Powstanie Księstwa Warszawskiego i jego ustrój

Wprowadzenie
Przeczytaj
Mapa interaktywna
 Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Cytat za: Tekst Konstytucji dostępny online w: libr.sejm.gov.pl.

Źródło: Dekret grudniowy z 1807 r. Cytat za: Artykuł Dekret grudniowy, Wikiźródła.org,
[dostęp: 13.08.2019].
Cytat za: J. Szczepański, Wojny napoleońskie na terenie powiatu gostynińskiego (1806-1812),
Notatki Płockie 22/4-92, 1977, s. 47-48. Cytat za: mazowsze.hist.pl.
Źródło: Deklaracja praw człowieka i obywatela z 1789 r. Cytat za: libr.sejm.gov.pl, [dostęp:
13.08.2019].
Źródło: Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1807 r. Cytat za: Artykuł Konstytucja
Księstwa Warszawskiego, Wikiźródła.org, [dostęp: 13.08.2019].
Cytat za: Artykuł Dekret grudniowy, Wikiźródła.org, [dostęp: 13.08.2019].
 Powstanie Księstwa Warszawskiego i jego ustrój

Marcello Bacciarelli, Nadanie konstytucji Księstwu Warszawskiemu przez Napoleona w 1807 roku.
Źródło: Maciej Szczepańczyk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Polacy nie mieli własnego państwa już od 12 lat. Od początku utraty niepodległości
polscy patrioci marzyli o wolnej ojczyźnie i prowadzili działania, które miały umożliwić
spełnienie tego pragnienia. Jednym z nich była walka u boku Napoleona z koalicjami
antyfrancuskimi, których członkami byli zaborcy Rzeczypospolitej. W 1806 r. Bonaparte
zdawał się jedyną nadzieją Polaków. A co na to sam Napoleon? Czy rozumiał dążenia swoich
sojuszników? Czy opowie się po stronie polskiej? Jeżeli tak, to czy otrzyma zgodę Prus?
Rosji? Austrii?

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Przeanalizujesz okoliczności utworzenia Księstwa Warszawskiego.

Omówisz, jaki stosunek do jego powstania mieli Polacy, a jak zapatrywał się na to
Napoleon.
Scharakteryzujesz ustrój i gospodarkę Księstwa Warszawskiego.
Objaśnisz, co ostatecznie stało się z Księstwem Warszawskim.
Przeczytaj

Polskie nadzieje na odzyskanie niepodległości

Po wygranych przez Napoleona z armią pruską (IV koalicja antyfrancuska) bitwach
pod Auerstedt i Jeną (1806 r.) oraz wejściu Francuzów do Berlina król pruski ewakuował się
do Tylży nad Niemnem. Od wschodu zbliżała się armia rosyjska, ale ani Napoleon I, ani
Prusy i Rosja nie chciały zawrzeć pokoju. Wojska francuskie jednak, znajdujące się z dala od
granic Francji, wymagały zaplecza.

W tej sytuacji Napoleon I poczynił pewne kroki w sprawie polskiej. Najpierw zwrócił się do
Tadeusza Kościuszki, ale ten postawił twarde warunki: za pomoc żądał deklaracji
odbudowy niepodległej Rzeczypospolitej. Bonaparte odstąpił więc od rozmów. Po
wkroczeniu do Berlina podjął kolejną próbę. Wówczas do stacjonującego tam Napoleona
przybyli Jan Henryk Dąbrowski i Józef Wybicki, którzy zgłosili swoją gotowość do
współpracy, nie podając żadnych warunków. Cesarz polecił wydać odezwę do narodu
polskiego wzywającą Polaków do tworzenia armii, sam jednak nie zobowiązał się do niczego
konkretnego w sprawie polskiej. Polacy pamiętali zasługi Dąbrowskiego z okresu Legionów
Polskich z 1797 roku. W sytuacji, kiedy Napoleon gromił Prusy, w niepamięć odeszły dalsze
losy tej polskiej formacji.

W 1806 r. w Wielkopolsce wybuchło

powstanie. Polacy wyzwolili niektóre miasta,
m.in. Poznań, usunięto niemieckich
urzędników, rozpoczęło się też tworzenie
wojsk polskich. Król Prus, uciekając przed
armią francuską, przekazał władzę
w Warszawie księciu Józefowi
Poniatowskiemu, który krótko po tym fakcie
witał wkraczające do Warszawy wojska
francuskie.

