PERBERJA

BIOKIMIKE E
INDEVE TE
DHEMBEVE
dr. sci. Denis Baftijari
DHEMBI KA: KURORE DHE RRENJE
Indet e forta te dhembeve jane:
Zmalti
Dentina
Cementi

Pulpa - ind i bute.

 ZMALTI (SUBSTANTIA ADAMANTINA)
Indi me I forte ne organizem.
Mbulon kuroren e dhembit
Struktura kimike - Hidroksiapatit
95% materie inorganike dhe
5% materie organike dhe uje
 ZMALTI (SUBSTANTIA
ADAMANTINA)

Zmalti prodhohet vetem gjate periudhes

se zhvillimit te dhembit - amelogjeneza.
Marin pjese qelizat ameloblaste.
PERMBAJTJA E UJIT NE ZMALT
Shume studime kane treguar se uje ne zmalt eshte me 4%.
0.8% eshte I lidhur me perberesit organik dhe quhet si uje i lidhur ne
forme labile, sepse mund te humbet shpejte.
3.2% quhet uje I hidratuar dhe eshte I lidhur me kristalet e hidroksi-
apatit.
PERBERESIT JOORGANIK TE ZMALTIT

Perberesit bazik joorganik te smaltit jane Ca+ (kalciumi) dhe P+

(fosfori) te cilet per shkak te dominit te tyre ne kete ind paraqiten si
makroelemente.
Elementa tjera jane: Fluori, Plumbi, Zinku, Hekuri, natriumi,
Mageneziumi, karbonatet, Stronciumi, Bakri, Aluminiumi, Kallaj
dhe Mangani.
Karbonatet paraqiten me 3.5%.
Na dhe Mg me 0.5%.
Perpjestimi I Ca dhe P eshte konsant dhe eshte ne forme 2:1.
FORMA KRISTALORE E ZMALTIT
Me metodat e ndryshme si diffraksioni i rezeve X, mikroskopia
elektronike eshte vertetuar struktura kristalore e zmaltit si dhe
indeve tjera te forta te dhembit.
Behet fjale per kristale te ngjajshme me ato te apatit natyror.
Ka forme heksagonale.
Dimezionet e tij jane 160x40x25

Per shkak te prezences se OH grupi, kristalet e ketij lloji qeuhen
kristale e hidroksiapatitit, jane kristale heksagonike ku atomet e Ca
kane rednitje te dyfishte dhe ndahen ne atome shtyllor dhe aksial.
Atomet e Ca jane shperndare ne forme trekendshi, ku mes veti jane
lidhur nen kend 60. Kalciumi aksial ka renditje trekendeshi ku
gjendet Edhe OH grupi. Ne vend te OH grupit mund te vendoset
edhe F. Fluori e stabilizon kete kristal.
Per kete rast ne stomatologjine preventive praktikohet fluorimi I
dhembeve qe fluori te mer vendin e OH. Ne kete rast fitohet kristali i
fluorapatitit, ne te cilat Jonet e F kane ngarkese me te madhe elektro
negative dhe me fuqi me te madhe i afron dhe lidhjet me jonet e Ca.
Zmalti behet me I vogel dhe me i forte dhe me rezistent ndaj kariesit
ne krahasim me hidroksiapatitin.
Sa I perket P ne kristalet e hidroksiapatitit vertetohet ne forme jonike
grupit fosfatik si anjon. Ne perberjen e grupit fosfatik atomi i P eshte
i vendosur ne qender ne mes te kater atomeve te oksigjenit te
renditur ne forme katrori.
Kerkimet kristalografike tregojne se grupi fosfatik ne rrjetin kristalor
mund te kete dy pozicione: ne te paren Fosforin me tre atome te
Oksigjenit gjindet mbi rafshin qe lidhin dy atome te Ca.
Forma e dyte me fosforin dhe tre atome te O2 gjendet nen rafshin qe
lidhin dy atome te Ca.
Nga pamja e rrjetit kristalordhe poziten e atomeve vecmas rrjedh se
cdo grup fosfatik eshte i vendosur ne mes dy atomeve te Ca ashtu qe
nje valence negative e grupit fosfatik mbetet e pa bllokuar.
Kjo e dhene ka domethenie biologjike, sepse kjo valence negative
kushtezon elektrizimin negativ jo vetem te kristalit por edhe pjeses
me te jashtme te smaltit te dhembit e cila eshte ne kontakt te
perhershem me hapesiren e gojes dhe peshtymes.
NDRYSHIME NE STRUKTUREN E HIDROKSIAPATITIT

