TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

KHOA TIẾNG NHẬT

TIỂU LUẬN

Đề tài: NGHIÊN CỨU VỀ

BIỂU TƯỢNG MAY MẮN – BÚP BÊ DARUMA
TRONG VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG
NHẬT BẢN

HỌC PHẦN: JAPN145402 –

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

Họ và tên : Lê Quỳnh Như

Mã số sinh viên : 47.01.755.095
Lớp học phần : 2121JAPN145402
Giảng viên hướng dẫn : Cô Cao Lê Dung Nghi

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 05 tháng 04 năm 2022

STT Họ và tên SV MSSV

1 Nguyễn Đặng Trâm Anh 47.01.755.030

2 Nguyễn Thị Phương Lam 44.01.755.088

3 Lê Quỳnh Như 47.01.755.095

2
 MỤC LỤC
I. MỞ ĐẦU .........................................................................................................5

1. Tính cấp thiết ..............................................................................................5

2. Tính mới .....................................................................................................5

3. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................6

4. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................6

5. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................6

6. Câu hỏi nghiên cứu.....................................................................................6

7. Ý nghĩa và giới hạn nghiên cứu .................................................................6

7.1 Ý nghĩa .................................................................................................6

7.2 Giới hạn nghiên cứu .............................................................................7

II. TỔNG QUAN TÀI LIỆU – CƠ SỞ LÝ THUYẾT .......................................7

1. “Búp bê Daruma” là gì? .............................................................................8

2. Nguồn gốc của búp bê Daruma ..................................................................8

3. Những đặc điểm đặc trưng của búp bê Daruma .........................................9

4. Ý nghĩa của hán tự và họa tiết trên mặt của “búp bê Daruma” ................10

5. Búp bê Daruma – văn hóa tâm linh của người Nhật ................................10

6. Ý nghĩa của “thần may mắn Daruma” đối với con người Nhật Bản........11

III. KHUNG PHÂN TÍCH VÀ GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU .....................12

1. Khung phân tích của nghiên cứu ..............................................................12

2. Các giả thuyết nghiên cứu ........................................................................12

IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..............................................................13

1. Phương pháp thu thập dữ liệu ..................................................................13

3
 2. Phương pháp luận .....................................................................................15

2.1 Các khái niệm .....................................................................................15

2.2 So sánh hai biểu tượng may mắn trong văn hóa Nhật – Việt: búp bê
Daruma và ông Thần Tài – ông Địa ..................................................................16

2.3 Con người Nhật Bản thể hiện qua biểu tượng may mắn – búp bê
Daruma ..............................................................................................................18

V. KẾT CẤU CỦA ĐỀ TÀI ............................................................................20

VI. TIẾN ĐỘ THỰC HIỆN .............................................................................20

VII. TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................21

4
I. MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết
Xu hướng hiện đại các nước đang hướng đến ngày nay đó là sự giao lưu – hội
nhập văn hóa giữa các nước. Tuy nhiên, mỗi quốc gia, dân tộc vẫn còn hạn chế sự
hiểu biết lẫn nhau về mặt văn hóa. Chỉ nói riêng ở châu Á, chúng ta vẫn còn nhiều
hạn hẹp trong hiểu biết về văn hóa các nước láng giềng. Việc tăng cường hiểu biết
văn hóa là vô cùng cần thiết cho mỗi công dân trong thời kì các nước hội nhập văn
hóa hiện nay.

Vấn đề nghiên cứu về biểu tượng trong văn hóa nói chung là một đề tài được
quan tâm khi tìm hiểu về văn hóa của dân tộc đó. Tuy nhiên, thực tế có khá ít những
bài nghiên cứu về chủ đề này. Nhật Bản được xem là một trong những nước có nền
văn hóa đặc sắc nhất thế giới. Chính vì vậy, việc tìm hiểu thêm về nền văn hóa truyền
thống Nhật Bản cũng là một điều bổ ích, đặc biệt cần thiết với những sinh viên ngành
Ngôn ngữ Nhật.

Qua việc nghiên cứu tìm hiểu về biểu tượng may mắn trong văn hóa Nhật Bản,
biểu tượng búp bê Daruma được xem là một biểu tượng truyền thống đặc sắc lâu đời.
Có thể so sánh với những biểu tượng may mắn trong văn hóa Việt Nam để thấy những
nét tương đồng và khác biệt, từ đó có thêm hiểu biết về văn hóa cả hai nước. Đồng
thời cũng hiểu thêm được những điểm tích cực về đức tính của con người Nhật Bản
được thể hiện qua biểu tượng búp bê Daruma.

Xuất phát từ những lí do trên, nhóm nghiên cứu đã chọn đề tài nghiên cứu về
biểu tượng may mắn – búp bê Daruma trong văn hóa truyền thống Nhật Bản.

2. Tính mới
Đã có nhiều đề tài nghiên cứu về văn hóa Nhật Bản, tuy nhiên, lại khá ít bài
nghiên cứu về biểu tượng trong văn hóa truyền thống. Và chưa có những nghiên cứu
sâu về chủ đề biểu tượng văn hóa truyền thống Daruma.

5
3. Mục tiêu nghiên cứu
Thứ nhất, tìm hiểu được biểu tượng búp bê Daruma trong văn hóa truyền
thống Nhật Bản.

Thứ hai, nhìn thấy được những nét tương đồng và khác biệt về biểu tượng
may mắn trong văn hóa của hai quốc gia.
Thứ ba, kế thừa những đức tính tốt ở con người Nhật Bản thể hiện qua biểu
tượng văn hóa búp bê Daruma.

Cuối cùng, góp phần gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống.

4. Đối tượng nghiên cứu

Biểu tượng may mắn – búp bê Daruma và kết quả so sánh sự giống và khác
nhau về biểu tượng may mắn trong văn hóa của hai quốc gia.

