JKE 518 Asas Kew Antarabangsa

Kandungan i
Siri Pendidikan Jarak Jauh
ASAS KEWANGAN ANTARABANGSA
KU’ AZAM TUAN LONIK

Pusat Pengajian Pendidikan Jarak Jauh
Universiti Sains Malaysia
Kandungan iii
KANDUNGAN
KUNCI ix
PRAKATA xi
OBJEKTIF BUKU 1
PENDAHULUAN 2
BAB 1: MEMAHAMI KEWANGAN ANTARABANGSA
Objektif Bab 5
Pendahuluan 6
Faedah Mutlak dan Faedah Berbanding 8
Perdagangan Luar Malaysia 10
Hubungan Perdagangan Antarabangsa dan Kewangan Antarabangsa 11
Sektor Luar dan Pendapatan Negara 12
Membiayai Perdagangan Antarabangsa 14
Defisit Berkembar 15
Import dan Eksport dan Hubungannya dengan Kewangan Antarabangsa 17
Import 18
Eksport 19
Import dan Eksport dan Pendapatan Negara 19
Imbangan Perdagangan dan Imbangan Pembayaran 20
Imbangan Perdagangan 20
Imbangan Pembayaran 21
Peranan Pertukaran Asing dalam Perdagangan Antarabangsa 23
Kadar Pertukaran, Harga Barangan dan Nilai Wang 24
Imbangan Pembayaran dan Pertukaran Asing 25
Rumusan 28
Soalan Perbincangan 28
Rujukan 29
iv Kewangan Antarabangsa
BAB 2: DASAR FISKAL DAN KEWANGAN DALAM MODEL EKONOMI

TERBUKA
Objektif Bab 31
Keluk IS, LM dan BP: Gambaran Asas 33
Memahami Keluk BP 34
Memahami Keluk IS-LM dan Dasar Fiskal dan Dasar Kewangan 31
Kadar Pertukaran, Harga Relatif dan Import-Eksport 36
Mobiliti Modal Tidak Sempurna 37
Keadaan Kadar Pertukaran Tetap 38
Keadaan Kadar Pertukaran Boleh Ubah 41
Mobiliti Modal Sempurna 44
Keadaan Kadar Pertukaran Tetap 44
Keadaan Kadar Pertukaran Boleh Ubah 46
Rumusan 49
Rujukan 50
BAB 3: IMBANGAN PEMBAYARAN
Objektif Bab 51
Bentuk Hubungan Ekonomi Antara Negara 52
Memahami Butiran Imbangan Pembayaran 56
Akaun Semasa 56
Akaun Modal dan Kewangan 58
Akaun Kesilapan dan Ketinggalan 59
Rizab Bank Pusat dan Proses Perimbangan 60
Jenis-jenis Rizab Bank Pusat 62
Rizab sebagai Penunjuk Kemampuan Mengimport 63
Rizab sebagai Penyeimbang Imbangan Pembayaran 64
Hubungan Permintaan dan Penawaran Mata Wang Asing
Dengan Imbangan Pembayaran 65
Peranan Bank Pusat 66
Beberapa Rumusan daripada Imbangan Pembayaran Malaysia
1982, 1988, 1992,1995, 1998, 1999, 2001 dan 2003 68
Rumusan 71
Rujukan 72
BAB 4: PASARAN PERTUKARAN ASING: PENGENALAN DAN

SEJARAH PERKEMBANGAN
Objektif Bab 73
Pasaran Mata Wang Asing 75
Alat Pertukaran Asing 77
Pindahan Telegraf 77
Bil Pertukaran (Bill of Exchange) 79
Kandungan v
Cek Pengembara 79
Draf Bank 80
Kadar Pertukaran Asing 80
Kategori Kadar Pertukaran 81
Sistem atau Regim Pertukaran Asing 82
Sistem Piawaian Emas 82
Sistem Bretton Woods (1946-1971) 83
Kegagalan Sistem Bretton Woods dan Permulaan Sistem
Apungan Bebas 87
Sistem Pertukaran Terapung 87
Apungan Bebas dan Apungan Terkawal 87
Pancang Mudah Laras 89
Sistem Apungan Bebas 89
Kadar Pertukaran Terapung Terkawal 90
Kelebihan Kadar Terapung 90
Sistem Kewangan Eropah 93
Pasaran Euro 94
Globalisasi, e-Transaksi dan Pasaran Wang 96
Kesimpulan 98
Rujukan 99
BAB 5: MEMAHAMI PERTUKARAN ASING
Objektif Bab 101

Pergerakan Mata Wang 103
Pengaruh Masa dalam Perdagangan Antarabangsa 105
Permintaan dan Penawaran Mata Wang Asing 107
Permintaan dan Penawaran Mata Wang Asing dan
Kadar Pertukaran 108
Perubahan Permintaan dan Penawaran dan Kesan Kepada
Kadar Pertukaran Keseimbangan 109
Kadar Pertukaran Tetap dan Kadar Pertukaran Boleh Ubah 110
Mekanisme Penetapan Kadar Pertukaran Tetap 111
Apungan Terkawal 113
Memahami Kadar Pertukaran 114
Unit Ukuran 115
Harga Beli dan Harga Jual 115
Urus Niaga TT dan OD 115
Memahami Harga Beli dan Harga Jual 115
Spred 116
Margin Keuntungan 117
Memahami Harga TT dan OD 118
Rumusan 119
Rujukan 120
vi Kewangan Antarabangsa
SENARAI RAJAH
Rajah 1.1: Keluk Kemungkinan Keluaran dan Konsep Kos Lepas 9

Rajah 1.2: MALAYSIA: Import dan Eksport, 1970-2001 (RM juta) 18
Rajah 1.3: Konsep Harga Relatif 21
Rajah 1.4: Permintaan dan Penawaran Mata Wang Asing 26
Rajah 2.1: Keluk-keluk IS, LM dan BP 34
Rajah 2.2: Mobiliti Tak Sempurna: Kesan Dasar Kewangan
Berkembang di bawah Kadar Pertukaran Tetap 39
Rajah 2.3: Mobiliti Tak Sempurna: Kesan Dasar Fiskal di bawah
Kadar Tukaran Tetap - Kes 1 40
Kadar Pertukaran Tetap - Kes 2 40
Rajah 2.5: Mobiliti Tak Sempurna: Kesan Dasar Kewangan
Di bawah Kadar Pertukaran Boleh Ubah 42
Kadar Pertukaran Boleh Ubah 43
Rajah 2.7: Mobiliti Sempurna: Kesan Dasar Kewangan di bawah
Kadar Pertukaran Tetap 45
Rajah 2.8: Mobiliti Sempurna: Kesan Dasar Fiskal di bawah
Kadar Pertukaran Tetap 46
Rajah 2.9: Mobiliti Sempurna: Kesan Dasar Kewangan di bawah
kadar Pertukaran Boleh Ubah 47
Rajah 2.10: Mobiliti Sempurna: Kesan Dasar Fiskal di bawah
Kadar Tukaran Boleh Ubah 48
Rajah 3.1: Hubungan Permintaan dan Penawaran Mata Wang
Asing dan Perdagangan Antarabangsa 59
Rajah 4.1: Hubungan Permintaan dan Penawaran Mata Wang Asing 68
Rajah 4.2: Hubungan Antara Pasaran Barangan dan Pasaran
Pertukaran Asing 88
Rajah 4.3: Konsep ‘Ular dalam Terowong’ 89
Rajah 4.4: Import-Eksport dan Imbangan Perdagangan 91
Rajah 5.1: Proses Penjelasan Antara Bank 102
Rajah 5.2: Permintaan dan Penawaran Mata Wang Asing 109
Rajah 5.3: Kadar Pertukaran Ringgit berbanding Mata Wang
Utama Dunia Jun 1997 - September 1998 110
Rajah 5.4: Kadar Tukaran Boleh Ubah dan Kadar Tukaran Tetap 111
Rajah 5.5: Kadar Tukaran Apungan Terkawal 113
Kandungan vii
SENARAI JADUAL
Jadual 1.1: 20 MNC Terbesar Dunia, 2010 7

Jadual 1.2: MALAYSIA: Haluan Perdagangan Luar Negeri,
2001 dan 2008 (RM juta) 10
Jadual 1.3: MALAYSIA: Eksport, Import, Imbangan Perdagangan,
Imbangan Pembayaran dan KNK, 1996 - 2008 22
Jadual 3.1: MALAYSIA: Imbangan Pembayaran Tahun-tahun Terpilih 54
Jadual 3.2: MALAYSIA: Imbangan Pembayaran (format baru) 55
Jadual 3.3: Ringkasan Imbangan Pembayaran Malaysia 1995
dan 2003 64
Jadual 4.1: Nama Khas Bagi Pasangan Mata Wang Tertentu 77
Jadual 4.2: Regim Pertukaran Asing dan Negara-negara yang
Mengamalkannya 88
Jadual 4.3: Kadar Tukaran Mata Wang Negara Anggota Kesatuan
Eropah kepada Euro (€ ) Sempena Pelancaran € pada
1 Januari 1999 (bagi tiap-tiap €1) 93
Jadual 4.4: Kadar Pertukaran antara 1 unit € dan Mata Wang
Negara-negara Terpilih 94
Jadual 4.5: Senarai Bank-Bank Yang Beroperasi di Malaysia, 2010 97
Jadual 5.1: Pengaruh Masa dalam Perdagangan Antarabangsa 106
Jadual 5.2: Kadar Pertukaran Asing 114
KUNCI
Terdapat berbagai-bagai lambang di bahagian kiri teks. Lambang ini menunjukkan
makna yang tertentu seperti yang dinyatakan di bawah dan disediakan untuk
membimbing anda dalam proses pembelajaran. Tidak semua lambang tersebut
terdapat di dalam buku ini.
Aktiviti Latihan Opsyenal
Maklum Balas Fikir dan Renung Kembali
Penyelesaian
Konsep
Bahan Rujukan
L a tih a n
K e n d iri
Ulangkaji
Fikir
Sejenak
Kandungan xi
PRAKATA
Alhamdulillah, saya bersyukur ke hadrat Illahi kerana dengan Rahmat dan Rahim-
Nya, buku “Asas Kewangan Antarabangsa” ini dapat diterbitkan.
Buku “Asas Kewangan Antarabangsa” ini bertujuan memberikan
pendedahan awal terhadap beberapa aspek utama dalam disiplin kewangan
antarabangsa yang luas tersebut. Buku ini juga disediakan bagi memenuhi
kehendak sebahagian kandungan kursus Kewangan Antarabangsa yang
ditawarkan oleh Pusat Pengajian Pendidikan Jarak Jauh USM.
Saya mengucapkan terima kasih kepada pelajar-pelajar Kewangan
Antarabangsa yang telah banyak melalui proses penambahbaikan dan
pengubahsuaian buku ini. Buku ini pada asasnya bermula sebagai modul kendiri
bagi pelajar-pelajar kursus Kewangan Antarabangsa.
Saya ingin merakamkan ucapan terima kasih kepada Pusat Pengajian
Pendidikan Jarak Jauh yang telah sudi menerbitkan buku ini serta kepada penilai-
penilai yang telah memberikan input bagi menyempurnakan buku ini. Ucapan
terima kasih juga saya tujukan kepada Puan Zabidah Ramudin, pegawai
penerbit PPPJJ dan Puan Jamilah Jamaludin yang menyelia susun-atur buku
ini. Tidak lupa juga diucapkan terima kasih kepada rakan-rakan di bahagian
ekonomi khususnya Dr. Yen dan Dr. Radziah serta tidak lupa kepada Tn Hj
Sibly Maros, bekas Pengerusi rancangan Ekonomi PPPJJ, yang menggalakkan
saya menulis modul untuk kursus ini.
Ku ‘Azam Tuan Lonik, Ph.D

Pulau Pinang
11 Nov2010
Ogos 2011
Pendahuluan 3
KEWANGAN
ANTARABANGSA
OBJEKTIF BUKU
Buku ini bertujuan untuk mendedahkan perkara-perkara berikut kepada pelajar
dan pembaca:
kedudukan kewangan antarabangsa dalam ekonomi sesebuah negara.
kesan pelaksanaan dasar fiskal dan dasar kewangan dalam konteks

ekonomi terbuka.
proses penyediaan imbangan pembayaran dan kegunaan data imbangan

pembayaran.
pasaran mata wang asing, penentuan kadar pertukaran asing, bentuk-

bentuk pertukaran asing yang wujud dan kategori utama pertukaran
asing.
2 Kewangan Antarabangsa
PENDAHULUAN
Disiplin Kewangan Antarabangsa merupakan salah satu daripada cabang disiplin

ekonomi yang penting terutama dalam arus globalisasi yang semakin meluas.
Dalam kegiatan ekonomi, khususnya dalam kegiatan ekonomi yang berasaskan
wang, sesuatu urus niaga boleh dibahagikan kepada dua transaksi, iaitu transaksi
fizikal (dalam bentuk barangan dan perkhidmatan) dan transaksi yang melibatkan
wang. Transaksi fizikal merupakan ruang lingkup kajian perdagangan
antarabangsa manakala transaksi yang melibatkan wang merupakan ruang
lingkup kajian kewangan antarabangsa.
Pada awalnya kajian kewangan antarabangsa hanya memberikan tumpuan
kepada aliran keluar masuk wang ke/dari sesebuah negara kesan daripada
perdagangan antarabangsa. Selepas Perang Dunia Kedua, pertukaran mata
wang antara negara-negara di dunia mengamalkan regim Bretton Woods, yang
mata wang negara-negara di dunia disandarkan kepada dolar Amerika Syarikat,
manakala dolar sendiri disandarkan kepada emas. Namun apabila sistem Bretton
Woods tersebut sendiri gagal, negara-negara di dunia telah mula mengamalkan
sistem kadar tukaran terapung. Ini memaksa kajian kewangan antarabangsa
untuk mengambil kira perubahan polisi perdagangan luar yang akan
mempengaruhi iklim ekonomi sesebuah negara. Kita yang melihat kegawatan
ekonomi akhir 2008 dan awal 2009 yang pada asasnya berpunca di Amerika
Syarikat bukan sahaja mempengaruhi ekonomi negara tersebut tetapi turut
dirasai oleh hampir kesemua negara lain di dunia. Faktor utama mengapa itu
berlaku ialah kerana kebergantungan yang wujud antara satu negara dengan
negara lain yang juga berkait dengan isu globalisasi yang masih hebat
diperdebatkan pro dan kontranya.
Kebergantungan sebuah negara dengan negara lain bukan hanya wujud
dalam bentuk perdagangan antarabangsa tetapi juga wujud dalam bentuk
pelaburan modal. Oleh itu aliran keluar masuk wang ke/dari sesebuah negara
bukan hanya berpunca daripada perdagangan antarabangsa tetapi juga berpunca
daripada aliran modal. Pergerakan modal mempunyai beberapa sebab tetapi
yang utama adalah dua. Pertama, pelabur-pelabur ingin mengambil kesempatan
daripada perbezaan kadar bunga antara satu negara dengan negara lain. Kadar
bunga yang tinggi di sesebuah negara akan menarik kemasukan pelaburan
kewangan yang ingin mengambil manfaat daripada kadar yang tinggi tersebut.
Kedua, pelabur-pelabur asing juga melabur, khususnya dalam konteks
perbadanan multinasional untuk mengambil kesempatan daripada upah yang
rendah atau kos pengeluaran yang rendah di sesetengah negara. Malaysia
pada satu ketika merupakan tumpuan pelabur-pelabur asing kerana upah dan
kos pengeluaran yang rendah yang terdapat di negara ini ditambah dengan
wujudnya bahan mentah yang banyak.
Buku “Asas Kewangan Antarabangsa” ini bertujuan untuk memberikan
pendedahan tentang beberapa aspek asas disiplin ini. Buku ini bermula dengan
melihat aspek kebergantungan ekonomi negara dan peranan sektor luar iaitu
perdagangan antarabangsa ke atas ekonomi negara. Bab Kedua melihat kepada
bagaimana kerajaan dapat berperanan mengawal keadaan ekonomi negara
melalui dasar-dasar fiskal dan kewangan dengan mengambil kira pengaruh sektor
Pendahuluan 3
luar tersebut kepada sektor dalaman. Bab Ketiga cuba memahamkan akaun
imbangan pembayaran yang pada asasnya merupakan rekod keluar masuk
wang ke/dari sesebuah negara. Bab Keempat cuba memahamkan kedudukan,
sejarah dan peranan pasaran pertukaran mata wang asing atau ringkasnya
pasaran pertukaran asing. Bab Lima memberikan pendedahan kepada interaksi
yang berlaku dalam pasaran pertukaran asing yang menyebabkan berlakunya
turun naik kadar pertukaran mata wang antara satu negara dengan negara lain
dan antara satu masa dengan masa yang lain.
Memandangkan buku ini merupakan asas kepada kefahaman kewangan
antarabangsa, sesuai dengan namanya “Asas Kewangan Antarabangsa” maka
pendedahan yang lebih mendalam kepada setiap mekanisme urus niaga
kewangan antarabangsa telah tidak disentuh. Kandungan buku ini diolah sesuai
dengan matlamatnya untuk memberikan pendedahan awal kepada aspek asas
kewangan antarabangsa.
Memahami Kewangan Antarabangsa 5
BAB 1
MEMAHAMI KEWANGAN
ANTARABANGSA
OBJEKTIF BAB
Selepas menghabiskan bab ini, anda seharusnya mampu
memahami sebab wujudnya perdagangan antarabangsa,
menjelaskan hubungkait perdagangan antarabangsa dan kewangan

antarabangsa,
menjelaskan cara negara membiayai aktiviti antarabangsanya,
membezakan kesan import dan eksport ke atas ekonomi negara,
mengaitkan kegiatan perdagangan antarabangsa dengan pasaran mata

wang asing.
PENDAHULUAN
Dalam ekonomi pertukaran yang berasaskan wang, sesuatu kegiatan
perdagangan akan mengandungi dua elemen, iaitu pertukaran barangan dan
pertukaran wang. Dalam model aliran pusingan pendapatan dan perbelanjaan,
dua bentuk elemen ini digambarkan sebagai dua jenis aliran, iaitu aliran barangan
dan perkhidmatan serta aliran wang. Aliran barangan merujuk kepada perpindahan
barangan dan perkhidmatan daripada firma (pengeluar) kepada isirumah (pembeli)
sebagai output daripada proses pengeluaran. Proses pengeluaran tersebut pula
menggunakan faktor-faktor pengeluaran yang dibekalkan oleh sektor isi rumah.
Aliran barangan tersebut akan diiringi dengan aliran wang yang menggambarkan
perpindahan wang sebagai pembayaran ke atas harga barangan yang digunakan
oleh isi rumah dan pembayaran ke atas faktor-faktor pengeluaran yang dilakukan
oleh firma kepada isi rumah.
Apabila wujud perdagangan antarabangsa, aliran barangan dan aliran wang
tersebut telah melewati batasan geografi masing-masing negara. Dalam keadaan
ini, satu masalah utama yang timbul ialah perbezaan mata wang yang digunakan
antara satu negara dengan negara yang lain dalam keadaan mata wang sebuah
negara tidak boleh digunakan di negara lain. Oleh itu, untuk membuat pembayaran
kepada pembekal di negara luar, pembeli atau pengimport terpaksa membayar
dengan menggunakan mata wang negara pembekal tersebut. Untuk
menyempurnakan urus niaga ini, mata wang tersebut perlu ditukarkan dengan
mata wang negara pembekal berkenaan. Dalam hubungan ini, satu permasalahan
utama yang timbul ialah pada kadar apakah mata wang tersebut hendak
ditukarkan? Atau atas asas apakah pertukaran tersebut hendak dibuat? Untuk
mengkaji kewangan antarabangsa, kita akan meneliti bagaimana kerumitan ini
boleh dihadapi.
Sebelum kita memulakan penelitian kita terhadap aspek kewangan
antarabangsa, perlu diingat bahawa kewangan antarabangsa timbul kerana
wujudnya perdagangan antarabangsa, iaitu apabila negara-negara berdagang
antara satu sama lain. Lebih khusus, perdagangan antarabangsa timbul kerana
wujudnya hubungan dagangan antara pembeli di sebuah negara dengan penjual
di sebuah negara lain.
Mengapa perlunya perdagangan antarabangsa?
Pertama, tidak ada negara yang boleh hidup sendirian dalam erti kata mampu
memenuhi segala keperluan mereka tanpa mengadakan perdagangan dengan
negara lain. Hal ini dengan sendirinya membuka ruang kepada wujudnya
perdagangan. Pada awalnya, hubungan perdagangan antara sebuah negara
dengan negara lain hanya wujud sama ada dalam bentuk hubungan antara sebuah
negara (A) dengan negara (B) atau antara pengeluar di negara A dengan pengeluar
di negara B. Kewujudan perdagangan ini bertujuan antara lain untuk mendapatkan
barangan yang tidak dapat dikeluarkan atau tidak mampu dikeluarkan oleh negara
sendiri. Di samping itu, perdagangan antarabangsa juga wujud kerana keinginan
untuk memasarkan barangan yang boleh dikeluarkan oleh negara secara

berlebihan.
Sesuai dengan perkembangan perdagangan, lahirlah kemudiannya beberapa
buah syarikat gergasi (multinational corporations - MNC), khususnya milik negara-
negara maju. Keteguhan kewangan yang mereka miliki memungkinkan syarikat-
syarikat ini berkembang ke luar daripada sempadan geografi negara masing-
masing.
Jadual 1.1 berikut menyenaraikan 20 buah MNC terbesar dunia pada tahun 2010.
Jadual 1.1: 20 MNC Terbesar Dunia, 2010 (juta AS$)
Aset Jualan Guna Tenaga

MNC Negara Asal Industri
Luar Jumlah Luar Jumlah Luar Jumlah
Negara Negara Negara
1 General US Elektrik 401,290 797,769 97,214 182,515 171,000 323,000

Elektric
2 Shell UK Petroleum 222,324 282,401 261,393 458,361 85,000 102,000
3 Vodafone UK Telekominikasi 201,570 218,955 60,197 69,250 68,747 79,097
4 BP UK Petroleum 188,969 228,238 283,876 365,700 76,100 92,000
5 Toyota Jepun Kenderaan 169,569 296,249 129,724 203,955 121,755 320,808
6 Exxonmobil US Petroleum 161,245 228,052 321,964 459,579 50,337 79,900
Corporation
7 Total SA Peranchis Petroleum 141,442 164,662 177,729 234,574 59,858 96,959
8 E.On Jerman Elektrik, gas 141,168 218,573 53,020 126,925 57,134 93,538
dan air
9 Electricite Peranchis Elektrik, gas 133,698 278,759 43,914 94,044 51,385 160,913
de France dan air
10 AncelorMittal Luxembourg Besi dan hasil 127,127 133,088 112,689 239,936 239,936 315,867
besi
11 Volkswagen Jerman Kenderaan 123,677 233,708 126,007 166,508 195,585 369,928
12 GDF Suez Peranchis Elektrik, gas 119,374 232,718 69,992 99,377 95,018 196,592
dan air
13 Anheuser- Belanda Makanan, 106,247 113,170 18,699 23,558 108,425 119,425
Busch Inber Minuman,
Tembakau
14 Chevron US Petroleum 106,129 161,165 153,854 273,005 35,000 67,000
15 Siemens AG Jerman Elektrik 104,488 135,102 64,322 116,089 295,000 427,000
16 Ford Motor US Kenderaan 102,988 222,977 85,901 146,901 124,000 213,000
17 Eni Group Itali Petroleum 95,818 162,269 95,448 158,227 39,400 78,880
18 Telefonica Sepanyol Telekomunikasi 95,446 139,034 54,124 84,778 197,096 251,775
19 Deutsche Jerman Telekomunikasi 95,019 171,385 47,960 90,221 96,034 227,747
Telekom AG
20 Honda Jepun Kenderaan 89,204 120,478 80,861 99,458 111,581 181,876
Sumber: www.unctad.org/templates/Page.asp?intItemID=2443&lang=1
Aktiviti MNC ini dilakukan dalam tiga cara:

1. membuka cawangan-cawangan di negara lain, seperti yang dilakukan oleh
bank-bank perdagangan, atau
2. membuka kilang-kilang pengeluaran di negara-negara lain yang boleh
mengurangkan kos pengeluaran sesuatu barangan sama ada kerana kos
buruh yang rendah, atau kerana terdapatnya bekalan bahan mentah yang
murah, atau,
3. memberi kebenaran kepada pengusaha-pengusaha di negara-negara lain

mengeluarkan jenama barangan mereka untuk pasaran di negara-negara
tersebut, atau disebut sebagai francais, umpamanya McDonald, Kentucky
Fried Chicken, dan sebagainya.
Dalam kehidupan seharian anda, cuba fikirkan apakah barang-barang bukan

buatan Malaysia atau perkhidmatan-perkhidmatan yang diberikan oleh firma
bukan milik warga Malaysia yang anda gunakan? Tahukah anda bagaimana
barang-barang tersebut sampai ke tangan anda?
FAEDAH MUTLAK DAN FAEDAH BERBANDING

Secara teori, ahli-ahli ekonomi menjelaskan bahawa perdagangan antarabangsa
timbul disebabkan oleh istilah yang dikenali sebagai faedah mutlak dan faedah
berbanding. Faedah mutlak merujuk kepada kemampuan sebuah negara untuk
mengeluarkan sesuatu barangan pada kos yang lebih rendah berbanding dengan
negara lain. Jika negara A dapat mengeluarkan barangan X pada kos yang lebih
rendah daripada yang mampu dilakukan oleh negara B, maka negara A dikatakan
mempunyai faedah mutlak dalam pengeluaran barangan X. Faedah berbanding
merujuk kepada kemampuan sebuah negara mengeluarkan suatu barang dengan
kos melepas yang lebih rendah berbanding dengan negara lain. Konsep kos
melepas merujuk kepada jumlah pengeluaran atau penggunaan barangan Y yang
perlu dilepaskan bagi menambah pengeluaran atau penggunaan barangan Z.
Jika untuk tujuan menambah pengeluaran seunit barangan Z, negara A perlu
melepaskan atau mengurangkan pengeluaran 2 unit barangan Y sedangkan
negara B hanya perlu melepaskan atau mengurangkan 1½ unit barangan Y,
maka negara B dikatakan mempunyai faedah berbanding. Dalam kajian ekonomi,
konsep kos melepas ini bertunjangkan asas bahawa sumber ekonomi adalah
terhad sedangkan keinginan masyarakat adalah tidak terbatas.
Faedah Mutlak merujuk kepada kecekapan yang tinggi yang dikecapi oleh
sesebuah negara berbanding negara lain dalam pengeluaran barangan dan
perkhidmatan.
Konsep
Faedah Berbanding merujuk kepada keadaan kos melepas bagi
mengeluarkan sesuatu barangan tersebut lebih rendah di sesebuah negara
berbanding pengeluaran barang yang sama di negara lain.
Kos Melepas merujuk kepada jumlah penggunaan/pengeluaran sesuatu

barangan yang perlu dilepaskan bagi menambah penggunaan/pengeluaran
barangan yang lain.
Rajah keluk kemungkinan pengeluaran dalam Rajah 1.1 dapat menjelaskan

konsep kos melepas. Keluk kemungkinan pengeluaran menunjukkan keupayaan
sesebuah negara untuk mengeluarkan barangan dan perkhidmatan menggunakan
faktor-faktor pengeluaran yang ada pada tingkat teknologi yang dimiliki.
800
Rajah 1.1: Keluk Kemungkinan Pengeluaran dan Konsep Kos Melepas
Apabila ekonomi menggunakan sepenuhnya faktor-faktor pengeluaran yang

dimiliki, maksimum barangan X yang boleh dikeluarkan ialah 600 dan maksimum
barangan Y yang boleh dikeluarkan ialah 800 atau mana-mana kombinasi barangan
X dan Y yang berada di atas keluk tersebut, umpamanya 450 unit X dan 500 unit
Y (kombinasi A), atau 400 unit X dan 600 unit Y (kombinasi B). Jika ia
mengeluarkan kombinasi C, ekonomi tersebut tidak menggunakan sepenuhnya
faktor-faktor pengeluaran yang dimiliki kerana titik C berada di bawah KKP.
Sebaliknya, kombinasi D tidak boleh dicapai kerana faktor-faktor pengeluaran
yang dimiliki tidak mencukupi untuk mengeluarkan jumlah tersebut. Jika
diperhatikan, titik D berada di luar daripada sempadan kemungkinan pengeluaran
iaitu di luar daripada KKP.
Perhatikan juga bahawa KKP berbentuk cembung yang menunjukkan kadar
penggantian antara X dan Y adalah tidak sama di sepanjang keluk tersebut.
Pada titik A, kadar penggantian X dan Y ialah 450/500 = 0.90 manakala pada
titik B, kadar gantian adalah 400/600 = 0.67.
SOALAN DALAM TEKS
Berapakah kadar gantian X dan Y pada

(a) Persilangan KKP dan paksi X?
(b) Persilangan KKP dan paksi Y?
PERDAGANGAN LUAR MALAYSIA
Bagi Malaysia, kepentingan perdagangan luar tersebut boleh dilihat daripada Jadual
1.2 yang memberikan gambaran tentang saiz eksport dan import negara serta rakan-
rakan dagangan utama Malaysia.
Jadual 1.2: MALAYSIA: Haluan Perdagangan Luar Negara, 2001 dan 2008 (RM juta)
2001 2008
Eksport Import Imbangan Eksport Import Imbangan
kasar kasar perdagangan kasar kasar perdagangan
Singapura 56,643 35,352 21,291 97,784 57,326 40,459
Thailand 12,756 11,120 1,636 31,735 29,257 2,460
Indonesia 5,930 8,536 -2,606 20,736 24,185 -3,449
Filipina 4,892 6,987 -2,095 9,760 6,942 2,818
Brunei Darussalam 1,044 17 1,027 1,494 339 1,155
Vietnam 1,800 1,208 592 8,083 7,703 379
Negara-negara Asia
Tenggara terpilih 83,065 63,220 19,845 141,030 125,770 43,822
Jepun 44,393 53,750 -9,357 71,800 65,126 6,674
Republik Rakyat China 14,683 14,473 210 63,210 66,882 -3,672
Hong Kong, SAR 15,437 7,064 8,373 28,317 13,659 14,658
Taiwan, ROC 12,167 15,930 -3,763 16,233 26,094 -8,861
Korea 11,108 11,249 -142 25,887 24,226 1,661
,
India 5,992 2,934 3,057 24,732 10,302 14,430
Negara- negara Timur
Jauh lain 1,032 362 669 1,779 711 1,068
Australia 7,795 5,944 1,851 24,404 11,765 12,639
New Zealand 1,126 1,301 -175 3,561 2,593 968
Amerika Syarikat 67,618 44,881 22,737 82,728 56,454 26,274
Kanada 2,077 1,133 945 3,219 3,256 -38
United Kingdom 8,759 6,846 1,914 9,488 7,654 1,834
Jerman 7,766 10,451 -2,685 15,361 22,471 -7,110
Belanda 15,438 2,469 12,969 23,443 3,688 19,755
,
Perancis 3,569 4,349 -779 6,361 7,554 -1,993
Itali 1,781 2,865 -1,084 3,118 4,806 -1,688
Belgium 2,536 1,109 1,427 2,339 1,848 490
Luxembourg 17 11 6 34 32 1
Denmark 511 416 95 893 558 335
Ireland 1,482 3,811 -2,329 1,374 4,995 -3,665
Greece 314 27 287 636 37 599
Sepanyol 1,123 615 508 3,145 1,227 1,918
Portugal 184 68 116 571 816 -245
Austria 537 365 172 422 1,569 -1,147
Finland 784 511 273 1,629 929 700
Sweden 641 2,056 -1,415 1,318 2,248 -930
Kesatuan Eropah (EU) 45,442 35,968 9,475 4,735 1,258 3,477
Negara-negara Eropah
lain 2,439 4,032 -1,593 5,723 5,277 446
Rusia 496 517 -21 3,168 1,670 1,498
Negara-negara lain di
dunia 17,693 16,881 812 64,274 47,132 17,142
Jumlah 334,284 280,229 54,055 553,295 434,940 118,355
Sumber: Bank Negara Malaysia

Dalam arus globalisasi yang melanda dunia sekarang aktiviti perdagangan

antarabangsa akan menjadi lebih ketara. Firma-firma besar dunia khususnya
akan semakin gigih mengorak langkah bagi mengembangkan sayap kegiatan
mereka sama ada untuk mengambil kesempatan daripada pasaran baru yang
mula tersedia kepada mereka atau untuk mengambil kesempatan bagi membuka
cawangan-cawangan atau kilang-kilang baru di negara-negara membangun yang
menjanjikan kos buruh dan bahan mentah yang murah.
Dalam konteks perdagangan antarabangsa, arus globalisasi berkisar pada
isu perdagangan bebas yang akan terhasil apabila terurainya sekatan-sekatan
yang boleh menghalang kemasukan barangan mahupun cawangan firma asing
ke negara lain. Melalui “Perjanjian Perdagangan Bebas ASEAN”, (AFTA -Asean
Free Trade Agreement) umpamanya, negara-negara anggota bersetuju untuk
mengurangkan, malah menghapuskan cukai import ke atas barangan-barangan
keluaran negara anggota. Satu kesan yang ketara daripada globalisasi adalah
negara-negara membangun umpamanya tidak lagi dapat melindungi industri
tempatan melalui dasar perlindungan yang membolehkan mereka mengenakan
cukai import yang tinggi ke atas barangan import bagi tujuan membolehkan
industri tempatan mereka tumbuh dan bersaing. Dilihat daripada sudut ini,
globalisasi mendatangkan kesan buruk kepada industri-industri yang terdapat
di negara-negara membangun.
HUBUNGAN PERDAGANGAN ANTARABANGSA DAN KEWANGAN

ANTARABANGSA
Apabila berlaku perdagangan antarabangsa, kerumitan besar yang timbul adalah
masalah pertukaran asing. Seorang pengeksport balak Malaysia ke Jepun tidak
dapat menganggarkan dengan tepat jumlah Ringgit Malaysia yang akan diperoleh
daripada hasil jualan balak tersebut, katakan, berjumlah sejuta yen (¥1,000,000).
Begitu juga sebaliknya, Petronas tidak dapat menganggarkan dengan tepat jumlah
Ringgit Malaysia yang akan mereka peroleh daripada setiap tong minyak yang
dijual (dieksport) ke luar negara.
Mengapakah timbul perkara tersebut? Dalam contoh Petronas harga minyak
didasarkan kepada harga yang telah dipersetujui oleh OPEC. Harga ini lazimnya
dinyatakan dalam dolar AS, umpamanya, satu tong berharga AS$501. Walaupun
harga tersebut tetap, apabila dolar AS tersebut hendak ditukarkan kepada Ringgit
Malaysia, kadar pertukaran antara Ringgit Malaysia dan dolar AS berubah-ubah
dari masa kemasa menyebabkan jumlah sebenar dalam Ringgit Malaysia (RM)
yang akan diperoleh oleh PETRONAS bagi setiap tong yang dieksport tidak
menentu. Senario ini lebih khusus kepada suasana sebelum krisis ekonomi
yang melanda Malaysia pada 1997. Ekoran krisis tersebut, kerajaan Malaysia
telah menetapkan kadar pertukaran antara Ringgit Malaysia dan Dolar USD
pada kadar yang tetap iaitu RM3.80 bersamaan AS$1.3
1
Laporan Reuters http://www.reuters.com/finance News Article. jhtml?type=businessNews & Story ID=6899468
capaian pada 25/11/2004.
2
Kadar US$1=RM3.80 ditetapkan oleh kerajaan Malaysia ekoran krisis ekonomi 1997. Bermula Julai 2005,
kadar tersebut tidak lagi ditetapkan pada dolar US tetapi disandarkan pada ‘bakul’ mata wang tertentu.
3
http://money.cnn.com/2004/11/08/news/international/airbus.rent/.
Laporan CNN.com pada 8 November 2004 menyebut kemungkinan Air Asia

akan membeli 40 buah pesawat Airbus A320S pada harga antara AS$45 - 65
juta sebuah.3 Jumlah yang tepat tempahan pembelian tersebut dalam RM adalah
sukar dibuat kerana perubahan kadar pertukaran antara RM dan AS$ yang berlaku
setiap hari. Kita akan melihat kemudian bagaimana ahli-ahli perniagaan berdepan
dengan masalah ini
Sektor Luar dan Pendapatan Negara

