ΘΕΜΑ 17113: Μαμά, μην κλαις, θα τα λέμε στο «skype»…

Το κείμενο είναι άρθρο που δημοσίευσε ο Απόστολος Λεκασάς στην Εφημερίδα «Έθνος».
Παλιά μετανάστευαν εξαιτίας της ανέχειας. Κουβαλούσαν τις αναμνήσεις τους σαν ξόρκια για τους
δράκους της ξενιτιάς κι έσερναν, εκτός από τους ταπεινούς τους μπόγους, πιότερο την υπόσχεση για επιστροφή.
Νοσταλγία για μια αγαπημένη όπως ο Γιάννης του Μοθωνιού για μια Μελαχρώ ιστορημένη από τον
Παπαδιαμάντη. Μια υπόσχεση σαν αυτή με την οποία έκλεινε το «Διπλό βιβλίο» του Δημήτρη Χατζή: «Και θα τη
φκιάσουμε έτσι και μια πατρίδα για μας – εκεί στην πατρίδα μας την Ελλάδα». Τώρα φεύγουν οργισμένοι. Στις
βαλίτσες κουβαλάνε τα πτυχία τους, βουβό θυμό κι ένα δακρυσμένο άι σιχτίρ για την πατρίδα που τους αποβάλλει
σαν ανεπιθύμητα μπάσταρδα. Φεύγουν νέοι με μεταπτυχιακά αλλά και απελπισμένοι μεσήλικες. Όπως ο γιατρός,
μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Ιατρικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, που πήγε στην Αγγλία αγανακτισμένος
με όσα βίωνε στα ελληνικά νοσοκομεία. Σαν την Ξένια που γύρισε δυο φορές την Ευρώπη και τώρα ζει ως
περιζήτητη εργαζόμενη στη Ζυρίχη πριν ακόμη γίνει 25 χρονών. Άριστη στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, για τους
Ελβετούς. Η πατρίδα της όμως της έκοβε την ανάσα με λαβή επιδέξιου στραγγαλιστή.
Αναχωρούν όχι πια για ταξίδι με φτηνό αεροπορικό εισιτήριο. Η γενιά της ξέφρενης ανεμελιάς συνετρίβη
κατά την προσγείωση στην πραγματικότητα. Φεύγουν νιώθοντας τυχεροί αν καταφέρουν και βρουν χώρα
υποδοχής: μηχανικοί και επαγγελματίες από τον χώρο της υγείας, λογιστές και φοροτεχνικοί, ναυπηγοί και
αρχιτέκτονες, γεωπόνοι και χημικοί, κτηνίατροι και φυσιοθεραπευτές, τεχνολόγοι πυρηνικής ιατρικής και
οδοντίατροι, λογοθεραπευτές και μαίες, μηχανικοί αυτοκινήτων και συγκολλητές, κλειδαράδες και χτίστες,
ξυλουργοί και υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι και ψυκτικοί. Κάθε οικογένεια και ένας μετανάστης.
Παρηγορούν τους δικούς τους «μην κλαις, βρε μαμά, θα μιλάμε στο σκάιπ». Η θέση όμως στο κυριακάτικο
τραπέζι θα είναι άδεια. Σε πέντε ηλεκτρονικά λεπτά τι να πεις; Για ποιο καημό, ποιο όνειρο και πόνο, πώς να
τσουγκρίσεις το ποτήρι στη χαρά;Θα περιμένουν όλοι το καλοκαίρι. Αν η εταιρεία δώσει άδεια. Αλλά ποιος τα
σκέφτεται αυτά τώρα που στο μυαλό υπάρχει το σχέδιο -και η όποια ευκαιρία- για δραπέτευση.
Ποιες λέξεις άραγε και ποια χρώματα θα περιγράφουν το περιεχόμενο της νοσταλγίας του μέλλοντος;
Παπαδιαμαντικές «ελάτε, παιδιά, να τραγουδήστε» ή του Χατζή «…κι ας είναι λίγο για την Ελλάδα»;

1ο υποερώτημα (μονάδες 10)

Να επαληθεύσεις ή να διαψεύσεις, με βάση το Κείμενo 1, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο φύλλο σου
δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος:
α. Οι Έλληνες μετανάστες διαχρονικά βιώνουν τα ίδια συναισθήματα για την Ελλάδα, φεύγοντας από τη χώρα.
β. Οι σύγχρονοι Έλληνες μετανάστες δεν διαθέτουν πανεπιστημιακούς τίτλους σπουδών.
γ. Η μετανάστευση πλήττει διάφορες επαγγελματικές ειδικότητες.
δ. Το φαινόμενο της σύγχρονης μετανάστευσης δεν είναι τόσο εκτεταμένο.
ε. Οι νέες τεχνολογίες επικοινωνίας δεν μπορούν να αναπληρώσουν το κενό που αφήνουν στην οικογένειά τους οι
μετανάστες.

2ο υποερώτημα (μονάδες 10)

Δύο από τους τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται η πρώτη παράγραφος του Κειμένου 1 είναι η σύγκριση -
αντίθεση και τα παραδείγματα. Να επιβεβαιώσεις με συντομία την παραπάνω διαπίστωση (μονάδες 6) και να
εξηγήσεις τι επιτυγχάνεται με τις συγκεκριμένες επιλογές του συντάκτη (μονάδες 4). Μονάδες 10

3ο υποερώτημα (μονάδες 15)

θα τα λέμε στο «skype» (τίτλος),
το «Διπλό βιβλίο» του Δημήτρη Χατζή (παράγραφος 1),
«μην κλαις, βρε μαμά, θα μιλάμε στο σκάιπ» (παράγραφος 3):
Να εξηγήσεις τη λειτουργία των εισαγωγικών στις παραπάνω φράσεις του Κειμένου 1.

