Chương 3: THIẾT KẾ QUI TRÌNH

(Process Design)

3.1. Cơ sở lựa chọn qui trình

3.2. Trình bày qui trình công nghệ
3.3. Tính an toàn và ngăn ngừa tổn thất
(Safety and loss prevention)

3/21/2023 1
❖ Thieát keá qui trình coâng ngheä laø trình baøy caùc
quaù trình vaät lyù vaø hoaù hoïc (sinh học) cô baûn
cuûa qui trình (Process Flow Diagram-PFD).
❖ Caùc quaù trình naøy ñöôïc trình baøy treân moät sô
ñoà qui trình coâng ngheä ñeå laøm cô sôû cho vieäc
tính toaùn caân baèng vaät chaát vaø naêng löôïng.
❖ Sau khi coù caùc keát quaû naøy, ngöôøi kyõ sö thieát
keá seõ xaùc ñònh loaïi thieát bò caàn thieát ñeå thöïc
hieän caùc quaù trình naøy cuøng vôùi giaù caû ñeå öôùc
tính chi phí ñaàu tö.
3/21/2023 2
3.1. Cô sôû ñeå löïa choïn qui trình
3.1.1. Löïa choïn chu kyø saûn xuaát cuûa qui trình:
❖ Thöôøng löïa choïn qui trình saûn xuaát lieân tuïc hôn laø giaùn
ñoaïn thuaàn tuyù laø do yeáu toá kinh teá.
❖ Neáu quaù trình saûn xuaát hoaït ñoäng treân cô sôû 24 giôø/ ngaøy,
7 ngày/tuần, suốt năm thì thieát bò seõ nhoû hôn, ít toán keùm
hôn.
% vận hành= (Giờ vận hành/8.760)x 100%
❖ Thiết kế tiêu biểu thường giả sử 8.000 giờ hoạt động/năm.
❖ Quaù trình hoaït ñoäng lieân tuïc, oån ñònh seõ deã kieåm soaùt töï
ñoäng hôn quaù trình hoaït ñoäng giaùn ñoaïn. Do ñoù chi phí
ñaàu tö, chi phí nhaân coâng seõ toái thieåu

3/21/2023 3
 Nhöõng tröôøng hôïp sau quaù trình hoaït ñoäng
giaùn ñoaïn coù öu theá hôn:
❖ Saûn phaåm töông ñoái ñaéc tieàn, naêng suaát nhoû, nhu caàu
khoâng oån ñònh vaø moät soá quaù trình cuøng baûn chaát coù theå söû
duïng cuøng moät thieát bò (thực phẩm, dược phẩm…).
❖ Thieát bò hoaït ñoäng giaùn ñoaïn ñöôïc chuyeån giao vôùi chi phí
thaáp cho döï aùn hieän taïi.
❖ Thieát bò hoaït ñoäng lieân tuïc khoâng ñaùp öùng yeâu caàu cuûa döï
aùn trong khi thieát bò hoaït ñoäng giaùn ñoaïn coù theå, ñaây laø
giaûi phaùp ngaén haïn ñaùp öùng moät yeâu caàu khaån caáp ñaõ ñeán
haïn.
❖ Thieát bò hoaït ñoäng lieân tuïc khoâng ñaùp öùng veà hieäu suaát thu
hoài vaø chaát löôïng saûn phaåm do toác ñoä phaûn öùng thaáp vaø
thôøi gian löu trong thieát bò lôùn.
3/21/2023 4
❖ Hoaït ñoäng lieân tuïc: 3 ca/ngaøy, 7 ngaøy/tuaàn, coù 4 kíp coâng
nhaân, coù hoaëc khoâng coù thôøi gian ngöng baûo trì ñònh kyø.
❖ Hoaït ñoäng 5 ngaøy: 1,2 hoaëc 3 ca/ngaøy, cheá ñoä döøng maùy
(chôø) vaøo cuoái tuaàn hoaëc ngaøy nghó. Taêng ca neáu nhu
caàu saûn phaåm taêng ñoät xuaát. Baûo trì vaøo nhöõng ngaøy
khoâng hoaït ñoäng.
❖ Ngöng maùy ñònh kyø: Coù theå ngöng maùy ñònh kyø sau moät
thôøi gian hoaït ñoäng. Coâng nhaân vaän haønh nghó theo cheá
ñoä, coâng nhaân baûo trì söûa chöõa, thay môùi phuï tuøng.
❖ Ngöng maùy khoâng ñònh kyø: do thieáu nguyeân lieäu, söï coá
chaùy noå, ñieàu kieän thôøi tieát hay truïc traëc maùy moùc thieát
bò.
3/21/2023 5
3.2. Trình baøy qui trình coâng ngheä
3.2.1. Sô ñoà khoái (block diagram)
❖ laø daïng sô ñoà ñôn giaûn nhaát.
❖ raát höõu ích ñeå bieåu dieãn caùc qui trình ñôn giaûn.
❖ qui trình phöùc taïp caàn ñöôïc chia nhoû ra thaønh caùc
coâng ñoaïn chính.
❖ Löu löôïng, thaønh phaàn vaø caùc thoâng soá khaùc cuûa caùc
doøng vaät lieäu coù theå ghi keøm theo caùc doøng trong sô ñoà
hay ghi rieâng thaønh caùc baûng neáu coù nhieàu thoâng tin ñi
keøm.
❖ Caùc oâ bieåu dieãn coù theå coù hình daïng baát kyø, nhöng
thöôøng laø hình vuoâng hoaëc troøn.
Tuy nhieân sô ñoà khoái coù öùng duïng giôùi haïn döôùi daïng caùc
vaên baûn, taøi lieäu kyõ thuaät.
3/21/2023 6
 Sơ đồ
khối chế
biến dầu
thô

