Crop and its

Classifications -
Agriculture
Agriculture employs roughly 70% of the Indian population. It
is still a source of income and backbone for the people.
Agricultural Crops are an important source of raw materials
for many agro-based industries. Agricultural Crops in general
are classified into numerous types such as plantation crops,
food crops, kharif crops, rabi crops, etc.
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਭਾਰਤੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਲਗਭਗ 70% ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਿਦੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਜੇ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਆਮਦਨੀ ਅਤੇ ਰੀੜ ਦੀ
ਹੱਡੀ ਹੈ। ਕਈ ਖੇਤੀ-ਅਧਾਰਤ ਉਦਯੋਗਾਂ ਲਈ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਫਸਲਾਂ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਰੋਤ ਹਨ। ਆਮ
ਤੌਰ 'ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਫਸਲਾਂ ਕਈ ਿਕਸਮਾਂ ਿਵੱਚ ਸ਼ੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਹੈ ਿਜਵ ਿਕ ਪੌਦੇ ਲਗਾਉਣ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ,
ਭੋਜਨ ਫਸਲਾਂ, ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ, ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ, ਆਿਦ।
India's geographical situation is unique for crops due to many favourable
conditions such as flat areas, fertile soil, a long growing season, and a
wide range of climatic conditions, among other things. Aside from its
unique geographical conditions, India has consistently made innovative
efforts to increase crop production by utilizing science and technology. In
this article, we will discuss Crop and its Classifications which will be
helpful for UPSC exam preparation.

ਭਾਰਤ ਦੀ ਭੂਗੋਿਲਕ ਸਿਥਤੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅਨੁ ਕੂਲ ਸਿਥਤੀਆਂ ਿਜਵ ਿਕ ਸਮਤਲ ਖੇਤਰ, ਉਪਜਾਊ ਿਮੱਟੀ, ਲੰਬੇ ਵਧਣ
ਦੇ ਮੌਸਮ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੌਸਮੀ ਸਿਥਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਿਵਲੱਖਣ ਹੈ।
ਆਪਣੀਆਂ ਿਵਲੱਖਣ ਭੂਗੋਿਲਕ ਸਿਥਤੀਆਂ ਤ ਇਲਾਵਾ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਿਵਿਗਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਵਰਤ ਕਰਕੇ ਫਸਲਾਂ
ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਨਵੀਨਤਾਕਾਰੀ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਇਸ ਲੇਖ ਿਵੱਚ, ਅਸ ਫਸਲਾਂ ਅਤੇ ਇਸਦੇ
ਵਰਗੀਕਰਨ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਾਂਗੇ ਜੋ UPSC ਪੀਿਖਆ ਦੀ ਿਤਆਰੀ ਲਈ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋਣਗੇ।
What exactly is a Crop?

1. A crop is a plant that can be grown and harvested on a large scale for
profit or subsistence.
2. Most crops are grown in agriculture or aquaculture. Crops may include
macroscopic fungus (such as mushrooms) and marine macroalga (e.g.
seaweed).
1. ਇੱਕ ਫਸਲ ਇੱਕ ਪੌਦਾ ਹੈ ਿਜਸ ਲਾਭ ਜਾਂ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਲਈ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਉਗਾਇਆ ਅਤੇ ਕਟਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
2. ਿਜ਼ਆਦਾਤਰ ਫਸਲਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਜਾਂ ਐਕੁਆਕਲਚਰ ਿਵੱਚ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਸਲਾਂ ਿਵੱਚ ਮੈਕਰੋਸਕੋਿਪਕ
ਲੀ (ਿਜਵ ਿਕ ਮਸ਼ਰੂਮ) ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਮੈਕਰੋਆਲਗਾ (ਿਜਵ ਿਕ ਸੀਵੀਡ) ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
3. The majority of crops are harvested for human consumption or as
livestock fodder. Some crops are often gathered from the wild in a
form of intensive gathering (e.g. ginseng, yohimbe, and eucommia).
4. Crops are generally classified into many types based on season,
cultivation, etc such as food crops, horticultural crops, cash crops, etc.

3. ਿਜ਼ਆਦਾਤਰ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਮਨੁੱਖੀ ਖਪਤ ਲਈ ਜਾਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਚਾਰੇ ਵਜ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ
ਫਸਲਾਂ ਅਕਸਰ ਜੰਗਲੀ ਖੇਤਰਾਂ ਤ ਇੱਕ ਤੀਬਰ ਇਕੱਠ ਦੇ ਰੂਪ ਿਵੱਚ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ
ਹਨ (ਿਜਵ ਿਕ ਿਜਨਸਗ, ਯੋਿਹੰਬੇ, ਅਤੇ ਯੂਕਮੋ ੀਆ)।
4. ਫਸਲਾਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੌਸਮ, ਕਾਸ਼ਤ, ਆਿਦ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਕਈ ਿਕਸਮਾਂ ਿਵੱਚ ਸ਼ੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਿਜਵ ਿਕ ਖੁਰਾਕੀ ਫਸਲਾਂ, ਬਾਗਬਾਨੀ ਫਸਲਾਂ, ਨਕਦ ਫਸਲਾਂ, ਆਿਦ।
Types of Crops Based on Season

Kharif Crop
1. The Kharif crops are also known as the monsoon crops because they are
usually sown in the months of June-October.
2. The monsoon months are regarded as ideal for seeding since the crops need a
warm, humid temperature for germination.
3. As monsoon arrives at a different time in the different states of the country, the
exact months vary from state to state.
1. ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਮਾਨਸੂਨ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵਜ ਵੀ ਜਾਿਣਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਿਕ ਿਕ ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੂਨ-ਅਕਤੂਬਰ
ਦੇ ਮਹੀਿਨਆਂ ਿਵੱਚ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
2. ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਮਹੀਿਨਆਂ ਬੀਜਣ ਲਈ ਆਦਰਸ਼ ਮੰਿਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਿਕ ਿਕ ਫਸਲਾਂ ਉਗਣ ਲਈ ਗਰਮ, ਨਮੀ
ਵਾਲੇ ਤਾਪਮਾਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
3. ਿਜਵ ਿਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ ਿਵੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸਮ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ, ਸਹੀ ਮਹੀਨੇ ਰਾਜਾਂ ਤ ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ
ਹਨ।
4. For instance, seeds may be seeded in the southern states by
the end of May, whereas they are often shown in the
northeastern states by the end of June.
5. Major crops planted during this season are paddy, maize,
jowar, bajra, tur (arhar), moong, urad, cotton, jute, groundnut,
and soya bean.
4. ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਮਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਦੱਖਣੀ ਰਾਜਾਂ ਿਵੱਚ ਬੀਜ ਬੀਜੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਦ
ਿਕ ਉਹ ਅਕਸਰ ਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਰਾਜਾਂ ਿਵੱਚ ਜੂਨ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਿਦਖਾਈ ਿਦੰਦੇ ਹਨ।
5. ਇਸ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਮੁੱਖ ਫਸਲਾਂ ਹਨ ਝੋਨਾ, ਮੱਕੀ, ਜਵਾਰ,
ਬਾਜਰਾ, ਅਰਹਰ, ਮੂੰਗ, ਉੜਦ, ਕਪਾਹ, ਜੂਟ, ਮੂੰਗਫਲੀ ਅਤੇ ਸੋਇਆਬੀਨ।
Rabi Crop

