Stan polityczny na Rusi

JAROSŁAW MĄDRY
Śmierć Włodzimierza zapoczątkowała kilkuletni okres walk bratobójczych na Rusi. idąc śladami
ojca, Włodzimierz osadzał swoich synów w najważniejszych grodach i na skutek tego syna,
Jarosława, Nowogró odmówił płacenia daniny, w odpowiedzi na co książę kijowski postanowił
zmusić go do uległości, lecz umarł w trakcie przygotowań do wyprawy zbrojnej.

PANOWANIE JAROSŁAWA MĄDREGO

panowanie Jarosława, zwanego Mądrym (1019 - 1054), było szczytowym okresem rozwoju
politycznego Rusi. osiągnięcia te zasługują na szczególnie podkreślenie, zwłaszcza gdy się zważy,
iż nastąpiły one po wyczerpującej wojnie niemało kłopotów wewnętrznych

PODZIAŁ PAŃSTWA PO ŚMIERCI JAROSŁAWA MĄDREGO

Zmierzając do uporządkowania stosunków wewnętrznych na Rusi w przyszłości, Jarosław Mądry
podzielił przed śmiercią całe państwo między pięciu synów i ustanowił zasadę senioratu jako
decydującą w kwestii sukcesji tronu.

Najważniejsze dzielnice - Kijów i Nowogród - przypadły najstarszemu z synów, Izasławowi, który

jako senior przejął rządy po ojcu.

Drugi syn Jarosława, Światosław, otrzymał Czernihów

Wsiewołod - ziemię perejasławską, Igor – Wołyń,
Wiaczesław - Smoleńsk.

Niektórzy książęta dostali dodatkowo inne posiadłości, nie zawsze sąsiadujące z ich głównymi
dzielnicami; Wsiewołodowi przydzielono na przykład terytorium północno-wschodnie z grodami
takimi jak Suzdal, Rostów i Biełooziero, a Światosławowi - Tmutarkań.

Podział ten od samego początku był nie do końca naturalny i musiał okazać się nietrwały, zwłaszcza
gdy uwzględnimy czynniki natury ekonomicznej, które sprzyjały powstawaniu mniejszych państw.
W rezultacie jednolita politycznie Ruś Kijowska miała się rozpaść na poszczególne księstwa
dzielnicowe niedługo po śmierci Jarosława.

PO ŚM JAROSŁAWA
przez kilkanaście lat mogło się wydawać, że postanowienia Jarosława w pełni osiągnęły cel
konfliktów istotnych nie było, a trzej najstarsi bracia Jarosława działali w zupełnej zgodzie,
odpierając ciągłe najazdy koczowników i porządkując sprawy wewnętrzne.

podjęto też wspólną akcję przeciw księciu połockiemu Wsiesławowi, który został uwięziony w
Kijowie

początek rozbicia
Przyczyną zerwania dotychczasowej jedności stała się klęska na polu bitwy. Po wielu szczęśliwych
na ogół starciach z różnymi koczownikami Ruś stanęła wobec konieczności sprostania
największemu z dotychczasowych niebezpieczeństwom - najazdom Połowców.
W jednej z bitew w 1068 r. synowie Jarosława doznali bardzo ciężkiej porażki i wycofali się do
swoich księstw z wielkimi stratami.
Groźba dalszych napadów połowieckich była nadal aktualna, ludność Kijowa postanowiła więc
czynnie włączyć się do walki. Zebrani na wiecu kijowianie zażądali od Izasława uzbrojenia i koni,
lecz książę odmówił, prawdopodobnie obawiając się, że prosty lud nie wzmocni się zbytnio w siłę.
Wtedy doszło do powstania, tłum uwolnił z więzienia Wsiesława Połockiego, którego ogłoszono
księciem kijowskim. Izasław uciekł na dwór księcia polskiego Bolesława Szczodrego, z którego
siostrą był żonaty.
Począwszy od tego momentu wiec będzie odgrywał określoną rolę polityczną w miastach ruskich,
decydując o sprawach wojny i pokoju oraz wybierając wyższych urzędników.

