Professional Documents
Culture Documents
Ostrowska
Ostrowska
Stres w pracy
– objawy, konsekwencje, przeciwdzia³anie
Praca stanowi dla cz³owieka Śród³o dochodu i satysfakcji. Obecnie, w dobie konkurencji, nie-
Fot. Mr. Alliance/Bigstockphoto
etycznych zachowañ i rosn¹cych kosztów zatrudnienia sta³a siê tak¿e Śród³em odczuwanego
stresu. Celem artyku³u jest próba przybli¿enia definicji, objawów, konsekwencji oraz sposobów
radzenia sobie ze stresem zgodnie ze star¹ zasad¹: „lepiej zapobiegaæ ni¿ leczyæ”.
S³owa kluczowe: stres w pracy, stresor, zapobieganie stresowi, zdrowie psychiczne
12 5/2014
OPTIMUM
pracownik ponoszone
nie radzi sobie odczuwanie przez
stresory objawy skutki
z nimi, nie umie przewlek³ego jednostkê,
zawodowe stres stresu
Efektywnośæ, zdrowie
ich stresu organizacjê
zneutralizowaæ i spo³eczeñstwo
BP 5/2014 13
wp³ywa tak¿e na zmniejszenie iloļci czasu wieku [14]. Ponadto zestresowany pracownik stresowi powinno obj¹æ tak dzia³ania indywi-
poļwiêcanego bliskim. wycofuje siê, okazuje rezygnacjê, ogranicza dualne, jak i organizacyjne, gdy¿ jego skutki
Kolejny problem to przenoszenie sytuacji kontakty ze wspó³pracownikami lub wrêcz dotykaj¹ zarówno pracownika, jak i zak³ad
stresowych z pracy do ¿ycia rodzinnego – ich unika. Czêsto jest nieobecny w pracy lub pracy (rys. 2.), [15].
odreagowywanie stresu na cz³onkach rodziny spóŚnia siê, cechuje go nerwowoļæ i trudnoļci Przedstawione w artykule propozycje
czy szukanie ucieczki od problemów w u¿yw- w wypowiadaniu siê [5]. Im du¿ej trwa praca dzia³añ kierowników i rady dla pracowników
kach. Stresorem jest tak¿e utrwalany w ļwia- w stresuj¹cych warunkach, tym bardziej pra- maj¹ stanowiæ wskazówkê, gdy¿ nie mo¿na
domoļci spo³eczeñstwa podzia³ ról: mê¿czyzna cownik zaczyna traciæ motywacjê i pewnoļæ oczywiļcie podaæ uniwersalnych recept
– aktywny zawodowo, zarabiaj¹cy na ¿ycie, siebie [4]. na przeciwdzia³anie i radzenie sobie ze stre-
kobieta – opiekunka ogniska domowego, Pamiêtajmy jednak, ¿e chocia¿ wszystkie sem. Stres ma subiektywny charakter i zale¿y
niepracuj¹ca zawodowo, wychowuj¹ca dzie- konsekwencje przewlek³ego stresu ponoszone od typu uk³adu nerwowego, cech osobowoļci,
ci. Kobiety chc¹ce realizowaæ siê zawodowo s¹ naturalnie przez jednostkê, to dotycz¹ tak¿e kompetencji, doļwiadczenia oraz od percepcji
czêsto musz¹ pokonywaæ stereotypowe my- zak³adu pracy. S¹ to przede wszystkim: sytuacji stresowej.
ļlenie (oraz zwi¹zany z nim stres), ¿e nie bêd¹ • zwiêkszone prawdopodobieñstwo po- Bez w¹tpienia zadaniem prze³o¿onego
dobrymi matkami i ¿onami [13]. pe³niania b³êdów. Zestresowani pracownicy jest zapewnienie pracownikowi takich wa-
Respondenci bior¹cy udzia³ w przytoczo- pope³niaj¹ czêsto b³êdy wynikaj¹ce z roztar- runków pracy, które bêd¹ minimalizowaæ czê-
nym wczeļniej badaniu „Poznaj swoje prawa gnienia czy k³opotów z koncentracj¹, a tak¿e stotliwoļæ pojawiania siê sytuacji stresowych.
