ቅዱስ ዮሴፍ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት፣ አዲስ አበባ

የኢትዮጵያ ወደብ አልባነት በሀገሪቱ ላይ ያደረሳቸው ተግዳሮቶችና

መፍትሄዎቻቸው

የ 11 ኛ ክፍል የአራተኛው ሩብ አመት የእንግሊዘኛ ትምህርት ውጤት ለማሟላት

ለመምህር አንዷለም የቀረበ ጥናታዊ ጽሁፍ

በ 11 ኛ ሀ ክፍል በሚገኙት

ዳንኤል ሁነኛው ዳንኤል ቶማስ ኤፍሬም እንዳለ ኢዛና አረጋ ሳምሶን ፈለቅ እና

ዮናታን ጌታቸው የተዘጋጀ

ሚያዚያ፣ 2016
ማውጫ
ምዕራፍ አንድ....................................................................................................................................1
መግቢያ............................................................................................................................................1
1.1. የጥናቱ ዳራ................................................................................................................................1
1.2 የችግሩ መግለጫ..........................................................................................................................2
1.3 የምርምሩ አላማ...........................................................................................................................2
1.3.1 አጠቃላይ አላማ...................................................................................................................2
1.3.2 ልዩ አላማ............................................................................................................................3
1.4 የምርምሩ ጠቀሜታ.....................................................................................................................3
1.5 የምርምሩ ክልል...........................................................................................................................3
ምዕራፍ ሁለት....................................................................................................................................5
የተዛማጅ ጽሁፍ ግምገማ....................................................................................................................5
1. የወደብ አልባነት ፍቺ እና ባህሪያት.................................................................................................5
1.1 የወደብ አልባነት ፍቺ..............................................................................................................5
1.2 ወደብ የሌላቸው አገሮች ጂኦግራፊያዊ ገፅታዎች......................................................................6
1.3. ወደብ የሌላቸው አገሮች ምድቦች............................................................................................6
1.4 የወደብ አልባነት በአለም አቀፍ ህግ..........................................................................................7
2.......................................................................................................................................................7

ii
 ምዕራፍ አንድ

መግቢያ

1.1. የጥናቱ ዳራ
የዓለም ሁለት ሶስተኛው ክፍል ውሃ ነው። በምድር ላይ ከሚደረጉ ጉዞዎች ዘጠና በ መቶ የሚሆኑት በባህር ወይም
በውቅያኖስ ላይ የሚደረጉ ናቸው። ግዙፍ ምርቶች፣ ጥሬ ዕቃዎች፣ የትላልቅ ፕሮጀክቶች ግብዓቶች፣ የጦር
መሳሪያዎች እና ከፍተኛ ጭነቶችም የሚጓጓዙት በውሃ ላይ ነው። ይህ ደግሞ ካለባህር ትራንስፖርት የማይታሰብ
ነገር ነው። በባህር ትራንስፖርት ውጤታማ ለመሆን ደግሞ የባህር በር ባላቤት መሆንን ይጠይቃል። ባለንበት
ውድድር የበዛበት ዓለም ላይ ማደግና ኃያል መሆን ከባህር በር ውጪ አይታሰብም።

ወደብ አልባ ሀገራት በወደብ አልባነታቸው ምክንያት ልዩ ልዩ ፈተናዎች ይገጥሟቸዋል። ኢትዮጵያ በአፍሪካ
ከሚገኙ ወደብ አልባ ሀገራት አንዷ ናት። በዚም ምክንያት በወደብ አልባነት በሚደርሱ ችግሮች ተጠቂ ሆናለች።
የሀገሪቱ ወደብ አልባነት በኢኮኖሚያዊ፣ በማህበራዊና ፖለቲካዊ እድገት ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ ያሳድራል።

ወደብ አልባ መሆን በአንዲት ሀገር ላይ የሚያደርሰው ተጽዕኖ የጎላ ነው። አንዳንድ ጥናቶች እንደሚያሳዩት ከሆነ
ወደብ የሌላቸው ታዳጊ ሀገራት ወደብ ካላቸው ጎረቤቶቻቸው ጋር ሲነጻጸሩ ዝቅተኛ የገቢ ደረጃ አላቸው። ለዚህም
ይመስላል ከአርባ አራቱ ወደብ አልባ ሀገራት ሰላሳ ሶስቱ በማደግ ላይ ያሉ ሀገራት ሲሆኑ፤ አስራ ስድስቱ ደግሞ
እጅጉን በድህነት የሚማቅቁ በዓለም የኢኮኖሚ ደረጃ በግርጌ የተቀመጡ መሆናቸውን የአለም ባንክ መረጃ
የሚያሳየው።

ሀገራቱ ምንም ያህል እንኳን በሀገራቸው የወጪና ገቢ ንግድ ቢሰሩም የገቢያቸው ሁኔታ ግን የሚወሰነው ወደብ
ባላቸው ጎረቤት ሀገሮቻቸው ስለመሆኑ ይገለፃል። ወደብ የሌላቸው ሀገራት የንግድ ወጪ ወደብ ካላቸው ሀገራት
ጋር ሲነፃፀር በሁለት ዕጥፍ እንደሚጨምር ጥናቶች ይጠቁማሉ። ለወደብ አገልግሎት የሚወጣው ወጪ ደግሞ
ለገቢ ንግድ የሚወጣውን ወጪ እንዲጨምር ያደርገዋል።

