•LOGIC HOÏC

Chöông 1 : Logic hoïc laø gì?

Chöông 2: Caùc quy luaät cô baûn tö duy
hình thöùc
Chöông 3 : Caùc hình thöùc cô baûn cuûa tö
duy

( Nguồn:
http://www.blu.edu.vn/baigiang.htm ).

•Chöông 1 :LOGIC HOÏC LAØ GÌ?

1. Ñònh nghóa
Thuaät ngöõ Loâgíc ( Logic: tieáng Anh;
Logique: tieáng Phaùp) baét nguoàn töø
tieáng Hy Laïp laø Logos: lôøi noùi, tö
töôûng, lyù tính, quy luaät. . .
Ngaøy nay thuaät ngöõ Logic ñöôïc hieåu:
 - Tính quy luaät trong söï vaän ñoäng vaø
phaùt trieån cuûa caùc söï vaät, hieän töôïng
( Logic khaùch quan)
- Tính quy luaät trong tö töôûng, trong
laäp luaän( Logic chuû quan)
- Khoa hoïc nghieân cöùu veà tö duy nhaän
thöùc chaân lyù ( Logic hoïc)

•I

1.1. Ñoái töôïng, phöông phaùp

vaø muïc ñích cuûa Logic hoïc.
- Logic hoïc laø khoa hoïc veà
tö duy, nghieân cöùu nhöõng quy
luaät vaø hình thöùc cuûa tö duy.
 - Logic hoïc taïm thôøi khoâng
quan taâm ñeán noäi dung cuûa tö
töôûng, chæ taäp trung nghieân cöùu
hình thöùc cuûa tö töôûng ( Logic
hình thöùc)
Phöông phaùp nghieân cöùu:
Phöông phaùp hình thöùc hoùa laø phöông
phaùp ñaëc thuø cuûa logic hình thöùc, laø phöông
phaùp aùp duïng caùc kyù hieäu ngoân ngöõ nhaân
taïo ñeå maõ hoùa caáu truùc cuûa tö töôûng trong
söï tröøu töôïng noäi dung cuõng nhö giaù trò
chaân thöïc hay giaû doái, keát quaû ta thu ñöôïc
löôïc ñoà logic veà ñoái töôïng.

Moät soá yeâu caàu cuûa phöông phaùp hình

thöùc hoùa:
 -Phaûi tröøu töợng noäi dung cuï theå cuûa tö
töôûng ñeå laøm boäc loä keát caáu hình thöùc
cuûa noù.
- Phaûi tröøu töôïng hoùa tieán trình vaän
ñoäng cuûa tö töôûng, khaùi nieäm treân cô sôû
tröøu töôïng tính bieän chöùng cuûa theá giôùi.
-Phaûi thöøa nhaän söï giaû ñònh cöùng nhaéc laø
giaù trò chaân lyù cuûa tö töôûng chæ coù theå
chaân thöïc hoaëc giaû doái.
-Phaûi giaû ñònh baèng caùc coâng cuï logic,
caùc kyù hieäu nhaân taïo mang tính öôùc leä,
cho pheùp loaïi boû noäi dung ra khoûi keát caáu
tö töôûng.

Muïc ñích nghieân cöùu:

-Nghieân cöùu caùc hình thöùc cuûa tö duy:
khaùi nieäm, phaùn ñoaùn, suy luaän. . .
-Nghieân cöùu caùc quy luaät cuûa tö duy :
quy luaät ñoàng nhaát, quy luaät phi maâu
thuaãn, quy luaät baøi trung, quy luaät lyù
do ñaày ñuû
-Nghieân cöùu caùc coâng cuï logic,
phöông phaùp logic, giôùi haïn cuûa logic
hình thöùc. . .
1.2.Quan hệ giữa logic hình thức và
logic biện chứng

•Loâgíc hình thöùc nghieân cöùu nhöõng hình

thöùc vaø qui luaät cuûa tö duy phaûn aùnh söï
vaät trong traïng thaùi tónh, trong söï oån ñònh
töông ñoái cuûa chuùng, coøn Loâgíc bieän
chöùng thì nghieân cöùu nhöõng hình thöùc vaø
qui luaät cuûa tö duy phaûn aùnh söï vaän ñoäng
vaø phaùt trieån cuûa theá giôùi khaùch quan.

•2. Lòch söû logic hoïc

•2.1. Aristote (384-322 T.CN) nhaø trieát
hoïc Hilaïp coå ñaïi ñöôïc coi laø ngöôøi saùng
laäp ra Loâgíc hoïc. Vôùi nhöõng hieåu bieát
saâu roäng ñöôïc taäp hôïp laïi trong boä
saùch Organon (coâng cuï) ñoà soä bao goàm
6 taäp, Aristote laø ngöôøi ñaàu tieân ñaõ
trình baøy moät caùch coù heä thoáng nhöõng
vaán ñeà cuûa Loâgíc hoïc. OÂng laø ngöôøi
ñaàu tieân nghieân cöùu tæ mæ khaùi nieäm,
phaùn ñoaùn, suy luaän vaø chöùng minh.
OÂng cuõng laø ngöôøi xaây döïng pheùp tam
ñoaïn luaän vaø neâu leân caùc qui luaät cô
baûn cuûa tö duy : Luaät ñoàng nhaát, Luaät
phi maâu thuaãn, Luaät loaïi tröø caùi thöù ba
v.v…
•Sau Aristote, caùc nhaø logic hoïc cuûa
tröôøng phaùi khaéc kyû ñaõ quan taâm phaân
tích caùc meänh ñeà. cuõng nhö pheùp Tam
ñoaïn luaän cuûa Aristote. Logic meänh ñeà
cuûa nhöõng ngöôøi khaéc kyû ñöôïc trình baøy
döôùi daïng lyù thuyeát suy dieãn. Hoï ñaõ ñoùng
goùp cho logic hoïc 5 qui taéc suy dieãn cô baûn
ñöôïc coi nhö nhöõng tieân ñeà sau :
•( 1 ) Neáu coù A thì coù B, maø coù A vaäy coù
B.
•( 2 ) Neáu coù A thì coù B, maø khoâng coù B
vaäy khoâng coù A.
•( 3 ) Khoâng coù ñoàng thôøi A vaø B, maø coù
A vaäy khoâng coù B.
•( 4 ) Hoaëc A hoaëc B, maø coù A vaäy khoâng
coù B.
•( 5 ) Hoaëc A hoaëc B, maø khoâng coù B vaäy
coù A.
•Logic hoïc cuûa Aristote ñöôïc toân vinh
trong suoát thôøi Trung coå. ÔÛ ñaâu ngöôøi
ta cuõng chæ chuû yeáu phoå bieán vaø bình
luaän Logic hoïc cuûa Aristote coi ñoù nhö
nhöõng chaân lyù cuoái cuøng. Trong suoát
thôøi trung coå, Logic hoïc mang tính
kinh vieän vaø haàu nhö khoâng ñöôïc boå
sung theâm ñieàu gì ñaùng keå.
•2.2.Thôøi Phuïc höng, caän ñaïi
•Logic cuûa Aristote chuû yeáu ñeà caäp
ñeán pheùp suy dieãn, ñaõ trôû neân chaät
heïp, khoâng ñaùp öùng ñöôïc nhöõng yeâu
caàu môùi cuûa söï phaùt trieån khoa hoïc,
ñaëc bieät laø caùc khoa hoïc thöïc nghieäm.
•F.Bacon (1561-1626) vôùi taùc phaåm
Novum Organum, oâng ñaõ xaây döïng
phöông phaùp nhaän thöùc môùi : Pheùp quy
naïp. Bacon cho raèng caàn phaûi tuaân thuû
caùc qui taéc cuûa pheùp quy naïp trong quaù
trình quan saùt vaø thí nghieäm ñeå tìm ra caùc
qui luaät cuûa töï nhieân.
•R.Descartes (1596-1659) ñaõ laøm saùng toû
theâm nhöõng khaùm phaù cuûa Bacon baèng
taùc phaåm Discours de la meùthode (Luaän
veà phöông phaùp), R.Descartes ñöa ra
phöông phaùp ñoái laäp vôùi F.Bacon- phöông
phaùp suy dieãn.
•J.S. Mill (1806-1873) nhaø Logic hoïc Anh
ñöa ra caùc phöông phaùp qui naïp noåi tieáng
(Phöông phaùp phuø hôïp, phöông phaùp sai
bieät, phöông phaùp coäng bieán vaø phöông
phaùp phaàn dö).
•Logic hoïc Aristote cuøng vôùi nhöõng boå
sung ñoùng goùp cuûa Bacon, Descartes vaø
Mill trôû thaønh Logic hình thöùc coå ñieån hay
Logic hoïc truyeàn thoáng.
•2.3.Tröôùc ñoù, nhaø toaùn hoïc ngöôøi Ñöùc
Leibniz (1646-1716) laïi coù tham voïng
phaùt trieån Logic hoïc cuûa Aristote thaønh
Logic kyù hieäu. Tuy vaäy, phaûi ñeán giöõa
theá kyû 19, khi nhaø toaùn hoïc G.Boole
(1815-1864) ñöa ra coâng trình “Ñaïi soá
hoïc cuûa Logic” thì yù töôûng cuûa Leibniz
môùi trôû thaønh hieän thöïc. Logic hoïc ñaõ
ñöôïc toaùn hoïc hoùa. Logic kyù hieäu (coøn
goïi laø logic toaùn hoïc) phaùt trieån maïnh
meõ töø ñoù. Sau Boole, moät loaïi caùc nhaø
toaùn hoïc noåi tieáng ñaõ coù coâng trong vieäc
phaùt trieån Logic toaùn nhö Y.Frege (1848-
1925), B.Russell (1872-1970), Alfred
North Whitehead (1861-1947)v.v… laøm
cho logic toaùn coù ñöôïc boä maët nhö ngaøy
nay.
•Logic toaùn hoïc laø giai ñoaïn hieän ñaïi
trong söï phaùt trieån cuûa logic hình thöùc.
Veà ñoái töôïng cuûa noù, Logic toaùn hoïc laø
logic hoïc, coøn veà phöông phaùp thì noù laø
toaùn hoïc. Logic toaùn hoïc coù aûnh höôûng
to lôùn ñeán toaùn hoïc hieän ñaïi, ngaøy nay
noù ñang phaùt trieån theo nhieàu höôùng
vaø ñöôïc öùng duïng trong nhieàu lónh vöïc
khaùc nhau nhö toaùn hoïc, ngoân ngöõ hoïc,
maùy tính v.v…
•2.4. Ngaøy nay, cuøng vôùi khoa hoïc kyõ
thuaät, Logic hoïc ñang coù nhöõng böôùc
phaùt trieån maïnh, ngaøy caøng coù söï phaân
ngaønh vaø lieân ngaønh roäng raõi. Nhieàu
chuyeân ngaønh môùi cuûa Logic hoïc ra
ñôøi : Logic kieán thieát, Logic ña trò ,
Logic môø, Logic tình thaùi v.v… Söï phaùt
trieån ñoù ñang laøm cho Logic hoïc ngaøy
caøng theâm phong phuù, môû ra nhöõng
khaû naêng môùi trong vieäc öùng duïng
Logic hoïc vaøo caùc ngaønh khoa hoïc vaø
ñôøi soáng.
•3. VAI TROØ CUÛA LOGIC HOÏC
TRONG ÑÔØI SOÁNG
 •Soáng trong xaõ hoäi, moãi ngöôøi khoâng
toàn taïi moät caùch coâ laäp maø luoân coù moái
quan heä vôùi nhau vaø quan heä vôùi töï
nhieân. Cuøng vôùi ngoân ngöõ, Logic giuùp
coøn ngöôøi hieåu bieát vaø nhaän thöùc töï
nhieân ñuùng ñaén hôn.
•Traûi qua quaù trình lao ñoäng, tö duy
logic cuûa con ngöôøi ñöôïc hình thaønh
tröôùc khi coù khoa hoïc veà logic. Tuy
nhieân tö duy logic ñöôïc hình thaønh
baèng caùch nhö vaäy laø tö duy logic töï
phaùt. Tö duy logic töï phaùt gaây trôû ngaïi
cho vieäc nhaän thöùc khoa hoïc, noù deã
maéc phaûi sai laàm trong quaù trình trao
ñoåi tö töôûng vôùi nhau, nhaát laø nhöõng
vaán ñeà phöùc taïp.
 •Logic hoïc giuùp chuùng ta chuyeån loái
tö duy logic töï phaùt thaønh tö duy logic
töï giaùc. Tö duy logic töï giaùc ñem laïi
nhöõng lôïi ích sau :
•Laäp luaän chaët cheõ, coù caên cöù; trình
baøy caùc quan ñieåm, tö töôûng moät
caùch roõ raøng, chính xaùc, maïch laïc
hôn.
•Phaùt hieän ñöôïc nhöõng loãi logic
trong quaù trình laäp luaän, trình baøy
quan ñieåm, tö töôûng cuûa ngöôøi khaùc.
•…

•Vaïch ra caùc thuû thuaät nguïy bieän

cuûa ñoái phöông.
•Logic hoïc coøn trang bò cho chuùng ta
caùc phöông phaùp nghieân cöùu khoa
hoïc : Suy dieãn, Qui naïp, Phaân tích,
Toång hôïp, Giaû thuyeát, Chöùng minh
v.v… nhôø ñoù laøm taêng khaû naêng nhaän
thöùc, khaùm phaù cuûa con ngöôøi ñoái vôùi
theá giôùi.
•Ngoaøi ra, logic hoïc coøn coù yù nghóa
ñaëc bieät ñoái vôùi moät soá lónh vöïc, moät
soá ngaønh khoa hoïc khaùc nhau nhö :
Toaùn hoïc, Ñieàu khieån hoïc, Ngoân ngöõ
hoïc, Luaät hoïc v.v

•MOÄT SOÁ KYÙ HIEÄU THÖÔØNG DUØNG

TRONG LOGIC HOÏC

•
➢Taøi lieäu tham khaûo:
 Giaùo trình Loâgic hoïc ( Saùch duøng cho ñaøo
taïo giaùo vieân THCS)
Loâgic hình thöùc : Vöông Taát Ñaït,
Nxb.ÑHSP Haø Noäi,1992
Loâ gíc hoïc:Toâ Duy Hôïp,Nxb.Ñoàng Nai,
1997
Tìm hieåu Loâgíc: Leâ Töû Thaønh, NXB Treû,
1996
Loâgic phoå thoâng: Hoaøng Chuùng,
NXB.Giaùo duïc,1997
. . . .

•CAÂU HOÛI OÂN TAÄP

•1. Logic hoïc laø gì? Haõy neâu ñoái töôïng,
phöông phaùp vaø muïc ñích cuûa Logic hoïc?
•2. Neâu khaùi quaùt lòch söû Logic hoïc.
•3. Neâu yù nghóa cuûa Logic hoïc.
 •Chöông 2: CAÙC QUY LUAÄT CÔ BAÛN
CUÛA TÖ DUY
Quy luaät logic laø gì ?
Quy luaät ñoàng nhaát
Quy luaät phi maâu thuaãn
Quy luaät baøi trung
Quy luaät lyù do ñaày ñuû

•1. Quy luaät logic laø gì?

Qui luaät logic laø nhöõng moái lieân heä
baûn chaát, taát nhieân, phoå bieán, oån ñònh
giöõa caùc hình thöùc logic cuûa tö töôûng
ñöôïc hình thaønh trong quaù trình phaûn
aùnh theá giôùi khaùch quan.
- Quy luaät logic chính laø söï phaûn aùnh
khaùch quan trong nhaän thöùc chuû quan
cuûa con ngöôøi.
 + Quy luaät logic ñöôïc con ngöôøi phaùt
hieän ra .
+ Quy luaät cuûa tö duy mang tính khaùch
quan
+ Phaûn aùnh moái quan heä giöõa caùc tö
töôûng , caùc ñôn vò caáu
thaønh noù maø baûn thaân chuùng phaûn aùnh
maët oån ñònh veà söï
vaät vaø hieän töôïng .

•Moïi söï vaät hieän töôïng cuûa theá giôùi

khaùch quan luoân vaän ñoäng, bieán ñoåi vaø
phaùt trieån song vaãn bao haøm trong noù söï
oån ñònh töông ñoái. Caùc qui luaät cô baûn
cuûa logic phaûn aùnh traïng thaùi oån ñònh
töông ñoái trong söï phaùt trieån cuûa söï vaät.
Caùc qui luaät ñoù bao goàm : Luaät ñoàng
nhaát, Luaät phi maâu thuaãn, Luaät baøi trung
vaø Luaät lyù do ñaày ñuû.
•Ñaây laø nhöõng qui luaät cô baûn vì chuùng
noùi leân tính chaát chung nhaát cuûa moïi tö
duy chính xaùc : tính xaùc ñònh, tính khoâng
maâu thuaãn, tính nhaát quaùn, tính coù caên cöù
cuûa tö duy. Chuùng laøm cô sôû cho caùc thao
taùc tö duy, baûo ñaûm cho tö duy ñöôïc
chính xaùc, traùnh sai laàm.
•2. Caùc quy luaät cô baûn cuûa tö duy

2.1. Quy luaät ñoàng nhaát

Noäi dung quy luaät : Moät söï vaät ñoàng nhaát
vôùi chính noù, söï vaät laø chính noù.
Quy luaät ñoàng nhaát ñöôïc hieåu treân moät
soá phöông dieän :
- Moãi söï vaät, hieän töôïng ñeàu phaûn aùnh
khaùc bieät vôùi söï vaät, hieän töôïng khaùc.
 - Moãi söï vaät, hieän töôïng ñeàu naèm trong
moät theá giôùi vaän ñoäng khoâng ngöøng , chuùng
coù theå toàn taïi döôùi nhieàu hình thaùi khaùc
nhau .
- ÔÛ caùc maët cuûa söï vaät, hieän töôïng khi
ñeà caäp trong thôøi gian, khoâng gian nhaát ñònh
thì caùc maëït ñoù laø nhaát quaùn .
- Quy luaät ñoàng nhaát yeâu caàu khoâng thay
ñoåi noäi dung ñaõ ñöôïc xaùc ñònh cuûa tö töôûng.

•Nhöõng bieåu hieän cuûa vieäc vi phaïm

quy luaät ñoàng nhaát:
•- Söû duïng töø ñoàng aâm, töø nhieàu nghóa
ñaùnh traùo khaùi nieäm
•Ví duï: Vaät chaát toàn taïi vónh vieãn
Khuûng Long laø vaät chaát

Khuûng Long toàn taïi vónh vieãn

 -Ñoàng nhaát hoùa caùc tö töôûng khaùc nhau,
ñaùnh traùo nghóa cuûa tö töôûng
Ví duï: Caùi anh khoâng maát töùc laø caùi anh coù
Anh khoâng maát ñuoâi

Vaäy anh coù ñuoâi

-Laøm khaùc bieät hoùa tö töôûng ñoàng nhaát

+ Loãi chuyeån ngöõ trong dòch thuaät
+ Caét xeùn vaên baûn goác, hoaëc theâm noäi dung
khaùc vaøo vaên baûn goác

 Luaät ñoàng nhaát bieåu thò tính xaùc

ñònh, loaïi boû tính chaát nöôùc ñoâi cuûa tö
duy . Ñeå traùnh vi phaïm luaät ñoàng nhaát,
trong khoa hoïc caàn phaûi ñònh nghóa, chuù
thích roõ raøng caùc khaùi nieäm, caùc thuaät
ngöõ, caùc kyù hieäu.
 •2.2. Quy luaät phi maâu thuaãn
(AA )
Noäi dung quy luaät: trong cuøng moät ñoái
töôïng,vôùi cuøng moät quan heä, neáu coù hai tö
töôûng traùi ngöôïc nhau thì khoâng theå ñoàng
thôøi cuøng ñuùng. Moät vaät khoâng theå ñoàng thôøi
vöøa laø noù vöøa laø caùi traùi vôùi noù.
Khoâng theå A vaø khoâng A
Ví duï : Khoâng theå An hoïc gioûi vaø An
khoâng hoïc gioûi.
• - Haø Noäi laø thuû ñoâ cuûa nöôùc Coäng hoøa
XHCN Vieät Nam.(ñ)
• - Khoâng phaûi Haø Noäi laø thuû ñoâ cuûa
nöôùc Coäng hoøa XHCN Vieät Nam. ( s)
•Coù ngöôøi nöôùc Sôû laøm ngheà vöøa baùn
maâu (thöù binh khí coù caùn, muõi nhoïn),
vöøa baùn thuaãn (caùi khieâng). Ai hoûi
mua maâu thì y khoe raèng: “Maâu cuûa
toâi raát nhoïn, baát cöù vaät gì cuõng coù theå
ñaâm thuûng”. Ai hoûi mua thuaãn thì y
noùi: “Thuaãn cuûa toâi coù theå ngaên caûn
moïi thöù binh khí”. Coù ngöôøi hoûi:
“Neáu laáy maâu cuûa anh maø ñaâm caùi
thuaãn cuûa anh thì sao?”. Y khoâng theå
naøo ñaùp ñöôïc.
•(Haøn Phi Töû)
- Yeâu caàu cuûa quy luaät phi maâu thuaãn:
+ Tö duy khoâng ñöôïc maâu thuaãn, neáu tö
duy coù maâu thuaãn laø tö
duy khoâng chính xaùc, thieáu nhaát quaùn.
+ Khoâng ñöôïc vöøa khaúng ñònh vöøa phuû moät
thuoäc tính naøo ñoù cuûa ñoái töôïng khi ñoái
töôïng ñoù coøn laø noù, chöa thay ñoåi.
+ Luaät phi maâu thuaãn khoâng phuû nhaän
nhöõng maâu thuaãn toàn taïi trong thöïc teá khaùch
quan, chæ baøn ñeán maâu thuaãn trong logic,
maâu thuaãn xaûy ra trong tö duy.

Caùc tröôøng hôïp sau khoâng vi phaïm

quy luaät phi maâu thuaãn:
-Khaúng ñònh daáu hieäu naøo ñoù cuûa ñoái
töôïng ñoàng thôøi phuû ñònh daáu hieäu khaùc
ôû ñoái töôïng aáy
Ví duï: Lan gioûi tieáng Anh, Lan khoâng
gioûi tieáng Phaùp.
-Hai phaùn ñoaùn neâu hai ñoái töôïng
khaùc nhau
Ví duï: Hoa laø sinh vieân , Hoa khoâng
phaûi laø sinh vieân

-Khaúng ñònh vaø phuû ñònh thuoäc tính

cuûa ñoái töôïng ôû hai thôøi ñieåm khaùc
nhau
 Vd: Lan hoïc gioûi vaø Lan khoâng hoïc
gioûi
-Ñoái töôïng cuûa tö töôûng ñöôïc xeùt trong
quan heä khaùc nhau
Ví duï: Phong gioûi tin hoïc vaø Phong
khoâng gioûi tin hoïc .