Οι δύο όψεις του brain drain

Στο παρακάτω κείμενο, ο συντάκτης καταθέτει τις απόψεις του για το φαινόμενο του brain drain[1].
Στα βάθη της κρίσης, μια ταλαντούχα φοιτήτρια που είχε μόλις αποφοιτήσει με επισκέφθηκε στο γραφείο
μου. «Ήρθα να σας πω ότι φεύγω για να ψάξω δουλειά στις Βρυξέλλες». «Έχεις κάποια βάση, ξέρεις πού να πας;»
τη ρώτησα. «Έχω μια φίλη που σπουδάζει. Θα με φιλοξενήσει όσο χρειάζεται. Έχει έναν καναπέ για να κοιμάμαι».
Κανείς δεν φεύγει, εάν μπορεί να ευημερήσει στη χώρα του. Φεύγει διότι αντιμετωπίζει περιορισμένες προοπτικές
εξέλιξης, φεύγει διότι τα καθαρά του εισοδήματα δεν εξασφαλίζουν επαρκή ευημερία σε μια κοινωνία ευρέων
(ακόμη και μετά την κρίση) μεσοστρωμάτων. Ή φεύγει γιατί απλώς «δεν βγαίνει». Είναι μια άσκηση ελευθερίας
ως προϊόν αναγκαιότητας.
Η μαζική «διαρροή εγκεφάλων» είναι απώλεια πολλών δισ. που επένδυσε η χώρα στην εκπαίδευση των
γιατρών, μηχανικών, επιστημόνων της. Είναι μείωση της μελλοντικής της παραγωγικής δυνατότητας, και των
φόρων και εισφορών που χρηματοδοτούν το κοινωνικό κράτος και τις αυριανές συντάξεις. Εάν παγιωθεί, μπορεί
να εγκλωβίσει μια οικονομία σε μακροχρόνια αποανάπτυξη[2] και φτώχεια.
Μπορεί το brain drain να μετατραπεί σε ευκαιρία για τη χώρα προέλευσης; Μπορεί, εάν καταφέρει να τους
επανεντάξει στο εργατικό της δυναμικό. Το καθαρό όφελος τότε (από την αυξημένη τεχνογνωσία, εξωστρέφεια,
δικτύωση) θα υπερβαίνει την ωφέλεια του να μην είχαν φύγει. Άλλωστε, σε πολλές περιπτώσεις, δεν φεύγουν
πλήρως: μετακινούνται διαρκώς, παραμένουν συνδεδεμένοι, επιστρέφουν. Η σύγχρονη εργασία ξεπερνά τους
περιορισμούς της φυσικής παρουσίας. Μπορείς να γράφεις προγράμματα για ολλανδικές εταιρείες ατενίζοντας το
Αιγαίο.
Η ανάκτηση δεν είναι φενάκη[3]. Ύστερα από μεγάλη διαρροή εργαζομένων στην κορύφωση της ανεργίας,
η Ισπανία ζει τώρα μια θεαματική αύξηση πληθυσμού. Επαναπατρίζεται η γενιά της κρίσης, αλλά και νέοι
ισπανόφωνοι μετανάστες από τη Λατινική Αμερική. Μεταξύ άλλων με πλατφόρμες, στο Διαδίκτυο, που συνδέουν
εκπατρισμένους Ισπανούς με ισπανικές επιχειρήσεις. Και στοχευμένη προσέλκυση ερευνητών από τα ακαδημαϊκά
ιδρύματα. Κύριος μοχλός, βέβαια, οι ισχυροί ρυθμοί ανάπτυξης της ισπανικής οικονομίας. Nothing succeeds like
success.
Η εσωτερική μετανάστευση στην Ευρώπη είναι μία ακόμη περίπτωση άσκησης ατομικής ελευθερίας που
μπορεί να οδηγεί σε αρνητικά (για την εθνική οικονομία) αποτελέσματα. […] Η απάντηση είναι να αυξήσουμε τις
εθνικές δυνατότητες, να δουλέψουμε για να καταστήσουμε την Ελλάδα συνολικά ελκυστικότερη για τα παιδιά της,
αλλά και για δημιουργικούς ανθρώπους από άλλες, φτωχότερες χώρες. Και σε επίπεδο Ε.Ε. να συμβάλουμε, μαζί
με άλλα κράτη, στην επεξεργασία νέων πολιτικών συνοχής, που θα ενισχύουν τον παραγωγικό δυναμισμό και τη
δημογραφική προοπτική της περιφέρειας.
Θέμα Α
«Να παρουσιάσετε συνοπτικά, σε 60-80λέξεις, το περιεχόμενο των τριών τελευταίων παραγράφων του κειμένου».