ወደብ አልባ በመሆን ብቻ የአንድ ሀገር የውጭ ንግድ መጠን ከሰላሳ ሶስት በመቶ እስከ አርባ ሶስት በመቶ ሊቀንስ
እንደሚችልም ጥናቶች በንፅፅር ያስቀምጣሉ። ለአብነትም እንኳን የውጭ ኢንቨስተሮች በሀገራት መዋለ
ንዋያቸውን ለማፍሰስ እንደ መስፈርት ከሚመለከቱት ጉዳይ አንዱ የባህር በር ወደብ ይገኝበታል፤ ምክንያቱም
ድርጅታቸው ምርቱን በቀላሉ ለውጭ ገበያ ለማቅረብ የሚያስችል መንገድ በመሆኑ ነው።

ኢትዮጵያ ወደብ አልባ በመሆኗ በኢኮኖሚ እድገቷ ላይ እንደሌሎች ሀገራት ሁሉ ማነቆ ሆኖባታል። አለም ላይ ካሉ
አርባ አራት ወደብ አልባ ሀገራት መካከል የኢትዮጵያ በብዙ መንገድ ጎልቶ እንዲነሳ የሚያደርግባቸው መንገዶች
አሉ። ኢትዮጵያ ከአርባ አራቱም ሀገራት ከፍተኛ የህዝብ ቁጥር ያላት ትልቅ ወደብ አልባ ሀገር ያደርጋታል።
ለዘመናት የባህር በር ባለቤት የነበረች እና ጥንታዊት ሀገር ብትሆንም በታሪክ ሂደት ግን የኤርትራ ነጻ ሀገር ሆኖ
መውጣትን ተከትሎ ለወደብ አልባነት ተዳርጋልች። በቅርብ ርቀት የሚመለከታትን የባህር በር ጋር ተራርቃ
ለውጪ ገቢ ንግድ እጅጉን ከሚርቃት በጅቡቲ በኩለ በማድረግ ዘጠና በመቶ የውጪ ገቢ ንግዷንም ታከናውላች።

ገጽ 1
እነዚህ ፈተናዎች ቢኖሩትም ኢትዮጵያ ወደብ አልባነቷ የሚያደርሰውን ጉዳት በመቅረፍ ረገድ ከፍተኛ እመርታ
አሳይታለች። ኢትዮጵያ ከጎረቤቶቿ ጋር ያለውን ግንኙነት ለማሻሻል በመንገድ እና በባቡር ኔትወርኮች መሠረተ
ልማት ዝርጋታ ላይ ከፍተኛ ኢንቨስትመንት አድርጋለች። ከዚህ ባለፈም ኢትዮጵያ አህጉራዊ ትብብሮች
በመከተል ንግድን እና ትራንዚትን ለማሳለጥ ጥረት አድርጋለች።

ሆኖም የኢትዮጵያን ወደብ አልባነት አንድምታ በጥልቀት ለመረዳትና እነዚህን ተግዳሮቶች ለመቅረፍ ውጤታማ
ስልቶችን ለመለየት ተጨማሪ ጥናትና ምርምር ያስፈልጋል።

1.2 የችግሩ መግለጫ

ኢትዮጵያ እያደጉ ካሉ ወደብ አልባ ሀገራት አንዷ እንደመሆኗ መጠን ኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ እንዲሁም
ፖለቲካዊ ችግሮች ይገጥሟታል። የባህር በር አለመኖር እንዲሁም ወደብ አልባ መሆኗ ኢትዮጵያ በአለም አቅፍ
ገበያው እንዳትሳተፍ ከፍተኛ ማነቆ ሆኗል። በተጨማሪም ወደብ አልባነቷ የመሬት ላይ ጉዞን በማርዘሙ እንዲሁም
ኢትዮጵያ በጎርቤት ሀገራት ላይ ጥገኛ እንድትሆን በማድረጉ ምክንያት ሸቀጦችን ለማስገባት እንዲሁም ለመላክ
የምታወጣው ወጪ ከፍ እንዲል አድርጓል።

ይህ የአስፈላጊ ሸቆጦች ዋጋ የህዝቡን የመግዛት አቅም ባላገናዘበ ሁኔታ እንዲጨምር በማድረግ የዋጋ ንረት
እንዲፈጠር ከማድረጉም በላይ ኢትዮጵያ በአለም አቀፍ ገበያው ላይ ንቁ ተሳትፎ እንዳታደርግ ይገድባታል።
በተጨማሪም ኢትዮጵያ ወደብ ለማግኘት ሲባል በጎረቤት ሀገራት ላይ ያላት ጥገኝነት ፖለቲካዊና ዲፕሎማሲያዊ
ችግሮች እንዲፈጠሩ ሊያደርግ ይችላል። ይህም የኢትዮጵያን የንግድ ግንኙነት ይበልጥ የተወሳስብ እንዲሆን
ያደርግዋል።

ኢትዮጵያ ወደብ አልባ በመሆኗ ለከፍተኛ ወጪ ተዳርጋለች። በዋነኝነት ከፍተኛ ወጪ እንድታወጣ ያደረጋት
የወደብ ኪራይ ሲሆን ከዚህም በተጨማሪም ለትራንስፖርት የምታወጣው ወጪ በኢኮኖሚው ላይ ሌላ ጫና
ፈጥሯል። እነዚህ ችግሮች በራሳቸው እንደ ሌሎች ከላይ እንደተጠቀሱት ችግሮች ላሉ ተጨማሪ ችግሮች መንስኤ
ይሆናሉ።

