2012

Donostiako Zuzenbide
Fakultatea

Igor Iribar, Manex

Elortza, Enrike Mendaza,
Ander Anabitarte, Manex
Etxeberria eta Jon
Peralta.

[ZUZENBIDEAREN
ERAGINKORTASUN SOZIALA]
Zuzenbidea da oinarrizko instituzioen eragile handienetarikoa,
talde berdintasunaren eta gizarte askatasunaren aldeko diren
baldintzak ezartzen laguntzen duena – Morroe Berger.

Aurkibidea:
1. Zuzenbidearen eraginkortasuna, baliozkotasuna eta
legitimatea.
2. Zuzenbidearen eraginkortasunari laguntzen duten
faktoreak.
3. Eraginkortasun juridikoa duten izaera orokorreko
faktoreak.
4. Izaera instrumentaleko eraginkortasun juridikoko
faktoreak.
5. Arauen eraginkotasun ezaren suposizioak: araun
inpotentzia eta erabilerarik eza. Eraginkortasun ezaren
faktoreak.
6. Zuzenbidea Gizarte Aldaketarako Tresna bezala.
 1. Zuzenbidearen eraginkortasuna, baliotasuna eta
legitimitatea.
Zuzenbidearen arloko filosofoek, Zuzenbidearekiko hiru dimentsio azpimarratzen
dituzte: baliozkotasuna, justicia eta eraginkortasuna; baliozkotasuna, zuzenbide
positiboaren teorialariei interesatzen zaie bereziki; justizia filosofoei; eta azkenik
eraginkortasuna, zuzenbidearen soziologoei. Hirurak behar-beharrezkoak dira.
Adibidez, liskar sozialengatik, zuzenbide bat bidegabekoa izatera heldu daiteke edota
eraginik gabeko zuzenbide bat, bere jadanekotasun falta determina dezake.

Sistema politiko autoritarioek, eraginkortasun juridikoa asko baloratu eta indartu egin
dute historian zehar. Hala nola, Mussolinik Italian eta Francok Espainian. Sistema
demokratikoetan ordea, balore juridiko guztiekin batera agartzen da eraginkortasun
jurikoa, hau da, askatasun, berdintasun, pluralismo… eta horiekin guztiekin batera.
Modu horretan, eraginkortasuna eta baliotasuna maila berean kokatzen direla ikus
daiteke.

Eraginkortasun juridikoarekin lotura handia daukan beste zera, arauak dira. Arau bat
eragin gabekoa izan daiteke aplikatzen ez bada, baina bai ordea erregulatzen duen
materia determinatuan eragina izan dezake. Europako herrialdeetan, etxeko zerbitzuei
buruzko legeek ez dute aplikaziorik topatzen, baina ekiditzen dituzte bertan lan egiten
duten pertsonen aktibitate ezegonkorrak, horiek zor ditzaketen errekurtsuon beldur
baitira. Elbarrien integrazioari buruzko legeek ere, ez dute eragin handirik lortzen
hezkuntzako eta lanbideen arloan, baina hala eta guztiz ere, gizartea prestatzen dute
etorkizun batean elbarriak arlo horietan ikusteko.

Zuzenbidearen eraginkortasunak eragina sortzen du aztertu behar diren bi gaietan:

arauen aplikazioari buruzko eraginkortasunaren zergatian eta eragin gabetasuna
ekidetzea eta arauak betearaztea.

2. Zuzenbidearen eraginkortasunari laguntzen duten

faktoreak.
Faktore hauek Zuzenbidearen soziologoek aztertzen dituzte.

- Hans Riffel. Honek zuzenbidearen eragin gabetasuna sortzen duten faktoreak

aztertu ditu, lau mota bereiztuz: a) arauarekiko erlazioa; b) hartzailearen
jarrerari buruz; c) hartzaile hauei buruzko izaerari buruz; eta d) arauak
aplikatzen diren kontextu eta ingurugiroari buruz. Horretaz aparte, arauen
eraginkortasunaren hobekuntzaz ere arduratu da, azalduz atal bakoitzean ager
daitezkeen faktoreak.
 - William M. Evans. Aipamen berezia egin du arauen eraginkortasuna
mesedegarri zaizkien egoerei. Hurrengoak dira : a) legegilearen autoritate eta
ospean; b) zuzenbidearen sintonía balio kulturalekin batera; c) arauen aplikazio
pragmatikoan; d) arauen aplikaziari buruzko epealdi egokia; e) arauen
aplikazioaz arduratzen diren organo ejekutiboen eraginkortasuna; f) zigor
positibo eta negatiboen babesa; eta g) arauen ez-aplikatzeak sor ditzazkeen
gaitzaen aurkako zuzenbidearen babes eta bermea. Zuzenbidearen
eraginkortasunaren arazoa parte handia baten botere publikoen arazoa da.
- M. Rehbinder. Honek hurrengoa gehitu zuen arauen eraginkortasunari buruz:
zuzenbidearen ezagutza, kontzientzia juridikoa eta ethos juridikoa, staff
juridikoan eta gizartean eragina duten eraginkortasun neurriak aipatzen.