5. Phạm vi nghiên cứu

- Không gian: bình diện văn hóa

- Thời gian: 29/03/2022 đến 04/04/2022

6. Câu hỏi nghiên cứu

Để thực hiện đề tài “Nghiên cứu về biểu tượng may mắn – búp bê Daruma
trong văn hóa truyền thống Nhật Bản”, cần trả lời những câu hỏi sau:

- Biểu tượng búp bê Daruma là gì và có ý nghĩa thế nào trong đời sống tinh
thần của người Nhật?
- Nét tương đồng và khác biệt về biểu tượng may mắn trong văn hóa hai quốc
gia Nhật – Việt là gì?
- Thông qua búp bê Daruma, hiểu được đức tính tốt đẹp gì của người Nhật?

7. Ý nghĩa và giới hạn nghiên cứu

7.1 Ý nghĩa
Nghiên cứu trên mang đến cái nhìn sâu sắc, đa chiều về một trong những biểu
tượng văn hóa đặc sắc của Nhật Bản đó chính là “Búp bê Daruma”. Hoạt động nghiên

6
cứu của nhóm nghiên cứu tạo được tiền đề cơ bản để có thể đi vào nghiên cứu sâu
hơn trong chuyên mục “Biểu tượng may mắn trong văn hóa Nhật Bản”. Bài nghiên
cứu mang đến nội dung kiến thức mới mẻ về “Biểu tượng may mắn trong văn hóa
Nhật - búp bê Daruma”, có sự so sánh, đối chiếu với “Biểu tượng may mắn trong văn
hóa Việt Nam - ông Địa và ông Thần Tài” mang đến cái nhìn từ bao quát đến chi tiết
và nhiều điều lí thú trong văn hóa đa sắc màu của cả hai quốc gia.

7.2 Giới hạn nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện dựa trên những kiến thức và thông tin mà nhóm
nghiên cứu thu thập được qua các tài liệu trong một khoảng thời gian ngắn, đồng thời
cũng có rất ít những tài liệu nghiên cứu trước của đề tài này nên khả năng chuyên sâu
vào từng mặt của nghiên cứu có thể sẽ bị hạn chế.

II. TỔNG QUAN TÀI LIỆU – CƠ SỞ LÝ THUYẾT

Nhật Bản luôn được xem là một trong những đất nước tâm linh, bởi nơi đây
có rất nhiều nền văn hóa, tập quán và phong tục độc đáo liên quan đến tâm linh. Qua
đó, có thể nhận thấy nét nổi bật đặc sắc của văn hóa biểu tượng mang đến sự may
mắn cho con người Nhật Bản vì họ luôn đề cao tín ngưỡng để cầu mong nhận được
sự may mắn trong công việc lẫn cuộc sống. Do muốn tìm hiểu sâu hơn về đất nước,
con người cũng như văn hóa của đất nước mặt trời mọc này, nhóm nghiên cứu đã
quyết định đi vào khai thác và nghiên cứu thêm về nét văn hóa may mắn này của
người Nhật. Để rồi từ những nghiên cứu đó, nhóm nghiên cứu có thể đem so sánh với
những nét văn hóa may mắn truyền thống của nước nhà. Giống như Việt Nam, Nhật
Bản cũng có rất nhiều biểu tượng may mắn. Không ngoa khi nói Nhật Bản có vô vàn
những nền văn hóa độc đáo, ví dụ điển hình là ở nét văn hóa may mắn này, Nhật Bản
đã có rất nhiều biểu tượng may mắn khác nhau và mỗi biểu tượng lại được sử dụng
vào những dịp, những trường hợp khác nhau. Chúng ta có thể kể đến: bùa may mắn
Omamori, mèo may mắn Maneki neko, quẻ bói Omikuji, cờ cá chép, đồng xu 5 yên
may mắn... Nhưng nổi bật trong văn hóa này chính là “búp bê Daruma” – được coi
như là một biểu tượng tiêu biểu về con người Nhật Bản. Đây là một trong những biểu

7
tượng may mắn đã có từ thời xa xưa của Nhật, những biểu tượng này mang đầy đủ
những nét đặc trưng hiện hữu của nền văn hóa và con người Nhật Bản.

1. “Búp bê Daruma” là gì?

Từ xưa đến nay, búp bê Daruma
luôn được xem là một biểu tượng văn
hóa may mắn cầu may của Nhật Bản.
Biểu tượng mang dáng vẻ của một con
búp bê với hình dáng tròn, nhiều lúc
còn được gọi là con lật đật “Okiagari
Koboshi” (起き上がり小法師), với
“Oki” có nghĩa là đứng dậy, thức dậy,
“agari” có nghĩa là vươn lên. Ngụ ý về
Hình 1 (https://isshin.vn/jp/wp- búp bê này chính là nói đến sự kiên trì,
content/uploads/2019/08/32.jpg)
vượt qua những nghịch cảnh để đạt
được thành công hoặc về sự hồi phục nhanh chóng, vượt qua bệnh tật. Có rất nhiều
người khi nghe đến “búp bê Daruma” đã rất băn khoăn: “Búp bê Daruma” là gì? Thực
chất, búp bê Daruma là những con búp bê được làm từ giấy bồi (là một loại giấy tạo
ra từ bột giấy và bột thạch cao). Búp bê này chỉ có mỗi phần đầu và được trang trí
nhiều màu sắc đặc biệt và độc đáo, nhưng chủ đạo vẫn là màu đỏ. Biểu tượng có hình
dáng tròn, bên trong rỗng và nặng ở phía dưới để có thể trở về vị trí thẳng đứng khi
bị đẩy qua lại. Đối với người Nhật, búp bê Daruma được coi như một vật may mắn.
Khi một người được tặng Daruma, họ sẽ ước một điều ước và sau đó sẽ vẽ một bên
mắt cho Daruma. Và khi điều ước được thực hiện, họ sẽ vẽ bên mắt còn lại và mang
tới chùa để bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn. Trong trường hợp điều ước vẫn chưa
được thực hiện, người ta sẽ đốt Daruma để điều ước sẽ nhanh đến với họ hơn.