1. Rabi crops, also known as winter crops, are agricultural crops that are
sown in the winter and harvested in the spring
2. The Arabic word for spring, Rabi, is commonly used to refer to the
winter months of October through December when seeds are sowed, and
the spring months of April through May when harvesting takes place.
1. ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ, ਿਜਨਾਂ ਸਰਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵੀ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਖੇਤੀ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹਨ ਜੋ
ਸਰਦੀਆਂ ਿਵੱਚ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਿਵੱਚ ਕਟਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
2. ਬਸੰਤ ਲਈ ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦ, ਰਬੀ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ਤ ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਮਹੀਿਨਆਂ ਲਈ
ਵਰਿਤਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦ ਬੀਜ ਬੀਜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਬਸੰਤ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਅਪੈਲ ਤ ਮਈ ਜਦ ਵਾਢੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
3. The Rabi crops are an important source of income for
the agricultural economy.
4. Rainfall patterns have no effect on rabi crops. Some of
the major Rabi crops are wheat, barley, peas, gram, and
mustard.

3. ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਖੇਤੀ ਅਰਥਚਾਰੇ ਲਈ ਆਮਦਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ

ਸਰੋਤ ਹਨ।
4. ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ 'ਤੇ ਮ ਹ ਦੇ ਪੈਟਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹ ਹੁੰਦਾ। ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ
ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਫ਼ਸਲਾਂ ਕਣਕ, ਜ, ਮਟਰ, ਛੋਲੇ ਅਤੇ ਸਰ ਹਨ।
Zaid Crops

1. Zaid crops are grown in the summer and thus they are commonly called
summer crops.
2. They develop over a long period of time, primarily from March to June.
3. They require warm, dry weather during their primary growth period, as well
as longer day length during flowering.
1. ਜ਼ੈਦ ਫਸਲਾਂ ਗਰਮੀਆਂ ਿਵੱਚ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਰਮੀਆਂ
ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਉਹ ਲੰਬੇ ਸਮ ਿਵੱਚ ਿਵਕਸਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਰਚ ਤ ਜੂਨ ਤੱਕ।
3. ਉਹਨਾਂ ਆਪਣੇ ਮੁੱਢਲੇ ਿਵਕਾਸ ਦੀ ਿਮਆਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਗਰਮ, ਖੁਸ਼ਕ ਮੌਸਮ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ
ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਲੰਬੇ ਿਦਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
4. The crop season of Zaid falls between the Rabi and Kharif
crop seasons. These crops mature as well.
5. Watermelon, muskmelon, cucumber, vegetables, and
fodder crops are common examples of zaid crops.

4. ਜ਼ੈਦ ਦਾ ਫ਼ਸਲੀ ਸੀਜ਼ਨ ਹਾੜੀ ਅਤੇ ਸਾਉਣੀ ਦੇ ਫ਼ਸਲੀ ਸੀਜ਼ਨ ਿਵਚਕਾਰ ਪਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵੀ ਪੱਕਦੀਆਂ ਹਨ।
5. ਤਰਬੂਜ, ਖਰਬੂਜ਼ਾ, ਖੀਰਾ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਜ਼ੈਦ ਫਸਲਾਂ ਦੀਆਂ
ਆਮ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ।
Types of Crops Based on Cultivation
1. Cash Crops: A crop that is cultivated solely for commercial purposes is
known as a cash crop or profit crop. Example: Spices, Tobacco, Cotton,
Oilseeds
2. Plantation Crops: Plantation crops are those that are grown on a large
scale in a single, contiguous area and are either owned or managed by an
individual or a company. Example: Rubber, coffee, coconut, and tea
1. ਨਕਦੀ ਫ਼ਸਲਾਂ: ਇੱਕ ਫ਼ਸਲ ਜੋ ਿਸਰਫ਼ ਵਪਾਰਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਨਕਦ ਫ਼ਸਲ ਜਾਂ
ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਵਜ ਜਾਿਣਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ: ਮਸਾਲੇ, ਤੰਬਾਕੂ, ਕਪਾਹ, ਤੇਲ ਬੀਜ
2. ਪੌਦੇ ਲਗਾਉਣ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ: ਪੌਦੇ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਉਹ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਇੱਕ ਿਸੰਗਲ, ਨਾਲ
ਲੱਗਦੇ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ 'ਤੇ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਾਂ ਤਾਂ ਿਕਸੇ ਿਵਅਕਤੀ ਜਾਂ ਿਕਸੇ ਕੰਪਨੀ
ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਜਾਂ ਪਬੰਧਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ: ਰਬੜ, ਕੌਫੀ, ਨਾਰੀਅਲ, ਅਤੇ ਚਾਹ
3. Food Crops: Food crops or subsistence crops are the ones that are meant
for human consumption. Example: Rice, Wheat, Maize, Pulses, and Millets
4. Horticulture: Crops that are grown in an enclosure, such as a garden, are
referred to as horticulture crops. It is the cultivation of plants for use in food
production, comfort, and aesthetics. Vegetables, trees, flowers, turf, bushes,
fruits, and nuts are the principal plant varieties under horticultural crops.
3. ਭੋਜਨ ਫਸਲਾਂ: ਭੋਜਨ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਜਾਂ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਉਹ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ
ਖਪਤ ਲਈ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ: ਚਾਵਲ, ਕਣਕ, ਮੱਕੀ, ਦਾਲਾਂ ਅਤੇ ਬਾਜਰੇ
4. ਬਾਗਬਾਨੀ: ਉਹ ਫਸਲਾਂ ਜੋ ਇੱਕ ਘੇਰੇ ਿਵੱਚ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਿਜਵ ਿਕ ਇੱਕ ਬਾਗ, ਬਾਗਬਾਨੀ
ਫਸਲਾਂ ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਭੋਜਨ ਉਤਪਾਦਨ, ਆਰਾਮ ਅਤੇ ਸੁਹਜ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਿਵੱਚ ਵਰਤਣ ਲਈ ਪੌਿਦਆਂ ਦੀ
ਕਾਸ਼ਤ ਹੈ। ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਰੁੱਖ, ਫੁੱਲ, ਮੈਦਾਨ, ਝਾੜੀਆਂ, ਫਲ ਅਤੇ ਿਗਰੀਦਾਰ ਬਾਗਬਾਨੀ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪਮੁੱਖ
ਪੌਿਦਆਂ ਦੀਆਂ ਿਕਸਮਾਂ ਹਨ।
Major Food Crops