w pracy …” jako g³ówne przyczyny stresu nie dotrzymuj¹ terminów wykonania zadañ, Przyk³ady takich dzia³añ to:
wskazali: kontakty z prze³o¿onym, obci¹¿enie co nara¿a organizacjê na powa¿ne straty • modyfikacje zadañ – rotacja, poszerzenie
prac¹, iloļæ pracy i jej tempo [7]. finansowe
czy wzbogacenie stanowiska pracy; dzia³ania
• niska efektywnoļæ pracy
takie przeciwdzia³aj¹ przeci¹¿eniu prac¹
Objawy i konsekwencje stresu • nieobecnoļci w pracy ze wzglêdu na zwol-
czy pojawieniu siê rutyny
nienia lekarskie – pracodawca ponosi wtedy
Stres powoduje szereg powa¿nych kon- • partycypacja – udzia³ pracowników
koszty zastêpstw na stanowisku zajmowanym
sekwencji dla prze¿ywaj¹cej go jednostki. przez zestresowanego pracownika w procesie podejmowania decyzji, opiniowa-
W chwili jego odczuwania zmieniaj¹ siê warun- • brak zaanga¿owania w wykonywane niu organizacji pracy; przekazywanie uwag
ki funkcjonowania organizmu, poniewa¿ po- zadania zwi¹zanych z ich prac¹ pozytywnie wp³ywa
woduje on wzmo¿one wydzielanie hormonów, • obni¿ona jakoļæ wykonywanych zadañ, na poczucie bycia wa¿n¹ czêļci¹ firmy
przyspieszony oddech, akcjê serca i przemianê co mo¿e byæ przyczyn¹ np. utraty klientów • elastyczne godziny pracy, co pozwala
materii, wzrost ciļnienia krwi, niepokój, z³oļæ, • koszty odpraw, szkoleñ i rekrutacji nowego na unikniêcie stresu zwi¹zanego z brakiem
roztargnienie, wybuchy gniewu, niecierpliwoļæ, pracownika w przypadku odejļcia zestresowa- równowagi, k³opotami z pogodzeniem ¿ycia
agresywne zachowania [8], brak pewnoļci nego zatrudnionego [8] zawodowego i rodzinnego
siebie, niepokój, problemy z koncentracj¹ oraz • stawianie oporu, niechêæ do zmian • okreļlenie jasnych wymagañ wzglêdem
podejmowaniem decyzji oraz tiki nerwowe, • strajki [5]. pracownika i przekazywanie mu konkretnych
obgryzanie paznokci, utratê lub wzmo¿enie Na podstawie analizy literatury podmiotu zadañ [15]
apetytu, bezsennoļæ [4]. mo¿na wyró¿niæ osoby szczególnie nara¿one • nagradzanie pracowników za dobre
Warto podkreļliæ, ¿e stres nie powoduje na stres. Przede wszystkim s¹ to pracownicy wykonanie zadania i zaanga¿owanie w pracê
od razu negatywnych zmian w organizmie. maj¹cy krótki sta¿ pracy w danym przedsiê- • ustalenie sposobu rozwi¹zywania po-
Reakcja stresowa to bowiem naturalna od- biorstwie, problemy osobiste niezwi¹zane jawiaj¹cych siê w miejscu pracy konfliktów
powiedŚ organizmu na wymagania, które z prac¹ (np. choroba kogoļ bliskiego, rozwód), i poinformowanie o tym podw³adnych
przekraczaj¹ nasze mo¿liwoļci. Je¿eli pojawia wykazuj¹cy du¿e zaanga¿owanie, chc¹cy • rozmowy z pracownikami o przepro-
siê ona czasami, nie ma powodu do zmartwieñ, byæ zawsze perfekcjonistami oraz d¹¿¹cy wadzanych w firmie zmianach, proste wyja-
gdy¿ nie bêdzie dla nas szkodliwa, jednak du¿a do najwy¿szych, kierowniczych stanowisk [8]. ļnienie, dlaczego s¹ one konieczne i na czym
czêstotliwoļæ jej wystêpowania powinna byæ Wļród szczególnie nara¿onych na szkodliwe bêd¹ polegaæ – dziêki temu kadra kierownicza
sygna³em ostrzegawczym, bo mo¿e staæ siê dzia³anie stresu s¹ tak¿e pracownicy o wysokiej zapobiega powstawaniu plotek i obaw, a tak¿e
przyczyn¹ ró¿norodnych niekorzystnych neurotycznoļci i zewnêtrznym umiejscowieniu u³atwia partycypacjê
