Diagnostyka stanu skóry w zabiegach pielęgnacyjnych ciała

1. Charakterystyka podstawowych problemów na ciele

Otyłość

Epidemiczny charakter otyłości, zwłaszcza w krajach uprzemysłowionych, stanowi poważny problem

zdrowotny i społeczny. Cierpi na nią ok. 20% populacji ludzkiej, dlatego zaliczono ją do chorób
cywilizacyjnych. W ciągu ostatnich 20 lat częstość jej występowania wzrosła o 50%. Otyłość w okresie
dzieciństwa i dojrzewania prowadzi do otyłości u dorosłych. Rosnące koszty opieki medycznej oraz
wysoka śmiertelność w grupie pacjentów cierpiących na otyłość były przyczyną sfinansowania badań
epidemiologicznych nad skutkami zdrowotnymi tego schorzenia przez towarzystwa ubezpieczeniowe
oraz Światową Organizację Zdrowia. Stwierdzono wówczas, że zwiększa ono zachorowalność i
śmiertelność, a szczególny typ otyłości, tzw. otyłość trzewna (lub brzuszna), stanowi niezależny
czynnik ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca, nadciśnienia tętniczego, udaru mózgu,
cukrzycy typu 2, dyslipidemii, niektórych nowotworów oraz zaburzeń czynności nerek, a w związku z
tym wybitnie zwiększa ryzyko przedwczesnego zgonu.

Aby stwierdzić, czy na pewno mamy do czynienia z otyłością, porównujemy wagę rzeczywistą z
należną (idealną – Twoja Idealna Waga). Oceny dokonujemy w oparciu o wskaźnik Queteleta inaczej
wskaźnik masy ciała (po angielsku Body Mass Index, czyli BMI).

BMI = waga (kg) / wzrost 2(m) Optymalny BMI dla kobiet wynosi od 18 do 24, dla mężczyzn 20 do 25.

Niższe wartości wskaźnika odnoszą się do kośćca lekkiego, a wyższe do kośćca mocnego.

Aby określić typ kośćca, wykonujemy poniższy test: kciukiem i palcem wskazującym prawej ręki
próbujemy otoczyć nadgarstek lewej ręki na poziomie stawu:

jeśli palce zachodzą na siebie – kościec określamy jako „lekki”;

jeśli palce stykają się – jest „średni”;

jeśli nie stykają się – jest „mocny”.

TIW = BMI optymalny × wzrost 2

Odchylenie wagi rzeczywistej od idealnej:

powyżej 10 % = nadwaga, −

poniżej 10 % = niedowaga, −

powyżej 25% = otyłość.

Utrata kilogramów to długotrwały proces. Istnieje wiele metod na odchudzanie – ale nie wszystkie są
skuteczne. Dlatego też decyzja o odchudzaniu powinna być przemyślana, a sam proces dokładnie
zaplanowany. Myśląc o rozmiarach, powinniśmy również spojrzeć na nasze zdrowie, ocenić, w jakim
jest stanie, czy potrzebuje naszej pomocy. Trzeba pamiętać, że każdy organizm inaczej reaguje na
odchudzanie i różnego rodzaju diety, które są męczące, w szczególności u osób z większą nadwagą.
Przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych badania wykazały, że bez względu na przyjętą dietę –
wskaźnik sukcesu (czyli utrzymania spadku wagi ciała przez okres 5 lat) nie przekracza 10%.

Otyłość jest stanem zwiększenia ilości tkanki tłuszczowej. Stan ten prowadzi zawsze do zaburzeń
biochemicznych i patofizjologicznych, które mogą być przyczyną zmian narządowych. Otyłość jest
związana z dodatnim bilansem energetycznym.

