Amalgam ve Cıva Hijyeni

• Dental amalgamlar en az %50 oranında metalik ( inorganik) Hg

içerirler. Hg bilindiği gibi oda ısısında likit halde bulunan bir
ağır metaldir. Bu özelliği sayesinde bir alaşım elde etmek için
bütün metalleri eriterek karıştırmaya gerek kalmaksızın likit
haldeki cıva ile Cu ve Ag karıştırılarak amalgam alaşım elde
edilir.
• Fiziksel özellik açısından yoğunluğu 5 g/cm3 den fazla olan ve
molekül ağırlığı 63,5-200,6 g arasında olan metaller için
kullanılır.
 Ağır Metal
• “Ağır metal” terimi son yıllarda yaygın bir şekilde kullanılan bir
terimdir. Genellikle kontaminasyon ve potansiyel toksisite ya
da eko-toksisite ile ilişkilendirilen metaller ya da yarı-metaller
(metalloidler) olarak tanımlanır.
• Günümüzde ise ağır metal, yoğunluğuna, atomik ağırlığına,
kimyasal özelliklerine ya da toksisitesine bağlı olarak birçok
tanımlama yapılmıştır.
• Tıpta ise ağır metal tanımı, elementlerin atomik ağırlıklarına
bakılmaksızın tüm toksik özelliği taşıyan metaller olarak
tanımlanır.
• Altmıştan fazla element ağır metallere örnek olarak verilse de
en sık rastlanan ve en çok tanınan Cıva (Hg), Mangan (Mn),
Demir (Fe), Kobalt (Co), Nikel (Ni), Bakır (Cu), Çinko (Zn),
Kadmiyum (Cd), Arsenik (As), Krom (Sn), Kurşun (Pb), Gümüş
(Ag) ve Selenyum (Se)’u ağır metal olarak söyleyebiliriz.
• Cıva buharı monoatomik yapıda olup lipitte çözünebilir; bu
nedenle organizmada % 80 oranında birikim olur. Metalik cıva
vücuda alındığında kana karışarak beyin dâhil tüm dokulara
kolayca ulaşır ve beyinde birikir.
• Metalik cıva buharı yoğun ve ani maruziyetlerde akciğerden
hızla emilerek kana karışır, merkezi sinir sistemine dağılarak;
aşırı sinirlilik, unutkanlık, güçsüzlük, görme bozuklukları, el,
kol, bacaklar ve başta titremeler gibi merkezi sinir sistemi
belirtilerinin gelişmesine neden olabilir. Daha ileri aşamalarda
böbrek yetmezliği, periferal nöropati ve karaciğer işlev
bozukluğu gözlenebilir.
• Cıvayı korunmasız dokunmak bile ciddi zehirlenmelere yol açabilir.
Yüksek düzeylerde cıva, sinir sistemi, cilt, solunum sistemi,
kardiyovasküler sisteminde işlev bozukluklara neden olabilir.
Öldürücü doz (LD50: Lethal Dose)10-60 mg/kg’dır.

