Professional Documents
Culture Documents
Ch1-Bài 1- Ma trận
Ch1-Bài 1- Ma trận
MA TRẬN………………………………………….…………………………………….………………….………………………………… Trang 1
§1. MA TRAÄN
MA TRẬN………………………………………….…………………………………….………………….………………………………… Trang 2
1- Ma traän (matrices)
1.1 -Ñònh nghóa vaø kyù hieäu ( K = laø taäp soá thöïc hoaëc K = laø taäp soá phöùc)
Ma traän A caáp m n (size m n , côõ m n , kích thöôùc m n ) treân K laø moät baûng chöõ nhaät
goàm m n phaàn töû trong K ñöôïc vieát thaønh m haøng vaø n coät nhö sau:
a11 a12 a1n a11 a12 a1n
a
a 21 a 22 a 2n a 22 a 2 n
A = hay A =
21
a a mn a mn
m1 a m2 a m1 a m2
Trong ñoù aij K laø phaàn töû (soá haïng) ôû vò trí haøng thöù i vaø coät thöù j cuûa ma traän A. Ñoâi
khi ma traän A ñöôïc kyù hieäu vaén taét laø: A = [aij]mxn = ( aij)mxn = A mxn.
Kyù hieäu M mxn(K) laø taäp hôïp taát caû caùc ma traän caáp mn treân K.
❖ Ma traän khoâng (zero matrix) laø ma traän maø taát caû caùc phaàn töû ñeàu baèng 0, kyù hieäu laø
0 0 0
0 0 0
0mn (hay 0 neáu khoâng coù söï nhaàm laãn): 0mn = =0
0 0 0
a11
a 21
❖ Ma traän coät (column matrix) laø ma traän chæ coù moät coät : A =
a
n1
❖ Ma traän haøng (row matrix) laø ma traän chæ coù moät haøng: A = (a11 a12 ...... a1n ) .
❖ Ma traän coù soá haøng baèng soá coät goïi laø ma traän vuoâng (square matrix). Ma traän vuoâng
a11 a12 a1n
a 21 a 22 a 2n
coù n haøng goïi laø ma traän vuoâng caáp n: A = = [aij]nxn .
a a nn
n1 an2
Caùc phaàn töû a11, a22, .…, ann goïi laø caùc phaàn töû cheùo cuûa ma traän vuoâng A.
Kyù hieäu M n(K) laø taäp hôïp taát caû caùc ma traän vuoâng caáp n treân K.
❖ Ma traän vuoâng A = [aij]nxn goïi laø ma traän tam giaùc treân (upper triangular matrix) neáu
a11 a12 a1n
0 a 22 a 2n
aij = 0 khi i > j, töùc laø noù coù daïng: A =
0 a nn
0
MA TRẬN………………………………………….…………………………………….………………….………………………………… Trang 3
❖ Ma traän vuoâng A = [aij]nxn goïi laø ma traän tam giaùc döôùi (lower triangular matrix) neáu
a11 0 0
a a 22 0
aij = 0 khi j > i, töùc laø noù coù daïng: A = 21
a a nn
n1 a n2
Ma trận tam giác trên hoặc tam giác dưới gọi chung là ma trận tam giác (triangular
matrix).
❖ Ma traän vuoâng D goïi laø ma traän cheùo (diagonal matrix) neáu D vöøa laø ma traän tam giaùc
treân vöøa laø ma traän tam giaùc döôùi, töùc laø noù coù daïng:
a11 0 0
kyùh ieäu
0 a 22 0
D= = dg(a11 , a22 , ……, an n).
0 a nn
0
❖ Ma traän cheùo maø taát caû caùc phaàn töû cheùo ñeàu baèng 1 goïi laø ma traän ñôn vò, ma traän ñôn
1 0 0
0 1 0
vò caáp n kyù hieäu laø In hay I khi khoâng coù söï nhaàm laãn: In = =I
0 0 1
Ví duï 1
3 − 4 5 + 2i
a) A = laø ma traän caáp 2 3 ; a11 = 3, a12 = −4, a13 = 5 + 2i, , a23 = −9
6 7 − 9
5 7 − 3
b) A = 2 + i − 1 6 laø ma traän vuoâng caáp 3 .
