This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.

https://books.google.com
TINCTRO
 STACK .
376
RBS
Jab

1
 Da

प
ा
ठ

302251893X
 £ 1150

J. Dudley

Idono visi amicissimi no

buti Hole Trin : Coll: Cand

Soui. Nov: 25 10007

PAVLI ERNESTI IABLONSKI,

DOCTORIS THEOLOGI IN ACADEMIA

FRANCOFVRTANA SENIORIS
E T
SOCIETATIS SCIENTIARVM REGIAE
BEROLINENSIS MEMBRI ,

PANTHEON

AEGYPTIORVM.

SIVE

DE DIIS EORVM

COMMENTARIVS ,

CVM

PROLEGOMENIS

DE RELIGIONE ET THEOLOGIA
AEGYPTIORVM

PARS I.

Francofurti ad Viadrum,
SVMPTIBVS IOAN. CHRIST. KLEYB
MDCCL.
 P

"

EA
OL
HA

2
EX LIBRIS 1 :
AS

F. LL. GRIFFITH
LT
N.C.C. GR FRIT!!
1937
CX

W77/728
 PRAEFATIO.

on eft , Lector beneuole , quod

multis tempora tua morer. Ra

N tiones grauiffimae , fed quas com

memorare , mihi , et forte etiam

Tibi , moleftum . effet , fubito me impule

runt , et invitum quodammodo adegerunt,

vt obferuationes has de Diis Aegyptiorum ,

deque ipforum Religione et Theologia , diu

preffas et neglectas , nunc demum abfolutas,

ac pro virili expolitas , inque ordinem reda

tas , luci publicae exponerem.

& Qua in re
id potiffimum negotii datum mihi effe cre

didi, vt doctrinas Aegyptiorum prifcas et

):( 2 genui
 PRAEFATIO.

genuinas , ex fcriptoribus optimis , quanta

potui induſtria eruerem , easque ab addita

mentis et interpolationibus Graecorum re

centioribus follicite fecernerem . Erat id

vtique nonnihil laboriofum et difficile ; fed

et fructum promittebat tanto vberiorem ,

quem me confecutum quoque effe fpero.

Deinde vero , in id etiam fedulo incubui , vt

nomina Deorum Aegyptiorum , aliaque ,

quae Aegyptiis propria fuiffe nouimus , non

ex peregrino , Hebraeorum , Arabum , aut

etiam Graecorum , fermone , qui multorum

mos eft ; fed ex auita Aegyptiorum dialecto,

cuius reliquiae ampliffimae et copiofiffimae ,

in lingua ita dicta Coptica , hodieque fuper

funt , diligenter explicarem ac illuftrarem.

His itaque fubfidiis tus , in ſtudio ,

inftru&
-
multis ceteroquin , magnisque difficultati

bus impedito , progreffus paulatim feci non

poenitendos , eosque me feciffe , cum ali

Tuum ve
quo certitudinis fenfu intellexi.
ro èrit , Beneuole et candide Lector , arbitra

ri, num quid fpei et opinioni meae, euentus

refponderit.

Com
 PRAEFATIO.

1 Commentarius meus de Diis Aegyptio

rum , quandoquidem Bibliopola , vir hone

ftus , mihique amiciffimus , magnopere me

vrfit, vt aliquid faltem illius, Nundinis nunc

inftantibus , publici iuris facerem , in duas

Partes diftribuendus fuit. Pars prima, quae

iam tibi offertur , operis huius libros duos

priores complectitur , quorum fumma ca

pita et argumenta ipfis his libris praefixa vi

debis. Acceffura his erant , Prolegomena

paulo prolixiora , de Regione et Theologia

veterum Aegyptiorum, in quibus , de idolo

latriae in illa regione initiis , de indole porro

atque natura illius idololatriae , ac denique

1
de modo tradendi doctrinam Theologicam,

Aegyptiorum Philofophis vfitato , non per

functorie difputatur ; verum, quoniam im

minebant Nundinae Lipfienfes, quibus Com

mentarium meum fe publicaturum effe, pro

miferat Bibliopola , operae vero typogra

phicae , aliis negotiis diſtractae , votis noftris

fatisfacere non poterant , oportuit illa in

Partis fecundae editionem reiicere. Ne

vero neſcias Lector, quaenam fint argumenta

)
:( 3 per
 PRAEFATIO.

pertractanda in Parte fecunda , ea hic quoque

in anteceffum enumerabo. Erit autem

LIBER III.

DE DIIS , QVI AD LVNAM AB

AEGYPTIIS REFEREBANTVR.

Cap . I. De Ifide , fiue Luna.

Cap. II. De Sothi , fiue fide , oriente

infidere Caniculae.

Cap. III. De Bubafti , quam Graeci

interpretantur Dianam , vel Lucinam.

Cap. IV. De Buto , quam Graeci La

tonam interpretantur.

Cap. V. De quibusdam fidis cogno

minibus , Muth , Athyri , Methuer.

Cap. VI. De Planetis nonnulla.

LIBER
 PRAEFATIO.

LIBER IV.

DE NILO , ET NVMINIBVS AD

FLVVIVM HVNC RELATIS .

Cap. I. De Nilo flumine , ab Aegy

ptiis inter Deos culto.

Cap. II. De Apide , Tauro Memphi

tico Sacro , Symbolo incrementi Nili
aci.

Cap. III. De Serapi , Deo peruetufto

Memphitico.

Cap. IV. De Mneuide , Tauro facro

Heliopolitano, et Onuphi, Taurofacro

Hermunthite.

LIBER V.

DE RELIQVORVM DEORVM

AEGYPTIORVM TVRBA.

Cap. I. De Anubide , quem Graeci

Mercurium interpretarifolent .

):( 4 Cap.
 PRAEFATIO.

Cap. II. De Typhone , malo Daemone,

eiusque Cognominibus , Baby , Seth ,

Apopi.

Cap. III. De Nephthy, Typhonis vxo

re , et Thueri , pellice eiusdem.

Cap. IV. De Canobo, et Menuthi , il

lius vxore.

Cap. V. De Thot, Hermete , feu Mer

curio Aegyptiorum.

Cap. VI. De Aesculapio Aegyptio

rum.

Cap. VII. De Befa , Paamyle , et Pal

myte, Aegyptiorum Diis.

Omni vero ope et contentione annitar,

quod et Bibliopolae , viro optimo pollici

tus fum , vt Pars fecunda , quae libros tres

poftremos continet , primam quantocyus

fubfequatur. Et quia , dum in perte

xendo Commentario meo totus occu

patus fum , facile animaduerti , me ne fic

qui
 PRAEFATIO.

quidem omnia, quae ad Religionem et Theo

logiam Aegyptiorum veterum , ab omni

parte recte cognofcendam faciunt , exhau

rire potuiffe ; fed multa etiamnum fupereffe,

quae vberiorem et diftinétam magis expli

cationem defiderant , illis etiam , fi lectori

cordato , conatus meos non improbari di

dicero , pofthaec manum diligentem admo

uebo. Inter ea locum primum tenebit

Aegyptus antiqua facra , fiue Differtatio

de Templis Deorum , per totam Aegyptum

conftructis , et facris inibi fieri folitis . Ex

cipiet eam Explicatio Tabulae Bembinae,

vel, vti nuncupari affolet , fiacae , quae

potiora Aegytiorum Feſta , per annum ce

lebrata , in imagine repraefentat , cuius fpe

cimina dedi , in Mifcellaneorum Beroli

nenfium Tomis , VI . et VII. illique fubii

ciam peculiare de diebus Feftis Aegyptio

rum Schediaſma , cuius pariter fpecimen

quoddam exhibui , in Mifcellaneorum illo

rum Tomo VII. Et fi Deus longiorem

vitae et valetudinis vfuram clementer in
dul
):( 5
 PRAEFATIO.

dulferit , his denique addam , Syntagma

de Sacerdotibus Aegyptiorum , eorum

que variis ordinibus. Quibus omnibus

rite expofitis , et in idonea luce collocatis ,

Religio et Theologia veterum Aegyptiorum

quantum id Monumenta huius rei antiqua ,

quae aetatem tulere , permittunt , fatis

cognita nobis et perfpecta dici poterit. De

erroribus typographicis , qui , quod vehe

menter doleo , in partem primam fatis nu

merofi irrepferunt , aliquid adhuc dicendum

effet. Verum me quidem , qui a loco im

preffionis tam longe abfum , lector aequus

facile excufatum habebit. Ceterum ope

ram dabo , vt omnia in fine Partis fecundae,

diligenter et follicite annotata deprehen

dantur. Dabam Francofurti ad Viad.

pridie Dominicae Iubilate ,

Anni MDCCL.

CON
 CONSPECTVS

ARGVMENTORVM ET CAPI

TVM PARTIS PRIMAE.

LIBER I.

DE PRIMIS RERVM OMNIVM

PRINCIPIIS , SECVNDVM AEGYPTI

OS , DIISQVE NATVRAE

SPIRITVALIS.

Cap. I. De Athor , quam Graeci Ve

nerem interpretantur.
1
Cap. II. De Phtha , Aegyptiorum
Vulcano.

Cap. III. De Neitha , eorundem Mi

nerua.

Cap. IV. De Cnuphi , fiue Agatho

daemone.

Cap. V. De Tithrambone , et Ther

muthi , Aegyptiorum Hecate.

LIBER
1

CONSPECTVS.

LIBER II.

DE SOLE , NVMINIBVSQVE AB

AEGYPTIIS AD SOLEM

RELATIS.

Cap. I. De Ofiride , fiue Sole.

Cap. II. De Ammone , Aegyptiorum

Ioue.

Cap. III. De Somo, Aegyptiorum Her

cule.

Cap. IV. De Horo , Aegyptiorum

Apolline.

Cap V. De Serapi , fiue Sole Aegy

ptiorum infero.

Cap . VI. De Harpocrate , Sole, fub

tempus Solftitii byberni renouato.

Cap. VII. De Mendete , Efmuno , et

Antaeo , Aegyptiorum Pane.

> 101

DE
 DE

DIIS AEGYPTIORVM

LIBER L

qui eft

de Diis gentis huius fpiritualibus, inui

fibilibus et aeternis.

CAPVT I

De Athor Aegyptiorum Dea , quam Graeci

Venerem interpretantur.

§. I.

a fuit Theologiae Aegyptiacae , quae Aegyptii

vulgo tradi folebat , indoles , ea cul- coluerunt
E tus Diuini , quem Niligenae Numi- etiam Deos
inuifibiles,
nibus fuis offerebant , ratio , tale fo
naturaepi
lennium celebritatum ab illa gente in ritualis , de
Déorum fuorum honorein inftituto- quibus bos
rum ingenium , vt qui haec omnia libro agie
oculo tantum
fugitiuo ac veluti curforio contempla- tur.
A tur,
 LIB. I, CAP. I,

tur , neque fracto exteriori cortice in medullam inti

main perrumpit , immaginari fibi perquam facile pof
fit , populum ob rerum diuinarum fcientiam olim
percelebrem , cuius Sapientiam admirandam , tota
Vetuftas , et ipfa adeo S. Scriptura praedicat , nihil
coluiffe nifi Deos materiales , vifibiles , totam rerum
adfpectabiliun naturam , Coelos , Terram , Solem ,
Luman ac Aftra , Nilum denique et quaecunque exi
ftimabant fertilitatis terrae fuae caufas efficientes
proximas. Et certe fuerunt femper et olim et nunc
viri longe eruditiffimi , qui hoc ipfum , quod fibi
primum perfuaferant , etiam aliis adductis argumentis
valde fpeciofis demonftrare annifi funt. At enim
fufpicionem talem , in gentem ab ipfis fere incunabu
lis perpolitam , et quae fcientiarum omnium mater
quodam fuo iure dici poteft , praeter omne eius
aneritum cadere , Liber hicce , vt fpero , palam
faciet praecipue cap. III , et de eodem argu
mento etiain quaedam differemus in Prolegomenis
de Theologia antiquorum Aegyptiorum . Liber enim
hicce nofter primus Doctrinam vetuftorum Aegypti
Philofophorum , de Spiritu aeterno , inuifibili, omni
potenti , nullis fenfibus , fed fola tantum mentis acie
percipiendo , explicabit. Vt vero doctrinam hanc
tun ordine quodam perfpicuo tradamus , tum me
thodo quoque illorum Philofophorum tanto magis at
temperemus , dicendum nobis erit I. de Athor , fiue
Venere ; II. de Phtha , fiue Vulcano ; HI. de Nei
tha , fiue Minerua ; IV. de Cnuphi, feu Agathodae
mone ; V. de Tithrambone , vel Nemefi , id eft fce
leru:n et criminum vindice . Capite hoc primo age
mus nune de Dea Athor , fiue Venere , de reliquis
vero differetur capitibus infecutis .
§. 2. Odior ab Athor fiue Venere, eo quod
Illis tamen Veteres Aegyptiorum Sapientes , illum per owμato
praemit- moitav finxerunt primum rerum omnium principiun.
Equi
 ATHOR , SIVE VENVS. 3

Equidem Numen hoc vetuftiffimum multa denfaque tendaAthor

hactenus caligine obrutum jacuit , paucis profecto vel Graecis di
de nomine notum , quod cordatus quisque non inuitus & Venus.
fatebitur ; verum operam dabimus diligentem , vt
ope bonorum et fidei non fufpectae monumentorum ,
ac cumprimis veteris Aegyptiorum fermonis , qui in
Coptica lingua magna ex parte adhuc fupereft , Nu
men hoc ex tenebris in lucem protrahamus , et quae
qualisue fuerit, demonftremus.
§. 3. Et primo quidem in dubium a nemine vo- De Numi=
cari poterit,fuiffe aliquod vetuftioribus Aegypti inco- ne Athor
Veterum
lis Numen , magna verieratione cultum , ab ipfis qui
dem vocatum ATHOR , quod vero Graeci , quiteftimonia.
omnia diuerfarum gentiun Numina ad Theologiain
fuam referre atque accommodare folent , Venerem
interpretati fun . Docet hoc ORION , Grammati
cus non incelebris , cuius teftimonio auctor ETY
MOLOGICI MAGNI faepius vtitur , qui et haec
ex eo excerpfit in voce ' Aug. Aug µnv , zaj
Αθὺς ὁ μὴν , καὶ
τὴν Αφροδίτην Αἰγύπ ] ιοι καλᾶσιν ᾿Αθώς ο Καὶ μῆ
να γε τὸν τρίτον το ἔτες ἐπώνυμον ταύτη πεποιήκασιν .
ὅτως Ωρίων . Athyr eft nomen menfis. Aegyptii
etiam Venerem vocant Athor , et ab eadem tertium an
nifui menfem denominarunt. Equidem praeter hunc
Orionem , non fuccurrit quisquain alius , qui rem
eandem verbis difertis ita tradiderit ; fed adfunt tamen
ália, quae , vbi cum teflimonio Orionis , et inter ſe
comparantur , dubitationi locum nullum relinquunt.
Faciunt ad rem hanc verba HESY CHII fequentia :

Αθὺς μὴν καὶ βᾶς παρὰ Αἰγυπ ] ίοις . Athyr . Ita

Aegyptiis dicitur et menfis quispiam et bos. Quod ad
menfem attinet , idem iam vidimus tradere Orionem .
Et eft fane res notiffima , tertium anni Aegyptiaci
Menfem , Niligenis dictum fuifle Atbyr, quippe quod
Veteres ,Graeci et Romani, perfaepe teftantur. In
Coptorum libris nomen hoc femper fcribitur Athor,
A 2
Αθώς
 LIB. I, CAP. I,

Awe , idque nos monere ORION non neglexit.

Venerem , inquit , Aegyptii vocant Athor , et ab ea
tertium anni fui menfem denominarunt. Quando ve
TO HESYCHIVs addit , Aegyptios bouem pariter
dixiffe Ave, (Athyr) id non de boue naturali ; fed de
noftra tantuin Atbor intelligi poteft. Nam Simula
chrum huius Deae , funma Aegypttorum religione
confecratun , fuiffe bouem foeminam , vel vaccam ,
docebimus 6. 15 huius capitis. Sed omnium opti
me HERODOTvs , fcriptor antiquitatis vltimae ,
obferuationem ORIONIS de Athor, teftimonio fa
ne egregio confirmat. Scribit is namque Lib. II, cap,
41, vrbem effe in Praefectura Profopitide , cui nomen
fuerit Aragßaxis, Atarbechis, quod ego, vti ** ** alio

loco iam inonui , interpretor Aphroditopolin, id eft

Veneris vrbem. Interpretationis huins argumentun
inuictum , HERODOTVS ipfe mihi fubminiftrat ,
•
quando I. c. de vrbe illa hoc commemorat. ' Ev dè
αυτῇ᾿Αφροδίτης ἱρὸν ἅγιον ἵδρυται Inilla facrofan
dum Veneri Templum eft. Vrbem hanc Strabo , de
eadem plane loquens , Lib. XVII, p. 552, (Edit. Ca
faub. de an. 1587) appellat Agedirns Tó . Nempe
HERODOTVS dederat noibs ipfum patrium vrbis
illius nomen Arάeßnxw , vel, *** vti ſcribendum eſſe
cenfeo,

* Ex Scriptoris huius teftimonio colligere datur , diu ante

Herodotum , cultum r Athor , apud Aegyptios rece
ptum fuiffe. Verum id aliis quoque argumentis probari
poteft. In ERATOSTHENIS Catalogo regum Thebaeo
rum in Aegypto , trigefimus primus vocatur Penteathy
ris. Id vero Aegyptiorum fermone audit -ZORT
& up ( vel Excpg ) P-Hont Atborb , quod figni
cat Summum Sacerdotem Veneris. Hunc vero exitu Ifraë
litarum ex Aegypto antiquiorem facit MARSHAMVS
in Canone Chronico.
** In Exercitat. de Remphah , p. 77.
*** Ibidem .
 ATHOR , SIVE VENVS.

·cenfeo , Aráeẞnxv ; STRABO vero fecutus , Scri

ptores graecos nomen Aegyptiacum interpretatur cum
illis Αφροδιτόπολιν , non inale . Ατὰς enim , vel, vt
fcribit ORION A9g , eft fecundum interpretatio
nem Graecorum Venus. Baxi porro , ( Baki ) fer
mone Aegyptiorum auito et Coptico vrbs dicitur , ex
quo patet, Ατάρβηκιν efle Αφροδιτότσολιν , Veneris
vrbem.

§. 4. Sic igitur ORIONIS teftimonium extra Quo fenfu

omnem dubitationis aleam collocauimus . Habue- Athor Nu
s
runt Aegyptii omnino Nunen fancte cultum , quod men Venu
ex vernaculo gentis huius fermone depromtuin , dicatur.
Graeci modo drag , modo ' Avg, modo etiam ' Ag
fcribere folent , quodque ipfi Venerem interpretantur.
Hic vero cogitandum non eft de Venere Graecorum ,
fabulis Poëtarum tantopere celebrata , e fpuma maris
orta, Vulcani vxore , meretricum et libidinum in
fandarum patrona. Sunt hae fabulae Graecorum , fuc
ceffu temporis a poëtis paulatim in Theologiam eo
rum inuectae , fed Aegyptiis , et in vniuerfum Orien
talibus peregrinae. Aliud omnino fuit Numen illud
religione Orientalium confecratum , quod Graeci , vbi
de eo verba faciunt , Venerem nuncupare confueue
runt, quia vifi fibi funt , inter Numen illud , fuamque
Venerem , aliquam conuenientiae fpeciem deprehen
diffe. Quoniam vero rationes funt , ob quas Numen
illud etiam ad Iunonem fuam referri poffe putent, hine
eft, quod in eorum libris , nunc quidem Veneris,
nunc vero etiam Iunonis nomine defignari videamus.
Et quando Numen iftud Veneris nomine infigniunt ,
vt id tamen a Graecorum Venere , libidinum Prae
A 3 fide

Loca Veterum , quae id docent , plufcula , congeffi in

Differt. ea de re , quae extat in Mifcell. Lipf. Vol. VI,
pag. 50, 51.
 6
LIB. I, CAP. I,

fide diftinguant , folent eam cognominare * Vene

rem Coleftem, aut funpliciter ** Coeleftem. Eaque
fine dubio ratio eft , quod Scriptores iidem graeci ,
vbi de Venere Aegyptiorum , fiue Athor , fermonem
iniiciunt , eain Iunonem quoque , aut Coele
ftem itidem nuncupare foleant. Conftat , veteres
de *** Iunone Aegyptiorum paflim loqui ; et HER O
DOTVS tamen , qui celebriora in Aegypto templa
omnia perreptauit , et in rationes facrorum gentis hu
ius diligentia fcrupulofa inquifiuit , conceptis verbis
teftatur , Aegyptiis Iunonem incognitain plane effe
Lib. II, c. 50 . Haec inter fe conciliari alia via non
poffunt , quam dicendo , HERODOTVM lo
qui de Iunone Graecorum , quam Aegyptii vere igno
rabant , alios vere de Iunone Orientalium , quae
cum Venere confundi confueuit. Licet hinc
non inuita Minerua concludere , ea omnia , quae do

Iunone Aegyptiorum in Veterum libris obuia funt ,

fpectare ad noftram Athor, quam communius Vene
rem interpretari folent. Eandem Venerem, Coeleftem
ab Aegypti incolis nuncupari , fcribit AELIANVS
de Anim. Lib. X, c. 27, vt nimirum fic eam a vulgari
Venere Graecorum difcernere doceat,

Quidnam §. 5. Quid vero Orientalium Philofophi et Theo

Orientales logi , per illam fuam Iunonem , fiue mauis Venerem
per Vene- Coeleftem , defignare proprie voluerint, quamque vim
rem fuam ac virtutem illi attribuerint , dictu tanto difficilius eft,
vel Iuno- quod magnus in hac re Veterum inter fe diffenfus non
lexerint, poflit non obferuari. Multi Venerem hanc nihil
aliud

* ** Vide Mifcellanea Lipf. Vol. VI, p. 52, 53.

*** MANETHO Sacerdos Aegyptiùs, apud PORPHYRIVM
de Abftin. Lib II, p. 223, Edit. Lugdun. DIODORVS
p. 13 et 14. HORAPOLLO Hieroglyph . Lib . I, cap. II,
et alii.
 ATHOR , SIVE VENVS. 7

*
aliud re ipfa fuiffe volunt , quain Lunam , Numen
a cunctis gentibus fumma religione cultum. Alii po
tius augurantur, Orientales in Venere fua ** Plane
tam inprimis Veneris cultu religiofo veneratos fuiffe ,
cui ante omnes , Arabes magnopere deditos fuiffe ,
conftat, His , quae ian duduun viri omni doctrina
egregie ornati multis perfecuti funt, nunc non immo :
rabimur. Non tamen praetermittere poffum , quod
MACROBIVS. antiquitatis omnis , ac Theologiae
cumprimis Veterum indagator diligentiffimus , ad ar
gumentum praefens fpectans, memoriae prodidit Sa
turnal. Lib. I, cap. 21. Phyfici, inquit, terrae fupe
rius hemifphaerium , cuius partem incolimus, Veneris
appellatione coluerunt, inferius vero hemifphaerium ter
rae Proferpinam vocauerunt. Ergo apud Affyrios,
fue Phoenicas , lugens inducitur Dea : quod Sol annuo
greffu , per duodecim fignorum ordinem pergens , par
tem quoque hemifphaerii inferioris ingreditur -- et cum
eft in inferioribus, et ideo dies breuiores facit , lugere
creditur Dea , tanquam Sole raptu mortis temporalis
amiffo, a Proferpina retento. - Simulachrum buius
Dear in monte Libano(loquitur de celebri Venere Apha
citide) fingitur capite obnuto,fpecie trifti -- Quae ima
go, praeter quod lugentis eft , vt diximus Deae , ter
rae quoque byemalis eft etc. Quae ideo potiflimun
hic adfcripfi , quod fimilia prorfus de Venere fua me
moriae quoque prodiderint Aegyptiorum Sacerdotes,
quod infra pluribus perfequemur 9. 14.
§. 6. Verum enim vero illud ante omnia obfer- Orientales
vare hic operae pretium eft , Orientales plerumque in per Vene
A 4 Venere

* Vide SELDENV м de Diis Syris Syntagm II , cap II, IV;.

et vossivм de Idol. Lib. II , cap. XXI , XXII.
** Vide et hic SELDEN VM Synt. II , c. IV ; RELAND VM
de Relig. Mohammed. p. 155. 156 ; et HIERONYMYM
in vita Hilarionis Opp. T. IV, Part. II, col. 82. s'
 8 LIB. I, CAP. I,

rem defi- Venere fua Coelefti , vel Iunone colere voluiffe to

gnarunt et tam quodammodo rerum Naturam , aut naturae ma
jam totum
gnam Parentem. Ex illorum certe fententia , PLV
serum 0
mniumNa TARCHVS in vita Crafli p. 553, fin. de Dea Syro
turais. rum Hierapolitana , hunc in modum difputat : Hv
οἱ μὲν Αφροδίτην , οἱ δὲ Ἥραν , οἱ δὲ τὴν ἀρχὰς καὶ
σπέρματα πᾶσιν ἐξ ὑγρῶν παραχῆσαν αἰτίαν καὶ
φύσιν νομίζεσι , καὶ τὴν πάντων εἰς ἀνθρώπες ἀρχὴν
ἀγαθῶν καταδείξασαν . Quam Venerem quidam ,
alii Iunonem , nonnulii eam , quae incunabula et fe
mina omnibus ex humido praebuit , caufam et naturam
arbitrantur effe , et quae principium omnium bonorum,
quae in bomines redundant , ipfis commonftrauit. Rem
hanc ipfam , etfi paucioribus fignificat PTOLEMAEVS
in Tetrabiblo , et Paraphraftes eius PROCLVS Lib,
II, pag. 97, loquens de Populis Syriae , Phoeniciae
Afiaeque minoris ; Earum incolae fere vbique Stel
lam Veneris , (Tvo̟ ) quafi Deorum matrem , fup
plices venerantur , variis indigenisque nominibus in
ditis. Inter nomina indigena , quibus Dea illa a Sy
ris colebatur , ponendum vtique nomen apud gentes
illas inclytum Atergatidos , de qua fimilia notauit
SIMPLICIVs in Ariftotelis Lib. IV, Aufcultat.
A καὶ τὴν Συρίαν ᾿Αταρ
Phyf. p . 150 a . Edit . Ald . Διὸ
γάτην (ita legenduun ) τόπον θεῶν καλῶσιν , καὶ τὴν
Ἶσιν οἱ Αἰγύπτιοι , ὡς πολλῶν θεῶν ἰδιότητας περιε
xas.
χέσας. Idcirco etiam Atergatiden , Syrorum Deam ,
*
vocant locum Deorum , vti et Aegyptii Ifinfuam, eo
quod plurimorum Deorum proprietates in fe compre
bendant. Egregie his concinunt , quae APVLEIVS
de Ifide Aegyptiorum , quam et Venerem coeleftem
appellitat , ex arcana gentis illius Theologia memo- ,
riae prodidit. Eam namque in principio Lib. XI fic
alloqui
*
ORPHEO , aliisque vetuftis Graecorum Theologis , lo
cus Deorum et Mater Deorum, idem ſignificant.
 ATHOR , SIVE VENVS.

alloquitur: Seu tu coeleftis Venus, quae primis rerum

exordiis fexuum diuerfitatem generato amore fociafti,
Apud eundem vero in fequentibus Ifis ipfa de fe haec
praedicat : En affum - rerum natura parens, elemento
rum omnium domina , feculorum progenies initialis ,
Jumma Numinum , regina Manium , prima Coelitum ,
Deorum Dearumque facies vniformis. Quibus po
ftremis verbis, auctor inprimis eruditus id videtur vo
luiffe fignificare , quod vetuftioribus Theologis per
losum et Matrem Deorum , fubinnuere placuit. Sed
de Ifide fuo loco plura, Vetuftiffimae huius Theo
logiae veftigia fatis luculenta paffun apud antiquos ,
tum Philofophos , tum Poëtas , Graecorum et Roma
norum reperiuntur. Inde fine dubio arceffenda eft
ea Veneris interpretatio , quae apud CICERONEM
occurrit de Nat. Deor. Lib. II, cap. 27 : Quae autem
Dea ad res omnes veniret , Venerem noftri nomina
runt. A quibus non abludunt illa ovIDII Faftor,
Lib. IV, v. 91, feqq.

Illa ( Venus ) totum digniſſima temperat orbem:

Illa tenet nullo regna minora Deo :
Iuraque dat Coelo , terrae , natalibus vndis ,
Perque fuos initus continet omne genus.
Illa Deos omnes ( longum numerare ) creauit , M
1
Illa fatis caufas arboribusque dedit.

A pluribus hic iam congerendis , ne taedium lectori

pariam , libenter abftineo. Colligere ex his vnus

quisque per fe iam fatis poterit , quaenain fuerit ve

tuftiorum in Oriente Theologorum , de Numine il
lo , quod Graeci Venerem interpretantur, doctrina ,
et quid ipfi eo Numine defignare et venerari volue
rint , etfi prifca illa doctrina pedetentim labentibus fe
culis adulterata , corrupta , et 10° in fenfum alienum
detorta fuerit. 1
A 5 §. 7. Ve
 to LIB. I, CAP. I,

§. 7. Verum nunc iam propius ad Venerem Ae

Athor Ae- gyptiorum , patrio ipforum fermone Athor dictam ,
gyptiis No- accedamus. Vbi ante omnia de vera nominis huius
Elem defi etymologia nos follicitos effe oportet. Ea namque
guat. feliciter eruta , viam ad reliqua facilem et planam no.
bis aperiet, LA CROZIV s δ μακαρίτης , cuius
exquifita eruditio , et magna in his rebus peritia ,
omnium ore celebratur, aliquando ad me fcribens, fu
fpicabatur , nomen A9e Aegyptiis defignaffe Plane
tam Veneris Thef. Epiftol. Tom. III, p. 159. Et
ego quoque, in literis ad eundem , alia occafione fcri
ptis , a tali fententia tum quidem me non alienum
oftendi Tom. I, p. 177. At vtrique noftrum eo tem
pore in mentem non venerat luculentum Teftimo
nium * ACHILLIS TATII , in Vranolog . Peta
vii p. 136, ex quo clare et certo conftat , Aegyptios
Planetis alia longe nomina indidiffe , quam Graecos,
Qualenan gens haec Planetae Veneris tribuerit ; id
quidem ignoramus , nomen enim hoc , vitio librarii ,
vt credere par eft , excidit .
Sed iftud tamen ex tefti
mon io illo cer to fcit , Aegyptios Planetam hunc
ur
non Veneri ; verum alii cuipiam Numini attribuifle.
Ne funus iufto prolixiores , miflis aliis , quae de no
mine Aug dicta forte funt , aut dici poffent, noftra fen
tentia, Ag , literis Aegyptiorum , quas nunc Copti

cas vocant , expreffum , erit Exup id eft nox,

qua quidem voce Coptis nihil eft familiarius et fre
quentius , eaque in libris corum , editis manuque exa
ratis , fexcenties occurrit. Litera fecunda huius vo

eis , X , ab Aegypti incolis hodieque , vt th blaefum

Anglorum , vel vt g Gallorum ante e , aut i , pro
nuntiatur , cumque in Alphabetho Graecorum non
occurrat litera , fonum hunc plene exprimens , ab il
lis vel per 9 , vel per y , vel alio etiam modo ef
ferri
Verba huius auctoris dedi & nonnihil excuffi , in Rem
pbab illuftrato, p. 39, 42.
 ATHOR , SIVE VENVS. 鲜

ferri folet. Vix igitur vox Aegyptia Exp

lius quam Athorb, literisque graecis Awg , fcribi po
tuit , eaque de caufa , fcriptionem iftam huius vocis ,
ab ORIONE nobis fuppeditatam , reliquis , de qui
bus §. 3 , 4 dictum , omnino praeferendam effe cen
feo. Vt autem rationes , quae apud me effecerunt ,
vt hanc vocis Awg originationem veram et certam
iudicem , ordine exponam , oftendam primo, gentes
fere omnes cultiores , interque illas , Graecos quoque
antiquiores , ac denique figillatim Aegyptios , No
dem , tanquam Numen potens et magnum , eximia
veneratione coluiffe, et idem illud Numen , Veneris
etiam nomine a Graecis defignari confueuiſſe.
§. 8. Noctem inter praecipua gentium Numina Nox Thea
locum femper habuiffe , et a populis cultioribus lògis Phoe
pro nicum Nu
medum omnibus impenfa religione cultam fuiffe , vix men erat
probatione eget. Ex Phoenicum Theologia haec magnum,
affert EVSEBIVS Praeparat. Euang. Lib. I, c. 10 : Princi
Εἶτα φησι γεγενῆσαι ἐκ τῇ Κολπία ἀνέμε καὶ γυναι- pium res
μὸς αυτᾶ Βααὺ , τῦτο δὲ νύκτα * ἑρμηνέυειν , αἰῶναrum cred
tarum.
καὶ πρωτόγονον , θνητὲς ἄνδρας , ἔτως καλεμένες .
Deinde fcribit Sanchuniathon Phoenix , ex Kolpia ven
to, atque vxore eius Baau , quod interpretantur No
dem, ** iterum vel Aeona , ac Primogenitum , mor
tales vtrumque procreatos. En igitur Noctem prin
cipium rerum creatarum , in Theologia Phoenicum !
Nomina in Fragmento hoc cominemorata Koλía et
Bazu , effe hebraica , m 10 hipp,, vox oris Dei , et
inane , atque ex hiftoria creationis Mofaica de
fumta , dudum viri eruditiffimi animaduerterunt. Vi
de fis , HVGONEM GROTIVM in notis ad Lib. I,
do

* Melius forte legeretur gunvsim , et fic latine verti.

** In Theologia Orphica Phanes et zelooves vnum funt,
Phanes vero eft dia , aeuum. Id enim Aegyptiis figni
ficat DENEZ Phaneb. Hinc Orphei Phanes,
 12 LIB. I, CAP. I,

de verit. Rel. Chrift. p. 239, Edit. Parif. et BOCHAR

TI Geogr. Sac. Part. II, Lib. II , c. 2. Traditionem
hanc SANCHVNIATHONIS , fiue is fcriptor genuinus
ex prifca et genuina Phoenicum
fit , fiue minus ,
Theologia dimanaffe , iure ambigi non poteft. Nam
ex EV DEMO Peripatetico antiquo , Ariftotelis audi
tore et difcipulo , qui ipfe мOCHVм fcriptorem
gentis Phoeniciae peruetuftum fecutus eft , fimilia fe
1 re quod ad rem , etfi aliis verbis concepta , de Phoe
nicum Theologia affert DAMASCIVS , in eximio
fragmento libri de Principiis , quod beatus wo L F
FIVS Hamburgenfis , in Anecdotis Graecis Tom. III,
edidit, vbi p. 260 haec occurrunt: Ang nν To πew
*
τον καὶ αής , αἱ δύο ἆνται ἀρχαί . ἐξ ὧν γεννᾶται
Ουλωμὸς ὁ νοητὸς θεός. Aether erat primnum atque
aër, duo Mochi principia , ex quibus gignitur Vlomus,
Deus intelligibilis , folo nempe intellectu percipien
dus. Quod in hiftoria Mofaica Gen. I , 2 dicitur
nhamn, Spiritus Dei, vel, vti verba verti etiam
poffent , Ventus Dei , id SANCHVNIATHON ,
fiue quisquis eft , appellauit • ‫ קול פי‬voccm oris
Dei , " vel vti graeca translatio habet ventum Kolpia,
MOCHVS vero id ipfum vocat aetherem. Vocem
Mofaicam 2 inane retinuit SANCHVNIATHON ,
idque in graeca verfione effertur Baaù , eam vero
vocem vertit vúx7a , Noctem , fecitque eam vxorem
Kolpia. Hanc vero мOCHVS vocat aërem, Ex
Kalpia et Notte fecundum SANCH V NIAT HO
NEM, nafcitur Alov , aeuum, fecundum мOCHVM
vero, ex Aethere et Aëre producitur Vlomus. Et, quis
in hoc Viomo non illico agnofcat Hebraeorum Diy ,
id eft aiova , aeuum ? Adeo igitur, etfi verbis inter
fe differant SANCHVNIATHONIS et MOCHI ,
Phoeni

Legendum videtur al ', ipfius , nempe Mochi. Et

fic vesti.
 ATHOR , SIVE VENVS. 13

Phoenicum θεολογέμενα , in re ipfa bene et amice

concinunt , nobisque Noctem , vt principium rerum
exiſtentium , et Venerabile Orientalium Numen , re
praefentant. Plura ex Phoenicut Theologia hic
non addo.

§. 9. Sedplura vtique dabit nobis Graecia , quae Graeciet

temporibus antiquiffimis , ex praefcripto Orphei , vti iamNoctem
coluerunt,
auguror , et aliorum huius generis Theologorum , qui vtNumen.
ex fontibus Orientalium fua deriuauerant , Templa
Nocti non infrequentia confecrauit. Vetuftiffimum
Deae huius Noctis Oraculum Delphicum memorat
autor argumenti Pythiorum Pindari, p . 85, Edit. Pau
li Stephani. Paufanias Megaris in Graecia obferuat
τὸ τῆς νυκτὸς καλέμενον ἐπιμαντεῖον , illud , quod No
His appellatur, Oraculum. in Atticis, p. 97, fin. Edit.
vltimae. Et eodem quoque tefte , in Templo Dia
nae Ephefiae vifendun erat Sacellum Nottis . in Pho
cic. p. 897

§. 10. Vt vero diftinctius intelligatur , cuiusnam Nox Grae

indolis Numen illud fuerit , quod antiquior Graecia cis quoque
erat Prin
paffim, fub Noctis nomine venerari confueuerat, con cipium re
fulere oportet Poëtas Graecos , ac inprimis eorum rum crea
Theogonias et Cofiogonias . HESIODvs de ea ita tarum .
canit in Theogonia, v. 123.

Ἐκ χάεος δ᾽ Ἐρεβός τε μέλαινά τε Νὺξ ἐγένοντο

Νικὸς δ᾽ αυτ᾽ Αἰθής τε καὶ Ἡμέρη ἐξεγένοντο .
Ex Chao vero , Erebus et nigra Nox editifunt,
Ex Nolte porro Aether atque Dies prodierunt.

Idem in Oper. & diebus v. 17.

Τὴν δ' ἑτέρην προτέρην μὲν ἐγέινατο νὺξ ἐρεβεννή

Alteram vero ( contentionem ) priorem genuit Nox
obfcura
Iungen
 34 LIB. I, CAP. I,

1 Iungendus huic ARISTOPHANES , qui Philofo

phorum de origine rerum placita hunc in modun re
fert in Auibus, p. 573 , Edit. Genev.

Χάος ἦν καὶ νὺξ ἔρεβός τε μέλαν πρῶτον . καὶ Τάς

ταφος ἐυρύς .
Γῆ δ᾽ ἐδ᾽ ἀὴς , ἐδ᾽ ἐρανὸς ἦν. ἐρέβες δ᾽ ἐν ἀπείροι
σι κόλποις
Τίκ ] α πρώτισον ὑπηνέμιον νὺξ ἡ μελανόπτερος ὠὸν
Ἐξ ર્થ
ξ περιτελλομέναις ὥραις ἔβλασεν Ἔρως ὁ πο
θανές .

Chaos erat et Nox, nigerque Erebus primum et ingens

Tartarus.
Terra vero nondum erat, neque aër, neque coelum : in

immenfis autemfinubus Erebi,

Nox alas nigras habens primum omnium parit ouum

fubuentaneum,
Ex quo reuoluto certo tempore emerfit gratus amor.

Comico huic alium adiungimus , ANTIPHANEM ,

ex cuius Theogonia , nunc deperdita , haec refert I R E
NAEVS contra haeref. Lib. II, c. 14, init. edit. vltimae
Parif. Antipbanes in Theogonia , de Noile et filentio
Chaos emiffum dicit , dehinc de Chao et Nole cupi
dinem , et ex hoc lumen , dehinc reliquam fecundum
eum primam Deorum gencfin. Pertinét itaque Nox ,
fecundum vetuftos Theologos , ad primam Deorum
principum genefin. Neque cogitare hic licet , effe
hanc tantum fictionein arbitrariam Poëticam , namn
Poëtas id defumfiffe ex antiquiflimorum Graeciae Phi
lofophorum et Theologorum placitis , liquet abunde
ex illis ARISTOTELIS Metaph. Lib. XII , cap . 6 :
ὡς λέγεσιν οἱ θεόλογοι , οἱ ἐκ νυκτὸς γεννῶντες ,
ἢ ὡς οἱ Φυσικοὶ , ἦν ὁμᾶ πάντα χρήματα .
Vt
dicunt Theologi, qui omnia ex Nocte producunt , vel,

vt
 ATHOR, SIVE VENVS. 15

at Phyfici, omnia erant mixta.

‫ا‬ Et poft pauca : 8x
ἦν ἄπειρον χρόνον χάος ἢ νύξ . Non potuit per
tempus infinitum perfeuerare Chaos vel Nox. Vnde
etiam fatis aeftimare quiuis poteft , quidnam Graeco
rum et Poëtae et Philofophi per Noctem fubinnuere
voluerint. Certe eam confiderari voluiffe , vt Prin
1
cipium rerum exiftentium , ea quae attulimus , abun
de probant. Ea quoque caufa eft , cur Poëtae Deam
hanc appellare foleant * antiquam , vel omnibus
priorem.
§ . 11. Nufpiam vero frequentior Noctis mentio Eadem de
occurrit , quam apud Orphicos , qui illam inter Prin- Nocte do
trina quo
eipia rerum omnium pariter ponunt , quod ex PRO &
CLI in Timaeum Platonis Commentario , ex eiusdem quefuitOr
phicorum.
porro Libris de Theologia Platonica et ex DAMA
SCII Fragmentis Libri de Principiis, a Wolffio editis ,
plus fatis perfpici poteft. Doctrinam ea de re Orphi
cam paucis hunc in modum exponit TIMOTHEVS
Chronographus , apud SYNCELLVM , et EVSE
BIVM in Chronico graeco Scaligeri p. 4, et ex eo
SVIDAS in voce ' Ogeus . Ex eo paucula haec ex
cerpamnus. Ἐξ ἀρχῆς ἀνεδείχθη τῷ κόσμῳ ὁ αἰθὴς
ὑπὸ θεῖ δημιεργηθείς. ἐντεῦθεν δὲ κακεῖθεν τῷ αἰ
θέρος ἦν χάος καὶ νὺξ ζοφερά, πάντα δὲ ἐκάλυ
πε τὰ ὑπὸ τὸν αἰθέρα , σημαίνων , τὴν νύκτα προς
Tegeven. Ab initio apparuit in mundo aether a Deo
productus. Inde vero ex Aethere natum eft Chaos et
Noxcaliginofa, baec vero omnia, quae erant fub Aethere,
obtexit , quo innuere voluit Orpheus , Noctem aliis reà
bus effe priorem. Additur ibidem ex OR PHEO , Cun
tis adeoque Nocte fuperiorein fuifle Opificem fu
premnun et incomprehenfibilem . Vera tamen et ges
nuina

ORPHEVS , vel quisquis eft auctor carminum ipfi tribu

torum , in Voto ad Mufaeum v. 24. ARA TVs in Phae
nom . v. 407, et ad illum THEO vetus interpres
graccus.
 16 LIB. I, CAP. I

nuina antiquiffuni huius Graecorum Theologi do

Atrina de rerum origine ab omnibus non eodem mo
do referebatur. Nam Peripatetici quidem , hane
Theologiae Orphicae indolem effe afferebant , Noctem
praccedere res cunctas , neque illa antiquiorem aut
priorem fuifle Mentem diuinam , cuncta creantein et
ordinantem . Ita DAMASCIV9 de Principiis in
Anecdotis graecis WOLFFII Tom. II, p. 256, cu
jus verba latine conuerfa hic exhibeo. Illa vero Theo
logid, quam Eudemus Peripaletitus ad Orpheum , tan
¡ quam auctorem aperte refert , intelligibile omne (vel
mentem diuinam) filentio praetermifit. Omnium ve
ro rerum initium et originem ex Note deduxit. Se
cundiun Pythagoraeos vero et Platonicos , in 9ɛoro
Yoμévois ORPHEI , ad Noctem accedit aliud Princi
pium , illa prius , Mens nempe Diuina aeterna , quae
mediante et interueniente Nocte , omnia produxit.
Et Platonicis his vehementer profecto fauent Poëmata
illa Orphica , quae fub nomine OR PHEI a veteribus
Grammaticis, Hiftoricis, Philofophis cum maxime , et
faepe etiam a Chriftianis , in teftimonium aduocan
tur , quorumque fragmenta, ex variis fcriptoribus col
lecta , ediderunt H. STEPHANVS , in reliquiis Poëfeos
Philofophicae , et AND. CHRIST. ESCHENBACHIVS in
Epigene Orphito ; fed quibus permulta etiamnum addi
poffunt. Extabat in Orphicis illis Poëmatibus, Dialogus
Noctis et louis, fiue Opificis et Creatoris , de quo con
fuli poteft E SCHENBACHIVS in Epigene, p. 79, etc.
In illo Opifex mundi Noctem fic alloquebatur :

Μαΐα θεῶν ὑπάτη , νὺξ ἄμβροτε , πῶς τάδε

φράζεις ,
Πως χρὴ μ᾽ ἀθανάτων ἀρχὴν κρατεςέφρονα θέθαι
Πῶς δέ μου ἔν τε τὰ παντ᾽ ἔσαι καὶ χωρὶς ἕκασον.

Nutrix
C ATHOR , SIVE VENVS. 17

Nutrix Deorum fumma , Nox immortalis , quomodo

baec dicis?

Qua ratione oportet me Deorum immortalium origi

nemprudenter conftituere ?
Et qua ratione efficiam, vt emniafint vnum, et eorum

tamen quodquefeorfim exiftat ?

Refpondet tum Nox :

Αἴθεςι πάντα πέριξ, ἀφάτῳ λάβε, τῷ δ᾽ ἐνὶ μέσσῳ

Ουρανὸν, ἐν δὲ τε γαῖαν ἀπόζιτον, ἐν δὲ θάλασσαν
Ἐν δὲ τε τείρεα πάντα τάτ᾽ ἐρανὸς ἐςεφάνωται.

Omnia aethere immenſo circumda, et in eius medio

Loca cælum , in hoc vero terram interminabilem ,
et mare 1

Et aftra omnia , quibus cœlum eft coronatum.

Ex his intelligere licet , qualisnam fuerit OR PHEI

'de Nocte doctrina , eaque , fi operae pretium eflet ,
ex PROCLI in Timaeum Commentariis , pluri
bus illuftrari poffet. Verum difficile non eft , conie
ctura affequi, Peripateticos Poëmata haec contemfiffe,
isque , tanquam a difcipulis Pythagorae confictis , Or
pheoque falfo fuppofitis , fidem omnem denegaffe.
§. 12. Ab OR PHEO tanto libentius nunc ad In Theolo
ipfos Aegyptios tranfeo , quandoquidem ex confenfu gia Acgy
totius antiquitatis, certum eft atque exploratum , Poë- ptiorum
Nox erat
tam illun Theologum , in Aegypto , a facerdotibus Numen pa
fcientiis ipforum arcanis imbutum initiatumque, po- riter,reram
ftea, quae a Sacerdotibus Aegyptiis didicerat , Graecis omnium
tradidiffe. Dubitare hoc nos non finit , eum etiam Princi
hanc fuam de Notte doctrinam ex difciplina Theolo- pium
mum.pri
gica

Vide v.g. in Lib. II, p. 99. et 1or. in Lib. V, p. 293. etc.

B
 18 LIB. I, CAP. I ,

gica Aegytiorum haufiffe. Et fane aliunde etiam no

bis conftat , Noctem, vt fummum potentiffimumque
Numen , Aegyptiorum filiis in veneratione fumina
fuiffe , et de ea, praefertim in doctrina facerdotum ar
cana , tradita fuiffe non pauca , aliorum Orientalium
placitis , de quibus vidimus , confona. Extat eam in
rem locus obferuatione noftra hic non indignus apud
THE ONEM Smyrnaeum , de Mufica cap. 47. p. 154
Ἐν δὲ αἰγυπτιακῆ ςῆλη , φησὶν Ἔυανδρος ἑυρίσκεθαι
γραφὴν Βασιλέως Κρόνε καὶ Βασιλίσσης Ῥεάς
ΠΡΕΣΒΥΤΑΤΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΠΑΝΤΩΝ ΟΣ1
ΡΙΣ. ΘΕΟΙΣ ΑΘΑΝΑΤΟΙΣ , ΠΝΕΥΜΑΤΙ ,
ΚΑΙ ΟΥΡΑΝΩ , ΗΛΙΩ , ΚΑΙ ΣΕΛΗΝΗ , ΚΑΙ
TH, KAI NYKTI , ΚΑΙ ΗΜΕΡΑΙ , ΚΑΙ ΠΑ ·
ΤΡΙ ΤΩΝ ΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΕΣΟΜΕΝΩΝ * ΕΡΩ
ΤΙ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΥ ΑΡΕΤΗΣ ΒΙΟΥ
ΣΥΝΤΑΞΕΩΣ.

In Columna quadam Aegyptiaca , ait Evander reperiri

kanc Infcriptionem :

ANTIQVISSIMVS OMNIVM REX OSI

RIS. DIIS IMMORTALIBVS , SPIRI
TVI , ET COELO , SOLI , ET LV .
NAE , ET TERRAE , ET NOCTI ET
DIEI , ET PATRI EORVM QVAE SVNT,
QVAEQVE FVTVRA SVNT , AMORI ,
MONVMENTVM HOC POSVIT VIR
TVTIS IPSIVS ET VITAE AB IPSO
ORDINATAE.

Infcriptio haec , quod diffimulare non poffum , quoad

genium ftylumque, in quibusdam non Aegyptiorum ;
fed

* Ira recte et opportune correxit REINESIVS in Syntagm.

Infcription. p. 210, quem in verfione fecutus fum.
 ATHOR , SIVE VENVS. 19

fed Graecorum redolet , neque intercedo , fi quis eam

1
per Graecos , faltem adulteratam effe , fufpicetur. Id
tamen ex prifca et genuina antiquorum Aegyptiorum
Theologia omnino petitum eft, quod in hac Inferi
ptione octo memorentur primarii Aegyptiorum
Dii , et inter illos Notti quoque fuus affignetur locus.
Ad Notem Aegyptiorum referre quoque oportet ,
quae de Exéry Tenebris , in Aegyptiorum Theologia
vetufta tradita fuifle difcimus. Nam id , quod lucem,
fiue Mundum hunc creatum , ordinatum , et difpofi
tum anteceffit, Veteres modo dicunt aërem, modo No
fem , modo Tenebras. Quid vero de hifce Tenebris
in arcana , paucisque cognita Aegyptiorum Theologia
fuerit traditum , doceat nos DAMASCIVS de Principiis
in Anecdotis woIFII Tom. III , pag. 260 **.
Αιγυπτες δὲ ὁ μὲν ἔνδημος ἐδὲν ἀκρίδες φορες οι δὲ
Αἰγύπτιοι καθ᾿ ἡμᾶς γεγονότες φιλόσοφοι , ἐξήνεγκαι
αυτῶν τὴν ἀληθείαν κεκρυμμένην , ευρόδες ἐν Αἰγυπτίοις
de τισι λόγοις , ὡς εἴηκατ ' αυτὲς, ἡ μὲν μία τῶν ὅλων

ἀρχὴ Σκότος ἄγνωσιν ὑμνωμένη , καὶ τᾶ το τρὶς ἀνα

Carusov. Acgyptiorum fententiam Eudemus non ac
curate ref rt. Philofophi vero Aegyptii , qui noftra
aetate vixerunt , veram vetuftiorum Aegyptiorum do
drinam , bactenus abfconditam , in lucem protaxerunt,
Nam in libris quibusdam Aegyptiacis inuenerunt, unum
B 2 rerum

Deorum o& to primorum ab Acgyptiis cultorum, memi

nit etiam HERODOTVS Lib. II. c. 46. et 145. Totidem
faepius numerantur in verfibus Orphicis , quos inter
locum quoque habet Nox. Vide THEONEM loc. cit.
EVSEBII Praepar. Euang. L. III , e . IX. Adde MEVRSII
Denarium Pythagoricum p. 94. 95. Nempe et hos ab
Aegyptiis traxerunt Orphici , ut permulta alia.
" In WOLFII Anecdotis verba hæc vitiis nonnullis fca
tent. Citauit eadem ipfa CVDWORTHVS ex Codice
MS. longe correctius, in vero Syfemate intellecivali p 337.
Edit, Anglic. Eum igitur hic femper fecutus fum.
20 LIB. I , CAP. I ,

rerum omnium Principium , Tenebras videlicet incogni

tas , facris ipforum hymnis, celebrari , idque ter repeti.
Extat et alius DAMASCII huius locus , in eundem
fenfum conceptus , quem ex libro eius inedito produ
xit STEVCH VS EVGVBINVS , et ex hoc cv D
WORTHVS in Opere cit. p. 354 , ( non , vt vitiofe
editum eft , 414. ) Edit. Londin. Пgáτν de̟xйv ,
σκότος ὑπὲρ πᾶσαν νόησιν , σκότος ἄγνωστον , τρὶς ὅτο
ἐπιφημίζοντες. Primum rerum omnium principium
effe Tenebras, quae omnem intellectum atque cognitio
xem fuperant, quarum laudes hymnisfacris ter repetunt.
Non dubito, quin haec ex bonis ac antiquis monumen
tis depromta fuerint , certe Scholaın Orientalium , non
Graecorum, fapiunt , et Dainafcius , qui ea approbare
non poterat , etfi ex libris antiquis excerpta , non dif
funulanda tamen effe putauit. Neque vero tamen haec
1 doctrina ante Damafcii aetatem ita abfcondita erat, at
que incognita , quia illique etiam ab antiquioribus
mentionem iniici videamus. Etenim de Aegyptiis
PLVTARCHVS obferuat , quod eorum haec fit do
*
ctrina , ὅτι τὸ σκότος τῷ φωτός ἐξι πρεσβύτερον
Tenebras effe luce antiquiores Syınpos, Lib. IV, p. 670 .
Idcirco iidem , tefte AELIANO de Animal. Lib. XI ,
c. to , credi volebant , in Apide fuo , Tauro facro ,
confpici aliquod Symbolum , quo innueretur, +8 Ow
Τὸς εἶναι τὸ σκότος πρεσβύτερον , tenebras antecelJife tu
-
cem. Doctrinam paulo obfcurius traditam , vt vidi-
mus , DAMASCIVS ex antiquioribus libris , et ar
cana Theologia , nonnihil diftinctius explicuit ; fed
ceteroquin res ipfa Aegyptiorum Sermonibus ita erat
celebrata , vt SIMPLICIVS in Ariftotelis Phyf. Aufcult.
Lib. VIII , p. 268 , a. cenfuerit , verba illa -MOSIS
Gen. 1 , 5: Vocauitque Deus lucem diem , tenebras
vero

Id eft , quod dixit ORPHEVS § 1. allatus , Tv vuxla

weiligeven , noctem effe aliis rebus priorem.
 ATHOR , SIVE VENVS. 21

vero nočem : fic fuit vefpera , et fuit mane diei primi,

translata fuiffe ex Aegyptiorum fabulis , quibus perhi
betur , Tenebras effe priores luce. Poteft autem ex
hoc SIMPLICII teftimonio etiam id confirmari,
quod diximus , in hac doctrina Aegyptiorum , vocem
Noctis et Tenebrarum unum idemquefignificare.
6. 13. Verum quaerat quis , vtrum ea quae de Probatur
Note , magno Orientalium ac figillatim Aegyptiorum Noctem Ae
Numine, huc vfque diſputata fuerunt , recte etiam , et gyptiorum
nullam
ex mente Aegyptiorum , ad illud Numen , quod ipfi aliam effe
patrio fermone Athor dixerunt , Graeci vero Venerem quam
interpretati funt , transferri et applicari queant. Id Athor.
igitur nunc inprimis oftendendum , et idoneis ratio
nibus conflituendum mihi reftat. Et primo quidem
fupra iam ad liquidum perduximus, Orientales pleros
que nomine Veneris , quemadmodum Graeci loquun
tur , intellexiffe fere , aut totam rerum Naturam , aut
Naturae parentem , adeoque rerum , quae exiftunt ,
Principium . Vide §. 6. Tale vero Nunen effe Noctem
Theologiae Aegyptiorum, modo nunc et fatis prolixe
probauimus. Nihil igitur Aegyptiorum Theologi
dixerunt de fua Note , quod non in eorundem Athor,
fiue Venerem , ex indole Theologiae ipforum , quain
optime quadret. Sed poffumus praeterea adferrere ,
noftram in rem, teftimonia Veterum , quibus , fi recte
explorentur et explicentur , dari nihil difertius poteft,
Audiamus HES Y CHIVм , ex cuius Lexico quantiuis
pretii , in voce Exería , haec pro noftra fententia ad
ducere poffiunus . καὶ Αφροδίτης Σκοτίας iegòv
ἱερὸν κατ '
Alyvalov. Eft quoque Veneris tenebricofae Templum
in Aegypto. Oftendimus autein §. 12 luculenter , in
Theologia Aegyptiorum prifca , Tenebras et Noctem,
rem vnam eandemque defignaffe. Eft igitur profecto
perinde , ac fi HESYCHIVS fcripfiffet : Aegyptii
Templa erexerunt Veneri , Veneri illi , quam et Tene
bras et Noctem vocant. Meminerunt Deae huius Ae
B 3 gy.
22 LIB. I , CAP. I ,

gyptiorum oxorías , tenebricofae , praeter Hefychium ,

Scriptores quoque alii , interque hos DIODORVS
SICVLVS , verumn is eam non Venerem appellat ; fed
Hecaten. Verba eius haec leguntur Lib. I , p. 87 ,
Edit. Wechel. εἶναι δὲ λέγεσι πλησίον τῶν τόπων τέ
ζων καὶ Σκοτίας Εκάτης ἱερὸν , καὶ πύλας Κωκυτῷ καὶ
Λήθης διαλημμένας χαλκέοις ὀχεῦσιν . Dicunt etiam
in vicinia effe fanum Hecates tenebricofae , ( vel no
*
cturnae) et Cocyti Letbesque portas, aencis vectibus
obftruclas. Nempe vnum idemque Numen Graeci ,
prout id ad rem fuam facere vident , nunc Venerem ,
nunc Hecaten vocant, nunc alio etiam modo interpre
tantur, quod neminem in rebus hifce paulifper exerci
tatun fugere poteft. Neque omnino male Athor,
Dea noclis , vel Nex , a Graccis comparatur cum He
cate , cuius Sacra funt nocturna, vnde VIRGILIVs
Aen. IV , 609 :

Nocturnisque Hecate triuiis vlulata per vrbes.

et APVLEIVS Metamorph. Lib. XI , poft init.

Siue tu Ceres, feu no&urnis vlulatibus horrenda Profſer
pina , quae quam accommodata fint Templo Deae
Athor, de quo loquuntur DIODORVS et PLVTARCHVS,
a me hic adducti , loca ipforum vnumquemque fatis
docere poffunt. Sed citra omnes ambages et clare in
primis , id quod dixi , teftatur auctor Hymnorum
ORPHEO tributorum , qui in Suffimento Nottis
ita canit:

Núr7a

PLUTARCHVS de If. et Ofir. p. 362 commemorat in

Vrbe Memphi has ipfas aereas portas Cucyti et Lethes.
Ex iis vero , quae de portis his illic narrat , videtur o
mnino fequi , eum loqui de Templo Serapidis antiquif
fimo Memphitico , in quo fepeliebatur Apis, tefte PAV
SANIA, in Atticis, p . 42. Ibi itaque etiam Athor , Dea
tenebricofa Sacellum fuum habebat.
 ATHOR , SIVE VENVS. 23

Νίκ ] α Θεῶν γενέτειραν ἀέτομαι ἠδὲ καὶ ἀνδρῶν ,

Νὺξ γένεσις πάντων , ἣν καὶ Κύπριν καλέσωμεν.
Canam Nočiem , Deorum pariter atque hominum
genetricem
Nox origo rerum omnium, quam et Venerem appella
bimus.

Ecce tibi Noctem , Numen tale omnino , quale perhi

bet Theologia Aegyptiorum , eamque conceptis ver
bis Poëta docet , appellari quoque Venerem. An plu
ribus opus eft? quae ceteroquin ex huius ipfius Poëtae.
carminibus addi poffent. Denique et hoc non inme
rito vrgendum effe exiftimo , quod Graeci tradant ,
Venerem Aegyptiorum , proprio ipforum fermone
Athor dici. Athor vero Aegyptiis dici Nočem certum
eft. Vide 6.7. Neque puto, aliam nominis huius , ex
lingua Aegyptiaca , originationem , aeque expeditam
et commodam produci vnquam poffe. Eftne igitur ,
ut dubitemus amplius , ratio vlla iufta ?

6. 14. Haec igitur fuit antiquiffima prifcorum Aegypti

Aegyptiorum de Nunine fuo Athor , fiue Venere do- fequiores,
drina , quod vel ex eo clare liquet , quia eadem ipfis per Noctem
intellexe
cum cultioribus Orientis gentibus aliis fuit communis, Tunt, Solis
et, quod inprimis attendi meretur , quia continet reli- in baemi
quias ipfius traditionis Mofaicae de Cofmogonia , lapfu fphaerio in
temporum tantummodo incruftatas , femperque magis feriori me
ac magis corruptas. Vide 6. 8. An non res ipfa clare ram , aut
loquitur, antiquiffimis hifce Orientalium notionibus ,
procedente demum tempore , nouas notiones de his Elem natu
rebus , per Philofophos et Phyfiologos fequiores fen- ralem.
fim inuecas , fucceffiffe , et fic antiquiores paulatim
obliteratas , ac tandem obliuioni traditas fere fuiffe?
Accidit hoc quoque Aegyptiis. Illi itaque fepofita
antiquiffima fuoruin de Athor doctrina , quae fane erat
valde abſtractiua et Metaphyfica , pedetentim Noctis
B 4 notio
24 LIB. I , CAP. I,

notionem , ad alias quoque res , et ad vfum magis po

pularem , translatam atque applicatam voluerunt. Vi
dentur autem ex Theologis fequioris aeui , quidam
per excup , Noctis Numen, populo adorandam ob
tuliffe , Noctis Praefidem , Lunam , quae a poteftate,
quam noctu exercet , Nocturnae , Noctilucae , aliisque
nominibus, idem fignificantibus , paffim ornari folet.
Pari fane ratione , magnus Seldenus , nomen Veneri
Vraniae ab Arabibus tributum , ac HERODOTO me
moratum Lib. III , cap. 8 , Alilat interpretatur, de
Diis Syris Syntagin . II , cap. II , pag. 253 .
enin Arabibus dicitur Nox , eratque magnum Gentis
huius Numen; poteftque Nomen iftud denotare Nocti
lucam , vel * Dominam et Reginam noétis. Mihi ta
men , vt , quod res eft , dicam , verofimilius videtur,
Noctis nomine , a Sacerdotibus Aegyptiis defignatum
fuiffe ** illum Naturae Statum, quo Sol, relicto hae
mifphaerio noftro, menfibus autunnalibus et hybernis,
inferius percurrit , eoque noctis tenebras vehementer
auget. Nam ad huiusmodi in natura rerum conuer
fiones , et reuolutiones , ceu effecta illuftriora Nuumi
nis inuifibilis et benefici , accommodatam inprimis
fuiffe religionem , et Aegyptiorum , et in vniuerfuin
Orientalium , mihi quidem certum et perfuafum eft.
In Affyriorum et Phoenicum Sacris ad illam ipfam Na
turae reuolutionem , de qua hic loquimur , quotannis
refpici confueuiffe , ex MACROB10 fupra iam docui
mus 6.5. Illis quae auctorem hunc illic tradere intel
leximus , gemina plane funt , quae de Aegyptiis lite
ris prodidit PLVTARCH Vs, de If. et Ofir. pag. 366 :
Menfe

Vide et Celeberrimi MILLII Differtatt. Sele&t. Num. IV,

§. 1 , p. 99, Edit. primae.
** Illum ipfum Naturae Statum , IVLIANVS Imp. Orat.
V , p. 173 , appellat exolevv dúvapur , poteftatem tene
brarum.
 ATHOR , SIVE VENVS. 25

Menfe Athyr periiffe Ofiridem dicunt , quando

Nilus recedit, et folum nudatur. Quando autem nox
fit longior, ac tenebrae crefcunt , lucisque fuperatur
et tabefcit vis: tunc Sacerdotes cum alios tetricos ritus
peragunt, tum bouem auratum , nigro byffino amiɛłu
tedum , oftentant in luctu Deae , bouem enim Ofiri
dis ** et terrae ducunt imaginem . Verba haec tan
to libentius hic defcripfi , quum manifefto de Athor,
Illius
fiue Aegyptiorum Venere , et Notte agant.
enim fimulacrum fuifle bouem foeminam, fiue Vac
cam , oftendetur §. 15. Et folennitas illa lugubris ,
quam defcripfit PLVTARCHVS , ingruit in men
fem Athyr , qui ab Athor , fiue Aegyptiorum Venere
nomen accepit. Vide §. 3. Sed diffiteri tamen ne
queo , ea, quae fcribit auctor laudatiflimus, referenda
effe ad annum gentis Aegyptiae fixum , qui tempore
Augufti Imp. introduci demum coepit , cum vetufla
gentis huius Sacra , ad annum antiquum vaguin per
tinerent , adeoque menfes omnes fucceffiue percurre
rent. Sed in viam redeamus. Ea, quae modo dice
bamus , infigniter illuftrat HORAPOLLO Hiero
glyph. Lib. I, c. XI, vbi ait. Δοκεῖ παρ᾽ Αἰγυπ ] ίοις
Αθηνᾶ μὲν , τὸ ἄνω τῇ Ουρανῶ ἡμισφαίριον ἀπειλη
φέναι' τὸ δὲ κάτω ῞Ηρα . Videtur apud Aegyptios
Minerua quidem fuperius Coeli bemifphaerium forte
accepiffe , luno vero inferius. Docebant igitur Ae
gyptii , inferius hemifphaerium tenebricofum forte
datum fuiffe Iunoni, illam vero effe ipfiffimam Vene
rem, ex eorundem placitis manifeftuun fecimus §. 4.
B 5 Vnde

Refpondet is , in anno Aegyptiorum fixo , qui hic in

telligitur, noftro fere Nouembri.

** Ita verba auctoris huius vertenda effe , alio loco_iam

monui in Remphah p. 57 , et in Mifcellan. Berolin.
Tom. VII , p. 389 , ( not. i. )
 26 LIB. I, CAP. I,

Vnde clare perfpicitur , regnum inferioris hemifphae

rii , vel Noctis , fuiffe attributum Deae Athor, fiue
Veneris. Haec doctrina de Athor, fatis videtur effe
vetufla in Aegypto, eaque, vt mihi perfuadeo, omnium
antiquiffimae , de qua . 12 dixi , primo ſucceſſit.
Coniicio porro , factum hoc effe Seculo circiter quar

to , poft exitum Ifraëlitarum ex Aegypto. Fuerunt

inter Aegypti Theologos , alii quoque , qui acceptio
nem Nottis , in Theologia populari , quae cultum
publicum refpicit , firictius : noctem
adaptarent ad4
naturalem , quae nempe quotidie, poft occafum So
lis, terram tenebris obtegit. CHAEREMON certe ,

gente Aegyptius , t et Deorum illic facerdos , apud

PORPHYRIVM in Epiftola ad Anebonem (praefixa
IAMBLICHI de Myfteriis Aegyptiorum libro) pag.
7,8 afferere non dubitat , in Theologia Aegyptio
rum , referri omnia ad vifibiles Naturae effectus , ad
Stellas , earumque confpectus , occultationes , occurfus
que , ad Lunae porro , modo crefcentis , modo fene
fcentis , varietatem , ad Solis etiam curfum , noctur
numque aut diurnum hemifphaerium. Addi poteft ,
quod in Infcriptione Aegyptiaca , quam ex THE O
NE defcripfi §. 12. inter octo primores Aegyptio
rum Deos , nunerentur Nox et dies , vbi apparet ,
vti diem , ita etiam noctem naturalem intelligi de
bere. Cum ex hifce temporum , diei etiam noctis
que , viciflitudinibus , ingentia in creaturas commo
da redundent , mirum non eft , et ingenio potius coe
cae Gentilitatis mirifice conuenit , quod illa Noctem
quoque naturalem religiofe colere inque ea beneficia
Creatoris venerari voluerit.
§. 15. Numen hoc Notis , cuius et nomen et
De Simu- poteflatem explicuimus , per totain Aegyptum , Tem
lacris pla habuit complura , celebria , a multis frequentata ,
Deae A cultu eius et laudibus perfonantia , de quibus forte in
thor.
peculiari aliquo Commentario olim plura dicemus.
Simula
 ATHOR , SIVE VENVS. 27

Simulacrum Deae huic in Templis confecrari foli

tuin , erat Vacca, et plerumque naturalis viua , folen
ni Aegyptiorum more , qui animalia volebant effe
Mýta quaedam , imagines aeterni Numinis vi
vas , quibus virtutes et effectus illius , aliquo modo
adumbrarentur. Tale Simulacrum PL. VTAR
CHVM Commeinorare , quae faltem eft mea conie- .
dura , monui §. 14. Sed ne ad coniecturas nudas res
haec redire cuipiam videatur, confirmemus eam tefli
moniis , omni exceptione potioribus. Refert autem
AELIANVS de Anim. Lib. XI , c. 27 , .vicum effe
Nomi Hermopolitani , Chufas nomine , quem ob fi
tus amoenitatem laudat , deque eo addit : ' E TOUT
σέσασιν Αφροδίτην , Ουρανίαν αυτὴν καλῶντες , τιμῶ
οι δὲ naj Oyλáar Bar. In hoc vico colunt Venerem ,
quam Coeleftem vocant. Venerantur vero etiam reli
giofe vaccam. Nam in Templis folebant Aegyptii fem
per alere animalia , Diis fuis confecrata , quae tan
quam viuas illarum effigies adorabant. Id circa AE
LIANVS ibidem haec adiicit : Et ipfam quoque
In Aegyptii bubulis cornibus et fingunt et pingunt.
Hanc nempe rationem reddit , cur Aegyptii vaccam
diuinis honoribus afficiant. Adhuc clarius id docet
STRABO Lib. XVII , p. 552. Οἱ δὲ Μωμεμφίται

τὴν ᾿Αφροδίτην τιμῶσι , καὶ τρέφεται θήλεια β

Ιερα , καθάπερ ἐν Μέμφει ὁ῞Απις , ἐν Ηλίε δὲ πόλε
Mev . Momemphitae Venerem colunt , et (nempe in
eius honorem ) alitur vacca Sacra , ficut Memphi Apis,
et Heliopoli Mneuis. Locus hicce luculentus, vfum
talium Simulacrorum viuorum fatis nobis explicat.
Sunt et eiusdem haec verba , p. 556 : E. ' 'A@podito
πολίτης νομὸς , καὶ ἡ ὁμώνυμος πόλις , ἐν ᾗท λευκὴ
βᾶς ἱερὰ τρέφεται. Sequitur Nomus Aphroditopolites
(quafi dicas , Veneri dicatus) et vrbs Numo cognomi
nis (Aphroditopolis) in qua vacca candida facra ali
tur. Hinc iam lux in HESYCHIV м redundat, qui
alicubi
 28 LIB. I , CAP.I , ATHOR , etc.

alicubi obferuat , Aegyptios et Menfem quendam , et

bouem quoque , nempe foeminam , dixiffe Athyr,
vel, quod idem eft , Athor. Vide §. 3.

§. 16. Praeter hanc genuinam et auitam Aegy

Praeter ptiorum Athor, introducta quoque veluti furtim fuit ,
Atbor, alia Venus alia , quam HERODOTVS iam Lib. II, c. 112,
quoque Ve
peregrinam, et Strabo p. 555. Deam graecam nuncu
nus pere
grinaGrae- pant.
Pant. Eiusdem
Eiusdem generis fuit illa Venus aurea , cuius
corum , in tanquam ex HOMERO , meminerunt DIODOR VS
Aegyptum SICVLVS in fine Lib. I , p. 88 , et ivSTIN VS
introducla MARTYR in Cohortat. ad Graecos p. 27 ; cum ta
eft. men HOMER VS , Venerem appellans auream , Iliad.
г. v. 64, ad Aegyptiorum res haud refpiciat , neque
etiam , aut vetus Scholiaftes ad illum locum , aut E V
STATHIVS ad eundem pag. 384 , Edit. Rom . opi
nioni tali faueat. Verum haec , et fimilia plura ,
praefenti meo inftituto aliena , libenter
hic omitto.

CA
 CAPVT II.

De Phtha , Aegyptiorum Deo , quem

Graeci Vulcanum interpretantur.

Ø. I.

quae capite antecedenti , de Athor, id eft Note, Ex doctri

QuAegyptiorum Numine , quod Graeci interpre- na Aegy
tantur Venerem , difputaui , apud lectorem hiftoriae priorum de
Philofophicae non imperitum, fufpicionem excitare Athor fequi
videtur, eos
poffunt , vetuftos Aegyptiorum Philofophos, et Theo- Atheiſmo
logos , qui Noctis tenebricofae Numen tam impenfa non parum
religione coluerunt , difficulter ab Atheifmi crimine fauiſſe.
abfolui poffe . Ex illis enim fponte confequitur,
Aegyptios , Noctem fuain vel Tenebras, quae a à Chau
Philofophorum non differt , pro primo veroque prin
cipio rerum omnium , ipforumque adeo Deorum ha
beri voluiffe. Vide cap. I , §. 12. Ad quod accedit ,
quod ORPHEVS , qui in Aegypto Scientiis Sacris
imbutus , et initiatus , ea deinde , quae a Sacerdoti
bus Aegyptiis acceperat , in Graecia inagno cum fuc
ceffu aliis tradidit , rerum omnium origines a fola
Node fecundum quosdam deduxerit , nulla omnino
Mentis aeternae mentione facta. Vide ibidem §. II.
Non equidem ignoro , doctiffimum cvDWORTHVM
poft STEVCHVM EV GVBINV M., in Syftemate
fuo intellectuali , Tenebras Theologiae Orphicae, et
Aegyptiacae, explicare de aeterno incomprehenfibili
que Deo. Verun profecto , quae locis modo citatis.
ea de re ex monumentis optinis attulimus , tali ex
plicationi locum omnino nullum relinquunt.
§. 2. Si etiam audimus , virum quondam in- Idem La1
comparabilem , MAT. VEYSSIFRE LA CROZE , Crozius
Atheiſmus Philofophorum Aegyptiorum, alio practer- quondam
ex alio ar
ea argumento probari poteft , quod ipfe fic exponit
in
 30 LIB. I , CAP. II ,

gumento in Tomo III. Thefauri Epiftolici p. 194 : Certum

conclufit. eft , fententiam Philofophorum Sinenfium , eandem effe,
atque Aegyptiorum veterum , a quibus certo fcio, eos
ante multa Secula dogmata fere omnia haufiffe. Sic au
tem THEONOE , Aegyptia , PROTEI filia, in
Helena Euripidis v. 1020, Tom. II, Edit. Barnef
pag. 288.
dinicam ¿ Nos

Τῶν κατθανόντων ζῇ μὲν 8 , γνώμην δ᾽ ἔχει ,

᾿Αθάνατον , εἰς ἀθάνατον αὐθές ἐμπεσών.
- Mens 1
Defunctorum non viuit quidem: fenfum tamenhabet
Immortalem , refufa in immortalem aetherem.
Et , quae in Epiftola La - Croziana fequuntur, plura ,
quae breuitatis ftudio omitto. Nemini obfcurum effe
poteft , auctorem verfuum horum , id voluiffe , ani
mam hominis effe ex aethere , et poft hanc vitam in
aetherem refundi , ita vt per fe amplius non fubfiftat ,
etfi fenfus illius , quem habet aether , tanquam eius
particula , particeps quoque fit. Nefcio tamen, num
ex folis hifce verfibus , id quod volebat vir praeftan
tiffimus , citra dubium tuto colligi queat. Quem
enim latere poteft , Poëtas Tragicos , vti et Comicos,
et in genere omnes , fententias aut fuas , aut aliorum
etiam Philofophorum , illis tribuere , orique illorum
veluti ingerere , quos in fcenam producant ? Sen
tentia haec Euripidis , anice confpirat cum doctrina
Pythagoraeorum arcana , quorum magna erat illo
tempore exiftimatio et fama. Nihil itaque mirum eft,
quod EVRIPIDES , qui non fecus ac Tragici reli
qui omnes , Dramata fua fententiis Philofophicis per
quam libenter ornabat , et illo loco oftendere volue
rit, quantum in fcientia Philofophica profeciffet. At
nondum ex eo conficere licebit , facerdotes quoque
Aegyptios , dogma tale in fcholis fuis tradidiffe , et
calcu
 PHTHAS , SIVE VVLCANVS. 35

calculofuo comprobaffe, quamuis et hos fapientiae ad

difcendae caufa adiiffe Euripidein , teftetur DIOGE
NES LAERTIVS Lib. III, § . 6. Quin imo , fi cre
dimus viro cuidam eruditiffimo , et in his rebus
magnopere exercitato , credibile non eft , Sacerdoti
bus Aegyptiis tale quid in mentem veniffe , verum do
Arinae talis origines in fola Graecia nobis quaerendae
erunt. Verum enim vero , fi memoria mecum re
peto , quae apud Veteres , ea de re , paffum , et fatis
clare, aut memoriae prodita , aut fubindicata legi, non
poffum non in fententiam doctiffimi La Crozii pedi
bus ire , eaunque hic teftimoniis quibusdam non in
idoneis confirmabo.

6.3. Qui hanc , quam dixi , Aegyptiis figillatim Sententia

tribuat doctrinam , auctorem habeo non fpernendum , illa viri do
AENEAM GAZAEV M , in Theophrafto de ani- &tipluribus
confirma
marum immortalitate (Magna Biblioth. Patrum Parif. tur.
T. XII.) pag. 622. Aegyptiis fane videtur eadem ani
ma, cum bominem , tum vero bouem , et canem , et
auem , et pifcem induere -- donec tandem peragratis
omnibus, eo rurfus , vnde erat digreffa , recurrat.
Nemo eft , qui non illico perfentiat , tangi in his ab
Aenca Gazaeo celebratum apud Veteres Metempfy
chofeos dogma , quod ab Aegyptiis ad alias gentes
perueniffe , teftantur HERODOTVS Lib. II, cap. 123,.
et plurini alii. Quid autem illud fit , vnde anima
prinum erat digrefla , et quo , poft varias praeceden
tes metempfychofes , vltimo tandem recurrit , auctor
nofter non quidem diflincte explicuit ; fed dubitare
tamen non licet, quin intelligat Naturain, fiue Eſſen
tiam Diuinam , fupremum Aetherem , totius mundi
animam , ex qua , etiam fecundum Aegyptios , ani
mae
Mr. Warburton , dans les Differtations fur l'Vnion de
la Religion , de la Morale , et de la Politique de Mr.
Silhouette, Tom. II , Differt. XI, p. 151 etc.
 32 LIB. I , CAP. II ,

mae in corpora demittantur, et in quam , abſoluto to

to Metempfychofeos curriculo , tandem redeant , et
veluti refundantur. Docet hoc PORPHY RIVS
T Scriptor pereruditus, et rerum Aegyptiacarum infigni
ter peritus , de Abftinentia, Lib. IV, p . 372, Edit. Lug
dun. Verba eius latine conuerfa adfcribo. Cognoue
runt Aegyptii, diuinitatem non folum hominem per
meare , neque animam (nempe diuinam ) in fole homi
ne in terra habitare ; fed eandem propemodum per
omnia animalia pertranfire. Nempe Anima , fecun
dum Aegyptios, erat To Jav , Diuinitas , vel Effen
tia diuina , quae a fede fua veluti delapfa , aliquam
diu per homines et animalia tranfibat , donec ad pri
ftinum locum rediret. Eodem fpectant illa SER V11
in Virgilii Aen. L. III , 67. Aegyptii periti fapien
tiae, condita diutius referuant corpora, fcilicet , vt
anima multo tempore perduret , et corpori fit obnoxia ,
nec cito ad alia tranfeat. Romani contra faciebant,
comburentes cadauera , vt ftatim anima in generalita
tem , id eft , in fuam rediret naturam. Vbi intelligi
Animam diuinam Mundi , quae eft animarum gene
ralitas , et natura , ex qua digrediuntur , et in quam
redeunt , quiuis facile videt. De Aegyptiorum vero
fententia , teftari etiam poteft precatio illa vetufta ,
quam in Aegypto , vnus ex eorum numero , qui cor
pora defunctorum condiebant, nomine defuncti , ad
Deos fundere jubebatur, quamque ex Aegyptiaco fer
mone , in graecum ab EVPHANTO conuerfam ,
affert PORPHYRIVS de Abftin. Lib. IV, pag. 379
Ω δέσποτα ἥλιε , καὶ θεοὶ πάντες , εκ τὴνζωὴν τοῖς ον
θρώποις δόντες , προσδέξασθέ με, καὶ παράδοτε τοῖς
αϊδίοις Θεοῖς σύνοικον . O Domine Sol , reliquique
et
Dii, qui vitam hominibus largimini , recipite me ,
tradite Diis aeternis , vt cum illis vna habitem. Ha
bent verba haec , quod lectorem incautum decipere
poflit , ideoque verba haec ex fenfu , quem iis Aegy
ptii
 PHTHAS , SIVE VVLCANVS. 33

toptii indebant , et ex toto doctrinae eorum nexu, di

11, 2 iudicare oportet . Simili ratione , haec E P i Č HAR
Vi Mi , apud PLVTARCHVм de confolat. ad Apollo
nium p. 110. Quae quondam erant concreta , nunc
L viciffim funtfecreta, rediit quodque ad originem vnde,
1 venerat , terra in terram , fpiritus vero furfum pro
fetus eft , poffent , fi folorum verborum ratio habe
retur , cum illis Salomoneis componi : Reuertitur
puluis ad terram " vnde fuit, Spiritus autem reuerti
tur ad Deum, qui eum dederat. Ecclef. XII , 7. Sed
fi auctorem huius fententiae , fi doctrinam fectae, cui
is deditus fuit , propius contemplemur , apparebit
mox , verba haec nobis offerre impietatem panthei
fican Scholae Pythagoraeorum . Etenim inter ar
17 canas PYTHAGORAE et PLATONIS doctri
nas , refertur et haec , animam interitus expertem effe,
AL eamque, cum exit , peruenire in cognatamfibi ani
mam Mundi, tefte PLVTARCHO de placitis Phi
lofoph. Lib. IV, c. VII , p. 899. Id vero plane eſt
Enfer eis Tor aidéga , in aetherem refundi , vt fu
pra f. 2 , aiebat Theonoë Euripidea. Epicharmum
vero difcipulis Pythagorae annumerari voluiffe , et ar
cana eius placita verfibus faepe complexum fuiſſe ,
quod et aliunde fcimus , perhibet IAMBLICH VS
de vita Pythagorae p. 214 , 215. Ed. Küſt. An non

Stoici genuinis Philofophiae fuae filiis promittebant ,

efore , vt aliquando digni futuri effent Deorum con
1. viuae. Ita EPICTETVS in Enchiridio cap. XXI ,
vbi vtitur locutione , fcripturis noftris Diuinis non in
itata. Sed quomodo ipfe hic auctor mentem fuam
fuper hac re explicat ? Id operae pretium erit cogno
fcere,
ex Maioribus eius Differtationibus Lib. III ,
d Cum
cap. XIII, p. 293, vbi hunc in moduin ſcribit.
Ex
vero ea , quibus opus eft , Deus non fuppeditat , rece
၁၉
ptui canit , januam aperit , teque venire iubet. Quo ?
Non in malam rem ; fed eo vnde ortus es, ad amica
C et
 34 LIB. I, CAP. II,

et cognata, ad elementa. Quantum in te fuit ignis

(mentem his defignat) ad ignem redit ; quantum ter
Tae , ad terram; quantum venti , ad ventum ; quan
tum aquae , ad aquam. Hoc modo Dii , fecundum
Stoicos , hominem , animanque eius recipiunt. Sic
Animá cum illis vna habitat. Et plane id ipfum quo
que innui , in antiqua illa Aegytiorum precatione ,
vel illa , quae hic difputata funt , dubitare me nullo
modo finunt , quibus etiam alia , nifi id nimis lon
gum foret , adiici poffent. Et profecto, quod Com
mentarius nofter planum faciet, Aegyptii alios Deos
non agnofcebant, praeter Solein, Lunan , Aftra ,
Elementa corporum , et aetherem igneum , omnibus
coelis fuperiorem , veram animarum originem , ad
quam vinculis corpufculi foluti , rurfus adiungeban
tur. Ex eo diuinare licet , quid nam hoc fibi velit ,
recipi a Sole, aliisque Diis , vitae auctoribus , et tradi
Diis aeternis , ad babitandum femper cum illis.
§. 4. Dum beati , mihique femper venerandi La
Deas val- Crozii veftigia lego , fentio , me a fcopo propofito ,
go adora- paulo longius digreffum effe. Ex diuerticulo igitur
tos in Ae- in viam redeo. Dixi nempe , videri Aegyptios , fi
gypto,fuif doctrinam eorum
de Athor, feu Nocte, meditate ex
Le pure ma
teriales, te- pendas , omnia in hoc mundo , ex fola materia de
ftatur duxiffe , qui eft Atheifmus craffus et turpis . Ipfa
Chaeremon quoque gentis huius Numina , ex Nocte nempe pro
Sacerdos, genita , fuiffe materialia , mundi nempe corpora et
elementa , teftimoniis. et copiofis et fide dignis con
fici facillime poteft. Ex iis quaedam , ad rem no
ftram inprimis facientia , hic adfcribemus. Ipfe
acutiffimus CVDWORTHVS , quamuis labori nulli
pepercerit , vt Theologiam Aegyptiorum ab ifta labe
perpurgaret , vel inuitus tamen nobis largitur , CHAE
REMONEM Stoicum , cuius accurationem veritatisque
ftudium PORPHYRIVS commendat , de Abftin.
Lib. IV, p. 371. quenque isgoygaμuaréa , Scribam
Sacro
 PHTHAS , SIVE VVLCANVS 35

Sacrorum in Aegypto nuncupat , apud EVSEBIVM

Praepar. Euang. Lib. V, c. io. Aegyptiis tribuere
materialifmum Atheiſticun. Vide Syftema eius intel
teduale p. 317. Edit. Anglic. Verba CHAEREMONIS
2 PORPHYRIO allata , in Epiftola ad Anebonem , 1
quae IAMBLICH1 de Myfteriis Aegyptiorum libris
praemiſſa extat, p. 7. ita fonant: Chaeremon, aliique
multi , nihil quidquam agnofcunt, ante mundum bune
adfpectabilem , nec alios Aegyptiorum , in ipfis fcripto
rum fuorum exordiis , ponunt Deos, praeter vulgo di
dos Planetas , et Zodiaci figua, et ftellas , fimul cum
bis in confectum venientes , et fectiones Decanorum
-
et borofcopos. Quippe videbat enim, qui Solem
vniuerfi architećłum effe dicerent , ab illis non ea tan
tum , quae ad Ofridem fidemque pertinent , fed et
iam quicquid facrarum fabularum erat , partim in
fellas - partim in Lune - varietatem , partim
in Solis curfum , vel in nocturnum aut diurnum be
mifphaerium , vel in Nilum fluuium , cuncta denique
in res naturales , nihil in naturas , corporea mole ca
rentes, viuentesque, conferri. Alia, quae ibi fequun
tur , ne prolixior fim , malo nunc o.nittere. Quis
negauerit, haec effe inprimis luculenta ? præfertim fi
memoria repetierit , ea a Sacrorum in Aegypto Scri
ba , qui fe rerum Aegyptiacarum oppido peritum
oftendit, profecta effe, et praeterea huic a PORPHY
R10 adiungi multos alios. Quando vero vir ille do
ctus, qui CHAEREMONEM de materialifmo Ae
gyptiorum teftari , nobis largitur , fibi nobisque per
fuadere annititur, id effe vnicum alicuius momenti te
ftimonium, quod de tali Aegyptiorum Theologia ex
tet , in eo ab eius fententia difcedere cogor. Sunt
omnino alia , eaque nec pauca , nec ponderis leuiffi
mi, quae teftimonium CHA EREMONIS maio
rem in modum confirmant. Eorum nonnulla adfe
remus,
са §. 5.
 36 LIB. I, CAP . II,

§. 5. Non abs ratione vrgere hic mihi liceret ,

Teftimoni- quod, cum tefte HERODOTO , Lib. II , f. 46 et
umChaere- 145. Dii Aegyptiorum primores fuerint numero
monis ali- octo , oftendi poffit , octo illos Deos principes , fuif
vnde etiam fe materiales , ignem , aquam , terram , coelum , lu
illuftratur. nam , folem , diem , noctem. Verum quando neſcius

non fun , diuerfa de octo Diis Aegyptiorum praeci

puis extare veterum iudicia et teftimonia , et praete
rea de hoc arguménto alio loco agere conftitui , id
nunc tacitus praetermittam . Videamus igitur , qua
lemnam Aegyptiorum , Theologiam mente fua con
ceperit EVSEBIVS , omnis antiquitatis fcrutator,
non diligens magis , quam iudiciofus , et inprimis pe
ritus. De ea is ita loquitur Praeparat. Euang. Lib.
III , c. 9. Ea porro Aegyptiorum doctrina fuit , ex
quibus , vti fuam Orpheus Theologiam hauferat , ita
Mundum vtique Deum effe voluit , ex pluribus Diis ,
tanquam fui partibus (nam ipfas quoque mundi par
tes, Deorum in numero ab ipfis repofitas fuiffe , antea
demonftrauimus) compofitum et conftitutum. An non
diceres , Spinozam fua ab hifce Aegyptiis mutuatum
effe ? Sed audiamus * auctorem eundem , de hac
ipfare, alio loco , Lib. I , cap. 6. ita fcribentem : Phoe
nices quidem et Aegytios , omnium primos , Soli , La
nae , ac Stellis , diuinitatem tribuiſſe, vulgatum eft ,
iisdem folis rerum omnium ortus interitusque caufam
affignaffe. In hoc Theologiae Aegyptiacae compen
dio , nulla mens aeterna diuina vfpiam comparet. So
la materia Principatum obtinet. Non aliter de Theo
logia Aegyptiorum iudicat DIOGENES LAER
TIVS in Prooemio hiftoriae de vitis Philofophorum
6. 10. Aegyptiorum de Diis Philofophia talis eft. Ma
teriam (Athor) fuiffe principium rerum : ex ea dein
ceps

* Addi poterit locis hic citatis , alius auctoris eiusdem,

valde memorabilis, fed paulo prolixior, Lib. III, c. 4.
 PHTHAS , SIVE VVLCANVS. 37

ceps quatuor elementa difcreta , perfectasque quasdam

animantes : Solem ac Lunam Deos effe , alterumque
Ofrin , alterum Ifin appellatos . Vnum praeterea ad
fcribam ex PLVTARCHO locum , qui legitur in
eius Sympofiac . Lib. VIII , c . I. p. 718. Verba illius
graece appono ,, quia manu medica indigent . "Ows
αξενι θεῷ πρὸς γυναῖκα θνητὴν ἀπολείπεσιν όμι
λίαν· ἀνάπαλιν δὲ ἐκἂν οἴονται θνητὸν ἄνδρα θη
λείᾳ θεῷ , τόκε καὶ κυήσεως ἀρχὴν παράσχειν ;
διὰ τὸ τὰς * θυσίας τῶν θεῶν ἐν αέρι καὶ πνεύμα
σι , καὶ τισὶ θερμότησι καὶ ὑγρότησι τίθεσθαι . Quae
fic verto : Aegyptii omnino Deo mari cum mortali
foemina concedunt confuetudinem : viciffim vero non
exiftimant , marem hominem foeminae Dese partus
foetusque principium poffe praebere , eo quod effentias
Deorum , in aëre , ventis , coloribus certis , humori
busque locent. Non inficias eo , Scriptorem hunc in
libro de Ifide et Ofride , nonnunquam bis contraria
adftruere , verum id non facile quemquam morabitur ,
qui cogitauerit, quain varia , fibique aduerfantia , au
ctor ille faepius de rebus Aegyptiorum referat, quique
id inprimis animo fuo reuoluerit, Philofophum no
frum , librum de fide et Ofiride infcripfiffe Cleac ,
quam p. 364. ait effe Thyadum Delphicarum Prin
cipem, et a Patre ac Matre Ofiriacis confecratam Sa
cris. In illius ergo gratiam , omnia vndecunque
conquifiuit , faepenumero inuita veritate , vnde
placitis et religioni Aegyptiorum , aliquam fubli
mitatis , fapientiae , et fanctitatis fpeciem conci
C 3 ciliare

* Sic nullo plane fenfu legitur, in Editionibus, quas euol

vi , Bafileenfi , Stephaniana , et Parifienfi , graeco - la
tina , pro quo citra dubium legendum veías , et ita
verti. Eodem plane , vt hic correximus , modo ; PLV
TARCHVS fcribit de Iş. et Ofir. p. 366 extrem. oti yne
ἔνσιαν καὶ ὕδατος θεὸς τέλος νομίζωσι
 38 LIB. I, CAP. II,

liare poffet. Alia huius generis ; quae adferri

poffent adhuc , praeterire fatius nunc puto , ne tae
dium lectori moueam , vtque ad praecipuum capitis hu
ius argumentum procedere poffim.

§. 6. Si omnia et fingula , quae pro firmanda

Vetuftiores fententia fua cv D WORTHVS in medium attulit ,
tamen Ae- quaeque dictis a me e diametro aduerfantur , curate
gyptiorum expendere vellem , opus ad id effet peculiari et pro
Philofopbi,
a Diis ma lixa Differtatione. Verum nunc id potius agam , vt
terialibus fententiam , quam praeftantiffimus ille vir, pro virili
diftingue ornauit , cum ea , quain ego hic adftruxi , amice con
bant Spiri- ciliem. Nam, etfi argumentis omni exceptione ma
tum infini- ioribus confici poffit , Numina , quae Aegyptus coe
tum.
ca, magna quondam religione coluit , Ofirin , Ifin ,
Bubaftin , Horum , Harpocratem , Athor , Ammonem,
Anubim , et reliqua fuiffe materialia , Coelum , Ter
ram , Aquam , Solem , Lunam , Aftra , horumque
in mundo effectus adfpectabiles , et confpicuas in na
tura rerum viciffitudines , negari tamen quoque non
poteft , vetuftiores gentis illius Philofophos, materiae,
et toti rerun naturae praefeciffe Mentem infinitam ,
aeternam , ex cuius fapienti confilio , potentique nu
tu, operationes reliquorum Deorum , quos vulgus
adorabat , penderent , Mentem, quae omnia decer
neret , omnia ordinaret , omnia gubernaret. Qua in
re conuenientiam multiplicem et notabilem , inter
doctrinas Aegyptiorum , et Stoicorum placita , non
poffum non agnofcere. Doctrinan Stoicorum de
origine rerum, haud ita pridem ** Vir quidam meri
to fuo celeberrimus , accurate et fideliter delineauit ,
ex

Quaedam his addita videri poffunt , in Obferuatione

noftra de eodem argumento, in Miſcellan. Lipf. Vol. VI,
P.253, 254.
** BRVCKERVS in Hiftoria Philof. Tom . I, p. 921 etc.
 PHTHAS , SIVE VVLCANVS. 39

ex cuius delineatione huc tranfcribam , quae ad infti

tutun meum facere fentio,

I. Antequam aliquid effet , Chaos erat, fiue Status

rerum confufus , et tenebricofus. Status ille re
rum exhibebat materiam, quae eft rerum omnium
qualitatibus indutarum , feminaliumque ratio
num , receptaculum , et Effentia , fiue Natura ,
fuo principio quafi grauida.

Haec eft , vt id addam , Aegyptiorum Athor.

II. Chaos illud ordinatum , inque adfpectabilem for

mam emergens , mundus eft et Natura.
III. Eft vero Natura , fiue Mundus , totum illud,
ex quo conftant , quodque comprehendit omnia.
IV. Totum boc, in quo omnia continentur , et vnum
eft , et partes funt omnia illius atque membra.

Hanc Aegytiorum doctrinam , fupra ex E V SE

BIO defcripfi §. 5

V. Sunt vero in boc vno et toto Principia , quae ab

elementis diftinguenda funt , duo , efficiens et pa
tiens. Et patiens quidem , materia eft , quali
tatis exfors , efficiens autem , ratio , quae in ipfa
eft, fiue Deus.
VI. Caufa efficiens , fiue Deus , eft puriſſimus ac li
quidiffimus aether ignisque artificialis , habitans
in extrema Coeli circumferentia , in qua diui
num omnefixum locatumque eft.

Ifta autem omnia cum Placitis Aegytiorum veterum

mirifice confonare , ex iis , quae et fuperiori et hoc
cé cap. difputauimus , magnam partem intelligi po
tuit. Vnum hoc fupereft , vt luculentius et diftincte
probem , Aegyptios , quod et fecerunt Stoici , cum
Nocte vel materia , in ipfo adeo Chao , coniunxiffe
Principium actiuum , Mentem , quae primun res
"C 4 omnes
 1 (40 LIB. I, CAP. II,

omnes inter fe commiftas fecreuit , deinde corpora

formauit , ac abinde toti rerum Naturae praeeft ,
omnia decernendo , omnia gubernando. In eo igi
tur euoluendo nunc verfabitur opera noſtra.

§. 7. Quae veteres ex doctrina Sacerdotum Ae

Doctrina gypti, de K ingenito referunt , ad hoc meum ar
baec Aegy- gumentum , quod nunc perfequor, fpectare , merito
ptiorum ,ex cenferi poffunt, et a cv DwORTHO opportune ob
quibusdam feruata funt , p. 352. Edit. Londin. (non , vt vitio edi
corundem
placitis il- tum eft , 412. ) Verum eo de Numine ſententiam
luftratur, meam cap. IV. Libri huius exponam pluribus et ac
curate. Eodem referri debere videntur haec HORA
POLLINIS , qui Hieroglyphic. Lib. I , c. 13. ali
quid de Aegytiis memoriae prodidit , quod cordati et
periti iudices , et me non monente , cenfebunt fingu
lare , ac gentis illius Philofophis proprium fuiffe.
Verba haec funt. Θεὸν ἐγκόσμιον σημαίνοντες
ἀτέρα ζωγράφησι, ἐπειδὴ πρόνοια Θὲ τὴν νίκην
προστάσσει , ἢ τῶν ἀξέρων , καὶ τὸ παντὸς κόσμε
xírois ἐκτελείται
`
κίνησις Exjeneta : Deum in mundo praefentem fi
gnificaturi , fidus pingunt , quod Dei prouidentia vi
Boriam decernit atque imperat , qua fiderum , orbis
que vniuerfi motus peragitur Ecce tibi HORAPOL
LINEM , Deum tanquam Mentem , a Mundo diftin
guentem , et Diis materialibus , qui mundum confti
tuunt , praeficientem, in qua fententia is quidem vbi
que deprehenditur. Sed iuuat tamen huic eius loco
fubiungere obferuationem acutam viri docti, cuius di
ligentiae , poftremam editionem auctoris illius debe
mus 10. CORN . de PAVW. Haec notes. Totum
boc vniuerfum circus eft , in quo immenfa corpora coe
leftia, cum omnibus aliis inter fe curfu certant. Huic
certaminipraceft Deus èyxóouos, qui victores declara
re,et viñoriae praemia diſtribuere, poteft folus. Illa au
tem fpes victoriae eft, quae facit , vt fidera & orbis
vniuer
 PHTHAS , SIVE VVLCANVS. 4T

oniuerfus , in partibus fuis , celerrime , et absque vlla

intermiffione fe continuo moueant. Hoc fibi volunt
illa, de quibus alii , quantum memoria repeto , ne hi
lum : Quare notandum eft , vt dixi , boc Aegyptio
rum dogma fingulare. Aegyptiorum quoque inftitu
tioni deberi mihi perfuadeo , quod , tefte CICERO
NE de Nat. Deor.. Lib. I. c. IO. Thales Milefius,
qui primus de talibus rebus quaefiuit , aquam dixit effe
initium rerum : deum autem eam mentem, quaè ex aqua
cunctafingeret. Thaletem hunc difciplina Aegyptio
rum vfum fuiffe , veteres niagno confenfu affirmant.
Sed hanc figillatim eius doctrinam , aquam effe ini
tium rerum, dimanaffe ex fontibus Aegyptiorum , et
videri Thaletem ab his eam accepiffe , conceptis ver
bis monet SIMPLICIVS in Ariftot. de Coelo Lib.
II. p. 127. a. Et haec doctrina pertinet ad reliquias
hiftoriae et Cofmogoniae Mofaicae Gen. I, 2. antiqui
tus apud Aegyptios et Phoenices conferuatae, de qui
bus aliquid diximus cap. I , §. 8. 12. vnde tandem

Graeci quoque traditionem eandem acceperunt.

§. 8. Verum rem iftam paulo altius ab origine Et exTheo

repetamus. Extat apud auctorem recognitionum Cle- logia vete
mentinarum Lib. X , c. 30. hocce Doctrinae Or- terum or
phicae de origine mundi compendiun. Orpheus di- phicorum,
cum qua
cit , primo Chaos fuiſſe fempiternum , immenfum, in- Aegyptiaca
genitum, ex quo omnia falta funt : hoc ipfum Chaos coneinit.
non tenebras dixit effe , non lucem ; non humidum non
acidum ; non calidum non frigidum ; fed ** omnia
fimul mifta , et femper vnum fuiffe informe ; aliquan
do tamen, quafi ad oui immanis modum , per immen
C 5 Sa

INCOTELERI1 Patribus Apoftolicis Tom. I, p. 589.

** Haec erat communis doctrina vetuftiorum in Graecia
Phyficorum , tefte ARISTOTELE , cuius verba adduxi
cap. I , § 10.
42 LIB. I, CAP. II,

fa tempora effectum , peperiffe, ac protuliffe ex fe,

duplicem quandam fpeciem, quam illi mafculo - foemi
ninam vocant , ex contraria admiftione huiusmodi di
uerfitatis fpeciem concretam : et boc effe principium
omnium , quod primum ex materia puriore proceſſerit,
quodque procedens difcretionem quatuor elementorum
dederit ; et ex duobus , quae prima funt , elementis ,
facerit coelum , ex aliis autem terram ; ex quibus iam
omnia participatione fui inuicem nafci dicit et gigni.
Fabulae iftius , rudi admodum penicillo adumbratae ,
his videtur fuiffe fenfus : Ab omni aeternitate Men
tem cum Materia coniunctam fuiffe , in aliquo im
menfo Chao ; Mentem vero Chaos fenfim in formam
oui redegiffe , atque tum virtutem fuam explicuiffe at
que manifeftaffe , elementa difcernendo , et ex illis
cuncta creando : habuiffe autem Mentem naturam
Mafculo - fœmininam , id eft , in fe habuiffe rationes
Naturae totius , et qua agit , et qua patitur. Sine
dubio et hic occurrunt reliquiae traditionis Mofaicae
de creatione mundi. Tota haec fabula , de quo am
bigi non poteft , orta eft ex his Mofis verbis Gen. I , 2 :
‫ ורוח אלהים מרחפת על פני המים‬Et Spiritus Dei
incubabat fuper faciem aquarum. Vbi Critici obfer
vant, per vocem a denotari talem agitationem,
qualem columbae perficiunt , dum ouis fuis ad exclu
dendum pullos incubant. Hinc Ouum vetuftiffimorum
Philofophorum , ex quo cuncta prodiiffe docebant,
nempe per virtutem Spiritus Diuini incubantis , de
quo confuli poteft TH. BVRNETI Theoria Tellu
ris Sacra Lib. II , cap. 10. Inprimis veterum fermo
nibus celebre vehementer fuit Ouum Orphicum , de
quo praeter auctorem, modo laudatum, paffim etiam
differit ESCHENBACHIVS in Epigene Orphico.
Orpheum vero Quum fuum ab Aegyptiis mutuatum
effe , vel ex eo intelligitur , quod tota eius Sapientia
ex fontibus Aegyptiorum profluxerit , idque etiam
EVSEBIV.S
 VLCANVS.
PHTHAS , SIVE VVLCAN 43

VSEBIVS confirmat , etfi is fabulam ifthane , quod

nemini mirum videri debet , additamento aliquo re
centiori auctam hunc in modum referat Lib. III, c. XI,
p. 115. Aegyptii Opificem Vniuerfi , quem Kneph ap
- Hunc porro
pellant , bumana ſpecie configurarunt
Deum ex ore onum edidiffe narrant , ex eoque alium
fatum effe Deum , qui ab ipfis Phtha , Vulcanus a Gra
cis nominetur. Ouum autem illud mundum interpre
tantur, eique Numini ouem confecrarunt . E V SEBIVS
hic , vti dixi , prifcum nobis et genuinum dogma Sa
pientum Aegypti ; fed acceffione noua , a Pythago
raeis et Platonicis Graeciae Philofophis interpolatum,
• obtulit. Nam euo Orphico , ex quo proceffit Princi
pium Mafculo - fœmininum , quod ab Aegyptiis dici
tur Phthas, aliud fuperaddidit Principium , Ouo prius,
nempe Kneph, qui fuerit veri mundi Opifex. Sed et
hic tamen latet verum , quod paucis eruemus , mon
ftrabinusque. Phthas & Kneph Aegyptiis antiquis.
vnum idemque fignificant. Sunt duo nomina , quae
diuerfa tantum Attributa vnius Spiritus infiniti noftrae
menti obiiciunt , quod cap. IV. huius Libri planun
faciemus. Quod Veteres Aegyptii de vno Spiritu in
finito intellectum voluere , quod effet in Chao, illud
que mouiffet & difpofuiffet, & tamen eodem , vtpote
fibi voluntatique fuae fubiecto , prior, id recentiores
illi Philofophi , de quibus dixi, explicuerunt de duo
bus Spiritibns, a fe inuicem diftinctis. Geneologiam
integram & plane nouam huiusmodi Deorum , quibus
originem debet mundus materialis , contexuit 1 A M
BLICHVs de Myfteriis Acgypt : Sect. VIII. c. 3. in
quibus Kneph , fecundum quofdam , vel vti in Codi
cibus vulgatis editum eft, Emeph, et denique Phtbas,
fine Vulcanus locum quoque habent. Sed de his
plura monebimus cap. IV. Candide fatetur 1A MBL 1
CHVS, fe genealogiam illam depromfiffe ex libris
Hermeticis , quorum fides omnis , apud peritos ha
ruun
 44 LIB. I, CAP. II,

rum rerum iudices , iam pridem decoxit , et qui non

nifi ex Philofophorum Pythagoraeorum recentiorum ,
vel etiam Chriftianorum Gnofticorum , cerebro , in
lucem exierunt ; fed addit tamen , Deos iftos fic enu
merari xarλλnv ráğı, fecundum alium (non con
fuetum , fed recentius confictum) ordinem. Vetus

Philofophia Orphica, quae a prifca Niligenarum Sapi

entia non differt , Principium agnofcit unicum , g
gevonλu , mafculo -foemininum , a quo omnia ordi
nata fint et condita. Aegyptios illud Principium,
quod ex ouo primum prodiit, lingua fua dixiffe Phtha,
illudque Graecos interpretari Vulcanum , ex EV S E
BIO intelleximus. Et profecto Aegyptios de Vul
cano fuo , fiue Phtha , perhibuiffe , quod fit agge
vó‡nλus , maſculo - foemininus, conceptis verbis teſta
tur HORAPOLLO Lib. I. cap. 12. Quod fi autem
praeterea antiqua Aegyptiorum monumenta, et lin
guam gentis illius prifcam , ad eruendam Numinis illius
poteftatem et naturam , in confilium adhibuerimus,
dubium , vt fpero , fupereffe nullum poterit , quin
Aegyptiorum Maiores , per Vulcanum finum , Men
tem illam defignare voluerint, cuius voluntate, Mun
dus primum factus eft , cuiufque decreto , ordinatio
ne , et gubernatione , nunc omnia in mundo fiunt.
Sed id nunc paulo luculentius explicemus.
§. 9. Numen illud , de quo loquimur , Aegy
Spiritum ptios fermone patrio nuncupafle Phthas , id vero
illum infi- Graecos interpretatos effe Vulcanum , multi funt , qui
nitum, Ae
teftentur. EVSE BIV M id nos docere , modo intel
gyptii dice
bant Ph- leximus. SVIDAS id ita refert : 09as "Haisos maga
thas, quod Meuitous. Phthas. Hoc nomine Vulcanus colitur Mem
Græci in- phi, in Aegypto. Meminit eiufdem CICERO Lib. III.
terpretun- de Nat. Deorum cap. 22. Secundus Vulcanus * in
tur Vulca
Nilo
nus.
* Lege potius Nilo natus , et hanc effe fcriptionem vetu
ftam , a VICTORIO mutatam , obferuatur in Notis
GRONO
 PHTHAS , SIVE VVLCANVS. 45 1

Nilo natus , * Phthus , vt Aegyptii appellant , quem

cuftodem effe Aegyptii volunt. De eodem Auctor
Clementinorum , Homil. IX. §. 6. p. 681. Edit.
Coteler. haec habet. Αιγύπτιοι δὲ ὁμοίως - τὸ
πὺς ἰδίᾳ διαλέκτῳ ** . Φθὰς καλέσαντες , ὁ ἑρμη
- ignem
• τεύεται Ἥδαιςός . Aegyptii fimiliter
lingua fua Phthas appellarunt , quod idem eft , ac Vul
Canus Quando auctor hicce fcribit Phthas idem effe
ac Vulcanum , communem Graecorum morem fequi
tur. Vbi vero addit , Phthas Aegyptis quoque dici

ignem , deceptus eft. Quemadmodun enim , neque

Graecis "Housos , neque Latinis Vulcanus , proprie
fignificet ignem , etfi Numen illud igni praefecerint,
ita nec 9s Aegyptiis ignem fonat , licet in Phtha
naturam igneam agnouerint . IAMBLICHVS etia. m
de Myfteriis Aegypt . Sect. VIII. cap. 8. loquens de
Opifice mente , cui varia ab Aegyptiis nomina tributa
effe affirmat , de Phtba noftro hac feribit . Quate
nus vero Opifex Mens perficit omnia fumma cum veri
tate et arte , vocant eum Aegyptii Phtha (fcribendum
erat Pbthas) Græci vero hunc Phthá nominant Vulca
1
num , folam artem in eo confiderantes. Aegyptii, qui
nomina gentis fuae propria a Diis frequenter defumere
folebant , non raro etiam ab ifto Phtha , regibus fuis
cognomina indiderunt. In ERA TOSTHENIS cata
logo regum Thebaeorum in Aegypto , num . XXIX.
Occur

GRONOVII. Aegyptii enim de Vulcano fuo perhibe

bant , quod effet Nili filius. DIOGENES LAERTIVS
in proœmio § 1 , et AMPELIVS in libro memoriali c. 9.
In Libro CICERONIS citato toties id dicitur de Diis
Aegyptiorum , illis nimirum , quibus Parentes nulli
affignabuntur , et Aegypto proprii erant , et peculiares,
vt mirum fit , viros dictos in eo potuiffe aberrare.
Vide DIODORVM P. 12,
* Ita viri eruditiffimi vocem hanc iam dudum emendarunt.
#S
Sic recte legit CoTELERIVS pro ŷai , voce nihili.
1

46 LIB. I, CAP. II,

Occurrit XouoeJas, vel, vti fcribendum illic effe,

alio loco monui , Xwμaràs , quod ERATOSTE
NES vere prorfus et recte interpretatur Mundum Vul
cani amantem. Num . XXXV. ibidem legitur was
vids HOάs8, vbi interpretatio graeca docet, fcriben
dum effe, vt † olim, iain correxi , Σaas , namid
Aegyptiis fonat Vulcanidem, vòv ‘HQά158.

§. 10. Videndum nunc, quid de hoc fuo Phtha,

Spiritum vel Vulcano, tradiderint Aegyptii. Vbi tamen, cum
illum Ae
Zyptii traditiones Aegyptiorum , per Graecorum vt pluri
agnofce mum manus , ad noftras peruenerint , etiam atque
bantrerum etiam attendendum eft , an non forte interpolatae et
omnium adulteratae ab ipfis fuerint , quod ipfos perfaepe feciffe,
caufamDe- in hoc commentario noftro , non femel demonſtra
orinque tur. Quod fi igitur doctrinam Orphicorum antiquif
patrem, &
mafculo funam cum illa Aegyptiorum, traditione , quam ex
fœmini- EVSEBIO retuli, etfi paulifper incruftatam , (vide §.8.)
num.j inter fe conferamus , facile obferuabimus , Phthan ex
fententia Aegyptiorum effe Mentem illam Opificem,
quae Chaos tenebricofum primo in formam oui com
pegit , deinde vero ex materia , quam Chaos com
plectebatur , res omnes creauit , atque ex tenebris in
lucem protraxit. Ita Orientales de creatione mundi lo "
quuntur, quod fi fola tantum verba fpectes, a dictione,
qua PAVLVS vtitur Hebr. XI , 3. non valde abludit.
Accedit , quod ORPHEVS opificem fuum , qui ex ouo
prodiit , nobis vt mafculo - foemininum depinxerit, et
quod id ipfum de fuo Phtha Aegyptii pariter memo
riae prodiderint, cuius fabulae, vt dixi §. 8. non alius,
quain hic videtur fenfus effe arcanus , quod opifex in
fe rationes habuerit rerum omnium , et totius Naturae,
tum

* Annotat. ad illum Catalogum , in B. VIGNOLII Chro

nol. Sac. Tom. II , p. 760.
+ Ibidem pag. 763.
 PHTHAS , SIVE VVLCANVS. 47

tum qua agit , tum qua patitur , vel , quod omnia

fint ab eius decreto et voluntate. Aenigmaticus hic
et fymbolicus , de Opifice totius Vniuerfi conceptus,
gentibus Orientis omnibus femper inirifice placuit,
eiusque luculenta veftigia, in doctrina Brachianum
Indiae , hodieque fuperfunt , qua de re alias plura
differendi locus erit , Lib. II. c. VII. Ex doctrina
illa Orientalium nonnunquam hauferunt etiam Graeci
et Romani , quos inter eft iVLIVS FIRMICVS , is
enim de Deo omnium fupremo hunc in modum lo
quitur in Preefat. ad Lib. V. Mathef. p. 115. Tu omni
umpater pariter ac mater : tù tibi pater ac filius , vno
vinculo neceffitatis obligatus. Confimiliter SYN E
SIVS , magnus Philofophiae Orientalis fautor , de vno
infinito Deo canit Hymno III. p. 26. Edit. Stephani,

Σὺ πατὴρ σὺ δ᾽ ἐστὶ μάτης

Σὺ δ᾽ ἄῤῥην ,. σὺ δὲ θῆλυς.
Tu pater , tu es mater,
Tu mas, tu fæmina.

Ceterum Opifici virtutem et poteftatem , de qua

nunc loquimur, 1AMBLICHVM quoque in Phtha
Aegyptiorum agnouiffe , obferuauiinus iam §. 9. Quia
ergo veteres Aegyptiorum Philofophi, in Vulcano fuo,
caufam rerum omnium primam , intelligentem , et ef
ficientem , venerati funt ; hinc eft , quod eum , non
fecus , atque Graeci Iouem fuum , vt patrem non mo
do hominum , verum et Deorum, celebrauerint. Certe
in Obeliſco antiquiffimo Heliopolitano , Romam po
ftea delato , literis hieroglyphicis confignato , cuius
interpretationem Graecam , ab HER MAPIONE ador
natam , AMMIANVS MARCELLINVs Hiftoriae
fuae Lib. XVII. ex parte inferuit , de Ramefte Helio
politano rege legebatur p. 102. Edit. Lindenbrog. “Ov
Ηφαιςος ,ὁ. τῶν θεῶν πατὴς προέκρινεν . Quem
Vulcanus (Phthas) Pater Deorum praetulit. Eoque
figni
 48 LIB. I , CAP. II.

fignificatur , ex huius voluntate et decreto , res huius

· CAL
mundi in vniuerſuin pendere. Et pfeudo
LISTHENES in Fraginento biftoriae de vita Alex
andri M. apud FABRICIVM Biblioth. Graec. Vol.
XIV. p. 149. Deuin hunc vocat προπάτορα τῶν θε
wv, auum et progenitorem Deorum . Non nego,
HENE M hunc pfeudonym um , Scripto
1 CALLIST
rem effe fabulofum, et fide indignun. Sed, fi tamen
1 ex eius fragmentis pauculis , quae docti nonnulli vul
garunt , tanquam ex vngue leonem diiudicare licet,
dicere non verebor , eum fe rerumn Aegyptiacarum
bene gnarum et peritum oftendiffe.

§. 11. Ad Vulcanum Aegyptiorum vt redeain,

Idem infa- perhibebant de eo Sacerdotes in Annalibus fuis Sacris,
bulisSacer- quod omnium primus in Aegypto regnum tenuiffet.
dotum di- Ita DIODORVS Lib. I. P. 13. Sacerdotes Vulcanum
cebatur primum regem diclitant . Sic et auctor Clementino
primus re
rum , Homil . IX. §. 6. Sed quae auctores hi et alii,
gnaffe.
de regno Vulcani in Aegypto, literis prodiderunt, in
telligenda funt de regno Deorum fabulofo et allego
rico. Hoc Deorum regnuin , in Dynaftiis MANE
THONIS , Conficit Dynafliam primam , in qua regno
runt , omnium primus Vulcanus , deinde Sol * , filius
eius , et fic porro alii Dii : Diis his MANETHO cui
que fuos affignauit annos ; fed qui manifefto referendi
funt ** ad cyclos , quibus in calculis Aftronomicis et
Chronologicis , vtebantur Aegyptii , quod pulchre
demon

* Etenim apud Aegyptios , Vulcanus habebatur Pater So

lis, quod hic teftatur MANETHO ; fed et CICERO de
Nat. Deor. Lib. III , cap. 21. et ARNOBIVS Lib. IV,
pag. 135.
** Poteft hic addi celeberrimi WEIDLERI Hiftoria Aftro
nomiae p. 48 etc. in notis , vbi rem eandem , etfi pau
cis, ex MARSHAMO et AFRICANO tangit. Sed VIGNO
LIVS afferta demonftrauit.
 PHTHAS , SIVE VVLCANVS. 49

demonftrauit, magnus Chronologiae veteris , facrae

et exoticae, inftaurator, 10. ALPH. VIGNOLIVs, in
praeftantiffimi Operis Tomo II, p. 656. Significatur
itaque Dynaftia illa , tempori in vniuerfum , et Diis
illis materialibus , quibus ordo temporum iuftus , ae
qualis , et conftans , in acceptis ferendus eft , prae
elle Vulcanum. Obferuatu dignum eft, quod de re
gno illo Deorum , eiusque duratione , praemittit
MANETHO apud SYNCELLVM p. 51. Ἡφαις8
Χρόνος ἐκ ἔσιν , διὰ τὸ νυκτὸς καὶ ἡμέρας αυτὸν φύ
very. Vulcano nullum tempus definitum affignari poteft,
eo, quod ille no &tu & interdiu luceat. Nempe reli
qui Dii , qui illic enarrantur , habent fuas perio
dos et viciffitudines. Sol diei imperium confecutus
eft , Luna noctis , et fic porro. At Vulcani , Deo
rum fupremi, imperium femper idem eft, et immu
tabile.
§ . 12. Non abs re erit , hoc loco difquirere, Credebatur
quidnam caufae fuerit , quod Graeci Phthan Aegy- porro iguis
ptiorum , · Vulcanum interpretati fint. Neque poteft fe fubti
liffimas as
dubitari , quin ad naturam et vim ignis refpexerint. thereus.
Hunc enim in tutela Vulcani fui effe credebant Grae. ***
ci, eundemque Aegyptios in Vulcano fuo confimili
ter venerari intelligebant. Ait itaque DIODOR VS
de Vulcano Aegyptiorum loquens p. 11. Ignem porro
Vulcanum per interpretationem dici , et ipfum magni
Dei loco venerandum , qui multa ad cunétorum genera
tionem et exactum incrementum contribuat. Ec p. 13.
Sunt tamen inter Sacerdotes , qui Vulcanum primum
regem diclitant , ignis inuentorem , et beneficio hoc gu
bernacula regni confecutum . Addit ibidem fabulam
quandam non illepidam. Paria habet auctor Clemen
tinorum , ' excitatus iam §. fuperiori. Sed hi , vti et
alii Graeci , quod de ipfis IAMBLICH VS queritur
Sec. VIII. c. 3. Theologiam fuam patriam , cum
illa Sacerdotum Aegyptiorum , nimis aperte confun
D dunt,
 50 LIB. I. CAP. II.
}

dunt , et ab igne naturali , quem in Phtha Aegyptios

veneratos effe , conftat , ad artificialem delabuntur,
cuius in Theologia Graecorum mythica , de Vulcano,
ratio magis habebatur. Genuinam Aegyptiorum
Theologiam multo certius redolet , quod ex MAN E
THONE iam obferuauimus , Vulcanum interdiu no
Euque lucere, id eft, fulgere luce perpetua et non in
terrupta. Nempe, vt paucis dicam, Vulcanus , Mens
quippe aeterna , Aegyptiis ignis erat fubtiliffimus et
puriffimus aethereus , omnibus Planetarum et Stella
rum orbibus fuperior, ex quo animas auulfas, in ter
ram delabi, et' in quem , poft certum definitum tem
pus, refundi, credebant. Ita Stoici docebant. (Vid.
§. 6.) Ita docebant quoque Aegyptii , et in vniuer
fum Orientales , quorum hac de re doctrinam , etiam
in Gnofticorum placitis deprehendere licet.
§. 13. Venio nunc tandem ad interpretationem
Nomen eius nominis Aegyptiaci Q9ás. Eft vero interpretatio haec
Aegyptia adeo facilis et obuia , adeo quae fe fponte et vltro of
cum, decer-
ficat figni fert , vt , qui mediocres tantum in ftudio linguae

nentem, or- Aegyptiaca progreffus fecit , aberrare hic plane ine

dinantem queat. Nam 9as , vel literis Copticis fcriptum,
omnia.
& , fine mutatione vllius literae qualiscun
que, fignificat definientem, decernentem , ordinan
tem . Quando vero Epiftola ea de re LA CROZII
T8 μanagits exftat , qua fcribens ad me , nomen
Jas interpretatus eft , malo verbis eius, quam meis,
negotium iftud expedire. Sic autem ille in Thefauro
Epiftolico Tom. III. p. 155 Þ¤& vero fiue QIàs
Iamblichi , eft ordinator , fiue conftitutor rerum , vnde
prouerbium φθάς σοι λελάληκε , ironice diftum puto
de iis , qui futurorum fcientiam fibi tribuebant. Er
iterum p. 161. Ipfum vero as , nihil aliud arbi
tror, quam Aegyptiacum & , conftitutor fiue
ordinator rerum . Vide Lucae Euang. III , 13. A&
tor.
X, 33 .
 PHTHAS, SIVE VVLCANVS. Si

X, 33 , 42. XVII , 31. Conuenit vero ea vox cum no

mine NY Ebraico ; banc enim illius vocis fignifica

tionem omnes interpretes agnofcunt in libro lobi XIV,
10. et VII, 5. alibique, metaphoricam tamen , vt aiunt,
forte vero propriam, cum exercitus tam hebraice a voce
NY, ordino , dici potuerit , quam diarážess , grace ,
a verbo Tácow , ordino. Hinc intelligitur , quid fit
apud Suidam , as ooi heλáhnuev. Qui cuncta de
cernit atque ordinat , tibi locutus eft. Prouerbium vide
licet Alexandrinum in eos , qui de futuris temere pro
nuntiant, quafi diceretur ironice , ὁ πάντα διατάσσων
σαι λελάληκεν . Qui cuncta decernit atque ordinat,
•
tibilocutus eft. Ex his facile iam eft perfpicere, quid
nam nomine ifto 9as , Aegyptiorum Sapientes fub
innuere voluerint , quamque vim et poteftatem Nu
mini huic fuo tribuerint. Admittebant quidem fa
tum Aftrologicum , eique res humanas fubiiciebant;
fed illud ipfùm tamen , ex voluntate , decreto , et
ordine fupremi Numinis , 9as nempe , pendere
volebant , qua in re doctrina eorum a doctrina Stoi
corum differebat , eaque longe melior erat. Poteft
eo non immerito referri, quod Aegyptiorum fabulae
allegoricae , Vulcanum non modo vt regem , verum
etiam , vt Legislatorem nobis depingant, in EVSEBIL
Chronico graeco Scaligeriano p. 7. tametfi Graeci
fabulam illam , mirum in modum adulterauerint,
Hinc etiam videmus , Aegyptios vetuftiores , rerum
omnium euentus , Vulcano fuo , vt fupremae caufae,
in acceptis tuliffe. In Obelifco Heliopolitano , cu
ius mentionem feci §. 10. gloria geftorum Regis Ra
meſtae refertur ad Vulcanum , vt qui eum praetulerit,
ac veluti elegerit. Id ipfum quoque fubindicat hifte
ria illa Sefoftris, quam ex Diodoro Lib. I. p . 49. ad
feribo. Sunt etiam; quifcripfere , cum Sefoofis (vel
Sefoftris ) nafceretur , patri eius Vulcanum in fomno
vifum praedicere, puerum iam natum totius orbis do
minium fibi vindicaturum. Addi poffunt, quae idem
auctor refert. p. 53. D 2 §. 14.
 LIB. I. CAP. II.