Dengan menggunakan pendekatan perbelanjaan dalam pengiraan pendapatan
negara bagi ekonomi terbuka, kita katakan bahawa
Y = C + I + G + (X - M) 1.1
dengan Y - pendapatan negara; C - penggunaan, I - pelaburan, G - perbelanjaan

kerajaan, X - eksport dan M - import.
C + I + G di kenali sebagai serapan negara yang merujuk kepada penggunaan

warga sesebuah negara ke atas keluaran negara tersebut sendiri.
Serapan negara merujuk kepada penggunaan warga sesebuah negara ke

atas keluaran negara tersebut sendiri.
Konsep
Jika sekiranya kita andaikan A = C + I + G, maka persamaan 1.1 boleh ditulis
sebagai,
Y = A + (X-M) 1.2
atau
Y–A=X – M 1.3
Kita tahu bahawa (X – M) merujuk kepada sektor luar, iaitu kegiatan perdagangan
antarabangsa, Y ialah pendapatan negara dan A ialah penggunaan warga sebuah
negara ke atas barangan keluaran negara tersebut. Ini bermakna (Y – A) daripada
persamaan 1.2 dan 1.3 memberikan beberapa petunjuk. Antaranya,
1. berapa banyak daripada pendapatan (Y) sesebuah negara tersebut diperoleh

daripada dalam negara (A),
2. berapa banyak daripada penggunaan negara tersebut dihasilkan oleh sektor
dalam negara (A).
Berdasarkan pendekatan keluaran dalam pengiraan pendapatan negara, Y

juga merujuk kepada nilai (dalam mata wang) barangan dan perkhidmatan akhir
yang dikeluarkan oleh sesebuah negara.
Mengambil kira ini, daripada persamaan 1.3 kita boleh rumuskan bahawa,
1. jika keluaran (atau pendapatan) negara (Y) lebih besar daripada serapan
negara
(A), maka eksport bersih adalah positif,
Y > A = X > 1.3a

1,000 – 800 = 200
Dalam kes ini, negara mengeluarkan 1000 juta nilai barangan sedangkan
hanya sebanyak 800 juta yang digunakan dalam negara. Maka selebihnya
sebanyak 200 juta dapat dieksport menghasilkan lebihan eksport sebanyak
200 juta.
2. jika keluaran (atau pendapatan) negara (Y) lebih kecil daripada serapan
negara (A), maka eksport bersih adalah negatif,
Y < A = X < M. 1.3b

800 – 1,000 = –200
Andainya penggunaan masyarakat dalam negara tersebut melebihi

keluaran negara tersebut sebanyak 200 juta, maka lebihan penggunaan
tersebut perlu ditampung melalui barangan yang diimport daripada negara
luar.
3. jika keluaran (atau pendapatan) negara (Y) sama dengan serapan negara
(A), maka eksport bersih ialah sifar,
Y–A=0=X– M . 1.3c
Persamaan 1.1 menggambarkan punca pendapatan negara. Kita juga ketahui

bahawa selain daripada tujuan penggunaan, pendapatan negara juga
dibelanjakan ke atas cukai dan untuk tujuan tabungan, iaitu
Y=C+S+T. 1.4
Menggabungkan persamaan 1.1 dan 1.4, kita dapati
C + I + G + (X – M) = Y = C + S + T , 1.5
atau, dengan mematikan C di kedua-dua belah persamaan tersebut, dan

mengeluarkan Y, maka kita dapati
I + G + (X – M) = S + T . 1.6
Kita tahu bahawa I dan S berkait dengan firma dan isi rumah, G dan T berkait
dengan kegiatan kerajaan manakala (X – M) ialah kegiatan perdagangan luar.
Menyusunatur persamaan 1.6, kita dapati
(S  I)  (T  G)  (X  M) 1.7
tabungan swasta bersih belanjawan ker ajaan eksport bersih
atau
(S – I) + (T – G) = NX, 1.8
dengan NX merupakan eksport bersih.
Perlu diingat, jika NX positif, ia menunjukkan bahawa pendapatan eksport lebih

besar daripada perbelanjaan ke atas import (X > M). Sebaliknya, jika NX negatif,
bermakna perbelanjaan import lebih besar daripada pendapatan eksport
(X < M).
Membiayai Perdagangan Antarabangsa

Persamaan 1.8 mempunyai dua implikasi besar untuk memahami caranya negara
membiayai perdagangan antarabangsanya.
1. Jika kerajaan melaksanakan belanjawan terimbang, T = G
Jika diandaikan kerajaan melaksanakan dasar belanjawan terimbang iaitu hasil

kerajaan (T) sama dengan perbelanjaan kerajaan (G – T = 0 atau T = G), maka
1.8 boleh diringkaskan sebagai
 bocoran suntikan 
 S - I  = (NX) 1.9
 
Jika (S - I) positif, iaitu S > I, maka wujud tabungan bersih swasta. Persamaan
1.9 menunjukkan bahawa tabungan bersih swasta yang positif akan digunakan
untuk menampung eksport bersih negara.
Keseimbangan tercapai jika bahagian kanan sama dengan bahagian kiri
persamaan 1.9 tersebut. Keadaan keseimbangan bermakna
(S - I) - NX = 0 1.10
Hal yang cuba digambarkan di sini ialah jika diandaikan berlaku defisit dalam
eksport bersih sebanyak –RM100 juta, maka defisit tersebut akan
menyebabkan negara menghadapi masalah “makan tabungan” (dissaving), iaitu
pelaburan melebihi tabungan sebanyak 100 juta.
(S
  I)  NX  0.
100 j  100 j

   x  
 1.10a
100 j  100 j
Oleh itu, jika berlaku defisit dalam eksport bersih, yakni import lebih besar
daripada eksport, maka bagi membiayainya negara terpaksa makan tabungan.
Dari sudut yang lain, hal ini menunjukkan bahawa makan tabungan berlaku
sekiranya negara menghadapi masalah defisit dalam eksport bersih.
Sebaliknya, jika eksport bersih positif (X > M), maka ia menunjukkan tabungan
bersih dalam negara adalah positif (S > I). Ia juga bermakna tabungan bersih
negara yang positif terhasil jika eksport bersih juga positif.
(S
  I)  NX  0. 1.10b
100 j
100 j  
 x  
  
100 j 100 j
Persamaan 1.10b juga menunjukkan bahawa lebihan eksport bersih, iaitu eksport
melebihi import, bermakna tabungan swasta negara adalah positif.
2. Jika tabungan bersih swasta ialah sifar.
Jika diandaikan tabungan bersih swasta sifar (S – I = 0), maka persamaan 1.8
boleh diringkaskan sebagai,

bocoran 
suntikan
( T  G )  NX , 1.11
atau
(T G) NX = 0. 1.12
Jika diandaikan eksport bersih positif RM100 juta, maka akan membolehkan
kerajaan melaksanakan belanjawan lebihan sebanyak RM100 juta.
(T  G)  NX  0.
   100 j
100 j 
  x  
 1.12a
100 j 100 j
Sebaliknya, jika eksport bersih adalah negatif RM100 juta, maka ianya akan
menyebabkan kerajaan terpaksa melaksanakan belanjawan defisit sebanyak
RM100 juta bagi menampung defisit eksport bersih tersebut.
(T  G)  NX  0.
  
100  100
  x 
 1.12b
100 j 100 j
Defisit Berkembar
Asas persamaan 1.12a dan 1.12b ialah persamaan 1.11 dengan (T G) = NX.
Merujuk kepada 1.12a dan 1.12b kita boleh simpulkan bahawa jika
T > G = +NX, 1.13a

dan
T < G = -NX. 1.13b
Daripada 1.13a, kita dapati bahawa apabila berlaku lebihan belanjawan

kerajaan, sektor luar juga berada dalam keadaan lebihan, manakala daripada
1.13b, defisit belanjawan kerajaan menyebabkan berlaku defisit sektor luar.
Keadaan sebagaimana yang digambarkan melalui 1.13b – defisit
belanjawan kerajaan yang disertai defisit sektor luar – dikenali sebagai defisit
berkembar.4 Defisit belanjawan kerajaan bermakna kerajaan berbelanja lebih
daripada pendapatan yang diperolehi kerajaan. Defisit sektor luar bermakna,
aliran keluar wang negara melalui import melebihi aliran masuk hasil daripada
eksport. Jika demikian, bagaimanakah negara membiayai lebihan perbelanjaan
ke atas import tersebut kerana hasil kerajaan sendiri tidak mencukupi untuk
membiayainya?
Defisit berkembar merujuk kepada defisit dalam belanjawan kerajaan dan

defisit dalam sektor luar.
Konsep
Mankiw (1998) menghujahkan bahawa apabila wujud defisit sektor luar, iaitu
import (perbelanjaan yang kita lakukan ke atas barangan luar) melebihi eksport
(hasil yang diperoleh daripada menjual barangan ke negara luar), dua
kemungkinan timbul:
1. hasil yang diperoleh oleh masyarakat luar tersebut digunakan oleh mereka
untuk membayar import mereka daripada kita, atau,
2. hasil tersebut dilaburkan dalam negara kita sama ada dalam bentuk pelaburan
cair atau pelaburan tetap/aset.
Dalam keadaan pertama, eksport kita akan meningkat bersama dengan

peningkatan import. Oleh itu tidak akan berlaku defisit sektor luar. Defisit sektor
luar masih boleh berlaku jika pendapatan yang mereka peroleh itu tidak
dibelanjakan ke atas barangan kita.
Sebaliknya, dalam keadaan kedua mereka memilih untuk membuat
pelaburan daripada hasil eksport mereka tersebut di dalam negara kita, maka
defisit sektor luar akan berlaku. Apabila mereka memilih untuk melaburkan hasil
pendapatan yang mereka peroleh daripada import kita di dalam negara kita,
maka pelaburan masuk bertambah sehinggakan pelaburan bersih, yakni
pelaburan keluar tolak pelaburan masuk adalah negatif.
Hal yang cuba digambarkan melalui keadaan kedua tersebut adalah bahawa
aliran keluar akibat defisit sektor luar (import melebihi eksport) sebenarnya tidak
wujud kerana negara asing yang menjual barangan kepada kita tidak membawa
keluar pendapatan yang mereka peroleh tersebut tetapi sebaliknya melaburkan
4
Istilah ini diperkenalkan oleh C. Fred Bergsten (1988) dalam “America in the World Economy,” Institute for
International Economics, Washington, D.C.
pendapatan tersebut di negara kita menyebabkan pelaburan bersih (pelaburan

masuk tolak pelaburan keluar) adalah positif.
Secara numerikalnya, jika eksport bersih kita adalah –100 juta, dan jika kita
andaikan kesemua 100 juta tersebut dilaburkan semula di dalam negara kita,
maka pelaburan bersih adalah +100 juta atau,
X - M = pelaburan keluar – pelaburan masuk.
Oleh itu, jika
X  M  pelaburan keluar  pelaburan masuk


100 j
  .
100 j
Persoalannya ialah apakah hubungan hal ini dengan defisit berkembar, iaitu
defisit sektor luar dan defisit perbelanjaan kerajaan?
Defisit belanjawan kerajaan timbul apabila kerajaan berbelanja lebih daripada
hasil yang diperoleh. Apabila hal ini berlaku, kerajaan terpaksa meminjam
dipasaran terbuka dengan menjual bon kerajaan. Kita katakan bahawa
masyarakat luar tidak membawa keluar pendapatan hasil yang mereka peroleh
daripada import yang kita lakukan sebaliknya melaburkannya di dalam negara
kita sehingga pelaburan bersih meningkat. Mereka boleh memilih untuk melabur
dalam aset cair atau aset tetap. Salah satu bentuk pelaburan dalam aset cair
ialah pelaburan ke atas bon-bon kerajaan yang diterbitkan bagi membiayai defisit
belanjawan kerajaan tersebut.
Di sudut yang lain, apabila kerajaan terpaksa meminjam untuk menampung
belanjawan defisit, permintaan ke atas dana boleh pinjam akan meningkat.
Peningkatan permintaan ini akan meningkatkan kadar bunga. Ini dengan
sendirinya akan menarik pelaburan luar masuk ke dalam negara dan salah satu
sumber pelaburan luar tersebut ialah mereka yang mendapat pendapatan daripada
import yang kita beli. Sebagai satu contoh mudah, andaikan kita mengimport
dari Jepun. Apabila kita mengimport dari Jepun kita perlu membayar kepada
pengeksport Jepun tersebut. Tetapi, pengeksport tersebut tidak membawa balik
bayaran yang diterima, sebaliknya melabur di dalam negara kita.
IMPORT DAN EKSPORT DAN HUBUNGANNYA DENGAN KEWANGAN

ANTARABANGSA
Kemampuan setiap negara mengeluarkan barangan dan perkhidmatan berbeza.

Perbezaan kemampuan tersebut bermakna terdapat barangan dan perkhidmatan
yang boleh dikeluarkan dengan banyak oleh sesebuah negara. Sebaliknya,
terdapat juga barangan dan perkhidmatan yang tidak dapat dikeluarkan oleh
sesebuah negara .
Di sudut yang lain, kewujudan perdagangan antarabangsa, sebagaimana
yang telah disentuh di awal bab ini, dikaitkan dengan faedah berbanding dan
faedah mutlak. Istilah-istilah tersebut menggambarkan kelebihan sebuah negara
berbanding dengan negara lain dalam mengeluarkan sesuatu barangan, sama
ada kelebihan tersebut secara mutlak ataupun secara bandingan (relatif). Semua
ini memungkinkan wujudnya perdagangan antarabangsa, iaitu kegiatan import
dan eksport.
400,000 100,000
Eksport
90,000
350,000 Import
(X - M) 80,000
300,000
70,000
250,000 60,000
50,000
200,000
40,000
150,000 30,000
20,000
100,000
10,000
50,000
0
0 -10,000
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1995
1997
1998
1999
2000
2001
Nota: (X-M) menggunakan skala kanan.
Rajah 1.2: MALAYSIA : Import dan Eksport, 1970-2001 (RM juta)
Import
Apabila sebuah negara tidak berupaya mengeluarkan sendiri sesuatu barangan,
maka pengguna di negara tersebut terpaksa membeli, iaitu mengimport barangan
berkenaan daripada negara lain. Hal ini bermakna pengimport tersebut terpaksa
membayar kepada pembekal di negara asing. Berbeza halnya jika pengimport
tersebut membeli barangan dalam negara sendiri. Apabila pengguna mengimport
barangan dari negara luar, mereka terpaksa berdepan dengan masalah pertukaran
wang asing. Mengapa? Jawapannya ialah kerana mata wang bagi setiap negara
berbeza antara satu sama lain. Bagi mendapatkan (membeli) mata wang negara
asing untuk membayar import yang kita beli maka kita terpaksa menjual mata
wang tempatan.
Mengapakah pembeli (pengimport) di Malaysia tidak boleh membayar harga

barangan importnya dengan Ringgit Malaysia kepada pembekal yang
terdapat di Jerman?
Untuk membayar harga barangan yang diimport, katakan dari Jerman, pengguna
di Malaysia tidak boleh membayar menggunakan Ringgit Malaysia kepada
pengeluar di Jerman tersebut. Sebaliknya, dia terpaksa membayar menggunakan
Euro.5 Ini bermakna dia terpaksa mendapatkan atau membeli Euro di pasaran
5
Euro ialah mata wang negara Kesatuan Eropah. Perbincangan lanjut berhubung Euro sebagai mata wang
negara Kesatuan Eropah terdapat dalam Bab 4.
mata wang dengan menjual/menukarkan Ringgit Malaysia bagi mendapatkan

Euro.
Kita ketahui bahawa import menyebabkan berlakunya bocoran daripada aliran

pusingan pendapatan dan perbelanjaan sesebuah negara. Jika demikian,
mengapakah negara-negara masih terus mengimport barangan dan
perkhidmatan dari negara lain?
Eksport
Kesan eksport sama sekali berbeza dengan kesan import. Apabila sesebuah
negara, umpamanya Malaysia, mengeksport sesuatu barangan atau
perkhidmatan ke negara lain, katakan India, maka pengimport (pembeli) barangan
tersebut di India terpaksa membayar kepada pengeluar barangan tersebut di
Malaysia. Pengimport India tersebut terpaksa menjual rupiah mereka untuk
mendapatkan (membeli) Ringgit Malaysia bagi membayar harga barang yang
mereka import (atau yang di eksport oleh Malaysia).
Hal ini bermakna kewujudan perdagangan antarabangsa akan dengan
sendirinya membuka ruang kepada perdagangan mata wang.
Import dan Eksport dan Pendapatan Negara

Daripada perbincangan tadi jelas bahawa eksport akan mendatangkan hasil
kepada negara, iaitu menyumbang kepada pendapatan sesebuah negara. Pada
masa yang sama, import merupakan perbelanjaan keluar yang dilakukan oleh
sesebuah negara.
Oleh kerana import merupakan satu bentuk pembayaran, maka berlakulah
aliran keluar wang dari negara pengimport ke negara asal barang tersebut (iaitu
negara pengeksport). Dalam konteks aliran pusingan pendapatan dan
perbelanjaan, berlakulah hal yang disebut bocoran daripada aliran pusingan
pendapatan dan perbelanjaan.
Eksport pula merupakan penerimaan atau pendapatan negara. Dalam
konteks aliran pusingan pendapatan dan perbelanjaan, penerimaan tersebut
dikenali sebagai suntikan kepada aliran pusingan pendapatan dan
perbelanjaan. Dengan kata lain, semakin banyak barangan dan perkhidmatan
yang dieksport, semakin besarlah pendapatan negara daripada eksport tersebut.
Ingatkan kembali tajuk aliran pendapatan dan perbelanjaan (kursus

makroekonomi), khususnya yang berkaitan dengan keseimbangan
ekonomi empat sektor, iaitu ekonomi terbuka yang menjalankan kegiatan
perdagangan antarabangsa.
Sebagaimana yang ditunjukkan melalui persamaan 1.1, hubungan import dan

eksport dengan pendapatan negara dapat dinyatakan dalam bentuk persamaan:
Y = C + I + G + (X - M) 1.1
Sekiranya diandaikan A = C + I + G dan NX = (X - M) maka persamaan 1.1 boleh

ditulis seperti berikut:
Y = A + NX 1.9
atau
NX = Y - A . 1.10
NX ialah eksport bersih. Dengan andaian A adalah malar (kerana ia bukan

dipengaruhi oleh perdagangan antarabangsa), maka sekiranya
NX > 0, Y akan meningkat, sebaliknya jika 1.10a

NX < 0, Y akan berkurangan, dan jika 1.10b
NX = 0, Y=A 1.10c
 1.10a menunjukkan keadaan sekiranya eksport bersih positif (eksport

melebihi import) maka pendapatan negara akan meningkat.
 1.10b menunjukkan keadaan jika eksport bersih negatif (import melebihi

eksport) maka pendapatan negara akan berkurangan.
 1.10c pula menunjukkan keadaan jika eksport bersih sifar (nilai eksport
sama dengan nilai import), maka pendapatan negara (Y) sama dengan
serapan negara (A).
IMBANGAN PERDAGANGAN DAN IMBANGAN PEMBAYARAN

Apabila sebuah negara berdagang dengan negara lain, akan wujud satu bentuk
aliran keluar masuk wang, iaitu pendapatan dan perbelanjaan yang terhasil
daripada perdagangan tersebut. Imbangan perdagangan dan imbangan
pembayaran merupakan dua bentuk akaun yang mencatatkan aliran keluar
masuk wang akibat perdagangan antarabangsa tersebut.
Imbangan Perdagangan
Imbangan perdagangan merujuk kepada perbezaan di antara pendapatan yang
diperoleh daripada eksport barangan dengan perbelanjaan yang dibelanjakan ke
atas import barangan. Dengan erti kata yang lain, ia mengukur nilai (dalam mata
wang) aliran keluar masuk barangan atau jumlah wang masuk dan wang keluar
hasil daripada perdagangan barangan.
Imbangan perdagangan merupakan rekod (nilai dalam mata wang) aliran

keluar masuk barangan.
Konsep
Imbangan Pembayaran
Sekiranya imbangan perdagangan mengukur aliran keluar masuk wang hasil
daripada perdagangan barangan, imbangan pembayaran merupakan satu rekod
yang mengukur aliran keluar masuk wang secara umum. Dengan lebih khusus,
ia merujuk kepada rekod aliran keluar-masuk wang (pembayaran dan penerimaan)
oleh (warga) sesebuah negara.
Imbangan pembayaran merupakan rekod aliran keluar masuk wang ke

sesebuah negara.
Konsep
Jadual 1.3 merujuk kepada data kewangan Malaysia yang menunjukkan
Keluaran Negara Kasar, nilai import dan eksport serta imbangan perdagangan
dan pembayaran bagi Malaysia untuk tempoh 1961-2001. Perhatikan
perkembangan keluaran negara kasar serta eksport dan import bagi tempoh
tersebut. Perbezaan eksport dan import tersebut menghasilkan imbangan
perdagangan.
Jadual tersebut menunjukkan dengan jelas turun naik imbangan
perdagangan bagi tempoh tersebut. Malahan, ada ketikanya imbangan
perdagangan Malaysia mencatat angka yang negatif, iaitu pada tahun 1981 dan
1982, manakala imbangan pembayaran mencatatkan angka yang negatif pada
tahun 1963-64, 1966-68, 1981-83, 1988, 1994-95, 1997 dan 2000.
Mengapakah ada kalanya imbangan perdagangan menunjukkan angka yang

negatif?
Perhatikan juga ruangan imbangan pembayaran yang lebih rancak turun naiknya
(volatile) berbanding dengan imbangan perdagangan.
Satu perkara yang unik daripada data tersebut ialah kedudukan eksport
Malaysia, khususnya daripada 1998 hingga 2001.
Dapatkah anda perhatikan di mana keunikannya?
Eksport tambah import sebagai peratusan daripada KNK merupakan petunjuk

penting untuk memberikan gambaran keterbukaan sesebuah ekonomi. Perhatikan
nisbah tersebut bagi Malaysia yang bagi 1980 dan seterusnya 1987 hingga
2001, nisbah tersebut melebihi angka 100% malahan, melebihi angka 200%
pada 2000.
Apakah makna semuanya itu?

Keadaan ini timbul kerana Malaysia telah menjadi pilihan dalam kalangan firma-
firma antarabangsa yang membawa masuk (mengimport) barangan perantara
untuk dikilangkan atau dipasangkan di negara ini, seterusnya menghasilkan
nilai tambah ke atas barangan tersebut. Barangan tersebut pula akhirnya di
eksport ke luar negara.
Bolehkah anda fikirkan mengapa berlaku hal yang demikian?
Jadual 1.3:
MALAYSIA: Eksport, Import, Imbangan Perdagangan,
Imbangan Pembayaran, dan KNK, 1966-2008 (RM juta)
Sebagai % daripada KNK
Tahun KNK Eksport Import Imbangan Imbangan Eksport Import Export +
(harga pasaran) Dagangan Pembayaran Import
1966 9,177 3,808 3,249 559 -164 41.5 35.4 76.9

1967 9,652 3,679 3,202 477 -256 38.1 33.2 71.3
1968 10,068 4,070 3,427 643 -26 40.4 34.0 74.5
1969 10,973 4,986 3,505 1,481 580 45.4 31.9 77.4
1970 11,617 5,020 3,953 1,067 68 43.2 34.0 77.2
1971 12,501 4,884 4,198 686 203 39.1 33.6 72.7
1972 13,641 4,736 4,371 365 389 34.7 32.0 66.8
1973 17,443 7,263 5,669 1,594 576 41.6 32.5 74.1
1974 21,244 10,022 9,482 540 452 47.2 44.6 91.8
1975 21,684 9,057 8,443 614 171 41.8 38.9 80.7
1976 26,988 13,330 9,608 3,722 2,054 49.4 35.6 85.0
1977 31,064 14,854 11,116 3,738 755 47.8 35.8 83.6
1978 36,170 16,932 13,242 3,690 625 46.8 36.6 83.4
1979 43,092 24,060 17,152 6,908 1,789 55.8 39.8 95.6
1980 50,124 28,013 22,775 5,238 1,002 55.9 45.4 101.3
1981 55,602 26,900 27,143 -243 -1,093 48.4 48.8 97.2
1982 59,690 27,946 29,704 -1,758 -614 46.8 49.8 96.6
1983 65,154 31,762 30,760 1,002 -55 48.7 47.2 96.0
1984 74,182 38,452 31,466 6,986 312 51.8 42.4 94.3
1985 72,039 37,576 28,693 8,883 3,209 52.2 39.8 92.0
1986 66,814 34,970 26,592 8,378 4,345 52.3 39.8 92.1
1987 74,679 44,733 30,030 14,703 2,893 59.9 40.2 100.1
1988 86,777 54,607 40,083 14,524 -1,104 63.7 46.7 109.1
1989 95,560 66,818 56,219 10,599 3,332 69.9 58.8 128.8
1990 114,017 77,458 70,365 7,093 5,365 67.9 61.7 129.6
1991 128,324 92,220 90,771 1,449 3,427 71.9 70.7 142.6
1992 142,676 100,910 92,301 8,609 16,744 70.7 64.7 135.4
1993 163,928 118,383 110,152 8,231 29,239 72.2 67.2 139.4
1994 186,049 148,506 144,046 4,460 -8,262 79.8 77.4 157.2
1995 212,095 179,491 179,394 97 -4,403 84.6 84.6 169.2
1995 241,931 193,363 183,275 10,088 6,245 79.9 75.8 155.7
1997 266,699 217,713 207,439 10,274 -10,892 81.6 77.8 159.4
1998 267,923 281,669 212,453 69,216 40,301 105.1 79.3 184.4
1999 279,878 319,568 233,519 86,046 17,819 114.2 83.4 197.6
2000 313,248 374,031 294,784 79,247 -3,703 119.4 94.1 213.5
2001 308,966 334,326 264,472 69,854 3,662 108.2 85.6 193.8
2002 358,152 415,040 348,919 66,121 14,595 115.9 97.4 213.3
2003 396,232 447,846 365,383 82,463 39,781 113.0 92.2 205.2
2004 449,646 546,925 450,350 96,575 83,728 121.6 100.2 221.8
2005 496,503 613,694 494,414 119,280 13,550 123.6 99.6 223.2
2006 557,147 669,505 539,443 130,062 25,158 120.2 96.8 217.0
2007 625,882 707,156 577,110 130,046 45,296 113.0 92.2 205.2
2008 714,970 765,370 594,655 170,715 -18,250 107.0 83.2 190.2
Sumber: Bank Negara Malaysia, Buletin Suku Tahun (pelbagai keluaran)

PERANAN PERTUKARAN ASING DALAM PERDAGANGAN ANTARABANGSA

Dalam contoh-contoh yang dibawa dalam bahagian lepas, kita telah tunjukkan
perhubungan antara perdagangan barangan dan perdagangan kewangan.
Kewujudan perdagangan barangan dengan sendirinya membuka ruang kepada
kewujudan perdagangan kewangan. Di dalam perdagangan barangan, pertukaran
melibatkan barangan. Sebaliknya di dalam perdagangan kewangan, pertukaran
melibatkan aspek kewangan. Namun proses pertukaran di sini berbeza kerana
pertukaran wang melibatkan pertukaran satu jenis wang dengan jenis wang yang
lain. Dalam istilah yang lebih khusus, pertukaran atau perdagangan ini kita
namai sebagai pertukaran asing atau pertukaran mata wang asing. Ia merujuk
kepada pertukaran satu mata wang dengan mata wang lain. Pertukaran tersebut
dibuat berdasarkan kepada harga tertentu. Harga tersebut ialah kadar pertukaran
asing. Oleh itu, kadar pertukaran asing bermaksud kadar yang satu unit mata
wang sesebuah negara ditukarkan dengan satu unit mata wang negara lain. Kita
boleh menyamakan kadar pertukaran asing sebagai suatu “harga.” Dalam
hubungan ini ia adalah harga bagi pertukaran satu komoditi (di sini bermakna
mata wang) dengan komoditi (mata wang) yang lain.
Kadar pertukaran asing bermaksud kadar yang satu unit mata wang sebuah
negara ditukarkan dengan satu unit mata wang negara lain
Konsep
Sebagaimana halnya dengan harga barangan, kadar pertukaran asing juga

berubah-ubah dari sehari ke sehari. Perubahan ini tertakluk kepada permintaan
dan penawaran satu-satu mata wang tersebut.
Renungkan kembali pelajaran asas mikroekonomi. Ingatkan kembali

bagaimana penentuan harga pasaran berlaku melalui interaksi permintaan
dan penawaran ke atas barangan tersebut. Juga ingatkan kembali bagaimana
harga keseimbangan dicapai melalui persilangan keluk-keluk permintaan
dan penawaran.
Bagi anda yang pernah melancong ke luar negara atau membeli-belah di negara-
negara jiran, anda tentu terpaksa menukarkan Ringgit Malaysia dengan mata
wang negara yang dilawati sama ada sebelum anda bertolak atau setelah anda
tiba di negara tersebut. Mengapakah anda perlu berbuat demikian? Jawapannya
senang, iaitu bagi memudahkan anda membayar harga barangan yang anda
beli atau perkhidmatan yang anda guna di negara tersebut.
Tentu anda sedar bahawa kemungkinan besar kadar pertukaran yang anda
peroleh hari ini tidak sama - mungkin lebih rendah atau lebih tinggi - daripada
yang anda peroleh pada hari sebelumnya atau yang akan anda peroleh keesokan
harinya. Keadaan tersebut menggambarkan turun-naik kadar pertukaran asing.
Kadar Pertukaran, Harga Barangan dan Nilai Wang
Andaikan anda ingin mengimport komputer dari Singapura yang berharga

S$2,000.00 seunit. Jika kadar pertukaran S$ dan Ringgit Malaysia ialah
S$1 = RM2 yang juga bersamaan dengan S$0.50 = RM1, bermakna harga
komputer tersebut dalam Ringgit Malaysia ialah RM4,000.00.
Jika kadar pertukaran tersebut berubah kepada S$1 = RM2.50 bermakna
harga dalam Ringgit Malaysia ialah RM5,000. Dengan kadar pertukaran baru ini,
harga komputer tersebut menjadi bertambah mahal pada pandangan warga
Malaysia. Kita katakan ini sebagai harga relatif yang semakin mahal. Ia timbul
kerana kadar pertukaran telah meningkat kepada S$1 = RM2.50 bermakna
dengan menukarkan RM1 kita hanya memperoleh S$0.40 berbanding
sebelumnya yang mendatangkan S$0.50 bagi setiap RM1.00.
Andaikan kadar pertukaran tersebut berubah kepada S$1 = RM1.50. Kini
harga komputer tersebut dalam Ringgit Malaysia ialah RM3,000.00, iaitu lebih
rendah daripada harga asal. Kita katakan ini sebagai harga relatif yang semakin
murah. Dari perspektif yang lain, setiap ringgit sekarang menjadi lebih mahal
kerana kita kini boleh memperoleh S$0.67 bagi setiap RM1 yang ditukarkan.
Perhatikan bahawa dalam kedua-dua keadaan ini, harga sebenar komputer
tersebut tidak berubah, iaitu tetap pada harga S$2,000. Namun, dua perkara
berubah, iaitu kadar pertukaran dan harga dalam RM.
Sebagai rumusan, sekiranya harga relatif semakin mahal, jumlah mata wang
asing yang diperoleh menjadi sedikit bagi setiap unit mata wang tempatan yang
ditukarkan, bermakna nilai mata wang tempatan menjadi semakin lemah.
Sebaliknya, jika nilai mata wang tempatan semakin kukuh, iaitu semakin banyak
mata wang asing yang boleh diperoleh bagi setiap unit mata wang tempatan
yang ditukarkan, maka harga relatif menjadi semakin rendah.
S$1 = RM 1.50 RM 1 = S$0.67 harga relatif rendah
S$1 = RM 2.00 RM 1 = S$0.50 asal
S$1 = RM 2.50 RM 1 = S$0.40 harga relatif tinggi
Perhatikan Rajah 1.3. Rajah ini memberikan gambaran perbezaan harga yang
terpaksa ditanggung dalam mata wang tempatan kesan perubahan kadar
pertukaran antara Ringgit Malaysia dan Dolar Singapura.
Dalam perbincangan tentang harga relatif berdasarkan contoh tadi, kita
melihat dari sudut barangan import. Sekarang mari kita beralih melihat dari sudut
barangan eksport. Andaikan Malaysia mengeksport minyak sawit ke Singapura.
Harga minyak gred A, bagi wilayah tengah ialah RM512 setan pada 29 Jun
2007.6 Jika Singapura mengimport sebanyak 1,000 tan metrik, ia perlu membayar
RM512,000. Bagaimanakah pengimport Singapura melihat keadaan ini? Perhatian
tiga keadaan berikut.
6
www//econ.mpob.gov.my/upk/daily/bh_ffbjune07.htm.
 Pada kadar pertukaran S$1 = RM2.00 (atau RM1 = S$0.50), pengimport

Singapura perlu berbelanja sebanyak S$256,000.00.
 Jika kadar pertukaran berubah kepada S$1 = RM2.50 (atau RM1 = S$0.40),
dia perlu membayar S$204,800.00.
 Sebaliknya, jika kadar pertukaran berubah ke paras S$1 = RM1.50 (atau
RM1 = S$0.67), dia perlu berbelanja sebanyak S$343,040.00.
Rajah 1.3: Konsep Harga Relatif
Imbangan Pembayaran dan Pertukaran Asing

Imbangan pembayaran yang telah kita sentuh di beberapa bahagian terdahulu
umumnya akan jatuh ke dalam dua kategori, iaitu lebihan dan defisit/kurangan.
Apabila sesebuah negara mengalami lebihan dalam imbangan pembayaran
ia juga bermakna aliran wang masuk melebihi aliran wang keluar. Sebaliknya,
apabila sesebuah negara mengalami defisit dalam imbangan pembayaran, ia
bermakna aliran wang keluar melebihi aliran wang masuk.
Andaikan Malaysia hanya berdagang dengan Brunei. Lebihan imbangan
pembayaran Malaysia bermakna lebihan wang yang masuk dari Brunei
berbanding wang yang keluar ke Brunei. Di sudut yang lain, ini bermakna Brunei
perlu membayar lebih banyak ke Malaysia berbanding dengan jumlah yang
diterimanya dari Malaysia. Wang Brunei (B$) dari segi fizikalnya tidak masuk
ke Malaysia kerana ia tidak boleh diperniagakan di Malaysia. Oleh kerana ia
terpaksa membayar lebih banyak ke Malaysia, maka akan wujud lebihan
permintaan Ringgit Malaysia oleh pihak Brunei. Dengan kata lain, wujud lebihan
penawaran dolar Brunei (B$). Bank tempatan yang mengendalikan urus niaga
ini akan mempunyai lebihan stok atau rizab B$.
Mengapakah Brunei perlu membayar lebih kepada Malaysia? Jawapannya
ialah kerana ia lebih banyak mengimport dari Malaysia atau Malaysia lebih banyak
mengeksport ke Brunei berbanding dengan import Malaysia dari Brunei.
Mengapakah ia perlu mengimport banyak daripada Malaysia? Antara sebabnya
ialah kerana harga barangan keluaran Malaysia lebih murah berbanding harga
barangan yang sama yang boleh dikeluarkannya.7 Dengan kata lain, ianya
disebabkan harga relatif Malaysia yang lebih murah.
Berdasarkan contoh ini dapat diperhatikan bahawa lebihan import Brunei
dari Malaysia menyebabkan lebihan permintaan Ringgit Malaysia oleh Brunei.
Lebihan permintaan Ringgit Malaysia juga bermakna lebihan penawaran B$ oleh
pihak Brunei untuk ditukarkan dengan RM.
Berdasarkan konsep permintaan dan penawaran, peningkatan penawaran
(B$) akan menyebabkan berlakunya kejatuhan harga, dalam konteks ini kadar
pertukaran antara Ringgit Malaysia dan B$. Berdasarkan teori permintaan dan
penawaran, kejatuhan harga menyebabkan semakin banyak kuantiti yang boleh
dibeli.
Bagi menjelaskan hubungan harga dan kuantiti dalam konteks pasaran
pertukaran asing, andaikan kadar pertukaran semasa ialah B$1 = RM2.20 (yang
bermakna RM1 = B$0.4545). Perhatikan dua senario ini.
1. Kadar pertukaran berubah kepada B$1 = RM2.40 yang juga bermakna

RM1 = B$0.4167 iaitu semakin sedikit B$ yang boleh dibeli dengan RM1.
2. Kadar pertukaran berubah kepada B$1 = RM2.00 yang juga bermakna
RM1 = B$0.50 iaitu lebih banyak B$ yang boleh dibeli dengan RM1.
RM bagi
setiap
unit B$
Kuantiti Permintaan
dan Penawaran B$
Rajah 1.4: Permintaan dan Penawaran Mata Wang Asing
7
Dalam perdagangan antarabangsa, kita namakan ini sebagai faedah bandingan (relatif).
Dalam senario pertama, semakin sedikit B$ yang mampu dibeli oleh RM,
manakala dalam senario kedua, lebih banyak B$ yang mampu dibeli oleh RM.
Oleh itu, kejatuhan harga atau kadar pertukaran dalam konteks ini merujuk
kepada senario 1 di mana semakin banyak B$ yang boleh dibeli bagi setiap
Ringgit Malaysia atau dalam erti kata lain, kadar pertukaran berubah daripada
B$1 = RM2.20 (1RM = B$0.4545) kepada B$1 = RM2.00 (RM1 = $B0.50).
Perhatikan Rajah 1.4. Paksi Y menunjukkan kadar pertukaran antara Ringgit
Malaysia dan Dolar Brunei iaitu jumlah Ringgit yang akan ditukarkan dengan
setiap unit Dolar Brunei. Dilihat secara umum, paksi Y merujuk kepada jumlah
mata wang tempatan bagi setiap unit mata wang asing.
Perhatikan bahawa kesan daripada perubahan atau lebih khusus peningkatan
penawaran tersebut di mana keluk penawaran bergerak dari SB$1 ke SB$2
menyebabkan kadar pertukaran telah mengalami kejatuhan.
Kejatuhan kadar pertukaran tersebut bermakna semakin sedikit Ringgit
Malaysia (mata wang tempatan) yang perlu ditukarkan dengan Dolar Brunei
(mata wang asing). Hal ini menunjukkan bahawa Ringgit Malaysia (mata wang
tempatan) menjadi semakin kukuh berbanding Dolar Brunei (mata wang asing).
RUMUSAN
Dalam bab ini kita telah memperkenalkan beberapa aspek umum berhubung
dengan kewangan antarabangsa khususnya yang berkaitan dengan pendapatan
negara, imbangan pembayaran, dan pertukaran asing.
Kita telah melihat caranya kewangan antarabangsa terhasil kesan daripada

wujudnya perdagangan antarabangsa boleh mempengaruhi ketiga-tiga aspek
tersebut iaitu pendapatan negara, imbangan pembayaran dan kadar pertukaran
asing antara satu mata wang dengan mata wang lain.
Dalam bab-bab berikut kita akan meneliti aspek-aspek tersebut dengan lebih
mendalam. Namun beberapa asas dan konsep yang telah kita bina dan
perkenalkan dalam bab ini akan menjadi asas pemahaman kita untuk bab-bab
seterusnya.
SOALAN PERBINCANGAN
1. Nyatakan perbezaan imbangan perdagangan dan imbangan pembayaran.
2. Bagaimanakah keterbukaan sesebuah ekonomi diukur?
3. Apakah yang dimaksudkan jika nisbah jumlah eksport dan import terhadap
KNK sesebuah negara melebihi 100%?
4. Tunjukkan hubungan antara perdagangan antarabangsa dan kewangan

antarabangsa.
5. Bagaimanakah sesebuah negara membiayai kegiatan antarabangsanya?