IZASŁAW
Już po kilku miesiącach nastąpiła odwetowa wyprawa, posiłkowana przez Polaków Izasława na
Kijów, który musiał w nim znowu uznać swojego władcę. Stan ten trwał jednak tylko cztery lata.
Niechęć ludności stołecznego grodu do Izasława wykorzystali Światosław i Wsiewołod, którym w
1073 r. udało się usunąć księcia kijowskiego. Izasław znowu zbiegł na zachód szukając pomocy
także na dworze papieskim i cesarskim. Mimo rekomendacji papieża Grzegorza VII, Szczodry
początkowo nie kwapił się do powtórnego udzielania pomocy Izasławowi, ponieważ wtedy łączyły
księcia polskiego jak najlepsze stosunki z ówczesnym panem Kijowa, Światosławem. Dopiero po
jego śmierci w 1076 Izasław uzyskał pomoc zbrojną od Polaków i wrócił do Kijowa, ale dwa lata
później poległ w bitwie, jaką stoczył wraz z Wsiewołodem przeciwko Olegowi, synowi
Światosława.

ROZBICIA DZIELNICOWE
W 1097 r. odbył się zjazd książąt w Lubeczu, na którym zasada senioratu uległa oficjalnemu
unicestwieniu, postanowiono bowiem, że każda oddzielna linia książęca w każdej oddzielnej
dzielnicy sprawować będzie odtąd władzę dziedzicznie. rozbicie dzielnicowe Rusi stało się już
właściwie faktem, choć miał też jeszcze nastąpić krótki okres jedności. W praktyce nie przydało się
to na wiele, walki wewnętrzne nie ustawały i dlatego zwoływano i późnej-równie bezowocne-
zjazdy mediacyjne

Władzimír Monomách
Po śmierci Świętopełka wybuchło ostre powstanie w Kijowie w 1113 roku. Kiedy zbuntowany tłum
rozpoczął grabież, bojarzy i kupcy doszli do przekonania, że tylko rządy silnej ręki mogą zapobiec
dalszym, groźnie zapowiadającym się ekscesom. W związku z tym postanowiono poprosić o
objęcie władzy w Kijowie ówczesnego księcia perejasławskiego, Władimira (syna Wsiewołoda)
zwanego Monomachem. Tak się również rzeczywiście stało, bunt w Kijowie został opanowany,
m.in. kosztem pewnych ustępstw na rzecz niektórych warstw ludności. Ustalono maksymalną
wysokość procentów, które można było pobierać, udzielając pożyczek, niektórych dłużników
uwolniono zupełnie od obowiązku spłacania długu oraz wnieśli pewne ulepszenia do systemu
stosunków między kupcami a ich panami.
RZĄDY MONOMACHA
Rządy Monomacha to właściwie ostatni okres jedności politycznej Rusi. W jego bezpośrednim
władaniu znajdowały się Kijów, Perejasław, Nowogród, Smoleńsk, Rostów i Suzdal, a także ziemie
w dorzeczu górnej Wołgi oraz Włodzimierz Wołyński na zachodzie kraju. Monomach stosował
podobne zwyczaje jak Jarosław Mądry, powierzając swoim synom rządy w tych dzielnicach i
wyzywając ich na narady do Kijowa w ważniejszych sprawach. Jego władzę uznawali książęta
czernihowscy, połoccy, haliccy i inni. Autorytet Monomacha wzrastał dzięki innym czynnikom,
m.in. pochodzeniu od cesarza bizantyjskiego Konstantyna IX Monomacha, co zaowocowało
zawarciem układu z cesarzem Aleksem.
MŚCISŁAW 1125 - 1132
Po śmierci Monomacha w 1125 roku na tronie kijowskim zasiadł jego syn Mścisław, również
energiczny władca. Po nim jednak wzrosły walki wewnętrzne i Ruś wkroczyła w okres trwałego
rozbicia dzielnicowego.

KS. WŁODZIMIERSKO - SUZDALKIE

Obejmowało północno-wschodnią część Rusi, a więc główny trzon terytorialny i etniczny przyszłej
Rosji.
Na terenie tego księstwa znajdowały się stare i ważne grody, jak:
1. Włodzimierz
2. Rostów
3. Suzdal

Czy późniejsze również stolice oddzielnych księstw - Twer, Nowogród niżny, Jarosław, Kostroma,
Galicz, Biełoziero. Na tym terenie leżała również Moskwa, o której wspomina się po raz pierwszy
w 1147 roku.

Pierwszym oddzielnym władcą księstwa włodzimiersko-suzdalskiego był syn Włodzimierza

Monomacha, Jerzy Długoręcki (1125-1157), który zaczął rozszerzać granice swoich włości o ziemie
Ugrofińczyków, Mordwinów i Czeremisów. Miał silne wpływy w księstwach muromskim i
riazańskim, próbował nawet zawładnąć Nowogrodem i Kijowem.