Przyczyny otyłości są różne:

• niska podstawowa przemiana materii – podstawowa przemiana materii to porcja energii,

która w warunkach spoczynku jest niezbędna do utrzymania niezbędnych czynności
życiowych. U osób szczupłych pochłania ona 50-70% dziennego wydatku energetycznego,
natomiast u otyłych znacznie mniej – dlatego większa ilość energii może być zmagazynowana
w tkance tłuszczowej;
• otyłość nerwowa – występuje głównie u kobiet i dzieci w warunkach stresowych.
W podwzgórzu powstają zaburzenia odczuwania sytości i łaknienia;
• otyłość hormonalna – wywołana niedoczynnością tarczycy, zaburzeniem wydzielania
hormonów płciowych, w okresie klimakterium, w nadczynności kory nadnerczy, jako skutek
uboczny leczenia sterydami, przy np. chorobach astmatycznych, przewlekłych zapaleniach
oskrzeli;
• otyłość dziedziczna – zależy od czynników genetycznych – tzw. oszczędne geny sprzyjają
lepszemu przyswojeniu i wykorzystaniu energii obecnej w pokarmach, a więc
korzystniejszemu jej magazynowaniu i pożytkowaniu dopiero w okresach niedostatku
żywności. Osobnicy posiadający takie geny są często potomkami osób, które przeżyły klęski
głodu. Otyłości sprzyja u nich także nawyk spożywania zwiększonej ilości tłuszczu, którego
podaży organizm nie jest w stanie kontrolować;
• zaburzenia regulacji neurohormonalnej - nieodczuwanie sytości nawet po obfitym posiłku.
Otyłość na ogół rozwija się na tle braku pobudzenia ośrodka sytości w podwzgórzu przez tzw.
czynniki sytości;
• preferencyjne utlenianie węglowodanów – osoby, których organizm sprawniej utlenia
węglowodany niż lipidy, mają średnio dwuipółkrotnie większą skłonność do tycia niż te, u
których utleniane są przede wszystkim tłuszcze;
• ograniczenie termogenezy poposiłkowej – szczupli osobnicy reagują na przyjęcie posiłku
wzmożonym rozproszeniem w postaci ciepła nawet do 10% dostarczonej energii. Efekt ten
nazwano termogenezą indukowaną przez dietę. U osobników otyłych termogeneza
poposiłkowa jest bardzo ograniczona lub wcale nie występuje – przyczyną jest brak brunatnej
tkanki tłuszczowej lub upośledzenie jej funkcji;
• nieodpowiedni skład diety, mała liczebność i częstość spożywania posiłków – przekarmianie i
sztuczne żywienie w wieku niemowlęcym (zwłaszcza w pierwszym półroczu) może sprzyjać
wystąpieniu otyłości w późnym dzieciństwie. Osoby spożywające 1-2 posiłki dziennie
wykazują większą tendencję do tycia, mają wyższe stężenie cholesterolu i częściej zaburzoną
tolerancję węglowodanów niż te, które spożywają 5 posiłków dziennie. Posiłki bogate w
tłuszcze i węglowodany oraz mała aktywność fizyczna sprzyjają odkładaniu tkanki
tłuszczowej. Otyłość występuje częściej u ludzi z niższych warstw społeczno-ekonomicznych i
źle zarabiających niż wśród wykształconych i zamożnych, ponieważ o sposobie żywienia
decydują często uwarunkowania psychospołeczne i ekonomiczne;
 • ograniczenie ruchu i wysiłku fizycznego – zastój mięśniowy, wynikający z braku aktywności
fizycznej, prowadzi do zbijania się kropelek tłuszczu w adipocytach, a w taki sposób zbita
tkanka tłuszczowa trudniej podlega rozpadowi. Z ograniczeniem wysiłku fizycznego oraz
długotrwałym unieruchomieniem (np. podczas oglądania telewizji lub pracy przy
komputerze) wiąże się także mniejsze zużycie energii. Często unieruchomieniu towarzyszy
dodatkowo spożywanie bogatokalorycznej żywności, np. chipsów, słonych paluszków,
prażonej kukurydzy – co sprzyja odkładaniu tłuszczu;
• otyłość nawykowa – nawyk jedzenia, szczególnie „zajadanie” stresu;
• otyłość polekowa – przyjmowanie leków sterydowych.

Kobiety mają o około 10 % więcej tłuszczu niż mężczyźni, z wiekiem udział procentowy tkanki
tłuszczowej w ustroju jest większy i tak, np. u kobiety o wadze 60 kg w wieku:

− 25 lat jest 26% tłuszczu,

− 40 lat jest 32 % tłuszczu,

− 55 lat jest 38% tłuszczu.