Beste alde batetik, eraginkortasun juridikoari begira bestelako faktoreak daude,

hala nola izaera orokorra dutenak eta izaera instrumentalekoak. Lehenengoak:
soziabilitate prozesua, zuzenbidearen ezagutza, zuzenbidearen onarpena,
elabolazioaren parte hartzea, subjektuen jarrera psikologiko positiboak eta babes
represiboa eta arauen sustapena. Bigarrenak: agente juridikoen kolaborazioa eta
informazio eta kontrol agentziak.

3. Eraginkortasun juridikoa duten izaera orokorreko

faktoreak.
3.1 Soziabilitatea

Arauen eraginkortasunaren lehengo kausa da. Sozietatearen parte izatea eta subjetua
egin beharreko soziabilitate prozesuak, lotura sozialak sentiarazten dizkio, baita
gizartearen funtzionamendua antolatzen duten arau eta instituzioak errespetatu behar
direla bereganatzen ditu. Frogatu egin da, gizartetik at sentitzen dena, ez ditu arau eta
instituzio horiek errespetatuko.

Zuzenbide sistema ofizial baten barruan edo kanpoan, soziabilitatea eta honek sortzen
dituen loturak, arauak errespetatzeko funtsa dira, ez du importa zuzenbide ofizialeko
arauak izatea edo zuzenbide horren aurkako taldeko arauak izatea.

3.2 Zuzenbidearen ezagutza

Inork ezin du bere ignorantzia argudiatu zigor batetik libratzeko, ezarrita dagoelako
iuris et de iure delakoa, hau da, pertsona guztiak ezagutzen dutela arautzen dien
Zuzenbidea. Ezinezkoa da gero eta konplexu baita oparoagoa bihurtzen ari den
zuzenbidea ezagutzea, baina arau eta instituzioekiko dagoen errespetu orokorra,
pertsonen zuzenbideari buruzko informazio maiala txikiaren gainetik dago.

Botere publikoek ezin daitezke besoak uztarturik geratu, jendea zuzenbidearen

informazioaren eska etorri arte. Botere publikoen funtzioen artean, erlazio sozialeten
arauak barneratzea dago. Modu horretan gizartea arauak jakiteko. Hauek dira botere
publikoek daukaten bideak zuzenbidearen ezagutza zabaltzeko:

a) lortzen den ziurtasun juridikoa, hura beraren formalizazio juridikoa eginez eta b)
zuzenbidearen agerpen sozialaren ekimenak.

Zuzenbidearen idazkera aurrerapauso handia da zuzenbidearen ezagutzarako, ahozko

zuzenbideak suposatzen dituen oztopo guztiei aurre egin ahal izateko, hala nola
eskuragarritasun falta eta deformazioa igorpenean. Zuzenbidea hizkuntza argi, zehatz eta
auto-nahikodun eran azaldu behar da, hau da, inolako nahasterik sortzen ez duena eta
errealitate sozialeko gertaera posible guztiak jasotzen dituena.
Beste aurrera pauso bat botere publikoek zuzenbidearen presentzia soziala handitzeko egiten
duten sustapena da. Sustapen honek bi metodo nagusi ditu: arauen publizitatea eta informazio
juridikorako laguntza.
Arauen publizitateari dagokionez, ezin daiteke bakarrik argitalpen ofizialetan gelditu, areago
joan behar da, halaber, arau horiek beteko dituzten pertsonei heltzen zaien komunikabide
sozialen bidez. Publizitate hau araua sortu berria denean eman behar da, baita erregulatzen
duen arloa guztiz aldatzen duenean, horrela hasieratik betebeharra ezagutuko dela bermatuz.
Beste aldetik, botere publikoek laguntza juridikoa eskaintzeko sistemak ezarri beharko lituzke
ezintasun edo gutxitasuna juridikoa sufritu dezaketen sektore sozialen alde.
Zuzenbidearen ezagutzak honen aplikazioa suposatzen du, beraz honen erabilera sistematikoa
eta zuzena. Gizartetako klase umilek ez dute zuzenbidea ezagutzen, ez arazo ekonomikoak
direla eta, baizik eta arazo kulturalak. Zuzenbidearen ezagutza sustatzeko teknikek klase
hauetara ezagutzak iristea suposatuko luke, eta beraz zuzenbidearen aplikazio zabalagoa,
zuzenbidea guztientzako eraginkorragoa eta justuagoa bilakatuz.
Zuzenbideak gizartean nabarmentzeko baliagarria behar luke zuzenbidearekin zerikuasia duten
kolegio profesionalen parte hartzea, gehienbat abokatuena. Izan ere, beste herrialde
batzuettan ez bezala, ez dute gizartearen prestalkuntza juridikorako baliabiderik eskeintzen.
Ekintza honek asko lagunduko kolegioaren irudirako, izan ere gizarteak askotan korporatibismo
handiaz jokatzeaz kritikatzen dute, gremioaren interesen alde beti egiteaz.Honetarako, hiru
kanal nagusi erabil ditzakete:
- Izaera orokorreko laguntza juridikoa
- Arazo publikoen inguruko ekintza publikoak
- Gizartearentzat garrantzizkok diren arloei buruzko informazioa komunikabideen
bitartez jakinaraztea

Azterketa soziologioek datu nabarmenak ematen ditu zuzenbidearen ezagutzaren inguruan.