Pod panowaniem jego syna i następcy, Andrzeja Bogolubskiego (1157-1174), księstwo

włodzimiersko-suzdalskie stało się areną zaciekłych konfliktów między księciem a najbogatszym
bojarstwem. Andrzej Bogolubski działał bardzo energicznie, co było widoczne w usunięciu
niektórych bojarów z granic księstwa, przyjęciu tytułu wielkiego księcia i pomyślnej wyprawie na
Kijów. Przeniósł także stolicę księstwa z Suzdalu do Włodzimierza nad Klaźmą, gdzie wzniósł
wiele monumentalnych budowli, w tym zamek w miejscowości Bogolubowo. Został zamordowany
przez spiskowców związanych z bojarami.

Zabójstwo nie zahamowało jednak umacniania się władzy książęcej w Włodzimierzu. Po dwóch
latach walk i zamieszania, tron objął brat Bogolubskiego, Wsiewołod z przydomkiem "Duże
Gniazdo". Wsiewołod (1176-1212) poskromił rebelię bojarską, utrzymał tytuł wielkiego księcia i
był faktycznym suwerenem Nowogrodu i Pskowa. Wyprowadził również wyprawy przeciwko
Bułgarom kamskim i podbił ziemie mordwińskie. Panowanie Jerzego II (1218-1238) zakończyło się
tragicznie najazdem mongolskim.

Nowogród Wielki
Ziemia nowogrodzka obejmowała teren ogromny, sięgający od Zatoki Fińskiej i Jeziora Czudzkiego
aż do Morza Bałtyckiego i rzeki Pecior. Sam Nowogród Wielki, mający w sobie świetne tradycje
polityczne, bardzo szybko rozwinął się do roli jednego z najpotężniejszych w Europie Środkowej i
Wschodniej ośrodków handlowych. Źródłem bogactwa kupców i bojarów nowogrodzkich były
właśnie te rozległe obszary, na których ściągano daniny od mieszkańców tamtejszych plemion,
wysyłano na północ specjalne ekspedycje myśliwskie i rybackie, a także górnictwo wydobywało
głównie żelazo i sól. Rolnictwo w ziemi nowogrodzkiej odgrywało rolę podrzędną. Nowogród
dzielił się na dwie tzw. strony: targową na wschodnim i sofijską na zachodnim brzegu Wołchowa,
prócz tego jeszcze na pięć dzielnic. Na stronie targowej mieścił się rynek, gdzie dokonywano
głównych operacji handlowych i gdzie zbierano się na wiec, zwołany bicie m w dzwon, tam
również mieściły się dwory cudzoziemskich kupców. Główną częścią strony sofijskiej był kreml ze
soborem św. Zofii.

Oprócz Nowogrodu duże znaczenie miały także miasta, takie jak Psków, Ładoga, Torzk i Stara
Russa; ziemia pskowska miała się wyodrębnić jako oddzielna republika feudalna w XIII w. Im dalej
na północ i północny wschód, tym zazwyczaj było rzadsze co tłumaczy specyficzne, raczej bardziej
luźne formy panowania politycznego nad tamtejszymi plemionami: Karelam i Permia kamI
Samojedami. Z racji rozrzuconych, małych osad nowogrodzkich gościły tylko czasami kupców,
którzy w określonych porach roku przyjeżdżali po towary. Przejściowo także tylko bawiły na
odległych terenach ekspedycje myśliwskie. W ogóle zaś podbój tak znacznych obszarów dokonał
się głównie za sprawą przywilejów uzbrojonych grup, które przyłączyły nowe ziemie, nie
spotykając na ogół większego oporu. Z biegiem czasu zaczęto kolonizować północną część kraju
bardziej intensywnie, chociaż akcje te nigdy nie przybrały większych rozmiarów.

