Gramatyka Angielska I Niemiecka W Opisie Rownoleglym

Gramatyka angielska i niemiecka w opisie równoległym to pełna popularnonaukowa
Zygmunt Tęcza
GRAMATYKA ANGIELSKA I NIEMIECKA

gramatyka dwóch bardzo ważnych, a przy tym spokrewnionych ze sobą języków: angiel-
skiego i niemieckiego. Książka przeznaczona jest dla anglistów i germanistów, studentów
anglistyki, germanistyki i lingwistyki stosowanej, ale także zainteresowanych językowo
licealistów oraz wszystkich innych osób zajmujących się językiem angielskim i niemieckim na
różnych poziomach zaawansowania.
Przewodnią zasadą, którą kierował się autor, jest równoległy opis dwóch systemów
gramatycznych, umożliwiający klarowne wypunktowanie wszelkich istotnych podobieństw GRAMATYKA
W OPISIE RÓ WNOLEGŁYM
i różnic pomiędzy obydwoma językami. Do kluczowych atutów książki należą jej systema-
tyczny i przejrzysty układ, jasny i precyzyjny język opisu oraz bardzo duża liczba oryginalnych
przykładów. Cennym jej uzupełnieniem jest też aneks obejmujący 750 angielsko-niemiec-
ANGIELSKA I NIEMIECKA
kich kognatów, tj. par wyrazów o takiej samej lub mocno zbliżonej formie i takim samym
znaczeniu. W OPISIE RÓ WNOLEGŁYM
Po raz pierwszy Gramatyka ukazała się w 2010 r. Wkrótce potem uhonorowana została
wyróżnieniem na XIV Targach Książki w Krakowie w konkursie na najlepszy podręcznik aka-
demicki 2010 roku, jej autor zaś – nagrodą indywidualną Ministra Nauki i Szkolnictwa
Wyższego za rok 2011.
Książka Zygmunta Tęczy, stanowiąca pierwszy tak obszerny i dogłębny opis dwóch języków
obcych z konfrontatywnego punktu widzenia, znakomicie wpisuje się w aktualny model
nauczania języków obcych w Polsce i w Unii Europejskiej. (...) Sposób prezentacji materiału
dostosowany jest do szerokiego grona odbiorców, a jednocześnie charakteryzuje go duża
precyzja i jasność wywodu.
[z recenzji prof. dra hab. Andrzeja Kątnego]
Gramatyka Zygmunta Tęczy stanowi pozycję bardzo potrzebną na polskim rynku wydaw-
niczym. Prezentuje ona w niezwykle solidny sposób podobieństwa i różnice między językami
angielskim i niemieckim, a przy tym cechuje ją godna uwagi przystępność, której sprzyja
prosty i klarowny język. Nie ulega wątpliwości, że książka ta jest godna polecenia zarów-
no studentom-filologom, jak i osobom po prostu uczącym się obydwu języków w sposób
Zygmunt Tęcza
paralelny.
[z recenzji dr hab. Zofii Chłopek]
Zygmunt Tęcza ‒ germanista, językoznawca i przekładoznawca, pracownik Instytutu

Neofilologii Uniwersytetu Rzeszowskiego. Absolwent germanistyki na Uniwersytecie
w Lipsku (1989), doktorat z językoznawstwa na Uniwersytecie Jagiellońskim (1996).
Stypendysta Fundacji Aleksandra von Humboldta. Główne obszary jego zainteresowań
naukowych to: przekład literacki, gra słów i dowcip językowy, gramatyka kontrastywna
niemiecko-polska i niemiecko-angielska, fonetyka, fonoleksykografia i fonodydaktyka
języka niemieckiego.
Jest autorem kilkudziesięciu publikacji naukowych, w tym cenionej książki Das Wortspiel
in der Ü bersetzung. Stanisław Lems Spiele mit dem Wort als Gegenstand interlingualen
Transfers (Niemeyer, Tübingen 1997, oraz De Gruyter, Berlin & New York 2011).
Książka dostępna
także jako e-book
www.universitas.com.pl universitas
GRAMATYKA
Zygmunt Tęcza
GRAMATYKA
Kraków
Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Rzeszowski
© Copyright by Zygmunt Tęcza and Towarzystwo Autorów

i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 2021
ISBN 978-83-242-3719-7
e-ISBN 978-83-242-6566-4
TAiWPN UNIVERSITAS
Opracowanie redakcyjne
Agnieszka Sabak
Skład i łamanie
Pracownia Słowa
Projekt okładki i stron tytułowych

Sepielak
Na okładce
Obraz Dagmary Owsiejczyk z Pixabay
Autor składa szczególne podziękowania niemieckiej Fundacji Aleksandra

von Humboldta / With special thanks by the author to the Alexander von Humboldt
Foundation, Germany / Mit besonderem Dank des Autors an die Alexander
von Humboldt-Stiftung, Deutschland
www.universitas.com.pl
SPIS TREŚCI
SPIS TREŚCI
WSTĘP..................................................................................................................................... 11
PODSTAWOWE TERMINY GRAMATYCZNE........................................................... 13
1. CZASOWNIK.................................................................................................................. 19
1.1. Informacje wstępne.............................................................................................. 19
1.2. Bezokolicznik, imiesłów, forma osobowa........................................................ 19
1.3. Czasowniki regularne i nieregularne................................................................ 24
1.4. Kategorie gramatyczne czasownika.................................................................. 25
1.5. Czasowniki posiłkowe......................................................................................... 29
1.6. Podstawowa odmiana czasownika: strona czynna, tryb oznajmujący....... 35
1.7. Odmiana w trybie przypuszczającym.............................................................. 46
1.8. Odmiana w trybie warunkowym
(ang. would + infinitive, niem. würde + Infinitiv)........................................... 53
1.9. Odmiana w stronie biernej................................................................................. 55
1.10. Użycie czasów....................................................................................................... 64
1.11. Użycie trybu przypuszczającego........................................................................ 86
1.12. Użycie form would + infinitive / würde + Infinitiv........................................ 96
1.13. Tryb rozkazujący: formy i ich użycie................................................................ 102
1.14. Użycie strony biernej........................................................................................... 106
1.15. Czasowniki modalne: formy i znaczenia obiektywne................................... 117
1.16. Czasowniki modalne: znaczenia subiektywne................................................ 139
1.17. Czasowniki paramodalne.................................................................................... 152
1.18. Czasownik let / lassen.......................................................................................... 163
1.19. Czasowniki zwrotne............................................................................................. 169
1.20. Czasowniki złożone.............................................................................................. 176
1.21. Przegląd funkcji bezokolicznika........................................................................ 186
1.22. Przegląd funkcji imiesłowów.............................................................................. 199
1.23. Możliwości nominalizacji czasownika.
Gerund czasowników angielskich..................................................................... 212
2. RZECZOWNIK I RODZAJNIK................................................................................... 229

2.2. Klasy rzeczowników............................................................................................. 231 5
Gramatyka porownawcza.indb 5 19.08.2021 13:58:57

2.3. Rodzaj męski, żeński i nijaki............................................................................... 236
SPIS TREŚCI
2.4. Liczba pojedyncza i mnoga................................................................................. 244

2.5. Odmiana rzeczownika (deklinacja)................................................................... 262
2.6. Użycie rodzajnika określonego.......................................................................... 272
2.7. Użycie rodzajnika nieokreślonego.................................................................... 292
2.8. Użycie rodzajnika zerowego............................................................................... 303
2.9. Inne wyrazy pełniące funkcję rodzajnika (determinatory).......................... 309
3. ZAIMEK............................................................................................................................ 311
3.2. Zaimki osobowe i forma grzecznościowa........................................................ 312
3.3. Zaimek it / es i jego specjalne funkcje gramatyczne...................................... 315
3.4. Zaimki dzierżawcze.............................................................................................. 319
3.5. Zaimki wskazujące............................................................................................... 325
3.6. Zaimki pytające..................................................................................................... 344
3.7. Zaimki względne................................................................................................... 354
3.8. Zaimki zwrotne i wzajemne............................................................................... 357
3.9. Zaimko-przysłówki (Pronominaladverbien) w języku niemieckim........... 360
3.10. Zaimki nieokreślone............................................................................................ 364
4. PRZYMIOTNIK.............................................................................................................. 389
4.2. Klasy przymiotników. Przymiotniki oznaczające narodowość i język....... 389
4.3. Odmiana przymiotników niemieckich............................................................. 399
4.4. Stopniowanie przymiotników............................................................................ 402
4.5. Możliwości nominalizacji przymiotnika.......................................................... 413
5. PRZYSŁÓWEK................................................................................................................ 417
5.2. Klasy przysłówków właściwych......................................................................... 417
5.3. Tworzenie przysłówków odprzymiotnikowych w języku angielskim........ 423
5.4. Stopniowanie przysłówków................................................................................ 427
5.5. Modalizatory i partykuły modalne.................................................................... 433
6. LICZEBNIK...................................................................................................................... 439
6.2. Liczebniki główne................................................................................................. 440
6.3. Liczebniki porządkowe........................................................................................ 449
6.4. Sposoby podawania godziny i daty................................................................... 453
6

6.5. Liczebniki mnożne i ułamki............................................................................... 464
SPIS TREŚCI
6.6. Liczebniki nieoznaczone..................................................................................... 472
7. PRZYIMEK I SPÓJNIK.................................................................................................. 479

7.2. Rekcja przyimków niemieckich......................................................................... 480
7.3. Przyimki angielskie i niemieckie w porównaniu............................................ 483
7.4. Spójniki angielskie i niemieckie w porównaniu............................................. 497
8. WEWNĘTRZNA BUDOWA ZDANIA..................................................................... 503

8.2. Orzeczenie............................................................................................................. 503
8.3. Podmiot.................................................................................................................. 511
8.4. Dopełnienie............................................................................................................ 520
8.5. Okolicznik.............................................................................................................. 529
8.6. Przydawka.............................................................................................................. 533
8.7. Przydawka orzekająca.......................................................................................... 553
8.8. Wpływ czasownika na budowę zdania. Podstawowe modele zdań............ 560
8.9. Szyk wyrazów w zdaniu i możliwości jego modyfikacji................................ 568
8.10. Środki wyrażające stosunek autora zdania do jego treści............................. 585
9. KLASYFIKACJA ZDAŃ SAMODZIELNYCH........................................................ 589

9.1. Informacje wstępne ............................................................................................. 589
9.2. Zdanie proste a zdanie złożone.......................................................................... 589
9.3. Zdanie oznajmujące, pytające i rozkazujące.................................................... 594
9.4. Samodzielny równoważnik zdania.................................................................... 597
10. KLASYFIKACJA ZDAŃ POBOCZNYCH I KONSTRUKCJI

IM RÓWNOWAŻNYCH.............................................................................................. 601
10.1. Informacje ogólne ................................................................................................ 601
10.2. Zdanie podmiotowe............................................................................................. 601
10.3. Zdanie orzecznikowe .......................................................................................... 603
10.4. Zdanie dopełnieniowe......................................................................................... 604
10.5. Zdanie przydawkowe........................................................................................... 609
10.6. Zdanie okolicznikowe czasu (zdanie czasowe)............................................... 620
10.7. Zdanie okolicznikowe miejsca........................................................................... 625
10.8. Zdanie okolicznikowe sposobu i zdania precyzujące.................................... 627
10.9. Zdanie okolicznikowe porównania (zdanie porównawcze)............................. 631
10.10. Zdanie okolicznikowe przeciwstawne.............................................................. 636
7

10.11. Zdanie okolicznikowe przyczyny (zdanie przyczynowe)............................. 638
SPIS TREŚCI
10.12. Zdanie okolicznikowe warunku (zdanie warunkowe).................................. 640

10.13. Zdanie okolicznikowe przyzwolenia (zdanie przyzwalające)...................... 649
10.14. Zdanie okolicznikowe skutku (zdanie skutkowe).......................................... 652
10.15. Zdanie okolicznikowe celu................................................................................. 656
11. SPOSOBY TWORZENIA PYTAŃ I PRZECZEŃ................................................... 659

11.1. Informacje wstępne ............................................................................................. 659
11.2. Pytania ogólne....................................................................................................... 659
11.3. Pytania szczegółowe............................................................................................. 665
11.4. Pytania typu question tags.................................................................................. 671
11.5. Zdanie przeczące: negacja ogólna..................................................................... 673
11.6. Zdanie przeczące: negacja szczegółowa........................................................... 678
11.7. Sposoby tworzenia antonimów.......................................................................... 687
12. MOWA ZALEŻNA......................................................................................................... 689

12.2. Użycie czasów i trybów....................................................................................... 690
12.3. Adaptacja zaimków oraz danych o czasie i miejscu...................................... 698
12.4. Zdania pytające w mowie zależnej.................................................................... 700
12.5. Zdania rozkazujące w mowie zależnej ............................................................ 702
12.6. Angielska i niemiecka mowa zależna w przykładach ................................... 704
ANEKS I
Czasowniki nieregularne w porównaniu.................................................................... 711
ANEKS II
Wspólne słownictwo....................................................................................................... 735
INDEX OF TOPICS.............................................................................................................. 765
SACHREGISTER................................................................................................................... 771
INDEKS RZECZOWY......................................................................................................... 777
BIBLIOGRAFIA.................................................................................................................... 791

Dla Melindy

WSTĘP
WSTĘP
Angielski i niemiecki to dwa języki obce, które odgrywają we współczesnej Europie klu-
czową rolę. Tak się składa, że są to też języki dość blisko ze sobą spokrewnione – ich hi-
storyczne formy były bowiem kiedyś dialektami, i to stosunkowo nieodległymi, jednego
germańskiego prajęzyka.
Rezultatem tych wspólnych korzeni jest cały szereg podobieństw, dostrzegalnych
po dziś dzień zarówno w systemach gramatycznych, jak i w słownictwie obu języków.
Podobieństwa te mogą ułatwić życie osobom uczącym się angielskiego i niemieckiego
równolegle bądź władającym jednym z tych języków i pragnącym opanować drugi.
Ale analogie, o których mowa, mogą też równoległą naukę obu języków utrudniać, i –
jak pokazuje szkolna i nie tylko szkolna praktyka – rzeczywiście jest to zjawisko dość
częste. Dzieje się tak, ponieważ za podobieństwem form i struktur skrywają się nieraz
różnice znaczeń i funkcji gramatycznych. Z kolei rzeczywiste analogie form, funkcji
i znaczeń, stwierdzone w określonej sytuacji, zachęcają do poszukiwania bądź wręcz
spontanicznego konstruowania takich analogii w innych, zdawałoby się bardzo zbliżo-
nych, sytuacjach. Tymczasem zabieg ten z rzadka tylko kończy się powodzeniem, gdyż
zarówno podobieństwa, jak i różnice pomiędzy językiem angielskim i niemieckim mają
– z czysto współczesnego i nienaukowego punktu widzenia – charakter przypadkowy.
Chcąc zatem, aby znajomość jednego z tych języków nie utrudniała nauki drugiego za
sprawą niepożądanych interferencji, ale w odczuwalnym stopniu ułatwiała ją i przyspie-
szała, uwalniając swoisty potencjał synergii, należy wspomniane podobieństwa i różnice
uporządkować.
Temu właśnie wyzwaniu wychodzi naprzeciw niniejsza książka, pomyślana jako peł-
na użytkowa gramatyka dwóch języków. Krąg jej adresatów obejmuje osoby zajmują-
ce się językiem angielskim i niemieckim na różnych poziomach wtajemniczenia: od
anglistów i germanistów oraz studentów anglistyki i germanistyki aż po szersze gro-
no nie-filologów, którzy – czy to ze względu na wykonywaną profesję, czy też z racji
swych lingwistycznych zainteresowań – stykają się na co dzień z obydwoma językami.
Przejrzysty układ książki, w tym zwłaszcza numeracja kolejnych jej modułów, pozwoli
użytkownikowi na szybkie dotarcie do jednostkowych informacji i ich selektywne wy-
korzystanie.
Z kolei zastosowane rozwiązania graficzne, polegające na odrębnym oznaczeniu par-
tii tekstu, tabel i przykładów odnoszących się do jednego i do drugiego języka, czynią
tę gramatykę przydatną także dla tych, którzy w danej chwili interesują się wyłącznie
jednym z omawianych języków.
Mając na uwadze tak zdefiniowany krąg odbiorców oraz dążąc do maksymalnej jedno-
litości i spójności w prezentacji kolejnych zagadnień, książka korzysta z tradycyjnych
metod opisu oraz tradycyjnej terminologii, znanej polskiemu czytelnikowi choćby ze
szkolnej gramatyki języka ojczystego. Nowe rozwiązania terminologiczne (takie jak
np. czasownik paramodalny, modalizator) wprowadzono z rzadka i tylko tam, gdzie
pojęcia tradycyjnej gramatyki okazały się niewystarczające. Podobnie jak większość 11

innych publikacji książkowych o tematyce gramatycznej adresowanych nie tylko do
WSTĘP
specjalistów, ta również świadomie rezygnuje z przypisów oraz obszernej bibliografii

przedmiotu, wykraczającej poza opracowania faktycznie przez autora wykorzystywane.
Przewodnią zasadą książki jest równoległa prezentacja obydwu gramatyk; tak więc po-
równywane są ze sobą wszystkie te zjawiska i kategorie gramatyczne, które we współ-
czesnej angielszczyźnie i niemczyźnie choćby częściowo do siebie przystają – nawet
jeżeli bardzo różnią się swą formalną reprezentacją, zakresem użycia czy rozpowszech-
nieniem (np. ang. present participle i niem. Partizip Präsens, ang. subjunctive i niem.
Konjunktiv). Jedynie tam, gdzie brak współcześnie nawet szczątkowych analogii (np.
ang. gerund, niem. odmiana przymiotnika i in.), opis skupia się z natury rzeczy na jed-
nym tylko języku.
Metoda opisu równoległego nie oznacza w żadnym razie chęci zacierania ważnych sys-
temowych różnic pomiędzy obydwoma językami. W szczególności należy pamiętać, że
o ile niemiecki jest ciągle językiem fleksyjnym (choć w stopniu mniejszym niż np. język
polski), to angielski, który zachował odmianę wyrazów jedynie w szczątkowej postaci,
reprezentuje współcześnie raczej typ języka izolującego, gdzie zasadnicze relacje gra-
matyczne w strukturze zdania wyrażane są nie poprzez końcówki odmiany, lecz przez
pozycję danego wyrazu w zdaniu. W rezultacie szyk zdania angielskiego jest stosunkowo
sztywny i pozostawia osobie mówiącej znacznie mniejszy wybór w kwestii kolejności
jego członów, niż ma to miejsce w języku niemieckim. Współczesny angielski to w dużej
mierze krótkie, jedno- lub dwusylabowe wyrazy jedynie z rzadka zmieniające swą po-
stać, za to często wieloznaczne, gdy tymczasem niemiecki w swojej strukturze pozostaje
bardziej wierny łacińskiej tradycji gramatycznej – z większą liczbą form wyrazowych
i większą ich złożonością. Konkretne przejawy tych różnic zostały w poszczególnych
rozdziałach dokładnie opisane.
Zgłębienie całego bogactwa reguł i form gramatycznych określonego języka nie jest
zajęciem ani łatwym, ani krótkotrwałym; świadczą o tym wątpliwości natury gra-
matycznej, jakie wszyscy od czasu do czasu miewamy, posługując się na co dzień
swym językiem ojczystym. Zgłębienie tajników dwóch obcych gramatyk jest wyzwa-
niem nieporównanie większym, wymagającym znacznego nakładu pracy i sporej
wytrwałości.
W przypadku języka angielskiego i niemieckiego wysiłek ten może być jednak nieco
mniejszy, a efekty lepsze i szybciej odczuwalne, jeżeli w sposób świadomy wykorzy-
stamy zbieżności i analogie istniejące pomiędzy obiema gramatykami, równocześnie
ucząc się omijać pułapki wynikające z podobieństw pozornych lub jedynie częścio-
wych. Jeśli rzeczywiście tak się stanie, to można będzie uznać, że przedłożona praca
spełniła pokładane w niej oczekiwania.
Niniejsze wydanie Gramatyki ukazuje się dzięki finansowemu wsparciu Uniwersytetu

