Ciąża u człowieka – przebieg i higiena

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Ciąża u człowieka – przebieg i higiena

By określić wiek zarodka, w badaniu ultrasonograficznym ocenia się jego długość, wygląd zewnętrzny
(zawiązki kończyn, wygląd twarzy) oraz stopień rozwoju różnych narządów.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ciąża trwa ok. 280 dni (40 tygodni), a za jej początek uznaje się pierwszy dzień ostatniej
miesiączki, ponieważ trudno jest ustalić dokładny termin zapłodnienia. Ze względów
praktycznych okres ciąży dzieli się na trzy trymestry (jeden trymestr trwa ok. trzy miesiące)
– w każdym z nich zachodzą ważne etapy rozwoju płodu. Jego prawidłowy rozwój jest
w dużej mierze zależny od higieny ciąży, czyli prowadzenia zdrowego stylu życia przez
ciężarną. Właściwa higiena ciąży ułatwi także ciężarnej kobiecie zachowanie dobrej
kondycji fizycznej i psychicznej po porodzie.
Twoje cele

Opiszesz kolejne etapy ciąży.

Omówisz zmiany zachodzące w zarodku i płodzie w trakcie rozwoju.
Wykażesz związek między czynnikami zewnętrznymi a zdrowiem płodu.
Uzasadnisz związek między higieną ciąży a dobrostanem kobiety w ciąży i po jej
zakończeniu.
Przeczytaj

Przebieg ciąży

Ciąża obejmuje pierwszy okres rozwoju człowieka, zwany prenatalnym (śródmacicznym).

Składają się na niego dwie fazy:

faza zarodkowa – od zapłodnienia do 8 tygodnia życia (rozwijający się nowy organizm

nazywa się zarodkiem);
faza płodowa – od 9 do 40 tygodnia życia (od 9 tygodnia rozwijający się organizm, coraz
bardziej przypominający swoim wyglądem istotę ludzką, nosi nazwę płodu).

Rozwój prenatalny człowieka

W pierwszych ośmiu tygodniach ciąży rozwój zarodka przebiega niezwykle szybko. Aby
określić wiek zarodka, ocenia się jego długość, wygląd zewnętrzny (zawiązki kończyn,
wygląd twarzy) oraz stopień rozwoju różnych narządów (głównie narządu wzroku) i układu
nerwowego. Dokładna znajomość stadiów okresu zarodkowego oraz dokonujących się
w nich zmian ma duże znaczenie praktyczne dla określenia czasu powstania wad
rozwojowych poszczególnych narządów.

Trymestr
Długość
ciąży – Wiek
i waga Zmiany zachodzące w rozwoju nowego
zmiany nowego
nowego organizmu
fizjologiczne organizmu
organizmu
u ciężarnej
 Trymestr
Długość
ciąży – Wiek
i waga Zmiany zachodzące w rozwoju nowego
zmiany nowego
nowego organizmu
fizjologiczne organizmu
organizmu
u ciężarnej

I trymestr Zapłodniona komórka w jajowodzie ulega

podziałowi.
Powiększenie
i bolesność
sutków;
senność;
często
nudności 30‐36 0,15 mm
i wymioty. godz. 0,0004 g

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

3–4 dzień 0,15– Kolejne mitotyczne podziały zygoty, jej

0,2 mm wędrówka przez jajowód.

Zygota w stadium 4 blastomerów:

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zygota w stadium 8 blastomerów:

 Trymestr
Długość
ciąży – Wiek
i waga Zmiany zachodzące w rozwoju nowego
zmiany nowego
nowego organizmu
fizjologiczne organizmu
organizmu
u ciężarnej

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zygota w stadium moruli:

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

0,15– Ok. 100‐komórkowy zarodek opuszcza

5 dzień
0,2 mm jajowód i dostaje się do macicy.
 Trymestr
Długość
ciąży – Wiek
i waga Zmiany zachodzące w rozwoju nowego
zmiany nowego
nowego organizmu
fizjologiczne organizmu
organizmu
u ciężarnej

Powstaje blastocysta, która następnie

ulegnie implantacji w ścianie macicy.

0,15–
6 dzień
0,2 mm

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

 Trymestr
Długość
ciąży – Wiek
i waga Zmiany zachodzące w rozwoju nowego
zmiany nowego
nowego organizmu
fizjologiczne organizmu
organizmu
u ciężarnej

Implantacja zarodka w ścianie macicy.

