Trang1

TOÙM TAÉT GIAÙO KHOA : NITÔ – PHOÁT PHO

§ 1 NHAÄN XEÙT CHUNG VEÀ NHOÙM NITÔ – PHOÁT PHO

Teân Kí hieäu Soá TT Caáu hình e Baùn kính Ñoä aâm ñieän
2 3
Nitô N 7 - 2s 2p Taêng Giaûm
2 3
Phoát pho P 15 - 3s 3p daàn töø daàn töø
Asen As 33 - 4s24p3 Nitô Nitô
2 3
Antimon Sb 51 - 5s 5p ñeán ñeán
2 3
Bitmut Bi 83 - 6s 6p bitmut bitmut
- 2 3
Nhaän xeùt : * Ñeàu coù 5 e lôùp ngoaøi cuøng ns np neân coù xu höôùng thu theâm 3e- ñeå ñaït
lôùp voû beàn  theå hieän tính oâxi hoaù
* Coù 3 electron ñoäc thaân  goùp chung 3 electron vôùi caùc nguyeân toá khaùc  taïo lieân keát ccoïng hoaù trò vaø
coù hoaù trò laø 3
* Khaùc N khoâng coù lôùp d, caùc nguyeân toá khaùc khi bò kích thích electron s nhaûy leân d taïo 5 electron ñoäc
thaân  caùc nguyeân toá khaùc coù hoaù trò 5

ns2 np3 nd kích thích np3 nd1

§ 2 NITÔ N  N
Phaân töû coù lieân keát 3 beàn vöõng  trô ôû ñk thöôøng hoaït ñoäng ôû nhieät ñoä cao
I/ Hoaù tính :
1) Taùc duïng kim loaïi hoaït ñoäng : Li, Ca, Al, Mg taïo ra nitrua kim loaïi
0
t
6Li + N2   2Li3N ( Litinitrua)
0
t
2Al + N2   2AlN ( Nhoâmnitrua)
Caùc nitrua deå bò thuyû phaân trong nöôùc: AlN + 3 HOH   Al(OH)3 + NH3
2) Taùc duïng vôùi oxi ôû nhieät ñoä cao :
20000 c
N2 + O2 
 2NO ( Nitô oxit )
NO taïo ra taùc duïng ngay vôùi oxi
t0
2NO + O2   2 NO2 ( Nitô ñioxit maøu nâu ñoû )
3) Taùc duïng H2 xt Fe ôû 500oC :
4500c xt Fe
N2 + H2 2 NH3 amoniac
Hieäu suaát thaáp, phaûn öùng toaû nhieät. Ñeå naâng cao hieäu suaát: taêng aùp suaát heä, giaûm nhieät ñoä heä, giaûm noàng
ñoä NH3 taêng noàng ñoä N2, H2
II/ Ñieàu cheá :
1) Chöng caát phaân ñoaïn khoâng khí loûng
2) Trong phoøng thí nghieäm:
+ Nhieät phaân amoni nitric NH4NO2
0
t
NH4NO2   N2 + H2O
Thay NH4NO2 baèng dung dịch bảo hoà hoãn hôïp KNO2 vaø NH4Cl
0
t
KNO2 + NH4Cl   KCl + N2 + 2H2O
+ Nhieät phaân (NH4)2Cr2O7 amino ñicromat
0
t
(NH4)2Cr2O7   N2 + Cr2O3 + 4 H2O
III/ Caùc soá oxi hoaù caàn nhôù cuûa Nitô :
-3 0 +1 +2 +3 +4 +5

NH3(NH4+) N2 N2O NO N2O3 NO2 HNO3(N2O5)