RUJUKAN
Appleyard, D.R. dan Field, A.J. (2001). International Economics (Edisi ke-4).
New York: McGraw-Hill.
Bank Negara Malaysia (2003). The Central Bank and Financial System in Ma-
laysia – A Decade of Change. Kuala Lumpur.
Bank Negara Malaysia. Laporan Tahunan (pelbagai edisi). Kuala Lumpur.
Bank Negara Malaysia. Quarterly Statistical Bulletin (pelbagai edisi). Kuala

Lumpur.
Brown, W.B. dan Hogendorn, J.S. (1994). International Economics – Theory

and Context. Reading, Mass: Addison Wesley.
Caves, R.E., Frankel, R.E. dan Jones, R.W. (1999). World Trade and
Payments – Introduction (Edisi ke-8). Reading, Mass.: Pearson Addison Wesley.
Dasar Fiskal dan Dasar Kewangan dalam Model Ekonomi Terbuka 31
BAB 2
DASAR FISKAL DAN DASAR
KEWANGAN DALAM MODEL EKONOMI
TERBUKA
OBJEKTIF BAB
memahami perkara yang digambarkan oleh keluk BP,
menunjukkan kesan pelaksanaan dasar fiskal dan dasar kewangan

dalam sistem ekonomi terbuka,
membezakan kesan pelaksanaan dasar fiskal dan dasar kewangan

jika kadar pertukaran tetap dan kadar pertukaran boleh ubah
dilaksanakan,
memahami kesan sekatan aliran modal ke atas tingkat keseimbangan

ekonomi sesebuah negara.
Dalam Bab 1, kita telah melihat secara sepintas lalu hubungan antara import
dan eksport dengan pendapatan negara. Dalam bab ini kita akan modelkan
hubungan tersebut dengan menggunakan pendekatan IS-LM yang diperkenalkan
oleh John Hicks pada 1937.1 Model IS-LM merupakan satu alat yang
diperkenalkan oleh ahli-ahli ekonomi Keynesian untuk menggabungkan pasaran
wang dan pasaran barangan bagi menunjukkan bagaimana keseimbangan
ekonomi dicapai, atau apa yang dikatakan sebagai keseimbangan am. Melalui
model ini, hubungkait antara pasaran barangan dengan pasaran wang dapat
ditunjukkan.2
Sebagaimana yang telah kita tunjukkan dalam Bab 1, kegiatan yang terhasil
daripada perdagangan antarabangsa akan tercatat dalam imbangan pembayaran
sesebuah negara. Dalam model pendapatan negara empat sektor, kita mengenal
pasti empat punca pendapatan sesebuah negara, iaitu penggunaan pengguna
ke atas barangan dan perkhidmatan (C), pelaburan firma ke atas barangan modal
(I), perbelanjaan kerajaan sama ada berupa perbelanjaan pengurusan atau
perbelanjaan modal (G) dan kegiatan yang terhasil daripada perdagangan
antarabangsa (NX).
Anda akan perhatikan dalam Bab 3 kelak, bagaimana imbangan pembayaran
dibahagikan kepada dua akaun utama, iaitu akaun semasa dan akaun modal.
Kita dapati sumber pendapatan yang terhasil daripada perdagangan antarabangsa
(NX), adalah komponen akaun semasa daripada imbangan pembayaran sesebuah
negara. Akaun modal tidak menyumbang kepada “sumber pendapatan” sesebuah
negara; pelaburan modal asing di sesebuah negara boleh dikeluarkan bila-bila
masa oleh pelabur-pelabur asing tersebut.
Sebagaimana yang dinyatakan awal tadi, model IS-LM menggabungkan
pasaran barangan dan pasaran modal bagi menunjukkan wujudnya keseimbangan
antara kedua-dua pasaran utama tersebut.
Keluk IS ialah keluk yang menggambarkan kombinasi kadar bunga dan

tingkat pendapatan yang menghasilkan keseimbangan dalam pasaran
barangan.
Konsep
Keluk LM pula ialah keluk yang menggambarkan kombinasi kadar bunga
dan tingkat pendapatan yang menghasilkan keseimbangan dalam pasaran
wang.
Namun, model IS-LM tersebut tidak menggambarkan kesan ekonomi terbuka

ke atas keseimbangan ekonomi sesebuah negara. Oleh itu, kita kembangkan
model IS-LM tersebut dengan memperkenalkan keluk BP yang mewakili
1
Hicks, J.R. (1937), My Keynes and The Classics: A Suggested Interpretation. Econometrica 5: 147-157.
Dalam artikel tersebut, keluk LM dikenali sebagai LL.
2
Leijonhufvad (1988) memperincikan perbezaan antara aliran ekonomi Keynes dan aliran Keynesian. Bertitik
tolak daripada perbezaan ini juga yang melahirkan aliran pasca-Keynesian (post-Keynesian). Model IS-LM
banyak digunakan dalam konteks aliran fahaman Keynesian.
kedudukan imbangan pembayaran sesebuah negara. Analisis yang menggunakan

pendekatan keluk BP ini bertunjangkan dua kajian penting yang melihat peranan
kadar pertukaran dan imbangan pembayaran ke atas keseimbangan ekonomi
sesebuah negara yang dipelopori oleh Robert Mundell pada 1960 dan Marcus
Fleming pada 19623. Model yang mereka perkenalkan ini dikenali kemudiannya
sebagai model Mundell-Flemings.
Sejajar dengan definisi keluk IS dan LM, keluk BP ialah keluk yang
menggambarkan kombinasi kadar bunga dan tingkat pendapatan yang
menghasilkan keseimbangan antara permintaan dan penawaran pertukaran asing
pada kadar bunga tertentu. Dengan menggabungkan ketiga-tiga pasaran
barangan, wang, dan pertukaran asing kita akan mampu melihat kesan dasar
kerajaan khususnya dasar fiskal dan dasar kewangan ke atas imbangan
pembayaran sesebuah negara.
Keluk BP ialah satu keluk yang menggambarkan kombinasi kadar bunga

dan tingkat pendapatan yang menghasilkan keseimbangan antara
Konsep permintaan dan penawaran pertukaran asing pada kadar bunga tertentu.
KELUK IS, LM DAN BP : GAMBARAN ASAS
Rajah 2.1 menggambarkan bentuk keluk IS, LM, dan BP. Keluk IS bercerun
negatif oleh kerana dalam pasaran barangan, pelaburan mempunyai hubungan
yang negatif dengan kadar bunga yang bermaksud semakin tinggi kadar bunga
dalam negara, semakin kurang pelaburan yang akan dilakukan oleh firma. Hal
ini kerana kadar bunga merupakan kos pelaburan. Ia juga bermakna semakin
tinggi kadar bunga, semakin besar kos pelaburan yang terpaksa ditanggung
dan kerana itu pelaburan akan berkurangan.
Keluk LM bercerun positif oleh kerana dalam pasaran wang, kadar bunga
berhubung positif dengan bekalan wang; semakin tinggi kadar bunga, semakin
tinggi bekalan wang yang akan dibekalkan ke pasaran. Keseimbangan tercapai
apabila keluk IS dan LM bersilang. Persilangan keluk IS dan LM menghasilkan
keseimbangan dalam pasaran barangan dan pasaran wang pada kadar bunga
tertentu sebagaimana ditunjukkan oleh Rajah 2.1. Perhatikan bahawa pada titik
persilangan keluk IS dan LM, kadar bunga menyeimbangkan permintaan wang
untuk tujuan pelaburan oleh firma yang diwakili oleh keluk IS dan penawaran
atau bekalan wang yang diwakili oleh keluk LM.
3
Walaupun model IS-LM diperkenalkan oleh ahli ekonomi Keynesian, namun model IS-LM digunakan juga
untuk menggambarkan keseimbangan klasik. Oleh kerana itu dalam perbincangan model IS-LM, terdapat tiga
bentuk keluk LM - mendatar, bercerun positif dan menegak. Dalam konteks perbincangan kita di sini, kita
hanya tumpukan kepada keluk LM bercerun positif bagi menunjukkan hubungan positif antara permintaan
dan penawaran wang dengan kadar bunga.
Kadar
bunga LM
BP 1
BP 2
IS
Pendapatan
Negara
Rajah 2.1: Keluk IS, LM dan BP
Memahami Keluk BP
Sebagaimana definisi yang telah diberikan, keluk BP menggambarkan kombinasi

kadar bunga dan pendapatan yang menghasilkan keseimbangan imbangan
pembayaran. Dengan kata lain, di sepanjang keluk BP tersebut berlaku
keseimbangan permintaan dan penawaran pertukaran asing atau keseimbangan
imbangan pembayaran. Sebarang titik ke atas daripada keluk BP menunjukkan
berlaku lebihan dalam imbangan pembayaran manakala sebarang titik ke bawah
keluk BP menunjukkan defisit dalam imbangan pembayaran sesebuah negara.
Keseimbangan permintaan dan penawaran pertukaran asing juga
menunjukkan berlaku keseimbangan aliran masuk dan aliran keluar wang
sesebuah negara. Apabila keseimbangan permintaan dan penawaran pertukaran
asing berlaku maka wujud keseimbangan imbangan pembayaran negara itu juga
berlaku serentak.
Dalam Rajah 2.1, kita tunjukkan dua bentuk keluk BP, iaitu keluk BP1
dan BP2 yang mempunyai keanjalan yang berbeza. Keluk BP1 bercerun positif,
manakala keluk BP2 anjal sempurna.
Keluk BP1 bercerun positif (menaik dari kiri ke kanan) kerana mobiliti
modal yang tidak sempurna. Mobiliti modal yang tidak sempurna bermaksud
bahawa modal tidak bebas keluar masuk dari sebuah negara ke negara lain.
Dengan kata lain, terdapat halangan yang menyekat aliran keluar masuk modal
tersebut.
Hal ini berbeza dengan keluk BP2 yang mewakili keadaan yang mobiliti
modal adalah sempurna. Apabila mobiliti modal sempurna dan modal bebas
keluar masuk ke sesebuah negara, kadar bunga akan mengalami penyelarasan
sehingga kadar bunga dalam negeri akan sama dengan kadar bunga luar negara.
Sekiranya kadar bunga dalam negeri lebih tinggi daripada kadar bunga luar negara,
maka akan berlaku aliran modal masuk; sebaliknya jika kadar bunga dalam
negeri lebih rendah daripada kadar bunga luar negara, akan berlaku aliran modal
ke luar negara. Oleh itu, sekiranya mobiliti modal sempurna iaitu modal bebas
keluar masuk ke sesebuah negara maka dengan sendirinya kadar bunga dalam
negeri akan menyamai kadar bunga luar negara. Sepertimana sifatnya permintaan
dan penawaran, kuantiti permintaan dan penawaran tidak sensitif kepada
perubahan harga barangan sekiranya permintaan dan penawaran anjal sempurna.
Dalam hal ini, apabila keluk BP anjal sempurna dan kedudukannya mendatar
seperti keluk BP2, pasaran pertukaran asing tidak sensitif kepada kadar bunga.
Dengan kata lain, kadar bunga bukan faktor penentu aliran keluar masuk wang
(yakni modal) ke sesebuah negara.
Keluk BP anjal sempurna kerana aliran modal tidak dipengaruhi oleh kadar
bunga.
Konsep
Bab ini akan memberikan pendedahan yang sistematik bagi menunjukkan

kesan setiap peringkat perubahan dalam dua keadaan, iaitu ketika keadaan
mobiliti modal sempurna dan ketika keadaan mobiliti modal tidak sempurna.
Analisis untuk setiap satu daripada keadaan tersebut akan melihat kesan
pelaksanaan dasar fiskal dan dasar kewangan di bawah sistem kadar pertukaran
tetap dan kadar boleh ubah. Pendekatan ini mengikut jejak Salvatore (2001),
Rosen (2000) dan Carlin dan Soskice (1990).
Dalam ekonomi terbuka, matlamat dasar kerajaan ialah untuk mencapai
keseimbangan dalaman dan keseimbangan luaran. Keseimbangan dalaman
tercapai apabila ekonomi mencapai guna tenaga penuh. Keseimbangan luaran
pula tercapai apabila akaun imbangan pembayaran sesebuah negara berada
dalam keadaan keseimbangan. Untuk mencapai matlamat ini, tiga langkah atau
dasar boleh diambil oleh kerajaan, iaitu dasar mengubah perbelanjaan, dasar
menukar perbelanjaan dan kawalan langsung.
Dasar mengubah perbelanjaan merujuk kepada penggunaan dasar fiskal
dan dasar kewangan untuk mempengaruhi corak perbelanjaan masyarakat.
Penggunaan dasar fiskal dan dasar kewangan mengembang dan menguncup
dilaksanakan untuk tujuan ini.
Dasar mengubah perbelanjaan merujuk kepada penggunaan dasar fiskal

dan dasar kewangan untuk mempengaruhi corak perbelanjaan masyarakat.
Konsep
Dasar menukar perbelanjaan dilaksanakan untuk mempengaruhi agar

masyarakat menukar corak penggunaan daripada penggunaan barangan import
kepada barangan tempatan. Dasar ini dilaksanakan dengan mempengaruhi
pertukaran asing sehinggakan barangan import menjadi lebih mahal berbanding

barangan tempatan. Dasar kawalan langsung berupa tarif dan kuota yang akan
mengekang aliran masuk barangan asing.
Dasar menukar perbelanjaan dilaksanakan untuk menentukan agar

masyarakat menukar corak penggunaan daripada penggunaan ke atas
barangan import kepada barangan tempatan.
Konsep
Memahami Keluk IS-LM dan Dasar Fiskal dan Dasar Kewangan
Dasar fiskal merujuk kepada penggunaan alat-alat fiskal bagi mempengaruhi

keseimbangan ekonomi negara. Alat-alat fiskal tersebut berupa cukai dan
perbelanjaan kerajaan. Dasar kewangan merujuk kepada penggunaan alat-alat
dasar kewangan bagi mempengaruhi keseimbangan ekonomi negara. Alat-alat
dasar kewangan tersebut berupa bekalan wang dan kadar bunga.
Dua asas penting yang perlu diingat ialah, pertama, dasar fiskal dan dasar
kewangan terbahagi kepada dua, iaitu dasar fiskal/kewangan mengembang dan
dasar fiskal/kewangan menguncup. Operasi dan kesan keduanya berbeza:
• Dasar fiskal mengembang merujuk kepada peningkatan perbelanjaan
kerajaan dan penurunan kadar cukai (yang menyebabkan pendapatan
boleh guna masyarakat meningkat dan seterusnya meningkatkan
pendapatan negara).
• Dasar fiskal menguncup merujuk kepada pengurangan perbelanjaan
kerajaan dan peningkatan kadar cukai.
• Dasar kewangan mengembang merujuk kepada peningkatan bekalan
wang.
• Dasar kewangan menguncup merujuk kepada penurunan bekalan wang.
Kedua, dasar fiskal akan mempengaruhi keluk IS melalui pasaran barangan,

manakala dasar kewangan akan mempengaruhi keluk LM melalui pasaran modal.
Berikut diringkaskan bagaimana dasar fiskal dan dasar kewangan

mempengaruhi keluk IS dan LM.
D.F. mengembang, IS ke kanan: r  Y

D.F. menguncup, IS ke kiri: r¯  Y¯
D.K. mengembang, LM ke kanan: r¯  Y

D.K. menguncup, LM ke kiri: r  Y¯
Perlu diingat bahawa,

 tujuan pelaksanaan dasar fiskal dan dasar kewangan mengembang
ialah untuk mengembangkan atau meningkatkan tingkat pendapatan
negara. Oleh itu kesan dasar fiskal dan dasar kewangan mengembang
menyebabkan pendapatan negara meningkat.
 tujuan pelaksanaan dasar fiskal dan dasar kewangan menguncup ialah
untuk menguncupkan atau mengurangkan pendapatan negara. Oleh
itu kesan pelaksanaan dasar fiskal dan dasar kewangan menguncup
akan menyebabkan pendapatan negara berkurangan.
Anda boleh cuba melihat kesan-kesan ke atas kadar bunga dan pendapatan
ini dengan melukiskan keluk IS dan LM dan menggerakkan satu keluk pada
satu masa. Lihat perubahan yang berlaku pada kadar bunga (paksi Y) serta
tingkat pendapatan (paksi X).
Ketika membincangkan pengaruh dasar fiskal dan dasar kewangan ini,
kita akan melihat dari sudut mobiliti modal tidak sempurna dan mobiliti modal
sempurna. Di bawah setiap keadaan tersebut, kita melihat dalam keadaan kadar
pertukaran tetap dan kadar pertukaran boleh ubah. Kadar pertukaran tetap ialah
keadaan di mana kadar tersebut tetap pada paras tertentu yang membawa
implikasi bahawa keluk BP juga tetap pada kedudukan tertentu berbeza dengan
keadaan kadar pertukaran boleh ubah yang keluk BP akan berubah kedudukan.
KADAR PERTUKARAN, HARGA RELATIF DAN IMPORT-EKSPORT
Sebelum kita melangkah lebih lanjut, kita cuba memahami terlebih dahulu
persoalan harga relatif yang akan banyak diguna dalam analisis ini. Andaikan
pada 2 Januari, kadar pertukaran Ringgit Malaysia dan British Pound (£) ialah
£1 = RM4. Kemudian, andaikan pada 5 Januari, kadar pertukaran tersebut naik
kepada £1 = RM5. Dalam keadaan asal, RM1 bersamaan £0.25. Apabila kadar
pertukaran naik, RM1 kini bernilai £0.20 yang bermakna satu Ringgit Malaysia
boleh membeli jumlah British Pound yang semakin sedikit berbanding sebelum
berlaku kenaikan dalam kadar pertukaran tersebut. Lihat kesan kepada import
dan eksport.
Sebagai contoh, sebuah buku keluaran Malaysia berharga RM100.
• Pada kadar pertukaran asal £1 = RM4, iaitu RM1 = £0.25, harga buku
tersebut pada pandangan masyarakat UK ialah £25.
• Bila kadar pertukaran naik ke £1 = RM5, iaitu RM1 = £0.20, harga buku
tersebut pada pandangan masyarakat UK ialah £20. Kesannya, kenaikan
kadar pertukaran akan meningkatkan import UK dari Malaysia yang
bermakna berlaku peningkatan eksport Malaysia.
Dari segi import, andaikan sebuah barang keluaran UK berharga £100.

• Pada kadar pertukaran asal £1 = RM4, iaitu RM1 = £0.25, harga barang
tersebut pada pandangan masyarakat Malaysia ialah RM250.
• Apabila kadar pertukaran naik ke £1 = RM5 iaitu RM1 = £0.20, harga

barang tersebut pada pandangan masyarakat Malaysia ialah RM200.
Kenaikan kadar pertukaran akan meningkatkan import Malaysia dari
UK.
Oleh itu, jika e ialah kadar tukaran, Px ialah harga eksport, Pm ialah harga
import, Qx ialah kuantiti ekpsort dan Qm ialah kuantiti import, maka,
e  Px ¯  Qx
e  Pm  Qx ¯
e ¯  Px  Qx ¯
e  Pm ¯  Qx
MOBILITI MODAL TIDAK SEMPURNA
Selepas berlakunya kegawatan ekonomi pada 1998, Malaysia mengambil langkah

mengawal aliran keluar masuk modal. Kawalan tersebut telah mengekang aliran
keluar modal dari negara dan aliran masuk modal ke dalam negara. Peristiwa ini
ialah contoh keadaan mobiliti modal yang tidak sempurna.
Kesan mobiliti modal tidak sempurna tersebut boleh dilihat dalam dua
keadaan, iaitu dalam keadaan kadar pertukaran tetap dan keadaan kadar
pertukaran boleh ubah. Sebagaimana disebut di bahagian awal bab, mobiliti
modal tidak sempurna digambarkan oleh keluk BP yang bercerun positif.
Keadaan Kadar Pertukaran Tetap
Di penghujung Bab 1, kita mengatakan bahawa kadar pertukaran tetap bermaksud

kadar pertukaran tersebut ditetapkan oleh pihak kerajaan. Kesan pelaksanaan
kadar pertukaran tetap dalam keadaan mobiliti modal yang tidak sempurna boleh
dilihat dari tiga sudut.
Kesan dasar kewangan mengembang
Perlaksanaan dasar kewangan mengembang menggerakkan keluk LM ke kanan

menyebabkan kadar bunga jatuh yang diiringi oleh kenaikan pendapatan negara.
Penambahan pendapatan tersebut akan mendorong masyarakat meningkatkan
import mereka dari luar negara yang menyebabkan berlaku aliran keluar wang.
Di samping itu, kejatuhan kadar bunga menyebabkan berlaku juga aliran keluar
modal (wang). Dasar ini menyebabkan aliran keluar wang melalui kejatuhan
kadar bunga dan peningkatan import akibat peningkatan pendapatan.
Melalui Rajah 2.2, kesan pelaksanaan dasar kewangan mengembang
menyebabkan keseimbangan antara pasaran wang dan pasaran barangan (keluk
IS dan LM2) berlaku terkebawah daripada keluk BP, seperti pada titik B, yang
menunjukkan berlakunya defisit dalam imbangan pembayaran negara. Oleh

kerana kadar pertukaran tetap dilaksanakan, maka kadar pertukaran tidak
berubah. Kadar pertukaran tidak mampu berperanan untuk mengubah harga
relatif import dan eksport. Defisit tersebut akan kekal sekiranya tiada campur
tangan kerajaan.
Kadar LM
bunga
LM 2
BP
A
r
r1 B
IS
Y Y1 Pendapatan
Negara
Rajah 2.2: Mobiliti Tak Sempurna: Kesan Dasar Kewangan Berkembang

di bawah Kadar Pertukaran Tetap
Kesan dasar fiskal mengembang – Kes 1
Rajah 2.3 menunjukkan perlaksanaan dasar fiskal mengembang yang

menyebabkan keluk IS bergerak ke kanan. Kesannya, kadar bunga meningkat
dan tingkat pendapatan juga turut meningkat. Akibat daripada peningkatan kadar
bunga tersebut telah merangsang kemasukan modal baru yang menghasilkan
aliran masuk wang. [Bagi pemilik modal yang dikenali sebagai pelabur-pelabur
potfolio, kadar bunga yang tinggi menghasilkan pulangan yang tinggi. Oleh itu
apabila kadar bunga di sesebuah negara tinggi, pelaburan potfolio dari luar negara
akan mengalir masuk. Pelabur-pelabur potfolio ini berbeza dengan pelabur-pelabur
yang melabur dalam aset tetap. Pelabur potfolio mendapat pulangan melalui
kadar bunga sedangkan pelabur-pelabur dalam aset tetap, seperti pelabur yang
membuka kilang di negara asing, mendapat pulangan dalam bentuk untung-
rugi].
Pada masa yang sama, peningkatan pendapatan negara menyebabkan
berlaku peningkatan import yang menyebabkan aliran wang keluar. Hal ini
bermakna terdapat dua perubahan yang berlaku secara serentak, iaitu aliran
masuk modal (wang) disebabkan peningkatan kadar bunga dan aliran wang keluar
disebabkan peningkatan import yang terhasil akibat kenaikan pendapatan negara.
Kadar
bunga LM
BP
B
r1
A
r
IS1
IS
Y Y1 Pendapatan
Negara
Rajah 2.3: Mobiliti Modal Tak Sempurna: Kesan Dasar Fiskal di bawah Kadar
Pertukaran Tetap - Kes 1: Keluk BP Anjal
Oleh kerana persilangan keluk IS1 dan keluk LM berada lebih tinggi daripada
keluk BP, maka imbangan pembayaran berada dalam keadaan lebihan. Ini
menunjukkan imbangan pembayaran lebihan tersebut adalah kesan daripada
aliran wang masuk akibat kemasukan modal melebihi aliran wang keluar yang
berpunca daripada peningkatan import. Ringkasnya, lebihan wujud kerana aliran
bersih yang positif.
Kadar BP
bunga
LM
r1
B
r
A
IS 1
IS
Y Y1 Pendapatan
Negara
Pertukaran Tetap - Kes 2: Keluk BP Kurang Anjal
Kesan dasar fiskal berkembang – Kes 2
Perhatikan Rajah 2.4. Pelaksanaan dasar fiskal mengembang mempunyai kesan

yang sama sebagaimana dalam kes 1, iaitu pendapatan dan kadar bunga
meningkat. Namun, dalam kes 2 ini, persilangan keluk IS1 dan LM berada di
bawah keluk BP. Keadaan ini menyebabkan berlakunya defisit dalam imbangan
pembayaran.
Dalam kes ini dan kes sebelumnya, implikasinya sama, iaitu dasar fiskal
mengembang menyebabkan kadar bunga dan tingkat pendapatan meningkat.
Peningkatan pendapatan tersebut telah meningkatkan import (yakni aliran wang
keluar bertambah) manakala peningkatan kadar bunga meningkatkan aliran modal
(wang) masuk. Tetapi dalam kes ini, imbangan pembayaran dalam keadaan
defisit. Mengapa?
Perhatikan bentuk keluk BP. Dalam kes 1, keluk BP lebih anjal berbanding
dengan keluk BP dalam kes 2. Di samping itu, keluk BP dalam kes 1 juga lebih
anjal berbanding dengan keluk LM. Oleh itu, dalam kes 1, aliran modal lebih
peka (sensitif) kepada perubahan kadar bunga menyebabkan kemasukan modal
ke dalam negara akibat kenaikan kadar bunga besar.
Dalam kes 2, keluk BP kurang anjal bermaksud aliran modal kurang sensitif
kepada kadar bunga, maka kemasukan modal akibat kenaikan kadar bunga
tersebut sedikit, sedangkan aliran keluar wang akibat peningkatan import apabila
pendapatan negara meningkat lebih besar. Ini menyebabkan aliran bersih menjadi
negatif.
Konsep keanjalan menjelaskan sensitiviti suatu angkubah kepada angkubah
yang lain. Penggunaannya meluas dalam konteks permintaan dan penawaran.
Apabila permintaan atau penawaran anjal bermaksud perubahan harga yang
sedikit sudah mampu mencetuskan perubahan permintaan atau penawaran yang
banyak. Tetapi jika sekiranyanya permintaan dan penawaran tidak anjal,
perubahan harga yang besar sekalipun tidak mampu mencetuskan perubahan
permintaan dan penawaran yang besar. Perkara yang sama berlaku pada keluk
BP. Apabila keluk BP anjal (kes 1), perubahan kadar bunga yang sedikit mampu
mencetuskan perubahan aliran modal yang besar berbanding dengan keluk BP
yang tidak anjal (kes 2).
Keadaan Kadar Pertukaran Boleh Ubah
Kita beralih melihat kesan pelaksanaan dasar fiskal dan dasar kewangan dalam
keadaan kadar pertukaran boleh ubah. Dengan kadar pertukaran boleh ubah,
perubahan kadar pertukaran akan mempengaruhi harga relatif.
Apabila kerajaan melaksanakan dasar kewangan mengembang, seperti

umpamanya kerajaan meningkatkan bekalan wang. Dasar ini akan
menggerakkan keluk LM dari LM(M1) ke LM(M2) menyebabkan kadar bunga
Kadar LM(M1 )
bunga
LM(M 2)

BP( 1 )
D 
r BP( 2)
r2  F
r1  E
IS ( 2)
IS (1 )
 
Y Y1 Y2 Pendapatan
Negara
Rajah 2.5: Mobiliti Modal Tak Sempurna: Kesan Dasar Kewangan di bawah
Kadar Tukaran Boleh Ubah.
jatuh ke r1, manakala pendapatan meningkat ke Y1 dan titik keseimbangan

berubah dari D ke E. Dalam keadaan ini, imbangan pembayaran akan mengalami
defisit kerana titik persilangan keluk IS dan LM berada di bawah keluk BP, iaitu
keluk BP(1) sebagaimana ditunjukkan oleh Rajah 2.5.
Mengapa defisit? Defisit berlaku disebabkan aliran wang keluar kesan
kenaikan import yang didorong oleh kenaikan pendapatan. Defisit juga berlaku
kerana aliran modal keluar akibat kadar bunga yang jatuh (ke r1).
Oleh kerana kadar pertukaran yang diamalkan ialah kadar tukaran boleh
ubah, maka kadar pertukaran membuat penyesuaian. Aliran keluar wang yang
besar tersebut meningkatkan permintaan mata wang asing dan kadar pertukaran
asing akan meningkat.
Dari sini dua perkara akan berlaku. Pertama, peningkatan kadar pertukaran
tersebut mengurangkan harga relatif eksport menyebabkan permintaan eksport
meningkat dan berlaku aliran masuk wang. Keluk IS akan bergerak ke kanan,
iaitu ke IS(2). Pergerakan ke kanan keluk IS tersebut diiringi oleh kenaikan
pendapatan (ke Y2) dan kadar bunga akan meningkat ke r2. Titik keseimbangan
berpindah dari E ke F. Kedua, peningkatan eksport tersebut membaiki kedudukan
imbangan pembayaran menyebabkan keluk BP bergerak ke kanan ke BP(2)
menyebabkan keseimbangan juga tercapai di F.
Di F, berlaku keseimbangan di ketiga-tiga pasaran: pasaran barangan,
pasaran modal dan pasaran pertukaran asing. Yang jelas di sini, dalam keadaan
kadar pertukaran boleh ubah, keluk BP berubah kedudukan bagi membuat
penyesuaian sesuai dengan perubahan kadar bunga dan pendapatan. Keluk BP
tersebut sendiri boleh berubah kerana perubahan yang berlaku dalam kadar
pertukaran mata wang asing. Hal inilah yang membezakan keadaan kadar
pertukaran boleh ubah ini dengan keadaan kadar pertukaran tetap. Dalam
keadaan kadar pertukaran tetap, keluk BP tidak berubah kedudukan.
Kesan dasar fiskal mengembang
Kesan dasar fiskal mengembang ditunjukkan melalui Rajah 2.6. Andaikan

pelaksanaan dasar fiskal di sini berlaku apabila kerajaan meningkatkan
perbelanjaan kerajaan (G). Peningkatan G menyebabkan keluk IS bergerak ke
kanan ke IS2(1) – kadar bunga dan pendapatan meningkat, masing-masing ke
r1 dan Y1 dengan keseimbangan berubah dari D ke E. Namun, E berada terkeatas
daripada keluk BP(1), bermakna imbangan pembayaran berada dalam lebihan.
Kadar LM
bunga
E
r1 BP ( 2 )
r2  F BP(  1 )


r D 
IS 2(  1 )
IS 2(  2)

IS 1( 1 )

Y Y2 Y1 Pendapatan
Negara
Pertukaran Boleh Ubah
Di E, kadar bunga tinggi pada r1. Kadar bunga yang tinggi itu telah mendorong
aliran masuk wang ke dalam negara. Aliran masuk ini telah meningkatkan
penawaran mata wang asing menyebabkan pengurangan kadar pertukaran asing.
Kejatuhan kadar pertukaran tersebut pula menyebabkan harga eksport meningkat
dan akhirnya kuantiti eksport berkurangan. Pada masa yang sama, kejatuhan
kadar pertukaran tersebut menyebabkan harga import jatuh dan kuantiti import
meningkat.
Sekali lagi dua kesan dapat dilihat berlaku secara serentak. Pertama,
kejatuhan eksport mengurangkan aliran masuk wang serta peningkatan import
meningkatkan aliran keluar menyebabkan eksport bersih jatuh.
Kejatuhan eksport bersih tersebut menggerakkan keluk IS dari IS2(1) ke

IS2(2). Kesannya kadar bunga jatuh ke r2. Kadar bunga yang jatuh ke r2 tersebut
menyebabkan pendapatan negara berkurang. Oleh itu, permintaan import juga
berkurangan. Kadar bunga yang jatuh tersebut juga mengurangkan aliran masuk
modal. Keadaan ini akan memulihkan imbangan pembayaran menyebabkan keluk
BP bergerak ke kiri ke BP(2). Perhatikan bahawa pada keluk BP baru ini kadar
pertukaran telah berubah dari (1) ke (2).
Perhatikan bahawa dasar fiskal yang dilaksanakan oleh kerajaan bertujuan
untuk melonjakkan ekonomi ke Y1, tetapi kerana dasar tersebut juga
meningkatkan kadar bunga ke r1 menyebabkan kadar pertukaran meningkat (dan
keluk BP bergerak ke BP( 2). Kesan peningkatan kadar pertukaran ini
menurunkan semula pendapatan negara ke Y2 dan kadar bunga ke r2.
MOBILITI MODAL SEMPURNA
Mobiliti modal sempurna bermakna modal bebas keluar dan masuk ke sesebuah
negara tanpa sebarang halangan yang mengganggu proses aliran tersebut.
Dengan modal bebas keluar masuk, secara teori, kadar bunga luar negara
seharusnya sama dengan kadar bunga dalam negeri. Oleh itu, jika kadar bunga
dalam negeri tersebut sama dengan kadar bunga di luar negara, maka persaingan
yang akan wujud bukan dalam bentuk pulangan hasil (kadar bunga) daripada
pelaburan. Atas sebab itulah keluk BP bersifat anjal sempurna (kecerunan sifar).
Dalam bahagian ini kita akan meneliti situasi apabila mobiliti modal sempurna
dengan keluk BP yang anjal sempurna. Sekali lagi, penelitian ini akan dilakukan
dari dua sudut, dalam keadaan kadar tukaran tetap dan dalam keadaan kadar
tukaran boleh ubah.
Keadaan Kadar Pertukaran Tetap
Seperti analisis kita tentang keadaan mobiliti modal tidak sempurna, penelitian
kita kali ini dibuat dari sudut kesan pelaksanaan dasar kewangan dan dasar
fiskal.
Perlaksanaan dasar kewangan ditunjukkan melalui Rajah 2.7. Sebagai contoh,

andaikan kerajaan meningkatkan bekalan wang dalam negara yang menyebabkan
keluk LM bergerak dari LM(M1), iaitu keluk LM dengan bekalan wang asal (M1),
ke LM(M2) dengan bekalan wang baru (M2). Kesan kenaikan bekalan wang
tersebut menyebabkan kadar bunga dalam negeri jatuh lebih rendah daripada
kadar bunga luar negeri. Perhatikan kadar bunga baru r1 adalah lebih rendah
daripada kadar bunga asal r0 sedangkan kadar bunga r0 ialah kadar bunga yang
menyeimbangkan kadar bunga dalam negeri dan luar negara (r 0 = rf). Apabila
kadar bunga luar negara lebih tinggi daripada kadar bunga dalam negeri ia
menyebabkan modal mengalir keluar dari dalam negeri ke luar negara.
Kadar
LM(M 1)
bunga
LM(M2 )

A 
r0 =r f BP
r1 B
IS
Y Pendapatan
Negara
Rajah 2.7: Mobiliti Modal Sempurna: Kesan Dasar Kewangan di bawah Kadar
Pertukaran Tetap
Dari sudut lain, kesan dasar kewangan mengembang tersebut telah

meningkatkan pendapatan negara. Peningkatan pendapatan negara akan
meningkatkan import negara. Hal ini menyebabkan peningkatan aliran keluar
wang. Oleh itu, peningkatan import dan pertambahan aliran keluar modal yang
berlaku kerana kadar bunga dalam negeri yang rendah telah menyumbang kepada
defisit imbangan pembayaran.
Rajah 2.7 menunjukkan kesan dasar kewangan mengembang di bawah
kadar pertukaran tetap menyebabkan persilangan keluk IS dan LM(M2) berlaku
terkebawah daripada keluk BP di titik B, yang menunjukkan berlaku defisit
imbangan pembayaran.
Kerajaan perlu melakukan sesuatu untuk mengelak defisit tersebut
berpanjangan sedangkan kerajaan mengamalkan kadar pertukaran tetap. Dalam
keadaan ini, yang boleh dilakukan bagi membendung defisit tersebut ialah bank
pusat perlu mengurangkan bekalan wang, yang seterusnya menyebabkan keluk
LM kembali ke LM(M1). Pengurangan bekalan wang tersebut akan meningkatkan
semula kadar bunga ke paras asal, r0.
Kesan pelaksanaan dasar fiskal mengembang ditunjukkan oleh Rajah 2.8.