Ndryshimet ne perberjen e hidroksi apatitit ndodhin per shkak tea

absorbimit ose ndyshiomeve jonike.
Absorbimi vjen ne shprehje ne shtresat siperfaqesore te zmaltit sepse
ajo pjese e dhembit eshte gjithnje ne kontakt me peshtymen dhe
hapesiren e gojes.
Hidroksi apatiti eshte negativisht i elektrizuar dhe lehteson realzimin
e absorbimit.
Prezenca e shtreses jonike te absorbuar mundeson edhe lidhjen e nje
sasie te vogel te ujit duke formuar shtrese hidratike e cila shtrese
pastaj mundeson te gjitha ndyshimet ne hidroksi apatit.
NDRYSHIME NE STRUKTUREN E HIDROKSIAPATITIT

Ndrushime jonike - realizohen me ndrimin e joneve ne mes apatitit

dhe rrethit (peshtymes). Egzistojne 2 lloje ndryshimesh>
IZO-JONIKE ushtrohen pa nderprere shume ngadale ne ate menyre
qe jonet e CA nga rrjeti kristalor ndrohen me jonet e Ca nga
peshtyma.
HETERO-JONIKE - ndrimi I Ca me katjone dyvalente te tipit Mg,
Mn dhe ne disa raste me Jone Na, Ndryshon perberja totale e rrjetit
kristalor. Keto ndryshime jane te demshme dhe te padeshirueshme
per zmaltin.
NDRYSHIME NE STRUKTUREN E HIDROKSIAPATITIT