2. Nguồn gốc của búp bê Daruma

Nhiều du khách đến nơi đây tham quan đều rất thắc mắc về những hình thù kỳ
lạ của búp bê Daruma. Thực ra người Nhật đã dựa theo hình tượng đức Bồ Đề Đạt

8
Ma (người sáng lập ra Phật Giáo Thiền tông ở Trung Quốc) để xây dựng nên hình
dáng của búp bê này. Vị Bồ Đề này được biết đến với phương pháp nỗ lực đạt được
giác ngộ thông qua thiền định. Có nhiều truyền thuyết của Nhật giải thích tại sao búp
bê Daruma lại không có mí mắt và tay chân. Theo một số truyền thuyết, người Nhật
Bản cho rằng vị Bồ Đề này sau khi ngồi thiền suốt 9 năm trong một hang động. Điều
đó đã khiến cho chân và tay bị teo và thoái hóa đi, chỉ còn sót lại phần đầu và ngực.
Cũng có truyện kể rằng vị Bồ Đề Đạt Ma đã cắt đi mí mắt của mình vì tức giận khi
ngủ quên trong lúc thiền. Sau đó mí mắt rơi xuống đất và đâm chồi nảy lộc thành
những cây trà xanh đầu tiên. Đây là lý giải cho những thắc mắc vì sao Daruma lại
không có mí mắt. Dựa vào những truyền thuyết trên mà người Nhật đã tạo nên búp
bê Daruma. Màu sắc của Daruma cũng được lấy cảm hứng từ sự đau đớn và cái chết
của vị Bồ Đề Đạt Ma.

Ở Nhật Bản, khoảng 80% búp bê Daruma được làm ở thành phố Takasaki.
Thành phố Takasaki là một thành phố địa phương thuộc tỉnh Gunma, nằm gần trung
tâm của Nhật Bản. Nghề trồng dâu nuôi tằm đã hoạt động ở đây trong một thời gian
dài. Có một ngôi đền Daruma-ji, núi Shorinzan ở thành phố Takasaki, và hội chợ
hàng năm sẽ được tổ chức vào tháng Giêng. Nơi đây tập trung rất nhiều người mua
búp bê Daruma từ khắp Nhật Bản.

3. Những đặc điểm đặc trưng của búp bê Daruma

Khi nói về đặc điểm của búp bê Daruma, đầu tiên luôn phải chú ý đến màu sắc
của búp bê này. Daruma có năm màu đặc trưng và mỗi màu đều sẽ mang một ý nghĩa
may mắn riêng. Màu đỏ tượng trưng cho vận may và phát tài. Màu tím hoặc đỏ tía
tượng trưng cho sức khỏe và trường thọ. Màu vàng là sự ấm êm, an toàn và sự bảo
hộ. Màu vàng đồng thể hiện sự giàu sang, thịnh vượng. Còn màu trắng thể hiện cho
tình yêu và sự hòa hợp. Người Nhật còn thường hay ghép năm bộ màu: xanh, vàng,
đỏ, trắng, đen và nó được gọi là Goshiki Daruma. Màu xanh cho sức khỏe hay công
việc suôn sẻ, màu vàng là tiền bạc, phú quý, màu đỏ là may mắn, màu trắng là sự
thanh khiết còn màu đen là để phòng chống vận xui. Nhưng búp bê Daruma được ưa

9
chuộng và phổ biến nhất vẫn là màu đỏ truyền thống. Màu đỏ này được lấy ý tưởng
từ chiếc áo choàng trong bộ y phục của Bồ Đề Đạt Ma và từ cái chết đau đớn của ông.
Bên cạnh đó, đây còn là màu tượng trưng cho căn bệnh sởi và đậu mùa. Và việc
Daruma được tạo hình giống với một con lật đật, điều đó tượng trưng cho sự hồi phục
cho các bệnh nhân và trẻ em, dù có xô ngã thì chúng vẫn trở lại vị trí ban đầu. Daruma
được xem như một lá bùa hộ mệnh sau khi bệnh đậu mùa thời Minh Trị biến mất.

4. Ý nghĩa của hán tự và họa tiết trên mặt của “búp bê Daruma”
Trên ngực Daruma, thường sẽ có một chữ Kanji cách điệu có nghĩa là “may
mắn” (Phúc), “tài sản” (Tài), “sự kiên trì” (Nhẫn), hoặc những chữ may mắn khác mà
có thể phản ánh được lý do và mong muốn sở hữu Daruma của chủ nhân. Ngoài ra,
mọi người còn viết điều ước hoặc mục tiêu của mình lên Daruma để có thể nhắc nhở
bản thân, hoặc thông báo đến thần linh một cách “chính thức” về mong muốn và
nguyện vọng của mình.

Daruma có khuôn mặt trắng hoặc hồng đào, lông mày đen trên khuôn mặt
thường có hình dạng tượng trưng cho hạc – loài vật được cho là sống 1.000 năm.
Trong khi bộ ria đen tượng trưng cho rùa – được cho là sống 10.000 năm. Ở Nhật
Bản, khi nói về “Hạc nghìn năm – Rùa triệu năm”, đó là những con vật tượng trưng
cho sự may mắn và trường thọ. Chính vì vậy, từ xa xưa búp bê Daruma đã được rất
nhiều người yêu thích.

