Translated from English to Turkish - www.onlinedoctranslator.

com

William Stallings
Bilgisayar organizasyonu
ve Mimarlık
10buBaskı

Tarafından düzenlendi

Dr.George Lazik

+
Bölüm 1
Temel Kavramlar ve
Bilgisayarın Evrimi
© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.
 Bilgisayar Mimarisi
Bilgisayar organizasyonu
• Kullanıcılar tarafından görülebilen bir • Komut seti, çeşitli veri
sistemin özellikleri türlerini temsil etmek için
programcı kullanılan bit sayısı, G/Ç
• Bir programın mantıksal mekanizmaları, teknikler
yürütülmesi üzerinde doğrudan hafızayı adreslemek için
etkiye sahip olmak

yay
A chhiitte ackttu
urra
Tümü
Crtakompu tam
hata
Attttrriibbu
tameS
s
O milletvekili
a
yay
A ch ackttue
hiitte
ben
nccllu udde::
aman tanrım

Org
Ö gBaniiz
İRza Ahayır
attiio çık
Tümü
C ompu tamhata
Attttrriibbu
tameS s
Ortak milletvekili
a
Örg
O gB aniiz
İRza AN
attiio çık
ben
nccllu ud
de::

• Donanım ayrıntıları • Operasyonel birimler ve

için şeffaf bunların bağlantıları
programcı, kontrol bunu fark eden
sinyaller, arayüzler mimari
bilgisayar arasında özellikler
ve çevre birimleri, kullanılan
bellek teknolojisi

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+
IBM Sistemi
370 Mimarlık

- IBM System/370 mimarisi

- 1970 yılında tanıtıldı
- Bir dizi model dahil edildi
- Orijinal yazılımdan vazgeçmek zorunda kalmadan daha pahalı ve daha hızlı bir
modele yükseltme yapılabilir
- Yeni modeller gelişmiş teknolojiyle sunuluyor ancak aynı mimariyi
koruyor, böylece müşterinin yazılım yatırımı korunuyor

- Mimarlık, IBM'in ana bilgisayar ürün serisinin mimarisi olarak

günümüze kadar gelmiştir.

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+
Yapı ve işlev

- Hiyerarşik sistem
- Yapı
- Birbiriyle ilişkili alt
- Bileşenlerin birbirleriyle
sistemler kümesi
ilişki kurma şekli
- Karmaşık sistemlerin hiyerarşik
doğası hem tasarımları hem de
- İşlev
süreçleri açısından esastır.
Tanım - Bireysel bileşenlerin yapının
bir parçası olarak çalışması
- Tasarımcının aynı anda sistemin
yalnızca belirli bir düzeyiyle
ilgilenmesi gerekir
- Her düzeyde yapı ve işlevle
ilgilidir

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+
İşlev
- Bir bilgisayarın gerçekleştirebileceği dört temel işlev vardır:
- Veri işleme
- Veriler çok çeşitli biçimlerde olabilir ve işleme
gereksinimlerinin aralığı geniştir
- Veri depolama
- Kısa vadeli
- Uzun vadeli
- Veri hareketi
- Giriş-çıkış (G/Ç) - bilgisayara doğrudan bağlı bir cihazdan (çevre
birimi) veri alındığında veya bu cihaza iletildiğinde
- Veri iletişimi – veriler uzak mesafelere, uzak bir cihaza veya
cihazdan taşındığında
- Kontrol
- Bir kontrol birimi, bilgisayarın kaynaklarını yönetir ve talimatlara
yanıt olarak işlevsel parçalarının performansını düzenler.

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 BİLGİSAYAR

G/Ç Ana
hafıza

Sistem
Otobüs

İşlemci

İşlemci

Kayıtlar ALU

Yapı Dahili
Otobüs

Kontrol
Birim

KONTROL
BİRİM

Sıralama
Mantık

Kontrol ünitesi
Kayıtlar ve
Kod çözücüler

Kontrol
Hafıza

Şekil 1.1 Bir Bilgisayarın Yukarıdan Aşağıya Görünümü

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+
- İşlemci–bilgisayarın
çalışmasını kontrol eder ve veri
Dört tane var işleme işlevlerini yerine getirir
ana yapısal
bileşenler - Ana hafıza–verileri depolar
bilgisayarın: - G/Ç–verileri bilgisayarla harici
bilgisayar arasında taşır
çevre

- Sistem Ara Bağlantısı– CPU,

ana bellek ve G/Ç arasında
iletişimi sağlayan bir mekanizma

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+ - Kontrol ünitesi
İşlemci
- CPU'nun ve dolayısıyla bilgisayarın
çalışmasını kontrol eder
Başlıca yapısal
- Aritmetik ve Mantık Birimi (ALU)
bileşenler:
- Bilgisayarın veri işleme
fonksiyonunu gerçekleştirir

- Kayıtlar
- CPU'ya dahili depolama sağlayın

- CPU Ara Bağlantısı

- Kontrol ünitesi, ALU ve kayıtlar
arasındaki iletişimi sağlayan bazı
mekanizmalar

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+
Çok Çekirdekli Bilgisayar Yapısı

- Merkezi İşlem Birimi (CPU)

