TEMAT: Budowa i funkcje komórki. Rodzaje komórek.

1. POZIOMY ORGANIZACJI KOMÓRKOWEJ

1) Organizmy jednokomórkowe - zbudowane z jednej komórki, która wykonuje
wszystkie czynności życiowe.
- bakterie - rośliny pierwotnie wodne
- protisty - grzyby
2) Formy kolonijne - zespoły komórek połączone ze sobą ścianą komórkową lub
galaretowatą otoczką. Komórki kolonii mają zwykle taki sam wygląd i są niezależne
od siebie pod względem funkcjonalnym.
- bakterie
- protisty
3) Organizmy wielokomórkowe - zbudowane z zależnych od siebie komórek.
--> plechowe - mają ciało niezróżnicowane lub słabo zróżnicowane na tkanki
- protisty - rośliny pierwotnie wodne
- grzyby
--> tkankowe - mają ciało wyraźnie zróżnicowane na tkanki. Każda z tkanek ma
odmienną budowę i funkcję.
- rośliny
- zwierzęta
2. RODZAJE KOMÓREK I ICH BUDOWA
1) KOMÓRKI PROKARIOTYCZNE (bezjądrowe)
- komórki m.in. bakterii
• nie mają jądra
• ich materiał genetyczny ma postać koliście zamkniętej cząsteczki DNA w cytozolu
• cząsteczka DNA zawiera kilkadziesiąt pętli, ich liczba zależy od fazy rozwoju
komórki
• pętle chromosomu są stabilizowane przez zasadowe BIAŁKA NIEHISTONOWE,
które wiążą się z DNA - chromosom bakteryjny
2) KOMÓRKI EUKARIOTYCZNE (jądrowe)
- komórki roślinne
- komórki zwierzęce
- komórki grzybowe
• mają jądro
• ich materiał genetyczny ma postać liniowych cząsteczek DNA, które są oddzielone
od cytozolu OTOCZKĄ JĄDROWĄ
• cząsteczki DNA są nawinięte na zasadowe BIAŁKA HISTONOWE i tworzą
chromosomy eukariotyczne
------> Cechy wspólne komórek eukariotycznych i prokariotycznych
• są oddzielone od otoczenia błoną komórkową
• ich wnętrze wypełnia cytozol
• ich materiał genetyczny ma postać DNA
• zawierają rybosomy
------> Cechy różniące komórki eukariotyczne i prokariotyczne

PROKARIOTYCZNE EUKARIOTYCZNE
ściana komórkowa zbudowana z: mureiny rośliny - celuloza
grzyby - chityna
—————————————————————————————————————————————————————————————
postać DNA: koliste cząsteczki liniowe cząsteczki
bezpośrednio w cytozolu. oddzielone błoną od
cytozolu
—————————————————————————————————————————————————————————————
błony śródplazmatyczne: brak. liczne

Błony śródplazmatyczne dzielą komórkę

na PRZEDZIAŁY (kompartmenty).
Zróżnicowanie na przedziały nazywamy
KOMPARTMENTACJĄ
3. BUDOWA KOMÓREK PROKARIOTYCZNYCH
1) KOMÓRKA BAKTERYJNA
• u większości bakterii błona komórkowa otoczona jest ścianą komórkową zbudowana
głównie z MUREINY
• niektóre komórki na powierzchni ściany komórkowej mają dodatkową błonę
zewnętrzna
• w błonach mogą być zakotwiczone rzęski - białkowe twory zewnętrznej błon
komórkowej
• komórka może być dodatkowo otoczona OTOCZKĄ ŚLUZOWĄ utworzoną z
polisacharydów
--> wnętrze wypełnia cytozol, w którym znajdują się:
• chromosom bakteryjny - koliście zamknięta cząsteczka DNA, zawiera wszystkie
geny niezbędne do funkcjonowania komórki
- cytozol zawierający chromosom - NUKLEOID
• plazmidy - małe koliste cząsteczki DNA, geny zawierają informacje, które są
przydatne, ale nie niezbędne
• rybosomy - struktury zbudowane z rRNA i białek, uczestniczą w syntezie białek
• tylakoidy (chromatofory) - zawierają barwniki fotosyntetyczne, występują tylko u
autotroficznych komórek, umożliwiają zachodzenie fotosyntezy

4. BUDOWA KOMÓREK EUKARIOTYCZNYCH

1) KOMÓRKA ZWIERZĘCA
• są oddzielone wyłącznie błoną komórkową
• w ich wnętrzu znajdują się lizosomy
• ich materiałem zapasowym jest glikogen
2) KOMÓRKA ROŚLINNE
• mają ścianę komórkową zbudowaną z celulozy
• w ich wnętrzu znajdują się wakuole i plastydy
• podstawowym materiałem zapasowym jest skrobia
3) KOMÓRKA GRZYBOWA
• mają ścianę komórkową zbudowaną z chityny
• podstawowym materiałem zapasowym jest glikogen
 CHARAKTERYSTYKA STRUKTUR
1) Organelle otoczone dwiema błonami
--> jądro komórkowe
• zawiera DNA
--> mitochondria
• zachodzi w nich oddychanie tlenowe
--> chloroplasty
• występują w komórkach roślinnych i u protistów roślinopodobnych
• zachodzi w nich fotosynteza
2) Organelle otoczone jedną błoną
--> siateczka śródplazmatyczna szorstka
• poryta rybosomami
• miejsce syntezy białek
--> siateczka śródplazmatyczna gładka
• miejsce syntezy lipidów, magazynowania jonów i detoksykacji substancji
toksycznych
--> aparat Golgiego
• modyfikowanie, sortowanie i transport białek
--> lizosomy
• zachodzi w nich trawienie wewnątrz komórkowe
--> peroksysomy
• miejsce zachodzenia rekacji utleniających
--> wakuole
• odpowiadają za stan uwodnienia komórki
• biorą udział w procesie trawienia
• magazynują różne substancje
3) Organelle nieotoczone błoną
--> rybosomy
• przeprowadzają syntezę białek
--> centrosomy
• uczestniczą w podziałach komórek
4) KOMÓRKI WYSPECJALIZOWANE
SPECJALIZACJA - przystosowanie budowy do pełnienia określonej funkcji w
organizmie
• komórki zwierzęce mogą zmieniać kształt lub tracić określone organelle
• w komórkach roślinnych może dojść do utraty całego protoplastu - powstają
martwe komórki otoczone tylko ścianą komórkową
--> NEURONY - komórki zwierzęce przystosowane do przewodzenia impulsów
--> KRWINKI CZERWONE - komórki zwierzęce przystosowane do transportu
tlenu we krwi
--> CZŁONY NACZYŃ - komórki roślinne występują w drewnie, transportują wodę
z solami mineralnymi
--> CZŁONY RUREK SITOWYCH - komórki roślinne występujące w łyku,
transportują związki organiczne w obrębie rośliny

5) PRZEDZIAŁY KOMÓRKOWE
• organelle komórkowe otoczone jedną błoną tworzą system zamkniętych, ściśle
współpracujących ze sobą PRZEDZIAŁÓW (kompartmentów)
• dzięki nim komórka funkcjonuje bez zakłóceń
• przedziały komunikują się między sobą za pomocą cytozolu lub pęcherzyków
transportujących