Professional Documents
Culture Documents
رێبەرێ روژنامەڤانییا سەربەخوە ۱
رێبەرێ روژنامەڤانییا سەربەخوە ۱
رێبەرێ روژنامەڤانییا سەربەخوە ۱
رؤذنامةظانييا سةربةخوَ
حكومةتا هةريَما كوردستان َى
وةزارةتا رةوشةنبريى و الوان
ريَظةبةريا طشيت ياراطةهاندن و ضاث و بةالظكرن َى
ريَظةبةريا ضاث و بةالظكرنىَ ـ دهوك
2
ريَبةرىَ
رؤذنامةظانييا سةربةخوَ
دبؤرا ثوتر
بورهان يةحيا
3
...............................................................................................................................................
4
ناظةروَك
5
شيَواز و ريَنماييَن كاري 11 ............................................................................
دروستييا كاري 13 .........................................................................................
بةشىَ سيَيىَ 13 ...................................................................................................
طةهاندنا نووضةييَ 15 ..................................................................................
سةروَكانييا ضريؤكيَ 19 .................................................................................
دارشتنا نووضةييَ 11 ......................................................................................
دستثيَكرنا نووضةييَ 31 ..................................................................................
ثيَكهاتا راثؤرتيَ 31 .........................................................................................
دووماهييا راثؤرتيَ 522 ....................................................................................
ثيَكظةنانا راثؤرتيَ ب كةسةكي 521 ................................................................
طوَتنيَن كةسان 521 ..........................................................................................
هذمار و ذمارة521 ...........................................................................................
بةشىَ ضوارىَ 559 ...............................................................................................
دارشتنا نووضةييَ 551 ......................................................................................
كيَشة د ناظ رؤذنامةيةكيَ دا 551 .....................................................................
كيَشة د ريَكخراويَن نووضةيي راديؤ /تيَلةفزيؤنيَ دا 512 ...............................
رؤليَ نظيسةري515 .........................................................................................
دارشنت وثيَداضوونا بابةتي 519 ........................................................................
راهيَنةري 513 ..................................................................................................
مانشيَت نظيسينيَن الوةكي و خاليَن بةرضاظ 595 .............................................
نةخشة و ويَنة 591 ...........................................................................................
6
سةرثةرشيت 545 ...............................................................................................
بةشىَ ثيَنجىَ 541 .................................................................................................
راديؤ ،تيَلةفزيؤن و ئةنتيَرنيَت 541 ..................................................................
جؤريَن جوداييَن راثؤرتيَن راديؤ و تيَلةفزيونيَ 543 .........................................
دارشتنا راديؤ و تيَلةفزيؤنيَ 515 ......................................................................
دةنط 511 .......................................................................................................
ويَنة 532 ...........................................................................................................
بةرنامةييَن نووضةيي 531 ..................................................................................
نووضةييَن ئةنرتنيَيتَ 534 ....................................................................................
جؤريَن جوداييَن راثؤرتيَن ئةنرتنيَيتَ 533 ...........................................................
دارشنت يان نظيسني ل ئةنتيَرنيَيت 531 ................................................................
بةشىَ شةشىَ 515 ................................................................................................
رؤذنامةظانييا تايبةمتةند 519 ..............................................................................
شارةزايي ييَن ثةيامنيَريَن تايبةمتةند 513 ............................................................
دةولةت و سياسةت 512 ................................................................................
كار و ئابوور 514 .............................................................................................
ساخلةمي ،زانست و ذينطةهـ 511 .................................................................
ثؤليس و دادطةهـ 535 ....................................................................................
راثؤرتا وةرزشي 534 ........................................................................................
ثرسياريَن كـو دظيَت رؤذنامةظان دوةرطرتنا راياطشيت دا ثرسيار
بكةت 531 .......................................................................................................
7
بةشىَ هةفتىَ 533 .................................................................................................
ثرةنسيثيَن رةوشيت و قانووني 125 ...................................................................
ثيَطريييَن قانووني 124 .......................................................................................
برِياردانا رةوشيت 121 .......................................................................................
كؤمةكا قانوونيَن رةفتارناسييَ 155 ..................................................................
بنةماييَن ثيَدظييَن رةفتاري 159 ..........................................................................
دابونةريتيَن جظاكي 151 ...................................................................................
بابةتيَن قانووني 153 .........................................................................................
ذيَدةريَن رؤذنامةظاني 119 ..................................................................................
8
ثيَشةكييا نظيَسةرى
9
هشيار ،و راطةهاندنيَن نووضةيي ذيَدةريَن سةرةكييَن وةرطرتنا وان ثيَزانينانن كو
وةالتييان بؤ هةلسةنطاندنا حوكمةتي ثيَدظي ثيَ هةية.
بؤ ثشرتاستكرنا ظيَ بزاظي كو رؤذنامةظان دشيَن ظان ثيَزانينان بطةهيننة
وةالتييان ،طةلةك وةالتان ثشتةظانييَن قانووني بؤ راطةهاندنا ئازاد دابينكرينة .بؤ
منوونة ل نةتةوةييَن ئيَكطرتييَن ئةمريكا ،رؤذنامةظاني ثيشةيا ئيَكانةية كو ناظيَ ويَ
د دستووري وةالتي دا هاتيية ،و ل دؤر ظي بابةتي ديار دكةت" :نابيت كؤنطريَس
(ثةرلةمان) ض جؤرة قانوونةكيَ ثةسةند بكةت ...كو ئازادييا دةربريين يان
ئازادييا راطةهاندنيَ سنؤردار بكةت " .هةر وةك تؤماس جيَفرسون ،سيَيةمني
سةرؤكيَ ئةمريكا ،ل ساال 5111يَ نظيساية" :ب بةرضاظوةرطرتنا هنديَ كو
بنياتيَ دةولةتا مة طريَدايية ب مايفَ دةنطدان و بؤضوونا خةلكي ،ئيَكةمني ئارمانج
دظيَت ثاراستنا ظي مايف بيت ،و ئةطةر هةلبذارتن د دةسيتَ من دابا؛ كا ئايا
دةولةتا بي رؤذنامة هةبيت ،يان رؤذنامةيا بيَ دةولةت ،هةر ئيَكسةر دا
هةلبذارتييَ دوويَ ذيَطرم".
رؤذنامةظان د جظاكيَ ئازاد دا نةب تينَ خودانيَ ثشتةظانييةكا قانوونينة ،بةلكو
هندةك بةرثرسياري ذي هةنة .د هندةك وةالتان دا ،ئةظ بةرثرسيارةتيية هاتيية
دةستنيشانكرن ،و د هندةك وةالتيَن دي دا ب شيَوةيةكيَ نةئيَكسةر هاتينة
دياركرن ،ليَ هةر هةموو ثرتييا جاران د هةموو خاالن دا ،تيَطةهةكيَ ئيَكطرتي
ديار دكةن :رؤذنامةظان بؤ ئاطةهداركرنا وةالتييان ،بةرثرسيارةتييا وان ئةوة
01
ثيَزانينيَن دروست بطةهينن ،و ب ثاراستنا نةاليةنطريييَ ،و سةربةخوةيييَ ،و بيَ
مايتيَكرنا دةستيَن كارتيَكةريَن دةرظة هاتبنة ظةطوهاسنت.
ل هةموو جظاكيَن ئازاديَن جيهانيَ ،دةزطةهيَن نووضةيي رؤلةكيَ دي وةكو
ضاظديَريَن بزاظيَن دةستهةالتا سياسي و دادوةرييا وةالتي ب ستووييَ خوةظة
دطرن ،بؤ طةرةنتيكرنا ظيَ ضةنديَ كو نةتةوة يان هةر تشتةكيَ دييَ زيَدةهي ئةو
شيان نةبن مايفَ كيَمينةيان ثيَشيَل بكةن .ئةوان برِيار داية وةكو سةربازيَن
دميؤكراسيةتيَ ب رازيبوون دطةل هنديَ كو خوة بكةنة دةنطيَ وان كةسيَن ض
كةرستةيةك بؤ طةهاندنا دةنطيَ خوة نينن؛ كار بكةن .فينلي ثيتيَر دؤن نظيسةر و
ثيَرتانكضييَ ئةمريكييَ ضةرخيَ نوزديَ ،ل سةردةمةكي ئةظ بؤضوونة هةبوو كو
ئةركيَ ثةيامنيَران "ئارامكرنا كةسانيَن رةجندييت و تيَكدانا كةسانيَن
بةرذةوةندخوازة" .ليَ ئةركيَ سةرةكييَ رؤذنامةظانان ل جظاكيَ ئازاد ب بوورينا
ضةندين جيالن ض طوهؤرينةك ب سةر دا نةهاتيية .ل دووماهييا ضةرخيَ بيسيتَ،
طرؤثةكيَ ئاكنجي ل ئةمريكاييَ ب ناظيَ كومسيؤنا رؤذنامةظانان ،رابوون ب
ئةجنامدانا راثرسينةكيَ ل دؤر سالؤخةتيَن شارةزاييَن ثيشةيا وان ،طةهشتة ظان
ئةجنامان “ :ئارماجنا سةرةكييا رؤذنامةظانان طةهاندنا ثةيامةكيَ دروست و
باوةرثيَكريية ،كو وةالتي بؤ ئةجنامدانا بزاظان دناظ جظاكيَ خوة دا ثيَدظي ثيَهةنة”.
ئةظ ثرتووكا ريَبةراتييَ ،ثيَشةكييةكا كورت ل دؤر ثرةنسيثيَن سةرةكييَن كاريَ
رؤذنامةظانييَ ،هةروةك ئةو شيَوازيَ ل ناظ جظاكيَن ئازاد دا بكارديَهت؛
نيشانددةت .جؤرةك ذ رؤذنامةظانان كو بزاظيَ دكةن كونرتؤليَ ل سةر راستيي
00
بكةن نةكو بؤضوونا خوةيا كةسوكي .ليَ د ناظ وان رؤذنامةييَن كو دارشنت و
ريَكخسنت ب شيَوةيةكيَ سةركةظيت دهيَتة ئةجنامدان ،بؤضوون طريَدايينة ب
ستوونا ثيَشةكييَ يان ستوونيَن تايبةت ب بؤضووونيَن وةالتييان سنؤردار كريية.
ئةظ شيَوازيَ رؤذنامةظانيييَ ،شيَوازةكة كو من خبوة بؤ ماوةييَ 12ساالن وةكو
ثةيامنيَر و نظيسةر كارثيَكرية ،و ديسان شيَوازةكة كو نوكة ئةز ل سةقاييَن
شارةزاييَن كاري ل ئةمريكاييَ و ل هةموو جيهانيَ بؤ فيَرخوازيَن خوة دبيَذم.
ئارماجنا من ئةوة ريَبةرةكيَ ب مفا و كارثيكةر ثيَشكيَش بكةم ،كو هةموو
رؤذنامةظانان بةرةظ هنديَ ببةت باشرت خزمةتا جظاكيَ ئةو تيَدا كار دكةن بكةن.
02
ثيَشةكييا وةرطيَريَ كوردى
03
بةرةاليى د كاركرنىَ دا ثةيدا دكةت ،لةوا ئةو دةزطةهـ دىَ ذ ريَكا خوةيا
ثيشةيى دةركةظيت و نةشيَت ئارماجنيَن رؤذنامةظاييا سةربةخوة جبهـ بينيت ،ديسان
دىَ روويىَ رؤذنامةظانيىَ نةشرين كةت و ئةظة دىَ زيانىَ ب هةموو دةزطةهيَن
راطةهاندنىَ طةهينيت ،ئةظجا دةزطةهيَن دى ضةند ثيشةيى ذى بن.
رؤذنامةظان ئةطةر بشيَت ل ثةميانطةهـ و زانكؤييَن رؤذنامةظانيىَ خبوينيت
باشة ،ىلَ نةبتنىَ بؤ وةرطرتنا باوةرنامةيىَ بيت بةلكو بؤ فيَربوونا كارى و ل طؤر
حةزا خوة ظى ثيشةي خبوينيت و ل دووظ دا بشيَت ب شيَوةيةكىَ ثراكتيكى
كارىَ خوة ئةجنامدةت .خواندن مةرجىَ سةرةكى نينة بؤ هندىَ ببية
رؤذنامةظانةكىَ زيرةك ،ضونكو رؤذنامةظانى ثيشةيةكة حةز و شارةزايى بؤ دظيَت
و ئةو ثةيامنيَرىَ سةركةفتيية يىَ ب دروستى رامانا ثيشةيا رؤذنامةظانيىَ دزانيت و
بهايةكىَ مةزن ددةتىَ .بةشداربوون د خوليَن فيَربوونا ثيشةيا ثةيامنيَريَ طةلةك
مفاييَن خوة هةنة ،ىلَ دظيَت مامؤستايىَ خوىلَ رؤذنامةظانةكىَ دئاست دابيت و ب
بلندبوونا ئاستىَ ثةيامنيَرى ئاستىَ خوالن ذى بهيَنة طوهؤرين.
وةرطيَرانا ظىَ ثرتووكىَ بؤ هندىَ بووية ،ثيَزانينيَن ثيشةيا رؤذنامةظانيىَ ب
شيَوةيةكىَ طشتى و ب تايبةت ثةيامنيَريىَ ثرت بةرضاظ بكةين داكو ئةم هةموو
ثيشةييانة ئةركىَ خوة جبه بينني و ب دروستى رامانا رؤذنامةظانيىَ وةربطرين.
طةهاندنا نووضةيىَ بؤ خةلكى ب ريَيا دةزطةهيَن راطةهاندنىَ ئةطةر هوورانة،
راستيانة ،ثيشةييانة و بىَ اليةنطرييىَ نةبيت ،دىَ رويىَ رؤذنامةظانيىَ د ضاظيَن
جظاكى دا شيَلى كةت و ئيَدى خةلكى باوةري ب ثةيامنيَران و دةزطةهيَن وان
04
نامينيت .ئةظ ثرتووكة ذ هةفت بةشان ثيَكدهيَت و هةر بةشةك اليةنةكىَ ثيشةييا
رؤذنامةظانيىَ بةرضاظ دكةت و ب هوورى ل سةر شيَوازىَ كاركرن د وى بوارى
دا دئاخظيت ،بؤ هندىَ كار ريَكخستى بيت و هةر كةسةك ئةركىَ خوة ب
دروستى جبهـ بينيت بؤ هندىَ كاريَن وى ببنة ريَكخؤشكةر بؤ كاريَن هةظاليَن ل
دووظ وى دا و دةزطةهىَ خوةييَ راطةهاندنا ب ناظةكىَ ذيَهاتى و روويةكىَ سثى
نيشا جظاكىَ خوة بدةن.
05
06
بةشىَ ئيَكىَ
07
08
نووضة ضيية؟
ضيَدبيت بةرسظدانا ظيَ ثرسياريَ كانيَ (نووضة ضيية؟) يىَ ديار بيت .نووضة
رووودانةكا نووية؛ روودانةك كو ييَ دضيَبوونيَ دا .ئةطةر بؤ فةرهةنطيَن زماني
بزظرين ،ديَ بينني كو نووضة وةكو (شرؤظةكرنا رووودانيَن ظيَ دووماهييَ ،يان
ثيَزانييَن ظيَ دووماهييَ ييَن كيَم كةسان زانيبيت) هاتيية ثيَناسةكرن .ليَ ثشكةكا
مةزن ذ وان تشتيَن ل جيهانيَ رووددةن بؤ ناظ رؤذنامةيان يان نووضةييَن راديؤ و
تيَلةفزيؤنان ناهيَنة ظةطوهاسنت.
ثا لظيَرة ض تشتة دبيتة ئةطةريَ هنديَ كو روودانيَن تايبةت ،طرنطييا
ثيَدظيبوونا بةالظكرنيَ وةربطرن؟ بةرسظا دروست ئةوة كو كؤمةكا فاكتةران
كارتيَكرنا خوة د ظيَ ضةنديَ دا هةنة .ب شيَوةيةكيَ طشيت نووضة ،ثةيامةكة كو
بؤ وان كةسيَن ظي نووضةي وةردطرن (خماطب) طرنط بيت و سةرجنا وان
رابكيَشيت ،لةوما ئةو تشيتَ ل بوئنوس ئايرس طرنطييا خوة هةية ،ضيَدبيت ل
وةالتيَ باكؤ هةر نووضة نةهيَتة نياسني .ثةيامنيَر ل دووظ طةلةك (فاكتةريَن
طرنطيَن نووضةييَ) كو ل خواريَ هاتينة دياركرن ،ديَ برِياريَ دةن كو كيذ
نووضةييَ بةرهةظ بكةن.
09
دةميَ ضيَبوونا نووضةييَ نوو بيت
ئةريَ ل ظي دةمي روودانةك ضيَبووية ،يان ذ نوو مة ئاطةهـ ذيَ هةبووية؟
ئةطةر ذ نوو هاتيية روودان ،د شيان داية بؤ نووضةيةكيَ بهيتة طوهؤرين؟ ليَ
تيَطةهي ثةيظا (نوو) ل طؤر جؤراتييا دةزطةهيَ راطةهاندني دهيَتة طوهؤرين .د
هةفتينامةيةكي دا ،هةر تشتةكيَ ثشيت دةركةظتنا ذمارةيا بةريَ رووبدةت ،د شيان
داية بؤ نووضةيةكيَ بهيَتة طوهؤرين .بؤ تيَلةفزيؤنةكا 14دةمذميَري نووترين
ثةيام؛ نووضةييَن طةلةك طرنط و ئةو رووداني نوكة ضيَدبيتةية ،كو د شيان داية
ذ الييَ ثةيامنيَرةكيَ بةرهةظ ل جهي رووداني بهيَتة ظةطوهاسنت.
كارتيَكرنا نووضةييَ
ئةريَ ذمارةيةكا مةزن ذ وةالتييان دكةظنة ل ذيَر كارتيَكرنيَن نووضةييَ يان ب
تينَ طرؤثةكي دةستنيشانكري؟ نووضةييَ ثيسبوونا ئاظا ظةخوارنا باذيَرِةكيَ
12222كةسي دي كارتيكرنا خوة هةبيت ،ضونكو ئيَكسةر ديَ سةرجنا اليةني
وةرطري(خماطب) راكيَشيت .راثؤرتةك ل دؤر مرنا 52كةسان ذ ئةجنامي
ظةخوارنا ئاظا ثيس ل خيظةتطةهةكا هاظيين ل باذيرِةكيَ دوور ديَ كارتيَكةر بيت.
ضونكو ب ريَذةيةكا مةزن ،اليةنيَ وةرطر ديَ هةستةكا ب هيَز ل دؤر ضريؤكا
ظي بابةتي هةبيت .ئةظ راستيية كو كريَكارةك بووية ئةطةري برِينا هيَليَن
21
خزمةتطوزارييَ ،نةشيَت نووضةيةكيَ مةزن بيت ،ليَ ب تينَ ئةو نةبيت كو ئةظ
برِينة بووية ئةطةريَ نةمانا كارةبا باذيَرِةكيَ مةزن بؤ نيَزيكي ضةند دةمذميَرةكان.
نيَزيكبووون
ئةري روودانةك ل نيَزيك جهيَ ئاكنجيبوونيَ ثةيدابوويه ،يان ئاكنجييَن
دةظةريَ دةست دطةل هةبووينة؟ كةظتنا فرؤكةيةكيَ ل فةرةنساييَ ،دشيان داية
ببيتة مانشيَتةكيَ نووضةيي ل ثايتةخيت ويَ ثاريسيَ ،ليَ وةسا ناهيَتة ثيَشبينيكرن ل
سويسراييَ ثةيامةك بؤ الثةريَ ئيَكيَ بيت ،ليَ ب تينَ ئةو نةبيت كو ئاكنجييَن ظي
وةالتي دناظ فرؤكةييَ دابانة.
طةنطةشة
ئةري وةالتييان ل دؤر ظي بابةتي بؤضوونيَن هةظدذ هةنة؟ سروشيتَ مرؤظان
وةساية كو ل دؤر وان بابةتيَن طةنطةشة ،توندي و تيَكضوون تيَدا ثةيدابن
هةستيارن و دووظضوونا وان دكةن .خةلك حةز دكةت اليةنطريييا طرؤثةكي
بكةت و ببينيت كا كيذ طرؤث ديَ سةركةظيت بيت .ظيَكضوون ل هةموو دةمان
20
ب رامانا بةرامبةربوونا بؤضوونا كةسةكي بةرامبةر كةسةكي دي نينة .روودانيَن
وةكو رويربويبوونا نؤشداران كو بةرامبةر جؤرةكيَ نةخوةشيييَ راوةستيانة ،يان
وةالتييَن نةرازي بةرامبةر قانوونةكيَ ذي هةر ديسان وةكو ظيَكضوون دهيَتة
قةلةمدان.
مةزناهييا نووضةييَ
ئةريَ كةسةكي بةرنياس د رووداني دا هةية؟ ضاالكي يان كيَشةييَن رؤذانةييَن
ذيانيَ ب ئامادةبوونا كةسةكيَ بةرنياس وةكو سةرؤك وةزيران ،دشيان داية بؤ
نووضةييَ بهيَتة طوهؤرين؟ نووضةييَ كةظتنا فرؤكةيةكيَ ل ثاريسيَ ئةطةر هات و
مؤزيكذةن يان هونةرمةندةكيَ مةزن تيَدابا ،ل وي دةمي دا بؤ نووضةيةكيَ باش ل
هةموو جيهانيَ هيَتة طوهؤرين.
22
ئةطةر هات و مرؤظةكي لةقةك ل سةيةكي دا ،ئةظة ديَ بيتة نووضة!” طؤتاريَن بيَ
ويَنة (استثنائي) و ذ نيشكةكيَظة ،دي سةرجنا سروشتييا وةالتييان راكيَشيت.
نووضةبوون يان نووضونةبوونا روودانةكي ،ديسان ب ثيكهاتا اليةنيَ وةرطري
ذي طريدايية .بتينَ جهي ذيانا وان نينة كو طرنط بيت ،بةلكو دظيَت بزانني كا ض
جؤرة وةرطرن (خماطب) .طرؤثيَن جودايني خةلكي خودان شيوازين جوداييَن
ذياني و ديسان طرفتني جودانة ،ئةظة دبيتة ئةطةري هندي هةر ئيَك ذ وان حةز ذ
جؤرةكي نووضةيي بكةت .بةرنامةيةكي راديؤييا نووضةيي ،بؤ وةرطرن طةنج،
دشيان داية هندةك نووضةييَن طريدايي ب ستيَريَن ميؤزيكيَ يان وةرزشيَ بن .ليَ
ئةظ جؤري نووضةييَ د ناظ رؤذنامةيةكا بازرطاني دا بؤ وةرطرن ناظسالضوويي و
زةنطينرت كارتيَكةر نابيت .ضيَدبيت نووضةيةكيَ ل دؤر تاقيكرنا دةرمانةكيَ ب
شيَوةييَ تيَست ل طؤظارةكا ثزيشكي بةالظ ببيت ،ضونكو هزر دهيَتةكرن سةرجنا
خويندةظاييَن نؤشدار بؤ ظي بابةتي بهيَتة راكيَشان .لي ئةطةر ئةظ دةرمانة بؤ
ضارةسةركرنا جؤرة نةخؤشييةكا دةستنيشانكري نةهاتبيتة ضيَكرن ،ثرتييا
رؤذنامةييَن دةظةركي ديَ خوة ذ بةالظكرنا ويَ دةنةثاش.
رؤذنامةيةكا دةظةركي كو ئةجناميَن تاقيكرني ل ويَري ييَن دهيَنة ئةجنامدان،
ضيدبيت طرنطييَ بظي بابةتي بدةت .دةزطةهيَن نووضةيي خزمةتطوزارييَن جظاكي
وةكو كاري خوة دزانن ،لةوما نووضة ذ وان ثيزانينان ثيَكهاتيية كو خةلك ذ بؤ
بووراندنا ذيانا رؤذانة و ديسان وةكو وةالتييةكي كاريطةر ل وةالتةكيَ وةسا ييَ
خةلك ليَ سةروةر ،دظيَت ئاطةهـ ذ نووضةيان هةبيت .ليَ ثرتييا دةزطةهيَن
23
راطةهاندني جؤرة ثيشةيةكن كو بؤ بةردةوامبوونيَ ،ثيدظي ب ثشتةظانييا درِاظينة،
لةوما نووضةييَن خودان مانشيَتيَن سةرجنراكيَش بؤ راكيَشانا سةرجنا وةالتييانة:
ئةو ضريؤكيَن كو سةرجنا وان ب تينَ بؤ هندي دزظريت كو خةلك حةز دكةت ل
دؤر ويَ ثيزانينان وةربطرن .ئةظ هةر دو سالؤخةت ذ بؤ ثيدظياتييَ ،نابيت
هةظدذي ئيكنب .دراستييَ دا هندةك ذ ضريؤكيَن بةالظبوويي د رؤذةكيَ دا ،هةم ييَ
طرنط و هةم ييَ سةرجنراكيَشة .ليَ طةلةكا بةربةالظة كو ثرتييا دةزطةهيَن
راطةهاندني ،نووضةيني خوة بؤ دو طرؤثني نووضةييَن طرنط و نووضةييَن
ضريؤكي دابةش دكةن.
24
جؤرين نووضةييَ
نووضةييَ طرنط دراستيي دا نووضةييَ رؤذيَية .ئةظ نووضةييَن هةني هةر ئةو
بابةتيَن كو ل الثةريَ ئيَكيَ يان سةريَ هةر الثةرةكيَ دهيَنة دينت ،يان هةر ل
دةستثيكا بةالظبوونا نووضةيان ئةم طوهدارييا وان دكةين .بؤ منوونة ثرتييا بابةتني
نووضةييَن طرنط ذ شةران ،سياسةت ،بازرطاني و تاالنان ثيكدهيَن .راطةهاندنا
مانطرتنا شؤفريين باسان ل ئةظرؤكة كو بووينه ئةطةريَ هنديَ ذمارةيةكا مةزن ذ
نةفةران بؤ طةهشنت ب جهيَ خوة يي كاري تووشي كيَشةيان بنب؛ ذ نووضةييَن
طرنط دهيَتة هذمارتن .ئةظة نووضةيهكيَ نووية و ديَ بيتة جهي طةنطةشةيا
خةلكي و دي كارتيَكرنةكا مةزن ل سةر اليةنةكيَ دةستنيشانكري كةت .جظاك
دظيت هةر زوو ظان ثيزانينان وةربطريت ،ضونكو ئيكسةر كارتيكرنيَ ل ذيانا
رؤذانةيا وان دكةت.
خاال بةرامبةر ،نووضةيةكة ل دؤر وةرزشظانةكيَ بةرنياس كو ل خانييَ
ضاظديَرييَ مةزن بووية و ضيَدبيت تو بكةية نووضةيةكيَ ضريؤكي .ئةظ نووضةية
ديَ ب دليَ خةلكي بيت و ديسان روودانةكا نةسروشتيية كو وةالتي ديَ دطةل
هةظاليَن خوة ل دؤر ظي بابةتي ئاخظن .ليَ ض ئةطةريَن موكوم نينن كو بةالظكرنا
ويَ درؤذةكيَ دياركري دا بيت .ل دؤر ظان ثيَناسةيان ضريؤكا ناظربي ديَ كةظيتة
25
د ناظ خانةيا نووضةييَن ضريؤكي دا .ثرتييا رؤذنامة و طؤظاران ،بةشيَن تايبةت ب
الثةريَن جودا بؤ بابةتيَن وةكو شيَوازيَن ذيانيَ ،مال و خيَزان ،هونةر و مذووالهييَ
هةنة .رؤذنامةييَن مةزنرت ضيَدبيت هندةك بةشني هةفتيانة وةكو خوارن،
ساخلةمي ،ثةروةردة و ...هتد بؤ وان تةرخان بكةن .مانشيَتيَن سةرةكي،
ئةطةريَ ئيَكانةيا جوداكرنا نووضةييَن طرنط و ييَن ضريؤكي نينن .دثرتييا جاران
دا نووضةييَن طرنط و ضريؤكي ب شيَوةييَن جودا دهيَنة نظيسيني .نووضةييَن
طرنط ثرتييا جاران ب وي شيَوةي دهيَنة دارشنت كو وةرطر(خماطب) ب لةز
ثيَزانينيَن طرنط وةربطريت .نظيسةريَن نووضةييَن ضريؤكي باراثرت د نظيسينا خوة
ب طؤتنا سةرهاتي يان منوونةيةكيَ دةستثيَكةن ،داكو بشيَن سةرجنا وةرطري
راكيَشيت .ذبةر هنديَ ضريؤك بؤ طةهشنت ب ثةياما خوة يا سةرةكي ثيَدظي ب
دةمةكيَ ثرت هةية .هندةك ذ نووضةيان هةر دو جؤريَن دارشتنان خبوةظة دطرن.
نووضةييَن وةسا كو هند هةستيارييَن دةمي تيَدا نةبن ،ليَ ثرت تيَهزريينَ(تركيز)يَ ل
سةر بابةتيَن كةسوكي بكةت ،باراثرت وةكو (نووضةييَن ديرؤكي) دهيَنة
قةلةمدان .بؤ منوونة ئاريشةيا جظاكةكي بؤ بةرنطاربوون دطةل نةخوةشييا ئايدزيَ
وةكو ضريؤكةكيَ نووضةيي دهيَتة هذمارتن .نووضةيةك ل دؤر ظةديتنا شيَوةيةكيَ
نووييَ ضارةسةركرنا نةخوةشييَن ئايدزيَ نووضةيةكيَ نووية .طؤتنا نووضةييَ
ضريؤكي ريَيةكيَ باشة بؤ كيَمكرنا كارتيَكرنا دابونةريتيَن جظاكي و كيَشةييَن
ئالؤزييَن جظاكي و باراثرت دناظ وان دا ذ ضريؤكيَن مرؤظايةتييَ ،وةكو بازرطانيكرن
ب مرؤظان بكاردهيَت( .جؤريَن جوداييَن دارشتينَ ذي و دطةل هووراتييَن ثرت د
ثشكا (ظةطوهاستنا ضريؤكيَ) ل بةشيَ 9ديَ ئيَخينة بةر ظةكؤليينَ.
26
نووضة ذ كيظة ثةيدا دبيت؟
ثةيامنيَر نووضةيان ذ جهيَن جودا بدةستظة دئينن .ليَ ثرتييا ضريؤكان ب ريَكا
ئيَك ذ ظان سيَ شيَوةييَن خواريَ دةستدكةظن.
• روودانيَن سروشيت
• ضاالكييَن ريَكخسيت وةكو هةظدينت و روونشتنيَن نووضةيي
• داهيَنانا ثةيامنيَران
روودانيَن سروشيت باراثرت بؤ نووضةييَ ،طرنط دهيَنة طوهؤرين .بنئاظبوونا
بةلةمةكيَ ،كةظتنا فرؤكةيةكيَ ،بيظةلةرز ،نةب تينَ ل دةميَ روودانيَ بةلكو ثشيت
ضةند رؤذ و هةفتييان ذي هةر بهاييَ نووضةييَ لدةف دمينيت .ضارضووظيَ نووضة
ليَ بةالظ دبيت ،ب نيَزيكبوون و ذمارةيا وةالتييَن دضنة بن كارتيَكرنا ويَ ظة
طريَدايية .ضيَدبيت روودانيَن هاتنوضوونيَ ييَن كؤذةك كو رؤذانة ل ثاريسيَ
روودةن ،نووضةيةكيَ طرنط نةبيت .ليَ روودانا هاتنوضوونيَ يا ساال 5331يَ
27
ل ثاريسيَ وةكو بابةتةكيَ نووضةييَ طةلةك طرنطيَ نةب تينَ ل ثاريسيَ بةلكو ل
هةموو جيهانيَ هاتة طوهؤرين ،ضونكو ئيَك ذ قوربانييَن ويَ ثاشايةكي بريتانياييَ،
دايانا بوو.
وةالتييَن كو بةردةوام روودانيَن دلتةزين دبينن ،باراثرت ثةيوةندييَ ب
دةزطةهيَن نووضةييَ دكةن .ثةيامنيَر ذي ل دؤر ظان روودانان باراثرت ل دةستثيَكيَ
ذ كةسانيَن وةكو ثؤليس ،ئاطرظةمراندن يان هةوارهاتينَ ثيَزانينان بدةستخوةظة
دئينن .ل هندةك وةالتان دةزطةهيَن نووضةيان دشيَن كونرتؤال ئيَكةمني ثةيوةندييَن
بةرسظدةران بكةن و ثاشي هةر ئيَكسةر ثةيامنيَري بؤ جهيَ روودانيَ بهنيَرن داكو
بشيَن ببنة كةسانيَن دةستثيَكيَ كو ثيَزانينان ذ ويَ روودانيَ وةردطرن.
د ثرتييا ذؤريَن نووضةيان دا بةرضاظرتين ذيَدةريَن نووضةيان بةرنامةييَ رؤذانة
ييَن روودانيَن باذيَرِي ية كو ذ هةظثةيظينيَن دةولةتي ،ظةكرنا سةنتةريَن بازرطاني
يان رووودانيَن جظاكي ثيَكدهيَن .ئةظ فةهرةستا ضاالكييان كو باراثرت (دوةفتةركا
كارييا رؤذانة) دهيَنة ناظكرن ،د راستييَ دا بهاييَ نووضةييَ نينن ،ليَ خالةكا باش
بؤ ثةيامنيَريَن كو ل دووظ نووضةيةكيَ دطةرن .ثةيامنيَريَن كو ب شيَويةكيَ
سروشيت جؤرةكيَ ديار ذ ريَكخسنت و دةزطةهان دادثؤشن ،ديسان وةكو
بظيَ رامانيَ كو ثرتييا نةخشةييَن ثةيامنيَريَن (ناوضةيي) ذي دهيَنة يناسني،
ضريؤكيَن خوة ب ريَكا ليَنيَرين ب بةرنامةييَن روونشتنيَن ثاشةرؤذيَ
بدةستظةدئينن.
28
ئاطةهدارييَن نووضةيي (اعالنات اخبارية) ذ دشيَن ببنة ذيَدةرةكيَ باش بؤ
نووضةييَ ،ليَ ئةوذي خاال دةستثيَكيَ دهيَنة هذمارتن .ب دةهان ئاطةهدارييَن
نووضةيي هةر رؤذ ب ريَكا ثؤسيتَ ئةلكرتؤني ،فاكس يان هةتا وةكو ويَنة و
ظيديؤيةكيَ ب ريَكا سةتةالييتَ دطةهنة ذؤريَن نووضةيان .ثرتييا وان ذ الييَ
بةرثرس و ئاذانسيَن دةولةتي دهيَنة بةرهةظكرن ،لي ريَكخستييَنن مةزن دي ذ
وان ثيشةييَن تايبةت و طرؤثيَن سةربةخوة ذي ثيزانينيَن فةرمي بةالظ دكةن داكو
دةزطةهيَن راطةهاندني ئاطةهداري ضاالكييَن خوة بكةن .ضيَدبيت ئاطةهدارييةكا
فةرمي وةكو نووضةيةكيَ ضريؤكي بهيتة قةلةمدان ،لي ذبةركو ذ الييَ كةسةكي
ب حةزةكا جودا و تايبةت بؤ بابةتي هاتيية بةرهةظكرن ،نةدوورة ضريؤك ب
شيَوةيةكيَ متام نةهيَتة ظةطوهاسنت .ضيَدبيت ئاطةهدارييَن نووضةيي ذ الييَ طؤتنا
راستييَ دروست بن.
ليَ باراثرت طؤتنةكا ئةريَين بووية ل دؤر كةسةك يان ريَكخستنةكة كو د
ئاطةهدارييَ دا ئيشارةت ثيَهاتيةدان .خوة ئةطةر ئاطةهدارييا نووضةيي بهايي
نووضةييَ ذي هةبيت ،ثةيامنيَرين شارةزا بةري ويَ برِياردانا ويَ ضةنديَ كو ئةظ
ئاطةهداريية بهاييَ خوة هةية كو ببيتة نووضة يان نةء؟ دةستثيَكيَ دظيَت ذ راستييا
ويَ ثشرتاستنب ثاشي ب كرنا هندةك ثرسياران بطةهنة ضريؤكا راست و دروست.
روودانيَن كو بةري نوكة هاتينة دةستنيشانكرن وةكو خوةنيشاندان
نةرازيبوونيَ د شيان داية بؤ نووضةيةكيَ بهيَتة طوهؤرين ،ليَ دظيَت ثةيامنيَر
هوشياري هنديَ بن كو نةبنة ئامرييَن ياريثيَكرنيَ د دةستيَن وان كةسيَن ئةظ
29
روودانة ثةيدا كرينه و وان دظيَت روودانيَ وةكو حةزا خوة بدةنة دياركرن.
سياسةمتةداران د ئازراندنا بابةتيَن كو بةري نوكة هاتينة دةستنيشانكرن ،هةتا د
وان بابةتيَن كو ض بهاييَ خوة ييَ نووضةيي نةبيت و هةتا د (ضيَكرنا دةليظةييَن
شارةزايي راطةهاندنيَ دةزطةهيَن حةزا راكيَشانا بؤ ويَنةطرتينَ)
بدةستخوةظةئيناينة .مةبةست ثيَ ئةو نينة كو دظيَت ثةيامنيَر طرنطييَ ب ظان
روودانان نةدةت ،ليَ ب تينَ ثيَدظيية بؤ طةهشنت ب ضريؤكا متام ،راثؤرتيَن
متامكةر ذي بةرهةظ بكةت.
ثرتييا رؤذنامةظانان دبيَذن كو ذيَدةريَ باشرتين ضريؤكيَن وان ضاالكييَن وان
ييَن تةكنيكينة .جاران نووضةييَن بظي رةنطي ذ الييَ كةسانةكيَ نةنياس كو
ضيَدبيت ذ تشتةكيَ توورة بووينة يان طازندةيةك ذ تشتةكي هةبيت ،ب ريَكا
هةظديتنيَن كةسوكي ،ثةيوةندييَن تيَلةفوني يان ئيميَليَ بدةستدكةظن .هندةك ذ
دةزطةهيَن راطةهاندنيَ ب رذدي بؤضوونيَن ئةنداميَن جظاكي ل دؤر ئاسيتَ كاريَ
خوة ب دانانا ذمارةيةكا تيَلةفؤنيَ يان ئيميَلةكيَ كو وةالتي بشيَن ثةياما خوة بؤ
فريَكةن بدةستظةدئينن .ثةيامنيَر دةمةكيَ طةلةك بؤ ضيَكرنا ثةيوةندييان دطةل وان
وةالتييان دبةن ييَن كو دشيَن هندةك ثيَزانينان بؤ وان بةرهةظ بكةن( .لدؤر
ثةيداكرنا ذيَدةران ب تيَروتةسةلي ل بةشيَ دوويَ “طةهشنت ب ضريؤكيَ” بةحس
كةين).