- Bilgisayarın talimatları alıp yürüten kısmı
- Bir ALU, bir kontrol ünitesi ve kayıtlardan oluşur
- Tek işlem birimine sahip bir sistemdeki işlemci olarak anılır

- Çekirdek

- Bir işlemci çipindeki ayrı bir işlem birimi

- İşlevsellik açısından tek CPU'lu bir sistemdeki CPU'ya eşdeğer olabilir
- Özel işlem birimleri aynı zamanda çekirdek olarak da adlandırılır

- İşlemci
- Bir veya daha fazla çekirdek içeren fiziksel bir silikon parçası
- Talimatları yorumlayan ve yürüten bilgisayar bileşenidir
- Olarak anılırçok çekirdekli işlemcibirden fazla çekirdek içeriyorsa

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+
Ön bellek

- İşlemci ile ana bellek arasında birden fazla bellek katmanı

- Ana bellekten daha küçük ve daha hızlıdır

- Yakın gelecekte kullanılması muhtemel ana bellekteki verileri

önbelleğe yerleştirerek bellek erişimini hızlandırmak için
kullanılır

- Düzey 1 (L1) çekirdeğe en yakın ve ek düzeyler (L2, L3, vb.)

giderek çekirdekten uzaklaşacak şekilde birden çok önbellek
düzeyi kullanılarak daha büyük bir performans artışı elde
edilebilir.

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 ANAKART
Ana bellek yongaları

İşlemci
yonga
G/Ç çipleri

İŞLEMCİ ÇİPİ

Çekirdek Çekirdek Çekirdek Çekirdek

L3 önbellek L3 önbellek

Çekirdek Çekirdek Çekirdek Çekirdek

ÇEKİRDEK

Aritmetik
Talimat ve mantık
Yük/
mantık birim (ALU) mağaza mantığı

L1 önbellek L1 veri önbelleği

L2 talimatı L2 verileri
önbellek önbellek

Şekil 1.2 Çok Çekirdekli Bir Bilgisayarın Ana Unsurlarının Basitleştirilmiş Görünümü

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Şekil 1.3
İki Intel Dört Çekirdekli Xeon İşlemcili Anakart

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Şekil 1.4

zKurumsal
EC12 İşlemci
Birim (PU)
Çip Diyagramı

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Şekil 1.5

zKurumsal
EC12
Çekirdek Düzeni

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+
Bilgisayarların Tarihi
Birinci Nesil: Vacu

- Dijital mantık elemanları ve hafıza için

vakum tüpleri kullanıldı
- IAS bilgisayarı
- Temel tasarım yaklaşımı mağazaydı
- Matematikçiye atfedildiJohn von
- Fikrin ilk yayımı1945içinEDVAC
- Tasarım Princeton İleri Araştırmalar Enstitüsü'nde başladı
- 1952'de tamamlandı

- Sonraki tüm genel amaçlı bilgisayarların prototipi

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Merkezi İşlem Birimi (CPU)

Aritmetik-mantık birimi (CA)

AC MQ

Giriş-
Aritmetik mantık
çıktı
devreler
teçhizat
(Ben, Ö)

MBR

Talimatlar
ve veriler

Talimatlar
ve veriler
M(0)
M(1)
M(2)
M(3) bilgisayar IBR
AC: Akümülatör yazmacı MQ:
M(4)
çarpma-bölüm yazmacı MBR:
bellek arabellek yazmacı IBR:
talimat arabellek yazmacı PC:
MAR IR program sayacı
MAR: hafıza adresi kaydı IR:
Ana
talimat kaydı
hafıza
(M)
Kontrol
Kontrol
devreler
sinyaller
M(4092)
M(4093)
Program kontrol ünitesi (CC)
M(4095)

Adresler

Şekil 1.6 IAS Yapısı

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 01 39

işaret biti (a) Sayı kelimesi

sol talimat (20 bit) doğru talimat (20 bit)

0 8 20 28 39

işlem kodu (8 bit) adres (12 bit) işlem kodu (8 bit) adres (12 bit)

(b) Talimat kelimesi

Şekil 1.7 IAS Bellek Formatları

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+ Kayıtlar
Ben
M ayüzgünüm
onları ybbu offfhata giis
Örneğinstte
hata• Bellekte saklanacak veya G/Ç ünitesine gönderilecek bir kelime içerir
((M
MBBR)) • Veya bellekten veya G/Ç ünitesinden bir kelime almak için kullanılır

Ben
M ayüzgünüm
onları evet ggdrre
reklam esssS • MBR'ye yazılacak veya MBR'ye okunacak kelimenin hafızasındaki
giis
yeniden
Örneğinstte
hata ((M AR
yüksek R))
lisans adresini belirtir.

IIn
ns uccttiioAhayır
strru çıkÖrneğin
giisstte R))
hata ((IIR • Yürütülen 8 bitlik işlem kodu talimatını içerir

IIn
ns
strru uccttiioAnot
çıkbu offfhata • Bellekteki bir kelimenin sağ el talimatını geçici olarak tutmak için
giis
yeniden
Örneğinstte BR
hata ((IIB R)) kullanılır

• Bellekten alınacak sonraki talimat çiftinin adresini içerir

P vey
Proro benmcortak
büyükanne senBM
ntte
hata ((P C))
bilgisayar

ACcc uhsen
ımulla AC
veya ((A
üzerine CABİRveD • ALU işlemlerinin işlenenlerini ve sonuçlarını geçici olarak tutmak için
sen
M hata
plliie
ullttiip peki
sen trntt ((M
ottiie MQ Q)) kullanılır

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Başlangıç

Evet Sıradaki HAYIR

talimat MAR bilgisayar

Hafıza yok IBR'de mi?