Azterketa nagusiek hurrengo ondorio nagusiak lortu dituzte.
- Juristek uste duten baino ezagutza-maila baxuagoa du gizarteak
- Ezagutza falta honen aldaketak aldagarri nagusietan datza: sexua, ikasketa-maila,
estatusa eta lanbidea.
3.3 Subjektuaren parte hartzea

Zuzenbidearen onarpen soziala eraginkortasunerako duen ezaugarri garrantzitsuena da, izan

ere arauak gizartean barneratzen ditu. Onarpena berezkoa izan daiteke,indibiduoak berez
botere publikoen arauak errespetatu behar dituela sentitzen duelako, edo zuhurra,
indibiduoak arau horien onuren inguruan gogoeta egiten duenean. Berezko onarpena
sentimendu juridikoarekin erlazionatzen da, denok berez dugun justiziaren senarekin.
Onarpen zuhurrak, ordea, sinetsi egiten du zuzenbidearen beharrean, eta horregatik betetzen
du. Mota honek hainbat aldagarri ditu, hala nola ab origine edo orokorra (berez zuzenbidea
onartu edo akatsak izan ditzakeela argudiatu) edota espresuki arau batzuk onartu eta beste
batzuk baztertzean.
Arauen onarpen zuzena sortzeak bi ikuspuntu sortu ditu indarraren aurrean: honen beharra
ikusten ez dutenik, behintzat araua onartua bada, termino antagoniko bezela ikusten bait
dituzte; eta honen erabilera bultzatzen dutenak, deborarekin indarra ahaztu egiten dela
argudiatuz, eta beraz onarpena ohiturari atxikiz.

3.4. Norbanakoaren parte-hartzea

Nahiz eta eraginkortasun juridikoaren faktoretzat ez hartu askotan, garrantzi handia du
herritarra bizitza publikoaren kide sentitzeak honen arauetara hurbiltzen duelako, zuzenbidea
errespetatzeko arrazoiak ugarituz. Zentzu honetan, herritarrak duen ekintza nagusia boto
eskubidea da.. Hala ere, gaur egun botoaren babes instituzionala bermatzen dute sistema
demokratikoek, ez boto hau askea eta mediatizatu gabea izatea. Izan ere, botoa alderdien
eskaintzetara mugatua dago, demokrazia alderdien aristokraziara murriztuz.

3.5. Norbanakoaren portaera psikologikoa

Eraginnkortasun soziala neurtzeko kontuna hartu izan da baita herritarren jarrera konformista.
Honen inguruan R.Mertonen koadro deskribatzaiea arauen izaera herritarren helburu
sozialekin konparatzen ditu, beti ikuspuntu helburu /medio alderaketa eginez. Koadroak
amerikar gizartea du abiapuntutzat, honek arrakasta sozialari egiten dion gurtzea dela eta,
Bere ustez, gizarte orekatu batek helburu sozialen eta baliabide instituzionalen arteko
bateraketa aurkitu behar du. Hurrengo hau da Mertonen koadroa:
1. Norbanakoak baliabide instituzionalak erabiltzen dituenean helburu sozialak lortzeko,
adostasuneko jarrera hartzen du.
2. Baliabide sozialak erabiltzen baditu baina ez helburu sozialak lortzeko, jarrera ritualista
du.
3. Helburu sozialak dituenean baina ez dituenean baliavbide legalak erabiltzen, jarrera
berritzailea du.
4. Ez bata ez bestea onartzen ez dituenean, jarrera uzkurtua du.
5. Biak uktzen dituenean, baina aldi berean berriak proposatzen baditu, izaera matxinoa
du.
Hauek ez dira izaera motak, baizik eta bi faktore hauen aurreko jarrera. Jarrera hauek
mantendu egiten dira denboran zehar, baina aldatu egin daitezke norbanakoaren egoera
sozialaren aldaketa dela eta.
Erlazioa dago gizarte baten eran eta gizabanakoak Zuzenbidearen aurrean izango duten
erreakzio psikologikoaren artean . Mertonek zihoen bere garaiko gizarte amerikarra
berritzailea zela. Hala ere, esan dezakegu , gaur egungo gizartea gehien bat konformista dela,
izan ere, propagandak, komunikabideak , estatuaren kontrolak etab. hau honela izatea asko
laguntzen du.

Gehiengo konformista honen gainaldean eta behealdean berritzaileak eta ritualistak ditugu,
hau da , bere helburua lortzeko edozein erregela gainetik pasatzen duena eta bestalde
erosotasunagatik lehendik jarritako erregelak jarraitzen dituena. Bi hauek gure gizartearen
gutxiengo bat irudikatzen dute . Orokorrean, gizarte aberats batek gizabanako berritzaileak
sortzen ditu, eta gizarte txiro batek ritualistak.

Aipatutako bi mota horien hurrengo urratsak rebeldia eta atzerakoia postura estremoak
daude, gehien bat lurralde baten egoera politiko eta sozial txarren ondorioz sortuak. Esan
daiteke, postura berritzailea errebelderiaren aurreko pausoa dela eta ritualismoa
atzerakoitasunarena.

Mertonek zihoen erreakzio erritualista lotura zuela klase sozial ertain-baxuarekin izan ere ,
hauek, duten gutxi hori kontserbatu nahi dute eta ez dute helburu handiagoetara aspiratzen.