Rice
1. Temperature: 22-32°C with high humidity.
2. Rainfall: 150-300 cm.
3. Soil Type: Deep clayey and loamy soil.
4. West Bengal is the top rice-producing state, followed by Punjab, Uttar Pradesh,
Andhra Pradesh, and Bihar.
5. It is the primary food crop for the vast majority of Indians.
1. ਤਾਪਮਾਨ: ਚ ਨਮੀ ਦੇ ਨਾਲ 22-32°C।
2. ਵਰਖਾ: 150-300 ਸੈ.ਮੀ.
3. ਿਮੱਟੀ ਦੀ ਿਕਸਮ: ਡੂੰਘੀ ਿਮੱਟੀ ਅਤੇ ਦੁਮਟੀਆ ਿਮੱਟੀ।
4. ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਸਭ ਤ ਵੱਧ ਚੌਲ ਉਤਪਾਦਕ ਰਾਜ ਹੈ, ਉਸ ਤ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ, ਤਰ ਪਦੇਸ਼, ਆਂਧਰਾ ਪਦੇਸ਼ ਅਤੇ
ਿਬਹਾਰ।
5. ਇਹ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਬਹੁਿਗਣਤੀ ਲਈ ਪਾਇਮਰੀ ਭੋਜਨ ਫਸਲ ਹੈ।
6. After China, India is the world's second-largest rice producer.
7. Paddy is grown three times a year in states like Assam, West Bengal, and
Odisha. These are Aus, Aman, and Boro.
8. Government Initiatives: A few government initiatives to support rice
cultivation include the National Food Security Mission, Hybrid Rice Seed
Production, and Rashtriya Krishi Vikas Yojana.
6. ਚੀਨ ਤ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤ ਵੱਡਾ ਚੌਲ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ।
7. ਅਸਾਮ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਓਡੀਸ਼ਾ ਵਰਗੇ ਰਾਜਾਂ ਿਵੱਚ ਝੋਨਾ ਸਾਲ ਿਵੱਚ ਿਤੰਨ ਵਾਰ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਔਸ, ਅਮਨ ਅਤੇ ਬੋਰੋ ਹਨ।
8. ਸਰਕਾਰੀ ਪਿਹਲਕਦਮੀਆਂ: ਚਾਵਲ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਲਈ ਕੁਝ ਸਰਕਾਰੀ ਪਿਹਲਕਦਮੀਆਂ
ਿਵੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੁਰਾਕ ਸੁਰੱਿਖਆ ਿਮਸ਼ਨ, ਹਾਈਿਬਡ ਰਾਈਸ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ, ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਿ ਸ਼ੀ ਿਵਕਾਸ
ਯੋਜਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
Wheat
1. Temperature: 10-15°C (sowing time) to 21-26°C (ripening and harvesting) in
bright sunlight.
2. Rainfall: 75-100 cm.
3. Soil Type: Well-drained fertile loamy and clayey loamy (Ganga-Satluj plains and
black soil region of the Deccan).
4. Top Wheat Producing States: Uttar Pradesh > Punjab > Madhya Pradesh >
Haryana > Rajasthan
5. After China, India is the second largest producer.
1. ਤਾਪਮਾਨ: ਚਮਕਦਾਰ ਧੁੱਪ ਿਵੱਚ 10-15°C (ਿਬਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ) ਤ 21-26°C (ਪੱਕਣਾ ਅਤੇ ਕਟਾਈ)।
2. ਵਰਖਾ: 75-100 ਸੈ.ਮੀ.
3. ਿਮੱਟੀ ਦੀ ਿਕਸਮ: ਵਧੀਆ ਿਨਕਾਸ ਵਾਲੀ ਉਪਜਾਊ ਦੋਮਟੀਆ ਅਤੇ ਿਮੱਟੀ ਦੀ ਲੋਮੀ (ਗੰਗਾ-ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਮੈਦਾਨੀ ਅਤੇ
ਡੇਕਨ ਦੀ ਕਾਲੀ ਿਮੱਟੀ ਖੇਤਰ)।
4. ਚੋਟੀ ਦੇ ਕਣਕ ਉਤਪਾਦਕ ਰਾਜ: ਤਰ ਪਦੇਸ਼ > ਪੰਜਾਬ > ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼ > ਹਿਰਆਣਾ > ਰਾਜਸਥਾਨ
5. ਚੀਨ ਤ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤ ਵੱਡਾ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ।
6. In north and northwestern India, this is the second most important cereal crop
and the main food crop.
7. The success of the Green Revolution contributed to the growth of Rabi crops,
particularly wheat.
8. Government Initiatives: Few government initiatives to support wheat
cultivation include the Macro Management Mode of Agriculture, the National
Food Security Mission, and the Rashtriya Krishi Vikas Yojana.
6. ਤਰੀ ਅਤੇ ਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਿਵੱਚ, ਇਹ ਅਨਾਜ ਦੀ ਦੂਜੀ ਸਭ ਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫਸਲ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਭੋਜਨ ਫਸਲ
ਹੈ।
7. ਹਰੀ ਾਂਤੀ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਨੇ ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕਣਕ ਦੇ ਵਾਧੇ ਿਵੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।
8. ਸਰਕਾਰੀ ਪਿਹਲਕਦਮੀਆਂ: ਕਣਕ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਲਈ ਕੁਝ ਸਰਕਾਰੀ ਪਿਹਲਕਦਮੀਆਂ ਿਵੱਚ
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਮੈਕਰੋ ਪਬੰਧਨ ਮੋਡ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੁਰਾਕ ਸੁਰੱਿਖਆ ਿਮਸ਼ਨ, ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਿ ਸ਼ੀ ਿਵਕਾਸ ਯੋਜਨਾ ਸ਼ਾਮਲ
ਹਨ।
Maize
1. Temperature: 21-27°C
2. Rainfall: High rainfall
3. Soil Type: old alluvial soil
4. Top Maize Producing States: Karnataka > Maharashtra > Madhya Pradesh >
Tamil Nadu > Telangana
5. India is the world's seventh-largest producer.
1. ਤਾਪਮਾਨ: 21-27°C
2. ਮ ਹ: ਵੱਧ ਬਾਿਰਸ਼
3. ਿਮੱਟੀ ਦੀ ਿਕਸਮ: ਪੁਰਾਣੀ ਿਮੱਟੀ
4. ਚੋਟੀ ਦੇ ਮੱਕੀ ਉਤਪਾਦਕ ਰਾਜ: ਕਰਨਾਟਕ > ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ > ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼ > ਤਾਿਮਲਨਾਡੂ > ਤੇਲੰਗਾਨਾ
5. ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸੱਤਵਾਂ ਸਭ ਤ ਵੱਡਾ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ।
6. It is used as both food and fodder.
7. The use of modern inputs such as High-Yielding Variety seeds,