 Trang2

§3- AMONIAC NH3

..
N
H H H
Caáu taïo hình thaùp Nitô coøn 1 ñoâi e töï do taïo lieân keát cho H+ gaây ra tính bazô. Soá oxi hoaù – 3 cöïc tieåu
theå hieän tính khöû
I/ Hoaù tính : .. H +
+
1) Tính bazô NH3 + H H–N–H
H
a) Taùc duïng H2O : NH3 + HOH NH4+ + OH-
Dung dòch NH3 laøm xanh quyø tím chöùa ñoàng thôøi NH3, NH4+,OH-
b) Taùc duïng vôùi axít taïo muoái amoni
HCl + NH3   NH4Cl ( Amoniclorua)
NH3 + HNO3   NH4NO3 ( Amoni nitrat)
c) Taùc duïng dung dòch muoái voâ cô taïo hiñroâxít kim loaïi keát tuûa
3NH3 + 3 H2O + AlCl3   Al(OH)3 + 3NH4Cl
2NH3 + 2H2O + FeSO4   Fe(OH)2 + (NH4)2SO4
* Ñaëc bieät : Cu(OH)2, Zn(OH)2, AgX, AgOH tan trong d2+ NH3 vì taïo ra phöùc chaát
t0
Cu(OH)2 + 4NH3   [Cu(NH3)4](OH)2 tan
Töông töï [Zn(NH3)2](OH)2 tan. Coøn AgOH taïo Ag(NH3)2OH tan hay Ag(NH3)2X tan trong nöôùc
AgCl + 2NH3 Ag(NH3)2Cl tan
-3 0 2+
2)Tính khöû : N e
 N , N khi taùc duïng vôùi caùc chaát oxi hoaù
a)Vôùi Cl2 chaùy trong NH3 taïo khoùi traéng
t0
3Cl2 + 2NH3   N2 + 6 HCl
t0
HCl + NH3   NH4Cl ( Khoùi traéng)
b)Vôùi oxi :
3
- Khoâng coù xt: 2NH3 + O2  N2 + 3H2O
2
5 Pt
-Khi coù xt Pt ôû 850oC : 2NH3 + O2 2NO + 3 H2O
2 8500c

c)Vôùi oxít kim loaïi keùm hoaït ñoäng

to
2NH3 + 3CuO  3Cu + N2 + 3H2O
3)Phaûn öùng vôùi CO2 ôû to, xt:
xt,t0,p
2NH3 + CO2 
 (NH2)2CO + H2O
phaân ureâ
Ureâ deå bò thuyû phaân trong nöôùc : (NH2)2CO + 2H2O  (NH4)2CO3
II/ ÖÙng duïng : + Saûn xuaát phaân boùn NH4Cl, NH4NO3, (NH4)2SO4, NH4H2PO4, (NH2)2CO
* Ñieàu cheá: +Cho muoái Nh4+ taùc duïng OH- : NH4+ + OH-  NH3 + H2O
+ Thuyû phaân caùc nitrua kim loaïi : AlN + 3H2O  Al(OH)3 + NH3
+ Toång hôïp töø N2 vaø H2 :
N2 + 3H2 0 2 NH3
xt t ,p

