Czas zmian.

Europa i Bliski Wschód po wyprawach

krzyżowych

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film edukacyjny
Sprawdź się
Dla nauczyciela
Bibliografia:

Źródło: Fulcher z Chartres, Historia Hierosolymitana, [w:] Fulcheri Carnotensis, Historia

Hiersolymitana, tłum. P. Wiszewski, s. 748.
Źródło: Historia powszechna, t. 8, red. M.L. Salvadori, Kraków 2007, s. 374.
Źródło: Wilhelm z Tyru o Królestwie Jerozolimskim na przełomie XI-XII w., [w:] Wiek V-XV w
źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i
studentów, oprac. S. B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1997, s. 155.
Cytat za: Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi
dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk i S.B. Lenard. Warszawa
1997, s. 156.
Źródło: H.E. Mayer, The Crusades, Oxford University Press 1988, s. 189.
Źródło: Usama ibn Munkid, Pamiętniki, [w:] Arabowie i Turcy w świetle źródeł, oprac. T.
Kowalski, s. 17.
 Czas zmian. Europa i Bliski Wschód po wyprawach
krzyżowych

Spalenie na stosie wielkiego mistrza i innych templariuszy; miniatura ze średniowiecznej kroniki

francuskiej.
Źródło: Virgil Master, Wikimedia Commons, domena publiczna.

„Bóg wie, kto się myli i zgrzeszył. Wkrótce katastrofa spotka tych, którzy skazali nas na
śmierć”. Legenda mówi, że tak ostatkiem sił wołał, stojąc na stosie, ostatni wielki mistrz
zakonu templariuszy Jakub de Molay. Wzywał Boga na świadka swojej niewinności
i przeklinał wszystkich tych, którzy byli odpowiedzialni za tragedię zakonu: papieża
Klemensa V, króla francuskiego Filipa IV oraz Wilhelma Nogareta, głównego prokuratora.

Mijał już siódmy rok, odkąd wielki mistrz został aresztowany i – tak jak jego
współtowarzysze – oskarżony o herezję, uprawianie magii, homoseksualizm i oddawanie
czci demonom. Uwięziony i poddawany torturom, w końcu przyznał się do zarzucanych
zbrodni. 18 marca 1314 r. Jakub de Molay wraz z trzema najwyższymi rangą templariuszami
został spalony na wyspie na Sekwanie. Ostatnim jego życzeniem było by stos, na którym
miał spłonąć, był zwrócony w stronę katedry Notre Dame. Miesiąc później
z niewyjaśnionych przyczyn zmarł papież, w listopadzie 1314 r. śmierć zabrała króla Francji.
Tylko Nogaret uniknął klątwy, bo wtedy, gdy ona została wypowiedziana, nie żył już od
przeszło roku.
Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Dowiesz się, że czasem nie opłaca się pożyczać pieniędzy, zwłaszcza królom.
Rozstrzygniesz, kto najbardziej skorzystał na wyprawach krzyżowych, a kto najmniej.
Omówisz, jak wyglądało życie krzyżowców w Ziemi Świętej.
Przeczytaj

Klęska i jej przyczyny

Wyprawy krzyżowe w sensie politycznym zakończyły się klęską. Krzyżowcom nie udało się
odebrać Ziemi Świętej z rąk muzułmanów, a powstałe na Bliskim Wschodzie królestwa
chrześcijańskie upadły. Wraz z utratą ostatniej twierdzy Akki w 1291 r. zakończył się okres
wypraw krzyżowych. W ich wyniku zostało zniszczone Bizancjum, ważne centrum rozwoju
cywilizacji i ostatni bastion mogący w przyszłości uchronić Europę przed naporem Turków.
Krucjaty pochłonęły tysiące istnień ludzkich. Wojna, głód i epidemie zdziesiątkowały
chrześcijan i muzułmanów.

Państwa krzyżowców na Bliskim Wschodzie w 1135 r., pomiędzy I a II wyprawą krzyżową; mapa przedstawia
największy zasięg zdobyczy krzyżowców na Bliskim Wschodzie. Które z tych państw było największe, a które
odgrywało ważną ideologiczną rolę?
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie MapMaster, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Przyczyn klęski krucjat było wiele, do