Bojarzy nowogrodzcy stanowili najbogatszą i najbardziej wpływową warstwę ludności. W

odróżnieniu od innych ziem ruskich, w Nowogrodzie bojarzy opierali swoją siłę nie tylko na
posiadłościach ziemskich i pracującej tam zależnej ludności chłopskiej, lecz również na operacjach
typu przemysłowego i handlu. Do wielkiego bogactwa dochodzili też czasem przedstawiciele
warstwy kupieckiej. Pozostała część ludności miejskiej, rzemieślnicy i różni pracownicy na ogół, na
przykład przewoźnicy, prowadzili życie w warunkach znacznie trudniejszych, lecz korzystali z
głównego przywileju politycznego: brania udziału w zgromadzeniach wiecowych, które w zasadzie
decydowały o najważniejszych sprawach. Na wiecach wybierano posadnika, który był właściwie
najwyższym urzędnikiem państwowym, i tysięcznika, sprawującego dowództwo wojskowe. Jeśli
decydentem na uznanie władzy książęcej, to zmuszano księcia do złożenia przysięgi, że nie będzie
rozdawał dóbr bez zgody posadnika, że będzie sprawował administrację kraju tylko poprzez
wyznaczenie merza (Włodzimierko)

Żęta Ruscy postanowili udzielić pomocy swoim wrogom - Połowcom, którym Mongołowi zdażli
już zadać kilka ciężkich ciosów. Nie pomogło jednak połączenie sił, zwłaszcza że sojusznicy nie
potrafili się zdobyć na konieczną wówczas jedność działania i zażegnać wszelkich sporów między
sobą. W bitwie nad Kałką (dopływ jednej z rzek wpadających do Morza Azojskiego) wojska rusko-
połowieckie poniosły porażającą klęskę (1223). Mimo to nie doszło wtedy do ataku na Ruś;
Mongołowie pomaszerowali w kierunku posiadłości Bułgarów kamskich, przedsięwzięli nieudaną
próbę ich ujarzmienia i cofnęli się na wschód, prawdopodobnie w celu jak najlepszego
przygotowania nowej wyprawy. Śmierć Dżyngis-chana w 1227 r. jeszcze raz zmusiła ich do
odłożenia planowanego najazdu. W śród nieustannych walk o władzę wielkie imperium szybko
zaczęło się rozpadać i ostatecznie powstały cztery oddzielne państwa; zapoczątkował to zresztą sam
Dżyngis-chan, dzieląc swoje posiadłości jeszcze za życia między synów, z których jeden miał być
zwierzchnikiem pozostałych. Najstarszy syn Dżyngis-chana, Dżeuczi, otrzymał ziemie leżące w
dorzeczu Irtysza i Tobołu. Z tego terytorium wyszła w 1236 r. wielka wyprawa mongolsko-tatarska
na Europę Wschodnią; dowództwo nad nią sprawował syn Dżeucziego, Batu-chan. Wojska
mongolskie skierowały się najpierw na Bułgarię kamską, która została całkowicie spustoszona.
Potem przyszła kolej na księstwo riazańskie, od którego Batu-chan zażądał podporządkowania się
jego władzy i placenia dziesięciny „od wszystkiego”. Dano mu jednak odpowiedź: „gdy nas nie
bedzie, wszystko będzie twoje” i zwrócono się z prośbą o pomoc do księcia włodzimierskiego i
czemihowskiego - lecz bezskutecznie. Poszczególni książęta postanowili bronić się oddzielnie; Ruś
już nie była zdolna do zjednoczenia swoich wszystkich sił. Mongołowie zdobyli i zniszczyli
księstwo riazańskie, jego stolicę spalili, a ludność wycięli w pień. Taki sam los spotkał Kołomnę i
Moskwę, wyrżnięto wszystkich mieszkańców we wziętym szturmem Włodzimierzu, spalono
Rostów, Suzdal, Jarosław, Perejasław Zaleski (Peresław Zaleski, przy ujściu rzeki Trubież do
jeziora Pleszczejewo, na północny wschód od Moskwy) i Twer. Daremnie książę włodzimierski
Jerzy II próbował stawić czoło strasznej nawałnicy; Mongołowie rozbili zupełnie jego oddziały w
bitwie nad sitą (niewielka rzeka na północny zachód od Jarosławia), sam książe też zginął (marzec
1238). Jeszcze przez dwa lata grasowały wojska Batu-chana po całej prawie Rusi, siejąc wszędzie
śmierć i zniszczenie. Zaciekle bronił się Torżok (na północny zachód od Tweru), położony
właściwie ju ż w ziemi nowogrodzkiej i będący kluczem do centralnych terenów Nowogrodu.
Mimo to jednak zostałiono Nowogród w spokoju i zamiast na północ Mongołowie sukurowali sie
na południe, na Smoleńszczyznę i księstwo czemihowskie. Opór był coraz większy, ale i napastnicy
coraz bardziej zajadli; mszcząc się za siedmiotygodniową obronę Kozielska, dosłownie starto go z
powierzchni ziemi. Po kilkumiesięcznej przerwie i uzupełnieniu wyniszczonych ju ż szeregów
Batu-chan pchnął w 1239 r. sw