Napoleon miał dylemat: czy otwarcie poprzeć

dążenia Polaków i narazić się na
zmobilizowanie pokonanej niedawno Austrii,
czy może pominąć kwestię polską?
Ostatecznie wybrał pierwszą możliwość, Portret Stanisława Małachowskiego pędzla Jana
ponieważ zdał sobie sprawę, że będzie Baptysty Lampiego. Kto poza Małachowskim
wchodził w skład Komisji Rządzącej?
potrzebował armii polskiej i zaplecza
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
gospodarczego w czasie trwającej kampanii.
Zrealizowanie zamierzeń Napoleona
wymagało utworzenia rządu polskiego. Po przybyciu do Warszawy Bonaparte powołał do
życia siedmioosobową Komisję Rządzącą (jako władzę tymczasową), której
przewodniczył Stanisław Małachowski. W kampanii zimowej w 1807 r. Polacy odegrali
znaczącą rolę. Po bitwach pod Iławą Pruską i pod Frydlandem Prusy i Rosja poprosiły
Napoleona o rokowania pokojowe. Przeprowadzono je w Tylży nad Niemnem.

Europa w czasach napoleońskich. Księstwo Warszawskie zostało przedstawione w granicach po 1809 r., czyli
po wojnie z Austrią. Które państwo straciło najwięcej ziem na rzecz Napoleona? Które państwa zachowały
neutralność?
Źródło: Contentplus.sp. z o.o., Stentor, licencja: CC BY-SA 3.0.

Utworzenie Księstwa Warszawskiego

Dwaj cesarze (francuski i rosyjski) spotkali
się 25 czerwca 1807 r. na tratwie na rzece
Niemen w Tylży. Ostatecznie 7 lipca
podpisany został traktat pokojowy
francusko‐rosyjski, a 9 lipca
francusko‐pruski. Na mocy pokoju
tylżyckiego (traktatu francusko‐rosyjskiego
i francusko‐pruskiego) Prusy utraciły
znaczne terytoria. Z ziem drugiego
i trzeciego zaboru pruskiego utworzone
zostało w lipcu 1807 r. Księstwo
Warszawskie. Duży problem dla
uczestników obrad stanowiło ustalenie, kto
ma być jego władcą. Ostatecznie strony

Fryderyk August, książę warszawski, obraz pędzla
Marcella Bacciarellego z ok. 1808–1809 r.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
i rekrutacja nowych żołnierzy.
Księstwo Warszawskie w latach 1807 - 1809. Ziemie którego zaborcy stanowiły
terytorium Księstwa Warszawskiego?
Źródło: ContentPlus.sp. z o.o. na podstawie Maciej Szczepańczyk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-
SA 3.0.
doszły do porozumienia i postanowiono, że
będzie to król saski Fryderyk August. Tej
decyzji przychylni byli także Polacy,
ponieważ już w myśl Konstytucji 3 maja
tron po Stanisławie Auguście
Poniatowskim miał objąć Fryderyk August.
Jednocześnie wybór ten uzależnił prawnie
Księstwo Warszawskie od Napoleona,
Saksonia należała bowiem do Związku
Reńskiego, którego był protektorem.
Nadzieje większości Polaków na odzyskanie
niepodległości skończyły się póki co na
wyborze władcy, gdyż zamiast suwerennej
Polski otrzymali niewielkie państwo,
któremu nie nadano nawet dawnej nazwy.
W dodatku głównym celem powołania
przez Napoleona Księstwa była troska
o zaopatrzenie armii francuskiej
 Księstwo Warszawskie w latach 1809 - 1815. Kosztem ziem, którego zaborcy Księstwo się
powiększyło w 1809 r.?
Źródło: ContentPlus.sp. z o.o. na podstawie Maciej Szczepańczyk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-
SA 3.0.

Ustrój nowego państwa

Napoleon po zakończeniu rozmów z Rosją
i Prusami zaczął wycofywać się na zachód. Po
drodze zatrzymał się w Dreźnie i wezwał do
siebie członków Komisji Rządzącej. Jej
przedstawiciele mieli gotowy projekt
konstytucji Księstwa Warszawskiego oparty
na Konstytucji 3 maja oraz Deklaracji praw
człowieka i obywatela. Nie została ona jednak
przyjęta przez Napoleona - cesarz miał
przygotowaną własną wersję ustawy
zasadniczej i nie zamierzał ustąpić.
Postępując zgodnie ze swoimi zasadami,
podyktował członkom Komisji główne reguły
ustrojowe charakterystyczne dla Francji
napoleońskiej i państw wasalnych Wielkiego
Deklaracja praw człowieka i obywatela
Cesarstwa.
przedstawiona w formie zbliżonej do Dekalogu.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Podstawą nowej konstytucji była reguła, iż
władza wykonawcza jest nadrzędna wobec
władz ustawodawczej i sądowniczej. Sprawowali ją dziedziczny monarcha, Rada Stanu
i Rada Ministrów. Władca Księstwa Warszawskiego miał inicjatywę ustawodawczą oraz
pełnię władzy wykonawczej, co oznaczało, że Rada Stanu i Rada Ministrów mu podlegały.
W praktyce jednak Księstwem rządziła Rada Ministrów, ponieważ Fryderyk August rzadko
bywał w Warszawie. Najważniejszymi ministrami zostali prezes Stanisław Małachowski,
minister sprawiedliwości Feliks Łubieński oraz minister wojny książę Józef Poniatowski.
Zarówno nad monarchą, jak i nad Radą Ministrów kontrolę sprawował francuski rezydent.