Rzeszowskiego. Za przychylne potraktowanie książki i decyzję o jej dofinansowaniu
autor składa podziękowanie władzom Uniwersytetu: JM Rektorowi prof. dr. hab. Syl-
westrowi Czopkowi, Prorektorowi ds. Kolegium Nauk Humanistycznych prof. dr. hab.
Pawłowi Gracie oraz Dyrektor Instytutu Neofilologii dr hab. Agnieszce Uberman,
prof. UR.
12 Zygmunt Tęcza

P O D S TA W O W E T E R M I N Y G R A M AT Y C Z N E
PODSTAWOWE TERMINY GRAMATYCZNE
(kolejność alfabetyczna według form angielskich)
ANGIELSKI NIEMIECKI POLSKI

active voice s Aktiv strona czynna
adjective s Adjektiv, -e przymiotnik
adverb s Adverb, -ien przysłówek
e Adverbialbestimmung,
adverbial okolicznik
-en
.. e zdanie okoliczni-
adverbial clause r Adverbialsatz, –
kowe
article r Artikel, - rodzajnik, przedimek
attribute s Attribut, -e przydawka
.. e
attributive clause r Attributsatz, – zdanie przydawkowe
auxiliary verb s Hilfsverb, -en czasownik posiłkowy
cardinal numbers Kardinalia liczebniki główne
comparative (degree) r Komparativ stopień wyższy
comparison e Komparation stopniowanie
zdanie złoż. pod-
complex sentence s Satzgefüge, -
rzędnie
zdanie złoż. współ-
compound sentence e Satzverbindung, -en
rzędnie
compound word s Kompositum, -a wyraz złożony
conjugation e Konjugation koniugacja
conjunction e Konjunktion, -en spójnik
koordinierende Kon-
coordinating conjunction spójnik współrzędny
junktion
łącznik,
copula / copular verb s Kopulaverb, -en czasownik łączni-
kowy
.. e
declarative sentence r Aussagesatz, – zdanie oznajmujące
declination e Deklination deklinacja 13

przedimek / rodzaj-
definite article bestimmter Artikel
nik określony
s Demonstrativprono
demonstrative pronoun zaimek wskazujący
men, -
direktes Objekt / dopełnienie bliższe
direct object
s Akkusativobjekt, -e (w bierniku)
embedded clause + .. e zdanie poboczne /
subordinate clause r Nebensatz, – podrzędne
feminine gender rodzaj żeński
s Femininum, -a
rzeczownik rodz. żeń-
feminine (noun)
skiego
osobowa (odmienna)
finite verb finites Verb
forma czasownika
imperative (mood) r Imperativ tryb rozkazujący
.. e
imperative sentence r Aufforderungssatz, – zdanie rozkazujące
przedimek / rodzaj-
indefinite article unbestimmter Artikel
nik nieokreślony
indefinite pronoun s Indefinitpronomen, - zaimek nieokreślony
indicative (mood) r Indikativ tryb oznajmujący
indirektes Objekt / dopełnienie dalsze
indirect object
s Dativobjekt, -e (w celowniku)
indirect speech / report-
indirekte Rede mowa zależna
ed speech
infinitive r Infinitiv, -e bezokolicznik
inflection e Flexion fleksja, odmiana
interrogative pronoun s Interrogativpronomen, - zaimek pytający
..
interrogative sentence r Fragesatz, – e zdanie pytające
czasownik nieprze-
intransitive verb intransitives Verb
chodni
czasownik nieregu-
irregular verb unregelmäßiges Verb
larny
.. e
main clause r Hauptsatz, – zdanie główne
masculine gender rodzaj męski
s Maskulinum, -a
rzeczownik rodz. mę-
masculine (noun)
14 skiego

modal verb /
s Modalverb, -en czasownik modalny
modal auxiliary
negation e Negation negacja, przeczenie
neuter gender rodzaj nijaki
s Neutrum, -a
rzeczownik rodz. nija-
neuter (noun)
kiego
noun s Substantiv, -e rzeczownik
numeral / number s Numerale, -ia liczebnik
object s Objekt, -e dopełnienie
.. e
object clause r Objektsatz, – zdanie dopełnieniowe
ordinal numbers Ordinalia liczebniki porządkowe
participle s Partizip, -ien imiesłów
parts of speech /
Wortarten, Wortklassen części mowy
word classes
passive voice s Passiv strona bierna
past participle s Partizip Perfekt / Partizip II imiesłów bierny
personal pronoun s Personalpronomen, - zaimek osobowy
plural (number) r Plural liczba mnoga
positive (degree) r Positiv stopień równy
possessive pronoun s Possessivpronomen, - zaimek dzierżawczy
predicate s Prädikat, -e orzeczenie
predicative s Prädikativ(um), -a /-e orzecznik
predicative attribute prädikatives Attribut przydawka orzekająca
preposition e Präposition, -en przyimek
dopełnienie przyim-
prepositional object s Präpositionalobjekt, -e
kowe
s Partizip Präsens /
present participle imiesłów czynny
Partizip I
pronoun s Pronomen, - zaimek
proper noun r Eigenname, -n nazwa własna
reciprocal pronoun s Reziprokpronomen, - zaimek wzajemny
reflexive pronoun s Reflexivpronomen, - zaimek zwrotny
15

reflexive verb reflexives Verb czasownik zwrotny

regular verb regelmäßiges Verb czasownik regularny
.. e
relative clause r Relativsatz, – zdanie względne
relative pronoun s Relativpronomen, - zaimek względny
.. e
sentence r Satz, – zdanie
sentence element /
s Satzglied część zdania
clause element
simple sentence einfacher Satz zdanie proste
singular (number) r Singular liczba pojedyncza
subject s Subjekt, -e podmiot
.. e
subject clause r Subjektsatz, – zdanie podmiotowe
subjunctive (mood) r Konjunktiv tryb przypuszczający
subordinate clause + .. e
r Nebensatz, – zdanie poboczne
embedded clause
subordinating conjunc- subordinierende Konjunk-
spójnik podrzędny
tion tion
superlative (degree) r Superlativ stopień najwyższy
tense s Tempus, -ora czas gramatyczny
transitive verb transitives Verb czasownik przechodni
verb s Verb, -en czasownik
wh-question e Ergänzungsfrage, -n pytanie szczegółowe
yes-no question e Entscheidungsfrage, -n pytanie ogólne
przedimek / rodzajnik
zero article r Nullartikel
zerowy
UWAGI DODATKOWE:
Zastosowany w książce symbol Ø oznacza formę zerową, czyli brak pewnego kon-
kretnego wyrazu w miejscu, w którym należałoby się go teoretycznie spodziewać.
W grę może przy tym wchodzić:
1. tzw. rodzajnik zerowy – wówczas, gdy pozycja przed rzeczownikiem, typowa dla
rodzajnika określonego, nieokreślonego czy innego determinatora, pozostaje nie
obsadzona (rozdz. 2.6–2.8);
2. tzw. spójnik zerowy – przede wszystkim wówczas, gdy w zdaniu złożonym pomi-
nięto ang. spójnik that lub niem. dass (rozdz. 10.4).
16

Terminy gramatyczne piszemy w obu językach zasadniczo małą literą – i taką kon-
wencję przyjęto w bieżącym tekście książki.
Dotyczy to również nazw czasów angielskich, których pisownia nie jest generalnie
ustabilizowana: W zależności od autora i źródła spotyka się zapis albo małą, albo też
charakterystyczną dla nazw własnych dużą literą (np. present simple, past perfect con-
tinuous vs. Present Simple, Past Perfect Continuous).
Z kolei w niemieckim obowiązuje jak wiadomo reguła pisania dużą literą wszystkich
rzeczowników, a ponieważ zdecydowaną większość terminów gramatycznych stano-
wią właśnie pojedyncze rzeczowniki, to dla większości tej naturalna jest siłą rzeczy
pisownia dużą literą (np. Verb, Attribut vs. transitives Verb, prädikatives Attribut).
Natomiast zapis dużą literą ang. i niem. terminów, który niezależnie od powyższej za-
sady zastosowano w tej książce w różnego typu tabelach, służy wyłącznie wyróżnieniu
i odpowiada konwencji spotykanej zwłaszcza w gramatykach jęz. angielskiego.
17

CZASOWNIK
1. CZASOWNIK
1.1. Informacje wstępne
Czasownik (ang. the verb, niem. das Verb) jest częścią mowy, która służy do opisy- § 1
wania czynności, procesów i stanów. Tworząc lub współtworząc tzw. orzeczenie (zob.
rozdz. 8.2), pełni w zdaniu najważniejszą funkcję:
Barbara drinks a lot of tea.
Barbara trinkt viel Tee.
[ Barbara pije dużo herbaty. ]
To właśnie od czasownika zależy, jakie dalsze jednostki gramatyczne i znaczeniowe

będą mogły lub musiały wejść w skład danego zdania. W przypadku użytego wyżej
czasownika to drink / trinken wykonawcą czynności może być jedynie istota żywa, tj.
człowiek lub zwierzę; z kolei przedmiotem tej czynności mogą być wyłącznie substan-
cje płynne, i to dalece nie wszystkie.
Jako odmienna część mowy każdy czasownik występuje w różnych postaciach, two-
rzonych poprzez przekształcenie jego formy wyjściowej, rozszerzenie za pomocą do-
datkowych morfemów (końcówek odmiany, przyrostków) albo poprzez zastosowanie
wyrazów pomocniczych.
1.2. Bezokolicznik, imiesłów, forma osobowa
BEZOKOLICZNIK (ang. the infinitive, niem. der Infinitiv)
Formą wyjściową czasownika jest bezokolicznik; w tej właśnie postaci znajdziemy § 2

dowolny czasownik w słowniku.
Ang. bezokolicznik jest tożsamy z te- Niem. bezokolicznik powstaje przez do-
matem danego czasownika. W wielu danie do tematu czasownika końcówki
kontekstach – choć nie zawsze – roz- ‑en. Końcówka ta zredukowana jest do -n
poznać go można po charakterystycz- w przypadku czasowników sein i tun oraz
nej poprzedzającej go partykule to. o tematach kończących się na -el, -er.
UWAGA: Temat oznacza w gramatyce wyraz w postaci czystej, a więc pozbawionej ja-
kichkolwiek końcówek odmiany. W przypadku czasowników prostych temat jest iden-
tyczny z rdzeniem wyrazu, czyli jego niepodzielnym trzonem, wspólnym dla całej
rodziny wyrazów (np. ang. pack-, stand-, niem. pack-, steh-). W przypadku czasow-
ników pochodnych, tj. utworzonych od jakiegoś prostszego wyrazu, temat obejmuje nie
19

tylko rdzeń, ale cały wyraz pochodny bez końcówek odmiany (np. ang. unpack-, under-
CZASOWNIK
stand-, niem. auspack-, versteh-).
BEZOKOLICZNIK
ZNACZENIE
ANGIELSKI NIEMIECKI
to go gehen iść
to have haben mieć
to lie lügen kłamać
to drop tropfen kapać
to lisp lispeln seplenić
to ensure sichern zapewnić
Opis funkcji i zastosowań bezokolicznika zamieszczono w rozdz. 1.21.
IMIESŁOWY (ang. the participles, niem. die Partizipien)
§3 Obok bezokolicznika czasownik posiada dwie inne niesamodzielne formy: imiesłów

czynny oraz imiesłów bierny. Uznajemy je za niesamodzielne, ponieważ w pełno-
wartościowym zdaniu prostym nie mogą tworzyć orzeczenia same, a jedynie w po-
łączeniu z osobową (odmienną) formą czasownika posiłkowego bądź modalnego
(por. rozdz. 1.5, 1.15). W tego rodzaju strukturach zarówno bezokolicznik, jak i imie-
słowy służą przede wszystkim do tworzenia czasów złożonych (rozdz. 1.6–1.8) oraz
strony biernej (rozdz. 1.9). Ważnych zastosowań imiesłowów jest jednak znacznie
więcej; ich przegląd znajdziemy w rozdz. 1.22.
IMIESŁÓW CZYNNY
(ang. the present participle, niem. das Partizip Präsens / Partizip I )
§4
Ang. imiesłów czynny powstaje przez dodanie do

tematu czasownika końcówki ‑ing (go – going). Je- Niem. imiesłów czynny two-
śli temat kończy się w piśmie na -e, to zostaje ono rzymy zawsze przez doda-
usunięte (have – having); rzecz nie dotyczy jednak nie do formy bezokolicznika
‑ee podwójnego (see – seeing). Z kolei ‑ie w zakoń- końcówki -d. Przykład: ge-
czeniu tematu ulega zamianie na -y (lie – lying). hen – gehend.
Jeżeli zaś temat kończy się sekwencją złożoną z po- Imiesłów czynny, zwany też
jedynczej samogłoski oraz pojedynczej spółgłoski, imiesłowem czasu teraźniej-
to ta ostatnia, a ściślej rzecz biorąc odpowiadająca szego, stosowany bywa w jęz.
jej litera, ulega w piśmie podwojeniu (drop – drop- niemieckim nieporównanie
ping); wyjątek stanowią czasowniki dwusylabowe rzadziej aniżeli forma ‑ing
z akcentem na pierwszej sylabie (admit – admit- w angielskim.
ting, ale: visit – visiting).
20

CZASOWNIK
IMIESŁÓW CZYNNY
ZNACZENIE
ANGIELSKI NIEMIECKI
go-ing gehen-d idąc(y)
[ have- ] hav-ing haben-d mając(y)
[ lie- ] ly-ing lügen-d kłamiąc(y)
[ drop- ] dropp-ing tropfen-d kapiąc(y)
IMIESŁÓW BIERNY
(ang. the past participle, niem. das Partizip Perfekt / Partizip II )
§5
Ang. imiesłów bierny, tworzony w sposób Niem. imiesłów bierny, tworzony

regularny, składa się z tematu czasownika w sposób regularny, powstaje przez
oraz końcówki ‑ed (paint – painted). Koń- dodanie do tematu czasownika
cówka ta zredukowana jest do -d w przy- (nie zaś do formy bezokolicznika!)
padku czasowników o temacie kończącym przedrostka ge‑ oraz końcówki -(e)t
się w piśmie na literę ‑e (love – loved). Litera (mal-en – ge-mal-t, arbeit-en –
-y w zakończeniu tematu ulega zamianie na ge‑arbeit-et).
‑ie, o ile jest poprzedzona spółgłoską (cry –
Przedrostek ge- pomijany jest
cried), ale pozostaje na swoim miejscu po
w przypadku czasowników zaczy-
samogłosce (obey – obeyed). Jeżeli zaś temat
nających się na be-, ent-, er-, ge-,
kończy się sekwencją złożoną z pojedynczej
miss-, ver-, voll-, wider-, zer- (be-
samogłoski oraz pojedynczej spółgłoski, to
suchen – besucht), a także czasow-
ta ostatnia, a ściślej rzecz biorąc odpowia-
ników o zakończeniu ‑ieren (infor-
dająca jej litera, zostaje w piśmie podwojona
mieren – informiert).
(drop – dropped); wyjątek stanowią czasow-
niki dwusylabowe z akcentem na pierwszej Istnieje ponadto grupa czasow-
sylabie (admit – admitted, ale: visit – visited). ników złożonych, które mogą
Forma imiesłowu biernego czasowników re- tworzyć imiesłów bierny zarów-
gularnych jest w jęz. angielskim identyczna no z użyciem przedrostka ge-, jak
z ich formą czasu przeszłego prostego (past i bez niego. Więcej na ten temat
simple). w rozdz. 1.20, § 398–404.
21

CZASOWNIK
IMIESŁÓW BIERNY CZASOWNIKÓW REGULARNYCH

ZNACZENIE
ANGIELSKI NIEMIECKI
[ paint-] painted [ mal-en ] gemalt malowany
[ love-] loved [ lieb-en ] geliebt kochany
[ cry-] cried [ wein-en ] geweint (-)płakany
[ drop-] dropped [ tropf-en ] getropft (-)kapany
[ work-] worked [ arbeit-en ] gearbeitet (-)pracowany
[ visit-] visited [ besuch-en ] besucht odwiedzany
[ inform-] informed [ informier-en ] informiert informowany
UWAGA: W jęz. polskim tworzenie i / lub użycie odnośnych imiesłowów podlega
niekiedy ograniczeniom. Często używa się wyłącznie form imiesłowu biernego
czasowników pochodnych, tj. poprzedzonych przedrostkiem:
płakać – zapłakany, przepłakany; kapać – wykapany; pracować – spracowany,
przepracowany, dopracowany, rozpracowany itd.
Jednak nie wszystkie czasowniki tworzą swój imiesłów bierny zgodnie z powyższymi
zasadami. Wyjątek stanowią tzw. czasowniki nieregularne, których szczególne właści-
wości opisano w rozdz. 1.3.
GRUPY BEZOKOLICZNIKOWE I IMIESŁOWOWE
§6 W gramatyce zarówno angielskiej, jak i niemieckiej oprócz bezokolicznika opisanego

na wstępie wyróżnia się niekiedy kilka dalszych bezokoliczników, w gramatyce angiel-
skiej zaś również cały szereg imiesłowów – nie tylko owe dwa, które przedstawiono
powyżej. We wszystkich tych przypadkach w grę wchodzą jednak nie tyle zupełnie
nowe bezokoliczniki i imiesłowy, ile raczej grupy wyrazowe, stanowiące kombinację
prostszych form. Oto próba uporządkowania grup bezokolicznikowych na przykła-
dzie czasownika cook / kochen (,gotować’):
BEZOKOLICZNIK I GRUPY BEZOKOLICZNIKOWE

ANGIELSKI NIEMIECKI
STRONA CZYNNA
Present Infinitive to cook Infinitiv Präsens kochen
Present Continuous
to be cooking ---
Infinitive
gekocht haben
Perfect Infinitive to have cooked Infinitiv Perfekt
[ gekommen sein ]*
Perfect Continuous
to have been cooking ---
Infinitive
22

CZASOWNIK
* UWAGA: W jęz. niemieckim istnieje grupa czasowników, które czasy przeszłe
złożone Perfekt i Plusquamperfekt tworzą nie przy użyciu czasownika posiłkowego
haben, lecz sein. Odpowiednio inaczej brzmi ich Infinitiv Perfekt: gekommen sein,
geflogen sein, umgezogen sein. Więcej na ten temat w rozdz. 1.6.
STRONA BIERNA
Infinitiv Präsens
gekocht werden
Passive Vorgangspassiv
to be cooked
Present Infinitive Infinitiv Präsens
gekocht sein
Zustandspassiv
Infinitiv Perfekt
gekocht worden sein
Passive Vorgangspassiv
to have been cooked
Perfect Infinitive Infinitiv Perfekt
gekocht gewesen sein
Zustandspassiv
I jeszcze zestawienie form imiesłowowych tego samego czasownika:

§7
IMIESŁOWY I GRUPY IMIESŁOWOWE

ANGIELSKI NIEMIECKI
FORMY CZYNNE
Present Participle cooking Partizip Präsens kochend
Perfect Participle having cooked ---
FORMY BIERNE
Past Participle cooked Partizip Perfekt gekocht
Passive Present Participle being cooked ---
Passive Perfect Participle having been cooked ---
Podobnie jak pojedynczy bezokolicznik oraz imiesłów czynny i bierny, grupy bezo-
kolicznikowe i imiesłowowe mogą współtworzyć większe czasownikowe struktury,
w szczególności formy czasów złożonych oraz strony biernej. W zdaniach złożonych
ang. grupy imiesłowowe występują też jednak dosyć często same, tj. bez osobowej for-
my czasownika. Więcej na ten temat w rozdz. 1.22, § 477–481.
FORMA OSOBOWA CZASOWNIKA

(ang. the finite verb, niem. das finite Verb / das Verbum finitum)
Aby móc wypełniać swe najważniejsze funkcje zdaniowe, czasownik posiada pew- § 8
ną ilość form samodzielnych, tzw. osobowych, których gramatyczne właściwości
uzależnione są od tego, co dokładnie chcemy bądź musimy w danym zdaniu wyrazić.
Oto przykłady takich form: 23

CZASOWNIK
(I) write, (you) write, (he / she / it) writes …

ANG.
(I) wrote, (you) wrote etc.
(ich) schreibe, (du) schreibst, (er / sie / es) schreibt …
NIEM.
(ich) schrieb, (du) schriebst etc.
Osobowe formy czasownika mogą występować w zdaniu same, ale niektóre z nich
mogą też łączyć się z bezokolicznikiem lub imiesłowem (względnie grupą bezo-
kolicznikową lub imiesłowową) innego czasownika i tworzyć w ten sposób tzw.
orzeczenie złożone (por. § 1208). Spójrzmy na poniższe przykłady (uwaga: formy ang.
i niem. nie są tutaj swymi odpowiednikami):
am writing, will be writing, should have been writing,
ANG.
had written, can have been written
werde schreiben, habe geschrieben, kann geschrieben haben,
NIEM.
hattet schreiben müssen.
UWAGA: Formę osobową określa się również, zwłaszcza w odniesieniu do jęz. nie-
mieckiego, mianem formy odmiennej.
Temu, w jaki sposób kategorie gramatyczne osobowej formy czasownika (oraz więk-
szych grup czasownikowych tworzonych z jej udziałem) mogą ulegać zmianie – czy
też, mówiąc językiem gramatyki: odmianie – poświęcone są rozdziały 1.6–1.9.
1.3. Czasowniki regularne i nieregularne

§9 Jak już powiedziano, zarówno w jęz. angielskim, jak i niemieckim istnieje grupa cza-
sowników, które nie tworzą imiesłowu biernego według typowego wzorca. Nietypowe
są również ich formy czasu przeszłego prostego (ang. past simple, niem. Präteritum).
Czasowniki te nazywamy nieregularnymi, a w jęz. niemieckim także mocnymi. Ponie-
waż nie istnieje jednolita reguła, która opisywałaby sposób tworzenia form czasowni-
ków nieregularnych – świadczy o tym już sama ich nazwa – to warto, poznając zna-
czenie każdego z nich, zapamiętać nie tylko formę bezokolicznika, ale również czasu
przeszłego prostego oraz imiesłowu biernego. To właśnie te trzy formy pojawiają się
na ogół w zestawieniach czasowników nieregularnych. Oto kilka przykładów:
FORMY CZASOWNIKÓW NIEREGULARNYCH

ANGIELSKI NIEMIECKI
bezokolicz- czas prze- imiesłów bezokolicz- czas prze- imiesłów
nik szły prosty bierny nik szły prosty bierny
begin began begun beginnen begann begonnen

come came come kommen kam gekommen
feel felt felt [ fühlen – w niem. formy regularne ]
24

CZASOWNIK
forget forgot forgotten vergessen vergaß vergessen
give gave given geben gab gegeben
[ help – w ang. formy regularne ] helfen half geholfen
see saw seen sehen sah gesehen
sing sang sung singen sang gesungen
Pomiędzy listą ang. oraz niem. czasowników nieregularnych można dostrzec sporo
podobieństw, często daleko idących. Wynikają one z faktu, że czasowniki te należą
w obu językach do najstarszej części słownictwa, wspólnej ongiś dla wszystkich języ-
ków germańskich. Tymczasem tzw. czasowniki regularne (słabe), czyli te, które za-
równo czas przeszły prosty, jak i imiesłów bierny tworzą w sposób typowy, regularny
(por. § 5, 31–32), są zjawiskiem historycznie młodszym.
Pełne zestawienie podstawowych form ang. i niem. czasowników nieregularnych wraz
z ich polskimi odpowiednikami zamieszczono w aneksie (część I) na końcu książki.
1.4. Kategorie gramatyczne czasownika

Osobową formę czasownika (por. § 8) cechuje generalnie pięć następujących kategorii § 10
gramatycznych:
OSOBA LICZBA CZAS GRAMAT. TRYB STRONA

ANG. Person Number Tense Mood Voice
NIEM. e Person r Numerus s Tempus r Modus s Genus (verbi)
Oznacza to, że każdy czasownik użyty w zdaniu w formie osobowej musi wystąpić
w określonej osobie i liczbie, czasie gramatycznym, trybie oraz stronie. Czasownik
angielski dysponuje ponadto kategorią aspektu (aspect). Przyjrzyjmy się nieco bliżej
wszystkim tym kategoriom.
KATEGORIA OSOBY I LICZBY

LICZBA § 11
OSOBA POJEDYNCZA MNOGA
ANG. NIEM. ANG. NIEM.

1 I --- ich --- we --- wir ---
2 you --- du --- you --- ihr ---
3 he / she / it --- er / sie / es --- they --- sie ---
25

Forma osoby i liczby czasownika uzależniona jest od tego, kto (lub co) wykonuje czyn-
CZASOWNIK
ność przez ów czasownik opisywaną.

Powyższa tabela zestawia formy podstawowe ang. i niem. zaimków osobowych (por.
rozdz. 3.2) we wszystkich trzech osobach w liczbie pojedynczej i mnogiej. W każdej
z wykreskowanych pozycji umieścić można właściwą formę dowolnego czasownika
(np. I go, you go, he goes; ich gehe, du gehst, er geht itd.).
W 1. i 2. os. zarówno l. pojedynczej, jak i mnogiej czasowniki używane są w obu ję-
zykach niemal zawsze w połączeniu z odpowiednim zaimkiem osobowym (wyjątek
stanowią jedynie formy trybu rozkazującego drugiej osoby, gdzie czasownik występuje
samodzielnie). Natomiast 3. osoba łączy się albo z właściwym sobie zaimkiem (he/she/
it, they; er/sie/es, sie), albo też – co bardzo ważne – z rzeczownikiem; zaimki trzeciej
osoby na ogół zastępują jedynie ,prawdziwy’ rzeczownik (por. § 1221):
ANGIELSKI NIEMIECKI
Barbara goes. She goes. Barbara geht. Sie geht.
Zarówno rzeczownik Barbara, jak i zaimek she / sie to 3. os. l. pojedynczej; z tego
właśnie powodu czasownika go / gehen użyto tu również w 3. os. l. pojedynczej. Każda
inna forma osobowa byłaby niepoprawna.
KATEGORIA CZASU. ASPEKT CZASOWNIKÓW ANGIELSKICH

§ 12
CZASY GRAMATYCZNE
ANGIELSKI NIEMIECKI
Present Simple Present Continuous Präsens
Past Simple Past Continuous Präteritum (Imperfekt)
Present Perfect Present Perfect Continuous Perfekt
Past Perfect Past Perfect Continuous Plusquamperfekt
Future Simple (Future Tense) Future Continuous Futur I
Future Perfect Future Perfect Continuous Futur II
UWAGA: Zestawienie to nie uwzględnia ang. czasów typu future in the past (tzw.
,przyszłych w przeszłości’), wymienianych często w gramatykach jęz. angielskiego.
Należą do nich Future in the Past, Future Continuous in the Past, Future Perfect in
the Past oraz Future Perfect Continuous in the Past. Ze względu na ich formalną
tożsamość ze strukturami trybu warunkowego oraz na specyfikę ich zastosowań
omówiono je w rozdz. 1.8 (formy) oraz 1.12 (użycie).
Wystarczy rzut oka na powyższą tabelę, aby wysnuć z niej dwa zasadnicze wnioski. Po
pierwsze, dla oddania trzech czasów rzeczywistych, zwanych również obiektywnymi,
tj. teraźniejszości, przeszłości i przyszłości, obydwa języki dysponują większą liczbą
26 czasów gramatycznych. I po drugie, z czysto formalnego punktu widzenia każdemu

z czasów niemieckich odpowiadają dwa czasy angielskie (niem. Präsens – ang. present
CZASOWNIK
simple i present continuous, niem. Präteritum – ang. past simple i past continuous itd.).
Ta ,nadwyżka’ czasów angielskich wynika z faktu, iż ang. czasownik posiada – w prze- § 13
ciwieństwie do czasownika niemieckiego – dodatkową kategorię aspektu. Każdy ang.
czas może być zatem realizowany w formie podstawowej, prostej, oraz w tzw. for-
mie ciągłej, określanej terminem continuous bądź progressive. Nazwy typu present
continuous z jednej strony i present progressive z drugiej oznaczają dokładnie to samo;
dla przejrzystości w dalszej części książki korzystać będziemy wyłącznie z określeń
z przymiotnikiem continuous.
UWAGA: Większość gramatyk jęz. angielskiego różnicę pomiędzy formami present

simple i present perfect, oraz analogicznie: past simple i past perfect, future simple
i future perfect, opisuje również w kategoriach aspektu. Przy takim podejściu istnie-
je w jęz. angielskim nie jedna aspektualna opozycja, lecz dwie: 1) simple ↔ conti-
nuous oraz 2) simple ↔ perfective, a np. present perfect jest nie tyle odrębnym cza-
sem gramatycznym, ile raczej perfektywną formą (perfektywnym aspektem) czasu
present. Ponieważ jednak taka czy inna interpretacja tych struktur nie ma większego
wpływu na opis ich konkretnych zastosowań, będą one w niniejszej książce trakto-
wane jako odrębne czasy; zabieg ten umożliwi prostsze i bardziej przejrzyste porów-
nanie z jęz. niemieckim.
Warto już w tym miejscu przestrzec, że formalne analogie pomiędzy ang. i niem.
systemem czasów gramatycznych nie zawsze idą w parze z podobieństwami w użyciu
tychże czasów. Niekiedy bywa wręcz przeciwnie: różnice w stosowaniu na pozór ,bliź-
niaczych’ struktur, jak np. ang. present perfect i niem. Perfekt, mogą być daleko idące.
Sposób tworzenia form ang. i niem. czasów gramatycznych przedstawiono w rozdz. 1.6,
a dokładne zasady ich użycia w rozdz. 1.10.
KATEGORIA TRYBU
§ 14
TRYBY CZASOWNIKA
tryb przypuszczający
(Subjunctive / Konjunktiv) tryb rozkazujący
tryb oznajmujący
(Imperative /
(Indicative / Indikativ) tryb warunkowy Imperativ)
(Conditional / Konditional)
Podstawowym, niejako ,domyślnym’ trybem czasownika jest tryb oznajmujący.

Najogólniej mówiąc, służy on do przedstawiania czynności, stanów i procesów jako
rzeczywiste, czyli takie, które mają, miały lub będą mieć miejsce naprawdę:
Felix loves Barbara.
Felix liebt Barbara.
[ Feliks kocha Barbarę. ]
27

CZASOWNIK
Yesterday I went to school by bus.

Gestern bin ich mit dem Bus zur Schule gefahren.
[ Wczoraj pojechałem do szkoły autobusem. ]
To właśnie trybu oznajmującego używamy w większości naszych codziennych wy-

powiedzi, za pomocą których opisujemy otaczającą nas rzeczywistość. Zestawienie
form trybu oznajmującego zawierają rozdz. 1.6 i 1.9.
Pozostałe tryby czasownika mają (choć nie zawsze) odrębne formy fleksyjne,
a przede wszystkim znacznie węższy i z reguły bardzo specyficzny zakres zastoso-
wań. Sposób tworzenia form trybu przypuszczającego i warunkowego omówiono
w rozdz. 1.7 i 1.8, a użycie tychże form – w rozdz. 1.11 oraz 1.12. Rozdział 1.13 poświę-
cony jest w całości trybowi rozkazującemu.
KATEGORIA STRONY
§ 15
STRONY CZASOWNIKA
strona czynna (Active Voice / Aktiv) strona bierna (Passive Voice / Passiv)
Podobnie jak tryb oznajmujący, również stronę czynną czasownika możemy uznać za
podstawową, w pewnym sensie ,domyślną’. W zdaniu zawierającym orzeczenie (cza-
sownik) w stronie czynnej podmiot gramatyczny określa niemal zawsze wykonawcę
czynności (ang. the agent, niem. das Agens):
Felix visits a neighbour.
Felix besucht einen Nachbarn.
[ Feliks odwiedza sąsiada. ]
Tymczasem w stronie biernej do rangi podmiotu awansuje odbiorca czynności

(ang. the patient, niem. das Patiens), czyli ten kto jej doznaje, lub dokładniej: jest
owej czynności poddawany:
The neighbour is visited (by Felix).
Der Nachbar wird (von Felix) besucht.
[ Sąsiad jest odwiedzany (przez Feliksa). ]
Opis sposobu tworzenia form strony czynnej znajdziemy w rozdz. 1.6–1.8, a strony
biernej – w rozdz. 1.9. O dokładnych zasadach użycia strony biernej traktuje roz-
dział 1.14.
28

1.5. Czasowniki posiłkowe
CZASOWNIK
Jak już wcześniej wspomniano, forma osobowa czasownika opisującego w zdaniu okre- § 16
śloną czynność, proces lub stan, często składa się z dwóch lub więcej wyrazów. W takich
przypadkach sam ów czasownik będący nośnikiem znaczenia (= czasownik leksykalny
albo pełnoznaczny) występuje w postaci bezokolicznika lub imiesłowu. Aby pomimo
to można było wyrazić wszystkie jego gramatyczne kategorie, niezbędny jest dodat-
kowy czasownik, tzw. posiłkowy (ang. the auxiliary verb, niem. das Hilfsverb), który
ma postać odmienioną. Stosunkowo nieistotne jest przy tym leksykalne (tj. słownikowe)
znaczenie czasownika posiłkowego; rola, jaką ma on do odegrania w tego rodzaju kon-
strukcjach, jest bowiem natury ściśle gramatycznej:
Barbara has lost her keys.
Barbara hat ihre Schlüssel verloren.
[ Barbara zgubiła swe klucze. ]
The children have lost their keys.

Die Kinder haben ihre Schlüssel verloren.
[ Dzieci zgubiły swe klucze. ]
FUNKCJE GRAMATYCZNE CZASOWNIKÓW POSIŁKOWYCH have / haben ORAZ

be / sein
Użyty w powyższym przykładzie czasownik have / haben jest – obok czasownika § 17

be / sein – jednym z dwóch najważniejszych czasowników posiłkowych w obu języ-
kach. Służy on do tworzenia czasów przeszłych złożonych (ang. present perfect i past
perfect w formie podstawowej oraz w aspekcie ciągłym, niem. Perfekt i Plusquamper-
fekt), a także pośrednio – w postaci imiesłowu – do tworzenia czasu future perfect
(continuous) / Futur II.
Z kolei czasownika posiłkowego be / sein używamy we wszystkich czasach strony
biernej (choć w jęz. niemieckim wyłącznie strony biernej stanu). Ponadto w niemiec-
kim stosuje się go również w stronie czynnej do tworzenia czasów Perfekt i Plusquam-
perfekt (pośrednio też Futur II) określonej grupy czasowników (por. 1.6). W angiel-
skim czasownik be służy wreszcie do budowy struktur aspektu ciągłego, czyli form
czasowych typu continuous.
Ponieważ we wszelkich tego typu konstrukcjach złożonych kluczową rolę odgrywają
proste formy osobowe czasownika posiłkowego w czasie teraźniejszym (ang. present
simple, niem. Präsens) oraz przeszłym prostym (ang. past simple, niem. Präteritum),
nie od rzeczy będzie je tu zaprezentować. Ograniczymy się przy tym na razie do trybu
oznajmującego.
29

CZASOWNIK have / haben W CZASIE TERAŹNIEJSZYM
CZASOWNIK
§ 18
L. POJEDYNCZA L. MNOGA
OSOBA ANG. NIEM. ANG. NIEM.
Present Simple Präsens Present Simple Präsens
1 I have ich habe we have wir haben

2 you have du hast you have ihr habt
he er
3 she has sie hat they have sie haben
it es
CZASOWNIK have / haben W CZASIE PRZESZŁYM PROSTYM
Past Simple Präteritum Past Simple Präteritum
1 I had ich hatte we had wir hatten

2 you had du hattest you had ihr hattet
he er
3 she had sie hatte they had sie hatten
it es
CZASOWNIK be / sein W CZASIE TERAŹNIEJSZYM

§ 19
1 I am ich bin we are wir sind

2 you are du bist you are ihr seid
he er
3 she is sie ist they are sie sind
it es
30

CZASOWNIK to be / sein W CZASIE PRZESZŁYM PROSTYM
CZASOWNIK
1 I was ich war we were wir waren

2 you were du warst you were ihr wart
he er
3 she was sie war they were sie waren
it es
NIEMIECKI CZASOWNIK POSIŁKOWY werden

§ 20
W jęz. niemieckim bardzo istotne funkcje pełni również czasownik posiłkowy wer‑
den. W formie osobowej współtworzy on struktury czasów przyszłych (Futur I,
Futur II) oraz strony biernej procesu (tzw. Vorgangspassiv) we wszystkich czasach
gramatycznych.
CZAS TERAŹNIEJSZY (PRÄSENS)

OSOBA L. POJEDYNCZA L. MNOGA
Czasownik posiłkowy wer‑
den nie posiada bezpośred- 1 ich werde wir werden
niego odpowiednika w jęz. 2 du wirst ihr werdet
angielskim. Do tworzenia
czasów przyszłych służy tu er
bowiem czasownik modal- 3 sie wird sie werden
ny will (rzadziej shall), który es
historycznie i formalnie od- CZAS PRZESZŁY PROSTY (PRÄTERITUM)
powiada niem. wollen, nie zaś
werden (por. rozdz. 1.6–1.9 OSOBA L. POJEDYNCZA L. MNOGA
oraz § 289–290). Z kolei ang. 1 ich wurde wir wurden
stronę bierną tworzymy zaw
2 du wurdest ihr wurdet
sze przy użyciu czasownika
posiłkowego to be. er
3 sie wurde sie wurden
es
31

ANGIELSKI CZASOWNIK POSIŁKOWY to do
CZASOWNIK
§ 21
Czasownik posiłkowy to do znajduje zastosowanie przede wszystkim w tworzeniu

ang. zdań pytających, krótkich odpowiedzi na pytania (zob. rozdz. 11.2) oraz zdań
przeczących (11.5), a także określonego typu zdań rozkazujących (1.13) i w porów-
naniach (10.9).
CZAS TERAŹNIEJSZY (PRESENT SIMPLE)

OSOBA L. POJEDYNCZA L. MNOGA Jako czasownik posiłkowy,
to do nie ma odpowiednika
1 I do we do w standardowym jęz. nie-
2 you do you do mieckim.
he Do wypełniania wspomnia-
3 she does they do nych wyżej zadań stosowane
it są tu inne środki gramatycz-
ne, a niekiedy również środki
CZAS PRZESZŁY PROSTY (PAST SIMPLE) leksykalne.
forma did we wszystkich osobach i liczbach
FORMY SKRÓCONE ANGIELSKICH CZASOWNIKÓW POSIŁKOWYCH