31
ثةيامنيَر باراثرت ب ليَنيَرين ب رةخودؤران و طوهداريكرنا وان طؤتينَ خةلك
ل دؤر دئاخظن ،ضريؤكيَن نووضةييَن) (1خوة ثةيدا دكةن .ئةو تشيتَ هوون ل جهيَ
ئةجنامدانا ضاالكييَن وةرزشي يان يان ل فرِنيَ هةوة طوهـ ليَدبن ،ضيَدبيت بؤ
ضريؤكةكا نووضةيي بهيَتة طوهؤرين .ل وي دةميَ كو هوون مذوولي بةرهةظكرنا
نووضةيةكيَ نينن ذ وان وةالتييَن كو دبينن ثرسياريَ بكةن ل ذيانا وان يان ل جهيَ
ئاكنجيبوونا وان ض ضيَدبيت و نةدوورة د وي طةنطةشةيةكي دا ضريؤكةكا
نووضةيي بؤ هةوة بهيتة طؤتن كو ض جاران هةوة طوهـ ليَنةبووية و كةسيَ ذي
طرنطي ثينةداية.
بةلطة ،ثيَزانينيَن وةرطرتي و راثؤرتني طشيت ذي دشني بؤ ضريؤكني نووضةييَن
طةلةك باش بهيَنة طوهؤرين .ثةيامنيَر دشني ذ وان ب مةبةستا زانينا نهيَنييان يان
طةهشنت ب روودانهيَن نةضاظةريَكري مفاي وةربطرن .ئةظ جؤرة ذ ظان كاران
ثيَدظي ب خوةمانديكرنةكا مةزنة ،ليَ بةرهةميَن بدةستدكةظن ،طةلةك جاران
بهاييَ تةحةمولال وان هةموو ئاريشةيان هةية .لي ل وي دةمي كو ثيَزانني ب
شيَوةييَ ئةلكرتؤنيك دهيَنة ظةطوهاسنت ،كار ب شيَوةيةكيَ طةلةك ئاسان دهيَتة
بةرضاظ ،ليَ يا هاتيية دينت كو ثةيامنيَر ثيَزانينيَن كو ذ رؤذنامة بدةستدكةظن د
بةرنامةييَن ليَطةريانا د ناظ ئةنرتنيَيت دا دئينة خوار داكو بشيَن طرنطرتين ثيَزانينان
ذ ناظ كؤمةكا ئامار و ذمارةيان دا بدةستظةبينن .بؤ منوونة ،ئةطةر دشيان داباية
)(1
News Features
30
فةهرةستا وان كةسيَن كو ب ئةطةريَ لةزاتييا ترومبيَليَ هاتينة سزادان ل جهيَ
ميَذوويي ب ناظ بةرهةظ بكةن ،دشيان دايه ببيتة ضريؤكةكا نووضةيي .ئةظة هةر
ئةو ريَكة كو نانسي ئيمنيَز ،5ثةيامنيَرا تيَلةفزيؤني مفا ذيَ وةرطرت داكو بزانيت
شؤفريةكيَ باذيَرِي كو ئةو ل ويَريَ دذيت د سيَ سالني بووري دا ذمارةيةكا مةزن
ذ سةرثيَضييَن هاتنوضووني ئةجنامداينة و هةتا بووية ئةطةريَ ثةيدابوونا
روودانةكيَ كو تيدا شؤفريةك طيانيَ خوة ذدةستداية ،ليَ ض جاران دةستوورييا
هاذؤتنا وي نةهاتيية ئيَكسثايركرن .ثشيت ظةكؤلينني ويَ ،بةرثرسيَن باذيَرِي
دانثيدان ب هندي كرن كو ئةركيَ خوة ب دروسيت ئةجنام نةداينة.
0
Nancy Amons
32
رؤليَ رؤذنامةظاني
33
ثةيوةندييَ ب ضةندين ذيَدةران دكةن و طةنطةشةييَ دطةل وان دكةن ،ذبلي
هندةك منوونةييَن كيَم ثةيامنيَر ذيَدةريَ سةرةكييَ خوة ديار دكةن داكو وةرطر
بشيَن ريَذةيا راستييا نووضةييَ ب هةلسةنطينن.
ليَ رؤذنامةظاني مةزنرتة ذ بةالظكرنا ثيَزانينيَن باوةرثيَكري ب تينَ .ئاطةهداري
ذي ضيَدبيت ل سةر راستييَ ثةيدا بنب ،ليَ ئةو راستييَن ب مةرةما كارتيَكرنيَ سةر
بؤضوونا خةلكي دهيَنة بةالظكرن .هةر وةك كو بةري نوكة ذي مة طؤتي،
كةسانيَن شارةزا د بواريَ ثةيوةندييَن طشيت دا ذي مفاي ذ راستييان وةردطرن،
ليَ ضيَدبيت ب تينَ روويةكيَ ضريؤكيَ نيشانبدةن .ذ اليةكيَ دي ظة ثةيامنيَر
بزاظيَ دكةن كو ب وذدان و تةمام كاريَ خوة ئةجنامبدةن .ئةو بزاظيَ دكةن
ضريؤكةكا دروست و باوةرثيَكري بةالظ كةن كو تريؤذكةك ذ راستييَ نةكو ذ
بؤضوونيَن وييَن كةسوكي يان كةسانيَن دي بيت.
جوداهييةكا دي يا د ناظبةرا رؤذنامةظانان و دةزطةهيَن دييَن طةهاندنا ثةياميَ
ئةوة كو ثةيامنيَر بزاظيَ دكةن جودا و سةربةخوة ذ وان كةسان بن ييَن كو ثةياميَ
ل دؤر ضيَدكةن .فةرمانبةريَ ثةيوةندييَ طشيت كو بؤ دةزطةهيَ ليَ هاتيية
دامةزراندن بابةتان دنظيسيت ،طةلةك كيَم رووبدةت كو ذ وان ثيَزانينان مفاي
وةرطريت كو رووييَ دةزطةهيَ خوة بؤ خةلكي كريَت نيشانبدةت .ذ اليةكيَ
دي ظة رؤذنامةظانةك بزاظيَ دكةت ويَنهيةكيَ متام هةتا ئةطةر هةموو ذي ئةريَين
نةبيت بدةتة دياركرن.
34
ثةيامنيَر ب تينَ ئةو كةرستة ،بؤ ظةطوهاستنا بؤضوونيَن خوة يان ثيَزانيينَ
وةرطرتي ذ كةسانيَن دي نينن ،ئةو راثؤرتيَ ب سةر شيَوةييَ خوة ييَ رةسةن و
بيَي تيَكةلكرنا ويَ ب بؤضوون يان طؤتطؤتكان بةالظ دكةن و د بابةتيَن طريَدايي
ب دارشتينَ ذي برِياريَن دروست وةردطرن .بيل كليَر ،5ريَظةبةريَ جيَبةجيَكرنيَ
ل نيويورك تاميز 1دبيَذيت كو (ئيَك ذ ئةركيَن سةرةكييَن ثةيامنيَري زيَدةكرنا
دادوةرييَية بؤ سةر ثيَزانينان(.
ثةيامنيَر بةرؤظاذي كةسانيَن دييَن بةرهةظكةريَن نووضةييَ ،د ثيَنطاظا ئيَكيَ دا
بؤ خةلكي ب وةفينة .د دستووريَ رةوشتييَ مونرتال طزت كانادا 9ل دؤر هنديَ
هاتيية كو“ :مةزنرتين داهاتيَ رؤذنامةيةكيَ ،ثاراستنا ئةمانةتيَية” بدةستظةئينانا
ريَزةكا بظي رةنطي بؤ ثاراستنا ئةمانةتيَ ب زةمحةت بدةستظةدهيَت و ب ئاساني
ذدةست دضيت .بؤ ثاراستنا ظيَ ئةمانةتيَ دظيَت ثةيامنيَر ب رذدي بزاظيَ بكةن كو
خوة ذ سةرةدةريكرنا دطةل جؤريَن جوداييَن بؤضوونا ثاريَزن ،ض راستييةك بؤ
هةبيت يان هوسا هاتبيتة هةلسةنطاندن( .د بةشيَ 1دا ل ذيَر ناظيَ (رةوشت و
قانوون) ديَ ثرت سةر ظي بابةتي ئاخظني).
0
Nancy Amons
2
The New York Times
3
Canadas Montreal Gazette
35
بيَ اليةني و دادثةروةري
0
Leonard Downie
2
The Washington Post
36
ئيَكطرتي ل ساال 5333يَ ثةيظا (بيَ اليةني)ييَ ذ دستووريَ كاريَ خوة الدا.
ثةيامنيَر ل دووماهيي هةر مرؤظن.
ئةو طرنطييَ ب كاريَ خوة ددةن و خودانيَن بؤضوونيَن خوةنة .ئةظ
طؤتطؤتكان كو ئةو ب متامي بيَ اليةنن ب ويَ رامانيَ دهيَت كو وان ض بهاييَ
خوة نينن .د جهيَ هنديَ هةموو ثةيامنيَر سةر هنديَ ريَككةظتينة كو دظيَت ئاطةهـ
ذ بؤضوونيَن خوة هةبن داكو بشيَن د ضريؤكيَ دا ديار بكةن كا كيشك ثشك
بؤضوونا ثةيامنيَري ية .وةرطر نابيت ب خواندنا بابةتي بتينَ بؤضوونا ثةيامنيَري
ديار بكةت .ثةيامنيَر دشيَن ب ريَكا مفا وةرطرتن ذ شيَوازةكيَ بيَ اليةنييَ و
زانسيت ضريكان بيَ هةبوونا بؤضوونيَن خوة ييَن كةسوكي بةالظ بكةن .ب
رامةنةكا دي ضريؤك خبوة دظيَت يا بيَ كةرب و دادثةروةرانة بيت.
هةر ديسان رؤذنامةظان بزاظي دكةن ب خوة دووركرني ذ اليةنطريييَ د
ضريؤكيَ دا دادثةروةرانةي كار بكةن .ئةو ل دووظ بؤضوونيَن هةظدذن و بيَ
طرنطيدانةكا ثرت بؤ اليةنان راثؤرتا خوة بةرهةظ دكةن .ئةو ذبلي داكوكيكرن بؤ
دياركرنا راستييَ د وان باردؤخان دا كو راسيت يا شيَلي بيت ،ل دووظ بؤضوونيَن
جودا ذي دطةرن.
هةر دطةل هنديَ دادثةروةري ب رامانا هةظسةنطيي(توازن) نينة .هةظسةنطي
ب ويَ رامانيَية كو هةر روودانةكيَ دو اليةن هةنة كو باراثرت بظي رةنطي نينة و
ديسان ئةظة كو دظيَت بؤ هةر دو اليةنان هندي ئيَك طرنطي دا .ئةو ثةيامنيَرين ل
دووظ هةظسةنطييةكا دةستكرد يا بظي رةنطينة د راستييَ دا نةدوورة بطةهنة
37
ضارضووظةييَ نووضةيةكيَ شاش .بؤ منوونة باراثرت ذ ئابوورناسان ضيَدبيت ل دؤر
ئةجناميَن سياسةتةكا ديار ئيَك بؤضوون هةبن .ليَ ديسان هندةكيَن كيَم
بؤضوونةكا دي هةنة كو سةربؤريَن بةري ئةظ ضةندة ب شاش نيشانداية.
بةالظكرنا ضريؤكةكيَ ب دانا تايبةمتةندييا دةم يان سةقايةكيَ ئيَكسان بؤ هةر دو
طرؤثان نةدوورة فيَلبازييةكيَ بكةت.
ئاستةنطا بةرامبةر ثةيامنيَران ئةوة كو راثؤرتةكيَ متام ب وةرطرتنا ثيَزانينان ذ
هةموو ئةو كةسيَن ثشك د بابةتي دا هةي بةرهةظ بكةت و هةر دطةل هنديَ
بشيَت ويَنةيةكيَ دروست و راست بدةتة وةرطران.
ديَن طيلمؤر ،5ثةيامنيَر و ويَبنظيس دبيَذيت“ :دادثةروةري ،هةر دطةل بابةتيَن
دي ،ب رامانا طوهداريكرنا بؤضوونيَ جودايه و ئيَكثارضةكرنا وان د
رؤذنامةظانييَ داية .رامانا ويَ دووبارةكرنا بةردةوام يا درةو و ناظزراندنا بؤ
طةهشنت ب هةظسةنطييةكا بيَ بنةما نينة ،كو هندةك ثةيامنيَران ثالددةت كو
دةميَ هةموو كةس ثشتطريييا اليةنةكي دكةن ،ذ زاردةظيَ اليةنيَ بةرامبةر
دثةيظيت”.
0
Dan Gillmor
38
بةرهةظكةر َين نووضةيان
0
Kevin Marsh
39
وةك كو فليث طراهام ،5سةرؤكيَ بةريَ ييَ ئةجنوومةنيَ ريَظةبةرييا كؤمثانييا
واشنطتون ثوست ديار كر“ ،ثاراستنا ثيشةيا ثةيامنيَرييَ ثيشةيةكا ذنةضاريية بؤ
كاريَ دوور ذ ئةجناميَ بةرهةظكرنا راثؤرتا هةفتيانة يا ميَذوويي يه كو ض جاران
متام نابيت و بابةتيَ ويَ جيهانةكيَ كو ض جاران ئةم نةشيَني ذيَ تيَبطةهني.
ثةيامنيَريَن نوكة ثرت ذ هةر سةردةمكةكيَ دي د ميَذووييَ دا ،ريَكيَن ثرت بؤ
ثيَشكيَشكرنا كاريَن خوة هةنة ،كو ذ رؤذنامةييَن طريَدايي ب جظاكيَن بضووك
هةتا كةناليَن جيهانييَ مةزن و سايتيَن نووضةيي ثيَكدهيَن .هةر ئيَك ذ ظان
دةزطةهان د ناظ خوة دا خودانيَ هندةك خاليَن الواز و ب هيَزن.
د ثرتييا وةالتان رؤذنامة خودان ثرتين ريَذةيا كارمةندانن و دبةراورد دطةل
دةزطةهيَن دةنطي و ويَنةيي طرنطييَ ب بابةتيَن بةرفرةهرت ب كووراتييةكا ثرتن.
ثرتييا رؤذنامةيان ب زيَدةكرنا سايتيَن ئةلكرتؤني شياينة ل سةر ضارضووظيَ
بةالظكرنا بابةتان بؤ ئيكجار ب تينَ د رؤذيَ دا زال بن .ليَ ئةو ب شيَوةيةكي
طشيت خودان وةرطرن خواندةظان و تيَطةهشتينة كو دشيَن خبوونن و ثارةيةكيَ
ثيَدظي بؤ كرينا رؤذنامةييَ يان شيانيَن طةهشنت ب كؤمثيؤتةري بؤ خواندنا
طؤتاريَن سةر ئةنرتنيَيتَ هةنة.
راديؤ كو ئيَك ذ بةرفرةهرتين ذيَدةريَن وةرطرتنا نووضةييَ ل هةموو جيهانيَ
دهيَتة نياسني ،خودانيَ سالؤخةتيَن لةزاتييَ و بةردةستبوونيَية .ثةيامنيَريَن راديؤيي
دشيَن ب لةز نووضةييَ ظةطوهيَزن و هةر كةسةكيَ راديؤيةكا ب ثاتري ذي
0
Philip Graham
41
هةبيت ،دشيَت نووضةييَ ل هةر دةمةكيَ و جهةكيَ طوهـ ليَ ببيت .ثةيامنيَريَن
راديؤيي د ظةطوهاستنا نووضةييَ دا مفاي ذ دةنطي و ثةيظان وةردطرن ،لةوما
طوهدار هةست ثيَدكةن هةتا راددةيةكيَ د شيَوةييَ راسيتَ روودانيَ دا سةربؤرةك
بؤ ضيَبووينة .نووضةييَن راديؤييَ هةر رؤذ ضةندين جاران بةالظ دبن ،لةوما هةر
جار دهيَتة نووكرن .ليَ ثرتييا ويَستطةهيَن راديؤيي ب تينَ دةمةكيَ كيَم بؤ هةر
بةرنامةيةكيَ بةالظكرنا نووضةيان ددةن كو كورتييةكيَ ذ طرنطرتين نووضةييَن
بةالظبوويي ظةدطوهيَزن و د ناظ وان ثةيامان دا ض شوونواريَن كووراتي و
بةرفرةهييا د رؤذنامةيان دا دشيَن ثيَبدةن ناهيَتة دينت.
بةرنامةييَن نووضةيييَن تيَلةفزيؤنيَ ب مفا وةرطرتن ذ دةنطي و ويَنةي دشيَن
بؤ بينةران بيَذن كو ض روودان ييَ ضيَدبيت ،بةلكو ييَن ويَ روودانيَ نيشا بينةري
ددةن .ئيَك ذ خاليَن بهيَز ييَ تيَلةفزيؤنيَ ئةوة كو دشيَن هةستان ظةطوهيَزن و
بينةران د سةربؤران دا ثشكدار بكةن .ثيَشكةظتنيَن تةكنةلؤذياييَ ،كامريةييَن
بضووكرت ،ثيَشظةضوونا دجييتالي و فريَكةريَن كارةبايي ،بؤ تيَلةفزيؤنيَ ئةظ دةليظة
بةرهةظ كرية كو بشيَن هةر ب ويَ لةزاتييا راديؤييَ ،نووضةييَ بةالظ بكةن .ليَ
طريَدانا ظان دةزطةهان ب ويَنةييَ وةكو خالةكا الوازييَ بؤ وان دهيَتة هذمارتن:
نووضةييَن تيَلةفزيؤني جاران ذ بةالظكرنا ضريؤكيَن ئالؤز خوة ددةنة ثاش ،ضونكو
ذ الييَ بينةري ظة ض وةرطريَن خوة نابن.
د ظي سةردةميَ نوو دا ضارضووظةكرنا كةظنرت يا جوداهييا دناظبةرا نووضةييَن
ضاثيَ و نووضة ب سةر شيَوةييَ راديؤ و تيَلةفزيؤني ذناظضووية .ل نةتةوةييَن
40
ئيَكطرتي و وةالتيَن دي دا طةلةك دةزطةهيَن نووضةيان نوكة نووضةييَ ب ريكا
طةلةك طةينةريَن جودا ذ وان ئةنرتنيَيتَ دطةهينن .ب ويَ ضةنديَ كو د شيان
داية ئةنرتنيَيتَ ب بيَ دووماهي بةرفرةهكر ،نووضةييَن ئةنرتنيَيتَ ض طريَدانةك ب
ضارضووظةييَن جهي و دةمي كو ل سةر دةزطةهيَن ضاثيَ دهيَتة سةثاندن نامينيت.
سايتيَن نووضةيي دشيَن ثيَزانينيَن ثرت بةرهةظ بكةن و وان بؤ دةمةكيَ ثرت بؤ
بةالظكرنيَ بهيَلن .ديسان دشيَن بؤ بكاربةران شيانيَن ليَطةريانا بابةتي بةرهةظ
بكةن كو ثرت ل دووظ حةز و ظيانا وانة.
42
خواندن .دةزطةهيَن نووضةيي هةتا سايتيَن نظيسييَن هةين (كو باراثرت د زمانيَ
ئينطليزييَ دا ب وان دهيَتة طؤتن سايتيَن كورت) داكو ثةيامنيَريَن وان بشيَن
نظيسينيَن رؤذانة ييَن خوة ييَن ل دؤر نووضةييَن وان طرنطيثيَداي يان برِياريَن
ذؤريَن نووضةييَ بيَخنة بةردةسيتَ خويندةظانان.
د جيهانا بةرةظ تةمامبوونا نووضةييَ ،طةلةك ثةيامنيَر ثيَدحةسييَن كو بؤ
ئةجنامدانا وان كاريَن كو ذ وان دهيَنة داخوازكرن ،ثيَدظي ب شارةزاييَن ثرتن.
ضيَدبيت داخواز ذ ثةيامنيَران بهيَتةكرن كو هةر دطةل ئةجنامدانا ديداران دطةل
ذيَدةران و نظيسينا ضريؤكيَن نووضةيي ،بؤ مفا وةرطرتنا ذ وان د ئةنرتنيَيتَ دا،
بزاظيَ بؤ ثةيداكرنا ويَنةيان بكةن .ضيَدبيت ذ ريَظةبةران بهيَتة خواسنت كو هةر
دطةل خواندنا نظيسينيَن ثةيامنيَران و هةلبذارتنا مانشيَتان ،ضريؤكيَن نووضةيي ذي
د ئةنرتنيَيتَ دا بدانن .ضيَدبيت داخواز ذ ويَنةطران بهيَتةكرن هةر دطةل ويَنةطرتينَ
كاريَ ظيدئؤطرتينَ ذي بكةن و ضيَدبيت نةضاربن نظيسينةكا كورت ل دؤر
ويَنهييَ خوة بطرن .طةلةك ذ دةزطةهيَن نووضةيي ،وان ثةيامنيَريَن كو رؤليَن
نوو د ذؤريَن نووضةيان دا وةردطرن فيَردكةن .ديسان هندةك ذ راهيَنةريَن
ثةيامنيَران ئةو تشيتَ كو ناظيَ (بةرنامةييَ فيَركرنا دةستثيَكي) داناينةسةر
بكاردئينن ،داكو بؤ خويندكاريان د فيَربوونا شارةزاييَن جودا هاريكارييَ بكةن،
ضونكو ضيَدبيت د ثاشةرؤذيَ دا ثيَدظيي ثيَ هةبيت.
43
ليَ بةرانبةر ظان هةموو ثيَدظيييَن نوو ،ثيشةيا رؤذنامةظانيي سةر شيَوةييَ ويَ
ييَ داخوازكري وةكو خوة ماية .هةر وةكو بيل كواش ،5و تام ريَزانتيل ،1د
ثرتووكا خوة دا يا ل ذيَر ناظيَ (كةرستةييَن رؤذنامةظاني :ئةو تشيتَ كو
سةرثةرشتيَن نووضةييَ دظيَت بزانن و باراثرت داخوازيَ بكةن) 9دنظيسيت:
عةدةتيَن رؤهن ييَن هةين كو ثةيامنيَريَن جظاكيَن خةلك ساالر ل دؤر وان ئيَك
بؤضوونن و وةالتي ،مايفَ زانينا وان هةنة:
ئيَكةمني سؤزا رؤذنامةظاني طريَدانة ب راستطؤيييَ. •
وةفادارييا وي يا دةستثيَكي بؤ خةلكي. •
جةوهةريَ ويَ دووظضوونا راستييا وي تشتيية يا كو بدةستظة دئينيت. •
جيَبةجيَكار دظيَت خوة سةربةخوة ذ وان كةسان ببينن ييَن كو نووضة ل •
دؤر وان هاتيية ضيَكرن.
رؤذنامةظاني دظيَت وةكو ضارضووظةكيَ ضاظديَرييَ ل سةر دةستهةالتيَ •
بيت.
دظيَت جهةكيَ بؤ رةخنة و ثيَككرنا طشيت بةرهةظ بكةت. •
0
Bill Kovach
2
Tom Rosenstiel
3
The Elements of Journalism: What Newspeople Should
Know and the Public Should Expect
44
دظيَت بزاظيَ بكةت كو خاليَن تيَبينييان بةرضاظ بكةت و دةليظةييَ بدةتيَ •
كو ببيتة نةخشة.
دظيَت نووضةيان ب مفا و طوجنايي دطةل جظاكيَ خوة بةالظ بكةن. •
كارمةنديَن ويَ دظيَت ئةو دةستووري هةبيت كو وذدانا خوة يا كةسوكي •
بكاربينن.
ئةظ بهاييَن بظي رةنطي رؤذنامةظانييَ ذ هةموو جؤرة ثةيوةندييَن دي بهيَزتر
ليَدئيَخيت .ب وةيف مان بؤ وان هند ب ئاسان نينة .رؤذنامةظان بؤ ثاراستنا ظان
عةدةتان رؤذانة ل ذيَر طظاشتنانن .ليَ بؤ هةبوونا وان باشرتين طةرةنيت ئةظ خالةية
كو رؤذنامةظاني ئةركيَ خوة ييَ سةرةكي ئانكو بةرهةظكرنا وان ثيَزانينيَن وةالتي
بؤ برِياردان سةر ذيانا خوة ثيَدظي ثيَ هةنة ئةجنام بدةت
45
46
بةشيَ دوويَ
47
48
بةرهةظكرنا نووضةييَ
49
بةلةميَن هةوارهاتينَ ل سةر ثاثؤران بووية .ئيَريك نالديَر ،5ثةيامنيَريَ كو ل وي
دةمي بؤ سياتل تاميز 1كار دكر برِياردا كار ل دؤر ظي بابةتي بكةت .ئيَكةمني
ثةيوةندييا وي دطةل ريَظةبةريَ نوو ييَ ئيَمناهييا هيَال ثاثؤران بوو كو ناظ و
نيشانيَن خوة رادةسيت نالديَري كرن .دةميَ نالديَر ثةيوةندي ب ريَظةبةريَ بةريَ
كر ،ناظربي كيَمييا هةبوونا ثاثؤران ثشرتاستكر ،نالديَر ب ثشرتاسيت ذ هنديَ كو
هيَشتا ل دةستثيَكا ريَكا ئاشكراكرنا بابةتةكيَ طرنطة كاريَ خوة دةستثيَكر.
بؤ دةستظةئينانا بابةتي ب شيَوةيةكيَ طشيت و تةمام ،نالديَر ثيَدظي ب هندةك
بةلطةنامةيان هةبوو كو ذمارةيا بةلةميَن هةوارهاتنيَن هةر ثاثؤرةكيَ ،ئةندازةيا
هةر بةلةمةكا هةوارهاتينَ و دووماهي ذمارةيا هةلطرتنا نةفةران د هةر ثاثؤرةكيَ
دا بدةستظةبينيت .ناظربي دظيابا ب ظةكؤلني و شرؤظةكرنا ظان ثيَزانينان ،ريَذةيا
طرنطبوونا بابةتي ديار بكةت .هةر ديسان ناظربي دظيا ل ثاثؤرةكيَ سيار ببيت و
دطةل ريَظينطان و كارمةندان باخظيت .ضيَكرنا راثؤرتيَ بؤ بةرثةريَ ئيَكيَ ييَ
رؤذنامةييَ كو ديار بكةت ريَذةيا بةلةميَن هةوارهاتينَ بةرامبةر ذمارةيا نةفةران د
هةر ثاثؤرةكيَ دا ئيَك بةرانبةر 1كةسانة ،ثيَدظي ب ظان قؤناغان هةموويان بوو.
ثةيامنيَري ثيشةيةكا ب زةمحةتة كو ثيَدظي ب كؤمكرنا راستييان و ظةكؤلني ل
دؤر راستييا وانة .ثةيامنيَر د هندةك بابةتان دا بينةريَ ثةياميَن ثلة ئيَكة ،ليَ
باراثرت ثيَزانينيَن زيَدةتر ذ الييَ كةسانيَن ديرت ظة بدةستخوةظةئينن ،كةسةك كو
0
Eric Nalder
2
Seattle Times
51
سةربؤر دطةل بابةتي هةية يان ل دؤر بابةتيَ بةرضاظكري بسثؤرييةك هةية.
ثيَزانينيَن ب دةستكةظيت ب مفاوةرطرتن ذ ذيَدةران ديَ هيَتة ثشرتاستكرن و
دطةل بةلطةنامةييَن بةرهةظ د مامةلةيان دا ،راثؤرتان و يان بةلطةييَن كةظنيَن
هةلطرتي بهيَنة بةراوردكرن .ئةو ثيَزانينيَن بدةستهاتي ذ الييَ ثةيامنيَري ظة دظيَت
بةرسظيَ ل سةر ثرسياريَن ض كةسةك؟ ض (ض تشت ،كيشك) ،كرييَ؟ ،ض دةم؟،
بؤضي و ضةوا؟ ،بةرسظيَ بدةت .ب بةرضاظوةرطرتنا ئالؤزييا بابةتان ،ضيَدبيت
ثةيامنيَر ظان ثرسياران ب ريَكيَن جودا ب ئازرِينيت.
50
شةش ثرسيار
.5ض كةسةك:
دةسيتَ ض كةسةكي دظيَ روودانيَ دا هةية؟
كارتيَكرنا ظيَ روودانيَ ل سةر ض كةسةكيية؟
ض كةسةك باشرت دشيَت ل دؤر روودانيَ باخظيت؟
ناظيَ ض كةسةكي د ظيَ روودانيَ دا نةهاتيية طؤتن و دياركرن؟
ض كةسةك ثيَزانينيَن ثرت ل دؤر ظيَ روودانيَ هةنة؟
ض كةسةك ييَ شةر و هةظرِكييَ دطةل ظيَ روودانيَ دكةت؟
ئةريَ تشتةكيَ هةظثشك د ناظبةرا اليةنيَن هةظدذ ييَن روودانيَ دا هةنة؟
دطةل ض كةسةكيَ دي بؤ ظيَ روودانيَ دشيَني باخظني؟
.1ض (ض تشت؟ كيذ؟):
ض ضيَبووية؟
خاال ب هيَز يا ظيَ راثؤرتيَ كيذة؟ ب راسيت مة دظيَت ئيشارةتيَ ب ض تشت
بدةين؟
ض تشت ديَ من سةرسومان كةت؟ طرنطرتين راستييا ب دةست من كةظيت
كيذ بووية؟
52
خويندةظان ،بينةر و طوهداريَن ظي ثةيامي ،ذ بؤ تيَطةهةشتنا راثؤرتيَ ثيَدظي ب
ضنة؟
.9ميَذوويا بابةتي طةنطيية؟ روودانا دووظدا ضيية؟
ل دؤر ظيَ ضةنديَ ض ذ دةستيَن خةلكي دهيَت؟
.4كرييَ؟
روودان ل كرييَ ضيَبووية؟
بؤ متامكرنا راثؤرتيَ دظيَت بؤ كرييَ بضني؟
.1روودان ديَ ضةوا بةردةوام بيت؟ دووماهييا ويَ ديَ يا ضةوا بيت؟
.3بؤضي؟
بؤضي ئةظ روودانة ضيَبوو؟ ئةريَ روودانةكا ب تنيَية يان ثشكةكة ذ
زجنريةيةكا روودانان؟
بؤضي خةلك بظي شيَوةي رةفتاري دكةت؟ مةرةما وان ضيية؟
ئةظ روودانة ب ض ريَك كارتيَكرنيَ ل سةر بابةتان دكةت؟
ئةظ راثؤرتة ب ض رةنط ديَ هاريكارييا وةرِطري يان جظاكي كةت؟
من ضةوا ئةظ ثيَزانينيَن هةنيَ ب دةستخوةظةئيناينة؟ ئةريَ بابةتيَن ثيَظة هاتينة
طريَدان رؤهن و ئاشكرانة؟
ئةظ راثؤرتة ب ض رةنط ذ الييَ وةرِطري بؤ كةسيَ بةرامبةر ديَ هيَتة
شرؤظةكرن؟
طةلةك ثةيامنيَر ئةظ خاليَن هةنيَ ب شيَوةييَ هزري بةرضاظ وةرطرتينة داكو ذ
بةرضاظوةرطرتنا خاليَن طرنطيَن روودانيَ ثشرتاست بنب.
53
نيَرين
54
ثيَزانينان شارةزاييةكا باش هةبيت .ئةظ خاليَن ل خواريَ هندةك ثيَشنيازيَن بؤ
ثةيامنيَران بؤ كاريَ نظيسينا ثيَزانينان:
راسيت ،هووراتي ،هزر و بؤضوونان بنظيسن .مانشيَت و ذيَدةريَ ثيَزانينان ب
باشي ديار بكةن.
نيطارةكيَ ذ ذؤرا ،دميةنان يان كةرستةييَن ثةيوةنديدار بكيَشن.
ريَنظيسا ناظان ،مانشيَت و ثيَزانينيَن ثةيوةنديدار دروستنب .مةهـ و ساليَن
ذدايكبوونا كةسان ذيَ بثرسن داكو ب باشي ئاطةهدارييَ ذييَ وان ييَ دروست
بنب.
شيَوازيَن ضاظثيَكةظتينَ د دةفتةركا خوة دا بنظيسن.
ذ زيَدةنظيسينا سةر دةفتةركيَ خوة بثاريَزن .جهي بؤ نظيسينا بين و
شرؤظةكرنيَ بهيَلن.
ثشتا الثةران بؤ نظيسينا ثرسياريَن دي بهيَلن.
ئيَكسةر نظيسينان شرؤظة بكةن.
طةلةك ثةيامنيَران بؤ لةزاتييا زيَدة ،ثةيظان تيَكدا و ب لةز دنظيسن .ئةو ثاشي
وان نظيسينان شرؤظة دكةت و ثرت رؤناهييَ بةرددةنة سةر ،داكو ثاشي تووشي
سةرطيَذييَ نةبن .ديسان ئةوان طرنطرتين بابةتان بدةستخوةظةئيناينة ،وان طؤتنيَن
كو ثاشي دشيَن د راثؤرتا خوة دا مفاي ذيَ وةربطرن .ئةو خاليَن كو دظيَت
راستييا وان بهيَتة ثشرتاستكرن ،و ثرسياريَن بيَ بةرسظ رؤهن بكةن.
55
هةر ضةندة ييَ رؤهن و ئاشكراية ،ليَ دظيَت ثةيامنيَر بةري دةركةظنت بؤ ئينانا
نووضةيةكيَ هةموو كةرستةييَن كاري ظيَنب :دةفتةركا تيَبينييان ،ثيَنووس ،مسةجل
يا كاسيَت يان ئةلكرتؤني و ثاترييَن ساخلةم .ض تشتةك ذ ظيَ خرابرت نينة كو
ثشيت طةهشنت ب جهيَ نووضةييَ ببيين كو كامريةييَ فلم بةر نينة يان حربا
ثيَنووسيَ متامبووية .رؤذنامةظانيَ ظي سةردةمي باراثرت كةرستةييَن زيَدة ذي دطةل
دا هةنة :مؤبايل و لةبتاث ،هندةك تشتيَن دي ذي ضيَدبيت مفاييَن خوة هةبن.
داناناالستيكةكيَ بؤ ناظ دةفتةركا نظيسيينَ ديَ هاريكاربيت كو ب ئاساني بةرثةريَ
ظاال ئانكو سثي ببيين ،دانانا دةفتةركيَ بؤ ناظ كيسكةكيَ دا بؤ هنديَ داكو ل
دةميَ هاتنا بارانيَ دةفتةر تةر نةبيت ،هةبوونا زوومةكا بضووك بؤ كامريةي ديَ
هاريكار بيت بؤ هةوة كو ئةطةر هوون نةشيَن ل روودانيَ نيَزيك بنب بشيَن ب
ريَيا زوومي ل روودانيَ بنيَرن .حاسيبة ديَ هاريكارييا هةوة كةت كو ثيَزانينان بؤ
وان ذماريَن كو خةلكي ثرت نياسني دطةل هةية بطوهؤرن ،بؤ منوونة ريَذةيا سؤتنا
ثانزينا فرؤكةييَ بؤ لرتيَ.
56
ظةكؤلنت
رؤذنامةظان ثرت ذ ويَ ضةنديَ كو د راثؤرتيَ دا ثيَدظي ثيَ هةبيت ثيَزانينان كؤم
دكةن .ليَ هةر ضةوا بيت ثيَزانينيَن زيَدةتر ديَ هاريكارييا وان كةت كو
تيَطةهشتنةكا باشرت ل سةر ويَ روودانا ئةو ل سةر كار دكةت هةبيت .هنددةك
جاران ،هةبوونا ثيَزانينيَن ميَذوويي بؤ ثرت ظةكؤلينا بابةتي و دةرئيَخستنا هووراتييَن
ويَ طرنطييةكا ئيَكجار مةزن هةنة .بؤ منوونة ،د راثؤرتا ئيَريك نادال ل دؤر
بةلةميَن هةوارهاتينَ ،ئةوة ئيشارةت ب هنديَ داكو ئةو ئاظيَن ئةظ ثاثؤريَن هةنيَ ل
سةر دبوورن ل مةها ذانظية وةسا دسارن كو د نيظ دةمذميَريَ دا سةرمايا ويَ
دبيتة ئةطةريَ مرنا مرؤظان .ئةظ ثيَزانينيَن هةنيَ ببوو ئةطةريَ شرؤظةكرن و
طرنطييا هةبوونا بةلةميَن هةوارهاتينَ د ناظ ظان بةلةمان دا .ئةظة دروست هةمان
ثيزانينيَن كو ثةيامنيَر ل دةميَ ظةكؤليينَ بؤ ضيَكرنا راثؤرتيَ ض ل جهيَ كاري ض ل
د وان ثرسياريَن د مةيدانا كاري دا دهيَنةكرن ل دووظ دطةرييَن.
ب هاريكارييا طةهشنت ب كؤمثيؤتةر و ئةنرتنيَيتَ ،ثةيامنيَريَن ،نوكة ،ثرت
ئامرييَن ظةكؤليينَ بةردةست هةنة .طةلةك ذ ظان ئامريان ،دانةييَن ثيَشكةظتيرت ييَن
ئامرييَن سةرةتايي و بنياتييَن ظيَ ثيشةييَ نة :ذ وان فةهةنطا زماني ،رؤذذميَر و
57
نةخشه .ئامرييَن دي وةكو بةنكيَن ثيَزانينان و وان راثؤرتيَن كو طةهشنت ب وان
بةري هةبوونا ئةنرتنيَيتَ ب زةمحةترت بوو و ثيَدظي ب سةرةدانا ثرتووكخانةيان و
ريَظةبةرييَن مريي بووية .ديسان ذيَدةريَن دي كو ل 12ساليَن دةستثيَكيَ ييَن
هاتنا ئةنرتنيَيتَ كيَمرت كةس باوةر دكر كو ديَ ثةيدابن وةكو :وةكو ماتوريَن
ليَطةريان ،ويَب سايت ،ذؤريَن ضةتي ،و فةهرةستيَن ثؤستيَن ئةلكرتؤني .هةر
هةموو ئةظ كةرستةييَن هةنيَ د كؤمكرنا ثيَزانينان دا هاريكارييا رؤذنامةظانان
دكةت .ليَ سةرةكيرتين كةرستةييَن ضيَكرنا راثؤرتيَ د ضةرخيَ ضوويي دا هةتا
نوكة نةهاتيية طوهؤرين :كؤما راثؤرتيَن بةالظبوويييَن دةزطةهيَن نووضةييَ ،ئةظ
راثؤرتيَن هةنيَ ض ب شيَوةييَ كاغةز د كشوييَن كؤمثيؤتةري دا يان ب شيَوةييَ
دجيتال د فولدةريَن كامثيوتةري دا هاتينة هةلطرتن ،خاال باش بؤ دةستثيَكرنا هةر
جؤرة راثؤرتةكيَ نة .طةلةك رؤذنامةظان ،هندةك ثيَزانينان ل دؤر راثؤرتيَن بةريَ
ل دؤر بابةتيَن تايبةت ل جةم خوة هةلدطرن.
بؤ منوونة هزر بكة سةرؤك وةزيريَ بةري ييَ وةالتةكيَ جيارن ييَ مري،
ثةيامنيَر راسثاردي بؤ ضيَكرنا ظيَ راثؤرتيَ ثيَدظي ب هندةك ثيَزانينيَن دةستثيَكيية:
ذييَ وي ،ئةطةريَن مرنا وي ،ليَ رؤذنامةظانيَ مة دظيَت ثيَزانني ل دؤر سةردةميَ
وةرطرتنا دةستهةالتيَ ذ الييَ وي و شيَوازي طوهؤرينا دةستهةالتيَ ل سةر دةميَ
وي هةبن .ثيَنطاظا ئيَكيَ ليَنيَرينة ب راثؤرتيَن نووضةييَن بةريَ ل ذؤريَن ئةرشيفيَ
يان ذيَدةريَن ئةنرتنيَيت .ئةظ راثؤرتيَن هةنيَ ضيَدبيت ناظيَ كةسوكارةكيَ نيَزيكي
سةرؤك بةريَ تيَدا هةبيت كو ثةيامنيَر دشيَت ذ وي داخوازا ديدارةكيَ بكةت.