KS. HALICKI
Księstwo halickie obejmowało dorzecze górnego i środkowego Dniestru oraz częściowo Sanu, z
Haliczem jako grodem głównym. Wyodrębnienie się księstwa nastąpiło na przełomie XI i XII
wieku: uchwałą zjazdu w Lubeczu część tych ziem otrzymali książęta Wołodar i Wasylko, synowie
Rościsława (wnuka Jarosława Mądrego). Syn Wołodara, Włodzimierz (Włodzimierko), zjednoczył
całą ziemię, po czym zaczęło się stopniowe utrwalanie władzy książęcej w ciągłych konfliktach i
walkach z bojarami.

Bojarstwo halickie reprezentowało poważną siłę, gdyż istniejące w tym kraju warunki wpłynęły na
szybki bieg procesu powstawania wielkiej własności ziemskiej.

Księstwo halickie leżało na południowo-zachodnich kresach ruskiego obszaru etnicznego, w bardzo

bliskim sąsiedztwie groźnych ludów koczowniczych, przede wszystkim Połowców. W związku z
tym już dawno znaczna część ludności przeniosła się do innych siedzib, a dopiero za
Rościsławiczów znów zaczęła się kolonizacja, szczególnie atrakcyjna dzięki żyznym glebom.
Dysponując rozległymi majątkami i uzależniając ludność chłopską, bojarzy zyskiwali mocne
podstawy ekonomiczne, i to nie tylko dzięki uprawie roli. Ziemie halickie obfitowały w liczne
kopalnie soli, którą wydobywano i wywożono do Polski, na Węgry oraz do innych księstw ruskich.
Czynniki te, a także rozwój rzemiosła i korzystny układ szlaków handlowych, uwarunkowały żywą
wymianę i rozwój miast. Dlatego również księstwo halickie budziło stale duże zainteresowanie na
dworach polskich i węgierskich.

RUŚ HALICKO-WOŁYŃSKA
Po śmierci Jarosława Ośmiomysła Ruś Halicka wkroczyła w okres zamętu i nieustannych walk
wewnętrznych, do których czynnie wmieszały się także Węgry. W takiej sytuacji bojarzy
zaofiarowali tron księciu wołyńskiemu Romanowi Mścisławiczowi, potomkowi Włodzimierza
Monomacha. Zdołał on objąć władzę w Haliczu dopiero w 1199 r., jednocząc oba księstwa.

ROMAN
Roman walczył, na ogół skutecznie, z Połowcami i z Litwą, lecz wynikało to raczej z doraźnej
konieczności zabezpieczenia się przed atakami z tych stron. Jego zamiary polityczne sięgały jednak
znacznie dalej i w związku z nimi Roman wyprawił się na Polskę. Poległ w bitwie z Leszkiem
Białym i Konradem Mazowieckim pod Zawichostem w 1205.

Wojska węgierskie wkroczyły na teren księstwa, pojawili się także inni ruscy pretendenci, wezwani
i popierani przez część bojarstwa.

PO ŚMIERCI MŚCISŁAWA
W 1214 zawarte zostało porozumienie węgiersko-polskie, na mocy którego władzę w Haliczu miał
objąć królewicz węgierski Koloman, ożeniony z córką Leszka Białego, Salomeą. Synowi Romana
Danielowi oddano księstwo wołyńskie. Wszyscy bohaterowie tych wydarzeń byli jednak jeszcze
małoletni, a dokonany podział nikogo w pełni nie zadowolił, toteż nadal toczyły się walki, zawsze
przy czynnym współudziale bojarstwa. Dopiero po trzydziestu z górą latach od śmierci Romana
Daniel zdołał pozbyć się wszystkich współzawodników i objąć w posiadanie ponownie
zjednoczone księstwo halickie i wołyńskie w 1238 roku.