የኢትዮጵያ መንግስት እነዚህን ችግሮች በመሰርተ ልማት እንዲሁም በቀጣናዊ ትብብር ለመቅረፍ ቢሞክርም
እነዚህ ችግሮች ሙሉ በሙሉ ሊቀርፍ አልቻለም። አሁን ያሉት በመንግስት እየተተገበሩ ያሉ ፖሊሲዎች በቂ
ወይም ሙሉ በሙሉ ውጤታማ ላይሆኑ ይችላሉ። ይህም ስለጉዳዩ ባለን ግንዛቤና በተሰራባቸው ፖሊሲዎች ላይ
ክፍተት እንዳለ የሚጠቁም ነው።

ይህም በዚህ ጉዳይ ላይ ተጨማሪ ምርምር እንደሚያስፈልግ ያሳያል። ኢትዮጵያ ወደብ አልባ በመሆኗ የተፈጠሩ
ችግሮችን ለመፍታት በመጀመሪያ ስለችግሮቹ ምንነት በጥልቀት ማወቅ እንዲሁም መመርመር አስፈላጊ እንደሆነ
እናምናለን።

1.3 የምርምሩ አላማ

1.3.1 አጠቃላይ አላማ
የዚህ ጥናት ዋና አላማ ኢትዮጵያ ወደብ አልባ በመሆኗ የሚጋጥሟትን ዘርፈ ብዙ ፈተናዎች በጥልቀት መመርመር
ነው። ጥናቱ ኢትዮጵያ ወደብ አልባ በመሆኗ በአለም አቀፍ ገበያ፣ በኢኮኖሚ እድገትና ከመተላለፊያ ሀገራት ጋር

ገጽ 2
ያላትን ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት እንዴት እንደሚጎዳ ለመረዳት ያለመ ነው። ከዚህም ባለፈም ጥናቱ እነዚህ
ተግዳሮቶች በኢትዮጵያውያን ዜጎች የኑሮ ደረጃ ላይ ምን ያህል ተጽዕኖ እንደሚያዳድር ለመገምገም ያለመ ነው።

1.3.2 ልዩ አላማ
ጥናቱ የሚከተሉትን ልዩ አላማዎች ለማሳካት የሚደረግ ነው፦

 የኢትዮጵያ ወደብ አልባነት ኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ እና ፖለቲካዊ ተጽዕኖ ለመለየት፤

 ወደብ አልባ ከመሆን ጋር ተያይዘው የሚነሱ ተግዳሮቶችን ለመቅረፍ በአሁኑ ወቅት ኢትዮጵያ

የምትጠቀምባቸው ስትራቴጂዎችን መመርመር፤

 ችግሮቹን ለመፍታት ስራ ላይ የዋልይ ስትራቴጂዎችን ውጤታማነትን መገምገም፤

 ከኢትዮጵያ ወደብ አልባነት ጋር ተያይዘው የሚነሱ ተግዳሮቶችን ለመቅረፍ ሊተገበሩ የሚችሉ

አማራጭ ስትራቴጂዎችን እንዲሁም ፖሊሲዎችን ለመዳሰስ።

1.4 የምርምሩ ጠቀሜታ

የዚህ ጥናት ግኝቶች ለተለያዩ ባለድርሻ አካላት ከፍተኛ ጠቀሜታ ሊኖራቸው ይችላል። ይህ ጥናት በተለይም
ችግሮቹ ሀገሪቷ ላይ የሚፈጥሩትን ተጽዕኖ በጥልቀት በመርመመር ለፖሊሲ አውጪዎች እንዲሁም ለመንግስት
ባለስልጣናትከኢትዮጵያ ወደብ አልባነት ጋር ተያይዘው ስለሚመጡ ኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ እንዲሁም ፖለቲካዊ
ተግዳሮቶችን በተመለከተ ጠቃሚ መረጃዎችን ይሰጣል። ይህም እነዚህን ተግዳሮቶች በመቅረፍ ኢትዮጵያ
ለትራንስፖርት የምታወጣውን ወጪ በመቀነስ በህዝቧ ላይ የሚፈጠረውን ጫና እንዲቀንስ ያደርጋል በተጨማሪም
የሀገሪቱ ልማትና እድገት በማፋጠን ረገድ ከፍተኛ ሚና ይወጣል።

ለኢትዮጵያ የንግድ ማህበረሰብ በተለይም በአስመጪና ላኪ ስራዎች ላይ የተሰማሩ ሰዎች ኢትዮጵያ ወደብ አልባ
በመሆኗ የተፈጠሩትን ችግሮች መረዳታቸው ለነዚህ ችግሮች አማራጭ መፍትሄ እንዲያመጡ ያስችላቸዋል።
ይህም ትርፋቸው እንዲጨምር ራሱን የቻለ አስተዋጽዖ ያበረክታል። ይህም የሚከፍሉት ግብር ከፍ እንዲል
በማድረግ የሀገሪቱ ገቢ እንዲጨምር ያደርጋል።

ለተማረው ማህብረሰብ ይህ ጥናት ወደብ የሌላቸው ሀገራት የሚያጋጥሟቸውን ልዩ ልዩ ፈተናዎችን በተመለከተ

ያለው እውቀት ላይ ተጨማሪ መረጃ ሊጨምር ይችላል። በዚህ ርዕስ ላይ ተጨማሪ ምርምር ለማድረግ፣ ሌሎች
ከዚህ ርዕስ ጋር የተያያዙ ችግሮችን ለመፈተሽ እንዲሁም አዳዲስ መፍትሄዎችን ለማቅረብ መሰረት ሊሰጥ
ይችላል። ለሰፊው የኢትዮጵያ ህዝብ ደግሞ ይህ ጥናት ስለኢትዮጵያ ወደብ አልባነት ሁኔታ እና ችግሩን
ለመፍታት እየተደረገ ስላለው ጥረት ግንዛቤ ሊያስጨብጥ ይችላል።