dolegliwoļci i chorób [8]. Natychmiastowe kontroli2, a tak¿e nastawieni na nieustann¹ ry- • okreļlenie katalogu zachowañ i dzia³añ
skutki stresu s¹ najczêļciej odwracalne, z kolei walizacjê, niechêtnie podejmuj¹cy wspó³pracê niedopuszczalnych w miejscu pracy, ich kon-
d³ugotrwa³e prowadz¹ do powa¿nych chorób oraz zawieraj¹cy kompromisy [5]. sekwencji dla jednostki oraz poinformowanie
[10]. o tym pracowników [8]
W d³ugim okresie praca w stresuj¹cych wa- Lepiej zapobiegaæ ni¿ leczyæ, • równowa¿enie obci¹¿enia pracowników
runkach prowadzi do wyczerpania fizycznego czyli jak przeciwdzia³aæ – w³aļciwy podzia³ pracy; istotny jest tutaj
i psychicznego, a w szczególnoļci do: nerwic, i radziæ sobie ze stresem w pracy tak¿e prawid³owy dobór pracowników na po-
zaburzeñ lekowych, depresji, uzale¿nieñ (alko- H. Selye uwa¿a³, ¿e organizm ka¿dego szczególne stanowiska (zgodnoļæ umiejêtnoļci
hol, papierosy, narkotyki, hazard), nadciļnienia cz³owieka posiada pewn¹ wartoļæ energii i cech osobowoļci)
têtniczego, zawa³u miêļnia sercowego [8]. przystosowawczej. Po przekroczeniu tej gra- • pomaganie pracownikom z radzeniem
Wielu ludzi nie zdaje sobie sprawy, ¿e stres nicy nie potrafi we w³aļciwy sposób radziæ sobie ze stresem, np. dziêki szkoleniom na ten
jest tak¿e Śród³em obni¿enia immunologicznej sobie z bodŚcami stresowymi i przechodzi temat
odpornoļci organizmu, migren czy arytmii do stadium wyczerpania [10]. Przeciwdzia³anie • sporz¹dzanie harmonogramów pracy,
serca [10]. Eksperci alarmuj¹, ¿e depresja, któ- wczeļniejsze planowanie dzia³añ do wykona-
rej przyczyn¹ jest stres, bêdzie epidemi¹ XXI 2
A. Tworuszka, W sid³ach organizacji…, op. cit. nia – pracownik nie jest zaskoczony np. nad-
14 5/2014
miarem pracy, mo¿e j¹ sobie odpowiednio choæby ograniczaæ w diecie to: kawa, cukier, odgrywa tak¿e pracownik, w szczególnoļci
zaplanowaæ sól, alkohol, konserwanty [10]. podejmowane przez niego sposoby radzenia
• zawieranie umów o pracê na czas nieokre- • Odpowiednio gospodaruj w³asnym sobie z odczuwanym stresem. Pracownicy
ļlony – zwiêksza pewnoļæ zatrudnienia czasem – dziel go rozs¹dnie pomiêdzy ¿ycie powinni pamiêtaæ o odpoczynku, aktywnoļci
• sporz¹dzanie regulaminów i kodeksów za- zawodowe i prywatne. fizycznej, dystansie, a tak¿e poczuciu humo-
wodowych reguluj¹cych zasady postêpowania • Rozmawiaj o swoich emocjach, oba- ru. Je¿eli nie potrafimy sami poradziæ sobie
w miejscu pracy [2]. wach, odczuciach. Pozwól rodzinie i przyja- z sytuacjami stresowymi, szukajmy pomocy
Bezspornie warunki pracy maj¹ wp³yw cio³om na wspieranie w trudnych chwilach u specjalisty.
na ewentualnoļæ pojawiania siê silnego stresu, i na wspólne ļwiêtowanie twoich sukcesów.
ale istotne s¹ równie¿ na tym polu czynniki W sytuacjach kryzysowych sama ļwiado-
indywidualne. Rady dla pracowników, w jaki moļæ, ¿e mamy na kogo liczyæ, dodaje si³ PIĻMIENNICTWO
sposób postêpowaæ, aby lepiej radziæ sobie do walki [16]. [1] Ļwiderski A. řród³a stresu zawodowego, jego objawy
ze stresem przedstawiamy w kilku punktach. • Nie zapomnij o poczuciu humoru i dy- i skutki ekonomiczne dla przedsiêbiorstwa. Seminarium
Okrêgowego Inspektoratu Pracy w £odzi „Stres w pracy”.