Nderim jonik I deshirueshem paraqet vete

substituimi i grupit hidroksil me fluor. Atehere
fitohet fluoro-apatit qe ka kontribut ne stabilzimin e
kristalir.
Ky eshte jon bipolare dhe ka fuqi te lidhet me jonet
e Ca.
Oh grupi kontribuon per jostabilitet te kritalit.
 PERBERESIT ORGANIK TE ZMALITIT
Jan te vogla dhe gjenden ne dy forma: rrjetore dhe amorfe.
Perberje organike rrjetore gjendet ne gjithe trashesine e zmaltit.
Perberje organike amorfe nuk eshte e shperndare ne gjithe pjesen e
zmaltit.
Perberja organike ne smalt eshte me 1% pjesa tjeter u bie proteinave.
Proteini ne zmalt eshte amelina.
 AMELINA
Masa molekulare eshte 72000. Ka cilesi te glikoproteinave acidike,
amino acide me te shprehur jane glicina, acidi asparginik dhe acidi
glutaminik.
Zmalti Permban rreth 0.5% lipide qe do te thote se ka 42% te
lipidive qe marin pjese ne perberjen e dhembit.
DENTIN
A
Perberja biokimik
 DENTINA
Indi I forte I dhembit
Ne pjesen e kurores dhe ne pjesen e rrenjes.
Prodhohet nga ana e odontoblasteve ne procesin dentigjoneze.
Odontoblastet Jane qelizat kryesore te pulpes, qe sintetizojne
matriks te perbere nga kolagjena 0 predentin, i cili pastj
mineralizohet dhe prodhohet dentina.
 DENTINA
Perberja biokimike - me teper se 10% uje dhe materiale organike
20% kurse pjesa tjeter eshte 80% materie joorganike.
Dentina permban me teper uje dhe materi organike nga zmalti, me e
bute se zmalti.
Materie joorganike - Ca dhe P ne forme te hidroksi-apatitit. Mikro
elemente tjera si Mg, Na, Cl, Fe, Al, Mn etj.
Materia joorganike e dentines HIDROKSI APATIT
Materia organike KOLAGJENI.
 KOLAGJENA
Protein fibrilar ne organizem, ai perben pjesen organike te
dentinesm cementit dhe eshtrave.
1/3 I perket glicinesm 1/3 prolines, alanines dhe hidroksi prolines,
1/3 u takon aminoaceideve tjera
Njesia molekulare e kolagjenes eshte TROPOKOLAGJENA.
Amino acidet jane te renditura ne forme te zinxhirit polipetidik te
trefishte. Dy zinxhire jane identik kurse i treti eshte ndryshem.
SHenohen si alpha 1 dhe alpha 2. Jane te mbeshtjellura si spirale
duke formuar heliks te trefishte. Cdo zinxhire polipetidik ka 1000
aminoacide.
 KOLAGJENA
GLicina ka dimenzione me te vogla, lejon afrimin e tre zinxhireve
polipetidike dhe mundeson forminin e lidhjeve mes tyre.
Struktura e tropokalgjenes stabilizohet me lidhje te ndryshme ne
mes molekulave fqinje dhe tropokolagjenes. Masa molekulare e saj
eshte rreth 300 000.
 SINTEZA E KOLAGJENES
Sintetizon fibroblaste ne indet e buta si lagamentet, osteoblastet ne
eshtra, odontolaste ne dentine dhe cementoblaste ne cement.
Se pari sintetizohet parakolagjena, icli nga fundi ivargut te tij ka 100
amino acide, sintetizohen ne ribozome te retikulumit endoplazmatik.
Me kete fitohet prokolagjena.
Prokolagjena transportohet ne R. Endoplazmatik duke u sulmuar nga
enzime, qe mundesojne vendosjen e grupit hidroksil.
 SINTEZA E KOLAGJENES
Formohen mbetje hidroksiprolin dhe hidroksilizin.
Formimi I spirales se trefishte e pamundeson procesin e
metutjeshem te hidroksilizimit dhe glikolizimit.
Tropokolagjena eshte e patretshme per dallim nga prokolagjena.
Perberja glicide ne fijet e kolagjens 0 me zinxhir glicid te shkurte te
lidhur me aminoacidin hidroksilizin dhe zinxhiri glicid i gjate i
perbere nga glukoza, galaktoza, manoza, glukozamina.
RENDESIA E VIT. C DHE FOSFATES ALKALIKE NE SINTEZEN E KOLAGJENES

Mungesa e vit.C ne ushqim ndikon ne gjakderdhje te gingives.