1.5 የምርምሩ ክልል

የዚህ ጥናት ወሰን ኢትዮጵያ ወደብ አልባ በመሆኗ ባጋጠሟት ፈተናዎች ላይ ያተኮረ ነው። በኢትዮጵያ ልማትና
አለም አቀፍ ግንኙነት ላይ ተጽዕኖ የሚያሳድሩ በርካታ ምክንያቶች ቢኖሩም ይህ ጥናት በተለየ ሁኔታ ወደብ አልባ
በመሆኗ ብቻ የሚከሰቱ ችግሮች ላይ ያተኩራል።

ከውጭ ምርቶችን ለማስገባት እንዲሁም ምርቶችን ወደውጭ ለመላክ የሚወጣው ወጪ እንዲጨምር እንደማድረግ
ያሉ ኢኮኖሚያዊ ተግዳሮቶች፣ ለዜጎች አስፈላጊ የሆኑ ሸቀጦች ላይ እንደሚያሳድሩት ተጽዕኖ ያሉ ማህበራዊ

ገጽ 3
ተግዳሮቶች እንዲሁም ለወደብ ሲባል በጎረቤት ሀገራት ላይ ጥገኛ እንደመሆን ያሉ ፖለቲካዊ ተግዳሮቶች በዚህ
ጥናት ከሚዳስሱ ችግሮች ውስጥ ይካተታሉ።

ይሁን እንጂ እነዚህ ችግሮች እርስ በእርስ የተያያዙ መሆናቸውን ልብ ሊባል ይገባል። ለምሳሌ ኢኮኖሚያዊ
ተግዳሮቶች ማህበራዊ አንድምታ ሊኖራቸው ይችላል እንዲሁም ፖለቲካዊ ተግዳሮቶች ኢኮኖሚውን እና
ማህበረሰቡን ሊጎዱ ይችላሉ። እያንዳንዳቸው በተናጠል ለመመርመር አስቸጋሪ ቢሆንም ይህ ጥናት በመካከላቸው
ያለውን መስተጋብር እና በአጠቃላይ ኢትዮጵያ ለገጠማት ተግዳሮቶች በጋራ እንዴት አስተዋፅዖ እንደሚያበረክቱ
ለመረዳት ይሞክራል።

ጥናቱ የሚካሄደው በኢትዮጵያ ተጨባጭ ሁኔታ ላይ ሲሆን በተለይም እነዚህ ጉዳዮች በአለም አቀፍ ገበያ ላይ
ያላትን ተሳትፎ፣ የዲፕሎማሲያዊ ግንኙነቷን እና የዜጎችን ደህንነት እንዴት እንደሚነኩ ትኩረት አድርጎ
ያጠናል። ይህንን ትኩረት የመረጥነው በፖሊሲ አወጣጥ እና ወደፊት በሚደረጉ ምርምሮች ላይ ካለው አግባብነት
እና ከሚኖረው ተፅዕኖ የተነሳ ነው።

ገጽ 4
 ምዕራፍ ሁለት

የተዛማጅ ጽሁፍ ግምገማ

ይህ የተዛማጅ ጽሁፍ ግምገማ ወደብ አልባነት በኢትዮጵያ ላይ ያለውን ተፅዕኖ ለማጥናት መሰረታዊ የሆኑ ሀሳቦች
ለመዳሰስ ይጥራል። ይህ የተዛማጅ ፅሁፍ ግምገማ የወደብ አልባነት ፍቺ፣ የኢትዮጵያ ወደብ አልባነት ታሪካዊ
ዳራ፣ ወደብ አልባነት በኢትዮጵያ ላይ ያሳደረው ኢኮኖሚያዊ ጫና፣ ኢትዮጵያ በጎርቤት ሀገራት ወደብ ላይ ያላት
ጥገኝነትን በተመለከተ እንዲሁም እነዚህ ተግዳሮቶች ለመቅረፍ አስፈላጊ የሆኑ ስትራቴጂዎች ይዳስሳል። ይህ
የተዛማጅ ጽሁፍ ግምገማ ከኢትዮጵያ ወደብ አልባነት ጋር ተያይዘው ስለሚመጡ ውስብስብ ችግሮች መሰረታዊ
ግንዛቤን ለመስጠት ያለመ ሲሆን ዋነኛ ግቡ ኢትዮጵያ ያለችበትን ሁኔታ በአግባቡና በጥልቀት መረዳት ነው።

1. የወደብ አልባነት ፍቺ እና ባህሪያት

1.1 የወደብ አልባነት ፍቺ
የተለያዩ ምሁራን ወደብ አልባነትን በተለያዩ መንገዶች ለመግለጽ ሞክረዋል እናም የሁሉም ትርጓሜዎች
ተመሳሳይ ጽንሰ-ሀሳቦች ያሏቸው ይመስላል። ለምሳሌ፣ Glassner (1996) ወደብ አልባነትን እንዲህ ሲል ይገልፃል፣
አንድ ሀገር ሙሉ በሙሉ በመሬት ስትከለል ነው፣ የባህር ዳርቻ ሳይኖር ወደ ውቅያኖሶች መድረስ ይችላል።
በተጨማሪም በአንድ ሀገር ልማት እና አለም አቀፍ ግንኙነት ላይ ከፍተኛ ተጽእኖ የሚያሳድር አንድ ባህሪ(Glass-
ner፣ 1996)።

በተመሳሳይ፣ Prescott (1965) ወደብ አልባነት አንዲት ሀገር በሌሎች ሀገራቶች ስትከበበ የሚፈጠር ሁኔታ እንደሆነ
ይገልፃል፣ይህም በአጎራባች ሀገሮች ላይ አለም አቀፍ የውሃ አካላት ላይ ተደራሽነት ለማግኘት ሲባል አንዲት ሀገር
ጥገኛ እንድትሆን ያደርጋል(Prescott, 1965)። በዚህ ፍቺ መሰረት የወደብ አልባነት የሚፈጠረው የብሄራዊ
ድንበሮች መመሰረት ጋር ተያይዞ ነው።.