•YÙ nghóa cuûa quy luaät phi maâu

thuaãn: giuùp traùnh maâu thuaãn trong tö
duy, ñaûm baûo tính chaët cheõ, maïch laïc
cuûa tö töôûng, söû duïng quy luaät naøy ñeå
chöùng minh, baùc boû luaän ñeà naøo ñoù
baèng phöông phaùp chöùng minh phaûn
chöùng.
• 2.3. Quy luaät baøi trung ( A v
A)
 Noäi dung quy luaät: Vôùi cuøng
moät ñoái töôïng, trong cuøng moät
quan heä maø coù hai phaùn ñoaùn phuû
ñònh nhau thì chuùng khoâng theå
cuøng ñuùng hoaëc cuøng sai maø moät
trong hai phaùn ñoaùn phaûi ñuùng,
phaùn ñoaùn kia sai, khoâng coù caùi
thöù ba.

A hoaëc khoâng A ; nghóa laø A vaø khoâng A

khoâng theå cuøng ñuùng hoaëc
cuøng sai .
Cuõng coù theå hieåu : Chæ coù A hoaëc khoâng A
chöù khoâng coøn caùi thöù ba
khaùc caû A vaø khoâng A .

•Ví duï:
 •Moät soá nguyeân thì hoaëc laø soá chaün
hoaëc laø soá leû, chöù khoâng theå vöøa laø soá
chaün vöøa laø soá leû.
Coù thöông thì noùi laø thöông,
• Khoâng thöông thì cuõng moät
ñöôøng cho xong.
• Chöù ñöøng nöûa ñuïc nöûa trong,
• Lôø ñôø nöôùc heán cho loøng töông
tö.
Luaät baøi trung yeâu caàu thöøa nhaän
tính chaân thöïc cuûa moät trong hai phaùn
ñoaùn coù quan heä phuû ñònh nhau, khoâng
tìm kieám phaùn ñoaùn thöù ba naøo khaùc.
Tuy nhieân, noù khoâng chæ ra tö töôûng naøo
laø chaân thöïc.
Duøng quy luaät baøi trung trong chöùng
minh phaûn chöùng : Muoán chöùng minh A
ñuùng thì phaûi chöùng minh ñöôïc khoâng
A laø sai .

•2.4.Quy luaät lyù do ñaày ñuû

•Noäi dung quy luaät : Moät tri thöùc, moät tö
töôûng chæ ñöôïc coi laø ñuùng ñaén, chaân
thöïc khi chuùng ñaõ ñöôïc chöùng minh,
nghóa laø ñaõ xaùc ñònh ñöôïc ñaày ñuû lyù do
cuûa noù.

•EÁCH MAÁT CHAÂN KHOÂNG BIEÁT NGHE

•Ñeå nghieân cöùu khaû naêng nhaûy xa cuûa eách,
moät nhaø sinh vaät ñem eách vaøo trong phoøng
thí nghieäm vaø ra leänh: “Naøo, eách con nhaûy
ñi! Nhaûy ñi!”. Con eách nhaûy veà phía tröôùc.
Nhaø sinh vaät hoïc ño khoaûng caùch vaø ghi keát
quaû: con eách boán chaân nhaûy ñöôïc 2m. Keá
tieáp oâng caét hai chaân tröôùc vaø ra leänh:
“EÁch con ôi, nhaûy nöõa ñi”, con eách vuøng
vaãy moät luùc roài nhaûy ñi moät ñoaïn. Nhaø sinh
vaät hoïc laïi ño khoaûng caùch vaø ghi: con eách
coøn hai chaân nhaûy ñöôïc 1 m. Sau cuøng oâng
caét noát hai chaân coøn laïi vaø tieáp tuïc ra leänh:
“EÁch con, maøy nhaûy ñi ñöôïc chaêng? Nhaûy ñi
naøo!”. Laàn naøy con eách ñöùng yeân. Vaø nhaø
sinh vaät hoïc cuûa chuùng ta ñaõ ghi keát quaû
nhö sau: eách maát chaân khoâng bieát nghe!?
•Quy luaät lyù do ñaày ñuû noùi leân tính coù
caên cöù, tính ñöôïc chöùng minh cuûa tö
duy. Quy luaät naøy ñoøi hoûi moãi tö töôûng
caàn phaûi ñöôïc chöùng minh. Nhöõng caên
cöù ñoù coù theå laø nhöõng söï kieän thöïc teá,
coù theå laø ñieàu ñaõ ñöôïc khoa hoïc chöùng
minh vaø thöïc tieãn xaùc nhaän. Song cuõng
coù theå baèng con ñöôøng logic.
-Yeâu caàu cuûa quy luaät:
+ Baát cöù moät tö töôûng, phaùn ñoaùn, laäp
luaän naøo ñöôïc söû duïng laøm tieàn ñeà cho
moät pheùp suy luaän thì baûn thaân chuùng
phaûi coù giaù trò chaéc chaén chaân thöïc.
+ Khoâng chæ tieàn ñeà phaûi ñöôïc chöùng
minh chaët cheõ laø chaân thöïc, maø taäp hôïp
caùc döõ kieän, cô sôû, tieàn ñeà phaûi ñaày ñuû.
•Cô sôû cuûa quy luaät lyù do ñaày ñuû laø
moái lieân heä phoå bieán, coù tính qui luaät
caùc söï vaät, hieän töôïng trong hieän thöïc.
•Moïi söï vaät toàn taïi ñeàu coù nguyeân nhaân
toàn taïi. Trong cuøng ñieàu kieän, cuøng
nguyeân nhaân, aét seõ coù cuøng moät keát quaû.
•Ví duï: Toång hôïp hydro vôùi oxy
[nguyeân nhaân] thì coù nöôùc [keát quaû]
•Quy luaät lyù do ñaày ñuû ñoøi hoûi baát kyø
moät tri thöùc chaân thöïc naøo cuõng caàn phaûi
coù caên cöù cuûa noù. Tính coù caên laø thuoäc
tính quan troïng cuûa tö duy logic, laø ñaëc
ñieåm cô baûn ñeå phaân bieät tö duy khoa
hoïc vaø tö duy phaûn khoa hoïc.

•Luaät lyù do ñaày ñuû cuõng ngaên caám

chuùng ta tieáp nhaän tri thöùc moät caùch vu
vô, thieáu caên cöù. Tieáp nhaän tri thöùc
baèng loøng tin toân giaùo hoaëc tieáp nhaän
tri thöùc treân cô sôû tin ñoàn, caên cöù vaøo
dö luaän, v.v…
•- YÙ nghóa cuûa quy luaät: Vieäc tuaân thuû
quy luaät lyù do ñaày ñuû ñaûm baûo cho tính
coù cô sôû cuûa keát luaän. Taïo cho tö duy
tính chính xaùc, tính coù caên cöù trong quaù
trình phaûn aùnh hieän thöïc khaùch quan.
•CAÂU HOÛI OÂN TAÄP
 Caâu1. Phaân tích noäi dung quy luaät ñoàng nhaát
vaø vieát döôùi daïng kyù
•hieäu.
•Caâu 2. Phaân tích noäi dung quy luaät phi
maâu thuaãn vaø vieát döôùi daïng kyù hieäu.
•Caâu 3. Phaân tích noäi dung quy luaät baøi
trung vaø vieát döôùi daïng kyù hieäu.
•Caâu 4. Phaân tích noäi dung quy luaät lyù
do ñaày ñuû.

•Chöông 3: CAÙC HÌNH THÖÙC CÔ

BAÛN CUÛA TÖ DUY
KHAÙI NIEÄM
PHAÙN ÑOAÙN
SUY LUAÄN
CHÖÙNG MINH VAØ BAÙC BOÛ
NGUÏY BIEÄN
•1.1. Ñònh nghóa- Töø vaø khaùi nieäm
 Khaùi nieäm laø hình thöùc tö duy tröøu
töôïng, phaûn aùnh caùc daáu hieäu cô baûn ,
caùc thuoäc tính baûn chaát cuûa moät söï vaät,
hieän töôïng ñôn nhaát hay moät lôùp caùc söï
vaät, hieän töôïng ñoàng nhaát .
Ví duï: Khaùi nieäm gheá: Vaät ñöôïc laøm
ra duøng ñeå ngoài
Caù: Ñoäng vaät soáng döôùi nöôùc,
thôû baèng mang, bôi baèng vaây.
Nguyeân nhaân:Laø söï taùc ñoäng
giöõa caùc maët cuûa söï vaät hoaëc giöõa caùc
söï vaät vôùi nhau gaây neân nhöõng bieán
ñoåi.
- Hình bình haønh laø töù giaùc coù caùc caëp
caïnh ñoái song song.
- Voøng troøn laø taäp hôïp ñieåm trong maët
phaúng caùch ñeàu moät ñieåm coá ñònh cho
tröôùc .
 - Toäi hoái loä goàm nhaän hoái loä , ñöa hoái loä
vaø moâi giôùi hoái loä.
•Khaùi nieäm laø hình thöùc ñaàu tieân cuûa
tö duy tröøu töôïng. Đeå hình thaønh
khaùi nieäm, tö duy caàn söû duïng caùc
phöông phaùp so saùnh, phaân tích, toång
hôïp, tröøu töôïng hoùa, khaùi quaùt hoùa,
trong ñoù so saùnh bao giôø cuõng gaén
lieàn vôùi caùc thao taùc phaân tích, toång
hôïp, tröøu töôïng hoùa, khaùi quaùt hoùa.
•− So saùnh: Ñaây laø phöông phaùp logic
duøng ñeå ñoái chieáu caùc söï vaät, hieän
töôïng nhaèm phaùt hieän ra söï gioáng vaø
khaùc nhau giöõa chuùng. Nhôø phöông
phaùp naøy, ta phaân bieät ñöôïc caùc lôùp ñoái
töôïng.
 •− Phaân tích – toång hôïp:
•+ Phaân tích laø phöông phaùp logic
nhaèm phaân chia moät ñoái töôïng thaønh
nhöõng boä phaän hôïp thaønh noù
•+ Toång hôïp laø phöông phaùp logic
nhaèm töø caùc boä phaän, caùc ñaëc tính, caùc
quan heä ñaõ phaân tích ñöôïc ñoù hôïp nhaát
laïi thaønh caùi toaøn theå thoáng nhaát. Hai
phöông phaùp naøy khoâng ñöôïc taùch rôøi
nhau, vì chuùng ñeàu laø nhöõng quaù trình
logic quy ñònh laãn nhau. Nhôø caùc
phöông phaùp naøy maø tư duy ruùt ra
ñöôïc caùc thuoäc tính (daáu hieäu) khaùc
nhau cuûa söï vaät, hieän töôïng.
–Baèng söï phaân tích, ta taùch ñöôïc söï
vaät, hieän töôïng thaønh nhöõng boä phaän
khaùc nhau, vôùi nhöõng thuoäc tính khaùc
nhau. Töø nhöõng taøi lieäu phaân tích naøy
maø toång hôïp laïi, tö duy vaïch roõ ñaâu
laø nhöõng thuoäc tính rieâng leû (noùi leân
söï khaùc nhau giöõa caùc söï vaät) vaø ñaâu
laø thuoäc tính chung, gioáng nhau giöõa
caùc söï vaät ñöôïc toång hôïp thaønh moät
lôùp söï vaät.
–Treân cô sôû phaân tích vaø toång hôïp,
tö duy tieán ñeán tröøu töôïng hoùa, khaùi
quaùt hoùa.
•− Tröøu töôïng hoùa – khaùi quaùt hoùa:
Tröøu töôïng hoùa laø phöông phaùp logic
nhaèm taùch ra caùc thuoäc tính baûn chaát
(daáu hieäu cô baûn) cuûa söï vaät, hieän
töôïng vaø boû qua nhöõng thuoäc tính thöù
yeáu cuûa söï vaät, hieän töôïng aáy. Khaùi
quaùt hoùa laø phöông phaùp logic nhaèm
keát hôïp caùc ñoái töôïng rieâng bieät coù
cuøng thuoäc tính baûn chaát thaønh moät
taäp hôïp, laø chuyeån töø khaùi nieäm thuoäc
taäp hôïp con ñeán khaùi nieäm thuoäc taäp
hôïp chöùa noù.
•Baèng tröøu töôïng hoùa, tö duy boû qua
nhöõng thuoäc tính rieâng leû, ñoù laø nhöõng
bieåu hieän beân ngoaøi, nhöõng caùi ngaãu
nhieân, thoaùng qua, khoâng oån ñònh ñeå ñi
vaøo beân trong, naém laáy nhöõng thuoäc
tính chung, baûn chaát, qui luaät cuûa söï
vaät.
•Sau tröøu töôïng hoùa laø khaùi quaùt hoùa,
tö duy naém laáy caùi chung, taát yeáu, caùi
baûn chaát cuûa söï vaät, noäi dung ñoù trong
tö duy ñöôïc bieåu hieän cuï theå baèng
ngoân ngöõ, coù nghóa laø phaûi ñaët cho noù
moät teân goïi – Ñoù chính laø khaùi nieäm.
•Nhö vaäy, veà hình thöùc, khaùi nieäm
laø moät teân goïi, moät danh töø, nhöng veà
noäi dung, noù phaûn aùnh baûn chaát cuûa söï
vaät.
•*. Khaùi nieäm vaø töø
Khaùi nieäm luoân gaén boù chaët cheõ vôùi
töø. Töø laø “caùi voû vaät
chaát” cuûa khaùi nieäm, neáu khoâng coù
töø, khaùi nieäm khoâng
hình thaønh vaø toàn taïi ñöôïc. Coù theå
noùi, quan heä töø vaø
khaùi nieäm cuõng nhö quan heä giöõa
ngoân ngöõ vaø tö töôûng.
Maùc noùi :“Ngoân ngöõ laø hieän thöïc
cuûa tö töôûng”.
 Khaùi nieäm veà cuøng moät ñoái töôïng
laø coù tính phoå bieán, noù coù giaù trò
chung cho toaøn nhaân loaïi, khoâng
phaân bieät daân toäc, quoác gia. Tuy vaäy,
khaùi nieäm laïi bieåu thò baèng nhöõng töø
khaùc nhau ôû nhöõng ngoân ngöõ khaùc
nhau.
Ví duï: - Khaùi nieäm TÌNH YEÂU
trong tieáng Vieät; Tieáng Anh : LOVE,
Tieáng Phaùp: AIMER
•Cuøng moät ngoân ngöõ, moãi töø coù theå
dieãn ñaït nhieàu khaùi nieäm khaùc nhau
(töø ñoàng aâm, töø nhieàu nghóa).
•Ví duï :
•- Loaøi thuù döõ aên thòt, cuøng hoï vôùi
meøo, loâng maøu vaøng coù vaèn ñen, ñöôïc
dieãn ñaït baèng caùc töø ; coïp, huøm, hoå,
oâng ba möôi;
•- Ñen: Choù möïc, Ngöïa oâ, Meøo mun,
daàu haéc. . .
•- Mai: phaàn cöùng treân mu con ruøa,
cua. . . ;Ngaøy hoâm sau; Moät loaïi raén;
moät loaïi hoa; moái laùi. . .
•“ Xaáu tre uoán chaúng neân caàn
Xaáu mai neân chaúng ñöôïc gaàn vôùi
em”
“ Baø giaø ñi chôï Caàu Ñoâng
Boùi xem moät queû coù choàng lôïi chaêng
Thaày boùi gieo queû noùi raèng
Lôïi thì coù lôïi nhöng raêng khoâng coøn”
•Khaùi nieäm laø söï phaûn aùnh hieän thöïc
khaùch quan, coøn töø laø söï qui öôùc ñöôïc
hình thaønh trong quaù trình giao tieáp
cuûa töøng coäng ñoàng ngöôøi.

•1.2. Caáu truùc cuûa khaùi nieäm

1.2.1. Noäi haøm vaø ngoaïi dieân cuûa khaùi
nieäm
-Noäi haøm cuûa khaùi nieäm laø toång hôïp
nhöõng thuoäc tính baûn chaát cuûa lôùp caùc
ñoái töôïng ñöôïc phaûn aùnh trong khaùi
nieäm
Ví duï: - Khaùi nieäm caù coù noäi haøm:
ñoäng vaät coù xöông soáng, soáng döôùi
nöôùc, thôû baèng mang, bôi baèng vaây.
- Noäi haøm cuûa khaùi nieäm bieåu thò maët
chaát cuûa khaùi nieäm, noù traû lôøi cho caâu
hoûi : Ñoái töôïng maø khaùi nieäm ñoù phaûn
aùnh laø caùi gì ?
 Ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm laø toaøn
theå nhöõng ñoái töôïng coù thuoäc tính baûn
chaát ñöôïc phaûn aùnh trong khaùi nieäm.
•Moãi ñoái töôïng laø moät phaàn töû taïo
neân ngoaïi dieân, coøn ngoaïi dieân cuûa khaùi
nieäm laø taäp hôïp taát caû caùc phaàn töû cuûa
lôùp caùc ñoái töôïng ñoù. Ngoaïi dieân cuûa
khaùi nieäm bieåu thò maët löôïng cuûa khaùi
nieäm, noù traû lôøi cho caâu hoûi : Lôùp caùc
ñoái töôïng maø khaùi nieäm ñoù phaûn aùnh
coù bao nhieâu?
•Ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm coù theå laø
moät taäp hôïp voâ haïn, goàm voâ soá caùc ñoái
töôïng. Ví duï : khaùi nieäm haønh tinh.
Cuõng coù theå laø moät taäp hôïp höõu haïn,
coù theå lieät keâ heát ñöôïc caùc ñoái töôïng :
Ví duï : khaùi nieäm con ngöôøi. Cuõng coù
khaùi nieäm maø ngoaïi dieân chæ bao goàm
moät ñoái töôïng : Ví duï : khaùi nieäm :
hình vuoâng a .

•1.2.2. Quan heä giöõa noäi haøm

vaø ngoaïi dieân
cuûa khaùi nieäm
•Söï töông quan giöõa noäi haøm vaø ngoaïi
dieân cuûa khaùi nieäm coù tính chaát tyû leä
nghòch. Neáu ngoaïi dieân cuûa moät khaùi nieäm
caøng nhieàu ñoái töôïng bao nhieâu thì noäi
haøm cuûa noù caøng ít thuoäc tính baáy nhieâu
vaø ngöôïc laïi.
• Neáu ngoaïi dieân cuûa moät khaùi nieäm bao
haøm trong noù ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm
khaùc thì noäi haøm cuûa khaùi nieäm thöù nhaát laø
moät boä phaän cuûa noäi haøm khaùi nieäm thöù hai.
 •NOÄI HAØM
•CAÙ
•- Ñoäng vaät coù xöông soáng
•- Soáng döôùi nöôùc
•- Thôû baèng mang
•- Bôi baèng vaây
•CAÙ NÖÔÙC NGOÏT
•Goàm taát caû 4 thuoäc tính
•treân ñaây cuûa caù + Vôùi thuoäc tính
•- Chæ soáng trong moâi tröôøng nöôùc ngoït
•1.3. Phaân loaïi khaùi nieäm
1.3.1. Phaân loaïi khaùi nieäm theo noäi
haøm
1.3.1.1. Khaùi nieäm cuï theå vaø khaùi
nieäm tröøu töôïng
•Khaùi nieäm cuï theå laø khaùi nieäm phaûn
aùnh nhöõng ñoái töôïng xaùc ñònh trong
hieän thöïc.
 •Ví duï :Ngoïn nuùi, caùi baøn, caùnh ñoàng …
•Khaùi nieäm tröøu töôïng laø khaùi nieäm
phaûn aùnh caùc thuoäc tính, caùc quan heä
cuûa ñoái töôïng.
•Ví duï : Tình yeâu, loøng caêm thuø, loøng
bieát ôn, toát, ñeïp …
1.3.1.2. Khaùi nieäm khaúng ñònh vaø khaùi
nieäm phuû ñònh
-Khaùi nieäm khaúng ñònh laø khaùi nieäm
phaûn aùnh söï coù toàn taïi cuûa ñoái töôïng,
caùc thuoäc tính hay caùc quan heä cuûa
chuùng.
Ví duï: Coù vaên hoùa, coù tinh thaàn kyû
luaät . . .
-Khaùi nieäm phuû ñònh laø khaùi nieäm
phaûn aùnh söï khoâng toàn taïi cuûa ñoái
töôïng, caùc thuoäc tính hay caùc quan heä
cuûa chuùng.
 Ví duï: Voâ giaùo duïc, voâ gia cö . . .
1.3.1.3. Khaùi nieäm töông quan vaø khaùi
nieäm khoâng töông quan
-Khaùi nieäm töông quan laø khaùi nieäm
phaûn aùnh veà nhöõng ñoái töôïng maø söï toàn
taïi cuûa noù luoân naèm trong quan heä vôùi
ñoái töôïng khaùc.
Ví duï: Cha- con, thaày- troø, ñoäng vaät-
thöïc vaät. . .
-Khaùi nieäm khoâng töông quan laø khaùi
nieäm phaûn aùnh veà caùc ñoái töôïng toàn taïi
ñoäc laäp töông ñoái so vôùi caùc ñoái töôïng
khaùc.
Ví duï : Traùi ñaát- tình baïn,. . .
1.3.2. Phaân loaïi khaùi nieäm theo ngoaïi
dieân
1.3.2.1. Khaùi nieäm taäp hôïp vaø khaùi
nieäm khoâng taäp hôïp
 -Khaùi nieäm taäp hôïp laø khaùi nieäm maø
ngoaïi dieân cuûa noù chöùa lôùp ñoái töôïng
ñoàng nhaát, nhö laø moät chænh theå khoâng
theå taùch rôøi
Ví duï: Nhaân daân, sö ñoaøn, . . .
-Khaùi nieäm khoâng taäp hôïp laø khaùi
nieäm trong ñoù moãi ñoái töôïng rieâng reõ
ñöôïc xeùt moät caùch ñoäc laäp. Noù chính laø
töøng phaàn töû cuûa khaùi nieäm taäp hôïp.
Ví duï: ngöôøi daân, ngöôøi lính. . .
1.3.2.2. Khaùi nieäm chung vaø khaùi
nieäm ñôn nhaát
-Khaùi nieäm ñôn nhaát laø khaùi nieäm maø
ngoaïi dieân cuûa noù chæ chöùa moät ñoái
töôïng cuï theå duy nhaát.
Ví duï: Soâng Saøi Goøn, Phaân töû A, nuùi
Ngöï Bình. . .
 -Khaùi nieäm chung laø khaùi nieäm maø
ngoaïi dieân cuûa noù chöùa moät lôùp töø hai
ñoái töôïng trôû leân .
Ví duï: Soâng, Phaân töû, Nuùi. . .