§ 22
Występując w połączeniu z zaimkiem osobowym, czasowniki posiłkowe to be oraz

to have przybierają często postać skróconą. Z kolei w zaprzeczeniach tych czasow-
ników, a także czasownika to do, tworzonych z użyciem wyrazu przeczącego not
(zob. § 1564), redukcji ulega ten ostatni. W poniższych tabelach znajdziemy ze-
stawienie wszystkich form skróconych, określanych w gramatyce angielskiej mia-
nem contracted forms lub contractions. Odnotujmy jeszcze tylko, że są one charak-
terystyczne głównie dla języka potocznego.
§ 23
FORMY SKRÓCONE CZASOWNIKA to have

W CZASIE PRESENT SIMPLE
bez negacji z negacją bez negacji z negacją
I’ve I haven’t we’ve we haven’t
you’ve you haven’t you’ve you haven’t
he’s he hasn’t
she’s she hasn’t they’ve they haven’t
it’s it hasn’t
32

CZASOWNIK
FORMY SKRÓCONE CZASOWNIKA to have W CZASIE PAST SIMPLE
I’d I hadn’t we’d we hadn’t
you’d you hadn’t you’d you hadn’t
he’d he hadn’t
she’d she hadn’t they’d they hadn’t
it’d it hadn’t
§ 24
FORMY SKRÓCONE CZASOWNIKA to be W CZASIE PRESENT SIMPLE

I’m I’m not we’re we aren’t
you’re you aren’t you’re you aren’t
he’s he isn’t
she’s she isn’t they’re they aren’t
it’s it isn’t
UWAGA: Należy pamiętać, że formy he’s, she’s oraz it’s mają dwie różne funkcje:
he’s = he has lub he is, she’s = she has lub she is, it’s = it has lub it is.
FORMY SKRÓCONE CZASOWNIKA to be W CZASIE PAST SIMPLE

--- I wasn’t --- we weren’t
--- you weren’t --- you weren’t
he wasn’t
--- she wasn’t ---
they weren’t
it wasn’t
UWAGA: Czasownik to be może również występować w postaci skróconej w po-

łączeniu z niektórymi innymi zaimkami oraz przysłówkami:
33

= that’s = there’s
CZASOWNIK
that is there is
who is = who’s here is = here’s
what is = what’s where is = where’s
how is = how’s when is = when’s.
§ 25
FORMY SKRÓCONE CZASOWNIKA to do

W CZASIE PRESENT SIMPLE ORAZ PAST SIMPLE
(TYLKO Z NEGACJĄ)
PRESENT SIMPLE PAST SIMPLE
l. pojedyncza l. mnoga l. pojedyncza l. mnoga
I don’t we don’t I didn’t we didn’t
you don’t you don’t you didn’t you didn’t
he doesn’t he didn’t
she doesn’t they don’t she didn’t they didn’t
it doesn’t it didn’t
§ 26
UWAGA: W postaci skróconej używane bywają również czasowniki modalne,

w tym will oraz shall, za pomocą których tworzy się m.in. czasy przyszłe i tryb
warunkowy:
• will w połączeniu z zaimkiem osobowym
= I’ll, you’ll, he’ll, she’ll, it’ll, we’ll, they’ll ;
• will not = won’t dla wszystkich osób i liczb;
• would w połączeniu z zaimkiem osobowym
= I’d, you’d, he’d, she’d, it’d, we’d, they’d ;
• would not = wouldn’t dla wszystkich osób i liczb;
• shall w połączeniu z zaimkiem osobowym
= I’ll, you’ll, he’ll, she’ll, it’ll, we’ll, they’ll ;
• shall not = shan’t dla wszystkich osób i liczb;
• should w połączeniu z zaimkiem osobowym
= I’d, you’d, he’d, she’d, it’d, we’d, they’d ;
• should not = shouldn’t dla wszystkich osób i liczb.
Zob. także rozdz. 1.15.
W standardowym jęz. niemieckim skrócone formy czasownika nie występują.
34

1.6. Podstawowa odmiana czasownika: strona czynna,
CZASOWNIK
tryb oznajmujący
Jak nietrudno zauważyć, angielski system odmiany (koniugacji) czasownika jest

znacznie prostszy od niemieckiego. W zależności od czasu gramatycznego, aspektu
oraz strony ang. czasownik może mieć tylko jedną, dwie lub co najwyżej trzy formy
osobowe.
CZAS PRESENT SIMPLE / PRÄSENS

§ 27
Niem. czas Präsens powstaje przez dodanie do tematu

czasownika następujących końcówek odmiany:
Ang. czas present simple [ ich ] -e [ wir ] -en
ma w 1. i 2. os. l. poj. oraz
[ du ] -(e)st [ ihr ] -(e)t
we wszystkich oso bach
l. mn. formę identyczną [ er/sie/es ] -(e)t [ sie ] -en
z formą bezokolicznika Samogłoska -e w końcówkach 2. i 3. os. l. poj. oraz 2. os.
(naturalnie z pominię- l. mn. pojawia się wówczas, jeżeli bez niej powstałaby
ciem partykuły bezoko- trudna do wymówienia zbitka spółgłoskowa; mówimy
licznikowej to). Jedynie i piszemy więc np. ich mache – du machst, ale: ich ar-
w 3. os. l. poj. dodawana beite – du arbeitest.
jest końcówka ‑s (I look – Jeśli jednak potencjalne trudności z wymówieniem
he looks), albo też, jeżeli końcówki dotyczą wyłącznie 2. os. l. poj., tj. wówczas
bezokolicznik kończy się gdy temat czasownika kończy się na -s, -ss, -ß, -x lub
na -ss, -sh, -ch, -x lub -o, -z, nie dodajemy -e, lecz eliminujemy z końcówki -s-.
końcówka -es (I kiss – he Zabieg ten sprawia, że forma 2. os. brzmi wówczas tak
kisses). samo jak osoba trzecia: ich grüße – du grüßt – er/sie/
Zasady powyższe does grüßt.
tyczą zarówno czasow- Czasowniki, których bezokolicznik kończy się na - el-n
ników regularnych, jak (w mowie potocznej również -er-n), tworzą formę
i nieregularnych (ważny 1. os. l. poj. z pominięciem rdzennego -e-; dla czasow-
wyjątek: czasown. mo- nika angeln 1. os. l. poj. brzmi zatem ich angle, nie zaś:
dalne, zob. § 238–239). ich *angele.
Warto wreszcie zwrócić uwagę na fakt, że forma 1. oraz
3. os. l. mn. jest zawsze równa bezokolicznikowi.
35

§ 28
CZASOWNIK
CZASOWNIK REGULARNY cook / kochen

1 I cook ich koche we cook wir kochen

2 you cook du kochst you cook ihr kocht
he er
3 she cooks sie kocht they cook sie kochen
it es
§ 29
UWAGA: Wiele niem. czasowników nieregularnych doznaje w 2. i 3. os. l. pojedyn-

czej wymiany samogłoski rdzennej. Istnieją tu generalnie dwie możliwości:
a) przegłos a → ä, rzadziej au → äu lub o → ö;
b) wymiana e → i, rzadziej ö → i.
Przykłady w tabeli:
NIEM. CZASOWNIKI NIEREGULARNE W 2. i 3. OS. L. POJ.

fahren laufen stoßen geben erlöschen
OSOBA
[ jechać ] [ biec ] [ uderzyć ] [ dać ] [ zgasnąć ]
1 ich fahre laufe stoße gebe erlösche

2 du fährst läufst stößt gibst erlischst
3 er/sie/es fährt läuft stößt gibt erlischt
CZAS PRESENT CONTINUOUS (TYLKO ANGIELSKI)

§ 30
Ang. czas present continuous powstaje przez zestawienie osobowej formy czasow-
nika posiłkowego to be w czasie teraźniejszym prostym (present simple) z imiesło-
wem czynnym, czyli tzw. formą -ing, wybranego czasownika:
am
are + xxxx -ing
is
Przykład:
I am cooking he, she, it is cooking we, you, they are cooking
36

CZAS PAST SIMPLE / PRÄTERITUM
CZASOWNIK
§ 31
Ang. czas past simple posiada tyl- Niem. czas Präteritum (określany też
ko jedną formę dla wszystkich osób jako Imperfekt), tworzony w sposób regu-
i liczb. Forma ta, tworzona w sposób larny, powstaje przez dodanie do tematu
regularny, składa się z tematu cza- czasownika następujących końcówek:
sownika oraz zakończenia -ed (pa-
[ ich ] -(e)t-e [ wir ] -(e)t-en
int – painted). Zakończenie to zre-
dukowane jest do -d w przypadku [ du ] -(e)t-est [ ihr ] -(e)t-et
czasowników o temacie kończącym [ er/sie/es ] -(e)t-e [ sie ] -(e)t-n
się w piśmie na literę -e (love – loved).
Z kolei litera -y poprzedzona w za- Jak widać z powyższego zestawienia, for-
kończeniu tematu spółgłoską ulega my Präteritum tworzone są zasadniczo
zamianie na -ie (cry – cried). Jeżeli na bazie czasu Präsens, poszerzonego
zaś temat kończy się sekwencją zło- o morfem -(e)t-.
żoną z pojedynczej samogłoski oraz Samogłoska -e- pojawia się przed -t- we
pojedynczej spółgłoski, to ta ostatnia, wszystkich osobach l. poj. oraz mn., jeżeli
a ściślej rzecz biorąc odpowiadająca bez owego -e- powstałaby trudna do wy-
jej litera, zostaje w piśmie podwojona mówienia zbitka spółgłoskowa (dotyczy
(drop – dropped); wyjątek stanowią to przede wszystkim, choć nie tylko, cza-
czasowniki dwusylabowe z akcentem sowników o temacie zakończonym na -d
na pierwszej sylabie (admit – admit- lub -t); mówimy i piszemy więc np.
ted, ale: visit – visited). Forma czasu ich mache – ich machte, ale:
past simple czasowników regular- ich bade – ich badete,
nych jest w jęz. angielskim identyczna ich arbeite – ich arbeitete.
z formą ich imiesłowu biernego.
§ 32
CZASOWNIK REGULARNY cook / kochen

1 I ich kochte we wir kochten

2 you du kochtest you ihr kochtet
cooked cooked
he er
3 she sie kochte they sie kochten
it es
Z kolei czasowniki nieregularne mają w obu językach tak nietypowe formy rdzenia § 33
czasu przeszłego past simple / Präteritum (por. § 9, Aneks 1), że należy je po prostu
zapamiętać.
37

CZASOWNIK
Formy osobowe Präteritum (Imperfekt) niem. cza-

sowników nieregularnych tworzymy przez dodanie do
(nieregularnej) formy rdzenia czasu przeszłego nastę-
pujących końcówek:
Forma osobowa past
simple ang. czasowni- [ ich ] -Ø [ wir ] -en
ków nieregularnych jest
[ du ] -(e)st [ ihr ] -(e)t
identyczna z ich rdze-
niem czasu przeszłego [ er/sie/es ] -Ø [ sie ] -en,
i – podobnie jak w przy- gdzie -Ø oznacza końcówkę zerową.
padku czasowników re-
Samogłoska -e- pojawia się przed -st w 2. os. l. poj. oraz
gularnych – wspólna dla
przed -t w 2. os. l. mn., jeżeli bez owego -e- powstałaby
wszystkich osób i liczb.
trudna do wymówienia zbitka spółgłoskowa; dotyczy
to czasowników o rdzeniu zakończonym na -d lub -t,
a w l. poj. także na -s, -ss, -ß, np. du gingst, ale: du botest,
du lasest; ihr gingt, ale: ihr botet.
§ 34
CZASOWNIK NIEREGULARNY give / geben

1 I ich gab we wir gab-en

2 you du gab-st you ihr gab-t
gave gave
he er
3 she sie gab they sie gab-en
it es
CZAS PAST CONTINUOUS (TYLKO ANGIELSKI)

§ 35
Ang. czas past continuous powstaje przez zestawienie osobowej formy czasownika
posiłkowego to be w czasie przeszłym prostym (past simple) z imiesłowem czyn-
nym, czyli tzw. formą -ing, wybranego czasownika:
was
+ xxxx -ing
were
Przykład:
I, he, she, it was cooking we, you, they were cooking
38

CZAS PRESENT PERFECT / PERFEKT
CZASOWNIK
§ 36
Ang. czas present perfect tworzymy, Niem. czas Perfekt tworzymy, zesta-
zestawiając osobową formę czasow- wiając osobową formę czasownika po-
nika posiłkowego to have w czasie te- siłkowego haben lub – rzadziej – cza-
raźniejszym prostym (present simple) sownika posiłkowego sein w czasie
z imiesłowem biernym wybranego teraźniejszym (Präsens) z imiesłowem
czasownika. Zasada powyższa dotyczy biernym wybranego czasownika. Zasa-
zarówno czasowników regularnych, da powyższa dotyczy zarówno czasow-
jak i nieregularnych. ników regularnych, jak i nieregularnych.
habe / bin
hast / bist
have
+ past participle hat / ist + Partizip II
has
haben / sind
habt / seid
§ 37
UWAGA: Jak wynika z powyższego modelu, czasowniki angielskie tworzą czas

present perfect zawsze przy użyciu czasownika posiłkowego to have, gdy tymcza-
sem w niemieckim istnieje grupa czasowników tworzących Perfekt nie z haben,
lecz z innym czasownikiem posiłkowym – mianowicie z sein.
Do grupy tej należą:
a) czasowniki bleiben, sein oraz werden;
b) czasowniki oznaczające zmianę stanu, np. einschlafen, aufwachen, sterben, zer-
brechen, aufstehen, verblühen itd.;
c) czasowniki oznaczające ruch, czyli zmianę położenia w przestrzeni, np. gehen,
kommen, fahren, laufen, fliegen, schwimmen itd.
UWAGA: Pewne szczątkowe analogie do niem. Perfektu z sein można jednak w an-
gielskim znaleźć. Są to konstrukcje zdaniowe w rodzaju Barbara is gone (por. niem.
Barbara ist gegangen), czy nieco rzadsze: The time is come (niem. Die Zeit ist
gekommen), The bird is flown (niem. Der Vogel ist ausgeflogen). Po polsku odpo-
wiednio: Barbara poszła, Nadszedł czas, Ptak wyfrunął.
39

Oto dwa przykłady odmiany (koniugacji) czasownika w czasie present perfect / Per-
CZASOWNIK
fekt:
§ 38
CZASOWNIK cook / kochen

OSOBA

Present Perfect Perfekt Present Perfect Perfekt
have habe have haben

1 I ich we wir
cooked gekocht cooked gekocht
have hast have habt
2 you du you ihr
he er
has hat have haben
3 she sie they sie
it es
CZASOWNIK go / gehen
OSOBA

Present Perfect Perfekt Present Perfect Perfekt
bin sind
1 I have gone ich we have gone wir
gegangen gegangen
bist seid
2 you have gone du you have gone ihr
gegangen gegangen
he er
ist sind
3 she has gone sie they have gone sie
gegangen gegangen
it es
§ 39 CZAS PRESENT PERFECT CONTINUOUS (TYLKO ANGIELSKI)
Ang. czas present perfect continuous powstaje przez zestawienie osobowej formy
czasownika posiłkowego to be w czasie present perfect (= have been lub has been)
z imiesłowem czynnym, czyli tzw. formą -ing, wybranego czasownika:
have
been + xxxx -ing
has
Przykład:
I, you, we, they have been cooking he, she, it has been cooking
40

CZAS PAST PERFECT / PLUSQUAMPERFEKT § 40
CZASOWNIK
Ang. czas past perfect tworzymy, ze- Niem. czas Plusquamperfekt tworzy-
stawiając osobową formę czasownika my, zestawiając osobową formę cza-
posiłkowego to have w czasie prze- sownika posiłkowego haben lub – rza-
szłym prostym (past simple), która dziej – czasownika posiłkowego sein
brzmi had i jest jednakowa dla wszyst- w czasie przeszłym prostym (Präteri-
kich osób i liczb, z imiesłowem bier- tum) z imiesłowem biernym wybranego
nym wybranego czasownika. Zasada czasownika. Zasada powyższa dotyczy
powyższa dotyczy zarówno czasowni- zarówno czasowników regularnych, jak
ków regularnych, jak i nieregularnych. i nieregularnych.
hatte / war
hattest / warst
had + past participle + Partizip II
hatten / waren
hattet / wart
UWAGA: Kryteria tworzenia niem. czasu Plusquamperfekt z czasownikiem posił-

kowym haben lub z sein są identyczne jak dla czasu Perfekt (§ 37).
Oto dwa przykłady odmiany (koniugacji) czasownika w czasie past perfect / Plus-
quamperfekt:
§ 41

OSOBA

Past Perfect Plusquamperfekt Past Perfect Plusquamperfekt
1 I ich hatte gekocht we wir hatten gekocht

had cooked
had cooked
2 you du hattest gekocht you ihr hattet gekocht

he er
3 she sie hatte gekocht they sie hatten gekocht
it es
41

CZASOWNIK
CZASOWNIK go / gehen
OSOBA L. POJEDYNCZA L. MNOGA
Past Perfect Plusquamperfekt Past Perfect Plusquamperfekt
1 I ich war gegangen we wir waren gegangen

2 you du warst gegangen you ihr wart gegangen
had gone
had gone
he er
3 she sie war gegangen they sie waren gegangen
it es
CZAS PAST PERFECT CONTINUOUS (TYLKO ANGIELSKI)

§ 42
Ang. czas past perfect continuous powstaje przez zestawienie osobowej formy cza-
sownika posiłkowego to be w czasie past perfect (= had been) z imiesłowem czyn-
nym, czyli tzw. formą -ing, wybranego czasownika:
had been + xxxx -ing
Przykład:
I, you, he, she, it we, they had been cooking
CZAS FUTURE SIMPLE / FUTUR I

§ 43
Forma ang. czasu future simple skła-

Forma niem. czasu Futur I składa się
da się z wyrazu will (znacznie rzadziej
z czasownika posiłkowego werden
shall) oraz z bezokolicznika wybranego
w postaci odmienionej w czasie teraź-
czasownika z pominięciem partykuły to.
niejszym (por. § 20) oraz z bezokolicz-
Forma ta jest identyczna dla wszystkich
nika wybranego czasownika.
osób i liczb.
werde
wirst
will + present infinitive wird + Infinitiv Präsens
werden
werdet
42

CZASOWNIK
UWAGA: Szczególnie w 1. os. l. pojedynczej oraz mnogiej ang. czasu future simple
czasownik will może zostać zastąpiony przez shall. Należy jednak zauważyć, że ten
ostatni bywa we współczesnej angielszczyźnie coraz rzadziej stosowany do tworze-
nia czasów przyszłych.
§ 44

OSOBA
ANGIELSKI NIEMIECKI ANGIELSKI NIEMIECKI

Future Simple Futur I Future Simple Futur I
1 I ich werde kochen we wir werden kochen

2 you du wirst kochen you ihr werdet kochen
will cook
will cook
he er
3 she sie wird kochen they sie werden kochen
it es
CZAS FUTURE CONTINUOUS (TYLKO ANGIELSKI)

§ 45
Ang. czas future continuous powstaje przez zestawienie osobowej formy czasowni-
ka posiłkowego to be w czasie future simple (= will be) z imiesłowem czynnym, czyli
tzw. formą -ing, wybranego czasownika:
will be + xxxx -ing
Przykład:
I, you, he, she, it we, they will be cooking
CZAS FUTURE PERFECT / FUTUR II