§. 14. Quamuis vero ex confenfu Veterum in Ae

Decultu gypto Philofophorum , Vulcanus , fiue Phthas , Deo
buius Nu- rum omnium effet fupremus et maximus , cuiusque

minis apud imperio omnes , 1 ipfique adeo reliqui Dei obedirent,

Aegyptios. labentibus tamen annis , honos eius et cultus , vt vi
detur , frigefcere ac etiam vilefcere coepit. Nili
genae , in neceffitates vrgentes , et praefentia com
moda , vnice intenti , Deorum illorum, a quibus bo
na huius vitae exoptata proxime et immediate ex
pectabant , Solis , Lunae, Nili, et fimilium , cultui,
totos fe confecrarunt , venerationem vero religiofam
Mentis aeternae , in loco , coelis omnibus fuperiori ,
collocatae , Philofophis relinquendam effe putarunt.
Ofiris , Ifis , Ammon , Horus , Nilus , aliique huius
generis Dii , per vniuerfam Aegyptum Templa confe
cuti funt plurima , molis ftupendae , et magnificen
tiae inuidendae , quorum reliquias et rudera , etiam
hodie nemo fine ingenti admiratione contemplatur.
Vulcano Templum quidem confecratum etiam legi
mus , fumtuofum et impenfe fplendidum , quod HE
RODOTVS ET DIODORVS defcribunt ; fed in vnica
tantum vrbe Memphi , vnde eum non raro Deum
Memphiticum xxt' ¿§oxv nuncupari videmus . In
honorem reliquorum Deorum , per totum anni cir
culum , in cunctis Aegypti ciuitatibus , permultae
celebrabantur folennitates religiofae et laetae, quarum
non paucas commemorat PLVTARCHVS in libro de
Ifide et Ofiride ; at non memini, me de Fefto in ho
norem Vulcani inftituto , aliquid vnquam literis pro
ditum legiffe. Idem fere dicere poffis de Neitha,
Aegyptiorum , vt Graeci volunt , Minerua , Sai in
Aegypto inferiori culta , quam Sacerdotes et Philo
fophi veteres , in Aegypto cum primis inferiori , eo
dem loco habuiffe videntur, quo apud Memphitas , et
Aegyptii fuperioris incolas , Vulcanus erat. Et
de hoc quidem Numine nunc dicen
'dum mihi eſt.
CAPVT
 93

XXXXXXXXXXXXXXX

CAPVT III.

De Neitha Aegyptiorum Deo, quam Graeci

Mineruam interpretantur.

§. I.

Antequam vero , quod capite fuperiori, me fu- Deae,quae

fpicari dixi , nunc pluribus adftruam , Saitas in Sai in Ae
Aegypto inferiori , Numen fuum Sacrofan& tum, quod gypto cole
batur, &
lingua patria Neitham nuncupabant , eodem fere lo quamGrae
co habuiffe , quo Memphitae , et fuperioris Aegypti ci Miner
incolae , Vulcanum fuum , vel Phthan , habuerunt, in vam inter
anteceffum ea afferemus , quae in veterum Monu- pretantur,
mentis , de Neitha, antiquiflimo Aegyptiorum Nu- nomen erat
non Sais;
mine, literis prodita inueniuntur. Sedes itaque mafed Neitha.
gni huius Aegyptiorum Numinis vera et propria fuit
Sais , urbs magna et praeftans , non tantum Praefe
Aturae Saiticae , verum et totius Aegypti inferioris,
aliquamdiu princeps , ac regia etiam multorum , qui
Aegypto imperarunt. Vrbs , pluribus quidem aliis
de caufis inclyta , fed nulla re celebrior, quam Tem
plo , cultuque Neithae , vel Mineruae Aegyptiacae,
et Collegio perquam illuftri Sacerdotum, cultui eius
dem confecratorum. Etenim horum , in ipfa quo
que Graecia , tanta fuit exiftimatio , vt ex ea , ad
audiendos tam laudatos Sapientiae Antiftites , cupide
confluerent , quotquot ad folidae eruditionis gloriam
contendebant , eamque poftea , in patriam reduces,
reipfa confecuti quoque funt. Ex eo Minerua Sai
tica, et Sais ipfa , patria quaedam illius Mineruae,
tantum apud Graecos nominis famam adeptae funt,.
vt Graeci quidem opinarentur , verum et auitum
Deae huius nomen fuifle Sain. Ita certe PAVSA
NIAS Scriptor infignis , vbi de Minerua Thebana
} D3 Boeotiae
 54 LIB. I. CAP. III.

Boeotiae loquitur, fcribit , in Boeoticis pag. 734

Ὄγκα κατὰ γλῶσσαν τὴν Φοινίκων καλᾶται , καὶ ἐ
Σάϊσ ,κατὰ τὴν ἀιγυπτίων φωνήν. ΕtenimMineruaThe
bana , lingua Phænicum dicitur Onca , non vero , vti
eam Aegyptii appellant , Sais. Pari modo ISACIVS
TZETZA , fecutus CHARACEM , ad Lycophronem
v . 111. afferit. Σαϊς κατ' αιγυπ ]ίες ἡ Αθηνᾶ λέγε·
Joy ws Onol
ται , ὡς Xága .
Φησὶ Χάραξ Ab Aegyptiis Minerua nuncu
patur Sais , quemadmodum ** Charax perhibet. Cum
quo confentit 10. TZETZA in Hiftor. Chil. V. v. 657.
Sed non eft , quod quifquam dubitare poffit , aucto
res hos adductos , et qui cum ipfis fentiant,
fibi paffos fuiffe imponi. Sais nomen eft non
Numinis cuiufpiam , fed vrbis , Graecorum Scriptis
non parum celebratae. Numen vero , in vrbe hac
te cultum , quod Graeci interpre
ab Aegyptiis fan&
tantur Mineruam , fcimus ab ipfis Aegyptiis , non
Sain, fed Neitham appellatum fuiffe.

S. 2. Id , quod vltimo loco dicebam , Numini

Idteftim
niis Veteo- Saitico Aegyptiorum , verum auitumque nomen fu
rumpro iffe Neith, teftimonio ipfius PLATONIS , difciplina
batur. Sacerdotum Aegyptiorum imbuti , comprobare pof
fum. Scribit enim is , in Timaco , p. 474. Edit.
Graecae Bafil. Τέτε δὲ τῷ νομῶ μεγίτη πόλις Σάϊς ,
ὅθεν δὴ καὶ ῎Αμασις ἦν ὁ Βασιλεύς· Ὧι τῆς πόλεως αρ
χηγός ἐςιν Αἰγυπ7ιςὶ μὲν τὄνομα Νηθ , ἑλληνιςὶ δὲ ,
as exewvwv nóyos , Anva. Huius Praefecturae Sai
ticae vrbs eft maxima & praecipua Sais , ex qua et fuit
Amafis Rex. Numen vrbi huic tutelare eft , quod Ae
gyptiace vocatur Neith. Graeci eandem Athenam , id
eft, Mineruam dicunt. In verfione CHALCIDII
pag.

* Ita viri eruditi iam dudum correxerunt, et re&

te omnino.
1 ** Ipfius huius CHARACIS verba vide in notis HOLSTE
NII ad Stephanum Byzant. voce Exis.
 NEITHA, 8 VEL MINERVA. 55

pag. 231. Edit. Fabricii , legitur Neuth, tanquam is in

Platone legiffet Nng. Verum ratio nulla ambi
gendi eft , quin vera nominis huius apud Platonem
lectio fit Nn . Ex eo fane nomen id habuit AR
NOBIVS , apud quem Lib. IV. p. 137. Minerua fic
loquens introducitur. Quod fi fidem inquiris facti,
Aegyptios et ego teftes dabo , quorum funt Neith lin
gua, Platonis teftificante Timaeo. Apud HESYCHIVM
fcriptum legimus Nnin, in cafu tertio, addita nem
pe terminatione graeca. Verba eius funt. Nnten,
Agnya mag' 'Aryunois. Neithae , Mineruae apud
Aegyptios. Liquet ex his, PLATONEM, et ceteros,
qui eum fequuntur , illam Aegyptiorum Neith vna
nimiter interpretari Mineruam. Et ad horum tefti
monia accedit auctoritas minime contemnenda ERA
TOSTHENIS Cyrenaei , qui in Catalogo regum
Thebaeorum Aegypti num , XXII. nomen alicuius re
ginae Thebaeae Aegyptiacum Νίτωκρις , graece fic
interpretatur , ő és ' Anvã vixnPógos , id eft , Mi
nerua victrix. Interpretationem illam * olim pluri
bus excufli , quae hic non repeto. Id fatis omnes
intelligunt , ERATOSTHENEM , NT ' , quod a PLA
TONIS N9 parum recedit, vertere Mineruam, adeo
in hac interpretatione omnes confentiunt. Quare
nefcio, quid in mentem venerit TH. HYDIO , quan .
do in hiftoriae religionis Vet. Perf. cap. III. p. 92. ne
gauit , Neitham Aegyptiorum , recte dici Mineruam,
cum potius , ipfo iudice , fit Venus, et erroris huius,
quem fibi imaginatur , culpam in latinos Platonis in
terpretes , qui nempe id de fuo addiderint , reiicien
dam effe , arbitratur. Nam an non quaefo PLATO
ipfe, et poft eum ERATOSTHENES , et cum his
tot alii , conceptis verbis teftantur , Neitham Aegy
D 4 ptiorum

* In Rempbab illuftrato p. 75 , et in Annotat. ad Eratofthe

nisCatalogum, in B. Vignolii Chronol. Sac. T. II, p. 755.
 $6 LIB. I. CAP . III.

ptiorum haberi pro Minerua ? Exiftimauit nempe vir

doctus , impudicam Perfarum Anaitin , a caſta Aegy
ptiorum Neitha , nulla re differre , cum tamen liqui
do demonftrari poffit , nullam effe prorfus vtriusque
huius Numinis , neque in nomine , neque in re, con
venientiam aut affinitatem. Eundem tamen erro

rem , poft HYDIVM , errauit etiam HADRIANVS

RELAND VS , Vir clariffimus , in Differtat. de vete
rum Perfarum lingua voce ANAITIS pag . 123. Sed
iam pergamus.
§. 3. Obferuatio ERATOSTHENIS , quam modo
Et illuftra- tetigimus , nomen reginae Thebaeorum Nit- ocris

ftoria Ac interpretantis Mineruam vitricem , ad indaganda alia

Eyptiorum. fimilia Acgyptiorum nomina , in quibus compofitio
nis talis veftigia manifefta occurrunt , nos deducit.
Tale nomén in ipſa hiſtoria Moſaica Gen. XL!, 45.50%
deprehendere licet. Illic enim vxorem Iofephi Pa
triarchae, filiam Potipherae, magni Sacerdotis He
liopolitani , appellari videmus ON , vel , vti Grae
ci habent, Arevè , Afe- neth. In nominis huius
compofitione , Neth , quod Mineruam interpretor,
non longius vtique a PLATONIS Neith recedit, quam
in Nit- ocris nomine, Eratoftheniacum Nit. Si quid
iudico , totum iftud Afenethae nomen , Coptice ſcri

ptumCUE- NEST vel, quod eodem redit CE-NEST

id eft , va Coptorum filii pronuntiant, Affcheneit , Grae
cis fatis commode reddetur Anvores , Minerua
cultrix. Si haec etymologia vera eft, quod ego opi
nor, poteſt ex ea fatis colligi, quam antiquus, celebris
que tempore iam Iofephi Patriarchae , inter Aegy
ptios fuerit Neithae , feu Mineruae cultus. Neque
eft, quod ipfa haec a me venditata cultus iftius anti
quitas , obferuationem meam , in erroris fufpicionem
inducere queat. Nam in hiftoria Mofaica , exempla
alia non diffimilia occurrere , * loco alio luculenter
probaui.
De Terra Gofen Differt. VIII. §. 4.
 A
NEITHA, VEL MINERVA. 57

probaui. Quod fi autem hiftoriae Aegyptiorum Mo

numenta etiam exotica adeamus , illa nobis fuppedi
tabit Nitetin, Apriae Regis Aegyptii filiam , Cyrique
vel , vt alii , Cambyfis Perfarum regis vxorem, HE
RODOTO initio Lib. III. Nírntis audit , Nit - etis,
vbi eadem nominis huius fcriptio occurrit , quam in
ERATOSTHENIS Catalogo obferuauimus. ATHE
NAEVS, vero Lib. XIII. p. 560. eadem NETT Neit
ttin appellat , cuius proinde fcriptio , ad illám PLA
TONIS proprius accedit. Qui linguae Aegyptiacae
adiuetus eft, nullo negotio perfpiciet , nomen hoc
fic efferendum efle Neits- teits , vel etiam Neit teit,
quod fignificat donatam a Minerua , vel donum Mi
neruae. Aegyptios iftius modi nominibus impenfe
delectatos fuiffe, vel vnus ** ERATOSTHENIS Catalogus
regum Thebaeorum abunde demonftrat. Neitetae
vero, de qua iam loquimur , nomen hoc inditum
fuiffe a Neitba, Saitico Numine , tanto eft probabi
lius , quod fciamus , patrem eius Apriem, qui in Scri
ptura Pharao Hophra audit , regem fuiffe ex Dyna
fin Saitica , eorum regum , quibus Sais , vrbs facra
Mineruae , fedes erat regia: Eadem vt videtur de
cauſa , Amasidis , regis pariter Saitaci , filius et fuc
ceffor , cui Cambyfes et regnum & vitam eripuit,
nomen geflit Pfamme - niti , quod interpretari poflis
virtutem Mineruae , aut vero eruditum a Minerua.
Eo etiam omni procul dubio fpectat nomen Pateneit,
Sacerdotis Saitici , cuius meminit PROCLVS Lib . I. in
Timaeum pag. 31. Sacerdos hic, quem Graeci Sonchin
Ꭰ 5 appel

Nam in illo v. 9. num. IX. et XXXIV. occurrit Mares,

quod ERATOSTHENES interpretatur donum Solis.
Num. XVII. habetur Mofcheris , vel melius Moicheres,
itaque redditur donatus a Sole. Num. XXIII. legitur
Myrtacus , idque exponitur , donatus ab Ammone, qua
rum omnium rationem prolixe dedimus , in noftris ad
illum Catalogum Annotatt :
 $8 LIB. I. CAP. III.

appellare folent , in Aegyptiorum Annalibus , ad quos

PROCLVS prouocat, nomen habuit Pateneit, a digni
tate , quam in Collegio Sacerdotum Neithae Saitico
geffit. Erat enim Collegii illius , Neithae confecra
ti , Praefes , vel Archipropheta , vti eum conceptis
verbis vocat CLEMENS ALEXANDRINVS , Stro
*
mat. Lib. I. pag. 303. Alias autem iam docuimus,
Pateneit , fermone Aegyptiorum priſco dici fummum
Sacerdotem , vel Archi prophetam Neithae . Sed apud
Graecos etiam veftigia nominis Neithae deprehendi
mus , cumprimis in vna ex feptem portis Thebarum
Boeoticarum , quam in honorem Mineruz Aegyptia
cae a Cadmo denominatam fuiffe Neitham ** loco alio
multis probauimus. Verum cum hic alia plurima
dicenda nobis fufperfint, ad ea nunc progredimur.
S. 4. Ante omnia igitur id explorandum, et ,
quantum fieri poteft , dilucide explicandum nobis erit,
Aegyptio- quamnam Aegyptii Numini huic fuo , Neithae , po
rum Neith teftatem atque virtutem tribuerint , quidque in illo
cum Grae- maxime venerati fuerint. In rem vero hanc diligen
corum Mi
merua non ter inquirentibus , PLATO , qui Neitham Graecorum
debet con effe Mineruam afferuit, obftaculum obiicit non leuifli
mum , quodque multis fraudi fuit. Nam teftimonio
fundi,
PLATONIS decepti , omnia quæ Græci de Minerua
fua canere et praedicare folent , ad Neitham Aegy
ptiorum, fummo iure fimiliter referri poffe , arbi
trantur. Non equidem inficias eo , Solonem , Plato
nem , aliosque Graeciae Sapientes , dum inter Aegy
ptios verfati funt , animaduertiffe aliquam inter Nei
tham huius gentis , fuamque Mineruam fimilitudinem
et conuenientiam , ac intellexiffe , non effe aliquod
Graecorum Numen , quocum melius Dea Aegy
ptiorum componi poffet, quam cum Minerua. Sed
non

* De Terra Goſen Differt. VIII. §. 4. pag. 94. 95. in

notis.

** Mifcellan. Lipf. Vol. VI. Part. III. p. 457.

 NEITHA , VEL MINERVA. 59

non idcirco, omnia , quae Graecorum aut Philofophi,

aut Poëtae , de fua Minerua finxerunt , ad Neitham
Aegyptiam transferri, adque illius Numen applicari
poffe vel debere, cenfenda funt. Et in eo toti tamen
funt Graeci fequiores , ac praefertim Philologi noſtri
recentiores , quoties de Minerua Aegyptiorum diffe
rere in animum inducunt. Sed omnium aliorum
in eo argumento conatus , longe poft fe reliquit Vir
fua ceteroquin laude digniffimus , et cui certe melio
res litterae plurimum debent , qui in notiffima bi
foria Coeli, gallice fcripta, id virium omnium nifu
efficere conatus eft, vt nobis Theologiam veterum
Aegyptiorum , ex lingua hebraica , et ex Graecorum
Mythologia , quam tamen etiam ad fcopum fibi pla
ne peculiarem , artificio mirifico femper contorquet,
ceu ex genuinis fontibus erutam, nouoque habitu ami
atam, nobis fifteret. Eius rei fpecimen fatis amplum,
ex iis , quae de Neitha , fiue Minerua Aegyptiorum,
docere nos voluit , capere inprimis licet. Nihil fere
illic occurrit , quod vlli veterum vnquam di&um,
aut auditum fit , omnia foli imaginationi auctoris non
nunquam nimis ingeniofi , fupra modum,viuae et
fertili , & fictionibus eius amoenis, in acceptis feren
da funt. Quae omnia, fi minutatim perfequi , et ad
veritatis iuftam lancem expendere vellem , ea profe
ao Differtatio vna non caperet.

§. 5. Vt tamen intelligatur, quam nullo fucces- Id ipfum

fu fabulis Graecorum , Mythologia Aegyptiaca ac- pluribus o
commodetur , et ifta ex lingua hebraica adiuuetur, ftenditur.
ea tantum delibabo , quae de cultura olearum in Ae
gypto , ad Neitham , feu Mineruam gentis illius rela
ta , Vir ingeniofus obferuat. Nam quicquid ea de re
Graeci in gratiam fuae Mineruae fingunt , id omne
multo rectius Neithae Aegyptiorum conuenire affe
verat. Et longe maximum quidem ac firmiffimum
huic
 60 LIB. I. CAP. III.

huic fententiae praefidium, eruditus au&or, * ex nomi

ne vrbis Sais , quae cultui Mineruae Aegyptiorum to
ta erat dedicata , conciliare nititur. Sais enim , vel
Saith, hebraice , oleam , defignat. Neque diffi
mulabo , cafu fortuito hic contigiffe , vt vox , qua
vfi funt genuini Aegypti incolae , ad fignificandam a
oleam , a vocabulo hebraico parum , aut nihil diffe
rat. Non nego , ** Saith Aegyptiis oleam vere di
Atam fuifle , etfi auctor ingeniofus ad vocem hebrai
cam tantum , qua hebraicam , mentis fuae aciem di
rexerit. Quaero autem , an ex hac qualicunque
conuenientia foni , inter nomen vrbis Sais , et nomen
olene hebraicum , tuto concludi poflit , Sain oleis ab
1
vndale , et harum laetam propagationem , in laudi
bus Neithae , vt quae illic religiofe coleretur , pofitam
fuiffe? Non fane opinor , nifi id aliunde probari
recte et legitime queat. Equidem , fi viro docto au
fcultamus , *** incolae vrbis Sais , culturae olearum
vnice dediti erant. Idem Numini Neithae grates folen
niter perfoluebant , quod eius beneficio , oleas diligenter
colendo, fibi in rerum omnium abundantia viuere lice
ret. Feftis ac facrificiis animum quoque gratum Nu
mini teftabantur , quod tam excellenti oleo fe beaffet.
Ex quibus quaefo commentariis hiftoricis omnia haec
facta decerpta effe credemus ? Profecto , fi, quod res
eft , dicere volumus , fola vox hebraica , quia ole
" am fignificat, et, quia aliquam eum nomine vrbis Sais
foni conuenientiam prae fe fert , imaginationi incale
fcenti viri politiflimi , obtulit Saitarum oleas , torcu
laria, oleumque exquifitum , et inftituta ob ifta bene
ficia,

• Praeiuit tamen hic viro acutiffimi ingenii , STEPH.

GVICHARTVS in libro , quem infcripfit barmonie
Etymologique des langues, Vide pag. 241. 973. &c. Edit.
Paris. 1618. Ita poft eum etiam alii.
** Obferuaui id in Differt. III. de Terra Gofen §. 6.
*** Hiftoire du Ciel Tom. I. p. 185. Edit. Paris 1739.
 NEITHA, VEL MINERVA. 61

ficia, in honorem Neithae, Feſta atque facrificia.

Nam fi genuina hiftoriae et Geographiae veteris Mo
numenta confulas , non fine admiratione intelliges,
oleas in vniuerfum raras fuiffe in Aegypto , in agro
vero Saitico , vti et Aegypto tota inferiori , eas pla
ne cultas non fuiffe. Teftatur id STRABO , qui itine
ribus Aegyptum totam emenfus erat Lib. XVII. vbi
de Praefectura Heracleopolitica fic fcribit p. 556. So
la Praefectura Heracleopolitica oleas perfectas et fructi
feras profert, ac, fi quis bene colligat, oleum etiam opti
-
mum fit. At Aegyptus reliqua olea caret , exceptis
bortis ( regiis nempe ) qui circa Alexandriam funt ,
qui oleas quidem ferre poffunt , oleum vero non fuppe
ditant, Nihil difertius dici fane potuit. Inde eft,
quod HOSEAE cap. XII. 1. dicatur oleum deportatum
iri in Aegytum , vbi KIMCHIVS obferuat , oleum ve
nire Aegypto ex terra Ifraël. Ex eo etiam intelli
gitur , quamobrem, qui paluftria in Aegypto inferiori,
non ita procul a Sai , incolebant , oleo vterentur ex
filicypriis , vel fefamo confecto , tefte HERODOTO
Lib. IL cap. 94. quia nempe oleo carebant oliuarum.
Plures igitur eandem ob caufam erant fpecies olei facti
tii, quibus vtendum erat incolis , vt defectum olei genu
ini compenfarent, de quibus PLINIVS Lib. XV. c. 7. His
vnicum hocce tantum addo teftimonium * Auctoris
anonymi in Expofitione totius Mundi p. 7. vbi haec
de Aegypto legas : Et fructum feret omnia , fine oleo ,
id eft , vti in notis bene explicatur , omnis generis
frugum frugifera eft , oleo tantum excepto. Equidem
ignarus non fum, THEOPHRASTVM hiftor. Plantar.
Libr. IV. c. 3. in Thebaide fuperiori , circa Abydum
oleas agnofcere ; verum hoc, vt aliquid prorfus fingu
lare , obferuare hic iubet . Καὶ γὰρ ἡ ἐλαία περὶ τῆ
TOV TÈV TÓTOV ÉSí. Etenim in hac quidem Aegypti re
gione

In HVDSONI Geographis minoribus Tom. III.

62 LIB. I. CAP. III.

gione dantur oleae. Et quam non longe , quæfo, a

Sai Abydus diftat ? In Aegypto inferiori oleae nu
fpiam colebantur, et ficin hodiernum vfque diem rem
fe habere, ** ex peregrinatorum relationibus notum et
tritum eft. Satis igitur liquere arbitror , nullam cir
ca Sain proueniffe olearum copiam , neque ab illis
vrbem hanc nomen trahere potuiffe. Et fi vel hoc
concederem , nihil tamen ex eo in Neitham redundare
poffet lucri , neque ifthoc argumento , conuenien
tiam Neithae Aegyptiorum cum Athenienfium Miner
da demonftrare liceret. Oleam Athenienfes quidem
in tutela Mineruae fuae , donum quippe eius præftan
tiffimum , effe perfuadebant ; at non Aegyptii , quo
rum Mythologiam hic quidem a fabulis Graecorum
diftuliffe , fatetur DIODORVS SICVLVS , etfi ipfe
Graecus, et praeter morem Graecorum. Verba eius
‘Eg
ex Lib . I. p. 15. appono . Τῆς ἐλαίας τὸ φυτὸν Ἑς
μῆν ἑυρῶν , ἀλλ᾽ ἐκ Αθηνᾶν, ὥσπερ Ἕλληνες , φασίν.
Aegyptii aiunt , oleam inuentam a Mercurio , non vero
vt Graeci , a Minerua. Cumque Sai præter Miner
uam , cultus quoque fuerit Mercurius, tefte LACTAN
TIO Lib. I. c. 6. huic vtique , non illi , pro oliua
rum apud fe crefcentium copia , fi qua cœlitus do
nati fuiffent , grates perfoluiffent Saitae. Haec vero
non ideo , paulo prolixius difputaui , vt de laudibus,
auctori praeftantiffimo biftoriae Coeli debitis , quic
quam detraherem : nam merita eius cum cordatis
omnibus libenter agnofco et colo ; verum, vt hoc
exemplo antiquitatum Aegyptiacarum ftudiofos mo
neam , infigne effe inter fabulas Graecorum de Diis
fuis , & Theologiam Aegyptiorum mythicam diuor
tium ,

** Vide les noueaux Memoires des Miffions Tom. II. Part.

II. pag. 135. 136. et PAVLI LVCAE relationem itine
ris in Orientem fufcepti tertii Part. II. p. 254. qui ta
men de hodierno ftatu loquens , tantum audiendus eft.
 NEITHA , VEL MINERVA. 63

tium , & neminem in illuftranda hac poftrema , exi

mium quid praeftiturum , nifi fontes genuinos adeat,
illosque ab adulterinis follicite difcernat.
§. 6. Ipfi igitur Aegyptiorum Theologi , de Aegyptii
Neitha fua , fabulam hanc allegoricam fpargebant, Neitham'
quod illa etfi Dea , natura tamen prædita effet ma- fingebant
fculo- foeminina . Verba HORA POLLINIS , qui- naturae
Mafculoeffe
bus hoc docet , ita fe habent Hieroglyph. Lib. I. c. 12. foeminina,

Δικεῖ γας αυτοῖς ὁ κόσμος συνεςάναι ἐκ τε τῇ ἀρσε- quod illa

178 καὶ θηλυκέ. Ἐπὶ δὲ τῆς Αθηνᾶς * τὸν κάνθα- cum fola
φον , ἐπὶ δὲ Ἡφαίςε τὸν γῦπα γράφεσιν . Οὗτοι commune
Vulcano
γάρ μόνοι θεῶν παρ αυτοῖς ἀρσενοθήλεις ὑπάρχεσι. habuit.
Etenim Aegyptiis mundus videtur conftitutus effe ex re
bus tum naturae Mafculinae , tum foemininae. Mi
neruae autem appingunt fearabaeum, Vulcano vero vul
turem, quod bi foli ex Diis, apud ipfos mares fint fimul
acfoeminae. Fluxiffe hoc ex genuina et non adul
terata Aegyptiorum Theologia, quilibet illico fentit,
idque ex iis , quae cap. II. §. 8. 10. de Phtha fiue
Vulcano Aegyptiorum obferuauimus , poterit illu
ftrari. Non equidem diffiteor , fomnia haec Aegy
ptiorum , & Orientalium in vniuerfum, de Diis
Mafculo- foemininis , in Graecorum fe pariter Theo
logiam infinuaffe; verum qui loca veterum hanc in
rem , liberali manu , ab optimo et meritiffimo 10.
ALB. FABRICI0 , in Cod. Apoc. Vet. Teft. Vol. I.
pag. 361, 362. congefta , attente penfitare volet , mihi
non grauate largietur , Graecos conceptus tales non
admififfe , nifi fero , poftquam Placita Pythagoraeo
rum et Platonicorum abftrufa atque metaphyfica
praeualere vbique , et cum dogmatibus, Theolo
giae Orientalis fociari coeperunt. Illud vero fingu
lare profecto , et Aegyptiis proprium confendum eft,
quod Vulcanus et Minerua , et hi quidem foli , cre
diti
* Sequorhic emendationem editoris nouiffimi, cuius vide
in auctorem hunc notas p. 295.
64 LIB. I. CAP. III.

diti fuerint Mafculo- foeminini , quod HOR APOL

LINEM affirmare vidimus. Vbi tamen non negli
genda erit annotatio Editoris poftremi , qui docte
obferuat, etiam alios Deos, ex fententia Aegyptio
rum , habitos fuiffe mafculo- foemininos. PLVTAR
CHVS certe de Luna , id ex Aegyptiorum do&rina
tradit in libro de Is . et Ofir. p. 368. " Ideo Lunamma
trem mundi appellant , & naturam ex vtroque mixtam
fexu ( Qúsi decɛvó‡nλuv ) aſſignant ei , quod imple
ta et grauida falta a Sole , rurfum a fe in aërem emit
tat ac diffeminet genitabilia principia. Tangit rem
eandem SPARTIANVS in vita Antonini Caracallae
cap. 7. Vnde quamuis Graeci , vel Aegyptii , eo ge
nere, quofoeminam hominem, etiam Lunam Deam dicant,
myftice tamen Deum dicunt. Significatur his verbis,
Aegyptios Lunam partim venerari vt Deam , partim
vero etiam , vt Deum marem. Sed in eo auctor hic
deceptus eft , quod afferuerit , Lunam Aegyptiis dici
genere foeminino. Nam vice verfa , fermone Ae
gyptiorum , non fecus atque noftro Germanico,
Luna femper effertur nomine generis mafculinį
H -10 , Pi-iotz, ficipfi lunam appellant. Recius
omninoid obferuatum videas ab AMMONIO in Arifto.
telem de interpretatione pag. 15. Καὶ γὰρ εἰ ἀρσενικῶς
Αιγύπτιοι τὴν σελήνην ὀνομάζειν ειώθασιν, ἀλλ᾽ ὡς
πρὸς τὴν γῆν , διμαι αυτὴν παραβάλλοντες , εχ᾽ ὑπὸ
ἡλίς μόνον , ἀλλὰ καὶ ὑπ᾿ αὐτῆς Φωτιζομένην . Ειfι
enim Aegyptii nomine mafculini generis Lunam nomi
nare confueuerint , id tamen , vt puto , ideo faciunt
quia illam confiderant in ratione ad terram , quae non
tantum a Sole; fed et ab ipfa Luna illuminatur.
Itaque praeter Vulcanum et Mineruam , Aegyptii Lu
nae etiam attribuerunt naturam Mafculo - foemini
nam. Ea de caufa vir doctus , verba HOR APOLLI
N15, ὗτοι μόνοι τῶν θεῶν πας αυτοῖς ἀρσενοθηλεῖς
ὑπάρχεσιν , fic latine reddenda effe contendit . Hi
enim
 NEITHA, VEL MINERVA. 65

enim primarii funt inter Deos, quos Aegyptii cenfent

mafculo- foemininos Nempe Vulcanus et Minerua
Numina dicuntur Mafculo- foeminina , quia illa, vt
pote opifices , rationes totius Naturae, et agentis, et
patientis , in fe habent, quod de Luna dici non pot
eft. Nam dum agit in terram , quo nomine natura
ipfi tribuebatur maris , eo ipfo patitur a Sole , vnde
aðiuitatis illius ratio , non in ipſa, ſed in Sole, quaeri
T
debet. Vide AMMONIVM loc. cit. Aegyptii igitur
folos, Vulcanum et Mineruam habebant , agnofce
bantque pro Numinibus Mafculo - foemininis , eo
quod illos folos venerarentur , vt principia rerum
omnium actiua ; fed a quorum ordinatione et difpo
fitione effet tamen etiam , quicquid in rerum natura
fe habet paffiue. Ex hac Aegytiorum doctrina pro
cul dubio defluxit illud Pythagoraeorum fcitum ,
1
Monadem , numerum primum , eandemque rerum o
mnium principium , Monadem inquam , effe Ma
fculo-foemininam , quam in rem multa coaceruauit
MEVRSIVS in Denario Pythagorico , cap. III . quae
apud ipfum legi malo.

§. 7. Hanc, quam dixi, fuiſſe veram antiquam Ae- Neithae

gyptiorum de Neitha fua do&rinam , luculenter in- conuenien
tia cum
primis teftatur celeberrima illa Infcriptio , in adyto Vulcano,
Deae huius Saitico infculpta , quam PLVTARCH VS probatur e
de Is, et Ofir. p. 354. nobis conferuauit. To d
' év Zdes tiam ex ce
τῆς Αθηνᾶς , ἣν" καὶ ἴσιν νομίζεσιν, ἔδος , ἐπιγραφὴν lebriInfcri
tione Sai
έχει τοιαύτην , Εγώ ειμι πᾶν τὸ γεγονὸς ,‫ ܙ‬καὶ ὃν , tica.
καὶ ἐσόμενον , καὶ τὸν ἐμὸν πέπλον ἐδείς πω ἀπε
xáney. Quod Sai eft Mineruae, quam eandem cum
Ifide arbitrantur , fanum, hanc habet infcriptionem :
Ego fum omne, quod extitit , eft et erit , meumque
peplum nemo adbuc mortalium detexit. Ex hac nam
que Infcriptione , dummodo genuina fit , intelligitur,
qua ratione Neitha dicatur Dea Mafculo - foeminina,
quia nimirum rationes omnes totius rerum naturae
E in
66 LIB. I. CAP..III.

in fe continet, eoque natura ipfa , nemini penitus et

ab omni parte cognita dici recte poteft. Diffiteri
tamen nolo , fidem huius Infcriptionis , mihi non
fine praegnanti cauffa fufpectam videri. Etenim non
eft ex veteribus quisquam , qui illius meminerit ante
PLVTARCHVM , cuius tempore vera notitia litera
rum hieroglyphicarum iam dudum interciderat. PLA
To , qui in Aegypto ipfe peregrinatus erat , multa
in Dialogo Timaeo , de Sai vrbe , de Neitha Deo,
deque facerdotibus, illi confecratis, refert. Ibidem
confabulationis bene longae Solonis , cum facerdoti
bus Saiticis , memoriam conferuauit. Solonis eius
dem, vti et Pythagorae , Platonis , Eudoxi , aliorum
que in Aegyptum profectiones , ac inftituta cum Pro
phetis illius regionis , colloquia , Graeci crebris fer
monibus celebrarunt; fed de Infcriptione illa , me
moratu, fi quidquam aliud , digniffima, altum femper,
vsque ad feram Plutarchi aetatem, eft filentium. Ea
etiam , quae in Infcriptione illa de Peplo Mineruae le
gas , meum peplum nemo adhuc detexit , calamum non
Niloticum , fed Atticum plane fapiunt. Manifefte
nimis defignatur hic peplus ille decantatus , Miner
vae Athenienfis , qui ex vrbis illius inftituto , in Pa
**
nathenaeis anno quouis quinto oftendebatur , vt
viri eruditiflimi multis docuerunt. Et mihi quidem
videtur tota haec dictio , non ita obfcure alludere ad
hifto

* Dudum iam haec fcripferam , cum librum CVDWOR

THI faepius in hoc meo Commentario citatum , verli
one latina, notisque doctiffimis a Venerando Gottin
genfium Cancellario , MOSHEMIO donatum, euoluere
licuit. Nec fine voluptate deprehendi , in notis Ve.
nerandi viri p. 398 quod et ipfe fidem Infcriptionis hu
ius in dubium vocauerit , etfi aliis hanc in rem argu
mentis vfus fuerit.
**
Vide VIRGILII Cirin in Catalectis SCALIGERI p. 15.
et ad illum locum notas SCALIGERI et LINDENBROGII.
 NEITHA, VEL MINERVA. 67

hiftoriam Stilponis Philofophi, inter Graecos non in

celebrem , de quo , cum aliquando per iocum ambi
gui fenfus affeueraffet , Mineruam non effe edv Deum,
quippe quae effet Dea foemina, Theodorus Atheus
,‫ا‬
dixille fertur : πόθεν δὲ τῦτ᾽ ἤδει ὁ Στίλπων ; ἢ ἀνα
σύραι( fubintellige τὸν πέπλον ) αυτῆς τὸν κῆπον ἐθεά
CATO; Vnde hoc nouerat Stilpo ? vtrum Minerua
ft Deus , vel Dea , An forte reducto Mineruae pe
poverenda eius confpexit ? apud DroG , LAERTIVM
Lib. II. §. 116. Sed bene eft, quod Infcriptionem ean
dem, nonnihil pleniorem , et ad ingenium Theolo
giae Aegyptiacae , nonnihil magis accommodatam,
exhibeat PROCLVS Lib. I. in Timaeum p. 30. Aryú
πιἱςορῶσι , ἐν τῷ αδύτῳ τῆς θεᾶ , προγεγραμμέ
του
κι εἶναι τὸ ἐπίγραμμα τῦτο . Τὰ ὄντα ,καὶ τὰ ἐσό
μενα , καὶ τὰ γεγονότα , ἐγώ ἐιμι . Τὸν ἐμόν χιτῶνα
ἐδεὶς ἀπεκάλυψεν , ὃν ἐγὼ καρπὸν ἔτεκον , ἥλιος
VETO. Referunt Aegyptii , in Adyto Mineruae Sai
to , legi banc Infcriptionem foribus infculptam. Quae
funt, quae erunt , quacque fuerunt , fum ego. Tu
cam meam nemo reuelauit. Fructus quem peperi,
fuit Sol. Ifta Infcriptio iis verbis concepta eft , ve
a genuino Aegyptiorum Propheta proficifci potuerit,
nihil enim in ilia a genio , placitis , ac ftylo etiam,
Theologiae Aegyptiacae recedit. Quod fi vero etiam
largiar , Infcriptionem iftam confictam fuiffe ab homi
ne , qui fcientiam hieroglyphicorum , diu iam amis
fam , fatis fero , fibi fidentius arrogauit , quod fane
vero ita diffimile non eft , affeuerare tamen nullus du
bito , redolere eam auitam et genuinam Aegyptiorum
Theologiam , et ex illius placitis deriuatam effe. Il A
luftris eruditione CVDWORTH VS , qui in hac ipfa
Infcriptione Saitica , caufae fuae praefidium non vl
timum, idque iure merito, collocat , pag. 342. fyftem .
intellect. Ed. Anglic. opportune eam in rem adfert
locum JAMBLI CHI de Myster. Aegypt. Seat. VIII . c.5.
E2 dignum
 LIB. I. CAP. III.
68

dignum, qui et hic repetatur . Tonyńcato di xaj

ταύτην τὴν ὁδὸν Ἑρμῆς . ἡρμήνευσε δὲ Βίτυς προφή
11
της Αμμων . Βασιλεῖ , ἐν αδύτοις , εὑρὼν ἀναγεγραμ
μένην ἑν ἱερογλυφικοῖς γράμμασιν , κατὰ Σάϊν τὴν ἐν
᾿Αιγύπ ]ῳ , τότε τῷ θεῷ ὄνομα παρέδωκε , τὸ διῆκον
Si öλ8 TË Kóσμ8. Mercurius etiam hanc viam ( qua
nempe adfcendendum eft a caufis materialibus et na
turalibus ad cauffam fpiritualem , mentem aeternam )
tradidit , eamque Bitys Propheta , inuentam in Sacra
riis vrbis Sais in Aegypto , literis hieroglyphicis fcriptam,
regi Ammoni expofuit , vt et Dei illius ( Opificis ) no
men, quod totum mundum peruadit. Deus qui to
tum mundum peruadit , vel permeat , eft Spiritus
Mundi , de quo loquitur etiam HORAPOLLO L.I. c. 64.
Huius Dei nomen , de quo Libri huius cap . IV.§.6.
dicemus , Bitys Propheta Aegyptius , aliis quoque
memoratus , in Sacrariis Saiticis repererat , eoque
fatis docet , Sacerdotes Saiticos , hieroglyphicorum
illic repertorum auctores , doctrinam de Spiritu , to
tum mundum permeante , et omnia efficiente , fol
licite tradidiffe . Et ad quemnam Deum Sacerdotes
hi doctrinam hancce fuam referrent , nifi ad Neitham ,
Numen fibi vnice cultum et carum ? Annon igitur
probabili ratione concludere nobis licebit , Deum
illum , qui mundum peruadit , effe Neitham , Numen
Mafculo -foemininum , etfi fatendum vtique fit , no
men huius Numinis , quod Bitys expoſuit , a Neithae
nomine diftinctum effe. Sed, vti dixi , de eo nos ali
bi. Eandem do&rinam affecutus effe videtur APVLE
Ivs , quando Ifin , quae certo refpectu a Neitha non
differt , quod ex PLVTARCHо etiam audiuimus ,
appellat rerum naturam parentem Lib. XI. Metam , p.
259. vel , vt in Codice MS. Bibliothecae Bodleianae
Oxonii aliquando ſcriptum inveni , naturae paren
m rum
tem. Id clarius nobis vetuftiffima Aegyptio
Philofophiam repraefentaret , quamuis tamen etiam
lectio
 Y

NEITHA , VEL MINERVA, 69

leftio vulgata fatis bene fe habeat. Verbo tantum

adhuc monebo , Phoenices etiam Mineruam coluis
fe vt opificem, tefte IVLIANO Imp . Qrat. IV. p. 150.
$.8.Nempe, quod iamfemel iterumqne dixi, eadem Et ex eo,
de Neitha , mente aeterna, ac opifice , tradebant quod prae
dicetur
Prophetae Saitici , quae Memphitae et Thebaei de caufa effi
Vulcano; Poteft hoc ex Infcriptione Neithae Saitica, ciens Solis.
nouo etiam argumento confirmari , quandoquidem
in illa Sol Mineruae huius , id eft Neithae , fructus
appellatur. Ὃν ἐγὼ καρπὸν ἔτεκον , ἥλιος ἐγένετο .
Fructus, quem ego peperi, fuit Sol. Haec vero erat
de Vulcano , Solis genitore , Aegyptiorum traditio,
quam alio loco expofui. Eandem ob rationem Vul
canum Niligenae venerabantur , vt ** patrem, auum,
LANUM
etprogenitorem Deorum omnium. Quod quomodo in
telleâum vellent Prophetae Aegyptiorum , ex antiquis
fima doctrina ORPHEI , *** antehac iam a me defcri
pta , omnium optime intelligi poteft. Doctrinam
ea de re Aegyptiorum , quae etiam ad Neithae Nu
1
men applicanda erit , etfi recentiorum Philoſopho
rum additamentis nonnihil incruftatam , IAMBLICHVS
nobis exhibet de Myſter. Se&
t . VIII. c. 4. Sed nec
omnia naturalia effe ( vel ex caufis naturalibus cor
poreis vnice pendentia ) dicunt Aegyptii : nam vitam
animalem et intellectualem a naturali diſcernunt , non
folum in mundo , fed etiam in nobis ; mentem & ra
tionem per fe exiftere credunt , et fic cuncta fieri exi
flimant. Atque eorum, quae funt ingenefi , primum et
praecipuum patrem ( πопάτоgα ) affirmant effe Opi
fuem. Quin etiam vim vitalem , tum fupra coelos ,
tum in coelis , agnofcunt : item purum intellectum col
locantfupra mundum -neque fola ratione haec fpe
culantur , fed etiam per religiofas operationes , (do
E3 τῆς

*事情Lib.
IbidI.. §.c. 10.
II. §. 11. (not. *),
*** Ibid. §. 8.
 70 LIB. I. CAP. III.

- ad
τῆς ιερατικῆς θεωργίας )hortantur 'adfcendere
Deum ipfum opificem. Hic in breui compendio ex
hibentur, quae alias de Phtha , fiue Fulcano , cui
" "
haec proprie competunt , paffim et fparfim obferuaui,
et quae de Neitha , vti ex dictis liquet , confimili
ter dicenda veniunt.
9. Non praetermittenda eft ratio, ob quam Grae
Mineruam ci Nettham , cum 'Adava , Minerua fua, conferri quam
fuam Ae- optime poffe augurarentur, eamque idcirco Mineruae
gytii reue.
rebantur,vt nomine infignirent. Et videtur vix alia , aut certe
fapientiam melior comparationis huius ratio dari poffe , quam
diuinam, fapientia , quam in Minerua fua Graeci colebant,
et quam Saitas pariter in Neuha venerari intellige
bant. Neminem fugit , Graecos Mineruam hono
raffe , tanquam fapientiam et prudentiam louis , aut
Deorum. Eam igitur non ex copula maris cum
foemina editam effe fingebant ; fed ex cerebro louis
profiluiffe. Fabula haec Graecorum quidem eft, non
* Aegyptiorum , qui Mineruam fuam non Ioue; fed **
Nilo genitam , in facris Commentariis perhibebant.
Sed rem, fub cortice fabulae graecanicae latitantem ,
videntur omnino etiam Aegyptii agnouifle. Negare
non poffum , in fabulis Aegyptiorum vulgatis , par
cam et raram Neithae mentionem fieri , forte quia
facpiusfub generaliori Ifidis nomine ipfa venit intel
ligenda , forte vero etiam , quia Aegypti incolae ef
fectus naturae adfpectabiles laetos , et viciffitudines
in

Hoc etiam vltro agnofcit PRO CLVS magnus cetero

quin Theologiae Graecae et Aegyptiae conciliator L. I.
in Timaeum * pag. 30.
** CICERO de Nat. Deor. Lib. III . c. 23. Secunda Mi
nerua orta Nilo , quam Aegyptiis Saitae colunt . Sic et
ARNOBIVS p. 135. 137. et L. AMPELIVS Lib. memo
riali cap. 9. Alibi autem iam monuimus , locutione hac
id fignificari , Numen tale effe Aegypto proprium , et
illi parentes nullos affignari.
 NEITHA , VEL MINERVA. 71

in rerum natura ſpectandas , in quibus celebrandis fe

re tota verfabatur Theologia veterum Aegyptiorum,
cum maxime autem popularis , non immediate ad
Neitham, naturae parentem, verum ad alios mi
Dores , fenfibus nempe obnoxios Deos, Solem, Lu
tam , Terram , Nilum , Aërem, fimilesque referri
folebaut. Sed ambigi tamen non poteft , Neitham
Aegyptiis defignaffe fapientiam & prudentiam , vel
mentem aeternam , omnia in mundo fapienter ordi
nantem et decernentem. Satis id teftatur , celebris
illa Infcriptio Saitica , de qua §. 7. dictum fuit. Idem
EX PROCLO, Commentatore Platonis inclyto , et
veterum traditionum Aegyptiacarum , quales nempe
actate illa fupererant, induftrio indagatore , colligi ali
qua ratione poteft . Is enim , vbi de Neitha Plato
nis differit, eamque inter et Mineruam Graecorum,
comparationem aliquam inftituit , Lib. I. in Timaeum
P. 30. ex PLATONE obferuat , Deam vtramque efſe
, et πιλοπόλεμον , fapientiae et bellorum
φιλόσοφον ,
Patronam. Et Mineruam quidem Atticam , habitam
fuiffe Qihooneμov , bellorum Patronam , vulgo no
tum eft. Satis id declarat fabula illa trita , quæ eam
ex cerebro louis armatam prodiiffe fingit . Declarant
idem quoque ftazuae et fimulacra , quae eam nobis
totam armatam , caffide tectam , thorace indutam,
cum hafta et clypeo repraefentant , " qualis ab Aegy
ptiis , fculpi certe fingique non folebat , quicquid
etiam nuper † vir eruditus nobis perfuadere annifus
fuerit. De Neitha Aegyptiorum res eft dubiis ma
E4 gis
1
Extat quidem in VAILLANTII Aegypto Numifmatica
P. 214. Nummus Saitarum , percuffus Hadriano Imp.
qui Mineruam exhibet Stolatam, in capite galeam
gerentem , manu vero finiftra haftam tenentem : fed
hanc Mineruam effe Graecam , non Aegyptiam , decla
rat fatis noctua , quam dextra manu prae fe fert.
Hiftoire du Ciel Tom. I. p. 184. 185.
 72 LIB. I. CAP. III.

gis expofita. Vero tamen fimile eft , Reges Dyna

ftiae Saiticae , cum effent faepenumero bellis impli
citi , quidam etiam rerum bello geftarum gloria clari,
proficifcentes in bellum , patrio Numini , Neithat ,
fupplicaffe , & tutelae eius fe commififfe , felices e
tiam ac profperos in bello euentus , ipfi in acceptis
tuliffe , ficuti fere Sefoftris omnia ad Vulcanum fuum
referre confueuerat , tefte DIODORO SICVLO P.
49. 53. Sed reginam tamen quandam Thebaeo
rum , in Aegypto fuperiori , multo antiquiorem ,
eundem honorem Neithae habuiffe , teftatur nomen,
quod ab illa fibi impofuit Nitocris , quafi dicas Mi
meruam victricem. Vide §. 2. Obferuatione hanc in
rem et illud dignum eft , quod cum Scarabaeus ſym
bolum Mineruae vel Neithae prifcis Aegyptiis fuerit,
§. 6. animal idem emblematice quoque defignarit
militem , ideoque milites Aegyptii , in annulo , ſca
rabaei imaginem gerere foliti fuerint. Docet hoc
AELIANVS de Anim. Lib. X, c. 15. et PLVTARCH VS
de Is. & Ofir. p. 355.

S.10. Sed Neitham ab Aegyptiis Praefidem ha

Et eadem bitam fuiffe fapientiae , eoque potiffimum Graecos
de caufa, vt Deam hanc dixiffe Mineruam , vel eam cum Minerua
opificem, et fua comparaffe , ambigi non poteft. Hinc enim fine
artium dubio eft , quod aliquis ex regibus Saiticis, Pfamme
Praefidem ,
quod etiam niti nomen gefferit, quod reddi poffe eruditum a
de Vulcano Minerua , monuimus §. 3. Sic nempe innuebatur,
Aegyptiia Neitba fapientiam expectandam effe. Nec omit
tendum , quod PROCLVS in Timaeum , de Minerua
praedica-
bant.
Aegyptiorum obferuat p. 30. Verba latine me
verfa breuitatis ftudio hic appono. Eft igitur Dea
bace quaedam Opifex , inuifibilis fimul & vifibilis , cui
coelum quidem fortito obtigit ; fed quæ tamen gene
rationes fpecierum irradiat— ideoque cumprimis virtus
conftituta eft, quae cuncta mouet. De Minerua Ae
gyptio
 NEITHA, VEL MINERVA. 73
餐
gyptiorum id ipfum praedicat hicce auctor, quod
Poëta de Spiritu Mundi.

Spiritus intus alit , totamque infufa per artus

Mens agitat molem, et magno fe corpore mifcet.
Inde bominum pecudumquegenus, vitaeque volantum
Et quae marmoreo fert monfiraſub aequore Pontus.

Quia porro Graeci Mineruam ſuam , vt fapientiam,

omnisque fapientiae fontem , coluerunt , in illius
quoque tutela effe voluere artes , quippe quae fapi
entiae et ingenio debentur , ac figillatim lanificii et
textrinae inuentionem ad eam retulerunt , quod op
pido notum eft omnibus. Neque negauero , Aegy
ptios in honorem Neithae fuae fimilia tradidiffe , etfi
ex monumentis certis atque indubiae fidei id huc vs
que re&e colligere non potuerim. Delanificio tanto
magis dubito , quod facerdotes lanam , tanquam im
purum quoddam naturae excrementum , auerfatos
effe fciam. Illud vero non vsque adeo a vero ablu
dere videtur , lini textrinam Aegyptios ad Neitham
fuam, tanquam inuentum eius, retuliffe. Sacerdotes
eius erant, et toties dicuntur, linigeri , quinimo Ifidi
ipfi nomen idem faepius tribui , ignotum non eft. Et
eodem pertinere videtur, quod EvSTATH VS obfer
uat in Iliad. A. p. 31. Edit. Rom. Πρώτη δέ τις ᾽Αι
γυπ ]ία γυνὴ καθεζομένη ὕφανεν · ἀφ᾿ ἧς καὶ Αιγύ
ποιοί ᾿Αθηνᾶς ἄγαλμα καθημένης ἱδρύσαντο **
Omniumprima mulier quaedam Aegyptia fedens texuit,
vnde et Aegyptii fimulacrum Mineruae fedentis de
dicarunt. Sedentis ergo habitu Aegyptii veteres re
prefentabant fuam Neitham. Quae forfitan ratio fuit,
Es quod

• Virgil. Lib. VI. Aen. 726,

** In graeco eft gár , quod fignificat , vti hic in verſio
ne expreffi , prima. Sed poteft etiam effe nomen pro
prium. Prote quaedam , mulier Aegyptia.
 74 LIB. I. CAP. III.

quod Graeci quoque olim Mineruam fuam eodem

corporis fitu fingerent, pingerent , ac fculperent,
quod de vetuftioribus eius fimulacris ftudio obfer
vat STRABO Lib . XIII . p . 413. Edit. Genev. Quo
modo iam in his Minerua cum Vulcano conueniat,
dicat pro me PROCLVS in Theol. Platonica Lib. V.
cap. 297. vbi ex antiqua fabula memorat , Promethe
um artes procurare , casque animabus dediffe , a Vul
cano vero, et Minerua, accepiffe. Et certe in libris fa
cerdotum Aegyptiorum facris tradebatur , "Hausor
ἄρξαι Φιλοσοφίας , Vulcanum principia fapientiae
vel Philofophiae primum docuiffe , quam deinde profeffi
fuerunt Sacerdotes et Prophetae , ita DIOGENES LA
ERTIVS in Prooemio §. 1.
§. 11. Quae hucufque perfecutus fum , fpectant
Aegyptii ad Theologiam Aegyptiorum de Neitha antiquifli
recentiores mam. Secundum illius placita , Dea haec erat ae
Neitbae
baemi terna Mens , quae materiam inertem difpofuit , ex
Sphaerium que ea omnia creauit , quae etiam de rebus omnibus
fuperius, prudenter decreuit , omnia fapienter ordinauit , at
ac in eofi que cunctis rebus prouidet. Sequiores gentis huius
gillatim Theologi , fiue quod notionem illam huius Numinis
fignum ari- generaliorem , quam expofui, ad quaedam magis fpe
etis,confe
crarunt. cialia extendere vellent , fiue quod prifcam rerum
Theologicarum doctrinam paulatim mutarent , inque
ea nonnulla pedetentim innouarent , in Neithae Sai
ticae tutela Zodiacum figillatim effe voluerunt , ac
nominatim quidem, primum Zodiaci fignum, fignum,
quod appellamus, arietis , Numini huic confecrarunt,
Tangit hoc HORAPOLLO Lib. I. cap. II. Videtur
apud Aegyptios Minerua quidem fuperius Cocli hemif
phaerium occupaffe , Iuno vero inferius. Ideoque pri
mum hemifphaerii huius fuperioris fignum ipfi vide
tur fuiffe facrum. Difcimus id ex PROCLO Lib. I.
in Timaeum p . 30. vbi fic : Kaj yag Twv Zudiwy , &
κριὲς ἀνεῖται τῇ θεῷ , καὶ αυτὸς οι σημερινὸς (lege
ὁ ἰσημε
 NEITHA, VEL MINERVA. 75

ὁ ἰσημερινὸς ) κύκλος . } δὴ μάλισα καὶ ἡ κινητικὴ τῇ

Tavros idgutay dúvaμs.
παντὸς ἱδρυται δύναμις . Inter figna Zodiaci , aries
Deae huic confecratus eft , et ipfe circulus aequinoctia-,
lis , ideoque cumprimis virtus conftituta eft , quae cun
a mouet. Inde igitur fine dubio eft , quod Saitis,
Neithae cultoribus , aries , vel ouis facra effet , tan
quam viuum Mineruae fimulacrum. STRABO Lib.
XVI. p . 559. Τιμῶσι Σαΐται πρόβατον , καὶ Θη
Batay. Saitac ouem colunt , quemadmodum Thebaei.
Verba haec CLEMENS ALEXANDRINVS repetit in
Protreptico p. 25. Ed. Parif., Thebaei in fuperiori r
Aegypto arietem , vel ouem , colebant in honorem
Ammonis , Iouis fui , vt cum Graecis loquar , eidem
que primum fignum Zodiaci , quando Sol arietem in
greditur , dedicatum volebant , qua de re plura di
centur Lib. II. cap. H. Hoc ipfum plane Saitae re
fpectu Numinis fui Neith obferuabant. Et quoniam.
Aegyptiis , fignum arietis , annorum initium erat
Aftronomicum, ad quod in magna fignorum omnium
reuolutione, Sol rediturus effet , videntur illi eo ipfo
fcientiam hanc fuam Mineruae , a qua eam accepif
fent, confecrare voluiffe.
§. 12. Poterimus nunc Deae huius Neith nomen Nomen
Aegyptiacum interpretari , verumque eius fenfum Neith Ae
eruere. Nam nomine hoc , fine dubio , gentis illius gyptiacum
explicatur.
facerdotes , doctrinam fuam de illo numine , quam
explicuimus , declarare et exprimere voluerunt. Quia
vero in hoc argumento plures video virium fuarum
periculum feciffe , eorum coniecturas , inprimis, quia
aliqua fpecie fe commendant , filentio praeterire , ne
fas duco. Vir quondam magni nominis , et ftudio
literarum Orientalium percelebris, EVS. RENAVDO
TIVS exiftimabat aliquando * , vocem Ni9 , Ae
gyptiis

* Memoires de Literature de l ' Academie des Inſcriptions

de Paris. Tom . II. p. 273. Edit , Paris ,
 76 LIB . I. CAP . III .

gyptiis fignificare Deam , illique nomen hoc ita impo

fitum fuiffe , quemadmodum apud Graecos Minerua
nonnunquam Dea per excellentiam dicta fuerit. Et

verum eft, NO8 (Nuti) Acgyptiorum fermone di

ci Deum. Verum fateri etiam oportet, nomen hoc , vt
pote appellatiuum , commune effe Numinibus Ae
gypti omnibus , cum tamen N9 nomen fuerit pro
prium , quo Numen illud ab omnibus aliis diſcernere
voluerunt Aegyptii. Itaque de alia omnino nominis
huius originatione cogitandum nobis erit. Talem
nobis fuppeditat vir linguae et Antiquitatis Aegy
ptiae longe peritiffimus LA CROZIVS , qui in The
fauro Epiftol. Tom. III. p. 155. Ni9, inquit , eft
nomenfoemininum, quod certo fcio, N&HT, fuiffe in

Mafculino , mifericordem , et н , in foeminino.

Et iterum p. 161. Nni enim eft &нT vel N&H‡,

que nomine idem Aegyptiace in Pfalmis et alibi , ac
mifericors, latinefignificatur, quae Numinis aeternipro
prietas, lumine naturali etiam apud ethnicos inno
tuit. Eadem etymologia et mihi , antequam ifta le
gerem , in mentem venerat , verum cum deinceps
cogitatis hifce diutius immorarer , alia fe obtulerunt,
quae mihi quidem et fcriptioni graecae nominis vnd,
et rei ipfi quoque magis fatisfacere vifa funt.

Eos in
§. 13. Audiamus nunc quoque veteres.
Significat ter eft PLVTARCHVs , qui nobis aliquam nominis
idem, quod originationem fuggerere velle videtur. Verba
Phtbas, de- eius fic fe habent in libro de Ifide et Ofir. p. 376. Ifidi
cernentem,
ordinan faepe imponunt nomen Mineruae ( nempe Neith) id
tem . 1 vero nomen tale quidfignificat : Veni a me ipfa : quo
figni

* Hoc cognomine Venus celebrabatur a Cypriis et Chal

cedonenfibus. Ita HESICHIVS in ix .
 NEITHA , VEL MINERVA. 77

fignificatur *, eam a fe ipfa moueri. Sciendum autem

RHS (vnt) Aegyptiis dici venire ; an vero NHSE
(Ni ) lingua illa fignificare poffit, eam quae afe ipfa
.
venit, vel procedit, ex paucis linguae huius reliquiis,
quae hodie fuperfunt , vix certo diiudicare licuerit.
Id tamen fatis apparet, quosdam ex facerdotibus.illius
gentis , nomen hoc ita interpretatos fuiffe , et inter
pretationem hanc ex antiqua Theologia , de qua dixi
§. 10. 11. illuftraſſe . Venit alia in mentem interpre
tatio , quae mihi quondam magnopere placuit , fed
quam nunc lectorum eruditorum iudicio , totam per
mitto. Obferuaui autem , Coptos interpretes N.
Teftamenti , vocem ráha , olim, quafi dicas , ab
antiquo vertere nonnunquam SC NES, Matth. XI,
21. Luc. X, 13. Nonnunquam iidem particulam hanc
7
Tanay etiam transferunt SC XEM ZH, a principio.
Hebr. I, 1. Vnde fatis certo apparet , fermone Ae
gyptiorum , SC NES , fignificare id , quod eft ab
antiquo , aut, quod eft a principio . Sequitur hinc
MES , quod eft vocis huius primitiuum , vel radix,
innuere rem antiquam , vel id , quod aliis prius er
antiquius eft. Hinc iam addita litera feruili , eſt
MEST, Neit, vel NESU, Neith , antiquus , et
antiqua. Deus ipfe Daniel : VII , 9. 13. 22. ſe appel
lat pay, antiquum dierum , fimileque No
men etiam Diis fuis non infrequenter tribuerunt fapi
entes gentium , quod pluribus iam non perfequor,
Ad noftram vero rem omnino facit, quod apud AES
CHYLVM in fupplicibus v. 52. Io , quae eft Ifis,
vti haec rurfus certo refpe&u , cun Neitha eadem
eft,

Hanc de Neitha Aegyptiorum do& trinam adftru&

tam a
PROCLO , videbis fupra §. 10, 11,
 78 LIB. I. CAP. III.

eft, infigniatur nomine μargos dexalas , matris an

quae. Id effet NES . Omnium maxime origina
tionem hanc meam et confirmat et illuftrat DIODO

τὴν de Iow μεθες

Rvs , vbi Lib. I. p. 1. fcribit , Tv μedeg·
pnvevoμévnv rivoy waλalav , Ifidem , fi nomen hoc in
terpretari velis, fignificare antiquam. Ipfum Ifidis
nomen,id non fignificare, quod DIODORVS affirmat,
fatebuntur mecum , quicunque linguae Copticae no
titiam aliqualem fibi compararunt ; fed verum id effe
poteft de Neitha , quae fecundum doctrinam Aegy
ptiorum , eadem eft cum Ifide. Et in hac quidem
interpretatione libenter acquiefcerem , fi certum pe
nitus et expeditum effet, NES Aegyptiis dici anti
quum. Verum, quia religioni mihi duco, aliquid le
étori obtrudere , quod non recte probare poffum , et
vero in hoc negotio , adhuc dum me haerere fateor,
male iam Neithae nomen deducere a MIES , quod

prifcis Aegyptiis, idem plane fonabat , quod & ,

decernere , definire , ordinare. Vide Exodi VIII , 12.
Matth. XXVIII , 16. Hinc προθεσμία , tempus cer

tum et definitum , Gal. IV, 2. vertitur TRES. Erit

ergo NEST, decernens , conflituens, ordinans, et, fi
rem fpeâes , idem plane cum nomine Vulcani Ae
gyptiaco & , quod Cap. II. explicuimus. Li
cet hinc non abfurde colligere , Aegyptios Spiritum
fuum aeternum , Vulcanum , et Mineruam , fato cui
dam abfoluto non fubieciffe , quod Stoicos feciffe
nouimus , verum potius fatum , fiue rerum euentu
rarum ordinem certum et immutabilem , ex illius vo
luntate et decreto deriuaffe. Non latuit hoc APV

LÉIVM , apud quem Ifis ita loquitur. Scies, vltra

ftatuta fato tuo fpatia , vitam quoque tibi prorogare,
mihi tantum licere. Lib. XI . Metamorph pag. 260. Si
militer IAMBLICHVS docet fect. VIII. c. 4. Aegy

ptios
 NEITHA, VEL MINERVA. 79

ptios in precibus auitis facris adfcendere ad ea, que

funt fupra fatum , nempe ad Deum ipfum Opificem.
§. 14. De Simulacris Neithae, deque fymbolis De Simul
illam aenigmatice repraefentantibus , eoque in Aegy- acris et 1
pto religiofe cultis , pauca tantum addam. Quem ,Jymbolis
Neithae
vel Arietem , ceu fymbolum illius facrofan&um , vi- upud Aegy,
vanque quandam imaginem, Saitarum religione con- ptios.
fecratum fuiffe , §. 1. oftendimus. Neque tamen
dubico , quin ipfi fimulacrum quoque , in fpeciem
oris humani effictum , dedicatum fuerit, Id HERO
DOTVS mihi innuere videtur Lib. II. c. 172. Talia
vero Deae huius fimulacra , vere Aegyptiaca et an
tiqua , (recentiora enim , a Graecis in Aegypto forte
conficta, quale eft illud,de quo §. 9. pag. 71. (not. * egi,
hic non moror) Numen hoc repraefentaffe habitu fe
dentis , ex teftimonio EVSTATH11 docuimus §. 10.
Niú me vehementer opinio fallit , tale eius fimulac
rum , in Tabula Bembina , quae vulgo Ifiaca dici
confueuit , contemplationi noftrae obiicitur. Ipfum
Tabulae huius medium figura occupat , quae in Edi
tione Amftelaedamenfi , opera Andreae Frifii A. 1669.
procurata , Litera Z. defignatur , eaque nobis mulie
rem offert fedentem , quam omnes Ifidem agnofcant.
Ego vero hanc efle Neitham , ( quae Ifidis nomine
quoque venit §. 7. 13.) non temere fufpicor. Nam
Ifidem hancce pictam videmus fedentem , quomodo
Nestham antiquitus ab Aegyptiis repraefentari con
fueuifle , ex EVSTATHIO intelleximus. Hoc argu
mentum me nondum vtique moueret , nifi accederet
et illud , quod in capitis ornatu , quem fcriptores
appellare folent Basthetov , OVIDIVS Metam. Lib.
IX. v. 689. regale decus , gerat fcarabaeum , Symbo
lum apertum Neithae. §. 6. Denique nec hoc taceri
debet quod alia occafione iam monui , in hac fi
gura

In Mifcellan. Berolinenf. Tom. VI. p. 149.

80 LIB. I. CAP. III. NEITHA etc.

gura Tabulae Bembinae, oculis noftris fymbolice ob

verti ortum Caniculae , id enim rationes plurimae,
olim forte exponendae , mihi perfuadent. Ortus
vero Caniculae medium fere , certe fplendidiffimum,
locum hemifphaerii fuperioris obtinet, quod Neihae
confecratum voluere Aegyptii. §. 11. Ab ortu etiam
caniculae Aegyptios quondam annum fuum ciuilem
aufpicatos fuiffe , inter omnes conftat. Et eam ob
rationem, vti opinor , Sacerdotes gentis illius affe
verarunt, hoc ipfum tempus effe mundi conditi , de
quibus omnibus alias forte. Quis igitur Deae huic,
quam Aegyptii colebant, vt Opificem mundi , com
modus magis in tota Tabula locus affignari potuiſſet ?
Ad hoc pariter tempus , fi quid iudico , referendum
erit Feftum illud, quod Sai quotannis pompa folenni
ab Aegyptiis celebrari confueuiffe ? HERODO
TVS fcriptum reliquit Lib. II.
cap. 59.62.

CAP.
 81

*0*0*0 * 0*
÷ 0÷0:0:0: 0:0:0 &

CAPVT IV.

De Cnepho , vel Cnuphi , Aegyptiorum ,

id eft Agathodaemone.

S. I.

Poftquam doctrinam Aegyptiorum , de Phtha et Aegyptii

Neitha, quantumuis fictionibus allegoricis et fym- adorarunt
bolicis , pro more illius gentis , et omnium fere Ori Spiritum
entalium , mirifice obfcuratam, duobus capitibus fu- acternum,
omnia per
perioribus expofuimus , et, qua potuimus , luce do meantem,
nauimus , nunc totam Aegyptiorum de Diis fuis do- omnium
&rinam conftituere nobis licebit. Tradebant autem que rerum
vetufti Aegyptiorum Sapientes, Solem ac Lunam , et caufam.
cum his quoque Planetas reliquos mundum noftrum
fublunarem gubernare ; fed vim illorum cunétam at
que poteftatem a Mente aeterna diuina, fuis limiti
bus circumfcribi , motum itidem eorum et operatio
nem omnem a Spiritu fapienti et potenti regi atque
determinari, femper iidem quoque afferuerunt. Do
cet id nos, ex recondita populi huius fapientia,
MARTIANVS CAPELLA in Satyrici Lib. II . p. 42 *.
Mox ftudium in folarem laborare circulum . — Ibi
quandam naum , totius naturae curfibus , diuerfa cu
piditate moderantem , cunétaque flammarum congeftione
plen ffimam , et beatis circumaƐtam mercibus confpica
tur. Cui nautaefeptem, germani tamen, fuique con

fimiles , praefidebant in prora: Felix forma depicta

Leonis in arbore , Crocodili in extimo , videbatur, In
eadem vero rate , fons quidam lucis aethereae , arca
nifque

• Secutus hic fum editionem GROTII , etfi in his quae

dam refingenda effe cenfeant viri docti. Vide CVPERI
Harpocratem p. 15.
F
 82 LIB. I. CAP. IV.

nifquefluoribus manans , in totius mundi lumina fun

debatur. Symbolo hoc Aegyptios fubindicare volu
iffe gubernationem mundi , per feptem Planetas pro
curatam , et per fe confeftim intelligitur , et teftimo
niis veterum plurimis confirmari poteft , quae libe
rali manu congefta videbis in CVPERI Harpocrate p.
14. 15. Quis uero fit fons lucis aethereae , in totius
mundi lumina fufus , ex iis , quae de Phtha fiue Vul
cano Aegyptiorum obferuauimus cap. II. colligere fa
tis licet. Eft nempe Vulcanus ipfe , aether fupre
mus , ignis fubtiliffimus et puriffimus, luce perpetua
et femper eadem immutabiliter fulgens, qui omnibus
praeeft , omniaque regit , qui totum mundum per
meat , animat , viuificat.
*
Spiritus intus alit , totamque infufa per artus
Mens agitat molem , et toto fe corpore mifcet.

De eo loqui voluit BITYS , Propheta Aegyptiorum

vetus , qui, tefte 1AMBLICHO de Myfter. Sea. VIII.
c s . tradidit τὸ τῷ θεῷ ὄνομα τὸ διῆκον δι᾿ ὅλε τῷ κόσ
μs, nomen illud Dei , quod omnia peruadit, et totum
mundum permeat. Neque dubium effe poteft , Ho HO
RAPOLLINEM illud idem Numen defignare, vbi Hi
eroglyph. Lib. I. cap. 64. ita fcribit. "Ουτω παρ αν
OUTW Tag
τοῖς τῷ παντὸς κόσμε τὸ διῆκον ἐπὶ πνεῦμα . Sub
tali Symbolo ferpentis integri defignant etiam fpiritum,
illum , qui vniuerfum Mundum permeat. Et certe
aderat in illa CAPELLAE naui , Symbolum Vulcani
fatis luculentum , imago Leonis in arbore. Felix
forma depicta Leonis in arbore. Nam Leonem Aegy
ptiis fymbolum extitifle Vulcani, teftatur AELIANVS
de Animal, Lib. XII. c. 7. Leones , inquit , funt na
tura vehementer ignita , ideoque eos Aegyptii Vulcano
confecrarunt.
§. 2.

VIRGILIVs Aen. Lib. VI. 726.

 CNVPHIS , AGATHODAEMON. 83

§ 2. Quia vero fapientes Aegyptiorum, fpiritum Hanc re

aethereum diuinum , credebant ie toti mundo mi- rum omni
fcere, totum mundum permeare , totamque molem um caufar
A gyptii,
agitare , ex eo non poterat non fequi, cuncta quae in ficubi buna
mundo funt et fiunt , influxu Numinis potentiffimo daret,
conferuari et vegetari, illudque rerum omnium, quae Cneph, vel
exiftunt aut geruntur , primam caufam effe. Neque Cnuphin
eft, quod dubitem , hanc effe doctrinam Propheta- dicebant, fi
rum Aegypti , quam Infcriptio illa Saitica , foribus mala, I the
rambonem .
Adyti , in honorem Mineruae infculpta , de qua
alibi actum , egregie declarauit. Infcriptionis mul
torum fermonibus celebratae , hic eft fenfus. Quae
funt , quae erunt , quaeque fuerunt , ego fum. Tu
mam meam nemo reuelauit. Docebatur ego hac In
fcriptione, omnia, quae vilo modo funt, ad fpiritum
decernentem , ac ordinantem , (id enim fignificat
Neith) ceu ad caufam fuam, referenda effe. Cum
autem omnia , quae hominibus figillatim eueniunt,
folent effe , vel bona , quibus felicitatem fuam pro
moueri exiftimant , vel mala, quibus felicitatem fuam
minui, aut euerti , aut intercipi , fiue impediri cre
dunt, eaque omnia Aegyptii , ad fpiritum diuinum ,
tanquam euentuum horum caufam , retulerint , inde
et, quod idem illud Numen , modo vt benignum
et beneficum , modo vero , vt iratum , et triftium
malorum fibi obuenientium caufam , menti fuae re
praefentauerint, et fub duplici hoc refpectu, vt Nu
men duplex, diftin &
tum et diuerfum, duplici cogno
mine diuerfo , duplicique cultu venerai atque pla
care aequum duxerint. Ad vnam Ifidem Pfeudo
HERMES, in Dialogo Afclepio , omnes hominum
euentus , tum profperos atque Inetos , tum triftes at
que infauftos , refert , prout nempe vel ira , vel be
F 2 neuolentia

Lib . I. c. III. §. 7.
 84 LIB. I. CAP. IV.

neuolentia , in ipfos affecta, vel commota effet. Ver

ba eius haec funt p. 99. Edit. ELMENHORSTII .
Ifin - quam multa bona praeftare propitiam , quantis
obeffe fcimus iratam? Nam Ifidem nonnunquam to
tam rerum Naturam defignare , ex Theologia Aegy
ptiorum certum eft atque exploratum. Sed , vti de
Ifide id affirmat Pfeudo - HERMES , ita quoque idem
de Diis reliquis , certo fuo ac fano fenfu praedicari
poterat ; per eos enim Spiritus fupremus euentus
omnes procurare credebatur. Spiritus vero ille ipſe,
quatenus hominibus bona decernit ac largitur , Ac
gyptiorum Theologis Cneph audit , vel Cnuphis , id
elt bonus , propitius , eique oppofita eft Tithrambo,
id eft Numen iratum , quod nempe homines , talią
meritos , malis varii generis , tanquam iufta poena
afficit. Vt fidem conciliemus dictis , hoc quidem
capite , de Numine Cneph , paulo curatius differemus.
fequenti exponemus doctrinam Aegyptiorum de Ti
thrambone.
S. 3. Cnephum noftrum , de quo nunc agendum,
DeCnepho ab Aegyptiis, ac figillatim incolis Thebaidis, impen
seftimonia fa religione cultum fuiffe , docet PLVTARCHVS in
veterum.
libro de Ifide & Ofir. p. 359. vbi obferuat. ' Eis Tás
* γραφὰς τῶν τιμωμένων ζώων , τὲς μὲν ἄλλες συν
τεταγμένα τελεῖν , μόνες δὲμὴ διδόναι τὰς Θηβαΐδα
TC

Credo , au&torem fcripfiffe radas , et fic latine verti.

Simile mendum infedit Codices DIODORI SIC. Lib. I.
p. 76. Edit. Wechel. vbi legitur xad' quãs de tivES TŴY TÊ
ζῶα ταῦτα τρεφόντων , εἰς τὰς τροφὰς αὐτῶν ἐκ ἔλαττον τῶν
ἑκατὸν ταλάντων δεδαπανήκασι . Corrige εἰς τὰς ταφὰς,
quod et, quae illic antecedunt , et quae fequuntur,
abunde confirmant , et verte : Noftra quoque memoria
quidam animantium nutritores , að funera ipfòrum , non
minus centum talentis profuderunt. Ceterum anima
lium Sacrorum rupas , funera , habes etiam apud PLV
TARCHVM P. 380. D.
 CNVPHIS , AGATHODAEMON. 85

κατοικῦντας , ὡς θνητὸν θεὸν δένα νομίζαντας ,ἀλ

λὰ ἂν καλᾶσιν αυτοὶ καφ ,, ἀγέννητον ἔντα καὶ ἀθά
varov. Alios quidem Aegyptios ad funera animalium
facrorum , quae religiofe coluntur , fumtus conftitu
tos conferre, folos vero Thebaidem incolentes , femet
eximere , vt qui Deum nullum agnofcant mortalem,
fed quem ipfi appellant Cneph , ortus expertem et im
mortalem, Verba haec Plutarchi aliquod examen me
rentur.
Nam quando in gratiam Cleae * , cui li
brum fuum infcripferat , nos credere iubet , incolas
Thebaidis in Aegypto , nullum animal , nihilque
quod mortale eft , cultu religiofo dignari , ac praete
rea ad funera animalium facrorum nihil conferre vo
luiffe , fruftra vtique eft. Teftatur namque HERO
DOTVS Lib. II . c. 69. Crocodilum ipfum , quod
animal Aegyptiorum plurimi , vt impurum abomina
bantur, apud Thebaeos tamen diuinis honoribus co
li. Apud eofdem aquilam diuinos honores confecu
tam effe, literis prodiderunt DIODOR VS Lib. I. p. 76.
Ed. Wechel. et STRABO Lib. XVII , p. 559. Edit.
CASAVBONI primae. Ouem porro , vel arietem,
hos eosdem , in honorem Ammonis , diuino cultu
venerari confueuiffe , vulgo notum tritumque eft.
Et forte a vero non ita longe aberraffe videtur , fi di
xero, illum ipfum Cnephum , cuius cultum PLVTAR
CHVS cultui animalium opponit , a Thebaeis non ali
ter, quam fub Animalis fpecie fuiffe cultum. Con
iecturae huius fundus atque auctor mihi extitit HE
RODOTVS Lib. II. 74. in haec verba fcribens. Cir
ca Thebasfunt facri ferpentes , nihil omnino hominibus
noxii , pufillo corpore , binis praediti cornibus , e fum
mo vertice enatis: quos defunctos in louis aede fepeli
ant. En ! ferpentes facros Thebis cultos , et poft
F 3 mortem

* Vide quae diximus Lib. I. c. II. §. s.

-86 LIB. I. CAP . IV.

mortem religiofo ritu conditos , ac tum fepulturae

honorificae mandatos. Et vero Aegyptios (nephum
fuum , vix alio , quam ferpentis fymbolo repraefen
taffe , fequentia manifeftum facient. Quicquid vero
fit , PLVTARCHVS nobis Numinis huius a Thebaeis re
ligiofe culti nomen , Cneph videlicet , literis confi
gnauit, et de cultu eius quaedam fcitu digna, memo
riae prodidit, quo nomine grates ipfi merito deben
tur. Meminit eiusdem ex SANCHVNIATHONE
vel PHILONE BYBLIO , fcriptor longe doctiffimus,
EVSEBIVS , in Praep. Euang. Lib. I. cap. X. p . 41 .
vbi et ad indagandam veram nominis Aegyptiaci
fignificationem facem nobis praefert. Verba eius
funt : Φοίνικες αυτὸ ἀγαθὴν δαίμονα καλᾶσιν . ὁμοί
ως δὲ καὶ ᾿Αιγύπτιοι κνὴρ ἐπονομάζεσι . Phoenices
animal illud (terpentem ) Agathodaemonem , vel bo
num genium appellant , ac fimili ratione Aegyptii , no.
men ipfi indentes Cneph. Et interiectis quibusdam :
Τὸν δὲ μέσον ο Φιν συνεκλικὸν τέτον ( lege τότε , nempe
κύκλο ) ἀγαθὸν δαίμονα σημαίνοντες * · Serpens
vero in medio pofuus circuli , qui eum vtrinque contin
gir et coniungit , Aegyptiis defignat Agathodaemonem,
id eft, bonum Genium. Idem porro EVSEBIVS Lib.
III. c. XI. pag. 115, et haec memoriae prodidit. Tov
δημιεργὸν

* Paulo ante EVSEBIVS dixerat , figuram hanc fimilem

effe Graecorum , vbi circulus mundum fignificat,
Jinea vero quae medium circulum fecat , fubinnuit fer
pentem , et hic Agathodaemonem , qui nempe per to
tum mundum extenfus eft, eumque continet. Obferua
hic, PROCLVM Libr III. in Timaeum p. 216. ex POR
PHYRIO docere , Aegyptios sur Luxur comin's , ani
mam mundı figura hac adumbrare. Nempe medi
um vel fignificat mundum , & quatuor eius pla
gas , circulus vero ambiens, eft Serpens , anima mundi,
Cneph. Et haec figura communior eft priori.
 CNVPHIS , AGATHODAEMON . 87

δημιεργὸν Κνὴφ ὁ ᾿Αιγύπ ] ιοι προσαγορεύεσιν . Οpifi

cem Aegyptii appellant Cneph. De eodem poftea
quaedam addit, quae additamenta Graecorum, quibus
prifca Aegyptiorum placita interpolarunt , nimis
aperte fapiunt , de quibus poftea aliquid monebimus .
STRABONI Numen illud idem, quod dudum iam ani
maduerterunt viri eruditi, et me iudice, rectius, Cnu
phis audit. Ait enim Lib. XVII . p. 562. Elephanti
nen , infulam , in finibus Aegypti et Aethiopiae , in
Nilo pofitam , infignem effe Templo Cnuphis , ex8
ca legòv xvidos. Et hic ipfe eft, de quo PLVTAR
CHVS in loco fupra citato loquitur. Nam Elephan
tine vrbs eft Thebaidis. Hoc quoque modo, Cnuphis
nempe , nomen iftud fcriptum legitur , in gemmis
quibusdam Abraxeis , quae in Collectione Chifletiana
et in MONTEFALCONII Thefauro , et alibi etiam
editae funt , et de quibus nos olim, fi Deus vitam et
valetudinem concefferit , plura dicturi fumus.

§. 4. Iam nobis nomen hoc, non fine aliquo cer- Etymologia

titudinis fenfu, ex lingua prifcorum Aegyptiorum in- nominis
Cnuphis
terpretari licebit. Tentauit rem hanc vir quondam La Crozia
fummus , cui ftudium linguae Aegyptiacae plus de- narei non
bet , quam dici poteft , M. V. LA CROZIVS , cuius fatiffacit.
haec in Thefauro Epiftolico Tom. III. p. 162. verba
extant. Supereft vox , cuius vim feruat vox
KNHI , a KHI fufficit , addito affixo , cum meta
thefi neceffaria in eiusmodi , vocibus , quemadmodum in
et
HuiTREI , et cu#œɛч
et cœ¤ MEY ,, pro HWTERY
1
CUTELY. Radicem quidem illius nominis diuini,
verfio Aegyptiaca pluribus in locis feruauit , repudiato
ipfo nomine , ob fymbolum fuperftitionis Aegyptiacae,
quae ferpentis figura picta , vnum Deum aeternum , et
fibifufficientem, venerationi plebis exponebat . Id nemo
melius illuftrat , quam Eufebius , Praeparationis Eu
F 4 angelicae
88 LIB. I. CAP. IV.

angelicae * loco , quem modo iudicare nonpoffum ; ver

ba tamen quaedam huc adfcribam , quorum memini,
tu velim inlocum ipfum inquiras etc. Ὁ δράκων ἐπει

δὴ τὸ μέτρον αὐτῷ ὡρισμένον πληρώσῃ εἰς ἑαυτὸν ἀνα

**
λίσκεται etc. vbi vox KHNY in fenfu a me prolato,
ita illuftratur, vt de eo dubitari non poffit. Nolui
filentio inuoluere interpretationem viri in . litteris his
profecto Principis , quem viuum colui , cuiusque
mortui memoriam in pretio femper habebo, praefer
tim , cum eam ita certam iudicauerit , vt dubitari
de ea non poffet. Verum vir ille praeftantiflimus,
quod eruditis omnibus vfu nonnunquam venire folet,
dum illa fcripfit , quae attuli , cogitationibus , in
quae femel inciderat , et quae fe ipfi fpecie quadam
verofimilitudinis infigni commendabant , paulo tena
cius inhaefit , animum non aduertens ad facilem vo
cis illius interpretationem , quam PHILO BYBLIVS,
et ex eo EVSEBIVS nobis fuggerunt , neque in confili
um adhibens lectionem et fcriptionem vocis eiusdem
longe meliorem , quam STRABO , et gemmae Gnofti
corum feruant , apud quos xveis occurrere dixi §.3.
Felicius igitur in interpretando nomine hoc verfatus eft
vir eruditiffimus IAC. KOCHER VS, Bernenfis, cuius
de argumento hoc Exercitatio , doctis obferuationi
bus referta , inferta eft Mifcellaneis nouis Amfteloda
menfibus Tom. II. p. 129. etc. Occupauit illic vir
Clariffimus non pauca , quae mihi dicenda hic erant,
et quae etiam praetermittere non in vniuerfum pof
fum,

Lib. I. c. X. pag 41.

** Ad hanc interpretationem viri do&

tiffimi trahi poffe
videntur haec MACROBII Saturn. Lib. I. c. 9. Phoe
nices in Sacris, imaginem eius exprimentes , draconem
finxerunt, in orbem redactum , caudamque fuam deus
rantem , vt appareat , mundum et ex fè, et in ſe , re
volui.
 CNVPHIS , AGATHODAEMON. 89

fum , me fane non inuito. Ille enim in rei fumma'

confenfus nofter , quo effectum eft , vt veluti confpi
ratione inter nos facta , in eafdem cogitationes et ob
feruationes incideremus , documento poteft effe , nos
a veritate ftudiofe quaefita non aberraffe . Verum di

ftinctius haec explicare nunc aggredior.

·
§. 5. Teftatur itaque PHILO BYBLIVS et EV Cnuphis
SEBIVS adducti §. 3. Phoenices ferpentem facrum lingua Ae
appellare Agathodaemonem, vel bonum Genium, idem-8yptiorum
dicitur bo
que facere Aegyptios , dum ferpentem , vel draco nus.
nem , fuum hieroglyphicum , Caeph, appellent , eo
que fignificant , Cneph Aegyptiis dici Agathodaemo . 1
nem , huiusque fymbolum effe ferpentem. Id alio
rum quoque teftimoniis confirmari poteft. Eo certe
pertinet , quod a PLVTARCHO relatum legimus in
Amatorio p. 755. ex verfione latina.` In Acgypto ali
quando vidi duos litigantes , quorum vterque , cum
ferpens adrepfiffet , cum Agathodaemonem , feu bonum
Gan um vocaret , eumque fibi vindicare cuperet. De
Heliogabalo Imperatore , commemorat in vita eius
LAMPRIDIVS cap. 28. Aegyptios dracunculos Ro
mae babuit, quos illi Agathodaemonas vocant. Nummi
quoque in Aegypto cufi , Cnephum fiue ferpentem
praeferunt , cum infcriptione aya Salpavos. Ta
lis eft ille Neronis , cuius eruditi mentionem fae
pius faciunt , in quo draco coronatus cernitur , cum
hac infcriptione : Néos dyadòs daíuwv. Bonus ge
nius iunior, vel nouus, nempe Nero. Et gemma Gno
fticorum , in quibus zvõis legitur, ferpentem etiam,
fiue Agathodaemonem , per quem Chriftum Domi
num fubinnuunt , femper oculis noftris obiiciunt. Id
F 5 quod

* SPANHEMIVS de Vfu Numifm. p. 188. Edit . in 4to . et

ad Iuliani Caefares p. 208. BAVDELOT Vtilité des vo
yages Tom. I. p. 221. aliique plures.
 -90 LIB. I. CAP. IV.

quod dixi , de Cnupbi , & Agathodaemone , ex lin

guae vetuftae Aegyptiorum reliquiis illuſtrari egregie
et confirmari poteft. Etenim lingua illa D8чs,
Nuphi , vel Enuphi , vel vti Copti hodie pronuntiant,
Anupbi, dicitur bonus , eſtque illa vox in Coptorum
libris valde frequens et communis. Literam vero

X faepius vicem articuli praepofitiui fuftinere , *

alias iam ex Coptorum libris obferuaui. XNDrys,
et ** Sчs, idem fignificat. Eft igitur XND8ys
ayados , bonus , quafi diceres bonum per excellen
tiam. Ita etiam et recte vtique , vocem hanc expli
cat IAC. KOCHER VS. Graeci hoc foliti funt lin
gua fua efterre xvõis , Cnuphis , et, contracta magis
pronuntiatione zvý , vel Cneph.
§. 6. Et hactenus quidem bene. Sed obferua
Et proprie tu tamen indignum non eft , veteres nomen Cneph,
Spiritus,vel vel Cnuphis , non tantum exponere dya Iòv , bonum,
Genius, bo
Bus. verum et ayadov dalμova , bonum Genium ; quod
proinde non negligendum effe putauerim . Dicitur
vero lingua Aegyptiorum Aalwy , Genius , vel pro
prie Spiritus naturae Diuinae ,, Ich. In verfione
Pfalmorum , quae manu exaraga extat in Bibliothe
ca regia Berolinenfi , Pf. XCI , 6. vbi Graecus habet
Acuμéviov μenußgivov, Daemon, vel genius meridiei,Co
ptus verba haec reddidit D8-shNTEZ&E-aups
Vide et Matth. VIII, 31. Apoc. XVI, 14. XVIII , 2. Će
terum, quoniam a fcriptoribus N. Teftamenti , vti
et a graecis interpretibus Veteris , vox dayμwv et
Sajμovov , non alio , quam malo fenfu , accipitur , in
verfione Coptica vox graeca fere femper retinetur,
praefer
·
La Chronologie de Mr. DES VIGNOLES Tom. II. p. 748.
** Eft etiam Pinuphi vel cum adie&ta terminatione latina
Pinuphius nomen proprium , Aegyptiis non in vfita
tum. Vide 10 H. CASSIANI Collation . XXI.
 CNVPHIS , AGATHODAEMON. 91

praefertim , quando illa aperte accipitur de Spiritu

malo improbo , Deoque opponitur. Vbi vero vox
illa ex vfu communiori Graecorum , aut Spiritum na
turae fuperioris , fiue Genium generatim , aut etiam
Numen , fiue verum, fiue imaginarium et fictum fi
gnificare poteft , Copti adhibent vocem sh, quae
ipforum fermone , bonam folet habere fignificatio
nem . Mea etiam fententia, vetuftiores Aegypti ,
voce illa nunquam aliter , quam fenfu bono et vene
Ex eo illuftrari et explicari poteft
rabili , vfi funt.
nomen Dei alicuius Aegyptiacum , quod apud IAM
BLICH Vм de Myſter. Se& t . VIII , c. 3. legitur, ' Em - J
Tuv , lton , vel Ichton. De hoc Deo , auctor ille
ex principiis Metaphyficae fuae differit , quae li
bens relinquo . Sed illi tamen inter Deos primo
res , a quibus rerum omnium origo et exiftentia eft
deriuanda, locus primus illic attribuitur. Si vero lin
guam Aegyptiacam in confilium aduocemus , 'ExTWV,

erit sh- D, (Ictho)Deus, velSpiritus mundi.Nam ĦD

Aegyptiis fignificat Mundum , vel Tv dinaμévny , or
bem terrarum. Apoc. III , 10. In hoc loco quidem,
Sed
vox D , defignat tantum orbem terrarum,
quia tamen vi originis fuae , innuit rem vaftam , mo
lis et magnitudinis immenfae, tam totum hoc vniuer
fum, quam fpeciatim noftrum orbem terrarum, deſi
gnare pariter re&e potuit , non fecus atque Graecis
nósues, et Latinis Mundus, vtrumque fimiliter defi
gnat. Si bene iudico , Iton non diuerfus eft" a
Cnuphi. Nempe vnum idemque Numen, ab immén.
ſa potentia , tum fuiffe credo
di& - D, Spi.
ritum totius Vniuerfi , et ab ingenti bonitate ,
NDOYS.
sh- Ndrys. Spiritum , vel Daemonem bonum.
Ceterum , cum in hiftoria Aegyptiorum reperiantur
plurima gentis huius nomina propria , quae ad Cne
phi
 92 LIB. I. CAP. IV.

phi vel Cnuphis nomen manifefte alludunt , quod

clarif, KOCHERVS minime praetermifit , apud D10
GENEM LAERTIVM Lib. VIII . § . 90. inuenio ſa
cerdotem Memphiticum , nomine ixóvaw , quod in
terpretationi meae ex affe refpondet. Etenim ixó
veQ.5 , nulla fere immutata litera eft - idrys ,
Ichanuphi , vel Ichnuphi , id eft , Spiritus bonus.
Quod vero Graeci in exprimendo hoc nomine, lite
ram primam I. plerumque abforbendo omiferint , vi
tiofae pronuntiationi ; fed quae paulatim inualuiffe
videtur , et cuius exempla alia in hiftoria Aegyptio
rum ocurrunt , vtique tribuendum eft. Talia in
omnibus linguis , praefertim a peregrinis prolatis, de
prehendet facile , qui paulo attentius in huiufmodi
etymologias inquirere in animum induxerir.
§. 7. Verum id nobis nunc praecipue agendum
Eft vero is, eft , vt ex bonis et genuinis veterum monumentis erua
æ
Spiritus - mus , lectorique exponamus , quidnam Aegyptio
ternus et rum Philofophi et Theologi, per Cnuphin fuum, vel
infinitus,
quatenus Agathodaemonem vere intellexerint , et defignare vol
hominibus verint. Qua de re fententiam meam fupra iam §.2.
bona largi- paucis declaraui , quam hic nonnihil illuftrabo , et
tur.
argumentis idoneis adftruam. Vbi ante omnia mo
nendum , Aegyptiorum Agathodaemonem , cum Grae.
corum et Romanorum bonis geniis , quos credebant
effe naturae non fuperioris ; fed mediae cuiusdam,
minime confundi oportere. Cnuphin nempe Ae
gyptiorum Theologi appellabant Spiritum aeternum,
coelo et toti vniuerfo praefidentem , cuius volun
tas et decretum , caufa eft omnium , quae exiftunt,
et geruntur , quique per Solem , Lunam , aliaque
cum coeleftia , tum terreftria corpora , euentus pro
curat omnes ; fed quatenus euentus illi , homini
bus apparent , funtque boni , iucundi, et modis omni
bus aufpicati. Quatenus Aegyptii in hoc fuo Numi
ne bonitatem fummam et infinitam cogitabant et vene
rabantur,
 CNVPHIS , AGATHODAEMON. 93

rebantur , illud appellabant Cnuphin. Hoc effe attri

butum folius aeterni et perfectiffimi Dei docet nos
ipfe Seruator , Matth. XIX, 17. Nemo eft bonus , nifi
nus Deus. Neque alia fuit fententia , hominum in
ter gentes cultiores fapientum. Multa hanc in rem
dici poffunt , quae cum ignota non fint , hic malo
praetermittere. Vnicum tantum adduco MACROBII
locum , qui inftar omnium effe poteft , ex Libr. I. in
SomniumScipionis cap. 2. vbi ait : fummum etprincipem
omnium Deum apud Graecos τ ' ἀγαθὸν , et πρῶτον
ajtov nuncupari , qualia multa , apud Platonicos cum
primis , leguntur. Hanc vero doctrinam Graecos ab
Aegyptiis didiciffe , horum de Cnuphi et Vulcano
placita et traditiones , non obfcure euincunt, Ete
nim Cnuphin, quem fub ferpentis fymbolo in facris
fuis repraefentabant , dicebant effe Spiritum §, 1. vel,
quod hic idem eft , Daemonem. Eundem praedica
bant ingenitum et immortalem , §. 3. Opificem ,
vel creatorem rotius vniuerfi §. 3. Spiritum vniuer
falem totius mundi §. 6. vel Animam mundi §. 3.
(not. * ) quae nempe totum mundum permeat , et
viuificat §. 1. eundemque totum tenet , complectitur
et conferuat , §. 3. er ( not. * ) et caufa eft hominibus
omnis boni , quo fruuntur , quod vel ipfum nomen
per fe loquitur. Vno igitur verbo Cnuphis non eſt
alius , quam ipfe Vulcanus , fed fpeciatim , quatenus
is confideratur , vt caula et fons omnis boni. Hanc
enim Numinis aeterni virtutem in Cnuphi fuo tantum
fpectabant venerabanturque Aegyptii.
§. 8. Apud cultores Philofophiae Pythagoricae et Philofophi
Platonicae recentioris, I AMB LICHVM, DAMASCIVM , recentiores
Platonici
fimilesque alios , viros fubtilitatibus Methaphyficae doctrinam
fuae vnice inhiantes , et ingenii fui figmenta , pro de Cnepho
genuinis veterum Aegytiorum placitis continuo ven- adultera
ditantes , paffim quaedam de Cnepho inuenias , quae runt , fed
etfi dogmata Aegyptiorum prifca , nobis non referant ita tamen,
fincera
 94 LIB. I. CAP. IV.

vt verum fincera ac illibata , aliquid tamen , ad ea illuftranda

exinde erui conferent. Sunt enim ex monumentis Aegyptiorum
queat. haud dubie haufta ; fed partim non intellecta , partim
ftudio interpolata et adulterata. Scribit itaque ia M
BLICHVS de Myfter. Sect. VIII , c. 3. Hermes fe
cundum alium ordinem Deum Emeth tanquam ducem
Duis coeleftibus praeponit. In graeco , loco Emeth
legitur 'Hun , eamque effe conftantem codicum
omnium lectionern , in notis ad illum locum teftatur
THO. GALEVS, qui tamen cenfet , veram lectionem eſſe
Kvn . Et res ipfa fatis quoque docet , de eo Nu
mine loqui IAMBLICHVM , quod folet appellari Cneph.
Pergit IAMBLICHVS ; Ante hunc Emeth , Hermes
ponit vnum impartibile (èv dµeçès ) , quod etiam pri.
mam effigiem appellat et Eicton. Haec funt fomnia
recentiorum Pythagoraeorum et Platonicorum me
taphyfica, vetuftis Aegyptiis prorfus incognita. Cneph
et Eilon , vel Icon , funt duo nomina , vnum idem
que Numen defignantia , quae diftincta tantum illius
attributa explicant. Vide §. 6. Deinde IAMLICHVS
his addit Amun , et Phthan , quorum poſterior Phthas,
fiue Vulcanus , folo tantum nomine etiam , a Cneph
et Eiflon differt: (§ 7. ). Ex tribus nominibus eius
dem Numinis , Graeci recentiores , arcanam vete
rum Aegyptiorum doctrinam affecuti non funt , tria
confinxerunt diftin &ta diuerfaque Numina. Huius
modi duces , minime tutos ac fideles , fecutus quo
que eft EVSEBIVS Praepar. Lib. III, cap. XI. pag. 15.
Aegyptii Opificem ( vel ceatorem ) quem Cneph appel
lant , bumana fpecie configurarunt , colore coeruleo,
eoque nigricante , cingulum aut fceptrum manu tenen
tem . - Hunc porro Deum ouum ex ore effudiffe nar
rant , ex eoque fatum effe alium Deum, qui ab iis Phtha,
Vulcanus a Graecis nominetur. Ouum autem illud

Mundum interpretantur , eique Numini ouem confecra

runt. Doctrinam Aegyptiorum veram et antiquam
in
 CNVPHIS, AGATHODAEMON. 95

in his nobis non caftigate tradi , vel id fat's teftatur,

quod, cum Aegyptii Cnephum fuum , fymbolo fer
pentis femper defignauerint , quod toties vidimus ,
hic tamen Numini eidem , fpecies affingatur humana,
quod fane cum notionibus Graecorum longe melius
congruit , originemque fuam prodit. EVSEBIVS igi
tur hicnobis repraefentauit Doctrinam Orphicam, qua
་
lisa Pythagoraeis interpolata , ac deinde ad Theolo
giam Aegyptiorum translata et applicata fuerat. Ipfa
Doctrina ORPHEI fimplex , et veleo nomine genui
na ac antiqua , quam retuli cap. II . §. 8. fert , vnum
tantum fuiffe creatorem opificem , ouo primo qui
dem inclufum , fed qui deinde ouum fucceffiue dis
pofuit, et , quia in fe habuit rationes naturae rerum
omnium , ex ouo illo omnia produxit, Genuina haec
Poëtae Philofophi doctrina , additamentis Philofopho
rum Graecorum adhuc libera , a facerdotibus Aegy
ptiis fine dubio petita eft. Illi , quod etiam ex te
ftimoniis hoc capite affatim allatis , intelligitur, vnum
tantum agnouerunt Spiritum ingenitum , immorta
lem, Opificem et Creatorem , qui fermone ipforum
dictus eft Cneph , vel Cnuphis. §. 7. Aegyptii eun
dem etiam vocare confueuerunt Phthan , quod dice .
re poflis Dei huius nomen proprium ; cui tamen ad
junxerunt cognomen Cnuphis , ab immenfa illius boni
tate dedu&um.
§. 9. Magnopere autem vereor , ne illi ipfi Phi- Idnouis ex
lofophi Graeci , qui ex Phtha et Cnepho , duobus vni-1 emplis con
firmatur ,
vs Dei nominibus , duo diftinéta Numina exfculpfe- et fimul no
runt, etiam vltimum hoc Cnephi nomen , cum alio men xaun
Vulcani Aegyptiorum cognomine , aut epitheto , s , expli
Camephi , fibi plane non intellecto , faepe confude- catur.
rint,
Non de nihilo eft , quod GALEVS ad IAM
BLICHI Sect. VIII. c.-3. obferuat , Numen illud , de
quo ibi Philofophus ille loquitur , et quod antiquiores,
aut Cneph, aut Cnuphin vocant , hoc tamen loco , in
Codici
96 LIB. I. CAP . IV.

Codicibus omnibus fcribi ' Hus , quod iam §. 8. te

tigimus. IAMBLICHVS illic profitetur , fe fua de
fumfiffe ex fcriptis Hermeticis : Et extat Picudo.
HERMETIS huius fragmentum aliquod , in 1OHAN
NIS STOBAEI Eclogis Phyficis , in quo Ifis , ora
tionem ad Horum filium conuertens, p. 120. mentio
nem facit Καμήθεως , προπάτορος καὶ πάντων προς
yevesége , ( fic enim ibi legendum ) Camephis proge
nitoris , omniumque primi et antiquiffimi , quod iptum
Legytios de Phtha fuo affirmalle , cap. II. §. 10. U.
obferuauimus. Auctor itaque huius Fragmenti , quem
deliriis Gnofticorum fuiffe imbutum , iudicio non vno
deprehendi , Camephi ea tribuit , quae veteres Aegy
ptios , Vulcano fuo tribuere nouerat. Ita porro no
men idem fcriptum quoque legitur , in illo DAMASCII
Fragmento Teel dexov , quod B. WOLFIVS Anec
dotorum Graecorum Tomo III. edidit. Verum au
ator hic , ex fontibus profecto lutulentis, p . 261.com
memorat τὸν πρῶτον Κάμηφιν, εἶτα τὸν δεύτερον ἀπὸ
τέτε , ειτα καὶ ἀπὸ τότε τὸν τρίτον . Primum Ca.
nephin, poftea ab hoc fecundum , et ab iflo tertium.
Poftea haec addit. Ὁ δὲ νεώτερος Ἡφαΐσκος τὸν
τρίτον ὀνομαθέντα Κάμηφιν , ἀπὸ τὸ πατεὸς καὶ τῇ
πάππε , τὸν ἥλιον εἶναί φησιν . Heraifcus iunior,
tertium Camephin , fic nominatum a paire et auo ,
effe Solem. Tila trium Deorum , qui finguli nomen
Camephis gefferint , inepta diftin&io , infcitiae Philo
fophorum neo- Pythagoraeorum et Platonicorum de
betur , qui linguae Aegyptiacae ignari , nomina Deo
rum Aegyptiorum propria , ab eorundem cognomi
nibus et Epithetis difcernere non didicerant , et qui
nullum ex omnibus Deorum horum nominibus Ae
gyptiacis , recte interpretari nouerant. KaurCl
ego nec pro nomine proprio , nec pro cognomine
Dei cujusdam Aegyptiorum habeo ; fed pro epithe
to tantum , quod aliquo fenfu Vulcano erat proprium;
ied
 ội
thiểu
cho
các
Thật
mặtchilàtốimột
CNVPHIS , AGATHODAEMON. 97

fed aliis tamen quoque Numinibus , ab Aegyptiis re

de tribui potuit. Praeftantiffimus quondam , nunc

lốt
các
beatus LA CROZIVS, cum aliquando in literis ad me
datis , Fragmentum DAMASCII illud , quod hic
attuli , fed nondum illo tempore editum , defcripfis

SAKURAT
fer,haec illuftrationis gratia addit , quae nunc legun
tur , in eius Thefauro Epiftolico Tom. III. p. 163.
qui fint illi Kaunis , tibi inueftigandum trado.
Annonforte hic intelligi poterunt Dii Protectores Ae
Bypi , quafi XHLLS - Ys ? Is enim pro Tnge (con

feruare, cuftodire ) vfurpatur Matth. IX, 17. XHUS,

vero Aegyptum fignificat. Obferuationem hanc viri
docti , non modo elegantem et ingeniofam ; fed &
veram iudico. Aegyptii , fermone fuo patrio , re
gionem fuam femper, etiam in Verfione Vet, et No
vi Teftamenti , appellant XHS , Chemi , vel , vt
Copti pronuntiare folent , Chami. In dialecto The
baidis , vel tuperioris Aegypti , vox eadem fcribitur
KHULE (Keme vel fecundum vulgatam pronuntia
tionem Kame ) vti in Actis Apoftolicis , in diale
dum hanc conuerfis , quae in Bibliotheca Bodleiana
" Oxonienfi feruantur cap. II, v. 1o. et cap. VII, v. 9.
10. etc. quae fcriptio ad nomen xauns , proxi
me accedit. Cum autem s Aegyptiorum fermo
ne dicatur cuftodire , conferuare, nunc iam clare patet,
XHLEYS , ( Kamephi ) fine vlla qualicunque muta
tione , nihil aliud fonare , quam cuflodem Aegypti.
Epitheton hoc dixi , aliquo fenfu , effe Vulcano Ae
gyptiorum proprium , cuius rei teftem do CICERO
NEM. qui Lib. III. de Nat. Deor. cap. 22. Secun
dus Vulcanus , inquit , Phthas, vt Aegyptii appellant,
quem Cuftodem Aegypti volunt. En. igitur Vulcanum
Niliacum Cuftodem Aegypti , quod Aegyptiace aliter
efferri non poteft , quam zaun , vel addita Grae
G corum
 98 LIB . I. CAP. IV.

corum terminatione xaun ? Facile tamen largior,

nomine eodem compellari etiam potuiffe Mineruam
ipforum , et Solem , aliaque Numina. Et nifi fallor,
tres illi DAMASCII Camephes , funt Aegyptiorum
Vulcanus , Minerua , et Sol. Hunc poftremum DA
MASCIVS perhibet , ex alio aliquo Camephi fatum
elle. Et vero in Theologia Aegyptiorum Sol perhi
bebatur Vulcani filius. Vide cap. II . §. 1. Vnde li
quet , per vnum ex Camephibus , Vulcanum omnino
intelligi. Satis certo ex his colligitur , Philofophos,
de quibus loquor , Cnephi nomen , cum illo Came
phis , confundere folitos fuiffe , et hunc , nifi modo
vtrumque, ab Aegyptiorum Vulcano , contra omnem
rei veritatem diftinxiffe , cum tamen Cheph , vel
Cnuphis , fuerit Vulcani , maximi Aegyptiorum Dei
cognomen facrum , quo folenniter colebatur , Came
phis vero epitheton , quo eundem Aegyptii veteres
ornare confueuerant.
S. 10. Satis nunc liquere arbitror, veteres Ae
Succeffu gyptiorum Sapientes , in Cnepho fuo , vel, Cnuphi ,
temporis immenfam bonitatem Dei venerari voluiffe , vel, quod
потен Спи .
phis, indi- eodem redit , Spiritum ipfum aeternum, ac infinitum,
tum etiam quatenus fe hominibus bonum , benignum, benefi
Nilo , et cum oftendit. Ceterum quando Niligenae , magni
Symbolis, tudinem diuinae erga fe bonitatis et beneficentiae ,
fertilita
sem eius de- ex fertilitate , quam Nilus exundans , regioni fuae
pingenti- quotannis adferebat , potiffimum aeftimare, ac quo "
bas, dammodo metiri femper folebant , factum hinc eft,
vt nomen hoc Cnuphis , id eft boni Dei , vel boni
Genii, etiam Nilo , aut Symbolis , fertilitatem eius
adumbrantibus , pariter inditum fuerit. Quod ad
Nilum fluuium attinet , teftem habemus PTOLOMAE
VM, qui Geograph. Lib. IV. cap . 5. in hæc verba
fcribit . Μέγα Δέλτα καλεῖται , καθὸ ἐκτρέπεται
ὁ μέγας ποταμὸς , καλέμενος ἀγαθὸς δαίμων. Μa
gnum Delta dicitur id, iuxta quod diuertitur magnus
fluuius
 CNVPHIS, AGATHODAEMON . 99

52
flauius , dictus Agathodaemon . Aegyptiis itaque Ni
lus , aut vniuerfus , aut ille eius alueus , qui infra
Memphin , ad leuam decurrens , per oftium He
racleoticum in mare illabebatur , dici etiam confue
DA verat ἀγαθὸς δαίμων , Aegyptiace xfibris vel

sh ndrys , Chnuphis. Idem illud nomen , fuper

fatio Aegyptiorum imponebat etiam cauris quibus
dam facratis, qui tanquam fymbola Nili adfcenden
tis, et fertilitatem terrae inducentis , paffim in Ae
gypto colebantur. Teftatur id luculenter AELIA
NVS de Anim. Lib. XII. cap. XI. Colunt et nigrum
taurum Aegyptii, quem Onuphim vocitant . Loci no
men, vbi nutritur , Aegyptii referant : ego propter as
peritatem omitto. En taurum facrum ! Aegyptiis di JA

aum Onuphim , id eſt. Ndrys , ( Enupbi , vel Anu

phi ) bonum, quae obferuatio eruditiflimum KOCHE
RVM non fugit. Locum , vbi is enutriebatur , cuius
nomen pronuntiatu valde afperum videbatur Aeliano,
ego auguror fuiffe Hermonthin , vel Hermunthin , vr
bem Thebaidis , cui hodie nomen eft Arment. De
hac enim vrbe Strabo commemorat p. 561. Hic et
bos nutritur , quem ad modum de tauro fuo loquitur
AELIANVS. Mentio eiusdem apud MACROBIVM
Lib. I. Saturnalior. cap. XXI. p. 212. In oppido Her
munthi, magnifico Apollinis Templo , confecratum Soli
colunt Taurum , Pacin cognominantes. Erat, cum pro
Pacin, legendum effe autumarem Pabacin. Etenim

Nabak, Pabaci, Graecis effet woλieds , vel rô

Naxos , id eft , Deus , in cuius tutela vrbs cenfetur.
Verum , vbi MACROBII verba cum AELIANO me
diate contuli , dubitare non potui, quin MACROBIVS
fcripferit Onuphin , quam vocem fibi plane non in
tellectam , librarii poftca corruperunt. De Tauro
Hermunthite , refert hoc MACROBIVS loc. cit. Per
‫ک‬
fingulas boras mutare colores affirmatur , et hirfutas
Gi fetis
CA:
 100 LIB. I, CAP. IV.

fetis dicitur in aduerfum nafcentibus , contra naturam

omnium animalium , vnde habetur vulgo imago Solis,
in * diuerſam mundi partem nitentis. Et id eft , quod
in Onuphi fuo iniratur AELIAN VS. ᾿Αντί αυτῷ
τρίχες ὑπερῶν τοῖς ἄλλοις εισίν . Pili in eo contra
quam in aliis vertuntur. Talia tamen , ne id dis
finulem, de Mneui etiam , tauro Heliopolitanofacro,
narrat E V SEBIVS Praeparat. Lib. III. c. XI. init.
§. 11. Et hunc ipfum taurum , religione Heliopo
Idem argu- litanorum confecratum , Mueuin , etiam cognomine
mentum Cnuphis , id eft boni Daemonis , paflim ornatum fuis
fe , non temere fufpicor. Id fubinnui auguror, quan
tur.
do veteres teftantur , Solonem , ' fapientiae ftudio al
lectum , in Aegyptum profectum effe , et inter alios **
facerdotem etiam Heliopolitanum audiuiffe , nomine
Vévwwv Pfenophin. Commemorant iidem , Pytha
**
goram quoque Heliopoli frequentaffe facerdotem ,
quem nominant "OwsOw , Oenuphim. Eudoxum etiam ,
Aftronomum poftea inclyti nominis , in Aegypto
vfum fuiffe magiftro Conuphi, auctor eft CLEMENS
ALEXANDRINVs Stromatum Lib. I. p. 303. Fuif
fe et illum facerdotem Heliopolitanum , fcimus ex
DIOGENE LAERTIO Lib. VIII. §. 90. vbi tamen
nomen hoc Ichonuphis effertur. "OTE SE OUVEYE
νετο ἐν ᾿Αιγύπζῳ ἰχονέφει ( ita legenduun ) τῷ ἡλιεπο·
λίτη , ὁ ῎Απις αυτ8 θοιμάτιον περιελιχμήσατο . Cum
vero in Aegypto moraretur cum Ichonuphi Heliopoli
****
tano , Apis illius pallium lingere vifus eft. Et
Eudo

#
Legere mallem aduerfam. Sed poterit tamen tolerari
lectio vulgata. Vide locum CAPELLAE citatum hic §. 1.
** PLVTARCH vs in Solone p. 92.
*** Idem de Ifide et Ofir. p. 354.,
**** Ita hic , forte per errorem nuovikov , Taurus Helio
politanus vocatur, cum ille femper Mneuis , taurus,
vero Memphiticus , Apis nuncupari confueuerit. Sed
monendum tamen etiam , fecundum alios Chonuphin,
magi
 CNVPHIS , AGATHODAEMON. 10I

Eudoxum fane , vna cum Platone , diſciplina vfum

097

fuiffe Sacerdotum Heliopolitanorum , teftatur etiam

STRABO Lib. XVII . p. 554, CLEMEN's vero A L E
XANDRINVS loc. cit. facerdotem illum Heliopo
litanum , quocum Plato familiariter conuerfatus eft,
Secbnuphin appellat. Monendum hic eft , quod alia
occafione * iam tetigi , Sacerdotes Aegyptios , faepe
C

f. Deorum illorum , quorum cultui erant confecrati ,

373 nomina adfciuiffe. Verofimile eft , id etiam feciffe
facerdotes illos Heliopolitanos , quorum modo vidi
mus , in hiſtoria Philofophorum Graecorum , men ·
tionem fieri. Et quid credere nos vetat , nominibus
hifce , quibus infigniti leguntur facerdotes illi Helio
politani , dignitatem ipforum facerdotalem defigna
tam fuiffe ? quafi nempe dicas Sacerdotem Cruphis,
vel Ichonuphis , quale quid de Pateneit , Sacerdote
Saitico , obferuaui fupra cap. II . §. 3. Fuiffe autem
facerdotes hos Heliopolitanos , tauro Heliopolita
rum facro , Mneuidi , qui per errorem μvnμovinov,
illic vocatur Apis , initiatos et confecratos , ex hifto
ria Eudoxi , quam fide DIOGENIS LAERTII re
tulimus , non obfcure colligi poterit. Paulo plenius
et accuratuis , nomen illud facerdotum Tauri Helio
politani, apud CLEMENTEM ALEXANDRINVM
fic exprimitur , Zéxv8Qis , idque verum et genuinum
nomen fuiffe auguror , quo facerdotes illi , Heliopo
litani nempe Mneuidis , generatim ab Aegyptiis in
figniti fuerunt. Eruditiflimus KOCHERVS , qui no
G3 men

magiftrum Eudoxi , Sacerdotem fuiffe non Heliopoli

tanum ; fed Memphiticum. Vide PLVTARCHVM de
IL et Ofir. p. 354. et de Genio Socratis p. 578. Et fic
LAERTIVS ipfe in verfibus , quos adducit , eodem
Libro § 91. et qui extant pariter in Anthologia Graecor.
Lib. I. cap. XXXVII . num . 24.
* Differt. VIII. de Terra Goſen §. 4. p. 94. 95. & in notis.
Adde hunc librum I. cap. III. §. 3.
102 LIB. I. CAP. IV.

men hoc non praetermifit , interpretatur illud Aegy.

ptiace ca- Ndrys Sachnuphi , id eft Scribam

boni Daemonis , docte profecto et acute ! Nam in N.
Teftamento , vox graeca reappareùs , Scriba , ab

interpretibus Coptis femper vertitur C8 . Et vero

in ordine Sacerdotum Aegyptiorum , quosdam fuifle,
peculiariter dictos Γραμματεῖς , Scribas et ίερογραμ
parels , Scribas facrorum , neininem , qui literas
has deguftauit , latere poteft. Effet igitur ΣέχνεΦις
Zéxves,
,
fecundum hanc expofitionem , Scriba facrorum Dei
Cnuphis. Illud vnicum tamen hic me turbat , quod
Χ in Σέχτεφις , videatur ad nomnen Diuinitatis
Cnuphis vel Chnuphis potius effe referendum . Vide
§. 6. et quae §. hoc dicta fuere. Hac ratione com
motus , mallem nomen iftud ita interpretari E

xédɣ¶s , Sechnuphi , vel eye - s - ПD8¶s ,

Se - ich - nuphi , vbi tamen prius i, abſorbetur , §. 6.
idque fonat | θεραπευτὴν τῇ ἀγαθῶ Δαίμονος , cul
torem boni Daemonis; Sed haec arbitrio vnius cuius
•
que libenter relinquo. Proxime ad hanc nominis
illius interpretationem accedit eiusdem fcriptio , quam
PLVTARCHVs nobis offert , Yévwis Pfenophis.
Addito nempe fola nota mafculini generis II , Vévw
Ψένω
Qis erit П- E- DOYS , P-ſche - anuphi,
quod fignificat cultorem boni (fub
intellige Daemonis.)

+ Sacerdotes Deorum Aegypti , paffim folent dici fa

suraj , ab AELIANO , SYNESIO , aliisque Scripto
ribus graecis .
0K

OLD
ASHM
CAP.
 103

CAPVT V.

De Tithrambone , vel Thermuthi Aegy

tiorum Numine , quod Graeci Heca
ten interpretantur .

§. I.
nupbidi Spiritui aeterno , bonorum omnium , quae Mala tri
hominibus eueniunt , auctori , de quo hactenus ftia Aegy
Cuph
egimus , dixi Aegyptios antiquos oppofuiffe Tithram- ptii Spiri
bonem , Numen iratum , hoininesque malis triftibus tui infini
non
varii generis , tanquain poenis promeritis afficiens , de ni
medi ate m
quo nunc differendum eft. Pfeudo- HERMES in Dia- tribuebant,
logo Afclepio , vtrumque hoc , et bonum , homini-fed Diui
bus dulce ac iucundum , et malum , quod timet at- nitati ordi
nis inferio
que perhorrefcunt , ad vnam fuam Ifidem refert, fiue ris.
nomine Ifidis totius Naturae parentem intelligat , fiue
etiam Numen aliquod dignitatis inferioris . Verba
eius , mox iterum citanda , haec funt. Ifin quam
multa bona praeftare propitiam ; quantis obeffe fcimus
iratam ? Verum haec tamen doctrina opus habet ,
quae nonnihil illuftretur . Nam quod ad bonitatem
et benificentiain attinet , eam Aegyptii , Spiritui , vti
funino , ita quoque optimo , citra ambages attribue
bant , quod ex iis , quae de Deo Cnuphi , capite fu
periori difputauimus , intelligi fatis ac perfpici potuit.
Sed de ira Numinis fupremi , quam * ex Graeco
rum quoque Philofophis , tantuin non omnes Deo
indignam effe iudicarunt , Aegyptii quoque fo
brie magis atque tecte videntur docere et difputare
irain
voluiffe . Etenim cum ipfi Optimo Numini ,
faeuam ,
G 4
• Videri poteft wARBVRTONVS , dans les Differtatio
nes de Mr. SILHOVETTE fur l' Vnion de la Reli
gion , de la Morale , et de la Politique Tom. II. Dis
fert. XI. p. 108. 109, etc.
 104 LIB. I. CAP . V.

faeuam , immitesque illius effectus directo adfcribere,

religioni fibi ducerent , omne hoc quicquid eft reii
cere maluerunt in diuinitatem aliquam ordinis et
dignitatis inferioris , quoddam veluti fupremi Nu
minis infrumentum , per quod voluntatis fuae de
cretum in actum deducat.Hoc enim ex doctri
na Aegyptiorum antiquorum, vti eam in fuperioribus,
ex fcriptorum fide dignorum teftimoniis delineaui, per
fe confequi , nemo eft , qui non intelligat.
§. 2. Diuinitatem illam , ad quam Aegyptii triftes
IllaAegypt. Numinis iufte irati effectus referebant , vernacula
am ipforum lingua dictam fuiffe Ambonem et Tithram
dicebatur
Titbr
bo, id eft, bonem, non praeter rationem, ex his EPIPHANII Col
ira furens ligo, verbis aduerfus Haerefes Lib. III. 1093. "Amor de
vel furo- τῇ τιθράμβω , Ἑκάτῃ ἑρμηνευομένη , ἕτεροι τῇ
remindens. Νέφθυϊ . ἄλλοι δὲ τῇ Θερμόθι τελίσκονται . Εt Ae
gyptiorum , alii quidem Tithramboni , quam Hecaten
interpretantur, alii vero Nephtby, ac alii Thermuthi
initiantur. Eft igitur Numen aliquod , religione
Aegyptiorum auita confecratum , Tithrambo nomine,
cuius tamen vix apud alium quenquam mentionem
inuenimus , idque Graecos Hecaten interpretari , te
ftatur EPIPHANIVS. Neque tamen Numinis hu
iufce cultus, tam rarus olim in Aegypto extitiffe pu
tandus eft , neque infrequentem apud fcriptores illius
mentionem occurrere videmus. Illius enim Numinis
veftigia gerunt nomina quaedam Aegyptiorum pro
pria quale eft пauß , P- Ambe , nomen in hiftoria
Monachorum Aegyptiorum minime ignotum . So
lebant autem Aegyptii, fibi fuisque , Deorum patrio
rum nomina plerumque imponere , quod ignotum
effe non poteft , moremque hunc gens illa feruare
perrexit, poftquam falutari luce Euangelica diu iam
fruita

Ita hic legere ipfe fenfus iubet. Et fic etiam inter

pres vulgatus vertit.
 TITHRAMBO , VEL HECATE. •
105

fruita effet. Nihil in hiftoria monachorum Aegypti

frequentius , nominibus Pl - or , Pi - amum , Anub,
Ifidori, fimilibusque aliis , quae a prifcis Aegyptio
rum Diis petita efle , etiam me non monente , qui
vis per fe fatis intelligit. Tale igitur nomen fuit
quoque P - ambo , quafi dicas cultorem Ambonis , vel
Tathrambonis , nam duo haec nomina re ipfa eodem
redeunt , eandemque rem fignificant . Qui in legen
dis Coptorum libris , aliquam operam pofuerunt, ve
ram genuinamque nominum horum fignificationem ,

nullo negotio confeftim affequentur. Etenim BDM

•
(Embon , vel Ambon) , Coptis dicitur ira , et non
nunquam ElBDN , ( Ambon) vti Exod . XXXII , 11.
Pfalmo CVI. 23. Quoties, in libris V. Teftamenti
Occurrit Gupòs furor , vt vertit vulgatus interpres
latinus, et Jupòs beyñs , furor irae , Copti femper.
adhibent vocem uВDN . Gen. XXVII , 44. Exod.

