1. Komunikacja wizualna — rozważania wstępne.

Visual studies = komunikacja wizualna.

Początki związane z przełomem, który nastąpił w Wielkiej Brytanii w latach 50. — nurt cultural
studies (Richard Hoggard, Raymond Williams, Stuart Hall). Badacze ci dokonali tego przełomu
związanego ze studiami kulturowymi, który pokazywał, ze należy badać nie tylko i wyłącznie
dawne dzieła sztuki, ale ze również rzeczywistość nas otaczająca wymaga tych pogłębionych
studiów związanych z kulturą.

1972 — pojęcie visual culture wprowadzone przez Micheala Baxandalla. Moment przełomowy,
książka Painting and Experience in Fifteenth-Century Italy, która odnosiła się do czasów
zamierzchłych i przyszłych, która stała się punktem zwrotnym, którego o samej nauce związanego
z kulturą wizualną zaczynamy mówić.

Visual studies — lata 90. Młoda dyscyplina. Nie ma jasno wyznaczonych ram metodologicznych.
Korzysta z ram metodologicznych różnych innych dyscyplin. Dawna kultura oparta przede
wszystkim na słowie, na badaniu języka, wciąż jest kulturą niezwykle istotną, ale trochę
pominęliśmy elementy związane z obrazem jako takim.

Visual studies są interdyscyplinarne. Posiłkują się dokonaniami: historii, historii sztuki, krytyki
sztuki, praktyki i edukacji z zakresu sztuk pięknych, feminizmy i studiów genderowych, queen
theory, ekonomii politycznej, studiów postkolonialnych, performance studies, antropologii i
antropologii wizualnej, lmoznawstwa i medioznawstwa, archeologii, architektury i urbanistyki,
komunikacji wizualnej (niedopasowanie terminologiczne, pojęcia wymieszane), gra ki i edytorstwa
książek, reklamy i socjologii sztuki…

Filmoznawstwa — jedna z pierwszych dyscyplin, która zaczęła się zajmować problemami

wizualizacji.

Nasze wyobrażenia o tym, jak wyglada np. anioł są zbieżne. To pokazuje, że nasza wyobraźnia
związana z symbolami, wyobrażeniami pewnych pojęć jest ograniczona i zależna od naszej
kultury, od miejsca, w którym żyjemy, od tego, jak zostaliśmy wychowani, jakiego typu bagaż
kulturowy niesiemy za sobą. Wyobraźnia wizualna, podobnie jak język, którym się posługujemy,
jest pełna stereotypów.

Postrzeganie jest złudzeniem. My myślimy, że widzimy rzeczywistość, ale tak naprawdę

dokonujemy ciągłej i nieustannej interpretacji rzeczywistości. Nasze oczy i mózg są ułomnymi
mechanizmami. Ewolucyjnie jesteśmy w stanie odczytywać wyrazy twarzy, ale twarz odwrócona
nie jest dla nas tak łatwo odczytywana (przykład: dwie twarze pokazane do góry nogami; niby
takie same, ale jednak się różnią, co zauważamy dopiero po odwrócenie zdjęć).

Lewa półkula mózgu najczęściej odpowiedzialna za czytanie, natomiast prawa za rozpoznawanie

kolorów.

Podczas czytania nie czytamy liter oddzielnie a wyrazy jako całość.

Połączenie niedoskonałego narządu (oczu) z

mózgiem pozwala na oglądanie i
interpretowanie różnego rodzaju znaków
wizualnych.

Błąd paralaktyczny — przekonanie, że

jesteśmy w stanie obejrzeć rzeczywistość i ją
zarejestrować.
Każdy komunikat możemy nazwać tekstem
fi
fi
 Co możemy zinterpretować mówiąc o lmie?
- Ruch kamery
- Symbolika
- Scenogra a
- Kostiumy
- Gra aktorska
- Oświetlenie i dźwięk
- Montaż
- Reżyseria
- Kolorystyka
- Charakteryzacja
- Ilość ujęć
- Ilość kadrów
- Dialogi
- Intonacja dialogów
- Rola przemocy
- Rola nagości
- Nawiązania lozo czne
- Nawiązania intertekstualne (wizualne)
- Nawiązania intertekstualne w dialohacj
- Muzyczne nawiązania intertekstualne
- Relacje uczuciowe
- Modele genderowe
- Nawiązania do historii kina
- Inne kreacje aktorów
- Wypowiedzi twórców
- Recepcja lmu (widzowie i krytycy)
- Kształtowanie relacji przestrzennych
- …