§ 46
Forma ang. czasu future perfect złożo- Forma niem. czasu Futur II złożona
na jest z wyrazu will (znacznie rzadziej jest z czasownika posiłkowego werden
shall) oraz z bezokolicznika czasu prze- w postaci odmienionej w czasie teraź-
szłego (tzw. perfect infinitive) wybra- niejszym (por. § 20) oraz z bezokolicz-
nego czasownika. Perfect infinitive ze nika czasu przeszłego (tzw. Infinitiv Per-
swej strony składa się z czasownika have fekt) wybranego czasownika. Infinitiv
w bezokoliczniku oraz z imiesłowu bier- Perfekt ze swej strony składa się z imie-
nego danego czasownika. słowu biernego danego czasownika
Forma czasu future perfect jest iden- oraz z czasownika posiłkowego haben
tyczna dla wszystkich osób i liczb. lub sein w bezokoliczniku.
43

CZASOWNIK
werde
wirst
perfect infinitive Infinitiv Perfekt
will + wird +
(= have + past participle ) (= Partizip II + haben / sein )
werden
werdet
UWAGA: Szczególnie w 1. os. l. pojedynczej oraz mnogiej ang. czasu future per-
fect czasownik will może zostać zastąpiony przez shall. Należy jednak zauważyć,
że ten ostatni bywa we współczesnej angielszczyźnie coraz rzadziej stosowany do
tworzenia czasów przyszłych.
UWAGA: Kryteria wyboru czasownika posiłkowego haben lub sein do konstrukcji

niem. bezokolicznika Infinitiv Perfekt, a tym samym również czasu Futur II, są
identyczne jak dla czasu Perfekt (§ 37).
§ 47 Zauważmy jeszcze, że ang. i niem. struktury bezokolicznika czasu przeszłego, a tym

samym struktury czasu future perfect / Futur II, różnią się od siebie kolejnością po-
szczególnych części składowych. W konstrukcjach angielskich na końcu znajdzie się
zawsze imiesłów bierny, w niemieckich zaś – ,czysty’ bezokolicznik:
she will have loved sie wird geliebt haben
I jeszcze przykład pełnej koniugacji:

§ 48

OSOBA

Future Perfect Futur II Future Perfect Futur II
werde werden
1 I ich we wir
gekocht haben gekocht haben
will have cooked
will have cooked
wirst werdet
2 you du you ihr
he er
wird werden
3 she sie they sie
it es
44

CZAS FUTURE PERFECT CONTINUOUS (TYLKO ANGIELSKI)
CZASOWNIK
§ 49
Ang. czas future perfect continuous powstaje przez zestawienie osobowej formy cza-
sownika posiłkowego to be w czasie future perfect (= will have been) z imiesłowem
czynnym, czyli tzw. formą ‑ing, wybranego czasownika:
will have been + xxxx -ing
Przykład:
I, you, he, she, it we, they will have been cooking
PRZEGLĄD FORM CZASOWYCH
Zamieszczona niżej tabela ma ułatwić porównanie form wszystkich czasów grama- § 50

tycznych w trybie oznajmującym, stronie czynnej. Dla przejrzystości zestawienie
ogranicza się do 3. os. l. pojedynczej; formy czasowe pozostałych osób i liczb zostały
w tym rozdziale już wcześniej szczegółowo opisane.
FORMA 3. OS. L. POJEDYNCZEJ

CZAS GRAMATYCZNY
he / she / it – er / sie / es
Present Simple / Präsens cooks kocht
Present Continuous is cooking ---
Past Simple / Präteritum cooked kochte
Past Continuous was cooking ---
hat gekocht
Present Perfect / Perfekt has cooked
[ ale: ist gegangen ]
Present Perfect Continuous has been cooking ---

hatte gekocht
Past Perfect / Plusquamperfekt had cooked
[ ale: war gegangen ]
Past Perfect Continuous had been cooking ---

Future Simple / Futur I will cook wird kochen
Future Continuous will be cooking ---
wird gekocht haben
Future Perfect / Futur II will have cooked
[ale: wird gegangen sein]
Future Perfect Continuous will have been cooking ---
45

1.7. Odmiana w trybie przypuszczającym
CZASOWNIK
§ 51 Tryb przypuszczający (ang. the subjunctive, niem. der Konjunktiv) stosowany bywa we
współczesnym jęz. angielskim, zwłaszcza mówionym, znacznie rzadziej aniżeli w nie-
mieckim. Również zasób form tego trybu jest w gramatyce angielskiej nieporównanie
skromniejszy.
Odrębne formy trybu przypusz- Niem. tryb przypuszczający, czyli der Kon‑
czającego występują w jęz. an- junktiv, posiada własne formy we wszystkich
gielskim wyłącznie w czasach czasach gramatycznych (choć niekiedy pokry-
present simple oraz past simple wają się one z formami trybu oznajmującego).
(w tym ostatnim tylko dla cza- Tryb przypuszczający czasów, w których oso-
sownika be). Formy te nazywa- bowa forma czasownika występuje w czasie
my odpowiednio present sub‑ teraźniejszym, tj. Präsens, Perfekt, Futur I oraz
junctive i past subjunctive. Futur II, określamy jako Konjunktiv I.
Wyróżniany także niekiedy past Tryb przypuszczający czasów, w których oso-
perfect subjunctive ma formy bowa forma czasownika występuje w czasie
w 100% identyczne z formami przeszłym prostym, tj. Präteritum oraz Plus-
czasu past perfect. quamperfekt, określamy jako Konjunktiv II.
Spójrzmy najpierw na tryb przypuszczający czasowników posiłkowych w czasie teraź-

niejszym oraz przeszłym prostym; tłustym drukiem zaznaczono formy różniące się od
siostrzanych form trybu oznajmującego:
CZASOWNIK to have / haben W TR. PRZYPUSZCZAJĄCYM: CZAS TERAŹNIEJSZY

§ 52
OSOBA ang. Present niem. Konjunktiv ang. Present niem. Konjunktiv
Subjunctive Präsens Subjunctive Präsens
1 I have ich habe we have wir haben

2 you have du habest you have ihr habet
he er
3 she have sie habe they have sie haben
it es
46

CZASOWNIK to have / haben W TR. PRZYPUSZCZAJĄCYM: CZAS PRZESZŁY
CZASOWNIK
PROSTY
OSOBA ang. Past niem. Konjunktiv ang. Past niem. Konjunktiv
Subjunctive Präteritum Subjunctive Präteritum
1 I had ich hätte we had wir hätten

2 you had du hättest you had ihr hättet
he er
3 she had sie hätte they had sie hätten
it es
CZASOWNIK to be / sein W TRYBIE PRZYPUSZCZAJĄCYM: CZAS TERAŹNIEJSZY

§ 53
OSOBA ang. Present niem. Konjunktiv ang. Present niem. Konjunktiv
Subjunctive Präsens Subjunctive Präsens
1 I be ich sei we be wir seien

2 you be du sei(e)st you be ihr seiet
he er
3 she be sie sei they be sie seien
it es
CZASOWNIK to be / sein W TRYBIE PRZYPUSZCZAJĄCYM: CZAS PRZESZŁY

PROSTY
OSOBA ang. Past niem. Konjunktiv ang. Past niem. Konjunktiv
Subjunctive Präteritum Subjunctive Präteritum
1 I were ich wäre we were wir wären

2 you were du wärest you were ihr wäret
he er
3 she were sie wäre they were sie wären
it es
47

NIEMIECKI CZASOWNIK POSIŁKOWY werden W TRYBIE PRZYPUSZCZAJĄCYM
CZASOWNIK
§ 54
CZAS PRZESZŁY PROSTY

OSOBA
CZAS TERAŹNIEJSZY (PRÄSENS)
(PRÄTERITUM)
L. POJEDYNCZA L. MNOGA L. POJEDYNCZA L. MNOGA
1 ich werde wir werden ich würde wir würden
2 du werdest ihr werdet du würdest ihr würdet
er er
3 sie werde sie werden sie würde sie würden
es es
§ 55
Jak nietrudno się zorientować, tworzeniem form ang. trybu przypuszczającego rzą-
dzą bardzo proste reguły.
Present subjunctive posiada tylko jedną formę dla wszystkich osób i liczb; forma ta
jest zawsze równa bezokolicznikowi. Dla czasownika to be brzmi ona zatem be, dla
czasownika to have – po prostu have, również w 3. os. l. pojedynczej.
Past subjunctive jest generalnie identyczny z formą czasu przeszłego prostego –
past simple. Jedyny wyjątek stanowi czasownik to be, którego past subjunctive
brzmi were we wszystkich osobach i liczbach, w tym także w 1. i 3. os. l. pojedyn-
czej.
Past perfect subjunctive to dla wszystkich osób i liczb konstrukcja złożona: had +
past participle, tożsama ze strukturą czasu past perfect.
TRYB PRZYPUSZCZAJĄCY CZASOWNIKA to cook

Present Subjunctive Past Subjunctive Past Perfect Subjunctive
cook cooked had cooked
Pozostaje zatem tylko omówić dokładniej sposób tworzenia oraz inwentarz niemiec-
kich form trybu przypuszczającego w poszczególnych czasach gramatycznych. Różni-
ce w stosunku do form trybu oznajmującego oznaczono w tabelach tłustym drukiem.
48

TRYB PRZYPUSZCZAJĄCY NIEM. CZASU PRÄSENS
CZASOWNIK
§ 56
kochen – Konjunktiv Präsens

OS. L. POJ. L. MN. Cechą charakterystyczną form Konjunktiv
Präsens jest samogłoska -e- we wszystkich
1 ich koche wir kochen
końcówkach osobowych, w tym również
2 du kochest ihr kochet w 2. os. l. poj. i mn. W 3. os. l. poj. eliminuje-
er my ponadto końcowy morfem -t, co sprawia,
3 sie koche sie kochen że formy 1. i 3. os. stają się identyczne.
es
§ 57
UWAGA: Zasady powyższe dotyczą zarówno czasowników regularnych, jak i nie-

regularnych. Zwróćmy jednak uwagę, że te czasowniki nieregularne, które w trybie
oznajmującym doznawały w 2. i 3. os. l. pojedynczej wymiany samogłoski rdzennej
(tj. przegłosu lub wymiany e – i, zob. § 29), w trybie przypuszczającym wymiany tej
nie doznają, zachowując rdzeń w postaci podstawowej. Oto przykłady:
NIEM. CZASOWNIKI NIEREGULARNE W 2. i 3. OS. L. POJ.

fahren geben
TRYB → oznajmujący przypuszczający oznajmujący przypuszczający
↓ OSOBA INDIKATIV KONJUNKTIV INDIKATIV KONJUNKTIV
PRÄSENS PRÄSENS PRÄSENS PRÄSENS
1 ich fahre fahre gebe gebe

2 du fährst fahrest gibst gebest
3 er/sie/es fährt fahre gibt gebe
TRYB PRZYPUSZCZAJĄCY NIEM. CZASU PRÄTERITUM

§ 58
kochen – Konjunktiv Präteritum

OS. L. POJ. L. MN Formy Konjunktiv Präteritum
czasowników regularnych są
1 ich kochte wir kochten
zawsze identyczne z ich for-
2 du kochtest ihr kochtet mami trybu oznajmującego.
er Jedyny wyjątek: brauchen (Ind.
3 sie kochte sie kochten brauchte, Konj. bräuchte).
es
49

CZASOWNIK
schlafen – Konjunktiv Präteritum

(Indikativ Präteritum = schlief )
Czasowniki nieregularne mają
OS. L. POJ. L. MN w trybie przypuszczającym –
w odróżnieniu od trybu oznaj-
1 ich schlief-e wir schlief-en
mującego – we wszystkich
2 du schlief-e-st ihr schlief-e-t końcówkach osobowych (a nie
tylko w 1. i 3. os. l. mn.) mor-
er
fem -e-.
3 sie schlief-e sie schlief-en
es
§ 59
UWAGA: Czasowniki nieregularne zawierające w czasie przeszłym samogłoskę

rdzenną zdolną do przegłosu doznają w formie Konjunktiv Präteritum dodatkowo
przegłosu samogłoski rdzennej (dotyczy to m.in. czasowników posiłkowych haben,
sein i werden, por. 1.5). Oto przykłady:
NIEM. CZASOWNIKI NIEREGULARNE

geben ziehen
TRYB →
oznajmujący przypuszczający oznajmujący przypuszczający
↓ OSOBA INDIKATIV KONJUNKTIV INDIKATIV KONJUNKTIV
PRÄT. PRÄT. PRÄT. PRÄT.
1 ich gab gäb-e zog zög-e

2 du gab-st gäb-e-st zog-st zög-e-st
3 er/sie/es gab gäb-e zog zög-e
1 wir gab-en gäb-en zog-en zög-en
2 ihr gab-t gäb-e-t zog-t zög-e-t
3 sie gab-en gäb-en zog-en zög-en
TRYB PRZYPUSZCZAJĄCY NIEM. CZASU PERFEKT

§ 60
habe / sei Konjunktiv Perfekt tworzymy, ze-

habest / seiest stawiając osobową formę czasowni-
+ Partizip II ka posiłkowego haben lub (rzadziej)
haben / seien
czasownika posiłkowego sein w try-
habet / seiet
bie przypuszczającym czasu teraź-
Model powyższy dotyczy zarówno cza- niejszego, tj. Konjunktiv Präsens,
sowników regularnych, jak i nieregular- z imiesłowem biernym wybranego
nych. czasownika.
50

CZASOWNIK
UWAGA: Kryteria tworzenia form Konjunktiv Perfekt z czasownikiem posiłko-
wym haben lub z sein są identyczne jak w trybie oznajmującym (por. § 37).
KONJUNKTIV PERFEKT CZASOWNIKÓW NIEMIECKICH

OSOBA kochen gehen
1 ich habe gekocht sei gegangen
l. poj. 2 du habest gekocht seiest gegangen
3 er/sie/es habe gekocht sei gegangen
1 wir haben gekocht seien gegangen
l. mn. 2 ihr habet gekocht seiet gegangen
3 sie haben gekocht seien gegangen
TRYB PRZYPUSZCZAJĄCY NIEM. CZASU PLUSQUAMPERFEKT

§ 61
hätte / wäre
Konjunktiv Plusquamperfekt two-
hättest / wärest rzymy, zestawiając osobową formę
+ Partizip II
hätten / wären czasownika posiłkowego haben lub
hättet / wäret (rzadziej) sein w trybie przypuszcza-
jącym czasu przeszłego prostego, tj.
Model powyższy dotyczy zarówno cza-
Konjunktiv Präteritum, z imiesłowem
sowników regularnych, jak i nieregular-
biernym wybranego czasownika.
nych.
UWAGA: Kryteria tworzenia form Konjunktiv Plusquamperfekt z czasownikiem

posiłkowym haben lub z sein są identyczne jak w trybie oznajmującym (por. § 37).
KONJUNKTIV PLUSQUAMPERFEKT CZASOWNIKÓW NIEMIECKICH

OSOBA kochen gehen
1 ich hätte gekocht wäre gegangen
l. poj. 2 du hättest gekocht wärest gegangen
3 er/sie/es hätte gekocht wäre gegangen
1 wir hätten gekocht wären gegangen
l. mn. 2 ihr hättet gekocht wäret gegangen
3 sie hätten gekocht wären gegangen
51

TRYB PRZYPUSZCZAJĄCY NIEM. CZASU FUTUR I
CZASOWNIK
§ 62
werde Forma Konjunktiv Futur I składa się z cza-

sownika posiłkowego werden w trybie
werdest
+ Infinitiv Präsens przypuszczającym czasu teraźniejszego, tj.
werden
Konjunktiv Präsens, oraz z bezokolicznika
werdet wybranego czasownika.
KONJUNKTIV FUTUR I CZASOWNIKÓW NIEMIECKICH

OSOBA
1 ich werde kochen wir werden kochen

2 du werdest kochen ihr werdet kochen
er
3 sie werde kochen sie werden kochen
es
UWAGA: Jak wynika z powyższego zestawienia, jedynie dwie formy osobowe

Konjunktiv Futur I różnią się od analogicznych form trybu oznajmującego; są to
2. i 3. os. l. pojedynczej.
TRYB PRZYPUSZCZAJĄCY NIEM. CZASU FUTUR II

§ 63
Forma Konjunktiv Futur II składa się z cza-

werde sownika posiłkowego werden w trybie przy-
werdest Infinitiv Perfekt
puszczającym czasu teraźniejszego, tj. Kon-
+ (= Partizip II +
werden junktiv Präsens, oraz z bezokolicznika czasu
haben / sein)
werdet przeszłego (tzw. Infinitiv Perfekt) wybranego
czasownika.
KONJUNKTIV FUTUR II CZASOWNIKÓW NIEMIECKICH

OSOBA kochen gehen
1 ich werde gekocht haben werde gegangen sein
l. poj. 2 du werdest gekocht haben werdest gegangen sein
3 er/sie/es werde gekocht haben werde gegangen sein
1 wir werden gekocht haben werden gegangen sein
l. mn. 2 ihr werdet gekocht haben werdet gegangen sein
3 sie werden gekocht haben werden gegangen sein
52

CZASOWNIK
UWAGA: Jak wynika z powyższego zestawienia, jedynie dwie formy osobowe Kon-
junktiv Futur II różnią się od analogicznych form trybu oznajmującego; są to 2. i 3.
os. l. pojedynczej.
1.8. Odmiana w trybie warunkowym

(ang. would + infinitive, niem. würde + Infinitiv)
Tryb warunkowy to w jęz. angielskim the conditional, a w niemieckim der Konditio- § 64

nal. Ponieważ jednak zakres użycia odnośnych form, czyli:
would [ should ] + bezokolicznik würde + bezokolicznik
nie ogranicza się do zdań warunkowych, to i sam termin conditional / Konditional

bywa dziś stosowany w gramatyce rzadziej niż kiedyś. W jęz. angielskim mówi się
zamiast tego niekiedy o czasach future in the past (choć jest to znowu tylko jed-
no z kilku zastosowań formy would [ should ] + bezokolicznik), w niemieckim zaś
powszechnie używana jest nazwa die würde-Form. Dla zachowania terminologicznej
spójności będziemy się w tej książce posługiwać określeniami would + infinitive oraz
würde + Infinitiv.
Jak nietrudno zauważyć, formy te tworzone są w obu językach na bazie czasów przy-
szłych, tj. future simple / Futur I oraz future perfect / Futur II (w jęz. niemieckim, dokład-
niej mówiąc, na bazie trybu przypuszczającego tych czasów). Jedyna, ale za to bardzo
istotna różnica polega na tym, że regularne czasy przyszłe zawierają osobową formę
czasownika will oraz werden w czasie teraźniejszym, natomiast struktury typu would +
infinitive / würde + Infinitiv – w czasie przeszłym prostym.
would + PRESENT INFINITIVE / würde + INFINITIV PRÄSENS

§ 65
Forma would + present infinitive, Forma würde + Infinitiv Präsens, okre-

określana też jako conditional, składa ślana też jako Konditional I, składa
się z wyrazu would (znacznie rzadziej się z czasownika posiłkowego werden
should) oraz z bezokolicznika wybra- w trybie przypuszczającym czasu prze-
nego czasownika z pominięciem par- szłego prostego (Konjunktiv Präteritum,
tykuły to. Forma ta jest identyczna dla por. § 54) oraz z bezokolicznika wybra-
wszystkich osób i liczb. nego czasownika.
würde
würdest
would + present infinitive + Infinitiv Präsens
würden
würdet
53