5. Búp bê Daruma – văn hóa tâm linh của người Nhật

Búp bê Daruma thường được bán vào dịp tết trong các ngôi chùa hoặc các hội
chợ gần các ngôi chùa. Việc sử dụng búp bê Daruma làm bùa may mắn ngày càng
bắt đầu trở nên phổ biến đối với người Nhật. Daruma được bán với khuôn mặt không
có con ngươi. Sau khi mua búp bê, bước đầu tiên là tô hoặc vẽ một vòng tròn đen ở
mắt trái, sau đó Daruma được chủ nhân đem đi gửi tại một ngôi đền hoặc được để ở
một nơi trang trọng dễ dàng nhìn thấy, để nhắc nhở bản thân về mục tiêu mà mình đã
đặt ra khi tô con mắt trái, khi điều ước được thực hiện sẽ tô con mắt còn lại. Hành

10
động hoàn thiện con mắt thứ hai được gọi là “megaderu” với ý nghĩa là “đôi mắt đã
xuất hiện”.

6. Ý nghĩa của “thần may mắn Daruma” đối với con người Nhật Bản
❖ Búp bê Daruma – biểu tượng của sự may mắn

Các con búp bê khác khi được bán ra đều có đầy đủ các bộ phận nhưng đối
với búp bê Daruma, khi được bán ra sẽ không được trang trí hoàn chỉnh: khuôn mặt
được vẽ đầy đủ lông mày, mũi, miệng, ria mép nhưng đôi mắt vẫn luôn chỉ để tròng
trắng. Người Nhật quan niệm rằng điều đó sẽ giúp bạn thực hiện được mục tiêu của
mình trong năm mới. Hay trong mùa thi cử, Daruma cũng được các gia đình, bạn bè
tặng cho nhau với lời cầu chúc may mắn. Ngày nay, búp bê Daruma trở thành một
vật không thể thiếu luôn gắn liền trong đời sống tinh thần của người Nhật Bản. Người
Nhật thường tặng món quà này cho người thân hay những đối tác làm ăn để thể hiện
sự thân thiết và may mắn.

❖ “Thần hộ mệnh” của trẻ em Nhật Bản

Do có khả năng đứng lên mỗi khi bị xô ngã, từ xưa đến nay búp bê đã trở thành
một biểu tượng tượng trưng cho ý chí kiên cường cùng khả năng phục hồi nhanh
chóng, mạnh mẽ của người dân Nhật Bản, đặt biệt là trẻ em.

Dịch bệnh đầu mùa xảy ra ở Nhật Bản vào khoảng thời kì Edo, nó là một dịch
bệnh khá lớn, nguy hiểm với khả năng gây tử vong cao vào thời xa xưa, khi mà chưa
có bất kỳ loại vắc-xin đặc hiệu nào và đã chanh chóng lan rộng ra khắp đất Nhật Bản.
Trẻ em bị nhiễm phải đại dịch này thường phải mặc bộ đồ màu đỏ giống như triệu
chứng bên ngoài của mình, nếu chẳng may những đứa trẻ chết đi thì chúng sẽ được
quấn bên trong tấm vải liệm cùng màu. Vì thế, Daruma luôn bị gán với màu đỏ từ
thời điểm đó. Đối với người Nhật, Daruma không chỉ có một màu đỏ rực rỡ, mang ý
nghĩa may mắn mà còn là con lật đật, dù có đẩy ngã hay xoay thế nào đi chăng nữa
cũng có thể bật dậy ngay lập tức, người Nhật tin rằng nó tượng trưng cho việc mau
chóng khỏe lại sau khi ốm bệnh. Với màu sắc và ý nghĩa như thế, Daruma được gọi

11
là vật cầu may giúp chủ nhân của chúng tránh được bệnh dịch này. Cũng chính từ
màu đỏ này mà nhiều người cho rằng Daruma chính là vị thần bệnh đậu mùa.

III. KHUNG PHÂN TÍCH VÀ GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU

1. Khung phân tích của nghiên cứu

Nguồn: Nhóm nghiên cứu thực hiện

2. Các giả thuyết nghiên cứu

Các giả thuyết nghiên cứu được đề ra:

Giả thuyết 1: Biểu tượng búp bê Daruma là biểu tượng may mắn tiêu biểu
trong văn hóa Nhật Bản.

Giả thuyết 2:

12
 + Biểu tượng ông Thần Tài – ông Địa là biểu tượng may mắn tiêu biểu trong văn
hóa người Việt.
+ Biểu tượng búp bê Daruma của Nhật Bản và biểu tượng ông Thần Tài – ông
Địa của Việt Nam có cùng nguồn gốc.

Giả thuyết 3: Biểu tượng búp bê Daruma giúp hiểu được một phần tính cách
con người Nhật Bản.

IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

1. Phương pháp thu thập dữ liệu
Nhóm nghiên cứu đã tham khảo các nguồn tài liệu trong và ngoài nước (dữ
liệu thứ cấp)

- Trong nước

1. baodantoc.vn. (2021, 12 02). Đã truy lục 04 01, 2022, từ Búp bê Daruma -

Biểu tượng may mắn của Nhật Bản: https://baodantoc.vn/bup-be-daruma-
bieu-tuong-may-man-cua-nguoi-dan-nhat-ban-1637054543433.htm#

2. cjs.inas.gov.vn. (2017, 09 01). Đã truy lục 04 01, 2022, từ Biểu tượng Daruma
( ダ ル マ 達 磨 ):

http://cjs.inas.gov.vn/index.php?newsid=1272&fbclid=IwAR0zPfGsbEBtwn
jlF3MfbJqDoqrKlBqpDKSE6HnwViVzPbZLfQSL9Hjz-uo

3. japan.net.vn. (2022, 03 03). Đã truy lục 04 01, 2022, từ Búp bê Daruma - “thần
may mắn” thể hiện cho ý chí và tinh thần người Nhật.:
https://japan.net.vn/bup-be-daruma-than-may-man-the-hien-cho-y-chi-va-
tinh-than-nguoi-nhat-
2835.htm#:~:text=H%C3%93A%20NH%E1%BA%ACT%20B%E1%BA%
A2N-,B%C3%BAp%20b%C3%AA%20Daruma%20%2D%20%E2%80%9
Cth%E1%BA%A7n%20may%20m%E1%BA%AFn%E2%80%9D%20th%E
1%BB%83%20hi%E1