8 − 3i 9 12
5 7 3 5 0 0
c) C = 0 1 6 laø ma traän tam giaùc treân; C ' = 2 − 1 0 laø ma traän tam giaùc
0 0 12 4 − 2 13
döôùi.
4 0 00
0 3 0 0
d) D = = dg (4,3,−1,2) laø ma traän cheùo caáp 4 .
0 0 − 1 0
0 0 0 2
1 0 0 0
0 0 1 0 0
0 0 0 1 0 0 1 0 0
e) 0 32 = 0 0 , 0 23 = , I 2 = , I 3 = 0 1 0 , I 4 =
0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0
0 0 0 1
MA TRẬN………………………………………….…………………………………….………………….………………………………… Trang 4
1.2 - Caùc pheùp toaùn ma traän
1.2.1- Ñònh nghóa -Ví duï minh hoïa
a) Ma traän baèng nhau: Ma traän A = [aij]mxn goïi laø baèng ma traän B = [bij]mxn, kyù
Ví duï 2
1 2
1 2 3
a) Ma trận A = 3 4 và B = có bằng nhau không ?
5 6 4 5 6
x + 1 y − 1 7 3
b) Cho A = , B = . Tìm x, y, z, t ñeå A = B .
2z t − 3 6 4
Giaûi
a) Ma trận A có kích thước 3 2 , ma trận B có kích thước 2 3 . Vì A, B có kích
thước khác nhau nên A không bằng B .
b) Hai ma trận A, B có cấp (kích thước) bằng nhau là 2 2 .
x + 1 = 7 x = 6
y −1 = 3 y = 4
A=B
2z = 6 z = 3
t − 3 = 4 t = 7
b)Pheùp coäng, tröø caùc ma traän cuøng caáp: Cho A = [aij]mxn, , B = [bij]mxn
ÑN ÑN
A + B = [aij + bij]mxn ; A-B = [aij - bij]mxn
Töùc laø khi coäng, tröø hai ma traän cuøng caáp chuùng ta coäng, tröø caùc soá haïng cuøng vò trí
vôùi nhau.
c) Pheùp nhaân moät soá vôùi moät ma traän: Cho A = [aij]mxn , K
ÑN
A = aijmxn
Töùc laø khi nhaân moät soá vôùi moät ma traän chuùng ta nhaân soá ñoù vôùi taát caû caùc soá cuûa
ma traän.
2 4 − 1 6 3 1
Ví duï 3 Cho A = , B = . Tính A + B , 2 A + 3B , 2 A − 3B .
1 3 2 2 5 2
Giaûi
MA TRẬN………………………………………….…………………………………….………………….………………………………… Trang 5
2 4 − 1 6 3 1 8 7 0
A + B = + =
1 3 2 2 5 2 3 8 4
2 4 − 1 6 3 1 22 17 1
2 A + 3B = 2 + 3 =
1 3 2 2 5 2 8 21 10
2 4 − 1 6 3 1 − 14 − 1 − 5
2 A − 3B = 2 − 3 =
1 3 2 2 5 2 − 4 − 9 − 2
d) Pheùp nhaân hai ma traän coù caáp thích hôïp:(soá coät ma traän tröôùc phaûi baèng soá haøng ma traän sau)
Cho caùc ma traän A = aik mn , B = bkj n p
ÑN n
AB = a ik . b kj
k = mxp
MA TRẬN………………………………………….…………………………………….………………….………………………………… Trang 6
f) Pheùp chuyeån vò: Ma trận chuyeån vò cuûa A = [aij]mxn, kyù hieäu AT , laø ma traän xaùc
ÑN
ñònh bôûi AT = [ a Tji ]nxm với a Tji = aij ; töùc laø AT coù ñöôïc töø A baèng caùch chuyeån haøng
thaønh coät.
Ví duï 5
2 6
2 3
2 6 1 − 3 7 2 − 3 5 0
a)Vôùi A = thì A = 6 8 .
T
b)Vôùi B = thì B T
= .