2. Teorie odbioru tekstów wizualnych.

SPOJRZENIE SOCJOLOGICZNE:
• (sposoby, w jakie możemy de niować różnego typu komunikaty)
• Ikonosfera — obrazy, które napotykamy w naszym otoczeniu, i które zostały celowo wykonane
przez jakiegoś twórcę w pewnym medium, z intencją przekazania jakiegoś komunikatu,
przesłania, podkreślenia jakiegoś znaczenia, wywołania przeżycia estetycznego, wywarcia
wpływu na decyzje konsumpcyjne czy wybory polityczne. Są to obrazy, reklamy, religijne obrazy,
abstrakcje…
• Socjosfera — obserwowalna powierzchnia życia społecznego. Wygląd ludzi, przedmiotów,
obiektów, który jest treścią wrażenia wzrokowego i który dopiero może stać się intencjonalnym
obrazem (np. utrwalony na fotogra i). Obiekty itd. mogą się przenosić z socjosfery do
ikonosfery. Coraz ciężej stwierdzić granicę.
• Reżimy obrazowania — wzory, style tworzenia obrazów, kształtowania wizerunku czy designu
wytwarzanych przedmiotów albo obiektów (np. moda, styl malarski).
• Reżimy patrzenia — reguły pozwalające na przyglądanie się lub zabraniające przyglądania się
pewnym osobom lub przedmiotom, utrwalania ich wizerunków (np. dzięki fotografowaniu).

Przejawy kultury wizualnej:

• Społeczeństwo ikon — jesteśmy dziś przez cały czas otoczeni różnego typu symbolami,
przekazami audiowizualnymi, które mają nas zachęcić do różnego rodzaju zakupu. Times
Square — od wizualnych bodźców nie da się uciec.
• Społeczeństwo spektaklu — są teorie socjologiczne, które mówią, że tak naprawdę każde
nasze działanie jest swojego rodzaju rytuałem, który odbywa się według pewnego scenariusza.
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
 Mamy do czynienia z wydarzeniami, które są spektaklem, przedstawieniem — wręczenie
dyplomów, mecz piłkarski.
• Społeczeństwo autoprezentacji
• Społeczeństwo designu — wszystko musi być zaprojektowane, forma przedmiotów,
rzeczywistości, która nas otacza. Design pozwala markom na odróżnianie się od siebie,
szczególnie w czasach ogólnego przepychu.
• Społeczeństwo podglądactwa — wciąż jesteśmy podglądani — na ulicy przez przechodniów,
przez kamery, przez fotogra ę satelitarną… Równocześnie żyjemy w świecie ekshibicjonizmu,
gdzie uwielbiamy być podglądanym (media społecznościowe).

Strategie interpretacji wizualnej:

• (Co możemy wziąć pod uwagę, gdy interpretujemy różnego typu wizualne komunikaty?)
• Interpretacja kontekstowa — rozpoznaje kontekst społeczny, w którym wydarzenie występuje
oraz odkrywa jego typową lokalizację.
• Interpretacja hermeneutyczna (podmiotowa) — bada np. tożsamości społeczne. Każe
dostrzec fakt, że składnikami społeczeństwa są działający ludzie.
• Interpretacja semiologiczna (symboliczna) — zmierza do dekodowania znaczeń zawartych w
znakach i symbolach wizualnych występujących w danym społeczeństwie. Bada znaki:
związane z kulturą, ikoniczne, indeksowe (wskaźnikowe; mowa ciała, mimika twarzy, wzrok)
• Interpretacja strukturalna — próbuje wskazać, ze życie społeczne )zdarzenia, praktyki,
sytuacje codzienne, sposoby myślenia) nie są arbitralne, lecz odzwierciedlają leżące u ich
podstaw ukryte struktury, formy, ramy, które z jednej strony ograniczają, ale z drugiej —
stymulują to, co jest możliwe.
• Interpretacja interakcyjna — skupia uwagę na formach, jakie przybierają zdarzenia czy
sytuacje społeczne. Patrząc na obrazek nie mamy wątpliwości co do tego, co oznaczają dane
elementy, które zostały przedstawione.
• Interpretacja normatywna — stara się dociec, jakie reguły, normy, wartości, powinności owo
zde niowane role społeczne, nakazy mody czy style życia są obowiązujące i podlegają w
danej zbiorowości sankcjom społecznym — negatywnym lub pozytywnym.
• Interpretacja ideacyjna — zmierza do ujawnienia, jakie przekonania, wierzenia, ideologie,
doktryny są wyznawane i podzielane w społeczeństwie i w jakiej mierze ludzie identy kują się
z tymi poglądami.
• Interpretacja dystrybutywna (statutowa) — dąży do wykrycia wystepujących w
społeczeństwie zróżnicowań pozycji społecznych, zarówno w sensie funkcjonalnym (podziału
pracy, specjalizacji, rol zawodowych), jak i hierarchicznym (nierówności w dostępie do dóbr
materialnych, wpływu i władzy, szacunku i prestiżu, itp.).