13
4. thoidai.com.vn. (2017, 12 04). Đã truy lục 04 01, 2022, từ Bí mật đằng sau
Daruma, món đồ chơi truyền thống với đôi mắt trắng dã của trẻ em Nhật Bản:
https://thoidai.com.vn/bi-mat-den-toi-dang-sau-daruma-mon-do-choi-truyen-
thong-voi-doi-mat-trang-da-cua-tre-em-nhat-ban-24210.html

5. www.monnhatban.com. (2017, 10 27). Đã truy lục 04 01, 2022, từ Búp bê

Daruma Nhật Bản - tấm lá chắn may mắn cho người dân xứ sở Phù Tang:
http://www.monnhatban.com/vanhoa/van-hoa-thuong-nhat/bup-be-daruma-
tam-la-chan-may-man-cua-nguoi-nhat-ban-phan-2

- Ngoài nước

1. japanobjects.com. (2021, 07 18). Đã truy lục 04 02, 2022, từ What are

Daruma? 6 Things to Know about Daruma Dolls:
https://japanobjects.com/features/daruma

2. livejapan.com. (2021, 02 17). Đã truy lục 04 02, 2022, từ Japanese Daruma

Dolls: The true story behind the insanely cute souvenirs!:
https://livejapan.com/en/article-a0002401/

3. theculturetrip.com. (2017, 01 31). Đã truy lục 04 02, 2022, từ Daruma Dolls:

Japan’s Most Popular Good-Luck Charm:
https://theculturetrip.com/asia/japan/articles/daruma-doll-the-japanese-
approach-to-new-years-resolutions/

4. www.daruma.jp. Đã truy lục 04 02, 2022, từ Daruma Doll: History, How to

use and shopping: https://www.daruma.jp/about.html

5. 七情保温杯. (2019). zhidao.baidu.com. Đã truy lục 04 02, 2022, từ 财神爷

有 哪 些 故 事 传 说 :

https://zhidao.baidu.com/question/493028348501757492.html

14
2. Phương pháp luận
2.1 Các khái niệm
Ở Việt Nam, khi nói đến biểu tượng may mắn thì có thể thấy rất nhiều biểu
tượng may mắn khác nhau. Nhưng biểu tượng may mắn đặc sắc và phổ biến nhất
trong có thể nói đến đầu tiên đó là biểu tượng ông Thần Tài – ông Địa (hay cũng là
ông Thổ Địa hay Thổ Công) trong văn hóa Việt Nam. Văn hóa thờ cúng Thần Tài –
ông Địa đã có từ lâu và vẫn được duy trì đến ngày nay.

a. Khái niệm ông Thần Tài – ông Địa:

Ông Thần Tài được xem là vị thần mang đến tài lộc cho ngôi nhà mà ông đang
ngự theo quan niệm dân gian. Chính vì vậy mà ông rất được dân gian tin tưởng thờ
phụng. Có thể bắt gặp bàn thờ Thần Tài ở nhiều nơi. Việc tôn sùng Thần Tài dường
như đã trở thành thói quen trong tập quán của nhiều người dân.
Ông Địa (hay còn được biết là ông Thổ Địa hoặc Thổ Công) được xem là vị
thần trông nom một mảnh đất hoặc một khu vực cụ thể. Trong mỗi gia đình, ông Địa
được xem là vị thần coi sóc gia đình. Cũng có nhiều nơi ảnh hưởng bởi Trung Hoa
gọi ông Địa là Thần Tài vì họ quan niệm rằng “tấc đất tấc vàng”.
b. Nguồn gốc tục thờ ông Thần Tài – ông Địa:
❖ Sự tích ông Thần Tài:
“Sự tích Âu Minh – Như Nguyện”
Tục thờ ông Thần Tài bắt đầu từ thế kỉ XX. Theo truyền thuyết, có người lái
buôn tên Âu Minh là người gốc Hoa. Trong một lần đi qua hồ Thanh Thảo đã vô tình
gặp và được Thủy Thần cho một gia nô tên Như Nguyện theo hầu hạ. Từ ngày Âu
Minh đưa Như Nguyện về, việc làm ăn ngày càng phát đạt. Cho đến một ngày Âu
Minh đánh Như Nguyện đã khiến cô sợ hãi chui vào đống rác và biến mất. Cũng từ
đó, Âu Minh làm ăn thua lỗ và chẳng mấy chốc đã phá sản. Như Nguyện trong câu
chuyện này chính là hóa thân của Thần Tài. Từ đó, người dân thường lập bàn thờ để
thờ vị thần này. Cũng từ đây, người dân vì sợ hốt rác sẽ hốt luôn cả Thần tài trong
đống rác nên có việc kiêng cử hốt và quét rác trong 3 ngày đầu năm. Cũng từ sự tích
này mà có việc thờ Thần Tài ở nơi xó xỉnh.