3.6 Arauen babes erreprimitzaile eta sustatzailea

Zuzenbidea gizarte kontrol eran erabiltzen dela esan ohi da, eta gai honen barnean santzio
juridikoen definizioaz, karaktereaz eta klaseaz jarduten da. Santzioa Zuzenbidearen osagaia
bat da eta hau eraginkortasunez gauzatu dadin. Berez, azken errekurtsu bat da , besteak
helburua lortzen ez dutenean erabiltzeko. Horregatik zenbat eta garrantzi handiagoa izan
eskubideak eta ondasunak , orduan eta handiagoak izango dira santzioak.

Bestalde, santzio kontzeptuak ez du esanahi negatibo bat soilik, badaude ere santzio
positiboak, sariak , bentajak eta benefizioak ematen dituztenak. Adibidez , oinordetza batean
santzio positibo eta negatiboak eman ditzazke.

Santzio negatiboak, orokorrean, ordenamendu errepresibo baten erakusle dira ,Estatu liberal
absentzionistak inplantatu zuen , eta santzio positiboak ,aldiz, ordenamendu juridiko
promozional baten erakusle argiak dira , aurreko gizartearen ondorengo estatu sozial
interbentzionistak herritarrak interes sozialetara bultzatu nahian sortu zena.

Ordenamendu juridikoaren arau oinarrizkoak( izaera eskubideak, askatasunak etab.) santzio

negatiboez babesturik daude, eta garrantzi gutxiagoak(Eskubide sozialak, ekonomikoak
etab) ,aldiz, santzio positiboez.

Santzio positiboari garrantzia kendu gabe, aipatzekoak dira pizgarriak eta laguntza teknikak;
Lehenengoak, herritarrak bultatzen ditu arauak betetzera (Adibidez, elbarriak kontratatzen
dituzten enpresei seguridade sozialaren ordainketa murrizketa) eta bigarrenak, herritarrak
arauen ezagutza errazten die(Adibidez, Haziendaren delegazioen informazioa errazteko
zerbitzu dohain bat sortzea ).

Azkenik, hainbat estatistikek erakutsi duten bezala, ez dago erlazio zuzena santzioen
magnitudea eta delitu tasen jetsierarekin , aldiz , santzioak aplikatzen direlaren seriotasunak
badu zerikusia.

4. Izaera instrumentaleko eraginkortasun juridikoko

faktoreak.
Jarraian ezaugarri instrumentalak edo organikoak azalduko ditugu. Hauen helburua
zuzenbidearen eraginkortasuna ziurtatzea da. Zuzenbidearen profesionalak ( Poliziak, epaileak,
eta abokatuak) zuzenbidea babesteko era klasikoak dira, baina hauen alboan iniziatiba
gubernamental eta parlamentariak sorturiko informazio, aholkularitza eta kontrol agentziak
daude.

4.1 Informazio eta kontrol agentziak

Informazio eta kontrol agentziak interes sozialeko arauen eraginkortasuna kontrolatzeko eta
informatzeko, aholkatzeko eta proposamenak egiteko sortuak izan diren erakundeak dira.
Agentzia hauek, zeinak geroz eta gehiago sortzen ari diren, iritzi publikoaren aburuz ez dute
influentzia erreal gehiegirik , bigarren mailako kontrol sistema direla esan daiteke.

Agentzia hauek jarduera asko egiten dituzte:

a. Aholkularitza, enpresei eta Administrazioei, hiritarrei ere baina hein txikiago batean.
b. Zuzenbide arauen eraginkortasunari buruzko egoeren, zailtasunen, irtenbideen …
informazioa ematea.
c. Ez betetzeen posibleen abisua eta prebentzioa ematea.
d. Infraktoreak santzionatzea.

Agentzia hauek botere publikoak sortzen ditu hiritarrentzako. Gure Estatuan ingurugirokoak
eta kontsumidoreen babesleenak dira gehien ezagutzen direnak.

Agentzia hauen arazo larriena, zeresan publikoaren aurrean, eraginkortasun eza da. Eta hau
argudiatzeko hiru argudio nagusi daude;

1. Errekurtsu eskasi, gehienbat enpresa handiekin alderatzen baditugu. Gainera agentzia

hauek estatuen aurrekontuen politika murriztuei loturik daude .
2. Agentziek eta enpresek duten batura edo nexoa, izan ere, agentzietako pertsonala
gero enpresetan sartzea eta alderantiz, hauek tekniko eta adituak behar dituztelako.
3. Enpresen jarduera ilegalaren kontrako frogak izateko zailtasuna , eta hauentzako
dauden santzioak baxuak eta eskasak izatea.
4.2 Zuzenbideko profesionalak

Zuzenbidea gauzatzen duten profesionalek, abokatuek, epaileek eta poliziak kasu, arauen
erangikortasunaren aurrean, ardura nabarmena dute.

Zuzenbideko profesional hauek futzio bikoitza betetzen dute, lehenik eta behin, prebentziozko
funtzioa betetzen dute beraien instituzioen izate hutsarekin eta bigarrenik, zuzenbidea
bortxatzen eta hausten bada beraiek zuzendu eta konpontzen dute, funtzio erreparatzailea
gauzatuz. Gehien bat, poliziak prebentziozko funtzioa betetzen du eta funtzio erreparatzailea
aldiz, abokatu eta epaileek. Zuzenbideko profesionalek geroz eta indar handiago dute
zuzenbidearen soziologiaren barruan.

5. Arauen eraginkotasun ezaren suposizioak: araun

inpotentzia eta erabilerarik eza. Eraginkortasun ezaren
faktoreak.