Rozkład tkanki tłuszczowej w organizmie jest bardzo istotny przy przybieraniu na wadze.

W młodszym wieku tkanka tłuszczowa rozkłada się bardziej równomiernie, u kobiet starszych tkanka
tłuszczowa zajmuje biodra, brzuch i uda.

Od 18 roku życia u kobiet obserwuje się obniżenie przemiany metabolicznej. Spadek wynosi 2% przez
każde 10 lat. Dlatego kobieta pomiędzy czterdziestym a pięćdziesiątym rokiem życia narażona jest na
wystąpienie otyłości, jeśli spożywa niezrównoważone posiłki w pośpiechu, nie kontroluje ilości
przyjmowanych pokarmów i nie uprawia ćwiczeń fizycznych.

Stopień otłuszczenia ciała i rozmieszczenie tkanki tłuszczowej można wyznaczyć także na podstawie
pomiaru fałdów skórno-tłuszczowych w standardowo określonych rejonach ciała. Dla zobrazowania
otłuszczenia podaje się najczęściej sumę 10 fałdów mierzonych za pomocą fałdomierza. Pomiarów
dokonuje się w okolicy uda ponad rzepką, ponad mięśniem szerokim uda-bocznym, ponad mięśniem
trójgłowym ramienia, w okolicy pępkowej, w okolicy bocznej klatki piersiowej na poziomie X żebra,
nad kością biodrową pomiędzy żebrem XII a grzebieniem biodrowym, wzdłuż pachowej krawędzi
mięśnia piersiowego większego, w okolicy bródkowej, w okolicy podłopatkowej i na policzku.
Grubość fałdu tkanki podskórnej mierzona nad grzebieniem łopatki w otyłości u kobiet przekracza 25
mm, a u mężczyzn 15 mm. Sumę fałdów skórnotłuszczowych osób badanych porównuje się z
wartościami uzyskanymi dla analogicznej populacji osób szczupłych zależnie od płci i wieku.

Na podstawie dystrybucji tkanki tłuszczowej w poszczególnych rejonach ciała można ocenić

zagrożenie zdrowotne. Wyróżnia się otyłość androidalną i gynoidalną. Pierwsza z nich – androidalna
(inaczej: wisceralna, centralna, brzuszna, trzewna, typu „jabłko”) jest charakterystyczna dla mężczyzn
– u kobiet z reguły pojawia się ona w okresie menopauzy, może także stanowić przejaw otyłości
występującej rodzinnie. Otyłość androidalna charakteryzuje się nagromadzeniem tkanki tłuszczowej
w górnej połowie ciała, głównie wewnątrz jamy brzusznej w sieci krezki i w przestrzeni
zaotrzewnowej. Otyłość gynoidalna (pośladkowo-udowa, typu „gruszka”) jest typowa dla kobiet i
charakteryzuje się występowaniem nadmiaru tkanki tłuszczowej w obrębie dolnej połowy ciała.
Obydwa typy otyłości można w prosty sposób zróżnicować, obliczając stosunek obwodu talii do
obwodu bioder, tzw. wskaźnik talia/biodra lub WHR (ang. waist to hip circumference ratio).

WHR = obwód talii / obwód bioder

Jeżeli wskaźnik WHR dla kobiet wynosi 0,8, a dla mężczyzn 1,0 – mamy do czynienia z otyłością
trzewną.

Cellulit

Cellulit, czyli lipodystrofia, to powszechnie występujący defekt kosmetyczny (dotyczy 80% kobiet),
polegający na nieprawidłowym odkładaniu tkanki tłuszczowej i specyficznym pofałdowaniu skóry
oraz pojawieniu się bolesnych i nieregularnych guzków. Zmiany te występują na udach, pośladkach i
biodrach, a także na ramionach i piersiach. Inne nazwy tego schorzenia to: skórka pomarańczowa,
liposkleroza lub obrzękowo-fibrosklerotyczna patologia tkanki podskórnej.