fertilisers, and irrigation has contributed to increased maize production.
8. Government Initiative: One of the government's maize initiatives is the
Technology Mission on Maize.
6. ਇਸ ਦੀ ਵਰਤ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਚਾਰੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
7. ਚ-ਉਪਜ ਵਾਲੀਆਂ ਿਕਸਮਾਂ ਦੇ ਬੀਜਾਂ, ਖਾਦਾਂ ਅਤੇ ਿਸੰਚਾਈ ਵਰਗੇ ਆਧੁਿਨਕ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤ ਨੇ
ਮੱਕੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਉਣ ਿਵੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ।
8. ਸਰਕਾਰੀ ਪਿਹਲਕਦਮੀ: ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਮੱਕੀ ਦੀਆਂ ਪਿਹਲਕਦਮੀਆਂ ਿਵੱਚ ਇੱਕ ਮੱਕੀ 'ਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ
ਿਮਸ਼ਨ ਹੈ।
Millets
1. Temperature: 27-32°C
2. Rainfall: 50-100 cm.
3. Soil Type: They can be grown in poor alluvial or loamy soil because they are less
sensitive to soil deficiencies.
4. Jowar: A rain-fed crop grown in moist areas with little or no irrigation.
5. Bajra: Sandy soils and shallow black soil.
6. Ragi: Red, black, sandy, loamy, and shallow black soils. (Dry areas)
1. ਤਾਪਮਾਨ: 27-32°C
2. ਵਰਖਾ: 50-100 ਸੈ.ਮੀ.
3. ਿਮੱਟੀ ਦੀ ਿਕਸਮ: ਇਨਾਂ ਮਾੜੀ ਮੋਟੀ ਜਾਂ ਦੁਮਟੀਆ ਿਮੱਟੀ ਿਵੱਚ ਉਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਿਕ ਿਕ ਇਹ ਿਮੱਟੀ ਦੀ
ਘਾਟ ਪਤੀ ਘੱਟ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
4. ਜਵਾਰ: ਇੱਕ ਬਾਿਰਸ਼-ਆਧਾਿਰਤ ਫਸਲ ਜੋ ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਂ ਿਬਨਾਂ ਿਸੰਚਾਈ ਦੇ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
5. ਬਾਜਰਾ: ਰੇਤਲੀ ਿਮੱਟੀ ਅਤੇ ਘੱਟ ਕਾਲੀ ਿਮੱਟੀ।
6. ਰਾਗੀ: ਲਾਲ, ਕਾਲੀ, ਰੇਤਲੀ, ਦੁਮਟੀਆ ਅਤੇ ਘੱਟ ਕਾਲੀ ਿਮੱਟੀ। (ਸੁੱਕੇ ਖੇਤਰ)
7. Top Millets Producing States: Rajasthan > Karnataka > Maharashtra >
Madhya Pradesh > Uttar Pradesh
8. Jowar is the third most important food crop in terms of area and
production.
9. Government Initiatives: The National Agricultural Insurance Scheme
and the Initiative for Nutritional Security through Intensive Millets
Promotion are two examples of government efforts to support millet
production.
7. ਚੋਟੀ ਦੇ ਬਾਜਰੇ ਉਤਪਾਦਕ ਰਾਜ: ਰਾਜਸਥਾਨ > ਕਰਨਾਟਕ > ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ > ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼ > ਤਰ
ਪਦੇਸ਼
8. ਜਵਾਰ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਿਲਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਤੀਜੀ ਸਭ ਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖੁਰਾਕੀ ਫਸਲ ਹੈ।
9. ਸਰਕਾਰੀ ਪਿਹਲਕਦਮੀਆਂ: ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਬੀਮਾ ਯੋਜਨਾ ਅਤੇ ਇੰਟਿਸਵ ਬਾਜਰੇ ਪੋਤਸਾਹਨ
ਦੁਆਰਾ ਪੌਸ਼ਿਟਕ ਸੁਰੱਿਖਆ ਲਈ ਪਿਹਲਕਦਮੀ ਬਾਜਰੇ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ
ਯਤਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ।
Pulses
1. Temperature: 20-27°C
2. Rainfall: 25-60 cm.
3. Soil type: Sandy-loamy soil
4. Top Pulse Producing States: Madhya Pradesh > Rajasthan > Maharashtra > Uttar
Pradesh > Karnataka
5. India is the world's largest producer and consumer of pulses.
6. These are the main source of protein in a vegetarian diet.
1. ਤਾਪਮਾਨ: 20-27°C
2. ਵਰਖਾ: 25-60 ਸੈ.ਮੀ.
3. ਿਮੱਟੀ ਦੀ ਿਕਸਮ: ਰੇਤਲੀ-ਲੋਮੀ ਿਮੱਟੀ
4. ਪਮੁੱਖ ਦਾਲ ਉਤਪਾਦਕ ਰਾਜ: ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼ > ਰਾਜਸਥਾਨ > ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ > ਤਰ ਪਦੇਸ਼ > ਕਰਨਾਟਕ
5. ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤ ਵੱਡਾ ਉਤਪਾਦਕ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਦਾ ਖਪਤਕਾਰ ਹੈ।
6. ਇਹ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ ਿਵੱਚ ਪੋਟੀਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹਨ।
7. Tur (arhar), urad, moong, masur, peas, and gramme are the major pulses
grown in India.
8. All of these crops, with the exception of arhar, are leguminous and contribute
to soil fertility restoration by fixing nitrogen from the air. As a result, these are
typically grown in rotation with other crops.
9. Government Initiatives: The government's plans to support pulse production
include the National Food Security Mission for Pulses, the Pulses Development
Scheme, and the Technological Mission on Pulses.
7. ਤੂਰ (ਅਰਹਰ), ਉੜਦ, ਮੂੰਗ, ਮਸੂਰ, ਮਟਰ ਅਤੇ ਚਨੇ ਭਾਰਤ ਿਵੱਚ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਮੁੱਖ ਦਾਲਾਂ
ਹਨ।
8. ਅਰਹਰ ਦੇ ਅਪਵਾਦ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਫਲੀਦਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਹਵਾ ਤ ਨਾਈਟੋਜਨ ਠੀਕ ਕਰਕੇ
ਿਮੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਬਹਾਲੀ ਿਵੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਤੀਜੇ ਵਜ, ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੋਰ ਫਸਲਾਂ
ਦੇ ਨਾਲ ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਿਵੱਚ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