Μονάδες 15

Θέμα Β
B1. Σε κάθε έναν από τους παρακάτω ισχυρισμούς να δώσετε τον χαρακτηρισμό «Σωστό» ή «Λάθος» με βάση το
Κείμενο Ι. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας παραθέτοντας σχετικά αποσπάσματα από το κείμενο.
•Η μαζική «διαρροή εγκεφάλων» είναι βέβαιο ότι οδηγεί στον οικονομικό μαρασμό μιας χώρας.
•Ο επαναπατρισμένοι επιστήμονες εμφανίζουν εμπλουτισμό επαγγελματικών εφοδίων.
•Η φυγή ενός επιστήμονα στο εξωτερικό δε σημαίνει αυτομάτως και μόνιμη εγκατάστασή του στη χώρα
υποδοχής.
•Η Ισπανία απέτυχε στην πολιτική επαναπατρισμού των επιστημόνων της.
•Η ορθή αντιμετώπιση του brain drain είναι καθαρά εθνική υπόθεση.
Μονάδες 15
Β2. Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στην πέμπτη παράγραφο του κειμένου Ι (Η ανάκτηση…
like success.); Πώς ο τρόπος με τον οποίο επέλεξε να την αναπτύξει υπηρετεί την πρόθεση αυτή;
Μονάδες 15
Β3. Με ποιες γλωσσικές επιλογές (πέντε στον αριθμό) παρουσιάζει τις απόψεις του ο συγγραφέας στην τέταρτη
παράγραφο του κειμένου Ι (Μπορεί το brain drain… το Αιγαίο.) και πως συμβάλλει η καθεμιά απ’ αυτές στην
ορθή αποτύπωσή τους;
Μονάδες 10
Β4. Ποιο είναι το κυρίαρχο ρηματικό πρόσωπο στην τελευταία παράγραφο του κειμένου Ι και τι προσδίδει στο
ύφος της;
Μονάδες 5

Θέμα Δ
Λαμβάνοντας υπόψη τις πληροφορίες του κειμένου αναφοράς Ι να αναπτύξετε τα παρακάτω ζητούμενα:
α) Ποια είναι τα αίτια που μπορούν να οδηγήσουν έναν επιστήμονα σε φυγή από την πατρίδα του και σε
αναζήτηση εργασίας στο εξωτερικό;
β) Ποιες είναι οι πιθανές επιπτώσεις του φαινομένου της «διαρροής εγκεφάλων» στο εξωτερικό τόσο σε εθνικό
επίπεδο;
Υποθέστε ότι συντάσσετε άρθρο (300-400 λέξεων) για την σχολική σας εφημερίδα