• B¹dŚ dla innych wyrozumia³y – dotyczy stansie do siebie samego [12]. Pozytywne na- 15.11.2006
to w szczególnoļci perfekcjonistów, którzy stawienie do siebie i ¿ycia pozwala na zredu-
[2] Zdrowie psychiczne w miejscu pracy – wyniki dzia³añ
zawsze chc¹ wszystko robiæ najlepiej, nieustan- kowanie lêku, odczuwanie spokoju i poczucie prewencyjnych Pañstwowej Inspekcji Pracy. Materia³
nie wygrywaæ. Oczywiļcie nie jest to z³a cecha, bezpieczeñstwa. Takie nastawienie daje nam na posiedzenie Rady Ochrony Pracy. Pañstwowa Inspekcja
o ile nie przek³ada siê na powstawanie napiêcia przekonanie, ¿e w ka¿dej sytuacji poradzimy Pracy – G³ówny Inspektorat Pracy, Warszawa 2012
w kontaktach z innymi osobami. Czasami sobie, a sytuacji stresowych nie postrzegamy [3] Bailey R. Zarz¹dzanie stresem. Zbiór technik i narzêdzi
dobrze jest „odpuļciæ”, szczególnie w sytuacji jako zagro¿enia [10]. dla doradców oraz prowadz¹cych szkolenia. Wolters
• Spróbuj redukowaæ stres z wykorzysta- Kluwer Business, Warszawa 2011
odczuwania nieustannego zdenerwowania
niem technik relaksacyjnych i oddechowych [4] Teczka informacyjna. PoradŚ sobie ze stresem.
czy zmêczenia. Wojewódzki Urz¹d Pracy w Warszawie – Centrum
• Emocje trzymaj na wodzy – oczywiļcie [2]. Æwicz oddech – g³êboki wdech, zatrzyma- Informacji i Planowania Kariery Zawodowej, Warszawa
nie chodzi o to, aby nie wyra¿aæ ich w ogóle, nie powietrza na chwilê i powolny wydech. Ta- 2012
t³umiæ w sobie, co jest szkodliwe dla zdrowia. kie æwiczenia uspokajaj¹, uwaga jest skupiona [5] Waszkiewicz M., Potocka A., Wojtaszczyk P. Miejsce
Wa¿na jest ļwiadomoļæ w³asnych emocji, na oddychaniu. Dodatkowo mo¿na zamkn¹æ pracy na miarê oczekiwañ. Poradnik dla pracowników
ich Śród³a oraz kontrola nad nimi, czyli oczy i przypomnieæ sobie jak¹ļ przyjemn¹ socjalnych. Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera,
sytuacjê [10]. £ódŚ 2010
umiejêtnoļæ wyra¿ania ich w nieagresywnej,
rzeczowej formie. • Nie wahaj siê poszukaæ pomocy specja- [6] Kisiel-Dorohinicki W. Tylko bez nerwów. Zarz¹dzanie
listów, je¿eli nie radzisz sobie ze stresem [2]. stresem w pracy. Wydawnictwo Helion, Gliwice 2012
• Podnoļ w³asne kwalifikacje – bêdziesz
S. Epstein uwa¿a³, ¿e cz³owiek to istota zdol- [7] Raport z przeprowadzonej analizy Kwestionariuszem
czu³ siê pewniej na rynku pracy. Dziêki takiemu Stresu Zawodowego w trakcie projektu wspó³finan-
dzia³aniu zredukujesz niepewnoļæ czy obawy na do uczenia siê, wiêc tak¿e mo¿e nauczyæ siê sowanego ze ļrodków Unii Europejskiej w ramach
zwi¹zane z utrzymaniem zatrudnienia. Istnieje radzenia ze stresem [17]. Europejskiego Funduszu Spo³ecznego „Poznaj swoje prawa
wiêksze prawdopodobieñstwo znalezienia w pracy – wsparcie kompetencyjne dzia³aczy OPZZ oraz
ponownego zatrudnienia, ni¿ w przypadku Podsumowanie pracowników”. Ogólnopolskie Porozumienie Zwi¹zków
Zawodowych, Warszawa 2013
osób o niskich kwalifikacjach. Stres jest nieroz³¹cznym elementem ¿ycia, [8] Gólcz M. Stres w pracy. Poradnik dla pracodawcy.