3/21/2023 7
3.2.2. Sô ñoà qui trình coâng ngheä

❖ Treân sô ñoà qui trình coâng ngheä duøng ñeå

thieát keá vaø vaän haønh thöôøng bieåu dieãn caùc
thieát bò döôùi daïng caùc hình veõ moâ phoûng.
❖ Caùc kyù hieäu ñöôïc cho theo tieâu chuaån Anh
(British Standard, BS 1553 –1977), cuûa Myõ
(American National Standards Institute –
ANSI), cuûa Chaâu Aâu theo tieâu chuaån Ñöùc
DIN 28004 (1988).

3/21/2023 8
3.2.3. Sô ñoà qui trình coâng ngheä coù bieåu dieãn thieát bò

❖ Coù nhieàu caùch bieåu dieãn caùc thoâng soá cuûa caùc doøng vaät
chaát
❖ Caùch ñôn giaûn nhaát laø ghi keøm theo doøng vaät chaát cho
caùc qui trình coâng ngheä ñôn giaûn coù ít thieát bò, tuy
nhieân chöùa ñöïng ñöôïc ít thoâng tin.
❖ Moät caùch khaùc laø caùc doøng ñöôïc ñaùnh soá vaø soá lieäu
ñöôïc trình baøy döôùi daïng baûng. Caùch naøy coù theå söûa
chöõa hoaëc theâm bôùt soá lieäu moät caùch deã daøng. Ñaây laø
phöông phaùp toång quaùt thöôøng ñöôïc söû duïng cho caùc
baûn thieát keá chuyeân nghieäp.
3/21/2023 9
Sô ñoà quy trình coâng ngheä

3/21/2023 10
3.2.4. Caùc thoâng tin caàn boå sung
Coù hai loaïi thoâng tin : caàn thieát vaø töï choïn