Brain Drain: Η Ελλάδα ξαναγίνεται κόσμος

 Ο συγγραφέας του κειμένου προτείνει τη διαρροή των Ελλήνων επιστημόνων προς το εξωτερικό και
στηρίζει την άποψή του αυτή ιστορικά. Το κείμενο αυτό θα μπορούσε να αξιοποιηθεί συγκριτικά με το κείμενο
του Νίκου Κανέλλου, «Το αντίδοτο στο Brain Drain», ο οποίος υποστηρίζει την αντίθετη άποψη, το πώς δηλαδή
θα ενισχυθούν οι Έλληνες επιστήμονες για να παραμείνουν στην Ελλάδα.
Τα τελευταία χρόνια ακούω και διαβάζω πολλά δυσάρεστα για το brain drain, την αποδημία μορφωμένων
Ελλήνων στο εξωτερικό. Η ακούσια μετανάστευση είναι δυσάρεστη για τον μετανάστη και τους οικείους του,
χωρίς αμφιβολία. Παρά ταύτα, όσο και αν ακούγεται παράδοξο, το brain drain ίσως αποδειχθεί η μεγαλύτερη
ευκαιρία του ελληνισμού μετά την αρχαιότητα. Μέσω του brain drain η Ελλάδα ξαναγίνεται κόσμος. Και αυτό
γιατί ο κόσμος είναι η Ελλάδα που διαστέλλεται, ενώ η Ελλάδα είναι ο κόσμος που συστέλλεται, που μικραίνει.
Η Ελλάδα είναι μια μικρή γωνιά στη Μεσόγειο. Τόπος στενόχωρος, με μικρές παραγωγικές δυνατότητες.
Από τις απαρχές της ιστορικής παρουσίας του ο ελληνισμός μεγαλούργησε εκτός συνόρων. Ανέκαθεν η Ελλάδα
δεν χωρούσε τους Έλληνες, ένα λαό δημιουργικό και εξωστρεφή. Αυτοί που έφευγαν ήταν οι ικανότεροι, όσοι
ένιωθαν και έβλεπαν ότι η δυναμική τους υπερβαίνει την άγονη και περιορισμένη ελληνική γη. […]
Αλλά και στη νεότερη και σύγχρονη Ελλάδα δεν έλειψε η μετανάστευση. Τουναντίον, σε ορισμένες
περιόδους γιγαντώθηκε. Μόνο που πια η Ελλάδα δεν εξήγαγε μεγαλείο, αλλά κακομοιριά. Κατά κανόνα,
πάμφτωχοι, αμόρφωτοι Έλληνες παρατούσαν τα χωριά τους για να αναζητήσουν δουλειές στην Ευρώπη, την
Αμερική και την Αυστραλία. Οποιαδήποτε δουλειά. Μετανάστευαν ως φτωχοί συγγενείς, από μια ανυπόληπτη
Ελλάδα. Και παρότι συνήθως πρόκοβαν επαγγελματικά και κοινωνικά, στην πραγματικότητα αφελληνίζονταν.
Έσπευδαν πρόθυμα να υιοθετήσουν τον πολιτισμό της χώρας υποδοχής τους και τον επιδείκνυαν ως στοιχείο
ανωτερότητας στους Ελλαδίτες.
Από την άλλη, όσοι παρέμειναν στην Ελλάδα ήταν κατά κανόνα οι μορφωμένοι, που μπόρεσαν να χτίσουν
δουλειές και ζωές γύρω από το δημόσιο, είτε ως υπάλληλοι είτε ως κρατικοδίαιτοι ιδιώτες. Ελάχιστοι από τους
πεπαιδευμένους, ικανούς και τολμηρούς Ελλαδίτες άνοιξαν τα φτερά τους στον κόσμο, ενίοτε κυνηγημένοι από το
επίσημο κράτος για τα φρονήματά τους. […] Και τότε ήλθε η κρίση. Εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες άρχισαν να
μεταναστεύουν επειδή μπορούσαν, επειδή είχαν προσόντα. Μορφωμένοι και κοσμοπολίτες καταλαμβάνουν
συχνότατα επίζηλες θέσεις στις χώρες υποδοχής τους. Επιβάλλονται στις κοινωνίες τους με τη γνώση και τις
ικανότητές τους. Εξάγουν μια Ελλάδα της δημιουργίας, που το ελλαδικό κράτος έπνιγε. Η Ελλάδα, μετά το 1950,
αποφάσισε να δημιουργήσει τόσους πολλούς επιστήμονες και επαγγελματίες που αδυνατούσε να απορροφήσει και
να αξιοποιήσει. Στην αρχή, ως λύση, προκρίθηκαν οι ασύστολοι διορισμοί. Μετά η ανάπτυξη –φούσκα με
ασύγγνωστα δάνεια. Όταν αυτές οι δυνατότητες εξαντλήθηκαν και μας εξάντλησαν, απέμεινε η μετανάστευση.
Πικρή κάποιες φορές για τον Έλληνα, σωτήρια για τον ελληνισμό. Εξάγουμε, όπως στις λαμπρότερες
περιόδους της ιστορίας μας, το περίσσευμά μας, την προστιθέμενη αξία μας: ανθρώπους. Γιατί το βασικό
κεφάλαιο της χώρας μας είναι οι Έλληνες. Ξαναδίνουμε, λοιπόν, στην οικουμένη ό,τι ωραιότερο υπάρχει: γνώση
και νιάτα. Μέσω των νέων που αποδημούν η Ελλάδα ξαναγίνεται κόσμος, γίνεται Ελλάδα ξανά. Όπως στις
καλύτερες περιόδους της ιστορίας μας. Ελλάδα. Η γενιά του brain drain, έστω ασύνειδα, πράττει αυτό που καμιά
ηγεσία δεν κατόρθωσε. Μετατρέπει την κρίση σε ευκαιρία και ξαναδίνει στον ελληνισμό την πεμπτουσία του: την
οικουμενικότητα, την εξωστρέφεια. Η αυθεντική Ελλάδα ήταν και θα είναι αλλού, γιατί είναι οικουμενική.
Την ίδια ώρα η ελλαδική πολιτική ηγεσία υπόσχεται ότι θα κάνει τα πάντα για να ξαναφέρει πίσω τους
ξενιτεμένους. Προσπαθεί να πνίξει τον ελληνισμό στη μετριότητά της, να τον βυθίσει στα αδιέξοδα του
σύγχρονου ελλαδικού κράτους. Δεν κατανοεί ότι ιστορικά το πλέον επιτυχημένο παραγωγικό μοντέλο ήταν και
είναι η εξάπλωση του ελληνισμού στην περιφέρειά του. Η δημιουργία ισχυρών ελληνικών κοινοτήτων στο
εξωτερικό ανέκαθεν προσέφερε στην Ελλάδα ανάπτυξη, μέσω των εμπορικών και παραγωγικών δικτύων που
δημιουργούνται. Τελικά, ο μεγαλύτερος εχθρός του ελληνισμού είναι το ελλαδικό κράτος.
Στείρης, Γ. (28.03. 2017). «Brain drain: Η Ελλάδα ξαναγίνεται κόσμος». Huffpost.
ΚΕΙΜΕΝΟ 2 Το αντίδοτο στο Brain Drain
Ο συγγραφέας του κειμένου προτείνει τρόπους για την επιστροφή των Ελλήνων επιστημόνων από το εξωτερικό.
Το κείμενο αυτό θα μπορούσε να αξιοποιηθεί συγκριτικά με το κείμενο του Γ. Στείρη, «Brain drain: Η Ελλάδα
ξαναγίνεται κόσμος», ο οποίος υποστηρίζει την αντίθετη άποψη, την παραμονή δηλαδή των Ελλήνων
επιστημόνων στο εξωτερικό.
Το κύμα μετανάστευσης των Ελλήνων συνεχίζεται. Από την αρχή του χρόνου έως τον Οκτώβριο οι
εγγραφές στο Τμήμα Μετανάστευσης έφτασαν τις 3.790. Χιλιάδες νέοι επιστήμονες αναζητούν μία θέση εργασίας
στο εξωτερικό, προσδοκώντας ένα καλύτερο μέλλον. Βέβαια, οι περισσότεροι δε φεύγουν από επιλογή. Οι
δυνατότητες απορρόφησης ανθρώπων με υψηλά προσόντα στη χώρα μας είναι περιορισμένες. Υπάρχει, όμως,
τρόπος να εκμεταλλευτούμε το knowhow αυτών των ανθρώπων και να καταφέρουμε να περάσουμε από το brain
drain στο brain gain;
Η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, η δημιουργία νέων και καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας, και η
προσέλκυση καταρτισμένου προσωπικού, αποτελούν μονόδρομο προκειμένου να βάλουμε «φρένο» στο brain
drain. Άλλωστε, δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το φαινόμενο της μαζικής φυγής ικανών και έξυπνων ανθρώπων στο
εξωτερικό οφείλεται σε ένα βαθμό στην υπερπροσφορά ορισμένων ειδικοτήτων που δε μπορούν να καλυφθούν
στην Ελλάδα. Η πορεία αυτή μπορεί να αντιστραφεί με τη δημιουργία μιας επιχειρηματικότητας που θα στηρίζεται
στην καινοτομία και τη γνώση. Μιας επιχειρηματικότητας υψηλών δυνατοτήτων που θα προσφέρει νέες θέσεις
εργασίας στην Ελλάδα της «ήπιας» καινοτομίας. […] Η ανάπτυξη και η εισαγωγή νέων τεχνολογιών, όπως για
παράδειγμα οι τεχνολογικές αλλαγές που συμβαίνουν σε όλους τους κλάδους υψηλής τεχνολογίας και, ειδικότερα,
στη βιοτεχνολογία και την νανοτεχνολογία, όπου υπάρχουν πολλοί αξιόλογοι Έλληνες επιστήμονες, προσφέρουν
ευκαιρίες για αυτού του είδους την επιχειρηματικότητα και κατ’ επέκταση «ποιοτικές» θέσεις εργασίες. Μπορεί,
λοιπόν, να συνδράμει σημαντικά στην ανάσχεση του brain drain και γενικότερα στην αντιστροφή του κλίματος.
Ωστόσο, η αλλαγή αυτή του επιχειρηματικού μοντέλου συνεπάγεται και μια σειρά άλλων πολιτικών.
Όπως, για παράδειγμα, τη σταδιακή μείωση της υπερφορολόγησης που «στραγγαλίζει» τον ιδιωτικό τομέα.
Επιπλέον, προκειμένου να δοθεί μια πραγματική ώθηση στην οικονομία, απαιτούνται πολιτικές φιλικές προς την
επιχειρηματικότητα και δημιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων για την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων.
Έτσι, θα μπορέσουν οι επιχειρήσεις καταρχήν να «ανασάνουν», και στη συνέχεια να παρουσιάσουν καλύτερα
καινοτομικά αποτελέσματα, που δε θα βασίζονται μόνο σε δημόσιους πόρους, αλλά θα προκύπτουν μέσα από τη
διαδικασία της έρευνας και την ενσωμάτωση της γνώσης σε διαδικασίες και προϊόντα.
Η αναζωογόνηση της ελληνικής οικονομίας μέσω των παραπάνω προτάσεων θα επαναφέρουν τους νέους
επιστήμονες πίσω στη χώρα τους, αφού θα υπάρχει δυνατότητα αξιοποίησης τους, και το brain drain, που σήμερα
αποτελεί μια θλιβερή πραγματικότητα, θα μπορέσει να μετατραπεί σε brain gain με όλα τα συνεπαγόμενα
οφέλη.