• Cıva; klor, sülfür ve oksijen ile birleştiğinde ise inorganik cıva

bileşikleri oluşmaktadır. İnorganik cıva bileşikleri, cıva tuzları olarak
adlandırılmaktadır.
• İnorganik cıva doğada merkürik (divalan) ve merküröz (monovalan)
olmak üzere iki çeşit tuz şeklinde bulunur. Bu tuzların en çok bilineni
merkürik cıva olup, suda çözünürlüğü daha yüksek olduğu için daha
toksiktir. Aynı zamanda son derece koroziv olup, ölümcül
gastrointestinal erozyonuna neden olabilir.
• İnorganik cıva bileşikleri epitel hücreleri, kan hücreleri ve plazma
proteinleri ile birleşerek organlarda, salgı bezlerinde ve merkezi sinir
sisteminde birikebilir.
• İnorganik cıva tuzlarının lipitte çözünürlüğü düşük olduğu için plasenta ve
kan beyin bariyerini kolayca geçemezler; ancak nörolojik hasara yol
açabilirler. Akut ölümcül oral cıva klorür dozu yaklaşık 1-4 gramdır.
• Cıvanın toksisitesi kimyasal formuna bağlı olarak değişim gösterir. Cıva,
metalik ya da elementel, inorganik ve organik olmak üzere 3 formda
bulunur. Metalik cıva, başka elementlerle bileşik oluşturmamış,
elementtir. Sıvı metal halde bulunur, suda çözünmemekle beraber, oda
sıcaklığında oldukça toksik miktarlarda buharlaşabilmektedir.
• Organik cıva bileşikleri; metil, etil, fenil cıva gibi bileşiklerdir. Üç formun da
emilim ve salınım değerleri, fiziksel ve kimyasal özellikleri ve dokulardaki
dağılım ve birikim şekilleri farklıdır. Doğada en yaygın bulunan
mikroorganizmalar tarafından ve doğal süreçlerde dönüşüme uğrayarak
meydana gelen organik cıva bileşiği metil cıvadır.
• Metil cıvanın hücre membranlarından geçerek canlı dokularda birikme
kapasitesi vardır. Doğada en çok bulunan organik cıva bileşiği metil cıva
olup, yağda depolanma özelliğine sahip bir nörotoksindir.
 Muayenehane Şartlarında Cıva Hijyeni
için Öneriler:
• 1. Civa kullanımı ve dental amalgamın manipülasyonu, civa buharının
potansiyel zararları ve iyi bir hijyen kontrolünün gerekleri ile ilgili tüm
personelin eğitilmesi gerekmektedir.
• 2. Muayenehanede olası civa buhar kaynakları hakkında personeli
bilgilendirmek (örn. saçılma; kullanılmış amalgam kapsüllerinin açılması;
yerleştirme, cila veya amalgam sökülmesi; amalgam bulaşmış aletlerin
ısıtılması; sızdıran kapsüller).
• Personel amalgam atıklarının yönetimi ve çevre koruması hakkında bilgi
sahibi olmalı. Bazı eyaletler kendi bölgelerinde geçerli olacak atık yönetimi
ile ilgili kurallar geliştirmiştir.
• 3. Dışarıdan temiz havanın girmesine izin veren iyi havalandırılmış
ortamlarda çalışılmalı. Eğer ortam klimalı ise, periyodik olarak filtreler
değiştirilmelidir.
4. Çalışma ortamının civa buhar seviyesi periyodik olarak ölçülmelidir. Civa
saçıldığında veya bu şüphe olduğunda mutlaka ölçüm yapılmalıdır.
Dozimetreler bu değerlendirmede kullanılabilir. Civa buhar analizörleri (örn.
elde taşınan monitörler sanayide sık kullanılmaktadır) bir saçılma veya
temizlikten sonra çabuk sonuç verdiğinden kullanışlıdır.
Haftada 40 saat ve günde 8 saat çalışılan bir ortam için OSHA
( Occupational Safety and Health Administration) tarafından kabul edilen eşik
civa buhar değeri 50 µg/m3 dır.
5. Temizliği kolaylaştıracak uygun bir çalışma sahası yaratılmalıdır. Yer
kaplaması emici materyalden olmamalı ve kolay temizlenmelidir.
6. Önceden kapsüllenmiş amalgamları kullanın; toz alaşım ve civa sıvısının ayrı
ayrı karıştırıldığı şekilleri kullanmaktan vaz geçin.
7. Kolu içeride olan bir amalgamatör kullanın.
8.Amalgamı tutarken dikkat edin. Cilde civanın veya taze karıştırılmış
amalgamın değmesine izin vermeyin.

9.Kullanım sonrasında amalgam kapsüllerini tekrar kapatın ve atık

yönetmeliklerine uygun olarak atın.

10. Amalgamı cilalarken veya sökerken mutlaka güçlü tükürük emiciler

kullanılmalıdır. Su giderlerinde mutlaka filtreler bulunmalıdır. Atık amal-
gamları uzaklaştırmak için bu filtreler periyodik olarak kontrol edilip
temizlenmelidir.
• 11. Tüm artık amalgamlar, ağzı sıkıca kapatılmış ve içinde 2. banyo
solüsyonu bulunan kavanozlarda toplanmalıdır. Atıklar su içinde
saklanmamalıdır. Eğer kuru olarak saklanırlarsa, kavanoz açıldığında civa
buharı odanın havasına karışabilir. Ancak bazı geri dönüşüm işlemleri
sadece kuru olarak saklanan amalgam atıklarını değerlendirebilmektedir.
• 12. Mümkün olduğunca amalgam atıkları ve artıkları geri
dönüştürülmelidir. Eğer yapılamıyorsa, uygun şekilde saklanmalıdır. Bir geri
dönüşüm firması seçilirken, hükümetten gerekli tüm izinleri almış
olmasına ve herhangi bir federal suça karışmamış olmasına dikkat
edilmelidir. Diş hekimleri bulundukları bölgedeki diş hekimleri odaları ile
ilişkiye geçip kabul edilen atık değerlendirme kurallarını ve geri dönüşüm
işlemlerinin nasıl ve kime yaptırılacağını öğrenmelidir.