F eTch erişim
döngü
gerekli
MBR M(MAR)

Sol
IR IBR (0:7) IR MBR (20:27) HAYIR
talimat Evet IBR MBR (20:39)
IR MBR (0:7)
MAR IBR (8:19) MAR MBR (28:39) gerekli?
MAR MBR (8:19)

bilgisayar Bilgisayar + 1

IR'de kod çözme talimatı

AC M(X) M(X, 0:19)'a git AC > 0 ise AC AC + M(X)

M(X, 0:19)'a git

C
Yürütme Evet
AC > 0 mı?
csen
cle

MBR M(MAR) bilgisayar MAR HAYIR MBR M(MAR)

AC MBR AC AC + MBR

M(X) = adresi X olan bellek konumunun içeriği (i:j) = i'den

j'ye kadar olan bitler

Şekil 1.8 IAS Operasyonunun Kısmi Akış Şeması

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Simgesel
Talimat Türü İşlem kodu Temsil Tanım
00001010 MQ YÜKLE MQ yazmacının içeriğini AC
akümülatörüne aktarın
00001001 YÜK MQ,M(X) X bellek konumunun içeriğini MQ'ya
aktarın
00100001 STOR M(X) Akümülatörün içeriğini hafıza konumu X'e
Veri aktarımı aktarın
00000001 YÜK M(X) M(X)'i akümülatöre aktarın –
00000010 YÜK –M(X) M(X)'i akümülatöre aktarın
00000011 YÜK |M(X)| M(X)'in mutlak değerini
akümülatöre aktarın
00000100 YÜK –|M(X)| Transfer –|M(X)| akümülatöre
Şartsız 00001101 ATLAMA M(X,0:19) Bir sonraki talimatı M(X)'in sol yarısından alın Bir

Tablo 1.1
dal 00001110 ATLAMA M(X,20:39) sonraki talimatı M(X)'in sağ yarısından alın
00001111 ATLAMA+ M(X,0:19) Eğer akümülatördeki sayı negatif değilse,
M(X)'in sol yarısından sonraki talimatı alın.
JÜ Akümülatördeki sayı negatif
Milletvekili değilse, bir sonraki talimatı
Koşullu dal + şuradan alın:

IAS
M(X M(X)'in sağ yarısı
, 20:
39)

00000101 M(X) EKLE M(X)'i AC'ye ekleyin; sonucu AC Ekle |

Komut seti
00000111 EKLE |M(X)| M(X)|'e koy AC'ye; sonucu AC'ye koy M(X)'i
00000110 ALT M(X) AC'den çıkar; sonucu AC'ye koy
00001000 ALT |M(X)| Çıkar |M(X)| AC'den; geri kalanını AC'ye
koy
00001011 MUL M(X) M(X)'i MQ ile çarpın; sonucun en önemli
bitlerini AC'ye, en az anlamlı bitleri MQ'ya
Aritmetik
koy
00001100 DIV M(X) AC'yi M(X)'e bölün; bölümü MQ'ya ve
geri kalanı AC'ye koyun
00010100 LSH Akümülatörü 2 ile çarpın; yani, bir bitlik konum
sola kaydır
00010101 RSH Akümülatörü 2'ye bölün; yani bir konum sağa
kaydır
00010010 STOR M(X,8:19) M(X)'teki sol adres alanını AC'nin en sağdaki
12 biti ile değiştirin
Adres değişikliği
00010011 STOR M(X,28:39) M(X)'teki sağ adres alanını AC'nin en sağdaki
12 bitiyle değiştirin (Tablo ders kitabının 17. sayfasında mevcuttur.)

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+
Bilgisayarların Tarihi
İkinci Nesil: Transistörler
- Daha küçük

- Daha ucuz

- Vakum tüpünden daha az ısı yayar

- birkatı hal cihazısilikondan yapılmış

- 1947'de Bell Laboratuvarlarında icat edildi

- Tamamen transistörlü bilgisayarlar 1950'lerin

sonlarına kadar ticari olarak mevcut değildi.