Perlaksanaan dasar fiskal mengembang, seperti meningkatkan perbelanjaan
kerajaan (G) menyebabkan keluk IS bergerak ke kanan dari IS(G 1) ke IS(G2).
Kesannya, kadar bunga akan meningkat ke r1 yang lebih tinggi daripada kadar
bunga luar negara. Kadar bunga dalam negeri yang lebih tinggi daripada kadar
bunga luar negara menyebabkan aliran masuk modal dan peningkatan penawaran
mata wang asing.
Kadar
bunga LM(M 1)
LM(M 2)
r1 E


r0 =r f F BP
D
IS(G 2)
IS(G 1 )
Y1 Y2 Y3 Pendapatan
Negara
Rajah 2.8: Mobiliti Modal Sempurna: Kesan Dasar Fiskal di bawah Kadar
Pertukaran Tetap
Oleh kerana kadar pertukaran yang diamalkan ialah kadar tukaran tetap,
maka bagi mengekalkan kadar pertukaran, bank pusat akan campur tangan
dengan meningkatkan bekalan wang yang akan menyebabkan keluk LM bergerak
ke kanan dari LM(M1) ke LM(M2). Perhatikan dalam keadaan ini, akibat
pelaksanaan dasar fiskal mengembang telah memberikan tekanan ke atas kadar
bunga dalam negeri dan bagi mengekalkan kadar bunga tersebut, kerajaan
terpaksa menyusulinya dengan melaksanakan dasar kewangan mengembang.
Perhatikan juga dasar fiskal yang dilaksanakan pada peringkat awal tersebut
telah meningkatkan pendapatan negara. Kemudian, kerana kadar bunga yang
tinggi telah memberikan tekanan kepada kadar pertukaran, sehingga memaksa
kerajaan melaksanakan dasar kewangan mengembang. Kesan gabungan kedua-
dua dasar ini telah menyebabkan pendapatan negara meningkat dengan lebih
besar, dari Y1 ke Y2 melalui dasar fiskal, dan dari Y2 ke Y3, melalui dasar kewangan.
Keadaan Kadar Pertukaran Boleh Ubah
Rajah 2.9 menunjukkan perlaksanaan dasar kewangan mengembang

menggerakkan keluk LM(M1) ke LM(M2) menyebabkan kadar bunga jatuh ke r1
lebih rendah daripada kadar bunga luar negeri menyebabkan berlakunya aliran
modal keluar.
Dengan wujudnya aliran modal keluar – permintaan mata wang asing
meningkat dan ini akan meningkatkan kadar pertukaran asing. Peningkatan kadar
pertukaran asing bermakna nilai mata wang tempatan jatuh. Kejatuhan nilai
mata wang tempatan menyebabkan eksport negara secara relatif menjadi lebih
murah menyebabkan eksport meningkat. Pada masa yang sama, secara relatif
import menjadi lebih mahal dan ini akan mengurangkan import. Peningkatan
eksport dan pengurangan import tersebut meningkatkan eksport bersih dan inilah
faktor yang menggerakkan keluk IS ke kanan sehingga keseimbangan kembali
tercapai dan kadar bunga kembali ke keadaan asalnya dengan pendapatan negara
meningkat dari Y1 ke Y3.
Kadar
bunga LM(M 1 )
LM(M 2)
r0 =r f BP

r1 
IS( 2 )
IS( 1)
Y1 Y2 Y3 Pendapatan
Negara
Rajah 2.9: Mobiliti Modal Sempurna: Kesan Dasar Kewangan di bawah

Kadar Pertukaran Boleh Ubah
Dasar fiskal mengembang menyebabkan keluk IS bergerak ke kanan sehingga

kadar bunga meningkat ke r1 lebih tinggi daripada kadar bunga luar negeri (r0).
Oleh itu berlaku aliran modal masuk sebagaimana ditunjukkan oleh Rajah 2.10.
Titik keseimbangan berubah dari D ke E.
Dari situ (E) dua keadaan boleh berlaku. Pertama, kejatuhan kadar
pertukaran menyebabkan eksport bersih jatuh sehingga keluk IS(G2,1) akan
bergerak ke IS(G2,2) iaitu titik keseimbangan kembali ke D. Kedua, kemasukan
modal baru menyebabkan bekalan wang meningkat sehingga LM(M1) bergerak
ke LM(M2) dan titik keseimbangan bergerak ke F.
Dalam keadaan bagaimana sekalipun, pada akhirnya kadar bunga kembali
ke paras asal (ro = rf). Yang berbeza ialah kesan akhirnya. Dalam keadaan
pertama apabila berlaku kejatuhan kadar pertukaran yang menyebabkan eksport
bersih jatuh kerana harga eksport tersebut secara relatif menjadi lebih mahal.
Dalam keadaan ini keluk IS(G2,1) kembali ke IS(G2,2), pendapatan negara tidak
berubah walaupun meningkat seketika semasa titik keseimbangan berpindah
ke E. Dalam keadaan kedua apabila LM(M1) bergerak ke LM(M2), dan titik

keseimbangan bergerak ke F, pendapatan negara meningkat ke Y3.
Kadar
bunga LM(M 1)
LM(M 2 )
r1 E


r 0=rf F
D BP
IS(G 2,1)
IS(G 1,1) = IS(G 2,2 )
Y1 Y2 Y3 Pendapatan
Negara
Rajah 2.10: Mobiliti Modal Sempurna: Kesan Dasar Kewangan di bawah Kadar
Pertukaran Boleh Ubah
RUMUSAN
Melalui bab ini kita melihat kesan kewujudan sektor luar ke atas kegiatan ekonomi
sesebuah negara dengan memberikan tumpuan khusus kepada pengaruh
pelaksanaan kadar pertukaran tetap dan kadar pertukaran boleh ubah serta bentuk
keterbukaan ekonomi sesebuah negara tersebut khususnya dalam bentuk
sekatan ke atas aliran modal asing.
SOALAN PERBINCANGAN
1. Apakah yang anda faham daripada konsep keluk BP, IS dan LM?
2. Tunjukkan kesan pelaksanaan kadar pertukaran boleh ubah sekiranya

a. mobiliti modal sempurna.
b. mobiliti modal tidak sempurna.
3. Tunjukkan kesan pelaksanaan kadar pertukaran tetap sekiranya

a. mobiliti modal sempurna
b. mobiliti modal tidak sempurna.
4. Apakah yang dimaksudkan dengan

a. mobiliti modal sempurna?
b. mobiliti modal tidak sempurna?
5. Bagaimanakah anda membezakan dua keadaan dalam soalan (4)?

RUJUKAN
Caves, R.E., Frankel, R.E. dan Jones, R.W. (1999). World Trade and Payments
– Introduction (Edisi ke 8). Reading, Mass.: Pearson Addison Wesley.
Carlin, W. dan Soskice, D. (1990). Macroeconomics and the Wage Bargain. A

Modern Approach to Employment, Inflation and the Exchange Rate. Oxford:
Oxford University Press.
Froyen, R.T. (1999). Macroeconomics – Theories and Policies (Edisi ke-6).

London: Prentice Hall.
Hicks, J.R. (1937), My Keynes and The Classics: A Suggested Interpretation.

Econometrica, 5: 147-157.
Husted, S. dan Melvin, M. (1993). International Economics (Edisi ke-2). New

York: HarperCollins College Publishers.
Leijonhufrud, A. (1968). On Keynesian Economics and the Economics of Keynes.

Oxford: Oxford University Press.
Mankiw, N.G. (1998). Principles of Economics. Orlando: Dryden.
Obstfeld, M. (2001). International Macroeconomics: Beyond the Mudell-Fleming

Model. Cambridge, Mass.: National Bureau of Economic Research, Working
Paper 8369.
Salvatore, D. (2001). International Economics (Edisi ke-7). New York: John Wiley
and Sons.
BAB 3
IMBANGAN PEMBAYARAN
OBJEKTIF BAB
memahami maksud dengan imbangan pembayaran.
mengenal pasti komponen-komponen imbangan pembayaran.
membezakan imbangan dagangan dan imbangan pembayaran.
membezakan akaun semasa dan akaun modal.
memahami fungsi rizab mata wang asing.
memberikan tafsiran kepada akaun imbangan pembayaran.

Dalam Bab 1, kita telah melihat hubungan antara perdagangan antarabangsa

dan kewangan antarabangsa, dan kesannya terhadap ekonomi dan pendapatan
sesebuah negara. Kita telah memerhatikan caranya perdagangan antarabangsa
boleh mempengaruhi – meningkat atau mengurangkan – pendapatan negara.
Namun, hubungan ekonomi sesebuah negara dengan negara lain tidak hanya
tertumpu kepada hubungan perdagangan barangan dan perkhidmatan. Dalam
bab ini kita akan melihat aspek-aspek lain yang berkaitan dengan perhubungan
ekonomi antara sebuah negara dengan negara lain dan cara ia boleh
mempengaruhi pendapatan sesebuah negara.
Satu aspek penting daripada perdagangan antarabangsa yang perlu diberikan
perhatian di tahap ini ialah hubungannya dengan pasaran pertukaran asing
sesebuah negara sebagaimana yang telah dinyatakan dengan ringkas dalam
Bab 1. Apabila Malaysia mengimport dari negara lain, ia perlu membayar dengan
menggunakan mata wang negara pengeksport tersebut. Hal ini dengan sendirinya
mewujudkan permintaan mata wang asing di Malaysia. Apabila negara luar
mengimport barangan dari Malaysia, negara luar tersebut perlu membayar dengan
menggunakan Ringgit Malaysia dan ini mewujudkan penawaran mata wang asing
di Malaysia.
Proses pertukaran mata wang tersebut melibatkan beberapa institusi yang
terlibat dalam perdagangan mata wang seperti bank perdagangan, pengurup
dan broker mata wang asing. Walaupun pasaran mata wang asing tersebut
sendiri adalah bebas dan berasaskan mekanisme pasar, namun proses
pertukaran mata wang tempatan dengan mata wang asing perlu melalui satu
bentuk kawalan, khususnya oleh bank pusat. Kawalan seperti ini penting bagi
mengelak wang dalam bentuk fizikalnya (iaitu kertas atau syiling) keluar dari
pasaran dan seterusnya menjejaskan kuantiti wang yang beredar dalam negara.
Di samping itu, kewujudan institusi-institusi tersebut sendiri tertakluk di bawah
kawalan bank pusat.
Bank pusat pada asasnya bertindak memudahkan proses pertukaran mata
wang asing. Penglibatan bank pusat ini akan dengan sendirinya membolehkannya
mengesan aliran keluar masuk wang yang timbul akibat aktiviti antarabangsa
ini. Dari sinilah timbulnya imbangan pembayaran sebagai suatu rekod yang
mencatatkan aliran keluar masuk wang akibat perdagangan antarabangsa.
BENTUK HUBUNGAN EKONOMI ANTARA NEGARA
Selain daripada hubungan perdagangan dalam bentuk jual beli atau import-
eksport barangan dan perkhidmatan, terdapat sekurang-kurangnya tiga bentuk
lain hubungan yang melibatkan aliran keluar masuk wang sesebuah negara.
Bentuk kedua ialah pelaburan asing dalam bentuk pembelian aset. Aset
terbahagi kepada dua iaitu aset tetap dan aset cair. Contoh aset tetap ialah
bangunan dan loji perusahaan. Contoh aset cair termasuk saham dan bon.
Pelaburan dalam aset tetap disebut juga sebagai pembelian atau pelaburan
modal, manakala pelaburan dalam aset cair disebut juga sebagai pelaburan
potfolio. Aliran keluar modal berlaku apabila pelabur tempatan melabur dalam
aset di luar negara. Sebaliknya aliran masuk modal merujuk kepada pelaburan
modal oleh pelabur luar yang masuk ke dalam sesebuah negara.
Bentuk aliran ketiga ialah pulangan pelaburan. Terdapat dua kategori umum
pelaburan modal, iaitu pelaburan langsung yang melibatkan pembelian aset
tetap dan pelaburan potfolio yang melibatkan pelaburan atau pembelian dalam
aset cair seperti bon, surat jaminan, dan saham. Tujuan pelaburan dilakukan
ialah untuk mendapatkan laba atau keuntungan. Namun, bentuk laba atau
keuntungan yang akan diperoleh kedua-dua jenis pelaburan ini berbeza. Bagi
kategori pelaburan modal, pulangannya dalam bentuk keuntungan yang diperoleh
pemilik modal tersebut. Setelah pelaburan dilakukan, perniagaan atau perusahaan
telah berjalan dan setelah untung rugi dikira, pemilik modal tersebut akan
mengetahui sama ada ia akan memperoleh keuntungan atau mengalami
kerugian. Pulangan ini merupakan pulangan kepada pelaburan modal. Bagi
kategori pelaburan potfolio, pelabur-pelabur membeli saham atau bon atau
memberikan pinjaman wang untuk keperluan kecairan pihak tertentu, termasuk
kemudahan kredit kepada pedagang-pedagang atau firma. Bagi memenuhi
keperluan kecairan, pihak swasta memerlukan pembiayaan kewangan jangka
pendek – 30 hari, 90 hari, 120 hari, 180 hari, dan sebagainya. Begitu juga
keperluan jangka pendek bank perdagangan yakni merujuk kepada kedudukan
harta (aset) atau tanggungan (liabiliti) luar negeri (bersih) milik institusi-institusi
kewangan tersebut. Pelabur asing di sesebuah negara sudah tentu akan
membawa pulang keuntungan pelaburan sama ada dalam bentuk keuntungan
atau perolehan daripada saham dan bunga yang mereka peroleh di luar negara
balik ke negara masing-masing. Hal ini dengan sendirinya mencetuskan aliran
keluar masuk wang dari/ke sesebuah negara.
Bentuk keempat ialah bentuk pembayaran sehala atau di kenali juga sebagai
bayaran unilateral. Pembayaran ini merujuk kepada bantuan (ekonomi,
ketenteraan, bencana-alam, kemanusiaan) yang dibuat oleh sesebuah negara
ke negara yang lain. Sumbangan tabung kemanusiaan seperti Tabung Bosnia,
Chechnya, Kosova, Acheh, dan lain-lain, kiriman wang keluar negara yang bukan
bertujuan untuk pelaburan umpamanya biasiswa untuk pelajar luar negara,
penghantaran pulang pendapatan yang diperoleh hasil daripada pekerjaan oleh
pekerja asing kepada keluarga di negara asal dan sebagainya adalah termasuk
dalam kategori ini.
Ketiga-tiga bentuk hubungan ini serta hubungan perdagangan barangan dan
perkhidmatan menggambarkan secara khusus berlakunya aliran wang antara
sebuah negara dengan negara yang lain.
Oleh itu, kefahaman tentang punca-punca aliran keluar masuk wang dari/
ke sesebuah negara tersebut melengkapkan pemahaman kita tentang definisi
imbangan pembayaran sebagai satu rekod aliran keluar masuk wang (yakni
pembayaran dan penerimaan) oleh (warga) sesebuah negara untuk satu tempoh
jangka masa tertentu.
Imbangan pembayaran ialah rekod pembayaran dan penerimaan wang untuk

tempoh jangka masa tertentu antara warga sesebuah negara tersebut dengan
Konsep
warga negara lain untuk tempoh jangka masa tertentu.
Jadual 3.1
MALAYSIA: Imbangan Pembayaran Tahun Terpilih (RM juta)
Butiran 1982 1988 1992 1995 1998
A. BARANG-BARANG
Eksport 27,946 54,607 100,910 179,491 281,947
Import 29,704 40,083 92,301 179,394 212,939
Imbangan dagangan -1,758 14,524 8,609 91 69,008
B. PERKHIDMATAN (bersih)
Tambang dan insuran -2154 -2,072 -4,265 -9,028 -8,435
Lain-lain pengangkutan 154 -44 -355 737 2,268
Perjalanan -775 -1,403 657 4,143 3,070
Pendapatan Pelaburan -2679 -5,019 -7,920 -10,338 -14,817
Urus niaga kerajaan* 29 -217 54 -23 -215
Lain-lain perkhidmatan -1151 -1,425 -2,739 -4,720 -4,209
Imbangan Perkhidmatan -6576 -10,180 -14,568 -19,229 -22,338
Imbangan Barangan Dan Perkhidmatan -8334 4,344 -5,959 -19,132 46,670
C. PINDAHAN (bersih) -75 395 337 -2,515 -9,876
Imbangan Barangan, Perkhidmatan
Dan Pindahan (IMBANGAN AKAUN SEMASA) -8409 4,739 -5,622 -21,647 36,794
D. MODAL JANGKA PANJANG (bersih)
Modal Jangka Panjang rasmi 5169 -5,100 -2,876 6,147 2,137
Pinjaman Kerajaan Persekutuan -4741 -3,094 -3,170 1,819
Pinjaman PABK*** -736 -1,982 389 361
Lain-lain -308 -24 -95 -43
Modal Jangka Panjang Swasta 3263 1,884 13,204 10,464 8,490
Imbangan Modal Jangka Panjang 8432 -3,216 10,328 16,611 10,627
IMBANGAN ASAS 23 1,523 4,706 -5,036 47,421
E. MODAL KEWANGAN SWASTA DAN
URUS NIAGA TAK DIREKOD (bersih)
Kesilapan dan ketinggalan 287 11,957 -1,896 13,513
Modal jangka pendek swasta -2914 -377 2,529 -20,633
IMBANGAN KESELURUHAN (lebihan +/kurangan -) -614 -1,104 16,744 -4,403 40,301

F. PERUNTUKAN HAK PENGELUARAN KHAS 0 0 0 0 0
G. SUMBER DARIPADA IMF 152 0 0 0 0
H. PERUBAHAN DALAM RIZAB BERSIH
BANK NEGARA** 462 1,104 -16,744 4,403 -40,301
Hak Pengeluaran Khas*
Kedudukan rizab dengan IMF*
Emas dan pertukaran asing*
Nota dan petunjuk:

1. *: transaksi kerajaan termasuk ketenteraan dan diplomatik.
2. Tanda (-) menunjukkan kerugian iaitu aliran keluar melebihi aliran masuk manakala data yang tidak mempunyai tanda (-)
menunjukkan lebihan/keuntungan iaitu aliran masuk melebihi aliran keluar KECUALI bagi butiran-butiran bertanda (**) di
mana tanda (-) menunjukkan pertambahan pada rizab Bank Negara dan yang tidak mempunyai tanda (-) menunjukkan
pengurangan pada rizab Bank Negara.
3. ***. PABK - Perusahaan Awam Bukan Kerajaan merujuk kepada badan-badan berkanun yang ditubuhkan oleh kerajaan.
Walaupun ia terletak di bawah pengawasan kerajaan kedudukan kewangannya (belanjawan) dikawal langsung oleh badan-
badan tersebut dan tidak oleh Perbendaharaan atau Kementerian Kewangan. Apabila Menteri Kewangan membentangkan
belanjawan tahunan di Parlimen, belanjawan yang dibentangkan tersebut tidak termasuk belanjawan badan-badan berkanun ini.
Sumber: Buletin Suku Tahunan, Bank Negara Malaysia.
Jadual 3.2
MALAYSIA : Imbangan Pembayaran (format baru) (RM juta)
RM juta
Perkara 1999 2001 2003 r/
+ - Bersih + - Bersih + - Bersih

Barangan 319,568 233,519 86,049 334,326 264,472 69,854 398,998 301,297 97,701
Perkhidmatan 45,294 55,995 -10,701 54,929 63,295 -8,366 51,595 66,621 -15,026
Pengangkutan 9,471 17,935 -8,464 10,443 21,795 -11,352 10,514 23,787 -13,273
Perjalanan 13,634 7,499 6,135 26,081 9,933 16,148 22,423 10,816 11,607
Perkhidmatan lain 21,734 30,129 -8,395 17,932 31,119 -13,187 18,206 31,225 -13,019
Urus niaga Kerajaan t.d.d 455 432 23 473 448 25 452 793 -341
Imbangan Barangan dan Perkhidmatan 364,862 289,514 75,348 389,255 327,767 61,488 450,594 367,918 82,675
Pendapatan 7,612 28,498 -20,886 7,018 32,641 -25,623 13,103 35,630 -22,527
Pampasan pekerja 1,227 1,838 -611 1,395 2,409 -1,014 2,170 3,120 -950
Pendapatan pelaburan 6,385 26,660 -20,275 5,623 30,232 -24,609 10,933 32,510 -21,577
Pelaburan langsung 425 20,526 -20,101 -246 22,546 -22,792 1,965 25,593 -23,628
Pelaburan portfolio 274 850 -576 227 480 -253 339 744 -405
Pelaburan lain 5,686 5,284 402 5,642 7,206 -1,564 8,629 6,173 2,456
Pindahan Semasa 3,044 9,611 -6,567 2,040 10,218 -8,178 1,929 11,229 -9,300
Imbangan Akaun Semasa 375,518 327,623 47,895 398,313 370,626 27,687 465,626 414,777 50,848
Akaun Modal 2/ 0 0 0
Pindahan modal 0 0 0
Aset bukan kewangan bukan pengeluaran 0 0 0
Akaun Kewangan -25,152 -14,791 -12,146
Pelaburan langsung 9,397 1,091 4,194
Di luar negeri -5,405 -1,014 -5,204
Di Malaysia 14,802 2,105 9,398
Pelaburan portfolio -4,392 -2,466 4,168
Pelaburan lain -30,157 -13,416 -20,508
Sektor awam 6,697 7,114 -11,201
Sektor swasta -36,854 -20,530 -9,307
Imbangan Akaun Modal dan Kewangan -25,152 -14,791 -12,146
Kesilapan dan Ketinggalan -4,924 -9,234 358
Imbangan Keseluruhan (lebihan +/defisit -) 17,819 3,662 39,059
Asset Rizab -17,819 -3,662 -39,059
Sumber IMF 0 0 0
Perubahan bersih dalam rizab antarabangsa
Bank Negara Malaysia (bertambah -/ berkurang +) -17,819 -3,662 -39,059
Hak Pengeluaran Khas 464 -69 -100
Kedudukan rizab dengan IMF -789 117 -337
Emas dan pertukaran wang asing -17,494 -3,710 -38,622
Rizab antarabangsa Bank Negara Malaysia, bersih
RM juta 117,244 117,203 170,452
US$ juta 30,854 30,843 44,856
(Rizab sebagai bilangan bulan import tertangguh) 5.9 5.1 6.6
(Akaun semasa sebagai % daripada KNK) 17.1 9.0 13.7
1/ Bermula dari suku pertama tahun 2001, imbangan pembayaran telah disusun atur berdasarkan garis panduan yang terkandung di dalam
Manual Imbangan Pembayaran Edisi ke-5 (BPM5) yang disediakan oleh Tabung Kewangan Antarabangsa (IMF). Data bagi 1999 dan
2000 juga telah diklasifikasikan berdasarkan metodologi baru ini.
2/ Akaun modal terbahagi kepada pindahan modal dan aset bukan kewangan bukan pengeluaran.
Sumber: Buletin Suku Tahunan Bank Negara Malaysia.
Anda dapat perhatikan daripada Jadual 3.1 dan Jadual 3.2 perbezaan yang wujud dalam
format pelaporan imbangan pembayaran sesuai dengan peraturan baru yang dikeluarkan
oleh Tabung Kewangan Antarabangsa. Perbezaan yang paling besar ialah pada akaun modal.
Berdasarkan format lama, akaun modal dipisahkan kepada modal jangka panjang dan jangka
pendek namun berdasarkan format baru kedua-duanya disatukan di bawah akaun modal
dan kewangan.
MEMAHAMI BUTIRAN IMBANGAN PEMBAYARAN
Sebagai rekod pembayaran dan penerimaan, ia merekodkan segala bentuk

pembayaran yang dibuat oleh warga negara tersebut ke negara lain dan segala
bentuk penerimaan yang diterima oleh warga negara tersebut dari negara lain.1
Rekod tersebut adalah untuk tempoh satu jangka masa tertentu biasanya satu
tahun. Rekod ini wujud dalam bentuk catatan akaun yang menggambarkan aliran
keluar masuk wang sesebuah negara.
Jadual 3.1 menunjukkan Jadual Imbangan Pembayaran Malaysia untuk tahun-
tahun terpilih. Jadual berkenaan berdasarkan format lama pelaporan imbangan
pembayaran. Format baru pelaporan imbangan pembayaran diberikan dalam
Jadual 3.2.2
Perhatikan bahawa imbangan pembayaran berkenaan dibahagikan kepada
beberapa bahagian. Secara umumnya pembahagian tersebut boleh
diklasifikasikan kepada tiga kategori utama:
1. Akaun Semasa
2. Akaun Modal dan Kewangan
3. Akaun Perimbangan/Penyelarasan
Akaun Semasa
Akaun semasa melibatkan tiga aktiviti utama terdiri daripada perdagangan

barangan dan perkhidmatan,3 bayaran pindahan, dan pendapatan pelaburan. Ini
bererti akaun semasa merekodkan penerimaan wang dari luar negara dan
pembayaran atau pindahan wang ke luar negara hasil daripada tiga aktiviti
tersebut.
Akaun semasa merujuk kepada aliran perdagangan barangan dan perkhidmatan,

pembayaran unilateral, dan pulangan (pendapatan) pelaburan sesebuah negara.
Konsep
Defisit atau kurangan dalam akaun semasa berlaku apabila aliran keluar
daripada kegiatan import dan eksport barangan dan perkhidmatan, pulangan
pelaburan, dan bayaran pindahan melebihi aliran masuk daripada kegiatan-
kegiatan tersebut.
1
Sama halnya dalam pengiraan pendapatan negara (KNK, KDNK dan sebagainya), warga merujuk kepada
semua pemastautin sesebuah negara dan tidak terhad kepada warga negara sahaja. Kerana itu, dalam
kategori bayaran unilateral, ia juga merangkumi penghantaran wang oleh pekerja asing ke negara masing-
masing.
2
Format pelaporan akaun imbangan pembayaran hampir seragam bagi kebanyakan negara kerana format
ini bersandarkan kepada garis panduan yang disediakan oleh Tabung Kewangan Antarabangsa (IMF).
3
Perlu diingat bahawa hubungan perdagangan sebuah negara dengan negara lain tidak hanya tertumpu
kepada barangan ketara (tangible) atau barangan fizikal tetapi juga merangkumi perdagangan perkhidmatan,
umpamanya perkhidmatan insuran. Perdagangan barangan ketara dikenali juga sebagai perdagangan
nampak, manakala perdagangan perkhidmatan disebut juga sebagai perdagangan tak nampak.
Defisit atau kurangan imbangan akaun semasa merujuk kepada kurangan

perolehan berbanding perbelanjaan daripada perdagangan barangan dan
Konsep perkhidmatan, perolehan pelaburan, dan pindahan unilateral.
Lebihan akaun semasa berlaku apabila aliran masuk daripada kegiatan im-
port dan eksport barangan dan perkhidmatan, pulangan pelaburan, dan bayaran
pindahan melebihi aliran keluar daripada kegiatan-kegiatan tersebut.
Lebihan imbangan akaun semasa merujuk kepada lebihan perolehan

berbanding perbelanjaan daripada perdagangan barangan dan perkhidmatan,
Konsep perolehan pelaburan dan pindahan unilateral.
Imbangan Pembayaran - Jadual 3.1 dan 3.2 - menunjukkan pembahagian

akaun semasa kepada tiga komponen utama, iaitu imbangan barangan dan
perkhidmatan, pendapatan, dan bayaran pindahan. Untuk tujuan perbincangan
kita di sini, imbangan barangan dan imbangan perkhidmatan disatukan.
Imbangan Barangan dan Perkhidmatan
Urus niaga ini merangkumi urus niaga dua bentuk komoditi, iaitu import dan
eksport barangan dan import dan eksport perkhidmatan.
Apabila sesebuah negara mengimport barangan dan perkhidmatan, ia
sebenarnya membuat pembayaran wang ke negara asing, iaitu negara pembekal
barangan dan perkhidmatan tersebut. Sebaliknya apabila sesebuah negara
mengeksport barangan dan perkhidmatan, ia menerima bayaran (wang) dari
negara asing (yang mengimport barangan dan perkhidmatan tersebut) sebagai
harga ke atas barangan dan perkhidmatan yang dieksport itu.
Selisih antara pendapatan daripada eksport barangan dan pembayaran bagi
import barangan di kenali sebagai imbangan barangan atau istilah lain yang
lebih kerap digunakan ialah imbangan dagangan (ID).
Selisih antara pendapatan daripada eksport perkhidmatan dan pembayaran
ke atas import perkhidmatan di kenali sebagai imbangan perkhidmatan.
Gabungan kedua-dua imbangan barangan dan imbangan perkhidmatan
menghasilkan imbangan barangan dan perkhidmatan.
Imbangan barangan ialah selisih antara eksport dan import barangan.
Konsep Imbangan perkhidmatan ialah selisih antara eksport dan import perkhidmatan.
Imbangan barangan dan perkhidmatan ialah selisih antara eksport dan

import barangan dan perkhidmatan.
Pendapatan
Sebagaimana yang telah dijelaskan, pelabur-pelabur asing di sesebuah negara

akan membawa pulang keuntungan atau pulangan pelaburan yang mereka
peroleh ke negara masing-masing. Hal ini bermakna, pelabur asing di Malaysia
akan membawa keluar keuntungan yang mereka peroleh daripada kegiatan
pelaburan yang mereka lakukan di Malaysia. Di sudut yang lain, pelabur-pelabur
Malaysia yang melabur di negara luar akan membawa balik/masuk keuntungan
pelaburan yang mereka perolehi daripada kegiatan pelaburan yang mereka
lakukan di negara-negara luar. Ini dengan sendirinya menghasilkan apa yang
dikatakan sebagai aliran keluar-masuk pulangan pelaburan.
Format lama pelaporan (penyediaan data) imbangan pembayaran
memasukkan pendapatan pelaburan di bawah kategori perdagangan
perkhidmatan bersama-sama dengan kategori perkhidmatan yang lain – tambang
dan insuran, perjalanan dan urus niaga kerajaan. Melalui format baru, pengkelasan
tersebut diasingkan.
Pindahan Sehala
Kewujudan pindahan sehala atau unilateral masuk atau keluar bagi sesebuah
negara berpunca samada oleh individu (contohnya pendatang atau pekerja asing
yang mengirimkan wang ke negara asalnya) atau oleh kerajaan melalui bantuan-
bantuan ekonomi, ketenteraan atau kemanusiaan. Bagi sesetengah negara,
jumlah ini adalah agak besar. Ia mempengaruhi secara langsung tingkat
pendapatan boleh guna dan seterusnya penggunaan barangan dan perkhidmatan
sesebuah (Manual IMF, Bab 15).
Pindahan unilateral bersih merujuk kepada penerimaan unilateral tolak dengan

pembayaran unilateral
Konsep
Akaun Modal dan Kewangan
Akaun modal dan kewangan mencatatkan aliran modal masuk dan keluar
sesebuah negara.
Imbangan akaun modal dan kewangan mencatatkan aliran masuk dan aliran
keluar modal bagi sesebuah negara.
Konsep
Terdapat tiga entiti utama yang lazimnya memerlukan modal:
1. kerajaan – Pusat dan Negeri dan kemungkinan juga kerajaan tempatan,

2. badan berkanun yang dalam konteks Malaysia dikenali juga sebagai
perusahaan-perusahaan awam bukan kewangan atau ringkasnya PABK (non-
financial public enterprises - NFPE),
3. sektor swasta.
Keperluan kerajaan dan PABK tersebut lazimnya (walaupun tidak semuanya

wujud) dalam bentuk pinjaman wang daripada sumber luar negara, umpamanya
institusi-institusi kewangan antarabangsa seperti Bank Dunia, Tabung Kewangan
Antarabangsa (IMF), Bank Pembangunan Asia (ADB), dan sebagainya.
Keperluan-keperluan tersebut juga biasanya untuk membiayai program jangka
panjang berupa projek-projek pembangunan yang memerlukan biaya yang besar.
Sebagaimana ditunjukkan oleh Jadual 3.2, akaun modal dan kewangan
terbahagi kepada dua komponen iaitu akaun modal dan akaun kewangan.
Akaun Modal
Akaun modal mencatatkan pindahan modal dan aset bukan kewangan bukan
pengeluaran. Pindahan modal merangkumi pindahan pemilikan aset tetap atau
pelupusan/kemaafan liabiliti/tanggungan oleh pemberi hutang. Pindahan tunai
yang dikaitkan atau dihubungkan dengan pemilikan atau pelupusan aset tetap
dikira juga sebagai pindahan modal. Pindahan ini bermakna pindahan modal
mengakibatkan perubahan stok aset (Manual IMF, Bab XV).
Aset bukan kewangan bukan keluaran merangkumi pemilikan atau pelupusan
aset ketara/nampak seperti tanah dan pemilikan atau pelupusan aset tak ketara/
tak nampak seperti paten, hak cipta, tanda niaga, francais dan sebagainya.
Akaun Kewangan
Akaun kewangan merangkumi pelaburan langsung, pelaburan portfolio atau

pelaburan jangka pendek dan pelaburan lain oleh sektor awam dan swasta.
Pelaburan portfolio merangkumi bon, instrumen pasaran wang, dan derivatif
kewangan.
Akaun Kesilapan dan Ketinggalan
Jika diperhatikan daripada jadual imbangan pembayaran sama ada Jadual 3.1
atau 3.2, anda akan mendapati satu butiran yang dikenali sebagai kesilapan
dan ketinggalan. Dilihat pada nama, ia merekodkan segala kesilapan dan
ketinggalan dalam pengiraan imbangan pembayaran.
Bagaimanakah proses pengiraan tersebut dilakukan?

