1.

SOCJOLOGIA ZDROWIA, CHOROBY I MEDYCYNY

DEFINICJA DYSCYPLINY
Socjologia = socius (łac. zbiorowośd, społeczeostwo) + logos (gr. - mądrośd, wiedza)
Auguste Comte (1798 -1857) - wprowadzenie nazwy „socjologia” - 1838 r.
Herbert Spencer (1820 -1903) - pierwsze książki z nazwą „socjologia” : Wstęp do socjologii,
Zasady socjologii
1892 - Uniwersytet w Chicago - pierwszy wydział socjologii i czasopismo:
American Journal of Sociology
1909 - Amerykaoskie Stowarzyszenie Socjologiczne
1895 - pierwsza Katedra Socjologii w Europie; Uniwersytet w Bordeaux
Emile Durkheim - Zasady metody socjologicznej
1920 - Katedra Socjologii na Uniwersytecie w Poznaniu - Florian Znaniecki
Przegląd Socjologiczny

DEFINICJE:
Socjologia jest naukowym badaniem zachowao i układów społecznych (N. Goodman,
Wstęp do socjologii, 1997)
Socjologia zajmuje się badaniem zachowao ludzkich, interakcji oraz organizacji
społeczeostw ( J.H. Turner, Socjologia. Koncepcje i zastosowania, 1998)
Socjologia jest badaniem życia społecznego człowieka, grup społecznych i
społeczeostw (A. Giddens, Socjologia, 2004)

SOCJOLOGICZNE SPOJRZENIE NA ŚWIAT

Charles Wright Mills ( 1916 -1962) - wyobraźnia socjologiczna
Uprawianie socjologii polega na:
umiejętności korzystania z wyobraźni i oderwania się od zastanych idei dotyczących
życia społecznego
umiejętności wiązania wszystkiego, co dzieje się w społeczeostwie, z warunkami
strukturalnymi, kulturalnymi i historycznymi oraz podmiotowym działaniem ludzi.

Florian Zaniecki (1882 -1958) - współczynnik humanistyczny

Uprawianie socjologii wymaga przyjęcia:
zasady wolności i nieprzewidywalności rozwoju wiedzy,
współczynnika humanistycznego: związek każdego faktu społecznego z
działaniami i doświadczeniami życiowymi jakichś konkretnych ludzi i wynikająca
stąd koniecznośd badania takich faktów z ich szczególnej perspektywy, stawiania
się przez badacza w położeniu owych ludzi.

Socjologia ogólna = teoretyczna, rozwija teorie dotyczące struktur społecznych,, zmian lub
rozwoju społecznego, zachowania społecznego jednostki, zachowania społecznego
zbiorowości.
Socjologia szczegółowa = empiryczna, bada istniejącą rzeczywistośd, np. socjologia:
medycyny, ciała, płci, rasy, starzenia się, konsumpcji, mody.
Socjologia stosowana = wiedza socjologiczna wykorzystywana do celów praktycznych np. w
pracy socjalnej, wychowaniu, resocjalizacji, zarządzaniu.

1
 1. Inżynieria społeczna = przyjmowanie przez socjologa konsultanta warunków
określonych przez klienta:
analizuje i przedstawia zamawiającemu badania, klientowi konsekwencje możliwych
rozwiązao,
sugeruje środki skutecznej realizacji określonych celów.

2. Inżynier społeczny = agent zmiany społecznej, reformator; wiedza socjologiczna służy

do projektowania instrumentów zmian planowych.

3. Socjotechnika = stosowana nauka społeczna, której zadaniem jest określenie

skutecznych sposobów realizacji zamierzonych celów z uwzględnieniem uznawanego
systemu wartości:
ekspertyza aksjologiczna = rozpoznanie lub uporządkowanie kryteriów oceny stanu
rzeczy,
ekspertyza diagnostyczna = rozpoznanie właściwości, genezy, funkcji, stadium i
przewidywanego rozwoju danego stanu rzeczy lub problemu,
ekspertyza socjo - techniczna = jest sformułowaniem naukowych postaw
przedstawianego programu działao mających zapewnid rozwiązanie problemu
praktycznego.

SOCJOLOGIA ZDROWIA, CHOROBY I MEDYCYNY

KONTEKST POWSTANIA SOCJOLOGII MEDYCYNY:
Przemiany cywilizacji Zachodu: modernizacja społeczeostwa i medycyny.
Przemiany demograficzne: wydłużenie życia ludzkiego = więcej chorób przewlekłych.
Przemiany w biomedycynie: rozwój wiedzy medycznej, nowe pojęcia, teoria
bakteryjna w połowie lat 50-tych zachowana.
Wzrost znaczenia czynników socjokulturowych w wyjaśnianiu chorób cywilizacyjnych:
prospołeczne stanowiska w środowiskach lekarskich.
Powstanie uspołecznionego systemu opieki medycznej: demokratyzacja dostępu,
zbiurokratyzowanie usług medycznych, uprzedmiotowienie relacji lekarz - pacjent.
Powstanie i rozwój epidemiologii : w analizach chorobowości i umieralności zaczęto
stosowad terminy i metody badao socjologicznych.
Przemiany psychiatrii: wzrost znaczenia czynników psychosocjologicznych w etiologii i
leczeniu psychoz, depresji, nerwic.
Wpływ poziomu życia na poziomy zdrowia: jakośd życia, zmiana obrazu człowieka
chorego, wzrost znaczenia medycyny prewencyjnej, edukacji zdrowotnej.
Wzrost znaczenia procesów medykalizacji życia jednostek i populacji.
Badania empiryczne: nierówności w zdrowiu, niedostępnośd usług medycznych,
jakośd życia a zdrowie.
Źródła rozwoju w teoriach i metodach socjologicznych:
E. Durkheim: Studium samobójstw
H. Spencer : Teoria organicystyczna
T. Parsons: Struktura społeczna a osobowośd
Schutz: O wielości światów. Szkice z socjologii fenomenologicznej
E. Freidson: Profession of Medicine

2
SOCJOLOGIA MEDYCYNY ( lata 60)
SOCJOLOGIA ZDROWIA I CHOROBY ( lata 70)
SOCJOLOGIA CIAŁA: ZDROWIE, CHOROBA, STARZENIE SIĘ ( ostatnio - A. Giddens)

SOCJOLOGIA ZDROWIA I MEDYCYNY

Strauss wyróżnił:
Socjologię medycyny tj. instytucji wraz z jej aktorami
Instytucja: trwały element ładu społecznego ( np. rodzina, własnośd, prawo), uregulowana i
usankcjonowana forma działalności ( np. nauka, szkolnictwo, sądownictwo, medycyna),
uznany sposób rozwiązywania problemów współpracy i współżycia ( np. małżeostwo,
rozwód, kredyt, arbitraż), organizacje formalne pełniące w społeczeostwie określone funkcje
( np. szpital, więzienie, zakład produkcyjny, urząd).
Socjologię w medycynie tj. „na usługach” medycyny, jako pomoc w rozstrzyganiu problemów
zdrowia i choroby.

Socjologia w medycynie: działa w obrębie wyznaczonych przez parametry medycyny i

akceptuje jej cele i priorytety( lata 50 - te XX wieku).

Socjologia medycyny według R. Straussa (1957)

Socjologiczna wiedza, koncepcja, teoria, metody

Socjologiczne problemy Zawody medyczne,

dotyczące zdrowia i choroby instytucje, organizacje

socjologia zdrowia socjologia zawodów medycznych

socjologia choroby socjologia instytucji medycznych

Socjologia medycyny ( sociology of medicine) jako dyscyplina zajmująca się medycyną jako
zespołem pewnych koncepcji i praktyk:
interpretacja zjawisk w kategoriach socjologicznych, nie zaś medycznych,
bada społeczny kontekst choroby, rolę chorego,
koncentrowanie się na medycynie jako profesji; charakter i zasięg, źródła wiedzy
medycznej,
bada funkcjonowanie systemów ochrony zdrowia,
bada interakcje zachodzące między lekarzem i pacjentem,
bada strategie wykluczania stosowane przez lekarzy w procesie medykalizacji.

Socjologia zdrowia i choroby ( sociology of health and illness) = poświecona społecznym

aspektom zdrowia i choroby:
konceptualizacja zdrowia i choroby,
pomiar i badania rozkładu zdrowia i choroby w społeczeostwie,
wyjaśnienie wzorów zdrowia i choroby.

3
Socjologia ciała ( sociology of body)
analiza ludzi jako istot cielesnych, nie zaś wyłącznie jako aktorów wyposażonych w
wartości i postawy,
badania znaczeo kulturowych związanych z ciałem,
badania sposobów kontrolowania, regulowania i odtwarzania ciała,
kulturowy kontekst starzenia się ciała, umierania.

Socjologia płci ( sociological studies of sex)

socjologiczna teoria seksualności,
zróżnicowanie społeczno-kulturowe seksualności,
społeczne sposoby przejawiania się seksualności,
badania płci kulturowej

Co to jest wiedza o zdrowiu, chorobie, śmierci:

wiedza obiektywna: nauka i praktyka medycyny
wiedza intersubiektywna: dostępna określonej grupie kulturowej, zawodowej,
społecznej,
wiedza biologiczna: nasze osobiste doświadczenia,
wiedza mityczna

Wiedza
Rozum --> medyczna
konwencjona
lna

Zdrowy
rozsądek
--> Mitycznośd, obrzęd, rytuał

Uczucie, wiara --> Medycyna

niekonwencjona
lna niewiedza

Socjologia medycyny w przeciwieostwie do zdrowego rozsądku:

podaje się rygorom odpowiedzialności za słowo, którą uznaje za atrybut nauki,
zbiera materiał do uogólnieo na rozległym obszarze i dużych próbach,
podejściem do rozumienia ludzkiej rzeczywistości, czyli jakimi zadawalamy się
wyjaśnieniami zjawisk, wypadków, stanów,
zdrowy rozsądek jest odporny na krytykę i cudownie utwierdzający sam siebie,
zdrowy rozsądek zdominował nasze rozumienie świata i nas samych dzięki pozornej
oczywistości jego recept.

4
KONCEPCJA NAUKI NORMALNEJ I NAUKI REWOLUCYJNEJ - Thomas Kuhn Struktura
rewolucji naukowej
Nauka normalna to rutynowa weryfikacja teorii ( czy paradygmatu) dominującej w danym
momencie historycznym. Dla tego typu nauki weryfikacja i testowanie są fragmentem
działalności będącej rodzajem rozwiązywania łamigłówek.

Paradygmat - pewne akceptowane wzory współczesnej praktyki naukowej: prawa, teorie,

zastosowania i wyposażenie techniczne - tworzą model, z którego wyłania się jakaś
szczególna, zwarta tradycja badao naukowych.

Nauka rewolucyjna - to nagły rozwój konkurencyjnego paradygmatu. Zmiana paradygmatu

oznacza rewolucję w nauce i może zostad zaakceptowana przez społeczeostwo naukowców
lecz jedynie stopniowo.

Teoria socjologiczna = zestaw wzajemnie powiązanych twierdzeo, które umożliwiają

usystematyzowanie wiedzy o życiu społecznym, jego wyjaśnienie i przepowiedzenie
przyszłości, a także wysunięcie nowych hipotez badawczych.
Składniki teorii: pojęcia zmienne, twierdzenia, formy teoretyczne.
Teoria zawiera zespół podstawowych założeo dotyczących:
ontologiczne: charakteru rzeczywistości społecznej,
epistemologiczne: szans i granic poznania tej rzeczywistości,
metodologiczne: najlepszych sposobów badania tej rzeczywistości.

PODSTAWOWE ORIENTACJE TEORETYCZNE W SOCJOLOGII:

J. H. Turner, Struktura teorii socjologicznej ( 2004)
Funkcjonailzm = koncentruje się na analizie sił i struktur życia społecznego pod kątem
określenia ich konsekwencji dla potrzeb i wymogów całości społecznych.
Pojęcie i szkoły: konsensus, integracja, potrzeby, system społeczny, układ, struktury, funkcje,
dysfunkcje; np. podejście analityczne, neofunkcjonalizm, funkcjonalizm systemowy.
E. Durkheim, T. Parsons, B. Malinowski, R. Merton, N. Luhmann

Teoria bioekologiczna = pomysły nauk biologicznych włączone są w obręb nauk

społecznych i używane do analizy dynamiki procesów społecznych.
Pojęcia i szkoły: ewolucja, dobór naturalny, gatunek, geny, sukces reprodukcyjny,
genetyczno- kulturowa koewolucja np. teoria ewolucyjna, teorie ekologiczne, socjologia.
H. Spencer, W. Hamilton, E. Wilson.

Teoria konfliktu = skupia się na rywalizacji między jednostkami i grupami w ramach

społeczeostwa.
Pojęcia i szkoły: podziały społeczne, nierówności, klasy, walka, odmienne interesy, władza,
ideologia, rządzący, teoria dialektyczna, funkcjonalna teoria konfliktu, teorie nierówności i
stratyfikacji.
K. Marks, R. Dahrendorf, A. Coser.

5
 Teoria wymiany = ujmuje procesy społeczne pomiędzy jednostkami i aktorami
zbiorowymi jako wymianę cennych zasobów.
Pojęcia i szkoły: akty wymiany, dar, zasoby, użytecznośd, ład społeczny, transakcja, rynek,
rytuały, podejście behawiorystyczne, sieciowe ujęcie wymiany, podejście dialektyczne, teorie
racjonalnego wyboru.
G. Homans, R. Emerson.

Teoria interakcjonizmu = skupia uwagę na relacjach między aktorami społecznymi,

bada dynamikę spotkao twarzą w twarz i między jednostkami.
Pojęcia i szkoły: jaźo, rola, aktor społeczny, relacje, znaczenia gestów, rekonstrukcja spotkao,
teatr życia codziennego, etnometodologia, interakcjonalizm symboliczny, podejście
dramaturgiczne.
G. H. Mead, E. Goffman, H. Garfinkel.

Teoria strukturalistyczna = światem społecznym kierują podstawowe wzory tkwiące

w symbolach lub kulturowych formach stosunków społecznych.
Pojęcia i szkoły: sprzecznośd strukturalna, struktura kodów moralnych, rutynizacja interakcji,
analiza sieciowa, wzory i konfiguracje powiązao; strukturalizm behawiorystyczny,
strukturalizm fenomenologiczny.
G. Simmel, P. Bourdieu, A. Giddens.

Teoria krytyczna = posługiwanie się teorią do krytyki sposobu zorganizowania świata

społecznego, przedłożenia alternatyw, nauki jako użytecznego sposobu rozumienia
świata.
Pojęcia i szkoły: narracja, gra, społeczeostwo jako tekst, dyskurs, simulacrum, płed
kulturowa, patriarchat, wspólnoty wyobrażone: szkoła frankfurcka, feministyczna krytyka
teorii społecznej, teorie postmodernistyczne.
J. Habermas, J. Baudrillard, R. Rorty, Z. Bauman.

Przegląd teorii socjologii zdrowia ( Kevin White: An Introduction to the Sociology of Health and illness)

Model
Teorie Przyczyna choroby Rola profesji medycznej
społeczeostwa
zdyscyplinowad
kontrolowad dawad
konfliktowy przedkładanie zysku ponad zindywidualizowane
Marksizm
eksploatacyjny zdrowie wytłumaczenie choroby

funkcjonalny
stabilny
T. Parsons zestaw wewnętrznie
połączonych ról społecznych i
struktur
sied relacji władzy bez jednego
M. Foucault dominującego źródła
administracyjny nadzór
eksploatacyjny represyjny dla
Feminizm
kobiet patriarchat
społeczne napięcia
spowodowane przez
asymetryczne role społeczne
choroby to etykiety używane do
segregacji populacji, żeby
łatwiej ją kontrolowad
poprzez wykonywanie ról
społecznych wymuszanych na
kobietach poprzez męski
patriarchat medykalizacja
kobiety w obrębie jej cyklów
życiowych i reprodukcyjnych
przywrócenie jednostek do
wykonywania swoich ról
społecznych
wymusid na jednostce zgodnośd
z normami nakazu; zapewnid
internalizację norm
wymuszenie konformizmu z
normami patriarchalnymi
narzucenie modelu kobiecości i
bycia matką

6
CELE BADAO W NAUKACH SPOŁECZNYCH ( E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, 2003.
Eksploracja - poszukiwanie i odkrywanie jakiegoś tematu, problemu, zjawiska: 1/
zaspokojenie ciekawości badacza I jego pragnienia zrozumienia przedmiotu; 21 zbadanie
możliwości podjęcia szerszych badao; 3/ wypracowanie metod, które zostaną użyte w
dalszych badaniach.

Deskrypcja - opis, przedstawienie przedmiotu badao, jakiejś sytuacji lub wydarzenia,

odpowiadają na pytania: co?, kiedy?, gdzie?, jak?.

Eksplikacja - wyjaśnienie - odpowiadają na pytanie dlaczego?.

Utylitarna, prognostyczna - użytkowe wykorzystanie nauki dla podniesienia jakości życia ludzi
i prognozowania rozwoju i zmian.

ELEMENTY POSTĘPOWANIA BADAWCZEGO:

1. definicja problemu: wybór przedmiotu badao,
2. przegląd literatury: zapoznanie się z istniejącymi badaniami na ten temat,
3. hipoteza: co zamierzasz badad, jaki jest związek między zmiennymi?,
4. projekt badawczy: wybór jednej lub więcej metod badawczych,
5. badanie: zebranie danych, zapis informacji,
6. interpretacja wyników: jaki są implikacje zebranych danych,
7. raport badawczy: jakie jest znaczenie uzyskanych wyników, jak się one mają do
wcześniejszych ustaleo?
8. twoje wyniki zostały zapisane i stały się przedmiotem szerszej dyskusji akademickiej, byd
może dającej początek dalszym badaniom.

CZTERY PODSTAWOWE METODY ZBIERANIA DANYCH:

metody obserwacyjne,
badania sondażowe,
wtórna analiza danych,
badania jakościowe.

7
2. CIAŁO LUDZKIE: PŁED BIOLOGICZNA VERSUS PŁED KULTUROWA W ANALIZACH
SOCJOLOGICZNYCH
Płed biologiczna (sex) = biologiczne zdeterminowane rozróżnianie między mężczyznami a
kobietami, dotyczy w szczególności różnic fizycznych.
Płed kulturowa (gender) = społecznie skonstruowane postawy i zachowania, zorganizowane
zwykle dychotomicznie -jako kobiecośd i męskośd.
Szerokie rozumienie:
poziom tożsamości: kim jestem?
poziom symboliczny: ideały kulturowe, stereotypy kobiecości i męskości,
poziom strukturalny: podział pracy w ramach instytucji i organizacji, powstający na
podłożu płci.

Płed biologiczna (sex).........płed kulturowa (gender)

Określenie siebie, jako kobiety bądź mężczyzny stanowi podstawowy wymiar tożsamości
jednostki, która w powszechnym rozumieniu jest wytworem konkretnego ciała i
następstwem jego cech charakterystycznych.

Dwa bieguny problemu płci:

animalnośd ..................................... duch

natura materialna
cielesnośd transcendentalnośd
podmiotowośd
wegetatywnośd
zmysłowośd samoświadomośd "ja"
nieskooczonośd
skooczenie
koniecznośd wolnośd

osoba

Problem redukcjonizmu: związek między ludzką biologią a kulturą:

natura ------------- wychowanie
biologia ----------- kultura
geny --------------- środowisko
ciało --------------- umysł
(S. Pinker, Tabula rasa. Spory o naturę ludzką, GWP.2005)

Human Genome Project - 2001 r.

- ludzie posiadają do 30 000 genów, w tym 99,9 materiału genetycznego jest u wszystkich
jednakowa.

8
Teza redukcjonizmu biologicznego = pogląd, że istnieją pewne niezmienne cechy ludzkiego
wyposażenia genetycznego, które są odporne na zmianę.
zachłanny redukcjonizm = sprowadzenie całości zachowania ludzkiego do czynników
genetycznych bez uciekania się do żadnych przyczynowych etapów pośrednich,
umiarkowany redukcjonizm = wyjaśnienie zjawiska za pomocą łaocuchów
przyczynowych, bez uciekania się do kategorii tajemnic czy cudów.

Teorie na temat ciała

Ludzi nakłania się do wykonania „pracy” nad ciałem, której celem ma byd utrzymywanie
konkretnego, pożądanego wyglądu.
Proces ten można rozumied jako:
filozoficzne implikacje i wymogi stawiane wobec ciała,
teologiczna praca nad ciałem,
ideologiczne wymogi kształtowania ciała,
medyczne interwencje na ciele,
pasywny skutek władzy dyscyplinującej,
aktywny proces konstruowania tożsamości,
konsumpcyjny model zawłaszczania ciała,
ponowoczesna przygoda z ciałem.

Przykłady teorii
Norbert Elias, Przemiany obyczajów w cywilizacji zachodu (1980)

Cywilizowanie ciała:
zmiana obyczajów prowadzi do cywilizowania ciała,
elementem cywilizowania ciała jest społeczna regulacja popędów oraz kontrolowanie
emocjonalności,
proces socjalizowania ciała został wymuszony zmianami społecznymi;
wzrost społecznej kontroli nad funkcjami ciała;
umieszczanie znaczeo społecznych w ciele,
wartościowanie ciał uzależnione od statusu.

Racjonalizacja ciała:
różnicowanie poszczególnych części ciała,
budowanie etykiety dworskiej,
przemoc odmiennie wyrażana wobec „swoich” i „obcych”,
internalizacja norm własnej grupy społecznej: „wstydzid się można tylko przed
swoimi”,
wstyd i poczucie zakłopotania, lęk przed dyskredytacją,
indywidualizacja: ciała świadome same siebie: „ postrzegają siebie jako zasadniczo
różne od innych ciał”.

9
M. Foucault, Historia seksualności (1995);
Nadzorowad i karad (1999)
dyscyplinarny charakter nowoczesnych instytucji, praktyk, dyskursów,
techniki dyscyplinujące wykształcone w szkołach, więzieniach, szpitalach,
schroniskach,
doprowadziły dom powstania „ciał podatnych”, które „można podporządkowad,
używad, przekształcad i doskonalid”,
dyscyplina stanowi częśd procesu rządzenia, czyli mechanizmów nadzorowania
społeczeostwa,
sposoby regulacji: medycyna, edukacja, reforma społeczna, demografia,
kryminologia.

E. Goffman, Człowiek w teatrze życia codziennego (2000),

Pierwotne ramy interpretacji (1984).
ciało umożliwia ludziom dokonywanie interwencji w to życia,
ciało dostarcza nam metod radzenia sobie ze sposobem, w jaki jesteśmy postrzegani
przez innych,
należy badad sposoby cielesnego komunikowania się za pomocą wyrazu twarzy,
ubioru, postawy,
działania symboliczne konstruują i wykorzystują wspólne słownictwo kulturowe,
ciało jest zarówno obiektem materialnym, jak i zbiorem znaków kulturowych, które
kategoryzują, uczą i wychowują ludzi.

Ciało kobiety versus ciało mężczyzny

Teza: zachowanie kobiet i mężczyzn jest ostatecznie i dośd precyzyjnie określone przez
czynniki biologiczne i genetyczne.
Istnieją dowody wskazujące, że:
Kobiety cechują się lepszymi zdolnościami werbalnymi, kooperatywnością i
zorganizowaniem niż mężczyźni.
Mężczyźni wykazują się lepszymi umiejętnościami przestrzennymi, matematycznymi i
motorycznymi

Mózgi obu płci są zbudowane w odmienny sposób.