Arau baten inpotentzia bere ab origene aplikazio eza da. Arauaara nahiz eta guztiz baliozkoa
izan, ez da aplikatzen. Bi arrazoi posible daude arauaren ezereztasuna emateko, bata,
zilegitasun sozialik ez izatea,gizartean baloreen kontra egiten duelako eta bestea, erregela
sozial batek arauaren marginazioa ematea, hau da, nahiz eta araua egon badagoen, gizarteak
nahiago du erregela desberdin eta bateragarri batekin autoerregulatzea.

5. 1 Arau beretatik eratorritako eraginkortasun ezaren faktoreak.

Arauen kontsiderazio eta aplikazioa eragozten duten, arauen barruko kausa edo kausa
deribatuak hauexek izan daitezke :

a) Gizarte aldaketetara eta elementu berrietara egokitzeko, egokiak ez diren eta zailtasunak
dituzten arauak. Arau hauek zabaltzeko gaitasun murritza dute, interpretazio hertsia dela
medio. Normalean arau hauek oso gai zehatzak arautzen dituzte.

b) Arau ez zilegiak, arau hauek ez dute bat egiten gizartearen balio etikoekin, Erregimen
politiko zaharretarako arau zahar eta ez derogatuen kasua izaten da, garai berrietatik oso
urrun dauden arauen kasua. Nahiz eta baliozko arauak izan, ez dute bat egiten aldaketa berriek
eskatzen duten betekizunekin.

c) Arau arkaikoak. Gaur egunean egon ez dauden egoerak arautzen dituzten arauak dira, edo
eta, egoera emanda ere, arauk zeresan juridikorik izaten ez dutenak.
d) Eskuraezinak diren arauak, izan ere, partikularrek zailatasunak izaten dituzte arauak eta
zuzenbidea bera baliatzeko. Eskuraezintasun honek azaltzen du, partikularrek justizia
administrazioa baliatu beharrean, instrumentatu pribatuak erabiltzea gatazka juridikoak
konpontzeko.

5.2 Kanpo eragileetatik eratorritako arauen eraginkortasun ezaren faktoreak.

Hiru faktore nagusi bereiziko ditugu :

a) Faktore juridikoak. Presio bidez nolabait, legislatzaileak bere gogoz kontra egin behar dituen
arauak izaten dira. Arau hauek ez dira, erreglamentarioki, behar luketen bezela aplikatzen , ez
eta garatzen. Askotan testuan aurreikusten da arauaren beraren eraginkortasunik eza.
Erakingortasun eza, operadore jurikoen borondatetik ere erator daiteke. Arauk beraien
aplikatzaileek, hala nola, poliziak, epaileek eta abokatuek, bere borondatearen arabera aplika
ditzakete, gehiengo sozialaren eta legislatzailearen borondatearen kontra, arauaren
eraginkortasuna hautsiz.

b) Faktore sozialak. Kolektibo sozial, nahiz eta enpresarialek duten eragin obstrukzionistak,
indar handia duten faktoreak dira beraien kontrako aruaen eraginkotasun eza lortzerako
orduan. Hauen adierazle izaten dira, vacatio legis, mugagabean egonten diren arauak, araua
eman eta berehala interes korporatiboen presioak direla medio.

c) Faktore kulturalak. Arauak gizarteak daukan kulturaren kontrakoak edo gizartearenn

nahiaren kontra ezarritakoak badira, arauak eraginkortasun eza izateko aukera handiak izango
ditu. Kultura bakoitzak bere ikuspegiak ditu eta horren arabera jokatu du arauak beretzearako
orduan.

6. Zuzenbidea Gizarte Aldaketarako Tresna bezala

Ametsezko gizarteetan (esaterako ,utopien hainbat autorek aurkeztu dituztenetan),

horrenbestekoa da gizarte harmonia eta lasaitasuna, non Zuzenbidea ez den beharrezkoa, ezta
abokatuak ere. Gizarte horiek gizarte egoera egonkor batez gozatzeko aukera izatearen
arrazoia, jarreraren preskripzio eta proskripzio idealen eta errealen artean dagoen oreka
gradua da. Hiritarren arteko tirabirarik gabeko eta askatasunez beteriko erlazioak, Estatua
Zuzenbidearen iturri eta kontrol sozialerako tresna bezala beharrezkoa ez izatea dakar.

Gizarte erreal guztietan, bai primitibo bai zibilizatuetan, ez da aipatu berri dugun Estatua
bezain ideala den estaturik aurkitu. Printzipioz, esan dezakegu ezinezkoa dela gizakiarentzat
Zuzenbidearen edo sistema legal baten beharra izan beharko ez lukeen estatu bat bilatzea, non
gizakien arteko orekak zoragarria izan beharko lukeen. Oreka hori ezin lortu izatea eragiten
duten indarrak gizarte kanpoan eta barnean aurki ditzakegu. Sustraiak aldatzera bultzatzen
gaituena, gizarte bateko aurreproiektu idealaren eta errealitatean dagoenaren arteko
kongruentzia perfektua lortzeko ezintasuna da. Gizarte guztietan gertatzen da irregulartasun
sozialen bat, haurtzaroko eta bizitzako gainerako zikloko sozializazio prozesua ezin delako
uniformea eta perfektuki eraginkorra izan, behinik behin. Honen ondorioz, gutxieneko tamaina
bat duten gizarte guztietan ,Zuzenbideak “ohituren tartatik” (erakunde sozialen eta
berrikuntzen arteko tentsioa adierazten duen esamoldea) ez jotzeko bidea hartu ohi du.
Zuzenbideak kasu honetan ez dio zergatik jarrera bat bideratzen duen arau idatzi bati
erreferentzia egin behar (alfabetatu gabeko gizarteetan honelakorik ezin baita gertatu), egia
esan estatus sozial bati egiten dio erreferentzia (tribu bateko buru izatea), estatus sozial
horren titularrak eskumena duelarik arau bat baieztatzeko, gatazkak bideratzeko eta gizarte
horretako hertsapenezko boterea erabiltzeko arauak urratzen dituztenen aurka.