1) Thoâng tin caàn thieát

✓ Löu löôïng (kg/h) vaø thaønh phaàn (phaân khoái löôïng)
cuûa doøng vaø cuûa töøng caáu töû.
✓ Nhieät ñoä cuûa doøng
✓ Aùp suaát laøm vieäc
2) Thoâng tin töï choïn
✓ Thaønh phaàn mol
✓ Caùc soá lieäu veà tính chaát vaät lyù
✓ Teân thu goïn cuûa doøng
✓ Enthalpy cuûa doøng
xaùc ñònh caùc tính chaát vaät lyù vaø ñöôïc caùc nhoùm cuøng söû duïng
caùc giaù trò tính chaát vaät lyù thay vì moãi nhoùm söû duïng giaù trò
khaùc nhau.
3/21/2023 11
3.2.5. Sơ đồ quy trình kỹ thuật

1. Sô ñoà qui trình thieát bò ñôn giaûn: (hình ) söû duïng kyù
hieäu bieåu dieãn thieát bò. Caùc kyù hieäu neân ñöôïc choïn
treân cô sôû roõ raøng,ø ñôn giaûn vaø töông töï vôùi thieát bò
söû duïng.
2. Sô ñoà qui trình thieát bò chi tieát: baûn veõ naøy bao goàm
ñöôøng oáng coâng ngheä, van, caùc choå thaùo, vöôït doøng
(bypass), thoâng gioù,… cuøng vôùi caùc yeâu caàu cuûa thieát bò
coâng ngheä (hình).
3. Sô ñoà qui trình thieát bò vôùi duïng cuï ño: nhaèm xaùc ñònh
caùc vò trí caàn ño vaø kieåm soaùt. Ñoâi khi coù theå keát hôïp
vôùi sô ñoà qui trình thieát bò ñôn giaûn.

3/21/2023 12
4. Sô ñoà ñöôøng oáng vaø duïng cuï ño (Piping and
Instrument Diagram-goïi taét laø PID):
Saép xeáp, boá trí caùc thieát bò coâng ngheä, ñöôøng oáng, bôm, duïng
cuï ño, van vaø caùc loaïi noái oáng... Sô ñoà naøy bao goàm:
◼ Thieát bò coâng ngheä vaø ñaùnh soá. Veõ sô boä thieát bò theo tyû leä
vaø vò trí caùc cöûa nhaäp, thaùo lieäu.
◼ Ñöôøng oáng cuøng vôùi kích thöôùc vaø vaät lieäu cheá taïo, ñöôïc
ñaùnh soá theo ñöôøng oáng. Vaät lieäu coù theå bao haøm trong
kyù hieäu soá ñöôøng oáng.
◼ Caùc loaïi van vaø kích thöôùc, keå caû van kieåm soaùt vaø van
khoaù, ñeàu phaûi ñöôïc ñaùnh soá vaø kyù hieäu van
◼ Caùc loaïi phuï tuøng treân ñöôøng oáng nhö kính quan saùt, baãy
hôi (steam trap) laø moät boä phaän cuûa heä thoáng ñöôøng oáng
vaø cuõng phaûi ñaùnh soá
◼ Bôm phaûi xaùc ñònh qui caùch.
◼ Phaûi ñaùnh soá taát caû caùc voøng kieåm soaùt vaø duïng cuï ño
3/21/2023 13
Löu yù
❖ Vôùi nhöõng qui trình ñôn giaûn, caùc ñöôøng bieåu dieãn tieän
nghi phuïc vuï saûn xuaát nhö khí neùn, hôi nöôùc… cuõng
trình baøy treân P&ID.
❖ Vôùi nhöõng qui trình phöùc taïp seõ söû duïng sô ñoà rieâng
ñeå trình baøy caùc ñöôøng oáng dòch vuï phuïc vuï saûn xuaát.
❖ P&ID cuõng töông töï nhö sô ñoà qui trình coâng ngheä
nhöng khoâng trình baøy caùc thoâng tin coâng ngheä vaø caùc
kyù hieäu vaø soá thieát bò phaûi gioáng nhau cho caû hai sô ñoà.

3/21/2023 14
 Baûng 3.1. Caùc kyù hieäu duïng cuï ño.