58
ثةيامنيَر بةري ئةجنامدانا ديداريَ ثيَدظي ب ثيَزانينان ل دؤر رابردووييَ ظي كةسي
دبيت ،ئةظ رابردووية بةلكي ديار بكةن كو هةظاليَ سةرؤكي ضيَدبيت نامةيةكيَ
وي ل جةم هةلطرتي بيت و نةدوورة ثيَزانينيَن نوو و ييَن سةرجنراكيَش تيَدا
هةبن .ئةجنامدانا ديداري بيَي دووظضوونا ذيَدةران و ئةو تشيتَ هوون ثيَدظني وةكو
شؤفيَرييَية بؤ جهةكيَ نةديار بيَي ليَزظرين يان هةبوونا ض نةخشةيةكيَ .د
رةوشةكا بظي رةنطي ضيَدبيت بطةهنة جهيَ خوة يان ذي ديَ بةرزةبن.
59
ذيَدةر
61
ثةيامنيَر بؤ ذناظربنا ظيَكنةكرنا دظيَت سةحكةتيَ كا كيذ ذيَدةر ثرت نيَزيكي
بةلطةنامةيانة يان ل دووظ ذيَدةريَن سةرةكي وةكو بةلطةنامة و نظيسينيَنان بن
هةتاكو راسيت ديار ببيت .ذيَدةريَن ثلة دو ثرت وةكو كةرستةيةك بؤ ثشرتاستبوون
ذ ثيَزانينيَن بدةستهاتي ذ ذيَدةريَن ثلة ئيَك دهيَنة بكارئينان.
ذبلي بةرضاظوةرطرتنا وي ذيَدةري كو بؤ ظةكؤليينَ و بدةستظةئينانا ثيَشةكييا
راثؤرتيَ مفاي ذيَ وةردطرين ،بةرضاظوةرطرتنا دروسيت و سةنطا ذيَدةري ذي
طرنطييةكا ئيَكجار مةزن هةية .ل ظان رؤذان كاريَ سايتيَن ئةنرتنيَيت كو ب
شيَوةييَن سةرجنراكيَش هاتينة نيطاركرن يان هنارتنا نامةييَن ئةلكرتؤنييَن هةروةك
رةسةن كو دروست نينن ،هةر كةسةك دشيَت ظي كاري بكةت .هةر بابةتةكيَ
كو ل ئةنرتنيَيتَ دهيَتة دينت ،هةموو دروست نينن .رؤذنامةظان دظيَت ظةكؤليينَ ل
سةر ذيَدةريَن خوة بكةن داكو ذ ثيَزانينيَن دةستكةظيت ثشرتاستبنب.
ثشكةكيَ مةزن ذ كاريَ رؤذنامةظانان ،هةلبذارتنا ذيَدةريَن جودا بؤ
بةرهةظكرنا راثؤرتيَية .ثرسياريَن خلواريَ ديَ هاريكارييا هةوة كةن داكو
ثشرتاستبنب هةوة ذيَدةرةكيَ دروست يان باشرتين ذيَدةر بؤ بةرهةظرِكرنا راثؤرتا
خوة هةلبذارتيية:
كةسيَ ئةظ ذيَدةرة بةرهةمئيناي ،ثيَزانينان ذ كيظة بدةستخوةظةدئينيت؟ (ئايا
ئةظ كةسة د ضارضووظةيةكيَ داية كو ئاطةهداري بابةت و روودانان
بيت؟)
60
ديَ ضةوا شيَم ذ ظان ثيَزانينان ب ريَكا ذيَدةريَن دي يان بةلطةنامةيان
ثشرتاستببم؟
بؤضوونيَن تايبةتيَن خودانيَ ذيَدةري هةتا ض راددة طريَدايية ب بابةتي؟
(ئةريَ ب تينَ ئةوة كو ديَ سكالةي دذي خودانيَ طؤتين تؤمار كةت،
ضونكو بابةتيَن كةسةكي دناظدانة ،هةر ضةندة ناظربي وةكو دةنطيَ طشيت
ييَ كريَداران كو كيَشة و داخوازييَن رةوا هةنة دثةيظيت؟)
ئةطةريَن مفاوةرطرتن ذ ظي ذيَدةري ضنة؟ ئةريَ ذبةر ئاسانكرنا كاريية يان
ذبةرهنديَ كو دزامن ديَ ثيَزانينيَن مفادار بدةستخوةظةئينم؟
مةبةستا وي كةسيَ ئةظ ذيَدةرة بةرهةظكري ذ ظي كاري ضيية؟ (ئةريَ ئةظ
كةسة دظيَت دميةنةكيَ جوان ذ كةسايةتييا خوة بؤ مة بدةتة دياركرن يا
وي دظيَت كةسايةتييا سةرؤكيَ خوة لةكةدار بكةت؟ ذبلي ظان
هةموويان ،ئةو ذبةر ض دطةل من دئاخظيت؟)
هةر دةميَ هةوة ذيَدةرةكيَ باش بؤ وةرطرتنا ثيَزانينان بدةستخوةظةئينان،
باشرتة كو ثةيوةندييا خوة دطةل وي كةسي بؤ ماوةيةكيَ دريَذ بثاريَزن .بزاظيَ
بكةن ثةيوةندييَن خوة دطةل هةر ذيَدةرةكيَ ثيَزانينان باش بكةن ،نةب تينَ
ئةدريَس و ذمارةيا تيَلةفؤنا جهيَ كاري ،بةلكو ذمارةيا موبايليَ و تيَلةفؤنا مال و
ئيميَليَ وي ذي بدةستظةبينن .ثةيامنيَريَن سةركةظيت ب شيَوةيةكيَ ريَكخسيت و
بةردةوام ثةيوةندييَ ب ذيَدةريَن خوة دكةن داكو بزانن كا ض روودانةكا
سةرجنراكيَش ضيَبووية .هةر ديسان ب ريَيا بةالظكرنا كارتا ثيشةييَ خوة بؤ وان
62
كةسيَن ل دةميَ بةرهةظكرنا راثؤرتيَ وان دنياسن ،كارةكيَ وةسا بكةن داكو
ذيَدةريَن هةوة بشيَن ب ئاساني ثةيوةندييَ ب هةوة بكةن .هةر كةسةكيَ
دةستيَن وي بطةهيتة ثيَزانينان ذ وان كارمةند و سكيَرتيَريَن ريَظةبةرييان دشيَن بؤ
ثةيامنيَري ذيَدةرةكيَ باش بن .ئةو دشيَن بؤ هةوة ذ بةلطةنامة و نظيساران كؤثيان
وةربطرن و باراثرت د زانن كا ض كسةسةك د ض بياظ دا ديَ ثيَزانني هةبن .ئةو
ثةيامنيَريَن كو رةفتاريَن جوان دطةل ذيَدةريَن خوة دكةن ضيَدبيت بشيَن بةرسظةكا
ئةريَين بؤ هةظديتنةكيَ دطةل بةرثرسيَن وان ب ئاساني وةربطرن.
63
ضاظثيَكةظني
"ثةيامنيَريَن سةركةظيت ب
و ريَكخسيت شيَوةيةكيَ
ب ثةيوةندييَ بةردةوام
ذيَدةريَن خوة دكةن داكو
روودانةكا ض كا بزانن
سةرجنراكيَش ضيَبووية"
0
Kristin Gilger
64
د ناظبةرا ديداريَ دطةل هةظديتنةكا سادة دهنديَ داية كو ثةيامنيَريَ ديَ
ئاراستةيان دةتة ثرسياران.
ئةجنامدانا هةظديتينَ هةردةم كارةكيَ ئاسان نينة .ضيَدبيت هندةك كةسان
نةظيَت ديداريَ دطةل ثةيامنيَران بكةن ،ب تايبةت دوان بابةتان د ا كو نةدوورة
نةئارامي (فةوزا) تيَدا ثةيدا ببيت .ل بةرامبةر بةرثرسيَن دةولةتيَ ب ظيَ كةليشة
و هزريَ دةست ثيَبكةن كو زانينا وان كرياريَن كو بةرثرس ئةجنامددةن مافةكيَ
خةلكيية .ثةيامنيَريَن باش ئةويَن ييَن كو ب ثيَشبينيكرنا وان بةهانة و ريَطران كو
بةرثرس خوة ب وان ظة طريَددةن ،بشيَن رةزامةندييا ب زةمحةترتيينَ وان بؤ
ديدارةكيَ ب دةستخوةظة بينن.
-وان دةم نينة.
ثةيامنيَر دشيَت باشرتين دةم يان جهي بؤ وي كةسيَ دظيَت ديداريَ دطةل
بكةت ثيَشنيار بكةت .سنؤرداركرنا ماوةييَ ئةجنامدانا ديداريَ دشيَت
كاريطةرييةكا ئةريَين هةبيت.
-نةئارامن ضونكو هزر دكةن ئةجناميَن راثؤرتيَ ديَ دزيانا وان دا بيت
رةفتارةكا ب ريَزطرتن دطةل خةلكي و شرؤظةكرنا مةبةستا وة يا سةرةكي بؤ
ديداريَ دطةل وان ديَ ذ نةئارامييا ذيَدةران كيَم كةت
-نزانن ديَ ض بيَذن
ثةيامنيَر دظيَت ئةطةريَن ضيَكرنا راثؤرتيَ و ثيَدظياتييا هةبوونا بؤضوونيَن
تاكةكةسي ب باشي شرؤظة بكةت
65
-طةهشتنا ب وان يا ب زةمحةتة
ثةيامنيَر ل ثرتييا جاران دظيَت ب ريَيا سكيَرتيَران يان بةرثرسيَن ثةيوةندييَن
طشتييَن وي كةسيَ وان دظيَت ديداريَ دطةل بكةن ثةيوةندييَ بكةن .هندةك
ثةيامنيَر ل هندةك جاران كو شك د هنديَ دا هةبيت كو داخوازا وان ناطةهيتة
كةسيَ دةستنيشانكري ،هةر ئيَكسةر نامةيةك بؤ كةسيَ دةستنيشانكري دنظيسن
يان ل دةميَ فراظيينَ يان ثشيت ب دووماهيهاتنا دةواما فةرمي ديَ ثةيوةندييَ ثيَ
كةن.
ثشيت ريَكخستنا ديداريَ و دووظضوون ل دؤر وي كةسيَ ديَ ديداريَ دطةل
ئةجنامدةن ،دظيَت بةرهةظييَن ثرت بهيَنةكرن .باراثرت ذ ثةيامنيَران ليستةيةكيَ ذ
ثرسياران يان بابةتان بؤ خوة بةرهةظ دكةن و دطةل خوة رادكةن ليَ ل دريَذاهييا
ديداريَ دا ناسةحكةنة وان .ئةو ل دووماهييا ديداريَ ديَ بةريَ خوة دةنة ظان
ثرسيار و خاليَن نظيسي داكو ثشرتاست بنب كو ض بابةتةكيَ طرنط نةهاتيية
ذبريكرن
كرنا ثرسياريَ ،بنياتيَ ديداريَ ثيَكدئينيت .ثرسيارا دروست وةكو ستيَرنا
ثاثؤريَية كو ريَيا راست دثاريَزيَت .ثرسياريَن طوجنايي دبنة ئةطةريَ بةرسظيَن
نةضاظةريَكري و و ثيَزانينيَن طةلةك طرنط .ثرسياريَن طوجنايي دشيَن ببنة
ئةطةريَ هنديَ كو هوون وةسا هزر بكةن كا هةوة بؤضي زةمحةتا ديداريَ بؤ خوة
ضيَكريية .ثرسياريَن كو زيَدة تايبةمتةندي تيَدا هةبن ضيَدبيت هةوة ب داننة سةر
ريَيةكا شاش.
66
كرنا ثرسيارا ئيَكيَ د ديداريَ دا طرنطييا خوة هةية ضونكو ديَ سةقاييَ
ديداريَ بةرهةظ كةت .ثرتييا رؤذنامةظانان وةسا باشرت دبينن كو ب ثرسيارةكيَ
دةستثيَبكةن سةقايةكيَ طةرم ضيَكةت و ئارامييةكيَ بدةتة وي كةسيَ ثيَزانينان
ددةت .ثرسيارةكا وةسا كو بشيت ب ئارامي و دخلوةشي بةرسظيَ بدةت.
ضيَدبيت ئةظيَ ثرسياريَ ثةيوةندي ب مةبةستا ئامادةبوونا هةوة ل ويَريَ نةبيت.
ليَ باراثرت دشيَت هةذيبوونا هةوة بؤ كةسيَ ثيَزانينان ددةت دؤثات بكةت و
دبيتة ئةطةريَ ثةيدابوونا هةستا باوةري و رازيبوونا وي .ل ثرتييا دةمان باشرتين
ثرسيار ئةون كو ب تينَ ب (ئةريَ و نةييَ) بةرسظ ل سةر نةهيَتةدان .ئةظ جؤريَ
ثرسياران ثيَشوةخت نةهاتينة هةلسةنطاندن .د راستييَ دا جياوازييا دناظبةرا ظان
دو ثرسياران داية( ،بؤضوونا هةوة ل دؤر ظيَ ضةنديَ ضيية؟) و يان طؤتنا ظيَ
ضةنديَ كو (د شيان دابوو هةوة ض بؤضوون هةبيت!) .ل وي دةمي كو دظيَت
ثرسيار دروست بن ،هةر ديسان دظيَت تذي بن ذ ئارامييَ داكو كةسيَ ديدار ثيَ
دهيَتةكرن بشيَت سوحبةتيَ بكةت .رؤذنامةظانيَن باش طوهداريَن باشن و ل ثرتييا
بابةتان طرنطترين ثيَزانينان ب بيَدةنطي و نةئاخظتينَ ب دةستخوةظة ئينن .ب ريَيا
وي تشيتَ هوون ذ الييَ بةرامبةر طوهليَدبن دشيَن ثرسياريَن ثرت ل دووظ خوة دا
بينن كو ضيَدبيت بةري نوكة نةهاتبيتة د هزرا هةوة دا .روبريت زيطل 5ذ راديؤيا
دةولةتي 1ل (واشننت دي سي) ضريؤكا ويَ ديدارا دطةل ديثلوماتةكيَ تورك ل
0
Robert Siegel
2
National Public Radio
67
دةميَ برينداربوونا ثاث جان ثوليَ دوويَ ب طوللةيا وةالتييةكيَ تورك ل رؤما
ظةدطوهيَزيت .ثرسيارا وييا ئيَكيَ ئةظةبوو( :ئةريَ هةوة ض ثيَزانينةك ل دؤر ظي
زةالمي ،مةهمةت عةلي ئاطا 5هةنة؟ جهيَ ئاكنجيبوونا وي ل ئيتالياييَ ،كاريَ
وي ،جؤريَ ويَ ويزةيا ل ئيتالياييَ بؤ دةرضووي؟) ل ظي دةمي بةرسظ هةموو
نةريَين بوون .ثشيت ضةند جاران بزاظان ،سيطل ب بيَ ئوميَدي بيَهنةكيَ بيَدةنط
ما ،و ديثلوماتيَ تورك ب ظان داخويانيان ئةظ بيَدةنطية شكاند ......( ،ئةو ب
ناظودةنطرتين كؤذةكيَ تاوانبارة ل توركييَ كو ثشيت كوشتنا سةرنظيسةريَ ئيَك ذ
رؤذنامةييَن مة ييَن سةرةكي ذ زيندانيَ رةظيية ).سيطيَل دبيَذيت ب ثيَشكيَشكرنا
هندةك ثرسياريَن زيَدة ضارضووظةكري و ديار ض نةمابوو دةليظةيا ديدارةكا باش ذ
دةستيَن وي بضيت .ئةو دبيَذيت كو ريَيا باشرت بؤ دةستثيَكرنا ظيَ ديداريَ د شيان
دابوو ئةظ ثرسيارة كرباية( :ل دؤر ظي زةالمي بؤ مة ثرت رؤهنكرنان بدة؟ ).ثةيامنيَر
دشيَن ب شيَوةييَ بةرهةظبوون ،تيَلةفوني يان ئؤنالين ب ريَيا ئيميَليَ يان ثةياميَن
ب لةز ديداران دطةل كةسايةتييان ئةجنامبدةن .هةر ئيَك ذ ظان ريَيان ئةريَين و
نةريَنييَن خوة هةنة .ديدارا ذ نيَزيك و روونشيت ديَ شيَت نياسينةكا ثرت ل دؤر
كةسيَ ديدار دطةل دهيَتةكرن بدةتة ثةيامنيَري .ض جؤرة ويَنةيةك ب ديواري ظي
هاتينة هةالويسنت؟ ميَزا وييا كاركرنيَ يا ريَكخسيت بوو يان نةء؟ ض جؤرة
ثرتووكةك د ناظ ثرتووكاخنةيا خوة دا هةية؟ هةر ديسان ديدارا نيَزيك و ل جةم
ئيَك روونشيت ديَ هاريكار بيت بؤ هنديَ كو ثةيامنيَر رةفتار و لظينيَن كةسيَ
0
Mehmet Ali Agca
68
ذيَدةريَ ثيَزانينان ببينيت و بؤ ثشرتاستبوون ذ راستييا طؤتنيَن وي ب كاريَ
هةلسةنطاندنيَ رابيت .ئةريَ ئةو ييَ توورةية يان ييَ ئارامة؟ ئةريَ ئةو بةريَ خوة
ددةتة ضاظيَن ثةيامنيَري يان نةء؟
كريستوفيَر (ضيث) ئيَسكانالن ،5ريَظةبةريَ كارطةهيَن دارشتينَ دةزطةهيَ
فيَركرنا رؤذنامةظانييا ثوينتيَر 1ل وياليةتيَن ئيَكطرتييَن ئةمريكا ضريؤكا ديدارا
دطةل ذنةكيَ بةالظ دكةت كو هةظذيينَ خوة ذ ئةطةريَ تووشبوون ب نةخوةشييا
ثةجنةشيَريَ ذدةستدابوو .ئةظ ذنة ل ماال خوة طؤتة ئيَسكانالني( :هوون دزانن كو
هةر شةظ كيَمةكي ذ طؤالظا هةظذيينَ خوة ل باليفكي ددةم داكو وةسا هزر بكةم
ئةو هيَشتا ييَ ل تةنشت من ).ئةظ طؤتنة ذ وان هووراتييانة كو خواندةظا دشيَت
بيَهن بكةت يان ب راموسيت و ئيَسكانالن ض جاران نةدشيا ب ريَيا تيَلةفون يان
ئؤناليينَ ذ ويَ ئاطةهدار ببيت).
ديدارا ب ريَيا تيَلةفوني دةمةكيَ كيَمرت دطريت و بؤ هندةك ثةيامنيَران
هةلطرتنا ثيَزانينان ل وان باردؤخيَن كو نابيت سةحكةنة ذيَدةريَ ثيَزانينان
كارةكيَ ئاسانرتة .هةتا ئةو دشيَن ثيَزانينيَن خوة ب كؤمثيوتةري تايث بكةن.
ديدار ب ريَيا ئيميَليَ ئةلكرتؤني د باردؤخةكيَ وةسا د اكو دووراتييةكا مةزن
دطةل ذيَدةريَ ثيَزانينان هةية ريَيةكا ب مفاية .ليَ ثةيامنيَر نةشيَت طوهدارييا وي
تشيتَ دهيَته طؤتن بكةت و ئيَكسةر ثرسيارةكيَ بكةت .ثةياميَن ب لةز ب ريَيا
0
Christopher (Chip) Scanlan
2
The Poynter Institute
69
ئةنرتنيَيتَ ثرت وةكو ديدارةكا تيَلةفوني دمينيت .د هةر دو ريَييَن ئؤنالين ئةظ
وةكهةظيية هةية كا ئةريَ ب راسيت ئةظ بةرسظيَن هةنيَ ذ الييَ كةسيَ
دةستنيشانكري دهيَنةدان؟
ب تيَبينيكرن ب ظان بابةتان ،رؤذنامةيا ظريجينني ثايلوت 5ل نورفولك،1
ظريجينيا ،سياسةتةك بؤ ثةيامنيَرييا ئؤنالين دارشتيية( :ل دةميَ وةرطرتنا ثيَزانينان
ب ريَيا ئامرييَن ثةيوةنديكرنيَ دظيَت ذ راستييا ثةيوةندييَ ثشرتاست ببني ضونكو ل
ئةنرتنيَيتَ ضيَكرنا نيشانيَن تزويركري يان ب ناظيَ كةسةكي دي ئاخظنت يا ئاسانة.
ئةنتيَرنيَت وةكودةزطةهيَن رؤذنامةظانييَن (وةكو رويتةرز و ئاسوشيتيَد ثريَس)
كونرتؤلكري نينن؛ ثةياميَن (مزور) ضيَدبيت ذ هةر اليةنةكي بن).
ئةو ثةيامنيَريَن كو ذ جؤريَن ثةيوةندييَن ئؤنالين مفاي وةردطريت دظيَت هةر
ئةو ريَبازيَن شارةزاييَن طريَدايي ب جؤريَن دييَن ثةيوةندييان بةرضاظ وةرطريت و
ثيَطريييَ ثيَ بكةت .دظيَت خوة وةكو رؤذنامةظان بدةتة نياسني و رؤهن بكةت كا
ل دووظ ض جؤرة ثيَزانينةكيَية و مةبةستا وان ضيية؟ ئةو دظيَت هةر ئةو شارةزاييَن
كونرتؤلكرنا راستييا ثيَزانينان و هزرييَن د ناظ جؤريَن دي هةر د ظي جؤري ذي دا
ثاريَزن.
دوور ذ شيَوازيَ ئةجنامدانا ديداريَ ،ثةيامنيَر باراثرت ثرسياريَن وةسا هةنة كو ل
دووماهييا ديداريَ دكةن .ئةو ديداريَ كورت دكةت داكو ثشرتاستبيت وي ب
0
The Virginian Pilot
2
Norfolk
71
باشي طوهـ ل طؤتنان بووية .ثاشي ديَ ثرسياريَ ذ اليةنيَ بةرامبةر ييَ ديداريَ
كةت كا ئايا بابةتةكيَ دي بؤ طؤتينَ هةية؟ ديسان ئةو ديَ ئاطةهداري باشرتين
ريَيا دووبارة ثةيوةنديكرنيَ ب اليةنيَ ديداريَ ب تايبةت ثشيت دةواما فةرمي بن و
ديَ سؤثاسييا وان كةن ذ بؤ ئةو دةميَ بؤ ويَ ديداريَ داية وان .ديسان طةلةك
رؤذنامةظان ثرسياريَن دي ل دووماهييا ديداريَ دكةن( :ل دؤر ظي بابةتي دشيَم
دطةل ض كةسةكيَ دي باخظم؟)
70
شيَواز و ريَنماييَن كاري
72
باراثرت ذ ريَكخراويَن نووضةيي سياسةتيَن نظيسي ل دؤر شيَوازيَ مفاوةرطرتينَ
ذ ذيَدةريَن نةنياس دارشتينة .بؤ منوونة ،رؤذنامةيا نيويؤرك تاميز دبيَذيت:
(مفاوةرطرتن ذ ذيَدةريَن نةنياس باراثرت د باردؤخيَن وي رةنطي داية كو رؤذنامة
ب ريَييَن دي نةشيَت ثيَزانينيَن باوةرثيَكري كو ببنة راثؤرت بةالظ بكةت .د
منوونةييَن وةسا دا كو مفا ذ ظان ذيَدةران دهيَتة وةرطرتن ،دظيَت بةرثرسيارةتييا
باوةريدانيَ ب خواندةظاي ل دؤر راستييا نووضةييَ و ظةطوهاستنا وان تشتيَن ذ
مةبةستا ذيَدةريَ ثيَزانينان دزانني هةلطرين).
نابيت ثةيامنيَر بيَي هزركرنيَ خوة د ظان جؤرة ديداران بدةن ضونكو كةسيَن
ثيَزانينان ددةن هندةك جاران ب زانينا هنديَ كو ناظيَ وان ناهيَتة ئاشكراكرن ذ
ظيَ دةليظةييَ بؤ مةرةما رةخنةييَن تونديَن كةسوكي يان اليةني مفاي وةردرطرن.
ديسان مفاوةرطرتن ذ ذيَدةريَن بيَ ناظ كاريَ هةلسةنطاندنا راستييا ثيَزانينان بؤ
وةرطري ب زةمحةترت دئيَخيت .ليَ هندةك جاران وةسا دخوازيت كو دظيَت
ثةيامنيَر ثيَزانينان ب ظيَ ريَييَ ب دةستخوةظة بينن ضونكو كةسيَ خودانيَ ثيَزانينان
د ض باردؤخةيَ دي دا ييَ رازي نينة ثيَزانينيَن خوة ئاشكرا بكةت .ثيَزانينيَن
نةفةرمي دشيان دا نينة بؤ ذيَدةريَن دي بهيَنة طؤتن ،ليَ دشيَت ثةيامنيَري
ئاطةهداري وي بابةتي بكةت كو هةذي ثيَطيَرييَية.
هةر جؤرة ثيَشوازيةك كو ثيَشوةخت هاتبنة وةرطرتن ،ئةظة ثةيامنيَرة كو
دظيَت ييَ ثشرتاست بيت كو هةر دو اليةن شيَواز و ريَنماييَن كاري بةري
ئةجنامدانا ديداريَ ب باشي تيَطةهشتنب ،ل سةر رازي بووينة .ذيَدةريَن نووضةيي
73
هندةك جاران بزاظيَ دكةن ريَنمايان ل نيظا ريَييَ ب طوهؤرن .ئةو ديَ بابةتةكيَ
طرنط ئازرينن و ديَ ب ظي رةنطي بيَذن( :ليَ ديارة نةشيَن مفاي ذ ظي بابةتي
وةربطرن ).هةر ذبةر هنديَ ثيَدظيية ل دةستثيَكيَ بابةتي رؤهن و ئاشكرا كر و ل
سةر ثاراستنا نهيَنييَن ثيَزانينان رازي نةبني ذبلي هنديَ كو ثيَكهاتنةكا جودا ل
ثيَشوةخت هاتبيتة وةرطرتن .ديسان رؤذنامةظان دظيَت ل ئةجناميَن دووماهييَن
نةئاشكراكرنا ناظيَ ذيَدةريَ ثيَزانينان ئاطةهدار بيت .ل هندةك دادطةهان
رؤذنامةظان ذبةر نةئاشكراكرنا ناظيَ ذيَدةريَ ثيَزانينيَن خوة تووشي سزاييَ
زيندانكرنيَ دبن .ل وي دةمي كو رؤذنامةظان ييَ ئامادة نةبيت بةرامبةر ثاراستنا
ناظيَ ذيَدةريَ ثيَزانينان بضيتة د زيندانيَ ظة ثيَدظيية هةر ل دةستثيَكيَ ظيَ ضةنديَ
ئاشكرا بكةت.
هندةك رؤذنامةظان د دانانا ثيَزانينيَن نةفةرمي د ناظ ضارضووظةييَ ثيَزانينيَن
فةرمي دا شارةزاييةكا باش هةنة ،ئيَكريك نالديَر ئيَك ذ وانة .ثشيت ب دووماهي
هاتنا ديدارا نةفةرمي ،طؤتنةكامتام بيَ مفا ظةدطيَريت و ثرسيار دكةت( :بؤضي
وةرطرتنا نةشيَن ئةظيَ ضةنديَ ب شيَوةيةكيَ فةرمي رابطةهينن؟) ثشيت
رةزامةندييا اليةنيَ دييَ ديداريَ ،ئةو ب ثيَداضوونيَ د ناظ نظيسينيَن خوة دا
رستةييَن ثرت بؤ مفاوةرطرتينَ د راثؤرتا خوة دا بكاردئينيت .ئةو دبيَذيت د ئيَك ذ
وان ديداريَن خوة دا ،ئةو شيا ديدارةكيَ ب شيَوةيةكيَ متام نةفةرمي بؤ ديدارةكا
متام فةرمي ب طوهؤريت .ئةطةريَ شيانا ئةجنامدانا ظان كاران هةتا راددةيةكيَ
74
ذبةر ظيَ ضةنديَ بووية كو باوةرييا اليةنيَ دييَ ديداريَ بؤ دووبارة طؤتنا ثيَزانينيَن
بةريَ ذ الييَ نال دؤري ظة هاتيية وةرطرتن.
بنةماييَن دييَن كاري كو رؤذنامةظان دظيَت ذيَ تيَبططةهن رازيبوون ل سةر
ثاراستنا و ئاشكرانةكرنا ثيَزانينانة كو ذ الييَ ذيَدةريَ ثيَزانينان سؤز ل سةر
دهيَتةدان .رامانا ويَ ئةظةية كو ثيَزانينان ب ويَ مةرجيَ دهيَنةدان كو بةري
ماوةييَ خوة ييَ دةستنيشانكري مفا ذيَ نةهيَتة وةرطرتن .دةزطةهةكيَ دةولةتي
ضيَدبيت ساسةتا نوو يا خوة ب تينَ ضةند دةمذميَران يان هةتا رؤذةكيَ بةري
راطةهاندنا سياسةتا نوو ،ثيَزانينان بدةتة دةسيتَ دةزطةهيَ ،راطةهاندنيَ .ئةظ
ضةندة دةليظةييَ ددةتة رؤذنامةظاني كو بةري ساسةتا نوو بهيَتة راطةهاندن ب
باش بابةتي تيَبطةهيت .ئةو رؤذنامةظانيَن ثيَزانينان ب سنؤرداركرنيَ ثةسةند دكةن
دظيَت ل سةر سؤزا خوة مبينن ب تينَ ل وي دةمي نةبيت كو نووضةييَ ثيَ
مةبةست بةري ماوةيَ دةستنيشانكري بؤ رايا طشيت بهيَتة دياركرن.
75
دروستييا كاري
0
Oregonian
76
دهيَنةكرن دراوةسنت .ئةو ثةيامنيَريَن د هةلطرتنا دةفتةركا ثيَزانينان شارةزايي
هةبن و بةردةوام ظةدطيَرنة ظان نظيسينان و هنديَ بشيَن ل دووظ ثةيداكرنا
ذيَدةريَن ثلة ئيَكن باشرت دشيَن ثيَطريييَ ب سيَ ستوونيَن رؤنامةظانييا ضاثي ييَ
ئةمريكي ،جؤزيَف ثوليتزيَر بكةن( :هووربيين ،هووربيين ،و جارةكا دي
هووربيين).
77
78
ى سيَيىَ
بةش َ
79
81
طةهاندنا نووضةييَ
80
رؤذنامةيان سنوورةكيَ دياريكري بؤ نظيسينا نووضةييَ هةنة .دةميَ دياريكري بؤ
ثيَشكيَشكرنا بةرنامةييَن نووضةييَن راديؤيي و تيَلةفزيؤني و هةر ديسان دميَ
خويندةظايان ،طوهداران و بينةران و ئةو طرنطييا بؤ دووظضوونا نووضةييَ ذ خوة
نيشانددةن ،سنووردارن.
رؤذنامةظانييا داخوازكري ب رامانا ظاظارتنا نووضةيانة نةكو بةرفرةهكرن و
طظاشتنا وان .ثةيامنيَر دظيَت مفاي ذ برِيارا نووضةييا خوة وةربطرن و دياربكةن
كا كيش بابةت بؤ طوجناندنيَ د ناظ راثؤرتيَ دا طرنطييا خوة هةية و د ض
ثشكةكيَ راثؤرتيَ دا بهيَتةدانان .بؤ ثرتييا ثةيامنيَران ،ب زةمحةترتين ثشك ذ
نظيسينا راثؤرتيَ ،برِياردانة بؤ ذيَربنا هندةك ثيَزانينيَن دةستكةفتيية .ريَييةك بؤ دانا
ظيَ برِياريَ ،هةلبذارتنا خاال سةرةكي و سةنتةر يان بابةتيَ ضريؤكيَية كو دبيَذنة
ويَ نيظا ضريؤكيَ.
82
سةرؤكانييا ضريؤكيَ
سةرؤكانييا ضريؤكيَ د راستييا خوة دا بةرسظة بؤ ظيَ ثرسياريَ( ،د رااسيت دا
بابةت ل سةر ضيية؟) بؤ تيَطةهشتنا سةرؤكانييا ضريؤكيَ ،مامؤستاييَ بابةتيَ
دارشتينَ ل ثةميانطةها ثوينتيَر ،ضيث ئيَسكانالن ،ثيَشكيَشكرنا ثيَنج ثرسياريَن دي
ذي ثيَشنياز دكةت:
نووضة ضيية؟
راثؤرتا ظيَ نووضةييَ ضيية؟
ويَنةييَ ذ ظيَ نووضةييَ هاتيية طرتن ضيية؟
ديَ ضةوا شيَني ضريؤكيَ د شةش ثةيظان دا ظةطوهيَزين؟
باشة ض ضيَبوو؟
ويَ هزريَ بكةن كو هةوة دظيَت ذ روودانةكا ئاطربةربوونيَ د ناظ سروشيت دا
كو ب لةز ييَ بةرفرةهـ دبيت راثؤرتةك نووضةيي ضيَكةن .هوون رؤذيَ
هةمووييَ ل جهيَ روودانيَ بةرهةظ بووينة ،دطةل خةلكي ئاخظتينة ،زيانيَ ضيَبوويي
ب ضاظ ديتينة .نوكة بةري دةست ب نظيسينا راثؤرتيَ دظيَت ،سةرؤكانييا
ضريؤكيَ ثةيدا بكةي .ل ظيَرة ديَ نيشاندةين كا ديَ ضةوا مفاي ذ ثرسياريَن
ئيَسككانالني بؤ ثةيداكرنا سةرؤكانييا ضريؤكيَ مفاي وةرطرين:
83
نووضة ضيية؟
ئاطربةربوونيَ دو خانييان ل ضياييَن رةخيَ رؤذئاظا باذيَرِي ذناظرب ،ليَ ض
كةسةك بريندار نةبوو و ض زيان ب دةظةرا بازرطانييا باذيَرِي ذي نةكةظتيية.
راثؤرتا ظيَ نووضةييَ ضيية؟
دو خيَزان ئاوارة بوون ليَ ذبةر هنديَ كو ماينة ساخ كةيفخوةشن.
ويَنةييَ ذ روودانيَ هاتيية طرتن ضيية؟
ئةداميَن خيَزانيَ راوةستيايي ل تةنشت كاظليَن خانييَ كو هيَشتا دووكيَل ذيَ
رادبيت ،ييَن ضووينة سةروستووييَن ئيَك.
ديَ ضةوا شيَني ضريؤكيَ ب شةش ثةيظان ظةطوهيَزين؟
ئاطر خرابكةريَ خانييان نةكو دالن.
باشة ض ضيَبووو؟
زيانيَن ثةيدابوويي ذ ئةطةريَ ضيَبوونا ئاطرةكيَ ب مةترسي ييَ
ضارضووظةكري بوو.
ئةو ثةيامنيَريَ كو دظيَت ظيَ راثؤرتيَ بنظيسيت نوكة دزانيت كو كةسيَن وي
دةستنيشانكرين كةسانيَن وةسانة كو خانييَن خوة ذدةستداينة؛ و دزانيت كو ئةو
دشيَت ذ طؤتنا كةسةكيَ ئةنداميَ ظيَ خيَزانيَ و دياركرنا خوةشحالييا وي لدؤر
قورتالبوونا هةموو ئةنداميَن خيَزانيَ ل دةستثيَكا راثؤرتا خوة مفاي وةرطريت ،و
ديسان ثيَزانينيَن طشيت ل دؤر زيانيَن ثةيدابوويي ل سةر ملكيَ وان د راثؤرتيَ دا
ديَ هيَتة دياركرن .ثةيامنيَر دزانيت كو دشيَت هندةك ثيَزانينيَن كؤمكري ل دؤر
84
ذمارةيا بنطةهيَن ئاطرظةمراندنيَ كو ل دةظةرا بازرطاني كو بؤ ظيَ روودانيَ
دةستبكاربووينة نةهيَليت .ليَ ضيَدبيت رستةيةكيَ ذ زاردةظيَ بةرثرسيَ بنطةهيَ
ئاطرظةمراندنيَ ظةطوهيَزيت.
ئةظ راهيَنانة بؤ ثةيداكرنا سةرؤكانييا راثؤرتيَ ب ظيَ رامانيَ نينة كو هةر
راثؤرتةك خودانيَ سةرؤكانييةكا ئيَكانة يا راست و دروستة ،بةرؤظاذي،
ثةيامنيَريَن دةزطةهيَ ،نووضةييَن جودا ،ضيَدبيت ذ راستييَن روودانةكا هةر ب
وي رةنطي مفاي وةربطرن ليَ راثؤرتيَن خوة ب متامي ب شيَوةيةكيَ جودا
بنظيسن .ضونكو سةرؤكانييةكا جودا هةلبذارتينة .ل دؤر راثؤرتا ئاطربةربوونا
سروشيت ،ثةيامنيَرةك دشيَت هةر ذ وان ثيَنج ثرسياريَن بةريَ مفاي وةربطريت و
بطةهيتة سةرؤكانييةكا جودا.
نووضة ضيية؟
جهيَن بازرطاني ل باذيَرِي ذ زيانيَ ،ضيَبوويي ذ ئاطربةربوونةكا سروشيت كو
ببوو ئةطةريَ ذناظضوونا دو خانييان ل ضياييَن رؤذئاظا باذيَرِي ،ثاراسيت مان.
راثؤرتا ظيَ نووضةييَ ضيية؟
خودانيَن ماركيَتان كةيفخوةشن كو ذ ظيَ ئاطربةربوونيَ ثاراسيت مان.
ويَنةييَ ذ ظي راثؤرتي هاتيية طرتن ضيية؟
ئيَك ذ خودانكاران دةستيَن كارمةندةكيَ ئاطرظةمراندنيَ ل بةر دةرطةهيَ
دوكانا خوة دطريت و دطظشيت.
ديَ ضةوا شيَني ضريؤكيَ د شةش ثةيظان دا ظةطوهيَزين؟
85
ئاطر نةشيَت بازرطانييَ ب راوستينيت.
باشة ض ضيَبوو؟
كارتيَكرنيَن ئابوورييَن ذ ظيَ ئاطربةربوونيَ ثةيدابووين سنؤردار بووينة.