Początek procesu gastrulacji - tworzenia
się trzech listków zarodkowych:
ektodermy, endodermy i mezodermy.
Z zewnętrznych komórek powstają błony
płodowe, łożysko i pępowina,
a z centralnych formuje się ciało zarodka.

0,15–
9–12 dzień
0,2 mm

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Z listków zarodkowych różnicują się

tkanki i narządy.

2 tydzień 0,2 mm

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

 Trymestr
Długość
ciąży – Wiek
i waga Zmiany zachodzące w rozwoju nowego
zmiany nowego
nowego organizmu
fizjologiczne organizmu
organizmu
u ciężarnej

Formuje się cewa nerwowa, z której

powstaną mózg i rdzeń kręgowy. Powstają
zawiązki kręgów.

3 tydzień 1,5–2,5 mm

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Pojawiają się zawiązki ramion i nóg,

a także wątroby, trzustki, tchawicy i płuc.
Serce zaczyna bić. Pojawiają się trzy
4 tydzień 2–3,5 mm
pierwotne pęcherzyki mózgowe oraz
zawiązki oczu i uszu. Zarodek ma ogon,
który stopniowo będzie zanikał.

Na końcach kończyn pojawiają się

„płetwy” – przyszłe dłonie i stopy.
Rozwijają się nerki i mózg.

5 tydzień 5 mm

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

 Trymestr
Długość
ciąży – Wiek
i waga Zmiany zachodzące w rozwoju nowego
zmiany nowego
nowego organizmu
fizjologiczne organizmu
organizmu
u ciężarnej

Zaczynają się rozwijać oczy i uszy. Tworzy

się układ pokarmowy oraz chrzęstny
szkielet (kręgosłup ma grubość szpilki,
a żebra – włosa).

6 tydzień 10–15 mm

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

 Trymestr
Długość
ciąży – Wiek
i waga Zmiany zachodzące w rozwoju nowego
zmiany nowego
nowego organizmu
fizjologiczne organizmu
organizmu
u ciężarnej

Wydłużają się kończyny, głowa ma

długość równą połowie długości ciała,
zarysowuje się twarz. Zarodek różnicuje
się zgodnie z kierunkiem genetycznie
zdeterminowanym przy zapłodnieniu.

7 tydzień 20 mm

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

 Trymestr
Długość
ciąży – Wiek
i waga Zmiany zachodzące w rozwoju nowego
zmiany nowego
nowego organizmu
fizjologiczne organizmu
organizmu
u ciężarnej

Większość narządów jest już

wykształcona (minęło niebezpieczeństwo
powstania wad rozwojowych). Zarodek
pokrywa się meszkiem płodowym (tzw.
postać lanugo), zanikają ogon i błony
między palcami, wątroba zaczyna
produkować erytrocyty, rozpoczyna się
kostnienie szkieletu. Zarodek wykonuje
już pierwsze ruchy.

8 tydzień 30 mm

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

II trymestr Jelita przesuwają się z pępowiny do

brzucha płodu, pracują nerki. Płód rusza
Ciężarna rękami i ustami. Na podstawie badania
odczuwa USG można określić płeć płodu oraz
6 cm
ruchy płodu; 3 miesiąc sprawdzić, czy jego rozwój jest
8–10 g
jej waga prawidłowy (np.
przyrasta. wykluczyć występowanie wad
genetycznych). Do erytropoezy włącza się
śledziona.
 Trymestr
Długość
ciąży – Wiek
i waga Zmiany zachodzące w rozwoju nowego
zmiany nowego
nowego organizmu
fizjologiczne organizmu
organizmu
u ciężarnej

Rozwijają się cechy płciowe, serce

10–15 cm
4 miesiąc pracuje z szybkością 120–160 uderzeń na
120 g
minutę.

Płód reaguje na dźwięki i zaczyna

ćwiczyć odruch ssania (ssie swój kciuk).
Pojawiają się u niego włosy, rzęsy i brwi.
Jego skórę pokrywa maź płodowa, która
23–25 cm
5 miesiąc chroni przed macerującym działaniem
280–400 g
płynu owodniowego. Można
zaobserwować regularny układ dnia
płodu (porę spania i porę wzmożonej
ruchliwości).