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+
Tablo 1.2
Bilgisayar Nesilleri

Yaklaşık Tipik Hız

Nesil Tarih Teknoloji (saniyedeki işlemler)
1 1946–1957 Vakum tüpü 40.000

2 1957–1964 Transistör 200.000

3 1965–1971 Küçük ve orta ölçekli 1.000.000

entegrasyon
4 1972–1977 Büyük ölçekli entegrasyon Çok 10.000.000

5 1978–1991 büyük ölçekli entegrasyon Ultra 100.000.000

6 1991- büyük ölçekli entegrasyon > 1.000.000.000

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+
İkinci Nesil Bilgisayarlar

- Tanıtıldı:
- Daha karmaşık aritmetik ve mantık birimleri ve
kontrol birimleri
- Üst düzey programlama dillerinin kullanımı
- Hükmüsistem yazılımıaşağıdakileri yapma olanağı
sağladı:
- Programları yükle
- Verileri çevre birimlerine taşıma
- Kütüphaneler ortak hesaplamalar gerçekleştirir

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 IBM 7094 bilgisayarı Çevresel aygıtlar

Manyetik bant

birimler

İşlemci
Kart
yumruk
Veri
kanal
Astar
yazıcı

Kart
okuyucu

Davul Veri Kanalı

Çok-
perküsyon çekici
Veri
kanal
bir
Disk
Uzmanlaşmış
Veri
kanal
Disk G/Ç Bilgisayarı
Aşırı-
bantlar

Hafıza Veri Teleişleme

kanal teçhizat

Şekil 1.9 Bir IBM 7094 Yapılandırması

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Bilgisayarların Tarihi
Üçüncü Nesil: Tümleşik Devreler

- 1958 – entegre devrenin icadı

- Ayrık bileşen
- Tek, bağımsız transistör
- Ayrı olarak üretilir, kendi kaplarında paketlenir ve masonit benzeri
devre kartlarına lehimlenir veya kablolanır
- Üretim süreci pahalı ve hantaldı

- Üçüncü kuşağın en önemli iki üyesiIBM Sistemi/360ve

ARALIK PDP-8

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Boolean İkili
Giriş mantık Çıktı Giriş depolamak Çıktı
işlev hücre

Okumak

Yazmak
Etkinleştir
sinyal

(a) Kapı (b) Bellek hücresi

Şekil 1.10 Temel Bilgisayar Elemanları

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+ - Bir bilgisayar; kapılardan, hafıza
Birleşik hücrelerinden ve
Bu unsurlar arasındaki
Devreler bağlantılar

- Kapılar ve hafıza hücreleri basit

- Veri depolama – bellek hücreleri dijital elektronik bileşenlerden
tarafından sağlanır yapılmıştır
- Veri işleme – kapılar tarafından
- Transistörler, dirençler ve iletkenler
sağlanır
gibi bileşenlerin tek bir malzemeden
üretilebileceği gerçeğinden yararlanır.
- Veri hareketi – bileşenler
arasındaki yollar, verileri silikon gibi yarı iletken
bellekten belleğe ve bellekten
kapılardan belleğe taşımak için - Tek bir silikon levha üzerinde
kullanılır aynı anda birçok transistör
üretilebilir
- Kontrol – bileşenler arasındaki
yollar kontrol sinyallerini - Transistörler, devreler oluşturmak
taşıyabilir için işlemci metalizasyonuyla
bağlanabilir

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Gofret

Yonga

Geçit

Paketlenmiş
yonga

Şekil 1.11 Gofret, Çip ve Kapı Arasındaki İlişki

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.
 iş ı
ilm sas
re
st a
si şm

ed y a
de
ör

te şu
an lı

re
tr k ça

e
en ulu

ila oo
gr

M
İl

n
100 milyar
10 milyar

1 milyar

100 m
10 m
100.000
10.000
1.000
100
10
1
1947 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 2000 05 11

Şekil 1.12 Entegre Devrelerdeki Transistör Sayısındaki Artış

(DRAM belleği)

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

Moore Yasası
19655;; G sıraAçık
nAMyah e –– ocrtak
maden
Gitmek sen
o--ffo BM
vede
hata ya
Yapmak ntte
IIn kapalı yani

Öbsse
O hata veEd gün hım
hayır MBhata ya BİR Ha
orrss tth
nssiisstto ekortak
olmakcsen Ulldb e
Ttrra'nın dışında olmak

pu
P tabii Açık
ki hayır ng
bir ssiin akch
güzel pw
hipip WA
göt sen ngeev
blliin ve
hatayysenadet
varış Yapmak
merkez

C Açık
Ortak nsse peki
eşitlik yani
trnc
ce ssM kapalı
Ayah aw
e'ss lla
maden h ::
Hız bir dereceye kadar yavaşladı
her 18'de iki katına çıkıyor
1970'li yıllarda aylar
ama devam etti maliyeti Elektrik Bilgisayar
bilgisayar mantığı yol uzunluğu küçülür Azaltma
o zamandan beri bu oran Daha az
ve hafıza kısaltılmış, ve daha fazlası güç ve
ara çip
devre var artan uygun soğutma
çeşitli ortamlarda bağlantılar
bir yere düştü işletme Gereksinimler
dramatik oran hız kullanın

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+
IBM Sistemi/360

- 1964'te açıklandı

- Ürün grubu eski IBM makineleriyle uyumlu değildi

- On yılın başarısıydı ve IBM'in ezici çoğunlukla baskın

bilgisayar satıcısı olmasını sağlamlaştırdı

- Mimari, bugüne kadar IBM'in ana bilgisayar bilgisayarlarının mimarisi

olmaya devam ediyor

- Sektörün ilk planlanan bilgisayar ailesi miydi?

- Modeller, bir model için yazılan programın serideki başka bir
model tarafından yürütülebilmesi gerektiği anlamında
uyumluydu.