ظةطوهاستنا ظان جؤرة ضريؤكان دشيَت ل دؤر ئاسودةييا ميَشكيَ خودانكاري
بيت و ديسان طؤتنيَن ذ زاردةظيَ دوكاندارةكيَ شارةزا كو دوكانا وي ذ
ئاطربةربةةنيَ قورتال بووية ،ئةظة ديَ ل سةريَ راثؤرتيَ هيَت .هةر دو راثؤرت
هةر ذ ثيَزانينيَن دةستثيَكييَن وةكو ئيَك مفاي وةردطرن -ئةظة كو دو خاني
ذناظضوووينة ،د وي بواري دا كو دوكان ذ مةترسييَن ظي ئاطري ثاراسيت ماينة -
ليَ داكوكييا وان ل سةر بابةتيَن جوداية .زانينا ظي بابةتي بةري نظيسينا راثؤرتيَ،
كو ل دؤر ض تشتةكيَ داكوكي دهيَتةكرن ،ديَ هاريكارييا ثةيامنيَري كةت كو ض
راسيت و طؤتنيَن زاردةظكي ظةطوهاستيية و كيشكيَ ذيَببةت .هةر وةكو كو
ويليام زينسيَر د ثرتووكا خو دا يا ب ناظيَ (ل دؤر دروست و ووردبني نظيسيينَ)
دبيَذيت( :هزركرنةكا رؤهن دبيتة ئةطةريَ نظيسينةكا رؤهن؛ هةر ئيَك ذ وان بيَي
ييَدين هةبن).
ثةيامنيَريَن ثيشةيي و شارةزا بؤ ثةيداكرنا سةرؤكانييا راثؤرتا خوة ،هةتا
دووماهييا رؤذيَ و دوووماهيك هاتنا ظةكؤلينان ،ديداران و ضاظديتيان هةداريَ
ناكيَشن ،ضيَدبيت لظينا راثؤرتيَ ب هةبوونا سةرؤكانييا راثؤرتيَ د مةذييَ خوة دا
دةستثيَكةن و ديَ هاريكارييا وان كةت كو برِياريَ بدةن بضنة كرييَ و ديداريَ
دطةل ض كةسةكي ئةجنامبدةن .ليَ ،ضيَدبيت سةرؤكانييا راثؤرتيَ د دةميَ
86
كؤمكرنا ثيَزانينان بهيَتة طوهؤرين و طةلةك جارن ذي ئةظ ضةندة ثةيدا دبيت.
طرنطرتين بابةت ئةظةية كو نظيسةريَ راثؤرتيَ ،بةري نظيسينا خوة ل دؤر
هةلبذارتنا سةرؤكانييا راثؤرتا خوة برِيار دابيت.
هةبوونا سةرؤكانييا راثؤرتيَ د مةذييَ دا ،ب تينَ ثيَنطاظا ئيَكيَية بؤ هوور
نظيسينا راثؤرتةكيَ .ثيَنطاظا دوويَ ،ريَكخستنا راثؤرتيَية .بؤ هنديَ داكو بزانن
ريَزبةندييا ثيَزانينان ضيية ،ب بةرهةظكرنا فةهرةستةكيَ ذ راستييَن سةرةكييَن
راثؤرتيَ ،دةست ب كاريَ خوة بكةن و برِياريَ بدةن كا كيش ثشك ل سةر،
خواريَ و ل نيظا راثؤرتيَ بهيَتة دانان .باشرتين طؤتنان ذ ديداريَن خوة هةلبذيَرن و
برِياريَ بدةن كا هةر ئيَك ذ وان ديَ ل كريا راثؤرتيَ هيَنة دانان .ذ هةر ئيَك ذ
هووردةكارييَن كو ب ثشرتاسيت هةوة دظيَت كو د راثؤرتا خوة دا بدانن،
نظيسينةكيَ راكةن .هندةك ذ ثةيامنيَران حةز دكةن ،بةري دةست ب نظيسيينَ
بكةن ،نةخشةيةكيَ طشيت ذ راثؤرتا خوة ل سةر كاغةزةكيَ ديار بكةن و ذ ويَ
وةكو راثؤرتا خوة مفاي وةربطرن.
87
دارشتنا نووضةييَ
88
ب شيَوةيةكيَ طشيت ،راثؤرتيَن نووضةيي ذ رستة و ثاراطرافيَن كورترت ذ
جؤريَن دييَن نظيسيينَ ثيَكدهيَن .هةر ثاراطرافةك ل دوووظ طةهاندنا مةبةستةكيَية.
ثاراطرافا نوو ل وي دةمي دروست دبيت كو نووضة ،كةسايةتي يان دميةنةكيَ
نوو بهيَتة دانةنياسني.
رؤذنامةظان ذ زمانةكيَ سادة و رؤهن كو تيَطةهشتنا ويَ يا ئاسان بيت مفاي
وةردطرن .ثرت مفا ذ ناظان و بكةران دهيَـة وةرطرتن هةتاكو سالؤخةت و قيدها.
راثؤرتيَن نووضةييَن باش ،راثؤرتيَن نةرؤهن ،دةرطرتي و دووباةكري نينن .ضونكو
هةر ثةيظةكيَ طرنطييا خوة هةية .هةروةكو ئاي.بي.ظايت ل ثرتووكا دانةنياسينا
خوة ب ناظيَ (ثيَكهاتيَن شيَوازيَ نظيسيينَ) ثشرتاست دكةت كو ئيَك ذ خاليَن
سةرةكييَن نظيسيينَ ئةظةية( :ثةيظيَن نةثيَدظي ذيَببةن).
نظيسةريَن باش بةردةوام بزاظيَ دكةن مفاي ذ باشرتين ثةيظان بؤ طةهاندنا
مةبةستا خوة وةربطرن .هةوةك نظيسةريَ ضةرخيَ نوزدةييَ ،مارك تواين 5طؤت:
(جوداهييا د ناظبةرا ثةيظيَن دروست و ثةيظيَن تا راددةيةكيَ دروست ،وةكو
ازرخش و كرميَ رؤناهييا شةظيَية) .ثةيامنيَر ب مةرةما ثشرتاستبوون ذ هنديَ كو
ثةيظان وان ييَ دةستنيشانكري ب دروسيت رامانا ويَ تيَطةهيَ ددةت كو وان
ئيشارةتثيَداي ،بةردةوام مفاي ذ فةرهةنطان و ثرتووكيَن ثةيوةنديدار وةردطرن.
ذ ويَ ضةنديَ كو ثةيامنيَر بؤ طشت وةالتييان راثؤرتيَ بةرهةظ دكةن ،دظيَت
خوة ذ بكارئينانانا زمانيَ تايبةت(فين) و ثةيظيَن زظر كو بؤ ثرتييا وةالتييان نةنياسة
0
Mark Twain
89
بدةنة ثاش .ئاخفتنكةريَ نةخوةشخانةييَ ضيَدبيت بيَذيت كو ذ نةخوةشييا
(السريشيَن كانتيؤذن) 5درةجنيت ليَ ثةيامنيَر دظيَت ذ زاراظيَ (برين و خوين
مرنيَ) مفاي وةربطرن .ئةطةر ثيَدظي بوو ب مةرةما هووربينييا ثرت د راثؤرتيَ دا
مفا ذ ثةيظيَن زانسيت بهيَـة وةرطرتن ،باشرتة كو ثيَناسةيةكيَ ذي ل دؤر ويَ ثةيظيَ
بدةن .بؤ منوونة ذ بؤ ثةيظا (سؤتنا فوسيلي) د راثؤرتيَ دا كو ل دؤر هيَزيَن
جيهانيية ،فةهرةستةكا بضووك ل دؤر جؤريَن جوداييَن ظيَ سؤتينَ بهيَتة دياركرن:
رةذي ،نفت و طازا سروشيت .ثةيامنيَر دظيَت خوة ذ بكائينانا (ثةيظيَن ئةريَين)
(بكارئينانا ثةيظيَن دلنشني ليَنةرؤهن بؤ ثةيظ و بابةتيَن نةدلظةكةر) دوور بيَخيت،
ئانكو ثةيظ و زاراظيَن كو ضيَدبيت وةرطري طيَذ يان بةرزة بكةن .ئةطةر جظاتا
باذيَرِي برِيار ل سةر (ئاسانكارييَن نوو بؤ ظةشارتينَ) داية ،وةالتي دظيَت ذ ظيَ
نووضةييَ ب ريَيا راديؤ يان طؤتارةكيَ ل رؤذنامةييَ ل رؤذا ثاشرت ئاطةهداربن ب
ويَ رامانيَ كو باذيَرِظانييَ (دظيَت طورستانةكا نوو ئاظا بكةت؟).
بنياتةكيَ سةرةكي د نظيسينا راثؤرتيَ دا ئةوةكو نيشا وةرطري بدةي كا ض
رووداية ،ل جهيَ هنديَ كو ب تينَ ضريؤكا ويَ ظةطيَرين .بؤ منوونة ل جهيَ هنديَ
كو بهيَتة طؤتن ئةنداميَن خيَزانيَ د ريَورةمسيَن ظةشارتينَ نةرةحةت بوون،
نووضةيةكيَ دروست ل دؤر ظيَ بوويةريَ ،نةئارامي و خةما وان ب بةرضاظ
وةرطرتنا دميةنيَ ضوونا سةروستووييَ ئيَك و طرييا بةردةوام نيشانبدةت .ل جهيَ
0
Lacerations and Contusions
91
هنديَ كو بيَذييتَ خويندةظايي كةسةك ييَ بلندة ،نظيسةريَ باش ديَ نظيسيت كو
ئةظ كةسة ب مةرةما ضوونا ذؤر ذ دةرطةهيَ سةرةكي دظيَت خوة ب ضةمينيت.
د نظيسينا نووضةييَ دا ،راستييا بابةتي طةلةك طرنطييا خوة هةية .د راثؤرتا
هووربينكري دا ،بنياتيَن كاري دظيَت دروست بن :دستووريَ زماني ،ريَنظيس،
دانانا خاالن ،ميَذوو ،ئةدريَس ،ذمارة و هةموو ئةو هووركارييَن د راثؤرتيَ دا
هةين .ناظ يان ذييَ كةسةكي دروست نةبيَذين ،ئيَك ذ وان كيَشةيانة كو دشيَت
ناظودةنطييا ثةيامنيَري ذناظ ببةت .هةر ديسان راثؤرتا دروست ،ضريؤكيَ ب
شيَوةيةكيَ هوور و متام ظةدطيَريت ،نةكو ب تينَ اليةنةك ذ ضريؤكيَ .ئةظ ضةندة
ب ويَ رامانيَ نينة كو دراثؤرتيَ دا دظيَت هةر تشتةكيَ طريَدايي ب بابةتي بيَذين
و ظةطيَرين ،رامانا ويَ ئةوة كو نابيت ثةيامنيَر ثيَزانينيَن طرنط ذيَببةت كو دشيَن
ببنة ئةطةريَ الضوون و طوهؤرينا تيَطةهيَ ضريؤكيَ .بؤ منوونة ،نظيسينا ظيَ
ضةنديَ كو ،تاقيكرنا نوو ،دةستنيشانكرنا ثةجنةشيَرا دةظي ئاسانرت ليَدكةت ،ب
ظيَ رامانيَية كو تاقيكرنيَن كةظن جهيَ باوةرييَنةبووينة .ئةطةر ئةظ تاقيكرنا نوو ب
تينَ ب لةزترة ،فةرة ثةيامنيَر ب تينَ ئيشارةتيَ ب ظي اليةني بدةت .د بةشيَ 4دا
ل ذيَر ناظونيشانيَن (دارشتنا بابةتي) ،ب هووري و بةرفرةهي ل دؤر هووربينييا د
طةهاندنا راثؤرتيَ دا ديَ ئاخظني.
90
دةستثيَكرنا نووضةييَ
92
ريَبةريَ شؤرةشييَ كةظن ،جاشووا مسيت ،5ئةظ شةظة ب دةستظةئينانا ثرت ذ
%12دةنطان ل ئيَكةمني هةلبذارتنيَن دميؤكراتيكيَ ظي وةالتي ذ ساال 5339يَ
هةتا نوكة ،وةكو سةرؤك وةزير هاتة هةلبذارتن.
نةدوورة نووضةييَ ضريؤكي شيَوةيةكيَ جودا هةبيت:
جاشووا مسيت ل يانط تاون 1مةزن بوو .كؤرةكيَ ساظا ب ئارةزوييَن مةزن،
ئةو كةسيَ كو بةذن و بالةكيَ بضووكرت ذ هةظذييَن خوة هةبوو .دبيَذيت كو
كؤريَن ذ وي مةزنرت بةردةوام ل خواندنطةهيَ ئةو بيَزار دكرن .دةميَ ئةوي
طؤتيية مامؤستاييَ خوة ييَ وانةيا ريَنظيسيَ كو رؤذةك ديَ هيَت ئةو ديَ بيتة
سةرؤك وةزير؛ مامؤستا ب وي كرةكةني .ليَ نوكة ض كةسةك ب ظيَ ئاخفتينَ
ناكةنيت .دوهي ،مسيت ب دةستظةئينانا ثرت ذ %12ذ دةنطان ،وةكو ئيَكةمني
ريَبةريَ هةلبذارتييَ وةالتي د ئيَكةمني هةلبذارتنيَن ئازاد هةر ذ ساال 5339يَ
دةستهةالت طرتة دةستيَن خوة دا.
هةر وةكو هوون دبينن ،نووضةييَ طرنط كورترتة ذ نووضةييَ ضريؤكي –
باراثرت ،نووضةييَ طرنط ،ب تينَ ذ رستيةةكيَ ثيَك دهيَت .دطةل هنديَ كو
نووضةييَ طرنط كورترتة ذ نووضةييَ ضريؤكي ،ليَ طؤتنا هةر رستةيةكيَ خاال
سةرةكييَ هةر راثؤرتةكيَ ب هيَز دئيَخيت و هةر دو شيَوة ،دةستثيَكا نووضةييَ ذ
طرنطرتين ثيَكهاتن سةرةكييَ نووضةييَ ثيَكدهيَت.
0
Joshua Smith
2
Youngtown
93
هةلبذارتنا جؤريَ دروست ييَ دةستثيَكا نووضةييَ طريَدايية ب هؤكاريَن
جودا ،وةكو طرنطي و دةميَ روودانيَ و جؤريَ ريَكخستينَ ،بةالظؤك يان
بةرنامةييَ نووضةييَ ثةيوةنديدار .دةزطةهيَن نووضةييَ ،مالثةريَ ،ئةنرتنيَيتَ و
تؤريَن نووضةييَن راديؤييَ كو طرنطييَ ب لةزكرن د بةالظكرنا نووضةييَ ددةن،
باراثرت مفاي ذ جؤريَ نووضةييَ طرنط وةردطرن .بةرنامةيةكيَ نووضةييَ هةفتيانة
يان كؤظارةك ضيَدبيت ثرت ذ نووضةييَ ضريؤكي مفاي وةربطريت .ضونكو ديَ ويَ
هزريَ وةكو منوونة وةردطريت كو باراثرت ذ وةرطران بةري نوكة ل دؤر بابةتيَن
سةرةكييَن روودانيَ ئاطةهدارن.
بةربةالظرتين جؤريَ نووضةييَ ضيربؤكي ،دةستثيَكا نووضةييَ سةرهاتييَية.
وةكو ويَ منوونةيا بؤ راثؤرتا هةلبذارتنا سةرؤك وةزيران هاتيية دياركرن.
سةرهاتي ،ضريؤكةكا كورتة و ئةو دةميَ بؤ دةستثيَكا نووضةييَ دهيَتة بكارئينان،
روودان يان ضريؤكةكا مةزنرت نيشانددةت و ويَنةييَ ويَ دكيَشيت .راثؤرتةك ل
دؤر ريَرةويَ جظاكي ضيَدبيت ب ضريؤك و منوونةييَن جوداييَن هةر ب وي بابةتي
ظة طريَدايي دةستثيَبكةت .كيَم جاران روودةت كو طؤتنا روودانةكيَ ب
ثرسيارةكيَ بشيَت باشرتين دةستثيَك بؤ راثؤرتةكيَ بيت .دشيَني ئةظ جؤريَ
دةستثيَكا نووضةييَ وةكو راثؤرتيَن (طريؤبوويي) هذمارت ،ضونكو خويندةظا بؤ
تيَطةهشتنا هنديَ كا راثؤرت ل دؤر ض بابةتةكيية ،دظيَت هةتا ضةند رستةيان دي
خوة بطريت.
94
ثيَكهاتا راثؤرتيَ
هةموو راثؤرت ،ثيَكهاتةكا وةكو ستوونيَ برِبرِا ثشتا مرؤظان هةنة يان هةر ض
نةبيت دظيَت هةبن! بيَي ثيَكهات ،راثؤرت ظةطيَرانا ضةند رووداناية كو ض تشتةك
وان ثيَكظة طريَنادةت .بؤ هنديَ كو راثؤرتةك جهيَ تيَطةهشنت و ب رامان بيت،
هةبوونا ثيَكهات و دارشتينَ ثيَدظيية .ليَ ثيَدظي ناكةت ثيَكهاتا هةموو راثؤرتان
وةكو ئيَك بن .نظيسةريَ ذيَهاتي ،باشرتين شيَوة بؤ راثؤرتا خوة هةلدبذيَرن.
سيَطؤشةيا بةرؤظاذي
95
جهيَ طرانرتين زيان ظيَكةفيت دةست ثيَبكةت .نظيسةريَن كو ل دةميَ ثيَدظي خوة ذ
بكارئينانا ظيَ شيَوةي ددةنة ثاش ،ضيَدبيت ب (ظةشارتنا خاال سةرةكييا راثؤرتيَ)
تؤمةتبار بنب و هةلبذارتنا طرنطييا راثؤرتيَ بؤ وةرطري ب زةمحةت بيَخن.
د شيَوازيَ سيَطوشةيا بةرؤظاذي ،ثشيت مانشيَيتَ سةرةكي ،ئةو ثيَزانني دهيَن
كو خاال سةرةكييا مانشيَيت شرؤظة و بةرفرةهـ دكةت .ل دؤر راثؤرتا باهؤزةكيَ،
نظيسةر نةدوورة ويَنةييَ خراببرتين زيانان بةرضاظ بكةت و ثاشي طؤتنةكيَ ذ وي
كةسيَ رزطاربووي و ثؤليسيَ هةوارهاتينَ د راثؤرتا خوة دا ب دانيت .ثاراطرافيَن
ل دووظ دا ديَ بنة بةلط و تاييَن بابةتيَ سةرةكي .ديَ طرنطييَ ب هووراتييان
دةن و ثيَزانينيَن بةريَ ييَن طريَدايي ب باهؤزيَ ظةطوهيَزن .د راثؤرتةكا دريَذ دا،
ضيَدبيت ثةيامنيَر ثيَزانيَن ثلة دو ديار بكةت كو ب شيَوةيةكيَنة راستةوخوة
طريَدايينة ب بابةتيَ سةرةكي .بؤ منوونة ،د راثؤرتا ل دؤر باهؤزيَ(طوفان)،
ثةيامنيَر دشيَت ثيَزانينيَن ل دؤر بزاظيَن طرؤثيَن هاريكارييا نيَظدةولةتي يان ثيَدظييَن
كةسيَن رزطاربوويي ب هةر دو شيَوةييَن ب لةز و دريَذ ماوة ،ديار بكةت .ئيَك
ذ ئةطةريَن مشةبوونا خويندةظاييَن ظان جؤرة راثؤرتان ئةظةية كو سةرنظيسةر
دشيَن ،ب مةرةما كيَم مةزاختينَ ل بةرثةريَن رؤذنامةييَ و ماوةييَ ثيَشكيَشكرنا
ويَ ،دووماهييا راثؤرتيَ ذيَببةت بيَي نةرةحةتييَ ذ ذدةستدانا ثيَزانينيَن ضارةنظيسي
و طرنط.
96
دةمذميَرا ئاخيَ
شيَوازيَ ئةملاسي
شيَوةيَ دييَ ضيَكرنا راثؤرتيَ (شيَوازيَ ئةملاسيية) .ئةو ثةيامنيَريَ ثيَطريييَ ب
ظيَ شيَوازيَ دكةت ،نةدوورة راثؤرتا خوة ب سةرهاتييةكيَ دةستثيَبكةت كو د
97
ويَ دا كةسةكيَ دةستنيشانكري ،سةربؤرا وي يا تايبةت دهيَتة ظةطوهاسنت.
ثاشي ئةظ سةرهاتييا كورت دهيَتة بةرفرةهكرن و شرؤظةكرن ،هةتا كو خاليَن
دييَن طرنطيَيَن ظيَ راثؤرتيَ نيشانبدةت .ل دووماهييا راثؤرتيَ ،ثةيامنيَر بؤ دياركرنا
كةسايةتييَ سةرةكييَ ضريؤكيَ دزظريت داكو راثؤرتيَ ب دووماهي بينيت.
0
Jack Hart
2
Portlands Oregonian
98
راثؤرتيَن رؤذنامةيان دهيَتة بكارئينان .بؤ منوونة ،ثةيامنيَرةك نةدوورة راثؤرتا خوة
يا ل دؤر شيَوازيَ نوو ييَ ضارةسةركرنا نةخوةشييا ئايدزيَ ب ديدارةكيَ دطةل
كةسةكيَ تووشبوويي ب ظيَ نةخوةشييَ كو ثيَدظي ب ظيَ دةرمانيَ هةيه ،دةست
ثيَبكةت ،ثاشي شرؤظةيا دةرمانيَن تاقيطةهيَ بكةت و شيَوازيَ كارتيَكرنا وان ديار
بكةت و ل بةشيَ دةرئةجناميَ ئيشارةتيَ ب ظيَ خاليَ بدةت كو نؤشداران طؤتيية
ظي نةخوةشي ،ئةطةر ئةظ شيَوازيَ ضارةسةركرنيَ سةركةفيت نةبيت ،بؤ ماوةيةكيَ
كورتيَ دةستنيشانكري ديَ زيندي مينيت .هةر شيَوةيةكيَ كو هةلبذيَرن ،بةشيَ
نيظيَ يا راثؤرتيَ دظيَت وةرطري رازي و مذوولي خوة بكةت .سةرنظيسةريَ
رؤذنامةييَ دبيَذت كو نظيسينا باش ،ديَ خويندةظايي نةضار كةت كو بظيَت بةشيَ
مايي ذ نظيسيينَ خبوينيت داكو بزانيت ثشيت ويَ ض رووداية.
99
دووماهييا راثؤرتيَ
011
دووماهييا راثؤرتيَ روودانةكة كو ل دووماهييَ رووداية .ئةطةر د راثؤرتيَ دا
ئيشارةت ب كيَشةيةكيَ هاتبيتةدان ،ل دووماهييَ دظيَت ضارةيةكيَ بؤ ببينن.
دووماهييا راثؤتيَ باراثرت بةريَ خوة ددةتة ثاشةرؤذيَ و وي تشيتَ ذ نوكة هيَظة
دي روودةت .ضيَدبيت هندةك جاران راثؤرت ب طؤتنةكا ثشرتاستكري ذ الييَ
كةسةكي يان ثارضةيةكا كورت ذ ثةيظ يان ديدارةكا تؤماركري ب دووماهي
بهيَت .هةرضةندة ،كيَم رووددةت كو بشيَن دووماهييةكا ب ظي رةنطي بكاربينني
و ب تينَ دظيَت ل وي دةمي مفاي ذي وةربطرين كو ئةظ طؤتنا ثشرتاستكري هند
يا ب هيَز بيت كو نظيسينا ض بابةتةكيَ دي نةشيَت ب وةرطري سةرجنراكيَش
بيت يان وي بؤ الييَ خوة راكيَشيت.
010
ثيَكظةنانا راثؤرتيَ ب كةسةكي
0
Antonio Costa
012
ئيَك ذ ئةطةريَن سةرةكييَن ثيَكةظةنانا ثيَزانينان ل ثرتييا راثؤرتيَن نووضةيي
ئةظةية كو دةستوورييَ بدةية خويندظان ،طوهدار يان بينةري كو برِياريَ بدةن،
كو ئايا باوةر ذ ظي نووضةي بكةن يان نةْ .بؤ منوونة ،باوةرثيَكريبوونا راثؤرتا ل
دؤر هنديَ كو كؤريا باكؤر ل بةرة بةرنامةييَ خوة ييَ ناظؤكي تا ماوةيةكيَ
راطريت ،ضيَدبيت طريَدايي ب هنديَ بيت كا ض كةسةكي ئةظ طؤتنة طؤتيية:
ئيَك ذ بةرثرسيَن فةرمييَن ضيينَ كو بؤ وي وةالتي ضووية يان تيمةكيَ نيَظدةولةتييا
زانايان.
ئيَك ذ ئةطةريَن دييَن ثيَكظةنانيَ ئةظةية كو بةرثرسيارةتييا طؤتنيَن وةسا كو
طةنطةشةييَ ضيَدكةن بؤ وي جهي ب زظرينني كو طريَدايية ب وي و بؤ الييَ وي
كةسي ييَ ئةظ طؤتنة طؤتي نة بؤ الييَ ثةيامنيَر يان ريَكخراوا نووضةيي .ئةظ ضةندة
ب رامانا خوة ثاراسنت ذ بةنديَن قانووني نينة ،ضونكو خوةثاراسنت ذ قانوونيَ ذ
وةالتةكي بؤ وةالتةكي دي جوداية ،ليَ دياركرنا وي بابةتي كا ض كةسةكي ئةو
طؤتن طؤتيية يان بابةتةكيَ دياركري ئازرانديية ،شيَوازةكيَ دخلوازة د ثيشةيا
رؤذنامةظانييَ.
هةر ضةوا بيت ،ثيَدظي ناكةت كو هةموو ثيَزانينيَن ئيشارةتثيَدايي د راثؤرتيَ دا
ب كةسةكي بهيَتة ثيَظةنان ،ضونكو ئينانا ناظيَ هةموو ذيَدةريَن ثيَزانينان ،ديَ
راثؤرتيَ دوور كةت ذ دروست تيَطةهشتينَ .ئةو ثيَزانينيَن كو ثةيامنيَر ب
شيَوةيةكيَ راستةخوة ديتيية؛ دشيَني بيَي طريَدان ب كةسةكي ئيشارةتيَ ثيَبدةين.
خال و روودانيَن ثشرتاستكري يان جهيَ ثةسةندكرنيَ ذي ثيَدظي ناكةت ب
013
كةسةكي بهيَتة طريَدان ،بؤ منوونة ،ثةيامنيَر دشيَت بيَ كو ثيَزانيينَ ب كةسةكي
طريَبدةت بيَذيت كا كيش يانة ،هةظرِكييا تةثاثيَ ب دةستخوةظةئيناية ،ضونكو ض
كةسةك شكيَ د ئةجناميَ يارييَ دا ناكةت .ليَ نظيسينا ظي بابةتي كو بةربذيَرةكيَ
هةلبذارتنان د هةظرِكييةكا سياسي دا سةركةفت ،ثيَدظيية ب بةلطة بيت و ئةطةر
ب ظي رةةنطي نةبيت ديَ شيَوازيَ راستييَ بؤ شيَوازيَ بؤضوونةكا كةسوكي هيَتة
طوهؤرين.
014
طؤتنيَن كةسان
015
شيَوةيةكيَ وةسا بكةتة د ناظةرؤكيَ دا ،كو رامانا طؤتنيَن وي كةسي بيَي
طوهؤرين مبينيت .بؤ منوونة ،ل وي دةمي كو سةرؤك وةزيريَن فةرةنساييَ( ،ذاك
شرياك) ،5ثشيت بوورينا ضةندين هةفتييان ذ نةئارامييَن جظاكي د ناظ ظي وةالتي دا
بؤ خةلكي دئاخظيت ،ئةظ ضةندة طؤت( :بيَ رويربويبوون دطةل رةطةزثةريَسييَ،
كو بؤ جظاكي وةكو ذةهرةكيَية ،ض تشتةك نةشيَت وةكو خوة مبينيت ).هندةك
ثةيامنيَر د راثؤرتيَن خوة دا ذ ظيَ طؤتينَ ب شيَوةيةكيَ ئيَكسةر مفا وةرطرتن ،ليَ
د رؤذنامةيا طارديةن ضاثا لةندةن ،ب تينَ ئيَك ثةيظ ذ ظي رستةي د مانشيَيتَ
سةرةكييَ راثؤرتيَ هاتبوو بكارئينان" :ذاك شرياك ...خةلكي بؤ شةركرنيَ دطةل
(ذةهرا) جوداهييا رةطةزي داخوازكر".
ل ض دةمةكي بةالظكرنا وان هةموو طؤتنيَن كةسةك دبيَذيت د ناظ راثؤرتيَ دا،
بهاييَ خوة نينة .ليَ ديَ ضةوا هةلبذيَرين كا كيش ثشك ذ طؤتنيَن كةسةكي ب
شيَويةةكيَ راستةوخوة بةالظ بكةين؟ فورموال سةرةكي سادةية :ئةطةر بشيَن وي
طؤتين هوون ب خوة بيَذن ،ذ ظةطوهاستنا طؤتنيَن كةسةكي ب شيَوةييَ
راستةوخوة مفاي وةرنةطرن .طةلةك ذ راثؤرتيَن نووضةيي ثرِن ذ ظةطوهاستنا وان
طؤتنان كو ثيَطريييَ ب ظي بنياتي ناكةن ،و باراثرت ذ وان ظةطوهاستنا وان طؤتنانن
كو ذ دةظيَ كةسانيَن بةثرس دهيَنةدةريَ .خوة ذ ظةطوهاستنا وان طؤتنان كو ب
تينَ خاليَن ثشرتاستكري ظةدطوهيَزن ،و ب تايبةت ئةويَن ب زمانيَ فةرمينة،
دوور بيَخن .ض كةسةك حةز ل طوهداريكرنا ظي نووضةيي ذ زاردةظيَ سةرؤكيَ
باذيَرِظانييَية ،ل دؤر هنديَ كو" :مة لبةر ل هةفتييا بهيَت ل دؤر نةخشةييَن
ضاظةريَكري بؤ بةالظركنا بؤدجةيا باذيَرِظانييَ ل سةر فةرمانبةريَن خوة ييَن
0
Jacques Chirac
016
مووضةييَن وان كيَم ،برِياريَ بدةت ".ثةيامنيَر دشيَت ب ظي رةنطي بنظيسيت" ،ل
دووظ طؤتنيَن سةرؤكيَ باذيَرِظانييَ ،ب كيَمي ديَ هةفتييةك ظةكيَشيت هةتا كو
خةلك ثارةيةكيَ ذ باذيَرِظانييَ وةربطرن".
باشرتين طؤتنيَن كةسان ،ئةويَن كو هزرينة و ديَ هزركرنيَ و ريَرةوةكيَ
دروست دةنة راثؤرتيَ .ثةيامنيَر بؤ بةالظكرنا وان ذ زمانةكيَ سةرجنراكيَش و
جوراجؤر مفاي وةردطرن و نيشاندةريَ سةرؤبؤرا كةسوكي و زانسيتَ ثيشةييا
رؤذنامةظانيية .توني كوفاليَسكي ،5ثةيامنيَريَ ظةكؤلينان ل تيَلةفزيؤنان دبيَذيت
كو ئةظ جؤريَ طؤتينَ كةسان تذينة ذ هةست و ئازراندنيَ .ئةو دبيَذيت" :ل دةميَ
ديداران ،بزاظيَ بكةن ويَ هةست و ئازراندنا ضيَبوويي ،تؤمار بكةن ،ل دةميَ
نظيسيينَ ،ثشرتاست بنب كو هةوة ئةو ذدةستنةداية ".شيَوازيَ طشتييَ طرجنايي
ئةظةية كو طؤتينَ كةسان كو وةكو راستييةكيَ دهيَنة دينت ،نة ئةو ييَن كو شك
تيَدا هةية ل سةر نظيسينةكيَ هاتينة طؤتن ،مفاي وةربطرن.
هةر ل وي دةمي كو هةوة باشرتين طؤتينَ كةسان هةلبذارتن ،راثؤرتيَ خوة ل
سةر بنةماييَ ويَ بنظيسن .ليَ باب داتسون 1ذ تؤرا تيَلةفزيؤنيا ئيَن .بي .سي 9ل
وياليةتا ئيَكطرتي هوشدارييَ ددةت ،كو "ذ طؤتنيَن كةسان ب مةرةما
كاريطةرتركرنا شيَوازيَ طةهاندنا راثؤرتيَ مفاي وةرنةطرن ".ثةيامنيَريَن كو
طؤتنيَن كةسان و ثشكةك ذ طؤتنيَن ناظ ديداريَ دطةل ئيَك تيَكةل دكةن ،ريَيةكا
ئاسانرت ديَ هةلبذيَرن.
0
Tony Kovaleski
2
Bob Dotson
3
NBC
017
هذمار و ذمارة
018
بةرؤظاذي ظيَ ضةنديَ ئةظ مةترسية هةية راثؤرتيَن طيَذكةر و ئالؤز ،و ذ هةمووييَ
خرابرت ب تةمامي شاش بنظيسن.
ثةيامنري ثيَدظي ب تيَطةهشتنا بريكارييَ ذي هةنة داكو بزانن ل ض دةمةكي
ذمارةيا ل بةر ضاظيَن وان رامانا خوة نينة .ديسان ئةو ثيَدظي ب تيَطةهشتنا
هةيكةليَ بريكارييَ ذي هةنة داكو رامانا دوور يا ذمارة و ئةجناميَن ذمارةيان ذي
بزانن .ثيَدظيية ئةو تيَطةهـ و نيشانيَن بريكارييَ ذي بزانن داكو بشيَن بةنكدارييَ،
بازرطانييَ ،شكةستنا بازرطانييَ و دةميَ ثيَشكةفتنا ئابوورييَ ذي تيَبطةهن و بزانن.
ب رامانةكا سادة ،ثةيامنيَران ثيَدظي ب شارةزاييَن بريكارييَ هةنة داكو رامانيَ
بدةنة ذمارةيان ،هةر وةكو كو ثيَدظي ب شارةزاييا زماني بؤ رامانداركرنا ثةيظان
هةنة.
ثةيامنيَريَن ثيشةيي و زانا دكاركرن دطةل ذمارةيا شارةزا و هوشيارن .ئةو د
دةستنيشانكرنا ذمارةييَن نةبةرعاقل ب لةز برِياريَ ددةن و زانسيتَ دةستثيَكييَ
كاركرنيَ دطةل ئامار و هذمارتينَ دزانن داكو بشيَن شك و دودلييا خوة ل دؤر
ذمارةيكيَ ضارةسةر بكةن .ئةو دزانن كا ضةوا ذمارةييَ سةدي ،دابةشكرنان،
ريَذةيا طوهؤرينان و ثةيوةندييَن دييَن ل مابةينا ذمارةيان بكاربينن ،كو ئةظة هةموو
ديَ بنة ئةطةريَ هنديَ راثؤرتا وي باشرت ذ راثؤرتةكا وةسا بيت كو خودان
ثيَزانينيَن خاظة .ئةو دشيَن و دظيَت بشيَن ذمارةيان ب شيَوازةكيَ كو ب سادةيي
بؤ خويندةظان و طوهداري جهيَ تيَطةهشتينَ بيت ،ب طوهؤرن.
019
بةرهةظبوونا ثةيامنيَريَن ئاطةهدار ذب تةكنيكا بريكارييَ ،ئةظرؤ ل جيهانا ب
دذواري مةكيين و تةكنيكي ،ثرت ذ هةر دةمةكيَ دي طرنطييا خوة هةية .ئةو
نظيسةر و داريَذةريَن وةسانن كو دشيَن ثيَشكةفتنيَن زانسيت ،نؤشداري ،تةكنيكي
و ئابوورييَ تيَبطةهن ،و رؤهن بكةن.
ئةو ثةيامنيَريَن وةسانة كو ل جهيَ خوة ل هيظييا كةسةكي بطرن كو ئاطةهـ ذ
تةكنيكا بريكارييَ هةية ،هةر ئةو ب خوة ب خواندن و شرؤظةكرنا ذمارةيان،
راثؤرتا خوة بةهةظ دكةن.
ثشيت كو ذمارةييَن ئيشارةتثيَكري جارةكا دي دووبارة بوونةظة ،ثةيامنيَر دظيَت
برِياريَ بدةت ديَ ضةوا مفاي ذ وان وةرطريت ،فؤرموليَ طشيت ئةظةية :هةر ض
ذمارة كيَمرت ،باشرت ،ب مةرةما سادةتربوونا راثؤرتيَ ،دظيَت ذمارة بهيَنة رؤهنكرن
و ب وي رةنطي مفا ذ وان بهيَـة وةرطرتن كو جهيَ تيَطةهشتينَ بن .ثول همث،5
نظيسةريَ ثرتووكا 52ريَييَن كاريطةر بؤ راثؤرتيَن ئابووري و بازرطاني ل
سيستةميَن بةرةظ ثيَشكةفتينَ دبيَذيت“ ،بةرضاظكرنا ذمارةيَ هةر وةكو خوة و بيَي
ض زيَدةكرنةكيَ طرنطي و بهايةكيَ كيَم هةية ،رامنا راست يا ذمارةييَ د بهاييَ
ريَذةييَ ويَ داية ”.لةوا ،راثؤرتا ل دؤر زيَدةبوونا بؤدجةيا قوتاخبانةيان دشيَت
ذمارةيَن خاظ بؤ ريَذةيا زيَدةبوويي ذ وي ثارةي كو بؤ هةر خويندكاريةكيَ دهيَتة
مةزاخنت ،طوهارت .راثؤرتا ل دؤ ذمارةيك ذ كةسان كو هةر سال ذ ئةطةريَ
0
Paul Hemp
001
ثةجنةشيَرا طةوييَ دمرن ،ضيَدبيت ئيشارةتيَ ب وي بابةتي بدةت كو ئةظ ريَذة
بةرامبةرة دطةل ريذةيا مرنا كةفتنا فرؤكةيةكا نةفةرهةلطر د هةر رؤذةكيَ دا.
ئةو ثةيامنيَريَن كو شارةزاييةكا كيَم د بريكارييَ دا هةنة ،د راستييَ دا
شارةزاييا باش بؤ ثةيداكرنا نهيَنييا ذمارةكا مةزن ذ ثيَزانينيَن رةخودؤريَن خوة
نينن ،ثيَزانينيَن وةكو ريَذةيا تاوانان ،ريَذةييَن ثيسبوونا هةواي و ذمارةييَن بيَكارييَ،
بيَي هةبوونا شارةزاييَن بريكارييَن ثيَدظي بؤ ظي ثيشةي ،ئةو ب ثشرتاسيت
هووربينييا ثيَدظي بؤ دروست ئةجنامدانا كاريَ خوة نابن.
000
002
بةشىَ ضوارىَ
003
004
ي
دارشتنا نووضةي َ
005
خوة ل دؤر راثؤرتيَن ثيَشنيازكرييَن خوة بؤ كةسانيَن دي ديار دكةن ،و ل دووظ
وةرطرتنا رةزامةندييا ريَظةبةري بؤ بةرهةظكرنا راثؤرتا خوة و بةالظكرنا ويَ د
نووضةييَن ويَ شةظيَ يان ضاثكرنيَ ل رؤذنامةيا سوبةهينة ،ئةو سكيَرتيَريَ كو
ئةركيَ دةستنيشانكرنا كاريَ ثةيامنيَران ل ستووييَ ويية ،فةهرةستا روودانيَن كو
ضيَدبيت بؤ وةرطرتنا نوضةيةكيَ ل دؤر طرنط بن يان طرنط نةبن خوينيت،
ثشيت هنطي كو برِيار هاتة وةرطرتن ،هةموو ريَظةبةر (بؤدجة) ،يان فةهرةستا
راثؤرتيَن كو ب ئوميَدن هةر زوو ب مةبةستا ضاثكرنيَ يان بةالظكرنيَ بهيَنة
ريَكخسنت ،بةرهةظ دكةن.