XXXII , 11. Pfalmo VI , 1. Itaque † BDI , Ti

ambon , iam per fe defignat deam , grauiter iratam,
ac quodammodo ira furentem . Neque etiam dubito,
quin a vulgo Aegyptiorum , Dea illa , faepius ita vo
cata fuerit. Sed paulo plenius id ipfum fignificat
toрH BDM Ti- thra - embon , vel Tibram
bon, quae vox exponi poteft , tum ira furens , tum
Et fic iam dudum
etiam , aliis furorem indens.
antehac , nomen hoc interpretati fumus.

§. 3. Obferuatione indignum non eft , in N. Te- Titbram

ftamento , vocem graecam iußguay , qua indica boni exacte
tur vehemens irae commotio , cum feuera commina refpondet
tione coniuncta , ab interpretibus Coptis , vbi fer . apud Grae
cos Βριμώ ,
G 5 mo cognomen
Dearum
quarun
Exercitat. de Rempbab p. 45. dam .
 106 LIB. I. CAP. V.

mo non eft de Chrifto Domino, verti folere RDN,

Ambon , vti Marci XIV , 5 ; Sed quando de Chrifto

adhibetur , alia voce fignificationem hanc ab ipfis
emolliri , vt v. gr. Matth. IX , 30. Ioan . XI , 33. 38.
Agnofcere mihi in his videor, difcipulos Diofcori Mo
nophylitae , quales a multis feculis in hodiernum vs
que diem funt Copti omnes , ideoque veriti forte
funt , Domino noftro tam vehementem irae commo
tae aeftum attribuere, atque voce BDM fubinnui

folet , quamuis tamen eidem plane refpondeat vox

graeca iußeua , qua non femel vfos effe Scripto
res Sacros, de Domino loquentes, libri eorum fidem
faciunt. Ex iis quae dixi , non inepte quis colligere
poffet , cum Tithrambone Aegyptiorum , conferri
recte omnino poffe Brimonem Graecorum. Eft au
tem Graecorum fermone Beu , cognomen, Deabus
nonnullis additum , et ἀπὸ τῇ βριμάθαι , ab irae
quadam vehementiori excandefcentia defumtum. De
Hecate, quam Graeci cognomine hoc ornare folent,
poftea videbimus. Cererem vero cognominé eodem
quoque infigniri nonnunquam confueuiffe , docet
ARNOBIVS , aduerfus Gentes Lib. V. p. 179. vbi de
Cerere ita, Ardefcit furiis , atque indignationibus
mater , Spumat , anhelat , exaeftuat , nec fremitum
continere tempeftatemque irarum valens , ex continua
paffione , BRIMO deinceps vt appelletur , affumfit : ne
que alia cordi eft res ei , quam vt audaciam filii , por
nis quibus potis eft , perfequatur. Non melius, quam
ex his intelligi poffe puto , quidnam Graecis Beuw,
cognomen Dearum apud Graecos non infrequens,
quidque adeo Aegyptiis Tithrambo , voci graecae
prorfus refpondens , et aequipollens , vere ac pro
prie fignificauerint.
S. 4. Quae cum ita fe habeant , credi non abs re
Titbram poterit, Tithrambonem EPIPHANII, Numen illud effe,
bonem quod
 TITHRAMBO , VEL HECATE. 107

quod Graeci, de Aegyptiis loquentes , Nemefin etiam Graeci in

ppellare folent. Nam inter Aegyptiorum Numina, terpretan
ili Nemefin quoque numerant. Referebant ad hocce tur Neme
Numen Aegyptii Planetam Saturni , et hunc ab illofin.
denominabant. ACHILLES TATIVS in Ifagoge
in Arati Phaenomena p. 136. (in Vranologio PETAVII)
ó -
Τῇ Κρόνε ὁ ατὴς — παρὰ᾿Αιγυπ ]ίοις Νεμέσεως αςής .
Saturni fellam , Aegyptii vocant Nemefis ftellam.
Meminit Deae huius etiam PLINIVS , vbi de Laby
rintho Aegyptio Lib. XXXVI. c. 13. hoc commemo
rat , quod Templa omnium Aegypti deorum contineat,
fuperque Nemefes quindecim aediculis incluferit , ficuti
non in antiquioribus modo ; fed etiam Harduiniana
Editione legitur. Inde igitur eft Neuercov , id eft
Templum Nemefis, cuius de rebus Aegyptiorum lo
quens , mentionem facit STEPHAN VS , in articulo,
Icev. Neque etiam dubium effe poterit , quin ab
hac Nemefi , nomen acceperit Nemefion Aegyptius,
Martyr in Perfecutione Deciana, de quo EVSEBIVS
Hift. Ecclef. Lib. VI. c. 41. Si credimus NICOMA
cno Gerafeno in Θεολογομένοις ἀριθμητικῆς , apud
PHOTIVM in Bibliotheca Cod. CLXXXVII. p. 464.
et auctori Anonymo Graeco , de eodem argumen
to, p. 33. Nemefis haec Aegyptiorum eadem fuit.
cum eorum Bubafli , de qua Lib. III. pluribus diffe
remus ; nos vero infra hoc ipfo capite afferemus,
Tubramboném certo refpectu eandem habendam effe
cum Bubafti , quod ea, quae hic affero , non parum
confirmat. Cum vero Nemefis Graecorum Poëtis et
Mythologis dicta fuerit Dea , iuftitiae vindex , iufta
ira in improbos omnes, ac fuperbos praefertim , in
cenfa , non vtique invita Minerua , Graeci Tithram
bonem Aegyptiorum , cum fua Nemefi conferre , illi
que huius nomen , data occafione , imponere potu
erunt.

§. 5. Ve
 108 LIB. I. CAP. V.

§. 5. Verum inhaereamus potius teftimonio EPI

Epiphani- PHANI1 , Tithrambonem graece interpretantis He.
us eandem
interpreta caten . Τιθρομβω , inquit Ἑκάτη ἑρμηνευομένη . Τί
tur Heca thrambo, finomen hoc graece interpretari velis, eft He
ten. cate. Quae tamen interpretatio a priori , quam de
dimus §. 4. vix differre putanda eft. Nam et He
caten , certo fenfu eandem effe cum Nemefi , et pro
eadem habitam fuiffe , ex auctore Anonymo ☺εØÀ¤~
γεμένων ἀριθμητικῆς p . 33. fatis liquere poteft. He
caten porro talem nobis depingit Theologia Graeco
rum mythica , vt Tithramboni Aegyptiorum , quae
defignat, vt oftendimus , ira furentem , et aliis etiam
furorem indentem, examuffim refpondeat. Inde nam
que eft , quod eam nobis Poëtae , vt horrendam et
terribilem repraefentare confueuerint. VIRGILIVS
quoquè eam Furiis vltricibus adiungit Aen. Lib.
IV. 609.

Nocturnisque Hecate triuiis vlulata per vrbes

Et dirae vltrices -

ad quae SERVIVvs poft alia, etiam haec annotat. He

caten autem inuocat caufa vltionis. Vnde et Furias
vocat. Vides igitur Hecaten , horrendam malorum
vltricem, et dirarum Furiarum fociam. Quod, quid
quaefo aliud eft , quam Aegyptiace Tithrambo ? In
ter hanc poftremam igitur , et Hecaten Graecorum,
comparationem hanc inftituit APVLEIVS , Lib. XI.
-
Metam. poft. init. Siue tu Ceres — feu nocturnis plu
latibus horrenda Proferpina , triformi facie , laruales
impetus comprimens . Pertinent eodem haec MARTI
ANI CAPELLA E, quae ad Hecaten non minus, quam
tant , de Nuptiis Philol. Lib. II. p. 41.
ad Ifidem fpe&
Triformis etiam difcolorque vertigo terribili quadam
maieftaterutilabat. Quae licet cornigera et afpera vide
retur , egeftionibus : opportune tamen & felem & cer
vam , etiam conuerfiones bis binas vultibus praeferebat.
Ita
 TITHRAMBO , VEL HECATE. : icg

Itaet VALERIVS FLACCVS Argonaut. Lib. V. v. 399.

Sacraque terrificaefupplex mouet irrita Nocti.
Vbi per Noctem intelligenda Hecate. Apte fatis
haec omnia Tithramboni Aegyptiorum conueniunt.
§. 6. Id vero hic inprimis obferuatione dignum Hecate a
arbitror, quod Beu , cognomen Deabus maiorem Graecis co
in modum iratis tribui folitum , de quo §. 3. ex fen . gnomina
tur Βριμώ ,
tentia Graecorum , Hecatae proprium quodammodo id vero de
erpeculiare fuerit. LYCOPHRONI igitur in Caflan gyptiace eft
dra v. 1176. Hecate audit Tithram
- bo.
Βριμώ τείμορφος
Brimo triformis
Ad quae Poëtae verba haec commentatur TZETZES
in Scholiis. Βριμὼ ἡ αὐτὴ ἡ Ἑκάτη , ὅτι Ερμῆν ἐν
κυνηγεσίῳ βιάζοντα αυτὴν, ἐνεβριμήσατο , καὶ ἔτως
ἐπαύθη · Καὶ ἡ Περσεφόνη Βριμώ λέγεται · δοκεῖ δὲ
ἡ ἀυτὴ εἶναι Ἑκάτη καὶ Περσεφόνη , Brimo cadem
eft, quae et Hecate dicitur. Appellata autem eft Brimo,
id eft, ira frendens , quod Mercurio , qui ipfi inter ve
randum vim obtulerat , graui ira commota , minata
fuiffet, ita vt a coepto defifteret . Etiam nomine eodem
Proferpinam compellant . Videtur vero haec et Hecate
Dna eademque effe. Qualia etiam apud * alios Gram
maticos Graecos leguntur. Non poffum tamen mihi
temperare , quin haec doctiffimi in APOLLONII
Rhodii Argonautica Scholiaftae verba adfcribam , ad
Lib . III . v . 860. Βριμὼ δὲ Ἑκάτην προσηγόρευσε ,
διὰ τὸ φοβηρὸν καὶ καταπληκτικὸν τῆς δαίμονος , καὶ
**
φάσματα ἐπιπέμπειν τὰ καλύμενα ἑκαταῖα · καὶ
πολλάκις μεταβάλλειν τὸ ειδος , διὸ καὶ Ἔμπεσαν
καλείθαι

Vide Etymologici Au&

torem in voce Beu , vbi tamen
Hecates nomen excidit , quod illic reftituendum ; et
TZETZEN in Lycophron. v. 698. Adde APOLLO
NIVM Rhodium Argonaut. Lib. III. v. 860, et 1209.
** Hic quaedam , fenfu id flagitante , correxi.
 IIO. LIB. I. CAP. V.

xaλday. Poëta Hecaten Brimo appellat , quoniam

formidanda eft , et terrorem incutit , ac laruas quoque
immittit, quas vocant Hecataeas. 1 Saepe etiam for
mam mutat , vnde Empufa nuncupari folet. Βριμώ
igitur Graecis potiffimum eft Hecates cognomen. Cum
vero vox ifta graeca Beuw, vt monui §. 3. Aegy
ptiace vix aliter, certe non melius, reddi poffit, quam

т
† орра
a μлеВ он
вo n Ti-thra - mbon , liquido perfpici
tur, quam bene et conuenienter EPIPHANIVS Ti
thrambonem interpretetur Hecaten.
§. 7. Quando vero EPIPHANIVs Tithrambonem
Hecate Ae- interpretatur Hecaten , intelligit illud Aegyptiorum
gyptiorum Numen , quod Graeci cum Hecate fua conferre fo
eft Luna, lent , quia aliquam vtriusque Numinis inter fe con
fiue fis venientiam fibi deprehendiffe vifi funt. Nonnun
irata, quae
bominibus quam Graeci , Venerem Aegyptiorum , fiue Deam
malainfer- ipforum Athor nomine Hecates defignare folent, quo
re credeba- niam vtrumque illud Numen , et Aegyptiorum et
tur. Graecorum , Numen eft nocturnum et tenebricofum,
quod iam indicauimus cap. I. §. 13. Sed in vniuer
fum , quia certum eft , Hecaten Graecorum , effe
Lunam , dubitandum non videtur , quin Aegyptio
rum quoque Hecate , quam nempe Graeci fic appel
litant , fuerit Ifis , fub quo nomine , olim Nili acco
las , Lunam veneratos effe nouimus. Adduximus
iam fupra haec APVLEII verba, quibus Ifidem alloqui
tur. Siue tu Ceres - feu nocturnis vlulatibus bor.
renda Proferpina ( vel Hecate) triformi facie laruales
impetus comprimens. Eft igitur Tithrambo , iratum
illud Aegyp tioru m Numen , ipfa Ifis ; et certe igno
tum non eſt , qnanto pere illius iram , Aegyptiorum
filii reueriti fuerint . Pfeudo- HERMETIS ea de re
verba , ex Dialogo Afclepio , aliquoties iam allata,
iterum ; fed paulo pleniora nunc adfcribemus , vt eas
dem opera mendum , quod illa occupauit , tollamus.
Ea
 TITHRAMBO , VEL HECATE. HI

t, qan Ea ita fonant p. 99. Edit. Elmenhorſtii : Ifin vero et

WASGO Oftrin, quam multa bóna praeftare propitiam, quantis
eti obeffefcimus iratam ? Vbi legendum effe , Ifin vero
xorem Ofiris, quam multa etc. et res ipfa fatis mo
omenC pet, et AVGVSTINVS docet , qui verba haec , vt
3. A correximus , adfert , de Ciuit. Dei Lib. VIII. c. 26.
ofit, Eo quoque digitum intendit PERSIVS Sat. V, 186.

Laufast
10_hh
John.
To per Hinc grandes Galli , et cum fiftro lufca facerdos

??&
Incuffere deos inflantes corpora. -
NIV
Ad quae haec obferuat IS. CASAVBONVS: Incu
tere proprie ivorcier , quatere arma ad terrorem : ita
Typtie ifti terrore fuorum deorum , infirmos animos imple
infert bant. Syri homines atque Aegyptii obnoxii erant vice
er led ribus tetris, quae vocatafunt Aegyptiaca acfyriaca.
No Sed homines fuperftitiofi, naturalibus caufis neglectis,
ueD abira Deae Syriac Syri, Ifidis Aegyptii, fibi vlcera illa
lent, veniffe perfuadebant. Magna praefertim * femper
ioru fait **, eftque hodie in Aegypto coecorum multi
ic a tudo, vt non illepide nuper *** nonnemo dixerit,
br
7 VIS Agyptum vocandam effe regionem coecorum. Quino .
Im, ftra aetate Aegyptum adeunt , et ad fingularia , quae
ibí obferuanda occurrunt , prudenter inueftigandum,
egy
animum appellunt , coecitatem hanc tot hominum,
C
non modo mirantur , fed illius etiam rationes natura
Jovic les nobis exponere fatagunt. At olim homines , fu
Jos perftitiofi , rei huius nullam aliam inueniebant cau
usb fam, quam iram Ifidis fuae , vel Tithrambonis . Ta
12 les funt, quos IVVENALIS ita loquentes fingit Sa
VES tyra XIII , 91.

13 Hie
Co
Ce DIODORVS SICVLVS Lib. I. p. 22. Edit. Wechel.
" NICOLAI Principis RADZIVIL 11 Peregrinatio Hie
rofol. Epift. III. p. 159. MAILLET Defcription d' Egy
gypte Part. I. p. 18. Edit, 8v.
AT *** GRANGIER Relation du voiage fait en Egypte p. 22.
 312 LIB. I. CAP. V.

Hic putat effe deos , et peierat , atque ita fecum:

Decernat quodcunque volet , de corpore noftro
Ifis , et irato feriat mea lumina fiftro ,
1 Dummodo vel coecus teneam, quos abnego, nummos.
Rem eandem tangit OVIDIVs Lib. I. de Ponto .

Ep. 1. 51.
Vidi ego linigerae Numen violaffe fatentem
Ifidis , Ifiacos ante federe focos.
Alter ob buic fimilem priuatus lumine culpam,
Clamabat media , fe meruiffe, via.
Talia coeleftes, fieri praeconi- gaudent
Vtfua, quid valeant , Numina, tefte probent.
Et LVCILIVS in Epigrammate Anthol . Lib. II. cap.

XXII. num. 4.
Ἦν τιν᾽ ἔχῃς ἐχθρὸν Διονύσιε , μὴ καταράση
Τὴν Ἶσιν τέτῳ , μηδὲ τὸν Αμφικράτη
Μηδ᾽ εἴτις τυφλὸς ποιεῖ θεόν . Αλλὰ Σίμωνα
Καὶ γνώσῃ τὶ θεὸς , καὶ τὸ Σίμων δύναται
Si quem babeas inimicum Dionyfi , ne impreceris
Ifin illi , neque Harpocratem,
Neque alium , fiforte coecos faciat , deum ; fed Si
monem medicum.
Et intelliges , quid Deus , qurdue Simon poffit.
Quam poteftatem Aegyptii in Ifide fua reuerebantur,
eam Poëta hicce liberaliter etiam Harpocrati , aliis
que Diis , quos nor nominat , attribuit.
S. 8. Neque tamen exiftimari debet , Graecos et
Mala quae- Aegyptios , quando coecitatem aliaque corporis
dam fingu mala irae terribili Hecates fuae atque Ifidis in acce
laria, acfi ptis tulerunt , pofthabitis caufis rerum naturalibus
cunctis , vnice fuperftitioni ftolidae ac prorfus coe
gillatim
i examin-
infani
orir , cae hic indulfiffe. Nam fabulae illae , quas de ira
fluxulunae Hecates ac Ifidis tremenda , Poëtae Graecorum , et fa
veteres exi- cerdotes Acgyptiorum , in vulgus fpargebant , ad in
ftar
 TITHRAMBO , VEL HECATE. 113

ftar corticis cuiusdam , placita Phyfiologiae gentiumftimabant.

illarum occultabant. Hecate nempe Graecis , ficut Hinc luna,
apud Aegyptios Ifis , fymbolum erat Lunae , in quo tici.
huius virtutes et effectus venerabantur. Lunam vero
hominibus , vti bona innumera , ita mala quoque
plurima immittere , gentium omnium femper , olim
opinio fuit. Si quis furore quodam correptus, gra
uiter infaniret, eius rei culpa , in Lunam , tanquam ,
caufam, coniiciebatur. Apud SOPHOCLEM igitur,
in Aiace flagellifero , furor huius et dementia , Lunae
attribuitur , tanquam ab illa impulfus fuiffet v. 172.
etc. Eam ob rem ipfa haec infania v. 244. appellatur
Sauwy , a Daemone quippe , fiue Deo , Luna videli
cet , ei iniecta. Id etiam vetus Poëtae huius inter
pres graecus ad v. 172. obferuat ras tomas yog Twν
μαινομένων ἐκ σελήνης νοσῶν ὑπετίθενται , διὰ τῶν
εκτείνων δεσπόζειν φαντασμάτων. Plerique eorum,
qui infania laborant , morbum illum ex Lunae influxu
tontraxiffe exiftimantur , quia illa laruis fpećtrisque
nocturnis praeeft . Hecatae, id eft Lunae , id iplum
etiam tribuit EVSTATHIVS in Iliad. A. pag. 87.
Την Αρτέμιδι, ταύτον δ᾽ εἰπεῖν Ἑκάτη , καὶ μαινίδα
θύεθαί φασι , διὰ τὸ δοκεῖν μανιῶν αἰτίαν εἶναί τισιν .
ὡς διον εἰπεῖν τοῖς σεληνιαζεμένοις . Dianae , vel, B
quod idem eft. Hecatae , maenam pifcem facrificart
aiunt , quia videtur quibusdam effe infaniae caufa , ve
exempligratia illis, qui Lunatici dicuntur. Hinc Luna
ipfa apud NONNVM Dionyfiac. Lib. XLIV. p . 758.
Edit. graec. Plantin. ita de fe inquit.
G ἐιμὶ δὲ μήνη

Βακχιὰς ἐχ ὅτι μένον ἐν αἰθέρι μῆνας ἑλίσσω ,

Αλλ ' ἔτι καὶ μανίης μεδέω καὶ λύσσαν ἀγείρω .
- fum vero Luna

Bacchias, eo quod non folum in aethere menfes voluo,

Sed quod etiam infaniae praefum , et rabiem excito.
Quod fi iam hoc in Tithrambone fua fpectarunt Aegy
H ptii,
 LIB. I. CAP. V.
114

ptii , nomen iſtud non'ideo tantuin geffit , quod ipfà

graui ira percita effet ; verum quod aliis etiam furo
rem iniiceret , id enim indolem vocis huius quoque
permittere , obferuauimus §. 2. Tritum ceteroquin
fatis atque vulgatum eft , illos , in quibus faeui Lu
nae irafcentis effectus cum maxime confpicui effent,
a veteribus idcirco dilos fuiffe σεληνιαζομένες , id eft
Lunaticos , quorum non femel in Tabulis N. Teftam.
mentionem fieri nouimus. De illis IV LIVS FIRMI
cvs loquitur , Mathef. Lib. IV. cap. VII. pag. 93.
Si vero a Mercurio per diem defluens Luna ad Satur
num feratur , faciet mendicos , pauperes , pannis obfi
tos -- Facit plerumque Lunaticos , autfacrarum vale
tudinum vitiis oppreffos , caducos quoque , ac mifera
commotione dementes. Et MACROBIVS Saturnal.
Lib. I. c. XVII. p.191. Foeminas certis afflictas mor
bis Σεληνοσχήτος , et Αρτεμιδοβλήτες ( ιâ eft percuf
fos a Luna vel Diana , vel , quod idem eft , Hecate)
vocant . Placent vossi hac de re verba , de Orig.
Idol. Lib. II. c . XIX. quae apponere non grauabor.
Hacc oftendunt, Lunae etiam vim nocendi ineffe . Quin
ex ifto Nationes vim eius diuinam colligebant : vt quae
& fui cultoribus bene facere , et negligentes fui poffet
vlcifci. Tanto igitur magis eius metuebant iram , ne
offenfa , aut elementis , aut fatis, aut animantibus , aut
familiae damnum daret. Quae fine dubio eorum
plane perfuafio fuit in Aegypto , qui Numen Ti
thrambo placandum fibi atque propitiandum effe

putarunt .
§. 9. Supereft vnum , quod tacitus praeterire
Cumprimis nequeo. Hecaten veteres Graeci Symbolum effe vo
id tribue luerunt Lunae , non tam generatim fpeâatae , quam
batuinibu
fitud s quatenus illa viciffitudinibus continuis obnoxia eft.
r vicif
Lunae, five Etenim modo oculis noftris plena , rotundo orbe, mo
plenae ,fiue do corniculata apparet , modo eam cernimus , cre
decrefcen- fcentem , modo vero decrefcentem . Eaque ratio
eſt
 TITHRAMBO , VEL HECATE. 115

eft, quod eam veteres Tgiuogov , vel triformem tis fiue cre
pallim appellarent. Gloffae vetuftae graeco latinae fcentis.
notant. Teiuogos
Τζίμορφος ,, Exarn, Triuia, HORATIVS
Lib. III. Carmin. Od. XXII.

Montium cuftos, nemorumque virgo ,

Quae laborantes viero puellas
Ter vocata audis , adimifque letho
Diua triformis.
Ideoque VIRGILIVS eam app llat Lib. IV. Aen. 5it.
Te geminamque Hecaten , tria virginis ora Dianae.
Et APVLEIVS , fupra iam ad teftimonium vocatus,
borrendam Proferpinam , triformi facie laruales impe
tus comprimentem. Triformis illa Hecates facies tria
illa eius ora , fymbolice denotabant varias , quas in
Luna obferuamus , mutationes ac viciffitudines . Sic
ARNOBVIS rem hanc explicat Lib. VI. p. 196. Luna
femper in motu eft , et ter denas facies in reftitutione
accipit menftrua. Clarius etiamnum CLEOMEDES de
Meteoris Lib. II. c. V. p. n . Edit, BALFOREN

Οι παλαιοὶ τρία εἶναι περὶ τὴν σελήνην σχήματα ἔφη ·

σαν, τὸ μηνοειδές , τὸ διχότομον , τὸ πεπληγωμένον .
Ὅθεν καὶ τειπζέτωπον τὴν Αρτεμιν ποιεῖν ἔθος ἐςίν.
Veteres dixere , tres effe figuras Lunae in cornua cur
Batam , d midiatam , ac plenam. Vnde et confuetudo
ft, trina facie Dianam effingere. Cui iungi poterit
EVSEBIVS de Praepar. Euang. Lib. III. c. XI. p. 113.
Et hifce quidem Lunae viciffitudinibus , veteres cum
maxime in acceptis ferre folent morbos, et mala Lu
naticorum. Obferuat id 181 DORVs Origin. Lib. X tub
lit. C. col. 1072. Caducus a cadendo dictus , id eft
Lunaticus , eo quod certo Lunae tempore patiatur. In
Gloilis PAPIAE legimus. Lunatici dicti , quod pro
Lunae curfu , comitantur eos infidiae daemonum. Ple
rique autumabant, id fieri luna crefcente, vnde apud
LVCIANVM in Toxari p. 72. Edit. Salmur. de mu
liere quadam legitur . Ἐλέγετο δὲ καταπίπτειν πρὸς
H 2 τὴν
 116 LIB. I. CAP. V.

τὴν σελήνην αυξανομένην . Dicebatur etiam, quod

crefcente Luna , malo caduco obnoxia effet. Hinc fine
dubio eft, quod interpres Arabs Matth. IV, 24. T8s
σελnviaCoμéves reddiderit, ruentes in principiis luna
tionum fiue Menfium , et Matth. XVII , 15. vocem
graecam enviάET , ita circumfcribendo verterit,
vexatur valde in principiis lunationum , quod oppor
tune obferuat vossi vs de orig. Idolol . Lib. II . c . XIX.
qui tamen ibidem haec addit. Maxime vero pleni
lunio infeftantur, cuius rei rationem phyficam vir do
tus illic fuppeditare nobis conatur , omniaque ex te
ftimoniis veterum probat. Quibus addi poteft
MATTH. MARTIN11 Etymologicon , in voce Luns
ricus pag. 228. Edit. Belgic, et iftud Pfeudo - CLE
-
MENTIS , in Recognit. Lib. IX. cap. 17. Mars
id
Lunafuper eum veniente plena , efficit daemoniacos ,
eft , lunaticos.

S. 10. Antequam argumentum hoc de Tithram.

Eadem bone penitus abfoluam , aliquid operae pretium fuerit
cum Ti
thrambone addere , de Termuthi, cuius EPIPHANIVS , in loco,
videtur quem adduxi §. 2. coniunctim cum Tithrambone me
-
fuiffeDea minit. Verba eius funt. Ao dè dε Tỷ Tidgaμße
Τιθραμβῳ ·
Thermu- ἄλλοι δὲ τῇ Θερμύθι τελίσκονται. Aegyptiorum ali
this, id eft qui Tithramboni - - alii vero Thermuthi initiantur.
mortifera. Merito hinc colligimus , fuiffe Numen aliquod genti
Aegyptiorum patrium , quod lingua fua Thermuthin
dixerint. Apud 10SEPHVM Antiq. Lib. II. cap. IX.
et X. Edit, nouiff. illa Regis Aegyptiorum filia, quae
Mofen paruulum , ex aqua feruatum educauit *,
Thermuthis audit , quod fi verum fuit , foeminae il
lius

ARTAPANVS fcriptor peruetuftus , apud EVSEBIVM,

Praepar. Lib. IX. & 27. eandem vocat Merbin, a qua
et Meroë, vrbs Aethiopiae dicta fuerit. Addit ibidem
Merbin hanc ab indigenis, non fecus atque Ifidem coli.
 TITHRAMBO , VEL HECATE. 17

lius Principis nomen81 tractum eft, more Aegyptiorum,

iam tum recepto , ab illa Dea, cuius videmus EPI
PHANIVM mentionem inieciffe. Vnde conftat , le
ationem nominis huius in IOSEPHO , ab. HADRIANO
RELANDO , viro doctiffimo , minime fuiffe follici
tandum , vt quae rectiffime fe habeat. In Aegypta
inferiori , alueus ille Nili , qui per oftium Sebenny
ticum fe in mare effundit, apud PTOLEMAEVM Ge
ograph. Lib. IV. c. V. p. 123. aliquoties vocatur
DegusFinos , quod in verfione latina , nefcio quare
femel iterumque redditur Phermuthiacus , cum fe
cundum lectionem graecam , fcribendum effet Ther
muthiacus. Et hicce alueus , de quo non eft , quod
dubitem , a Thermuthi Dea , nomen accepit , vti nec
minus , fic enim arbitror , Pharmuthi menfis Aegy
ptiorum , qui in ipforum anno fixo , maximam par
tem Aprili noftro refpondet. Etiam in Martyrologio
Romano , ad d. IX. Iul. commemoratur Patermu
thius , Martyr Alexandrinus , cuius nominis eadem
ratio eft. Defignat enim Thermuthiacum , vel eum,
qui Thermuthi confecratus eft , de cuius generis no
minibus dixi aliquid §. 2. Si nomen Diuinitatis hu

ius Aegyptiacum fub examen vocemus , deprehen

dimus , id fignificare Javarn@ógov, mortiferam , quae
hominibus poenae loco mortem infligit. Nam Dr

(mu) Aegyptiorum filiis fonat meri , œWDST

(mour) vero eft1 mortuus , fed et mori 1 Cor. XV, 31.
EP ( er) porro fenfum habet caufalitatis , vel faci

endi. Erit igitur Ep-LiDST (er - mouth) et cum

nota foeminini generis -Ep- WDT, (M- er

mout) quae mortem infert , vnde Graeci , addita ter
minatione domeftica , fecerunt Thermuthin. Vel
potius dixero , nomen hoc compofitum effe ex

MD8 (mu) mori, et EP (er) quod, vt dixi, ſenſum

H 3 caufa
 118 LIB. I. CAP. V.

" caufalitatis, et faciendi habere faepius folet ; fed non

nunquam etiam plane otiatur , et nihil fignificat,

Epudo igitur recte verti poteft mori. Porro † (11)

fignificat dare. Effet itaque ⇓ -Ep- Do Ther

muthi , vel addita terminatione graeca , Thermuthis,
Dea , quae mortem dat , vel infert , aut mortifera,
Θανατηφόρος . Poteft ex his perfpici , fuifle Ther
Javarn@ogos.
muthin tale Aegyptiis Numen , quod putabatur , ho
mines debitis poenis afficere , ipfisque pro merito
mortem infligere. Et tale quid fubindicare Tithram
bonis quoque nomen , ea quae in fuperioribus, hanc
in rem adduximus , palam faciunt.
$. n. Quod fi vero AELIANVM audimus , non
Eius fym tam Ifidi ipfi nomen Thermuthi fuit , quam potius
bolum erat, afpidi illi , quae tum in fidis , tum in aliorum deo
quaedam rum Aegyptiorum capitibus, ceu ornamentum fingu
aspidum
Species, lare, confpicitur. Ita enim is Lib. X. de Animal,
2
prae ceteris C. 31. Τὴν δὲ Θέρμεθιν ἀσπίδα , ᾗ ὄνομα ἀιγύπτιοι
mortifera , ἔθεντο τῦτο , ἱερὰν ειναί φασι , καὶ σέβεσιν αυτὴν ὁ
dida etiam ἐκεῖθι , καὶ τῆς Ἴσιδος τὰ ἀγάλματα αναδᾶσι ταύτῃ ,
Thermu
this. ὥς τιν διαδήματι βασιλείῳ . Afpidis genus vnum
Thermuthin Aegyptii nominant. Hanc facram effe
aiunt , et fumma religione colunt. Itaque ea Ifidis
fimulacra , tanquam regis quodam diademate coro
nant. Et notum fatis eft , ex Aegyptiorum , quae
fuperfunt, monumentis , Ifidis fimulacra , afpide,
tanquam decoramine praeftanti , ornari folere, ideo
que Deam hanc oVIDIVS fic alloquitur Lib, H, Amor.
Eleg. XIII.
Per tuafiflra precor , per Anubidis ora verenda
Sic tua facra pius femper Ofiris amet
Pigraque labatur circa donaria ferpens.
Idem afpidem hancce ita depingit Metam : Lib. IX. 687.
-inerant lunariafronti
Cornua , cum fpicis nitido flauentia auro,
E
 TITHRAMBO , VEL HECATE. 119 1

Et regale decus - et mox

Plenaque fomniferi ferpens peregrina veneni,
Quibus , vt alia iam omittam , iungi poffunt haecce
VALERII FLACCI, Argonaut. Lib. IV. 416.
- baec procul lo

Spectat ab arce Phari , iam diuis addita, iamque

Afpide cincta comas —
Qui tamen vetufta gentis Aegyptiae monumenta , ac
vel vnam Tabulam Bembinam quae vulgo Ifiaca vo
catur , oculo attento contemplatur , eum fugere non
poterit, non Ifidis tantum ; fed reliquorum etiam in
Aegypto Numinum capita , afpidis figura exornari
confueuiffe. Idque videmus etiam ab HORAPOLLINE
monitum Hieroglyph, Lib. I. c. I. qui tamen obfer
vat , ferpentem huius fpeciei Aegyptiis dici Vraeum,
vel, vt alii codd. habent , Vbacum , qua de re plura
differendi locus hic non eft. Sed ab hoc fiue Vraeo,
fiue V'baco , diuerfa fuiffe videtur Thermuthis AELI
ANI , quae fimulacris forte folius Ifidis , et , vt ego
quidem exiftimo , quibusdam tantum , propria fuit.
Quando nempe Aegyptii Ifidem , vt iratam fcelerum
vindicem , oculis populi fiftere volebant , capiti illi
lius aspidem adiungebant , quae peculiari nomine
Thermuthis , id eft mortiferae defignabatur. Hanc,
vt verofimile eft , OVIDIVS in animo habuit , vbi
eam vocat pigram , deque ea etiam canit
Plenaque fomniferi ferpens peregrina veneni
Dum vocat peregrinam , fatis innuit , eam Aegyptio
rum regioni extitiffe propriam. Quamobrem vero
Afpidibus his, nomen Thermuthis , id eſt mortiferae,
impofitum fuerit , AELIANVS nos docet Lib. VI. c. 38.
Inuictum huius ferpentis venenum eft -- Amplius qua
tuor horas, quos momorderint , viuere non poffunt. Vide
eundem Lib. IX. c. 11. 62. et PLVTARCHVM in vita
Antonii p. 955. Adde HORA POLLINIS Hierogly
H 4 phica
320 LIB. I. CAP. V.

phica Lib. I. c. I. et LVCANVM Pharfal. Lib. IX.

700. etc. Rationem vero , propter quam mortifera
haec afpis , Ifidi fingularem in modum confecrata fo
erit , AELIANVs ita explicat Lib . X. e 31. Dicunt
Ifidem afpidem eam fceleratiffimis hominibus immittere,
et paulo ante afpidem hanc, vt iuflitiae perſpicaciffimae
Symbolum, nobis repraefentauerat. An igitur haec
Ifis , non eadem eft clariffime cum Tithrambone, irata
fcelerum vindice ? fed quatenus eam Aegyptii , a
peculiari Afpidis mortiferae fymbolo, etiam Thermu
thin , id eft mortiferam cognominarunt .
§. 12. Ex omnibus, quae hucusque difputauimus,
facile eft colligere , Tithrambonem , et, vti auguror,
Termathin etiam , effe Lunam , quam Aegyptii fub
Ifidis nomine reuerebantur, quatenus varias continuo
viciffitudines fubit , fupremumque Numen his ipfis
illius viciffitudinibus vtitur , ad homines , ira fua et
poena dignos , pro meritis caftigandum , et fic in
viam meliorem reducendum. Id enim loca, §. 7.
illata liquido docent. Vti vero Ifis nomen fymboli
cum Aegyptiis erat , quo vim eius atque poteftatem
in genere, et quidem vim eius beneficam proprie ad
umbrarent , ita iidem Numen hocce Lunae , fub alio,
Bubafeos nempe , nomine colebant , quando nempe
diuerfas illius mutationes ac viciffitudines , earumque
effectus mente contemplabantur, quod Libro III. plu
ribus adftruemus. Eft igitur Tithrambo , et confi
militer , vti mihi perfuadeo , Termuthis , Aegyptio
rum Bubaftis , fiue Luna, faciem continuo immutans ;
fed quatenus per has ipfas mutationes , fcelera quo
que hominum vlcifcitur , deque ipforum criminibus
vindi&am fumit. Id vox Aegyptiaca Tithrambo, vt
§. 2. eam explicuimus , manifefto vnumquemque do
cet. Id Graecorum quoque Hecate fymbolice de
fignat , de quo neminem dubitare finunt , quae eam
in rem , adductis teftimoniis veterum plurimis , §. 5.
et 6.
 da
1

datak
TITHRAMBO , VEL HECATE. 121

mev
Litet 6. adftruximus. Et hanc Tithrambonem , fi recte
coniicio , Tabula Bembina , vel Ifiaca , nobis in ima
crgine exhibet , fegmenti primi Figura illa , qaue
Din Editione Frifii Amftelodamenfi , litera L. infigni
ta eft, qua de re plura forte aliquando ad ipfam Ta
bulam dicemus. Sed repetendum tamen hic , quod
artin antecedentibus toties afferuimus , Aegyptios , ni
We minun veftutiores , Solem et Lunam confideraffe , vt
corpora adinirandae magnitudinis , pulchritudinis,
beretpraeftantiae , a Spiritu quodam infinito , aliquando
creata , et quae Spiritus ille vniuerfi etiam femper
i permeat , viuificat , ad motum excitat , ipfeque mo
vet, ex qua genuina antiquorum Aegyptiorum doctri
CI na , per fe confequitur , effectus Lunae omnes , re
17. ipfa referendos effe ad fupremum illum et infinitum
Spiritum , qui corporibus coeleftibus non aliter atque
inftrumentis vtitur, per quae decreta voluntatis fuae
executioni mandat. Vnde tandem patefcit , Tithram
bonem fymbolum aliquod effe irae iuftae , quae fup
remo Numini ineft , fecundum quam peccata
hominum pœnis debitis coërcet.

H5 DE 1
 132

****

DE

DIIS AEGYPTIORVM

LIBER II.

qui eft
De Diis vifibilibus et fenfibilibus , ac fpeciatim
Sole, iisque, qui ad Solem referuntur.

CAP. I

De Ofiride , magno Aegyptiorum

Numine , id eft Sole.

§. I.

Tranfitio a uperiori libro differui ex mente Aegyptiorum ve

riori
Supeterum
Numine , de Principio rerum omnium paffiuo, ni
Spirituali, mirum Nocte , et Principio rerum actiuo , Spiritu
ad Numina aeterno infinito , qui ex nocte omnia creauit , rebus
materialia
et fenfibus que creatis prouidet. Spiritum hunc vnum , modo
obnoxia, fub notione Maris, modo fub notione Deae foeminae
repraefentabant , etfi tamen vtrumque naturae effe
Mafculo- foemininae praedicarent , eidemque pro
variis illius attributis , variisque ad mundum relatio
nibus , varia etiam et diuerfa nomina imponebant.
Tranfeundum nunc mihi eft ad Numina gentis Aegy
ptiacae materialia , fenfibus obnoxia et vifibilia , quae
hanc ipfam ob caufam , a plebe fuperftitiofa cultumim
petrarunt , foli Enti infinito debitum , eumque val
de operofum. Nam cultui horum Numinum , cun
cli in Aegypto , fequiori praefertim tempore , tam
impenfe , et fine intermiffione dediti erant , vt inter
fcriptores meliores , quos tulit antiquitas , plerique
in
 OSIRIS , VEL SOL, 123

in ea effent opinione , Aegyptios praeter Deos -

Tés, oculis fenfuque percipiendos , alios plane non
colere, Vide Lib, I, c, II. §. 5. Nempe Numina
haec omnibus bene cognita , omnibus clara et facro
fancta , inque omnium ore erant : illis preces , vota,
laudesque offerebant , in illorum honorem Templa
fplendida aedificabant , diesque feftos infiituebant,
dum interea cultus ceterorum Deorum , de quibus
Lib. I. dixi , eorumque religiofa veneratio , in vni
verfum negligeretur , aut gentis illius. Philofophis
atque prophetis tota fere relinqueretur. Quando igi
tur ad Numina Aegyptiorum , oculis et fenfu perci
pienda, nunc iam accedo, illisque explicandis et illu
ftrandis , operam meam qualemcunque impendo,
ampliffimum profecto campum mihi aperiri video,
quem fine difficili labore emetiri non licebit. Quo
niain tamen alea iacta eft, faciam quod poffum . Vt
vero ordine aliquo certo et commodo progrediar,
hoc quidem Libro ea Aegyptiorum Numina excutiain,
quae ipfi ad Solem referebant , Ofiridem nempe , Am
monem , Herculem, Horum, Serapidem non Ponticum ,
fed veterem. Aegyptium , Harpocratem et Mendetem,
Libro deinde fecuturo , difputabitur de Ifide vel Luna,
aliisque Numinibus , quae cum illa coniungenda et
ad eam referenda effe voluerunt Aegyptii , vti et de
quinque reliquis Planetis. Liber , qui hunc excipiet,
fiftet nobis Numina illa , in quibus Acgyptii fertilitatem
et beneficia Nili celebrare atque religiofe venerari vol
verunt, Vltimus liber reliquos gentis huius deos
complectetur.
§. 2. Prinum inter Deos Aegyptiorum vifibiles, Inter Deos
locum fine controuerfia fibi vindicant Aftra Coeli, materiales
quod ex ipfa S. Scriptura fatis probari poteft, et inter Aegypti,
reliqua Aftra , Sol atque Luna , exercitus illius coe- primum
locum te
leftis , veluti rex et regina. De antiquiffimis Aegy- nent Aftra
pti incolis DIOD OR VS Siculus haec perhibet Lib. I. Coeli , ac
P. 10. inter bacc
 124 LIB. II. CAP. I.

reliquis p. 10.fq. Vetuftiffimi in Aegypto mortales , mundum

praefunt fupra fe contemplati , et non fine ftupore demirati vni
SoletLuna. verfi naturam , duos effe deus exiftimarunt , aeternos
et primos , Solem et Lunam, quorum iftum Ofirim, benc
Ifin appellarint. ――― Hos Deos Mundum vniuerfum
-
gubernare ftatuunt , nutrientes et augentes omnia
borumque naturam Deorum plurimum conferre ad ge
nerationem omnium - ideoque totum naturae vniuer
fae corpus Sole et Luna confummari. Eadem de gen
tis huius Theologia obferuat EVSE BIVS , rerum
omnium huius generisfolertiffiinus indagator , Prac
par. Euang. Lib. III. c. 4, Vni duntaxat Soli mundi
molitionem tribuerunt Aegyptii. Solis Aftris rerum
vniuerfarum cauſſam aſſignarunt , ex fati neceſſitate,
Siderumque motu et agitatione cunéta fufpendentes ;
quae quidem opinio apud illos hodieque vim fuam
retinet Concinit his SEXTVS Empiricus , cuius
haec verba legimus Lib. V. aduerfus Mathem. p. 343.
Edit. Fabricii. Septem ftellarum praecipuas effe pu
tant Chaldaei Solem et Lunam : minorem autem his
vim habere ad euenturos effectus , quinque reliquas.
Quam ob caufam Aegyptii regi quidem et dextro ocu
lo Solem affimilant : reginae autem et finiftro oculo
Lunam : littoribus ac fatellitibus quinqueftellas : re
liquo autem populo alias inerrantes. Et certe Aegy
ptios antiquiores , tempore , quo apud ipfos Ifraëli
tae hofpitabantur , Solem iam coluiffe fub nomine

pa EZ, Ro - inphah, id eft regis coeli , iam pri.

dem pluribus adftruxi. , Eofdem vero Lunam fplen
dido titulo un noh , reginae coeli honoraffe,
docet nos Sacer Vates IEREM. cap. VII , 18. et
XLIV, 17. Cumque non in omnibus Aegypti parti
bus , iidem Dii ab omnibus facro cultu exciperentur,
in co tamen incolae illius regionis omnes femper
confen

* In Remphab illuftrato.
 OSIRIS , VEL SOL. 125

confenferunt, vt Ofiridem fiue folem , Ifidemque

fiue Lunam , diuinis honoribus afficerent , quod HE
RODOTVS teftatur fcriptor longe vetuftiffimus Lib.
II. c. 42. Et profecto ad hos reliqui gentis illius Dii´
omnes atque finguli , loquor autem de vifibilibus cor
poreisque , iure merito referri poterant. Ea fine
dubio ratio effecit , vt PLVTARCHVS librum, quo 1
vniuerfam Aegyptiorum Theologiam , et diuerfas
corum de Diis fuis patriis opiniones explicare vol
uit , de Ifide et Ofiride infcripferit. Rei adeo tritae
et vulgari diutius non inhaerebo. Pergo potius ad
ipfum Ofiridem , fiue Solem , in cuius Numen , po
teftatem , ac nomen Aegyptium , hoc capite inqui
rere animus eft.

§. 3. Ofiridis nomine et Numine , Sacerdotes et Sol Aegy

Philofophos Aegypti , nihil aliud quam Solem figni- ptiis fyn
ficare voluiffe , multis modis probari poteft. Idque bolice dice
batur Of
ex iis , quae attulimus §. 2. fic iam fatis intelligis.
poteft. Sed et idem conceptis verbis teftantur multi,
rerum Aegyptiacarum inprimis periti. DIODORI 1
eam in rem verba defcripta videri poffunt §. 2. D10
GENES LAERTIVS in Prooemio §. 10. vbi com
pendium quoddam Philofophiae Acgyptiorum tradit,
et haec habet, Solem et Lunam Deos effe , alteram
Ifim appellatos. Ita MACROBIVS quoque Saturni
Lib. I. c. 21. Nec in occulto eft , neque aliud effe
Ofirin, quam Solem , nec Ifim aliud effe, quam terram.
Et pauculis interiectis . Hinc Ofirin Aegyptii , 4 vt So
lem effe afferant , quotiens hieroglyphicis literis expri
mere volunt , infculpunt fceptrum, inque eo fpeciem
oculi, ( confer cum his SEX T1 verba §. 2. adducta)
et boc figno Ofirin monftrant ; fignificantes hunc Deum
effe folem, regalique poteftate fublimem cuncta deſpi
cere: quia Solem Iouis oculum appellat antiquitas.
Ad eundein modun MARTIANVS CAPELLA in
illo
 126 LIB . II. CAP. I.

illo in Solem hymno , qui extat Lib. II. p . 43. ita

etiam canit.

Regnum Naturae , decus atque affertio diuum :

Mundanufque oculus , fulgor fplendentis Olympi
Solem te Latium vocitat , quodfolus bonore
Poft Patremfis lucis apex - et poft pauca
Te Serapim Nilus, Memphis veneratur Ofirim.
"
Poffem hifce integram adhuc teftium nubem adiunge
re ; Sed quid opus eft pluribus , in re eruditorum
nemini ignota ? Non equidem ignatus fui , Numen
Ofiridis etiam ad res longe alias trahi , et a'diuerfis
diuerfimode explicari. Sed haec opinionum diuer
fitas , dummodo omnia iufta lance trutinentur, neque
fententiae , quam hic adftruo , detrimenti aliquid ad
fert , neque facerdotes Aegypti , inconftantiae aut
ignorantiae arguit. Nam non ab omnibus placita
ipforum femper recte intellecta et diiudicata fuiffe con
ftat. Et poffunt etiam , quae primo intuitu pugnare
inter fe , et vehementer difcordare videntur , facile et
amice , nec inuita veritate , conciliari.

§. 4. Sunt eruditoruin non pauci , qui Ofiridem

VeteresOfi- Aegyptiis nihil aliud , quam Nilum defignaffe velint,
rin dicunt fluuium , cui fertilitatem fuam profperitatemque omnem
effe Nilum, Aegyptus debet . PLVTARCHVM hoc non, latuit,
fedcum re
Spectu ad qui in libro de Ifide et Ofir. p.363. funt , inquit , qui
Solem. dicant, - apud Aegyptios Ofiride intelligi Nilum, qui
cum terra, quam Ifis defignat , coëat. Plura eundem
in

* Vide tamen , fis, STATIVM Thebaid. Ì. v. 718. et

ibidem LVTATIVM , et eundem ad v. 265. PLVTAR
CHVм de Is. et Ofir. paffim, praefertim p. 371. 372.
PORPHYRIVM apud EVSEBIVM , Praepar. Lib. I.
c. 10. et EVSEBIVM ipfum Lib. III. c. 2. p. 87. ex
MANETHONE Sacerdote Aegyptio. etc.
 OSIRIS , VEL SOL, 127

in fenfum , occurrunt in eodem libro. LVCIAN VS

eo quoque digitum intendit , quando in Ioue Tragoe
do, (Operum Tom. II. p . 223. Edit. Salmur. ) haec
*
fcribit. Αιγύπτιοι , ὕδατι θύεσι. καὶ τὸ μὲν
ἅπασι κοινὲν τοῖς αιγυπ ] ίεις τὸὕδως . Ιδιὰ δὲ Μεμ
Οίταις μὲν ὁ βᾶς θεές. Πηλεσιώταις δὲ κρόμμυον.
Agyptii facrificant aquae ; Et aqua quidem commu
somnibus eft Deus. Memphitae vero peculiariter
taurum colunt, Pelufiotae vero cepam. Quia fcriptor '
hic perelegans de aqua, Nilo nempe flumine, affirmat ,
quod ab omnibus per totam Aegyptum pari religione
colatur , fatisprodit , fe de Ofiride , Numine Aegyptiis
cunctis fanctiffimo, hoc intellectum velle. Vide §.
2. Quinimo fit, SCALIGERVM , et ft SELDE
NVM viros fummos , audiendos effe hic cenfemus,
nomina Nili et Ofiris funt fynonyma , id eft, verun
Nili nomen Aegyptiacum erat Ofiris , folo tantum
demto O, nam Siris vocabatur Nilus. Verum haec
longe aliter fe habere , liquido oftendemus Lib. IV.
Quando autem Aegyptii in Sacris fuis Nilum nonnun
quam Ofiridis nomine infigniebant , quod non nega
verim , nihil aliud quam hoc fibi volebant , et Nilum
ipfum , et admiranda eius , tempore aeftiuo , incre
menta , quae aufpicatain toti Aegypto fertilitatem
pollicebantur; donum effe Ofiridis , id eft Solis , ac
beneficium nunquam fatis praedicandum . Ita, et opti
me , rem explicat , EVSEBIVS Praepar. Lib. III.
c . XI .

Vide et AELIANVM de Animal . Lib : X. c 46. ORIª

GENE M Contra Celfum Lib. V. p 257. EVSEBIVM Praeparat.
Lib. III. c 11. HELIODORVM in Aethiop. Lib. IX p . 424.
** Ita verba haec legenda efle auguror , quae in Editio
ne, qua nunc fola vtor , Salmurienfi , inquinate edita
funt,
† De Emendat. Temporum p. 379.
tt De Diis Syris Syntagm. I. cap. IV. p. 147.
 128 LIB. II. CAP. I.

c. XI . fin . ὄσιρίς ἐσιν ὁ Νῆλος , ὃν ἐξ Ουρανός καταφέ

peatum birtoy. Ofiris eft Nilus, quippe quem originem † ex
Coelo ducere opinantur. Ita et PLVTARCHVS Sym
pofiac. Lib. VIII . Quaeft. VIII. p . 729. de Aegyptiis
obferuat. Νεῖλον τὸν πατέρα καὶ Σωτῆρα τῆς χώρας ,
καὶ ὁσίριδες ἀποῤῥτὴν ὀνομάζεσι. Nilum patrem ac
feruatorem fuae regionis , et defluxum Ofiridis nomi
nant. Quae idem tt aliis quoque locis repetit.
Haec igitur eft ratio , ob quam Nilum fuum Öfiri
dem effe , nonnunquam dicerent Aegyptii,

§. 5. Alii vero, et numero quidem multo plures,

Ali Bac- Ofiridem malunt Bacchum interpretari. Agmen eo .
chum inter- rum ducit ipfe HERODOTVs , Hiftoricorum graeco
pretantur; rum omnium , quos tulit aetas , antiquiffimus , qui
fed etiam
Lib. II. c. 42. de Aegyptiis inquit. Ŏospi Avvo
cum refpe eivoy Aéy8o .
Au adSo- Ofirin Bacchum effe aiunt. Sic idem

lem. Libro eodem cap. 144. DIODOR VS Siculus Lib. I.

pag. 11. obferuat , multos ex Graecorum Mythologis
idem facere , eamque in rem verfum hunc Orphicum
de Ofiride affert, quem etiam alii faepe citant,

* Τἆνεκά μιν καλέεσι Φάνητά τε καὶ Διόνυσον

Ergo vocant ipfum Phanetem et Bacchum

** Aliorum , qui hos aut imitantur , aut cum illis

loquuntur , loca plura hic congerere fuperuacaneum
duco. Neque tamen idcirco exiftimandum eft, Grae
COS

Hinc Aegyptii exundationem Nili fymbolice adumbra

turi , pingebant etiam Cælum aquam copiofe effundens.
HORAPOLL . Lib. I c. al.
†† In libro de If et Ofir. p. 365. et itarum p. 366.
* Imitatus eft au& torem huius verfus AVSONIVS Epig
28. et 29. Verum ibi non fatis emendate legitur pa
une pro pavárne , et mox Phanacen pro Phaneten.
** PLVTARCH vs de If et Ofir. pag. 362 364. EVSEBIVS
Praepar. Lib. III. cap. XI pag. 15. SERVIVS in Virgilii
Georgica Lib. I. 166. et plurimi alii.
 OSIRIS , VEL SOL. 129

cos illos , qui Ofiridem Aegyptiorum cum Baccho fuo

componunt , eo ipfo inficias ire voluiffe , Ofiridem .
Aegyptiis fymbolum effe Solis facrofan&um. Sed
cum inter fabulas Graecorum de Baccho , et traditio
nes Aegyptiorum de Ofiride , vti nec minus inter
facra vtriusque Numinis , hinc in Graecia , illinc' in
Aegypto inftituta , conuenientiam non leuem depre
hendiffe fibi viderentur , more Graecis perquam fa
miliari , Ofiridem Aegyptium eundem effe cum Bac
cho fuo, affirmarunt. Nota funt , quae de pere
grinationibus Bacchi , per totum orbem ſuſceptis , et
de ingentibus eius in tot populos collatis beneficiis,
in Graecorum fabulis commemorata olim legebantur,
et quae NONNVS Panopolita in Dionyfiacon lįbris pro
lixe perfecutus eft. Non diflimilia his , facerdotes
Aegyptiorum, in fuis iegos Xoyos, de itineribus Ofi
ridis, et de bonis ac commodis in gentes cuncas vbi
que liberali manu collatis , tradere folebant , de qui
bus videri poteft DIODORVS Siculus Lib. I. pag. 15.
16.17. et PLVTAR CHVS de If. et Ofir. p. 356. etc. Nec
tamen fabulis hifce de Ofiride fuo , Aegyptiorum fa
cerdotes aliud innuere voluerunt, quam quod de fo
le Hieropfaltes praedicat Pfalmo XIX , 6. 7. Similis
eft fponfo exeunti e conclauifuo , gaudet ficut heros ad
currendum viam. A fine coelorum eft exitus eius , et
circuitio eius ad fines eorum : nec eft a calore eius oc
cultatum quicquam. Myftica porro Bacchi facra , ab
antiquiffimis haud dubie temporibus , in Graecia in
ftituta , Sacris in memoriam et honorem Ofiridis , in
Aegypto peragi folitis , perquam fimilia funt , vti ex
his MACROBII Lib. I. in Somn. Scipionis c . XII . intel
ligi poteft: Ipfum autem Liberum patrem Orphaici
Yinxov fufpicantur intelligi. - Ideo in illorum fa
cris traditur Titanio furore in membra difcerptus , et
fruftis fepultis rurfus vnus et integer emerfiffe . Quibus
confonant haec SERVII in Virgulii Georg, Lib. I. 166. –
I Hinc
 Во LIB. II. CAP. I.

Hinc eft , quod dicitur , Ofiridis membra a Typhone

dilaniata , Ifis cribro fuperpofuiffe. Nam idem eft Li
- quem Or
berpater, in cuius Myfteriis vannus eft ,
pheus a Gigantibus dicit effe difcerptum. Denique
Orphici atque Myſftae ; in quorum traditionibus latent
placita et praecepta Theologiae Graecorum antiquis
fimae , Bacchum nihil aliud effe dictitabant , quam
Solem. Quam in rem multa , ex prifca illa Graeco
rum Theologia allata videri poffunt apud MACRO
BIVM Saturn. Lib. I. c. 18.

§. 6. Non inuitus tamen fateor , Graecos quos

Aegyptii dam Theologiae Aegyptiacae non aeque peritos , at
non crede
que videri volebant , comparatione hac inter Ofiri
bant,Ofirin
effe inu en dem Aegyptiorum , Bacchumque Graecorum , non
torem et vfos modo , verum etiam abufos effe. Quandoqui
datorem dem inaudiuerant atque legerant , Ofiridem effe Ae
vitic.
gyptiorum Bacchum , ita videntur collegiffe , rece
ad Ofiridem transferri poffe, quaecunque Graeci de
fuo Baccho commenti effent. Itaque inuentionem
et culturam vitis * Ofiridi eodem modo in acceptis
ferunt , atque Baccho fuo Graeci. Eos fecutus TI
BVLLVS, de Ofiride ita canit Lib . I. Eleg. VIII.

Primus aratra manu folerti fecit Ofiris

Et teneram ferro follicitauit humum.
Primus inexpertae commifit femina terrae
Pomaque non notis legit de arboribus
Hic docuit teneram palis adiungere vitem
Hic viridem dura caedere falce comam.

Verum qui Ofiridem vitis inventorem faciunt , non

fane animaduertunt , quantum aduerfus religionem
Aegyptiorum piaculum committant. Illa enim do
cebat

DIODORVS Siculus Lib. I. pag. 14. 15. MARTIANVS

CAPELLA Lib. II. p. 39.
 OSIRIS , VEL SOL. 131

cebat atque inculcabat fedulo , vino ineffe aliquid

peftiferi, neque illud tam a Deo, quam a genio malo,
Diis hominibus inimico , ortum duxiffe. Docet id
PLVTARCHVS in loco memorabili de If. er Ofir.
P. 353. Ait enim ante Pfammetichi regis aetatem,
Aegyptios neque bibiffe , neque etiam diis libaffe

vinum , ὡς & Φίλιον θεοῖς , ἀλλ᾿ ὡς αιμα τῶν πολε

μητάντων ποτὲ τοῖς θεοῖς , ἐξ ὧν οιονται πεσόντων καὶ
τῇ γῇ συμμιγέντων ἀμπέλες γενέθαι. Tanquam Diis
non gratum , fedfanguinem eorum , qui aliquando bel
lam Diis intuliffent , ex quorum in bello cadentium ca
daueribus , terrae permixtis , putant vites ortas In
eo igitur Theologia Aegyptiorum ab illa Graecorum
toto coelo differebat , etfi tamen placitum hoc Grae
cis adeo peregrinum , non Aegyptiis proprium fuerit
et peculiare , fed omnibus Orientalium facerdotibus
Philofophisque oppido commune et familiare. Grae
ci, et rectius omnino , praeeunte S. Scriptura, vinum
in pretio ac honore habebant , tanquam donum ex
cellens Optimi Numinis , ab eo ex terra productum ,
ad homines recreandum. At Philofophi Orientales,
vice verfa , vinum vt creaturam , natura fua malam,
zuerfabantur, illudque non nifi a ſpiritu improbo, ho
minibusque inimico , in horum perniciem produci
potuiffe , firmiter tenebant. Tantum forte apud eos
potuit traditio de Noacho et Chamo , quam maiores
ipforum fatis diu videntur follicite cuftodiuiffe. Quic
quid fit , res ipfa haec , quam afferui , certa eft , vt
que eam hic extra omnem dubitationis aleam collo
cem, non poenitebit, aliquantulum e via cuagari. De
Aegyptiis vidimus. Alia non erat Magorum in
I 2 Perfia

Videtur quidem his aduerfari Scriptura Genef. XL. 1. 5.

9--13. 20. 21. fed facilis fuppetit refponfio , qua de re
loco agemus , magis opportuno.
 132 LIB. II. CAP. I.

Perfia fententia , vnde de Magis ipfis , id eft Perfa

rum finitimarumque gentium facerdotibus ac Philo
fophis , CLEMENS Alexandrinus obferuat , Stromat.
Lib. III. p. 446. quod ipfis curae fuerit a vino abfti
nere. Neque vero huius inftituti fui aliam reddebant
rationem , quam Aegyptii. Inde enim eft , quod
Maneti , famofiffimo haerefiarchae , qui Magorum
plecita philofophica cum doctrina fidei Chriftianae in
feliciter compingere voluit , ifta obiiciat. AVGVSTI
Nvs , de moribus Manichaeorum * Lib. II . § . 44.
Quae tanta peruerfio eft , vinum putare fel Principum
tenebrarum , et vuis comedendis non parcere ? Ecce
tibi Magos , docentes , vinum effe fel Principum te
nebrarum , fiue fpirituum malorum. Quid quaefo
doctrina haec , ab illa Aegyptiorum differt? Ex iis
dem fontibus Philofophia Orientalium , Gnofticos
permulta placita decerpfiffe , apud doctos omnes ho
die in confeffo eft. Eorum propago funt Severiani,
quorum et hocce delirium EPIPHANIVS annotauit
Haerefi XLV. § . 1. Serpens a coelefti virtute in ter
ram deiectus , libidinis ftimulis percitus , cum terra ceu
muliere quadam coiit. Quo ex fatu vitis pullulauit.
Ad quae EPIPHANIVS haec reponit §. 2. Enim vero
vitis nequaquam eft e diabolo confita , neque ex ferpen
tis femine procreata. An non et hic agnofcitur ipfis
fima Aegyptiorum fabula facra ? Iam facile perfpici
tur, quo fenfu Encratitae , Tatiani in Syria difcipuli,
qui cum Magiftro fuo ex eadem fchola prodierunt,
vinum dixerint diabolicum, apud EPIPHANIVM Hae
refi XLVII. §. 1. qui de iisdem §. 2. addit , quod ad
tuendum tum abfurdam fententiam , abutantur Scri
pturae locis, ac voces aucupentur , quibus a Daemone
profectum iftud ipfum demonftrent. A doctrina hac
non

**
Opp. Tom. I. col. 732. Edit. Benedictin ,
 OSIRIS, VEL SOL. 133

non in vniuerfum alieni fuerunt Veteres Arabes, inter

quorum traditiones , atque Gnofticorum praecepta,
mirificam faepiufcule confpirationem deprehendi. Ab
his fuis maioribus et magiftris , de quo non dubito,
accepit Muhammed , quae in Corano nonnihil tamen
emollita fuis praefcribit , Sura V. comm. 99. Certe
vinum, et alea , et flatuae et fagittae, funt abominatio
ex opere Satanae. Non moror fabulas Muhamme
danorum , de occafione , quae Pfeudo Prophetae,
ad legem hanc ferendam , ſe obtuliffe perhibetur.
Nam , vti ex anecdotis WARNERII fcriniis obferuat
FR. SPANHEMIVS in Hiftor. Chriftiana Secul. VII.
col. 1206. Arabes iam ante Muhammedis aetatem
a vino abftinuerunt , quod vtique de perfectioribus,
Philofophis , et cultui Deorum dedicatis , intelligen
dum eft. Nam et his fere tantum , Gnoftici ac Ma
nichaei , vfu vini interdicebant. Confirmat illam de
antiquioribus Arabibus obferuationem , DIODORVS
ipfe, qui de Arabibus Nabataeis teftatur Lib, XIX.
p. 730. Νόμος ἐςὶν αὐτοῖς - ·μήτε ὄινῳ χρῆσθαι, μή
- nec vi
τε ἰκίαν κατασκευάζειν . Lex apud illos eft
no vii , nec conftruere domum. Non aliam de vino
femper, in hodiernum vsque diem fententiam foue
runt Indorum Brachmanes , quod ex tot relationibus
recentiorum , qui oras illas emetiti funt, et cumpri
mis piorum e Dania Miffionariorum , abunde per
fpicitur. Vnde 10H. OVINGTON VS Anglus , qui
aliquamdiu Indorum et Brachmanum confuetudine
vfus eft , ipfos inter , veteresque Manichaeos , hanc
inftituit comparationem **. Vinum abominantur, et
13 odio

Vide HERBELOTII Biblioth. orient. artic. Othman,

fol. 696.

** In hiftoria peregrinationis fuae, Tom. I. p. 308. verfi

onis Gallicae.
 134 LIB. II. CAP. I.

odio non minori profequuntur , atque 'Manes, qui illud

dicebat fanguinem diabolorum. Ita in hoc dogmate,
vna tantum fuit totius Orientis do&rina atque ſenten
tia. Ad eam credo allufiffe Androcydem Philofo
phum , quando tefte PLINIO Lib. XIV. c. 5. ad Alex
andrum Macedonem , Magorum Indorumque placi
tis iam affuetum , in haec verba fcripfit. Vinum po

taturus rex, memento , te bibere fanguinem terrae. Haec

igitur cum fuerit perfuafio et Aegyptiorum , et Ori
entalium penitus omnium , fieri.certe non potuit, vt
Aegyptiorum Theologi, ad Ofiridem, Deorum omni
um quotidie ab omnibus cultorum , optimum et ma
ximum, inuentionem et culturam vitis referrent. Et
contrarium re ipfa docet PLVTARCH VS.

S. 7. SALMASIVS, qui, cum librum de annis Cli

Salmafii mactericis confcriberet , aliquos in fcientia linguae
Sententia, Copticae progreffus fecerat , ex ipfo Ofiridis nomine
Ofiridem
eundem effe Aegyptiaco , fummam Numinis huius cum Baccho
cumBaccho Graecorum , conuenientiam adftruere annifus eft,
Graeco- Quare hanc eius fententiam, nominisque Ofiridis ori
sum, excu- ginationem Aegyptiacam , tacitus praeterire non pof
ditur.
fum . Sic autem ille in libro, quemnominaui , pag.

566. 567. Engi vel Zipì Aegyptiis eft filius. Inde a

Σιρὶ , cum articulo , Ουσιρὶ , qui Graecis ὄσίρις ; nempe
quem Graeci xxgcv , Latini Liberum. Liber et Libera,
xogos et usen , filii Cereris fiue Ifidis , quae dunne
Graecis , quia Aegyptiis lo eft mater. Quam non
multa pauculis hifce verbis vir fummus complexus
eft ? quae , fi vera effent , nouam profecto , Mytho
logiae , tum Graecorum , tum Aegyptiorum , lucem
affundere poffent. At nuda , fed blanda , quaedam
veri fpecies , doctum hocce caput a veritate omnino
abduxit. Exiftimat , Ofirin Aegyptiis fonuiffe D8

Cнps , ( fcheri) id eft filium. Quare ? Quia lí

dis filius erat. Sed quale hoc quaefo nomen eft , ex
ratione
 OSIRIS, VEL SOL. 139

ratione Sacrorum , Numini Augufto , a gente fuper

ftitiofa quidem ; fed fapientiae non experte , indi
tum? An non eadem de caufa , alii quoque Dii , ex
matribus editi , 1 quarum erant filii ; nomine eodem
erant compellandi ? Similium enim , fimilis eft ratio.
Sed , fi Salmafio fides , Ofiris tamen idem erat , qui
Bacchus, et hic apud Graecos dicebatur xogos , quia
ent Cereris filius, ficut eadem de caufa Romani eum
appellabant Liberum , et fororem eius Liberam. At
profecto verum non eft , xãgov , quando fic appella
tur Bacchus , fignificare filium ; verum puerum , qui
actatem infantilem et puerilem nondum exceffit. Eo
dem fenfu * xxges , dicitur etiam de Diis aliis adhuc
infantibus. Nomen igitur xxgx bene expreflit ovI
DIVS de Baccho loquens , Metam, Lib. IV, 17.

-Tibi enim inconfumtaiuuentus.

Tupuer aeternus, tu formofiffimus alto
Confpiceris coelo: tibi, cum fine cornibusadftas
-
Virgineum caput eft
Sed nec ideo a Romanis Liber dictus eft Bacchus , etfi
in voce hac eundem ad modum luferit etiam CICERO
de Nat. Deor. Lib. II. c. 24. quod vel ex hac obfer
vatione SERVIIad Georgic. L. II. v. 4. intelligere
licet. Pater licet generale fit omnium deorum , tamen

proprie Libero femper cohaeret : nam Liberpater voca

tur. Ideoque non facile mihi perfuaderi fiuerim,
Liberam , quod volebat SALMASIVS , quando hoc
nomine Proferpina apud Romanos compellabatur,'
etiam fignificare filiam. Nam ficuti Libero , cogno
men veluti proprium Patris femper adhaefit, ita Pro
ferpinae quoque , non fecus atque Cereri, cognomen
I 4 matris

APOLLONIVS Rhodius Argonaut. Lib. I. v. 508. II.

709. III. 118. CALLIMACHVS Hymno in Delum
211 214.
 136 LIB. II. CAP . I.

matris in Sicilia tributum fuiffe, conftat. PLVTAR

CHVS in vita Marcelli , loquens de hifce Deabus, in
Sicilia cultis, id conceptis verbis monet p. 3-9. AS
nargos paséga. Quas Matres vocant. Aliud vtique
figaificat vox Liber , et libera , vbi Baccho et Profer
pinae tribuitur , quod optime , nifi fallor , VARRO
•
explicat apud AVGVSTINVM de Ciuitate Dei Lib.
VI. c. 9. Verba eius funt. Liberum a liberamento
appellarum volunt , quod mares in coeundo. per eius
beneficium, emiffis feminibus, liberentur. Hoc idem in
foeminis agere Liberam , quam etiam Venerem putant,
quod et ipfas perhibeant femina emittere , et ob hoc Li
bero eandem virilem corporis partem in templo poni,
foemineam Liberae. Ex his intelligitur , Liberum et
Liberam , et fententia Theologorum Romanoruman
tiquiorum , praefuiffe generationi hominum , vnde
pronum eft concludere , ea ipfa de caufa , illum vo
catum effe patrem, et hanc matrem. Taceo Bacchum
in fabulis Graecorum , filium perhiberi non Cereris,
verum Semeles et louis. Ita apud Aegyptios, Ofiris
erat Ifidis non filius, fed frater et maritus, etfi tamen
in facris quibusdam myfticis , aliquo tantum refpe
au , diceretur etiam eius filius , Non magis verum
eft , quod vir magnus fidenter afferit , fo. Aegyptiis
fonare matrem , qua de re alibi plura dicemus. Sed
nimium quantum in his morati fumus. Redeamus ad
Ofiridem , Aegyptiorum Solem.
§. 8. Certum nempe firmumque eft , Ofiridem
Ofiridis no
men eft re Aegyptiis nihil aliud defignaffe , quam Solem , et non
centius. alio fenfu, aut Nilum, aut Bacchum dici potuiffe, quam
Antiquiffi- quo Numina haec ad Solem referuntur. Quod ita
mis tempo- tamen accipi nolim , tanquam * Ofiris, per fe, et in
ribus Sol in communi
Aegypto
cultus fub - * Id nonnulli fibi imaginantur . Vide SPENCERVM de
nomine
Legibus Hebraeor. L. III. Diff. I. c. III. p. 36. Edit.
PH. Belgic.
 OSIRIS , VEL SOL. 137

communi linguae Aegyptiacae vfu, folem fignificaue

rit, vtis Graecis , fol Latinis. Nam fol Aegy
ptiis dicebatur PH Phre ; Ofiris vero Numen erat
fymbolicum , in quo vim , poteftatem , iucundiffi
mosque effectus Solis reuerebantur Aegyptii , ficuti
Graeci et Latini , in Apolline et Phoebo . Et Ofiridis
nomen , quod mihi firmiter perfuadeo , habitatione
Ifraëlitarum in Aegypto , fuit non paulo recentius.
Initio fplendidum Coeli Aftrum, Aegyptios fub com
muni atque proprio Solis nomine vel PH Aegy
ptiace , coluiffe , eruditis obfcurum eſſe non poteſt.
In illius honorem conditam nouimus Heliopolin , id eft
vrbem Solis , quae nonnunquam regibus Aegypti an
aquis fedem non incelebrem praebuit. In Scriptura
ea dicitur ¡N, On , quod nomen omnino ei fuit anti
quiffimum et primum , Genef. XLI, 45. 50. XLVI , 20.
D Quibus in locis interpretes Alexandrini , in verſione
fua conftanter pofuerunt Hago , Heliopolin Ob
feruatione autem indignum non eft, Aegyptios inter
pretes , etfi fermonis hebraici ignari effent , et folam
Alexandrinorum verfionem prae oculis haberent , in
omnibus tamen hisce locis , voci Graecae HλONIG
fubftituiffe antiquum et vere Aegyptiacum vrbis illius
nomen QN , vel On , cuius proinde vetuftiffimi no
minis memoria , inter Aegyptios , Seculo IV. poft
C. N. quo verfio Aegyptiaca Pentateuchi videtur con
fecta effe , adhuc fuperftes erat , etfi forte vera no
minis huius fignificatio, paucis tantum perfpecta effet.
Ego CYRILLO Alexandrino libenter affentior , qui
alicubi tradidit , On Aegyptiorum lingua dici Solem.
Nam in dialecto Thebaidis , vel fuperioris Aegypti,
quae vulgari dialecto antiquior eft , lux dicitur
DODESN (Vocin) vel DESN , ( Oein,) quam poftre
mam, fuiffe vocem primitiuam auguror. Id videtur olim
contracte pronuntiatum fuiffe, On. Lucem vero pro Sole
accipi , tritum valde atque vulgatum eft. Sic 101.
15 XXXI,
 138 LIB. II. CAP. I.

XXXI, 26. INN ON. Num vidi lucem,

quodfplenderet. Vbi per 8, lucem, interpretes omnes
Solem intelligi confentiunt. Deus in vrbe hac , reli
gione Aegyptiorum confecratus , erat , vti iam dixi,
PH Sol. Hinc igitur HERODOTVS obferuat ,
Heliopoli Sacra fieri T , Soli , Lib. II. c. 59.
Ibidem c. 73. Heliopoli commemorat rò igòv T
is, Templum Solis. Ita STRABO Lib. XVII. p.
553. fin . Ηλία πόλις, τὸ ἱερὸν ἔχεσα τῷ ἡλίς . Helio
polis, quae templum habet Solis. Adde CICERONEM
Lib. III. de Nat Deor. cap. 21. Confirmat hoc Co
ptus Pentateuchi interpres , qui Exodi I, II. vbi in
Graeca verfione haec leguntur , quae Textus hebrai
cus non habet . Καὶ Ὢν , ἥ ἐςιν Ηλιόπολις , ad lite .
ram ita vertit. NELL CIN ÈTE #BAKS
ETE

МұрHTЕ . Et On, quae eft vrbs folis. Quia igi

tur fol, Deorum Aegypti longe princeps , fub ipfo
hoc nomine, auita religione Heliopoli colebatur, no

men illud PH, Aegyptiis omnibus erat inprimis

venerabile et facrofan&tum , quod MARTIANVS CA
PELLA , Hymno in folem , aenigmatice fic fubin
nuere voluit.

Salue vera Deum facies, vultusque paternae

Octo et fexcentis numeris , cui litera trina
Conformat Sacrum nomen , cognomen , et omen.
Etenim facrum hoc nomen , tribus conftans literis,
quae numeros contineant DCVIII. non effe aliud
quam рH , Aegyptium , ex obferuatioue Beati
LA CROZII ** alio loco dudum iam monui. Eo
dem loco indicauit rei huius veftigia fatis manifefta,
in

* Vid. eius Lib. II. de Nuptiis Philologiae p . 43. extr. 44.

** Differt. VIII. de Terra Gofen § 4.
 OSIRIS , VEL SOL. 139

in hiftoria Mofaica reperiunda. Etenim Socer lofe

phi Patriarchae N , Sacerdos Onienfis , vel He
liopoli tanus , Genef. XLI , 45. 50. XLVI, 20. nomina
tur illic , Pothipherah, vbi interpretes grae
ci habent Teй , ALEXANDER vero Polybiftor
TETEPP , vti etiam in hiftoria Apocrypha Afe
nethae , nomen hoc conftanter fcribitur. Id vero

fermone Aegyptiorum , N-ZDNT - рн , P

Hont-em-Phre , proprie defignat fummum Sacerdotem
folis. Sed labentibus feculis , facerdotes Aegyptio
rum , idem illud nomen , fub nomine fymbolico Oft
ridis , populo colendum propofuerunt , eique per
Aegyptum totam, paffim Templa fplendidiflima con
1
ftrui curarunt , facerdotumque collegia dedicarunt.
Quia vero id factum eft, vt credo, ferius, Aegyptii di
xerunt , tefte HERODOTO Lib. II. c.145. Ofiridem
effe ex tertio Deorum ordine. Nam ceteroquin , quod
ex ipfo HERODOTO difcimus, fuit Deorum Aegypti
fummus , longeque Princeps . Vide §. 2.
9. Parentes Ofiridi non femper iidem in fabu- De Genen
lis Aegyptiorum myfticis affignantur , cuius incon- logia Ofiri.
dis Mytho
ftantiae nullam aliam, quam hanc rationem effe pu logica.
tem , quod Graeci traditiones Aegyptiorum vetuftas
fibi a facerdotibus relatas, aut non recte affecuti fue
rint, aut , quod easdem , nimium ad Theologiam
Graecanicam accommodando , vehementer adultera
verint. Sequentia id quod dixi, manifeftum facient.
In fabulis Aegyptiorum facris Phthas , vel Vulcanus
perhibebatur Solis pater. Vide quae Lib. I. cap. II.
S.. (not *) adducta iam funt, quae hic non repeto.
Traditioni huic Sacerdotum Aegyptiorum , non ad
verfatur celeberrima Infcriptio Saitica , in honorem
Neithae

In Codice Apocrypho optimi FABRICII Hamburgenfis,

Vol. II. p. 85. etc.”
140 LIB. II. CAP. I.

Neithae , vel Mineruae Aegyptiorum confecrata , in

qua legebatur , Fructus quem peperi , eft Sol. Nam
Neitham a Philofophis Aegyptiorum , eandem cum
Fhtha , vel Vulcano habitam fuiffe , multis probaui
mus Lib. I. c. III. Ne ipfa quidem illa Ofiridis Ge
nealogia, quam Graeci nobis , tanquam ab Aegyptiis
hauitam , obtrudunt , traditionibus Aegyptiorum ge
nuinis contradicit , fi modo omnia recte excutiantur.
Genealogiam illam hunc in modum DIODORVS Sicu
lus contexit p. 13. Poft Vulcanum imperauit Satur-
nus, qui duta in matrimonium Rhea Sorore , genuit,
vt fabulantur , Ofirin et Ifidem , vt vero plurimi affe
runt, iouem et Iunonem, quibus regnum totius mundi
virtus promeruit. Ex his (loue et Iunone) quinque
Deos natos, ita vt in vnamquamque intercalarium apud
eos dierum quinque , vnius natalis incideret. Nomina
illorum funt Ofiridis , Ifis , Typhon , Apollo , et Ve
nus. Duplex hic nobis offertur Ofiridis genealo
gia , vtramque paucis expendamus. Iuxta quosdam
igitur , vt perhibet DIODORVS, poft Vulcanum re
gnauit Saturnus , et hic pater eft Ofiridis. In prima
vero MANETHONIS Dynaftia , apud Syncellum p. 19.
Vulcano fucceffit Sol, illius filius , etfi tamen poflea
illic a fole diftinguatur Ofiris , quod potuit niti cer
tis quibusdam rationibus myfticis , aut in quo MA
NETHO Graecos fequi maluit. Ibidem namque S4
turnus etiam fequitur, cui tamen in vetufta Mytholo
gia Aegyptiorum, non magis locus eft, quam Rheae.
Numina haec Graecia mendax Acgyptiis obtrufit pla
ne inuitis. Sed res ita tamen fe habet. Numinibus
Aegyptiorum , Graeci Deorum fuorum nomina ac
commodare folent , prouti res et inſtituti ratio id
pofcere ipfis videtur. Et faepe vnius Numinis Grae
ci nomen pluribus Diuinitatibus Aegypti imponunt,
Vbi loquentes de Aegyptiorum Diis, Saturni mentio
nem faciunt , eo nomine aut Phthan , aut Anubim,
aut
 OSIRIS , VEL SOL. 141

aut etiam Serapim defignare folent. Quod vero

nomine Saturni etiam Phthan , vel Vulcanum
Aegyptiorum fubinnuerent , ratio in promtu eft , ex
iis, quae de Phtha obferuauimus Lib. I. c. II. petenda.
Vulcanus namque vel Phthas , Aegyptiis erat , Deo
rum hominumque pater et progenitor , qui toti Vni
uerfo primus imperauit. In Mythologia Graecorum,
plane hoc ipfum praedicatum fuiffe de Saturno, nemi
nem latet. Graeci igitur Phthan Aegyptiorum non
nunquam Saturni nomine defignant. Quod vero ad
Rheam attinet , quam Saturno et fororem et conju
gem Graeci adiungunt , ea Theologis Aegyptiorum
omnino incognita fuit. Quando autem de Rhea Ae
gyptiorum Graeci loquuntur , folent utplurimum in
telligere Numen illud , quod Aegyptii voce patria
Atbor dixerunt , Graeci vero Venerem interpretantur.
Poteft id fatis aliunde colligi , et non obfcure à PL V
TARCHO fubindicatur, quando de Oraculorum defe& u
p. 429. fin. hunc in modum fcribit. Rheam Aegyptii
fabulantur quinque deos peperiffe (Ofirin nempe , Ifin,
Typhonem , Apollinem et Venerem) aenigmatice
innuentes, ortum quinque mundorum, ex vna materia.
Ecce igitur Rheam Aegyptiorum , nihil aliud , quam
An , materiam, principiam reruin omniam primum ,
fcilicet paffiuum , vel , ex quo , materium ex qua for
mati funt mundi , de qua ovIDIVS in principio
Metamorphofeon cecinit.
Vnus erat toto Naturae vultus in orbe
Quem dixere Chaos , rudis indigeftaque moles,
Nec quicquam nifi pondus iners, congeftaque eodem
Non bene junctarum difcordia femina rerum.
Quod autem Graeci dixere Chaos , Aegyptii nomina
runt Athor , fiue Venerem. Si iam his obferuatis ,
Saturnum , interpreteris Phthan , id eft Aegyptiorum
Vulcanum, Rheam vero earundem Athor vel Venerem,
habebis genuinam Aegyptiorum doctrinam , Lib. I.
c.I.
 142 LIB. II. CAP. I.

e. I. & II. pluribus explicatam . Quod vero ad alte

fam Ofiridis genealogiam , à Diodoro pariter relatam ,
attinet, illa ad fabulas Theologiae Graecanicae adhuc
magis eft attemperata. Secundum illam , ex Saturno
nati funt Jupiter et Juno , ex his vero Ofiris & Ifis,
non fecus atque in Theologia Graecorum Mythica,
Saturni , filius perhibebatur Iupiter , et huius Apollo,
fiue Sol. In hac Genealogia Iuno quoque interuenit,
Saturni filia , Iouis Vxor , Ofiridis vero et Ifidis Ma
ter. Et Iunonem tamen vera Aegyptiorum Theo
logia prorfus ignorauit , cuius teftem habemus locu
pletem , ipfum HERODOTVM , graecum , et my
thologiae Graecae mirifice peritum , fed et facerdo
tum Acgyptiorum amicum familiarem . Is autem
Lib. II. c. 50. teftatur, Aegyptios Iunonem cognitam
non habere. Neque hic excipere iuuabit , intelligi
Junonem non Graecorum , fed Aegyptiorum , de
qua Lib. I. c. 1. §. 4. Nam illam Aegyptiorum non
intelligi , ex eo liquet, quod diftinguatur à Rhea, fiue
Atbor et Venere , cum re ipfa Aegyptiorum Iuno at
que Venus , fiue Athor , non fuerit nifi unicum Nu
men. Quando praeterea in Genealogia hac Iuno
perhibetur Saturni filia , Iouis vero et Soror et Con
iux , quis poterit dubitare , quin defignetur hic Iuno
Theologiae Graecanicae , Aegyptiis prorfus incogni
ta ? Linquamus igitur genealogiam hanc Graecis, ve
ris illius architectis. Pofterior tamen huius Genea
"
logiae pars, quae itafe habet, ex Ioue, et Iunone prae
ter Ofirin et Ifin , alios praeterea tres Deos editos
fuiffe , ita ut omnium horum quinque deorum nata
les , inciderint in quinque dies intercalares , qui apud
Aegyptios , quouis anno , menfibus duodecim addi
folebant , et menfem eorum decimum tertium com
prehendebant , ex fontibus Aegyptiacis dimanauit,
Ipectat enim ad anni Aegyptiaci conftitutionem, quae
induftriae ac peritiae facerdotum illius gentis debe
tur
 OSIRIS , VEL SOL. 143

Rem hanc , ut plures alias eius generis , fabu

larum tegumentis facerdotes 1 inuoluere folebant.
Fabulam huc fpectantem , à facerdotibus tradi foli
tam , paulo plenius refert PLVTARCHVS hunc in
modum de Ifid. et Ofir. p. 355. Rhese aiunt , occulte
cam Saturno congreffae , Solem - imprecatum fuiffe,
at neque in Menfe , neque in Anno pareret. Sed Mer
curium - cum ea coiiffe, ac deinde in Indo cum
Luna victorem ,* feptuagefimam partem cuiusuis diei
abftuliffe , atque ex his omnibus dies quinque confe
ciffe, ac 360. diebus anni adjeciffe ! quæ quinque dies
nunc ab Aegyptiis epagomenae , id eft adjectitiae vo
cantur , et ut natales deorum fefti aguntur. Prima
autem earum die, Ofirin natum. —— Secunda die Arue
rin natum , quem alii Apollinem , nonnulli Horum
Seniorem dicunt. Tertia Typhonem. - Quarta Ifi
dem. - Quinta Nephthyn. Patrem autem Ofiridis
et Arueris fuiffe Solem : Ifidis Mercurium, Typhonis
et Nephthys Saturnum. Totum hoc , quicquid eft,
meram efle fabulam allegoricam, nemo eft, qui non
ftatim videat , et fateri cogatur. Eaque proprie non
fpectat ad genealogiam Deorum ; fed ad conftitutio
nem anni Aegyptiaci , qui cun antehac dies tantum
360. complexus effet , poftea , ** regnante Heliopoli
Afetho , in eam formam redactus eft à facerdotibus,
quem deinde feruauit , ufque ad Augufti Imp . tem
pora , quibus annus fixus , conftans ex 365. diebus
et quadrante , priori vago , per totam Aegyptum ,
paulatim fuccedere coepit. Huiusmodi rerum me
moriam folebant facerdotes Aegyptii , fub cortice
fabularum , faepe prorfus incredibilium , tegere, fibi
que

imo , fi calculos recte fubducas , invenies , effe partem

feptuagefimam fecundam. Re& te hoc iam monuit sc
LIGER de emendat, Temporum Lib. III. pag. 195. ac
nuper ALPH. VIGNOLIVS. T. II. p. 697, et 774.
" Vide infra $.16.
 144 LIB. II. CAP. I.

que referuare , vti conftat ex fabula de Phoenice alite ,

et de Ofyınandya , qui certe nufpiam gentium , nifi
in folis facerdotum fabulis emblematicis regnauit.
Quod fi fabula illa de quinque Rheae et Saturni libe
ris , fincera ac illibata , feruatis etiam veris Deorum
nominibus Aegyptiacis , ad nos perueniffet , non ita
difficile foret , veruun eius fenfum et indagare et ex
plicare . Iam vero res eft altioris indaginis , quaeque,
cum paucis expediri nequeat , hic quidem locum non
inuenit. Si ceteroquin fine ambagibus , quod fentio ,
dice nd um eft , ego conftitutione hac anni Aegyptiaci ,
cultum Ofiridis antiquiorem non fuiffe cenfeo ; fed
potius utrumque hoc , eodem tempore , invectumn
fuiffe à facerdotibus , omnibusque innotuiffe , opinor.
Ex hoc euentu etiam poftea nomen Ofiridis inter
pretabor.
De etymo 6. 10. Campum longe lateque patentem mihi iam
logia nomi- emetiendum effe video , fi fabulas facerdotum facras,
nis Aegy
ptiaci Ofi de Ofiride fparfas , excutere velim , vt ex iis , quod
ris. toto hoc capite affero , Ofiridem prifcis Aegyptiorum
Sapientibus , nunquam aliud quid fignificaffe , quam
folem , laetosque illius effectus , nouis rationibus
probare queam. Verum cum talis disquifitio , quam
vix Commentarius iuftae magnitudinis capere queat,
huius loci non fit , ea in aliud tempus reiecta , ad in
terpretandum Aegyptiacum Ofiridis nomen nunc po
tius progredi malo . Etenim ex hac quoque difputa
•
tione , in totum capitis huius argumentum , lucem
non tenuem redundaturam effe , confido . Ofirin
non eſſe nomen magni illius fluuii , qui totam Ae
gyptum fecat, et quem omnes appellant Nilum , quod
volunt eruditi quidam , monuimus iam §. 3. Quomo
do res huius indolis , aut Aegyptios in uniuerfum ,
aut facerdotes eorum , aut etiam peregrinos , qui iti
neribus Aegyptum peragrauerant , et vbique facerdo
tibus illius gentis familiariter vfi erant, potuiffet latere ?
Ef
 OSIRIS, VEL SOL." 145

Et nemo tamen veterum tale quid memoriae prodi

dit. Omnes potius , quando eo delabuntur , in ex
plicando Ofiridis nomine , rationes illius valde diuer
fas reddunt , et quibus vtplurimum vetufta Aegyptio
1
rum lingua mirifice fauet. Non itaque erat , vt eas
tanto fupercilio S ELDEN VS defpiceret , et tanquam
vanas penitus repudiaret. * Faceffant , inquit, qui
πολυέφθαλμον , ἀγαθοποιὸν , aut fimile quid ofirin
fgnificare, obtrudunt. Magnos fane viros , PLV
TARCHV Met EVSEBIVM diu eft, quod fefellerint.
Maiori certe veri fpecie, interpretationes iftae veterum,
fe lectoribus peritis et cordatis commendabunt, quam
illa , de qua inodo diximus , et quam vir ceteroquin
ad miraculum doctus , nobis tanquam vnice veram
offert. Sed expendamus illas, quas veteres memoriae
nobis prodiderunt , nam etymologiam Salmafianam
nominis Ofiris , iuftis de caufis repudiauimus §. 7.
Hic tamen in anteceffum monere operae pretium eft,
duplicem nominis huius celebratiffimi pronuntiatio
nem in Aegypto auditam fuiffe , cum aliqui dicerent
Viris , alii vero Ofiris. Nam ** HELLANICVS
Lesbius , fcriptor peruetuftus et diligens teflatur , fe
audiuifle nomen hoc à facerdotibus pronuntiatun
Τσιριν , Yfirin , non Ofirin , cum tamen poftremo
Tag
hoc inodo , Ofiris , tantum non ab omnibus , iis et
iam , qui Aegyptum adierunt , fcribi ac appellari con
fueuerint. Nempe in Aegypto duplex erat dialectus,
fatis à fe inuicem diuerfa , quod ex libris lingua Co
ptica exaratis , hodieque fuperftitibus , intelligitur,
dialectus Aegypti fuperioris, et inferioris. Quis porro
neget , in Aegypto olim id etiam contingere potuiffe,
quod hodieque in omnibus regnis paulo amplioribus,
obfer

De Diis Syris Syntag. I. c. IV. p. 147.

** Apud PLVTAR CHVM de Is. et Ofir. p. 364.
K
 146 LIB. II. CAP. I.

obferuare licet , in diuerfis eorum regionibus et par

tibus , notabilem etiam , in pronuntiatione eiusdem
linguae, differentiam obtinere. Nihil igitur credere
prohibet , nomen Ofiris , à quibusdam in Aegypto
fic pronuntiatum fuiffe , tanquam fonaret Vfiris , aut
etiam vice verfa. Id certe videtur occafionem prae
buiffe pluribus et diuerfis nominis huius unius inter
pretationibus atque explicationibus. Vtriusque pro
nuntiationis rationem aliquam habeamus.
Veterum 6. II. Communiter Graeci , et fecuti hos Latini,
nominis
nomen hoc in Aegypto , et ab Aegyptis auditum ,
buius ety- fcribere ac pronuntiare folent O'rigs , Ofiris , idque
mologiae multi olin interpretabantur πολύόφθαλμον , quafi
excutiun
dicas multioculum. Interpretationem hanc adfert
tur.
DIODORVS Siculus Lib. I. p. 10. MeJegμnvevóμevov
γὰρ εἰς τὸν ἑλληνικὸν τῆς διαλέκτε τρόπον , εἶναι τὸν
Οσιριν πολυόφθαλμον ἐικότως. Πάντη γὰρ ἐπι
βάλλοντα τὰς ἀκτῖνας , ὥσπες ὀφθαλμοῖς πολλοῖς
βλέπειν ἅπασαν γῆν καὶ θάλασσαν. Aiunt Ofi in , fi
graece interpreteris, fignificare woλvóaλuov, multi
oculum , et merito , cum radies vbique intendens , vni
uerfam terram et mare , quafi multis oculis colluftret.
Idem quoque tradit HORAPOLLO , vti viri eruditi
verba eius corrigunt Lib . I. c . 34. Πάντων γὰρ ἐπι
βαίνει, καὶ πάντα ἐξερευνᾷ ὁ ἥλιος . Ειθ᾽ ὅτω πολυ
édaλμos óvoμán. Omnia enim tranfit etperagrat,
emnia itidem accurate infpicit Sol , ideoque noλvóp
Daλuos , id eft multioculus vocatus eft. Rationem
quoque interpretationis iftius literalem , ex lingua Ae
gyptiaca petitam , dedit nobis PLVTARCHVS in
libro de fide et Ofir. p. 355. E'vio de Tavoμa dieeμn
νεύεσι πολυόφθαλμον , * ὡς τῷ μὲν ἔς τὸ πολὺ , τ
δὲ ἴει τὸν ὀφθαλμὸν ἀιγυπτίᾳ γλώττη φράζοντος .
Nomen hoc quidam interpretantur MVLTIO CV.
LVM,

Ita locum hunc corrigendum effe , dudum iam monui.

 OSIRIS, VEL SOL. 147

LVM, fiquidem OS Aegyptiorum fermone multum,

IRI vero oculum fignificet. Prior huius interpreta
tionis pars , dubium omne refpuit. Etenim TOMU,
multum , ab interpretibus Coptis Scripturae S. femper
redditur Dey, ofch vel , vt Graeci euphoniae caufae id

efferebant , os. At iri , Aegytiace sps, in eadem

verfione antiquá , nunquam oculum , femper vero fa
sere fignificat. Sufpicor ergo , explicationem illam
facerdotum , qui Ofirin interpretabantur multioculum ,
non effe literalem , verum emblematicam , defumtam
ex lingua facra facerdotali , cuius Manethon , ipfe
facerdos , mentionem facit, accommodatam nempe
fymbolo , quo frequenter Ofiris defignatus effe per
hibetur. Symboli , quod hic fubinnuo , illic, vbi Ofi
ridis nomen interpretatus erat, meminerat PLV TAR
CHVS p. 354. fin. his verbis : Regem et dominum
Ofirin oculo et fceptro pictis exprimunt. Alia hanc in
rem obferuata vid. §. 3. Aegyptii hoc fymbolo oculi
et fceptri , Ofiridis fui et fcientiam , vt qui omnia vi
deret , et potentiam ,, vt qui omnia regeret, defignare

voluerunt , idque re ipfa fignificat Dty Sps Os - iri,

id eſt évegryntinov , magna agendi vi praeditum , vel
multa facientem , aut multum operantem. Confirmat
hanc meam interpretationem alibi PLVTARCH VS
naj τένομα
ipfe p . 368. Ο γὰς Οσιρις ἀγαθοποιὸς , καὶ
πολλὰ φράζει , έχ᾽ ἥκισα de δὲ κράτος ἐνεργῶν καὶ
ayaGomoio . Eft enim Ofiris beneficus , et nomen hoc
muita fignificans , (vel , quod multis modis interpre
tari licet) praecipue robur efficax, et beneficum defi
gnat. Quando autem interpretatio haec , pronuntia
tioni vulgari Graecorum et Romanoruin , nominis
Ofiris omnium optime et exacte prorfus conuenit,
K 2 aliter

* Apud 10 SEPHVM Lib. I. aduerfus Appion. p.445. Edit.

Belgic.
 148 LIB. II. CAP. I.

aliter quain fic ftatuere non poffum , hanc ipfam quo

que interpretationem , quam modo illuftraui , inipfa
Aegypto , et inter regionis illius facerdotes , valde
obuiam , et communius receptam fuiffe , quod nouo
argumento effe poteft , per Ofiridis et nomen et Nu
men , vere et proprie Solem defignatum fuiffe. Non
itaque etymologia illa erat faftidiofe contemnenda,
etfi tamen dubitari queat , an fit vera et natiua , et an
non detur alia melior , menti prifcorum in Aegypto
Theologorum magis conformis. Mihi igitur ali
quando in mentem venit , nomen Ofiris , Aegyptiis

fonafle Day-S- PH , Os-i-re , id eft * regem multum

euntem , vel etiain , Solem multum euntem , quam
coniecturam , ante viginti fere annos , fubobfcure ta
men ,*** judicio eruditorum expofui , eamque non
ita abfurdam cenferi poffe , oftendain , vbi ad Ifidis
Numen peruenero. At nunc tamen , vbi omnia huc
fpectantia , maturius confideranda , et feria aeftima
tione expendenda erant , coniecturae huic aliam prae
ferre malui , de qua mox.
Idem argu
§. 12. Non citra rationem PLVTARCHVS ob
mentum
continua feruauit , nomen Ofiridis multa fignificare , et diuer
tur . fis interpretationibus obnoxium effe. Igitur praeter
eam , quam nunc excuffimus , aliam adfert ex HER
MAI Libro primo de Aegyptiis , in Commentario
faepius citato p. 365. fin . Ομβριμέν φησι μεθερμη
νευόμενον εἶναι τὸν Οἴσιριν. Quae in verfione Xylan
dri ita redduntur. Hermaeus primo de Aegyptiis

libro , Ofiridem, fi interpretetur, validum effe, inquit.

Haec interpretatio forte ab ea non differt , quam .II.
penfitauimus , fecundum quam Ofiris fignificaret xgá
Tos évegyev , robur actiuum et efficax. Sed quando
tamen

* Illuftrationem nominis huius pete ex §.5.

** In Rampbab illuftrato p. 68.
 OSIRIS, VEL SOL. 149

tamen nunc verba PLVTARCHI meditate penfito,

et ab omni parte verfo , probabile mihi fit , eum non
fcripfiffe Suov, fed verius öubgov, pluuialem. Nam
in antecedentibus auctor hic , ex Aegyptiorum do
&rina , retulerat , et Nilum , et humorem omnem,
effe doggony , defluxum Ofiridis. Mox fabulam il
kam , genitalia Ofiridis in Nilum proiecta fuiſſe , ita
aplicat , vim huius dei genitalem et feminalem , pro
materia prima habuiffe huinorem , et humoris inter
uentu , coaluiffe cum his , quae nafcendi facultate
erant praedita. Deinde aliquam inter Ofirin et Io
uem , ex placitis Aegyptiorum conuenientiam adftru
ere laborat . Iouem autem illic alium non defignat,
quam pluuium , qui Philofophis erat , fæcundus im
bribus aether , et tandem etiam illuftrationis ergo
hoc addit , fecundum Hermacum Ofirin fignificare
čubov , pluuium. Poteft haec originatio HERMÆI
lingua Aegyptiorum ftabiliri. Nam ZWD8 hou
. XI, 6.
fermone ipforum dicitur pluere , Gen. II, 7. Pf
Luc. XVII, 29. et LDS - NZWDX, mú - enhou , eſt
plasia , fecundum literam , aqua pluuiae , vel pluuia
his. Matth. VII, 25. Actor. XIV, 16. Ep denique,
Scher) vox in Coptorum fcriptis oppido frequens,
Spargere fignificat. Effet igitur ZUID - EP, bou
feber,propriepluuiam fpargens , et id eft oμbgies . Ob
iicere quidem forte quifpiam poffet , quod fane no
tiflunum eft , pluuiam in Aegypto fuperiori , fere
nunquam , in inferiori vero raro admodum cadere.
Verum , vt iam tacean , interpretationem Hermai ,
fi nonregioni , linguae tamen Aegyptiorum congruere,
et ex hac manifefto defumtam effe , eft aliud , quod
obiectioni huic , etfi non parum fpeciofae , merito
reponi queat. Etfi enim Aegyptii fcirent , Ofiridem
in Aegypto pluuiam non colligere , ex qua Nilus
augeretur , non ignari tamen erant , id fieri in Aethi
K 3 opia,
 150 LIB. II. CAP. I.

opia , ad augendum Nilum , contractam et collectam,

Ofiridi adfcribebant , eaque de caufa Niluum άπος
dogov
Ofiridis effe dictitabant. Vide fupra §. 4. Clare id*
HORAPOLLO fignificat. Nam vbi nobis explica
turus eft , cur exundationem Nili , per copiofam e
coeli effufionem aquae fignificent Aegyptii , rationem
hanc reddit. Tertia inundationis Nili caufa , funt
imbres, qui per id tempus , quo intumefcit Nilus , ad
auftrales Aethiopiae partes congregantur. Et quia
hos imbres mittere credebatur Ofiris , merito ille hoc
intuitu dici poterat pluuiarum fparfor. Sed ab hoc
tamen beneficio , non putauerim, Aegyptios Deorum
principi nomen indituros fuiffe.
In codem
§. 13. Supereft alia PLVTARCHI interpretatio,
•
argumento de qua SELDENVS contemtim quoque loquitur,
pergitur.
fed quae tamen examen aliquod noftrum meretur.
Et credi poffit , HELLANICVM , digitum ad eam
potiffimum intendiffe , quando nomen id , quod ex
plicamus , à facerdotibus pronuntiari Viris , obfer
uauit. Videntur certe ex ipfis Aegyptiorum facer
dotibus , nomen hoc quidam ita interpretati fuifle,
tanquam fonaret Dorɛ-рH (Vdſie - re) vel DJXE

PE, prius verto Barinéa Ewrñga , regem feruato

rem , pofterius , ITION Ths σwingías , falutis aucto
rem . Nani D8E (vdfiie , vel Ve) Aegyptiis eft

Zew ,, feruare PH vero poteft defignare ** regem,

σώζειν
aut etiam fignificat facere , adeoque caufalitatem fub
indicat. Öriginationem hanc firmat PLVTAR
CHVS , qui , vt intelleximus §. 11. docet , Ofirin
effe dya Somady , beneficum , vel bonorum caufam,
et nomen hoc inter plures interpretationes , etiam
hanc

* Hieroglyph. Lib I. c. 21.

** Ea de re dixi in Remphah p . 52. 53.
 OSIRIS, VEL SOL. 151

hane admittere. Et certe Dope - pe , eft falutis

saufa , vel auctor. Adhuc clarius hanc nominis
Ofiris etymologiam fuggerit nobis IAMBLICHVS
de Myſter. Sect. VIII. c. 3. vbi de Opifice et hoc ob
ferat. Αγαθῶν δὲ ποιητικὸς ὢν , Οσιρις κέκληται .
Quatenus vero bona efficit , Ofiris vocatur. Non po
terat originatio noftra teftimonio luculentiori com
probari . Ad eandem pariter alludit auctor hicce
Sect. VI. c.7. Δια τῦτο γὰς μένει ἐν τάξει τὰ παν

τὸς μόρια , διότι ἡ ἀγαθοποιὸς τῷ Οἰσίριδος δύναμις

ἁγνὴ καὶ ἄχραντος μένει. Hanc enim ob caufam
mundi partes in ordine permanent , quod beneficia Ofi
ridis virtus fincera manet, et incorrupta.
§. 14. Aliorum nominis Ofiris interpretationes, Originatio
qua potui fide et accuratione, penfitaui. Liceat nunc nominis 0
etiam mihi, meam hac de re fententiam, in medium firis noftra
proponitur,
proferre. Sufpicor , nomen Ofiris Aegyptiacum , fecundum
compofitum eſſe ex vocibus DODEs , vel DESCY quam illud
et sps. defignat
In dialecto Thebaidis, quam Arabes vocant caufam

Sahidicam , quaeque eft vulgari antiquior , DESC , temporum,

Oeiſch, et coalefcente cun radice , quod faepius fit,
articulo indefinito D8, DODES , Voeisch , defi
gnat tempus. Saepe vox haec occurrit in Verfione
Actuun Apoftolicorum Sahidico - Coptica , quae in
Bibliotheca Bodleiana Oxonienfi manu exarata extat,

v. 9. c. III , 19. VII, 17. XIV, 17. XVII , 26: etc. sps
vero, quod §. 11. monitum iam fuit, genti Aegyptiorum
eſtfacere, vel, eſſe alicuius rei caufam. Ordescy

sps (Voeifcbiri) igitur , vel quod plane eodem redit,

OEscy-sps , (Oeiſch-iri) fignificat eum , qui tempus

efficit , vel, qui eft temporis caufa. Aegytiorum ple
rique videntur id pronuntiaffe Oifchiri, vel, vti Grae
ci efferebant , Oifiri , alii vero Vfchiri , vel Viri ,
K4 hinc
152 LIB. II. CAP. I.

hinc illa diuerfa eiusdem nominis pronuntiatio , de

qua 6. 10. Quod fi autem haec eft nominis illius vis
et poteftas , quod mihi quidem certum eft , voluerunt
eo Aegyptii, hunc longe praeftantiffunum folis et
effectum et vfum defignare , quem Deus ipfe in crea
tione Solis & Lunae obferuare nos iuffit Genef.I , v. 14.
* Sint illa duo luminaria in figna per Eclipfes, in fixa
tempora per menfes , in dies et annos. Hunc prae
cipuum folis effectum , nunquam fine admiratione
intueri potuerunt , etiam Sapientes gentium, ex quo
rum fententia CICERO de Nat. Deor. Lib. II. c. 40.
Sol, inquit , oriens et occidens , diem noctemque con
fcit : et modo accedens , binas in fingulis annis reuer
fiones, ab extremo contrarias facit : quarum interuallo,
tum quafi triftitia quaedam contrahit terram , tum
viciffim lactificat , vt cum coelo hilarata videatur, " Si
milia habet APVLEIVS de Mundo p. 71. Decifione
luminis menftrua, tempora Luna fignificat , et Coeli
- Sol qui
Spatium , Sol annua reuerfione collufirat.
dem omnituens (Tɔλv采aλµos) ortu fuo diempandit,
occafu noctem reducit conditusque vel relatus per
plagas mundi ,** quatuor temporum vices mutat, Hinc
tempeftiui imbres , et Spiritus haud infoecundi. Hinc
alimenta nobis fuppetunt earum rerum , quas accedere
Deus his mundi partibus voluit. Apud EV SEBI V M
Praepar. Euangel. Lib. III . c. 15. extat Oraculum Apol
linis,

* Sequor hic verfionem celeberrimi Viri 10. PHIL.

HEINII , cuius vide Differt. Sac. Lib. I. cap. 11.
**
Apud fcriptorem Aegyptium , de myfteriis literarum,
qui MSS. extat in Bibliotheca , Oxonienfi , fpeciatim
quatuor anni tempora dicuntur SIEDÕDESCY NTE
TЕрDПE, vt credi poffit , Aegyptios id in mente
habuiffe , quando folem vocarunt cauffam efficientem
temporis, vel quatuor anni temporum.
 OSIRIS , VEL SOL. 153

linis , qui aliquando confultus , quis qualisue effet, in

haec verba refponderit

Ἥλιος , Ωρος , Οσιρις , Αναξ , Διόνυσος , Απόλλων

Ωρῶν καὶ καιρῶν ταμίης , ανέμων τε καὶ ὄμβρων
Ἦᾶς καὶ νυκτὸς πολυαςέρος , ἡνία νωμῶν
Ξαφλεγέων ἄκρων Βασιλεὺς , ἠδ᾽ ἀθάνατον πῦς
Sol, idem Horus, et Ofiris , Rex , Bacchus , Apollo,
Horarum , annique tempeftatum promus condus ,
ventorum itidem et imbrium
Aurorae et Noctis ftelliferae babenas regens
Afirorum ignitorum rex , atque ignis immortalis.

0.15. Non tamen ab inftituta meo alienum erit , Originatio

paucis obferuaffe , Aegyptios eandem hanc folis po- ifta ex Ae
teftatem et virtutem , crebris fermonibus celebrafle, gytiorum
placitis il
quare fieri facile potuit , vt ab ea potiffimum , Soli luftratur.
nomen indendum effe cenfuerint. Eo fpectant, quae
de Aegyptiis commemorat D I OD OR VS Lib. I. p. II.
Hos itaque Deos ( Solem et Lunam ) mundum vniuer
fum gubernare ftatuunt, nutrientes et agentes omnia,
tripartitis anni temporibus , modo inuifibili circuitum
abfoluentibus , nempe vere , aeftate , autumno. Quae
licet naturam inter fe maxime contrariam habeant ,
annum tamen confenfu optimo efficiant. CLEMENS
Alexandrinus literis prodidit , Aegyptios hancce fuam
doctrinam , quod Sol fit caufa efficiens temporis, etiam
imaginibus hieroglyphicis , arcanis , propoſuiſſe. Ita
enim fcribit Lib. V. p. 566. Ex Aegyptiis alii quidem
in nauigio ; alii vero fuper crocodilum, folem pingunt.
Significant autem , quod Sol per aërem dulcem et bu
midum ingrediens , gignit tempus. Quod forte ad
verfus † non paucos e Graecis Philofophis adftruxe
K5 runt,

+ Vide ifto de argumento fubtiliter difputantes , PRO

CLVM Libro IV. in Timaeum Platonis p. 230. 240. etc.
et SIMPLICIVм in Ariftotelis Aufcult. Phyf. Lib.
VIII. fol. 264. b. 265. etc.
 154 LIB. II. CAP. I. •

runt , qui tempus etiam Sole et Coelo prius , et o

mnino aeternum effe , fomniarunt. Eofdem redar
guit MACROBIVS in Somnium Scipionis Lib.II.
c. X. Tempus ante mundum effe non potuit : cum
nihil aliud tempora , nifi curfus Solis efficiat. Ex Sa
turnal. Lib. I. c. VIII. Ex quo intelligi volunt , cum
Chaos effet , tempora non fuiffe ; fiquidem tempus eft
certa dimenfio , quae ex Coeli conuerfione colligitur,
tempus coepit inde. Aegyptii ceteroquin , vt ad hos
redeam , Horum quoque Ofiridis filium , fed qui re
ipfa nihil aliud ipfis fignificabat , quam Ofirin , fiue So
lem , renouatum et robur aliquod iam adeptun , cir
ca aequinoctium nempe vernum , et folftitiun aefti
vuun, appellabant Aσórny Xęóvwv, Dominum tempo
rum , qui tempora moderatur. Ita enim legimus in
Obleifco antiquiffimo Heliopolitano, ficuti eum ex fer
mone Aegyptio in Graecum tranftulit HERMAPION,
apud AMMIANVM MARCELLIN VM Lib. XVII.
p. 102. Edit. Lindenbrog. Si porro TERTVLLIA
NVM audimus , aduerfus Marcionem Lib. I. c. 13.
Ofiris recidiui anni fidem argumentatur , adeoque Ae
gyptiis annum fignificabat, ad priftinum initiun , a
quo digreffus erat , redeuntem. Quod quidem ori
gnationi meae, quam lectori nunc obtuli , robur non
mediocre addit.
§. 16. Obferuatio haec TERTVLLIANI , Of
De tempo- ridem elle -annum recidiuum, quam diligentiffimus
reconfecra- hic fcriptor , ex aliis haud dubie defumfit , me nunc
tionis et vltimo loco , ad inquirendum breuiter in origines
cultus Ofi
ridis. confecrationis et cultus Ofiridis deducit. Etenim an
nus recidiaus is idem eft , quem veteres Latini etiain
vertentem nuncupant , de quo CENSORINVS de
die Nat. c. XIX . Annus vertens eft natura , dum fol
percurrens duodecim figna , eodem , vnde profectus eft,
redit. Vno verbo annus intelligitur , ad folis curfum
examuffim , quantum fieri poteft , conformatus , vt
cum
 OSIRIS , VEL SOL. 155

eum illo et exordium capiat , et exitum fortiatur. Hu

iusmodi annus ipfis quoque Aegyptiis , diu incogni
tus , aut certe inufitatus , manfit , cum et ipfi , ficut
aliae gentes , annis vterentur compofitis ex diebus 360.
Sed iidem tamen omnium mortalium primi , totun
anni fui ambitum talem inftituerunt , vt cum Solis cur
fa , quantum id res ferebat , exactiffime concurreret.
Loca veterum , qui id docent , a tot eruditis allata,
ignota non funt. Sed quaedam tamen paucis hic re
peti merentur. Scribit igitur hac de re DIODORVS
Siculus , Lib. I. p. 46. Thebaci in Aegypto , dies nun
ad Lunae, fed Solis motum exigentes , tricenos menfi
bus dies tribuunt, et poft duodecimum quemque men
fem, quinque dies cum quadrante intercalant , eoque
pacto circulum annuum abfoluunt. De iisdem ita
STRABO Lib. XVII . p. 561. Thebani maxime fa
cerdotes Aftronomiam Philofophiamque exercere dicun
tur. Hinon Lunae fed Solis curfu annos numerant etc.
Confuniliter CENSORINVS de die Nat. c. XVIII.
Ad Aegyptiorum annum magnùm Luna non pertinet,
quem Graeci xvvezòv , Latine canicularem vocamus.
Singulari itaque ratione apud Aegyptios Sol erat , ha
bebaturque caufa efficiens anni , et ab ea re in gente
hac cognominari merebatur. Ab Aegyptiis hanc
anni folaris formam accepit Iulius Caefar , et Roma
nos fuos docuit , vnde M ABRO BIVS Saturn. Lib.
I. c. XIV. Ergo C. Caefar -- imitatus Aegyptios, fo
los diuinarum rerum omnium confcios , ad numerum
Solis , qui diebus fingulis tricenis fexaginta quinque
ét quadrante curfum conficit , annum dirigere con
tendit. Et eodem Libro c. XVI. Nam Iulius
Caefar, vt fiderum motus , de quibus non indoctos
libros reliquit , ab Aegyptiis difciplinis baufit, ita hoc
quoque ex eadem inftitutione mutuatus eft , vt ad fo
lis curfum , finiendi anni tempus extenderet. Idem
auctor Lib. I. c. IX. hanc anni dimenfionem praecipuam
elle
156 LIB. II. CAP. I.

effe Solis poteftatem affirmat. Contigit infignis hace

anni Aegyptiaci conftitutio , regnante Heliopoli Afe
tho , et quemadmadum mihi perfuadeo , Thebis Sa
phtha vel Armaeo , vt etiam vocabatur , Anno Per.
Jul. 3389. ante Chriftum natum 1325. et poft exitum
Ifraelitarum ex Aegypto 320. quod fummus Chro
nologiae veteris , tum facrae , tum profanae , reftau
rator , nuper mihi fic demonftraffe videtur, vt dubium
nullum fuperfit. Ab eo tempore , vt opinor , facer
dotes Aegyptii , qui hactenus folem , fub ipfo hoc
proprio illi nomine , †рн, de quo §. 8. coluerant,
in memoriam rei tam memorabilis , nouo eum co

gnomine mactarunt , eumque DESCY -sps ( Oeiſch

iri ) ditiov T xgóva , tempus , vel tempora efficien
tem, nuncuparunt. Quantos hicce Ofiridis cultus,
a facerdotibus Thebaeis , fi coniicere fas eft , primum
inuectus , poft id tempus progreffus fecerit , per to
tam Aegyptum , ex plurimis veterum teftimoniis , et
ex tot Nunini huic per omnes Prouincias regni illius
erectis Templis , intelligi fatis fuperque poteft. Vi
detur pofthaec cultus folis , fub fimplici hoc nomine

рн, Heliopolitanorum , labentibus annis , maio

ra in dies decrementa paffus effe , dum interea Ofiri
dis Numen venerarentur , et in eo poteftatem ac be
neficia exoptata folis fumma religione
celebrarent.

* Mr. des Vignoles Chronolog. T. I. p. 571. 572. 589. etc.

T. II. p. 675. 676. etc. 800.

1
CA
 357

XXXXXXXXXXXXXXX

CA P. II .

De Amum Aegyptiorum Deo , quem

Graeci Iouem interpretantur.

6. I.

firidem intelleximus Aegyptiis fignificaffe aucto- Sol , in va

Ofirremidemtemporis , et
temporum moderatorem , riis Zodia
fine Solem , qui permeando Zodiacum , diuerfas tem- ci partibus
baerens,
porum in anno viciffitudines producit , et tandem ad
variosque
principium , vnde digreffus erat , redit. Quoniam effectuspro
vero vnus] Ofiris , vnus idemque Sol , dun curfum ducens, va
annuum abfoluit , tam diuerfas temporum viciffitudi- ria accipie
nes efficit , eoque naturae rerum in inundo faciem to- bat ab Ae
ties vehementer immutat , ideo Solem ipfum quoque, gyptiisina. no
In
fiue Ofirin mutari , id eft , pro diuerfis temporum vi- Aequino
ciffitudinibus , alium aliumque vultum habitumque io verno
induere , modo iuuenem , modo virum robore floren- dicebatur
tem, modo fenem , modo laetum alacremque , no- Amum, vel
lupiter.
do moeftum ac fegnem, fingebant. Non latuit hoc
MACROBIVM , fcriptorem inprimis eruditum ,. et
Theologiae veterum infigniter peritum , cuius verba
hic apponenda effe putaui ex Saturn. Lib. I. c. XVIII .
Hae autem aetatum diuerfitates, in Baccho , ad Solem
referuntur , vt paruulus videatur hyemali folftitio,
qualem Aegyptii proferunt ex Adyto die certa ; quod
tunc breuiffimo die , veluti paruus et infans videatur :
exinde autem procedentibus augmentis , aequinoctio
vernali , fimiliter atque adolefcentis adipifcitur vires,
figuraque iuuenis ornatur ; poftea ftatuitur eius aetas
pleniffima effigie barbae folftitio aeftiuo ; quo tempore
fummum fui confequitur augmentum. Exinde per
diminutiones dierum veluti fenefcenti quarta forma
deus figuratur. Et Libro eodem cap . XIX. Hoc ar
gumen
158 LIB. II. CAP. II.

gumentum Aegyptii lucidius abfoluunt , ipfius Solis

fimulacra pinnata fingentes ; quibus color apud illos
non eft vnus. Alterum enim coerulea fpecie , alterum
clara fingunt ; ex his clarum fuperum , et caeruleum
inferum vocant etc. Hanc Aegyptiorum doctrinam
in animo habuit Poëta , quisquis eft , quem ANTI
Vocat KIRCHER VS , cuiufque hunc
CLIDEM vocat
verfun adfert , in Oedipo Tom. III. p . 128.

Ἠέλιος δὲ Νότοιο ἄναξ , ἱέραξ πολύμορφε

Sol, Auftri dominator , accipiter multiplici forma
praedite.

Solem ab Aegyptiis imagine fymbolica accipitris pi

ctum fuifle , neminem fugit. Speciatim vero Poëta hic
videtur defignaffe accipitrem , Philis , in Aegypti ac
Aethiopiae confiniis , religiofe cultum , de quo STRA
Bo Lib. VII. p. 562. Nam et hic fymbolum erat fo
lis , adeoque Sol dici poterat. Cumque Philae fitae
effent fub ipfo Tropico cancri , accipiter illic loci
cultus , vere nuncupari poterat avz Nóra , rex et
dominator auftri , fiue regionis auftralis , aut meridio
nalis. Quando denique Poëta accipitrein hunc vocat
mohúucedev, multiplici forma praeditum , hoc re
fertur tum ad ipfum folem , cuius ille fymbolum erat,
ob rationem , quam dedimus , tum ad alitem quoque
hunc ipfum , qui mirifice variegatus , eo ipfo folem
tanto melius , ex mente Aegyptiorum repraefentabat
Id quod dixi , STRABO nos docet loc. cit. "Ogev
καλῶσι μὲν ιέρακα , δὲν δὲ ὅμοιον ἔμαι γε ἐφαίνετο
ἔχειν τοῖς πᾶς ἡμῖν , καὶ ἐν Αἰγύπτω ἱέταξεν . Αλλά
καὶ τῷ μεγεθα μεῖζον ή , καὶ τῇ ποικιλία πολὺ ἐξ
Mayuévoy. Alitem Aegyptii accipitrem vecant ; fed
mibi nihil neque cum noftris neque cum Aegyptiis fi
mile habere videtur, vtpote qui et magnitudine exce
dit, et multiplici varietate ipfos longe juperat. Dice
bant autem et dethiopicum effe, et inde afferri. Ex
codem
 AMVN , IVPITER. 159

codem porro fonte explicandae veniunt illae Aegy

ptiorum voces Myfticae , quas PORPHYRIVS in
Epiftola ad Anebonem commemorat , et in quibus
abs ratione haefitat , folem nempe na weav ras
μορφὰς ἀμείβοντα , καὶ κατὰ ζώδιον μεταχημα
Mevov. Singulis boris formam immutare , aut va
riosper fingula Zodiaci figna vultus induere. Vide et
IAMBLIGHVM de Myfteriis Aegypt. Sect, VII .
3. Id ipfum in mente etiam habuit MACRO
IVS , quando Saturn . Lib. I. c . XXI . p . 212. de Tau
to facro Hermunthite loquens , et eius cum fole con
venientiam oftenfurus , inter miracula conuenientia
naturae folis , iftud quoque memorat. Nam et per
fingulas horas mutare colores affirmatur. Caeterum
Myfticam hanc Aegyptiorum de fole traditionem ,
refert etiam PRO CLVS in Timaeum Platonis Lib. I.

[· 33. "Ουτω , καὶ ἡ τῶν αιγυπ ] ίων ἐνδείκνυται παρά

δοσις περὶ ἡλία , λέγεσα μυςικῶς , ὡς διαφόρες ἐν
τοῖς ζωδιές ἀμείβοντος μορφάς . Id quoque oflen.
dit traditio Acgyptiorum , qua myftice perhibetur, fo
kem in fingulis Zodiaci fignis , aliam aliamque formam
induere. Quicquid autem argutetur PORPHYRIVS
in Epiftola modo laudata ad Anebonem , nihil aliud
illa Aegyptiorum traditio allegorica fibi vult , quan
hoc , Solem, pro diuerfa , qua gaudet poteftate, et
pro variis effectibus , quos in diuerfis anni tempeftati
bus procurat, diuerfis nominibus ab Aegyptiis infi
gniri , diuerfis etiam fimulacris repraefentari , et di
verfis facrorum ceremoniis coli. Id quoque fubin
dicat auctor Gnofticus illius Oraculi , quod olim
Apollini Clario tribuebatur , et ex quo haec nobis con
feruauit MACRO BIVS Saturn. Lib. I. c . XVIII .