1.3.2.3. Khaùi nieäm loaïi vaø khaùi nieäm

haïng
•- Khaùi nieäm coù ngoaïi dieân phaân chia
ñöôïc thaønh caùc lôùp con goïi laø khaùi nieäm
loaïi.
•Khaùi nieäm coù ngoaïi dieân laø lôùp con
ñöôïc phaân chia töø khaùi nieäm loaïi goïi laø
khaùi nieäm haïng.
•Ví duï : Ñoäng vaät : khaùi nieäm loaïi.
• Ñoäng vaät coù vuù : khaùi nieäm haïng.
 •Vieäc phaân bieät giöõa khaùi nieäm loaïi vaø
khaùi nieäm haïng chæ laø töông ñoái, tuøy
thuoäc vaøo töøng moái quan heä xaùc ñònh.
•Ví duï : Ñoäng vaät coù vuù laø khaùi nieäm
haïng neáu so vôùi khaùi nieäm : Ñoäng vaät,
nhöng noù laïi laø khaùi nieäm loaïi neáu so
vôùi khaùi nieäm : Caù voi.
1.3.2.4. Khaùi nieäm thöïc vaø khaùi nieäm
aûo
-Khaùi nieäm thöïc laø khaùi nieäm maø ngoaïi
dieân coù chöùa ñoái töôïng
Ví duï:Kim loaïi, haønh tinh . . .
-Khaùi nieäm aûo laø khaùi nieäm ngoaïi
dieân khoâng chöùa ñoái töôïng
Ví duï: Ñoäng cô vónh cöûu, Roàng,
Tieân. . .
1.4. Quan heä giöõa caùc khaùi nieäm
 1.4.1.Quan heä ñoàng nhaát (kí hieäu A ≡ A:
A ñoàng nhaát vôùi A )
•Hai khaùi nieäm ñoàng nhaát laø hai khaùi
nieäm coù cuøng ngoaïi dieân.
•Ví duï : Paris (A) vaø thuû ñoâ nöôùc Phaùp
(A).
•Ñaây laø hai khaùi nieäm ñoàng nhaát vì
Paris chính laø thuû ñoâ nöôùc Phaùp vaø thuû
ñoâ nöôùc Phaùp cuõng chính laø Paris. Nghóa
laø ngoaïi dieân cuûa hai khaùi nieäm naøy cuøng
phaûn aùnh moät ñoái töôïng.
•Töông töï ta coù : Tam giaùc caân vaø Tam
giaùc coù hai goùc baèng nhau, Nguyeãn Du
vaø taùc giaû Truyeän Kieàu laø nhöõng khaùi
nieäm ñoàng nhaát. Nhö vaäy, hai khaùi nieäm
ñoàng nhaát laø hai khaùi nieäm maø ngoaïi
dieân cuûa chuùng coù chung soá ñoái töôïng.
 1.4.2.Quan heä bao haøm (kí hieäu B ¼
A : A bao haøm B hay B thuoäc A)
•Quan heä bao haøm laø quan heä giöõa hai
khaùi nieäm maø ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm
naøy chöùa trong noù ngoaïi dieân cuûa khaùi
nieäm khaùc.
•Ví duï : Hoïc sinh (A) vaø Hoïc sinh
trung hoïc (B).
•Moät boä phaän cuûa Hoïc sinh laø Hoïc
sinh trung hoïc, ngoaïi dieân cuûa khaùi
nieäm Hoïc sinh bao haøm ngoaïi dieân
khaùi nieäm Hoïc sinh trung hoïc.
•Töông töï ta coù caùc khaùi nieäm Ngöôøi
lao ñoäng vaø Coâng nhaân hoaëc Thöïc vaät
vaø caây Traâm baàu laø nhöõng khaùi nieäm
coù quan heä bao haøm.
•Löu yù : Khoâng neân laãn loän quan heä
bao haøm giöõa caùc khaùi nieäm vôùi quan heä
giöõa toaøn theå vaø boä phaän trong caáu truùc
cuûa ñoái töôïng.
•Ví duï : quan heä giöõa : TX. Baïc Lieâu
vaø Tænh Baïc Lieâu, Phoøng Giaùo duïc vaø
Sôû Giaùo duïc, Traùi Ñaát vaø Heä maët trôøi
v.v… laø quan heä giöõa boä phaän vaø toaøn
theå.
•TX. Baïc Lieâu laø moät ñôn vò haønh
chính naèm trong Tænh Baïc Lieâu, nhöng
khaùi nieäm Tænh Baïc Lieâu laïi khoâng bao
haøm khaùi nieäm TX. Baïc Lieâu vì khaùi
nieäm Tænh Baïc Lieâu laø khaùi nieäm ñôn
nhaát, nghóa laø ngoaïi dieân cuûa noù heïp
nhaát, chæ coù moät ñoái töôïng duy nhaát, do
ñoù noù khoâng theå bao haøm moät ñoái
töôïng naøo khaùc.
 •1.4.3.Quan heä giao nhau (kí hieäu A ∩ B : A
giao vôùi B )
•Hai khaùi nieäm giao nhau laø hai khaùi nieäm maø
ngoaïi dieân cuûa chuùng coù moät soá ñoái töôïng
chung.
•Ví duï : Sinh vieân (A) vaø Vaän ñoäng vieân (B)
laø hai khaùi nieäm giao nhau vì coù moät soá Sinh
vieân (A) laø Vaän ñoäng vieân (B) vaø ngöôïc laïi, coù
moät soá Vaän ñoäng vieân (B) laø Sinh vieân (A).
•Töông töï ta coù caùc khaùi nieäm Thaày giaùo vaø
Nhaø thô, Phuï nöõ vaø Ngöôøi anh huøng v.v… laø
nhöõng khaùi nieäm giao nhau.
•Nhö vaäy, hai khaùi nieäm giao nhau laø hai
khaùi nieäm maø moät boä phaän ngoaïi dieân cuûa
chuùng truøng nhau. Nghóa laø moät boä phaän cuûa
ngoaïi dieân khaùi nieäm naøy ñoàng thôøi laø moät boä
phaän cuûa ngoaïi dieân khaùi nieäm kia.

•1.4.4.Quan heä cuøng nhau phuï thuoäc

 •Laø quan heä giöõa caùc haïng trong cuøng
moät loaïi.
•Quan heä cuøng phuï thuoäc taùch rôøi laø quan
heä giöõa caùc khaùi nieäm maø ngoaïi dieân cuûa
chuùng khoâng coù ñoái töôïng chung, ngoaïi
dieân cuûa chuùng laø nhöõng boä phaän cuûa ngoaïi
dieân moät khaùi nieäm khaùc. (quan heä ñoàng
thuoäc taùch rôøi )
•Ví duï : Haø Noäi (A1), Thaønh phoá Hoà Chí
Minh (A2), Luaân Ñoân (A3) vaø Thaønh phoá
(A).
•Haø Noäi (1), Thaønh phoá Hoà Chí Minh (2),
Luaân Ñoân (3) laø nhöõng khaùi nieäm ngang
haøng (khaùi nieäm haïng) cuøng phuï thuoäc
khaùi nieäm thaønh phoá (A) (khaùi nieäm loaïi).
Quan heä ñoàng thuoäc khoâng taùch rôøi
•1.4.5. Quan heä maâu thuaãn( kí hieäu:
A=(C\B) vôùi (A ¾ B) = C)
 •Hai khaùi nieäm maâu thuaãn laø hai khaùi
nieäm coù noäi haøm phuû ñònh laãn nhau,
ngoaïi dieân cuûa chuùng hoaøn toaøn taùch rôøi
(khoâng coù ñoái töôïng chung) vaø toång
ngoaïi dieân cuûa chuùng ñuùng baèng ngoaïi
dieân cuûa moät khaùi nieäm khaùc.
•Ví duï : Nam ñoaøn vieân (A) vaø Nöõ
ñoaøn vieân (B).
•Hai khaùi nieäm naøy taùch rôøi nhau
nhöng neáu goäp ngoaïi dieân cuûa chuùng
laïi thì ñuùng baèng ngoaïi dieân cuûa khaùi
nieäm Ñoaøn vieân (C).
•Töông töï ta coù caùc khaùi nieäm : Hoïc
gioûi vaø Hoïc khoâng gioûi laø nhöõng khaùi
nieäm maâu thuaãn. Vì noäi haøm cuûa chuùng
phuû ñònh nhau vaø ngoaïi dieân cuûa chuùng
ñuùng baèng ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm :
Hoïc löïc.
 •1.4.6. Quan heä ñoái choïi
•Hai khaùi nieäm ñoái choïi laø hai khaùi
nieäm maø noäi haøm cuûa chuùng coù nhöõng
thuoäc tính traùi ngöôïc nhau, coøn ngoaïi
dieân cuûa chuùng chæ laø hai boä phaän cuûa
ngoaïi dieân moät khaùi nieäm khaùc.
•Ví duï : Hoïc gioûi (A) vaø Hoïc keùm (B) ;
Traéng (A) vaø Ñen (B) ; Toát (A) vaø Xaáu
(B).
•Laø nhöõng khaùi nieäm ñoái choïi nhau vì
noäi haøm cuûa caùc caëp khaùi nieäm coù
nhöõng thuoäc tính traùi ngöôïc nhau, coøn
ngoaïi dieân cuûa chuùng chæ laø nhöõng boä
phaän cuûa ngoaïi dieân caùc khaùi nieäm :
Hoïc löïc (C), Maøu saéc (C), Phaåm chaát
(C).
 1.4.7. Quan heä taùch rôøi ( kí hieäu: A ∩
B = ∅)
-Laø quan heä giöõa caùc khaùi nieäm maø
ngoaïi dieân cuûa chuùng khoâng coù phaàn
naøo truøng nhau.
Ví duï: Hoïc gioûi vaø Sao Hoûa, caùi baøn
vaø ñoäng vaät. . .
•1.5. Caùc thao taùc treân khaùi nieäm
•1.5.1. Ñònh nghóa khaùi nieäm
•Ñònh nghóa khaùi nieäm laø thao taùc loâgíc
nhaèm xaùc laäp noäi haøm vaø ngoaïi dieân cuûa
khaùi nieäm ñoù.
•Ñeå ñònh nghóa khaùi nieäm, phaûi thöïc
hieän 2 vieäc :
•Xaùc ñònh noäi haøm.
•Loaïi bieät ngoaïi dieân.
 •Ví duï : Gheá laø vaät ñöôïc laøm ra duøng ñeå
ngoài. Nöôùc laø chaát loûng khoâng maøu, khoâng
muøi vaø khoâng vò…
•Ñònh nghóa khoâng chæ vaïch ra thuoäc
tính baûn chaát cuûa ñoái töôïng (noäi haøm)
maø coøn phaân bieät noù vôùi caùc ñoái töôïng
khaùc (ngoaïi dieân).
•Trong ñôøi soáng cuõng nhö trong khoa hoïc,
ñònh nghóa khaùi nieäm laø raát caàn thieát, noù
giuùp moïi ngöôøi hieåu ñaày ñuû, chính xaùc vaø
thoáng nhaát ñoái vôùi moãi khaùi nieäm.
•Moãi ñònh nghóa thöôøng coù hai phaàn, moät
phaàn laø khaùi nieäm ñöôïc ñònh nghóa, phaàn kia
laø khaùi nieäm duøng ñeå ñònh nghóa. Giöõa hai
phaàn ñöôïc keát noái vôùi nhau bôûi lieân töø laø.
•Dfd = Dfn
def ( define)
 •Khi khaùi nieäm duøng ñeå ñònh nghóa
ñaët tröôùc khaùi nieäm ñöôïc ñònh nghóa
thì töø laø ñöôïc thay baèng ñöôïc goïi laø.
•Ví duï : Hai khaùi nieäm coù cuøng ngoaïi
dieân ñöôïc goïi laø hai khaùi nieäm ñoàng
nhaát.
Ngöôøi bò khôûi toá trong vuï aùn hình
söï theo thuû tuïc luaät ñònh ñöôïc goïi laø bò can.
Ngöôøi bò toøa aùn quyeát ñònh ñöa ra
xeùt xöû ñöôïc goïi laø bò caùo.
•*. Caùc hình thöùc ñònh nghóa
•- Ñònh nghóa qua loaïi vaø haïng
• Kieåu naøy duøng ñeå ñònh nghóa caùc khaùi nieäm
coù quan heä loaïi haïng. Kieåu ñònh nghóa naøy
laø : Xaùc ñònh khaùi nieäm loaïi gaàn nhaát cuûa khaùi
nieäm ñöôïc ñònh nghóa vaø chæ ra nhöõng thuoäc
tính baûn chaát, khaùc bieät giöõa khaùi nieäm ñöôïc
ñònh nghóa (haïng) vôùi caùc haïng khaùc trong
loaïi ñoù.
 •Ví duï: Haøng hoùa laø saûn phaåm do lao ñoäng
laøm ra duøng ñeå buoân baùn treân thò tröôøng.
Hai khaùi nieäm ñoàng nhaát laø hai khaùi nieäm coù
cuøng ngoaïi dieân
•- Ñònh nghóa theo nguoàn goác phaùt sinh
•Ñaëc ñieåm cuûa kieåu ñònh nghóa naøy laø :
ÔÛ khaùi nieäm duøng ñeå ñònh nghóa, ngöôøi ta
neâu leân phöông thöùc hình thaønh, phaùt sinh
ra ñoái töôïng cuûa khaùi nieäm ñöôïc ñònh
nghóa.
•Ví duï : Hình caàu laø hình ñöôïc taïo ra
baèng caùch quay nöûa hình troøn xung
quanh ñöôøng kính cuûa noù.

•- Ñònh nghóa qua quan heä

• Duøng ñeå ñònh nghóa caùc khaùi nieäm
coù ngoaïi dieân cöïc kyø roäng, caùc phaïm truø
trieát hoïc.
 • Ñaëc ñieåm cuûa kieåu ñònh nghóa naøy laø
chæ ra quan heä cuûa ñoái töôïng ñöôïc ñònh
nghóa vôùi maët ñoái laäp cuûa noù, baèng caùch
ñoù coù theå chæ ra ñöôïc noäi haøm cuûa khaùi
nieäm caàn ñònh nghóa.
•Ví duï : - Baûn chaát laø cô sôû beân trong
cuûa hieän töôïng.
• - Hieän töôïng laø söï bieåu hieän ra
beân ngoaøi cuûa baûn chaát.
•- Moät soá kieåu ñònh nghóa khaùc
•Ñònh nghóa töø : Söû duïng töø ñoàng
nghóa, töø coù nghóa töông ñöông ñeå ñònh
nghóa.
•Ví duï : Töù giaùc laø hình coù 4 goùc.
• Baát khaû tri laø khoâng theå bieát.
•Ñònh nghóa mieâu taû : Chæ ra caùc ñaëc
ñieåm cuûa ñoái töôïng ñöôïc ñònh nghóa.
 •Ví duï : Coïp laø loaøi thuù döõ aên thòt,
cuøng hoï vôùi meøo, loâng maøu vaøng, coù
vaèn ñen.
–Caùc soá 0,1,2,3… laø caùc soá AÛ Raäp

Ñònh nghóa qua so saùnh : Khaùi nieäm ñònh

nghóa neâu ra nhöõng ñoái töôïng töông töï vôùi
khaùi nieäm ñöôïc ñònh nghóa.
Ví duï: “(Maøu) xanh laø maøu nhö maøu cuûa laù
caây, cuûa nöôùc bieån …”. Toái nhö ñeâm ba
möôi
Ñònh nghóa ngoaïi dieân : Ñaây laø kieåu
ñònh nghóa thoâng thöôøng; trong ñoù,
khaùi nieäm ñònh nghóa lieät keâ caùc phaàn
töû (caùc haïng) naèm trong ngoaïi dieân
cuûa khaùi nieäm ñöôïc ñònh nghóa.
Ví duï: “Ñoaøn theå quaàn chuùng laø
Ñoaøn thanh nieân coäng saûn Hoà Chí
Minh, Coâng ñoaøn, Maët traän Toå quoác,
Hoäi noâng daân, Hoäi lieân hieäp phuï nöõ, Hoäi
cöïu chieán binh…”

•Ñònh nghóa tröïc quan: Ñaây laø kieåu

ñònh nghóa thöôøng duøng cho treû em,
baèng caùch ñöa ra ngay söï vaät, hoaëc
hình aûnh, moâ hình cuï theå… cuûa moät hay
nhöõng ñoái töôïng cuûa khaùi nieäm ñöôïc
ñònh nghóa. Ví duï: “Ñaây laø boâng hoàng
(Ñöa boâng hoàng ra)”, “ Hình Δ laø hình
tam giaùc”.
• Ñònh nghóa theo chöùc naêng söû duïng:
Ñaây laø kieåu ñònh nghóa thoâng thöôøng;
trong ñoù khaùi nieäm ñònh nghóa neâu roõ
nhieäm vuï, taùc duïng, muïc ñích söû duïng
cuûa ñoái töôïng caàn ñònh nghóa. Ví
duï:”Nhaø giam laø nôi giam giöõ nhöõng
ngöôøi coù toäi”, “Beänh vieän laø cô sôû khaùm
beänh vaø nhaän ngöôøi oám ñau naèm ñieàu
trò”.

•1.5.2. Caùc qui taéc ñònh nghóa

khaùi nieäm
•* Ñònh nghóa phaûi töông xöùng
•Yeâu caàu cuûa qui taéc naøy laø khaùi nieäm
ñöôïc ñònh nghóa vaø khaùi nieäm duøng ñeå
ñònh nghóa phaûi coù cuøng ngoaïi dieân.
Nghóa laø ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm ñöôïc
ñònh nghóa ñuùng baèng ngoaïi dieân cuûa
khaùi nieäm duøng ñeå ñònh nghóa : Dfd =
Dfn.
•Ví duï : Hình vuoâng laø hình chöõ nhaät
coù hai caïnh lieân tieáp baèng nhau.
•Vi phaïm qui taéc naøy coù theå maéc caùc loãi :
 •Ñònh nghóa quaù roäng : khi ngoaïi dieân cuûa
khaùi nieäm duøng ñeå ñònh nghóa roäng hôn
ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm ñöôïc ñònh nghóa
(Dfd<Dfn).
•Ví duï : Hình bình haønh laø töù giaùc coù hai
caïnh song song vôùi nhau.
•Ñònh nghóa quaù heïp :
•Khi ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm duøng ñeå
ñònh nghóa heïp hôn ngoaïi dieân cuûa khaùi
nieäm ñöôïc ñònh nghóa (Dfd>Dfn).
•Ví duï : Giaùo vieân laø ngöôøi laøm ngheà daïy
hoïc ôû baäc phoå thoâng.
•Ñaây laø ñònh nghóa quaù heïp vì giaùo vieân
khoâng chæ laø ngöôøi daïy hoïc ôû baäc phoå thoâng
maø coøn ôû caùc baäc, caùc ngaønh khaùc nöõa.
•* Ñònh nghóa phaûi roõ raøng, chính xaùc
• Yeâu caàu cuûa qui taéc naøy laø chæ ñöôïc söû
duïng nhöõng khaùi nieäm ñaõ ñöôïc ñònh
nghóa ñeå ñònh nghóa. Nghóa laø khaùi nieäm
duøng ñeå ñònh nghóa phaûi laø khaùi nieäm ñaõ
bieát, ñaõ ñöôïc ñònh nghóa töø tröôùc.
•Neáu duøng moät khaùi nieäm chöa ñöôïc
ñònh nghóa ñeå ñònh nghóa moät khaùi
nieäm khaùc thì khoâng theå vaïch ra ñöôïc
noäi haøm cuûa khaùi nieäm caàn ñònh nghóa,
töùc laø khoâng ñònh nghóa ñöôïc gì caû.
•Ví duï: Thieân ñaøng laø nôi con ngöôøi
ñöôïc giaûi thoaùt.
•Vi phaïm qui taéc naøy coù theå maéc caùc
loãi :
•Ñònh nghóa voøng quanh : Duøng khaùi
nieäm B ñeå ñònh nghóa khaùi nieäm A, roài
laïi duøng khaùi nieäm A ñeå ñònh nghóa khaùi
nieäm B.
•Ví duï : - Goùc vuoâng laø goùc baèng 90o.
• - Ñoä laø soá ño cuûa goùc baèng 1/90
cuûa goùc vuoâng.
 •Ñònh nghóa luaån quaån : Duøng chính
khaùi nieäm ñöôïc ñònh nghóa ñeå ñònh nghóa
noù.
•Ví duï : Toäi phaïm laø keû phaïm toäi.
•Söû duïng caùc hình töôïng ngheä thuaät ñeå
ñònh nghóa.
•Ví duï : Ngöôøi laø hoa cuûa ñaát.
•* Ñònh nghóa phaûi ngaén goïn
•Yeâu caàu cuûa qui taéc naøy laø ñònh nghóa
khoâng chöùa nhöõng thuoäc tính coù theå suy
ra töø nhöõng thuoäc tính khaùc ñaõ ñöôïc chæ
ra trong ñònh nghóa.
•Vi phaïm qui taéc naøy seõ maéc loãi :
•Ñònh nghóa daøi doøng :
•Ví duï : Nöôùc laø moät chaát loûng khoâng
maøu, khoâng muøi, khoâng vò vaø trong suoát.
•Ñaây laø ñònh nghóa daøi doøng vì thuoäc
tính trong suoát ñöôïc suy ra töø thuoäc tính
khoâng maøu. Do ñoù chæ caàn ñònh nghóa :
Nöôùc laø chaát loûng khoâng maøu, khoâng
muøi, khoâng vò.
•*. Ñònh nghóa khoâng ñöôïc phuû ñònh
•Ñònh nghóa phuû ñònh khoâng chæ ra ñöôïc
noäi haøm cuûa khaùi nieäm ñöôïc ñònh nghóa.
Vì vaäy, noù khoâng giuùp cho chuùng ta hieåu
ñöôïc yù nghóa cuûa khaùi nieäm ñoù.
•Ví duï : - Toát khoâng phaûi laø xaáu.
• - Chuû nghóa Xaõ hoäi khoâng phaûi laø Chuû
nghóa Tö baûn.
•1.5.3. Phaân chia khaùi nieäm
•Phaân chia khaùi nieäm laø thao taùc loâgíc
nhaèm chæ ra caùc khaùi nieäm heïp hôn
(haïng) cuûa khaùi nieäm ñoù (loaïi).
•Khaùi nieäm ñem phaân chia (loaïi) goïi
laø khaùi nieäm bò phaân chia.
 •Khaùi nieäm ñöôïc chæ ra (haïng) goïi laø
khaùi nieäm phaân chia hay thaønh phaàn
phaân chia.
•Thuoäc tính duøng ñeå phaân chia khaùi
nieäm goïi laø cô sôû phaân chia.
•Ví duï : Phaân chia khaùi nieäm ngöôøi
thaønh ngöôøi da traéng, ngöôøi da ñen,
ngöôøi da ñoû, ngöôøi da vaøng döïa vaøo cô
sôû phaân chia laø maøu da.
•Löu yù : Phaân chia khaùi nieäm khaùc vôùi
phaân chia ñoái töôïng toaøn boä thaønh caùc
boä phaän.
•Ví duï : ngöôøi bao goàm : ñaàu, mình,
tay, chaân…Caây
•goàm coù: reã, thaân, caønh, laù, hoa, quaû.

•*. Caùc hình thöùc phaân chia khaùi nieäm.