د ظي دميةني دا ،ضيَدبيت هزر بكةن كو ريَظةبةريَن كاري بةرثرسيارةتييا وان
تةمام بووية و نوكة دشيَن بيَهنا خوة ظةدةن ،ليَ ض جاران برِياريَن ل ذؤرا
نووضةييَ هاتينة وةرطرتن برِياريَن دووماهييَ و ثشرتاستكري نينن ،ب كيَمي و ب
شيَويةكيَ نةبدةست بةرنامةييَن دارشيت دهيَنة طوهؤرين ،روودانيَن نوو ديَ ثةيدا
بن كو نةضاظةريَكري بووينة ،و هندةك راثؤرت ذبةركو ئةو هزرا بؤ دهاتةكرن
وةسا نةدرةكةفتيية ،ديَ هيَنة ذيَربن .بؤ تةمامكرنا هندةك راثؤرتيَن دي دظيَت
ثيَزانيينَ ،ثرت كؤم بكةين و ل ويَ رؤذيَ ب دووماهيك ناهيَن .برِياردان ل سةر
ويَ ضةنديَ كا كيش بابةت دظيَت ببيتة راثؤرت ،ض تشتةك دظيَت بهيَتة ذيَربن و
ض تشتةك دظيَت بهيَتة هةلطرتن ،ئةركيَ ريَظةبةران ،نظيسةر و بةرهةظكةريَن
006
نووضةيانن .ئةو راثؤرتيَن رؤذانة ل دووظ طرنطييَ ،حةزا وةرطران ،طوهؤرينيَن
نوو ،دةم و سةقاييَ بةرهةظ دهةلبذيَرن و ديَ طوهؤرن.
ليَ كاريَ نظيسةري هيَشتا ب دووماهيك نةهاتيية .بةري كو ضاثا رؤذنامةييَ
دةستثيَبكةت يان راثؤرتا نووضةيي بهيَتة بةالظكرن ،نظيسةر رؤلةكيَ ضارةنظيسييَ
دي دظيَت بطيَرن .كاريَ وان ئةوة كو طةرةنتييَ بدةن كو راثؤرتيَ ،بؤ خةلكي
دهيَنة ثيَشكيَشكرن ،ب باشي هاتبنة نظيسني و ب باشي بهيَنة بةالظكرن و
هةروةسا هووربينكري ،تةمام راست و بيَي ناظزراندنيَ بن.
باراثرت ذ نظيسينطةهيَن نووضةيي ثرت ذ نظيسةرةك تيَداية .ض كةسةك ب تينَ
نةشيَت قةبارةييَ هةر هةموو ئةو راثؤرتيَ ،رؤذانة ل ريَكخراويَن نووضةيي دهيَنة
بةالظكرن ،كونرتؤل بكةت .ل نظيسينطةهيَن نووضةيييَن مةزن ،ضيَدبيت ريَزيَن
جوداييَن نظيسةران هةبن ،كو ل دووماهييَ ديَ رادةسيت بةرثرسيَ بةشيَ نووضةي،
يان نظيسةريَ ئيَكيَ ييَ رؤذنامةييَ يان ريَظةبةريَ بةشيَ بةالظكرنا نووضةيان كةت.
هةروةكو هوون ديَ بينن ،كاريَ نظيسةري ذ شارةزاييَن جودا ،تيَطةهشتنا ئةدةبييَ
مةزن ،هةر ديسان شيانيَن ريَظةبرنا دستوورةكيَ كارييَنةطؤر ،و كاريَ بيَ
راوةستيان و ل بن طظاشتنيَن مةزن ثيَكدهيَت.
007
كيَشة د ناظ رؤذنامةيةكيَ دا
008
كاران هةموويان بكةت .هةر دطةل هنديَ ،ضيَدبيت رؤذنامة نظيسةريَن تايبةت بؤ
بةشيَ ويَنةيان هةبن كو ضاظديَرييَ ل سةر طرؤثيَ ويَنةطران دكةن ،هةر ديسان
نظيسةرةك بؤ ويَنةييَن طرافيكي كو ضاظديَرييَ ل سةر هونةرمةنديَن كو نةخشة،
خشتةك ،و طرافيكيَن ثيَزانيين بةرهةظ دكةن ،دكةت .رؤذنامةييَن مةزن هةر
ديسان خودان طرؤثةكيَ ظةكؤلةرانن كو هاريكارييا ثةيامنيَران دكةن كو
ثيَزانينيَن ثيَشةكييَن راثؤرتيَ ،خوة ثةيدا بكةن يان ثرتووكخانةيةكيَ ل دؤر وان
راثؤرتيَن ل رؤذنامةييَ دهيَنة بةالظكرن ،بةرهةظ دكةن و هةلدطرن داكو
بةردةست بن.
009
كيَشة د ريَكخراويَن نووضةيي راديؤ /تيَلةفزيؤنيَ دا
021
رؤليَ نظيسةري
020
بهيَتة بةرهةظكرن و ض كةسةك دظيَت وان بةرهةظ بكةت .دظيَت ئةو نظيسةريَن
باش بن داكو بشيَن ويَنةييَ نووضةييَ ل دةميَ هةر روودانةكيَ دا بكيَشن ،و
برِياريَ بدةن ل ض جهان دظيَن ثةيامنيَريَن ثرت بؤ داثؤشينا كؤذييَن دييَن راثؤرتيَ
جيَهطري كر .نظيسةر ب شيَوةيةكيَ راستةوخوة د برِياروةرطرتنا ل دؤر شيَوازيَ
ثيَشكيَشكرنا نووضةييَ ،نظيسني يان هةلبذارتنا مانشيَتان ،مانشيَتيَن نووضةيي،
ويَنةيان ،و رؤنكرن،يَ ل بن ويَنةيان و ويَنةييَن طرافيكي مايتيَكرنيَ دكةن .ئةو
دظيَت ريَبةرييا كارمةنديَن كو ظان نووضةيان بةرهةظ دكةن بكةت ،و د ناظ وان دا
حةزا كاركرنيَ ثةيداكةن.
022
دارشني و ثيَداضوونا بابةتي
023
خوة ثشرتاست دكةن .نظيسةر ئةو فؤرموليَن بريكارييَن ثةيامنيَران دووبارة
كونرتؤل دكةن داكو ذيَ ثشرتاست بنب كو دروسنت .ناظربي ئةو مانشيَتيَن
ثةيامنيَر بؤ طؤتنيَن وان كةسيَن بؤ ئاخفتني كونرتؤل دكةن وذيَ ثشرتاست دبن ،و
ئةو اليةنيَن كو بؤ بةلطةيةكيَ يان كةسةكي هاتينة ثالدان هووربني دكةن.
هةر ديسان نظيسةر ل طؤر وان شاشييَن كو ضيَدبيت ل طؤر راستييَن بيَ شك
يان هةظسةنطبوونا راثؤرتيَ رووبدةن ،طةلةك هوشيارانة سةرةدةرييَ دكةن.
نظيسةر هووربني ،راثؤرتان ب ديتنةكا ب شك و دطةل ثرسياريَن ذ رةنطيَن ل
خواريَ د هزرا خوة دا دخوينن:
ضةوا ثةيامنيَر ظي بابةتي دزانيت؟
بؤضي دظيَت وةرطر ظي بابةتي بزانن؟
ئةريَ ثشتةظاني ذ خاال سةرةكييَ بابةتي هاتييةكرن؟
ئةريَ طؤتينَ كةسان دروسنت ،و ئةريَ مةبةستا سةرةكييا كةسيَ طؤتن طؤتي
طةهشتيية؟
ئةريَ بؤضوونيَن هةموو اليةنيَن دييَن بابةتي هاتيية وةرطرتن؟
ئةريَ تشتةك كيَم بووية؟
ئةريَ عةدالةت د راثؤرتيَ دا هةية؟
نظيسةر طرنطييَ ب طيَول و زماني ذي ددةن ،كو ل طر رةوشنبريييَن دةظةران
جوداهييَن خوة هةنة( .ل دؤر ظي بابةتي ل بةشيَ هةفيتَ " ،رةوشت و قانوون")
ديَ ثرت ئاخظني ).نظيسةر و ثةيامنيَر دظيَت دانةيا راثؤرتيَ ب دةنطيَ بلند و
024
هةستيَن خوة ب تايبةت بيَخنة سةر وان رستةييَن كو طةلةك دريَذ بن ،بابةتيَن
زيَدة ،كريَت و نةطةجنايي ،و رامانيَن جووت ،ل طةلةك ذؤريَن نووضةيي ،نظيسةر
دشيَن دانةيا ثةيامنيَرةكي بيَي طةنطةشةكرنيَ دطةل وي ب مةرةما ضاككرنا
بابةتيَ ،ب ظي رةنطي ب طوهؤرن.
هةر دطةل هنديَ نظيسةر ب تينَ كاريَ ثيَداضوونا نظيسينان ناكةن ،ئةو ذ هةر
اليةنةكي ثةيامنيَرن .باراثرت ذ نظيسةر و بةرهةظكةران يان سةربؤرا ثةيامنيَرييَ يان
شارةزاييَن ثةيامنيَرييَ ل دةف هةنة .هةرذبةر هنديَ دةميَ راثؤرتا ثةيامنيَرةكي
دخوينن ،ل دووظ تشتةكيَ ثرت ذ راسيت و هووربينييَ د راثؤرتيَ دانة .ئةوان دظيَت
بزانن كو راثؤرت ل طؤر ديتنا كةسةكي كو ض تشتةكيَ ذ بابةتي نزانني،
بةرعاقلة يان نةء؟ ئةو ييَن د ظيَ هزريَ دا كو راثؤرتيَ سةجنراكيَش و مذوولكةر
ضيَكةن.
ئةطةر راثؤرتةك نةشيا ب ظي كاري رابيت ،نظيسةر يان بةرهةظكةر دظيَت
بشيَن ب مةرةما ضاككرنا بةرهةميَ دووماهييَ طةنطةشةييَ دطةل ثةيامنيَري
بكةن .ل ظي دةمي ،دظيَت ئةركيَن كو باراثرت دبيَذنة ويَ (راهيَنةري) ،شارةزاييَن
وييَن راهيَنةري بهيَنة بةرضاظكرن و بكارئينان.
025
راهيَنةري
0
Joyce Bazira
2
Alasiri
026
هندةك ذ وان شارةزاييَن ل دةميَ راهيَنةرييَ دهيَنة ثيَطرييكرن ،د راستييَ دا
هةر ئةو شارةزايينة كو ثةيامنيَرةكيَ باش ذ ييَ خراب جودا دكةت :ب هووري
طوهداريكرن و ثرسياركرنا ثرسياريَن د جهيَ خوة دا ،راهيَنةري شيَوازةكيَ
كاريطةرة ،ضونكو ثةيامنيَر ،بةلكي نزانن ديَ ضةوا سةرةدةرييَ دطةل كيَشةييَن د
ناظ راثؤرتا خوة دا كةن ،ليَ باراثرت ظان كيَشةيان دنياسن و وان ذيَك جودا
دكةن ،ئةركي راهيَنةري ئةوة كو ثرسيار بكةت ،ب هووري طوهدارييا بةرسظان
بكةت ،و هاريكارييا ثةيامنيَري بكةت كو راثؤرتا خوة ضيَرت ليَبكةت .ئةظة ب
تةمامي دطةل رؤليَ (ثيَداضوونيَ "تصحيح") كو هندةك نظيسةر ثيَ رادبن جوداية:
راهيَنةر
هاريكارييا ثةيامنيَري دكةت؛
ل هةموو قؤناغيَن بةرهةظكرنا راثؤرتيَ هاريكارييا ثةيامنيَري دكةت؛
ثةيامنيَري ثةروةردة دكةت؛
شيانيَن ثةيامنيَري بةرةظ زيَدةبوونيَ دبةت؛
سةربةخوةيييَ ل جةم ثةيامنيَري ثةروةردة دكةت؛
ئةجنامدانا ئةركان دابةش دكةت؛
نظيسةر
ثيَداضوونا راثؤرتان دكةت؛
بةري ب دووماهيهاتنا دةليظةييَ ثيَداضوونيَ بؤ دكةت؛
027
ذ بهاييَ كاريَ ثةيامنيَري كيَم دكةت؛
خاليَن الوازييَ بةرضاظ دكةت؛
نةرةحةتييَ ثةيدا دكةت؛
كاران د دةستيَن خوة دا دطريت.
طةلةك نظيسةر دذي كاريَ راهيَنةرييَ دطةل ثةيامنيَرانن ،ضونكو ئةظ كارة
دةمةكيَ طةلةك دبةت .ئةو د ويَ باوةريَ دانة كو ئةجنامدانا طوهؤرينيَن ثيَدظي ذ
الييَ وان ب خوة ظة ديَ لةزتر هيَتة ئةجنامدان .بةلكي ل وي دةمي كو دةليظةيا
دووماهييَ بةردةستة ،ثةروةردةكرن و بةرهةظكرن طةلةك مفاييَن خوة نةبن.
رؤذنامة دظيَت ل دةميَ دةستنيشانكري بهيَنة ضاثكرن ،بيَذةريَ تيَلةفزيؤنيَ دظيَت
ل دةميَ دةستنيشانكري ل سةر شاشةييَ دةركةظيت ،و نابيت ريَكيَ بدةين ئةظ
شاشييَن هةنيَ د راثؤرتيَ دا هةبن .ليَ ل ذؤريَن نووضةييَ كو رذد و ثيَطرين ب
مفاوةرطرتينَ ل راهيَنةرييَ ،نظيسةر هةتا دةميَن دووماهييَ داكو دانةيا بابةتيَ
ثةيامنيَري كونرتؤل بكةن .ب هاريكاريكرنيَ دطةل ثةيامنيَران ل هةموو قؤناغيَن
بةرهةظكرنا راثؤرتيَ ،نظيسةر هاريكارييا ثةيامنيَري دكةن كو راثؤرتةكيَ باشرت
بةرهةظ بكةن ،كو ثيَدظي ب ثيَداضوونةكا كيَمرت ل دووماهييا كاري بن.
رؤدريك موكومبريا ،5ثةيامنيَرةك ذ وةالتيَ بوتسوانا ،5كو نوكة هاريكارييا
(نطامي تاميز) دكةت ،دبيَذيت ،ل طؤر ديتنا وي راهيَنةري بةشيَ سةرةكييَ كاري
0
Rodrick Mukumbira
028
وي وةكو نظيسةرييَية .موكومبريا دبيَذت" :نظيسةرةك نابيت ب تينَ راثؤرتةكيَ ب
مةرةما كاركرنيَ بدةتة ثةيامنيَري و شاشييَن وي ل دانةيا دووماهييا نظيسيينَ
ضارةسةر بكةت ،ئةو دظيَت مايتيَكرنيَ ل هةموو قؤناغيَن بةرهةظكرنا راثؤرتيَ دا
بكةت – ب ويَ رامانيَ كو ،ل وي دةميَ ثةيامنيَر ب دةستثيَكرنا راثؤرتا خوة
تووشي كيَشةيان دبيت – داكو ريَكيَ ذ ذدةستدانا دةمي د بةرهةظكرنا دانةيا
دووماهييا راثؤرتيَ دا بطريت" .
نظيسةريَن كو راهيَنةرييَ دكةن ،بةري كو ثةيامنيَر ذؤرا نووضةييَ بهيَلن
وبضن ،ل وي دةمي كو ذ جهيَ بةرهةظكرنا نووضةييَ ثةيوةندييَ ثيَدكةن ،و هةر
ل دةميَ طةهشتنا وان بؤ بارةطاييَ و دةست ب نظيسينا راثؤرتيَ دكةن ،دطةل
وان دئاخظن .نظيسةريَ كو راهيَنةرييَ دكةت ثرسياريَن سادة دثرسيت كو دشيَت
هاريكارييا ثةيامنيَري ل تيَهزرِينا ل سةر راثؤرتيَ بكةت ،ذ وان:
ض روودانةك ثةيدا بووية؟
راثؤرتا ضيَكري د راستييا خوة دا ل دؤر ض بابةتةكيية؟
وةرطر دظيَت ض تشتةكي بزانن؟
ديَ ضةوا شيَن ظي بابةتي ب شيَوةيةكيَ رؤهن ظةطوهيَزن؟
هةتا ظي جهيَ كاري هوون ض هزر بؤ راثؤرتا خوة دكةن؟
ض بةشةك ذ راثؤرتيَ ثيَدظي ب ثيَداضوونيَ هةية؟
ثيَنطاظا بهيَت ض بيت؟
0
Botswana
029
ديَ ضةوا شيَم هاريكارييا تة بكةم؟
نظيسةريَن كو راهيَنةرييَ دكةن هةردةم ل دووظ هنديَ كو بابةتةكي ب مةرةما
باشرتكرن و وةكو ثالدةرييَ د راثؤرتيَ دا ب ئافةرينن ،و ل دةميَ ئيشارةتيَ ب
ئاريشةيان ددةن ،هةر جار ب تينَ تيَهزريينَ ل سةر ضةند خاالن دكةن .جيل
طايسليَر 5ذ دةزطةهيَ ثوينتيَر 1دبيَذيت ،دةميَ كاريَ راهيَنةرييَ دكةت و نةظيَت
دانةيا نظيسينا ثةيامنيَري دةستكارييَ تيَدا بكةت ،خوة ذ ئةجنامدانا وي كاري
ددةتة ثاش .وةكو راهيَنةرةك ،حةز ناكةت دانةيا نظيسينا ثةيامنيَري دةستكارييَ
تيَدا بكةت ،بةلكو ثرت حةز دكةت دطةل ثةيامنيَري ل دؤر راثؤرتيَ باخظيت داكو
ئةو بشيَت هزرا وي بؤ رؤناهي و سادةبوونا راثؤرتيَ راكيَشيت و وان ثرسياران
ليَبكةت كو ثةيامنيَر دظيَت طوهدارييا وان بكةت.
راهيَنةري ،رؤذنامةظانييةكا هوورتر ل ذؤرةكا نووضةييا ثرِ ظيانرت ثةيدا دكةت.
ئةظ كردارة ئانكو ديَ طةنطةشة و ليَكظةطوهاستنا بؤضوونان بؤ كارةكيَ ثالدةري
نةكو سزايي طوهؤريت ،و ذبةر ويَ ضةنديَ كو مرؤظ ثرت وان كاريَن ئةو ب خوة
ئةجنامددةت د هزرا خوة دا دهيَليت ،راهيَنةري ل دووماهييَ دبيتة ئةطةريَ هنديَ
كو ثةيامنيَر كاريَن باشت ثيَشكيَش بكةن.
0
Jill Geisler
2
Poynter Institute
031
مانشيَت ،نظيسينيَن الوةكي و خاليَن بةرضاظ
030
لةوا ئةو دظيَت بةري نظيسينا مانشيَيت ،رامانا راثؤرتةكي ب تةمامي تيَبطةهن،
نظيسةر دظيَت راثؤرتيَ هةر ل دةستثيَكيَ هةتا دووماهييَ خبوينيت ،و بةريَ خوة
بدةتة وان ثاراطراف و ويَنةييَن طرافيكييَن دطةل ضريؤكيَ دهيَن ،ئةطةر خاال
سةرةكي ئاشكرا و نةخوةش نةبيت ،نظيسةر دظيَت ل جهيَ هزركرن و ضاثكرنا
مانشيَتةكيَ كو شاش يان بةرزةكةر بيت ،طةنطةشةيةكيَ دطةل ثةيامنيَري بكةت،
ذبلي هنديَ ،ئةطةر بوو ئةطةريَ هنديَ كو نظيسةر طيَذ ببيت ،نيشاندةريَ هنديَية
كو ب ثشرتاسيت دظيَت ثرت كار ل سةر راثؤرتيَ بهيَتةكرن.
زمانيَ كو د مانشيَتان دا دهيَتة بكارئينان دظيَت سادة و رؤهن بيت ،ذ ناظيَن
طوجنايي و دةميَ نوكة مفاي وةربطرن ،ب شيَويةةكيَ طشيت مفاوةرنةطرتن ذ
ثةيظيَن ثيَظةنووسانيَ و ذيَربنا كاريَن ئاشكرا وةكو "ية" يان "بووية" ،كارةكيَ
طوجنايية .مانشيَيتَ راثؤرتةكيَ ل دؤر ذنةكيَ كو ب هةظكارييا هةظاليَ خوة ذبةر
ئةجنامدانا ضةندين دزييَن بةنكي هاتينة دةستطريكرن ،دشيَت ب ظي رةنطي بيت:
"دزيكةرا ضةكدار و هةظاليَ ويَ ل دةميَ دزيكرنيَ ذ بةنكيَ هاتنة طرتن ،".ليَ ذ
وان تشتيَن كو نظيسةر ب ناظيَ (مانشيَتبوونا نووضةييَ) دبيَذن ،خوة دووربيَخن –
ئانكو مفا وةرطرتنا ذ بكةرن كو ب تينَ ذبةر كورتبوونيَ ،ل طؤر بؤضوونا
نظيسةريَن مانشيَتان ،سةرجنراكيَش و جهيَ ثويتةيية .باراثرتا جاران ذ بكةرن وةكو
(ليَطةرين)( ،ل سةر ئيَك دانان) ل طةنطةشةييَن رؤذانة ناهيَنة بكارئينان ،لةوا،
جهيَ وان ل مانشيَيتَ بابةتي دا نينة .مانشيَيتَ بابةتي دظيَت ب ميؤزيكا راثؤرتيَ
بطوجنيت .راثؤرتيَن كو ل دؤر راثؤرتيَن طرنط دهيَنة بةرهةظكرن ،دظيَت ب
شيَوةيةكيَ وةسا رؤهن و سادة بهيَتة كورتكرن ،وةكو ظي مانشيَيت ل رؤذنامةيا
032
ئينديثيَنديَنت ل وةالتيَ زميبابوة" ،5قةضاغضييان زيان طةهاندة بةرهةمئينانا زيَري ل
زميبابظة ".ئةظ مانشيَتة ديَ طةرةنتييَ دةت كو خويندةظان هةر ئيَكسةر ديَ شيَت
زانيت كا ب دروسيت راثؤرت ل دؤر ض بابةتةكيية .ذ اليةكيَ دي ظة ،مانشيَتيَن ل
دؤر راثؤرتيَن سينةمايي ،ضيَدبيت ب تينَ ئيشارةتيَ ب ناظةرؤكا راثؤرتي بدةن،
ضونكو ئةطةريَ سةرةكييَ نظيسينا وان ذبةر هنديَية كو ميَشكيَ خويندةظايي بؤ
الييَ خوة رادكيَشيت .بؤ منوونة ،رؤذنامةيا هرالد ،بوئنوس ئايرس وةالتيَ
ئةرذةنتني 1ذ ظي مانشيَيت ب مةرةما رةخنةطرتينَ ل سةر فلمةكيَ سينةمايي كو
نوو هاتيية ضيَكرن ،مفا وةرطرتبوو" :مادونايا كةيفخوةش و ب بزاظ ديَ بؤ
رابردووي زظريت".
ذبةر هنديَ كو دظيَت مانشيَت د ضارضووظةيةكيَ سنؤرداري دا بهيَتة دانان،
نظيسةريَ رؤذنامةييَ ،مانشيَتان وةكو ثارضةييَن ثرسياريَن ويَنةيي ل رةخ ئيَكظة
دادنن .نظيسةريَ رؤذنامةيا ئةمريكي – نيوارك ئستار جليَر –9جول ثيسزنيَر،4
دبيَذيت " :ئةز ثةيظان ب وي شيَوةي ل تةنشت ئيَك دادمن هةر وةكو مرؤظدزان
نامةييَن خوة بةرهةظ دكةن – تيَكهةلدانا ضةند جاركييا وان ،تيَكةلكرن ،و
سةروبةركرنا ".دطةل هنديَ كو ضيَدبيت ئةظ كارة مذوولكةر بيت ،نظيسةر
دبيَذن طرنطة كو هةردةم خويندةظان ل بريا هةوة بن .خوة ذ بكارئينانا ثةيظيَن
دووبارة و و بكارئينانا نةشرين دووربيَخن و ل دةميَ مفاوةرططرتن ذ دو رامانييَ
0
The Zimbabwe Independent
2
Argentinas Buenos Aires Herald
3
Newark Star Ledger
4
Joel Pisetzner
033
طةلةك هوشيار بن .بزاظكرن بؤ دانانا مانشيَتيَن ب كةني ،زيرةكانة يان
سةرجنراكيَش ،باراثرت تووشي شكةستينَ دبن .ذ هةمووييَ طرنطرت ،مانشيَت دظيَت
هووربينكري ،راستيانة و بةرزةكةر نةبن .ئةو تشيتَ د ماشيَيت دا ديار دبيت،
دظيَت د ناظةرؤكيَ دا ذي هةبيت .ض تشتةكيَ ثرت ذ هنديَ خويندةظايي توورة يان
بيَزار ناكةت دةميَ كو مانشيَت نةشيَت ثةياما راثؤرتيَ جبهـ بينيت.
هةر وةك مانشيَتةكيَ رؤذنامةييَ ،مانشيَتةكيَ نووضةيييَ تيَلةفزيؤنيَ ب وي
شيَوةي دهيَتة دارشنت كو سةرجنا بينةري بؤ بينينا بةردةوامييا راثؤرتيَ بؤ الييَ
خوة راكيَشيت .طةلةك ذ بنةماييَن طريَدايي ب مانشيَتيَن رؤذنامةيان ل سةر
مانشيَتيَن تيَلةفزيؤنان ذي دهيَتة بكارئينان .بةري نظيسينا مانشيَتيَن نووضةييَن
تيَلةفزيونان دظيَت بةرهةظكةر بةريَ خوة بدةنة راثؤرتيَ ،دطةل ثةيامنيَري باخظن.
زيرةكي و نةرؤهين هةر وةك كو د مانشيَتيَن رؤذنامةيان دا سةركةفيت نينن ،ل
مانشيَتيَن تيَلةفزيؤنان ذي سةركةفيت نينن .ديسان نابيت مانشيَتيَن نووضةيي ثرت ذ
ويَ ضةندا د ناظةرؤكا راثؤرتيَ دا هاتي ،سؤزيَ بدةن.
بةرؤظاذي مانشيَتا رؤذنامةييَ ،مانشيَتيَن نووضةييَن تيَلةفزيؤنان ب رستةييَن
تةمام دهيَنة نظيسني .مانشيَتا نووضةيي ،ذبةر راثؤرتيَن دي يان ناظةرؤكيَن
ريكالمي ،جودا ذ راثؤرتيَ دهيَنة خواندن .باراثرت هةر وةك هنديَ كو مانشيَت،
ناظةرؤكا راثؤرتيَ كورت دكةت ،مانشيَتيَن نووضةييَن تيَلةفزيؤنان ظي كاري
ناكةن ،ضونكو ئارماجنا وان ئةوة كو سةرنج و ميَشكيَ بينةري بؤ الييَ خوة
راكيَشن و كارةكيَ وةسا بكةن كو بةردةوامييَ ب ديتنا نووضةيي بدةن .ل جهيَ
هنديَ ،بةرهةظكةر ب وي شيَوةي مانشيَتيَن نووضةيان دنظيسن كو هيَشتا
ثرسياريَن بيَ بةرسظ د ميَشكيَ بينةري دا مبينن ،و ضيَدبيت ب سؤزدان بؤ ديتنا
بةردةوامييا راثؤرتيَ ،سةرنج و حةزا ل هيظييَ بوونيَ ل دةف ثةيدا بكةت.
034
ب مةرةما نيشاندانا جوداهييَن د ناظبةرا ظان هةر دو مانشيَتان ،ب بةشيَ ئيَكيَ
ييَ راثؤرتيَ ل دؤر نووضةيةكيَ كو ل رؤذنامةييَ ئةمريكي ،لوس ئةجنليَس تاميز،5
ذ ئيَمناهييا ثايتةخيتَ ئوردنيَ راثؤرت داية ،تيَبينييي ظان تشتان بكةن" :ل رؤذةكا
ئيَكشةميب ذنةكا عرياقي ل سةر شاشةيا تيَلةفزيؤنا دةولةتييا ئوردني دةركةفت و
دانثيَدان ب هنديَ كر كو ئةنداما ضاريَ يا تيمةكا خوةكوشتنا ئةلقاعيدةية كو ل
هةفتييا بووري هيَرش بؤ سةر سيَ هووتيَليَن ظي باذيَرِي برينة و بووينة ئةطةريَ
كوشتنا 11كةسان ".مانشيَتا رؤذنامةييَ ل دؤر ظي راثؤرتي ئةظة بوو" :ذنا عرياقي
ب هةموو ئارامييَ دان ب هنديَ دا كا ضةوا بزاظ كريية هووتيَلةكيَ ب
ثةقينيت ".ليَ مانشيَتا نووضةيي كو د – ئان بي .سي .نايتلي نيوز( 1نووضةييَن
شةظيَ) ل دؤر ظي نووضةي بةالظبوو ئةظة بوو" :ئةظ ذنة كيية؟ و بؤضي ثةسةند كر
كو ئةنداما ضاريَ يا طرؤثةكيَ خوةكوشتينَ بيت؟ ئةظ شةظة ،ثيَزانينيَن هوورتر ديَ
هيَنة بةالظكرن" .ل مانشيَتا بةرنامةييَ تيَلةفزيؤني ئيشارةت ب دانثيَدانيَن ظيَ ذنيَ
نةهاتييةكرن ،ليَ ل جهيَ هنديَ سؤز هاتييةدان كو بةرسظا ثرسياريَن بينةريَن ل
دؤر هنديَ رؤليَ ظيَ ذنيَ بةرسظيَ بدةن.
شرؤظةييَن ل بينَ ويَنةيان مةبةستةكا جودا ذ مانشيَيت هةية .ل جهيَ كوتكرنا
ناظةرؤكا راثؤرتيَ ،هةر وةك كو مانشيَت ظظي كاري ئةجنامددةت ،شرؤظةييَن ل
بينَ ويَنةيان هاريكارييا خويندةظايي دكةت كو خوةشييةكا ثرت ذ وي ويَنةييَ ل
بةرامبةر ضاظيَن خوة ببةت .ويَنة و شرؤظةييَ ل بينَ ويَنةييَ ب شيَوةيةكيَ طشيت
0
Los Angeles Times
2
NBC Nightly News
035
راثؤرتةكا بضووكة كو خويندةظان دشيَت بيَي خواندنا ناظةرؤكا راثؤرتيَ ،كو
دطةل ويَ هاتيية ،بابةتي تيَبطةهيت.
شرؤظةييَن ل بينَ ويَنةييَ دظيَت ئةو كةسيَن د ناظ ويَنةي دا هةين ب باشي
بدةنة نياسني ،ئةطةر ضةندين كةس د ويَنةي دا دهيَنة دينت ،باراثرت ثيَدظيية كو
كةسايةتييَ سةرةكي ب شرؤظةييَن ثرت وةكو (كؤالظ ل سةري) يان (ل رةخيَ
راسيتَ راوةستيايية) بهيَـة دةستنيشانكرن .د شرؤظةييَن ل بينَ ويَنةييَ نابيت هةر
ئةو ثةيظ بهيَنة دووبارةكرن كو ل مانشيَيت هاتيية ،يان هةر وةكو رستةيةكيَ كو
ل ناظةرؤكيَ بابةتي دا هاتيية مفاي وةربطرين ،و كةسيَن شرؤظةييَن ل بينَ ويَنةيان
دنظيسن ،نابيت ئةو تشيتَ كو د ويَنةي دا ب ئاشكرايي دهيَتة دينت ،دووبارة
شرؤظة بكةن .ئةظ شرؤظةيا ل بينَ ويَنةي" :كارلوس فيَرنانديَس ل دةميَ هاتنا
خواريَ ذ فرؤكةييَ دطرنذيت" ،كارتيَكرنةكا كيَمرت هةية هةتاكو "كارلو
فيَرنانديَس 5ب كةيفخوةشييةكا مةزن ثشيت 51ساليَن دوورئيَخستينَ دووبارة
زظري".
باراثرت ذ شرؤظةييَن ل بينَ ويَنةي كورتن ،د قةبارةييَ ئيَك يان دو ريَزيَن
ثيَنووسا هوور ،ليَ ل هندةك جاران ،رؤذنامة يان سايتيَن ئةلكرتؤنييَن نووضةيي ذ
هندةك ويَنةيان ثيَكدهيَت كو شرؤظةييَن دريَذتر ل بن هةنة و دبيَذنة وان راثؤرتيَن
ويَنةيي كو ب شيَوةةيةكيَ طشيت راثؤرتةكا تةمام نيشانددةن .ل شرؤظةييَن ل بينَ
ويَنةييَن دريَذ ،دشيَن ذ طؤتينَ وان كةسيَن د ويَنةي دا هةين ،مفاي وةربطرين.
0
Carlos Fernandez
036
نةخشة و ويَنة
037
هةر و،يَةيةكيَ طرافيكي دظيَت ل دووظ مةرةمةكيَ بضيت .تذيكرنا جهيَن ظاال
يان دةميَ بةالظكرنيَ ئةطةريَن ثيَدظي و باش بؤ مفا وةرطرتينَ ذ ويَنةييَن طرافيكي
نينن .ويَنةييَن طرافيكي دظيَت تيَطةهشتنا خويندةظايي يان بينةري بؤ راثؤرتيَ
زيَدةتر ليَبكةت .ب ويَ رامانيَ كو نظيسةر بةري دظيَت بةري ويَنةي يان
هةلبذارتنا ويَنةييَ طرافيكي ،ب متامي ل راثؤرتيَ طةهشتبيت .باراثرت هونةرمةنديَن
طرافيكي ظان ويَنةيان بةرهةظ دكةن؛ رؤليَ نظيسةري ،دانا تيَطةهشتينَ بؤ ظان
ويَنةيان ،ظةديتنا ثيَزانينيَن كو دظيَت د ويَ دا بهيَتة دانان يان دياركرن ،و
ثشرتاستبوون ذ دروسيت و راستييا ظي ويَنةيية.
ويَنةييَن طرافيكي دشيَن ثيَزانينيَن سةرةطي ظةطوهيَزن يان ببنة شرؤظةيةك بؤ
روودانةكيَ بن ،هزر بكةن كو هوون ييَن راثؤرتةكيَ ل دؤر ثيسبوونا هةواي ل
وةالتيَ خوة ضيَدكةن ،دشيَني بؤ نيشاندانا دةظةريَن كو ذ هةمووييَ ثيسرتن مفاي
ذ نةخشةييَ وةربطرين ،دشيَني ذ ويَنةيةكيَ طرافيكي ب مةرةما نيشاندانا هنديَ
كا ضةوا ثيسبوونا هةواي كارتيَكرنيَ ل هةناسةدانيَ مة دكةت ،مفاي وةربطرين،
هةر دو ئةظ ويَنةييَن طرافيكي ذي بؤ ضاثيَ ب كيَر دهيَن ،بؤ بةالظكرنيَ ل
بةرنامةييَن تيَلةفزيؤنيَ ،طرنط نينة ذ ض جؤرة دةزطةهةكي بؤ بةالظكرنا
نووضةييَ مفا دهيَتة وةرطرتن .خوة ذ مفا وةرطرتينَ ذ ويَنةييَن طرافيكييَن كو تذي
ثيَزانينيَن ،دوور بيَخن ،خويندةظان يان بينةر دظيَت بشيَت بنيَريتة ويَنةييَ طرافيكي
و بؤضوونةكا سةرةكي ذيَ وةربطريت .وةكو تابلؤيةكا ريَنيشادانيَ بةريَ خوة
بدةنة ويَنةييَن طرافيكي – شوفيَر دةميَ خواندنا ثيَزانينيَن سةر تابلؤييَ نينة ضونكو
038
لةزاتييا وي دةستوورييا ظي كاري نادةتيَ ،لةوا ثيَزانينيَن د ناظ ظيَ تابلؤييَ دا
دظيَت رؤهن و ئاشكرا بن ،داكو بشيَن ب ئاساني وةربطرن.
دظيَت هزر بكةين كو هةوة راثؤرتةك هةية كو دبيذيت بؤدجةيا ساالنة يا
باذيَرِي دو جاران هندي ويَ ذمارةييَية كو بةري دةهـ ساالن بووية ،ب خواندنا
هوورتر يا راثؤرتيَ ديَ زانن باراثرت ذ ظيَ وةراريَ د سيَ ساليَن بووري دا ثةيدا
بووية ،ويَنةيةكيَ ئاماريَ كو ريَذةيا بؤدجةيا دةهـ ساليَن ظيَ دووماهييَ
نيشانددةت ،ريَيةكا باش و ب كيَرهاتيية بؤ رؤهنرتليَكرنا ظي بابةتي .ويَنةييَ
ئاماريَ ديَ هيَتة ظيَرة.
039
راثؤرتةكيَ دا ل دؤر بةرفرةهبوونا كؤمثانييَن بازرطاني ل دةظةريَن ئاكنجيبوونا
وةالتييان ل باذيَرِي و ضيَكرنا قةرةبالغيَ ،دشيَت ليستةيةكيَ ذ شوقة و ئاظاهييَن
بازرطانييَن ل ويَ دةظةريَ بةرهةظ بكةت ،ليَ ،بةرهةظكرنا ئامارةكا ويَنةيي يا
طرؤظرِ كو ب رامانا طريَدانا ثةيوةندييا ظان هةر دووانة ،ديَ ثرت كاريطةرييا خوة
هةبيت .ئةطةر د شيان دابوو ،ذمارةييَن سةدي و بهايان دطةل ئيَك بةراورد بكةن
و نة ب تينَ ذمارةيان .نيشاندانا هنديَ كو ريَذةيا مرنا ب ئةطةريَ نةخوةشييا
ئايدزيَ ل باذيَرِةكي دو جاران هندي باذيَرِةكيَ ديية ،ل وي دةمي كو ئاكنجييَن
باذيَرِيَ ئيَكيَ 52جاران ثرتن ذ ئاكنجييَن باذيَرِيَ دوويَ ،ديَ ل بةر خويندةظايي
بةرزة بيت .ريَذةيا مرنيَ دطةل ريَذةيا ئاكنجييان بةراورد بكةن داكو بشيَن
بةراوردييةكا دروست ئةجنامبدةن .نةخشةكيَشيَن كو بةردةوام دطةل ويَنةييَن
طرافيكينة دظيَت تيَطةهشتنةكا باش دطةل ئاماران هةبن و ييَ ثيَطري بيت ب
بكارئينانا وان ب شيَوةيةكيَ رؤهن و ئاشكرا بؤ هنديَ تيَطةهشتنا وان باشرت و
خوةشرت بيت.
041
سةرثةرشيت
040
نيشا كارمةندان بهيَتةدان كا كاريَ وان د ض ئاست داية ،ريَيةكا باشة كو ريَكيَ
ذ مانديبوونا وان ل كؤمبوونيَن ثيَداضوونا كاران طرت.
ريَظةبةريَن نوو دظيَت ريَيةكيَ ب مةرةما وةرطرتنا رةخنةيةكا دروست و باش
ذ الييَ فةرمانبةريَن خوة ل دؤر كاريَ خوة ثةيدا بكةت .دشيَني ظيَ ضةنديَ ب
ريَيا طةنطةشةييَن نةفةرمي و هةظاليين يان نامةييَن ثرسيارييَن بيَ ناظ ،ئةجنامدةين.