Αίτια του brain drain στη χώρα μας

Η μαζική εκροή εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού από την Ελλάδα κατά την τελευταία δεκαετία συνδέεται
άμεσα με την παρατεταμένη οικονομική κρίση που βίωσε η χώρα μας. H οικονομική κρίση επιδείνωσε δραματικά
τις προοπτικές εύρεσης ή παραμονής στην εργασία, ειδικότερα των νέων και υψηλά καταρτισμένων Ελλήνων, με
αποτέλεσμα η μετανάστευση να καταστεί ελκυστική επιλογή για πολλούς εξ αυτών.
Ωστόσο το brain drain δεν είναι αποκλειστικά σύμπτωμα της οικονομικής κρίσης. Αντανακλά ευρύτερες
παραγωγικές και διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας οι οποίες αναδείχθηκαν
και επιδεινώθηκαν την τελευταία δεκαετία.
Η πρώτη βασική αδυναμία αφορά το στρεβλό παραγωγικό μοντέλο που δεν ευνοεί τη δημιουργία ποιοτικών,
παραγωγικών και καλά αμειβομένων θέσεων εργασίας υψηλής εξειδίκευσης. Όπως βλέπουμε στο, Ελλάδα και ΕΕ
ακολουθούν αντίστροφη πορεία όσον αφορά τη σχετική βαρύτητα των επαγγελμάτων υψηλών δεξιοτήτων. Το
2018 η απόκλιση της Ελλάδας από το μέσο όρο της ΕΕ όσον αφορά το μερίδιο των επαγγελμάτων υψηλών
δεξιοτήτων στη συνολική απασχόληση ήταν 10,9 ποσοστιαίες μονάδες (31,2% έναντι 42,1%) ενώ το 2008 ήταν
μόλις 3,4 ποσοστιαίες μονάδες (35,2% έναντι 38,6%).

Η δεύτερη βασική αδυναμία, είναι το σχετικά χαμηλό επίπεδο των καθαρών οικονομικών απολαβών που
έχουν οι εργαζόμενοι στην Ελλάδα κυρίως λόγω της υψηλής φορολογίας και των εισφορών εργαζομένων και
επιχειρήσεων που ανεβάζουν το μη μισθολογικό κόστος της εργασίας. Ειδικότερα για τους αποφοίτους
τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, το καθαρό μέσο ετήσιο εισόδημα που δήλωσαν το 2018 ήταν κατά 36% χαμηλότερο
σε σχέση με αυτό που δήλωσαν το 2008 (12.320 έναντι 19.278 €). Το εισόδημα του 2008 απεδείχθη μη-βιώσιμο,
καθώς δεν βασιζόταν στην αύξηση της παραγωγικής ικανότητας και της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας.
Πλέον το χάσμα από τον αντίστοιχο μέσο όρο της ΕΕ (26.704 €) ξεπερνά το 50%.