Thoâng soá ño Kyù hieäu Chæ Ghi Kieåm Chæ thò Ghi vaø
thò cheùp soaùt vaø Kieåm
Kieåm soaùt
soaùt
Löu löôïng F FI FR FC FIC FRC
Möùc chaát loûng L LI LR LC LIC LRC
Aùp suaát P PI PR PC PIC PRC
Chaát löôïng, phaân Q QI QR QC QIC QRC
tích
Böùc xaï R RI RR RC RIC RRC
Nhieät ñoä T TI TR TC TIC TRC
Khoái löôïng W WI WR WC WIC WRC
Tính chaát baát kyø X XI XR XC XIC XRC

3/21/2023 15
3.2.6. Löïa choïn thieát bò

Keát hôïp caân baèng vaät chaát, naêng löôïng vaø

sô ñoà qui trình chi tieát ngöôøi kyõ sö thieát keá
seõ löïa choïn thieát bò coâng ngheä vaø öôùc tính
chi phí ñaàu tö cho moãi haïng muïc chính.

3/21/2023 16
3.3. Hiệu chỉnh và cải thiện qui trình đã có

1. Cải thiện tính lựa chọn và hiệu suất của qui trình.
2. Cải thiện hiệu suất năng lượng của qui trình.
3. Giảm nguồn vốn cố định để xây dựng nhà máy
4. Giảm nguồn vốn đầu tư
5. Giảm nguồn vốn lưu động

3/21/2023 17
Hệ thống tháp chưng cất

3/21/2023 18
Quaït huùt cao aùp vaø ñöôøng oáng

3/21/2023 19
Heä thoáng loïc buïi tay aùo

3/21/2023 20
Saøn thao taùc

3/21/2023 21
Heä thoáng lan can vaø ñöôøng daãn qua heä thoáng ngoaøi trôøi

3/21/2023 22
Ñöôøng oáng, co, bích

3/21/2023 23
Heä thoáng xöû lyù nöôùc caáp

3/21/2023 24
3/21/2023 25
3.3. Tính an toàn và ngăn ngừa tổn thất
(Safety and loss prevention)
▪ Tầm quan trọng của yếu tố an toàn trong thiết kế và
vận hành nhà máy.
▪ Những luật lệ và qui tắc an toàn mà tất cả các nhà máy
phải tuân thủ.
▪ Những tiêu chuẩn và qui định khi vận hành (codes of
practice) để đảm bảo an toàn.
▪ Phải xem xét đến tính độc hại của qui trình và vật liệu
khi thiết kế.
▪ Các phương pháp phân tích nguy cơ.
▪ Thiết kế van an toàn cho các thiết bị chịu áp suất

3/21/2023 26
 An toàn khi thiết kế và vận hành là yếu tố quan
trọng hàng đầu cho mỗi công ty liên quan đến
nhiên liệu, hóa chất, dược phẩm…

1. Xác định và đánh giá tính độc hại.

2. Kiểm soát tính độc hại: tồn trữ vật liệu dễ cháy và độc hại.
3. Kiểm soát trong qui trình: ngăn ngừa trong qui trình (áp
suất, nhiệt độ, dòng chảy…) bằng hệ thống kiểm soát tự
động, van tự động, hệ thống báo động cùng với việc vận
vận hành và quản lý tốt.
4. Hạn chế tổn thất do nguy cơ từ van giảm áp, hệ thống
phòng cháy.
5. MSDS (Material Safety Data Sheet)

3/21/2023 27
Thứ bậc trong an toàn nhà máy
Báo động khẩn cấp trong cộng động

Báo động trong nhà máy

Hệ thống giảm áp suất khẩn cấp
Van an toàn tử động hoạt động
Báo động và can thiệp của người vận hành
Kiểm soát quá trình cơ bản
Thiết kế nhà máy (bao hàm an toàn)
3/21/2023 28
Sáng (4/6/2013), một vụ nổ bình bơm hơi tại tiệm bơm vá xe
lưu động trên đường dẫn cao tốc Trung Lương dưới chân
cầu Chợ Đệm (T.T Tân Túc, huyện Bình Chánh, TP.HCM)

3/21/2023 29