Wyższy poziom testosteronu i niższy serotoniny u mężczyzn ma związek z tym, że mężczyźni:
są większymi ryzykantami,
mają wyższą skłonnośd do posiadania wielu partnerów,
wykazują się wyższym poziomem agresji i niższym empatii,
są mniej skłonni do werbalizowania swoich emocji.

10
Ciało podlega procesowi kształtowania kulturowego
Idea ciała jako obiektu przed społecznego i przed kulturowego okazała się nie
możliwa do utrzymania.
Należy odrzucid koncepcje oparte na roli czynników biologicznych na rzecz
rozumienia męskości i kobiecości jako konstruktów kulturowych.

Empiryczne przejawy kulturowego zainteresowania ciałem:

przypadek transplantacji organów:
czyją własnością jest dało?
stosowanie implantów, rozruszników serca, protezy kooczyn:
jakie są granice ciała?
wpływ biotechnologii na ewolucję ciała: zapłodnienie in vitro, hodowla narządów na
części zamienne, Klonowanie reprodukcyjne:
jak biotechnologia zmieni człowieka?
reżimy diet, dwiczeo fizycznych, chirurgii kosmetycznej:
kto dyscyplinuje dało?
medykalizacja stylu żyda następstwem promocji zdrowia:
kto kontroluje nasze dało? a przekształcanie dała poprzez modę, reklamę,
media masowe:
kto modyfikuje nasze dało?
posiadanie odpowiedniego dała domeną estetyki, gustu:
jakie kanony piękna są dominujące?
odpowiednie ciało jest kwestią poprawności moralnej:
jaki system cnót moralnych preferujemy?

11
Przykład: KULT CIAŁA = modelowanie ciała przez kulturę
Tendencja XX wieku - przekształcenie ciała za pomocą konsumpcji.

Kim jest kobieta?

Pojęcie „kobieta” stanowi odbicie ukrytej tożsamości, będącej konsekwencją
oddziaływania czynników biologicznych bądź kulturowych.
Kobiety cechują się lepszymi zdolnościami werbalnymi, kooperatywnymi i
zorganizowaniem niż mężczyźni.

Teza: kobieta sprzedaje swój „wygląd” mężczyzna sprzedaje swoją „osobowośd"

Społeczne wymagania względem tego, co kobieta powinna sobą reprezentowad -
perspektywa postrzegania w życiu codziennym przez heteroseksualne kobiety (Tseelon
1995):
Paradoks skromności: kobietę konstruuje się jako uwodzicielkę, a potem karze za to,
że jest uwodzicielska.
Paradoks dwulicowości: kobiety konstruuje się tak, by zachowywały się
nienaturalnie, a potem marginalizuje się je ze względu na brak autentyczności.
Paradoks widzialności: kobiecośd to spektakl, ale nieobecny w przestrzeni publicznej.
Paradoks urody: kobieta uosabia brzydotę, podczas gdy symbolizuje piękno.
Paradoks śmierci: kobieta symbolizuje śmierd i życie oraz obronę przed śmiercią.

Kobieta musi sprostad tym paradoksom-maska, upiększanie, korekty, zabiegi maskujące,

wysysanie tłuszczu itp.
Atrakcyjnośd seksualna w dużej mierze decyduje o tym, jak kobieta postrzega siebie i jak jest
postrzegana przez innych. Nasza kultura nie akceptuje kobiecego ciała takim, jakie jest ono
samo w sobie.
Kobiecie dojrzałej życie upływa pod znakiem walki z brzydotą i procesem starzenia.
Czy zgodzicie się z tezą, że: blondynka sprzedaje swój wygląd lepiej?

BARBIE jako ikona kultury ( M.F. Rogers )

CIAŁO JEST PLASTYCZNE = można je przekształcid za pomocą konsumpcji.
Kobiecośd przesadnie akcentowana: wygląd, zachowanie, bycie miłą chęd niesienia
pomocy, uprzejmośd, ładny głos.
Nakaz bycia szczupłą.
Typ ciała, który symbolizuje Barbie wymaga poświęcenia i gry.
Lalki i kobiety symbolizują siebie nawzajem.

Kobiety, których się pożąda, to takie, które wyglądają jakby były czymś innym niż kobietami.
Kobiece dało jest zlepkiem niemożliwości = ciało dorastającego chłopca wyposażonym w
biust. ( McDowell, 1992)

Debata nad pornografią

Czy istnieją granice w przedstawianiu ciała? Erotyka: różne źródła seksualnej symulacji.

12
Pornografia: brutalna dosłownośd.
Czasopisma i filmy pornograficzne:
urażają uczucia innych,
szkodzą swoim konsumentom i ich otoczeniu.
Feministyczna krytyka pornografii:
"pornografia wyraża typowo fallocentryczny punkt widzenia,
w pornografii przedstawieniem rządzi mężczyzna i jego ciekawośd kierowana
pożądaniem,
kobieta jest przedmiotem zaprojektowanym po to, aby spełniad męskie
zachcianki,
pornografia odzwierciedla rzeczywiste stosunki władzy w seksistowskim
społeczeostwie.

Cechą pornografii jest:

dosłownośd i realizm w przedstawianiu seksu i organów płciowych,
reżim przedstawiania: ujęcia, oświetlenie, ekspozycja ciała, gadżety,
pornograficzne produkcje przemieniają seks w spektakl, podporządkowany
władzy męskiego spojrzenia,
tryumf męskiego pożądania nad formą przedstawiania ciała.

Dyskurs feministyczny:
Płed stanowi fundamentalną i nieredukowalną podstawę organizacji społecznej, która
jest jednoznaczna z podporządkowaniem kobiet mężczyznom.
Płed jest organizacyjną zasadą życia społecznego, która jest uwikłana w stosunki
władzy.
Kobiety są strukturalnie podporządkowane = patriarchat = męska dominacja.
Feminizm jest ruchem społecznym = obrona interesów kobiet = męska dominacja jest
złem.

Simone de Beauvoir - Druga płed (1949)

uwolnienie kobiet z tyranii ciała, poprzez zminimalizowanie uciążliwości związanych z
kobiecą fizjologią ciążą prokreacją oraz demitologizację macierzyostwa,
zmianę stosunków rodzinnych lub całkowite zniesienie rodziny,
pełne uprawnienie płci,
ujednolicenie systemów wychowawczych i edukacyjnych dla obu płci,
wszechstronną aktywizację zawodową kobiet.

Kim jest mężczyzna?

Męskośd nie jest czymś niezbędnym i danym przez naturę.
Znaczenie bycia mężczyzną zmienia się w czasie i przestrzeni.
Pojęcie męskości tradycyjnie oznacza takie wartości, jak: siła, władza, stoicyzm, działanie,
kontrola, niezależnośd, samowystarczalnośd, męska przyjaźo, koleżeostwo, praca.

13
Biologiczne podłoże patriarchatu i męskiej dominacji (S. Goldberg - teoria skierowana
przeciwko dążeniom feministek).
Patriarchat - dowolny ponad rodzinny system zorganizowania ( politycznego,
religijnego, ekonomicznego) w którym przeważającą liczbę wyższych pozycji w
hierarchii zajmują mężczyźni.
Męska dominacja - panowanie mężczyzny w systemie rodzinnym: odczucie, że
mężczyzna przewodzi.
Wysoka pozycja mężczyzny ma podłoże fizjologiczne. Pozycja mężczyzny nie zależy od
praw nadanych kobietom.
Projekt zbudowania społeczeostwa pozapatriarchalnego to zamierzenia utopijne.

Męskośd należy rozumied jako konstrukt kulturowy

Zainteresowania badawcze męskością:
Kulturowe sposoby przedstawiania mężczyzn i męskości.
Badania życia mężczyzn, jakim je oni doświadczają.
Problemami stojącymi przed mężczyznami we współczesnej kulturze.

Męskie problemy współczesnych mężczyzn.

Przejście od .bycia niegrzecznymi chłopcami” do bycia .złymi facetami”.
Smutni faceci” - zaprzepaszczają szansę społeczeostwa globalnego.
Pijani faceci” -preferują styl dionizyjsko-samobójczy picia.
Stanowią .gatunek jednorazowy”: umierają na wojnach, popełniają samobójstwa,
częściej są ofiarami przemocy, przepracowania, choroby psychicznej.
Ponoszą odpowiedzialnośd za ponad 90% stwierdzonych przypadków przemocy,
stanowią 90% osadzonych w więzieniach.
Samotnośd, nałogowa rywalizacja, nieśmiałośd uczuciowa wynikają z przyjęcia
nierealnych obrazów męskości, którym mężczyźni usiłują bez powodzenia dorównad.

Rola ojca:
Naszych ojców brakowało nam pod względem emocjonalnym, fizycznym lub duchowym -
albo pod każdym jednocześnie (Lee)
Mężczyznom proponuje się wiele negatywnych stylów bycia ojcem:
"faceta który będzie królem"
"ojca krytycznego"
"ojca pasywnego
"ojca nieobecnego"

Centrum życia mężczyzny wypełniają demony(: przepracowania, alkoholu, seksu,

narkotyków, niedających satysfakcji związków z kobietami i innymi mężczyznami.

Mężczyźni uczeni są autodestrukcyjnego stylu życia: jest to potencjalnie lękotwórczy proces

tworzenia siebie samego.

14
Doświadczenia związane z uzależnieniami są jednoznaczne z poszukiwaniem silnych doznao
oraz odrzucaniem samego siebie: odrzucenie refleksyjności, zawieszenie Ja”, odczucie
wstydu, nieumiejętnośd radzenia sobie z lękami.

Potrzebą mężczyzn, podobnie jak kobiet, jest dążenie do wolności, szczęścia i wszechobecnej
solidarności (Chris Barker)

Ciało ponowoczesne = postmodernizm

Fantastyczne pragnienia -------- Technologie dla ciała
Ciało ludzkie jest dziś przede wszystkim:
organem konsumpcji, a miarą jego należytego stanu jest zdolnośd wchłonięcia tego,
co społeczeostwo konsumpcyjne ma do zaoferowania
odbiorcą wrażeo, nastawione jest na przeżycia, kolekcjonowanie przeżyd,
modelowane: narzędzie aerobiku, przedmiot zabiegów chirurgicznych,
eksperymentów dietetycznych,

sprawne (ma byd) = fitness; odnowa biologiczna, masaże, siłownia,

nastrojone na absorpcję przyjemności: seksualne, gastronomiczne, wzrokowe,
słuchowe,
własnością prywatną: jego kultywowanie i uprawa jest sprawą właściciela,
źródłem niepokoju, przyczyną paniki: fanaberie ciała, kaprysy, ironia, ambiwalencja,
w stanie oblężenia i poddane tresurze symbolicznej; wymyślane są coraz nowe
powody do paniki.

Ciało i medycyna
Medycyna odgrywa ważną rolę w dyscyplinowaniu i nadzorowaniu współczesnej cywilizacji:
ciało jako całośd mniej lub bardziej stabilna,
kształtują je niezmienne potrzeby, istniejące wcześniej niż kultura,
choroba oznacza patologię tkanki organizmu,
przyczyny choroby tkwią wewnątrz ciała,
choroba jest następstwem obiektywnych faktów biologicznych,
należy szukad mechanizmów przyczynowych choroby,
lekarz wie najlepiej, ponieważ posiada wiedze naukową
zadaniem medycyny jest klasyfikowanie, dokumentowanie, eliminacja choroby.

Medycyna zaczęła się od opisywania i porównywania ciał, czego wynikiem były pojęcia
normalności i patologii. Pacjenci stali się raczej przypadkami niż niepowtarzalnymi
osobami.

15
Przesunięcie akcentów - zmiana paradygmatu medycyny:
głównym ograniczeniem medycyny jest redukcjonizm biologiczny,
choroba nie jest skutkiem złego funkcjonowania hermetycznie zamkniętego ciała,
problemy ze zdrowiem są wynikiem tego, co jemy, gdzie pracujemy, jaki rodzaj
wysiłku fizycznego podejmujemy, na jakich wzorach myślenia się opieramy, czy
ulegamy modzie, itp.
należy przejśd od „ciała w izolacji” do ciał w różnych kontekstach środowiskowych.
należy przejśd od leczenia do zapobiegania,
należy przejśd od dominacji autorytetów medycznych do współpracy z aktywnymi
przedstawicielami innych dyscyplin i laikami,
należy dążyd do opóźnienia starzenia,
należy przejśd do doskonalenia i upiększania ciała.

16
3. DYSFUNKCJONALNOŚD INSTYTUCJI MEDYCZNYCH, KORUPCJA I DZIAŁANIA
ANTYKORUPCYJNE W SYSTEMIE OCHRONY ZDROWIA

Korupcja (łac. corruption) - „zepsucie, przekupstwo’

Corruption- „psucie się, zepsucie, rozkład moralny, wykorzystanie machinacji łapówkarskich”
Korupcja oznacza przyjmowanie lub żądanie przez pracownika instytucji paostwowej lub
społecznej, korzyści majątkowej lub osobistej w zamian za wykonanie czynności urzędniczej
lub naruszenie prawa.

Warunki pojawienia się korupcji:

powstawanie dobra wspólnego, publicznego, które trzeba na różne sposoby podzielid
pomiędzy członków danej społeczności,
delegacja uprawnieo do rozdziału dóbr, desygnowanie osób, którym społecznośd lub
władza powierza uprawnienia do dzielenia dóbr,
stworzenie systemu dzielenia, wymiany i obiegu dóbr.

Korupcja wymaga:
zgody dwóch stron zawierających umowę , na mocy której strona korumpowana
obowiązuje się w zamian za określoną gratyfikację
wykorzystad zajmowane stanowisko w firmie, partii, rządzie
dokonad nadużycia, tj. przekroczenia norm prawnych, etycznych, zwyczajowych
dzięki, której strona korumpująca uzyska jakieś korzyści kosztem innych podmiotów

Typowymi cechami korupcji są (według A. Kojdera):

powszechnośd - występuje we wszystkich systemach politycznych i gospodarczych,
odkąd wyodrębniona została sfera spraw publicznych.
entropia - rozprzestrzenianie się na coraz to nowe dziedziny życia,
rynkowośd - cena transakcji zależy od podaży i popytu na zawłaszczane zasoby
publiczne,
interakcyjnośd - w każdej transakcji korupcyjnej występują „dawcy" jakichś zasobów
publicznych i ich „biorcy"

FORMY KORUPCJI
KORUPCJA BIERNA (defensywna) - o charakterze „roślinożernym" - bierny partner
układu korupcyjnego akceptuje propozycję, jeśli ona zostanie mu zaoferowana.
KORUPCJA CZYNNA (wymuszająca) - o charakterze „mięsożernym" - partner układu
korupcyjnego wychodzi z inicjatywą różnych propozycji.
PŁATNA PROTEKCJA (łac. protectio) pomoc, poparcie, udzielone komuś przez
wpływowe osoby w zamian za korzyści finansowe, jak i wyrażenie zgody na taki
proceder.

NEPOTYZM (łac.nepos, nepitis bratanek, wnuk) udzielanie przez osobę wpływową

poparcia członkom swojej rodziny
SZARA STREFA - obszar praktyki gospodarczej, w którym firmy funkcjonujące na
granicy prawa, pozorując legalne działania, wykorzystują nadarzające się okazje do
niewywiązywania się z finansowych zobowiązao wobec paostwa: n/nek pracy,
oszustwa podatkowe, przestępstwa celne, wyłudzenia ubezpieczeniowe.

17
Według Banku Światowego, Międzynarodowego Funduszu Walutowego istnieją trzy czynniki
sprzyjające korupcji:
C= M + D - A
M ( monopoly) - monopolizacja rynku
D (discretion) - uznaniowośd
A (accountability) — równoczesny brak odpowiedzi

Najbardziej narażonymi na korupcję obszarami są:

sfera umów, zawieranych przez władze publiczna z biznesem,
sfera zezwoleo i koncesji,
sfera prac ustawodawczych,
sfera wywierania presji przez związki zawodowe na władze publiczne ze szkodą dla
interesów całego kraju,

Tablica 1. Miejsce Polski w badaniach CPi w poszczególnych latach

Rok Liczba krajów Miejsce Polski Wartośd CPÏ

badania objętych w rankingu dla Potoki
1996 54 24 5,6
1997 52 29 5,1
1998 85 40 4,6
1999 99 44 4,2
2000 90 43 4,1
2001 91 44 4,1
2002 102 45 4,9
2003 133 64 3,6
2004 146 07 3,5
2005 159 70 3,4
2006 163 61 3,7
2007 179 61 4,2

Źródło: Indeksy percepcji korupcji CPI z poszczególnych fał. Berlin: Transparency

international, www.tfansparency.org.

18
Tablica 2. Ranking korupcyjny dla nowych członków UH
Kraj - 2001 2002 2003 20C4 2005 2006 Miejsce
2000 V/ CPI
(2006)

Czechy 3,25 3,75 3,75 3,50 3,50 3,50 3,50 46

Estonia 3,25 2,75 2,50 2,50 2,50 2,50 2,50 24
Węgry 2,50 3,00 3,00 2,75 2,75 2,75 3,00 4i
Łotwa 3,50 3,50 3,75 3,50 3,50 3,50 3,25 49
Litwa 3,75 3,75 3,75 3,50 3,50 3.75 4,CO 46
Polska 2,25 2,25 2,25 2,50 2,50 3,00 3,25 61
Słowacja 3,75 3,75 3,25 3,25 3,25 3,00 3,CO 49
Słowenia 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 2,25 28
Średnia 3,03 3,09 3,03 2,94 2,94 3,00 3,09 43

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Nations in Transit 2006;

Definicja korupcji politycznej Transparency International

„ Korupcją polityczną są nadużycia powierzonej władzy popełnione przez przywódców
politycznych celem uzyskania prywatnej korzyści, wraz ze zwiększeniem swojej władzy lub
bogactwa".
„Korupcja polityczna generuje przestępstwa na szeroką skalę i liczne akty bezprawia
popełniane przez przywódców politycznych <<przed >>,<<w trakcie >>, << po >>
sprawowaniu przez nich urzędu...Korupcja polityczna stanowi przeciwieostwo przejrzystości
w życiu publicznym".

Model korupcji politycznej (K) jako powtarzalnego czynu:

Podmiot: przywódca polityczny (P);
Strona przedmiotowa:
-nadużycie władzy popełnione celem uzyskania prywatnej korzyści (N);
-uzyskanie prywatnej korzyści:
korzyśd majątkowa (M),
korzyśd osobista (O),
zwiększenie swojej władzy (W) lub bogactwa (B).
Zapis logiczny: P [I] N [I] (M [I] O) [I] (W [I] B) [I] K

TYPY TRANSAKCJI KORUPCYJNYCH W POLSCE:

finansowa - w której korzyścią jest pieniężna łapówka;
materialna - w której korzyści przybierają formę nieuczciwego zysku w postaci
nieruchomości bądź ruchomości (mieszkania, samochodu, wycieczki zagranicznej, ale
też mogą stanowid formę superokazji budowy nieruchomości, umorzenie kredytu,
preferencyjne oprocentowanie, bezpłatne pośrednictwo, intratne zlecenie ekspertyz,
nieodpłatne korzystanie z luksusowego samochodu, jachtu innych dóbr
materialnych);

19
 pozamaterialna - w której elementami korzyści są formy uzyskania awansu
zawodowego, lepszego stanowiska, którego piastowanie, pozwala na powiększenie
dochodów, oraz często, na uzyskanie możliwości wpływania na kolejne decyzje i/lub
podejmowanie nowych będących efektem korupcji i/lub rozpoczynających następne
działania korupcyjne;
polityczna - w której celem jest uzyskanie prywatnych korzyści i/lub zwiększenia
swych politycznych wpływów, władzy : sukcesu bądź jako forma „handlu wpływami"
jest obdarzaniem specjalną przychylnością innych osób prywatnych, przedstawicieli
biznesu, oponentów i dotyczy nie tylko polityków, ale też urzędników wyższych
organów władzy);
układowa - w której duża skala transakcji pozamaterialnych powoduje, iż praktyki
korupcyjne stają się trwałym elementem politycznej gry i gdzie sytuacje korupcyjne
(konflikt interesów, nepotyzm, publiczne Kontakty z aferzystami) tworzą przesłanki
do zaistnienia postaw korupcyjnych.

Akty korupcyjne:
łapownictwo (przekupstwo lub sprzedajnośd), kradzież ( defraudacja),
nepotyzm,
kupczenie wpływami
Poziom korupcji:
zindywidualizowany - który skupia ograniczoną liczbę osób
zbiorowy - w którym zaangażowane są całe grupy interesów, często tworzących
piramidy korupcyjne, gdzie wszyscy są powiązani jako dawcy i biorcy jednocześnie.

Formy korupcji:
urzędnicza - w której przestępstwa dokonywane są w różnych dziedzinach
administracji paostwowej i samorządowej oraz innych instytucjach publicznych i
najczęściej powiązane są z administracyjną kontrolą lub reglamentacją różnych sfer
naszego życia;
gospodarcza (komercyjna) - w której akty sprzedajności bądź przekupstwa
zmierzające do wywarcia wpływu na gospodarcze wydarzenia godzą w prawidłowe
funkcjonowanie instytucji paostwa oraz w zasady uczciwej konkurencji.

Według Leszka Balcerowicza: „Można dowodzid, że im wyższe jest natężenie korupcji, tym -
przy innych czynnikach niezmiennych - trudniej jest się krajowi rozwijad”. W artykule pod
tytułem Choroba brudnych rąk Balcerowicz podkreśla, iż korupcja szkodzi rozwojowi
gospodarczemu na cztery zasadnicze sposoby:
1. Związane z nią „opłaty” stanowią de facto dodatkowy podatek, który obniża zdolnośd
przedsiębiorstwa do Inwestowania, a przez to do tworzenia nowych miejsc pracy;
2. Korupcja może podważad finanse publiczne i przez to szkodzid rozwojowi gospodarki.
Głównym niebezpieczeostwem jest wówczas duży deficyt, który podbija stopy
procentowe i zwiększa dług publiczny, a przez to związane z nim ciężary:
3. 3. Korupcja osłabia konkurencję. Przy dużym natężeniu praktyk korupcyjnych o
wynikach finansowych firm zaczynają bowiem decydowad „dojścia” do władzy
publicznej, a nie ich wartośd i sprawnośd na rynku;
4. 4. Duża korupcja odstrasza kolejnych, poważnych, zagranicznych inwestorów.

20
TEORIE WYJAŚNIAJĄCE KORUPCJĘ
Teoria daru:
- zasady określone przez normy obyczajowo-moralne i poczucie powinności
- zasady odniesione do zwyczaju I podejścia merkantylno-pragmatycznego.

Poważna częśd naszej moralności, a nawet naszego życia, utrzymuje się nadal w atmosferze
daru, mieszanin obowiązku i wolności. Na szczęście nie wszystko jest jeszcze ujmowane w
terminach zakupu i sprzedaży. M. Mauss

Teoria społecznego dowodu słuszności:

potoczne przekonanie „pacjenci dają, a lekarze biorą",
ludzie nie wiedzą jak się zachowad, szukają wzorów postępowania
lekarze kierują się informacjami, że ich znajomi biorą.
Uważamy jakieś zachowanie za poprawne w danej sytuacji o tyle, o He widzimy innych,
którzy tak właśnie s/ę zachowują. R. Ciaidini

Teoria anomii społecznej:

anomia to załamanie się norm moralnych, działanie bez prawa,
syndrom wysokich aspiracji i małych szans zrealizowania sukcesu,
lekarze szukają alternatywnych form zaspokojenia potrzeby sukcesu,
powstają zachowania patologiczne, dewiacyjne, przestępcze.