Władzą ustawodawczą dysponowali

monarcha i sejm. Ten pierwszy miał prawo
inicjatywy ustawodawczej i zwoływania
sejmu oraz wydawania dekretów
w sprawach, których nie obejmował sejm
dwuizbowy. W skład sejmu Księstwa
Warszawskiego wchodziły senat oraz izba
poselska. Obradom senatu przewodniczył
monarcha. Izba poselska składała się
z posłów, deputowanych i radców stanu.
Członkowie sejmu wybierani byli na
dziewięć lat, ale co trzy lata ustępowała
jedna trzecia członków wskazana
w losowaniu. Sejm zbierał się raz na dwa
lata.
Herb Księstwa Warszawskiego. Księstwo Warszawskie
połączone było unią personalną z Królestwem W powiatach sądownictwo cywilne
Saksonii. Zastanów się, co symbolizują elementy
sprawowały sądy pokoju,
graficzne herbu Księstwa Warszawskiego.
w departamentach funkcjonowały
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
trybunały cywilne. Działał jeden dla całego
Księstwa sąd apelacyjny z siedzibą w Warszawie. Sądownictwo karne leżało w gestii sądów
kryminalnych, z których jeden przypadał na dwa departamenty. W zakresie prawa
cywilnego wprowadzony został w Księstwie Kodeks Napoleona.
 zwoływani…

inicjatyw…

wydawani…
Senat
Monarcha

przewodni…

Sejm Skład: …

Władza ustawodawcza

Izba …

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Armia do 1809 r.
Kontyngent Księstwa ustalono na 30 tys.
żołnierzy. Minister wojny sprawował
jednoosobowo władzę
administracyjno‐wojskową.

Umundurowanie żołnierzy oparte było

częściowo na wzorach armii polskiej,
a częściowo oddziałów napoleońskich oraz
wojsk zaborców. Mundury we wszystkich
pułkach ujednolicono dopiero w 1810 roku.

Pieczęć ministra wojny księcia Józefa

Poniatowskiego.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.5.

Gospodarka Księstwa Warszawskiego

Przemysł i handel Księstwa Warszawskiego znajdowały się w kryzysie, na co wpływ miały,
między innymi, działania wojenne i przemarsze wojsk. Nie bez wpływu na gospodarkę
Księstwa pozostawała również skostniała forma gospodarowania polskiej szlachty, która nie
potrafiła odnaleźć się w nowych warunkach i nie rezygnowała
z pańszczyzny na rzecz pracy najemnej. Do kryzysu przyczyniło się także zamknięcie dróg
eksportu, w tym obowiązująca blokada kontynentalna wobec Anglii, co hamowało eksport
zboża i w efekcie pociągało za sobą spadek jego cen na rynku wewnętrznym.

Właściciele ziemscy, aby zapobiegać spadkowi stopy życiowej, zwiększali ciężary chłopskie.
Chłopi z kolei, otrzymawszy wolność osobistą, mogli opuszczać dobra ziemskie, tym samym
przyczyniając się do wzrostu bezrobocia w miastach. Dobrą koniunkturę miały tylko działy
gospodarki produkujące na potrzeby wojska, w tym ci ziemianie, którzy potrafili
dostosować się do zmienionych warunków gospodarczych, np. rozwijali hodowlę owiec,
a wełnę eksportowali. Nie była to jednak skala masowa. Władze starały się wesprzeć
przemysł poprzez gwarantowanie przywilejów dla rzemieślników, którzy osiedlą się
w Księstwie. Rozwijano też zakłady rządowe, między innymi kopalnie i huty. Warunki te
wpłynęły na rozwój miast. Sytuacja gospodarcza stała się więc dla jednych przyczyną do
ruiny, innym dawała możliwość awansu.

