elementy  krwi  
 
 

zastawka  dwudzielna  zamykając  się  pod  wpływem  wysokiego  

ciśnienia  w  komorze  lewej  uniemożliwia  cofanie  się  krwi  z  
otwierają  się  gdy  ciśnienie  krwi  w  komorach  wzrasta  powyżej  
komory  do  przedsionka  /  umożliwia  jednokierunkowy  
ciśnienia  krwi  w  tętnicach  
przepływ  krwi  przez  serce  /  zapobiega  cofaniu  się  krwi  w  
 
sercu  
 

• układ  wrotny  zapobiega  szkodliwemu  dla  organizmu  

nadmiernemu  wzrostowi  stężenia  substancji  pokarmowych  
pobudza  serce  do  pracy,  odpowiada  za  automatyzm  pracy  
we  krwi  
serca,  dzięki  któremu  serce  bije  niezależnie  od  jakichkolwiek  
• układ  wrotny  przyczynia  się  do  utrzymania  we  krwi  stałego,  
bodźców  wewnętrznych  
niezależnego  od  czasu  ostatniego  posiłku  stężenia  glukozy  
• układ  wrotny  ma  wpływ  na  skład  krwi  

 
• tlen  transportowany  jest  głównie  przez  krwinki  czerwone  /  
• niewydolność  krążenia  –  zwężenie  światła  naczyń  wieńcowych   erytrocyty  (nietrwale)  związany  z  hemoglobiną  /  w  postaci  
powoduje  zmniejszenie/utrudnienie  przepływu  krwi  przez  te   oksyhemoglobiny  oraz  w  niewielkiej  ilości  przez  osocze  w  postaci  
naczynia,  czego  skutkiem  jest  zmniejszenie  natlenienia   rozpuszczonej  
mięśnia  sercowego   • dwutlenek  węgla  transportowany  jest  głównie  przez  osocze:  w  
• zawał  serca  –  całkowite  zaczopowanie  naczyń   postaci  rozpuszczonej  /  jonów  wodorowęglanowych  HCO3-­‐  /  w  
wieńcowych/ograniczenie  w  nich  przepływu  krwi  (powoduje   postaci  połączenia  z  białkami  osocza  /  w  niewielkiej  ilości  przez  
brak  dopływu  krwi  do  mięśnia  sercowego)  prowadzi  do   erytrocyty  w  postaci  nietrwale  związanej  z  hemoglobiną  /  w  postaci  
karbaminohemoglobina  
martwicy  tkanki  (zawał)  

skurcz  mięśnia  ułatwia  przepływ  krwi  w  żyle,  ponieważ  

gęsta  sieć  naczyń  krwionośnych  oplatająca  pęcherzyki  płucne  
kurczące  się  mięśnie  naciskają  na  miękkie  ściany  żyły  
usprawnia/zwiększa  wymianę  gazową  (między  powietrzem  w  
(podnosząc  ciśnienie  krwi)  i  przyczyniają  się  do  ruchu  krwi,  
pęcherzykach  płucnych  a  krwią)  
która  dzięki  zastawkom  może  płynąć  tylko  w  jednym  kierunku  
 
 

• mogą  powodować  przerost  mięśnia  sercowego  

• u  kobiet,  które  stosują  doping  przez  dłuższy  czas  
hemoglobina  uławia  zwierzętom  rozprowadzanie  tlenu  i  CO2  
pojawiają  się  drugorzędowe  cechy  płciowe  męskie  
w  organizmie  
• zwiększa  ryzyko  uzależnienia  od  nich  
 
• zwiększa  agresję  
 

     UKŁAD  KRWIONOŚNY  I  ODPORNOŚCIOWY  

 
 
 
  
Serce  poza  organizmem  zmarłego  w  wyniku  wypadku   Tlenek  węgla  (czad)  dostając  się  do  organizmu  człowieka  
człowieka  kurczy  się  jeszcze  przez  wiele  godzin,  jeżeli  jest   tworzy  z  hemoglobiną  względnie  trwały  związek.  Źródłem  
przechowywane  w  płynie  fizjologicznym  bogatym  w  tlen  i  o   czadu  mogą  być  spaliny  i  dym  papierosowy.  Dlaczego  ludzie  
odpowiednim  składzie  chemicznym.  Podaj,  jak  można  tę   palący  papierosy  mogą  być  mniej  wydolni  fizycznie,  niż  
właściwość  serca  wykorzystać  w  medycynie.  Odpowiedź   niepalący?  
uzasadnij.    
 

 
 
Argumenty  na  rzecz  tezy,  że  zmiany  zachodzące  
Wyjaśnij,  dlaczego  ściana  lewej  komory  serca  jest  
podczas  dojrzewania  erytrocytów  służą  ich  specjalizacji  
znacznie  grubsza  niż  ściany  komory  prawej.  
do  transportu  tlenu.  
 
 

 
   
  Wyjaśnij  na  czym  polega  współdziałanie  mioglobiny  i  
Podaj  cechę  budowy  naczynia  włosowatego  i  określ  jej   hemoglobiny  w  dostarczaniu  tlenu  do  pracy  
znaczenie  w  procesie  wymiany  składników  między   intensywnie  pracujących  mięśni  szkieletowych.  
krwią  a  tkankami  ciała.    
 

 
Typowe  leczenie  osób,  które  uległy  zaczadzeniu  polega  na  
podawaniu  chorym  czystego  tlenu  przy  użyci  maski  bądź  w   Dlaczego  w  lżejszych  przypadkach  zaczadzenia  
komorze  tlenowej.  Natomiast  w  przypadku  ciężkiego   wystarcza  podanie  tlenu,  a  w  przypadkach  ciężkich  
zaczadzenia  przeprowadza  się  transfuzję  krwi.   przeprowadza  się  transfuzję  krwi?  
Wyjaśnij,  na  czym  polega  szkodliwe  działanie  czadu  na    
transport  tlenu  w  organizmie  człowieka.  
 

 
Wyjaśnij  związek  między  niedoborem  witaminy  K   Wyjaśnij,  dlaczego  trening  w  górach  podnosi  
w  organizmie  człowieka  a  obniżeniem  krzepliwości   wydolność  organizmu  sportowca.  
krwi.    
 

Podczas  pobierania  krwi  do  niektórych  badań,  

Dlaczego  niedobór  witaminy  K  powoduje  spadek  
dodaje  się  do  krwi  odpowiednią  porcję  cytrynianu  
krzepliwości  krwi?  
sodu,  która  wiąże  jony  wapnia,  dlaczego?  
 
 

Wyjaśnij  rolę  trombocytów  w  procesie  krzepnięcia  

Etapy  procesu  krzepnięcia  krwi:  
krwi.  
 
 

    UKŁAD  KRWIONOŚNY  I  ODPORNOŚCIOWY  

 
   
  
można  tę  właściwość  wykorzystać  przy  przeszczepach  serca.  
zablokowana  przez  tlenek  węgla  hemoglobina  nie  
W  tym  czasie  serce  można  „dopasować”  do  odpowiedniego  
doprowadza  odpowiedniej  ilości  tlenu  do  mięśni,  co  
biorcy,  przygotować  do  transportu  i  przetransportować  do  
powoduje  mniejszą  wydolność  w  pracy  mięśni  
potrzebującego  
 
 
 

 
• erytrocyty  tracą  organella  komórkowe,  mogą  wypełniać  się   lewa  komora  pompuje  krew  do  aorty  więc  musi  wytworzyć  
całkowicie  hemoglobiną,  która  wiąże  i  transportuje  tlen   odpowiednio  wyższe  ciśnienie,  aby  wtłoczyć  tę  krew  do  aorty  
• erytrocyty  tracą  organella  komórkowe,  np.  mitochondria,   z  odpowiednią  siłą  
co  ogranicza  własne  przemiany  metaboliczne  i  zużycie      
transportowanego  tlenu  na  własne  potrzeby  

• naczynia  włosowate  mają  ściany  zbudowane  z  nabłonka  

jednowarstwowego  płaskiego  (cienkie  ściany),  co  ułatwia  
mioglobina  ma  większe  powinowactwo  do  tlenu  (łatwiej  
wymianę  gazową/wymianę  składników  pomiędzy  krwią  a  
wiąże  tlen  niż  hemoglobina)  i  dlatego  przy  zwiększonym  
otaczającymi  ją  tkankami  
wysiłku  hemoglobina  w  mięśniach  może  oddawać  tlen  
• mała  średnica  naczynia  sprawia,  że  erytrocyty  wolno  
mioglobinie,  która  stanowi  magazyn  tlenu  dla  intensywnie  
przeciskają  się  przez  naczynia/zwiększa  się  kontakt  
pracujących  mięśni  
erytrocytów  ze  ścianą  naczynia,  umożliwiając  oddawanie  
 
tlenu  
 

w  lżejszych  przypadkach  niecała  hemoglobina  jest  

zablokowana  i  wystarcza  podanie    tlenu,  natomiast  w  
przypadkach  ciężkich  większość  hemoglobiny  jest   czad  łączy  się  trwale  z  hemoglobiną,  powodując  blokowanie  
zablokowana  przez  czad  i  należy  dostarczyć  w  krótkim  czasie   hemoglobiny  transportującej  tlen  
duże  ilości  hemoglobiny  zdolnej  do  transportu  tlenu    
 
 

 
• niskie  ciśnienie  tlenu  w  górach  (rozrzedzone  powietrze)  
stymuluje  wytwarzanie  większej  ilości  EPO  przez  nerki,  
niedobór  witaminy  K  będzie  powodował  obniżenie  syntezy  
która  stymuluje  wytwarzanie  większej  ilości  erytrocytów.  
protrombiny,  z  której  powstaje  trombina  niezbędna  do  
• większa  ilość  erytrocytów  we  krwi  przenosi  więcej  tlenu  
przekształcenia  fibrynogenu  w  fibrynę  
do  komórek  potrzebnego  do  oddychania  komórkowego,  
 
w  którym  uwalnia  się  więcej  energii,  dzięki  czemu  
zwiększa  się  wydolność  organizmu  sportowca  
 

• związanie  jonów  wapnia  powoduje,  że  krew  nie  

przy  niedoborze  witaminy  K  (w  wątrobie)  nie  będzie  
krzepnie  (co  utrudniałoby  jej  badanie)  
wytwarzana  odpowiednia  ilość  protrombiny,  która  jest  
• aby  nie  doszło  do  przemiany  protrombiny  w  
niezbędna  do  procesów  krzepnięcia  
trombinę  i  dalszych  procesów  krzepnięcia  
 
 

• trombocyty  przylegają  do  ścian  naczynia  krwionośnego  w   • naczynie  krwionośne  ulega  uszkodzeniu  i  wypływa  z  niego  krew  
miejscu  uszkodzenia  i  wydzielają  serotoninę,  która  powoduje   • naczynie  krwionośne  obkurcza  się,  przez  co  spowalnia  się  
obkurczanie  się  naczynia;  jednocześnie  płytki  tworzą  czop   krwawienie  
• płytki  krwi  (trombocyty)  czopują  powstałe  uszkodzenie  –  powstaje  
zamykając  uszkodzenie  
czop  płytkowy  
• trombocyty  wydzielają  substancję  trombokinazę,  która   • uszkodzone  naczyni  krwionośne  i  płytki  krwi  uwalniają  substancje  
uruchamia  reakcje  chemiczne  prowadzące  do  przekształcenia   aktywujące  inne  czynniki  biorące  udział  w  procesie  krzepnięcia  
fibrynogenu  w  fibrynę  i  powstania  skrzepu   • czynniki  krzepnięcia,  zawarte  w  osoczu,  powodują  wytworzenie  
skrzepu  

    UKŁAD  KRWIONOŚNY  I  ODPORNOŚCIOWY  

 
 
 
  
Miażdżyca  jest  chorobą  zwyrodnieniową  naczyń  krwionośnych  
spowodowaną  gromadzeniem  się  tłuszczów,  głównie  cholesterolu,  
wzdłuż  ścian  tętnic.  Czynnikami,  które  sprzyjają  rozwojowi  tej   Wyjaśnij,  w  jaki  sposób  mięśnie  szkieletowe  
choroby  są  m.in.  zaburzenia  gospodarki  węglowodanowej  i  
gospodarki  tłuszczowej,  a  także  otyłość.  W  profilaktyce  miażdżycy   kończyny  dolnej  wpływają  na  przepływ  krwi.  
zaleca  się  codzienną  aktywność  fizyczną.  Wyjaśnij,  w  jaki  sposób    
aktywność  fizyczna  może  ograniczać  rozwój  miażdżycy.  
 
 

   
Poda  układ  procentowy  osocza  i  elementów   Wymień  typowe  składniki  białkowe  osocza  krwi  i  
morfotycznych  krwi.   ich  funkcje.  
   

Odwołując  się  do  funkcji  obu  komór,  wyjaśnij  

dlaczego  różnią  się  one  wytwarzanym  ciśnieniem   Dlaczego  biegunka  wpływa  na  podwyższenie  
krwi.   hematokrytu  krwi?  
 

Uwzględniając  budowę  i  funkcję  erytrocytu  

Podaj  argumenty  uzasadniające  korzystny  wpływ  
wyjaśnij,  dlaczego  nie  zachodzi  w  nim  oddychanie  
aktywności  fizycznej  na  układ  krążenia.  
tlenowe.  
 
 

 
 
W  jaki  sposób  na  proces  krzepnięcia  krwi  wpływa  
Podaj  funkcje  śledziony.  
zbyt  niski  poziom  wapnia  w  organizmie?  
 
 

Wyjaśnij,  dlaczego  działanie  układu  bodźcowo-­‐  

przewodzącego  zapewnia  pracę  serca   Elementy  morfotyczne  krwi  ze  względu  na  ich  
umieszczonego  poza  organizmem  człowieka.   liczbę  we  krwi,  począwszy  od  najliczniejszych:  
   

  Limfa  (chłonka)  powstaje  jako  przesącz  z  włosowatych  naczyń  

W  celu  ustalenia  grupy  krwi  pacjenta  dodano  próbki  jego   krwionośnych  do  przestrzeni  międzykomórkowych  i  trafia  do  
krwi  do  surowicy  krwi  grupy  krwi  A  oraz  do  surowicy  grupy   naczyń  tworzących  układ  limfatyczny.  Swoim  składem  jest  więc  
zbliżona  do  osocza  krwi,  choć  w  odróżnieniu  od  niego  zawiera  nieco  
krwi  B.  W  obydwu  zestawach  zaszła  aglutynacja  krwinek.  
większy  procent  tłuszczu.  Wśród  elementów  morfotycznych  
Określ,  jaką  grupę  krwi  miał  pacjent.  Wyjaśnij  wynik   zdecydowaną  większość  stanowią  limfocyty.  
badania,  uwzględniając  obecność  przeciwciał  w   Na  podstawie  powyższego  tekstu  wymień  funkcje,  które  limfa  pełni  
zastosowanych  surowicach.   w  organizmie  człowieka.  
   

     UKŁAD  KRWIONOŚNY  I  ODPORNOŚCIOWY  

 
 
 
 • wysiłek  fizyczny  przyczynia  się  do  większego  spalania  węglowodanów  i  
tłuszczów,  co  zapobiega  otyłości,  a  także  utrudnia  odkładanie  cholesterolu  
tworzącego  blaszki  miażdżycowe  
 
• aktywność  fizyczna  zapobiega  zaburzeniom  metabolicznym,  ułatwia  spalanie  
mięśnie  szkieletowe  kurcząc  się,  uciskają  na  naczynie   węglowodanów  i  tłuszczów,  co  powoduje,  że  nie  odkłada  się  cholesterol  
krwionośne,  powodując  przepływ  krwi  w  górę  kończyny   tworzący  blaszki  miażdżycowe  
dolnej   • aktywność  fizyczna  wpływa  na  obniżenie  w  organizmie  poziomu  cholesterolu  
(LDL),  który  przyczynia  się  do  powstawania  się  blaszek  miażdżycowych  
 
• brak  ruchu,  powoduje  gorsze  ukrwienie  organizmu,  mniejsze  spalanie  tłuszczu,  
co  ułatwia  tworzenie  blaszek  miażdżycowych  w  naczyniach  krwionośnych  
 
 
• fibrynogen  –  pod  wpływem  trombiny  przechodzi  w  fibrynę  
biorącą  udział  w  procesie  krzepnięcia  krwi  
• albuminy  –  uczestniczą  głównie  w  utrzymaniu  ciśnienia  
55%  /  45%  
onkotycznego  we  krwi  
 
• immunoglobiny  –  jako  przeciwciała  rozpoznają  antygeny,  
przez  co  warunkują  odporność  organizmu  
 

ciśnienie  krwi  w  komorze  lewej  jest  znacznie  wyższe  niż  w  

biegunka  powoduje  odwodnienie,  które  skutkuje  
komorze  prawej,  ponieważ  funkcją  tej  części  serca  jest  
zmniejszeniem  objętości  osocza  krwi,  co  przy  zachowanej  
wypchnięcie  krwi  do  tętnic  transportujących  krew  na  obwód  
liczbie  erytrocytów  powoduje  podwyższenie  poziomu  
całego  ciała,  natomiast  z  komory  prawej  krew  jest  wyrzucana  
hematokrytu  
tylko  do  tętnic  płucnych  
 
 

• funkcją  erytrocytów  jest  transport  tlenu  do  innych  komórek,  

dlatego  nie  występują  w  nich  mitochondria,  w  których   • ćwiczenia  fizyczne  poprawiają  przepływ  krwi  przez  
zachodzi  oddychanie  tlenowe  i  dlatego  erytrocyty  nie   naczynia  krwionośne,  co  zwiększa  ich  elastyczność  
zużywają  tlenu,  który  transportują   • ćwiczenia  fizyczne  poprawiają  przepływ  krwi  przez  
• w  erytrocytach  nie  zachodzi  oddychanie  tlenowe,  ponieważ   naczynia  wieńcowe  serca,  co  powoduje  lepsze  dotlenienie  
nie  zawierają  mitochondriów,  aby  ograniczyć  zużycie  tlenu   mięśnia  sercowego  i  zapobiega  chorobie  wieńcowej  
transportowanego  do  innych  komórek    
 

 
zbyt  niski  poziom  wapnia  we  krwi  może  spowodować   • magazynowanie  krwi  i  uwalnianie  jej  w  momentach  
zmniejszenie  ilości  wytwarzanej  trombiny,  a  co  za  tym  idzie,   największego  zapotrzebowania  
mniej  wytwarzanej  fibryny  biorącej  udział  w  tworzeniu   • namnażanie  limfocytów  
skrzepu    
 

• erytrocyty   w  komórkach  tego  układu  są  generowane/wytwarzane  i  

• trombocyty   przewodzone  impulsy  wywołujące  rytmiczne  skurcze  mięśnia  
• leukocyty   sercowego  (niezależnie  od  układu  nerwowego)  
   

• uczestniczy  w  reakcjach  odpornościowych/w  obronie   • grupa  krwi  AB  

organizmu  przed  infekcjami/zawarte  w  niej   • aglutynacja  krwinek  nastąpiła  w  obu  zestawach,  co  oznacza,  że  
przeciwciała  uczestniczą  w  reakcjach   krwinki  pacjenta  posiadają  zarówno  antygen  A,  jak  i  antygen  B,  
odpornościowych   które  zostały  związane  przez  przeciwciała  anty-­‐A  i  anty-­‐B  
• uczestniczy  w  transporcie  tłuszczów  w  organizmie   znajdujące  się  w  surowicy  krwi  wykorzystanej  do  badania  
wypełniając  przestrzenie  międzykomórkowe,   • ponieważ  krwinki  zostały  związane  przez  przeciwciała  anty-­‐A  i  
pośredniczy  w  wymianie  substancji  pomiędzy   anty-­‐B  znajdujące  się  w  surowicy  krwi  wykorzystanej  do  badania  
komórkami  i  krwią    

     UKŁAD  KRWIONOŚNY  I  ODPORNOŚCIOWY  

 
 
 
   Co  oznacza,  że  oksyhemoglobina  jest  utlenowaną  
Co  łączy  żyła  wrotna?   hemoglobiną?  
   

Wraz  ze  wzrostem  wysokości  nad  poziomem  morza,  maleje  

zawartość  tlenu  w  powietrzu  (obniża  się  ciśnienie  gazów  
  atmosferycznych),  dlatego  ludzie  urodzeni  na  nizinach  mają  
Jaki  jest  przykład  pozytywnej  roli  cholesterolu  w   w  górach,  na  dużych  wysokościach,  problemy  –  odczuwają  
organizmie  człowieka?   duszności,  zmęczenie  i  osłabienie.  Są  to  objawy  hipoksji.  
  Procesy  adaptacyjne  uruchomione  w  organizmie  człowieka  
przebywającego  na  dużych  wysokościach,  chroniące  przed  
hipoksją,  to:  

  Serce  wyizolowane  z  organizmu,  pomimo  odcięcia  dochodzących  

Serce  człowieka  ma  budowę  jamistą,  czyli  składa  się  z   do  niego  nerwów,  kontynuuje  swoją  pracę.  Fakt  ten  stanowi  
dowód  na  to,  że  praca  serca  jest  w  pewnym  stopniu  niezależna  od  
dwóch  przedsionków  i  dwóch  komór.  Wyjaśnij,  
bodźców  płynących  z  mózgu.  
dlaczego  ściany  komór  są  znacznie  grubsze  niż  ściany   1. Wyjaśnij,  jak  można  zdefiniować  automatyzm  pracy  serca.  
przedsionków.   2. Podaj  nazwę  i  dokładną  lokalizację  głównego  rozrusznika  serca.  
  3. Podaj  przykład  dwóch  układów,  które  kontrolują  pracę  serca.  

U  pacjentów  po  przebytym  zawale  wykonuje  się  

W  skład  układu  krążenia  wchodzi  układ   zabieg  nazywany  pomostowaniem  tętnic  
krwionośny  i  układ  limfatyczny.  Wskaż  dwie   wieńcowych  (ang.  by-­‐pass).  Wyjaśnij,  na  czym  
różnice  pomiędzy  układem  limfatycznym  i   polega  zabieg  zwany  pomostowaniem  tętnic  
krwionośnym.   wieńcowych.  
 

Wymień:  
1. Mechanizmy  zapewniające  odporność    
długotrwałą   Porównując  rolę  lub  skład  szczepionek  i  surowic  
2. Mechanizmy  zapewniające  odporność   wskaż  dwie  różnice  występujące  między  nimi.  
krótkotrwałą    
 

Sformułuj  wnioski  dotyczące  przebiegu  pierwotnej  

i  wtórnej  odpowiedzi  immunologicznej  na  ten  sam   Opisz  zalety  działania  strategii  wirusa  HIV.  
antygen.  

  Dlaczego  podczas  choroby,  której  towarzyszy  

podwyższona  temperatura  ciała,  wydalana  jest  ilość  
Podaj  przyczyny  zachowań  człowieka,  które  mogą  
moczu  mniejsza  od  fizjologicznej  normy  (przy  
zmniejszyć  ryzyko  zachorowania  na  choroby   założeniu,  że  ilość  przyjmowanych  przez  chorego  
nowotworowe.   płynów  nie  zwiększyła  się)  
   

UKŁAD  KRWIONOŚNY  I  ODPORNOŚCIOWY  

 
 
  
hemoglobina  łączy  się  odwracalnie  z  tlenem  przy  czym  nie  
zmienia  się  stopień  utlenienia  żelaza  w  cząsteczkach  hemu  i   jelito  cienkie  z  wątrobą  
tworzy  się  oksyhemoglobina,  a  proces  nazywa  się    
utlenowaniem  
 

   
• wzrost  produkcji  erytrocytów   służy  on  do  syntezy  hormonów  kory  nadnerczy  i  gruczołów  
• wzrost  częstości  skurczów  serca  –  szybszy  transport   płciowych  i  syntezy  kwasów  żółciowych  
• hiperwentylacja  –  oddech  głębszy  i  szybszy    
   

1. automatyzm  pracy  serca  to  zdolność  komórek  

mięśniowych  do  samopobudzania  się  i  wywoływania  
komory  mają  ściany  grubsze  od  przedsionków,  ponieważ  
skurczu  bez  udziału  układu  nerwowego  
skurcz  komory  musi  wytworzyć  ciśnienie  dostateczne  do  
2. główny  rozrusznik  serca  (węzeł  zatokowo-­‐
wtłoczenia  krwi  do  naczyń  rozchodzących  się  po  organizmie  
przedsionkowy)  leży  w  prawym  przedsionku  serca  
 
3. pracę  serca  reguluje  układ  nerwowy  i  hormonalny  
 

• w  układzie  krwionośnym  płynie  krew,  a  w  

pomostowanie  tętnic  wieńcowych  polega  na  operacyjnym  
limfatycznym  limfa  
wstawieniu  dodatkowego  naczynia  krwionośnego,  dzięki  
• układ  krwionośny  jest  zamknięty,  a  limfatyczny  
któremu  omija  się  zaczopowaną  tętnicę  
otwarty  
 
 

1.  
• szczepionki  zawierają  zabite  lub  osłabione  szczepy   • przebycie  choroby  zakaźnej  
bakterii  lub  ich  toksyny,  natomiast  surowice   • szczepienia  
przeciwciała  przeciwko  konkretnym  antygenom   • zetknięcia  z  drobnoustrojami  
chorobotwórczym   2.  
• szczepionka  wywołuje  odporność  czynną,  a  surowica   • wstrzyknięcie  surowicy  
odporność  bierną   • uzyskiwanie  przeciwciał  od  matki  w  okresie  rozwoju  
płodowego  
 
• uzyskanie  przeciwciał  od  matki  wraz  z  mlekiem  
 
• wirusy  działające  wolno  mają  większe  szanse  na  zaatakowanie  nowego  (i  kolejnych)  
gospodarza  i  wykorzystanie  go  
• maksymalny  poziom  przeciwciał  w  pierwotnej  odpowiedzi  
• stykając  się    organizmami  różnych  gospodarzy  wirusy  mają  większe  szanse  na  zdobycie  
przystosowań  na  drodze  mutacji  (doboru  naturalnego,  selekcji)   immunologicznej  jest  niższy  niż    odpowiedzi  wtórnej  
• włączanie  materiału  genetycznego  wirusa  do  materiału  genetycznego  gospodarza  pozwala   • wtórna  odpowiedź  immunologiczna  jest  skuteczniejsza  od  
na  jego  powielanie  i  stanowi  ochronę  przed  zniszczeniem  
• powolne  działanie  wirusa  wydłuża  czas  choroby,  dając  szansę  na  wynalezienie  leków,  które   pierwotnej  (wyższy  poziom  przeciwciał)  
je  zwalczą   • w  obu  rodzajach  odpowiedzi  immunologicznej  poziom  
• powolne  działanie  wirusa  wydłuża  życie  chorego  człowieka,  a  jest  ono  przecież  nadrzędną  
wartości  
przeciwciał  jest  zmienny,  ma  fazę  wzrostu,  maksimum  i  
• na  początku  człowiek  nie  ma  żadnych  objawów  i  nie  cierpi   spadku.  
 

• ilość  moczu  wydalana  przy  podwyższonej  temperaturze   • niepalenie  papierosów  

organizmu  jest  mniejsza,  ponieważ  wysoka  temperatura   • unikanie  intensywnych  promieni  słonecznych  
ciała  wpływa  na  zwiększenie  wydzielania  ilości  potu   • używanie  kremów  z  filtrami  UV  
• przy  podwyższonej  temperaturze  organizm  wzmaga   • unikanie  kontaktu  ze  szkodliwymi  substancjami,  np.  
wydzielanie  wazopresyny,  co  powoduje  zwrotne   azbestem  
wchłanianie  wody  i  powoduje  zmniejszenie  objętości   • używanie  odzieży  ochronnej  przy  pracy  z  niebezpiecznymi  
wydalanego  moczu   substancjami  
 
UKŁAD  KRWIONOŚNY  I  ODPORNOŚCIOWY  
 
 
 
  
Uzasadnij  konieczność  ograniczania  w  szpitalach  
Na  czym  polega  zmiana  w  obrazie  morfotycznym  
odwiedzin  pacjentów  będących  po  
krwi  człowieka  wywołana  przez  stan  zapalny  
transplantacjach.  
wyrostka  robaczkowego.  
 
 

   
Wyjaśnij,  dlaczego  u  kobiet  ubocznym  skutkiem   Cechy  skóry,  które  uzasadniają,  że  skóra  może  
stosowania  antybiotyków  bywają  grzybice  układu   pełnić  funkcje  skutecznej  bariery  dla  
rozrodczego.   drobnoustrojów.  
   

 
W  2008  r.  odkryto,  że  wirus  brodawczaka  ludzkiego  (HPV)   Wiele  osób  nie  zdaje  sobie  sprawy  z  tego,  że  są  nosicielami  
może  być  jednym  z  czynników  wywołujących  raka  szyjki   HCV  –  wirusa  powodującego  wirusowe  zapalenie  wątroby  
macicy.  Choroba  ta  jest  jedną  z  najgroźniejszych   typu  C  (WZW  typu  C).  Każdego  roku  rośnie  liczba  nosicieli  
nowotworowych  chorób  kobiecych,  na  którą  rocznie  umiera   wirusa,  rośnie  też  zagrożenie  epidemiologiczne.  Wirus  ten  
na  świecie  około  300  tys.  kobiet.  Jak  to  odkrycie  jest   przenosi  się  podczas  kontaktu  krwi  osoby  zdrowej  z  krwią  
wykorzystane  w  profilaktyce  medycznej?   nosiciela.  Podaj  zalecenia,  które  zmniejszają  ryzyko  
  zakażenia  wirusem  HCV  podczas  zabiegów  medycznych.  
 

Podaj  przykład  sytuacji,  w  której  istnieje  

konieczność  osłabienia  układu  odpornościowego  
Na  czym  polega  albinizm?  
człowieka,  oraz  powód  takiego  postępowania.  
 
 
 

 
 
Podaj  zależność,  jaka  istnieje  u  kręgowców  
Dlaczego  osoby  z  bielactwem  są  nadwrażliwe  na  
pomiędzy  liczbą  erytrocytów,  a  rozmiarami  tych  
promieniowanie  UV?  
krwinek.  
 
 

Wyjaśnij  różnice  dotyczące  liczby  erytrocytów  we    

krwi  badanych  zwierząt  stałocieplnych     Dlaczego  niektóre  szczyty  Himalajów  należy  
i  zmiennocieplnych.   zdobywać  w  maskach  tlenowych?  
   

 
Wapń  jest  pierwiastkiem  kojarzonym  głównie  z  rolą   Osobie  ukąszonej  przez  żmiję  należy  jak  najszybciej  podać  
składnika  budulcowego.  Pełni  on  jednak  też  wiele  innych   surowicę  odpornościową,  Podaj,  jaki  składnik  tej  surowicy  i  
funkcji  w  organizmie.  Podaj  przykład  narządu  w  organizmie   w  jaki  sposób  zwalczy  toksyny,  które  dostały  się  do  
człowieka,  w  którego  pracy  wapń  odgrywa  istotną  rolę  i   organizmu    
wyjaśnij  na  czym  ta  rola  polega.   z  jadem  żmii.  
 