głównych należał brak jedności wśród
władców chrześcijańskich biorących udział
w wyprawach krzyżowych. Rozłamy
i konflikty mocno osłabiały armię
Europejczyków i czyniły ją niezdolną do
odniesienia zdecydowanego zwycięstwa nad
przeciwnikiem. Europejczycy działali na
obcym sobie terenie, spotykali się
z wrogością ludności lokalnej. Świat
chrześcijański nie dysponował w tym czasie
wystarczającym potencjałem
demograficznym, by trwale podjąć się dzieła
zasiedlenia Bliskiego Wschodu. Ci, którzy
przybywali do Ziemi Świętej, w większości
długo tu nie zostawali. Po wzięciu udziału
w jednej lub kilku kampaniach wojennych
powracali do domów. Tylko nieliczni
decydowali się pozostać. Tworzyli oni Port i mury wybudowane w Akce przez krzyżowców,
niewielkich rozmiarów enklawy w tle kościół św. Jana. Akka została zdobyta przez
chrześcijańskie wśród przeważających Baldwina I z Boulogne w sojuszu z Republiką Genui
liczebnie muzułmanów. Przybysze z Europy w 1104 r. Po krótkim okresie przynależności do
muzułmanów Akka była twierdzą na Bliskim
musieli mierzyć się nie tylko z wrogim
Wschodzie najdłużej pozostającą w rękach
nastawieniem ludności, lecz także z różnymi
krzyżowców. Gdy w 1291 r. sułtan Al-Aszraf Chalil ją
chorobami, nieprzyjaznym klimatem. To zdobył, nakazał zrównać miasto z ziemią. Na terenie
wszystko ich zniechęcało. którego współczesnego państwa znajduje się Akka?
Źródło: Arkadi Voller, Wikimedia Commons, domena
Wyprawy krzyżowe, mimo klęski, jaką publiczna.
poniosły, wywarły duży wpływ na różne
dziedziny życia.

Nowe możliwości
Krucjaty przyniosły wzrost autorytetu oraz ogromne korzyści materialne i polityczne
Stolicy Apostolskiej. Papiestwo i działający z jego ramienia biskupi byli głównymi
propagatorami i organizatorami wypraw krzyżowych. Papież zdołał podporządkować sobie
władców świeckich oraz zaprząc rzesze feudałów świeckich i drobnego rycerstwa do walki
o interesy Kościoła na Bliskim Wschodzie.
Innocenty III, papież w latach 1198–1216, uważany za jednego z najwybitniejszych papieży. Za jego czasów
Stolica Apostolska miała rangę ważnego ośrodka władzy politycznej. Innocenty III wyznawał teokratyczny
pogląd, wedle którego to papież jest zastępcą Chrystusa na ziemi i pośredniczy między Bogiem a ludźmi.
Innocenty III był organizatorem IV wyprawy krzyżowej oraz krucjaty przeciwko albigensom we Francji. Opisz
strój papieski na podstawie miniatury przedstawiającej papieża Innocentego III.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Wyprawy krzyżowe poza tym przyniosły ogromne korzyści ekonomiczne miastom włoskim.
Genueńczycy, Wenecjanie i Pizańczycy dorobili się ogromnych fortun na organizowaniu
krzyżowcom przeprawy przez morze do Ziemi Świętej. Dodatkowo nawiązali oni wymianę
handlową z państwami powstałymi na Bliskim Wschodzie, a handel ze Wschodem, zwany
lewantyńskim, stał się w okresie wypraw krzyżowych główną arterią handlową, którą w obu
kierunkach – z Europy i do Europy – przepływały najróżniejsze towary.
Konie na placu św. Marka w Wenecji zrabowane z Konstantynopola w 1204 r. W 1202 r. Wenecjanie zgodzili
się odroczyć spłatę należności za przetransportowanie krzyżowców do Ziemi Świętej w zamian za to, że ci
ostatni najpierw zdobędą leżące na Wybrzeżu Dalmatyńskim i należące do Królestwa Węgierskiego miasto
Zadar – głównego konkurenta handlowego Wenecji. Po dokonaniu tego krzyżowcy udali się do
Konstantynopola, aby wesprzeć pretensje Aleksego IV Angelosa do tronu bizantyjskiego. Konsekwencją tej
wyprawy było zdobycie i złupienie Konstantynopola. Wielu krzyżowców było przekonanych iż zdobywają
miasto niewiernych, ponieważ byli obrządku łacińskiego, a Konstantynopol to obrządek bizantyjski -
niezrozumiały dla przeciętnego mieszkańca Europy Zachodniej.
Źródło: Petar Milošević, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Łacinnicy i świat islamu

W czasie wypraw krzyżowych Europejczycy po raz pierwszy zetknęli się na tak dużą skalę
ze światem islamu. Kontakt ten z reguły miał dwojaki charakter. Brutalne walki, które od
początku były udziałem krzyżowców, wykopały ogromną przepaść między chrześcijanami
a muzułmanami. Ci ostatni postrzegali krzyżowców najczęściej jako grubiańskich
i fanatycznych awanturników, kierowanych raczej żądzą zysku niż ideałami religijnymi.