§4 – MUOÁI AMONI NH4+

I/ Hoaù tính :
1) Phaûn öùng thuyû phaân : taïo PH < 7, ñoû quyø tím
NH4+ + HOH NH3 + H3+O
2) Trao ñoåi ion vôùi axít, bazô, muoái khaùc
 Trang3
t0
NH4Cl + NaOH   NH3 + NaCl + H2O
(NH4)2SO4 + BaCl2   BaSO4  + 2NH4Cl
NH4HCO3 + HCl   NHCl2 + CO2 + H2O
3) Nhieät phaân : taát caû ñeàu bò nhieät phaân
* Muoái amino cuûa axít khoâng coù tính oxi hoaù nhö HX, H2CO3 nhieät phaân taïo NH3 vaø axít töông öùng
0
t
NH4X   NH3 + HX goïi laø söï thaêng hoa – duøng haøng kim loaïi
t0
NH4HCO3   NH3 + CO2 + H2O
0
t
(NH4)2CO3   2NH3 + CO2 + H2O duøng laøm thuoác noå
* Muoái amoni cuûa coù tính oxi hoaù nhö HNO2, HNO3, … nhieät phaân taïo caùc hôïp chaát cuûa nitô coù soá oxi
hoaù taêng töø N-3  N+x
t0
NH4NO2   N2 + H2O
0
t
NH4NO3   N2O + H2O
0
t
(NH4)2Cr2O7   N2 + Cr2O3 + 4 H2O
1
Muoái NH4Cl duøng laøm saïch beà maët kim loaïi tröôùc khi haøn.
2
4) Ñieàu cheá muoái NH4+
+ Cho NH3 taùc duïng axít töông öùng
+ Rieâng NH4HCO3 suïc khí CO2 qua d2 NH3
CO2 + NH3 + H2O NH4HCO3
§5- NITÔ ÑIOXIT NO2
NO2 maøu naâu ñoû, muøi xoác, ñoäc hoaù loûng ôû 21oC, hoaù raén ôû – 11oC traïng thí loûng coù maøu vaøng nhaït.
I/ Hoaù tính : N+4 soá oxi hoaù trung gian  vöøa theå hieän tính khöû, tính oxi hoaù. NO2 laø oxit taïo muoái
a) Phaûn öùng truøng hôïp : 2NO2 N2O4
khoâng maøu maøu ñoû
Ôû –11oC caân baèng taïo heát N2O4 khoâng maøu, ôû 140oC cbaèng taïo heát NO2 maøu naâu ñoû
b) Tính khöû : taùc duïng ôû ozoân N+4 e
N+5
2NO2 + O3   N2O5 + O2
c) Tính oxi hoaù: N+4  e
N+2
0
t
NO2 + SO2   NO + SO3
d)Tính axít:
* Taùc duïng vôùi nöôùc Khi coù maët oxi 4NO2 + 2H2O + O2   4HNO3
* Taùc duïng dung dòch kieàm taïo 2 muoái
2NO2 + KOH   KNO3 + KNO2 + H2O
§6.AXIT NITRIC HNO3
I.Tính chaát hoaù hoïc: Coù tính axit vaø tính oxi hoaù
1)Tính axit: HNO3 coù ñaày ñuû tính axit cuûa moät axit maïnh
-Laøm ñoû giaáy quì tím ,dung dòch loaõng coù vò chua
-Taùc duïng vôùi bazô taïo muoái HNO3 + NaOH   NaNO3 + H2O
- Taùc duïng vôùi oxit bazô taïo muoái 2 HNO3 + CuO   Cu(NO3)2 + H2O
- Taùc duïng vôùi muoái taïo muoái môùi 2HNO3 + CaCO3   Ca(NO3)2 +CO2 + H2O
2)Tính oxi hoaù: Soá oxi hoùa cuûa nitô cöïc ñaïi+5,ñoä aâm ñieän cuûa nitô lôùn 3.0,caáu truùc phaân töû HNO3 keùm
beàn neân NO3- coù tính oxi hoaù maïnh
a)Taùc duïng vôùi kim loaïi :Taùc duïng haàu heát caùc kim loaïi tröø Au vaø Pt taïo muoái coù hoaù trò cao,nöôùc vaø giaûi
phoùng caùc khí NO2 ,NO,N2O,N2,hay NH4+ .Khí naøo ñöôïc giaûi phoùng tuyø vaøo noàng ñoä axit ñaëc hay loaõng,
nhieät ñoä axit noùng hay nguoäi,tuyø vaøo kim loaïi hoaït ñoäng hay keùm hoaït ñoäng