    UKŁAD  KRWIONOŚNY  I  ODPORNOŚCIOWY

   
     
   • wzrost  ponad  normę  krwinek  
osoby  po  transplantacji  mają  obniżoną  odporność  lekami,   białych/leukocytów/granulocytów  
dlatego  mogą  zachorować,  jeżeli  zostaną  zarażone  zarazkami   obojętnochłonnych/neutrofili  
przeniesionymi  przez  osoby  odwiedzające   • leukocytoza  
   

• wydziela  pot  zawierający  lizozym,  który  niszczy  bakterie  

 
• posiada  gruczoły  łojowe  wydzielające  nienasycone  kwasy  tłuszczowe,  
które  unieszkodliwiają  bakterie   antybiotyki  niszczą  pałeczki  kwasu  mlekowego/naturalną  florę  
• jej  powierzchnia  ma  kwasowy  odczyn  hamujący  rozmnażanie  bakterii   bakteryjną  układu  rozrodczego/pochwy,  które  zapewniają  
• złuszczający  się  naskórek  w  sposób  mechaniczny  usuwa  patogeny   odpowiednie  pH  pochwy  i  chronią  przed  wnikaniem  
• zrogowaciała  warstwa  martwych  komórek  naskórka  stanowi  barierę   drobnoustrojów  chorobotwórczych  
mechaniczną  dla  bakterii  
 
 

• wydziela  praca  w  rękawiczkach  jednorazowego  

użytku  
odkrycie  to  umożliwiło  opracowanie  i  wprowadzenie  
• zmiana  rękawiczek  przy  każdym  kontakcie  lekarza  lub  
szczepionki  przeciw  wirusowi,  która  zastosowana  u  dziewcząt  
pielęgniarki  z  pacjentem  
lub  młodych  kobiet  zmniejsza  ryzyko  wystąpienia  choroby  
• stosowanie  sprzętu  jednorazowego  użytku  
raka  szyjki  macicy  
• właściwa  sterylizacja  i  dezynfekcja  sprzętu    
medycznego  wielokrotnego  użytku  
 

• celowe  obniżenie  odporności  stosuje  się  przy  

przeszczepach  (transplantacjach);  jest  to  konieczne,  aby  
• (bielactwo);  polega  na  niezdolności  do   organizm  nie  odrzucił  przeszczepu  lub  żeby  zmniejszyć  
syntezy/wytwarzania  melanin   ryzyko  odrzucenia  przeszczepu  
• polega  na  braku  melanin  w  skórze/w  organizmie   • celowe  obniżenie  odporności  stosuje  się  przy  leczeniu  
  niektórych  chorób  autoimmunizacyjnych;  jest  to  
konieczne,  aby  obniżyć  nadwrażliwość  układu  
odpornościowego  

chorzy  mają  skórę  pozbawioną  melanin,  które  chronią  

  organizm  przed  szkodliwym  działaniem  promieni  UV,  dlatego  
im  mniejsze  rozmiary  krwinek,  tym  ich  więcej   nawet  niewielka  ilość  tych  promieni  może  u  nich  powodować  
  oparzenia  skóry/są  bardziej  narażeni  na  nowotwory  skóry  
 

U  zwierząt  zmiennocieplnych  występuje  mniejsza  liczba  

Im  wyżej,  tym  powietrze  jest  rzadsze  i  mała  różnica  ciśnień   erytrocytów  niż  u  zwierząt  stałocieplnych,  ponieważ  zwierzęta  
pomiędzy  środowiskiem  a  płucami  powoduje  u  człowieka   stałocieplne  potrzebują  więcej  energii  by  utrzymać  stałą  
problemy  z  oddychaniem,  ponieważ  dyfuzja  gazów  zachodzi   temperaturę  ciała,  dlatego  potrzebują  większej  ilości  tlenu.  
mniej  intensywnie  –  dlatego  niezbędne  są  aparaty  tlenowe,   Większa  liczba  małych  krwinek  ma  łącznie  większą  
dostarczające  człowiekowi  niezbędnej  ilości  tlenu.   powierzchnię  transportową  gazów  oddechowych,  niż  
  mniejsza  liczba  dużych  krwinek.  
 

Surowica  odpornościowa  jest  podawana,  gdy  organizm  nie   wapń  odgrywa  istotną  rolę  w  mięśniach  człowieka;  jony  
może  dostatecznie  szybko  uruchomić  mechanizmów   wapnia  wnikają  z  kanalików  T  do  włókien  mięśniowych,  gdzie  
odporności  czynnej;  surowica  odpornościowa  zawiera  gotowe   łączą  się  z  troponiną,  co  umożliwia  połączenie  się  aktyny    
przeciwciała,  które  neutralizują  jad  żmii.   z  miozyną,  co  prowadzi  do  skurczu  
   

  UKŁAD  KRWIONOŚNY  I  ODPORNOŚCIOWY  

     
 
  
 
Określ,  w  których  naczyniach  krwionośnych  
 
występuje  najwyższe  ciśnienie  krwi,  a  których  
Wymień  różnice  dotyczące  budowy  i  funkcji  żył  i  
najniższe.  Wyjaśnij  przyczyny  tych  różnic.  
tętnic.  
 
 
 

   
Wyjaśnij  jakie  znaczenie  funkcjonalne  ma   Opisz  mechanizm  reakcji  alergicznej,  
stopniowe  zmniejszanie  się  ciśnienia  krwi    w   wykorzystując  następujące  wyrazy:  histamina,  
naczyniach  krwionośnych  w  miarę  oddalania  się   limfocyty  B,  alergen,  komórki  tuczne,  makrofagi,  
od  serca.   przeciwciała.  
   

 
 
Wyjaśnij,  na  czym  polega  rola  płytek  krwi  w    
procesie  krzepnięcia  krwi.    
 
 

   
 

   
 

    UKŁAD  KRWIONOŚNY  I  ODPORNOŚCIOWY  

       
   • tętnice  posiadają  grubszą  mięśniówkę  niż  żyły,  co  pozwala  na  wyrzucanie  
Najwyższe  ciśnienie  jest  w  aorcie,  ponieważ  wyrzucana  jest  do   krwi  pod  większym  ciśnieniem  
niej  krew  prosto  z  serca  pod  bardzo  dużym  ciśnieniem;   • żyły  posiadają  zastawki,  których  brak  w  tętnicach,  co  zapobiega  cofaniu  
się  krwi  
najniższe  ciśnienie  występuje  w  żyłach,  które  są  najbardziej  
• tętnice  przewodzą  krew  z  serca  do  tkanek,  natomiast  żyły  z  tkanek  do  
oddalone  od  serca  oraz  naczyniach  włosowatych,   serca  
zbudowanych  z  jednowarstwowych  nabłonków  (wysokie   • tętnice  posiadają  grubszą  błonę  wewnętrzną  ze  śródbłonkiem  niż  żyły  
ciśnienie  mogłoby  je  uszkodzić)   • tętnice  w  porównaniu  z  żyłami  mają  okrągłe  światło  naczyń  
   

 
Przy  pierwszym  zetknięciu  organizmu  z  alergenem  reakcja  
odpornościowa  nie  jest  duża,  powstają  komórki  pamięci.  Przy    
ponownym  zetknięciu  z  alergenem  komórki  pamięci   Stopniowe  zmniejszanie  się  ciśnienia  krwi  w  miarę  oddalania  
pobudzają  makrofagi  i  komórki  tuczne,  a  te  z  kolei  wydzielają   się  od  serca  jest  konieczne  do  utrzymania  jej  w  stałym  ruchu.  
histaminę,  która  jest  odpowiedzialna  za  reakcję  alergiczną.    
 
 

Uszkodzone  płytki  krwi  wydzielają  enzym  trombokinazę,  który  

wraz  z  jonami  wapnia  przekształca  protrombinę  w  trombinę,  
Trombina  jest  potrzebna  do  przekształcenia  fibrynogenu  w  
 
fibrynę,  która  wytrąca  się  w  postaci  włókienek,  które  formują  
skrzep.  
 

   

!   a.  

   

    UKŁAD  KRWIONOŚNY  I  ODPORNOŚCIOWY  

                       
 
 Wyjaśnij  zależność  między  formą  rozrodu  a  rolą  
Wymień  funkcje  łożyska.  
omoczni  w  rozwoju  zarodkowym  gadów  i  ssaków.  
 
 

 
Organizmy  mogą  rozmnażać  się  wegetatywnie,  
bezpłciowo  i  płciowo.  Porównaj  wpływ  rozmnażania   Z  jakich  organelli  rozwijają  się  wić  i  akrosom  oraz  
płciowego  i  wegetatywnego  na  różnorodność   jakie  mają  funkcje?  
potomstwa,  uwzględniając  istotę  (naturę  biologiczną)    
tych  procesów.  
 
   
   
Określ,  jaki  negatywny  wpływ  na  rozwój  płodu  mogą   Hermafrodytyzm,  występujący  u  tasiemców,  umożliwia  
mieć  przenikające  przez  łożysko,  takie  czynniki  jak:   tym  organizmom  rozwój  i  utrzymanie  gatunku.  
1. wirusy  chorób  zakaźnych  np.  różyczki   Uzasadnij  to  stwierdzenie  przy  użyciu  jednego  
2. nikotyna   argumentu.  
3. narkotyki    
 
 
 Wyjaśnij,  dlaczego  organizmy  wytwarzające  jaja  obficie  
wyposażone  w  żółtko  produkują  zwykle  znacznie    
mniejsze  ilości  komórek  jajowych  niż  organizmy   U  roślin,  na  drodze  mitozy  mogą  powstawać  zarówno  
posiadające  jaja  skąpożółtkowe.  Podaj  przykłady   komórki  somatyczne  jak  i  gamety.  Uzasadnij  to  
strategii  rozmnażania  związanej  z  ochroną  jaj  prze   stwierdzenie.  
drapieżnikami.    
 

Określ,  jaką  rolę  w  procesie  rozrodu  człowieka  

Określ  rolę  błon  płodowych  u  gadów.  
pełnią  jajniki  i  jajowody.  
 
 

   
Porównaj  cechy  osobników  macierzystych  z   Uzasadnij  stwierdzenie,  że  rozmnażanie  płciowe  
cechami  osobników  potomnych  powstałych  w   jest  korzystniejsze  niż  rozmnażanie  bezpłciowe.  
wyniku  rozmnażania.    

 
  Wyjaśnij,  jaki  wpływ  na  rozwój  płodu  ma  kwas  
Na  czym  polega  owulacja?   foliowy.  
   
 

    UKŁAD  ROZRODCZY,  ROZMNAŻANIE  

       
 • u  jajorodnych  gadów  omocznia  magazynuje  azotowe   • umożliwia  kontakt  płodu  z  matką  
produkty  przemiany  materii,  gdyż  zarodek  nie  może  ich  z   • wymiana  gazowa  
jaja  usuwać   • przekazywanie  substancji  odżywczych  
• wydalanie  produktów  przemiany  materii  do  krwi  matki  
• u  ssaków  omocznia  nie  magazynuje  zbędnych  produktów  
• produkcja  hormonów  (np.  progesteron,  estrogeny)  
przemiany  azotowej,  gdyż  przez  łożysko  wytworzone  z  
• ochrona  płodu  przed  krążącymi  we  krwi  matki  mikroorganizmami  
udziałem  omoczni  są  one  odprowadzane  do  organizmu  
• przenikanie  przeciwciał  do  płodu  
matki    
 

• rozmnażanie  wegetatywne  nie  prowadzi  do  zmiany  

informacji  genetycznej  u  osobników  potomnych,  ponieważ  
• wić  (centriola)  –  umożliwia  plemnikowi  poruszanie  się  i   powstają  one  z  fragmentów  jednej  rośliny  /  przez  podział  
dotarcie  do  komórki  jajowej   jednego  osobnika  macierzystego  
• akrosom  (aparat  Golgiego)  –  w  akrosomie  znajdują  się   • w  czasie  rozmnażania  płciowego  powstałe  potomstwo  
enzymy  ułatwiające  wnikanie  plemnika  do  komórki  jajowej   różni  się  genetycznie,  ponieważ  dochodzi  do  połączenia  się  
  gamet  wytworzonych  przez  osobniki  macierzyste  

  1. wirusy  chorób  zakaźnych  np.  różyczki  –  może  spowodować  

  wystąpienie  wad  rozwojowych,  przedwczesnych  poronień  
ze  względu  na  środowisko  życia  tasiemca  (przewód   2. nikotyna  –  może  być  przyczyną  przedwczesnych  poronień,  
pokarmowy)  posiadanie  zarówno  męskich  jak  i  żeńskich   niskiej  wagi  i  długości  urodzeniowej  
gonad  warunkuje  możliwość  rozrodu  i  przetrwanie  gatunku   3. narkotyki  –  mogą  powodować  uzależnienie,  upośledzenie  
  umysłowe  lub  fizyczne  
   

• jaja  obficie  żółtkowe  są  względnie  duże  w  stosunku  do  

mitoza  warunkuje  wzrost  i  rozwój  organizmu  i  dzięki  niej   rozmiarów  osobnika  macierzystego,  dlatego  samica  nie  
powstają  komórki  somatyczne,  natomiast  gamety  u  roślin   może  wytwarzać  ich  w  zbyt  dużej  ilości  (ze  względu  na  duże  
wytwarzane  są  w  haploidalnym  gametoficie,  więc  też  na   koszty  energetyczne  i  materiałowe)  
drodze  mitozy   • zagrzebywanie  jaj  w  podłożu,  maskowanie  jaj,  opieka  nad  
potomstwem  
 

• jajniki  –  wytwarzanie  komórek  zdolnych  do  zapłodnienia  

• owodnia  –  zapewnia  środowisko  wodne  dla  rozwoju  
(dojrzewanie  pęcherzyka  Graafa);  wytwarzanie  oocytów  II  
zarodka,  chroni  przed  urazami  
rzędu  
• omocznia  –  gromadzi  produkty  przemiany  materii  
• jajowody  –  zachodzi  w  nich  proces  zapłodnienia;  wędruje  
• kosmówka  –  pośredniczy  w  wymianie  gazowej  
tędy  zarodek;  wyprowadzanie  oocytów  II  rzędu  
 
 

• dzięki  rozmnażaniu  płciowemu  różnorodność  genetyczna  

populacji  jest  większa  
• płciowego  –  osobniki  różnią  się  od  siebie,  posiadają  
• rozmnażanie  płciowe  umożliwia  występowanie  zmienności  
kombinację  cech  obydwojga  rodziców  
rekombinacyjnej  /  zapewnia  wymianę  i  tworzenie  nowych  
• bezpłciowego  –  są  identyczne  jak  osobnik  rodzicielski,  taki  
kombinacji  genów  w  obrębie  puli  genowej  populacji  
sam  genotyp  i  fenotyp  
• obecność  osobników  zróżnicowanych  genotypowo  i  
 
fenotypowo  (pod  względem  płciowym)  ułatwia  populacji  
przetrwanie/przystosowanie  do  warunków  środowiska  

• wpływa  na  prawidłowe  kształtowanie  się  układu  nerwowego  

owulacja  polega  na  uwolnieniu  z  pęcherzyka  jajnikowego  
płodu  
(Graffa)  do  jajowodu  dojrzałego  oocytu  (oocyt  II  rzędu)  
• chroni  przed  wadami  cewy  nerwowej  
 
 

      UKŁAD  ROZRODCZY,  ROZMNAŻANIE  

 
       
 
 Wymień  kolejność  procesów  prowadzących  do   Dlaczego  noworodki  powinny  być  objęte  testami  
zapłodnienia  komórki  jajowej.   na  mukowiscydozę?  
   

Uwzględniając  funkcję  plemników,  wyjaśnij,   Dlaczego  podczas  zapłodnienia  krzyżowego  

dlaczego  w  ich  jądrach  komórkowych  nie   wymiana  gamet  pomiędzy  osobnikami  
występują  jąderka.   obojnaczymi  jest  korzystna?  
   

„Wifi  z  laptopa  zmienia  kod  genetyczny    

plemników”.  Wyjaśnij,  dlaczego  sformułowanie   Przedstaw  kolejne  etapy  rozwoju  zarodkowego  
jest  błędne.   człowieka  (od  poczęcia).  
   

U  zwierząt  wyróżnia  się  dwa  podstawowe  sposoby  

rozwoju  osobniczego:  prosty  (bezpośredni)  –  bez  form  
przejściowych  i  złożony  (pośredni)  –  z  formami  
Wymień  pierwszo-­‐  i  drugorzędowe  cechy  płciowe  
przejściowymi.  
Rozważ  zależność  między  różną  zawartością  żółtka  w  
u  kobiet  i  mężczyzn.  
komórkach  jajowych  zwierząt  a  sposobem  ich  rozwoju  
osobniczego  (w  odpowiedzi  uwzględnij  ssaki).  

 
 
  U  człowieka  występuje  dymorfizm  płciowy,  który  
Wymień  funkcje  narządów  męskich.   pozwala  odróżnić  kobietę  od  mężczyzny.  Podaj  cechy  
  budowy  ciała  człowieka,  które  określają  różnicę  
pomiędzy  kobietą  i  mężczyzną.  
 
 
  Pierwszy  etap  rozwoju  zarodkowego  człowieka  
Stosowanie  dopingu  w  sporcie  jest  zabronione.  Środki   (bruzdkowanie)  charakteryzuje  się  częstymi  podziałami  
dopingujące  działają  szkodliwie  na  organizm  człowieka.   komórkowymi.  Między  kolejnymi  podziałami  dochodzi  
Jaki  jest  negatywny  wpływ  środków  dopingujących  na   do  wzmożonej  syntezy  między  innymi  białek  i  DNA.  
rozwój  cech  płciowych  u  kobiet  –  sportowców?   Dzięki  jakiemu  procesowi,  mimo  wzmożonej  syntezy  
  DNA,  komórki  zarodka  człowieka  pozostają  
diploidalne?  
 
   
  Połączenie  komórki  jajowej  i  plemnika,  czyli  
1. Jakie  są  funkcje  jajnika?   zapłodnienie,  ma  miejsce  w  jajowodzie.  Powstała  
2. Jakie  są  funkcje  jajowodu?   zygota  dzieli  się  i  przemieszcza  w  kierunku  macicy,  w  
której  zarodek  się  zagnieżdża.  Jaja  jest  cecha  budowy  
  jajowodu,  która  umożliwia  przemieszczanie  się  w  nim  
dzielącej  zygoty  w  kierunku  macicy?  
 
      ROZRODCZY,  ROZMNAŻANIE  
UKŁAD  
       
 • ejakulacja  
 
• wędrówka  plemnika  w  macicy  
aby  wcześnie  wykryć  chorobę  i  wcześnie  zastosować  
• przemieszczanie  się  plemnika  wzdłuż  jajowodu  
odpowiednią  terapię  
• przejście  plemnika  przez  warstwę  promienistą  i  osłonkę  
 
przejrzystą  komórki  jajowej  
 
• wniknięcie  główki  plemnika  do  cytoplazmy  komórki  jajowej  

• funkcją  plemników  jest  przeniesienie  materiału  genetycznego  i  

• skutkuje  to  większą  różnorodnością  genetyczną   dlatego  w  jądrach  komórkowych  dojrzałych  plemników  nie  ma  
potomstwa   jąderek,  w  obrębie  których  są  wytwarzane  rybosomy,  na  których  
• zmniejsza  to  prawdopodobieństwo  ujawnienia  się  mutacji   zachodzi  synteza  białka  
recesywnych  u  osobników  potomnych   • funkcją  plemników  jest  zapłodnienie  i  dlatego  w  jądrach  
  komórkowych  dojrzałych  plemników  nie  są  potrzebne  jąderka,  w  
  obrębie  których  zachodzi  synteza  rRNA  i  nie  są  tworzone  rybosomy  
potrzebne  do  syntezy  białka  

 
  • zmieniać  można  informację  zapisaną  (i  odczytywaną)  za  
gamety  –  zapłodnienie  –  zygota  –  bruzdkowanie  –   pomocą  kodu  genetycznego,  a  nie  sposób  zapisywania  tej  
blastocysta  –  implantacja  –  zarodek   informacji  („zmienia  kod  genetyczny”)  
  • kod  genetyczny  jest  stały/uniwersalny  dla  wszystkich  
organizmów  i  nie  może  być  zmieniony,  gdyż  jest  to  sposób  
zapisywania  informacji  genetycznej  
 

Pierwszorzędowe  cechy  płciowe:  

• mężczyzna  –  jądra   • zwierzęta  z  polilecytalnymi  jajami  mają  rozwój  prosty,  ponieważ  
substancje  odżywcze  wystarczają  im  tylko  do  uformowania  zarodka  
• kobieta  –  jajniki  
(gady  i  ptaki)  
Drugorzędowe  cechy  płciowe:   • w  przypadku  jaj  oligolecytalnych  występuje  rozwój  złożony,  
ponieważ  żółtko  starcza  tylko  na  uformowanie  larwy  
• mężczyzna  –  moszna,  prącie,  nasieniowody  
• wyjątek  stanowią  ssaki,  które  posiadają  jaja  oligolecytalne,  ale  
• kobieta  –  macica,  łechtaczka,  pochwa,  jajowody,   przez  cało  okres  życia  zarodkowego  mają  dostarczane  substancje  
srom   odżywcze  przez  łożysko  
 
 
• mężczyźni  posiadają  jądra,  których  brak  u  kobiet  
• jądro  -­‐    wytwarza  plemniki  i  syntezuje  androgeny  
• mężczyźni  posiadają  zarost  na  twarzy,  którego  nie  mają  
• najądrze  –  zapewnia  warunki  dla  procesu  dojrzewania  
kobiety  
plemników  
• kobiety  posiadają  szersze  biodra  
• gruczoł  krokowy  (prostata)  –  wytwarza  wydzieliny,  
• mężczyźni  posiadają  szersza  klatkę  piersiową  
zapewniające  optymalne  środowisko  dla  plemników  
• kobiety  posiadają  piersi  
 
 

środki  dopingujące  często  zawierają  hormony,  np.  

testosteron,  który  u  kobiet  sportowców  powoduje  
komórki  są  diploidalne  ponieważ  dzielą  się  mitotycznie  
powstawanie  drugorzędowych  cech  płciowych,  np.  zarostu  na  
 
twarzy  
 

1.  
• w  jajniku  dojrzewają  komórki  jajowe  
• jajowód  wyścielony  jest  nabłonkiem  migawkowym,  
posiadającym  rzęski,  których  ruch  przemieszcza  dzielący   • wydzielają  one  hormony  gonadotropowe  
się  zarodek  w  kierunku  macicy   • jajnik  uwalnia  dojrzałą  komórkę  jajową,  gotową  do  
• ściany  jajowodu  zbudowane  są  z  tkanki  mięśniowej   zapłodnienia  
gładkiej,  której  skurcze  powodują  przesuwanie  się  zarodka   2.  
  • w  jajowodzie  dochodzi  do  zapłodnienia  komórki  jajowej  
przez  plemnik  
 
      UKŁAD  ROZRODCZY,  ROZMNAŻANIE  
       
 
 
  
 
 
Wymień  funkcje  nerek.   Opisz  etapy  powstawania  moczu:  
 
 
 

 
Podaj  cechy  budowy  tętnicy  świadczące  o  dobrym    
przystosowaniu  tego  rodzaju  naczynia   Uzasadnij,  że  nerka  spełnia  funkcje  zarówno  
krwionośnego  do  pełnionych  funkcji.   wewnątrz-­‐  jak  i  zewnątrzwydzielnicze  
 

   
Wyjaśnij,  jakie  znaczenie  ma  intensywny  przepływ   Podaj  przyczyny  prowadzące  do  niedoboru  płynów  
krwi  przez  nerkę  dla  prawidłowego   ustrojowych  (których  głównym  składnikiem  jest  
funkcjonowania  organizmu  człowieka.   woda)  w  organizmie  człowieka.  
   

 
Nerki,  leżące  na  tylnej  ścianie  jamy  brzusznej  
otoczone  są  torebkami  z  tkanki  tłuszczowej.   Na  czym  polega  wydalnicza  rola  nerek?  
Przedstaw  funkcje,  jakie  pełni  torebka  tłuszczowa    
otaczająca  nerkę.  
 

 
 
Szczuroskoczki  i  ssaki  morskie  mają  długie  pętle  
Jakie  znaczenie  dla  organizmu  ma  resorpcja  z  
nefronów.  Wyjaśnij,  jakie  ma  to  znaczenie  
moczu  pierwotnego  niektórych  jego  składników?  
przystosowawcze  dla  każdego  z  nich.  
 
 

 
Funkcjonowanie  organizmu  człowieka  jest  możliwe  dzięki  współdziałaniu   Nerki  większości  ssaków  zawierają  dwa  typy  nefronów.  
układów  i  narządów,  czego  przykładem  może  być  współpraca  układu   Część  nefronów  ma  długie  pętle  Henlego,  a  część  
krwionośnego  i  wydalniczego.  Krew  dostarcza  do  nerek  tlen  i  składniki  
odżywcze  niezbędne  do  uzyskania  energii,  koniecznej  dla  zachodzących  tam  
krótkie.  Są  jednak  ssaki,  które  mają  nerki,  które  
procesów,  natomiast  w  nerkach  wytwarzany  jest  hormon  erytropoetyna,   posiadają  nefrony  wyłącznie  z  długimi  pętlami  i  takie,  u  
którego  wydzielanie  się  zwiększa,  gdy  we  krwi  znajduje  się  zbyt  mało  tlenu.   których  nerki  wyposażone  są  tylko  w  pętle  krótkie.  
Uzasadnij,  podając  inny  niż  w  tekście  argument,  że  układ  krwionośny  i  
wydalniczy  współdziałają  w  organizmie  człowieka.  
 

 
Mimo,  że  czynniki  środowiska  wodnego  zasadniczo  różnią  się  od  
czynników  środowiska  lądowego,  to  skutki  ich  oddziaływania  mogą   W  utrzymaniu  homeostazy  organizmu  ogromną  rolę  
być  podobne.  Na  przykład  odwodnienie  organizmu  może  grozić   odgrywa  układ  hormonalny.  
zarówno  zwierzętom  lądowym  żyjącym  w  środowisku  suchym,  jak     Wyjaśnij,  jaką  rolę  w  zachowaniu  równowagi  wodno–
i  zwierzętom  w  morzu.  Podaj  czynnik  środowiskowy,  który  sprawia,   mineralnej  w  organizmie  odgrywają  wazopresyna  i  
że  ryby  morskie  kostnoszkieletowe  w  warunkach  naturalnych  są   mineralokortykoidy.  
narażone  na  utratę  wody  z  organizmu    
i  wyjaśnij  dlaczego  tak  się  dzieje.  
 
    UKŁAD  WYDALNICZY  
         
 1. w  komórkach  wątroby  w  wyniku  rozkładu  aminokwasów  powstaje  
mocznik  
• usuwają  uboczne  produkty  przemiany  materii  
2. wraz  z  krwią  mocznik  transportowany  jest  do  nerek  
3. krew  przepływając  przez  kłębuszek  nerkowy  ulega  filtracji   • utrzymują  bilans  wodny  organizmu  oraz  prawidłowe  
4. do  przesączu  nie  przenikają  komórki  krwi  oraz  białka  osocza,  przenika   stężenie  elektrolitów  
natomiast  woda,  jony  wielu  soli,  glukoza  i  mocznik   • utrzymuje  odpowiednie  ciśnienie  osmotyczne  płynów  
5. podczas  przepływu  przesączu  przez  kanalik  nefronu  z  powrotem  do  krwi  
ustrojowych  
wracają:  glukoza,  niektóre  jony,  woda  
6. mocz  ostateczny  spływa  do  kanalika  zbiorczego  a  następnie  do  miedniczki   • odpowiadają  za  równowagę  kwasowo-­‐zasadową  
nerkowej  

 
• środkową  warstwę  w  budowie  tętnicy  stanowi  gruba  warstwa  
  tkanki  mięśniowej  (gładkiej),  co  umożliwia  jej  transport  krwi  pod  
nerka  jest  narządem  zewnątrzwydzielniczym,  ponieważ   dużym  ciśnieniem  
wytwarza  mocz  (ostateczny),  pełni  też  funkcje   • tętnica  zbudowana  jest  z  dużej  ilości  włókien  elastycznych,  co  
wewnątrzywdzielniczą,  ponieważ  wytwarza  hormon  EPO   ułatwia  jej  transport  krwi  pod  dużym  ciśnieniem  
(hormon  tkankowy)   • najbardziej  wewnętrzną  warstwę  tętnicy  stanowi  nabłonek  
  jednowarstwowy  płaski,  co  jest  przystosowaniem  do  wymiany  
gazowej  
 

• spożywanie  zbyt  małych  ilości  płynów  (zwłaszcza  przez  

procesy  zachodzące  w  nerce  warunkują  oczyszczanie  krwi  ze  
osoby  chore)  
zbędnych  i  szkodliwych  substancji  (zachowanie  homeostazy  
• biegunki  i  wymioty  (zwłaszcza  u  niemowląt  i  małych  
organizmu)  
dzieci)  
 
 

wydalnicza  rola  nerek  polega  na  usuwaniu  z  organizmu   • chroni  przed  wstrząsami/uderzeniami/amortyzuje  
człowieka  zbędnych  i  szkodliwych  produktów  przemiany   wstrząsy/chroni  przed  stłuczeniami  
materii   • chroni  przed  wychłodzeniem/utratą  ciepła  
   

• u  szczuroskoczków  (ssaków  pustynnych),  które  ze  względu  

• zapewnia  odzyskiwanie  z  moczu  pierwotnego  wody,  
na  brak  wody  w  środowisku  muszą  oszczędzać  wodę  /  muszą  
składników  mineralnych  i  glukozy,  utrzymując  ich  zawartość  
zatrzymywać  wodę  w  organizmie  
w  organizmie  na  stałym  poziomie  
• u  ssaków  morskich,  które  zabezpieczają  się  przed  nadmierną  
• zapewnia  utrzymanie  stałego  składu  płynów  ustrojowych,  
utratą  wody  z  organizmu,  spowodowaną  wyższym  
gdyż  zapobiega  utracie  wody  i  jonów,  np.  Na+  i  K+  
stężeniem  soli  w  środowisku  niż  w  organizmie  
 

• u  bobra  nerki  mają  krótkie  pętle  nefronów,  ponieważ  bóbr   • krew  transportuje  z  komórek  organizmu  do  nerek  zbędne  i  
nie  musi  prowadzić  oszczędnej  gospodarki  wodnej   szkodliwe  produkty  przemiany  materii,  a  zachodzące  w  nefronach  
procesy  filtracji  (i  resorpcji)  umożliwiają  wydalanie  wraz  z  moczem  
• skoczek  pustynny  posiada  nefrony  z  długimi  pętlami,  
produktów    zbędnych  i  szkodliwych  (oraz  zapewniają  stały  skład  
ponieważ  żyjąc  na  terenach    
krwi)  
o  ograniczonym  dostępie  wody  musi  prowadzić  oszczędną   • rozbudowana  sieć  naczyń  krwionośnych  w  nerkach  umożliwia  
gospodarkę  wodną   zachodzenie  w  tych  narządach  procesu  filtracji  krwi  oraz  procesu  
 (  a  w  pętlach  nefronów  następuje  zagęszczanie  moczu)   zwrotnego  wchłaniania  składników  przydatnych  organizmowi  
   

są  to  hormony  regulujące  wchłanianie  zwrotne  w  nefronie.   czynnikiem  środowiskowym  jest  hiperosmotyczne  środowisko  
Wazopresyna  zwiększa  resorpcję  wody,  zapobiega  jej  utracie   jakim  jest  woda  morska;    w  wyniku  tego  ryba  
przez  organizm,  a  mineralokortykoidy  regulują  gospodarkę     kostnoszkieletowa  na  zasadzie  osmozy  traci  wodę  z  
jonami  sodu  i  potasu   organizmu  
   

    UKŁAD  WYDALNICZY  
         
 
 
 Nerki  spełniają  funkcję  kontrolera  środowiska  
wewnętrznego  organizmu  człowieka,  przez  co  są  
Określ  funkcję  żyły  nerkowej  i  tętnicy  nerkowej  w   niezbędne  do  funkcjonowania  wszystkich  komórek.  
nerce.   1. Wykaż,  że  nerki  są  głównym  regulatorem  
  objętości  i  składu  płynów  ustrojowych.  
2. Wskaż  dwie  funkcje  charakterystyczne  tyko  dla  
nerek  

   
   
 
 

   
 

   
   

   
 

   
 

      UKŁAD  WYDALNICZY  
         
 
 1.  
• mogą  zmieniać  objętość  i  skład  wytwarzanego  moczu  
• wydalają  lub  zatrzymują  w  organizmie  nadmiar  lub  
niedobór  wody  i  soli  mineralnych   żyła  nerkowa  odprowadza  odtlenowaną  i  odfiltrowaną  krew,  
  a  tętnica  nerkowa  doprowadza  utlenowaną  krew  do  narządu  
• nerki  produkują  reninę  i  erytropoetynę  
• nerki  uaktywniają  witaminę  D  
 
 

   

   

   
 

   

   

    UKŁAD  WYDALNICZY  
         
 
 
 Jaki  gruczoł  dokrewny  wydziela  hormony  i  nie  jest  
uzależniony  od  wydzielania  odpowiedniego   Które  hormony  wpływają  na  mięśniówkę  naczyń  
hormonu  tropowego?   krwionośnych  i  powodują  zmiany  ciśnienia  krwi?  
 