Teoria racjonalnego wyboru:

ludzie są jednostkami racjonalnymi, poszukują maksymalizacji swych użyteczności,
istnieje reglamentacja podaży dóbr medycznych,
publiczna opieka zdrowotna nie spefnia potrzeb zdrowotnych,
chorzy kupują usługę na rynku komercyjnym,
chorzy kupują usługę taniej w mechanizmie korupcyjnym,
ludzie „dający w łapę” są zaradni, potrafią zadbad o swoje zdrowie.

Teoria słabej woli:

człowiek przestaje kierowad samym sobą zgodnie z uznawanymi zasadami etycznymi i
przyjętymi normami życia zbiorowego,
słaba wola: chciwośd, zawiśd,
pragnienie posiadania brak odpowiedzialności za swoje czyny,

Wola sprawcy jest słaba, kiedy działa on i to działa w sposób zamierzony, wbrew swemu
najlepszemu osądowi: w wypadkach takich mówimy czasem, że nie starcza mu sity woli, aby
zrobid to, o czym wie, że jest lepsze.

21
KORUPCJA WŚRÓD LEKARZY
Zabiegi perswazyjne, racjonalizujące i oczyszczające sytuacją brania łapówek ( analiza
badao):

Branie Oczyszczanie
na kopertę  tajemnica zawartości usprawiedliwia
wsunięcie do kieszeni  nie zauważyłem, jak mi coś wsunął
koniak z walutą  przecież myślałem, że to zwykły koniak
aparatura kosztuje,  ja też ponoszę koszty,
ja ją sprowadzam muszę się odwzajemniad
trudy zdobywania wiedzy  to jest gratyfikacja za tytuł profesorski
biedny szpital  na oddziale nie ma nic, muszę za coś leczyd
namolny pacjent  pacjent się upierał, nie miałem wyjścia

Korupcja w opiece zdrowotnej

dziedzina życia społecznego od wielu lat postrzegana jako zainfekowana łapówkami,
występuje otwartośd w relacjach, traktowanie łapówki jako naturalnego elementu
sytuacji wymiany usług i gratyfikacji
ludzie mają wiele kontaktów z instytucjami opieki zdrowotnej, są poniekąd
„ekspertami" w dziedzinie dawania łapówek, -zdrowie i życie jest dobrem, które
ludzie chronią „za wszelką cenę", stąd łatwośd przełamywania oporów etycznych przy
wręczaniu łapówek,
-związek między lekarzem i pacjentem można traktowad jako „najmniejszy kolektyw"
solidarnośd, bezinteresownośd, dar.

Opłaty nieformalne: dokonywane przez pacjentów poza oficjalnymi kanałami finansowania

oraz kupowania usług, które nominalnie powinny byd bezpłatne:
opłaty wnoszone przy okazji pobytu w szpitalu: cegiełki, opłaty za nocne dyżury,
zakup leków, środków pomocniczych itp.
wydatki na tzw. dowody wdzięczności; lepsza jakośd opieki, szybciej zastosowane
procedury,
wydatki związane z prezentami jako dowodami szczerej wdzięczności za uzyskaną
opiekę.

22
23
Mechanizmy korupcyjna na styku firma farmaceutyczna - lekarz - instytucje medyczne
przyjmowanie prezentów rzeczowych,
finansowanie atrakcyjnych wyjazdów szkoleniowych,
finansowanie komercyjnych badao klinicznych,
reklamowanie przez lekarzy produktów firm farmaceutycznych,
przyspieszona rejestracja lekarstw,
przetargi na wykonanie usług,
działalnośd fundacji,
korzystanie prywatne ze sprzętu szpitalnego,
fikcyjne ewidencjonowanie pacjentów,
wpisywanie nieuzasadnionych medycznie recept itp.

Pojęcie paniki moralnej zostało wprowadzone dla opisu wsparcia społecznego i

wyolbrzymionej relacji mediów i opinii publicznej, związanej z jakimś zdarzeniem, epizodem
lub osobami, które zdefiniowane zostają jako zagrożenie dla naszych wartości i interesów.

Dynamika zjawiska paniki moralnej, Kazus aresztowania doktora G:

Faza formułowania oskarżenia:
- Polityk na konferencji prasowej oskarża o korupcję znanego z profesjonalizmu
zawodowego lekarza-transplantologa. W odpowiedzi polityka pojawia się oskarżenie
o spowodowanie zabójstwa w efekcie braku zapłaty za operację.
Faza medialnego oznaczania:
- Media masowe wykorzystują zdarzenie i prezentują, zatrzymanie przez agentów
CBA transplantologa, jako temat dnia. Wydarzenie staje się szeroko komentowane i
interpretowane przez wszystkie media.
- Jednostkowa sprawa i mata o niej wiedza społeczna zostaje wykorzystana przez
polityków rządowych i media do zaatakowania całego środowiska transplantologów.

24
 Faza niepokoju społecznego:
Zaniepokojona opinia publiczna postrzega opisywane przez media zachowania
transplantologów jako zagrażające ich interesom i wartościom.
Tworzy się opozycja: "my"-dobre, szlachetne społeczeostwo, które oddawało
bezinteresownie ciała swoich bliskich do przeszczepów, „oni" - lekarze, którzy
wykorzystywali ciała dla celów komercyjnych, przyczyniając się nawet do
przedwczesnej śmierci.

Faza reakcji:
Dyfuzja wiedzy medialnej i społecznej: zaniepokojone społeczeostwo zgadza się,
że zagrożenie jest realne, „każdy może byd uśmiercony".
Zachowanie społeczne: ludzie nie chcą byd dawcami organów.
Konsekwencje: spada drastycznie ilośd wykonywanych operacji przeszczepów.
Faza redukcji napięcia:
Poddanie w wątpliwośd oskarżenia o zabójstwo. Informacje w mediach
masowych o wypuszczeniu za kaucją 350 tys. zł aresztowanego lekarza oraz
uznanie za nieuzasadnione, z punktu widzenia zgromadzonych dowodów,
oskarżenie o zabójstwo.
Media pracują na rzecz poprawy wizerunku lekarzy transplantologów.
Prezentowane są sukcesy, ciężka praca na rzecz ratowania życia pacjentów,
wyniki transplantologii.
Następuje proces powolnej stabilizacji napięcia społecznego związanego z
transplantologią oraz wzrostu deklaracji dawstwa narządów i normalizacji
sytuacji.

Poprawa kondycji moralnej pracowników opieki zdrowotnej;

sprostowanie wysokim standardom wiedzy medycznej, znajomośd prawa, w tym
prawa medycznego i jego przestrzeganie,
znajomośd zasad deontologicznych i rozstrzyganie dylematów moralnych na korzyśd
pacjenta,
troska i szacunek dla autonomii oraz godności pacjenta,
praca nad sobą, kształtowanie dyspozycji moralnych i aspiracje perfekcjonistyczne,
zwyczajna przyzwoitośd: uczciwośd, dobroczynnośd, odpowiedzialnośd,
sprawiedliwośd, bezinteresownośd.

Działania antykorupcyjne
prace rządu, władz politycznych, organów ścigania na rzecz przeciwdziałania korupcji,
programy przeciwdziałania korupcji przygotowywane przez międzynarodowe i polskie
organizacje, fundacje, przedstawicielstwa, działające na zasadzie non profit,
aktywnośd lokalna, działania grup lokalnych, obywatelska solidarnośd, loka lne
przedsięwzięcia,
działania władne środowiska zawodowego, którego korupcja dotyczy: edukacja,
prewencja,
zmiana postaw i zachowao ludzi, samodoskonalenie moralne, dążenie do
perfekcjonizmu moralnego.

25
 sprawna policja i afektywnie działające organy wymiaru sprawiedliwości; koniecznośd
podjęcia wielu skoordynowanych, konsekwentnie przeprowadzonych działao,
działania prawne: reforma prokuratury i sądów, nowelizacja ustawy o kontroli
skarbowej, rejestr przestępstw, dostosowanie się do międzynarodowych uregulowao
w zakresie korupcji,
powołanie lub usprawnienie działania instytucji: Straż. Graniczna, Główny Inspektor
Informacji Finansowej, Sąd Zamówieo Publicznych, Krajowe Centrum Informacji
Kryminalnej, itp.
wysoka kultura polityczna elity władzy i biznesu,
żywotnośd idei służby publicznej w administracji i różnych zawodach,
popularyzacja zasad uczciwej konkurencji w gospodarce: poszanowanie reguł,
formalna równośd, poszanowanie podmiotów zewnętrznych,
ograniczanie roli paostwa w gospodarce: umocnienie autonomii administracji
paostwowej,
zwyczajna przyzwoitośd: złota reguła postępowania, cnoty zdobiące, kodeksy etyczne.

Centralne Biuro Antykorupcyjne

Główny inspektorat Informacji Finansowej
Krajowe Centrum Informacji Kryminalnej
Helsioska Fundacja Prawa Człowieka
Transparenty International
Fundacja Komunikacji Społecznej
Lekarska Grupa Robocza przy Fundacji S.Batorego
Korupcja nie wyjdzie nam na zdrowie... Poradnik dla pacjenta

Zasady audytu antykorupcyjnego

Na podstawie uzyskanych informacji i oceny TI przygotowuje zalecenia do dalszego
wdrożenia , które dotyczą:
opracowania zasad etycznego działania w firmie;
głównych celów postępowania antykorupcyjnego;
projektu wdrożenia programu zwalczającego łapownictwo w
firmie oraz oceny ryzyka obecnego stanu;
kluczowych obszarów łapownictwa w biznesie;
planu wdrożeniowego;
programu raportowania zagrożenia;
komunikacji ciągłej działao antykorupcyjnych w firmie; o wewnętrznej kontroli i
audytu antykorupcyjnego.

MOTYW SUKCESU
„Popęd do posiadania, pogoo za zyskiem,
pieniędzmi, możliwie największą ilością pieniędzy nie ma nic wspólnego z kapitalizmem.
Popęd ten istnieje, i istniał, wśród kelnerów, lekarzy, woźniców, artystów, prostytutek,
nieuczciwych urzędników, żołnierzy, szlachty, krzyżowców, karciarzy i żebraków. Można rzec,
iż był on wspólny wszystkim rodzajom i stanom ludzi we wszystkich czasach i wszystkich
miejscach na ziemi, gdziekolwiek istniała dlao obiektywna możliwośd" Max Weber

26
Syndrom wysokich aspiracji i ograniczonych w rzeczywistości szans stanowi wzorzec
skłaniający do zachowao dewiacyjnych:
frustracja,
osobista porażka - nieudacznik życiowy,
resentyment - rozproszone uczucie nienawiści, zawiści, wrogości; poczucie
niemożności aktywnego wyrażania tych emocji wobec osoby, warstwy społecznej,
władzy; nieustanne doświadczanie na nowo owej bezsilnej wrogości.
- anomia społeczna-
a. przekonanie o obojętności przywódców wobec potrzeb jednostki,
b. przekonanie, że niewiele da się osiągnąd w społeczeostwie, którego funkcjonowanie
postrzegane jest jak zasadniczo niemożliwe do przewidzenia, chaotyczne,
c. przekonanie, iż zrealizowanie celów życiowych jest raczej niemożliwe,
d. poczucie bezsensu,
e. przekonanie, że jeśli idzie o społeczne i psychologiczne wsparcie, to człowiek nie
może liczyd na innych.

PODSUMOWANIE
Przyczyny kryzysu moralnego:
„spieniężenie" świadomości ludzkiej i „spieniężenie" moralności,
komercjalizacja i uprzedmiotowienie stosunków międzyludzkich,
kryzys moralności, konwergencja różnych typów moralności oraz kontaminacja pojęd
dobra i zła,
popularyzacja konsumpcyjnego i hedonistycznego stylu życia,
nacisk na sukces i bogacenie się, do którego jesteśmy moralnie zobowiązani,
bariery w społecznym komunikowaniu,
indywidualizacja moralności łączona z postmodernistycznym rozpadem wartości.

27
4. SPOŁECZNE I KULTUROWE INTERPRETACJE ZDROWIA

CO TO JEST ZDROWIE ?
STAN
zdrowie jako brak objawów choroby i cierpienia
zdrowie jako dobrostan biopsychospołeczny
Zdrowie jest stanem pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego, społecznego,
a nie wyłącznie brakiem choroby lub niedomagania ( ułomności).
[ WHO- Światowa Organizacja Zdrowia-1948 ]

DYSPOZYCJA
zdrowie jako potencjał i właściwości człowieka oraz jego kontekst życia
Zdrowie to stan, w którym jednostka wykazuje optymalną umiejętnośd efektywnego
pełnienia roli i zadao wyznaczonych jej przez proces socjalizacji.
Zdrowie jako stan poddającej się zmianom zdolności człowieka zarówno do osiągnięcia pełni
własnych fizycznych, psychicznych i społecznych możliwości, jak i reagowania na wyzwania
środowiska.

PROCES
zdrowie jako proces- [ perspektywa salutogenetyczna Antonovsky ]
Zdrowie ------------ choroba
Zdrowie nie jest stanem ani stałym zasobem, ale procesem przemieszczania się na
kontinuum. Na przebieg procesu wpływa dostępnośd genetycznych i psychospołecznych
zasobów odpornościowych: poziom wsparcia społecznego, strategie radzenia sobie,
zaangażowanie i spójne Ja.

WARTOŚD
zdrowie jako wartośd i cel aktywności człowieka:
zdrowie i choroba traktowane są rozłącznie,
zdrowie jest wartością pozytywna: uznawaną, pożądaną, realizowaną,
zdrowie wartością negatywną, której człowiek unika.

ZDROWIE JAKO WARTOŚD

Wartośd „zdrowie” odnosi się do ( nawiązywania do typologii Ossowskiego):
Wartośd odczuwana: przez jednostkę za rzeczywiście cenną atrakcyjną, pożądaną,
generującą postawy emocjonalne i wyzwalającą działania, np. profilaktyczne,
lecznicze.
Wartośd uznawana: przekonanie jednostki, że zdrowie powinno byd cenione,
ponieważ postrzegane jest jako cenione w środowisku społecznym; powinnośd,
deklaracje.
Wartośd zdrowia czyli siła, z jaką jest ono cenione lub pożądane w porównaniu z innymi
wartościami:
Wartości uroczyste: należące do wartości wyższych, obdarzonych powszechnym
szacunkiem, publicznie manifestowanych, najsilniej wyrażanych w szczególnych
sytuacjach.
Wartości codzienne: wiążące się z praktycznymi, codziennymi, prywatnym i .celami
jednostek

28
SOCJOLOGICZNE RELACJONALNE UJĘCIE WARTOŚCI
Wartośd jest wynikiem stosunku doznającego i aktywnego podmiotu wobec pewnych
przedmiotów zewnętrznego świata ( A. Kłosowska).
Wartości są to właściwości przedmiotów w odniesieniu do preferencyjnego zachowania ( C.
Morris).

Wymiary wartości:
Modalności: wartości pozytywne bądź negatywne.
Treściowy: wartości estetyczne, poznawcze, moralne.
Zamiaru: wartości środki-instrumentalne, wartości cele-autoteliczne.
Ogólności: wartości ogólne, wartości szczegółowe.
Intensywności: określające siłę dążenia do wartości oraz sankcje za ich
nierealizowanie.

CZY ZDROWIE JEST WARTOŚCIĄ REALIZOWANĄ WŻYCIU CODZIENNYM?

Należy kształtowad postawę autokreacyjną wobec zdrowia.
Każdy człowiek:
jest odpowiedzialny za swój los, pomyślnośd, zdrowie,
swoim działaniem może zdrowie kreowad.
Zdrowie powinno byd obiektem troski, by jak najdłużej było w dobrym stanie,
gwarantującym sprawne społeczne funkcjonowanie i zaspokajanie życiowych aspiracji.
Socjalizacja zdrowotna to proces, w trakcie którego uczymy się postaw i zachowao, które
utwierdzają wartości zdrowia, oraz umiejętności jego ochrony.
Obejmuje zarówno formalne jak i nieformalne przyswajanie przez jednostkę norm, wzorów
zachowao, ról społecznych związanych ze zdrowiem, chorobą i śmiercią.

INTERNALIZACJA WARTOŚCI ZDROWIA:

Informacja: człowiek dowiaduje się o zdrowiu jako wartości.
Transformacja: przetłumaczenie informacji na własny język, odniesienie do własnych
doświadczeo.
Zaangażowanie: dokonanie akceptacji wartości zdrowia lub jej odrzucenie.
Inkluzja: włączenie wartości zdrowia w osobiście uznany system wartości.
Dynamizacja: podjęcie określonych działao i postaw.

SPOSOBY DBANIA O ZDROWIE:

Zachowania medyczne : korzystanie z różnego typu usług medycznych, z koncentracją na
leczeniu.
Zachowania prozdrowotne: świadome działania ukierunkowane na zwiększenie potencjału
swego zdrowia.

STYL ŻYCIA I ZDROWIE:

wybór kultury,
zachowania charakterystyczne dla jednostki lub grupy,
element stratyfikacji społecznej,
pozwala na samoidentyfikację jednostki lub jej identyfikację grupową.

29
Zespół codziennych zachowao, swoistych dla danej zbiorowości lub jednostki,
charakterystyczny „ sposób bycia" odróżniający daną zbiorowośd lub jednostkę od innych,
lub inaczej, bardziej lub mniej świadomie przyjmowana strategia życia ( Sicioski).
Wzór zachowao, który jest trwały i jest ukształtowany przez dziedzictwo kulturowe, relacje
społeczne, czynniki geograficzne i społeczno- ekonomiczne oraz cechy osobowości człowieka
( Green, Kreuter).

Czynniki warunkujące zdrowie:

Styl życia - 50%,
Środowisko - 20 %,
Biologia człowieka, czynniki genetyczne - 20 %,
Organizacja opieki zdrowotnej -10 %

PROZDROWOTNY STYL ŻYCIA:

Wzory świadomych zachowao związanych ze zdrowiem, będącym efektem wyborów
dokonywanych przez ludzi na podstawie dostępnych, determinowanych ich sytuacją życiową
alternatyw ( Cockerham).
Zachowania - zdrowie fizyczne: dbałośd o ciało, aktywnośd fizyczna, racjonalne
żywienie, sen
Zachowania - zdrowie psychiczne: dawanie i korzystanie ze wsparcia społecznego,
unikanie nadmiaru stresów, radzenie sobie z problemami
Zachowania - prewencyjne: samokontrola zdrowia, samobadanie, badania
profilaktyczne, bezpieczne zachowania
Niepodejmowanie zachowao ryzykownych: niepalenie tytoniu, ograniczone używanie
alkoholu, nienadużywanie leków, nieużywanie substancji psychotropowych

DEFINICJA ZDROWEJ OSOBOWOŚCI

Większośd pozytywnych definicji zdrowia psychicznego uwzględnia jeden lub więcej
następujących aspektów:
postawa jednostki wobec własnej osoby,
charakter i stopieo zaawansowania procesu samourzeczywistnienia,
stopieo integracji osiągniętej przez jednostkę,
adekwatnośd spostrzegania rzeczywistości przez jednostkę,
stopieo kontroli nad środowiskiem osiągniętym przez jednostkę,
poczucie koherencji; zrozumiałośd, zaradnośd, sensownośd.

Poczucie koherencji (sense of coherence- SOC) jest to globalna orientacja człowieka,

wyrażająca stopieo, w jakim człowiek ma dominujące, trwałe, chod dynamiczne poczucie
pewności, że;
bodźce napływające w ciągu życia ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego mają
charakter ustrukturowany, przewidywalny i wytłumaczalny;
dostępne są zasoby, które pozwolą sprostad wymaganiom stawianym przez te
bodźce; Wymagania te są dla niego wyzwaniem wartym wysiłku i zaangażowania
(Anthonovsky).

30
Jednostka o zdrowej osobowości potrafi zaspokajad swoje podstawowe potrzeby na drodze
akceptowanych społecznie zachowao w sposób, który nie rodzi problemów
osobowościowych. Potrafi ona w mniejszym lub większym stopniu, zaakceptowad siebie oraz
poświęcid swoją energię i myśli społecznie istotnym celom i problemom wykraczającym poza
potrzeby bezpieczeostwa, miłości czy posiadania określonej pozycji społecznej
( S. M. Jourard).

Zdrowie psychiczne jest to zdolnośd do rozwoju w kierunku wszechstronnego rozumienia,

przeżywania, odkrywania i tworzenia oraz wyższej hierarchii rzeczywistości i wartości, aż do
konkretnego ideału indywidualnego i społecznego ( K. Dąbrowski).

DEFINICJA CZŁOWIEKA NOWOCZESNEGO:

otwartośd na nowe doświadczenia; np. gotowośd przyjmowania nowych metod
medycznych i lekarstw,
świadoma akceptacja zmiany społecznej; prawa kobiet, prawa pacjenta, kompetencja
interkulturowa,
rozwój opinii; indywidualna dyspozycja do posiadania poglądów na rozległy wachlarz
spraw, zdolnośd do akceptowania różnic w opiniach,
aktywnośd i energia wzbieraniu informacji o faktach i opieraniu się na zdobytych
informacjach w działaniu,
stosunek do czasu; zorientowany na teraźniejszośd niż na przyszłośd, ważny czas
prospektywny,
podmiotowośd sprawcza; skutecznośd, przekształcenie struktury społecznej, działania
innowacyjne,
planowanie; zorientowany na długofalowe planowanie, zarówno w sprawach
publicznych jak i we własnych osobistych,
umiejętnośd kalkulacji I zaufanie; przekonanie o tym, że świat daje się policzyd, ludzie
i Instytucje wychodzą naprzeciw, jego obowiązkom wobec świata i ludzi,
wysoka ocena umiejętności technicznych; posługiwanie się nowymi narzędziami
społeczeostwa informatycznego,
aspiracje oświatowe i zawodowe; odczuwa i w pełni rozumie naukę i technologię,
nauczanie permanentne, elastycznośd na rynku pracy,
świadomośd godności innych i szacunek dla cudzej godności.

WARTOŚD ŻYCIA LUDZKIEGO: humanista versus medyk

Dwa porządki myślenia o życiu:
Porządek logiczny: fakty i znaczenia opisowe; życie jako fakt biologiczny;
proponowane definicje życia stwierdzają takie czy inne właściwości zjawiska
Życie jest formą biologicznego trwania, sumą reakcji biochemicznych i jako fakt bi ologiczny
nie ma szczególnej wartości.
Życie jest koniecznym warunkiem istnienia i trwania innych wartości. Nie znaczy to jednak
wcale, że coś, co jest koniecznym warunkiem istnienia innych wartości, nabiera przez to
wartości szczególnej.

31
 Porządek aksjologiczny: wartości; coś ma wartośd ze względu na pewne cechy. Pewne
indywidualne właściwości indywidualnego życia, np. zdolnośd doznawania wrażeo,
samoświadomośd, sprawiają, ze skłonni jesteśmy je cenid.
Życie istoty świadomej siebie, tworzącej wartości, doznającej wrażeo i tylko takie życie ma
wartośd .... Uznanie życia za wartośd jest aktem wyboru, decyzji zależnej od naszych
poglądów filozoficznych, moralnych.