ከላይ የተገለጹት ሁለቱም ትርጓሜዎች የመሬት አልባነት የአንድን ሀገር አካላዊ እና ፖለቲካዊ ገጽታ የሚቀርፅ
መሰረታዊ ጂኦግራፊያዊ ባህሪ መሆኑን ያመለክታሉ። የወደብ አልባነትም ከዚህም በተለየ መንገድ ሊታይ
ይችላል። ይህንን በተመለከተ Faye et al. (2004) የወደብ አልባነት ለሀገር ኢኮኖሚ እድገት መዋቅራዊ እንቅፋት
እንደሆነ ይገልፃል፣ ይህም የንግድ ዘይቤውን እንዲሁም የሀገሪትዋን ኢኮኖሚያዊ አፈፃፀም እንደሚጎዳ ይናገራሉ
(Faye et al፣ 2004)።

ከላይ የተጠቀሱት ሁሉም ምሁራን ባሉት መሰረት፣ ወደብ አልባነት በመሰረታዊ ደረጃም የአንድን ሀገር ማህበራዊና
ኢኮኖሚያዊ እድገት እና አለም አቀፍ ግንኙነት ላይ ተጽእኖ የሚያሳድር እንጂ መልክአ-ምድራዊ ባህሪ ብቻ
አይደለም። ስለዚህም አንዲት ሀገር ወደ ዓለም ውቅያኖሶች ቀጥተኛ መዳረሻ ስታጣ እንዲሁም ለዓለም አቀፍ ንግድ
ወደብ ለማግኘት በሌሎች ሀገራት ላይ ጥገኛ ስትሆን ወደብ አልባ እንደሆነች ይታሰባል (Collier, 2007). እነዚህ
ምሁራን አንድ አገር በጂኦግራፊያዊ ችግር ውስጥ ከገባች ነገር ግን በጎረቤቶቿ በኩል የመተላለፊያ መንገዶችን
ከሰራች፣ ወደብ አልባነት የሚያስከትለውን አሉታዊ ተጽእኖ ሊቀንስ እንደሚችል ያስረዳሉ (Sachs et al፣ 2001)።

ገጽ 5
1.2 ወደብ የሌላቸው አገሮች ጂኦግራፊያዊ ገፅታዎች
ምሁራን ወደብ የሌላቸውን ሀገራት ጂኦግራፊያዊ ገፅታዎች በተለያዩ መንገዶች ዳሰዋል። ለምሳሌ, Bird (1960)
ወደብ የሌላቸው ሀገራት መልክዓ ምድራዊ ገፅታዎችን ሲታይ የባህር ዳርቻ ባለመኖሩ ተለይተው እንደሚታወቁ
ይናገራል፤ ይህም በተፈጥሮ የባህር መስመሮችን ይገድባል. በተጨማሪም እነዚህ አገሮች ብዙውን ጊዜ በሁሉም
አቅጣጫ በመሬት የተከበቡ በመሆናቸው በመልክአ ምድራዊ አቀማመጥ እና በአየር ንብረት ሁኔታ ሊለያዩ
ይችላሉ (Bird, 1960)።

በተመሳሳይ፣ Prescott (1965) የወደብ አልባ ሀገራት ጂኦግራፊያዊ ገጽታዎችን በጎረቤት ሀገራት ባህር በር ላይ
ያላትን ጥገኝነት ተመርኩዞ ያብራራል። የነዚህ ሀገራት እንዲሁም የጎረቤቶቻቸው መልክአ-ምድራዊ አቀማመጥ
በዚህ ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ እንደሚያሳድር አጽንኦት ሰጥቶ ይናገራል (Prescott, 1965).

ከላይ የተገለጹት ሁለቱም ጥናቶች ወደብ የሌላቸው አገሮች ጂኦግራፊያዊ ገፅታዎች አመልክዓ ምድራዊ
ገጽታቸውን የሚቀርጹ መሠረታዊ ባህሪያት መሆናቸውን ያመለክታሉ። Bird (1960) እና Prescott (1965)
በተጨማሪም ወደብ የሌላቸው አገሮች መልክዓ ምድራዊ ገፅታ የባህር ዳርቻ አለመኖሩ ብቻ ሳይሆን በዙሪያው
ስላለው መሬት ተፈጥሮ እንዲሁም ይህ በአለም አቀፋዊ ውኃ አካላት ተደራሽነት ላይ ስላለው አንድምታ ጭምር
እንደሆነ ያስረዳሉ።

1.3. ወደብ የሌላቸው አገሮች ምድቦች

ምሁራን ወደብ የሌላቸውን አገሮች በተለያየ መንገድ ከፋፍለዋል። ለምሳሌ፣ Faye et al.(2004) ወደብ የሌላቸው
አገሮችን በጂኦግራፊያዊ አቀማመጣቸው መሠረት ይመድባሉ። የአንድ ሀገር መልክዓ ምድራዊ አቀማመጥ
በማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ እድገቷ እና በአለም አቀፍ ግንኙነቷ ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ እንደሚያሳድር
ይከራከራሉ። ለምሳሌ በአፍሪካ ወደብ የሌላቸው እንደ ቻድ እና ኒጀር ያሉ በአውሮፓ ካሉት እንደ ስዊዘርላንድ እና
ኦስትሪያ የባህር በር ከሌላቸው ሀገራት ጋር ሲነፃፀሩ በመሰረተ ልማት ፣በፖለቲካ መረጋጋት እና በገበያ ተደራሽነት
ልዩነት የተነሳ የተለያዩ ፈተናዎች ያጋጥሟቸዋል (Faye et al ፣ 2004) ).