Egzystując przez długi czas obok siebie, te dwa światy – muzułmański i chrześcijański –
musiały jednak wchodzić ze sobą w różnego rodzaju relacje, nie zawsze nacechowane
wrogością i wzajemną podejrzliwością. W życiu codziennym mieszały się języki, kultura,
nawyki oraz następowało ich obustronne przenikanie. Na pustynnych obszarach Bliskiego
Wschodu powstawały zamki i kościoły wzorowane na europejskich.
Montréal lub Krak de Montréal (arab. Asz-Szaubak) to ruiny średniowiecznego zamku zbudowanego przez
krzyżowców w 1115 r. na terenie Syrii, ok. 200 km od Ammanu. Większość zamków krzyżowców powstałych
na obszarze Ziemi Świętej jest obecnie w ruinie. Do naszych czasów w najlepszym stanie przetrwał Krak des
Chevaliers, ale i on ostatnio ucierpiał w wyniku działań wojennych prowadzonych na terenie Syrii.
Źródło: H.P. Frei, Wikimedia Commons, domena publiczna.

“
Usama ibn Munkid

Pamiętniki
Był w orszaku króla Fulko [król Jerozolimy w latach 1136–1142], syna
Fulki, pewien rycerz znamienity frankoński, który był przybył z ich
krain (to jest z Europy) po to, by odbyć pielgrzymkę i wrócić.
Zaprzyjaźnił się ze mną i stał się moim nieodłącznym towarzyszem.
Nazywał mnie swoim bratem, a łączyła nas miłość i zażyłe stosunki.
Kiedy postanowił już odpłynąć do swego kraju, tak do mnie
przemówił: „Mój bracie, odjeżdżam do kraju i proszę Cię, byś posłał ze
mną swego syna – syn mój był wtedy ze mną, a liczył sobie lat
czternaście – do mej ojczyzny, aby napatrzył się rycerzom i nabrał
rozumu i manier rycerskich, a gdy kiedyś wróci, był przykładem
człowieka mądrego”. Raniła boleśnie moje uszy ta mowa, która nie
mogła pochodzić z głowy rozumnej, boć gdyby mój syn popadł
w niewolę, niewola nie mogłaby mu wyrządzić większej krzywdy niż
podróż do kraju Franków.
 Określ, co powyższy fragment mówi o wzajemnych stosunkach między Arabami
a Europejczykami w Ziemi Świętej. W jaki sposób przyjaźń z muzułmaninem rozumiał

europejski rycerz chrześcijański?

Źródło: Usama ibn Munkid, Pamiętniki, [w:] Arabowie i Turcy w świetle źródeł, oprac. T. Kowalski, s. 17.

Dziedziną w której najlepiej zaznaczył się

wpływ świata muzułmańskiego, była sztuka
wojenna. Armia europejska wprowadziła na
wzór muzułmanów machiny oblężnicze,
kusze, tzw. grecki ogień, specjalne statki do
przewozu koni. Dodatkowo zmienił się ubiór
rycerzy. Konie zaczęto okrywać tkaninami, by
chronić je przed gorącem. Podobnie rycerze
na kolczugę zakładali tuniki, dzięki czemu ich
zbroja nie nagrzewała się tak szybko.

Ziemie zamieszkane przez muzułmanów były

ważnym łącznikiem między Europą a Azją
i pośrednikiem w przenoszeniu kultury kręgu
arabskiego i kręgu bizantyjskiego na Zachód.
Europejczycy zyskali dostęp do osiągnięć
Krzyżowcy.
nauki arabskiej, w szczególności medycyny.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
W wyniku wypraw krzyżowych i spotkania
z odmienną cywilizacją nastąpiły
przekształcenia w świadomości Europejczyków.

W imię Boga
Konflikt z muzułmanami i klęski ponoszone
z rąk niewiernych nasiliły w Europie nastroje
wrogości przeciwko innowiercom.
W czasach wypraw krzyżowych nastąpiła
eksplozja nastrojów antysemickich. Od XIII w.
zaczęto Żydom wyznaczać w obrębie miast
specjalne dzielnice zwane gettami. Musieli
oni poza tym nosić specjalny strój i oznakę
(gwiazdę Dawida) wyróżniające ich spośród
innych mieszkańców. Coraz częstsze były też
pogromy społeczności żydowskiej.
Pogrom Żydów w Metz podczas I wyprawy
krzyżowej (1096). W wyniku tego pogromu zginęło
Idea wyprawy krzyżowej, choć mocno ok. 2 tys. Żydów.
Źródło: Auguste Mige e, XIX w., Wikimedia Commons,
ucierpiała w wyniku IV krucjaty (1202‐1204)
domena publiczna.
i klęsk ponoszonych na Bliskim Wschodzie
przez krzyżowców, nie zanikła. Została ona
poszerzona i znalazła zastosowanie na terenie Europy. Nazwą tą objęto wszelkie działania
przeciw niewiernym. Krucjatą okrzyknięto więc wyprawy przeciwko Arabom w Hiszpanii,
albigensom we Francji, pogańskim Słowianom czy wreszcie Mongołom, którzy zagrozili
Europie w XIII w.

