İ.T.Ü.

İnşaat Mühendisliği Bölümü

Teknik Resim (RES101) Ders Notları

6. Hafta
Hazırlayan: Araş. Gör. Dr. Sibel GÜREL
Cisimler

• Cisimlerin tanımı
• Prizmalar (Prizmatik cisimler)
• Piramitler (Piramitsel cisimler)
• Küp (Düzgün altıyüzlü)
• Küp – Kenar ve yüzlerinin özel konumda bulunması hali
 Küpün özel konumdan genel konuma geçirilmesi
• Tabanı bir izdüşüm düzlemi içinde bulunan prizmanın genel konumda
gösterilmesi
 Cisimlerin Tanımı
• Uzayda aynı düzlem üzerinde bulunmayan dört nokta bir cisim oluşturur.
• Enkesitinin bir kenarı sonsuza uzatıldığında cisim o kenarın sadece bir tarafında
kalıyorsa dışbükey (konveks), aksi halde içbükey (konkav) olarak tanımlanır.
• Dersimize konu olacak dışbükey cisimler yüzeylerinin biçimine göre;
düzlem yüzeyli,
düzlem ve eğri yüzeyli ya da
dönel yüzeyli cisimler olabilirler.
• Düzlem yüzeyli cisimlerin, kesişen yüzeylerinin arakesit doğrularına ayrıt denir. Eğer bu
ayrıtlar birbirine paralel ise cisim prizmatik, ayrıtlar bir noktada birleşiyorsa (tepe
noktası) cisim piramitseldir.
 Prizmalar
• Düzlem yüzeyler, birbirine paralel ayrıtları boyunca kapanarak ya da sürekli olarak
kesişerek sonsuza uzanan sınırsız prizmatik cismi oluşturur.
• Sınırsız prizmatik cismin, ayrıtlarına dik yada eğik düzlem kesitleri ile bölünerek
oluşturuluş parçalarına prizmatik cisim adı verilir. Tabanı oluşturan düzlem kesiti
ayrıtlara dik ise cisme dik prizma, eğik ise cisme ise eğik prizma adı verilir.
• Prizmalar taban biçimlerine göre adlandırılırlar: Kare prizma, üçgen prizma gibi…
Piramitler
• Kesişen düzlem yüzeylerin
ayrıtları bir noktada toplanabilir.
Böyle kesişen düzlem yüzeyler,
piramitsel yüzeyleri, piramitsel
yüzeylerin başka bir düzlem
yüzeyle kesilmesi ise piramitsel
cisimleri oluşturur.
• Piramitlerin tepe noktasından
taban düzlemine inilen dik
aksına piramitin yüksekliği
denir.
• Piramitin tepe noktasından
taban düzlemine inilen dik
yükseklik aksı, taban
merkezinden geçiyorsa dik
piramit, taban merkezinin
dışından geçiyorsa eğik piramit
sözkonusudur.
 Küp
• Yüzleri düzgün dörtgenler,
yani kareler olan ve bu
yüzlerin birbirine dik
olarak birleşmesiyle
oluşan cisme küp denir.
• Cismin her köşesinde
birbirine dik üç yüzü
kesişir.
• Küpün bir yüzünü taşıyan
düzlemi özel konumda ya
da genel konumda alarak
ve yardımcı izdüşüm
düzlemleri kullanarak
görünüşleri elde edilir.
 Küp – Kenar ve Yüzlerinin Özel Konumda Bulunması Hali
D1’’= A1’’ B1’’= C1’’