CZASOWNIK
UWAGA: Szczególnie w 1. os. l. pojedynczej oraz mnogiej ang. czasownik would

może zostać zastąpiony przez should. Dzieje się tak jednak coraz rzadziej.
UWAGA: Niem. struktura würde + Infinitiv traktowana jest na ogół jako forma opi-
sowa trybu przypuszczającego, bo też w takiej właśnie funkcji się jej używa.
§ 66
CZASOWNIK cook / kochen W FORMIE

would + present infinitive / würde + Infinitiv Präsens
OSOBA
1 I ich würde kochen we wir würden kochen
would cook
would cook
2 you du würdest kochen you ihr würdet kochen
he er
3 she sie würde kochen they sie würden kochen
it es
would + present infinitive W ASPEKCIE CONTINUOUS (TYLKO ANGIELSKI)

§ 67
Aspekt ciągły (continuous) ang. formy would + present infinitive powstaje przez
zestawienie struktury would be (= would + present infinitive czasownika to be)
z imiesłowem czynnym, czyli tzw. formą ‑ing, wybranego czasownika:
would be + xxxx -ing
Przykład:
I, you, he, she, it we, they would be cooking
would + PERFECT INFINITIVE / würde + INFINITIV PERFEKT

§ 68
Forma would + perfect infini- Forma würde + Infinitiv Perfekt, określana

tive, określana też jako condition‑ też jako Konditional II, złożona jest z cza-
al perfect, złożona jest z wyrazu sownika posiłkowego werden w trybie przy-
would (znacznie rzadziej should) puszczającym czasu przeszłego prostego
oraz z bezokolicznika czasu prze- (Konjunktiv Präteritum, por. § 54) oraz z bez-
szłego (tzw. perfect infinitive) wy- okolicznika czasu przeszłego (tzw. Infinitiv
branego czasownika. Perfect in- Perfekt) wybranego czasownika. Infinitiv
finitive ze swej strony składa się Perfekt ze swej strony składa się z imiesłowu
z czasownika to have w bezoko- biernego danego czasownika oraz z czasow-
liczniku oraz z imiesłowu biernego nika posiłkowego haben lub sein w bezoko-
danego czasownika. liczniku.
54

CZASOWNIK
würde
perfect infinitive würdest Infinitiv Perfekt
would + (= have + past + (= Partizip II + haben /
participle ) würden sein )
würdet
UWAGA: Szczególnie w 1. os. l. pojedynczej oraz mnogiej ang. czasownik would

może zostać zastąpiony przez should. Dzieje się tak jednak coraz rzadziej.
UWAGA: Niem. struktura würde + Infinitiv Perfekt traktowana jest na ogół jako
forma opisowa trybu przypuszczającego.
§ 69
CZASOWNIK cook / kochen W FORMIE

would + perfect infinitive / würde + Infinitiv Perfekt
OS.
würde würden
1 I ich we wir
would have cooked
would have cooked

würdest würdet
2 you du you ihr
he er
würde würden
3 she sie they sie
it es
would + perfect infinitive W ASPEKCIE CONTINUOUS (TYLKO ANGIELSKI)

§ 70
Aspekt ciągły (continuous) ang. formy would + perfect infinitive powstaje przez ze-
stawienie struktury would have been (= would + perfect infinitive czasownika to be)
z imiesłowem czynnym, czyli tzw. formą ‑ing, wybranego czasownika:
would have been + xxxx -ing
Przykład:
I, you, he, she, it we, they would have been cooking
1.9. Odmiana w stronie biernej
Formy strony biernej są w obu językach konstrukcjami złożonymi, co w tym wypadku § 71

oznacza, że w ich tworzeniu uczestniczy po pierwsze czasownik posiłkowy, a po dru-
gie imiesłów bierny wybranego czasownika. Zasób form ang. i niem. strony biernej 55

(ang. the passive voice, niem. das Passiv) cechuje przy tym pewna asymetria: o ile
CZASOWNIK
bowiem angielską stronę bierną tworzymy zawsze przy użyciu czasownika posiłko-
wego to be, to niemiecką możemy tworzyć albo z czasownikiem werden, albo z sein.
W zależności od tego, który z nich został w danym wypadku użyty, mówimy w grama-
tyce niemieckiej o stronie biernej procesu (tzw. Vorgangspassiv) lub stronie biernej
stanu (Zustandspassiv).
§ 72
Niem. stronę bierną proce- Niem. stronę bierną sta-

Ang. stronę bierną (the
su (das Vorgangspassiv) nu (das Zustandspassiv)
passive voice) tworzy-
tworzymy poprzez zesta- tworzymy poprzez zesta-
my poprzez zestawienie
wienie czasownika posił- wienie czasownika po-
czasownika posiłkowego
kowego werden w postaci siłkowego sein w postaci
to be w postaci odmienio-
odmienionej z imiesł. bier- odmienionej z imiesł.
nej z imiesłowem biernym
nym wybranego czasow- biernym wybranego cza-
wybranego czasownika.
nika. sownika.
the Passive Voice das Vorgangspassiv das Zustandspassiv

to be werden sein
+ past
[ forma [ forma + Part. II [ forma + Part. II
participle
osobowa ] osobowa ] osobowa ]
Modele te mają charakter uniwersalny, tzn. odnoszą się do wszystkich czasów gra-
matycznych, w których występują formy strony biernej. Dotyczą przy tym w równym
stopniu czasowników regularnych i nieregularnych.
§ 73
Stronę bierną mogą tworzyć wszystkie ang. Formy niem. strony biernej (zarówno
czasy w aspekcie podstawowym (niecią- Vorgangspassiv, jak i Zustandspas‑
głym). Natomiast w aspekcie ciągłym, czyli siv) można tworzyć we wszystkich
continuous, formy strony biernej posiadają czasach gramatycznych, choć nie-
w praktyce jedynie dwa czasy: teraźniejszy które z form czasowych używane są
(present) oraz przeszły prosty (past). znacznie rzadziej aniżeli pozostałe.
UWAGA: Nie wszystkie czasowniki są zdolne do ,przechodzenia’ w stronę bierną; te,

które mogą tak czynić, nazywamy przechodnimi (ang. transitive verbs, niem. transiti-
ve Verben). Więcej na ten temat w rozdz. 1.14, § 214–219.
Ponadto w niemieckim nie każdy czasownik czasownik występujący w stronie biernej
procesu (Vorgangspassiv) będzie mógł utworzyć stronę bierną stanu (Zustandspassiv);
por. § 233.
§ 74
UWAGA: Należy w tym miejscu odnotować, że obydwa niem. czasowniki posiłkowe,

występujące w konstrukcjach strony biernej, tj. zarówno werden, jak i sein, tworzą
swe formy czasu Perfekt (a tym samym również Plusquamperfekt i Futur II) przy uży-
ciu czasownika posiłkowego sein – a nie haben!
56

§ 75
CZASOWNIK
UWAGA: Choć imiesłów bierny czasownika werden brzmi geworden, to w kon-
strukcjach strony biernej używamy go zawsze w formie skróconej do worden. Po-
wiemy zatem: Er ist Arzt geworden, ale: Er ist geweckt worden.
Porównajmy teraz osobowe formy strony biernej czasownika przechodniego

to heal / heilen (,[wy]leczyć’) w poszczególnych czasach gramatycznych w trybie
oznajmującym, a następnie również w trybie przypuszczającym i warunkowym. Ze-
stawienie poniższe (§ 76–86) obejmuje wszystkie potencjalnie możliwe i poprawne for-
my, a więc również takie, których używa się rzadko lub wręcz sporadycznie.

§ 76
OSOBA Passive Voice OSOBA Vorgangspassiv Zustandspassiv
I am healed ich werde geheilt bin geheilt

you are healed du wirst geheilt bist geheilt
he/she/it is healed er/sie/es wird geheilt ist geheilt
we are healed wir werden geheilt sind geheilt

you are healed ihr werdet geheilt seid geheilt
they are healed sie werden geheilt sind geheilt
UWAGA: Niem. konstrukcja sein (Präs.) + Partizip II, określana tutaj jako Zustands
passiv czasu Präsens, może mieć także inny status gramatyczny: dla czasowników nie-
przechodnich, tworzących czasy przeszłe złożone z czasownikiem posiłkowym sein,
stanowi ona strukturę czasu Perfekt w stronie czynnej. Porównajmy: Sie ist geheilt
(Präsens Zustandspassiv) oraz Sie ist gerannt (Perfekt Aktiv). Zob. też § 234, § 383.

§ 77
Strona bierna ang. czasu present continuous powstaje, zgodnie z opisanym wcze-
śniej ogólnym modelem, przez zestawienie osobowej formy czasownika posiłkowe-
go to be w czasie present continuous (= am being, are being, is being) z imiesłowem
biernym wybranego czasownika:
am
are + being + past participle
is
57

Przykład:
CZASOWNIK
I am being healed he, she, it is being healed

we, you, they are being healed

§ 78
I was healed ich wurde geheilt war geheilt

you were healed du wurdest geheilt warst geheilt
he/she/it was healed er/sie/es wurde geheilt war geheilt
we were healed wir wurden geheilt waren geheilt

you were healed ihr wurdet geheilt wart geheilt
they were healed sie wurden geheilt waren geheilt
UWAGA: Niem. konstrukcja sein (Prät.) + Partizip II, określana tutaj jako Zu-
standspassiv czasu Präteritum, może mieć także inny status gramatyczny: dla cza-
sowników nieprzechodnich, tworzących czasy przeszłe złożone z czasownikiem
posiłkowym sein, stanowi ona strukturę czasu Plusquamperfekt w stronie czynnej.
Porównajmy: Sie war geheilt (Präteritum Zustandspassiv) oraz Sie war gerannt
(Plusquamperfekt Aktiv). Zob. też § 234, § 383.

§ 79
Strona bierna ang. czasu past continuous powstaje, zgodnie z opisanym wcześniej
ogólnym modelem, przez zestawienie osobowej formy czasownika posiłkowego
to be w czasie past continuous (= was being, were being) z imiesłowem biernym
wybranego czasownika:
was
+ being + past participle
were
Przykład:
I, he, she, it was being healed we, you, they were being healed
58

CZASOWNIK
§ 80
OS. Passive Voice OS. Vorgangspassiv Zustandspassiv
I have been healed ich bin geheilt worden bin geheilt gewesen
you have been healed du bist geheilt worden bist geheilt gewesen
he … has been healed er … ist geheilt worden ist geheilt gewesen
we have been healed wir sind geheilt worden sind geheilt gewesen
you have been healed ihr seid geheilt worden seid geheilt gewesen
they have been healed sie sind geheilt worden sind geheilt gewesen
CZAS PAST PERFECT / PLUSQUAMPERFEKT

§ 81
I ich war geheilt worden war geheilt gewesen

you du warst geheilt worden warst geheilt gewesen
he … er … war geheilt worden war geheilt gewesen
had been
we healed wir waren geheilt worden waren geheilt gewesen
you ihr wart geheilt worden wart geheilt gewesen
they sie waren geheilt worden waren geheilt gewesen
CZAS FUTURE SIMPLE / FUTUR I

§ 82
I ich werde geheilt werden werde geheilt sein

you du wirst geheilt werden wirst geheilt sein
he … er … wird geheilt werden wird geheilt sein
will be healed
we wir werden geheilt werden werden geheilt sein
you ihr werdet geheilt werden werdet geheilt sein
they sie werden geheilt werden werden geheilt sein
59

CZAS FUTURE PERFECT / FUTUR II
CZASOWNIK
§ 83
Passive
OS. OS. Vorgangspassiv Zustandspassiv
Voice
I will have been healed ich werde geheilt worden sein werde geheilt gewesen sein
you du wirst geheilt worden sein wirst geheilt gewesen sein
he … er … wird geheilt worden sein wird geheilt gewesen sein
we wir werden geheilt worden sein werden geheilt gewesen sein
you ihr werdet geheilt worden sein werdet geheilt gewesen sein
they sie werden geheilt worden sein werden geheilt gewesen sein
TRYB PRZYPUSZCZAJĄCY W STRONIE BIERNEJ
§ 84 Strona bierna trybu przypuszczającego ma we wszystkich czasach taką samą struktu-

rę jak strona bierna trybu oznajmującego; jedyna różnica polega na tym, że osobowa
forma czasownika posiłkowego (be / werden, sein) użyta jest tym razem w trybie nie
oznajmującym, a przypuszczającym:
STR. → Passive STR. →

Vorgangspassiv Zustandspassiv
↓ TRYB Voice ↓ TRYB
Indicative she is healed Indikativ sie wird geheilt sie ist geheilt
Subjunctive she be healed Konjunktiv sie werde geheilt sie sei geheilt
W poniższych tabelach znajdziemy pełne zestawienie form trybu przypuszczającego

w stronie biernej (warto jednak zauważyć, że w przypadku jęz. angielskiego są to formy
bardzo rzadko używane).
§ 85
PRESENT SUBJUNCTIVE KONJUNKTIV PRÄSENS

I ich werde geheilt sei geheilt

you du werdest geheilt sei(e)st geheilt
he/she/it er/sie/es werde geheilt sei geheilt
be healed
we wir werden geheilt seien geheilt
you ihr werdet geheilt seiet geheilt
they sie werden geheilt seien geheilt
60

CZASOWNIK
PAST SUBJUNCTIVE KONJUNKTIV PRÄTERITUM
I ich würde geheilt wäre geheilt

you du würdest geheilt wärest geheilt
he/she/it er/sie/es würde geheilt wäre geheilt
were healed
we wir würden geheilt wären geheilt
you ihr würdet geheilt wäret geheilt
they sie würden geheilt wären geheilt
KONJUNKTIV PERFEKT (TYLKO NIEMIECKI)

OSOBA Vorgangspassiv Zustandspassiv
ich sei geheilt worden sei geheilt gewesen

du sei(e)st geheilt worden sei(e)st geheilt gewesen
er/sie/es sei geheilt worden sei geheilt gewesen
wir seien geheilt worden seien geheilt gewesen

ihr seiet geheilt worden seiet geheilt gewesen
sie seien geheilt worden seien geheilt gewesen
PAST PERFECT
KONJUNKTIV PLUSQUAMPERFEKT
SUBJUNCTIVE
Passive
OSOBA OSOBA Vorgangspassiv Zustandspassiv
Voice
I ich wäre geheilt worden wäre geheilt gewesen

you du wärest geheilt worden wärest geheilt gewesen
he/she/it had er/sie/es wäre geheilt worden wäre geheilt gewesen
been
we healed wir wären geheilt worden wären geheilt gewesen
you ihr wäret geheilt worden wäret geheilt gewesen
they sie wären geheilt worden wären geheilt gewesen
61

CZASOWNIK
KONJUNKTIV FUTUR I (TYLKO NIEMIECKI)

ich werde geheilt werden werde geheilt sein

du werdest geheilt werden werdest geheilt sein
er/sie/es werde geheilt werden werde geheilt sein
wir werden geheilt werden werden geheilt sein

ihr werdet geheilt werden werdet geheilt sein
sie werden geheilt werden werden geheilt sein
KONJUNKTIV FUTUR II (TYLKO NIEMIECKI)

ich werde geheilt worden sein werde geheilt gewesen sein

du werdest geheilt worden sein werdest geheilt gewesen sein
er/sie/es werde geheilt worden sein werde geheilt gewesen sein
wir werden geheilt worden sein werden geheilt gewesen sein

ihr werdet geheilt worden sein werdet geheilt gewesen sein
sie werden geheilt worden sein werden geheilt gewesen sein
would + infinitive / würde + Infinitiv W STRONIE BIERNEJ

§ 86
would + present
würde + Infinitiv Präsens
infinitive
I ich würde geheilt werden würde geheilt sein

you du würdest geheilt werden würdest geheilt sein
he … er … würde geheilt werden würde geheilt sein
would be healed
we wir würden geheilt werden würden geheilt sein
you ihr würdet geheilt werden würdet geheilt sein
they sie würden geheilt werden würden geheilt sein
62

CZASOWNIK
would + perf.
würde + Infinitiv Perfekt
infinitive
Passive
OS. OS. Vorgangspassiv Zustandspassiv
Voice
I ich würde geheilt worden sein würde geheilt gewesen sein

you du würdest geheilt worden sein würdest geheilt gewesen sein
would
he … er … würde geheilt worden sein würde geheilt gewesen sein
have
we been wir würden geheilt worden sein würden geheilt gewesen sein
healed
you ihr würdet geheilt worden sein würdet geheilt gewesen sein
they sie würden geheilt worden sein würden geheilt gewesen sein
PRZEGLĄD FORM CZASOWYCH STRONY BIERNEJ
Poniższe tabele mają ułatwić porównanie form strony biernej najpierw w trybie § 87
oznajmującym, a następnie przypuszczającym i warunkowym we wszystkich czasach
gramatycznych. Dla przejrzystości zestawienie ogranicza się do 3. os. l. pojedynczej;
formy czasowe pozostałych osób i liczb zostały w tym rozdziale już wcześniej szcze-
gółowo omówione.
STRONA BIERNA – TRYB OZNAJMUJĄCY

CZAS he / she / it – er / sie / es
GRAMATYCZNY
Passive Voice Vorgangspassiv Zustandspassiv
Present Simple / Präsens is healed wird geheilt ist geheilt
Present Continuous / -- is being healed --- ---
Past Simple / Präteritum was healed wurde geheilt war geheilt
Past Continuous / -- was being healed --- ---
ist geheilt ist geheilt
Present Perfect / Perfekt has been healed
worden gewesen
war geheilt war geheilt
Past Perfect / Plusquampf. had been healed
worden gewesen
wird geheilt
Future Simple / Futur I will be healed wird geheilt sein
werden
will have been wird geheilt wird geheilt
Future Perfect / Futur II
healed worden sein gewesen sein
63

CZASOWNIK
STRONA BIERNA – TRYB PRZYPUSZCZAJĄCY I WARUNKOWY

CZAS GRAM. / he /she / it – er / sie / es
NAZWA TRYBU
Passive Voice Vorgangspassiv Zustandspassiv
Present Subj. / Konj. Präs. be healed werde geheilt sei geheilt

Past Subj. / Konj. Prät. were healed würde geheilt wäre geheilt
sei geheilt sei geheilt
-- / Konjunktiv Perfekt ---
worden gewesen
Past Perfect Subjunctive / wäre geheilt wäre geheilt
had been healed
Konj. Plusquamperfekt worden gewesen
werde geheilt werde geheilt
-- / Konjunktiv Futur I ---
werden sein
werde geheilt werde geheilt
-- / Konjunktiv Futur II ---
worden sein gewesen sein
would + Present Infinitive / würde geheilt würde geheilt
would be healed
würde + Infinitiv Präsens werden sein
would + Perfect Infinitive / would have würde geheilt würde geheilt
würde + Infinitiv Perfekt been healed worden sein gewesen sein
1.10. Użycie czasów
Choć pod względem formalnym bardzo łatwo jest przyporządkować poszczególne

czasy angielskie (przynajmniej te w aspekcie podstawowym) odpowiednim czasom
niemieckim – i na odwrót (zob. § 12), to w ich użyciu zachodzą niekiedy istotne różni-
ce, na które należy zwrócić szczególną uwagę.
 podobieństwa
§ 88 1. Zarówno ang. present simple, jak i niem. Präsens użyjemy, gdy mowa jest o zdarze-
niach (czynnościach, procesach, stanach), mających miejsce i trwających w szeroko
rozumianej teraźniejszości – ale niekoniecznie w chwili mówienia o nich:
Felix works in a hospital.
Felix arbeitet in einem Krankenhaus.
[ Felix pracuje w szpitalu. ]
64

Z powyższego przykładu dowiadujemy się, że Felix jest pracownikiem szpitala –
CZASOWNIK
z pewnością od jakiegoś już czasu, i że zapewne przez czas jakiś nadal nim pozostanie.
Niewykluczone przy tym, że w momencie, gdy owa wypowiedź pada, Felix wcale nie
pracuje, lecz przebywa np. w swym domu i odpoczywa.
Podobnie szeroko rozumianej teraźniejszości dotyczą zdania w czasie present simple /
Präsens, opisujące zdarzenia, które się regularnie, rutynowo powtarzają:
Barbara always gets up at 6 o’clock.
Barbara steht immer um 6 Uhr auf.
[ Barbara wstaje zawsze o szóstej. ]
She visits her mother each week.