Życie kulturalne
Konstanty Wolski (1762-1810) - Konstanty Wolski,
Nauka początkowego czytania, pisania i rachunków,
Warszawa 1811. Kadrę nauczycielską kształciły dwa
seminaria nauczycielskie - w Łowiczu i w Poznaniu.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
elementarnego stanowiła ustawa z 1808 r. , która zapowiadała, że żadna wieś ani miasteczko
Powołanie do życia Księstwa
Warszawskiego umożliwiło odbudowę
polskiej kultury i szkolnictwa. W 1807 r.
powołano Izbę Edukacyjną, która
nawiązywała do tradycji Komisji Edukacji
Narodowej. W ramach działalności Izby
organizowano na nowo szkoły
elementarne (szkoły wiejskie i miejskie, dla
chłopów i mieszczan), szkoły
podwydziałowe (dwuletnie) i wydziałowe
(trzyletnie) oraz szkoły średnie w miastach.
W szkolnictwie przywrócono język polski.
W kolejnych latach otwarto Szkołę Prawa
(1808 r.) i Szkołę Lekarską (1810 r.).
Rozwijała się także twórczość naukowa
i literacka. W 1810 r. Izba Edukacyjna –
wzorem KEN powołała Towarzystwo do
Ksiąg Elementarnych.
Podstawę prawną organizacji szkolnictwa
nie może pozostać bez właściwej dla siebie szkoły. Wprowadzała obowiązek szkolny
zarówno dla chłopców, jak i dla dziewcząt. Liczba szkół wzrosła kilkukrotnie. W roku 1811
wydany został opracowany według najnowszych ówcześnie osiągnięć edukacyjnych
elementarz autorstwa Konstantego Wolskiego.
Ciekawostka

Po połączeniu Szkoły Nauk Administracyjnych i Szkoły Lekarskiej w roku 1816 powstał

Królewski Uniwersytet Warszawski, pierwszy uniwersytet warszawski; został rozwiązany
w 1831 r. w ramach represji po powstaniu listopadowym.

Napoleon a Księstwo Warszawskie

Napoleon nie tylko podyktował Polakom
zapisy w konstytucji i kontrolował władze
Księstwa poprzez rezydenta. Od momentu,
kiedy rozeszły się jego drogi z Aleksandrem
I, Napoleon narzucał władzom
Księstwa Warszawskiego własną politykę
i stawiał żądania. W pierwszych latach
istnienia Księstwa stacjonowała w nim - na
koszt Księstwa - armia francuska,
a Napoleon nadawał swoim marszałkom
dobra leżące w granicach Księstwa.

“
Pomimo swej ofiarności i zapału
nie było ono [społeczeństwo
polskie] jednak w stanie zaspokoić
Marcello Bacciarelli, Nadanie konstytucji Księstwu
ogromnych przecież potrzeb
Warszawskiemu przez Napoleona w 1807 roku
Źródło: Maciej Szczepańczyk, Wikimedia Commons, licencja: CC armii francuskiej, walczącej
BY-SA 4.0.
z zaborcami Polski. Podprefekt
powiatu gostynińskiego Teodor
Dembowski w piśmie do Józefa Wybickiego z 19 maja 1807 r. wyrażał
swoje niezadowolenie z postępowania francuskiego komisarza
wojennego we Włocławku — pana Chambon, który w myśl rozkazów
marszałka Davout przysłał 50‐osobowy oddział ściągający
kontrybucję na potrzeby garnizonu Włocławka i III korpusu. Oddział
ten zabierał nawet rzeczy niezbędne dla lazaretów w Dobrzykowie
i Tokarach.(…)
 Rekwizycje ze strony żołnierzy francuskich i polskich dały się
również we znaki duchowieństwu. Świadectwem tego stanu rzeczy
jest korespondencja dziekana gąbińskiego, którym był wówczas Leon
Porzycki, proboszcz Osmolina. W liście jego z 17 marca 1807 r.
czytamy: „Ustawiczny kwaterunek u siebie mam żołnierzy tak
polskich jak i francuskich, którzy po kilka niedziel ciągle stali
a chociaż wyśli to znowu przechodzący nocują. Toż samo i ksiądz
Łemkowski w Gąbinie codziennie cierpi, wyjechać nawet ciężko
z domu bo konie zabierają...”.
Cytat za: J. Szczepański, Wojny napoleońskie na terenie powiatu gostynińskiego (1806-1812), Notatki Płockie 22/4-92,
1977, s. 47-48. Cytat za: mazowsze.hist.pl.

Cesarzowi Księstwo było potrzebne do realizacji dalszych celów. Był gotowy poświęcić je
w negocjacjach z państwami zaborczymi, gdyby coś stanęło jego planom na przeszkodzie.