 
Na  czym  polega  dodatnie,  pobudzające  działanie  
Jaki  związek  ma  szyszynka  z  procesem  
prolaktyny  podczas  ciąży  i  tuż  po  niej?  
dojrzewania  płciowego?  
 
 

Działanie  prolaktyny  u  kobiet  karmiących  polega  

Podaj  momenty  w  życiu  człowieka,  w  których  
na  zahamowaniu  produkcji  dwóch  hormonów.  
bardzo  ważne  jest  działanie  oksytocyny.  
Jakie  to  hormony  i  co  ma  to  na  celu?  

Pod  wpływem  jakich  hormonów  następuje  

Podaj,  jaki  wpływ  ma  histamina  na  układ  
zwężenie  naczyń  krwionośnych  w  śluzówce  jelit  
krwionośny  i  układ  pokarmowy.  
człowieka?  

 
• Podaj  nazwę  hormonu  agresji,  obrony  i    
ucieczki. Gdyby  lekarz  musiał  usunąć  pacjentowi  rdzeń  
• Dlaczego  jest  on  podawany  podczas   nadnerczy,  organizm  nie  jest  w  stanie  szybko  
reanimacji? zareagować  podczas  ewentualnego  
  niebezpieczeństwa,  dlaczego?  
 

Jedną  z  dróg  reakcji  organizmu  na  stresor  jest  droga  

nerwowa  prowadząca  do  wydzielania  przez  rdzeń    
nadnerczy  adrenaliny  i  noradrenaliny,  jaki  układ  jest   Dlaczego  podczas  nadczynności  tarczycy  we  krwi  
odpowiedzialny  za  np.  podwyższone  tętno,  intensywną   występuje  niskie  stężenie  tyreotropiny?  
wentylację  płuc,  rozszerzanie  źrenic  itd.?    
 

 
Dlaczego  rozbudowana  szorstka  siateczka   Określ  dwa  skutki,  jakie  może  spowodować  zbyt  
wewnątrzplazmatyczna  jest  przystosowaniem  do   niski  poziom  estrogenów  w  fazie  
funkcji  pełnionych  przez  komórkę,  która   przedowulacyjnej  cyklu  menstruacyjnego  kobiety.  
produkuje  i  wydziela  enzymy  trawienne?    
 

    UKŁAD  HORMONALNY  
         
 histamina,  serotonina,  bradykinina   trzustka  

Szyszynka  hamując  działanie  pewnych  neurohormonów  

na  pobudzeniu  wzrostu  gruczołów  mlecznych  i  wywołaniu   hamuje  jednocześnie  wydzielanie  hormonów  przysadki,  co  
laktacji   powoduje  zahamowanie  spermatogenezy,  owulacji  i  
opóźnienie  dojrzewania  płciowego  

• powoduje  skurcz  mięśni  macicy  podczas  porodu  

• wspomaga  akt  płciowy  ułatwiając  zapłodnienie   FSH  i  LH,  co  ma  na  celu  zablokowanie  owulacji  i  menstruacji  
• odpowiada  za  wytrysk  mleka  podczas  karmienia    
 

• na  układ  krwionośny  –  rozszerzenie  naczyń  krwionośnych  

co  powoduje  zaczerwienienie,  może  się  pojawić  spadek  
ciśnienie  krwi  
• na  układ  pokarmowy  –  pobudza  czynność  wydzielniczą   wazopresyna  i  noradrenalina  
gruczołów  przewodu  pokarmowego,  pobudza  wydzielanie  
kwasu  żołądkowego  i  śliny  
 

  • adrenalina  
rdzeń  nadnerczy  u  zdrowego  człowieka  hamuje  robaczkowe   • ma  ona  w  tym  zastosowaniu  działanie  pobudzające  
ruchy  układu  pokarmowego,  zwiększa  zapotrzebowanie  na   kurczliwość  mięśnia  sercowego,  poprawiając  
tlen  i  zwiększa  siłę  mięśni  –  brak  rdzenia  zaburza  wszystkie   przewodnictwo  bodźców  w  sercu,  a  także  poprawę  
wymienione  czynności   skuteczności  defibrylacji  elektrycznej  
   

ponieważ  u  chorej  jest  cały  czas  wysokie  stężenie  hormonów   układ  współczulny  –  mobilizuje  organizm  do  działania,  
tarczycy,  co  prowadzi  do  hamowania  wydzielania   umożliwiając  podjęcie  natychmiastowej  akcji:  walki  lub  
tyreotropiny  przez  przysadkę  mózgową   ucieczki  
   

• zaburzenia  w  odbudowie  złuszczonej  podczas  

siateczka  odpowiada  za  syntezę  białek  produkowanych  na  
menstruacji  błony  śluzowej  macicy  
zewnątrz  trzustki,  stąd  jest  mocno  rozbudowana  
• zaburzenia  w  dojrzewaniu  pęcherzyka  Graafa    
 

    UKŁAD  HORMONALNY  
         
 
 
 U  szczura  z  usuniętą  przysadką  mózgową  
zaobserwować  można  zmniejszenie  kory  i  rdzenia  
nadnerczy.  Podaj  przyczynę  wystąpienia  zmiany  w  
budowie  kory  nadnercza  u  szczura,  któremu  usunięto  
Co  dzieje  się  dzięki  adrenalinie?  
przysadkę  mózgową.  
 

Wyjaśnij,  dlaczego  niedoczynność  ciałka  żółtego  w  

Wyjaśnij,  w  jaki  sposób  insulina  powoduje  
pierwszych  miesiącach  ciąży  jest  zagrożeniem  dla  
rozwoju  zarodka.  
obniżenie  stężenia  glukozy  we  krwi.  
   

 
Określ,  jaki  poziom  TSH,  zbyt  wysoki  czy  zbyt  niski  w  
stosunku  do  normy,  może  świadczyć  o  niedoczynności    
tarczycy.  Odpowiedź  uzasadnij,  uwzględniając   Podaj  przykłady  rytmu  dobowego  człowieka.  
sprzężenie  zwrotne  ujemne.  
 

 
Jakie  znaczenie  adaptacyjne  może  mieć  stopniowe  
Określ  dwie  różnice  w  działaniu  hormonów  
działanie  insuliny  na  komórki  wątroby?  
peptydowych  i  sterydowych.  
 
 

Wyjaśnij  w  jaki  sposób  podwzgórze  wpływa  na    

czynności  wydzielnicze  przysadki.    

   
 

   
 

    UKŁAD  HORMONALNY  
         
   
 • rozszerzeniu  ulegają  naczynia  krwionośne  w  mięśniach,  a  
Hormon  ACTH  stymuluje  wytwarzanie  hormonów  przez  korę  
zawężeniu  w  skórze  
nadnerczy,  dlatego  też  jego  brak  spowodowany  usunięciem  
• zwiększa  się  częstość  skurczów  serca  
przysadki  mózgowej  był  przyczyną  wykształcenia  się  znacznie  
• rozszerzają  się  oskrzela  i  zwiększa  tempo  oddychania  
mniejszej  warstwy  korowej  w  nadnerczu  badanego  szczura  
• zwiększa  się  poziom  glukozy  we  krwi  i  przyspiesza  rozkład    
tłuszczów  

• ciałko  żółte  produkuje  progesteron  niezbędny  do  

• pobudza  pobieranie  i  magazynowanie  glukozy  w  postaci  
utrzymania  ciąży  (jego  niedobór  może  prowadzić  do  
glikogenu  np.  w  wątrobie/mięśniach  szkieletowych  
poronienia)  
• zwiększa  transport  glukozy  przez  błony  komórkowe  
• podczas  ciąży  ciałko  żółte  zwiększa  produkcję  
• hamuje  glukoneogenezę  
progesteronu,  który  zapobiega  poronieniu  (zapobiega  
• pobudza  procesy  utleniania  glukozy/glikolizę  
skurczom  macicy)  
 
 

• nocny  sen  i  dzienne  czuwanie   o  niedoczynności  tarczycy  będzie  świadczył  zbyt  wysoki  
• dobowe  wahania  temperatury  ciała  (niższa  rano,  wyższa   poziom  TSH  we  krwi  pacjenta,  ponieważ  wydzielanie  tego  
wieczorem)   hormonu  przez  przysadkę  zwiększa  się  pod  wpływem  sygnału,  
• dobowy  rytm  wydzielania  ACTH  i  innych  hormonów   jakim  jest  zbyt  niski  poziom  hormonów  tarczycy  we  krwi/aby  
• wyższe  nocne,  niższe  dzienne  wydzielanie  niektórych   obudzić  do  wydzielania  tarczycę,  gdy  poziom  hormonów  
hormonów,  np.  hormon  wzrostu  lub  melatoniny   tarczycy  jest  zbyt  niski  
   

• hormony  peptydowe  posiadają  receptory  na  powierzchni  

błony  komórki,    natomiast  receptory  hormonów  sterydowych  
stopniowość  procesu  daje  organizmowi  możliwość   znajdują  się  w  cytoplazmie  
przystosowania  się  do  zmiany  czynnika,     • hormon  sterydowy  tworząc  kompleks  hormon-­‐receptor  wnika  
w  tym  wypadku  do  obniżenia  poziomu  cukru  we  krwi   do  jądra  komórkowego,  natomiast  nie  wnika  do  niego  hormon  
  białkowy,  który  aktywuje  układy  enzymatyczne    
w  cytoplazmie  
 
 
 
podwzgórze  wydziela  liberyny,  działające  pobudzająco  na  
przysadkę  mózgową  lub  statyny,  które  hamują  wydzielanie  
przez  nią  hormonów  
 

   

   

    UKŁAD  HORMONALNY  
         
 
 
 W  gardle  krzyżują  się  dwie  drogi:  pokarmowa  z  
oddechową.  Wejście  z  gardła  do  krtani  otwiera  lub  
Jaką  funkcję  pełni  krtań?  
zamyka  ruchoma  chrząstka:  nagłośnia.  Dlaczego  
 
nie  można  mówić  podczas  jedzenia?  
 

Jakie  dwa  rodzaje  mięśni  oddechowych  

umożliwiają  oddychanie?   Jak  wygląda  wentylacja  płuc  u  człowieka?  
 

 
 
Jaka  jest  przyczyna  tego,  że  sposób  wentylacji  płuc  
Jaka  jest  zależność  pomiędzy  objętością  płuc  i  
ssaków  różni  się  od  wentylacji  płuc  innych  
ciśnieniem  wewnątrz  płuc  a  ich  wentylacją?  
zwierząt?  
 
 

 
W  jamie  nosowej  wyróżnia  się  okolicę  węchową,  
dzięki  której  odczuwane  są  zapachy  i  okolicę  
oddechową,  w  której  wdychane  powietrze  zostaje   Jakie  nabłonki  posiadają  struktury  układu  
oczyszczone,  ogrzane  i  nawilżone.  Jakie  cechy   oddechowego?  
budowy  jamy  nosowej  umożliwiają  pełnienie  tych  
funkcji?  
 

Z  czego  wynika  kierunek  wymiany  gazów  w  

Jaka  jest  tendencja  ewolucyjna  dotycząca  
oddychaniu  zewnętrznym?  
powierzchni  wymiany  gazowej  u  kręgowców?  
 

Czym  różni  się  oddychanie  zewnętrzne  od   Jakie  jest  przystosowanie  pęcherzyka  płucnego  do  
oddychania  wewnętrznego?   pełnionej  funkcji?  
   

W  którym  z  naczyń  krwionośnych  oplatających  

Jakie  znaczenie  ma  fakt,  że  pęcherzyki  płucne  
pęcherzyki  płucne  płynie  krew  bardziej  
oplecione  są  gęstą  siecią  naczyń  krwionośnych?  
natlenowana?  
 
 

    UKŁAD  ODDECHOWY  
           
 • jest  narządem  głosu,  znajdujące  się  w  krtani  struny  
nagłośnia  zamyka  wejście  do  tchawicy  podczas  połykania,  a  
głosowe  umożliwiają  artykulację  dźwięków  
otwiera  podczas  oddychania  i  mówienia,  dlatego  rozmowa  
• podczas  połykania  znajdująca  się  w  niej  nagłośnia  
przy  jedzeniu  grozi  zakrztuszeniem  
unosi  się  i  zamyka  drogi  oddechowe  
 
 

• wdech  –  skurcz  przepony  (przepona  opada),  skurcz  mięśni  

międzyżebrowych  (żebra  podnoszą  się)  
• wydech  –  rozkurcz  przepony  (przepona  podnosi  się),   mięśnie  międzyżebrowe  i  przepona  
rozkurcz  mięśni  międzyżebrowych  (żebra  opadają)  
 

• w  czasie  wdechu  -­‐  skurcz  mięśni  oddechowych,  powiększa  

się  objętość  klatki  piersiowej  i  płuc,  powstaje  wówczas  
niewielkie  podciśnienie  powodujące  zassanie  powietrza   ssaki  posiadają  przeponę  
• w  czasie  wydechu  –  zmniejsza  się  objętość  klatki  piersiowej  i    
płuc,  a  w  płucach  tworzy  się  niewielkie  nadciśnienie  
powodując  wypchnięcie  powietrza  z  organizmu  

• małżowiny  nosowe  –  wielowarstwowy,  migawkowy   • silne  unaczynienie  jamy  nosowej  umożliwia  ogrzanie  
• drogi  oddechowe  –  wielowarstwowy,  płaski   wdychanego  powietrza  
• ściany  pęcherzyków  płucnych  –  jednowarstwowy,  płaski   • nabłonek  migawkowy  oczyszcza  powietrze  
• naczynia  włosowate  –  jednowarstwowy,  płaski   • wydzielony  śluz  nawilża  powietrze  
   

 
powierzchnia  wymiany  gazowej  zwiększyła  się  poprzez  
ruch  gazów  wynika  z  gradientu  ciśnień  parcjalnych  gazów  
pofałdowanie  
 

• ściana  pęcherzyka  zbudowana  jest  z  nabłonka  

jednowarstwowego  płaskiego,  który  umożliwia  dyfuzję  
• oddychanie  zewnętrzne  biegnące  w  płucach  polega  na  
gazów  
przenikaniu  gazów  między  pęcherzykami  płucnymi  i  krwią:  
• substancja  nawilżająca  powierzchnię  pęcherzyka  pozwala  
CO2  z  krwi  do  pęcherzyków  i  O2  z  pęcherzyków  do  krwi  
na  rozpuszczanie  gazów,  co  ułatwia  dyfuzję  
• w  oddychaniu  wewnętrznym  O2  przenika  z  krwi  do  tkanek  a  
• cały  śródbłonek  naczynia  włosowatego  ściśle  
CO2  z  tkanek  do  krwi  
przylegającego  do  pęcherzyka  umożliwia  dyfuzję  gazów  
 
pomiędzy  krwią  a  pęcherzykiem  
 

krew  bardziej  natlenowana  płynie  w  naczyniu  żylnym,  

ponieważ  zachodzi  wymiana  gazowa  pomiędzy  powietrzem  w  
pęcherzyku  płucnym  a  krwią  płynącą  tętnicą  płucną  i  krew   sieć  taka  usprawnia  i  zwiększa  wymianę  gazową  
natlenowana  wyprowadzana  jest  naczyniem  żylnym  
 

    UKŁAD  ODDECHOWY  
                             
 
 
 Gdzie  znajduje  się  ośrodek  oddechowy  człowieka  i  
Jak  powstaje  czkawka?  
co  jest  bodźcem  jego  działania?  
 
 

Jaki  składnik  dymu  tytoniowego  ogranicza  

Kiedy  wzmagana  jest  wentylacja  płuc?   przenoszenie  tlenu  przez  hemoglobinę  i  jak  to  
  robi?  
 

 
Ciało  człowieka  jest  nieustannie  atakowane  przez  
  mikroorganizmy  chorobotwórcze:  wirusy,  pierwotniaki,  
Jakie  znaczenie  dla  zdrowia  palacza  ma  fakt,  że   bakterie  i  grzyby.  Podaj  związek  cech  budowy  układu  
rzęski  nabłonka  migawkowego  dróg  oddechowych   oddechowego  człowieka  z  funkcją  „pierwszej  linii  obrony”  –  
wykazują  obniżoną  aktywność  ruchową?   bariery  utrudniającej  mikroorganizmom  wnikanie  do  
wnętrza  ciała.  
   

 
Wyjaśnij  zależność  między  zmianami  objętości  
Określ,  jaką  rolę  w  układzie  oddechowym  pełni  
płuc  i  ciśnienia  wewnątrz  płuc  a  ich  wentylacją.  
nagłośnia.  
 
 

 
 
Określ  rolę  jaką  pełnią  wieczka  (pokrywy)  
Podaj  funkcje  tchawek:  
skrzelowe  w  mechanizmie  wentylacji  skrzeli.  
 
 

 
Podaj  adaptację  w  budowie  nabłonka  dróg  
 
oddechowych  do  pełnienia  określonych  funkcji  
Podaj  przystosowanie  pęcherzyka  płucnego  do  
przez  tkankę.  
pełnionej  funkcji.  
 
 

 
Określ  kierunek  przenikania  O2  i  CO2  w  trakcie   Podaj,  jaką  rolę  pełni  powietrze  zalegające  w  
wymiany  gazowej  między  pęcherzykami  płucnymi   płucach.  
a  krwią  w  naczyniach  krwionośnych.    
 

    UKŁAD  ODDECHOWY  
                             
   
 czkawka  powstaje  przez  podrażnienie  nerwów  układu   ośrodek  oddechowy  znajduje  się  w  rdzeniu  przedłużonym,  a  
autonomicznego  w  jamie  brzusznej;  skutkiem  są  szybkie   bodźcem  jego  działania  jest  wzrost  stężenia  dwutlenku  węgla  
wdechy  będące  skurczami  przepony   we  krwi  przepływającej  przez  rdzeń  przedłużony  

tlenek  węgla;  łączy  się  on  trwale  z  hemoglobiną  bo  ma  do  niej  
• wentylacja  płuc  wzmaga  się  gdy  wzrasta  zawartość  CO2    we  
większe  powinowactwo  niż  tlen  i  blokuje  hemoglobinę,  
krwi  
uniemożliwiając  jej  łączenie  się  z  tlenem  
  • bodźce  zewnętrzne  przyspieszają  wentylację  
 

• górne  drogi  oddechowe  wyściełane  są  nabłonkiem  rzęskowym  

(migawkowym),  którego  rzęski  przesuwają  przyklejone  do  nich  
drobnoustroje,  co  zapobiega  ich  wnikaniu  głębiej  do  układu   nabłonek  ten  z  mniejszą  skutecznością  usuwa  
oddechowego  i  powoduje  odksztuszanie   zanieczyszczenia,  które  dostają  się  do  układu  oddechowego  
• nabłonek  wyścielający  drogi  oddechowe  ma  gruczoły  wydzielające   palacza  
kleisty  śluz    
• na  powierzchni  nabłonka  występują  makrofagi  fagocytujące  
drobnoustroje  

• podczas  wdechu  zwiększa  się  objętość  płuc,  co  powoduje,  

wytworzenia  podciśnienia  (spadek  ciśnienia  poniżej  
nagłośnia  zamyka  wejście  do  krtani  podczas  połykania  
atmosferycznego)  zasysającego  powietrze  
pokarmu,  zapobiegając  dostawaniu  się  treści  pokarmowej  do  
• wydech  wiąże  się  ze  zmniejszeniem  objętości  płuc  i  
dalszych  odcinków  dróg  oddechowych  
jednoczesnym  wytworzeniem  małego  nadciśnienia,  dzięki  
 
któremu  powietrze  jest  usuwane  z  płuc  
 

  • odpowiadają  za  wymianę  gazową  u  owadów  i  niektórych  

• pośrednio  przyspieszają  wymianę  gazową  w  skrzelach   pajęczaków  
• zapewniają  stały  dopływ  świeżej,  natlenionej  wody   • odpowiadają  za  transport  gazów  oddechowych  do  i  z  
• przyspieszają  przepływ  wody  przez  skrzela   komórek  ciała  
   

• ściana  pęcherzyka  zbudowana  z  nabłonka  jednowarstwowego  

• obecność  rzęsek  ułatwia  wyłapywanie  zanieczyszczeń  
płaskiego  umożliwia  dyfuzję  gazów  
pyłowych  z  wdychanego  powietrza  
• substancja  nawilżająca  powierzchnię  pęcherzyka  pozwala  na  
• obecność  gruczołów  śluzowych  (ich  wydzielina  powleka  
rozpuszczanie  się  gazów,  co  ułatwia  ich  dyfuzję  
powierzchnię  nabłonka)  umożliwia  nawilgocenie  
• obecność  cienkiego  śródbłonka  naczynia  włosowatego,  ściśle  
wdychanego  powietrza  (zlepianie  zanieczyszczeń  pyłowych,  
przylegającego  do  pęcherzyka,  umożliwia  proces  dyfuzji  
co  ułatwia  ich  usuwanie)  
gazów  pomiędzy  krwią  a  pęcherzykiem  
 
 

• tlen  przemieszcza  się  z  powietrza  w  pęcherzykach  płucnych  

• powietrze  to  zapobiega  sklejaniu  się  pęcherzyków  płucnych   do  krwi  we  włosowatych  naczyniach  krwionośnych  
podczas  wydechu   pęcherzyków  płucnych  
• powietrze  to  zapobiega  zapadaniu  się  płuc   • dwutlenek  węgla  przemieszcza  się  z  krwi  we  włosowatych  
  naczyniach  krwionośnych  do  światła  pęcherzyków  płucnych  
 

    UKŁAD  ODDECHOWY  
                             
 
 
 Podaj  powiązanie  budowy  nabłonków  w  układzie   Podaj  znaczenie  pęcherzykowatej  budowy  płuc  dla  
oddechowym  z  funkcją.   efektywności  wymiany  gazowej.  
   

Zaplanuj  proste  doświadczenie  sprawdzające  

Dlaczego  wdech  jest  określany  fazą  czynną   wpływ  wysiłku  fizycznego  na  intensywność  
wentylacji  płuc,  a  wydech  fazą  bierną?   oddychania  człowieka.  Masz  do  dyspozycji  10  osób  
  i  zegarek  z  sekundnikiem.  
 

Współczynnik  oddechowy  WO  (RQ)  to  iloraz  objętości  dwutlenku  węgla  

wydalonego  przez  organizm  i  objętości  zużytego  tlenu.  W  przypadku   Podane  funkcje  związane  są  z  funkcjonowaniem  układu  
zużywania  węglowodanów  jako  źródła  energii  współczynnik  przyjmuje   krwionośnego  i  oddechowego.  Uzasadnij  znaczenie  adaptacyjne  
wartość  równą  jedności,  dla  białek  –  około  0,9,  a  dla  tłuszczów  –  około  0,7.   każdej  z  tych  cech  do  życia  ludzi  w  warunkach  wysokogórskich.  
U  pewnego  gatunku  owada,  którego  larwy  są  roślinożerne,  mierzono  
1. większy  udział  szpiku  czerwonego  w  kościach
zmiany  wartości  WO  podczas  procesu  przeobrażania.  Stwierdzono,  że  przed  
przejściem  w  stadium  poczwarki,  kiedy  larwy  stały  się  nieruchliwe  i  nie   2. większe  stężenie  hemoglobiny  w  erytrocytach
pobierały  pokarmu,  ich  współczynnik  oddechowy  zmniejszył  się  z  0,99  do   3. zwiększona  częstotliwość  oddechów
0,85.  Na  podstawie  przedstawionych  informacji  podaj  przypuszczalne   4. większa  pojemność  płuc
wyjaśnienie  spadku  wartości  współczynnika  WO  u  badanego  owada.   5. szybsze  tętno
 

 
Nazwij  te  elementy  układu  oddechowego   Określ  znaczenie  gęstej  sieci  naczyń  krwionośnych  
człowieka  ,  które  pokryte  są  urzęsionym   oplatających  pęcherzyki  płucne.  
nabłonkiem  i  wyjaśnij,  w  jakim  celu.    
 

 
Wiedząc,  że  stężenie  CO  zawartego  w  powietrzu  
powodujące  zgon  człowieka  wynosi  0,5%,  wyjaśnij  czy    
dwojgu  ludziom  przebywającym  w  zamkniętym   Wyjaśnij  co  się  dzieje  z  pozostałą  energią,  która  
pomieszczeniu  o  zawartości  CO  0,5%  grozi  śmiertelne   nie  została  zmagazynowana  w  ATP.  
zatrucie.  Wyjaśnij  mechanizm  toksycznego  działania  CO  na    
organizm  ludzki.  
 

 
Spośród  wymienionych  cech  pęcherzyków  płucnych  określ  
W  USA  przeprowadzono  następujący  eksperyment:  grupa  
ich  znaczenie:  
studenckich  ochotników  oddychała  powietrzem,  którego  
1. są  oplecione  siecią  naczyń  włosowatych   o
temperatura  w  nozdrzach  wynosiła  -­‐100 C.  W  tym  czasie  
2. są  zbudowane  z  nabłonka  jednowarstwowego  
dokonywano  pomiarów  temperatury  w  gardle,  wynosiła  ona  
płaskiego o
37 C.  Na  podstawie  wyników  powyższego  doświadczenia  
3. mają  wilgotną  powierzchnię  
wyjaśnij,  dlaczego  wskazane  jest  oddychanie  nosem.  
 
 

Płuca  pokryte  są  dwiema  blaszkami:  blaszką  opłucnej  płucnej  i  

  blaszką  opłucnej  ściennej.  Przestrzeń  zawarta  pomiędzy  obiema  
Człowiek  może  przeżyć  bez  wody  kilka  dni,  ale  bez  tlenu  jest   blaszkami  nazywa  się  jamą  opłucnową  i  wypełniona  jest  płynem  
surowiczym.  W  jamie  opłucnowej  panuje  ujemne  ciśnienie.  
w  stanie  przeżyć  tylko  kilka  minut.  Wyjaśnij,  czym  
1. Wyjaśnij,  jaką  rolę  pełni  płyn  surowiczy  w  jamie  
spowodowane  są  różnice  przeżywalności  człowieka  w   opłucnowej.  
warunkach  nieobecności  obu  tych  substancji.   2. Wyjaśnij  rolę  ujemnego  ciśnienia  panującego  w  jamie  
  opłucnowej.  
 

    UKŁAD  ODDECHOWY  
                             
   
 • nabłonek  jednowarstwowy  płaski  pęcherzyka  płucnego  –  
jest  cienki,  ułatwia  wymianę  gazową/dyfuzję  gazów  
pęcherzykowata  budowa  płuc  zwiększa  powierzchnię  
• nabłonek  jednowarstwowy  wielorzędowy  migawkowy  
wymiany  gazowej,  co  podnosi  efektywność  wymiany  gazowej  
tchawicy  –  rzęski  ułatwiają  wyłapywanie  zanieczyszczeń  
 
pyłowych  z  wdychanego  powietrza  
 

• próba  kontrolna  –  ta  sama  grupa  10  osób  przed  ćwiczeniem  

wdech  jest  fazą  czynną  wentylacji  płuc,  ponieważ  warunkuje  
fizycznym  (w  stanie  spoczynku)  liczy  oddechy  w  określonym  
go  praca  mięśni,  czyli  skurcz  przepony  i  skurcz  mięśni  
czasie  
międzyżebrowych,  natomiast  wydech  polega  na  rozluźnieniu  
• próba  badawcza  –  liczenie  oddechów  po  wykonaniu  
tych  mięśni  
określonego  wysiłku  fizycznego,  np.  przysiadów,  biegu  
 
 

1. większy  udział  szpiku  czerwonego  w  kościach  wpływa  na  wytwarzanie  większej  ilości  
erytrocytów,  co  umożliwia  przenoszenie  większej  ilości  tlenu  (w  warunkach  niskiego  
ciśnienia  parcjalnego  tlenu  w  powietrzu)  
2. większe  stężenie  hemoglobiny  w  erytrocytach  umożliwia  transport  do  komórek   przed  przejściem  w  stadium  poczwarki  nieruchliwe  larwy  nie  
większej  ilości  tlenu   pobierały  pokarmu  (zawierającego  węglowodany),  dlatego  
3. zwiększona  częstotliwość  oddechów  umożliwia  bardziej  efektywną  wymianę  gazową  
w  płucach  i  dostarczenie  większej  ilości  tlenu  do  krwi   zaczęły  zużywać  materiały  zapasowe,  czyli  tłuszcze  i  białka,  co  
4. większa  pojemność  płuc  umożliwia  pobranie  większej  ilości  powietrza  i   było  przyczyną  spadku  wartości  współczynnika  oddechowego  
efektywniejszą  wymianę  gazową  w  płucach  (w  warunkach  niskiego  ciśnienia    
parcjalnego  tlenu  w  powietrzu)  
5. szybsze  tętno  powoduje  szybsze  krążenie  krwi  w  organizmie  i  szybsze  dostarczenie  
tlenu  do  komórek  ciała  
 

gęsta  sieć  naczyń  krwionośnych  oplatająca  pęcherzyki  płucne   • jama  nosowa,  krtań,  tchawica,  oskrzela  
zwiększa  powierzchnię  wymiany  gazowej,  co  usprawnia   • urzęsiony  nabłonek  ułatwia  usuwanie  zanieczyszczeń  
ogólną  wymianę  gazową   pyłowych  z  dróg  oddechowych
   

1. tak,  dwojgu  ludziom  grozi  śmiertelne  zatrucie,  ponieważ  

 
obydwoje  wdychają  powietrze  o  tym  samym  stężeniu  CO  
pozostała  część  energii  służy  do  przebiegu  innych  
2. CO  łączy  się  z  hemoglobiną  i  powstaje  
endoenergetycznych  reakcji  biochemicznych  w  organizmie  
karboksyhemoglobina;  już  małe  stężenie  CO  jest  
oraz  jest  rozpraszana  w  postaci  ciepła  
śmiertelne  dla  człowieka,  ponieważ  hemoglobina  ma  
 
wielokrotnie  wyższe  powinowactwo  do  CO  niż  do  tlenu  

1. gęsta  sieć  naczyń  włosowatych  zwiększa  powierzchnię  

wymiany,  co  usprawnia  wymianę  gazową  
2. płaskość  nabłonka  ułatwia  transport  gazów  przez  dyfuzję  
oddychanie  nosem  zapewnia  ogrzanie,  nawilżenie  i  
3. umożliwia  rozpuszczanie  się  w  niej  gazów,  co  usprawnia  
oczyszczenie  powietrza  
dyfuzję  

! płyn  surowiczy  w  jamie  opłucnowej  pozwala  na  

wzajemne  przesuwnie  się  obu  opłucnych   rezerwy  tlenu  są  tak  niewielkie,  że  wymiana  tego  gazu  musi  
! ujemne  ciśnienie  w  jamie  opłucnowej  pozwala  na   odbywać  się  systematycznie,  w  przeciwieństwie  do  dużych  
dokładne  przyleganie  płuc  do  klatki  piersiowej  w   rezerw  wody  w  organizmie  
czasie  oddychania    
 

    UKŁAD  ODDECHOWY  
                             
 
 
 Podaj  funkcje  języka.   Podaj  funkcje  śliny.  