Sie besucht ihre Mutter jede Woche.
[ Ona odwiedza swą matkę co tydzień. ]
2. Praktycznie jednakowo używa się obydwu omawianych tu czasów w zdaniach wy- § 89

rażających prawdy o charakterze ponadczasowym, uniwersalnym. Wypowiedzi
takie odnoszą się w równym stopniu do teraźniejszości, przeszłości i przyszłości:
The earth turns around the sun.
Die Erde dreht sich um die Sonne.
[ Ziemia kręci się wokół Słońca. ]
Oil is lighter than water.

Öl ist leichter als Wasser.
[ Oliwa jest lżejsza od wody. ]
3. Obydwa czasy mogą też opisywać zdarzenia minione. Ten specyficzny wariant § 90
znaczeniowy czasu present simple / Präsens nazywamy odpowiednio historic(al)
present względnie historisches Präsens. Służy on głównie do tego, aby przeszłość
ożywić, nadać jej znamiona świeżości (w spontanicznych opowiadaniach, opisach,
dowcipach, reportażach sportowych itp.):
I hear you’ve found a new job.
Ich höre, du hast eine neue Arbeit gefunden.
[ Słyszę, że znalazłeś nową pracę. ]
4. Zarówno ang. present simple, jak i niem. Präsens może wyrażać przyszłość: § 91
Our plane leaves tomorrow at 4 p.m.

Unser Flugzeug fliegt morgen um 16 Uhr ab.
[ Nasz samolot odlatuje jutro o 16-tej. ]
Jednak zakres użycia czasu angielskiego i niemieckiego w tej funkcji jest bardzo różny
(por. § 94–95). 65

CZASOWNIK
 różnice
§ 92 1. Zastosowanie do opisu wydarzeń mających miejsce w chwili mówienia o nich:

Czasu present simple stosunkowo rzadko używa się dla wyrażenia czynności ma-
jącej miejsce dokładnie w tym momencie, gdy o niej mowa. Z reguły zastosujemy
w takich wypadkach formę present continuous (§ 96).
Wyjątek stanowią przede wszystkim czasowniki, w przypadku których trudno by-
łoby mówić o przebiegu czynności, a zatem:
a) opisujące wrażenia zmysłowe, np. see (,widzieć’), hear (,słyszeć’), smell (,czuć
zapach’), taste (,czuć smak’), notice (,zauważyć’), realize (,uświadomić sobie’), reco-
gnize (,rozpoznać’):
I (can) see a fly on the wall.
[ Widzę muchę na ścianie. ]
b) oznaczające uczucia, odczucia i życzenia, np. feel (,czuć, odczuwać’), like (,lu-
bić’), adore (,uwielbiać’), care (,przejmować się czymś’), love (,kochać’), dislike (,nie
lubić’), hate (,nienawidzić’), want (,chcieć’), wish (,życzyć sobie’), desire (,pragnąć’),
prefer (,woleć’), refuse (,wzbraniać się, odmawiać’):
Felix dislikes spinach.
[ Felix nie lubi szpinaku. ]
c) oznaczające stany i czynności myślowe, np. think (,myśleć’), know (,wiedzieć’),

understand (,rozumieć’), believe (,wierzyć’), trust (,ufać’), suppose (,przypuszczać’),
expect (,spodziewać się, oczekiwać’), see (w znaczeniu ,rozumieć’), seem (,wydawać
się’), mean (w znaczeniu ,zamierzać’), remember (,pamiętać’), forget (,zapomnieć’),
imagine (,wyobrażać sobie’), doubt (,wątpić’), mind (,zwracać uwagę na coś, przej-
mować się czymś’):
We know Barbara well.
[ Dobrze znamy Barbarę. ]
d) oznaczające posiadanie bądź zawieranie się czegoś w czymś, np. have (tylko
w znaczeniu ,posiadać’), own (,być właścicielem czegoś, posiadać’), possess (,po-
siadać’), belong (,należeć do’), contain (,zawierać’), consist of (,składać się z czegoś’)
itp.:
The Wolfs own two cars.
[ Wolfowie posiadają dwa samochody. ]
e) odnoszące się do czynności trwających bardzo krótko, tj. zaczynających się

i kończących mniej więcej w momencie mówienia o nich, np. w komentarzach
sportowych:
The German forward gets the ball … He shoots!
[ Niemiecki napastnik otrzymuje piłkę … Strzela! ]
66

CZASOWNIK
Istnieją czasowniki, które niemal zawsze oznaczają tego rodzaju czynności: arrive
(,przybyć’), switch on / switch off = turn on / turn off (,włączyć / wyłączyć’) itp.
§ 93
Ponieważ niem. czasownik nie dysponuje kategorią aspektu ciągłego, to czas Prä-
sens wyraża teraźniejszość w każdej postaci – opisuje zatem również wszelkie zda-
rzenia mające miejsce w chwili, gdy o nich mówimy (podobnie zresztą jak czas te-
raźniejszy w jęz. polskim). Przykład:
Felix rasiert sich gerade.
[ Felix właśnie się goli. ]
W angielskim należałoby użyć tu formy w aspekcie ciągłym, tj. present continuous:

Felix is shaving (right now).
2. Zastosowanie do wyrażania przyszłości: § 94
Present simple może opisywać zdarzenia przyszłe – ale tylko w ściśle określonych
przypadkach:
a) gdy mówimy o czynnościach i zdarzeniach zaplanowanych, a przy tym od nas
niezależnych:
Barbara leaves on Saturday.
[ Barbara wyjeżdża w sobotę. ]
b) w zdaniach złożonych, wyrażających określoną relację czasową bądź warunkową

pomiędzy dwoma różnymi zdarzeniami, np.
I’ll call you before I go to town.
[ Zadzwonię do ciebie przed wyjściem do miasta / (dosł.) zanim pójdę do miasta. ]
If you hurry, (then) you will catch the train.

[ Jeśli się pospieszysz, to zdążysz na pociąg. ]
Więcej na temat tego typu zdań w rozdz. 10.6, 10.12.

§ 95
Niem. czas Präsens używany jest do wyrażania przyszłości bardzo często – częściej
nawet aniżeli ,właściwy’ czas przyszły Futur I. Jego użycie w tej funkcji nie podlega
większym ograniczeniom, o ile tylko odpowiedni okolicznik czasu bądź kontekst
jednoznacznie sytuuje dane zdarzenie w przyszłości:
Meine Gäste kommen erst am Abend.
[ Moi goście przyjdą dopiero wieczorem. ]
Tłumacząc to zdanie na angielski, sięgniemy po czas future simple:

My guests will not come until evening.
67

CZASOWNIK
§ 96
1. Generalnie rzecz biorąc, form present continuous używamy dla opisania czynno-
ści, która odbywa się (trwa) właśnie w momencie mówienia o niej:
Where is Felix? – He is washing his car.
[ Gdzie (jest) Felix? – Myje (właśnie) swój samochód. ]
§ 97
2. Czynność taka może też obejmować szerszy wycinek teraźniejszości, zachowu-

jąc jednak swój przejściowy, ograniczony w czasie charakter:
The Wolfs are living in Berlin now.
[ Państwo Wolf mieszkają teraz w Berlinie. (= chwilowo) ]
Tego rodzaju zdaniom w aspekcie ciągłym łatwo przeciwstawić analogiczne zdania

w aspekcie podstawowym (tj. present simple), opisującym zdarzenia i czynności
trwałe:
The Wolfs live in Detroit.
[ Państwo Wolf mieszkają w Detroit. (= na stałe, tam jest ich dom) ]
§ 98
3. Choć w odniesieniu do zdarzeń rutynowo się powtarzających używamy z defi-

nicji czasu present simple, to istnieją przypadki, kiedy zastosujemy tu raczej formę
present continuous; zdania tego typu zawierają z reguły przysłówek czasu always
(,zawsze’), constantly (,stale’) albo continually (,ciągle’) i wyrażają negatywny stosu-
nek mówiącego do określonej czynności lub stanu rzeczy:
Patrick is always watching that rubbish on TV.
[ Patrick zawsze ogląda te bzdury w telewizji. ]
§ 99
4. Niekiedy w aspekcie continuous mogą wystąpić nawet czasowniki oznaczające

wrażenia zmysłowe oraz stany uczuć i myśli (por. § 92). W takich przypadkach ich
znaczenie ulega zmianie lub przynajmniej wzmocnieniu:
Patrick is thinking about his life.
[ Patrick rozmyśla nad swoim życiem. ]
Martha is expecting a baby.

[ Martha oczekuje dziecka. ]
§ 100
5. Present continuous służy również do opisywania działań zamierzonych przez ich

wykonawcę, mających nastąpić w nieodległej przyszłości. W roli tej szczególnie
często występują czasowniki arrive (,przybyć’), leave (,wyruszyć’), come (,przyjść,
przyjechać’), go (,iść, jechać’), do (,robić’), have (w znaczeniu ,jeść, pić’ oraz ,zorga-
nizować’), meet (,spotkać się’), see (w znaczeniu ,spotkać się, odwiedzić’) oraz stay
(,zostać, pozostać’):
68

CZASOWNIK
I’m going with you!
[ Idę / jadę z wami! ]
Martha is seeing her doctor on Friday.

[ Martha wybiera się w piątek do swego lekarza. ]
Bardzo powszechne zastosowanie w opisach zdarzeń przyszłych czy też zamierzo-

nych ma present continuous czasownika to go (patrz niżej).
CZAS PRESENT CONTINUOUS CZASOWNIKA to go:

FORMA be going to (TYLKO ANGIELSKI)
§ 101
Tzw. forma be going to, czyli am going / are going / is going + to + bezokolicznik,
jest w jęz. angielskim jednym z najważniejszych instrumentów wyrażania przyszło-
ści – zwłaszcza przyszłości bliższej, nieodległej. Konstrukcja ta używana bywa nie-
co częściej w języku mówionym niż w pisanym.
Jeżeli podmiot zdania oznacza osobę, to forma be going to może wyrażać zamiar
względnie plan owej osoby:
Barbara and Felix are going to spend Christmas in Detroit.
[ Barbara i Felix spędzą / zamierzają spędzić Boże Narodzenie w Detroit. ]
W wielu innych przypadkach be going to opisuje po prostu zdarzenia przyszłe, z ta-

kich czy innych względów spodziewane:
Look at that old tree: it’s going to fall down.
[ Spójrz na to stare drzewo: ono się (niezadługo) przewróci. ]
§ 102
Tymczasem w jęz. niemieckim, mówiąc o własnych bądź cudzych planach na naj-

bliższą przyszłość, użyjemy najczęściej czasu Präsens lub konstrukcji z czasowni-
kiem modalnym wollen, mówiąc zaś o wydarzeniach przyszłych względnie spodzie-
wanych – czasu Futur I. Porównajmy:
Barbara und Felix verbringen Weihnachten in Detroit./
Barbara und Felix wollen Weihnachten in Detroit verbringen.
[ Barbara i Felix spędzą / zamierzają spędzić Boże Narodzenie w Detroit. ]
Schau dir diesen alten Baum an: er wird (bald) umfallen.

[ Spójrz na to stare drzewo: ono się (niezadługo) przewróci. ]
69

CZASOWNIK
§ 103 W obu językach czas przeszły prosty (past simple / Präteritum) służy w trybie oznaj-
mującym niemal wyłącznie, poza przypadkami bardzo wyjątkowymi, do przedstawia-
nia zdarzeń minionych. Może on przy tym opisywać czynności i procesy jednorazowe,
następujące po sobie lub też powtarzające się w przeszłości:
Last summer we travelled to Amsterdam.
Letzten Sommer reisten wir nach Amsterdam.
[ Zeszłego lata odbyliśmy podróż do Amsterdamu. ]
Barbara went closer to her husband and gave him a kiss.

Barbara ging auf ihren Mann zu und gab ihm einen Kuss.
[ Barbara podeszła do swego męża i pocałowała go.]
The children often played in the street.

Die Kinder spielten oft auf der Straße.
[ Dzieci często bawiły się na ulicy. ]
 różnice
§ 104 Ang. czas past simple dzieli swój zakres użycia w odniesieniu do przeszłości z czasem
present perfect z jednej strony (§ 105) oraz własną formą aspektu ciągłego, tj. past con-
tinuous, z drugiej strony (§ 107).
Tymczasem użycie niem. Präteritum w opisach zdarzeń przeszłych nie podlega po-
ważniejszym ograniczeniom.
§ 105 1. Past simple w odróżnieniu od present perfect:

Czasu past simple użyjemy w jęz. angielskim tylko wtedy, gdy dana czynność zosta-
ła w przeszłości zakończona i nie pozostaje w bliższym związku z chwilą obecną.
Zdania w past simple bardzo często zawierają dodatkowy okolicznik czasu, który
precyzuje, o jaki moment bądź okres w przeszłości chodzi osobie mówiącej:
I saw Barbara last Monday.
[ Widziałem Barbarę w zeszły poniedziałek. ]
Felix studied in Boston from 1989 until 1992.

[ Felix studiował w Bostonie od roku 1989 do 1992. ]
70

CZASOWNIK
Inne określenia czasu występujące zazwyczaj w połączeniu z formą past simple da-
nego czasownika: at that moment (,w owej chwili’), at that time (,w owym czasie’),
once (,kiedyś, dawniej’), yesterday (,wczoraj’), the day before yesterday (,przedwczo-
raj’), the other day (,któregoś dnia’), last night (,wczoraj wieczór / ostatniej nocy’),
last week (,w zeszłym tygodniu’), last month (,w zeszłym miesiącu’), last year
(,w zeszłym roku’), five minutes / weeks / months / years ago (,pięć minut / tygodni /
miesięcy / lat temu’) itd. Również pytania zaczynające się od when … formułujemy
generalnie w czasie past simple:
When did it happen?
[ Kiedy to się stało? ]
Jeżeli natomiast zdarzenie przeszłe związane jest w jakikolwiek sposób z teraźniej-

szością – czy to okresem swego trwania, czy też rezultatami – zastosujemy czas
present perfect (zob §. 117).
UWAGA: Jak z powyższego wynika, zakresy użycia ang. czasów past simple oraz
present perfect są ściśle określone i praktycznie się nie pokrywają.
§ 106
Niem. czasy Präteritum oraz Perfekt można w większości wypadków stosować za-
miennie, a wybór jednego czy drugiego nie pociąga za sobą poważniejszych różnic
znaczeniowych.
Różne może być natomiast prawdopodobieństwo użycia każdego z tych czasów
w określonych kontekstach i typach zdań, bądź przez określonych użytkowników
języka. Ogólnie rzecz biorąc, Präteritum spotkamy częściej w tekstach pisanych niż
w mowie i częściej na północy Niemiec niż na południu. I odwrotnie: Perfekt bywa
pereferowany w języku mówionym, a z geograficznego punktu widzenia – na połu-
dniu Niemiec, w Austrii i niemieckojęzycznej Szwajcarii (zob. też § 116).
2. Past simple w odróżnieniu od past continuous: § 107
Czasu past simple nie użyjemy raczej, jeżeli zależy nam na podkreśleniu przebiegu
bądź trwania określonego zdarzenia w danym momencie lub okresie w przeszło-
ści. Funkcję taką znacznie lepiej wypełnia forma past continuous, o której mowa
poniżej.
Ponieważ niem. czasownik nie dysponuje kategorią aspektu ciągłego, to czas Präteri-
tum stanowi odpowiednik zarówno dla past simple, jak i past continuous.
71

CZASOWNIK
§ 108
1. Struktury past continuous opisują przebieg względnie trwanie określonego zda-

rzenia w konkretnym momencie lub okresie w przeszłości i nie mówią przy tym
nic o jego rezultatach. Przedstawiają one zatem pewien stosunkowo niewielki
wycinek przeszłości:
Yesterday morning Felix was working in the garden.

[ Wczoraj przed południem Felix pracował w ogrodzie. (= był zajęty pracą w ogrodzie.) ]
Zdania takiego jak powyższe użylibyśmy najczęściej w odpowiedzi na pytanie,

czym dana osoba zajmowała się w konkretnym momencie w przeszłości:
What was Felix doing yesterday morning?

[ Co Felix robił / czym był zajęty wczoraj przed południem? ]
§ 109
2. Choć w odniesieniu do zdarzeń powtarzających się w przeszłości używamy

z definicji czasu past simple, to istnieją przypadki, kiedy zastosujemy tu raczej
formę past continuous; zdania tego typu zawierają z reguły przysłówek czasu
always (rzadziej constantly lub continually) i wyrażają negatywny stosunek mó-
wiącego do określonej czynności lub stanu rzeczy (por. § 98):
The new neighbour was always borrowing our hammer.

[ Nowy sąsiad ciągle pożyczał od nas młotek. ]
§ 110
3. W zdaniach pozbawionych okolicznika czasu forma past continuous może też

wyrażać stopniowe nasilanie się, narastanie pewnego stanu lub zjawiska:
It was getting darker.

[ Ściemniało się. / Robiło się coraz ciemniej. ]
UWAGA: Struktury past continuous występują często w zdaniach złożonych, gdzie

w połączeniu z innym czasem gramatycznym wyrażają określone relacje czasowe
bądź warunkowe. Więcej na ten temat w rozdz. 10.6, 10.12.
CZAS PAST CONTINUOUS CZASOWNIKA to go:

FORMA was / were going to (TYLKO ANGIELSKI)
§ 111
Konstrukcja was / were going + to + bezokolicznik opisuje najbliższą przyszłość

oglądaną nie z perspektywy chwili obecnej – jak ma to miejsce w przypadku kon-
strukcji be going to – lecz z perspektywy minionej. Mówi ona więc o tym, czego się
w przeszłości spodziewano, co miało się (za chwilę, wkrótce) wydarzyć:
72

CZASOWNIK
Felix was going to leave the house when it started to rain.
[ Felix zamierzał / miał właśnie wyjść z domu, gdy zaczęło padać. ]
§ 112
W analogicznych zdaniach niemieckich użyjemy przeważnie czasownika modal-

nego wollen z przysłówkiem gerade (,właśnie, akurat’) bądź zwrotu im Begriff sein,
etwas zu tun (,właśnie się do czegoś zabierać’):
Felix wollte gerade das Haus verlassen, als es zu regnen begann.
Felix war im Begriff das Haus zu verlassen, als es zu regnen begann.
[ Felix zamierzał / miał właśnie wyjść z domu, gdy zaczęło padać. ]
Pomimo analogicznej nazwy oraz podobieństwa struktur (ang. have + past participle, § 113
niem. haben / sein + Partizip II) zakres użycia czasów present perfect oraz Perfekt po-
krywa się tylko częściowo, a różnice na tym polu są bardzo znaczące. Należy zwrócić
na nie szczególną uwagę.
Czasu present perfect / Perfekt użyjemy w obu językach, mówiąc o zdarzeniu, które § 114
miało miejsce w przeszłości i już się zakończyło, lecz którego rezultaty bądź następ-
stwa odczuwalne są w chwili obecnej:
Barbara has broken her leg.
Barbara hat sich ein Bein gebrochen.
[ Barbara złamała nogę. (= teraz noga jest w gipsie, Barbara nie może chodzić itd.) ]
Felix has washed his car at last.