Płód zamyka i otwiera oczy. Pęcherzyki

płucne rozpoczynają wydzielanie
surfaktantu. W układzie nerwowym
30–35 cm
6 miesiąc pojawia się osłonka mielinowa. Rozrastają
650 g
się narządy wewnętrzne (głównie serce
i wątroba). W tkance podskórnej formuje
się brunatna tkanka tłuszczowa.
 Trymestr
Długość
ciąży – Wiek
i waga Zmiany zachodzące w rozwoju nowego
zmiany nowego
nowego organizmu
fizjologiczne organizmu
organizmu
u ciężarnej

III trymestr Kształty płodu zaokrąglają się. Zachodzi

intensywny rozwój mózgu.
Możliwość
wystąpienia
u ciężarnej
opuchlizny
i żylaków;
często
odczuwa ona 40–45 cm
7 miesiąc
ucisk na 1,3‐1,6 kg
pęcherz;
jej waga nadal
przyrasta.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

 Trymestr
Długość
ciąży – Wiek
i waga Zmiany zachodzące w rozwoju nowego
zmiany nowego
nowego organizmu
fizjologiczne organizmu
organizmu
u ciężarnej

Intensywnie rozwija się podskórna tkanka

tłuszczowa, która chroni płód przed
utratą ciepła. Szybko rozwija się układ
oddechowy. Płód w związku z brakiem
miejsca przyjmuje pozycję embrionalną
(pochylona głowa, zgięte kończyny
przyciśnięte do tułowia).

45–50 cm
8 miesiąc
2,5 kg

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

 Trymestr
Długość
ciąży – Wiek
i waga Zmiany zachodzące w rozwoju nowego
zmiany nowego
nowego organizmu
fizjologiczne organizmu
organizmu
u ciężarnej

Tęczówka oka ma zabarwienie niebieskie.

Łożysko pracuje z maksymalną
wydajnością (70% przenoszonych przez
nie składników odżywczych trafia do
mózgu). W jelicie nagromadzona jest
smółka. Płód przyjmuje pozycję główkową
- jest gotowy do porodu.

50
9 miesiąc
3,4 kg

p
l
a
y
_
c
i Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

r
c Zarodek w 33 dniu ciąży.
l Źródło: HDBR Atlas, licencja: CC BY-NC-SA 4.0.
e
_ Zarodek w 36 dniu ciąży.
o
2
Źródło: HDBR Atlas, licencja: CC BY-NC-SA 4.0.
u
t Zarodek w 39 dniu ciąży.
l
3
Źródło: HDBR Atlas, licencja: CC BY-NC-SA 4.0.
i
n
 e Zarodek w 41 dniu ciąży.
4
Źródło: HDBR Atlas, licencja: CC BY-NC-SA 4.0.

Zarodek w 49 dniu ciąży.

5
Źródło: HDBR Atlas, licencja: CC BY-NC-SA 4.0.

Rodzaje błon płodowych

Rozwój organizmu w okresie prenatalnym związany jest z obecnością błon płodowych:

kosmówki, owodni, omoczni i pęcherzyka żółtkowego.

Kosmówka

Kosmówka stanowi najbardziej zewnętrzną błonę płodową otaczającą zarodek.

Wytwarza palczaste wyrostki – kosmki, które wnikają w błonę śluzową macicy, tworząc
łożysko (pełny rozwój łożysko osiąga w 4 miesiącu życia płodowego). Łożysko składa się
z dwóch części: płodowej (kosmówka) i matczynej (część błony śluzowej macicy). Przez
cienkie ściany kosmków odbywa się przenikanie z krwi ciężarnej do krwi płodu
substancji budulcowych, energetycznych, tlenu oraz przeciwciał. Z krwi płodu do
krążenia matczynego przedostają się produkty przemiany materii, takie jak dwutlenek
węgla i mocznik.

Owodnia

Omocznia

Pęcherzyk żółtkowy

Pępowina i łożysko
 3

Zarodek

Pępowina

Łożysko
Ludzki zarodek połączony jest pępowiną z łożyskiem. Na zdjęciu organizm ośmiotygodniowy. Zdjęcie wykonane
aparatem Nikon D200.
Źródło: fot. Wei Hsu and Shang-Yi Chiu , w: Caitlin Sedwick, Lessons on Life from SENP2, „PLoS Biology” 2008, nr 6(12), s. e312,
licencja: CC BY 2.5.