9. ਸਰਕਾਰੀ ਪਿਹਲਕਦਮੀਆਂ: ਦਾਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਿਵੱਚ
ਦਾਲਾਂ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੁਰਾਕ ਸੁਰੱਿਖਆ ਿਮਸ਼ਨ, ਦਾਲਾਂ ਿਵਕਾਸ ਯੋਜਨਾ, ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਿਮਸ਼ਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
Major Cash Crops
Sugarcane
Temperature: 21-27°C with a hot and humid climate.
Rainfall: 75-100 cm.
Soil Type: Deep rich loamy soil.
Top Sugarcane Producing States: Uttar Pradesh > Maharashtra > Karnatak
a > Tamil Nadu > Bihar
After Brazil, India is the world's second-largest producer of sugarcane.
ਤਾਪਮਾਨ: ਗਰਮ ਅਤੇ ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਮੌਸਮ ਦੇ ਨਾਲ 21-27°C।
ਵਰਖਾ: 75-100 ਸੈ.ਮੀ.
ਿਮੱਟੀ ਦੀ ਿਕਸਮ: ਡੂੰਘੀ ਅਮੀਰ ਲੋਮੀ ਿਮੱਟੀ।
ਚੋਟੀ ਦੇ ਗੰਨਾ ਉਤਪਾਦਕ ਰਾਜ: ਤਰ ਪਦੇਸ਼ > ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ > ਕਰਨਾਟਕ > ਤਾਿਮਲਨਾਡੂ > ਿਬਹਾਰ
ਬਾਜ਼ੀਲ ਤ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤ ਵੱਡਾ ਗੰਨਾ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ।
•It can be grown in a wide range of soils, from sandy loam to clay loam, as
long as they are well drained.
•From planting to harvesting, manual labour is required.
•It is the primary source of sugar, gur (jaggery), khandsari, and molasses.
•Government Initiatives: The Scheme for Extending Financial Assistance
to Sugar Undertakings (SEFASU) and the National Policy on Biofuels are
two government initiatives to support sugarcane production and the sugar
industry.
•ਇਹ ਰੇਤਲੇ ਦੋਮਟ ਤ ਿਮੱਟੀ ਦੇ ਦੋਮਟ ਤੱਕ, ਿਮੱਟੀ ਦੀ ਇੱਕ ਿਵਸ਼ਾਲ ਸ਼ੇਣੀ ਿਵੱਚ ਉਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ,
ਜਦ ਤੱਕ ਉਹ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਿਨਕਾਸ ਵਾਲੇ ਹੋਣ।
•ਬੀਜਣ ਤ ਲੈ ਕੇ ਵਾਢੀ ਤੱਕ ਹੱਥ ਿਮਹਨਤ ਕਰਨੀ ਪਦੀ ਹੈ।
•ਇਹ ਖੰਡ, ਗੁੜ (ਗੁੜ), ਖੰਡਸਾਰੀ ਅਤੇ ਗੁੜ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹੈ।
•ਸਰਕਾਰੀ ਪਿਹਲਕਦਮੀਆਂ: ਸ਼ੂਗਰ ਅੰਡਰਟੇਿਕੰਗਜ਼ (SEFASU) ਿਵੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਸਕੀਮ
ਅਤੇ ਬਾਇਓਿਫਊਲ 'ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੀਤੀ ਗੰਨੇ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਖੰਡ ਉਦਯੋਗ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਲਈ ਦੋ
ਸਰਕਾਰੀ ਪਿਹਲਕਦਮੀਆਂ ਹਨ।
Oilseed
1. Temperature: 15-30°C
2. Rainfall: 30-75 cm.
3. Soil Type: Loam to clayey loam and well-drained sandy loams.
4. Top Oilseed Producing States: Madhya Pradesh > Rajasthan > Gujarat >
Maharashtra > Uttar Pradesh
5. Groundnut, mustard, coconut, sesamum (til), soyabean, castor seeds,
cotton seeds, linseed, and sunflower are the most common oil seeds
produced in India.
1. ਤਾਪਮਾਨ: 15-30°C
2. ਵਰਖਾ: 30-75 ਸੈ.ਮੀ.
3. ਿਮੱਟੀ ਦੀ ਿਕਸਮ: ਦੋਮਟ ਤ ਿਮੱਟੀ ਦੇ ਦੋਮਟੀਆ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਿਨਕਾਸ ਵਾਲੇ ਰੇਤਲੇ ਦੋਮਟ।
4. ਚੋਟੀ ਦੇ ਤੇਲ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਕ ਰਾਜ: ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼ > ਰਾਜਸਥਾਨ > ਗੁਜਰਾਤ > ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ > ਤਰ
ਪਦੇਸ਼
5. ਮੂੰਗਫਲੀ, ਸਰ, ਨਾਰੀਅਲ, ਿਤਲ (ਿਤਲ), ਸੋਇਆਬੀਨ, ਅਰੰਡੀ ਦੇ ਬੀਜ, ਕਪਾਹ ਦੇ ਬੀਜ, ਅਲਸੀ, ਅਤੇ
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਭਾਰਤ ਿਵੱਚ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਭ ਤ ਆਮ ਤੇਲ ਬੀਜ ਹਨ।
6. The majority of these are edible and used as cooking
mediums. However, some of these are also used as raw
materials in the manufacture of soap, cosmetics, and ointments.
7. Government Initiatives: Examples of government initiatives
for oilseeds include the Yellow Revolution and the Integrated
Scheme on Oilseeds, Pulses, Oil Palm, and Maize (ISOPOM).
6. ਇਹਨਾਂ ਿਵੱਚ ਿਜ਼ਆਦਾਤਰ ਖਾਣਯੋਗ ਹਨ ਅਤੇ ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਮਾਿਧਅਮ ਵਜ ਵਰਤੇ
ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਿਕ, ਇਹਨਾਂ ਿਵੱਚ ਕੁਝ ਸਾਬਣ, ਿਸ਼ੰਗਾਰ ਸਮੱਗਰੀ ਅਤੇ ਮਲਮਾਂ ਦੇ
ਿਨਰਮਾਣ ਿਵੱਚ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਵਜ ਵੀ ਵਰਿਤਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
7. ਸਰਕਾਰੀ ਪਿਹਲਕਦਮੀਆਂ: ਤੇਲ ਬੀਜਾਂ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ ਪਿਹਲਕਦਮੀਆਂ ਦੀਆਂ
ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਿਵੱਚ ਪੀਲੀ ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਤੇਲ ਬੀਜਾਂ, ਦਾਲਾਂ, ਤੇਲ ਪਾਮ, ਅਤੇ ਮੱਕੀ (ISOPOM)
'ਤੇ ਏਕੀਿ ਤ ਯੋਜਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
Major Plantation Crops
Tea
1. Temperature: 20-30°C
2. Rainfall: 150-300 cm.
3. Soil Type: Deep, fertile, well-drained soil rich in humus and organic matter.
4. Top Tea Producing States: Assam > West Bengal > Tamil Nadu
5. India is the world's second largest producer of tea.
6. The British introduced it to the eastern hill slopes of India.
1. ਤਾਪਮਾਨ: 20-30°C
2. ਵਰਖਾ: 150-300 ਸੈ.ਮੀ.