6.1. Zuzenbidearen funtzioaren kontzepzio kontrajarriak.

Zuzenbideak ez ditu soilik gizarte batean existitzen diren ohitura edota moralak kodifikatzen,
horrez gain, gizarte horretan une horretan existitzen diren jarrera eta balioak ere aldatzen
ditu. Aipatu dugun Zuzenbidearen lehen kontzepzioak (gizarte batean existitzen diren ohitura
edota moralen kodifikaziora mugatzen da Zuzenbidea) funtzio pasiboa dakar berarekin.
Zuzenbidearen bigarren kontzepzioak ostera (Zuzenbidea gizarte aldaketarako tresna da,
zeinaren bidez, ohitura eta morala aldatu daitezkeen), funtzio aktiboa dakar berarekin.

Zuzenbide pasiboak, zehazki, pertsonen portaeren inguruan araurik eman ezin duen horrek,
oinarriak hemeretzigarren mendeko Darwinismo Sozialaren eta jurisprudentzia historikoaren
filosofietan ditu. Mende honen amaieran, William Graham Sumnerrek Zuzenbidearen
kontzepzio hau artikulatu zuen. Kontzepzio honen arabera, Zuzenbideak gehiago du pasibotik
aktibotik baino. Zuzenbide hau, pixkanaka-pixkanaka era kodifikatuan azaltzen joango da,
pertsonen jarreretan sustraitu ostean, beti ere. Esfortzu bat egiten denean gizarteko ohitura,
moral eta jarreraren aurkako lege bat promulgatzeko, gatazka sortzen da, zeinak,
zuzenbidearen galbidea dakarren. Sumnerrek aldarrikatu zuen presioa ezartzen zela ohituren
sendotasunaren gain, eta estatu formek ezin zutela herrikoia edo gizarte bateko betierekoa
zena aldatu. Sumnerrek plazaraturiko ikuspuntu honen bidez ondoriozta dezakegu
irregulartasunen ebaluazio eta zigortzeetarako, ohiturak indartzea eta prozedura uniforme eta
aurreikusgarri bat ezartzea dela zuzenbidearen funtzio esklusiboa. Laburbilduz, honek esan
nahi duguna da zuzenbidearen funtzioa kontrol soziala gauzatzea dela eta zuzenbideak
dakartzan arazo nagusiak santzio legalak diseinatzea, irregulartasunak gutxiagotzea eta
egonkortasun soziala mantentzea dira.

Ikuspuntu honekiko erabat kontrajarria den beste ikuspuntu batek dio zuzenbidea ez dela
existitzen diren ohitura, moral eta kodeen hausnarketa soila, hauen ustez, zuzenbidea
potentzialki independentea den indar sozial at da, zeinak, pentsaera eta jokatzeko moduetan
eragina izan dezakeen. Aldaketa sozialerako tresna den heinean, zuzenbideak elkarren artean
erlazionatuta dauden bi prozesu dakartza berarekin:portaera eredu instituzionalizazioa eta
portaera ereduen nazioartekotzea. Testuinguru honetan, portaera eredu baten
instituzionalizazioak esan nahi du portaera hori arau bilakatzen dela, arau bilakatze horrek
indartzea dakarrela berarekin bat. Portaera erdu baten nazioartekotzeari dagokionean, honek
esan nahi du arauko balio edo balioak txertatu egiten direla. Zuzenbideak, portaeran
instituzionalizazio prozesuaren bitartez soilik eragin dezake; hala ere, instituzionalizazio hori
aberasgarria baldin bada, portaera eta jarreren nazioartekotzea baimendu dezake
instituzionalizazio horrek.
6.2 Zuzenbidearekiko erresistentziaren continuuma.

Zuzenbidearen funtzioari buruzko bi ikuspuntu kontrajarri hauek lege berri baten

aldarrikatzearen erresistentzia potentzialeko continuum bat (funtzio matematiko bat)
proposatzen dute. Arau baten aurkako erresistentziarik ez dagoenean, jendeak arau honen
beharra ezbaian jarriko luke, arauak eskatzen duen portaeraren eta gizarte horretan dauden
ohitura eta moralen arteko bat etortzea erabatekoa baita. Beste muturrean, arau baten
aurkako erresistentzia %100ekoa denean, arau hori guztiz eraginkortasunik gabea izango
litzateke inork arau hori beteko ez duelako eta araugilearen autoritatea ezerezean geratuko
litzatekeelako.