በተመሳሳይ፣ Collier (2007) ወደብ የሌላቸው ሀገራት በኢኮኖሚ ዕድገት ደረጃ ይለያቸዋል። ወደብ የሌላቸው
ታዳጊ ሀገራት ወደብ ከሌላቸው ካደጉ ሀገራት ጋር ሲነፃፀሩ ልዩ ልዩ ፈተናዎች እንደሚጠብቃቸው አመላክተዋል።
እነዚህ ፈተናዎች ከፍተኛ የትራንስፖርት እና የመጓጓዣ ወጪዎች፣ የንግድ ልውውጥ መጠን እና ዝቅተኛ
የኢኮኖሚ ዕድገት ያካትታሉ። የ Collier (2007) ጥናት ወደብ በሌላቸው በማደግ ላይ ባሉ ሀገራት እና ወደብ
የሌላቸው ባደጉ ሀገራት መካከል ስላለው ኢኮኖሚያዊ ልዩነት ጠቃሚ ግንዛቤዎችን ይሰጣል።

ሌላው ወደብ የሌላቸው ሀገራት የሚከፋፈሉበት በጎረቤት ሀገራት ብዛት ነው። Paudel (2012) የጎረቤት ሀገራት
ቁጥር ወደብ የሌላት ሀገር የባህር መንገዶችን እና የፖለቲካ ግንኙነቷን ሊጎዳ እንደሚችል ይከራከራል። ለምሳሌ፣
ብዙ ጎረቤት አገሮች ያሏት ወደብ የሌላት ሀገር ለትራንዚት መንገዶች ብዙ አማራጮች ሊኖራት ይችላል፣ ነገር ግን
እነዚህን መስመሮች ለመጠበቅ የበለጠ ውስብስብ ፖለቲካዊ ችግር ሊገጥማት ይችላል (Paudel, 2012)።

በመጨረሻም ወደብ የሌላቸው ሀገራት የባህር መንገዶችን ለማግኘት በመተላለፊያ ሀገራት ላይ ባላቸው ጥገኛነት
ሊመደቡ ይችላሉ። Arvis et al.(2010) እንዳሉት አንዳንድ ወደብ የሌላቸው ሀገራት ከጎረቤት ሀገራት ጋር ከሌሎች
ሀገራት በተሻለ ተስማሚ ስምምነቶች አላቸው፡፡ ሌሎች ደግሞ አስተማማኝ እና ወጪ ቆጣቢ መጓጓዣን በማረጋገጥ
ረገድ ከፍተኛ ፈተናዎች ያጋጥሟቸዋል። ይህ በመተላለፊያ ሀገራት ላይ ያለው ጥገኝነት ወደብ አልባ አገር የንግድ
ተወዳዳሪነት እና የኢኮኖሚ ዕድገት ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ ያሳድራል (Arvis et al., 2010)።

ገጽ 6
1.4 የወደብ አልባነት በአለም አቀፍ ህግ
ምሁራን ስለ ወደብ አልባነት ከአለም አቀፍ ህግ ማዕቀፍ አንፃር በተለያዩ መንገዶች ዳሰዋል። ለምሳሌ Prescott
(1965) በአለም አቀፍ ህግ መሰረት የወደብ አልባ ሀገራት መብቶች እና ግዴታዎች ያብራራል። ወደብ የሌላቸው
አገሮች የንግድ ነፃነታቸውን በመጠቀም ከትራንዚት ሀገራት ያለ ቀረጥ ሸቀጦችን የማስገባትና የማስወጣት መብት
እንዳላቸው ይጠቅሳል። ነገር ግን፣ የመተላለፊያ አገሮችን አካባቢ ላለመጉዳት ያሉ ኃላፊነቶችም አለባቸው
(Prescott, 1965)።

በተመሳሳይ Glassner (1996) ወደብ ከሌላቸው አገሮች ጋር የተያያዙ የሕግ ማዕቀፎችን፡ rights of transit፣ the
rights of innocent passage፣ እንዲሁም ከትራንዚት ሀገራት ጋር የመትባበር ግዴታን ጨምሮ ያብራራል። እነዚህ
መብቶች እና ግዴታዎች በተለያዩ አለም አቀፍ ስምምነቶች እና ስምምነቶች እንደ United Nations Convention
on the Law of the Sea (UNCLOS) (Glassner, 1996) ውስጥ የተካተቱ መሆናቸውን አበክሮ ይናገራል።

ከላይ የተገለጹት ሁለቱም ጥናቶች የሚያሳዩት በዓለም አቀፍ ሕግ ውስጥ ወደብ የሌላቸው ሀገራት መብት ብቻ
ሳይሆን ኃላፊነታቸውን እና ከመጓጓዣ አገሮች ጋር መተባበር አስፈላጊ መሆኑን ነው። ፕሬስኮት (1965) እና
ግላስነር (1996) በተጨማሪም በአለም አቀፍ ህግ የመሬት አልባነት ጽንሰ-ሀሳብ ወደብ የሌላቸው ሀገራት
መብቶቻቸውን እንዲጠቀሙ እና ኃላፊነታቸውን እንዲወጡ የህግ ማዕቀፍ እንደሚሰጥ አብራርተዋል።

በተጨማሪም Elfernk (2007) ወደብ የሌላቸውን መንግስታት ህጋዊ አገዛዝ United Nations Convention on the
Law of the Sea (UNCLOS) ተመርኩዞ ዳስሷል። UNCLOS የባህር በር ለሌላቸው ሀገራት መብቶችና ግዴታዎች
የመሸጋገሪያ መብት፣ የባህርን ሃብት ተጠቃሚነት ላይ የመሳተፍ መብትን እና ከትራንዚት ሀገራት ጋር የመተባበር
ግዴታን ጨምሮ አጠቃላይ የህግ ማዕቀፍ መስጠቱን ይጠቅሳል (Elfernk, 2007) ).