Pada asasnya aliran masuk dan aliran keluar wang sesebuah negara mesti
sama. Perhatikan kembali Jadual 3.1. Pada 1998, imbangan keseluruhan
mencatatkan lebihan sebanyak RM40,301 juta dan ini diimbangi oleh perubahan
rizab sebanyak negatif RM40,301 juta menjadikan imbangan pembayaran
tersebut seimbang. Imbangan keseluruhan positif RM40,301 diimbangi oleh rizab
negatif RM40,301.
Pengiraan jumlah akaun kesilapan dan ketinggalan dilakukan secara
pengiraan ke belakang. Beberapa butiran dalam imbangan pembayaran tersebut
memang sedia diketahui seperti akaun asas, perubahan rizab dan modal jangka
pendek swasta. Imbangan asas ialah hasil tambah akaun semasa dan akaun
modal. Perhatikan Jadual 3.1. Bagi imbangan pembayaran tahun 1998 perubahan
rizab bersih ialah - 40,301. Ini bermakna imbangan keseluruhan ialah 40,301
kerana perubahan rizab adalah sebanyak imbangan keseluruhan. Perhatikan
juga bahawa imbangan asas berjumlah 47,421 menunjukkan bahawa perbezaan
antara imbangan keseluruhan dan imbangan asas ialah - 7,120 iaitu (40,301 -
47,421). Oleh itu, hasil tambah butiran di bawah kategori kesilapan dan
ketinggalan dan modal jangka pendek swasta mestilah berjumlah -7,120.
Memandangkan modal jangka pendek swasta berjumlah -20,633, maka
(kesilapan dan ketinggalan) + (-20,633) = 7,120.
Maknanya, akaun kesilapan dan ketinggalan berjumlah 13,513.
RIZAB BANK PUSAT DAN PROSES PERIMBANGAN
Imbangan keseluruhan – sebagaimana imbangan-imbangan lain – menghadapi

dua kemungkinan, iaitu defisit atau lebihan. Defisit (kurangan) membawa maksud
aliran keluar wang dari sesebuah negara melebihi aliran masuk wang ke negara
tersebut. Lebihan imbangan keseluruhan bermakna, secara keseluruhan, aliran
masuk wang melebihi aliran keluar.
Apakah kesan, jika ada, daripada keadaan defisit seperti ini ke atas imbangan
pembayaran?
Bagi menjawab persoalan tersebut, cuba kita perhatikan situasi andaian

(hypothetical situation) ini. Cuba bayangkan diri anda. Sekiranya anda berbelanja
lebih daripada pendapatan yang anda peroleh, dengan mengandaikan bahawa
pendapatan anda hanya melalui gaji yang anda terima. Tentulah sekarang anda
sedang mengalami defisit. Bagaimanakah agaknya anda akan menampung defisit
tersebut? Ada dua kemungkinan yang boleh berlaku. Pertama, anda meminjam
atau kedua, anda menggunakan simpanan yang sedia ada.
Semasa mempelajari tajuk kewangan kerajaan dalam kursus makroekonomi,

anda sudah bertemu dengan persoalan belanjawan defisit iaitu keadaan
perbelanjaan kerajaan melebihi pendapatan kerajaan. Belanjawan defisit tersebut
ditampung melalui pinjaman yang dilakukan oleh kerajaan sama ada daripada
sumber tempatan atau luar negeri.
Di peringkat ini kita lupakan opsyen meminjam tersebut. Pada akhir bab ini
kelak, diharap anda akan memahami sebabnya opsyen tersebut tidak relevan
dengan hal yang dibincangkan. Maka terdapat hanya satu opsyen sahaja yang
tinggal iaitu menggunakan simpanan yang sedia ada. Sebaliknya jika anda
berbelanja kurang daripada pendapatan yang anda peroleh, anda akan
mempunyai lebihan wang untuk dimasukkan ke dalam simpanan anda. Dalam
konteks imbangan pembayaran, simpanan yang ada tersebut merujuk kepada
rizab yang disimpan oleh bank pusat. Rizab ini merupakan aset bank pusat.
Defisit imbangan pembayaran akan mengurangkan aset bank pusat.
Sebaliknya, jika berlaku lebihan imbangan pembayaran, lebihan tersebut akan
meningkatkan aset bank pusat.
Bagaimanakah hal tersebut berlaku?
Aliran keluar masuk wang dari/ke sesebuah negara berada di bawah kawalan
bank pusat. Dalam hubungan pertukaran asing ini bagi Malaysia, Bank Negara
bertindak sebagai rumah penjelasan (clearing house). Apabila wujud permintaan
untuk mata wang asing, katakan, mata wang Yen Jepun (¥), oleh sektor-sektor
dalam negara, Bank Negara akan membekalkan Yen (¥) tersebut daripada
rizabnya. Apabila wujud penawaran Yen Jepun (¥) (iaitu sektor ekonomi di Jepun
memerlukan Ringgit bagi membayar import mereka dari Malaysia), maka Yen
(¥) tersebut akan ditukarkan dengan Ringgit. Pertukaran tersebut akan
meningkatkan rizab Yen (¥) Bank Negara.
Sekali lagi, andaikan perdagangan hanya wujud dengan Jepun. Jika imbangan
keseluruhan menunjukkan lebihan sebanyak RM500 juta yang bermakna wang
masuk melebihi wang keluar sebanyak RM500 juta, maka bekalan wang asing
bank negara bertambah sebanyak RM500 juta. Jika ¥100 = RM30.00, bermakna
rizab Yen Bank Negara bertambah sebanyak RM500juta/RM30 = ¥166.66 juta.
Sekiranya berlaku defisit sebanyak RM500 juta iaitu aliran wang keluar melebihi
aliran wang masuk sebanyak RM500 juta, maka rizab mata wang Yen Bank
Negara akan berkurang sebanyak RM500 juta (¥166.66).
Dengan itu, jika sekiranya imbangan pembayaran mengalami lebihan, lebihan
tersebut akan meningkatkan aset bank pusat sebanyak jumlah tersebut.
Sekiranya berlaku defisit, maka defisit tersebut akan mengurangkan aset bank
pusat sebanyak jumlah tersebut juga.
Ingatkan semula konsep asas bahawa jika seseorang berbelanja melebihi

pendapatannya, ia terpaksa menggunakan tabungan yang ada untuk
menampung lebihan perbelanjaan tersebut.
Jenis-Jenis Rizab Bank Pusat
Terdapat tiga jenis rizab simpanan bank pusat yang terdiri daripada hak
pengeluaran khas (special drawing rights atau ringkasnya SDR), kedudukan
rizab dengan IMF dan rizab fizikal dalam bentuk emas dan mata wang asing.
Hak-hak Pengeluaran Khas (SDR)
Apakah itu SDR? SDR diwujudkan pada 1969 oleh IMF sebagai rizab khas
untuk dikongsi bersama oleh negara anggotanya. Perkongsian tersebut sejajar
dengan kuota yang ditetapkan oleh IMF. Apabila sesebuah negara menjadi
anggota IMF, ia akan diberikan kuota IMF. Kuota ini sama dengan jumlah wang
yang perlu dibayar kepada IMF. Jumlahnya ditentukan berdasarkan beberapa
faktor antaranya pendapatan negara tersebut dan saiz perdagangan
antarabangsanya. Pada asalnya 25% daripada kuota tersebut perlu dibayar dalam
bentuk emas dan 75% dalam bentuk mata wang negara tersebut sendiri. Oleh
itu, IMF juga menyimpan sebagai rizab, mata wang negara-negara anggotanya
(daripada pembayaran kuota tersebut). Peruntukan pertama SDR yang
dikeluarkan dan diagihkan kepada negara anggota IMF ialah pada 1970-72
berjumlah SDR9.3 bilion. Pada 1979-81 jumlah tersebut meningkat kepada
SDR21.4 bilion semasa peruntukan kedua dilaksanakan. Cadangan terbaru
dikemukakan pada September 1997 ialah untuk meningkatkan peruntukan
tersebut kepada SDR42.9 bilion. Cadangan tersebut dikemukakan setelah
mengambil kira bahawa 1/5 daripada negara-negara anggota semasa masih
belum mendapat peruntukan SDR masing-masing. Kebanyakan negara ini
menyertai IMF selepas 1981. Cadangan ini memerlukan persetujuan 85% undi
negara-negara anggota. Namun, Amerika Syarikat yang memegang 17% undi
masih belum memberikan persetujuan sehingga 1 April 2004 walaupun 126 buah
negara lain telah memberikan persetujuan mereka.4
Pada peringkat awal, nilai satu unit SDR bersamaan dengan 0.888671 gram
emas tulen yang bersamaan pada masa itu dengan USD$1. Dengan mansuhnya
sistem Bretton Woods, SDR tidak lagi disandarkan kepada USD$. Kini, nilai
SDR disandarkan kepada bakul wang yang terdiri daripada euro, Yen, pound
4
www.imf.org/external/np/exr/facts/sdr.htm capaian 1 April 2004
sterling dan dolar USD. SDR bukannya emas atau wang kertas tetapi sebaliknya
suatu bentuk “aset kertas” (paper asset). Jika sesebuah negara mengalami defisit,
ia boleh menampung defisit tersebut dengan menukarkan SDRnya dengan mata
wang negara asing yang dikehendakinya. Jika Malaysia mengalami defisit
imbangan pembayaran dan memerlukan pound sterling, ia boleh menukarkan
SDRnya dengan pound sterling yang terdapat dalam simpanan IMF.
Dalam amalan yang dijalankan, jika SDR sesebuah negara melebihi
kuotanya, ia akan memperoleh bunga daripada lebihan tersebut; sebaliknya jika
jumlah SDRnya kurang daripada kuota yang ditetapkan, ia terpaksa membayar
bunga atas kekurangan tersebut. Ini bertujuan untuk menggalakkan negara
anggota agar sentiasa menentukan kuotanya berlebihan.
Rizab dengan IMF
Ketika mencarum kepada SDR sesebuah negara membayar sebahagian

besarnya dalam mata wang negara masing-masing. Oleh kerana itu jika Malay-
sia memerlukan pound sterling, ia boleh menukarkan ringgit dalam simpanannya
dengan IMF dengan pound sterling yang juga terdapat dalam simpanan IMF.
Rizab Mata Wang Asing
Apabila sebuah entiti perniagaan mengimport barangan (dari negara luar), ia

terpaksa membayar pembekal barangan tersebut. Sekiranya barangan tersebut
diimport dari Jerman, ia terpaksa membayar pembekal tersebut di Jerman.
Pengimport dari Malaysia tidak boleh membayar dengan Ringgit Malaysia kerana
Ringgit Malaysia tidak sah diperlakukan di Jerman. Wang yang sah diperlakukan
di Jerman ialah Deutch Mark (DM, sebelum 1 Jan 1999) atau kini Euro (€).
Keadaan ini mewujudkan permintaan Euro. Stok Euro tersebut, serta mata
wang asing yang lain, terdapat dalam simpanan bank pusat. Pengimport tersebut
terpaksa menukarkan Ringgit Malaysia dengan Euro (€).
Rizab sebagai Penunjuk Kemampuan Mengimport
Rizab rasmi bank pusat mempunyai peranannya yang tersendiri. Oleh kerana
negara membayar importnya menggunakan rizab atau lebih khusus rizab mata
wang asing, maka rizab yang dimiliki oleh sesebuah negara menunjukkan
kemampuan sesebuah negara untuk membayar importnya.
Seandainya sesebuah negara tidak mempunyai apa-apa pendapatan
daripada kegiatan luarannya, negara tersebut akan masih mampu membayar
importnya daripada negara luar dengan menggunakan rizab yang ada.
Berdasarkan itu, rizab menjadi petunjuk penting dalam perdagangan
antarabangsa. Lazimnya sesebuah negara akan berusaha memastikan rizabnya
mampu membayar sekurang-kurangnya tiga bulan import negara tersebut.
Perhatikan dalam Jadual 3.2, jumlah rizab tersebut dinyatakan sebagai
bilangan bulan import tertangguh.
Rizab sebagai Penyeimbang Imbangan Pembayaran
Walaupun negara, khususnya bank pusat, boleh membeli mata wang asing
bagi menambahkan rizabnya, namun, turun naik rizab bergantung kepada
kedudukan imbangan keseluruhan dalam akaun imbangan pembayaran.
Imbangan keseluruhan positif menunjukkan perolehan mata wang asing negara
adalah positif. Keadaan ini akan meningkatkan rizab mata wang asing bank
pusat.
Sebaliknya, jika imbangan keseluruhan negatif, berlaku penyusutan rizab
mata wang asing bank pusat. Peningkatan atau pun penyusutan rizab tersebut
sama besar dengan saiz lebihan atau pun defisit dalam imbangan keseluruhan.
Perhatikan kembali Jadual 3.1. Pada 1995, imbangan keseluruhan berjumlah -
RM4,403 juta. Defisit imbangan keseluruhan tersebut bermaksud obligasi negara
kepada masyarakat luar melebihi tuntutan negara daripada masyarakat luar. Ini
akan mengurangkan rizab sebanyak RM4,403 juta. Pada 1998, imbangan
keseluruhan menunjukkan lebihan sebanyak RM40,301 juta. Ini menunjukkan
tuntutan negara ke atas masyarakat luar melebihi obligasi negara terhadap
masyarakat luar. Lebihan tersebut akan meningkatkan rizab sebanyak RM40,301
juta.
Dalam hubungan inilah maka akaun imbangan pembayaran akan sentiasa
seimbang. Sebarang ketidak-seimbangan dalam imbangan keseluruhan akan
diimbangi oleh perubahan sewajarnya dalam akaun rizab sehingga akhirnya
keseimbangan tercapai.
Setiap transaksi dalam imbangan pembayaran melibatkan aliran masuk dan
aliran keluar.
Jadual 3.3
Ringkasan Imbangan Pembayaran Malaysia 1995 dan 2003
RM juta
1995 2003
Barangan 91 977,701
Perkhidmatan - 19,229 - 15,026
Imbangan Barangan dan Perkhidmatan - 19,132 82,675
Pendapatan - 22,527
Pindahan Semasa - 2,515 - 9,300
Imbangan Akaun Semasa - 21,647 50,848
Imbangan Akaun Modal dan Kewangan 19,140 - 12,146
Kesilapan dan Ketinggalan - 1,896 358
Imbangan Keseluruhan (lebihan +/defisit -) - 4,403 39,058
Perubahan Aset Rizab (bertambah -/berkurang +) 4,403 - 39,058
Nota: Imbangan Pembayaran 1995 menggunakan format lama yang mengkelaskan akaun
modal kepada Modal Jangka Panjang Rasmi, Modal Jangka Panjang Swasta dan Modal
jangka Pendek Swasta.
Jadual 3.3 dipetik daripada Jadual 3.1 dan 3.2. Contoh tersebut memberikan
dua gambaran tentang kedudukan imbangan keseluruhan imbangan pembayaran
Malaysia bagi tahun 1995 dan 2003.
Pada 1995, imbangan keseluruhan mencatatkan defisit sebanyak -4,403
juta. Akibat daripada defisit sebanyak jumlah tersebut, aset rizab juga berkurang
sebanyak 4,403 juta. Sebaliknya pada 2003, imbangan keseluruhan mencatatkan
lebihan sebanyak 29,058 juta menyebabkan aset rizab bertambah sebanyak
29,058 juta. Perhatikan juga pada penggunaan tanda bagi perubahan rizab,
tanda negatif bermakna pertambahan aset rizab manakala tanda positif bermakna
pengurangan rizab.
Daripada contoh ini jelaslah peranan aset rizab menyeimbangkan imbangan
pembayaran.
HUBUNGAN PERMINTAAN DAN PENAWARAN MATA WANG ASING DENGAN

IMBANGAN PEMBAYARAN
Pada awal bab ini kita mengatakan bahawa individu akan menggunakan simpanan
yang ada bagi membiayai lebihan perbelanjaan yang dihadapinya. Dalam konteks
perakaunan imbangan pembayaran sesebuah negara, simpanan tersebut wujud
dalam bentuk rizab simpanan bank pusat yang terdiri daripada emas serta stok
mata wang asing.
Sama ada imbangan asas berada dalam defisit atau lebihan, bukan sahaja
akan mempengaruhi rizab yang dimiliki oleh sesebuah negara, tetapi juga akan
mempengaruhi pasaran pertukaran asing. Dalam konteks permintaan dan
penawaran mata wang asing, defisit bermakna permintaan untuk mendapatkan
mata wang asing melebihi penawaran mata wang asing bagi sesebuah negara.
Bagi memenuhi lebihan permintaan ini, bank pusat terpaksa “menjual” stok mata
wang asing mereka menyebabkan stok mata wang asing negara tersebut akan
mengalami kurangan. Sebaliknya, jika berlaku lebihan dalam imbangan
keseluruhan bermakna penawaran mata wang asing melebihi permintaan mata
wang asing dan keadaan ini akan memaksa bank pusat “membeli” lebihan
tersebut menyebabkan stok mata wang asing sesebuah negara itu bertambah.
Gambaran ini sekali lagi menjelaskan hubungan antara permintaan dan
penawaran mata wang asing dengan kegiatan perdagangan luar sesebuah negara.
Permintaan mata wang asing oleh sektor dalam negeri juga bermakna berlaku
penawaran mata wang tempatan.
Atas pertimbangan itu, lebihan imbangan dagangan, iaitu apabila eksport
melebihi import, menyebabkan penawaran mata wang asing meningkat.
Sebaliknya defisit imbangan dagangan, iaitu apabila import melebihi eksport,
akan menyebabkan permintaan mata wang asing meningkat. Sebagaimana yang
digambarkan melalui Rajah 3.1, permintaan mata wang asing bertujuan untuk
membayar import negara dan komitmen lain ke luar negara. Penawaran mata
wang asing timbul kerana negara luar ingin membayar import dan komitmen lain
mereka.
negeri
ktor dalam
oleh se
g
asin bayaran
keluar)
ang uat pem
w em
b
ta MALAYSIA
n ma kmtu
aa Un
int toh:
n
rm (co
Pe
r
lua
sia)
or
kt
ay
se
eh e
al
ol
M
g k
n
a sin yara
g ba
wan em
ta p
at
ma bu
r an em
DUNIA Pena
wa
: Un
h
tuk
m
(conto
Rajah 3.1: Hubungan Permintaan dan Penawaran Mata Wang Asing dan
Perdagangan Antarabangsa
Pernyataan ini menimbulkan dua implikasi. Pertama, sebarang defisit

imbangan keseluruhan akan menyebabkan stok mata wang asing bank pusat
berkurangan. Oleh itu, defisit imbangan pembayaran menggambarkan lebihan
pembayaran keluar dibandingkan dengan perolehan masuk sesebuah negara.
Sebaliknya, lebihan imbangan keseluruhan akan menyebabkan stok mata wang
asing bank pusat bertambah. Hal ini bermakna turun naik stok mata wang asing
bergantung kepada jumlah aktiviti luar yang dikendalikan oleh sesebuah negara.
Implikasi kedua daripada pernyataan tersebut memberikan gambaran bahawa
salah satu peranan bank pusat ialah memastikan stok mata wang asing yang
berada dalam simpanannya mencukupi bagi melicinkan perpindahan wang -
sama ada untuk membiayai import-eksport, aliran modal dan pindahan-pindahan
bentuk lain - antara negara tersebut dengan negara asing. Hal ini merupakan
satu tanggungjawab besar bank pusat.
PERANAN BANK PUSAT
Petikan berikut daripada Ordinan Penubuhan Bank Negara Malaya, 1958,

menjelaskan fungsi dan peranan Bank Negara Malaysia sebagai sebuah bank
pusat.
BANK NEGARA MALAYSIA

CENTRAL BANK OF MALAYSIA
Objectives & Functions
Bank Negara Malaysia is the bank for Malaysia. It was established on
26 January 1959, under the Central Bank of Malaya Ordinance,
1958, with the following objectives:
1 . To issue currency and keep reserves safeguarding the value of

the currency;
2 . To act as a banker and financial adviser to the Government;
3 . To promote monetary stability and a sound financial structure;
an d
4 . To influence thecredit situation to the advantage of the country.
Di sini terdapat empat matlamat dan peranan utama Bank Negara Malay-
sia sebagai sebuah bank pusat. Peranan tersebut adalah untuk:
1. menerbitkan mata wang dan menyimpan rizab untuk menjamin kestabilan

nilai mata wang tersebut,
2. bertindak sebagai bank dan penasihat kewangan kepada kerajaan,
3. mejamin kestabilan kewangan dan struktur kewangan yang berkesan,
4. mempengaruhi suasana kredit untuk kebaikan negara.
Objektif pertama membawa maksud bahawa peranan bank pusat ialah

sebagai “penyimpan stok mata wang asing.” Peranan ini menuntut agar Bank
Negara Malaysia menerbitkan dan mengawal bekalan wang dalam negara dan
menyimpan rizab mata wang asing bagi memelihara nilai mata wang negara.
Persoalannya ialah mengapakah bank pusat harus mengambil peranan tersebut?

Mengapa tidak individu-individu yang ingin menjalankan perdagangan
antarabangsa mendapatkan sendiri mata wang asing bagi membayar urus niaga
yang mereka jalankan?
Jawapan kepada persoalan tersebut dapat dinyatakan sebagaimana berikut:

salah satu fungsi kewujudan bank pusat ialah untuk memudahkan urusan
perdagangan luar sesebuah negara. Jika sekiranya individu yang terlibat dalam
perdagangan antarabangsa itu dipaksa untuk mendapatkan sendiri stok mata
wang asing di pasaran mata wang asing, maka ia akan merumitkan perjalanan
perdagangan antarabangsa. Oleh kerana itu, bagi melicinkan perdagangan
antarabangsa, bank pusat mengambil tanggungjawab tersebut. Di samping itu,
dalam keadaan tertentu, bank pusat dapat mengawal turun naik kadar pertukaran
asing dengan membeli (lebihan) mata wang tempatan di pasaran mata wang
asing.
Satu aspek lain dalam hubungan ini ialah kawalan yang dikenakan oleh
sesebuah negara ke atas jumlah wang tunai tempatan dan asing yang boleh
dibawa keluar dan masuk dari/ke sesebuah negara.
BEBERAPA RUMUSAN DARIPADA IMBANGAN PEMBAYARAN MALAYSIA

1982, 1988, 1992, 1995, 1998, 1999, 2001 dan 2003
Berpandukan Jadual 3.1 dan 3.2 beberapa penilaian boleh dibuat daripada penyata
imbangan pembayaran Malaysia bagi tahun-tahun terpilih tersebut yang antaranya
termasuk yang berikut:
1. Pada 1982, imbangan dagangan menunjukkan pencapaian yang negatif

berbanding dengan tahun-tahun lain; pencapaian paling baik ialah pada
2003.
2. Bagi setiap tahun yang dicatatkan, imbangan perkhidmatan sentiasa

mencatat pencapaian yang negatif. Pencapaian yang sentiasa negatif
dalam imbangan perkhidmatan telah mempengaruhi kedudukan imbangan
barangan dan perkhidmatan.
3. Pada tahun 1982, 1995, 1998, 1999, 2001 dan 2003, pindahan keluar
melebihi pindahan ke dalam negara menyebabkan pindahan bersih menjadi
negatif.
4. Imbangan modal jangka panjang sentiasa menunjukkan lebihan (kecuali

pada 1988), yang bermakna berlaku aliran masuk modal yang berterusan.
5. Akaun semasa mengalami defisit pada 1992 dan 1995, tetapi pulih dengan
baik pada 1998. Faktor utama ialah peningkatan besar dalam imbangan
dagangan.
Contoh imbangan pembayaran Malaysia tersebut juga menunjukkan

pengkelasan imbangan pembayaran yang diamalkan oleh Bank Negara Malay-
sia.
Satu persoalan yang timbul ialah mengapakah pengkelasan seperti ini penting?
Sebenarnya terdapat beberapa sebab pengkelasan seperti ini penting.

Antaranya ialah perkara yang berkaitan dengan hal-hal berikut:
1. Pengkelasan tersebut penting untuk membezakan di antara bentuk-bentuk

aliran (masuk atau keluar) wang sesebuah negara, umpamanya di antara
akaun semasa dan akaun modal.
2. Imbangan dagangan dan imbangan dagangan dan perkhidmatan dalam

akaun semasa dapat memberikan gambaran kedudukan perdagangan
antarabangsa – import dan eksport barangan dan perkhidmatan - yang
dilakukan oleh sesebuah negara.
3. Butiran “pendapatan pelaburan” (yang dimasukkan di bawah akaun

perkhidmatan dalam konteks Malaysia) dapat memberikan gambaran
jumlah bersih keuntungan pelaburan asing negara.
4. Imbangan akaun semasa dapat memberikan gambaran tentang kedudukan

sektor luar dalam ekonomi sesebuah negara. Hal ini kerana imbangan
akaun semasa merupakan komponen eksport bersih (NX) dalam
persamaan pendapatan negara (Y = C + I + G + NX).
5. Imbangan akaun semasa juga penting kerana memberikan gambaran

tentang struktur ekonomi sesebuah negara. Keteguhan imbangan akaun
semasa (yang ditunjukkan dengan lebihan imbangan akaun semasa yang
besar) menggambarkan keteguhan struktur luar ekonomi negara tersebut.
Sebaliknya kelemahan imbangan akaun semasa (defisit imbangan akaun
semasa) menggambarkan kelemahan struktur luar ekonomi negara
berkenaan.
6. Imbangan akaun modal dapat memberikan beberapa maklumat. Pertama,

ia menggambarkan saiz pelaburan asing dalam sesebuah negara (yang
boleh juga dikaitkan dengan kepercayaan pelabur asing untuk melabur di
negara-negara berkenaan). Kedua, saiz pelaburan asing yang dilakukan
oleh negara berkenaan di luar negara. Ketiga, kebergantungan sesebuah
negara kepada pelaburan asing.
7. Akaun kecairan antarabangsa atau akaun pelarasan memberikan gambaran

tentang kedudukan kewangan antarabangsa sesebuah negara. Oleh itu,
defisit yang berterusan akan memberikan gambaran kelemahan kewangan
antarabangsa sesebuah negara.
8. Jumlah rizab rasmi negara khususnya rizab mata wang asing yang terdapat
dalam akaun pelarasan memberikan gambaran tentang kemampuan
sesebuah negara untuk membayar importnya. Tidak ada peraturan umum
berhubung jumlah rizab mata wang asing yang perlu disimpan oleh
sesebuah negara. Tetapi pada umumnya rizab rasmi sesebuah negara

tidak seharusnya kurang daripada jumlah tiga bulan import negara
berkenaan. Jumlah tiga bulan tersebut memadai untuk memberikan
keyakinan kepada negara luar akan kemampuan negara berkenaan
membayar importnya. Hal ini bermakna bahawa semakin besar jumlah
rizab rasmi sesebuah negara berbanding dengan jumlah importnya, semakin
tinggi keyakinan negara luar akan kemampuan negara berkenaan untuk
membayar importnya.
RUMUSAN
Dalam bab ini kita telah mengkaji beberapa aspek mengenai imbangan
pembayaran. Dua komponen utama imbangan pembayaran terdiri daripada akaun
semasa dan akaun modal dan kewangan. Akaun semasa memberikan gambaran
kedudukan sektor luar sesebuah negara. Akaun modal dan kewangan
memberikan gambaran kedudukan pelaburan modal masuk dan keluar sesebuah
negara.
SOALAN PERBINCANGAN
1. Berdasarkan Jadual 3.1, imbangan dagangan 1982 dan 1995 agak rendah
berbanding 1988,1992, dan 1998. Pada pandangan anda mengapakah
keadaan sedemikian berlaku?
2. Mengapakah imbangan perkhidmatan sering mencatatkan angka negatif?
3. Pada 1997, Malaysia mengalami krisis kewangan tetapi pada tahun 1998
imbangan k eseluruhan menunjukkan pencapaian yang paling
memberangsangkan. Pada pandangan anda mengapakah berlaku
demikian? Apakah punca keteguhan imbangan keseluruhan tersebut?
4. Berapakah nisbah rizab berbanding import untuk tahun-tahun yang

dinyatakan dalam Jadual 3.1?
RUJUKAN

Lumpur.
Chacholiades, M. (1990). Principles of International Economics. New York:

McGraw-Hill.
Dunn, R.M. dan Mutt, J.H. (2000). International Economics (Edisi ke-5).
London: Routledge.
Husted, S. dan Melvin, M. (2001). International Economics (Edisi ke-5). Boston:

Addison Wesley.
IMF (undated). Balance of Payment Manual (Edisi ke-5).

[http://www.imf.orf/external/np/sta/bop/bopman.pdf capaian 25 September 2005]
IMF (2003). Special Drawing Rights (SDRs) – A Factsheet. Washington: IMF

[http://www.imf.org/external/np/exr/facts/sdr.htm capaian 1 April 2004]
Kenen, P.B. (1994). The International Economics (Edisi ke-3). Cambridge:

Cambridge University Press.
Pilbeam, K. (1992). International Finance. London: MacMillan.
and Sons.
Pasaran Pertukaran Asing: Pengenalan dan Sejarah Perkembangan 73
BAB 4
PASARAN PERTUKARAN ASING:
PENGENALAN DAN SEJARAH
PERKEMBANGAN
OBJEKTIF BAB
memahami permintaan dan penawaran wang asing.
membezakan antara alat-alat pertukaran asing.
mengetahui kategori-kategori pertukaran asing.
memahami regim-regim pertukaran asing.
membezakan antara kadar pertukaran terapung dan pertukaran tetap.
memahami latar belakang sistem kewangan Eropah.

Dalam bab yang lepas semasa membicarakan imbangan pembayaran, kita telah
mengatakan bahawa pengimport-pengimport di Malaysia akan membuat
permintaan ke atas, katakan, mata wang Yen Jepun (¥), bagi membayar harga
barangan yang mereka import dari Jepun. Di sini wujud permintaan ke atas
mata wang asing (Yen Jepun ¥). Begitu juga, katakanlah, seorang pelancung
Jepun yang baru tiba di Kuala Lumpur, memerlukan Ringgit Malaysia untuk
ditukarkan dengan Yen Jepun (¥) yang mereka miliki bagi membolehkan mereka
berbelanja (ke atas barangan dan perkhidmatan - tambang-menambang,
makanan, penginapan, dan sebagainya) sepanjang mereka berada di Malaysia.
Hal ini dengan sendirinya mewujudkan penawaran mata wang asing (Yen Jepun,
¥). Hal yang sama - kewujudan permintaan dan penawaran tersebut - berlaku
dengan mata wang lain di Malaysia.
Mata wang Malaysia (Ringgit Malaysia) mengalami proses yang sama di
negara-negara asing. Pengimport minyak sawit Malaysia di Turki memerlukan
Ringgit Malaysia untuk membayar pembekal minyak sawit tersebut di Malaysia
yang mewujudkan permintaan ke atas Ringgit Malaysia di Turki. Begitu juga
wujud penawaran Ringgit Malaysia di Turki apabila ada pelancong Malaysia di
Istanbul yang berhasrat untuk mendapatkan mata wang Turki bagi dibelanjakan
ke atas barangan dan perkhidmatan sepanjang mereka berada di Turki.
Oleh itu, permintaan ke atas mata wang asing timbul bagi membolehkan
kita membayar komitmen kita terhadap negara luar. Kita mewujudkan permintaan
ke atas Yen (¥) untuk membayar komitmen kita kepada Jepun. Dengan
mewujudkan permintaan ke atas Yen, kita menawarkan Ringgit Malaysia ke
pasaran pertukaran asing. Penawaran mata wang asing timbul kerana negara
lain ingin membayar komitmen mereka terhadap kita. Jepun mewujudkan
permintaan ke atas Ringgit Malaysia bagi membayar komitmen mereka kepada
kita. Permintaan ke atas Ringgit Malaysia oleh Jepun bermakna penawaran
Yen oleh Jepun.
Rajah 4.1 berikut menunjukkan hubungan antara (a) permintaan mata wang
asing dan penawaran mata wang tempatan, dan (b) permintaan mata wang
tempatan dan penawaran mata wang asing.
Persoalannya ialah atas asas apakah atau pada kadar apakah Yen dan
Ringgit Malaysia tersebut hendak ditukarkan? “Harga” atau kadar pertukaran
antara satu mata wang dengan mata wang yang lain bergantung kepada pilihan
bentuk atau regim pertukaran asing yang diamalkan oleh sesebuah negara.
Secara umumnya terdapat dua bentuk kadar pertukaran. Pertama, kadar
pertukaran terapung atau bebas yang bergantung kepada mekanisme pasaran.
Kadar pertukaran terapung ditentukan oleh permintaan dan penawaran mata
wang asing. Kedua, ialah kadar pertukaran tetap, yang kadarnya ditentukan
secara langsung oleh pihak kerajaan. Kadar pertukaran terapung atau bebas
dikenali juga sebagai kadar pertukaran boleh ubah.
alaysia
leh M
Xo
F
an unia
inta leh d
erm R Mo MALAYSIA
P an
inta
e rm
P
sia
a lay
h M
ole nia
RM du
ran leh
awa Xo
DUNIA Pen
ran
F
awa
Pen
Nota: FX ialah singkatan kepada mata wang asing
Rajah 4.1: Hubungan Permintaan dan Penawaran Mata Wang Asing
PASARAN MATA WANG ASING
Dengan menyatakan bahawa penentuan kadar pertukaran terapung bergantung

kepada mekanisme pasaran, mengimplikasikan wujudnya pasaran mata wang
asing. Pasaran pertukaran asing berbeza dengan pasaran barangan kerana tidak
ada institusi khusus yang menguruskan pertukaran mata wang asing tersebut.
Hal ini membezakannya dengan pasaran saham kerana saham diperdagangkan
di bursa saham. Walaupun orang perseorangan tidak perlu berada di bursa saham
untuk mejual dan membeli saham urus niaga mereka dijalankan melalui ejen-
ejen yang beroperasi di bursa saham. Begitu juga perbezaannya antara pasaran
mata wang asing dengan pasaran barangan. Barang-barang ditukarkan di “pasar”
walaupun dalam konteks perdagangan antarabangsa, barangan tidak lagi
memerlukan “pasar” sebagai tempat atau lokasi pertukaran boleh dilakukan bagi
menentukan perdagangan boleh dijalankan. Malah, dalam dunia berteknologi
sekarang, barang-barang boleh di jual beli tanpa melalui perantara pasar.
Tempahan dan penghantaran boleh dibuat terus kepada pembuat atau pembekal
melalui pelbagai bentuk komunikasi yang ada.
Urusan pertukaran mata wang asing boleh dibuat di sebarang kaunter
pengurup wang, yang menyediakan perkhidmatan pertukaran mata wang asing.
Namun, perlu diingat bahawa penggurup menjalankan pertukaran tersebut
berdasarkan harga atau kadar yang telah ditetapkan, khususnya oleh bank-
bank perdagangan. Mereka tidak menetapkan sendiri kadar pertukaran tersebut.
Penggurup tidak menetapkan sendiri kadar pertukaran memandangkan jumlah

urus niaga yang dikendalikannya kecil. Ia tidak bersifat sebagai penentu harga
(price setter) tetapi sebagai pengambil harga (price taker).
Apabila kadar pertukaran tersebut tidak ditentukan oleh pengurup sendiri
maka pertukaran tersebut tidak dilakukan secara tawar-menawar (bidding). Faktor
ini juga membezakan antara pasaran mata wang asing dengan pasaran barangan
dan pasaran saham.
Oleh kerana itu, walaupun beroperasi di tempat-tempat tertentu, pengurup
tidak membentuk “pasar” pertukaran asing. Pasaran pertukaran mata wang asing
hanyalah merujuk kepada jaringan institusi-institusi yang mengendalikan
pertukaran mata wang asing tersebut seperti bank perdagangan, pembekal-
pembekal mata wang asing serta bank pusat yang terlibat dalam urus niaga
mata wang asing.
Pasaran mata wang asing ialah jaringan institusi-institusi yang mengendalikan

pertukaran mata wang asing.
Konsep
Walaupun begitu, perdagangan langsung mata wang asing iaitu penjualan

dan pembelian mata wang secara langsung masih tetap dikendalikan, terutamanya
di London dan New York. Di samping kedua-dua tempat yang utama tersebut,
perdagangan mata wang secara langsung juga dikendalikan di Tokyo dan
Singapura. Di pasar-pasar tersebut, berlaku perdagangan sebenar mata-mata
wang utama dunia. Walaupun begitu, di pasaran-pasaran berkenaan, mata-
mata wang yang diperdagangkan tersebut tidak ditukarkan antara satu sama
lain secara fizikal oleh kerana mata wang-mata wang yang didagangkan tersebut
tidak wujud di tempat tersebut. Namun, perdagangan masih tetap berlaku kerana
perdagangan tersebut dikendalikan melalui telefon serta secara talian langsung
(online). Perdagangan mata wang ini merupakan aktiviti yang sangat besar. Adalah
dianggarkan perdagangan mata wang melibatkan sekitar USD$1.5 trilion setiap
hari berbanding dengan nilai dagangan di bursa saham New York yang hanya
berjumlah US$25 bilion sehari.16
Pada keseluruhannya, pasaran pertukaran mata wang asing ini banyak
berlegar dalam kalangan mata-mata wang utama dunia seperti Dolar US (USD$),
Pound Sterling Britain, GBP Euro (€) dan Yen Jepun (¥). Disebabkan itu, peniaga-
peniaga mata wang memberikan nama khas bagi urus niaga melibatkan mata
wang tertentu sebagaimana Jadual 4.1.
16
www.forex-markets.com capaian 2 April 2004.
Jadual 4.1
Nama Khas Bagi Pasangan Mata Wang Tertentu
Pasangan Mata Wang Yang Diurus-niagakan Nama Khas Yang Digunakan
Pound Sterling dan Dolar US Cable

Euro dan Dolar US Euro
Dolar US dan Yen Jepun Dolar Yen
Dolar US dan Dolar Kanada Dollar Canada
Dolar Australia dan Dolar US Aussie Dollar
Euro dan Pound Sterling Euro Sterling
Euro dan Yen Jepun Euro Yen
Pound Sterling dan Franc Sweden Sterling Swiss
Dolar New Zealand dan Dolar US Kiwi
Bagi kebanyakan negara, perdagangan mata wang hanya melibatkan mata

wang negara rakan dagangan utama serta mata wang negara-negara jiran bagi
Malaysia termasuk Dolar Singapura, Bath Thailand dan Rupiah
Indonesia. Dengan wujudnya mata wang bersama bagi negara-negara kesatuan
Eropah, kecuali Britain yang memilih untuk tidak menyertai pakatan tersebut
setakat ini walaupun merupakan anggota utama Kesatuan Eropah (EU - Euro-
pean Union), Deutch Mark dan mata wang negara-negara EU lain dengan
sendirinya mansuh dan digantikan dengan apa yang dikenali sebagai Euro (€)
sebagai mata wang rasmi bagi negara-negara berkenaan bermula 1 Januari 1999.
SOALAN DALAM TEKS
Apakah yang membezakan pasaran mata wang asing dengan pasaran

saham dan pasaran barangan?
ALAT PERTUKARAN ASING
Sepanjang yang telah kita bicarakan sehingga kini, penumpuan kita hanyalah
kepada pertukaran mata wang asing sedangkan pertukaran mata wang asing
hanyalah sebahagian sahaja daripada komponen pertukaran asing. Di samping
pertukaran mata wang asing terdapat beberapa bentuk pertukaran asing yang
lain. Berikut ini diperturunkan beberapa bentuk alat pertukaran asing lain yang
lazim diguna dalam perdagangan antarabangsa.
Pindahan Telegraf
Pindahan telegraf juga termasuk dalam kategori alat pertukaran asing.