W 1809 r. po wojnie z Austrią terytorium Księstwa Warszawskiego zostało powiększone

o część ziem zaboru austriackiego. Ostatecznie istniało zaledwie osiem lat - zostało
zlikwidowane decyzją Kongresu Wiedeńskiego w 1815 r.

Słownik
deputowani

66 członków izby poselskiej Księstwa Warszawskiego wybieranych przez zgromadzenia

gminne
unia personalna

związek dwóch lub więcej państw posiadających wspólnego monarchę, prezydenta lub
inny organ władzy przy zachowaniu przez te państwa odrębności prawnej, politycznej,
a niekiedy także ustrojowej; Księstwo Warszawskie związane było unią personalną
z Królestwem Saksonii, posiadało własną konstytucją, Sejm, rząd i armię, władcą Księstwa
był król saski
Konstytucja 3 maja

ustawa zasadnicza regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów; uznaje

się, że była drugą uchwaloną na świecie i pierwszą w Europie konstytucją spisaną;
przestała w praktyce obowiązywać 24 lipca 1792 r., tj. od momentu przystąpienia
Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej

konfederacja targowicka
wystąpienie magnatów Rzeczypospolitej w nocy z 18 na 19 maja 1792 r. w Targowicy (a
faktycznie w kwietniu 1792 r. w Petersburgu); zawiązana w porozumieniu z carycą
Katarzyną II przeciwko reformom Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 maja
Deklaracja praw człowieka i obywatela

dokument uchwalony 26 sierpnia 1789 r., zawierał program rewolucji francuskiej;

wywodził się z nurtów oświecenia, był wyrazem zmian zachodzących we Francji
Rada Stanu

instytucja w Księstwie Warszawskim utworzona na wzór instytucji francuskiej, w jej skład

wchodzili ministrowie, radcy i referendarze; Rada miała wspólnego z Radą Ministrów
sekretarza oraz kancelarię; do kompetencji Rady Stanu należały m.in. przygotowywanie
projektów ustaw, sądownictwo kasacyjne, kontrola rządu
Rada Ministrów

w Księstwie Warszawskim składała się z sześciu ministrów (sprawiedliwości, spraw

wewnętrznych i religijnych, wojny, przychodów i skarbu, policji) oraz sekretarza stanu; jej
prezesem został Stanisław Małachowski
referendarz

funkcjonariusz pomocniczy Rady Stanu Księstwa Warszawskiego, zajmował się

przygotowywaniem projektów o charakterze sądowym i administracyjnym
Kodeks Napoleona

(łac. codex) francuski kodeks cywilny z 1804 r., opracowany za konsulatu Napoleona
Bonapartego, który wywarł duży wpływ na szybkie tempo prac kodyfikacyjnych
i niekiedy w nich uczestniczył. Kodeks realizował w zakresie prawa cywilnego idee
rewolucji francuskiej. Oparty na zasadzie wolności osobistej jednostki, formalnej
równości obywateli wobec prawa, wolności własności prywatnej, swobody umów,
świeckiego charakteru małżeństwa, ślubów cywilnych; dopuszczał rozwody i poddawał
sprawy małżeńskie sądownictwu powszechnemu. Był wielokrotnie nowelizowany, nadal
obowiązuje we Francji.
Komisja Edukacji Narodowej

właśc. Komisja nad Edukacją Młodzi Szlacheckiej Dozór Mająca; centralny organ władzy
oświatowej powołany przez sejm rozbiorowy w 1773 r. na wniosek Stanisława Augusta
Poniatowskiego; pierwsze ministerstwo oświaty w Polsce i pierwsza tego typu instytucja
w Europie; działalność KEN uznano za jedno z największych osiągnięć kulturalnych
Rzeczypospolitej okresu oświecenia; jej patriotyczno‐obywatelskie wychowanie dało
pozytywne efekty, szczególnie w dobie rozbiorów
szkoła elementarna

w Księstwie Warszawskim trwała trzy lata; nawiązywała do tradycji szkół elementarnych

I Rzeczypospolitej; program szkół wiejskich obejmował czytanie, pisanie, podstawy
 arytmetyki, w ostatniej (trzeciej) klasie wiadomości z higieny, rolnictwa, sadownictwa,
pszczelarstwa i hodowli; w szkołach miejskich chłopcy zdobywali wiedzę z zakresu
handlu i przemysłu, a dziewczęta – zajęć gospodarskich i „kobiecych”; nauczanie
odbywało się w języku polskim
szkoła średnia

w Księstwie Warszawskim trwała sześć lat, miała charakter elitarny, przygotowywała do

studiów lub działalności publicznej; w programie dominowały nauki neohumanistyczne,
z uwzględnieniem łaciny i greki oraz języków nowożytnych – francuskiego
i niemieckiego; w celu nadania szkole bardziej nowoczesnego charakteru wprowadzono
także duży zakres przedmiotów realnych (matematyczno‐fizycznych)
Konstanty Wolski