ከዚህም በላይ Brunnee (1994) ወደብ የሌላቸው መንግስታት በአለም አቀፍ ህግ ያላቸውን አካባቢያዊ ሀላፊነቶች
ይመረምራል። ወደብ የሌላቸው ሀገራት በመተላለፊያ ሀገራት አካባቢ ላይ የሚደርሰውን ጉዳት የመከላከል እና
በአካባቢ ጥበቃ ላይ ከሀገራቱ ጋር የመተባበር ግዴታ እንዳለባቸው ተከራክራለች (Brunnee, 1994).

ገጽ 7
2. የኢትዮጵያ ወደብ አልባነት ታሪካዊ ዳራ
2.1 የባህር በር ጉዳይ በአክሱምና ዛግዌ ዘመናተ-መንግስት
ስለአክሱም የባህር በር ለመጀመሪያ ጊዜ ተጽፎ የተገኘው ኮስስ በተባለው ተጓዥ በተጻፈው 'Periplus of the Ery-
thraean Sea’ በተባለ ጥንታዊ መጽሃፍ ነው።(Huntingford, G.W.B, 1980) ይህ መጽሃፍ የወደብ እና የባህር
በሮችን ዝርዝር ስለያዘ ለባህር ሃይል እና ለነጋዴዎች እንደማኑዋል ያገለግል ነበር። በዚህ ጥንታዊ መዝገብ ላይ
አዱሊስ የአክሱም ዘመነ መንግስት ዋና የንግድ፣ የባህል እና የስልጣኔ መግብያ እና መውጫ በር መሆኗ ተገልጿል።
አዱሊስ ከምጽዋ በስተደቡብ በግምት 50 ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ ትገኛለች። ይህ ጥንታዊ መዝገብ በመካከለኛው
ዘመን ከነበሩት የመውጫ እና የመግቢያ ነበር። ይህ የባህር በር በተለይም ለማዕከላዊ እና ደቡባዊ ኢትዮጵያ
የሙስሊም ሱልጣኔቶች እና ነጋዴዎች ዋና ወደብ ነበር።(ዝኒ ከማሁ) በርበራ ከዘይላ ደቡብ ምስራቅ 120 ማይል
ላይ እንደሚገኝም በዚሁ ጥንታዊ መዝገብ ላይ ተቀምጧል።(ዝኒ ከማሁ) የአክሱም መንግስታት ከአዱሊስ
በተጨማሪ ዘይላን ይጠቀሙ እንደነበር ይጠቀሳል።

በአክሱም ዘመነ መንግስት ቀይ ባህር፣ መካከለኛው ምስራቅ እና የአባይ ሸለቆ የሶስቱ ኃያላን (ሮማውያን፣
ፋርሳውንያ እና አክሱማውያን መራኮቻ እና የትግል ሜዳ ነበር። የአክሱም መንግስት ከሶስተኛው መቶ ክፍለ-
ዘመን ጀምሮ በቀይ ባህር እና አካባቢው የኢኮኖሚያዊ እና የፖለቲካዊ ተፅዕኖ አድማሱን እያሰፋ በመምጣት የቀይ
ባህር ኃያል ሆኖ ነበር።ተፅዕኖው ከቀይ ባህር አካባቢም ያለፈ ነበረ። በተለይም በሶስተኛው፣ አራተኛው እና
ስድስተኛው መቶ ክፍለ ዘመን አክሱማውያን ዐጼዎች ወደ ደቡብ አረቢያ ዘልቀው በመግባት ዘማቻዎችን
አድርገዋል። ለምሳሌ ዐጼ ካሌብ በአምስተኛው መቶ ክፍለ ዘመን ባብኤል መንደብን በመሻገር በዛሬው የመን
ወደሚገኘው ናግራን ዘምቶ ነበር። አክሱማውያን በምድር እና በመርከብ ከቀይ ባህር ማዶ ጭምር ጦርነቶችን
በማድረግ ያስገብሩ ነበር። ከቀይ ባህር ማዶም ግዛቶች እና ወታደራዊ ሰፈሮች ነበሯቸው።

በንግዱም ዘርፍ አክሱም በሜዲትራያን ባህር፣ በቀይ ባህር እና በህንድ ውቅያኖስ ሰፊ የንግድ መርከቦች እና የንግድ
ግንኙነቶች ነበሯት። አክሱም ከሌሎች ግዛቶች ጠንካራ ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት መፍጠር ችላ ነበር። ለአክሱም
ኃያልነት ወሳኝ ሚና የነበረው ደግሞ የአዱሊስ ወደብ ነበር። በአዱሊስ በኩል ከቀይ ባህር ጋር ያለው የአክሱም
ግንኙነት ለመንግስቱ ወሳኝ ነበር።