Jakie  jest  zadanie  nagłośni?   Czym  zakończony  jest  przełyk?  

   

 
 
Jakie  znaczenie  w  procesie  trawienia  ma  wstępna  
Jaka  jest  różnica  pomiędzy  uzębieniem  mlecznym  
obróbka  pokarmu,  polegająca  na  przeżuciu  i  
a  stałym?  
wymieszaniu  ze  śliną?  
 
 

 
Dlaczego  żołądek  człowieka,  mimo  obecności   Jakie  są  funkcje  kwasu  solnego  w  żołądku?  
wielu  enzymów,  nie  ulega  samostrawieniu?    
 

 
Podaj  dwie  cechy  budowy  ściany  żołądka  i  ich  
 
znaczenie  w  pełnieniu  jego  funkcji  w  układzie  
Jaka  jest  funkcja  śluzu  wydzielanego  w  żołądku?  
pokarmowym.  
 

Pod  wpływem  czego  następuje  wydzielanie  soku    

żołądkowego?   Podaj  funkcję  zewnątrzwydzielniczą  i  
  wewnątrzwydzielniczą  trzustki.  

 
Jakie  są  zadania  soku  trzustkowego?  
Co  zawiera  sok  trzustkowy?  
 
 

 
                            UKŁAD  POKARMOWY  
   
 1. zmiękcza  i  zwilża  pokarm  
• brodawki  językowe  sprawiają,  że  język  jest  szorstki,  co  
2. pokrywa  kęs  śluzem  zmniejszającym  tarcie  podczas  przechodzenia  
sprzyja  rozcieraniu  pokarmu  na  drobne  cząstki  (funkcja  
przez  gardło    
mechaniczna)  
i  przełyk  
• oprócz  tego  w  brodawkach  znajdują  się  kubki  smakowe,  
3. wstępnie  trawi  skrobię  
które  zawierają  komórki  receptorowe  odbierające  czucie  
4. rozpuszcza  suche  składniki  pokarmu,  by  mogły  pobudzić  kubki  
smaku  
smakowe  
 
5. współdziała  w  utrzymaniu  odpowiedniej  ilości  wody  w  ustroju  

nagłośnia  podczas  połykania  odruchowo  zamyka  tchawicę,  

przełyk  zakończony  jest  pierścieniem  mięśniowym,  tzw.  
zabezpieczając  przed  zadławieniem  
zwieraczem,  który  zapobiega  cofaniu  się  pokarmu  z  żołądka  
 

• W  uzębieniu  mlecznym  brakuje  zębów  

rozdrobnienie  pokarmu  ułatwia  dostęp  do  niego  enzymom  
przedtrzonowych  
trawiennym,  co  pozwala  na  dokładniejsze  trawienie  
• w  uzębieniu  mlecznym  jest  20  zębów,  a  w  stałym  32  
pokarmów  
zęby    
 
 

• zakwasza  środowisko  
• enzymy  trawiące  białka  wydzielane  są  w  formie  
• uaktywnia  przemianę  pepsynogenu  w  pepsynę  
nieaktywnej,  ich  aktywacja  jest  możliwa  dopiero  pod  
• dezynfekuje  pokarm  
wpływem  wydzielanego  podczas  trawienia  
• zapewnia  kwaśne  środowisko  nieodzowne  dla  
pokarmów  kwasu  solnego  
działania  pepsyny  
• wydzielany  jest  śluz,  który  chroni  ściany  żołądka  
• ułatwia  denaturację  białek    zawartych  w  pokarmie  
przed  uszkodzeniem  
• bierze  udział  w  otwieraniu  i  zamykaniu  odźwiernika    
 

• w  błonie  śluzowej  są  gruczoły  wydzielające  

pepsynogen,  kwas  solny  i  inne  substancje   Śluz  chroni  ściany  żołądka  przed  uszkodzeniem,  np.  
• ma  grube  ściany  zbudowane  z  mięśni  gładkich,   samostrawieniem  
których  skurcz  umożliwia  mieszanie  i  przesuwanie  się    
pokarmu    
 

funkcja  zewnątrzwydzielnicza:  
• produkcja  soku  trzustkowego,  zawierającego  enzymy  takie  jak:  amylaza,  
lipaza,  enzymy  proteolityczne  i  nukleaza   • pod  wpływem  rozmowy  czy  myśli  o  pokarmie  
• jony  wodorowęglanowe,  których  zadaniem  jest  zobojętnianie  kwaśnej   • poprzez  mechaniczne  drażnienie  błony  śluzowej  
treści  pokarmowej  dostającej  się  z  żołądka  do  jelit  
• produkcja  enzymów  proteolitycznych    
przez  pokarm  
w  formie  nieaktywnej  (proenzymy)   • pod  wpływem  gastryny  znajdującej  się  we  krwi  
funkcja  wewnątrzwydzielnicza:    
• wytwarzanie  i  wydzielanie  do  krwi  hormonów:  insuliny  i  glukagonu,  
regulujących  poziom  glukozy  we  krwi  

zawiera  enzymy  ułatwiające  trawienie  białek,  cukrów  i  

tłuszczy   lipazy,  trypsynogen,  chymotrypsynogen,  amylaza  
   
 

 
                            UKŁAD  POKARMOWY  
 
 
 Jaka  jest  zależność  pomiędzy  ilością  glukozy  we  
Dlaczego  można  mówić  o  wątrobie,  że  jest  
krwi  żyły  wrotnej,  tętnicy  wątrobowej  i  żyły  
generatorem  ciepła?  
wątrobowej?  
 
 

Jaką  rolę  odgrywa  wątroba  w  regulowaniu  

Jakie  są  funkcje  żółci?  
poziomu  żelaza  w  organizmie?  
 
 

 
Ustal,  jaki  jest  wpływ  żółci  na  substrat  tłuszczowy  i  
jakie  jest  jej  znaczenie  w  procesie  trawienia    
tłuszczów.   Wymień  funkcje  jelita  grubego.  
   
 
 
Jelito  cienkie  jest  najdłuższym  odcinkiem  przewodu  pokarmowego  
człowieka.  Treść  pokarmowa  docierająca  do  jelita  cienkiego  jest  w  nim  
przesuwana  i  w  tym  czasie  podlega  procesom  trawienia  chemicznego,  a  
strawione  składniki  pokarmowe  są  wchłaniane  do  nabłonka  jelita,  skąd  
  są  przekazywane  do  naczyń  krwionośnych  lub  limfatycznych.  Podaj  po  
Wymień  funkcje  jelita  cienkiego.   jednym  przykładzie  cech  budowy  jelita,  które  są  przystosowaniem  do:  
• przesuwania  treści  pokarmowej
• trawienia  pokarmu  
• wchłaniania  strawionych  składników  pokarmowych  

 
Jelito  cienkie  jest  głównym  miejscem  wchłaniania  
produktów  trawienia  
  • na  drodze  dyfuzji  wchłaniane  są:  
Jaka  jest  funkcja  kosmków  jelitowych?   • na  drodze  transportu  aktywnego  wchłaniane  
  są:  
 

Jakie  są  warunki  do  prawidłowego  przebiegu    

trawienia  tłuszczów  w  dwunastnicy?   Co  oznacza  „emulgować  tłuszcze”?  
   

Człowiek  żyjący  w  silnym  stresie,  na  przykład  w  

 
wyniku  jakieś  rodzinnej  tragedii  jest  w  stanie  nie  
Jak  na  triglicerydy  działa  lipaza  trzustkowa  i  jakie  
jeść  nawet  kilka  dni  gdyż  nie  odczuwa  uczucia  
są  produkty  jej  działania?  
głodu,  dlaczego?  
 
 

  UKŁAD  POKARMOWY  
                             
   
 krew  płynąca  w  żyle  wrotnej  zawiera  najwięcej  glukozy  w  
w  narządzie  tym  zachodzą  bardzo  intensywne  procesy   wymienionych  naczyniach,  ale  jej  poziom  jest  zmienny,  a  w  
chemiczne  o  charakterze  egzoenergetycznym   żyle  wątrobowej  jest  stały  poziom  cukrów,  zgodny  z  normą  
 

• emulgacja  tłuszczy  
• wspomaganie  trawienie  tłuszczów   w  wątrobie  znajduje  się  białko,  które  ma  zdolność  wiązania  
• wspomaganie  wchłaniania  witamin  rozpuszczalnych   żelaza  wchłoniętego  z  przewodu  pokarmowego;  żelazo  
w  tłuszczach  (A,  D,  E,  K)   magazynowane  jest  w  wątrobie  i  w  razie  potrzeby  uwalniane  
• poprawianie  perystaltyki  jelit    
 

żółć  powoduje  emulgację  tłuszczów,  czyli  rozbija  je  na  

mniejsze  fragmenty;  ułatwia  w  ten  sposób  proces  trawienia  
• wchłanianie  zwrotne  wody  i    soli  mineralnych   tłuszczów  przez  lipazy  
• miejsce  gdzie  występują  bakterie  wytwarzające    
witaminę  K  i  niektóre  witaminy  
z  grupy  B  
• formowanie  kału  
 

• wydzielanie  soku  jelitowego,  w  którym  znajdują  się  

• występowanie  w  ścianach  jelita  mięśni  (gładkich,  
enzymy  trawienne  pochodzące  z  trzustki  i  wątroby  
okrężnych,  podłużnych)  odpowiedzialnych  za  ich  
(żółć)  oraz  enzymy  produkowane  przez  gruczoły  jelita  
perystaltykę  
• produkcja  i  wydzielanie  hormonów:  sekretyny    
• obecność  gruczołów  wydzielających  enzymy  trawienne  
i  choleocystokininy    
• obecność  kosmków  jelitowych/mikrokosmków  
• trawienie  i  wchłanianie  
zwiększających  powierzchnię  chłonną  
 

•  
o do  naczyń  krwionośnych:  jony  jednowartościowe,  witaminy  C,B2,B6,  fruktoza  
o do  naczyń  limfatycznych:  kwasy  tłuszczowe  mające  poniżej  13  atomów  węgla,  
witaminy  A,D,E,K   kosmki  jelitowe  zwiększają  powierzchnię  wchłaniania  
•  
o do  naczyń  krwionośnych:  aminokwasy,  glukoza,  jony  dwuwartościowe,  
składników  pokarmowych  
witamina  B12,  kwas  foliowy,  puryny,  pirymidyny    
o do  naczyń  limfatycznych:  kwasy  tłuszczowe  o  długich  łańcuchach  węglowych  
oraz  mono-­‐  i  diacyloglicerole  
 

• obecność  lipazy  trzustkowej  

oznacza  to  rozbijanie  dużych  cząsteczek  tłuszczów  na  małe  i  
• odczyn  środowiska  zasadowy,  pH  ok.  8-­‐9  
tworzenie  zawiesiny,  którą  dużo  prościej  może  hydrolizować  
• obecność  żółci  produkowanej  w  wątrobie  i  
dalej  lipaza  trzustkowa  
ułatwiającej  trawienie  tłuszczów  (emulgacja)  
 
 

podczas  stresu  rośnie  poziom  adrenaliny  we  krwi,  która   lipaza  trzustkowa  hydrolizuje  wiązania  estrowe  między  
stymuluje  wydzielanie  glukozy  na  skutek  rozkładu  glikogenu  w   glicerolem  a  kwasem  tluszczowym;  produktami  jej  działania  
wątrobie   są  diglicerydy,  monoglicerydy,  glicerol  i  kwasy  tłuszczowe  
   

  UKŁAD  POKARMOWY  
                             
 
 
 Jaka  jest  różnica  pomiędzy  układem  pokarmowym  
Jakie  wartości  niesie  za  sobą  spożywanie  celulozy  i  
zwierząt  roślinożernych  i  mięsożernych?  
obecność  tego  cukru  w  diecie  każdego  człowieka?  
 

Trypsyna  i  chymotrypsyna  to  enzymy  

Jakie  znaczenie  dla  funkcjonowania  układu  
produkowane  przez  organizm  jako  proenzymy.  
pokarmowego  ma  występowanie  różnych  
Jaki  sens  ma  to,  że  niektóre  enzymy  produkowane  
odczynów  soku  trzustkowego  i  żołądkowego?  
są  przez  organizmy  jako  proenzymy?  
 
 

 
   
  Podaj  skutki  zdrowotne  niedoboru  żelaza  dla  organizmu  
Wyjaśnij,  dlaczego  spożywanie  białek   człowieka  oraz  wyjaśnij,  dlaczego  dzienne  zapotrzebowanie  
pełnowartościowych  jest  konieczne  dla   na  żelazo  dorosłych  kobiet  jest  większe  niż  zapotrzebowanie  
dorosłych  mężczyzn.  
prawidłowego  funkcjonowania  organizmu    
człowieka.  
 

 
Podaj  nazwę  witaminy,  dla  której  prowitaminą  
Wyjaśnij,  dlaczego  ustalone  normy  
jest  karoten  przyjmowany  wraz  z  pokarmem,  oraz  
zapotrzebowania  na  białko  są  wyraźnie  większe  u  
przykład  jej  znaczenia  w  organizmie  człowieka.  
dzieci  niż  u  osób  dorosłych.  
 
 

 
 
Napisz,  dlaczego  gotowanie,  konserwowanie  czy  
Podobieństwa  i  różnice  pomiędzy  amylazą  
zamrażanie  produktów  spożywczych  zuboża  
trzustkową  i  ślinową:  
potrawy  w  witaminy.  
 
 

Większość  termitów  odżywia  się  roślinami,  w  tym  drewnem.  

Sprzyjają  temu  znajdujące  się  w  ich  przewodzie  
pokarmowym  wiciowce.  Sprawdzono  eksperymentalnie,  że    
usunięcie  wiciowców  z  jelita  termitów  powodowało  zawsze   Wykaż  zależność  między  syntezą  enzymów  a  
śmierć  tych  owadów,  mimo  że  miały  pod  dostatkiem   obfitością  siateczki  śródplazmatycznej  szorstkiej  w  
pokarmu.  Wyjaśnij  przyczynę  śmierci  termitów.  Podaj  inne   gruczołach  trawiennych.  
przykłady  zwierząt  z  taką  zależnością.  
 

  Podaj  nazwę  narządu,  który  pełni  funkcje  

Wyjaśnij  rolę  stosowania  błonnika  w  czasie   filtracyjne,  magazynujące  i  wydzielnicze.  Określ  
odchudzania.   znaczenie  danych  funkcji.  
   

  UKŁAD  POKARMOWY  
                             
   
 • żołądek  zwierzą  mięsożernych  jest  mniejszy  
• jelita  zwierząt  mięsożernych  są  krótsze  
• pokarm  roślinny  zawiera  więcej  węglowodanów  niż  białek  i   • pobudza  perystaltykę  jelit  
tłuszczów,  dlatego  też  układ  pokarmowy  roślinożerców  jest  
• ułatwia  przesuwanie  pokarmu  
bardziej  pojemny,  jelita  dłuższe,  a  żołądek  wielokomorowy  
• u  niektórych  organizmów  roślinożernych  występuje  bardzo  
• pęcznieje  w  żołądku  i  przeciwdziała  otyłości  
rozbudowane  jelito  ślepe,  w  którym  znajdują  się  liczne    
mikroorganizmy  symbiotyczne,  trawiące  celulozę  
 

trypsyna  i  chymotrypsyna  uaktywniane  są  daleko  od  ich  

miejsca  wydzielania,  gdyż  na  wcześniejszym  odcinku  mogłyby  
w  takich  odczynach  enzymy  mają  największą  aktywność   powodować  proteolizę  tkanek;  dzięki  temu  możliwa  jest  pełna  
  efektywność  działania  w  miejscu  docelowym  przewodu  
pokarmowego  
 

• niedobór  żelaza  wpływa  na  zmniejszenie  produkcji  erytrocytów,  co  

prowadzi  do  anemii  (niedokrwistości)  
• ponieważ  występuje  w  mioglobinie  w  mięśniach  jego  niedobór  może  
powodować  niedotlenienie  mięśni,  szybkie  męczenie  się   białka  pełnowartościowe  zawierają  aminokwasy  egzogenne,  
• wchodzi  w  skład  enzymów  katalizujących  reakcje  utleniania  –  redukcji  w   których  organizm  człowieka  nie  potrafi  samodzielnie  
organizmie,  jego  niedobór  upośledza  przebieg  tych  reakcji   wytwarzać  (w  odpowiedniej  ilości),  a  które  są  konieczne  do  
• dorosła  kobieta  traci  pewne  ilości  żelaza  podczas  krwawienia   syntezy  białek  organizmu  
miesiączkowego,  stąd  konieczność  zwiększonych  dostaw  żelaza  do  
organizmu  
• straty  żelaza  w  czasie  ciąży  i  porodu  (utrata  krwi)  

• witamina  A  
• bierze  udział  w  procesie  widzenia/zapobiega  kurzej  
ślepocie  
normy  dla  dzieci  są  wyższe  niż  dla  osób  dorosłych,  gdyż  białko  
• bierze  udział  w  odnawianiu  barwnika  wzrokowego  
stanowi  budulec  w  okresie  intensywnego  wzrostu  
(rodopsyny)  
 
• bierze  udział  w  prawidłowym  rogowaceniu  nabłonka  
• bierze  udział  w  metabolizmie  hormonów  
sterydowych  
•  
• obydwie  trawią  skrobię  /  glikogen   • wiele  witamin  rozpuszcza  się  w  wodzie  np.  podczas  
• obydwa  hydrolizują  wiązania  glikozydowe   gotowania  i  przechodzi  do  roztworu  
• rozkładają  węglowodany  na  dekstryny  i  maltozę  /   • witaminy  są  związkami  łatwo  ulegającymi  rozpadowi  
dwucukry   pod  wpływem  np.  wysokiej  lub  niskiej  temperatury  
• amylaza  ślinowa  jest  aktywna  w  środowisko   • witaminy  są  związkami  mało  trwałymi,  łatwo  
obojętnym,  a  trzustkowa  w  środowisku  zasadowym   ulegającymi  rozpadowi  pod  wpływem  różnych  
• każdy  z  tych  enzymów  jest  aktywny  w  innym  pH   czynników  fizycznych  
 

• usunięcie  wiciowców  z  jelita  powoduje  śmierć  

1. im  lepiej  rozwinięta  siateczka  śródplazmatyczna  
termitów,  ponieważ  błonnik,  podstawowy  składnik  
szorstka,  tym  więcej  jest  produkowanego  białka  
pożywienia  nie  może  być  trawiony/  pokarm  nie  może  
2. obfitość  siateczki  śródplazmatycznej  szorstkiej  
być  trawiony  
wzmaga  syntezę  białek  (enzymów)  
• korniki,  krowy,  zające  
 
 

• wątroba  
• funkcja  filtrująca  –  wychwytuje  z  krwi  substancje  
szkodliwe  (i  przekształca  je  w  obojętne   błonnik  pęcznieje  w  wodzie,  dzięki  czemu  wypełnia  żołądek,  
• funkcja  magazynująca  –  gromadzi  zapasy  wielu   zmniejsza  uczucie  łaknienia/apetyt,  co  ułatwia  odchudzanie  
substancji/sole  mineralne/witaminy/glikogen    
• funkcja  wydzielnicza  –  wydziela  żółć  
 

                            UKŁAD  POKARMOWY  
   
                             
 Wyjaśnij  znaczenie,  jakie  dla  funkcjonowania  
Podaj  wady  typowej  polskiej  diety  oraz  uzasadnij  
układu  pokarmowego  ma  występowanie  różnych  
wpływ  każdej  z  nich  na  zdrowie  człowieka.  
odczynów  soku  trzustkowego  i  żołądkowego.  
 
 

Mięśnie  gładkie  budują  ściany  wielu  narządów  

wewnętrznych,  między  innymi  przewodu  pokarmowego.  W  
ścianach  narządów  mięśnie  te  ułożone  są  w  warstwy  i  
Wymień  funkcje  HCl  w  żołądku.   tworzą  mięśniówkę.  Poprzez  skurcze  mięśni  gładkich  w  
  otaczanej  przez  nie  przestrzeni,  np.  w  jelicie  wytwarzane  jest  
ciśnienie.  Wyjaśnij,  w  jaki  sposób  przedstawione  w  tekście  
działanie  mięśni  gładkich  wpływa  na  prawidłową  pracę  
układu  pokarmowego.  

 
W  jamie  ustnej  człowieka  pokarm  zostaje  przeżuty  
(rozdrobniony)  i  wymieszany  ze  śliną.  Tak  przygotowany    
pokarm  zostaje  połknięty  i  jest  następnie  przesuwany  do  
dalszych  części  przewodu  pokarmowego.  Wyjaśnij  
Funkcje  języka  związane  z  procesem  odżywiania  
znaczenie,  jakie  w  procesie  trawienia  ma  opisana  wyżej   człowieka.  
wstępna  obróbka  pokarmu.    
 
 
 

 
Ruchem  mieszającym  miazgę  pokarmową  jest  ruch   Uwzględniając  rolę  mięśni  przełyku  wyjaśnij,  jak  to  
wahadłowy.  Wyjaśnij,  jakie  znaczenie  ma  mieszanie   jest  możliwe,  że  człowiek  stojący  na  głowie  może  
miazgi  pokarmowej  dla  dalszych  procesów  w   jeść.  
przewodzie  pokarmowym.    
 

 
Podaj  przykłady  barier  ochronnych  i  ich  lokalizację  
w  przewodzie  pokarmowym  człowieka  oraz  
 
wyjaśnij,  w  jaki  sposób  każda  z  nich  chroni  
Wymień  funkcje  pęcherzyka  żółciowego.  
organizm  przed  drobnoustrojami  
chorobotwórczymi.  
 

Oceń,  czy  określenie  cukierków  z  dodatkiem    

witamin  mianem  „zdrowych”  jest  właściwe.   Wyjaśnij,  na  czym  polega  rola  trzustki  jako  
Odpowiedź  uzasadnij.   gruczołu  wydzielania  zewnętrznego.  
   

 
Dlaczego  nie  zaleca  się  spożywania  obfitych   Wyjaśnij,  dlaczego  żołądek  jest  barierą  dla  
posiłków  przed  intensywnym  wysiłkiem   większości  drobnoustrojów.  
fizycznym?    
 

  UKŁAD  POKARMOWY  
                             
   
 ! spożywanie  zbyt  małej  ilości  warzyw  i  owoców  może  być  przyczyną  
chorób  układu  pokarmowego/niedoboru  witamin  
! spożywanie  zbyt  małej  ilości  błonnika  jest  przyczyną  chorób  układu  
w  takich  odczynach  enzymy  mają  największą  aktywność   pokarmowego  
 
! spożywanie  zbyt  dużej  ilości  słodyczy  może  być  przyczyną  otyłości  
! spożywanie  zbyt  dużej  ilości  tłuszczów  zwierzęcych  może  być  
przyczyną  otyłości/chorób  układu  krwionośnego/próchnicy  

mięśnie  ściany  przewodu  pokarmowego  wywierają  nacisk  na   • zakwasza  środowisko  uaktywniając  pepsynogen  
jego  zawartość,  co  powoduje  przesuwanie  się  i  mieszanie   • dezynfekuje  pokarm  
się  treści  pokarmowej    

• umożliwia  mieszanie  pokarmu  ze  śliną  (w  jamie  

ustnej)  
• ułatwia  formowanie  kęsów  pokarmowych  
rozdrobnienie  pokarmu  ułatwia  dostęp  do  niego  enzymów  
• ułatwia  połykanie/przesuwanie  kęsów  pokarmowych  
trawiennych,  co  pozwala  na  dokładniejsze  trawienie  pokarmu  
do  gardła  
• umożliwia  odbiór  bodźców  smakowych/rozróżnianie  
smaków  

• mięśnie  przełyku  wykonują  ruchy  perystaltyczne  

(robaczkowe),  które  przesuwają  pokarm  w  kierunku  od  gardła  
miazga  pokarmowa  zostaje  wymieszana  z  sokami  
do  żołądka  
trawiennymi,  co  ułatwia  trawienie  (chemiczne)  i  wchłanianie  
• w  przełyku  pokarm  przesuwany  jest  w  kierunku  żołądka,  
produktów  trawienia  
dzięki  skurczom  mięśni  podłużnych  i  okrężnych,  które  
 
jednocześnie  uniemożliwiają  jego  cofanie  się  
 

• jama  ustna  –  ślina  zawiera  lizozym,  który  niszczy  ściany  komórkowe  wielu  
bakterii,  co  uniemożliwia  ich  przeżycie  
• żołądek  –  niskie  pH  w  żołądku  tworzy  kwasowe  środowisko,  w  którym  wiele   • magazynuje  żółć  wytwarzaną  w  wątrobie  i  uwalnia  ją  
bakterii  nie  ma  możliwości  przeżycia,  ponieważ  zachodzi  denaturacja  białek   do  dwunastnicy  z  chwilą  rozpoczęcia  trawienia  
drobnoustrojów  
• jelita  –  śluz  chroni  przed  toksynami  produkowanymi  przez  drobnoustroje   • zagęszcza  żółć  wytwarzaną  w  wątrobie  i  uwalnia  ją  
• śluzówka  jelita  –  zawiera  grudki  limfatyczne  (Peyera)  tworzący  układ   do  jelita  cienkiego  
immunologiczny  przewodu  pokarmowego,  w  skład  którego  wchodzą    
limfocyty,  makrofagi  i  inne  komórki  obronne  niszczące  bakterie  

• nie  są  zdrowe,  ponieważ  spożywanie  dużych  ilości  cukierków  

(z  witaminami  i  jednocześnie  o  dużej  wartości  kalorycznej)  
może  prowadzić  do  otyłości  dzieci  
trzustka  wydziela  enzymy  trawienne  od  dwunastnicy/do  jelita  
• nie  są  zdrowe,  ponieważ  spożywanie  dużych  ilości  cukierków  z  
cienkiego/przewodu  pokarmowego  
witaminami  (przy  dużej  zawartości  cukru)  może  przyczynić  się  
 
do  próchnicy  zębów  
• nie  są  zdrowe,  ponieważ  dodatek  witamin  nie  równoważy  
szkodliwego  wpływu  spożywania  nadmiernej  ilości  cukrów  

• żołądek  pełni  rolę  bariery  dla  większości   ponieważ  krew  potrzebna  narządom  układu  pokarmowego  
drobnoustrojów,  ponieważ  w  żołądku  jest  zbyt  niskie   zostaje  podczas  wysiłku  fizycznego  skierowana  do  narządów  
pH,  aby  bakterie  mogły  przeżyć   intensywnie  pracujących  i  trawienie  zachodzi  wolniej  
• kwas  solny  niszczy/zabija  drobnoustroje    

  UKŁAD  POKARMOWY  
                             
 
 
 „Co  najmniej  trzy  razy  dziennie  jedz  warzywa  i  owoce,  
Podaj  przykłady  korzyści,  jakie  czerpie  organizm   głównie  świeże,  mrożone  lub  suszone”.  Przedstaw  dwa  
człowieka  z  obecności  mikroflory  jelitowej.   różne  argumenty  uzasadniające  korzystny  wpływ  
  stosowania  tej  reguły  na  zdrowie  człowieka.  
 

Wyciąg  z  karty  zdrowia  pacjenta:  Objawy,  z  którymi  zgłosił  

Podaj  nazwę  składnika  odżywczego,  którego   się  pacjent:  suchość,  rogowacenie  i  złuszczanie  się  naskórka.  
największą  ilość  zawierają  produkty  zbożowe  i   Dodatkowe  informacje:  pogarszający  się  wzrok,  słabe  
widzenie,  szczególnie  o  zmroku.  Wymień  witaminę,  której  
ziemniaki  oraz  określ  jego  rolę  dla  organizmu   brakuje  w  organizmie  pacjenta.  Podaj  przykład  produktu  
człowieka.   żywnościowego  zawierającego  na  tyle  dużo  tej  witaminy,  
  aby  mógł  być  zalecony  przez  lekarza  jako  uzupełnienie  diety.  
 
Mąka  przeznaczona  do  wypieku  pieczywa  zostaje  poddana  procesom  
oczyszczania,  w  trakcie  których,  wraz  z  innymi  składnikami  usuwane  
są  z  niej  witaminy,  sole  mineralne  i  błonnik.  Jednocześnie  główny    
składnik  mąki,  czyli  skrobia  ulega  przekształceniu  w  formę   • Jaka  jest  rola  żółci  w  procesie  trawienia  
łatwoprzyswajalną,  która  w  przewodzie  pokarmowym  człowieka  
ulega  szybkiemu  rozkładowi  do  glukozy  i  w  całości  ulega  wchłanianiu.   tłuszczu  
Skrobia  pochodząca  z  mąki  nieczyszczonej  trudniej  się  rozkłada  i  jest   • Gdzie  zachodzi  ten  proces?  
wolniej  przyswajalna.  Na  podstawie  analizy  tekstu  sformułuj  dwa  
argumenty  uzasadniające  stwierdzenie:  ”Spożywanie  ciemnego  
 
pieczywa  ma  korzystny  wpływ  na  zdrowie  człowieka”  
 
Niezbędnym  elementem  diety  człowieka  jest  błonnik.  Nie  
podlega  on  w  organizmie  człowieka  ani  trawieniu,  ani  
wchłanianiu.  
Wskaż  różnicę  pomiędzy  amylazą  ślinową  i  
• Określ  wpływ  błonnika  na  ruchy  perystaltyczne  jelit.  
• Wykaż,  że  spożywanie  błonnika  może  chronić  przed  
amylazą  trzustkową  dotyczącą  funkcji.  
niektórymi  chorobami.    
• Wykaż,  że  błonnik  może  mieć  wpływ  na  właściwą  
produkcję  witamin  w  organizmie  człowieka.  

Sportowcy  stanowią  pod  względem  wymagań  żywieniowych  bardzo  

specyficzną  grupę.  Podaż  substancji  odżywczych  uzależniona  jest  
Wymień  trzy  sposoby  zaopatrzenia  organizmu  w   przede  wszystkim  od  dyscypliny  sportowej  zawodnika.  
• Wyjaśnij,  dlaczego  regularny    wysiłek  fizyczny  wymusza  
witaminy.   zwiększone  spożywanie  białka.  
  • Udowodnij  za  pomocą  dwóch  argumentów,  że  długotrwała  
  dieta  wysokobiałkowa  może  mieć  poważne  konsekwencje  
zdrowotne.  
 

 
 

.  

