XỬ LÝ SỐ TÍN HIỆU

DSP (DIGITAL SIGNAL PROCESSING)

Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch

nvnthach@hcmuaf.edu.vn

9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 1

 Chương 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU

9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 2

 CHƯƠNG 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU

Tín hiệu Lấy mẫu & 100110010 Xử lý số tín hiệu 110100010 Khôi phục tín Tín hiệu

Tương tự lượng tử hóa DSP Tín hiệu số hiệu tương tự Tương tự

Tín hiệu số

Quá trình xử lý số các tín hiệu tương tự:

 Số hóa các tín hiệu tương tự: lấy mẫu & lượng tử
hóa các mẫu này (Analog → Digital)
 Dùng bộ xử lý số tín hiệu (DSP) để xử lý các
mẫu thu được
 Các mẫu sau khi xử lý sẽ được khôi phục lại
dạng tương tự bằng bộ khôi phục tín hiệu tương
4
tự (Digital → Analog)
9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 3
 CHƯƠNG 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU
Một số cơ bản liên quan đến tín hiệu tương tự:
 Tín hiệu tương tự x(t), biến đổi Fourier của x(t)
chính là phổ tần số của tín hiệu này:
+
X () =  x(t)e− jtdt  = 2 f
−
 Biến đổi Laplace:
+

X (s) =  x(t)e − st
dt s = j
−
5

9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 4

 CHƯƠNG 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU
 Đáp ứng hệ thống tuyến tính:

Tín hiệu Hệ thống Tín hiệu

vào x(t) tuyến tính h(t) ra y(t)

 Tín hiệu ngõ ra y(t):

Miền thời gian: +
y(t) = h(t)* x(t) =
Miền tần số:
 h(t − t ')x(t ')dt '
−

Y () = H ().X () 6

9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 5

 CHƯƠNG 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU
 Xét tín hiệu vào dạng sin, x(t)=ejΩt:

Tín hiệu vào Hệ thống Tín hiệu ra

x(t) = e jt tuyến tính h(t)
y(t) = H ()e jt

Sau bộ lọc tuyến tính, thành phần tín hiệu tần số Ω sẽ

bị suy hao (hoặc khuếch đại) một lượng H(Ω).
x(t) = e jt  y(t) = H ()ejt = H () e jt + j arg( H ())
7

9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 6

 CHƯƠNG 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU

 Chồng chập tín hiệu:

x(t) = A e j1t + A e j2t  y(t) = H ()A e j1t + H ()A e j2t
1 2 1 2
X() Y()

A1 A2 A1H()
A2H()

H()

1 2  1 2 

Phổ tín hiệu vào X(Ω) gồm 2 vạch phổ tại tần số Ω1,Ω2:
X () = 2 A1 ( − 1 ) + 2 A2 ( −  2 )
Phổ tín hiệu ra Y(Ω) thu được là: 8
Y () = H ().X () = 2 A1H(1 ) ( − 1) + 2 A2H (2 ) ( − 2 )
9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 7
 CHƯƠNG 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU
Lấy mẫu:
 Tín hiệu x(t) được lấy mẫu tuần hoàn theo chu kỳ T
1
 Tốc độ lấy mẫu: fs =
T
Tín hiệu Tín hiệu được
tương tự x(t) lấy mẫu x(nT)
2 jfnT
x(t) = e 2 jft Lấy mẫu lý tưởng
x(n) = e
x(t) x(nT )

t 0 T 2T nT t
9/10/2023 8
 CHƯƠNG 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU
 Xét tín hiệu sin có tần số f:

Tần số
f

→Vạch phổ tại tần số f

 Sau khi lấy mẫu:

Tần số
f-2fs f-fs f f+fs f+2fs 10

→Vạch phổ tuần hoàn cách nhau fs

9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 9
 CHƯƠNG 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU
Định lý lấy mẫu:
 Tín hiệu phải có băng thông giới hạn→ tồn tại tần số
lớn nhất fmax
 Tần số lấy mẫu lớn hơn ít nhất 2 lần fmax:

1
f s  2 fmax hay T 
2 f max
:Tốc độ Nyquist

:Khoảng Nyquist, fs /2: tần số Nyquist 12

9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 10

 CHƯƠNG 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU
 Xét tín hiệu x’(t) với f ’ = f +mfs
j 2 ( f +mf s )nT j 2 fnT
x'(nT ) = e =e
Tần số
f f+fs

Tần số
f-2fs f-fs f f+fs f+2fs
➔x(t) và x’(t) có cùng phổ sau khi lấy mẫu:
Hiện tượng chồng phổ “aliasing” 11

 Làm sao chống hiện tượng aliasing? Định lý lấy mẫu

9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 11
 CHƯƠNG 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU
VD: Xét tín hiệu sin tần số f=10Hz
✓ Nếu lấy mẫu với tần số fs=12Hz → Tín hiệu lấy mẫu
chứa tất cả các tần số 10+m.12 Hz, nhưng chỉ có tần
số fa=10mod(12)=-2Hz nằm trong khoảng Nyquist
[-6,6]Hz→ Tần số khôi phục là -2Hz.
*Hiện tượng chồng lấn phổ
✓ Nếu lấy mẫu với tần số fs=22Hz → Không có hiện
tượng chồng lấn phổ do tần số 10Hz đã nằm trong
khoảng Nyquist [-11,11]Hz→ Tần số khôi phục là
10Hz. 13