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+ Aile Özellikleri
Siim
miilla
varışorr
Siimmiilla
varışorr
detrnttiicCA
Tümü
de trnttiicCA
Tümü
kimlik

Öpehata ngG
kimlik
attiin
ben uccttiio
Açık
evet
operasyon
nssttrru
ssy
evet M
falan
onları

IIn
nc adet
crere assin nG
g
IIn
nc adet
crere nG
assin g
N hım MBhata yakapalı II//O
Ö
ssp
peee Ed
D
hayır olmak

po
P orrttss

IIn
nccrereadet nG
assin g
IIn
nc adet
crere ngcortak
assin osstt
Ben
M ay ey ssiizzee
onları üzgünüm

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Konsol Ana G/Ç G/Ç
İşlemci
denetleyici hafıza modül modül

Omnibus

Şekil 1.13 PDP-8 Veri Yolu Yapısı

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 + LSI
Büyük
Ölçek
Entegrasyon
Daha sonra

Nesiller
VLSI
Çok büyük
Ölçek
Entegrasyon

ULSI
Yarı İletken Bellek Ultra Büyük
Mikroişlemciler Ölçek
Entegrasyon

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Yarı İletken Bellek
1970 yılında Fairchild ilk nispeten geniş yarı iletken belleği üretti

Çip yaklaşık büyüklükteydi 256 bit tutabilir

Yıkıcı olmayan Çekirdekten çok daha hızlı
tek çekirdekli hafıza

1974'te yarı iletken belleğin bit başına fiyatı, bit başına fiyatın altına düştü
çekirdek hafızanın
Bellek maliyetinde buna karşılık gelen sürekli ve Bellek ve işlemci teknolojilerindeki gelişmeler
hızlı bir düşüş yaşandı. bilgisayarların doğasını değiştirdi.
fiziksel bellek yoğunluğunda artış on yıldan az

Siin
ncce 19700sseonları
miic Açık
ortak ve
ductto
ya daBen ayüzgünüm
m onları ehHa b ee
eşekolmak trpeki
saat
sen
ug
ghsaat13
1 3 ge
grtrhayır
hata Açık
attiio nss

Her nesil, önceki nesle göre dört kat daha fazla depolama yoğunluğu sağladı.
bit başına maliyeti azaltarak ve erişim süresini azaltarak

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+
Mikroişlemciler
- İşlemci yongalarındaki öğelerin yoğunluğu artmaya devam etti
- Her çipin üzerine gittikçe daha fazla öğe yerleştirildi, böylece tek bir
bilgisayar işlemcisi oluşturmak için giderek daha az çipe ihtiyaç
duyuldu.

- 1971 Intel 4004'ü geliştirdi

- Bir CPU'nun tüm bileşenlerini tek bir çipte içeren ilk çip

- Mikroişlemcinin doğuşu

- 1972 Intel 8008'i geliştirdi

- İlk 8 bitlik mikroişlemci

- 1974 Intel 8080'i geliştirdi

- İlk genel amaçlı mikroişlemci
- Daha hızlıdır, daha zengin bir talimat setine sahiptir, daha geniş bir
yeteneğe sahiptir

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Intel Mikroişlemcilerin Gelişimi

4004 8008 8080 8086 8088

Tanıtıldı 1971 1972 1974 1978 1979
5 MHz, 8 MHz, 10
Saat hızları 108 kHz 108 kHz 2 MHz 5MHz, 8MHz
MHz
Otobüs genişliği 4 bit 8 bit 8 bit 16 bit 8 bit
Sayısı
2.300 3.500 6.000 29.000 29.000
transistörler

Özellik boyutu
10 8 6 3 6
(um)
Adreslenebilir
640 Bayt 16 KB 64 KB 1 MB 1 MB
hafıza

(a) 1970'lerin İşlemcileri

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Intel Mikroişlemcilerin Gelişimi
486TM DX
80286 386TM DX 386TM SX
İşlemci

Tanıtıldı 1982 1985 1988 1989

6 MHz - 12,5 16 MHz - 33 16 MHz - 33 25 MHz - 50
Saat hızları
MHz MHz MHz MHz
Otobüs genişliği 16 bit 32 bit 16 bit 32 bit
Transistör sayısı
134.000 275.000 275.000 1.2 milyon

Özellik boyutu (μm) 1.5 1 1 0,8 - 1

Adreslenebilir
16MB 4 CİGABAYT 16MB 4 CİGABAYT
hafıza
Sanal
1GB 64TB 64TB 64TB
hafıza
Önbellek — — — 8 kB

(b) 1980'lerin İşlemcileri

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.
 Intel Mikroişlemcilerin Gelişimi

486TM SX Pentium Pentium Pro Pentium II

Tanıtıldı 1991 1993 1995 1997
16 MHz - 33 60 MHz - 166 150 MHz - 200 200 MHz - 300
Saat hızları
MHz MHz, MHz MHz
Otobüs genişliği 32 bit 32 bit 64 bit 64 bit
Sayısı
1.185 milyon 3,1 milyon 5,5 milyon 7,5 milyon
transistörler
Özellik boyutu (μm) 1 0,8 0,6 0,35
Adreslenebilir
4 CİGABAYT 4 CİGABAYT 64 GB 64 GB
hafıza
Sanal bellek 64TB 64TB 64TB 64TB
512 kB L1 ve 1
Önbellek 8 kB 8 kB 512 kB L2
MB L2