Masakra albigensów (in. katarów); miniatura z XIV-wiecznej kroniki francuskiej. Albigensi byli ruchem religijno-
społecznym, który na przełomie XII i XIII w. rozwinął się na południu Francji, w Langwedocji. Doktryna katarów
stała w sprzeczności z dogmatami Kościoła katolickiego - występowali oni przeciwko ustrojowi feudalnemu
i hierarchii kościelnej. Wierzyli w dualizm świata, w istnienie siły zła, która stworzyła świat i toczyła walkę
z siłami dobra. Albigensom przeciwstawiali się również ubodzy rycerze francuscy, niechętni wobec dobrobytu
katarów. W 1209 r. papież Innocenty III uznał ich za heretyków i ogłosił krucjatę przeciwko nim. W jej wyniku,
jak również na skutek działalności inkwizycji liczba albigensów znacząco zmalała, a ich główne ośrodki uległy
zniszczeniu.
W jaki sposób autor miniatury przedstawił albigensów?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Wojownicy Chrystusa
Przez cały okres trwania wypraw krzyżowych
do Ziemi Świętej, poza dużą liczbą rycerzy
i feudałów, napływali wierni, pragnący
odwiedzić święte miejsca związane z religią
chrześcijańską. Dla ich obrony przed
napadami grasujących po kraju band
 saraceńskich i ochrony podczas pobytu na
Bliskim Wschodzie zaczęły powstawać
zakony rycerskie. Oprócz zwykłych ślubów
składanych przez zakonników –
przestrzegania zasad ubóstwa, czystości
i posłuszeństwa – członkowie tych
zobowiązywali się do walki z niewiernymi.
Zakony rycerskie cieszyły się
dużą popularnością wśród feudałów.
Największe wpływy i znaczenie zdobyły trzy:
Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni
Salomona, czyli templariusze, Zakon Rycerzy
Jerozolimskiego Szpitala św. Jana Chrzciciela,
czyli joannici oraz Zakon Najświętszej Maryi
Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie,
Templariusze. Na jakie zadania stojące przed
zwany krzyżackim.. Po upadku Królestwa
templariuszami wskazuje ilustracja?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Jerozolimskiego zakony rycerskie przeniosły
się do Europy. Różnie potoczyły się ich losy.
Na przykład templariusze po okresie rozwoju doznali wielkich prześladowań ze strony króla
Francji Filipa IV Pięknego, a krzyżacy, znalazłszy nowe siedziby na północy Europy, zaś
joannici najpierw osiedlili się na wyspie Rodos, a od XVI w. zamieszkiwali Maltę.

Joannici. Porównaj stroje przedstawicieli różnych zakonów rycerskich. Czy dostrzegasz elementy wspólne?
Źródło: Ralph Hammann, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Słownik
albigensi
(od miasta Albi we Francji) ruch religijno‐polityczny powstały w XII w., którego hasła nie
były zgodne z oficjalną nauką Kościoła; przeciwko jego zwolennikom organizowano
wyprawy krzyżowe

doża

(wł. doge od łac. dux – wódz) władca Republiki Weneckiej

handel lewantyński

handel prowadzony między Europą a obszarem Wschodu, rozkwit jego nastąpił w okresie
wypraw krzyżowych, a dominującą pozycję w nim zyskały miasta włoskie

husyci

ruch religijny zapoczątkowany przez Jana Husa w Czechach w 1415 r., jego zwolennicy
domagali się m.in. komunii pod dwiema postaciami i sekularyzacji dóbr kościelnych

krzyżowcy

uczestnicy wypraw krzyżowych

państwa krzyżowe

państwa założone przez krzyżowców w Ziemi Świętej podczas wypraw krzyżowych:

Królestwo Jerozolimskie, Hrabstwo Edessy, Księstwo Antiochii i Hrabstwo Trypolisu

pogromy

(z ros. погром - po gromu, po gromie, po uderzeniu pioruna) zadanie komuś klęski,

rozgromienie, zniszczenie

teokracja

(z gr. theos – bóg + kratos – władza) doktryna polityczna, według której władzę
w państwie sprawują najwyższy kapłan lub kapłani

wyprawy krzyżowe (krucjaty)