Pępowina

Płód łączy się z łożyskiem za pośrednictwem pępowiny (sznura pępowinowego),

długości ok. 50 do 70 cm, powstałej ze szczątkowej błony płodowej – omoczni. Znajdują
się tu pęcherzyk żółtkowy oraz trzy naczynia krwionośne: dwie tętnice pępkowe,
idące od płodu do łożyska (transportują krew żylną), i jedna żyła pępkowa, która
biegnie od łożyska do płodu (transportuje krew tętniczą).
 Pępowina stanowi jedyną drogę oddechowo‐odżywczą, ponieważ zarodek jest
zanurzony w płynie owodniowym i nie może oddychać ani jeść. Wymiana gazowa
i odżywianie zachodzą przez naczynia łożyska, które w związku z tym jest bardzo
dobrze unaczynione. Krew ciężarnej i płodu nie miesza się – istnieje tzw. bariera
łożyskowa, która jednocześnie nie przeszkadza w wymianie gazowej, substancji
odżywczych, wody oraz produktów przemiany materii.

Łożysko

3
4
5

6
7
8

Łożysko
Narząd łączący zarodek ze ścianą macicy w rozwoju zarodkowym ssaków łożyskowych.
Utrzymuje płód w macicy, pośredniczy w wymianie fizjologicznej między płodem a ciężarną
(oddychanie, odżywianie, wydalanie), wytwarza hormony wpływające na utrzymanie ciąży.

Pępowina
Przewód łączący zarodek z błonami płodowymi. Biegną w nim naczynia krwionośne
zespalające krążenie zarodka z krążeniem w błonach płodowych. Pośredniczy w pobieraniu
pokarmu, oddychaniu i wydalaniu – znajdujące się w niej naczynia dostarczają do płodu
natlenowaną krew bogatą w substancje odżywcze oraz wyprowadzają z płodu krew
odtlenowaną i zawierającą zbędne produkty przemiany materii.
3

Macica
Narząd rozrodczy samic ssaków, silnie umięśniony i unaczyniony, w którym podczas ciąży
rozwija się nowy organizm.

Kosmówka
Błona płodowa zarodka owodniowców otaczająca zarodek i pozostałe błony płodowe. Na
dużej przestrzeni kosmówka zrasta się z inną błoną płodową — omocznią, tworząc
kosmówkę omoczniową, która pośredniczy w odżywianiu zarodka oraz wymianie gazowej.

Owodnia
Jedna z błon płodowych, otaczająca płód zanurzony w płynie owodniowym.

Płyn owodniowy
Płyn znajdujący się w jamie owodni, otaczający zarodek, a następnie płód w okresie życia
wewnątrzmacicznego. Tworzy wodne środowisko umożliwiające prawidłowy rozwój ciąży,
amortyzuje urazy i umożliwia ruchy płodu.

Szyjka macicy
Dolna część macicy, łącząca się z pochwą.

8
 Pochwa
Końcowy odcinek żeńskich dróg płciowych. Jej głównym zadaniem jest uczestniczenie
w akcie kopulacji. W przypadku porodu siłami natury stanowi ona drogę, którą dziecko
dostaje się na świat.
Ułożenie płodu w macicy w dziewiątym miesiącu ciąży.
Źródło: Blausen.com staff, Medical gallery of Blausen Medical 2014, „WikiJournal of Medicine” 2014, nr 1(2), s. 10,
wikimedia.org, licencja: CC BY 3.0.

Higiena ciąży

W czasie ciąży ważne jest właściwe odżywianie,

dostosowane do zwiększonego zapotrzebowania
organizmu na witaminy (niezbędna jest suplementacja
kwasem foliowym. którego niedobory mogą
skutkować nieprawidłowym rozwojem układu
nerwowego zarodka) oraz składniki mineralne, m.in.
wapń, fosfor, żelazo i jod. Nie oznacza to jednak
objadania się, które u dziecka może w przyszłości
skutkować otyłością, cukrzycą oraz chorobami
sercowo‐naczyniowymi. Podobne problemy mogą
spotkać objadającą się w ciąży kobietę. Lekarz
ginekolog prowadzący ciążę powinien ustalić
z ciężarną sposób odżywiania i zalecić ewentualną
dietę uzupełniającą. Codzienny jadłospis powinien
zawierać niskoprzetworzone, naturalne produkty.
Należy unikać wysokokalorycznej, Kobieta w ciąży.
i wysokoprzetworzonej żywności oraz napojów Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
gazowanych. Nie mniej ważne jest w ciąży
prowadzenie higienicznego trybu życia:

unikanie przeciążeń i przemęczenia;

dostateczna ilość ruchu: spacery na świeżym powietrzu, lekkie ćwiczenia
gimnastyczne (zalecane są odpowiednie ćwiczenia mięśni brzucha, przygotowujące
ciężarną do jak najlepszego porodu siłami natury, ograniczające problemy
z kręgosłupem, mdłości i obrzęki kończyn dolnych);
odpowiednia długość snu (od 8 do 10 godzin);
dbanie o higienę ciała;
 odpowiedni, luźny strój dostosowany do sylwetki i pory roku;
pielęgnowanie piersi i hartowanie brodawek sutkowych;
regularne wizyty u stomatologa;
unikanie hałasu, zanieczyszczeń oraz źródeł promieniowania radioaktywnego;
ograniczenie spożywania kawy i mocnej herbaty,
wyeliminowanie alkoholu, papierosów i innych używek.

Uszkodzenia płodu i wady wrodzone

Brak właściwej higieny ciąży prowadzi do zaburzeń rozwoju płodu i powstania u niego wad
narządowych.

Jeśli są one niewielkie, określa się je mianem anomalii rozwojowych. W przypadku ciężkich
zmian czy też deformacji dzieci często umierają.

Na świecie wady wrodzone stwierdza się u 3 na 100 noworodków. Są to choroby związane

z nieprawidłowościami w budowie lub zaburzonymi czynnościami życiowymi, które
powstały na etapie zapłodnienia bądź w późniejszych okresach rozwoju zarodkowego
i płodowego.

Czynniki powstawania wad wrodzonych

czynniki … Powstawanie wad wrodzonych

czynniki …

czynniki…

Czynniki …

Czynniki genetyczne

Wady i choroby wywołane czynnikami genetycznymi

 Aż 85% wad wrodzonych to wady genetyczne, czyli uwarunkowane dziedzicznie,
które mogą powstawać w każdym momencie procesu prowadzącego do powstania
zarodka. Dziecko może je otrzymać w spadku po rodzicach lub dalekich krewnych,
u których choroba ta nie musiała się ujawnić. Przykładami takich chorób są: zespół
Turnera u dziewczynek, postępujący zanik mięśni u chłopców, zespół Downa,
fenyloketonuria, hemofilia.

Wady i choroby wywołane czynnikami środowiskowymi

Pozostałe choroby wrodzone to efekt działania na płód szkodliwych czynników

zwanych teratogenami. Należą do nich choroby zakaźne, wywołane przez bakterie,
wirusy i pierwotniaki, niewłaściwy tryb życia i złe odżywianie się, używki, leki,
narkotyki, choroby matki, a także promieniowanie jonizujące, ultrafioletowe
i rentgenowskie oraz zanieczyszczenie środowiska.

Czynniki szkodliwie działające na płód

alkohol
środki farmakologiczne

narkotyki papierosy

Czynniki szkodliwie działające na …

Alkohol

Alkohol jest przyczyną niskiej wagi urodzeniowej oraz uszkodzeń i deformacji. Takie
dzieci są też często niepełnosprawne intelektualnie. Wszystkie te zmiany składają się
na tzw. zespół alkoholowy płodu. Picie alkoholu w ciąży może powodować:

zwiększenie ryzyka poronienia oraz porodu przedwczesnego, ryzyko komplikacji

porodowych;
 zaburzenia w rozwoju mózgu płodu i układu nerwowego, osłabienie rozwoju
komórek płodu;
uszkodzenie mięśni, skóry, gruczołów, kości i zębów, osłabienie rozwoju płuc;
zaburzenia rozwoju wzrostu, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia mowy;
zespół nadpobudliwości psychoruchowej, leukemię;
wady nerek, problemy ze słuchem i wzrokiem.

Nie można określić, jaka dawka wypitego alkoholu w ciąży może być już szkodliwa dla
dziecka, zatem przez cały czas jej trwania należy całkowicie powstrzymać się od
spożywania alkoholu.