(1762‐1810), pedagog, reformator metodyki nauczania w Księstwie Warszawskim, autor

elementarza, redaktor Redakcji Ksiąg Elementarnych
Izba Edukacyjna

naczelna państwowa władza oświatowa w Księstwie Warszawskim. Istniała w latach

1807‐1812 - kierował nią Stanisław Kostka Potocki, we współpracy ze Stanisławem
Staszicem, Samuelem Bogumiłem Lindem, Onufrym Kopczyńskim i innymi
osobistościami tego okresu. Celem Izby Edukacyjnej był przede wszystkim rozwój
szkolnictwa elementarnego, aczkolwiek przykładano też wagę do rozbudowy
szkolnictwa średniego.

Słowa kluczowe
Komisja Rządząca, konstytucja Księstwa Warszawskiego, Rada Stanu, Rada Ministrów, unia
personalna, Kodeks Napoleona, Izba Edukacyjna, Księstwo Warszawskie

Bibliografia
J. Miziołek, Dzieje i tradycja, Warszawa, 2005.

J. A. Goclon, Polska na królu pruskim zdobyta, Wrocław 2002.

Wielka historia świata. Tomy 1‐12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności);
Świat Książki 2004‐2006.

Wielka historia Polski, tomy 1‐10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‐2019.

E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po

metodach aktywizujących, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011.
Mapa interaktywna

Polecenie 1

Zapoznaj się z mapami przedstawiającymi byłą Rzeczypospolitą i Księstwo Warszawskie.

Porównaj obszar Księstwa Warszawskiego z obszarem Rzeczypospolitej przed I rozbiorem (rok
1772), przed drugim rozbiorem i przed III rozbiorem. Następnie porównaj jego obszar
z obszarem dzisiejszej Polski.

Twoja odpowiedź

Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Sprawdź, czy Twoja miejscowość (powiat) leżała w granicach Księstwa Warszawskiego. Jeżeli
tak, to w którym departamencie?

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Rozstrzygnij, czy Księstwo Warszawskie powstało na mocy traktatu francusko-pruskiego, czy

francusko-rosyjskiego z 1807 r. Uzasadnij odpowiedź.

Twoja odpowiedź
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Rozstrzygnij, czy treść obrazu Marcella Bacciarellego dowodzi, że konstytucja Księstwa

Warszawskiego była ustawą uchwaloną czy oktrojowaną (narzuconą). Uzasadnij odpowiedź,
odwołując się do treści obrazu oraz własnej wiedzy.

Marcello Bacciarelli, Nadanie konstytucji Księstwu Warszawskiemu przez Napoleona w 1807 roku, 1811 r.
Źródło: Mathiasrex, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

uchwalona  oktrojowana 

Uzasadnienie
Ćwiczenie 2 醙

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenia.

“
Traktat tylżycki z 1807 r.

Artykuł XIX

Miasto Gdańsk z terytorium położonym w promieniu dwóch godzin

drogi będzie przywrócone w swojej niepodległości pod protekcją Jego
Królewskiej Mości Króla Prus i Jego Królewskiej Mości Króla Saksonii
i będzie rządziło się prawami, którymi cieszyło się w czasach, gdy było
niepodległe.

Artykuł XX

Jego Królewska Mość Król Prus i Jego Królewska Mość Król Saksonii nie
będą mogli niepokoić miasta Gdańsk żadnymi zakazami, blokować
żeglugę na Wiśle nakładaniem jakichkolwiek opłat, praw i podatków
w jakiejkolwiek postaci.

Artykuł XXI

Miasto, port i terytorium Gdańska pozostaną zamknięte dla handlu

i żeglugi Anglików na czas trwania teraźniejszej wojny morskiej.

Cytat za: Artykuł Dekret grudniowy, Wikiźródła.org, [dostęp: 13.08.2019].

Określ, czy miasto, o którym mowa w tekście, leżało w granicach Księstwa Warszawskiego.

tak  nie 

Uzasadnij odpowiedź, odwołując się do źródeł z lekcji oraz własnej wiedzy.

Ćwiczenie 3 醙

Zapoznaj się z podanymi źródłami i wykonaj polecenia.

Źródło A

“ Dekret grudniowy z 1807 r.

W Pałacu Naszym w Warszawie, d. 21 Miesiąca Grudnia 1807 […]

postanowiliśmy i stanowimy, jak następuje:

Art. 1.