(c) 1990'ların İşlemcileri

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Intel Mikroişlemcilerin Gelişimi
Çekirdek 2 Duo Çekirdek i7 EE
Pentium III Pentium 4
4960X
Tanıtıldı 1999 2000 2006 2013
Saat hızları 450 - 660 MHz 1,3 - 1,8 GHz 1,06 - 1,2 GHz 4 GHz
Otobüs

geniş 64 bit 64 bit 64 bit 64 bit

bu
Sayısı
9,5 milyon 42 milyon 167 milyon 1,86 milyar
transistörler
Özellik boyutu (nm) 250 180 65 22
Adreslenebilir
64 GB 64 GB 64 GB 64 GB
hafıza
Sanal bellek 64TB 64TB 64TB 64TB
1,5MB L2/15
Önbellek 512 kB L2 256 kB L2 2 MB L2
MB L3
Çekirdek sayısı 1 1 2 6

(d) Son İşlemciler

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.
+
Intel x86 Mimarisinin Evrimi

- İki işlemci ailesi Intel x86 ve ARM mimarileridir

- Mevcut x86 teklifleri, karmaşık komut seti bilgisayarları (CISC'ler) üzerinde

onlarca yıldır süren tasarım çabalarının sonuçlarını temsil etmektedir.

- İşlemci tasarımına alternatif bir yaklaşım, azaltılmış komut

seti bilgisayarıdır (RISC).

- ARM mimarisi çok çeşitli gömülü sistemlerde kullanılır ve

piyasadaki en güçlü ve en iyi tasarlanmış RISC tabanlı
sistemlerden biridir.

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Intel Ürün Serisinin Gelişiminin Öne
Çıkan Noktaları:
8080 8086 80286 80386 80486
• Dünyada ilk • Daha fazlası • 8086 etkinleştirmenin • Intel'in ilk 32 • Tanıtıldı
genel- güçlü 16 bit genişletilmesi bit makinesi çok kullanımı
amaç makine bir adrese hitap etmek • İlk Intel Daha
mikroişlemci • Vardır 16 MB bellek işlemci komplike
• 8 bitlik makine, talimat sadece yerine Destek ve güçlü
8 bitlik veri yolu önbellek veya 1 MB çoklu görev önbellek
hafızaya kuyruk, bu teknoloji ve
• İlk kişiselde bir şeyi önceden getirir komplike
kullanıldı birkaç talimat talimat
bilgisayar onlar olmadan önce boru hattı
(Altay) uygulanmış • Ayrıca yerleşik bir matematik

• İlk de sunulmaktadır

görünüşü yardımcı işlemci

x86
mimari
• 8088 bunun bir
çeşidiydi
işlemci ve
IBM'de kullanılan
ilk kişisel
bilgisayar
(güvenlik sağlamak
Intel'in başarısı

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

Intel Ürün Serisinin Gelişiminin Öne
Çıkan Noktaları:
Pentium
• Intel, birden fazla talimatın paralel olarak yürütülmesine olanak tanıyan süperskalar tekniklerin kullanımını başlattı

Pentium Pro
• Kayıt yeniden adlandırma, dal tahmini, veri akışı analizi ve spekülatif yürütmenin agresif kullanımıyla
süperskalar organizasyona geçişe devam edildi

Pentium II
• Video, ses ve grafik verilerini verimli bir şekilde işlemek için özel olarak tasarlanmış entegre Intel MMX
teknolojisi

Pentium III
• Ek kayan nokta talimatları eklendi
• Akış SIMD Uzantıları (SSE)

Pentium 4
• Multimedya için ek kayan nokta ve diğer geliştirmeleri içerir

Çekirdek

• İlk Intel x86 mikro çekirdeği

Çekirdek 2

• Çekirdek mimarisini 64 bit'e genişletir

• Core 2 Quad, tek bir çipte dört çekirdek sağlar
• Daha yeni Core teklifleri çip başına en fazla 10 çekirdeğe sahiptir
• Mimariye yapılan önemli bir katkı, Gelişmiş Vektör Uzantıları talimat setiydi

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+
Gömülü sistemler
- Bir üründe elektronik ve yazılım kullanımı

- Her yıl daha büyük cihazların içine yerleştirilmiş

milyarlarca bilgisayar sistemi üretiliyor

- Günümüzde elektrik enerjisi kullanan birçok cihazda gömülü

bilgi işlem sistemi bulunmaktadır.