Bagaimanakah berlakunya pindahan telegraf tersebut?
Perhatikan Rajah 4.2.
Rajah 4.2: Hubungan Antara Pasaran Barangan dan Pasaran

Pertukaran Asing
Seorang peniaga Malaysia mengimport barangan dari Kanada. Bagi

membayar harga import tersebut ia akan mengarahkan banknya (Bank A - di
Malaysia) memindahkan wang ke bank pengeksport tersebut (Bank B - di Kanada)
secara pindahan telegraf.
Urusan pemindahan wang secara elektronik ini menjadi lebih mudah dengan
wujudnya SWIFT (Society for Worldwide International Financial Telecommuni-
cations) yang beribu pejabat di Brussels, Belgium. Kemudahan ini telah mula
diperkenalkan semenjak 1977 yang menghubungkan bank-bank perdagangan
serta broker-broker pertukaran asing utama dunia.
Kewujudan alat ini membolehkan urusan perpindahan wang dijalankan dalam
masa yang singkat sekali - mungkin dua atau tiga hari sahaja. Kemudahan ini
bukan sahaja boleh digunakan untuk pemindahan wang bagi melicinkan perjalanan
perdagangan antarabangsa, tetapi juga untuk apa-apa jua tujuan pemindahan
wang yang lain.
Bil Pertukaran (Bill of Exchange)
Perhatikan contoh berikut. Sebuah syarikat komputer di Taiwan mengeksport

komputer ke Malaysia. Persetujuan dibuat untuk membayar secara bil pertukaran.
Syarikat tersebut mengeluarkan bil pertukaran sebanyak jumlah harga komputer
yang dieksportnya. Ia akan menyerahkan bil tersebut kepada banknya (di Tai-
wan) bagi mendapatkan bayaran tunai daripada banknya. Pada tahap ini urusan
yang berlaku adalah antara pengeksport di Taiwan dan banknya juga di Taiwan
dan masih tidak ada kena mengena dengan pengimport komputer yang berada
di Malaysia.
Bank Taiwan tersebut akan menghantar bil berkenaan kepada agennya
(sebuah bank di Malaysia). Bank ini akan meminta pengimport komputer tersebut
(di Malaysia) untuk menandatangani bil berkenaan sebagai tanda penerimaan
atau persetujuannya terhadap jumlah pembayaran yang perlu dibuat. Kebanyakan
bil pertukaran mempunyai tarikh matang (boleh di tukarkan dengan wang tunai)
sama ada untuk tempoh 30, 60, 90 atau 180 hari selepas tarikh ia dikeluarkan.
Semakin lama tarikh matang, semakin tinggi kadar bunga yang perlu dibayar.
Setelah pengimport tersebut menandatangani bil berkenaan, bank Taiwan
tersebut mempunyai dua pilihan - ia boleh menunggu sehingga cukup tarikh
matang bagi memperoleh wang tunai daripada pengimport Malaysia berkenaan
atau ia boleh menjual bil berkenaan di pasaran khususnya di bank-bank
perdagangan bagi mendapatkan wang tunai serta merta.
Cek Pengembara
Cek pengembara juga merupakan satu bentuk alat pertukaran asing. Seorang
yang ingin melancong ke luar negeri boleh membeli cek pengembara. Ini boleh
mengurangkan risiko kehilangan atau kecurian yang boleh berlaku sekiranya
beliau membawa wang tunai. Cek tersebut boleh dibeli di mana-mana bank
perdagangan. Semasa membelinya, pembeli akan menandatangani cek tersebut.
Apabila ia tiba di destinasi yang ditujunya, ia boleh menukarkan cek pengembara
tersebut dengan mata wang yang dikehendaki sama ada di bank-bank
perdagangan, pengurup wang, di gedung-gedung dan di hotel utama. Untuk
menukarkan cek tersebut dengan mata wang yang dikehendaki atau untuk
membuat pembayaran, pemilik cek tersebut perlu menandatangani semula cek
berkenaan bagi mensahkan bahawa cek tersebut adalah miliknya. Lazimnya, ia
juga akan di minta menunjukkan identitinya (umpamanya pasport
antarabangsanya) untuk membuktikan bahawa dia adalah pemilik sah cek
tersebut sebelum pertukaran itu boleh disempurnakan.
Walaupun cek pengembara boleh digunakan untuk membuat pembayaran ke

atas barangan dan perkhidmatan tetapi
lazimnya ia digunakan oleh pengembara-
pengembara bagi mengelak daripada
membawa wang tunai semasa berada di
luar negeri. Kini dengan kemudahan kad
kredit, fungsi cek pengembara menjadi
semakin berkurangan. Antara pembekal
atau pengeluar cek pengembara utama
dunia termasuklah American Express,
Thomas Cook dan Visa.
Draf Bank
Draf bank juga satu bentuk alat pertukaran asing. Fungsinya sama dengan cek
biasa. Walaupun tidak kerap dilakukan, dalam hubungan perdagangan
antarabangsa, ia boleh diguna untuk membuat pembayaran kepada pembekal-
pembekal barangan daripada negara asing. Caranya ialah kita mendapatkan
bank draf tersebut daripada bank-bank perdagangan sebanyak mana nilai yang
dikehendaki dan dalam mata wang yang dikehendaki.
KADAR PERTUKARAN ASING
Pada awal bab ini kita telah memerhatikan bahawa kadar pertukaran asing ialah
kadar satu mata wang di tukarkan dengan mata wang yang lain. Umpamanya,
kadar pertukaran Ringgit Malaysia dengan dolar Singapura.
Kadar pertukaran asing ialah kadar satu mata wang di tukarkan dengan mata
wang yang lain
Konsep
Proses pertukaran inilah yang mewujudkan pasaran mata wang asing.

Berbeza dengan pasaran barangan, pasaran pertukaran mata wang asing atau
lazim juga disebut pasaran pertukaran asing menyerupai pasaran “barter” apabila
satu komoditi (mata wang) ditukarkan dengan komoditi (mata wang) lain. Dalam
pasaran barangan biasa, proses pertukaran barangan dari satu tangan ke tangan
lain berlaku dengan menggunakan wang sebagai perantara dengan nilai barangan
tersebut dinyatakan dalam bentuk harga yang diwakili oleh wang.
Sekiranya anda mengikuti berita anda akan menemui dua cara kadar
pertukaran asing dilaporkan. Sebagai contoh, kadar pertukaran Ringgit Malay-
sia dan Dolar AS boleh dinyatakan dalam salah satu daripada dua bentuk berikut
iaitu:
 US$1 = RM3.80
 RM1 = US$0.26.
Dalam contoh pertama, satu dolar US bersamaan dengan 3.80 Ringgit Ma-
laysia, iaitu untuk mendapatkan AS$1, kita terpaksa mengorbankan RM3.80.
Dalam contoh kedua, pertukaran tersebut dinyatakan dalam Ringgit Malaysia di
mana RM1 boleh membeli AS$0.26. Kedua-duanya sama. Mengapa?
Dalam contoh tadi juga,

AS$1 = RM3.80
denominasi kadar pertukaran
atau boleh juga ditulis, RM3.80 = AS$1.00 tersebut berdasarkan 1 unit.
Selain itu, beberapa jenis mata
Oleh itu, wang dinyatakan dalam 100 unit
RM1.00 = AS$1.00
RM3.80 umpamanya nilai dalam Ringgit
= AS$0.2632/RM bagi 100 unit mata wang Yen
Jepun ¥100 = RM3.30 atau
AS$100 = RM250.00.
Kategori Kadar Pertukaran
Sebagaimana yang dinyatakan pada awal bab ini, pada umumnya terdapat dua
bentuk kadar pertukaran asing:
1. kadar pertukaran tetap, yang mata wang sesebuah negara ditukarkan

dengan mata wang negara lain pada kadar yang ditetapkan oleh kerajaan.
Kadar pertukaran tetap umumnya tidak berubah, yakni tetap, pada paras
tertentu.
Kadar pertukaran tetap ialah kadar adalah mata wang sesebuah negara
ditukarkan dengan mata wang negara lain pada kadar yang ditetapkan oleh
Konsep kerajaan.
2. kadar pertukaran boleh ubah adalah kadar tukaran antara satu mata wang
dengan mata wang yang lain, dipengaruhi oleh pengaruh permintaan dan
penawaran mata wang sesebuah negara tersebut. Pengaruh permintaan
dan penawaran inilah yang menyebabkan berlakunya naik turun kadar
pertukaran asing antara satu mata wang dengan mata wang yang lain
dalam sistem kadar pertukaran boleh ubah.
Kadar pertukaran boleh ubah ialah kadar pertukaran antara satu mata wang
dengan mata wang yang lain berdasarkan kepada pengaruh permintaan dan
penawaran mata wang tersebut berbanding mata wang lain.
Konsep
Dalam kadar pertukaran boleh ubah, naik-turun tersebut berlaku akibat

perubahan permintaan dan penawaran mata wang asing, kesan daripada dasar
pertukaran asing tanpa kawalan yang diamalkan oleh banyak negara.
SOALAN DALAM TEKS
Bezakan kadar pertukaran tetap dan kadar pertukaran boleh ubah.
Pembahagian tersebut merupakan pembahagian umum. Dalam keadaan

sebenar, pada beberapa variasi daripada dua bentuk kadar pertukaran tersebut.
Dalam bahagian berikut, kita akan memerhatikan beberapa bentuk lain kadar
pertukaran sebagaimana yang diamalkan oleh negara-negara di dunia.
SISTEM ATAU REGIM PERTUKARAN ASING
Ketika mengkaji pengaruh permintaan dan penawaran dalam penentuan kadar

pertukaran asing tersebut kita mengandaikan bahawa negara-negara di dunia ini
mengamalkan sistem kadar tukaran bebas atau dikenali juga dengan kadar
pertukaran terapung. Dalam sistem kadar pertukaran terapung, negara-negara
mengizinkan kadar pertukaran mata wang mereka dengan mata wang negara
lain terapung bebas, ditentukan hanya oleh pengaruh permintaan dan penawaran.
Perlu diingat bahawa kadar pertukaran terapung ini merupakan fenomena
yang baru yang bermula daripada 1971 sahaja. Dalam keadaan tersebut
sekalipun, tidak semua negara-negara anggota IMF (Tabung Kewangan
Antarabangsa) mengamalkan sistem tersebut sepenuhnya. Dalam bahagian ini
kita akan meneliti sejarah ringkas perkembangan sistem kadar pertukaran mata
wang dunia.
Sistem Piawaian Emas
Di bawah sistem piawai emas, mata wang sesebuah negara disandarkan kepada
nilai emas. Dalam sistem ini, satu unit mata wang sesebuah negara menyamai
berat tertentu emas pada kadar/nisbah yang tetap. Ini bermakna sejauh mana
sesebuah negara mampu meningkatkan bekalan wangnya bergantung kepada
stok emas yang ada bagi dijadikan cagaran stok wangnya. Sistem ini menuntut
agar bank pusat sesebuah negara yang bertanggungjawab mencetak dan
mengawal bekalan wang menentukan agar simpanan emasnya mencukupi untuk
menampung nilai mata wang yang ada dalam negara. Oleh itu, emas dan wang
saling boleh ditukar ganti (interchangeable).
Sistem ini mempunyai dua implikasi penting. Pertama, orang ramai boleh
pada bila-bila masa pergi ke bank dan menukarkan emas yang mereka miliki
dengan wang. Kedua, orang ramai juga boleh pada bila-bila masa mengunjungi
bank bagi menukarkan wang yang ada dalam simpanan mereka dengan emas.
Daripada sudut kadar pertukaran, jika negara A menetapkan 1 oz. emas =

20 unit mata wangnya dan negara B menetapkan 1 oz. = 30 unit mata wangnya,
maka kadar tukaran antara negara A dan B ialah 20/30=0.67, iaitu 0.67 unit
mata wang negara A bersamaan dengan 1 unit mata wang negara B.
Persoalan yang timbul ialah mengapakah sistem ini berakhir?
Pada 1914 meletus Perang Dunia I. Perang umumnya membawa

kemelesetan - pengeluaran barangan terjejas dan berkurangan yang
menyebabkan harga melonjak naik (inflasi). Inflasi bermakna nilai mata wang
jatuh. Ini menyebabkan timbulnya kegiatan menyorok emas yang menyebabkan
stok emas berkurangan dan bank pusat tidak berupaya untuk mencetak wang
kerana tidak ada cagaran emas yang mencukupi yang memaksa negara utama
dunia, khususnya Britain pada masa itu, untuk menggantung kebolehtukaran
wang dan emas.
Selepas perang, negara-negara utama dunia berusaha untuk kembali ke
sistem piawai emas. Namun percubaan ini tidak berpanjangan. Kerajaan British
sekali lagi menghadapi kekurangan stok emasnya pada 1931 dan terpaksa
menggantung kebolehtukaran wangnya sekali lagi. Peristiwa ini diikuti oleh tahun-
tahun kemelesetan ekonomi yang terburuk dalam sejarah dunia, bermula dari
tahun 1936-1939.
Sistem Bretton Woods (1946-1971)
Dalam suasana kegawatan kerana tidak adanya sistem pertukaran yang seragam,
44 buah negara bertemu di Bretton Woods, New Hampshire, Amerika Syarikat
pada bulan Julai 1946 bagi membincangkan cara untuk mewujudkan satu sistem
pertukaran asing yang boleh diterima-pakai oleh semua negara. Hasil daripada
pertemuan tersebut termeterailah perjanjian Bretton Woods.
Dua hasil utama dicapai daripada persidangan tersebut. Pertama, negara-
negara yang terlibat dalam perjanjian tersebut bersetuju untuk menubuhkan rizab
kewangan antarabangsa dan kedua persetujuan dicapai untuk mengwujudkan
satu sistem pertukaran mata wang yang baharu.
Persetujuan pertama menghasilkan tabung kewangan

yang dikenali kini sebagai Tabung Kewangan
Antarabangsa (IMF – International Monetary Fund).
IMF ditubuhkan dengan 29 anggota yang
menandatangani Article of Agreement penubuhannya
pada Disember 1945. Antara lain, badan tersebut
bertujuan untuk menentukan pelaksanaan ketetapan
perjanjian Bretton Woods dan untuk meminjamkan
pertukaran asing kepada ahli-ahli yang menghadapi
masalah pertukaran asing atau masalah defisit imbangan pembayaran. Dana

IMF datang daripada sumbangan ahli-ahli kepada tabung IMF. Setiap ahli IMF,
yang kini berjumlah sebanyak 184 buah negara sebagaimana yang diterbitkan
melalui laman sawang badan tersebut,17 diperuntukkan kuota tertentu. Negara-
negara berkenaan membayar kuota yang diperuntukkan sama ada dengan mata
wang mereka atau dengan emas. Khusus berhubung dengan mata wang, objektif
ke 3 sebagaimana yang dinyatakan dalam Article 1, Articles of Agreement, IMF
menyebut bahawa badan tersebut “menggalakkan kestabilan kadar pertukaran,
menjamin kestabilan kadar pertukaran antara ahli, dan menghindari persaingan
dalam kejatuhan nilai kadar pertukaran.” Berhubung dengan imbangan
pembayaran, objektif ke enam menyebut bahawa IMF “akan berusaha
memendekkan dan mengurangkan darjah ketidakseimbangan imbangan
pembayaran negara anggota.”
Ketetapan kedua menuntut agar kadar
pertukaran mata wang setiap ahli ditetapkan
bersandarkan kepada dolar Amerika dalam
jangka pendek, tetapi pada masa yang sama
kelonggaran diberikan agar ahli-ahli dapat
merubah kadar pertukaran tersebut dari masa
ke masa dalam lingkungan 1% ke atas dan
1% ke bawah daripada kadar yang ditetapkan
tersebut. Sistem Bretton Woods ini juga di kenali sebagai sistem pancang boleh
ubah atau sistem pancang mudah laras. Yang dimaksudkan dengan sistem
pancang ialah mata wang sesebuah negara diikat pada pancang tertentu (dalam
konteks Bretton Woods, diikat atau disandarkan pada dolar AS). Walau
bagaimanapun, kelonggaran diberikan kepada ahli untuk merubah kadar yang
disandarkan atau diikat tersebut pada kadar 1% ke atas atau 1% ke bawah
daripada kadar sandaran tersebut. Perubahan kadar 1% ke atas dan ke bawah
tersebut juga disebut jalur (band) - dalam hubungan ini jalur 1% (1% ke atas dan
1% ke bawah).
Amerika Syarikat disyaratkan menetapkan nilai tara mata wangnya (AS$)
dalam bentuk emas pada kadar 1 auns emas bersamaan dengan AS$35. Hanya
Amerika Syarikat sahaja yang dipilih untuk menetapkan nilai tara tersebut kerana
selepas perang dunia kedua, rizab emas negara tersebut berjumlah 2/3 daripada
rizab emas seluruh dunia. Negara-negara lain menyandarkan nilai tara mata
wang masing-masing pada kadar yang tetap kepada AS$.
Dengan kata lain, pada ketika itu, Amerika Syarikat bertindak “seolah-olah”
sebagai bank pusat bagi anggota-anggota IMF. Ahli-ahli yang membeli AS$
diberi jaminan bahawa setiap AS$35 bersamaan dengan 1 auns emas.
Apakah yang menyebabkan kegagalan sistem Bretton Woods?
17
Capaian 23 Feb 2004.
Perlu diingat bahawa Sistem Bretton Woods merupakan cadangan Amerika

Syarikat sendiri melalui perwakilannya Harry Daxter White. Mengikut perjanjian
tersebut, Amerika Syarikat bersetuju untuk membeli lebihan AS$ yang terdapat
dalam pasaran pada bila-bila masa dan berjanji untuk membekalkan AS$ ke
dalam pasaran bila-bila masa. Negara-negara yang menandatangani perjanjian
tersebut boleh membeli dan menjual AS$ dengan Amerika Syarikat secara bebas.
Semangat daripada perjanjian Bretton Woods tersebut menetapkan bahawa
negara-negara yang menghadapi defisit imbangan pembayaran yang teruk
dibenarkan untuk melaksanakan penurunan nilai mata wangnya, iaitu menurunkan
nilai mata wangnya berbanding dengan AS$. Negara-negara yang mengalami
lebihan imbangan pembayaran yang berterusan, dibenarkan untuk melakukan
penilaian semua iaitu menaikkan nilai mata wangnya berbanding dengan AS$.
Katakan kadar pertukaran antara RM dan AS$ ialah AS$1 = RM3.80
bermakna RM1 = AS$0.26. Proses penurunan nilai menyebabkan kejatuhan
nilai sesuatu mata wang iaitu semakin sedikit mata wang asing yang boleh
dibeli oleh satu unit mata wang tempatan. Dalam contoh kita di sini, katakan
kadar pertukaran berubah dari AS$1 = RM3.80 (atau RM1 = AS$0.2632) ke
AS$1 = RM4.00 (atau RM1 = AS$0.25). Sebaliknya proses penilaian semula
menyebabkan kadar pertukaran meningkat, semakin banyak mata wang asing
yang boleh dibeli dengan satu unit mata wang tempatan. Dalam contoh kita,
katakan penilaian semula menyebabkan kadar pertukaran berubah kepada
AS$1 = RM3.50 (atau RM1 = AS$0.2857).
Masalahnya negara-negara yang mengalami lebihan imbangan pembayaran
keberatan untuk melakukan penilaian semula kerana dengan menaikkan nilai
mata wang mereka, harga eksport mereka juga akan meningkat dan akan
mengurangkan daya saing bagi keluaran mereka. Kenaikan harga eksport akan
mengurangkan permintaan eksport; kejatuhan permintaan eksport boleh
mengurangkan hasil negara tersebut – tertakluk kepada keanjalan permintaan.
Negara yang mengalami defisit juga keberatan untuk melakukan penurunan
nilai kerana di samping menampakkan kegagalan polisi kerajaan, ia juga akan
menyebabkan harga importnya menjadi lebih mahal dan keadaan tersebut akan
membebankan kewangan negara berkenaan.
Pada 1971, Amerika Syarikat sendiri menghadapi masalah defisit yang besar
dalam imbangan pembayarannya. Kita telah menunjukkan dalam Bab 1 dan
Bab 3, hubungan antara imbangan pembayaran dan permintaan dan penawaran
mata wang asing sesebuah negara.
Kita mengetahui bahawa dalam ekonomi terbuka dengan kerajaan,
keseimbangan dicapai dalam keadaan seperti berikut:
Y = C + I + G + (X – M) 4.1
Dengan mengandaikan
A=C+I+G 4.2
maka
Y = A + (X – M) 4.3
atau
Y–A= X – M 4.4
Jika Y ialah pendapatan dan A ialah perbelanjaan, maka apabila Y – A < 0

(atau Y < A) bermakna bahawa perbelanjaan lebih besar daripada pendapatan.
Pada masa ini sebahagian perbelanjaan tersebut adalah ke atas barangan
import sehinggakan eksport bersih (X – M) menjadi negatif. Dalam keadaan ini
(X < M), permintaan kepada mata wang asing melebihi penawaran mata wang
asing. Oleh kerana mata wang asing itu ialah AS$, maka berlaku lebihan
permintaan AS$.
Pertama, Perbendaharaan AS terpaksa membeli RM dan menjual AS$.
Langkah ini meningkatkan pegangan perbendaharaan AS ke atas RM dalam
rizab mata wang asingnya.
Kedua, Malaysia boleh menggunakan rizab AS$ yang dimilikinya. Tetapi,
jika defisit tersebut berlarutan, rizab terus akan kehabisan. Oleh sebab itu, stok
mata wang asing perlu diperbaharui dengan menjual mata wang tempatan (RM).
Disebabkan masalah kebolehtukaran juga, masyarakat dunia boleh
meningkatkan pegangan AS$ masing-masing sebagai simpanan/rizab dengan
menjual mata wang masing-masing kepada AS. Ini menimbulkan tekanan kepada
penjualan AS sendiri yang terpaksa memenuhi keperluan asing tersebut.
Masalah mula timbul apabila negara-negara Eropah dan Jepun menghadapi
pertumbuhan ekonomi yang pesat pada tahun 1960-an. Imbangan pembayaran
mereka mencatatkan lebihan. Kesannya, negara-negara tersebut mempunyai
lebihan AS$. Kesan lebihan memaksa mereka menjual kembali dolar tersebut
kepada AS dan berdasarkan perjanjian Bretton Woods, AS mempunyai obligasi
untuk membeli kembali lebihan dolar berkenaan.
Pada ketika yang sama, AS sendiri menghadapi masalah defisit imbangan
pembayaran yang besar akibat (daripada pembiayaan) peperangan Vietnam.
Kadar inflasi tinggi yang bermakna harga barangan di AS meningkat menyebabkan
harga eksport AS juga meningkat. Ini mengurangkan jumlah eksport negara
tersebut. Pada masa yang sama, secara relatif, harga import yang rendah
menyebabkan jumlah importnya meningkat. Meningkatnya jumlah import oleh
AS bermakna meningkatnya rizab AS$ dalam kalangan rakan-rakan dagang
AS. Berkurangnya eksport AS bermakna berkurangnya permintaan ke atas AS$
yang turut menyumbang kepada lebihan rizab AS$ dalam kalangan negara-negara
rakan dagangan AS. Kedua-dua keadaan tersebut menyebabkan rizab mata
wang asing AS menjadi terlalu tinggi.
Keadaan ini memaksa AS untuk melakukan (menurunkan nilai) mata
wangnya kepada sandaran baharu iaitu AS$38 bersamaan dengan 1 ounce emas.
Inflasi yang berterusan di US ekoran krisis minyak 1973-74 kesan daripada
Perang Asia Barat memaksa kerajaan Amerika terus melakukan penurunan nilai.
Kesan inilah yang menghancurkan sistem Bretton Woods.
KEGAGALAN SISTEM BRETTON WOODS DAN PERMULAAN SISTEM

APUNGAN BEBAS
Kegagalan Sistem Bretton Woods menyaksikan tidak adanya keseragaman

dalam sistem pertukaran asing antarabangsa. Jadual 4.2 menunjukkan bahawa
pada ketika ini terdapat pelbagai bentuk sistem pertukaran asing yang diamalkan
oleh negara-negara anggota IMF.
Pilihan sistem yang hendak diamalkan bergantung kepada kepentingan
setiap pilihan yang dibuat yang kita percaya diasaskan kepada pertimbangan-
pertimbangan tertentu yang bersesuaian dengan keperluan dan kehendak negara
masing-masing. Dalam keadaan tertentu, kepelbagaian pilihan ini juga memberikan
peluang kepada negara-negara untuk memilih sistem yang dirasakan bersesuaian
dan bertepatan dengan senario dan iklim ekonomi negara masing-masing.
Sistem Pertukaran Terapung
Kegagalan sistem Bretton Woods membuka ruang kepada pelaksanaan sistem

pertukaran terapung atau dikenali juga sebagai kadar pertukaran boleh ubah.
Sistem pertukaran terapung hanya bergantung kepada pengaruh permintaan
dan penawaran tukaran asing untuk menentukan kadar pertukaran antara satu
mata wang dengan mata wang yang lain.
Walaupun begitu, tidak semua negara anggota IMF yang ada kini
mengamalkan sistem pertukaran terapung, sebagaimana ditunjukkan di dalam
Jadual 4.2.
Apungan Bebas dan Apungan Terurus
Kalau diperhatikan daripada Jadual 4.2, kita boleh melihat bahawa negara-negara
yang mengamalkan kadar tukaran terapung terbahagi kepada dua iaitu yang
mengamalkan apungan bebas dan apungan terurus(managed float).
Dalam apungan bebas, kadar pertukaran bergantung kepada pengaruh terurus
permintaan dan penawaran – kategori 8, manakala dalam keadaan apungan
terurus, kadar pertukaran ditentukan juga oleh pengaruh pasaran tetapi tertakluk
kepada kawalan oleh bank pusat yang akan campur tangan bagi mengelak turun
naik kadar pertukaran yang tidak terkawal – kategori 4 – 7.
Dalam pembicaraan kita tentang kawalan terhadap turun naik kadar
pertukaran asing, dalam konteks apungan terurus, istilah yang lazim diguna
ialah “ular dalam terowong” (snake in the tunnel). Istilah “ular dalam terowong”
bermaksud bahawa kadar pertukaran tersebut ditentukan secara bebas oleh
pengaruh permintaan dan penawaran tetapi tertakluk kepada batasan tertentu.
Sekiranya kadar tersebut telah mencecah batasan maksimum dan minimum
jalur tersebut, bank pusat akan campur tangan bagi menentukan kadar berkenaan
tidak terkeluar daripada jalur yang ditetapkan.
Jadual 4.2
Regim Pertukaran Asing dan Negara-Negara yang Mengamalkannya
1. Aturan kadar pertukaran WAEMU CAEMC Kawasan Euro Kawasan Euro
menggunakan mata wang Benin Cameron Austria Italy
bersama Burkina Faso Central African R. Belgium Luxembourg
menganggotai kesatuan Côte d’Ivoire Chad FInland Netherlands
kewangan menggunakan Guinea-Bissau Congo, Rep. of France Portugal
mata wang bersama. Mali* Equatorial Guinea Germany Spain
Niger* Gabon Greece
Senegal Ireland
Togo
2. Lembaga Mata wang: Bosnia dan Brunei Darusalam Hong Kong Estonia
(Lihat Nota 2) Herzegovenia Bulgaria Djibouti Lithuania
3. Aturan-aturan lain Aruba Eriteria Maldives Seychelles
pancang tetap Bahamas Ethiopia Malta Sierra Leone
konvensional: Bahrain Fiji Mauritania Soloman Islands
mata wang ditetapkan dalam Barbados Guyana Morocco Surinam
margin + peratus atau kurang Belarus Honduras Namibia Swaziland
berbanding mata wang asing Belize Iraq Nepal Syria
tertentu Bhutan Jordan Netherland AntillesTurkmenistan
Bolivia Kuwait Oman Ukraine
Boliviaria de Latvia Pakistan U.A. Emirates
Cape Verde Lebanon Qatar Vanuatu
China Lesotho Rwanda Venezuela
Comoros Libya Samoa Vietnam
Egypt Macedonia Saudi Arabia Zimbabwe
4. Kadar pertukaran Cyprus Slovak Rep Hungary
pancang terikat pada Denmark Slovenia Tonga
jalur melintang:
(Lihat nota 3)
5. Pancang merangkak Azerbaijan Costa Rica Nicaragua

mata wang diselaras dari Botswana Iran, Rep. Islam
masa ke masa
6. Apungan terurus tanpa Afghanistan Georgia Malawi Sao Tome and
arah: Algeria Ghana Malaysia Principe
Pihak berkuasa kewangan Angola Guatemala Mauritius Serbia, Rep
berusaha menyelarasan Argentina Guinea Moldova Singapura
kadar pertukaran tanpa ada Armenia Haiti Mongolia Sri Lanka
arah atau sasaran tertentu Bangladesh India Mozambique Sudan
Burundi Jamaica Myanmar Tajikistan
Cambodia Kazakhstan Nigeria Thailand
Colombia Kenya Papua N.Guinea Tunisia
Croatia K yrg y z Paraguay Uruguay
Czech Rep Lao PDR Peru Uzbekistan
Dominican Rep Liberia Romania Yemen
Gambia Madagasacar Russia Zambia
7. Apungan bebas: Albania Indonesia No rw a y Switzerland

pihak berkuasa bersedia Australia Israel Filipina Tanzania
membeli dan menjual Brazail Japan Poland Turkey
mata wang untuk Canada Korea Somalia Uganda
menyelaras kadar pertukaran Chile Mexico South Afrika United Kingdom
Congo New Zealand Sweden United States
Iceland
Sumber: www.imf.org/external/np/mfd/er/2006/eng/0706.htm. Data sehingga 31 Julai, 2006.
Nota:
1. WAEMU - Western African Economic and Monetary Unit; CAEMU - Central African Economic and
Monetary Community; ECCU - Eastern Carribean Currency Union.
2. Berdasarkan komitmen untuk menukarkan mata wang tempatan pada kadar tetap dengan mata wang
asing tertentu, disertai kekangan ke atas pihak berkuasa kewangan untuk mencetak wang.
3. Mata wang diselaras pada margin lebih daripada + 1% daripada kadar tetap.
Rajah 4.3: Konsep “Ular dalam Terowong”
Rajah 4.3 memberikan gambaran yang dimaksudkan dengan istilah “ular

dalam terowong.” Kadar pertukaran tersebut boleh turun naik di dalam batasan
terowong/jalur tersebut sahaja. Apabila sahaja ada tanda-tanda turun naik tersebut
akan terkeluar daripada terowong/jalur tersebut, bank pusat akan campur tangan
bagi memastikan turun naik tersebut tidak terkeluar daripada jalur yang ditetapkan.
Rajah tersebut juga boleh digunakan bagi membezakan antara dua kelompok
pengamal sistem kadar pertukaran yang kita bincangkan sebelum ini. Bagi
negara-negara yang mengamalkan apungan terurus, terowong/jalur tersebut lebih
luas dengan erti kata ketinggian h lebih besar, manakala, bagi negara-negara
yang mengamalkan kadar pertukaran tetap dengan sedikit elemen keanjalan,
ketinggian jalur tersebut h lebih kecil.
Pancang Mudah Laras
Selain dua kelompok tadi, negara-negara dalam kategori 3 mengamalkan kadar

pertukaran pancang mudah laras atau mata wang negara-negara berkenaan
disandarkan/diikat khusus dengan mata wang negara lain tetapi masih
mengandungi elemen keanjalan dalam darjah tertentu (seperti 1% ke atas atau
ke bawah).
SISTEM APUNGAN BEBAS
Sebelum 1971 negara-negara di dunia telah mencuba dua bentuk kadar

pertukaran tetap. Pertama bersandarkan kepada emas dan kedua mengikut
sistem Bretton Woods. Kedua-dua ternyata gagal. Sudah tiga dekad semenjak
1971, sistem kadar pertukaran terapung digunakan oleh kebanyakan negara -
kategori 7 dan 8 daripada Jadual 4.2 melibatkan 73 buah negara daripada 146
buah negara anggota IMF - iaitu separuh daripada keseluruhan anggota IMF.
Hakikat ini tidak bermakna bahawa 73 buah negara lain yang tidak mengamalkan
sistem ini mengamalkan sistem kadar pertukaran tetap; mereka masih

mengamalkan sistem terapung, cuma darjah keanjalannya sahaja berbeza-beza.
Beberapa buah negara lain dalam kategori 1 dan 2 bergantung kepada kedudukan
kadar pertukaran mata wang negara utama yang digunakan yang juga
mengamalkan kadar pertukaran bebas atau terapung.
Kadar Pertukaran Apung Terurus
Berdasarkan Jadual 4.2, jelas kepada kita bahawa hanya 47 daripada 146 buah
negara anggota IMF sahaja yang benar-benar mengamalkan kadar pertukaran
terapung. Negara-negara lain mengamalkan sistem kadar pertukaran apungan
terurus yang bermakna kadar pertukaran tersebut dibenarkan terapung tetapi
terdapat campur tangan daripada penguasa kewangan untuk mengawal turun
naik kadar pertukaran tersebut.
Yang membezakan antara keduanya ialah darjah kawalan sahaja. Jika darjah
kawalannya kurang, ia akan hampir kepada kadar pertukaran terapung sempurna/
penuh. Sebaliknya jika kawalannya ketat, ia akan mirip kepada kadar pertukaran
tetap.
Kawalan yang kurang dikenali juga dengan apungan bersih, manakala
kawalan yang ketat dikenali sebagai apungan kotor, kerana negara-negara yang
mengamalkannya tidak membenarkan apungan bebas berlaku.
Soalnya mengapa ini berlaku?
Negara-negara yang mengamalkan apungan kotor bertindak mengetatkan

kawalan ke atas pertukaran asing, bertujuan untuk mengekalkan daya saing
(harga relatif) keluaran mereka di pasaran antarabangsa dan untuk mengelak
berlakunya turun naik kadar pertukaran yang keterlaluan.
Kelebihan Kadar Terapung
Elok kiranya kita cuba menilai beberapa kebaikan pelaksanaan kadar pertukaran
terapung.
1. Kemampuan negara untuk memberikan tumpuan kepada keseimbangan

dalaman dengan mengetepikan masalah keseimbangan luaran
(keseimbangan imbangan pembayaran).
Rajah 4.4 menunjukkan hubungan antara import dan eksport. Keluk import,
mencerun naik dari kiri ke kanan.
Mengapa?
Sebabnya penentu utama import ialah pendapatan sesebuah negara; semakin