هةر ضةوا بيت ،طةلةك طرنطة كو ريَظةبةر داكوكييَ ل سةر ظيَ خاليَ بكةن كو
حةز دكةن فةرمانبةريَن وي ب ئاشكراي و رؤهن بؤضوونيَن بيَذن .و ديسان د
سةرةدةريكرن دطةل بؤضوونيَن وةسا كو طةلةك هاريكار و ب دل ذي نةبن،
دملان نةبن .خال و ئارماجنا سةرةكي بؤ وان دظيَت ئةظة بيت كو بزانن كا شيَوازيَ
كاركرنا وان ضةواية داكو بشيَن كاريَ خوة باشرت ليَبكةن.
نظيسةر و ريَظةبةريَن نووضةيييَن باش ،ب ثةيداكرن و ب هيَزكرنا وان بهاييَن
كو فةرمانبةر ذي د ويَ دا هةظثشكن ،سةقايةكيَ تايبةت ددةنة ذؤرا نووضةييَ و
د ثةيداكرنا رةوشةنبريييةكا ئةريَين ل ذؤرا نووضةييَ رؤلةكيَ سةرةكي دطيَرن .ل
ذؤرا نووضةييَ كو ب شيَويةةكيَ باش دهيَتة ب ريَظةبرن ،نظيسةر خوة ذ
طرنطيدانةكا تايبةت ب ثةيامنيَرةكيَ دةستنيشانكري دوور دئيَخن.
ئةو ثالثشتييَ ل ثةيوةندييَن ئازاد دكةن ،كؤمبوونيَن ريَكوثيَك ريَكدئيَخن داكو
ثشرتاست بنب هةموو فةرمانبةر ب باشي ل ئارماجنيَن ريَكخراوا نووضةيي دطةهن.
نظيسةر دظيَت طرنطييةكا تايبةت ب وورةيا فةرمانبةران و ب ئةجنامدانا كاريَ،
042
ثيَدظي ب مةرةما ب هيَزكرنا وورةيا وان ،ب ريَيا دةستخوةشيكرن ذ سةركةفتنان
و ثاداشتدان ب دةستكةفتيَن طرنط ،طرنطييةكا تايبةت بدةن .دةستنيشانكرن و
دةستخوةشيكرن ذ كاريَ دروست و سةركةفيت ل سةقايةكيَ طشيت ،ئيَك ذ وان
ريَكانة كو دشيَني باشرتين ئةجنامان ذ ويَ وةربطرين.
043
044
ى ثيَنجىَ
بةش َ
045
046
راديؤ ،تيَلةفزيؤن و ئةنتيَرنيَت
047
هوكاريَن ثةيوةندييَن دو اليةنة بةرهةظ كةن داكو وةرطر بشيَت ب لةزاتييا
دةستنيشانكرييَ خوة ،ل دووظ نووضةي بضيت.
ب مةرةما سادةكرنا بابةتي ،ئةم د ظي بةشي دا ذ ثةيظا (بةالظؤك) بؤ مةرةما
دياركرنا هةموو نووضةييَن راديؤ و تيَلةفزيؤني ،ض بةالظؤكا سادةييَ ويَ ب ريَيا
ئاريالي ،كيَظل يان سةتةالييتَ ديَ مفاي وةرطرين.
048
جؤريَن جوداييَن راثؤرتيَن راديؤ -تيَلةفزيؤني
049
ثيَكدهيَت كو دشيَت ذ ويَنةييَن جيَهطري و لظؤك ذي ثيَك بهيَت.ئةظ جؤريَ
راثؤرتان دشيَت ب شيَويةةكيَ زيندي يان بةري نوكة تؤماركري ،بهيَتة
ثيَشكيَشكرن و باراثرت دريَذتر ذ جؤريَن دينة .هندةك جاران ضيَدبيت ئةظ بةرنامة
شةش هةتا هةفت خولةكان ظةكيَشيت كو طريَدايية ب نةخشةيا بةرنامةييَ
نووضةيي .هةر ثاكيَتةك ديسان ذ دةستثيَكةكيَ ثيَكدهيَت كو ذ الييَ بيَذةريَ
نووضةييَ دهيَتة خواندن .باراثرت ذ ثاكيَتان ديسان ذ (بنياتةكيَ) ثيَكدهيَن كو ل
دووماهييا ثاكيَيتَ ثيَزانينيَن زيَدة ثيَشكيَش دكةت.
منوونةيةكيَ دي ذ راثؤرتيَن راديؤ – تيَلةفزيؤني ب ناظيَ ثاكيَتا “دةنطيَ
سروشيت” دهيَتة نياسني .ئةظ جؤريَ راثؤرتيَ باراثرت ل تيَلةفزيؤنيَ ليَ هندةك
جاران ل راديؤييَ ذي دهيَتة بكارئينان و بيَ ثارضةيا تؤماركيييَ دةنطيَ ثةيامنيَريية.
ل جهيَ هنديَ ،ذ طؤتينَ كةسانيَن بةرهةظ ل راثؤرتيَ مفا دهيَتة وةرطرتن .ئةظ
شيَوازة ضيَدبيت ثيَدظي ب دارشتنا بةرنامةيةكيَ ثرت ثيَدظي ب هةمان قةبارةييَ
ثةيامنيَرييَ د جؤريَن دييَن راثؤرتيَ بيت ليَ ئةجناميَن ويَ دشيَت كاريطةرييةكا ثرت
هةبيت .ويَنةطريَن نووضةيي كو هندةك جاران بيَ هاريكارييا ثةيامنيَران ظان جؤرة
راثؤرتان بةرهةظ دكةن دظيَت ثشرتاست بنب كو هةموو ثيَزانينيَن ثيَدظي بؤ
ثيَشكيَشكرنا راثؤرتا تةمام ل سةر شرييتَ هاتيية تؤماركرن ئةطةر نة بةرهةميَ
دووماهييَ ناهيَتة تيَطةهشنت.
051
دارشتنا راديؤ – تيَلةفزيؤني
050
ئيَكيَ بؤ وي ييَ رؤهن نةبوو جارةكادي شرؤظة بكةت .ئيَد بليس،5
سةرنظيسةريَ بةريَ ييَ نووضةيييَ كةناليَ سي بي ئيَس 1نظيسيية“ ،ثةيظ دهيَنة
طؤتن ،و ثاشي هةر و هةر دمينن”.
0
Ed Bliss
2
CBS
052
ثةيامنيَريَن راديؤ و تيَلةفزيؤني دظيَت طرنطييَ ب دةنطيَ ثةيظيَن كو بكاردئينن
بدةن ،وةكو هوزانظانان ،ئةو طرنطييَ ب ميؤزيك و ريتمي ددةن .ناظةرؤك بؤ
طوهداري دهيَتة نظيسني ،ثةيظيَن سادة دهيتة بكارئينان .بةريَ خوة بدةنة بةشةكيَ
ذ ناظةرؤكا بابةتيَ ئيَدوارد ئارمورو 5ثةيامنيَريَ ب ناظودةنطيَ دةزطةهيَ سي بي
ئيَس ذ شةريَ جيهانييَ دوويَ ل لةندةنيَ راثؤرتةكيَ ثيَشكيَشدكةت“ :تارياتييَ
هةموو جهةك ظةطرتيية ،ذ بريمنطام هةتا (بيت املقدس) ،ليَ بؤ ئةظ شةظة ئةمسانيَ
بريتانياييَ د رؤناهييةكا تةمام داية ” سةحكةنيَ ئةظ راثؤرتة كورتة ليَ بابةتي ب
باشي دطةهينيت.
نظيسةريَن راديؤ و تيَلةفزيؤنان دظيَت هووربيين د ظةطوهاستنا وان بابةتان
هةبيت كو دارشتنا وان ل راطةهاندنا ضاثي دروستة ليَ طؤتنا وان ب دةنطةكيَ
بلند دي يا ب كةني بيت .دةميَ لوسيل بال ،1زارظةكةريَ تيَلةفزيؤنييَ ئةمريكي
وةغةركرييَ راثؤرت نووضةيي ئةو ب ناسناظيَ “باليَ 19سالي” دا نياسني ،ليَ
راثؤرتا راديؤيي طؤت“ ،لوسيل بال 19سال هةبوون( ”.د ئةجنام دا ذ شاشييَن
تيَطةهشتنا ثةيظا بال ،توث دووركةفنت ).نظيسةريَن راديؤ و تيَلةفزيؤنيَ دظيَت
هوشياري ثةيظيَن وةكئيَك بن كو رامانيَن جودا هةنة؛ بؤ منوونة كؤر و كؤرِك.
ثةيامنيَريَن راديؤ تيَلةفزيوني فيَربووينة كو بابةتيَن خوة بةري دةستثيَكرنا بةالظؤكا
0
Edward R. Murrow
2
Lucille Ball
053
نووضةيي ،ب دةنطةكيَ بلند خبوينن داكو كيَشةييَن ب ظي رةنطي ئاشكرا بنب و
ضارةسةر بنب .بؤ منوونة د راثؤرتا هةظرِكييَن خيَررخوازييَن ياريا طولفيَ نابيت
بيَذين كو كو كةسةكي “خؤلةكةكيَ ياري دطةل سةرؤك وةزيران كر”.
رستةيةكا ب ظي رةنطي ضيَدبت رامانةكا دي ذي بدةت “ياري ب سةرؤك
وةزيران كر”.
هةرضةندة راثؤرتيَن راديؤ-تيَلةفزيؤني بؤ خواندنيَ هاتينة بةرهةظ كرن ،ليَ
ريَنظيسا دروستا ثةيظان هةر ب قةبارةييَ راثؤرتيَن ضاثي طرنطييا خوة هةية.
ريَنظيسا نةدروستا ثةيظان ضيَدبيت ببيتة ئةطةريَ بيزاركرنا بيَذةري ،بؤ
ثشرتاستبوونا ذ خواندا دروست يا ثةيظان ،نظيسةريَن راديؤ و ـ تيَلةفزيؤني
ناظةرؤكا نظيسيينَ ،خوة ب بةرضاظطرتنا نيشانان دنظيسن .ريَنظييسا دروستا ثةيظان
ذ ظي اليةني ذي طرنطييا خوة هةية كو باراثرت ذ كةناالن راثؤرتيَ ،خوة ل سايتيَن
خوة ييَن ئةلكرتؤني ذي بةالظ دكةن .هندةك ذ كةناالن بةرنامةييَن كؤمثيؤتةري
هةنة كو ب شيَويةةكيَ ئوتوماتيك دشيَت كو ناظةرؤكيَ بؤ وةرطريَن كةرِ
بنظيست .ل هةرة دو منوونةيان ،ريَنظيسا نةدروست دشيَت ئةجناميَن نةريَين بؤ
ثةيامنيَر و كةنالي دطةل خوة ثةيدا بكةت.
نووضةييَن راديؤ -تيَلةفزيؤني ب بةراورد دطةل راثؤرتيَن راطةهاندنا ضاثي ب
شيَوازةكيَ طةنطةشةكري دهيَنة نظيسني ،ب رامانةكا دي ،ثةيامنيَريَن راديؤ و
تيَلةفزيؤني دظيَت كا ضةوا دئاخظن وةسا بنظيسن ذي .بؤ ثاراستان شيَوازيَ
054
طةنطةشةييَ ،نظيسةريَن راديؤ و تيَلةفزيؤني ثيَدظي ناكةت د راثؤرتيَ خوةييَن
نووضةيي ذ ناظ و ئةدريَسيَن تةمام مفاي وةربطرن .ب شيَوةيةكيَ طشيت ،ثةيظا
ئكيَ يا ناظيَ نيظيَ ل وي دةمي كو ثيدظي ب ويَنةبيت مفا ذيَ ناهيَتة وةرطرتن و
دهيَتة ذناظربن .راثؤرتا ضاثي دبيَذيت“ :خورشيد مةمحوود قةسسوري 5وةزيريَ
كاروباريَن دةرظةييَن ثاكستانيَ رؤذا ثيَنجشةميب دطةل سيلوان شالوم 1هةظكاريَ
ئيسرائيلييَ خوة ل باذيَرِيَ ئستانبوليَ ل توركييَ هةظديتنةك كر ”.ليَ راثؤرتا
راديؤيي دبيَذت“ :وةزيريَن دةرظة ييَن ثاكستان و ئسرائيليَ ئةظرؤ ل توركييَ
هةظديتنةك ثيَكئينا”.
لةزكرن ئيَك ذ سالؤخةتيَن سةرةكييَن نووضةييَن راديؤ و تيَلةفزيؤنانة .هةكة
ل دةميَ ثييَشكيَشكرنا بةرنامةييَ روودانةك ثةيدابوو دظيَت ئيشارةتيَ ب ويَ
بدةن“ :سةرؤكيَ وةالتي ييَ بؤ الييَ كيث تاون 9دفرِيت ”...ذ “سةرؤك وةالتي
ئةظرؤ بؤ الييَ كيث تازن ديَ فرِيت” باشرتة .ب شيَوةيةكيَ طشيت ،ثةيامنيَريَن
راديؤ و تيَلةفزيؤنان خوة ذ بكارئينانا دةمي دوور دئيَخن ذبلي هنديَ كو
روودان ،طريَدايي ب ويَ رؤذيَ بيت .هةر د وي بواري دا رؤذنامةييَن
0
Khurshid Mahmood Kasuri
2
Silvan Shalom
3 Capetown
055
ضارشةمبييَ دنظيسن“ ،ريَزدار ئامبكي 5رؤذا سيَشةميب بؤ الييَ كيث تاوني فرِي”.
راثؤرتا سثيَدةهييا ضارشةمبييا راديؤ و تيَلةفزيؤنان دبيَذيت“ :ريَزدار ئامبكي ئةظرؤ
طةهشتة كيث تاوني ”.هةر ذ ويَ ذي باشرت ،نظيسةر ب طرنطيثيَدان ب كاريَ
سةرؤكيَ وةالتي راثؤرتيَ بؤ دةميَ نوكة بةهةظ دكةت“ :ريَزدار ئامبكي ئةظرؤ
سثيَديَ ديَ دطةل خويندكاريَن زانكؤيا كيث تاون هةظديتنةكيَ ثيَكئينيت”.
0
Mbeki
056
دةنط
057
طوهدار ب باشي ذ رامان و مةبةستا طؤتنيَن دي بطةهيت .بؤ منوونة ،ديَ هزر
كةين ل خواندنطةهيَن باذيَرِي ثيَشييَن بةالظ بووين ،ثةرستاريَ خواندنطةهةكيَ د
طؤتنيَن خوة دا د راثؤرتيَ دا دبيَذيت“ :ئةو ب نةخوةشييا خورِيانيَ دهيَنة ظيَرة
لةوا ب دروسيت ئةم دزانني كيَشة ضيية ،بابةت ب باشي ييَ رؤهن و ئاشكراية”.
دةميَ ثةرستار دبيَذيت “ئةو” مةبةستا وي فيَرخوازيَن خواندنطةهيَية ،ناضيَبيت
د طؤتنا بةريَ ييَ خوة دا بيَذيت“ :ثةرستاريَن خواندنطةهيَ دبيَذن طرفتا بةالظبوونا
ثيَشييَ ل دةف وان ثةيدا بووية ”.ضونكو تيَطةهشتنا وةرطري بؤ “وان” ل رستةييَن
دووظ دا ديَ ثيَشي بن .ثةيامنيَر ل شوونا هنديَ دشيَت بيَذيت“ :بةالظبوونا ثيَشييَ
ب ويَ رامانيَية كو ثةرستاريَن وةكو ماري ئسميت ئةظرؤكة ذمارةيا سةرةدانيَن
وان بةراورد دطةل رؤذانيَن سروشيت زيَدة بووينة”.
راثؤرتيَن راديؤ – تيَلةفزيؤني ذبلي ظةطوهاستنا طؤتنان ضيَدبيت تيَكةلي
دةنطيَن “سروشيت” ذي بيت .ئةظة ئةو دةنطة كو ل دةميَ ضيَكرنا راثؤرتيَ هاتيية
تؤماركرن :وةكو دةنطيَ باي ،دةنطيَ ترومبيَال ثؤليسي و هةواريَن كةيفيَن
زارؤيان ،ل هندةك طؤذييَن جيهانيَ بكارئينانا دةنطيَ سروشيتَ دناظ راثؤرتيَ دا
بةربةالظة .دةنطيَ سروشيت ديَ ويَ دةليظةييَ دةتة وةرطري كو جهـ و باردؤخيَ
جهيَ دةستنيشانكري بؤ خوة وةكو سةربؤرةكيَ هةست ثيَ بكةت .دةنط دشيَت
وةكو دةربازبوونا دةنطةكي بؤ ئيَكا دي ئانكو ذ جهةكي بؤ جهةكيَ دي بهيَتة
بكارئينان ،داكو طوهداري بؤ دميةنيَ ل دووظدا ريَنمايي بكةت.
058
دةنطيَ سروشيت دشيَت يان ب شيَويةكيَ ئارام ل ناظ طؤتينَ ثةيامنيَري يان ب
توندييا سروشيتَ ويَ ب خوة بهيَتة بكارئينان داكو ب باشي بهيَتة طوهداريكرن.
ل هةر دو رةوشان ،دةنط ل ضيَكرنا راثؤرتيَدا ديَ هاريكارييا ثةيامنيَري كةت،
هةر وةكو ضيمةنتؤييَ ديواريَن بلؤكي ،دةنطيَن سروشتييَن باش راثؤرتيَ ثيَكظة
طريَبدةت ،داكو ببيتة ئةطةريَ موكومكرنا ويَ .ئستيظ سوايتزيَر ،5ويَنةطريَ
نووضةيييَ ئةمريكي دبيَذت ،بكارئينانا دةنطيَن سروشيت د تيَلةفزيؤنيَ دا بؤ
راثؤرتةكا نووضةيي ذ فاكتةريَن ثيَدظيية .ئةو دبيَذت“ :دةنط بةشةكيَ دييَ ويَنةيي
ية”.
0
Steve Sweitzer
059
ويَنة
061
سؤتةمةنييَ بةرضاظ وةربطرن ،ئةطةر ويَنة ب تينَ دميةنيَن زيانيَن ذ بارؤظةي
ضيَبووينة نيشانددةت ،بينةر بةلكي ئاطةهداري خاال سةرةكييا راثؤرتيَ كو
تيَكضوونة د بةرهةمئينانا سؤتةمةنييَ ،نةبيت .ئةطةر ويَنةييَن جهيَن زيانيَنظيَكةفيت ذ
بارؤظةي ثةيدا بووينة دطةل طؤتنيَن ثةيامنيَري ل دؤر ثيَشهاتان بةالظ ببيت و ثاشي
سراييَن دريَذيَن ثانزيينَ هةر دطةل طؤتنان بةالظ بنب ،ثيَطرييكرنا راثؤرتيَ ديَ
ئاسانرت بيت.
ثيَكظةنانا طؤتن و ويَنةيان ب ويَ رامانيَ نينة كو ثةيامنيَر دظيَت ئةو تشيتَ
بينةر دبينيت شرؤظة بكةن .وةسا هزر بكةن ويَنة ،ثيكةمةكا جؤتيارييَ ل
جاددةيةكا ئاخي نيشانددةت ،ثيَدظي ب هنديَ ناكةت بهيَتة طؤتن“ :خيَزانا
رابيَتسون ل دووماهييا جاددةيةكا بلند ل دةرظةي باذيَرِي دذين” ئةظ بابةتة ييَ
رؤهنة .ل جهيَ هندي ،ثارضة دةنطىَ تؤماركري دظيَت ثيَزانيينَ وةسا بدةت كو ل
سةر تيَطةهشتنا ويَنةي زيَدة بكةت .لدؤر ظيَ ضةنديَ ،ثةيامنيَر دشيَت بيَذيت،
“هشكةسالي ب ريَذةيةكا وةسا خراب بووية كو خيَزانا رابيَتسون بؤ ئةظ سالة ض
بةرهةمةك بؤ فرؤشتينَ نةبوو”.
060
بةرنامةييَن نووضةيي
062
ريَكدئيَخيت .بةرهةظكةر دظيَت ئاطةهداري دةميَ دروسيتَ (خؤلةكيَن ويَ) هةر
راثؤرتةكىَ بيت ،ضونكو بةرنامةييَ نووضةيي دظيَت ل دةمةكيَ دةستنيشانكري
دةستثيَبكةت و ب دووماهيك بهيَت .بةرهةظكةر ثشيت دةستثيَكرنا بةرنامةييَ
دظيَت ييَ ثشرتاست بيت كو بةرنامة ل دووظ خشتةيا دةميَ دةستنيشانكري ديَ
ب دووماهيك هيَت .ئةطةر هات و راثؤرتةك ثرت ذ وي دةميَ بؤ هاتيية
دةستنيشانكرن دريَذ بوو ،بةرهةظكةر دظيَت برِياريَ بدةت بؤ قةرةبووكرنا دةمي
دظيَت ض راثؤرتةك بهيَتة ذيَربن .و ل دةميَ راثؤرتةك ذ بةرنامةييَ دهيَتة ذيَربن،
دظيَت بةرهةظكةر برِياريَ بدةت ض بابةتةكي بؤ ثرِكرنا دةميَ زيَدةمايي جيَهطري
ببيت.
063
نووضةييَ ئةنتيَرنيَيتَ
0
Nora Paul
2
Jonathan Dube
064
ل دؤر كارتيَكرنا ئةنتيَرنيَيتَ و تةكنيكيَن دي ل سةر راطةهاندنييَ ،دبيَذيت:
“ثةيامنيَريَ ئةنتيَرنيَيتَ دظيَت دئيَك دةم دا ل دؤر ضةند تشتان هزر بكةت :ئاخفنت،
هزرا كاري ،ضريؤك ،شيَواز ،نةخشة ،فاكتةريَن ناظخوة ،دةنط ،ويَنة ،دادوةرييا
نووضةيي .،كاريَ تيَلةفزيؤنيَ نيشاندةريَ نووضةيانة ،كاريَ راطةهاندنا ضاثي
ظةطوهاسنت و شرؤظةكرنا نووضةيان ،رؤليَ ئةنرتنيَيتَ ،نيشاندان ،ظةطوهاسنت و
ليَكظةطوهاستنا بؤضوونانة ”.بؤ ظي كاري ،ثةيامنيَريَن ئةنتيَرنيَيتَ ب بكارئينانا ضةند
جؤريَ جودا ،راثؤرتيَن ثيَزانيي ب شيَويةةكيَ ضةند اليةنة ثيَشكيَش دكةن.
065
جوريَن جوداييَن راثؤرتيَن ئةنتيَرنيَيت
066
شيَوةيةكيَ دييَ نوو ،مفا وةرطرتن ذ ويَنةييَن ضةند ريَكخراوي كو بؤ
نيشاندانا راثؤرتيَ هاتينة نةخشةكيَشان .فاكتةريَ ،طرافيكي وةكو هيَالن دهيَنة
دانان ليَ بكاربةر دشيَت ئةوان جودا ذ ئيَك ب هةلبذيَريت .هةر ئةظ بابةتة بؤ
باراثرت ذ نةخشةييَن “نيشاندانا ساليد” جيَهطري دبيت كو نظيسن و دةنطي دطةل
ويَنةيي داننة ب رةخ ئيَك و بؤ كةسيَ بكاربةر سةربؤرا ضةند ريَكخراوي ثةيدا
دبيت.
ئامرييَن كو شيانيَن ليَطةريانيَ ب طؤشةيا 932ثلةيان ل وي جهي بةرهةظ
دكةت ذي بووية ئةطةريَ زةنطريتركرنا راثؤرتيَن ئةنتيَرنيَيت .كارتوييَن
بةرهةظكري ذ الييَ سيستةميَ فلةش 5ذي شيانيَن ناظةرؤكيَن ذيَك بهيَنة ظاظارتن
ددةنة هةوة :ظيديؤ ،طرافيك و كارتون ،بؤ منوونة تؤريَن نووضةييَن بي بي سي ل
لةندةنيَ ل ساييت بةشةكيَ تايبةت ب كةرستةييَن بيَهوشكةر و ظةخوارنيَن
ئةلكهولي ضيَكر كو ريَكيَ ددةتة وةرطري كةرستةييَ بيَهوشكةريَ ب ريَذةيا
مةزاختنةكا تايبةت هةلبذيَريت ،ثاشي بةشةكيَ ذ لةشي وةكو دل يان مةذييَ
هةلبذيَريت و ل دؤر كارتيَكرنيَن كةرستةييَ دةستنيشانكري ل سةر وي ئةندامي
تايبةتيَ لةشي بزانيت ،ذ ثيَزانينيَن خوة ثاراستينَ ذي ئاطةهدار بيت .سايتيَن
ئةنتيَرنيَيت هةتا ب ليَكظةطوهاستنا ثيَزانينان ل دؤر ثرسةكيَ و بةرسظ و
ئةزموونةكيَ كورت كو ل وي دةمي مفاي ذيَ وةردطرن دشيَت ذ وي تشيتَ
ثةيامنيَر طةهشيتَ ئاطةهدار بيت ،دةست ب ثيَشكيَكرنا راثؤرتيَ بكةت.
0
Flash
067
دارشني يان نظيسنت ل ئةنتيَرنيَيتَ
068
ئيَسكات اتكينسون ،5ريَظةبةريَ نووضةييَ تيَلةفزيؤنيَ دبيَذيت باشرتين ثيَشنيازا
وي ئةوة كو بؤ ئةنتيَرنيَيتَ وةسا بنظيسن كو بؤ هةظالةكيَ خوة نامةيةكا
ئةلكرتؤني دنظيسن .ئةو دبيَذييت“ :ئةظة ب رامانا ريَنظيسا شاشا ثةيظان،
طرنطينةدان ب شيَوازيَ راثؤرتيَ ،يان ثيَشكيَشنةكرنا دةستثيَكةكيَ بؤ راثؤرتيَ
نينة ،بةلكو ب ويَ رامانيَية كو هندي بشيَن شيَوازيَ هةظاليينَ هةلبذيَرن”.
ضونكو سايتيَن ئةنتيَرنيَتييَن نووضةي طةلةك بةربذيَران رادةسيت بكاربةري
دكةن ،نظيسةر دظيَت خوة ذ دةستثيَكيَن دريَذ بؤ بابةتي كو بابةتيَ راثؤرتيَ ب
لةز ناطةهينن دوور بيَخيت .دةستثيَك دظيَت ئةطةرةكيَ باش بؤ بةردةوامييا
خواندنيَ بدةتة وةرطري .بةرؤظاذي ظيَ ضةنديَ ب ريَذةيةكا مةزن ئةو ديَ بةريَ
خوة دةتة راثؤرتةكا دي .راثؤرتيَن ئةنتيَرنيَيت ب شيَوةيةكيَ طشيت كورترت ذ
راثؤرتيَن رؤذنامةيانن .شيَوازةكيَ باش ئةظةية كو راثؤرتا ئئةنتيَرنيَيت هةتا 122
ثةيظان و ب تينَ ل ئيَك بةرثةر بهيَتة دانان .ظةكؤلني نيشانددةن كو بكاربةر حةز
دكةن كو بؤ ريَزيَن بةريَ ييَ نظيسيينَ بزظرن؛ ثيَدظي ناكةت بؤ دووظضوونا
راثؤرتةكا دةستنيشانكري بؤ بةرثةريَن بةريَ بزظرن .ليَ بؤ ساناهيكرنا تيَطةهشتنا
ناظةرؤكيَ ،دوب ثيَشنيار دكةت كو نظيسةريَن ئةنتيَرنيَيت ناظةرؤكيَ ب دياركرنا
مانشيَتيَن الوةكي يان ب شيَوةييَ خال ب خال بؤ بةشيَن بضووكرت دابةش بكةن
داكو بابةتيَن جووراوجؤر ليَك بهيَنة جوداكرن .ثةيامنيَريَ ئةنتيَرنيَيت دشيَت ظيَ
دةليظةييَ بدةتة وةرطري كو ب ريَيا ثؤستةيا ئةلكرتؤني يان هةتا طةنطةشةيا
0
Scott Atkinson
069
زيندي ب لةز يان ئيَكسةر ثةيوةندييَ دطةل نظيسةر يان سةرنظيسةري بكةت.
ذبلي هنديَ ،طةلةك سايتيَن دةظةركي بؤ ظةكيَشانا هةستيَن وةرطري ،بؤضوونا
وةرطريَن خوة بةرضاظ وةردطريت داكو كةسانيَن دي ذي بشيَن ب ديتنا ظان
بابةتان بؤضوونيَن خوة بيَذن .راديؤ دةلوتييا مينسوتا 5ل وياليةتيَن ئيَكطرتي ب
ريَيا راديؤي و هةر ديسان ب ريَيا ئةنتيَرنيَيتَ بؤضوونيَن طوهداريَن خوة
وةردطريت .داخوازيَ ذ طوهداران دكةت كو بؤضوونيَن خوة ب ريَيا تيَلةفؤنيَ
يان نامةيةكا ئةلكرتؤني ديار بكةن .راثؤرتيَن سايتيَن راديؤيي دةولةتييا مينسوتا ذ
ثةيوةنديةكيَ ب ناظيَ “د ظةطوهاستنا ظي نووضةي دا هاريكارييا مة بكةن”
ثيَكدهيَت داكو وةرطر بشيَن بؤضوون و زانيارييَن خوة ل سةر ظي بابةتي بدةن.
راديؤ دةولةتييا مينسوتا هةر ديسان بةريَ ضيَكرنا راثؤرتيَن تايبةت ،بؤ منوونة
ظةكؤلينا ل سةر ئابوورا وياليةتيَ ،بؤضوونا طوهداريَن خوة وةردطريت .بيل
بوزنبيَرط ،1سكيَرتيَريَ نووضةيي ييَ راديؤيا مينوستا دبيَذيت ئةجناميَن وةرطرتنا
بؤضوونان ذ طوهداران و مفا وةرطرتن ذ ويَ “راثؤرتةكا ثر بها و كوورتر ب
منوونةيان و بؤضوونيَن رؤذانة ديَ ييَ راسرت بيت”.
0
Minnesota
2
Bill Buzenberg
071
بةشىَ شةشىَ
070
072
رؤذنامةظانييا تايبةمتةند
073
كةسانيَن رةخدؤريَن خوة تيَبطةهن .ليَ مةبةست نةئةوة كو ذ زمانان د راثؤرتا
خوة دا مفاي وةربطرن ،د راسيت دا ثةيامنيَريَن خودان شيان ،بؤ وةرطر و
شرؤظةكاران دهيَنة طوهؤرين كو ثيَزانينيَن وةسا ددةنة خةلكي كو هةموو كةس
وان نزانن.
تايبةمتةندي يان سنؤريَ كاري ل نظيسينطةهيَن بضووكيَن نووضةيي ،ئةو جهـ
كو وةسا ذ ثةيامنيَران دهيَتة خواسنت كو بابةتيَن جودا بةرهةظ بكةن كيَمرت دهيَتة
دينت ،ليَ ل ريَكخراويَن مةزنرتيَن نووضةيي و ضاث و بةالظكرنيَ ،ضيَدبيت كو
ئةو شيان ل بةر دةستيَن رؤذنامةظاني هةبن كو رذدييَ ل سةر راستييا نووضةيةكيَ
بكةت .هندةك دةظةر كالسيكينة :وةكو حوكمةت ،ثؤليس ،دادطةهـ و
بازرطاني ،هندةكيَن دي ب طوهؤرينا جهى دهيَنة طوهؤرين ،ل دووظ هةيكةليَ
جظاكي ،ضيَدبيت داخواز ذ ثةيامنيَران بهيَتةكرن داكو ل دووظ تايبةمتةندي يان
سنؤريَ كارييَ خوة ،جهيَن وةكو ذينطةهـ ،دانعةمران و يان ثةروةردة و فيَركرنيَ
بابةتان ظةطوهيَزن.
ثةيامنيَريَن تايبةمتةند بةرثرسيارةتييةكا سةرةكي هةنة :وةسا دهيَتة خواسنت ل
سنؤريَ تايبةتيَ كارييَ خوة ئاطةهداري دووماهي نووضةيان بنب .ذ وان دهيتة
خواسنت كو وان بابةتان ظةطوهيَزن كو ل سنؤريَ كارييَ وان دةستثيَدكةت ،وةكو
طؤتار ،راثؤرتيَن ضاثي يان بابةتيَن نظيسيايي ل سايت و روودانيَن سروشيت ،ليَ
ديسان ئةو بةرثرسن كو نووضةييَن بةفرةهرت ذ بابةتيَن ئاشكرا ثةيدا بكةن و
راثؤرتةكيَ ذيَ ضيَكةن .ثةيامنيَريَن تايبةمتةند ب بزاظيَن خوة و ب ريَيا ضيَكرنا
074
ثةيوةندييان كو وان ثيَزانينان بةرامبةر هةر تشتةكي -هةتا بابةتيَن ثشت ثةردةي،
ئاطةهدار دكةن ،ب ظي رةنطي بابةتيَن خوة بةرهةظ دكةن .ئةو بابةتيَن بةرفرةهـ
ذ ،نووضةييَن بلةز هةتا كو شرؤظةيا رةوشا كةسايةتييان بةرهةظ دكةن .ضيث
ئيَسكانالن 5كو بةري نوكة ثةيامنيَريَ تايبةمتةند ل رؤذنامةيا نايت رايديَر 1بوو و
نوكة دطةل ريَكخراوا ثوينتيَر كار دكةت ،دبيَذيت“ :من ثةيامنيَريَن خودان شيان
ديتينة كو نة ب تينَ ريَكخسيت و رذد بوون بةلكو ب ئاطةهييةكا تةمام ذ
بةرثرسيارةتييا خوة ،طةلةك ذيَدةريَن نووضةيي بةر دةستان هةبوون”.
0
Chip Scanlan
2
Knight Ridder
075
شارةزايي ييَن ثةيامنيَريَن تايبةمتةند
• زارظةكةر ض كةسانةكن؟
• ض كةسةك بةرثرسة؟
• دانةريَن قانوونيَ ض كةسانةكن؟
• قانوون ضنة؟
• كار ضةوا دهيَنة ئةجنامدان؟
• شاشي ل كرييَ دهيَنة تؤماركرن؟
0
Eric Nalder
076
• مةزاخنت ل كرييَ دهيَتة تؤماركرن؟
• ض كةسةكي ئاطةهـ ذ كاكال بابةتي هةية و ئةز ديَ ضةوا شيَم بطةهمة
وي؟
ثةيامنيَر بؤ ثةيداكرنا بةرسظيَن ظان ثرسياران دظيَت طةلةك خبوينيت و
“دووظضوونيَ ل سةر ضارضووظةييَ كارييَ خوة بكةت ”.ل دؤر بابةتي هندي بشيَن
خبوينن ،بةرنامة و دستووريَ ضاظثيَكةفتينَ كؤم بكةن و بةشداريَ هةموو
بةالظؤكيَن تايبةمتةند بنب ،ذ هةمووييَ طرنطرت بزاظيَ بكةن .ثةيامنيَريَن تايبةمتةند
نةشيَن ب تينَ ثالثشتييَ ل سةر تيَلةفؤنيَ بكةن؛ دظيَت ئةو بؤ ضارضووظةييَ كارييَ
خوة دةمي ب مةزيَخن و طةنطةشة و ضاظثيكةفتينَ دطةل خةلكي بكةن .مايك
ماتر 5كو رؤذنامةظانيَ ثر بزاظيَ ئةمريكيية و ثةيامنيَريَ دووظضوونيية ل دبليو تي
كي ئارتي ظي ل نورفولكيَ ظريجيَنيا ،1دبيَذيت“ :ض كةسةك ب روونشتينَ ل ذؤرا
كاري بابةت ب دةست ناكةظيت ،هةظنياسيينَ دطةل هةموو كةسيَن كو ضيَدبيت
ببنة جهيَ مفاي بكةن ،ذ كةسايةتييَن فةرمي تاكو سكيَرتيَر ،و كارتا كاريا خوة
بدةنة وان هةموو كةسيَن ل ضارضووظةييَ كارييَ خوة دنياسن .فةهرةستةكيَ ذ
ذيَدةريَن خوة ثيَكبينن و ب بةرهةظكرنا “فةرهرةستا هةلسةنطاندنا ضارضووظةييَ
كاري” ثةيوةندييا خوة دطةل ظان كةسان بثاريَزن .ثةيامنيَريَ باش دطةل
ضاظثيَكةفنت و هةظنياسيين دطةل زارظةكةريَن سةرةكييَن بابةتةكيَ دةستنيشانكري،
0
Mike Mather
2
WTKR-TV in Norfolk, Virginia
077
طرنطييَ ب ظي بابةتي ذي ددةت كو كاريَن وان ضةوا كارتيَكرنىَ ل سةر جظاكي
دكةت.
ثةيامنيَرييا تايبةمتةند ثيدظي ب شارةزاييَن ريَكخراوي و كةسؤكييَن ب هيَزة.
سةروبةر و ريَكخسيت بوون ب ظيَ رامانيَية كو ذ رؤذميَري بؤ دووظضووونا دةميَ
ضاظثيَكةفتينَ ،روونشتنيَن دووظضوونان و ميَذووييَن دةستنيشانكري ل دؤر ارثؤرت
و يان كاريَن دي ،مفاي وةربطرن.ب ظي شيَوةي ديَ سيستةمةكيَ جهيَ باوةرييَ
و طوجنايي بؤ ئينانوبرنيَ بؤ ثةيداكرنا ثيَزانينيَن ثةيوةنديكرنيَ ،ب تايبةت ذمارة
تيَلةفؤنان و ئةدريَسا ثؤستةيا ئةلكرتؤني ديَ دطةل مة بيت .ريَكخستيبوون ب
ظيَ رامانيَية كو فايلةك ذ هزريَن ثرؤذةييَن كاري و خواندنيَن دي مة هةبيت دطةل
فةهرةستةكا رؤذانة ذ وان بابةتيَن كو دظيَت دووظضوون ل سةر وان بهيَتةكرن .ل
ظي سةردةمي طةلةك ذ ثةيامنيَران ظان ثيَزانينيَن هةنيَ د كؤمثيؤتةريَن خوة دا
هةلدطرن داكو ب ريَيا بةرنامةييَن تايبةت ،ب ئاساني بشيَن دووظضوونيَ ل سةر
كةسان ،روودان و راستييان بكةن .ديسان ئةو ثيَدظي ب ظان ثيَزانينانن ل وان
دةميَن ل جهيَ كارييَ خوة نينن هةر ذبةر هنديَ دانةيةكيَ كؤثيكرييَ ويَ دطةل
خوة هةلدطرن ،يان كؤمثيؤتةرةكيَ بضووك هةلدطرن يان ئامريةكيَ دةسيت وةكو
هةظكاريَ دجييتالي (ثي دي اي) 5كو بشيَن ذ ريَيا دوور دةسيتَ وان بطةهيتة
هيَليَ .ذ ويَ ضةنديَ كو هةموو دةمان نةشيَني باوةرييَ بدةينة تةكنةلؤذياييَ
0
Personal Digital Assistant PDA
078
باشرتة كو هةر ضةند دةمةك دانةيةكيَ ذ ظان ثيَزانينان هةلبطرين داكو ذ دةستيَن
مة نةضن.