3 8 4 1 4 5 9 6 7 9 8
0 8
1.2.2- Tính chaát cuûa caùc pheùp toaùn veà ma traän
Vôùi moïi ma traän A, B, C coù caáp thích hôïp ñeå thöïc hieän ñöôïc caùc pheùp toaùn vaø vôùi
moïi soá , K.
A+B=B+A Amxn.0nxp = 0mxp = 0mxk.Akxp
A + (B + C) = (A + B) + C 0Amxn = 0mxn , 0mxn = 0mxn
Amxn + 0mxn = Amxn (AB)C = A(BC) = ABC
(A B) = A B
(A + B)T = AT + BT , (AB)T = BTAT
( + )A = A + A
(ABC)T = CTBTAT
A(B + C) = AB + AC
11 ImAmxn = Amxn = AmxnIn.
(A + B)C = AC + BC
12 Neáu A = [aij]nxn thì AIn = A = In A
(A) = ()A = (A)
(AB) = A(B) = (A)B
Chuù yù Pheùp nhaân ma traän khoâng coù tính chaát giao hoaùn.
Ví duï 6
2 0
2 1 2 − 2 1 0
a) Cho A = , B = , C = 1 1 . Tính (3 A − 2 B)C , C T A T .
6 1 4 3 2 2 3 2
1 2 1
b) Cho A = 2 0 1 vaø f(x) = 3x2 + 2x - 4. Tính f ( A) .
1 1 2
Giaûi
2 0 2 0
2 1 2 11 5 − 2 1 0 − 3 1
a) AC = 1 1 = ; BC = 1 1 =
6 1 4 3 2 25 9 3 2 2 14 6
3 2
11 5 − 3 1 39 13
(3 A − 2 B )C = 3 AC − 2BC = 3 -2 =
25 9 14 6 47 15
MA TRẬN………………………………………….…………………………………….………………….………………………………… Trang 7
11 25
C T A T = ( AC) T =
5 9
1 2 1 1 2 1 6 3 5
b) A = AA = 2 0 1 2 0 1 =
2
3 5 4
1 1 2 1 1 2 5 4 6
6 3 5 1 2 1 1 0 0 16 13 17
f ( A) = 3 A + 2 A − 4 I = 3 3 5 4 +2 2 0 1 − 4 0 1 0 = 13 11 14 .
2
5 4 6 1 1 2 0 0 1 17 14 18
0 1 2 1 − 1 3 1 −1 3
h1 h2 h3 − 2h1
Ví duï 7 A = 1 − 1 3 ⎯⎯⎯→ 0 1 2 ⎯⎯⎯→ 0 1 2
2 4 1 2 4 1 0 6 − 5
B C
1 − 1 3
h3 − 6h2
⎯⎯ ⎯→ 0 1 2 = D
0 0 − 17
Khi ñoù, A B, A C, A D, B C,….
1.3.3- Ma traän ruùt goïn baäc thang
Ma traän Ar = [aij]mxn goïi laø ma traän ruùt goïn baäc thang neáu noù thoûa ñoàng thôøi 3 tính
chaát sau:
MA TRẬN………………………………………….…………………………………….………………….………………………………… Trang 8
- Caùc soá phía döôùi soá khaùc 0 ñaàu tieân treân moãi haøng ñeàu baèng 0.
- Caùc soá khaùc 0 ñaàu tieân treân moãi haøng xeáp theo thöù töï baäc thang töø treân xuoáng
döôùi vaø töø traùi sang phaûi.
- Caùc haøng zeâro naèm phía döôùi caùc haøng khaùc zeâro (haøng zeâro laø haøng maø taát caû caùc soá
haïng ñeàu baèng 0).
Ví duï 8
2 3 1 − 17
a) A = 0 0 7 9 laø ma traän ruùt goïn baäc thang.
0 0 0 0
5 0 9 7
0 6 4 3
b) B = laø ma traän ruùt goïn baäc thang.
0 0 0 3
0 0 0 0
2 3 1 8
c) C = 0 0 7 9 khoâng laø ma traän ruùt goïn baäc thang vì khoâng thoûa tính chaát .