   
 

  UKŁAD  POKARMOWY  
                             
   
 • warzywa  i  owoce  są  źródłem  niezbędnych  witamin  i  
• bakterie  jelitowe  produkują  witaminę  K  lub  witaminy  z  grupy  
minerałów  zapewniających  prawidłowe  funkcjonowanie  
B  
organizmu  człowieka  
• bakterie  jelitowe  hamują  rozwój  szkodliwych  bakterii  lub  
• warzywa  i  owoce  są  źródłem  błonnika,  który  pobudza  
grzybów    
perystaltykę  jelit,  zapobiegając  zaleganiu  niestrawionego  
 
pokarmu  w  przewodzie  pokarmowym  człowieka  

skrobia  –  jest  polisacharydem,  czyli  źródłem  energii  dla  

witmina  A,  której  dużo  zawiera  marchewka  
organizmu  
 
 

1. mąka  nieoczyszczona,  przeznaczona  do  wypieku  ciemnego  

• żółć  rozbija  duże  cząsteczki  tłuszczów  na  małe  i  
pieczywa,  zawiera  witaminy,  sole  mineralne  i  błonnik  
tworzy  zawiesinę,  którą  dużo  prościej  mogą  
2. skrobia  w  mące  nieoczyszczonej  trudniej  się  rozkłada  i  jest  
hydrolizować  lipazy  
wolniej  przyswajalna,  co  oznacza,  że  ciemne  pieczywo  jest  
• dwunastnica  
dla  organizmu  bardziej  sycące  i  wydajne  energetycznie  
 
 

• błonnik  stymuluje  ruchy  perystaltyczne  jelit  

amylaza  ślinowa  atakuje  wiązania  glikozydowe  od  wewnątrz   • błonnik  zapobiega  zaparciom  i  zmniejsza  ryzyko  
łańcucha,  a  amylaza  trzustkowa  atakuje  wiązania  glikozydowe   zachorowania  na  nowotwory  jelita  grubego  
od  zewnątrz  łańcucha   • błonnik  jest  podłożem  dla  bakterii  jelitowych  
  produkujących  witaminy  z  grupy  B  
 

 
• regularny  wysiłek  fizyczny  powoduje  wzrost  masy  mięśniowej  –  stąd  
zwiększone  spożywanie  białka   1. dostarczane  z  pokarmem  w  postaci  gotowej  
• długotrwała  dieta  wysokobiałkowa:  
2. dostarczane  z  pokarmem  w  postaci  prowitamin  
• powoduje  dodatkowe  obciążenie  nerek  biorących  udział  w  
usuwaniu  produktów  metabolizmu  azotowego   3. wytwarzane  przez  symbiotyczną  florę  jelitową  
• zwiększa  wydalanie  wody  w  moczu,  co  może  powodować  silne    
odwodnienie  organizmu    
 

   

  UKŁAD  POKARMOWY  
                             
 
 Wymień  funkcje  szkieletu  w  ustroju  człowieka.   Wymień  funkcje  szkieletu  osiowego.  

Wymień  funkcje  kręgosłupa.   Wymień  funkcje  zatok.  

Wymień  funkcje  zatok.  

Wymień  funkcje  szkieletu.  
 

Podaj  przykłady  elementów  układu  szkieletowego  

Podaj  funkcje  skóry.   i  nazwij  narządy  przez  nie  chronione:  
 

 
• Podaj  cechę  budowy  tkanki  mięśniowej  
  poprzecznie  prążkowanej  związaną  z  
Określ,  na  czym  polega  znaczenie  esowatego   wykonywaniem  skurczów.  
kształtu  kręgosłupa  człowieka.   • Wykaż  związek  podanej  cechy  budowy  tej  
  tkanki  ze  zdolnością  do  wykonywania  skurczów.  
 

Podaj  przykłady  działań,  które  powinien  podjąć    

człowiek,  aby  zabezpieczyć  się  przed  niekorzystnymi   Wymień  cechy  budowy  włókien  tkanki  mięśniowej  
zmianami  w  tkance  kostnej  oraz  uzasadnij  znaczenie   szkieletowej,  które  są  przystosowaniem  do  
każdego  z  nich.   pełnionej  funkcji.  
   

 
Przedstaw  sytuację,  w  której  dochodzi  do  
Podaj  znaczenie  żuchwy.  
niedotlenienia  komórek  mięśniowych  przy  prawidłowo  
funkcjonującym  układzie  krwionośnym.  
 
 

    UKŁAD  RUCHU,  SKÓRA

   
           
 • stanowi  zrąb  budowy  ustroju  
• chroni  narządy  
• Szkielet  osiowy  jest  rusztowaniem  podtrzymującym  i   • dźwiga  masę  ciała  
• stanowi  bierną  część  układu  ruchu  
chroniącym  narządy  
• zawiera  szpik  kostny  –  miejsce  wytwarzania  czerwonych  i  białych  
• Duża  powierzchnia  dla  przyczepu  mięśni   krwinek  oraz  płytek  krwi  
  • stanowi  zbiornik  soli  mineralnych,  głównie  soli  wapnia  
• jest  magazynem  rezerw  energetycznych  w  postaci  tłuszczu  w  szpiku  
kostnym  żółtym  

• Powodują,  że  kość  jest  lżejsza  niż  te  z  litej  struktury   • Jest  narządem  ochronnym  dla  rdzenia  kręgowego  
• Wspomagają  nawilżanie  i  oczyszczanie  powietrza   • Jest  narządem  podporowym  ciała  
dzięki  śluzowi  wydzielanemu  przez  błonę  śluzową   • Jest    narządem  ruchu  
   

• jest  podporą  dla  całego  organizmu  

• jest  miejscem  przyczepu  mięśni,  a  także  przenosi  ich  siłę,   • zapobiega  uszkodzeniom  mózgu  podczas  faz  jego  
pozwalając  na  wykonywanie  ruchów  (bierny  aparat  ruchu)   gwałtownego  rozrostu  
• ochrania  narządy  przed  urazami  mechanicznymi  (czaszka,   • zapobiega  uszkodzeniom  mózgu  podczas  porodu,  
klatka  piersiowa)   gdy  czaszka  ulega  deformacjom  w  trakcie  
• jest  narządem  krwiotwórczym  (czerwony  szpik  kostny)   przechodzenia  przez  wąski  kanał  rodny
• kości  są  magazynem  wapnia  dla  organizmu  

• oddziela  wnętrze  organizmy  od  środowiska  zewnętrznego  

• odbiera  bodźce  ze  środowiska  
1. czaszka  chroni  mózg  
• stanowi  barierę  immunologiczną,  chroniąc  przed  wnikaniem  
2. klatka  piersiowa  (żebra)  chroni  płuca  i  serce  
drobnoustrojów  
3. kręgosłup  chroni  rdzeń  kręgowy  
• chroni  organizm  przed  szkodliwym  działaniem  promieni  UV  
4. oczodół  chroni  oko  
• bierze  udział  w  wytwarzaniu  witaminy  D3  
 
• uczestniczy  w  procesie  wydalania  
• bierze  udział  w  termoregulacji  

1. w  fibrylach  mięśniowych  występują  układy  cienkich  i  

grubych  filamentów  zbudowanych  z  białek  /  prążki  
utworzone  przez  aktynę  i  miozynę  /  obecność  sarkomerów   • ułatwia  utrzymywanie  pionowej  postawy  ciała  
2. filamenty  aktynowe  i  miozynowe  w  fibrylach  mięśniowych   • amortyzuje  wstrząsy  wywoływane  np.  chodzeniem  
mogą  się  wzajemnie  w  stosunku  do  siebie  przemieszczać,  co    
powoduje  skrócenie  sarkomerów  i  tym  samym  skurcz  
włókna  mięśniowego  

• występuje  w  nich  bardzo  dużo  mitochondriów  

• zawierają  dużo  włókien  białkowych  odpowiadających  za  skurcz  
• zawierają  mioglobinę  stanowiącą  magazyn  tlenu  dla  intensywnie   • prawidłowe  odżywianie  –  dostarczanie  organizmowi  
pracujących  mięśni   odpowiednich  ilości  wapnia,  fosforu,  białka  i  witaminy  D  
• włókna  aktyny/miozyny  (białek  odpowiedzialnych  za  skurcz)  ułożone   • rozsądne  opalanie  się  sprzyja  zwiększeniu  się  w  organizmie  
są  w  nich  regularnie   poziomu  witaminy  D,  dzięki  której  proces  wbudowywania  
• jądra  komórkowe  są  ułożone  peryferycznie  pod  błoną  komórkową   wapnia  w  tkankę  kostną  przebiega  sprawniej  
• mają  cylindryczny/walcowaty  kształt  i  są  silnie  wydłużone  
 

do  niedotlenienia  komórek  mięśniowych  dochodzi  w  

umożliwia/ułatwia  żucie  lub  rozdrabnianie,  lub  
czasie  wytężonej  pracy  mięśni  /  zbyt  dużego  wysiłku  
pobieranie  pokarmu  lub  ułatwia  mówienie  
fizycznego  bez  uprzedniego  treningu/rozgrzewki  
 
 

    UKŁAD  RUCHU,  SKÓRA  

           
 
 
 Podaj  zasady  uniknięcia  otyłości:   Podaj  przykłady  chorób  układu  krążenia  i  układu  
  ruchu  będące  skutkiem  otyłości  

Podaj  cechy  budowy  szkieletu  człowieka,  które   Dlaczego  zapotrzebowanie  na  wapń  osób  z  
odróżniają  go  od  innych  naczelnych  i  związane  są   przedziału  wiekowego  19-­‐30  lat  jest  większe  niż  
bezpośrednio  z  dwunożnym  chodem.   osób  z  przedziału  31-­‐60  lat?  
   

 
Wskaż  dwa  elementy  budowy  skóry  umożliwiające  
Podaj  odcinki  kręgosłupa  w  kolejności.   chłodzenie  przegrzanego  organizmu  oraz  wyjaśnij,  na  
czym  polega  mechanizm  działania  każdego  z  nich.  
 

 
Wyjaśnij,  dlaczego  masaże,  ciepła  kąpiel,  lekkie  
Wyjaśnij,  dlaczego  w  komórkach  mięśniowych  
ćwiczenia  zaraz  po  dużym  wysiłku  fizycznym  
podczas  intensywnego  wysiłku  występuje  
pozwalają  na  szybkie  pozbycie  się  bólów  mięśni.  
oddychanie  beztlenowe  i  powstaje  kwas  mlekowy.  
 
 

 
Uzasadnij,  że  skóra  człowieka  pełni  funkcję   Wyjaśnij  funkcję  gruczołów  łojowych  i  gruczołów  
nieswoistej  bariery  przeciw  patogenom.   potowych.  
 

 
Przedstaw  rolę  glikogenu  występującego  w   Wyjaśnij,  dlaczego  stosowanie  kremów  z  filtrem  
mięśniach  szkieletowych.   UV  obniża  ryzyko  wystąpienia  choroby  
  nowotworowej  skóry.  
 

 
1. Podaj  pozytywny  wpływ  promieni  
słonecznych  na  zdrowie  człowieka.   Podaj  znaczenie  warstwy  zrogowaciałych  komórek  
2. Podaj  negatywny  wpływ  promieni   naskórka  dla  funkcji  ochronnej  skóry  w  organizmie  
słonecznych  na  zdrowie  człowieka:   człowieka.  
 

    UKŁAD  RUCHU,  SKÓRA  

           
   
 ! jedz  mniej  –  oznacza  przyjmowanie  mniejszej  liczby  kalorii,  np.  
• układ  krążenia  –  nadciśnienie  tętnicze  lub  miażdżyca,   spożywanie  mniejszej  liczby  pokarmów  i  unikanie  przekąsek  
choroba  wieńcowa,  zawał  serca,  zator  naczyń   ! więcej  ruchu  –  ruch  pomaga  osiągnąć  równowagę  pomiędzy  ilością  
krwionośnych   kalorii  dostarczanych  w  pokarmie  a  ich  bieżącym  zużyciem  
• układ  ruchu  –  zwyrodnienia  kręgosłupa,   ! częściej  jadaj  owoce,  warzywa  i  produkty  pełnoziarniste  –  zawierają  
zwyrodnienia  stawów  kolanowych   błonnik,  który  pęczniejąc  w  żołądku  daje  poczucie  sytości  
  ! unikaj  śmieciowego  jedzenia  –  oznacza  unikanie  pokarmów,  które  
dostarczają  zbyt  wielu  kalorii,  np.  fast  food  

• szeroka  i  krótka  miednica  

• u  osób  w  przedziale  wiekowym  19-­‐30  lat  następują   • esowato  wygięty  kręgosłup/lordozy  i  kifozy  
jeszcze  procesy  kostnienia  i  wapń  jest  niezbędny  do   kręgosłupa  
rozwoju  układu  kostnego   • otwór  potyliczny  przesunięty  ku  środkowi  czaszki  
• osoby  w  przedziale  wiekowym  19-­‐30  lat  wykazują  dużą   • wysklepiona  stopa  
aktywność  fizyczną,  dlatego  konieczne  jest  dostarczanie   • wydłużenie  szkieletu  kości  kończyn  dolnych/duże  
wapnia  do  pracy  układu  mięśniowego  lub  nerwowego   kości  stępu  
 

• gruczoł  potowy  –  wydziela  pot,  który  parując  odprowadza  

ciepło  z  organizmu  (chłodzi  powierzchnię  ciała)  
• naczynia  krwionośne  –  rozszerzają  się,  zwiększa  się  
szyjny,  piersiowy,  lędźwiowy,  krzyżowy,  guziczny  
przepływ  krwi  przez  skórę  i  dzięki  temu  odprowadzany  jest  
nadmiar  wytworzonego  ciepła  
 

podczas  intensywnego  wysiłku  fizycznego  jest  

zapotrzebowanie  na  energię,  a  układ  krwionośny  nie  
wszystkie  te  działania  przyspieszają  krążenie  krwi  i  
nadąża  z  dostarczaniem  tlenu  do  komórek  mięśniowych,  
transport  kwasu  mlekowego  z  mięśni  do  wątroby  (a  to  
które  produkują  w  tej  sytuacji  część  energii  bez  udziału  
kwas  mlekowy  daje  odczucie  bólu)  
tlenu;  glukoza  przekształca  się  wówczas  w  kwas  
 
mlekowy  
 

 
• pokrycie  skóry  zrogowaciałym  naskórkiem  stanowi  barierę  
• gruczoły  łojowe  –  wydzielają  łój,  który  natłuszcza  włosy  i  
mechaniczną  /  zapobiega  wnikaniu  czynników  
skórę;  łój  ma  działanie  bakteriobójcze,  co  chroni  organizm  
chorobotwórczych  
przed  wnikaniem  drobnoustrojów  
• niskie  pH  skóry  /  kwaśny  odczyn  potu  (zawierającego  
• gruczoł  potowy  –  wydziela  pot;  pot  ma  znaczenie  
niewielkie  ilości  kwasu  mlekowego)  hamuje  procesy  
termoregulacyjne  (chłodzi  powierzchnię  skóry);  ma  działanie  
podziałów  bakterii,  ograniczając  ich  działalność  
bakteriobójcze,  co  chroni  organizm  przed  wnikaniem  
drobnoustrojów   • w  pocie  znajdują  się  niewielkie  ilości  lizozymu,  który  uszkadza  
ściany  komórkowe  bakterii,  ograniczając  ich  żywotność  

stosowanie  kremów  powoduje,  że  więcej  szkodliwych  

promieni  słonecznych,  które  mogłyby  wywołać  uszkodzenia   glikogen  występujący  w  mięśniach  jest  źródłem  energii  do  
komórek  skóry  odbija  się  od  jej  powierzchni   pracy  mięśni  
 

1. pod  wpływem  promieni  słonecznych  powstaje  w  skórze  witamina  

D  /  zapobieganie  krzywicy  
• utrudnia  wnikanie  w  głąb  skóry  drobnoustrojów,     2.  
wirusów,  toksycznych  substancji   • oparzenia  skóry  udar  słoneczny/cieplny  
• chroni  organizm  przed  utratą  wody   • choroby  nowotworowe  skóry/czerniak  skóry  
• chroni  przed  urazami  mechanicznymi   • przedwczesne  starzenie  się  skóry/nadmierne  wysuszenie  
skóry  
• mutacje/uszkodzenia  DNA  

    UKŁAD  RUCHU,  SKÓRA  

           
 
 
 Podaj  czynniki,  środowiska,  które  wpływają  na  
Wyjaśnij,  dlaczego  podczas  wysiłku  fizycznego  
ilość  potu  wydzielanego  przez  organizm  człowieka.  
zwiększa  się  wydzielanie  glukagonu  do  krwi.  
 

Promieniowanie  UV  odznacza  się  dużą  aktywnością.  W    

skutek  zmniejszenia  się  grubości  warstwy  ozonu,  coraz   Odporność  nieswoista  obejmuje  mechaniczne  i  
więcej  promieni  UV  dociera  do  powierzchni  Ziemi.  Szereg   chemiczne  bariery  przeciwko  patogenom.  Pierwszą  
schorzeń  takich  jak  katarakta,  rak  skóry  i  obniżenie   zaporę  przeciwko  czynnikom  chorobotwórczym  
odporności,  wywoływanych  jest  prawdopodobnie   stanowią  powłoki  ciała.  Uzasadnij,  podając  dwa  
nadmierną  ekspozycją  ciała  na  promienie  słoneczne.  Podaj   argumenty,  że  skóra  człowieka  pełni  funkcję  
możliwe  sposoby  złagodzenia  skutków  negatywnego   nieswoistej  bariery  przeciw  patogenom.  
oddziaływania  promieni  UV  na  organizm  człowieka.    

 
  Tkanka  kostna  charakteryzuje  się  obecnością  włókien  
kolagenowych  przesyconych  solami  mineralnymi  
Opisz  zjawiska  zachodzące  podczas  stymulacji  i  
(głównie  fosforanami  wapnia  i  magnezu).  Określ,  jakie  
skurczu  mięśnia.   właściwości  nadaje  tkance  kostnej  każdy  z  
  wymienionych  rodzajów  substancji.  
 

Podczas  intensywnej  pracy  mini  szkieletowych,  np.  podczas  

  szybkiego  biegu  przez  dłuższy  czas,  w  komórkach  
Wymień  dwa  elementy,  które  wpływają  na   mięśniowych  zachodzi  oddychanie  beztlenowe.  Produktem  
zmniejszenie  tarcia  w  jamie  stawowej  i  określ,  w  jaki   tego  procesu,  oprócz  energii,  jest  także  kwas  mlekowy,  który  
sposób  każdy  z  tych  elementów  spełnia  te  funkcje.   jest  przyczyn  bólu  mięśni.  Wyjaśnij,  dlaczego  w  komórkach  
  mięśniowych  podczas  intensywnego  wysiłku  występuje  
oddychanie  beztlenowe  i  powstaje  kwas  mlekowy.  

   
Wyjaśnij,  dlaczego  masaże,  ciepła  kąpiel,  lekkie   Wyróżnia  się  dwa  rodzaje  pojedynczych  skurczów  
ćwiczenia  zaraz  po  dużym  wysiłku  fizycznym  pozwalaj   mięśni  szkieletowych  izotoniczne  i  izometryczne.  Podaj  
na  szybkie  pozbycie  się  bólu  mięśni.   różnice  pomiędzy  tymi  skurczami.  
   

 
Określ  znaczenie,  jakie  dla  funkcjonowania  klatki  
Podaj  cechy  budowy  elementów  czaszki  człowieka  
piersiowej  ma  połączenie  żeber  z  mostkiem  poprzez  
rozumnego,  odróżniające  je  od  czaszek  poprzednich  
chrząstki.  
gatunków  Homo.  
 
 

 
Przy  dłuższym  moczeniu  rąk  czy  stóp,  np.  podczas  
kąpieli,  skóra  pod  wpływem  wody  ulega   Wyjaśnij,  dlaczego  w  kręgosłupie  występują  naturalne  
zmacerowaniu.  Wskaż  nazwę  substancji  budującej   krzywizny.  
warstwę  zrogowaciałą  naskórka,  odpowiedzialną  za    
opisywane  efekty.  
 

    UKŁAD  RUCHU,  SKÓRA

   
           
   
 podczas  wysiłku  fizycznego  zwiększa  się  wydzielanie   • wilgotność  powietrza  
glukagonu,  ponieważ  stymuluje  on  rozkład  glikogenu  oraz   • siła  wiatru/wiatr  
wzrost  we  krwi  poziomu  stężenia  glukozy,  której  utlenianie   • temperatura  powietrza  
dostarcza  energii  do  pracy  mięśni   • natężenie  promieniowania  słonecznego  
   

• skóra  człowieka  zbudowana  jest  z  komórek  ściśle  to  

• używanie  kremów  z  filtrem  UV,  chroniących  skórę  
siebie  przylegających,  ci  uniemożliwia  patogenom  
przed  promieniowaniem  
wnikanie  przez  skórę  
• niezbyt  częste  opalanie  się  na  słońcu  
• powierzchnia  skóry  człowieka  ma  kwaśny  odczyn,  co  
• używanie  okularów  z  filtrem  UV  
unieszkodliwia  patogeny  
 
 

• depolaryzacja  sarkolemmy  
• włókna  kolagenowe  –  nadają  tkance  kostnej   • depolaryzacja  układu  T  
• uwolnienie  jonów  wapnia  z  retikulum  endoplazmatycznego  
elastyczność  
• dyfuzja  jonów  wapnia  do  sarkoplazmy  
• sole  mineralne  –  zapewniają  tkance  kostnej  twardość  
• wiązanie  jonów  wapnia  z  troponiną  
i  wytrzymałość   • powstawanie  aktynomiozyny  
  • „wciąganie”  aktyny  w  głąb  prążków  anizotropowych  
 

W  trakcie  intensywnego  wysiłku  fizycznego,  po  pewnym  

czasie  mięśnie  nie  uzyskują  wystarczającej  ilości  tlenu  
potrzebnego  do  wytworzenia  ATP  w  wyniku  oddychania   maź  znajdująca  się  w  torebce  stawowej  oraz  łąkotka  
tlenowego,  dlatego  mięśnie  przechodzą  na  oddychanie   zmniejszają  tarcie  pomiędzy  kośćmi  w  trakcie  ruchu  
beztlenowe,  czego  efektem  ubocznym  jest  powstawanie    
kwasu  mlekowego.  
 

 
• podczas  skurczu  izotonicznego,  pod  wpływem  
bodźca  długość  mięśnia  się  skraca,  natomiast  
Wymienione  czynności  poprawiają  krążenie  krwi,  w  wyniku  
podczas  skurczu  izometrycznego  długość  mięśnia  nie  
czego  kwas  mlekowy  szybciej  dostaje  się  do  wątroby,  gdzie  
ulega  zmianie  
jest  przetwarzany.  
• podczas  skurczu  izotonicznego  po  zadziałaniu  bodźca  
 
napięcie  mięśnia  nie  ulega  zmianie,  natomiast  w  
skurczu  izometrycznym  napięcie  mięśnia  wzrasta  
 

• zwiększenie  objętości  mózgoczaszki  

Dzięki  połączeniu  poprzez  chrząstkę,,  która  ma  elastyczną  
• spłaszczenie  twarzoczaszki  
budowę,  podczas  wdechu  i  wydechu  objętość  klatki  
• brak  wałów  nad  oczami  
piersiowej  może  ulegać  zmianie.  
• pojawienie  się  bródki  na  żuchwie    
 

naturalne  krzywizny  kręgosłupa  wynikają  z  pionizacji  postawy  

w  warstwie  zrogowaciałej  naskórka  znajduje  się  keratyna  
ciała  
 
 

    UKŁAD  RUCHU,  SKÓRA  

           
 
 
  
Na  czym  polega  wytworzenie  klasycznego  odruchu  
Jaką  rolę  w  realizacji  funkcji  neuronów  odgrywają  
warunkowego?  
neuroprzekaźniki  (neurotransmitery)?  

W  jaki  sposób  w  błonie  neuronu  powstaje  

Jak  powstają  otoczki  mielinowe?  
potencjał  czynnościowy?  

Na  czym  polega  reakcja  neuronu  na  bodźce  

Czy  każdy  bodziec  działający  na  komórkę  prowadzi  
zgodnie  z  zasadą  „wszystko  albo  nic”?  
do  powstania  potencjału  czynnościowego?  
 

Czym  jest  wartość  progowa  bodźca?   Od  czego  zależy  wartość  progowa  bodźca?  

Jakie  znaczenie  ma  tzw.  transport  aktywny  

Czym  jest  hyperpolaryzacja?  
podczas  pracy  pompy  sodowo-­‐potasowej?  

Na  widok  cytryny  wiele  osób  ślini  się,  jakby  piło  jej  

kwaśny  sok.  Określ  rodzaj  odruchu,  który  wystąpił  
Na  czym  polega  polaryzacja?  
u  wyżej  pisanych  osób  –  uzasadnij.  
 

Jaka  cecha  neurytu  decyduje  o  szybszym  

Czym  są  neurotransmitery  i  jaka  jest  ich  funkcja?  
przewodzeniu?  

    UKŁAD  NERWOWY  
           
 polega  na  wielokrotnym  kojarzeniu  bodźca  kluczowego  z  
bodźcem  pierwotnie  obojętnym;  powstają  wówczas  dwa   neuroprzekaźniki  przekazują  informację  z  jednego  neuronu  na  
ogniska  pobudzenia  w  korze  mózgowej,  między  którymi   następny  poprzez  synapsy  chemiczne  
powstaje  dość  trwałe  połączenie;  wówczas  samo  włączenie    
dzwonka  powoduje  wydzielanie  śliny  

powstaje  wskutek  przemieszczania  się  jonów  sodu  i  potasu  

włókna  nerwowe  zostają  otoczone  przez  płatowe  wypustki  
przez  błonę  neuronu  zgodnie  z  różnicą  stężeń  –  jonów  sodu  
cytoplazmatyczne  komórek  glejowych  
do  wnętrza,  a  jonów  potasu  na  zewnątrz  neuronu  

potencjał  czynnościowy  powstaje  pod  wpływem  bodźców  o  

bodźce  o  sile  mniejszej  niż  wartość  progowa  nie  wywołują  
określonej  sile,  tzw.  bodźców    progowych;  bodźce  
reakcji;  reakcja  neuronu  nie  zależy  od  siły  bodźca,  jeśli  
podprogowe  nie  powodują  powstania  potencjału  
osiągnął  on  minimalną  wartość  progową  
czynnościowego  komórki  

• natężenie  działania  bodźca   jest  to  najniższa  wartość  siły  bodźca  (energii),  która  powoduje  
• czas  działania  bodźca   depolaryzację  błony  komórek  pobudliwych  i  powstanie  
• właściwości  tkanki,  na  którą  ten  bodziec  działa   potencjału  czynnościowego  

Jest  to  pogłębianie  się  różnicy  potencjałów  między  

odcinki  błony  komórkowej,  które  uległy  depolaryzacji  mogą  
wewnętrzną  stroną  błony  komórkowej  a  płynem  
ponownie  poddać  się  polaryzacji  
pozakomórkowym  

1. jest  to  odruch  warunkowy,  ponieważ  powstał  na  bazie  

odruchu  bezwarunkowego  w  wyniku  skojarzenia  
polaryzacja  polega  na  nierównomiernym  rozmieszczeniu  
2. reakcje  wystąpiły  tylko  u  niektórych  osób,  a  więc  jest  to  
ładunków  po  obu  stronach  błony  
reakcja  oparta  na  doświadczeniach  indywidualnych  
 

jest  to  związek  chemiczny,  którego  cząsteczki  przenoszą  

sygnały  pomiędzy  neuronami  (komórkami  nerwowymi)   otoczka  to  rodzaj  izolatora,  umożliwia  skokowy  charakter  fali  
poprzez  synapsy,  a  także  z  komórek  nerwowych  do   depolaryzacyjnej  
mięśniowych  lub  gruczołowych  

    UKŁAD  NERWOWY  
           
 
 
 Jaką  funkcję  pełni  acetylocholina  w  układzie   Porównaj  szybkość  przewodzenia  impulsów  
krwionośnym?   nerwowych  w  aksone  i  synapsie.  

Podaj  cechy  charakterystyczne  przewodnictwa  

Od  czego  zależy  prędkość  przewodzenia?  
nerwowego.  

 
Czym  spowodowane  jest  opóźnienie  w  synapsie   Dlaczego  człowiek  w  całkowicie  zaciemnionym  
chemicznej?   pomieszczeniu  lub  z  zamkniętymi  oczyma  może  
  rozpoznać  dotykany  przedmiot?  
 

 
Badania  kliniczne  wykazały,  że  oddychając  w  przestrzeni  
zawierającej  powietrze  o  stałej  zawartości  tlenu,  ale  
Jaki  czynnik  informuje  mózg  (konkretnie  
zwiększającej  się  zawartości  CO2  obserwujemy  zwiększenie  
częstości  i  głębokości  ruchów  oddechowych.  Jaki  udział  ma   podwzgórze)  o  stanie  sytości  lub  głodu  człowieka?  
układ  nerwowy  w  mechanizmie  regulacji  ruchów  
oddechowych?  

Jaka  zasada  kieruje  działaniem  obu  części  układu   Wymień  cztery  rodzaje  pamięci,  w  kolejności  od  
autonomicznego?   tej,  która  jest  najmniej  trwała.  

 
Dlaczego  gorączka  to  ogniwo  w  łańcuchu  reakcji  
W  jakiej  kolejności  mija  części  oka  wpadający  
obronnych  organizmu?  
promień  świetlny?  

• Często  używa  się  pojęcia  „strefa  

najostrzejszego  widzenia”  lub  „plamka  
Czym  jest  widzenie  fotopowe,  które  
żółta”.  Co  składa  się  na  tę  strefę?  
umożliwiają  czopki?  
• Jaka  jest  rola  tej  strefy  dla  widzenia  
człowieka?  

    UKŁAD  NERWOWY  
           
   
 ! powoduje  rozszerzanie  naczyń  krwionośnych  
większa  szybkość  przewodzenia  wystepuje  w  aksonie  niż  w  
! obniża  ciśnienie  krwi  
synapise.  
! zwalnia  częstość  akcji  serca  

! albo  impuls  nerwowy  zostanie  wygenerowany  i  

przewodzony,  albo  nie  
• grubość  włókna  –  im  grubsze  (mniejszy  opór  
! przewodzenie  jest  bezstratne  i  nie  zależy  od  długości  
elektryczny),  tym  szybsze  
włókna  nerwowego  
• obecność  osłonki  mielinowej  na  włóknie  
! informacja,  jaką  dany  impuls  niesie  ze  sobą  zakodowana  
jest  nie  w  sile  impulsu,  a  w  częstotliwości  jego  wyładowań  

opóźnienie  jest  spowodowane  potrzebą  czasu  na  zmianę  

dotyk  pobudza  w  skórze  jednocześnie  kilka  rodzajów  ciałek  
impulsu  elektrycznego  na  sygnał  chemiczny  i  ponownie  na  
zmysłowych  i  powstaje  czucie  złożone  –  jest  to  percepcja  
elektryczny  (w  każdej  synapsie)  

wzrost  stężenia  CO2  we  krwi  pobudza  ośrodek  oddechowy  w  

rdzeniu  przedłużonym  do  wysyłania  impulsów  do  mięśni  
niski  lub  wysoki  poziom  glukozy  we  krwi  
oddechowych  (międzyżebrowych)  powodując  ich  częstsze  
skurcze  

 
• pamięć  sensoryczna  
• pamięć  krótkotrwała   układ  współczulny  i  przywspółczulny  działają  antagonistycznie  
• pamięć  średniotrwała  
• pamięć  długotrwała  

rogówka,  komora  przednia,  źrenica,  soczewka,  ciało  szkliste,   w  podwyższonej  temperaturze  pobudzane  są  reakcje  
siatkówka   odpornościowe  i  bakterie  chorobotwórcze  gorzej  się  rozwijają  

• jest  to  powierzchnia  środkowej  części  siatkówki  

pokryta  czopkami   jest  to  widzenie  kolorów  przy  dobrym  świetle  
• odpowiada  za  barwne  widzenie  szczegółów  obrazów  

    UKŁAD  NERWOWY  
           
 
 
 W  jaki  sposób  zmienia  się  kształt  oraz  zdolność  
skupiająca  soczewki  w  momencie,  kiedy  
Jaka  jest  rola  plamki  ślepej  w  procesie  widzenia?  
przenosimy  wzrok  z  przedmiotów  odległych  na  
przedmioty  bliskie?  