3. ਿਮੱਟੀ ਦੀ ਿਕਸਮ: ਡੂੰਘੀ, ਉਪਜਾਊ, ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਿਨਕਾਸ ਵਾਲੀ ਿਮੱਟੀ ਹੁੰਮਸ ਅਤੇ ਜੈਿਵਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ।
4. ਚੋਟੀ ਦੇ ਚਾਹ ਉਤਪਾਦਕ ਰਾਜ: ਆਸਾਮ > ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ > ਤਾਿਮਲਨਾਡੂ
5. ਭਾਰਤ ਚਾਹ ਦਾ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤ ਵੱਡਾ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ।
6. ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਇਸ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਪਹਾੜੀ ਢਲਾਣਾਂ ਿਵੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
7. The slopes of the eastern hills have a humid climate and evenly distributed
rainfall without water logging, making them ideal for tea terrace farming.
8. Tea is a labor-intensive industry. It necessitates a large supply of cheap,
skilled labour. To preserve the freshness of the tea, it is processed within the tea
garden.
9. Government Initiatives: Tea Development and Promotion Scheme, Wage
Compensation Scheme, and Tea Boutiques are a few of the government tea
schemes.
7. ਪੂਰਬੀ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਢਲਾਣਾਂ ਿਵੱਚ ਨਮੀ ਵਾਲਾ ਮਾਹੌਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਭਰਨ ਤ ਿਬਨਾਂ ਸਮਾਨ ਰੂਪ ਿਵੱਚ
ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਿਜਸ ਨਾਲ ਉਹ ਚਾਹ ਦੀ ਛੱਤ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਆਦਰਸ਼ ਬਣਦੇ ਹਨ।
8. ਚਾਹ ਇੱਕ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਵਾਲਾ ਉਦਯੋਗ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਸਤੇ, ਹੁਨਰਮੰਦ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਸਪਲਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਚਾਹ ਦੀ ਤਾਜ਼ਗੀ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਇਸ ਚਾਹ ਦੇ ਬਾਗ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪੋਸੈਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
9. ਸਰਕਾਰੀ ਪਿਹਲਕਦਮੀਆਂ: ਚਾਹ ਿਵਕਾਸ ਅਤੇ ਪੋਤਸਾਹਨ ਸਕੀਮ, ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਸਕੀਮ, ਅਤੇ ਚਾਹ
ਬੁਟੀਕ ਕੁਝ ਸਰਕਾਰੀ ਚਾਹ ਸਕੀਮਾਂ ਹਨ।
Coffee
1. Temperature: 15-28°C
2. Rainfall: 150-250 cm.
3. Soil Type: Well-drained, deep friable loamy soil.
4. Top Coffee Producing States: Karnataka > Kerala > Tamil Nadu
5. India is the seventh largest producer.
6. Coffee was first introduced on the Baba Budan Hills after it was
brought from Yemen.
1. ਤਾਪਮਾਨ: 15-28°C
2. ਵਰਖਾ: 150-250 ਸੈ.ਮੀ.
3. ਿਮੱਟੀ ਦੀ ਿਕਸਮ: ਵਧੀਆ ਿਨਕਾਸ ਵਾਲੀ, ਡੂੰਘੀ ਨਾਜ਼ੁਕ ਦੁਮਟੀਆ ਿਮੱਟੀ।
4. ਚੋਟੀ ਦੇ ਕੌਫੀ ਉਤਪਾਦਕ ਰਾਜ: ਕਰਨਾਟਕ > ਕੇਰਲ > ਤਾਿਮਲਨਾਡੂ
5. ਭਾਰਤ ਸੱਤਵਾਂ ਸਭ ਤ ਵੱਡਾ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ।
6. ਕਾਫੀ ਪਿਹਲਾਂ ਬਾਬਾ ਬੁਡਾਨ ਪਹਾੜੀਆਂ 'ਤੇ ਯਮਨ ਤ ਿਲਆਂਦੀ ਗਈ ਸੀ।
7. Hills with a well-defined shade canopy comprised of
evergreen leguminous trees provide the ideal conditions for
coffee cultivation, which is why it is primarily concentrated in
hilly regions.
8. The Arabica coffee variety from India is well-known
throughout the world.
9. The government has launched a number of Integrated
Coffee Development Projects and schemes to support coffee
production.
7. ਸਦਾਬਹਾਰ ਫਲੀਦਾਰ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਪਿਰਭਾਿਸ਼ਤ ਛਾਂ ਵਾਲੀ ਛਾਂਦਾਰ
ਪਹਾੜੀਆਂ ਕੌਫੀ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਆਦਰਸ਼ ਸਿਥਤੀਆਂ ਪਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ
ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਕਦਿਰਤ ਹੈ।
8. ਭਾਰਤ ਤ ਅਰੇਿਬਕਾ ਕੌਫੀ ਦੀ ਿਕਸਮ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਿਵੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।
9. ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੌਫੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਲਈ ਕਈ ਏਕੀਿ ਤ ਕੌਫੀ ਿਵਕਾਸ
Rubber
1. Temperature: above 25°C in a humid and moist climate.
2. Rainfall: Over 200 cm.
3. Soil type: Rich, well-drained alluvial soil.
4. Kerala is the leading producer of rubber, followed by Tamil Nadu and
Karnataka.
5. It is an equatorial crop, but it is also grown in tropical and subtropical
areas under special conditions.
1. ਤਾਪਮਾਨ: ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਮਾਹੌਲ ਿਵੱਚ 25°C ਤ ਪਰ।
2. ਵਰਖਾ: 200 ਸਟੀਮੀਟਰ ਤ ਵੱਧ।
3. ਿਮੱਟੀ ਦੀ ਿਕਸਮ: ਅਮੀਰ, ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਿਨਕਾਸ ਵਾਲੀ ਿਮੱਟੀ।
4. ਕੇਰਲ ਰਬੜ ਦਾ ਮੋਹਰੀ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ, ਉਸ ਤ ਬਾਅਦ ਤਾਿਮਲਨਾਡੂ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕ ਆ ਦੇ ਹਨ।
5. ਇਹ ਭੂ ਮੱਧੀ ਫਸਲ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਖਾਸ ਹਾਲਤਾਂ ਿਵੱਚ ਗਰਮ ਖੰਡੀ ਅਤੇ ਉਪ-ਉਪਖੰਡੀ ਖੇਤਰਾਂ ਿਵੱਚ ਵੀ
ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
6. Rubber is a vital raw material in industry.
7. Government Initiatives: Government-led rubber initiatives
include the Rubber Plantation Development Scheme and the
Rubber Group Planting Scheme.