NORMA: „Nie zabijaj"

Czy zakaz zabijania jest bezwzględny?
Dlaczego dopuszcza się zabicie innego człowieka?
Czy życie ludzkie ma różną wartośd?, np. przestępcy, wroga, napastnika o życie
człowieka niewinnego.
Czy życie ludzkie ma wartośd niezależnie od tego, jak żyje i postępuje człowiek?

CO ŻYCIU LUDZKIEMU NADAJE TAKĄ SZCZEGÓLNĄ WARTOŚD?

Życie ludzkie ma wartośd szczególną, bo jest życiem człowieka istoty należącej do
danego gatunku homo sapiens:
posiadanie unikalnej struktury chromosomalnej wystarcza by organizm miał
szczególną wartośd.

Życie ludzkie jest szczególnie uświęcone, bo zostało stworzone przez Boga:

człowiek został stworzony na obraz i podobieostwo Boga,
życie ludzkie jest darem Boga i nikt inny nie może nim dysponowad,
posiadanie przez człowieka nieśmiertelnej duszy czyni z niego osobę, której
przynależy godnośd i szacunek.

Życie ludzkie ma wartośd szczególną, bo przysługuje mu przyrodzona godnośd:

godnośd to właściwośd przysługująca każdemu bez wyjątku człowiekowi z racji jego
uprzywilejowanego miejsca w przyrodzie,
w tradycji racjonalistycznej miarą godności ludzkiej jest rozum i wolna wola,
I. Kant; imperatyw kategoryczny: człowiek jako istota rozumna ma zdolnośd
podporządkowania się nakazom rozumu.

Życie człowieka ma wartośd szczególną dlatego, że jest on osobą:

istnieje świat rzeczy, który ma wartośd względną,
istnieje świat człowieka - osoby, który ma wartośd bezwzględną
(rozum, wolnośd, tożsamośd, autonomia).

Zycie ludzkie ma wartośd o tyle, o ile doświadcza on określonych wrażeo:

Utylitaryzm: życie ludzkie ma wartośd zależną od sumy przyjemności, szczęścia,
jakiego on doznaje,
Maksymalizacja przyjemności i minimalizacja bólu.

Im bardziej w życiu przeważa przyjemnośd nad cierpieniem, tym większą ma ono wartośd...
im więcej jest w nim cierpieo niż przyjemności tym mniejszą ma wartośd.

32
 Życie ludzkie ma wartośd, bo jest on istotą, która czuje, myśli i pragnie żyd.
P. Singer- utylitaryzm preferencyjny: maksymalne realizowanie preferencji ( pragnieo,
życzeo), które ocenia się według ich konieczności i intensywności.

Życie ludzkie ma wartośd w tej mierze, w jakiej przysługują mu te dyspozycje

psychiczne, które skłonni jesteśmy cenid.
Bycie przedmiotem: ma ono wartośd wtedy i tylko wtedy, jeśli sądzę, że dobrze jest,
że pragnę, czuję, doświadczam, pamiętam, wybieram, tworzę, jestem. Ma ono
wartośd tylko wtedy, gdy sądzę, że dobrze jest, że żyję. (Szawarski)
Wartośd życia polega na posiadaniu cenionych przez nas dyspozycji psychicznych:
byciu świadomym podmiotem własnego życia.

JAKOSC ŻYCIA W MEDYCYNIE

Jakośd życia: wielośd definicji, mają charakter operacyjny poszczególne dziedzi ny definiują na
swój użytek.
Pojęcie „jakości życia” w medycynie służy:
Badaniu zdrowotnych i poza zdrowotnych konsekwencji stanów chorobowych.
Ocenie medycznych oraz pozamedycznych efektów opieki zdrowotnej.
Wypracowaniu programów rehabilitacji medycznej, zawodowej, psychospołecznej
ludzi przewlekle chorych.
Podjęciu decyzji, do kiedy życie ludzkie ma byd podtrzymywane, przerwane: aborcja,
eutanazja.
Ustaleniu, w jakich okolicznościach można powoład c(o 0 istnienia lub uniemożliwid
zaistnienie nowego życia ludzkiego: antykoncepcja, sterylizacja, aborcja.
Pomoc w ustaleniu kryteriów usprawiedliwiających interwencje mające na celu
modyfikację natury biologicznej człowieka: prokreacja medycznie wspomagana,
klonowanie eugenika.
Ustaleniu zależności między nadziejami i oczekiwaniami ludzi wobec medycyny a ich
osobistymi doświadczeniami.
Wypracowaniu programów polityki społecznej w zakresie ekologii, zdrowia
publicznego, demografii.

Czy stosowanie tego pojęcia doprowadzi do relatywizacji wartości życia ludzkiego?

Czy mamy pewnośd, że ustalający priorytety w medycynie nie są stronniczy?
Czy kryterium lat życia o ustalonej jakości opiera się na subiektywnym rachunku
użyteczności?
Czy techniki pomiaru nie przywiązują zbyt dużej uwagi do wartości ilościowych, a za ma ło do
nie ilościowych (cierpienie, ból) ?
Czy metody analityczne i ilościowe przyczyniają się do znieczulicy, zaniku uczud moralnych i
zerwaniu tradycyjnych relacji między lekarzem i pacjentem?

33
SPOSÓB MYŚLENIA O JAKOŚCI ŻYCIA WYWOŁANY DOŚWIADCZONĄ CHOROBĄ:
choroba jest źródłem pogarszania się jakości życia,
przejawia się to w gorszej sprawności funkcjonalnej ( wymiar behawioralny jakości
życia),
pogorszeniu się stanu psychicznego i doświadczaniu cierpienia ( wymiar przeżyciowy
jakości życia),
prawidłowy przebieg leczenia i opieki medycznej + właściwe warunki bytowe mogą
wpłynąd na poprawę jakości życia,
rezultat taki można uzyskad poprzez wdrożenie optymalnych rozwiązao dotyczących
leczenia i opieki nad chorym,
ważne jest systematyczne monitorowanie zmian w jakości życia pacjentów,
dokonujących się pod wpływem wprowadzanych innowacji,
kluczowe w procesie poprawy jakości życia staje się troska o chorego.

TROSKA TO ZDOLNOŚD LUDZI DO WSPÓŁCZUCIA, DO KOMUNIKACJI NA GŁĘBSZYCH

POZIOMACH DO KOCHANIA (R.May)

TROSKA POPRAWIAJĄCA JAKOŚD ŻYCIA TO:

szczególny stan umysłu, poczucia odpowiedzialności za bieg życia własnego lub
cudzego,
pojawia się ona wówczas, gdy w twym życiu dzieje się coś niedobrego lub też
pojawiają się oznaki, że coś takiego może wystąpid,
przebieg tego procesu wskazuje, że może on mied różne zakooczenia,
podjęte działania mogą przyczynid się do osiągnięcia finału najbardziej korzystnego z
możliwych.

POZIOMY OCENY JAKOŚCI ŻYCIA WEDŁUG WHO

Globalna jakośd życia
Samoocena stanu zdrowia
jakośd życia w poszczególnych dziedzinach
składowe poszczególnych dziedzin jakości życia
chory, system leczenia i opieki, inne czynniki związane ze zdrowiem.

KWESTIONARIUSZ WHOOOL

dziedzina fizyczna: czynności życia codziennego, zależności od leków i leczenia,

energia i zmęczenie, mobilnośd, ból i dyskomfort, wypoczynek i sen, zdolnośd do
pracy,
dziedzina psychologiczna: wygląd zewnętrzny, negatywne uczucia, pozytywne
uczucia, samoocena, duchowośd (wiara, religia), myślenie ( uczenie się, pamięd,
koncentracja),
dziedzina społeczna: związki osobiste, wsparcie społeczne, aktywnośd seksualna,
środowisko: zasoby finansowe, wolnośd, bezpieczeostwo fizyczne/ psychiczne,
zdrowie i opieka zdrowotna, środowisko domowe, możliwośd zdobywania nowych
informacji, możliwośd i uczestnictwo w rekreacji i wypoczynku, środowisko fizyczne
(zanieczyszczenie, hałas, klimat, ruch).

34
WHOOOL -100 - PRZYKŁADY PYTAO
Czy martwisz się swoim bólem lub dolegliwościami?
Jak łatwo się męczysz?
Czy optymistycznie patrzysz w przyszłośd?
W jakim stopniu ufasz sobie samemu?
W jakim stopniu masz kłopoty z wykonywaniem codziennych czynności?
Jak bardzo czujesz się samotny?
Czy martwisz się o swoje finanse?
Czy otrzymujesz takie wsparcie od innych jakiego potrzebujesz?
Kafeteria:
wcale trochę średnio bardzo mocno niezwykle mocno
wcale trochę średnio prawie wystarczająco całkowicie wystarczająco

35
5. SOCJOLOGICZNE INTERPRETACJE CHOROBY

Medyczne pojęcie choroby =kliniczne definicje zdrowia i choroby

biofizyczna wiedza o strukturze i funkcjonowaniu ciała ludzkiego na różnych
poziomach: całego organizmu, jego narządów, tkanek i komórek,
model kliniczny choroby, w którym objawy interpretuje się jako odbicie lub
manifestacje nieprawidłowych procesów somatycznych (biochemicznych,
neurofizjologicznych itp.),
-podstawę diagnostyki stanowi Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, która
umożliwia lekarzom nadanie takiej lub innej nazwy danemu stanowi biologicznemu
różniącemu się od tego, co nazywa zdrowiem lub normalnością,
według tej klasyfikacji lekarze dzielą ludzi na zdrowych i chorych.

Pojęcie zdrowia według WHO

Jako stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie jedynie brak
schorzenia czy dolegliwości
Mówiąc o braku zdrowia ( nonhealth) ma się na myśli trzy wymiary:
choroba w sensie biologicznym czyli zmiana patologiczna organizmu
( disease-schorzenie),
choroba w sensie samopoczucia danego człowieka, stan odczuwany subiektywnie,
poczucie dyskomfortu ( illness-dolegliwośd),
choroba w znaczeniu społecznym (sickness), człowiek na tle grupy, stan odbierany
przez innych bez względu na to, czy występuje u niego choroba w sensie
biologicznym lub psychologicznym, jak traktowani są ludzie, których uważa się za
cierpiących na jakieś schorzenie.

Choroba jako dewiacja społeczna - T. Parsons:

choroba zakłóca porządek społeczny, w którym „normę” wyznaczają pojęcia sukcesu i
aktywizmu,
stan ogólnego zakłócenia umiejętności pełnienia ról i zdao zgodnie ze społecznymi
oczekiwaniami,
zachowanie wykraczające poza obszar społecznej tolerancji,
zachowanie polegające na braku akceptacji celów kulturowych lub
zinstytucjonalizowanych środków prowadzących do ich osiągnięcia,
zachowanie tak nazwane przez ludzi

Według Parsonsa traktowanie choroby jako dewiacji oznacza, że:

choroba nie pojawia się na skutek nieświadomej motywacji, ale z powodu
społecznego przypisania,
choroba może byd podstawą do zwolnienia z normalnych zadao i ról społecznych,
obowiązkiem chorego jest uznanie swego stanu zdrowia za niepożądany i dążenie do
celu jakim jest wyzdrowienie,
w celu powrotu do zdrowia chory ma obowiązek szukania kompetentnej,
profesjonalnej pomocy medycznej.

36
Choroba jako płaszczyzna konfliktu
Wymiary choroby ( E. Freidson):
czas trwania,
zakres i możliwości wyleczenia,
stopieo niezdolności,
potencjalna degradacja - piętno społeczne
Dewiacja - naznaczanie, stygmatyzowanie, etykietowanie
dewiacja pierwotna - zakłócenia zdrowia modyfikują sposób pełnienia normatywnych
ról społecznych,
dewiacja wtórna - gdy pacjent przewlekle chory zmuszony jest do przyjęcia roli
społecznej chorego.

Tezy:
Choroba jej przebieg wpływają na rodzaj relacji między lekarzem i pacjentem.
Relacje te należy rozpatrywad z perspektywy różnicy interesu i konfliktu między
stronami interakcji.
Chory posiada własny system pojęd, wartości, celów i preferencji związanych z
chorobą, może nie poddawad się władzy i autorytetowi lekarza.
Konflikt ten jest bolesny dla lekarzy bowiem godzi w jego „ego” jako eksperta od
zdrowia i profesjonalisty.
Źródłem konfliktu może byd niezgodnośd potocznych wyobrażeo o chorobie w
konfrontacji z wiedzą biomedyczną.

Choroba jako piętno- stigma - teoria naznaczania społecznego - etykietowania

( E. Goffman - symboliczny interakcjonizm; badania w szpitalu psychiatrycznym)

Teza: społeczeostwo, które próbuje sprawowad kontrolę nad dewiacją przez narzucanie
ludziom statusu dewianta oraz ograniczanie ich możliwości, produkuje dewiację.
Choroba podlega procesowi stygmatyzacji. Czynnikami wpływającymi na stopieo
stygmatyzacji są:
zakres domniemanej winy chorego za swój stan ( AIDS, alkoholizm),
widocznośd kalectwa ( zniekształcone rysy twarzy),
nieprzewidywalnośd zachowao społecznych chorego ( choroby psychiczne),
nieodwracalnośd kalectwa.

Konsekwencje stygmatyzacji - kary o różnym zasięgu:

jednostka traktowana jest jako „gorsza”, „nieprzystosowana”, „inna”,
ewaluacja postaw lekarzy wobec chorób stygmatyzowanych, np. wobec chorych na
HIV \ AIDS,
ostracyzm i niechęd lokalnych społeczności,
unikanie kontaktów, podejrzliwośd,
istnienie zjawisk deprywacji.
Osoby opatrzone etykietą uznają, że najsłuszniejszym środkiem obrony przed presją
otoczenia jest zachowanie zgodne z konsekwencją dewianta.
„ Społeczeostwa same mogą „ produkowad” szaleostwo poprzez etykietowanie ludzi jako
szalonych” ( Johnson)

37
Choroba jako źródło zależności
Zależnośd: funkcjonalno-strukturalna, intencjonalna, przyczynowa, społeczna.

Kiedy człowiek chory jest uzależniony od innych,

np :. przewlekła choroba, kalectwo, stany wegetatywne, choroby psychiczne.
Niepełnosprawnośd: a \ fizyczna, b \ psychiczna
Zależnośd odmiennośd nasilenie kontroli społecznej:
rytualizacja kontaktów społecznych,
etykietowanie,
izolacja,
wykluczanie,
stres, depresja , apatia,
beznadziejnośd, czyny samobójcze , prośby o eutanazję.

Choroba jako adaptacja ( A. C. Twaddle)

Adaptacja to dynamiczna zdolnośd przystosowania się jednostek i grup ludzkich do
zmieniających się warunków życia w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.
Adaptacja: biologiczna, psychologiczna, społeczna, kulturowa.
Choroba jest wielowymiarową rzeczywistością socjokulturową, psychologiczną i biologiczną
pojawiającą się w konkretnych ramach cywilizacyjnych.

Fenomenologiczna koncepcja choroby Alfreda Schutza

Schutz podkreślał, że interesuje się przede wszystkim procesami „ustanawiania znaczenia i
rozumienia” zachodzącymi w jednostkach. Interesuje się głównie motywami „ażeby”
( subiektywnymi), mniej „ponieważ” - obiektywnymi.

„Wiem, że umrę i boję się śmierci. To podstawowe doświadczenie proponujemy nazwad

fundamentalnym lękiem. (...) Z fundamentalnego lęku wyrastają liczne wzajemnie ze sobą
powiązane systemy nadziel i obaw, pożądao i zaspokojeo, które każą człowiekowi (...)
podejmowad próby opanowania świata, przezwyciężania przeszkód, zamyślania projektów
ich realizowania”. (1932, Fenomenologia świata społecznego, 1967)

Choroba zmienia recepcję świata, relacje ze światem ( w sensie fizycznym, psychicznym):

albo na krótko (jeśli ma ostry, lecz krótkotrwały przebieg), albo na długo ( czasem
dożywotnio), jeśli jest przewlekła...., innymi słowy- staje się pryzmatem, przez który
postrzegamy rzeczywistośd i nasze z nią relacje ( czasem do kooca życia)

Choroba przypomina nam o naszym ciele, zaczynamy skupiad na nim swoją uwagę ....
Choroba modyfikuje, czasem wręcz uniemożliwia pełnienie ról dotychczas przez człowieka
pełnionych; sytuacja ta nie musi byd trwała, ale gdy wystąpi, zmusza chorego i jego otoczenie
do podjęcia działao zmierzających do uwolnienia go od tego balastu.

Choroba, modyfikując role, modyfikuje też tożsamośd osobową i społeczną ( w refleksji

człowieka pojawia się „ja - chory” i „ja - nie mogący angażowad się społecznie”).
Choroba osamotnia chorego w jego doznaniach; jeśli chce \ musi artykułowad swój stan,
ważne, aby znalazł kogoś, kto będzie w stanie go wysłuchad, zrozumied, właściwie
zinterpretowad jego komunikaty;

38
Uwaga na różnice kulturowe pomiędzy pacjentem a „stroną medyczną”
Koncepcja trajektorii
Choroba jako sytuacja pogłębiającego się cierpienia i ubezwłasnowolnienia

PIERWOTNY MODEL BIOMEDYCZNY

specyficzny czynnik chorobotwórczy ----- określona patologia
( np. bakteria, wirus) ( np. gruźlica)
Mechanicystyczny, jednoprzyczynowy sposób podejścia do etiologii chorób.

PIERWOTNY MODEL BIOMEDYCZNY

Podatnośd genetyczna inwazja reakcja określona
Koncentracja antygenów + czynnika ----systemu ---- patologia
Zestaw antyciał chorobotwórczego odpornościowego
Stan systemu odpornościowego
Wystąpienie choroby uzależnione od współistnienia szeregu istotnych biologicznych
warunków i procesów.
Sprawdzał się w przypadku chorób zakaźnych, nie sprawdzał się w przypadku chorób
przewlekłych.

STATYSTYCZNY MODEL KORELACYJNY

Czynnik ryzyka nr 1 ( nadciśnienie)
Czynnik ryzyka nr 2 ( nadwaga)
Czynnik ryzyka nr 3 ( brak ruchu) określona patologia
Czynnik ryzyka nr 4 (podwyższony cholesterol) (zawał)
Czynnik ryzyka nr 5 ( palenie tytoniu)

Zamiast słowa „ przyczyna” używa się terminu „prawdopodobieostwo” lub „czynnik

ryzyka”.
Poszukuje się istotnych statystycznie związków ( korelacji) pomiędzy szeregiem
zmiennych niezależnych a brakiem zdrowia.
Czynnik ryzyka odnosi się do czynników (zmiennych), które zwiększają
prawdopodobieostwo rozwoju choroby, niepełnosprawności, zaburzeo rozwoju lub
innych niepożądanych stanów.
Nie należy czynników ryzyka utożsamiad z przyczynami choroby ( np. „ palenie
papierosów jest przyczyną raka”).

39
Wieloczynnikowy model etiologiczny

Paradygmat i nauka instytucjonalna według T. Kuhna

Termin „ nauka instytucjonalna” badania wyrastające z jednego lub wielu takich osiągnięd
naukowych przeszłości, które dana społecznośd uczonych aktualnie akceptuje i traktuje jako
fundament swej dalszej praktyki

Posługując się *terminem „paradygmat”+, chcę w ten sposób wyrazid, że pewne akceptowane
wzory współczesnej praktyki naukowej- wzory obejmujące równocześnie prawa, teorie,
zastosowania i wyposażenie techniczne- tworzą model, z którego wyłania się jakaś
szczególna, zwarta tradycja badao naukowych *...+ Właśnie studiowanie paradygmatów *...+
przygotowuje studenta do przyszłego uczestnictwa w pracach jakiejś naukowej wspólnoty.

Paradygmat patogenetyczny
powszechnie dominujący w medycznych badaniach i praktyce,
normalnym stanem organizmu jest homeostaza i porządek,
doprowadził do myślenia o ludziach w sposób albo- albo=albo zdrowi albo chorzy,
koncentrujemy się na jednej specyficznej, patologicznej jednostce: chorobie serca,
nerek, raku,
lekarze specjalizują się, zajmując się zapobieganiem chorobie X, Y lub Z
specjalizacja prowadzi do pomijania wspólnych czynników etiologicznych,
naukowcy pracują strukturalnie i psychologicznie odseparowani,
ograniczamy się do badania nie tyle specyficznej choroby, co przyczyny ( np. główna
uwaga skierowana jest na wirusy, na specyficzne wirusy wywołujące chorobę X, a nie
na uogólnione możliwości radzenia sobie z wirusami w ogóle,
na polu badao nad stresem, zainteresowania zdrowiem behawioralnym,
patogenetyczna orientacja doprowadziła do przyjęcia założenia, że stresy są złe,
patogeneza stworzyła priorytet dla indywidualnych przypadków, a w zakresie
zapobiegania dla grup wysokiego ryzyka.

40
Paradygmat salutogenetyczny - Aaron Antonovsky
należy myśled o zdrowiu i chorobie według kontinuum rozciągającym się od zdrowia
do choroby,
należy myśled raczej o źródłach zdrowia niż o przyczynach choroby,
zakłada , że normalnym stanem organizmu jest stan entropii, nieuporządkowania i
zaburzonej homeostazy,
w poszukiwaniu tajemnicy zdrowia jesteśmy wolni od ograniczeo związanych z
przynależnością do jednej konkretnej jednostki chorobowej,
zajmujemy się w badaniach i praktyce zasobami, które pomagają jednostce w
radzeniu sobie z szerokim spektrum stresów i patogenów,
unikamy histerii wokół stresów oraz natychmiastowych kuracji,
koncentrujemy uwagę nie na jednostce chorobowej X, Y, Z lecz na ogólnym
problemie adaptacji oraz walce o środki dla niej,
otwiera drogę do rzeczywistej współpracy między naukowcami i praktykami (
przeciwstawny naukowcom tylko o orientacji biologicznej),
Koncentruje się na efektywnym radzeniu sobie: Co sprawia, że człowiek staje się
zdrowszy?

41
 6. SYSTEMY I MODELE OCHRONY ZDROWIA

MODEL = spójny zestaw założenia połączonych celów i praktyk jej dotyczących,

- modele zmierzają do uproszczenia zjawisk, by pomóc w tworzeniu pojęd i wyjaśnianiu,
- jest stosowany jako synonim teorii lub jako system abstrakcyjnych pojęd na poziomie
bardziej ogólnym niż teoria.
SYSTEM = skoordynowany układ elementów, zbiór tworzący pewną całośd ukierunkowaną
stałym, logicznym uporządkowaniem jego części składowych,
- zasady organizacji, ogół przepisów, reguł obowiązujących, stosowanych w danej dziedzinie,
według których coś jest wykonywane.

System opieki zdrowotnej (health care system)

System zdrowotny (health system)
System ochrony zdrowia (health protection system)
System służby zdrowia ( health services system)

System opieki zdrowotnej = wszystkie instytucje zapewniające opiekę zdrowotną w danym

społeczeostwie powiązane lub nie w spójny system.
Profilaktyka - zapobieganie jest medycyną człowieka zdrowego; powstanie i rozwój człowieka
oraz warunki wpływające na jego zdrowie.
Lecznictwo - nastawione na człowieka chorego; rozpoznanie chorób i leczenie chorych.
Rehabilitacja - przywracanie zdrowia; sprawności i przydatności społecznej ludziom
dotkniętym kalectwem lub upośledzeniem fizycznym i psychicznym.

