5. Konflikt pokoleń w „Tangu” S.

Mrożka

Pokolenie rodziców Pokolenie młodych

pokolenie Eleonory i Stomila lekceważy
tradycję, która nie przedstawia dla nich żadnej
wartości (Mój drogi, tradycja mnie nie
obchodzi); ich bunt wyrażał się swobodą
obyczajową (Posiadłeś mnie w oczach mamy i
papy, podczas premiery „Tannhäusera” w
pierwszym rzędzie foteli, na znak protestu.
Straszny był skandal) oraz rewolucją w
dziedzinie sztuki (wyzwolenie z więzów starej
sztuki); ówcześni młodzi zachłysnęli się hasłami
nowoczesności, postępu, ekspansji; bunt
oznaczał negację wszystkiego, co było; ideą
przewodnią buntu była wolność, dlatego
wszelkie stare formy – postrzegane jako
więzienie – rozbijano, konwencje łamano,
zasady obalano (Te wszystkie więzy, te
zeskorupiałe okowy religii, moralności,
społeczeństwa, sztuki), aby utorować drogę
przyszłości; pokolenie Stomila i Eleonory
głosiło ideologię wolności: wolność to
podstawowe prawo człowieka – obok prawa do
szczęścia osobistego (prymat jednostki nad
potrzebami ogółu); odrzucano jakiekolwiek
kompromisy, nienawidzono konformizmu;
członkowie generacji buntu mieli poczucie, że
przygotowują grunt dla przyszłych pokoleń;
Stomil dziwi się, że wywalczony przez jego
formację porządek Arturowi nie odpowiada (I
pomyśleć, że potośmy walczyli, żeby ci stworzyć
tę swobodną przyszłość, którą ty teraz
pogardzasz)
pokolenie Artura nie jest w stanie znieść świata,
w którym panują powszechna anarchia, chaos,
brak zasad, dążenie do rozkładu; bezład rodzi
frustrację i agresję; problemem nie jest tylko
porzucenie tradycji, ale przede wszystkim brak
możliwości odniesienia się do czegoś, co było
(Wyście wszystko zniszczyli i niszczycie ciągle,
aż zapomnieliście sami, od czego się właściwie
zaczęło); reguły zniesione przez pokolenie
rodziców byłyby jakimś punktem odniesienia,
Artur ubolewa nad ich brakiem (Tych więzów,
okowów, skorup i tak dalej. Nie ma, niestety);
świat, w którym rządzi idea wolności, Artur
nazywa burdelem (I coście stworzyli? Ten
burdel, gdzie nic nie funkcjonuje, bo wszystko
dozwolone, gdzie nie ma ani zasad, ani
wykroczeń); syn oskarża ojca, że liberalna
rewolucja nie dość że zatruła umysły
przyszłych, to jeszcze przeszłych pokoleń –
starsi ludzie porzucili swą rolę strażników
wartości i na siłę próbują udawać, że są kimś
innym, co daje żałosne efekty (Was oczywiście
nie razi to starcze rozwydrzenie. Ale kiedyś była
czcigodną, szanującą się babcią. A teraz co?
Poker z Edkiem?); w dodatku ich rozpasanie nie
jest wyrazem prawdziwej potrzeby, ale
bezwolnym podążaniem za modą,
dopasowywaniem się do „dyktatury wolności”;
w nowoczesnym świecie bez zasad nie ma
przeciwko czemu się buntować – i to jest
największym problemem pokolenia młodych;
mogą się buntować jedynie przeciw rozpasaniu
rodziców

6. „Tango” jako dramat rodzinny

Bohaterowie „Tanga” to wielopokoleniowa rodzina. Najstarsi to Eugeniusz i Eugenia, średnie

pokolenie to Stomil i Eleonora, najmłodsze to Artur i Ala. Ważną postacią jest także Edek – trudno
powiedzieć: służący, czy przyjaciel rodziny. Bohaterowie nie zachowują się zgodnie z przyjętymi
normami; obserwujemy tu zachowanie ogólnie przyjętych wzorców. W domu Stomilów panuje chaos.
Odrzucenie zasad moralnych doprowadziło do rozpadu stosunków rodzinnych. Chaos życia
rodzinnego podkreślony jest przez bałagan – pokój nie jest sprzątany od lat, nadal znajduje się w nim
suknia ślubna Eleonory, wózek Artura itp. Wszędzie porozrzucane są popsute rzeczy, np. klatka dla
ptaków bez dna.
Dramat rodzinny jest metaforą stosunków politycznych. Stomil i Eleonora należą do pokolenia
futurystów. W okresie dwudziestolecia międzywojennego zbuntowali się przeciwko obowiązującym
normom, uznali że jednostka ma pełne prawo do wolności i szczęścia. Jednak to odrzucenie zasad
doprowadziło rodzinę do chaosu. Próba naprawy stosunków nie powiodła się – okazało się, że nie
można skleić tego, co zostało rozbite – świat poszedł na przód, rekwizyty ze strychu nie przywrócą
pierwotnego życia rodzinie. Jednak chaos doprowadził do tego, że władza „leżała na ulicy”, każdy
mógł po nią sięgnąć, a wygrał najsilniejszy.
7. „Tango” jako dramat polityczny

Historia rodziny Stomilów może być ilustracją przemian politycznych:

Kapitalizm→ bunt →rewolucja →totalitaryzm

Rządy Edka to rządy totalitarne. Tytułowy taniec jest zapowiedzią sposobu sprawowania władzy –
Edek będzie dominował, będzie niepodzielnie rządził, tak jak mężczyzna podczas tanga na parkiecie.