6. ਉਦਯੋਗ ਿਵੱਚ ਰਬੜ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੱਚਾ ਮਾਲ ਹੈ।

7. ਸਰਕਾਰੀ ਪਿਹਲਕਦਮੀਆਂ: ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਰਬੜ ਪਿਹਲਕਦਮੀਆਂ
ਿਵੱਚ ਰਬੜ ਪਲਾਂਟੇਸ਼ਨ ਿਡਵੈਲਪਮਟ ਸਕੀਮ ਅਤੇ ਰਬੜ ਗਰੁੱਪ ਪਲਾਂਿਟੰਗ ਸਕੀਮ ਸ਼ਾਮਲ
ਹਨ।
Major Fibre Crops
Cotton
1. Temperature: 21-30°C
2. Rainfall: 50-100cm.
3. Soil Type: Deccan Plateau's well-drained black cotton soil.
4. Gujarat > Maharashtra > Telangana > Andhra Pradesh > Rajasthan are the top
cotton-producing states.
5. Cotton is thought to have originated in India. Cotton is a major raw material in
the cotton textile industry.
1. ਤਾਪਮਾਨ: 21-30°C
2. ਵਰਖਾ: 50-100cm।
3. ਿਮੱਟੀ ਦੀ ਿਕਸਮ: ਡੇਕਨ ਪਠਾਰ ਦੀ ਚੰਗੀ ਿਨਕਾਸ ਵਾਲੀ ਕਾਲੀ ਸੂਤੀ ਿਮੱਟੀ।
4. ਗੁਜਰਾਤ > ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ > ਤੇਲੰਗਾਨਾ > ਆਂਧਰਾ ਪਦੇਸ਼ > ਰਾਜਸਥਾਨ ਸਭ ਤ ਵੱਧ ਕਪਾਹ ਉਤਪਾਦਕ ਰਾਜ ਹਨ।
5. ਮੰਿਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਿਕ ਕਪਾਹ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਭਾਰਤ ਿਵੱਚ ਹੋਈ ਹੈ। ਕਪਾਹ ਕਪਾਹ ਕੱਪੜਾ ਉਦਯੋਗ ਿਵੱਚ ਇੱਕ ਪਮੁੱਖ
ਕੱਚਾ ਮਾਲ ਹੈ।
6. Cotton requires 210 frost-free days and full sun to grow.
7. It is a kharif crop that takes 6 to 8 months to mature.
8. Government Initiatives: The government initiatives for increasing cotton
production in India are the Silver Fibre Revolution and the Technology
Mission on Cotton.
9. Cotton has been genetically modified into BT Cotton to combat
environmental stress and pest attacks.
6. ਕਪਾਹ ਵਧਣ ਲਈ 210 ਠੰਡ ਤ ਮੁਕਤ ਿਦਨ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
7. ਇਹ ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਹੈ ਜੋ ਪੱਕਣ ਲਈ 6 ਤ 8 ਮਹੀਨੇ ਲਦੀ ਹੈ।
8. ਸਰਕਾਰੀ ਪਿਹਲਕਦਮੀਆਂ: ਭਾਰਤ ਿਵੱਚ ਕਪਾਹ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ
ਪਿਹਲਕਦਮੀਆਂ ਹਨ ਿਸਲਵਰ ਫਾਈਬਰ ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਕਪਾਹ 'ਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਿਮਸ਼ਨ।
9. ਵਾਤਾਵਰਨ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਕੀਿੜਆਂ ਦੇ ਹਮਿਲਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਪਾਹ ਜੈਨੇਿਟਕ ਤੌਰ 'ਤੇ
ਬੀ.ਟੀ. ਕਾਟਨ ਿਵੱਚ ਸੋਿਧਆ ਿਗਆ ਹੈ।
India's Changing Cropping Patterns
1. Cropping pattern is a dynamic concept that changes over time and space. It is
defined as the proportion of land under various crops at any given time. Over time, a
variety of crops may be grown in combinations and rotations.
2. Rainfall, climate, temperature, soil type, technology, and farmers' socioeconomic
conditions all influence cropping patterns in India.
3. These changes in cropping patterns were primarily caused by an increase in crop
prices. Cropping patterns in India have changed dramatically since independence.
1. ਕੱਟਣ ਦਾ ਪੈਟਰਨ ਇੱਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸੰਕਲਪ ਹੈ ਜੋ ਸਮ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਬਦਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਿਕਸੇ ਵੀ ਸਮ ਵੱਖ-
ਵੱਖ ਫ਼ਸਲਾਂ ਅਧੀਨ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਅਨੁ ਪਾਤ ਵਜ ਪਿਰਭਾਿਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਮ ਦੇ ਨਾਲ, ਕਈ ਿਕਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ
ਸੰਜੋਗਾਂ ਅਤੇ ਰੋਟੇਸ਼ਨਾਂ ਿਵੱਚ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
2. ਮ ਹ, ਜਲਵਾਯੂ, ਤਾਪਮਾਨ, ਿਮੱਟੀ ਦੀ ਿਕਸਮ, ਤਕਨਾਲੋਜੀ, ਅਤੇ ਿਕਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮਾਿਜਕ-ਆਰਿਥਕ ਸਿਥਤੀਆਂ ਸਾਰੇ
ਭਾਰਤ ਿਵੱਚ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਪਭਾਿਵਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
3. ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਪੈਟਰਨ ਿਵੱਚ ਇਹ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਿਵੱਚ ਵਾਧੇ ਕਾਰਨ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਭਾਰਤ
ਿਵੱਚ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਬਦਲ ਗਏ ਹਨ
4. Cropping patterns changed as a result of the Green Revolution. Rice
was introduced to the states of Punjab, Haryana, and Uttar Pradesh.
5. Because of the introduction of new technologies in Indian agriculture,
crop cultivation has become very profitable and productive.
6. Farmers are shifting away from traditional non-cash/non-commercial
crops such as cereals and pulses and toward cash/commercial crops such
as oilseeds, fruits, vegetables, spices, and so on.
4. ਹਰੀ ਾਂਤੀ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਪੈਟਰਨ ਬਦਲ ਗਏ। ਚੌਲਾਂ ਪੰਜਾਬ, ਹਿਰਆਣਾ ਅਤੇ ਤਰ
ਪਦੇਸ਼ ਰਾਜਾਂ ਿਵੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਸੀ।
5. ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀ ਿਵੱਚ ਨਵੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਕਾਰਨ, ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਅਤੇ
ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।
6. ਿਕਸਾਨ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਗੈਰ-ਨਕਦੀ/ਗੈਰ-ਵਪਾਰਕ ਫਸਲਾਂ ਿਜਵ ਿਕ ਅਨਾਜ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਤ ਦੂਰ ਹੋ ਰਹੇ
ਹਨ ਅਤੇ ਨਕਦੀ/ਵਪਾਰਕ ਫਸਲਾਂ ਿਜਵ ਿਕ ਤੇਲ ਬੀਜ, ਫਲ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਮਸਾਲੇ ਆਿਦ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੇ ਹਨ।
7. Farmers have altered their crop patterns in order to reap the benefits of
economic expansion as well.
8. Climate change has influenced the Indian monsoon, causing cropping patterns to
shift.
9. Population growth and urbanization have resulted in land conversion, increased
intensive farming, and altered cropping patterns.
7. ਆਰਿਥਕ ਿਵਸਤਾਰ ਦੇ ਲਾਭਾਂ ਪਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਿਕਸਾਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਪੈਟਰਨ ਬਦਿਲਆ ਹੈ।
8. ਜਲਵਾਯੂ ਪਿਰਵਰਤਨ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਮਾਨਸੂਨ ਪਭਾਿਵਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਿਜਸ ਕਾਰਨ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਪੈਟਰਨ ਬਦਲ ਗਏ ਹਨ।
9. ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਸ਼ਿਹਰੀਕਰਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜ ਭੂਮੀ ਪਿਰਵਰਤਨ, ਤੀਬਰ ਖੇਤੀ ਿਵੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਅਤੇ
ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਬਦਲੇ ਹਨ।
Recent Initiatives Undertaken by Government
1. Price Deficiency Payment (PDP): The government recently launched th
e "Price Deficiency Payment (PDP)" scheme, which is modelled after the
Madhya Pradesh (MP) Government's 2. Bhavantar Bhugtan Yojana and is
only intended to protect oilseed farmers.
3. The government will pay farmers the difference between the MSP and
the monthly average price of oilseeds quoted in the wholesale market
under the scheme.
1. ਮੁੱਲ ਘਾਟਾ ਭੁ ਗਤਾਨ (PDP): ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਿਵੱਚ "ਕੀਮਤ ਘਾਟਾ ਭੁ ਗਤਾਨ (PDP)" ਸਕੀਮ
ਲਾਂਚ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਿਕ ਮੱਧ ਪਦੇਸ਼ (MP) ਸਰਕਾਰ ਦੀ
2. ਭਾਵੰਤਰ ਭੁ ਗਤਾਨ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਬਾਅਦ ਿਤਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਿਸਰਫ ਤੇਲ ਬੀਜ
ਿਕਸਾਨਾਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਹੈ।
3. ਸਰਕਾਰ ਿਕਸਾਨਾਂ ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਤਿਹਤ ਥੋਕ ਬਾਜ਼ਾਰ ਿਵੱਚ ਤੇਲ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸਮਰਥਨ ਮੁੱਲ
ਅਤੇ ਮਾਿਸਕ ਔਸਤ ਕੀਮਤ ਦੇ ਿਵਚਕਾਰਲੇ ਫਰਕ ਦਾ ਭੁ ਗਤਾਨ ਕਰੇਗੀ।
3. Pradhan Mantri Annadata Aay Sanrakshan Abhiyan (PM-AASHA): The Central
Government has announced an umbrella policy known as the Pradhan Mantri
Annadata Aay Sanrakshan Abhiyan (PM-AASHA) to ensure that farmers growing
oilseeds, pulses, and copra receive the MSP that they are promised each year.
4. The scheme is composed of several sub-schemes:
5. Price Support Scheme (PSS)
6. Price Deficiency Payment (PDP)
3. ਪਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅੰਨਦਾਤਾ ਆਯ ਸੰਰਕਸ਼ਣ ਅਿਭਆਨ (PM-AASHA): ਕਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਛਤਰੀ ਨੀਤੀ ਦਾ
ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਿਜਸ ਪਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅੰਨਦਾਤਾ ਆਯ ਸੰਰਕਸ਼ਣ ਅਿਭਆਨ (PM-AASHA) ਿਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ
ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਿਕ ਤੇਲ ਬੀਜਾਂ, ਦਾਲਾਂ ਅਤੇ ਕੋਪੜਾ ਉਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਿਕਸਾਨਾਂ MSP ਿਮਲੇ। ਿਕ
ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਹਰ ਸਾਲ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
4. ਇਹ ਸਕੀਮ ਕਈ ਉਪ-ਸਕੀਮਾਂ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ:
5. ਕੀਮਤ ਸਹਾਇਤਾ ਯੋਜਨਾ (PSS)
6. ਕੀਮਤ ਦੀ ਘਾਟ ਭੁਗਤਾਨ (PDP)
7. Pilot procurement by private traders at MSP
8. IFFCO iMandi: IFFCO iMandi is a Social Commerce app for rural India.
It was designed for large communities, enabling commerce, content,
and communication in a simple, seamless, and secure manner.
9. It is a one-stop shop for agricultural inputs and produce, FMCG,
electronics, loans, insurance, and so on.