15
 “Sự tích mùng 10 tháng giêng âm lịch”
Chuyện kể rằng Thần Tài – vị thần cai quản tiền bạc, tài lộc – vốn chỉ ở trên
trời, không có dưới trần gian. Do một lần say nên thần đã ngã xuống trần gian bất
tỉnh và bị lột sạch quần áo trên người đem bán. Sau khi tỉnh lại thì Thần Tài không
còn nhớ mình là ai. Vì không biết làm việc nên ông đã lang thang khắp nơi ăn xin.
Một quán thịt ế ẩm mời thần vào ăn đột nhiên trở nên đông khách. Sau khi đuổi ông
đi thì lại trở về cảnh ế ẩm như trước. Một quán khác đang ế ẩm mời Thần Tài đến lập
tức trở nên đắt khách. Chính vì thấy được điều này, nhiều quán đã ra sức tranh giành
mời bằng được ông về. Đây cũng là nguồn gốc của câu “Thần Tài gõ cửa”. Sau đó
người dân mua lại quần áo cho ông. Ngay khi quần áo mũ nón chỉnh tề thì Thần Tài
nhớ ra được mọi chuyện và bay về trời. Hôm ông bay về trời cũng chính là ngày
mùng 10 tháng giêng âm lịch. Mọi người từ đó xem Thần Tài như là báu vật và lập
bàn thờ thờ ông.
❖ Sự tích ông Địa:
Đời sống dân tộc Việt Nam ta vốn lấy nông nghiệp làm gốc, vì thế mà cũng
dựa vào các yếu tố tự nhiên rất nhiều. Đất đai được xem là yếu tố cơ bản cấu tạo nên
vạn vật. Vì vậy, ông Địa hay thần Đất là một trong những vị thần quan trọng nhất.
Chính vì thế mà ông Địa được sùng kính tôn thờ.

2.2 So sánh hai biểu tượng may mắn trong văn hóa Nhật – Việt: búp bê
Daruma và ông Thần Tài – ông Địa
❑ Mặt tương đồng

+ Về nguồn gốc
Nhật Bản và Việt Nam đều là những nước có nền văn hóa bắt nguồn và chịu
ảnh hưởng từ văn hóa Trung Hoa. Chính vì vậy, văn hóa của Nhật Bản và Việt Nam
cũng có nhiều nét tương đồng về nguồn gốc. Cũng vì thế, từ những sự tích, điển cố
cho thấy rằng các biểu tượng may mắn đều có sự ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa.
+ Về vai trò

Trong nông nghiệp

16
 Đặc điểm chung nhất giữa Việt Nam và Nhật Bản là cả hai nước đều có một
nền văn hóa bản địa truyền thống với nghề nông nghiệp làm lúa nước. Ở Việt Nam,
Ông Địa (Thổ Địa) là một vị thần trong coi những mảnh đất mà nơi ông được thờ
cúng, trong dân gian mới có câu nói “Đất có thổ công, sông có hà bá”. Trong mỗi
gia đình người Việt đều có một vị thổ công trông coi nhà cửa và đất đai, việc thờ cúng
thổ công trong mỗi gia đình đã xuất phát từ thời xa xưa, người dân tin rằng có đất đai
thì mới có thể làm nông nghiệp, mới có thể tạo ra áo cơm và có cuộc sống yên bình.

Ở Nhật Bản, vào thời Minh Trị, khi nghề trồng dâu nuôi tằm phát triển rực
rỡ, Daruma được dùng để cầu chúc cho một vụ mùa thu được nhiều sợi tơ tằm. Hầu
như người Nhật nào cũng mua một con Daruma cho mình, bởi ngoài việc mang lại
sự giàu có cho người sở hữu nó, nó còn được tin rằng sẽ mang lại một vụ mùa bội thu
cho người nông dân. Từ đó búp bê Daruma bắt đầu được đông đảo người dân dùng
như một biểu tượng tinh thần để cầu mong cho vụ mùa thu hoạch tơ lụa được bội thu.

⇒ Dựa vào đặc điểm chung nhất có thể thấy rằng những biểu tượng may mắn

sẽ xuất hiện dựa trên niềm tin, tín ngưỡng của con người.

Về tài lộc và may mắn

Từ xưa đến nay, “buôn may bán đắt” đã trở thành nhu cầu không thể thiếu đối
với người kinh doanh, người Việt Nam. Do đó, Thần Tài luôn là một vị thần quen
thuộc với hầu như đa số các gia đình Việt Nam cũng như có thể bắt gặp trong các cửa
hàng lớn nhỏ. Người Việt thường cầu may mắn từ Thần Tài và tin rằng ông Thần Tài
sẽ đem lại may mắn về tài lộc cho gia chủ và làm chủ về kinh tế, làm ăn của gia đình.

Còn ở Nhật Bản, Daruma cũng rất được người Nhật Bản yêu thích và cũng đã
có rất nhiều gia đình, các cửa hàng mua về để cầu sự may mắn và phát tài. Do đó,
nhiều nơi ở Nhật Bản đặc biệt là ở các cửa hàng, thường sẽ bắt gặp những búp bê
Daruma màu đỏ với ý nghĩa đem lại may mắn, làm ăn phát tài.

❑ Mặt khác biệt

+ Phạm vi sử dụng biểu tượng may mắn được sử dụng

17
 Búp bê Daruma: được sử dụng rộng rãi, với nhiều mục đích (cầu may, cầu
an...), hiện tại du nhập ra nước ngoài và còn được sử dụng để tặng nhau.

Ông Thần Tài – ông Địa: cũng được sử dụng rộng rãi (chủ yếu ở những gia
đình, hộ kinh doanh thì sử dụng nhiều hơn với mục đích cầu buôn may bán đắt...), ở
Trung Quốc sử dụng hai biểu tượng này nhiều.

+ Cách người dân ở hai quốc gia sử dụng biểu tượng may mắn

Nếu như ở Việt Nam, ông Thần Tài – ông Địa được xem như hai vị thần mang
lại nhiều sự may mắn về tài lộc, đất đai. Thì ở Nhật Bản, Daruma cũng được xem như
một lá bùa, một vị thần may mắn. Nhưng sự khác biệt ở đây lại không phải đến từ ý
nghĩa của hai biểu tượng mà là về cách người dân ở hai quốc gia sử dụng biểu tượng
may mắn như thế nào để cầu may mắn, bình an.

Đối với Thần Tài – Thổ Địa, người Việt Nam thường có thói quen thắp hương
mỗi ngày. Khi muốn cầu xin một điều gì đó, người Việt sẽ cắm ba nén hương theo
hàng ngang. Gia chủ luôn phải quét dọn nơi thờ cúng, không được để bụi bặm tránh
những việc rủi ro, xui xẻo. Sau khi đã đạt được điều mình mong muốn, gia chủ sẽ bày
một mâm trái cây hoặc một mâm thức ăn để trả lễ đối với hai vị thần.