HISTORIA RUSI

RUŚ PO ŚM JAROSŁAWA MĄDREGO

po śmierci Mądrego doszło do podziału państwa między jego synów, z zachowaniem zwierzchniej
władzy w ręku najstarszego z nich - seniora.
jednak tendencje odśrodkowe nasilały się nadal, a ich rezultatem było zlikwidowanie w 1097 r.
zasady senioratu.
zapoczątkowane w XI w. rozdrobnienie feudalnie spotęgowało się po upadku autorytetu kijowskiej
władzy wielkoksiążęcej w 1132 r. już w końcu XII w. na terenie dawnej Rusi Kijowskie,
czernihowskie, halicko - wołyńskie, smoleńskie, rozstowsko - suzdalskie i inne. Tendencje
odśrodkowe reprezentowały obok księstw także miasta, z których np. Nowogród i Psków
przekształciły się w niezależne feudalne republiki miejskie. już w XII w, wystąpił wśród niektórych
książąt tendencje do narzucenia swej włądzy innym.

ośrodek tendencji zjednoczeniowych przesunął się z Kijowa, który stracił swe gospodarcze i
polityczne znaczenie, ku północy.

PODBÓJ RUSI - OKRES ROZBICIA DZIELNICOWEGO PO ŚM MSTISŁAWA

Mstisław 1125 - 1132

ostatni okres jedności Rusi
1132 r. nasiliły się walki wewnętrzne, a rozdrobienie ziem ruskich osiągnęło szczyt
pańśtwo staroruskie rozpadło się na trzy głównie dzielnice oraz na wiele drobnych księstw, wśród
których znalazło się także
1. księstwo kijowskie które zeszło do roli mało znaczącej prowincji.

natomiast głównymi dzielnicami stały się:

1. na południowym zachodzie księstwo halicko włodzimierskie,
2. ziemia nowogrodzka i księstwo włodzimiersko - suzdalskie, obejmujące północno - wschodnie
obszary Rusi.

z wielu względów najważniejsza rola przypadła temu ostatniemu księstwu, gdzie pierwotnie, tj. po
śmierci Jarosława Mądrego, władzę sprawował jego syn Wsiewołod (1054 - 1093), a po nim
synowie Monomacha - wspomniany już Mstisław (1093 - 1125) i Jurij Dołgorski (1125 - 1157),
któremu przypisuje się założenie Moskwy 1147.

1149 Dołogoruki zdobył Kijów, gdzie już po jego śmierci władzę przejął jego syn Andrej
Bogolubski(1157 0 1174), który w 1169 r. wydał Kijów na łup swoim wojskom, niszcząc miasto
doszczętnie, w rezultacie czego sprowadził je do roli jednego z wielu podrzędnych ośrodków
dzielnicowych.

przyjąwszy tytuł wielkiego księcia, nie osiadł w Kijowie, lecz założył nową siedzibę we
Włodzimierzu nad Klaźmą.
po jego śmierci, w związku z walkami wewnętrznymi, które przez dwa lata trapiły połnocno -
wschodnie rejony Rusi w 1176 r. władzę w księstwie włodzimierskim objął Wsiewołod wielkie
Gniazdo, panujący do 1212 r.
był on jednym z bardziej znaczących książąt ruskich okresu rozbicia dzielnicowego.

jego zasługą było umocnienie księstwa pod względem politycznym i ekonomicznym oraz ekspansja
osadnictwa ruskiego dalej na wschód, w kierunku tzw. zalesia
po jego śmierci doszło do sześcioletniej wojny o władzę, w rezultacie której tron włodzimierski
objął Jurij II 1218 - 1238, który zginął w wlace z Monogłami

PODBÓJ RUSI - NOWPGRÓD

ważnym ośrodkim w tym czasie było księstwo nowogrodzkie, głównie z uwagi na fakt, że
krzyżowało się w nim wiele dróg handlowych wiodących od bałtyku do morza czarnego, a także
szlaki prowadzące na wschód wzdłuż rzeki Wołgi

przybywali tu kupcy z krajów niemieckich (Hanza), a także ze Skandynawii. w związku z tym w

Nowogrodzie Wielkim w XII w. powstał specyficzny ustrój, nieznany na pozostałych obszarach
Rusi - republika bojarsko - kupiecka - której najwyższym organem był wiec wybierający księcia,
wojewodę i biskupa.

jednak podstawowym problemem księstwa była kwestia permanentego braku żywności, stąd
głównym jej dostawcą było z natury rzeczy księstwo włodzimierskie, co w jakims stopniu
uzależniało jedno państwo do drugiego. Władza książąt włodzimierskich w stosunku do
Nowogrodu była ograniczona i sprowadzała się tylko do funkcji zwierzchnictwa wojskowego. w
pierwszej połowie XII w. Nowogró uzależnił od siebie Pskó ,drugie ważne centrum handlowo -
rzemieślnicze północno - zachodnie Rusi

