Soczewki cienkie - Fabian Fetter, Kamil Andrzejewski i Michał Bedra

Soczewki cienkie
Wstęp
Sprawozdanie z laboratoriów, którego celem jest wyznaczenie ogniskowych soczewek cienkich
przy pomocy sferometru metodą gra czną i metodą Bessela. Poniżej przedstawiono opis
zastosowanych metod, wykorzystane przyrządy, wyniki pomiarowe poparte wykresem, obliczenia
wraz z rachunkiem błędów oraz wnioski.

Teoria
Własności Optyczne soczewek cienkich

1. Skupienie Światła

• Soczewki cienkie mogą skupiać lub rozpraszać światło w zależności od ich kształtu i
krzywizny. Soczewki skupiające (konwergencyjne) zbierają promienie świetlne, tworząc
obraz za soczewką. Soczewki rozpraszające (dywergencyjne) sprawiają, że promienie
świetlne rozchodzą się, a przedłużenie ich linii cofa się do wspólnego punktu.

2. Punkt Ogniskowania

• Soczewki mają punkt ogniskowania, który jest miejscem, gdzie zbierają się lub rozchodzą
się promienie świetlne. Dla soczewek skupiających, punkt ten nazywany jest ogniskiem
rzeczywistym, podczas gdy dla soczewek rozpraszających jest to ognisko pozorne.

3. Ogniskowa i odległość przedmiotu

Ogniskowa soczewki (f) jest odległością między ogniskiem a środkiem soczewki. Odległość
przedmiotu (u) to odległość między przedmiotem a soczewką.

4. Równanie soczewkowe

• Równanie soczewkowe opisuje związek między odległością przedmiotu (u), odległością

obrazu (v) i ogniskową soczewki (f)

5. Aberracje

• Soczewki mogą wykazywać aberracje, czyli pewne błędy w obrazie spowodowane np.
różnicą w załamywaniu promieni świetlnych dla różnych kolorów światła.

Zdolność Skupiająca
Zdolność skupiająca soczewki cienkiej jest miarą zdolności soczewki do skupiania promieni

1
fi
Soczewki cienkie - Fabian Fetter, Kamil Andrzejewski i Michał Bedra

świetlnych. Jest to właściwość wynikająca z kształtu i krzywizny soczewki oraz jest opisana przez
odwrotność ogniskowej soczewki. Zdolność skupiająca (D) jest zde niowana jako odwrotność
ogniskowej (f) soczewki i jest mierzona w dioptriach (D)

Im większa wartość zdolności skupiającej, tym mocniej soczewka skupia promienie świetlne.
Zdolność skupiająca jest wartością dodatnią dla soczewek skupiających (konwergencyjnych) i
wartością ujemną dla soczewek rozpraszających (dywergencyjnych).

Powiększenie
Powiększenie w soczewkach cienkich odnosi się do stosunku rozmiaru obrazu do rozmiaru
przedmiotu i jest wyrażane za pomocą odpowiedniego wzoru. Powiększenie (M) można obliczyć
przy użyciu wzoru

Ujemny znak w powiększeniu oznacza, że obraz jest odwrócony. W praktyce, powiększenie

mówi nam, jak bardzo obraz jest powiększony lub pomniejszony w stosunku do rzeczywistego
przedmiotu.

Zasady Konstruowania obrazów wytwarzanych przez soczewki i umowa

znaków

Równanie Soczewkowe

• Równanie soczewkowe opisuje związek między odległością przedmiotu (u), odległością

obrazu (v) i ogniskową soczewki (f)

Punkt Ogniskowania

2
fi
Soczewki cienkie - Fabian Fetter, Kamil Andrzejewski i Michał Bedra

• Dla soczewek skupiających (konwergencyjnych), obraz rzeczywisty tworzy się za

soczewką (po stronie, z której promienie świetlne wchodzą do soczewki).

• Dla soczewek rozpraszających (dywergencyjnych), obraz pozorny tworzy się przed

soczewką (po stronie, z której promienie świetlne wchodzą do soczewki).

Umowa Znaków
• u (odległość przedmiotu) jest zawsze ujemne dla obiektów po stronie, z której wchodzą
promienie świetlne.
• v (odległość obrazu) jest ujemne dla obrazów rzeczywistych (za soczewką) i dodatnie dla
obrazów pozornych (przed soczewką).
• f (ogniskowa soczewki) jest ujemna dla soczewek skupiających i dodatnia dla soczewek
rozpraszających.