(z łac. crux – krzyż) wyprawy zbrojne organizowane w średniowieczu przeciwko

muzułmanom i poganom

zakony rycerskie

zakony założone w Ziemi Świętej podczas wypraw krzyżowych, które oprócz

tradycyjnych ślubów – posłuszeństwa, ubóstwa i czystości – zobowiązywały się również
do walki w obronie wiary; do najpopularniejszych należeli templariusze, joannici
i krzyżacy
 Ziemia Święta

dzisiejszy Izrael i Palestyna, miejsce rozgrywania się wydarzeń z Nowego i Starego

Testamentu, termin w powszechnym użyciu przez chrześcijan od czasów średniowiecza

IV wyprawa krzyżowa

wyprawa krzyżowa w latach 1202–1204, której efektem było złupienie i zniszczenie

Konstantynopola

Słowa kluczowe
wyprawy krzyżowe, zakony rycerskie, krucjaty, Bliski Wschód, Europa w okresie krucjat,
kultura średniowieczna

Bibliografia
Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla
nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‐Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997.

Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat
Książki 2004–2006.

Wielka historia Polski, t. 1–10, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.

E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po

metodach aktywizujących, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011.
Film edukacyjny

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/De6Yp7OMY

Film nawiązujący do treści materiału pod tytułem Upadek templariuszy.

Polecenie 1

Wymień wydarzenia, które przyczyniły się do upadku templariuszy.

Twoja odpowiedź

Polecenie 2

Wyjaśnij, skąd się wzięły plotki dotyczące herezji i świętokradztwa wśród templariuszy.

Twoja odpowiedź
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Rozstrzygnij, czy mapa przedstawia sytuację na Bliskim Wschodzie po zakończeniu epoki

krucjat. Uzasadnij odpowiedź. Sformułuj na tej podstawie wniosek dotyczący zdobyczy
terytorialnych krzyżowców na obszarze Ziemi Świętej.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie MapMaster, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoja odpowiedź
 Ćwiczenie 2 輸

Dopasuj odpowiednie elementy do rubryk tabeli.

Templariusze

Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona (łac. Fratres Mili ae Templi, Pauperes
Commilitones Chris Templique Salomonis), Gerard Tonque, 1099, Zakon ten skupiał głównie
rycerzy pochodzenia niemieckiego; po upadku Królestwa Jerozolimskiego przez krótki czas
działał na terenie Siedmiogrodu, a potem przeniósł się na obszary wchodzące w skład państwa
polskiego i z nim sąsiadujące.

Nazwa zakonu Data powstania i założyciel Opis

Gerard Tonque, 1099

Templariusze

Zakon Ubogich Rycerzy

Chrystusa i Świątyni
Salomona (łac. Fratres
Mili ae Templi, Pauperes
Commilitones Chris
Templique Salomonis)

Zakon ten skupiał głównie

rycerzy pochodzenia
niemieckiego; po upadku
Królestwa
Jerozolimskiego przez
krótki czas działał na
terenie Siedmiogrodu,
a potem przeniósł się na
obszary wchodzące
w skład państwa
polskiego i z nim
sąsiadujące.
Ćwiczenie 3 輸

Przeanalizuj poniższą pieczęć i wybierz odpowiednie dokończenie zdania.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Pieczęć należała do…

 Ryszarda Lwie Serce, króla angielskiego, uczestnika III wyprawy krzyżowej.

 templariuszy, inaczej Zakonu Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona.

krzyżaków, inaczej Zakonu Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego


w Jerozolimie.

Baldwina IV Trędowatego, króla panującego w Królestwie Jerozolimskim w latach


1174–1185.

Świadczy o tym fakt, że…

 na awersie znajduje się przedstawienie Świątyni Jerozolimskiej i napis templum.

na rewersie pieczęci znajduje się król Baldwin z Milesem de Plancy, który w imieniu

młodocianego króla sprawował rządy regencyjne.
 na rewersie znajduje się dwóch rycerzy angielskich.
Ćwiczenie 4 醙

Zapoznaj się z tekstem źródłowym, a następnie określ, czy zdania w zamieszczonej niżej tabeli
są prawdziwe, czy fałszywe.

“ Wilhelm z Tyru o Królestwie Jerozolimskim na

przełomie XI-XII w.

W tym właśnie czasie, kiedy prawie już wszyscy książęta biorący udział
w wyprawie powrócili do ojczyzny, tak że pozostał tylko książę, któremu
powierzono królestwo i pan Tankerd, którego pan książę zatrzymał […]
jako męża roztropnego, dzielnego i mającego powodzenie. Środki nasze
i liczba wojska były tak małe, że kiedy zwołali wszystkich i wszyscy
szybko się zebrali, zaledwie było obecnych trzystu konnych i dwa
tysiące pieszych. Miasta zaś, które przeszły pod naszą władzę, nader
były nieliczne i poprzedzielane miejscowościami podległymi wrogom,
tak że z dużym niebezpieczeństwem przejeżdżali [nasi] z jednego do
drugiego [miasta], kiedy wymagała tego konieczność.