PODBÓJ RUSI - KS RUŚ HALICKO - WŁODZIMIERSKA

innym obszarem, być może mniej ważnym z punktu widzenia całości ziem ruskich, była Ruś
Halicko - włodzimierska, teren, który ze względu na swoje peryferyjne położenie w sąsiedztwie
Polski i Węgier narażony był na ingerencję tych państw w swoje sprawy wewnętrzne

RUS XIII skutek

na początku XIII w, w księstwie nastąpił okres walki wewnętrznych , co starali się wykorzystać
Węgrzy i Polacy.
wkrótce jednak nastąpił najazd Mongołów, a lokalny władca Daniel zmuszony został uznać ich
zwierzchnictwo, aczkolwiek na tronie książęcym utrzymał się do 1264.

Rozdrobnienie feudalne ziem ruskich doprowadziło nie tylko do powstania licznych księstw
dzielnicowych, ale także powstania mających trwalsze znaczenie terytoriów o odmiennych
strukturach gospodarczo-politycznych. Były to: upadająca Ruś Kijowska (późniejsza Ukraina),
nowa, prężna Ruś „Zaleska” („Wielkorus” - kolebka późniejszej Rosji), południowo-zachodnia Ruś
Czerwona (halicko-włodzimierska) i północno-zachodnie terytorium Wielkiego Nowogrodu, a
także obszary zachodnie sąsiadujące z Litwą, które zaczęto nazywać Białą Rusią.

RUŚ HALICKI XIII

BRONISŁAW WŁODARSKI, SALOMEA KRÓLOWA HALICKI

STR. 60 - 83

SALOMEA 1214
1. dzieckiem Leszeka Białego

Salomea była córką Leszeka Białego i księżniczki ruskiej Grzymisławy, córki księcia łuckiego
Ingwar.
małżeństwo to zostało ułożone w czasie zbrojnej wyprawy Leszeka Białego w 1207 roku przeciw
Igorewiczowi, panującemu wówczas w księstwie halickim, Ingwar przybył wówczas Leszkowi na
pomoc. pierwszym dzieckiem tego małżeństwo była Salomea.
o dacie jej urodzenia mówią źródła polskie pod różnymi datami. czy urodziła się w 1211 czy 1212
roku, jak domyśla się Balzer, trudno jest roztrzygnąć, wiadmość bowiem z żywotu Salomei o jej
wysłaniu na Węgry w 1214 roku nie bardzo da się pogodzić, jak zobaczymy niżej, z dalszymi
wypadkami.
kiedy w 1214 roku Leszek był zmuszony zawrzeć z Andrzejem Ii węgierskim układ spiski., losy
Salomei zostały z tym traktatem związane

str. 65

WYPRAWA WĘGIERSKA

1213 Wyprawa węgierska na Halicz zakończyła się sukcesem węgierskim

– Halicz został opanowany przez Węgrów, a rządy z ich ramienia objął możny bojar halicki
Władysław
–
str 66

WARUNKI - traktatu spiskiego

osadzenie w Haliczu osobnego królewicza węgierskiego Kolomana, który miał poślubić córkę
Leszeka Salomeę, oraz oddanie Leszkowi zachodniej części księstwa halickiego, a to ziemi
przemyskiej i lubaczowskiej.
na warunki Leszkowe Andrzej się zgodził i jesienią 1214 roku zjechał się król węgierski z
Leszkiem na Spiszu, gdzie oficjalnie traktat został podpisany

67
MŚCISŁAW KS. NOWOGRÓD

1215 na Halicz ruszył książę nowogrodzki Mścisław

Teraz Andrzej zwrócił się do papieża Innocentego III z prośbą o wydanie pozwolenia
arcybiskupowi ostrzyhomskiemu koronowania Kolomana na króla. tymczasem do Halicza został
wysłany siedmioletni Koloman. lecz zabawił tu bardzo krótko, już bowiem na wiosnę 1215 roku na
Halicz ruszył książę nowogrodzki Mścisław. król z wielkim pośpiechem ruszył synowi na pomoc i
zabrał go ze sobą na Węgry, zostawiając w Haliczu tylko wojewodę węgierskiego Benedykta. w
międzyczasie na pierwszą prośbę Anrzeja przyszło pozwolenie papieskie na koronację, którą pod
koniec pierwszej połowy 1215 roku dokonano na Węgrzech
w połowie 1215 roku Andrzej z Leszkiem pozornie pozostawali jeszcze w zgodzie, wszak nawet
Andrzej prosił papieża, ażeby skłonił Leszka do udzielenia pomocy królowi węgierskiemu przeciw
książętom ruskim.
Lecz Leszek pomocy nie udzielił, co spowodowało zerwanie niedawno zawartego układu.