Lipodystrofia jest efektem niedostatecznego wydalania końcowych produktów przemiany materii, a

więc wadliwego funkcjonowania układu limfatycznego.

Główną przyczyną występowania cellulitu są hormony żeńskie. Dlatego też problem ten dotyczy
głównie kobiet. Ponadto związany jest on z zaburzeniami układów: pokarmowego, nerwowego,
krążenia, hormonalnego, a także związany jest z uwarunkowaniami genetycznymi.

Powstawaniu lipodystrofii sprzyjają:

• nieprawidłowa dieta, bogata w tłuszcze zwierzęce i węglowodany, uboga w witaminy i

mikroelementy oraz błonnik;
• otyłość, chociaż schorzenie to występuje także u kobiet szczupłych;
• siedzący tryb życia, brak ruchu;
• budowa ciała, tzw. typ śródziemnomorski o wąskich ramionach i szerokich biodrach;
• noszenie obcisłych ubrań i butów na wysokich obcasach;
• spożywanie używek (kawa, alkohol), palenie papierosów.

Na podstawie najnowszych badań tkanek wyodrębniono dwa rodzaje cellulitu:

• wodny (miękki);
• lipidowy (twardy)

Lipodystrofia wodna – w każdym miesiącu życia, począwszy od okresu dojrzewania, w ciele kobiety
odkłada się rezerwa wody i tłuszczów w tkankach tak, aby przygotować się do ewentualnej ciąży.
Następuje wówczas przesunięcie tych rezerw w kierunku zewnętrznej warstwy skóry i tkanki
tłuszczowej. Pod koniec cyklu organizm pozbywa się tej nadwyżki bardziej lub mniej skutecznie. Jeżeli
rytm hormonalny ulegnie zakłóceniu wówczas powstaje cellulit wodny3.

Lipodystrofia lipidowa - zaczyna się w głębszych warstwach skóry właściwej oraz tkance podskórnej i
jest wynikiem braku rozpadu cukrów i tłuszczów gromadzonych w komórkach tłuszczowych. Komórki
zaczynają się powiększać na powierzchni, tworząc skupiska mające wygląd kiści winogron skóry i
guzki - tzw. skórkę pomarańczową.
Opierając się na obserwacji skóry, teście szczypania oraz na badaniach termograficznych, można
wyróżnić następujące stadia cellulitu:

• stadium 1. – obrzękowe – podczas leżenia i stania skóra gładka, jednak po ściśnięciu fałdu
skóry pojawia się efekt skórki pomarańczowej. Między komórkami tłuszczowymi pojawia się
płyn obrzękowy;
• stadium 2. – włóknienia – powierzchnia skóry podczas leżenia wydaje się gładka, jednak
podczas stania jest wybrzuszona. Widoczny efekt skórki pomarańczowej. Zastój w krążeniu,
niedotlenienie tkanek. Skupiska patologicznych adypocytów (komórek tłuszczowych);
• stadium 3. – stwardnienia (sklerozy) – w tym przypadku mają miejsce początki powstawania
mikroguzków, początki stwardnienia tkanki łącznej, postępujące zaburzenia w mikrokrążeniu
i wymianie krew – komórki, masowe mikrowylewy. Bolesność przy ucisku;
• stadium 4. – makroguzki – pogłębienie stadium 3., zanik budowy typowej tkanki, sylwetka
zdeformowana – powierzchnia skóry objęta cellulitem przypomina kalafior, obniżona
temperatura, guzki bolesne.

Diagnoza kosmetyczna konieczna do ustalenia programu terapeutycznego obejmuje:

− ocenę wzrokową fałdu skórnego;

− badania termograficzne, wykorzystujące zmianę ocieplenia powierzchni skóry na skutek zaburzeń

krążenia. Do badania wykorzystuje się folię, w której znajdują się płynne kryształy, które po
przyłożeniu do skóry świecą różnymi kolorami. Możemy ocenić rozległość cellulitu i stopień zmian; −

badania USG tkanki podskórnej (w celu stwierdzenia stadium); −

wideokapilarosopia, która pokazuje na ekranie komputera stan mikrokrążenia.