Felix hat endlich sein Auto gewaschen.
[ Felix wreszcie umył swój samochód. (= teraz samochód jest czysty) ]
Prices have gone up.

Die Preise sind gestiegen.
[ Ceny poszły w górę. (= teraz ceny są wyższe) ]
We have just come home.

Wir sind soeben nach Hause gekommen.
[ Właśnie wróciliśmy do domu. (= teraz w nim jesteśmy) ]
73

§ 115
CZASOWNIK
UWAGA: W angielszczyźnie amerykańskiej istnieje tendencja do stosowania w ta-

kich razach czasu past simple. Porównajmy:
We have just come home. (wariant brytyjski)
We just came home. (wariant amerykański)
§ 116
UWAGA: Choć niem. czasów Perfekt i Präteritum można na ogół używać za-
miennie, to w funkcji tutaj opisanej, kiedy to obecny rezultat minionej czynności
ważniejszy jest niż sama owa czynność, zdecydowanie preferuje się właśnie czas
Perfekt.
 różnice
§ 117 1. Odniesienie do przeszłości:

Ang. czas present perfect nie jest czasem przeszłym! Zdarzenia przeszłe opisuje on
jedynie wówczas, gdy mają dostatecznie silny związek z chwilą obecną. Stąd też
często traktuje się go jako rodzaj ,gramatycznego pomostu’ pomiędzy przeszłością
i teraźniejszością.
Jeżeli jakieś zdarzenie, które miało miejsce w przeszłości, już się zakończyło i nie
pozostaje w bezpośrednim związku z chwilą obecną, użyjemy zawsze czasu past
simple.
§ 118
Niem. Perfekt jest z definicji czasem przeszłym (choć posiada również wariant zna-
czeniowy odnoszący się do przyszłości, zob. § 121). Może on opisywać nie tylko
te zdarzenia przeszłe, których rezultaty odczuwamy w teraźniejszości, ale także
wszelkie inne zdarzenia przeszłe, nawet jeżeli nie pozostają one w żadnym związku
z teraźniejszością:
Vor fünf Jahren hat Martha kurz als Krankenschwester gearbeitet.
[ Przed pięcioma laty Martha pracowała krótko jako pielęgniarka. ]
W analogicznym zdaniu angielskim musielibyśmy zastosować czas past simple.
§ 119 2. Odniesienie do teraźniejszości:

Present perfect służy, i jest to jego podstawowa funkcja, do wyrażania czynności,
procesów i stanów trwających (ewentualnie również powtarzających się) w chwili
obecnej – pod warunkiem, że rozpoczęły się jakiś czas temu, czyli w przeszłości.
Obejmuje on zatem swym znaczeniem ostatnią fazę przeszłości oraz teraźniejszość:
Felix has worked at the hospital since 1995.
[ Felix pracuje w szpitalu od roku 1995. ]
74

CZASOWNIK
Barbara has worn that coat for five years.
[ Barbara nosi ten płaszcz od pięciu lat. ]
It has rained every day this week.

[ W tym tygodniu codziennie pada / padało. ]
I haven’t seen Martha since Christmas.

[ Nie widziałem się z Martą od świąt Bożego Narodzenia. (i nie widzę jej nadal) ]
§ 120
Niem. Perfekt nie może w sposób bezpośredni wyrażać teraźniejszości. Stąd też
zdania takie jak powyższe często oddamy w jęz. niemieckim, podobnie jak w pol-
skim, za pomocą czasu teraźniejszego:
Felix arbeitet im Krankenhaus seit 1995.
[ Felix pracuje w szpitalu od roku 1995. ]
Barbara trägt diesen Mantel seit fünf Jahren.

[ Barbara nosi ten płaszcz od pięciu lat. ]
Jeżeli jednak decydujące znaczenie w zdaniu ma ostatnia faza przeszłości sięgająca

aż po chwilę obecną, ale nie sama chwila obecna, to w jęz. niemieckim użyjemy
czasu Perfekt, a w polskim czasu przeszłego:
Ich habe Martha seit Weihnachten nicht (mehr) gesehen.
[ Nie widziałem się z Martą od świąt Bożego Narodzenia. ]
3. Odniesienie do przyszłości: § 121
Ang. czas present perfect nigdy nie bywa stosowany w odniesieniu do przyszłości.
Niem. Perfekt może wyrażać przyszłość; w funkcji tej zastępuje on coraz częściej
czas Futur II. Form Perfektu użyjemy, mówiąc o czynnościach, co do których jeste-
śmy przekonani, iż w określonym momencie w przyszłości będą już zakończone:
Bis zum Abend haben wir den Rasen gemäht.
[ Do wieczora przystrzyżemy trawnik. (= wieczorem trawnik będzie już przystrzyżony) ]
In einem Monat hat mein Sohn alle Rückstände aufgeholt.

[ W ciągu miesiąca mój syn nadrobi wszystkie zaległości.
(= za miesiąc wszystkie zaległości będą już nadrobione) ]
UWAGA: Na użycie tego typu szczególnie podatne są tzw. czasowniki rezultatyw-

ne, tj. takie, które w swej warstwie znaczeniowej akcentują zakończenie czynności
i jej rezultat, np. erjagen (,upolować’), verblühen (,przekwitnąć’), verbrennen (,spa-
lić, spłonąć’).
75

§ 122 4. Związek z okolicznikami czasu:
CZASOWNIK
W jęz. angielskim istnieje szereg określeń czasu, które szczególnie często towa-
rzyszą w zdaniu strukturom czasu present perfect. Jeżeli zatem użyjemy któregoś
z tych określeń, to zachodzi spore prawdopodobieństwo, że czasownik pojawi się
właśnie w formie present perfect. Oto najważniejsze z nich:
a) grupy przyimkowe z for (przedział czasu) oraz since (punkt wyjścia w czasie):
Julia has been here for two hours.
[ Julia jest tutaj od dwóch godzin. ]
Julia has been here since 7 o’clock.

[ Julia jest tutaj od siódmej. ]
b) przysłówki pytające how long (przedział czasu) oraz since when (punkt wyjścia
w czasie):
How long has she been here?
[ Jak długo ona tu (już) jest? ]
Since when has she been here?

[ Od kiedy ona tu (już) jest? ]
UWAGA: Zarówno grupy przyimkowe z for i since, jak też odnośne pytania (how
long, since when) mogą wystąpić w czasie past simple – wówczas mianowicie, gdy
mowa o zdarzeniach odizolowanych w przeszłości, tzn. nie sięgających aż po teraź-
niejszość ani nie mających na nią bezpośredniego wpływu. Porównajmy:
Yesterday Julia was here for two hours.
[ Wczoraj Julia była tutaj przez dwie godziny. ]
c) okoliczniki typu this morning (,dziś rano, tego przedpołudnia’), this afternoon
(,dziś po południu, tego popołudnia’), this evening (,dziś wieczór, tego wieczora’),
this week (,w tym tygodniu’), this month (,w tym miesiącu’), this year (,w tym roku’),
these days (,w tych dniach’), today (,dzisiaj’):
Barbara has drunk three cups of coffee this morning.
[ Barbara wypiła tego przedpołudnia (póki co) trzy filiżanki kawy. ]
It has been a nasty evening.

[ To był (jak do tej pory) okropny wieczór. ]
UWAGA: Czasu present perfect użyjemy tutaj jedynie wówczas, gdy dana pora dnia
jeszcze się nie skończyła. Pierwsze z powyższych zdań mogło zatem zostać wypo-
wiedziane np. o godz. 10-tej (niewykluczone, że Barbara wypije tego przedpołudnia
jeszcze więcej filiżanek kawy), drugie zaś o godz. 20-tej (być może tego wieczoru
zdarzy się jednak jeszcze coś miłego).
76

CZASOWNIK
Jeśli natomiast okolicznik czasu odnosi się do pory dnia już minionej, to zamiast
present perfect winniśmy użyć form past simple. Po południu powiemy zatem:
Barbara drank three cups of coffee this morning.
[ Barbara wypiła tego przedpołudnia trzy filiżanki kawy. ],
zaś następnego poranka możemy ostatecznie stwierdzić:

It was a nasty evening.
[ To był okropny wieczór. ]
d) dalsze okoliczniki czasu: just (,właśnie, dopiero co’), lately (,ostatnio’), recently
(,niedawno’), already (,już’), (not) yet (,jeszcze /nie/’), up to now = till now = until
now (,do tej pory’), up to the present (,dotychczas’), so far (,jak dotąd’), meanwhile
(,w międzyczasie’), ever (,kiedykolwiek’), never (,nigdy’), in my life (,w życiu’) itp.:
Felix has just opened a window.
[ Felix właśnie / dopiero co otworzył okno. ]
Have you seen Martha recently?

[ Czy widziałeś się ostatnio z Martą? ]
I haven’t read this paper yet.

[ Jeszcze nie czytałem tej gazety. ]
Barbara has checked eight student essays so far.

[ Barbara sprawdziła jak dotąd osiem uczniowskich wypracowań. ]
Have you ever been to Paris?

[ Czy byłeś kiedykolwiek w Paryżu? ]
W jęz. niemieckim nie istnieją tak silne związki pomiędzy czasem gramatycznym
i elementami leksykalnymi o znaczeniu czasowym.
CZAS PRESENT PERFECT CONTINUOUS (TYLKO ANGIELSKI)

§ 123
1. Podobnie jak present perfect w aspekcie podstawowym, struktury present per-

fect continuous służą do opisywania czynności, procesów i stanów, które rozpoczęły
się w przeszłości i trwają aż po teraźniejszość, albo właśnie teraz dobiegają końca.
W wielu przypadkach form present perfect oraz present perfect continuous używać
można zamiennie, gdyż różnice znaczeniowe bywają często znikome:
I have wanted to see that film for a long time.

I have been wanting to see that film for a long time.
[ Już od dawna chciałem / chcę zobaczyć ten film. ]
77

§ 124
CZASOWNIK
2. Ponieważ jednak aspekt continuous w sposób szczególny podkreśla ciągłość trwa-

nia danej czynności, istnieją czasowniki, które częściej niż inne wystąpią w czasie
present perfect continuous. Do grupy tej należą m.in. stay (,pozostawać, przeby-
wać’), wait (,czekać’), rest (,odpoczywać’), stand (,stać’), sit (,siedzieć’), hang
(,wisieć’), lie (,leżeć’), learn (,uczyć się’), study (,studiować’), teach (,uczyć kogoś’),
try (,próbować’) itp. Oto przykład:
I’ve been sitting in this waiting-room for two hours.

[ Siedzę w tej poczekalni już od dwóch godzin. ]
Barbara has been learning German since she came to Berlin.

[ Barbara uczy się niemieckiego od czasu, gdy przyjechała do Berlina. ]
I odwrotnie: pewne czasowniki, takie jak be, know, see, hear, own itd., bardzo rzad-
ko bywają stosowane w aspekcie continuous. O przyczynach tego stanu rzeczy była
mowa już wcześniej (zob. § 92).
§ 125
3. Present perfect continuous może również opisywać czynność, która trwała przez
jakiś czas w przeszłości, bardzo niedawno się zakończyła, a jej efekty są w chwili
obecnej bezpośrednio odczuwalne:
Patrick has been painting the fence.

[ Patrick właśnie malował płot (i ciągle ma na sobie świeże ślady farby). ]
I’ve just been reading a most interesting story.

[ Czytałem właśnie niezwykle ciekawe opowiadanie (i ciągle jestem pod jego wrażeniem). ]
CZAS PAST PERFECT / PLUSQUAMPERFEKT
§ 126 Czas ten wyraża w obu językach przeszłość. Jest on ze swej istoty czasem relatywnym,
co oznacza, że określone zdarzenie w przeszłości opisuje w relacji (= w odniesieniu) do
innego, późniejszego, ale również przeszłego zdarzenia. Istnieją przy tym zasadniczo
dwie możliwości:
a) zdarzenie wcześniejsze (Z1) miało miejsce w przeszłości i zakończyło się przed wy-
stąpieniem zdarzenia późniejszego (Z2);
b) zdarzenie wcześniejsze (Z1) rozpoczęło się w przeszłości i trwało jeszcze w mo-
mencie wystąpienia zdarzenia późniejszego (Z2), a niekiedy nawet dłużej.
Past perfect / Plusquamperfekt przedstawia zawsze zdarzenie wcześniejsze (Z1). Zda-
rzenie następujące po nim, stanowiące dlań swoisty punkt odniesienia (Z2), określane
jest w sposób ogólny przez odpowiedni okolicznik czasu (ang. by that time, until then,
78

niem. bis dahin) bądź, jeszcze częściej i znacznie dokładniej, przez drugie zdanie – tym
CZASOWNIK
razem w czasie past simple / Präteritum. Oto przykłady:
a)
By that time Julia had left the house.
Bis dahin hatte Julia das Haus verlassen.
[ W owym czasie / do tamtej pory Julia opuściła już dom (= już jej tam nie było). ]
Felix had driven for three hours before he stopped to have a rest.
Felix war drei Stunden lang gefahren, bevor er anhielt, um sich auszuruhen.
[ Felix jechał trzy godziny zanim zatrzymał się na odpoczynek. ]
b)
After Julia had told us the whole story we called her teacher.
Nachdem Julia uns die ganze Geschichte erzählt hatte, riefen wir ihre Lehrerin an.
[ Po tym jak Julia opowiedziała nam całą historię, zadzwoniliśmy do jej nauczycielki.]
When Felix first met Barbara, she had studied in Memphis for two years.
Als Felix Barbara kennen lernte, hatte sie schon seit zwei Jahren in Memphis stu‑
diert.
[ Gdy Felix poznał Barbarę, ona już od dwóch lat studiowała w Memphis. ]
UWAGA: Jak pokazują przytoczone przykłady, szyk zdania może, lecz wcale nie musi § 127
odzwierciedlać chronologii zdarzeń. Innymi słowy zdarzenie wcześniejsze może być
opisane przed zdarzeniem późniejszym – ale też równie dobrze po nim (i tak w ostat-
nim przykładzie Barbara najpierw studiowała przez dwa lata w Memphis, a dopiero
potem poznał ją Felix; tymczasem kolejność opisu tych zdarzeń w zdaniu jest odwrot-
na).
Jako czas relatywny past perfect / Plusquamperfekt używany bywa przede wszystkim
w zdaniach złożonych: czasowych, warunkowych, a także w mowie zależnej. Więcej
na ten temat w rozdz. 10.6, 10.12 oraz 12.2.
 różnice
W użyciu omawianego tutaj czasu angielskiego i niemieckiego w trybie oznajmującym § 128

nie występują poważniejsze rozbieżności.
79

Gramatyka Angielska I Niemiecka W Opisie Rownoleglym

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gramatyka Angielska I Niemiecka W Opisie Rownoleglym

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Gramatyka angielska i niemiecka w opisie równoległym to pełna popularnonaukowa

GRAMATYKA ANGIELSKA I NIEMIECKA

Zygmunt Tęcza ‒ germanista, językoznawca i przekładoznawca, pracownik Instytutu

© Copyright by Zygmunt Tęcza and Towarzystwo Autorów

Projekt okładki i stron tytułowych

Autor składa szczególne podziękowania niemieckiej Fundacji Aleksandra

PODSTAWOWE TERMINY GRAMATYCZNE........................................................... 13

2. RZECZOWNIK I RODZAJNIK................................................................................... 229

Gramatyka porownawcza.indb 5 19.08.2021 13:58:57

2.4. Liczba pojedyncza i mnoga................................................................................. 244

Gramatyka porownawcza.indb 6 19.08.2021 13:58:57

7. PRZYIMEK I SPÓJNIK.................................................................................................. 479

8. WEWNĘTRZNA BUDOWA ZDANIA..................................................................... 503

9. KLASYFIKACJA ZDAŃ SAMODZIELNYCH........................................................ 589

10. KLASYFIKACJA ZDAŃ POBOCZNYCH I KONSTRUKCJI

Gramatyka porownawcza.indb 7 19.08.2021 13:58:57

10.12. Zdanie okolicznikowe warunku (zdanie warunkowe).................................. 640

11. SPOSOBY TWORZENIA PYTAŃ I PRZECZEŃ................................................... 659

12. MOWA ZALEŻNA......................................................................................................... 689

INDEX OF TOPICS.............................................................................................................. 765

INDEKS RZECZOWY......................................................................................................... 777

Gramatyka porownawcza.indb 8 19.08.2021 13:58:57

Gramatyka porownawcza.indb 9 19.08.2021 13:58:57

Gramatyka porownawcza.indb 11 19.08.2021 13:58:57

specjalistów, ta również świadomie rezygnuje z przypisów oraz obszernej bibliografii

Niniejsze wydanie Gramatyki ukazuje się dzięki finansowemu wsparciu Uniwersytetu

Gramatyka porownawcza.indb 12 19.08.2021 13:58:57

ANGIELSKI NIEMIECKI POLSKI

Gramatyka porownawcza.indb 13 19.08.2021 13:58:57

Gramatyka porownawcza.indb 14 19.08.2021 13:58:57

Gramatyka porownawcza.indb 15 19.08.2021 13:58:57

reflexive verb reflexives Verb czasownik zwrotny

Gramatyka porownawcza.indb 16 19.08.2021 13:58:57

Gramatyka porownawcza.indb 17 19.08.2021 13:58:57

1.1. Informacje wstępne

To właśnie od czasownika zależy, jakie dalsze jednostki gramatyczne i znaczeniowe

1.2. Bezokolicznik, imiesłów, forma osobowa

BEZOKOLICZNIK (ang. the infinitive, niem. der Infinitiv)

Formą wyjściową czasownika jest bezokolicznik; w tej właśnie postaci znajdziemy § 2

Gramatyka porownawcza.indb 19 19.08.2021 13:58:57

stand-, niem. auspack-, versteh-).

Opis funkcji i zastosowań bezokolicznika zamieszczono w rozdz. 1.21.

IMIESŁOWY (ang. the participles, niem. die Partizipien)

§3 Obok bezokolicznika czasownik posiada dwie inne niesamodzielne formy: imiesłów

Ang. imiesłów czynny powstaje przez dodanie do

Gramatyka porownawcza.indb 20 19.08.2021 13:58:57

Ang. imiesłów bierny, tworzony w sposób Niem. imiesłów bierny, tworzony

Gramatyka porownawcza.indb 21 19.08.2021 13:58:58

IMIESŁÓW BIERNY CZASOWNIKÓW REGULARNYCH

GRUPY BEZOKOLICZNIKOWE I IMIESŁOWOWE

§6 W gramatyce zarówno angielskiej, jak i niemieckiej oprócz bezokolicznika opisanego

BEZOKOLICZNIK I GRUPY BEZOKOLICZNIKOWE

Gramatyka porownawcza.indb 22 19.08.2021 13:58:58

I jeszcze zestawienie form imiesłowowych tego samego czasownika:

IMIESŁOWY I GRUPY IMIESŁOWOWE

FORMA OSOBOWA CZASOWNIKA

Gramatyka porownawcza.indb 23 19.08.2021 13:58:58

(I) write, (you) write, (he / she / it) writes …

1.3. Czasowniki regularne i nieregularne

FORMY CZASOWNIKÓW NIEREGULARNYCH

begin began begun beginnen begann begonnen

Gramatyka porownawcza.indb 24 19.08.2021 13:58:58

1.4. Kategorie gramatyczne czasownika

UWAGA: Większość gramatyk jęz. angielskiego różnicę pomiędzy formami present