Celem każdego systemu medycznego jest organizowanie, produkowanie / udzielanie

świadczeo zdrowotnych, tym którzy tych świadczeo potrzebują oraz używanie dostępnych
zasobów, wiedzy i technologii po to, by zapobiegad i przynosid ulgę w chorobie,
niepełnosprawności i cierpieniu w zakresie możliwym w istniejących warunkach. (C.
Włodarczyk, Systemy zdrowotne)

WHO (World Health Organization -1948 )

Cele systemu:
Poprawa stanu zdrowia ludności korzystającej z usług zdrowotnych.
Zmniejszenie nierówności w zakresie zdrowia.
Zapewnienie dostępu do poprawy zdrowia i powszechnego dostępu do
podstawowych usług medycznych.
Umacnianie zdrowia przez zapobieganie chorobom, wypadkom, zagrożeniom.
Zabezpieczenie kosztów opieki związanej z utrata zdrowia.
Promowanie zachowao prozdrowotnych i społecznego dobrostanu.
Osiągnięcie zadowolenia pacjentów i zapewnienie wysokiej jakości usług przy
zachowaniu zasady efektywnego korzystania z zasobów.

Paostwa G7-zadady systemu

Zasada solidaryzmu społecznego.
Zasada indywidualnej odpowiedzialności za zdrowie.
Zasada sprawiedliwości i równości w dostępie do pomocy niezależnie od stanu
zdrowia.
Zasada wolnego wyboru lekarza.
Zasada wolnej pracy profesjonalistów opieki zdrowotnej.

42
Zgromadzenie Ogólne ONZ- Deklaracja Milenijna 2000r.
Zobowiązuje kraje członkowskie do skutecznej walki z biedą, głodem i przedwczesnymi
zgonami jako warunku zrównoważonego rozwoju społeczno- ekonomicznego i kulturalnego
społeczeostw świata.
Skala biedy:
799 mln niedożywionych,
880 mln bez dostępu do opieki zdrowotnej, -1000 min bez dostępu do wody pitnej,
2000 mln bez dostępu do elektryczności,
876 mln analfabetów,
250 mln dzieci (5-14 lat) pracujących zarobkowo, 8,4 dzieci pracujących niewolniczo.

Cele milenijne - zadania do osiągnięcia w roku 2015:

1. Wyeliminowanie biedy i głodu, zakłada zmniejszenie o 50% liczby osób z dochodem
dziennym poniżej dolara, cierpiących głód.
2. Zapewnienie powszechnej edukacji podstawowej.
3. Promowanie równości płci i równych praw kobiet, eliminacja nierówności w dostępie
do kształcenia.
4. Zmniejszenie umieralności niemowląt i dzieci poniżej 5. roku życia o 60%.
5. Poprawa zdrowia ciężarnych przez obniżenie o 75% liczby zgonów około porodowych.
6. Walka z zakażeniami H1V/AIDS, malarią i innymi chorobami, a co najmniej
zatrzymanie tendencji wzrostowej ich występowania.
7. Zapewnienie bezpiecznego środowiska życia przez zmniejszenie o 50% liczby osób
pozbawionych dostępu do wody pitnej i poprawa warunków 100 min osób żyjących w
slumsach.
8. Rozwijanie globalnego partnerstwa ze wszystkimi instytucjami, które chcą pomóc w
realizacji powyższych celów.

Zdrowie 21- zdrowie dla wszystkich w XXI wieku w regionie europejskim

Europejski Komitet Regionalny- horyzont działao 2020 r.
Trzy podstawowe prawa:
Zdrowie jako podstawowe prawo człowieka.
Równośd w zdrowiu i solidarnośd w działaniu na rzecz zdrowia.
Aktywne współuczestnictwo ludzi, instytucji i społeczności lokalnych.
Model biomedyczny = dualizm biomedyczny = medycyna kartezjaoska = medycyna
naprawcza
Założenie:
dualizm - podział na dwie odrębne sfery: ducha - nauki humanistyczne; materii —
nauki przyrodnicze,
świat materialny jest maszyną, przyrodą rządzą prawa mechaniki,
choroba jest fizyczną usterką organizmu, spowodowaną przez konkretny czynnik
biologiczny,
chorobę somatyczną można zrozumied bez odniesienia do czynników psychicznych;
„chore ciało" można leczyd w oderwaniu od umysłu,
lekarze mają wiedzę specjalistyczną i oferują jedynie prawomocną terapię zadaniem
lekarza jest przywrócenie prawidłowego funkcjonowania uszkodzonego mechanizmu,
właściwym miejscem leczenia jest szpital, który dysponuje techniką i personelem
medycznym

43
Kryteria oceny opieki:
* „prawdziwa" choroba somatyczna nie ma nic wspólnego z problemami „psychicznymi"
Wymagania:
* upewnid się czy pacjent stosuje się do zaleceo terapii

Krytyka:
podział na duszę i ciało spowodował, że lekarze głownie zajmowali się ciałem, nie
doceniano czynników psychicznych, społecznych, środowiskowych,
ciałem człowieka jako maszyny złożonej z różnych części zajmują się różni specjaliści,
lekarze nie są jedynym źródłem wiedzy na temat zdrowia i choroby, uprawnione są
alternatywne formy wiedzy,
pacjent nie jest postrzegany jako integralna osoba; traktowany jest instrumentalnie,
przedmiotowo, należy traktowad pacjenta jako aktywną istotę, liczy się jego
samopoczucie, a nie tylko zdrowie fizyczne,
koncentracja na chorobie, traktowanej jako brak zdrowia, leczy się tylko jednostkę
chorobową,
nieuwzględnianie się czynników środowiskowych i wpływu sytuacji życiowych,
zdrowie traktowane „inżynieryjnie"; akcent na technologię medyczną, uważaną za
jedyną drogę do lepszego zdrowia,
zdrowienie nie musi przebiegad w szpitalu, leczenie z zastosowaniem techniki
(środki farmakologiczne, chirurgia) niekoniecznie przewyższa inne formy terapii.

Model holistyczno-funkcjonalny = holizm - gr. holos, cały, całkowity.

Założenie:
istnieje hierarchia systemów, z których każdy jest jednocześnie częścią większego
systemu i zbiorem systemów podrzędnych (całośd- częśd),
zachodzi integracja czynników somatycznych i psychicznych ,zależności
psychosomatyczne i somatopsychiczne),
całościowe, systemowe i procesualne rozumienie zdrowia i choroby,
relacja struktur funkcjonalnych człowieka oraz człowieka i jego środowiska

Kryteria oceny opieki zdrowotnej:

choroba zostaje zwalczona lub złagodzona,
zmierza się do sprawiedliwej dystrybucji ograniczonych środków medycznych,
pacjenci są lepiej przystosowani,
potrzeby psychiczne pacjentów są zaspokojone.
Wymagania:
rozpoznad potrzeby somatyczne i psychiczne pacjenta,
zrozumied wzajemne oddziaływanie czynników psychicznych i biologicznych,
zrozumied zależności pomiędzy etiologią i leczeniem, dostosowad leczenie,
kontrolowad przebieg choroby do wyleczenia.

44
Model socjoekologiczny = społeczno-ekologiczny
Założenie:
istnieją skomplikowane powiązania między człowiekiem i jego środowiskiem,
na zdrowie człowieka wpływa wiele czynników,
istnieje nierówny dostęp do opieki zdrowotnej i sprzyjającego zdrowiu stylu życia,
centralne miejsce człowieka: biosfera i kultura oraz inne czynniki, synergia,
człowiek jest ujmowany jako całościowy system funkcjonujący biologicznie,
umysłowo, duchowo.

Kryteria oceny opieki zdrowotnej:

należy określid pola warunkujące zdrowie człowieka,
czynniki biologiczne: bagaż genetyczny, cechy wrodzone, system immunologiczny,
cechy biochemiczne, fizjologiczne, anatomiczne,
zachowania człowieka związane ze zdrowiem: prozdrowotne, antyzdrowotne,
środowisko fizyczne: warunki mieszkaniowe, cechy otoczenia, siedlisko aktywności,
środowisko społeczno- kulturowe.

Wymagania:
medycyna ma pomóc odzyskad jednostce kontrolę nad ciałem i duszą,
medycyna ma pomóc w określeniu jego potrzeb,
medycyna ma ocenid i wzmocnid satysfakcję,
leczenie ma byd bezbolesne,
medycyna ma spełniad pragnienia ludzi.

Model konsumeryczny
Założenie:
za zdrowie, chorobę i leczenie odpowiada jednostka,
pacjent nazywany jest klientem, określa swoje potrzeby, kupuje usługę,
pacjent sam powinien zadbad = kontrolowad swoje zdrowie,
opieka medyczna wpisana jest w koncepcję społeczeostwa konsumpcyjnego,
ciało ma dostarczad znaczeo, byd realizacją wolności.

Kryteria oceny opieki zdrowotnej:

pacjent bierze odpowiedzialnośd,
rozstrzenia wobec opieki powinny byd ograniczane wkładem finansowym,
ubezpieczenia,
pacjent powinien byd usatysfakcjonowany.
Krytyka:
przekonanie o pełnej kontroli jednostki nad stanem swego zdrowia jest złudzeniem,
opieka zdrowotna będzie tworzyła nowe nierówności społeczne,
nastąpi podział medycyny dla biednych oraz bogatych,
pragnienia ludzkie nie są autentyczne, są wytworzone przez manipulacyjne media,
pojęcie klient zakłada przedmiotowo- merkantylny charakter relacji,
większośd chorób jest jednak poza możliwościami naszej kontroli.

45
Teoretyczne modele systemu ochrony zdrowia
System ochrony zdrowia rozumiany jest jako system dostarczania i finansowania usiug
medycznych.

Model moralny ----- przesłanki etyczne:

Życie i zdrowie stanowią najwyższe dobro, a obowiązkiem instytucji medycznych jest
zapewnienie ich ochrony bez względu na koszty.
Ze swej istoty medycyna jest zajęciem heroicznym, a poświęcenie personelu
medycznego jest moralnych obowiązkiem.
Samorządy zawodowe zapewniają wysoki etos pracy personelu medycznego, działaj ą
wyłącznie przez stosowanie sankcji moralnych.
Uprawnienia pacjenta mają stanowid wystarczającą podstawę do uzyskania
skutecznej opieki, a wybór polityki zdrowotnej w oparciu o czynniki ekonomiczne jest
moralnie niedopuszczalny.

Model biurokratyczny ---- przesłanki racjonalności organizacyjnej

Cele opieki zdrowotnej są oparte na ustaleniach naukowych, jasno zdefiniowane i
skwantyfikowane.
System podlega centralnemu nadzorowi administracyjnemu, lokalne różnice w
traktowaniu pacjentów są niedopuszczalne.
Procedury systemu są uruchamiane przez nakazy prawne, regulaminowe i
administracyjne, opór instytucji prowadzi do ograniczenia finansowania lub
zawieszania uprawnieo zawodowych.
Interakcje między lekarzem i pacjentem nie mogą mied wpływu na przebieg leczenia,
ponieważ w leczeniu używa się metod potwierdzonych naukowo.
Kluczowe dla funkcjonowania systemu jest nadzór nad kosztami i pomiar
efektywności.

Model wolnorynkowy ---- przesłanki popyt/podaż

Społeczeostwo i instytucje rządowe zwolnione są z troski o stan zdrowia obywateli,
podaż świadczeo medycznych sterowany jest wyłącznie mechanizmem rynkowym.
Pacjent sam ponosi odpowiedzialnośd za stan zdrowia, korzystając z usług
świadczeniodawców funkcjonujących na rynku.
Jakoś świadczeo podlega kontroli instytucji korporacyjnych, które są gwarantem
profesjonalnych kwalifikacji kadry medycznej.
Świadczeniodawca pełni swe funkcje tylko w tym zakresie, w jakim został opłacony,
zawsze może odmówid wykonania świadczenia, jeżeli nie otrzymuje zapłaty.

46
Model ubezpieczeniowy— przesłanka: pomoc medyczna za rozsądną wysokośd składki:
Zakres świadczenia zdrowotnego, do jakiego ubezpieczony ma prawo określa umowa
(wysokośd składki).
Świadczenia, jakie otrzymuje pacjent w przypadku zachorowania, są ustalone w
ramach zawartej umowy przez trzy strony, z których każdy realizuje własne cele:
pacjent oczekuje świadczeo zdrowotnych o najwyższej jakości i szerokim zakresie,
świadczeniodawca stara się sprzedad możliwie najwięcej usług,
ubezpieczyciel wybiera najtaoszy skuteczny sposób leczenia kwestionuje usługi, które
nie były konieczne lub nie były objęte ubezpieczeniem,
pacjent ma prawo wyboru ubezpieczyciela i świadczeniodawcy,
ubezpieczyciele oceniają ryzyko szkody kalkulują wysokośd składki na podstawie
tablic aktuarialnych.

47
 7. MEDYCYNA JAKO WŁADZA
Hipoteza:
Medycyna posiada władzę nad życiem i śmiercią człowieka
Składowe władzy medycyny:
władza przynależy systemowi organizacyjnemu opieki zdrowotnej:
politycy, menadżerowie zdrowia, prawnicy,
władza przynależy korporacji zawodowej medyków: nauka, praktyka zawodowa,
władza przynależy indywidualnym lekarzom wchodzącym w relacje z pacjentem.

DEFINICJE WŁADZY:
behawioralne- istota władzy polega na szczególnym skorelowaniu zachowao co
najmniej dwóch aktorów' indywidualnych lub zbiorowych,
teleologiczne- władza widziana jest jako możliwośd osiągania zamierzonych cclów lub
realizacji interesów w ramach określonego systemu,
instrumentalne- za władzę uznaje się możliwośd efektywnego stosowania środków
przymusu, kar i nagród.
strukturalne - podstawowa zasada władzy zawiera się w podziale na rządzonych i
rządzących, kierujących i kierowanych,
utożsamiające władzę z wpływem - możliwośd skłonienia jednych, by działali, myśleli i
czuli tak, jak oczekują tego drudzy,
zdolnośd decydowania w sytuacjach konfliktowych - zinstytucjonalizowany tryb
podejmowania decyzji określających sposób podziału dóbr będących przedmiotem
konfliktu.

Rozumienie władzy:
struktura-organizacja, instytucje, paostwo, system,
kontrola - władza, wpływ, autorytet, legitymizacja, powiązanie,
jakośd życia - równośd, wolnośd, porządek, postęp

Peter Blau- władza rodzi się zawsze z nierównorzędnych, niezrównoważonych,

pozbawionych wzajemności, asymetrycznych relacji międzyludzkich
Podajemy się władzy partnera gdy:
nie możemy zapłacid lub zrewanżowad się za otrzymywane od partnera dobra czy
usługi,
nic potrafimy znaleźd alternatywnego źródła tych potrzebnych nam dóbr czy usług
(monopol),
nie możemy się obejśd bez tych dóbr czy usług.
nie mamy możliwości wymuszenia tych dóbr czy usług siłą, zdobycia ich przemocą

Legitymizacja władzy = umocowanie władzy: Max Weber

legalna: uprawomocniona w przepisach prawa- urzędnik, policjant, lekarz, rektor,
procedury: nominacja, wybory, powołanie, zatrudnienie, kontrakt
tradycyjna: uzasadniona świętością tradycji, odwieczne, powszechnie przyjmowanie,
usankcjonowanie trwałością- ojciec w rodzinie patriarchalnej, starszyzna plemienna,
dynastyczny monarcha,
charyzmatyczna: walory jednostki, przywództwo, rezonans społeczny

48
Ossowski - władza jest możliwością podejmowania i realizowania decyzji niezależnie od woli
ludzi, których decyzja w taki czy inny sposób dotyczy
Jan ma władzę nad Piotrem zawsze i tylko wtedy, gdy zgodnie z normami obowiązującymi w
społeczeostwie, do którego należą Jan i Piotr, Jan ma prawo rozkazywad Piotrowi, a Piotr
winien jest posłuch rozkazom Jana
co najmniej dwóch partnerów stosunku władczego (osoby, grupy),
rozkaz sprawującego władzę, wyrażenie woli w stosunku do tego, nad kim władzę
sprawuje (sankcje),
posłuch tego, nad kim władza jest sprawowana (wykonad rozkazy),
normy społeczne, które określają, że rozkazodawca ma prawo wydawad rozkaz
(winien posłuszeostwo rozkazom sprawującego władzę)

FORMY WŁADZY I WPŁYWU

Autorytet = władza legitymizowana, akceptowana przez innych: autorytet formalny,

moralny, merytoryczny
Przemoc = władza oparta na „nagiej sile”, przewadze fizycznej, bez akcji drugiej strony
Przymus = uprawnienie do wyegzekwowania swoich decyzji, żądao czy poleceo związane z
pozycją społeczną wyposażoną w prerogatywy władcze-sankcje, strach
Wpływ - władza oparta na argumentach, perswazji, autorytecie osobistym, uznanych przez
drugą stronę

ORGANIZACJA OPIEKI MEDYCZNEJ JAKO WŁADZA

Tradycyjny model zobowiązania lekarza do działanie w najlepiej pojętym interesie swojego
pacjenta
Reforma służby zdrowia wprowadza system koordynowanej opieki zdrowotnej: pomiędzy
lekarza a chorego wdarły się: „limity przyjęd”, „opłaty za usługi”, „analizy kosztu i zysku lub
efektywnośd”
Czy utrzymywanie zdrowia pacjenta i ratowanie jego życia przestało by celem głównym
celem instytucji medycznych, natomiast takim celem stało się przetrwanie instytucji?

PROBLEMY:
makroalokacja ograniczonych środków medycznych,
przerzucenie odpowiedzialności za braki środków medycznych na niższy szczebel
decyzyjny- mikroalokacja,
tworzenie się obszaru tzw. „dzikiej mikroalokacji”,
śmierd pacjenta wynikająca z błędów w dystrybucji zasobów medycznych

49
WŁADZA KLINIKI NAD CHOROBĄ I ŚMIERCIĄ
Kluczowe zagadnienie funkcjonowania nowoczesnej kliniki:
podział kompetencji pomiędzy wyspecjalizowanymi lekarzami,
nasycenie wysoko specjalistyczną, aparaturą medyczną,
racjonalne strategie decyzyjne i skuteczny przepływ informacji

Kluczowe problemy kliniki w Polsce:

brak środków finansowych na wykonanie standardowych i zakontraktowanych usług
medycznych,
brak rezerwy finansowej na realizację usług niezakontraktowanych wynikających z
tzw. przypadków „loterii życia”,
zadłużenie szpitali i niewypłacalnośd wobec różnych podmiotów,
niechęd personelu medycznego do restrukturyzacji i komercjalizacji szpitali.

Dominująca pozycja kliniki i lekarza wobec pacjenta:

zasada swobody klinicznej (clinicai freedom) == profesjonalizm zawodowy upoważnia
do podejmowania automatycznych decyzji zgodnie z wiedzą i oceną sytuacji
zdrowotnej oraz możliwościami kliniki, bez szczegółowych konsultacji z chorymi,
zasada paternalizmu klinicznego = ograniczenie autonomii jednostki, wymus zona
uległośd wobec władzy

Obszar władzy kliniki:

sprawowanie kontroli nad środkami medycznymi, ich dystrybucja i alokacja,
dostęp do informacji: wiedza medyczna, badania naukowe, skutecznośd terapii,
kompetencje,
instytucjonalno-formalne uprawnienia: ustawy, prawo medyczne, kodeksy etyczne,
konwencje,
radzenie sobie w sytuacjach niepewnych: prawdopodobieostwo skuteczności terapii
oraz subiektywnie oczekiwana użytecznośd

Zasada swobody klinicznej ( clinicai freedom) = profesjonalizm zawodowy upoważnia do

podejmowania autonomicznych decyzji zgodnie z wiedzą i oceną sytuacji zdrowotnej oraz
możliwościami kliniki, bez szczególnej konsultacji z chorymi.
Zasada zgody po poinformowaniu (informed consent)
zgoda formularzowa (blankietowa) = nieograniczone pełnomocnictwo,
zgoda po poinformowaniu = pacjent wyraża zgodę na procedury medyczne po
poinformowaniu przez lekarza. Nie ma gwarancji czy pacjent wie na co się zgodził -
różne przyczyny,
zgoda świadoma = pełna dobrowolnośd i świadomy udział w procedurach
medycznych, pełna autonomia pacjenta.

Medykalizacja życia codziennego jako władza wiedzy

Termin medykalizacja został spopularyzowany przez:
Illich - Medical nemesis, propagował ideę, że społeczeostwo staje się coraz bardziej
zmedykalizowane, a lekarze wyrastają na nowy stan kapłaoski.
M. Foucault - Narodziny kliniki

50
Medykalizacja to proces, w którym coraz więcej dziedzin życia podporządkowanych jest
medycynie ( np. narodziny, śmierd)
Medykalizacja to złożony proces ingerowania medycyny w te obszary życia społecznego,
które z medycyną nie są związane, oraz traktowania naturalnych zdarzeo w pisanych w życiu
człowieka jako problemów medycznych, wymagających medycznej diagnozy.

MEDYCYNA JAKO WŁADZA WIEDZY - Michel Foucaułt

Medycyna to wiedza- władza, która dotyczy jednocześnie ciała i populacji, organizmu i
procesów biologicznych i która zatem będzie miała skutki dyscyplinarne i regularyzacyjne.
Trzeba bronid społeczeostwa
Teza Foucaulta:
Władza polityczna poprzez biowładzę sprawuje, „władzę śmierci” bowiem w jej gestii
leży utrzymanie życia i jego przedłużanie ,ale także domaganie się śmierci,
pozwolenie na uśmiercanie, rozkazywanie zabijania.
Biowładza interweniuje w naturalny proces umierania przede wszystkim aby
przedłużyd życie, ponieważ koniec życia cielesnego jest równoznaczny z koocem
władzy.
Jednostka separuje się od władzy poprzez uczynienie śmierci sprawą czysto prywatną.
Śmierd jest poza zasięgiem władzy toteż skupia się ona na umieraniu.

Imperializm medyczny to ekspansjonizm medycyny; profesjonalne dążenie, zarówno

materialne jak i intelektualnie umotywowane, aby przejąd coraz więcej obszarów z życia
codziennego jednostki. Konsekwencją jego rozprzestrzeniania się jest wzrost władzy lekarzy i
instytucji medycznych.
Medykalizację można rozumied jako kolonizowanie przez dyskurs medycyny innych
dyskursów, np. mediów, biznesu, edukacji.
Dyskurs medycyny też jest kolonizowany przez inne dyskursy, np. wojny, marketingowy.
Dyskurs jako: a/ zdarzenie komunikacyjne, b/ tekst, cl wypowiedź, d/ działanie społeczne
uczestników.

Przykłady medykalizacji według Foucaulta:

straszenie w ramach tzw. medycyny epidemii (policja, ewidencja, kontrola),
rozwój statystycznej kontroli zdrowia, narodzin, śmierci,
objęcie opieką ludzi zdrowych i przygotowanie ich do bycia permanentnym
pacjentem,
klasyfikacja kliniczna, zbieranie danych i kodyfikowanie zgodnie z obowiązującymi
teoriami,
poddanie kontroli seksualności człowieka,
szacowanie kondycji zdrowotnej pensjonariuszy opieki społecznej,
medyczna kontrola procesu starzenia się ludzi,
oddanie pełniej kontroli nad procesem umierania instytucjom medycznym

51
Rozwinięcie pojęcia medykalizacja - ( B. S. Turner, The body and Society: Explorations in
Social Theory- 1996; T. Szasz- The Mcdicalizalion ofEveryday Life - 2007.
Współczesne rozumienie choroby należy rozpatrywad w kontekście postępującej
sekularyzacji społeczeostwa, gdzie medycyna zastąpiła religię w roli strażnika
moralności.
W społeczeostwach przednowoczesnych zdrowie i moralnośd były powiązane.
Choroba była jednocześnie zjawiskiem religijnym, moralnym, medycznym, prawnym.
Specjalizacja na: religię- grzech- kościół
prawo - przestępstwo – więzienia
medycyna - choroba — szpitale
Religijne i moralne normy przekształciły się w zalecenia lekarskie ( naukowośd,
neutralnośd). Medycyna wkroczyła na terytorium zarezerwowane dla religii i prawa,
określając co jest, a co nie jest normalne.