•Phaân ñoâi khaùi nieäm.
 •Phaân ñoâi khaùi nieäm laø thao taùc loâgíc
nhaèm chia moät khaùi nieäm thaønh hai khaùi
nieäm maâu thuaãn vôùi nhau.
•Ví duï : Hoïc löïc: Gioûi , Khoâng gioûi.
•- Phaåm chaát:Toát, Khoâng toát.
•Phaân ñoâi khaùi nieäm ñöôïc öùng duïng khaù
roäng raõi trong ñôøi soáng. Ñaây laø caùch phaân
chia giaûn tieän vaø deã daøng, giuùp ta naém
ñöôïc thoâng tin cô baûn nhöng ngaén goïn
nhaát , nhanh nhaát veà ñoái töôïng.
•Phaân chia khaùi nieäm theo haïng (phaân
loaïi).
•Phaân chia khaùi nieäm theo haïng laø
thao taùc loâgíc caên cöù vaøo cô sôû phaân
chia nhaát ñònh ñeå chia khaùi nieäm loaïi
thaønh caùc haïng sao cho moãi haïng vaãn
giöõ ñöôïc thuoäc tính naøo ñoù cuûa loaïi,
nhöng thuoäc tính ñoù laïi coù chaát löôïng
môùi trong moãi haïng.
•Ví duï : Phaân chia khaùi nieäm Hình
thaùi kinh teá - xaõ hoäi döïa treân cô sôû
phaân chia laø kieåu quan heä saûn xuaát
nhaát ñònh, ta ñöôïc caùc hình thaùi kinh teá
- xaõ hoäi, nhöng moãi hình thaùi kinh teá -
xaõ hoäi laïi coù chaát löôïng môùi so vôùi hình
thaùi kinh teá - xaõ hoäi khaùc.
•− Phaân loaïi khoâng töï nhieân (boå trôï,
nhaân taïo) laø kieåu phaân loaïi döïa treân
nhöõng daáu hieäu thuaän tieän chöù khoâng
phaûi laø daáu hieäu quan troïng cuûa ñoái
töôïng. Kieåu phaân loaïi naøy giuùp cho
vieäc phaùt hieän ñoái töôïng ñöôïc nhanh,
ñaùp öùng yeâu caàu heä thoáng hoaù caùc ñoái
töôïng trong thöïc tieãn. Ví duï: Phaân loaïi
ngöôøi theo maãu töï ñaàu cuûa teân.
•− Phaân loaïi töï nhieân laø kieåu phaân loaïi
döïa treân nhöõng daáu hieäu cô baûn, treân
söï nhaän thöùc caùc quy luaät veà moái lieân
heä giöõa caùc loaøi, chuyeån töø loaøi naøy
sang loaøi khaùc trong quaù trình phaùt
trieån cuûa ñoái töôïng. Ñaây laø caùch phaân
loaïi ñöôïc duøng phoå bieán trong nhieàu
ngaønh khoa hoïc: sinh hoïc, ngoân ngöõ
hoïc, hoùa hoïc… Ví duï: caùch phaân loaïi
caùc nguyeân toá hoaù hoïc cuûa D.I.
Menñeleev
•*. Caùc qui taéc phaân chia
khaùi nieäm
•Qui taéc 1 : Phaân chia phaûi nhaát quaùn
 •Nghóa laø vieäc phaân chia phaûi ñöôïc
tieán haønh vôùi cuøng moät thuoäc tính,
cuøng moät cô sôû phaân chia xaùc ñònh.
•Cuøng moät khaùi nieäm, neáu döïa vaøo
nhöõng cô sôû phaân chia khaùc nhau thì seõ
ñöôïc caùc thaønh phaàn phaân chia khaùc
nhau.
•Ví duï : Phaân chia khaùi nieäm ngöôøi.
• Ngöôøi da ñoû
•NGÖÔØI Ngöôøi da traéng Caên cöù
vaøo maøu da
• Ngöôøi da ñen
• Ngöôøi da vaøng

Ngöôøi chaâu AÙ
• Ngöôøi chaâu AÂu
•NGÖÔØI Ngöôøi chaâu Myõ Caên cöù
vaøo chaâu luïc
 • Ngöôøi chaâu Phi nôi hoï sinh
soáng
Ngöôøi chaâu UÙc

•Qui taéc naøy yeâu caàu khi phaân chia khaùi

nieäm khoâng ñöôïc cuøng moät luùc döïa vaøo
nhöõng cô sôû khaùc nhau ñeå phaân chia.
•Ví duï : Chia khaùi nieäm Ngöôøi thaønh
Ngöôøi da ñen, Ngöôøi da traéng vaø ngöôøi
chaâu AÙ laø vi phaïm qui taéc treân.
•Qui taéc 2 : Phaân chia phaûi lieân luïc
•Nghóa laø vieäc phaân chia phaûi theo tuaàn töï,
khoâng ñöôïc vöôït caáp, thaønh phaàn chia phaûi laø
khaùi nieäm haïng gaàn nhaát cuûa khaùi nieäm bò
phaân chia (loaïi).
•Ví duï : Phaân chia :

•Qui taéc 3 : Phaân chia phaûi caân ñoái

 •Nghóa laø ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm bò
phaân chia phaûi ñuùng baèng toång ngoaïi
dieân cuûa caùc khaùi nieäm phaân chia,
khoâng ñöôïc truøng laép hoaëc boû soùt.
•Ví duï : Hình thang
thöôøng (1)
•Phaân chia hình thang Hình thang
vuoâng (2)
• (A) Hình thang
caân (3)
•Caùch phaân chia treân ñaây laø caân ñoái vì
toång ngoaïi dieân cuûa ba khaùi nieäm 1 + 2
+ 3 ñuùng baèng ngoaïi dieân cuûa khaùi
nieäm A.
•Qui taéc 4 : Phaân chia phaûi traùnh truøng
laép
 •Nghóa laø caùc thaønh phaàn phaân chia laø
nhöõng khaùi nieäm taùch rôøi, ngoaïi dieân cuûa
chuùng khoâng ñöôïc truøng laép.
•Ví duï : Ñoäng vaät bao goàm ñoäng vaät coù
xöông soáng, ñoäng vaät khoâng xöông soáng
vaø ñoäng vaät coù vuù. Söï phaân chia naøy
truøng laép vì ñoäng vaät coù xöông soáng bao
haøm ñoäng vaät coù vuù, ngoaïi dieân cuûa ñoäng
vaät coù vuù naèm trong ngoaïi dieân cuûa ñoäng
vaät coù xöông soáng.
•1.5.4. Môû roäng vaø thu heïp
khaùi nieäm
•* Môû roäng khaùi nieäm
•Quan heä loaïi – haïng laø cô sôû cuûa thao
taùc môû roäng vaø thu heïp khaùi nieäm. Môû
roäng khaùi nieäm laø thao taùc loâgíc nhôø ñoù
ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm töø choã heïp trôû
neân roäng hôn baèng caùch bôùt moät soá thuoäc
tính cuûa noäi haøm, laøm cho noäi haøm ngheøo
naøn hôn.

•Ví duï : Môû roäng khaùi nieäm

- Giaùo vieân phoå thoâng trung hoïc (1).
• - Giaùo vieân phoå thoâng (2).
• - Giaùo vieân (3).
•Baèng caùch boû bôùt laàn löôït moät soá thuoäc
tính cuûa noäi haøm laøm cho ngoaïi dieän cuûa
khaùi nieäm ngaøy caøng roäng hôn.
•Nhö vaäy môû roäng khaùi nieäm laø thao taùc
loâgíc nhaèm chuyeån töø khaùi nieäm haïng
thaønh khaùi nieäm loaïi.
•*. Thu heïp khaùi nieäm
•Thu heïp khaùi nieäm laø thao taùc loâgíc nhôø
ñoù ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm töø choã roäng
trôû neân heïp hôn baèng caùch theâm vaøo noäi
haøm moät soá thuoäc tính môùi, laøm cho noäi
haøm phong phuù hôn.
•Thu heïp khaùi nieäm laø thao taùc loâgíc
ngöôïc vôùi môû roäng khaùi nieäm nhaèm
chuyeån töø khaùi nieäm loaïi thaønh khaùi
nieäm haïng.
•Môû roäng vaø thu heïp khaùi nieäm coù yù
nghóa quan troïng trong vieäc ñònh nghóa
vaø phaân chia khaùi nieäm.
- Giaùo vieân phoå thoâng trung hoïc (1).
• - Giaùo vieân phoå thoâng (2).
• - Giaùo vieân (3).

•*. Caâu hoûi oân taäp

•1. Khaùi nieäm laø gì? Khaùi nieäm ñöôïc hình
thaønh nhö theá naøo?
•2. Trình baøy quan heä giöõa khaùi nieäm vaø töø
ngöõ.
 •3. Theá naøo laø noäi haøm vaø ngoaïi dieân khaùi
nieäm? Töông quan cuûa chuùng ra sao?
•4. Haõy phaân loaïi khaùi nieäm theo noäi haøm,
phaân loaïi khaùi nieäm theo ngoaïi dieân.
•5. Haõy phaân tích caùc loaïi quan heä giöõa caùc
khaùi nieäm
6. Ñònh nghóa khaùi nieäm laø gì? Caáu truùc
cuûa moät ñònh nghóa ra sao?
•7. Theá naøo laø moät ñònh nghóa khoa hoïc? Coù
caùc kieåu ñònh nghóa khaùc nhau naøo?
•8. Trình baøy caùc quy taéc ñònh nghóa khaùi
nieäm. Neâu ví duï minh hoïa cho nhöõng tröôøng
hôïp vi phaïm quy taéc ñònh nghóa khaùi nieäm.
•9. Phaân chia khaùi nieäm laø gì? Phaân chia khaùi
nieäm coù keát caáu nhö theá naøo?
•10.Trình baøy caùc quy taéc phaân chia
khaùi nieäm. Neâu ví duï minh hoïa cho
nhöõng tröôøng hôïp vi phaïm quy taéc
phaân chia khaùi nieäm.
 •11. Theá naøo laø môû roäng vaø thu heïp
khaùi nieäm? Cho ví duï.
•12. Xaùc ñònh ngoaïi dieân cuûa caùc khaùi
nieäm: Vaät chaát, Khoa hoïc, Sinh vieân,
Giaùo vieân.
•13. Thu heïp caùc khaùi nieäm treân.
•14.Duøng bieåu ñoà hình troøn theå hieän
quan heä giöõa caùc khaùi nieäm: toát- xaáu;
Coâng nhaân- Noâng daân- Trí thöùc; Kim
loaïi- phi kim; Sinh vieân- Sinh vieân Ñaïi
hoïc Baïc Lieâu; Röøng- Bieån; Hoà Xuaân
Höông- Taùc giaû baøi thô “ Baùnh troâi
nöôùc”

•2. PHAÙN ÑOAÙN

2.1. Ñònh nghóa phaùn ñoaùn vaø caâu
•Phaùn ñoaùn laø caùch thöùc lieân heä giöõa
caùc khaùi nieäm, phaûn aùnh moái lieân heä
giöõa caùc söï vaät, hieän töôïng trong yù thöùc
cuûa con ngöôøi.
•Ví duï : - Traùi ñaát quay xung quanh
maët trôøi.
• - Moïi kim loaïi ñeàu daãn ñieän.
•laø nhöõng phaùn ñoaùn ñuùng, vì noù phuø
hôïp vôùi thöïc teá khaùch quan.
• - Meøo ñeû ra tröùng.
• - Nguyeãn Traõi laø taùc giaû cuûa
Truyeän Kieàu.
•laø nhöõng phaùn ñoaùn sai, vì noù khoâng
phuø hôïp vôùi thöïc teá khaùch quan.
Khaùc vôùi khaùi nieäm phaûn aùnh
nhöõng thuoäc tính chung, baûn chaát cuûa
söï vaät, hieän töôïng, phaùn ñoaùn phaûn
aùnh nhöõng moái lieân heä giöõa caùc söï
vaät, hieän töôïng vaø giöõa caùc maët cuûa
chuùng. Cho neân, phaùn ñoaùn laø hình
thöùc bieåu ñaït caùc qui luaät khaùch
quan.
•*. Phaùn ñoaùn vaø caâu
•Hình thöùc ngoân ngöõ bieåu thò phaùn
ñoaùn laø caâu, phaùn ñoaùn khoâng theå xuaát
hieän vaø toàn taïi neáu khoâng coù caâu. Moãi
phaùn ñoaùn bao giôø cuõng ñöôïc dieãn ñaït
baèng moät caâu nhaát ñònh.
•Ví duï : - Gaàn möïc thì ñen.
• -Lao ñoäng laø vinh quang

Phaùn ñoaùn laø hình thöùc cuûa tö duy

phaûn aùnh söï coù (khaúng ñònh) hay
khoâng coù (phuû ñònh) thuoäc tính naøo
ñoù cuûa ñoái töôïng trong moái lieân heä
vôùi ñoái töôïng khaùc
 Khoâng phaûi caâu naøo cuõng dieãn ñaït
moät phaùn ñoaùn.
• Ví duï : - Ñeïp voâ cuøng toå quoác ta
ôi !
• - Khoâng ñöôïc laøm vieäc rieâng
trong giôø hoïc !
• - Em laø ai, coâ gaùi hay naøng
tieân ?

•2.2. Caáu truùc cuûa phaùn ñoaùn

•Chuû töø cuûa phaùn ñoaùn chæ ñoái töôïng
cuûa tö töôûng.
• Kyù hieäu : S (Subjectum).
•Vò töø cuûa phaùn ñoaùn laø nhöõng thuoäc
tính cuûa ñoái töôïng.
Kyù hieäu : P (Praedicatum).
 •Chuû töø vaø vò töø cuûa phaùn ñoaùn ñöôïc goïi
laø caùc thuaät ngöõ cuûa phaùn ñoaùn. Giöõa
chuû töø vaø vò töø laø moät lieân töø laøm nhieäm
vuï lieân keát hai thaønh phaàn cuûa phaùn
ñoaùn. Caùc lieân töø thöôøng gaëp trong caùc
phaùn ñoaùn : laø, khoâng phaûi laø…
•Ví duï : Ñaø ñieåu laø chim
(∀ S laø P)
• (chuû töø) (lieân töø) (vò töø)
•- Moät soá loaøi chim khoâng bieát bay (∃
S khoâng phaûi laø P)
• (chuû töø) (lieân töø) (vò töø)
•2.3. Phaân loaïi phaùn ñoaùn

•2.3.1. Phaân loaïi phaùn ñoaùn theo chaát

•Chaát cuûa phaùn ñoaùn bieåu hieän ôû lieân
töø loâgíc. Lieân töø loâgíc phaûn aùnh moái
lieân heä giöõa chuû töø (S) vaø vò töø (P),
hoaëc qui S vaøo cuøng lôùp vôùi P (lieân töø
khaúng ñònh), hoaëc taùch S ra khoûi lôùp P
(lieân töø phuû ñònh).
•Phaùn ñoaùn khaúng ñònh :
•Laø phaùn ñoaùn xaùc nhaän S cuøng lôùp
vôùi P.
•Ví duï : - Saét laø kim loaïi.
• - Maët traêng laø veä tinh cuûa traùi ñaát.
•Thoâng thöôøng phaùn ñoaùn khaúng ñònh
coù lieân töø loâgíc laØ, tuy vaäy, nhieàu
tröôøng hôïp khoâng coù lieân töø laø maø vaãn
laø phaùn ñoaùn khaúng ñònh.
•Ví duï : - Ruøa ñeû ra tröùng.
• - Traùi ñaát quay xung quanh maët
trôøi.
•Phaùn ñoaùn phuû ñònh
 •Laø phaùn ñoaùn xaùc nhaän S khoâng cuøng
lôùp vôùi P.
•Ví duï : - Nöôùc khoâng phaûi laø chaát
raén.
•Phaùn ñoaùn phuû ñònh thöôøng coù lieân
töø loâgíc khoâng laø, khoâng phaûi laø.
•*. Trong ngoân ngöõ thöôøng duøng
nhöõng lieân töø phuû ñònh nhö: “khoâng”,
“chaúng”, “khoâng phaûi (laø)”, “ñaâu
phaûi”, “ñaâu coù”, “naøo coù”, “chôù
coù”,“Baûo raèng / Noùi raèng… laø sai / laø
khoâng ñuùng”,v.v.
•2.3.2. Phaân loaïi phaùn ñoaùn theo löôïng
•Löôïng cuûa phaùn ñoaùn bieåu hieän ôû
chuû töø (S), noù cho bieát coù bao nhieâu ñoái
töôïng cuûa S thuoäc hay khoâng thuoäc veà
P.
 •Phaùn ñoaùn chung (phaùn ñoaùn toaøn
theå).
•Laø phaùn ñoaùn cho bieát moïi ñoái töôïng
cuûa S ñeàu thuoäc hoaëc khoâng thuoäc veà
P.
•Coâng thöùc : - Moïi S laø P.
• - Moïi S khoâng laø P.
•Ví duï : Moïi kim loaïi ñeàu laø chaát daãn
ñieän.
• Moïi baøi hoïc môùi ñeàu khoâng
thöøa .
•Phaùn ñoaùn chung thöôøng ñöôïc baét
ñaàu caùc löôïng töø : moïi, taát caû, toaøn theå
v.v…
•Phaùn ñoaùn rieâng (phaùn ñoaùn boä
phaän).
 •Laø phaùn ñoaùn cho bieát chæ coù moät soá
ñoái töôïng cuûa S thuoäc hoaëc khoâng
thuoäc veà P.
•Coâng thöùc : - Moät soá S laø P.
• - Moät soá S khoâng laø P.
•Ví duï : - Moät soá trí thöùc laø nhöõng nhaø
quaûn lyù gioûi.
• - Moät soá sinh vieân khoâng phaûi laø
ñoaøn vieân.
•Phaùn ñoaùn rieâng thöôøng ñöôïc baét
ñaàu baèng caùc löôïng töø boä phaän : moät
soá, haàu heát, nhieàu, ña soá, moät vaøi, phaàn
lôùn, phaàn nhieàu,phaàn ñoâng, ñaïi ña soá,
tuyeät ñaïi ña soá, coù nhöõng, vaøi, khoâng
phaûi taát caû (ñeàu)…v.v…
•Phaùn ñoaùn ñôn nhaát :
 •Laø phaùn ñoaùn cho bieát moät ñoái töôïng
cuï theå, duy nhaát trong hieän thöïc thuoäc
hoaëc khoâng thuoäc veà P.
•Coâng thöùc : - S laø P.
• - S khoâng laø P.
•Ví duï : - Paris laø thuû ñoâ cuûa nöôùc
Phaùp.
• - Laøo khoâng phaûi laø moät cöôøng
quoác.
•Ghi chuù : Coù theå coi phaùn ñoaùn ñôn
nhaát cuõng laø moät loaïi phaùn ñoaùn
chung, bôûi vì cho duø phaùn ñoaùn chæ
phaûn aùnh moät ñoái töôïng, nhöng ñoái
töôïng ñoù laø caùi duy nhaát, trong hieän
thöïc khoâng coù caùi thöù hai. Vì theá, noùi
moät caùi duy nhaát cuõng laø noùi ñeán toaøn
theå caùi duy nhaát ñoù.
 •2.3.3. Phaân loaïi phaùn ñoaùn theo chaát
vaø löôïng
•Phaùn ñoaùn khaúng ñònh chung (phaùn
ñoaùn A).
•Coâng thöùc : Moïi S laø P ( SaP) hay
∀x (S(x) ⇒ P(x))
•“Vôùi moïi x neáu x coù thuoäc tính S thì x
coù thuoäc tính P”.
•Ví duï : Moïi loaøi caù ñeàu soáng döôùi
nöôùc.
•Trong nhieàu tröôøng hôïp, phaùn ñoaùn
khoâng coù daïng “Moïi S laø P” maø vaãn laø
phaùn ñoaùn khaúng ñònh chung
•Ví duï : - Nöôùc laø chaát daãn ñieän.
• - ÔÙt naøo laø ôùt chaúng cay.
•Phaùn ñoaùn khaúng ñònh rieâng (phaùn
ñoaùn I).
 •Coâng thöùc : - Moät soá S laø P ( SiP)
hay ∃x (S(x) ∧ P(x)),
•“Toàn taïi x coù thuoäc tính S vaø coù
thuoäc tính P”.
•Ví duï : Moät soá sinh vieân thoâng thaïo
tin hoïc.
•Phaùn ñoaùn phuû ñònh chung (phaùn
ñoaùn E).
•Coâng thöùc : - Moïi S khoâng laø P
( SeP) hay
Íx (S(x) ⇒ ∼ P(x))
“Vôùi moïi x neáu x coù thuoäc tính S thì
x khoâng coù thuoäc tính P”.
•Vd:
•Phaùn ñoaùn phuû ñònh rieâng (phaùn
ñoaùn O).
 •Coâng thöùc : - Moät soá S khoâng laø P
(SoP) hay ∃x (S(x) ∧ ∼P(x)).
“Toàn taïi x coù thuoäc tính S vaø khoâng
coù thuoäc tính P”.
•Ví duï : Moät soá ñieàu luaät khoâng coøn
phuø hôïp vôùi yeâu caàu phaùt trieån kinh teá
hieän nay.
Caùc kí hieäu A, I, E, O ôû ñaây coù
nguoàn goác töø caùc chöõ Latin
AffIrmo (“Toâi khaúng ñònh”) vaø
nEgO (“Toâi phuû ñònh”).

•2.3.4.Caên cöù theo caáu truùc, phaùn

ñoaùn ñöôïc phaân thaønh: phaùn ñoaùn ñôn
vaø phaùn ñoaùn phöùc.
 •- Phaùn ñoaùn ñôn laø phaùn ñoaùn ñöôïc
taïo thaønh bôûi söï keát hôïp cuûa hai haïn
töø . Ví duï:
•“Traùi Ñaát troøn”, “Traùi Ñaát khoâng
vuoâng”.