داثؤشينا نووضةيي ب ظيَ رامانيَية كو دطةل كةسان هةتا وي راددةي
هةظنياسيينَ ثيَكبينن كو باوةرييَ بدةنة هةوة و هةر دطةل هنديَ دووراتييا خوة يا
شارةزاييَ بثاريَزن ،ئيَسكانالن دبيَذيت بزةمحةترتين بةشيَ كاريَ ثةيامنيَري
“رويربويبوونا رؤذانةية دطةل ذيَدةريَن نووضةييَ ،ل وي دةميَن كو هةوة دذي ظيانا
وان بابةتةك نظيسا بيت”.
079
دةولةت و سياسةت
081
بيَ تام و مانديكةر ئةطةرةكيَ سةرةكي بؤ طؤتارةكا بيَ تام و مانديكةر نينة.
وةرطر وةسا ذ رؤذنامةظانان دخوازيت كو ئةو تشيتَ طرنطة بيَذنة وان و نة ب
تينَ ئةو تشيتَ ل دووظ ريَزبةندييا دةمي رووداية ،باشرتين بابةت ،نةشيَت ب تينَ
ذوي تشيتَ د كؤمبوونيَ دا ضيَبووية ثيَك بهيَت بةلكو طرنطييَ ب وان كةسان
ددةت ييَن كو دضنة ل بن كارتيَكرنيَن ظيَ روودانيَ.
رؤذنامةظان دظيَت ل دةميَ داثؤشينا نووضةييَن ل دؤر دةولةتيَ ،بشيَن
ظةخواندن و شرؤظةيا بؤدجة و بابةتيَن دييَن دراظي بكةن .شريةتةكا باش كو
دشيَني ل هةموو رؤذنامةظانان بكةين ئةظةية كو “ل دووظ بابةتيَن ثارةييَ بضن” ،ليَ
ئةظ شريةتة ثرت ب كيَر وان كةسان دهيَت كو داثؤشينا نووضةييَن دةولةتيَ دكةن،
هندةك طؤتاريَن ل دؤر كاريَن دراظييَن دةولةتيَ دشيَت بةرضاظان هشك و
مانديكةر بن ليَ مةزاخنت و دراظ ب شيَوةيةكيَ ئيَكسةر كارتيَكرنيَ ل سةر
وةرطران دكةن و ثيَدظيية خةلك بزانيت كو ثارةييَن وان ضةوا بكار دهيَت .ب
شيَوةيةكيَ طشيت بةلطة و نظيسار ،رةهيَن ذيانا دةولةتيَنة لةوا دظيَت ثةيامنيَر
بطةهنة وان ،ديسان ل وان بطةهن.
ل سيستةميَ دميؤكراسي ،ثةيامنيَريَن سياسي بةرثرسيارةتييةكا طرنط ل
ستووييَ وانة ثيَزانينان بطةهنة خةلكي داكو ئةو بشيَن هةلبذارتنةكا دروست و
هوشيارانة ل دؤر بةربذيَريَن خوة هةلبذارتنةك هةبيت .رؤذنامةظان بؤ ئةجنامدانا
ظي كاري دظيَت سةربؤر و شارةزاييَن بةربذيَران ،بؤضوونيَن وان ل دؤر بابةتيَن
طرنط و ئةو تشيتَ بةربذيَر ل هةظرِكييا هةلبذارتنان و ريكالمان دبيَذن؛
080
دووظضوونيَ ل سةر بكةن .ثةيامنيَريَن كو بابةتيَن سياسي بةرهةظ دكةن دظيَت
تيَهزريينَ ل سةر ثشتةظانيَن بةربذيَران ذي بكةن ضونكو حةزيَن وان دشيَت ببيتة
خوةديكةك بؤ كاريَن كو بةربذيَر ل دةميَ دةرضوونيَ دظيَت ئةجنام بدةت.
هةلسةنطاندنا هزريَن طشيت هةردةم ل هةظرِكييَن هةلبذارتنان ثيَدظيية ليَ
رؤذنامةظان دظيَت بةري راطةهاندنا ئةجناميَن راوةرطرتنةكيَ ،ب هووري برِياريَ
بدةت كو ئةظ ئةجنامة بهاييَ راطةهاندنا ويَ د راثؤرتةكيَ دا هةية يان نةء؟ (بةريَ
خوة بدةنة ستوونا الوةكي) “ثرسياريَن كو دظيَت رؤذنامةظان ل دؤر راوةرطرتينَ
دا بكةت”“ .وةرطرتنا بؤضوونان ذ طرؤثةكيَ وةكهةظ” كو ريَذةيا دةنطدةران،
ثشتةظانيَن هةر بةربذيَرةكي نيشانددةت بهايةكيَ كيَم هةية؛ ئةظ كارة وةكو طرتنا
ويَنةيةكيَ ب لةزة ذ هةظرِكييةكيَ د رؤذةكا تايبةت دا .ئانكو رؤذنامةظان د ويَ
باوةري دانة كو ئةظ راوةرطرتنيَن ب ظي رةنطي ديَ خةلكي بؤ الييَ دةنطدانيَ بؤ
بةربذيَريَ ثيَشةكي ثالدةت ،ضونكو ثرتييا جاران خةلك حةز دكةت ثشتةظانييا
كةسيَ سةركةفيت بكةن .ليَ ظةكؤلةر ل وياليةتيَن ئيَكطرتييَن ئةمريكا ئاشكرا
كرينة كو ئةو دةنطدةريَن طرنطييَ ب وان راوةرطرتنان ددةن ل دؤر بابةتيَن د
هةظرِكييَن هةلبذارتنان ،ثيَزانينيَن ثرت ب دةستخوةظة دئينن .ظةكؤلةر ثيَشنيازيَ
ددةنة رؤذنامةظانان كو طرنطييَ ب راثؤرتيَن ئةجناميَن راوةرطرنيَن باوةرييَ و
هووربني ل دريَذاهييا هةلبذارتنان بدةن ليَ وان وةكو ذيَدةريَ باوةري و
سةرةكييَ داثؤشيينا نووضةييَن خوة نةدانن.
082
دةميَ بابةتيَن هةظرِكييَن هةلبذارتنان دهيَتة بةحسكرن ،رؤذنامةظان نةب تينَ
طرنطييَ ب ئةو طؤتنيَن بةربذيَر ددةن بدةت بةلكو دظيَت بزانن كا دةنطدةران
دظيَت ض تشتةكي بزانن .ثرتييا ريَكخراويَن نووضةيي “راوةرطرتنان ل دؤر بابةتيَن
تايبةت” ئةجنام ددةن داكو بزانن د ماوةييَ سالةكا هةلبذارتنان ،ض بابةت ثرت ل
دووظ حةزا طشتيية .هندةك جاران بةربذيَريَن هةلبذارتنان خوة ذ ئاخفتينَ ل دؤر
بابةتيَن طةلةط طرنط كو بؤ دةنطدةران جهيَ طرنطييةكا مةزنة ،ددةنة ثاش ،د
باردؤخيَن ب ظي رةنطي دا رؤذنامةظان دظيَت ثرسياريَن خةلكي بةرضاظيَن وان
بكةن .ثةيامنيَريَن سياسي و خودان شيان ب تينَ ل دؤر بؤضوونا بةربذيَران ل دؤر
بابةتةكيَ دةستنيشانكري ثرسياريَ ناكةن ،بةلكو ديَ ويَ ثرسياريَ ذ بةربذيَري
كةت كا د دو خوليَن ضوويي يان د ثؤستةكيَ دي دا ضةوا كار كريية .ثةيامنيَر
بؤ ئازراندنا بابةتان ل دووظ وان كةسان دطةرن كو ذيانا كةسوكييا وان دشيَت
نيشاندةريَ طرنطييا بابةتي و نيشاندةريَ جوداهييا سةركةفتنا بةربذيرةكي دطةل
بةربذيَرةكيَ دي د هةلبذارتنان دا بيت.
083
كار و ئابوور
“ثةيامنيَريَن كو داثؤشينا
بازرطاني و ئابووريَ دكةن،
تيَطةهيَن بشيَن دظيَت
ئابووري وةربطرن”
084
راهيَنانةكا باشة ،ديسان بؤ وان ثةيامنيَريَن كو بؤ بةالظؤك يان بنطةهيَن بةالظكرنا
طؤتنان ييَن تايبةت كار دكةن و وةرطريَن وان ئةو داخوازي ذ وان هةية كو ل
ظان تيَطةهان ب طةهن .بؤ منوونة ل وياليةتيَن ئيَكطرتي وةرطريَن ظال ئسرتيت
ذورنال 5خويندةظاييَن ئاطةهدار ذ بازرطانييَنة ليَ ديسان رامانا تيَطةهيَن بةالظيَن
وةكو (بةرهةميَ سافييَ نةتةوةيي) ،بهاييَ طشتييَ بةرهةميَن نةتةوةيي ذ الييَ
كةرستة و خزمةتطوزارييان ،شرؤظة دكةن .ب بوورينا دةمي ثةيامنيَر
فةهرةستةكيَ كورت ذ شرؤظةييَن خوة بةرهةظ دكةن كو دشيَن ذ وان د طؤتاريَن
خوة دا مفاي ذيَ وةربطرن .وةرطر ،بهاييَ رستةييَن دةستنيشانكري ل دؤر رامانا
“زظراندنا دةينان”“ ،كيَمبوونا بهاييَ ثارةي”“ ،تايبةمتةندطةري” و ثةيظيَن دييَن
ئابووري دزانن ،ئةو ثيَشوازييَ ذ وان طؤتاران دكةن؛ ييَن كو ئةطةريَن طرنطييا
ظان ثةيظان بؤ كةس و ديسان ريَكخراوان و دةولةتيَ شرؤظة دكةن.
ثةيامنيَريَن ئابووري دظيَت بشيَن بةياننامةييَن دراظي ،ظةكؤلينيَن هةاسةنطاندنان
و راثؤرتيَن ساالنة خبوونن و تيَبطةهن .باراثرت ئةو ب ديتنا طوهؤرينان د دةخل و
مةزاختنان ذ سالةكيَ بؤ سالةكيَ دي ،دطةهنة بابةتةكي بؤ نظيسيينَ .ثةيامنيَريَن
ئابووري ،كؤمثانييَن د ناظ ئيَك ثيشةسازي يان دةظةرةكي ،بةراوردييَ دطةل د
ناظبةرا وان دا دكةن ،بؤ منوونة دةميَ دةزطةهةكيَ بازرطاني دهيَتة طرتن يان
شكةستينَ دبينيت ،ثةيامنري نة ب تينَ ثرسيار دكةن كا ضةند كةس كاريَن خوة ذ
بةر ظي ئةطةري ذ دةستداينة بةلكو دثرسن كا ئةظ روودانة ض كارتيَكرنةك ل سةر
0
The Wall Street Journal
085
جظاكي كريية .ئةو بؤ بةرسظدان ل سةر ثرسيارا طرنطرت ،دظيَت بزانن كو ئةظ
كؤمثانيية ئيَك ذ مةزنرتين جهيَن كاري ل دةظةريَ بووية يان نةْ ،ئةريَ كؤمثانييَن
دي ل دةظةريَ هةر ديَ وي بةرهةم و كةرستةي ثيَشكيَش كةن يان نةْ ،ريَذةيا
بيكارييَ ل دةظةريَ ضةندة و ثرسياريَن ب ظي رةنطي.
راثؤرت ل دؤر بابةتيَن بازرطاني و ئابووري ثرت ذ بابةتيَن بةشيَن دييَن خواندنيَ
ثيَدظي ب زانستةكا بةرفرةهرت ذ بريكاري و ئامارانة .ليَ ثةيامنيَريَن ئابووري
نابيت طةلةك ذ ذمارةيان د طؤتاريَن خوة دا مفاي وةربطرن ،ضونكو بةرؤظاذي
ظيَ ضةنديَ هةبوونا ريَذةيةكا مةزن ذ ذمارةيان ،طؤتاريَ هشك و مانديكةر
نيشانددةت .سةرجنراكيَشرتين طؤتاريَن ئابووري طرنطييا ثيَشكةفنت و طوهؤرينان
د ضارضووظةييَ زاراظيَن مرؤظايةتييَ نيشانددةت و شرؤظة دكةت كو خةلك ضةوا
ضووينة يان ديَ ضنة ل بن كاريطةرييَن ويَ.
086
ساخلةمي ،زانست و ذينطةهـ
0
Human Genome
087
رؤذنامةظان ل دةميَ ئةجنامدانا كاري ل دؤر ظان جؤرة بابةتان دظيَت ئاطةهي ل
سةر زمانيَ زانايان و ظةكؤلةريَن نؤشداري بيت و ئةظة ب خوة دشيَت بؤ كةسيَن
ذ نوو ظي كاري دكةن جهيَ سةرطيَذييَ بيت .دةنيس بيوكريَت 5ثةيامنيَريَ
نووضةييَ كندين ثريَس 1دبيَذيت ض ترسةكيَ ذ ظان زاراظان هةلنةطرن ليَ ئةوا د
طؤتاريَن خوة دا ذي ب كار نةئينن .نظيسةريَن زانسيت ذي وةكو ثةيامنيَريَن
ئابووري ،فةرهرةستةكا شرؤظةكرنيَ ل دؤر زاراظيَن ئالؤز هةنة كو هاريكارييا وان
دكةت طؤتاريَ ،ب وي رةنطي بنظيسن كو بؤ خةلكيَ طشيت جهيَ تيَطةهشتنةكا
ئاسان بيت.
ثةيامنيَريَن كو بابةتيَن زانسيت بةرهةظ دكةن دظيَت شيَوازيَن زانسيت ،بريكارييا
بنيات و ئاماريَ ذي تيَبطةهن داكو بشيَن ئةجناميَن ظةكؤلينان بدةنة بةر طةنطةشة
و خواندنيَ .ديسان دظيَت خوة ذ طوهؤرينا هةر ثيَشكةفتنةكيَ بؤ ظةديتنةكا بيَ
ويَنةييَ زانسيت دوور بيَخن يان ل جهيَ ثةسةندكرنا خاليَن بةلكييان(احتماالت) ل
دووظ بةرسظيَن “بةليَ” يان “نةخيَر” نةبن .ضيَدبيت د ظيَ رةوشيَ دا طؤتاريَن وان
طةلةك سةجنراكيَش نةبن ،ليَ ب ثشرتاسيت ديَ هوور و دروست بن.
رؤذنامةظانيَن كو بزاظيَ دكةن هةموو اليةنيَن ضرؤكةكيَ وةكو راثؤرتةك
ظةطوهيَزن ،باراثرت ل دةميَ ثيَشكيَشكرنا راثؤرتيَن زانسيت دكةظنة داظان .ئةطةر د
راثؤرتيَن زانسيت هةموو بؤضوونيَن زانسيت ب شيَويةةكيَ ئيَكسان ثيَشكيَش بكةين
0
Dennis Bueckert
2
Canadian Press news agency
088
ب كريار ديَ بينة ئةطةريَ تيَنةطةهشتنا خويندةظايي .بؤ منوونة ريَذةةكا بةرضاظ ذ
زانايان د ويَ باوةريَ دانة كو نيَزيك بوون ذ ثيَكهاتن ضيَكري ذ كةرستةييَ
(سرب)ى دبتة ئةطةر الوازكرنا ريَذةيا هوشيارييا زارؤان .ليَ ريَذةيةكا كيَم ذ
زانايان ئةظيَ ثةيوةندييَ دئيَخنة ناظ بازنةيا شكيَ دا .ثةيامنيَر دشيَت هةر دو
بؤضوونان ظةطوهيَزيت ليَ نة ب ويَ ريَيا كو دةربريينَ ذ نةبوونا ثيَكهاتنةكا
زانسيت ل دؤر بابةتي بيت.
كارول راجريَز 5مامؤستاييَ رؤذنامةظانييَ ل زانينطةها مريلند 1كو ثرتووكيَن ل
دؤر نظيسينا بابةتيَن زانسيت نظيسينة دو ثيَشنيازيَن طرنط بؤ ثةيامنيَريَن ظي بةش و
اليةني هةنة :ئيَكةم؛ نياسيينَ طةلةك طرنطييا خوة هةية ،رؤذنامةظان باراثرت ئةو
كةسيَن بسثؤر كو طؤتنةكيَ ل دؤر بابةتةكي ذيَ وةردطرن ب شيَوازةكيَ
ئارماجنكري نانياسن .وةرطران ئةو ماف هةية بزانن كا بؤضي هوون ل دؤر
كةسةكيَ دةستنيشانكري و تايبةت طؤتنان ظةدطوهيَزن .بؤ منوونة ،ثةيامنيَرةك د
طؤتارةكيَ دا ل دؤر كونفرانسيَ نيظدةولةتييَ طوهؤرينيَن سةقاي ،طؤتنةكيَ ذ
سةرؤكيَ نظسينطةها زانست و تةكنةلؤذياييا كؤضكا سثي ثيَشكيَش دكةت ليَ
ض جاران بةرضاظ نةكريية كو ناظربي زانايةكيَ ذيَهاتي د بواريَ بابةتيَن سةقا داية،
بةرضاظكرنا ثيَزانينيَن ب ظي رةنطي دبيتة ئةطةريَ هنديَ كو وةرطر باشرت بشيَن ذ
راستييا بؤضوونيَن وي ئاطةهدار و رازي بن.
0
Carol Rogers
2
University of Maryland
089
ييَ دوويَ ،راجريَز دبيَذيت :ضيَدبيت وةطر ل دؤر وي بابةتي ييَ كو
رؤذنامةظان بةرهةظ دكةت ،نياسينةكا باش نةبيت و ئةظ بابةتة ل دؤر بابةتيَن
ئالؤز ،توندتر ليَ دهيَت ،لةوا بؤ منوونة ئةطةر هوون ييَ نووضةيةكيَ ل دؤر
كونفرانسةكيَ زانسيت بةرهةظ دكةن وةسا هزر نةكةن كو وةطر بابةتيَن دوهي
خواندينة يان طوهـ ليَ بووينة يان سوبةهي ذي ديَ طوهدارييَ كةن ،ئةوا ل دؤر
بنياتيَ وي بابةتيَ كو ديَ ثيَشكيَش كةن بنياسينن ،خاليَن كو بؤ تيَطةهشتنا وي
بابةتي ثيَدظيية ثيَ هةنة و ظي كاري وةسا ب شارةزايانة ئةجنام بدةن كو وةسا ديار
ببيت بابةتيَ هةوة ئيَكانة بابةتة كو ئةو ديَ خوينن يان طوهدارييَ ليَ كةن،
نةدوورة هةر ب ظي رةنطي ذي دةركةظيت.
091
ثؤليس و دادطةهـ
ثةيامنيَريَن تاوانان دظيَت بزان نكو د ويَ جظاكا ئةو تيَدا دذين ،جؤريَن تاوانان
ب ض رةنط دهيَنة دةستنيشانكرن .بؤ منوونة ل وياليةتيَن ئيَكطرتي “دزييَن شةظيَ”
دطةل “دزييَن دي” ئيَك نينن .دزيكةرة شةظيَ ثيَدظيية ب زؤري بضيتة ناظ
090
ئاظاهييةكيَ دا بؤ هنديَ كارةكيَ شاش تيَدا ئةجنامدةت .دزييَن دي ،دزييا ثارةي
يان ملكي ب كارئينانا زؤريية .ضيَكرنا فةهرةستةكيَ ذ زاراظيَن سةرةكي ،دبيتة
ريَطر بةرامبةر ئةجنامدانا شاشييَن جهيَ شةرميَ بن .ثيَزانينيَن ذ الييَ ثؤليسان
ضيَدبيت ذ ثيَزانينيَن سةرةكييَن ل دؤر تاوانةكيَ ثيَكبهيَن .ليَ ثةيامنيَريَن خودان
شيان ،دظيَت كوورتر ل دووظ بابةتي بضن .ئةو هةر دةميَ كو د شيان دا بيت ئةو
ل دووظ هووراتييان و ئاخفتينَ دطةل جريان يان بينةريَن تاوانيَ بؤ وي جهيَ كو
تاوان رووداية دضن.
ثةيامنيَريَن دادطةهان دظيَت نياسني ل دؤر قؤناغيَن دادرةسييَ ذ دةستثيَكيَ هةتا
دووماهييَ هةبيت .ئةو دظيَت بزانن دةميَ داخوازكةرةك دهيَتة طرتن ،تاوانبار
دضيتة دادطةهيَ ،دهيَتة دادرةسكرن يان سزادان يان ئازاد كرن ض تشتةك
رووددةت .ثةيامنيَريَن خودان شيان دبيَذن باشرتين ريَك بؤ فيَربوونا ظي قؤناغي،
بوورينا دةمةكيية ل دادرةسخانةييَ .ديَ كاريَ خوة دطةل سكيَرتيَر كو ل دووظ
روودانيَن روونشتينَ دضيت ،فةرهرةستا مامةلةيان ،و رؤذميَري دةستثيَدكةت.
بزاظيَ بكةن بزانن كا دي ضةوا دانةييَن ذ رابردووييَ دادطةهيَ ،طةهشنت ب
ئةرشيفيَ و طؤتنيَن بينةريَن تاوانان ب دةستخوةظة ئينن .مامةلةييَن هةر ئيَكي بةر
دادطةهكرنيَ خبوينن ،ذ وان داخوازي و بةرطرييان ،و ئةطةر نةشيَن هةر رؤذ ل
دادطةهيَ بةرهةظ بنب ،ئةو تشيتَ ل دؤر بابةتي دبيتة راثؤرت ب باشي ببينن و
خبوينن.
092
ثاريَزةريَن داخوازكةري باشرتين ذيَدةر ل ذؤرا دادرةسكرنيَنة ،ئةو ثرت ذ
دادرةسان حةز دكةن دطةل ثةيامنيَران ل دؤر وي بابةتيَ ئةو تيَدا كار دكةن
باخظن .بزاظيَ بكةن زمانيَ ثيشةيا قانوونيَ ب باشي تيَبطةهن ليَ ئةوان د بابةتيَن
“راثؤرتيَن خوة دا بكار نةئينن .ئيَس ئال ئةليَكساندر 5نظيسةريَ ثرتووكا
دادطةهان” ثرتووكا ريَبةر بؤ رؤذنامةظانان 1دبيَذيت“ :داخواز ذ ثاريَزةران
هاتييةكرن كو ذ ثةيظيَن ئالؤز مفاي وةربطرن داكو ل بةر رؤذنامةظانان بةرزة
بكةن ،ئةطةر رامانا تشتةكي نزانن ،ثرسياريَ ذ وي كةسي بكةن ،ييَن هوون
دطةل دثةيظن”.
0
S.L. Alexander
2
Covering the Courts: A Handbook for Journalists
093
راثؤرتا وةرزشي
0
Bill Schwanbeck
2
Quinnipiac University
3
Connecticut
094
ئةجناميَن يارييةكيَ يان ئةجناميَن بةريكانةيةكا قارةمانييةكيَ ئةجنامدةن .ليَ ئةو
ئيشارةتيَ ب خاليَن سةرةكي ددةن ليَ ئةو خال و تشتيَن كو بينةر ب
بةرهةظبوون د جهيَ يارييَ يان دينت ذ تيَلةفزيؤنيَ نةشيَن ب دةستخوةظة بينن
رادةسيت وةرطريَن خوة دكةت .ثةيامنيَريَن وةرزشي ئةطةر و ضةوانييا ئةو تشيتَ
ضيَبووي شرؤظة دكةن و ب تينَ ثالثشتييَ ل سةر ثرسياريَن ض كةسةك و ض
تشتةكةي ،ب تينَ ناكةن .ئةو هةر دةم ل دؤر ثشكا ئابوورييَ وةرزشيَ راثؤرتان
بةرهةظ دكةن ،يان طؤتارةكيَ تايبةت ل دؤر قارةمانييَن وةرزشي ،خودانيَن تيمان
و ثشتةظانيَن وان بنظيسن.
ثةيامنيَريَن وةرزشي ديسان دظيَت ذ خاليَن سةرةكي و بنياتي دةستثيَبكةن .ئةو
دظيَت ل دؤر هةموو جؤرة وةرزشةكيَ ثيَزانني هةبن .دظيَت ل دؤر قانوون يارييَ
يان وةرزشيَ كو راثؤرتان ل دؤر ضيَدكةن ئاطاهي هةبن و ذ ضةوانييا
دةستنيشانكرنا ثيزانينان ئاطةهدار بن .دةميَ ثيَشكيشكرنا كاري بؤ وان طةلةك
ب زةمحةت و طرانة ب تايبةت ئةطةر راثؤرتان ل دؤر يارييَن شةظيَ بةرهةظ
بكةت .ئةو دظيَت خاالن بةرضاظ وةربطرن و ديسان ثيَزانينان بنظيسن ،كو
ئةجنامدانا ويَ ل دةميَ يارييَ هند ئاسان نينة .ذ هةمووييَ طرنطرت ئةوة كو دظيَت
بؤ هةر طؤتارةكيَ خاليَن طرنط ب دةستخوةظة بينن و هووراتييَن بابةتيَ خوة ل
دؤر وان بنظيسن.
هةردةم باشرتين راثؤرت ل ياريطةهيَ ثةيدا نابيت ،ثةيامنيَريَن وةرزشي
دووظضوونيَ ل سةر ئةو تشيتَ ل ثشت ثةردةي رووددةت ،دكةن ،ديسان جهيَ
095
طوهؤرينا جلكان يان طةنطةشةييَ مابةينا دو ياريكةران كو ضيَدبيت كارتيَركرنيَ
ل سةر هةموو تيميَ بكةت .ئةو رةفتارةكا جوان دطةل ريَظةبةر و ياريكةران
دكةن ليَ ناضنة ناظ يارييَن قارةمانييَ .ئةو باراثرت خوةشييَ ذ راثؤرتا ورزشي دبينن
ليَ ثشتةظان و حةزذيَكةريَ تيمةكا تايبةت نينن .ئةو دظيَت بينةريَن راست و
سةربةخوة ل دؤر وان راثؤرتيَن بةرهةظ دكةن بن .هةر وةكو ريَثؤرتةريَن
ئابووري و ثةيامنيَريَن زانسيت دظيَت ذ بكارئينانا زمانةكيَ تايبةتيَ ئابووري يان
بازرطاني دوور بن ،ريَثؤرتةريَن وةرزشي ذي دظيَت خوة ذ بكارئينانا ثةيظ و
زاراظيَن كو ب تينَ ثشتةظانيَن دو اليةنيَن تيمةكيَ يان راهيَنةر مفاي ذيَ
وةردطرن ،دوور بيَخيت .ثةيامنيَريَ وةرزشييَ كةظن ،مايك ريلي 5كو نوكة
سايتةكيَ ئينيَرنيَيت ب ناظيَ ذؤرناليستيَز تول باكس 1بةالظ دكةت ،دبيَذت:
“بابةتان سادة بنظيسن”“ ،خوة زيرةك نيشان نةدةن” .ديسان ئةو هوشدارييَ ددةتة
ثةيامنيَريَن طةنج كو هةظديتنيَن دطةل وةرزشظان و راهيَنةران ب تايبةتي ثشيت
خوسارةتييَ نةدوورة ببنة ئةطةريَ ضيَبوونا ناظزرِاندنيَ .ريلي دبيَذيت طةلةك ذ
وةرزشظانيَن شارةزا ذ شكاندنا اليةنيَ بةرامبةر ،هةست ب بةختةوةرييَ دكةن،
لةوا بةرهةظ بن كو بةرةظانييَ ذ خوة بكةن.
0
Mike Reilley
2
The Journalists Toolbox
096
ثرسياريَن كو دظيَت رؤذنامةظان
د وةرطرتنا رايا طشيت دا ثرسيار بكةت
097
• ب هةبوونا جوداهييا ئةجنامان دطةل راثرسينيَن دي ،ئةطةر ض بووية؟
• ئةريَ ئةظ راثرسينة هةذي ريَثؤرتكرنيَية؟
0
Questions a Journalist Should Ask About Poll Result
2
Sheldon R. Gawiser
098
ى هةفتىَ
بةش َ
099
211
ثرةنسيث َين رةوشيت و قانووني
210
راست و دروستا نووضةيانة ،باوةري هةبوون و ثيَطرييكرن ب ثرةنسيث و
رةوشتيَن رؤذنامةظانييَ.
ثرةنسيثيَن رةوشيت كؤمةك ذ ثرةنسيث و ثيَطرييانة كو ريَييَ ددةتة كاران .ل
وي جهي كو قانوون د باردؤخيَن تايبةت دا دظيَت يان نةظيَتان دةستنيشان
دكةت ،ثرةنسيثيَن رةوشيت دبيَذيتة هةوة كو دظيَت ض كار بكةن .ثرةنسيثيَن
رةوشيت ل سةر بنةماييَ ثريؤزييَن كةسوكي ،شارةزايي ،جظاكي و رةوشيت ،ثيَك
هاتيية و رةهيَن وان د راسيت دا ضووينة خواريَ .ئانكو برِياردان ل سةر بنةماييَ
ثرةنسيثيَن رةوشيت ،ب رامانا ب كارئينانا ظان ثريؤزييان د بزاظيَن رؤذانة داية.
بةياننامةيا شاثولت ثيَك 5كو ل ساال 5344ل كيشوةريَ ئةمريكا وةكو
ريَيةك بؤ رويربويبوون دطةل فشاريَن ل سةر ئازادييَ ل نيظا باكوورا جيهانيَ هاتبوو
ثةسةندكرن ،كو ديار دكةت كو رؤذنامةظانييا ل سةر بنةماييَ رةوشتان بؤ
سةركةفتنا دريَذخايةن بؤ دةزطةهيَن نووضةيي كارةكيَ ثيَدظيية .بهاييَ دةزطةهيَن
راطةهاندنيَ طريَدايية :ثيَطرييكرن ب باوةرييَ ،ثيَطرييكرن ب راستييا نووضةي،
ثيَطرييكرن ب دادثةروةرييَ و ليَنيَرينةكا راستيانة و سؤزدان بؤ باوةري هةبوون
ب جوداهييا نووضةي و ريكالمكرنيَ .ب دةستظةئينانا ظان ئارماجنان ،ريَزطرتن ب
ثريؤزييَن رةوشيت و شارزايي نةشيَت ب زؤري بيت .ئةظة بةرثرسيارةتييا تايبةت يا
رؤذنامةظانان و دةزطةهيَن وانة .ل جظاكيَ ئازاد ،ئةظة هزريَن رايا طشتيية كو ل
دووماهييَ ثاداشت يان سزايان ددةن.
0
Declaration of Chapultepec
212
د رؤذنامةظانييَ دا شاشييَن رةوشيت رووددةن ،ضيَدبيت هندةك رؤذنامةظان ب
ثيَشكيَشكرنا ثيَزانينيَن سةختة رازي بنب ،يان هندةك ذ سةرنظيسةران ذ ذيَدةريَن
جودا ثارةيان وةربطرن ،يان ئةظ كارة كو دةزطةهيَن نووضةيي ،ريكالمان ب ل
سةر شيَوةييَ نووضةيان بةالظ كرينة .دةميَ روودانةكا ب ظي رةنطي ضيَدبيت ،رايا
طشيت ئةو ماف هةية كو هةموو ئةو تشتيَن ل دةزطةهيَن راطةهاندنيَ بةالظ دبيت
ببةنة ل ذيَر ثرسياريَ .ئةو دةميَ كو رؤذنامةظان دذي بنةماييَن رةوشيت رةفتاريَ
دكةن ،زيان ب هةموو رؤذنامةظان و هةموو دةزطةهيَن نووضةيي دكةظيت،
ضونكو رةفتارةكا ب ظي رةنطي دروسيت و راستييا هةموو ثيشةيا رؤذنامةظانييَ
دبةتة ل ذيَر ثرسياريَ .دةميَ زيان ب سةنطا رؤذنامةيةكيَ دكةظيت ب ثشرتاسيت
شيانيَن مانا ئابوورييا دةزطةهةكيَ راطةهاندنيَ ذي تووشي زيانان دبيت.
213
ثيَطريييَن قاووني
0
John Hersey
214
ئةو ثيَدظي ب شيَوازيَ هزركرنيَ ل دؤر بابةتيَن رةوشتينة كو هاريكارييا وان
بكةت هةتا كو ل دةميَ ذظانةكيَ ديار كري بؤ كاريَ وان هاتيية دةستنيشانكرن
برِياريَن دروست وةربطرن.
ئةظ شيَوازيَ هزركرنيَ رةهيَن خوة د ناظ بنةماييَن رءذنامةظانييَ دا هةية .ئةظة
بنةماييَن سةرةكينة كو ئةجنوومةنيَ ئةمريكييا رؤذنامةظانييا شارةزا 5كو ريَكخراوا
رؤذنامةظانييا حةزؤكيية ،ل سةر ويَ بنةماييَ هاتيية ثيَكئينان.
-ل دووظ راستييَ بن و راثؤرت بكةن.
رؤذنامةظان دظيَت د كؤمكرن ،راثؤرتكرن و شرؤظةيا دروست ،راست و
ويَرةكانة بن.
-زيانان بطةهيننة كيَمرتين ئاست.
رؤذنامةظانيَن ثيَطري ب رةوشيت ،دطةل ذيَدةر ،بابةت و هةظكاريَن خوة وةكو
مرؤظيَن كو هةذي ريَزطرتنيَنة رةفتاريَ دكةت.
-سةربةخوة رةفتاريَ بكةن.
مايفَ خةلكي بؤ زانيينَ ئيَكانة نةضاربوون و سؤزة كو دظيَت بؤ رؤذنامةظاني
هةبيت.
بةرثرس بن.
رؤذنامةظان بةرامبةر خويندةظايان ،طوهداران ،بينةران و ئيَكدو بةرثرسن.
0
U.S. Society of Professional Journalists
215
د ديتنا ئيَكيَ دا ،نةدوورة ثيَطرييكرن ب ظي خالي ئاسان بيت .راستة كو
دظيَت رؤذنامةظان ل دووظ راستييَ بن و ريَزيَ ل وان ذيَدةران بطرن كو نووضةيان
ذيَ وةردطرن .ليَ باراثرت ذ ظان ثرةنسيثان ،د ناظ خوة دا هةظدذن .رؤذنامةظانيَ،
كو ل دووظ راستييَنة ضيَدبيت ثيَزانينيَن وةسا ب دةستكةظن كو زيانيَ ب خيَزانا
كةسوكي يا هةظدذا كاري بطةهينن .ئةندامبوونا رؤذنامةظانةكي ل ريَكخراوةكا
نةدةولةتي ضيَدبيت ببيتة ئةطةريَ زانينا وي ل دؤر بابةتةكي كو طريَدايية ب ئةو
ريَكخراوا ئةو ليَ كار دكةت .ليَ ثةيوةندييا وي ب ويَ ريَكخراويَ ضيَدبيت
سةربةخوةييا وي خبيَتة د مةترسييَ دا و رويربويبوونا ظيَ ضةنديَ بؤ وةرطري ب
زةمحةت بيت.
طةلةك جاران برِيارا دانا رةوشيت ب رامانا هةلبذارتنا مابةينا دروست و شاش
دا نينة بةلكو ضيَدبيت ببيتة هةلبذارتنا مابةينا دو تشتان كو هةر دو دروسنت
بيت.
ئةريَ ثا رؤذنامةظان ديَ ضةوا شيَت برِيارةكا رةوشيت بدةت؟ د ثيَنطاظا ئيَكيَ
د هندةك باردؤخان دا باشرتين كار ،خوة دووركرنة ذ رويربويبووني دطةل
كيَشةييَن رةوشيت .بؤ منوونة ضيَدبيت رؤذنامةظان برِياريَ بدةن كو نةبنة ئةنداميَن
ض طرؤثةكي يان خوة ذ داثؤشينا نووضةيةكيَ كو طريَدايية ب ويَ طرؤثا ئةو ليَ
ئةندام دوور بكةت .د باردؤخيَن دي دا رؤذنامةظان دظيَت ل دووظ وةكهةظيا د
ناظبةرا ثرةنسيثيَن هةظدذ بن و هةردةم د هزرا خوة دا ثرتين طرنطييَ ب ليَطةريانا
راسيت و خزمةتيَ ب خةلكي بدةن.
216
برِياردانا رةوشيت
كارمةنديَن هندةك ذؤريَن نووضةيي ،ذ كةسانيَن ل ثلةييَن ئيَكيَنة هةتا ثلةييَن
كيَمرت تووشي سةرطيَذييَ دبن ،هةردةم كو بابةت يان كيَشةيةكا بيَ ضارةسةري
ثةيدا ببيت ،ريَظةبةريَ سةرةكي برِياريَ ددةت كو دظيَت ض بزاظةك بهيَتةكرن.
باشييَن ظي شيَوةي لةزاتييا ظي كاريية ليَ شيَوازةكيَ تاكرةوانة و توندة .ئةظ
شيوازة بؤ رؤذنامةظانان ،ب مةرةما برِياردانان دروست دةميَ ريَظةبةريَ سةرةكي
بةرهةظ نةبيت و ئةو تووشي بابةتةكي بووينة ،جهيَ مفاييَ نابيت .هةر ذ بةر
هنديَ طةلةك ذؤريَن نووضةييَن طةرم وةسا برِيارا رةوشيت ددةن كو هةلبذارتيرت
بيت و هاريكارييا هةموو رؤذنامةظانان بكةت داكو ل باردؤخيَن جودا بشيَن برِيارا
دروست بدةن.
ئيَكةمني ثيَنطاظ د ظي بياظي دا دةستنيشانكرنا بةرتةنطيية .باراثرت ذ خةلكي
دزانن كا كةنطي مذوولي مذووالهييَن رةوشيت نة .بؤقا مةترسييا دةرووني دهيَتة
ليَدان ،ب رويربويبوون دطةل باردؤخةكيَ تايبةت ،ئةظ هةستة دهيَتة ثيَش كو
كيَشةيةكيَ ثةيدا بووي .دةميَ ئةظ ضةندة رووددةت ،ثيَدظيية ئةو تشيتَ هةوة
بيَزار دكةت بةرضاظ بكةن .ض ثريؤزينة كو ضيَدبيت بكةظنة بةر ئاسانكارييان؟ ض
بابةتيَن رؤذنامةظاني د مةترسييَ دانة؟ باراثرت د ناظبةرا ئارماجنا رؤذنامةظاني و
بابةتيَ رةوشيت هةظرِكي ثةيدا دبيت .ثةيامنيَريَن كو بابةتيَن تةمام د دةسيت دانة
217
حةز دكةن هندي زووتر بةري كو كةسةكيَ دي دةسيتَ وي بطةهييتَ ،ويَ ضاث
بكةن؛ لي ثيَدظيية كو دةرئةجناميَن نةضاظةريَكريي ويَ بةرضاظ وةربطرن .ئةطةر
ديار بوو كو بابةتيَ ض راسيت بؤ نينة دظيَت ض بكةين؟ رؤذنامةظان نابيت رةوشتيَن
رؤذنامةظانييا خوة بؤ ب دةستظةئينانا ئارماجنيَن دي وةكو شكةستنا هةظرِكي ،داننة
بن ثيَيان.