W  jaki  sposób  warunki  świetlne  wpływają  na   Przez  jakie  elementy  ucha  przechodzi  fala  
wielkość  źrenicy  oka?   dźwiękowa?  

 
 
Jakie  jest  przystosowanie  w  budowie  ucha  
Określ,  na  czym  polega  przystosowanie  dendrytów  
środkowego  do  przenoszenia  fal  dźwiękowych  z  
i  synaps  komórek  nerwowych  do  pełnionych  
ucha  zewnętrznego  do  wewnętrznego?  
funkcji?  
 

 
Wymień  dwa  rodzaje  komórek  budujących  tkankę   Wymień  funkcje  gleju  właściwego.  
nerwową  i  określ,  kórych  jest  więcej.  

 
 
Podaj  nazwę  pierwiastka,  którego  obecność  
Opisz  przebieg  procesów  zachodzących  w  
sprzyja  funkcjonowaniu  układu  nerwowego  oraz  
neuronie.  
pierwiastka  hamującego  jego  pracę.  

W  skład  ucha  środkowego  wchodzą  trzy  kosteczki   Wyjaśnij  różnice  w  szybkości  i  sposobie  
słuchowe:  młoteczek,  kowadełko  i  strzemiączko   przewodzenia  impulsu  nerwowego  w  włóknie  
oraz  trąbka  Eustachiusza.  Określ  ich  funkcje.   nagim  i  włóknie  mielinowym.  

Opisz  w  jaki  sposób  obraz  przedmiotu  powstaje  na  

siatkówce  oraz  wyjaśnij,  jakie  struktury  i  gdzie  
Przedstaw  warunki  konieczne  do  powstania  
położone  zapewniają  jego  prawidłową  
potencjału  czynnościowego  w  neuronie.  
interpretację.  
 

    UKŁAD  NERWOWY  
           
   
 soczewka  staje  się  bardziej  kulista  a  jej  zdolność  skupiająca  
odpowiada  za  ostre  widzenie  kształtów  i  barw  
zwiększa  się;  skraca  się  ogniskowa  soczewki  

błona  bębenkowa,  młoteczek,  kowadełko,  strzemiączko,   zwężenie  źrenicy  następuje  przy  zwiększaniu  natężenia  
okienko  owalne,  kanał  przedsionkowy,  kanał  bębenkowy,   światła  (np.  w  słoneczny  dzień);  rozszerzanie  źrenic  –  gdy  
błona  podstawna,  komórki  narządu  Cortiego   natężenie  światła  maleje  (np.  w  ciemnym  pomieszczeniu)  

• rolą  dendrytów  jest  odbieranie  impulsu   przystosowaniem  jest  obecność  w  uchu  środkowym  kosteczek  
elektrycznego  i  przekazanie  go  aksonowi,  dlatego  są   słuchowych,  które  wzmacniają  drgania;  jedna  z  kosteczek  
one  bardzo  porozgałęziane   przylega  do  drgającej  błony  bębenkowej  (oddzielającej  ucho  
• rolą  synapsy  jest  przekazanie  impulsu  do  kolejnej   zewnętrzne  od  środkowego),  a  druga  do  błony  oddzielającej  
komórki   ucho  środkowe  od  wewnętrznego  

1. usuwa  umierające  neurony  

2. pełni  funkcje  odżywcze  w  stosunku  do  neuronów  
3. uczestniczy  w  procesach  reparacyjnych  komórek   • komórki  glejowe  i  neurony  
nerwowych   • więcej  jest  komórek  glejowych  
4. pełni  funkcje  pomocnicze  w  stosunku  do  neuronów  
5. funkcje  ochronne  komórek  nerwowych  

 
• spolaryzowana  błona  neuronu  
• zadziałanie  bodźca  na  błonę  neuronu  
• powstanie  potencjału  czynnościowego  błony  neuronu  w  miejscu  
zadziałania  bodźca   sprzyja  sód,  hamuje  potas  
• falowa  depolaryzacja  błony  neuronu  
• wydzielanie  mediatora  chemicznego  przez  zakończenie  neurytu  
• całkowita  repolaryzacja  błony  neuronu  po  przejściu  fali  
depolaryzacji  

• we  włóknie  nagim  impulsy  przewodzone  są  jako  

1. kosteczki  słuchowe  mają  za  zadanie  przenoszenie  drgań  z  
impulsy  ciągłe,  co  spowalnia  prędkość  przewodzenia  
ucha  środkowego  do  ucha  wewnętrznego  
• we  włóknach  mielinowych  impulsy  przewodzone  są  
2. Trąbka  Eustachiusza  jest  odpowiedzialna  za  wyrównanie  
skokowo,  co  znacznie  zwiększa  prędkość  ich  
ciśnienia  w  uchu  po  obu  stronach  błony  bębenkowej  
przewodzenia  

• promienie  świetlne  odbite  od  oglądanego  przedmiotu  

przechodzą  przez  rogówkę  i  źrenicę,  a  po  załamaniu  i   aby  w  neuronie  powstał  potencjał  czynnościowy,  działający  na  
odwróceniu  przez  soczewkę  skupiają  się  na  siatkówce   neuron  bodziec  musi  osiągnąć  wartość  minimalną  bodźca  
(powstaje  obraz  pomniejszony  i  odwrócony)   progowego,  co  spowoduje  zablokowanie  pompy  sodowo-­‐
• właściwą  interpretację  obrazu  (odwrócenie  i  powiększenie)   potasowej,  depolaryzację  błony,  a  w  efekcie  przewodzenie  
zapewnia  ośrodkowy  układ  nerwowy  –  płaty  wzrokowe  kory   impulsu  
mózgowej  

    UKŁAD  NERWOWY  
           
 
 
 Opisz  kierunek  przewodzenia  impulsu  nerwowego  
Podaj  lokalizację  ośrodków  układu  współczulnego.  
w  łuku  odruchowym.  
 
 

Na  czym  polega  akomodacja  oka  podczas  

Gdzie  znajdują  się  receptory  bodźców  
przenoszenia  wzroku  z  przedmiotu  położonego  
dźwiękowych  w  uchu?  
daleko  na  przedmiot  znajdujący  się  blisko?  
 
 

Zużycie  tlenu  przez  organizm  jest  ściśle  powiązane  z  poziomem  

przemiany  materii.  Na  przykład  podczas  wysiłku  fizycznego  wzrasta  
  zużycie  tlenu,  gdyż  do  skurczu  komórek  mięśniowych,  wywołanych  
ślizganiem  się  filamentów  aktynowych  i  miozynowych  względem  
Wyjaśnij  na  czym  polega  wytworzenie  klasycznego   siebie,  konieczna  jest  energia  (ATP)  pochodząca  głównie  z  
odruchu  warunkowego.   procesów  oddychania  tlenowego.  Wyjaśnij,  dlaczego  podczas  
  intensywnej  pracy  umysłowej  zwiększa  się  zużycie  tlenu  w  
komórkach  nerwowych  mózgu  człowieka.  
 

Jedną  z  dróg  reakcji  na  stresor  jest  droga  nerwowa  prowadząca  do  
wydzielania  przez  rdzeń  nadnerczy  adrenaliny  i  noradrenaliny.  
Konsekwencją  są  np.:  podwyższone  tętno  i  ciśnienie  krwi,  
intensywna  wentylacja  płuc,  zwiększenie  dopływu  krwi  do  mięśni  i   Wyjaśnij,  biorąc  pod  uwagę  rolę  trąbki  słuchowej,  
mózgu,  co  zwiększa  wydolność  fizyczną  i  umysłową,  zmniejszenie   dlaczego  podczas  startu  samolotu  zaleca  się  
dopływu  krwi  do  niektórych  narządów,  np.  do  nerek  i   pasażerom  częste  przełykanie  śliny.  
zatrzymywanie  wydalania  moczu,  rozszerzenie  źrenic,  wzrost  
poziomu  glukozy  we  krwi.  Za  opisaną  szybą  reakcję  na  stresor    
odpowiedzialny  jest  układ  współczulny.  Wyjaśnij  znaczenie  
opisanych  reakcji  organizmu.  
 
Starzenie  się  społeczeństw  i  stale  wzrastająca  konkurencja  wśród  
ludzi,  np.  na  rynku  pracy  oraz  w  szkołach,  wyjaśniają  przyczyny  
poszukiwania  sposobów  usprawniających  pracę  mózgu.  Jednym  z    
najczęściej  wymienianych  zaleceń  sprzyjających  zachowaniu   Podaj  przykłady  procesów  zachodzących  w  
sprawności  intelektualnej,  nie  zależnie  od  wieku,  jest  aktywność   neuronie,  które  wymagają  nakładu  energii  (ATP).  
fizyczna.  Podaj  argumenty  uzasadniające  skuteczność  tego  
zalecenia.    
 

 
 
Wyjaśnij,  uwzględniając  rolę  źrenicy,  dlaczego  
najpierw  światło  oślepia,  a  po  chwili  widzimy  
normalnie?  
 

   
 

      UKŁAD  NERWOWY  
           
 
 • wolne  zakończenie  nerwowe  w  opuszce  palca  
• neuron  czuciowy  
• neuron  pośredniczący   w  istocie  szarej  rdzenia  kręgowego  od  8  odcinka  szyjnego  do  3  
• neuron  ruchowy   lędźwiowego  
• mięsień  dwugłowy  ramienia  
 

podczas  przenoszenia  wzroku  z  przedmiotu  położonego  

daleko  na  przedmiot  znajdujący  się  blisko  skraca  się   narząd  Cortiego  
ogniskowa  soczewki/soczewka  staje  się  bardziej  wypukła    
 

1. komórki  nerwowe  zwiększają  wówczas  zapotrzebowanie  na  tlen  do  

procesów  oddychania  komórkowego  dostarczającego  energii  do   wytworzenie  klasycznego  odruchu  warunkowego  polega  na  
aktywnego  transportu  jonów  związanego  z  przepływem  impulsów  
skojarzeniu  bodźca  pierwotnie  obojętnego  z  bodźcem  
nerwowych/polaryzacją  błon  komórek  nerwowych.  
bezwarunkowym  (kluczowym)  w  wyniku  wielokrotnego  
2. komórki  nerwowe  mają  zwiększone  zapotrzebowanie  na  energię  
związane  z  aktywnym  transportem  jonów,  towarzyszącym  procesom   powtarzania  czynności  
przewodzenia  impulsów    
 

• przełykanie  śliny  powoduje  dostanie  się  do  trąbki  słuchowej  

• reakcje  te  pozwalają  ocenić  sytuację  i  podjąć  decyzje,  które  
powietrza  wyrównującego  ciśnienie  po  obu  stronach  błony  
mogą  uchronić  organizm  przed  dalszym  szkodliwym  
bębenkowej  w  uchu  
działaniem  stresora.  
• dzięki  przełykaniu  śliny  dochodzi  do  wyrównania  ciśnienia  
• reakcje  te  mobilizują  organizm  do  walki  z  zagrożeniem  
między  powietrzem  w  uchu  środkowym  a  powietrzem  w  
 
gardle  i  w  kanale  słuchowym  ucha  zewnętrznego  

• polaryzacja  i  repolaryzacja  błony  neuronu   • aktywność  fizyczna  poprawia  krążenie  krwi  i  usprawnia  
• aktywny  transport  jonów  Na+  na  zewnątrz  komórki   dostarczanie  wraz  z  krwią  do  mózgu  tlenu,  polepszając  
neuronu  a  jonów  K+  do  wnętrza  neuronu  w  celu   pracę  mózgu  
utrzymania  polaryzacji  błony  komórkowej   • wykonywanie  ćwiczeń  fizycznych  poprawia  synchronizację  
• utrzymanie  gradientu  stężenia  jonów  po  obu   działania  półkul  mózgowych  
stronach  błony  komórkowej  neuronu   • wykonywanie  nawet  prostych  ćwiczeń  fizycznych  poprawia  
  koncentrację  uwagi  

 
po  wejściu  do  jasnego  pomieszczenia  przez  rozszerzoną  
źrenicę  dostaje  się  do  oka  zbyt  dużo  światła,  co  daje  efekt  
oślepienia.  Po  chwili  źrenica  zwęża  się  dzięki  mięśniom  
tęczówki,  co  powoduje  dopływ  odpowiedniej  ilości  światła  do  
wnętrza  gałki  ocznej  
 

   

    UKŁAD  NERWOWY  
           
 
 
 Zmienność  fluktuacyjna  spowodowana  czynnikami  
środowiskowymi  polega  na  tym,  że  ten  sam  genotyp   Wymień  przykłady  cech  wyróżniających  człowieka  
może  wytworzyć  różne  fenotypy  w  zależności  od   spośród  innych  ssaków  naczelnych.  
warunków  środowiskowych.  Uzasadnij.    
 

Podaj  cechy  budowy  człowieka  świadczące  o   Podaj  swoiste  cechy  charakterystyczne  tylko  dla  
przystosowaniu  do  dwunożności.   budowy  czaszki  człowieka.  
   

Dwa  osobniki,  jeden  upodabnia  się  do  drapieżnego.  

• Podaj  przyczynę  pojawienia  się  ubarwienia  
upodabniającego  do  drapieżnych  osobników.    
• Odwołując  się  do  działania  doboru  naturalnego,   Określ  przyczyny,  które  spowodowały  radiację  
wyjaśnij  sposób  utrwalenia  się  tej  cechy.   adaptatywną  zięb  na  wyspach  Archipelagu  Galapagos.  
• Określ  znaczenie  podobieństwa  zewnętrznego    
osobników  upodobnionych  do  drapieżnego  
gatunku.  

 
Wyjaśnij,  na  czym  polega  zmienność  
Opisz  systematykę  człowieka  
modyfikacyjna.  
 

Określ  cechy  charakterystyczne  dla  

Opisz  cechy  dryfu  genetycznego.  
neandertalczyka.  

• Który  rodzaj  doboru  naturalnego  powoduje,  że  

największą  wartość  przystosowawczą  mają  osobniki  o  
średniej  wartości  danej  cechy?  
Na  czym  polega  izolacja  prezygotyczna?   • Który  rodzaj  doboru  naturalnego  promuje  osobniki  o  
skrajnych  wartościach  danej  cechy?  
• Wyjaśnij,  dlaczego  dobór  naturalny  jest  kluczowym  
czynnikiem  procesów  ewolucyjnych.  
 
 
Dobór  naturalny  jest  to  proces  polegający  na  tym,  że  
W  celu  zwiększenia  mleczności  krów  hodowca  do  rozrodu  
osobniki  lepiej  przystosowane  do  środowiska,  w  którym  
wybierał  wyłącznie  krowy,  które  charakteryzowały  się  
występują,  przeżywają  częściej  i  pozostawiają  więcej  
najwyższą  mlecznością.  Buhaje  dobierał  na  zasadzie  
żywotnego  potomstwa  niż  osobniki  gorzej  przystosowane.  
potwierdzonej  najwyższej  mleczności  u  ich  sióstr  i  córek.  
Na  podstawie  tekstu  ustal,  czy  dobór  naturalny  wpływa  na  
Określ  rodzaj  działającego  doboru  naturalnego.  
częstość  występowania  poszczególnych  alleli  i  genów  w  
 
populacji.  Podaj  dwa  argumenty.  
 
    EWOLUCJONIZM  
           
 • wyprostowana  postawa  
• pionizacja  postawy  ciała  
• zmiana  krzywizny  kręgosłupa   ponieważ  zmienność  fluktuacyjna  nie  utrwala  się  w  
• wzrost  masy  mózgu  
• wzrost  objętości  mózgu   materiale  dziedzicznym  DNA,  nie  może  być  
• komplikacja  budowy  kory  mózgowej   przekazywana  przez  rodziców  potomstwu  (nie  
• przekształcenie  kończyn  przednich  w  ręce  
• rozwój  wyższych  czynności  nerwowych  
dziedziczy  się)  
• zdolność  do  abstrakcyjnego  myślenia    
• wykształcenie  i  rozwój  mowy  
• zdolność  do  celowego  działania  i  pracy  

• większa  objętość  mózgoczaszki  

• esowate  wygięcie  kręgosłupa  
• obecność  wysokiej  przegrody  nosowej  
• szeroka  /  krótsza  /  krąglejsza  miednica  
• kły  nie  wystają  poza  zgryz  
• krótsze  kończyny  górne  
• obecność  bródki  
• wysklepienie  stopy  
• brak  wałów  nadoczodołowych  
 
 

• MUTACJA  
! zróżnicowanie  pokarmu  dostępnego  na  różnych   • na  skutek  działania  doboru  naturalnego/selekcji  w  
wyspach   populacji  doszło  stopniowo  do  wzrostu  części  form  
! izolacja  geograficzna  ptaków  zamieszkujących   przypominających  gatunek  drapieżny/zwiększenia  
poszczególne  wyspy   liczebności  form  zmutowanych,  ponieważ  nie  były  
! brak  krzyżowania  się  osobników  zamieszkujących   zjadane  przez  drapieżniki  
różne  wyspy   • dzięki  podobieństwo  są  lepiej  chronione  przed  
  drapieżnikami/mają  większe  szanse  na  przeżycie  
 

1. królestwo:  zwierzęta  
2. typ:  strunowce   9. zależnie  od  warunków  środowiska  organizmy  o  
3. podtyp:  kręgowce   takich  samych  genotypach  mogą  mieć  różne  
4. gromada:  ssaki   fenotypy  
5. rząd:  naczelne   10. organizmy  o  takich  samych  genotypach  wytwarzają  
6. rodzina:  człowiekowate   różne  fenotypy  pod  wpływem  warunków  środowiska  
7. rodzaj:  człowiek    
8. gatunek:  człowiek  rozumny  

1.  
! dryf  genetyczny  polega  na  zmianie  w  populacji  frekwencji  genów,  
2. duża  (średnio  większa  niż  u  człowieka   spowodowanej  wyłącznie  przyczynami  o  charakterze  losowym  
współczesnego)  pojemność  czaszki   ! częstość  genów  w  przypadku  dryfu  genetycznego  podlega  
3. obecność  wydatnych  wałów  nadoczodołowych   bezkierunkowym  fluktuacjom  
4. wydatny  nos   ! dryf  genetyczny  obserwowany  jest  również  w  populacjach  
5. krępa  budowa  ciała   rozmnażających  się  bezpłciowo  
  ! liczebność  populacji  ma  wpływ  na  kierunek  i  nasilenie  dryfu  
genetycznego  
 

• dobór  stabilizujący  
• dobór  rozrywający   istotą  tego  typu  izolacji  jest  uniemożliwienie  
• dobór  naturalny  odgrywa  kluczową  rolę  w  procesach   zapłodnienia/zapylenia  pomiędzy  spokrewnionymi  
ewolucyjnych,  ponieważ  pozwala  na  stałe   gatunkami.  
doskonalenie  się  budowy  organizmów    
 

tak,  dobór  naturalny  ma  wpływ  na  częstość  występowania  

poszczególnych  alleli  i  genów  w  populacji  
• zdolność  do  przetrwania  i  rozmnażania  się  w  dużej  
jest  to  dobór  kierunkowy   mierze  zależą  od  materiału  genetycznego  osobnika  
  • geny  (lub  allele)  kodujące  cechy  korzystne  dla  ich  
nosiciela  są  częściej  przekazywane  do  następnego  
pokolenia  niż  te,  które  są  szkodliwe  lub  mniej  
korzystne  

  EWOLUCJONIZM  
                             
 
 
 Podaj  prawdopodobne  przyczyny  coraz  większego  
Podaj  argumenty  za/przeciw  ogrodom  
użycia  energii  jądrowej  zamiast  ropy  naftowej  i  
zoologicznym.  
gazu  ziemnego  jako  źródła  energii.  
 
 

Wykaż  za  pomocą  argumentów,  że  

Określ  różnicę  pomiędzy  sukcesją  pierwotną  i   funkcjonowanie  elektrowni  jądrowej  jest  mniej  
wtórną.   szkodliwe  dla  środowiska  niż  elektrowni  węglowej  
  o  porównywalnej  mocy.  
 

   
Podaj  sposoby,  w  jaki  zakłady  przemysłowe  mogą   Wyjaśnij  znaczenie  mikoryzy  z  gospodarczego  
ograniczyć  emisję  pyłów  do  atmosfery.   punktu  widzenia.  
   

 
Cechy  określające  umiejscowienie  populacji  
Czy  należy  chronić  lokalnie  występujące  rasy  
człowieka  w  łańcuchach  pokarmowych:  
zwierząt  i  odmiany  roślin?  Uzasadnij  i  podaj  dwa  
 
argumenty.  

Kwaśne  deszcze  powstają  nad  obszarami,  gdzie  atmosfera  jest    

bardzo  zanieczyszczona  dwutlenkiem  siarki  i  tlenkami  azoty,   Nowoczesne  rolnictwo,  oprócz  korzyści  dla  ludzi,  
pochodzącymi  np.  ze  spalin  samochodowych,  z  dużych  elektrowni  i   przyniosło  także  negatywne  następstwa  dla  
elektrociepłowni  spalających  węgiel.  Ograniczenie  tego  zjawiska  
jest  możliwe  przez  wyraźne  zmniejszenie  zanieczyszczeń  atmosfery,  
środowiska  przyrodniczego.  Sformułuj  argumenty  
wywołujących  kwaśne  deszcze.  Jakie  postępowanie  może   potwierdzające  powyższe  stwierdzenie,  zarówno  w  
doprowadzić  do  wyraźniej  redukcji  emisji  zanieczyszczeń   odniesieniu  do  korzyści,  jak  i  skutków  negatywnych.  
atmosfery,  wywołujących  kwaśne  deszcze?    

Struktura  i  funkcjonowanie  każdego  ekosystemu,  

 
bez  względu  na  jego  rodzaj  i  wielkość,  są  podobne.  
Sformułuj  prawidłowość,  której  przejawem  jest  
W  większości  ekosystemów  pierwszy  poziom  
zróżnicowanie  wielkości  uszu  u  zwierząt  żyjących  
troficzny  stanowią  producenci.  Przedstaw  rolę  
w  różnych  strefach  (ciepłe,  zimne).  
producentów:  
 
 

 
Materia  i  energia  są  podstawą  funkcjonowania  
każdego  ekosystemu.  Wyjaśnij,  dlaczego  
Podaj  sposoby  skutecznej  walki  ze  szkodnikami.  
funkcjonowanie  ekosystemu  samowystarczalnego  i  
zrównoważonego  wymaga  stałego  dopływu  energii,  a  
 
nie  wymaga  dopływu  materii.  
 

  EKOLOGIA  
             
           
 • wzrost  zainteresowania  niekonwencjonalnymi  źródłami  
• ogrody  zoologiczne  mogą  pełnić  rolę  banków  genów  
energii  w  związku  z  powszechną  opinią,  że  są  one  bardziej  
gatunków  ginących  
ekologiczne.  
• ogrody  zoologiczne  mogą  być  miejscem  reprodukcji  zwierząt  
• niższe  całkowite  koszty  uzyskiwania  energii  jądrowej  w  
należących  do  gatunków  ginących  
porównaniu  z  uzyskiwaniem  energii,  np.  ze  spalonego  węgla  
• obserwacja  zwierząt  pozwala  dokładniej  poznać  ich  biologię  
• wyczerpywalność  zasobów  
• wyrządzamy  krzywdę  zwierzętom,  zamykając  je  w  klatkach  
 

• nie  emituje  szkodliwych  pyłów  i  gazów,  przez  co  w  ograniczonym  stopniu  

degraduje  środowisko  
• ilość  odpadów  w  elektrowni  jądrowej  jest  znikoma  w  porównaniu  z  odpadami  
elektrowni  węglowej  o  porównywalnej  mocy   1. sukcesja  pierwotna  ma  miejsce  na  terenie  niezasiedlonym,  na  
• w  związku  z  małą  ilością  odpadów,  powierzchnia  ich  składowania  jest  też  bardzo   którym  wcześniej  nie  występowała  żadna  biocenoza  
niewielka   2. sukcesja  wtórna  zachodzi  tam,  gdzie  występuje  już  jakaś  
• zajmuje  niedużą  powierzchnię   biocenoza  (i  prowadzi  do  jej  zmiany)  
• ilość  zużytego  paliwa  na  rok  w  przypadku  elektrowni  jądrowej  jest  bardzo  mała  
• z  elektrowni  jądrowej  uzyskuje  się  znaczą  ilość  energii  elektrycznej,  bez  
 
konieczności  wykorzystania,  będących  na  wyczerpaniu  naturalnych  paliw  
kopalnych  
 

drzewa  żyjące  w  symbiozie  z  grzybami  mogą  wykorzystywać   • stosowanie  odpylaczy  

więcej  związków  mineralnych  z  gleby;  zwiększa  to   • modernizacja  urządzeń  przemysłowych,  podczas  pracy  
intensywność  fotosyntezy  i  produktywność  ekosystemów   których  powstają  duże  ilości  pyłów  
leśnych,  a  tym  samym  produkcję  drewna   • wprowadzenie  technologii  bezodpadowych  
   

za:  
! należy  chronić,  ponieważ  wraz  z  ich  utratą  stracone  są  bezcenne  geny  np.  odporności  na  
• populacja  człowieka  może  należeć  do  różnych  poziomów   choroby  i  pasożyty  
! lokalnie  występujące  odmiany  i  rasy  mogą  być  wykorzystywane  do  tworzenia  nowych  odmian  
troficznych  w  łańcuchach  pokarmowych   roślin  i  raz  zwierząt  
! stare  odmiany  roślin  i  zwierząt  mogą  być  wykorzystywane  w  trudnych  warunkach  
• człowieka  stanowi  ogniwo  końcowe  łańcuchów   środowiskowych  do  których  nie  są  przystosowane  odmiany  i  rasy  bardziej  wyspecjalizowane  
pokarmowych   przeciw:  
! stare  odmiany  roślin  i  ras  zwierząt  przystosowane  do  warunków  lokalnych  często  nie  
• człowiek  jest  zawsze  konsumentem   nadają  się  do  uprawy  i  hodowli  w  innych  warunkach  środowiskowych  i  dlatego  ich  zasięg  
  występowania  jest  ograniczony  
! lokalnie  występujące  odmiany  roślin  i  rasy  zwierząt  są  mało  wydajne  i  nie  wyselekcjonowane  
pod  kątem  przydatności  np.  do  przetwórstwa,  dlatego  ich  uprawa  i  hodowla  jest  nieopłacalna  

korzyści  
1. zwiększenie  plonów  
2. wprowadzenie  do  uprawy  lepszych  odmian  (no.  odporniejszych  na   1. odsiarczanie  paliw  
choroby,  o  lepszym  smaku)   2. instalowanie  w  fabrykach  urządzeń  zmniejszających  emisję  
skutki  negatywne   zanieczyszczeń  (stosowanie  filtrów)  
• chemiczne  zanieczyszczenia  środowiska  przez  nawozy   3. wykorzystanie  alternatywnych  źródeł  energii  (energii  
sztuczne   słonecznej,  wiatrowej,  jądrowej)  
• eutrofizacja  zbiorników  wodnych    
• skażenie  chemicznymi  środkami  ochrony  roślin  
• zubożenie  różnorodności  gatunkowej  organizmów  

• zwierzęta  żyjące  w  chłodniejszym  klimacie  mają   • w  przepływie  energii  przez  ekosystem  –  

mniejsze  rozmiary  odstających  części  ciała  (np.  uszy),   przekształcają  energię  świetlną  w  chemiczną  
co  ogranicza  straty  ciepła   • w  krążeniu  materii  w  ekosystemie  –  wytwarzają  
• u  zwierząt  żyjących  w  klimacie  cieplejszym  wystające   materię  organiczną  z  prostych  związków  
części  ciała  są  większe,  co  ułatwia  termoregulację   nieorganicznych  
   

3. ekosystem  wymaga  stałego  dopływu  energii,  gdyż  

1. sprowadzenie  naturalnego  wroga  niszczącego   część  energii  (w  postaci  ciepła)  uchodzi  
szkodnika   bezpowrotnie  z  ekosystemu  
2. wprowadzenie  pułapek  feromonowych   4. materii  nie  ubywa  z  ekosystemu,  ponieważ  krąży  w  
  nim  w  obiegu  zamkniętym  
 

  EKOLOGIA  
             
 
 
 W  biocenozach  naturalnych,  dobrze  
Wyjaśnij,  dlaczego  zatrzymanie  procesów  rozkładu  
zorganizowanych,  zakłócenia  homeostazy  
martwej  materii  w  ekosystemie  może  
występują  bardzo  rzadko.  Podaj  przykłady  
spowodować  śmierć  zamieszkujących  go  
przyczyn  takiego  zakłócenia  równowagi  
organizmów.  
wewnątrzbiocenotycznej.  
 
 

• Podaj  cechy  charakterystyczne  dla  

rolnictwa  ekologicznego.
Oceń,  jakie  skutki  o  charakterze  globalnym  może  
• Cechy  charakterystyczne  dla  rolnictwa  
spowodować  nadmierne  wycinanie  lasów.  
konwencjonalnego.
 

 
 
Wymień  warunki,  jakie  powinny  być  spełnione  w  
Wyjaśnij,  dlaczego  u  konsumentów  III  rzędu  
gospodarstwie  ekologicznym,  aby  można  było  
występuje  największe  stężenie  DDT.  
produkować  w  nim  zdrową  żywność.  
 
 

Podaj  czynniki  sprzyjające  osiedlaniu  się  w   Podaj  ogólne  przykłady  konkurencji.  

miastach  dziko  żyjących  zwierząt.    

 
 
Określ  wpływ  podanych  czynników  abiotycznych  
Podaj  dwa  działania  człowieka,  które  mogłyby  
na  liczebność  populacji:  
zapobiec  zmniejszaniu  się  różnorodności  
• dostępność  i  ilość  pokarmu    
genetycznej  organizmów:  
• temperatura  
 
 

Podaj  sposoby  ograniczania  zużycia  energii   Podaj  przykład  łańcucha  pokarmowego,  w  którym  
elektrycznej  w  gospodarstwie  domowym.   człowiek  jest  konsumentem  trzeciego  rzędu.  

Wyjaśnij,  jakie  znaczenie  dla  utrzymania  

Wyjaśnij  ,  dlaczego  ekosystem  autotroficzny  jest   różnorodności  biologicznej  ryb  mają  glony  
ekosystemem  samowystarczalnym?   tworzące  łąki  podwodne.  Podaj  argumenty.  
 