Wszystkie miejscowości wiejskie w naszym kraju były zamieszkane

przez niewiernych i Saracenów; nasz naród nie miał gorszych od nich
wrogów, a byli tym gorsi, że znajdowali się w naszym kraju, a nie ma
szkodliwszej zarazy niż wróg w domu. Oni nie tylko zabijali naszych,
kiedy nieostrożnie podróżowali po drogach […], ale także uchylali się od
prac wiejskich, aby pokonać naszych głodem […].

Nie tylko poza obrębem miast drogi były niepewne, również i w domach
położonych wewnątrz umocnień miejskich, wskutek tego, że ludność
była nieliczna a wyrwy w murach miejskich stały otworem przed
wrogami, z trudem można było znaleźć bezpieczne i spokojne miejsce

Źródło: Wilhelm z Tyru o Królestwie Jerozolimskim na przełomie XI-XII w., [w:] Wiek V-XV w źródłach. Wybór tekstów
źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. S. B. Lenard, M. Sobańska-
Bondaruk, Warszawa 1997, s. 155.
 Zdanie Prawda Fałsz
Chrześcijanom nie udało się w pełni podporządkować
zdobytych ziem na obszarze Bliskiego Wschodu, ponieważ
 
byli wewnętrznie podzieleni i nie potrafili skoordynować
swoich działań przeciwko Saracenom.

Największym problemem dla królestw utworzonych przez

krzyżowców w Ziemi Świętej było to, że zdecydowaną  
przewagę militarną mieli nad nimi wrogowie.
Istniał stały dopływ krzyżowców z Europy i ludzie skuszeni
perspektywą zysku i zdobycia chwały Bożej decydowali  
się osiedlać na terenach podbitych na Bliskim Wschodzie.
Ćwiczenie 5 醙

Przeanalizuj fragment tekstu naukowego, a następnie rozstrzygnij, czy zamieszczone poniżej

zdjęcia odpowiednio ilustrują opisany we fragmencie proces.

Źródło A

“ Historia powszechna

Wybrzeże syryjsko-palestyńskie w rękach Franków było […]

podstawowym łącznikiem między Azją i regionem śródziemnomorskim,
a więc jednym z elementów, które przyczyniły się do wzbogacenia się
Europy w wiekach XII-XIII. Również pod względem kulturalnym miasta
syryjsko-palestyńskie odegrały swą rolę (nawet jeśli ograniczoną
w porównaniu z Hiszpanią, Sycylią i Bizancjum) w przenoszeniu kultury
arabsko-hellenistycznej na Zachód. […] Ciągły napływ towarów
orientalnych na Zachód, połączony z poznawaniem nowych krajów
i stylów życia, otworzył potem przed Europą szersze horyzonty.

Źródło: Historia powszechna, t. 8, red. M.L. Salvadori, Kraków 2007, s. 374.

Źródło B
Meczet Lali Mustafy Paszy na Cyprze.
Źródło: Gerhard Haubold, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Źródło C

Zamek Krak de Chevaliers w Syrii.

Źródło: Xvlun, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 6 醙

Przeanalizuj poniższy fragment tekstu źródłowego, a następnie określ na podstawie jego treści
i własnej wiedzy pozaźródłowej, jakie były krótko- i długofalowe konsekwencje opisywanych
wydarzeń (wymień co najmniej trzy).

“
[...] wy, nie mający względem Greków żadnych praw jako też władzy,
daliście się poznać tym, że wasi złożywszy śluby czystości, szybko się
[im] sprzeniewierzyli, skoro zwróciliście broń nie przeciw Saracenom,
lecz przeciw chrześcijanom, nie dążąc do odzyskania Jerozolimy, lecz do
zajęcia Konstantynopola, przedkładają dobra doczesne nad bogactwo
niebieskie. A winę waszą potęguje niezmiernie to, że niektórzy [spośród
was], nie bacząc na stan duchowny ani na wiek, ani też na płeć, na
oczach ludzkich uprawiając nierząd, cudzołóstwo, nieprawość, nie tylko
żony i wdowy, ale również matrony i dziewice powierzone Bogu
wystawili na pohańbienie ze strony młodzieńców. I nie wystarczy wam
wyczerpanie bogactw cesarskich, jako też złupienie zarówno bogatych,
jak i biednych, lecz wyciągnęliście ręce po skarby Kościoła, a co gorsze,
po majątki kościelne, ściągając z ołtarzy srebrne tablice, zaś po
sprofanowaniu kościelnego sanktuarium grabiąc ikony, krzyże i relikwie.
[Wszystko po to,] ażeby Kościół grecki poniżony takimi
prześladowaniami odmówił powrotu pod obediencję Stolicy
Apostolskiej, która dopatrzywszy się u Łacinników zgubnych
przykładów i ciemnych sprawek, mogła odnieść się do nich z większą
odrazą aniżeli do psów.