ለአክሱም ኃያልነት የቀይ ባህር አካባቢን መቆጣጠሩ ተጠቃሽ ሲሆን ለውድቀቱም ከቀይ ባህር አካባቢ መራቁ
ትልቁን ድርሻ ይይዛል። ከሰባተኛው ምእተ ዓመት ጀምሮ ዐረቦች የቀይ ባህርን ምስራቃዊና ምዕራባዊ አካባቢዎች
መቆጣጠራቸው አክሱምን ከዓለም አቀፍ የንግድ መሥመሮች እንድትነጠል አድርጓታል። የአዱሊስ ወደብም
በአረቦች መያዟ የአክሱምን የባህር ኃይል አዳክሞታል።

የአክሱም መንግስት ከሌሎች ኃያላን (ቢዛንታይን እና ሌሎች) ጋር የነበረው ግንኙነት እንዲቋረጥ እና እንዲነጠል
አድርጎታል። የአክሱም የባህር በር ማጣት ለውድቀቱ ምክንያት ከመሆኑም በላይ የቀይ ባህር አካባቢ እና ደህንነቱ
በሌሎች ኃይሎች ይሁንታ ላይ እንዲመሰረት አድርጎታል። ይህ የሚያመላክተው የባህር በር ለአንድ መንግስት
መነሳት እና መውደቅ፣ የሥልጣኔ መከሠት እና ቀጣይነት፣ ህልውና እና ፖለቲካዊ ነጻነት ወሳኝ ሚና የሚጫወት
መሆኑ ነው።

ከአክሱም መንግስት መውደቅ በኋላ የተመሰረተው የዛግዌ ሥርወ-መንግስት ነገስታት ኢትዮጵያን ለሶስት ምእተ
ዓመትታ ከቀይ ባህር በመለስ እስከ አባይ ወንዝ ያለውን መልክአ ምድራዊ ክልል አስተዳድረዋል። ከ 11 ኛው እስከ
13 ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ያለው የኢትዮጵያ ታሪክ እና የውጭ ግንኙነት በአግባቡ ተመዝግቦ ለትውልድ

ገጽ 8
ያልተላለፈ በመሆኑ የዛግዌ ሥርወ መንግስት ነገሥታት ከወድብ ጋር በተያያዘ የተካሄዱ ድርጊቶችን ለማወቅ
የሚያስችል መርጃ ለማግኘት ያዳግታል።

የዛግዌ መንግስታት በአለም አቀፍ ንግድ ተሳትፎ ቢኖራቸውም ሲጠቀሙበት የነበረው የባህር በር የቀይ ባህር
ወደቦችን ሳይሆን ዘይላን ነበር። ቀይ ባህር በሌሎች ኃይሎች ቁጥጥር ሥር መሆኑ በዛግዌ ሥርወ መንግስት አለም
አቅፍ ንግድ እና የውጭ ግንኙነት ላይ አሉታዊ ተጽዕኖ ፈጥሯል። (Tekeste Negash(n.d))

አንደኛ፣ የዚህ ሥርወ መንግስት ነገሥታት አለም አቀፍ ንግድ እንደ አክሱም ጠንካራ አልነበረም። በዮዲት ጉዲት
ጊዜ የነበርው ጦርነት በነባሩ የንግድ መሥመር ላይ የሚከናወነውን የጦፈ ንግድ አቅዝቅዞታል። የመንግስት
መቀመጫውም ከአክሱም ወደ ደቡባዊ ክፍል ላስታ መዛወሩ በንግድ ሥርዓቱ ላይ ተጽዕኖ ነበረው። ሁለተኛ፣
ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት ከግብጽ እና ከኢየሩሳሌም ጋር ብቻ የተጣበቀ ነበር።

ተከሥተ ነጋሽ የአክሱም መንግሥት በሜዲትራንያን መንግስታት የታወቀ ሲሆን የዛግዌ ሥርወ መንግስትን ግን
አያውቁትም በማለት የሁለቱን መንግስታት የውጭ ግንኙነት እና ተጽዕኖ ደርጃ በንፅፅር አስቀምጧል። (Tekeste
Negash(n.d)) ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነቶችም በሃይማኖት ተኮር አላማ የተቃኙ ነበሩ። ፖለቲካዊ እና ኢኮኖሚያዊ
ጥቅም እምብዛም ትኩረት አልተሰጠውም። ምክንያቱም የዛግዌ ሥርወ መንግስት ውስጣዊ እና ውጫዊ ፖሊሲ
በአብዛኛው ትኩረቱ የክርስትና ሃይማኖት ላይ ስለነበረ ነው።

አያል ያቁቢ በ 9 ኛው ክፍለ ዘመን ኪታን አል ቡልዳን በተሰኘው መጽሃፉ እንደተገለጠው የዚያ ዘመን ዋነኛዋ
ወደብ ዘይላ ነበርች። ከእርሷ በተጨማሪም የዳሕላክ ደሴቶች የባህር ላይ ንግድ መገናኛዎች ነበሩ። ኢትዮጵያውያን
ነጋዴዎች የካርሚ ትሥሥር የተባለው የንግድ መረብ ተሳታፊ ነበሩ። በዚህ የንግድ መረብ የኢትዮጵያ፣ የሱዳንና
የግብጽ ነጋዴዎች ይጠቀሙበት ነበር። በ 11 ኛው እና በ 12 ኛው ክፍለ ዘመን የዘይላ ወደብ በዛግዌ ሥርወ
መንግስት ተጽዕኖ ሥር ነበረች። (Taddesse Tamrat, 1972)

2.2 የባህር በር ጉዳይ በመካከለኛው ዘመን

ገጽ 9