Rozstępy

Zjawisko rozstępów zostało opisane przez Roderera w 1773 roku, jednak dopiero blisko 100
lat później w 1867 roku Koestner wyjaśnił ich patogenezę.

Rozstępy prezentują się jako linijne, równoległe pasemka, rozdzielone zdrową skórą. Ich pojawienie
wiąże się z delikatnym uczuciem świądu, rzadziej pieczenia i bólu.

Kiedy rozstępy stają się widoczne, przechodzą przez kolejne fazy różnicowania.

• Pierwsza – do 3. miesiąca od powstania mają kolor czerwony;

• Druga – 4 - 5. miesiąc są sinoczerwone;
• Trzecia – po 6. miesiącu przybierają barwę białą lub perłowobiałą;
• Czwarta – po 8. miesiącu mają barwę kości słoniowej, żółtawą – co odpowiada zmianom
bliznowatym skorelowanym z utrwaloną reorganizacją i degeneracją skóry właściwej i tkanki
podskórnej.
Rozstępy skórne bardzo często pojawiają się u kobiet w ciąży (striae gravidarum). Ich przyczyną jest
gwałtowne rozciąganie skóry, które towarzyszy zbyt szybkiemu wzrostowi wagi ciała w czasie ciąży,
predyspozycje genetyczne, zmiany hormonalne oraz inne niepoznane jeszcze czynniki.

Z kolei rozstępy w zespole Cushinga (nadczynność kory nadnerczy) mają charakterystyczne

sinoczerwone zabarwienie utrzymujące się przez cały czas.

Rozstępy są z reguły obustronne, tzn. pojawiają się po obu stronach ciała, w każdej jego okolicy z
wyjątkiem twarzy, dłoni i stóp.

Na brzuchu mogą mieć wygląd promienisty lub wachlarzowaty, na biodrach poprzeczny, na

piersiach promienisty, od brodawki piersiowej, zaś w okolicy lędźwiowo-krzyżowej są horyzontalne.

Charakterystyczne cechy rozstępów to:

• ścieńczały naskórek, bez rysunku brodawkowatego;

• cieńsza nawet o połowę skóra właściwa;
• włókna kolagenowe ułożone w grube pęczki równolegle do poziomu skóry;
• włókna elastylowe w warstwie brodawkowej całkowicie zaniknęły, natomiast w warstwie
siateczkowej są nieliczne, delikatne i splątane;
• przydatki włosowo-łojowe nieobecne.

U kobiet to schorzenie występuje dwa razy częściej niż u mężczyzn, może się pojawiać w każdym
wieku – choć najczęściej występuje w okresie dojrzewania i podczas ciąży.

Najczęstsze miejsca występowania rozstępów to w przypadku:

• dojrzewania – u dziewcząt biodra, uda i piersi, u chłopców natomiast okolica krzyżowo-

lędźwiowa;
• ciąży – boczne części brzucha, biodra, uda i piersi;
• zespołu endokrynologicznego Cushinga i sterydoterapii – brzuch, pośladki, biodra i pachy.

Istnieją dwie teorie ich powstania:

- endokrynologiczna (hormonalna) wiąże się z nadmiernym wydzielaniem glikokortykoidów zarówno

podczas ciąży, jak i w zespole endokrynologicznym Cushinga, a także podczas stosowania
sterydoterapii;

- mechaniczna wiąże się z gwałtownym wydłużaniem i skracaniem mięśni, które powoduje

wyciąganie naczyń i włókien skóry, doprowadzając do lokalnego niedokrwienia oraz do przerwania
włókien kolagenowych i elastynowych. Zmiana ta związana jest z otyłością i ciążą.

W zasadzie oba powyższe mechanizmy odgrywają pewną rolę w powstawaniu rozstępów, a sprzyja
im predyspozycja genetyczna.

Rozstępy raz powstałe pozostają na czas nieokreślony. Aktualnie nie istnieje terapia lekarska będąca
w stanie spowodować ich zanik.