Cytat za: Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i
studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk i S.B. Lenard. Warszawa 1997, s. 156.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 7 醙

Przeanalizuj dwa fragmenty tekstów (tekst źródłowy oraz fragment opracowania naukowego).
Wyjaśnij, czy informacje zawarte w tekście A znajdują potwierdzenie w tekście B. Który
z tekstów twoim zdaniem dostarcza bardziej wiarygodnej wiedzy na temat wzajemnych
stosunków między obiema cywilizacjami na Bliskim Wschodzie w epoce krucjat? Uzasadnij
odpowiedź.

Tekst A

“
Fulcher z Chartres

Historia Hierosolymitana

Proszę Cię, zwróć uwagę i rozważ, jak Bóg w naszych czasach

przekształcił Zachód we Wschód. Bowiem my, mieszkańcy Zachodu,
zostaliśmy uczynieni mieszkańcami Wschodu. Ten, kto był Rzymianinem
lub Frankiem, teraz z racji zamieszkania jest Galileańczykiem lub
Palestyńczykiem. [...] Zapomnieliśmy już miejsca naszych urodzin, są już
nieznane dla wielu z nas, a przynajmniej się o nich nie mówi. Niektórzy
posiadają tu dom i służbę, które otrzymali jakby na prawie dziedziczenia.
Niektórzy wzięli sobie żony nie ze swojego ludu, ale Syryjki, Ormianki,
a nawet Saracenki, które zostały ochrzczone. Niektórzy mają wraz
z nimi teścia, szwagra, synową lub zięcia, przybranego syna lub ojczyma.
Są tutaj również wnukowie i prawnukowie [tych, którzy przybyli na
Wschód, tutaj urodzeni]. Jeden uprawia winnice, inny pola. Jeden i drugi
używają nawzajem języka ze słowami z różnych języków. Różne języki,
teraz powszechne, stają się znane obu społecznościom [Zachodu
i Wschodu] i wiara jednoczy tych, którzy są sobie obcy pochodzeniem.
[...].

Źródło: Fulcher z Chartres, Historia Hierosolymitana, [w:] Fulcheri Carnotensis, Historia Hiersolymitana, tłum. P.
Wiszewski, s. 748.

Tekst B
“
H.E. Mayer

The Crusades

Frankowie na wschodzie okazywali pozostali kulturowo zaściankowi

i całkowicie zależni od Europy. Wpływy islamskie, tak owocne
w Hiszpanii i na Sycylii, były twardo odrzucane w ] [regionie państw
krzyżowych w Ziemi Świętej]. Frankowie koegzystowali z Muzułmanami
lecz nie istniała symbioza [mieszanie kulturowe]. Liczba tych z wyższych
warstw społecznych, którzy raczyli nauczyć się arabskiego była
niewielka. Ich codziennym językiem […] był francuski. […] Tylko
w powierzchownych sprawach, ubiorze, medycynie i wygodnym
wystroju wnętrza byli oni gotowi do uczenia się od Islamu.

Źródło: H.E. Mayer, The Crusades, Oxford University Press 1988, s. 189.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 8 難

Przeanalizuj miniaturę z XV-wiecznej kroniki przedstawiającą bitwę między wojskami

cesarskimi a husytami. Wskaż na niej dwa elementy, które świadczą o tym, że wydarzenie to
nosiło charakter krucjaty.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 9 難

Wymienione poniżej skutki wypraw krzyżowych podziel na polityczne, religijne, kulturowe

i ekonomiczne.

