Inttae taacsenle roeworafulilege w alvan Einerodaoic Sere helen von, Hurl: Zaber¢otowlet read Rozdziat 1 Rozwatania istepne Przedmiotem ninisjszego sekicu nie jes: tak zwana -wolnosé"woli, tak nieszczeSliwie przeciwstawiana nie- wiasciwie nazwanej doktrynie filozoficene} konieca- nofci, lecz wolnosé obywatelska lub spolecena: cha- rakter i granice wladzy, ktérej spoleczevistwo ma prawo ‘ podporzadkowaé jednosike. Jest to kwestia rzadko fare muowana i prawie nigdy nie roztrzasana w kategoriach j ogélnych, lecz’ wywiera ona gleboki, choé ukryty, wphyw a praktyezne spory bietaccgo wickw i bydzie zapewne niedlugo uzriana za Zywotna kwesti¢ przyszloéci. Nie Jest ona bynajmniej nowa i w pewnym znaczeniu Azielila ludzkoS§ niemal od najdawniejseych czzs6w; ze w ‘ej fazic postepu, w ktdra whroceyly bardziej cywili- zowane odlamy naszego gatunku, przedstawia sig w no “wym Swietle i wymaga odmiennego i bardziej zasadri- | ; (c#ego Pottaktowania. Walka migday wolnioscia a whadza | : jest najbardziej suderzajacym rygem tiajwezedhlejszych s mych’i:tiam‘okresdw. histori, aw ' szczegdlnofci | istorii Grecji, Reymu i Anglii, Ale'w dawnych czésach i : byl iedzy. ibWolnosé oznaczata ochrone prz oe tyra: ia -wiadcow politycznych. W poj ogdlu wladey eprezentowaé je) _interesy _koniecznym - warunkiem icktérych ludowych rzadéw Grecji) za} (dawania “ wazniejszych postanowien tzadu. i 2 koniecmosci antagonistyczne _stano wi¢kszosci_-curopejskich _krajéw -wladcy - zostali ‘Tidu) "ktérym ‘tzadzili” Rzad skladat si¢ z j 5 Awicksze} lub_mnicjszej mierze zmuszeni do podpo- “osoby, rodu lub kasty, kté-e otrzymywaly whadze dzi ickowania sig pierwszemu 2 tych sposobow ograni- dzicanie lub zdobywaty na drodze podboju, 4 w kaidymillm jenia. Inaczej mialy si¢ rzecay z drugim; i wprowa- “razie’ nie sprawowaly: jej na ~zyczenie rzadzonycht ‘dzenie go —lub, w razie gdy juz byt cacéciowo uzy- i ktérych zvierzchnictwa ludzie nie osmielali sie, a mozegmmmmer, wany, wprowadzenit go w cate) rozclagloéci —stalo nie pragneli, Jamaé, bez wzgledu na to, jakie grodki ISwnym —celem_milosnikéw_wolnosci, ostrozmosci_mozna byto praedsiewziaé przeciw temit Poki tez Tudzie zadowalniali sig awalezaniem jednego uciskowi. Wladze rzadzacych uwazano za konieczna B nicprayjacicla za pomoca drugiego i godzili sig na to, ale_takse"za_wysoce_nicbezpiecma —za_brot, kore y‘mieé pana, pod warunkiem, Ze bede mnie) lub mogli skierowaé réwnie dobrze praeciw swoim podda ‘wigce} skutecznie zabezpieczeni przed jego_tyrania, nym, jak przeciw nieprayjaciofom_zevmetrznym. Diag ‘nie posuwali sie dalej w swoich pragnieniach ochrcny stabszych calonkéw spolecznoéci praed niezli: Daickt postepowi spraw Iudzkich nadszedt jednak mogliby mieé zuveIng pewnosé, wladay panujaceg jz:rzad nie bedzie naduzywaé swej wladzy na ich EEickorzyS¢." Stopniowo to“nowe tadanie wybicrania Zasoixych wladcdiv stalo sie’ naczelnym éélem dazexi Judowej, “ gdzickolwiek partia taka. istniata, § uzyskania, pewnych. przywilejéw zwvanych’ palitycanymi | Swobodami lub. prawami, ktérych praestrzeganie bylod miejsce poprzednich prob obowigzkiem wladcy i: Ktorych _pogwaleenié - przez W miare postepu walki ‘niego usprawiedliwialcby, opér lub ogélny bunt«:Dra Bo. Uslatiowienie\rzadu iia'“éF6dz€’ okresowego wyboru, ke pOénicjsiym spotobem bylo wprowadzenic MMMM Aicktérzy ludzie zacaéli sadzié, #e prayllade sig zbyt uileSw, za” pomoca: ktorych ce Ika" wage ‘do ‘sémego" ograni¢zenia“ wladay."Byt “to : taryzm. O wolnoScl’ i. onstytucyjnychTImogloby sie ylimedld Grodek na ‘waded I kiotyeny interesy byly zwykle preeciwac interesom ludu. Obecnig potrzeba bylo, by. wiadcy, utodsamili sic. z ludem, -byf ch wola_i jnteresy byly. wola i. interesami nero ‘Naréd. nie: potrzebowat ockrony :przed. sweja : whast wola; nie bylo, obawy, . by, tyranizowal samego sis Niech, rzad_ bedzic veeczywitcie przed narodem, odpo: Wiedaialny i tatwo usuwalny, a naréd bedzie mégl Fowierzyé mu wladze i decydowaé sam o.jej Wiyéiu Wiadza bylaby priecied, weedy. wladza narod w skon ,centrowanej i, utetwiajace} jej_sprawowanie formic. ‘Ten sposdb. mysleria lub moze raczej odczawania byt rozpowszechniony wérdd ostatniego pokolenia. euro! pejskich liberaldw i, jak sie zdaje, dotad praewaza w nich na Kontynencie, Ci, ,ktéray wyznaczaja daiatalnosci 3 rzadu jakas. granice — wyjawszy ready, ktére ich zda- niem nie powinny istnie¢ —sq uderzajacymi wyjatkami poiréd kontynentalnych mySlicieli,, Podobne, uczucia® przewaéalyby .teraz,.w_naszym wlasnym ‘kraju,. gdyby lokolicznosci, ktére- im. przez jakis. czas ..sprzyjaly, 4 pozostaly bez. zmiany. . Ale zaréwno u jednostek, jak w teoria i filozoficznych : powodzenie-odstania, wady i dab strony, ktére w razie niepowodzenia moglyby wymkna sig obserwacji.. Mniemanie,-ze Iud nie potrzebuj ogtaniczaé, swojej wladzy, mogio sig wydawaé aksjo-4 matem,: gdy.rzad_ludowy :byt tylko. marzeniem’ Iu tego ni¢ zachwialy, pracjéciowe wypaczenia : Rewolucjif Francuskiej, gdy2 najgorsze z nich byly dziclem garsthi vaurpatordy, .a .w.kaidym. razie ,nie-byly.rezultate politycznych 34 lego i gwaltownego. wybuchu przeciw. despotyzmowi monarchii i arystokracji, Z-czasem jédnak , pewna ‘demokratyczna republika “zajela_.duza_caesé_globu Mpicinskiego i dala sig poznaé jako jeden z najpoteznie}- Pszych calonkow wspélnoty narodéw; a ody eedealny yboru stal sig przecmiotem obserwacji i k icodlacznych od wielkiego fektu, Spostrzezono wie fs; ze takie zwroty jak «samorzad» i «wladza ludu_nad ;soba» nie wyrazaja istotnego stanu rzeczy., «Lud» Ei sprawujacy_wladze to nie zawsze ten sam ud, nad Be. ktorym, ta _wladza jest_sprawowana; a «amorzad», Eo ktdrym mowa, mle, omacza, ae kaady raadzi soba, jecz 22 kaddym rzadzaq wszysey pozostali. Ponadto wola *« [udu Jest_w praktyce_wolq_najlicanicjsze| Tub_najak- tywniesszej czesci ludu, wiekszosci lub tych, ktérzy za = wekszo8€ uchodza: laud moze wige pragnaé pognebienia Jednej.ze_swych czeicl 1 Srodki osrozncsci dla zapo- Diezenia temu sq rownie potrzebne jak przeciw kazdemu =immema naduzychu wladzy. A zatem ograniczenie wladzy radu nad jednostkami nie waci nic ze swoje] doniostoici, gdy dzieriyciele wladzy sq stale odpowie: »fdzialni przed spotecznoScia = to znaczy przed_je| s hajsilnigjsza_partia. To zapatrywanie jednakowo. tra- ESfiajace do. przckoran'a myslicielom.i-tym waznym “Hasom curopejskiego spoleczerstva, htdryeh rzeezy- Be ciwia, ustalilosie bez 2adnej trudnoSdi; i w roziwazaniach pi politycanych atyrania wiekszoScin uwadana .jést ‘teraz, ‘powszechnie za lo, przed ktarym spoteczeris:wo winho sic mieé na bacandici. = _Katedr FILOZO- 3 sFiCENS — Yanai naePodobnie “jak “isiné’ tyranié, ‘tyrania wigksiosci "be GzilaSz “poceatku i budzi- jeszcze - pospolicie - obav gléwnie:wtedy, g¢y znajduje wyraz w. zarzadzeriach™ vlada publiceneh. Nijlagy Tudals spoaracgijetnale spoleczetistwo bedace samo tyranem — tyranizujact zbiorowo poszczegdIne jednostki, z ktérych sie sklada ==" nie) ogranicaa si¢_do- cayndw wykonywanych rekamil jiego polityeznych funkcjonar-uszy. Spoleczeristwo moke™ spelniaé i spelnia swoje wlasne zlecenia: a jesli wydaje zieceria niestuszne zamiast sluszrych Jub. dotyczace- rzcezy, do Kiérych nie_powinno sig wiracad, uprawi tyrani¢ spolecana strasaniejwa od wiclu rodzajow poll tycznego ucisku; albowiem chociat nie grozi_zazwy. aj tek surowymi karanii, to pozostawia mnie] sposo bow ucieczki, wnika _o wiele glebiej w scozegdly zycia ” T ujaramia sama dusze. Dlatego ochrona pred tyrania) -|urzednika nie wystarcza; potrzebne jest takte ochrona | pred tyrania panujacej opinii i nastroju; praed skion- noscia spoteczeristiva do narzucania za pomoca innych srodkéw niz kary prawne swoich wlasnych idei i praktyk | |jako regut postepowania tym, ktéry sig z nimi nie4 godza; do krepowania rozwoju lub, jedli moana: rapobiegania powstaniu jakiejkolwiek indywidualnosci nie stosujace) sig do jego 2vwyczajéw oraz do zmuszania #4 lwazystkich “chatakterw, aby”si¢ ksztaltowaly” na’ jego" ikusonitjesthFownie koniccznym wai inkéw ludzkich, “co. o¢ eC 4% jednak ,nikt. nie =przeczy _w. teoriitemu -. ? ewierdzeniu, praktycznz kwestia wyznaczenia'granicy & “dopasowania do siebie niezaleznosci jednosthi i kontrolt B spolecene] — pozostaje nadal otwarta. Wszystko, to adaje. wartesé egzystencii calowicka, zalezy od inalo- Yonia hamulca na czyay innych ludzi: Pewne reguly postepowania -muszq_wigc_byé narzucone, najpierw _ przez—prawo, aw wielu rzeczach, ktdr Ee sig-do prawnego waltowaula, praez opinie, Pytanie, UJakiepowinny by€te reguly, odgrywa zasadnicza role “Ww stosunkach ludzkich; ale jeéli wylaczymy. kilka najbardzie} oczywistych wypadkéw, dalecy jeszcze jestesmy od jego rozwiqzania. Ledwo zalaztyby sie dwa kraje, nie méwiac juz c dwéch wiekach, ktéze by rozstrzygnely je jednakowo: i decyzja jednego kraju lub wieku zdumiewa drugi. Jednak trudnosci te & tak niewidocane dla ludzi kazdego wieku i kazdego kraju, jak géyby to byla kwestia, w kiérej ludzkosé byta zawsze jednomyslna. Reguly obowiazujace u nich wydaja sig im oczywiste i nie wymagajace usprawiedli- wienia, To prawie powszechne zludzenie jest jednym z przykladéw magicanego wplywu zwyccaju bedacego nie tylko, jax powiada praystowie; druga natura, ale ciagle, poczytywanego za. pierwsza.'Zwyczaj tozprasza wszelkie ,watpliwosci dotyezaceregul_postepowania, Ktére ludzie sobie narzucaja, tym skutecaniej, Ze thima- ézenie ich sobie ‘lub innym uwata’sie zwykle za zby- “tecanes Ludzié wierza zazwyczaj —i znajduja zachete do" te} ‘wiary. u-nicktérych ‘oséb uwatejacych sig Za filozofow — ie. w..tego rodaaju, sprawach ‘uczucia sq“uzasadnienis zbednym: ‘Praktyczna zasada, ktdra’'d . i aszoéci.! Stosunek-morelny Spartai| Prowddza"ich do tych pokladéw na regulowanie hide hhelotév, plantatordw ‘do’ huayndw, ‘ ksiatat “do Mego: postepowania,” jest tkwigce’ iw’ unnysle kesdest fpoddanych, szlacaty do plebejuszy, medczyzn do kobict! ctlowieka: mhiemznie, ‘ze wazyscy powinni postepows é tak; jak* ori i jego ' prayjaciele: scbie aycza.: Nik ni Fres6w;"@ zrodzoné ‘w"ten sposb’ ucziicia oddziatywaly| + Prayanaje, “ze jego” sad opiera” sie na Jego wlasnychs By kolei na uczucia’ moralne cztonkéw Klasy panujacej upodobaniach; ale“opinia o jakim$ sposobie i Bow.ich 'stosunkach wzajethnych.’ Z drugiej strony tam, 3 wania nie“oparta ‘na przed p gdzie poprzednio panajaca klasa utracila swva praewage Eyé “uwatana “tylko za_sktonnosé jednostki; a jedli4 EP lub gdzie przewage jej’ jest niepopularna, gérujace pocane _uzasadnienie jest jedynie odwolaniem sig-do% Be uczucia moralne ‘noséa czesto pigtno griewnej niécheci Podobnych sktonnogci_innych ludzi, jest to tylko’ do‘ wyzszosi: Inna naczelna zasada okreslajaca rarzu- upedebanic wiclu udsi zamiast jednego. Dia praecigt? SagiM@Mme’ cone przez prawo Tub opinie reguly zardwno czynnego nego jednak czlowieka jego wlasna sklonnosé poparta’s jak biernego postepowania jest sluzalczosé Iudzi wobec. w ten sposdb jest uzasadnieniem nie tylko calkowicie raypuszczalnych upedobari’ lub_wstretéw ich doczes- wystarczajacym, ale i jedynym, jakie zwykle znajduje Sie nych pandéw lub bogdéw. Ta stuzalczos¢, choé zasadniczo dla swcich pojeé dotyczacych moralnosci, smaku lub: egoittyczna, nie jest. obluda i budzi zupelnie seczere i 4cR0, "co whasciwe, Dojec, ktd=ych nie zaleca wyrainic sts fuczucie odrazy; ona ‘to kazala“hidziom_ pa‘i¢ ‘czarow- ] Jegoreligia oraz gléwina wskexdwka nawet do interpre. N nikéw i-heretykéw. Ogélne i oczvwiste inicresy spole- tacji tych zaleceri, Zgcdnie z tym opinie ludzi o tym, \¥ czetistwa_maja naturalnie _swéj_udzial, i_to_duz oo 2asluguje_na_pochwalg Tub nagane, amieniaja sig’. - aw kierowaniu uczuciami moralnymi, na réwni z wielu | zaleznie od tych ws ich 162: rZzyCzyn, mnicj szlachetnymi wplywami: nie tyle jednak jako i Ktére wplywaja na ich Zyezeniz dotyczace postepowanin a wynik rozumowania i czynnik samodzielny, co jako innych i ktdre sq réwnie licanz jak prayezyny decyc. " konsekwencja sympatii i-antypatii-z nich zrodzonych; Jace o ich zyceeniach_w kazdym inm joci a sympatie i antypatie nie majace nic lub batdzo mato astm jest to ich rozum— Kiedy indziej ich uprzedzel wspdlnego'z interesami spcléczeristwa réwaie™mocno nia Tub: zabobony;. czesto -ich spoleczné, a’ nierzad lc a ORE daly sig odczué pray ustalaniu. zasad ‘moralnych: ich’ antyspotecane:skionnioéci, ich’ zawisé lub zazd se} : odobaria i “niecheci spofeczefistwa “Tub jakiejé ica hardos¢ lub wagarda; lecz'najezescie} ich pragnien! eine} jego czesci gkswnie. wige okteslaly. w prakiyce lub obawy ich uprawniona’ lub nieprawna: korzys geihormy;-ktorych ‘ogdt tial praestrzegad pod grozba kar fasn istnieje ‘klasa” panujaca,” duéal Baton przez’ prawo' lub opini¢.” Przewainie'‘ci, interes6w. Klasowychlg Be rzy wypréedzali 'sw6j. wick myéla “i aiccuciem; -nie@ 2c istota Iudzka nie jest_odpowiedzialna przed innymi rzenia religijne. Jednakée ludzKose. jest Zanatury tak niciolerancyjaa’ w sprawach, -ktore ja Binaprawde obchodza, Ze. swoboda religi nie zostala Bhodaj_nigdzle. wprowadzoaa_w fycie, 2 wyjaikiem padkéw, gdy indyferentyzm religijny, ktéry nie lubi, przewazyt jedynie w wypadku wierzes religiinych wszys. E 5 Jitkiem_nielicanych jecnostek stangli_z zasad P religijnych, nawet w najbardzi¢j tolerancyjnych krejach, wyiszym poziomie i utxzymali sie na nim konsekw: ‘prayjmuja obowiazek tolerancji 2 pewnymi zastra wypadek bardzo pouczajacy pod wielu wzgledami, zeniami. Jedna ‘osoba pogodzi si¢ z odmiennym 2d: a awlaszcza jako uderzajacy prayktad omylnosci tego co nazywamy poczuciem meralnym; gdyz odium theo- < a logicum szezerego bigoia jest’ jednym z najbardziej Fapistami i unitariaremi; snna kazdego, kto wierzy niewatpliwych uczué moralnych. . Ci, ktérzy_pierwsi” Pv objawienie; niektérey posuwaja_swoja wyron praclamali jarzmo keSciola neszacege nazwe pewszech- “A tmialoss nieco dalej, ale zatrzymuja sig, gdy an nego, réwnic malo byli sktonni tolerowaé rdénice o wire w Boga i 2ycie pozagrobowe. Gdsiekolwie! opinii religijnych, jak sam. kosci6l. Gey jednak zarzewie wighsro$6 aywi jeszcze szczere i mocne uczucie, domaga konfliktu wygaslo, nie przynoszac zadnej stronie cat- sie, aby mu wszyscy byli postuszni. © = ; kowitego awycigstwa, i kazdy koScidt !ub zbSr 2muszony W Anglii, dzicki szczegdnym okolicznosciom naszej byl ograniczyé swoje nadzieje do utrzymania sie na Piston’ polityczne), choé jarzmio opinii jest cietsze, terenie, ktéry juz zajat, mniejszosci, widzac ze nie ehyé moze niz w wigkszosci innych krajéw oo oa stana sig wigkszosciami, musialy .prosié tych, ktérych, to jarzmo prawa jest lzejsze i Astricle-ainaanieched do nie mogly naw>dcié, by pozwolili im, byé odraiennego ezposrednie| wiladzy prawodawcze] Ju zdania.. A zatem ‘obrona praw jednestki ze wagledéw,4 pmikouaweuciavasprawach—prwamnych; rie tyle ze zasadniczych przed_ zakusami spoleczeristwa i otwarte & lusznego * szacunku.” d e zwalozanie- jego roseczet do. wladzy nad rétnowier=3 eZ istnicjacego jeszcze zwyczaju_poc: cami misty ‘miejsce: niemal wylaczrie-na tym_ poli walki. .Wielcy pisarze, ktérym -{wiat--zavrdzigcza’ st religijna swobode, “jakaposiada, . popiedzié ‘przez “opini Publicang:' Ale’ jak dotad istnieje powazna’ opozyey gotowa -wystapiéprzeciw wszelkiej . prdbie -kontrola wania-Iudzi praez"prawo' w rzeczach; w'ktérych’ii do tej kontroli » prayawyczajeni;i.'to bed - wiellidg sazrézniania,' czy dana sprawa shuise) czy nieslusziie podlega: prawnej Kontroli; tak dalece, ze opczyoja ta’ nz ogdt bardzo ‘zbawienna, jest’ w poszczegdinych padkach réwnie czgstonieuzasadniona, co usprawiedli- |wiona. W-gruncie rzeczy ‘nic ‘ma wznanego zwyczajos wego_kryterium whasciwosel Tub niewlatciwolci_i wengji_radowej. Ladate decyduja o tym 2g0dnic 71 yin! osobisgn upodabanticn Misting ak ‘0 _dobrego do zrobienia Tub zlo, ktére wiano byé naprawione, caginic namowilby taad do zajecia sig te sprawa, podczas_géy inni wola znosié niemal aaj E8z iz poddaé pod koatrole radu jeszcze jedna dziedzing ludzkich interesdw. A ludzie tym; jakie rzecay wehodza' w Zakres kompetengji rz4du. I zdaje mi sig, Ze’ skutliem tego: braku reguly lub zasady, ilos¢ bledéw obu ‘stron Jest jednakowa‘ réwnie czgsto wola'sig niepotrzebii o-interwencje poleczeristwo, bez wegledu ‘na to, ‘czy uzywa ‘ono sily ‘yeuhe} w postaci sankcji prawnych; czy tex praymusu’ lliwiajacym’ opraaiczenie™ przez fyi ‘ celem “usprawied| ycym'" of z nym z a E ludzkosé, i alnie Tul innych. Ji asne dobro, fizyezi ey nie | “Jest_wystarczajacym usprawiedliwieniem. Nie moma "go zmusié do uczynienia lub zaniecharia czego niewaz tak bedzie dla niego lepi¢j, poniewas ‘uszcze‘liwi, poniewaz zdaniem innych oséb bedzie to madrym lub nawet slusznym postepkiem. Sa to po- waine powody, by go napominaé, praemawiaé mu do Procumu, przekonywaé go lub prosié, lecz nie, by go BF 2muszaé lub karaé w razie, gdyby nas nie stuchat. Aby to ostatnic bylo usprawicd.iwionc, postepowanie, 6d RtOxeZT” Chetty Good wiekd, aé do wyrza-gis Sper HS igo méwimy }0-dzieciach Tub milodzieiy . ponize) wick wy _ktérym prawo wzaje meéczyzn'i kobiety za pelni éfufich. ‘Ci, ktérzy potraebuja jeszcze opieki, muisza Bi onieni 7mmi_czynavii—tak jak. przed zewnetrznym ; obrazeniem,-.Z. tego ‘saniége powodir mozemy pominaé te zacofané spoleczeristwawe Iw. Ktorych caly szezep uwatat modna za.ni ; ‘ouzatkowe pizeszkedy, jakie napotyka na swej drodz spontaniczny postep, sa tak wielkie, ze rzadko wybier: sig srodki do ich pokonania; a wladca ozywiony duchem 4 reformatorskim ma prawo wywaé wszelkich sposobsw.# do osiggni¢cia nieosiagalnego. moze ‘na innej drodze% celu, Despotyzm jest _uprawriong metoda_rzadzenia’ barbaizyiicami, Dyleby miat as cole “polepszenie_ichy I prawiedliwil swoje Srodki_xzeczywistym.osi gnigctem tego celu. Woln08é jako zasada nie ma zastoso- wania do stanu rzeczy poprzedzajacego okres, w ktorym # ludzie-stali sig zdolni do przeprowadzania reform nas dradze swobodnej| dyskugji_migdzy réwnymi. Az do‘ tg chwili nie ma dla nich nic lepszego jak Slepe poslu- © szetistwo dla jakiegos Akbara lub Karole Wielkiego, jell maja szezeicie go znalezé, Ale gdy tylko ludzic mautzyl sig dachodne do ulepaced tx Somnoca pres Konywania Tub namawiania [faza, w ktora_whroczyly % wszystkie narody, ktérymi bedziemy sig tutaj zajmowad)s “przymus. jako frodek wzyty dla ich wlasnego. dobray cay 10 bezpoirednio, czy w formie. praykrosci i kar “kmabrnosé, staje sig niemozliwy do przyjecia i daje si usprawiedliwié tylko wtedy,-gcy jest stosowany w ob: ronie, bezpieczeristwa innych ludzi. .... ‘SiNalely stwierdaig, ze wy rzckam sig wszelhiej Korajiei = amioie rozumowanie mogtoby czerpaé z idei abstiak- “prawa niezaleznego od wiytecznosl. Uwazam uzytes g.ing-anc} etyez ay ich _kwestiach; ale musi to byé uzytecznoSé_w naj- Sosy znaczeniu tego dowa, ugruntowana na nic~ Zo owe} sylasnej samorzutne) wolt jc: ingstki kontroli zewnetranej zakresie_tvch. now, ktére..wplywaig—na. fo mamy prima facie powéd do ukarania go na mocy “prava lub, gdy kary prawne] nie da sig zastosowaé, 2a © pomeca ogdine| nagany. Istnieje rowniez wicle coyndw ~ korzystnych dla innych; de ktérych motna go suusenie ‘musié — jak na pravklad do skladania zeznayi w sadzie, do _uezestnictwa we wspdlnej_obronie lub jakiejs inne). ‘zbiorowe| pracy niezbedne} dia spoleczerisiwa, ktdre go chroni, orez do wyswiadezania pewnych indywidu- alnych dobrodziejstw, takich jak ocalenie zycia blié- niemu lub interwencja w celu ochrony bezbronnych praed zlym traktowaniem — rzeczy, za zaniechanie kté- rych mote byé slusznie odpowiedzialay przed. spole- “ezetistwem, w razie gdy 2robienie ich jest oczyvistym fazkiem czlowicka. Osobnik mote zaszkodzi¢ in- tych wypadkéw slusznie odpowiada przed nimi za E szkode. Co prawda w drugima z tych wypadkéw trzeba, pjszym ze stosowaniem prayinust ciggahie kazdego" do nit w pierwszym ricdzialnos >‘eRedhads tovepe olnosci -sumienia -w najszerszym znaczenin tego Wolfiosci “‘myéliit uczucia; absolutne]_swobody. Sadie eee przedmiotach :prak-yez: yych lub fildzofic¢nych,’ naakowych, moralnych-lub 7 : icologicziiych.