Każdy rolnik, włościanin i z wyrobku żyjący, nie mający już poprzednio

za dobrowolnym układem nadanego sobie prawa własności lub za lata
udzielonego, wolny jest wyprowadzić się z miejsca, w którym dotąd
zostawał, i przenieść się w obrębie Księstwa Warszawskiego tam, gdzie
dobra wola jego będzie.

Art. 2.

Winien jednakże opowiedzieć się wprzódy dziedzicowi, który

wstrzymać onego nie mocen jest, tudzież zwierzchności wskazanej od
niego władzy administracyjnej powiatowej, która o każdym wynoszącym
się i przybywającym, w okręgu swojego powiatu, rządowi raport uczynić
powinna.

Źródło: Dekret grudniowy z 1807 r. Cytat za: Artykuł Dekret grudniowy, Wikiźródła.org, [dostęp: 13.08.2019].

Źródło B

“ Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1807 r.

 Art. 2.
Wszelka cześć religijna jest wolna i publiczna. […]

Art. 4.
Znosi się niewolę. Wszyscy obywatele są równi przed obliczem prawa.
Stan osób zostaje pod opieką trybunałów. […]

Art. 6.
Rząd jest w osobie króla. On sprawuje w całej swojej zupełności
urzędowania władzy wykonawczej. Przy nim jest praw początkowanie.

Źródło: Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1807 r. Cytat za: Artykuł Konstytucja Księstwa Warszawskiego,
Wikiźródła.org, [dostęp: 13.08.2019].
Rozstrzygnij, który zacytowany dokument (źródło A czy B) wprowadził dziedzicznego
monarchę Księstwa Warszawskiego.

źródło A  źródło B 

Uzasadnij odpowiedź.

Kogo dotyczył dekret grudniowy? W jaki sposób dekret zmieniał sytuację tej grupy
społecznej? Jakie miał skutki?
Ćwiczenie 4 醙

Na podstawie poniższego fragmentu Deklaracji praw człowieka i obywatela z 1789 r. oraz

treści lekcji i źródeł w niej zacytowanych zaznacz, które z podanych stwierdzeń jest
prawdziwe, a które fałszywe.

“ Deklaracja praw człowieka i obywatela z 1789 r.

Artykuł I

Ludzie rodzą się i pozostają wolni i równi w swych prawach.

Zróżnicowania społeczne mogą być oparte wyłącznie na pożytku
powszechnym. […]

Artykuł X

Nikt nie powinien być niepokojony z powodu swoich przekonań, także

religijnych, pod warunkiem że ich wyrażanie nie zakłóca porządku
publicznego ustanowionego na podstawie ustawy.

Źródło: Deklaracja praw człowieka i obywatela z 1789 r. Cytat za: libr.sejm.gov.pl, [dostęp: 13.08.2019].

Zdanie Prawda Fałsz

W konstytucji Księstwa Warszawskiego znalazły się zapisy
 
ujęte w Deklaracji praw człowieka i obywatela.
Konstytucja Księstwa Warszawskiego nie nawiązywała do
 
zdobyczy rewolucji francuskiej.
Konstytucja Księstwa Warszawskiego nie wprowadziła
 
dwuinstancyjności w zakresie sądownictwa.
Ćwiczenie 5 醙

Zapoznaj się z podanym źródłem i wykonaj polecenia.

Wjazd Napoleona I Bonaparte do Warszawy w 1807 r. Rytował Charles Pierre Joseph Normand według
obrazu Antoine’a François Calleta. Miedzioryt.
Źródło: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, tylko do użytku edukacyjnego.
Rozstrzygnij, czy ilustracja przedstawia pozytywny czy negatywny obraz Napoleona I.

pozytywny  negatywny 

Uzasadnij odpowiedź, odwołując się do treści źródła oraz własnej wiedzy.

Ćwiczenie 6 輸

Na podstawie ilustracji z ćwiczenia 5 wskaż właściwe dokończenie zdania. Uzasadnij swój

wybór, odwołując się do interpretacji elementów graficznych.

Elementy graficzne miedziorytu nawiązują do uroczystości obchodzonej w…

 starożytnej Grecji.

 Cesarstwie Rzymskim.

 starożytnym Egipcie.

 starożytnym Izraelu.

Uzasadnienie
Ćwiczenie 7 難

Zapoznaj się z podanymi źródłami i wykonaj polecenia.

Źródło 1

Napis u góry: Prisca decora res tuta (z łac. Stare piękno przywrócone).
Napis na dole: O on III, Bolesław, rok 1000; Napoleon, Fryderyk Aug., rok 1807.
Źródło: dostępny w internecie: collec ons.museumvictoria.com.au, tylko do użytku edukacyjnego.