Esan beharra dago, ez dela inolako araurik agertuko arau honelako arau botak existituko
balira. Azterturiko bi kasu horien artean arauak egitearekin erlazionaturiko bi erlaitz edukiko
genituzke. Arau batek erresistentziarik edukiko ez duen kasuan, non, existitzen diren ohituren
aurkako konformetasun ez bat dagoen, gizarteak konformetasun ez hori kontrolatzeko
ohiturak kodifikatzera joko du. Gauza da ez dakigula zerk bultzatzen dituen hiritarrak ohiturak
kodifikatzera. Bestalde, arau baten aurkako erresistentzia oso altua den eremuren batean,
erresistentzia horren altua da, zeina, ezinezkoa den arau hori aplikatzea. Kasu honetan ere, ez
daukagu ideiarik ere zergatik hiritarren gehiengoak aurka egiten dion arau jakin bati eta
zergatik baliogabetzen duen. Hala ere, argi daukaguna da gerra zibil eta iraultzek
zuzenbidearen aurkakotasuna handitzea dakartela, honen zuzenbide horren dekodifikazioa
dakarrelarik berarekin.Horrela, Zuzenbidearen funtzio sozialak kontuan harturik, legearen
erresistentziarekiko gure continuumaren erdiko zatian jarri behar dugu arreta.

Lege bat erresistentzia gune baten aurrean aldarrikatzen denean, hau da, gure continuumaren
erdian erortzen denean, sistema legalak hezkuntza eta kontrol sozial funtzioak hartzen ditu
bere gain. Hezkuntza zeregina betetzen ez bada egoera bat sortzen da non norbanakoak lege
bat betetzera behartuak diren zigorraren mehatxupean, legean sinetsi gabe. Egoera honek
sortzen duen egoera Festingerrek “beharturiko adostasuna” izena ematen dio: jarrera publiko
eta pentsakera pribatuaren arteko desadostasuna. Portaerak beharturiko adostauna berekin
ekartzen badu ez da egongo lege berri baten balore inplizitu nahiz esplizituen internalizaziorik.
Egoera honek dakarren tentsioa legearen desobedientziara eraman dezake, aplikatzen diren
santzioen izaeraren eta egikaritzearen sendotasun eta eraginkortasunaren arabera. Legeak
hezkuntza funtzioa betetzekotan beharrezkoa du beharturiko obedientzia obedientzia
boluntarioan bihurtzea.

6.3 Zuzenbideak hezkuntza funtzioa betetzeko beharrezko baldintzak.

Zein baldintzetan izan dezake Zuzenbideak arrakasta, ez bakarrik jokabide-eredu berri bat
instituzionalizatzerako orduan, baita lege berriak inplizituki beharrezko dituen jarrera berrien
barneratze prozesuan? Bi baldintza hauek ongi ez zehazteak erantzun gabe uzten ditu
Zuzenbideak eraldaketa sozialarekin dituen arazo teorikoak. Arazo honen erantzunari buruzko
lehen hurbilketa bezala, zazpi baldintza hartu behar ditugu kontuan Zuzenbideak hezkuntza
funtzioa bete dezan.

Lehen baldintzatzat ezartzen da lege berriaren iturria baimendurikoa eta entzutetsua izatea.
Baldintza hau hasiera batean azalekoa dirudi, izan ere legea definizioz baimenduriko edo
zilegizko akzio bat bezala kontsideratzen baita. Hain zuzen, lau baimenduriko iturri legegile
daude gure gizartean: legegilea, exekutiboa, administratiboa eta judiziala. Beraien arteko
diferentzia ez da bakarrik gizarteak onarturiko autoritariotasun eta funtzio legegilean duten
prestigioan, baita beraien eraginkortasuna hezkuntza funtzioa garatzerakoan ere. Litekeena da
legealdi batean emandako legeak hezkuntza funtzioa errazago beteko duela epaitegi batetako
edo administratzioaren erabaki batek baino. Batezbesteko hiritarrak pentsatzen du legealdiak
direla (berdin du maila lokalean edo estatalean) legeak aldarrikatzeko leku apropos eta zilegia.
Pertzepzio honen azalpena hau litzateke: legealdiak presio publikoarekiko sentikorragoak dira
legegintzaren beste iturriak baino. Autoritariotasun eta prestigiozko eskala honetan bigarren
maila lege-dekretuei dagokie, ondoren administrazioaren erabakiak eta, azkenik, epaitegien
erabakiak.

Legegintzako iturrien autoritariotasun eta prestigiozko pertzeptzio desberdinen teoria honek

beste hipotesi batera garama: lege batek zenbat eta aldaketa sozial handiagoa sortu, orduan
eta erresistentzia handiagoa, hortaz, prestigio eta autoritariotasun handiagoko iturri legegilea
beharko da aldaketa efektiboa egiteko. Beste hitz batzuekin esanda, lege baten arauen
inguruko hitzarmena baxua bada autoritariotasun eta prestigio handien duen lege-iturria
erabili beharko da: legegilea (Parlamentua).

Amerikako Estatu Batuetako Auzitegi Gorenak eskola publikoetan zegoen segregazioa

kentzeko neurria beti ikusi izan da aldaketa sozial erradikala bultzatzeko neurritzat. Horregatik
pentsatzen dugu Kongresuak funtzio hau hobeto bete izango zuela Auzitegi Gorenak baino.
Egiaz, Auzitegi Gorenak 1954. urtean 1896ko “berdinak baina bereiztuak” trataera
errebisatzeko aukera onartu izan ez balu Kongresuak denbora gehiago emango zukeen
segregazioaren aurkako lege bat onartzeko, Hegoaldeko presio taldeak zirela eta.