Η τρίτη βασική αδυναμία αφορά τις μη ικανοποιητικές συνθήκες εργασίας. Η Ελλάδα καταγράφει κακή
επίδοση στους περισσότερους δείκτες ποιότητας της εργασίας (job quality indices) που μετρά το Eurofound μέσω
του European Working Conditions Survey. Είναι ενδεικτικό ότι η Ελλάδα είναι ουραγός όσον αφορά τη
δημιουργία των λεγόμενων “high-flying jobs” καθώς μόνο το 5% των θέσεων εργασίας στη χώρα μας
κατατάσσεται στο συγκεκριμένο επαγγελματικό προφίλ (έναντι μέσου όρου στην ΕΕ 21%) ενώ καταλαμβάνει την
δεύτερη υψηλότερη θέση όσον αφορά τις θέσεις εργασίας κακής ποιότητας (“poor quality jobs”) με 41% έναντι
μέσου όρου στην ΕΕ 20%. Δηλαδή οι Έλληνες τείνουν να εργάζονται σε εργασίες υψηλών απαιτήσεων από
πλευράς ωραρίου και έντασης που όμως δεν προσφέρουν αντίστοιχες ευκαιρίες και ανταμοιβές σε όρους
αυτονομίας και εξέλιξης.
Επίσης οι σχετικές μετρήσεις δείχνουν ότι ο βαθμός ικανοποίησης των Ελλήνων εργαζομένων από την εργασία
τους συνεχώς μειώνεται ενώ η απόκλιση από τις ευρωπαϊκές τάσεις διευρύνεται.
Οι κακές συνθήκες εργασίας, η αναξιοκρατία, η απουσία προοπτικών επαγγελματικής εξέλιξης αναφέρονται
εξάλλου ως βασικοί λόγοι φυγής και σε σειρά εξειδικευμένων ερευνών που έχουν διεξαχθεί σε άτομα που
έχουν αποχωρήσει από τη χώρα.
Η τέταρτη βασική αδυναμία αφορά το χαμηλό επίπεδο υποκειμενικής και υλικής ευημερίας, όπως αυτό
μετράται με τους δείκτες ποιότητας ζωής. Η Ελλάδα καταλαμβάνει την προτελευταία θέση στον ΟΟΣΑ και την
τελευταία στην ΕΕ όσον αφορά το δηλωθέν επίπεδο ικανοποίησης των πολιτών από τη ζωή τους. Παράλληλα οι
Έλληνες δηλώνουν σε ποσοστό υπερδιπλάσιο του Ευρωπαϊκού μέσου όρου ότι δεν είναι αισιόδοξοι για το μέλλον,
με τη χώρα μας να καταλαμβάνει, μακράν της επόμενη, την τελευταία θέση στην κατάταξη. Η Ελλάδα κατέγραψε
επίσης τη χειρότερη επίδοση στην ΕΕ όσον αφορά την ποιότητα των δημοσίων υπηρεσιών, με μέση τιμή
ικανοποίησης 4,7 (με άριστα 10). Ο αντίστοιχος μέσος όρος σε επίπεδο ΕΕ ήταν 6,3.
Στρατηγική αντιμετώπισης του brain drain
Tο brain drain για να λυθεί προϋποτίθεται μια ολιστική προσέγγιση και συντονισμός όλων των εμπλεκόμενων
φορέων της επιχειρηματικής κοινότητας, της πολιτείας και της εκπαιδευτικής κοινότητας. Επιδιώκοντας ο ΣΕΒ να
συμβάλει στην συστηματική κατανόηση και την αντιμετώπιση των προκλήσεων που επιφέρει το brain drain
παρουσιάζει μια συνεκτική στρατηγική για την αντιστροφή του brain drain και την ενίσχυση των παραγωγικών
δυνατοτήτων στη χώρα μας.
Ο κεντρικός στόχος της στρατηγικής που παρουσιάζεται είναι η αποτελεσματική διαχείριση του
ανθρωπίνου κεφαλαίου και των ροών εργαζομένων υψηλών δεξιοτήτων, ώστε αυτές να λειτουργούν προς
όφελος της Ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας.
Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος απαιτούνται τόσο πολιτικές που να αντιμετωπίζουν τις δομικές αιτίες του
προβλήματος όσο και στοχευμένες παρεμβάσεις με άμεσο αντίκτυπο στον επαναπατρισμό του ανθρώπινου
δυναμικού που έχει μεταναστεύσει, τη διακράτηση όσων ήδη σκέφτονται να εγκαταλείψουν τη χώρα και τη
διασύνδεση των Ελλήνων του εξωτερικού με την εγχώρια επιχειρηματική και ερευνητική κοινότητα.
Με βάση τα παραπάνω η προτεινόμενη στρατηγική εδράζεται σε 2 άξονες:
Ο πρώτος άξονας αφορά τη γενική αναβάθμιση των παραγωγικών δυνατοτήτων της Ελληνικής οικονομίας,
ώστε να είναι σε θέση να δημιουργήσει πολλές, ποιοτικές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας σε κλάδους
εξωστρεφείς και υψηλής προστιθέμενης αξίας.
Ο δεύτερος άξονας αφορά την υλοποίηση ενός στοχευμένου Σχεδίου Δράσης με 5 πυλώνες:
•Πυλώνας 1: Δράσεις που αποσκοπούν στην παρακίνηση επιστροφής Ελλήνων υψηλών προσόντων που
βρίσκονται στο εξωτερικό.
•Πυλώνας 2: Δράσεις που αποσκοπούν στην ανάσχεση των μαζικών εκροών του ανθρώπινου δυναμικού
υψηλών προσόντων από την Ελλάδα προς το εξωτερικό.
•Πυλώνας 3: Οριζόντιες δράσεις που στοχεύουν τόσο στη διακράτηση όσο και την παρακίνηση
επιστροφής.
•Πυλώνας 4: Δράσεις διασύνδεσης των Ελλήνων του εξωτερικού με την εγχώρια επιχειρηματική και
ερευνητική κοινότητα.
•Πυλώνας 5: Δημιουργία ενός μόνιμου μηχανισμού παρακολούθησης και σχεδιασμού πολιτικών για την
αντιμετώπιση του brain drain.
Οι δράσεις θα πρέπει να αναληφθούν ταυτόχρονα και στους δύο άξονες έτσι ώστε να μεγιστοποιηθεί το όφελος
από τις συνέργειες μεταξύ των αξόνων.
Ειδικότερα ο πρώτος στοχεύει σε ένα δομικό παραγωγικό μετασχηματισμό που βελτιώνει τη θέση της Ελλάδας
στο διεθνή καταμερισμό της εργασίας και συνεπώς την ικανότητά της να διακρατεί και να προσελκύει ταλέντα
από τη διεθνή αγορά. Ο δεύτερος αφορά επιμέρους παρεμβάσεις που μεγιστοποιούν την ελκυστικότητα της
Ελλάδας σε κάθε δεδομένο επίπεδο παραγωγικών δυνατοτήτων.
 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ 17113
1ο υποερώτημα (μονάδες 10)
α. Λ
β. Λ
γ. Σ
δ. Λ
ε. Σ