8. Interpretacja tytułu

Tango to taniec, który cechuje się powolnością i powtarzalnością figur. Wykonywany jest
w miarowym jednostajnym rytmie. Mimo że jest pochodzenia latynoamerykańskiego i początkowo
był uważany za nieprzyzwoity za epatowanie seksualnością, na masową skalę upowszechnił się
w Europie. Podobnie jak ten taniec, powtarzalnością cechuje się historia przewrotów społecznych.
Tango było dla Stomila i jego żony Eleonory w czasach ich młodości symbolem wyzwolenia
od sztucznych, mieszczańskich konwenansów. Ponadto w finale dramatu, co charakterystyczne jest
dla ludów pierwotnych i prymitywnych, pojawia się taniec zwycięstwa. Jest to właśnie tango, które
wykonuje Edek z Eugeniuszem. Oznacza ono klęskę wartości wyznawanych przez Artura oraz triumf
prymitywizmu oraz kultury masowej.

9. Groteskowe obrazowanie świata w „Tangu” S. Mrożka

element groteski przykład z „Tanga”

upodobanie do form np. karykaturalność i przerysowanie postaci dramatu; w jednym
osobliwych, ekscentrycznych, domu znalazły się osoby ze skrajnie różnych środowisk;
przerażających, prymitywny Edek fascynuje ostentacyjnie wyzwoloną Eleonorę,
wyolbrzymionych Stomil nie reaguje na zdradę żony i panoszenie się jej kochanka w
i zdeformowanych jego własnym domu; Eugenia, zwariowana starsza pani, nosi
trampki i rżnie w karty, usiłując naśladować zachowanie Edka;
Artur ze swoim staroświeckim pragnieniem ładu wydaje się
postacią z innego świata; karykaturalność bohaterów podkreśla
dziwna przestrzeń, w której rozgrywa się dramat – pełna
sprzeczności, chaotyczna, nieuporządkowana, dziwaczna
absurdalność wynikająca np. najmłodszy członek rodziny terroryzuje wszystkich dorosłych
z braku jednolitego systemu – babcię wysyła na katafalk, wujkowi zakłada na głowę klatkę dla
zasad rządzących światem ptaków; u Stomilów nastąpiło odwrócenie tradycyjnych ról
przedstawionym rodzinnych; dzieci nie mogą się zbuntować przeciwko rodzicom,
ponieważ to rodzice zburzyli już wszelkie normy postępowania;
panuje totalny chaos; jedyną zasadą jest brak zasad
niejednolitość nastroju, np. ciąg komicznych scen zostaje zakłócony nagłą, bezsensowną
przemieszanie pierwiastków śmiercią Eugenii, a ostatecznie zburzony tragiczną śmiercią Artura
komizmu i tragizmu i tańcem mordercy nad jego trupem
parodystyczny stosunek do np. taniec Edka i Eugeniusza wydaje się parodią chocholego tańca
panujących konwencji z „Wesela”; postać Artura to jakby sparodiowany romantyczny
literackich buntownik, szaleniec idei; sytuacja rodzinna Stomilów jest
sparodiowaną wersją fabuły „Hamleta” (Eleonora podobnie jak
Gertruda zdradza swojego męża, główny bohater Artur/Hamlet
pragnie naprawić świat i przywrócić mu prawidłowy porządek; typ
spod ciemnej gwiazdy Edek przejmuje władzę niczym Fortynbras,
Ala pada ofiarą nieodwzajemnionej miłości niczym Ofelia; w
tekście znalazły się bezpośrednie aluzje do Hamleta, jak kwestia
 Stomila: To tylko szczeniackie zabawy. Słowa, słowa, słowa)
niejednorodność stylowa, np. język inteligentów, przepleciony filozoficznymi dywagacjami
mieszanie mowy wykwintnej natury, zderzony z mową Edka
z wulgarną

10. „Tango” jako teatr absurdu

Jeden z głównych kierunków w XX-wiecznym dramacie i teatrze, operujący groteską i parodią.

Punktem wyjścia utworów teatru absurdu jest zazwyczaj niemal realistycznie zarysowana sytuacja,
potworniejąca w toku akcji dramatycznej, traktowana jako pretekst do rozwoju niezwykłych wydarzeń
[...]. Działania bohaterów pozbawione tu zostały motywacji psychologicznych, są oni tworami
groteskowymi, określonymi w pełni przez niezwykłość sytuacji. Dużą rolę gra polemika ze
stereotypami zachowania i przede wszystkim mówienia. Utwory reprezentatywne dla teatru absurdu
pisane są z reguły językiem potocznym, w taki jednak sposób, by ujawnić jego ograniczenia i
banalność.

• Mrożek operuje parodią

• punktem wyjścia jego utworu jest realistycznie zarysowana sytuacja potworniejąca w toku akcji
dramatycznej
• działania bohaterów są pozbawione motywacji psychologicznej
• postacie są groteskowe