SPOJRZENIE FILMOZNAWCZE:

Pierwsze teorie lmoznawcze

• Od momentu pierwszych pokazów braci Lumiére kino było przedmiotem uwagi ludzi rozmaitych
profesji. Początkowo traktowano je przede wszystkim jako techniczną nowinkę lub „ruchomą
fotogra ę”. Niektórzy, jak na przykład Bolesław Matuszewski — autor jednego z pierwszych
tekstów dotyczących kina, dostrzegali w kinie przede wszystkim takie wartości jak autentyzm i
dokumentalizm. Twierdził, że o ile fotogra ą można manipulować, o tyle lm jest dokumentem w
stanie czystym.
• W listopadzie 1908 roku profesor praskiego uniwersytetu — Václaw Tille — ogłosił w
czasopiśmie „Novina” tekst zatytułowany Kinéma, w którym podjął pierwsze próby analizy
języka lmowego — montażu, rytmu narracji, konwencji gry aktorskiej, a jednocześnie dostrzegł
znaczenie kina, jako dziedziny znajdującej się wciąż na peryferiach kultury, lecz mającej szanse
szybkiego awansu i stania się ważna formą artystycznej ekspresji.
• Większość historyków myśli lmoznawczej zgodna jest jednak, iz najwaznijeszym wystąpieniem
teoretycznym jest prelekcja, wygłoszona w 1911 roku w paryskiej Écoles des Hauntes Éstudes
przez Ricotto Canudo, zatytułowana Manifest siódmej sztuki. Według Canudo lm jest syntezą
architektury, rzeźbiarstwa, malarstwa, muzyki, tańca i poezji.
• W latach 1915 i 1916 pojawiły się dwie pierwsze książki dotyczące lmu: Nicolasa Vachela
Lindsaya Sztuka ruchomego obrazu oraz Hugona Münsteberga Film, studium psychologiczne.
Pierwszą z nich napisał poeta, drugą znany profesor psychologii amerykańskiego uniwersytetu
w Harvardzie — kino stało się więc obiektem zainteresowania zarówno artystów, jak i uczonych.
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
 Vachel Lindsey wyróżnia w swojej książce trzy podstawowe gatunki lmowe:
• Film akcji — rzeźba w ruchu - dramat
• Film intymny — malarstwo w ruchu - liryka
• Film widowiskowy — architektura w ruchu - epos.

Lindsey pisze, że lm jest podobny do snu. Sny ulegają przeistoczeniu, wspomnienia ulegają
glory kacji.

Hugo Münstenberg, 1916

Dwa najważniejsze zagadnienia: psychologia lmu, estetyka lmu. Dramaty kinowe przedstawia
pełne znaczenia kon ikty ludzkich działań w ruchomych obrazach.

Bela Balzás wskazywal, że lm jest malarstwem, ale z elementem ruchu, że jest sztuką
plastyczną, jest ograniczony w czasie i może mieć zawiły sens. Pokazywał, że lm niewątpliwie
jest sztuką.

Film w USA:
• 1915 — proces Mutual Pictures vs. Industrial Commission Ohio, według którego zde niowano
lm jako przedsięwzięcie proste, stworzone jedynie dla zysku, które nie powinno być uważane za
środek przekazu, ani wyraz opinii publicznej oraz stwierdzono, iż lmy są bez wątpienia
pożyteczne i rozrywkowe, ale zdolne do przyczynienia się do zła.
• Orzeczenie to było w mocy aż do roku 1952, kiedy to inni sędziowie cofnęli sporządzenie
poprzedników.

Filmoznawstwo jako dyscyplina naukowa:

• Po drugiej wojnie światowej nastąpiła kolejna nobilitacja kina —
fi
fi
fi
fl
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi