ΟΜΑΔΑ 6

Ο Α ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ:
1.
Πολλοί λογοτέχνες και άλλοι καλλιτέχνες δημιούργησαν αντιπολεμικά έργα.
Ένα από τα πιο γνωστά αντιπολεμικά μυθιστορήματα έγραψε το 1929 ο
Γερμανός Έριχ Μαρία Ρεμάρκ (1898–1970). Ένα απόσπασμα από αυτό
διαβάζουμε παρακάτω:
«Φυλάω αρκετά συχνά σκοπιά κοντά στους Ρώσους [αιχμάλωτους]. Βλέπεις
στο σκοτάδι τις φιγούρες τους να μετακινούνται σαν να ’ταν άρρωστοι
πελαργοί, σαν μεγάλα πουλιά. Ζυγώνουνε στο συρματόπλεγμα και κολλούν
απάνω τα πρόσωπά τους. Τα δάχτυλά τους σφίγγουνε το σιδερένιο πλέγμα.
Συχνά, μαζεύονται κει πολλοί και στέκουντ’ έτσι, ο ένας πλάι στον άλλο,
ανασαίνοντας τον αέρα που έρχεται απ’ τον κάμπο και τα δάση. Σπάνια
μιλούνε και πάλι μονάχα για να πούνε δυο λόγια. Είναι πιο ανθρώπινοι. Θα
’λεγα μάλιστα και πιο αδελφωμένοι αναμεταξύ τους απ’ ό,τι εμείς [...].
Παρατηρώ τις σκοτεινές τους φιγούρες [...]. Μια διαταγή έχει κάνει εχθρούς
μας αυτές τις σιωπηρές φιγούρες. Μια άλλη διαταγή θα μπόραγε τώρα να
τους έκανε φίλους μας. Σε κάποιο τραπέζι, άνθρωποι που κανείς από μας δε
γνωρίζει υπογράφουν ένα διάταγμα, και για χρόνια να ποιος γίνεται ο
υπέρτατος σκοπός μας, κάτι που σε κανονική εποχή προκαλεί τη βδελυγμία
[=σιχασιά, απέχθεια] όλων των ανθρώπων και παίρνει την πιο βαριά
τιμωρία».
Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, Ουδέν νεότερο από το δυτικό μέτωπο, έτος 1929
2.
[...] Τα πολυβόλα θερίζουν. Ξέρω ότι τα συρματοπλέγματά μας είναι πολύ
δυνατά και σχεδόν αδιαπέραστα – σε μερικά σημεία είναι φορτωμένα με
ισχυρό ηλεκτρικό ρεύμα. Οι πυροβολισμοί από τα τουφέκια δυναμώνουν. [...]

[...] Έχουμε πια συνηθίσει και τους ποντικούς στο χαράκωμα. Έρχονται κι
αυτοί από την ουδέτερη ζώνη – και ξέρουμε για ποιο λόγο. [...] Τη νύχτα
ακούμε πάλι τοόρυβο από τις μηχανές, πίσω απ’ τις εχθρικές γραμμές. Όλη
μέρα, έχουμε μόνο τον κανονικό βομβαρδισμό, έτσι που είμαστε σε θέση να
επιδιορθώσουμε τα χαρακώματα. [...]

[...] Πίσω μας βρίσκουνται βροχερές βδομάδες – γκρίζος ουρανός, γκρίζα,

υγρή γη, γκρίζος θάνατος. Μόλις βγούμε έξω η βροχή μάς μουλιάζει αμέσως
κάτω απ’ τις χλαίνες και τ’ αδιάβροχά μας· και μένουμε βρεγμένοι όλο τον
καιρό που βρισκόμαστε στην πρώτη γραμμή. Ποτέ δε στεγνώνουμε. Αυτοί που
φορούν ψηλές μπόττες, δένουν τσουβάλια με άμμο μπρος στα χαρακώματα,
έτσι που να μη πλημμυρίσουμε πολύ γρήγορα· τα όπλα μας έχουν παλιώσει, τα
ρούχα μας το ίδιο, όλα έχουν μουλιάσει και λυώνουν, το χώμα γίνεται μια
λαδερή μάζα κι ανάμεσά του βλέπεις κίτρινες λιμνούλες με κόκκινες
ραβδώσεις από αίμα, όπου νεκροί, τραυματίες κι όσοι καταφέρνουν να
επιβιώσουν βουλιάζουν αργά και σιωπηλά. [...]