Ponieważ leczenie daje mierne efekty, dlatego dużą rolę odgrywa profilaktyka.
Zasady związane z profilaktyką rozstępów:

• kontrola ciężaru ciała, unikanie drastycznych terapii dietetycznych, ograniczanie nadmiernych

zwyżek ciężaru ciała w ciąży;
• zrównoważona dieta;
• umiarkowana regularna aktywność fizyczna połączona z masażem;
• ochrona skóry przed promieniowaniem UV;
• kontrola gospodarki hormonalnej, stosowanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ);
• wczesne reagowanie na zmiany skórne poprzez wprowadzanie odpowiednich kuracji
kosmetycznych;
• stosowanie prewencji kosmetologicznej polegającej na stosowaniu kremów, żeli i olejków, a
także preparatów na bazie roślinnej – elastyny, witamin, preparatów łożyskowych,
kolagenowych.

2. Rozpoznawanie zmian na skórze wywołanych czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi

❖ Wpływ czynników wewnętrznych na wygląd skóry ciała

Czynniki wewnętrzne stanowiące podłoże otyłości:

• dziedziczność – badania wykazały, że w niektórych rodzinach występuje skłonność do

otyłości;
• zaburzenia hormonalne – szczególnie w:
✓ okresie klimakterium,
✓ terapii lekami hormonalnymi,
✓ schorzeniach reumatycznych,
✓ leczeniu niepłodności,
✓ okresie impotencji u mężczyzn,
✓ przy chorobach astmatycznych
✓ przewlekłych zapaleniach oskrzeli
• nerwowe – w ośrodku kory mózgowej powstają zaburzenia odczuwania sytości i łaknienia.
❖ Wpływ czynników zewnętrznych na wygląd skóry ciała

Na podstawie badań ustalono zależność między otyłością a:

• spożywaniem nadmiernej ilości kalorii;

• technizacją życia codziennego;
• patologią łaknienia;
• okresem rzucenia palenia.

3. Budowa i fazy rozwoju piersi

Budowa i proporcje piersi

Anatomowie nie poświęcają piersiom zbyt wiele uwagi. Dzieje się tak dlatego, że z punktu widzenia
anatomii gruczoły sutkowe są przydatkami skóry (wytworami naskórka tak jak gruczoły
zewnątrzwydzielnicze – potowe, łojowe).
Gruczoły piersiowe stanowią też uzupełnienie głównych narządów rozrodczych: macicy, jajników i
pochwy.

Piersi składają się z dwóch głównych elementów: tkanki gruczołowej, zawierającej płaty i przewody
mleczne, oraz tkanki łącznej, stanowiącej konstrukcję podtrzymującą. Tkanki te zanurzone są w
tkance tłuszczowej, która stanowi większą część objętościową piersi.

Produkcja mleka odbywa się w płatach zawierających 15-25 przewodów mlecznych. Przewody
prowadzą do brodawki sutkowej. Każdy przewód rozszerza się, tworząc tuż przed ujściem na
powierzchni brodawki „magazyn” – zatokę mleczną.

Sutek leży bezpośrednio na mięśniach piersiowych. Piersi sięgają w pionie od 2. do 6. żebra, a w

poziomie od mostka do bocznej krawędzi klatki piersiowej.

Płaty gruczołów sutkowych są umocowane do skóry za pomocą pasm tkanki łącznej zwanych
więzadłami wieszadłowymi. Mają one konkretną długość i są nieelastyczne. Oznacza to, że jeśli się je
naciągnie, to staną się obwisłe (dlatego ważne jest noszenie odpowiedniego biustonosza).

Nieco poniżej środka sutka wznosi się cylindryczna lub stożkowata, ciemniej zabarwiona brodawka
sutkowa (u kobiet, które rodziły, pigmentacja brodawki jest silniejsza). Brodawka leży na środku
okrągłego, silniej zabarwionego pola zwanego otoczką brodawki.

Proporcje piersi

Piękne piersi mają kształt kropli, są tych samych rozmiarów, osadzone na tej samej wysokości, a
brodawki oddalone są od siebie o 20-21cm. Linia brodawek powinna być oddalona od pępka o 20-26
cm. Odległość od obojczyka do sutka wynosi 18-22 cm.

Kształt piersi determinują następujące powierzchnie przylegania gruczołu do ściany klatki piersiowej:

• szeroka powierzchnia przylegania;

• pośrednia powierzchnia przylegania;
• wąska powierzchnia przylegania.