- Çoğu zaman gömülü sistemler çevrelerine sıkı sıkıya

bağlıdır
- Bu, çevreyle etkileşime girme ihtiyacının dayattığı gerçek
zamanlı kısıtlamalara yol açabilir
- Gerekli hareket hızları, gerekli ölçüm hassasiyeti ve gerekli
zaman süreleri gibi kısıtlamalar, yazılım operasyonlarının
zamanlamasını belirler.
- Birden fazla aktivitenin aynı anda yönetilmesi gerekiyorsa, bu daha
karmaşık gerçek zamanlı kısıtlamalar getirir

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Gelenek
mantık

İşlemci Hafıza

İnsan Tanı
arayüz liman

A/D D/A
dönüştürmek Dönüştürmek

Aktüatörler/
Sensörler
göstergeler

Şekil 1.14 Gömülü Sistemin Olası Organizasyonu

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+
Nesnelerin İnterneti (IoT)
- Cihazlardan küçük sensörlere kadar akıllı cihazların genişleyen ara bağlantısını
ifade eden terim

- Öncelikle derinlemesine gömülü cihazlar tarafından yönlendirilir

- Nesnelerin İnterneti ile sonuçlanan nesiller boyu dağıtım:

- Bilgi Teknolojisi (BT)
- Kurumsal BT çalışanları tarafından BT cihazları olarak satın alınan ve öncelikli olarak kablolu bağlantı kullanan
bilgisayarlar, sunucular, yönlendiriciler, güvenlik duvarları vb.

- Operasyonel teknoloji (OT)

- Tıbbi makineler, SCADA, süreç kontrolü ve kiosklar gibi BT dışı şirketler tarafından üretilen,
kurumsal OT çalışanları tarafından cihaz olarak satın alınan ve öncelikli olarak kablolu
bağlantı kullanan, yerleşik BT içeren makineler/cihazlar
- Kişisel teknoloji
- Tüketiciler tarafından BT cihazı olarak satın alınan akıllı telefonlar, tabletler ve e-kitap
okuyucular, yalnızca kablosuz bağlantıyı ve çoğu zaman birden fazla kablosuz bağlantı biçimini
kullanıyor
- Sensör/aktüatör teknolojisi
- Tüketiciler, BT ve OT çalışanları tarafından, daha büyük sistemlerin bir parçası olarak, genellikle tek
bir biçimde, yalnızca kablosuz bağlantı kullanılarak satın alınan tek amaçlı cihazlar

- Genellikle IoT olarak düşünülen dördüncü nesildir ve milyarlarca gömülü cihazın

kullanımıyla işaretlenmiştir.

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+
Gömülü Uygulama İşlemcileri
İşletme e karşı
Sistemler Özel İşlemciler

- Gömülü bir işletim sistemi - Uygulama işlemcileri

(OS) geliştirmeye yönelik iki - İşlemcinin karmaşık işletim
sistemlerini yürütme yeteneği ile
genel yaklaşım vardır: tanımlanır
- Doğada genel amaçlı
- Mevcut bir işletim sistemini - Bunun bir örneği akıllı telefondur;
gömülü sistem çok sayıda uygulamayı
alın ve yerleşik uygulamaya desteklemek ve çok çeşitli işlevleri
uyarlayın gerçekleştirmek üzere tasarlanmıştır.

- Yalnızca yerleşik kullanıma - Özel işlemci

yönelik bir işletim sistemi - Ana cihazın gerektirdiği bir veya az
tasarlayın ve uygulayın sayıda özel göreve ayrılmıştır

- Böyle bir gömülü sistem belirli bir

göreve veya görevlere tahsis
edildiğinden, işlemci ve ilgili
bileşenler boyut ve maliyeti azaltacak
şekilde tasarlanabilir

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 İşlemci

Analog veriler A/D Geçici

veri
Veri deposu
kazanma dönüştürücü

Analog veriler D/A ROM

programı
bulaşma dönüştürücü ve veriler

Gönder/al Seri G/Ç Kalıcı

EEPROM
veri limanlar veri

Çevresel Paralel G/Ç Zamanlama

ZAMANLAYICI
arayüzler limanlar
Sistem işlevler
otobüs

Şekil 1.15 Tipik Mikrodenetleyici Çip Elemanları

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.
+
Derinlemesine Gömülü Sistemler

- Gömülü sistemlerin alt kümesi

- Davranışının hem programcı hem de kullanıcı tarafından gözlemlenmesi zor

olan bir işlemciye sahiptir

- Mikroişlemci yerine mikrodenetleyici kullanır

- Cihazın program mantığı ROM'a yazıldıktan sonra programlanamaz

- Bir kullanıcıyla etkileşimi yok

- Ortamdaki bir şeyi algılayan, temel düzeyde işlem gerçekleştiren

ve ardından sonuçlarla ilgili bir şeyler yapan özel, tek amaçlı
cihazlar

- Genellikle kablosuz özelliği vardır ve geniş bir alana dağıtılan sensör ağları
gibi ağ bağlantılı yapılandırmalarda görünür

- Genellikle bellek, işlemci boyutu, zaman ve güç tüketimi açısından

aşırı kaynak kısıtlamaları vardır

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 KOL

RISC tasarım ilkelerinden geliştirilen ve gömülü

sistemlerde kullanılan bir işlemci mimarisini ifade eder.