Còn đối với Daruma, mỗi năm vào những dịp như lễ, Tết hay những ngày đặc
biệt trong năm, người Nhật sẽ mua búp bê Daruma về và bắt đầu nguyện ước điều
bản thân muốn hoặc mục tiêu bản thân muốn làm bằng cách vẽ tròng đen vào mắt trái
của búp bê. Sau đó, búp bê sẽ được gửi đến cái ngôi chùa hoặc được người Nhật để
ở một nơi cao tôn kính trong nhà với mục đích luôn nhắc nhở bản thân hoàn thành
mục tiêu, đem lại may mắn hoặc dùng để xua đuổi những cái xấu.

2.3 Con người Nhật Bản thể hiện qua biểu tượng may mắn – búp bê
Daruma
❑ Daruma nguyện ước và sự nổ lực không ngừng của người dân Nhật Bản

Thiên tai thường xuyên đã tạo nên sự kiên cường cho người dân Nhật Bản.
Không gì thể hiện được con người Nhật Bản nhiều hơn những búp bê Daruma mang

18
bên mình “ước nguyện một mắt”. Trong 100 năm qua, Nhật Bản đã phải chịu đựng
rất nhiều thiên tai kinh khủng như: đại thảm họa động đất Kanto 1923 gần như san
phẳng Tokyo, hai quả bom hạt nhân ở Hiroshima và Nagasaki năm 1945, trận động
đất Kobe năm 1995 chỉ hai tháng sau khi xảy ra sau vụ tấn công bằng khí gas sarin ở
Tokyo, và cú sốc “tam hợp” động đất-sóng thần-thảm họa hạt nhân ở khu vực Tohoku
vào năm 2011. Mới năm ngoái, vào tháng 10, cơn bão Hagibis đã gây ra sự tàn phá
và tử vong trên diện rộng. Nhưng nghịch cảnh lại có thể tạo nên sự kiên cường đậm
nét trong văn hóa Nhật Bản hơn bất cứ đâu. Tiến sĩ Joshua W Walker, lớn lên ở Nhật
Bản, Chủ tịch Hiệp hội Nhật Bản tại thành phố New York, Mỹ, nói rằng: “Giống như
Daruma luôn đứng dậy mỗi khi ngã xuống, người Nhật Bản rất kiên cường”. Daruma
đóng vai trò nhắc nhở chủ nhân luôn nỗ lực để hoàn thành “ước nguyện một mắt”.
Với tạo hình như một lật đật, có hình tròn đáy năng tạo sức bật, luôn trở về vị trí đứng
thẳng, Daruma khiến cho người dân nơi đây liên tưởng đến câu nói dân gian: Nana
Korobi Yaoki 七転び八起き (Nếu bạn vấp ngã 7 lần, hãy đứng dậy 8 lần). Câu nói
thể hiện cho sức mạnh, ý chí mãnh liệt không chịu đầu hàng. Dù cho họ có đứng trước
trước mọi hoàn cảnh, vẫn luôn biết vươn lên sau những lần vấp ngã. Do đó búp bê
Daruma đã trở thành một biểu tượng tiêu biểu cho ý chí bất khuất và sự kiên cường
của con người nơi đây.

❑ Lòng kiên trì và sự quyết tâm của người Nhật

Búp bê Daruma được tạo với trạng thái không có mắt và khi được mua về sẽ
được vẽ mắt vào. Việc vẽ mắt này thường được biết đến như một cách để thực hiện
điều ước. Tuy nhiên, ý nghĩa của việc này không chỉ dừng lại ở đó. Đây còn được
xem như một lời hứa với bản thân rằng sẽ theo đuổi mục tiêu và cố gắng đạt được nó,
dù có phải đối mặt với bao nhiêu khó khăn, cản trở. Búp bê Daruma không còn mang
vai trò như một tấm bùa phù hộ mà trở thành một lời nhắc nhở bản thân người đó về
mục tiêu của họ. Người Nhật sẽ thường đặt Daruma ở một nơi để họ dễ dàng nhìn
thấy nhất, đây được xem như là răng dạy, cân nhắc đồng thời cũng là lời nhắn nhủ
phải luôn kiên trì vượt qua mọi hoàn cảnh. Ngoài ra, Daruma còn có một ý nghĩa

19
khác, đó là biểu thị cho sự cứng rắn, quyết tâm với những điều xấu, từ bỏ được thói
hư tật xấu và luôn sống trung thực với chính mình. Ngày nay, búp bê Daruma là một
món quà lưu niệm đặc biệt đối với nhiều du khách khi đặt chân đến Nhật Bản. Ngoài
ra, chúng còn được đông đảo người ưa chuộng và mua về trưng bày ở những góc
trang trọng trong nhà với niềm tin những con búp bê này sẽ giúp họ đạt được mục
tiêu trong cuộc sống.

V. KẾT CẤU CỦA ĐỀ TÀI

Ngoài phần MỞ ĐẦU, MỤC LỤC, TÀI LIỆU THAM KHẢO, nội dung bài nghiên cứu
gồm 3 phần chính như sau:

- Phần II: TỔNG QUAN TÀI LIỆU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT

Nhóm nghiên cứu đưa ra những khái niệm dựa vào việc thu thập thông tin từ
các nguồn tài liệu tham khảo. Từ đây, nhóm tiến hành phân tích đề tài đã chọn.

- Phần III: KHUNG PHÂN TÍCH VÀ GIẢ THUYẾT LIÊN QUAN

Nhóm nghiên cứu đưa ra hướng nghiên cứu cho đề tài. Bên cạnh đó, nhóm
cũng đặt ra những giả thuyết liên quan đến đề tài mà nhóm sẽ nghiên cứu.