Φράζες

* Praefixa lamblichi Libris de Myfteriis Aegyptiorum p.

VI. et apud EVSEBIVM Praeparat. Lib. V. c.X. p. 198.
 160 LIB. II. CAP. II.

Φράζεο τὸν πάντων ὕπατον θεὸν ἔμμὲν ἰάω ,

Χείματι μὲν τ᾽ εἴδην , Δία δ᾽ ἐίαρος ἀρχομένοιο
Ἡέλιον δὲ θέρες, μετοπώρε δ' αβρὸν ἰάω.
Dic Deorum omnium fupremum effe lao,
Quem hyeme Orcum dicunt, ineunte autem vere
Iouem ;
Aeftate porro Solem , ac tandem autumno inclinato
tenerum Iao.

Operae vix pretium eft , hic monere, auctorem Ora

culi huius , in verbis , quae defcripfimus , ob oculos
habere Theologiam Aegyptiorum , hanc vero infle
ctere et accommodare ad Theologiam gregis Gno
ftici , quod alias pluribus oftendam . Solem igitur,
ait auctor hicce , fub initia veris nominari , nempe
ab Aegyptiis , Iouem, idque iam nunc , idoneis argu
mentis , ex Antiquitate Aegyptiaca , ad liquidum de
ducam . Reliquis , quae in eodem Oraculo leguntur,
explicandis , atque illuftrandis , capita quaedam infe
cutura impendam .
§. 2. Quem auctor Oraculi Clarii, et Graeci in
Deum Ae- vniuerfum omnes , Iouem Aegyptiorum nuncupare
gytiorum folent , ipfi Aegyptii , fermone auito et vernaculo , di
Amum xerunt 'Auv , Amun , quam vocem Graeci , termina
Graeci to
vem inter tionem flexionemque linguae fuae contorquentes ,
pretantur. Ammonem efferunt. Videmus , id PLVTARCHI
diligentiam non effugiffe , qui in Libro de fide et
Ofiride p. 354. ait , plerosque exiftimare , dov mag
αιγυπ ]ίος ὄνομα τῦ Διὸς εἶναι * τὸν Αμᾶν ὅ παρά
γοντες ἡμᾶς῎Αμμωνα λέγομεν , peculiare apud Αegy
ptios nomen Iouis effe Amun , ex quo nos confecimus
Ammonem. Graecorum terminationem fequitur D 1 0
DORVS SICVLVS , Lib. I. p. 12. fin. vbi inter Deos
Aegyptiorum numerat Διά τὸν ὑπό τινων ῎Αμμωνα
πeo
* Forte vocula haec to, melius omitteretur.
 AMVN , IVPITER, 161

Rosaryogεvóμevov , Iouem , qui a nonnullis ' Ammon

cognominatur. Sic idem quoque p. 14. 1 AMBLI
CHVS de Myfter. Sect. VIII. c. 3. nomen hoc Aur
efert. Αμῶνκατὰ τὴν αιγυπ7ίων γλῶσσαν λέγεται .
Sed, quod vere et recte obferuauit PLVTARCHVS ,
ipfi Aegyptii Numen hoc fuum appellabant Amun.
Tradidit hoc iam HERODOTVS , qui cum Aegy
pis in eorum patria diligenter conuerfatus eft, Lib.
Π . c. 42. Αμμον αιγύπτιοι καλέεσι τὸν Δία . Argy
pii louem Ammun appellant. Eodem modo nomen
iſtud exprimunt H E C ATAEVS Abderita apud PL V •

TARCHVM lib. cit. p. 354. et MANETHON ibid.

CELSVS porro Epicureus Philofophus , et , qui ad
verfus eum difputat , ORIGENES , quem vide Lib.
V. adu. Celfum p. 259. 261. 262. Denique , ne in
congerendis teftimoniis pluribus fimilibus , modum
excedere videar , id pariter docet HES Y CHIVS , qui
ad auctoritatem ARISTOTELIS prouocat. Sunt
.
autern illius haec verba . Αμμᾶς ὁ Ξεὺς ᾿Αρισοτέλει
Ammus Iupiter apud Ariftotelem , vbi nempe is de re
bus Aegyptiorum locutus erat . Ceterum Graeci qui
dan, quos inter eft etiam HESYCHIVS , Auv
videntur habere pro cafu quarto , cuius primus fit A

pas , vel Auus. Sed Aegyptiis Nunen illud dice

batur Amun , quod fuo loco interpretabimur .
§. 3. Amun hicce, vel , vti vulgo loquuntur, Iu- Ammoni
piter Ammon , funmum erat quidem, et fanctiffimun buic The
bae in Ae
totius populi Aegyptii Numen ; fed propriam tamen gypto Sa
fedem habebat Thebis , in Aegypto fuperiori , quae cra erant,
vrbs idcirco , ab hoc maximo Numine tutelari , Ae- vbi et fub
gyptiorum fermone dicebatur , etiam in S. Scriptura, * Specie arie
Amun, vel Amon- No , vel ** Hamon - no , vel et- tis coleba
tur.
iam

* Ierm . XLVI , 25. ** Ezech. XXX, 15.

I
 162 LIB. II. CAP. II.

iam No- Amon , id eft , fi etymologice nomen

iftud interpreteris , † pars et poffeffio Ammonis , pés
Auμov , vti interpretes Alexandrini habent NA HV
MI III. 8. vel vrbs Ammonis , huic nempe Deo confe
crata. Graeci id communiter exprimere folent A
σño , Iouis vrbem , quos ea in re fequuntur Ale
xandrini interpretes EZECH. XXX , 16. Eaque de
caufa , Amun iar' Cox , appellari folet , ó év OnBas
Jeds, Deus Thebaeus , vti apud DIODORVM Lib. I.
p. 59. Habebat enim Deus ille Thebis Templum
fplendidum , quod, fi credimus AR TAPANO , fcri
ptori perantiquo , apud EVSEBIVм Praepar. Lib.
IX. c. 27. rex Cenephren , tempore Mofis , cum an
tehac ex lateribus coctilibus aedificatum fuiffet , e mar
more , excifo ex proximo monte , conftruxit. Tem
pli huius meminerunt ex veteribus , HERODOTVS,
DIODORVS Siculus , PLINIVs , plurimique alii,
tanquam aedificii prorfus admirandi. Et quamuis
illud a Cambyfe vaftatum iam fuerit , forte tamen ve
ftigia eius adhuc fuperfunt, inter rudera vrbis antiquis
funae ftupenda , quae hodieque , etfi cadaueribus exa
nimatis fimilia , fpectatores tamen percellunt. Simu
lacrum vero Numinis iftius , quod in inferiori Tem
pli aedicula religiole colebatur , HERODOT VS ita
defcribit Lib. II. c. 42. Teebani , et, quicunque pro
pter illos ouibus parcunt , aiunt, ideo fibi conditum
bane legem, quod Iupiter Amun, quum ab Hercule
cer
Nahum, III, 8.
+ In Martyrologiis Coptorum videtur vrbs ifta appellari
Locus Ammonis. Certe in Doxologia quadam , quam
Lutetiae Paritiorum , in Bibliotheca regia defcripfi , le
quuntur haec, latine a me conuerfa. Quadraginta no
vom martyresfèmes, in defertis, quos Berbari trucidarunt
ZATEN Maa NTE NAUDIN , ad le
con Assan id eft prope Friem Assun vel Dispelin.
 AMVN, IVPITER. 163
1

cernere eum volente , cerni nollet, tandem exoratus, boc

commentusfit , vt amputato, arietis capite, pelleque vil
lofa , quam illi detraxerat , induta fibi , ita fe Herculi
oflenderet: et ob id Aegyptios inftituiffe, louis fimula
cram facere facie arietina. Ac pauculis interpofitis :
Ob banc rem arietes non macantur a Thebaeis , fed eis
facrofanitifunt. Certo tantum die quotannis infefto
louis , vnum demum arietem obtruncant , cuius pellem 1
daraltam , bunc in modum fimulacro Iouis induunt:
adilludque deinde aliud ducunt Herculis fimulacrum.
Simulacrum itaque louis Thebaei, fiue Amun , erat
ftatua, pelle arięcis contecta, vt ſpeciem arietis prae fe
ferret. Et nutriebatur quoque in eodem Templo
aries, fiue ouis , tanquam viua Ammonis imago , il
lique non fecus, atque Ammoni ipfi , cultus offereba
tur religiofus. Id STRABO innuit Lib. XVII, pag.
559. Σαΐται πρόβατον τιμῶσι καὶ Θηβαΐται. Saitae
saem colunt et Thebaei. Sic et CLEMENS Alexan
drinus in Protreptico p. 25. Σαΐται δὲ καὶΘηβαίο
πρότατον σεβαστο Saitae et Thebaei ouem adorant.
Cutem hunc Thebaeorum perftringit DIODORVS
Tarfenfis, cuius e libro Vi . de Fato , verba haec con
feruauit PHOTIVs in Bibliotheca , Cod. CCXXIII.
p.691. Τὶς γένεσις —— τὸν αιγύπτιον συνελαύνει λατρεύ
TopicaTOV. Quaegenitura Aegyptium compellit, reli
giofe ouem venerari? id eft Iouem Ammonem. Hinc
fine dubio eft , quod Ammon dicatur TERTVLLI
·
ANO ouium diues , de Pallio c. 3. Talis igitur erat
imago, tale fimulacrum Ammonis Thebaei , in Ae
Epto, et cum a Thebaeis Sacra Ammonis fui, toto
orbe celeberrimi , acceperint Libyes , vti ab his
Graeci , vel ex eo colligere iam licet , fimulacrum
louis Libyci , a fimulacro Ammonis Thebaei, parum
ut nihil diftuliffe. Erat et illud góßata , aries, vel
is, vti conceptis verbis nos docet ATHANASIYS
Oratione aduerfus gentes pag. 20. Edit. Commelin.
L 2 fed
164 LIB. II. CAP. II.

Sed quoniam de hoc Ammonis Libyci fimulacro,

erudite inprimis et ingeniofe difputat is. Vossivs ad
Pomponium Melam Lib. I. c. VIII . cuius obferuationi
bus calculum adiicit illuftris SPANHEMIVs Differt.
V. de vfu et Praeftantia Numifmatump. 349. 350. Edit.
in 4to. Plura ea de re hic addere , effet actum agere.
S. 4. Memoratu indignum non eft , quod de
Ammonis Thebaei fimulacro EVSTATHIVS memo
1
riae prodidit , in Iliad. A. p. 128. Edit. Rom. Twe
μὲν λέγεσι , ὅτι ἐν Διοσπόλει, μέγισόν ἐξι Διὸς ἱερόν·
ἀφ᾿ ὃ λάβοντες αιθίοπες διὲς ξόανον , καὶ ἄλλων δασ
μόνων σὺν αὐτῷ , κατά τινα καιρὸν τεταγμένον περί
νοςᾶσι τὰ κατὰ τὴν Λιβύην , καὶ πανηγυρίζεσι πολύ
τελῶς ἐπὶ δώδεκα ἡμέρας, ἐπεὶ καὶ τοσότοι παρ᾽ αὐτοῖς
--e
Jecí.Aliqui dicunt, effe Diofpoli, ( vel Thebis) maxi
mum Iouis Templum, ex quo Aethiopes, Iouis et alig
rum Deorum fimulacra accipiunt , atque cum illis, certo
quodam conftituto tempore, Libyam circumeunt, feflum
continuum , per duodecim dies , fplendide ac laute cele
brantes. Tot enim deos ipfi venerantur, DIODORVS
Lib. II. p. 88. id non tantum de fimulacro , verum
et de Sacello Ammonis Thebaei narrat. Quotanni
Iouis Sacellum apud Aegyptios per fluuium transmitt
in Libyam , et poft dies aliquot , ac fi Deus ipfe ex Ae
thiopia reduxfit, reuerti. Per vewy , intelligenda hic
venit aedicula parua , variegata , et deaurata , in qua
fimulacrum Dei cuiuspiam vel Deae circumfereba
tur, et ab vno loco ad alium deportabatur , qualem
nobis defcribit HERODOTVS Lib. II, c. 63. loquens
de Numine Papremitano , quod Martem vocat c. 59.
quodque Herculem Aegyptiorum fuiffe , auguror.
Verba HERODOTI ita fe habent . τὸ δὲ ἄγαλμα
ἐὸν ἐν νηῷ μικρῷ ξυλίνῳ κατακεχρυσωμένῳ , προεκκο
μίζεσι τῇ προτεραιῃ ἐς ἄλλο ἄκημα . Porro fimulac
rum ligneum, collocatum in Sacello ligneo , paruo , ac
deaurato, in alias aedesfacras , pridie exportant. Ae
diculae
 AMVN, IVPITER. 165

diculae hae appellantur etiam Thalami , et rasa , de

quibus multa CVPERVS in Harpocrate p . 129.130. etc.
IO, CORN. a PAVW in Obferuat. ad Horapollinem
Pg. 326. Et qui illas humeris fuis circumgeftarent,
diai πασιφόροι , vti et ἱεροφόροι , et Sacrorum bas
iuli. Ex iis, quae attulimus, liquere vnicuique pot
eft , Аmmonem Aegyptiorum , etiam Libybus et
Aethiopibus Numen fuiffe facrofan&
tum , qui quouis
anno, fimulacrum fummi huius , etiam ciuibus fuis,
Numinis , ab Aegyptiis , conftituto tempore mutuo
acceptum, impenfa religione, laeti colebant. Quod
mirum nemini videri debet , cum talis Sacrorum , in
ter Aegyptios , Libyes , et Aethiopes , communio,
tempore etiamnum Theodofii Iunioris , Imperatoris,
feruata fuerit , quod teftatur PRISCVS Rhetor , in
Eclogis Legationum, graece ab Hoefchelio editis p. 28.

§. 5. Sed miffis his , id nunc potiffimum agamus, Amun Ae

vt ex idoneis veterum monumentis intelligatur, quid- gyptioruns
nam proprie Amun , vel Ammon , Aegyptiis defigna- Symbolum
verit, aut quidnam antiqui eorum Theologi, in ift- erat Solis
hoc Numine , hominibus gentis fuae , colendum et
celebrandum propofuerint. Recentiores quidam Phi
lofophi Platonico-Pythagoraei , IAMBLICHVS, DA
MASCIVS, et horum fimiles, Placitis doctrinae fuae
Metaphyficae, multo magis , quam auitae et genui
nae Aegyptiorum Theologiae , inhaerentes , per
fuadere nobis annituntur , Ammonem vetuftis in Ae
gypto Theologis nomen fuiffe * Opificis , adeoque
illius ipfius, quem prifco Aegyptiorum fermone nun
cupatum fuiffe Phthan, alibi prolixe docuimus. Et
huic quidem ipforum interpretationi nominis Amun,
dummodo in re ipfa fundamentum haberet , lingua
L 3 Aegy

IAMBLICHVs de Myfteriis Se& t. VIII. cap. 3. et Ev

SEBIVS Praepar. Lib. XI. c. 7. pag. 115.
166 LIB. II. CAP. II.

Aegyptiorum prifca non repugnaret . quod poftea

videbimus ; fed repugnat omnino conftans Aegyptio
rum , de hoc fuo Numine , traditio, et genuina gen
tis illius Theologia. In illa Amun ſymbolum , erat
Solis , non vero Opificis , a quo potius Solem forma
tum fuiffe , docebatur. DIODOR VS itaque Lib. I.
pag 22. auctor eft , quosdam cenfere , Ofiridem eun
dem effe cum Ammone. Ofiridem vero folem effe,
capite antecedenti adftruximus. Si MACROBIO au
fcultamus, Saturn, Lib. I. c. XXI. p. 212. Hammonem
Deum Solem occidentem Libyes exiflimarunt. Et certe
ÉMENT (Amant) lingua Aegyptiorum Occidentem
fignificat. Verum funt mihi tamen rationes , quibus
vt credam , inducor , MACROBIVм hic quidem, au
&oris fui , ex quo id haufit , mentem non recte aſſe
cutum effe , qua de re poftea quaedam monebimus,
In eo tamen a vero minime aberrauit , quod Libyes
et Aegyptios , in Ammone Solem coluiffe tradidit,
Idem ex eo etiam confirmari egregie poteft , quod
Aegyptii huic Numini arietem facrum effe voluerint,
quodque in Templo Thebaeo , Deo huic ovem vel
arietem ; ceu viuam quandam Dei huius imaginem
dedicauerint , quod §. 3. oftendimus. Rem hanc
MACROBIVS nobis explicabit *. Signa quoque vni
verfa Zodiaci ad naturam Solis iure referuntur, et , vt
ab ariete incipiam, magna illi ( cum Sole) concordia eft.
Nam is per menfes fex hybernales , finiftrò incubat la
teri, ab aequinoctio verno fupra dextrum latus : ficut
et Sol ab eodem tempore dextrum hemisphaerium , reli
quo ambit finiftrum. Fabulam hanc Aegyptiorum
lymbolicam refert etiam AELIANVS de Anim.
Lib. X. c. 18. Sed pluribus argumento huic immo
rari opus non eft. Mox enim probabimus rationibus,
quae exceptionem omnem refpuunt, Ammonem Ae
gyptiorum fymbolum ipfis fuiffe Solis, hemisphaerium
fupe
* Loc. cit. pag. 212.
 AMVN, IVPITER. 167

fuperius contingentis, et fignum arietis ingredientis. Ab 1

Aegyptiorum hac in re placitis non valde abhorruifle
videntur antiquiores in Graecia Theologi , qui per
Iouem pariter vim poteftatemque Solis fubinnuerunt.
Tangit eam rem , ex facerdotum Cypriorum prae
ceptis , et ex Appollinis ipfius Oraculis IVLIANVS
Imperator , Orat. IV. quae eft in Solem , p. 135, et
143. Nec ea latuit diligentiffimum Theologiae veteris
indagatorem , MACROBIVM , qui Saturn. Lib. I. c.
XV. hunc in modum differit : Cum Iouem accipiamus
lucis auctorem, vnde et Lucetium Salii in carmine ca
nunt, et Cretenfes, Aiá Tv μégar (Iouem Diem) vo
cant, ipfi quoque Diespitrem appellant , vt diei patrem.
Ea forte ratio fuit , cur Graeci Ammonem interpre
tarentur Iouem, cum ceteroquin Ammoni Aegyptio
rum , cum loue Graecorum et Romanorum vulgato,
parum omnino affinitatis et fimilitudinis intercedat.
§. 6. Quando Ammanem Aegyptiis fymbolum Specialius
fuiffe Solis adferui , id tamen cum aliqua limitatione Amunfym
bolum erat
ac diftinétione accipiendum effe volo. Nempe in
Numine hoc, Aegyptiorum facerdotes , non Solemfolis,in
figno arie
in genere populo adumbrare voluerunt , verum figil tis aequino
latim folis in arietem ingreffum , quando emenfus he- &tium faci
mifphaerium inferius , ad fuperius noftrum euafit, ac entis, et ver
fignum Arietis ingreffus , aequinoctium efficit , ver aufpican
tis.
laetiffimum aufpicatur , et illam orbis partem , quam
nos inhabitamus , noua luce nouoque calore recreat.
Illa eft vera Ammonis , apud Aegyptiorum Theolo
gos prifcos , ratio et fignificatio. Illam auctor Ora
culi Clarii, in verfibus his , §. 1. iam allatis luculen
ter declarauit.

Φράζεο τὸν πάντων ὕπατον θεὸν ἔμμεν iáw,

Χείματι μὲν αΐδην , Δία δ᾽ ἕαρος ἀρχομένοιο
Dic omnium Deorum fupremum effe Iao,
Quem byeme orcum dicunt , inuente autem vere lo
vem (Amun)
L 4 Omni
 168 LIB. II. CAP. II.

Omnium vero certiffime id, quod dixi , teftatur aries,

Ammoni Acgyptio confecratus , et in Templo eius
Thebaeo , non aliter atque viua eius imago , enutri
1
tus diuinisque honoribus cultus. Cur enim, obfecro,
jidem , et primum Zodiaci fignum , et fanctam ima
ginem fymbolicam Ammonis fui , arietem effe volu
erunt, nifi quod haec duo, ad fe inuicem relationem
habere, arbitrarentur? Nam Aegyptios quidem, qui
Ammoni fuo , de quo dubium nullum effe poteft,
arietem confecrarunt , primum quoque Zodiaci fi
gnum arietem finxiffe , et aliunde probari poffet,
fi operae pretium foret, et difertis verbis tradit THEO
in Scholiis ad Arati Phaenomena p. 69. Ed. Oxon.
verba eius haec funt . Διὰ τὶ δὲ ἀπὸ καρκίνε ἤρξατο,
καὶ ταῦτα τῶν ἀιγυπτίων ἀεὶ ἀπὸ κριῶ λαμβανόντων
-
τὴν ἀρχήν. οι δὲ ἀιγύπτιοι εικότως ἀπὸ τὸ κρι
ποιῦνται τὴν ἀρχὴν , πάντα τὰ ζώδια κατὰ ἀναλογί
αν λαμβάνοντες τῶν μελῶν · καὶ δὴ τὸν μὲν κριὸν κε
Φαλὴν εἶναι φασιν , ἐν ᾗ τὸ ἡγεμονικόν · ἐπειδὴ ὁ κριὸς
τῶν προβάτων ἡγεμὼν ,καὶ πρόοδός ἐςι, καὶ ὅτι ἐν τῷ
κριῷ ὁ ἥλιος ἰσημερίαν ποιῆται . Quamobrem pero
Aratus a cancro initium fecit, cum tamen Aegyptii Zo
diacum ab ariete aufpicatifint? -624 Acgyptii vero recte
omnino ab ariete initium fumunt, cum animalia infigni
fero fic locarent , vt aliquam cum membris corporis bu
mani baberent congruentiam. Et arietem quidem cum
capite comparant , in quo eft principatus. Nam aries
ouium princeps atque ductor eft , et in ariete Sol acqui
noctium facit. Quoniam igitur Aegyptii , primum
Zodiaci fignum arieti affignarunt , in quo Sol aequi
noctium facit, et ab eo tempore lucem, dierum nem
pe longitudinem, producit, ideo Solem illo ipfo tem
pore

Poterit tamen, fi tanti videatur, confuli MACROBIVS

in Somn. Scip. Lib. I. cap. XXI. pag. 75.
 AMVN , IVPITER. 169

pore fub imagine arietis pinxerunt , imaginem illam

fymbolicam fumma religione confecrarunt , eamque
fermone fuopatrio Amun cognominarunt. Adſtipu
latur his EVSEBIVS , qui Praepar. Euang. Lib. III.
cap. XII. rationes fymbolicas , ftatuae cuiusdam Ae
gyptiae perfimilis figno Iouis Ammonis , exponens,
-
ita fcribit. Et caput quidem arietis congreffionem
Solis ac Lunae in arietis figno repraefentat.
6. 7. Non me latet, Graecos et Romanos Mytho - Id etiam
graphos , longe aliam rationem , culti ab Aegyptiis etfabulae fa
Libybus , fub arietis forma , Ammonis , nobis offer - crae , de
re ; fed quae fabulofam fuam fi& tamque originem Ammone
Thebaco, in
mimis manifefto prodit. Equidem ipfi quoque Ae- vulgus
gyptii , vt omnia , ita haec quoque Theologorumfparfuse,
fuorum placita , fabularum tegumentis inuoluerunt. confirmant.
Et ipforum quidem hac de re λóyos iegòs, fabula facra
allegorica , vti eam a facerdotibus accepit HERO
DOTVS, huius eft argumenti (vid. §. 3.) Hercules
aliquando louem videre magnopere cupiuit , cum
que hic tamen videri nollet , id tandem excogitauit,
vt circumpofita fibi pelle arietina , tanquam arietem
fe ipfi confpiciendum praeberet. Eaque de caufa,
facerdotes Thebaei , quotannis , certo die , arietem
macabant , et ad illud , fignum Herculis adducebant, "
Commemorantur etiam aliae quaedam Aegyptiorum
fabulae, huic fimiles et cognatae , fed de quibus, ne
hic prolixior fim , cap. fequenti , nonnihil addam.
Graeci vero , et hos fecuti Romani , fabulam illam
Aegyptiorum facram , mirum in modum interpola
runt et incruftarunt. Audiamus * SERVIVM, fabu
LS 1 lam

* Similia, fed adhuc magis fere corrupta leguntur apud

HYGINVM Fab. CXXXIII. et in Poëtico Aftronomico
Lib. II. c. 20. Scholiaften Germanici p, no. 1. Edit.
Sant Andreanae, LVTATIVM in Statii Thebaid. Lib.
III, 476. AMPELIVM libro memoriali cap. 2. TER
TVLLI
170 LIB. II. CAP. II.'

lam canam Aegyptiae gentis , fed graeco cultu exor

natam , hunc in moum nobis referentem , in Virgi
lii Aeneid. Lib. IV. 196. T Liber , vel , vt alii dicunt,
HERCVLES Cum Indos peter.t , et per deferta Li
byae exercitum duceret , fatigatus fui , 10VIS pa
tris fui implorauit auxilium , cui ille ARIETEM
oflendit, quem fecutus ille , peruenit ad locum quen
dam , in quo ARIES terram pede fuo fcalpfit , e quo
loco fons manauit. Vndefactum eft, vt Ioui Hammo
ni ab barenis (àñò tê äµµs) dietò lingua Libyca, tem·
plum cum fimulacro cum cornibus arietinis conftituere
-
tur. Aut quia Libyac (id eft Libyes) Ifammone ari
etem appellant. Quis non in fabula hac origines Ae
gyptiacas confeftim agnofcat? Vide modo HERO DO
тVм, eumque cum ifta fabula confer. Habes enim
et hic louem , et quidem Ammonem, habes Herculem,
habes arietem, quem lupiter Herculi oftendit. Ve
rofimile igitur eft , facerdotes Iouis Ammonis , in
Marmarica , ad cuius Templum et Oraculum multo
celebratiffimum , innumerabilis hominum multitudo,
ex Africa , Afia , et Europa , confluere olim folebat.
fabulam origine Aegyptiacam, omnium primo adulte
raffe , et rebus fuis , labentibus annis , fenfim magis
magisque accommodaffe , Graecos vero , moribus
fuis inhaerentes , eam adhuc manifeftius corrupiffe.
Dixi , fabulam a facerdotibus Thebaeis in Aegypto
primo excogitatam , poftea ad Iouem Ammonem Li
bycum , in Marmarica adoratum , Graecisque vetu
ftis multo notiorem , quam Thebaeum , detortam
atque inflexam fuiffe. Illius enim Ammonis Tem
plum , in mediis ac horridis arenis fitum, fontem ha
bebant , quem vocant fontem Solis , naturae prorfus
mira

TVLLIANVM de pallio c. 3. MARTIANVM CAPEL

LAM Lib. II. p. 39.
 AMVN , IVPITER. 171

mirabilis , fi vera funt, quae veteres narrant , it

lumque fabulae Graecorum , de quibus dixi , haud
dubie defignant. Ibi aries fontem oftendit , e quo
copiofa aquae vis manauit. Sed nihil tamen impedit,
quominus etiam antiquiffimae Thebaeorum de Am
mone fuo fabulae , arieti ſuo ſymbolico , id eft foli
arietis fignum ingreffo, virtutem iftiusmodi tribuerint.
EVSEBIVS certe , vbi Praeparat . Euang. Lib. III.
C. 12. Simulacrum aliquod , Elephantinae in Aegy
pto dedicatum , defcribit , fufpicioni huic locum
relinquit , eique non parum fauet. Verba eius , la
tine conuerfa , malumus adfcribere. Simulacrum
prae fe fertfpeciem viri fedentis , et colore coeruleo im
buti; fed cui caput impofitum eft arietis. Loco diader
matis regalis, gerit cornua birci , quae circulum difco
fimilemfuftinent. Et caput quidem arietis, cum corni
bus birci , congreffionem folis ac lunae , in figno arie
tis; coeruleus vero color , lunae vim , ad cogendas et
eliciendas aquas, in ea congreffione praecipuam, reprae
fentat. Et fane ver, quod Solis in arietem ingreffus
aufpicatur , humiditatis copia abundare , aut certe
folere , nemini obfcurum effe poteft. Aegyptii in
fuper , qui incrementa Nili fui , folis lunaeque virtu
ti in acceptis ferebant , initia illorum ** , poft veris
aufpicia , id eft, a folis in arietem tranfitu , expecta
bant, et numerare quodammodo incipiebant. Aries
itaque Aegyptiis fontes aquarum vberrimos non pro
1
mittebat modo , verum etiam aliquo modo aperiebat.
Hoc innuebat fabula illa , vti eam facerdotes Aegy
ptii proponere folebant .
§. 8.
1
* DIODORYS Siculus. Lib. XVII. p.528. ARRIANVS de
expedit. Alexandri Lib. III. pag. 161. Edit. Blancardi.
CVRTIVS Lib. IV. cap. 7.

** DIODORVS Lib. I. pag. 32. ARISTIDES in Aegyptio

P. 93. b. Edit, Graec. Florent.
 172 LIB. II. CAP. II.

S. 8. Praeter Graecos , Arabes etiam , qui olim

Concinunt libris nonnullis veterum Aegyptiorum et Graecorum
Arabum vfi funt , nunc deperditis , quique ex traditionibus
de eadem
Aegyptiorum antiquis , multa haurire potuerunt, vbi
refabulae,
et Tabula de rebus gentis huiusce vetuftis agunt , etiam fabu
Bembina lam illam facerdotalem de Ammone commemo
feu Ifaca. rant; alio quidem ornatu expolitam ; fed quae tamen
ad mentem prifcorum in Aegypto Philofophorum
fatis prope accedere videtur. Eam ex MVRTADI ,
qui feculo XIII. floruit * , Libro de mirabilibus Ae
gypti p. 22. 23. hic tranfcribemus latine verſam. Aiunt
Bardefirium fefe per annos complures oculis hominum
fubduxiffe , et nonnifi femel quouis anho , certo quo
dam et definito tempore , quo nempe Sol arietem ingre
ditur, confpiciendum fe praebuiffe , et tum quidem ho
minibus fui copiam feciffe , et cum iis fermones contu
liffe , etfi tamen oculis cerni ab iis non poffet. -- Poft
baec in nubibus, forma humana indutus , apparuit
ipfis , ac tandem abfceffit ; fed imaginem tamen fuam
oculis ipforum obuerfari paffus eft *, in Templo folis,
quo tempore is arietis fignum ingrediebatur. Si quis
fabulam hanc Arabum , cum illa , quam HERODO
TVs ex ore facerdotum exceptam memoriae prodi
dit , curate conferat , intelliget facile , vtramque ex
fonte eodem dimanaffe , remque eandem allegorice
defignare , folennitatem nempe religiofam , illo anni
tempore , quo fol in fignum arietis tranfitum facit, a
facerdotibus totoque populo Aegyptiorum cum gau
dio concelebratam. Sed omnium optime , fabula ifta
facer

* Editus ille eft ex verfione PETRI VATTIERII Paris.

1666. 120. Fabulam eandem ex aliis fcriptoribus Ara
bicis, vti videtur, refert etiam BENIGNvs de MAIL
LET Conful quondam Nationis Gallicae in Aegypto,
Defcription de L ' Egypte. Tom. II. p. 153. Edit. in 80.
** Videtur intelligi Templum Ammonis Thebaeum.
 AMVN, IVPITER. 173

facerdotalis , vti ab HERODOTO literis confignata

eft, explicatur et mirifice illuftratur , in celeberrima
illa Tabula Bembina, quae et Ifiaca vocari folet. Cer
nitur enim illic in ipfo principio , aries facer , Am
mon videlicet Aegyptiorum. Prope ipfum adſtat
Hercules , vel Horus , namque hi multiplici ratione
inter fe conueniunt , quod cap. IV. Libri huius ple
nius oftendemus. Adfunt praeterea tot certa indicia
aequinoctii verni , fiue ingreffus folis in arietem , et
religiofae folennitatis, tum per Aegyptum celebratae,
vt dubium merito nemini fupereffe queat. Verum
quoniam figuras illius Tabulae, ad negotium hoc fpe
dantes , in * Specimine nouae explicationis Tabulae
Bembinae, paucis quidem , fed fatis tamen, explicui,
et quoniam infra cap. IV. eadem de re aliquid mihi "
repetendum effe video , poffum nunc ad alia tranfire.
1
§. 9. Sed fupereft alius Aegyptiorum veterum Aliafabu
hac ipfa de re iegos óyos , quem literis prodidit Ev. la Aegypti
DOXVS, Platonis auditor, et Aftronomorum fui tem- orumfacra
de Ammone
poris Princeps , qui in Aegypto aliquamdiu vixit, buc fpe
ibique facerdotum difciplina vfus eft. Ex eo autem &uns, ex
PLVTARCHVS de If. et Ofir. p. 376. iſta nobis con- plicatur.
feruauit . φησὶ περὶ τῶ Διὸς ὁ ἔνδοξος , μυθολογε
Αιγυπτίας , ὡς τῶν σκελῶν συμπεφυκότων αυτῷ μὴ
δυνάμενες βαδίζειν , ὑπ ' ἀιχύνης , ἐρημίᾳ διέτριβεν. Η
δε σις διατεμέσα καὶ διατήσασα τὰ μέρη ταῦτα τῷ
σώματος , ἀρτίποδα τὴν πόρεαν παρέσχεν . De Ioue
perhibet Eudoxus, fabulam Aegyptios celebrare , eum
pedibus inter fe adunatis , cum ire non poffet , pudore
ductum , in folitudine vixiffe : Ifidem autem, diffectis et
diductis iis membris, Ioui greffum expediuiffe . Fabula
haec Aegyptiorum cana er genuina, de quo nemo fa
cile

* In Mifcellaneis focietat. fcientiarum Berolinenfis Tom

VI. p. 139, etc.
 174 LIB. II. CAP. II.

cile dubitabit, cum priori illa, quam ex HERODOTO

" fupra (§. 3. 7.) defcripfimus , cognatione iuncta eſt.
Nam et in hac , vti in illa , Iupiter Ammon dicitur
aliquamdiu in folitudine vixiffe , nemini vifus ; fed
poftea rurfus confpiciendum ſe praebuiffe , et gref
fum protuliffe. Sed in poftrema EVDOXI fabula ,
ratio allegorica redditur , cur Iupiter diu vifus non
fuerit. Erant nempe pedes ipfi avurePuxótes , con
creti, et adunati, vt proinde neutrum mouere, adeo
que nec progredi, potuerit. Ideo pudore ductus, no
luit videri. Poftea cum diſcretis diductisque pedibus,
gradum proferre commode iam poffet , e folitudine
in confpectum aliorum prodiit. Diftinguunt igitur
fabulae Aegyptiorum , inter louem veluti claudican
tem , vel facultate libere eundi priuatum , eundem .
que recte et ex animi fententia procedentem. Iupi
ter claudicans, proprie non eft Amun , adeoque nec,
fenfu ftrictiori ; Iupiter Aegyptiorum ; fed Harpocra
tes, cuius vel ipfum nomen , claudicationem prae fe
fert. Aegyptiae enim Epf wh-pat, Arpo
chrat , et addita terminatione Graecorum , Arpocra
tes , vere fonat claudicantem pede , quod infra , loco
commodiori , cap. VI. plenius docebo. Eft autem
Harpocrates fymbolum folis , hybernum folftitium ef
ficientis , ideoque in picturis Aegyptiorum fymboli
cis , pedes habet σvμeQuxóтas , vel, vt loquitur *
HORAPOLLO, Tonyμéves , id eft concretos, et adunatos,
quod diſtincte depictum , cernimus in Tabula Bembi
na, quorique ex veterum monumentis explicui **, in
Coniectaneis ad Claufulam Tabulae Bembinae §. 5. lu
piter vero commode pedes promouens , gradiensque,
eft ipfe Amun, Aegyptiorum Iupiter, fiue fymbo
lum

* Hieroglyph. Lib. II. cap. 3.

**
Mifcellan. Berolinenf. Tom. VII. p. 378. 379.
 AMVN, IVPITER. 175

lum Solis efficientis aequinoctium vernale. Vnde

iam patet, quare , cum Harpocrates et Amun , in

Theologia Aegyptiorum , dii fint diuerfi , tamen ad
vnum referantur Iouem. Nam vterque , Harpocra
tes, et Amun , vnum defignant folem , etfi alio, alio
que refpectu. Cur vero de altero dicatur, quod non
videatur, de altero vero , quod confpiciendum fe
praebeat , ratio ex dictis reddi poteft facillima. Nam,
dum fol eft Harpocrates , moratur in Hemifphaerio
inferiori , nobis oppofito , quo tempore folis lux.
quotidie minuitur , tenebrae vero praeualent , nos
autem multis beneficiis folis priuamur ; At vero dum
eft Amun, fuperius noftrum hemifphaerium ingref
fus , nos noua luce , nouo calore , nouisque benefi
ciis perfundit. Quod porro fol, dum folftitium
hybernum efficit , dicatur pede claudicans , vel pedi
bus concretus , idem vero, quando aequinoctium ver.
num facit, commode procedere perhibeatur , Aftrono
morum filiis obfcurum aut ignotum effe non poteft.
Nempe, vt PLVTARCHVS fcribit, in libro deprocre
atione animae etc. p . 1028. ὁ ἥλιος περὶ τὰς τροπὰς
ἐλάχισα , καὶ μέγιςα περὶ τὰς ἰσημερίας ἔχει κινήμα
Ta. Solis circa Solftitia motus eft pertenuis , at velox
valde in acquino&tiis. Sic vetus Hefiodi in Theogoni
am Scholiaftes pag. CLXVIII. a. Edit. Venetae Trin
cauelli. Τὸν ἐσημερινὸν κύκλον ὠκεανὸν οἶμαι καλε
διὰ τὸ ὠκέως τῦτον διέρχεθαι τὸν ἥλιον · τὸς γὰρ τρο
πικὲς Beadéws διέρχεται.
Tix's diégxera . Circulum Aequinoctialem,
Oceanum appellat , vt puto , quia eum fol wxéws celeri
motu percurrit. Infolftitiis vero motus eius eft tardus.
Sol itaque , dum adhuc eft Harpocrates , in folftitio
hyberno tarde et fegniter mouetur ; fed in aequino
aio verno, motus eius eft incitatus, et itrenuus. Haec
eft profecto vera et genuina fabulae illius explicatio.
Plura his addam infra cap. VI. de Harpocrate. Omnia.
quae dixi, egregie confirmat PROCLVS in Timaeum
Platonis
 176 LIB. II. CAP. II,

Platonis Lib.I. pag . 30. Κριὸν ἐκᾶνοι διαφερόντως ἐτί

μων , διά τε τὸν ἄμμωνα κριοπρόσωπον καθιδρυμένον ,
καὶ ὅτι γενέσεως ὁ κριὸς ἀρχή , καὶ ταχυκινητότατος
ἐςιν , ὡς περὶ τὸν ἰσημερινὸν (fubintellige κύκλον )καυη
seglouśvov. Arietem Aegyptii fingularem in modum
coluerunt , eo quod fimulacro Ammonis apud ipfos ca
put arietinum imponatur. Accedit, quod aries . pri
mum quippe zodiaci fignum , principium fit geniturae,
et quod motus eius eft velociffimus , quia in illofigno Sol
aequinoctium facit.

Amun non
10. Erat itaque Amun Aegyptiorum filiis , re
eft Chamus, ipfa fymbolum folis , in figno arietis aequino &ium
Noacbifili
25. facientis , ac ver aufpicantis , id quod nomen ipfum
diuinitatis huius Aegyptiacum , Amun , fi recte ex
plicetur, mirifice , confirmat, Sunt tamen , quod
non diffiteor , viri eruditionis laude , merito fuo ce
leberrimi , qui originem nominis iftius , non diu, ne
que operofe quaerendam effe putant , cum facillime
et tutiffime , in Chamo , Noachi filio , et Aegyptio
rum progenitore inueniri queat. Non deeft fenten
tiae huic fua fpecies, verique fimilitudo, quandoqui
dem ex Scripturae paginis conftat , a Chamo defcen
diffe Aegyptios , hos vero , memoriam progenitoris,
a quo ipfi omnes longa ferie ortum traxerant , con
feruare et etiam religiofe colere voluiffe , improba
bile et a moribus illius aeui alienum non eft. Multa
hac de re dici et obferuari poffent. Verum nunc id
vnum tantum monebo. Quisquis Theologiae Aegy
ptiacae genuinam indolem ftudiofe et ferio inueftiga
uerit , nunquam fe induci patietur , vt credat , Amun
Thebacum effe Chamum Noachidem. Ipfa quoque
vtriusque nominis fcriptio et confideratio , quae ta
men videtur viris doctiffimis praecipuus fententiae
huius fundus fuiffe , eidem profecto euidenter aduer
fatur. Aegyptii nomen illud , quod faepius monui
mus,
 AMVN, IVPITER. 177

mus , fcripferunt Amun , Copti Dir, vide

fupra §. 3. ( not. † ) Prophetae Jeónveus , idem effe
runt DN et 2 , Amon , ( vel Amun ) et Hamon,
(vel Hamun ) quod iam monitum eft f. 3 , idque a
pronuntiatione Aegyptiorum , quod nemo non illico
videt aut nihil , aut certe perparum differt. At filio
Noachi femper a fcriptoribus facris nomen imponitur
, Cham , et ab eo Aegyptus ipfa dicitur , EN,
Terra Chami, Pf. CV, 23. 27. CVI, 22. Veftigia fane
longe luculentiora nominis ( ham, fuperfunt in Xnuía,
quomodo Aegyptios, regionem fuam , vocabulo patrio
appellaffe , teftatur PLVTARCHVs de If. et Ofir.
p. 364. Et Copti in libris fuis Aegyptum nunquam
aliter nominant, quam XHs , Chami , aut Dialecto
Thebaidis KAHE, Kame. Vnde HIERONYMYS
Quaeftion. in Genefin hebraicis ( Opp . Tom . II. ) col.
514 HAM, a quo et Aegyptus vfque hodie, Aegy
ptiorum lingua dicitur HAM. A Chamo igitur erit
XHels, Aegyptus. Sed Chami et Amun , in lingua
Aegyptiorum nulla prorfus cognatione fe contingunt.
Taceo iain , fabulas et traditiones antiquas Aegyptio
tum , de Ammone fuo , nihil omnino nobis offerre,
quod fufpicionem virorum eruditorum, Chamum nein
pe latere in Amun, iuuare queat. Nam fabulas Grae
corum de Ioue fuo , Saturní filio , Neptuni et Pluto
nis fratre , ad Ammonem Aegyptiorum , fine grauis
fimo errandi periculo , transferre profecto non licet.
§. II. Extant quaedam nominis Amun , tum ex Aliorum
Hebraico, tum ex Arabico , tum etiam ex graeco fer- originatio»
nes vocis
mone , originationes et explicationes. Verum cum Amun exa
domeftica in promtu fint , ex genuina nempe Nilige- minunter.
narum lingua depromta , quid de peregrinis , longe
que petitis , qualia cuiuis , cui ingenii facultas et co
pia fuppetit , exfculpere facile eft, cogitare vellemus ?
Liceat igitur mihi , vti alias , ita etiani nunc , vocen
M Amun,
178 LIB. II. CAP. II.

Amun , ex auito Aegyptiorum fermone deducere.

Si magno cuidam Philofopho, forte ARISTOTELI ,
ad quem faltem in eadem caufa prouocat HESY
CHIVS §. 2. allatus , credimus , vox Amun Aegy
ptiis patrem defignauit. Id nos docet EVSTATHIVS
inDionyfii Periegefin v. 212. vbi ita legitur. Tav de Tis
μεγάλων φιλοσόφων Αμᾶν καὶ πατέρα ἐιπεῖν ταῦτον
avaisoga. Philofophus aliquis magnus tradidit, dicere
Amun , et patrem , idem valere. Fateor tamen, me
huius dictionis , in illo fenfu , quantum meminiffe
poffum , veftigia nulla in lingua Aegyptiaca obferuaſſe.
Vti tamen in plerisque , et forte omnibus , linguis, in
fantes vocalis vti folent quibusdamn infantilibus , qui
bus patrem et matrem compellant , quarum in libris
non facile mentio occurrit , ita fieri etiam potuit, vt
apud Aegyptios , liberi patres fuos voce quapiam , ad
fonun To Amun accedente , alloquerentur , quod ta
men , fi res ita fe haberet , ad explicandum nomen
Dei Thebaei Amun, me iudice , vix quidquam conter.
re poffet. Cum lingua Aegyptiaca apertius confonat,
illa nominis Amun interpretatio, quam PAVSANIAS
adfert , etfi forte ipfi huic auctori minus intellecta.
Ita autem is in Meffen. p. 337. Edit. Kühnii : " App
ἐν Λιβύῃ , ἀπὸ τῇ ἱδρυσαμένε ποιμένος , ὄνομα ἔχει .
Ammon in Libya nomen accepit a paftore , qui ipfi fi
mulacrum dedicauit. Habuit igitur Ammon , fecun
dum iftam traditionem , nomen hoc fuum a paftore,
qui ipfi templum et ftatuam dedicauit. Paufanias
fine dubio id fibi voluit , Paftori illi Libyco , nomen
fuifle Ammoni , eumque Deo , cuius Sacra illic infli
tuit , nomen fuum indidiffe. Ita certe menten eius
cepit EV STATHIVS , qui loco iam citato haec com
mentatur. Οι δέ φασι τὸν ἐκεῖ Δία ἄμμωνα κλη
θῆναι , από τινος ὁμωνύμε ποιμένος , προκατάρξαν
TOS TAS TO lega ideuoews. Alii dicunt , Iouem Liby
cum Ammonem dictum fuiffe , a paftore quodam cogno
mine,
 AMVN , IVPITER. 179

mine, qui conftructionem templi in eius honorem au

fpicatus eft. Lepidam fane fabellam ! fed primus ety
mologiae huius auctor , fignificare fine dubio voluit,
Ammoni nomen inditum fuiffe a quodam paftore. Et
enim Aegyptiis &œDNS ( amoni ) pafcere et pafto
rem fonat. Pfalın. XXIII , 1. XLVIII , 14. LXXX, 1.
Auctorem originationis huius crediderim graecum
fuiffe , fed linguae Aegyptiacae non rudem . Quia
igitur Aminoni ouis facra erat , credidit , eum , vt lo
quitur * TERTVLLIANVS , ouium diuitem effe,
eique oues curae effe , perfuafit fibi , Ammonem effe
Deum paftorum . Aliam eiusdem nominis interpre
tationem , ex lingua Aegyptiorum dedit nobis HE
CATAEVS , fcriptor admodum antiquus , apud
PLVTARCHVM de If. et Ofir. p. 354. 'Exar os
ὁ Αβδηρίτης φησὶ τότῳ καὶ πρὸς ἀλλήλες τῷ ξήματι
(Ausv)
( Αμέν ) χρῆσθαι αιγυπτίας , όταν τινὰ προσκαλῶν ·
των προσκλητικών γὰρ εἶναι τὴν φωνὴν . Ηecataeus
Abderita boc verbo (Amun) vti Aegyptios inuicem ait,
cum alter alterum votat : effe enim vocem , aliquem
adfe vocandi. Recte profecto et vere. Nam aud
(Amu) et uusis (Amoiní) prodɛugo, Adefdum,
et accede , et pro deûte , adefte , accedite , ſexcenties in
Coptorum libris legitur. Vide fis Matth. XIX , 21.
Marci V, 8. Matth. XI, 28. Marci XII, 7. Et hanc
peruetufti fcriptoris interpretationem non penitus
fpernendam effe , nunc iam videbimus.
§. 12. Adfert autem PLVTARCH vs loc. cit. Ex noſtra
aliam eiufdem nominis explicationem ex MANE-fententia
THONE , qui, regnante in Aegypto Ptolemaeo Phi- Amun Ae
gyptiis fi
ladelpho , facerdotibus praefuit, eaque ita habet. Ma- gnificat lu
νέθως μὲν ὁ Σεβεννύτης , τὸ κεκρυμμένον ὄιεται καὶ cidum , vel
re
τὴν κρύψιν ὑπὸ ταύτης δηλῶσαι τῆς φωνῆς . Mane- lucem
thosSebennytá ea voce (Amún) occultatum et occultatio- bus infe
rentem,
Ma nem
* De Pallio cap . 3.
 180 LIB. IL CAP. II.

nem iudicat fignificari. Nefcio , vtrum PLVTAR

·
CHVS mentem MANETHONIS recte perceperit,
an vero error in verbis his admiffus , ipfi Manethoni
potius tribui debeat , quod vero ita diffimile profecto
non eft . Nam Manethonem in vniuerfum rerum
graecarum longe peritiorem fuiffe , quam prifcarun
gentis fuae , indiciis non paucis certo comperi. Vi
detur mihi haec Manethonis originatio , cum illa,
quam ex MACRO BIO §. 5. attuli , recte comparari
poffe. Si auctori huic aures praebemus , Ammonem
Deum , Solem occidentem Libyes exiftimarunt. Per
Solem occidentem , auctor huius originationis videtur
defignare voluiffe , Solem in hemifphaerio inferiori
latentem, quem Aegyptii , vti infra docebo cap. V.
etiam didny et dégaτov , id eft , inuifibilem nuncupa
bant. At vero Ammonem Aegyptiis non fignificare
folem in hemifpherio inferiori abfconditum , verum
ea contra , ex hemifphaerio inferiori , ad fuperius iam
euectum , fidem faciunt, quae difputauimus §. 6. 7.8.9.
Idem plane dicendum eft , de originatione MANE
THONIS , quam nobis PLV TARCHVS feruauit.
Vox Amun non occultationem et abfconfionem ; fed
viciffim ortum lucis ex occultis tenebris , fignificat.
HECATAEVS , quem deinde PLVTARCHVS
laudat , mentem facerdotum Aegypti , longe melius
affecutus eft , etfi tamen verbis eius quaedam etiam
num fubfit obfcuritas. Hecataeus , inquit auctor no
fter, verbo Amun Aegyptios vti inuicem dicit , cum
alter alterum vocat. (Vide §. 11. ) Et tum ifta fub
iungit. Διὸ τὸν πρῶτον θεὸν , τῷ παντὶ τὸν αὐτὸν
νομίζεσιν , (lege νομίζοντες ) ὡς ἀφανῆ καὶ κεκρυμ
μένον ὄντα , προσκαλέμενοι καὶ παρακαλῶντες ἐμφα
νῆ γενέθαι , καὶ δῆλον αὐτοῖς , ᾿Αμῶν λέγεσιν . Ideo
que principem deum, quem eundem cum vniuerfo putant,
vtpote obfcurum et abfconditum, aduocant rogantque,
vtfe ipfis confpiciendum praebeat , ac manifeftet, di
cen
 181
AMVN, 9 IVPITER.

centes Amun. Vides hic veftigia non adeo obfcura

fabulae illius facrae Aegyptiorum , ( de qua §. 3. 7. 8. )
Herculem in votis habuiffe , vt Iouem huc vfque in
uifibilem , obfcurum , et abfconditum , videre poffet,
vtque ille prodiret , feque confpiciendum praeberet,
quae , fi quid iudico , vera eft nominis Amun origina
tio et interpretatio . IAMBLICHVs , fi in Ammo
agnouiffet Solem , illiusque Numen , ad notiones
Metaphyficas cerebri fui , non infeliciter contorfiffet,
et inuitum inflexiffet , verain profecto nobis etymo
logiam nominis iftius promeret. Sic enim is de My
-
fleriis Sect. VIII. c. 3. & yog Inui εργιnos
δημιseri κὸς ves
νῆς
ἐρχόμενος μὲν ἐπὶ γένεσιν καὶ τὴν ἀφανῆ τῶν κεκρυμ
μένων λόγων δύναμιν εἰς φῶςἄγων , Αμῶν κατὰ τὴν
τῶν ἀιγυπτίων γλῶσσαν λέγεται . Οpifex quippe
mens, quatenus ad generationem defcendit , et inco
gnitam rationum latentium vim producit in lućem,
lingua Aegyptiaca dicitur Amon. Id certe in hac in
terpretatione verum eft, nobisque facem profert, quod
ex , traditione
HECAT AEVS et IAMBLICHVS
facerdotuin Aegypti haud dubie acceperunt, quamuis
minus recte intellectum , Amun fignificare rerum laten
tium et abfconditarum in lucem productionem , vel eum ,
quirem latentem ex tenebris in lucem profert : 'Id vero
iam ex linguaAegyptiaca diftinctius explicemus . Nempe
Amun Aegyptiis fignificabat productionem lucis extene
bris; Aegyptiorum fermone vero lux audit DOWNS

(V- oini) et dialecto Aegypti fuperioris DÖDESN.

hac voce , articulus generis in
(V- Oein) Iu vtraque
definitus Do, vt in pluribus aliis , labente tempore,

videtur coaluiffe cum primitiuo , quod eft csrs ,

(Oini ) vel dialecto antiquiori DESN , (Oein). Quod

fi iam HE CAT A BI etymologium probamus,
&UD8 - DESN , ( Amu-oein) fignificaret : Adefto lux•
M3 Ita
182 LIB. II. CAP, II,

Ita interpretati vocem noftram videntur illi : a quibus

Hecataeus originationem fuam didicit. Sed cum ta
men talis interpretatio nominis Diuini , multis videri
poffit , nimium infolens , et certe aliquid praeferat
auribus noftris infuetum , monebo , me in Dictionario
KIRCHERI , quod ille cum verfione fua , ex codice
MS, edidit p. 355. haec legiffe. D ERDA,
educo, vel egredifacio, id eft, rem voco, vt praeftofit,
quae locutio in Scriptura de Deo adhiberi folet, Equi
dem Dictionario illi Kircheriano , in quo faepiffime,
modo ignorantia , modo inála fides Kircheri , nimis
aperte fe prodit , non femper fecure confido ; fed hic
tamen cur diffidam , rationem nullam video . Si igi
tur res ita fe habet , & D8 - DESN, (Amu- oein)
effet, lucem educens , vel egredi faciens , nempe e te
nebris , quae eft quoque interpretatio FAMBLICHI,
Sed fi quis in hac interpretatione idcirco forte haereat,
quod hic in vocibus DXWSNs, et DXDESN , integra

fyllaba Do refecetur , quod mihi quidem difficulta

tem prorfus nullam parit, poffumus quoque interpreta
tionem noftram in illorum gratiam ita temperare ,

vt fyllaba ifla remaneant, Nempe Drcusris ,

(ampbuoini) et, quod plane idem eft, omiſſa tantum
nota generis mafculini , Dowsil, (amuoini),
fignificat lucidum , vel inferentem lucem, In Diale
eto Thebaidis id effertur DODEIN , (Am-ouein)
atque hoc pofterius puto effe verum nomen Aegyptia
cuin Amun, Nam ex noftra hodierna pronuntiandi
literas illas et vocales ratione , quae hodieque apud
diuerfas gentes eft fane diuerfiffima , aeftimari non
debet vetus pronuntiatio Aegyptiorum . Deprehendi
mus quidem nomen hoc in ipforum Coptorium libris
fcribi Dor . Vide fupra §. 3. ( not. f.) fed boni

hi
 AMVN, IVPITER. 183

hi Copti , Chriſtiani , et quidem fequioris temporis,

rerum auitarum patriae fuae prorfus vtique ignari erant.
Et in vniuerfum , vbi femel Aegyptii literas graeco
rum adoptarunt, et linguae etiam ipforum paulatim
affuefacti funt , horum fcriptio et pronuntiatio etiam"
praeualere coepit. Vidimus autem §. 2. Graecos no
men iftud pronuntiaffe et fcripfiffe Auv. Secuti eos
igitur funt Aegyptii , literis eorum vtentes. Erant ta
men alii, qui pronuntiarent fcriberentque Aμwv, (§.2.)
vnde Graecorum Iupiter Ammon , et hanc fcriptionem
nominis iftius fuam fecerunt Prophetae Sancti V. Te
ftamenti §. 3. Ex quo intelligitur , diuerfitatem ali
quam in pronuntianda voce DoDESN, fuiffe inipfa
Aegypto. Ratio ceteroquin denominationis huius,
exfupra dictis fatis perfpici a quouis poteft. Quibus
nunc hocce, addo , quod omnia illa illuftrabit. Sta
tus nempe mundi noftri , dum fol in hemifphaerio
inferiori haerebat, Aegyptiis dicebatur nox tenebricofa.
Vide Lib. I. c. I. §. 14. Quam non conuenienter igi
tur, a fapientibus illius gentis , fol dictus eft lucidus ,
vel lucem inferens , fecumque vebens ? vbi ex hemi
fphaerio inferiori emergens , tenebras priftinas difpel
lens , ftatumque illum triftem in laetiorem conuer
tens , mundo apparet , vel * , vt loquitur Poëta
—
vbi pulfam byemem Sol aureus egit
Sub terras, coelumque aeftiua luce , reclufit.
Pluribus haec ex MANILII Aftronomico illuftrari pos
fent. Sed nunc fequentia fufficiant Lib. I. v. 646. Edit.
Bentleii, quam et expreffi,
Namque aries Phoebum repetentem fidera Cancri
Inter principium reditus finemque coërcet,
Tempara diuifo iungens concordia mundo :
Conuertitque vices , victumque a fidere brumae
Exfuperare diem iubet , et fuccumbere noctes ;
Aeftiui donec veniant adfidera cancri
M 4 Hic

* VIRGILIVS Lib. IV. Georg. 51.

 184 LIB. II. CAP. III.

Hic eft Sol , quem Aegyptii dicebant clarum et ſupe

rum tefte MACRO BIO Satur. Lib. I. c. XIX. En
Iouem Ammonem Aegyptiorum !

CAPVT III.

De Semo , vel Somo , vel Chone ,

Aegyptiorum Hercule.

§. I.
Inter Am oui Aminoni , in Fefto Thebaeorum Aegyptiorum
monem Ae Loui
folenni , adiungebatur is , quem Graeci Herculem
gyptiorum, nominare confueuerunt , et quem fcimus Aegyptiis
eorundem
que Hercu Numen fuiffe maximun et facro fanctum . Verba H E
lem, magna RODOT1 , quibus id docetur , etfi capite priori ad
eft affini- teftimonium iam vocata , hic quoque defcribere non
tas et neces- pigebit , quia toti noftro arguimento , quod hic per
fitudo.
fequimur , lucem adferunt non mediocrem . Ita au
tem fcriptor hicce antiquiffimus Lib. II. c . 42. The
baei et quicunque propter illos , ab ouibus abftinent,
aiunt ideo fibi conditam hanc legem , quod Iupiter,
cum ab Hercule , cernere eum vehementer cupiente,
cerni nollet , tandem affiduis eius precibus permotus,
boc commentus fit , vt amputato arietis capite , acpelle
villofa , quam illi detraxerat, fibi circumpofita, ita fefe
Herculi oftenderet. Et interiectis quibusdam , ifta
mox fubnectit. Certo tantum die quotannis in fefto
louis arietem vnum obtruncant, cuius pellem detra&tam,
hunc in modum Iouis fimulacro induunt , ad illudque
aliud deinde ducunt Herculis fimulacrum. Non diffi
milia facerdotes Aegyptiorum , etiam de Horo , et
de Amenophi , in vulgus fpargebant. De Amenophi
certe refert MANETHO facerdotum in Aegypto
Prin
 SOMVS , HERCVLES. 185.

Princeps , ex gentis fuae traditionibus , quod affecta

ས
verit θεῶν γενέσθαι θεατής , ὥσπερ Ως, εἷς τῶν πρὸ
auT8 BEßariλeuxótwv. Deorum confpectufrui , quod
etiam contigiffet Horo , vni eorum , qui ante fe impe
rium tenuerint. Fabula haec , non fecus ac illa de
Hercule, non ad hiftoriam rerum , ab antiquís Aegy-.
tis geftarum; fed ad Theologiam ipforum fabulofam
fpectat , eamque nos loco aliquo commodiori expli
cabimus. Erat igitur in Theologia illa fabulari , fum
ma inter Ammonem et Herculem amicitia atque ne
ceffitudo. Cum vero antehac , liquido iam probaue
rimus, Ammonem Aegyptiorum , fymbolum fuiffe
folis , in heinifphaerio fuperiori aequinoctium efficien
tis, verque laetum aufpicantis , fagaci et cordato re
num aeftimatori difficile non erit , ex his colligere,
Herculem gentis illius, ad folemn quoque , ac fpecia
tim vernum , referendum effe.
§. 2. Aegyptioruin Herculem , vti Graecis , Nu- Aegyptio
men hoc auitum Niligenarumvocare placuit, ab Her- rumHercu
les, ab Her
cale Graecorum , Iouis et Alcmenae filio , ac poft cule Grae
nortem , ex heroum numero , in coetum deorum corum The
translato , t alium plane ac diuerfum effe , ipfi Grae- bano, peni
ci, quod raro faciunt , vltro fatentur. Nam Her tus diuer
cules Aegyptius , non loue, ne Alcmena quidem ; fed fus.
Nilo natus traditur , quod CICERO nos docet de
Nat. Deor. Lib. III. c. 16. Id auctor idem , ficut et
alii plurimi , de aliis pariter Aegyptiorum diis obfer
vat , illis nimirum , qui Aegypto plane proprii erant,
V
quibusque parentes non affignabantur. Ad haec id
quoque Aegyptiis Graeci non inuiti largiuntur , ipfo
run Herculem , fuo immenfun effe antiquiorum .
M5 HE

Apud 10SEPH. aduerfus Appionem Lib. I. p. 460. Edit.

Belgicae.
HERODOTVS Lib. II. c. 43. fignificat Herculem Grae
corum , Aegyptiis penitus ignotum effe.
 186 LIB. II. CAP. III.

HERODOTI ea de re haec funt verba Lib. II. c. 43.

Atqui vetuftus quidam Deus eft apud Aegyptios Hercu
les, et, vt ipfi aiunt , decem et feptem annorum millia
elapfa funt ad Amafim regem , ex quo ex octo Diis
principibusfacti funt duodecim , quorum vnum Hercu
lem arbitrantur. Plura eo loco habet fcriptor ille,
quae huc egregie faciunt , fed quae apud ipfum legi
1
malo. Illisque addi merentur , quae de Hercule eo
dem memoriae prodiderunt DIODOR VS Siculus Lib. I.
p. 21. et Lib. III. p. 207. fin. * aliique . Neque id etiam
obferuatione noftra indignum eft , quad HERO DO

TVS acceptum ex relatione facerdotum Aegyptio

rum , litteris prodidit, Herculein in gente illa cenferi
inter deos duodecim maiores , quales agnouerunt etiam
Graeci et Romani , fed quibus illi tamen , Herculem
fuun Thebanum , nunquam annumerarunt .
Numen il §. 3. Numini huic Aegyptiorum , quod Graeci
lud Aegy- Herculem appellant , patrium et auitum nomen fuiffe
ptii fum-, Sum , vel Dom , non eft quod dubitem , quamuis vi
num appel dean
labant in fcribendo ifthoc nomine , veteres Graecos
variale , forte , quod prima nominis Aegyptiaci litera,

quae in Coptorum libris , hanc figuram habet, X ,

non refpondeat literae alicui graecae , adeoque non ita
commode a Graecis exprimi poffit. Auctori Etymo
logici magni, Numen illud XON audit. Sic enim
in voce Χώνες fcribit. Τὸν ἡρακλῆν φασὶ κατὰ τὴν
αιγυπ7ίων διάλεκτον Χῶνα λέγεθαι. Dicunt Her
culem lingua Aegyptiorum CHO Nem vocari. Seruat
hanc pronuntiandi rationem COCHO Ne regio , cu
ius ex MANETHONE meminit EVSEBIVS in
Chronico graeco Scaligeriano p. 14. ' Ovevéens , in

quit,
ARIANVS de expedit. Alexandri Lib. II. p. 125. Edit.
- Blancardi , TACITVS Annal. Lib. II. c. 60. MACRO
BIVS Saturn. Lib. I. c. 20.
 SOMVS , HERCVLES, 187

quit , ἐφ᾽ ᾧ λιμὸς κατείχε τὴν χώραν , ὃς καὶ τὰς πυ

ξαμίδας τὰς περὶ τὴν ΚΩΧΩΝἦν ἤγειρεν . Vene
phres , fub quo fames Acgyptum afflixit , qui et Py
ramides, quae funt prope COCHO Nen erexit. Ea
dem , ex EV SEBIO leguntur apud SYNCELLVM
P54 Cochone , me quidem iudice, * quod alias
pluribus perfecutus fum , eft illa regio Aegypti , quae
hiftoria Mofis , Gofen nominatur , et vocem hanc
COCHON interpretor Heracleopolin , id eft vrbem,
vel , regionem Herculi confecratam. Vbi tamen non
diffimulaui, IVLIVM AFRICANVM , qui eadem.
MANETHONIS verba refert apud SYNCELLVM
P. 55. loco Cochones fcribere K XQ Mn , CоCHα
Men. Haec vltima vocis iftius fcriptio, melius etiam
atque accuratius vocem Aegyptiacam exprimit, quod,
mox videbimus. In ERATOSTHENIS Catalogo
regum Thebaeorum , femel iterumque nomen illud
ipfum effertur Zeu , Sem , cuius difcrepantiae caufa alia
nulla eft , quam , quod iam monui, litera Aegyptiaca
quam Graeci , non vno modo , literis gentis fuae
propriis , exprimere folent. Rex in catalogo illo vi
gelinus fextus , nomen habet Σεμφρεκράτης , vbi le
gendum cenfeo Σεμφεκράτης , idque ERATO
STHENES interpretatur Herculem Harpocratem.
Nemnpe Σέμ eft nomen Herculis , et Φεκράτης , Har .
pocratem defignat , quod infra cap. VI. curatius expli
cabo. Ex his, quae dixi , corrigi facile poterit , no
men regis alterius , in Catalogo illo quinti. Nam
hodie in SYNCELLO legitur Пéuws, quod ER A
TOSTHENES , ex lingua Aegyptiorum interpreta
tur 'Heaxλéidny , quafi dicas , natum ex Hercule, Her i
culis ftirpem. Et id profecto Zeus Aegyptiis de
fignat , qua ratione proinde locun illum corrigi opor
tere

1 Differt. VII. de Terra Gofen §. 3.

 188 LIB. II. CAP. III.

tere , dudum eft , quod † monui. A nomine hos

fic fcripto , infigniter recedit lectio HESYCHII , in
cuius Gloffario et ifta occurrunt. Γιγνῶν , ὁι δέ Γι
γῶν , Πάταικος 110l- ὁοι δὲ αιγύπλιον ἡρακλέα . Gignon , "
nonnullis Gigon, †† Pataecus- - quidam vero volant, *
fic dici Aegyptiorum Herculem. Sed mittamus has
lectionis et fcriptionis varietates , et ad exponendam
potius veram nominis huius fignificationem pergamus.
§. 4. Difficile non eft , nominis huius Aegyptiaci,
Som , vel rationem dare facilem , et perfpicuam , ex qua fimul
Dfom quod intelligi confeftim poterit , cur Graeci , cum ipfis no
ejt nomen minis iftius vera fignificatio expofita fuiffet , Numen
Acgyptia
cum Her hoc cum Hercule fuo contulerint , cum ceteroquin
culis, figni duo illa Numina , nulla re , nifi folo nomine , quod
ficat virtu- vtrique idem effe voluerunt Graeci , inter fe conue
tem Deo- niant. Dixi iam in alia commentatione , vocem Ae
THI .
gyptiam mihi videri fcribendam XD , (Dfiom ) quod
in prifca gentis illius lingua , virtutem, robur , et
potentiam fignificat , quoniam in hoc Numine Aegy
ptii , virtutes illas non minus impenfe venerabantur,
quam Graeci in fuo Hercule. Non melius hancce Ar
originationem confirmare poffum , quam verbis MA
CROBII , qui fe rerum Aegyptiacarum indagato
rem curiofum , neque imperitum , vbique oftendit.
Sic autem is Saturn. Lib. I. c. 20. Sacratiffima et Au
guftiffima Aegyptii Herculem religione venerantur, vl
traque memoriam , quae apud illos retro longiffima
eft, vt carentem initio colunt. Ipfe creditur et gigan
tes

† Annotat. in Eratoftenis Catalogum, in VIGNOLII Chro

nol. Tom. II p. 739.
+ Pataeci funt Dii Phoenicum , in tutelis nauium exfcul
pti. Vide HERODOT. Lib. III. c. 37. HESYCH. in ««
ταικες .
* Poffet Gigon explicari σ-ul Schi-dfom, id eft, vir
tutem affumens. Hoc illuftrandum ex §. 4.
** De Terra Gofen Diff. VII. §.5.
 SOMVS , HERCVLES. 189
1

usinteremiffe, cumcoelo propugnaret, quafi VIRTVS

DE OR V M. Et paulo ante de Graecorum Hercule
dixerat. Nec aeftimes, Alcmena , apud Thebas Boeo
tias , natum,folum vel primum Herculem nuncupatum.
Imo poft multos atque poftremus ille , bac appellatione
dignatus eft , bonoratusque boc nomine , quia nimia
fortitudine meruit nomen DEI VIRTVTEM RE
GENTIS. Quod auctor hicce de Hercule , ex Ae
gyptiorum doctrina tradit , non parum ex eo illuftra
tur , quod Pythagoras , qui in Aegypto , Sacerdotum
difcipulus dui fuit , " et ex illorum Philofophia , et
Theologia, infuam plurima tranftulit , Herculem di
xerit, Thy duvau Ths Quoews , virtutem , fiue poten
tiam naturae, tefte IAM BLICHO de vita Pythago
rae cap. 28. p. 131. Edit. K VSTERI. Nomen igitur
Herculis Aegyptiacum , fecundum MACROBIVM ,
fonat Deum virtutis , fiue , vt ille loquitur , Deum
virtutem regentem , vel VIRTV TEM DEORVM.
Quare facile mihi perfuadeo , plenum Herculis hu
ius nomen apud Aegyptios fuiffe u ndot ,
Dfom ennuti, id quod fignificat virtutem Dei, vel vir
tutem Deorum , ipfos vero nomen hoc paulo longius,
communi fermone contraxiffe , et abbreuiate X ,
virtutem dixiffe. Plenioris illius , quod dixi , nomi
nis, veftigia , vifus mihi fum deprehendere in Nomo
Sebennytico inferioris Aegypti, quem Herculi facrum
fuiffe, ex indiciis non obfcuris colligo , qua de re
alias loco magis opportuno. Teftantur itineraria re
centiorum, eruditis probata, vrbem illam clariflimam,
veteribus dictam Sebennytum , hodie ab indigenis pa
riter ac Arabibus nuncupari Sammanud , aut Seme
nud , vnde fufpicio mihi oborta eft , verum illius no
men Aegyptiacum fuiſſe Yuu Ndo † idque po
ftea confirmatum vidi auctoritate Scalae Coptico - Ara
bicae, vel Dictionarii a KIRCHERO editi, vbi p. 208
legitur.
 190 LIB. II. CAP. III.

legitur. Semanutha XENDT Hoc igitur opi

nor fuiffe verum et antiquiffimum Dei illius Aegy
tiorum, quem Graeci Herculem interpretantur, nomen.
§. 5. Quod fi verbis MACRO BY I preffo nimispe
Aegyptio de inhaereainus , dicendum erit, Aegyptios per Her
rum Her- culem fuum , ipfum totius vniuerfi Opificem defignaf
cules ipfis fe. Nam fi eum audimus , Aegyptii Herculem - vt
non erat
creator carentem initio coluerunt. Is vero tantum poteſt eſſe
mundi. Opifex, qui ipfe, cum fit a fe , initio caret , entibus
vero reliquis omnibus, initium et exiftentiam dedit.
In eundem fere fenfum , ATHENAGORAS quo.
que pro Chriftianis p. 18. Doctrinam Orphicam de
Hercule contorquet. Fuit enim aqua fecundum Or
pheum , principium omnium: ex aqua fubfidente for
matus eft limus , et ex vtroque animal ortum eft dro
co, cui adnatum erat caput leonis , corpus vero me
dium continebat faciem Dei , quem Herculem et tem
pus vocant. Ab Hercule ortum eft , ouum immenfae
magnitudinis , quod dum completur et incubatur , a
genitore fuo per attritionem vim paſſum , in duas par
tes diffiliit: et fuperior quidem in coeli formam per
fecta eft : inferior vero delapfa terram conftituit. Do
ctrina , quae hic Orpheo tribuitur, admodum diuerfa
eft , a genuina illa et antiqua Poëtae illius Philofophi,
de origine rerum omnium , Theologia , quam Lib.
I. c. II. §. 8. exhibui , co maxime, quod quae Orpheus
ipfe ad Vulcanum Mafculo-foemininum retulit , iu
nior hic placitorum Orphicorum interpolator , Her
culi tribuere maluerit. Ego in hac doctrinae Orphi
cae incruftatione , non poffum non agnofcere inge
nium Pythagoraeorum et Platonicorum recentiorum,
qui per t Jeongaríav , fibi inprimis caram , Deorum
Aegypti attributa et virtutes , libenter commifcebant
ét con

+ SVIDAS in voce dayváμav , et DAMASCIVS in vitalfie

dori apud PHOTIVM Biblioth, Cod. CCXLVII. p. 1049.
 SOMVS , HERCVLES. 191

et confundebant , ac figillatim ea , quae vetuftior hu

ius gentis Theologia Vulcano adfcripferat , ad alia

etiam Numina transferebant, cuius rei fpecimina quae
dam dedi Lib. I. c. II . §. 8. cap. IV. §. 8. 9. Lib. II. c.
II.6.5. Sed pergamus iam potius ad inueftigandum Ae
gyptiorum antiquiorum de Hercule fuo Theologiam.
§. 6. Nihil autem certius eft, et teftatum magis, Verumerat
mam , prifcos Aegyptiorum Philofophos , Herculem Symbolum
fun in vniuerfum retuliffe ad Solein, tanquain fym- Solis, vnde
bolum eius , auita religione confecratum . Ipfe ille cum Ori
de nonnun
Theologiae Orphicae interpretator , de quo paulo quam con
ante dixi , id faltem ex vetuftioribus Theologiae Ae- funditur.
gyptiae placitis retinuit , quod Herculem eundem di
xerit cum Tempore.. Operae . pretium eft , cun
ATHENAGORA conferre DAMASCII Teel de
zwv fragmentum à WOLFF10 editum in Anecdo-
tis Tom. III. p. 254. vbi fic lege , δέ zęóvov
voμáDay dé
ἀγήρατον , καὶ Ηρακλέα τὸν αυτόν . Vocatum eft
principium illud , Tempus fenectutis expers , idemque
etiam Hercules. Temporis vero caufa efficiens eft
Sol, ideoque eum a nobiliffimo hoc effectu Aegyptii
dixerunt Ofiridem, id eft , vt * fuo loco id interpretati
fumus, effectorem temporis. Hercules itaque cum O
firide , fed certo tantum quodam reſpectu , idem
erat. Id vel ex fabulis Aegyptiorum allegoricis de
Hercule , etiam prouti eas Graeci adulterarunt , non
obfcure perfpici poteft. Sacerdotes Aegyptii trade
bant de Hercule , (vide fupra §. 1.) eum aliquando cu
piuiffe videre louem , et hunc exoratum tandem , ipfi
apparuiffe fub fpecie arietis. Quod Aegyptii refere
bant , ad Herculem, Graeci praedicabant de Libero
fiue Baccho ** , ita folent appellare Ofiridem. Ab iiş
hoc mutuatus eft SERVIVS in Virgilii IV. Aen . 195.
LIBER,

Lib. II. c. I. §, 14.

** Vide Lib. II. c. I. §. 5.
 192 LIB. II. CAP. III.

LIBER, ( i. e. Ofiris) vel, vt alii dicunt HERCVLES ,

-
cum — per deferta Libyae exercitum duceret , fatiga
tusfiti , 10vis patrisfui implorauit auxilium , cui
ille arietem oftendit etc. Conceptis verbis SER VIVS
hic docet, id quod Graeci plerique narrant de Libero,
vel Ofiride, alios ad Herculem transferre. Alii omiffo
plane Herculis , nomine, folus tantun Liberi, vel Ofi
ridis mentionem faciebant. Ita LVTATIVS in
terpres Statii , in huius Thebaida L. III . v. 476. haec
fcribit. Liber cum ex India veniens in deferta, et
extrema parte Libyae teneretur, ac fiti laboraret exer
citus , dicitur rogaffe louem , vt fe patrem probaret.
Vnde ex barena fubito ARIES apparuit. Quod
igitur facerdotes Aegyptii , tefte HERODOTO , de
Hercule fuo narrabant , id ipfum Graeci plerunque
tribuebant Ofiridi , et de illo intelligebant , tanquam
illi duo , re ipfa , aliquo modo vnus effent. Poteft
huc non incommode , et illa Aegyptiorum traditio
fabulofa trahi , cuius DIODOR VS Siculus meminit
p. 15. Edit. Wechel. Herculemfuiffefummum militie
praefectum in toto regno Ofiridis. Nempe Hercules
eſt xwee mindst , virtus, robur, poteftas Dei,
puta Solis.
Et quidem §. 7. Sed ipfum hoc adhuc certius et luculentius,
quatenus ex Aegyptiorum ritibus facris et inuocationibus fo
Soltempus, lemnibus, MACROBIVS fic probat Saturnal. Lib.I.
atque an
it.
num effic cap. 20. Praeterea Sacrorum adminiſtrationes apud
Aegyptios multiplici altu multiplicem Dei afferunt po
teftatem , fignificantes , Herculem bunc effe tèv ev
πᾶσι , καὶ διαὶ πάντων ἥλιον ( Solem , qui eft in omni
bus et per omnia. Concinit cun his MACRO BII,
illa Aegyptiorum traditio facra , cuius commeminit
PLVTARCHVS de Ifide et Ofir. p. 367. Kaj T
μὲν ἡλίῳ τὸν Ηρακλέα μυθολογᾶσιν ἐνιδρυμένον
OUμTTERITONEN . Fabulantur Aegyptii , Herculem is
Sole pofitum , vna cum illo circumferri. Perquam his
confen
 SOMVS , HERCVLES. 193

confentanea funt , quae Tyrii , Aegyptiorum coloni,

de Hercule fuo , antiquiffimo et maximo Nunine,
facris carminibus celebrare folebant. Hercules ille

lingua ipforum dicebatur Melcartus , quod , vti

non infeliciter SELDEN VS auguratur , de Diis Sy

SE
ris Syntagm. I. c.6. p. 183.185. nihil aliud eft , quam
, Rex praevalidus , idque fere idem , no
"
men Herculis Aegyptiacuum quoque fonat. Et Her
calem Tyriorum , nonnunquam dici Aegyptium,
opportune monuit, et auctoritatibus idoneis probauit*
GERH. IOH. VOssivs de Idolol. Lib. I. c. XXXIV.
Certe magnam fuiffe in Sacris vtriusque Numinis con
venientiam , iam obferuatum reperio. De illo autem ‫ין‬
"
Tyrio Hercule , NONNVS Panopolitanus , Aegy
ptius, non quidem poëta excellens , fed omnis tamen
antiquitatis bene peritus , ita canit , Dionyfacon Lib.
XL. p. 683. verf. fin. Edit. graec. Antw.

Αεροχίτων ἥρακλες , ἄναξ πυρὸς , ὄρχαμε κόσμε

Ἠέλιε βροζέτοιο βίε δολιχόσκιε ποιμὴν ,
Ιππέυων ἑλικηδὸν ὅλον πόλον ἀιθοπι δίσκος
Για χρόνε λυκάβαντα δυωδεκάμηνον ἑλίσσων
―
Κύκλον ἄγεις μετὰ κύκλον

Hercules Aftris amicte, rex ignis , Princeps mundi,

Sol, qui vitam mortalem e longinquo obumbrando
pafcis ,
Dum orbe fulgido , velut equo vectus , circa totam
terram circumuolueris,
Filiumque temporis , annum , duodecim menfibus
conftantem , circamagis
Circulum ex circulo producens
Ex quo fatis liquere poteft, quamobrein ORPHE V Š,

facerdotum Aegyptiorum difcipulus , teſte AETHE

NAGORA

* Adde BOCHARTI Geogr. Sac. Part. II. Lib. I. cap.34.

N
 "

194 LIB. II. CAP. III.

NAGORA ( vid. §. 5. ) Herculem et tempus unum

idemque dixerit.
§. 8. Superfunt canae huius doctrinae Orphicae,
Etiam quae certe Herculem Aegyptium refpicit , etiam apud
Graeci ve- Graecos , paflim nonnullae reliquiae , quamuis illi
tuftiores has ad Herculem fuum Thebanum accominodare fo
Herculem leant , quo iure ipfi viderint
iure ,, ipfi viderint.. Auctor Hymnorum
Solem effe *
volebant. Orpheo tributorum , Hymno in Herculem , ipfum
ita compellat N. 3. Αιολόμορφε Χρόνο πάτερ . For
ma varie, temporis pater. Et mox v. 12. duodecim
certamina Herculis Thebani , fic ad eum transfert

Δώδεκ᾽ ἀπ᾿ ἀντολιῶν ἄχρι δυσμῶν ἆθλα διέρπων .

Duodecim ab ortu vsque ad occafum certamina per
ficiens.
In eundemque fenfum PORPHYRIVS apud EVSE
BIVM Praepar. Euang. Lib. III. c . XI. p. 112. fcribit.
Solem Hearλéa , Herculem appellarunt , quem etiam
duodecim certaminum labore defun&tum eſſe fabulantur,
coeleftis orbis in duodecimfigna diuifionem hoc fymbolo
declararecupientes. Quibus fimilia apud EVSEBIVM OC
currunt Libro eodem c. XIII. p. 120. Legi et hic meren
tur, quae 10 ANNES DIACONVS in Scholiis ad
Hefiodi Theogoniam p. CLXV. b. Edit. Trincauelli,
hanc in rem notauit . Ευλόγως καὶ πάνυ σοφῶς ὁ
Ηρακλῆς λέγεται τὴν Η 6ην λαβεῖν εις γυναῖκα , τε
λέσας τὰς ἄθλες ἐκείνες τὰς δώδεκα. Τὰ γὰρ δώ
δεκα Ζώδια περιπολεύσας ὁ ἥλιος , καὶ ἁπλῶς τὸν
ἅπαντα Ζοδιακὸν δ᾽ ἐνιαυτῷ πληρώσας ,ἐκ τότε πάλιν,
ὥσπερ ἐξ ἄλλης ἀρχῆς ἡβάσκιον ἡμῖν ἀνατέλλει ἐν
agi . Bene prorfus et fapienter de Hercule perbibe
tur , quod Heben (Deam Iuuentutis) in vxorem acce
perit, pofiquam decantatis illis duodecim certaminibus
defunctus effet. Sol enim , vbi duodecim circulifigni
feri
* In LECTII Corpore Poëtarum Graecorum Tom L
P.S04
 SOMVS , HERCVLES, 195

feri figna , et totum Zodiacum, vnius anni fpatio,

permeando emetitus eft, iam tum , veluti ad iuuentu
tis principium de nouo reuerfus, in vere nobis apparet.
Poterunt etiam , fi ita libet , eadem Scholia confuli
pag. 134. a . b. et 137. a. Ex eodem fonte, haufit
MACROBIVS , quae leguntur in eius Saturnal. L. I.
C.30. Sed nec Hercules à fubftantia Solis alienus eft :
ippe Hercules ea eft Solis poteftas , quae humano
generi virtutem adfimilitudinem praeftat Deorum. In
fequentibus idem fic pergit. Et re vera Herculem
Solem effe , vel ex nomine claret. * Ηρακλῆς enim ,
quid aliud eft, nifi gas , id eft aëris xλéos (gloria)
Quae porro alia aëris gloria eft, nifi Solis illuminatio ?
cuius receffu , profunditate occulitur tenebrarum.
§. 9. Erat igitur Hercules Aegyptiorum facerdo- Specialius
tibus , fymbolum folis , et quidem , quod iam ad- Hercules
dendum eft, folis verni, quales nempe tempore verno Aegyptiis
Symbolum
nobis apparet , feque per optatos effectus terrae mani- erat Solis
fellat. De ipfo quoque Graecorum Hercule , ex do- verni , id eft
Arina quorundam myftica , id obferuaffe 10 HAN- illius, qui
NEM DIACONV м vidimus §. 8. Ait enin, ideo vere appa
ret.
fingi , vxorem Herculi datam effe Heben, praefidem
juuentutis, quoniam fol , cuius fymbolum eft Hercu
les , quotannis tempore verno , iuuenile veluti robur
recuperat. Sed re ipfa haec doctrina eft Theologiae
Aegyptiorum , eamque in Tabula Bembina, fiue Ifiaca,
adumbratam cernimus. In illius principio , confpi
ciuntur figurae fymbolicae , quae maximam partein,
ad aequinoctium vernum fpectant , illudque multis ac
luculentis indiciis nobis repraefentant, quod dudum**
probatum dedi. Occurrit illic aries facer, fymbolum
N 2 decan

Ita quoque Scholiaftes vetus in Hefiodi Theogoniam

p . CXXXVI. a. Ηξαπλῆς ἤγεν ἥλιος , ὁ τῷ ἄερος ὢν κλέος ,
Vide et 10 HANNEM DIACONVмibid. P CXXXIV.a.
** In Miſcellan, Berolin. Tom. VI. p. 139. etc.
 LIB. II. CAP. III.
196
decantatum Iouis Ammonis , id eft, folis in ariete
aequinoctium facientis . Vide fupra cap. II. Adflat
iuuenis , altera manu haftam tenens , altera alitem
prae fe ferens , et arieti veluti offerrens , quem ex
mente Aegyptiorum , dixi effe Horum , vel Herculem,
quorum hoc loco, idem fere eft refpectus , quod
cap. IV. pluribus demonftrabitur. Haec igitur imago
oculis noftris obiicit , quod hiftorice HERODOTVS
refert, (vid.§. 1. ) Iouem aliquando, cumHercules viden
di illius cupidine arderet , exoratuun tanden , ei fub
fpecie arietis apparuiffe , ideoque quotannis , in Fefto
folenni , ad funulacrum Iouis , pelle arietis amictum ,
adduci fimulacrum Herculis . Ales , quem iuuenis
manu fua praefert , nouun illius , quod dixi , argu
mentum nobis fubminiftrat . Eft enim , de quo du
bitari non poteft , Phoenix Aegyptiorum fabulofa ,
Symbolum temporis , ac figillatim magnae periodi
annorum Sothiacae , quae annis 1461 Aegyptiis , id
s
eft vagi , abfo lueb atur . Haec quae dixi , egregie
confirmat PLINIVs Lib. X. hift . nat. cap. 2. de
Phoenice fcribens . Cum buius alitis vita magni con
verf ione m anni fieri prodidit idem Manilius , iterumque
fignificationes tempeftatum et fiderum easdem reuerti.
Hoc autem circa meridiem incipere , quo die fignum
arietis Sol intrauerit. Quam pulchre haec conueni
ant Herculi , in Tabula Bembina , vt puto , depicto ,
ex eo fatis intelligi poteft , quod OR PHEVS , difci
plina Aegyptiorum imbutus , Herculem habuerit pro
tempore , quodque Aegyptii tradiderint , eum cum
Sole circumferri , et tempora moderari , quorum initi
um putabant ab aequinoctio verno . (§.5.6.7 .) Praecipua
igitur Herculis Aegyptiaci vis atque poteftas in vere
fe exferit , et circa aequinoctium vernale a facerdoti
bus gentis illius hymnis celebrabatur.

§. 10. Ad
 SOMVS , HERCVLÉS. 197

10. Ad hoc noftrum , vt equidem opinor, ne- Illuſtratur

gotium , pertinet etiam fabula illa Aegyptiorum de boc exfa
"
Hercule facra, quam ex EVDOXO adfert ATHE- bula Ae
NAEVS Lib. IX. p. 392. év gyptiorum
Εὔδοξος δ᾿ ὁ κνίδιος ἐν
de Hercule
πρώ ]ῳ γῆς περιόδε τὲς Φόινικας λέγει θύειν τῷ Ηρα- myftica .
κλεῖ ἔςτυγας, διὰ τὸ τὸν Ηρακλέα , τὸν Ασερίας καὶ
Διὸς, πορευόμενον εις Λιβύην αναιρεθῆναι ὑπὸ Τυφῶνος .
Τλάς δ᾽ αὐτῷ προσενέγκαντες ὄρτυγα , καὶ πρόσα
γάγοντος , ὀσφρανθέντα ἀναβιῶναι. Eudoxus Cni
dius, Libro primo circuitus terrae, à Phoenicibus Her
culi coturnices immotari fcribit , quoniam Hercules,
louis et Afteriae, filius , in Libyam proficifcens , et
interfectus à Typhone, Iolao coturnicem ipfi admouente,
et praebente olfaciendam , reuixerit. Eadem legun
tur apud EV STATHIVM in Odyffeam p. 1702.
Edit. Rom. Equidem de Phoenicibus haec refert

Eudoxus , qui idcirco fpeciatim ipforum Herculem

tangere videtur. Sed praeterquam , quod , vti mo
nuimus §.7. magna eft Herculis utriusque inter fe
cognatio et fimilitudo , tota illa fabula commode de
alio , quam Aegyptiorum Hercule , intelligi non pot
eft. Hercules enim ille dicitur profectus ad Libyes,
qui Aegyptiis , non vero Phoenicibus , vicini funt.
In illo itinere dicitur a Typhone interemtus , Aegy
ptiorum Deo, etfi inuido et malefico. Eftne porro
quisquam , qui non, audita fabula hac Herculis à Ty
phone interemti, illico de Ofiride, fcelere Typhonis
e medio fublato , cogitare etiam inuitus cogatur ?
Hercules vero poft mortem rediuiuus an non Ofiri
dem poft caedein cum gaudio inuentum in memorian
reuocat ? Ex graecorum tamen fabulis, Iolaus Theo
logiae Aegyptiorum plane ignotus , huc furto illatus
et fraudulenter intrufus fuit , forte , quia , vt habet *
fabula , Hebe Herculis vxor , huius precibus exorata,
N 3 illi

OVIDIVS Metamorphof. Lib. IX, v. 397. etc.

..198 LIB. II. CAP. III.

illi feni iam decrepito, primum iuuentutis florem red

didit , qualia etiam , de Hercule Aegyptiorum ipfo,
allegorice tradi confueuiffe , obferuaui §. 8. 9. Iam
profectio illa Herculis ad Libyas , in Eudoxi fabula,
nihil certe aliud eft , quam folis ad hemisphaerium
inferius defcenfus , in quo dum haeret , nobis veluti
mortuus , vita , robore , et virtute priuatus eft, donec
tanden vere accedente , ad hemifphaerium fuperius
reuerfus , vitam vigoremque omnem priftinum recu
peret. Sed quid, obfecro, hic fibi volunt coturnices,
Herculi immolatae , quarumque olfactu ad vitam re
uocatus eft ? Non diffimulabo, me etiam atque etiain
fufpicari , latere hic aliquod mendum , quod bonum
Atheneumin errorem deduxit. EVDOXVS fcripfe

rat, vt ego quidem auguror , φοινικας θύειν τῷ Ηρα

κλεῖ ὄρυγας , (non ὄρτυγας ) Phoenices Herculi facri
ficare orygas. Et mox iterum. Ioλás & AUTŲ TROTE
véyxaν70söguya. Cum vero Iolaus ipfiofferret orygem.
Oryx animal , caprini fylveftris generis , peregrinum
Graecis , minusque cognitum ; Aegyptiis vero , Liby
bus et Aethiopibus , patrium , et quodammodo pro
prium erat , quare non adeo mirandum eft , librarios
graecos , in defcribenda voce ea, perfaepe aberraſſe,
et pro gu , pofuiffe ögru , quod eft coturnix alitis
fpecies , omnibus fatis cognita. Exempla errorum in
hac voce à librariis commifforum , dabunt SAL MA
Sivs in Exercitation. Plinianis p. 223.473. et 10H.
CORN. de PAVw in Horapollinem L. I. c.49 . Idem
et in verbis Eudoxi , quibus ATHENAEVS vtitur,
contigiffe , non abs ratione coniicio. Ratio haec eft

praecipua , quod Aegyptii , circa tempus Aequinoctii

vernalis , Orygen Diis fuis facrificarent , quod in Ta
bula Bembina , fcite repraefentatum videmus, uti ego *
Vnde is
in fpecimine meo figuram illam explicui.
enafcitur

* Mifcell. Berolin. Tom. VI. p.143.

 SOMVS , HERCVLES. 199

enafcitur fabulae illius fenfus , Herculem , qui in he

mifphaerio hyemali , in languorem datus , et tantum
non extinctus erat , appropinquante iam Aequinoctio
vernali , et imminente folenni Orygis facrificio, pri
ftino vigori et robori iuuenili, reftitutum fuiffe.
6. II. Eft et alia facerdotum Aegyptiorum , de Iterumque
Hercule fuo fabula , quam in Scholiis ad Arati Phae ex alia.
nomena p. 14. Ed. Oxon ,facile agnofco. Verba haec
funt. ἄλλοι δέ φασιν , αυτὸν εἶναι τὸν Ηρακλέα

λουσι πολεμήσαντα , ἐπιλιπόν ]ων δὲ ἀυτῷ τοξευ

μάτων , ἐπὶ γένυ πεσόντα , καὶ λίθες βάλλειν , ὃς
αὐτῷ Ζεὺς ὗσεν ἐυξαμένῳ . Alii dicunt, ingeniculum
effe Herculem, qui , cum aduerfus Libyas pugnaret,
ipfumque fagittae deficerent , genibus innixus, lapides
in inimicos proiecit , quos ipfi pater , ad eius preces,
tanquam per pluuiamfubmifit. En Herculem bello
cum Libybus implicitum, ficuti eum in fabula Eudoxi,
ad Libyas profectumn , et tum à Typhone interem
tum , vidimus. In illo vero aduerfus Libyas bello ,
Hercules a Ioue auxilium et petit et impetrat, quemad
modum in fabula Herodoti , de qua . 1. Hercules
ille , videre Iouem difcupiuit , et voti huius compos
etiam factus eft. Quidnam Philofophi Nilotici , per
pugnam Herculis cum Libybus , quid per * defectum
fagittarum , quid per victoriam tandem de Libybus
reportatam , allegorice defignare voluerint , vir qui
dam eruditione clarus ** in his mihi non infeliciter
explicuiffe videtur. Typhon praeualere cenfebatur,
quando Sol, relidlo noftro hemifphacrio , in oppofitum
defcendit. Tum Ofiridem e medio tollere credebatur,
nam illo tempor e lucis vis tabefcit, excitantur procellae
et tempeft ates, et naturae facies mutata apparet. Sed
N 4 ea

Tela folis funt eius radii, Sic LVCRETIVS Lib. I.

V.143.
34
BASNAGE hift. des Iuifs , Liv. III. ch. XVIII. §. 27.
200 LIB. II. CAP. III.

ea de re plura dicemus in Typhone Lib . V. Dum igi

tur Sol haeret in hemifphaerio auftrali, Hercules neci
veluti datur , vis eius frangitur , ardet ingenti defi
derio , enitendi ad fuperius hemifphaerium , Iouem
que videndi , et vbi tandem ad fignum arietis aequi
noctiale peruenit, voti fui compos euadit. Hic certe
eft verus et genuinus omnium illarum fabularum
fenfus.

§. 12. Dixi fupra , Nummen hoc noftrum , quod

Graeci Herculis nomine infigniunt , Aegyptiorum
fermone dictum fuiffe rau et rule sidst
Virtutem ac Virtutem Dei , fiue Deorum , idque cum
refpectu ad folem . Nam per Nunen hoc Aegyptii
defignabant virtutem Solis , quafi renouatam , quam
tempore verno acquirit , et hominibns demonftrat,
omnia fplendida luce illuminando, et calore viuifican
do. Potuit inprimis in Aegypto , fol vernus , hoc
cognomine ornari et coli, eo, quod illic loci, tempore
verno , fruges per virtutem folis , ad iuftam maturi
tatem perducebantur. Nam Aprili menfe, in Aegypto
peragi meffem , affirmat THEO in Arati Phaeno
mena p. 36. b. Maio PLINIVs Lib. XVIII. c. 18.
*
atque ad ipfum peregrinatores noftri recentiores
confimiliter obferuant. Et in eo praecipue confiftit
virtus ac potentia folis. Vnde MACROBIVS
Saturn. Lib. I. c. 21. Virgo, quae manu ariſtam refert,
quid aliudeft, quam δύναμις ἡλιακὴ (id eft virtus et
potentia folaris) quae fructibus curat ? Refpicit auctor
ille fine dubio meffem , quam aliae gentes peragunt,
dum Sol eft in virgine , tempore aeftiuo , Aegypti
vero incolae, dum Sol eft in ariete et Tauro, interque
hos , Thebaei in fuperiori Aegypto , fabularum et fo
lennitatum , de quibus hic dixi, conditores, eo plane
tempore,

* Videri poteſt la Chronologie Sacrée de Mr. des VIGNO

LES Vol. I. p- 555.
 HORVS , APOLLO. 201

tempore , quo Sol eft in ariete , tempore vernali.

Hoc tempore illi adorabant , folenniterque celebrabant

τὴν δύναμιν ἡλιακὴν , Xaiet riftDorf , id eft Her

culem, quod in Tabula Bembina eleganter depingi , mo
nui 6.9. In Fefto, tum in honorem Solis concele
brato , oftentabatur calathus , ariftis repletus. In
Specimine interpretationis Tabulae Bembinae , exifti
maueram , ibi repraefentari flores vernos ; fed hoc
Aegypto non conuenire , nunc rem maturius perpen
dens , libenter agnofco. Credo igitur, depingi nobis
illic primitias ariftarum , Herculi et Ammoni in
aequinoctio vernali oblatas.

CAPVT IV:

De Horo Aegyptiorum Deo , quem

Graeci Apollinem interpretantur.

6. I.

rum Aegyptiorum Theologia , poft Ofiridem tatie et ex

atque Ifidem , celebrius nihil effe , aut frequentius Hori paule
occurrere , Hori, quem Ofiridis Ifidisque filium per- difficilior
hibent , nomine ac Numine , negare tamen non pos- eft.
fum, vix dari aliud vllum veteris Aegypti Numen ,
quod mihi plus , quam quidem iftud negotii faceffi
uerit. Vsque adeo, et vera nominis Hori , interpre
tatio , et virtutis , quam in eo celebrarunt veteres Ae
gyptii , genuina explicatio , difficilis mihi femper vifa
eft. Etiam nunc , cum manus operi admouenda, diu
fatis anceps incertusque haefitaui , quamnam inter

plures , quae animo meo obuerfabantur , fententias,

eligere, aliisque praeferre deberem. Ego eorum , quae
mihi, omnia follicite expendenti , in mentem vene
N 5 runt,
Y
NG

202 LIB. II. CAP. IV.

runt , lectori rationem mox reddam. Ipfius vero

erit , de his omnibus iudicium ferre.
6.2 . Graeci, quando de Horo loquuntur, folent eum L
Horus Ae- femper Apollinem interpretari. Ita HERODOT V SL.II.
gyptiace C.144, commemorat Ωρον τον Οτίνιος παῖδα , τὸν Απόλ
proprie fu
nabat Or, λων . Ελληνες ὀνομάζετι . Horum Ofiridis filium , quem
idqueGrae- Grci Apollinem nominant. Et c. 155. ALYUTTIS) de
ci interpre . ΑπόλωνμὲνΩρος . Εt Apollo quidem Aegyptiace Horus
tantur A- dicitur. Teftantur idem DIODOR VS Siculus L.I.p.22.
pollinem. PLVTARCHV s 'de Is. et Ofir. P. 375. extr. AELIA

N v s de Anim. L. X. cap . 14. MACRO BIVS Saturn.

Lib. I. c. 21. et multi infuper alii, quos operofe hic
recenfere , nihil attinet. Omnes hi docent , Hori
nomen effe Aegyptiacum , Graecos vero illud inter
pretari Apollinem, eo quod inter hunc et Horum The
ologiae Aegyptiorum , aliquam fimilitudinem ſe de
confec
prehendiffe crederent. Quando autem Graeci nomen
Dehr
hoc efferre communiter folent gov , Latini Horum,
nomini Aegyptiaco , fuam adoptant terminationem
graecam & latinam . Non dubito , quin fermone
Aegyptiorum genuino , nomen illud fonuerit e.
(Or) Ethunc plane in modum, nomen iftudfcriptum
deprehendimus apud IOSEPH VM Lib. I. adu . Appio 0102
01
nein Tom. II. Edit. Belgicae, p. 460. vbi ex M A NE
THONE , facerdote Aegyptio , refert de Amenophi,
bea
rege , quod cupiuerit θεῶν γενέσθαι θεατής , ὥσπερ
się₂ εἷς τῶν πρὸ ἀυτ8 βεβασιλευκότων, Deorum ade

confpectu frui, quod etiam contigiffet Horo, vni eorum,

qui ante fe imperium tenuerint. Quibus verbis digi
tum intendi in noftrum Horum , ambigi non poteft.
Non optime vero Editores poftremi , veterem hanc
lectionem , quae vtique bene fe habebat, repudiarunt,
eiusque loco reponere jufferunt eos. Etfi enim
Graeci nomen iftud ad hunc modum efferre foleant,
Aegyptiace tamen illud , quemadmodum monui , fo
nabat Or. In Apophtegmatibus Patrum , editis à co
TELE
P
 HORVS , APOLLO. 203

TELERIO , habentur etiam , memorabilia dicta et

facta , Monachi * Or , in Monumentis Ecclefiae Grae
cae, Tom. I. p. 709. 4 Et in PALLADI1 hiftoria
Laufaca cap. 87. commemorantur quaedam de Ab
bate ** Pior, vbi ad nomen Or , acceffit tantum nota
mafculini generis Pi. Nempe quod faepius iam mo
nendum mihi fuit , folebant plerumque Aegyptii ,
Deorum fuorum nomina , et gerere ipfi , et fuis im
ponere, qui mos poftea , etiam inter Chriftianos non
defiit. Illorum quoque nomina a Diis gentis illius
auitis defunta fuiffe , nimis teftatuun eft. In eadem
biftoria Laufiaca , cap. 138. memoratur quoque virgo
Coenobitica , nomine Tawę, (Taor) quod nomen ab
eodem fonte defluxit . Significat autem Ta- Or , Ae
gyptiorum fermone, Ty T8 g8, eam, quae eft Hori,
vel Horo confecratam , vel denique Horo genitam.
§. 3. De hoc Numine Horo , extabat olim fabula Fabulae
aliqua facra facerdotalis , quae doctrinam phyfiologi- Sacrae Ae
cam , ad cultum facrum applicatam , tegebant , in gyptiorum
de Horo
hunc fere fenfum , Horum filium effe Ofiridis et Ifidis, Summa.
nam id veteres tantuin non omnes , vbi res has attin
gunt , femper folent perhibere. Mentio tamen eft,
apud DIODORVM Siculum Lib. I. p. 18. alius cuius
pian traditionis , juxta quam Horus filius dicebatur
Saturni et Rheae, id eft, vt ego interpretor,*** Vulcani
et Notis, adeoque Ofiridis frater. Fama haec ac
traditio obfcurior eft , quam vt illi immorari conful
tum putem. Ignotum praeterea non eft , alias quo
que in Theologia Aegyptiorum vfu venire , vt vnus
idemque Deus , fit , certo faltem refpectu , alterius
pater , maritus, frater et filius. † Ifidis certe coniux,
fimul

*Ita et soZoMENVS hift. Ecclef. Lib. VI. c. 28.

** Idem Lib. VI. c. 29.
*** Vide fupra hoc Libro cap. I. §. 9.
EVSEBIVS Praepar. Euang. Lib. III. cap. XI. fin. Adde
LACTANTIVM Lib. I. c. 21.
 204 LIB. II. CAP. IV.

fimulque frater acfilius Ofiris effe perhibebatur. Et

fupremum Deum IVLIVS FIRMIC VS ita allo
quitur , Praefat. ad Lib. V. Mathef. p. 115. Tu omni
um pater pariter ac mater : Tutibi pater ac filius.
Reliquae fabulae , quae deinde fequitur , vti eain ve
teres referre folent , haec fere fumma eft. Ofiris
Hori pater , in Aegypto aliquamdiu iuſte , pie , et
feliciter regnauerat , orbem etiam terrarum peragra
uerat , et omnes vbique gentes, magnis beneficiis fibi
deuinxerat. Huic vero , cum ex tam gloriofa expeditio
ne, carus omnibus, reuerfus effet, Typho frater inuidus
et improbus , infidias ftruxit , quibus tandem mifere
fuccubuit. Ope namque coniuratorum , Typho fratrem
fuum adortus, corpus eius in arcam quandam compe
git, arcam vero diligenter occlufam , firmiterque ob
fructam , Nilo impofuit, atque fic per oftium Taniti
cum,in mare dimifit. Ifis vxor eius, cognita hac impia
coniugis fui caede, corpus mariti fui, commiffum mari,
quaefitum profecta eſt, idque in Phoenicia repertum,
fecum reduxit in Aegyptum , denuo tamen a Typhone
violatum. Cum vero reliquias corporis , Ofiridis fui,
noua cura ftudiofe recollegiffet Ifis , per totam Aegy
ptum , plura in eius honorem fepulchra conftrui iuf
fit , eidemque Templa ftructurae fplendidae paffim
erexit , diuinosque honores decreuit , ac offerti cura
uit. Neque tamen interea , regni fui curam agere
prouidam neglexit, namque ab Horo filio adiuta, con
filia Typhonis interuertit , atque tandem tyrannidem
eius foluit. Horus eum , aliquot praeliis victum, et
fugam arripientem, in poteftatem fuam redegit, eum
que vinculis conftrictum, cuftodiae Ifidis matris fuae
concredidit. Sed haec, indulgentia nimia in inimi
cum vfa, eum ruptis vinculis elabi paffa eft. At Horus
regno , fibi iure debito , deinde potitus eft , et inter
Deos quidem, vel, vt alii malunt, Semideos, Aegypti
reges , vltimus regnauit. Ita fere fabulain hanc pro
lixe
 HORVS , APOLLO. 205

lixe narrat PL V T ARCHVS in libro de lfide et Ofi

ride, longe breuius, et paucioribus eandem profequi
tur DIODOR VS Sic. Lib. I. et admixtis permultis
proprii ingenii figmentis , SYNE SIVS in libro de
Prouidentia , vt alios taceam , qui obiter tantum , ac
nonnifi breuiffime , totam hanc rem attingunt. O
mnes fabulae huius , etiam leuiffimas ininutias , fcru
epulofa diligentia excutere , exque illis figillatim con
fideratis , totius fabulae verum fenfum phyficum et
Theologicum eruere velle , et multo difficillimum ,
et fupra modum prolixum foret , quòd proinde non
14.
eft huius noftri inftituti. Neque tamen etiam fabula
haec in vniuerfuun negligi poteft , cum illa vtique do
atrinam facerdotum Aegyptiorum de fuo Horo, ftylo
emblematico et allegorico , complectatur. Omnium
maxime igitur ad haec animus nobis aduertendus erit,
Horum fuiffe filium Ofiridis et Ifidis , Ofiridem infi
diis Typhonis , peffumi tyranni , e medio fublatun
fuiffe , Horum vero vna cum matre caedem patris fui
in Typhone vindicaffe , hunc fuperaffe , regnoque
exuiffe , vita tamen non priuatum , ac deinde feliciter
in Aegypto regnaffe. Haec vero, fequentia, vt fpero,
fatis explicabunt.
4. Videamus ergo , numquid verum fenfum , Horum ex
fabularum de Horo in vulgus fparfarum , eruere pof- fententia
fimus. Id -à quoquain in dubium vocari poffe , vix Aegyptio
rum, adfo
crediderim, fuiffe fingularem et notabilem plane Hori lem referri
ad folem relationem . Cur eniin quaefo , Graeci debere, cer
omnes et femper, Horum interpretarentur Apollinem ? tum eft.
nifi in eo virtutem aliquam et poteflatem , foli pro
priam, ab Aegyptiis agnofci, intellexiffent. Et certe,
in monumentis Aegyptiorum vetuftis , quae a Graecis
commemorantur , vbi mentio eft Solis , perfaepe non
alium intelligi poffe , quam Horum, negari omnino
nequit. Accipitrem alitem , in hieroglyphicis Aegy
ptiorum fignificaffe Solem , ignotum non eft , idque
teftatur
 206 LIB. II. CAP. IV.

teftatur Horapollo Lib. I. c. 6. 8. ideoque fymbolum

erat Ofiridis , cuius rei rationes exponit PLV TAR
CHVS de Is. et Ofir. p. 371. Eundem tamen alitem,
fymbolum quoque fuiffe figillatim Hori, * veteres me
moriae prodiderunt. Ideoque STRABO Lib . XVII.
p. 562. in Aegypto fuperiori , Apollinopolin , et Ciui
tatem Accipitrum fic coniungit , vt credas , duas effe
vrbes vnius praefecturae , in quibus, omni procul du
bio , Horus aequali modo colebatur. Verum cum
Aegyptii plura habuerint folis fymbola, auita religione 0
confecrata, et facrofancta , in quorum vno iftam , in
alio aliam folis poteftatem , et ad mundum noftrum
▸ relationem , venerari voluerunt, fupereft quaeftio ,
1
quaenam fit illa Solis ad orbem noftrum relatio , quae
poteftas et vis , quam in Horo facerdotes agnofci et
à plebe celebrari cupiebant. Ea de re permagna eft,
tum apud veteres , tun apud recentiores , opinionum
difcrepantia. Et funt etiam , qui Horum , à Sole di
verfum , plane exiftiment. Complures veterum fen
tentias PLVTARCHVS adfert in libro de Is. et Ofir.
quarum pleraeque tales funt , vt iis adftipulari , nulla
plane ratione queam. Sed eft tamen inter eas aliqua,
non penitus fpernenda , quia non leuem veri fpeciem
prae fe fert , eoque examine noftro indigna non eft.
$ 5. Audiamus itaque PLVTARCHVM , libro
Secundum cit. Hori Numen nobis ita interpretantem p. 366. Ěs
3
Plutar
chum Ho- δὲ
τοςΩρος
ώρα ,ἡκαὶκρᾶσις
πάντα σώζεσα
αέρος ὃνκαὶ τρέφεσα
ἐν τοῖς τῷ περιέχον
ἕλεσι, τοῖς περὶ μὲ
rus eft aër,
benigna et τον ὑπὸ Λητῶς τραφῆναι λέγεσιν. Eft autem Horis
falutari tempeftas ac temperies aeris, omnia ambientis, feruans
folis influ- alensque. Secundum hanc interpretationem , Ausy
xu tempe ptiorum Philofophi , fymbolico Hori nomine , defi
ratus.
gnaffent falubrem aeris conftitutionem et temperiem,
quae

# AELIANVS de Anim . Lib VII. cap 9. Lib. X. c. 14.

EVSEBIVS Praepar. Lib. III. c. 12. et alii.
 HORVS , APOLLO. 207

quae ad gignenda , alenda , conferuanda et recreanda

omnia , tantum confert. Videtur id in mente habu
iffe AELIANVS , vbi de Horo tale quid obferuat, de
Animal.Lib XI . c.10 . ονπερῶν , ἀιγύπτιοι πεπιτεύκασι
Φορᾶς καρπῶν καὶ ἐυητηρίαςαιτιώτατον άπάσης. Quem
Aegyptii vbertatis frugum , et totius anni fertilitatis
praecipuum auctorem effe credunt. Ex eo ratio quo
que reddi poffet, cur Aegyptii accipitrem , quem,
vt dixi §. 4. fuiffe apud ipfos fymbolum folis, emble
ma quoque voluerint effe venti , to zveúμatos , quod
nos docet EVSEBIVS Praeparat. Lib. III. c. 12. Nam
accipiter erat etiam fymbolum Hori, vti eodem loco
monui. Verum quomodo Horus , fi fit bona aëris
temperatura , dici poterit Sol, et Apollo ? Quomodo
Ofiridis filius ? Et primo quidem , qua ratione fieri
potuerit, vt Númen idem Emblema extiterit et Solis,
et etiam aëris , ex veterum fententia , in quam hic
tantum inquirimus , ne in congerendis teftimoniis fcri
ptorum vetuftorum nimius fim , dicat pro me MA
CROBIVS , Saturn. Lib. I. c. XX. p. 207. Et reuera
Herculem folem effe , vel ex nomine claret. Heanλs
mim quid alius eft, nifi Heas id eft aëris nhéos. (glo
ria) Quae porro alia aëris gloria eft , nifi Solis illumi
natio ; cuius receffu , profunditate occulitur tenebrarum.
Nempe virtus illa benefica , quae ineft aeri , influxui
folis debetur, qui ex hoc primo in aërem , et ex
ifto in terram deriuatur. Id PLVTARCHVS fatis
clare innuit in libro de If. et Ofir. pag. 371. Ev de yn
-
καὶ πνεύμασι τὸ τεταγμενον καὶ καθετηκὸς , καὶ
ὑγιαῖνον, ὡραῖς καὶ κράσεσι καὶ περιόδοις Οσίριδες ἀποῤ
gen. Quicquid vero in terra et fpiritibus (ventis nimi
rum) ordinatum eft, aequabile, et temperationefuafa
num ac tempeftiuum, id vocant Ofiridis defluxum. Dif
ficile iam non fuerit , rationem quoque reddere , cur
Horus , fi fymbolum fit Aëris , Aegyptiis dictus ha
bitusque fuerit Ofidis et Ifidis filius. Omnium
optime
208 LIB. II. CAP. IV.

1 optime id nobis explicabit PLVTARCH VS in eodem

libro p. 368. Lunam Aegyptii , mundi matrem ap
pellant, et naturam ex vtroque fexu mixtam ei adfi
gnant: quod impleta et grauida falta a Sole , rurfum
a fe in aërem emittat, ac diffeminet genitabilia principia,
His auctor ille continuo fubiungit ifta. Non enim
femper obtinere corruptelam Typhonicam , fed fepe
victam a viprocreatrice, ac vinctam, rurfus emergere,
et cum Horo decertare. Nempe haec quoque ai ex
plicandam tyrannidem Typhonis, ab Horo tandem că
men deuicti , conducere poffunt. Et in vniuerfum
ex his , quae nunc obferuauimus , explicari poteſt
commode, quae fit pugna Hori cum Typhone, quae
que illius victoria. Exponemus autem id verbis BE 1
NIGNI MAILLETI , viri illuftris , qui per plus
quam fedecim annos, munere Confulis Nationis Gal
licae , in Aegypto functus eft , quique durante hoc
temporis interuallo , omnia , quae Aegyptus curiofo
rerum et antiquarum, et naturalium indagatori offert,
fingularia , et attenta confideratione digniora , fedulo
obferuauit , eaque diligenter in literas retulit. Is
autem , de aëris in Aegypto temperie , ifta memoriae
prodidit *. Aër illius regionis , purior longe atque
excellentior eft , quam vspiam alibi in toto mundo. Bo
nitas baecce Aëris , cum omnibus entibus , fiue viuenti
bus , fiue etiam inanimatis , quae in beata bac regione
exiftunt , fefe communicat. Foeminae, tum inter bo
mines , tum inter animantia foecunditate vincunt reli
quas omnes totius terrae. Prouentus terrae illic abun
dantior eft , et copiofus magis , quam vbicunque extra
Aegyptum. -- Non tamen inficias iuer m. aërem huncce,
quantumuis longe optimum, tamen pro ratione illius re
gionis , etiam corruptionibus obnoxium effe. Vitro
etiam

# Defcription d' Egypte , Part. I. p. 18. Edit. sv.

 HORVS , APOLLO.I 1
209

etiam largior, eum vehementer nociuum effe , illis prae

fertim in locis , vbi Nilus poft inundationem folito vbe
riorem , recedens , paludes relinquit et stagna, ex qui
bus infectio quaedam in loca vicina redundat, Et
alio loco. Venti illi meridionales , qui in Europa no
fira, tantos fufcitant languores , torque mala poft fe
trabunt , damna non minora in Aegypto efficiunt , vbi
mpore aeftiuo inualuerunt. Haec eft tempeftas mor
borum et aegritudinum , tum regnare videas febres , ip
famque adeo peftiferam luem , paſſim per Aegypti regio
nes, non fine magno incolarum detrimento graffari. Si
mul atque vero etefiae flare coeperunt , et iam perfenti
fcuntur, omnis illa morborum atque malorum turba
confeftim euanefcit. Pluribus haec explicare , 4 opus
effe non puto. Quilibet paulo attentior , etiam me
tacente , facile hiç obferuabit, veluti depiêtum , ini
tum inter Horum atque Typhonem certamen , non
fecus atque triumphum , quem de Typhone tandem
egit Horus, qui deuicto inimico et Tyranno, toti
iam Aegypto, magno ciuium omnium bono, cum glo
ria imperat. Sed plura , ea de re , dicenda mihi effe
video , vbi ad Typhonem peruenero Lib. V.

§. 6. Ex dictis colligi non praeter rationem pote- Eo forte

rit, quamobrem quidam ex veteribus , Horum Ae Spectat,
gyptiorum, Priapi nomine infigniuerint, et cum ob- quod qui
dam Ho
fcoeno hoc Graecorum Deo, comparauerint. Ita fa rum, cum
ne fecit auctor ille anonymus , ex quo fua defcripfit Priapo
svibas in voce Πρίαπος. Τὸ ἄγαλμα τῷ Πριάπε Graecorum
contulerint,
τῇ Ωρε παρ᾽ ἀιγυπτίοις κεκλημένες , ανθρωποειδές ποι
ὅσιν , ἐν τῇ δεξιᾷ σκῆπτρον κατέχον · ὡσανεὶ παρ' αυτῷ
Φανεῖσαν τὴν ξηραν , καὶ τὴν θάλασσαν . Ἐν δὲ τῇ ἐνω
νύμῳ κρατῶν τὸ αιδοῖον αυτῷ ἐντεταμένον . Διότι τα

κεκρυμμένα ἐν τῇ γῇ σπέρματα ,φανερά καθίτησι τα

Idem ibid. p. 74
0
210 LIB, II. CAP. IV.

δὲ πτερὰ τὴν ταχύτητα τῆς κινήσεως δηλοῖ. ταυτὸν

γὰρ τῷ ἡλίῳ δοξάζεσι. Simulacrum Priapi , quem

Horum Aegyptii vocant, humana forma fingunt, dextra
fceptrum tenens , propterea, quod ab eo , tum ficcum,
fiue tellus, tum mare , fit in lucem productum : Lacua
vero tenens veretrum fuum intentum , propterea , quod
femina , quae in terra occultabantur , educat in aper
tum , ac manifefta reddat. Alae vero additae celerita
tem motus indicant. Eundem enim ac Solem effe arbi
trantur. Simulacri huius conftructio , a moribus
quidem et ingenio Aegyptiorum , cumprimis vero
paulo recentiorum , non adeo remota eft. Solenne
potius erat ipfis , vim foecunditatis et generationis,
quae , fiue Naturae in vniuerfum , fiue Soli , fiue
Lunae , aliisue Aftris , fiue aëri , A fiue etiam Nilo,
ac terrae ineft, huiusmodi fictionibus fymbolicis per
faepe adumbrare , cuius rei vel vnus PLVTARCHI
de Ifide et Ofiride liber, exempla plurima fuppeditare
poterit. Neque etiam exiftimabant Aegyptii , fi&i
ones et imagines emblematicas huius generis, quippe
quas ab ipfa natura effent mutuati , vlla ratione ho
neftatem , aut pudorem laedere. Non eft porto,
quod dubitem , quin et ad defignandam vim atque
virtutem Hori, fiue aëris , emblema quodpiam , illi,
cuius SVIDAS meminit, confimile , adhibere potue
rint ; verum de eo non mediocriter dubito , vtrum
Anonymus ille, apud sVIDAM, quem fufpicor fuiffe
Chriſtianum , fenfum fimulacri emblematici , quod
defcribit, verum ac genuinum perceperit. Íufta et
iam dubitandi caufa eft , an omnino fimulacrum illud,
ad Horum referendum fuerit. Ego ad Panem Aegy
ptiorum transferre multo mallem. Sed de hoc in fe
quentibus. Vnum quoque hunc tantum fcriptorem
Anonymum reperire potui, qui Horum, cum Priapo
Graecorum obfcoeno , eundem effe dixerit.

§. 17.
 HORVS, APOLLO . 211

§. 7 Si quis illam nominis et Numinis Hori , in- Sedreipfa

terpretationem , quam modo fuggeffi, non improbet, tanien Ho
me non habebit refragantem. Satis diu hanc aliis rus Aegy
praeferendam effe credidi. Sed vbi tamen omnia ptiisfuit
veterum de Horo teftimonia , quae ad manum erant, Sol ipfe ,
unde etiam
memoria repetii , et mente reuolui , vel invitus tan- cum Har
dem, rationes fic mecum fubducere coactus fum, Ho - pocrate
rum , ex mente Philofophorum Niloticorum, ad ipfam idem cen
fubftantiam Solis referri omnino debere. Credo igi-fetur,
tur nunc , Horum effe Solem ipfum , in certa relati
one ad noftram terram confideratum , quale quid de
Ioue Ammone , et de Hercule, in fuperioribus ad
ftruximus. Eam vero in rem obferuari velim, multa
Horo noftro, cum Harpocrate , Numine pariter Ae
gyptiorum inclyto , ita communia fuiffe, vt non abs
ratione cenferi queat , duplex hoc Numen , fi rem
feria aeftimatione perpendas , fuiffe tantum vnum
idemque. Abunde id probatum dedit illuftris CVPE
AVS in Harpocrate p. 4. 5. etc. Sed nos tamen rem
lam intactam praetermittere non poffumus. Sciunt
igitur omnes 1 ) Horum Ofiridis Ifidisque filium per
hiberi, quod de Harpocrate pariter tradiderunt Ae
gyptii. Res adeo trita vulgoque nota eft , vt eam
teftimoniis probare velle , prorfus fuperuacaneum
ducam. Solus PLVTARCHI de Ifide et Ofiride libellus
id fatis fuperque docebit. Perquam opportune
vero CVPERVs hic ex EPIPHANII Ancorato obe
feruat , Ifidem habuiffe eva zaida , filium vnicum,
ex quo confequitur, Horum , et Harpocratem, vtrum
que effe filium illum vnicum. Accedit ad id , quod
diximus , etiam 2) quod vtrique , Horo , et Harpos
erati, fimilis plane natiuitas myftica affingatur. De
Harpocrate perhibebant Aegyptii , quod in lucem
editus effet , cum digito ori impreffo , et talem etiain
eundem , omnia eius fimulacra , quae extant , de
____

Q à pin
 212 LIB. II. CAP. IV.

pingunt , quomodo eum et * Poeta repraefentat,

Quique vocem premit , digitoque filentia fuadet.
Et talem quoque fuiffe natiuitatem Hori , docet DA
MASCIVS de vita Ifidori , vbi de Heraifco Philofo
pho ifta memorat **. Λέγεται καθελθεν ἀπὸ τῆς

μητρὸς ἐις τὸ φῶς , ἐπὶ τοῖς χείλεσιν ἔχων τὸν κατα ·

σιγάζονται δάκτυλον · διον αιγύπτιοι μυθολογίσι γέ
νεοθαι τὸν ῏Ωρον , καὶ πρὸ τῷ Ωρε τὸνἥλιον , Fertur
ex vtero matris prodiiffe , indice filentii digito labiis ad
baerente , quomodo et Aegyptii fabulantur , Horum, et
ante hunc folem natum effe. Neque tacendum 3 ) quod
cum Aegyptii folerent faepius repraefentare *** pue
rum loto infidentem , tanquam emblema folis , ex
antiquariis noftris , permultos id de Horo explicare,
et adeffe tamen indicia , quibus oftendi queat , defi
gnari potius Harpocratem. Id certe de nummis et
gemmis , in CVPERI Harpocrate p. 7. 12. etc. addu
&tis, quiuis idoneus rerum harum iudex vltro fatebi
tur. Idem porro de emblematibus alius generis, qui
bus creditur repraefentari Horus , oftendere nullo
negotio poffem , nifi id nimis nunc prolixum effet.
Quinimo 4) difcimus ex EPIPHANIE , in Expofi
tione Fidei catholicae , vtrique huic Deo , Horo , et
Harpocrati , Aegyptios facra feciffe coniunctim , iis
demque plane ritibus ac ceremoniis. Sic enim fcri
bit §. 5. p. 1092. etc. Qui in Butica praefectura, et in
illius vrbe Buto , Harpocratem nutriunt , (nempe ad
exemplum Ifidis , Horo vel Harpocrati lac praeben
tis) funt viri, aetate iam fenes . Illi folenni , certaque
menfis die, vefanas et furiofas Hori ceremonias, ex in
ftinatu

* OVIDIVS Metam. Lib. IX.