Obraz rzeczywisty (skupiające soczewki):

u (odległość przedmiotu) ujemne,
v (odległość obrazu) ujemne,
f (ogniskowa soczewki) ujemna.

Obraz pozorny (rozpraszające soczewki):

u (odległość przedmiotu) ujemne,
v (odległość obrazu) dodatnie,
f (ogniskowa soczewki) dodatnia.

Odwrócenie obrazu:
Obrazy rzeczywiste są odwrócone (ujemne powiększenie),
Obrazy pozorne są prostolinijne (dodatnie powiększenie).

Wyznaczanie promienia krzywizny

• Przygotowanie soczewki:
Upewnij się, że soczewka jest czysta i sucha. Opcjonalnie, jeśli soczewka jest montowana w
oprawie, upewnij się, że jest stabilnie umieszczona.
• Ustawienie sferometru:
Umieść soczewkę na płaskiej powierzchni. Ustaw sferometr nad soczewką tak, aby stylus
znajdował się bezpośrednio nad środkiem soczewki.
• Kalibracja sferometru:
Przeprowadź kalibrację sferometru zgodnie z instrukcjami producenta, aby uzyskać dokładne
pomiary.
• Pomiar promienia krzywizny:
Starannie opuść stylus sferometru tak, aby dotknął powierzchni soczewki. Dokręć stylus dość
mocno, ale bez przesady, aby uzyskać dobry kontakt. Odczytaj wynik pomiaru z wskaźnika lub
skali sferometru. Pomiar będzie podawany w jednostkach długości, na przykład w milimetrach.
• Pomiar w różnych punktach:
W celu uzyskania dokładniejszego pomiaru, można przeprowadzić pomiary w różnych punktach
soczewki i obliczyć średnią wartość promienia krzywizny.

3
Soczewki cienkie - Fabian Fetter, Kamil Andrzejewski i Michał Bedra

Metody wyznaczania ogniskowych soczewek cienkich

Metoda z użyciem ekranu:

W tej metodzie soczewka jest umieszczana między przedmiotem a ekranem. Zmienia się
odległość między soczewką a ekranem, aby uzyskać ostre, odwrócone zdjęcie przedmiotu na
ekranie. Ogniskową można uzyskać mierząc tę odległość.

Metoda dwóch soczewek:

W tej metodzie wykorzystuje się dwie soczewki skupiające ustawione obok siebie. Zmieniając
odległość między nimi, można uzyskać ostre zdjęcie przedmiotu. Ogniskową można uzyskać
mierząc tę odległość.

Metoda z użyciem nieskończonej odległości:

W przypadku soczewek skupiających, obraz przedmiotu jest tworzony w nieskończoności.

Wyznaczanie ogniskowej polega na zmierzeniu odległości od soczewki do miejsca, gdzie
promienie świetlne są równoległe (stają się równoległe po przejściu przez soczewkę).

Metoda z użyciem źródła światła punktowego:

Umieszcza się źródło światła punktowego przed soczewką. Następnie zmienia się odległość
między źródłem światła a soczewką, aby uzyskać ostre obrazy promienia na ekranie. Ogniskową
można wyznaczyć na podstawie tej odległości.

Metoda z użyciem kolimatora:

Kolimator to urządzenie generujące równoległe promienie świetlne. Można go wykorzystać do

uzyskania równoległych promieni przechodzących przez soczewkę. Ogniskową można
wyznaczyć, zmieniając odległość między soczewką a ekranem, na którym zachodzi projekcja
obrazu.

Metoda z użyciem laserów:

W tej metodzie soczewka jest eksponowana na promienie lasera. Następnie zmienia się odległość
między soczewką a ekranem, aby uzyskać ostre zdjęcie laserowego punktu na ekranie.
Ogniskową można uzyskać mierząc tę odległość.

4
Soczewki cienkie - Fabian Fetter, Kamil Andrzejewski i Michał Bedra

Wykorzystane Przyrządy:

1. Zestaw soczewek cienkich

Zestaw soczewek optycznych o różnych kształtach i właściwościach, które mogą być używane
do eksperymentów optycznych.