Papierosy

Narkotyki

Środki farmakologiczne
Ciekawostka

Niektóre z wad wrodzonych można

skorygować operacyjnie, np.
sześciopalczastość (nadliczbowy palec u rąk
lub stóp), rozszczep wargi (tzw. zajęcza
warga), rozszczep kręgosłupa, a nawet
wodogłowie.

W przypadku ciężkich wad zarówno lekarze, jak

i rodzina starają się zmniejszyć cierpienie
chorego dziecka, zapewniając mu odpowiednie
warunki do dalszego rozwoju i życia.

Do oceny stanu płodu i jego prawidłowego

rozwoju służą badania prenatalne (diagnostyka
prenatalna), przeprowadzane w pierwszym
trymestrze.
Polidaktylia (sześciopalczastość) prawej ręki.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
anomalie rozwojowe

zaburzenia genetycznie programowanego rozwoju organizmu prowadzące do powstania

niewielkich wad budowy
badania prenatalne

badania płodu pozwalające na ocenę jego rozwoju i wykrycie ewentualnych wad

rozwojowych
błony płodowe

błony otaczające zarodek takich kręgowców jak gady, ptaki i ssaki

fenyloketonuria

wrodzone zaburzenie przemiany fenyloalaniny (niezbędnego aminokwasu egzogennego),

w wyniku którego dochodzi do uszkodzenia układu nerwowego
hemofilia

dziedziczna skaza krwotoczna spowodowana niedoborem lub zaburzoną funkcją

swoistych białek osocza, niezbędnych do prawidłowego krzepnięcia krwi
płód

zarodek ssaka znajdujący się na takim etapie rozwoju, kiedy można już w jego budowie
wyróżnić cechy charakterystyczne dla danego gatunku
teratogeny

czynniki środowiskowe wywołujące wady rozwojowe; działają na genom zarodka lub

płodu, wywołując malformacje, zaburzenia wzrostu i rozwoju; do teratogenów zalicza się
m.in.: alkohol, niektóre leki (np. izotretinoina, używana w kremach dermatologicznych,
leki przeciwpadaczkowe), czynniki infekcyjne, wywołujące takie choroby jak: różyczka,
cytomegalia, toksoplazmoza, ospa wietrzna
zapłodnienie

proces połączenia jąder komórki jajowej i plemnika, prowadzący do powstania zygoty

rozwijającej się w nowy organizm
zarodek

organizm we wczesnym stadium rozwoju, powstały w wyniku podziałów zygoty; etap ten
obejmuje okres od momentu zapłodnienia do 8 tygodnia życia nowego organizmu
zespół alkoholowy płodu (FAS)

zespół zaburzeń związanych z fizycznymi, umysłowymi i behawioralnymi anomaliami;

może spowodować narodziny dziecka z niską wagą, niepełnosprawnością intelektualną
i fizyczną (zwłaszcza głowy, twarzy, serca, kończyn i centralnego układu nerwowego),
a ponadto zwiększa śmiertelność płodów; dzieci z zespołem FAS mają w późniejszym
wieku kłopoty z nauką, właściwym zachowaniem, cierpią na problemy natury społecznej
zespół Downa

zespół wad rozwojowych – trisomia chromosomu 21; został opisany w 1866 r. przez
angielskiego lekarza Johna L. Downa; fizyczne cechy zespołu Downa to: wyraźne fałdy
przyoczne, skośne ustawienie szpar powiekowych, płaska twarz, szeroki grzbiet nosa,
zniekształcone uszy, zaokrąglona głowa, podniebienie o wysokim łuku, zakrzywiony piąty
palec ręki, duży odstęp między pierwszym a piątym palcem stopy, charakterystyczne
odchylenia w układzie linii papilarnych, niedorozwój narządów płciowych, czasem wady
serca; objawem zespołu Downa jest też różnego stopnia niedorozwój umysłowy
zespół Turnera

schorzenie z grupy zaburzeń genetycznych, najczęstsza postać dysgenezji gonad;

charakteryzuje się istnieniem niewykształconych prawidłowo gonad, nieprawidłowym
rozwojem drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych i występowaniem typowych zmian
somatycznych (niski wzrost, krępa budowa ciała, płetwistość szyi, często koślawość
łokci); przyczyną zespołu są aberracje chromosomalne
Film

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1QzZZpVuTvwj

Przebieg ciąży u człowieka
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film nawiązujący do treści materiału pod tytułem: Przebieg ciąży u człowieka.