2ο υποερώτημα (μονάδες 10)

Σύγκριση - αντίθεση: Παλιά μετανάστευαν εξαιτίας της ανέχειας. - Τώρα φεύγουν οργισμένοι.
Παραδείγματα: …όπως ο Γιάννης του Μοθωνιού για μια Μελαχρώ ιστορημένη από τον Παπαδιαμάντη. Μια
υπόσχεση σαν αυτή με την οποία έκλεινε το «Διπλό βιβλίο» του Δημήτρη Χατζή… Όπως ο γιατρός … στα
ελληνικά νοσοκομεία. Σαν την Ξένια που γύρισε…. 25 χρονών.
Με τη σύγκριση - αντίθεση αναδεικνύονται οι διαφορές ανάμεσα στη μετανάστευση του χθες και του σήμερα.
Με τη χρήση παραδειγμάτων από τη λογοτεχνία και την καθημερινή ζωή ενισχύεται η θέση του συντάκτη και
αισθητοποιούνται οι διαφορές ανάμεσα στη μετανάστευση του χθες και του σήμερα. Γίνεται πιο ξεκάθαρο το θέμα
της σημερινής μετανάστευσης.

3ο υποερώτημα (μονάδες 15)

θα τα λέμε στο «skype» (τίτλος): ξένος όρος,
το «Διπλό βιβλίο» του Δημήτρη Χατζή (παράγραφος 1): τίτλος λογοτεχνικού βιβλίου,
«μην κλαις, βρε μαμά, θα μιλάμε στο σκάιπ» (παράγραφος 3): αυτούσια παράθεση λόγων άλλων.

Θέμα Α
Το brain drain θα αποβεί θετικό για τη χώρα προέλευσης, αν επανενταχθούν οι εμπλουτισμένοι με νέα εφόδια
επιστήμονες. Ουσιαστικά, αυτοί οι επιστήμονες ήδη βρίσκονταν σε διαρκή επαφή με την χώρα τους . Η Ισπανία
με τις ορθές οικονομικές της επιλογές και υποδομές πέτυχε τη δημιουργική επανένταξη των επιστημόνων της στην
οικονομίας της. Απέναντι στα προβλήματα που γεννά η διαρροή επιστημόνων, η χώρα μας , στηριζόμενη και σε
κοινή οικονομική πολιτική με την Ε.Ε., με τη δημιουργία ευνοϊκού εργασιακού κλίματος μπορεί να προσελκύσει
γηγενείς και ξένους επιστήμονες.

Θέμα Β
Β1.
Λάθος : Η μαζική «διαρροή εγκεφάλων»… Εάν παγιωθεί, μπορεί να εγκλωβίσει μια οικονομία σε μακροχρόνια
αποανάπτυξη2 και φτώχεια.
Σωστό: Το καθαρό όφελος τότε (από την αυξημένη τεχνογνωσία, εξωστρέφεια, δικτύωση)
Σωστό: Άλλωστε, σε πολλές περιπτώσεις, δεν φεύγουν πλήρως: μετακινούνται διαρκώς, παραμένουν
συνδεδεμένοι, επιστρέφουν.
Λάθος: Η ανάκτηση δεν είναι φενάκη3. Ύστερα από μεγάλη διαρροή εργαζομένων στην κορύφωση της ανεργίας,
η Ισπανία ζει τώρα μια θεαματική αύξηση πληθυσμού. Επαναπατρίζεται η γενιά της κρίσης…
Λάθος: Και σε επίπεδο Ε.Ε. να συμβάλουμε, μαζί με άλλα κράτη, στην επεξεργασία νέων πολιτικών συνοχής
Β2.
Ο συγγραφέας στοχεύει στο να αποσαφηνίσει τη βασική του άποψη ότι η ανάκτηση των επιστημόνων και η
δημιουργική επανένταξή τους στη χώρα προέλευσης είναι εφικτοί στόχοι. Για να το επιτύχει αυτό, οργανώνει τη
σκέψη του με βάση το παράδειγμα της Ισπανίας που τα κατάφερε. Έτσι, ο αναγνώστης σχηματίζει μια σαφή
εικόνα για όσα ισχυρίζεται ο συντάκτης.
Β3. Μπορεί το brain drain να μετατραπεί σε ευκαιρία για τη χώρα προέλευσης; (Ρητορικό ερώτημα που
λειτουργεί μεταβατικά για τα επόμενα, κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη)
Μπορεί, εάν καταφέρει να τους επανεντάξει στο εργατικό της δυναμικό. (χρήση υποθετικής πρότασης που δίνει
τη βασική προϋπόθεση επιτυχίας του ισχυρισμού του)
Το καθαρό όφελος τότε (από την αυξημένη τεχνογνωσία, εξωστρέφεια, δικτύωση) θα υπερβαίνει την ωφέλεια του
να μην είχαν φύγει. (χρήση παρενθέσεων που λειτουργούν συμπληρωματικά και επεξηγηματικά για τα
προηγούμενα)
Άλλωστε, σε πολλές περιπτώσεις… (χρήση της διαρθρωτικής λέξης «Άλλωστε» που λειτουργεί προσθετικά και
επεξηγηματικά για τα προηγούμενα)
δεν φεύγουν πλήρως: μετακινούνται διαρκώς, παραμένουν συνδεδεμένοι, επιστρέφουν. (χρήση της διπλής
τελείας με πληροφορίες που ακολουθούν και ερμηνεύουν τα προηγούμενα)
Β4. Ο συντάκτης χρησιμοποιεί κατά κύριο λόγο το α΄ πληθυντικό πρόσωπο (να αυξήσουμε, να δουλέψουμε ,να
συμβάλουμε, για να καταστήσουμε). Με τη συγκεκριμένη επιλογή η παράγραφος κερδίζει σε ζωντάνια και
παραστατικότητα, αφού το α΄ πληθυντικό προσδίδει αμεσότητα και οικειότητα στα λεγόμενα του συντάκτη.
Παράλληλα, δηλώνει πνεύμα συλλογικότητας και καθολικότητας (ο συντάκτης τοποθετεί και τον εαυτό του στη
διαδικασία/ προβληματισμό που περιγράφει).