•Haïn töø chæ moät taäp hôïp ñoái töôïng;

taäp hôïp ñoù coù theå goàm nhieàu hay moät
ñoái töôïng, hoaëc khoâng chöùa ñoái töôïng
naøo (roãng).
- Phaùn ñoaùn phöùc laø phaùn ñoaùn ñöôïc
taïo thaønh bôûi söï lieân keát cuûa nhieàu
phaùn ñoaùn ñôn. Söï lieân keát ñoù thöôøng
laø thoâng qua caùc caùc lieân töø logic khaùc
nhau, nhöng cuõng coù khi chæ baèng ngöõ
ñieäu hoaëc daáu phaåy.
 •Caùc loaïi phaùn ñoaùn phöùc:
•- Phaùn ñoaùn lieân keát laø phaùn ñoaùn
phöùc ñöôïc taïo thaønh bôûi lieân töø logic
“vaø”.
•Ví duï: “Saân naøy roäng vaø saïch”.
•Nhöõng lieân töø nhö: vöøa… vöøa…, ñoàng
thôøi, nhöng, song, maø, roài, coøn… hay choã
ngaét gioïng, daáu phaåy (,) cuõng coù yù nghóa
logic nhö “vaø”. Phaùn ñoaùn lieân keát laø
pheùp hoäi gÈh trong caùc pheùp toaùn
meänh ñeà.
•Phaùn ñoaùn löïa choïn (hay PÑ phaân
lieät) goàm hai loaïi:
•- Phaùn ñoaùn löïa choïn lieân keát laø
phaùn ñoaùn phöùc ñöôïc taïo thaønh bôûi
caùc lieân töø logic “hay”, “hoaëc”.
 • Ví duï: “Gia ñình toâi seõ ñi nghæ maùt
ôû Nha Trang hay Ñaø Laït trong heø
naøy”
•Loaïi phaùn ñoaùn naøy laø pheùp tuyeån
loûng (pheùp tuyeån yeáu / pheùp tuyeån
thöôøng) g É h trong caùc pheùp
toaùn meänh ñeà.
•− Phaùn ñoaùn löïa choïn gaït boû (hay
PÑ löïa choïn tuyeät ñoái) laø phaùn ñoaùn
phöùc ñöôïc taïo thaønh bôûi lieân töø logic
“hoaëc… hoaëc…”.
•Vd: “Caäu naøy laø anh hoaëc laø (hay
laø) em cuûa Nam”. Phaùn ñoaùn löïa
choïn gaït boû laø pheùp tuyeån chaët (hay
pheùp tuyeån maïnh / pheùp tuyeån choïn)
g∨h trong caùc pheùp toaùn meänh
ñeà.
 •Phaùn ñoaùn coù ñieàu kieän (hay PÑ giaû
ñònh) laø phaùn ñoaùn phöùc ñöôïc taïo
thaønh bôûi lieân töø logic “neáu… thì…”.
•Ví duï: “Neáu trôøi möa thì ñöôøng öôùt”.
•Nhöõng lieân töø khaùc nhö: “heã… thì…”,
“giaù (maø)… thì…”,“töø… suy ra…”, “khi…
thì…”, “vì / do / bôûi / taïi / nhôø… (cho)
neân / maø…”, “chæ coù… thì môùi…”, “chæ
caàn… laø…”, “chöøng naøo… (thì môùi)…”,
“phaûi chi… thì…”,v.v. Phaùn ñoaùn coù
ñieàu kieän laø pheùp keùo theo (hay pheùp taát
suy) g ⇒h trong caùc pheùp toaùn
meänh ñeà.
•Phaùn ñoaùn töông ñöông laø phaùn ñoaùn
phöùc ñöôïc taïo thaønh bôûi keát töû logic “khi
vaø chæ khi” hay “neáu (vaø chæ neáu)”. Ví duï:
“Moät soá chia heát cho 3 khi vaø chæ khi toång
caùc chöõ soá noù chia heát cho 3”. Phaùn ñoaùn
töông ñöông laø pheùp töông ñöông (hay
pheùp ñaúng giaù) g⇔” trong caùc pheùp
toaùn meänh ñeà
•2.3.5.Caên cöù theo noäi haøm cuûa thuoäc töø
•Phaùn ñoaùn ñöôïc phaân thaønh ba loaïi:
•Phaùn ñoaùn xaùc quyeát ( PÑ nhaát quyeát,
PÑ ñaëc tính, PÑ thuoäc tính) laø loaïi phaùn
ñoaùn khaúng ñònh hay phuû ñònh moái lieân heä
giöõa ñoái töôïng vôùi thuoäc tính naøo ñoù.
Coâng thöùc: Moïi/Moät soá S laø P hoaëc
Moïi/Moät soá S khoâng (laø) P.
•Ví duï: “Baïn naøy veõ ñeïp”, “Caûnh nôi
ñaây khoâng ñeïp”.
•Phaùn ñoaùn quan heä laø loaïi phaùn ñoaùn
phaûn aùnh moái quan heä giöõa caùc ñoái
töôïng.
 •Coâng thöùc: R (a,b…), trong ñoù: R laø
moái quan heä, a, b… laø caùc ñoái töôïng coù
quan heä.
•Ví duï: “Hoâm nay noùng hôn hoâm qua”
• Phaùn ñoaùn toàn taïi laø loaïi phaùn ñoaùn
khaúng ñònh hay phuû ñònh söï toàn taïi cuûa
ñoái töôïng. Coâng thöùc: S laø toàn taïi hoaëc
S laø khoâng toàn taïi.
• Ví duï: “Ngaøy nay vaãn coøn chieán
tranh laïnh”, “Khoâng coù söï soáng ôû treân
Maët Traêng”.

•2.3.6.Caên cöù theo tình thaùi

 •Döïa vaøo möùc ñoä nhaän thöùc veà moái
lieân heä giöõa ñoái töôïng vaø thuoäc tính,
phaùn ñoaùn ñöôïc phaân thaønh ba loaïi:
•Phaùn ñoaùn khaû naêng (hay PÑ xaùc
suaát): phaûn aùnh möùc ñoä lieân heä hay
khoâng lieân heä giöõa ñoái töôïng vaø thuoäc
tính laø chöa chaéc chaén. Ví duï: “Haïn
haùn coù theå coøn keùo daøi”.
•Coâng thöùc: Moïi/Moät soá S coù thể laø
P; Moïi/Moät soá S coù thể khoâng phaûi laø
P.
•
•Phaùn ñoaùn hieän thöïc: phaûn aùnh möùc
ñoä lieân heä hay khoâng lieân heä giöõa ñoái
töôïng vaø thuoäc tính ñaõ roõ raøng, chaéc
chaén. Ví duï: “Caùc baïn ñang hoïc logic
hoïc”, “Hoâm nay khoâng phaûi laø ngaøy
leã”.
•Coâng thöùc: Moïi/Moät soá S chaéc chaén
laø P; Moïi/Moät soá S chaéc chaén khoâng
phaûi laø P.
•

•Phaùn ñoaùn taát yeáu (hay PÑ taát

nhieân): phaûn aùnh möùc ñoä lieân heä hay
khoâng lieân heä giöõa ñoái töôïng vaø thuoäc
tính laø hieån nhieân, coù tính quy luaät. Ví
duï: “Nöôùc chaûy veà choã truõng”.
•Coâng thöùc : Moïi/Moät soá S taát yeáu laø
P; Moïi/Moät soá S taát yeáu khoâng phaûi
laø P.
•2.3.7. Ngoaïi dieân cuûa chuû töø vaø vò töø
trong phaùn ñoaùn
 •Neáu phaùn ñoaùn bao quaùt heát moïi ñoái
töôïng cuûa S (chuû töø) hoaëc moïi ñoái
töôïng cuûa P (vò töø) thì ta noùi S hoaëc P
coù ngoaïi dieân ñaày ñuû (chu dieân). Neáu
phaùn ñoaùn khoâng bao quaùt heát moïi ñoái
töôïng cuûa S (chuû töø) hoaëc khoâng bao
quaùt heát moïi ñoái töôïng cuûa P (vò töø) thì
ta noùi S hoaëc P coù ngoaïi dieân khoâng
ñaày ñuû (khoâng chu dieân).
•- Phaùn ñoaùn khaúng ñònh chung (phaùn
ñoaùn A)SaP
•Ví duï : Moïi kim loaïi ñeàu daãn ñieän.
•Trong phaùn ñoaùn naøy chuû töø (kim
loaïi) coù ngoaïi dieân ñaày ñuû (chu dieân), vò
töø (daãn ñieän) coù ngoaïi dieân khoâng ñaày
ñuû (khoâng chu dieân) vì ngoaøi kim loaïi,
nöôùc vaø moät soá vaät khaùc cuõng coù khaû
naêng daãn ñieän.

•- Phaùn ñoaùn khaúng ñònh rieâng (phaùn

ñoaùn I).
•Ví duï : Moät soá coâng nhaân laø caàu thuû
boùng ñaù.
•Trong phaùn ñoaùn naøy caû chuû töø laãn vò
töø ñeàu coù ngoaïi dieân khoâng ñaày ñuû
(khoâng chu dieân).
•- Phaùn ñoaùn phuû ñònh chung (phaùn
ñoaùn E)
•Ví duï : Moïi con saùo ñeàu khoâng ñeû döôùi
nöôùc.
•Trong phaùn ñoaùn naøy caû chuû töø laãn vò
töø ñeàu coù ngoaïi dieân ñaày ñuû (chu dieân).
- Phaùn ñoaùn phuû ñònh rieâng (phaùn
ñoaùn O)
 •Ví duï : Moät soá vaên hoùa phaåm khoâng
coù noäi dung laønh maïnh.
•Trong phaùn ñoaùn naøy chuû töø coù ngoaïi
dieân khoâng ñaày ñuû (khoâng chu dieân),
vò töø coù ngoaïi dieân ñaày ñuû (chu dieân).
•Löu yù :
•− Trong phaùn ñoaùn toaøn theå (A, E), S
( chuû töø)luoân luoân chu dieân.
•− Trong phaùn ñoaùn boä phaän (I, O),
S( chuû töø) luoân luoân khoâng chu dieân.
•− Trong phaùn ñoaùn A, P ( vò töø)
thöôøng khoâng chu dieân, tröø tröôøng hôïp
ngoaïi dieân S ≡ P.
•− Trong phaùn ñoaùn I, P ( vò töø)
thöôøng khoâng chu dieân, tröø tröôøng hôïp
ngoaïi dieân cuûa P ⊂ S.
 •− Trong phaùn ñoaùn phuû ñònh (E, O), P
luoân luoân chu dieân.
•Baûng xaùc ñònh chu dieân
•2.3.8. Quan heä giöõa caùc phaùn
ñoaùn- hình vuoâng loâgíc

- Quan heä ñoái choïi treân (A vaø E)

•Hai phaùn ñoaùn A vaø E khoâng theå
ñoàng thôøi ñuùng, nhöng coù theå ñoàng thôøi
sai.
•Ví duï : - Taát caû caùc doøng soâng ñeàu
chaûy (A) : ñuùng.
• - Taát caû caùc doøng soâng ñeàu
khoâng chaûy (E) : sai.
•Hai phaùn ñoaùn treân khoâng ñoàng thôøi
ñuùng.
 • - Moïi sinh vieân ñeàu gioûi tieáng Anh
(A) : sai.
• - Moïi sinh vieân ñeàu khoâng gioûi tieáng
Anh (E) : sai.
•Hai phaùn ñoaùn treân ñoàng thôøi sai.
•Do ñoù :- Neáu A ñuùng thì E sai vaø
ngöôïc laïi neáu E ñuùng thì A sai.
• - Neáu A sai thì E khoâng xaùc ñònh (coù
theå ñuùng hoaëc sai) vaø ngöôïc laïi neáu E
sai thì A khoâng xaùc ñònh (coù theå ñuùng
hoaëc sai).
•- Quan heä ñoái choïi döôùi (I vaø O)
•Hai phaùn ñoaùn I vaø O khoâng theå ñoàng
thôøi sai nhöng coù theå ñoàng thôøi ñuùng.
•Ví duï :- Moät soá nhaø baùc hoïc ñöôïc nhaän
giaûi thöôûng Nobel (I) : ñuùng.
•- Moät soá nhaø baùc hoïc khoâng ñöôïc nhaän
giaûi thöôûng Nobel (O) : ñuùng.
 • Hai phaùn ñoaùn treân ñoàng thôøi ñuùng.
Nhöng :
• - Moät soá kim loaïi khoâng daãn dieän
(O) : sai.
• - Moät soá kim loaïi daãn ñieän (I) : ñuùng.
•Do ñoù :
•- Neáu I sai thì O ñuùng vaø ngöôïc laïi neáu
O sai thì I ñuùng
•.- Neáu I ñuùng thì O khoâng xaùc ñònh (coù
theå ñuùng hoaëc sai) vaø ngöôïc laïi neáu O
ñuùng thì I khoâng xaùc ñònh (coù theå ñuùng
hoaëc sai).
•- Quan heä maâu thuaãn (A vaø O, E vaø
I).
•Hai phaùn ñoaùn coù quan heä maâu
thuaãn (A vaø O, E vaø I) neáu phaùn ñoaùn
naøy ñuùng thì phaùn ñoaùn kia sai vaø
ngöôïc laïi.
 •Ví duï : - Moïi ngöôøi ñeàu coù boä naõo
(A) : ñuùng.
• - Moät soá ngöôøi khoâng coù boä naõo
(O) : sai
• - Moät soá ngöôøi thích caûi löông (I) :
ñuùng.
•- Moïi ngöôøi ñeàu khoâng thích caûi
löông (E) : sai.
•- Quan heä thöù baäc (A vaø I, E vaø O).
•Hai phaùn ñoaùn coù quan heä thöù baäc (A
vaø I, E vaø O) neáu phaùn ñoaùn toaøn theå
(khaúng ñònh hoaëc phuû ñònh) ñuùng thì
phaùn ñoaùn boä phaän (khaúng ñònh hoaëc
phuû ñònh töông öùng) cuõng ñuùng :
•A ñuùng → I ñuùng, E ñuùng → O
ñuùng.
 •Ví duï : - Moïi ngöôøi ñeàu leân aùn boïn
tham nhuõng (A) : ñuùng.
• - Nhieàu ngöôøi leân aùn boïn tham
nhuõng (I) : ñuùng.
• - Khoâng moät ai traùnh ñöôïc caùi cheát
(E) : ñuùng.
• - Moät soá ngöôøi khoâng traùnh ñöôïc
caùi cheát (O) : ñuùng.
•Neáu phaùn ñoaùn boä phaän (khaúng
ñònh hoaëc phuû ñònh) sai thì phaùn ñoaùn
toaøn theå (khaúng ñònh hoaëc phuû ñònh
töông öùng) cuõng sai.
•I sai → A sai, O sai → E sai.
•Ví duï : - Nhieàu con meøo ñeû ra tröùng
(I) : sai.
• - Moïi con meøo ñeàu ñeû ra tröùng
(A) : sai.
 • - Moät soá ngöôøi soáng khoâng caàn thôû
(O) : sai.
• - Moïi ngöôøi soáng ñeàu khoâng caàn
thôû (E) : sai.
•Toùm laïi, nhìn vaøo hình vuoâng loâgíc
ta coù theå thaáy :
•Neáu A ñuùng → O sai, O sai → E sai,
E sai → I ñuùng.
•Do ñoù : A (ñ) → O (s), E (s) → I (ñ).
•Neáu A sai → O ñuùng, O ñuùng → E
khoâng xaùc ñònh, E khoâng xaùc ñònh →
I khoâng xaùc ñònh. Do ñoù : A (s) → O
(ñ), E vaø I khoâng xaùc ñònh.
•2.4. Caùc pheùp loâgíc treân phaùn ñoaùn
•2.4.1. Pheùp phuû ñònh
•Pheùp phuû ñònh laø thao taùc loâgíc nhôø
ñoù taïo ra phaùn ñoaùn môùi coù giaù trò
loâgíc ngöôïc vôùi giaù trò loâgíc cuûa phaùn
ñoaùn ban ñaàu.
•Ví duï : Phuû ñònh phaùn ñoaùn : Trôøi
möa,
• ta ñöôïc phaùn ñoaùn : Trôøi khoâng
möa.
•Vôùi moïi phaùn ñoaùn P, ta coù theå thieát
laäp phaùn ñoaùn khoâng phaûi P goïi laø phuû
ñònh phaùn ñoaùn P, kyù hieäu laø : P, ñoïc
laø : khoâng P.
•2.4.2. Pheùp hoäi
•Hai phaùn ñoaùn P, Q coù theå lieân keát
vôùi nhau baèng lieân töø loâgíc “vaø” laäp
thaønh moät phaùn ñoaùn phöùc. Phaùn ñoaùn
naøy ñöôïc goïi laø hoäi cuûa hai phaùn ñoaùn
P, Q.
•Kyù hieäu : P  Q.
 •Ví duï : Hoa chaêm chæ vaø Hoa hoïc
gioûi.
•Ví duï : - Phaùn ñoaùn : Nhoâm daãn ñieän
vaø ñoàng daãn ñieän laø phaùn ñoaùn ñuùng vì
caû hai phaùn ñoaùn thaønh phaàn cuûa noù :
“Nhoâm daãn ñieän” vaø “Ñoàng daãn
ñieän” ñeàu ñuùng.
•Phaùn ñoaùn : Gaø ñeû ra tröùng vaø gaø laø
ñoäng vaät coù vuù laø phaùn ñoaùn sai, vì moät
phaùn ñoaùn thaønh phaàn cuûa noù : “Gaø laø
ñoäng vaät coù vuù” laø sai.
•Trong pheùp hoäi, thoâng thöôøng ñeå traùnh
truøng laëp, ngöôøi ta boû bôùt moät soá töø maø
vaãn giöõ nguyeân giaù trò cuûa phaùn ñoaùn.
•Ví duï : - Nöôùc laø moät chaát loûng vaø
(nöôùc) coù tính ñaøn hoài.
• - 3 (laø soá leû) vaø 5 laø soá leû.
• - Hoâm nay trôøi naéng maø laïnh.
 • - Traùi ñaát quay quanh maët trôøi
ñoàng thôøi töï quay truïc cuûa noù.
• - Vieät Nam, Cu Ba laø nhöõng nöôùc
XHCN.
•Khoâng phaûi lieân töø “vaø” naøo cuõng ñeàu
mang yù nghóa cuûa pheùp hoäi.
•Ví duï : - Ñoàng hoùa vaø dò hoùa laø hai maët
ñoái laäp.
•2.4.3. Pheùp tuyeån
•Hai phaùn ñoaùn ñôn P, Q, coù theå lieân
keát vôùi nhau baèng lieân töø loâgíc “hoaëc”
laäp thaønh moät phaùn ñoaùn phöùc.
•Pheùp tuyeån coù hai möùc ñoä : Pheùp
tuyeån thöôøng vaø pheùp tuyeån chaët.
*. Pheùp tuyeån thöôøng ( Pheùp tuyeån
loûng, phaùn ñoaùn löïa choïn lieân keát): Hai
phaùn ñoaùn P vaø Q lieân keát vôùi nhau
baèng lieân töø logic “hay/ hoaëc” .
 Kyù hieäu : P  Q
Ví duï : Ñoàng hoà heát pin hoaëc laø ñoàng
hoà bò hoûng.
•Ñoàng hoà heát pin hoaëc laø (ñoàng hoà) bò
hoûng, chæ sai khi “Ñoàng hoà bò heát pin”
(P sai) vaø “Ñoàng hoà cuõng bò hoûng” (Q
sai). Caùc tröôøng hôïp sau ñaây phaùn
ñoaùn ñeàu ñuùng.
•Ñoàng hoà heát pin (P ñuùng), Ñoàng hoà bò
hoûng (Q ñuùng)
•Ñoàng hoà heát pin (P sai), Ñoàng hoà bò
hoûng (Q ñuùng)
•Ñoàng hoà heát pin (P ñuùng), Ñoàng hoà
bò hoûng (Q sai)
•Ñeå cho goïn, trong pheùp tuyeån ngöôøi
ta cuõng boû bôùt moät soá töø maø phaùn ñoaùn
vaãn coøn nguyeân giaù trò. Ví duï : Ñoàng hoà
heát pin hoaëc bò hoûng .
*. Pheùp tuyeån chaët ( phaùn ñoaùn löïa choïn
gaït boû)
P  Q ñoïc laø hoaëc P hoaëc Q. Hai phaùn
ñoaùn naøy ñuùng khi coù moät trong hai phaùn
ñoaùn thaønh phaàn ñuùng, sai khi caû hai phaùn
ñoaùn thaønh phaàn cuøng ñuùng hoaëc cuøng sai.
Baûng chaân lyù:
•Ví duï : Phaùn ñoaùn : Con vaät kia laø
con meøo hoaëc con chuoät ñuùng trong
nhöõng tröôøng hôïp sau :
•Con vaät kia laø con meøo (P ñuùng), con
vaät kia laø con chuoät (Q sai).
•Con vaät kia laø con meøo (P sai), maø laø
con chuoät (Q ñuùng).
•Sai trong caùc tröôøng hôïp :
 •Con vaät kia vöøa laø con meøo (P ñuùng),
vöøa laø con chuoät (Q ñuùng).
•Con vaät kia khoâng phaûi laø con meøo (P
sai), cuõng khoâng phaûi con chuoät (Q sai).
•2.4.4. Pheùp keùo theo ( phaùn ñoaùn coù
ñieàu kieän)
•Hai phaùn ñoaùn ñôn P, Q coù theå lieân keát
vôùi nhau baèng lieân töø loâgíc “neáu … thì…”
laäp thaønh moät phaùn ñoaùn phöùc.
•Kyù hieäu : P → Q
•Baûng chaân lyù pheùp keùp theo
-Neáu chaát A laø kim loaïi (P -ñ) thì chaát
A daãn ñieän (Q-ñ) (Ñ)
-Neáu chaát A laø kim loaïi (P-ñ) thì chaát
khoâng A daãn ñieän (Q-s)( S)
-Neáu chaát A laø khoâng kim loaïi (P-s)
thì chaát A daãn ñieän (Q-ñ)( Ñ)
 -Neáu chaát A laø khoâng laø kim loaïi (P-s)
thì chaát khoâng A daãn ñieän (Q-s)( Ñ)
•Trong ngoân ngöõ töï nhieân, pheùp keùo
theo coøn ñöôïc dieãn ñaït baèng caùc cuïm
töø: “ heã . . .thì”, “ giaù nhö . . . thì”,
“ bôûi theá . . . cho neân”, “ sôû dó. . . laø
vì”, “vì. . . neân”
vaãn thuoäc daïng phaùn ñoaùn P → Q.
•Ví duï : - ÔÛ hieàn gaëp laønh.
• - Quyeát chí aét laøm neân.

•Giöõa P vaø Q coù theå coù caùc lieân heä

sau :
•Lieân heä nhaân quaû :
•Ví duï : Coù coâng maøi saét coù ngaøy neân
kim.
 Lieân heä ñieàu kieän : Ñieàu kieän ñuû,
ñieàu kieän caàn, ñieàu kieän caàn vaø ñuû
Ñieàu kieän ñuû: Kí hieäu P → Q
•Xeùt phaùn ñoaùn P → Q, khi coù P thì
Q coù, khi ñoù P ñöôïc goïi laø ñieàu kieän
ñuû cuûa Q.
Thoâng thöôøng phaùn ñoaùn naøy ñöôïc
dieãn ñaït döôùi daïng :
•Coù P laø ñuû ñeå coù Q
•Muoán coù Q thì caàn coù P laø ñuû
•Coù Q khi coù P
•Ví duï :Hoïc gioûi seõ ñöôïc thöôûng.
•Muoán ñöôïc thöôûng chæ caàn hoïc gioûi.
•Neáu coù saùng cheá thì anh ñöôïc
thöôûng.
•Muoán ñöôïc thöôûng thì chæ caàn anh
coù baèng saùng cheá.
 •Ñieàu kieän caàn
•Xeùt phaùn ñoaùn  P →  Q, neáu khoâng
coù P thì khoâng coù Q, khi ñoù P ñöôïc goïi
laø ñieàu kieän caàn cuûa Q.
•Coù P laø caàn ñeå coù Q.
•Muoán coù Q caàn (phaûi) coù P
•Coù Q chæ khi coù P
•Ví duï : Bieát ngoaïi ngöõ laø ñieàu kieän
caàn ñeå ñöôïc laøm vieäc trong caùc coâng ty
nöôùc ngoaøi.
•Muoán ñöôïc laøm vieäc trong caùc coâng
ty nöôùc ngoaøi thì caàn phaûi bieát ngoaïi
ngöõ.
•Coù chöùng chæ B ngoaïi ngöõ laø ñieàu
kieän caàn ñeå ñöôïc xeùt tuyeån coâng chöùc.
 •Quan heä giöõa ñieàu kieän caàn vaø
ñieàu kieän ñuû:
•Coù chöùng chæ B ngoaïi ngöõ laø ñieàu
kieän caàn ñeå ñöôïc xeùt tuyeån coâng chöùc.
•Khoâng phaûi coù chöùng chæ B ngoaïi ngöõ
laø ñuû ñeå ñöôïc xeùt tuyeån coâng chöùc
ngaïch chuyeân vieân.
•Coù chöùng chæ B ngoaïi ngöõ laø ñieàu
kieän caàn nhöng chöa ñuû ñeå ñöôïc xeùt
tuyeån coâng chöùc ngaïch chuyeân vieân.
•Neáu coù saùng cheá laø ñieàu kieän ñuû ñeå
ñöôïc thöôûng.
•Neáu khoâng coù saùng cheá thì anh
khoâng ñöôïc thöôûng . (sai)
•Coù saùng cheá laø ñieàu kieän ñuû nhöng
khoâng caànñeå ñöôïc thöôûng.
 •Ñieàu kieän caàn vaø ñuû
•Neáu coù P thì coù Q vaø neáu coù Q thì coù P.
•P laø ñieàu kieän caàn vaø ñuû cuûa Q.
•Coù Q khi chæ khi coù P.
•Ta vieát: P  Q
•Ví duï : Neáu moät soá coù toång caùc chöõ soá
chia heát cho 3 thì soá ñoù chia heát cho 3
•Neáu moät soá chia heát cho 3 thì toång caùc
chöõ soá cuûa noù chia heát cho 3.
•Do ñoù : Toång caùc chöõ soá chia heát cho 3
laø ñieàu kieän caàn vaø ñuû ñeå moät soá chia heát
cho 3.
•Lieân heä loâgíc :
• Ví duï : Neáu gaø gaùy thì trôøi saùng.
•Lieân heä ñònh nghóa :
 • Ví duï : Neáu töù giaùc ñaõ cho laø hình
vuoâng thì caùc caïnh phaûi baèng nhau vaø
coù moät goùc vuoâng.