Polecenie 1

Obejrzyj film, a następnie opisz, jakie procesy zachodzą w I, II i III trymestrze ciąży.

Polecenie 2

Wymień nazwy błon płodowych, które powstają w trakcie rozwoju prenatalnego i określ ich
funkcje.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Uzupełnij poniższy tekst, tak by przedstawiał prawdziwe informacje.

Najbardziej wewnętrzną błoną płodową jest , wypełniona wodami płodowymi.

Najbardziej zewnętrzna błona płodowa – – tworzy , umożliwiające
dostarczanie płodowi substancji odżywczych. Płód łączy się z poprzez .

pępowinę omocznią pępowiną łożysko łożyskiem kosmówka owodnia

Ćwiczenie 2 輸

Połącz w pary pojęcie z jego definicją.

Organizm we wczesnym stadium

rozwoju, powstały w wyniku podziałów
Płód zygoty; etap ten obejmuje okres od
momentu zapłodnienia do 8. tygodnia
życia nowego organizmu.

Diploidalna komórka powstała

w wyniku zlania się ze sobą dwóch
Zarodek haploidalnych gamet w procesie
zapłodnienia, a także organizm, który
się z niej rozwija.

Zarodek, u którego rozwinęły się już

najważniejsze układy narządów i który
Zygota
przybrał wygląd zewnętrzny zbliżony do
wyglądu noworodka.
Ćwiczenie 3 輸

Uzupełnij podpisy na ilustracji.




Pępowina Pochwa Płyn owodniowy Szyjka macicy Łożysko Macica

Owodnia

Źródło: Blausen.com staff, Medical gallery of Blausen Medical 2014, „WikiJournal of Medicine” 2014, nr 1(2), s. 10,
Wikiversity, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4 輸

Zaznacz te czynniki, które są teratogenami.

 Pobranie krwi

 Smog

 Probiotyki

 Alkohol

 Bakterie chorobotwórcze

 Promieniowanie jonizujące

 Badanie rentgenowskie

 Pierwiastki radioaktywne

 Niektóre leki

 Narkotyki

 Wirusy chorobotwórcze

 Badanie USG

 E-papierosy

 Pierwotniaki chorobotwórcze

 Wi-Fi

 Bakterie symbiotyczne
Ćwiczenie 5 醙

Przyporządkuj zmiany zachodzące w organizmie ciężarnej do odpowiedniego trymestru ciąży.

I trymestr

Ucisk na pęcherz moczowy

ciężarnej

Przyrost wagi ciała ciężarnej

II trymestr
Dalszy przyrost wagi ciała
ciężarnej

Nudności i wymioty

Powiększenie i bolesność
III trymestr sutków

Odczuwanie ruchów płodu

Możliwość wystąpienia
opuchlizny, żylaków

Senność
Ćwiczenie 6 醙

Zaznacz choroby płodu, które wiążą się z nieprawidłowym kariotypem.

 Różyczka

 Toksoplazmoza

 Zespół Downa

 Zespół alkoholowy płodu

 Zespół Turnera

 Zespół Klinefeltera

 Fenyloketonuria

 Hemofilia

Ćwiczenie 7 難

Testy ciążowe to szybkie badania pozwalające wykryć obecność gonadotropiny kosmówkowej

(hCG) w moczu kobiety. Najczulsze domowe testy ciążowe pozwalają wykryć ciążę tydzień po
zapłodnieniu.

Wyjaśnij, dlaczego nie da się wykryć ciąży za pomocą testu ciążowego wcześniej niż siódmego
dnia po zapłodnieniu.
Ćwiczenie 8 難

Kiedy kobieta o grupie krwi RhD− rodzi dziecko o grupie RhD+, może dojść do kontaktu krwi
matki z krwią dziecka. Przy następnej ciąży mogą wystąpić groźne powikłania wynikające
z konfliktu serologicznego.

Opisz mechanizm konfliktu serologicznego.