Fazy rozwoju piersi

Rozwój piersi i zachodzące w nich zmiany wiążą się kolejnymi fazami rozwojowymi w życiu kobiety.
Rozwój piersi rozpoczyna się u dziewcząt wraz z dojrzewaniem płciowym.

Wyróżniamy sześć okresów rozwojowych w życiu kobiety:

• okres starszego dzieciństwa – jest okresem dojrzewania płciowego u dziewcząt 11-16 lat:
✓ 11.-13. rok życia – nabrzmienie i ciemniejsze zabarwienie brodawek. Uwypuklenie
otoczki – stadium „pączka”,
✓ 13.-16. rok życia – nagromadzenie tkanki tłuszczowej w okolicach piersi, rozrost
gruczołów piersiowych. Najczęściej otoczki uwypuklają się wyraźnie, natomiast
brodawki niewiele wystają spoza otoczki. Pierś przybiera charakterystyczny kształt
„piersi dziewiczej”;
 • okres młodzieńczy – u dziewcząt 16.-20. rok życia. Trwa od uzyskania dojrzałości płciowej do
zakończenia dorastania (ustalenia wysokości ciała). Pierś uzyskuje swój indywidualny kształt i
wielkość. Otoczki spłaszczają się, brodawki uwypuklają;
• okres wieku dorosłego – od 20. do 40. roku życia. Największa wydolność organizmu. W czasie
ciąży następuje powiększenie gruczołów sutkowych, obrzmienie i przebarwienie brodawek i
otoczek. Zmiany pociążowe to zazwyczaj niewielkie zwiotczenie i opadanie piersi;
• okres wieku dojrzałego - od 40 do 55 lat – do zakończenia funkcji gruczołów płciowych
(climax). Zmniejsza się ilość tkanki gruczołowej, zwiększa się natomiast ilość tkanki
tłuszczowej w obrębie piersi. Niekiedy piersi powiększają się;
• okres starzenia – od 55. roku życia. Może występować zwiotczenie, opuszczenie piersi.
Brodawki i otoczki mogą tracić ciemniejsze zabarwienie. Intensywna pielęgnacja i terapia
hormonalna mogą zachować piękne piersi do 80 roku życia;
• okres zaawansowanej starości – po 80. roku życia zwykle następuje wychudzenie ciała,
zanikanie różnic płciowych, piersi mogą przyjmować wygląd pustych woreczków.

Defekty piersi

Do najważniejszych defektów piersi należą:

• przerost w okresie dojrzewania;

• przerost ciążowy;
• opadanie;
• niedorozwój;
• zanik;
• trwałe zmiany w obrębie piersi – rozstępy, piegi, ostuda, owłosienie, bielactwo, znamiona
barwnikowe, włókniaki, torbiele.

4. Przeciwwskazania do zabiegów na ciało i piersi

Przeciwskazania do zabiegów na ciało:

• stany zapalne, wirusowe i alergiczne skóry;

• świeże rany;
• uczulenie i alergia na składnik czynny zawarty w preparatach;
• znamiona o ciemnym zabarwieniu, dużej spoistości i gładkie;
• stany alergiczne;
• daleko posunięta miażdżyca naczyń;
• świeże zakrzepy;
• niewyrównane wady serca;
• występowanie tętniaków;
• nadczynność tarczycy;
• ciąża;
• miażdżyca naczyń.

Przeciwwskazania do zabiegów na piersi:

• stany zapalne gruczołu sutkowego;

 • zgrubienie i guzki w gruczole piersiowym;
• stany zapalne, owrzodzenia, skóry sutków;
• nieprawidłowości w obrębie brodawki sutkowej (znaczne wciągnięcie, wydzielina,
chropowata powierzchnia);
• zabiegi operacyjne usunięcia guzków lub innych zmian w obrębie gruczołu piersiowego;
• karmienie piersią.