ثيَنطاظا دي ثشيت دياركرنا كيَشةييَ ،كؤمكرنا ثيَزانينيَن زيَدةتر ب مةرةما
برِياردانةكا باشرتة .سياسةت و هيَليَن ريَنماييَن ذؤرا نووضةييَ شرؤظة بكةن و ل
دؤر بابةتيَن بةرهةظ ليَكطوهارتنا بؤضوونان بكةن .ذ هةظكار و بةرهةظان ل جهيَ
ذؤرا نووضةييَ دةستثيَ بكةن ليَ ل ويَريَ رانةوةسنت .باراثرت مفاوةرطرتن ذ
بؤضوونيَن كةسانيَن دي ،ئةو كةسيَن كو ب شيَويةكيَ ئيَكسةر د بابةتي دا نينن.
ليَ ل دؤر باردؤخيَن هةيي ثيَزانني هةنة ،ديَ مفادار بن.
ئاطةهدار بن كو بةرؤظاذي نؤشداران ،وةسا ذ رؤنامةظانان ناهيَتة خواسنت كو
ض جاران زيانيَ نةطةهيننة ض كةسان .طةلةك بابةتيَن طرنط و راست ،زيانيَ
دطةهيننة هةست و بةرنياسييا خةلكي ،ئةظ بابةتة نة ب دةسيتَ كةسةكي يه .ليَ
رؤذنامةظان دوور ذ هنديَ كو خةلكي تووشي مةترسييَن نةثيَدظي بكةت بزاظيَ
دكةت داكو ريَذةيا زيانان بطةهينتة كيَمرتين راددة .باب ستيل 5كو ل دةزطةهيَ
ثوينتيَر 1ل دؤر رةوشتيَن رؤذنامةظاني وانةيان دبيَذيت ،حةز ذ ظيَ ثرسياريَ دكةت
0
Bob Steele
2
Poynter Institute
218
كو“ :ئةطةر رؤليَ رؤذنامةظاني و بابةتيَ دةستنيشانكري بهيَتة طوهؤرين ديَ ض
روودةت؟ د ظي دةمي دا ديَ مة ض هةست هةبيت؟”
بؤ منوونة هزر بكةن ثةيامنيَر كارخانةيةك ثةيدا كرية كو كؤريَن ل بن 51
سالييَ رؤذانة 52دةمذميَران و هةفتيانة 3رؤذ تيَدا كار دكةن ،و ذ نيظا كيَماتييا
مووضةييَ دةستنيشانكري د وي وةالتي دا مووضةييَ وةردطرن .دستوور،
خودانكاران ذ دامةزراندنا كةسانيَن ب ن ذييَ 54سالييَ ددةتة ثاش و كاركنا
ثرت ذ 41دةمذميَران د هةفتييَ دا قةدةغةية .ظةديتنا ظيَ كارخانةييَ ب ظيَ رامانيَية
كو ئةظ ثةيامنيَرة بةلطةيةكيَ دروست ل دؤر بنثيَكرنا مافيَن زارؤيان هةية ليَ ئةوة
بةري ضاث و بةالظكرنا نووضةييَ ،دظيَت ض تشتةكيَ ثرت بزانيت؟
ناظةرؤكا نظيسينا راستييَ ل دؤر ظيَ كارخانةييَ ب ثشرتاسيت ديَ هندةك
دةرئةجنام هةبن كو ل ئةجنام دا هندةك ديَ تووشي زيانان بن .دةميَ هوون تووشي
بابةتةكيَ ب ظي رةنطي دبن ،بةرهةظكرنا فةهرةستةكيَ ذ كةسان و دةزطةهيَن
كو ئةظ بابةتة دشيَت كارتيَكرنيَ ل وان بكةت و ثاشي دووظضوونا ظي زياني ديَ
مفادار بيت .نظيسينا ضريؤكا ظي كارخانةي ديَ كارتيَكرنةكا ئيَكسةر كةتة سةر
ذيانا وان كؤران .ليَ ئةظ بابةتة ديَ كارتيَكرنيَ ل خيَزانيَن وان و خودانكاران ذي
كةت .ب ئاطةهداربوون ذ دةرئةجناميَن نةضاظةريَكري ،رؤذنامةظان دشيَن بؤ
ثيَشكيَشكرنا ثيَزانينان ،ل دووظ هندةك جهطران بطةرن داكو بابةت ل دووظ
راستيي بهيَتة طؤتن ليَ ريَذةيا زيانيَن ويَ كيَمرت ليَ بهيَت .ثةيامنيَر دشيَن ل دؤر
ظيَ كارخانةييَ ذ ويَنةييَ زارؤيان بيَ ئيشارتدان ب ناظيَ وان مفاي وةربطرن داكو
ريَذةيا زيانيَن كو ذ ضاثكرنا ظي بابةتي ثةيدا دبيت كيَم ببيت.
219
ئةظة ب تينَ منوونةيةك ذ برِياردانا رؤذنامةظانييَية كو ضيَدبيت دةرئةجناميَن
رةوشيت ل دووظ خوة هةبن .بابةتيَن دي طريَدايية ب جؤر و جهيَ دانانا راثؤرتيَ و
هةر ديسان تونيَ ويَية .كارتيَكرنا بابةتةكي ل بةرثةريَ ئيَكيَ ب مانشيَت و
ويَنةيةكيَ مةزن ،طةلةك ثرتة ذ ضريؤكةكا كورت ل بةرثةرةكيَ ناظخوة دا.
بةرنامةييَ تيَلةفزيؤني كو بةري بةالظكرنيَ ضةندين جاران ل دؤر ويَ ريكالم
هاتييةكرن كارتيَكرنةكا ثرت و د ئةجنام دا دةرئةجناميَن رةوشتييَن ثرت ديَ هةبيت
بةراورد دطةل راثؤرتةكيَ كو ب تينَ ئيَكجار ل ناظ نووضةيان دا دهيَتة بةالظكرن.
بوورين ذ قؤناغيَن داوييَن برِياردانيَن رةوشيت ،رؤذنامةظان و دةزطةهيَن
نووضةيي د رةوشةكا وةسا دادنيت كو بشيَن ب ئاشكرايي ثيَنطاظيَن خوة بةرضاظ
بكةن .ب شرؤظةكرنا ظيَ ضةنديَ كو ض كارةك و بؤضي هاتيية ئةجنامدان دشيَني
باوةرييا خةلكي ثرت رابكيَشني و باوةرييا رايا طشيت ب وان بةضاظ وةربطرن.
ذؤريَن نووضةيي كو طرنطييَ ب برِياريَن رةوشيت ددةن ب ثشرتاسيت ظان
بابةتان بةري كو بةرتةنطييةك رووبدةت دئيَخنة بةر طةنطةشةييَ .هندةك ذؤريَن
نووضةيي كؤمبوون ل دووظ ئيَك ل دؤر باردؤخيَن خةيالي دطيَرن .رؤذنامةظانيَن
كو ب هزرةكا ظةكري ،راهيَنانيَ ل سةر طوهداريكرنيَ دكةن و هةستيَن خوة
كونرتؤل دكةن و خوة ذ اليةنطري د بؤضوونيَن خوة دا دوور دئيَخن ،دشيَن ل
دةميَ رويربويبوون دطةل بابةتيَن رةوشيت ظان شارةزاييان بكاربينن.
“رؤذنامةظان دشيَن بؤ ثيَشكيَشكرنا ثيَزانينان ،ل دووظ هندةك
جهطران بطةرن داكو بابةت ل دووظ راستيي بهيَتة طؤتن ليَ ريَذةيا
زيانيَن ويَ كيَمرت ليَ بهيَت”
201
كؤمةكا قانوونيَن رةفتارناسييَ
0
Claude-Jean Bertrand
2
University of Pariss French Press Institute
200
-ثيَطرييكرن ب بنةماييَن رؤذنامةظاني وةكو دةم ،دادثةروةري و
سةربةخوةيي.
ثيَطرييكرن ب ظان فاكتةران جاران ب سروشيتَ خوة ظة ل دووظ حةزا مرؤظيية
بيَ كو دةرئةجناميَن تايبةت ب ثيَطرييكرنا وان هةبيت .ليَ وةسا دهيَتة خواسنت
كو هةظكار و كارمةند ،رؤذنامةظانيَن كو رةفتاريَن نةبةرثرسانة هةبووينة بةرثرس
بزانن .ل هندةك وةالتان جظاتيَن راطةهاندنيَ ،طوهـ ل سكالةييَن دذي
رؤذنامةظانان دبن و دشيَن بؤ ضاككرنا وان شاشييان هندةك شرؤظة هةبن.
كؤظاريَن هةلسةندطاندنا رؤذنامةظانييَ ذي ب ريَيا نيشاندانا رةفتاريَن نةرةوشتييا
رؤذنامةظانان ،كريارةكا ضاككرنيَ دطرنةبةر .هندةك ذ دةزطةهيَن نووضةيي
كارمةندةك هةية كو باراثرت وةكو (ئاشتيكةر) دهيَتة نياسني .ئةظة كةسة ل دووظ
شاشييَن رةفتاريية و وةكو نوونةريَ خةلكي ل ذؤريَن نووضةيي ية.
ل وان وةالتيَن كو دظيَت رؤذنامةظان ئةنداميَن سةنديكا يان دةزطةهان بن،
بنةماييَن رةوشيت باراثرت طةرةنتييَن ئةجنامدانيَ ذي هةنة .بؤ منوونة دةزطةهيَ
رؤذنامةظانيَن ئوسرتالي 5كومةلةيةكا دادوةري هةية كو توهمةييَن ئاراستةكرييَن
دذي رؤذنامةظانان دهةلسةنطينن و ديسان دووظضوونيَ ل سةر دكةن و
رؤذنامةظانيَ كو طونةهبار بيت نةدوورة ليَثرسني ،سزاييَ دراظي بكةظيتة سةر ،يان
هةتا ذ رؤذنامةييَ بهيَتة دةرئيَخسنت.
0
Australian Journalists Association
202
بنةماييَن ثيَدظييَن رةفتاري
203
نووضةيان قةدةغة بكةت .ذبلي هنديَ كو ريَظةبةريَ بةرثرس ب ئةطةريَ
بةرذةوةندييا طشتييا جظاكي ظيَ دةستوورييَ بدةت.
ب ثةيدابوونا ويَنةطرييا دجييتال ،ستاندةريَن نوو ل دؤر قةدةغةكرنا
دةستكاريكرنا ويَنة يان ظيدئو ب وي رةنطي كو ببيتة ئةطةريَ هنديَ كو ل بةر
خةلكي بةرزة ببيت ،هاتيية زيَدةكرن .ضةندين روودانيَن طرنط بووية ئةطةريَ
ثةيدابوونا سياسةتيَن ب ظي رةنطي؛ ذوان ،ويَنةييَ كو ل سةر بةرطيَ كؤظارا
نةشنال جيوطرايف 5ل دةهةييَن 5312يَ هاتبوو ضاثكرن كو ب ريَيا مفاوةرطرتن
ذ تةكنةلؤذيا دجييتال ،ئةهراميَن ب ناظودةنطيَن باذيَرِيَ جيزا ل مسريَ 1نيَزيكرت ب
ئيَكدو نيشانددا.
باراثرت ذ بنةما و ثيَطريييَن ذؤريَن نووضةيي طريَدايينة ب بابةتيَن ل دؤر
سةربةخوةييا رؤذنامةظاني .ضيَدبيت ثةيامنيَر ب مةرةما ريَكطرتن ذ ثةيدابوونا
هةظدذييا بةرذةوةندييان ذ هةبوونا بةرذةوةدييَن كةسوكي ل كؤمثانييَن كو ل
سنؤريَ داثؤشينا نووضةييا وان هةية بهيَنة قةدةغةكرن .رؤذنامةظانانا نةدوورة
دةستوورييا هةبوونا بؤضوونةكا تايبةت يا جظاكي ل دؤر بابةتةكيَ سياسي يان
ثشطريييةكا ئاشكرا ذ بةربذيَريَن ثلةيةكا تايبةت نةبيت .ريَكخراوا نووضةيي
ضيَدبيت رؤذنامةظانان ذ هةبوونا ثةيوةندييَن كاري -ئابووري دطةل هةر جؤرة
ذيَدةرةكيَ نووضةيي بدةنة ثاش و قةدةغة بكةن و يان ل دةرظةي ريَكخراويَ ذ
0
National Geographic
2
Giza in Egypt
204
ئةجنامدانا هةر جؤرة كارةكي بةرامبةر وةرطرتنا ثارةيةكي بهيَنة قةدةغةكرن،
ذبلي هنديَ كو ذ الييَ ريَظةبةريَ ثةيوةنديدار بهيَتة دةستووريدان.
سياسةتا رةوشتييا رؤذنامةيا ئازاد ديرتوبيت ،5كو رؤذنامةيةكا ئةمريكي ل
وياليةتا ميشيطان1هـ ،ب شيَوةيةكيَ دةستنيشانكري ئاشكرا دكةت كو رؤذنامة
دشيَت ض كارةكي ئةجنامدةت و ض كارةكي نةْ ،ئةظ قانوونيَن هةنيَ دبيَذن كو بؤ
وةرطرتنا نووضةييَ نابيت ثارةيةكيَ بدةنة ذيَدةريَ نووضةييَ و ذيَدةريَن نووضةييَ
دةستوورييا ظةخواندنا بابةتي بةري بهيَتة ضاثكرن نينن .سةنتةريَ بةالظكرنا
طؤتنان ل كةنةدا (سي بي سي) 9ثرتووكةكا بنةماييَن ستاندةريَن تذي ثيَزانني هةية
كو دبيَذيت فةرة كارمةند ذ وةرطرتنا هةر جؤرة ديارييةكي كو ضيَدبيت
كارتيَكرنيَ ل سةر برِياردانا سي بي سي بكةت دوور بيت ،ذبلي ديارييَن كيَم ثارة
كو ب مةرةما دةستخوةشييَ يان ثشتةظانييَ ،كو ل ثةيوةدييَن سروشتييَن كاري
دشيَن وةربطرن .كارمةنديَن سي بي سي نابيت ثيَشنياريَن طةريان يا ئاكنجيبوونا
بيَ بةرامبةر ئانكو هةروة ب مةرةما داثؤشينا نووضةيةكيَ بابةتي ثةسةند بكةن.
ئةطةريَن نةثيَطرييكرن ب هةموو تيَكدانيَن هةيي نةدوورة ليَ رؤذنامةظان
دظيَت هوشيار بن كو رةفتاريَ وان دشيَت دميةنةكيَ خراب ذ ريَكخراوا نووضةيا
وان نيشانبدةت .دةميَ ئةو هةست ثيَدكةن ئةطةريَن روودانا كيَشةيةكيَ هةية،
0
Detroit Free Press
2
Michigan
3
)Canadian Broadcasting Company (CBC
205
دظيَت ريَظةبةريَن طرؤثيَن خوة ئاطةهدار بكةن .ثةيامنيَريَ كو ثةيوةندييةكا
كةسوكي دطةل نووضةييَ هةية ،دشيَت داخواز بكةت كو هةظكارةكيَ دي ويَ
راثؤرتيَ بةرهةظ بكةت .شيَوازيَ كاركرنا طةلةك ريَكخراويَن نووضةيي ئةظةية كو
وةسا ذ ثةيامنيَريَن خوة دخوازن د راثؤرتيَن خوة دا ثةيوةندييَن كو دبنة ئةطةريَن
هةظدذييا بةرذةوةندييان ئاشكرا بكةن ،خوة ئةطةر د راستييَ دا ذي ثةيوةندييَن
ب ظي رةنطي نةبيت.
بنةماييَن ثيَدظييَن رةفتار و كاران ،د راستييَ دا بةلطةييَن ناظخوةييَن رؤذنامة و
ريَكخراويَن نووضةيينة ليَ ريَكخراويَن نووضةيي طةلةك ثرت وان د سايتيَن خوة دا
بةرضاظ دكةن داكو خةلك بزانن كو دشيَن ض خواستةك هةبيت و بشيَن ليَثرسيينَ
دطةل رؤذنامة يان وةستطةهيَن نووضةيي ل دةميَ ثيَشيَلكرنا ستاندةريَن خوة
بكةن.
206
دابونةريتيَن جظاكي
207
ب مةرةما كيَمكرنا زيانيَن هةلبذارتنةكا بظي رةنطي ،نوكة طةلةك ذ
ريظةبةريَن نووضةيي ئةطةريَ هةلبذارتنا خوة طريَددةن ب بابةتي ب خوة يان
نظيسينةكا كورت يا سةرنظيسةري كو ل طؤذييةكا راثؤرتي دهيَتة ضاثكرن .بؤ
منوونة ويَنةييَ دةيكةكيَ كو لةشيَ ناظضوويييَ زارؤييَ خوة كو ب ئةطةريَ برسيَ
بووية ،ب مليَ خوة طرتيية .ب ثشرتاسيت جهيَ بيَزاركرنيَية ،ل جهيَ ل هيظيبوونا
وةطرتنا تيَلةفؤنيَن كةسيَن توورة يان بةرسظدان ب طازندةييَن وان ،دشيَني د
نظيسينا سةرنظيسةري بةرضاظ بكةين كو ئةظ ويَنة طةلةك رؤهنرتة ذ ثةيظان د
دياركرنا نةخوةشييَن مرؤظان ب ئةطةريَ قةيراناية .رؤذنامةظان ب شرؤظةكرنا
برِياريَن خوة بؤ خةلكي ،خاال سةرةكييا ريَنماييا ثيشةيا خوة ئانكو هةلطرتنا
بةرثرسيارةتييَ ب كريار دئيننة طؤريَ.
208
بابةتيَن قانووني
0
Article 19 of the United Nations Charter
2
Danilo Arbilla
3
Inter American Press Association
209
طشتيية ،ليَ دبيَذيت ل جيهانا ثيَشكةفيت ،قانوونا هةيي ل سةر راطةهاندنيَ ،ثرت ذ
بةرثةرةك يان دو بةرثةران نابيت“ ،بةرثةريَن كو ثيَكدهيَن ذ ثةيظيَن رؤهن و
راست د ريَيا نةهيَالنا هةر بزاظةكي بؤ دذايةتييا ئازاديا رادةربرينيَية ”.ثيَدظي
ناكةت بيَذين كو جيهان جهةكيَ طوجنايي نينة ،قانوونيَن طريَدايي ب دةزطةهيَن
راطةهاندنيَ ل هةموو جيهانيَ ب وي ريَذةي ذيَك جودانة كو د شيا ندا نينة
هةموويان كورت بكةن و بكةنة ئيَك .هندةك وةالتيَن ئازاد ،قانوونيَن بؤ
ثشرتاستكرنا رؤذنامةظانان ل دؤر طةهشنت ب ثيَزانينيَن طشيت هةنة ،د وي بواري
د اكو وةالتيَن دي ،دياركرنا ناظيَ قوربانييَ تاوانةكا سيَكسي يان دياركرنا سيظييا
سنيَلةكيَ تاوانبار ب كرياريَن نةرةوا ،قةدةغةية .نةدووورة ل ناظ وةالتةكي
قانوونيَن دةظةركييَن جودا و هةظدذ هةبن لدؤر بابةتيَن وةكو هنديَ كو ئايا دشيَن
رؤذنامةظانةكي نةضار بكةن ناظيَ ذيَدةرةكيَ خوة ييَ نهيَين يان نظيسينيَن نووضةيي
ل دادطةهةكيَ ليَثرسني دطةل بهيَتةكرن يان نةْ ،هةروةسا د باردؤخةكا ب ض
رةنط دا دشيان داية ئةظ كارة بهيَتة ئةجنامدان؟ بةسة كو بيَذين كو رؤذنامةظان
دظيَت ئاطةهـ ذ وان قانوونيَن د وةالتيَ جهيَ كارييَ وي دا هةين هةبيت ديسان
ئاطةهـ ذ وان بزاظان هةبيت ييَن بؤ نةهيَالنا قانوونيَن هاتينة دةستنيشانكرن دهيَنة
ئةجنامدان.
ئيَك ذ بةربةالظرتين قانوونيَن كو رؤذنامةظان رويربوي ويَ دبن (تهمة) يان
ناظزرِاندنة .ل وياليةتيَن ئيَكطرتي( ،تهمة) د بنيات دا طؤتنةكا نةدروستة ل دؤر
كةسةكي كو شيانيَن نياسينا وي هةنة دشيَت و ئةظ طؤتنة دشيَت زيانيَ ب
221
ناظودةنطييا وي بيَخيت .دةميَ طؤتنةكا ب ظي رةنطي دهيَتة بةالظكرن ،ب ناظيَ
(توهمة) دهيَتة نياسني و ئةو دةميَ بهيَتة بةالظكرن (توهمة ليَدان) دهيَتة نياسني.
ليَ فاكتةريَن سةرةكي وةكو ئيَكن .ب شيَويةكيَ طشيت ئةطةر راسيت بؤ
طؤتنةكيَ هةبيت نةشيَني ناظيَ ناظزرِاندنىَ بدةينة ثال .لةوا رؤذنامةظان دظيَت ب
شيَويةكيَ سةربةخوة ثيَزانينيَن ذيَدةريَ خوة ،ل وي دةمي كو دبنة ئةطةريَ
ناظزرِاندنا كةسةكي ،ب بةلطةظة ب سةملينن.
ل وي دةمي كو تةكنةلؤذييا نوو ،شيَوازيَن كاريَن رؤذنامةظانييَ دطوهؤرِيت،
قانوونيَن راطةهاندنيَ ،جارةكادي دهيَنة ظةكؤلني و خواندن .ل قؤناغا ئيَكيَ
هندةك ثرسيار هةنة وةكو :ئةريَ ثةيامنيَريَ ئةنتيَرنيَيت دظيَت هةر ئةو ماف و
ثشتطريييَن رؤذنامةظانيَن ريَكخراويَن فةرمي هةبيت؟ ئةريَ هةر ئةو ئيمتيازان ذي
دظيَت بؤ نظيسةريَن سايتيَن ئةنتيَرنيَيتَ هةبيت؟ نةدوورة ئةظ ثرسياريَن هةنيَ بؤ
ماوةيةكيَ بيَ بةرسظ مبينن.
رؤذنامةظان دظيَت ثيَطريييَ ب هندةك قانوونيَن دي ذي بن كو بؤ وةالتيَن دييَن
وي وةالتي هةنة .وةكو قانوونيَن طريَدايي ب ضارضووظةييَ تايبةتيَ كةسان،
رؤذنامةظانيَ كو ل دووظ ب دةستظةئينانا ثيَزانيناية نةشيَت بضيتة ناظ ملكيَ
كةسوكي و تايبةتيَ كةسان .بيَ دةستووري ،هندةك بةلطةيان بدةستظة بينيت يان
بظيَت ناظودةنطييا كةسةكي تيَكبدةت و هةر دطةل هنديَ ل هيظييا دةرئةجناميَن
قانووني نةبيت .ريَكخراوا نووضةيي ضيَدبيت بطةهيتة ظي ئةجنامي كو راثؤرتيَن
تايبةت طرنطييةكا وةسا هةية كو هةذي هنديَية تووشي مةترسييَ يان ئةجنامدانا
كارةكيَ نةقانووني بيت .ليَ دانا برِيارةكا بظي رةنطي دظيَت ب هةظطةهشنت و
هووري ذ الييَ ريَظةبةران ،نظيسةران و ثةيامنيَران بيت.
220
222
ذيَدةريَن رؤذنامةظاني
Journalism resources
1. Membership Groups
2. American Society of Newspaper Editors
3. http://www.asne.org
4. Represents daily newspaper editors in the Americas.
5. Association for Women Journalists
6. http://www.awjdfw.org/index.html
7. Promotes fair treatment of women in the media and the
newsroom through a scholarship program, career grants,
networking, advocacy, career seminars, and the annual Vivian
Castleberry Awards Competition.
8. International Federation of Journalists
9. http://www.ifj.org
10. Represents around 500,000 members in more than 100
countries.
223
11. Investigative Reporters and Editors, Inc.
12. http://www.ire.org
13. Represents investigative journalists.
14. National Press Photographers Association
15. http://www.nppa.org
16. Serves print and television photojournalists.
17. Online News Association
18. http://www.journalists.org
19. Serves online-media journalists.
20. Organization of News Ombudsmen
21. http://www.newsombudsmen.org
22. International association of ombudsmen, or internal
23. newsroom critics.
24. Radio-Television News Directors Association
25. http://www.rtnda.org
26. Membership group for electronic journalists worldwide.
27. Society of Professional Journalists
28. http://www.spj.org
29. The Society of Professional Journalists works to
30. improve and protect journalism. SPJ also promotes the free
practice of journalism and high ethical standards of behavior.
224
Encourages the free flow of information vital to a well-
informed public, works to educate the next generation of
journalists, and protects First Amendment guarantees of
freedom of speech and press.
31. Society for News Design
32. http://www.snd.org
33. Represents designers, graphic artists, illustrators, and otheer
visual journalists.
34. Reporting and Editing
35. Cyberjournalist.net
36. http://www.cyberjournalist.net/tips_and_tools
37. CyberJournalist.net is a resource site that focuses on how the
Internet, convergence (see note), and new technologies are
changing the media. The site offers tips, news, and commentary
about online journalism, citizens media, digital storytelling,
converged news operations, and using the Internet as a reporting
tool.
38. Note: Convergence in the media refers to cross-platform
reporting. For example: newspaper
39. reporters file stories for the newspaper, the papers Web site, and
even a TV or radio station owned by the newspaper.
225
40. Journalism.net
41. http://www.journalismnet.com
42. A full service site with dozens of useful links, developed by a
Canadian reporter.
43. NewsLab
44. http://www.newslab.org
45. Resources, story background, and training for television and
radio journalists.
46. esources
47. Project for Excellence in Journalism
48. http://www.journalism.org
49. U.S. non-profit organization has resources and research.
50. Reporter.org
51. http://www.reporter.org
52. Resources for journalists, including beat-related links.
53. Specialized Journalism
54. Most of these groups are membership
55. organizations that offer training at
56. regularly scheduled conferences and
57. resources on their Web sites.
58. BUSINESS: National Center for Business Reporting
226
59. http://www.businessjournalism.org
60. CONFLICT: Center for War, Peace, and the News
61. http://www.bu.edu/globalbeat
62. Environment: International Federation of Environmmental
Journalists
63. http://www.ifej.org
64. INVESTIGATIVE: International Consortium of
65. Investigative Journalists
66. http://www.publicintegrity.org/icij
67. SCIENCE: International Science Writers Association
68. http://internationalsciencewriters.org
69. SPORTS: Associated Press Sports Editors
70. http://apse.dallasnews.com
71. Journalism Training
72. American Press Institute
73. http://www.americanpressinstitute.org
74. Training center for print journalists based in the United States.
Site offers resources, including useful links at The Journalists
Toolbox.
75. CIESPAL
76. http://www.ciespal.net
227
77. International journalism center for Latin America, based in
Ecuador. (Site is in Spanish).
78. European Journalism Centre
79. http://www.ejc.nl
80. Training institute based in The Netherlands, has
81. background information on European media and resources.
82. IFRA Newsplex
83. http://www.newsplex.org/home.shtml
84. Training centers in the United States and Germany.
85. Independent Journalism Foundation
86. http://www.ijf-cij.org
87. Supports free press in Eastern Europe with training at four
regional centers.
88. International Center for Journalists
89. http://www.icfj.org
90. Training center based in the United States also has links to
worldwide training and fellowship opportunities on its
International Journalists Network: http://www.ijnet.org
91. Internews
92. http://www.internews.org
228
93. U.S. non-profit group offers journalism training around the
world.
94. Institute for the Advancement of Journalism
95. http://www.iaj.org.za
96. South African media training institute.
97. Institute for War and Peace Reporting
98. http://www.iwpr.net
99. Special reports by region from this London-based non profit, in
multiple languages.
100. John S. Knight Fellowships
101. http://knight.stanford.edu/program/index.html
102. Offers one-year professional journalism fellowships at Stanford
University for outstanding mid-career journalists.
103. Journalismtraining.org (Society of Professional Journalists)
104. http://www.journalismtraining.org/action/home
105. Provides a centralized location for journalists seeking
information about professional development. The centerpiece of
the site is a searchable database of local, regional, and national
journalism training programs.
106. No Train-No Gain
107. http://www.notrain-nogain.org
229
108. Newspaper training editors share ideas and exercises on this
site.
109. The Poynter Institute
110. http://www.poynter.org
111. A school for journalists, based in the United States. Web site
provides resources, story background information, and plenty of
links.
112. Freedom of Expression
113. Article 19
114. http://www.article19.org
115. International non-profit group supports freedom of
116. expression and the free flow of information as fundamental
human rights.
117. Canadian Journalists for Free Expression
118. http://www.cjfe.org
119. Nongovernmental group defends the rights of journalists
throughout the world.
120. Freedom Forum
121. http://www.freedomforum.org
122. News outlet dealing primarily with U.S. First Amendment and
Freedom of Information issues.
231
123. Inter American Press Association
124. http://www.sipiapa.org
125. Supports free press in the Western Hemisphere.
126. Journalists for Human Rights
127. http://www.jhr.ca
128. Canadian-based nonprofit, focused on reporting in Africa.64
129. The Reporters Committee for Freedom of the Press
130. http://www.rcfp.org
131. A nonprofit organization dedicated to providing free legal
assistance to journalists.
132. Reporters Without Borders
133. http://www.rsf.org
134. International press freedom organization, based in Paris.
Resources in English, French, and Spanish.
135. World Press Freedom Committee
136. http://www.wpfc.org
137. International umbrella group defends and promotes press
freedom.Books
138. Clark, Roy Peter and Cole C. Campbell (eds.) The Values and
Craft of American Journalism: Essays From The Poynter
Institute. Gainesville, FL: University Press of Florida, 2005.
230
139. The First Amendment Handbook. Arlington, VA: The
Reporters Committee for Freedom of the Press,2003.
140. http://www.rcfp.org/handbook/index.html
141. Hachten, William A. Troubles of Journalism: A Critical Look at
Whats Right and Wrong With the Press. Mahwah, NJ:
Lawrence Erlbaum Associates, 3rd edition, 2004. Hamilton,
James T. All the News Thats Fit to Sell: How the Market
Transforms Information Into News. Princeton, NJ: Princeton
University Press, 2003.
142. Overholser, Geneva, and Kathleen Hall Jamieson. The Press.
New York, NY: Oxford University Press, 2005.
143. Sloan, W. David and Lisa Mullikin Parcell (eds.)
144. American Journalism: History,Principles,Practices. Jefferson,
NC: McFarland & Company, 2002.
145. Sullivan, Marguerite H. A Responsible Press Office: An Insider
s Guide. Washington, DC: U.S. Department of State,
146. International Information Programs, 2001.
147. http://usinfo.state.gov/products/pubs/pressoffice/ Ethics Codes
148. American Society of Newspaper Editors
149. ASNE Statement of Principles. Reston, VA: American Society
of Newspaper Editors, 2002.
232
150. http://www.asne.org/kiosk/archive/principl.htm
151. International Center for Journalists Code of Ethics (by country
and region). Washington, DC English version.
152. http://www.ijnet.org/Director.aspx?P=Ethics Radio-Television
News Directors Association
153. Code of Ethics and Professional Conduct. Washington, DC:
154. Radio-Television News Directors Association, 2000.
155. http://www.rtnda.org/ethics/coe.shtml
156. Society of Professional Journalists
157. SPJ Code of Ethics. Indianapolis, IN: Society of Professional
Journalists, 1996.
158. http://spj.org/ethics.asp
233
234
وةشانيَن وةزاراةتا رةوشةنبريي و الوان
ريَظةبةريا طشيت يا راطةهاندن و ضاث و بةالظكرنيَ
ريَظةبةريا ضاث و بةالظكرنيَ -دهوك
ذمارا
سال نرخ نظيسةر ناظيَ ثةرتوكيَ ژ
الثةران
وةرطيَران ذ ئينطليزي:
1500 075 0555 -0بايولوذيا طةردي و خانةي
ديان مجيل
وةرطيَران ذ ئينطليزي:
1500 055 0555 -2مايكروبايولوذي
ديان مجيل
1500 152 0555 د.عارف حيتو روَمان خوَديكا ذيانيَية ج5 -3
1500 050 0555 د .فاضل عمر شؤرشيَن جةماوةريَ ئةرةب -4
رؤَليَ دةقي دئاظاكرنا درامايا
1500 102 0555 شظان قاسم -5
كورديدا
تطور االعالم الكردي (-0990
1500 192 0555 حسني صديق عقراوي -6
)1552
الرواية التأرخيية (دراسة يف االدب
1500 112 0555 د .مجال خضري اجلنابي -7
الروائي
تاظطة ليَطةرِيان ل رؤَناهييا ثرا
1500 001 0555 تةحسني ناظشكي -8
جينؤتيَ
هن ئالييَن جظاكيَ كوردي
1500 002 0555 نزار حممد سعيد -9
دكولتؤَريَ طةلريي دا
هيَنري ماتيس (–5133
1500 20 0555 فةهمي بااليي -01
)5314
1500 107 0555 عزةت فندي شوونواريَن دةظةرا دهؤَكيَ -00
سرتانيَن عةمةريَ عةظديَ ذ
1500 000 0555 هزرظان عبد اهلل -02
كانيا ضراظيَ
1500 202 0555 رنا فـتحي األومري فن وعمارة الكورد -03
فةرهةنطا زمانىَ ثةرتييا /
1500 171 0555 فاضل عمر -04
كوردي ـ ثةرتى
235
بزاظا شانوَويىَ (ل ئاكرىَ –
ئاميَديىَ – زاخو /شانووا
1500 101 0555 رفعةت رجب جةمال -05
قوتاخبانةيان ل دهوكىَ 5312
– ) 5332
1501 05 1555 ديا جوان Gotinên li ber mirinê -06
ساليَن ثةنابةرييَ ذ ذيانا ئيسحان
1501 075 0555 موسةدةق تؤظي -07
نوري ثاشا
ئاالييَ كوردستانيَ -ظةكولينةك
1501 101 0555 يوسف صربي -08ديروكي ل سةر ئاال د ميَذووا
كوردستانيَ
جارةك ذ جارا (كورتو ضريوَكيَن
1501 150 2555 ديا جوان -09
فلوكلوري)
1501 091 0555 شورشظان عادل امحد -21زمانظانيا تيَكسيت
جوداكرنا كاريَ ليَكداي ذ
1501 001 0555 دلربين عبداهلل علي -20كاريَ خودان تةواوكةر و
بةركار
داداييزم دهؤزانا نوخيوازا
1501 102 0555 ارشد حيتو -22
كورديدا ()1229 -5311
ن .كؤبؤ ئابيَ و .شاليكؤييَ نيَضريا كؤالن
1501 001 2555 -23
بيَكةس (شانؤيا ب هةفت ويَنةيان)
1501 002 2555 ديا جوان -24ذ بوَ تة (هةلبةست)
ر.ف.جاردين
1501 100 0555 -25اللغة الكردية يف منطقة بهدينان
ت.كريم فندي
تيَطةهةكيَ ياسايي بؤ
1501 025 0555 هةكار عبد الكريم فندي -26
رؤذنامةظانييَ
1501 022 0555 -27دهوك يف اواسط القرن املاضي مجيل حممد مصطفى
بةهائي -شيَخ تاها عبالرمحن
1501 021 0555 د .عبدالرمحن مزوري -28
مايي -ذيان وبةرهةمآ وى
بنةماييَن دراماييَ د ضل
1501 120 0555 ئارام يوسف ابراهيم -29حيكايةتيَن مةال مةمحوديَ
بازيديدا
236
ميَذوويا ئيَكةتيا قوتابييَن
فرست طيب عبداهلل كوردستانىَ
1501 225 0555 -31
برواري دناظبةرا ئادارا -5312
نيسانا 5335ىَ
جؤن ئايكةن -و. دىَ ضةوا ذ بؤ زارِؤكان
1501 155 1555 -30
هزرظان نظيسى
جةطةر ،ضةند شريةتيَن
حاجى رةمةزان ئةمني
1501 095 2555 دةرونى ذبو ضةوانيا -32
بيَسكى
ثةروةردةكرنا زارؤكان
1501 001 2555 رمزي ئاكريي بابةتيَن سينةمايي و فوتوطرايف -33
خيَزانا بةختةوةر (هةذمارةكا
1501 015 1555 صربية صاحل حسن بابةتيَن جظاكينة ييَن طريَدايي -34
ب خيَزان و جظاكي)
ورطيَران ذ عةرةبي: جون س طيست ،ذيان ل ناظ
1501 071 0555 -35
داود مراد خديدة كوردان دا (ميَذوويا ئيَزديان)
ئيَدطةر ئاالن ثؤى/ سـةرهاتييَن شيَــلو و
1501 70 1555 -36
و .كاظني نةجيب ئاشــووثى (ترمجة)
جونيكرنا طريةكيَن زمانيَ
1501 102 2555 صديق حجي ولي -37
كوردي
ثةيوةندي و طةهاندن د
1501 022 0555 حسيَن سةديق -38
راطةهاندنيَ دا
1501 012 2555 باظيَ نازيَ ستةكهؤمليَ تة ض ديتية بيَذة؟ -39
ئاميدي (العمادية) -5315
1501 222 0555 رجب مجيل حبيب 5311دراسة يف التاريخ -41
السياسي
عبد الكريم حييى القصة الكردية القصرية (قراءة
1501 122 0555 -40
الزيباري مقارنة)
1501 125 0555 و .ماجد حممد ويسي زةنطينىَ هيَذا -42
زانسيتَ جوانككارييَ دهوزانا
100
1501 2555 مسعود ياسني ضةلكي كورديدا (مةالييَ جزيري – -43
خاني وةك منونة)
مسكؤيىَ شكاك -ريَبةرىَ
1501 055 0555 فاخر حةسةن طوىل تةظطةرا رزطارخيوازا طةىلَ -44
كورد
237
هيومانيزم د هؤَزانا نو يا
1501 002 0555 ريَزان شظان ئيسظ -45
كوردي دا
علماء قدموا اىل املوصل من
1501 222 0555 جاسم عبد شالل -46
الكرد ومن كوردستان
202 حممد صاحل طيب -ريَبةر ميَذوويا كوردستانيَ يا كةظن
1501 2555 -47
جعفر (كوؤتيةك ل ميَذوويا سياسي)
1501 102 2555 مسعود خالد طولي طةجنينة -48
1501 115 0555 باظيَ نازيَ فرهةنطا تيَرميَن ويَذةيي -49
نهيَنييَن دياردة و رةفتاريَن
1501 100 0555 عبداجلبار عبدالرمحن -51
جظاكى
1501 022 0555 باظيَ نازيَ ريَزمانا زمانىَ كوردى -50
نةمانا هندةك ثةيظيَن زمانىَ
1501 122 2555 حممد ابراهيم ئاميَدي -52
كوردى
دور املهارات الريادية
1501 192 0555 دلشاد طه مريو علي للمديرين يف ابعاد الثقافة -53
التنظيمية الريادية
1501 105 0555 برهان حييى محو حاجي -54ريَبةريَ رؤذنامةظانييا سةرخبوة
238
وةشانيَن ثروذيَن هةظثشك و هاريكاري ييَن
ريَظةبةريا طشيت يا راطةهاندن و ضاث و بةالظكرنيَ
ريَظةبةريا ضاث و بةالظكرنيَ -دهوك
239
1251 كومةال هةلبةستظانيَن كومةال هةلبةستظانيَن
داستانةكا هةلثةسارتى .00
طةنج طةنج
1251 ثروفيسور د.سابر
سيما 1 ريَكخراوا سيما .02
عةبدولال زيَبارى
241