→ Άμεση γνωριμία με το θέμα και προσαρμογή στο

κατάλληλο επικοινωνιακό πλαίσιο. (με ή χωρίς χρήση
αφόρμησης λόγω του περιορισμού στο όριο των
Πρόλογος
λέξεων)
Άρθρο σε σχολική εφημερίδα
→ Πολύ σύντομη αποσαφήνιση της έννοιας
→ Ομαλή μετάβαση στο 1ο ζητούμενο του θέματος, με
την κατασκευή ενδεδειγμένης για την επίτευξη του
στόχου κατακλείδας.

→ Επιλογή θεματικής πρότασης/περιόδου που

Πρώτο ζητούμενο
φιλοξενεί την κυρίαρχη άποψη της παραγράφου.
Παράγραφος πρώτη
→ Στήριξη της θεματικής πρότασης με λογικό
Η έλλειψη δυνατότητας προσωπικής ευημερίας μέσω του
επιχείρημα
αντικειμένου σπουδών
→ Ανάπτυξη/αποσαφήνιση του επιχειρήματος και όχι
Κορεσμένα επαγγέλματα-ανεργία
απλή παράθεσή του.
Δύσκολες εργασιακές συνθήκες -Χαμηλές οικονομικές
→ Χρήση δεύτερου επιχειρήματος (δευτερεύουσας
απολαβές-υψηλό κόστος ζωής → δεν μπορεί να ζήσει, να
ιδέας).
δημιουργήσει, να ανεβάσει το επίπεδο της ζωής του
→ Ανάπτυξη/αποσαφήνιση του επιχειρήματος.
Συναισθηματικός εγκλωβισμός-κατάργηση του
→ Χρήση τρίτου επιχειρήματος
αισθήματος της αυτοπραγμάτωσης
→ Ανάπτυξη/αποσαφήνιση του επιχειρήματος.
Στέρηση της πνευματικής και ψυχικής ελευθερίας
→ Χρήση κατακλείδας για την ομαλή μετάβαση στο β΄
ζητούμενο.
Δεύτερο ζητούμενο
Παράγραφος δεύτερη
Η χώρα οδηγείται σε οικονομική ύφεση

ποικίλες αλυσιδωτές επιπτώσεις → Υπονόμευση της

→ Επιλογή θεματικής πρότασης/περιόδου που
οικονομικής δραστηριότητας της χώρας: Μειώνεται η
φιλοξενεί την κυρίαρχη άποψη της παραγράφου.
οικονομική ισχύς της χώρας, καθώς δεν αξιοποιούνται
→ Στήριξη της θεματικής πρότασης με λογικό
πλήρως οι πλουτοπαραγωγικές της δυνατότητες, χαμηλό
επιχείρημα και ανάπτυξη/αποσαφήνιση του
Α.Ε.Π.- μείωση κατανάλωσης
επιχειρήματος και όχι απλή παράθεσή του.
Ύφεση στους τομείς των γραμμάτων και του πολιτισμού:
→ Χρήση δεύτερου επιχειρήματος (δευτερεύουσας
Παρατηρείται αδυναμία ανανέωσης των εστιών
ιδέας).
πολιτισμού, εξαιτίας της έλλειψης στελέχωσής τους με
→ Ανάπτυξη/αποσαφήνιση του επιχειρήματος.
νέα ταλέντα.
πολλά νέα παιδιά με εξαιρετικές ικανότητες και ορθά
δομημένες προσωπικότητες δεν έχουν την ευκαιρία να
δείξουν την αξία τους
→ Εξαγωγή ισχυρού συμπεράσματος
→ Πολύ σύντομη αποσαφήνισή του
Επίλογος
→ Κλείσιμο του γραπτού με χρήση μηνύματος προς τον
αναγνώστη, ανάλογα με τις απαιτήσεις του
επικοινωνιακού πλαισίου.