tinggi pendapatan sesebuah negara, semakin tinggi kemampuannya untuk
mengimport barangan (pengguna atau modal) daripada luar.
Eksport merupakan garis mendatar kerana sesebuah negara tidak dapat
menentukan sendiri berapa banyak jumlah eksportnya, atau dengan kata lain,
jumlah import oleh negara asing. Di sini kita katakan bahawa import adalah
fungsi pendapatan manakala eksport adalah faktor eksogen (luaran).
Pada titik (X = M), jumlah import menyamai jumlah eksport dan imbangan
dagangan kosong (ID = 0) iaitu wujud keseimbangan luaran. Ke kiri daripada
titik keseimbangan tersebut eksport melebihi import (X > M), dan lebihan berlaku
dalam imbangan perdagangan berlaku. Ke kanan daripada titik keseimbangan,
import melebihi eksport (M > X) dan berlaku defisit dalam imbangan perdagangan
(ID = <0).
M,X
Import
X=M Defisit
Eksport
Lebihan
Pendapatan Negara
Rajah 4.4 : Import-Eksport dan Imbangan Perdagangan
Jika diandaikan titik keseimbangan bermaksud imbangan pembayaran (yang

terdiri daripada dua akaun utama, iaitu akaun semasa dan akaun modal) yang
seimbang (iaitu aliran masuk sama dengan aliran keluar), maka ke kanan daripada
titik keseimbangan bermaksud defisit (aliran keluar melebihi aliran masuk) dalam
imbangan pembayaran, manakala ke kiri daripada titik keseimbangan bermaksud
lebihan (aliran masuk melebihi aliran keluar) dalam imbangan pembayaran. Untuk
membiayai defisit tersebut, bank pusat terpaksa menggunakan rizab rasmi
mereka yang terdiri daripada stok emas dan mata wang asing. Tetapi jika berlaku
lebihan, rizab rasmi bank pusat akan meningkat.
Dengan mengamalkan kadar pertukaran tetap, bank pusat perlu sentiasa
menggunakan rizab rasmi negara untuk membiayai lebihan permintaan mata
wang asing. Jika defisit tersebut berterusan, rizab rasmi negara akan terus
berkurangan. Keadaan ini menuntut kerajaan untuk sentiasa peka dan

memberikan perhatian kepada kedudukan imbangan pembayaran sehingga
langkah yang paling baik dalam amalan kadar pertukaran tetap ialah dengan
menentukan imbangan pembayaran sentiasa seimbang. Kepekaan dan perhatian
yang perlu diberikan boleh mengalihkan perhatian kerajaan daripada persoalan
keseimbangan dalam negara.
Sebagaimana yang sedia dimaklumi, kerajaan harus juga peka kepada
persoalan inflasi dan pengangguran dalam negara. Dalam keadaan tertentu,
kerajaan boleh mengamalkan belanjawan kurangan dengan meningkatkan
permintaan aggregat untuk mengawal inflasi dan pengangguran walaupun pada
masa yang sama berlaku defisit dalam imbangan pembayaran.
2. Aliran modal
Umumnya, diakui bahawa aliran modal dipengaruhi oleh jangkaan pulangan

daripada pelaburan yang dibuat yang lazimnya ditentukan oleh kadar bunga di
sesebuah negara. Jika kadar bunga meningkat, maka pelaburan akan meningkat
dan jika kadar bunga jatuh, pelaburan akan jatuh.
Kadar bunga boleh meningkat secara langsung melalui campur tangan
kerajaan dengan meningkatkan kadar bunga nominal. Peningkatan kadar bunga
nominal boleh dibuat terus oleh kerajaan. Anda sering mendengar dalam TV
atau radio atau membaca dalam akhbar, gabenor bank pusat AS (Federal
Reserve Board) atau gabenor bank pusat England (Bank of England) sentiasa
membuat penyelarasan kadar bunga di negara-negara berkenaan secara
langsung. Begitu juga, dalam model IS-LM, peningkatan kadar bunga akan
tercapai sekiranya kerajaan melaksanakan dasar kewangan menguncup atau
dasar fiskal berkembang. Pelaksanaan dasar kewangan menguncup
mengurangkan bekalan wang dalam negara menyebabkan permintaan wang
melebihi penawaran wang dan kadar bunga akan meningkat. Dasar fiskal
berkembang akan meningkatkan pendapatan negara seterusnya meningkatkan
permintaan wang, yang akan meningkatkan kadar bunga.
3. Pertahanan daripada kejutan luar.
Yang dimaksudkan dengan kejutan luar (external shock) ialah masalah ekonomi
luar yang boleh meninggalkan kesan, seterusnya menjejaskan ekonomi sesebuah
negara. Umpamanya, kenaikan harga di pasaran luar menyerap masuk dan
mempengaruhi kadar inflasi dalam negara,
manakala kemelesetan ekonomi negara luar
akan turut menjejaskan kedudukan ekonomi
dalam negara dan sebagainya.
Kemelesetan ekonomi di negara luar
akan menjejaskan import negara tersebut dari
Malaysia atau menjejaskan eksport Malay-
sia ke negara tersebut. Kejatuhan eksport
akan mengurangkan penawaran mata wang
asing (atau permintaan RM).
SISTEM KEWANGAN EROPAH
Dalam rangka untuk menjadikan Kesatuan Eropah (European Union - EU)

sebagai sebuah pertubuhan yang padu, negara-negara anggotanya (kecuali
Britain dan Denmark) bersetuju untuk mewujudkan apa yang di kenali sebagai
kesatuan kewangan (monetary union). Melalui kesatuan kewangan ini, negara-
negara tersebut bersetuju untuk menggunakan mata wang yang sama. Hasilnya,
pada 1 Januari 1999, mata wang Euro atau simbolnya €, mulai digunakan di
pasaran bagi menggantikan mata wang negara-negara anggota Kesatuan
Eropah yang lain.
Penggunaan mata wang yang sama di kalangan negara-negara anggota
Kesatuan Eropah bermakna bahawa hanya € sahaja yang akan diterima sebagai
mata wang di negara-negara berkenaan. Daripada sudut ekonomi (perdagangan
khususnya) langkah tersebut menjimatkan kerana negara-negara anggota
tersebut tidak perlu memikirkan soal pertukaran asing dalam berdagang dengan
sesama negara anggota.
Dengan wujudnya €, tidak ada lagi masalah dalam pertukaran asing di
kalangan negara-negara Kesatuan Eropah. Pelancaran € juga bermakna
mansuhnya mata wang negara-negara anggota yang lain (kecuali Pound Ster-
ling Britain dan Danish Kronne). Bagi membolehkan pelancaran € tersebut dibuat,
negara-negara anggota Kesatuan Eropah telah bersetuju untuk menukarkan mata
wang masing-masing kepada € pada kadar yang dipersetujui sebagaimana Jadual
4.3 di bawah.
Jadual 4.3
Kadar Pertukaran Mata Wang Negara Anggota Kesatuan Eropah kepada
Euro (€ ) Sempena Pelancaran € pada 1 Januari, 1999 (bagi tiap-tiap € 1)
Negara Kadar Tukaran Mata Wang

Negara Terlibat
Peranchis 6.55957 French franc
Jerman 1.95583 mark
Belgium 48.3399 Belgium franc
Luxembourg 48.3999 franc
Ireland 0.787564 punt
Itali 1,936.27 Lira
Sepanyol 166.386 Peseta
Belanda 2.20371 Guilder
Austria 13.7603 Schilling
Portugal 200.482 Escudo
Finland 5.94573 Markka
Sumber: Berita Harian, 2 Januari 1999

Nota: Negara EC yang tidak menganggotai pada tarikh
berkenaanialah Britain dan Denmark, manakala Greece gagal
memenuhi syarat penyertaan yang ditetapkan.
Kadar pertukaran asing antara € dan mata wang dunia yang lain ditentukan
berdasarkan kepada kedudukan permintaan dan penawaran € tersebut. Jadual
4.4 memberikan gambaran kasar kadar pertukaran tersebut.
Jadual 4.4
Kadar Pertukaran Antara 1 unit € dan Mata Wang Negara-negara Terpilih
6 Jan. 1999 (a) 30 Sept. 2005 (b)
Amerika Syarikat AS$1.182 AS$1.202

Britain £0.715 £0.682
Hong Kong HK$9.160 HK$9.327
India 50.277 rupee 52.828 rupee
Indonesia 9281.06 rupiah
Jepun ¥131.212 ¥135.994
Korea Selatan 1316.678 won 1249.36 won
Malaysia RM4.532
Singapura S$1.970 S$2.032
Thailand 42.622 baht 49.330 baht
Sumber: (a) Asian Wall Street Journal pada tarikh-tarikh berkenaan.

(b) www.x-rates.com/d/EUR/table.html capaian 30/9/05
Sebelum termeterainya perjanjian mengwujudkan mata wang bersama

melalui Perjanjian Maastricht pada 1991, negara-negara Eropah telah mencuba
satu mekanisme kadar pertukaran Eropah (European Exchange Rate Mecha-
nism - ERM). Mengikut persepakatan ERM tersebut, negara-negara anggota
EU akan menghadkan turun naik kadar pertukaran mata wang masing-masing
dalam kalangan negara anggota pada paras 2.5% ke atas atau ke bawah.
Kestabilan ERM tergugat akibat serangan spekulasi pada 1992 yang
memaksa Britain dan Itali menarik diri daripada pakatan ERM walaupun Itali
menyertai semula pakatan tersebut beberapa ketika selepas itu. Pound Sterling
mengalami naik nilai berterusan berbanding mata wang negara-negara anggota
EU yang lain dan berdasarkan kesepakatan ERM, pound sterling lambat laun
akan mengalami penurunan nilai. Spekulator bertindak menjual pound sterling
ke dalam pasaran sehingga akhirnya menjejaskan kedudukan pound sterling
tersebut. Keadaan inilah yang memaksa Britain bertindak keluar daripada pakatan
berkenaan.
PASARAN EURO
Pada zaman dunia mengamalkan sistem barter, keperluan kepada pasaran

pertukaran asing tidak wujud. Kemudian, apabila masing-masing negara telah
mula mempunyai mata wang sendiri, kewujudan pasaran pertukaran asing
merupakan suatu keperluan untuk memudahkan perjalanan perdagangan
antarabangsa.
Namun perkembangan dalam hubungan ekonomi antara negara-negara
bermakna hubungan ekonomi tersebut tidak lagi tertumpu kepada hubungan
perdagangan barangan dan perkhidmatan sahaja. Kini, unsur penting dalam
aktiviti pasaran pertukaran asing adalah untuk memenuhi keperluan pertukaran
asing yang berpunca daripada aktiviti pelaburan modal sama ada pelaburan jangka
pendek atau pelaburan potfolio, mahupun pelaburan jangka panjang antara negara-
negara di dunia. Malah, Walter (1991: hal. 197) menganggarkan bahawa pada
bulan April 1989, aliran modal berdasarkan urus niaga harian di London, New
York dan Tokyo mencecah angka masing-masing AS$187 bilion, AS$129 bilion
dan AS$115 bilion. Kajian yang dilakukan oleh Bank of International Settlement
pada April 2001 melibatkan 48 buah bank pusat dan pihak berkuasa kewangan
mendapati urus niaga harian pasaran pertukaran asing mencecah AS$1.2 trilion.
Angka tersebut sendiri pun merupakan susutan sebanyak 18% daripada dapatan
pada bulan April 1998 yang menunjukkan urus niaga harian pada ketika itu
mencapai angka AS$1.49 trilion.
Satu perkembangan lain yang menarik berhubung dengan aktiviti pasaran
modal ialah berkaitan dengan kegiatan perbankan pesisir pantai (offshore bank-
ing). Kegiatan ini memberikan perkhidmatan tabungan dan pinjaman yang
dikendalikan menggunakan mata wang negara lain dan pasarannya dikenali
sebagai pasaran Euro. Pasaran Euro, umpamanya pasaran Eurodolar merujuk
kepada urusan pinjaman dan simpanan dolar AS di luar negara tersebut (AS).
Dengan kata lain, USD ditabung di bank-bank di luar AS serta aktiviti pinjaman
USD juga dilakukan dengan bank-bank yang beroperasi di luar AS. Begitu juga
Euroyen merujuk kepada aktiviti pinjaman dan simpanan yen Jepun di luar negara
Jepun. Oleh itu, istilah Euro tersebut tidak sepatutnya dikelirukan dengan mata
wang Euro yang digunakan oleh negara-negara kesatuan Eropah sekarang.
Pasaran Euro berkembang pesat apabila bank-bank yang menawarkan
perkhidmatan tersebut di luar pesisir pantai telah tidak terikat dengan kawalan
dan seliaan bank pusat.
Kepesatan perkembangan pasaran ini berpunca daripada kemampuan bank-
bank tersebut membuat keuntungan yang besar daripada aktiviti yang dijalankan.
Bank-bank lazimnya terikat dengan beberapa kekangan yang ditentukan oleh
bank pusat, umpamanya, kadar bunga dan nisbah rizab berkanun. Apabila bank-
bank yang menawarkan aktiviti ini terlepas daripada kawalan bank pusat, maka
di satu segi, ia mampu menawarkan kadar bunga yang lebih tinggi kepada
penabung-penabung kerana ia tidak terikat dengan kawalan kadar bunga oleh
bank pusat. Dari sudut yang lain, ia terlepas daripada kekangan nisbah rizab
berkanun yang membolehkannya memberikan pinjaman dengan bebas kepada
peminjam-peminjam tanpa perlu menyimpan sejumlah tertentu daripada tabungan
yang diterima dalam bentuk nisbah tunai. Keperluan nisbah tunai yang dikenakan
oleh bank pusat tersebut mengurangkan kemampuan bank untuk memberi
pinjaman atau yang umumnya dikenali sebagai kemampuan bank untuk mencipta
kredit.
Walmsley (1996: hal. 2425) memberikan gambaran yang jelas tentang
perjalanan Eurodolar:
Sebagai contoh, sebuah syarikat gergasi seperti Exxon mempunyai

dana sebanyak AS$10 juta yang ingin disimpan selama 3 bulan. Exxon
menghubungi beberapa buah bank dan berdasarkan maklum balas
kadar bunga yang diperoleh membuat keputusan untuk menyimpan
dana tersebut dengan Bank Barclay. Kadar bunga 10% dipersetujui
untuk kontrak 3 bulan (yang lazimnya akan berjalan selama 91 hari).

Faedah (bunga) yang akan diperoleh berjumlah AS$252,777.78 (10/100
x 91/360 x AS$10 juta = AS$252,777.78).
Satu waran dikeluarkan mengandungi fakta-fakta asas persetujuan
tersebut. Waran tersebut kemudiannya diserahkan kepada bahagian
operasi bank berkenaan dan satu surat pengesahan dikeluarkan. Pada
permulaan deposit tersebut, satu pembayaran menggunakan CHIPS
(iaitu pembayaran melalui sistem penjelasan New York) dibuat oleh Exxon
dari Citibank ke Bank Barclay untuk Bank Barclay cawangan Nassau
(New York). Dana tersebut tidak pernah meninggalkan New York. Ia
hanya dikreditkan ke Bank Barclay Nassau atas akaun memoranda
pada Bank Barclay New York. Pada tarikh matang, Exxon memutuskan
untuk melanjutkan tabungan tersebut untuk tempoh tiga bulan lagi.
Setelah mendapat maklum balas tentang kadar bunga, ia mendapati
Bank of America menawarkan kadar bunga yang lebih baik daripada
Bank Barclay. Oleh itu ia mengarahkan Bank Barclay memindahkan
dana tersebut beserta bunga yang diperoleh melalui pembayaran CHIPS
kepada Bank of America, cawangan London. Sekali lagi kita dapati
dana (asal) tersebut tidak meninggalkan New York.
Daripada contoh tersebut, jelaslah bahawa kewujudan pasaran Euro

memberikan kesempatan kepada syarikat-syarikat gergasi yang mempunyai dana
yang berlebihan untuk melaburkan dana tersebut bagi mendapatkan pulangan
bunga yang lebih lumayan. Ini juga menunjukkan bahawa pasaran Euro merupakan
saluran kepada mereka untuk melaburkan dana tersebut untuk jangka pendek.
Di samping itu, kewujudan perbankan pesisir pantai juga berjaya
mempertingkatkan lagi aktiviti pasaran modal antarabangsa, khususnya pasaran
modal jangka pendek.
GLOBALISASI, e-TRANSAKSI DAN PASARAN WANG
Globalisasi merupakan satu proses yang boleh mempertingkatkan hubungan

ekonomi negara-negara melalui perdagangan antarabangsa, pelaburan asing
langsung oleh firma multi nasional serta pelaburan kewangan antarabangsa (Pugel,
2000). Dalam konteks kewangan antarabangsa, antara kesan globalisasi yang
ketara ialah kewujudan bank-bank bertaraf dunia seperti Citibank dan HSBC yang
akan melebarkan sayap operasi mereka dengan membuka cawangan di hampir
setiap negara malah hampir di setiap bandar utama dunia. Kewujudan bank-
bank bertaraf antarabangsa ini bukan sahaja lebih memudahkan kegiatan
perdagangan antarabangsa, malah, lebih memudahkan urusan yang membabitkan
pemindahan dana serta wang antara sesebuah negara dengan negara yang lain.
Bayangkan sekiranya anda ingin membuat pembayaran kepada seseorang
atau kepada pembekal anda yang berada di England. Antara cara termudah yang
boleh dilakukan ialah mengunjungi mana-mana cawangan HSBC yang terdapat
di seluruh Malaysia. Bank tersebut yang beribu pejabat di England, akan

menguruskan pembayaran tersebut dengan mudah bagi pihak anda. Urusan
pembayaran tersebut boleh selesai dalam beberapa minit sahaja. Anda tidak
lagi perlu membuat bank draf, pindahan telegraf, atau apa jua bentuk kiriman
wang yang lain. Ketukan kekunci atau petikan tetikus komputer di cawangan
bank HSBC yang anda kunjungi akan menyelesaikan urusan pembayaran yang
perlu anda lakukan.
Jadual 4.5: Senarai Bank-bank Perdagangan yang Beroperasi

di Malaysia, 2010
Bank-bank Perdagangan
1. Affin Bank Berhad 13. HSBC Bank Malaysia Berhad

2. Alliance Bank Malaysia Berhad 14. Industrial and Commercial Bank
3. AmBank (M) Berhad of China (Malaysia) Berhad
4. Bangkok Bank Berhad 15. J.P. Morgan Chase Bank Berhad
5. Bank of American Malaysia Berhad 16. Malayan Banking Berhad
6. Bank of China (Malaysia) Berhad 17. OCBC Bank (Malaysia) Berhad
7. Bank of Tokyo-Mitsubishi UFJ 18. Public Bank Berhad
(Malaysia) Berhad 19. RHB Bank Berhad
8. CIMB Bank Berhad 20. Standard Chartered Bank
Malaysia Berhad
9. Citibank Berhad 21. The Bank of Nova Scotia Berhad
10. Deutsche bank (Malaysia) Berhad 22. The Royal Bank of Scotland
11. EON Bank Berhad Berhad
12. Hong Leong Bank Berhad 23. United Overseas Bank (Malaysia)
Berhad
Bank-bank Islam
1. Affin Islamic Bank 10. Hong Leong Islamic Bank Berhad

2. Al-Rajhi Banking & Investment Corporation 11. HSBC Amanah Malaysia Berhad
(Malaysia) Berhad 12. Kuwait Finance House (Malaysia)
3. Alliance Islamic Bank Berhad Berhad
4. AmIslamic Bank Berhad 13. Maybank Islamic Berhad
5. Asian Finance Bank Berhad 14. OCBC Al-Amin Bank Berhad
6. Bank Islam Malaysia Berhad 15. Public Islamic Bank Berhad
7. Bank Muamalat Malaysia Berhad 16. RHB Islamic Bank Berhad
8. CIMB Islamic Bank Berhad 17. Standard Chartered Saadiq Berhad
9. EONCAP Islamic Bank Berhad
Bank Pelaburan
1. Affin Investment Bank Berhad 9. Kenanga Investment Bank Berhad

2. Alliance Investment Bank Berhad 10. Maybank Investment Bank Berhad
3. AmInvestment Bank Berhad 11. MIDF Amanah Investment Bank
4. CIMB Investment Bank Berhad Berhad
5. ECM Libra Investment Bank Berhad 12. MIMB Investment Bank Berhad
6. Hong Leong Investment Bank Berhad 13. OSK Investment Bank Berhad
7. Hwang-DBS Investment Bank Berhad 14. Public Investment Bank Berhad
8. KAF Investment Bank Berhad 15. RHB Investment Bank Berhad

Sumber: Laman Sesawang, Bank Negara Malaysia.
Jadual 4.5 memberikan senarai bank perdagangan, bank Islam dan bank
pelaburan yang beroperasi di Malaysia pada tahun 2010. Sebahagian daripada
bank-bank tersebut adalah bank asing. Tahukah anda, yang mana antara bank-
bank tersebut merupakan bank tempatan, dan yang mana merupakan bank
asing?
KESIMPULAN
Dalam bab ini anda telah diperkenalkan dengan pertukaran asing yang akan
menjadi asas kepada bab berikutnya. Di sini anda telah melihat beberapa alat
pertukaran asing yang boleh digunakan walaupun penggunaannya telah mula
berkurangan dalam era elektronik dan globalisasi sistem kewangan antarabangsa
ketika ini. Anda telah juga didedahkan dengan beberapa kategori pertukaran
asing sebagaimana yang diamalkan oleh negara-negara di dunia pada masa ini
disamping memberikan pendedahan kepada anda tentang regim-regim pertukaran
asing yang pernah diamalkan oleh negara-negara di dunia sehinggalah
berkuburnya sistem Bretton Woods pada 1971. Diakhir bab ini, anda juga
diperkenalkan dengan sistem kewangan Eropah yang merupakan satu
perkembangan terbaharu dalam dunia kewangan antarabangsa.
SOALAN PERBINCANGAN
1. Bincangkan alat-alat pertukaran asing yang boleh didapati.
2. Sekiranya anda ingin melancong ke luar negeri, apakah alat pertukaran

asing yang sesuai untuk anda peroleh? Mengapa?
3. Bincangkan regim-regim pertukaran asing yang pernah dipraktikkan oleh

negara-negara di dunia.
4. Bincangkan sebab-sebab kegagalan Sistem Bretton Woods.
5. Bincangkan kelebihan kadar terapung.
6. Apakah yang anda faham dengan istilah “ular dalam terowong”?
7. Terangkan pengaruh globalisasi ke atas kegiatan kewangan antarabangsa.

RUJUKAN
Bank for International Settlement (2002). Triennial Central Bank Survey – Foreign
Exchange and Derivatives Activity in 2001. Basel, Switzerland.
Bank Negara Malaysia (2003). The Central Bank and Financial System in
Malaysia – A Decade of Change. Kuala Lumpur.

Lumpur.

– Introduction (Edisi ke-8). Reading, Mass. : Pearson Addison Wesley.

McGraw-Hill.
Daniels, J. dan VanHoose, D. (1999). International Monetary and Financial

Economics. Cincinnati: South-Western.
Dunn, R.M. dan Mutt, J.H. (2000). International Economics (Edisi ke-5).
London: Routledge.
Eiteman, D.K., Stonehill, A.I. dan Moffit, M.H. (2004). Multinational Business
Finance (Edisi ke-10). Boston: Pearson Addison Wesley.
Hallwood, C.P. dan MacDonald, R. (2000). International Money and Finance

(Edisi ke-3). Oxford: Basil Blackwell.
Husted, S. dan Melvin, M. (2001). International Economics (Edisi ke-5).

Boston: Addison Wesley.

Krugman, P.R. dan Obstfeld, M. (2003). International Economics – Theory and

Policy (Edisi ke-6). Boston: Addison Wesley.
Levi, M.D. (1996). International Finance – The Markets and Financial Manage-
ment of Multinational Business. Singapore: McGraw Hill.
Pilbeam, K. (1992). International Finance. London: MacMillan.
Reuters (2000). An Introduction to Foreign Exchange and Money Markets. The

Reuters Financial Training Series. Singapore: John Wiley and Sons.
and Sons.
Walter, A. (1991). World Power and World Money - The Role of Hegemony and
International Monetary Order. New York: St. Martin’s Press.
Walmsley, J. (1996). International Money and Foreign Exchange Markets – An

Introduction. Chichester, England: John Wiley and Sons.
Memahami Pertukaran Asing 101
BAB 5
PENGENALAN PERTUKARAN ASING
OBJEKTIF BAB
memahami peranan bank dalam perdagangan antarabangsa
menerangkan asas perdagangan mata wang asing
memahami perbezaan antara kadar pertukaran boleh ubah, kadar

pertukaran tetap dan sistem pertukaran apungan terurus
menerangkan caranya kadar pertukaran ditentukan di bawah kadar

pertukaran tetap dan kadar pertukaran boleh ubah
mengaitkan perubahan kadar pertukaran kepada perubahan permintaan

dan penawaran pertukaran asing
memahami bagaimana kawalan dilakukan di bawah sistem apungan

terurus
Ketika menjalankan kegiatan perdagangan antarabangsa yang melibatkan

proses pembayaran dan penerimaan bayaran, pengimport dan pengeksport akan
menggunakan perkhidmatan bank bagi melicinkan proses pembayaran dan
penerimaan bayaran mereka. Rajah 4.2 dalam Bab 4 menunjukkan cara bank
berperanan dalam hal ini. Dari sudut yang lain, bank-bank yang terlibat perlu
pula berurusan antara satu sama lain. Sebagaimana contoh yang diberikan
oleh Rajah 4.2 yang lalu, apabila seorang pengimport Malaysia mengimport
barangan dari Kanada, untuk menjelaskan pembayaran tersebut ia berurusan
melalui banknya, maka bank berkenaan akan mengurus pembayaran tersebut
dengan sebuah bank lain di Kanada.
Satu perkara yang timbul dalam urusan perdagangan antarabangsa ini ialah
perbezaan mata wang yang digunakan oleh negara-negara. Dalam mengurus
pembayaran tersebut bagi pihak pelanggannya, bank berkenaan perlu membuat
pembayaran kepada sebuah bank Kanada. Pembayaran tersebut tidak boleh
dilakukan dalam Ringgit Malaysia sebab Ringgit tidak boleh digunakan untuk
urus niaga di Kanada. Oleh itu, pembayaran perlu dilakukan dalam dolar Kanada.
Sebaliknya jika sebuah firma Malaysia mengeksport barangan ke Kanada,
bayaran yang akan diterima oleh firma Malaysia berkenaan, hasil daripada jualan
eksport adalah dalam Ringgit Malaysia. Firma berkenaan tidak akan menerima
bayaran dalam dolar Kanada sebab mata wang berkenaan tidak boleh diguna
untuk berurus niaga di Malaysia. Senario ini dengan sendirinya memberikan
gambaran bahawa bank-bank secara langsung terlibat dalam proses permintaan
dan penawaran mata wang asing.
Persoalannya ialah bagaimanakah bank-bank tersebut berurusan di peringkat

antarabangsa.
N M membayar N sebanyak RM2,000 M

menggunakan cek Maybank
RM2,000
CIMB MAYBANK
RM2,000
A membayar B sebanyak RM2,000

A menggunakan cek CIMB B
Rajah 5.1: Proses Penjelasan Antara Bank

Untuk memahami keadaan ini, kita bermula dengan memerhatikan proses

penjelasan (clearing house) antara bank-bank perdagangan tempatan
sebagaimana ditunjukkan dalam Rajah 5.1.
A mengeluarkan cek CIMB kepada B sebanyak RM2,000. B memasukkan
cek tersebut ke dalam akaunnya dengan Maybank. Bermula dari situ, hubungan
yang ada ialah antara Maybank dan CIMB; Maybank mewujudkan tuntutan
kepada CIMB sebanyak RM2,000. Pada masa yang sama, M membayar N
sebanyak RM2,000 menggunakan cek Maybank. N memasukkan cek tersebut
ke dalam akaunnya di CIMB menjadikan tuntutan CIMB kepada Maybank
sebanyak RM2,000. Pada akhir tiap-tiap hari urus niaga, wakil kedua-dua bank
tersebut akan bertemu untuk menyemak berapakah jumlah yang perlu di kredit
atau di debitkan daripada akaun masing-masing menyebabkan dari segi
praktikal, wang tunai tidak berpindah antara satu bank dengan bank yang lain.
Dalam konteks perdagangan antarabangsa, proses yang sama berlaku.
Katakan sebuah syarikat Malaysia mengimport kamera digital daripada sebuah
syarikat di Jepun bernilai ¥6,000,000. Syarikat Malaysia tersebut membayar
wang sebanyak itu melalui banknya CIMB. Sekarang terdapat permintaan Yen
Jepun berjumlah ¥6,000,000 dari Malaysia.
Pada masa yang sama sebuah syarikat lain di Jepun mengimport balak
dari Sarawak bernilai RM200,000. Andaikan syarikat Jepun tersebut berurusan
dengan Bank of Tokyo untuk membayar pengeksport balak Malaysia tersebut.
Jika ¥100 = RM3.33 atau RM1 = ¥30.00, maka wujud penawaran Yen berjumlah
¥6,000,000.
Dalam contoh ini, permintaan Yen (¥) dikemukakan oleh CIMB sebanyak
¥6,000,000 dan penawaran Yen (¥) sebanyak ¥6,000,000 oleh Bank of Tokyo.
Jika kedua-dua bank saling berurusan antara satu sama lain, tuntutan tersebut
akan terhapus yakni saling memansuhkan satu sama lain.
Perhatikan bahawa dalam contoh ini sebagaimana contoh terdahulu, mata
wang asing tersebut iaitu Yen (¥) tidak mengalir keluar dari Jepun. Yang ada
hanya tuntutan obligasi antara bank. Bagi memudahkan penerangan, dalam
contoh ini kita gunakan angka atau jumlah yang sama. Tetapi dalam keadaan
sebenar, kemungkinan pada satu masa tuntutan CIMB lebih besar daripada
tuntutan Bank of Tokyo dan pada masa yang lain tuntutan Bank of Tokyo lebih
besar daripada tuntutan CIMB. Keadaan yang sama berlaku dengan mata-mata
wang lain.
PERGERAKAN MATA WANG
Dalam contoh “penjelasan” obligasi yang diberikan antara CIMB dan Bank of
Tokyo tersebut, mata wang yang terlibat tidak keluar dari sempadan geografi
kedua negara (Malaysia dan Jepun). Dalam contoh tersebut juga jumlah tuntutan
kedua-dua pihak saling memansuhkan (cancel-off) antara satu sama lain.
Dalam keadaan sebenar, dua kemungkinan besar boleh berlaku.

1. Jumlah tuntutan obligasi antara satu bank dengan bank yang lain tidak
sama.
2. Mata wang secara fizikalnya mungkin keluar dari sempadan geografi

negara masing-masing khususnya mata wang yang dibawa keluar oleh
pelancong-pelancong.
Dalam situasi pertama, andaikan eksport Malaysia bernilai RM300,000

bersamaan ¥9,000,000 sedangkan import Malaysia hanya bernilai ¥6,000,000.
Ini menyebabkan tuntutan obligasi CIMB melebihi tuntutan obligasi Bank of
Tokyo sebanyak ¥3,000,000. Dalam keadaan ini, Bank of Tokyo perlu membayar
CIMB sebanyak ¥3,000,000 bersamaan RM900,900.9009.
Situasi kedua timbul khususnya apabila mata wang sesebuah negara keluar
dari sempadan geografi negara berkenaan. Sebagai contoh, bulan Jun hingga
September merupakan bulan pelancongan bagi Britain. Ramai warga Britain
akan melancong ke luar negara. Andaikan destinasi utama mereka ialah
Malaysia. Selain daripada berbekalkan cek pengembara atau kad kredit, mereka
juga membawa wang tunai pound sterling. Dalam keadaan ini, bekalan atau
penawaran pound sterling di Malaysia antara bulan Jun dan September akan
meningkat. Pound sterling tersebut secara fizikalnya telah keluar dari Britain
dan berada sama ada dengan bank-bank atau pengurup-pengurup wang di
Malaysia.
Ramai pelancong luar juga mengunjungi Britain antara bulan Jun hingga
September disebabkan cuacanya yang menarik. Andaikan pada masa ini, ramai
pelancong Malaysia berkunjung ke Britain dan turut membawa bersama mereka
Ringgit Malaysia menyebabkan bekalan atau penawaran Ringgit Malaysia di
Britain meningkat pada masa itu. Bank dan pengurup wang di Britain
mempunyai lebihan Ringgit Malaysia.
Di Malaysia, dua kemungkinan timbul daripada keadaan ini. Pertama, bank
Malaysia yang mempunyai lebihan bekalan pound sterling akan menjual lebihan
tersebut kepada bank lain di Malaysia yang memerlukan pound sterling tersebut.
Kedua, jika sekiranya mereka tidak berjaya menjual lebihan tersebut, mereka
akan menjualnya kepada broker-broker pertukaran asing yang akan menghantar
balik lebihan pound sterling tersebut ke Britain. Lebih khusus, mereka akan
menjual pound sterling bagi ditukarkan dengan lebihan Ringgit Malaysia yang
terdapat dalam edaran di Britain. Akhbar tabloid Daily Mirror, England bertarikh
18 May 2004, umpamanya pernah memuatkan satu berita yang menunjukkan
polis berjaya menumpaskan percubaan merompak wang dalam transit (dalam
pemindahan) yang terdiri daripada pound sterling, dolar AS, dan euro bernilai
£60 juta dan £40 juta emas.
Kebanyakan negara mempunyai peraturan sendiri berhubung wang tunai
yang boleh di bawa masuk dan keluar daripada negara masing-masing.
Perhatikan peraturan berikut yang dikeluarkan oleh Bank Negara Malaysia pada
tahun 2008. Dalam hubungan ini, wang kertas ringgit hanya boleh di bawa
keluar sehingga nilai RM1,000 sahaja. Peraturan tersebut terpakai sama ada
untuk rakyat tempatan yang mengembara ke luar negara atau warga asing
yang melancung ke Malaysia dan akan keluar dari negara ini. Perhatikan juga
bahawa tidak ada had nilai dikenakan untuk membawa masuk mata wang asing.
http://www.bnm.gov.my/files/publication/ar/bm/2008/zcp07_001.pdf
PENGARUH MASA DALAM PERDAGANGAN ANTARABANGSA
Perhatikan senario ini. Seorang pengimport Malaysia bersetuju untuk membeli

barangan bernilai £50,000 daripada seorang pembekal di England. Butiran berikut
menjelaskan perhubungan dan tindakan-tindakan yang dilakukan oleh kedua
pihak dengan mengambil kira perbezaan masa antara London dan Kuala Lumpur
ialah +8.00 jam. Oleh itu, masa dinyatakan dalam GMT (Greenwich Median
Time) dengan masa di Malaysia dalam kurungan.
Jadual 5.1: Pengaruh Masa dalam Perdagangan Antarabangsa
Hari Masa (GMT) Butiran
Jumaat 0900 (5.00 petang) Persetujuan tersebut dicapai melalui

telefon.
Jumaat 1100 (7.00 malam) Pembekal di England menghantar faks

tentang butiran barangan, harga dan
sebagainya kepada pengimport Malaysia.
Sabtu/Ahad Cuti
Oleh kerana Sabtu dan Ahad adalah hari

Isnin 0100 (9.00 pagi) cuti, pengimport tersebut hanya dapat
meneliti butiran yang terkandung dalam
faks berkenaan pada pagi Isnin minggu
berikutnya jam 9 pagi.
0200 (10.00 pagi) Susulan daripada itu, ia (pengimport)

menghantar faks menyatakan
persetujuannya dengan butiran yang telah
dihantar tersebut.
1000 (6.00 petang) Pembekal tersebut mengesahkan

penerimaan persetujuan pengimport
Malaysia dan meminta pengimport Malaysia
tersebut menguruskan pembayaran.
Selasa 0400 (12.00 tengah Pengimport tersebut hanya selesai

hari) berurusan dengan banknya HSBC Kuala
Lumpur, bagi mengurus pembayaran pada
hari Selasa, jam 12 tengah hari.
Urusan dilakukan menggunakan SWIFT
(rujuk kembali kepada Bab 4).
1000 (6.00 petang) Bank HSBC London menerima pembayaran

tersebut dan memaklumkan kepada pembekal
berkenaan pembayarannya yang telah
diterima.
Dalam senario yang digambarkan dalam Jadual 5.1, urusan dimulai pada
hari Jumaat (waktu Malaysia) dan pembayaran cuma berjaya dibuat pada hari
Selasa (waktu Malaysia) iaitu selepas empat hari.
Perhatikan juga bahawa arahan pembayaran dilakukan oleh HSBC Kuala
Lumpur pada jam 0400 GMT (12 tengahari waktu Malaysia). Pada jam 1000
GMT, (6 petang waktu Malaysia), pembekal tersebut telah dimaklumi oleh HSBC
London akan pembayaran yang diterima oleh HSBC London bagi pihaknya. Hal
ini menunjukkan bahawa proses pemindahan dana tersebut hanya memakan
masa yang singkat. Jurang masa 8 jam yang berlaku dalam kes ini disebabkan
oleh perbezaan masa antara London dan Kuala Lumpur. Andainya pemindahan
dana tersebut antara Kuala Lumpur dan Singapura, pemindahan tersebut mungkin
hanya memakan beberapa saat sahaja – selama masa yang diambil apabila
kekunci komputer ditekan di Kuala Lumpur dan arahan masuk ke bank di
Singapura.
PERMINTAAN DAN PENAWARAN MATA WANG ASING
Kita katakan bahawa bank-bank terlibat secara langsung untuk menjalankan

permintaan dan penawaran pertukaran asing. Dalam bahagian ini kita berminat
untuk melihat sumber permintaan dan penawaran mata wang asing tersebut.
Bagi memahami permintaan dan penawaran mata wang asing ini kita perlu
kaitkannya kepada imbangan pembayaran. Jadual imbangan pembayaran
dibahagikan secara umumnya kepada dua akaun, iaitu akaun semasa dan
akaun modal. Melalui akaun semasa, aliran keluar masuk wang berpunca
daripada tiga aktiviti, iaitu eksport dan import barangan dan perkhidmatan,
bayaran pindahan, dan (lain-lain) pendapatan, manakala melalui akaun modal,
aliran keluar masuk tersebut berpunca daripada pergerakan masuk dan keluar
modal sesebuah negara.
Andaikan hubungan perdagangan antara Malaysia dan Jepun. Aliran keluar
wang berpunca daripada keperluan
• untuk membayar import (barangan dan perkhidmatan) kita dari Jepun,