•2.4.5. Pheùp töông ñöông

•Töø caùc phaùn ñoaùn ñôn P, Q coù theå
lieân keát vôùi nhau nhôø lieân töø loâgíc “khi
vaø chæ khi” taïo thaønh moät phaùn ñoaùn
phöùc.
•Kyù hieäu : P  Q
•Phaùn ñoaùn P  Q ñuùng khi caû P laãn
Q cuøng ñuùng hoaëc cuøng sai, sai trong
caùc tröôøng hôïp khaùc.
•Baûng chaân lyù cuûa pheùp töông ñöông
•2.4.6. Tính ñaúng trò cuûa phaùn
ñoaùn – Moät soá heä thöùc töông
ñöông
 •Nhieàu phaùn ñoaùn coù quan heä vôùi
nhau khoâng chæ gioáng nhau veà ñoái
töôïng, coù chung chuû töø vaø vò töø cuûa
phaùn ñoaùn maø coøn gioáng nhau veà giaù
trò loâgíc cuûa chuùng. Söï gioáng nhau veà
giaù trò loâgíc goïi laø tính ñaúng trò cuûa caùc
phaùn ñoaùn, nghóa laø caùc phaùn ñoaùn
töông ñöông loâgíc vôùi nhau.
•Kyù hieäu P ≡ Q, ñoïc laø : P töông
ñöông loâgíc vôùi Q.
•Ví duï : Phaùn ñoaùn : “Beù ñi hoïc” vaø
“Khoâng phaûi Beù khoâng ñi hoïc” laø hai
phaùn ñoaùn coù cuøng giaù trò loâgíc hay laø
töông ñöông loâgíc vôùi nhau
-Tính chaát cuûa pheùp hoäi vaø pheùp
tuyeån:
+ Tính chaát giao hoaùn:
PQ≡QP
 PQ≡QP
+ Tính chaát keát hôïp:
( P  Q )  R ≡ P ( Q R)
(P  Q )  R ≡ P ( Q R)
+ Tính chaát phaân phoái cuûa pheùp hoäi
ñoái vôùi pheùp tuyeån
(PQ)R≡(P R) (Q R)
+P P=P;P P=P
- Heä thöùc De Morgan:
+  ( P  Q ) ≡  P   Q ( Khoâng ( P
vaø Q) tñlg vôùi hoaëc khoâng P hoaëc
khoâng Q )
+  ( P  Q ) ≡  P   Q ( Khoâng ( P
hoaëc Q) tñlg vôùi khoâng P vaø khoâng Q)
Ví duï: Khoâng phaûi ( Nam gioûi toaùn
hoaëc gioûi vaên) tñlg vôùi khoâng phaûi Nam
gioûi toaùn vaø khoâng phaûi Nam gioûi vaên.
•CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
 •3. SUY LUAÄN
3.1. Ñònh nghóa suy luaän
Suy luaän (coøn goïi: suy lí) laø moät hình
thöùc tö duy trong ñoù xuaát phaùt töø moät
hoaëc moät soá phaùn ñoaùn ñaõ coù (goïi laø
phaùn ñoaùn tieàn ñeà), ngöôøi ta ruùt ra moät
phaùn ñoaùn môùi (goïi laø keát luaän), theo
nhöõng quy taéc logic xaùc ñònh.
•Ví duï: “Trieát gia laø trí thöùc”, suy ra:
“Coù trí thöùc laø trieát gia”.
- Moïi kim loaïi ñeàu daãn ñieän.
• - Nhoâm laø kim loaïi.
• Ta ruùt ra moät phaùn ñoaùn môùi :
• - Nhoâm daãn ñieän.
•- Töø tieàn ñeà sai vaãn coù theå suy ra keát
luaän ñuùng:
 •“Sinh vaät naøo cuõng soáng döôùi nöôùc,
[ sai]
•Caù laø sinh vaät,
•Vaäy, caù cuõng soáng döôùi nöôùc”.
[ñuùng]
•- Töø tieàn ñeà ñuùng vaãn coù theå suy ra
keát luaän sai:
•“Caây hoa hoàng thì coù gai, [ ñuùng]
•Caây hoa naøy (ví duï: Caây xöông roàng)
coù gai, [ñuùng]
•Vaäy, caây hoa naøy laø caây hoa hoàng”.
[ sai]
•Vì vaäy, ñeå moät suy luaän ñöôïc coi laø
ñuùng ñaén, caàn hoäi ñuû caû hai ñieàu kieän:
•- Tieàn ñeà phaûi ñuùng;
•- Keát luaän ruùt ra töø tieàn ñeà phaûi hôïp
logic.
 •3.2. Caáu truùc cuûa suy luaän
•Thoâng thöôøng moãi suy luaän goàm coù
hai phaàn :
•Phaàn ñaàu goàm nhöõng phaùn ñoaùn saün
coù, goïi laø tieàn ñeà.
•Phaàn sau laø phaùn ñoaùn môùi (ñöôïc ruùt
ra töø tieàn ñeà), goïi laø keát luaän.
•Tieàn ñeà coù theå laø moät hoaëc nhieàu
phaùn ñoaùn
•3.3. Caùc hình thöùc suy luaän
•Caên cöù theo caùch thöùc laäp luaän, ngöôøi
ta thöôøng phaân chia suy luaän thaønh ba
loaïi: suy luaän quy naïp ,suy luaän dieãn dòch
( suy dieãn) vaø suy luaän loaïi tæ ( suy luaän
töông ñöông).
• 3.3.1.Suy luaän quy naïp
 •Suy luaän quy naïp laø hình thöùc laäp
luaän ñi töø caùi rieâng ñeán caùi chung. Suy
luaän quy naïp bao goàm quy naïp hoaøn
toaøn ( quy naïp ñaày ñuû ) vaø quy naïp
khoâng hoaøn toaøn ( quy naïp khoâng
ñaày ñuû ) .
•Ví duï : Moät soá hoïc sinh sau khi quan
saùt thaáy.
• - Saét laø moät chaét raén. - Chì
laø moät chaát raén.
• - Keõm laø moät chaát raén. - Vaøng laø
moät chaát raén.
• - Ñoàng laø moät chaát raén. - Baïc laø
moät chaát raén.
•Maø saét, keõm, ñoàng, chì, vaøng, baïc
v.v… laø kim loaïi. Töø ñoù ñaõ laøm moät
pheùp quy naïp laø : “Vaäy thì moïi kim
loaïi ñeàu laø chaát raén” ( Suy luaän sai vì
Hg laø kim loaïi nhöng laø moät chaát toàn
taïi ôû daïng loûng ôû 250 C, raén ôû −39 °C)
•3.3.1.1. Suy luaän quy naïp hoaøn toaøn
Suy luaän quy naïp hoaøn toaøn (hay quy naïp ñaày
ñuû, quy naïp hình thöùc, quy naïp nghieâm ngaët, quy
naïp Aristote) laø pheùp suy luaän trong ñoù keát luaän
chung ñöôïc ruùt ra töø nhöõng tieàn ñeà bao quaùt taát
caû caùc ñoái töôïng cuûa moät lôùp naøo ñoù.
• a coù tính P
• b coù tính P
• c coù tính P
• ……
• n coù tính P
• a, b, c, ……n  S
• Moïi S coù tính P
Ví duï: Gia ñình Minh coù saùu ngöôøi:
oâng noäi nguyeân laø kó sö, baø noäi nguyeân laø
baùc só, ba laø giaûng vieân ñaïi hoïc, meï laø
giaùo vieân, anh ruoät Minh vöøa toát nghieäp
Ñaïi hoïc, Minh laø sinh vieân. Vaäy, gia ñình
Minh laø moät gia ñình trí thöùc.
•3.3.1.2. Quy naïp khoâng hoaøn toaøn
•Suy luaän quy naïp khoâng hoaøn toaøn (hay
quy naïp khoâng ñaày ñuû, quy naïp phoùng
ñaïi) laø pheùp suy luaän trong ñoù keát luaän
chung ñöôïc ruùt ra töø moät soá tieàn ñeà ñaïi
dieän cho moät lôùp ñoái töôïng naøo ñoù.
•Quy naïp khoâng hoaøn toaøn coù taùc duïng
raát lôùn trong nghieân cöùu, phaùt minh khoa
hoïc.
•Quy naïp khoâng hoaøn toaøn coù hai loaïi:
qui naïp thoâng thöôøng vaø qui naïp khoa
hoïc.
•- Suy luaän quy naïp thoâng thöôøng: laø
kieåu suy luaän trong ñoù keát luaän chung
ñöôïc khaùi quaùt töø nhöõng lieät keâ ñôn giaûn
moät soá tröôøng hôïp baát kì coù nhöõng thuoäc
tính gioáng nhau.
•Ví duï: Naéng toát döa, möa toát luùa.
Neùn baïc ñaâm toaïc tôø giaáy...
•Ñeå quy naïp thoâng thöôøng traùnh sai laàm,
caàn caên cöù vaøo thuoäc tính baûn chaát ñeå
khaùi quaùt hoùa, soá löôïng tröôøng hôïp
nghieân cöùu caàn lôùn, vaø caàn ña daïng hoùa
caùc tröôøng hôïp nghieân cöùu.
- Suy luaän quy naïp khoa hoïc: laø kieåu
suy luaän trong ñoù keát luaän chung ñöôïc
khaùi quaùt töø moät soá tröôøng hôïp coù cuøng
thuoäc tính baûn chaát, hay coù lieân heä taát
yeáu.
Quy naïp khoa hoïc chính laø suy luaän
döïa treân moái lieân heä nhaân - quaû giöõa caùc
hieän töôïng.
 Phaân bieät : Nguyeân nhaân vôùi ñieàu
kieän.
•
Giaù trò cuûa quy naïp khoa hoïc tuøy
thuoäc vaøo soá löôïng tröôøng hôïp nghieân
cöùu vaø soá löôïng kieåm chöùng ñöôïc thöïc
hieän nhieàu hay ít; tuøy thuoäc vaøo thuoäc
tính cuûa caùc tröôøng hôïp nghieân cöùu coù
baûn chaát hay khoâng, moái lieân heä giöõa caùc
söï vaät, hieän töôïng coù taát yeáu hay khoâng
vaø möùc ñoä phuø hôïp cuûa keát luaän vôùi thöïc
tieãn.
Ví duï : Moïi con thieân nga ñeàu coù maøu
traéng ( sai)
Taêng nhieät ñoä laøm caùc phaân töû nöôùc
giaõn nôû ( sai )
 •Caùc phöông phaùp quy naïp döïa
treân moái lieân heä nhaân − quaû cuûa
caùc hieän töôïng
•Coù boán phöông phaùp quy naïp döïa treân
moái lieân heä nhaân – quaû cuûa caùc hieän
töôïng ñaõ ñöôïc F. Bacon vaø J.S. Mill neâu
ra.
•Boán phöông phaùp naøy coù taùc duïng boå
sung laãn nhau, neân thöôøng ñöôïc keát hôïp
söû duïng trong nghieân cöùu nhaèm taêng ñoä
tin caäy cuûa keát luaän:
•- Phöông phaùp phuø hôïp ( töông hôïp)
•- Phöông phaùp khaùc bieät (sai bieät )
•- Phöông phaùp coäng bieán ( ñoàng bieán)
•- Phöông phaùp tröø dö (phaàn dö ).
•Phöông phaùp phuø hôïp
 •Neáu hai hay nhieàu tröôøng hôïp cuûa hieän
töôïng nghieân cöùu chæ coù moät ñieàu kieän
chung thì ñieàu kieän chung ñoù, coù theå laø
nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng aáy.
•Sô ñoà :
• - Vôùi ñieàu kieän A, B, C coù maët hieän
töôïng a.
• - Vôùi ñieàu kieän A, D, E coù maët hieän
töôïng a.
• - Vôùi ñieàu kieän A, F, G coù maët hieän
töôïng a.
•Coù theå : A laø nguyeân nhaân cuûa hieän
töôïng a.
•Ví duï : Tìm hieåu nguyeân nhaân daãn ñeán
hö hoûng ôû moät soá hoïc sinh, moät coâ giaùo
nhaän thaáy :
•- Hoïc sinh A : Nhaø giaøu, cha meï laøm aên
xa, khoâng quan taâm giaùo duïc con caùi.
 •- Hoïc sinh B : Nhaø ngheøo, ñoâng con,
cha meï maûi laøm aên, khoâng quan taâm ñeán
con caùi.
•- Hoïc sinh C : Nhaø khoù khaên, cha meï li
dò, khoâng quan taâm ñeán con caùi.
•Sau khi so saùnh, coâ giaùo ruùt ra keát
luaän : nguyeân nhaân daãn ñeán hieän töôïng
hoïc sinh hö chính laø ôû nhöõng hoïc sinh
naøy khoâng coù söï quan taâm giaùo duïc cuûa
cha meï.
• Phöông phaùp khaùc bieät
•Neáu hieän töôïng xuaát hieän vaø khoâng xuaát
hieän trong nhöõng tröôøng hôïp khaùc nhau
coù nhöõng ñieàu kieän nhö nhau, tröø moät
ñieàu kieän, thì ñieàu kieän bò loaïi tröø ñoù coù
theå laø nguyeân nhaân (hay moät phaàn nguyeân
nhaân) cuûa hieän töôïng aáy.
•Sô ñoà :
 • - Vôùi ñieàu kieän A, B, C thì xuaát hieän
töôïng a.
• - Vôùi ñieàu kieän B, C thì khoâng xuaát
hieän töôïng a.
Coù theå :A laø nguyeân nhaân cuûa a.
•Ví duï : Caùc nhaø nghieân cöùu chaên nuoâi
ñaõ laøm thí nghieäm nhö sau : Choïn moät soá
con heo coù theå troïng nhö nhau ñöôïc chia
laøm hai nhoùm, caû hai nhoùm naøy coù cheá
ñoä aên uoáng vaø chaêm soùc nhö nhau. Ñieåm
khaùc nhau laø ôû choã : ngöôøi ta cho vaøo
thöùc aên cuûa nhoùm thöù nhaát moät löôïng
nhoû thuoác coù chöùa vaøi nguyeân toá vi löôïng
vaø vitamin, coøn nhoùm thöù hai thì khoâng.
Keát quaû laø ôû nhoùm heo thöù nhaát, troïng
löôïng cuûa chuùng taêng voït, coøn ôû nhoùm
heo thöù hai, troïng löôïng cuûa chuùng taêng
moät caùch bình thöôøng.
 •Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ ñi ñeán keát luaän,
chính loaïi thuoác coù chöùa vaøi nguyeân toá vi
löôïng vaø vitamin kia laø nguyeân nhaân
taêng troïng nhanh ôû moät nhoùm heo ñoù.
•Phöông phaùp coäng bieán
•Neáu moät hieän töôïng naøo ñoù xuaát hieän
hay bieán ñoåi thì moät hieän töôïng khaùc cuõng
xuaát hieän hay bieán ñoåi töông öùng – thì
hieän töôïng thöù nhaát laø nguyeân nhaân cuûa
hieän töôïng thöù hai.
•Sô ñoà : - Vôùi ñieàu kieän A,B,C thì xuaát
hieän hieän töôïng a.
• - Vôùi ñieàu kieän A1,B,C thì xuaát
hieän hieän töôïng a1.
• - Vôùi ñieàu kieän A2,B,C thì xuaát
hieän hieän töôïng a2.
• Coù theå : A laø nguyeân nhaân cuûa a.
 Ví duï - Ngöôøi ta khaûo saùt vaø nhaän
thaáy raèng: nhöõng khu vöïc cuûa thaønh phoá
huùt nöôùc ngaàm ít thì ñaát luùn ít, nhöõng khu
vöïc huùt nöôùc ngaàm nhieàu thì ñaát luùn caøng
nhieàu. Vaäy, huùt nöôùc ngaàm laø nguyeân
nhaân laøm cho maët ñaát thaønh phoá bò luùn.
•Phöông phaùp trừ dö
•Trong moät hieän töôïng, tröø nhöõng ñieàu
kieän maø ta bieát roõ laø nguyeân nhaân gaây ra
caùc phaàn naøo ñoù, thì ñieàu kieän coøn laïi coù
theå laø nguyeân nhaân gaây ra phaàn coøn laïi.
•Sô ñoà:
•Vôùi caùc ñieàu kieän A, B, C thì xuaát hieän
hieän töôïng X, Y, Z
•Vôùi caùc ñieàu kieän B, C thì xuaát hieän
hieän töôïng Y, Z
•Vôùi ñieàu kieän C thì xuaát hieän hieän
töôïng Z
 •Coù theå A laø nguyeân nhaân cuûa hieän
töôïng X.
•Ví duï:
•Khi nghieân cöùu söï vaän ñoäng cuûa Thieân
Vöông Tinh (Uranus), nhaø toaùn hoïc Le
Verrier nhaän thaáy noù khoâng ñi theo quyõ
ñaïo moät caùch bình thöôøng, maø ñeán moät
choã nhaát ñònh thì quay chaäm laïi. Sau khi
tính toaùn thaáy nguyeân nhaân khoâng phaûi do
aûnh höôûng cuûa Moäc Tinh (Jupiter) vaø Thoå
Tinh (Saturne) ñoái vôùi noù, Le Verrier cho
raèng coù theå laø do aûnh höôûng cuûa moät
haønh tinh khaùc maø caùc nhaø thieân vaên hoïc
chöa bieát ñeán. Qua nhöõng tính toaùn cuûa
Le Verrier, moät nhaø thieân vaên hoïc ngöôøi
Ñöùc laø Gall ñaõ duøng kính vieãn voïng theo
doõi toïa ñoä maø Le Verrier giaû ñònh vaø
ngaøy 23 – 9 – 1846 ñaõ phaùt hieän ra moät
haønh tinh môùi. Ñoù chính laø Haûi Vöông
Tinh.
•3.3.2. Suy luaän dieãn dòch

suy luaän dieãn dòch laø suy luaän nhaèm

ruùt ra nhöõng tri thöùc rieâng bieät töø nhöõng
tri thöùc phoå bieán.
Trong suy luaän dieãn dòch, thoâng
thöôøng tieàn ñeà laø nhöõng phaùn ñoaùn
chung, coøn keát luaän laø nhöõng phaùn ñoaùn
rieâng.
•Ví duï : - Moïi ngöôøi ñeàu phaûi cheát.
• - Socrate laø ngöôøi.
• - Socrate cuõng phaûi cheát.
•3.3.2.1. Suy dieãn tröïc tieáp
•Suy dieãn tröïc tieáp laø suy dieãn töø moät
tieàn ñeà, nghóa laø coù theå ruùt ra keát luaän
maø chæ caên cöù vaøo moät tieàn ñeà duy nhaát.
 •
Sô ñoà suy dieãn : A → B
•*. Moät soá qui taéc suy dieãn tröïc tieáp
•- Pheùp ñaûo ngöôïc
• + Töø moät phaùn ñoaùn khaúng ñònh
chung suy ra moät phaùn ñoaùn khaúng
ñònh rieâng baèng caùch ñoåi choã chuû töø (S)
vaø vò töø (P) cuûa phaùn ñoaùn (ñaûo ngöôïc
S vaø P).
•SaP → PiS
•Ví duï : - Moïi ngöôøi Vieät Nam ñeàu
phaûn ñoái chieán tranh.
•Suy ra : - Moät soá ngöôøi phaûn ñoái
chieán tranh laø ngöôøi Vieät Nam.
•+ Töø moät phaùn phuû ñònh chung suy ra
moät phaùn ñoaùn phuû ñònh chung khaùc
baèng caùch ñoåi choã chuû töø (S) vaø vò töø
(P) cuûa phaùn ñoaùn (ñaûo ngöôïc S vaø P).
 •SeP → PeS
•Ví duï : - Khoâng moät soá leû naøo laø soá
chia heát cho 2.
•Suy ra : - Khoâng moät soá chia heát
cho 2 naøo laø soá leû.
•+ Töø moät phaùn khaúng ñònh rieâng suy
ra moät phaùn ñoaùn khaúng ñònh rieâng
khaùc.
• SiP → PiS
•Ví duï : - Moät soá sinh vieân laø vaän ñoäng
vieân.
•Suy ra : - Moät soá vaän ñoäng vieân laø
sinh vieân.
•- Suy luaän töø phaùn ñoaùn chung ra
phaùn ñoaùn rieâng.
•+ Töø phaùn ñoaùn khaúng ñònh chung suy
ra phaùn ñoaùn khaúng ñònh rieâng.
•SaP → SiP
 •Ví duï : - Moïi luaät sö ñeàu am hieåu loâgíc
hoïc.
•Suy ra :- Moät soá luaät sö am hieåu loâgíc
hoïc.
•+ Töø phaùn ñoaùn phuû ñònh chung suy ra
phaùn ñoaùn phuû ñònh rieâng. SeP → SoP
•Ví duï : - Khoâng moät ngöôøi naøo soáng
ñeán 200 tuoåi.
•Suy ra :- Nhieàu ngöôøi khoâng soáng ñeán
200 tuoåi.
•- Suy luaän töø caùc heä thöùc töông ñöông.
•+ Töø heä thöùc De Morgan :
• (P  Q) ≡ P   Q.
•Ta coù caùc qui taéc suy dieãn tröïc tieáp
sau :
• (P  Q) →  P   Q.
• P   Q →  (P  Q).
 •Ví duï : - Khoâng ñöôïc huùt thuoác laù vaø
noùi chuyeän oàn aøo trong raïp haùt.
•Suy ra :- Khoâng ñöôïc huùt thuoác laù hoaëc
khoâng ñöôïc noùi chuyeän oàn aøo trong raïp
haùt.