Skutki polityczne i militarne

nasilenie dążeń do wzmocnienia

władzy królewskiej (np. we
Francji)

śmierć wielu tysięcy osób

Skutki religijne
zniszczenie wielu ważnych dzieł
sztuki, architektury

krucjaty w Europie przeciw

innowiercom
Skutki kulturowe
rozwój żeglugi morskiej

wzrost znaczenia piechoty

wzrost ruchu pielgrzymkowego

Skutki ekonomiczne
osłabienie polityczne Bizancjum

rozwój nauki (w tym medycyny)

w Europie dzięki kontaktom
z cywilizacją arabską
konsekwencje społeczne
rozwój handlu lewantyńskiego

wzrost antysemityzmu
w Europie
Ćwiczenie 10 難

Wybierz jedną z poniższych osób i napisz z jej perspektywy krótki tekst (maks. 200 słów),
w którym przedstawisz konsekwencje wypraw krzyżowych. Masz do wyboru następujące
postacie:

papież Innocenty III,

Dandolo, doża wenecki,

Heinrich Walpot von Bassenheim, wielki mistrz zakonu krzyżackiego,

Teodor I Laskarys, cesarz bizantyjski,

Ludwik IX, król francuski,

Ibn al-Asira, arabski kronikarz.

Twoja odpowiedź
Dla nauczyciela

Autor: Martyna Wojtowicz

Przedmiot: Historia 2022, Historia

Temat: Czas zmian. Europa i Bliski Wschód po wyprawach krzyżowych

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
VII. Europa w okresie krucjat. Uczeń:
2) charakteryzuje polityczne, społeczno-gospodarcze i religijne uwarunkowania wypraw
krzyżowych do Ziemi Świętej i rekonkwisty oraz przedstawia ich skutki.
Treści nauczania - wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
VII. Europa w okresie krucjat. Uczeń:
3) charakteryzuje polityczne, społeczno-gospodarcze i religijne uwarunkowania wypraw
krzyżowych do Ziemi Świętej i rekonkwisty oraz przedstawia ich skutki.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

charakteryzuje pozytywne i negatywne skutki wypraw krzyżowych;

opisuje życie krzyżowców w Ziemi Świętej;
tłumaczy, dlaczego miasta włoskie skorzystały na wyprawach krzyżowych;
wyjaśnia, dlaczego idea krucjat nie zanikła i jaką przybrała formę po klęsce krzyżowców
w Ziemi Świętej.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Prowadzący lekcję określa cel zajęć i informuje uczniów o ich planowanym przebiegu.
Przedstawia kryteria sukcesu oraz wyświetla na tablicy temat lekcji.
2. Nauczyciel inicjuje rozmowę wprowadzającą w temat lekcji. Pyta uczniów, czym były
krucjaty i jakie były ich przyczyny. Wybrana osoba udziela odpowiedzi. Nauczyciel
zapowiada, że na zajęciach uczniowie przeanalizują, w jaki sposób wyprawy krzyżowe
wpłynęły na Europę oraz Bliski Wschód.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”

i zapisują w zeszycie minimum pięć pytań do tekstu dotyczącego krucjat. Uwaga: każde
z pytań powinno rozpoczynać się od słowa „dlaczego”. Uczniowie spacerują po klasie
i na umówiony dźwięk znajdują kogoś do pary, następnie zadają pytania sformułowane
podczas czytania tekstu i na nie odpowiadają.
2. Nauczyciel poleca, aby wskazany uczeń (lub ochotnik) podsumował najważniejsze
informacje. W razie potrzeby je uzupełnia.
3. Prowadzący omawia powstanie i zadania zakonów rycerskich oraz ich losy. Odtwarza
film edukacyjny, a uczniowie wykonują polecenia 1 i 2: proponują swoje pytania do
eksperta oraz oceniają ich argumenty. Jako uzupełnienie uczniowie wykonują
indywidualnie ćwiczenia 2 i 3.
4. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Nauczyciel wyświetla treść ćwiczenia 4 z sekcji
„Sprawdź się”. Uczniowie wykonują je wspólnie na forum klasy. W podobny sposób
 wykonują ćwiczenie 5.
5. Nauczyciel prosi, aby ćwiczenia 6 i 7 uczniowie wykonali w parach. Uczniowie
wypisują skutki opisanych wydarzeń, a także oceniają przedstawione teksty pod
względem wiarygodności w przedstawieniu wzajemnych stosunków między obiema
cywilizacjami na Bliskim Wschodzie w epoce krucjat. Dyskutują o swoich wyborach,
formułują argumenty.

Faza podsumowująca:

1. W ramach podsumowania uczniowie wspólnie wykonują ćwiczenie 9, wskazują różne

typy skutków wypraw krzyżowych.
2. Nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również
zamieszczają w swoim portfolio: Przypomniałem/Przypomniałam sobie, że… Co było
dla mnie łatwe… Czego się nauczyłem/nauczyłam… Co sprawiało mi trudność…
3. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

Wykonaj ćwiczenia 1 i 8 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla

nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‐Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997.

Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat
Książki 2004–2006.

Wielka historia Polski, t. 1–10, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.

E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po

metodach aktywizujących, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą zapoznać się przed lekcją z sekcją „Film edukacyjny”, aby przygotować
się do późniejszej pracy.