Medykalizacja to kontrola; opatrzenie jakiegoś zjawiska etykietą choroby daje

wrażenie panowania nad nim, jednocześnie jest narzędziem panowania nad innymi.
Pod pretekstem dbania o zdrowie obywateli instytucje społeczne próbują zdobyd
kontrolę nad nimi i nad ich ciałami, przekształcid je w produktywne narzędzia.
Trzy sposoby kontroli:
zwodzenie: dezinformacja, propaganda,
uwodzenie: nagrody o charakterze ekonomicznym,
wymuszanie: utrzymywanie monopolu i legitymacji.
Celem zdrowia publicznego nie jest utrzymanie w zdrowiu jednostki, ale utrzymanie
w zdrowiu społeczeostwa poprzez powstrzymanie jednostek od działao, które mogą
zagrażad innym (Szasz)
Wynikiem medykalizacji jest odebranie jednostce jednego z podstawowych prawdo
bycia chorym i odrzucenia leczenia.

BIOWŁADZA W SPOŁECZEOSTWIE PONOWOCZESNYM

Biomedycyna + media = projekt „nowego człowieka”
rośnie ranga instytucji medycznych i biowładzy,
strach przed śmiercią daje kulturowe uzasadnienia do walki z cierpieniem, starością,
biomedycyna obiecuje człowiekowi nieśmiertelnośd, ewentualnie przedłużenie życia,
np. transplantacja, handel narządami,
ciało ludzkie podlega permanentnemu modelowaniu i przekształcaniu, np. operacje
plastyczne.
włączanie do organizmu biologicznego części sztucznych; rozruszniki pracy serca,
implanty kręgów, staplery, silikonowe piersi,
pełna komercjalizacja ludzkiego organizmu, np. sprzedaż spermy,
kontrola systemu nerwowego, a szczególnie mózgu człowieka,
pełna kontrola procesu umierania: instrumentalizacja śmierci.
Uwodzeniu biowładzy ulegają społeczeostwa bogate.

52
8. KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA W OPIECE ZDROWOTNEJ

Komunikowanie:
jest procesem porozumiewania się jednostek, grup lub instytucji. Jego celem jest wymiana
myśli, dzielenie się wiedzą, informacjami i ideami. Proces ten odbywa się na różnych
poziomach i wywołuje różne skutki.

Poziomy komunikowania:
masowe
organizacyjne/instytucjonalne
międzygrupowe
grupowe
interpersonalne
intrapersonalne
Komunikowanie interpersonalne to podejmowana w określonym kontekście wymiana
werbalnych, wokalnych i niewerbalnych sygnałów dla osiągnięcia lepszego poziomu
współdziałania.

Komunikowanie: rodzaje przekazów

Oralne Nieoralne

Werbalne słowa mówione słowa pisane

gesty,
ton głosu,
ruchy,
westchnienia,
Niewerbalne wygląd,
krzyk
ekspresja mimiczna
jakośd wokalna
dotyk

Formuła komunikowania H.D. Lasswella:

• Nadawca ------ kto?
• Przekaz -------- co mówił?
• Kanał ----------- jakim hasłem?
• Odbiorca ------ do kogo?
• Efekt ----------- z jakim efektem?

Poziomy komunikowania w medycynie:

poziom masowej komunikacji intermedycznej:
zagadnienie globalnego i międzykulturowego przepływu instytucjonalnej wiedzy
medycznej oraz wiedzy dotyczącej metod nauczania i realizowania celów
dydaktycznych,
poziom organizacyjnej komunikacji intramedycznej:
zawiera komunikację instytucjonalną/ organizacyjną i międzygrupową dotyczącą
medycyny i dydaktyk

53
 poziom komunikacji interpersonalnej:
dotyczy bezpośrednich kontaktów ludzi w ramach społecznych interakcji; nauczyciel
akademicki - student; lekarz- pacjent,
poziom komunikacji intraperosnalnej:
dotyczy świadomości podmiotu, mowa wewnętrzna na różne tematy, m.in.
wykonywanego zawodu nauczyciela, lekarza,

Płaszczyzny komunikowania interpersonalnego:

Płaszczyzna rzeczowa
Odnosi się do treści, faktów.
Język: używany często w organizacjach o silnej strukturze zależności.

Płaszczyzna apelu
Informuje o oczekiwaniu odnośnie rozmówcy, zawiera apel, co rozmówca po
otrzymaniu informacji powinien zrobid.
Język: stara się wpłynąd na słuchającego, wyraża określone domyślne życzenia wobec
słuchacza, mówi o oczekiwaniu nadawcy wobec słuchacza

Płaszczyzna relacji
Informuje o formalnych lub nieformalnych związkach między rozmówcami, określa
relacje.
Język: ustala relacje ze słuchającym - podporządkowana, równorzędna, dominująca –
ustala wartośd tej relacji, czy jest ona w porządku dla obydwu stron.

Płaszczyzna samoprezentacji
Informuje o nadawcy komunikatu, czyli związana jest ze źródłem informacji.
Język: informuje o stanie emocjonalnym nadawcy, wykształceniu, przynależności
społeczno- kulturowej, pozycji, prestiżu, używa zaimka Ja, zwrotów według mnie.
Sukces komunikowania interpersonalnego polega na umiejętności dopasowania się do
płaszczyzny, na której znajduje się Twój partner.
Jakie jest Twoje ucho? ........................................................

54
 Płaszczyzna rzeczowa
Rzeczywiście się nie przygotowali

Płaszczyzna samoprezentacji Płaszczyzna apelu

Całe zajęcia na mojej głowie Czemu się nie uczycie?

Cały dzieo do kitu Zabierzcie się do roboty!
Że też mi się to zdarza Niech się ktoś odezwie!
Mam dośd nauczania Przestaocie marudzid!
Pracuję przecież za marny grosz Uczelnia medyczna to nie knajpa
Zaraz eksploduję

I STUDENCI ZNOWU SIĘ NIE PRZYGOTOWALI

Płaszczyzna relacji

Jak możecie byd tacy dla mnie?

Znowu ja muszę wszystko mówid, a wy? Mam dośd waszego lenistwa!
Nie cenicie mojej pracy!
Jak tak, to jeszcze zobaczymy!
Na egzaminie to ja wam pokażę

Sposoby słuchania
Nigdy nie jestem pewien tego co powiedziałem – dopóki nie usłyszę odpowiedzi (Norbert
Wiener)
Ucho rzeczowe
co chodzi
jakie są dane, fakty i liczby
czego to dotyczy itp.
czym jest mowa
na jaki temat rozmawiamy

Ucho apelu
czego on ode mnie chce
co powinienem zrobid
co powinienem czud
co powinienem myśled
jak powinienem się zachowad
jak powinienem się zmienid, itp.

55
Ucho relacji
jak on się do mnie odnosi
co on o mnie myśli
co to znaczy my
za kogo on mnie ma
kim dla mnie jest
czy czuję się z nim dobrze itp.

Ucho samoprezentacji
kim on jest
co się z nim właśnie dzieje
jakiego używa języka
czy jest interesujący
jakie są jego emocje
czy jest kompetentny itp.
jakie świadectwo daje o sobie swoim zachowaniem

BARIERY NA DRODZE KOMUNIKACJI

Ludzie zazwyczaj, nie zdając z tego sobie sprawy stawiają bariery komunikacyjne w swoich
rozmowach.
Thomas Gordon — Niszczyciele komunikacji:

Osądzanie = przyjmowanie lub odrzucanie tego, co mówi druga osoba.

krytykowanie..................jak często bywasz krytyczny?
przezywanie i nadawanie etykietek............negatywne czy pozytywne?
stawianie diagnozy..................czy jesteś detektywem?
chwalenie połączone z oceną.............czy chwalisz po to by manipulowad?

Dawanie rozwiązao
rozkazywanie ----- stosujesz siłę, przymus, władzę?
grożenie ----- czy kładziesz nacisk na karę?
moralizowanie ----- czy powołujesz autorytety?
stawianie zbyt wielu lub niewłaściwych pytao ----- czy manipulujesz poprzez stawianie
pytao?
doradzanie ----- czy doradzając obraziłeś kogoś?

Unikanie udziału w troskach drugiego człowieka

odwracanie uwagi ----- czy przenosisz temat rozmowy z troski drugiego na własne
sprawy
logiczne argumentowanie ----- czy twoja logika wprowadza w stan alienacji?
uspokajanie ----- czy wbijasz klin między ludzi

56
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Komunikacja niewerbalna to te elementy komunikacji międzyludzkiej, które wykraczają

poza ramy języka mówionego i pisanego.
Źródła ludzkich zachowao niewerbalnych:
sygnały wrodzone, stanowiące częśd dziedzictwa biologicznego, odziedziczone
programy neurologiczne,
doświadczenia wspólne wszystkim przedstawicielom gatunku, np. ręce uczestniczą w
podnoszeniu pokarmu do ust, niezależnie od kultury,
doświadczenia typowe dla określonej kultury, grupy społecznej, rodziny lub jednostki.

Warto zapamiętad:
początek powstania zachowao niewerbalnych datowany jest na ponad milion lat
temu,
mamy zarejestrowanych i opisanych ponad milion świadomych i nieświadomych
gestów,
sygnały niewerbalne wywierają na rozmówców pięciokrotnie większy wpływ, niż
używane przez nas słowa,
sygnały niewerbalne służą głownie do ustalenia stosunków międzyludzkich,
99% opinii powstaje w ciągu pierwszych 90 sek.,
w konwersacjach bezpośrednich 35% informacji pochodzi ze słów, 65% z ekspresji
niewerbalnych,
A. Mehrabian stwierdził, że w tworzeniu pierwszego wrażenia mają udział:
treśd wypowiedzi - 7%,
sposób mówienia: tempo, akcent, dynamika, barwa głosu - 38%,
wygląd, gesty, mimika twarzy - 55%.

Funkcje zachowao niewerbalnych

M. Argle wymienia następujące funkcje zachowao niewerbalnych w komunikacji
międzyludzkiej:
wyrażanie emocji,
przekazywanie interpersonalnych reakcji:
sympatia / antypatia
dominacja / uległośd
prezentacja własnych cech osobowości,
funkcje pomocnicze w toku rozmowy:
oddawanie głosu,
wzmocnienie,
zdobywanie uwagi słuchacza.

57
Mehrabian: wyróżnia trzy zasadnicze kategorie znaczeo kojarzone z zachowaniami
niewerbalnymi:
Bezpośredniośd. Reakcja na określone zdarzenia przybiera często formę oceny:
pozytywna / negatywna
dobra / zła
przyjemna / nieprzyjemna.
Status. Niekiedy angażujemy się i odbieramy zachowania sygnalizujące różne aspekty
wzajemnych relacji nadawcy i odbiorcy:
słaby / silny
nadrzędny / podrzędny
posiadający władzę / pozbawiony władzy.
Reaktywnośd: Ta kategoria odnosi się do naszego odbioru działao:
wolno / szybko,
biernie /czynnie.

ANALIZA JĘZYKA CIAŁA POWINNA UWZGLĘDNIAD NASTĘPUJĄCE JEGO CZĘŚCI:

twarz, głowa (szczególnie oczy),
ułożenie ciała,
ramiona,
ręce,
nogi.

Zachowania niewerbalne w zależności od nastawienia do rozmówcy

Nastawienie nieprzyjazne
unika wymiany spojrzeo
pochyla, odwraca głowę
mimika zła, uboga
mocno ściska dłoni*
pociera często nos, głowę
odsuwa się od rozmówcy
Zachowania osoby lękliwej
często przymyka oczy
nerwowo rusza rękami
zasłania często usta
wierci się na krześle
nerwowo kiwa głową
Nastawienie wrogie, agresywne
uśmiecha się z politowaniem
nieprzyjemny wyraz twarzy
grozi palcem wskazującym
podnosi brwi z niesmakiem
wstaje, by unieśd się nad rozmówcę
ściska dłonie w pięści
patrzy ponad głową rozmówcy
Nastawienie przyjazne
patrzy w oczy rozmówcy
kiwa głową aprobująco
uśmiecha się
trzyma otwarte dłonią
rzadko dotyka głowy
zbliża się ku rozmówcy
Zachowania osoby pewnej siebie
oczy naturalnie otwarte
trzyma ramiona luźno, swobodnie
odsłania sylwetkę, twarz *siedzi pewnie,
spokojnie
trzyma nogi spokojnie, wygodnie
Nastawienie zdecydowanie, bez wrogości
spogląda na rozmówcę około trzy
czwarte czasu rozmowy
wyraz zdecydowania, pewności
•gestykuluje dłoomi
lekko odwraca głowę w bok
lekko napina ciało, gdy zaczyna mówid
trzyma dłonie otwarte
patrzy prosto w oczy

58
INTELIGENCJA EMOCJONALNA W KOMUNIKACJI INTER-PERSONALNEJ
Inteligencja emocjonalna (Emotional Intelligence Quotient) dotyczy umiejętności przesyłania
i odczytywania emocji. Składniki inteligencji emocjonalnej:
znajomośd własnych emocji,
kierowanie emocjami,
zdolnośd do motywowania się,
rozpoznawanie emocji u innych - empatia,
nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi.
Emocja to każde poruszenie czy zakłócenie umysłu, uczucia, namiętności; każdy stan
wzburzenia albo podniecenia psychicznego.

Komunikowanie interpersonalne w medycynie: lekarz – pacjent

Osoby nawiązujące kontakt, ich role społeczne i związane z nimi oczekiwania.
Cel spotkania i zadania do wykonania w trakcie kontaktu: porada w sprawie stanu
zdrowia, postawienie diagnozy, wskazanie terapii, tłumaczenie zasad postępowania
w trakcie choroby, skierowanie na dodatkowe badania, wywarcie wpływu, itp.
Przestrzeo instytucjonalna, w której dochodzi do kontaktu: ośrodek zdrowia,
przychodnia, gabinet prywatny, klinika uczelni, szpital, itp.
Rodzaj kontaktu: porada werbalna, badanie przez dotyk, pos ługiwanie się aparaturą
medyczną, przeprowadzenie skomplikowanych zabiegów

Trzy aspekty komunikowania interpersonalnego:

Stworzenie dobrych relacji międzyludzkich.
Wymiana informacji.
Podjęcie decyzji o leczeniu.

Typy interakcji:
Instrumentalna: wiedza, umiejętności techniczne związane z rozwiązaniem problemu
pacjenta.
Emocjonalna: afektywnośd, empatia, traktowanie pacjenta niejako „przypadek”, ale
osoby.

Styl pracy oparty na kontrolowaniu sytuacji przez lekarza:

Wysoka dominacja/ wysokie uspołecznienie: radzę, uzgadniam, rządzę, rozpoczynam,
kieruję,
Wysoka dominacja / niskie uspołecznienie: krytykuję, osądzam, nie zgadzam się,
nakazuję posłuszeostwo, oczekuję gratyfikacji,

Jak postrzegam pacjenta?

Jak go oceniam?
Co do niego czuję/ jak chcę wobec niego postąpid i dlaczego?

59
Rozmowa spełniad powinna cztery funkcje:
Komunikacyjną
Diagnostyczną
Informacyjną
Terapeutyczną - doradczą.
Dynamika rozmowy:
Aktywnośd – biernośd
Poradnictwo – współpraca
Dialog – współdziałanie

Zmiana relacji:
Danie pacjentowi prawa do udziału w decyzjach terapeutycznych;
współodpowiedzialnośd za decyzje.
Rekomendacje: wybór różnych metod leczenia lub preferowanie jednej metody
leczenia.
Oferowanie wyboru = uczestnictwa: różne w różnych specjalnościach medycznych.
Autonomia pacjenta: pacjent staje się podmiotem działania.
Medyczny dialog: najbardziej pewnymi dla lekarza regułami są jasny i prosty język.
W dialogu lekarz- pacjent ważnym problemem staje się umiejętnośd słuchania;
pozwolid mówid pacjentowi, stawiad pytania.
Nie wystarczy słuchad: trzeba jeszcze słyszed, czud, rozumied = zapomnied o sobie!!!
Umiejętnośd słuchania połączyd z prawem i obowiązkiem lekarza do wypowiedzi i
decyzji

Język medycyny z perspektywy laika:

Laik ma wrażenie, że lekarz dzieli ludzkośd na dwie części: lekarzy i innych; poprzez
język tworzony jest dystans w relacjach społecznych, ezoteryzm języka, budowanie
autorytetu, żargon.
Lekarska nowomowa = „medomowa” ( Medspeak, Medicalspeak) jest pierwszym
językiem lekarzy, a język ojczysty dopiero drugim (N. Christy).
W świecie lekarskim uczestnicy dialogu próbują usytuowad się w społecznej
hierarchii: profesor, ordynator, szef, specjalista, chirurg, doktor, pielęgniarka, salowa.
Medyczne słownictwo dla laika jest specjalistyczne (semantycznie niedostępne); język
hermetyczny, niezrozumiały dla pacjenta, oszczędny skrótowy stanowi rodzaj
psychologicznej samoobrony
Każde pokolenie lekarzy wnosi swoją własną terminologię (kontaminacja — dołącza
do terminologii poprzednich pokoleo).
Częste użycie eponimów: chorobie nadaje się nazwisko osoby, która ją opisała jako
pierwsza ( niejasności -np. choroba Gravesa (kraje anglosaskie) = choroba Basedowa
(Francja, Polska).

60
 Język uprzedmiatawiający relacje społeczne: „ pacjent tylko numerem choroby", „na
2 leży wyrostek".
Język „murów obronnych” za którymi kryją się lekarze broniący się przed
wymaganiami pacjentów; osobisty stosunek do pacjenta traktowany jest jako
nielojalnośd w stosunku do grupy zawodowej

Czy słownictwo medyczne należy do żargonu czy do slangu?

Slang: leksyka specyficzna dla określonej grupy społecznej, względnie zamkniętej.

Żargon jest sposobem mówienia właściwym ograniczonej grupie osób związanych

podejściem do tego samego przedmiotu.

Funkcje:
Komunikacyjna: pozwala upowszechniad informacje.
Kryptologiczna: narzuca na użytkowników przymus przekształcania.
Dyskryminacyjna: wykluczająca osoby, które nie znają slangu praktykowanego wśród
lekarzy.
Integrująca: pizynależnośd do grupy, wzmaga spójnośd grupy.
Specjalizacyjna: pozwala na optymalizację, lepszy obieg informacji w ramach
specjalizacji medycznych.

Posługiwanie się językiem medycyny:

Sytuuje na wyższych pozycjach drabiny społecznej: status, prestiż.
Sytuuje na wyższych pozycjach drabiny zawodowej uznanie własnego środowiska.
Opanowanie języka medycznego zapewnia osobie wirtualną funkcję kryptologiczną:
posiadanie władzy.
Pełni funkcję estetyczną: symbole, zabawa słowami, harmonia, „pieści niektóre
delikatne uszy”.
Geneza języka w modelu grecko-łacioskim

Wzorce relacji lekarz- pacjent

Typologia relacji pacjent - lekarz wg. T. Szasz, M. H. Holender - (1956)
Typ stosunku Rola lekarza Rola pacjenta Przykład kliniczny Prototyp stosunku
Narkoza, śpiączka,
Aktywnośd - Robid coś dla Przyjmuje
ostry uraz, Rodzic - niemowlę
Współpraca pacjenta biernie
zamroczenie

Kierowanie - Mówi pacjentowi Współpracuje Choroby ostre,

Rodzic - dziecko
Współpraca co robid jest posłuszny zakażenia
Pomaga Choroby
Obopólne pacjentowi, żeby Partner przewlekłe, Dorosły - dorosły
uczestnictwo sobie pomógł psychoanaliza
sam

61
Wzorce relacji lekarz- pacjent
Relacja lekarz- pacjent; Emanuel, Emanuel (1992)
1. Model paternalistyczny: lekarz decyduje, jaki sposób leczenia jest
najodpowiedniejszy, stara się nakłonid pacjenta do wyrażenia zgody, jest strażnikiem
interesu pacjenta.
2. Model informacyjny: lekarz jest ekspertem i profesjonalistą dostarczającym
pacjentowi niezbędnych informacji, pacjent dokonuje wyboru metod leczenia.
3. Model interpretacyjny: lekarz dostarcza informacji o stanie zdrowia pacjenta oraz o
ryzyku i korzyściach związanych z różnymi sposobami leczenia, lekarz występuje w
roli doradcy, pomaga interpretowad wartości pacjenta
4. Model deliberacyjny: wspólne naradzanie się, lekarz występuje w roli nauczyciela lub
przyjaciela, prowadzi dialog aby rozważyd wszystkie pozytywne i negatywne aspekty
różnych metod leczenia, przekonuje do najbardziej godnych uznania wartości.

(E.J. Emanuel, L.L. Emanuel, For Models of the Physician – patient relationship, 1992)

Relacja lekarz-pacjent; DiMatteo

1. Model bierny: pacjent nie może uczestniczyd w leczeniu,
2. Model kierowania: lekarz ponosi ciężar odpowiedzialności za postawienie diagnozy i
leczenie
3. Model współuczestniczenia: zakłada wspólne podejmowanie decyzji dotyczących
wszystkich aspektów opieki nad chorym (od zaplanowania badao diagnostycznych do
wyboru sposobu leczenia).

Relacja lekarz-pacjent; T. Quill

1. Każdy uczestnik procesu leczenia ponosi określoną odpowiedzialnośd.
2. Kontakty opierają się na obopólnej zgodzie i nie są obowiązkowe.
3. Istnieje wola negocjowania.
4. Każda ze stron musi odnieśd jakąś korzyśd z tych relacji.

Partnerstwo = pacjent i lekarz zgodni co do zasad współdziałania (wynegocjowana umowa)

stają się partnerami, obowiązki każdej ze stron ściśle określone, gotowośd do przyjęcia
wzajemnego oddziaływania w celu należytego pokierowania leczeniem.

Prawo pacjenta do pełnej informacji jako podstawa relacji lekarz- pacjent

Schemat przekazywania informacji:
Przekaz powinien mied charakter procesualny, przebiegad w czasie i byd stopniowo
udostępniany.
Uwzględniony powinien byd kontekst sytuacyjny i językowy przekazywanych
informacji.
Ważne jest ustalenie tego co pacjent już wie lub podejrzewa oraz jaki jest jego stan
psychiczny.

62
 Należy zindywidualizowad przekaz do możliwości konkretnego pacjenta i informowad
zgodnie z jego możliwościami percepcyjnymi
Winny byd stworzone warunki do przyjęcia niekorzystnych informacji
Pacjentowi należy udzielid wszechstronnego wsparcia zwłaszcza w obszarze
psychicznym, duchowym, społecznym oraz rzeczowym i informacyjnym.