5. Hirsutyzm

Ciało człowieka praktycznie w całości pokryte jest przez włosy, z wyjątkiem podeszwy stóp i wnętrz
dłoni. Wyróżnić możemy:

• włosy długie – głowy, pach, wzgórka łonowego i narządów płciowych, brody i wąsów u
mężczyzn;
• włosy szczotkowe – rzęsy i brwi;
• meszek włosowy – krótkie, cienkie i delikatne włosy.

Zdarza się jednak tak, że niekiedy tam, gdzie powinny wyrastać włosy cienkie, słabe i delikatne,
pojawiają się włosy twarde, grube, sztywne, zwykle dłuższe i ciemniejsze. Wyróżniamy następujące
rodzaje nadmiernego owłosienia:

• hirsutyzm;
• hypertrychoza.

Nadmiar owłosienia

Hirsutyzm jest to owłosienie typu męskiego. Choroba ta dotyka kobiety na skutek zaburzeń
hormonalnych. Kobiety cierpiące na hirsutyzm skarżą się jeszcze na obniżenie głosu oraz wzrost masy
mięśniowej ciała. Owłosienie to występuje przeważnie na podbrzuszu, linii białej, pachach,
wewnętrznej powierzchni ud, klatce piersiowej, nad górną i pod dolną wargą, na brodzie i policzkach.

Powód zwiększenia się poziomu androgenów (męskich hormonów) może leżeć w genetyce, bądź
chorobach endokrynologicznych (wywołane przez liczne choroby nadnerczy, jajników, przysadki,
podwzgórza, w których dochodzi do zwiększonego wytwarzania androgenów). Zdarza się jednak też,
że poziom androgenów jest w normie, a mimo wszystko owłosienie występuje. Przyczyną tego jest
nadwrażliwość mieszków włosowych na działanie męskich hormonów. Zaburzenia te mają tendencje
do współwystępowania wraz z innymi dolegliwościami ze strony układu hormonalnego, jak np.
łojotok, trądzik, problemy z miesiączkowaniem, otyłość. Kobiety dotknięte tą chorobą mają problem
z usuwaniem włosów, gdyż szybko one odrastają jeszcze silniejsze i grubsze – pomóc może jedynie
zniszczenie mieszków włosowych.

Wyróżnić możemy:

• hirsutyzm idiopatyczny – występuje u kobiet o prawidłowym miesiączkowaniu z normalnym

stężeniem androgenów;
• hirsutyzm wtórny:
✓ pochodzenia jajnikowego (zespół policystycznych jajników),
✓ pochodzenia nadnerczowego (choroby nadnercza),
 ✓ spowodowany innymi zaburzeniami endokrynnymi (np. niedoczynność tarczycy),
✓ polekowy (reakcja na przyjmowanie testosteronu, anabolików).

Hypertrychoza jest to przekształcenie istniejących, jasnych włosów mieszkowych w ciemne, grube

włosy terminalne występujące w dowolnej okolicy ciała, niezależnie od płci i nadwrażliwości na
androgeny. Występuje rodzinnie zarówno u kobiet, jak i mężczyzn bez obecności zaburzeń
hormonalnych.

Literatura obowiązkowa

1. Drygas B., Mrozowska M., Szpindor R., Kosmetyka pielęgnacyjna i upiększająca – dłonie,
stopy, ciało, Nowa Era, Warszawa 2013;
2. Konopacja-Brud I., Brud W., Aromaterapia w gabinecie kosmetycznym odnowy biologicznej
wellness i Spa, WWSZKiPZ, Warszawa 2010;
3. Jurkowska S., Surowce kosmetyczne, Wydawnictwo Ekoprzem, Dąbrowa Górnicza 2002;
4. Malinka W., Zarys chemii kosmetycznej, Wydawnictwo Volymed, Wrocław 1999;
5. Mrukot M., Kosmetologia Receptariusz, Wydawnictwo MWSZ, Kraków 2006;
6. Schroeder G., Kosmetyki – chemia dla ciała, Wydawnictwo Cursiva, Poznań 2011.

Literatura uzupełniająca

1. Dylewska-Grzelakowska J., Kosmetyka stosowana, WSiP, Warszawa 2002, wyd.2;

2. Dylewska-Grzelakowska J., Zabiegi pielęgnacyjne ciała, WSiP, Warszawa 2013.