 Trang4
M + HNO3 M(NO3)n + Khí(NO2 ,NO,N2O,N2,hay NH4+) +H2O
 HNO3ñaäm ñaëc pöù taïo khí NO2 : N+5 +1e =N+4(NO2)
Viduï: Cu + 4HNO3ñ.ñaëc   Cu(NO3)2 + 2NO2 + H2O
 HNO3 loaõng pöù taïo khí NO,N2O,N2 hay NH4+ tuyø vaøo ñoä hoaït ñoäng cuûa kim loaïi
-Kim loaïi keùm hoaït ñoäng nhö Cu,Ag,Pb,Fe pöù thöôøng taïo NO
Ví duï: 3 Cu + 8HNO3loaõng   3Cu(NO3)2 + 2NO +4 H2O
- Kim loaïi hoaït ñoäng nhö Al,Zn,Mg pöù thöôøng taïo N2O,N2 hay NH4+
Ví duï: 4 Mg + 10HNO3loaõng   4Mg(NO3)2 + N2O +5 H2O
b)Taùc duïng vôùi phi kim C,P,S .HNO3 oxi hoaù ñöôïc caùc phi kim ñöa soá oxi hoaù phi kim leân cao ñoàng thôøi
giaûi phoùng NO2 hay NO
Vi duï: C +4 HNO3ñ,ñaëc   CO2 +4 NO2 + 2H2O
S + 2HNO3loaõng   H2SO4 + 2NO
c)Taùc duïng vôùi caùc hôïp chaát cuûa Fe vaø S trong ñoù soá oxi hoaù cuûa Fe vaø S coøn thaáp nhö: FeS ,FeS2,
FeCO3,CuS, ZnS.......HNO3 tieáp tuïc oxi hoaù Fe vaø S ñöa chuùng leân soá oxi hoaù cao ñoàng thôøi taïo khí NO
,NO2.....
Viduï: FeS + 6 HNO3loaõng   Fe(NO3)3 + H2SO4 + 3NO + 2H2O
3FeCO3 + 10 HNO3loaõng   3 Fe(NO3)3 +3 CO2 + NO + 5H2O
II.Ñieàu cheá HNO3
a)Trong phoøng thí nghieäm:Cho KNO3 raén taùc duïng vôùi H2SO4ñ.ñ ñun noùng ôû aùp suaát thaáp
KNO3 + H2SO4ñ.ñ = KHSO4 + HNO3
b)Trong coâng nghieäp toång hôïp töø NH3: NH3  NO  NO2  HNO3
Pt
-Oxi hoaù NH3 baèng O2 xt Pt: 2 NH3 + 5O2 2 NO +3 H2O
8500
- Oxi hoaù NO baèng O2 2NO + O2 c 2 NO2
-Hôïp nöôùc NO2 coù maët O2 4 NO2 + O2 + 2H2O 4 HNO3
§7.MUOÁI NITRAT M(NO3)n
I.Tính chaát hoaù hoïc:
1)Söï nhieät phaân :Taát caû caùc muoái nitrat keùm beàn khi ñun noùng ñeàu bò nhieät phaân saûn phaåm thu ñöôïc tuyø
vaøo kim loaïi coù trong muoái
 Muoái nitrat cuûa kim loaïi ñöùng tröôùc Mg:
t0
2 M(NO3)n   2M(NO2)n + n O2
t0
Ví duï: 2KNO3   2 KNO2 + O2
 Muoái nitrat cuûa kim loaïi ñöùng töø Mg ñeán Cu:
t0
4 M(NO3)n   2 M2On +4n NO2 + n O2
0
t
VÍ duï : 2 Cu(NO3)2   2 CuO + 4NO2 + O2
 Muoái nitrat cuûa kim loaïi ñöùng sau Cu:
t0
2 M(NO3)n   2M +2n NO2 + n O2
t0
Ví duï : 2 AgNO3   2Ag + 2NO2 + O2
2)Tính oxi hoaù cuûa ion NO3 : Trong moâi tröôøng axit H+ thì ion NO3- coù tính oxi hoaù nhö axit nitric
-

Vi duï: Cu khoâng tan ñöôïc trong dung dòch KNO3 ,Cu cuõng khoâng tan ñöôïc trong dung dòch H2SO4 loaõng
.Nhöng neáu cho Cu vaøo dung dòch KNO3 trong H2SO4 loaõng thì Cu bò tan dung dòch coù maøu xanh cuûa Cu2+
vaø coù khí khoâng maøu bay ra hoaù naâu ngoaøi khoâng khí
t0
3 Cu + 2KNO3 + 4 H2SO4   3CuSO4 + K2SO4 + 2NO +4H2O
- + t0
3 Cu + NO3 + 8H   3Cu2+ + 2NO +4 H2O
NO + O2kk   NO2 ( maøu naâu ñoû)
Phaûn öùng treân ñöôïc duøng ñeå nhaän bieát ion NO3-