** Apud PHOTIVM , in Bibliotheca , Cod. CCXLII. col.
1049. Adde SVIDAM in articulo Hgaros , et Ayin
MWY.
*** Vide infra cap . VI. §. 9.
 HORVS , APOLLO. 213

flintu daemonis peragere coguntur . Tum enim ciues

vniucrfi, fenes decrepiti , cum adolefcentibus , et cum
bis facerdotes Hori et Harpocratis , rafo toto capite,
feruilem , puerilem ac abominandam fpeciem circumfe
runt, et quae illic plura fequuntur . Apparet ex his,
Butitas in Aegypto inferiori , Horum et Harpocra
tem , eodem tempore , iisdemque ritibus coluiffe , et
Numini vtrique eosdem facerdotes dedicatos fuiffè.
Sufpicor tamen, haec effe aetatis recentioris , HERO
DOTO certe , qui in defcribendis Butitarum facris
prolixus eft , plane incognita .
Verum hoc noftrum
argumentum ș) ex eo praefertim illuftratur , quod
Aegyptii , tefte PLVTARCHO , duplicem agnouerint
Horum , iuniorem et feniorem. Ita enim de If. ct
Oftr. p . 355. Τῇ δευτέρᾳ τὸν Αρκήριν , ὅν Απόλλωνα , ἓν
καὶ πρεσβύτερον Ωρον ἔνιοι καλᾶσι . Secunda die Arue
rineffe natum,quem Apollinem et feniorem Horum dicunt.
Et libro eodem p. 373. Apollo ex Ifide et Ofiride ad
buc in vtero Rheae verfantibus , dicitur natus, - ideo
que deum illum deum mutilum in tenebris natum effe
aiunt, et feniorem Horum appellant. Quis vero fit
r
junio . quis feni or Horu s , in fequ enti bus mox di
fpiciemus. Subinnui in his quoque Harpocratem,
quod vere monuit CVPERVS . p. 4. intelligitur fatis
ex eo , quod Horus fenior dicatur dványpos, mem→
bris mutilus ac mancus. Id enim non tam de Horo,
quam de Harpocrate tradidiffe Aegyptios , vulgo con
ftat. Si autem Horus idem eft cúm Harpocrate, non
poterit non effe Sol ipfe. Harpocratem enim effe So
lem , fatis probauit CVPERVS , et nos etiam fuo lo
co ad liquidum deducemus .
§. 8. Non minus id noftra obferuatione dignum Eadem de
hic cenferi debet , quod idem ille Horus , qui certa caufa, ne
que abHer
ratione, inque certa relatione , idem cum Harpocrate cule differ
in facris Aegyptiorum deprehenditur , alia ratione, re Horus
aliaque relatione , ab Hercule eorundem , quoque non exiftima
03 diftuliffe batur.
214 LIB. II CAP. IV.

diftuliffe oftendi poffit , quod argumento non vno,

et fatis quidem evidenti , conficere licet. Eam in
rem 1) in memoriam reuocare nos oportet fabulam
illam facerdotalem myfticam , quam de Hercule nar
rabant Sacrorum antiftites * , eum defiderio aliquando
flagraffe videndi Iouis , et voti illius , certa quadam
conditione , factum effe compotem. De Amenophi
vero, quodam Aegypti rege , narrat MANETHO,
apud IOSEPHVM aduerf. Appionem Lib. I. p. 460.
Edit. Belg. quod defiderauerit, Jewv yevé Day Dearns,
ὥσπερ Ωρ , ἧς τῶν πρὸ αυτῷ βεβασιλευκότων , Deo
rum confpectu frui , exemplo Hori, vnius ex illis , quae
ante eum in Aegypto regnauerant, Si fabulam vnam
cum altera curate conferas , videbis , in vtraque rem
eandem defignari. Eft praeterea 2) alia de Hercule
doctrina facra Aegyptiorum, quam ** fupra iam ad
duxi ex PLVTARCHO , Fabulabantur nempe illi,
Herculem in Sole pofitum , vna cum illo circumferri,
Ouum ouo fimilius effe non poteft , quam traditioni
huic eft altera Aegyptiorum de Horo , quam PLV
TARCHVS pariter adfert p. 375. extrem. Τὴν μὲν
ἐπὶ τῆς τῇ ἡλία περιφορᾶς τεταγμένην δύναμιν Ωρον,
Ἕλληνες δε Απόλλωνα καλῦσιν. Virtutem illam , quae
praeeft Soli, dum circumfertur, Aegyptii Horum, Graeci
Apollinem dicunt. Obferuauimus porro alio loco t
3) de Hercule, Aegyptiorum, quod fecundum quas
dam traditiones facerdotales , in expeditione aduer
fus Libyas , infidiis Typhonis appetitus , interierit,
fed breui tamen, poft , in vitam reuocatus fuerit.
Quid vero, quaefo, a fabula ifta facerdotum emble
matica , differt eorundem traditio de Horo ? quam
DIODORVS Siculus literis confignauit , Lib. I. p. 22.
Ifis inuenit immortalitatis pharmacum , quo filium Ho
rum,

* Supra cap. III. §. 1. ** Ibidem §. 7.

Ibidem §. 10. II.
 HORVS , APOLLO. 215

rum, Titanum infidiis oppreffum , et exanimatum, in

aqua inuentum, non tantum reddita anima, in vitam
reduxit; fed etiam immortalitatis participem fecit. Pof
fem perfacile oftendere , idem plane fabulae vtrius
que effe ingenium ; fed malo id fagacitati lectoris re
linquere. Tandem 4) neque iftud omittendum effe
putem, Herculem ab Aegyptiis habitum fuifle tempus,
vel temporis patrem et moderatorem , quod adductis
veterum teftimoniis difertis * , fuo loco probauimus.
Neque aliter de Horo, Gentis illius Philofophos loqui
confueuifle , clare patefcit ex Obeliſco illo Heliopo
litano , cuius verfionem graecam , AMMIANVS
MARCELLINVS , ex parte libro XVII. Hiftoriae fuae in
feruit. In illius namque Infcriptione , quae graece
conferuata eft, Horus appellatur AEσTÓNS XEÓVV **,
Dominus et fupremus moderator temporum. Quid plu
ribus opus eft? quamuis et ea fubminiftrari poffent.
Horus igitur Aegyptiorum , cum eorundem Hercule,
multiplici ratione idem cenferi debet , et cum hunc
a fole diuerfum non fuiffe , affatim probauerimus,
idem quoque de Horo dicendnm effe, per fe omnino
confequitur.

§. 9. Sed quorfum haec omnia ? Nempe, vt tanto Horus eft

luculentius appareat , Horum Philofophis Aegyptio- Sol aefti
rum emblema fuiffe Solis , et vt fimul intelligatur, vus, circa
et poft fol
quamnam illi Solis virtutem, quae beneficia , quam
ftitium ae
ad terram noftram relationem, in Hori Nomine fpe- ftiuum con
atauerint , et a populo coli voluerint. Nam ex difpicuus.
dis liquido conftat , et Horum , cum Harpocrate ac
Hercule effe eundem , et tamen quoque ab iisdem di
uerfum. Prius rationibus idoneis demonftrauimus :
pofterius eo facile euincitur, quod Graeci Horum, et
04 hunc

Ibidem §. 6. 7. 8. 9.
** Ita et HORAPOLLO Lib. I. cap. 17.
216 LIB. II. CAP. IV.

hunc tantum, Appollinem femper interpretentur, quod

in Harpocrate , et Hercule Nilotico, locum nunquam
habet. Eodem fpectat, quod Aegyptiorum Theo
logia duplicem Horum agnofcat , iuniorem alterum,
alterum, feniorem . Nempe iunior eft Harpocrates,
fenior vero Horus. Sunt omnes hi tres vnus Sol ;
fed alio alioque reſpectu . In HARPOCRATE Ae
gyptii fymbolice repraefentabant Solis veluti infan
tiam et pueritiam , quando in Solftitio hyberno , in
ferius hemifphaerium deferere iam incipit , adque
fuperius, licet tardo greffu, et tanquam infantili , eni
titur et contendit : in Hercule robur iuuenile Solis,
quando hemifphaerium fuperius iam contigit , dies
que modo iam omnibus confpicuo et manifefto, lon
giores, noctes vero breuiores efficit , ac lucem fuam
et calorem beneficum , vbique diffundit: in Horo
denique vigorem Solis virilem , et penitus maturum,
vbi nempe circa Solftitium aeftiuum , ad fummum
hemifphaerii fuperioris cacumen euafit , atque tum
in tota fua gloria et potentia , mundo apparet. Non
ignotafuit MACROBIO pars haec Theologiae Aegy
ptiorum fymbolicae , de qua ita commentatur , Sa
turn. Lib. I. c. XVII. Hae autem aetatum diuerf
tates ad Solem referuntur , vt paruulus videatur bie
mali Solftitio , qualem Aegyptii proferunt , ex adyto
diecerta ; quod tunc breuiffimo die, veluti paruus et in
fans videatur : exinde autem procedentibus augmentis,
Mequinoctio vernali fimiliter atque adolefcentis adipis
citur vires , figuraque iuuenis ornatur ; poftea ftatui
tur eius aetas pleniffima effigie barbae , folftitio aeftiuo,
quo temporefummumfui confequitur augmentum. Ex
inde per diminutiones dierum, veluti fenefcenti, quarta
forma deus figuratur. Quae de barba doctus hic ce
teroquin fcriptor obferuat, ad quartam potius, quam
ad tertiam aetatis figuram pertinebunt, Aegyptii enim
Horum non folebant barbatum fingere. Sed hoc ex
Theo
 HORVS, APOLLO. 217

Theologia Graecanica magis petitum eft , quam illic

MACROBIVS cum Aegyptiaca confert. Eft igitur Ho •
rus Sol aeftiuus , qualiter fe , circa et poft tempus
Solſtitii aeftiui , dum durat aeftas , in coelo confpi
ciendum , et in terra perfentifcendum praebet. Is
igitur fic defignatur in Oraculo Apollinis Clarii , quod
Theologiam Aegyptiorum fpectat , quodque faepius
iam ad teftimonium vocauimus.

φράζει τὸν πάντων ὕπατον θεὸν ἔμμεν ἰάω ,

χείματι μὲν τ ' ἀΐδην , Δία δ᾽ ἄαρος ἀρχομένοιο
Κελιον δὲ θέρεος , μετοπώρες δ᾽ ἄβρον ιάω .
Die Deorum omnium fupremum effe lao,
Quem byeme orcum dicunt , ineunte autem Dere
Iouem.
Aeftate porro folem, ac tandem autumno inclinate
tenerum Iao,

Qui hoc Oraculo per excellentiam dicitur Sol, eft fine

dabio Horus. VIRGILIVS eum folem nouum vocat,
quia tum nouas vires acquifiuit , et maiori quam an
tea, fplendore corufcat , Aen. VII , 720.
Vel cum fole nouo , denfae torrentur ariſtae.

§. 10. Liceat mihi aliud etiamnum argumentum Idem alio

adferre , et paucis exponere , quibus id , quod de argumento
vera Hori fignificatione adſtruxi , non leuiter con- probatur
firmabitur iuxta et illuftrabitur. Scribit autem Ho- ex Horu
RAPOLLO in Hieroglyph. Lib. I. c. 17. Tò TÒU polline.

θρόνον τῷ Ωρε , λέοντας ὑποτιθέασι , δεικνύντες τὸ

πρὸς τὸν θεὸν τῷ ζώκ σύμβολον . ἥλιος δὲ ὁ Ωρος, ἀπὸ
TË TŴV wрwv xраTĚ . Sub folio Hori leones ponunt,
animalis buius cum Deo Sole fimilitudinem maximam
monftrantes. Dicitur autem apud eos Sol Horus , co
quod tempeftatibus anni , et boris praefit. Quo nihil
aliud , nifi id indicatur , fummam Hori gloriam , eo
0 5 tem
218 LIB.II. CAP . IV . .

tempore omnibus manifeftari, quo fol fignum Leonis

peruadit. Regnum Hori interuallum illud omne com
tium
plectitur,quod a folftitio aeftiuo,vfque ad aequino&
autumnale extenditur ; fed regni huius vis ac potentia ,
emnibus tum potiffimum confpicua fit , cum Sol eſt
in figno Leonis , id eft Iulio menfe exeunte , et ma
xima parte Augufti. Nam tum calor Solis eft inten
fiffimus , quem tamen illa ipfa anni tempeftate , etea
fiae , in Aegypto , mirum in modum temperant , et
eodem tempore , incrementa Nili , Aegyptiorum fa
liis tam defiderata , omnium maxime obferuantur.
Ideoque fignum Leonis genti huic gratum , et valde
aufpicatum. Teftatur id HORAPOLLO Lib. I. C. 21.
ὁ ἥλιος εἰς λέοντα γενόμενος , πλάονα τὴν ἀνάβασιν τῆ
Νελε ποιεται , Quando Sol Leonem fubit , ampliorem
facit Nili exundationem. Pofteaque haec fubiungit.
ὅθεν καὶ τὰς * χολέρας , καὶ τὰς εἰσαγωγῆς τῶν ἱε
ρῶν κρηνῶν λεοντομόρφες κατεσκεύασαν οι ἀρχαῖοι τῶν
ἱερατικῶν ἔργων ἐπιςάται . Vnde et capita tuborum et
canalium facrorumfontium,folent ii, quifacris praefunt
operibus , Leonis figura effingere. Rem hanc eandem
tangit PLVTARCH VS Sympofiac. Lib. IV. Qu. 5. p.
67ο . Verba eius, vti ** a viro docto emendata et verfa
funt , adfcribere non poenitet . Κρῆναι δὲ καὶ κατὰ
χάσματα τῶν λεόντων ἐξίασι κρενες , ὅτι Νᾶλος ἐπά
γει νέον ὕδωρ τοῖς ἀιγυπτίων ἀρέραις , ἡλία τὸν λέοντα
παροδεύοντος. Apud Aegyptios , fontes , per riftus
leonum, emittunt latices fuos perennes, quoniam Nilus
nouam aquam agris ipforum inducit, quando Sol per
Leonem tranfit . Confimiliter Scholiaftes Arati , in
Phaeno

* Secutus hic fum correctionem poftremi in Belgio edi

toris.
** IOANN. CORN. a PAVw. obferuat, in Horapollinem
Pag . 313.
 HORVS , APOLLO . 219

Phaenomena p. 22. Edit. Oxon. ore ÒS ÉSÉV

τῷ λέοντι, καὶ παρ᾽ ἀιγυπτίοις αι κλῶδες τῶν ἱερῶν,
~
λεόντων Φέρεσι πρόσωπα - τότε ἐμβαίνει και ν
Xos. Quando Sol eft in leone , claues in foribus Tem
plorum, formam habent capitum leoninorum. — Tum
etiam Nilus fe effundit in agros. Alia huc ſpectantia
fuppeditabit CVPER V8 in Harpocrate p . 48. etc. Ea
igitur de caufa Aegyptii fignum Leonis in circulo figni
fero , dicebant domum , fedem , thronum , Solis,
et in vniuerfum ** Leones Soli facratos volebant,
Eadem quoque de caufa , throno Hori leones fub
iiciebant , idque videmus in effigie luculenter depi
dum , în ea nempe Tabula , quae " Ifiaca dici con
fueuit, et quidem fegmenti fecundi, figura illa, quae
in editione Frifii Amftelaedamenfi lit. D. D. fignata
videtur. Monuit hac de re ad illam Tabulam aliquid
PIGNORIVS P. 44. Et examuflim congruit ordo et
ſeries rerum in Tabula hac, qualem conftitui deberit,
alias oftendi. Praecedit enim illic ortus caniculae,
dum Sol verfatur in cancro. Hoc fignum vero egref
fus, illico in Leonem tranfit , et iftud quidem figura
illa innui auguror. An igitur vera Hori fignificatio
dubiis amplius vexata effe poterit?

§. 1. Verum, dicat quispiam , quomodo Herus, Car Horus,

eum ipfe Sol fit ; et quidem in fummo fplendore con- cumSolipfe
fpicuus, poterit nuncupari filius Ofiridis, et Ifidis ? Id fit, dicatur
Ofiridis
vero ex veterum , de Sole Lunaque , loquendi mo- (fiue Solis)
dis , faepe allegoricis et fymbolicis , qui non omnes et lfidis, vel
nobis Lunae, fili
us.
AELIANVS de animal. Lib. XII. c. 7. MACROBIVS
1
Saturn. Lib. I. c. 21.
* AELIANVS de Anim. Lib. V. c. 39. HORAPOLLO
Lib. I. cap. 17.
+ Miſcellan. Berolinenf. Tom. VI. p. 140. Adde , quae
fupra dicta funt Lib. I. cap. III. §. 14.
220 LIB. II. CAP. IV.

robis ita perſpecti et in numerato funt , explicare

oportet. Poffumus tamen locutionis huius , Aegy
ptiis adeo familiaris et tritae , rationem non improba
-bilem leatori offerre. Sol nempe folis filius recte
dici potuit , quoniàm fibi ipfi pater eft et filius , vt
loquebantur veteres myftici. §. 3. pater nempe , dum
circa Solſtitium aeſtiuum quoddam aetatis virilis com
pletum robur adeptus eft , et virtutem quoque geni
talem multiplici ratione exerit : filius vero , quando
tempore Solftitii hyberni, renouatus veluti , vti vete
res pariter loqui amant , virium , aetatifque incre
menta per gradus paulatim nancifcitur. Quod vero
Sol Lunae vel Ifidis reputaretur filius , ratione fua
etiam non caret. Etenim Luna , noctu mundum il
luminans , praecedit folis ortum , hicque illa , non
fecus atque matre , eft pofterior. Dici recte de Lu
na poteft , quod de nocte fermonibus vfurpari obſer
uat EVSTATHIVS in Iliad. A. pag. 449. Ed. Rom.
Νυκτὸς δια naj
καὶ μητρὸς ἀπογεννᾶται ήλιος . Ex noite,
ceu matre quadam , Sol progignitur. Confirmat ea,
quae dixi MACROBIVS , vbi de Camirenfibus Rho
1:1
diis narrat Saturn. Lib. I. c. XVII. Apollini immo
lant dayevyt quod femper exoriens gignitur, quodque
ipfe generat vniuerfa in feminando. Quae certe mirifi
cam , doctrinae Aegyptiorum de Horo , lucem con
ciliant. Quomodo autem Horus vel Sol Typho
nem vincere dicatur , id expofitum fupra videbis
§. 5. Nam etfi illic Horum non folem , verum aë
rem interpretati fuerimus , quae tamen ibi de aëre
diximus , Horo etiam , quando vt Sol a nobis confi
deratur , egregie conueniunt, Nam illa aëris et ven
torum benefica atque falubris temperies , cuius fym
bolum effe dicebamus Horum , tum fentitur ac prae
valet , cum throno Hori leones fubiiciuntur , vel
cum Sol altiffimam coeli regionem, in curfu fuo con
tigit. Ab eo tempore , ventorum nociuorum rabies
aëris
 HORVS , APOLLO. 221

aërisque peftiferi intemperies omnis ceffat , Nilus ea

contra, a quo tot bona fperant Aegyptii , afcendit,
ac laeta omnia ciuibus pollicetur , aër denique falu
taris totam Aegyptum laetificat. Ex illa noftri Hori
explicatione , optima quoque ratio-reddi poteft, cur
Numen hoc Graeci omnes interpretentur Apollinem.
Rationem illam MACROBII malo , quam meis verbis
explicare. Ita autem is Saturn. Lib. I. cap. XVIII.
Infacris autem haec religiofi arcani obferuatio tenetur,
vt Sol, cum in fupero hemifphaerio eft, Apollo vocetur.

S. 12. Vnum hoc fupereft , vt nomen Aegyptia- Originati-̀

cum Hori, ex antiquo gentis illius fermone interpre ones nomi
nis Horus,
temur, nam et hoc nouam , diétis fupra , lucem in ab aliis
feret, Graecorum plurimi , nominis huius originati- fuppedita
onem ex lingua fibi patria arceffunt. Ex eorum fen- tae exami
tentia fcribit * MACROBIVS Saturn. Lib. I. c. XXI. nantur.
Apud Aegyptios Apollo , qui eft Sol , Horus vocatur,
ex quo et horae viginti quatuor — nomen acceperunt :
aquatuor tempora , quibus annuus orbis impletur , bo
148 vocantur. Id HORAPOLLO paucioribus fic com.
3
plexus eft , Lib. L. c. 17. Ηλιος δὲ Ωρος ἀπὸ τῷ τῶν
wpwv
ὡρῶν xgatav.
κρατῶν . Sol Aegyptiis dicitur Horus , eo quod
anni tempeftates, et boras diei moderatur. Verum
rede et bene de hac Graecorum originatione iudi
cium tale tulit 1OAN. CORN. a PAVw , in notis ad
B
hunc fcriptorem p. 310. 7 Haec Graecorum indolem
aperte refpirant. Aegyptii ex etymon nunquam ab
aus deduxiffent. Quibus non eft, quod addam, id
que tanto minus , cum ** plerique ex Graecis no
men Hori non ex Graeco , fed Aegyptiaco explican
dum

# Similia habent DIODORVS Lib. I. p. 23. PORPHYRIVS

apud EVSEBIVM , Praepar. Lib. III. cap. XI. pag. 113.
CENSORINVS de die nat. cap. 19. et alii.
** Vide fupra §. 2.
223 LIB. II. CAP. IV.

dum effe , aperte et vitro fateantur. Recepta iam

apud eruditorum longe plurimos haec eft fententia,
nomen Hori Aegyptiacum , effe re ipfa Hebraeorum
‫ר‬IN
‫או‬,, quae lucem fignificat. Si interpretatio haec, a
qua paucos eruditos alienos effe noui, admitti poffet,
illa profecto iis, quae hactenus adftruxi, pondus non
fpernendum adiiceret. Poffet quoque haec eadem
interpretatio referri ad aërem , de quo §. 5. * quia
ille lucem Solis accipit , et ad nos transmittit. Ec
folem optime et proprie dici lucem , ipfe adftruxi fu
pra cap. II. §. 8. At vero etiam atque etiam vereor,
vt talem etymologiam iis , qui linguae Aegyptiacae
aliquam fcientiam idoneam fibi pararunt , probare
poflim, vti profecto nec mihi probatur. Nulla enim
in fermone Aegyptiorum , qualis hodie fuperftes eft,
veftigia reperire potui , quibus elici aliquo modo
queat, Or olim Aegyptiis dictam fuiffe lucem. Suc
cedat iam hifce peregrinis originationibus alia , eo
faltem nomine facilius admittenda , quod ex ipfa pri
fci Aegyptiorum fermonis penu , indubie depromta
fit. Eam nobis offert magnus SALMASIVS , in libro
de annis climactericis pag. 595. Qui in Sphaera Bar
barica sigos , Aegyptiacum eft
eo , quod eft dominus,
vnde μérego eft dominatio. Equidem OrPO , non
dominum, fed regem, et METOTPO , proprie non do
minium qualecunque ; fed regnum defignat. Verum
res ipfa tamen , quam ex lingua Aegyptiaca docere
vult vir fummus , omnino ita fe habet. OTPO certe
eft Rex, idque effe nomen ** Pharaonis in hiftoria
Sacra

* Video id etiam placuiffe optimo GERH, 10. VosSIO

de orig. Idolol. Lib. II. cap. 83.
** Videri poffunt, quae de voce haec breuiter notaui, in
Diff. IV. de Terra Gofen , §. 3. et Epiftola LVDOVICI
PICOVES , Doctoris quondam forbonici , edita in il
luftris IORDANI hiftoria vitae B. Lacrozii Part. II.
pag. 292. 293.
 HORVS , APOLLO. "
223

Sacra obiuum , hodie inter cordatos fere conftát. Et

Horum, qui eft Sol , fummo fplendore confpicuus,
regem dici, a Theologia veterum, ac figillatim Aegy
ptiorum, alienum vtique non eft. Satis diu itaque
in hac interpretatione Salmafiana , fecurus acquieui,
Fidque tanto libentius , quod ex fermonibus , cum B.
Lacrozio , fuper huiusmodi rebus inftitutis , non ſe
mel intellexiffem , etiam doctiffimo huic viro , eam
non improbari. Quinimo in Epiftola quadam , ad
me perfcripta , et poftea publice edita , fententiam
hanc , fine ambagibus , fuam fecit. Loquens ibi de
cognomine Ifidis Adugi, quod PLVTARCH VS de If. et
Ofir. p. 374. interpretatur , δικον εἴρε κόσμιον, domum
Hori mundanam , interpretationem illam hunc in mo
dum illuftrat *. Quafi ex HS, ** vel H , alia dia
letto , -
domo , et D , vniuerfo , ty dixxμm in

Apocalypfi cap. III, 10. et DPD, rege. Hic mani

fefte , Horum Aegyptiace efle OrPO, regem , afferit.
Verum poftquam ad inueftigandam Theologiam Ae
gyptiorum totam , animum ferio et diligenter appuli,
fenfi facile , eam de qua nunc egi , non effe veram
nominis Aegyptiaci interpretationem. Nam, vt alia
omittam , Aegyptii nomen illud , auita fua lingua,
non pronuntiabant VRO ; verum OR, ita vt litera R,
nomen hoc clauderet. Vide §. 2. Hac igitur de
caufa de interpretatione alia cogitandum mihi omnino
effe , facile intellexi.
6. 13. Proponam nunc tandem, quod mihi de re Horas Ae
hac cogitanti , eamque ab omni parte verfanti , aut gyptiace
verum fignificat,
vehementer
Thefauro Epiftol. Tom. III. p, 158. efficacem .
** Ita vir doctiffimus fuspicabatur , cum nondum aliquid,
confcriptum diale& to Thebaidis oculis vfurpaffet. Po
ftea fine dubio fententiam mutauit. Litera H , nun
quam domum defignat.
224 LIB. II. CAP. IV.

verum , aut vero proximum vifum eft , etfi fere prae

videam , fore admodum paucos , quibus fententiam
hanc meam perfuadeam . Exiftimo autem , nomen
Hori antiquiffimum fuiffe Agéngw, quomodo Horum
feniorem Aegyptiis dici , obferuantem vidimus PL V
TARCHVM §.7. Ex Arueri , Aegyptiacae, EP

DoнP, (Ar-u-er) poſtea factum eft D8HP, (V-er)

hoc vero pofterius , pronuntiatum fuiffe , praefertim
à Graecis, Or, non abs ratione mihi perfuadeo. Sed,
quae dixi, luculentius explicanda funt. Arueris nomen
fuiffe Hori fenioris, vel Apollinis ex PLVTARCHO
iam didicimus §.7. Eundem DIODORVS P. 13.
nominat Apollinem , id eft Horum , quod comparanti
loca duorum horun fcriptorum , non poteftnon illico
manifeftum fieri. Arueris , vel , fine terminatione
graeca, Aruer, idem plane eft, quod Horns. Verum
quidnam tandem vox haec Aruer, Aegyptiorum idio
mate defignauit? Doceat iftud nos PLVTARCHVS,
qui in libro de Is. et Ofir. p. 574. cognomen aliquod
Ifidis Medvég (rectius fcriberetur uegne) fic inter
pretatur. Namen hoc compofitum eft ἔκ τε τῷ πλήρες
naj To diτís , ex pleno et caufali. Id eft, nomen hoc
fignificat eain quae plena eft caufalis. Nihil profecto
verius , nihil clarius , nihil fimplicius dici potuit.

Etenim EZ- TDOнр , (Meb - tuer) Aegyptiis id

dicitur , quod plenum eft caufalitatis , vel facultatis
actiuae et effectricis. Hoc enim poftremum , caufa.

litas, Aegyptiace dicitur D8 - HP ; (V- er) iisdem

vero EP (meh) plenum fonat: "Patet ex eo, Meb
tuer innuere Ens plenum facultatis faciendi , vel fa
cultatis effectricis et caufalis. Qua ratione vero Ifis
fic dici potuerit , et id PLVTAR CHVS docebit,
cuius verba dedi §. 5. Cum igitur HP , (Er) et ac
cedente articulo generis indefinitio , D8 - HP ,

(Ver)
 HORVS , APOLLO. 225

(V-er) fit Tò ITION , proprie actiuitas , vel facultas

a&iua et effectiua, fequitur per fe , E8 - DP - HP ,
(Ar-u - er) effe diTION TE ditís , caufam caufalitatis,
vel caufam facultatis actiuae. De PLATONE ob
feruat PROCLVS Lib. II. in Timaeum
P. 101.
Τέ] ῳ αιτίων αίτιος ὑμνεῖται. Ille caufam caufarum
celebrat , nempe caufam primam , à qua pendent in
exiftendo et agendo caufae fecundae. Hoc eodem
nomine Aegyptii Horum ornabant. Nam quod Deus
infinitus eft in mundo inuifibili , id Solem effe crede
:
bant in Mundo vifibili, illa praecipue anni tempeftate,
qua regnum in Theologia ipforum fymbolica , Horo
affignatum erat. Ex &p , vel E8 - D8 - HP, Ar

u- er) poftea per contractionem enatum eft DOHP,

(V- er) Tò άITIov , virtus effectrix, vel caufalis. Id
vero Graecos cenfeo pronuntiaffe et fcripfiffe Or, quod
mirum nemini videbitur, quifecum perpenderit, quam
diuerfo modo , in hodiernum vsque diem , Gentes
pene omnes , vocales , cumprimis vero in com
pofitionibus vocum , pronuntiare
foleant.

P CAP.
 226 LIB. II. CAP. V.
********
***** **************** 0000

CAPVT V.

De Serapide Aegytiorum , fiuc eorum

Sole infero.

D. 1.

n eruendo et explicando , hoc

Duplex eft quidem in Libro , multo ero breuior , quam in

Aegyptius, aliis fui. Nam etfi nullum omnino fit Aegyptiorum

Niliacus Numen , cuius fcriptores Graeci et Romani frequen
alter, alter
meminerint , et de quo plura paffum tradita repe
Coeleftis, vt tius
eft Sol, de riamus , certum tamen et id eft , longe plurima co
quoboc ca- rum , quae traduntur , non referri poffe ad Serapim
pite agitur. Aegyptiorum prifcum et auitum , fed fpectare ad re
centiorem longe Graecum , cuius cultum Ptolemaei
Alexandriam inuexerunt , ac deinde paulatim , per
Aegyptum totam , ftudiofe propagarunt , ita , vt fe
culo Aerae Chriftianae fecundo ,* Templa eius qua
draginta et duo , in Aegypto numerari potuerint ,
atque id , quod olim HERODOTVS Lib. II. c. 42.
de Ifide et Ofiride obferuauerat , hos duos tantum ab
omnibus Aegyptiis , aequali religione coli , tempore
PLVTARCHI , etiam ad Serapim extendi debuerit,
nam id conceptis verbis teftatur , in libro de Is. et Ofir.
p. 362. A ne iam dicam , cultum hunc Dei , antea
obfcuri , ex Aegypto tranfiiffe ** ad Graecos omnes ,
quaquauerfum in Afia et Europa habitantes , ac ad
ipfos adeo Romanos . De hoc poftremo Graecorum
Serapi , volumen peramplum conficere facillimum
foret ; fed is ad noftrum negotium plane non fpectat.
Et

ARISTIDES Oratione in Serapim circa fin. fol. 101. b.

Edit. graec. Florent.
** ARISTIDES ibid. fol, 101. a. ait , cultum hunc tran
fiffe ad omnes gentes,
 SERAPIS , SOL INFERVS. 227

Et ipfe quoque, Serapis Aegyptiorum antiquiffumus,

de quo nonnulla iam differere animus eft , duplicem
habet refpectum . Nam aut ad Nilum referendus eft,
cuius foecunditatein et beneficia emblematica reprae
fentabat , aut Solem etiam adumbrabat, quatenus ille
relicto noftro hemifphaerio , tempore autumnali et
hyberno , oppofitum permeat. Vtriusque huius re V
fpectus veftigia etiam deprehendimus , in Serapi Grae
corum Alexandrino , et nifi id effet , antiquiffimi Ae
gyptiorum Serapis memoria penitus intercidiffet,
aut certe de eo pauciffima cognita nobis forent. Pot
eft igitur eo fenfu, duplex conftitui Serapis, altef qui
dem Niliacus , coeleftis alter. De priori plura
differemus Libro IV. De pofteriori agenduin nobis eft
hoc capite.

§. 2. Sed obftare video his , quae de antiquitatè Multi opi

prifci Aegyptiorum Serapis , inodo dixi, viroruin do- nantur Se
diffimorum fententiam , quibus perfuafum eft , Sera- rapim , a
Ptolemaeis
pis et Numen et nomen , Aegypti incolis prorfus ex- demum, in
titifle peregrinum , Deumque hunc , a Ptolemaeo , Aegyptum
frue fotere, fiue Philadelpho , fiue denique Euergete, eſſe
effe inuec
ex Sinope Pontica , in Aegyptum omnium primo ad- tum.
uectum , poftea demum cultu religiofo ibi locorum,
honoratum fuiffe. Hiftoriam rei huius , ficuti gefta
eft , ex relatione Antiftitum Aegyptiorum , prolixe
narrat TACITVs Hiftor. Lib. IV. cap.83.84. Me
ininerunt eiusdein veterum ** plurimi, eainque noftra
P 2 aetate

* Vide CVPER1 Harpocratem. p. 83 .

**DIONYSIVS Periegetés, in Defcriptione orbis v.255. et ad
eum EVSTATHIS. PLVTARCH VS de Ifide p. 362.363.
et de Solertia animal. p . 984. CLEMENS ALEXAN
DRINVS in Protreptico p . 31. THEOPHILVS Antioch.
ad Autolycum Lib. L. 14. CYRILLVS Alexandr. ada
verfus Iulian. Lib . I. p. 13. MACROBIVS Saturn . Lib. İş
e. VII. et alii:
 228 LIB. II. CAP. V.

" vir quidam impenfe eruditus , multaque

laude cumulatus , omni politae orationis cultu orna
tam , eleganter fane defcripfit. Permulti hoc ita ac
ceperunt, tanquam ante Diuinitatem hanc a Ptolemaeo

Sotere , e Ponto in Aegyptum translatam , Serapis,

nomen Aegyptiis plane incognitum fuiflet. Horum
fententiam fecutus ORIGENES Lib. V. contra Cel
fum p. 257. Serapim Deum appellat beflernum , qui
ante hac inter Deos plane relatus non fuerit. MA
CROBIVS
1 , idem ad exemplum Saturn . Lib. I. cap.
VII. Serapim appellat aduenam , multisque vrget ,

eun in Aegypto Deum extitiffe penitus peregrinum.

Etiam ex recentioribus veftigiis horum infiftunt **
IOS. SCALIGER , quique eum fequuntur alii, quos
inter , ***
*** Theologus nuper Britannicae gentis prae
ftantiffimus , omnia , quae pro ornanda hac fententia
excogitari , inque medium proferri poffunt, follicito
ftudio conquifiuit , omnique mentis contentione ad
ftruere annifus eft. Neque tamen ab altera etiam parte
defuerunt , quif antiquitatem Serapis, cultusque eius
apud Aegyptios , pro virili affererent , quorum caufa
mihi quidem videtur triumphare. Sed eam ita dimit
tere ante non poffum , quam rationes pro caufa mea
militantes lectori expofuero.
Ante tem §. 3. Non puto extare quenquam inter fcriptores,
pora Ale Alexandro M. antiquiores , qui Serapis mentionem
fecerit.

HVMPHR. PRIDE AVX Hiftoire des Iuifs. Vol. III.

P. 17. 18. etc.
** Animadverfion . in Eufebii Chronicon p. 13î.
*** HVMPHR. PRIDE AVX loc. cit. qui tamen illic
plura defumfit ex BOCHARTI Hierozoico Part. 1. col.
338. etc.
G.I. VOSSIVS de orig. Idol . Lib. I. c. 29. 10 H. SPEN
CERVS de Legibus Hebr. Lib. III Diff. V. cap. VIL
.
p. 272. etc. CVPERVS in Harpocrate p. 83, etc. EL.
BOHERELLVS in notis in Origen. contra Celfum pag.
391. aliique plures.
 SERAPIS , SOL INFERVS. 229

fecerit . Nam Serapeum illud , fiue Templum Serapis, xandri M.

cuius in Thracia meminit POLYBIVS Lib. IV. Hift. nulla Sera
*
cap. 39. tantae non eft antiquitatis , quantam viri pis reperi
doctifluni ex verbis eius colligunt. POLYBIVS loco tur mentio,
illo , de quo hic difputatur , Geographi partes agit ,fed hoc an
tiquitati
fitum locorum curate vult defignare , Serapeum nude eius non
tantum nominat , nihil vero de eius antiquitate prae- obftat.
dicat, fi verba recte expendantur, Ex iis nulla plane
ratione fequitur , Serapeum in Thracia , antiquius
fuiffe templo Serapis Alexandrino , funtibus Ptole
maei exftructo, Confiderentur modo verba. Pri
mam omnino Serapis mentionem , in hiftoria vitae
Alexandri M. deprehendo. Refertur nempe de Rege
hoc .** quod paulo ante mortem , homo quidam ipfi
dixerit , modo Serapim adftitiſſe fibi, vinculisque exem
Perhibent porro
tum eo deduxiffe. Perhibent porro *** fcriptores opti
mi , in Diariis regiis perfcriptum fuiffe. Eodem die
Python et Saleucus , ad Templum Serapis miffi , confu
luerunt Deum, an deportarent eo Alexandrum . Deus
autem , ne eum mouerent loco, refpondit. Eo quoque
pertinet , quod DIOGENES LAERTIVS in vita
Diogenis Cynici fcriptum reliquit , Lib. VI. §. 63 .
quod, cum Athenienfes Alexandro M. decreuiffent ho
nores Liberi Patris , Diogenes dixerit : Et me Sera
pim facite. Et hoc viuente Alexandro Macedone
contigit. Nam Diogenes ille , non modo Alexandri
aequalis erat , verum et , † vt quidam literis prodide
runt , eodem cum Alexandro die, mortuus eft, An
haec omnia, poft Serapim , e Ponto Alexandriam dela
P 3 tum ,

BOCHARTVS loc. cit. PRIDE AVX P.20.

** PLVTARCHVs in Alexandro p. 705.
*** PLVTARCHVS loc. cit. p. 736. ARRIANVS de expe
dit Alexandri Lib. VII. p.499 . Edit. Blancardi.
DIOGENES LAERTIVS Lib. VI. §. 79. PLVTAR
CHVS Sympof. Lib. VIII. Quaeft. 1. p . 117.
230 LIB. II. CAP. V.

tum , ficta demum fuiffe dicemus ? Mihi potius , vbi

ea cogitationibus voluo et reuoluo , ita ftatuendum
effe videtur , Alexandrum ipfum , Dei huius notitiam,
omnium primum , ex Aegypto ad Graecos detuliffe,
et ab eo tempore , Numen hoc illico magnam cele.
britatem confecutum effe. Nam Nomen Dei Serapis,
e Sinope Pontica, primum tempote regum Ptolemae
orum , ad Aegyptios , et per Aegyptios ad alios per
veniffe , nec in ſe eft probabile , nec ex illa hiſtoria,
quam . 2. memoraui , iure merito confici poterit.
Quicquid autem fit , illud libenter et vltro largior,
ante Alexandri M, tempora, nullum extare aut iudici
um aut veftigium , Graeços Numinis Serapis notitiam
habuiffe qualemcunque , Sed ex eo non arbitror,
legitime concludi poffe , Aegyptios ante illam aeta
tem non habuiffe fuum Serapim , neque illum cultu
aliquo religiofo veneratos effe : Potuerunt Graeci an
tiquiores , aliquam Numinis illius habuiffe notitiam,
qui tamen nomen illius Aegyptiacum Serapis , aut
ignorarunt , aut literis non prodiderunt, Confimili
modo , de Venere , antiquiffumo Aegyptiorum Nu
mine, loquuntur HERODOTVS, aliique Scriptores
non ignobiles , et tamen verum eius nomen patrium,
Athor , hodie nos lateret omnes , * nifi Orion Gram
naticus id nos docuiffet. Quis Tithrambonis memi
nit ex veteribus , praeter vnum EPIPHANIVM ? Et
tamen nomen ** illius graecum , Nemefin, et Hecaten,
plures memoriae prodiderunt. Idem de aliis Aegy
ptiorum Numinibus dicendum quoquc effe , quis eft,
qui in dubium vocare queat ? Potuit etiam fieri , vt
Numen illud in ipfa Aegypto , ante Alexandri M.
tempus, nonnihil obfcurum , et a paucis, forte Mem
phi tantum , aut Racoti , cultum fuerit , qua de re
coniecturam noftram aperiemus Lib. IV. vbi ad Se
rapio
* Vide Lib. I. cap. I.
* Vide Lib. I. cap. V₁
 SERAPIS , SOL INFERVS. 231

rapim Niliacum peruenerimus. Et in vniuerfum

certum eft , ex filentio Graecorum vetuftiorum de
Serapi , nihil plane aduerfus eius antiquitatem probari
poffe.
§. 4. Quod vero ad hiftoriam illam , quam §. 2. Ex biftoria
breuiter commemorauimus , de Serapi , iuffu Ptole- de Serapi, e
maei Soteris, ex Sinope Pontica Alexandriam aduecto, Ponto A
lexandri
attinet , illa adeo aduerfus noftram fententiam non
am delate,
militat , vt potius eam firmiter communiat. Etenim
liquet, De
TACITVS , qui tradita ab Antiftitibus Aegyptiis fe um bune,
referre profitetur , Hift. Lib. IV. cap. 84. de aduecto ab antiquo
iam Alexandriam Deo Pontico haec narrat. Tertio cultum fu
die tantum maris emenfi, Alexandriam appelluntur. iffe lfe in Ao
Templum pro magnitudine vrbis exftructum, loco, cui &ypto,
1
nomen Rhacotis. Fuerat illic facellum, Serapidi atque
Ifdi antiquitus facratum. Humani quidpiam paffus
hic efi * BOCHAR TVs , noinen nunquain fatis prae
dicandum , quando narrationem hanc Taciti abfurdi
tatis et falfitatis arguere voluit. Nam non dixit fcri
ptor laudatiffimus , Deum illum aduenain , qui poft
operofam inquifitionem , in Ponto tandem repertus,
indeque Alexandriam deportatus erat , Alexandriae
iam antea ab antiquo Templum habuiffè : verum id
fibi vult , Deum peregrinum , poftquam Alexandriae,
plaufu omnium exceptus effet , nomen accepiffe do
mefticum Serapis , illius nempe Serapis , qui ante
conditam Alexandriam , fed in vico , illic loci fito,
nomine Raçoti , vna cum Ifide confecratus fuerat,
Nam Racotis , quae poftea nonnifi fuburbium Ale
xandriae fuit , diu ante vrbem hanc regiam ab Alexan,
dro erectam , illic fteterat , quod ** inulti teftantur,
PA et
In Hierozoico , vbi fupra.
PAYSANIAS Lib. V. pag. 432. STRABO Lib. XVII .
P.545. PLINIVS Lib. V. cap. 10. CLEMENS Alexan
drinus Protreptico p. 31. STEPHAN VS Ethnicographus,
in voce Paxerns , vbi confuli poffunt eruditorum
notae.
232 LIB. II. CAP. V.

et Deos tutelares, Serapim ac Ifin habuerat. Et quia

noua vrbs graeca , Alexandria , fuccefferat multo ve
tuftiori Aegyptiae , Racoti , hinc Aegyptii indi
genae , loquentes de Alexandria , nomen Racotis diu
poftea feruarunt, femperque retinuerunt . Copti certe
interpretes N. Teftamenti , quorum editionem ftudio
Venerabilis WILKINSII debemus , quoties in
Textu graeco , mentio occurrit Alexandrinorum , in

verfione femper habenr paxd†, (Rakoti) Actor.

VI, 9. XVIII , 24. XXVII, 6. XXVIII , II . Idem etiam
obferuatur in libris eorundem Ecclefiafticis . Ex eo
fonte manaffe videtur error CYRILLI Alexandrini,
qui Lib. I. aduerfus Julian. p. 13. fcribit, idolo vetufto,
quod olim ab Aegyptiis cultum fuerat, nomen verna
culum extitiffe Racotis , cum hoc nomen tantum fit
loci, vbi Serapis antiquus cultum habebat. Ita autem,
vt dixi , verba TACITI explicanda eſſe, docet etiam
PLVTARCHVs , cuius ea de re verba , in libro de
Ifide et Ofir. p. 362. latine conuerfa , id fonant. Vbi
Deus Sinopicus Alexandriae confpectus fuit, Timotheus
interpres, et Manetho Sebennyta , a cerbero et dracone
coniecturis ductis , collegerunt , Plutonis effe fimula
crum , Ptolemaeoque perfuaferunt , non effe alius Dei,
quam Serapidis. Non enim illinc boc nomen gerens
aduenerat : fed allatus Alexandriam , Serapidis no
men, quo Aegyptii Plutónem afficiunt, inuenit. Nihil
clarius et diftincte magis dici potuit. Serapis fuit an
tiquum Aegyptiorum Numen , etfi ante Alexandri M.
aetatem Graecis incognitum , neque alibi memoratum ,
idque , quod ibi PLVTARCHVS adfert, auctoritate
MANETHONIS , facerdotis Aegyptii pereruditi fir
mat. Et profecto Serapis , fiue , vt omnes Graeci
femper fcribunt , Sarapis , non eft nomen graecum ;
linguae vero Aegyptiacae peritis , manifeftum vide
bitur prae fe ferre typum vocis, in Aegypto natae.

Quod fi vero Serapis , eo in loco cultum habuit , in

quo
 SERAPIS , SOL INFERVS. 233

quo poftea Alexandro M. vifum fuit , vrbem peram

plain et magnificam,. fibique cognominem ftatuere, et
vbi nonnihil moratus eft, ratio perfpicua eft , cur
Serapis Nummen, Graecis antehac ignotum , inque loco
valde obfcuro cultum , primo quidem Alexandro inno
tuerit, et per hunc Graecis omnibus , ita vt illo ipfo
iam tempore Serapis nomen , non infrequenter audi
tum effe , fubindicauerimus §. 3.
§. 5. Sed ne id quidem extra omnem dubitationis Serapis ab
alean pofitum eft , fimulacrum Dei illius peregrini, antiquo
quisquis demum fit , e Sinope Pontica, in Aegyptum tempore,
ante Ptole
venille. ISIDOR VS namque , cuius teftimonio maeos , cul
vtitur CLEMENS ALEXANDR . p . 31. fcriptum tus Mem
reliquerat , a Seleucienfibus , qui funt prope Antiochi- phi in Si
am in Syria , ftatuam fuiffe traductam. Idem affe- nopio,
rebant nonnulli apud TACITVM loc. cit. , vt qui
Seleucia vrbe Syriae accitam - perhiberent. Et eft
in vniuerfum , maxima auctorum , in referendis hi
Moriae huius circumftantiis difcrepantia. Quid obfe
do nos afferere prohibet , famam illam vulgatam , de
aduecto Alexandriam Deo Sinopico , ortum ex eo tra
xiffe, quod antiquiffimus Aegyptiorum Serapis, Mem
phi cultus fuerit , in loco , cui nomen erat Sinopio.
Certe , quando , DIONYSIVS Periegetes , in deſcri
ptione orbis v. 255. mentionem facit Eiwπíta Aids
Heyλolo, magni Iouis finopitae , id EVSTATHIVS
in notis ad Poëtam illum , ita exponit. Σινωπίτης
Zwirns
Ζεῖς , ὁ Μεμφίτης , Σινώπιον γὰρ ὄρος Μεμφίδος ,
Serapis , quem dicit Iouem Sinopiten , is eft Memphi
ticus. Nam Sinopium eft mons Memphiticus. Mox
auctor idem , fententiam communiorem de Sinope
Pontica , patria Serapis , etiam adfert. Vltimo deni
que loco addit , nonnullos Deum hunc Sinopitem,
deducere a Sinopo fluuio. Adeo incertum erat , num
Sinope Pontica, Deus ille Alexandrinus accitus fuif
fet. Quod vero EVSTATHIVS , de Deo Sino
P 5 pitico ,
234 LIB. II. CAP. V.

pitico , olim Memphi culto , obferuat , nititur non

rummufculo quopiam famae dubiae ; fed defumtum eft
ex Monumentis bonis et certis. Ex iisdem TACI
TVs quoque refert , loc. cit. Sedem , ex qua tranfie
rit Serapis , Memphin perhibent , inclytam olim , et
veteris Aegypti columen. Magnum quoque in hac
caufa pondus habent iſta PAVSANIAE , quae le

guntur in epis Atticis pag. 42. Apud Aegyptios com

plura funt Dei Serapis templa ; fed omnium clariffi
mum habent Alexandrini, antiquiſſimum Memphitici ;
Ex quo intelligitur , Alexandrinum Serapim , clario
rem quidem fuiffe Memphitico ; fed Memphiticum
antiquiorem Alexandrino. Omnium vero maximę
EVSTATHII locum , paulo ante defcriptum , illu
ftrat Pfeudo - CALLISTHENES , auctor , quod
nemo diffitetur , fabulofus ; fed in rebus ad antiquita
tes Aegyptias fpectantibus , minime fpernendus. Nam
in fragmento libri de vita Alexandri M. edito in F A
BRICII Bibliotheca Graeca Vol. XIV. loquens de
rebus , natiuitatem Alexandri antecedentibus , p . 149,
haec habet. Ο δὲ ἐπέμψεν αυτὸς διὰ χρησμωδίας
Ở

πρὸς τὸν ἄορατον τῷ Σινωπίς , ὅτις ἐχρησμώδησεν

dutos. Vulcanus vero Memphiticus ipfis refpondit,
vt inuifibilem in Sinopio confulerent , qui confimiliter
ipfis refpondit. Per inuifibilem alium hic non intelligi
nifi Serapin Aegyptiorum prifcum , mox oftendemus.
Ille vero habitabat in Sinopio , monte Memphitico, vt
volebat EV STATHIVS , vt vero ego opinor , fa
cello , Deo huic prope Memphim conftructo, de quo
plura dicentur Libro IV. Non nego in nummis Si
nopitarum Ponti , plerumque confpici fimulacrum
Serapis , in lectifternio cubantis ; aut faltem illius
caput ;

* Tales cernuntur in VAILLANTII Numifmat. aereis

Impp. percuffis in Coloniis Part. I. pag. 161. Part. II.
P. 42. et 149.
 SERAPIS , SOL INFERVS. 235

caput; fed cum tempore fequiori percuffi fint , non

dubito , quin nobis repraefentent Serapim Alexandri
num , cuius venerationem , ftudium Ptolemaeorum ,
per totam Phoeniciam , Syriam , et Afiam circumtu
lit , atque propagauit , idque calathus , vel modius,
quem in capite gerit Serapis is , quem Sinopenfium
mumi oftentant , fatis teftatur. Non tamen is fun,
qui pertinaciter negare velit, Dei Alexandrini veram.
patriam effe Sinopen Ponticam. Id faltem nunc loco
fuo relinquo, Verum et iftud largientur mihi cordati
iudices , Deo huic Pontico , impofitum mox fuiffe
nomen Aegyptiacum Serapis , Numinis , quod iam
dudum ante , Racoti , et Memphi , in Sinopio, cul
tum inuenerat.
§. 6. Videamus nunc iam , qualenan Serapis ille Serapis eft
Aegyptiorum prifcus Nunen fuerit , quid genti illi Sol inferus,
defignauerit , vel cuius nam rei fymbolum fuerit. bemifphae
Exiftimo autein , Numen illud ab antiquo Mem- rium infe
rius perme
phi , et Racoti , folenniter cultum , filiis Aegyptio
ans.
rum adumbraffe falém inferum , quando nempe au
tumnalibus hybernisque menfibus , hemisphaerium
inferius percurrit, Doctrina ea de re Aegyptiorum
talem nobis exhibet MACRO BIVS Lib. I. Saturn,
c. XIX . Hoc argumentum Aegyptii lucidius abfoluunt,
ipfius folis fimulacra, pinnata fingentes ; quibus color
apud illos non vnus eft. Alterum enim caeruleafpecie
alterum clara fingunt ; ex his clarum fuperum , et
caeruleum inferum vocant. Inferi autem nomen Soli
datur, cum in inferiore hemifphaerio , id eft byemali
bus fignis , curfum fuum peragit ; fuperi, cum par
tem Zodiaci ambit aeftiuam. Sol fuperus et clarus eft
Ammon , „DɣDESH , lucidus , vt fupra expofui c .
II. Sol caeruleus et inferus , eft , vt mihi perfuadeo,
Serapis. Rem eandem indicare etiam , omni procul
dubio, voluit auctor verfuum toties iam in teftimonium
vocatorum,

Φράς
236 LIB. II. CAP. V.

Φράζεο τὸν πάντων ὕπατον θεὸν ἔμμεν ἰάω,

Χείματι μεν τ ' αΐδην , Δία δ᾽ ἄαρος ἀρχομένοιο
Ἡέλιον δὲ θέσεις -

Dic Deorum omniumfupremum effe Iao ,

Quem yeme orcum dicunt , ineunte autem
Iouem
-
Aeftate porro folem

vero illum Solem inferum Aegyptiorum , fiue 'Any,

et Orcum regem inferorum , effe credam Serapim, id
praecipue me mouet , quod , cum Deus ille pere
grinus , et aduentitius , quem Ptolemaeus Soter e Pon
to acciuerat , Alexandriam appuliffet , rerum Theo
logicarum in Aegypto periti , ex confpectis Dei illius
peregrini fymbolis , iudicauerint , effe eum Plutonem,
adeoque Aegyptiorum Serapim. Ita rein narrat TA
CITVS , loco faepius allato. Deum ipfum multi de
fculapium - quidam Ofirin - plurimi Ditem patrem , in
fignibus, quac in ipfo manifefta , aut per ambages ma
nifeftant. Luculentius etiam PLVTARCHVS , cu
ius verba iam attulimus §. 4. Timotheus interpres ,
et Manetho Sebennytat , coniecturis ductis a cerbero
et dracone , collegerunt effe Plutonis fimulacrum , et
Ptolemaeo perfuaferunt , non eſſe alius Dei , quam Se
rapidis. Non enim nomen hoc gerebat , cum adueni
ret: fed allatus Alexandriam , nomen Serapidis , quo
Aegyptii Plutonem defignant , accepit. Et id quidem
fine dubio effecit , vt Scriptores plerique poftea , vbi
ad Serapidem eorum deflectit oratio , eum fere fem
per * Plutonem interpretari foliti fuerint,
§. 7. Ve

+ Vide CVPERI Harpocratem p. 18. Adde EVSEBI

Praeparat. Euang. Lib. IV. cap. vlt.
* DIODORVs Lib. I. p. 22. CLEMENS ALEXANDR.
in Protreptico , paffim. EVSEBIVS Praeparat Euang.
L. III, c. XI. p. 113. Et apud eundem Lib. IV. cap. vit.
POR
 SERAPIS , SOL INFERVS. 237

§. 7. Verum quid Aegyptiis cum Plutone ? quoruin Argumen

Mythologia Theologica , ab illa Graecorum , imma- tum illud
ne quantun diftulit , et in quorum fabulis facris, porro illu
ftratur.
nulla vnquam , Dei inferorum Graeci mentio depre
henditur. Et certe Graeci de Plutone Aegyptio
rum non loquuntur , nifi vbi ciuibus fuis , Numen
Vnde patet,
et virtutem Serapis explicare volunt.
Plutonem Aegyptiis proprie . non tribui , nec aliter
quam via comparationis , dum inter Serapim olim igno
tun , et notiffimum Graecis omnibus Plutonem, com
parationem inftituunt , fubinnuentes , Aegyptios in
Serapi, tale quid etiam reuereri , quale ipfi in Pluto
ne fuo. In fabulis Graecorum , Pluto reputabatur Deus
inferorum, rex animarum et vinbrarum , quae viuo
rum numero ereptae , regionem defunctorum inha
bitabant. Hoc Graeci quidam , etiam ad Serapim
Aegyptiorum transferebant. Ex eorum fententia ,
IVLIANVS Imp. Orat. IV. p. 136. poftquam de
Plutone dixiffet , iſta addit * . Kaλsμev de tòv du
τὸν τῦτον καὶ Σάραπιν τὸν αιδῆ δηλονότι . πρὸς ὅν φησιν
ἄνω πορεύεσθαι τὰς ψυχὰς τῶν βιωσάντων , ἄφιςα
naj Sixaιótata. Quem nos alio nomine Serapim vo
camus, vt qui eft άidn's , jub aſpectum minime cadens :
ad quem Plato fublimes ait euehi illorum animas , qui
quam optime iuftiffimeque vixerunt . De hac Serapis noti
one num in Theologia genuina et cana prifcorum Aegy
ptiorum reperiri poffit , magnopere dubito. Qui
vero inter Graecos , fabulas Poëtarum , ex Phyfiolo
gia explicabant, per Plutonem intelligi faepe volebant, *
Solem

PORPHYRIVS IVLIANVS Imp. Orat. IV. p. 136. CY

RILLVS Alexandr. Lib. I. in Iulian. p. 13. ARISTI
DES Oratione in Serapim , paffim .
* Vide et CYRILLVM Alexandrinum aduerfus Iulian. p. 13.
**
PORPHYRIVS , apud EVSEBIV M Praeparat. Lib. III.
. XI. p. 109. Vide et p. 1o. Hinc Veteres etiam Se
c
repim eundem faciunt cum Ofiride, id est Sole.
238 LIB. II
. CAP . V.

Solem inferuum, qui circa Solftitium hyemale fub ter

ram commeans , latentem et · ignotum orbem circum
eundo peragrat. Et vero Aegyptios etiam habuiffe
aliquod Dei fimulacrum , quo repraefentarent , fo
leni inferum , in hemifphaerio inferiore , fignisque bye
malibus inorantem , ex MACROB10 oftendimus §. 6.
Id iidem illi Graeci , ad Serapim Aegyptiorum fic
transferunt *. Cum Plutone Serapim coniungunt , ac
luminis eius fub terram defcendentis fymbolumfaciunt
togam purpuream. Eft igitur Serapis ipfe Sol , fed
cuius lux tempore autumnali et hyberno fub terram
defcendit. Symbolum huius rei , dicebat PORPHY
RIVS effe togam purpuream . ATHENODOR VS ,
fcriptor vetuftus , apud CLEMENTEM Alexandri
num in Protreptico p . 32. ait , fimulacra Serapidis
confpicua effe colore coeruleo et nigricante. MACRO
BIVS in verbis defcriptis §, 6, docet, nos apud Aegy
ptios , fimulacra folis inferi fingi colore coeruleo
Non fane vi ingenii fingulari opus eft , ad perfpicien
dun , omnes hos tres , loqui de re eadem , nobisque
repraefentare vnuun Serapim , Aegyptiorum Solem in
ferum. Iam etiam intelligitur , quam bene et recte,
auctor verfuum allatorum §. 6. affirmet , folem ab
Aegyptiis , tempore hyberno vocari didny , eum , qui
non videtur, quoniam nempe lux eius, illo anni tempo
re, fub terram demerfa eft. Eundem Pfeudo - C AL
LISTHENES, §. 5. adductus , dixit † dógatov T
Ewonis , inuifibilem in finopio. EVSTATHIVŠ
vero , eodem loco allatus , teftatur , Serapim in Sino
pio Memphi coli. An poteft hic , ratio dubitandi vlla,
adhuc fupereffe ?
§. 8. Sez

* PORPHYRIVS loc. cit. p. n .

Apud SEXTVM EMPYRICVM Python . Hypotyp. Lib
III. c. 14. p. 183. Edit. Fabricii legitur , "Agar ir AXE
kurdgúg vô Hẹp Góra , vbi pro He voce , vt videtur,
nihili,
 SERAPIS , SOL INFERVS. 239

§. 8. Serapim , nomen effe , origine Aegyptia- De etynio

cum, ex . 4. intelligi fatis potuit. Et PLV FAR- logia nomis
CHVS de If. et Ofir. p. 376. conceptis verbis affirmat, nis Sera
effeperegrinum , non graecum. Quaenam autem fit pbis..
vera eius fignificatio et interpretatio , nemo, quantun
fcio, docuit , certe fic non docuit , vt a doctis affen
fum impetrauerit. Si apud nos valet auctoritas A THE
L NODORI , citati a CLEMENTE Alexandrino p. 31.
32. Serapidis nomen compofitum effe putabimus ,
ex Ofiride et Apide , quafi diceres Ofirapin. Sed tota
auctoris illius narratio , fabulae longe fimilior apparet,
quan verae hiftoriae , et eiusdem prorfus farinae di
cenda eft etiam haec, quam nobis offert, etymologia.
In eundem tamen fenfum difputat quoque CYRILLVS
Alexandrinus aduerfus Iulianum p. 13. Si vero AR I
STEAM Argiuum audimus , quein et ipfum CLE
MENS adfert , Stromat. Lib. I. p. 322. Serapis idem
eft cun Api , qui Argiuis et Aegyptiis imperauit, cu
jus rei meminerunt etiain * veteres alii. NYMPHO

DOR VS , fcriptor non incelebris , memoriae prodi

dit , Apin, taurum facrum , vbi poft mortem , con
ditus inore folito, et (cis rógov ) loculo effet illatus,
dici confueuiffe Sarapin , quafi Apin év óg , apud 1
eun

nihili , FABRICIVS reponere iubet "ag . Verum Ho

ro Alexandriae cultum peculiarem oblatum fuiffe , non
memini me obferuaffe. Quid fi igitur legas dogár , at
que intelligas Serapidem antiquum , Racoti quondam
ab incolis placatum ? Merito autem mifatur doctiffi
mus Fabricius , xxgor , felem , animal fanétiffimum , in
Aegypto immolatum. Lege itaque Ziago Silurus
pifcis erat Niloticus , magnitudine alios antecellens,
rapax et vorax, de quo BOCHARTVS Hierozoic. Part.
II. col. 749. 750.
APOLLODORYS Biblioth. Lib. II . c. I. §. 1. EVSE
BIVS in Chronico p. 12. 64. 67. Edit. Scal. RVFFINVS
Hift. Ecclefiaft. Lib. II. c. 23, AVGVSTINVS de Ciuit.
Dei Lib. XVIII 6. 4.
240 LIB. II. CAP. V.

eundem CLEMENTEM p. 323. quam originationem

reperias etiam in PLVTARCHI libro , toties ad te
ftimonium vocato p. 361. ne iam aliquid dicam defen
tentia patrum quorundam Ecclefiafticorum , qui in *
Api et Serapi , memoriam Iofephi Patriarchae, Ae "
gyptique Proregis conferuatam ac cultam fitile, fibi
perfuadent. Nam vix operae pretium effe opinor,
illam ferio et ftudiofe excutere , adeo ab omni veri
fpecie repulfa mihi videtur. Id vero non in vniuer
fum contemnendum effe cenfuerim , quod veteres in
Serapi , relationem aliquam ad Apim , Memphita
rum Taurum facrum , obferuare nos iufferint. Ad
id enim , non modo ipfum Serapis nomen , eos veluti
manu ducebat ; verum id etiam traditionibus facerdo
tum Aegyptiorum niti, dubitare non poffum . Verun
ea de re plura differemus Lib. IV. vbi interpretatio
nem nominis huius veram , quae talis vifa eft nobis,
adferemus. Tradit quidem PLVTARCHVS aliam
praeterea, nominis huius Serapis , etymologiam , ex
genuino Aegyptiorum fermone mutuo funtain. Sed
commodius hanc eo loco fub examen vocare
poterimus , vbi veram ipfi tradeinus.

CAP.
 241

**

CAPVT VI

De Harpocrate Aegyptiorum
fiue

Sole , in folftitio hyberno , renouato.

$. I.

e Harpocrate , qui Serapim ordine nunc excipit, Harpocra

De
eadem fere dicenda mihi funt, quae capite fupetisanteAles
xandri M.
ticri de Serapi obferuaui. Nam et Harpocrates, non aetatem in
minus atque Serapis , ante Alexandri M. tempora ob
cogniti, fa
fcurus latuit, et Graecis plane incognitus permanfit. cra, putea
Non credo, reperiri fcriptorem quenquam , Alexan- per Graecos
dro Macedone antiquiorem , qui Harpocratis aut no vbique pro
men aut Numen commemorauerit , ego certe , etfiin Pagata , et
hanc rem omni ftudio incubuerim , nullum omnino admiffafue
ere
inuenire potui. Apud HERODOTV м , qui celes
briora oinnia , per totum Aegyptum , Deorum Tem
pla , auidis oculis infpexit , quique de Nuininibus ini
bi cultis , tot praeclara nos docuit , de Harpocrate
nonnifi altum deprehendes filentium . Et funt tamen
loca, vbi ab ipfo , Numinis huius defcriptionem , aut
faltem mentionem , quodain iure expectaſſes. Buti
enim , quae eft vrbs inferioris Aegypti , Sacra folen
nia , Horo et Harpocrati , quouis anno , ftato tem
*
pore, ritibus operofis, peracta fuiffe, fcimus ex FP I
PHANIO. Idque ex PLVTARCHI libro de fide,
et Ofride , confici etiam
*****3atque confirmari poteft.
Ex quo non abs ratione colligo , tempore Ptole
maeorum , ab incolis Aegypti etiam inferioris , ma
gno in honore pretioque Harpocratem habitum fuiffe;
et&

Vide fupra cap. IV. §. 7.

 242 LIB. II. CAP. VI.

et facra , Numini huic in Praefectura Butica facta, fo

lennioribus maximeque celebribus , annumerari poffe.
Et HERODOTVs tamen , qui facra haec Butica,
fibi vifa , prolixe defcribit , Lib. II. c . 59. 155. 156. et
aliis in locis , Hori quidem plus femel , Harpocratis
vero nufquam mentionem injicit. Credefne , Harpo
cratern Buti , iam tum , illa veneratione religiofa ex
ceptum fuiffe , quam poftea obtinuit ? HERODOTO
igitur Harpocrates videtur fuiffe penitus ignotus. O
mnium , quos reperire potui , primus eft ERA TO
STHENES Cyrenaeus , vir aetate fua fummus , et
Bibliothecae regiae Alexandrinac, regnante Ptolemaeo
Euergete , fiue tertio , Praefectus laudatiffimus. Is
enim in catalogo reguin Thebacorum Aegypti, 'com
memorat aliquem , Aegyptiis dictum Zeμgszęd
tns , quod ipfe , et recte, exponit Herculem Harpo
cratem. Ex quo intelligimus , illo iam tempore,
Harpocratis Numen, paffim in Aegypto cognitum ,
1030 et gentis huius religione confecratum fuiffe. Quin
imo multis modis certum atque teftatum eft , ab illo
tempore , nomen et cultum Harpocratis , non tan
tum in Aegypto, incrementa habuiffe plurima , verun
etiam ad Graecorum regiones , ipfosque Romanos
tranfiisffe , in quorum templa , vna cum Serapi recipi
tandem iuffus eft. Et certe apud Scriptores Graecos
Romanosque , duo haec Numina coniungi oppido fre
quenter , et eodem fere loco poni folent. Si Varro
de Lingua Lat. Lib. IV. p. 17. Principes Dei coelum
et terras bi Dii iidem , qui in Aegypto Serapis et Ifis,
etfi Harpocrates digitofignificet , vt ea taceam. Hic
igitur cum Serapi coniunctum deprehendimus Harpo
cratem , quod VARRO , non ex Aegyptiorum ; fed
Graecorum potius difciplina accepiffe videtur. Eos
dem

* Secutus hic fum emendationem 18. voss11, Comment.

in Catullum p. 104.
 HARPOCRAT. VEL SOL RENOV. 243

dem hunc in modum fociat T ERTVLLIANVS in

Apologetico , cap. 6. Serapidem et fidem et Harpo
cratem , - Capitolio probibitos , id eft , curia Dev
rum pulfos , Pifo et Gabinius COSS. euerfis etiam
aris eorum abdicauerunt, - bis vos reftitutis , fummam
maieftatem contulifiis. Et quantum Harpocrati, etiam
ante Tertulliani aetatem , tempore Plinii maioris, Ro
mani honorem habuerint , fcriptor hic fatis teftatur
Lib. XXXIII . cap. 3. vbi. Iam vero , inquit , etiam
Harpocratem , ftatuasque Aegyptiorum Nɛminum , in
digitis viri quoque portare incipiunt. Sed Harpocra- –
tes ille , cuius toties meminere Graeci, atque Romani
fcriptores , cuius tot cernuntur icones , fimulera , et
figilla , in eruditorum Mufeis , Principumque thefau
ris , quaeque magna ex parte , fludio praeftantiffiani
CVPERI congefla , in eius Harpocrate ſpectari pos
funt , non praeceptis religiofis Acgyptiorum , fed fu
perftitioni Graecorum , fere vnice debentur. Id fi
mulacra ipfa , quae extant , fymbolis Theologiae
Graecanicae , non tam ornata , quam potius onerata,
ac tantum non obruta , per fe fatis vnicuique teflan
** monumentis quibusdam vere
tur, inprimis , fi cum
Aegyptiis , fane perraris , in quibus genuina Harpo
cratis Nilotici effigies , fimplex , omnique ornamento
aduentitio libera , confpicitur , illa comparentur. De
Harpocrate Graecorum plura in medium , adferre , ab
inflituto meo prorfus alienum eft , et ea omnia , ex
viri illuftris libro doctiffimo, eruditorum nemini igno
to, petere cuiuis licet. Ea igitur perfequamur, quae
ad Harpocratem , origine Aegyptium , et cana , fa
cerdo

Qualia v. 9. occurrunt in KIRCHERI Oedipo Tom. I.

P. 212. CVPERI Harpocrate , p. 7. 26. itemque dans le
Grand Cbinet Romain , de MICH. AVG. CHAVSSE
Part. II. num. XXXII, XXXIII . XXXIV.
244 LIB. II. CAP. VI.

cerdotum gentis illius , religione celebratum , praeci

pue pertinere mihi videbuntur.
§. 2. Fuiffe autem re ipfa Harpocratem , vetu
ftum gentis Aegyptiacae Nuinen , ex loco E RATO
STHENIS , cuius §. 1. mentionem feci , inuicte pro
bari poteft. In catalogo nanque regun Thebaeo
rum Aegyti , quem ipfe ex bonis vtique monumentis
contexuit , rex ordine vigefimus fextus , vti legimus
in SYNCELLO p. 109. dicitur Zeugengáτns , idque
ERATOSTHENES fic interpretatur , 85v Hea
κλῆς , ῾Αρποκράτης , id vero fignificat Herculem Har
pocratem , quorum amborum deorum nomina , rex
ille, more Aegyptiis perquam familiari , gerere vo
luit. In graeco fcribendum effe Σεμφυκράτης , Sem
phucrates *, alicubi iam monui .. Id enim flagitat in
doles fermonis Aegyptiaci , ex quo nomen iftud pe
titum eft. Rex ille Semphucrates , fi rationes chro
nologicas MAR SHAMI probainus , Thebis regna
vit , antequam Mofes natus effet , fi vero ftare malu
inus iudicio calculifque VIGNOLII , regni eius ini
tium , in annum fere fexagefimum , poft exitum Ifraë
litarum ex Aegypto , coniiciendum erit. Noftrum
non eft , tantas inter fummos Chronologos lites com
ponere ; quomodocunque autem res fe habeat , id
faltem ex eorum obferuationibus chronologicis , certo
confequitur , nomen atque cultun Harpocratis , quod
Semphucratis regis nomen inuicte probat , apud The
baeos antiquitatis fuiffe vltimae . Quod vero ante Ale
xandri M. tempora , Dei iftius nulla obferuari depre
hendique poffit notitia , illius rei haec videtur fuiffe
caufa , quod cultus Harpocratis , intra folam Aegy
ptum fuperiorem fe continuerit , et folis forte facer
dotibus Thebarun , peculiaris ac proprius extiterit ;
in aliis vero Aegypti regionibus , locisque, facra haec
anni

* Lib. II. c. III. §. 3.

 HARPOCRAT. VEL SOL RENOV. 245

anniuerfaria , in quibus Harpocrates commemoraba

tur , ad Horum, f qui certo fenfu et refpectu cum
Harpocrate idem erat , transferrentur fubque illius no
mine , et in eius honorem celebrarentur. 2 Ideo vi
dimus fuo loco, duplicem Aegyptios finxiffe Horum,
iuniorem , fenioremque. Alter eorum re ipfa erat
Harpocrates; alter vero Horus proprie fic dictus, fiue,
vt hoc clarius explicem , alter eorum fymbolum
erat folis in folftitio hyberno renouati , is autem eft
Harpocrates alterfolis poft folftitium aeftiuum , ſummo
cum fplendore regnantis, hunc oftendimus effe Horum. Harpocra
§. 3. Nomen Dei Harpocratis , non femper eodem tesAegypti
acefonat
modo fcriptum , prolatumqué effe , inuenimus ; fed claudicau
fic fere tamen femper , vt fermonis Aegyptii gnarus, tem pede.
veram illius fignificationem , non ita difficulter eruere
atque explicare poffit. Si nomen regis Thebaeorum
vetufti , de quos. 1. et 2. vti id corrigendum effe dixi,
in confilium adhibeamus , habebimus Q8xgárns ,
Phucrates, quae eft fine dubio nominis huiufce pro
nuntiatio , vti antiquiffima , ita fimpliciffima et veris
fima, ex qua etiam genuinam eiusdem fignificatio
nein, omnium optime difcere potui. Ab hac fcri
ptione parum differt ea, quam nobis exhibet Epigra-in
ma quoddam tt, LVCILII graecum .

Ἦν τιν᾽ ἔχῃς ἐχθρὸν Διονύσιε μὴ καταράση

Τὴν ἶσιν τέτῳ μηδὲ τὸν ᾿Αμφικράτη .
Si quem babeas inimicum , Dionyfie , ne impreceris
Ifin illi , neque Amphicratem. (id eft Harpocratem)

Poëta hic legibus metri obfecundans , fcripfit 'Au

gárny, cum ceteroquin fcribendum fuiffet ' Aux
Q3 κράτη .

+ In Anthologia graecorum Epigrammatum Lib. II. c. XXII.

num. IV. vel p. 214. Edit. Wechel.
" In Infcriptione 3. pag. LXXXIV. apud GRVTERVM
legitur APПOXPATE , rectius.
246 LIB. II. CAP. VI.

ngάrnv. Amphucrates namque et Phucrates, rem pla

ne eandem Aegyptiis fignificafe , fciunt , qui linguae
Copricae rudes non funt. Scriptores graeci et Roma
ni, vbi Dei huius mentionem faciunt , nomen eius
folent efferret , 'A mozgárny , et Harpacratem , quod
vulgo notum eft , idque nomen etiam in Aegypto, a
tempore Ptolemaeoruin communius fuiffe videtur, ne
que etiam ab indole fermonis Aegyptii alienum eft.
Quando vero, vt bene monuit illuftris f CVPER VS,
in notis, quae fic vocantur , TYRONIS et SENE
CAE , fubiunctis Thefauro Infcriptionum Gruteria
no , pag. CXXXIII . legitur Alpoca , et Alpocatis , pro
Arpocras , et Arpocrates , id vtique negligentiae , aut
potius infcitiae librariorum amanuenfium tribuen
dum eft. Carpocrates , nomen in hiftoria Ecclefia
ftica valde famofum , idem eft , quod Harpocrates,
nomen poft introductum ac propagatum latum Dei
huius cultum , in Aegypto inprimis familiare. Idem
fere dicendum eft de nominibus , in veterum fcriptis
et monumentis pariter reperiundis , Carpocras , et
Harpocras , vel etiam Arpbocras. Haec et fimilia,
inquit " CVPERvs, funt contractiones nominis Har
pocrates. Sic ex Antipatro Antipas , ex Alexandro
Alexas, ex Ruffino Papãs , etc. Sed haec omnia eo
tantum attulimus , vt nunc nobis tanto certius et tu
tius , nominis Harpocrates, veram rationem ac figni
ficationem , ex Aegyptiorum idiomate , eruere lice
ret. Nempe u ( poch) vulnus corporis quodcun
que aut mutilationem , fignificat, Exodi XXI, 25. Spe
ciation vero vox eadem in claudicationem in pe
dibus defignat, ficut Gen , XXXII , 31. vbi de Iacobo Patri
archa dicitur ,ἐπέσκαζε τῷ μηςῷ αυτ8 , ipfe vero clau
dica

+ In Harpocrate p. 2.
Vbi fupra p. 3.
 HARPOCRAT. VEL SOL RENOV. 247

dicabatfemore, quae verba fic transtulit Coptus inter

pres &ч- 4mb uneч&λDr. Eft porro par,

(rat) Aegyptiis pes, Leu. XI, 5. 6. vnde DZS Eрar,

confiftere, proprie ,ftare in pedes , quae locutio, locis
innumeris occurrit. Sic ergo uh - par,

(phoch - rat ) Aegyptiis erit , claudicans pede. Si

iam terminationem graecam aut latinam addideris,
habebis ERAT OSTHENIS Phucratem , vnde dixi,
hanc nominis iftius fcriptionem et pronuntiationem ,
effe et antiquiffimam , et fimpliciffimam , et facillime
explicandam . Si praepofueris , ( em, vel am ) ex '
verbofacies adiectiuum , eritque tum ukшh-рar,

pede claudus , quod ipfum Amphicrates eft L V CILII,

vel , vti fcribendum erat , Amphucrates. Cum vero

Ep , faepe cum verbis coniungatur , atque tum fae

pius , faciendi , vel caufalitatis , fignificationem ha
beat, alias vero , et non raro quidem , plane otietur,

Ep - ab- par, ( Ar - phoch - rat ) fignificare

poffet , et eum qui cauffa eft claudicationis , vel , qui
claudicare facit, et fimpliciter etiam claudicantem pe
de. Hoc poftremum , eft Graecorum Romanorum
que Harpocrates. Si igitur ex nomine iudicium fe
rendum effet , Harpocrates dicetur Aegyptiis fuiffe
Deus claudicans , aut pedibus imbecillis , qualem Vul
canum Graecorum defcribit HOME RVs , cui idcirco
opponit Martem deτíñoda , pedibus fanum Odyſſ. ℗
v. 330. Talis erat omnino Harpocrates , eumque
Sacerdotes Aegyptiorum opponebant Ammoni fuo
agrínodi
ἀρτίποδι ,, de qua fictione fymbolica aliquid * fupra
diximus , quamque hoc etiam capite , infra pluri
bus explicabimus.
Q4 §. 4. Har

*
Cap. II. §. 9.
 248 LIB. II. CAP. VI.

Harpoera §. 4. Harpocratem , non fecus atque Horum , Off

lumfymbo-
ses erat ridis Ifidisque filium perhibitum femper fuiffe, apud
folis , in fol. omnes conftat. Et vel ex eo recte colligi poffe mo
fisiobyber nui, Harpocratem , certo fuo fenfu atque refpectu ,
se renoua eundem cum Horo conferi debere. Nempe eidem,
tí.
quando fabulae eum dictabant effe recens natum , te
nerumque infantem , impofitum erat Harpocratis no
men ; fed adulto , et robur affecuto virile , aliud iam
erat Hori nomen. Cum autem Horus a Sole alius di

verfufque exiftimari non poffit , idem de Harpocrate

ftatuendum quoque effe , res ipfa
ipfa loquitur. Id vero
tot infuper veterum teftimoniis , totque rationibus
inuicti roboris , in Harpocrate fuo demonftrauit c v
PER VS , vt rei huic diutius immorari velle , fuper
vacaneum non immerito videri queat , praefertim cum
rationibus ponderis grauiffimi , hactenus , praeter nu
das coniecturas , merafque fictiones imaginationis foe
cundae ingeniofas , nihil oppofitum fuifle , intelligam .
Sed fupereft illa quaeftio , qua ratione Harpocrates
diftuliffe dicendus fit a Serapi , ab Horo , ab Hercule,
ab Ammone , ab Ofiride , quos omnes , peculiari quem
que fymbolo , folem defignaffe , toto hoc libro often
dimus , fed alio tamen , alioque refpectu , aut ſpe
tatos in diuerfa ad noftram terram , relatione. Quem
nam igitur , per Harpocratis fymbolum , folis ad nos
refpectum , quam ad hancce terram relationem fubin
nuere voluerunt facerdotes Aegyptiorum ? Praeftan
tiffimo CVPERO vifum eft , rituum Aegyptiorum
conditores , Numine Harpocratis , defignare proprie
voluiffe folem orientem , idque per totum librum *
paffim repetit. Et res ipfa in placitis Theologicis
facerdotum Aegypti fundata eft. Harpocrates fym
bolum ipfis erat Solis de nouo exorti , vel renouati.
Verum quando Vir doctiffimus ortum folis intelligit
quo.
* Cap. IV . §. 7.
** In Harpocrate p. 6.19. 20. 76. 77. etc.
 HARPOCRAT. VEL SOL RENOV. 249
1
quotidianum, veram Aegyptiorum mentem atque fen
tentiam , quod in re adeo obfcura , fane mirum non
eft , haud vfque quaque affecutus effe mihi videtur.
Nempe erat Harpocrates, vt loquar cum Romanis, Sol
renouatus, verum in folftitio hyberno : erat Sol ori
ens, dum nouum aufpicabatur annum, atque ex atris
tenebris longarum noctium emergens , ad hemisphae
rium fuperius lucidum contendebat, eoque lucem die
rum , paulatim augebat, ac quouis die proferebat. I
quod dixi, totus Theologiae Aegyptiorum veteris,
qualem huc vsque ex bonis monumentis , expofui,
contextus, eleganter, et, quod dici folet , ad oculum
demonftrat. Sol enim , Zodiacum percurrens, eoque
diverfas anni tempeftates producens *, varias induere
formas credebatur. In principio veris , fingebatur
apparere lucidus , ideoque ** Ammon cognominaba
tur. Et quia in Aegypto, iatn tum fol, fruges terrac
ad maturitatem perducendo, virtutem fuam excellen
tem, et omnium votis expetitam, manifeftam faciebat,
idem appellabatur Hercules , cuius nomen Aegyptia
cum proprie fonat †, virtutem Dei, nempe Solis. Mox
vbi in folftitio aeftiuo , et fecutis diebus , fol totam
efficaciae fuae vim perfentiscendam praebet ††, Hori
nomen in Aegypto accipiebat. Cum vero deinceps,
huius efficaciae folis , lucis atque caloris, decrementa
fucceffiue infignia obferuarentur, poft aequinoctium
autumnale , fequebantur Sacra ttt Scrapis. Reftat
igitur conuerfio folis , quae fit in folftitio hyberno,
quo tempore Sol terrae apparet * nouus , quare non
Q 5 ab

* Lib. II. cap. I. §. 1. ** Lib. II. cap. II.

† Lib. II. c. III. Lib. I. c. IV.
Lib. II. c. V.
SERVIVS in VII. Aeneid. 710. Proprié fol nouus ef
dawo Kalend. Ianuarias. Id eft D. XXV . Decembris.
Eodem die celebrabatur Romae natalis folis inuicti.
Vide
 250 LIB. II. CAP, VI

ab Aegyptiis tantum, fed et a gentibus cultioribus cun

ais , magno cum gaudio , et feftorum folennium ce
lebratione, excipi confueuit. Quem igitur dicemus,
tempore hoc , " tanquam folis renouati fymbolum,
religione Aegyptiorum celebratum cultumque fuiffe,
nifi Harpocratem? quandoquidem et hunc folis ali
quod fymbolum effe, omni dubio caret. Verum id
teftimoniis difertis, et omnem exceptionem refpuen
tibus, comprobemus.

S. 5. Ad noftrum hoc negotium pertinere etiam

Oflenditur credo vérfus Apollini Clario tributos , quos ex MA
id ex verfi
bus Oraculi GROBI Saturn. Lib. I. c. XVIII. plus femel iam hacte
Clarii apud nus citauimus,
Macrobi
ein. φράζει τὸν πάντων ὕπατον θεὸν ἔμμενἰάω
Χάματι μὲν τ' αΐδην , Δία δ᾽ ἄαρος αρχομένοιο
μέλιον δὲ θέρους , μετοπώρες δ᾽ ἁβρὸν ἰάω .
Dic Deorum omnium fupremum effe Iao,
Quem hyeme Orcum dicimus , ineunte autem vere
Iouem.
Aeftate porro folem , ac tandem autumno finito , te
nerum Iao.

Quisnam in verfibus his fit didns, inuifibilis tempore

hyberno , Serapis nempe, quid vere inchoato Iupiter,
nempe Ammon , quis media aeftate, Sol per excellen
tiam quandam ita di&us , nimirum Horus , fuperio
ribus Libri huius capitibus , diftincte expofuimus , ac
omnia ex antiquiffimis Aegyptiorum traditionibus
facris firmauimus. Quod argumento effe poteft , re
fpici in his verfibus Theologiam non Graecorum, ve
rum Aegyptiorum. Id vero , quod in iisdem verfi
bus difficillimum vereque dyμarades dici poteft,
explican

Vide Calendarium fub Conftantio Imp. editum , et iv

LIANVM Imp. Orat. IV. p. 155.156.
 HARPOCRAT. VEL SOL RENOV. 251.

explicandum reftat , vt oftendamus , quisnam fit

KETOTWAY abeòs law , quod verto, autumno definente,
adeoque hyeme ineunte, tenellus lao. Haec ipfa ve
ro verba dubitare me nullo modo patiuntur , verum
iactati huius a MACROBIO Oraculi auctorem , Chri
ftianum effe , e Gnofticorum coetu , qui , cum in
Aegypto viueret , regionis illius Theologiam idolo-
latricam , quae tamen in naturali rerum ordine et vi
ciffitudine fundata erat , ad placita , gregis illius , cui
fe iunxerat , detorfit atque inflexit. Ampliorem rei
buius demonftrationem , in aliud tempus , locumque
opportunum, magis differo. Nunc ea tantum obfer
vabo, quae plane omitti a me non poffunt. Nomen
iw, hic memoratum , plerique habebunt , pro ve
nerabili ac augufto tetragrammato ,, quippe
quod , hoc fere modo fcriptum * > Gentibus etiam
innotuifle , fatis conftet, Neque etiam negauerim ,
fuiffe fcriptores exoticos , gentiles , apud quos nomi
nis fanctiflimi mentio reperiatur ; verum illi tum non
de fuis ; fed de Iudaeorum rebus facrisque loquuntur.
Apud Graecos , aut alios gentiles quoscunque , in
Sacris ipforum domefticis , nomen lao , ab hebraico
tradum , vfu qualicunque receptum fuifle , indicio
idoneo nullo ,, comperire hactenus potui. Et qui ita
cenfent , viri praeftantiffimi , omnique eruditione
infigniter culti , ad eas redacti funt anguftias ** , ve
ad ipfum noftrum Oraculum Apollinis Clarii , ceu ad
facram anchoram confugiant. Quod fi autem , vt
volunt

GROTIVS in notis ad Lib. I. de verit Relig. Chrift.

§. 16. vel p. 232. Edit. Parif. PEARSON Expofition
of the Creed. p. 147. in notis, vel p. 262. 263. Edit. latinae
BOCHARTVS Geogr. Sac. Part. II. Lib. II. cap. XVII.
BOCHARTVS Geogr. Sac Part II. Lib I. c. XVIII . PE
ARSON vbi fupra, et prae ceteris Mr. de BEAVSOBRE
hift. de Manichée To. II. p. 59. 60.
 252 LIB. II. CAP. VI.

volunt eruditi illi , auctor verus illius Oraculi , cul

tui Deorum mancipatus , et de rebus inter fuos notis,
vfuque tritis , locutus fuiffet, fequeretur certe , illum
Iao, de quo loquitur, effe tantum aliquod Solis no
men aut cognomen , quo certa quaedam illius ad
mundum noftrum relatio fignificaretur , nam id totus
oraculi.contextus et ordo nimis aperte loquitur. Quae
ro iam , apud quosnam Graeciae populos , Sol , dum
in hyberno Solftitio verfatur , nomen habuerit I40,
et cur ille lao , id eft Sol hybernus , cenferi debeat,
Deorum omnium fupremus ac longe maximus , ma
iorque adeo Sole verno , Sole aeftiuo , ac Sole deni
que autumnali. Nulla profecto, ex Theologia Grae
canica , reddi huius rei ratio , a quoquam vnquam
poterit. Quis de Graecorum Numine Iao , fando
vnquam audiuit ? Et totum quoque Oraculi illius ar
gumentum , non effe defumtum ex Theologia Grae
canica , aut ad illam pertinere , facile mihi largientur
periti et aequi rerum huiusmodi iudices.
§. 6. At in Theologia Gnoftico - Bafilidianorum,
Jique ex plana omnia erunt , facilia atque perfpicua. Vt res
Gnoftico haec rite et ordine intelligatur , pauca tantum haec
rum Theo
obferuaffe iuuabit. ) Vfus nominis Iao , in Scholis
logia ex
plicantur. Gnofticorum erat maximus et frequentiffimus. Con
ceptis verbis id teftantur e vetuftis Ecclefiae Docto
ribus permulti , et multo etiam luculentius idem
hoc loquuntur, tot gemmae Gnofticorum Abraxeae,
in copiofis collectionibus CHIFLETII et MONTE
FALCONII fpectandae. Nam gemmarum iftarum ple
raeque,

IRENAEVS contra haerefes Lib. I. cap. IV. §. 1. cap.

XXI. §. 3. cap . XXX. §. 5. Edit. Maffueti. TERTVLLI
ANVS aduerfus Valentin. cap. 14. ORIGENES aduerfus
Celfum Lib. VI. p. 296. 297. EPIPHANIVS Haeref
XXVI. §. 10. THEODORETVS Fabul. haeret. Lib. I,
cap. 7. etc.
 "

+
SOL RE
HARPOCRAT. VEL SOL RENOV. 253

raeque , nomen gregi huic facrofan &

tum Iao diſtincte
expreſſum prae fe ferunt. Et quamuis vera nominis
huius fignificatio , quam in Scholis Gnofticorum ha
buit, plurimam adhuc lucem expecter 2 ) mihi tamen
*
exploratum et certum eft , quod etiam alio loco
1
obiter tetigi , quodque cumprimis gemmae hae Ab
raxeae , tam clare teftantur , Gnofticos nomine hoc
fibi maximopere venerabili , feruatorem optimum
fubinnuere folitos fuiffe. 3) Hoc admiffo , quod me
rito negari , aut in dubium vocari poffe , non credi
derim , animaduertere et iftud oportet , illos , de
quo loquor, Gnofticos , in Scholis fuis , feruatorem
noftrum , folis emblemate et fymbolo , oppido fre
quenter adumbraffe , et in comparatione hac emble
matica, fibi mirifice placuifle, quod ipfum quoque ***
antehac iam me prolixe oftendiffe memini. Talis
ergo etiam in Oraculo noftro , fub nomine Iao de
pingitur. 4) Quando autem ida ille appellatur dß
pès , id eft, vti vertendum opinor , tenellus , puellus,
Oraculi huius auctor , vult nos cogitare de Chrifto
Domino , vt recens e virgine nato , et tenello etiam
num infante . 5) Et haec ratio eft , ob quam tenellum
lao, auctor Oraculi Gnofticus , locauit in METO ,
fiue principio hyemis , aut quod eodem redit , in
Solftitio hyberno. Hoc enim tum ad Solem natura 2
lem , de que in antecedentibus fermo fuerat , tum
ad Solem myfticum emblematicum , Chriftum Do
minum , referri a nobis debet. Sol namque natura
lis, in Solftitio hyberno renouatur , vnde eum illo
tempore Romani vocare folebant folem nouum , (§. 4.
not.

* Exercit. de Alexandro Seuero Imp, Chriftiano, in Mifcell.

Lipfienf. Vol. IV. pag. 85. fin.
** Exercitat. de nomine Abraxas, in Mifcellan. Lipf. Vol.
VII. p. 87. 88. 96, 97. etc.
 254 . LIB. II. CAP. VI.

**
not. 1 Aegyptii vero Ofiridem inuentum et rena
tum . Eaque de caufa fine dubio *** Gnoftici nata
les Seruatoris optimi , Solis fui myftici et emblema
tici , in hoc ipfum tempus , quoque coniiciebant,
eoque memoriam magni illius beneficii diuini , ia
coetibus fuis folenniter celebrabant. Iam nunc de
nique verus oraculi illius Gnoftici ſenſus , recte faci
deque perfpici a nobis poterit , isque hic fere eft.
Summus vtique Deus , nofter eft 1A0 , Chriftus Iefus
Dominus, primus atque vltimus , verus iuftitiae Sol,
luxque buius mundi , Sol , qui annum falutis et com
placentiae Domini , aufpicatur, et totum conficit. Vos
idolorum ferui, folem tempore autumnali celebratis Se
rapidem inuifibilem , vbi ver adeft , louem Ammonem
lucidum , aeftate Horum , radiorum fulgore corufcan
tem et in Solftitio hyberno tenerum Harpocratem. Sed
verus Solfalutaris , fupremusque idem omnium Domi
nus atque Deus eft nofter 1A0, cuius , tanquam folis
iuftitiae myftici , ortum et memoriam eo celebramus
tempore , quo Sol naturalis , noflri 120 creatura , in
coelo renouatur.
§. 7. Auctor igitur oraculi Clarii, fi partem illam
Harpocra Theologiae Aegyptiorum , quam tradere exorfus
tem Aegy erat , eodem tenore ad finem perducere voluiffet,
ptii dice
lao , cuius nomen , nec Aegyptiis , nec Graecis,
bant natum loco •
effe inSolfii- cognitum aut perfpectum erat , ſubſtituiſſet rev abgóv
tio byber- detoxgárny, Harpocratem tenellum. Nam et ille Ae
no, tene- gyptiis fymbolum erat folis , quod vidimus §. 4. et
rum, etpu- quidem in foftitio hyberno denuo exorti vel reno
ellum.
uati, ideoque repraefentari fere femper folebat eos,
tener et infans. Prius , quod nempe Harpocrates,
in

* Mifcellanea Berolinenfia Societ, fcient. Tom. VII. pag.

374. 377
*** Vide ibid. p. 404. 405. et Mifcellanea Lipfienf. Vol.IV.
pag. 80. (not ***)
 HARPOCRAT. VEL SOL RENOV. 255

in Solftitio hyberno cenferetur exortus , conceptis

verbis docet PLVTARCHVS , in libro de If. et Ofir.
P.. 377. Verba eius , ad euitandam prolixitatem , las
tine verfa adfcribo. Ideoque dicitur Ifis, cum fe fen
tiret effe gravidam , appendiffe fibi amuletum , fextà
die menfis Phaophi, et peperiffe Harpocratem , fub
folftitium hybernum , imperfectum et valde tenerum.
Idem teftatur quoque MACROBIVS , cum PLVTAR
CHO Conferendus , et ex hoc explicandus atque il
luftrandus. Sic autem ille Saturn. Lib. I. cap. XVII.
Hae aetatum diuerfitates ad Solem referuntur , vt par
vulus videatur hyemali Solftitio , qualem Aegyptii pro
ferunt ex adyto , die certa , quod tune breuiffimo die,
veluti paruus et infans videatur. Qui rem maturius
penfitauerit , dubitare prorfus non poterit , fcripto
rem et hunc et illum de re eadem loqui. Nec ob
ſcure etiam rem eandem docet HORAPOLLO , cuius
locum infra dabimus §. 12. Pofterius vero , quod nem
pe Aegyptii vetuftiores , Harpocratem fuum femper
finxerint depov , tenellum , ac puellum , quodque eo
aperte refpexerit auctor oraculi Clarii , vel ex iis,
quae modo produximus, locis, clare intelligitur, qui
bus alia quaedam addemus. Dixerat MACROBIVS,
loco vltimo hic laudatus , cuius pleniora verba legi
poterunt , hoc Libro II. cap . II. §. 1. Aegyptios
Soli attribuere diuerfas aétates, paruuli videlicet pue
ri, in Solftitio hyberno , et fic porro. Talem vero
nobis depingit formam folis in Concilium Deorum
ingredientis, MARTIANVS CAPELLA, Lib.I ; p. 20.
Facie autem mox, vt ingreffus eft, pueri * renidentis,
inceffu medio iuuenis anbeli: in fiue fenis apparebat
occidui , licet duodecim nonnullis formas , (nempe in
Zodia

* In editione Grotii legitur renitentis ; fed ibidem in mar

gine notatur, alii Fenidentis, et haec videtur vera lectio.
 256 LIB. II. CAP. VI.

Zodiaco) conuertere crederetur. Poffent plura huius

generis adferri , fed iis contentus ero, quae ad reli
gionem Aegyptiorum , ac Harpocratem figillatim,
manifefto et indubitate fpectant. 1 PLVTARGH VS,
quoties de Harpocrate diffèrit , non aliter de eo lo
quitur, quam de tenero ac infantulo. Loca eius to
ties citari folita , omnibus adeo nota funt , vt iis re
petendis fuperfedere poffim. Idque docent pariter
Dei huius figilla , quae fuperfunt , nummi itidem,
gemmae , aliaque monumenta antiqua , in quibus
effigies ipfius cernitur, quarum pleraque a CVPERO
follicite collecta , in eius Harpocrate confpici poffunt.
Et fi quis viri doctiffimi explicationes , fane quam
eruditas , addiderit, nihil eft, quod hic vltra defide
rari queat. Ideoque , non certe abs ratione, Inferi
ptionem hanc, quae in Thefauro GRVTERI legi
tur Pag, LXXXVIII . num. 13.

ΒΟΝΟ DEO
P VERO POS
* P

PHORO

ad Harpocratem fpectare , iudicat vir , politiſſimi in

4
genii ** , BAVDELOTIVS, Cur autem ille dicatur
et puer, et phosphorus , fiue lucifer , ex dictis hoc et
fuperiori thmemate, explicare difficultatis nihil habet.
Infcriptioni huic plane refpondet illud in oraculo
Clario αθρὸς ἰάω , vel αξρὸς αρπόκρατης . De eadem
fe loquitur MINVTIVS FELIX in Octauio cap. 21.
-
Ifis perditum filium — luget , plangit , inquirit , Mox
inuento paruulo gaudet Ifis. Et LACTANTIVS In
ftit. Diuin, Lib. I. c. c. 21. Ifidis Aegyptiae Sacra
funt, quatenusfilium paruulum velperdiderit, vel in
venerit

* Ita in Lapide fculptum eft pro PHOSPHORO.

** L' vtilité des voyages. Tom. I. p. 220, Edit. Parif. 1693.
 HARPOCRAT. VEL SOL RENOV. 257

venerit. Nam deinde puer producitur, quafi inuen.

tus. Quae omnia * in Tabula , quae fiaca vulgo
dicitur, fcite delineata confpici poffunt. Et qui illic
cernitur puer paruulus ac tenellus , fafciis inuolutus,
eft haud dubie deès Sol Apollinis Clarii.

§. 8. Equidem credere quis poffet, loca MINV- Dubium

TII et LACTANTII , quibus modo vfi fumus , ad aliquod re
noftrum, in quo explanando verſamur, non magno- mouetur.
pere pertinere negotium. Nobis enim propofitum
eft , dicere de Harpocrate, circa foftitium hyemale
recens nato. At fcriptores laudati non de Harpo
crate nato ; verum de filio Ifidis perdito , quaefito,
et inuento, loquuntur. Verum difficultas haec tanti
non eft , vt quenquam rerum Aegyptiacarum bene
peritum , turbare aut morari queat. Harpocrates,
juxta traditiones Aegyptiorum , circa Solftitium hy
bernum natus , eft Sol. Hic idem, refpectu quidem
alio, fed non ita vehementer diuerfo, dicebatur quo
que Horus , et idem ille , alio praeterea reſpectu, di
cebatur quoque Ofiris. Quia igitur omnes hi tres,
Ofiris , Horusque et Harpocrates, fymbola erant vnius
Solis, fieri potuit , et re ipfa factum quoque eft, ve 3
traditiones facerdotum de his Numinibus , quae fane
ad vnum folem referebantur , fed alia femper aliaque
ratione, a Graecis nonnunquam permutarentur , et
confunderentur , vt , quae ad tale figillatim et feor
fim Solis fymbolum adaptanda erant , transferrentur
ad fymbolum aliud , aut ad folem in genere. Nift
id probe teneas , feduloque obferues , in explicanda
Deorum Aegyptiorum fignificatione , et poteftate,
errores varios , ac multiplicem confufionem , vitare
non poteris. Neque tamen rei huius culpa , penes
folos

Poffunt, fi tanti videatur , hic confuli Mifcellanea Berg

linenfia Tom. VII. p. 373. 374. etc.
R
258 LIB. II. CAP. VI.

folos Graecos vnice refidet. Nam et ipfi quoque

facerdotes Aegyptii , in diuerfis regni partibus , fen
tentiis ac confuetudinibus , circa fes quasdam facras,
a fe inuicem difcreti erant. Res eft nota et teftata
fatis , de qua plura verba facere, nihil attinet. Non
raro etiam vfu veniebat, vt, quamuis de re ipfa bene
et amice , inter facerdotes variarum Aegypti regio
num , conueniret , illam tamen rem , vnanimiter ab
omni parte agnitam , et receptam , diuerfis fymbolis
exprimerent, populoque fubindicarent, Monui iam
fupra , ante Ptolemaeorum tempora , Harpocratis
Sacra Aegypti inferioris incolis , vtplurimum ignota,
certe non vfitata fuiffe. Et tamen res ipfa , quam
facerdotes Thebaidos , Harpocratis fymbolo declara
tam volebant , renafcentia nempe et renouatio Solis,
in Aegypto inferiori , non aliter atque in fuperiori,
impenfa laetitia folenniter celebrabatur, de quo fum
mo Aegyptiorum fefto , aliquando , fi ita vifum fue
rit Deo, ad Tabulam Bembinam plura dicemus. Ve
rum alio nomine defignabatur. Et poterat fane fo
lennitas haec, ac themoria Solis renouati, non incom
mode ad Horum transferri, ob rationes, et capite hoc,
et cap. IV. expofitas. Sed et referri poterat ad ipfum
Ofiridem , in fabulis quippe facerdotalibus caefum,
poftea vero ab vxore inuentum , eoque veluti rena
tum. Ea de caufa folennitas haec in locis non pau
cis nuncupari folebat inuentio Ofiridis. In animo
eam habebat RVTILIVS, vbi in Itinerario Lib. I.
V. 375. canit.

Illo quippe die tandem renouatus Ofiris

Excitat in fruges germina laeta nouas.
Et IVVENALIS Satyra VIII, 29.
Exclamare libet , populus quod clamat Ofiri
Inuento -

Ad quae haec obferuat vetus Scholiaftes. Populus

Aegypti
 HARPOCRAT. VEL SOL RENOV. 259

Aegypti, inuento Ofiri dixit, * Evgnnauer , σvyxan

ρομενο Id eft , invenimus iam, et vna gaudemus. Hanc
autem Ofiridis inuentionem , pertinere ad folftitium
hybernum , in quo natus etiam perhibebatur Har
pocrates **, ante annos complures , adductis eam in
rem idoneis veterum teftimoniis , adftruxi. Cum
igitur in Aegypto , rem eandem , facerdotes non
nulli, ad Ofiridem transferrent, ad Harpocratem, filium
illius alii , et forte praeter hos etiam alii ad Horum,
ex eo contigiffe videtur , vt Ofiris non tantum frater
maritusque Ifidis , verum etiam eiusdem filius habe
retur. Ex eodem fonte explicanda loca MINVTAI
et LACTANTII , §. 7. producta , et quaecunque
his funt confona. Inde quoque eft, quod epitheton
Harpocratis dcpos , tenellus , nonnunquam Ofiridi ipfi,
patri eius , attribuatur, ficuti in his Didymaei Apolli
nis verfibus apud EVSEBIVM Praepar. Lib. V. c. VII.

ἴσιδι δ᾽ αὖ Φαρίῃ γονίμοις παρὰ χεύμασι Νείλο

Μαζεύειν † ις ροισιο ἐὸν πόσιν ἀδρὸν ὄσιριν
Ifidi Phariae curae eft, adfluenta fertilia Nili
Clangore fiftrorum quaerere tenerum fuum maritum
Ofirin.

§. 9. Oftendimus Harpocratem fymbolum effe Enque de

Solis , in hyberno Solftitio renouati , eaque de caufa caufa Har
fingi veapov , et depov , puellum et tenellum . Non alia Pocrates ab
de caufa Deus ille ipfe, femper fere flori Loti infi Aegyptiis
pingebatar
R 2 dens, loto infi
dens,
Sic et ATHENAGORAS pro Chriftianis p. 24. et iv
LIVS FIRMICVs de errore etc. p. 5.
** Mifcellan. Berolinenf. Tom. VII. pag. 377. 378. etc.
379. etc.
† Malim hic legere Zespan. Nam in his verfibus fer
mo eft de infignibus Deorum. Siftrum vero pertinere
ad infignia Ifidis, oppido natum eft. Et fiftra geftauit
etiam Ilis, maritum fuum quaerens.
 260 LIB. II. CAP. VI.

dens, fculpi pingique confueuerat. Res eft antiqui

Sed ap
tatis Aegyptiacae ftudiofis apprime nota.
ponamus tamen PLVTARCHI verba, quibus id docer
de If. et Ofir . p. 355. Ουδὲ τὸν ἥλιον ἐκ λωτᾶ νομίζεσι
βρέος ἀνίσχειν νεογιλὸν , ἀλλ᾽ ὕτως ἀνατολὴν ἡλίε
γράφησι , τὴν ἐξ ὑγρῶν ἡλίω γινομένην ἄναψιν ἀντε
Τέμενος. Neque putant , Solem infantem recens na
tum , ex loto extitiffe : fed fic ortum folis pingunt , in
nuentes, quomodo is ex humidis accendatur. Ad Har
pocratem verbis his refpici , et per fe intelligitur, et
PLVTARCHVS ipfe nos docet in eodem libro p. 378
Τόν δὲ Αρποκράτην , ἔτε θεῶν ἀτελῆ καὶ νήπιον , ἔτε
χεδροπῶν τινα νομιςέον. Quorum verborum hic eft
fentus. Etfi Harpocrates fingatur , tenellus admodum,
"
in floribus et germinibus recens e terra prodeuntibus, ab
Ifide in lucem editus effe , ideoque pingi foleat loto infi
dens, non tamen exiftimare oportet, eum inter Deos im
perfectum quendam et puellum effe, aut plane floribus
vel leguminibus accenferi debere. Paucis etiam, fed
clare, ſcriptor hic rem eandem defignat , in libro de
Pythiae Oraculis p . 400. Αιγυπτίως ἑώρακας ἀρχὴν
ανατολῆς παίδιον νεογνὸν γράφοντας ἐπὶ λωτᾶ κάθε
Cuever.
ζόμενες . Aegyptios vidifti, orientem folem exprimere
picto puerulo, qui loto infidet. Et quot non, quaefo,
extant nummi atque gemmae , quot non figna , alia
que huius generis monumenta antiqua , quorum non
poenitendam copiam , in Harpocrate CVPERI depi
Atam quilibet ſpectare poteft , in quibus omnibus, id
quod PLVTARCHVS verbo docuit , re ipfa oculis no
ftris offertur? Quibus quidem accenfendam effe pu
tem gemmam eximiam , quam e thefauro Barberino,
* ** MON
publici iuris fecit CAVCEVS, et ex hoc
TE

* MICH. ANGE de LA CHAVSSE dans le grand Cabinet

Romain Part. I, num. XXXIII . p. 19.
** MONTFAVCON Antiquité expliquée Tom. II. Plan
che CXV. fig. 3.
 HARPOCRAT. VEL SOL RENOV. 261

TEFALCONIVS , nam in ea cernitur iuuenis , fafciis

oto corpore diftri& tus , loto infidens , florem per
teae in capite gerens , manu vero flagellum tenens.
Etfi enim viri illi doctiffimi , qui nobis gemmae huius
copiam fecerunt , in ea Ifidem defignari augurentur,
ego tamen ne dubitare quidem poffum , cerni hic
imaginem Harpocratis , adeo omnia, quibus exornata
eft , infignia , Deum hunc loquuntur. Sed ea de re
forte aliquando plura ad Tabulam Bembinam dicemus.
Hic enim omnia , quae ad Harpocratem fpectant,
diftincte explicare , ratio inftituti , et praefcripti mi
hi limites , haudquaquam permittunt. Res ipfa igi
sur certa eft ; verum cur Aegyptiis placuerit , fym
bolo hoc Harpocratem depingere , id nondum rece
patefactum , argumentisque firmis ftabilitum vidi.
Equidem PLVTARCHVM intelleximus nos docen
tem , fymbolo hoc ortum folis pingi ab Aegyptiis, aut
eos fic orientem Solem exprimere. Et mirifice cum
hac illius obferuatione confonant, quae de loti indole
literis tradiderunt veteres, teftimonio quoque recen
tiorum confirmata. Sit nobis inftar omnium PLI
NIVS, cuius Lib. XIII. c. 17. haec funt verba. Ef
autem loti nomine et herba, et in Aegypto caulis in pa
luftrium genere. Recedentibus enim aquis Nili riguis,
prouenit fimilis fabae -cui fructus in capite papaueri
fimilis. — Mirum eft, quod praeter haec traditur : fole
occidente papauera ca comprimi, et integifoliis ; ad or
tum autem aperiri, donec maturefcant, flofque, qui eft
candidus, decidat. Gentina his habent THEOPHRA
STVS Hift. Plantar. Lib. IV. cap. 10. DIOSCORIDES
Lib. IV. cap. 114. aliique , quos citare longum effet.
Omnes hi fcriptores , fane optimi , etfi non nifi vera
perhibeant, eruditorum tamen nonnullis , ac inpri
mis illuftri CVPERO , fraudi fuerunt, eosque in avia
feduxerunt , vt exiftimarent , Harpocratem Aegy
ptiis fymbolice defignaffe, quotidianum folis exortum.
aliud
R 3
262 LIB. II. CAP. VI.

Aliud omnio docebunt omnia ea , quae in anteceden

tibus ex vetuftis fcriptoribus obferuaui , et operofe
fatis retuli. Neque vero iis repugnare exiftimanda
funt, quae nunc de indole loti , ex icriptoribus laude
dignis in medium attuli. Non nego , puerum loto
infidentem , fubinnuiffe ortum folis , dummodo id
commode et recte explicetur. Verum nego , lotum
in eo Aegyptiis vifam effe eximium ortus Solis fym
bolum , quod fole occidente iilius papauera comprime
rentur , foliisque integerentur, ad ortum vero folis ape
rirentur. Equidem et hoc argumento eft , lotum, ad
innuendum folis ortum , qualiscunque demum intel
ligatur, fatis commode adhibitam fuiffe. Sed vera
tamen ratio , ob quam lotus Harpocrati confecrata
fuerit, ipfeque Harpocrates , tanquam loto infidens,
pingi foleret , certiffime haec eft , quod in Aegypto,
loti flores , et alia huiusmodi germina , in locis Nilo
tandem denudatis , vti et in ftagnis et lacubus , circa
folftitium hybernum enafcerentur , eoque idem ori
endi , cum Harpocrate anni tempus haberent , vnde
credebantur quotidie , folem iam renouatum , fiue
Harpocratem, orientem, veluti apertis floribus falu
tare , occidentem vero , floribus compreffis lugere.
Ea enim eft indoles Aegypti , de qua peregrinatores
noitri hodierni fatis teftantur. Et id ipfum non ob.
fcure fignificat PLVTARCHVS de Ifid. et Ofir. p. 377
Ifin - peperiffe Harpocratem, fub folftitium hybernum,
imperfectum et tenellum, inter flores et germina , tum
primum propullulantia. Hinc idem obferuat p. 357.
fin. Horum , qui idem eft cum Harpocrate, nutritum
fuiffe Buti. Nam ibi , in locis paluſtribus, loti magna
copia proueniebat. Vide p. 366, et his adde locum
eiusdem auctoris, initio huius tmematis addu&um , et
nonnihil opera mea illuſtratum. Ex iis quae dixi,
tanto luculentius nunc perfpicitur , cur lotus non
modo
 HARPOCRAT. VEL SOL RENOV. 263

modo Harpocratis fymbolum fuerit; fed cur illi et

iam Deus hic infidens fingi pingique confueuerit.
§. 10. Poffemus etiani fymboli huius, quod nimi- Experbi
rum Aegyptii, Harpocratem fuum, loto veluti affixum bebatur
pingerent, rationem proferre aliam, ex traditionibus membris
facerdotum antiquis pariter petitam. Nam perhibe. mancus
debilis naet
bant illi , Harpocratem non modo tenerum valde ;
* tus effe.
verum etiam corpore imperfectum, membrisque´im
becillem, e matre prodiiffe. Dicebant **, Tov Deòv Exe
νον ἀνάπηρον ὑπὸ σκότῳ γένεθαι , Deum hunc membris
mutilum et mancum, in tenebris natum effe. Hac igi
tur de caufa , quod Harpocrates , ob corporis mem
brorumque debilitatem fe commode mouere non pof
fet, vt videtur, flori illi, in qua a matre editus erat,
veluti afflixus fingebatur. Imbecillitatis huius'et vi
tii , quod Harpocrati ab ipfa natiuitate adhaefiffe,
perhibebatur, partem füiffe exiftimauerim , quod De
us ille puellus , digitum ori fuo impreffum , ab eo
non dimoueret. Id in plerifque Numinis huius fym
bolici imaginibus , palam omnes cernere ac obferua
re poffunt , idem tot veteres de eo teftantur, et nulla
re fere apud Graecos celebrior fuit Harpocrates, quam
iſto corporis habitu. Graecis geftum hunc ita inter
pretari placuit , tanquam eo Deus fignificaret , et fe
ipfum filentii effe tenacem , et id aliis etiam magno
pere commendare. VARRONIS haec verba dedi
mus iam S. 1. Principes Dei coelum et terra. Hi dei

eidem , qui in Acgypto Serapis et Ifis , etfi Harpocrates

digita fignificet, vt ea taceam. Notus quoque eft ille
OVIDII verfus de Harpocrate , Metam. Lib. IX, 691.
Quippe premit vocem , digitoque filentia fuadet.
Vti nec minus , quae AVSONIVS canit Epift. XXIV.
ad Paulinum v. 26.
R 4 Tu

* PLVTARCHVS p. 378. eum vocat. átzλň zaj výmlov,

** Idem ibidem p. 373.
264 LIB. II. CAP. VI.

Tu velut Ocbaliis habites taciturnus Amyclis

Aut tua Sigalion Aegyptius ofcula fignet.
Sigalionem hic intellig Harpocratem , quem filentii
Deum crediderunt Graeci , dubium non eft. Et ita
graeci et romani fcriptores , qui Numinis huius men
tionem iniiciant , ad vnum omnes. Inque horum
fententiam, e philologis noftris, pedibus eunt docif
fimi quique. Verum qui ad ea , quae hactenus dis
putauimus, animum ferio aduerterint, mecum, ípero,
2
fentient , interpretationem hanc fimulacri et geftus
Harpocratis, effe mere graecanicam, ac fupra , quam
dici poteft, frigidam, a mente vero ac fententia Aegy
ptiorum, longillime remotam . Hi enim in Harpo
crate fuo, illam digiti ad os impreffionem , vitium effe,
fed ab ipfa natiuitate tractum , et cui fubeffer myste
rium, credi volebant. Omnium optime id nos do
cet DAMASCIVs , cuius ** iam fupra verba haec de
fcripfi. Fertur Heraiscus ex utero matris prodiiffe in
dice filentii digito labiis adhaerente . quomodo et Aegy·
ptii fabulantur. Horum, et ante hunc folem natum effe.
Fingebaut namque Aegyptiorum Antiftites, Harpo
cratem ante legitimum tempus , partu abortiuo, im
perfectum , mutilum , membrisque valde debilem,
inter flores et legumina , recens e terra exorta , ab
Ifide matre in lucem editum fuiffe. Eoque pertine
bat, quod digito, ori quippe adnato, recte atque ex
animi fententia vti non poffet. Nifi opinio me fallit, de
fignari id video in figno Harpocratis, quod apud C v PE
RVм p. 26. extat. Ibi enim Deus ille dextram ad os com
preffam gerit, finiftra vero digitis manca apparet. Sym
bolo hoc Aegyptii fignificabant, vires Solis ,renouati in
hyberno folftitio,tenues admodum effe, et a nemine tum
obfer

* Video, id etiam fuboluiffe 10S. SCALIGERO, Lection.

Aufonian . Lib . I. c. 29.
** Lib. II. c. IV. §. 7.
 HARPOCRAT. VEL SOL RENOV. 265

obferuari aut fentiri. Etfi adueniat, et re ipfa iam adfit,

videtur tamen etiamnum abeffe.
§. II. Neque tamen inuitus fateor , id quod Inprimis
veteres ex traditionibus Aegyptiorum, de Harpocrate vero pedi
bus debilis
imperfecto, membris mutilo, ac imbecilli commemo
et claudus.
rant, de partibus corporis inferioribus cumprimis, ac
praefertim pedibus , accipi debere. Diferta funt
PLVTARCHI verba in libro de If et Ofir. p. 358. vbi ex
fabulari Aegyptiorum Theologia iftud refert, Ty low
μετὰ τὴν τελευτὴν , ἐξ Οσίριδοςσυγγενομένῳ τεκῖνήλι
τόμηνον καὶ ἀσθενῆ τοῖς κατέθεν γύρις , Αρποκράτην,
Ifin ex Ofiride, qui poft mortem cum ipfa congreffus ef
fet, ante menfium completum numerum, filium peperiffe
Harpocratem, inferioribus membris debilem. Et me
mini, me id alicubi in figno quopiam Harpocratis di
ftinde obferuaffe, etfi, vbinam fignum illud oculis vfur
pauerim, iam recordari nequeam.`` Laborabat ergo,
in fabulis Aegyptiorum facris, Harpocrates debilitate
pedum notabili , nam yor , quod in genere quidem,
membrumfignificare nouimus, fpeciatim de pede accipi
et manu, opportune CVPERVS monuit pag. 30. Et
inde eft, quod Vulcanus HOMERO faepiufcule dica
tur duyunas, vtroque pede claudus, quale quid forte,
de Harpocrate etiam, ex Aegyptiorum traditionibus,
fubinnuere voluit PLVTARCH VS, Hic certe eius

loco, If. Voffie , viro citra omne dubium eruditionis

mirae et rarae; fed nonnunquam nimis ingeniofo, an
fam videtur fubminiftraffe, vt Harpocrati claudicatio
nem attribueret, et non omnino male, dummodo ra
tionibus idoneis id euiciffet. Ita autem is Commen
tario in Catullum p. 302. In numifmatibus, gemmis, et
muletis, apud antiquarios, crebro occurrit imago Har
pocratis, fubfpecie pueri formofi , fed loripedis, et non
fantis, fed avaßadny infidentis floribus loti arboris ,Huc
víque viro fummo adftipulor , neque iis haec valde
diffimilia funt, quae §. 9. eadem re obferuabamus.
Rs Verum ,
266 LIB. II. CAP. VI.

Verum, fic iam pergit vossIvs. Illud quoque obfer

vatione dignum , coelo ab Aegyptiis donatumfuiſſe bune
Harpocratem, et inter coeleftia relatum figna Nam
qui Engonafin, feu ingenicla dicitur, quemque Herculem
effe Graeci exiftimarunt, illum Harpocratem effe, ex fen
tentia Aegyptiorum, colliga ex Manilia Libro V.
* Nixa genu fpecies, et Graio nomine dicta
Engonasi, ingenicla vides fub origine conftat.
Sic liber Gemblacenfis ; optimus vero meus Codex non
pides, fed laudes ; nempe fcripferat Manilius, claudens
ab origine conftat, Claudens , id eft claudicans , lori
pes enim, vt dixi, natus eft Harpocrates. MANILIVS
itaque fi uera dixit vossivs, Harpocratem conce
ptis verbis claudicantem vocauit. At diffimulare nec
poffum , nec debeo, emendationem hanc viri doctif
fimi, iam dudum damnaffe CVPER VM in Harpocrate
p.31. Et nuper Criticorum noftri aeui in Anglia Prin
ceps, RICH . BENTLEIVS , ad illum Manilii locum,
de vossit emendatione hunc ad modum iudicauit, In
firmo eft talo, claudicatque haec coniectura. Rationes
quibus iudicium fuum fulcit, apud ipfum lege malim.
Deinde ita pergit. Reftituo tibi , quod ab auctore
penerat

Nixa genu fpecies, et Graio nomine dicta.

Engonafi (ignota facies ab origine conftat)
Speciem illam , feu conftellationem coeleftem , quam
Graeci & yovao dicebant, et MANILIVS nixam genu
Speciem reddidit, Graeci iidem ** Herculem interpreta
bantur.

* Pag. 128 Edit. SCALIGERI vel v. 645. Edit. Bentlei.