Bigarren baldintza lege berri batek bere oinarri logikoa zehaztea da, jadanik existitzen diren eta
instituzionalizaturik dauden baloreen bateragarritasun eta jarraikortasunarekin lotuz. Baldintza
hau betetzeak kontrako arrazoiak saihesteko eta hiritarren aurrean zilegitasuna frogatzeko
balio du. Oinarri logikoa erraz ikusten da segregazioaren adibidean. Hamairugarren eta
Hamalaugarren Zuzenketak, Independentzia Deklarazioak eta beste hainbat erabaki judizialek
argi ezartzen dute edozein hiritarrak duela eskubidea legetik tratamendu bera jasotzeko.
Horrela, segregazioaren aurkako lege bat aurretiko legean aurkituko zukeen oinarri legal,
justifikazio historiko eta kulturalak alde batera utziaz.

Hirugarren beharrezko baldintza erreferentzia taldeak erabiltzea da. Legegileak aukera ugari
ditu aspektu honetan. Talde edo komunitate bat erakutsi dezake, non proposaturiko portaera
eredua ageriko kontrako efekturik gabe existitzen den. Hau posible izan zitekeen guk
proposaturiko adibidean, izan ere, badaude herrialde batzuk Estatu Batuen antzeko sistema
politikoa dutenak non segregaziorik gabeko eskola sistemak ongi funtzionatzen duten. Posible
zen gainera Estatu Batuetan bertan adibideak aurkitzea. Beste erreferentzia bat zerbitzu
militarra izango litzateke, ez baitzegoen ez Iparralde zein Hegoaldean segregaziorik. Adibide
praktikoak izendatzea erresistentzia gainditzeko bide bat da, esan bezala.

Laugarren baldintza da legeak denboraren erabilera kontzientea egitea portaera eredu berri
bat txertatzerako orduan. Hau funtsezkoa suertatzen da eredu zaharra puskatzeko eta berria
ezartzeko. Egiaz, Auzitegi Gorenak kontuan hartu zuen denbora “berariazko azkartasuna”
aipatu zuenean.

Hipotesia da aldatu beharreko portaera eredua garrantzitsua denean zenbat eta trantsizio
denbora motzagoa, orduan eta errazagoa dela aldaketara moldatzea. Honen arrazoia da
denbora tartea zenbat eta txikiagoa izateak erresistentziari antolatzeko denbora ez diola
ematen. Hipotesi honen baliozkotasuna bi baldintzetan oinarritzen da.

Lehenengoa, gure bosgarren baldintza, da legea betearazteko ardura duten agenteek legeak
eskatzen duen portaerarekin konprometituak egon behar dutela. Hipokresiak eta ustelkeriak
legearen betetzea galarazten du. Debekuaren Zuzenketak porrot egitearen arrazoietako bat
hau izan zen.

Seigarren baldintza, denboraren hipotesia baliozkoa izateko bigarrena, da zenbat eta

erresistentzia handiagoa egon, santzio positiboak santzio negatiboen garrantzia bera hartzen
dutela. Zigorraren gogortasunak gora egiteak ez dakar beti adostasuna handitzea. Are gehiago,
zigor gogorrek askotan kulpa desagerrarazten dute, hiritarrak justifikagarria ikusten baitu bere
erresumintasuna. Beharrezkoa da, hortaz, santzio positiboak ezartea. Erresistentzia handitzen
den heinean komenigarria da santzio positiboak ezartzea adostasuna indartzeko.

Zazpigarren eta azken baldintza legeak hezkuntza funtzio bete dezan da babesa eskaini behar
dela legea bortxatua denean kaltetuak diren pertsonen eskubideak babesteko. Norbanakoa
babesgabe gera daiteke bere eskubideak boteretsua den erakunde baten aurrean
erreklamatzen baditu. Horregatik, legeak ezartzen badu erakunde publiko batek edo berak
aukeraturiko erakunde pribatu batetatik laguntza jaso dezakeela bakarrik izango du aukeraren
bat justizia lortzeko. Gure adibidean, beltzen gurasoek ez zuten bakarka borrokatu behar
izango hezkuntza sistemaren aurka; erakunde publiko baten laguntza eskatzeko aukera izan
beharko zezaketen, Eskubide Zibilen Komisioarena, adibidez.

ONDORIOA

Jendearen portaera aldatzeko hezkuntza indar bezala jardun dezake Zuzenbideak, nahiz eta
erresistentzia egon, hurrengo baldintzak betetzen badira:

1-Legearen iturriak autoritariotasun eta prestigio kutsua izan behar du.

2-Lege berriaren oinarri logikoa legearekiko eta oinarri historiko eta kulturalekiko
jarraikortasun eta bateratasunarekin lotu behar da.

3-Adostasuna erakusten duten eredu praktikoa.

4-Erresistentzia gainditzeko denboraren erabilera garrantzitsu bat egin behar da.

5-Legea betearazi behar dutenen jarrera legeak eskatzen duen jarrerarekin bat etorri behar da.
6-Santzio positibo eta negatiboak legea indartzeko erabili behar dira.

7-Babes efektiboa eskaintzen da legearen bortxaketagatik kaltetuak gerta litezkeen pertsonen

eskubideak babesteko.