7. ਪਾਈਵੇਟ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸਮਰਥਨ ਮੁੱਲ 'ਤੇ ਪਾਇਲਟ ਖਰੀਦ

8. IFFCO iMandi: IFFCO iMandi ਪਡੂ ਭਾਰਤ ਲਈ ਇੱਕ ਸੋਸ਼ਲ ਕਾਮਰਸ ਐਪ ਹੈ। ਇਹ ਵੱਡੇ
ਭਾਈਚਾਿਰਆਂ ਲਈ ਿਡਜ਼ਾਇਨ ਕੀਤਾ ਿਗਆ ਸੀ, ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ, ਸਿਹਜ ਅਤੇ ਸੁਰੱਿਖਅਤ ਢੰਗ ਨਾਲ
ਵਪਾਰ, ਸਮੱਗਰੀ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾ ਦਾ ਹੈ।
9. ਇਹ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਇਨਪੁਟਸ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਾਂ, ਐਫਐਮਸੀਜੀ, ਇਲੈਕਟੋਿਨਕਸ, ਲੋਨ, ਬੀਮਾ, ਆਿਦ ਲਈ
ਇੱਕ-ਸਟਾਪ ਦੁਕਾਨ ਹੈ।
Conclusion
Farmers in India rely on agriculture for a living, so they first
consider the economic viability of a crop within their socio-
physical and political environment. Crops contribute to
overall economic growth in the country, but the numbers are
small.
ਭਾਰਤ ਿਵੱਚ ਿਕਸਾਨ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਲਈ ਖੇਤੀਬਾੜੀ 'ਤੇ ਿਨਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸਲਈ ਉਹ
ਪਿਹਲਾਂ ਆਪਣੇ ਸਮਾਿਜਕ-ਭੌਿਤਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਿਤਕ ਮਾਹੌਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਫਸਲ ਦੀ
ਆਰਿਥਕ ਿਵਹਾਰਕਤਾ 'ਤੇ ਿਵਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫਸਲਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਆਰਿਥਕ ਿਵਕਾਸ
ਿਵੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਸੰਿਖਆ ਘੱਟ ਹਨ।
To improve its position, the country must undertake novel
initiatives and revise its plans and policies. In addition, for
better output, the most recent agricultural technologies and
equipment should be used, and more educated and qualified
individuals should enter the farming sector.


ਆਪਣੀ ਸਿਥਤੀ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ, ਦੇਸ਼ ਨਵੀਆਂ ਪਿਹਲਕਦਮੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ
ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਨੀਤੀਆਂ ਸੋਧਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ
ਤ ਇਲਾਵਾ, ਿਬਹਤਰ ਆਉਟਪੁੱਟ ਲਈ, ਸਭ ਤ ਨਵੀਨਤਮ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਅਤੇ
ਉਪਕਰਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਪੜੇ-ਿਲਖੇ ਅਤੇ ਯੋਗ
ਿਵਅਕਤੀਆਂ ਖੇਤੀ ਖੇਤਰ ਿਵੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
THANK
S