** Vide ERATOSTHENIS cataſterismos cap. 4. HYGI
NVM Poëtic. Aftronom. Lib. II . cap. 6. Scholiaften Ger
manici in eius Aratea p. 91. Edit. Sant - Andreanae , et
FESTVM AVIEN VM , in Arateis p. 26. Edit. eiusdem.
 HARPOCRAT, SIVE SOL RENOV. 267

bantur. Eius vero loco putabat vos si vs , in fphae

ra Aegyptiorum depictum fuiffe Harpocratem clau
dicantem. Nam , ita vir doctiffunus , Chaldaeos et
Aegyptios aliis formis et nominibus expreffiffe figna coe
leftia, certiffimus teftis eft Hero in Aftronomicis. Ne
que eft , vt inficias eam, figuras fignorum et conftel
lationum coeleftium , in fphaera Aegyptiaca , faepe non
leuiter difcrepaffe a figuris Sphaerae Graecanicae . Res
haec nimis nota eft et teftata, Sed quis vossIO
aperuit , Aegyptios , loco Herculis Graeci , T8 év yó
va , pinxiffe in Sphaera fua Harpocratem claudican
tem ? Nam MANILIVM tale quid dicere non vo
luiffe, quale fibi vir doctus tantum fingit, BENTLE
Iv's abunde docuit. Quod fi quis vero ea infuper,
quae Libro hoc II. cap. III. §. 11. et 10. ex traditioni
bus Aegyptiorum , de Hercule ipforum , commemo
rauimus , relegere et attente perpendere dedignatus
non fuerit , facile mihi , credo , largietur , fignum
Herculis genu nixi coelefte, in Aegypto excogitatum
fuiffe , et ab Aegyptiis mutuo fumfifle Graecos. Hic
igitur Sphaera Aegyptiorum Graecanicae diffimilis
non erat.
§. 12. Magnum vossivs , ex ipfo Harpocratis Id quod ex
nomine Aegyptiaco , caufae fuae praefidium conci- ipfo Har
liare potuiffet , fi veram nominis iftius rationem per- pocratis
nomine
fpectam habuiffet. Nam , quod §. 3. multis euicimus, probatur,
Arpocbrat , et addita terminatione graeca , Arpbo- et aliunde
cratos , vel , vti communius nomen illud fcribitur, confirma
Harpocrates, Aegyptiorum lingua nihil aliudfignificat, tur.
quam pede claudicantem. Vtrum vero facerdotes

Acgyptii , Harpocratem fuum , vere et proprie clau

dicaffe , perhibuerint , non equidem facile dixero,
neque etiam crediderim , quaeftionem hanc , fiue ex
monumentis antiquis , etiam nun refiduis , fiue ex
teftimoniis fcriptorum prifci aeui, definiri ac penitus
componi poffe. Et profecto ea in re tantum mo
menti
 268 LIB. II. CAP. VI.

menti fitum quoque non eft. Id fatis fcimus , Har

pocrati notabilem pedum debilitatem fuiſſe affictan,
tanquam qui, aut pedem plane non promouere , aut
faltem nonnifi gradu lento tardoque procedere potue
rit , fiue hoc claudicationem velis dicere , fiue no
mine alio appellare. Subinnuebat hoc ex mente Ae
gyptiorum , tardum folis motum et progreffum in
Solfitio hyberno. Id ipfum alio nonnunquam , fed
confimili fere fymbolo, in fignis Harpocraticis , figni
ficare folebant facerdotes. Meminit illius HORA
POLLO Hieroglyph. Lib. II. c. 3. Aúo módes σu
νημμένοι καὶ βεβηκότες , δρόμον ἡλίε τὸν ἐν ταῖς
χειμερίαις τροπαῖς σημαίνεσι. Duo pedes ita con
iunéti, tanquam non duo effent , fed vnus , et fic gra
dum promouentes , Solis curfum , in Solftitio hyberno
fignificant. Vides , fymboli huius rationem eandem
cffe, quam prioris. Cuius enim pedes ita funt adu
nati , vti hic depinguntur , is curfum certe citius non
-
abfoluet , quam claudicans. Hoc vero figillatim de
Harpocrate dici, tum ex dictis fatis patefcit, tum etiam
in Tabula Ifiaca, quod * iam pridem monui, diftincte
et fcite depictum cerni poteft. Symbolicae huic Har
pocratis picturae , lucem non mediocrem adfert fa
bula illa facerdotum , de Ioue Ammone , allegorica,
quam fupra retuli , cap. II.
6. 9. Illiusque hoc eft argumentum . Iupiter cum
aliquando, pedibus inter fe coniunctis et adunatis rece
progredi non poffet , eaque de caufa prae pudore info
litudine vixiffet : Ifis diffectis et diductis iis membris,
greffum ei expediuit. In hoc apologo Iupiter eft Sol,
nam vbi is fignum arietis contigerat, ab Aegyptiis no
mine Ammonis , vel Iouis , folenniter in Aegypto co
lebatur. Soli huic , vel Ioui , pedes principio dice
bant fuiffe indifcretos , connatos veluti et adunatos,
vt commode progredi integrum ipfi haud effet. Hic
elt

Mifcellanea Berolinenfia Tom.VII. p. 378-379

 HARPOCRAT. VEL SOL RENOV. 269

eft Sol Harpocrates , in Solftitio hyberno , poft re

nouationem , ac renafcentiam , principio pede claudus. ·
Vbi vero incrementa lucis folaris atque caloris , omni
bus manifeftiora euaferunt , et iam maiorem in mo
dum fentiuntur , circa Aequinoctium vernum, greffus
ei eft expeditus, vocabaturque tum ab Aegyptiis Amun.
Hanc aufum dicere , effe veram nominis Harpocrates
interpretationem , et genuinam claudicationis , quae
in illo notatur , explicationem .
§. 13. Cur vero Harpocrati , id eft Soli hyberno Ratio, cur
renato ac renouato , tributa fuerit claudicatio , fcien- Harpocra
tiae Aftronomicae ftudiofi omnium optime exponere ti affingere
tus claudi
nobis poffunt. Ex eorum praeceptis , PLVTAR- catio, ex
CHVS in librum de animae procreatione e Timaco plicatur.
haec tranfcripfit p. 1028. Tõ δὲ ἡλίς περὶ τὰς τρο
Τῷ
τὰς ἐλάχισα , καὶ μέγισας περὶ τὰς ἰσημερίας ,
ἔχοντος κινήματα , δι᾿ ὧν ἀφαιρεῖ τῆς ἡμέρας , καὶ
τῇ νυκτὶ προςίθησιν , ἤ τεναντίον. Cum autem mo
tus Solis circa Solftitia fint minimi , maximi vero
circa aequinoctia , quibus diei quantitas augetur, noclis
vero minuitur , aut vice verfa. Audiamus GEMI
NVM , Aftronomum non infini nominis, in Elemen
tis Aftronomiae , doctrinam hanc verbis fequentibus
tradentein . Ea breuitatis ftudio , e graeco latine
verfa hic appono *. Incrementa dierum et noctium,
nonfunt in omnibus fignis aequalia ; fed circa Solfti- -
tia omnino funt parua , atque infenfibilia ita, vt
fere usque ad dies 40. eadem magnitudo dierum et no
Aium permaneat. Nam et accedens, et rurfus difce
dens Sol a punctis Solflitialibus , efficit infenfibiles, fe
cundum latitudinem , acceffus , vt conuenienter , vsque
ad praedictam dierum multitudinem, quoad fenfum,
folismorafiat. Alia ad hanc rein facientia e veterum
fcriptis allata inuenientur Lib. II. cap. II. §.9. quibus
adiici

PETAVII Vranologiam p. 25.

 270 LIB. II. CAP. VI.

adiici poterit CLEOMEDES de Meteoris Lib. I.

cap. 6. Ex recentioribus vnicum tantum his addo
ROBERTVM BALFOREVM , eruditum inprimis
Cleomedis Commentatorem , qui in obferuationibus
ad illum p. 182. ita fcribit. Sol itaque in Zodiaco,
per medios parallellos iter faciens , veluti per femitam
ductam magis ac directam expeditius currit ; fed pro
pier Tropicos , (Solftitia) fiue adeos accedit, fiue recedit
propter obliquos viarum flexus, longius moratur, et ali
quot diebus ante puncta reuerfionum , et totidem poft
ea, in tropicis quafi haerere et confiftere videtur , quo
fit , vt toto eo tempore , dierum magnitudines , eaedem
permanere videantur. Vides , cur Sol , in hyemali
Solfitio renatus , et mundo dehinc noua beneficia et
commoda pollicitus ; fed moras tamen nectens, atque
fperatam lucis vfuram et copiam etiamnum differens,
Aegyptiis Harpocrates vel pede claudus dictus fuerit.
Inficias quidem non eo , cultum Harpocratis , in Ae
gypto , infimae vetuftatis fuiffe (§. 2. ) quo tempore
doctrina de folftitiis vix ac ne vix quidem videtur ita
fuiffe exculta , atque eam GEMINVS et BALFO.
-REVS exponunt. Neque etiam id fignificare hic
volui , etfi tamen obferuationes Aftronomicas in Ae
gypto multo putem fuiffe antiquiores, et maioris etiam
momenti, quam vulgo exiftimatur. Quicquid vero fit,
res ipfa haec, Solemn , poftquam lux eius per aliquot
menfes , decrementa fucceffiua fuit pafla , reuerti ad
nos , nouamque lucis copiam tum nobiscum commu
nicare ; fed reuerfionem eius effe tardigradam et mo
rarum plenam , latere ipfos non magis poterat , quam
gentes terrae reliquas omnes , quae ex diuturna expe
rientia diſcere id fatis potuerunt. An non credibile
eft , homines , lucis calorisque folaris cupidos , ac
morae, quam trahebat , impatientia ductos, faepe ita
cogitaffe , vt Poëta de luce diurna canit.
Phofpbore redde diem , quid gaudia noſtra moraris
Caefare venturo , Phofphore redde diem.
Quid
 HARPOCRAT. SIVE SOL RENOV. 271

Quid igitur mirum , quod folem yoto tardius aduen

tantem , et gaudia defiderata diu denegantem , aut de
die in diem differentem , appellarent pede claudum ?
§. 14. Cum fymbolicus ille de Sole loquendi mo- Aegyptio
dus , quem in Aegyptiis obferuauimus et explicui- rum bacin
mus , rei ipfi et experientiae tam bene conueniat , mi- recum gen
tibus aliis
randum profecto non eft , quod etiam aliae gentes , confenfus.
licet barbarae , in cogitationes , his admodum fimiles,
inciderint , quae etiam in Theologiam ipforum anti
quam , ad viciffitudines naturae in mundo annuas,
fere totam attemperatam , fefe infinuarunt. Gemina
certe iis, quae de Harpocrate Aegyptio obferuauimus,
funt , quae ex Phrygum et Paphlogonum Theologia
nos docet PLV TARCHVS , de fide et Ofir, p. 378.
Φρύγες τὸν θεὸν ὀιόμενοι χειμῶνος καθεύδειν , θέρες
δὲ ἐγρηγορέναι , τότε μὲν κατευνασμὸς , τότε δὲ
ἀνεγέρσεις βακχεύοντες , αυτῷ τελῶσι, Παφλαγο
νες δὲ καταδεῖσθαι καὶ καθείργνυθαι χειμῶνος , ἦρος
δὲ κινεῖσθαι καὶ ἀναλύεσθαι φάσκεσι . Phryges teum
Solein , opinantes hyeme dormire , aeftate vigilare,
byeme fopitiones ei , aeftate excitationes , bacchando
celebrant. Paphlagones vinciri eum atque coërceri
byeme , vere moueri et folui aiunt. Num, obfecro,
doctrina haec Paphlagonum Phrygumque de Sole fym
bolica a traditionibus Aegyptiorun de Harpocrate,
et loue Ammone , vel hilo differt ? Superfunt huius
generis alia , in fabulis facris variarum gentium de
Diis fuis. Sed tempus eft , vt difputationi huic
paulo longiori nunc tandem finem
imponam.

CAP.
 272 LIB. II. CAP. VII.

CAP. VII .

De Mendete , Esmuno , et Antaeo , fiue

Pane Aegyptiorum .

6. I.

Mendetem, Vt librum hunc , de Diis Aegyptiorum , quorum

gyptiorum, hoc fupereffe mihi arbitror , vt, quae ad explicandum

cuius Sym et illuftrandum Mendetis , fine Panis Aegyptiorum
bolum erat Numen facere mihi videbuntur , nunc adiician. Et
hirci ,
Gracci Pa- nomen quidem Mendes , ita Numen illud vocatur,
nem inter- originis Aegyptiacae effe , nemo diffitetur. In eo
pretantur. quoque magnus eft fcriptorum veterum confenfus,
Mendes tale effe Aegyptiorum Numen , quod Graeci
Panem interpretentur. Plerique , qui id nos docent,
addere folent , nomine ifto Aegyptiaco Mendes , de
fignari non modo Panem Deum ; fed etiam bircum
animal , eo quod in Praefectura Mendefia , hircus
Dei huius fuerit fumulacrum , ab incolis impenfa reli
gione cultum . HERODOTVS Lib. II. cap. 46.
καλέεται δὲ ὅτε τράγος , καὶ ὁ παν αιγυπτιςὶ μένδης.
1 Vocatur autem et bircus et Pan , Aegyptiace Mendes.
Auctor Etymologici magni , in voce Mevonoios. Mér
ó
8ης λέγεται πας αιγυπτίοις ὁ Τράγος . Mendes bir
cus dicitur apud Aegyptios. SVIDAS in voce Mév
δην. Οὕτω καλᾶσι τὸν Πᾶνα ἀιγύπτιοι , ὡς τραγι
πρόσωπον . Τῷ καὶ τὸν τράγον τῇ ἀυτῶν διαλέκτῳ
ὕτω καλεῖν . Mendem Aegyptii dicunt Panem, vt qui
vultu fingatur bircino. Nam bircum lingua eademfic
quoque nuncupant. NONNVS , quisquis demum
auctor ille fuerit , in collectione hiftoriarum ad Gre
gorii Nazianzeni inuectiuas in Julianun Lib. II. hiſt.
27. p. 169. Edit. graec. Eton. Tov πava Mévdnтa
καλῶσιν
 MENDES , SIVE PAN. 1273

καλῶσιν οι αιγύπτιοι, διὰ τὸ καὶ τὸν τράγον τῇ

ίδιᾳ διαλέκτῳ Μένδητα καλεῖν. ὁ δὲ πὰν τραγο
πρόσωπός εςι. Σέβονται ἦν ἔτω τὸν Μένδητα τg .
τον, ἤτοι τὸν Πᾶνα , ὥςε μηδὲ γεύεθαι αιγών , δικ *
τὸ εἶδος ἔχειν τῶν αιγῶν τὸν πᾶνα , τὸν αὐτῶν Θεόν . 1
Aegyptii Panem vocant Mendetem , quoniam lingua
ipforum Mendes bircum fonat. Pan vero hic bircinam
faciem habet. Et tanta religione Mendetem hunc fiue ,
Pana colunt, vt etiam a capris omnino abftineant,
quod nempe Deus ipforum formam caprinam habeat.
Si quis praeter allata , etiam plura defideret , inueniet
ea copiofe congefta ** a BOCHARTo , virisque do
ctis aliis. Ex his igitur veterum teftimoniis, colligere
eft , 1) Aegyptios vetuftos Deum coluiffe , lingua pa
tria Mendes vocatum , quein Graeci Panem interpre
tari confueuerint. 2) Dei huius fimulacrum, a Men
defiis fancte cultum, fuiffe hircun viuum , in cuius
honorem , incolae Praefecturae Mendefiae , ab hircis
et capris penitus fe abftinuerint , et animalia haec,
tanquam Numini fuo tutelari , fingularem in modum
confecrata , vehementer reueriti fint. 3) Deum vero
illum nomine Mendes cultum fuiffe , eo quod Mendes
hircum fonet , animal , quod Aegyptii exiftimabant
viuum quoddam huius fui Dei fimulacrum .
§. 2. Poftremum hoc ante dimittere non poffum, Mendes
quam propius excuffero, et fub examen vocauero. HE- Aegyptiis
bircum non
RODOTVS deceptus , nefcio quo errore , primus fignificat ;
memoriae prodidit , Mendes lingua Aegyptiorum fo- fed eft no
nare bircum, forte quia nouerat hircum facrum Men- men Dei
defiorum , appellari nomine Dei , Mendetem , viuan fymboli
cum .
quippe eius imaginem. Hic videtur effe fons erroris,
in

Locum hunc nonnihil vitiofum , ita correxi.

** BOCHARTVs Hierozoic. Part. I. Lib. II. c. 43, cui
iunge HOLSTENII notas in Stephanum p. 204, b. et
MARSHAMI Canonem Chron. p. 65, 66.
S
 LIB. II. CAP. VII.
274

in quem pater ille hiftoriæ, Graecos reliquos fere o

mnes induxit. Secutus eft hoc, KIRCHER VS, qui
magnam linguae Copticae fcientiam prae fe tulit , in
qua tamen re ipfa hofpes plane erat. Is enim in fcala
magna , fiue Dictionario Coptico-Arabico , pag. 164 2
fidenter fcribere aufus eft. Enaнc , bircus,
id in Codice Petri Vallenfis inueniffet. Au
tanquam
ctoritate Scalae huius Kircherianae permotus BO
CHARTVS, fcribere quoque non dubitauit . Nempe
MENAHC , vnde oppido et Nomo fuit nomen , Aegy
ptiace bodieque bircum fonat. Et quis miretur , his
alios etiam eruditos aures praebuiffe patulas. Certum
n
tame eft , voc em tale m MEN AHE , nufp iam in
vllo Coptorum Scripto antiquo legi aut inueniri. In
verfione librorun S. Scripturae , Vet. et Noui Te
ftamenti , Teayos , bircus , femper a Coptis redditur
Вaрнsт, ( Bareit ) Leuit. IV, 23. Nun. VII , 16.
Hebr. IX,12. 13.19. Capra vero, alę, ab iisdem vertitur
В&EœпS , (Baempi) Leuit. III, 12. IV, 28. Hebr.
Id vero hic ante omnia animaduertendum
XI , 37.
arbitror , quod prifcis Aegypti incolis , litera A
prorfus incognita atque inufitata fuerit. Neque extat
in Coptorum libris vòx vlla , originis verae et genui
nae Aegyptiacae , in qua litera illa compareat . Inue
nitur in illis tantum , quas Aegyti a Graecis tractas,
vfu diuturno fuas fecerunt , et quas linguae vtriusque
probe perito , a vere Aegyptiacis difcernere , facilli
muun eft. Cumque alia porro , certiorque vocis
Mendes fignificatio et etymologia oftendi poffit , illius
prioris cordati peritique iudices , nullam profecto ha
bebunt rationem , vt quæ ftudiofun veritatis indaga
torem , perturbare tantum , inque deuia feducere apta
nata fit. Solenne eft Graecis , linguae Aegyptiacae
inex

Hierozoico Part. I. col. 641.

 MENDES , SIVE PAN. 275

inexpertibus , et veram indolein Theologiae illius

gentis ignorantibus , fimiles plures , etiam in aliorum
Deorum nominibus , committere errores. Sic nu
gantur, Bubaflin Aegyptiis dici felem , quia illi Bu
baftin fuam felis fpecie fingebant. Pari modo nobis

perfuadere conantur , Anubim Aegyptiace fonare ca

nem, non alia de caufa , quam quod Dei huius in
Aegypto fymbolum effet canis. Poftremum hunc de

Anubide, popularium fuorum errorem correxit PL. V

TARCHVS , etfi ipfe graecus , in libro de Is et Ofir.
P. 355. Etenim nomen, quod Aegyptii tribuunt Mer
Curio (Anubidi) proprie non canem fignificat , fed ob
cuftodiendi et vigilandi ftudium , quod cani ineft , ac
fapientiam - boc animal callidiffimo Deorum accom
modant. Sapienter , et ipfa veritate duce , iftud pro
nuntiauit auctor optimus , etfi tamen dubitari queat,
vtrum indolem genuinam fymboli illius , de qua lo

quebatur , affecutus fuerit, in quod alio loco inquire

mus. Eundem vero plane ad modum , judicandun
eft de nominibus Bubaftis , Mendes , et fimilibus.
Certum igitur firmumque efto , Mendes Aegyptiis
non dici bircum , fed effe nomen Symbolicum Numi
nis Aegyptiorum fancti , etfi tamen Numinis huiufce
fymbolum voluerint effe hircuin , cuius rei rationem
mox fuo loco aperiemus.
6. 3. Ex locis veterum , §. 1. allatis , colligere Mendesis
licet , aliquos eorum exiftimaffe , Mendetem Aegy- in Praefe
ptiorum, faciem tantum habuiffe hircinam, quae cor- dura Men
defia culti,
pori formae humanae , aut alicuius animalis, pingi ac fimula
fuperimponi potuerit. Id autem , vt cum veritate crum erat
congruat, non fine grano falis accipi debet. A more bircus vi
Aegyptiorum alienum,non eft, vt credamus, priuatos var.
Dei huius cultores , fimulacra eius domeſtica "fibi fin
xiffe , aut totuin hirci corpus , aut caput eius tantum
repraefentantia , qualia etiam cadatteribus defuncto
ruin, condiendis ac fepeliendis adiungi folebant. Et
Sa in
276 LIB. II. CAP. VII.

in aliis quoque, extra Praefecturam Mendefiam, Tem

plis , vbi id facerdotes e re fua arbitrabantur , potuit,
non hircus viuus , fed hirci aliquod fignum pictum
aut fictum , vel ftatua , facie hircina infignis , adora
tioni populi offerri. Sedes propria Deo huic Mendeti,
cultuique eius dedicata erat Praefectura Mendefia in
Aegypto inferiori , in cuius metropoli Thmui , quae
et a Numine tutelari Mendes dicebatur, Templum in
eius honorem conftructum erat, magnitudine et fplen
dore inclytum , cuius hodieque fuperfunt rudera fatis
ampla. Hic igitur Mendes religiofiffime colebatur.
Et fimulacrum Dei in hoc Templo , magna venera
tione adoratum , hircus erat viuus. In huius vero
gratiam , vt honos ipfi haberetur tanto maior , omnia
iftius generis animalia, et hirci et caprae , facrofancta
reputabantur, vt proinde illorum carne vefci, fummum
effet piaculum . Eam ob caufam Mendefiorum nun
mi , non hirco tantum ; fed et capra fignatos videmus.
Talis mihi nunc in 10 H. VAILLANTII Aegypto
Numismatica p. 209. occurrit , etfi editor celeberri
mus , in eo hircum fibi deprehendiffe vifus fit. Quo
diligentius vero nummi huius ectypum infpicio , eo
certior fio , non hircum , fed caprain, oculis noftris
obiici. Cuius rei , qui nummi huius , fub Hadriano
Imp. percutiendi auctores fuere , rationes videntur
habuiffe fingulares , quas nonnifi diuinando affequi
poffumus. Nam etfi Mendefiorum leges , capras e
hircis genitas , hircorumque vxores , in gratiam Men
detis , iuberent facras effe et haberi, maior tamen erat
hirci reuerentia. Et verum Mendetis fymbolum,
non capra erat , verum hircus , idque nitebatur ratio
nibus facrorum , quas infra exponemus. Id et HE
RODO

Le P. SICARD , dans les nouveaux Memoires des

Miffions , Tom. VII. p. 167. Vide et P. LV CAE hifto
riam peregrinationis vltimae Part. I. p. 286.
 MENDES, SIVE PAN. 277

RODOTVS obferuat Lib. II. cap. 46. ZéBoutoy de

πάντας τις αιγας ὁ Μενδήσιοι , καὶ μᾶλλον τὰς
ἔρσενας τῶν θηλεῶν . Mendefii venerantur omnia
animalia caprini generis ; fed capros tamen mares plus
quam foeminas.
§. 4. Eft aliquid prorfus fingulare , et alias fere De illius
inauditum , quod de hirco Mendefiorum , in Tem- confuetudi
necum mi
plo Thuetano, diuinis honoribus culto , Scriptores lieribus mi
quidam , et fane ex antiquioribus, memoriae prodide- ru narrant
runt. Et credi profecto non poffet, vfque adeo leges veteres.
pudoris violat , nifi id teftarentur fcriptores optimi,
quorum fides in dubium vocari nequit. Ego , quo
niam res haec ad intelligendam veram Numinis huius
indolem aliquid confert , ea tantum veterum teftimo
nia hic apponam , quae Theologus laudatiffimus,
magnumque Galliae fuae ornamentum, SAM. BO
CHARTVS in Hierozoico mihi fubminiftrat. Nem
pe Thuni in Templo Mendetis, mulieres hirco huic
feffubmittebant. Tempore PINDARI Poëtae , qui
annis circiter quingentis ante Chriftum floruit, faina
huius rei , in Graecia videtur fuiffe percelebris , quod
hi epici verfus teftantur, a STRABONE allati Lib,
XVII. P.551.
Μένδητα παρα , κρημνὸν θαλάσσης
Νείλε κέρας , αιγίβατοι
Όθι τράγοι γυναιξὶ μίσγονται.
Mendetis ad vicina mari praecipitia,
Cornuque Nili extremum , qua falax caprae
Maritus humanam audet inire foeminam.
Aetate STRABONIS, qui verfus hos feruauit , con
fuetudo tam pudenda abrogata dudumerat. Etfi is enim
Aegyptum totain peragraffet , rei tamen huius , tan
quam mirandae , ex PINDAR O tantum meminit.
ARISTIDES Rhetor , in Aegyptio ( p. 96. a. Edit.
S 3 graec.

Parte I. Lib. II. cap. LIII. col. 642.

278 LIB. II. CAP. VII.

"
graec. Florent. ) Pindarum mendacii quoque reum
peragit , fed ex eo tantum , quod Mendetem vrbem
ad praecipitia maris locet, cum fit inediterranea. Pin
daro notum erat oftium Nili Mendefium , quod &
xégas , cornu vocat , ficuti THV CYDIDES Lib. I.p.
72. Edit. Wechel. idcoque arbitrabatur , vrbem hanc
imminere mari. Rem ipfam vero , quam de Mende
fia vrbe PINDARVS narrat , falfi ARISTIDES
minime coarguit. Et certe, quo tempore Aegyptus
Perfiae regibus parebat , confuetudo illa nondum fub
lata erat. De ea enim HER ODOTVS teftatur Lib. II.
c. 46. Εγένετο δ᾽ ἐν τῷ νομῷ τέτῳ ἐπ᾿ ἐμεῦ τῦτο
τὸ τέρας γυναικὶ τράγος ἐμίσγετο ἀναφανδόν . Τῦτο
ἐς ἐπίδειξιν ἀνθρώπων ἀπίκετο . Im Praefeâura Men
defia contigit boc mea memoria prodigium : Hircus 18
cum muliere coiit propalam , buiusque rei videndae
bominibus copia falta eft. Si porro PLVTARCHO
credimus, fpectaculum adeo aboininandun, eius etiam
num aetate, in Aegypto infrequens , non erat. Ita
enin fcribit in Gryllo p. 989. Ο Μενδήσιος ἐν ἀπ
γύπτῳ τράγος , λέγεται πολλαῖς καὶ καλοῖς συνειρο
γνύμενος γυναιξίν , εκ εἶναι μίγνυσθαι πρόθυμος ,ἀλ
λὰ πρὸς τὰς ἄιγας ἐπτόηται μᾶλλον . Mendefius in
Aegypto caper, indufus cum multis ac formofis mulie
ribus, ad congreffum procliuis non videtur, fed capras
defiderat. Verum haec forte PLVTARCHVS , apud
fcriptorem antiquiorem lecta , ad fua tempora tran
ftulit , ceu etiamnum recepta. Perfpici etiam ex his
poteft , quain antiquus fuerit turpis ille et deteſtandus
hirei Mendefii , in Aegypto , cultus. Neque etian
a veri fpecie adeo abhorret , quod viris doctiflunis
placere

* BOCHARTVs Hierozoico Part. I. col. 641. MARSHA

MVS Canone Chronico p. 162. SPENCERVS de Legi
bus Hebr. Lib. III. p. 474. Edit. Belgic. CLERICVS
in Leuit. XVII. 7.
 MENDES, SIVE PAN. 279

placere video , cultum Mendetis in Aegypto , exitu

Ifraëlitarum ex eadem regione extitiffe antiquiorem ,
cum Lex Mofaica Leuit. XVII , 7. eum abominetur,
et abolitum velit. Sed haec fuo loco nunc relinquo.
Ratio indi
§. 5. Quamobrem antiquiffimum hoc gentis Aegy
catur, ob
ptiacae Numen , Graeci femper interpretentur Panem quam Gre
coniectu difficile non eft. Fauet eorum interpretatio- ci Mendeta
ni, forma Numinis , fpeciesque externa. Pan enim Panem in
Graecorum hircinis cornibus pedibusque et cauda terpreten
etiam fingebatur. Quam fimilis Pani huic fuerit Ae- tur.
gyptiorum Mendes , pluribus exponere opus non eft.
Hanc fimilitudinis , inter Numen vtrumque rationem
videmus HERODOTO etiam obferuatum Lib. II. c.46.
Accedit ad hoc , quod Graeci Panem fuum † Sper
maticum , ideoque tt falacem , et libidinis ftimulo
incenfum finxerint. In quo , quam bene illi ciun Ae
gyptiorum Mendete conueniat , ex §. 4. conftare po
tuit et fequentia luculentius docebunt. Si tamen haec,
quae dixi , excipias , in ceteris maximum eft , inter
gentis vtriusque Numen , difcrimen. In ** vulgari
Graecorum Theologia , Pan , montium , nemorum ,
ac fpeluncarum cuftos , cuin comitibus Satyris ac Fau
nis , numero Deorum maiorum exclufus , honore et
cultu Semideorum contentus aeuum agere debuit. Aft
Mendefii in Aegypto , Deum fuum tutelarem , inter
S 4 . prinos

* LVCIANVS in Dialogo Panis & Mercurii, Edit. Sal

mur. Tom. I. p. 175.
In Epigrammate Anthologiae Lib. IV. cap. XIII. 476.
Edit. Wechel. dicitur Pan woλiowogos , femine abun
dans. Adde PH VRNVTVM de Nat. Deor. cap. 27.
EVSTATHIVs in Iliad. A. p. 827. circa med. Пava
φασι τὸνκατωφορῇ ( ita legendum) και συνεσιάδικον. Pantene
dicunt falacem , & ad coitum procliuem. PHVRNVTVS
loc. cit.
** Nam doctrina de Pane Orphica , etvetuftiorum in Grae
ciaTheologorum , eadem fere erat cum Aegyptiaca, ex
280 LIB. II. CAP. VII.

primos principesque Deos femper connumerarunt,

eundemque apud alios etiam Aegyptos , fummo in ho
nore , nullo non tempore , habitum fuiffe , tefti
moniis veterum fide dignis conftat. Teftem do
HERODOT VM , qui Lib. II. c. 46. haec refert. P4
na inter octo Deos Mendefii numerant , quos octo aiunt
priores duodecim diis extitiffe. A Mendefiis , qui Nu
men Mendetis , fub hoc nomine , primi videntur re
veriti , cultus eius poftea ad alios quoque Aegyptios
tranfiit. Quod fcriptor idem in his innuere videtur
c. 145. Apud Graecos nouiffimi Deorum effe cenfen
tur Hercules Bacchus et Pan. At apud Aegyptios,
Pan vetuftiffimus eft , etiam ex octo Diis , qui primi
dicuntur. Et cui rerum harum ftudiofo ignota effe
poteft Panopolis , vrbs quondam fuperioris Aegypti
celeberrima et maxima , cui a Pane , fumma hic re
ligione culto , nomen inditum eft? Nolo tamen dis
fimulare , fic mihi videri , Panem in hac Aegypti fu
perioris vrbe cultum , ab hirco Mendefio inferioris
Aegypti aliqua ratione diuerfum fuiffe, cuius meae fu
fpicionis rationem infra reddam. Succurrit nunc,

quod haud ita pridem legi * in itinerario , viri de

antiquitatibus Aegypti praeclare meriti , RICH. PO
COCKII , ipfi, dum rudera Templi cuiufdam antiqui,
in Aegypto fuperiori , forte Crocodilopolitani , aui
dis oculis luftrat , vifum quoque fuiffe fignum viri
cuiufdam , cui caput hircinum impofitum erat , in
dicio manifefto , in illo Templo , Menderem quoque
honores habuiffe diuinos , cultumque. Et quid plu
ribus opus eft? quando DIODORVs , qui ipfe to
tam

qua & profluxerat. Illius aliquas reliquias videbis in Hy.

inno, qui OR PHEO tribuitur, in Panem. Adde PHVR
NVTVM de nat. Deor. cap . 27. et DAMASCIVM , in
WOLFFII Anecdotis Graecis Tom. III. p. 255.
Tomo primo , fiue Obferuations on Aegypt . p. 12.
 MENDES , •
SIVE PAN. 281.

tamAegyptum perreptauerat , teftatur Lib. p. 16. Pana

inpraecipua apud Aegyptios veneratione effe , eique
fimulacra in omni paſſimfano conſtructa eſſe, et eodem
libro p. 78. extr. 79. Sacerdotes , ad quos iure bae
reditatis a patribus facerdotia perueniunt , in Aegy
fto, ifti Deo primum initiari.
6. Tantus hic tanque fanctus Aegyptiis Deus, Mendes Ae
quidnam re ipfa defignat ? cuius rei fymbolum hircus gyptiisfym
bolum erat
ille Menedefius fuit? aut quidnam in eo populum ve facultatis
nerari iufferunt facerdotes ? Voluerunt nempe illi fatiuae et
hirci emblemate adumbrare vim fatiuam et genitiuam, genitiune,
quae in natura obferuatur : vel fuit hircus ille fymbo- quae inNa
lum facrum foecunditatis et fertilitatis , qua mundus, tura cerni
tur.
nofter conferuatur ac perpetuatur. SvIDAS paucis
id complectitur in articulo Μένδην . Τιμῶσιν αὐτὸν ,
-
ὡς ἀνακέιμενον τῇ γονίμῳ δυνάμει ἐχευτικὸν γὰς
To ov. Hircum Mendefium colunt Aegyptii , eo
---
quod virtuti prolificae ac genitiuae confecratus eft.
Nam animal boc coitus valde cupidum eft. Iungen
dus huic NONNVs in Collectione hiftoriarum ad
Gregorii Nazianzeni inuectiuas , Lib. II. c. 28. p. 169.
extr. 170. Λέγεσι δὲ ὁι Αιγύπτιοι , τῆς μίξεως ἔφορον
εἶναι τὸν Πάνα . ἔνθεν καὶ τραγοσκελῆ αὐτὸν ποιῆσι
διὰ τὸ κατωφερῆ εἶναι τὸν τράγον περὶ μίξεις , ὅν καὶ
καλᾶσιν ᾿Αιγύπτιοι Μένδητα , Aegyptii dicunt , Pa
nem effe Praefidem coitus : vnde etiam eum cruribus
bircinis fingunt, quoniam bircus ad Venerem procliuis,
eft. Aegyptii eum Mendetem vocant. Neque rem
hanc praetermittere potuit HOR APOLLO , qui fym
bolum hoc Aegyptiorum ita explicat , Hieroglyphic
Lib . II . c. 48. Αιδοῖον δὲ ἀνδρὸς πολυγόνες δηλῶντες ,
τράγον ζωγραφᾶσιν - τράγος, γὰς ἑβδομαῖος μετὰ
CONT
τὴν γένεσιν γενόμενος , ὀχεύει βιβάζει δὲ πρῶτον
τῶν ἄλλων ζώων . Genitalia viri admodum foecundi
fubindicaturi , bircum pingunt -- bircus enim fe
ptimo iam a natiuitate die congreditur.- Prius omnino
S 5 uc
 282 LIB. II. CAP. VII.

ac celerius ceteris animantibus coit. Quis non perfpi

ciat , hanc effe rationem , quod mulieres Mendefiae,
etiam honeftae et pudicae , hirco deo fuo tutelari , fed
adeo in Venerem prono , atque foecunditatis omnis
auctori , corpora fua fubmittere non vererentur , eum
que hac fua patientia fibi propitium reddere crederent,
idque etiam honori fibi ducerent. Vide §. 4. Quid
enim religio prava et vefana non potuit fuadere malo
rum ? Accedat vltimo loco , hoe DIODORI Siculi
teftimonium , ex Lib. I. p. 78. 79. Hircum ob geni
tale membrum , inter Deos Aegyptii retulere , - ani
mal enim hoc in Venerem eximie propenfum effe ferunt,
et membrum illud corporis, generationis inftrumentum,
bonore cultuque dignum , quod ab eo natura animan
-
tum ortum fuum deriuet Sacerdotes , ad quos iure
baereditario , facerdotia a patribus perueniunt, in Ae
gypto ifti Deo primum initiantur. Idem diligentiffi
mus fcriptor dixerat p. 16. Pani fimulacra in omni
paffim fano , per Aegyptum , conftructa effe. Non
vero apparet ex ruderibus Templorum , quae paffum
in itinerariis peregrinatorum delineata proftant , figu
1 ram hirci frequenter adeo occurrere , atque D10 DO
1
RVS perfuadere nobis voluit. Sed non erat vllum
Templum , in quo non figura crucis anfatae , vt eam
eruditi vocant, faepius vifenda occurreret , hodieque
in ruderibus ac ruinis etiannum occurrat. Eius haec
eft fpecies In Tabula , quae appellari folet Ifiaca,
pleraeque Deorum Dearumque imagines , cruce hac
anfata ornatae cernuntur. Et facerdotes Ae
quoque
gyptii , eandem praeferre folent , ficuti in eleganti ico
nismo , quem in Muſeo Romano vulgauit * Cauceus.
Crucem vero iftam anfatam , quae in omnibus Aegy
ptiorum Templis faepius ficta et picta extabat , quam
figna

MICH. ANGE de LA CHAVSSE , grand Cabinet Ro

main Part. II. Num, XXXVI. fol, 62. Edir, Amft. 1706.
 MENDES , SIVE PAN. 283

figna Deorum Aegyptiorum manu tenere folent, quae

que partem facit ornatus facerdotalis , nihil aliud effe,
quam phallum , de quo etiam DIODORVS Siculus,
loc. cit. prolixe verba fecerat p. 78. 79. haud ita pri
dem docuit , vir harum rerum , fi quisquam alius ,
infigniter peritus , et iudicando fagax. Verofimile
ergo mihi fit , cruces iftas anfatas , vel phallos , rudi
minerua , arteque facerdotali forte fic effictos , ne il
lico a quouis nofci poffent , effe illa Panis fimulacra,
de quibus DIODORvs loquitur ,in omnibus per Ae
gyptum totain Templis vifenda , 1 quibus facerdotes
omnes initiari oportebat. Id igitur fynbolo hirci
Mendetis , facerdotes fubindicare voluerunt.
§. 7. Pondus non exiguum , fis quae dixi , addet Confirmat
ipfum Mendetis nomen , fi recte explicetur. Scien- boc en
ipfum
nom Ae
dum igitur , Aegyptiis TX (Toft vel Todfi) figni-gyptiacum
ficare Quteuer , plantare, Sic vitem plantare Pfalin. Mendes,fi
LXXXV. & aurem plantare , Pf. XCIV. 9. in verfio- gnificans
ne Coptica MSS. quae Berolini extat , in Bibliotheca prolificum
et foecun
regia femper redditur Tu . Vide et 1. Cor. III. dum.
7-8. Notum vero eft ** , QUTEúev , Graecis faepe
Aumero idem effe , quod gignere , vel generare. Sic
SOPHOCLES in Oedipo Tyranno` v. 803.
Φονεὺς δ᾽ ἐσοίμην τῷ φυτεύσαντος πατρός .
Patremque occiderem , qui me ( plantaffet) genuiffets
Et ibidem v. 1017.

· Αλλ᾽ ἐποτ᾽ εἶμι τοῖς φυτεύσασίν ἡ ὁμε .

Sed nunquam tamen ad (plantantes)genitores meos eo.
Qualia exempla in eadem Tragoedia faepius recur
Asmadzen Digly runt.
J
Mr. LA CROZE hiftoire du Chriftianisme des Indes.
P. 431.
** Hine MACROBIVS Saturn. Lib. I. c. XII. ait de ani
ma: in orbe Mercurii producit qutizov , id eft naturam
plantandi et augendi corpora.
 284 .LIB. II. CAP. VII.

runt. Similiter netiam IV LIANVS in Anthologia

Epigrammatum Lib. I. c. XIII. num. 12.
. Ενθεν θάρσος ἔχων , Ζῶε , Φύτευε γένος .
Vnde animo confidens viue , et planta genus.
OPPIANVS in principio Cynegeticon v. 4.
Τὸν μεγάλη μεγάλῳ φυτεύσατο Δόμνα Σεβήρῳ .
Quem magna magno peperit Domna Seuero.
Graeci igitur Qursue , dicunt et gignere , et parere ,
et QUTEúravτas , genitores , parentes. Cum voci,

huic graecae , apud interpretes Coptos , refpondeat Ae

T( X) ,
gyptiaca " apparet , illam etiam fignificare
gignere , vel gignendo producere. Certum porro eft ,
in Coptorum lingua , vocales mirandum in modum
inter fe permutari. Indoli igitur illius linguae non
aduerfatur , pro Tuis , dictum etiam fuiſſe THXS
..?
( Tedfi ) et THX, ( teds vel tes ) . Et re ipfa etiam

dictum fuit. Inde enim eftprocul dubio , El TЯX,

(Entes) qua voce Copti interpretes reddunt rá á
6
vid Matth. XIII. 25. 26. 27. etc. Intellexerunt autem
plerumque veteres , et cum his pariter Copti , nomine
Zizaniae , lolium , viciam, omneque genus herbas in
felices , et quae, vt ait VIRGILI Viš * , iniuſſa vi
refcunt , fponte fua magna copia proueniunt, mirun
"
que in modum multiplicantur. Quoniam vero fine
principio feminali , nihil multiplicari ac propagari
poteft , Zizaniae vero vis ineft mirifica fe multiplican
di ac propagandi, Aegyptii eam appellarunt EN THY,
A
quod Copti , pronuntiant Endes et Andes , a THY,
plantare, ferere, quod nempe virtute fatiua et prolifi
ca gauderet prorfus fingulari et admiranda . Erit igitur,
EN- THX , (endes ) vi originis valde prolificum et
|༢ foecun

VIRGILIVS Lib. I. Georg. 55.

 MENDES , SIVE PAN. 285

foecundum , nomen hirco Mendefio perquam oppor

tune inditur , quod verain rationem et fignificationem
Symboli illius , dubiam effe non finit.
§. 8. Quae cum ita fint , facile intelligitur , eum Potuit
a vero non magnopere aberraturum , qui Numen Mendes effe
hirci Mendefii , ab Aegyptiis , ad ipfam Naturam , Symbolum
rerum omnium almam Parentem , relatum fuiffe , fibi totius Na
turae , al
perfuaferit. Sed per Naturam, vt loqui amant Graeco- maeparen
rum Philofophi , vetuftiffuni Aegyptiorum Sapientes, tis rerum
intellexerunt Spiritum aeternun, infinitum , qui Chaos, omnium.
fiue materiam , fibi coëxiftentem , ita namque doce
bant , difpofuit , ac deinde ex illa , totum hoc vniuer
fun creauit , illudque femper conferuat. Spiritum
hunc , mente fua fibi finxerant , Sapientes Nilotici,
Mafculo - foemininum , quod Lib. I. c. 11. prolixe fa
tis docuimus. In illo igitur rerum omnium creatore
ac Moderatore , totiusque Naturae almo Parente,
agnouerunt virtutem aliquam mafculinam , prolifican
et foecundam , cuius Symbolum potuit effe hircus
Mendefius , et aliquid foemininum , quod generali no
mine Ifidem appellarunt. Notionem hanc Theologiae
Aegyptiorum prifcae , ei cum Theologia antiquiffima
aliarum Gentium Orientalium communem fuiffe, fa
cile probari poteft, idque alio loco , verbo iam te
tigimus , nifi modo gentes aliae , id ipfum ab Aegy
ptiis traxiffe putandi fint. Talis etiamnum eft Theo
logia Brachmanun in India , a maioribus vtique ac
cepta , quam BARTHOL . ZIEGENBALGIVS ,
Miffionis Danicae , in India , Praepofitus quondamn
digniffimus , Theologus non tantum de re Ecclefia
ftica; fed et litteraria , praeclare meritus , in Libro I.
biftoriae genealogicae Deorum Malabaricorum cap. II.
expofuit. Eam manu exaratam , ante annos fere tri
ginta , in Bibliotheca regia Berolinenfi euoluere licuit,
Vnde fequentia decerpfi , ex germanico , in latinuin
fermonem nunc conuerfa. Quandoquidem Gentiles bi,
Supre
286 LIB. II. CAP. VII.

fupremum Ens diuinum , quatenus prorfus immateria

le , mereque fpirituale eft , digne concipere , mentique
fuaerepraefentare nequeunt, ac infüper reuelationis diui
naevfura carent, aut eam fibi oblatam repudiarunt, dum
cogitationibus fuis indulferunt , in errores multiplices
lapfi funt, et infiniti illius Entis, conceptum fibifinxerunt
planecarnalem et materialem,caufantes,decere Ensfupre
mum, vt fpeciem babeatvifibilcm et materialem, cumfine
illa a creaturis , nec videri , nec cognofci , adeoqué nec
coli aut adorari poffit. Sunt etiam , qui dicant , Ens in
vniuerfum immateriale , materialia producere non poſſe,
vndefieri aliter nequeat , quam vt Ens ſupremum , vbi
ad creandum procedere voluit , fe ipfum forma aliqua
materiali circumvoluerit . Equidem ne huius quidem,
quam Enti fupremo attribuunt , formae externae ma
terialis , conceptum fibi formare queunt iuftum et con
gruentem; fed quoniam tamen in natura rerum obfer
uarunt , creaturas omnes viuentes , ex principio aliquo
nafculo et foeminino , prodire , exinde a creatura ad
creatorem concludentes , imaginantur fibi , Deum , Ens
fupremum , ex quo omnia ortum ducunt , quae exi
funt, infe ipfo non poffe non effe virtutem et poten
tiam, tum mafculinam , tum foemininam. Ex eo
porro ita colligunt , Ens illud fupremum , in fe ipfo,
virtutem mafculinam a foeminina difcreuiffe , in qua
veluti emanatione, tum virtus mafculina , tum et foe
minina quaeuis feorfim , formam externam induerint.
Ex boc fonte originem deorum omnium , omniumque
creaturarum deriuant. Et capite eodem , fed plufcu
lis interjectis. Figura propria, fub qua Ens fupre
mum , vbique in Templis omnibus cultu ac veneratione
profequuntur, dicitur * Lingum , quod fexus utrius
que partes genitales repraefentat , quas ceteroquin na
tura
Vide et ABRAH. ROGERII Portam apertam gentilismi
Part. II c. II. p. 157. verfionis gallicae. Adde Relatio
⚫nes Miffionariorum Danicorum in India Vol. I. p. 354
in notis , 371. 372. 895.
 MENDES , SIVE PAN. 287

turafollicite occultat. Haec etfi paulo prolixiora , li

benter tamen defcripfi , quod ex iis intelligatur , quo
modo veteres Indorum Philofophi , lumine revelatio
nis diuinae deftituti , ratiocinando in huiusmodi cogi
tationes inciderint , quibus etiain Aegytios et
cum his Orientales alios indulfiffe nouinus. Neque
etiam dubio effe poteft , quin Aegyptii et in vniuer
fum Orientales , rationes eodem modo , quo Indo
ruin Brachmanes , fubduxerint. Ex hoc fonte fluxit
Aegyptiorum Vulcanus , et Neitha , Dii mafculo
foeminini , de quibus Lib. I. c. II. et III. Ex eo fa
bulae de fexu Deorum. Ex eodem cultus hirci Men
defii , et crucis anfatae , fiue phalli , cui adeo fimile eft
Lingum illud Brachmanuin , vt ouum ouo funilius eſſe
nequeat.
6. 9. Sunt tamen non pauca , ex quibus colli- Aut potius
gendum potius arbitror , hircun Mendefiun , ex fen- vere Men
tentia facerdotum Aegyptiorum , fyınbolum extitiffe des Symbe
lumfuitfo
folis , foecundi illius rerum in mundo genitoris et lis omnia
conferuatoris , de quo EVSEBIVS Praepar. Euang, infeminan
Lib . III . c. XIII. Ο ἥλιος σπερμαίνειν λέγεται τὴν Φύ- tis et proge
σιν . Sol infeminare dicitur naturam. Hoc profecto nerantis.
Aegyptiace diceres ENTH Eodem modo de
fole MACROBIv s loquitur , Saturn : Lib. I. c. XVII.
Res omnes deus bic infeminat , progenerat , fouet , nu
trit , maturatque. Et cap. XIX. Quae figura fignifi
cat , Solem Mundi effe caput , et rerum fatorem. Quae
omnia nomen Mendes , vti illud interpretati fumus,
egregie illuftrant. Maiorem quoque in modum iis,
quae dixi , fauet ipfa Aegyptiorum Theologia. Nam
iuxta illam , fi hic apud nos valet auctoritas D 10 D 0
R1 , L. I. p. 22. Pan, id eft Mendes , idem eft cuin
Ofiride, id eft , ab Aegyptiis habebatur pro Sole. Ea
vero, quae de Pane Aegyptioruin nos docuit D10
DORVS ( vide §. 5. 6. ) argumento funt , ipfi doctri
nam de hoc Numine Aegyptiorum fatis fuifle per
fpectam.
288 LIB. II. CAP. VII.

fpectam. Pertinet huc fabula origine Aegyptiaca ;

fed a Graecis poftea , non vno modo adulterata,
quam fic AMPELIVS in libro memoriali cap. 11.
commemorat *. Quo tempore Python ( lege Typion )
fpeluncas incolens in monte Tauri ( Tauro ) Aegyptum
profectus eft ad bellum , Pan fe in caprae figuram con
vertit. Igitur Dii immortales , poftquam Pythonem
( Typhonem ) digna poena affecerunt , Pana aftrorum
memoria decoraverunt. Haec enim , aliaque his con
cinentia , quae adferri poffent , fatis innuunt , Panem
nihil aliud effe , quam Solem , Typhonis aduerfari
um iuxta et victorem . Et fimulacrum Panis , quod
in vrbe Panopoli fuperioris Aegypti , Nunini hinc de
dicatum erat , quodque STEPHAN VS in articulo
Tavòs Tókus defcripfit , ad folemn referri debere , non
vno indicio certiffime conftat. Addere poffum , illud
ipfun Panis fimulacrum , vti a STEPHANO de
fcriptum videmus , perquam fimile effe fimulacro
Hori, vel Priapi , quale ab Aegyptiis fingi confue
uiffe , vidimus fupra cap. IV. §. 6. quod duo haec figna
inter fe comparanti facile patebit. Sed ea de re mox
§. 10. Deprehenderunt igitur veteres in illo Panis fi
mulacro , Hori , id eft Solis , infignia. Et quam
uis Panem cultum Panopoli , aliqua ratione a Pane
Mendefio diftuliffe , non negem , quod mox videbi
mus , in Pane tamen illo Panopolitano , fymbola
quoque hirci Mendefii agnofcere oportet fatis lucu
lenta. Quinimo Ofiris ipfe , fiue Sol , quoties non in
fignibus phallicis apud Aegyptios exornatus legitur?
Et quid illa aliud nobis fubindicant , quam eximiam,
qua Ofiridi cum hirco Mendefio intercedit , funilitu
dinem et affinitatem ? Saepius hoc in libro de Is. et
Ofir. obferuat PLVTARCHVS. Sed ex pluribus
hunc

* Vide et HYGINI Fab. 196. et Scholiaften in Germanici

Aratea p. 119.120. Edit. Sant-Andr. apud quem nonnulla
ex HYGINO et AMPELIO corrigi poterunt.
 MENDES , SIVE PAN.. 289

hunc tantun adfcribo eius locum , qui p. 371. occur

rit * Πανταχῆ δὲ καὶ ἀνθρωπομορφὲν Οσίριδος
"
ἄγαλμα δεικνύεσιν ἐξορθιάζον τῷ αιδείῳ , διὰ γόνι
μὲν καὶ τρόφιμον. Multis etiam in locis oftenditur
fimulacrum Ofiridis , humana fpecie , erecto veretro,
ad indicandam vim gignedi et alendi. An non dice
res, fermonem effe de hirco Mendefio , nifi nomen
Ofiridis expreffum videres? Ad haec , vt alia taceam,
docet idem ille fcriptor p. 365. fin . effe Ofiridi ali
quod nomen Agras , quod ex lingua Aegyptiorum
interpretatur τὸ ἀνδρεῖον. Eft autem Αρταφής , vt
vere olim interpretabatur optimus talium rerum iudex 1
**
B. LA CROZIVS > τὸ μόριον τὸ τῆς γενέσεως
TOV , vt verbis vtar DIODORI , loquentis de hirco
Mendefio p.87. fin. Neque aliter iudicaffent viri eru
diti , qui in vertendo aut explicando illo PLVTAR
CHI loco operam aliquam impenderunt , fi gnari fu
iffent fermonis Aegyptiaci. Nam Arfaphes Aegyptiis
non fonat fortem aut virilem. Sed fine vlla quali
cunque mutatione , Ep - XE, ipfis dicitur rò άítiov
τῆς γένεσεως . Idque Graeci aliter , quamn Αρσαφὴς,
fcribere aut pronuntiare nequeunt. Refpondet voci
Aegyptiacae exacte To avdgetov , ex vfu *** grae
corum fatis noto. Nihil nunc addo de PLVTAR
CHI toto contextu , et de facris Aegyptiorum , mul
tiplici ratione , interpretationi la Crozianae fauenti
bus. Iam ergo nobis veram rationem et fignificatio
nem hirci Mendefii plene • explicare licebit. Fuit
nempe ille Symbolum Solis , omnia infeminantis,
progenerantis , nutrientis et maturantis.
§. 10.
Hoc verum effe non videtur , fi legas , vt editum eft
πανταχῆ . Malo itaque legere πολλαχῇ , et fic verti .
Chronologie de Mr. DES VIGNOLES . T. II. p. 740.
**** LVCIA
NVS in Dialogo Clonarii et Leaenae Tom. II.
p. 716. Edit. Salmur. HESYCHIVs in voce quanpis. Alia
adferre piget.
T
 290 LIB. II. CAP. VII.

De Pane, §. 10. Satis de hirco Mendefio dictum . Sci

culto in Ae- mus autem , Pani Deo , vt cum Graecis loquar , etiam
gypto fupe- in alia Aegypti regione , Thebaide nempe , in vrbe
riori Pano
Panopoli , quam Graeci ab hoc Deo , lingua fua ita
poli eiusque
fimulacre. appellitant , facra facta fuiffe , etfi aliud ibi effet Dei
huius fimulacrum fymbolicum , isque illic non Men
detis nomine , verum alio gauderet . Panopolis , vt
Graeci eam vocant , vrbibus Aegypti et antiquioribus
et praeftantioribus , annumerata femper fuit. Me
minit eius HERODOTVS Lib. II. c. 91. qui tamen
eam non graeco , fed avito Aegyptiaco nomine Chem
min nuncupat. Meminerunt eiusdem alii multi.
Quae HERODOT vs de facris Perfeo , heroi graeco ,
in vrbe illa inſtitutis , deque templo ipfi dedicato ,
narrat , me non capere , vltro profiteor . Meris vero
et puris coniecturis , quae fane non defunt , inhaere
re velle , meum non eft. Sed Numen hic aliquod
cultum olim fuiffe , quod Graecis placuit interpretari
Panem , vel ipfum vrbis Panopolis nomen , fatis do
cet. Atque id teftatur quoque DIODORVS p. 16.
In ** nuinmis etiam Panopolitarum , fub imperio
Romanorum percuffis , Panem videmus expreffum ;
fed profecto Graecum , non Aegyptium. Neque id
mirum cuiquam videri debet , cum Graecorum ac
Romanorum temporibus , templa Deorum in Ae
gypto , Numinibus Graecis quoque patuerint , et
confecrata fuerint , quod vel ex folis nunmis abunde
colligere licet. Sed extabat in vrbe eadem , et veri
fimiliter ante Ptolemaeorum aetatem , aliud Panis
fimulacrum , antiqua Aegyptiorum religione confe
cratum , in quo fymbola Theologiae Aegyptiorum
genuinae deprehendas .
Simulacruin hoc STEPHA
NVs , incertum ex quo fcriptore vetuftiori , iftum
ad

Vide MARSHA MI Canonem p. 401. CELLARII Geo

graph. antiq. Africae p. 79.
10. VAILLANT Aegyptus Nmifmatica p. 212.
 MENDES , SIVE PAN.. 291

ad modum delineat , in voce Πανὸς πόλις . Ἐςι δὲ

καὶ τῇ θεῖ ἄγαλμα μέγα , ὀρθιακὸν ἔχον τὸ ἀιδοῖον .
-
Ἐπαίζει τε μάσιγας τῇ δεξιᾷ σελήνη , ἧς εἴδωλός
φασιν εἶναι τὸν Πᾶνα . Eft vero etiam in hac vrbe
magnum Dei fimulacrum , in quo apparet erectum
veretrum - dextraque flagellum intentat Lunae,
cuius idolum effe aiunt Pana. Si quis cum hac de
fcriptione Panis , componere dignatus fuerit illam
Priapi , vel Hori Aegyptiorum , quam ex s VIDA
defcripfimus fupra cap. IV. §. 6. fateri cogetur, vnam
alteri effe fimillimam. Nam quod de fimulacro Hori
narratur , eum dextra geftafle Sceptrum , fiue virgam,
id ipfum in figno Panis innuit flagellum , quod in
fignis Harpocratis toties confpicitur. Aut quod
ſcriptor hic habuit pro virga , ille putauit effe flagel
lum. Reliqua explicare opus non eft. Quid vero,
dices , hoc fibi vult , quod fimulacrum Panis flagel
lum dicatur intentafje Lunae ? Per Lunam auctor,
quisquis fuit , haud dubie defignauit Ifidem , cuius
forte in vicinia templum erat , et poterat is effe fitus
huius fimulacri , vt videretur flagellum extendere
verfus illud templun , tanquam Ifidi in illo templo
cultae minaretur. Flura enim Deorum templa , Pa
nopoli conftructa fuiffe , non modo verofimile ; fed
et certum eft ; quandoquidein etiam hodie templo
rum * duorum ampliffima rudera illic loci cernuntur.
LVCAS HOLSTEINIVS in notis ad Stephanum
p. 356. a. exiftimabat , apud HELIODORVM , in
Aethiopicis Lib. VI. p. 276. ( Edit. Commelin. ) coin
memorari lo xeμárida , quafi diceres Ijin Chem
miacam , vel Panopolitanam ; at vero in loco HELIO
DORI cit. mentio tantum 'eft Ifiados , mulieris Ae
gyptiae , quae Chemmiatis dicitur a Chemmi vico quo
dam Aegypti inferioris. Forte vero etiam in templo
T 2 Panis

RICHARD POCOCKE's Obferuations on Egypt. Lib.

II. c. II.
292 LIB. II. CAP. VII.

Panis Panopolitani dedicata erat ftatua Ifidis , ea ra

tione collocata , vt Pan videretur eam ictibus flagri
fui ferire velle. Ceteroquin flagrum illud in fignis
Deorum Aegyptiorum , nunquam Ifidi , femper vero
Typhoni , genio vel Daemoni malo et malefico in
tentatum eft . Quod porro auctor ille anonymus
apud STEPHAN VM , auguratur , Panem illum, cu
ius fimulacrum defcripfit , effe imaginem , vel Sym
bolum Lunae , in eo vtique fruftra eft. Infignia illius
fimulacri talia profecto funt , vt * Solem , non vero
Lunam defignent. Quis non intelligit , eo fpectare
veretrun erectum , de quo plus diximus, quam voluif
femus , nifi id res haec exegiffet. Quantumuis enim
Aegyptii docerent , Lunam effe naturae Mafculo-foe
mininae , quod Libro I. c. 11. tetiginus , Iffs tamen
vbique per totam Aegyptum , honores , vti nomen,
habebat Deae , non Dei : et omnia eius fimulacra,
quantium nouimus , eam nonnifi Deam fequioris fexus
repraefentarunt. Idem quoque de flagro , quod in
fimulacro Panopolitano vibratum a Pane fuiffe , doce
mur, omnino eft cogitandum . Ifis Typhonem ** fiftro
abigit. Horus vero vel Harpocrates idém facit flagro,
idque ei veluti proprium eft. Cum autem Harpocrates
fit fol , Typhon vero Daemon vel genius maleficus ,
quem flagro repelli credebant Aegyptii , manifefto at
***
hanc eorum Theologiam allufit PROCLVS
Hymno in Solem , vbi eum ita alloquitur
Δειμαίνεσι δὲ σεῖο θρῆς μάσιγος ἀπειλὴν ,
Δαίμονες ἀνθρώπων δηλήμονες ἀγριόθομοι
Ψυχαῖς ἡμετέρας δυεραῖς κακὰ πορσύνοντες .
Te

* Attentionem meretur , quod RICHARDVS POCOCKI

vs in Obferuationibus de Aegypto . Lib . II. c. II. p. 77.
refert , ſe in ruderibus templi Panopolitani manifeſta
indicia deprehendiffe , Solis illic culti. Templum illud
erat fine dubio templum Panis.
** PLVTARCHVS de Is. et Ofir. p. 376.
*** In FABRICII Biblioth. Graec. Vol. VIII . p. 510.
 MENDES , SIVE PAN. 293

Te vero metuunt , tua fi quid flagra minentur

Inuifi nobis genii , femperque feroces
Qui miferis moliri animis mala millia norunt.
Alludunt haec , vti dixi , et manifefto , ad Theolo
giam Aegyptiorum de Sole , cuius ingentem admira
torem fuiffe Proclum novimus ; fed quouis tamen
pignore certaverim , auctoren illum , forte inuitum
et imprudentem , vitulo etiam Gnofticorum hic araffe.
Simulacrum itaque Panis Panopolitani , fymbolum
erat Solis , illudque ipfum , opinor , quod anony
mus auctor apud SVIDAM defcribit , quodque ait
elle Hori fiue Priapi Aegyptiorum. Quod fi autem
Panem illum Panopolitanum cum hirco Mendefio
conferas , facile obferuabis , duos hos re ipfa vnum
idemque fymbolice defignare , nec differre , nifi fpe
cie externa. Symboli vtriusque , et Medefii , et Pa
nopolitani , vnum erat idemque ingenium , eademque
fignificatio , quae fine dubio ratio eft , quod Graeci et
huic et illi , vnum Panis nomen tribuerint.
§. 11. Ipfi vero Aegyptii duobus his Numinibus, Pan cultus
Mendefio , et Panopolitano , diuerfa omnino nomina Panopoli ,
Aegyptiace
indiderunt. Quodnam fuerit Dei Mendefii verum dicebatur
nomen, multis expofuimus §. 1. · et 7. Mendefia et Chemmis ,
Praefectura , et vrbs , nomen habuit a Deo tutelari vel vti alii
Mendete. Vti vero Panopolis , vernaculo Aegyptio-fcribunt
rum fermone dicebatur Chemmis , ita nomen idem Schmun.
quoque geffit Deus vrbis illius Protector , a quo vrbs
nomen hoc fine dubio mutuata eſt. Chemmeus me
minit HERO DO TVs Lib. II . c. 91. et apud eum Pa
nopolis nomen plane non legitur. Ex HERODOTO
nomen vrbis iftius antiquum repetit STEPHAN VS ,
in voce zéus , qui tamen interpretationis caufa non
addit , hanc eandem effe Graecisque dici Panopolin.
Sed PLVTARCHVS ex Theologia Aegyptiorum
fabulari narrat , Panas et Satyros , quos Graecia men
dax
T 3
*
Supra cap. IV. §. 6.
294 LIB. II. CAP. VII.

dax capripedes finxit , habitaffe circa * Chemmin.

Quis eft , qui non illico perfpiciat , defignari in illis
fabulis vrbem , quam Strabo Lib. XVII . p. 559. Fla
võν Tóλ , Vrbem Panum appellat. Sed dubium
omne , ne quis cefpitare poffit , aufert D10 DORVS,
qui in Aegypto ipfe fuit , vbi haec de Pane habet p. 16.
Τέτῳ καὶ πόλιν ἐπώνυμον κατὰ τὴν Θηβαΐδα πεποι·
ηκέναι , καλεμένην μὲν ὑπὸ τῶν ἐγχωρίων χέμμιν ,ἢ
χεμμώ , μεθερμηνευομένην δὲ Πανὸς πόλιν. Dicunt
etiam , buic vrbem cognominem in Thebaide , quam
incolae Chemmin , vel Chemmo vocant , Graeci vero
Panopolin interpretantur , extru& am effe. Et quis du
bitet , ex Chemmi , genuino et antiquiffimo vrbis illi
us nomine , corruptum effe ** Akmin , fiue Achmin,
vel, vt alii efferunt , *** Ichmin , quod vrbi eidem ho
die nomen eft. Quando autem ea eft pronuntiationis
Copticae hodiernae ratio , vt vocibus a confonante in
cipientibus , foleant nonnunquam pronuntiando ****
praemittere vocalem , pronum eft coniicere , Akmin
Ichmin , proprie fcribenda effe
1 aut Achmin , aut etiam
Chmin , aut fimili aliquo modo , quod quam prope
abfit a Chemmi , explicatione non eget. Latere in
nomine huius vrbis , nomen etiam Numinis cuiuspi
ain, religione Aegyptiorum olim confecrati , non du
bitabit , qui omnia rite expendere volet. Et oppor
tune fane Scriptores Arabes , de rebus Aegyptiorum
antiquiflimis loquentes , fubfidio hic nobis veniunt.
Ex

Apud Plutarchum p. 356. legitur xin perperam pro

xim , quod viri do& ti iam dudum animaduerterunt.
VANSLEB biftoire de l'Eglife d'Alexandrie p . 18. Eiusdem
relation d'un voyage d'Egypte p. 18. et plerique recen
tiores itinerariorum compilatores.
***
JOH . LEO AFRICANVS in Defcriptione Africae
P. 724. GOLIVS ad Alfraganum p. 102.
**** Sic quod fcribitur Prebio, bumilitas, pronuntiant Copti
ibtauio, Vocem Pnuti , id eft Deus , pronuntiant Ibnu
di, et fic inaliis.
 MENDES , SIVE PAN. 295

Ex eorum libris , quorum lectione a teneris imbutus

fuerat , haec obferuat 10. LEO AFRICANVS in
Defcriptione Africae , p. 724. Ichmin * antiquiſſimans
totius Aegypti ciuitatem, ICH MIN filius Misraim ,
- con
qui a Chus , filio Hen (Ham) ortum duxit ,
didit. Ex MACRIZIO , hiftorico Arabe inclyto ,
haec refert VANSLEBIVS in hiftoria itineris fui
Aegyptiaci , ex gallico , in latinum fermonem con
uerfa p. 5. Mifraimus quatuor poft fe reliquit filios,
ISCHEM VM , Atrib , Sa , et Copt. ISCHEM V NI
teftamento legauit regionem , quae a Copto ad Memphim
vfque extenditur. Illius vero regionis , quam MA
CRIZIVS ait relictam fuiffe Ifchemuni teftamento,
caput olim erat Chemmis , vel Panopolis. Similia his
leguntur in MVRTADI1 Arabis admirandis Aegypti,
ex verfione gallica VATTIERII p. 116. Paulo ali
ter GELALEDDINVS , in Aegypto natus , fcriptor
hiftoriae Aegypti Arabs , non parun celebris , ex quo
ifta refert KIRCHERVS in Oedipo Tom . I. p. 28. 29.
Omnem vero regionem fupra Copt , vfque in Efmun
( veterum Syenen ) et quod infra , vfque in Efmum
( Chemmin, fiue Panopolin ) in orientali et occiden
tali plaga , Efmun filio dedit , et habitauit Efmun
(Panopolin ) et appellata fuit ab ipfo Efmun. Non
eft , quod dubitem , Ichminem illum , vel Ifchemu
nem , vel Eſmunem , effe antiquiffunum Aegyptiorum
Panem, a quo Panopolis Chemmis dicta eft. In Co
ptorum libris nomen hoc fcribitur ass ( Schmin)

vel wüdɣn, ( Schmun ) quarum vocum fignifica

tionem mox videbimus. Hoc fine dubio eft Chem
mis.

§. 12. Gratia igitur merito habenda eft fcripto- Is vero i

ribus Arabicis , qui nomen illud conferuarunt , nobis- dem plane
que ad inquirendum in illius origines , viam aperue- eft cum Es
muno Phoe
T 4 runt.
nicum.
Antiquitat vrbis illius praedicat etiam STRABO , L
XVII. p. 55em
9.
296 LIB . II . CA P. VII.

runt. Quando vero iidem credere nos iubent , Ich

minem illum , vel Efmunem , filium fuiffeMifraini ,
regemque Aegypti fuperioris , affentiri ipfis omnino
non poffum. Nimis haec fapiunt fabulas Arabum ,
in quibus confingendis , ipfos fertiles inprimis fuiffe ,
neminem fugit. Ac praeterea aduerfantur iis , quae
de filiis Milraini , tradit diuinus Scriptor MOSES
Gen. X. 13. 14. Sed effe tarnen Emunem antiquitatis
vltimae , dubitare non poffum. Phoenices certe
Aegypti olim incolae , qui ante Mofen , relicta patria
fua , partein Phoeniciae , vel Syriae , occupatamn fibi
fubiecere , Efixunis , vel Efmuni Numen in Aegypto
iam coluerant , eiusque Sacra in Phoeniciam poftea
deportarunt. Graeci Efmunum hunc Aegyptiorum
et Phoenicum , Aefculapium , nefcio quamobrem , in
terpretantur. Extat de eo locus memorabilis in DA
MASCII vita Ifidori , quem apponere non graua
bor ** . Ο ἐν Βηρύτῳ Ασκληπιὸς ἐκ ἔξιν Ελλην ,
ἐδὲ Αἰγύπτιος , ἀλλά τις ἐπιχώριος Φοίνιξ . Σαδύκῳ
γὰρ ἐγένοντο παῖδες , ὃς Διοσκόρος ἑρμηνεύεσι καὶ
Καβείρες , Ογδοος δὲ ἐγένετο ἐπὶ τότος ὁ Ε΄σμενος ,
ἓν Ασκληπιὸν ἑρμηνεύεσιν. Οὗτος κάλλιςος ὢν θέαν ,
και νεανίας ἰδεῖν ἀξιάγασος , ἐρώμενος γέγονεν , ὥςφη
σιν ὁ μῦθος , Αερονόης , θεῖ Φοινίσσης , μητρὸς θεῶν
εἰωθὼς τὸ κυνηγετῶν ἐν ταῖςδε τοῖς νάπαις , ἐπειδὴ
ἐθεάσατο τὴν θεὸν ἀυτὸν ἐκκυνηγετᾶσαν , καὶ φεύγον
τα ἐπιδιώκεσαν , καὶ ἠδὴ καταληψομένην , ἀποτέμνει
πελέκει τὴν αυτὸς αὐτῷ παιδοσπόρον φύσιν · ἡ δὲ τῷ
πάθει περιαλγήσασα , καὶΠαιᾶνα καλέσασα τὸν νε
ανίσκον , καὶ τῇ ζωωγόνῳ θέρμῃ ἀναζωπυρήσασα ,
θεὸν ἐποίησεν , Εσμενον ὑπὸ φοινίκων ὠνομασμένον
ἐπὶ

* Vide la Chronologie de Mr. DES VIGNOLES , Tom.

II. p. 29. et inprimis les Differtations hiftoriques et
critiques de Mr. I. PH. BARATIER fur Benjamin de
Tudole p. 356. 357. etc.
S Apud PHOCIVм in Bibliotheca Cod. CCXLII , p. 1074.
 MENDES , SIVE PAN. 297

,
ἐπὶ τῇ θέρμη τῆς ζωῆς , ༣ ὁ δὲ Εἴσμενον ἔγδοον ἀξιῶσιν
ἑρμηνεύειν , ὅτι ὄγδοος ἦν τῷ Σαδίκῳ πῶς , ἐν σκότῳ
διαλογίῳ Tug ävapas. Aefculapius Beryti in Phoeni
cia cultus , non eft graecus , neque Aegyptius , fed ali
quis Phoenix indigena. Nam Saduco nati funt filii,
quos Diofcuros et Cabiros interpretantur. Poft hos
octauus natus eft ESMVNVS , quem Aesculapium
interpretantur. Hic cum fpecie effet pulcherrimus , et
iuuenis afpectu praeftans * , Aftronoë Dea Phoeniffa,
Deumque mater , cum , vt fert fabula , adamauit. Is
vero , dum venationi deditus , fenfiffet , Deam fibi in
fidias ftruere, feque , dum fugeret , infequi , ac iam
iam comprehenfuram effe , virilia fecuri fibi amputauit.
Ipfa boc cafu dolens , iuuenemque Paeana vocans , re
creatum vitali calore , in Deos retulit , quem Phoenices
ESMV NVM dicunt , ob calorem vitae. Alii octauum
malunt interpretari , quoniam o&tauus fuerat Saduci
filius , qui in denfis tenebris magnam lucem accendit.
Dum locum hunc cogitationibus voluo atque reuoluo,
variae in mentem veniunt coniecturae , nain et medi
ca opus hic effe manu, lector peritus non facile dubi
tabit. Verum ea, qualiacunque funt , premere malo,
donec aliquid certi adferre , bonisque rationibus ftabi
lire queam. Ceterum , quae multis narrabat DAMA
SCIVS, inpauciora contraxit SA NCHVNIATHON ,
aut quisquis fub illo nomine latet, cuiusque haec ver
ba fuppeditat EV SEBIVS Praepar. Euang. Lib. I.
c. X. p. 37. fin. Sydico , qui iuftus dicitur ( nempe
P ) una ex Titanidibus genuit Aefculapium , vbi is
defignatur, qui lingua Phoenicum dicebatur Efmunus.
Quis vero eft, qui fabulas has Phoenicum de Efmuno
legit , et nonnihil attentius penfitat , qui non fateri
cogatur , magnam his , cum Aegyptiorum traditioni
T 5 bus

Illa eft Aftarte Sidoniorum ac Phoenicum Dea , quod

SELDEN VM non fugit. Vide eum de Diis Syris Synt.
II. cap. II. fin. p. 261.
 298 LIB. II. CAP. VII.

bus fabulofis , de Ofiride , Ammone et Hercule , in

tercedere cognationem atque affinitatem , vt nihil di
cam de Adonide , quem ab Efinuno diuerfum non
effe , omnia loquuntur. Omniun illorum , quos di
ximus , gefta fabulofa et fymbolica , antiquiffimis .
temporibus , quae nafcentem viderunt idololatriam ,
vni forte alicui adfcribebantur Numini ficto , variis ta
men nominibus infigni , quae fequens aetas , crefcente
iam in diefque aucto Polytheifino, ad Entia plura con
ficta transtulit.
Ab Esmuno §. 13. Quod vero DAMASCIVs hariolatur ,
Aegyptio, Efmunum Phoenicem, quem Graeci Aefculapium in
duaein Ae.terpretantur , Aegyptium non effe ; fed mere et pure
gypto vr
bes , nomen Phoenicium, in eo fidem meretur nullam . Ea, quae
boc accepe hactenus difputauimus , contrarium euidenter probant.
sunt. Quem Phoenices Efmunum dixiffe , Graeci obferuant,
is in Aegypto idem omnino nomen habebat , et non
nifi ex Aegypto in Phoeniciam tranfiit. Arabes eum,
vt vidimus , vocare folent Ichmin , vel 1fchmun , vel
denique Efmun. In libris vero Coptorum nomen id
effertur yas (Schmin ) et DON (Schmun ).
Ita enim vocant vrbem , quain Graeci efferunt xéμuw,
id eft Panopolin et quae ab Ifchmune , vel Eſmuno
nomen habet. In KIRCHERI Scala Coptico-Ara
bica p. 210. legimus jus , ( Schmin ) Achmin , id

eſt Panopolis.Ex eo liquet , Vrbem Panopolin , in

Graecorum fcriptis percelebrem , et ab antiquo Nu
mine denominatam , Aegyptiis , genuino ipforum fer
mone dictam fuiffe Schmin. Sed , quod filentio in
voluere nolim , paulo ante ibidem legitur DoriB,
id eft , Schmun fecunda. Sunt igitur , erantque olim ,
duae nominis huius vrbes in Aegypto. Nempe altera
eft Panopolis , de qua diximus , altera eft Hermopolis
magna , in Heptanomide , vel Aegypto media , fita,
nain et haec nomine ifto olim clara fuit , et idem ho
dieque
 MENDES , SIVE PAN. 299

dieque retinet. Peregrinatores noftri , vbi de hac vr

be loquuntur, nomen ipfi tribuunt * Achemoun- ain.
Lucem argumento huic aliquam inferet MICHAEL
WANSLEBIVS , qui in hiftoria Ecclefiae Alexandri
nae , gallice feripta , Part. I. c. VI. vbi catalogum ex
hibet vrbium Epifcopalium in Aegypto , haec notauit,
p. 21. ISCH MVN IRROMAN , fiue 1SCHMVN
ROMANORVM , vrbs eft exftructa ab Iſchmune, fi
lio Mifraimi. Et inox ISCHMVN - EIN graece
Hermopolis ** fuperior , fita in Aegypto media , quain
etiam Heptanomida appellant. Prior Ifchmun , tefle
WANSLEBIO dícitur Irroman , id eft Romanorum.
Eadem haec ergo eft , quae in Scala KIRCHERI fic
***
effertur y Don Neplats ; fed pro vltima

hac voce ſcribendum videtur pans , id eft

Ifchmun Romanorum . Altera WANSLEBIO audit
Ifchmunein, quam vocem non explicat . Alii , vt iam
monuimus , eandemn pronuntiant **** Achemoun -ain.
Coptos fcribere auguror hoc nomen Dr

NDɣESSISM , ( Schmun- enueinin) id eft ·Schmun-grae

corum , vt fic diftinguatur a Schmun-Romanorum.
· Graecos femper di
Aegyptii lingua fua vernacula ,
cunt † DOESNSN , ( Veinin ) quemadmodum t
Perfac

Nouveaux Memoires des Miffions Tom. II. p. 208. T.

V. p. 217. POCOCKE'S obfervations on Egypt Lib. II,
cap. I.
** Eft enim et alia Hermopolis in Aegypto inferiori.
*** Ceterum in verſione Ñ. Teftam. Coptica , Romani di

cuntur pшEDC, A& XV. 37. XXII, 25. etc.

**** In PAVLI LVCAE itinerario vltimo Tom. II. p. 70.
nomen hoc effertur Chemoumeine , pro Chemoun - eine.
† Ioh. XII. 20. A&. VI. 1. IX. 29.
Apud ARISTOPHANEM in Acharnenſ. p. 375. Edit.
Genev. Legatus regis Perfarum , loquens Perfice, grae
COS
ASHMOLEAN
OXFORD
 300 LIB. II. CAP. VII.

Perfae et Barbari in genere , Graecos appellare folé

bant Iaonas , nempe a lavane, Graecorum progeni
tore. Hermopolis ifta in KIRCHERI Scala , nomi
natur etiam p. 210. Schmun fecunda.
Efmunus et .. 14. Sed quis tandem erit Efmunus ille , a quo
Phoenici in Aegypto , vrbes antiquiffimae , ipfi cognomines ,
bus et Ae- Graecis vero Panopolis , et Hermopolis dictae , nomen
gyptiis fi
gnificavit acceperunt. Dictu id quidem perdifficile eft. Et
octauum. quando a fcriptoribus graecis , fubfidium hic nullum
expectare licet , res vtique aliter , quam coniecturis
confici nequit. Opportune tamen DAMASCIVS
de Efmuno Phoenicum monuit , nomen hoc quosdam
interpretari octauum , §. 12. Neque vitio verti poteſt
viris fummis , quod arbitrati fuerint , ex fermone he
braico id explicandum effe , cun conftet , difcrepan
tiam inter dialectos , hebraicam , illamque Phoenicum ,
effe non adeo magnam , hebraeis vero un figni
ficet octauum. Sed fciendum tamen , Aegyptiis fini
liter plane , octauum dici Don et cylн .

Quid vero , quaefo , Don , ( Schmun ) differt ab

Efmuno? praecipue fi cogites , Coptos , quod monui
inus §. II. (not. **** ) nonnunquam vocibus a con
fonante incipientibus , praemittere pronuntiando voca
lem , qui in fcribendo non exprimitur. Eftne igitur
dubium , hanc , quam dedimus , effe veram et genui
nam originationem Efmuni , illius Efmuni , a quo et
Panopolis et Hermopolis nomen habuere ? Et porro
etiam ex omnibus dictis , fatis liquet , Efmunum pri
fcum fuiffe Aegyptiorum Numen , cui certa de caufa ,
nomen octaui inditum voluerunt. Sufpicor autem ,
primos Deos , quos gens Aegyptiorum , fibi praeter
vnum

cos vocat l'ora idque alius , ibid. p. 376. interpretatur

l'dovas. Vide et ibidem Scholiaften veterem. Sic in
Perfis AESCHYLI , Perfae , Graecos vocant iάoves. V. 178.
* SELDENVS de Diis Syris Synt, II. cap. 1. extr.
BOCHARTVS Geogr. Sac. Part. II. Lib. I. cap. XII.
 MENDES , SIVE PAN. 301

vnum verum Denin olim elegit , numero fuiffe feptein.

Non videbor abfurda dicere , fi afferuero , primaeuos
illos feptem Aegyptiorum Deos , alios non effe , quam
quos vocare folemus Planetas. Idfaltem fide ** opti
morum fcriptorum nititur , Aegyptios omnium pri
mos , afeptem Planetis, diebus nomina indidiffe. Equi
dem nihil hic definio , dunmodo mihi concedatur ,
primos Aegyptiorum deos , publice et folenniter cul
tos , numero fuifle feptein , illisque , nefcio quo tem
pore , acceffiffe , qui ea ipfa de caufa , eldon,
id eft octauus nuncupari meruerit. Obferuatu certe
***
indignum non eft , HERODOT V M , quoties
Panis Aegyptioruin mentionem iniicit , addere , quod
hic fit ex ocio Diis, quo fere fubinnuere mihi videtur,
fe ex relatione facerdotum percepiffe , Panem in Deo
rum numero effe octauum . Quaedam huius rei veftigia
etiam apud DIO DORVM reperio , is enim vbi p . 13.
coeleftes Deos Aegyptiorum recenfet,feptem hos primo
numerat , Solem , Saturnum, Rheam, Iouem Ammonem ,
Iunonem , Vulcanum , Veftam , hisque fuperaddit Te
AUTOV , qui vitimus prioribus additus eft , nimirum
Mercurium. Is igitur ad feptem Deos , vltimus adeo
que octauus fuperacceffit. Non abs re erit , hic ino
nuiffe , alteram ex duabus Aegypti vrbibus , quae in
honorem cani cuiusdam Numinis , nomen wor
gefferunt , effe Hermopolin , vrbem Mercurio confecra
tam . Hic igitur Sacra illi fiebant Numini , quod Ac
gyptiace dicebatur octauum. Quicquid autem fit , nam
diutius rebus his obfcuris immorari non iuuat , illud
ex dictis omnibus fatis liquet , Numen illud Panopoli
cultum , quod Graecis interpretari Panem mos eft ,
tempore
#* HERODOTVS L. II. c. 82. 1 DIO CASSIVS L. XXXVII.
P. 42. Edit. Steph . Adde SELDEN VM de Iure Nat. Lib.
III. c. 19. 20, etc. et la Chronologie de Mt. DES
VIGNOLES Tom. II . p. 683. etc.
*** Lib. II. c. 46. 145.
 302 LIB. II. CAP. VII.

tempore antiquiffimo , et auito Aegyptiorum fermo

ne , dictum fuiffe Schmen et Schmun , vnde Chemmis,
graece Panopolis denominata eft ; fed cuius notitia di
ftincta , iam dudum , vt opinor , intercidit. *
6. 15. Sunt porro rationes , quibus , vt credam ,
In Aegypto
quoque fu- inducor , in Praefectur Panopolita , praeter Efmu
periori olim nu , De a na
m um antiquiffimu , et eo nonnihil iuniorem,
cultus fuit m
Antaeus, Panem illum , de quo §. 10. differebamus , Mendetem
qui idem eft quoque , fiue hircum Mendefiu , cultum inueniſſe.
m
cum Men- Cominein nempe Geographi , in Aegypto fupe
dese. orant
riori vrbem , non procul a Panopoli diffitam , nomi
ne Anteopolin , fiue vrbem Antaei. PTOLEM
AEVŠ
vrbem hanc ad orientem Nili locat , in media terra ,
et Panopoli vicinam facit. In itinerario ANTONI
NI
vrbes hoc ordine recenfetur P. 166. edit. Weffelingii
Pano M. P. IV.
Selino M. P. XVI.
Anten M. P. XVI.
Et in HIEROCLIS pariter Synecdemo p. 731. eiusdem
Editionis , vrbes iftae coniunguntur , ANTEOT , PA
NOC. Antaeopolis , Panopolis. Diodoro dicitur
Vicus Antaei p. 18. Pluribus adferendis libenter fu
perfedeo. Exiftinatur autem vrbi nomen hoc indi
tum fuiffe ab Antaeo gigante , quem Hercules pugnan
do vicit , quia nempe in antiquitate remota , alius
'quis celebris , qui nomen iftud gefferit , non occurrit.
Et fane DIODOR VS Antaeum quendam hiftoriae
Ofiridis fabulofae immifcet , eumque ait ab Ofiride
Libyae et Aethiopiae praefectum fuiffe p. 15. Ego
id vltro et perquam lubens largior , Antaeum Aegy
" ptium , pertinere ad fabulas facerdotales de Ofiride.
Verum quid quaefo ad hunc , Antaeus graecorum fa
bulis clarus? qui POMPONIO MELAE in extrema
regnaffe Mauritania dicitur Lib. III. verf. fin. * condi
tor vrbis Tingi, quae hodie Tanger audit , in quo et
iamn
* PLINIVS Lib. V. c. I.
 MENDES, SIVE PAN. 303

iam tractu erat ** regia eius , certamenque cum Her

cule, qui poft illum deuictum et interdictum *** >
cum vxore eius Tinge , a qua vrbem denominauerat ,
confueuit ****. Tingi etiam , tempore Sertorii , An
taei oftendebatur fepulchrum. Quid igitur ille , a
temporibus Ofiridis et Herculis Aegyptiorum tanto
pere remotus , quid , inquain , ille in Aegypto ? Cur
in eius honorein illic vrbs conderetur ? Aut qua re ine
ruit , vt in ordinem Deorum Aegyptiorum cooptare
tur? Nam Antaeum Aegyptium , in vrbe fibi cogno
mini , habuiffe Templun , arain et facra , ambigi
non poteft. Sacros Deo huic fuiffe crocodilos PL V
TARCHVS fatis fubinnuit in libro de folertia animal.
p. 976. Et fi rem acu tetigit nuperus per Aegyptum
peregrinator , RICH. POCOCKI vs , vidit is tem
plum Antaro confecratum , inque eius ruderibus , In
fcriptionem Graecam , fed mutilam , et temporis in
iuria , partim exefam , partim luxatam , defcripfit , in
qua Antaei nomen legitur. Verofimile eft , cultui
cano , Antaei Aegyptiorum prifci , cuius templum
forte tempore Perfarum deftructum fuerat , poftea
fub imperio Ptolemaeorum , fuccefliffe facra Numinis,
magis ad cultum Graecorum detorti. Sed in vetuftio
ribus Aegyptiorum Monumentis , Numen aliquod in
uenio , auita gentis illius linguae , Entes , vel Antes ,
nuncupatum. In prima MANETHONIS regum
Aegyptiorum poft diluuium Dynaftia , ficut eam EV
SEBIVS in Chronicon fuum retulerat , apud SYN
CELLVM p. 55. rex octauus dicitur Oußiévrns,
(Vbi - Entes) quod Aegyptiace hoc modo fcriben
dun effe opinor. OOHR - ENTHY, ( Ueb-Entes)
vel , vti etiam commode pronuntiari poteft , Ueb-An
tes. Id vero fignificat Sacerdotem Antis , vel Endis.
La
** Idem ibid.
*** PLVTARCHVS in Sertorio p. 572.
**** PLVTARCHVS ibidem.
 304 · L. II. C. VII. MENDES, SIVE PAN.

In hiftoria rerum Aegyptiacarum , talia regum nomi

i na oppido frequenter occurrunt. Sacerdotem Vulcani,
eundemque Regem Aegypti , memorat HERO DO
Tvs Lib. II. c. 141. Qui in Scriptura Hopbra dici
tur , HERODOTO vero Apries , et Alexandrinis in
terpretibus 'Vaphres O'va@gns , Ierem . XLIV. 30.
Aegyptiis, de quo non dubito , fonabat о8нВ-↓рн,

( Uab -phre) Sacerdotem Solis. В in hoc nomine ,

vt euphoniae confuleretur , abforptum eft a §. Et

fic quoque Hebraei pronuntiarunt, y . In Catalogo
regum Thebaeorum ERATOSTHENIS , deprehen
ditur aliquis ПeveJugis , quod aliter interpretari
non poffum , quam P-Hont- Athor , id eft , Sacerdo
tem maximum Veneris. Erat itaque Entes , vel An
zes , nam vtroque modo pronuntiari poteft , Numen
Aegyptium , cuius fe facerdotem dixit Vbi - entes.
Et quis poterit effe ille Antes , nifi ENTHX, Endes,
" vel Antes , idem plane cum Mendete hirco. Vide §.7.
adeoque Numen illud , quod Graeci de Agypto lo
quentes , proprie Panem interpretantur. Eo nos ma
au ducit ipfum Antaei nomen , ficut id explicuimus.
Colebatur illud Antaei Numen, in regione Pani con
fecrata , aut quae huic contigua erat , atque in vrbe ,
quae teinporibus vetuftioribus , ad Praefecturam Pano
politicam pertinere potuit. Erantque aliae etiam vr
bes in tractibus contiguis , quae Panis nomine gaude
bant. Talis erat IIavès noun, vicus Panis , s TE
PHANO memoratus , qui propius ad mare rubrum
fpectabat. Talis erat etiam Avres Пós , quae , fi
rationem habere velis temporum antiquiorum , et fa
crorum primitus in honorem Antaei inftitutorum ,
graece vertenda fuiffet Πανὸς πόλις ,
Vrbs Panis.

CAKE & ED

ASHMOLEAN
OXFORD
PAVLI ERNESTI IABLONSKI

PANTHEON

AEGYPTIORVM

SIVE

DE DIIS EORVM

COMMENTARIVS

PARS II.

Francofurti ad Viadrum

SYMTIBVS IOAN. CHRIST. KLEY B.

MDCCLII
 DE

DIIS AEGYPTIORVM

LIBER III.

De Luna iifque Numinibus , quae

ad Lunam referuntur.

CAPVT I.

De Ifide magna Aegyptiorum Dea,

id eft Luna.

fis Aegyptiis Numen fuit omnium maximum. §. 1. Lu .

nam illi dixerunt Iob , et fub nomine hoc primitus , et
ab ipfis , et ab Argiuis , culta fuit. §. 2. Nomini Iob,
apud Aegyptios fucceffit aliud , fymbolicum , Ifis , quo
pariter Sacerdotes Lunam fubinnuere voluerunt. §. 3 .
Hinc ratio patet, ob quam Ifidem Aegyptii reliquis Diis
antepofuerint. §. 4. Eadem de caufa , Ifidi , tanquam
caufae efficienti , tribuebantur incrementa Nili fluuii.
§. 5. Quod ex doctrina phyfica Aegyptiorum diftinctius
explicatur. §. 6. Ifidis nomine Aegyptii quoque fubin
nuebant Terram. §.7. Cuius rei ratio explicatur. §. 8.
Tom. II. A Per
 LIB. III. CAP. I.

Per Ifidem Aegyptii praeterea intelligebant Naturam

rerum fublunarium omnium. §. 9. Qui vero Ifidem
cum Neitha , feu Minerua , confundebant , et recentio,
res Philofophi Graeci , eam pro Natura etiam rerum
vniuerfa habebant. §. 10. Fabularum de Ifide facrarum
explicatio hic omittitur. §. 11. Interpretationes nomi
nis Ifis , ex graeco , hebraico , et arabico fermone , pe
titae reiiciuntur. §. 12. Et quae ex lingua veteri aegy
ptiaca petitae effe, falfo iactantur. §. 13. Noftra de
fignificatione nominis huius fententia. §. 14. 15.

§. 1.

Ifis Aegy firidem , fiue Solem , cuius varia nomi

ptiis Nu
na, cognomina , et cultum , Libro fu
men fuit,
omnium periori expofuimus , fubfequitur nunc
maximum.} Ifis, eiufdem et foror, et vxor, et mater
quoque,qua nihil aliud indicare voluiffe
Aegyptiorum Sapientes, quam Lunam ,eiufque diuerfa,
cum attributa , tum effecta , • et faepe antehac monui
mus , et Libro hoc pluribus oftendemus. Idque vel
ex eo intelligere quiuis poteft , quod Deorum omni
um , quos vetufta Aegyptus idololatrica coluit , Ofiris,
Ifisque , habiti femper fuerint fan&
tiffimi et maximi,
et omnium etiam religiofiffime a cun&is culti. Tem
pore certe HERODOTI , quo religio Aegyptiorum,
admiftione quadam Sacrorum peregrinorum, nondum
vehementer adulterata erat * , foli Ofiris et Ifis , ho
nore aequali, ab omnibus accolis Nili colebantur, eo
que reliquorum Deorum turbam antecellebant. Ea
etiam de caufa , PLVTARCH Vs , doctiffimus Scri
ptor , librum , quo doctrinam Aegyptiorum de Sacris
omnem explicare voluit , de lfide et Ofiride infcripfit.
Cuius rei quaenam poterat effe caufà alia? quam
quod

HERODOTVs Lib. II. cap. 42.

 +

ISIS SIVE LVNA. 3

quod * vetuftiffimi in Aegypto mortales , duos effe Deos

exiftimarent, aeternos et primos , Solem et Lunam ,
bosque Deos mundum vniuerſum gubernaṛe
ftatuerent, nutrientes et augentes omnia, —— korum
que naturam Deorum , plurimum conferre ad genera
tionem omnium, —— ideoque totum naturae vniuer
fae corpus, Sole et Luna confummari. Et, quod mi
rari poffis , non modo in cultu populari Aegyptiorum ,
Ofiris fisque , reliquos Deos omnes antecellebant,
verum ipfi quoque Ofiridi, praeponi folebat Ifis.
HERODOTVS igitur **, vbi de duobus hifce maxi 1
mis Aegyptiorum Numinibus loquitur , primo loco
Ifin ponit , et huic Ofirin fubiungit , non fecus átque
PLVTARCHVS in libro , quem de Ifide et Ofiride
confcripfit. Eftque Scriptoribus vetuftis tritum val
de ac familiare , vt , ficubi ad Sacra Aegyptiorum
delabuntur , Ifiorum nomine , omnia complectantur,
tanquam vno Ifidis Numine , ac nomine , tota Aegy
ptiorum religio comprehenderetur. Et hoc forte
dicere voluit vetus quidam Grammaticus , vbi haec
ſcripfit *** : Ifis dicitur, quafi fola Dea. Hoc enim
Aegyptiis placet. Id quidem , non lingua eorum dó
cet ; fed Sacra tamen non obfcure loquuntur. Certe
longe plura fis per totam Aegyptum Templa habuit,
adeoque folennius frequentiusque a populo culta
fuit, quam Ofiris. Cuius rei non adeo obfcurae ra
tiones infra annotabuntur.
§. 2. . Ifidis nomen , non cum ipfa Aegyptiorum Lunam Ae
idololatria , aut cum impio Lunae cultu natum, vel gyptiidixe
runt Ioh,
in ipfis incunabulis praui huius cultus , apud Aegy et fub hoc
ptios auditum iam fuiffe , mihi perfuadeo. Nomina nomine pri
A 2 exer- mitus et ab

* DIODORVS Siculus Lib. I. p. 10. 11

.
** loc. cit.
*** IVNIVS PHILARGYRIVS , in Virgil. Georg.
. Lib. III. V. 153.
 4 LIB. III. CAP. I.

ipfis, et Ar- exercitui Coelorum , vel Aftris , in Aegypto impofita,

ginis, eo- primitus erant fimplicia et fignificationis propriae,
rum colo ex communi fermonis vfu depromta. Solem gens
nis , culta illa prime coluit fub nomine Solis , Lunam fub no
fuit.
mine Lunae. Vbi vero procedente tempore, Sacer
dotes illius gentis, ſcientiam rerum diuinarum omnem
fibi folis vindicaffent, et ad religionem, fabulas, aenig
mata , et Myſteria addidiffent , res poſtulauit , vt no
minibus Deorum propriis , ex communi fermonis
vſu petitis , fubftituerentur alia , allegorica , aenigma
tica , et Myftica. Solem Sacerdotes populo , fub no
mine Ofiridis, adorandum propofuerunt, Lunam vero
fub nomine Ifidis. De Sole, quod primis idololatriae
in Aegyptum introductae temporibus , fub nomine

рн, ( id vero Solem fignificat ) honoratus cultus

*
que fuerit , alio loco differuimus. Lunam Aegy
ptii vernaculo fermone appellant ID , Ioh, et prae

pofito articulo generis maſculini, MI-IDZ, Pi-lob,

nam Aegyptii , quemadmodum noftri etiam Germa
ni , Lunam defignabant nomine generis maſculini ,
quod et ** veteres obferuarunt. Verum fateri ta
men cogor, me in ipfis Aegyptiorum veterum Mo
numentis antiquis , Lunae fub nomine Iob cultae, ve
· ftigia quaequam hactenus non deprehendiffe. Forte
alius tale quid pofthaec obferuabit. At in hiftoria
Argiuorum, qui confenfu omnium , originis fuerunt
aegyptiacae , veftigia illius rei , quam dixi , occurrunt
fatis luculenta. Quem enim quaefo latet Io Argiua,
Inachi filia , ftupro loui cognita , ab eodem poftea in
vaccam mutata, et in Aegyptum translata, vbi diuinos
honores confecuta, nomenque facrum Ifidis adepta eft ?
Num de veritate eius, quod dixi, iure quis dubitaue
rit , cum fabula haecce , quondam inter Graecos , et,
fi
* Lib. II. cap. I. §. 8.
** Vide fupra Lib. I. cap. III. §. 6.
 ISIS SIVE LVNA. 5

fi credimus * HERODOTO , etiam inter Barbaros

celebratiffima , citra ambages tradat , Ionem Argiuam,
et Ifidem Aegyptiam effe eandem ? Inachus , qui an
nis circiter centum et viginti , natiuitatem Mofis an
teuertiffe creditur , quique Argis imperaffe primus
traditur,non modo gente a veteribus perhibetur Aegy.
ptius fuiffe , verum et ** ex Aegypto Myfteria, id eft
doctrinam de rebus diuinis fecretiorem , in Graeciam
inuexiffe. Et certe ipfum Inachi nomen , ac fimili
ter alia , tum hominum , tum locorum nomina, in hi
ftoria Argiuorum antiquiffima occurrentia , non me
lius atque certius , quam ex Aegyptiorum lingua ex
plicari poffunt. Huius Inachi filia perhiberi folet lo,
quod tamen de Inacho aliquo *** iuniori intelligen
dum videtur, nifi dicere malis, Ionem appellari Inachi
filiam , quia **** ab eo longa ſerie genus ducebat.
Verum mihi, latere hic aliquid , ex Aegyptiorum con
fuetudine tra&um, videtur. Inachus nomen eft , er
primi Argiuorum regis , et inclyti in Argolide fluuii.
Et huius quidem Inachi fluuii filiam extitiffe Ionem,
† Poëtae fingere folent. Id vero fabulas Aegyptiorum
aperte redolet Ht, qui principes gentis fuae Deos,
Nilo flumine prognatos effe , fingere confueuerant.
Narrant Graecorum fabulae , vaccae formam fubiiffe
Ionem , et fatis norunt , qui rerum Aegyptiacarum
expertes non funt ttt, Ifidi Aegyptiae , quippe quae
A 3 Luna
* Lib. I. cap. 1. et 5.
** EPIPHANIVs aduerfus haerefes p. 11.
*** Eius mentio apud HYGINVM Fab. 145.
**** Stemma Ionis, ex ftirpe Inachi oriundae, videri pot
eft , in APOLLODORI Bibliothecae Lib. II. init, et
HYGINO , Fab. 145.
OVIDIVS Metamorph. Lib. I. v. 583. 584.
tt Vide fupra Lib. I. cap. II. §. 9. not. * et cap. III. §. 9.
not. ***
ORVS Lib. I
ttt HERODOT vs Lib. II. c. 41. DIOD
p.1. AELIANVS de Anim. Lib. X. cap. 27. PLV.
TARCHVS de Ifide p. 372.
 LIB. III. CAP. I.

Luna effet , cornua bubula , tantum non femper addi

confueuiffe. Sed praecipuum argumentum , ipfum
Ionis nomen nobis fuppeditat. Nam , vti dixi , ' I ,
Iob , Aegyptiis Lunam fignificat, neque habent illi, in
communi fermonis vfu , aliud nomen , quo Lunam
defignent, praeter [ DZ. Et Argiuos quoque, Aegy
ptiorum quippe colonos , nomine hoc ipfo nihil aliud
indicaffe , aperte teftatur EVSTATHIVS in his * :
༈
Ἔνθαβᾶς ἦν ἐν ἀγάλματι τῆς Ἰῆς,ἤτοι τῆς Σελήνης
Ἰὼ γὰρ ἡ σελήνη , κατὰ τὴν τῶν αργείων διάλεκτον .
Ibi vacca erat, imago Ionis, vel Lunae. 10 enimfer
mone Argiuorum LVNA dicitur. Suffragatur huic
JOHANNES MALALA , in cuius Chronographia
haec legimus , P.
p . 27 ** : Οἱ ἀργεῖοι μυςικῶς τὸ
ὄνομα
" τῆς σελήνης τὸ ἀπόκρυφον Ἰὼ λέγεσιν ἕως
ägt . Argiui Lunam nominé myftico et arcano 10
dicunt , etiamnum bodie. Nempe poftquam apud
Argiuos , linguae auitae Aegyptiacae fucceffit graeca,
Sacerdotes tamen, in Sacris quibufdam, nomen Lunae
prifcum lo, videntur retinuiffe, quod cum vulgo igno
tum effet, pro myftico haberi coepit , eiufque rei me
moria Argis ad feram pofteritatem dimanauit. Quando
veroGraeci praeterea fingunt , Ionem Argiuam, in vac
cam conuerfam , tandem perueniffe in Aegyptum, ibi
que Ifidis nomine compellatam cultamque fuiffe , an
non fubinnuunt , Lunam , antea fub nomine proprio
et vulgari Iob cultam , Seculis labentibus fymbolo vac
cae repraefentari coepiffe , et tum fymbolico quoque
Ifidis nomine donatam fuiffe ? Id autem , fi recte
coniicio , anno circiter 320, poſt exitum Ifraëlitarum
***
ex Aegypto , contigiffe , antehac iam monui.
§. 3.
* Commentario in Dionyfium Periegeten v. 94. vel p. 23.
Edit. Rob. Steph.
** Ita legendum. Totidem verbis haec eadem habes in
Chronico Alexandrino, vel Pafchali, p. 96. Edit. Raderi ,
vel 41. Edit. Parif.
*** Lib. II. cap. I. §. 9. et 16.
 ISIS SIVE LVNA. 7

§. 3. Vel illa ipfa , quam nunc explicui , fabula NominiIO,

Graecorum fymbolica , et longe antiquiffima , fatis fucceffit in
vnumquemque docere poteft , Ifidis Numine et no- Aegypto a
liud, fym
mine , Sacerdotes Aegyptiorum nihil aliud voluiffe bolicum
defignare , quam Lunam , magnam illam gentium fere ISIS , rem
omnium Deam. Idque etiam teftimoniis veterum eandem de
difertis videmus confirmatum. DIODORVs Siculus fignans.
obferuat Lib. I. p. 10. vetuftiffimos Aegyptios exifti
maffe, duos effe Deos , aeternos et primos, Solem nempe
et Lunam , quorum iftum Ofirin , hanc vero Ifin appel
larint. Idem p. 22. extr. et 23. fcribit, eandem Deam
a quibufdam dici Ifidem, ab aliis vero Lunam. Con
fimiliter DIOGENES LAERTIVS talem nobis an
tiquam Aegyptiorum Philofophiam ac Theologiam
repraefentat , Solem ac Lunam Deos , alterumque Ofi
rin ; alteram Ifin appellatos. In Prooemio §. 10. Qui
bus iungo PLVTARCHVM , vt qui in libro , quo
vniuerfam Aegyptiorum Theologiam explicare anni
fus eft , de Ifide et Oftr. p. 372. memoriae prodiderit.
Ifidem vero eandem cum Luna effe pronuntiantes, etiam
eadem vtramque imagine repraefentant, in qua cornua
addita, Lunae indicant illuminationes falcatas , nigrae
autem veftes , occultationes eius et obumbrationes defi
gnant, quibus Solem defiderans fettatur. Itaque et ad
res amatorias Lunam inuocant : et iis rebus praeeffe
Ifidem , Eudoxus affirmat. Sed omnium maxime hoc
ipfum ex iis intelligitur , quae de Ifide Aegyptii prae
dicare, quaeue illi attribuere folebant, et quorum nos
etiam praecipua in fequentibus breuiter tangemus.
Non valde ab hac Ifidis interpretatione recedunt, qui
eam cum Graecorum Cerere conferunt , Cereremque
appellitant. Illam enim terrae fertilitatem , quam Ce
reri fuae , Numini maximo , Graeci in acceptis fere
bant , Aegyptii adfcribebant Lunae , quamuis et alia
comparationis huius poffit reddi ratio , quam fuo
loco infra exponemus §. 7.
A 4 S. 4.
 8 LIB. III. CAP. I.

Hinc ratio §. 4. Ex eo iam explicari facile poterit , quam

patet , ob obrem Aegyptii , in Theologia populari , et in cultu
quam If- publico , Ifidem cunctis Numinibus reliquis , ipfique
dem reli- adeo Ofiridi , praetulerint , quod iam §. 1. monuimus.
quis Diis
Lunam enim veteres in vniuerfum, ad generationem,
antepofite
rint Aegy conferuationem, et incrementa corporum terreftrium
ptii. omnium concurrere, exiftimabant, quinimo hic prin
*
cipatum quodammodo ipfi tribuebant, Hoc effe
fidus arbitrabantur , quod terras futuret , accedensque
corpora impleat , abfcedens inaniat. Ideo cum incre
mento eius augeri conchylia , et maxime Spiritum fen
tire, quibus fanguis non fit. Sed et fanguinem homi
num, etiam cum lumine eius augeri ac minui : frondes
quoque ac pabula ( vt fuo loco dicetur ) fentire eadem
penetrante vi. Huiufmodi obferuationum pleni funt
veterum libri de Re Ruftica , plena eſt hiſtoria natura
lis PLINII , ne de aliis dicam , qui obiter rem ean
dem nonnunquam tangunt. Ab hac perfuafione alieni
non fuerunt Aegyptii , quod multis exemplis , fi res id
exigeret, probari poffet. Ex eorum igitur doctrina
fcribit PLVTAR CHVS de lfide p. 367 : Tv σeλń
νην γόνιμον τὸ φῶς καὶ ὑγροποιὸν ἔχεσαν , ἐυμενῆ καὶ
γοναῖς ζώων καὶ φυτῶν εἶναι βλαςήσεσι , Lunam , v
quae lumen babeat genitabile et bumectans , profperam
effe et animalium procreationi, etftirpium pullulationi,
Neque minus eandem ad generationem quoque cor
poris humani conferre plurimum , veterum erat opi
nio. Hinc enim eft , quod IVLIVS FIRMICVS
in Praefatione Libri V. Mathefeos, fic eam alloquitur :
Tuque Luna, etiam bumanorum corporum mater. Nec
aliam ea de re fuiffe fententiam Aegyptiorum, ex hac
ipforum fabula aenigmatica colligere licet , ** Hori,
cum is effet in iudicio damnatus , Spiritum et fangui
nem
PLINIVS Hift. Natur. Lib. II. cap. 99.
** PLVT ARCHVS de Animae procreatione e Timaco
P. 1026.
 ISIS SIVE LVNA.

nem patri, carnem et adipem matri fuiffe adiudicata,

Habuerat igitur Horus ab Ofride patre , id eft Sole,
Spiritum et fanguinem. Erat enim haec Aegyptio
rum perfuafio , cor fedem effe Animae , eamque
fanguine veluti nutriri. Sed a matre Ifide, id eft
Luna, carnem et pinguedinem acceperat Horus. Rem
hanc eandem Aftrologi verbis planis et perſpicuis ita
exprimere folebant , ** Solem auctorem et dominum
effe Spiritus , Lunam corporis. Et credibile eft , ad
hanc Aftrologorum do&rinam , ab Aegyptiis acce
ptam , FIRMICVM refpexiffe. EX DIODORO
etiam, hanc Aegyptiorum doctrinam , retulimus §. 1.
Solem et Lunam Mundum vniuerfum gubernare, nu
trire et augere, bosque Deos ad generationem omnium
plurimum conferre. Gemina his funt , quae leguntur
***
apud veterem Grammaticum, in haec verba : His
duobus reguntur omnia terrena , calore quidem Solis
-- Penes
per diem, bumore vero Lunae per no&tem.
ipfam et corporum omnium ratio effe dicitur et pote
ftas. Similia tradit PROCLVS Lib. I. in Timaeum

p . is. vnde haec adfcribemus : Πᾶσα γὰρ ἡ γένεσις

ἐκ τε ἡλίε κυβερνᾶται καὶ σελήνης , μειζόνως μὲν απ '
ἐκείνῃ καὶ πατρικῶς , ἀπὸ δὲ ταύτης δευτέρως . Omnis
enim generatio a Sole et Luna procuratur et difpenfa
tur; fed ab illo tamen primario, ac veluti a patre, ab
bac vero fecundario. PROCLVS equidem in omni
generatione et Prouidentia rerum fublunarium , Prin
cipatum tribuit Soli , et locum ab hoc tantum fecun
dum Lunae. Verum in cultu Aegyptiorum popu
lari , honor primarius ac praecipuus Ifidi fiue Lunae
A 5 deferri
HORAPOLLO Hieroglyph . Lib. I. cap. VII.
** SELDENV s de Diis Syris Syntag. I. cap. I. p. 92. et
SALMASIVS de Ann . Climacter. p. 125. Adde omni
no MACROBIVM Saturnal. Lib. I. c. XIX . fin.
Interpres antiquus Horatii Cruquianus ad Carmen
Seculare p. 299. a.
 10 LIB. III. CAP. I.

deferri folebat, eo quod fibi perfuaderent, bona omnia

huic terrae , per Lunam , tanquam caufam eorum pro
ximam et immediatam difpenfari. Etenim Aegy
ptii , * Lunam mundi matrem appellabant , et natu
ram ex vtroque mixtam fexu ei adfignabant , quod
impleta et grauida facta a Sole, rurfum exfe in aërem
emittat ac diffeminet genitabilia principia.
Eadem de §. 5. Accedit ad haec, quae dixi , et ifta Ifidis tam
caufa. Ifidi impenfe ab Aegyptiis cultae ratio , quod incrementa
tanquam
Nili , quibus fertilitatem fuam omnem debet Aegy
caufae effi
cienti, tri- ptus , ab illius Numine , ceu caufa proxima , plerique
bucbantur deriuarent. Eam in animo fine dubio habuit PIN
incrementa DARVS , ** vbi mentionem fecit Daemonis , vel
Nili.
Numinis Nilo praefidentis , et fecutus hunc PHILO
STRATVS , qui in defcriptione imaginis cuiufdam,
Nilum repraefentantis , ita fcribit : *** ' Ev Aidonia,
ὅθεν ἔρχεται Νεῖλος , ταμίας αυτῷ δαίμων ἐφέσηκεν ,
ὑφ᾽ ᾧ πέμπεται ταῖς ὡραις σύμμετρος . In Aethio
pia , vnde delabitur Nilus , moderator ipfi adftat Dae
mon, a quofuis conftitutis temporum vicibus tempeftiue
mittitur. Ille vero Daemon , fiue Deus , incremen
torum Nili moderator , alius non eft , quam fis.
Apud LVCIANVM igitur , in Deorum dialogis,
Iupiter , Ionem in Aegyptum miffurus , vt illic no
mine Ifidis honoretur , hanc ipfi tribuit praerogati
uam. Tov Neihov dvayéτw . Nilum excitet at
que attollat. Eo ſpectant et haec SERVII : Ifis
eft gen ius (Saí uwv ) Aeg ypti , qui per fiſt ri mot um ,
quod gerit in dextra , Nili acceffus , receffusque fignifi
cat: perfitellam , quam finiftra manu retinet , oftendit
ad

* PLVTARCHVS de Ifide p. 368.

** Apud PHILOSTRATVM in vita Apollonii Thyanei
Lib. VI. cap. XII.
*** In Iconibus Lib. I. p. 737. Edit. Morelli.
† Operum T. I. p. 124. Edit. Salm.
·
tt in Virgilii Aeneid. Lib. VIII . v. 696.
 ISIS SIVE LVNA. II

adfluentiam omnium lacunarum. Ex eo fane orta eft

fabula illa vulgaris , quae erat in ore omnium Aegy
ptiorum , * lachrymas Ifidis efficere, vt quotannis Nili
aquae augeantur , et agros Aegyptiorum copiofe irri
gent. Et facrae hae Ifidis lachrymae , quae Nilum
excitabant, eoque Aegyptum tot tantisque beneficiis
implebant , incolis illius regionis adeo charae erant,
et exoptatae , ** vt earum memoriam , quouis anno
folenniter celebrarent. Tangit rem eandem LVTA
TIVS Grammaticus non indo t &us , in Scholiis ad
Statii Thebaid. Lib. I. 265. vbi Coptos , inquit , eft
ciuitas Aegypti , in qua lo verfa in Ifidem colitur:
cuiusSacris , fiftro celebratis, Nilus exaeftuat. Et poft
pauca interpofita : Prouentum fructuum Aegyptii
quaerunt vfque ad veros plancus. Nam irrigatio
Nui fupradictorum fletibus imploratur. Id tantum
hic venit monendum , Scriptorem hunc , non indo
aum, vt dixi, errore quodam, vt videtur, μvnμovina,
id tribuere lachrymis incolarum Aegypti , quod ipfi
quidem , facris Ifidis fuae lachrymis , in acceptis fere
bant. Per lachrymas vero Ifidis intelligo effluuia
quaedam Lunae , quibus talem vim videntur tribuiſſe
Aegyptii. Videtur autem fuperftitio haec popularis,
adeo animis Aegyptiorum olim omnium infediffe ,
tamque altas apud eos radices egiffe, vt ne poft ex
tinctam quidem in illa regione per Chriftianos,ac Ma
humedanos , priftinam idololatriam , potuerit euelli.
***
Poftquam nulla amplius in Aegypto Ifis colitur,
incolae tamen firmiter fibi perfuadent, certo per an
num die , guttam cadere, quae fermenti inftar aquas
Nili augeat, vt ab illo die adfcendere incipiat, idque
etiam

PAVSANIAS in Pbocicis p. 881.

**
SYNESIVS de Prouidentia p. 111. Edit. Petauii , qui
tamen lachrymas illas non recte interpretatur.
*** Vide Mifcellanea Berolinenfia, T. VII . p. 431.
 12 LIB. III. CAP. I.

etiam fatis diu , peregre in Aegyptum aduenientes,

incolis credidere. Quidnam vero , fabula hac fym
bolica , re ipfa gentis' illius Theologi ac Philofophi
innuere voluerint , ex obferuationibus eorum de incre
mento Nili , intelligi poteft, idque Scriptores nonnulli
veteres nos docebunt. Erat nempe ea Aegyptiorum
fententia , permagnum et valde efficacem effe Lunae,
cum in res terreftres omnes , tum maxime vero in
Nilum , eiusque augmenta influxum. Erat itaque
Elephantinae, in finibus Aegypti fuperioris , fignum
aliquod fymbolicum vifendum, quo fubinnuebatur,
magnam effe in figno arietis , adeoque Veris principio,
Lunae vim ad cogendas eliciendasque aquas. Itaque
ab illo tempore, initia incrementi Niliaci expectabant,
et numerare quodammodo incipiebant Aegyptii, Vera
autem fluuii huius incrementa, quae oculis fubiici iam
poffent , a primo Nouilunio aeftiuo expectabant. Di
fcimus id a PLINIO , cuius haec funt verba Lib.
XVIII. c. 18: In Aegypto Nilus coloni vice fungens,
euagari incipit Solftitio et noua Luna: ac primo lente,
deinde vehementius. Dixerat idem Lib. V. c. IX : In
cipit crefcere Luna noua, quaecunque poft Solſtitium eft.
Quibus iungere poffumus haec SOLINI C. 35. ex
Editione Salmaf. Nonnulli affirmant, fontem eius , qui
6
Phialus vocatur, fiderum motibus excitari , —— non
tamen fine certa legis difciplina, boc eft Lunis coeptan
tibus. Itaque ex fententia Aegyptiorum , vera Nili
incrementa a noua Luna pendebant ac procurabantur.
Credebant porro Aegyptii , modum et menfuram in
crementi Niliaci, mirificam habere ad Lunam, eiusque
viciffitudines relationem , ita , *** vt incrementa_mu
tationibus

EVSEBIVS Praep. Euang. Lib. III. cap. XII.

** Vide fupra Lib. II. cap. II. §. 7.
** PLVTARCHVs de Ifide p. 368. ARISTIDES
in Aegyptio fol. 92. a. Edit. graec.
 ISIS SIVE LVNA. 13

tationibus lucis in Luna refponderent. Maximum

enim Nili incrementum, apud Elephantinen , dicebant
effe cubitorum 28, quot dies funt menftruae circuitio
nis Lunae, apud Mendetem et Xoin, vbi eft minimum,
cubitos aequare 6, quot diebus Lunae orbis fit dimi
diatus. Medium apud Memphim , fi iuftum fit , 14
cubitis conuenit, et refpondet tempori plenilunii. Quia
igitur haec erat Aegyptiorum perfuafio , Ifidem affe
rebant incrementa fluuii fui efficere et moderari.
§. 6. Antequam ad alia progrediar , abs re non Idipfum
fuerit, breuiter monuiffe, veram caufam mirabilis in- exdoctrina
crementi anniuerfarii Niliaci , antiquis ignotam non Aegyptio
rum phyfi
faiffe, eosque rem hanc omnem, a Sacerdotibus Aegy- ca diftincti
priis didiciffe. Non aliter hi , rationes incrementi us explica
illius explicabant , atque nunc docti homines noftri tur.
Aeui , nifi quod in illorum doârina , Ifis fiue Luna
interueniret. Nam illi beneficium hoc infigne in
acceptis ferebant. MARSHAMO affentiri prorfus
non poffum , * affeueranti, caufam veram incrementi
Niliaci, Sacerdotibus Aegyptiorum minus cognitam,
Graecos primum inueftigaffe , quantumuis HERO
DOTVM atque STRABONEM , idem fentientes ad
duxerit. Non inuitus quidem largior , paucos tan
tum fuiffe in Sacerdotum ordine , de tota hac re be
ne pleneque edo& tos, illos nempe, qui Scientiis Sacris
omnibus , rite erant initiati, vnde euenit, vt plerique,
peregrinis fcifcitantibus , fatisfacere nequiuerint. Id
forte HERODOTVs expertus eft , quem MARSHA
MVS ad teftimonium vocat. Credo etiam, illos
ipfos Sacerdotes , quibus ratio omnis incrementi Ni
lotici , cognita recte et perfpecta erat , eam tamen aliis
non femper aperuiffe ; fed plerosque ratiunculis illis
falfis , quas eruditorum in Aegypto vulgus proferre
folebat et probare, ludificaffe. Id ratio inftitutionis
Myfti
* In Canone Chronico, p. 80.81.
 14 LIB . III. CAP. I.

Myfticae , apud Sacerdotes Aegyptios receptae , fe

cum vehebat et exigebat. At non facile quisquam
mihi perfuaferit , Scribas Sacrorum, Myfteriis rite ini
tiatos , origines Nili , verafque incrementi illius caufas
ignoraffe. Norunt hodie omnes, qui id fua intereffe
putant , in Aethiopia , quam et Habeffiniam vocamus,
a Menfe Martio , vfque ad Septembrem , pluuias ca
dere continuas, et plerumque vehementes valde , eas
que effe caufam veram et proximam incrementi Ni
liaci has vero pluuias produci e nubibus, quas ven
tus Septentrionalis, in Aegypto tempore eodem con
tinuo fpirans , fecum vehit , et in Aethiopiam protre
dit , vbi tandem in pluuias refoluuntur. Quod iam
ad prius attinet , quod fcilicet pluuiae , tanta copia,
verno et aeftiuo tempore in Aethiopia cadentes , vera
fint incrementi Niliaci caufa , id Sacerdotes Aegy
ptios minime latuit. Si * MARSHAM VS rem acu
tetigit , AGATHARCHIDES Cnidius , qui floruit,
regnante in Aegypto Ptolemaeo Philometore, veram
incrementi Niliaci caufam primus literis mandauit,
quam ab aliis Graecis acceperat. Scribit autem is,
in montibus Aethiopiae , pluuias quotannis continuas
effe , ab aeftiuo Solftitio , vfque ad Aequinoctium autu
mnale , effeque rationi confentaneum , Nilum byeme
contrabi , quando a Solis fontibus naturaliter procur
rit , aeftate autem ab effufis imbribus increfcere. Et
poft Agatharchidis aetatem , id ipfum , ab aliis Grae
cis pluribus , obferuari et tradi videmus. Verum
Agatharchide hoc, haud paulo antiquior, E V DOX VS,
4 magnus Aftronomus , rem eandem quoque memoriae

prodidit , et quidem acceptam a Sacerdotibus Aegy

ptiis. Id enim EVSTATHIVS , inclytus Homeri
interpres, hunc in modum teftatur : *** 'Ex TV ¿V
Αιθιοπίᾳ
* Canone Chronico ad Secul. V. p. 82.
** Apud DIODORVM Siculum , Lib. I. p. 39.
*** In Homeri Odyffeae Lib. IV. p. 1505. Edit, Rom.
 ISIS SIVE LVNA. 15

᾿Αιθιοπίᾳ γινομένων θέρες σφοδρῶν ὑετῶν πληρεται

Νεῖλος , ὡς καὶ ᾿Αρισοτέλης καὶ Ἔνδοξός φασι· Λέγον
Τες πεπύαι τῦτο ἀπὸ τῶν ἐν Αιγύπζῳ Ἱερέων. Εκ
imbribus , qui per aeftatem in Aethiopia cadunt vehe
mentibus, Nilus augetur, ficut affirmant Ariftoteles et
Eudoxus, dicentes, fe id ex fermone Sacerdotum Aegy
ptiorum didiciffe. Poftremum hoc de Eudoxo pro
prie accipiendum eft , quem fcimus , * per annos
tredecim, Sacerdotibus in Aegypto familiariter vfum,
eorumque difciplina imbutum fuiffe. Et ea , quae
de rebus Aegyptiorum tradidit, plerumque talia funt,
vt librorum illius iacturam non poffim non aegerrime
ferre. Ab Eudoxo, aut forte a Platone, qui cum Eu
doxo in Aegypto Sacerdotes audiuit , id videtur Ari
ftoteles accepiffe , etſi ** STRABO nominet quen
dam Thrafyalcen, a quo id habuerit. Et quomodo
res haec potuiffet latere Aegyptios , vicinos Aethio
pum , et frequentia cum his commercia exercentes,
fi cognita fuit Graecis, tanto terrarum et marium in
teruallo , ab Aethiopibus femotis. Quicquid Graeci
ea de re cognitum habuerunt ; non videntur nifi per
Aegyptios difcere potuiffe. Pofterius pariter, quod
nimirum imbrium in Aethiopia , ad augendum Nili
aquas cadentium , vera caufa fit ventus Septentrio
nalis, nubes eo impellens, veteribus non minus atque
nobis, probe perfpectum fuit. Docet hoc PLINIVS
Lib. V. c. 9: Caufas buius incrementi varias prodi
dere ——— imbres Aethiopiae aeftiuos,
iifdem Ete
fiis (id eft ventis Septentrionalibus) nubila illo feren
tibus e reliquo orbe. Similia habet MELA Lib. I.
c.IX: Crefeit Nilus -- quodper ca tempora flan
tes Etefiae , actas a Septentrione in meridiem nubes ,
fuper principia eius praecipitant. Et ita *** alii quo
que
* STRABO Lib. XVII. p. 554.
** Lib. cit. p. 543.
*** PLVTARCH vs de Ifide p. 366. C.D,
16 LIB. III. CAP. I.

que rem exponunt. Neque vero ab illis diffenfifle

Sacerdotes Aegyptios , iam iam videbimus. Rece
prorfus et vere, vir quidam peringeniofus et egregie
doctus , Aegyptiorum de tota hac re obferuationes
et ſententiam, hunc ad modum repraeſentauit : * Ex
plurium annorum experientia obferuauerant Aegyptii,
incrementa Nili femper praecedere Etefias , quae, dum
Sol cancrum tranfit , a Septentrione verfus meridiem
flantes , nubes in Aethiopiam , vnde Nilus oritur, pro
trudebant, ibique in vnum cogebant , vnde pluuiae eli
ciebantur copiofiffimae, quae fluuium vehementer auge
bant, eoque in Aegyptumfummam abundantiam inue
bebant ; etiamfi pluuia nulla irrigaretur. Forfitan
banc rerumfefe fubfequentium feriem non ita diftinde
percipiebant , atque ego illam nunc defcripfi. Verum
id faltem ex continua experientia certo fciebant , fla
tum Etefiarum , vel ventorum Septentrionalium,ſemper
fequi exundationem Nili, et hanc effe vel maiorem vel
minorem, prouti impetus venti iftius effet vel fortior
vel remiffior, et pro ratione durationis illius. Haec
vir eximius de primis Aegypti incolis obſeruat, et iſta
eorum fcientia , labentibus annis , accedente quippe
noua femper experientia, noua quoque fubinde cepit
augmenta. Sciuerunt igitur Aegyptii, inundationem
Nili , eiusque diuerfos gradus , pendere ex impetu
ventorum Septentrionalium , ceu vera caufa. Ea vero
ipfis etiam fedebat fententia , Ifidem fiue Lunam ven
tos hos difpenfare ac temperare , vnde patet, ex do
arina eorum phyfica explicandum effe , quamobrem
Nili augmenta , ad Ifidem , tanquam caufam eorum
efficientem referrent. Ex illa doctrina Aegyptiorum
phyfica repetendum eft, quod apud LVCIANVM,
**
Iupiter de lone ita loquens introducatur : Τὴν δὲ
'Iw
* Mr. PLVCHE Hiftoire du Ciel Part. I. p. 34. Edit. primae.
** In Dialogis Deorum T. I. Opp. p. 123. 124. Sunt au
tem verba Iouis ad Mercurium.
 ISIS SIVE LVNA. 17

Ἰω διαὶ τῇ πελάγες ἐς τὴν Αἴγυπτον ἀπαγαγὼν Ἴσιν

ποίησον . Καὶ τὸ λοιπὸν ἔσω θεὸς τοῖς ἐκεῖ . Καὶ τὸν
Νῆλον ἀναγέτω , καὶ τὰς ἀνέμες ἐπιπεμπέτω .
Ionem vero per pelagus in Aegyptum abducens , Ifin
facito. Sit illa deinceps Aegyptiorum Dea , Nilumque
augeat , et ventos illi immittat. Apud eundem , Ze
phyrus ventus haec ad Mercurium fatur : * Hμwv
¦ἔςαι δέσποινα ,, ὅντινα ἂν ἡμῶν ἐθέλῃ ἐκπέμψαι ,, ἢ
KöλÚ ÉπInvav. Erit Ijis noftra (ventorum ) do
mina, vt quemcunque noftrum volet , emittat , vel
probibeat fpirare. Hic eft Stylus Theologiae Aegy
ptiorum mythicae et fymbolicae. Planis vero et
perfpicuis verbis id ita declaratur : ** Vulturis fpe
cie , quae Aegyptiis fymbolum erat Ifidis , fignificant,
Lunam vim gignendi ciendique ventos habere. Ne
que tamen hoc Aegyptiis proprium aut peculiare
fuiffe , cenferi debet. Nam et *** Graecorum Aftro
nomi credebant , ex pofitu Lunae pendere , vt hic
vel ille ventus fpiraret , vtque impetus illius effet,
modo fortior, modo vero etiam lenior. Nifi modo
hoc acceperunt ex Aegyptiorum obferuationibus et
difciplina.
§. 7. Vti vero Ofiris maritus Ifidis , in Aegy- Ifidis no
pto non modo colebatur coeleftis , Sol videlicet ; mine Ae
verum et terreftris, fiue Nilus , quippe † quem Ae- gyptiiquo
que fubin
gyptii haberent pro quodam Ofiridis defluxu , eaque nuebant
de caufa , in Sacris eum Ofiridis nomine nonnunquam terram .
infignirent, ita iidem praeter Ifidem coeleftem , quae
Lana eft , religiofe quoque colebant terreftrem ,
ipfam

* In Dialogis Marinis , ibid. p. 199.