[πηγή : Ἐριχ Μαρία Ρεμάρκ, Ουδέν Νεώτερον από το Δυτικόν Μέτωπον,

μτφρ. Δ. Κωστελένος, Εκδ. Δαρέμα, Αθήνα χχ, σσ. 170, 106, 218]
3.
«Όπως και να 'χε, όλα εξελίχθηκαν ταχύτατα. Μετά από μια συνοπτική
έκθεση των γεγονότων, μια εντελώς τυπική ματιά στον κώδικα κι ένα βλέμμα
που αντάλλαξαν μεταξύ τους, οι αξιωματικοί φήμισαν δι' ανατάσεως της
χειρός και καταδίκασαν τον Αρσενέλ σε θάνατο επί λιποταξία. Η ποινή θα
εκτελούνταν σε είκοσι τέσσερις ώρες, και οι δικαστές ετιιφύλαξαν δι' εαυτούς
το δικαίωμα ν' απορρίψουν την αίτηση χάριτος - μια ιδέα που δεν είχε
περάσει ποτέ από το μυαλό του Αρσενέλ, ο οποίος οδηγήθηκε ξανά στον
πυροσβεστικό σταθμό. Η εκτέλεση έγινε την επομένη, κοντά στο μεγάλο
αγρόκτημα του Σουίπ, στο λόφο της σκοποβολής, υπό τα βλέμματα του
συγκεντρωμένου τάγματος. […] Μετά τη χαριστική βολή, στο τέλος της
τελετής, οι άνδρες διατάχθηκαν να παρελάσουν μπροστά στο πτώμα, έτσι
ώστε η ετυμηγορία να παραδειγματίσει το στράτευμα».
Από το βιβλίο «14», του Jean Echenoz», σελ. 84-85, εκδ. ΙΚΑΡΟΣ, Αθήνα,
2014
4.
«Εγώ σού γράφω. Με ποιον άλλο να κουβεντιάσω αυτές τις φρχτές ώpες. Κι
οι άλλοι κάνουνε το ίδιο μες στο μεγάλο αμπρί. Κανένας δε μιλάει δυνατά.
Είναι όλοι τους κίτρινοι κίτρινοι σαν τις μουσαμαδιές των ψαράδων, και μες
στα μάτια τους φτεροκοπά η τρομάρα κι η ανησυχία. Μας ντύσανε όλους μας
ολοκαίνουργα ρούχα. Από το πουκάμισο ως το μαντήλι τού λαιμού. Το
κάνανε, λέει, για να μη μολεύονται οι λαβωματιές απ' τα λερά μας ρούχα που
θ' ακουμπάνε πάνου στις ανοιχτές πληγές, και θα μπαίνουνε μέσα στις κοιλιές
μαζί με το κομμάτι τής οβίδας που θα τα συνεπαίρνει ξεσκίζοντάς τα. Αυτά
όλα είναι πολύ εκνευριστικά πράματα. Οι απλοϊκοί φαντάροι το ξηγήσανε
αλλοιώτικα. Όλο αυτό το μπόλικο ρουχικό που μας μοιράσανε το είπανε με
μια φοβερή λέξη:
- Σάβανα. […]
Αγαπημένη μου, σταματώ εδώ. Γράφοντας το τελευταίο τούτο τετράδιο
ήθελα μονάχα να 'χω γεμάτη την ψυχή μου απ' τη θύμησή σου κι απ’ τη
θύμηση τού όμορφου νησιού μας. Τώρα με φωνάζει ο λοχαγός να πάρω τον
οπλισμό μου και να πάω στη θέση μου, γιατί σε μισή ώρα γίνεται ή εξόρμηση.
Μην έχεις καθόλου φόβο για μένα. Σε δυο-τρείς μέρες θα σου γράψω
εντύπωσες απ' τη μεγάλη αυτή μάχη. Είμαι γιομάτος τρομάρα γι' αυτό που
πρόκειται ν' αρχίσει ύστερα από μισή ώρα. Γιομάτος τρομάρα και φρίκη. Μα
ξέρω πως θα πολεμήσω τουλάχιστο σαν τους άλλους. Είναι ένας εγωισμός
που τον λέμε φιλότιμο ή περηφάνια και δεν ξέρω τί άλλο. Λοιπόν όσο είναι
πoλύ γελοίο αυτό, άλλο τόσο είναι πολύ δυνατό. Μπορεί κανένας να κάνει
θάματα, ενάντια στις πεποιθήσεις του, μόνο για να μη φανεί κατώτερος απ’
τον τάδε μπαρμπέρη ή αυγοuλά που έχει στη διμοιρία του. Αυτό σημαίνει
πως ακόμα δε γένηκα αρκετά αντρείος αντίκρυ στον εαυτό μου. Καθόλου
παράξενο. Ωστόσο, γεια σου κι ορεβουάρ».
(Στρατή Μυριβήλη, «Η ζωή εν τάφω», σελ. 179-201, εκδ. ΕΣΤΙΑ)

ΣΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ:
Το κίνημα του Εξπρεσιονισμού στην ζωγραφική δημιουργήθηκε στις αρχές του
Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και μετέφερε την αγωνιά των καλλιτεχνών για
τη μορφή που σταδιακά αποκτούσε η γερμανική κοινωνία και ο κόσμος
γενικότερα. Αργότερα το κίνημα πέρασε στο θέατρο και ύστερα στον
κινηματογράφο. Αναπτύχθηκε την περίοδο του μεσοπολέμου και εξέφραζε
παρόμοια συναισθήματα με αυτά της ζωγραφικής. Αντί να θριαμβολογεί και
να μιλά για την ηθική που μπορεί το άτομο να επιδείξει παρουσιάζει ένα κόσμο
σκοτεινό, βίαιο και επικίνδυνο. Ο Γερμανικός εξπρεσιονισμός φανερώνει τη
χρεοκοπία της πίστης στη λογική και την επιστήμη και τον τρόμο για τον
πόλεμο που έρχεται. Ένα πόλεμο που κατά την άποψη των εξπρεσιονιστών
προκάλεσε η κοινωνία της λογικής και της επιστήμης.
 1. Ο Γερμανός ζωγράφος Ότο Ντιξ
(https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%8C%CF%84%CE%BF_%CE%9D%CF
%84%CE%B9%CE%BE) πήρε μέρος στον πόλεμο και αργότερα ζωγράφισε
πολλούς πίνακες με αντιπολεμικά θέματα.
«Ο πίνακας [«Πόλεμος χαρακωμάτων»]
πήρε [...] δέκα χρόνια μετά τον Α ́
Παγκόσμιο Πόλεμο [για να ωριμάσει].
Όλη αυτή την περίοδο μελέτησα σκληρά
ώστε να μπορώ να απο-τυπώσω
καλλιτεχνικά τις εμπειρίες που είχα στον
πόλεμο. Το 1928 ένιωσα έτοιμος για να
ασχοληθώ με το μεγάλο αυτό θέμα. Τον
καιρό εκείνο κυκλοφορούσαν πολλά
βιβλία [...] που για μια φορά ακόμη
διαλαλούσαν τις ιδέες του ήρωα και του
ηρωισμού, οι οποίες είχαν αποδειχτεί
εντελώς γελοίες στα χαρακώματα του Α ́
Παγκόσμιου Πολέμου. Ο κόσμος είχε ήδη
αρχίσει να ξεχνάει πόσο είχε υποφέρει
από τον πόλεμο. Δεν ήθελα να προξενήσω
φόβο και πανικό, αλλά να δείξω πόσο
φριχτός ήταν ο πόλεμος και να ξεσηκώσω
στους ανθρώπους τη δύναμη της
αντίστασης».
Συνέντευξη του Ότο Ντιξ στην εφημερίδα
Νέα Γερμανία, Δεκέμβριος 1964

Εικόνα 1, «Πόλεμος χαρακωμάτων» (1932),

αντιπολεμικός πίνακας του Ότο Ντιξ.

2.

Το 1914 ο Γερμανός ζωγράφος Τζωρτζ

Γκρος κατατάχτηκε ως εθελοντής στο

Εικόνα 2, Ότο Ντιξ. “Στρατιώτες επιτίθενται φορώντας

μάσκες” 1924 © DACS 2017. Image: Otto Dix Stiftung
γερμανικό στρατό. Όπως και πολλοί άλλοι καλλιτέχνες, έβλεπε τον Πρώτο
Παγκόσμιο Πόλεμο ως τον "πόλεμο που θα σταματούσε όλους τους πολέμους",
σύντομα όμως η ψευδαίσθηση αυτή κατέρρευσε και αποστρατεύτηκε το 1915
μετά από νοσηλεία. Τον Ιανουάριο του 1917 κλήθηκε ξανά να καταταγεί, όμως
το Μάιο αποστρατεύτηκε οριστικά ως μόνιμα μη ικανός για στρατιωτική
υπηρεσία

Εικόνα 3, GEORGE GROSZ, STREET SCENE

3.
Ο Ερνστ Λούντβιχ Κίρχνερ (1880 - 1938) ήταν Γερμανός εξπρεσιονιστής
ζωγράφος, ιδρυτής της ομάδας
καλλιτεχνών "Die Brücke" (Η Γέφυρα)
που οδήγησε στη δημιουργία του
κινήματος του Εξπρεσιονισμού τον
20ό αιώνα. Ο Κίρχνερ σπούδασε
αρχιτεκτονική στη Δρέσδη, αλλά
αποφάσισε να αφιερωθεί στην
ζωγραφική. Συμμετείχε ως εθελοντής
στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά
σύντομα κατέρρευσε και απολύθηκε
από τον Στρατό. Το 1935 το έργο του
κρίθηκε ως "εκφυλισμένο" από το
ναζιστικό καθεστώς και το 1937
περισσότερα από 600 έργα του είτε
πωλήθηκαν είτε καταστράφηκαν. Το
1938 αυτοκτόνησε με πυροβόλο όπλο.
Εικόνα 4, Αυτοπροσωπογραφία ως στρατιώτης,
1915

ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ:
Το Shoulder Arms είναι η δεύτερη ταινία του Τσάρλι
Τσάπλιν για την First National Pictures.
Κυκλοφόρησε το 1918, είναι μια βωβή κωμωδία που
διαδραματίζεται στη Γαλλία κατά τη διάρκεια του Α'
Παγκοσμίου Πολέμου, η πρώτη από τις τρεις ταινίες
που έκανε με θέμα τον πόλεμο.

https://www.youtube.com/watch?v=yak-yJFfTe8