9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 12

CHƯƠNG 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU
VD: x(t)=4+3cos(πt)+2cos(2πt)+cos(3πt) [t]=ms
 f1=0, f2=0.5kHz, f3=1kHz, f4=1.5kHz→fmax=1.5kHz
 Tốc độ lấy mẫu không gây ra aliasing (tốc độ Nyquist):
2fmax=3kHz
 Nếu x(t) được lấy mẫu với fs=1.5kHz → aliasing

14

9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 13

 CHƯƠNG 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU
Các bộ tiền lọc chống hiện tượng chồng lấn phổ:
 Để thực hiện lấy mẫu với tốc độ mong muốn fs, và
thỏa mãn điều kiện lấy mẫu→ tín hiệu trước hết
phải được lọc bằng bộ lọc thông thấp dạng tương tự
→ Bộ tiền lọc chống hiện tượng chồng lấn phổ.
 Tần số cắt của bộ lọc fcut thoả fcut ≤ fs/2

Tín hiệu
Bộ lọc
Tín hiệu băng thông Lấy mẫu & Tín hiệu được
thông thấp DSP
tương tự x(t) giới hạn x(t) lượng tự hóa lấy mẫu x(nT) 15
dạng tương tự

9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 14

Bộ lọc chống chồng lấn phổ (Anti-Aliasing
Prefilter)

Bandlimited
x(t) signal x(nT)
Analog lowpass Sampler and To DSP
Analog filter x(t) quantizer Digital
siganal siganal

Input spectrum Prefiltered spectrum

prefilter

f f
0 -fs/2 fs/2

Replicated
spectrum

f
-fs 0 fs
Bộ tiền lọc chống chồng lấn phổ (Anti-Aliasing
Prefilter)
|H(f)| boä loïc lyù töôûng

vuøng
chuyeån tieáp
Astop

fs/2 fs/2
-fstop -fpass 0 fpass fstop f

baêng chaén baêng thoâng baêng chaén

fstop = fs - fpass
 CHƯƠNG 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU
Giới hạn phần cứng:
 Định lý lấy mẫu đưa ra biên dưới của fs.
 Phần cứng sẽ tạo ra biên trên của fs
 Trong các ứng dụng xử lý thời gian thực, mỗi mẫu
tín hiệu đầu vào được thu, lượng tử hóa, xử lý trong
bộ DSP, đồng thời các mẫu ra được khôi phục lai
dang tương tự ➔ cần khoảng thời gian để xử lý tổng
cộng cần thiết cho một mẫu tín hiệu Tproc
 Thời gian giữa 2 mẫu T ≥ Tproc.

 Vậy: 2 f max  f s  f proc

16

9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 17

 CHƯƠNG 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU
Khôi phục tín hiệu:
Lấy mẫu lý tưởng Khôi phục lý tưởng

Tín hiệu Tín hiệu được Tín hiệu

tương tự x(t) lấy mẫu x(nT) tương tự x a (t)
-f s /2 f s /2
Tốc độ f s Tần số cắt f s /2

 Bộ khôi phục lý tưởng chỉ lấy các thành phần tần số

trong khoảng Nyquist [-fs/2,fs/2]
 Trong các tần số f, f±fs, f±2fs,…, f±mfs,… thì chỉ có
duy nhất 1 tần số thuộc khoảng [-fs/2,fs/2]
 Tần số này tìm được theo fa=fmod(fs) (-fs/2 ≤fa ≤fs/2)
17

 Tín hiệu khôi phục
x (t) = e a j
a
2 f t
9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 18
 CHƯƠNG 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU
VD: Cho tín hiệu x(t) qua bộ tiền lọc H(f), sau đó được lấy
mẫu với tần số 40kHz. Tín hiệu lấy mẫu được cho qua bộ
khôi phục lý tưởng.
x(t) = sin(10πt) + sin(20πt) + sin(60πt) + sin(90πt) [t]=ms
Tìm tín hiệu thu được sau khi qua bộ khôi phục trong các
trường hợp sau:
a. H(f) là bộ lọc thông thấp lý tưởng có tần số cắt bằng
20kHz.
b. H(f) có băng thông phẳng từ 0 đến 20kHz và suy hao
48dB/octave ngoài tần số 20kHz (tại 40kHz tương ứng
1 octave → đáp ứng bộ lọc giảm 48dB) 18

9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 19

 CHƯƠNG 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU
a, Tín hiệu sau LPF lý tưởng fc=20kHz chỉ còn thành phần f1, f2
f1, f2 nằm trong NI [-20,20] nên không có hiện tượng chồng lấn phổ.
Tín hiệu sau bộ khôi phục lý tưởng: ya(t)=y(t)=sin(10πt)+sin(20πt)
b, Bộ lọc thực tế :
y(t)=|H(f1)|sin(10πt)+|H(f2)|sin(20πt)+|H(f3)|sin(60πt)+|H(f4)|sin(90πt)
|H(f1)|= |H(f2)|=1

9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 20

 CHƯƠNG 1:
LẤY MẪU & KHÔI PHỤC TÍN HIỆU
Các thành phần cơ bản của hệ thống DSP:
 Bộ lọc thông thấp antialiasing filter để giới hạn phổ
tín hiệu trong một băng thông thuộc dải Nyquist.
 Bộ biến đổi A/D (lấy mẫu & lượng tử hóa)

 Bộ xử lý số tín hiệu.

 Bộ biến đổi D/A (bộ khôi phục bậc thang), có thể đi

kèm với một số bộ lọc cân bằng.
 Bộ lọc thông thấp anti-image postfilter có tác dụng
loại bỏ hết các thành phần phổ ảnh còn sót do quá
trình lấy mẫu. 20

9/10/2023 Th.S Nguyễn Võ Ngọc Thạch 21