** EVSEBIVS Praepar. Euang. Lib. III. cap. XII.
** GEMINVS in Elementis Aftronomiae p. 7. Edit.
Petau. VIRGILIVS Lib. I. Georg. 430. 431. PLI
NIVS Lib. XVIII . c. 35.
+ Vide fupra Lib. II. cap, I. §. 4.
Tom. II. B
 A
18 LIB. III. CAP. I.

ipfam fcilicet terram , quae proinde fidis nomine.

*
quoque defignabatur, Πρὸς τὰς Μύσας , inquit
HELIODORVS , Ἴσιν τὴν γῆν , καὶ Οσιριν τὸν Να
λον καταγγέλλεσιν , Myfteriorum periti Ifin terram ,
Ofirin vero Nilum effe affirmant. Idem MACRO
BIVS docet Saturn. Lib. I. c. XXI : Nec inocculto eft,
neque aliud effe Ofirin, quam Solem, nec Ifin aliud effe,
quam terram. Et eodem Libro cap. XX. fin. Ifis eft vel
terra , vel natura rerum fubiacens Soli. Et fic ** alii
quoque. Quin imo , fi vera narrat SERVIVS , nil nifi
hoc , nomen Ifidis , lingua Aegyptiorum fignifica
bat. ***
Ifis , inquit , lingua Aegyptiorum eft terra:
quam Ifin volunt effe. Eoque referri poteft ,
quod , † ficuti veteres obferuant , bos Aegyptiis
terrac fymbolum fuerit. Et vero oppido notum tri
tumque eft , Aegyptios fymbolo bouis foeminae , vel
vaccae , Ifidem plerumque defignaffe. Dubium
mihi non eft , quin hac praecipue de caufa , Graeci
Ifidem Aegyptiam , cum Cerere fua comparare ,
eamque Cereris nomine, vt plurimum infignire fo
lerent. Ipfe HERODOTVS Ifidis Numen ita inter
pretatur ff : Ἴσις δέ ἐςικατὰ τὴν Ἑλλήνων γλῶσσαν
Anunτng.
Δημήτης. Eft autem Ifis Dea illa , quae a Graecis
Anunτng ( id eft Ceres ) appellatur. Interpretatio
nem hanc fequuntur ttt ex Graecis plerique , vbi
Deae illius mentionem iniiciunt. Cereris vero no
men

* Aethiop. Lib. IX. p. 424. Edit. Bourdelot .

** ORIGENES aduerfus Celfum Lib. V. p. 257. D10
DORVS Lib. I. p. 11. et alii.
*** In L. VIII. Aeneid. 696. Sic etiam ISIDORVS
Origin. L. VIII. cap. XI.
PLVTARCHVS de Ifide p. 366. MACROBIVS
Saturnal. Lib. I. сар . XIX.
1
ft. Lib. II. c. 59.
ttt DIODOR VS p. 21. extr. STEPHAN VS in voce
Brigis CLEMENS Alexandrinus Lib. I. Strom. p. 322 .
ex LEONE Aegyptio , vt alios taceam.
 ISIS SIVE LVNA. 19

men et Numen Graeci hunc in modum interpretan

tur : * Δήμητρα οἱονεὶ γῆς μητέρα ἦσαν , Cererem
Graeci Anunτga nominarunt , quafi dicas matrem
terrae. Alii nomen hoc ita explicant: ** Δημήτης

παρὰ τὸ γῆ καὶ τὸ μήτης ., γημήτης . Ceres Graecis

dicitur Anuntne, videlicet a yn , quod eft , terra , et
pτng, quod matrem fonat. Eft enim ipfa mater
terra, id eft terra , quae omnia producit , nutrit,
alit. Faciunt huc ifta L VCRETII de rerum Natura
! Lib. V.796 :

Linquitur , vt merito maternum nomen adepta

Terra fit , e terra quoniam funt cunéta creata.

Eodem modo de Ifide Aegyptiorum , loquuntur

etiam Graeci , Aegyptios nempe fecuti : *** Oi oo1
φώτατοι Αιγύπτιοι , inquiunt , θεῶν ἀπόγονοι , γῆν
μητέρα καταλαμβάνεσι. Aegyptii mortalium fa
pientiffimi , Diis quippe progeniti , terram matrem
effe intelligunt. Vbi de Ifide fermo eft , quam in
Sacris Aegyptiorum , matrem dici confueuiffe †, ali
unde etiam nouimus. Neque tamen exiftimandum
eft, vnum idemque effe per omnia Cereris Graecae,
et Ifidis Aegyptiae Numen , aut idem omnino de
Ifide fua praedicaffe Aegyptios , quod de Cerere
Graeci. Contrarium enim res ipfa loquitur. Optime
DIODORVS p. 13. ex mente Graecorum ait , Ty
Ἴσιν μεθερμηνευομένην ἐγγισά πως Δήμητραν εἶναι ,
Ifidem , fi eam graece interpretari velis , proxime ad
Cereris Numen accedere. Nam per Cererem Graeco
B 2 rum

* PHVRNV TVS de natura Deor. cap. 28.

** Auctor Etymologici Magni in hac voce, et fic plu
rimi alii.
*** Pfeudo - CALLISTHENES , in vita Alexandri M.
apud FABRICIVM Bibl. Graec. Vol. XIV. p. 148.
† PLVTARCH vs de If. p. 374. DIODORVS P. H.
 20 LIB. III. CAP. I.

rum Theologi intelligebant fertilitatem , et bono

rum copiam , terrae a Diis conceffam , et idem fere
Aegyptiis fignificabat Ifis , vbertatem nempe et fru
&uum abundantiam , quae a Luna in terram deri
uaretur.
Illius rei §. 8. Poffet quis fufpicari , rationem ob quam
ratio ex- Aegyptii terram , nomine Ifidis vel Lunae infignien
plicatur. dam effe cenfuerint , ex dogmatibus ipforum arca
nis philofophicis repetendam effe. Docemur nam
que * a PROCLO , τὴν σεληνιακὴν σφαῖραν , αίθε- -
ρίαν γῆν καλεῖσθαι πας αιγυπτίας , Aegyptios fphae
ram lunarem vocare terram aetheream. Ab his idem
". **
iftud procul dubio acceperunt Phyfici , qui Lu
nam aetbeream terram vocauerunt. Lunam ergo cre
diderunt Aegyptii corpus effe opacum , terrae no
ftrae non multum diffimile. Sicuti igitur illam vo
care folebant terram coeleftem , ita pariter terram,
quam eiufdem cum Luna naturae indolisque effe vo
lebant , nuncupare potuerunt Lunam , fed terre
ftrem. Certe Pythagoraei , qui id videntur haufiſſe
ex difciplina Aegyptiorum , dicebant *** ,2 terram
noftram effe , ev Twv äsgwv , vnum ex Aftris, id eft
Planetis , et Lunae perfimilem. Sed vera traditio
nis huius Aegyptiacae ratio eft , quam verbo tetigi
§. 7, quod a Luna in terram noftram bona omnia
deriuari , eamque fertilitatis et vbertatis , mundum
laetificantis , atque per Nilum in Aegyptum fe diffun
dentis , caufam effe proximam , firmiter tenerent.
Itaque Ifidis nomine non defignabant totum terra
rum orbem; fed Aegyptum tantum , cui ceu vxori,
Ofiris

* Lib. I. in Timaeum Platonis p. 45.

** MACRO BIVS in Somnium Scipionis Lib. II. cap.
XI. p. 41. et cap. XIX. p. 65.
*** SIMPLICIVS Lib. II. in Ariftotelem de Coelo fol.
124. a. et b.
 ISIS SIVE LVNA. 21

Ofiris terreftris , vel Nilus , fe iungeret, quamque

congreffu fuo fertilem redderet. Vide §. 7. Aegy
ptiis, inquit PLVTARCHVS , de Ifide p.363. Nilus
eft Ofiris, qui cum Ifide , id eft terra ; congreditur.
Quin imo, vt auctor idem nos docet p. 366. corpus
Ifidis terram putant , non vniuerfam; fed quam Ni
lus inuadens ac coiens foetam reddit. Nam partem
Aegypti ſterilem ac aridam , Nilo quippe inacceffam,
non Ifidis nomine cenfebant , verum Nephthyn ap
pellabant , quod PLVTARCHVS pariter docet , et
nos pluribus explicabimus Libro V. Quando igi
tur Ifin Aegyptii vocitabant terram , facile eruditi
perfpiciunt , ipfos hoc nomine non adeo ipfum
terrae corpus intellectum voluiſſe , quam abundan
tiam potius , et laetiſſimam fertilitatem , quae Lunae
beneficio , ad terram permanaret. Luna enim ex
Aegyptiorum fententia erat * ἡ κυρία τῆς γῆς θεὸς,
Dea quae terrae dominium et praefidium fibi vin
dicaffet.
§. 9. Verum ne hic quidem fubftitit Aegyptio- Per Ifidem
num fuperftitio. Nam Ifidis Numen , etiam ad vni- Aegyptii
intellige
uerfam rerum omnium naturam tranftulerunt Aegy- bant etiam
ptii. Teftatur id MACROBIVS Lib. I. Saturn, cap . naturam
XXI. Ifis nihil aliud eft , quam terra , naturaue re- rerumfub.
rum. Et cap. XX. fin. Ifis eft vel terra , vel natura lunarium
rerum fubiacens Soli. + Similiter ATHENAGORAS in omnium.
Supplicatione pro Chriftianis p. 24. Edit. Parif. Tv
Ἶσιν φύσιν αἰῶνος , ἐξ ἧς ** πάντες ἔφυσαν , καὶ
δι᾿ ἧς πάντες εἰτι , λέγεσι . Ifin dicunt effe naturam
aeui , ex qua nata funt omnia , et per quam omnia
exiftunt. Tale Numen Graecia quoque coluit ; eius
que in Sacris illius Gentis , mentio faepe deprehen
ditur. In Marmore elegantiffimo , quod Apotheo
B 3 fin

PLVTARCHVS de Ifide p. 367.

** Melius et hic , et mox , pro nás , legeretur ár .
22 LIB. III. CAP. I.

fin Homeri repraefentat , confpicitur etiam infans,

in angulo extremo , cui fubfcriptum legitur
OTZIE , id eft NATVRA , fi modo illic Natura
rerum vniuerfa intelligi queat. Verum nemini du
bium effe potest , quin de ea fermo fit in hac In
fcriptione Gruteriana :

ΦΥCIC ΠΑΝΑΙΟΛΟC
ΠΑΝΤ. ΜΗΤ .
id eft :

OMNIFORMIS NATVRA
OMNIVM MATER.

Eamque in nummo aereo fcite infculptam , cum hac

infcriptione ΦΥΣΙΣ ΠΑΝΑΙΟΛΟΣ , Natura omni
formis , exhibet GRAEVIVS in Lection. Hefiod.
cap. XVII. Antiquiores tamen Aegyptii , Ifidis no
mine , non naturam vniuerfam videntur intellexiffe ;
fed Lunam tantum , et naturam rerum fublunarium.
Hinc certe eft , quod MACROBIVS Ifin interpre
tetur naturam rerum fubiacentem Soli , qui nempe
in Lunam , et per hanc in res fublunares ageret , §.4.
Similis interpretationi huic , eft illa PLVTARCHI,
de Ifide p. 372 : Ifis eft ea naturae pars , quae quafi
foeminea , omnes in fe recipit ortus , tanquam nutrix
quaedam et commune receptaculum — a multis
dicta Myrionymos , id eft innumeris praedita nomini
bus: quod ratio eam in omnes formas fpeciesque ver
tat. Concinit his egregie doctrina Acgyptiorum,
qualem DIODOR vs refert , fupra iam adductus, §. 1.
totum naturae vniuerfae corpus , Sole et Luna con
fummari.

§. 10.
GRYTERI Thefaurus Pag. XXVI. Infcript. 7. vbi le
gendum , ficuti hic editum eft.
 ISIS SIVE LVNA. 23

§. 10. Qui vero Ifidem cum Neitha , vel vt Qui Ifi

volunt Graeci , Aegyptiorum Minerua confundunt, dem con
quod fane multi faciunt , Deam hanc naturam totius fundebant
cum Nei
Vniuerfi defignare contendunt , idque non fine ra tha,et Phi
tione probabili. Tale quid enim fatis aperte fubin
lofophi re
nuit celeberrima Infcriptio Templi Saitici , in hono centiores,
rem Neithae conditi , de qua * loco alio plura dixi cam pro
mus. Id enim, fi genuina cenferi poteft , fere fo natura
quoque re
nabat : Quaefunt , quae erunt , quae fuerunt , ego rum vni
fum. Tunicam meam nemo reuelauit. Fructus quem uerfa ba
peperi, Sol eft. Id de Neitha dici ex Aegyptiorum bebant.
fententia vere poterat , quia per illam intelligebant 1
caufam omnium rerum primam , a qua effet, quic
quid exifteret. De Ifide vero dici idem proprie
non poterat, nifi quatenus nomen illud effet paulo
generalius , quod aliis etiam Numinibus , adeoque
Neithae etiam nonnunquam tribueretur. PLVTAR
CHVS itaque , ** vbi infcriptionem Saiticam adfert,
ait eam pofitam fuifle in Templo Mineruae , quam
eandem cum Ifide arbitrantur. Sic Bubaftin , quam
Graeci Dianam interpretantur , eandem habitam
fuiffe cum Ifide , Libro hoc , fuo loco oftendetur.
Et idem plane dicendum de Buto , fiue Latona Ae
gyptiorum. Neque hoc mirum videri cuiquam de
bet. Nam Ifidem Aegyptiis proprie defignaſſe Lu
nam , capite hoc rationibus idoneis euicimus. Rem
eandem fignificabant ipfis quoque Bubaftis , et Butus,
videlicet Lunam , fed alia tamen aliaque relatione
fpectandam , alioque effectu praeditam , quamobrem
Ifidis fiue Lunae nomen generale , ipfis quoque at
tribui reatiffime poterat. Sed recentiores Aegyptio
rum Philofophi , dogmatibus Graecorum , vti cenfeo,
iam vehementer imbuti , in vna Ifide , Deorum re
B 4 liquo
Lib. I. cap. III. §. 7.
** De Ifide et Ofir.
P. 354.
24 LIB. III. GAP. I.

liquorum fere omnium attributa et proprietates

agnouerunt , et religiofe coluerunt. Et haec ratio
omnium maxima ac praecipua fuiffe videtur , quod
Ifis reliquis in Aegypto Diis anteponeretur , et illius
Sacra , Sacra fere gentis iftius omnia complecteren
tur, ac veluti abforberent. Id vtique fubinnuunt
ifta s IMPLICII verba : * Διὸ καὶ τὴν Συρίαν᾿Αταρ
γάτην ( ita lege ) τόπον θεῶν καλῶσιν , καὶ τὴν Ἶσιν
οἱ ᾿Αιγύπτιοι , ὡς πολλῶν θεῶν ἰδιότητας περιεχ
σας . Idcirco etiam Deam Syrorum Atergatin , vo
cant locum Deorum , ficut et Aegyptii Ifin fuam, eo
quod plurimorum Deorum proprietates in fe compre
bendant. Coniungit hic SIMPLICIVS Syrorum
Atergatin , cum fide Aegyptiorum, vt quae apud
diuerfas gentes rei fere eiufdem fymbola effent fa
cra. De Dea Syria , ** Scriptor alius id memoriae
pródidit : Deam hanc Venerem quidam , alii Iuno
nem , nonnulli eam , quae incunabula et femina omni
bus ex humido praebuit , caufam et naturam arbitran
tur effe, et quae principium omnium bonorum , quae
in homines redundat , ipfis commonftrauit. Confi
milia his et plura etiam, de (fide fua praedicabant Ae
gyptii recentiores, praeceptis Philofophiae graecanicae
imbuti , et ab eo tempore Dea illa vere μυριώνυμος ,
innumeris nominibus praedita , quod ex PLVTAR
CHO , §. 9 , intelleximus , potuit nuncupari. Ta
lem nobis Ifidem fiftic APVLEIVS , vbi eam hunc in
modum alloquitur Metam. Lib . XI. init. Regina
coeli , fiue tu Ceres alma frugum parens originalis ,
-
feu tu coeleftis Venus , quae primis verum exor
diis fexuum diuerfitatem generato amore fociafti ,
-
feu Phoebi Soror , quae partu foetarum ^ `medelis
lenientibus recreato , populos tantos educafti ,
feu
* In Ariftotelis Lib. IV. Aufcult . Phyfic. fol. 150. a.
** PLVTARCHVS in vita Craffi P. 553. fin.
 ISIS SIVE LVNA. 25

feu nocturnis vlulatibus borrenda Proferpina , triformi

facie laruales impetus comprimens , terraeque clauftra
cobibens , --varie cultu propitiaris : ifla luce foe
minea conluftrans cuncta Moenia , et vdis ignibus
nutriens laetafemina , et Solis ambagibus difpenfans
incerta lumina , quoquo nomine , quoquo ritu , quaqua
facie te fas eft inuocare. Ad quae apud eundem
Dea haec de fe ifta refpondet : En aſſum tuis com
mota precibus , rerum natura parens , elementorum
omnium domina , Seculorum progenies initialis , fum
ma Numinum , regina Manium , prima coelitum,
Deorum Dearumque facies vniformis : quae coeli lu
minofa culmina, maris falubria flamina , Inferorum
deplorata filentia , nutibus meis difpenfo : cuius Nu
men vnicum , multiformi fpecie , ritu vario , nomine
multijugo , totus veneratur Orbis , et quae plura ibi
in eundem fenfum fequuntur , fed prolixiora , quam
vt hic deferibantur. Poftquam fic Ifis Aegyptia,
temporibus Ptolemaeorum , vultum habitumque
graecanicum fenfim induit , et ipfi Sacerdotes Ae
gyptii de ea tradere coeperunt , quod de natura
diuina docuerant in Graecia Pythagoraei , Platonici,
et ex parte etiam Stoici , 4 Sacra eius Graecis etiam
arriferunt , maioremque in modum placuerunt , in
deque factum eft , vt in vrbes Graeciae permultas
introducerentur; fed et illic ad ingenium Theolo
giae graecanicae ,
tum phyficae , tum mythicae ,
tum denique politicae , femper magis attempera
rentur. Ex Graecia , Sacra haec tranfierunt in Ita
liam quoque , et fi TACITO credimus , in ipſam
noftram Germaniam , qua de re plura forte nos do
cebit SIGISMVNDVS SAEMLER VS , Paftor Diba
uienfis , in Silefia , meritiffimus , et Antiquitatum
Germanicarum , quarum in Muſeo fuo diuitem con
B 5 geriem
* de moribus Germanorum cap. IX.
 LIB. III. CAP. I.

geriem poffidet, inueftigator folers. Quod vt pro

pediem faciat vir clariffimus , mecum optabunt
omnes , qui literis elegantioribus bene cupiunt.
Fabula §. 11. Fabulas Aegyptiorum de Ifide facras ,
rum de Ifi quarum fane permultas veteres referunt , hic non
de facra attingam . Exenim prifcas genuinas Theologiae
rum expli
catio omit- Aegyptiacae de Ifide traditiones fabulofas , quae do
ti bic de- &rinam Sacerdotum phyficam occultabant , poftea ,
buit. a Graecis praefertim , vario modo interpolatas , n10
uisque acceffionibus auctas fuiffe , mihi tam eft cer
tum , quam quod certiffimum. Illas vero acceffio
nes , a genuinis traditionibus allegoricis , vti e ma
nibus Sacerdotum primitus exierunt ; femper diſcer
nere , res eft altioris indaginis , et operofam diligen
tiam pofcit , quam breuis haec tractatio non capit.
Non pauci tamen ex λoyois egois Sacerdotum , per
fe non ita difficulter intelligentur , fi ea , quae hic
de Ifidé obferuauimus , quae Libro II. de Ofiride et
Horo differuimus , et quae Libro V. de Typhone eius
que vxoribus dicentur , in confilium adhibeantur.
Sunt vero etiam fabulae aliae , quarum rationem ita
facile reddi non poffe auguror , cum doctrina Sacer
dotum Aegypti, de Diis fuis arcana , omnique nifu
occultari folita , tota et in omni fuo nexu , cognita
nobis et perſpecta non fit. Quare omne hoc , quic
quid eft , filentio nunc praeterire fatius duco.
Explicati S. 12. Tempus iam eft , vt , quae de Ifidis
ones nomi- Numine , Aegyptiorumque de ea doctrina , hucuf
nis Ifis, ex
be que obferuauimus , ex gentis huius auito fermone
graeco,
braico , et confirmemus , nominifque Ifidis interpretationem ,
arabico quam iudicamus effe veriorem , lectoribus offeramus.
fermone PLVTARCHVS , quo nemo diligentius in varias ve
petitae, veterum de Ifide fententias inquifiuit , in libro toties
iiciuntur.
citato de fide et Ofiride , nomen Ifidis ex graeco
fermone interpretari annifus eft. Ita enim in limine
illius libri , Cleae , vt videtur , cui librum infcripfit,
rem
 ISIS SIVE LVNA. 27

rem inprimis gratam facturus , differit : Ipfam diui

nitatem appetit , quisquis veritatem, ac eam cumpri
mis, quae circa naturam Deorum verfatur, ftudiofe
inueftigat, et Sacris quodammodo initiatur , qui ea
addifcit et ferutatur. Eft boc ftudium quauis cafti
monia, et quauis functione miniſtrorumfacrorum fan
&ius , eft quoque gratiſſimum Deae illi, quam impen
fa religione colis, fapientem et fapientiae amantiffi
mam, cuique, quod vel nomen ipfum indicare vide
tur, cognitione et fcientia nihil magis proprium eft.
Diceres , Scriptorem alias grauem , hic quidem lu
dere voluiffe , qui ab nu , voce graeca , quae
fcire fignificat, nomen Ifidis deducit. Aliam quo
que is ipfe , in libro eodem , fed plane fimilem no
bis originationem proponit , p. 375. Verba breui
tatis ergo , latine tantum conuerfa appono. Eam
ob rem , id quod in natura eft genitale et falutare ,
ISIN vocant , ab léDay , id eft eundo , tanquam eun◄
tem cum Scientia et fe mouentem, cum fit motus ani
matus et prudens. Etenim minime eft nomen illud
barbaricum ; verum vti Graeci Oess, DEOS , a Jεα
Ths, quod SPECTATOREM , et Stew , quod CVR
RERE fignificat, denominarunt , ita Deam banc , re
fpectu babito ad eius et fcientiam et motum, tum
Graeci tum Aegyptii dixerunt ISIN. Ita auctor.
egregius , vt gratiam captaret Cleae , Sacris Aegy
ptiorum , graeco ritu initiatae , et Philofophorum
praeceptis etiam imbutae , fuauiter et docte nugari
dedignatus non eft. Probe ceteroquin fciebat , no
"
mina Aegyptiaca , non ex graeco , fed ex vernaculo
Aegyptiorum fermone explicanda effe , quod ipfe
ille eius liber, vbique , exemplis innumeris teſta
tur. Sunt et hodie viri eruditionis laude , merito
fuo, praeftantes, qui ad Hebraeorum dialectum con
fugiunt , vt ex ea veram nominis Ifis fignificationem
eruant , et quomodocunque explicent. His videas
pla
 28 LIB. III. CAP. I.

placere, Ifin nihil aliud effe , quam Hebraeorum

nun, id eft foeminam. Malunt illi , vocem in folo
Aegyptio natam , deriuare ab oy , quod Hebraeis
fuccum et muftum fignificat , proprie calcatum , quod
nempe calcando éxprimitur , et intelligi volunt fuc
cum terrae. Quidam ex Arabica lingua , aliquid
afferunt , quod ad Ifidis nomen ipfis videtur appli
cari poffe. Verum haec talia mihi videntur effe , vt
a cordato lectore veniam me impetraturum effe con
fidam , fi diutius illis non inhaeream.
Et quae ex §. 13. Non defunt , qui ſe veterem Aegyptio
lingua Ae- rum lin guam adiiffe , et ex illa nomen Deae celeber
gyptiaca
rimae expl icuiffe fe putant , fed quibus tamen cona
petitae
e, falfo tus non felicius ceffit. Huc referas licet , quod in
iactantur. MEGISERI Thefauro Polyglotto legitur , terram
Aegyptiace fonuiffe Ifi. Ex eodem fonte manauit,
quod in Oratione Dominica , ftylo antiquo Co
ptico , vt falfo iactatur , condita , et ab homine pror
fus imperito , male confarcinata , verba haec ev Ty
yn , in terra , reddantur ben ifi. Decepit hos ho
mines veterum quorundam auctoritas , qui cum fci
rent , Ifin Aegyptiis facrum quoddam Symbolum
effe terrae , aut potius laetae vbertatis , quam ex
fententia Aegyptiorum , Luna cum terra communi
caret , fibi funt imaginati , Ifin genti huic , in com
muni fermone , fignificaffe terram. Ea de re non
nihil diximus §. 7. Idem fentiendum de illorum
interpretatione , qui Ifin Aegyptiis annum fignifi
caffe autumant. Praeiuit illis HORAPOLLO Hie
roglyph. Lib. I. cap. 3. vbi haec inueniuntur.

Διόπερ ἐκ αλόγως τὸν ἐνιαυτὸν ἴσιν λέγεσιν . Ideo

non abs re annum Ifin appellant. Sed fi quis caput
illud

* Extat in Collectione Oration. Dominical. Chamberlayni

ana , p. 30. Adde illic Prolegómena Venerandi et Ce
leberrimi WILKINSII.
 ISIS SIVE LVNA. 29

illud attente perlegerit , mox deprehendet , aucto

rem proprie non loqui de nomine Ifidis , verum de
Sothi , feu Sidere caniculae , quae vtique Ifis dici
poterat , quoniam Deae huic Sacra erat. Neque
etiam id fignificatur , Sothin Aegyptiorum lingua de
fignare annum ; verum aliqua tantum ratione nomi
ne Sutbeos intelligi quoque annum , cuius rei ratio
nes capite fequenti exponemus. Hae igitur inter
pretationes nominis Ifis , minime funt literales ; ve
rum fymbolicae tantum et allegoricae : non interpre
tationes vocis ; fed rei voce illa fubindicatae.

§. 14. Mihi olim in mentem venit , idque Noftra de

*
etiam alio loco profeffus fum, vocem Ifis , Aegy- fignifica
tione no
ptiace ita fcribendam effe , I - C, quod lego minis Ifis
1-fois , idque interpretor , Dominam euntem , vel fententia.
fe mouentem. Nam , Aegyptiorum fermone di
citur ire , adeoque moueri et progredi. c, por
ro , Sois , et dominum et dominam Aègyptus fignifi
cat. Et Ifin quidem Aegyptiis dici dominam , per
uulgatum eft , et ** vberiori interpretatione non
eget. Nota funt illa Ifidis de fe ipfa apud APVLE
IVM verba : Acgyptii cerimoniis meprorfus propriis
percolentes , appellant vero nomine Reginam fidem.
Dici vero Deam hanc euntem , vel ſe mouentem , et
rei ipfi , quam fupra explicuimus , et Theologiae ,
non minus Aegyptiacae , quam Graecae , ac Roma
nae , et aliarum quoque gentium , quam maxime
conuenit. Sic Romani *** Ianum , quem Solem
demonftrari volunt , et Mundum , di&um putabant
ab

in Rempbah illuftrato p. 68.

** Poterit tamen " qui volet ,
hic conferre Lib. II.
cap. I. §. 2.
*** MACRO BIVS Saturn. Lib. I. c. VII.
30 LIB. III. CAP. I.

ab eundo , quafi Eanum. Confimili modo Graeci *

Apollinem vocare folebant Ἰήϊον , nimirum ἀπὸ
To léDay nay lévay , quod Sol per orbem impetu fer
tur. Et in vniuerfum Deum , Graecis dictum fuiffe
**
εov , dπÒ TỸ Jééi , a currendo , et eundo , per
multi quondam exiftimarunt. Eorum fententiam in
his expofuit *** Poëta ,

Deum namque ire per omnes

Terrafque , tractufque maris , coelumque profun
dum .
Hinc pecudes , armenta , viros , genus omne fera
rum ,
Quemque fibi tenues nafcentem arceffere vitas.

Quae etiam in Ifidis Numen , ficuti illud explicui

mus , congruere manifeftum eft. Solent etiam ve
teres Deae huius nomen eundem in modum inter
pretari ; fed perperam ex fermone graeco. PLV
TARCHVM nomen Ifis deducere dπò т8 iDay ,
ab cundo , obferuauimus §. 12 , quam originationem
adfert etiam CLEMENS Alexandrinus , Stromatum
L. I. p. 322. Plura huius modi adduci poffent. Sed,
vt verum fatear , non videtur haec etymologia no
mini Ifis , vti a Graecis effertur, refpondere. No»
men illud non modo Aegyptiis omnibus cariffimum,
femperque in ore erat , fed et inter ipfos Graecos
quoque erat longe celeberrimum , et vfu frequenti
tritiflimum. Et cum tamen Graeci omnes illud con
ftanter Ifis efferant , et ab hac fcriptione nunquam
recedant , de alia potius originatione cogitandum
effe cenfui.
§. 15.
* APOLLODORVS apud MACRO BIVM Saturn.
Lib. I. c. XVII.
** PLATO in Cratylo p. 52. Edit. Graec. Bafil.
*** VIRGILIVS Georg. Lib. IV. v. 221.
 ISIS SIVE LVNA. 31

15. Sciendum igitur eft , Aegyptüs C1 , Si, Idem ar

gumentum
et cum articulo generis mafculini , ПI- CI, Pi -fi, continua

vel cum articulo indefinito , DX-CI, U-fi , defignare tur.

*
λnoμovǹv , abundantiam et fatietatem . Genef.
XLI. 30. Leuit. XXVI. 5. XXV. 19. Pf. CVI. 15.
Iam vero obferuauimus , 1, Aegyptiis dici venire ,

ire. Erit igitur -CI , I -fi, abundantia perma

nans , vel terram permeans et peruadens. Quae
denominatio , vt quiuis intelligit , tum ad Lunam ,
abundantiae terreftris caufam, tum ad terram quo
que abundantia donatam referri poteft. Poftquam
Sacerdotibus Aegyptiorum placuit , vt Diis nomina
imponerentur fymbolica , Solem a praecipuo effe
au , quem mortales omnes in eo obferuant , Ofirin
dixerunt , * id eft temporis et anni effectorem , Lu
**
nam vero , quae ad Aegyptiorum annum non
pertinebat , ab alia perutili et benefica poteftate ,
quam ipfi in terram noftram tribuebant , §. 4 , 8,
denominarunt Ifin , quafi dicas caufam abundantiae,
terram totam permeantis et commouentis. Nomini
*** Graeci etiam
bus huic non valde diffimilibus ,
Cererem fuam honorare et colere confueuerant ,
Non autem abs re erit, et illud obferuaffe , DOICI,
u-ifi, fermone Aegyptiorum dici inflare , tumefce
re, diftendere , quam vocem interpretes Scripturae
Copti adhibent de muliere adulterii ſuſpe&a , quae
iubebatur aquam maledictam bibere , ex qua , fi
adultera effet, venter intumeſcebat. Numer. V. 21.22.
Vbi tamen fyllaba prima D8, vti in permultis aliis,
pro

* Vide Panthei noftri Lib. II. cap. I. §. 14. etc.

** CENSORINVS de die nat. cap..* 18.
*** Is. Vossivs Obferuat. in Catullum p. 84.
 32 LIB. III. CAP. I.

proceffu temporis , cum ipfa radice videtur coalu

iffe. Sic radix ipfa effet IC1, ifi. Erit igitur If,
ét cum terminatione Graecorum Ifis , quae inflat.
Dea namque haec Nilum fluuium ſtato tempore
credebatur inflare ac augere, §. 6. Idque benefi •
ciorum omnium praecipuum erat atque maximum ,
quod ab eius Numine et petebant , et expectabant
Aegyptii. Nilus ab Ifide inflatus , atque tumefcens,
in campos Aegyptiorum adfcendebat , illofque qua
quauerfum inundabat , et huius inundationis fructus

multo exoptatiffimus erat C1, Si, λnoμový , ab.

undantia , fatietas, vel, fi mauis, 1 -CI , I-fi, abun

dantia ac vbertas procedens , et per totam Aegyptum
fe diffundens. Vtrumque hoc forte , Sacerdotes
Aegyptiorum , in nomine Ifidis voluerunt coniun
gere , idque , nifi vehementer fallor , in Tabulas
Bembinae vel fiacae Segmento fecundo , illiufque
tum initio , tum fine , figuris quae in Editione Frifii
Amftelaedamenfi , literis Q , et Q , et deinde EE ,
ac EE , defignantur , fcite admodum ac ingeniofe
videmus depictum. In figura vtraque confpicitur
Nilometrium, portatile nempe , quod in Pompis
Niliacis circumferri folebat , et de quo nos plura
obferuabimus infra cap. III. et IV. Nilometrium
illud ab vtroque latere circumftant mulieres , qua
rum , me quidem iudice , vtrauis Ifidem defignat ,
terram nempe Aegypti , ab vtraque Nili ripa , ad
dextram et finiftram fitam , quam fluuius ille , inun
datione fua foecundat. Et hoc ipfum fignificare
vocem , qua Hebraei terram Aegypti nuncupant ,
, quae terminationem habet dualis nume
` ri , vt innuatur nempe , terra illius regionis biper
tita , hinc cis , illinc trans Nilum , acute * vir do
&iffimus

* VITRINGA in Iefaiae cap. XIX. To . I. p. 335. b.

 ISIS SIVE LVNA. 33

aiffimus obferuat , cuius obferuationi fauet egregie

Figura Tabulae Bembinae , de qua loquimur. Cete
rum in priori Figura , lit. Q, et Q, mulier vtraque ,
Nilómetrium circumftans , vbera prae fe fert flacci
da , inania , pendentia. In altera vero lit. E E , et
EE , vtraque mulier vbera geftat turgida , inflata ,
multoque lacte diftenta. Nam in priori figura ad
umbratur terra Aegypti , aduentum Nili , eiufque
fertilem impraegnationem fitiens , et etiamnum ex
pectans. In pofteriori vero , Ifis cenfetur Nilum
iam inflaffe , hocque beneficio terrae fertilitatem
iam induxiffe , vt fic foeta et grauida effecta iam fit.
Id imago illa fymbolice repraefentat , idque nomen
quoque Ifidis , vti auguror , Aegyptiis
fubinnuebat.

UTUJUE

Tom. 11. C CA
 34 LIB. III. CAP. IL.

<> } < < < < < >

CAPVT II.

De Sothi , fiue Ifide oriente in

Sidere Caniculae.

umm a dicendorum. §. 1. Sothis fecundum quofdam

Sum ma ur
videt et Ifin , et Caniculae fidus defignare . §. 2.
Sed proprie et vere Sothis defignat fidus Caniculae ; hoc
vero Ifidi facrum effe voluerunt Acgyptii. §. 3.
Caniculae apud Aegyptios facrum erat Ifidi , ( 1 ) quia
omnia huius modi fidera alicui ex Diis maioribus attri
buebantur. §. 4. ( 2 ) Quia Ifis , cui facra erat Sothis ,
fiue Canicula , re ipfa videtur fuiffe Neitha , vel Mi
nerua , ad quain fidus hocce quam commodiffime refe
rebatur. §. 5. (3 ) Quia fidus Caniculae , ad Ifidem
etiam proprie fic dictam , id eft Lunam , relationem ha
bet fingularem . §. 6. ( 4 ) Quia principium etiam pe
riodi Sothiacae , modo fingulari Lunae confecratum
erat. §. 7. Aliae praeterea rei illius rationes adferun
tur. §. 8. Sothis fermone Aegyptiorum non canem
defignat , vt quidam credidere . 6. 9. Quid cenfendum
fit , de originatione Plutarchi , qui Sothin interpretatur
grauidam. §. 10. Sothis recte exponi poteft initium ,
" aut etiam initium temporis. §. 11. Additur interpreta
tio alia , priori , quoad rem perfimilis . §. 12 .

S. J.
Summa othis nomen apud Aegyptios a temporibus anti
dicendo
Sothquiffimis , percelebre fuit , eo cum maxime ,
rum boc
capite. quod a Sothi annum ciuilem aufpicarentur ,
eamque ob rem periodum fuam magnam annorum
Iulianorum 1460 , quibus abfolutis annus ipforum ,
ad priftinum fuum principium , Sothin nempe , re
uertebatur, Sothiacam nuncuparent. Nobis de no
mine ifthoc celebri , agendum ideo hic eft , quia , fi
veteres quofdam audimus , Sothis nihil aliud fuit,
quam
 SOTHIS , SIVE ISIS IN CANICVLA. 35

quam Ifis ipfa , aut faltem aliquod illius cognomen.

Et fi Tabulam Bembinam, fiue Ifiacam attente con
templamur , apparebit , medium illius occupare So
thin, ibique Ifidem repraefentari , in fumma veluti
gloria fulgentem et regnantem. Duo igitur hic mi
hi excutienda effe video , primo quidem , quidnam
per Sothin Sacerdotes Aegyptiorum defignare pro
prie voluerint, deinde vero , quam fignificationem
vox ifta in prifca Aegyptiorum lingua habuerit.
Prima rei huius explicatio erit realis , fecunda
verbalis.
§. 2. Sothin Aegyptios ad Ifidem retuliffe , du- Sothis fe
bio omni caret. Id res ipfa , et quae veteres de cundum
Sothi memoriae prodiderunt , fatis aperte loquuntur. quam
videtur et
Verum quaeri merito poteft, num Sothis fuerit ipfi Ifin, et Ca
us Ifidis aut nomen , aut cognomen. Nam funt ex niculae fi
veteribus , qui id teftentur. Aegyptii , inquit * dus defi
DAMASCIVS, Sothin Ifin effe afferunt , Graeci hanc gnare,
ad Sirium Stellam referunt , et Sirium tanquam ca
nem Orionis venatoris pingunt. Idem fubinnuere
voluiffe videtur , auctor infcriptionis antiquae , in
honorem Ifidis pofitae , vbi ita de fe illa loquitur :
**
Ego fum, quae in canis fidere oritur. Vnde fidus
idem *** Graeci etiam dixerunt Sidus Ifidis. Idem
fignificat HORAPOLLO , Hieroglyphic. Lib . I. c. 3.
Annum demonftrare volentes , Ifin , hoc eft foeminam
pingunt : quo etiam figno Deam fignificant. Eft au
tem apud eos Ifis fidus , quod Aegyptio quidem no
mine Sothis , graeco vero Afrocyon dicitur. Viden
tur autem Scriptores hi id fignificare voluiffe , Ifi
C 2 dem

* in vita Ifidori , apud PHOTIVM in Bibliotheca ,

Cod. CCXLII. p. 1043 .
** DIODORVS Siculus Lib. p. 24.
*** Scholiaftes graecus Apollonii Rhodii in Lib. II,
Argon. 518.
 36 LIB. III. CAP . II.

dem Aegyptiis etiam dici Sothin , et vtroque nomine

defignari fidus illud , quod Graeci xúva et asgoxú
va, Latini vero caniculam appellare folent. Paulo
diftinctius ERATOSTHENES in Catafterifmis cap.
33. vbi caniculae fidus defcribit , id ita explicat :
Canis in capite Stellam habet vnam , quae dicitur Ifis,
( dicere voluit Sothin ) in lingua vnam , quam Siri
um vocant. Paria habent alii , interque hos HYGI
NVs , cuius in Poëtico Aftronom. Lib. II. cap. 36.
haec funt verba : Canis habet in lingua Stellam
vnam , quae ipfa Canis appellatur: in capite autem
alteram , quam Ifis fuo nomine ftatuiffe exiftimatur,
et Sirion appellaffe propter flammae candorem , quod
eiufmodi fit , vt praeter ceteras lucere videatur. Et
* micat
certe illa Stella , inter minores omnes, luce
clariffima , quae ratio Aegyptios commouiffe vide
tur , vt ab eius exortu annorum fuorum initia
ducerent.
Sed pro §. 3. Si omnia quae veteres de Sothi literis
prie Sothis mandarunt , inter fe conferantur , apparebit facile ,
defignat omnia ad duo haec redire . I. Sothis proprie non
Sidus cani
culae ; il eft nomen Ifidis , aut Deam hanc quomodocunqu
e
lud vero defignat ; verum fignificat aut fidus caniculae , ac il
Ifidi confe- lam figillatim Stellam , quae in capite conftellationis
crarunt illius praefulget , aut forte illius potius exortum , a
Aegyptii. quo initiu veru
m m anni putabant Aegyptii . Id
PLVTARCHVS recte obferuat , vbi affirmat , **
Ifidis Stellam , a Graecis vocari canem , ab Aegyptiis
Sotbin. Et poft alia quaedam intermedia : Canis Si
dus Ifidi facrum Aegyptii cenfent. Eft itaque Sothis
***
nomen Stellae , non Deae . Idem alio loco
memo

* ALPHONS VS VIGNOLIVS , in Differt, de annis

Aegyptiac. Mifcell. Berol. Tom. IV. p. 3.
** de lfide et Ofir. p. 359.
*** de Solertia Animalium p. 974.
 SOTHIS, SIVE ISIS IN CANICVLA. 37

memorat fidus , quod Graeci caniculam et Sirium ,

Aegyptii vero Sothen appellant. Neque aliter
CHALCIDIVS , in Timaeum Platonis cap. CXXIV :
Hanc eandem Stellam äsgov xvvòs quidam , Aegyptii
vero * Σῶθιν vocant. II. Hanc vero Stellam , fiue
mauis Sidus , eiufque exortum Ifidi ratione fingulari
facrum effe voluerunt Aegyptii , eaque de caufa ,
multi in eas inciderunt cogitationes , Sothin , quo
modo appellabatur Sidus Ifidi confecratum , effe
quoque ipfius Ifidis nomen. PLVTARCHVм vidi
mus affirmantem , Sidus , quod Graeci caniculam ,
Aegyptii Sothin vocarent , effe Ifidis. Idem p. 365.
extr. monet, ex Sideribus Sirium , fiue caniculam ,
Ifidi adfcribi. Et p . 376 : Aegyptios éxiftimare , Si
dus caniculae effe Ifidi proprium. Quibus iungimus
THEONEM , cuius in Scholiis ad Arati Phaenome
11, p. 22. Edit. Oxon. haec funt: 'H TO XUVÈS
ἐπιτολὴ κατὰ ἑνδεκάτην ὥραν φαίνεται , καὶ ταύ
την ἀρχὴν ἔτες τίθενται , καὶ τῆς Ισιδος ἱερὸν εἶναι
τὸν κύνα λέγεσι , καὶ τὴν ἐπιτολὴν αὐτῇ . Canis 11
ortus , circa boram vndecimam ( nois ) apparet.
Ibi Aegyptii initium ponunt anni , et canem , eiufque
ortum facrum volunt Ifidi.
§. 4. Ex iis quae diximus , noua oriri poteft Sidus ca
quaeftio , qui nempe factum fit , vt , cum Sidus ca- niculae a
niculae , ab Ifide , fiue Luna , tantopere diuerfum pud Aegy
\ptios fa
fit , Aegyptii tamen illud Ifidi facrum voluerint , et crum erat
quodammodo proprium. Eius rei rationem pro- Ifidi , (1)
mere poffum aliquam generalem , illique fubiungam quia omni
alias fpecialiores. Generalis rei huius ratio ifta eft, a buiufmo
di Sidera
quod Aegyptii Sidera Coeli omnia notabiliora , et alicui ex
fplendidiora , alicui ex Diis maioribus attribuere con- Diis maio
fueuerint. De Planetis notus eft locus ** ACHIL ribus attri
C 3 LIS buebantur.

* Ita FABRICIvs in notis , recte.

** in Arati Phaenomena , Vranolog. Petau. p. 136.
38 LIB. III. CAP. II.

LIS TATII ; ex quo difcimus , Satúrni ftellam Acgy

ptios dixiffe Stellam NEMESEOS : Iouis Stellam eofdem
nominaffe OSIRIDIS , Stellam Martis vero HERCV
LIS, ac Mercurii vocaffe Stellam HORI, vel Apollinis.
Singuli itaque Planetae vni alicui ex Diis maioribus
apud Aegyptios facri erant et proprii. Idem etiam
in Conftellationibus locum habuiffe , ex hoc PLV
TARCHI teftimonio fatis conftare poteft. Etiam
reliquorum Deorum corpora , Sacerdotes aiunt , poft
mortem apud fe depofita religiofe coli , eorum fcilicet
Deorum , qui ortus et interitus expertes non fint.
Eorum autem animas in coelo fulgere , et effe Stellas.
Nam ISIDIS Stellam vocari a Graecis canem , ab
Aegyptiis Sothin : Orionem effe HORI, et TYPHO
NIS vrfam. Et interie& tis quibufdam : Orionis et
canis fidus , alterum Horo , alterum Ifidi Sacrum
Aegyptii cenfent. Poftremum hocce fine dubio ex
auita et genuina Aegyptiorum Theologia profectum
eft. Nam in prioribus , dogmata quaedam Theo
logiae graecanicae , traditionibus Aegyptiorum pri
fcis admixta , cordatus quiuis et idoneus rerum ha
rum arbiter deprehendet. Supponitur enim in il
lis , Deos Aegyptiorum , Ifidem , Hōrum , et fimi
les , fuifle Heroes , ortus interituique non expertes,
quorum poft mortem animae , in Stellas fuerint
tranflatae. An non hoc apertiffime fabulas Graeco
rum prodit , quales ab Aegyptiis admitti , ** difer
tis verbis negat HERODOTVS , Graecorum omni
um , qui de rebus Aegyptiacis, exquifita diligentia
fcripferunt , antiquiflimus. Neque hoc latebat
ACHILLEM TATIVM , Scriptorem diligentem et
accuratum , is enim obferuat , id effe Sphaerae grae
canicae proprium , in quo ab Aegyptiorum Sphaera
differat,
de 1fide et Ofir. p. 359.
** Vide Prolegomena §. 18.
 SOTHIS, SIVE ISIS IN CANICVLA. 39

differat , quod nomina Stellarum ab infignibus he

roibus defumferint , tanquam illi in Stellis cognomi
nibus viuant. Orientales in vniuerfum Stellis prae
ficiebant certos quofdam Genios , quos Gnoftici ,
voce Scripturaria appellare folebant Angelos, Aegy
ptii vero Deos , Ofirin , Ifin , Horum , et fimiles ,
non quod horum Animas , poft interitum corporis ,
in Sidera migraffe arbitrarentur ; fed quod iis Stel
las quafdam fingulari ratione facras effe , eorumque
influxu veluti animari cenferent. Simili ergo ra
tione Sidus caniculae , religione Aegyptiorum, Ifidi
confecratum erat.

§. 5. Sed funt tamen etiam rationes fpecialio- (2) Quia

res, ob quas Aegyptii Sidus caniculae , Ifidi potius, Ifis, cui fa
cra eratSo.
quam alii ex Diis maioribus attribuere maluerint.
this,yelca
Re ipfa Numen illud , quod in Sethi oriri tradit In- nicula , re
fcriptio , allata §. 2, arbitror ab antiquioribus Aegy- ipfa vide
ptiis habitum fuifle Neithae, feu Mineruae. In tur fuiffe
Tabula Bembina , rei huius, quam dixi , indicia exta- Neitha . Et
adhancSi
re luculenta , ** alio loco pluribus monui. Et cer- duscanicu
te Sothis , vel ortus Caniculae , Acgyptiis non modo lae commo
erat annorum ciuilium principium ; fed diem hunc diffime re
eundem Sacerdotes etiam perhibebant effe natalem ferebatur.
totius Mundi. Eruditis ignotus non eft hicce PO R
PHYRII locus : *** Αιγυπτίοις ἀρχὴ ἔτος ἐχ

ὑδροχόος , ὡς Ρωμαίοις , ἀλλὰ Καρκίνος . Πρὸς γὰς

τῷ Καρκίνῳ ἡ Σῶθις , ἣν κυνὸς ἀτέρα Ἕλληνες φα
σι. Νεμηνία δὲ αὐτοῖς ἡ Σώθεωςἀνατολή ,‫ ܕ‬γενέ
σεως κατάρχεσα τῆς εἰς τὸν κόσμον. Aegyptiis
initium anni non aquarius eft , vt Romanis ; fed can
cer. Prope cancrum autem eft Sothis , quam Graeci
C 4 canis

in Ifagoge ad Phaenomena Arati p. 164.

** Lib. I. cap. III . §. 14.
*** de Antro Nympharum p. 264. fin. Edit. Cantabrig.
 40 LIB. III. CAP. II.

canis Stellam dicunt : et prima menfis dies ipfis eft So

theos ortus, qui generationis mundi ducit initium.
Hinc de ortu caniculae , fiue Sothi SOLIN VS tradit
cap. 32 : Hoc tempus Sacerdotes natalem mundi iudi
carunt. *
Non difcrepant ab his verba AENEAE
GAZAEI , in Theophrafto , fiue de immortalitate ani
marum , dummodo comparentur cum PORPHYRII
loco , nunc adducto. Sic vero ille : Oi Tv dry
πτίων προφῆται τῇ παντὸς τὴν ἀρχὴν καὶ γένεσιν
λέγοντες , ἐπέζησαν καρκίνῳ τῷ κόσμο τὴν ὥραν .
Prophetae Aegyptiorum , initium rerum omnium in
dicaturi , cancro mundi conditi tempus adfcribunt.
Nam vt dicebat PORPHYRIVS , prope cancrum eft
Sothis , vel, Sothis oritur , dum in cancro Sol mora
tur , in Leonem iam iam tranfiturus, Erat igitur
Prophetis Aegyptiorum , Sothis totius mundi nata
lis. Et cui igitur potius Sidus illud dicarent , quam
Neithae? ** in qua creatorem et conferuatorem re
rum omnium colebant. Neitham vero Aegyptii ***
cum fide , certo refpectu eandem putabant , et fae
pe confundebant , inprimis poftquam eam † TóжOV
JEV vocare confueuerant. Hac igitur de caufa
fieri potuit , vt Sothin Ifidi potiffimum facram effe
vellent.
(3) Quia S. 6. Verum ne opus quidem eft , vt de
Sidus ca- Neitha hic cogitemus , etfi tamen eam in vniuerfum
niculae, et minime excludamus. 1
iam ad Ifi Sunt rationes ponderis non
dem pro minimi , quae Sothin , vel caniculae fidus , Ifidi pro
prie fic prie fic dictae , id eft Lunae, fatis fuperque vindi
dictam , id cent . Si enim Sothin ex mente Aegyptiorum con
fiderare

* In Bibliotheca magna 1 Putrum Parifina Tom. XII.

p. 647.
Vide fupra Lib. I. cap. III. §. 7. 8.
*** PLVTARCHVS de Ifide P. 357. et 376.
† Vide fupra, hoc libro III. cap. I. §. 10.
 SOTHIS, SIVE ISIS IN CANICVLA. 41.

fiderare velis , tanquam totius mundi natalem , ille eft,Lunam,

etiam , fecundum eiufdem gentis doctrinam , Lunae relationem
ratione fingulari , facer erat et proprius. Id non babet fin
melius , quam ex hac Aegyptiorum de Scarabaeo tra gularem.
ditione intelligi poteft * : Vbi Scarabaeus fobolem
procreare vult , bouis fimum nactus , globulum ex eo,
eiufdem cum mundo figurae fingit : quem vbi ab ortu
in occafum auerfis pedibus volutarit , ipfe rurfum , vt
orbi perfimilem figuram edat atque exprimat , in ortum
——
conuertitur. Hanc itaque pilam in terra defof
fam reponit in dies octo et viginti : nam et totidem
diebus Luna duodecim Zodiaci figna perluftrat , ſub
qua toto illo tempore permanens animatur ac femen
vitale fufcipit Scarabaeorum genus . Nono autem et
vicefimo die apertam pilam in aquam coniicit ( eum
enim diem effe putat , quo et Luna cum Sole congre
diatur , et mundi infuper fiat generatio) , quae dum
in aqua aperitur, prodeunt animalia , boc eft Scara
baei. Non fuperuacaneum duco , verbis hifce
HORAPOLLINIS fubiicere , quae ad ea commen
tatus eft 10. CORNELIVS de PAVW: Die vigefi
mo nono , quo Luna Solis congreſſum appetit, Mun
dus hic vifibilis et iλinòs , ortus eft fecundum Aegy
ptios. Scis quid de mundi ortu fabulentur illi : buius
tota machina producta fuit die vigefimo nono , cum
dies viginti octo latuerat , et ipfo illo puncto diei vige
fimi noni , quo Sol cum Luna congreditur , fe vifen
dam praebuit, natiuitatifque habuit horam. Ibidem
vir eruditus , qui iam ad plures abiit , fe alias hac
de re plura dicturum effe , pollicitus erat , et nos
quoque idem faciemus , fi ad Tabulam Bembinam
explicandam , manus aliquando admouere licebit.
Confirmat hoc MACROBIVS Lib. I. in Somnium
Scipionis , cap. XXI. fequentibus verbis : Aiunt
C 5 Aegyptii,
HORAPOLLO Hieroglyph . Lib. I. c. 10 .
 42 LIB. III. CAP. II.

-- boram fuiffe
Aegyptii , in hac genitura mundi ,
mundi nafcentis cancro geftante Lunam. Et qui
bufdam intermediis : Duobus quidem luminibus ,
(Soli et Lunae , ) fingula tantum figna Zodiaci , in
quibus tunc fuerant, ( cum mundus nafceretur , ) af
fignauit antiquitas , Cancrum Lunae , Soli Leonem.
Et norunt , qui Aftrologorum praecepta confulue
runt , Leonem domum effe Solis , Cancrum vero Lu
nae. En igitur Cancrum , prope quem eſt Sothis,
Lunae modo fingulari facratum !
(4) Quia
§. 7. Forte tamen ea , quae Sacerdotes Aegy
ctiam prin
cipi peé ptii de natali totius mundi aenigmatice tradebant,
um
riodiSothi- re ipfa , nouam tantum anni conftitutionem , ab ortu
acae , Lu- caniculae incipientis , refpiciebant . Id * viri qui
nae fingu dam doctiffimi , ratione fatis probabili fufpicati funt,
lari ratio
idque aliquando , fi vifum fuerit Deo , ad Tabulam
ne facrum
Bembinam , nouo argumento confirmatum dabo.
fuit.
Videntur itaque Sacerdotes Aegyptii rationem ha
buiffe peculiarem , ob quam Sothin , fiue caniculae
fidus , quatenus annum aufpicatur, Ifidi proprium
facrumque effe voluerint, Rationem illam in his
aperuiffè mihi videtur DODWELLVS. ** : Mundi
autem praeterea natalem diem hunc appellabant , quod
non vnius duntaxat coeleftis orbis in eo circuitus de
notaretur , vt in motu folari anni canicularis magni,
tunc enim redire credebatur Sol ad idem Coeli pun
tum , vnde ab illius anni initio difcefferat , et quidem
-
in codem menfis ciuilis die , eademque bora.
Mundi itaque ille fuit apud Aegyptios circuitus , quo
fieret non Solis modo, fed Lunae etiam άwonaτásatis,
ita vt non fibi tantum , verum etiam inuicem refpon
derent in eodem fitu , eodemque inter fe refpectu. Sa
crorum

* DODWELLVS in Append. ad Differtat. Cyprian.

.14. DES - VIGNOLES Chronologie Tom. II. p. 694.
** DODWELLVS , vbi fupra.
 SOTHIS, SIVE ISIS IN CANICVLA. 43 .

crorum enim caufa diximus ab Ethnicis id genus cy

clos fuiffe excogitatos. In Sacris autem , non Solis
tantum; fed Lunae etiam rationem habebant propter
Neomenias. Illam itaque Lunae cum Sole in eundem
locum ἀποκατάσασιν XXV annorum circuitu contin
gere credebant. etc. Liquet ex his , in Fefto So
theos , feu noui anni aufpiciis , rationem Aegyptios
habuiffe , non tantum Caniculae ; fed etiam Lunae,
quae ad Feftum illud concurrere credebatur , vt illi
igitur, Caniculae fidus merito facrum propriumque
dici potuerit. Sufpicor itaque , Sacerdotes Aegy
ptios, propter rationem , quam nunc intelleximus
a DODWELLO explicatam , primum diem nouae
Periodi Sothiacae talem elegiffe , in quo cum Cani
culae ortu , fiue Sothi , noua Luna concurreret, Nam
Aegyptios Neomeniarum rationem habuiffe prorfus
fingularem , eafque ceu dies multo aufpicatiflimos,
impenfa laetitia celebraffe , multis1 modis teftatum
eft. Et hinc factum effe videtur , vt tempore infe
cuto , longe plurimi per Aegyptum , annum quidem
aufpicarentur a Sothi , fiue ipfo Caniculae ortu ;
verum non pauci tamen a coitu Lunae , quae or
tum Caniculae praecederet , quod ex VETTIO
VALENTE , Aftrologo clariffimo ; fed inedito,
*
SALMASIVS nos docuit. Cur hi , quaefo , anni
initium in noua Luna ponerent , nifi id in primo
anno nouae periodi obferuatum fuiffet ? Quod fi igi
tur cum prima Sothi concurrit noua Luna , ratio iam
manifefta eft omnibus , cur dies ille Ifidi , fiue Lunae,
fingularem in modum facer effet dicatufque.
§. 8. Cum ratione nunc fubminiftrata , aliam Adduntur
praeterea coniungendam effe putamus. Nempe in eius rei
ortu Caniculae , Aegyptii ex certis quibufdam fignis praeterea
rationes
de prouentu totius anni iudicium ferre folebant. aliae.
1 Docet

de annis Climactericis p. 113. 114.

 44 LIB. III. CAP. II.

Docet id HORAPOLLO in Hieroglyphicis Lib. I.

cap . 3 : Κατὰ τὴν τότε τῇ ἄςρε ἀνατολὴν , σημεις
μεθα περὶ πάντων τῶν ἐν τῷ ἐνιαυτῷ μελλόντων
Teλeday. In fideris Caniculae exortu , ex fignis qui
bufdam obferuamus , quae toto anno euentura funt.
Non tamen mihi haec videntur intelligenda de iis,
quae hominibus euentura effent , bona malaue , vti
JOH. CAVSSINVs verba auctoris noftri interpreta
tur. Sed prognoftica haec ſpectabant tantum pro
uentum frugum , leguminum et feminum , quod ex
PALLADIO liquet , cuius verba adfcribere non gra
uabor. Ita illa fe habent: * Graeci afferunt , Aegy
"
ptios hoc more prouentum futuri cuiufque feminis ex
periri aream breuem loco fubalto et humido nunc
excolunt , et in ea diuifis fpatiis , omnia frumenti vel
leguminum femina fpargunt : Deinde in ortu Canicu
lae , qui apud Romanos quartodecimo Calendarum
Auguftarum die tenetur , explorant , quae femina or
tum fidus exurat , quae illaefa cuftodiat. His abfti
nent , illa procurant ; quia indicium noxae aut bene
ficii , per annumfuturum generi vnicuique , fidus ari
dum praefenti exitio vel falute praemifit. Alii , fateor,
rem hanc ab Aegyptiis acceptam , non ad fruges tan
tum , fed ad permulta alia quoque, extenderunt.
De Cilicibus id obferuat MANILIVS Aftron.
Lib . I. v. 387 :

Subfequitur rapido contenta canicula curfu ,

Qua nullum terris violentius aduenit aftrum ,
Hanc quifurgentem , primo quum redditur ortu,
Montis ab excelfo fpeculantur vertice Tauri
Prouentus frugum varios , et tempora diſcunt,
Quaeque valetudo veniat , concordia quanta.
Bella facit , pacemque refert , varieque reuertens
Sic mouet , vt vidit , mundum , vultuque gubernat.
De
* de re ruftica Lib. VII. Tit. IX. p. 967. Edit. Gefn.
 SOTHIS, SIVE ISIS IN CANICVLA. 45

De Ceis etiam CICERO refert , eos * ortum cani

culae diligenter quotannis folere feruare , coniecturam
-
que capere falubrifne an peftilens annus fu
turus fit : nam fi obfcurior quafi caliginofa Stella ex
titerit , pingue et concretum effe Coelum, vt eius afpi
ratio grauis , et peftilens futura fit : fin illuftris et
perlucida Stella apparuerit , fignificari coelum effe te
nue, purumque et propterea falubre. Vtrum et hoc
ab Aegyptiis tractum ; an vero a Ceorum Theologis 1
labentibus annis additum fuerit , aliis diiudicandum
relinquo. Quicquid fit, illius rei mentionem hic
faciendam effe putaui , quia omne hoc , quicquid
eft , fecundum quofdam pendet ex pofitione Lunae,
fiue domo , quam illa fub ortum Caniculae occu
pat , vt notauit auctor Geoponicon Lib. I. cap. 8.
Hoc arbitror ex fontibus Aegyptiorum dimanaffe ,
vt in quorum Theologia Luna ad res fere omnes in
terueniret, ideoque eos Caniculaé Sidus Ifidi vel
Lunae confecraffe. Neque etiam filentio inuoluen
dum , cum ortu Caniculae in Aegypto , incrementa
Nili omnibus iam manifeſta fieri , vnde Sidus hoc **
Aegyptii dicere confueuerunt idgaywyov
υδραγωγὸν ,, ciens
aquam , et ab hoc termino *** multi incrementa illa
deducere ac numerare foliti funt. + Alibi vero
oftendimus , haec fluuii incrementa Aegyptios ad
Ifidem , fiue Lunam , tanquam veram illorum cau
fam retuliffe. Vti igitur iidem Sothin , fiue Sidus
Caniculae venerati funt , ceu idgaywyov , quae aquas
Nili cieret atque augeret, quod modo obferuabamus ,
ita
* de Diuinatione Lib. I. fin.
** PLVTARCHVS de Ifide p. 365. fin.
*** DIODORVS p. 16. PLINIVS Lib. V. cap. IX.
SOLINVS cap. 35. Edit. Salmaf. TIBVLLVs Lib.
I. Eleg. VIII. 21. 22. THEO in Aratum p. 22. AE
LIANVS de Anim. Lib. X. cap. 45 .
† Supra , cap. I. §. 5. 6.
 B P 1
46 LI . III . CA . II .

ita eodem nomine infignièrunt etiam Lunam,

quod nimirum haec cum Caniculae fidere concur
rens , augmenti Niliaci , illo tempore ab omnibus
confpiciendi , vera caufa effet. Hac igitur etiam
de caufa , Sothis in Aegypto facrata erat Ifidi.
Sothis Ae
§. 9. Videamus nunc iam , quidnam Sothis ,
gyptiis non Aegyptiorum fermone auito proprie fignificauerit.
fignificat
eunem , vt Ex Veterum teftimoniis fupra obferuauimus , §. 3,
quidam nomine hoc Aegyptios defignaffe Sidus Caniculae,
credidere. xúva , aut illius ortum. Seduxit hoc eruditorum
nonnullos , vt exiftimarent , canem animal , prifca
illius gentis lingua dictum fuiffe Sothin. Praeiuit
illis fine dubio KIRCHERVS , qui ** in Scala magna,
Coptico - Arabico - Latina , quam e Cod. MS. edidit,
haec habet , p. 165. NICDIC 2. NICIWI.
Canis , quae tamen nugiuendulus ille , vt multa
alia , e cerebro proprio tantum haufiffe videtur.
Ex hac lacuna haufit BOCHARTVS , quod paulo
confidentius hunc ad modum fcribit : *** Sed Ca
nis Aegyptiis erat Zwis , vt hodieque apud Coptos.
Hinc eft , quod videas , eruditos quofdam viros So
thin interpretari Anubidem , nam hicce ab Aegyptiis
capite fingebatur canino. Verum profecto operam
oleumque perdunt , qui interpretationi huic , ali
quid qualecunque fuperftruunt. In Coptorum li
bris , canis nufpiam Sothis dicitur , femper U- bor,

DOZDP. Nec habet interpretatio illa fundamen

tum aliud , nifi hoc , quod Sidus , quod Sothin Ae
gyptii dixerunt , Graeci zúva , id eft Canem , vel ,
vt loqui folent Scriptores latini , caniculam , appel
litauerint. At vero conftellationum coeleftium ,
non

EVSEBIVS Praeparat. Euang. L. III. cap. XII.

** Vide et eiufdem Prodromum Coptum p. 145. 147. 148.
*** in Hierozoico Part. I. col. 691
 SOTHIS, SIVE ISIS IN CANICVLA. 47

non erant eaedem apud Graecos et Aegyptios ima

gines , et multo minus earundem nomina inter fe
conueniebant. * In Sphaera Aegyptiaca neque
draco cenfetur , aut nominatur , neque vrfae , neque
Cepheus ; Sed aliae formae , aliaque nomina illis funt
indita, ** Quam Graeci Hydram appellabant , Ae
gyptii dicebant Nilum. Et fic in aliis. Et in vni
uerfum Chaldacos et Aegyptios aliis formis et nomi
nibus expreffiffe figna coeleftia , certiffimus teftis eft
Hero in Aftronomicis , inquit 1s. VOSSIVS Ob
feruat. in Catullum p. 302, ex cuius verbis intelligi
non poteft , fitne HERO ille , quem teftem laudat,
in lucení editus , an vero in Bibliothecis , inter
Codd . MSS. etiamnum lateat. Certe poft inftitu
tam inquifitionem multiplicem , etiam apud viros
longe eruditiflimos , rerumque harum peritiffimos , V
nihil ea de re comperire potui. Et apparet etiam ,
diligentiflimo et laboriofiflimo FABRICIO , Ham
burgenfi , " ignotum penitus librum hunc fuiffe , vt
qui mentionem illius , *** in Bibliotheca Graeca ,
omnino nullam fecerit. Sed video tamen FRIDE
RICVM LINDEBROGIVM † alicubi citafle HE
RONEM Alexandrinum περὶ ὀνομάτων ἀςρονομικῶν
pag. 31 ; qui eft haud dubie is ipfe , ad quem vos
SIVS etiam prouocauerat. Difcas quoque ex eo ,
librum hunc typis deſcriptum , publicique iuris fa
Atum , libris omnino rarioribus effe adfcribendum.
Ceterum eadem de re quoque egerat olim NIGIDIVS
int Sphaera barbarica, quam diftinxerat a fff Sphae
ra
* ACHILLES TATIVS in Ifagoge ad Aratum , in P E
TAVII Vranolog. p. 164.
** THEON ad Arati Phaenom. p. 56.
*** Vide illius Volumen II, fiue Lib. III. cap. XXIV. p. 594.
Notis ad Ammianum Marcellinum p. 123. Edit. Hamburg.
tt Citatur a SERVIO in Virgilii Georg. Lib. I. v. 19. ,
Idem in Georgic. Lib. I. v. 43.
 48 LIB. III. CAP. II.

ra Graecanica , quam et ipfam ediderat. Ex eo

igitur , quod Aegyptii Sidus Caniculae , fermo
ne fuo Sothin nuncuparent , confequi nulla ratione
poteft , Sothin Aegyptiis proprie fonare canem.
Quid de S. 10. Videmus etiam , PLVTARCHVM VO
Plutarchi
cem hanc eandem , ex auita Aegyptiorum lingua ,
originatio
ne cenfen- longe alia ratione interpretari , quantumuis in ea vi
dum fit,qui deatur fuiffe fententia , fignificationem vocis Aegy
Sothin in- ptiacae effeciffe , vt Graeci Sidus illud dixerint xú
terpreta- va , Canem , vel, vt Latini loqui amant , Caniculam,
tur graui- Ita enim ille : * Σωθὶ αιγυπτις ) σημαίνει κύη
dam.
σιν ἢ τὸ κύειν , διὸ καὶ παρατροπῆς γενομένης τῇ
ὀνόματος , ἑλληνιςὶ κύων κέκληται τὸ ἄκρον , ὅπες
ἴδιον τῆς Ἴσιδος νομίζεσιν . Sothi Aegyptiace fignifi.
cat zuen , id eft grauiditatem , et vtero geftare. Et
binc facta inclinatione , Stella Caniculae , quae pro
pria Ifidis cenfetur , graece dicta eft xúwv , quafi dicas
Canem. De wagatgown , quam hic Scriptor opti
mus comminifcitur , quafi ex xuew , vtero geftare ,
temporis proceffu natum fuerit xúwv , Canis , nihil
addo , illa enim fabulae fimillima videtur. Cetero
quin vero interpretationem , quam hic auctor idem
adfert , lingua Coptorum mirifice confirmat. Sci

endum vero , Coptis D† , oti , fonare vterum , et

addita nota generis foeminini T-D†, Toti. Vi
de Exod. XIII. 2. 12. 13. 15. 61 porro , Si , eſt acci

pere. Erit igitur 61 - D†, Si- oti , quae accipit

ptero , id eft concipiens , et vtero geftans. Graeci
rem eandem , locutione plane fimili , dicunt , ev
γαςρὶ λαμβάνειν , et ἔχειν , vtero accipere , et vtero
geftare. Pondus non leue , iis quae dixi , addere
videntur , quae in Scala magna Kircheriana occur
runt

* de lfide et Ofir. p. 375. extr. 376.

 SOTHIS, SIVE ISIS IN CANICVLA. 49

runt p. 52. 61 cut, cauda fcorpii , fiue Statio

Lunae prope Caniculam. Ita haec olim in vfum
meum defcripfi , nam liber ipfe nunc prae manibus
non eft. Verum fateor libenter , me ea non cape
re , nec fcire , quid de iis iudicandum fit. Nam
fcorpius a cancro et canicula , interuallo nimio
quanto diftat. Videtur tamen hic ad Sothin digi
tus intendi , nomenque hoc , ita fere , vt interpre
tatus fum , literis Coptorum fcribi. Et ex hoc lo
co, haufiffe videtur KIRCHERVs , quod * toties
ut,
fidenter affirmat , Sothin Coptice fcribi CI (
Si-otbi. Quomodocunque tamen res ifta fe habeat,
aliter quam fic ftatuere non poffum , interpretatio
nem eorum , qui Sothin exponebant grauidam , et
vtero geftantem , fuiffe tantum coniecturam auctorum
quorundam recentium , non , inelegantem fane , nec
ingenio deftitutam , et quae ** ex Theologia Ae
gyptiorum prifca de Ifide , illuftrari poterat ; fed
quae tamen erat tantum coniectura. Neque mirari
quenquam oportet , a temporibus Ptolemaeorum ,
nomina Deorum in Aegypto , vix aliter , quam per
coniecturas , et nonnunquam fatis incertas, explicari
potuiffe. Nam et linguam ipfam , et adhuc multo
magis rationem orthographiae, vti apud gentes ple
rafque alias , ita etiam apud Aegyptios , varias , la
bentibus annis , fubiiffe mutationes , nemini obfcu
rum poteft effe , aut dubium , qui ad confideran
dum linguarum diuerfarum origines et progreffus,
animum vnquam aduertit. Haec eft ratio , cur vi
deamus , Graecos pariter atque Romanos , in expli
candis prifcis Deorum fuorum nominibus adeo flu→
Quare , adeo incertos ancipitefque femper haerere.
Omnes

in Prodromo Copto p. 145. 147. 148.

** Vide Libri huius III. cap. I. §. 4.
Tom. II. Ꭰ
 50 LIB. III. CAP. II.

Omnes illorum in hoc negotio etymologiae , nil

funt, nifi purae putaeque coniecturae. Apud Ae
gyptios et hoc praeterea accidit , vt a temporibus
Pfammetichi , ac praefertim Ptolemaeorum , literae
peregrinae , graecae videlicet , in vfu communi in
uectae , antiquas paulatim pepulerint , quod in fcri
bendis et pronuntiandis vocibus permultis , confu
fionem non exiguam , et paulatim etiam incertitudi
nem , variumque et multiplicem diffenfum circa res
has eruditorum , poft fe non potuit non trahere.
Denique et hoc tenendum eft , Theologiam Aegy
ptiorum arcanam , ex qua vera nominum facrorum
explicatio peti tantum poterat , regnantibus Ptole
maeis in Aegypto , paucis valde fuiſſe perſpectam ,
et ante natiuitatem Seruatoris , vt videtur , plane
intercidiffe , vt itaque in permultis , nonnifi folis
coniecturis locus effe potuerit. Si quis ea , quae de
*
originatione nominis Ofiris , ex PLVTARCHO ,
aliifque quos ille laudat auctoribus antiquis , attuli
mus , meditate expenderit , a mea fententia alienus
effe non poterit. Licebit ergo mihi , etiam meam
de vera nominis Sothis originatione et fignificatione
opinionem , beneuolo lectori offerre.
VoxSothis
§. 11. Operae autem pretium eft, obferuare,
interpre in voce Z95, vltimas duas literas , videri eſſe ter
tari licet
minationem graecam , et a Graecis additas. Nam
initium,
velinitium PETOSIRIS , Aftrologus Aegyptius perantiquus ,
temporis. ex quo paflim nonnulla deſcribit VETTIVS VA
LENS , auctor hucufque ineditus , ** fidus caniculae
Aegyptiace appellat rov 9, tametfi *** SALMA
SIVS autumauerit , ipfum Sidus Aegyptios dixiffe
Σῶθιν ,

* Lib. II. cap. I. §. 10. 11. 12.

** Vide S AL MASIVM de ann. Climacter. p. 113. 114.
615. MARSHAM VM in Canone Chronico p. 8.
*** Libro cit. p. 615.
 SOTHIS, SIVE ISIS IN CANICVLA. 51

E9w , Stellam vero , quae in ore canis locatur ,

Σὴθ ,, vel Σir.
En Σίτ . Argumentum , quo inductus vir
ille fummus , ita cenfuit , mihi quidem minus fir
mum videtur. Σis aperte Graecorum termina
tionem prae fe fert. Aegyptii vero nomen iftud
pronuntiabant Σ9, vel 29, quippe quod eodem
redit. Nam in lingua Aegyptiorum , vocales , ac
praefertim , et , mirum in modum inter fe per
mutantur. Auguror porro , voce Σn , vel Σw .
prifcos Aegyptios , non tam fidus ipfum , quam po
tius illius exortum , et diem , vel tempus , quo
illud oritur , defignare voluiffe. Si opinio me non.
fallit , Aegyptii ortum caniculae denominarunt on ,
a re , in hiſtoria eorum , ac etiam religione , fi quae
quam alia , maxime memorabili , quod nempe a Si,
deris illius ortu , annos fuos aufpicarentur. Vide
fupra §. 3. 5. Quibus nunc haec CENSORINI
iungimus , de die natali cap. XVIII : Aegyptiorum
Annum —— Graeci xuvixov, Latini canicularem
vocamus , propterea , quod initium illius fumitur.
cum primo die eius menfis , quem vocant Aegyptii
Thot , caniculae fidus exoritur. Et ifta THEO
2
PHILI, veteris Aftrologi inediti : * Τὴν τῷ ἐνι
αυτᾶ ἀρχὴν οἱ παλαιότατοι τῶν αιγυπτίων καὶ σο
φώτατοι αςεροσκόποι ἐκ τῆς τε κυνὸς ἀνατολῆς
wasav vay. Vetuftiffimi et fapientiſſimi Aegyptio
rum Aftronomi decreuerunt , anni principium putari
debere ab ortu caniculae. Et eius quidem rei hanc
fuiffe rationem addit , quod eodem tempore , Ni
lus augeri et adfcendere confueuerit. Huius autem'
rei memoriam , Sacerdotes nomine Sothis , aut po
tius Seth, et Soth , quo defignabant ortum canicu
lae, complecti et conferuare voluiffe , arbitror.
Nempe Xu , Dfo , vel So , lingua Aegyptiorum
D 2 admo
Apud GAVL MINIVM in notis ad vitam Mofis Lib. I.
cap. X.
 52 LIB. III. CAP. II.

admodum frequenter dicitur caput , et eadem quo

que voce defignari folet principium rei. Pro Xu
vero , reperitur etiam Xux, Pf. CXVIII. 22.
Matth. XXI. 41. Actor.
Actor. IV.
IV. 11.
1. Xux vero fatis

commode a Graecis efferri potuit Zw , et , quoni

am apud Aegyptios vocales faepe et vehementer
permutantur , Σ9. Voce igitur hac defignaretur
principium xar Cox , annorum fcilicet , et , vt
volebant Aegyptii , etiam totius mundi. §. 6. 7.
Ceterum , cum DEI , O-eifch , vel O-eis , an
tiquiffima dialecto Thebaidis , tempus fignificet , fu
fpicor omnium primo ortum caniculae dictum fuiffe

XUX- DEJW , Soth - oeis , vel Sothois , id eft ,

principium temporum , vnde forte Graecorum Z
re vera ortum eft ; fed poftea temporum decurfu,
vocem fuifle abbreuiatam et contra&tam , folamque

primam fyllabam ux, quae principium fonat,

retentam.
Alia inter §. 12. Eft et aliud, quod mihi , rem hanc co
pretatio gitationibus voluenti et reuoluenti , in mentem fe
additur, mel iterumque venit , quod lectoris eruditi et cor
priori quo dati iudicio beneuolo nunc fubmittam. Certum
ad rem
perfimilis. eft , veteres Aegyptiorum Aftrologos , nomen hoc,
quod Graeci fcribere folent Z95 , extuliffe E9,
§. II. Ex quo fequeretur , quod illic etiam monui
mus , Siç fic efferri fecundum terminationem
graecam. Non tamen negligendum in vniuerfum ,
quod ex teftimonio PLVTARCHI difcimus , (§. 10.)
ex ipfis Aegyptiis , quofdam vocem illam fic inter
pretari folitos fuiffe, tanquam proprio ipforum fer
mone fonaret Sothi. Probabile mihi iam fit , vocem
hanc, literis Copticis fcriptam , re ipfa fonuiffe
T-ZDSEITE , T- hueite , quod in diale&o The
baidis
* Vide fupra Lib. II. cap. I. §. 14.
 SOTHIS, SIVE ISIS IN CANICVLA. 58

baidis antiquiffima , principium rerum defignat. Ita

que interpretes Copti , verba illa Mofis Genef. I. 1.
quae in verfione Alexandrina fic fonant : 'Ev de
χῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν ἐρανὸν , in dialetto Thebai
dos ita tranftulerunt : Z TEZDOEITE &
4
INDSTE TAMID THE MŃ пkaz.
Ex eo intelligitur , prifcos Aegyptios , principium
cuiufque rei dixiffe TE-ZDXEITE , vel, quod
plane idem eft , T - ZD8EITE , T-bueite. Nomen
vero Aegyptiacum Sothis, Graeci ** nonnunquam
efferunt Σny , ex quo non inepte colligas , in
Aegypto quofdam vocem illam pronuntiaffe Sothi ,
alios vero Sothe. Hoc autem poftremum effet
Thueite. Ceterum vox Aegyptiaca TDSEITE,
proprie fignificat primam, in genere foeminino , er
fubintelligitur aliquod fubftantiuum , vt loquuntur
grammaticorum filii , generis foeminini. Non pot
eſt intelligi dies , nam vox Aegyptiaca , diem figni
ficans , II-EZDD8 , femper effertur genere maſcu
lino. Neque video , quodnam poffit hic fubftitui

aliud nomen , cui T- ZDOEITE , prima , conue

niat, nifi †-DONDO , hora, vox etiam foemi
nini generis. Etiam apud Scriptores exoticos , vbi
adiectiuum aliquod numerale , abfolute et elliptice
ponitur , faepius fubintelligenda venit hora, vti in
his TITI CALPVRNII Ecloga V. 60.
Verum vbi decliui iam NONA tepefcere Sole
Incipiet , feraeque videbitur bora merendae.

Sic igitur -ZD8EITE proprie fignificaret bo

ram primam , fiue diei , fiue menfis , fiue anni ,
D 3 fiue

* Ita verba haec citata inueni in aliquo libro antiquo MS.

in dialecto illa éxarato.
** PLVTARCH VS de folertia Animal. p. 974,
54 LIB. III. CAP. II.

fiue denique etiam totius mundi. In dialecto com

muniori , fiue inferioris Aegypti , vox Aegyptiaca

effertur T - 3D81 , t - huiti , Luc. II . 2. A&or.

XII. 10. Hoc videtur effe Sothi vti prius Sothe,
,
quemadmodum nonnulli vocem eandem pronuntia
bant. Obferuandum autem , literas has Th, et S,
forro fibi inuicem perquam vicinas , in omnibus
fere linguis , cumprimis vero Orientalibus , faepe
permutari , ita vt litera eadem , a quibufdam , vé
th, ab aliis vero , vt s, et ab aliis denique , vt t,
pronuntietur. Simili modo res etiam fe habet in
Aegyptiorum lingua. Vna eademque vox , a Grae
cis quibufdam Thuiti , ab aliis vero Suithi , et con
tractius Sothi efferri poterat. Tandem etiam voca
lis vltima i , et e , abiici coepit , quod in aliis quo
que vocibus Aegyptiacis vfu venire , ex Coptorum
3
libris certo nouimus. Sic igitur principium mun
"
di, principium anni , principium menfium , a qui
bufdam dictum fuit Seth , et Soth , ab aliis vero
Thoth. Expofitio haec mea, tanto probabilior eru
dito lectori videri poterit , quod * Sothis , de qua
hic difputamus , oriatur primo die illius Menfis ,
quem Aegyptii appellarunt Thoth, vel Thoyth.
Vti igitur menfis ipfe , qui primus eft menfium
Aegyptiacorum , et a quo initia ducunt gentis hu
ius anni , lingua ipforum , recte dici potuit Thoth,
vel Thuit , id eft Principium temporis , ita prima
quoque menfis huius dies , quae primam horam
totius anni fecum vehit , quod proprie fignificat
Thuith, eodem nomine quain optime infigniri po
tuit. De hac vero obferuatione arbitrari ,
penes eruditum lectorem efto .
ま
In fimiles fere cogitationes video incidiffe etiam
HENR, DOD WELLVM in libro Anglico quem in
fcripfit a Difcourfe concerning Sanchoniathons Phoeni
cian biftory , p. 25.
CA
 1

55

CAPVT III.

De Bubafti , Aegyptiorum Numine,

quod Graeci Dianam , fiue Lucinam
interpretantur.

Luna fiue Ifis , ab Aegyptiis , prò diuerfa ad terram re

latione , diuerfa nomina accipiebat. Bubaftis refere
batur ad Lunam nouam. §. 1. De Bubafti Aegyptiorum
Dea teftimonia veterum. §. 2. Eam Graeci Dianam in
terpretantur. §. 3. Quia nempe Bubaftis et virgo ha
bebatur , et Luna , ac infuper Lucina. §. 4. Bubaftis
erat aliquod Lunae Symbolum , ideoque certo fenfu
eadem cum fide ; etfi huius perhiberetur filia. §. 5.
Eaque de caufa felis ipfi , ceu viua quaedam eius imago
confecrata erat. §. 6. Erat etiam eadem cum Aegyptio
rum Envia, fiue Lucina , pluribus in locis culta. §.7.
De Saeris Lucinae huius antiquiffimis et cruentis in Ae
gypto quaedam obferuantur. §. 8. Lucina fiue Buba
ftis Aegyptia , praeerat mulieribus parturientibus , et
natiuitati infantum . §. 9. Erat autem Bubafiis , ex
fententia Sacerdotum Aegyptiorum , proprie Symbolum
Lunae nouae. §. 10. Nomen Bubaftis Aegyptiacum
explicatur. §. II. .

§. I.

uemadmodum Sol, nomine Ofiridis apud Luna, fine

Aegyptios infignis , pro varia ad terram Ifis, ab Ae
Q
noftram relatione , variifque effectibus, no- gyptiis,pro
mina quoque diuerfa accipiebat , cultuque diftin& to diuerfa
terram read
concelebrabatur , ita Lunae , quam ab Aegyptiis latione, di
nomine Ifidis religiofe cultam fuiffe , cap. I. pro- uerfa no
bauimus , idem etiam omnino contigit. Subinnuere mina acci
hoc voluit CHAEREMON , Sacrorum in Aegypto piebat.

D. 4 Scriba,
 P
56 LIB . III. CA . III .

Scriba , vbi afferuit , ea quae de Ofiride et Ifide per

biberentur, et fabus Sacerdotales omnes, ad Lunae mo
do crefcentis , modo fenefcentis varietatem, et ad Solis
curfum referri. Vna igitur eademque Luna , in Sa
cris Aegyptiorum , alia quodammodo cenfebatur,
quando e radiis folaribus egreffa , noua apparebat,
et crefcere incipiebat , ideoque alio nomine , alio
que cultu honorabatur : et rurfus alia habebatur,
quando pleno Orbe lucebat ; fed et iam fenefcens,
decrementa minabatur , mox fecutura , nam et tum
aliis decorabatur nominibus , alioque celebrabatur
cultu. Si quid recte iudico , Ifis fiue Luna , quan
do noua apparebat , a Sacerdotibus Aegyptiorum
dicebatur Bubaftis ; vbi vero lucis plenitudinem affe
cuta fuiffet, Buti nomine celebrabatur, Vel , vt
fententiam meam nonnihil diftinctius explicem : Sa
cra Bubafti fieri folita , referebantur ad Nouam Lu
nam, illiusque effectus ; Sacra vero Buti inftituta,
ad plenam Lunam , bonaque ab illa fperata. De Nu
mine priori dicam hoc capite ; fequenti vero diffe
ram de pofteriori.
De Buba §. 2. Vt dictis , primo de Bubafti , fidem fa
fi, Aegy ciam , res paulo altius repetenda eft. Bubafteos igi
ptiorum
tur, vt Numinis Aegyptiorum Sacrofanéti , vete
Numine,
teflimonia rum complures mentionem faciunt. Inter illos anti
veterum. quiffimus eft HERODOTVS, cuius en ! verba e Lib.
II . c.137 : Ἡ Βέβαςις κατ᾽ Ἑλλάδα γλῶσσαν ἔςι ῎Αρ
Teus. Bubaftis linguagraeca dicitur Diana. Templum
huic Deae fplendidum ** in vrbe Bubafto aedificatum
erat , cuius auctor idem, eodem Libro, cap. 138 memi
nit quodque illic deſcribit. Idem cap. 156 ait : 'Awóλ
λωνα
in PORPHYRII Epiftola ad Anebonem , praemiffa
Iamblicho de Myfter. Pag. VII . VIII.
** Erat et in Praefectura Heliopolitana Arx , et in ea
Templum sygias Bußárews , Bubafteos agreftis , tefte
Epiftola Oniae apud 10SEPHYM Antiqu. Lib. XIII.
C. III. p. 638. Edit. Belgic.
 BVBASTIS , SIVE DIANA. 57 1

λωνα καὶ῎Αρτεμιν Διονύσ8 καὶ Ἴσιος λέγεσι εἶναιπαι

δας. ᾿Αιγυπτιςὶ δὲ ᾿Απόλλων μὲν Ωρος , Δημήτης
δὲ Ἴσις . ῎Αρτεμις δὲ Βέβαςις . Apollinem et Dianam
Aegyptii dicunt Bacchi et Ifidis liberos. Apollo vero
Aegyptiace Horus dicitur : Ceres autem Ifis : Diana
vero Bubaftis. In honorem huius Bubafteos , fiue
Dianae , quotannis Bubafti , in Templo huic Numi
ni dedicato , Sacra celebrabantur pompa folenni , ad
quam ex tota Aegypto , tempore * HERODOTI ,
vique ad feptingenta hominum millia confluere fo
lebant. Ad eam Pompam refpicit forte OVIDIVS
Lib. IX. Metam . v. 687.

Cum medio noctis fpatio fub imagine Somni

Inachis ante torum pompa comitata Sacrorum
Aut ftetit, aut vifa eft , inerant lunaria fronti
Cornua, cum fpicis nitido flauentibus auro,
Et regale decus; cum quo latrator Anubis,
'
SANCTAQVE BVBASTIS, variisque co.
loribus Apis ,
Quique premit vocem , digitoque filentiafuadet,
Siftraque erant : nunquamque fatis quaefitus Ofiris,
Plenaque fomniferi ferpens peregrina veneni.

Sacra igitur Bubaftia per totam Aegyptum celebria

erant inprimis et Sacrofancta , vfque adeo , vt
OVIDIVS Bubaflin non vereatur appellare Sanctam.
Aeuo etiam ** DIODORI Siculi in manibus homi
num erat Inſcriptio quaedam , perantiqua vti fere
bant, in qua laudi fingulari ducebatur Ifidi , quod
ipfi acdificata effet Bubafus , vbi nempe tanta religio
ne, a populo vndecunque commeante , coleretur.
Ipfis quoque Graecis et Romanis , Sacra haec Bu
D5 baftia,

* Vide eum Lib. II. cap. 60.

** Vide cum Lib. I. p. 24.
 58 LIB. III. CAP. III.

baftia, crebris fermonibus , non parum celebrata

erant. Meminit eorum GRATIVS de Vena-
tione v. 42.

Vix operatafuo, SACRA ad BVBASTIA, lino

Velaturfonipes aeftiuae turba Cañopi.

Bubaftin §. 3. Numen hoc , quod auito Aegyptiorum

Aegypti fermone Bubaftin nuncupatum effe vidimus, graeci
am, Grae- pretari
ci Dianam Sacrorum interpretes, in
confueuerant Aegypto
idque , Dianam teftari
HERODOTVM inter
interpre
tantur. intelleximus. Sicubi ergo veteres de Diana Aegy
ptiorum loquuntur , non aliam , quam hanc noftram
Bubaftin intelligunt. Equidem fi IVVENALEM
audimus , Dianam Aegyptii omnino non coluerunt.
Eft notiffimus hic eius verfus :

* Oppida tota canem venerantur, nemo Dianam.

Sed poteft hic effe verboru:n illorum fenfus , oppida

permulta colere canem , Anubim videlicet , de quo
plura dicentur Libro V , in quibus tamen nullus
Bubafti, vel Dianae , cultus offerretur. Aut po
tuit Poëta id intelligere de Diana Graecorum et
Romanorum , montium nemorumque cuftode , et
venatorum Praefide , quam fane in Bubafti fua , Ae
gyptii non venerabantur. Forte etiam tempore
quo fcribebat IVVENALIS , Sacra Bubaftia ,
illo ,
olim Aegyptiis Sacrofanéta , fummaque folennitate
ac laetitia celebrata , a priftino fplendore magnopere
defciuerant , neglectaque iacebant. Neque etiam
Scriptor aliquis aetate illa iunior , nunc mihi fuc
currit , qui de Sacris illius Deae, ceu fuo etiamnum
aeuo celebratis , loquatur. Non mediocriter fufpi
cionem hanc auget STRABO , ** qui loquens de Vr
be

* Satyra XV. 8. ** Lib. XVII. p. 353.

 BVBASTIS, SIVE DIANA. -59

be Bubafto , folum eius nomen commemorat , Tem

pli vero ibidem vifendi fumtuofi et vere admirandi ,
mentionem plane nullam iniicit. Quicquid tamen
fit , illud dubio omni carere debet , Graecos Nu
men Aegyptiorum ſanctiſſimum , Bubaftin , interpre
tari folere Dianam, Vnde STEPHANVS Ethnico
graphus, loquens de Zubato , vrbe Aegypti inferio.
ris , ait , nomine hoc venire et vrbem et Templum
Dianae , innuens , de quo dubitandi locus nullus
eft , noftram Babaftin. Sic et Graeci alii , qui hanc
tantum inter fuam Dianam , Aegyptiorumque Bu
bafin differentiam obferuant , quod * cum illa per
hiberetur filia Latonae , haec Bacco , id eft Ofiride,
et Cerere , fiue Ifide prognata traderetur. Ex eo
igitur ratio petenda eft , quod quidam Artemifiam
herbam ** appellauerint Bubaftheos cardiam , id
eft cor Bubaftbeos. Nam herba illa graece nomen
habuit Artemifiae, *** ex nomine Dianae , quae graece
"Agreus dicitur. Et idem plane Aegyptiis fonabat
Bubaftis. Eodem fpectant fabulae Graecorum , de
Diana in felem conuerfa , vt Gigantum tyrannidem
et tremendos impetus falua euaderet. Rem prolixe
narrat OVIDIVS Metam. Lib. V. vbi et haec oc
currunt v. 329..

Delius in coruo, proles Semeleia capro ,

Fele foror Phoebi , niuea Saturnia vacca ,
Pifce Venus latuit , Cyllenius Ibidis alis.

Quibus

HERODOTVs Lib. H. c. 156. PAVSANIAS in

Arcadicis. Vtriufque loca videbis defcripta infra
cap. IV. §. 4.
APVLEIVS de herbis cap. 10. vbi tamen in Editione
mea peffime legitur busbaftbeos cardiam. Lege , vti
hic fcriptum dedi.
*** Idem ibidem cap. 12.
 60 LIB. III. CAP. III.

Quibus confentiunt ea quae ex NICANDRO refert

ANTONINVS LIBERALIS in Metamorph. Fab.
L
XXVIII. Nominantur illic Dii , qui vim. Typhonis
euafuri , in Aegyptum aufugientes , formam muta
runt. Καὶ ᾿Απόλλων μὲν ἐγένετο ἱέραξ , Ἑρμῆς
δὲ Ἴβις , ῎Αρης δὲ λεπιδωτὸς ὄχθυς , ῎Αρτεμις δὲ
* ainagos. Apollo mutatus eft in accipitrem , Mercu
rius in Ibin , Mars in pifcem Lepidotum , Diana in
felem. Nam haec refpicere, ad Dianam non Grae
corum ; verum Aegyptiorum , fiue Bubaftin , allata
EX LIBERALI verba , iam fic planum faciunt , id
que ex eo non leuiter confirmatur , quod perhibe
atur , mutationem illam contigiffe , cum Typhon
J Deorum inimicus eos perfequeretur. Sciunt etiam
eruditi , non quidem Dianae Graecanicae , at Bu
bafti Aegyptiorum , felem habitam fuiffe facram ,
eiufque viuam quandam imaginem. Et hinc fine
dubio eft , quod ** quidam memoriae prodiderint,
Bubaftin lingua Aegyptiorum felem dici , quod ta
men fecus fe habere , infra videbimus. Id vero
certum eft, incolas vrbis Bubafti , feles , in hono
rem Deae fuae , tanto in pretio habuiffe , *** vt
éas poft mortem , ceu facras , multo fumtu condi
tas , fepulchris intulerint. Bubafteos vero Deae
fimulachra , aut in fpeciem felis fingebantur , † qua
lia adhuc paffim viſuntur , aut vbi etiam cetera qui- .
dem

Ita locum hunc correxit SAM. BOCHART vs Hie

rozoic. Part. II. col. 63. cum antea legeretur σίλυρος,
eumque fequuntur eruditi omnes. Adde HYGINI
Poëtic. Aftron. Lib. II. c. 28.
** STEPHAN VS in Bßasos.
*** HERODOT vs Lib. II. c. 67.
† Vide Tabulam Bembinam Segmentó III. Figura T. T
et l'Antiquité expliquée de MONTFAVCON To. II.
Tab. CXXVI. Num. 5., .4:
 BVBASTIS , SIVE DIANA. 61

dem formam corporis humani prae fe ferrent ,

* iis tamen caput felinum imponebatur.
§. 4. Verum quam tandem putabis fuiffe Bu- Bubaftin
bafteos Aegyptiacae cum Diana Graeca fimilitudi- Graeci di
nem aut affinitatem ? vt duo haec Numina inter fe xerunt Di
anam ,
comparari , ac veluti permutari potuerint , vtque quod et
prior nomine pofterioris donaretur. Eft inter Nu- virgo eſſet,
men vtrumque aliqua difcrepantia , quam in antece- etLuna ba
dentibus verbulo tetigimus. Nam alium Graeci beretur, ac
infuperLu
Dianae fuae ortum affignant , ex loue fcilicet et La
cina.
tona , alium Aegyptii Deae Bubafti , ex Òfiride
nempe et Ifide , §. 3. Aliam quoque Dianae Grae
ci curam imponunt , aliud veluti regnum attribu
volunt namque imperio eius fingulariter fub
effe montes , nemora , fontes , feras , et quicquid
ad venationem pertinet. Eruditis ignota non eft
Diana venatrix Graecorum et Romanorum, Ho
rum vero omnium veftigium plane nullum in The
ologia Aegyptiorum mythica reperio. At funt ta
mén quaedam Numini vtrique communia , in qui
bus Dianae conuenit cum Bubafti. Nam 1) Dia
nam Graeci fingunt virginem puram , caftam , inta,
&
tam: Ideoque a CALLIMACHO , Hymno in Dia
nam v. 6 introducitur a Ioue hoc petens

Δός μοι παρθενίην αἰώνιον ἄππα φυλάσσειν .

Da mihi Pater virginitatem in aèternum cuftodire.

Ad quem locum plura huc fpectantia dabit in Com

mentario EZECHIEL SPANHEMIVS. Idem
omnino in fabulis Sacerdotalibus de Bubafti tradeba
tur. Nullus certe ipfi tribuitur maritus, liberi nulli.
Et

* MONTFAVCON Diar. Italic. p. 227. et eiuſdem An

tiquité expliquée , loc. cit. num. 7. Adde PIGNORII
Expofit, Tab. Ifiacae p. 66. Edit. Amftel.
62 LIB. III. CAP. III.

Et non alia quam haec videtur fuiffe caufa , quod

OVIDIVS Deam hanc fanctam Bubaftin dicendam
*
effe cenfuerit, §. 2. Apud Romanos enim Sanita
et Virgo aequipollent , eftque fanita pudicarum
apud eos appellatio. 2) Diana Graecis erat Symbo
lum aliquod Lunae , cuius vim et poteftatem in illo
religiofe venerabantur, quod vel Simulachra eius
fatis fuperque teftantur , quippe quae Lunam corni
culatam in capite vt plurimum gerunt. Confentit
in eo tota Graecorum Theologia Phyfica , ex cuius
praeceptis CICERO fcribit de natura Deorum Lib.
Ill. cap. 20. Lunam Graeci Dianam putant. Et
OVIDIVS Metam. Lib. XV. 196.

Nec par aut eadem nocturnae forma Dianae

Effe poteft vnquam : femperque hodierna fequente,
Si crefcit minor eft ; maior, fi contrabit orbem.

Et quid rei omnibus notae diutius inhaeream ? Bu

baflin vero Aegyptiorum filiis nihil aliud fuiffe ,
quam aliquod Lunae Symbolum , mox liquido pro
babitur , S. 5. 3 ) Graeci , quod mireris , ** Dia
nae, quantumuis virgini caftae et pudicae , munus
impofuere obſtetricis , vnde ei nomen eiλndúas , vt
Romani Lucinae , proprium effe voluerunt. Nam
***
εἰλήθύσι funt αἱ ἐπὶ τῶν τικτεσῶν θεοί , Deal,
quae mulieribus parientibus praefunt. HORATIVS
ergo Dianam fic precatur Carmin. Lib. III.
Od. XXII.

Montium cuftos nemorumque virgo

Quae laborantes vtero puellas
Ter vocata audis , adimifque letho
Diua triformis.
Ad

* SPANHEMIVS ad Callimachum loc. cit. p. 126.

** PLATO in Theaeteto , p. 71. Ed. graec . Bafil. Vide
inprimis SPAN HEMIVM in Callim. p. 148.
*** HESYCHIVS in hac voce.
 BVBASTIS, SIVE DIANA. 63

Ad quae verba haec commentatur vetus Scholiaftes

Cruquianus : Ipfa quoque Lucifera , quod parienti
bus lucem ferat , vnde Lucina a parturientibus inuo
catur, quod ideo ei datum eft , quod prior a Latona
Matre edita, in fratris Apollinis partu , eam iuuerit,
et parturienti praeftiterit ei obftetricis officium. In
Carmine Seculari Poëta idem Deam iftam his verfi
bus compellat :

Rite maturos aperire partus

Lenis Ilithya, quere matres :
Siue tu Lucina probas vocari,
Seu genitalis..

Id vero eft , quod etiam Aegyptii de fua Bubafti

praedicabant , in cuius tutela puerperas , et infan
tes partu in lucem edendos , effe volebant. Extat
* NICARCHI Epigramma in mulierem , quae a
nemine adiuta , faufto partu , citra laborem filiam
pepererat , cuius hi funt verfus vltimi :

Οὕτω Βέβαςις καταλύεται . εἰ γὰς ἑκάσ

Τέξεται ὡς ἀυτὴ , τὶς θεῷ ἐςὶ λόγος ;
Hoc modo Bubaftis inutilis redditur. Nam fi mu
lier quaeuis
Sic pepererit, vt Philaenium , quis rationem
habebit Deae?

Vide et quae dicentur §. 5. Huc etiam pertinent,

quae veteres de Aegyptiorum Eiλnya memoriae
prodiderunt , quae alia effe non poteft , quam noftra 4
Bubaftis , et de qua nos §. 7 agemus. Haec fere
funt, quae de Bubafti dicenda erant. Ea tantum
diſtinctius nonnihil euoluenda , bonis argumentis
com
in Anthologia Graeca , Lib. I. Cap. LXXII . Epig. III.
P. 154. Edit. Wechel,
 64 LIB. III. CAP. III.

communienda, et nonnullis obferuationibus illu

ftranda effe arbitror.
Bubaftis §. 5. Bubaftin igitur Aegyptiorum , ad ipforum
erat fym Ifin, fiue Lunam referri , aut re ipfa nihil aliud effe,
bolum ali
quam Symbolun Lunae, in certa quadam ad ter
quod Lu
nae , ideo ram noftram relatione fpectatae , certum eft , mul
que certo tifque rationibus probari poteft. Euidens profecto
Jenfu cum eft , in vetuftis Aegyptiorum Monumentis , Ifidem
Ifide ea- eandem nonnunquam haberi cum Bubafti, et Buba
dem, etfi ftin vice verfa eandem cum Ifide. Nam Infcriptio
buius per- illa antiqua , cuius ex DIODORO mentionem feci
biberetur
filia. §. 2, affirmat , Bubaftum vrbem, Ifidi eſſe aedifica
tam , adeoque etiam confecratam. Scimus autem
"
ex hiftoria , Deae , quae in vrbe illa praecipue ho
norabatur, et a qua nuncupata etiam fuit Bubaftus,
proprium nomen extitiffe Bubaftis. §. 2. Ifis ergo
et Bubaftis hic defignant vnum idemque Namen,
De Bubafi porro obferuauimus §. 4, quod adeffe
credita fuerit mulieribus parturientibus , et Aegy
ptiorum Ilithya , fiue Lucina ab omnibus habita,
Hoc vero OVIDIVS refert ad fidem. Hanc enim
inuocat , vt Corinnam parturientem adiuuet.

* Ifi, Paraetonium , genialiaque arua Canopi

Quae colis et Memphim, palmiferamque Pharon
Per tua fiftra precor , per Anubidis ora verendi :
Sic tua Sacra femper pius Ofiris amet ,
Pigraque labatur circa donaria ferpens,
Et comes in Pompa corniger Apis eat.
Huc adbibe vultus: et in vna parce duobus.
Nam vitam dominae tu dabis : illa mihi.
Lenis ades , precibufque meis faue Ilithyia.
Digna eft , quam iubeas muneris effe tui.
Et

* Amorum Lib. II. Eleg. XIII.

 BVBASTIS, SIVE DIANA. 65

Et in his Ifidem cum Bubafti permutari atque con

fundi , manifeftum eft. Poffentque , fi res id pofce
*
ret , plura in eundem fenfum adferri. Verum
poteritne Bubaftis eadem effe cum Ifide , cum in fa
bulis Aegyptiorum Sacris , illam huius venditatam
fuiffe nouerimus filiam ? §. 3. An filia cum matre
fua cenferi poterit , hoc fenfu , eadem ? Si ea ,
quae de Bubafti et Ifide in fabulis Sacerdotum apud
Aegyptios tradi folebant , hiftorice explicanda , vel
ex hiftoria antiqua Aegyptiorum illuftranda effent ,
abfurdus videri poffem , talia afferendo. At in
Theologia Aegyptiorum Symbolica , haec locum ha
bere fine vllo incommodo poffunt. Sicut enim Ho
rus, qui re ipfa erat cenfebaturque Sol , non minus
atque Ofiris , ** huius tamen dici filius recte pote
rat , ita non minus apte Bubaftin perhibere filiam If
dis licebat , etfi vtraque Symbolum aliquod effet
Lunae. Nempe poft coniunctionem Solis cum Lu
na , quod eft veluti vtriufque connubium , Luna e
radiis Solaribus emergens , noua apparet , eundoque
crefcit , et tum Stylo fymbolico , velut recens nata,
confiderari poteft. Notum fane eft Studiofis rerum
Iudaicarum , Hebraeorum Magiftros ipfam nouam
Lunam, fiue coniunctionem Solis cum Luna *** ap
pellare , natiuitatem , vel Lunam recens natam.
Sic etiam Poëtae loquuntur , quos inter HORATIVS
ita canit Carminum Lib. III. Oda XXIII.

Coelo fupinas fi tuleris manus

NASCENTE LVNA, ruftica Phidile.

En!

* Vide fupra Lib. I. cap. V. §. 12. collat, cum 7.

** Vide fupra Lib. II. cap. IV. §. 11.
*** MAIMONIDES de confecratione Calendarum paffim
BVXTORFFIVS in Lexico magno Talmudico voce
‫ מולר‬, .col .955
Tom. II. E
 66 LIB. III. CAP. III.

En! habes Lunam nafcentem. Quod fic vetus Scho

liaftes explicat: Solent rufticae mulieres in initio pri
mae Lunae ad coelum effundere preces. Quibus iunge
haec LVCRETII Lib. V. v. 749.

Quo minus eft mirum , fi certo tempore LVNA

GIGNITVR, et certo deletur tempore rurfus.

Cum vero Bubaftis , quod mox oftendemus , Symbo

Ium proprie fuerit Aegyptiis Nouae Lunae , eaque
poft congreffum Solis cum Luna , tanquam recens
nata in coelo appareat , et ab illo tempore incre
menta capiat , iam vides , quomodo in Theologia
Sacerdotum Symbolica , Bubaftis , perquam com
mode, Ofiridis , id eft Solis , et Ifidis , fiue Lunae
potuerit dici filia.

Eaque de §. 6. Fatendum igitur eft , Bubafteos Numen,

caufa, Bu ex Aegyptiorum fententia , refpectum habuiffe ad
bafli felis, Lunam , aut habitam fuiffe ipfam Lunam , nempe
tanquam
viua eius in certa quadam relatione ad terram noftram ſpecta
imagocon tam. Mirifice id illuftrat animal Deae huic dicatum
fecrata et proprium , felis videlicet , quam viuam quandam
erat.
eius imaginem effe affeuerabant Aegyptii . §.3. Sunt
enim prorfus mira , quae de animalis huius ad Lu
nam relatione , literis mandarunt veteres, Ea

omnia ex Aegyptiorum difciplina fluxiffe , nullus

dubito , et fatis fuperque ex illis intelligere licet,
qua de caufa gentis huius Sacerdotes , felem Lunae
voluerint effe Symbolum. Quaedam , vt dictis fides
conftet , hic adferre , fuperuacaneum non eric. - Me
morabilis eft locus apud DE METRIVM , quem
cognominant Phalereum , de Elocutione §. 159. Edit.
Οxon . Πολλὲς δὲ καὶ ( μύθες ) προσπλάσσομεν
προσφόρες καὶ ἐικείες τοῖς πράγματιν. ὥσπές τις
περὶ αἰλέρα λέγων , ὅτι συμφθίνει τῇ σελήνῃ καὶ ὁ
αἴλυςος , καὶ συμπαχύνεται , προσέλασσεν , ὅτι
ἔνθεν
 BVBASTIS, SIVE DIANA, 67

ἔνθεν καὶ ὁ μῦθος ἐσιν , ὡς ἡ σελήνη ἔτεκε τὸν αἴλ8

-
gov. ὁ μῦθος ἐμφαίνει χαρίεν τι , αἴλκεον ποιῶν
Ceλnvns waida . Multas autem praeterea fabulas fin
gimus vtiles et accommodatas rebus : veluti quidam de
fele dicens , quod vna cum Luna extenuaretur , et pin
guefceret , adfinxit : hinc et fabula exorta eft , Lunam
- Fabula illa prae fe fert lepi
peperiffe felem.
dum quiddam , dum facit felem Lunae foctum. Fin
git auctor hic , elegans ceteroquin lectuque dignus,
fabulam de fele , quod eius pinguedo cum Luna et
crefcat et decrefcat , ab oratore quodam excogita
tam effe , in quo vtique fallitur. Nam id ex vete
ribus multi memoriae prodidere , neque dubito,
quin fabula illa originis fit Aegyptiacae , ficut et illa,
quae ibidem fubiungitur , de Fele Lunae filia. An
non enim lectori fagaci confeftim fubolet , refpici
ad illam Aegyptiorum traditionem facerdotalem,
Bubafiin , quae fub imagine felis repraefentabatur,
aut cuius imago erat viua felis , §. 3, filiam effe fi
dis, id eft Lunae , §. 5 ? Fabulam aliam , ad idem
negotium spectantem , adfert DAMASCIVS in vita
Ifidori , his fere verbis : * Felem aiunt Lunae dies
numerare foetibus, quos edit. Septem enim primo,
fexpartu fecundo , tertio quinque , quarto quatuor,
quinto tres , fexto duos , feptimo vnum , et tot effe
foetus felis , quot babet Luna dies. Lunae enim
dies funt XXVIII, et tot hic. numerantur foetus,
quos fucceffiue felis edere foleat. Similia habet
PLVTARCH VS , vbi rationem reddit , cur in Siftris
lacis , felis fingi fculpique foleat , de If. et Ofir.
P. 376. Felis , inquit , Lunam repraefentat , ob ani
malis iftius varietatem , ac vim noctu agendi , et foe
cunditatem. Dicitur enim vnum principio catulum
parere , deinceps duos , tres , quatuor , vnoque fub
E 2 inde
apud PHOTIVм Cod. CXLII. p. 1047.
 68 LIB. III. CAP. III.

inde plures ,donec feptem vno partu edat. Itaque

XXVIII parit, qui eft numerus dierum Lunae. Ve
rum hoc fortaffis fabulae fit fimilius. Sed * felis
oculorum pupillae impleri dilatarique videntur , fub
plenilunium , et Lunae lumine decrefcente , attenua¡ i
atque languefcere. Crediderunt itaque veteres , id
que haud dubie ex difciplina Aegyptiorum accepe
runt , fingularem prorfus effe felis cum Luna con
fenfum , et quafi cupwadev , cumque illi animal
hoc, Bubafti fuae confecratum voluerint , eiufque
imaginem inprimis fanctam habuerint , quis dubitet,
quin aliquam Lunae virtutem ac poteftatem , in
Dea illa reueriti fuerint , populoque colendam pro
pofuerint? Neque parum hoc exipfo Bubafteos no
mine illuftrare poffumus. Verum ea de re poftea
videbimus.
Bubaftis - §. 7. Omittere hic nequeo , veteres fubinde
eadem erat mentionem iniicere Deae cuiufdam Aegyptiorum ,
cum Aegy
quam Graeci Ειληθίαν vocant , et a qua vrbs
ptiorum
Ειληθίας Aegypti fuperioris , nomen accepit .
Επληθύσας
fue Luci- DIODOR VS Siculus Deam hanc antiquioribus Nu
na, pluri- minibus Aegypti accenfet , p . 12. Aegyptii , inquit,
busin locis Nilumfuum pro Oceano habent , ad quem etiam Dii
culta.
fint orti : et ex omnibus totius Orbis Prouinciis , aiunt
in fola Aegypto , multas eſſe vrbes , ab ANTIQVIS
DIIS , vt loue , Sole , Herme , Apolline , Pane ,
EILITHYIA , aliisque pluribus conditas. Vrbs
illa Ilithyiae , de qua auctor laudatus loquitur , fita
erat , vt dixi , in Aegypto fuperiori , vbi eam in
Praefectura Thebaea locat PTOLEMAEVS p. 122.
Similiter STRABO Lib. XVII . p. 562 : Poft Latopo
lin fequitur vrbs Ilithyiae , ( fiue Lucinae ) et Tem
plum.
* GELLIVS Noct. Attic. Lib. XX. cap. 8. et PRO
CLVS in Hefiodi Opera et dies Pag. CCII, Edit. Ve
netae Trincauelli.
 BVBASTIS , SIVE DIANA. 69

plum. Sacra in Templo huius vrbis Ilithyiae fieri

folita , erant deteftanda , nam cruore humano altaria
polluebantur. Ex MANETHONE refert id PLV
TARCHvs de If.p . 380 : Καὶ γὰρ * ἐν Ἑιληθύας
πόλει ζῶντας ἀνθρώπες κατεπίμπρασαν , ὡς Μα
νέθων ἱσόρηκε , Τυφωνίες καλῶντες ,καὶ τὴν τέφραν
αυτῶν λικμῶντες ἠφώνιζεν καὶ διέσπειρον . In
vrbe Ilithyiae viuos combufferunt homines , vt Mane
tho fcribit, Typhonios appellantes , et cinerem eorum
ventilando diffiparunt , atque aboleuerunt. Quinam
vero fint homines illi Typhonii, qui viui combure
bantur , id docebit nos in his DIODORVS : ** Τῶν
ἀνθρώπων τῆς ὁμοχρωμάτες τῷ Τυφῶν , τὸ πα
λαιὸν ὑπὸ τῶν βασιλέων φασὶ θύεται πρὸς τῷ
τάφῳ τῇ Ὀσίριδος. Homines quoque aiunt eiufdem ,
quem Typhon habuit , coloris , antiquitus ad Ojiridis
tumulum a regibus maltatos effe. Nempe *** Ty
phon colore erat rufus , ideoque eorum confuetudinem
vitabant Aegyptii , qui tales etiam effent adfpectu.
Nefcio tamen , num PLVTARCH VS paulo ante ad
ductus , mentem MANETHONIS aut peruiderit,
aut accurate exprefferit. Nam PORPHYRIVS ,
Scriptor fane diligens magnique pretii , rem eandem
EX MANETHONE , fed paulo aliter , hunc nempe
in modum ,refert : † Κατέλυσε δὲ καὶ ἐν Ἡλίς πόλει
τῆς Αιγύπτε , τὸν τῆς ἀνθρωποκτονίας νόμον ῎Αμω
Ἐθύοντο
σις ,Η ὡς μαρτυρᾶ Μανεθώς .
δὲ τῇ Ἥρᾳ καὶ ἐδοκιμάζοντο , καθάπερ οι ζητέμενοι
καθαροὶ μόχοι καὶ συσφραγιζόμενοι· ἐθύοντο δὲ
E 3 τῆς
* Ita hic et recte omnino legit MARSHAMVS in Ca
nane Chronico p . 316.
** Lib. I. p. 79.
*** PLVTARCHVS de Ifide p. 362. 364.
† de Abftinentia Lib. II. p . 223. Edit . Lugdun . et apud
EVSEBIVM Praepar. Euang. Lib. IV. cap. XVI.
tt Sic ex EVSEBIO repofui.
 70 LIB. III. CAP. III.

τῆς ἡμέρας τρεῖς , ἀνθ ' ὧν κηρίνες ἐκέλευσεν ὁ ῎Αμω

OIS TÈS ITUS ÉTITIεDay. Amofis Heliopoli in Aegy
pto , ritum legemque mactandi homines fuftulit , ficut
teftatur Manetho. Sacrificabantur autem
* ·
Iunoni , inque ante non aliter explorabantur , atque
id in vitulis fieri folet , follicite conquifitis , ac deinde
obgnatis. Tres autem quouis die maltabantur , in
quorum locum Amofis totidem imagines cereas homi
num , illis magnitudine acquales fubftitui iuffit. Vi
demus et hic MANETHONEM citari , vti a PLV
TARCHO. Sed hic tamen ex illo auctore refert,
Sacra ifta immania fieri confueuiffe in vrbe Ilithyiae.
At PORPHYRIVs , ex eodem Scriptore , aliam vr
bem , Heliopolin , nominat , in qua crudele illud
fpectaculum editum fuerit. Dici tamen poffe reor,
MANETHONEM non vno in loco , de barbara pri
fcorum Aegyptiorum avgoodvola egiffe. Forte,
quod etiam ** MARSHAMO placet , olin et in vrbe .
Ilithyiae , et Heliopoli pariter , homines immolare mo
ris fuit , et vtrumque hoc Sacerdos Aegyptius , fed,
vt videtur , locis diuerfis memoriae mandauerat.
Praeterea vero aliam Deam PLVTARCHVS , aliam
PORPHYRIVS ex MANETHONIS teftimonio , no
minat , in cuius honorem Sacra illa execranda fue
rint inftituta. PLVTARCHVs , dum teftatur Sacra
haec minime facra , in vrbe Ilithyiae celebrari con
fueuiffe , fatis innuit , Deam fuiffe Ilithyiam, cui
carne humana litabatur. PORPHYRIVS vero cre
dere nos iubet , victimas humanas Iunoni , tempore
illo antiquiflimo offerri folitas fuiffe. Sufpicor,
MANETHONEM re ipfa locutum effe de Ilithyia,
!
cui fcimus in Aegypto Templa erecta dedicataque
fuiffe, et quae Heliopoli etiam verofimiliter altaria
cul

* Vide PLVTARCHVM de Ifide p. 363.

** in Canone Chronico p. 317.
 BVBASTIS , SIVE DIANA. 71

cultumque habuit. Apud Graecos vero ' Einya,

ficut apud Romanos Lucina , dicebatur non modo
Diana; verum et Iuno. De Diana iam vidimus
§. 4. De Iunone res eft non minus certa , neque
ignota. Refert itaque DIONYSI vs Halicarnaffeus,
Antiqu. Rom. Lib. IV. p. 220, Seruium Tullium
ftatuiffe , quantum aeris quiuis pro liberis recens na
tis inferre deberet εἰς τὸν τῆς Ειληθήας θησαυρὸν ,
ἣν Ρωμαίοι καλᾶτιν Ἥραν φωτΦόρον , in aerarium
Ilithyiae , quam Romani Iunonem Lucinam vocant.
*
Et tritae funt illa Glycerii apud TERENTIVM
voces :

luno Lucinafer opem ; ferua me obfecro.

Eft igitur 'Enya nomen tum Iunonis , tum Dia

nae, atque vtrouis modo reddi poteft. PORPHY
RIVS ergo iure fuo vtens , Iunonem interpretatus eft
'Eyav. Sequitur ex eo , Ilithyiam Templum
habuifle aut Sacellum , Heliopoli antiquiffimum , in
quo more impio Deae illi olim mactarentur homines.
Rei huius , nifi me fallic opinio , veftigium non ita
obfcurum deprehendimus in HO RAPOLLINE ,
Hieroglyph. Lib. I. c. X. Aiunt , ita is , felem ma
rem, iuxta varium Solis habitum et curfum pupillas
commutare , ad ortum quidem Solis mane nonnihil ex
tendi, fub meridiem velut rotundas fieri , Sole ad occa
fum vergente , obtufiores , obfcuriorefque apparere.
Vnde et quae apud Heliopolin eft Dei Solis Statua,
Speciem felis prae fe fert. Monere autem hic me
oportet, haec vere fingularia effe , omnibufque aliis
penitus indicta. Nam 1 ) felis naturam omnes , non
cum Solis; fed Lunae natura comparant , et ipfas
has in pupillis mutationes , ad Lunae incrementa aut
decrementa referunt. §. 6. 2 ) Felis apud Aegy
E 4 ptios,
* in Andria A&
t . III. Scena I.
 W
A
72 LIB. III. CAP. III.

ptios , non Sois , verum Lunae , fiue Bubafteos ha

bebatur imago et Symbolum , quod Scriptores per
multi , aut conceptis verbis docent , aut fatis innu
unt , §. 3. 3 ) Animal Soli dedicatum Heliopoli,
quod eius dicere poffis imaginem atque Symbolum ,
erat non felis : verum * leo. 4) Scimus autem
porro ex teftimonio MANETHONIS , et PORPHY
RII , lunonem vel 'Eλnyav Templum aut Sacellum
habuifle Heliopoli , hanc vero ' Eλnyav Aegyptiam ,
non aliam effe , quam Bubaflin , docebimus §. 9. Et
huic denique facram et propriam fuiffe felem , ex
bonis Scriptoribus euicimus §. 3. Qui haec attente
perpendet , mihi non ita difficulter largietur , HO
RAPOLLINEM , aut graecum eius interpretem ,
PHILIPPVM , errore aliquo vnpovina fedu& tum,
Soli maxime fane Heliopoli culto , id tribuiffe , quod
adfcribendum erat Ilithyiae ', fiue Bubafti, quam in
eadem vrbe ritibus folennibus olim quoque placatam
fuiffe, aut ignorabat , aut obliuioni tradiderat.
De Sacris
Lucinae S. 8. Quid vero iudicandum effe putabimus
buius in de abominandis victimis humanis , Ilithyiae , id eft,
Aegypto, vt interpretor, Bubafti , in Aegypto offerri folitis ?
antiquiffi Quando hic manifeftus` veteres inter diffenfus appa
mis et cru
ret , aliis rem hanc affirmantibus , aliis negantibus ,
entis, quae
dam obfer operae pretium fuerit diſquirere , quibusnam potius
uantur. fidem adhibere debeamus. HERODOTVS , cuius
in rebus huiufcemodi non exigua eft apud me aucto
ritas , negat , confuetudinem talem in Aegypto vn
quam fuiffe vfu receptam. Negat , quod Graeci
quidam affeuerabant , Herculem , dum in Aegypto
peregrinaretur , in vincula datum , ac facrificio fo
lenni referuatum fuiffe , addita hac ratione : ** Quum
bacc dicunt Graeci , videntur mihi fe et naturae degy
ptiorum,
* AELIANVS de Anim. Lib. XII. c, 7.
** HERODOT vs Lib. II. c. 45.
 BVBASTIS, SIVE DIANA. 73

piiorum , et morum apud ipfos receptorum prorfus

ignaros oftendere. Quibus enim nullam pecudem fas
eft immolare , practerfues , bouefque mares , ac vitu
los, fi modo puri mundique fint , et anferes denique,
qua ratione ii immolarent homines ? Idem teftatur
quoque MACROBIVS Saturnal. Lib. I. c. VII. cu
ius tamen verba cum alique cautione accipienda
funt. Ita autem illa fe habent : Quia nunquam fas
fuit Aegyptiis , pecudibus aut fanguine , fed precibus
et ture folo placare Deos , his autem duobus aduenis
(Serapidi et Saturno ) hofliae erant ex more mactan
dae : fana eorum extra Pomoerium locauerunt , vt
et illi facrificii folennis fibi cruore colerentur , nec ta
men vrbana Templa morte pecudum polluerentur. In
eo, nimium feftinando , aberrauit auctor alias lauda
tiffimus , et quantiuis pretii , quod ex Saturno et Se
rapide , duos aduenas confinxerit , cum hic quidem,
Saturnus et Serapis vnum tantum Numen defignent.
Deinde animaduerfione dignum quoque eft , quod
Aegyptiis omnem funditus facrificiorum cruento
rum vfum denegauerit , cum tamen fatis notum eru
ditis fit , animalia quaedam , fecundum Aegyptiorum
leges facras , Diis legitime immolari folita , excipi
enda omnino fuiffe. Id tum ex HERODOTO , cu
ius verba attulimus , et in vniuerfum ex tota Aegy
ptiorum hiftoria , certum plane et teftatum eft. Il
lud vero Scriptor hic optimus , non obſcure innuit,
a victimis humanis Aegyptios femper abhorruiffe.
Quid vero tum de MANETHONE, et , qui fua for
te ex MANETHONE haufit, DIODORO fiet , quo
rum in contrarium teftimonia protulimus §. 7? Sa
ne omne hoc quicquid eft , videtur ad vnius MA
NETHONIS teftimonium au&oritatemque redire. '
Mihi vero compertum eft , huiufce viri teftimoni
um , fidei faepenumero effe vehementer fubleftae.
Idemque de illo eius teftimonio , quod nunc excu
E s timus,
74 LIB. III. CAP. III

timus , dici etiam poffe , non immerito ſuſpiceris.