0 5 0 6
1.3.4 -Haïng ma traän (Rank of a Matrix)
Haïng ma traän A = [aij]mxn , kyù hieäu laø r ( A) hay rank ( A) , laø moät soá xaùc ñònh nhö sau
Bieán ñoåi sô
Töø ma traän A → .......... ....... → A r
caáp haøn g thì r ( A) = soá haøng khaùc zeâro cuûa A r
vôùi A r laø ma traän ruùt goïn baäc thang
Ví duï 9
2 3 1 8 2 3 1 8
h2 h3
a) Ma traän A = 0 0 − 1 9 ⎯⎯⎯⎯→ 0 3 0 2 = Ar
0 3 0 2 0 0 −1 9
Suy ra r ( A) = 3 .
1 3 1 2 1 3 1 2
h2 −h1
b) Ma traän B = 1 3 0 10 ⎯⎯⎯→ 0 0 − 1 8
h3 − 2h1
2 6 1 12 0 0 −1 8
1 3 1 2
h3 − h2
⎯⎯ ⎯ ⎯→ 0 0 − 1 8 = Br
0 0 0 0
Suy ra r ( B) = 2 .
Ví duï 10 Vôùi m laø tham soá, haõy tìm haïng cuûa ma traän sau:
MA TRẬN………………………………………….…………………………………….………………….………………………………… Trang 9
1 2 3
1 1 m m2
a) A =
2 3 4
b) A = 1 m 1 m
3 4 5 m 1 1 1
4 5 m
Giaûi
a) Ta coù
1 2 3 1 2 3 1 2 3
2 3 4 h 2 −2 h1; h3 −3h1 0 − 1 − 2 h3 − 2 h 2 0 − 1 − 2
3 ⎯⎯ ⎯ ⎯ ⎯ ⎯ ⎯→ ⎯⎯ ⎯⎯→
4 5 h −4 h 0 − 2 − 4 h −3 h 0 0 0
4 1 4
4 5 m 0 − 3 m − 12 2
0 0 m − 6
1 2 3
h h 0 − 1 − 2 2 khi m = 6
⎯⎯ 0 0 m − 6 = Ar . Suy ra r(A) = .
3 ⎯⎯4→
3 khi m 6
0 0 0
b)
1 1 m m2 1 1 m m2
h2 − h1 h3 + h2
A → 0 m −1 1 − m m − m → 0 m −1
2
1− m m−m 2
= Ar
h3 − mh1
0 1 − m 1 − m2 3
1− m 3
2 − m − m 1+ m − m − m
2 2
0 0
1 1 1 1
Khi m = 1 thì Ar = 0 0 0 0 neân r ( A) = 1 .
0 0 0 0
Khi m 1 thì Ar coù 3 haøng khaùc zeâro neân r ( A) = 3 .
Tính chaát
i) r ( A) = r ( AT ) = . Suy ra khi tìm haïng ma traän coù theå bieán ñoåi sô caáp coät.
1 − 2
2 5
Ví duï 11 Tìm haïng ma traän A = .
7 9
6 5
Giaûi
1 2 7 6 h2 + 2h1 1 2 7 6
AT = ⎯⎯ ⎯→ = ArT
− 2 5 9 5 0 9 23 17
r ( A) = r ( A ) = soá haøng khaùc zeâro cuûa ArT = 2.
T
MA TRẬN………………………………………….…………………………………….………………….………………………………… Trang 10
1.4- Vết ma trận
a11 a12 a1n
a 21 a 22 a 2n
Cho ma traän vuoâng (square matrix) A = = [aij]nxn. Veát ma traän
a a nn
n1 an2
ÑN
vuoâng A, kyù hieäu Tr ( A) , ñöôïc ñònh nghóa nhö sau: Tr ( A) = a11 +a22 +….+ann.
Ví duï 12
5 0 − 3
a) Với A = 1 2 9 thì Tr ( A) = 5 + 2 + 6 = 13 .