~ Mogtoby 78ig“wydawaé, e - wolnosé EWyfatania Toglaszania opinii’ wynika z inne} zascdy, ale powody te musza wyplywaé ze specjalnyca okol [ sdy2 wehodzi w sklad tej ezeSci postepowania jednosthi, ci: albo dlatego, Ze w danym wypadku bedzic ona ale poniewat, jest prawie na cgi ra sbannl anid © af éwnie doniosla, jak sama wolnosé mysli, i opiera sig na ogél: prawdopodobnie postepowaé lepie} na wana townie doniosta, j ; pance ae reke nid w razie poddania jej jakiemukolwiek rodzajowi 7 dude}. mierze na. tych samych, podstawac ui koniroli spolecznej, lub dlatego, ze proba sprawowaria. w.praktyce od niej nheciiaen. Pe rrugic, zasad a; ta nac nig kontroli sprowadzilaby zlo wigksze od tego, réinica -‘migdzy uznawaniem opinii» za w.Sposzczegélnych . wah tee do postepowai Scawdziwa, ponicwaé nic zostata odparta. mimo wiclu nen sprawach. © Obowiazkiem » r2qd3% Fsposobnosci do jej zwelczania, a zakladanieia jej prawdy Ecchi niccopuszczenia do jej odparcia, Calkowita i-jednestek jest wytworzyé sobie modliwie najpraws swoboda przeczenia i oponowania nasej opinii jest daiwsre opinie; wyrobi¢ je sobie starannie i nigdy nick narzucag ich innyra, jefli ni i Y nig slusznoéci. Ale acy. wale ti nie ‘sq zupelnie pewni ich jedynym warunkiem usprawiedliwiajacym prayjmowa- asi ofonenci), ulegafe ape nee (m8 Toatimowady nie je) prawdziwoidl w cclu dafalania; 1 tylko na tych }, ulegaja’ nie glosowi sumienid, lees Ewarunkach lstota obdarzona Tudzkimt zdonokiami— tchérzostwu, ‘jesli uc ja si ii i: 7 uchylaja sie od dzialania w mys f.moze by¢ rozumowo pewna, %¢ ma stusznosé. swoich ‘opinii i ‘pozwalaja szerzyé doktryny, keére Reraps Seerzyé bez przeszkady © Roawazajac historig opinii lub. zwykly preebieg . Poczytuja ‘za niebezpiecaine x F ludzkiego aycia, stawiamy sobie pytanie, czemu przy: dla dobra ludzkosci, : ™ , Ci 2 ‘s ‘ so . ee Prayszlym, dletego se tant lode ny een Cy BY pisad nalezy, 2¢ ani pierwsza, ani drugi nie’sq gorsze? ofwieconych preesladowali opinis wae et te 7 pewnoscia nie nalety praypisywaé tego wrodzoremu walt opinic uwazane teraz zd Sammie, rozuiiowi Iudzkiemu, gdy w kazdej sprawie, ktéra Prawdziwe. Strzezmy sig, mioze kot pawied nie popelnily te} saraej omylki; lecz ready } nevod, érelnialy bledy w innych rzeceach, ktére bezspreecanie wekodza w zakres daialania wladzy: nabladaly nies.= Spreiviedlive podatki,‘toczyly nieshiszne wojny. Ca Powinniimy praeto*nie nakladaé podatkbw i nie pre wadzié ‘wojen ‘bez wagledu pee Pidsie'inready-muséa.dzialad jak moga tajlepi, tka’ reece jak. absolutna’-pewnosé:nié “inthicje, ales mimy~pewnosé -wystarczajaca ala “celé licgi ie? Jesh 2ycia. - Mozemy “i. musim celdw ludzkicgo.. Spe vianler Tell t praewaga itnieje rzsczywitcie Peay ean ats SES Eopejuigl w panipsloreyia sae wcenry Tick > nie jest’ oczywista, znajdujemy jedna osdbe Zdolna do So wydania'o niej sadu na dziewiecdziesizt dziewigd zupelnie’ do tego niczdolnych; a zdolnosé tej jednej E; -csoby na sto ma tylko wzgledna wartosé, gdyz wigkszosé = wybitnych ludzi kazdego minionego- pokolenia wyzna* wala wiele opinii uzaanych teraz za bledne i robila Slub zalecala sporo. rzeczy, ktérych nikt dzisiaj nie ‘a musi za ‘prawdziwa, aby mogia ki : » logia ki = 2 > n 4 ‘ Wantems") hile zak ae acrowae naszym_postepor, Cowalyby si¢ zawsze w tozpaczliwym niemal stanie — iczego_.wiece], gdy-zaka ‘Zawdeicézainy ja pewne} wlasciwosci ludzkizgo: umystueaeraaie tO Sashaey ATE mo = - ——E ‘niania) swoje)wlasne) . opi. przez _pordwnywani bedacej érédtem wszystkiego, cd w celowickw szacunte £5 opiniama innych nie tylko nie prowadai do chive Jest godne, czy to z intelektiialnego, cay 2 moral ‘ ici oni i tosowaniu jej-w praktyce, punktu widzenia, a mianowicie zdolnosci_poprawieiiS Be aoscisi niepewnoic egy ts aia ee sivych biedéw. Cztowick moze prostowaé swoje pompiky Eiecz jest jedyna stala po mnie} na pierwsz: za pomoca dyskugji i dofwiadozenta. Samo dofwiade Se rr ineana | ejay awoje sanowisks nie nie wystarcza, musi mu towarzyszyé dyskuga wis Seen se oiechyaikgy —-raiedeaen-te. sro Zujaca;iw jaki_spoidb -je sdumaczyé, Bledne “Opiit peice wiayathich: pizeciwn i ee wylaczat i praktyki ustepuje stopniowo praed fakiem 1 arg seer nh aoe ree jakicj mentem; ale fakty i argumenty muszqa by€ umyslewte fe) zadnego swiatla, ktore ae erential przedstawione, jesli maja wywolaé jakis skutek. Bardzo kolwiek strony na dany przedmiot ma prawo wvaiady niclicane fakty sa zrozumiale bez komentarza wyjafnix ie sac Jego jest lepszy od ad ae eee podobny go_ich znaczenie. Poniewaz wie cala _wartoéé® zbiorowiska oséb, ktére nie przesziyby pi | ludzkich sadéw zalezy cd tej jedne} wlasciwosci sem OES. jelkim Zadaniem, by to roémorodne Jestedimy wv stanie je shorygowaé, gdy sabledne, mozemy aii RE ye eee core glupich jednostek i polegaé “a nich tylko wtedy, gdh 5 a zbiorowisko niewielu as sig temu, cd najmadczejsi rock do ich skorygowania. Wedmy calowieka, Ktoregs zwane publicznoscia po sjeeiekvoe ‘peowa wihd sry. sad istotnie zastuguje na zaufanie, i zapytajmy, dlacae ae ae eee