Str 68

DANIEL ROMANOWICZ

lecz decydując się na ten krok, Leszek już nie rozporządzał takimi siłami jak jego ojciec, toteż w
bardzo krótkim czasie poznał, że do przyjaźni z węgrami trzeba powrócić.

1. nie tylko bowiem nie utrzymał się przy przyznanych mu zachodnich częściach ziemi halickiej,
lecz także stracił na rzecz popieranego przez siebie przeciw Węgrom Daniela ziemie między
Wieprzem a Bugiem, tak zwaną w latopisie Ukrainę z grodami
- Ugrowsk
- wereszczyn
- Stołpie
- Kumow

to wpłynęło na zmianę polityki Leszka, postanowił wrócić do przymierza z Węgrami. Leszek był
zdecydowany zrezygnować już z niem przemyskiej i lubaczowskiej, byle by tylko zapewne
odzyskać niedawno utracone ziemie między Wieprzem a Bugiem.
Str 69

1219 r. Węgry ruszył wielka wyprawa węgierska na Halicz, prowadzona przez palatyna Filię i
posiłkowana przez wojska polskie;
Halicz został opanowany przez Węgrów. idąc z wyprawą jedenastoletni Koloman osiadł wraz z
Salomeą w Haliczu

ten drugi z rzędu pobut Kolomana w Haliczu trwałym także nie był, przeciągnął się bowiem przez
niecałe dwa lata. z wiosną 1221 roku Mścisław, mając pomoc innych książąt ruskich i Połowców,
ruszył ponownie na Halicz. Ponieważ w Haliczu przy boku Kolomana była Salomea, a także
zapewne w jej otoczeniu nieliczni co prawda Polacy, Leszek wysłał do Halicza pomoc

str. 70

MŚCISŁAW UDAŁY

walka sił polsko-węgierskich z Mściławem zakończyła się klęską. resztki z Kolomanem schroniły
się w warownej cerkwi Panny Marii na grodzie halickim. wskutek braku wody musiano poddać się
Mścisławowi, który pojmanych uwięził w jakimś zamku.
dla króla węgierskiego nie było innej drogi, jak wejśćw porozumienie z księciem ruskim.
układy zakończono ostatecznie z końcem 1221 roku.
układ oddawał dożywotnie rządy w Haliczu Mścisłąwowi, po którym miał tu objąć rządy trzeci Syn
Andrzej II, także Andrzej, zaręczony z córką Mścisław Marią.
Mścisław wypuścił Kolomana i innych uwięzionych z niewoli, a za to Koloman zrzekł się pretensji
do Halicza.

Str. 70

śm Andrzeja 1235
Bela IV

śm Kolomana 1241
Zmarł wskutek ran, odniesionych w bitwie z Tatarami nad rzeką Sajo.

Béla IV podzielił się z bratem Kolomanem rządami, przy czym Béla objął rządy na Węgrzech, a
Koloman na Rusi w Haliczu, gdzie wraz z Salomeą panował przez 35 lat. Jak wynika z
przedstawionych wyżej wypadków, rządy Kolomana, bardzo krótkie, przypadały jeszcze na czasy
Andrzeja. Opowiadanie żywotu św. Kingi o udziale Salomei w doprowadzeniu do skutku
małżeństwa córki Béli IV, Kingi, z bratem Salomei, Bolesławem Wstydnym, nie wzbudza
większego zaufania. Żywot podaje, że to Salomea, przebywając na Węgrzech, porozumiała się z
matką swą, Grzymisławą, doprowadziła do tego małżeństwa i spowodowała wysłanie pięcioletniej
Kingi do Polski. Tymczasem sam Bolesław w jednym z dokumentów z 1257 roku wyraźnie
stwierdza, że małżeństwo jego z Kingą doszło do skutku za radą biskupa krakowskiego Wisława i
innych możnych krakowskich. Byli to więc dalsi zwolennicy wśród możnowładców małopolskich
obozu ścisłej współpracy z Węgrami, a małżeństwo to skojarzyły stosunki polityczne. Wskutek ran
odniesionych w bitwie z Tatarami nad rzeką Sajo w dniu 11 kwietnia 1241 roku zmarł mąż Salomei,
niegdyś król Halicza, Koloman.

Str. 72