Küpün bir yüzü yatay izdüşüm düzlemine ve diğer

bir yüzü de düşey izdüşüm düzlemine paralel ise:
• Küp yatay izdüşüm düzleminde bir kenarı x
eksenine paralel olan bir kare şeklinde görünür
(A’B’C’D’ karesi). D’’= A’’ B’’= C’’
x
• Bu tabana dik düzlemler, kenarlar üzerinde D1’= D’ C’= C1’
görünür.
• Alt tabana paralel olan A1’B1’C1’D1’ üst yüzünün
yatay izdüşümü de tabanınki ile çakışık
olduğundan köşe noktaların izdüşümleri A’= A1’
B’= B1’ C’ = C1’ D’= D1’ olarak görünür.
A1’= A’ B’= B1’
 Küp – Kenar ve Yüzlerinin Özel Konumda Bulunması Hali
Küpün bir yüzü yatay izdüşüm düzlemine paralel fakat diğer yüzü
düşey izdüşüm düzlemine paralel değil ise:
• Yatay düzleme paralel olan küp alt yüzü ile bu yüze paralel olan
cismin üst karşıt yüzü, yatay izdüşümde yine A’= A1’ B’= B1’
C’ = C1’ D’= D1’ köşelerine sahip kareyi oluşturur.
• Şeklin yatay düzlem içindeki tabanına ait düşey izdüşüm x yer
ekseni üzerindeki bir doğru parçasından ibarettir.
• Küpün bu yüzüne dik olan kenarları, düşey düzleme paralel
doğrular olduğundan, aynı uzunlukta görünürler. Yani A’’A1’’
mesafesi gerçek ve küpün ayrıt uzunluğudur [A’’A1’’= AB = B’C’].
Görünürlük:
• BB1 veya DD1 kenarlarından hangisinin daha önde olduğuna
bakılır.
• Yatay izdüşümde B’B1’ diğer kenardan daha öndedir. O halde
düşey izdüşümde B’’B1’’ kenarı görünür.
• D’’D1’’ ise görünmediğinden kesikli çizgi ile gösterilir.
 Küpün Özel Konumdan Genel Konuma Geçirilmesi
• Özel konumdaki (bir yüzü yatay ve/veya düşey izdüşüm düzlemine paralel) bir cismin tüm
yüzeylerinin görünüşü x1,2 yer eksenine göre alınan yatay ve düşey izdüşümleriyle elde
edilemez.
• Bu durumda yatay veya düşey eksene dik yardımcı bir π3 izdüşüm düzlemi seçilir.
• Bu π3 yardımcı izdüşüm düzlemi, yataya dik ise yeni yer ekseni x1,3 düşeye dik ise yeni yer
ekseni x2,3 olarak adlandırılır.
• Daha sonra, bir kenarı yeni yer eksenine paralel olacak şekilde küpün yan izdüşümü alınarak
tüm yüzeylerinin görülebildiği genel konuma geçirme işlemi tamamlanır.
 Küpün Özel Konumdan Genel Konuma Geçirilmesi
Küpün seçilen bir x2,3 eksenine göre yan izdüşümünün alınması:
• Küpün bir yüzünü oluşturan ABCD karesi yatay düzlem içine
oturtulur.
• A, B, C, D köşeleri üzerinde A1, B1, C1, D1 köşelerinin de yatay
izdüşümleri çakışıktır ve cismin yatay izdüşümü A’= A1’
B’=B1’ C’ = C1’ D’= D1’ köşeli kare olur.
• Cismin düşey izdüşümü, x1,2 yer ekseni üzerinde oturmuş
ABCD karesinin A’’C’’ doğru parçası olan düşey izdüşümü, bu
yüze dik kendi gerçek yüksekliklerinde görünen ayrıtlar ve
A1B1C1D1 yüzünün x yer eksenine paralel bir doğru parçası
olarak görünen A1’’C1’’ düşey izdüşümü ile sınırlanmış olan
A’’C’’C1’’A1’’ dikdörtgeninden ibarettir.
• Görünürlük: Düşey izdüşümden bakıldığında A ve A1
köşelerinin izdüşümleri C ve C1 köşelerinin izdüşümlerinin
önünde bulunduğundan, cismin üçüncü izdüşümünde A1’’’A’’’
kenarı görünen kenardır. C1’’’C’’’ kenarı önde bulunan yüzler Bakış Yönü
tarafından örtülür. Görünmeyen bu C1’’’C’’’ kenarı, C1’’’B1’’’
kenarı ve C1’’’D1’’’ kenarları kesikli olarak çizilir.
 Tabanı Bir İzdüşüm Düzlemi İçinde Bulunan bir
Prizmanın Genel Konumda Gösterilmesi h’’

• Tabanı ɛ birinci izdüşüren düzlemi içinde bulunan ve yatay

izdüşümü verilen bir dikdörtgen prizmanın genel konumda
gösterilmesi, ɛ düzlemi içinde bulunan ABCD taban h’’
dikdörtgeninin yatay izdüşüm düzlemine (A)(B)(C)(D)
dikdörtgeni olarak yatırılması ile mümkündür.
• Eğer tabanın bir kenarının düzlemin e1 esas doğrusu ile
yapmış olduğu α açısı veriliyorsa ve kenar uzunlukları da
belli ise, tabanın yatmış hali olan (A)(B)(C)(D) α
dikdörtgenini, gerçek büyüklüğüyle (A) noktası e1’ h
üzerinde bulunacak şekilde doğrudan çizilebilir.
• Bu yatmış (A)(B)(C)(D) dikdörtgeni, prizmanın ABCD
tabanını olduğu kadar, tabanın h prizma yüksekliği kadar
üzerinde bulunan A1B1C1D1 üst yüzeyini de temsil h
etmektedir.
 Tabanı Bir İzdüşüm Düzlemi İçinde Bulunan Prizmanın
Genel Konumda Gösterilmesi
• e1 esas doğrusunun düşey düzlemdeki e1’’ (yataya paralel)
ikinci izi, x yer ekseni olarak seçilir ve dikdörtgen
prizmanın düşey düzleme izdüşümü alınırsa prizma artık
genel konumda görünür.
• Yatay düzlemdeki nokta izdüşümlerinden yer eksenine
çıkılan tanzim doğruları üzerinde her noktanın ikinci
izdüşümü işaretlenir.
• Bu sırada her yatmış noktanın e1’ izine olan dik mesafesi
(pozitif veya negatif oluşuna dikkat edilerek), e1’’ izinin
üstüne (pozitif veya negatif) kot olarak taşınır. (D) noktası
(B) ve (C) noktasına göre e1’ ekseninin diğer tarafında
olduğundan, D’’ izdüşümü de B’’ ve C’’ izdüşümlerine göre
yer ekseninin ters tarafında bulunur. Bakış Yönü
Yararlanılan Kaynaklar

• Günhan, A., 1974. Tasarı Geometri Dersleri, İstanbul Teknik

Üniversitesi Kütüphanesi, İstanbul.
• İstanbul Teknik Üniversitesi, Tasarı Geometri Ders Notları.
Öğr. Gör. Salih KARATAŞ
• İstanbul Teknik Üniversitesi, RES101 Teknik Resim Ders Notları.
Öğr. Gör. Dr. Aysun KÖROĞLU
• MEGEP – Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi
Projesi: http://www.megep.meb.gov.tr