    EKOLOGIA  
             
 
 ! gwałtowne  zmiany  środowiska  towarzyszące  
wielkiemu  kataklizmowi   zatrzymanie  procesów  rozkładu  martwej  materii  organicznej  
! powódź   spowoduje  szybkie  wyczerpanie  zasobów  związków  
! pożar   pokarmowych,  co  może  być  przyczyną  śmierci  organizmów  na  
! zmiana  klimatu   Ziemi  
! szybkie  wymieranie  niektórych  ogniw  biocenozy    
 

•  
1. wykorzystywanie  odnawialnych  źródeł  energii  
1. nadmierne  wycinanie  lasów  powoduje  zmniejszenie  
2. stosowanie  nawozów  naturalnych  jak  kompost,  
biomasy  producentów  (wykorzystujących  CO2  w  
obornik,  gnojówka,  nawozy  zielone  
procesie  fotosyntezy),  co  może  spowodować  
•  
zwiększenie  stężenia  CO2  w  atmosferze  
3. wykorzystywanie  energii  kopalin  
2. może  to  doprowadzić  do  efektu  cieplarnianego  
4. stosowanie  nawozów  mineralnych,  biocydów,  
 
syntetycznych  regulatorów  wzrostu  
 
• gospodarstwo  powinno  znajdować  się  na  terenie  o  niskim  stopniu  
zanieczyszczenia  środowiska  
• prowadzący  gospodarstwo  nie  powinni  używać  nawozów  sztucznych   • DDT  nie  rozkłada  się  i  nie  jest  wydzielany  z  organizmu  
• prowadzący  gospodarstwo  powinno  używać  nawozów  naturalnych   • organizmy  kolejnych  poziomów  troficznych  pobierają  DDT  
• nie  powinni  używać  chemicznych  środków  ochrony  roślin  (opryski)  
• powinno  stosować  naturalne  metody  ochrony  roślin  i  hodowli  zwierząt  
wraz  z  pokarmem  (organizmy  poprzednich  poziomów  
• zwierzęta  hodowane  w  tych  gospodarstwach  powinny  otrzymywać  paszę  bez   troficznych)  co  jest  przyczyną  kumulacji  DDT  w  kolejnych  
hormonów/sterydów/antybiotyków   ogniwach  łańcucha  pokarmowego  
• w  gospodarstwie  nie  powinno  się  hodować  organizmów  
transgenicznych/modyfikowanych  genetycznie  

• konkurencja  o  dostęp  do  światła  np.  różnych  gatunków  

• dostępność  pokarmu  
drzew  w  lesie  
• dokarmianie  zwierząt  
• konkurencja  o  pokarm  zwierząt  
• łatwy  dostęp  do  odpadków  
• konkurencja  roślin  uprawnych  i  chwastów  
• duża  ilość  kryjówek  (zarośla,  korony  drzew,  strychy,  wieże)  
• konkurencja  dwu  gatunków  o  tę  samą  niszę  ekologiczną  
• wyższa  temperatura  w  mieście  niż  poza  nim  (daje  większe  
• każda  z  populacji  działa  na  szkodę  tej  drugiej,  w  wyniku  
szanse  na  przetrwanie  zimy)  
czego  następuje  osłabienie  obu  populacji  lub  wyparcie  
• występowanie  różnorodnych  siedlisk  
populacji  słabszej  

• dostępność  i  ilość  pokarmu  –  wpływa  na  kondycję  fizyczną  

osobników,  np.  gdy  jest  go  za  mało  może  nastąpić  
zwiększona  umieralność  osobników  
• hodowla  rodzimych  ras  zwierząt  
• temperatura  –  wpływa  na  ogólne  warunki  życiowe  
• wysiewa  ziarna  otrzymanego  z  własnych  zbiorów  
osobników,  np.  zbyt  wysoka  lub  zbyt  niska  może  
 
powodować  choroby  lub  śmierć  osobników  
 

• włączenie  opcji  czuwania  w  sprzęcie  elektrycznym  

• wymiana  żarówek  na  energooszczędne  
• martwa  materia  organiczna  –  dżdżownica  –  kura  –  
• gaszenia  światła/telewizora  w  pomieszczeniach,  w  których  
człowiek  
nikt  nie  przebywa  
• ziemniak  –  stonka  –  bażant  –  człowiek  
• rezygnacja  z  czajników  elektrycznych,  używanie  gazowych  
 
• instalacji  baterii  solarnych  np.  do  ogrzewania  wody  
 

1. gęstwiny  tych  glonów  są  środowiskiem  życia  wielu   w  ekosystemie  autotroficznym  występują  producenci,  którzy  
gatunków  ryb  i  są  dla  nich  schronieniem   produkują  przy  udziale  światła  materię  organiczną,  
2. gęstwiny  glonów  są  dla  ryb  miejscem  tarła   wykorzystywaną  przez  konsumentów  i  rozkładaną  przez  
3. glony  są  pokarmem  dla  ryb  roślinożernych   destruentów,  dzięki  czemu  materia  krąży  w  ekosystemie.  
   

  EKOLOGIA  
             
 
 
  
Który  organizm  w  łańcuchu  pokarmowym  będzie  
Podaj  przykłady  działań  człowieka  mających  
miał  najwyższy  poziom  kumulacji  pestycydów?  
wpływ  na  przekształcanie  krajobrazu.  
Odpowiedź  uzasadnij.  
 

Podaj  argumenty  potwierdzające  pozytywny   Podaj  przykłady  negatywnego  wpływu  

wpływ  energetyki  wiatrowej  na  środowisko   nieprzemyślanych  lokalizacji  elektrowni  
przyrodnicze.   wiatrowych  na  populację  ptaków.  

Podaj  przykłady  możliwego  źródła  

 
zanieczyszczenia  wód  podziemnych  azotanami  i  
Przedstaw  przykłady  różnych  metod  biologicznej  
zaproponuj  odpowiednie  działanie,  które  
walki  z  owadami  szkodliwymi  dla  człowieka:  
ograniczyłoby  to  zanieczyszczenie  wód.  
 
 

 
Jakie  korzyści  dla  gospodarstwa  domowego  i  dla  
Podaj  przykłady  zasobów  odnawialnych  i  
środowiska  wynikają  z  segregacji  odpadów?  
nieodnawialnych  w  przyrodzie.  

 
Wyjaśnij,  w  jaki  sposób  zwiększona  emisja  gazów  
Podaj  przykłady  gazów  cieplarnianych.   cieplarnianych  przyczynia  się  do  zwiększenia  
efektu  cieplarnianego.  
 

Określone  grupy  ekologiczne  roślin  przystosowane  są    

do  życia  w  warunkach  różnej  wilgotności  środowiska.   Jak  przystosowane  są  sukulenty  i  sklerofity  do  
Podają  charakterystyczne  cechy  budowy  sukulentów   długiego  okresu  braku  wody?  
oraz  uzasadnij  jej  wartość  przystosowawczą.    

 
Opór  środowiska  uniemożliwia  osiągnięcie  przez  
  daną  populację  maksymalnej  liczebności.  Obejmuje  on  
Wyjaśnij  pojęcie  „tolerancja  ekologiczna”.   szereg  czynników  biotycznych  i  abiotycznych.  Podaj  
  dwa  przykłady  czynników  biotycznych  wpływających  
na  opór  środowiska.  
 

    EKOLOGIA  
             
 
 • wycinanie  lasów  
• zajmowanie  nowych  terenów  pod  inwestycje,  np.  
najwyższy  poziom  troficzny,  ponieważ  kumuluje  pestycydy  
mieszkaniowe  lub  transportowe,  lub  przemysłowe  
zgromadzone  w  organizmach  z  niższych  poziomów  troficznych  
• kształtowanie  nowych  typów  ekosystemów,  np.  
(nie  ulegają  one  rozkładowi)  
powstawanie  wyrobisk  lub  tworzenie  hałd  kopalnych  lub  
 
zbiorników  retencyjnych  
 

! śmiertelność  ptaków  w  wyniku  kolizji  z  pracującymi  siłowniami   • zmniejszenie  zanieczyszczenia  środowiska  i  degradacji  
lub  elementami  infrastruktury  towarzyszącej,  np.  linie   terenu  
energetyczne   • zmniejszenie  emisji  dwutlenku  węgla/dwutlenku  siarki,  
! zmniejszenie  liczebności  ptaków  na  skutek  fragmentacji  siedlisk  
tlenków  azotu  i  pyłów  
! zaburzenia  przemieszczania  się  ptaków,  ponieważ  siłownie  
wiatrowe  stanowią  bariery  ograniczające   • uniknięcie  powstawania  odpadów  stałych  i  gazowych  oraz  
! zmniejszenie  różnorodności  gatunkowej  ptaków  na  danym   ścieków  
terenie   • ochrona  nieodnawialnych  zasobów  przyrody  (zasobów  paliw  
  kopalnych)  

• wprowadzenie  na  teren  występowania  szkodników  ich  naturalnego  wroga,  

który  zmniejszy  liczebność  szkodników   • zbyt  wysokie  nawożenie  pól  uprawnych  –  ograniczenie  nawożenia,  
• wprowadzenie  na  teren  występowania  szkodnika  patogenów,  np.  bakterii   zwłaszcza  nawozami  sztucznymi  
lub  grzybów,  które  wywołałyby  choroby  lub  śmierć  owadów  szkodliwych,   • ścieki  komunalne  z  gospodarstw  domowych  /  nieszczelne  szamba  –  
ograniczając  w  ten  sposób  ich  liczebność   zakładanie  oczyszczalni  przydomowych  lub  budowa  kanalizacji  i  
• uwalnianie  do  środowiska  (otrzymanych)  sterylnych  osobników,  np.   wspólne  odprowadzanie  ścieków  do  większych  oczyszczalni  
sterylnych  samców  co  prowadzi  do  zmniejszenia  rozrodczości/liczebności   • ścieki  przemysłowe  –  zmiana  technologii  i  przejście  na  obieg  
owadów  szkodliwych   zamknięty  lub  budowa  oczyszczalni  przy  zakładach  przemysłowych  
• wprowadzenie  zmodyfikowanych  genetycznie  roślin  wytwarzających  
 
toksynę,  która  chroni  te  rośliny  przed  owadami  szkodliwymi  dla  roślin  

dla  gospodarstwa  domowego  

• pozwala  zredukować  koszty  wywozów  odpadów   Zasoby  nieodnawialne:  
• oddzielenie  odpadów  organicznych  i  ich  kompostowanie   • ropa  naftowa  
dostarcza  naturalnego  nawozu,  który  można  wykorzystać,  np.  w  
ogrodzie  lub  do  nawożenia  trawnika   • gaz  ziemny  
dla  środowiska:   • węgiel  kamienny  
• zmniejsza  ilość  śmieci  wywożonych  na  wysypiska,  co  może   Zasoby  odnawialne:  
zmniejszyć  ich  negatywny  wpływ  na  środowisko  lub  ograniczyć  
zajmowanie  kolejnych  terenów  pod  wysypiska   • biogaz  
• stosowanie  kompostu  zamiast  nawozów  sztucznych  może   • drewno  
ograniczyć  ich  szkodliwy  wpływ  na  środowisko,  np.  eutrofizację    
wód  
 

 
zwiększenie  ilości  gazów  cieplarnianych  powoduje  
CO2,  CH4,  O3,  freony,  halony,  tlenek  azotu  (I),  podtlenek  
zwiększenie  zatrzymanego  ciepła/zmniejsza  
azotu  N2O  
wypromieniowywanie  ciepła,  co  skutkuje  wzrostem  
 
temperatury  atmosfery  i  globalnym  ociepleniem  
 

• sukulenty  –  gromadzą  wodę  w  mięsistych  i  grubych  

łodygach  i  liściach  
grube,  mięsiste  liście  zawierają  miękisz  wodonośny  –  zdolność  
• sklerofity  –  pokrywają  ciało  twardą  skórką,  zabezpieczając  
do  magazynowania  wody  
się  w  ten  sposób  przed  zbyt  intensywnym  parowaniem  
 
(transpiracją)  
 

mechanizmy  konkurencyjne,  aktywność  drapieżników  i   tolerancja  ekologiczna  jest  to  zdolność  przystosowania  się  
pasożytów   organizmu  do  zmian  natężenia  danego  czynnika  
  ekologicznego  
   

  EKOLOGIA  
             
 
 
 Strefą  przejściową  między  dwoma  ekosystemami  
nazywamy  ekotonem.  Przykładem  takiej  strefy  może  
Ustal  dwa  powody,  dla  których  tworzy  się   być  np.  lasostep.  Wyjaśnij,  który  z  układów  
piramidy  biomasy.   ekologicznych  –  ekoton  czy  macierzyste  biocenozy    
charakteryzuje  się  większą  różnorodnością  
gatunkową?  Odpowiedź  uzasadnij.  

Podaj  dwa  przykłady  kamuflażu  stosowanego  

Wymień  przystosowania  drapieżników  do  
przez  ofiary,  którego  celem  jest  ochrona  przed  
zdobywania  pokarmu.  
drapieżnikiem.  

 
Rośliny  pionierskie  jako  pierwsze  wkraczają  na  tereny,  
Graficznym  przedstawieniem  zależności  pokarmowych  
które  wcześniej  nie  były  zasiedlone  przez  inne  
występujących  w  biocenozach  są  łańcuchy  
organizmy.  Oceń,  jaki  zakres  tolerancji  ekologicznej  
pokarmowe.  Wymień  dwa  rodzaje  łańcuchów  
mają  rośliny  pionierskie.  Odpowiedź  uzasadnij.  
pokarmowych  i  podaj  różnicę  między  nimi.  
 
 

  Reguła  Jordana  mówi,  że  ryby  żyjące  w  wodach  

zimnych  mają  większą  liczbę  kręgów  (czyli  dłuższe  
Udowodnij  za  pomocą  dwóch  argumentów,  że  
ciało)  niż  osobniki  tego  samego  gatunku,  żyjące  w  
sukcesja  wtórna  zachodzi  szybciej  niż  sukcesja  
wodach  ciepłych.  Udowodnij,  że  opisane  zależności  
pierwotna.   stanowią  wyraz  adaptacji  do  warunków  środowiska,  w  
  jakich  żyją  te  ryby.  

 
 
Każdy  ekosystem  charakteryzuje  się  określoną  
• Podaj  przykłady  odnawialnych  źródeł  energii.  
produktywnością.  Wyjaśnij  różnicę  między  
• Wyjaśnij,  dlaczego  nie  można  całkowicie  zastąpić  
produkcją  pierwotną  brutto  a  produkcją   tradycyjnych  źródeł  pozyskiwania  energii?  
pierwotną  netto.    
 

 
Wyjaśnij,  z  czego  wynika  większa  odporność  
Wyjaśnij,  z  czego  wynika  większa  odporność  
drzew  liściastych  na  oddziaływanie  kwaśnego  
drzew  liściastych  na  oddziaływanie  kwaśnego  
deszczu  w  porównaniu  z  roślinami  iglastymi.  
deszczu  w  porównaniu  z  roślinami  iglastymi.  
 
 

 
Ozon  to  trójatomowa  alotropowa  odmiana  tlenu.  Jest  
to  gaz  występujący  głównie  w  stratosferze.  Obecność   Jednym  z  alternatywnych  źródeł  energii  są  
ozonu  w  niższych  warstwach  atmosfery  negatywnie   elektrownie  wiatrowe.  Podaj  jedną  zaletę  i  wady  
oddziałuje  na  człowieka,  zwierzęta  i  rośliny.  Wyjaśnij,   elektrowni  wiatrowych.  
na  czym  polega  korzystne  działanie  ozonu.  
 

    EKOLOGIA  
             
 
 większą  różnorodnością  gatunkową  charakteryzuje  się   ! piramidy  biomasy  dostarczają  informacji  o  aktualnym  
ekoton,  ponieważ  występują  w  nim  gatunki  z  sąsiadujących   stanie  biocenozy  
ekosystemów,  a  także  te,  które  są  charakterystyczne  tylko  dla   ! pozwalają  na  porównanie  biocenoz  całego  świata  
tej  strefy    

! dobrze  wykształcone  kły,  szpony,  pazury  

! przybieranie  odstraszających  lub  maskujących  barw  
! dobrze  rozwinięte  narządy  zmysłów,  np.  wzroku,  
ciała  
słuchu,  węchu  
! upodabnianie  się  do  zwierząt  
! dobrze  rozwinięta  muskulatura,  co  zapewnia  
niebezpiecznych/jadowitych  
sprawną  lokomocję  
 
 

w  przyrodzie  wyróżnia  się  łańcuchy  detrytusowe  i  łańcuchy  

rośliny  pionierskie  mają  szeroki  zakres  tolerancji  ekologicznej,  
spasania;    w  łańcuchu  detrytusowym  pierwszym  ogniwem  są  
ponieważ  mają  rozległy  zasięg  występowania  i  zajmują  różne  
martwe  szczątki  roślin  i  zwierząt  (detrytus),  a  w  łańcuchu  
siedliska  
spasania  pierwszym  ogniwem  są  rośliny  lub  ich  części  
 
 

sukcesja  wtórna  zachodzi  szybciej  niż  sukcesja  pierwotna,  

ponieważ:  
zwiększenie  wymiarów  ciała  pozwala  na  zmniejszenie  utraty   ! na  obszarze  sukcesji  wtórnej  występuje  gotowa  
ciepła  z  organizmu   warstwa  gleby  
  ! na  obszarze  sukcesji  wtórnej  występują  
mikroorganizmy  i  drobna  fauna  i  flora  glebowa  
 

 
• energia  wiatru,  energia  wody,  energia  słoneczna,   produkcja  pierwotna  brutto  to  materia  organiczna  
energia  geotermalna   wytworzona  przez  producentów  w  procesie  foto-­‐  lub  
• obecny  poziom  technologii  i  olbrzymie   chemosyntezy;  produkcja  pierwotna  netto  to  materia  
zapotrzebowanie  na  energię  nie  pozwalają  na   organiczna  wbudowana  w  tkanki  roślinne  (jest  to  produkcja  
zastąpienie  tradycyjnych  źródeł  pozyskiwania  energii   pierwotna  brutto  pomniejszona  o  materię,  którą  rośliny  
zużywają  na  pokrycie  własnych  potrzeb,  zwłaszcza  
oddechowych)  

większa  odporność  drzew  liściastych  na  zanieczyszczenia   większa  odporność  drzew  liściastych  na  zanieczyszczenia  
wynika  z  tego,  że  drzewa  liściaste  tracą  ulistnienie  w  porze   wynika  z  tego,  że  drzewa  liściaste  tracą  ulistnienie  w  porze  
zimowej   zimowej  
   

! zaleta:  
! brak  zanieczyszczeń  emitowanych  do  atmosfery  
! wady:   korzystne  działanie  ozonu  polega  na  pochłanianiu  
! duży  hałas   szkodliwego  promieniowania  ultrafioletowego  
! zagrożenie  dla  przelatującego  ptactwa    
! uzależnienie  produkcji  energii  od  wiatru  
 

  EKOLOGIA  
       
       
 
 Ekorozwój  to  wszechstronny  rozwój  gospodarczy  i   Rekultywacja  to  pojęcie  oznaczające  działania  
społeczny  w  harmonii  z  otaczającym  środowiskiem  i   zmierzające  do  przywrócenia  pierwotnego  stanu  
przyrodą.  Według  strategii  ekorozwoju  aspekt   określonego  zasobu  środowiska.  Pojęcie  rekultywacji  
ekologiczny  należy  brać  pod  uwagę  na  każdym  szczeblu   dotyczy  przede  wszystkim  wody  i  gleby.  Podaj  
podejmowanych  decyzji.  Wymień  sposoby  realizacji   przykłady  procesów  stosowanych  podczas  rekultywacji  
strategii  ekorozwoju.   gleby  i  wody.  

   
   
 
 

   
 

   
   

   
 

   
 

    EKOLOGIA  
             
 
 rekultywacja  gleby:  
1. nawożenie  
! wprowadzenie  w  przemyśle  nowych  technologii  
2. nawodnienie  
przyjaznych  dla  środowiska  
3. chemiczne  odtrucie  gleby  
! unowocześnienie  gospodarki  
rekultywacja  wody:  
! zachęcanie  do  działań  proekologicznych  
1. napowietrzanie  
 
2. wapnowanie  
3. usuwanie  osadów  dennych  

   

   

   
 

   

   

  EKOLOGIA  
             
 
 
 Uzasadnij,  przytaczając  dwa  argumenty,  dlaczego  
bliźnięta  jednojajowe  mogą  być  obiektem  obserwacji   Określ,  jakie  znaczenie  dla  pełnienia  funkcji  
naukowej  prowadzonej  w  celu  określenia  znaczenia   biologicznej  przez  DNA  ma  jego  zdolność  do  
genotypu  i  środowiska  w  kształtowaniu  się  fenotypu   replikacji  oraz  transkrypcji.  
organizmu.    
 

Napisz,  która  z  charakterystycznych  części  tRNA  

jest  odpowiedzialna  za  jego  przymocowanie  do   Wyjaśnij,  dlaczego  poznanie  genomu  człowieka  
rybosomu  podczas  biosyntezy  białka.   jest  ważnym  dla  ludzkości  osiągnięciem  nauki.  
 

 
 
 
Podaj  cechy  doboru  stabilizującego  i  
 
kierunkowego.  
Co  jest  przyczyną  poliploidyzacji?  
 
 

  Czym  różni  się  metafaza  i  anafaza  mejozy  i  

Jaki  jest  bezpośredni  skutek  delecji?   mitozy?  
   

 
 
Przedstaw  funkcje  i  sposób  działania  restryktazy  i  
Podaj  funkcję  antykodonu.  
ligazy.  
 
 

 
Podaj,  czy  mutacje  w  komórkach  somatycznych  
Uzasadnij  rolę  tRNA  i  mRNA  w  biosyntezie  białka.   czy  rozrodczych  mają  znaczenie  w  procesie  
  ewolucji.  Swój  wybór  uzasadnij  jednym  
argumentem.  
 

 
Podaj  znaczenie  procesu  replikacji  w  komórkach  
Wyjaśnij  związek  między  działaniem  doboru  
rosnącego  organizmu  wielokomórkowego,  np.  
naturalnego,  a  utrwaleniem  się  korzystnej  mutacji  
człowieka.  
w  populacji.  
 
 

    GENETYKA  I  BIOTECHNOLOGIA  
         
 • replikacja  umożliwia  przekazanie  kompletnej  informacji  
genetycznej  komórkom  potomnym,  powstałym  w  wyniku   ! są  to  osobniki  najbardziej  spokrewnione  (mają  taki  sam  
podziału  mitotycznego   genotyp)  
• transkrypcja  umożliwia  wytworzenie  matrycy  do  syntezy   ! ewentualne  różnice  fenotypowe  są  wynikiem  wpływu  
białka  (jest  jednym  z  warunków  ekspresji  informacji   środowiska  
genetycznej)    
 

• znajomość  genomu  może  ułatwić  diagnozowanie/leczenie  chorób  

genetycznych  
• może  ułatwić  eliminowanie  chorób  dziedzicznych  
pętli  psi  (pseudouracylowa)  
• znajomość  genomu  ułatwia  lepsze  zrozumienie  ewolucji  człowieka  
 
• znajomość  genomu  umożliwia  dopasowywanie  leków  do  
indywidualnych  cech  pacjenta  
• umożliwia  poznanie  funkcjonowania  organizmu  człowieka  

• dobór  stabilizujący  –  faworyzuje  cechy  o  wartościach  średnich  dla  

danej  populacji,  a  eliminuje  wartości  skrajne;  działa  w  obrębie  
populacji,  które  osiągnęły  wysoki  stopień  przystosowania  w   • w  czasie  mejozy  dochodzi  do  zaburzeń  w  rozdziale  
stabilnym  środowisku;  nie  prowadzi  do  zmian  ewolucyjnych  
chromosomów  do  komórek  potomnych  
• dobór  kierunkowy  –  faworyzuje  jedno  optimum,  które  nie  pokrywa  
się  ze  średnią  wartością  cechy  w  danej  populacji;  działa  w  warunkach   • nie  wytwarza  się  wrzeciono  kariokinetyczne  
progresywnie  zmieniającego  się  środowiska  i  prowadzi  do    
osiągnięcia  nowego  stanu  przystosowania  populacji  
 

• w  metafazie  w  czasie  mitozy  w  płaszczyźnie  równikowej  wrzeciona  

podziałowego  układają  się  chromosomy  (podzielone  na  
chromatydy),  w  czasie  mejozy  –  pary  chromosomów  (tetrady)   ten  rodzaj  mutacji  powoduje  przesunięcie  ramki  odczytu  i  od  
• w  anafazie  w  czasie  mitozy  do  przeciwległych  biegunów  komórki   tego  miejsca  wszystkie  następne  kodony  będą  odczytywane  
przemieszczają  się  połówki  chromosomów  (chromatydy),  a  w  czasie   niewłaściwie,  co  spowoduje  wbudowanie  w  cząsteczkę  białka  
mejozy  –  całe  chromosomy  (po  jednym  chromosomie   innych  aminokwasów  
homologicznym  z  każdej  pary)  
 

  • rozpoznawanie  kodonu  
• restryktaza  rozcina  cząsteczki  DNA  (w  obrębie  rozpoznawanej   • rozpoznawanie  miejsca  w  mRNA  (kodującego  ten  
sekwencji  nukleotydów),  w  wyniku  czego  powstają  tzw.  lepkie  końce   aminokwas)  
/  wystające,  jednoniciowe  fragmenty  w  rozciętych  cząsteczkach  DNA  
• dopasowanie  się  do  odpowiedniego  miejsca  w  mRNA  
• ligaza  łączy  fragmenty  (różnych)  cząsteczek  DNA,  w  wyniku  czego  
powstaje  zrekombinowane  DNA   • wiąże  się  z  mRNA  w  jego  odpowiednim  miejscu  
   

• tRNA  –  wiąże  specyficzny  aminokwas  i  przenosi  go  na  

mutacje  powstające  w  komórkach  rozrodczych  mogą  być  
rybosomy  
przekazywane  potomstwu,  a  mutacje  somatyczne  znikają  
• mRNA  –  przenosi  informację  z  jądra  komórkowego  
wraz  ze  śmiercią  osobnika  
do  cytoplazmy  
 
 

dzięki  procesowi  replikacji  informacja  genetyczna  może  być  

dzięki  doborowi  naturalnemu  mutacja  korzystna  może  
kopiowana  i  przekazywana  kolejnym  powstającym  komórkom  
utrwalać  się  w  populacji,  bo  zwiększa  szanse  przeżycia  
rosnącego  organizmu.  Zapewnia  im  taką  samą  
osobników  i  pozostawienia  po  sobie  potomstwa  
informację  genetyczną,  jak  w  komórkach  wyjściowych  
 
 

    GENETYKA  I  BIOTECHNOLOGIA  
         
 
 
 Dlaczego  pomimo  tego,  że  nosiciele  dominującego  
genu  choroby  Huntingtona  umierają,  dobór   Wyjaśnij,  dlaczego  część  nukleotydów  jest  
naturalny  nie  wyeliminował  tego  genu  z   usuwana  z  pierwotnego  RNA.  
populacji?  

Wyjaśnij,  dlaczego  u  kobiet  wykonuje  się  zdjęcia  

Określ,  jakie  konsekwencje  dla  odczytu  informacji  
rentgenowskie  tylko  w  pierwszych  dziesięciu  dniach  
genetycznej  mogą  mieć  mutacje  typu  delecja  lub  
cyklu  menstruacyjnego,  a  w  pozostałych  dniach  cyklu  
insercja  jednego  lub  dwóch  nukleotydów.   przeciwwskazana  jest  diagnostyka  medyczna  z  
  wykorzystaniem  zdjęć  rentgenowskich.  

 
Wyjaśnij,  dlaczego  choroba  wywołana  allelami    
recesywnymi  sprzężonymi  z  płcią  zawsze  ujawni   Jaką  funkcję  pełni  mRNA  w  procesie  translacji?  
się  u  mężczyzn.    
 

Wyjaśnij  co  oznacza,  że  choroba  jest  sprzężona  z   Podaj  znaczenie  obecności  porów  w  otoczce  
płcią.   jądrowej  dla  procesu  translacji.  
   

Napisz,  czy  mutacja  w  obrębie  intronu  określonego    

genu,  która  nie  wpływa  na  sposób  jego  wycinania,   Podaj,  czy  w  celu  poznania  genomu  człowieka  
może  prowadzić  do  zmiany  właściwości  białka   zbadano  sekwencję  nukleotydów  w  DNA,  czy  w  
kodowanego  przez  ten  gen.  Odpowiedź  uzasadnij.   RNA.  Odpowiedź  uzasadnij.  
   

Podaj  przykładu  mechanizmów,  dzięki  którym   Dlaczego  mutacja  w  komórkach  somatycznych  nie  
zachodzi  zmienność  rekombinacyjna.   jest  dziedziczona  przez  potomstwo  zwierząt?  
   

 
Które  fragmenty  mRNA  są  wyłącznie  kodujące  i   Co  oznacza  pojęcie  „ekspresja  informacji  
jaka  jest  przyczyna  powstawania  zmienionych   genetycznej”?  
białek  mimo  braku  zmiany  genu?    
 

    GENETYKA  I  BIOTECHNOLOGIA  
         
   
 pierwotny  mRNA  poddawany  jest  obróbce  
posttranskrypcyjnej,  w  czasie  której  wycinane  są  odcinki   ponieważ  objawy  choroby  pojawiają  się  dopiero  po  40  roku  
niekodujące  (introny)  i  sklejane  (łączne)  są  odcinki  kodujące   życia,  więc  nosiciel  może  wcześniej  przekazać  wadliwy  gen  
(egzony),  dlatego  dojrzały  mRNA  zawiera  mniejszą  liczbę   potomstwu  
nukleotydów    
 

konsekwencją  mutacji  typu  insercja  lub  delecja  jednego  lub  

w  tym  czasie  (przed  owulacja)  kobieta  nie  jest  w  ciąży,  a   dwóch  nukleotydów  jest  przesunięcie/zmiana  ramki  odczytu  
promienie  RTG  mogą  wywołać  mutagenne  skutki  (szczególnie   informacji  genetycznej  i  w  efekcie  możliwość  syntezy  innego  
dla  intensywnie  dzielących  się  komórek/komórki  jajowej)   białka  o  zmienionym  składzie  aminokwasów  od  miejsca  
  wystąpienia  mutacji  
 

u  mężczyzn  występuje  tylko  jeden  chromosom  X  i  jeżeli  na  

pełni  funkcję  matrycy,  według  której  na  rybosomach   tym  chromosomie  występuje  allel/gen  recesywny  
syntetyzowane  jest  białko   odpowiedzialny  za  wystąpienie  choroby,  to  zawsze  się  on  
  ujawni  
 

poprzez  pory  w  błonie  jądrowej  przedostają  się  do  cytoplazmy  

podjednostki  rybosomów  oraz  kwasy  rybonukleinowe  biorące  
allel  tej  choroby  występuje  na  chromosomie  X  /  chromosomie  
udział  w  translacji  (mRNA  i  tRNA)  
płci  X  
 
 

  mutacja  w  obrębie  intronu  nie  może  prowadzić  do  zmiany  

badano  sekwencję  nukleotydów  w  DNA,  ponieważ  DNA   właściwości  białka,  ponieważ  introny  są  wycinane  z  
stanowi  materiał  genetyczny  człowieka   transkryptu  RNA  (w  procesie  splicing)  przed  syntezą  białek  
   

• dziedziczeniu  podlegają  tylko  cechy  zapisane  w  genotypie  

• crossing-­‐over  
gamet  
• niezależna  segregacja  chromosomów  podczas  mejozy  
• powstającemu  organizmowi  cechy  mogą  być  przekazane  
• losowe  łączenie  się  gamet  
tylko  przez  gamety  rodzicielskie  
 
 

• jest  to  proces,  w  którym  na  podstawie  informacji  

• wyłącznie  kodujące  fragmenty  to  egzony  
genetycznej  zawartej  w  genie  powstają  białka  lub  różne  
• przyczyną  powstawania  zmienionych  białek  jest  sklejanie  
formy  RNA  
egzonów  w  innej  kolejności  niż  ta,  którą  miały  w  łańcuchu  
• droga,  jaką  odbywa  informacja  genetyczna  od  DNA  do  
DNA,  przy  czym  gen  w  łańcuchu  DNA  nie  zostaje  zmieniony  
kodowanego  białka  
 
 

        GENETYKA  I  BIOTECHNOLOGIA  
 
         
 
 1. Na  czym  polega  splicing?  
Na  czym  polega  proces  transkrypcji?  
2. Jaka  jest  bezpośrednia  przyczyna  delecji?  
 