2. Ława Optyczna
Ława optyczna to platforma laboratoryjna wykorzystywana w eksperymentach optycznych. Może
zawierać specjalne uchwyty i ślizgi, umożliwiające umieszczenie różnych elementów optycznych,
takich jak soczewki czy zwierciadła, w określonych kon guracjach.

3. Lampa

Źródło światła używane do emitowania promieni świetlnych w eksperymentach optycznych. Może

być regulowane pod względem jasności i kierunku, umożliwiając kontrolowanie warunków
doświadczenia.

4. Ekran
Ekran, na którym projekcje optyczne są obserwowane. Może to być biały ekran lub specjalny
ekran do obserwacji obrazów powstałych dzięki soczewkom i innym elementom optycznym.

5. Przymiar
Przymiar służy do precyzyjnego pomiaru odległości między różnymi elementami optycznymi, np.
między soczewką a ekranem. Dzięki niemu możliwe jest dokładne określenie odległości i
wymiarów w eksperymentach.

6. Sferometr

Sferometr to przyrząd pomiarowy używany do pomiaru promienia krzywizny soczewek

optycznych. Pomaga określić krzywiznę powierzchni sferycznych poprzez dotyk stylusu do
soczewki i odczytanie wyniku pomiaru związanej z promieniem krzywizny.

5
fi
 Soczewki cienkie - Fabian Fetter, Kamil Andrzejewski i Michał Bedra

Pomiary i opracowanie wyników

Wyznaczanie ogniskowej soczewki cienkiej przy pomocy sferometru

Definicje
r - promień sferometru
h0 - wskazanie sferometru na płaszczyźnie
hz - wskazanie sferometru na soczewce
h1, h 2 - właściwa wysokość każdej strony soczewki po odjęciu hz − h0
R1, R2 - promienie krzywizny soczewki obu stron soczewki,
wyznaczane wzorem:
r 2 + h2
R=
2h
n
- stosunek współczynnika załamania soczewki do współczynnika załamania ośrodka, wartość
n′
przyjęta: 1.51

f - ogniskowa soczewki obliczana ze wzoru:

( n′ )( R1 R2 )
1 n 1 1
= −1 +
f
1
f =
( n′ )( R1 + R2 )
n 1 1

Soczewka 1
strona 1 strona 2

r 14 ± 0.01 mm 14 ± 0.01 mm
ho 91.73 ± 0.01 mm 91.73 ± 0.01 mm
hz 94.05 ± 0.01 mm 94.03 ± 0.01 mm
h1/h2 2.32 ± 0.02 mm 2.30 ± 0.02 mm

R1/R2 43.40 ± 0.29 mm 43.76 ± 0.30 mm

f 42.72± 0.29 mm

6



Soczewki cienkie - Fabian Fetter, Kamil Andrzejewski i Michał Bedra

Soczewka 2
strona 1 strona 2
r 14 ± 0.01mm 14 ± 0.01mm

ho 91.73 ± 0.01mm 91.73 ± 0.01mm

hz 92.47 ± 0.01mm 92.47 ± 0.01mm

h1/h2 0.74 ± 0.02mm 0.74 ± 0.02mm

R1/R2 132.80 ± 2.78mm 132.80 ± 2.78 mm

f 130.20 ± 1.51

Niepewności wyznaczono z wzorów:

∂R ∂R
ΔR = ⋅ Δr + ⋅ Δh
∂r ∂h
∂f ∂f
Δf = ⋅ ΔR + ⋅ ΔR
∂R1 ∂R2

Wyznaczyć ogniskową soczewki metodą II (gra czną). W tym celu wykreślić zależność b(a) oraz
l(a)

l - odległość od ekranu
a - odległość przedmiotu od soczewki
b - odległość obrazu od soczewki (l-a)
f - odległość ogniskowa

1 1 1
= +
f a b

1 ab
f = =
1
+
1 a+b
a b

7
fi
Soczewki cienkie - Fabian Fetter, Kamil Andrzejewski i Michał Bedra

Soczewka 1
obraz powiększony [cm] obraz pomniejszony [cm]

l 100 95 90 85 80 100 95 90 85 80
a 5 5 5 5 5 94.5 89 84 79 74

b 95 90 85 80 75 5.5 6 6 6 6

f 4.75± 4.74± 4.72± 4.71± 4.69± 5.20 ± 5.62 ± 5.6 ± 5.58 ± 5.56 ±
0.45 0.45 0.45 0.44 0.44 0.45 0.44 0.44 0.43 0.43
śr. f 5.12 ± 0.44