Kur skemi vit.C skemi hidrolziim i cili eshte proces gjate sintezes se
fijeve te kolagjenes
Ne mungese te vit. C mund te pritet sinteze e fijeve te holla dhe te
dobta qe smunden te durojne ndikimin e forcave terheqese.
Sinteza e kolagjenes mvaret Edhe nga prezenca e fosfatazes
alkaline.
STABILITETI I FIJEVE KOLAGJENE
Aktiviteti metabolik i kolagjenes eshte i vogel ne krahasim me
proteinat tjera. Keto fijen shperbehen nen ndikim e enzimes
kolagjenaza. Ky enzim gjendet ne gingive dhe ne indin periodontal
Edhe ate ne fibroblaste dhe ne qelizat polimorfonukleare.
 ARKITEKTURA E DENTINES
DENTINA PRIMARE PARAQET PJESEN EM TE MADHE TE
DHEMBIT.
Ne pjesen e mbrendshme te saj gjendet pulpa me nje shtrese tjeter
para si sak Predentin.
Prezenca e Saj eshte vertetim per prodhim te dentines gjate gjithe
kohes kur dhembi eshte vital.
Dentina ka disa elemente struktorore: kanale te dentines, dentin
peritubular, fusha te dentines me pak te mineralizuara dhe qeliza te
dentines.
 DENTINA
Sinteza e dentines vazhdon edhe pas mbarimit te procesite te
dentinogjenezes dhe formohet dentina sekondare. Kjo ka me pak
kanale te dentines ne krahasim me dentinen primare dhe eshte me
pak e mineralizuar.
Ka mundesi me te vogla difuszive.
Paraqitja e dentines terciare eshte forme e vecante ku pupla e
dhembit mundesohet te pamundesoje depertimin e agjenseve nga
goja ne mbrendi te dhembit.
Kjo formohet vetem kur kemi rritje te iritimit.
CEMENTI
Perberja bikimike
 CEMENTI
Ind i forte I dhembit qe e mbulon rrenjen.
Pjesa e jashte e rrenjes ne forme te nje shtrese te holle te Indit te
kalcifikuar.
Cementi organik ku jane te inkorporuare minerale.
61% komponenta joorganike, 23-37% komponenta organike dhe
rreth 12% uje. Cementi me i bute se dentina por me iforte se eshtrat.
Cementi prodhohet panderprere gjate gjithe jetes, seri sa egziston
dhembi qofte vital apo I devitalizuar.
 CEMENTI
Sinteza e cemnetit eshte e kushteuar nga fakti se qelizat
(cementoblastet) marin material nutritiv nepermjet lengut
periodontal dhe Eneve te ligamenteve periodontale. Kjo quhet
CEMENTOGJENEZA.
Ndahet ne cement: primar (acelular) dhe sekundar (celular).
Cementi aceluar nuk permban qeliza dhe e mbeshtjel rrenjen ne
gjithe gjatesine e tije.
Cementi celular permban qeliza dhe cementoblaste dhe prodhohet
me vone.
 CEMENTI
Sinteza e cementit behet ne dy faza. Prodhohet matriks organik,
pastaj mineralizohet dhe kalon ne cement.
Perberja joorganike kryesisht eshte e paraqitur si hidroksi apatit, por
ka mundesi te gjenden edhe materiale joorganike amorfe.
Perberja organike kryesisht eshte prezente ne forme te kolagjenes.
Eshtrat te njeriu jane te vaskularizuar dhe te inervuar, kurse cementi
eshte avaskular dhe ska inervim. Mungesa e inervimit cementin e
ben te pa ndjeshem. Nutricionin e arrin me ane te difuzionit nga
periodonciumi.
 CEMENTI
Funksioni kryesor I cementit eshte fiksimi I dhembit.
Nje numer i madh i fijeve periodontale i lidhin dhembet me alveolat.
Cementi e mbron rrenjen nga shtypja dhe resorbimi.
 PULPA
Rendesia biokimike
 PULPA
Pjesa vitale qendrore e dhembit.
Ka numer te madh qelizash ene te gjakut dhe fije nervore. Gjendet
ne cavum pulpae.
75% uje Kurse pjesa tjeter 25% organike.
Dallohet nga inedt tjera lidhore se Permban qeliza specifike qe
prodhojne dentin (odontoblaste).
Tre funksione kryesore: Nutritive, senzitiv dhe funksion mbrojtes.
Substanca bazike ne pulpe paraqet substance speciale me pamje
zhelatinoze me aftesi te madhe difuiv.
 PULPA
Aftesi difuzive dhe nderime te shpejta te materieve:
Metabolit nga qelizat e ndryshme qe largohen
Perberje ushqyese nepermjet eneve te gjakut.
Vitamine
Elektrolite
Hormone rregullatore
Analzia biokimike e pulpes se dhembit verteton se ka Shume lloje te
proteinave dhe glikoproteinave (acidi hijalourinik dhe hondorotin
sulfat).
 QELIZAT NE PULPE
Odontobllaste, fibroblaste dhe qelizat mbrojtese.
Odontoblastet Jane qeliza specifike qe prodhojne dentine.
Fibroblastet Jane ne numer me te madh, roli i tyre eshte sinteza e
kolagjenes dhe formojne formen rrjetore te bazes se pulpes.
Qelizat mbrojhtese Jane qeliza qe ne forme jo specifike mbrojne
pulpen nga agjenset e jashtem. ata jane: histocite, pulpocite,
limfoblaste etj.
Roli i tyre eshte fagocitoza.