• untuk membuat pembayaran pindahan ke Jepun (umpamanya bagi
membiayai pelajar Malaysia yang sedang belajar di Jepun),
• pelabur Jepun di Malaysia yang ingin membawa pulang keuntungan
pelaburan yang mereka peroleh di Malaysia, dan
• pelabur Malaysia yang ingin melabur di Jepun.
Begitu juga sebaliknya, aliran masuk wang berpunca daripada
• penerimaan bayaran ke atas eksport (barangan dan perkhidmatan) kita

ke Jepun,
• penerimaan pembayaran pindahan dari Jepun,
• pelabur-pelabur Malaysia di Jepun yang ingin membawa pulang keuntungan
pelaburan yang mereka peroleh di Jepun, dan
• pelabur Jepun yang ingin melabur di Malaysia.
Aliran keluar wang dari sesebuah negara menghasilkan permintaan ke atas

mata wang asing. Apabila pelabur Jepun ingin membawa balik keuntungan
yang mereka peroleh di Malaysia sedangkan keuntungan tersebut diperoleh
dalam Ringgit Malaysia maka mereka akan menukarkan Ringgit Malaysia
dengan Yen Jepun. Keadaan ini mewujudkan permintaan ke atas Yen Jepun.
Oleh itu, permintaan mata wang asing diiringi oleh penawaran mata wang
tempatan.
Sebaliknya, aliran masuk wang ke sesebuah negara menghasilkan
penawaran mata wang asing. Apabila pengeksport Malaysia mengeksport
minyak sawit ke India, pembeli minyak sawit tersebut di India perlu membayar
harga minyak sawit tersebut kepada pengeksport Malaysia. Pembeli minyak

sawit India tersebut mewujudkan permintaan ke atas Ringgit Malaysia dengan
menawarkan Rupee. Dengan itu penawaran mata wang asing diiringi oleh
permintaan mata wang tempatan. Yang jelas, permintaan mata wang asing
berpunca daripada sektor dalam negara, manakala penawaran mata wang asing
berpunca daripada sektor luar negara.
Permintaan dan Penawaran Mata Wang Asing dan Kadar Pertukaran

Dengan adanya permintaan dan penawaran mata wang asing, dua perkara timbul.
Pertama, dengan wujudnya permintaan dan penawaran ini dengan sendirinya
mendorong pembentukan satu pasaran mata wang asing. Kedua, di dalam
pasaran mata wang asing tersebut, interaksi antara permintaan dan penawaran
akan menentukan kadar pertukaran antara satu mata wang dengan mata wang
yang lain.
Rajah 5.2(a) menunjukkan caranya penentuan kadar pertukaran asing
berlaku di dalam pasaran pertukaran asing. Sebagaimana pasaran barangan,
kadar pertukaran mata wang asing terhasil daripada persilangan keluk
permintaan dan penawaran mata wang asing dalam pasaran mata wang asing.
Melalui contoh yang diberikan dalam Rajah 5.2(a), kadar pertukaran antara
Ringgit Malaysia dan Yen Jepun terhasil pada persilangan keluk permintaan
Ringgit Malaysia dan keluk penawaran Yen Jepun.
Dua perkara penting perlu diberikan perhatian untuk memahami rajah ini.
Pertama, pasaran tersebut adalah pasaran pertukaran asing bagi Malaysia,
iaitu pasaran Yen bagi Malaysia. Oleh itu, permintaan Yen tersebut adalah
permintaan Yen oleh Malaysia yakni oleh sektor dalam negeri Malaysia.
Sementara itu, penawaran Yen pula adalah oleh sektor luar iaitu daripada pihak
Jepun kepada Malaysia.
Mengapakah Jepun menawarkan Yen kepada Malaysia?
Cuba kaitkan persoalan ini kepada punca aliran wang masuk yang
dibincangkan di muka surat sebelah.
Perkara kedua yang perlu diberikan perhatian ialah tentang paksi tegak.
Sebagaimana yang dinyatakan, pasaran tersebut ialah pasaran Yen bagi
Malaysia. Oleh itu, paksi tegak mewakili berapa banyak Ringgit yang perlu
ditukarkan bagi mendapatkan satu unit Yen. Oleh itu simbol yang digunakan
ialah RM/¥ yang menunjukkan jumlah Ringgit yang perlu dilepaskan bagi
mendapatkan satu unit Yen.
Sekarang kita telah meletakkan asas bagi membolehkan kita berpindah
setapak ke hadapan. Dalam bahagian seterusnya, kita akan cuba memahami
perubahan yang akan berlaku kepada kadar pertukaran tersebut kerana
sebagaimana yang ditunjukkan dalam Rajah 5.3 kadar pertukaran antara satu
mata wang dengan mata wang lain sering berlaku turun naik.
(b)
RM/¥
S¥
RM0.037/¥
e2
(a)
RM0.033/¥ e1
RM/¥
D¥2
S¥ D¥1
Kuantiti ¥
(c)
e
RM/¥ S¥1
RM0.033/¥ S¥2
RM0.030/¥ e1
D¥ e2
D¥
Kuantiti ¥ Kuantiti ¥
Rajah 5.2: Permintaan dan Penawaran Mata Wang/Pertukaran Asing
Perubahan Permintaan dan Penawaran dan Kesan kepada Kadar

Pertukaran Keseimbangan
Kita bermula dengan melihat Rajah 5.2(b). Rajah 5.2(b) menunjukkan

permintaan Yen meningkat menyebabkan keluk D¥ bergerak ke kanan ke D¥2.
Kesan daripada perubahan tersebut ialah kadar pertukaran meningkat dari
RM0.033/¥ ke RM0.037/¥ .
Andaikan import Malaysia dari Jepun meningkat. Peningkatan import
tersebut akan meningkatkan permintaan Yen oleh sektor dalam negeri. Keadaan
ini menyebabkan keluk permintaan Yen (D ¥) akan bergerak ke kanan
sebagaimana ditunjukkan dalam Rajah 5.2(b), menyebabkan kadar pertukaran
meningkat ke e2. Andaikan kadar asal ialah RM0.033 = ¥1 (bersamaan dengan
RM1 = ¥30). Andaikan juga bahawa akibat perubahan permintaan Yen tersebut,
kadar baru ialah RM0.037 = ¥1 (bersamaan dengan RM1 = ¥27). Oleh itu,
kesan peningkatan permintaan Yen oleh sektor dalam negeri tersebut
menyebabkan kadar pertukaran meningkat daripada RM0.033 = ¥1 kepada
RM0.037 = ¥1.
Rajah 5.2(c) menunjukkan perubahan kadar pertukaran disebabkan oleh
peningkatan penawaran Yen. Peningkatan penawaran Yen antara lain berpunca
daripada peningkatan eksport Malaysia ke Jepun atau peningkatan pelaburan
Jepun ke Malaysia, iaitu yang dikaitkan kepada kemasukan Yen ke Malaysia.
Peningkatan penawaran Yen menggerakkan keluk penawaran Yen ke kanan.
Kesan daripada itu, kadar pertukaran jatuh dari e1 ke e2. Andaikan kadar per-
tukaran jatuh daripada RM0.033 = ¥1 (bersamaan dengan RM1 = ¥30) kepada
RM0.030 = ¥1 (bersamaan dengan RM1 = ¥33).
Dengan menggunakan keluk permintaan dan penawaran Yen, cuba tunjukkan

L a tih a n
kesan ke atas kadar pertukaran sekiranya berlaku pengurangan permintaan
K e n d iri Yen dan pengurangan penawaran Yen.
KADAR PERTUKARAN TETAP DAN KADAR PERTUKARAN BOLEH UBAH
Dalam Bab 4, kita telah melihat beberapa kategori kadar pertukaran asing yang
diamalkan oleh anggota-anggota Tabung Kewangan Antarabangsa (IMF). Secara
umum, terdapat dua pembahagian besar kategori-kategori tersebut iaitu kadar
pertukaran boleh ubah dan kadar pertukaran tetap. Sebagaimana yang
dibincangkan dalam bahagian yang lalu, penentuan kadar pertukaran boleh
ubah adalah berdasarkan kepada kuasa permintaan dan penawaran mata wang
asing. Dalam bahagian ini kita akan menumpukan perhatian kepada penentuan
kadar pertukaran tetap.
Malaysia dilanda krisis kewangan pada 1998 menyebabkan kadar
pertukaran Ringgit Malaysia berbanding mata wang utama dunia mengalami
turun naik yang begitu rencam. Rajah 5.3 memberikan gambaran perubahan
kadar pertukaran Ringgit berbanding beberapa mata wang utama dunia untuk
tempoh Januari 1997 - Jun 2010.
Pada 2 September 1998, kerajaan mengambil langkah mengikat kadar
pertukaran Ringgit tersebut kepada dolar AS pada kadar AS$1 = RM3.80. Ikatan
tersebut kekal sehinggalah apungan terurus dilaksanakan pada 21 Julai 2005.
7.5000
2 Sep 1998 21 Jul 2005
6.5000
GBP
5.5000
EUR
4.5000
USD
3.5000
JPY
2.5000
1 Jan 1999
1.5000
2/1 /1997
10/6 /1997
4/11 /1997
6/4 /1998
3/9 /1998
3/2 /1999
30/6 /1999
23/1 1/199
21/4 /2000
18/9 /2000
19/2 /2001
18/7 /2001
12/1 2/200
17/5 /2002
3/10 /2002
3/6 /2003
31/7 /2003
29/1 2/200
31/5 /2004
10/2 1/200
24/3 /2005
8/18 /2005
18/1 /2006
20/6 /2006
15/1 1/200
16/4 /2007
11/9 /2007
14/2 /2008
10/7 /2008
5/12 /2008
22/5 /2009
16/1 0/200
19/3 /2010
Sumber: Kadar pertukaran diperoleh dari laman www.bnm.gov.my
Rajah 5.3 Kadar Pertukaran Ringgit berbanding Mata Wang Utama

Dunia, Januari 1997 – Jun 2010.
Sekali lagi, senario ini memberikan gambaran kepada kita bahawa terdapat
dua bentuk kadar pertukaran iaitu kadar pertukaran boleh ubah dan kadar
pertukaran tetap. Kadar pertukaran boleh ubah ialah kadar pertukaran yang
(diizinkan) berubah-ubah mengikut kuasa pasaran yang berdasarkan perubahan
permintaan dan penawaran. Oleh itu, kadar pertukaran boleh ubah semata-
mata dipengaruhi oleh perubahan permintaan dan penawaran antara satu mata
wang dengan mata wang lain sebagaimana yang digambarkan dalam Rajah
5.2.
Sebaliknya kadar pertukaran tetap adalah kadar yang ditetapkan oleh
kerajaan pada paras tertentu. Dalam contoh Malaysia sepanjang mengharungi
krisis kewangan sebagaimana yang telah dinyatakan, kadar pertukaran tersebut
diikat pada paras RM3.80 = AS$1. Perhatikan Rajah 5.3 di atas khususnya
bagi dolar AS. Kadar pertukaran mengalami turun naik. Tetapi bermula pada 2
September 1998 graf bagi dolar AS tersebut bertukar menjadi mendatar kerana
kadar pertukaran antara dolar AS dan Ringgit Malaysia telah ditetapkan pada
paras RM3.80 = AS$1. Pada 21 Julai 2005 ikatan tersebut dilonggarkan dan
kerajaan melaksanakan apungan terurus.
Apungan terurus merupakan satu regim kadar pertukaran yang kadar
pertukaran dibenarkan berubah-ubah secara terkawal. Sebelum melihat
pelaksanaan apungan terurus, kita perhatikan terlebih dahulu perbezaan antara
kadar pertukaran boleh ubah dan kadar pertukaran tetap.
Mekanisme Penetapan Kadar Pertukaran Tetap
Perhatikan Rajah 5.4.
RM/$
S$
28 Ogos 1998
e1 (RM4.220/$)
2 Sept. 1998
e2 (RM3.80/$)
D$
q1 q q2 Kuantiti mata
wang asing
Rajah 5.4: Kadar Pertukaran Boleh Ubah dan Kadar Pertukaran Tetap
Kita tahu bahawa sebelum krisis kewangan 1998, Malaysia mengamalkan

kadar pertukaran boleh ubah. Pada 28 Ogos 1998, kadar boleh ubah antara
Ringgit dan dolar AS ialah e1 iaitu $1 = RM4.220. Pada 3 Sept. 1998 kerajaan
mengambil keputusan mengikat kadar pertukaran antara Ringgit Malaysia dan
dolar AS pada kadar AS$1 = RM3.80. Sebagaimana yang ditunjukkan oleh
Rajah 5.4, kadar pada 3 September 1998 adalah lebih rendah berbanding kadar
sebelumnya, contohnya kadar pada 28 Ogos 1998. Malah, semenjak 25 Mei
1998, kadar pertukaran antara Ringgit dan dolar AS tidak pernah kurang daripada
RM4.00 bagi setiap dolar. Dalam tempoh antara 25 Mei 1998 sehingga
2 September 1998, catatan paling tinggi kadar pertukaran antara Ringgit dan
dolar ialah RM4.2650 iaitu pada 13 Julai 1998.
Apa yang berlaku apabila kerajaan menetapkan kadar pertukaran antara Ringgit
dan dolar AS pada 2 September 1998?
Kita ketahui bahawa kadar yang ditetapkan ialah RM3.80=AS$1

sebagaimana yang ditunjukkan oleh Rajah 5.4 pada kadar e2. Namun pada
kadar e2 , terdapat lebihan permintaan dolar AS sebanyak q2q1 yang menunjukkan
terdapat lebihan permintaan dolar AS berbanding penawaran dolar AS.
Maknanya, keperluan kita kepada dolar AS melebihi penawaran dolar AS. Ini
juga menunjukkan aliran wang keluar melebihi aliran wang masuk ke dalam
negara. Di samping menetapkan kadar pertukaran kerajaan juga telah
melaksanakan kawalan aliran modal yang boleh menyekat aliran modal keluar
daripada negara ini. Oleh itu, satu punca aliran keluar wang telah ditutup yang
berkaitan dengan aliran modal. Yang tinggal ialah aliran yang tergolong di bawah
kategori akaun semasa imbangan pembayaran, iaitu berkaitan dengan import
dan eksport.
Mungkin persoalan yang timbul di sini ialah mengapakah kadar pertukaran

tersebut ditetapkan di bawah daripada kadar keseimbangan?
Perlu diingat bahawa jika kerajaan menetapkan kadar RM4.220/$

sebagaimana kadar pada 28 Ogos 1998, bermakna pada kadar tersebut RM1
bernilai $0.2370, sedangkan pada kadar RM3.80/$, RM1 bernilai $0.2632. Dilihat
dari sudut eksport, memang lebih menguntungkan untuk ditetapkan pada kadar
RM4.220/$ kerana pada kadar tersebut, harga eksport lebih rendah. Namun,
kita juga perlu juga melihat daripada sudut import. Pada RM4.220/$, harga
import lebih mahal berbanding dengan pada kadar RM3.80/$.
Oleh itu, secara umumnya, apabila sesebuah negara mengambil langkah
mengikat kadar pertukarannya berbanding dengan mata wang lain ekoran krisis
kewangan, kadar yang ditetapkan tersebut adalah lebih rendah daripada kadar
keseimbangan atas pertimbangan seperti yang dibincangkan.
RM/$
e1 S$
e h
e2 D$
q1 q q2 Kuantiti mata
wang asing
Rajah 5.5: Kadar Tukaran Apungan Terurus
Seperkara lagi yang perlu diingat ialah bahawa kadar tersebut diikat pada
dolar AS dan tidak dengan mata wang lain. Ini menjelaskan sebabnya turun
naik kadar pertukaran antara Ringgit dan British Pound, Yen Jepun serta Euro
sebagaimana dihuraikan dalam Rajah 5.3 yang lalu. Turun naik tersebut berlaku
kerana tidak wujud sebarang ikatan antara dolar AS dan mata wang lain tersebut.
Apabila dolar AS dan Paun berlaku turun naik, maka Ringgit dan Paun juga
akan mengalami turun naik.
APUNGAN TERURUS
Kita telah mengatakan bahawa bermula 21 Julai 2005, penetapan kadar

pertukaran antara Ringgit dan dolar AS dimansuhkan dan diganti dengan apungan
terurus. Yang dimaksudkan dengan apungan terurus ialah kadar pertukaran
tersebut dibenarkan terapung ditentukan oleh pengaruh permintaan dan
penawaran tetapi apungan tersebut dikawal dari segi turun naiknya. Rajah 5.5
menjelaskan keadaan ini.
Kadar pertukaran ditentukan pada persilangan keluk permintaan dan
penawaran pertukaran asing. Tetapi kuasa pasaran tersebut hanya berfungsi
dalam lingkungan antara kadar maksimum e1 dan kadar minimum e2. Dalam
sistem apungan terurus , keluk permintaan terbahagi kepada dua bahagian iaitu
bahagian lazim yang bercerun negatif dan bahagian mendatar. Begitu juga
halnya dengan keluk penawaran yang juga terbahagi kepada dua iaitu keluk
penawaran lazim yang bercerun positif dan keluk penawaran mendatar.
Dilihat dari sudut lain, keluk permintaan yang bercerun negatif hanya boleh
bergerak ke atas dan ke bawah sehingga mencecah keluk permintaan mendatar.
Begitu juga sebaliknya, keluk penawaran yang bercerun positif hanya boleh
turun naik sehingga mencecah keluk penawaran mendatar. Hal ini juga
bermakna, kuasa pasaran permintaan dan penawaran hanya berfungsi dalam
lingkungan julat jarak “h” sahaja.
Semakin kecil jarak “h” semakin ketat darjah kawalan ke atas turun naik
kadar pertukaran tersebut.
MEMAHAMI KADAR PERTUKARAN
Perhatikan petikan kadar pertukaran berikut yang disiarkan oleh akhbar The
Star bertarikh 3 Ogos 2005.
Jadual 5.2: Kadar Pertukaran Asing
Bank Negara’s best available quotations by commercial banks of Kuala Lumpur at

noon 02/08/05.
Units of foreign currency per unit of Malaysian Ringgit
Buying OD Selling OD
US Dollar 0.2669 0.2670

Sterling 0.1506 0.1507
Singapore dollar 0.4426 0.4429
Yen 100 29.8439 29.8652
Euro 0.2185 0.2186
Ringgit Malaysia per foreign currency opening rates by Maybank on 02/08/05
SellingTT/OD Buying TT Buying OD
1 US Dollar 3.7845 3.7155 3.7055

1 Euro 4.6230 4.5310 4.5110
1 Singapore Dollar 2.2815 2.2370 2.2290
1 Sterling Pound 6.7000 6.5670 6.5470
100 Hongkong Dollar 49.4500 47.0400 46.8400
100 Indonesian Rupiah 0.0407 0.0350 0.0300
100 Japanese Yen 3.3770 3.3100 3.3000
100 Thai Baht 9.3500 8.7200 8.5200
Tiga perkara perlu diberikan perhatian pada peringkat ini.

 Unit ukuran
 Harga jual dan harga beli
 Harga OD dan harga TT
Unit ukuran
Sebahagian daripada mata wang yang tersenarai pada Jadual 5.2 dinyatakan
dalam dua bentuk. Pertama dalam unit mata wang asing bagi setiap unit Ringgit
Malaysia, umpamanya, AS$0.2669 bagi setiap Ringgit Malaysia. Kedua, mata
wang yang sama iaitu dolar AS, dinyatakan dalam konteks Ringgit Malaysia
bagi setiap unit mata wang asing tersebut, umpamanya RM3.7845 bagi setiap
dolar AS.
Juga perhatikan bahawa bagi sesetengah mata wang, unit ukurannya dalam
denominasi 100 unit umpamanya dolar Hong Kong, Rupiah Indonesia, Yen Jepun
dan Baht Thailand, manakala sebahagian yang lain dalam denominasi 1 unit
seperti dolar AS, euro, dolar Singapura dan Paun Sterling UK.
Harga beli dan harga jual
Berdasarkan jadual tersebut kadar pertukaran terbahagi kepada dua, iaitu harga
beli dan harga jual.
Harga beli merujuk kepada belian mata wang asing oleh bank apabila bank
membeli mata wang asing daripada anda sebagai pelanggannya. Harga jualan
merujuk kepada jualan mata wang asing oleh bank kepada anda.
Nama lain bagi harga beli ialah harga bida (bid price), manakala nama lain
bagi harga jual ialah harga minta (ask price).
Harga bida (bid price) atau harga beli ialah harga bank sanggup membeli
mata wang asing daripada pelanggannya.
Harga minta (ask price) atau harga jual ialah harga bank sanggup menjual
mata wang asing kepada pelanggannya.
Urus niaga TT dan OD
Urus niaga TT merujuk kepada urus niaga melibatkan pindahan telegraf

(telegraphic transfer) dan urus niaga OD merujuk kepada urus niaga atas
permintaan (on demand). Pindahan telegraf bermakna mata wang asing tersebut
dipindahkan secara elektronik antara satu bank dengan bank yang lain yang
berada di luar negara. Urus niaga OD merujuk kepada jual-beli mata wang
asing di kaunter. Umpamanya, anda membeli mata wang asing di kaunter bank
atau anda menjual mata wang asing di kaunter bank.
Memahami Harga Beli dan Harga Jual
Berpandukan kadar pertukaran tersebut, sekiranya anda mempunyai AS$100

dan anda ingin menukarkan atau membeli Ringgit Malaysia, bank akan membeli
AS$ anda pada harga beli pada kadar AS$100 x 3.7155 dan anda akan
memperoleh RM371.55. Di sini, anda menjual USD dan bank membeli USD.
Tindakan anda menjual USD atau mana-mana mata wang asing yang lain
bermakna anda membeli Ringgit Malaysia dan pada masa yang sama bank
membeli mata wang asing tersebut dan menjual Ringgit.
Sebaliknya, jika anda ingin membeli AS$100, bermakna bank akan menjual
USD pada harga jual iaitu pada kadar AS$100 x 3.7845, yang bermakna anda
perlu membayar kepada bank sebanyak RM378.45. Dalam keadaan ini, tindakan
anda membeli USD atau mana-mana mata wang asing yang lain bermakna
anda menjual Ringgit Malaysia dan pada masa yang sama bank menjual mata
wang asing dan membeli Ringgit.
Perhatikan bahawa bagi urus niaga melibatkan AS$100 ini, apabila bank
 menjual AS$ (membeli Ringgit)  bank memperoleh RM378.45 setiap

AS$100.
 membeli AS$ (menjual Ringgit)  bank membayar RM371.55 setiap
AS$100
Dalam urus niaga ini, bank memperoleh keuntungan sebanyak (RM378.45

- RM371.55) iaitu RM6.90 bagi setiap US$100 yang diurusniagakan.
Perhatikan kembali Jadual 5.2. Jelas bahawa harga beli lebih rendah daripada
harga jual. Dengan cara inilah bank memperoleh keuntungan daripada urus
niaga mata wang asing.
Sebagai merumuskan hal ini, perlu diingat bahawa
 harga beli atau harga bida ialah jumlah Ringgit Malaysia yang akan anda
perolehi apabila bank membeli mata wang asing yang ada pada anda.
 harga jualan atau harga minta ialah jumlah mata wang asing yang sanggup
ditawarkan oleh bank untuk ditukarkan dengan Ringgit Malaysia anda
atau jumlah Ringgit Malaysia yang perlu anda bayar apabila anda membeli
mata wang asing daripada bank.
Jika anda berminat, anda boleh mengetahui kadar pertukaran semasa

antara mata-mata wang dunia dengan melayari laman web http://
www.marketprices.ft.com/markets/currencies/ab. Laman tersebut dikemas kini
setiap hari dan kerana itu ia boleh memberikan gambaran kepada anda
kedudukan sesuatu mata wang.
Spred
Perbezaan di antara harga beli (harga bida) dan harga jual (harga minta)
dinamakan sebagai spred (spread) iaitu keuntungan daripada urus niaga mata
wang asing oleh bank. Oleh itu, spred/keuntungan bagi setiap AS$1 yang
diurusniagakan ialah (0.2670–0.2669) atau AS$0.0001.
Spred ialah perbezaan di antara harga beli (bida) dan harga jual (minta).
Konsep
Kira spred untuk setiap urus niaga berikut.

L a tih a n
K e n d iri
Jadual Harga Jual Harga Beli
Harga beli Harga jual Spred
US Dollar (USD) 0.2669 0.2670

Sterling (GBP) 0.1506 0.1507
Singapore dollar 0.4426 0.4429
Yen 100 29.8439 29.8652
Euro 0.2185 0.2186
Margin Keuntungan
Margin keuntungan daripada urus-urus niaga tersebut boleh dihitung

menggunakan formula berikut:
PA  PB
   100 5.1
PA
 ialah margin keuntungan, PA ialah harga jual/minta (ask price) dan PB ialah
harga beli/bida (bid price).
Margin keuntungan urus niaga tukaran wang mengukur peratus keuntungan

daripada setiap urus niaga.
Konsep
Menggunakan formula 5.1, kita boleh mengira margin keuntungan bagi urus
niaga dolar AS tersebut.
0.2670-0.2669
margin keuntungan   100
0.2670
 0.0375%
Kira margin keuntungan untuk paun sterling, dolar Singapura dan Yen Jepun
daripada harga beli dan harga jual dalam jadual yang diberikan untuk soalan
L a tih a n latihan tadi.
K e n d iri
Memahami Harga TT dan OD
Kita telah menyatakan bahawa kadar pertukaran yang dilaporkan dalam Jadual
5.2 merujuk kepada harga jual beli mata wang asing secara tunai melibatkan
pembelian di kaunter bank atau broker atau pengurup. Harga ini juga dikenali
sebagai harga OD (on-demand). Lazimnya harga jual beli tunai atau harga OD
berbeza dengan harga atau kadar pertukaran yang digunakan apabila melibatkan
jual beli arahan bank atau pindahan telegraf yang juga dikenali sebagai harga
TT (telegraphic transfer). Persoalannya ialah mengapa perkara tersebut timbul?
Perhatikan semula Jadual 5.2.
Ambil contoh spred bagi Euro:

 bagi harga TT, sprednya adalah 4.6230 – 4.5310 = 0.0920
 bagi harga OD, sprednya adalah 4.6230 – 4.5110 = 0.1120
Kita dapati bahawa spred bagi urus niaga OD lebih besar daripada spred bagi
urus niaga TT.
Mengapakah spred OD lebih besar daripada spred TT?

Fikir
Sejenak
Kita telah menyatakan bahawa harga OD merujuk kepada urusan jual beli
pertukaran asing di kaunter. Pertukaran, sama ada belian atau jualan, di kaunter
hanya melibatkan jumlah yang kecil berbanding dengan pertukaran berasaskan
TT. Seorang pengimport Malaysia yang ingin membayar pembekal barangan
importnya dari Jerman berjumlah €500,000 tidak akan membeli pertukaran asing
(iaitu €) di kaunter, sebaliknya, akan membuat pemindahan telegraf (yang di
urus bagi pihaknya oleh bank sendiri) kerana urus niaga pertukaran asing di
kaunter hanya melibatkan jumlah pertukaran yang kecil. Umumnya pertukaran
kecil melibatkan pertukaran mata wang asing – wang kertas atau syiling – dan
tidak melibatkan bentuk-bentuk lain pertukaran asing.
Levi (1996) merumuskan bahawa spred bagi urus niaga pertukaran asing
dalam bentuk wang kertas dan syiling iaitu spred bagi urus niaga OD, besar
kerana urus niaga seperti ini mempunyai tiga risiko besar iaitu:
 bank terpaksa menyimpan banyak jenis mata wang asing yang

kesemuanya tidak menghasilkan pulangan dalam bentuk bunga.
 terdedah kepada bahaya rompakan yang memaksa bank sentiasa

mengambil langkah pengawasan yang ketat.
 bahaya kewujudan wang palsu.
Spred yang lebih besar bermakna keuntungan pihak bank atau broker atau
pengurup wang adalah lebih besar.
RUMUSAN
Dalam bab ini kita telah berusaha memahami penentuan kadar pertukaran
khususnya di bawah tiga regim iaitu regim pertukaran berubah, regim pertukaran
tetap dan regim apungan terurus. Penelitian ini melihat khusus kepada
pelaksanaan sistem tersebut dalam konteks Malaysia. Oleh kerana penentuan
kadar pertukaran berkait rapat dengan permintaan dan penawaran mata wang
asing, maka untuk memahami penentuan kadar pertukaran ini, kita juga telah
melihat faktor-faktor yang menyebabkan perubahan permintaan dan penawaran.
Kita kaitkan perubahan tersebut dengan aliran keluar masuk wang seperti yang
digambarkan melalui akaun imbangan pembayaran.
SOALAN PERBINCANGAN
1. Apakah keadaan yang boleh menyebabkan mata wang sesebuah negara

secara fizikalnya boleh berpindah ke negara luar?
2. Bezakan antara kadar lani dan kadar tetap.
3. Apakah yang dimaksudkan dengan spred dan margin keuntungan bagi

urus niaga mata wang?
4. Mengapakah spred bagi urus niaga OD lebih besar daripada spred urus
niaga TT? Berikan tiga sebab.
5. Bezakan harga beli dan harga jual.

RUJUKAN
Appleyard, D.R. dan Field, A.J. (2001) International Economics (Edisi ke-4).


McGraw-Hill.
Daniels, J. dan VanHoose, D. (1999). International Monetary and Financial

Economics. Cincinnati: South-Western.
Dunn, R.M. dan Mutt, J.H. (2000). International Economics (Edisi ke -5). London:
Routledge.
Eiteman, D.K., Stonehill, A.I. dan Moffit, M.H. (2004). Multinational Business
Finance (Edisi ke-10). Boston: Pearson Addison Wesley.
Hallwood, C.P. dan MacDonald, R. (2000). International Money and Finance

(Edisi ke-3). Oxford: Basil Blackwell.
Husted, S. dan Melvin, M. (2001). International Economics (Edisi ke-5). Boston:

Addison Wesley.

Krugman, P.R. dan Obstfeld, M. (2003). International Economics – Theory and

Policy (Edisi ke-6). Boston: Addison Wesley.
Levi, M.D. (1996). International Finance – The Markets and Financial Management
of Multinational Business. Singapore: McGraw Hill.
Moosa, I. A. (1998). International Finance – An Analytical Approach. Roseville,

Australia: McGraw Hill.
Pilbeam, K. (1992) International Finance. London: MacMillan.

Pugel, T.A. dan Lindert, P.H. (2000). International Economics (Edisi ke-11).
Boston: Irwin-McGraw-Hill.
Reuters (2000). An Introduction to Foreign Exchange and Money Markets. The

Reuters Financial Training Series. Singapore: John Wiley and Sons.
Salvatore, D. (2001). International Economics (Edisi ke-7). New York: John

Wiley and Sons.
Walmsley, J. (1996). International Money and Foreign Exchange Markets – An

Introduction. Chichester, England: John Wiley and Sons.

JKE 518 Asas Kew Antarabangsa

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

JKE 518 Asas Kew Antarabangsa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kandungan i

Siri Pendidikan Jarak Jauh

ASAS KEWANGAN ANTARABANGSA

KU’ AZAM TUAN LONIK

BAB 1: MEMAHAMI KEWANGAN ANTARABANGSA

BAB 2: DASAR FISKAL DAN KEWANGAN DALAM MODEL EKONOMI

BAB 3: IMBANGAN PEMBAYARAN

BAB 4: PASARAN PERTUKARAN ASING: PENGENALAN DAN

BAB 5: MEMAHAMI PERTUKARAN ASING

Objektif Bab 101

Rajah 1.1: Keluk Kemungkinan Keluaran dan Konsep Kos Lepas 9

Jadual 1.1: 20 MNC Terbesar Dunia, 2010 7

Aktiviti Latihan Opsyenal

Maklum Balas Fikir dan Renung Kembali

Ku ‘Azam Tuan Lonik, Ph.D

kedudukan kewangan antarabangsa dalam ekonomi sesebuah negara.

kesan pelaksanaan dasar fiskal dan dasar kewangan dalam konteks

proses penyediaan imbangan pembayaran dan kegunaan data imbangan

pasaran mata wang asing, penentuan kadar pertukaran asing, bentuk-

Disiplin Kewangan Antarabangsa merupakan salah satu daripada cabang disiplin

memahami sebab wujudnya perdagangan antarabangsa,

menjelaskan hubungkait perdagangan antarabangsa dan kewangan

menjelaskan cara negara membiayai aktiviti antarabangsanya,

membezakan kesan import dan eksport ke atas ekonomi negara,

mengaitkan kegiatan perdagangan antarabangsa dengan pasaran mata

Mengapa perlunya perdagangan antarabangsa?

untuk memasarkan barangan yang boleh dikeluarkan oleh negara secara

Jadual 1.1: 20 MNC Terbesar Dunia, 2010 (juta AS$)

Aset Jualan Guna Tenaga

1 General US Elektrik 401,290 797,769 97,214 182,515 171,000 323,000

Aktiviti MNC ini dilakukan dalam tiga cara:

3. memberi kebenaran kepada pengusaha-pengusaha di negara-negara lain

Dalam kehidupan seharian anda, cuba fikirkan apakah barang-barang bukan

FAEDAH MUTLAK DAN FAEDAH BERBANDING

Kos Melepas merujuk kepada jumlah penggunaan/pengeluaran sesuatu

Rajah keluk kemungkinan pengeluaran dalam Rajah 1.1 dapat menjelaskan

Rajah 1.1: Keluk Kemungkinan Pengeluaran dan Konsep Kos Melepas

Apabila ekonomi menggunakan sepenuhnya faktor-faktor pengeluaran yang

SOALAN DALAM TEKS

Berapakah kadar gantian X dan Y pada

PERDAGANGAN LUAR MALAYSIA

Sumber: Bank Negara Malaysia

Dalam arus globalisasi yang melanda dunia sekarang aktiviti perdagangan

HUBUNGAN PERDAGANGAN ANTARABANGSA DAN KEWANGAN

Laporan CNN.com pada 8 November 2004 menyebut kemungkinan Air Asia

Sektor Luar dan Pendapatan Negara

dengan Y - pendapatan negara; C - penggunaan, I - pelaburan, G - perbelanjaan

C + I + G di kenali sebagai serapan negara yang merujuk kepada penggunaan

Serapan negara merujuk kepada penggunaan warga sesebuah negara ke

1. berapa banyak daripada pendapatan (Y) sesebuah negara tersebut diperoleh

Berdasarkan pendekatan keluaran dalam pengiraan pendapatan negara, Y

(A), maka eksport bersih adalah positif,

Y > A = X > 1.3a

Y < A = X < M. 1.3b

Andainya penggunaan masyarakat dalam negara tersebut melebihi

Persamaan 1.1 menggambarkan punca pendapatan negara. Kita juga ketahui

Menggabungkan persamaan 1.1 dan 1.4, kita dapati

atau, dengan mematikan C di kedua-dua belah persamaan tersebut, dan

Menyusunatur persamaan 1.6, kita dapati

dengan NX merupakan eksport bersih.

Perlu diingat, jika NX positif, ia menunjukkan bahawa pendapatan eksport lebih

Membiayai Perdagangan Antarabangsa

1. Jika kerajaan melaksanakan belanjawan terimbang, T = G

Jika diandaikan kerajaan melaksanakan dasar belanjawan terimbang iaitu hasil