Soczewka 2
obraz powiększony [cm] obraz pomniejszony [cm]

l 100 95 90 85 80 100 95 90 85 80
a 18 18 18.5 19 19 81.5 76 70.5 65.5 60

b 82 77 71.5 66 61 18.5 19 19.5 19.5 20

f 14.76 14.59 14.7 14.75 14.89 15.08 15.2 15.28 15.03 15 ±

±0.34 ±0.33 ± ±0.30 ±0.29 ±0.33 ± ±0.31 ±0.30 0.28
0.32 0.32
śr. f 14.93 ± 0.31

Niepewność pomiarowa dla l, a i b wynosi ± 0.5 cm

Niewności ogniskowej wyznaczono z wzoru:

∂f ∂f
Δf = ⋅ Δa + ⋅ Δb
∂a ∂b

8
Soczewki cienkie - Fabian Fetter, Kamil Andrzejewski i Michał Bedra

Zależności l(a) i b(a) dla obrazu pomniejszonego oraz powiększonego dla Soczewki 1:

odległość od ekranu - l odległość obrazu od soczewki - b

110

101

92

83

74

65
4 4,5 5 5,5 6
odległość przedmiotu od soczewki - a [cm]

Soczewka 1 - obraz powiększony

odległość od ekranu - l odległość obrazu od soczewki - b

100

75

50

25

0
75 80 85 90 95 100 105
odległość przedmiotu od soczewki - a [cm]

Soczewka 1 - obraz pomniejszony

9
Soczewki cienkie - Fabian Fetter, Kamil Andrzejewski i Michał Bedra

Zależności l(a) i b(a) dla obrazu pomniejszonego oraz powiększonego dla Soczewki 2:

odległość od ekranu - l odległość obrazu od soczewki - b

110

95

80

65

50
17 17,5 18 18,5 19 19,5 20
odległość przedmiotu od soczewki - a [cm]

Soczewka 2 - obraz powiększony

odległość od ekranu - l odległość obrazu od soczewki - b

85

68

51

34

17

0
75 80 85 90 95 100 105
odległość przedmiotu od soczewki - a [cm]

Soczewka 2 - obraz pomniejszony

10
Soczewki cienkie - Fabian Fetter, Kamil Andrzejewski i Michał Bedra

Metoda Bessela

l - odległość od ekranu
a - odległość przedmiotu od soczewki
b - odległość obrazu od soczewki (l-a)
e - różnica odległości ustawienia soczewki między pomniejszonym a powiększonym obrazem
dla tej jednej odległości l (a (obrazu powiększonego) - a (obrazu pomniejszonego))
f - odległość ogniskowa

l2 − e2
f =
4l
*Ponieważ we wzorze e jest podniesione do kwadratu, dla czytelności wyników w tabelce wartość
e jest zawsze dodatnia

Soczewka 1
cm obraz powiększony [cm] obraz pomniejszony [cm]

l 100 90 80 100 90 80
a 5.5 6 6 94.5 84 74

b 94.5 84 74 5.5 6 6

e 89 78 68 x x x

f 5.2 ±0.50 5.6 ±0.49 5.55 ±0.48

f śr 5.45 ± 0.49

Soczewka 2
cm obraz powiększony [cm] obraz pomniejszony [cm]

l 100 90 80 100 90 80
a 18 19 19 82 71 61

b 82 71 61 18 19 19

e 64 52 42 x x x

f 14.76 ±0.37 14.99 ±0.33 14.49 ±0.31

f śr 14.75 ± 0.34

11
Soczewki cienkie - Fabian Fetter, Kamil Andrzejewski i Michał Bedra

Niepewności pomiarowe dla l, a i b ± 0.5 , natomiast dla e = ± 1

Niepewności pomiarowe dla f obliczono z wzoru

∂f ∂f
f = ⋅ Δl + ⋅ Δe
∂l ∂e

Średnia wartość ognioskowej-soczewka 1:

(4.27 + 5.12 + 5.45) ÷ 3 = 4.95

Średnia wartość ognioskowej-soczewka 2:

(13.02 + 14.93 + 14.75) ÷ 3 = 14.23

12