Wywiad motywujący (motivational interviewing)

Opieka zdrowotna koncentruje się na oferowaniu choremu tego, czego sam nie
posiada: lekarstw, wiedzy, umiejętności terapeutycznych, zrozumienia problemu
medycznego.
Wywiad motywujący stara się wydobyd z pacjentów to, co już posiadają.
Efektywny sposób dopingowania pacjentów do zmiany różnego rodzaju ryzykownych
dla zdrowia zachowao.
Pozytywne efekty w walce z: chorobą sercowo-naczyniową, cukrzycą, nadciśnieniem,
psychozą zakażeniem wirusem HIV
Sposób rozmowy z pacjentem w znacznym stopniu wpływa na jego motywację do
odrzucenia szkodliwych nawyków.
Istotą wywiadu motywującego stanowi: współpraca, sugestia, poszanowanie
autonomii pacjenta.

Cztery zasady wywiadu motywującego:

1. powstrzymywanie odruchu korygującego,
2. zrozumienie i poznanie motywacji pacjenta,
3. słuchanie z empatią,
4. wzmacnianie pacjenta, wzbudzanie w nim nadziei i optymizmu.

Relacja lekarz – pacjent

Lp. Relacja i komunikacja mechaniczna Relacja I komunikacja interakcyjna

Pacjent biernym współuczestnikiem procesu
1. Pacjent aktywnym współczynnikiem procesu leczenia
leczenia
2 Postrzeganie przez rolę lekarza Postrzeganie poprzez rolę pacjenta, intencje i wartości
3. Jednokierunkowe przekazywanie treści Zwrotne udzielanie informacji
4. Dominacja znaczeo zamkniętych Dominacja znaczeo otwartych
5. Instrumentalne traktowania I uchwytna rezultaty Podmiotowe traktowanie i niepewnośd
Formalizm kontaktu, okazywanie wyższości, Wspólne podejmowanie decyzji, obustronne
6.
decyzje lekarza rozwiązywanie problemu
7. Redukcjonizm biomedyczny; głównie dato Interakcja czynników somatycznych i psychicznych
Zgoda Mankietowa zabezpieczenie prawne Przyznanie pacjentowi wszelkich praw w kwestiach
8.
lekarza dotyczących jego zdrowia
Klimat porozumienia: informowanie, opisywanie,
9. Klimat napięcia: ocenianie, kontrolowanie
empatia
10. Okazywanie autorytetu: niezachwiana pewnośd Pogłębione wyjaśnienie sytuacji zdrowotnej
11. Język medycyny/ monolog lekarza Uwzględnienie kompetencji językowych pacjenta/ dialog

63
9. SPOŁECZNE I KULTUROWE UWARUNKOWANIA PRACY LEKARZA

Co to jest praca?
Praca = trud? = najchętniej ograniczylibyśmy do minimum.
Dlaczego ludzie, którzy pracę stracili czują się niepewni i zagubieni?
Jak byś się czul wiedząc, że nigdy nie znajdziesz sobie pracy?
W nowoczesnym społeczeostwie posiadanie pracy jest ważne dla zachowania poczucia
własnej wartości.
Praca stanowi ważny czynnik konstrukcji psychicznej jednostki i zamyka cykl jej codziennych
zajęd.
Pracę można zdefiniowad jako zajęcie wymagające wysiłku umysłowego i fizycznego, którego
celem jest wytwarzanie dóbr i świadczenie usług służących zaspokojeniu potrzeb ludzkich.

Aspekty pracy zawodowej:

Pieniądze: wynagrodzenie lub pensja są dla wielu ludzi głównym źródłem utrzymania.
Brak dochodu -------------- problemy życia codziennego!
Poziom aktywności: praca daje często okazję do nabycia i wykorzystania umiejętności i
zdolności.
Brak pracy -------------------- gdzie dad upust swojej energii?
Urozmaicenie: praca pozwala wyjśd z domu i zmienid otoczenie.
Monotonia życia -------------------- ucieczka od zajęd domowych!
Struktura czasu: dzieo ludzi pracujących w pełnym wymiarze godzin jest ustrukturowany,
poddany rytmowi i pracy zawodowej.
Brak pracy -------------- Nuda, apatia, frustracja!

Aspekty pracy zawodowej:

Kontakty społeczne: uczestnictwo we wspólnych zajęciach, przyjaźnie.
Utrata kontaktu ze środowiskiem zawodowym .......... erozja więził
Poczucie własnej tożsamości: praca jest ceniona ze względu na związane z nią poczucie
stabilnej tożsamości społecznej.
Problemy z tożsamością …………. Poczucie własnej wartości związane z ekonomicznym
wkładem w utrzymanie gospodarstwa domowego.
Budowanie i podtrzymywanie sensu życia: ludzie istnieją o tyle o ile pracują.
Utrata sensu istnienia …………….. kim jestem? trudy odpowiedzi na pytanie!
Brak pracy może zachwiad wiarą jednostki w jej społeczną wartośd!

PRACA PŁATNA 1 NIEPŁATNA

Czy o pracy myślimy jako o czymś, za co jesteśmy wynagradzani ?
Praca niepłatna:
prowadzenie gospodarstwa domowego,
leczenie człowieka, rodziny -szara strefa, gospodarka nieformalna,
ukryte transakcje gotówkowe

Zawód to praca wykonywana w zamian za stałe wynagrodzenie.

We wszystkich kulturach praca jest podstawą gospodarki. System gospodarczy składa się z
instytucji, które zajmują się produkcją i dystrybucją dóbr i usług

64
 Pracownik jest to osoba odgrywająca w Instytucji rolę społeczno-zawodową, określoną
przepisami i normami, obowiązującymi w zespołach ludzi współpracujących ze sobą w
realizacji określonych zadao cząstkowych.
Stanowisko pracy to grupa zadao wykonywanych przez jedną osobę.
Stanowisko pracy:
zadania,
środki ich realizacji: tworzywo, narzędzia, metody, warunki,
uprawnienia,
odpowiedzialnośd

ZAWODOWA WIEDZA CZŁOWIEKA (WIEM)

(4)Jestem świadomy, czegoś. Potrafię to, co wiem Potrafię to, co wiem Potrafię podad przykłady
(5)Zdaję sobie sprawę z czegoś. powtórzyd słowami wytłumaczyd, wyjaśnid komuś zastosowania tego, co wiem
(6)Orientuje w czymś.

ZAWODOWA WIEDZA CZŁOWIEKA (UMIEM)

(1)Znam coś praktycznie. Potrafię to, co umiem objaśnid Potrafię to, co umiem Potrafię podad różne przykłady
(2)Jestem w czymś biegły. wytłumaczyd komuś zademonstrowad swoich umiejętności
(3)Jestem zdolny wykonad coś

65
ZAWODOWE KWALIFIKACJE CZŁOWIEKA (POTRAFIĘ)

STUDIA LEKARSKIE
Co komunikujemy studentom w trakcie procesu stawania się lekarzem na uczelni
medycznej?
perspektywę poznawczą
Czy jest ona spójna?
hierarchię opartą na wiedzy
Czy wiedza jest władzą?
praktykę zawodową
Jakie procedury, normy, zasady, wzory?
tożsamośd zawodową
Jaką solidarnośd zawodową

MERYTORYCZNA KONCEPCJA EDUKACJI I SPOŁCZEOSTWA

Merytokracja (meritocracy) - system społeczny, w którym status jest osiągany dzięki
zdolnościom i wysiłkowi, a więc zasługom, a nie na podstawie czynników przypisanych, jak
np. wiek, klasa, płed, rodzina.
SPOŁECZNY STATUS JEDNOSTKI ZALEŻY OO JEJ UDOKUMENTOWANYCH OSIĄGNIĘD

Edukacja uniwersytecka stanowi najprostszą I najszybszą drogę do:

najlepszych miejsc na rynku pracy,
najlepiej płatnych i prestiżowych stanowisk,
wysokich pozycji społecznych i miejsc na drabinie stratyfikacyjnej.

Funkcjonowanie w profesjach medycznych nie jest możliwe bez wykształcenia

akademickiego i dyplomu fakultetów medycznych.

Dyplomy edukacyjne spełniają trzy zasadnicze funkcje:

1. Mierzą edukacyjne osiągnięcia jednostek i prowadzą do sukcesywnego „sortowania”
czyli wypadania kolejnych grup z systemu edukacji.
2. Rozdzielają w sposób sprawiedliwy „nagrody społeczne”(prestiż, płace, stanowiska
pracy) na podstawie obiektywnie mierzonych kognitywnych osiągnięd.
3. Stanowią formalny dowód istnienia - możliwej do wykorzystania na rynku pracy -
grupy osób wykształconych i wykwalifikowanych.

66
Na czym polega socjalizacja nowych członków społeczności lekarskiej?
Medycyna jest dyscypliną zamkniętą ponieważ do pojęcia zawodu potrzebne są
formalne kwalifikacje zdobyte w organizacji kontrolowanej głównie przez członków
tej grupy zawodowej.
Studia wymagają dużego nakładu pracy, nabywa się wiedzę i umiejętności
praktyczne, istnieje koniecznośd ciągłego dokształcania, należy chronid integralnośd
zawodu, stawiad wymagania, dbad o pozycję na rynku dostępu do studiów.
Jednostka osiąga integrację z grupą zawodową przez uczenie się kultury tej grupy i
własnej w niej roli.

Dokonuje się socjalizacja wtórna:

ma na celu umiejscowienie jednostki w hierarchii społecznej,
zapewnia młodemu adeptowi umiejętnośd grania roli,
socjalizacja odbywa się głównie metodami warunkowania sprawczego- nagrody,
kary.

Rytuały socjalizacyjne:
skodyfikowany system praktyk, który posiada w danym miejscu i czasie subiektywne
znaczenie i symboliczną wartośd dla swych uczestników i świadków.
Schemat antropologiczny:
rozłąka ……….. oczekiwanie ................. integracja
rytuały formalne: matrykulacja, indeks, sesja, staż, dyplom,
rytuały przejścia: selekcja na egzaminach wstępnych,
rytuały integracyjne: kontakty towarzyskie, fuksówka, bals, spotkania.

Techniki neutralizacji ( pozwalające zawieszad wyznawane wartości):

zaprzeczenie odpowiedzialności = ofiara warunków ( zła organizacja + korupcja),
odwoływanie się do wyższych wartości = odmowa, klauzula sumienia,
technika zamiany miejsc = redefinicja sytuacji (student jest ofiarą, lekarze są
ofiarami).

PODSUMOWANIE
Budowanie solidarności zawodowej lekarzy w trakcie studiów
Edukacja: wiedza + język + wzory stosunków wykładowca - student + status + biomedyczny
model zdrowia + etyka zawodowa = dyplom
Praktyka lekarska: wspieranie własnego środowiska + wzory stosunków lekarz- pacjent +
możliwośd dorabiania + usługa medyczna jako dar + prestiż + pieniądze lub bieda.
Tożsamośd własna - koncepcja siebie: określony sposób myślenia o samym sobie jako lekarzu
i budowania ujednolicających narracji własnego „ ja ”, z którym dana osoba identyfikuje się
emocjonalnie.

PRACA LEKARZA - socjologiczna koncepcja profesji T. Parsons, E. Freidson

Czy lekarz jest profesjonalistą?
Czy lekarz jest pracownikiem najemnym?
Czy następuje proces deprofesjonalizacji zawodu lekarza?
Definicja profesji:
Professio ( łac. ) zawód

67
Profesjonalizm jako: zestaw narzędzi, które pozwalają członkom danego zawodu na
zarobkowanie poprzez pracę zawodową przy jednoczesnym sprawowaniu kontroli nad ich
własną pracą - E. Feridson, Professionalism The Third Logic -(2001)

działania mają jednocześnie charakter intelektualny i praktyczny - wykorzystanie

umiejętności technicznych,
podstawą jest wiedza nabyta w trakcie długotrwałego procesu kształcenia i
doszkalania,
członkowie grupy profesjonalnie muszą mied poczucie przynależności do
wyodrębnionej grupy: silnej organizacji - korporacji zawodowej,
członkowie korporacji mają wspólnie uznawane wartości, kodeks etyczny,
silą motywującą członków profesji są altruizm i dążenie do maksymalizowania dobra
społecznego,

WIEDZA MEDYCZNA = TREŚD PRACY ZAWODOWEJ LEKARZY

Koncepcja E. Freidsona
Nauka instytucjonalna oparta na paradygmatach: praca
badawcza wyrastająca z wie!« osiągnięd naukowych przeszłości, które dana
społecznośd aktualnie akceptuje i traktuje jako fundament swojej praktyki
( np. model etiologii choroby, rozwinięty na podstawie bakteryjnej teorii chorób).
Wiedza empiryczna o organizmie i technikach jego naprawy:
biologiczne, chemiczne, fizyczne s inne cechy charakterystyczne dla stanów
patologicznych, oraz o technikach, przy pomocy których stany te mogą byd w swoim
rozwoju zatrzymane, leczone, „reperowane”, „ulepszane”.

Medyczna koncepcja choroby: twierdzenia wyznaczone przez profesjonalne

koncepcje patologii, prowadzą do nazwania lub nienazwania pewnych stanów
fizycznych lub psychicznych chorobą.
Sztuka lekarska + praktyczne kliniczne doświadczenia: zawodowe zwyczaje
nieskodyfikowane i empiryczne niesprawdzalne; prawa - które regulują i determinują
stosowanie wiedzy w praktyce.

PROFESJA

SKŁADNIKI STAŁE SKŁADNIKI ZMIENNE

* uznany zasób wiedzy i »organizacja i polityka agencji

umiejętności
* podział pracy kontrolowany
przez profesję
* kontrola rynku pracy w
oparciu o system
*uwierzytetniający
system szkolenia — kontrola
profesji
rządowych
* organizacje zawodowe
* ideologia obowiązująca w
danym czasie i miejscu
* treśd, wiedza, umiejętności -
zmiana

68
ARTYBUTY PROFESJI:
wykształcenie
autonomia
altruizm
empatia
kontrola rynku pracy
kształcenie ustawiczne
prestiż, autorytet
kodeks etyczny
samokontrola
samoregulacja
stowarzyszenia zawodowe
uwierzytelniające kompetencje
zorganizowany system kształcenia podyplomowego

Wymiar poznawczy: wyspecjalizowana wiedza, umiejętności, formalna edukacja.

Wymiar normatywny: kodeks etyczny, zgodnośd z normami uniwersalnymi, kontekst
kulturowy norm.
Wymiar społeczny: kapitał zaufania społecznego, prestiż, pozycja zawodowa.

IDEOLOGIA PROFESJONALNA- PROBLEM AUTONOMII:

Autonomia profesjonalistów realizowana jest w trzech aspektach:
1. Autonomia kliniczna = uznanie prawa lekarza, czy grupy współpracujących lekarzy, do
samodzielnego decydowania w sprawach diagnozowania i leczenia pacjenta ( wżycie
sprzętu, leków, samodzielna ocena osiąganych efektów).
2. Autonomia kolektywna = dotyczy praw przyznanych zbiorowości do kształtowania
zasad organizowania systemu zdrowotnego (kliniczne i jakościowe standardy
postępowania medycznego).
3. Autonomia indywidualna - decydowanie o organizacyjnych aspektach pracy,
zwłaszcza samodzielnego ustalania, gdzie i kiedy praca powinna byd wykonywana.

Czynniki kryzysu na poziomie wiedzy profesjonalnej:

Po stronie społeczeostwa:
edukacja społeczeostwa: edukacja zdrowotna
medialna wiedza medyczna
dystrybucja medykamentów: dostępnośd środków/ leczniczych
spadek zaufania do wiedzy medycznej
wzrost tendencji irracjonalnych: wiedza szamanów
Po stronie lekarzy:
rozwarstwienie profesji / specjalizacje
utrata autorytetu epistemologicznego
permanentne szkolenie i dokształcanie
zmniejszenie asymetrii lekarz- pacjent: autonomia pacjenta
koniecznośd współpracy w procesie terapeutycznym
kryzys normatywny i brak prawnych rozstrzygnięd

69
Kryzys profesji związany z reformą systemu zdrowotnego:
permanentna reforma systemu opieki zdrowotnej:
testowanie nowych pomysłów w polityce zdrowotnej na pacjentach,
brak ciągłości reformy zdrowotnej,
brak celów strategicznych polityki zdrowotnej,
brak trwałego systemu normatywnego na jakim ma się opierad wykonywanie
zawodu,
ekonomizacja medycyny:
ekonomiczne metody zarządzania: ceny, koszty, kontrakty, zyski,
limitowanie nakładów: ograniczony dostęp do nowoczesnych technologii
medycznych,
konsumeryzm: pacjent określa swoje potrzeby zdrowotne, możliwośd wyboru
usługodawcy,
znaczenie marketingu i reklamy w usługach medycznych: sprzedaż usług,
kreowanie popytu, terapie wymuszone,
biurokratyzacja:
ujednolicone standardy postępowania medycznego,
organizacyjne formy kontroli: hierarchia zawodowa, akredytacja szpitala,
wzrost znaczenia statystyki I informacji medycznej,
standaryzacja jakości usług: badania satysfakcji pacjentów,
korupcja na różnych etapach systemu zdrowotnego.

KRYZYS ZAWODU LEKARZA

Pracoholizm - workaholic -Wayne Oates (1971) = praca staja się niezbędnym elementem
równowagi psychofizycznej jednostki.
Pracoholizm to: uzależnienie od pracy, zaburzenie o
charakterze obsesyjno- kompulsywnym, które manifestuje się: narzucaniem sobie wysokich
wymagao, niezdolnością do kontroJowania i reagowania swoich zachowao związanych z
pracą, nadmiernym zaangażowaniem w pracę, co prowadzi do wyłączenia wszystkich Innych
aktywności życiowych.
Osoba która poświęca pracy więcej niż 50 godzin tygodniowo bez wyraźnego przymusu
zewnętrznego

Typy pracoholików:
Niezmordowany pracoholik: praca jest racją bytu, poświęca jej każdą wolną chwilę,
zaniedbując dom, zdrowie, rodzinę, wolny czas. Nielubiany przez kolegów ceniony
przez zwierzchników.
Bulimiczny pracoholik: angażuje się w prace napadowo, jest niesystematyczny,
zadania wykonuje na ostatnią chwilę, cały czas myśli co ma do źrebienia. Pracuje bez
wytchnienia, w dużym napięciu, czy zdąży. Trudno się z nim pracuje.
Pracoholik z deficytem uwagi: podejmuje się wielu zdao naraz i ma s łomiany zapał,
ma problemy z dłuższym utrzymaniem koncentracji na jednym zadaniu jest
chaotyczny, niesolidny, wywołuje liczne konflikty w otoczeniu, postrzegany jako
nieprzewidywalny, nieprofesjonalny.

70
Smakosz pracy: uprawia dłubaninę, nieustannie poprawia i udoskonala swoje zadanie, upaja
się zadaniem, jest gotowy poświęcid mu każdą ilośd czasu 3 najczęściej poświęca.
Perfekcjonista, który pracuje według planu, systematycznie i dokładnie. Niestety swoje
dzieło rzadko uważa za skooczone.

Klasyczna koncepcja kryzysu - G. Caplan

1. faza konfrontacji ze zdarzeniem krytycznym,
2. faza bezradności i obniżenia poczucia własnej wartości,
3. faza mobilizacji i odzyskania równowagi lub zaprzeczenia istniejącym trudnościom.
4. faza porażki, demobilizacji i wycofania się z sytuacji.
Trauma w pracy: nazywamy najczęściej skutki gwałtownie pojawiającego się stresu w pracy
jako następstwa zdarzeo kryzysowych, katastrof, awarii, stresujących wydarzeo krytycznych
oraz społecznych zachowao zmierzających do psychicznej degradacji, poniżenia i zaszczucia
pracownika przez jego otoczenie społeczne.
Zdarzenia krytyczne związane z :
wynagradzaniem pracowników,
zdarzenia związane z przeciążeniem pracą,
zdarzenia związane z niedociążeniem pracownika, sugerujące jego zbędnośd.

Zespół wypalenia zawodowego ( Herbert Freudenfeerger 1974)

Wypalenie się to przedłużona reakcja na przewlekłe emocjonalne i Interpersonalne stresy
występujące w pracy zawodowej.
Psychologiczny zespól wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego
poczucia własnych dokonao osobistych, występujących w pracach związanych z kontaktami z
innymi ludźmi w pewien określony sposób.
Objawy:
emocjonalne, poznawcze, fizyczne, behawioralne: wyczerpanie, dyskomfort
psychiczny, dyskomfort fizyczny, poczucie zmniejszonej skuteczności, obniżona
motywacja, dysfunkcje w zachowaniu.

Kim jestem w 2040 roku?

He mam Jat w 2040 roku?
Jak wyglądam?
Jaki jest mój stan rodziny?
Jaki jest mój stan zdrowia?
Co mnie cieszy najbardziej?
Co mnie smuci najbardziej?
Czym się zajmuję- rodzaj pracy ?
Jaka jest moja sytuacja materialna?
Jaki cele udało mi się osiągnąd?
Co uważam za swój sukces?
Co uważam za swoją klęskę?
Jakie są moje główne wartości?
Jaki są moje pilne potrzeby?
Jaki są moje pragnienia, cele?

71
Planowanie własnego rozwoju jest:
zadaniem porywającym, ale także wymagającym motywacji, energii, czasu,
zadaniem opłacalnym, ponieważ masz szansę zastanowid ssę głębiej nad sobą,
poznając siebie łatwiej zrozumiesz innych ludzi,
zastanowisz się nad tym czy jesteś osobowością sprawczą czy zdaną na ludzi i „los”,
masz możliwośd poprawy swojego wizerunku, budowania przyszłości,
usprawnisz swoje funkcjonowanie w grapie i będziesz miał bardziej satysfakcjonujące
stosunki interpersonalne.

Etapy budowy planu realizacji celu:

1. Sformułuj cele, które zamierzasz osiągnąd do roku 2040.
2. Zbuduj hierarchię tych celów wg własnego systemu wartości.
3. Wybierz jeden cel, którego realizację zaplanujesz.
4. Zastanów się, czy wybrany cel jest konkretny i realny.
5. Określ metody i terminy realizacji wybranego celu i wyznacz cele pośrednie.
6. Wyznacz sposoby oceny, czy cele pośrednie i cel główny zostały zrealizowane.
7. Ponownie sformułuj celo, doprecyzuj cel główny i cele pośrednie.
8. Zaplanuj CO - Jak - KIEDY masz wykonad aby osiągnąd wyznaczone cele.
9. Zastanów się CO i KTO będzie Ci sprzyjad, a CO i KTO będzie Ci utrudniad realizację
planu.
10. Zweryfikuj wybrany cel główny i plan jego realizacji, jeśli trzeba zacznij budowę planu
od nowa.

72
10. SPOŁECZEOSTWO RYZYKA BIOMEDYCZNEGO = NOWE PROBLEMY MEDYCYNY I OPIEKI
ZDROWOTNEJ
RYZYKO
risicare - włoski; odważyd się, ( dotyczy wyboru decyzji, nie jest zaś nieuchronnym
przeznaczeniem).
rozi(k)- perski: los, dzienna zapłata; - risq - arabski; los, dopust boży,
ar-risco - hiszpaoski; odwaga i niebezpieczeostwo,
risk - angielski; hazard - Risiko - niemiecki; risque - francuski

Słownik języka polskiego (PWN)

możliwośd, że coś się nie uda; przedsięwzięcie, którego wynik jest niepewny,
odważenie się na takie niebezpieczeostwo,
prawdopodobieostwo powstania szkody obciążające osobę poszkodowaną
niezależnie od jej winy, jeśli umowa lub przepis prawny nie zobowiązały innej osoby
do wyrównania szkody.