• B¹dŚ aktywny fizycznie – poprawi to sa- zatem tak¿e pracy cz³owieka. Przede wszyst- Pañstwowa Inspekcja Pracy, Warszawa 2009
mopoczucie i stan zdrowia. W czasie æwiczeñ kim nie nale¿y bagatelizowaæ pierwszych, [9] Selye H. Stres okie³znany. Pañstwowy Instytut
fizycznych wydzielaj¹ siê beta-endorfiny, które alarmowych sygna³ów (fizjologicznych, psy- Wydawniczy, Warszawa 1977
pozytywnie wp³ywaj¹ na nastrój. Aktywnoļæ chologicznych czy w zachowaniu) wysy³anych [10] Kamiñska M., Siewierski B., Skwara A., Szóstek A.
fizyczna pozwala tak¿e na roz³adowanie przez organizm. Panowanie nad stresem. Wydawnictwo Helion, Gliwice
napiêcia spowodowanego stresem, np. miêļni Nadmierny stres powoduje negatywne 2003
krêgos³upa oraz redukcjê agresji [15]. Wybierz konsekwencje nie tylko dla pracownika, [11] £odziñska J. Stres zawodowy narastaj¹cym zjawi-
aktywnoļæ ruchow¹, któr¹ lubisz: spacer, jog- ale tak¿e dla organizacji go zatrudniaj¹cej. skiem spo³ecznym. „Seminare. Poszukiwania Naukowe”
2010, nr 28
ging, jazda na rowerze. Pamiêtaj, ¿e bardzo Ze wzglêdu na to wa¿ne jest szukanie sposo-
wa¿na jest systematycznoļæ [10]. [12] Batorowski H. Czy warto zainteresowaæ siê problemem
bów na przeciwdzia³anie mu w miejscu pracy stresu w pracy? Okrêgowy Inspektorat Pracy w Gdañsku,
• Nie zapominaj o odpoczynku i regeneracji zgodnie ze star¹ zasad¹: „lepiej zapobiegaæ Gdañsk 2007
– znajdŚ najlepszy dla siebie sposób spêdzania ni¿ leczyæ”. Bardzo wa¿na w przeciwdzia³aniu [13] Derbis R. Konflikt praca – rodzina i rodzina – praca
wolnego czasu: dla jednych bêdzie to sport, dla jest identyfikacja stresorów zawodowych oraz a poczucie jakoļci matek pracuj¹cych zawodowo.
drugich spacery, a dla innych czytanie ksi¹¿ek formu³owanie celów okreļlaj¹cych sposoby „Przedsiêbiorczoļæ i Zarz¹dzanie” 2013, nr 5, s. 79-96
czy s³uchanie ulubionej muzyki [15]. Muzyka ich eliminacji, a nastêpnie realizacja tak sfor- [14] Nogalski B., Ronkowski R. Wspó³czesne przedsiê-
odwraca uwagê od stresu oraz uspokaja, mu³owanego zadania. biorstwo. Problemy funkcjonowania i zatrudniania.
zw³aszcza klasyczna. Warto podkreļliæ, ¿e zadaniem kierownic- Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruñ 2007
• Od¿ywiaj siê zdrowo. Produkty, które twa jest stworzenie takich warunków pracy, [15] ¯o³nierczyk D. Jak przeciwdzia³aæ negatywnym
skutkom stresu w pracy? „Bezpieczeñstwo Pracy”
pomagaj¹ w walce ze stresem ze wzglêdu aby zapobiegaæ pojawieniu siê stresu. Prze- 2004,395,6:10-11
na znajduj¹ce siê w nich witaminy i inne po¿y- ³o¿eni musz¹ przede wszystkim dbaæ o dobr¹
[16] Terelak J. F. Cz³owiek i stres. Koncepcje – Śród³a – reak-
teczne dla organizmu substancje to: kie³ki, ba- organizacjê pracy, odpowiednio dobieraæ cje – radzenie sobie – modyfikatory. Oficyna Wydawnicza
nany, kiwi, pomidory, owies, fasola, sok z selera, pracowników na poszczególne stanowiska, Branta, Bydgoszcz – Warszawa 2008
sok z czarnych porzeczek, napar z rumianku, wydawaæ polecenia w zrozumia³y sposób. [17] Terelak J. F. Psychologia stresu. Oficyna Wydawnicza
mleko. Produkty, które warto eliminowaæ b¹dŚ W przeciwdzia³aniu stresowi wa¿n¹ rolê Branta, Bydgoszcz 2001
BP 5/2014 15