Źródło 2

“
Fragment Konstytucji 3 maja

O tym, jak Sasi wrócą na tron

[…] Tron polski elekcyjnym przez familie mieć na zawsze chcemy

i stanowimy. […] Stanowimy przeto, iż po życiu, jakiego nam dobroć
Boska pozwoli, Elektor dzisiejszy Saski w Polszcze królować będzie.
Dynas a […] zacznie się na osobie Fryderyka Augusta, dzisiejszego
elektora Saskiego […]. Straż, czyli rada Królewska do dozoru całości
i egzekucji praw Królowi dodana […].
 Cytat za: Tekst Konstytucji dostępny online w: libr.sejm.gov.pl.
Rozstrzygnij, czy dokument zacytowany w źródle 2 odnosi się do tego samego wydarzenia, do
którego nawiązuje źródło 1.

tak  nie 

Uzasadnij odpowiedź, odwołując się do źródeł oraz własnej wiedzy.

Ćwiczenie 8 難

W napisie na rewersie medalu (źródło 1 w ćw. 7) zostały zestawione dwie pary postaci
historycznych. Wyjaśnij przesłanie, jakie niesie ze sobą to zestawienie.

Twoja odpowiedź
Dla nauczyciela

Autor: Stanisław Mrozowicz

Przedmiot: Historia

Temat: Powstanie Księstwa Warszawskiego i jego ustrój

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
XXIX. Epoka napoleońska. Uczeń:
4) charakteryzuje genezę, ustrój i dzieje Księstwa Warszawskiego;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

przeanalizuje okoliczności utworzenia Księstwa Warszawskiego;

omawia, jaki stosunek do jego powstania mieli Polacy, a jak zapatrywał się na to
Napoleon;
charakteryzuje ustrój i gospodarkę Księstwa Warszawskiego;
objaśnia, co ostatecznie stało się z Księstwem Warszawskim.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
 dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy zawartość sekcji „Wprowadzenie”, przedstawia temat

oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.
2. Nauczyciel inicjuje rozmowę wprowadzającą w temat lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj”

i zapisują na kartkach minimum pięć pytań do tekstu. Wybrana osoba zbiera pytania do
urny. Nauczyciel dzieli uczniów na 5‐osobowe grupy, które losują pytania z puli
i przygotowują odpowiedzi. Zespół, który jest gotowy, zgłasza się i przedstawia
rezultaty swojej pracy. Pozostali uczniowie wraz z nauczycielem weryfikują
poprawność odpowiedzi.
2. Praca z multimedium („Mapa interaktywna”). Uczniowie zapoznają się z medium
i wykonują polecenie nr 1 „Zapoznaj się z mapami przedstawiającymi byłą
Rzeczypospolitą i Księstwo Warszawskie. Porównaj obszar Księstwa Warszawskiego
z obszarem Rzeczypospolitej przed I rozbiorem (rok 1772), przed drugim rozbiorem
i przed III rozbiorem. Następnie porównaj jego obszar z obszarem dzisiejszej Polski.”.
3. Uczniowie pracują w parach. Analizują treść polecenia 2: „Sprawdź, czy Twoja
miejscowość (powiat) leżała w granicach Księstwa Warszawskiego. Jeżeli tak, to
w którym departamencie?”, dyskutują, a następnie zapisują wnioski. Wybrane grupy
omawiają swoje rozwiązanie i spostrzeżenia na forum klasy.
4. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Każda z grup
wykonuje po dwa wskazane przez prowadzącego ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”.
Wspólnie weryfikują odpowiedzi, nauczyciel udziela uczniom informacji zwrotnej.
Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel zawiesza na tablicy dwa plakaty z narysowanym koszem i walizką. Rozdaje

uczniom po dwie karteczki samoprzylepne. Poleca, aby uczniowie zapisali na jednej
z nich, przemyślenia, które zabiorą z sobą po zajęciach; na drugiej to, czego nie
akceptują. Jedna osoba odczytuje zapisy przy walizce i koszu.
2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj polecenie nr 3 z sekcji „Mapa interaktywna”.

Materiały pomocnicze:

J. Miziołek, Dzieje i tradycja, Warszawa, 2005.

J. A. Goclon, Polska na królu pruskim zdobyta, Wrocław 2002.
Wielka historia świata. Tomy 1‐12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii
Umiejętności); Świat Książki 2004‐2006.
Wielka historia Polski, tomy 1‐10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‐2019.
E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie.
Przewodnik po metodach aktywizujących, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011.
Wybór tekstów źródłowych do wskazanej epoki.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą zapoznać się przed lekcją z sekcją „Mapa interaktywna”, aby
przygotować się do późniejszej pracy.