Definicje ryzyka:
Ryzyko jako niepewnośd wyniku własnego działania: człowiek działa w warunkach
nieznanych, niepewnych, niewyraźnych, gdy pojawiająsię czynniki losowe lub własne
ograniczenia poznawcze, np. niezdolnośd do prognozowania, nieznajomośd reguł
diagnozowania sytuacji, groźba nieznanych strat, których natura nie jest znana.

Ryzyko wynikiem świadomie podjętej decyzji o potencjalnej stracie lub szkodzie - w

procesie tym dochodzi do poznawczego bilansowania korzyści i strat własnego
działania. Takie decyzje nazywamy ryzykownymi. Ważna jest strategia zarządzania
ryzykiem w rzeczywistych sytuacjach zagrożenia, jak np. wybuch wojny, awaria
urządzeo technicznych, kataklizm, zanieczyszczenie środowiska.

Ryzyko jako podejmowane przez człowieka działania o nieznanym, niepewnym lub

problematycznym wyniku z narażeniem na niebezpieczeostwo, szkodę lub stratę.
Możliwośd straty:
nieosiągnięcia zamierzonej wartości (strata potencjalna);
utracenia już wartości zdobytej ( strata aktualna);
uzyskania wartości niższej niż spodziewana ( strata względna).

Dwa aspekty ryzyka:

Obiektywny: obiektywna ocena ryzyka opiera się na znanych częstościach
występowania lub logicznie wyprowadzanym prawdopodobieostwie.
Subiektywny: poczucie zagrożenia lub skłonnośd do ryzyka osób podejmujących
decyzje.
Ryzyko = prawdopodobieostwo x konsekwencje
Ryzyko obiektywne śmierci, Wielka Brytania 1988 r.:
z powodu palenia 40 papierosów dziennie 1:200
z powodu grypy 1:5000
z powodu wypadku drogowego 1:8000
z powodu porażenia piorunem 1:10 000 000

73
Ryzyko związane ze zmieniającymi się kryteriami diagnostycznymi chorób

Zmiany programów diagnostycznych spowodowały, że „z dnia na dzieo” pojawiły się

dziesiątki milionów nowych pacjentów (USA)

LICZBA CUKRZYKÓW wzrosła o ok. 15 proc.

LUDZI Z NADCIŚNIENIEM o 35 proc.
Z HIPERLIPIDEMIĄ o ponad 80 proc.

Cukrzyca (glukoza na czczo)

przed 1997 r. po
140 126 mg/dl
1,5 min nowych pacjentów z cukrzycą

Nadciśnienie (ciśnienie tętnicze krwi)

przed 1983 r . po
160/100 140/90 mmHg
13 min nowych pacjentów z nadciśnieniem

Hiperlipidemia (cholesterol całkowity)

przed 1998 r. po
240 200 mg/dl
42 min nowych pacjentów z hiperlipemią

Trafna ocena ryzyka często okazuje się niemożliwa. Ocena ryzyka oparta na danych
statystycznych i historycznych jest trafna, kiedy spełnione są warunki:
Sytuacja ryzyka jest prosta i ma niewiele możliwych do wyróżnienia przyczyn.
Istnieje mocna historyczna baza danych dla rozmaitych prawdopodobieostw
empirycznych.
Istnieje ograniczona różnorodnośd rodzajów krzywd i da się je zmierzyd wspólną
miarą
Obliczonych miar natężenia ryzyka można użyd do porównania z powiązanym
podobnym ryzykiem, żeby uprościd projektowanie lub zarządzanie.

PRZEŻYCIE LUB PRZETRWANIE W WARUNKACH RYZYKA ZALEŻY OD PODEJMOWANIA

TRAFNYCH DECYZJI ŻYCIOWYCH.
Społeczeostwo ryzyka - charakterystyczny rys społeczeostw w epoce późnej nowoczesności,
w której skala zagrożeo technologicznych czy cywilizacyjnych wywołanych na masowa skalę
przez działalnośd ludzi osiąga wyjątkowo wysoki poziom.

Teza Becka, Społeczeostwo ryzyka, 2002

Społeczeostwa industrialne koncentrowały się na swoich wysiłkach w zdobywaniu bogactwa.
Społeczeostwa współczesne to społeczeostwa dystrybucji ryzyka; epoka, w której ciemne
strony postępu technicznego i rozwoju zdominowały społeczną debatę.

74
Według Becka cztery rodzaje ryzyka:
Ryzyko ekologiczne spowodowane efektem cieplarnianym, destrukcjąekosystemu.
Ryzyko związane ze zdrowiem: ryzyko spożywania żywności genetycznie
zmodyfikowanej, rak skóry, alergia, AIDS, astma.
Ryzyko ekonomiczne: spadek bezpieczeostwa pracy, bezrobocie.
Ryzyko społeczne: wzrost liczby przestępstw, dewiacji, rozwodów, rozpad tradycyjnej
rodziny.
Przyczyny:
procesy modernizacji
procesy globalizacji
rozwój nowych technologii
rozwój wiedzy naukowej

Genetyzacja społeczeostwa
Zwykliśmy myśled, że nasze przeznaczenie jest zapisane w gwiazdach. Teraz wiemy, że, w
dużej mierze, jest ono w naszych genach. - James D. Watson

GEN - istotę człowieczeostwa lokuje się w obdarzonym mistyczną mocą genomie, a

genetyczny esencjalizm redukuje jaźo do struktur molekularnych = dominujący paradygmat
biomedycyny = nowe formy diagnostyki i terapii.

Biomedyczny paradygmat ryzyka = paradygmat genetyczny:

Wzmocnienie redukcjonistycznego i deterministycznego ujęcia zdrowia człowieka.
Przeniesienie punktu ciężkości organizacji moralnego porządku społeczeostwa; geny
warunkują inteligencję, emocje, wygląd zewnętrzny, agresję uzależnienia, preferencje
seksualna, religijnośd, moralnośd.
Społeczne implikacje genetyki: przekształca relacje międzyludzkie, wpływa na
funkcjonowanie instytucji społecznych, zmienia rozumienie zdrowia, choroby,
niepełnosprawności itp.
Konstruuje nowe formy ryzyka; niepokój i obawy związane z potencjalnymi
niebezpieczeostwami, janusowe oblicze genetyki i jej niechlubna przeszłośd.
Lokowanie źródła problemu w genetycznej predyspozycji jednostek prowadzi do
relokacji środków na rozwiązywanie problemów zdrowotnych ( sekwencjonowanie
genomu, lokalizacja markerów).
Polityka „kozła ofiarnego” - przerzucenie odpowiedzialności za zdrowie z paostwa na
geny, które staja się obiektem interwencji medycznych.
Reifikacja genu, który kreuje wizję „super zdrowia” = natura bierze górę nad kulturą.

Hipermarket biomedyczny = raj genetyczny = ryzyko genetyczne, ryzyko reprodukcyjne

Przykłady:
genetyczne badania prenatalne,
diagnostyka przedimplantacyjna umożliwia poddanie ośmiokomórkowego zarodka
profilaktycznym testom genetycznym,
komercjalizacja rynku testów genetycznych,
zlecenia opracowania profilu genetycznego , np. przez pracodawcę, narzeczonego,
klonowanie narządów i w celach reprodukcyjnych,

75
 turystyka reprodukcyjna (reprodukcja człowieka na zamówienie),
handel męskimi plemnikami i kobiecymi jajeczkami przez Internet (materiał
genetyczny 1 do 15 tys. doi.,
reprodukcyjna poczta kurierska; zamrożone, poczęte in vitro zarodki przesyła się
pocztą kurierska aby obniżyd koszty,
eugeniczna kontrola nad pulą genetyczną populacji,
poszukiwanie genetycznych uwarunkowao chorób typowych dla pewnych grup
etnicznych,
poszukiwanie genetycznych źródeł depresji, alkoholizmu, schizofrenii, przemocy,

Zmiany w opiece zdrowotnej

Liberalizacja - komercjalizacja - prywatyzacja w sektorze ochrony zdrowia są procesami
nieodwracalnymi.
Zwiększanie sektora prywatnego w ochronie zdrowia prowadzi do poddania medycyny
kontroli ekonomicznej i racjonalizacji nakładów.

Makdonaldyzacja w sektorze zdrowia prowadzi do zmiany organizacyjnej zakładów opieki

zdrowotnej oraz zmiany relacji podmiotów biorących udział w usługach medycznych.
Krytyka makdonaldyzacji: systemy racjonalne nieuchronnie rodzą nieracjonalnośd.
Dehumanizacja opieki zdrowotnej: kontrola podstawą zaufania; nowe obszary ryzyka
zdrowotnego.

Kryzys w systemie opieki zdrowotnej Permanentna reforma systemu opieki zdrowotnej:

testowanie nowych propozycji i pomysłów w polityce zdrowotnej na pacjentach,
brak ciągłości reformy zdrowotnej (kolejna władza ma nowe pomysły),
brak celów strategicznych polityki zdrowotnej (np. nie uwzględnienie procesu
starzenia się społeczeostwa),
system medyczny zawarty w przepisach prawa jest niedrożny i niekompatybilny,
brak trwałych podstaw normatywnych i spójności aksjologicznej: spory ideologiczne,
dyskursy biopolityczne i bioetyczne.

Kryzys w systemie opieki zdrowotnej (c.d.)

Ekonomizacja i biurokratyzacja medycyny i opieki zdrowotnej:
ekonomiczne priorytety medycyny: ceny, koszty, kontrakty, zyski,
marketingowe priorytety: reklama, sprzedaż usług, kreowanie popytu, terapie
wymuszone,
limitowanie nakładów i środków medycznych: racjonowanie, alokowanie,
ograniczanie dostępu,
konsumeryzm: pacjent określa swoje potrzeby, pacjent ma wybór usługodawcy.

76
Opieka zdrowotna jako dar:
dar przyjmujemy
dominacja publicznej opieki zdrowotnej
porada/ leczenie
powszechne ubezpieczenie zdrowotne
posłuszeostwo faktom biologicznym
lekarz wie najlepiej (wiedza naukowa)
związki między osobami (personalizacja)
pacjent / chory / cierpiący
Opieka zdrowotna jako towar:
towar kupujemy
komercjalizacja / prywatyzacja
usługa zdrowotna/ produkt
prywatne / mieszane ubezpieczenie
posłuszeostwo zasadom rynku
marketing/ekonomia określa co się opłaca
związki między kupującymi (reifikacja)
klient / kupujący produkt medyczny

Procesy globalizacyjne w ochronie zdrowia

Globalizacja = proces wzrastającej interakcji ludzkich aktywności w wielu sferach, włączając
w to sferę gospodarczą, polityczną, społeczną i kulturalną, przejawiający się w wymiarach:
przestrzennym, czasowym, poznawczym
Globalizacja - wpływ na zdrowie i opiekę zdrowotną:
wzrost zachorowao na: choroby zakaźne (HIV, malarię, gruźlicę); choroby chroniczne
(układu krążenia, cukrzycę, otyłośd),
unifikację standardów diagnostyczno - leczniczych = otwarcie i integracja rynków UE,
prawną kompatybilnośd różnych systemów ubezpieczeniowych = transfer i oferta
usług dla pacjentów innych krajów UE,
popularyzacja idei liberalizmu gospodarczego w sektorze zdrowia, np.:
kontraktowanie usług, kontrakty menedżerskie, wykorzystanie leasingu, koncesje,
sprzedaż majątku, swoboda wchodzenia do sektora,
transfer nowoczesnych technologii medycznych.

Globalizacja rynku ochrony zdrowia = wymiana usług zdrowotnych w wymiarze

międzynarodowym (K. Lee, Globalization and Health: An Introduction, 2003):
transfer usług ,cross-border supply) - przedmiotem wymiany jest sama usługa;
podmiot świadczący usługę oraz odbiorca usługi nie zmieniają swojego miejsca, np.
telemedycyna,
konsumpcja usług za granicą (consumption abroad) - konsument otrzymuje usługę za
granicą, np. turystyka medyczna,
przedstawicielstwo (commercialpresence) - zagraniczni inwestorzy dokonują
bezpośrednich inwestycji w sektorze zdrowia, np. prywatne szpitale tworzone przez
inwestorów,
czasowe przemieszczanie się podmiotów świadczących usługi za granicą (temporary
movement of service providers) - migracje lekarzy, pielęgniarek do pracy w innych
paostwach.

Makdonaldyzacja opieki zdrowotnej

Według G. Ritzera:
Makdonaldyzacja to proces który powoduje, że w coraz to nowych sektorach społeczeostwa
Stanów Zjednoczonych, a także reszty świata zaczynają dominowad zasady działania baru
szybkich dao. G. Ritzer, Makdonaldyzacja społeczeostwa (2009)
McDonald 's odniósł sukces, ponieważ zapewnia konsumentom, pracownikom i kierownikom
sprawnośd, wymiernośd, przewidywalnośd i możliwośd sterowania (2009).

77
Opieka zdrowotna: jesteś tylko liczbą
Z punktu widzenia lekarza proces racjonalizacji powoduje liczne dehumanizacyjne
następstwa (2009).

Paradoksy makdonaldyzacji opieki zdrowotnej

Paradoks w epistemologii: ł/jako problem wiedzy zdroworozsądkowej- potocznej, 2/jako
problem wiedzy naukowej ( K. Popper, Logika odkrycia naukowego, 1977).

Efektywnośd: optymalizacja, wysoka sprawnośd pracy, zasady i przepisy

organizacyjne.
Paradoks efektywności (sprawności): sprzecznośd pomiędzy moralnym i
zindywidualizowanym, a ekonomicznym i efektywnym ujęciem medycyny i opieki pacjenta. Z
perspektywy pacjenta ocena efektywności usługi jest odroczona, weryfikacja po upływie
czasu, w chorobach przewlekłych prawie niemożliwa do zastosowania.

Kalkulacyjnośd: policzalnośd, kosztochłonnośd.

Paradoks kalkulacyjności (wymiernośd): sprzecznośd pomiędzy wyceną finansową procedur
medycznych i zakontraktowanymi usługi zdrowotnymi, a rzeczywistymi kosztami
ponoszonymi przez zakłady opieki zdrowotnej. Kontrola rynku farmaceutycznego - koszty
leków refundowanych.
Refundacja leku do decyzji NFZ

Przewidywalnośd: ustalenie zasad, procedury, znany efekt koocowy.

Paradoks przewidywalności: sprzecznośd jaka istnieje pomiędzy ujednoliceniem procedur
medycznych aby przyniosły ten sam efekt o każdej porze w każdym miejscu, a niepewnością
wyników leczenia oraz indywidualizacją problemów zdrowotnych pacjentów. Nie można do
kooca przewidzied efektu pracy lekarzy, ani zbadad ryzyka zdrowotnego wynikającego z tzw.
błędów jatrogennych.

Automatyzacja: możliwośd manipulacji pracownikami i klientami

Paradoks automatyzacji (sterowanie): sprzecznośd pomiędzy wewnętrznym celem medycyny
i pierwotną sytuacją kontaktu twarzą w twarz lekarza z pacjentem, a robotyzacją i
technicyzacją medycyny i opieki zdrowotnej. Ludzka praca zastępowana jest technologią.
Komunikacja lekarza z pacjentem poprzez techniczne środki. Telemedycyna, e-medycyna, e-
pacjent, e-zdrowie, e-lekarz.

McLekarz
Profesjonalizm jako: zestaw narządzi, które pozwalają członkom danego zawodu na
zarobkowanie poprzez prace zawodową przy jednoczesnym sprawowaniu kontroli nad ich
własną pracą. Eliot Freidson (Profesionalism The Third Logic, 2001)
Atrybuty profesji lekarskiej:
Wymiar poznawczy: wyspecjalizowana wiedza, umiejętności, formalna edukacja.
Wymiar normatywny: kodeks etyczny, reguły prawne, zgodnośd z normami
uniwersalnymi.
Wymiar społeczny: kapitał zaufania społecznego, prestiż, pozycja zawodowa.

78
Czynniki kryzysu na poziomie wiedzy profesjonalnej:
Po stronie społeczeostwa:
edukacja społeczeostwa, edukacja zdrowotna,
dostęp do zasobów wiedzy medycznej w Internecie
dystrybucja medykamentów, dostępnośd środków leczniczych,
samolecznictwo, wzrost znaczenia medycyny niekonwencjonalnej,
spadek zaufania do medycyny konwencjonalnej i profesji lekarskiej
atrofia systemu etycznego opieki zdrowotnej, korupcja.

Po stronie lekarzy:
proletaryzacja - pauperyzacja: rozwarstwienie profesji/specjalizacje
utrata autorytetu epistemologicznego,
permanentne szkolenie i dokształcanie (np. punkty edukacyjne),
zmniejszenie asymetrii lekarz-pacjent: autonomia pacjenta,
koniecznośd współpracy w procesie terapeutycznym,
kryzys normatywny i chaos obligatoryjnych przepisów.

Pacjent jako McKlient

będziemy oznakowani jak towary w sklepie (wypowiedź pacjenta)
e-pacjent; ewidencjuje dane konkretnego pacjenta, dotyczące jego choroby, leczenia,
stosowanych procedur,
eWUS - Elektroniczna Weryfikacja Uprawnieo Świadczeniobiorców,
przemiana pacjenta jako osoby w pacjenta jako klienta,
pacjent oznakowany: opaski kolorystyczne, opaski drukowane, kod kreskowy,
pacjent jako konsument: autonomia decyzyjna, prawo do wyboru, koniecznośd
ubezpieczenia, obrona konsumencka.

Makdonaldyzacja nauki i uniwersytetów medycznych

przemiana uniwersytetów w przedsiębiorstwa edukacyjno - badawcze przynoszące
zysk,
standaryzacja, akredytacja, parametryzacja, ewaluacja,
akcent na jakośd kształcenia= biurokracja: sylabusy, krajowe ramy kwalifikacyjne,
macierze efektów,
medycyna oparta na faktach - dowodach naukowych (Evidence Based Medicine-EMB)
lub Praktyka medyczna Oparta na Wiarygodnych i Aktualnych Publikacjach
naukowych (POWAP),
ocena wiarygodności publikacji naukowych: standaryzacja publikacji naukowych,
szczegółowa punktacja, meta analizy,
system motywacji punktowej: już nie piszemy artykułów zbieramy punkty
(wypowiedź adiunkta).

79
Makdonaldyzacja problemów bioetycznych
Czy ludzkie embriony powinny byd materialem badawczym wykorzystywanym w celach
komercyjnych? - U. Beck.
Czy mamy do czynienia z eugeniką liberalną regulowaną przez rynek? - J. Habermas
badania kliniczne - komercjalizacja badao naukowych w dziedzinie biotechnologii
ryzyka,
eugenika liberalna, raj genetyczny - ryzyko inżynierii genetycznej,
rynek usług genetycznych - powstanie supermarketu genetycznego,
medycyna rozrodu - turystyka reprodukcyjna, handel materiałem genetycznym,
instrumentalizacja procesu umierania i śmierci,

System opieki zdrowotnej

Biomedycyna
publiczna opieka zdrowotna
dominacja wiedzy biomedycznej
medycyna indywidualnych procedur
kryteria efektywności medycznej
pacjent jako osoba
lekarz jako profesjonalista
etyka lekarska/ bioetyka
zdrowie jako wartośd
powszechne ubezpieczenie zdrowotne
McMedycyna
komercyjne usługi zdrowotne
dominacja wiedzy z zarządzania
standaryzacja procedur/ kosztochłonnośd
kryteria efektywności ekonomicznej
pacjent jako klient
lekarz jako pracownik najemny
etyka zarządzania / biznesu
zdrowie jako towar
prywatne ubezpieczenie komercyjne

Kultura zaufania w medycynie

Co to znaczy pokładad zaufanie w medycynie?
Zaufanie odnosi się do działao podejmowanych przez lekarzy i naukowców. Ufając,
zakładamy, że działania innych będą dla nas korzystne:
kompetentne i skuteczne,
szczere i sprawiedliwe,
uwzględniające nasze interesy,
bezinteresowne i opiekuocze.

Evidcence-Based-Medicine (EBM) Medycyna oparta na faktach (dowodach naukowych)

Praktyka medyczna Oparta na Wiarygodnych i Aktualnych Publikacjach naukowych (POWAP)

Medycyna jako nauka:

Pokładamy zaufanie w wiedzy biomedycznej, w zbiorze twierdzeo zawartych w
„archiwum” skodyfikowanej wiedzy.
Ufamy działaniom uczonych, którzy dokonali jakichś odkryd: działali na serio, byli
prawdomówni, uczciwi, samokrytyczni, zdyscyplinowani, przestrzegali standardów.
Obdarzamy zaufaniem metodę naukową: pewna procedura, sposób wytwarzania
wiedzy, który uważa się za lepszy od innych metod.
Biomedycyna to instytucje naukowe - organizacyjny aspekt funkcjonowania:
uniwersytety, instytuty badawcze, laboratoria, zespoły ekspertów.

80
Etos nauki
Etos nauki jako oddzielony od sfery uczuciowej zespól wartości i norm, który powinien
obowiązywad naukowców (K.Merton).
Norma
uniwersalizmu: twierdzenia dotyczące prawdy, niezależnie od ich źródła, muszą
podlegad ustalonym wcześniej, bezosobowym kryteriom, zgodnym z obserwacjami i
potwierdzona wiedzą,
komunizmu: traktowad wiedz naukową jako dobro wspólne, do którego wszyscy
maja swobodny dostęp, a niejako własnośd prywatną
bezinteresowności: podporządkowanie zewnętrznych interesów czystej autotelicznej
satysfakcji z odkrycia prawdy,
zorganizowany sceptycyzm: czasowe zawieszenie sądu i bezstronna analiza ze
względu na kryteria empiryczne i logiczne.

Nauka postakademicka - erozja zaufania

Fiskalizacja = koniecznośd pozyskiwania środków umożliwiających sfinansowanie
badao skutkuje uzależnieniem nauki od zewnętrznych agend.
Prywatyzacja nauki = coraz więcej wyników badao należy do instytucji, które te
badania sponsorują (patenty, innowacje, niekorzystne wyniki badan utajnione).
Komercjalizacja nauki = wyniki badao stają się atrakcyjnym rynkowym towarem.
Biurokratyzacja nauki = badacze poświęcają mnóstwo czasu na pisanie projektów,
planowanie wydatków, przygotowywanie raportów.

Kraje wysokiego zaufania: ludzie działają według założenia „inny jest godzien zaufania,
dopóki nie okaże się, że jest oszustem
Kraje niskiego zaufania: ludzie działają w oparciu o założenie ,każdy jest potencjalnym
złodziejem, oszustem, łapówkarzem, agentem, dopóki nam nie udowodni, te jest uczciwy

Aktywne zaufanie
W nowoczesności zaufaniem obdarza się abstrakcyjne systemy i wiedzę ekspercką
opartą wyłącznie na założeniu technicznej kompetencji.
Intelektualiści nie tylko produkują wiedzę ekspercką, ale wytwarzają zaufanie.

Zaufanie w obliczu alternatyw - w późnej nowoczesności

Instytucjonalna refleksyjnośd wiąże się z nieustannym przesączaniem się
produkowanych przez ekspertów teorii, pojęd i wniosków na poziom zwykłych
obywateli.
Wiedza ekspercka zostaje przez nich zakwestionowana, a zaufanie s taje się aktywne;
zaufanie zaczyna nierozerwalnie łączyd się z prywatną sferą interesów, użyteczności i
uczud.

81