usprawiedliwienia mu ufamy? Dlatego Ze nie odraucal krytyki swojej opin sadom, uznaja KakciSt reyinsko-katolicli, najbardziej i postepowania. Dlatego ze zwyk? przystuchiwad sid neg Cae. yatkich kofcioléy, nawet pizy wstystkiemu, co mogto byé powiedziane przeciw niemu! Faso veces wysluciuje cierpliwie korzystajac 2 tego, co byto stusane, i wyjasniajac sobie, epee NE a die alain najéwietszy 2 ludei @ pray sposobnoéci i innym, BlednoSé tego, co by “rzecenika diabla». J ey pki wszystizo, co dia- bledne. Diatego ze caul, ze jedyra droga do calkowitey? ee ce arrears eee cautae sora opanowania jakiegos praedmiotu jest . wystuchaniel bet mégiby powie ie ie wolno ylo podawac w wat- wsrystkiego, co 0 niin s0g@”powiedzieé osoby naj Fee Nealon: ledekott nie walaby te] cal rozmaitszych prackonti,'i-preestudiowanie wsrystkich Se re Ne ee da obecnié, punktéw 'widzenia, “% “ktSrych :moga go rozpatrywad Ps P iamny za najbardzie} uzasadnione, wseelkiego iédzaju uirysly. Zaden madry calowiek nice| Be) Wierzenia, ktére eee ee zapranid akyl swojej madroséi Ww. inny ‘sposdb’ i zdobywanie| Fee deere eciat, by deviédl ich. bezpodstaymotcl. madrosci ‘na innej. drodze -nie 2gadza: sig satura! Cr rarc tar andr ppg eet ludzkiego.intclektu:- Staty: zwyczaj poprawiania: uz iryzwanie to. 2089) we0 wiolnidet rydlé i stows sober 1 ie nk aria : disci nee aj ie mainy jesecte zupebi) pe Fab —wyinaganie opin, by ja chitoniono praed pub- AOGDIE. noite Yond wszystko, na co sig dzisiaj moze Sjcenymi napadami, opiera sig nie tyle na jej prawdi- Nain ome zaniedbaliémy niczegs,’ cg Evosci, ile na jej.zmaczeniu dla spoteczeristwa, Isteieja otwarte; mozemy’ mice aes do stias; jesli.szrariki § rgckomo pewne wierzenia ta pozytecane, ze nie powiem Teper meaty micé nadie, 26-w razie stich ézbedne, dla. osiagni¢cia “ pomySInosci, iz popieranie ihe’ tego edolays a a mieny Ja; gdy. umiyst Indzki bedzie ich jest takim samym obowiqzkiem rzqd6w jas ochrona Kany sie do prawdy o em Peers ulaé, ze zbliay: © srelkich innych interes6w spoleczesstwa. Utrzyruje, bychcatace Tee, © Wie, @ ile jést to moéliwe w.na- ‘sie, 22 wobec takiej Koniecznosci i tak oczywistego ietoty i taka jest je ed be ¢ osiggalna dle omylnej owiazku nie trzcba az nisomylnosci, by upowaanié, ! PEE ee ropa do je] osiagniecia 2 ~a nawet zobowiazaé rzady do dzialania na zasadzie i fmentéw na kouyse prayimua prawdziwo8é argu: swojej wlasne} opinii potwiexdzone} praez powszechna | paar crea ad dyskusfi, leez. opomaja opinig ludzkosci. Ozesto sig tez dowodzi, a jeszcze ihe roxulejac. 4e jolly te sth razicowych wnioskéw», } caeScie} mySli, Ze tylko Ai ladzie moga pragnaé osta aCe eee dobre w xratleo- fp bienia tych zbawiennych wierzet; i sadzi sig, #¢ nie Deiwna tet jest _wystarcza iw dadrym innym, mioze byé nic zlego w powsciaganiu zlych ludzi i zaka- zecza, #¢ nie widza oni swoich pretersji zywaniu tego, co jedynie tacy ludzie pragneliby wpro- i wadzié w Zycie. Ten sposdb mySlenia usprawiedliwia ~ ograniczanie dyskusji nie z sunktu widzenia prawdzi tn ees gdy watiaja, Ze powinno’ sig ‘swo- Toatrzasaé wszystkie przedmioty, ktére moga woéci doktryn, lecz ich uéytecanosci, i ludzi sig, Ze “na tej drodze uniknie odpowiedzialnosci podawania Ine is d pease ae ve, ale sadza, Ze nalezy zakazaé kwestiono- Jakie)s zesady lub doktryny, poniewaz ona jest si¢ za nicomylnego sedziego.opinii. Ale ci, ktérzy sig fe tym zadowalaja, nie spostraegaja, ze zakladanie nie- Sak ones . jer Pewnes to zmaczy, poniewak oni sq pewni, de ona 7st pewna. Nazywaé jakies ‘twierdzenié pewnym, gdy @mylnogci przesungto sie tylko z jednego punktu na drugi. PotytecanoSé opinii jest sama przcdmiotem {px os ktozadalby mu Kam, gdyby mu ma to poswo- » ale tego. pozwolenia nie posisda, znacay pesowaé opinii_réwnie spornym i wymagajacym. dyskusji. jak ana opinia. Tak samo, potrzchny jest -aieomylny Has, ch i dei a siehs Mémay’ sig x nami zgadzaja; bieony Pewnosei, i to sedaidw, ktdrzy nie wyshuchaj ec : ame : 7 y wae). sedzia do decydowania o. zgubnosci, jak. falszywoSci Weriony ‘vii ‘apiniii, chyba Ze potepiana opinia ma wszelka spo- ny Wie yi _opinii, pee =o aywiacy- teach praed scepryeys € sobnoéé-do obrony. Nie wystarczy powiedzies, 2e maina rym hidzie sa pewni nie tyle prawdziwosei Be by zakazaé heretykowi dowodzenia prawdziwosei swo} ete wiedzicliby, co bez nich pox Scpinii,-lecz pozwolié-aa obrong je) nieszkodliwosci lub naszym Wicku — ktéry opisjwano jako wiek «poz:“0 edible eR Prawda doktryny jest czescia -jej usytecs B Nich atakowana opinia bedzie wiara w Boga iizyciz po- imy 'cheieli_wiedzied, czy. wiara w jakiet agrobowe lub ktéraé powszechnie przyjetych dokiryn ‘twierdzenie jest pozadana, cz} moglibysmy nie:roz 4 moralnych. Staczanie bitwy. na takim terenie daje fatyé “jego_ prawdziwosci? Zdai : Tkie. korzySci- nieuszciwemu ‘. przeciwnikowi, gdyz” Ktére. sig. mnijs powie.on ‘na pewno (a wielw inniych’ bynajniniej.nie~ 2: prawda, “nie “moze” byé istotnie uzytecene; i jezy; piklonnych do niesprawiedliwosci'ludzi pomyili to sobie mozna