Dla nauczyciela

Autor: Zuzanna Szewczyk

Przedmiot: biologia

Temat: Ciąża u człowieka – przebieg i higiena

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym

i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

V. Budowa i fizjologia człowieka.

10. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń:

6) przedstawia przebieg ciąży, z uwzględnieniem funkcji łożyska i błon płodowych;

analizuje wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na przebieg ciąży;
wyjaśnia istotę i znaczenie badań prenatalnych;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

XI. Funkcjonowanie zwierząt.

2. Porównanie poszczególnych czynności życiowych zwierząt, z uwzględnieniem

struktur odpowiedzialnych za ich przeprowadzanie.

9) Rozmnażanie i rozwój. Uczeń:

q) przedstawia przebieg ciąży z uwzględnieniem funkcji łożyska; analizuje wpływ

czynników wewnętrznych i zewnętrznych na przebieg ciąży; wyjaśnia istotę
i znaczenie badań prenatalnych,

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.
Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Opiszesz kolejne etapy ciąży.

Omówisz zmiany zachodzące w zarodku i płodzie w trakcie rozwoju.
Wykażesz związek między czynnikami zewnętrznymi a zdrowiem płodu.
Uzasadnisz związek między higieną ciąży a dobrostanem kobiety w ciąży i po jej
zakończeniu.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem komputera;
dyskusja;
ćwiczenia interaktywne;
metoda stolików eksperckich;
praca z filmem;
mapa myśli.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wprowadza uczniów w temat lekcji, nawiązując do zagadnień opisanych

w tekście otwierającym e‐materiał. Uczniowie intuicyjnie tworzą mapę skojarzeń
dotyczącą tematu zajęć.
2. Uczniowie wspólnie z nauczycielem omawiają „Twoje cele” i określają kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel dzieli uczniów na trzy grupy. Każda z grup otrzymuje arkusz papieru
z narysowaną osią czasu z podziałem na trzy trymestry. Nauczyciel prosi uczniów, aby
 na podstawie e‐materiału – stosując rysunki, krótkie opisy i symbole na osi czasu –
opisali etapy rozwoju zarodka i płodu.
2. Grupy prezentują i omawiają swoje osie czasu.
3. Nauczyciel dzieli klasę na cztery równoliczne grupy. Zadaniem każdego zespołu jest
opracowanie na podstawie informacji zamieszczonych w sekcji „Przeczytaj” oraz
przedstawionych na filmie wskazanego zagadnienia:
grupa I – błony płodowe;
grupa II – pępowina i łożysko;
grupa III – higiena ciąży;
grupa IV – uszkodzenia płodu i wady wrodzone.
4. Uczniowie pracują w grupach „eksperckich”: czytają informacje na zadany temat,
zapisują najważniejsze informacje w dowolnej formie i omawiają je. Nauczyciel
monitoruje działania uczniów, w razie potrzeby wyjaśnia wątpliwości.
5. Po upływie wyznaczonego czasu uczniowie odliczają i zapamiętają swój numer.
Następnie tworzą nowe grupy, w taki sposób, żeby w każdym zespole znalazł się jeden
uczeń o danym numerze. Teraz uczniowie przekazują sobie kolejno wiedzę zdobytą
podczas pracy w grupach „eksperckich”.
6. Uczniowie wracają do swoich pierwotnych grup i prezentują informacje zdobyte od
„ekspertów” z innych zespołów.
7. Uczniowie, pozostając w grupach, wykonują ćwiczenie nr 7 (w którym mają za zadanie
wyjaśnić, dlaczego nie da się wykryć ciąży za pomocą testu ciążowego wcześniej niż
siódmego dnia po zapłodnieniu) i ćwiczenie nr 8 (dotyczące mechanizmu konfliktu
serologicznego), a po upływie wyznaczonego czasu dyskutują nad poprawnymi
rozwiązaniami.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenie nr 5 (polegające na przyporządkowaniu zmian

zachodzących w organizmie ciężarnej do odpowiedniego trymestru ciąży).
2. Nauczyciel prosi wybranych uczniów o uzupełnienie mapy skojarzeń zapisanej na
początku lekcji na tablicy.
3. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów,
udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

Wykonaj ćwiczenia od 1 do 4 oraz ćwiczenie 6.

Materiały pomocnicze:

Neil A. Campbell i in., Biologia Campbella, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019.
Encyklopedia szkolna. Biologia, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo
Zielona Sowa, Kraków 2006.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania filmu:

Film można wykorzystać na innych lekcjach dotyczących rozwoju płodu, a także na lekcji
powtórkowej.