- Phần IV: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Nhóm nghiên cứu đã thực hiện hai phương pháp là phương pháp thu thập dữ
liệu và phương pháp luận. Nhóm tập trung vào phân tích bằng phương pháp luận
nhằm làm rõ các giả thuyết đã nêu ra ở phần III.

VI. TIẾN ĐỘ THỰC HIỆN

Quá trình nghiên cứu đề tài “nghiên cứu về biểu tượng may mắn – búp bê
Daruma trong văn hóa truyền thống Nhật Bản” có tiến độ như sau:

- Ngày 29 – 31/03/2022: nhóm nghiên cứu tiến hành chọn đề tài nghiên cứu
và lên ý tưởng thực hiện nghiên cứu.

- Ngày 01 – 02/04/2022: nhóm nghiên cứu tiến hành tìm các tài liệu liên quan
đến đề tài nghiên cứu.

20
 - Ngày 03 – 04/04/2022: nhóm nghiên cứu trong quá trình hoàn thành đề tài
nghiên cứu.

VII. TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tiếng Việt

1. baodantoc.vn. (2021, 12 02). Đã truy lục 04 01, 2022, từ Búp bê Daruma - Biểu
tượng may mắn của Nhật Bản: https://baodantoc.vn/bup-be-daruma-bieu-tuong-
may-man-cua-nguoi-dan-nhat-ban-1637054543433.htm#

2. cjs.inas.gov.vn. (2017, 09 01). Đã truy lục 04 01, 2022, từ Biểu tượng Daruma (ダ

ル マ 達 磨 ):

http://cjs.inas.gov.vn/index.php?newsid=1272&fbclid=IwAR0zPfGsbEBtwnjlF3
MfbJqDoqrKlBqpDKSE6HnwViVzPbZLfQSL9Hjz-uo

3. hinhanhvietnam.com. (không ngày tháng). Đã truy lục 04 01, 2022, từ Sự Tích Và

Tục Thờ Ông Địa – Thần Tài Ngày Tết: https://hinhanhvietnam.com/su-tich-va-
tuc-tho-ong-dia-than-tai-ngay-
tet/?fbclid=IwAR3SHa6pK7FBE6mWOk3S6RitnkZply4hKlaEkFLexBpt5U_N
Sli-J4Ah_fM

4. japan.net.vn. (2022, 03 03). Đã truy lục 04 01, 2022, từ Búp bê Daruma - “thần
may mắn” thể hiện cho ý chí và tinh thần người Nhật.: https://japan.net.vn/bup-
be-daruma-than-may-man-the-hien-cho-y-chi-va-tinh-than-nguoi-nhat-
2835.htm#:~:text=H%C3%93A%20NH%E1%BA%ACT%20B%E1%BA%A2
N-,B%C3%BAp%20b%C3%AA%20Daruma%20%2D%20%E2%80%9Cth%E
1%BA%A7n%20may%20m%E1%BA%AFn%E2%80%9D%20th%E1%BB%8
3%20hi%E1

5. lytuong.net. (2022, 02 17). Đã truy lục 04 01, 2022, từ Công cuộc Duy tân Minh
trị ở Nhật Bản: https://lytuong.net/cong-cuoc-duy-tan-minh-tri-o-nhat-ban/

21
6. thoidai.com.vn. (2017, 12 04). Đã truy lục 04 01, 2022, từ Bí mật đằng sau
Daruma, món đồ chơi truyền thống với đôi mắt trắng dã của trẻ em Nhật Bản:
https://thoidai.com.vn/bi-mat-den-toi-dang-sau-daruma-mon-do-choi-truyen-
thong-voi-doi-mat-trang-da-cua-tre-em-nhat-ban-24210.html

7. thuvienhoasen.org. (2010, 11 25). Đã truy lục 04 01, 2022, từ Bồ Đề Đạt Ma - Tổ

Thiền Tông thứ nhất Trung Hoa: https://thuvienhoasen.org/a7607/bo-de-dat-ma-
to-thien-tong-thu-nhat-trung-hoa

8. vanhoatamlinh.com. (2021, 05 29). Đã truy lục 04 01, 2022, từ Sự tích và tục thờ
Ông Địa – Thần Tài: https://vanhoatamlinh.com/su-tich-va-tuc-tho-ong-dia-than-
tai/

9. www.monnhatban.com. (2017, 10 27). Đã truy lục 04 01, 2022, từ Búp bê Daruma

Nhật Bản - tấm lá chắn may mắn cho người dân xứ sở Phù Tang:
http://www.monnhatban.com/vanhoa/van-hoa-thuong-nhat/bup-be-daruma-tam-
la-chan-may-man-cua-nguoi-nhat-ban-phan-2

Tiếng Anh

1. japanobjects.com. (2021, 07 18). Đã truy lục 04 02, 2022, từ What are Daruma?
6 Things to Know about Daruma Dolls: https://japanobjects.com/features/daruma

2. livejapan.com. (2021, 02 17). Đã truy lục 04 02, 2022, từ Japanese Daruma Dolls:
The true story behind the insanely cute souvenirs!:
https://livejapan.com/en/article-a0002401/

3. theculturetrip.com. (2017, 01 31). Đã truy lục 04 02, 2022, từ Daruma Dolls:

Japan’s Most Popular Good-Luck Charm:
https://theculturetrip.com/asia/japan/articles/daruma-doll-the-japanese-approach-
to-new-years-resolutions/

4. www.daruma.jp. Đã truy lục 04 02, 2022, từ Daruma Doll: History, How to use
and shopping: https://www.daruma.jp/about.html

Tiếng Trung

22
 七情保温杯. (2019). zhidao.baidu.com. Đã truy lục 04 02, 2022, từ 财神爷

有哪些故事传说: https://zhidao.baidu.com/question/493028348501757492.html

23