RISC tabanlı mikroişlemciler ve mikrodenetleyiciler ailesi

ARM Holdings, Cambridge, İngiltere tarafından tasarlandı

Çipler, özellikleriyle bilinen yüksek hızlı işlemcilerdir.

küçük kalıp boyutu ve düşük güç gereksinimleri

Muhtemelen en yaygın kullanılan gömülü işlemci

mimarisi ve aslında en yaygın kullanılan işlemci
dünyadaki her türlü mimari

Meşe Palamudu RISC Makinesi/Gelişmiş RISC Makinesi

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+
ARM Ürünleri

Cortex-M
• Cortex-M0
Korteks-R • Cortex-M0+
• Cortex-M3
Korteks... • Cortex-M4
A/Korteks-
A50

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Güvenlik Analog Arayüzler
Zamanlayıcılar ve Tetikleyiciler Paralel G/Ç Bağlantı Noktaları Seri Arayüzler
Perifer Zamanlayıcı/

tezgah Toplu iğne

USART USB
Zor-
Bbiz içerideyiz T
Sıfırla
eşya A/D D/A Düşük Gerçek

AES enerji zaman ktr'si

Genel Harici
dolandırıcılık dolandırıcılık
Düşük-
döndürücü döndürücü
Nabız Kol saati- amaç Inter- UART enerji
tezgah köpek tmr G/Ç yırtıklar UART

Çevresel otobüs

32 bit veri yolu

Gerilim Gerilim Yüksek frekans Yüksek frekans Flaş SRAM Hata ayıklama DMA
düzenli karşılaştırma frekans RC kristal hafıza hafıza arası kontrol-
tor yazar osilatör osilatör 64 kB 64 kB yüz ler
Hafıza
Güç- Kahverengi- Düşük frekans Düşük frekans

dışarı de- frekans RC kristal korumak Cortex-M3 işlemci

sıfırlamada
öğretmen osilatör osilatör işlem ünitesi

Enerji yönetimi Saat yönetimi Çekirdek ve bellek

Mikrodenetleyici Çipi
IKodu SRAM ve
arayüz çevresel I/F
Veri yolu matrisi

Hata ayıklama mantığı

Hafıza
DAP koruma ünitesi

KOL
NVIC çekirdek
ETM
Cortex-M3 Çekirdek

NVIC ETM Cortex-M3

arayüz arayüz
İşlemci
32 bit ALU
Donanım 32 bit
bölücü çarpan

Kontrol Baş parmak

mantık şifreyi çözmek

Talimat Veri
arayüz arayüz

Şekil 1.16 Cortex-M3 Tabanlı Tipik Mikrodenetleyici Çipi

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

+
Bulut bilişim

- NIST, bulut bilişimi şu şekilde tanımlar:

"Minimum yönetim çabası veya servis sağlayıcı etkileşimi

ile hızlı bir şekilde tedarik edilebilen ve piyasaya
sürülebilen, yapılandırılabilir bilgi işlem kaynaklarının
ortak havuzuna her yerde, kullanışlı, isteğe bağlı ağ
erişimini mümkün kılan bir model."

- Ölçek ekonomisine, profesyonel ağ yönetimine ve

profesyonel güvenlik yönetimine sahip olursunuz

- Birey veya şirketin yalnızca ihtiyaç duyduğu depolama kapasitesi ve

hizmetler için ödeme yapması gerekir

- Bulut sağlayıcı güvenlikle ilgilenir

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

 Bulut Ağı
- Bulut bilişimi etkinleştirmek için mevcut olması gereken ağları ve ağ
yönetimi işlevselliğini ifade eder.

- Bunun bir örneği, sağlayıcı ile abone arasında yüksek performanslı ve/veya
yüksek güvenilirliğe sahip ağ oluşturmanın sağlanmasıdır.

- İnternet üzerinden özel hizmetlerin kullanılması, kurumsal veri merkezinin bir buluta
bağlanması ve erişim güvenliği politikalarını uygulamak için kritik noktalarda
güvenlik duvarlarının ve diğer ağ güvenlik cihazlarının kullanılması da dahil olmak
üzere, bir buluta erişmek için gereken ağ yeteneklerinin toplamı

Bulut depolama
- Bulut bilişimin alt kümesi

- Bulut sunucularında uzaktan barındırılan veritabanı depolama ve

veritabanı uygulamalarından oluşur

- Küçük işletmelerin ve bireysel kullanıcıların, depolama varlıklarını satın almak,

bakımını yapmak ve yönetmek zorunda kalmadan, ihtiyaçlarına göre ölçeklenen veri
depolama avantajından ve çeşitli veritabanı uygulamalarından faydalanmalarına
olanak tanır

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.
+ Özet
Temel Kavramlar ve
Bilgisayarın Evrimi
Bölüm 1
- Organizasyon ve mimari
- Gömülü sistemler
- Yapı ve işlev
- Nesnelerin interneti
- Bilgisayarların kısa tarihi - Gömülü işletim sistemleri
- Birinci Nesil:Vakum tüpleri - Uygulama işlemcileri ve özel
işlemciler
- İkinci Nesil: Transistörler
- Mikroişlemciler ve
- Üçüncü Nesil: Tümleşik Devreler mikrodenetleyiciler
- Gömülü ve derinlemesine
- Sonraki nesiller gömülü sistemler
- Intel x86 mimarisinin evrimi
- ARM mimarisi
- ARM evrimi
- Bulut bilişim - Komut seti mimarisi
- Temel konseptler
- ARM ürünleri
- Bulut hizmetleri

© 2016 Pearson Education, Inc., Hoboken, NJ. Her hakkı saklıdır.