 

Pierwszy  etap  rozwoju  zarodkowego  człowieka  

(bruzdkowanie)  charakteryzuje  się  częstymi  podziałami  
  komórkowymi.  Między  kolejnymi  podziałami  dochodzi  
W  jaki  sposób  utrzymywana  jest  dwuniciowa   do  wzmożonej  syntezy  między  innymi  DNA  i  białek.  
struktura  cząsteczki  DNA?   Dzięki  jakiemu  procesowi,  mimo  wzmożonej  syntezy  
  DNA,  komórki  zarodka  człowieka  pozostają  
diploidalne?  
 

 
 
Podaj  prawidłowość,  z  której  wynika,  że  kolejność  
Jakie  znaczenie  dla  pełnienia  funkcji  biologicznej  
organicznych  zasad  azotowych  w  jednej  nici  DNA  
przez  DNA  ma  jego  zdolność  do  replikacji  oraz  do  
determinuje  kolejność  zasad  w  drugiej  nici  tej  
transkrypcji?  
samej  cząsteczki  DNA.  
 
 

 
Jaka  jest  funkcja  polimerazy  DNA  i  helikazy?  
Na  czym  polega  replikacja  semikonserwatywna?  
 
 

 
 
Czym  są  kodony  nonsensowne  (terminujące  
Na  czym  polega  trójkowość  kodu  genetycznego?  
„stop”)  oraz  jaka  jest  ich  funkcja?  
 
 

• Czym  jest  kodon  i  co  oznacza  pewien  liczbowy    

układ  kilku  kodonów?  
Jakie  jest  znaczenie  procesu  replikacji  w  
• Wyjaśnij,  jakie  znaczenie  ma  crossing-­‐over  oraz  
komórkach  rosnącego  organizmu  
podaj,  od  czego  zależy  częstość  zachodzenia  
tego  procesu  między  dwoma  genami?  
wielokomórkowego,  np.  człowieka?  
   

 
Co  jest  źródłem  energii  niezbędnej  do  syntezy  
Wyjaśnij,  jaką  rolę  w  procesie  transkrypcji  pełni  
mRNA?  
DNA  i  enzym  polimeraza  RNA?  
 
 

    GENETYKA  I  BIOTECHNOLOGIA  
         
   
 1. proces  polegający  na  wycinaniu  intronów  z  pre-­‐
mRNA  oraz  łączeniu  ze  sobą  tylko  fragmentów  
podczas  transkrypcji  informacja  genetyczna  zawarta  w  DNA  
kodujących  –  egzonów  
zostaje  przepisana  na  pre-­‐mRNA,  które  zawiera  fragmenty  
2. bezpośrednią  przyczyną  delecji  jest  wypadnięcie  
kodujące  (egzony)  oraz  fragmenty  niekodujące  (introny)  
nukleotydu,  które  powoduje  przesunięcie  ramki  
 
odczytu,  w  efekcie  czego  powstaje  zupełnie  inny  
polipeptyd  

dwuniciowa  struktura  cząsteczki  DNA  utrzymywana  jest  dzięki  

dzięki  procesowy  mitozy   wiązaniom  wodorowym,  wytwarzającym  się  pomiędzy  
  komplementarnymi  zasadami  
 

• replikacja  oraz  transkrypcja  pozwalają  na  ekspresję  genów  

zawartych  w  DNA  
w  nici  DNA  kolejność  zasad  w  drugiej  nici  DNA  jest  zależna  od  
• replikacja  pozwala  na  powielenie  informacji  genetycznej  i  
pierwszej  nici  DNA  tej  samej  cząsteczki,  ponieważ  zasady  
przekazanie  jej  kopii  potomstwu,  natomiast  transkrypcja  
łączą  się  komplementarnie  
pozwala  na  wytworzenie  matrycy  niezbędnej  do  syntezy  
 
białek  
 

• helikaza  –  jest  odpowiedzialna  za  rozplecenie  nici  DNA  

polega  ona  na  tym,  że  w  cząsteczce  DNA  jedna  nić  jest  nicią  
• polimeraza  DNA  –  dobudowuje  komplementarnie  
macierzystą,  a  druga  nowo  zsyntetyzowaną  
nukleotydy  na  nowo  zsyntetyzowanej  nici  DNA  
 
 

• antykodony  na  tRNA  są  komplementarne  do  kodonów  na  

mRNA,  co  pozwala  na  przyłączenie  aminokwasu  w  ściśle  
określonym  miejscu   kod  genetyczny  jest  trójkowy,  tzn.,  że  jeden  aminokwas  
określony  jest  przez  kodon  składający  się  zawsze  z  trzech  
• kodony  nonsensowne  nie  mają  swoich  odpowiedników  na  
nukleotydów  
tRNA,  więc  w  tym  miejscu  nie  przyłączy  się  żaden  
 
aminokwas  i  jest  to  sygnał  do  zakończenia  translacji  

• kodon  jest  to  trójka  nukleotydów  określających  jeden  konkretny  

• dzięki  replikacji  informacja  genetyczna  może  być   aminokwas,  ponieważ  kod  genetyczny  jest  bezprzecinkowy  
kopiowana  i  przekazywana  kolejnym  powstającym   •  
• crossing-­‐over  zapewnia  powstawanie  nowych  rekombinacji  
komórkom  rosnącego  organizmu  
genetycznych  i  powstawanie  osobników  o  zmienionym  materiale  
• zapewnia  im  taką  samą  informację  genetyczną,  jak  w   genetycznym,  co  warunkuje  zmienność  genetyczną  
komórkach  wyjściowych   • im  dalej  położone  od  siebie  geny  w  chromosomie,  tym  częściej  
  zachodzi  crossing-­‐over  
 

• DNA  zawiera  informację  genetyczną  w  postaci  sekwencji  

źródłem  energii  do  syntezy  mRNA  są  wysokoenergetyczne   nukleotydów  
wiązania  między  resztami  kwasu  fosforowego  w   • polimeraza  RNA  przesuwając  się  wzdłuż  nici  DNA  odczytuje  
trifosforybonukleotydach   tę  informację  i  powoduje  łączenie  się  ze  sobą  
  komplementarnie  nukleotydów,  w  wyniku  czego  powstaje  
nić  mRNA  

    GENETYKA  I  BIOTECHNOLOGIA  
         
 
 
 Czy  terapia  genowa  komórek  rozrodczych  (komórek  
Sformułuj  argumenty  popierające  opinię,  że  prace  
jajowych  lub  plemników)  powinna  być  stosowana?  
nad  uzyskiwaniem  organizmów  transgenicznych  są  
Określ  swoje  stanowisko  posługując  się  dwoma  
uzasadnione.   argumentami.  
   

W  dobie  niedoboru  żywności  na  świecie  laboratoria  

Przedstaw  przykłady  działań,  którymi  współczesna   genetyczne  podjęły  próby  wprowadzenia  genów  
warunkujących  fotosyntezę  typu  C4  do  genomu  roślin  
medycyna  próbuje  poprawić  sytuację  w  zakresie  
uprawnych  (o  fotosyntezie  typu  C3).  Czy  
chorób  dziedzicznych.  
przedstawiony  projekt  badań  stanowi  właściwy  
  kierunek  rozwoju  inżynierii  genetycznej?  
 

 
   
Podaj  sytuacje,  w  których  można  (powinno  się)  
Zakładając  możliwość  przeniesienia  genu  
skorzystać  z  badań  DNA  i  uzasadnij  znaczenie  
krzewienia  do  innych  roślin,  oceń  przydatność  jego  
społeczne  stosowania  tej  metody  w  określonych  
sytuacjach.   odkrycia  dla  rolnictwa.  
   
 

• Uzasadnij  jednym  argumentem,  że  dzielenie   • Podaj  argumenty  wykazujące  pozytywne  znaczenie  
zarodków  może  być  jedną  z  technik  klonowania   GMO  dla  człowieka.  
zwierząt.   • Podaj  argument  wykazujące  pozytywne  znaczenie  
• Podaj  przykład  praktycznego  zastosowania  tej   GMO  dla  środowiska.  
techniki  w  zachowaniu  różnorodności  biologicznej.  

   
Podaj  argumenty  wyjaśniające,  dlaczego  szczepionki  
Podaj  argumenty,  którymi  uzasadnisz  potrzebę  
zrekombinowane  (nie  zawierają  całych  cząsteczek  
gromadzenia  i  przechowywania  zasobów  
infekcyjnych,  ale  tylko  wybrane  polipeptydy)  są  
genowych  różnych  gatunków  roślin.   bezpieczniejsze  od  szczepionek  tradycyjnych.  
   

Owca  Dolly  była  pierwszym  sklonowanym  ssakiem.  Sklonowano  ją,  

przenosząc  jądro  komórkowe  z  komórki  nabłonkowej  gruczołu  
mlekowego  owcy  rasy  fińskiej  do  pozbawionego  jądra  oocytu  owcy  
 
rasy  szkockiej.  Podział  oocytu  stymulowano  impulsem   Wyjaśnij,  dlaczego  gen  kodujący  białko  organizmu  
elektrycznym,  a  powstały  zarodek  przeniesiono  do  macicy  matki   eukariotycznego  musi  być  wprowadzony  do  
zastępczej,  którą  była  owca  rasy  szkockiej.  Matka  zastępcza  
urodziła  owcę  racy  fińskiej  –  Dolly.  Uzasadnij,  że  Dolly  i  jej  
komórek  bakterii  w  postaci  cDNA.  
genetyczna  matka  miały  ten  sam  genom  jądrowy,  a  różniły  się    
genomem  mitochondrialnym.  

  Uzasadnij,  że  w  warunkach  naturalnych  

Przedstaw  zaletę  kojarzenia  krewniaczego  w   krzyżowanie  się  osobników  blisko  spokrewnionych  
hodowli  zwierząt.   jest  zjawiskiem  niekorzystnym  wśród  zwierząt.  
   

    GENETYKA  I  BIOTECHNOLOGIA  
         
   
 za:  
• korekta  wad  genetycznych  jeszcze  przed  poczęciem   ! uzyskiwanie  organizmów  transgenicznych  umożliwia  
• wyeliminowanie  lub  zmniejszenia  występowania  chorób   podniesienie  wartości  użytkowej  niektórych  roślin  
dziedzicznych   uprawnych  
przeciw:   ! organizmy  transgeniczne  mogą  być  pomocne  w  
• manipulacje  genetyczne  ma  komórkach  rozrodczych  wiążą   rozwiązywaniu  problemu  produkcji  niektórych  leków  
się  z  ryzykiem  powstania  uszkodzonych  zarodków   ! prace  nad  organizmami  transgenicznymi  przyczyniają  się  do  
• problem  etyczny  –  wpływanie  na  cechy  przyszłych  ludzi   rozwoju  inżynierii  genetycznej,  biotechnologii  

tak:  
• rejestracja  heterozygotycznych  nosicieli  niepożądanych  alleli  
• wzrośnie  produkcja  żywności  na  świecie  
recesywnych  
• rośliny  będą  zdolne  do  wytwarzania  znacznie  większej  
• porady  dla  par  małżeńskich  z  podwyższonym  współczynnikiem  
ilości  węglowodanów  
ryzyka  urodzenia  chorego  dziecka  
• nastąpi  rozwiązanie  problemu  głodu  na  świecie  
• uświadomienie  niebezpieczeństwa  związanego  z  późnym  
nie:  
zawieraniem  małżeństw  i  rodzeniem  dzieci  przez  kobiety  powyżej  
• nie  wszystkie  zmodyfikowane  genetycznie  rośliny  mogłyby  
35  roku  życia  
przeżyć,  co  byłoby  nieopłacalne  
• wyjaśnienie  przeciwwskazań  dla  małżeństw  wśród  osób  blisko  
• rośliny  transgeniczne  mogą  być  szkodliwe  dla  ludzi  
spokrewnionych  ze  sobą  
 
• wykrycie  przestępcy  –  możliwość  sprawiedliwego  ukarania  
• uniewinnienie  niewinnie  oskarżonych  –  rehabilitacja  społeczna  
• ustalenie  tożsamości  osób  zaginionych,  pozbawionych  pamięci  –  
• rośliny  o  większej  ilości  odgałęzień  dają  obfitszy  plon   odnajdywanie  rodzin  
• niższe  rośliny  są  też  łatwiejsze  do  uprawy  i   • ustalenie  tożsamości  osób  znalezionych  martwych  –  ofiary  działań  wojennych  
pielęgnacji   zamachów  terrorystycznych  i  katastrof  –  odnajdywanie  rodzin,  pochówek  
• pomoc  w  ustaleniu  naturalnych  rodziców  dzieci  adoptowanych  –  odnowienie  
 
więzi  rodzinnych  
• rozstrzyganie  sporów  o  ojcostwo  –  alimenty,  kontakt  dziecka  z  biologicznym  
rodzicem  

•  
• dzięki  transgenicznym  zwierzętom  można  produkować  niektóre  
lekarstwa,  np.  hormony  niezbędne  w  leczeniu  osób  chorych.   • wszystkie  zarodki  powstałe  tą  metodą  mają  
• rośliny  transgeniczne  mogą  być  odporne  na  mróz,  mogą  być  dłużej   identyczny  materiał  genetyczny,  ponieważ  powstały  
przechowywane  a  te  cechy  są  pożądane  w  rolnictwie   z  jednej  zygoty  
•   • można  w  ten  sposób  uzyskać  więcej  potomstwa  
• transgeniczne  rośliny  mogą  być  odporne  na  działanie  szkodników,  co   zagrożonych,  ginących  gatunków  zwierząt  
może  zmniejszyć  użycie  środków  ochrony  roślin  i  ograniczyć  zatrucie  
nimi  środowiska  
 

• szczepionki  te  są  bezpieczne,  bo  do  organizmu  wprowadzane  jest  

wyłącznie  białko  (antygen)  i  nie  grożą  powikłaniami  w  postaci  
zachorowania   • pozwoli  zachować  genotypy  różnych  odmian  najbardziej  
• szczepionki  te  są  bezpieczne,  ponieważ  w  organizmie  zaszczepionego   wydajnych  gospodarczo  roślin  
wytwarzają  się  konkretne  przeciwciała  na  wprowadzony  antygen   • umożliwi  to  prowadzenie  badań  genetycznych  i  tworzenie  
• takie  szczepionki  ograniczają  możliwość  rekombinacji  materiału   nowych  odmian  
genetycznego  i  powstania  nowych  szczepów  oporniejszych  na  
antybiotyki  
 

• miały  ten  sam  genom  jądrowy,  ponieważ  genetyczną  

matką  była  dawczyni  jądra  komórkowego  (owca  rasy  
postępowanie  takie  ułatwia  transkrypcję  i  translację   fińskiej)  
wprowadzonego  odcinka  bez  intronów,  ponieważ  bakterie  nie   • różniły  się  genomem  mitochondrialnym,  ponieważ  genom  
mają  możliwości  splicingu/usunięcia  intronów  z  transkryptu   mitochondrialny  Dolly  pochodził  z  pozbawionego  jądra  
  oocytu  owcy  rasy  szkockiej  (a  nie  z  komórki  wymienia  rasy  
fińskiej)  
 

zwiększa  się  prawdopodobieństwo  ujawnienia  w  potomstwie   • wyselekcjonowanie  w  hodowli  tzw.  czystych  linii  –  
cech  niekorzystnych  lub  chorób  będących  skutkiem   homozygotycznych  osobników  pod  względem  pożądanej  
zwiększonej  homozygotyczności  lub  ujawnienie  się   cechy  
niekorzystnych  mutacji  recesywnych   • uzyskanie  osobników  o  preferowanych  w  hodowli  cechach  
   

    GENETYKA  I  BIOTECHNOLOGIA  
         
 
 
 Sformułuj  argumenty  uzasadniające  celowość  
Podaj  dwie  sytuacje,  w  których  wykorzystuje  się  
prowadzenia  badań  nad  stosowaniem  w  
technikę  PCR.  
medycynie  terapii  genowej.  
 
 

Pewien  gatunek  bakterii  produkuje  substancję  Bt,  która  jest  trująca  

m.in.  dla  larw  stonki  ziemniaczanej,  a  nie  jest  szkodliwa  dla  ludzi.   U  kobiet  uszkodzenie  genu  BRCA1  często  kończy  się  
W  zwalczaniu  stonki  ziemniaczanej  substancję  tę  można  stosować   zachorowaniem  na  raka  piersi.  Wyjaśnij,  jakie  
w  sposób  tradycyjny  (opryskiwanie  upraw  ziemniaków)  lub  
zastosować  metodę  genetycznej  modyfikacji  ziemniaków.  Wyjaśnij,  
znaczenie  dla  profilaktyki  raka  piersi  mają  badania  
na  czym,  w  tym  przypadku,  polega  metoda  genetycznej  modyfikacji   genetyczne  wykrywające  u  kobiet  uszkodzenie  tego  
roślin,  oraz  uzasadnij,  że  metoda  genetyczna  mniej  szkodzi   genu.  
środowisku  niż  Bt  użyte  tradycyjnie.    
 

 
W  ludzkim  DNA  odkryto  tzw.  sekwencje  repetytywne,  czyli  odcinki  
Wyjaśnij,  jak  wykorzystać  ważną  cechę  gronkowca,   DNA  o  określonej  sekwencji,  powtarzające  się  wielokrotnie,  w  
jaką  jest  duże  zapotrzebowanie  na  żelazo,  w  pracach   genomie.  Liczba  powtórzeń  tych  sekwencji  jest  różna  u  różnych  
nad  działaniem  leku,  który  skutecznie  utrudniłby   ludzi,  a  prawdopodobieństwo  przypadkowego  wystąpienia  tej  
gronkowcowi  rozwój  w  organizmie  człowieka  i   samej  liczby  powtórzeń  u  osób  niespokrewnionych  jest  znikomo  
małe.  Podaj  dwie  sytuacje,  w  których  można  (powinno  się)  
ostatecznie  doprowadziłby  do  unieszkodliwienia  tej   skorzystać  z  badań  DNA,  i  uzasadnij  znaczenie  społeczne  
bakterii.   stosowania  tej  metody  w  określonych  przez  ciebie  sytuacjach.  
   
 
 
 
Niezależnie  od  swojego  poglądu  na  transgeniczność  
Czy  terapia  genowa  komórek  rozrodczych  (komórek  
sformułuj  argumenty,  popierające  opinię,  że  prace  nad  
jajowych  lub  plemników)  powinna  być  stosowana?  
uzyskiwaniem  organizmów  transgenicznych  są  
Określ  swoje  stanowisko,  posługując  się  dwoma  
uzasadnione.  
argumentami.  
 
 

   
Określ  dwie  cechy  bakterii,  które  sprawiają,  że  te   Określ  swoje  stanowisko  w  sprawie  produkcji  
organizmy  wykorzystywane  są  na  skalę   żywności  transgenicznej,  posłuż  się  dwoma  
przemysłową  w  procesach  biotechnologicznych.   argumentami.  
   

 
Podaj  argument  przeciw  roślinom  GMO.  
Jakie  jest  praktyczne  zastosowanie  procesu  
 
klonowania?  

   
 

    GENETYKA  I  BIOTECHNOLOGIA  
         
   
 ! umożliwia  skuteczne  leczenie  niektórych  chorób  genetycznych  /  
! w  testach  wykrywających  obecność  wirusów  (np.  wirusa   usuwa  ich  przyczyny  
HIV)  i  niektórych  bakterii   ! otwiera  nowe  możliwości  w  leczeniu  chorób  genetycznych  /  
! w  diagnostyce  chorób  genetycznych,  np.  mukowiscydozy,   umożliwia  zahamowanie  rozwoju  choroby  genetycznej  
choroby  Huntingtona   ! stwarza  możliwości  hodowli  tkanek/organów  do  
! do  identyfikacji  płci  płodu  w  diagnostyce  prenatalnej   autoprzeszczepów/przeszczepów  
! terapia  genowa  może  być  niebezpieczna,  dlatego  wymaga  badań  
klinicznych  

badania  genetyczne  wykrywające  u  kobiet  uszkodzenie  genu   • polega  na  wprowadzeniu  do  rośliny  genu  bakterii  zawierającego  
BRCAI  pozwalają  na  wykrycie  predyspozycji  do  zachowania  na   informację  o  produkcji  substancji  Bt  np.  przez  wirus  lub  
bakteriofaga  
raka  piersi  oraz  na  regularne  badania  kontrolne,  pozwalające  
• metoda  ta  mniej  szkodzi  środowisku,  ponieważ  roślina  
na  wykrycie  raka  we  wczesnym  stadium  rozwoju,  co  daje  duże  
zmodyfikowana  sama  w  sobie  jest  odporna  na  szkodnika,  a  przy  
szanse  na  wyleczenie   opryskiwaniu  na  działanie  substancji  Bt  narażone  są  też  inne  
  organizmy,  dla  których  wcale  nie  musi  to  być  korzystne  

działanie  leku  doprowadzającego  do  unieszkodliwienia  

bakterii  powinno  być  ukierunkowane  na  zablokowanie  
badania  DNA  można  wykorzystać  np.  przy  ustalaniu  ojcostwa   ekspresji  genów  kodujących  białka  odpowiedzialne  za  
czy  też  podczas  identyfikacji  sprawcy  przestępstwa   uwalnianie  hemoglobiny  z  erytrocytów;  działanie  takie  
  uniemożliwiłoby  gronkowcowi  pobieranie  z  organizmu  
człowieka  żelaza  i  finalnie  doprowadziłoby  do  śmierci  bakterii  
 

• pozwala  to  na  produkowanie  wielu  substancji  niezbędnych  do  

funkcjonowania  chorym  ludziom  (np.  sztucznie  uzyskiwana   • nie  powinna  być  stosowana,  ponieważ  nie  powinno  się  
insulina)   manipulować  genomem  człowieka,  jest  to  nieetyczne  
• pozwala  to  na  otrzymywanie  roślin  odpornych  na  szkodniki,  co   • istnieje  zbyt  duże  prawdopodobieństwo  tego,  że  terapia  
zmniejsza  zapotrzebowanie  na  działanie  na  te  rośliny  środkami   się  nie  powiedzie  i  wprowadzony  wirus  spowoduje  
chemicznymi  działającymi  na  szkodniki   tragiczną  w  skutkach  reakcję  organizmu  człowieka  
• można  uzyskać  rośliny  o  większej  wartości  odżywczej    
 

• można  uzyskać  rośliny  o  większej  wartości  odżywczej  (np.  „złoty”   • mają  bardzo  duży  zasięg  występowania,  przez  co  łatwiej  
ryż  z  genem  odpowiedzialnym  za  produkcję  prowitaminy  A,  co  
uzyskać  materiał  do  badań  
pozwoliło  na  ograniczenie    
w  znacznym  stopniu  problemu  kurzej  ślepoty  w  Indiach)   • są  wykorzystywane  przez  swoją  zdolność  do  szybkiego  
• można  otrzymać    żywność  o  przedłużonym  czasie  przechowywania   namnażania  się,  dzięki  czemu  można  szybko  uzyskać  
(np.  pomidory)  co  pozwoli  uniknąć  opryskiwania  jej  środkami   materiał  do  badań  
konserwującymi  szkodliwymi  dla  zdrowia  człowieka   • są  organizmami  prostymi  o  małej  budowie  
   

rośliny  modyfikowane  genetycznie  mogą  być  na  tyle  silne,  że  

można  uzyskać  osobniki  o  takich  samych  korzystnych  cechach,  
wyjdą  ze  swoich  pól  uprawnych  i  zaburzą  ekosystemy  
np.  zwierzęta  z  duża  zawartością  mięsa  
wypierając  z  nich  słabsze  organizmy  
 
 

   

      GENETYKA  I  BIOTECHNOLOGIA
   
         
 
 Na  czym  polega  proces  odwrotnej  transkrypcji   Uwzględniając  mechanizm  działania  szczepionki  
oraz  wyjaśnij  jego  znaczenie  w  przebiegu  infekcji   uzasadnij,  dlaczego  konieczne  jest  coroczne  
HIV?   powtarzanie  szczepienia  przeciw  grypie.  
   

Grypa  w  okresie  jesienno-­‐zimowym  jest  jedną  z  

Wyjaśnij,  dlaczego  duża  zmienność  genetyczna   najczęstszych  dolegliwości,  z  którymi  zgłaszają  się  
pacjenci  do  lekarza.  Jest  to  choroba  o  wysokiej  
wirusów  grypy  przyczynia  się  do  występowania  
zakaźności,  szerząca  się  drogą  kropelkową.  
epidemii  tej  choroby.  
Wyjaśnij,  co  oznacza  określenie  „droga  kropelkowa”.  
   
 

1. Profilaktyka  przeciwgrypowa  obejmuje  m.in.  

coroczne  szczepienia  ochronne.  Wyjaśnij,  
dlaczego  nie  ma  możliwości  uzyskania  stałej   Wymień  różnice  pomiędzy  bakteriami  i  wirusami.  
odporności  na  wirusa  grypy.  
 
2. Dlaczego  grypa  nieleczona  może  być  bardzo  
niebezpieczna?  

Rybosomy  występujące  w  komórkach  bakteryjnych  

Antybiogram  to  badanie  wrażliwości  drobnoustroju  
charakteryzują  się  stałą  sedymentacji  70S,  natomiast  
chorobotwórczego  na  działanie  lecznicze  antybiotyku.  
ludzkie  rybosomy  mają  stałą  sedymentacji  80S.  Podaj  
Wyjaśnij  sens  wykonywania  antybiogramów  w  
przykład  zastosowania  różnic  obserwowanych  w  
przypadku  infekcji  bakteryjnej.  
rybosomach  ludzkich  i  bakteryjnych.  
 
 

Wymień  trzy  przykłady  skutków  negatywnego  

Wyjaśnij  różnice  pomiędzy  podziałem  komórki  
oddziaływania  antybiotyków  na  organizm  
bakteryjnej  a  typową  mitozą.  
człowieka.  
 
 

Organizmy  prokariotyczne  są  uważane  za  bardzo   Bakterie  występują  w  całej  biosferze.  Przedstaw  
prymitywne,  słabo  zróżnicowane  i  gorzej   dwie  wybrane  cechy  bakterii,  sprzyjające  
przystosowane  do  środowiska  niż  organizmy   rozpowszechnianiu  się  tej  grupy  organizmów  w  
eukariotyczne.  Używając  jednego  argumentu,   biosferze.  
udowodnij  niesłuszność  powyższej  tezy.    
   

 
Określ  korzyści  wynikające  z  współżycia  Rhizobium  
Dlaczego  bakterie  sią  wykorzystywane  na  skalę  
i  łubinu.  
przemysłową  w  procesach  biotechnologicznych?  
 
 

    WIRUSY  I  BAKTERIE  
           
   
 ! szczepionka  jest  specyficzna  dla  antygenów  określonego  wirusa,  
dlatego  w  kolejnych  latach  trzeba  powtarzać  szczepienie,  aby   odwrotna  transkrypcja  polega  na  przepisaniu  informacji  
uodpornić  organizm  na  nowego  wirusa  
genetycznej  wirusa  z  RNA  na  DNA,  co  umożliwia  włączenie  
! w  wyniku  działania  szczepionki  z  danego  roku  powstają  w  
organizmie  przeciwciała  zwalczające  dany  szczep  wirusa,  które  już  
informacji  genetycznej  wirusa  w  genom  zainfekowanej  
nie  rozpoznają  wirusów  ze  zmutowanych,  nowych  szczepów   komórki  i  jej  odczytywanie

! duża  zmienność  genetyczna  wirusów  powoduje,  że  powstają  wirusy  

o  nowych  antygenach,  na  które  układ  odpornościowy  człowieka  nie  
droga  kropelkowa  oznacza,  że  choroba  przenosi  się  z   wytworzył  przeciwciał,  dlatego  choroba  łatwo  się  rozprzestrzenia  
człowieka  na  człowieka  wraz  z  wydzielinami  dróg   wśród  ludzi  
oddechowych  (kaszel,  kichanie)   ! duża  zmienność  genetyczna  wirusów  grypy  powoduje,  że  większość  
  ludzi  jest  na  nie  nieodporna,  dlatego  wirusy  te  łatwo  się  
rozprzestrzeniają  w  populacji  ludzkiej  

! wirusy  nie  mają  budowy  komórkowej,  natomiast  

1. wirus  grypy  wykazuje  dużą  zmienność  antygenową  
bakterie  mają  budowę  komórkową  
2. nieleczona  grypa  wywołuje  poważne  skutki  uboczne,  
! wirusy  zawierają  wyłącznie  jeden  typ  kwasu  
np.  zapalenie  płuc,  mięśnia  sercowego,  opon  
nukleinowego  (DNA  lub  RNA),  natomiast  bakterie  
mają  oba  typy  kwasu  nukleinowego   mózgowo-­‐rdzeniowych  i  mózgu  
 

różnice  w  rybosomach  bakteryjnych  i  ludzkich  można  

antybiogram  pozwala  ocenić  wrażliwość  danego  
wykorzystać  w  antybiotykoterapii:  antybiotyki  hamujące  
drobnoustroju  chorobotwórczego  na  dostępne  antybiotyki  
syntezę  białka  oddziałują  wyłącznie  na  rybosomy  bakteryjne,  
nie  blokując  rybosomów  ludzkich.  
 

! podział  komórki  bakteryjnej  jest  podziałem  nieprecyzyjnym,  a   ! niszczą  naturalną  florę  bakteryjną  przewodu  
powstające  komórki  potomne  nie  są  identyczne  jak   pokarmowego  
macierzysta  (pod  względem  morfologicznym)   ! utrudniają  wchłanianie  substancji  pokarmowych  
! podział  mitotyczny  jest  podziałem  precyzyjnym,  a  powstające   ! są  przyczyną  powstawania  reakcji  alergicznych  
komórki  potomne  są  identyczne  jak  komórka  macierzysta   ! uszkadzają  funkcjonowanie  ważnych  narządów,  np.  nerek  i  
(pod  względem  morfologicznym)   wątroby  
 
 

! są  odporne  na  niekorzystne  dla  życia  czynniki  środowiska  

! w  niesprzyjających  warunkach  mogą  tworzyć  formy  
przetrwalnikowe   organizmy  prokariotyczne  doskonale  opanowały  wszystkie  
! w  sprzyjających  warunkach  rozwijają  się  masowo  dzięki   dostępne  środowiska,  występują  nawet  w  siedliskach  
częstym  podziałom  komórkowym   ekstremalnych,  np.  gorące  źródła,  głębiny  morskie,  solanki  
! mikroskopowa  wielkość  ułatwia  przenoszenie  na  znaczne    
odległości  
 

! prosta  budowa  komórki  

! bakterie  –  czerpią  substancje  odżywcze  z  komórek  łubinu  
! łatwa  dostępność  materiału  badawczego  
! łubin  –  dzięki  symbiozie  z  bakteriami  może  rosnąć  na  
! powszechność  występowania  
glebach  ubogich  w  azot  
! szybkie  wytwarzanie  osobników  potomnych  
 
 

    WIRUSY  I  BAKTERIE