You might also like

• The Subtle Art of Not Giving a F*ck: A Counterintuitive Approach to Living a Good Life

  

  From Everand

  The Subtle Art of Not Giving a F*ck: A Counterintuitive Approach to Living a Good Life

  Mark Manson

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (5823)
• The Gifts of Imperfection: Let Go of Who You Think You're Supposed to Be and Embrace Who You Are

  

  From Everand

  The Gifts of Imperfection: Let Go of Who You Think You're Supposed to Be and Embrace Who You Are

  Brené Brown

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (1093)
• Never Split the Difference: Negotiating As If Your Life Depended On It

  

  From Everand

  Never Split the Difference: Negotiating As If Your Life Depended On It

  Chris Voss

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (852)
• • Magazines
  • Podcasts
  • Sheet music
• Principles: Life and Work

  

  From Everand

  Principles: Life and Work

  Ray Dalio

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (612)
• The Glass Castle: A Memoir

  

  From Everand

  The Glass Castle: A Memoir

  Jeannette Walls

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (1720)
• Grit: The Power of Passion and Perseverance

  

  From Everand

  Grit: The Power of Passion and Perseverance

  Angela Duckworth

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (590)
• Sing, Unburied, Sing: A Novel

  

  From Everand

  Sing, Unburied, Sing: A Novel

  Jesmyn Ward

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (1105)
• Hidden Figures: The American Dream and the Untold Story of the Black Women Mathematicians Who Helped Win the Space Race

  

  From Everand

  Hidden Figures: The American Dream and the Untold Story of the Black Women Mathematicians Who Helped Win the Space Race

  Margot Lee Shetterly

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (898)
• Shoe Dog: A Memoir by the Creator of Nike

  

  From Everand

  Shoe Dog: A Memoir by the Creator of Nike

  Phil Knight

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (541)
• The Perks of Being a Wallflower

  

  From Everand

  The Perks of Being a Wallflower

  Stephen Chbosky

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (2105)
• The Hard Thing About Hard Things: Building a Business When There Are No Easy Answers

  

  From Everand

  The Hard Thing About Hard Things: Building a Business When There Are No Easy Answers

  Ben Horowitz

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (349)
• Elon Musk: Tesla, SpaceX, and the Quest for a Fantastic Future

  

  From Everand

  Elon Musk: Tesla, SpaceX, and the Quest for a Fantastic Future

  Ashlee Vance

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (474)
• Bad Feminist: Essays

  

  From Everand

  Bad Feminist: Essays

  Roxane Gay

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (1025)
• The Outsider: A Novel