− 2 3 6
2 0 6 7
4 − 1 10 − 2
b) Với B = thì Tr ( B) = 2 − 1 + 8 + 9 = 18
8 3 8 5
1 2 0 9
i) Tr ( A + B) = Tr ( A) + Tr ( B) iv) Tr ( AT ) = Tr ( A)
ii) Tr ( A − B) = Tr ( A) − Tr ( B) v) Tr ( AB ) = Tr ( BA)
iii) Tr (A) = Tr ( A)
MA TRẬN………………………………………….…………………………………….………………….………………………………… Trang 11
MA TRẬN………………………………………….…………………………………….………………….………………………………… Trang 12
MA TRẬN………………………………………….…………………………………….………………….………………………………… Trang 13
BAØI TAÄP
Baøi 1.1 Thöïc hieän caùc pheùp toaùn ma traän.
MA TRẬN………………………………………….…………………………………….………………….………………………………… Trang 14
1 3 2 5
4
6 5 2 11 5 1 3 2 −1 1
a)
b) (4 1 3 2) c) (1 4 9 3) d) 2 (1 2)
0 0 −7 3 2 0 2 1 2 1
0
2 3 5 1
3
2 1 − 1 − 2 1 0
e) A = ; B = ; C = 2 . Tính (2A + 3B)C, AT B , BT A .
0 1 4 − 3 2 2 1
2 1 1 a n
f) A = 2
; f(x) = 3x + 2x - 4. Tính f(A) g) , a R vaø n N.
0 3 0 1
Baøi 1.2
x y x 6 4 x + y
a) Tìm caùc soá x, y, z, w neáu: 3 = +
z w − 1 2w z + w 3
1 2 2 − 3
b) Tính AB -BA neáu : A = , B = .
4 − 1 − 4 1
2 1
c)Tìm taát caû caùc ma traän caáp 2 giao hoaùn vôùi ma traän A =
0 1
Baøi 1.3 Tìm haïng caùc ma traän sau (bieän luaän theo m):
− 1 7 5 3 −2
− 0 4 2 2 0
1)
2)
3) 4)
− m 2 −2 4 0 1
m − 3 −1 7 1 3
Baøi 1.4 Tìm haïng caùc ma traänsau:
0 2 −4
1 3 5 − 1
2 − 1 − 3 4 2 − 1 3 − 2 4 − 1 − 4 5
a) b) 4 − 2 5 1 7 c) 3 1 7
5 1 − 1 7
2 − 1 1 8 2 0 5 − 10
7 7 9 1
2 3 0
Baøi 1.5
m
1) Cho ma traän A = m . Tìm caùc giaù trò cuûa m ñeå r(A) = 2.
m
−
2) Cho ma traän A = . Tìm caùc giaù trò m ñeå r(A) = 3.
−
m
Baøi 1.6
MA TRẬN………………………………………….…………………………………….………………….………………………………… Trang 15
Moät coâng ty coù 3 cöûa haøng cuøng baùn boán loaïi saûn phaåm SP1 , SP2 , SP3 , SP4 vôùi cuøng
moät möùc giaù laàn löôït laø 5,7,9,8 (ñôn vò tính laø trieäu ñoàng).
5
7
Goïi P = laø ma traän giaù cuûa boán loaïi saûn phaåm SP1 , SP2 , SP3 , SP4 . Giaû söû soá saûn
9
8
phaåm moãi loaïi baùn ñöôïc trong moät ngaøy taïi 3 cöûa haøng cho trong baûng sau:
SP1 SP2 SP3 SP4
Cöûa haøng 1 2 5 7 4
Cöûa haøng 2 3 6 9 6
Cöûa haøng 3 5 7 10 8
2 5 7 4
Ñaët ma traän A = 3 6 9 6 . Tính vaø giaûi thích yù nghóa ma traän AP .
5 7 10 8
Baøi 1.7 Moät coâng ty coù m cöûa haøng cuøng baùn n loaïi saûn phaåm SP1 , SP2 ,…. , SPn vôùi
cuøng moät möùc giaù laàn löôït laø p1 p2 ,..., pn (ñôn vò tính laø trieäu ñoàng).
p1
p
Goïi P = 2 laø ma traän giaù cuûa n loaïi saûn phaåm SP1 , SP2 ,…. , SPn . Giaû söû soá saûn
p
n
phaåm moãi loaïi baùn ñöôïc trong moät ngaøy taïi 3 cöûa haøng cho trong baûng sau:
SP1 SP2 …. SPn
MA TRẬN………………………………………….…………………………………….………………….………………………………… Trang 16