• (P  Q) ≡  P   Q.
•Ta coù caùc qui taéc suy dieãn tröïc tieáp sau
• (P  Q) →  P   Q.
• (P  Q) →  (P  Q).
•Ví duï : - Khoâng phaûi choù hay meøo ñaõ
laøm vôõ loï hoa.
•Suy ra :- Khoâng phaûi choù vaø cuõng
khoâng phaûi meøo ñaõ laøm vôõ loï hoa.
•+ Töø heä thöùc :
•P → Q ≡ Q →  P
•Ta coù caùc qui taéc suy dieãn tröïc tieáp
sau :
 •( Q →  P) → (P → Q)
•Ví duï : Neáu oâng ta khoâng bieát veõ thì
oâng ta khoâng phaûi laø hoïa só .
•Suy ra : Neáu oâng laø hoïa só thì oâng
phaûi bieát veõ.
•+ Töø heä thöùc :
•P → Q ≡ P  Q
•Ta coù caùc qui taéc suy dieãn tröïc tieáp
sau :
• P  Q → (P → Q)
•Ví duï : - Muoán aên thì laên vaøo beáp.
•Suy ra : - Khoâng aên hoaëc laø laên vaøo
beáp.
•+ Keát hôïp caùc heä thöùc treân ta coù :
•(P → Q ) → ( Q →  P) →(  P  Q) →
 (P   Q)
•(P  Q ) → ( P → Q ) →(  Q → P) →
 ( P   Q)
 •(P  Q) →  (P →  Q) →  (Q →  P)
→  ( P   Q)
•Ví duï : - Neáu anh hoïc gioûi thì anh ñöôïc
thöôûng.
•Suy ra :
• - Neáu anh khoâng ñöôïc thöôûng thì
(chöùng toû) anh khoâng hoïc gioûi.
• - Anh khoâng hoïc gioûi hoaëc laø anh
(phaûi) ñöôïc thöôûng.
• - Khoâng theå coù chuyeän anh hoïc gioûi
maø anh khoâng ñöôïc thöôûng.

•P → Q ≡ Q →  P ≡ P  Q ≡ (P  
Q)
•3.3.2.2. Tam ñoaïn luaän
•*. Caáu truùc cuûa tam ñoaïn luaän
•Tam ñoaïn luaän laø heä thoáng suy dieãn
tieàn ñeà coå xöa nhaát do Aristote xaây döïng.
Trong tam ñoaïn luaän coù hai tieàn ñeà vaø
moät keát luaän, tieàn ñeà vaø keát luaän ñeàu laø
nhöõng phaùn ñoaùn ñôn, thuoäc caùc daïng :
A, E, I, O.
•Ví duï : - Moïi kim loaïi ñeàu daãn ñieän.
• - Ñoàng laø kim loaïi.
• - Ñoàng daãn ñieän
•Trong moãi tam ñoaïn luaän chæ coù ba
khaùi nieäm, goïi laø ba thuaät ngöõ, kyù hieäu :
S, P, M.
•Thuaät ngöõ coù maët trong caû hai tieàn ñeà
nhöng laïi khoâng coù maët trong keát luaän
goïi laø thuaät ngöõ giöõa, kyù hieäu laø : M.
•Chuû töø cuûa keát luaän ñöôïc goïi laø thuaät
ngöõ nhoû, kyù hieäu laø : S. Vò töø cuûa keát
luaän ñöôïc goïi laø thuaät ngöõ lôùn, kyù hieäu
laø : P. Tieàn ñeà chöùa thuaät ngöõ lôùn goïi laø
tieàn ñeà lôùn. Tieàn ñeà chöùa thuaät ngöõ nhoû
goïi laø tieàn ñeà nhoû.
•Tam ñoaïn luaän theo ví duï treân ñaây coù 3
thuaät ngöõ ñoù laø : Kim loaïi (M), Ñoàng (S),
Daãn ñieän (P). tieàn ñeà lôùn laø : Moïi kim
loaïi ñeàu daãn ñieän. Tieàn ñeà nhoû : Ñoàng laø
kim loaïi.
•Ta coù theå vieát tam ñoaïn luaän treân döôùi
daïng :
•MP
•SM
•SP
•Coù theå vieát ñaày ñuû hôn :
•MaP
•SaM
•SaP
• *. Caùc qui taéc chung cuûa tam ñoaïn
luaän
 •Qui taéc 1 : Trong moät tam ñoaïn luaän
chæ coù 3 thuaät ngöõ.
•Ví duï : Lao ñoäng laø cô sôû cuûa ñôøi soáng.
• Hoïc loâgíc hoïc laø lao ñoäng.
• Hoïc loâgíc hoïc laø cô sôû cuûa ñôøi
soáng.
Taát caû nhöõng gì cao ñeïp ñeàu ñaùng troïng
Ngöôøi ñaøn baø naøy cao ñeïp

Ngöôøi ñaøn baø naøy ñaùng troïng

•Qui taéc 2 : Thuaät ngöõ giöõa phaûi chu
dieân ít nhaát moät laàn.
•Ví duï : - Moïi kim loaïi ñeàu daãn ñieän.
• - Nöôùc daãn ñieän.

• Nöôùc laø kim loaïi.

•Keát luaän sai laàm, vì thuaät ngöõ giöõa
“daãn ñieän” khoâng chu dieân trong tieàn ñeà
vaø keát luaän (“daãn ñieän” laø vò töø cuûa phaùn
ñoaùn khaúng ñònh trong caû 2 tieàn ñeà).
•Qui taéc 3 : Thuaät ngöõ khoâng chu dieân
trong tieàn ñeà thì cuõng khoâng ñöôïc chu
dieân trong keát luaän.
•Ví duï :- Hoïc sinh caàn phaûi taäp theå duïc
reøn luyeän söùc khoûe.
• - Boä ñoäi khoâng phaûi laø hoïc sinh.
• Boä ñoäi khoâng caàn phaûi taäp theå duïc
reøn luyeän söùc khoûe.
•Tam ñoaïn luaän naøy sai vì vi phaïm qui
taéc 3, thuaät ngöõ “taäp theå duïc reøn luyeän
söùc khoûe” khoâng chu dieân trong tieàn ñeà
nhöng laïi chu dieân trong keát luaän.
•Qui taéc 4: Töø hai tieàn ñeà phuû ñònh
khoâng theå ruùt ra keát luaän.
•Ví duï : - Ngöôøi khoâng phaûi laø suùc vaät.
• - Suùc vaät khoâng phaûi laø soûi ñaù.
 •Hai thuaät ngöõ “ngöôøi” vaø “soûi ñaù”
khoâng coù lieân heä taát yeáu veà maët loâgíc, vì
theá khoâng theå ruùt ra keát luaän.
•Qui taéc 5: Töø hai tieàn ñeà rieâng khoâng
theå ruùt ra keát luaän.
•Ví duï : Moät soá thanh nieân laø nhöõng keû
hö hoûng
• Moät soá ngheä só laø thanh nieân.
•Töông töï nhö treân, hai thuaät ngöõ “ngheä
só” vaø “keû hö hoûng” khoâng coù lieân heä taát
yeáu veà loâgíc, vì theá khoâng theå ruùt ra keát
luaän.
•Qui taéc 6 : Neáu hai tieàn ñeà khaúng ñònh
thì keát luaän cuõng khaúng ñònh.
•Ví duï : - Moïi coâng daân ñeàu phaûi chaáp
haønh luaät phaùp.
• - Sinh vieân cuõng laø coâng daân.
 • - Sinh vieân cuõng phaûi chaáp haønh
luaät phaùp.
•Qui taéc 7 : Neáu coù moät tieàn ñeà laø phuû
ñònh thì keát luaän phaûi laø phuû ñònh.
•Ví duï : - Moïi khoa hoïc ñeàu nghieân cöùu
caùc qui luaät cuûa hieän thöïc khaùch quan.
•Khoâng moät toân giaùo naøo nghieân cöùu
caùc qui luaät cuûa hieän thöïc khaùch quan.
• Khoâng moät toân giaùo naøo laø khoa hoïc
•Qui taéc 8 : Neáu coù moät tieàn ñeà laø phaùn
ñoaùn rieâng thì keát luaän phaûi laø phaùn ñoaùn
rieâng.
•Ví duï : - Moïi sinh vieân ñeàu phaûi hoïc
ngoaïi ngöõ.
• - Moät soá ñoaøn vieân laø sinh vieân.
• Moät soá ñoaøn vieân phaûi hoïc ngoaïi
ngöõ.
 •*. Caùc loaïi hình vaø caùc kieåu
cuûa tam ñoaïn luaän
•Caùc loaïi hình :
•Coù hai caùch saép xeáp thöù töï caùc thuaät
ngöõ P vaø M trong tieàn ñeà lôùn vaø hai
caùch saép xeáp thöù töï caùc thuaät ngöõ S vaø
M trong tieàn ñeà nhoû. Toå hôïp laïi, coù 4
caùch saép xeáp thöù töï caùc thuaät ngöõ
trong caû hai tieàn ñeà
•Loaïi hình 1 :
•M P M P
•S M S M
•S P S P
•Loaïi hình 2 :
•P M P M
•S M S M
•S P S P
•Loaïi hình 3 :
 •M P M P
•M S M S
•S P S P
•Loaïi hình 4 :
•P M P M
MS M S
•S P S P
Caùc qui taéc cuûa caùc loaïi hình :
Loaïi hình 1 : AAA, EAE, AII, EIO
•Ñaïi tieàn ñeà phaûi laø phaùn ñoaùn chung.
•Tieåu tieàn ñeà phaûi laø phaùn ñoaùn khaúng
ñònh.
• Ví duï: Moïi loaøi caù ñeàu soáng döôùi
nöôùc
Caù hoài laø caù
Vaäy caù hoài cuõng soáng döôùi
nöôùc
 •Loaïi hình 2 : EAE, AEE, AII, EIO,
AOO
•Ñaïi tieàn ñeà phaûi laø phaùn ñoaùn chung.
•Moät trong hai tieàn ñeà phaûi laø phaùn ñoaùn
phuû ñònh

•Loaïi hình 3 : AAI, IAI, AII, EAO, OAO,

EIO
•Tieåu tieàn ñeà phaûi laø phaùn ñoaùn chung.
•Keát luaän phaûi laø phaùn ñoaùn rieâng.
Ví duï:
Ñaø ñieåu laø chim
Ñaø ñieåu khoâng bieát bay
Coù moät soá loaøi chim khoâng bieát bay.

•Loaïi hình 4: AAI, AEE, IAI, EAO,

EIO
 •Neáu moät tieàn ñeà laø phaùn ñoaùn phuû ñònh
thì ñaïi tieàn ñeà laø phaùn ñoaùn chung.
•Neáu ñaïi tieàn ñeà laø phaùn ñoaùn khaúng
ñònh thì tieåu tieàn ñeà laø phaùn ñoaùn chung .
•Neáu tieåu tieàn ñeà laø phaùn ñoaùn khaúng
ñònh thì keát luaän laø phaùn ñoaùn boä phaän.
•Ví duï: Ngöôøi hoïc gioûi laø ngöôøi chuyeân
caàn
• Ngöôøi chuyeân caàn laø ngöôøi ñaùng
khen
• Coù ngöôøi ñaùng khen laø ngöôøi hoïc
gioûi

•3.4.1. Suy dieãn töø hai tieàn ñeà

•3.4.1.1. Suy dieãn töø hai tieàn ñeà cuõng
laø moät kieåu tam ñoaïn luaän.
•Caùc tieàn ñeà cuûa kieåu suy dieãn naøy coù
daïng laø caùc phaùn ñoaùn phöùc.
 • A1
•Sô ñoà suy dieãn : A1  A2 → B
hoaëc : A2
• B
•Ví duï : - Neáu hoïc gioûi thì laøm baøi toát
(A1)
• - Anh khoâng laøm baøi toát (A2)
• Anh hoïc khoâng gioûi (B)
•Suy luaän ñuùng ñaén (hôïp loâgíc) khi
pheùp suy dieãn : A1  A2 → B laø moät
haèng ñuùng, nghóa laø khi A1 ñuùng, A2
ñuùng thì B cuõng ñuùng. Khi ñoù B laø keát
luaän loâgíc cuûa hai tieàn ñeà A1, A2 vaø sô
ñoà A1  A2 → B laø moät qui taéc suy
dieãn.
•Tieàn ñeà A1 coù daïng : P → Q
•Tieàn ñeà A2 coù daïng :  Q
 •Keát luaän B coù daïng:  P
•Nhö vaäy, suy luaän treân coù daïng (sô
ñoà) : [(P → Q)  Q] →  P.
•A2 ñuùng, töùc  Q ñuùng, vaäy Q sai.
•A1 ñuùng, töùc (P → Q) ñuùng, maø Q sai,
do ñoù theo ñònh nghóa cuûa pheùp keùo
theo, P phaûi sai. Vaäy  P phaûi ñuùng (töùc
B ñuùng).
•* Moät soá qui taéc suy dieãn quan troïng
•Qui taéc keát luaän (Modus ponens).
•P → Q
• P
• Q
•Khi P → Q ñuùng vaø P ñuùng thì Q
cuõng ñuùng. Do ñoù Q laø keát luaän loâgíc
cuûa hai tieàn ñeà treân.
•Ví duï :
 • “Neáu xuaát phaùt töø caùc tieàn ñeà ñuùng
vaø tuaân thuû caùc qui taéc loâgíc thì keát
quaû suy luaän phaûi ñuùng”.
• “Toâi ñaõ xuaát phaùt töø caùc tieàn ñeà
ñuùng vaø tuaân thuû caùc qui taéc loâgíc”.
• “Keát quaû suy luaän cuûa toâi phaûi
ñuùng”
•Qui taéc keát luaän phaûn ñaûo (Modus
tollens).
•P → Q
• Q
P
•Vì khi P → Q ñuùng vaø  Q ñuùng thì 
P cuõng ñuùng. Vaäy  P laø keát luaän loâgíc
cuûa hai tieàn ñeà treân.
•Ví duï : - Neáu khoûe thì anh phaûi naâng
ñöôïc quaû taï naøy.
 • - Anh khoâng naâng ñöôïc quaû taï
naøy.
• Anh khoâng khoûe.
•Qui taéc löïa choïn :
• PQ
• P
• Q
•Khi caû 2 tieàn ñeà P  Q vaø P ñeàu
ñuùng, ta coù :
• P ñuùng neân P sai, P sai maø P  Q
ñuùng neân Q phaûi ñuùng (theo ñònh nghóa
cuûa pheùp tuyeån).
•Nhö vaäy, khi caû 2 tieàn ñeà P  Q vaø 
P ñeàu ñuùng thì keát luaän Q cuõng ñuùng,
töùc Q laø keát luaän loâgíc cuûa 2 tieàn ñeà
treân.
 •Ví duï : Em hoaëc anh phaûi ñöa con
ñeán tröôøng.
• Em khoâng ñöa con ñeán tröôøng.
• Anh phaûi ñöa con ñeán tröôøng.
•3.4.1.2. Suy dieãn töø nhieàu tieàn ñeà
•Sô ñoà suy dieãn : A1
• A2
• …
• An
• B
•A1, A2,. . . , An laø caùc tieàn ñeà.
•B laø keát luaän loâgíc cuûa caùc tieàn ñeà
A1, A2, . . . An.
•Suy dieãn töø nhieàu tieàn ñeà cuõng ñöôïc
xeùt töông töï nhö suy dieãn töø hai tieàn
ñeà.
 •Suy luaän ñuùng ñaén (hôïp loâgíc) khi
pheùp suy dieãn A1  A2  …  An → B laø
moät haèng ñuùng.
•Ví duï : - Neáu sinh ñeû nhieàu thì laøm
khoâng ñuû aên.
• - Neáu laøm khoâng ñuû aên thì khoâng
coù tích luõy ñeå taùi saûn xuaát môû roäng.
• - Neáu khoâng coù tích luõy ñeå taùi
saûn xuaát môû roäng thì saûn xuaát khoâng
phaùt trieån.
• - Neáu saûn xuaát khoâng phaùt trieån
thì seõ ngheøo naøn laïc haäu.
• Neáu sinh ñeû nhieàu thì seõ ngheøo naøn
laïc haäu.
•3.4.1.3. Suy dieãn ruùt goïn
•Trong suy luaän, nhieàu khi ñeå cho
ngaén goïn hoaëc vì lyù do naøo ñoù, ngöôøi ta
thöôøng boû bôùt tieàn ñeà naøy hoaëc tieàn ñeà
khaùc, thaäm chí caû keát luaän cuõng ñöôïc
boû bôùt maø vaãn giöõ nguyeân giaù trò cuûa
suy luaän. Ñoù laø nhöõng suy luaän ruùt goïn.
•Caùc kieåu suy luaän ruùt goïn thöôøng
gaëp :
•Ví duï : - Noù hay ñi ñeâm.
• Seõ coù ngaøy noù gaëp ma.
•Tieàn ñeà lôùn bò bôùt laø : Ñi ñeâm seõ coù
ngaøy gaëp ma.
•Ví duï : - Noù hay chaïy.
• Noù seõ bò ngaõ (teù).
•- Suy luaän khoâng coù tieàn ñeà thöù hai
(bôùt tieåu tieàn ñeà ).

•Ví duï : Ngöôøi coù coâng vôùi caùch maïng

thì ñöôïc khen thöôûng.
 • Phi coâng Nguyeãn Thaønh Trung ñöôïc
khen thöôûng

•- Suy luaän khoâng keát luaän.

•Ví duï : - Baõo luït thì maát muøa.
• - Vaäy maø maáy naêm nay baõo luït
xaûy ra lieân mieân.
- Nhieàu tröôøng hôïp suy luaän chæ coù
moät tieàn ñeà, caû keát luaän vaø moät tieàn ñeà
khaùc bò löôïc boû, ngöôøi nghe phaûi töï
hieåu laáy.
Ví duï:“Maøy maø laøm ñöôïc vieäc ñoù
thì tao ñi baèng ñaàu”.
*. Suy luaän ruùt goïn giaûn tieän vaø
thoâng duïng. Tuy vaäy, suy luaän deã maéc
phaûi sai laàm vaø khoù nhaän ra sai laàm ñoù.
Nguyeân nhaân coù theå laø do suy luaän quaù
ngaén goïn hoaëc nhöõng phaùn ñoaùn bò
löôïc boû khoâng baûo ñaûm tính chaân thöïc.
•* Moät soá kieåu suy luaän sai laàm
•- Suy luaän theo sô ñoà :
• P→Q
• P
• Q
•khi P → Q ñuùng vaø  P ñuùng thì  Q
coù theå sai, coù theå ñuùng ( Q khoâng luoân
luoân ñuùng), nghóa laø  Q khoâng phaûi laø
keát luaän loâgíc cuûa hai tieàn ñeà P → Q vaø
 P.
•Ví duï : “Hoïc theâm thì gioûi. Anh
khoâng ñi hoïc theâm. Vaäy thì anh khoâng
theå gioûi ñöôïc”.
• “Soá coù taän cuøng baèng 5 thì chia heát
cho 5. Soá 10 khoâng phaûi laø soá coù taän
cuøng baèng 5. Vaäy soá 10 khoâng chia heát
cho 5”.
•- Suy luaän theo sô ñoà :
• P→Q
Q
• P
•Khi P → Q ñuùng vaø Q ñuùng thì P coù
theå sai. Do ñoù P khoâng phaûi laø keát luaän
loâgíc cuûa hai tieàn ñeà treân.
•Ví duï : “AÊn maën thì uoáng nhieàu
nöôùc. Thaèng beù uoáng nhieàu nöôùc. Vaäy
laø ñaõ aên maën”.
•- Suy luaän theo sô ñoà : PQ
• P
• Q
•Xeùt khi P  Q ñuùng vaø P ñuùng thì Q
coù theå sai, do ñoù  Q coù theå sai hoaëc
ñuùng.  Q khoâng luoân ñuùng, chöùng toû
suy luaän treân laø sai laàm (khoâng hôïp
loâgíc).
•Ví duï: Coù baèng gioûi hoaëc thaát nghieäp
• Coù baèng gioûi
• Vaäy khoâng thaát nghieäp
•*. Xaùc ñònh tính ñuùng ñaén cuûa moät suy
luaän
•Ñeå bieát tính ñuùng ñaén cuûa nhöõng suy
luaän ta phaûi tieán haønh caùc vieäc theo
thöù töï sau ñaây :
•- Vieát caùc phaùn ñoaùn tieàn ñeà vaø keát
luaän döôùi daïng kyù hieäu.
•- Vieát sô ñoà cuûa suy luaän.
•( Sô ñoà cuûa suy luaän phaûn aùnh caáu
truùc cuûa suy luaän ñoù theo thöù töï töø tieàn
ñeà ñeán keát luaän).
 •- Kieåm tra tính ñuùng ñaén (hôïp loâgíc)
cuûa suy luaän.
•Caùch 1 :
•Xeùt tröôøng hôïp taát caû caùc tieàn ñeà
ñeàu ñuùng :
•Neáu keát luaän cuõng luoân luoân ñuùng thì
suy luaän ñoù laø ñuùng ñaén.
•Caùch 2 :
•Laäp baûng chaân lyù :
•Neáu keát quaû cuoái cuøng trong baûng
chaân lyù ñoàng loaït ñuùng thì suy luaän ñoù
laø ñuùng ñaén (hôïp loâgíc).
•3.4.1.4. Suy luaän töông töï

•- Suy luaän töông töï ( suy luaän loaïi tæ)

laø suy luaän caên cöù vaøo moät soá thuoäc
tính gioáng nhau cuûa hai ñoái töôïng ñeå
ruùt ra keát luaän veà nhöõng thuoäc tính
gioáng nhau khaùc cuûa hai ñoái töôïng ñoù.
• - Hai ñoái töôïng A vaø B coù caùc thuoäc
tính chung (gioáng nhau) a,b,c,d,e.
• - Ñoái töôïng A coù thuoäc tính f.
• Coù theå : B cuõng coù thuoäc tính f.
•Ví duï : - Traùi ñaát vaø sao Hoûa coù moät
soá thuoäc tính chung : - Laø haønh tinh
cuûa heä maët trôøi, - ñeàu coù baàu khí
quyeån, - coù baêng.
• - Treân traùi ñaát con ngöôøi soáng
ñöôïc.
• Coù theå, treân sao Hoûa con ngöôøi
cuõng soáng ñöôïc.
•- Nhöõng ñieàu kieän ñaûm baûo ñoä tin caäy
cuûa suy luaän töông töï.
 •+ Caùc ñoái töôïng so saùnh coù caøng
nhieàu thuoäc tính gioáng nhau.
•+ Caùc thuoäc tính gioáng nhau caøng
phong phuù, nhieàu maët.
•+ Soá löôïng caùc thuoäc tính baûn chaát
gioáng nhau caøng nhieàu.
•Ví duï : A vaø B ñeàu ñöôïc sinh ra töø
gia ñình coù boá meï laøm ngaønh Y, ñeàu
ñöôïc hoïc ñaïi hoïc Y khoa taïi Phaùp, A
ñaõ trôû thaønh baùc só gioûi. Vaäy B cuõng coù
theå trôû thaønh baùc só gioûi.
Suy luaän töông töï coù öùng duïng roäng
raõi trong ñôøi soáng cuõng nhö trong khoa
hoïc. Suy luaän töông töï laø böôùc ñaàu
hình thaønh caùc giaû thuyeát khoa hoïc.
Nhöng cuõng gioáng nhö giaû thuyeát, keát
luaän cuûa suy luaän töông töï khoâng coù
tính taát yeáu, noù coù theå ñuùng, cuõng coù
theå sai. Chính vì vaäy, suy luaän töông töï
khoâng chöùng minh ñöôïc ñieàu gì caû, noù
chæ giuùp ta môû roäng söï hieåu bieát, ñeå
xaây döïng caùc giaû thuyeát; caùc keát luaän
cuûa noù phaûi nhôø ñeán thöïc tieãn môùi
khaúng ñònh ñöôïc ñuùng hay sai.
•CAÂU HOÛI VAØ BAØI TAÄP
•4. Chöùng minh vaø baùc boû
•4.1. Chöùng minh
•Chöùng minh laø moät hình thöùc suy
luaän ñeå khaúng ñònh tính chaân lyù cuûa
moät luaän ñieåm naøo ñoù, baèng caùch döïa
vaøo nhöõng luaän ñieåm maø tính chaân lyù
ñaõ ñöôïc thöïc tieãn xaùc nhaän.
•Ví duï : Chöùng minh : “Sinh vieân A hoïc
gioûi”.
 •Döïa vaøo caùc phaùn ñoaùn maø tính chaân
thöïc ñaõ ñöôïc xaùc nhaän sau ñaây ñeå laøm
tieàn ñeà :
•Sinh vieân A ñöôïc khen thöôûng veà thaønh
tích hoïc taäp.
•Ai khoâng hoïc gioûi thì khoâng ñöôïc khen
thöôûng veà thaønh tích hoïc taäp.
•Saép xeáp caùc tieàn ñeà theo moät caùch nhaát
ñònh ta seõ ruùt ra luaän ñieåm caàn chöùng
minh :
•- Ai khoâng hoïc gioûi thì khoâng ñöôïc
khen thöôûng veà thaønh tích hoïc taäp.
•- Sinh vieân A ñöôïc khen thöôûng veà
thaønh tích hoïc taäp
•Chöùng toû : Sinh vieân A hoïc gioûi.
•*. Caáu truùc cuûa chöùng minh.
 •Chöùng minh goàm ba phaàn lieân quan
chaët cheõ vôùi nhau : luaän ñeà, luaän cöù vaø
luaän chöùng.
•- Luaän ñeà
•Luaän ñeà laø phaùn ñoaùn maø tính chaân
thöïc cuûa noù phaûi chöùng minh. Luaän ñeà
laø thaønh phaàn chuû yeáu cuûa chöùng minh
vaø traû lôøi cho caâu hoûi : Chöùng minh caùi
gì ?
•Luaän ñeà coù theå laø moät luaän ñieåm
khoa hoïc, coù theå laø moät phaùn ñoaùn veà
thuoäc tính, veà quan heä, veà nguyeân nhaân
cuûa söï vaät, hieän töôïng cuûa theá giôùi
khaùch quan v.v…
•- Luaän cöù
•Luaän cöù laø nhöõng phaùn ñoaùn ñöôïc
duøng laøm caên cöù ñeå chöùng minh cho
luaän ñeà. Luaän cöù chính laø nhöõng tieàn
ñeà loâgíc cuûa chöùng minh vaø traû lôøi cho
caâu hoûi : Duøng caùi gì ñeå chöùng minh ?
•Luaän cöù coù theå laø nhöõng luaän ñieåm,
nhöõng tö lieäu ñaõ ñöôïc thöïc tieãn xaùc
nhaän, coù theå laø nhöõng tieàn ñeà, ñònh lyù,
nhöõng luaän ñieåm khoa hoïc ñaõ ñöôïc
chöùng minh.
•- Luaän chöùng
•Luaän chöùng laø caùch thöùc toå chöùc saép
xeáp caùc luaän cöù theo nhöõng qui taéc vaø
qui luaät loâgíc nhaèm xaùc laäp moái lieân heä
taát yeáu giöõa luaän cöù vaø luaän ñeà. Luaän
chöùng laø caùch thöùc chöùng minh, nhaèm
vaïch ra tính ñuùng ñaén cuûa luaän ñeà döïa
vaøo nhöõng luaän cöù ñuùng ñaén, chaân thöïc.
Luaän chöùng traû lôøi cho caâu hoûi : Chöùng
minh nhö theá naøo ?
 •*. Caùc qui taéc cuûa chöùng minh.
•- Caùc qui taéc ñoái vôùi luaän ñeà.
•Qui taéc 1 : Luaän ñeà phaûi chaân thöïc.
•Chöùng minh laø nhaèm vaïch ra tính
ñuùng ñaén, chaân thöïc cuûa luaän ñeà, chöù
khoâng phaûi laø laøm cho luaän ñeà trôû neân
ñuùng ñaén, chaân thöïc. Vì theá, neáu luaän
ñeà khoâng chaân thöïc thì khoâng theå naøo
chöùng minh ñöôïc.
•Ví duï : Haõy chöùng minh raèng : “Loaøi
ngöôøi ñöôïc naën ra töø ñaát seùt”.
•Luaän ñeà khoâng theå chöùng minh ñöôïc,
vì noù khoâng chaân thöïc.
•Qui taéc 2 : Luaän ñeà phaûi roõ raøng,
chính xaùc.
•Ví duï : Haõy chöùng minh raèng : “Giai
caáp coâng nhaân laø giai caáp bò boùc loät”.
 •Luaän ñeà naøy khoâng theå chöùng minh
ñöôïc, vì noù khaù mô hoà : Giai caáp coâng
nhaân döôùi cheá ñoä naøo ?
•Qui taéc 3 : Luaän ñeà phaûi ñöôïc giöõ
nguyeân trong suoát quaù trình chöùng minh.
•Giöõ nguyeân luaän ñeà nhaèm thöïc hieän
nhieäm vuï cuûa chöùng minh. Neáu luaän ñeà
bò thay ñoåi thì nhieäm vuï chöùng minh
khoâng hoaøn thaønh.
•*. Caùc qui taéc ñoái vôùi luaän cöù
•Qui taéc 1 : Luaän cöù phaûi laø nhöõng
phaùn ñoaùn chaân thöïc.
•Tính chaân thöïc cuûa luaän cöù laø yeáu toá
baûo ñaûm cho tính chaân thöïc cuûa luaän
ñeà. Vì vaäy, khoâng theå khaúng ñònh tính
chaân thöïc cuûa luaän ñeà döïa treân cô sôû
nhöõng luaän cöù giaû doái.
 •Qui taéc 2 : Luaän cöù phaûi laø nhöõng
phaùn ñoaùn coù tính chaân thöïc ñöôïc
chöùng minh ñoäc laäp vôùi luaän ñeà.
•Luaän ñeà chæ ñöôïc chöùng minh khi laáy
tính chaân thöïc cuûa luaän cöù laøm cô sôû.
Neáu tính chaân thöïc cuûa luaän cöù laïi
ñöôïc ruùt ra töø luaän ñeà thì nhö theá laø
chaúng chöùng minh ñöôïc gì caû. Loãi loâgíc
naøy goïi laø loãi “chöùng minh voøng
quanh”

•Qui taéc 3 : Luaän cöù phaûi laø lyù do ñaày

ñuû cuûa luaän ñeà.
•Giöõa caùc luaän cöù phaûi coù moái lieân heä
tröïc tieáp vaø taát yeáu ñoái vôùi luaän ñeà.
Caùc luaän cöù khoâng chæ chaân thöïc maø
coøn phaûi khoâng thieáu, khoâng thöøa, baûo
ñaûm cho luaän ñeà ñöôïc ruùt ra moät caùch
taát yeáu khaùch quan nhôø vaøo caùc laäp
luaän loâgíc.
•Khoâng theå chöùng minh “Xuaân hoïc
gioûi” baèng caùc luaän cöù: “Xuaân coù boá laø
kó sö, meï laø baùc só”; “Xuaân coù nhieàu thô
in baùo”.
•*. Caùc qui taéc ñoái vôùi luaän chöùng
•Qui taéc 1 : Luaän chöùng phaûi tuaân
theo caùc qui taéc, qui luaät loâgíc.
•Keát luaän khoâng ñöôïc ruùt ra moät caùch
taát yeáu töø tieàn ñeà, töùc laø khoâng chöùng
minh ñöôïc luaän ñeà.
•Ví duï: “OÂng Ba laø ngöôøi toát, vì ngöôøi
toát thì hay giuùp ngöôøi ngheøo, maø oâng Ba
hay giuùp ngöôøi ngheøo”, thì chöùng minh
naøy khoâng coù giaù trò, vì luaän ñeà “OÂng
Ba laø ngöôøi toát” khoâng coù moái lieân heä
logic vôùi luaän cöù (vi phaïm quy taéc tam
ñoaïn luaän).
•Qui taéc 2 : Luaän chöùng phaûi baûo ñaûm
tính heä thoáng.
•Caùc luaän chöùng phaûi ñöôïc saép xeáp, toå
chöùc chaët cheõ, baûo ñaûm cho pheùp
chöùng minh coù söùc thuyeát phuïc cao.

•Qui taéc 3 : Luaän chöùng phaûi baûo ñaûm

tính nhaát quaùn – phi maâu thuaãn.
•Neáu trong pheùp chöùng minh coù chöùa
nhöõng luaän cöù maâu thuaãn vôùi nhau tröïc
tieáp hoaëc giaùn tieáp, thì pheùp chöùng minh
aáy chöùa maâu thuaãn loâgíc, khoâng thuyeát
phuïc.

•*. Phaân loaïi chöùng minh.

•- Chöùng minh tröïc tieáp.
 •Chöùng minh tröïc tieáp laø chöùng minh
trong ñoù tính chaân thöïc cuûa caùc luaän
cöù tröïc tieáp daãn tôùi tính chaân thöïc cuûa
luaän ñeà.
•Ví duï : Töø caùc luaän cöù : - Töù giaùc
ABCD laø moät hình thoi.
• - Hai ñöôøng cheùo cuûa noù : AC = BD.
Ta khaúng ñònh (chöùng minh) ñöôïc raèng
töù giaùc ABCD laø hình vuoâng.
•- Chöùng minh giaùn tieáp.
•Chöùng minh giaùn tieáp laø chöùng minh
trong ñoù tính chaân thöïc cuûa luaän ñeà
ruùt ra töø tính khoâng chaân thöïc cuûa
phaûn luaän ñeà.
•Coù 2 loaïi chöùng minh giaùn tieáp laø :
Chöùng minh phaûn chöùng vaø chöùng
minh loaïi tröø (löïa choïn).
 •+ Chöùng minh phaûn chöùng :
•Chöùng minh phaûn chöùng laø kieåu
chöùng minh trong ñoù ta xaùc laäp tính
khoâng chaân thöïc cuûa phaûn ñeà vaø theo
luaät baøi trung, ta ruùt ra tính chaân thöïc
cuûa luaän ñeà.
•+ Chöùng minh loaïi tröø :
•Chöùng minh loaïi tröø laø kieåu chöùng
minh giaùn tieáp trong ñoù tính chaân thöïc
cuûa luaän ñeà ñöôïc ruùt ra baèng caùch xaùc
laäp tính khoâng chaân thöïc cuûa taát caû
caùc thaønh phaàn trong phaùn ñoaùn löïa
choïn.
•Sô ñoà cuûa chöùng minh loaïi tröø :
•P  Q  R  S
• Q   R   S
• P
 •4.2. Baùc boû

•*. Ñònh nghóa

•Baùc boû laø thao taùc loâgíc döïa vaøo caùc
luaän cöù chaân thöïc vaø caùc qui taéc, qui
luaät loâgíc ñeå vaïch ra tính chaát giaû doái
cuûa moät luaän ñeà naøo ñoù.
•Baùc boû laø moät kieåu chöùng minh,
nhöng khoâng phaûi chöùng minh cho tính
ñuùng ñaén, chaân thöïc cuûa luaän ñeà maø
chöùng minh tính giaû doái, sai laàm cuûa
luaän ñeà.
•*. Caùc kieåu (hình thöùc) baùc boû
•Neáu nhö chöùng minh coù 3 boä phaän :
Luaän ñeà, luaän cöù vaø luaän chöùng thì baùc
boû cuõng coù 3 hình thöùc : Baùc boû luaän
ñeà, baùc boû luaän cöù vaø baùc boû luaän
chöùng.
•- Baùc boû luaän ñeà
•Baùc boû luaän ñeà coù hai caùch :
•Caùch 1 : Baùc boû luaän ñeà thoâng qua
vieäc vaïch ra tính giaû doái cuûa heä quaû ruùt
ra töø luaän ñeà.
•Caùch 2 : Baùc boû luaän ñeà thoâng qua
chöùng minh phaûn luaän ñeà.
•Muoán baùc boû luaän ñeà, ta chæ caàn
chöùng minh cho tính ñuùng ñaén cuûa
phaûn luaän ñeà, do ñoù theo luaät maâu
thuaãn, luaän ñeà phaûi sai.
•- Baùc boû luaän cöù
•Baùc boû luaän cöù laø chæ ra tính khoâng
chaân thöïc, khoâng ñaày ñuû cuûa luaän cöù,
luaän cöù khoâng chaân thöïc khoâng ñaày ñuû
thì luaän ñeà khoâng theå ñöùng vöõng, luaän ñeà
cuõng bò baùc boû.
•- Baùc boû luaän chöùng
•Baùc boû luaän chöùng laø vaïch ra nhöõng
sai laàm, vi phaïm caùc qui taéc, qui luaät
loâgíc trong quaù trình chöùng minh.
•5. Nguïy bieän
•*. Ñònh nghóa
•Nguïy bieän laø loái laäp luaän quanh co, vi
phaïm luaät loâgíc nhaèm laøm cho ngöôøi
khaùc hieåu sai söï thaät.
•Nhöõng ngöôøi nguïy bieän thöôøng duøng
moïi thuû thuaät ñeå ñaùnh löøa ngöôøi khaùc
baèng caùch döïa vaøo nhöõng choã gioáng
nhau beà ngoaøi ñeå ñaùnh traùo khaùi nieäm,
ñaùnh traùo ñoái töôïng, ñaùnh traùo tö
töôûng v.v…
 •Ñoái vôùi nhaø nguïy bieän thì muïc ñích
cuûa hoï khoâng phaûi laø vaïch ra chaân lyù,
maø laø che giaáu söï thaät. Hoï luoân luoân
muoán thay theá söï chöùng minh ñuùng
ñaén baèng loøng tin chaát phaùc cuûa ngöôøi
khaùc vaøo lyù leõ giaû doái cuûa hoï.
•*. Caùc hình thöùc nguïy bieän
•- Nguïy bieän ñoái vôùi luaän ñeà
•Tröôøng hôïp thöôøng gaëp nhaát trong
hình thöùc nguïy bieän ñoái vôùi luaän ñeà laø
töï yù thay ñoåi luaän ñeà (ñaùnh traùo luaän
ñeà) trong quaù trình trao ñoåi, laäp luaän.
•Ví duï : Moät ngöôøi töï kieåm ñieåm veà
nhöõng sai phaïm cuûa mình, nhöng suoát
töø ñaàu ñeán cuoái cuûa baûn töï kieåm ñieåm,
anh ta chæ trình baøy hoaøn caûnh khaùch
quan vaø nhöõng khoù khaên moïi maët cuûa
baûn thaân, cuûa gia ñình.
 •Ñònh nghóa sai
•Ñaây laø kieåu nguïy bieän maø trong luaän
ñeà coù söï ñaùnh traùo khaùi nieäm döïa treân
hieän töôïng ñoàng aâm dò nghóa cuûa töø ngöõ.
•Luaän ñeà mô hoà
•Ñaây laø kieåu nguïy bieän maø luaän ñeà coù
nghóa khoâng roõ raøng, coù theå giaûi thích
theo caùch naøy hoaëc caùch khaùc.
•- Nguïy bieän ñoái vôùi luaän cöù
•+ Söû duïng luaän cöù khoâng chaân thöïc :
•Luaän cöù do bòa ñaët, luaän cöù sai söï
thaät :Keû nguïy bieän söû duïng nhöõng luaän
cöù hoaøn toaøn khoâng ñuùng hoaëc chæ
ñuùng moät phaàn cuûa söï thaät.
•Ví duï : Ñeå qua maét cô quan thanh
tra, moät cô sôû kinh doanh noï ñaõ ñöa ra
nhöõng hoùa ñôn, chöùng töø khoâng hoaøn
toaøn ñuùng vôùi söï thaät.
 •Ñeå qua maët cô quan ñieàu tra, teân toäi
phaïm döïng hieän tröôøng giaû nhaèm
chöùng minh laø mình voâ toäi
•+ Söû duïng nhöõng luaän cöù chöa ñöôïc
chöùng minh :
•°Söû duïng dö luaän, tin ñoàn laøm luaän
cöù :Keû nguïy bieän caên cöù vaøo dö luaän,
vaøo tin ñoàn ñeå bieän hoä, ñeå qui keát. Ñaây
laø loái nguïy bieän ta thöôøng thaáy khi lyù leõ
khoâng ñuû söùc thuyeát phuïc, keû nguïy
bieän tìm caùch laáy dö luaän ñeå laøm luaän
cöù.
•°Duøng yù kieán cuûa soá ñoâng (ña soá) ñeå
laøm luaän cöù : Söï thaät khoâng phaûi bao
giôø cuõng thuoäc veà soá ñoâng. Keû nguïy
bieän laïi laáy yù kieán cuûa ña soá ñeå thay
theá cho söï thaät.
 •+ Luaän cöù döïa vaøo quyeàn löïc
•Ñaây laø kieåu nguïy bieän trong ñoù baïo
löïc, uy quyeàn chính trò vaø toân giaùo
ñöôïc duøng laøm luaäncöù ñeå suy ra luaän
ñeà.
•+ Söû duïng yù kieán, lôøi noùi cuûa ngöôøi coù
uy tín ñeå laøm luaän cöù: YÙ kieán, lôøi noùi
cuûa ngöôøi coù uy tín khoâng phaûi bao giôø
cuõng chaân thaät, ñuùng ñaén.
•- Nguïy bieän ñoái vôùi luaän chöùng
•Laø thuû thuaät vi phaïm caùc qui taéc, qui
luaät loâgíc moät caùch tinh vi trong quaù
trình laäp luaän. Tính chaân thöïc cuûa keát
luaän khoâng phaûi ñöôïc ruùt ra moät caùch
taát yeáu töø caùc laäp luaän vaø töø caùc luaän
cöù (tieàn ñeà) chaân thöïc cuûa noù.
•+ Ñaùnh traùo khaùi nieäm :
 •Nhaø nguïy bieän ñaùnh traùo khaùi nieäm
baèng caùch lôïi duïng ngoân ngöõ, lôïi duïng
töø ñoàng aâm, töø nhieàu nghóa ñeå ñaùnh
traùo nghóa cuûa töø; lôïi duïng hieän töôïng
chuyeån loaïi töø trong ngoân ngöõ ñeå traùo
töø loaïi cuûa töø v.v…
•+ Laäp luaän “ngoaøi luaän ñeà”
•Ñaây laø kieåu nguïy bieän maø trong ñoù
coá yù chöùng minh nhöõng ñieàu naèm ngoaøi
luaän ñeà, chöù khoâng chöùng minh chính
luaän ñeà.
•“Anh chò noù ñeàu laø nhöõng ngöôøi hoïc
gioûi: anh noù laø tieán só, chò noù laø baùc só
noåi tieáng...Vaäy thì, noù cuõng phaûi hoïc
gioûi”.
•Laäp luaän khoâng chæ ra ñuùng hay sai
•Ñaây laø kieåu nguïy bieän trong ñoù thay
vì chæ ra giöõa hai phaùn ñoaùn maâu thuaãn
nhau, phaûi coù moät phaùn ñoaùn chaân
thaät, moät phaùn ñoaùn giaû doái, thì laïi
khoâng toû roõ thaùi ñoä khaúng ñònh hay
phuû ñònh vôùi töøng phaùn ñoaùn, maø laïi
dieãn ñaït laáp löûng ñeå troán traùnh.
•Ñoàng nhaát toaøn theå vôùi thaønh phaàn, vaø
ngöôïc laïi
•Ñaây laø kieåu nguïy bieän maø trong ñoù
coá tình khoâng phaân bieät caùi rieâng vôùi
caùi chung. Bôûi vì, khoâng phaûi töø caùi
ñuùng (hoaëc sai) vôùi moät boä phaän ñoái
töôïng naøo ñoù thì cuõng coù theå suy ra caùi
ñuùng (hoaëc sai) töông öùng vôùi toaøn theå
ñoái töôïng thuoäc lôùp ñoù, vaø ngöôïc laïi.
•Khoâng phaûi vì “phuï nöõ thöôøng yeáu
ñuoái” maø coâ B, coâ C cuï theå naøo ñoù
cuõng yeáu ñuoái.
•Laäp luaän voøng quanh
 •Ñaây laø kieåu nguïy bieän maø trong ñoù keát
luaän ñöôïc ruùt ra töø tieàn ñeà, nhöng tieàn ñeà
thì laïi ñöôïc suy ra töø chính keát luaän.
•Ví duï:
•“Anh ta quaû thaät laø ngöôøi toát, vì ai toát
cuõng ñeàu phaûi nhö anh ta”!
•Laäp luaän nhaân – quaû sai
•Ñaây laø kieåu nguïy bieän do “khaùi quaùt
hoùa voäi vaøng”: giöõa söï vieäc tröôùc vôùi
söï vieäc sau khoâng heà coù quan heä logic
naøo caû.
•Ví duï:
•Thaáy moät ngöôøi bò xe queït teù treân
ñöôøng, cheát ngay sau ñoù, ta deã daøng
cho raèng ngöôøi ñoù vì bò xe ñuïng ngaõ maø
cheát. Nhöng coù theå nguyeân nhaân thöïc
söï daãn ñeán caùi cheát cuûa ngöôøi ñoù
khoâng phaûi do tai naïn giao thoâng, maø
do moät côn beänh ñoät phaùt khieán ngöôøi
ñoù töû vong neân ngaõ vaøo xe.
•Vi phaïm caùc qui taéc cuûa tam ñoaïn
luaän :
•Ví duï : “Vôï toâi laø moät phuï nöõ xinh
ñeïp, hoa haäu theá giôùi cuõng laø moät phuï
nöõ xinh ñeïp. Vaäy hoa haäu theá giôùi
chính laø vôï toâi”.
•Nguïy bieän treân ñaây ñaõ vi phaïm qui
taéc : thuaät ngöõ giöõa “phuï nöõ xinh ñeïp”
coù ngoaïi dieân khoâng ñaày ñuû trong caû
hai tieàn ñeà.