  

  From Everand

  The Outsider: A Novel

  Stephen King

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (1867)
• Her Body and Other Parties: Stories

  

  From Everand

  Her Body and Other Parties: Stories

  Carmen Maria Machado

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (823)
• The Sympathizer: A Novel (Pulitzer Prize for Fiction)

  

  From Everand

  The Sympathizer: A Novel (Pulitzer Prize for Fiction)

  Viet Thanh Nguyen

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (122)
• The Emperor of All Maladies: A Biography of Cancer

  

  From Everand

  The Emperor of All Maladies: A Biography of Cancer

  Siddhartha Mukherjee

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (271)
• Gałecki - Psychiatria

  

  Document314 pages

  Gałecki - Psychiatria

  88zf4pxyv7

  No ratings yet
• Angela's Ashes: A Memoir

  

  From Everand

  Angela's Ashes: A Memoir

  Frank McCourt

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (442)
• Brooklyn: A Novel

  

  From Everand

  Brooklyn: A Novel

  Colm Toibin

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (1948)
• The Little Book of Hygge: Danish Secrets to Happy Living

  

  From Everand

  The Little Book of Hygge: Danish Secrets to Happy Living

  Meik Wiking

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (403)
• A Man Called Ove: A Novel

  

  From Everand

  A Man Called Ove: A Novel

  Fredrik Backman

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (4771)
• Steve Jobs

  

  From Everand

  Steve Jobs

  Walter Isaacson

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (809)
• The World Is Flat 3.0: A Brief History of the Twenty-first Century

  

  From Everand

  The World Is Flat 3.0: A Brief History of the Twenty-first Century

  Thomas L. Friedman

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (2259)
• The Art of Racing in the Rain: A Novel

  

  From Everand

  The Art of Racing in the Rain: A Novel

  Garth Stein

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (4208)
• The Yellow House: A Memoir (2019 National Book Award Winner)

  

  From Everand

  The Yellow House: A Memoir (2019 National Book Award Winner)

  Sarah M. Broom

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (98)
• Devil in the Grove: Thurgood Marshall, the Groveland Boys, and the Dawn of a New America

  

  From Everand

  Devil in the Grove: Thurgood Marshall, the Groveland Boys, and the Dawn of a New America

  Gilbert King

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (266)
• A Tree Grows in Brooklyn

  

  From Everand

  A Tree Grows in Brooklyn

  Betty Smith

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (1929)
• A Heartbreaking Work Of Staggering Genius: A Memoir Based on a True Story

  

  From Everand

  A Heartbreaking Work Of Staggering Genius: A Memoir Based on a True Story

  Dave Eggers

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (231)
• Yes Please

  

  From Everand

  Yes Please

  Amy Poehler

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (1903)
• Team of Rivals: The Political Genius of Abraham Lincoln

  

  From Everand

  Team of Rivals: The Political Genius of Abraham Lincoln

  Doris Kearns Goodwin

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (234)
• The Woman in Cabin 10

  

  From Everand

  The Woman in Cabin 10

  Ruth Ware

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (2525)
• Wolf Hall: A Novel

  

  From Everand

  Wolf Hall: A Novel

  Hilary Mantel

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (3973)
• Fear: Trump in the White House

  

  From Everand

  Fear: Trump in the White House

  Bob Woodward

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (738)
• John Adams

  

  From Everand

  John Adams

  David McCullough

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (2409)
• On Fire: The (Burning) Case for a Green New Deal

  

  From Everand

  On Fire: The (Burning) Case for a Green New Deal

  Naomi Klein

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (74)
• The Light Between Oceans: A Novel

  

  From Everand

  The Light Between Oceans: A Novel

  M.L. Stedman

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (789)
• Manhattan Beach: A Novel

  

  From Everand

  Manhattan Beach: A Novel

  Jennifer Egan

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (880)
• The Constant Gardener: A Novel

  

  From Everand

  The Constant Gardener: A Novel

  John le Carré

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (104)
• The Unwinding: An Inner History of the New America

  

  From Everand

  The Unwinding: An Inner History of the New America

  George Packer

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (45)
• Rise of ISIS: A Threat We Can't Ignore

  

  From Everand

  Rise of ISIS: A Threat We Can't Ignore

  Jay Sekulow

  Rating: 3.5 out of 5 stars

  3.5/5 (137)
• Little Women

  

  From Everand

  Little Women

  Louisa May Alcott

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (105)
• LaTeX, Tabele I Prezentacje

  

  Document3 pages

  LaTeX, Tabele I Prezentacje

  88zf4pxyv7

  No ratings yet
• Strelau J. - Psychologia Temperamentu

  

  Document232 pages

  Strelau J. - Psychologia Temperamentu

  88zf4pxyv7

  No ratings yet
• W. Augustyn o Wolnej Woli Ksiga I

  

  Document1 page

  W. Augustyn o Wolnej Woli Ksiga I

  88zf4pxyv7

  No ratings yet
• Etyka Zawodu Psychologa 2017

  

  Document638 pages

  Etyka Zawodu Psychologa 2017

  88zf4pxyv7

  No ratings yet
• Experience, Anticipation and Meaning in Sexuality - Horley, Clarke

  

  Document296 pages

  Experience, Anticipation and Meaning in Sexuality - Horley, Clarke

  88zf4pxyv7

  No ratings yet
• (PEiM) Jak Pisać Prace Z Psychologii - Nęcka

  

  Document44 pages

  (PEiM) Jak Pisać Prace Z Psychologii - Nęcka

  88zf4pxyv7

  No ratings yet
• Przeniesienie II

  

  Document3 pages

  Przeniesienie II

  88zf4pxyv7

  No ratings yet
• Deleuze Gilles - Proust I Znaki

  

  Document90 pages

  Deleuze Gilles - Proust I Znaki

  88zf4pxyv7

  No ratings yet
• Arystoteles, Metafizyka, Przeł. K. Leśniak, Ks. I-V, S. 32-147

  

  Document146 pages

  Arystoteles, Metafizyka, Przeł. K. Leśniak, Ks. I-V, S. 32-147

  88zf4pxyv7

  No ratings yet
• Berkeley

  

  Document38 pages

  Berkeley

  88zf4pxyv7

  No ratings yet