Multa fane eam in rem adferri hic poffent. Sed vbi
tamen omnia feria aeftimatione expendo , hic qui
dem MANETHONIS fidem a fufpicione finiftra li
berare malim. Nimirum , quod fcite * MARSHA
MVs obferuauit , Sacri horrendi veftigium apud Ae
gyptios in victimarum figillo manfiffe videtur. ** Sa
cerdotes enim, of Qayısal dicti , bouem qui im
molandus effet , figillo impreffo notabant. Inſculptu
ra autem figilli , vt retulit Caftor , exprimebatur bo
mo in genua defidens , manibus poft tergum deductis ,
enfe iugulo imminente. Et fane Amofis , qui exe
cranda facrificia humana fuftulit , aliquam tamen
imaginem et memoriam barbari ritus fupereffe vo
luit. § 7. Praeter illud rei huius veftigium , quod
MARSHAMVS nos notare iuffit , aliud infuper vi
deor mihi inueniffe, in placentis illis, quibus in cer
tis quibufdam facrificiis vti confueuerant Aegyptii.
De illis ita PLVTARCHVS de Ifide p. 362. In fa
crificiis , quae menfibus Payni et Phaophi peragunt ,
placentas coquunt , quae pro infigni afinum vinctum
impreffum habent. Infigne igitur , placentis his im
preffum , afinus erat vinctus , id eft Typhon , quem
Aegyptii Symbolo afini adumbrare et repraefentare
folebant , qua de re loco fuo plura dicemus. Et vero
illi , quos olim in Aegypto vivos comburebant , di
cebantur Typhonii , huic nempe Genio malefico fi
miles , quos Symbolo afini vinci , vtpote miferas
mortique deftinatas victimas , defignatos fuiffe , mihi
plus quam probabile videtur. Non mediocre , id
quod dixi , ex eo robur accipit , quod ex teftimo
nio SELEVCI Theologi conftet , placentas has , in
Aegypto , victimis humanis , inque earum locum
fuc
* in Canone Chronicò ad Sec. XI. p. 317.
** PLVTARCHVS de Ifide P 363.
 BVBASTIS , SIVE DIANA . 75

Efucceffiffe. Docet hoc ATHENAEVS Lib. IV. p.

172. Πεμμάτων δὲ πρῶτον φησὶ μνημονεῦσαι Ια
νύασιν Σέλευκος , ἐν οἷς περὶ τῆς παρ ' Αιγυπτίοις
ανθρωποθυσίας διηγεῖται , πολλὰ μὲν ἐπιθεῖναι λέ
yov Пéμμaтa. Si quis verba haec cum iis POR
PHYRII conferat , in quibus MANETHONEM ci
tat , et quae attulimus §. 7, videbit illico , in illis
ATHENAEI aliquid deeffe. Res eft euidens. Exi
ftimem autem , hoc fere modo fcripfiffe noftrum :
Πολλὰ μὲν ἀντὶ ἀνθρώπων , πάλαι θυθέντων , ἐπι
θεῖναι λέγων τσέμματα . Locum fic iam verto :
* Seleucus ait , Panyafin primum placentarum men
tionem feciffe , vbi de victimis humanis , in Aegypto
offerri olim folitis , narrat , dicens loco hominum im
molatorum , poftea placentas multas oblatas fuiffe.
Verum cur tandem HERODOTVs , qui , quae hac
de re literis prodidit , a Sacerdotibus in Aegypto ac
cepiffe videtur , cur , inquam , Herodotus perne
gat , in Aegypto , facrificia humana vnquam , tem
poribus etiam antiquioribus , admiffa fuiffe ? Huius
vero rei iſthanc fuiffe cenfeo caufam. Immanem il
lum homines mactandi morem , credo in Aegypto
quidem , et ab antiquo iam obtinuiffe , verum ab
ipfis tamen Aegyptiis non inftitutum. Auctores in
ftituti deteftandi mihi fuiffe videntur ** Arabes illi
Paftores , quorum in antiquiffima Aegyptiorum hi
ftoria fit mentio , qui diu ante tempus peregrinatio
nis Ifraëlitarum in Aegypto , totam hanc regionem
Illi
fubiugarunt , et per plura Secula tenuerunt.
enim cum multa alia in religione Aegyptiorum inno
uaſſe , tum etiam humanas victimas in Templa Deo
rum

* Seleuci huius , de eodem argumento loquens , meminit

PORPHYRIVs de Abftin. Lib. II. p.223.
** Vide MARSHAMI Canonem Chronicum , ad Sec
VIII. p. 103. 104.
76 LIB. III. CAP. III.

rum inuexiffe videntur. Nam Arabes olim Sacrifi

cia huiufmodi inhumana lege fanciuiffe , et vfum il
lorum diu , etiam poft Chriftum natum , retinuiffe,
teftimoniis , quae exceptionem non patiuntur , euinci
facile poteft. Ad Arabes opinor fpectare , quae
Hebraeorum Magiftri , de modo confecrandorum
*
Theraphim referre folent. Mactabant, inquiunt,
hominem primogenitum , cuius caput manu praefcinde
bant , abfciffumfale et aromatibus condiebant , fcribe
bantque infuper diuinationes in lamina aurea , quas
ponebant fub lingua eius , et erigebant illud ad parie
tem; Tum loquebatur cum illis. Sunt viri eruditio
:
pis laude florentes , qui haec a Iudaeis conficta effe
augurantur , neque etiam ego perfuaderi mihi finam,
huius generis fuiffe decantata illa Theraphim Labanis.
Verum Iudaei tamen haec depromferunt ex Arabum
antiquis confuetudinibus. Similia certe de his tra
dit Scriptor plerumque accuratus et diligens , POR
PHYRIVS , de Abftin. Lib. II. p. 225 : ** Kay A8
μάτιοι τῆς᾿Αραβίας κατ᾽ ἔτος ἕκασον ἔθυον παῖδα :
Y
ὃν ὑπὸ βωμὸν ἔθαπτον , ᾧ χρῶνται ὡς ξοάνω Dis
mateni Arabes , quouis anno maƐtabant puerum , eum
que infra altare fepeliebant , et poftea eodem , tan
quam fimulachro diuino vtebantur. Aetate vero
Mauritii Imperatoris , Seculo VI. ad finem vergen
te, morem iftum etiamnum viguiffe , vt Saraceno
rum Sacerdotes pulchros adolefcentes mactarent , te
ftem habemus Scriptorem illius aeui , 10 HANNEM
MOSCHVM *** in Prato Spirituali cap. 155. Haec
omnia
* Apud SELDENV M de Diis Syris Synt. I. cap. II. p. 98.
BV.XTORFFIVM in Lexico Talmudico col. 2661. et
HOTTINGERVM notis ad Godwinum p. 737.
** Adfert etiam ifta ex PORPHYRIO , EV SEBIVS
Praepar. Lib. IV. c. XVI . fin.
*** in Bibliotheca Magna Patrum Parifina To. XIII.
P. 1124.
 BVBASTIS, SIVE DIANA. 1 77

omnia non mediocriter inter fe confpirant , feque

mutuo et illuftrant , et confirmant. Traditur por
ro mos ille , non modo in vrbe Ilithyiae viguiffe ,
quam ab Arabibus Aegyptiis habitatam fuiffe augu
ror, verum et Heliopoli , quae , vt diferte fcribit
PLINIVS Lib. VI . c. 29. Arabas conditores habuit,
nempe Paftores illos , de quibus diximus , qui in vr
bem recens conditam , ritum hunc genti fuae fami
liarem , introducendum quoque cenfuerunt. Ac
cedit ad haec , quod Amofis Aegypti rex , atrocem
illam confuetudinem aboleuerit , id enim ex MANE
THONE intelleximus §. 7. Hic vero eft ipfe ille
rex , * qui Heliopolin a Paftoribus Arabibus recu
perauit , eofque ad Aegypti extrema , verfus Ara
biam et Phoeniciam fe recipere coëgit. Mirum igi
tur non eft , quod pulfis Heliopoli Arabibus , Vr
bem a Sacris vfque adeo barbaris purgauerit. Ita
omnia fponte concurrunt , ad ea, quae nunc adftru
xi , corroboranda.
§. 9. Redeamus nunc tandem ad ipfani Aegy- Lucina,fi
ptiorum Ilithyiam , fiue Lucinam , a qua nonnihil ueBubaftis
eramus digrefli. Videamus nunc , qualenam illud Aegyptio
rum,prae
Ilithyiae Aegyptiacae Numen fuerit. Id enim non erat mulie
modo , quae de Bubafti fupra obferuauimus , con- ribus par
firmabit ; verum et viui nobis effe poterit , ad inda- turienti
gandum , qua ratione ab Ifide diftulerit Bubaftis , et bus, et na
tiuitati in
quamnam in hac , Lunae ad noftram terram relatio
fantum.
nem Aegyptii celebrare voluerint. Ilithyiam vero
eandem effe cum Bubafti , dubitare nulla ratione li
cet. Graeci Bubaftin Aegyptiacam , modo "Agre
py, id eft Dianam , modo vero etiam Ilithyiam,
interpretati funt. Nam haec duo idem fignificant.
Sane Ilithyiam Graeci dixerunt Dianam, §. 4. Et
idem Bubaftin Aegyptiorum , Dianam pariter nun
cupant,
*
MARSHAMVS Canone Chronico p . 315 .
 LIB. III. CAP. III.
78
>
cupant , atque interpretantur. §. 3. Igitur et Ili
thyia , et Bubaftis , illud eft Aegyptiorum Numen ,
quod Dianam Graeci reddunt. Dianam vero ſuam
illi tum potiffimum ' Eλчav appellant , quando
illam confiderant , vt mulierum parturientium adiu
tricem et Protectricem §. 4. Atque hoc poftre
mum Aegyptii etiam Bubafti fuae attribuebant .
4. 5. Manifeftum hinc quoque eft , Ilithyiam Ae
gyptiorum eſſe Lunam. Nam Diana , quae eadem
eft cum Ilithyia, Graecis Symbolum erat Lunae ,
quemadmodum Bubaftis itidem Aegyptiis. §. 4.
Omnium maxime vero Diana , tum , cum eadem
reputabatur cum Ilithyia , a Graecis referebatur ad
Lunam. Optime ita * VVLCANIVS. Per Ειλή .
Jyov Poëtae veteres adumbrarunt Dianam , hoc eft
Lunam. 1 Caufam vero banc crédiderim , quod
Lunae fidus , vt ait PLINIVS, Lib. II. cap. 101.
foemineum ac mollem foluit humorem et trabit, et **
cuncta bumifico fuo Spiritu laxat , ideoque partum
faepenumero celeriorem facilioremque reddit. Haec
ille ex mente veterum Philofophorum . Idem pro
fecto etiam tenendum de Aegyptiorum Ilithyia,
fiue Bubafti.
Bubaftis S. 10. Ex eo iam facilius perfpicere poteri
ex fenten- mus , quamnam Lunae ad terram noftram relatio
tia Sacer
dotum Ae- nem , quamue poteftatem in Bubafti , fpectauerint
gyptiorum, et coluerint Aegyptiorum filii. Ijis et Bubafis cer
Symbolum to quodam fenfu , nonnifi vnicum Numen conftitu
eratLunae unt , Lunae videlicet. §. 5. Sed differunt tamen
nouae. etiam inter fe , quandoquidem in Theologia Aegy
ptiorum mythica et fymbolica , Bubaftis filia perhi
bebatur Ifidis. Nempe Ifis Lunam in vniuerfum ,
omnem

* in Notis ad Callimachi Hymnum in Iouem v. 12.

** Vide plura eum in fenfum apud MACROBIVM Sa
turn. Lib. VII. cap. 16.
 BVBASTIS, SIVE DIANA. 79

omnemque eius vim ac poteftatem defignabat, Bu

baftis vero , vt auguror, Symbolum erat Lunae no
uae , recens quafi natae , et porro crefcentis vfque
ad Plenilunium. Vno verbo , Bubaftin eandem Ae
gyptiis fuiffe mihi perfuadeo , quam HORATIVS
dixit , Carminum Lib. IV. Oda VI.

Rite crefcentem face noctilucam

Profperam frugum , celeremque pronos
Voluere menfes.

Nam phaſes Lunae nouae , vel nafcentis et crefcen

tis , parturientibus , et frugibus quoque magnopere
prodeffe exiftimabantur , adeoque , ex fententia Ae
gyptiorum , Numini Ilithyiae , fiue Bubaftis , inpri
mis conueniunt. Hinc eft , quod HORATIVS , in
verbis modo adductis , Lunam crefcentem dicat pro
fperam frugum. Id quidem a multis non adeo tri
buitur Lunae nouae , cuius Symbolum fuiſſe Bubaftin,
hic affero , quam potius Plenilunio. Ita PLVTAR
CHVS in Sympofiacis Lib . III. p . 658. fin. Aéyeray
δὲ καὶ πρὸς ἐυτοκίαν συνεργεῖν ἡ Σελήνη , ὅταν , ἦ
διχόμηνος , ἀνέσει τῶν ὑγρῶν μαλθακωτέρας παρέ
χετὰ τὰς ὠδῖνας · ὅθεν οἶμαι καὶ τὴν῎Αρτεμιν λο
χείαν καὶ Ἐιλήθηαν , ἐκ ἦσαν ἑτέραν ἢ τὴν Σελήνην ,
ὠνομάσθαι . Τιμόθεος δὲ ἄντικρυς φησι ,
* 기
Διὰ κυανέων πόλε ῎Αςρων
Αιὰ τ᾿ ὠκυτόκοιο σελάνας .

Dicitur etiam ad expediendum partum Luna condu

cere , cum eft plena , quod laxando humores , dolores
mitiget. Hinc etiam arbitror , Dianam , Aoyéíav ,
id eft partui praefe&tam , ac Lucinam , quae a Luna
diuerfa
* Ita verfus hos legit HADRIANVS IVNIVS , Anim
aduerf. Lib. IV. c. 23. Adde MACROBIL Saturn,
L. VII. cap. XVI .
80 LIB. III. CAP. III .

diuerfa non eft , cognominatam fuiffe. Et diferte

Timotheus ait

Per coerulea coeli Sidera ,

Celeremque partu foluere Lunam.

Et fic idem in Quaeftionibus Romanis p . 282. in haec

verba fcribit : Καὶ Λεκίναν Ἥξαν καλᾶσιν , οἷον
φαεινὴν , ὴ φωτίζεσαν . Καὶ νομίζεσιν ἐν τοῖς Λο
χείαις καὶ ὠδῖσι βοηθᾶν , ὥσπερ καὶ τὴν σελήνην
-
Ευτοκεῖν γὰς ἐν ταῖς πανσελήνοις μάλιςα
δοκῶσι. Iunonem vocant etiam Lucinam , quafi luci
dam diceres, putantque eam in partubus auxilium fer
————— Facillime
re mulieribus, ficut et Lunam -
enim videntur mulieres fub plenilunium prolem eniti.
Confentit his PROCLVS , verum is veterum fuper
hac re fententiam nonnihil diftinctius explicat.
Nam vbi dixerat , oculos felis decrefcente Luna at
tenuari , crefcente vero dilatari , ifta fubiungit :
* Καὶ ἁπλῶς , τὰ μὲν πληρωμένης σελήνης ἐυθενε
**
ται · τὰ δὲ ληγέσης αυτῆς · · . . τοῖς μὲν
ὠφελίμο τῆς ὑγρότητος ἔσης , ἣν διαχῇ τὸ σεληναῖ
ον φῶς αυξόμενον · τοῖς δὲ βλαβερᾶς . Crefcente
Luna omnia vigent , beneque fe habent: Decrefcente
vero eadem , minuuntur ac detrimentum capiunt : illis
enim bumor, quem lumen Lunae ex fe emittit atque
diffundit , falutaris , his vero nociuus eft. Hic igi
tur Luna noua , fiue crefcens minime excludenda.
Quin imo ad hanc potiffimum felicem in partu ſuc
‹
ceffum , multi referre folebant . Λοχία τε ἡ ῎Αρτε
***
μις, inquit PORPHYRIVS , ὅτι ἡ τῆς Νομηνίας
δύναμις προσθετικὴ εἰς τὸ τίκτειν. Partai Diana
praeeft , indeque Λοχία dicitur , quod Nouilunio vis
que

* in Hefiodi Opera et dies , Pag. CII . a. Edit. Venetae.

** Hic aliquid deeft , forte βλάπτεται , aut φθάνει , aut fi
mile quid .
*** Apud EVSEBIV M Praeparat. Euang, Lib. III . cap. XI.
 BVBASTIS, SIVE DIANA. 81

quaedam infit, quae pariendi facilitatem adferat.

Idque praecepta Scriptorum Rei Rufticae prorfus
confirmant. Totum igitur illud tempus olim , vti
et nunc a multis , credebatur corporibus fublunari
bus inprimis profperum et falutare , quo Luna, poft
quam noua apparuerat , créfcendo augebatur , do
nec plenilunium , ceu profperi huius Status termi
num attigiffet. Atque eam ob caufam , HORA
TIVS Lunam crefcentem praedicat proſperam frugum.
Totius autem huius temporis , inprimis vero Lunae
nouae , quae eft eius initium , Symbolum Aegyptiis
fuiffe Bubaftin , auguror. Spectat huc , quod legi
mus, in vrbe Ilithyiae , quae Bubafi confecrata erat,
imagine aliqua fymbolica , religioſe * cultum fuiffe
tertium Lunae lumen , lumen nempe , vt interpretor,
quod Luna , tertio die a coniunctione cum Sole ,
terrae oftendit. Tum enim fplendor eius confpi
cuus eft omnibus , et ab omnibus obferuatur , ipfa
que crefcendo aliquem iam progreffum fecit. Ean
dem ob rationem , quod fupra iam monui , §. 5.
Bubaftis dicta videtur Aegyptiis filia Ofiridis et Ifi
dis, quia nimirum poft coniunctionem Lunae cum
Sole, tanquam eorum foboles , illico apparet , quafi
recens nata. Ipfum denique Bubaftis nomen , nil
nifi hoc Aegyptiorum filiis fignificaffe videtur. De
hoc nunc difpiciemus.
§. 11. Sunt ex antiquis nonnulli , qui nominis NomenBu
Bubaftis rationem explicare nobis conantur. Erant, baftis Ae
** qui crederent , Bubaftin , antiqua Acgyptiorum gyptiacum
explica
lingua fonuiffe felem: nulla profecto alia de caufa , tur.
quam quod felem , fymbolum effe Bubafleos fa
crofan&
tum , fcirent , oculifque viderent. Eodem
modo

* EVSEBIVS Praepar. Euangel. Lib. III. cap. XII . ex

PORPHYRIO.
* STEPHANVS Byzantinus in voce Bars.
Tom. H. F
$2 LIB. III. CAP. III.

modo quidam perfuadere nobis vellent , Mendetem

Aegyptiis hircum fignificare , Anubim vero canem ,
et quae funt his fimilia , de quibus * antehac fer
tentiam meam expofui. Alii ** a Bubafto vrbe ,
quac *** in Scriptura no , Pi befet audit , nc
men accepiffe tradunt , cum certum potius fit , Bu
baftum vrbem, a Bubafti Numine , cui aedificata
fuit, S. 5 , nomen traxiffe. Eft etiam multis modis
teftatum , plerifque in Aegypto vrbibus , inter quas
etiam fuit vrbs Ilithyiae , a regionis illius Numinibus,
impofita fuiffe nomina. §. 7. Eft et alia nominis
huius interpretatio , quam HIERONYM VS no
bis fuppeditat , in qua non fine caufa cefpitant eru
diti ; fed quae mihi tamen , ad indagandam veram ,
vt fpero , et nominis et Numinis fignificationem ,
faciem praetulit. Ita autem ille : † Bubaftus iuxta
l̀inguam Aegyptiacam , interpretatur oris experimen
tum. Poffet quis fufpicari , doctum hunc Scriptu
rae interpretem , in animo habuiffe linguam Hebrae
orum , qua os fopat , totumque nomen ˆÐ
ex lingua eadem a quibufdam explicari folet os con
culcatum , vel inquinatum. Verum HIERONY
MV S linguae hebraicae ignarus non erat , et ab illa
didicerat difcernere linguam Aegyptiorum , ex qua
paffim voces huius gentis , in Scriptura occurrentes,
interpretari folet. Solenne enim ipfi erat , fuper hu
iufmodi vocibus confulere linguae Aegyptiacae peri
tos. Itaque et illam Bubafti interpretationem, vi
detur ab aliquo eiufdem linguae bene gnaro , et pe
tiiffe et accepiffe. Verum quid quaefo eft oris ex
perimentum? Os hic , vt arbitror , faciem , vultum
que totum defignat. Oris vero experimentum, pro
aliqua

* Lib. II. cap. VII . §. 2.

**
Anonymnus auctor Θεολογομένων τῆς Αριθμητικῆς , p. 33.
*** Vide CELLARII Geograph. antiqu. Africae p. 57.
† Lib. IX. in Ezech.Opp. To. III. col. 916.
 BVBASTIS, SIVE DIANA. 83
3
Eft nempe
aliqua vultus mutatione accipio.
п- ZD - B&Wт, P- ho- baft , Aegyptiace vultum
nudans , vel retegens , quod dici poteft de Luna ,
quando faciem , in coniunctione cum Sole , abfcon
ditam , aut velatam , id eft contemplationi hominum
fubductam , iam rurfus retegit , oculifque noftris
confpiciendam praebet. Nomine itaque hoc , fatis
clare defignaretur Luna noua , cum a Sole modo re
ceffit , aut ex radiis eius emerfit. Aut poffis no
7
men hoc etiam interpretari N- ZD - Drawr,
P-ho - u- aft , vbi tantum monendum , quod fane
perquam vulgare ac tritum eft, b, et u, et v fae
penumero inter fe permutari. Id vero fignificaret
multiplicantem faciem , vel , qui formam faciei faepe
mutat. Nemo non intelligit , referri hanc denomi
nationem ad id , quod in Luna omnes obferuant ,
quodque de illa ignotum effe nemini poteft. Re
fertur nempe ad continuas illius viciffitudines. *
Nam Luna femper in motu eft , et TER DENAS
FACIES ACCIPIT in reftitutione menjirua.
En ! vere I - D- D & T , P - ho - u- aft , vel
P-bo -baft , et adiecta terminatione graeca Bubaftin,
id eft , varia multiplicique facie confpicuam. Poffet
eadem vox Aegyptiaca , fatis commode etiam reddi
facie crefcens , quod ad ea quae fupra difputauimus,
omnium effet maxime accommodatum. Sic enim
nomen Aegyptiacum Bubaftis , id plane fignificaret,
quod HORATIVм de Luna noua audi
uimus canentem

Rite crefcentem face noctilucam

Profperam frugum , celeremque pronos
Voluere menfes.

ARNO BIVS Lib. VI. p. 196.

F 2 CA
 84 LIB. III. CAP. IV.

CAPVT IV .

De Buto , vel Butone , Aegyptiorum

Numine antiquiffimo , quod Graeci

Latonam interpretantur.

umina dicendorum hoc capite. §. 1. Butus , fiue Buto,

Sumn
antiquum fuit Aegyptiorum Numen , quod Graeci in
terpretantur Latonam. §. 2. Latonae huic Sacra infti
tuta erant folennia valdeque celebrata in vrbe Buto ,
inferioris Aegypti. §. 3. De Butone hac vel Latona ,
traditiones Aegyptiorum. §. 4. Traditiones, hae Aegy
ptiorum de Butone cum Doctrina Theologiae Phyficae
Graecorum conferuntur. §. 5. Latona in Theologia
Graecorum Phyfica eft Nox , et , vt recentiores quidam,
Chaos primogenium. §. 6. Tentatur aliqua Theolo
giae Aegyptiorum , cum Theologia Graecorum in hoc
argumento conuenientia. §. 7. In Theologia tamen
Aegyptiorum Buto , fiue Latona , re ipfa teferebatur ad
Ifidem , vel Lunani , eratque huius aliquod Symbolum,
§. 8. Id ex eo confirmatur , quod Latona illa perhi
bita fuerit Buti Horum et Bubaftin 'nutrire. §. 9. Et
quidem in paludibus Buticis, nam aqua paluftri et fon
tana, credebatur Luna nutriți , et tum quafi refecta ,
res etiam alias viuificare et robogare. §. 10. Obferuan
dum hic quoque eft , quod Veteres Lunam crediderint
matrem effe roris. §. II. Atque id videntur etiam in
Latona Butica fignificare et venerari voluiffe Aegyptii.
§. 12. Ex iis quae obferuata fuerunt , tandem patefcit,
Latonam Buticam Symbolum fuiffe Lunae plenae , vel
Pleniluni . §. 13. Denique interpretatio nominis Aegy
ptiaci Butus vel Buto , lectori offertur.

§. I.
Summa di
ubaftin vetuſtis Aegyptiorum Sacerdotibus Sym
cendorum
bolum fuiffe Lunae , et nouae quidem , ac et
boc capite. B
iamnum crefcentis , capite fuperiori euincere
conati fumus. Generis fere ciufdem exiſtimo fuiffe
Butum,
 BVTO, SIVE LATONA. 85

Butum , vel Butonem , id eft , vt Graeci interpre

tantur , Latonam Aegyptiorum. Multum quidem
et Diuinitatis iftius Aegyptiacae interpretatio atque
explicatio , negotii mihi faceffiuit ; fed poft adhibi
tam tamen omnem , quam impendere potui , dili
gentiam , poſt expenſa accurate omnia rei momenta,
poft exploratas follicite veterum traditiones , quae
vllo modo ad hoc noftrum negotium fpectant , poft
fubductas rationes omnes , ita tandem ftatuere coa
aus fum , etiam Butum , fiue Latonam , Aegyptiis
Symbolum fuiffe Lunae; verum aetatis quoddam
quafi robur iam confecutae , et quodammodo fene
fcentis , ac vim poteftatemque fuam praecipuam ,
circa Plenilunium exferentis. Vti ergo Bubaftis
Symbolum aliquod erat Nouilunii , ita Butonem au
guror fuiffe Symbolum Plenilunii. Eam igitur in
rem, vt quae afferui , bonis rationibus probem , et
in debita luce collocem , ea primum , quae in vete
rum Aegyptiorum traditionibus , de Butonis , vel
Latonae Numine,perhibita inuenimus, adferam : mox
vero , quae forte ex Theologia Graecorum , ad il
luftrandum idem Numen , conquiri poffe videbun
tur, infuper adiiciam : deinde meam de hac Aegy
ptiorum Diuinitate fententiam , in medium profe
ram, et hanc denique , interpretatione nominis Ae
gyptiaci Butus , vel Buto , corroborabo.
§. 2. Erat ergo Genti Aegyptiorum Numen Butus vel
antiqua religione , impenfe cultum , quod ipfi fer- Buto anti
mone vernaculo Butum appellabant, vel Buto, quod quum fuit
interpretes Sacrorum Graeci, a Pfammeticho rege in- Aegyptio
rum Nu
ftituti , Latonam interpretabantur. Si STEPHA men, quod
NVM Byzantium fequimur , nomen illud Aegyptiis Graeci in
fonabat B&T . Agens enim de vrbe Buto , Aegypti terpretan
inferioris , quae Graecis communiter Baros audit , tur Lato
haec fcribit : Ἐκαλεῖτο δὲ Βετῶ , ἀφ᾿ ἧς καὶ ἡ Λη- nam .
TW BTW. Butus vrbs Aegyptiace vocabatur Ruto.
F3 Vnde
 86 LIB. III. CAP. IV.

Vnde etiam LATONA ab Aegyptiis dicitur BVTO.

Et hoc nomine nos quoque eam nuncupabimus.
Vrbs illa , in qua Dea haec ab Aegyptiis concelebra
batur, etiam HERODOTO Bro audit Lib. II. c. 155.
Sic idem c. 59. ἐς Βετῶν πόλιν . C. 83. ἐν Βυτο
πόλι c . 111. ἐκ Βυτῆς πόλιος . Et fic porro, Et
iam apud EPIPHANIVM , in loco , cuius alias ali
quoties meginimus , p. 1092, legimus Tv B870
),
τὴν πολίχνην . Sed communius Scriptores vrbem
hanc vocant Borov , Butum . Exiftimat autem
STEPHANVS , alios forte fecutus , Deam Buto , ab
vrbe cognomini , nomen fuum traxiffe , quod fane
Graecis folenne erat, At vero Aegyptii * vrbibus
tantum non omnibus , certe praecipuis , nomina im
ponere folebant defumta a Diuinitatibus inibi cultis.
Buto igitur, vel Butus , fi de vrbe fermo fit, Aegy
ptiis nihil aliud fignificabat , quam vrbem Butoni ( id
eft Latonae ) facram. Idem fonat , quod Graecis
•
Λητόπολις , vel Λητῆς πόλις , quo nomine piures
in Acgypto vrbes infignes fuerunt. Inter illas olim
celebritatem maximam confecuta eft Latopolis , vel
Antas is , fita è regione Mempheos , et illius
aliquod fuburbium , a qua per Nili tantum fluenta
erat femota. Ex ea , fi ** JOSEPH VM audimus,
Ifraëlitae quondam egreffi , mare rubrum et deſer
tum poftea tranfiérunt. Succeffu temporis ***
Cambyfes, Aegypto armis potitus , vrbem hanc
euertit, eoque loco Babylonem aedificari iuffit, Et
hanc vrbem ideo quondam Latopolin , et Aegyptia
ce, vt credere par eft Butum , dictam fuiffe , quod
in illa Buto , fiue Latona Templum cultumque ha
beret,

* Vide Libri huius cap. III. §. 7.

**
Antiquitat, Lib. II. c. XV. §. 1.
*** IOSEPHVS loc. cit. cum quo tamen conferre iuua
bit VITRINGAM ad Iefaiae cap. XIX. p. 533.
 BVTO, SIVE LATONA. 87

beret, docent haec STEPHANI verba : Antes πÓ

λις , πόλις Αιγύπτε . Ἔτι δὲ μοῖρα Μεμφίδος , καθ'
ἣν αἱ πυραμίδες , Λητῆς ἱερόν. Vbi legendum ar
bitror na Antes legóv. Sic igitur verte : Latopo
lis , vrbs Aegypti. Eft vero pars vrbis Memphis , iux
ta quamfunt Pyramides , et Latonae Templum. Py
ramides fitae erant trans Nilum , Latonae vero Tem
plum , fi bene coniicio , in quadam Infula , inter La
topolin et Memphin , in Nilo fluuio , conſtructa , vbi
fere hodie Nilometrium, Cahirianum cernitur. Non
fatis autem mirari poffum , * viros quofdam erudi
tionis laude excellentes , afferere non dubitaffe , La
topolin , fiue Butum in Aegypto inferiori , non a La
tona Dea ; verum a lato pifce , illic loci culto , no
men habuiffe. Non de vna eademque vrbe ita pro
nuntiant viri doci . Et erant , quod iam monui ,
plures in Aegypto inferiori nominis illius vrbes ,
quod iam pluribus perfequi huius loci non eft. Sed
omnes tamen illae vrbes de quibus loquuntur , fitae
erant in Aegypto , aut inferiori , aut media. Et ra
tio non eft dubitandi , has omnes a Latona Dea co
gnominatas fuiffe. Longe ab his diffita erat alia La
topolis , vrbs Thebaidis , a finibus Aethiopiae non
ita longe remota , in qua , tanquam loci illius diuini
tas colebatur Latus pifcis , eaque apud PTOLEMAE
VM p. 122. non Λητῆς πέλις , fed πόλις Λάτων fcri
bitur , diftinationis ergo , vrbs nempe Latorum , pi
fcium . Clare id docet STRABO Lib. XVII. p.
559. 561.
§. 3. Erat igitur Butus , vrbs in Aegypto in- Dea haec
feriori , magnitudine praeftans et percelebris , pro folenniter
pe Sebennytum , neque valde remota ab oftio Se- inprimis
colebatur
F 4 benny
* MARSHAM vs in Canone Chronico p. 398. HOL
STENIVS et BERKELIVS ad Stephanum voce
Λητὲς πόλις.
 88 LIB. III. CAP. IV.

Buti , vrbe bennytico * , in qua Buto , fiue Latona Templum ha

inferioris bebat fumtuofum inprimis et fplendidum , vbi in ho
1
Aegypti. norem eius Sacra , magno apparatu , a permultis ex
tota Aegypto illuc commeantibus , quotannis cele
brabantur. Illic Dea haec Oraculum quoque habe
*bat inclytum ** , multorumque fermonibus celebra
tum , ad quod confulendum , homines vndecunque
confluere folebant. Praeter Latonam colebantur etiam
in eadem vrbe , fumma religione Horus , quem
Graeci Apollinem nominant , et Diana , Aegyptiace
dicta Bubaftis , non quidem , ceu e Latona in lucem
editi , quae eft Graecorum fabula ; fed tanquam
Deae illius alumni , quos illa follicite nutriuiſſet.
Templum Numinibus hifce , Buti in quadam infula
conftructum, inter admiranda Aegypti olim numera
batur. Alia quoque , inquit *** MELA, in his ter
ris mira funt. In quodam Lacu , ( Butico nempe )
Chemmis infula, lucos fyluasque , et Apollinis grande
fuftinens Templum, natat , et quocunque venti agunt, -
pellitur. Confimilia de infula hac natante , memo
riae prodidit HECATAEVS , hiftoricus nobiliffimus
et perantiquus , cuius haec apponere iuuat ver
ba : In Butis , circa Templum Latonae , eft infula
Chembis nomine, Apollini facra , eft autem infula mo
bilis , et circumnatat. Sed operae pretium eft , au
dire et HERODOTVM , teftem rei huius oculatum,
qui quae ipfe viderat , hunc in modum refert , Lib.
II. c. 155. Secundo loco , inter mirabilia buius loci po
nenda eft infula , nomine Chemmis , in lacu profundo
AC
HERODOT vs Lib. II. c. 59. 155. 156. Adde STRA
BONEM p. 551. STEPHAN VM in Byres.
** HERODOTVS Lib. II. c. 83. 111. 133. 152. etc. et
Lib. III. c. 64. AELIANVS Var. hift. Lib. II. c. 41.
STEPHANVS in Bros. STRABO P. 551.
*** de Situ Orbis , Lib. I. cap. 9.
† Apud STEPHANYM in voce Χέμμις,
 BVTO, SIVE LATONA. 89

acfpatiofofita , prope Templum , quod Buti eft Ļa

tonae aedificatum. Eam infulam Aegyptii dicunt
moueri et natare. Ego tamen illam nec vidi innan
tem, nec fe mouentem , et magnopere miratus fum,
pbi iftud audiui , tanquam verum effe poffit , infulam
natare. In hac igitur infula , Templum Apollinis,
(Hori ) magnum eft , et arae triplices extructae. Pro
tulit eadem palmas frequentes, aliasque partim fructi
feras , partim fteriles arbores. Ad cultum Hori, in
illo Templo ab antiquo peragi folitum , acceffit poſt
ea regnantibus Ptolemaeis , cultus Harpocratis , in
cuius honorem folennia quouis anno , ritibus opero
fis illic celebrari confueuerunt , quae prolixe defcri
bit EPIPHANIVS p. 1092 ; nam illius tempore non
dum videntur plane defiiffe. Propterhafce rationes,
Sacra Butica , quae ad Butonem , feu Latonam prae
cipue referebantur , erant in tota Aegypto valde ce
lebria , ab omnibus frequentata , et fummo in pretio
habita. Vnde PLVTARCHVS , loquens de Sacris
Aegyptiorum , quae ipfis prae ceteris effent chara et
*
venerabilia , Nilum, Memphim , et Butum con
iungit.
S. 4. De ipfa tamen hac Dea , Butone Aegy. DeButone,
ptiorum , pauca admodum funt , quae in veterum vel Latona
traditiones
commentariis , literis mandata inueniantur. Summa
Aegyptio
eorum ad haec fere redit , quae HERODOTVs , a rum.
Sacerdotibus Aegyptiis accepta , hunc ad modum
tradidit Lib. II. c. 156. Ratio , quam Aegyptii red
dunt , ob quam infula , in qua extructum eft magnifi
cum Hori Templum , mobilis fit ac natatilis , ifta eft.
Dicunt Latonam , quae fuit ex numero octo Deorum ,
quos Aegyptii habent primos et antiquiffimos omnium,
cum babitaret in vrbe Buto , vbi illius eft Oraculum,
ab Ifide , tanquam depofitum aliquod , accepiffe Ho
F 5 rum,
* de lfide et Ofir. p. 377.
'90 LIB. III. CAP. IV.

rum , eumque in infula , quae nunc dicitur natatilis ,

occultaffe , ficque ab infidiis Typhonis immunem prae
ftitiffe ac feruaffe , quo tempore Typhon omnia diligen
ter inueftigans , etiam iftum in locum peruenit , vt
quaereret filium Ofiridis . Aegyptii enim perhibent ,
Horum feu Apollinem , et Bubaftin , quam nos dici
mus Dianam , liberos effe Ofiridis et Ifidis , Latonám
vero ipforum extitiffe nutricem et feruatricem. Exfo
la bac Aegyptiorum fabula facra , Aeschylus Euphori
onis filius , haufit id , quod de Diana is vnus finxit.
Dixit autem , Dianam effe filiam Cereris , ideoque in
fulam factam effe natantem . EX HERODOTO de
fumfiffe videtur , quod eadem de re obferuauit
PAVSANIAS in Arcadicis p. 676 : Cereris vero fi
liam , non Latonae , fuiſſe Dianam , qui fermo eft
Aegyptiorum , ab iis acceptum Graecos docuit Aefcby
lus, Euphorionis filius. Buto itaque , fiue Latona
Aegyptia , a Sacerdotibus non tradebatur Hori et Bu
bafeos mater , quippe quod adfcriberetur Ifidi; ve
rum nutrix et feruatrix , quae ipfos aduerfus machi
nationes vimque tyrannicam Typhonis "protexit,
aluitque Buti , et in lacubus vicinis . Tangit ean
dem Aegyptiorum fabulam facram , quam ex HE
RODOTO attuli , etiam PLVTARCHVS de lfide p.
357 fin. vbi fabulofas Aegyptiorum de Ifide traditio
nes commemorans , etiam hoc refert , quod ex Phoe
nicia in Aegyptum redux , ad filium fuum Horam,
Buti enutritum , ( a' Latona ) profecta fuerit . Et in
libro eodem p. 366 : Horum in paludibus , apud Bu
tum a Latona dicunt enutritum effe. ' Et in Sacris
Buticis , folenniter quotannis celebratis , imaginem
quandam huius rei repraefentabant. Nam Sacerdo
tes Hori , * Harpocratem adinftar nutricum alebant
et nutriebant , cum tamen fenes effent , aetatis iam
pro
* EPIPHANIVs Expofit. Fidei p. 1092..
 BVTO, SIVE LATONA. 91

prouectioris. Ad eafdem vero Sacras de Latona Bu

tica fabulas , et hoc fpectat , quod PLVTARCHVS
narrat p. 354 : ὡς ὁ Τυφὼν ὧν διώκων πρὸς τὴν παν
σέληνον εὗρε τὴν ξυλινὴν σόρον „. ἐν ᾗ τὸ σῶμα τῶ
Οσίριδος ἔκειτο , καὶ διέῤῥιψεν. · Typhonem , cum ple
na lunafuem perfequeretur , reperiffe ligneam arcam,
in qua Ofiridis corpus iacebat , idque disieciffe. Haec
enim contigifle circa vrbem Butum , vbi Latona
enutriebat Horum , ex hifce Scriptoris eiufdem ver
bis difcimus p . 357 fin . Τῆς δὲ Ἴσιδος πρὸς τὸν τὸν
Ωρον , ἐν Βέτῳ τρεφόμενον πορευθείσης , τὸ δὲ
ἀγγεῖον ἐκποδὼνἀπόθεμένης , Τυφῶνα κυνηγετῶντα
Cum
νύκτως πρὸς τὴν * σελήνην , ἐντυχεῖν αὐτῷ.
autem fis , ad Horum filium , qui Buti enutriebatur,
iter faceret , et arcam , ( in qua erat corpus Ofiridis )
extra confpectum hominum depofuiffet , Typhonem
notu , plena cum effet Luna , venaniem , in arcam
illam incidiffe. Erat ergo Hori et Bubafteos nutrix.
Latena , fiue Buto , quae eos alebat et educabat Buti.
Et tamen erat ex octo Aegyptiorum primis princi
pibufque Numinibus , quod HERODOTVм fupra
teftantem vidimus Lib. II. c. 156.
§. 5. Ex iis , quae de Butone , Aegyptiorum Traditio
Numine attulimus , non difficulter colligere poterunt nes Aegy
eruditi , cur Diuinitatem hanc Graeci Latonam inter- ptiorum de
Butone,
pretati fint. Etenim apud Graecos Latona mater cum Do
perhibebatur Apollinis et Dianae ; Aegyptii vero &rina
Apollini fuo , id eft Horo, et Dianae , quam ipfi Bu- Theologo
baftin nuncupabant , Batonem adiungebant , non rum
coruGrae
m de
quidem tanquam matrem; fed tamen vt nutricem et Latona
feruatricem, ideoque honore eodem tria haec Nu- conferun
mina dignabantur , ac inter fe etiam coniungebant, tur.
non fecus atque Graeci et Romani Dianam et Apol
linem ,
pag. 354 crat #po's T wavvivor et fic quoque hic
fcribendum effe auguror.
92 LIB. III. CAP. IV.

linem , cum Latona fociare folent. Vnicum hanc in

rem adduco HORATIVM , qui ex eorum Praeceptis
ita canit Carm . Lib . I. Od. XXI :

DIANAM tenerae dicite virgines :

Intonfum pueri dicite CYNTHIVM,
LATONAMque fupremo
Dilectam penitus Ioui.

Quia igitur inter fabulas Graecorum , et Theolo

giam Mythicam Aegyptiorum , in hoc Numine ma
gna intercedit affinitas , fuperuacaneum videri ne
mini poteft , fi Theologiam Graecorum Phyficam de
Latona , in confilium adhibeamus , experturi , num
non illa nobis aliquid ad explicandam veram ratio
nem Numinis Aegyptiaci fuggerat , cum de hac illo
runi Diuinitate , praeter ea , quae iam retulimus ,
vix aliud quid memoriae proditum deprehenderi
mus. Aliquam ex Theologia Graecorum Phyfica,
Numinis, nominisque Latonae interpretationem ſub
miniftrat nobis PORPHYRIVS , Philofophus magni
nominis , et veteris Theologiae inueftigator diligens.
Sic autem is :: * Τᾶ δὲ ὑπὸ Σελήνην Φωτιζομένε καὶ
σκοτιζομένο αέρος , ἡ Λητῷ σύμβολον. ληθὼ γὰρ
αυτὴν εἶναι; διὰ τὴν κατὰ τὸν ὕπνον αναισθησίαν καὶ
ὅτι ψυχαῖς ὑπὸ Σελήνην γινομέναις λήθη , ξυνομας
τῇ τῇ θες · Καὶ διὰ τῦτο καὶ μήτης ᾿Απόλλωνὸς τε
καὶ Ἀρτέμιδος , τῶν αἰτίων φωτισμῶ τῇ νυκτὶ . καὶ ἐν
τέτοις ἡλίε καὶ σελήνης μητέρα φησὶν εἶναι τὸν ὑπὸ
σελήνην αέρα · τᾶτον γὰρ εἶναι τὴν Λητώ. Quae ita
funt latine reddenda : Eius autem aëris , quem in
fra Lunam modo illuminari , modo tenebris obfcurari
videmus , Latona Symbolum eft , quippe quae ληθώ
quaedam ,

Apud EVSEBIVM , Praepar. Euang. Lib. III. cap. XI.

poft init.
 BVTO, SIVE LATONA. 93

quaedam, id eft obliuio fit , partim, quia qui dor

miunt , nihil perfentifcunt , partim , quod animos
illos, qui infra Lunam degunt , diuini Numinis obli
aio comitetur. Eadem de caufa, mater Apollinis et
Dianae , quibus illuminatio noctis'in acceptis ferenda
eft , Latona nuncupari folet , quibus nihil aliud fignifi
catur, quam aërem , Luna inferiorem , quippe qui
Latona fit , Solis ac Lunae effe Parentem. Nolui ex
plicationem hanc phyficam Numinis Latonae , quam
debemus Philofopho , fua aetate illuftri , tacitus 1
praeterire , tametfi parum omnino mihi arrideat.
Et fi omnia ftudiofe expendo , non poffum non iu
dicare , eam neque Graecorum , neque Aegyptio
rum Theologiae conuenire. Recte aduerfus eam,
nifi vehementer fallor , haec EVSEBIVS , loc. cit.
repofuit : At enim , quomodo tandem aër parens eo
rum effe poffit , qui illuminationis caufae funt , prae
fertim cum ipfe efficiatur potius , quam efficiat ? Sol
enim atque Luna variam ac multiplicem in aëre muta
tionem ac viciffitudinem efficiunt.
S. 6. Audiamus nunc aliam Numinis Latonae Latona in
explicationem , ex veterum Graecorum Theologia Theologia
Graeco
Phyfica pariter depromtam , quae , cum eius per- rum phyfi
multi meminerint , videtur fuiffe communior , neque ca eft Nox,
etiam apparet , eam a Theologia Aegyptiorum mul- et , vt re
tum abhorrere. Volebant igitur veteres Graecorum centiores
Theologi , per Latonam defignari Noctem. Docet quidam
* volunt,
hoc PHVRNVTVs , de Nat. Deor. cap. 2. 'E Chaos pri
ὦ μὲν ᾿Απόλλων καὶ ῎Αρτεμις ἐγέννηθησαν διὰ τῆς migenium ,
Λητῆς . ' Λητὼ γὰρ τὴν νύκτα ὀνομάζεσι.
λήθη τὶς ἦσα . Ἐν γὰρ τῇ νυκτὶ καθευδόμενοι λαν
θάνονται πάντων οι ἄνθρωποι. Ex Ioue Latona pe
perit Apollinem et Dianam. Latonam vero dicunt ,
DI

* Haec leguntur in Editione THO. GALEI. In priori

bus defunt.
 94 LIB . III. CAP . IV .

vt quae fit quaedam Aý‡n , id eft obliuio. Nam qui

noctu dormiunt , rerum omnium obliuifcuntur. Con
fentanea his funt haec PLVTARCHI , in libro de

Fefto Daedalis ༢apud Platacenfes : * Νὺξ δὲ ἡ Λη

τῷ , ληθώ τις ἆσα τῶν εἰς ὕπνον τρεπομένων . La .
tona vero eft Nor , quippe quae corum , qui fomno
fefe dant , ληθώ quaedam fit , id eft obliuio . Et eo
dem modo vetus Scholiaftes Hefiodi in Theogoniam,
Pag. CXLI . a. Edit . Τrincauelli ; Λητὼ λέγεται ἡ
λήθη καὶ ή νύξ . Latona dicitur et obliuio et nox .
"
Et paffim talia leguntur apud Veteres. Temperare
mihi tamen iam nequeo , quin ex EVSTATHII in
Homerum Commentariis , hanc eius obferuationem
apponam : ** Λητῶς ὑὸς ὁ ᾿Απόλλων λέγεται , τότ
έξι νυκτός · δοκεῖ γὰρἐξ αὐτῆς , οἷα μητρὸς, ὁ ἥλιος
γεννᾶσαι , ὡς καὶ Σοφοκλῆς ἐν Τραχινίαις λέγει.
Λητω δὲ ἡ νύξι διὰ τὴν παρ ' Ευριπίδῃσο
φὴν καὶ ποτνίαν λήθην . ὑπνῦντες γὰρ νυκτὸς πάν
των λανθανόμεθα . Filius Latonae dicitur Apollo , id
eft noftis , videtur enim Sol ex illa , tanquam ex ma
tre procreari , ficuti et Sophocles in Trachiniis loqui
tur. - Nox vero Λητώ nuncupatur , propter
λήθην , id eft obliuionem , quam Euripides fapientem
et venerandam appellat. Dum enim noctu fomno nos
dedimus , omnium rerum obliuifiimur . Verba so
PHOCLIS , ad quae in his refpicit EVSTATHIVS,
extant in Trachiniis v. 93.

Ον αἰόλα νὺξ ἐναριζομένα

τίκτα , κατευνάζει τε φλογιζόμενον
ἅλιον ἥλιον αὐτῷ .

Quem nox aftrifera e medio fublatum

Progignit , et eundem luce fulgentem rurfusfopit
Solem , Solem inuoco .
Noctem

* apud EVSEBIVM , Praepar. Euang. Lib. III. cap. I.

** in Iliados Lib. A. Ρ· 22.
 BVTO, SIVE LATONA. 95

Noctem hanc , quam cum Latona eandem faciune

prifci Graecorum Theologi , NA TALIS COMES
interpretatur Chaos primitiuum , ex quo omnia crea
ta funt. Hoc fane ad Theologiam Aegyptiorum
propius accedere videri poffet. Quare haec eius
•
verba adfcribere non 'grauabor : * Latona
Latona
poteft etiam a havávo , quod latere fignificat , de
duci , quia e tenebris Apollo et Diana natifunt , e
confufa fcilicet rerum natura. In fimiles cogitatio
nes video etiam incidiffe GERHARDVM IOHAN
NEM VOSSIVM , virum omni memoria digniffi
mum , quamobrem et hanc eius obferuationem ap
**
pono: Hefiodus in Theogonia , vti et in Meta
morphofibus Ouidius , Apollinem et Dianam natos
aiunt e Ioue et Latona. Vbi Iupiter eft opifex mun
di: Latona eft materies vniuerfi, quae Anw , fiue
Latona , dwò rỡ λndew , dicța eft , quoniam , an
tequam lux foret , omnia in tenebris delituerint : vel
quia , vt Platonici volunt , rudis illa indigeftaque mo
les, innumeris latuit Seculis , vfque dum Mundi ille
architectus , omnibus in orbem redactis , fingulis fuum
tribuit decus. Quae quidem , quomodo ad vetu
ftam gentis Aegyptiacae Theologiam , non fine ma
gna veri fpecie , applicari queant , nunc iam vi
deamus.
§. 7. Volunt nempe , qui inter Graecos , Theo- Ex doctri
na Graeco
logiae Phyficae excolendae operam dederunt , per rum deLa
Latonae Numen nihil aliud intelligi , quam Noctem , tona, colla
fiue iam noctis nomine indicetur pars illa diei natu- ta cum Ae
ralis , qua Sol Horizontem noftrum relinquit , fiue gyptiorum
etiam ille ſtatus rerum omnium primigenius , quo Theologia ,
tentatur
*** Vnus erat toto naturae vultus in orbe ,
interpreta
Quem dixere Chaos , rudis indigeftaque moles. tio Numi
Et nis Butici.

Mytholog. Lib. III. cap. XVII. verſus fin .

** de origine Idololatriae , Lib. II. cap. XII. fol. 186. b.
*** OVIDIVs Lib. I. Metam. initio.
 1
96 LIB . III. CAP . IV.

Et hanc Noctem , fiue fumatur priori , fiue pofteriori

fenfu , ab Orientalibus fere cunctis , ac figillatim ab
Aegyptiis , per owμaтопoitav quandam , vt Numen
magnum et potens , impenfa religione cultum fuiffe,
multis docuimus Lib. I. cap. I. Sed ibidem tamen
demonftratum quoque dedimus , Numen illud No
Etis Aegyptiorum , fermone ipforum auito , fonuiffe
Athor , illudque nomen Graecos communiter inter
pretari Venerem. Verum enim vero , hoc non ob
ftante , adfunt , quae nos ad credendum inducere
queunt , nocturnum Gentis Aegyptiacae Numen ,
nonnunquam etiam nomine Butonis vel , vt cum
Graecis loquar , Latonae defignari, Obferuauimus
nempe Libro et cap. citato , §. 13 , veteres Aegy
ptios , religiofis ritibus coluiffe aliquam 'AQgodírny
Oxoτíav , Venerem tenebricofam, vel , quod idem eft,
nocturnam. Eandem vero diximus a DIODORO
Siculo appellari 'Enáτηv oxoríav , Hecaten tenebri
cofam. Et ex indiciis non valde obfcuris , colligere
licet , Numini huic nocturno , fiue illud Venerem ,
fiue cum aliis Hecaten appellare libeat , aram ftatu
tam , Sacraque facta fuiffe in Templo Serapidis anti
quillimo , Giro in infula prope Pyramides , in quo
Apidis fato fun&ti corpus recondi folebat. Ibidem
fitum etiam fuiffe Fanum aliquod Latonae Aegypti
acae , a qua Letopolis , Mempheos fuburbium nomen
traxit , difcimus ex his ALEXANDRI Polyhiftoris ,
e libro III. rerum Aegyptiacarum. * Ants πόλις
Wódis,,
πόλις Αιγύπτε**. Ἔτι δὲ μοῖρα Μέμφιδος , καθ᾽ ἣν
αᾧ πυραμίδες , καὶ Λητῆς ἱερόν. Latopolis , vrbs
Aegypti. Eft vero pars vrbis Memphis , iuxta quam
funt Pyramides , et Latonae Templum. Mihi dubita
re omnino non licet , fubinnui illud ipfum Sacellum,
in

Apud STEPHANVM Byzantium in voce Aurỡ, xóðu.

** Vide fupra §. 2.
 BVTO , SIVE LATONA. 97

in Templo Serapidis prope Memphim , quod alii

Veneris , vel Hecates tenebricofae nominant. Poterat
merito Numen illud , cui dedicatum erat hocce
Templum , nuncupari tenebricofum et nocturnum,
quia Templum illius omnibus erat inacceffum
et claufum , praeterquam illis diebus , quibus Apim
fepeliri contingeret. Quae fi ita fe habent, vti fu
fpicor , fequitur , cultum illic fuiffe Numen aliquod,
cui nomen Aegyptiacum fuifle Athor coniicio, Grae
cos vero illud modo Venerem , modo Hecaten , modo.
etiam Latonam , ob rationes, quas §.6 expofui ,
interpretatos effe . Nempe Numen illud praeerat
Nocti, et tenebris , adeoque etiam tenebris Mortis ,
ad quas homines et animantia , relicta luce vitae hu
ius , poftliminio redire coguntur. Statum hunc
etiam paffim vocare folent noctem , vti CATVLLVS
in notiffimo carmine ad Lefbiam

Soles occidere et redire poffunt :

Nobis quum breuis occidit lux,
NOX eft perpetua vna dormienda.

et HORATIVS Carminum Lib. I. oda IV.

Vitae fumma breuis fpem no's vetat, inchoare

longam.
Iam te premet NOX, fabulaeque Manes
Et domus exilis Plutonia. -

Et fic nobiliffimus Poëta , Aeneid. Lib. X. 746.

et XII. 310.
in aeternam clauduntur lumina NOCTEM.

Quae quomodo ex interpretatione Theologorum

Graeciae , de qua §. 6 , etiam ad Latonam applicari
queant,
* Vide infra Lib. IV. cap. III. §. 2. et 8.
Tom. II. G
· 98 LIB. III. CAP. IV .

queant , nemo eft, qui non illico intelligat. Verum,

inquies , quid haec ad Butonem , fiue Latonam Buti
cam? Sane non defunt rationes , ex quibus vero
fimiliter colligi queat , ea , quae de Hecate Memphi
tica commemorantur , etiam ad Latonam Buticam
fpectare. Ipfum Latonae huius nomen , quod Buto
eft , vel Butus , non leuiter id quod dixi , confirmare
videtur. Teftatur namque HESYCHIVS, Aegy
ptios fermone patrio B8r85 dixiffe fepulchra , in
quibus mortuorum cadauera reponuntur. Verba
eius funt : .Byroὶ τόποι παρ ' αἰγυπτίοις , εἰς ὃς οἱ
τελευτῶντες τίθενται. Buti Aegyptiace dicuntur lo
ca , in quibus mortui reconduntur. Et interpretatio
haec vocis Aegyptiacae , quae tamen ad Numen Bu
ticum forte plane non fpectat , minime contemnenda

eft. Etenim ex Coptorum libris intelligitur , BH ,

Be, fepulchrum dici Aegyptiace. Matth. XXIII. 29.
Analogiae autem grammaticae fermonis Aegyptiorum
non repugnat, ex RH, fingulari , formari pluralem

BHDOT, Be- ut , vnde addita terminatione grae

ca , natum eft Hefychianum Borol. Aut a BH ,
fepulchrum , formari etiam regulariter poteft adiecti
1 uum BHDOT, fepulchralis. Poffent fic dici ciftae
vel arcae fepulchrales. Sic etiam Bros poffet dici
Numen fepulchrale, quod nempe fepulchris praeeffe
crederetur, dummodo haec etymologia confirmari
aliunde poffet. Sed , vt verum candide fatear,
praeter literarum et fyllabarum fonum , non eft
quicquam , ex quo concludi rite queat , B8T8s
HESYCHII , fpectare ad Butonem , fiue Latonam Aegy
ptiorum, Buti cultam. In ipfo Numine, et traditioni
bus Aegyptiorum de eo , nihil deprehendere poffum,
quod ad fepulchra et tenebras mortis referri debeat,
aut queat. Eft tamen aliquid , quod praeterire no
lim , quandoquidem videri poffet quibufdam , con
fici
 BVTO , SIVE LATONA. 99

fici ex eo poffe , Latonam Aegyptiorum Buticam , a

Venere eiufdem gentis , Athor vocata , id eft Nocte,
adeoque a primo principio rerum omnium paffiuo,
vel materia chaotica , ex qua omnia funt formata,
parum omnino differre. Nempe Latonae Buti cultae,
facer erat mus araneus , quem Graeci μvyaλv vo
cant. Ideoque animalcula illa , quorum morfus ve
nenatus habetur , mortua deportabantur Butum , vt
ibi , fecundum leges Sacrorum conditae , ciftis illatae
fepelirentur , tefte HERODOTO Lib. II. c. 67. Quin
imo in fabulis Sacerdotalibus Aegyptiorum perhibé
batur , Latonam , id eft Butonem , vt perfecutionem
Typhonis effugeret , fe in murem araneum conuer
tiffe, quod ANTONINVS LIBERALIS docet , Fa
bula XXVIII. Et aliunde etiam fcimus , Aegyptios
bettiolam hanc honoribus diuinis affecifle. Putaba
tur enim , quod ex dictis iam fic colligitur , facra et
viua quaedam Latonae Buticae imago. Cur vero
Aegyptii animal adeo vile et impurum tanto digna
rentur honore , rationem hanc reddit PLVTAR
CHVS, Sympof. Lib. IV. Quaeft. V. p. 670 : Try
μυγαλῆν λέγεσιν ἐκτεθειᾶθαι ὑπὸ ᾿Αιγυπτίων
τυφλὴν ἦσαν · ὅτι τὸ σκότος τ8 φωτὸς ἡγῆντο πρεσ
BúTegov.
βύτερον . Murem araneum diuinos honores reperiffe
apud Aegyptios , aiunt , eo quod corcus fit. Nam te
nebras luce effe priores cenfent. En ! igitur murem
araneum Symbolum tenebrarum , infimulque Latonae
imaginem , vnde concludi poffe non immerito vide
tur , Latonae Numen cognationem habere cum No
Ee , et tenebris. Quod fi iam certum effet , id,
quod PLVTARCHVS refert , omnino ita fe habuiffe,
et ex prifca Aegyptiorum Theologia fluxiffe , ma
gnum id apud me pondus haberet , ad afferendum,
Latonae Numen nocturnum fuiffe , atque tenebrico
fum. Verum auctor egregius non fine cunctatione
ita pronuntiat. Aiunt Aegyptios id tradere. Sufpi
G2 cor
ASHMOLEAN
OXFORD
 100 LIB. III. CAP. IV.

cor ergo , Graecos , cum fcirent , murem araneum

diuinos in Aegypto confecutum effe honores , rei
adeo mirificae rationem quaefiuiffe in animalculi hu
ius coecitate , quam ei tribuunt non pauci ; fed quae
re ipfa eft imaginaria. Operae pretium eft , ea de
re adfcribere verba viri docti , qui ea literis prodi
dit , quae oculis antea ipfe fubiecerat. Mus ara
*
neus eft oculis paruis : quanquam autem totus
paruus fit , oculos tamen ei multo , quam proportione
minores effe , ipfe obferuaui , et propter hanc oculorum
paruitatem vifum ei admodum bebetem effe puto,
adeo , vt veterum quidam murem coecum appellarint.
Non igitur veram caufam PLVTARCHVS nobis hic
commemoraffe videtur , ob quam Aegyptii , in
mure araneo , colere voluerint fuam Latonam . Et
omnino ad tenebras mortis , aut noctis , quomodo
cunque eam accipias , Numen hoc relatum non
fuiffe , arbitror. Sunt etiam rationes , quae mihi
perfuadent, Latonam illam , cuius Sacellum fuit in
Templo Serapidis , prope Pyramides , de qua fupra
diximus , non fuifle Numen Buticum , cuius Tem
plum , vna cum antiqua vrbe Letopoli , a Perfis du
dum fuerat dirutum. Sed Dea illa , quae ab aliis
etiain vocatur Venus , et Hecate tenebricofa , a Grae
cis nonnullis Latonae nomine infigniebatur , nam id
Graecorum Theologia permittebat , et nouerant,
in vicina Letopoli , Aegyptiorum Latonam olim
enixe cultam fuiffe.
Sedre ipfa §. 8. De alia igitur omnino Numinis Butici,
LatonaBu vel Latonae Aegyptiacae interpretatione cogitandum
ticarefere- nobis erit, Quod fi autem ea , quae de Dea hac
batur ad
Ifin,velLu- Aegyptios perhibuiffe reperio , etfi pauca fint , me
nam, erat ditate penfito , et inter fe confero , fubit illa men
que buius tem meam cogitatio , Numen eius ad Lunama prifcis
Theo
CONR. GESNERVS de Quadrupedibus viuiparis
p. 845.
 BVTO, SIVE LATONA. IOI

Theologis relatum omnino fuiffe. Sane Deam hanc, aliquod

certo quodam fenfu , ab Ifide , magno et facrofan- Symbo
ao Lunae Symbolo , diuerfam non fuiffe , probari lum.
negotio nullo poteft. Saepe namque in Aegyptio
rum fabulis facris , vbi Ifis nominatur , non Dea
haec, proprie et cum diftinctione ita dicta , intelli
genda venit ; fed Buto feu Latona , vnde abfque
vitio concludimus , multa quae de Ifide fiue Luna,
ab Aegyptiis praedicabantur , ad Latonam etiam
applicari poffe , et vice verfa , aut duas has Deas,
ad vnurh Lunae Numen referri, Ita PLVTARCH VS,
haud dubie ex traditionibus Aegyptiorum , de fide
p . 366 extr . Τῆς δὲ Ἴσιδος πάλιν ἀναλαμβανέσης
≈
τὸν Ὄσιριν , καὶ ἀυξανέσης τὸν Ωρον , ἀναθυμιάσεσι,
καὶ ὁμίχλαις καὶ νέφεσι ζωννύμενον , εκρατήθη μὲν , ἐκ
ἀνηρέθη δὲ ὁ Τυφών. Rurfus vbi Ofirin Ifis recepit ,
et Horum nutrit ac educat , crefcentem ac roboratum
exhalationibus , et nepulis ac nubibus : fuperatus qui.
dem , non tamen interfectus eft Typhon. Vides hic
Ifidem , recepto marito fuo , filium etiam Horum,
vel quod hic idem eft , Harpocratem nutrientem ac
faginantem , quod tamen Butonis , fiue Latonae mu
nus proprium habitum fuiffe , ad quod fabulae de
ea Aegyptiorum inprimis refpicere folent , ex §. 4
fatis conftare potuit. Ex eo fequi etiam , facile
perfpicient doai & idonei rerum talium iudices,
figna vetuſta , in quibus Ifis repraefentatur , Horo
filiolo , vel Harpocrati , vbera praebens , quaeque
in * Collectionibus Antiquariorum non pauca oc
currunt , vere et proprie ad Latonam Buticam re
ferri debere. Saepe igitur , vbi Ifis nominatur , re
ipfa tamen , et maxime proprie , Latona Aegyptio
rum intelligi debet. Eft nempe in tantum vnum
G 3 vtriuf

* MONTFAVCON Antiquité expliquée , To. II. Tab,

CV. CX. CXIII.
 102 LIB. III. CAP. IV.

vtriufque Namen , quod et haec et illa , aliquod

Lunae Symbolum extiterit , religione Aegyptiorum
confecratum. Et hanc quoque caufam effe credo,
quod Aegyptii Butoni , vėl Latonae fuae , murem
araneum dedicatum et facratum voluerint , quod
§. 7 oftendimus. Rationem dabit PLVTARCHVS,

qui verbis , fupra §. 7 allatis , illico haec fubiungit :

Τὴν μυγαλῆν τίκτεσθαι λέγεσιν * ἐκ μυῶν , πέμπτῃ
γενεᾷ , νεμηνίας ἔσης · ἔτι δὲ μειῆσαι τὸ ἧπας · ἐν
τοῖς ἀφανισμοῖς τῆς σελήνης . Murem araneum
nafci aiunt e muribus quinta generatione , in nouilunio :
atque iecur eius minui , quando tumen Lunae deficit.
Tribuebatur itaque animalculo huic aliqua cum Lu
na , eiufque viciffitudinibus , cognatio et fympa
thia , quae fine dubio ratio erat, cur illud Lunae
confecratum voluerint Aegyptii. Et hanc , aliis
eorum obferuationibus genuinis , de quibus cap. III.
§. 6 quaedam notauimus , perfimilem effe , quis ne
gauerit?
Id ex eo
etiam colli §. 9. Verum illa PLVTARCHI obferuatio ,
gitur,quod quam retulimus §.8 : Ifidem ( fiue Latonam Buticam)
Latona illa Horum educare et nutrire Buti , crefcentem exbala
perbibita tionibus , nebulis ac nubibus , aenigmatis Aegyptiaci
fuerit, Bu- fenfum genuinum , nifi me fpes fallit , nobis reclu
ti Horum det. Ex §. 4 abunde perfpici potuit , fabulas Ae
etBubaftin
mutrire. gyptiorum de Latona fua , tantum non omnes , eo
fpectaffe , vt Dea haec haberetur Hori et Bubafteos
nutrix , quae hos in paludibus Buticis aluerit et folli
cite educauerit. Hoc ipfo autem Sacerdotes fub
innuebant , Latonam Buticam , diuerfam a Lunae
Numine non effe. Vt vero id ex hominum ifto
rum placitis certo demonftremus , tenendum omnino
nobis

* Scholiaftes Nicandri p. 45. habet in μvos xy yaλñs , ex

mure et muftela. Idque nomen animalculi illius grac
cum confirmare videtur.
 BVTO, SIVE LATONA. 103

nobis eft , veteribus fere cunctis , ac figillatim Ae

gyptiis perfuafum fuiffe , Oceanum , et in genere
omnem humorem , Sidera ipfa tot et tantae magni
tudinis pafcere. Aegyptii vt hoc ipfum , more pa
trio , imagine aliqua fymbolica adumbrarent , Har
pocratem pingebant , loto , in locis paluftribus hu
midifque nafcenti , infidentem , eo fignificantes,
** Solem ex bumidis accendi , aut , vt etiam loquun
tur, fplendidum hoc coeli fidus *** nafci et ali ex
bumore et exhalationibus. lidem dicere quoque fo
lebant , et imaginibus fymbolicis fingere , † Solem
et Lunam non curribus , fed nauigiis vehi , innuentes,
clariffima baec Mundi fidera , non fecus ac res aliae,
humore procreari atque alt. Facilius iam nunc intel
ligi poterit , quidnam fibi voluerint Aegyptii , dicti
tantes , Horum , qui hic quidem cum Harpocrate
idem eft , ideoque Solem fubindicat , circa Solti
tium hybernum , renatum quodammodo ac renoua
tum , exhalationibus , nebulis et nubibus enutritum,
Buti crefcere , et adolefcere.
S. 10. Id vero attenta confideratione dignum Idque in
cumprimis eft , quod fabula Acgyptiorum in ore paludibus
Buticis.
habet , Horum , fiue Solem renouatum , et Bubaflin, Nam aqua
id eft Lunam nafcentem , ( cap. IV. §. 10. ) educatos paluftri et
nutritofque fuifle in vrbe Buto, et quidem a Latona. fontana
Hoc ad inueftigandam veram Numinis huius fignifi- credebatur
Luna nu
cationem et interpretationem , nobis non parum triri, et
proderit. Buti perhibebantur Horus atque Bubaftis tum ves
nutriri , eo quod prope hanc vrbem lacus effet in- alias viui
gens , veteribus non indictus. Meminit eius , prae- ficare et
roborare.
G 4 ter

* PLINIVS Lib. II. cap. 68.

** PLVTARCHVS de Ifide p. 335.
*** Idem de Pythiae Oraculis p. 400.
† Idem de Ifide p. 364. CLEMENS Alexandrinus Lib.
V. Strom. p. 566. EVSEBIVS Praepar. Euang. Lib.
III. cap. XI.
104 LIB. III. CAP. IV.

ter alios , etiam STRABO , excellens Geographus,

P. 55. In hoc lacu tradebant Sacerdotes , Horum
et Bubaftin , cum eos Typhon perfequeretur , a L4
tona occultatos fuiffe in infula , vbi poftea Numini
bus his Templum dedicatum fuit fplendidum , §. 4.
In eodem lacu , vel paludibus , dicebatur etiam La
tona . Deos hos nutriuiffe , §. 4. Et praeter hunc
Buticum , erant plures in vicinia lacus , veluti Seben
nyticus memoratus SCYLACI in Periplo p. 43 , et
STEPHANO , in Zeßévvutes , ac alii , vt igitur illa
regio , certis praefertim temporibus , effet valde pa
luftris. Hanc vero nutritorum a Latona Deorum in
paluftribus Buticis, rationem adfert PLVTARCHVS,
quia aquofa et irrigua terra , maxime eduçit exha
lationes , quibus ficcitas reftinguitur atque laxatur.
"
Hoc vero ex fententia Aegyptiorum , et plerorum
que veterum , beneficium erat Lunae , quae aqua
paluftri pafta et corroborata , calorem Solis tempe
raret humido lumine , et eidem tamen etiam nutri
mentum praeberet. ** Lunam exiftimabant lumen

babere genitabile et humectans , ideoque profperam effe

et animalium procreationi , et ftirpium pullulationi ,
cum Sol viciffim intemperato igni calefaciat exficcetque
natas et florentes ftirpes : et fuo ardore magnam par
tem terrae fecerit habitationibus ineptam . Hanc igitur
inter bencficia Solis atque Lunae veteres conftituunt 1
difcrepantiam : *** Duobus his reguntur omnia ter 1
rena, calore quidem Solis per diem , humore vero Lu 1
x
nae per noctem. † Nam vt calore Solis animantur
femina , ita Lunae humore nutriuntur. Penes ipfam "
enim et corporum omnium ratio effe dicitur et poteftas.
Hac

* de lfide p. 367.
** PLVTAR CHVS loco eodeni.
*** Scholiaftes vetus Horatii in Carmen Seculare p. 299. a.
† Idem ibidem , plufculis interiectis.
 BVTO, SIVE LATONA. 105

Hac de caufa APVLEIVS Metam. Lib. XI. init. de

Ifide praedicat , quod luce foeminea conluftret cuncta
Moenia et vdis ignibus nutriat laeta Semina. Illam
vero humidam et beneficam lucem , fi eofdem ve
teres audimus , Luna fibi acquirit ex aqua dulci ,
qualis eft lacuum , fontium , fluuiorum , et paludum,
quam attrahit, inque fuum aliarumque rerum vfum
vertit. * Stoici certe volebant , Solem e mari in
cendi , atque ali: Lunae vero a fontanis et lacuftribus
4
aquis dulcem mollemque ·fubmitti exhalationem. Et
hanc communem fuiffe Philofophorum fententiam ,
fatis innuit PLINIVS , Lib. II. c. iet. Vbi , Ferunt ,
inquit , Lunae foemineum ac molle fidusļatque noctur
-
num , foluere humorem , et trabere , non auferre.
Sed in dulcibus aquis Lunae alimentum effe , ficuti in
marinis Solis. Hanc igitur ob caufam in fabulis Sa
cerdotum perhibebatur , Latonam , vel Lunam Sym
bolicam , Buti habitare , fubinnuentes , eam aqua
dulci fontana et lacuftri , quae ibi reperiebatur co
piofa , paftam et corroboratam , alimentum deinde
idem Horo , vel Soli renouato , et Bubafti , id eft ,
Lunae recens natae , et crefcenti fubminiftrare et
difpenfare.
§. 1. Explicuimus igitur , quo fenfu Aegyptio- Obferuatu
rum Theologi de Latona fua Butica , id eft Luna , praeterea
dignum eft,
dicere potuerint , quod Horum , fiue Solem recens quod vete
natum , aut renouatum , itemque Bubaftin , feu Lu res Lunam
nam nouam et crefcentem , nutriat , augeat , et edu- credide
cet. Luna nempe ex fontibus et paludibus dulcem rint effe
aquam attrahit , eaque veluti fatiata , nouo Soli ali- matrem
roris.
menta praebet , et ipfa quoque viribus refecta , etfi
poft Plenilunium fenfim deficiat , atque tandem pla
ne cuanefcat , fibi ipfa fufficit , vt mox quaſi renata,
lumen fuum terrae rurfus oftendat , et de nouo cre
G 5 fcat,
* PLVTARCHVs loc. cit. p. 367.
 -1

106 LIB. III. CAP. IV.

fcat. Verum enim vero , huic generaliori Latonae

Buticae interpretationi , aliam praeterea fpecialiorem
iungendam puto. Lunam veteres non modo ma
trem quandam humoris , quem ad fe trahit , et quo
res omnes alit reficitque , arbitrabantur ; fed et, de
beri eidem copiam roris coeleftis , herbis atque fru
"
gibus , certo praefertim tempore , tantopere faluta
ris. Quaenam fit roris vera ac proxima caufa , quae
origo , multi ex antiquis , fe ignorare , maluerunt
candide profiteri. Ipfe 10BVS cum his facere vi
detur , vbi Deum fic rogantem introducit cap.
XXXVIII. 28: An eft pluuiae pater ? aut quis genuit
guttas roris?Ad quae Commentator praeftantiffi
mus, B. SCHVLTENSIVS , haec annotauit: Senfus
1 binc talis enitefcit ,, confidera mihi vel protrita illa,
,,et quae omnibus exploratiſſima habentur, pluuiam,
,,rorem , quem illis patrem quam matrem af
,,fignas ? ,, Percurre omnes caufas fecundas , vnde
baec meteora gigni aiunt Philofophi , et fenties , te pro
ximam originem vel vnius guttulae non poffe indicare.
Sed erant tamen , qui rorem a fideribus gigni autu
marent, quos inter eft FVLGENTIVS, cuius in
Mythologiae initio hi leguntur verſus :

Vbi guttas florulentae mane rorant purpurae

Humor algens , quem ferenis Aftra fudant noctibus.

vbi * pofterior verfus defumtus effe videtur ex per

migilio Veneris, in quo haec occurrunt :

Humor ille, quem ferenis Aftra rorant noctibus.

At plerique malebant Lunae , etiam roris generatio

nem adfcribere **.· Idque fubinnuit Aliman , Poëta
Lyricus,
* Ita NIC. HEINSIVS ad Claudianum Lib. I. in Ruff
num v. 385.
Apud PLVTARCHVM Sympof. Lib. III. p. 659.
 BVTO , SIVE LATONA. 107

Lyricas , rorem Iouis , ( fiue aëris , ) et Lunae filiam

appellans. Erat illa ALCMANIS fententia celebris ,
ad quam ideo MACROBIVS etiam prouocat Sa
turn. Lib. VII. cap. XVI : Aër ipfe proprietatem lu
naris humoris, et patitur et prodit. Nam cum Luna
*
plena eft , vel nafcens aër aut in plu
uiam foluitur, aut fi fudus fit , multum de fe roris
emittit. Vnde et Alcman Lyricus dixit rorem aëris
et Lunae ** filium. Hinc fine dubio eft , quod Po
eta Lunam dixerit rofcidam , id eft roris matrem
aut caufam. t

*** Solis ad occafum , cum frigidus aëra vefper

Temperat , et faltus reficit iam refcida Luna.

Et ex recentioribus quoque , nonnulli veteris Philo

ſophiae alumni , ab ifta perfuafione alieni non funt.
Perexiguus autem vapor , inquit † MYLAEVS , 4
Luna , vt tradunt , fereno , idque veris potiffimum
tempore , excitatus , et calore dejtitutus , non multum
furfum effertur. Sed conuerfus in pertenuem et ſub
tilem aquam, ad conueniens ftirpium alimentum , rore
terras afpergit. Confentit huic alius eiufdem Philo
fophiae Sectator : Ad rorem iuuant etiam Aftra
nocturna, praefertim Luna. Et in eadem penitus
fententia fuiffe etiam Aegyptios , tanto minus dubi
tandum , quod fciamus eos afferuiffe, Lunam eſſe
matrem et nutricem corporum fublunarium omni
um , cap. I. §. 4. et cap. hoc , §. 10 , et dulcem
cum

* Particulam hanc in fupplendam effe duxi.

** In verbis ALCMANIS apud PLVTARCHVM¦ eft
Duyar . Vnde praeftaret , et hic legere filiam."
*** VIRGILIVS Georg. III. 336.
In biftoria Naturae To. II. Penus artis biftoricae p. 46.
FR . REINTZER e Soc. Iefu , in Meteorologia phile,
fophico - politica p. 351.
 108 LIB. III. CAP. IV.

cumprimis humorem ex fontibus lacubufque , aui

diffime ad fe trahere.
Atque id S. 12. Et hoc quidem eft , fi recte coniicio ,
videntur
etiam in quod in Latona Butica , Aegyptii tantopere colue
LatonaBu- runt , haec praecipua eius vis et poteftas , quam ve
ticafignifi- nerati in ea funt Niligenae. Neque ego id in ido
care, et in- lorum et creaturarum cultoribus valde mirari pof
primis co- fum. Eft enim illa roris ad terram noftram noctur
lere voluif
na et matutina demiffio , ingens quoddam naturae
feAegyptii. beneficium , et pretii inaeftimabilis. Nam ros

ex aëre in terram delapfus , nutrimentum plantarum

cuadit deliciofum . Terram idem humore benefico im
buit. Arborum folia , quafi totidem manus , fe incur
uant , vt eum recipére ac imbibere poffint : flores femet
aperiunt ,vt et ipfi thefauri huius fiant participes.
Aduentus aurorae , liquorem hunc exquifitum in po
ros ipforum ingerentis , oppido ipfis pretiofus eft.
- ** bumida dulces
Efficit aura cibos , quoties fugientibus Euris
*Frigida nocturno tanguntur pafcua rore
Et matutinae lucent in gramine guttae.

Inprimis id in regionibus Sole vehementer aduftis

vfu venire experimur , vt , quanto illic rariores ca
dunt pluuiae , tanto copiofiores terram laetificent
rores. De Aegypto et regionibus fimilis indolis id
obferuat THEOPHRASTVS Hißor. Plantar. Lib.
VIII. cap. VI. Ἐν Αἰγύπτῳ καὶ Βαβυλῶνι , καὶ
***
Βάκτροις , ὅπε μὴ ὕεται ἡ χώρα , ἢ σπανίως , αἱ
δρότοι τὸ ὅλον ἐκτρέφεσιν. In Aegypto vero et apud
Babylonem , et Bactra , vbi terra nullis aut raris im
bribus

* Spectacle de la Nature , de Mr. PLVCHE TO. IV. p. 74.

** TITVS CALPVRNIVs Eclog. V. 52.
*** Particulam fuppleui , fenfu id neceflario flagitante.
Et fic habet verfio latina.
 BVTO, SIVE LATONA. 109

bribus madet , rores omnia nutriunt aluntque. Ex

quo fere PLINIVS defumfit , quae habet Lib.
XVIII. cap. 21. In Baris , Africa , Cyrene --
ficcitas coërcet herbas , fruges nocturno tactas rore
nutriens. Neque etiam recentiores de Aegypto id
obferuare neglexerunt. Vide VANSLEBII Rela
tionem itineris Aegyptiaci pag. 39. Eam ob rem
* in Scriptura , promiffio roris , magnam benedictio
nem innuit , vti eiufdem denegatio malum ingens.
Obferuari et hic illud infuper meretur , in Aegypto,
eo ipfo tempore, quo Nilus , fertilitatis omnis , qua
tellus illa gloriatur , vera caufa , ex agris iam receflit,
et fruges e terra fuccrefcentes , incolarum animos
dulci fpe oblectant , rorem Nili quodammodo vice
fungi , fegetefque laetas facere. In aliis regionibus,
tempore verno cumprimis , rores recreant germina ;
at alio modo res fe habet in Aegypto. Illic enim
** fub initium Nouembris , Nilus arua derelinquere
incipit. *** Circa finem menfis eiufdem , agri con
feruntur. Menfibus vero Decembri et Ianuario ,
fruges enatae , nutriuntur fouenturque rore tempe
ftiuo. Poftremum hoc , quod Aegypto proprium
eft , teftatur , qui in illa regione peregrinatus , diu
que moratus eft , PALLADIVS Helenopolitanus
Epifcopus , Hiftor. Laufiac. cap. XXXIII. vbi de
Ptolemaeo Monacho , extrema Sceteos inhabitante,
haec

* Genef. XXVII, 28. vbi vide CLERICVM. Adde HIL

LERI Hierophyticon Part. II. p. 107. et POCOCKIVM
in Hofeae XIV. 5.
** MAILLET Defeription de l'Egypte Part. I. p. 87.
Edit. in 8.
*** PLINIVS Lib. XVIII. c. 18. Peregrinatio Principis
RADZIVILII p. 166.
Iunge huic Scriptorem recentiorem , VANSLEBIVM,
vbi fupra.
 110 LIB. III. CAP. IV.

**
haec habet: * Βατάσας ἦν ἐκεῖνος κεράμια 26+
%
λικίσια πλείονα , ἐκεῖσε ἀπήνεγκεν · καὶ τῷ Δεκεμ
βρίῳ καὶ Ἰανδαρίῳ μηνὶ συναγὼν τὴν δρόσον ἐκ τῶν
πετρῶν ( δροσίζει γὰρ ἐν ἐκείνοις τοῖς μέρεσι τότε
πολλὰ ) τὰ κεράμια ἐπλήρωσεν . Is igitur pocula
fictilia complura eo deportauit. Et cum menfibus De
cembri et Ianuario , rorem ex petris collegiffet , ros
enim hoc anni tempore copiofus illic locorum cadit , illo
poculafua impleuit. Obferuari autem hic peruelim,
in fabulis Aegyptiorum tradi folitum fuiffe , quod
Lib. II. cap. VI. §. 7 8. probaui pluribus , Harpo
crátem , vel , quod hic quidem perinde eft , Horum,
eodem plane tempore , nimirum circa Solftitium hy
bernum , inter lacuftres flores et plantas natum , et
Buti enutritum fuiffe , a Latona nempe Butica. Vix
ergo crediderim , iuftam de iis , quae nunc differui,
addubitandi caufam fupereffe cuiquam poffe.
Ex iis §. 13. Omnia igitur , quae hucufque in medi
quae obfer- um attulimus , quantum mihi intelligere datum eft,
Aegyptiorum Buticam,
tan inuicte probant , Latonam
uata fue-
runt,
dem pate- Symbolum quodpiam fuiffe Lunae , auita ipforum
fcit, Lato- religione confecratum. Verum qua tandem ratione
nam Buti- Dea haec differre cenfenda erit a Numinibus Ifidis ,
cam, Sym et Bubafteos , quae pariter ad Lunam relata fuiffe ,
bolum fu
ille Pleni locis fuis vidimus , et a quibus tamen Butonem, fiue
lunii. Latonam Aegyptiam , etiam certa aliqua ratione di
uerfam fuifle , dubitari prorfus nequit ? Poterit
nempe ex iis , quae propriis fuis locis obferuauimus,
luculenter intelligi , Ifidem generatim Lunam , to
tam

In Bibliotheca Patrum Magna Parifina To. XIII. p. 951.

** an forte legendum erit xvxía , vt fit diminutiuum a
κύλιξ , pocuium ? κεραμίων κύλικα
1 inuenis apud HERO
DOTVM et PLATONEM. Vide IVNGERMAN,
NI notas ad Iulium Pollucem Lib. X. cap. 53. p. 1386.
Editionis vltimae.
 BVTO, SIVE LATONA, III

tamque eius vim poteftatemque defignaffe , Bubaftin

vero Symbolum fuiffe Lunae nouae , et crefcentis
quod et nomen Aegyptiacum innuere mihi videtur.
Reftat igitur, vt Buto , fiue Latona, Aegyptiorum
filiis fubindicauerit Lunam plenam, quando augmenti ,
et incrementi metam contigit vltimam. Idque nunc
rationibus quibufdam in medium allatis , ad liqui
dum " perducemus. Obferuauimus autem * fupra ,
Bubaftin in fabulis Sacerdotalibus Aegyptiorum per
hibitam fuiffe filiam Ofiridis et Ifidis , id eft Solis et
Lunae , quia Luna, poft coniunctionem fuam cum
Sole , et ex radiis huius emergens , noua apparet ,
et velut recens nata. Hoc fane Lunaè nouae , nem
pe oculis noftris iam apparenti , conuenit. Poftea
crefcit eundo , donec aetatis iuftum quafi robur con
fecuta , curriculi fui metam vltimam in Plenilunio
contingat. Hoc profecto mirifice congruit Latonae
Buticae, quam fabulae Sacerdotum myfticae reprae
tentabant Matronam aetatis adultae , Hori et Buba
fteos nutricem, feruatricem , tutricem. Non parum
hoc ex eo illuftratur , quod veteres exiftimarint ,
Lunam , quo propius ad Plenilunit terminum acce
deret , eo maiorem quoque vim atque virtutem ex
ferere. ** Diem certe , qua primum conſpiciebatur.
Luna, euitatis et praeteritis radiis Solis , Aegyptii
bonum imperfectum nominabant. Diuidebant autem
Lunam , vfque ad Plenilunium crefcentem *** , in
tres dierum quinarios. Primus quinarius erat im-.
perfectus , tertius vero , a lumine vndecimo , vfque
ad decimum quintum , vel ipfum Plenilunium , per
fectiffimus. Praeterea vero Luna alma , mater et
iam

* Libro hoc III. cap. III. §. 5.

** PLVTARCHVS de lfide p. 368.
*** PROCLVS in Hefiodi Opera et dies pag. CIII. b.
Edit. Vertae Trincauelli.
 112 LIB. III. CAP. IV.

iam credebatur roris , cuius dulci copia , regionem

Aegypti , pluuia deftitutam , eo tempore , quo et
iam aqua Nili in agris campifque defiderabatur , mi
rifice recreabat. §. 1. 12. Id vero veteres commu
niter ad virtutem beneficam Plenilunii referre fo
lebant. Ita PLVTAR CHVS Sympof. Lib. III. verfus
fin . p. 659 : Δροσοβολεῖ γὰς ὁ αὴς ταῖς πανσελήνοις
μάλιςα διατηκόμενος . Maxime enim Plenilunio ro
rem iacit aër colliquatus. Nec diffidet MACRO
BIVS , qui in fine Saturnaliorum haec memoriae pro
didit: Aëripfeproprietatem lunaris bumoris et patitur
et prodit. Nam cum LVNA PLENA eft, vel
cum nafcitur , fet tunc enim a parte quafurfumfufpi
cit, PLENA eft ) aër aut in pluuiam foluituṛ, aut
fi fudusfit , multum de fe roris emittit. Recentio
res quoque fecuti veteres , rem eandem fibi obſer
uaffe vifi funt. Eorum placita fequitur PETRVS
VICTORIVS , qui Var. Lect. Lib. XIV. cap. XVII.
ea de re ita pronuntiat : Nec enim omnes noctes vno
tenore eandem vim roris gignunt. Luna namque filen
te (* id eft in coitu Lunae , vel interlunio ) ro's non
multus defcendit : contra autem IN PLENILV.
NIO, magna ipfius copia funditur. Facit quoque
cum iis FR. REINTZER in Meteorologia , p. 151 :
Ad rorem etiam iuuant Aftra nocturna , praefertim
Luna, maxime IN PLENILVNIO , in quo ma.
iores funt rores ; ideoque Luna dicitur roris mater,
quia fcilicet tempore molli , vapores illos etiam noctu
educit , qui noctu terris incubantes , fub crepusculi
initium foluuntur in aquas. Ad eandem , quam
nunc explicui , A rem , fpectare etiam auguror fabu
= lam illam allegoricam , cuius meminit ** PLVTAR
CHVS,

* Vide notas eruditorum ad Catonem de Re Ruftica cap. 29.

•· p. 46. Edit. Celeberr. GESNERI.
** Vide fupra §. 4.
 BVTO, SIVE LATONA. 113

CHVS , Typhonem , cum Buti , vbi Horus nutrieba

tur , fuem , venando tempore Plenilunii , perfeque
retur, incidiffe in arcam , qua corpus Ofiridis mor
tui conditum erat. Per Typbonem videtur hic intel

ligendum effe aliquod Principium noxium , quod

Lunae , plenitudinem iam affecutae effectus exoptatos
interciperet. Tales funt venti vehementiores.
Nam vt ait PLINIVS Lib. II. cap. 60 : Rores neque
gelu exiftunt, neque ardoribus , neque ventis , nec nifi
ferena nocte. Et Lib. XVIII. cap. 29 : Neque in nu
be, neque inflatu cadunt rores. Et quoniam perhi
bebatur in fabulis myfticis , Typhonem perfequendo
fuem , beneficium Plenilunii interuertiffe , hinc * fe
mel quotannis , in Plenilunio , Ofridi vel Soli , er
Ifidi vel Lunae , fus immolari confueuerat. Qui
haec omnia cum §. 4 conferre dedignatus non fuerit,
facile animaduertere poterit , ea refpicere Sacra
Latonae, in vrbe Buto quouis anno redeunte fieri
folita , tempore alicuius Plenilunii , in illius hono
rem religiofe et folenniter celebrati. Plura forte ea
de re , in noftra Tabulae Bembinae explicatione,
aliquando obferuabimus. Patere etiam ex his arbi
tror , Numen Latonae , non fecus atque Sacra in
honorem eius inftituta , re ipfa ad Plenilunium
ſpectaffe.
Interpre
§. 14. Vbi iam nunc ad interpretandum no
tatio nomi
men Deae huius Aegyptiacum , Buto , me accingo , nis Aegy
monendus mihi eft lector, non poffe me non fufpi- ptiaci, Bu
cari , Graecos pronuntiationem et fcriptionem vocis to, velBu
Aegyptiacae nobis non vfquequaque finceram et tus lectori
illibatam conferuaffe. Graeci nomen et Deae , et offertur.
vrbis illi confecratae , vel Bar , vel Berov efferre
folent.

* HERODOTVs Lib. II. c. 47. PLVTARCHVS de

Ifide p. 354. init. AELIANVs de Animal. Lib.
X. c. 16.
1 Tom. II. H
 114 LIB. III. CAP. IV.

folent. §. 2. Quo magis vero rem hanc cogitatio

nibus reuoluo , eo magis perfuaderi me fentio , ipfos
Aegypti incolas , faltem vetuftiores , non B&T ; fed
potius M&T , aut M89 pronuntiaffe. Profecto
fi Bar verum nomen fit , non bene hactenus intel
ligo , qua ratione , interpretatio eius commoda
queat inftitui , nifi fit torta vehementer et coacta.
At fi , quod fufpicor , nomen Aegyptiacum vere
fonuerit Marw , vel M9 , omnia fponte fluent,
" fuppetentque interpretationes plures , eaeque rei ,
quam exprimere debet nomen , bene prorfus accom
modatae. Accedit , quod mihi non parum proba
bile videatur , PLVTARCHYM re ipfa nomen hoc
efferre M89: Ait enim in libro de Ifide, p. 374.
Ἡ δ᾽ ἴσις ἔσιν ὅτε καὶ Μεθ προσαγορεύεσι. Ifi
dem Aegyptii nonnunquam MVTH appellant. At
que addit : Σημαίνεσι δὲ τῷ ὄνοματι μητέρα . Vo
ce illa matrem fignificant. Verum ifta de re , quam
nunc fuo loco relinquo , capite proximo nonnulla
addam. Iam dudum vero monuerunt * viri docti,
literam M, faepe tranfire in B , aut vtramque fre
quenter inter fe commutari. Graecos id ipfum in
vocibus Aegyptiis nonnunquam pariter feciffe , ex
emplo aliquo luculento ** fupra oftendi. Eft vrbs
Aegypti celeberrima, Graecis dicta Sebennytus , quam
incolae omnes hodie Semanutham , vel Samanudam
appellant ; in libris vero Coptorum Somennuthi no
men illud fcribitur , idque effe vrbis illius nomen ge
nuinum et antiquum , mihi quidem dubio omni ca
rere videtur. Hic igitur in voce Aegyptiaca , lite
ram M, Graeci in B conuerterunt , quod eofdem
in

* Vide 10. PASSERATII librum , rarius tamen obui

um , de literarum inter fe cognatione et permutatione,
pag. 18.
** Lib. II. cap . III. §. 4
 BVTO , SIVE LATONA. 115

in voce Buto , vel vti pronuntiandum mihi videtur,

Muto , etiam factitaffe coniicio. Poffet autem M8T ,

vel Motos , explicari шD8- † , Ma - u - si, id

eft ἀντλῶν , vel ἀντλῆσα , quae aquam trahit vel
haurit , nempe ex terra , fontibus , et lacubus. Nam
†-uuido , dicitur avτhev , aquam , vel humo
rem quemcunque haurire Exodi II. 16. proprie
dare aquam. Siue autem hic verbum † , dare,
praeponas , fiue in fine adiungas , perinde eft , et
vtrumque analogia linguae Aegyptiacae permittit,
quemadmodum Latinis , et dare aquam, et aquam
dare recte dicitur. Haec fignificatio , Latonae Buti
cae Aegyptiorum , id eft" Lunae egregiae conuenit.
Luna enim , fecundum PLINIVM Lib. II. c. IOI.
bumorem terreftrem foluit primum ac trabit , et eum
deinde , quod docebant etiam Aegyptii , in commo
dum et falutem corporum difpenfat. Et vero,
quod fupra vidimus , §. 10. Buti Luna ex paludi
bus aquam dulcem trahere credebatur. Ex Mo-u-ti
Graeci videntur primo feciffe Morov , aut M8T , et
vitiata paulatim pronuntiatione , Borov , et BTW.
Poffis etiam nomen hoc interpretari Uu-DoшTZ,
Mo - u - oth, quod rem eandem fignificát. Nam
cudo eft aqua , et humor , ex quo tamen in vo

cibus compofitis fit u , vel D8 , aut etiam

MH,
мн , ME, et 1 , quorum omnium exempla
non infrequentia , in Coptorum libris occurrunt.
avrλev ,, humorem aqueum ex
DoWTZ vero eft avthav
trahere et haurire. Ioh . II . 8. Effet igitur U–

DrшITZ, Mo- u - oth , quae aquam ad fe trahit.

Graeci i extulerunt Muto , vel Buto , aut Mutum,
fiue Butum. Forte etiam in mentem venire poffet
H 2 cuipiam,
116 LIB. III. CAP. IV.

cuipiam , linguae Copticae perito , vocem illam,

quam nunc explicamus , Aegyptiis fonuiffe &8

†, Man - joti , Matrem - roris. Nam in hac

compofitione , prior vox , fignificat matrem , eaque
frequentiffime occurrit , pofterior vox rorem defi
gnat. Genef. XXVII. 28. Pfalmo CXXXIII. 3. Et
hoc de Luna credidiffe et docuiffe veteres , monui

mus §. 11. Vel -1u † , Mah-joti , figni

ficaret haurientem , et trahentem rorem , nam
&Z,
маз ,
etiam Aegyptiorum fermone dicitur avtλev. Genei.
XXIV. 11. 13. etc. Ioh. II. 9. IV. 7. Verum fateor,
interpretationem hanc a voce Aegyptiaca , vti eam
Graeci efferunt , recedere aliquanto longius. Quod
ad me attinet , libenter illud - DRWITZ,
attrahentem bumorem reliquis praeferrem. Verum
iudicent eruditi. Superfunt aliae praeterea origina
tiones , fed quarum nonnullae magis ad PLVTAR
CHI Muth ſpectant. Ea de re autem in capite
nunc fecuturo dicemus.

CA
 117

<< < } ❖ { } < & } < >>

CAPVT V.

De quibufdam Ifidis cognominibus,

Muth , Athyri , Methuer , Bubaſi.

ranfitur a Nominibus Ifidis ad eiufdem cognomina. §. 1.

Tran
Cognomina Deorum , diftinguenda ab epithetis , iif
dem tribui folitis. §. 2. De Muth , Ifidis cognomine ,
quod explicatur. §. 3. Athyri aliud Ifidis cognomen ,
cuius interpretatio excutitur. §. 4. Metbuer, Ifidis
cognomen tertium , bene a Plutarcho explicatum. §. 5.
His iungitur aliud illius cognomen Bubafis. §. 6.

§. I.

umina Aegyptiorum , ad Lunam referri folita , Tranfitur

Nuaut in quibus Lunae virtutem , poteftatem , et a Nomini
in terram noftram beneficia , -Gens illa vene- bus Ifidis,
ad illius
rata eft , quorumque in veterum Monumentis men
cognomi
tionem deprehendimus , capitibus antecedentibus RA.
pro virili explicuimus. Ex illis perſpici potuit ,
haec omnia vnum Ifidis Numen ac nomen in ſe com
plecti. Ifis namque , quod iam femel iterumque
monendum nobis fuit , omnia comprehendit , quae
in Lunae rationibus ponebantur ab Aegyptiis , aut
quae ipfi attribuebantur , etfi tamen diuerfas illius
ad terram noftram relationes , huiufque aut laetos
aut tiftes effectus , fub diuerfis nominibus populo
adorandas et colendas proponerent. Cuius generis
Numina funt , ominis quidem laeti et exoptati , Bu
baftis , et Buto , de quibus Libro hoc diximus , et
ominis minus aufpicati , Tithrambo , de qua Libro
hoc agendum nobis pariter fuiflet , nifi id omne ,
grauibus de rationibus , Libro I. cap. V. iam occu
H3 paffe
 118 LIB. III. CAP. V.

paffemus. Idem vero , quod hactenus Libro ifto

excuffimus , argumentum , illuftrant vtique etiam
Ifidis quaedam cognomina , ab Aegyptiis illi tributa,
nam illis poteftatem ac beneficia Lunae , ex Aegy
ptiorum fententia defignari , cuiuis manifeftum eft.
Cognomi. §. 2. Antequam vero cognomina illa Ifidis
na Deo- Aegyptiaca , curatius expendamus , in anteceſſum
rum,diftin abs re non erit monere , cognomina Deorum , ab
guenda ab Epithetis imponi iifdem folitis , vehementer diffe re.
Epithetis,
tribui iis Epitheta enim Diis , Poëtae cumprimis ; fed et qui
dem folitis, uis pro lubitu tribuere poteft, et re ipfa tribuit.
De cogno- Sic Iupiter Poëtis dicitur ßgeμéτns , altitonans ,
minibus
νεφεληγερέτ ης , nubes cogens , αιγίοχος , fcuto prae
Deorum fignis , Apollinem iidem dicunt agyugóτožov , argen
Aegyptio
rum. teum arcum geftantem , Bauxaiτny , intonfum , co
matum , et plaga crinitum ,, Mineruam гàάux☎πiv ,
oculis caefiis praeditam , σeµvnv , venerandam , πάρ
wág
Jevov , virginem, et fic porro. De hifce epithetis
Deorum , non inuenufte iocatur LVCIANVS * in
Timone , init. Ζεῦ φίλιε , καὶ ξένιε , καὶ ἑταιρεῖε , καὶ
ἐφέσιε , καὶ ἀπεροπητα , καὶ ὅρκιε , καὶ νεφεληγερέτα ,
εἰαὶ ἐρίγδεπε · καὶ εἴτι σὲ ἄλλο οἱ ἐμβρόντητοι ποιηταὶ
καλῶσι , καὶ μάλιςα ὅταν ἀπορῶσι πρὸς τὰ μέτρα ,
τότε γὰρ αὐτοῖς πολυώνυμος γινόμενος , ὑπερείδεις
τὸ πίπτον τ8 μέτρα , καὶ ἀναπληροῖς τὸ κεχηνὸς τῆ
gvus. Iupiter amicitiae ftator , hofpitalis , foda
litie , domeftice , fulgurator , iuramentorum vindex ,
nubicoge , grandiftrepe , et fi quod aliud tibi cognomen,
Poëtae furoris pleni tribuunt , maxime cum in¸ verſu
baerent , nam illi nomina multis modis augent , et tu
ruinam metri ipfis fulcias , et biatus verfuum impleas.
Sunt tamen in his , quae LVCIANVS deridet , non
nuda et tantum arbitraria Poëtarum epitheta ; verum
et genuina louis et vera cognomina. Cognomina
hic
Opp. Tom. I. p. 57. Ed. Salmur.
 ISIDIS COGNOMINA. 119

hic voco , quae Diis auctoritate publica , et ab omni

bus tribuebantur , in Sacris , in precibus , hymnifque
folenniter et publice cantari folitis. Cognomina illa
Deorum , vt plurimum reſtricta erant ad certa Tem
pla , in quibus Dii fub cognomine ftato et fixo , in
uocabantur . Apud Graecos et Romanos , nullum
Deo cuicunque dedicabatur Templum , cui non fi
mul certum quoddam et proprium cognomen impo
neretur , fub quo peculiariter illic , certis quibus
dam et definitis ritibus , religiofe colebatur . Argu
mentum hoc olim quidam SOCRATES perfecutus
fuerat. Scripferat enim , tefte DIOGENE LAER
T10 , Lib. II. §. 47. έtinλhoes Jewv , quod inter
pretor de cognominibus Deorum , quibus publice in
བ། Sacris inuocantur. Iel enim ἐπίíλn a Graeci dicunt.
κλησιν
Sic PAVSANIAS in Achaicis p. 590. de Hercule
Burae culto: ἐπίκλησις μὲν καὶ τότε Βεραϊκός . Nam
et hic cog nom ine Bur aic i coli tur . Ide m in Atti cis p. 105 :
᾿Αφροδ ίτῃ ἔςιν Πρᾶ ξις ἐπί κλη σις . Ven eri illi cog no
men eft Pra xis. Et cent ies id apu d auc tor em eu n
dem legitur . ORPHEVS , fiue quisquis auctor eft,
fic vocem eandem adhibet in ifto verfu,

* Ἥλιος , ὃν Διόνυσον ἐπίκλησιν καλέετιν .

Sol, quem cognomine Bacchi inuocant.

De talibus autem Deorum cognominibus differuiffe

SOCRATEM Coum , docet Scholiaftes Apollonii in
Lib. 1. Argon. v. 66. In loco enim quodam , quem
is citat , obferuauerat SOCRATES , Templum apud
Dolionas prope Cyzicum , dedicatum Apollini , non
effe Apollinis Ecbafii , nec Iafonii , fed Apollinis co
gnomento Cyziceni, W Talibus cognominibus Dii ma
iorum gentium honorabantur etiam in Aegypto .
Cnephum , vel Cnuphin , re ipfa cognomen tantum
H 4 fuiffe

Apud MACROB Saturn . Lib . I. cap . XVIII .

IV M
 120 LIB. III. CAP. V.
0

fuiffe Vulcani Aegyptiorum , alio loco monuimus,

etfi Cnuphis in Sacris popularibus , Deus haberetur
a Vulcano diſtinctus. Aliud Vulcani cognomen apud
Aegyptios fuit ** Camephi , quafi dicas Cuftodem Ae
gypti , quo Deum hunc in facris fuis Hymnis inuo
caffe videntur regionis illius incolae. Talia igitur
,cognomina habuit etiam Ifis. Tria commemorat
PL VTARCH vs de Ifide p.374 : Ἡ δ᾽ Ἶσις ἔσιν ὅτε καὶ
Μέθ , καὶ πάλιν ᾿Αθυρὶ , καὶ Μεθύες , προσαγορεύεσι .
Σημαίνεσι δὲ τῷ μὲν πρώτῳ τῶν ὀνομάτων , μητέρα ,
τῷ δὲ δευτέρῳ δικον Ωρε κόσμιον , - τὸ δὲ τρίτον
σύνθετον ἐξὶν ἔκ τε τῇ πλήρες καὶ τῇ αιτίε . Ifidemnon
nunquam MVTH, nonnunquam ATHYRI , aliquando
etiam METHVER cognominant. Et prima quidem
Doce MATREM defignant : fecunda DOMVM HORI
MVNDANAM fignificant : tertium nomen compo
fitum eft ex PLENO , et CAVSALI. Sed haec
paulo diftinctius iam , etfi tamen breuiter , euoluenda
funt et explicanda.
De Muth §. 3. Primum igitur Ifidis cognomen , quod
Ifidis co- PLVTARCHVS refert , eft M& , Muth, quod ipfe
gnomine, interpretatur matrem. Et hoc quidem Ifidis cogno
quod ex
men SALMASIVS videtur in mente habuiffe , vbi
plicatur.
fcripfit, *** Aegyptiis "Io effe matrem. Certum eft,
Ifi tale quid literaliter non fignificare. Sed Muth,
quomodo cognominabatur Ifis , fi vera docet PLV
TARCHVS , matrem fignificat. Idque poteft effe
verum , lingua faltem Aegyptiaca originationi huic
non aduerfatur. Matrem enim Copti , voce per
quam ipfis familiari , dicunt & , Mau. Solent
vero iidem , voces definentes in vocali , aut di
phthongo,non raro in fine, litera augere , qua ratio

ne ex & , regulariter formatur &8T, Maut,

idque
* Lib. I. cap. IV. §. 7. ** Ibidem §. 9.
*** de annis Climactericis p. 567.
 ISIDIS COGNOMINA 121

idque fignificat matrem. Graeci vocem iftam extu

lerunt M89 , fiue quod pronuntiatio Aegyptiaca,
quae ex noftra hodierna aeftimari non debet , non
multum huic graecanicae diffimilis effet , fiue quod
euphoniae confulere vellent. Cur vero Ifis , fiue
Luna, in facris ipforum Hymnis , appellaretur mater,
ratio in promtu eft , eamque fatis explicuimus, * või
de Ifidis Numine differuimus. Quando vero PLV
TARCHVS memoriae prodidit , Aegyptios ** Lunam,
id eft Ifidem, appellaſſe matrem mundi ―― eo quod
grauida facta a Sole , rurfum ex fe in aërem emittat
ac diffeminet genitalia principia , fufpicatus aliquando
fum, hoc idem forte defignari cognomine Muth.
Sed tum in voce Aegyptiaca, litera fub finem adden
da erit vnica , O. Nempe *** D , tho , patrio

Aegyptiorum fermone fignificabat mundum. Uar

FD , Mau- tho proinde vere et proprie fignifica

bit matrem mundi. Potuerunt autem Graeci , in
pronuntiatione , vocalem vltimam per aphaerefin ab
iicere, vocemque hanc contractius efferre Mg9. Sed
forte M89 nihil aliud eft, quam illud ipfum Numen,
quod Graeci communius B87 , aut BoToy fcribunt,
et Latonam interpretantur. Qua de re coniecturam
meam , fub finem capitis praecedentis fatis expofui.
§. 4. Sequitur apud PLVTARCHVM aliud If Athyriali
dis cognomen , Afugl , Athyri , quod fignificare ait ud Ifidis
činov "nge nooμior, domum Hori mundanam. Quo- cognomen,'
niam vero de hac voce extat obferuatio viri in his
terpreta
literis longe Principis, MAT. VEYSSIERE LA CROZE, tio excuti
eam non poffum non hic adfcribere. Ita autem illa tur.
fe habet: Conuenit ' A9we cum ' AJugi PLVTAR
HS CHI

Supra cap. I. §. 4. ** de If. et Ofir.

P. 358.
*** Vide Panther huius Lib. I. c. IV. §. 6.
+ Thefaurus Epiftolicus La- Crozianus T. III. p. 159.
 122 LIB. III. CAP. V.

-vbi haec
1 illius interpretatio additur ones

Ωρε κόσμιος
"De nosos,, quafi ex HI , vel H, alia dialecto , in
fragmentis a WILKINSIO editis , Praefat. Pag. VII. et
#D, vniuerfo, ty dizeµévņ, in Apocal, cap. III. v. 10. et

Dopp, rege. Erit igitur haec vox HD8PD,elifo alte

ro D, et 8folo retento, ex illa pronuntiatione, quae Dr,
inftar to Y Graecorum efferre folebat , tefte Hellanico,
apud Plutarchum , qui Ofirin "Toigiv appellabant , ita
referens fe vocem illam a Sacerdotibus Aegypti pronun
tiari audiuiffe etc. Non facile quis negauerit, inter
pretationem ifthanc viri doctiffimi effe peringeniofam.
Sed plura tamen prohibent , quo minus nunc pedi
bus in fententiam eius eam. Nam 1. domus Aegy

ptiis nunquam dicitur H, neque in Dialecto vulgari,

feu Acgypti inferioris , neque in Dialeco Thebai
dis, quae nunc Sahidica dicitur. Et hoc vir egre
gius , poftquam libros hac dialecto exaratos terere
potuit , fine omni dubio ipfe agnouit. In dialecto
V
vtraque domus dicitur H. Sed hoc tamen interpre
tationi La-Crozianae, fateor, non vehementer obeſſet.
Nam 1, in HI , praefertim in voce , ex multis com
pofita , pronuntiando abforberi , aut euphoniae gra
tia omitti potuit. 2. Hori nomen , in lingua Aegy
ptiorum , non fonabat Ure , aut Uri , quod inter
pretatio haec fupponit, verum vti alias probaui, Or
vel l-er. Litera R nomen hoc claudebat. Si poft tan
tum virum , coniecturam meam proponere fas eft,
vocem 'Augl aut , quemadmodum fcribere mallem,
cum Spiritu afpero ' Augl , Aegyptiace interpretarer
XAT-DOHр-нI, Chat- uer-ei, quae vox nunc pau
cis mihi explicanda eft. " Primo igitur & , quod
proprie vi vocis Jéow , Leu pofitionem fignificat, ve
I teribus
* Lib. II. cap. IV. §. 2. 13.
 ISIDIS COGNOMINA. 123

teribus Aegyptiis, vfu recepto defignaſſe mundum, poſt

SALMASIVM , ** alias iam probaui. Solent verò
Copti , quod monitum videbis §. 3, voces definentes
in vocali , augere nonnunquam litera T, quod in
primis in vocibus compofitis , vbi earum alteram vo
calis claudit , alteram vocalis aufpicatur , vſu venit
quam faepiffime, ficut et in ea, cui explicandae ope
ram nunc damus. Eft igitur X&T, mundus. No
men vero Hori, Aegyptiace, literis Copticis fcriptum,
fonareDOHP,
*** Libro fuperiori iam afferuimus. HI
denique , quod modo nunc monendum nobis erat,
domum fignificat. Liquet igitur, X&T-DOHP-HI,
proprie fecundum literam fignificare , Mundum, Hori
domum , quod Graeci extulerunt Augí. Hanc in
terpretationem et linguae , et Theologiae prifcae Ae
gyptiorum confonare , affirmare aufim. Quod fi au
tem praeterea perfpectum nobis effet , qua occafione,
quaue de caufa , Aegyptiorum Sacerdotes , in Hy
mnis facris , Ifidem cognomine hoc condecorauerint,
explanare forte poffemus , quidnam eb Theologi hi
defignare voluerint. Aft ex PLVTARCHO difcere
id non licet.
§. 5. Tertium vero is cognomen Ifidis hocce Methuer,
addit, Mevèg, aitque in lingua Aegyptiorum , vo- Ifidis co
cem hanc compofitam effe , ἔκ τε τ8 πλήρες καὶ αἰτίε , gnomen
ex PLENO et CAVSALI, vt nempe fignificetur ea, tertium,be
ne a Plu
quae plena eft virtutis caufalis , vel effectricis , vel, in tarcho ex
qua eft infignis facultas agendi et efficiendi. Et pro- plicatum.
fecto id ipfum plane fignificat † EZ- JDOHP,
Meb-tu - er, ex quo fere coniicere liceret , PLV
TARCHVM
de lingua Hellenift . p. 391. et de annis Climacter. p. 567.
** in notis ad Eratofthenis Catalogum regum Thebaco
rum. Vide VIGNOLII Chronolog. To. II. p. 759.760.
*** Libro II. cap. IV. §. 13.
Vide fupra Lib. II. cap. IV. §. 13.
 124 LIB. III. CAP. V.

TARCHVм pro μevèg, quod nunc in eius Codici

bus legitur , re ipfa fcripfiffe ue98ng. Verum in effe
rendis et fcribendis nominibus peregrinis , Graecos
non femper rigidiffimam accurationem feruaffe, noui
Quamobrem vero Ifis diceretur virtutis effe
atricis plena, quippe quod cognomen illud fignificat,
ex Doctrina Aegyptiorum de hac Dea , quam Libri
huius cap. I. explicuimus , perfpici abunde poteft.
Docebant namque gentis huius Philofophi et Theo
logi , Ifidem effe matrem mundi , corporumque omni
um caufam, et continuo grauidam factam e Sole, con
cipere , et rurfus ex fe emittere ac diffeminare geni
talia principia. Idque cognomine hoc Methuer fatis

perfpicue declaratur. Ceterum quoniam DXHP,

eft ipfum Hori nomen Aegyptiacum , §. 4. poffet
etiam Mehtuer verti , plena Hori, vt quae Hori effet
et mater , et certo quoque fenfu nutrix. Sed haec
obiter tantum , et velut aliud agendo.
His iungi
tur aliud §. 6. Cognominibus hifce Ifidis , a PLVTAR-'
illius co CHO commemoratis , fubiungo aliud , Bubafis , cuius
notitiam debeo Auctori Etymologici magni. Ita is
gnomen,
Bubafis, fcribit in voce Βέβασις: Βέβασις κώμη τῆς ᾽Αιγύπτε ,
cuiusten- καὶ θεός: Ὅτι ἡ Ἰω , ἡ Ἰνάχε , εἰς βὲν μεταβληθεῖσαι
tatur in
καὶ μετὰ τὴν διὰ γῆς καὶ θαλάσσης πλάνην , εἰς ῎Αι·
terpreta
tio. γυπτον παραγενομένη , ἐπιβᾶσα τὲ βροχθώδες τόπο
το Νείλε , τῶν χηλῶν ἴχνη τῷ πηλῷ ἐνεχάραξεν .
Ὁ δὲ τῆς χώρας βασιλεὺς , ἑωρακὼς τὸ μὲν τῆς ἐμ
προσθίας χηλῆς , τῷ τ ςοιχείῳ ἐμφερές . τὸ δὲ τῆς
ὀπισίας , τῷ ω , Ἰὼ τὴν βὲν ὠνόμασε . τὴν δὲ κω
μην , Βέβασιν , ἀπὸ τῆς τῇ Βοὸς βάσεως . Bubafis.
Ita in Aegypto dicitur et vicus quidam et Dea. Cum
nempe Io , Inachi filia , in vaccam conuerfa , et dein
ceps terra marique multum iactata , in Aegyptum per
ueniffet , vbi in loco , quem Nilus irrigauerat , fubfti
tit , ac vngularum veftigia limo impreffit. Videns vero
regionis illius Princeps , veftigium vngulae anterioris,
literae
 ISIDIS COGNOMINA. 125
1
literae I, pofterioris vero , literae , fimilem effe,
Daccam norginauit 10 , vidum vero , in quo vacca con
federat , ab ea re appellauit BVBASIN. Lepidam
fane, aut potius anilem fabellam ! Sed quae nihilo
minus poteft aliquid veri abfcondere , vti folent
omnes Aegyptiorum fabulae allegoricae . Illis ta
men hanc accenfere non aufim. Quo non obftante,
iftud mihi penfitatione dignum vifum eft , quod Ety
mologici auctor , fecutus haud dubie Scriptorem
quempiam antiquiorem , perhibuit , effe in Aegypto
et vicum , et Deam , nomine Rubafin , et quod huic
fabulam de Ione in Vaccam commutata accommodet.
Nam rei huic ipfa vox Aegyptia Bubafis , mirum in
modum fauet , quod inprimis mihi perfuafit , fubeffe
huic fictioni aliquid faltem veri. Nam ZD-B & acı,
P-bo -bafi , plane vultum , aut faciem vaccae Aegy
ptiorum fermone fignificat. Obferuauimus autem
* alibi , et res eft fatis nota , Aegyptios Ifidi fuae,
ad imitationem Lunae , cornua affinxiffe bouina. A
vero non abludit , ob hanc rationem Aegyptios Ifidi
aliquod cognomen , hoc fignificans , indidiffe , eo
que in Hymnis facris vfos fuiffe , quemadmodum et
Bacchum , cuius capiti pariter Graeci cornua addere
faepius folebant , ea de re Tavgóuogov cognomina
tum effe fcimus. Haec igitur Bubafis Templum ha
bebat in vico , cognomine fibi , dedicatum. Erat,
cum exiftimarem , Bubafin illam , cuius meminit
Etymologici auctor, confundi cum Dea multo notio
ri, Bubafti. Nam nomina haec parum diffe
runt. Sed re accuratius perpenfa,
fententiam mutaui.

• Libro hoc cap. I. §. 2.

att att at

CA
 126 LIB. III. CAP. VI.

CAPVT VI.

De Planetarum apud Aegyptios

cultu .

lanetas olim Aegyptii folenniter coluerunt ; fed is cul

Planetas
tus poftea in defuetudinem abiit. §. 1. Planetarum no
mina antiqua Aegyptiaca , vt plurimum , ignorantur.
Id tamen feitur, Planetas ab Aegyptiis Diis aliis maio
ribus attributos fuiffe. §. 2. Difquiritur , cuinam ex
Diis Aegyptiorum , apud ipfos , Planeta Verseris fuerit
attributus. §. 3. Planetis tria apud Aegyptios indita
erant nomina , vnum Dei , cui erant attributi , fecun
dum poteftatis , tertium coloris. §. 4. De Colore Pla
netarum , et nominibus , quae acceperunt ab eo apud
Aegyptios. §. 5.

S. 1.

Planetas ibro huic Panthei noftri tertio , quo cultum

olim Aegy L omnem , ab Aegyptiis in honorem Lunae in
ptii folen ftitutum , perfequi animus fuit , de Planetis
niter colu- etiam , quoniam admodum pauca nobis fuppetunt ,
; ve-s deque cultu ipfis exhibito , quaedam breuiter fub
eruntcultu
rum
ille poftea pectemus. De Planetis , praeter Solem et Lunam,
in defuetu- quinque reliquis , a Gentibus orbis terrarum prope
dinem ab- modum cunctis , interque has , ab Aegyptiis quo
iit.
que olim religiofe cultis , deque cultus huius in
Aegypto origine ac veftigiis luculentis , multa in
Prolegomenis noftris difputauimus , quae hic repe
tere, inutile et prorfus fuperuacaneum effet. Pot
erit ex iis intelligi , in ipfius idololatriae apud Aegy
ptios inualefcentis initiis , Planetis ceu Numinibus
magnis
* Vi de §. 24 · 27.
 PLANETARVM CVLTVS. 127

magnis et potentibus , fummos id eft diuinos hono

*
res decretos habitofque fuiffe. Etfi enim id dis
ferto teftimonio Scriptoris fidei exploratae , quan
tum memini , faltem de Aegyptiis , probari non
poffit ; adfunt tamen rei huius veftigia complura ,
peque adeo obfcura , quae vtique dubium omne
tollunt. Sed fatis quoque mature cultus ille , Pla
netis quinque folenniter et publice oblatus , in de
fuetudinem abiiffe videtur. Quo tempore enim
Graeci Aegyptum frequentare coeperunt , cultus
ille dudum fublatus iam erat , vnde factum eft , vt
HERODOTVS Sacrorum Aegyptiacorum inueftiga
tor diligentiflimus , et alii qui ipfum fequuntur , rei
non

Nifi forte huc trahere velis iftos MANETHONIS

verfus Lib. I. Apotelefm . v. 203.

Ρίζα Κρόνο , καὶ "Agy , καὶ Ἑρμῇ , καὶ Κύθερείη ,

Καὶ Διί , καὶ Μήνη , καὶ ἡελίῳ βασιλῆς.
Οὗτοι γὰς κρατέυσι θεῶν , κρατέεσι καὶ ἀνδρῶν ,
Πόντε καὶ ποταμῶν πάντων ῥοθίων ατίμων τε ,
καὶ γῆς καρποφόροιο καὶ μέρος δενάσιο .
Sacra fac Saturno , et Marti , et Mercurio et Veneri,
Et loui, et Lunae , et Soli regi.
Hi enim dominantur Diis , dominantur et hominibus,
Marique et fluuiis omnibus impetuofis , ventifque ,
Ac frugiferae terrae et perenni aëri.
Quia verfus hi Sacerdotem Aegyptium magni nominis
auctorem habent , pronum erit cogitare , haeo e prae
ceptis Theologiae Aegyptiorum genuinae profluxiffe ,
vnde fequeretur , Planetas omnes VII aequali prope
modum honore a cunctis Aegyptiis celebratos ac hono
ratos fuiffe. Verum meminerit lector , MANETHO
NEM hace inculcare cultoribus Aftrologiae , quos ho
nore peculiari dignatos fuiffe Planetas , extra dubium
pofitum eft. Deinde nec id diffimulare poffum , doctri
nain MANETHONIS Apotelefmaticam , Scholas Grae
corum multo magis redolere, quam Adyta Aegyptiorum,
et videri , non a Scriptore Aegyptio , verum Graeco po
tius profectam effe.
 128 LIB. III. CAP. VI.

non modo huius mentionem iniiciant prorfus nul

lam ; fed nec aliquid memoriae prodiderint , ex
quo coniectando tale quid erui recte poffit. Viden
tur Sacerdotes hunc Planetarum cultum , fibi poft.
modum folis referuaffe , et fcientia de Planetis , quam
non indiligenter excoluerunt , ad fuperftitiones fuas
genethliacas abufi effe. Plura de hac re , dabunt ,
vti dixi , Prolegomena noftra.
Planeta S. 2. Si nomina, quae primitus Planetis indi
rum anti- derunt Aegyptiorum Maiores , etiamnum fuperef
qua nomi- fent genuina , vti aliorum Deorum nomina , id nos
naAegypti in argumentum hoc , omni qua poffumus diligentia
aca,vt plu
rimum, inquirentes , non mediocriter adiuuaret ; aft , quan
ignoran tum quidem mihi nouiffe datum eft , nomina haec ,
tur. Idta prifcis Aegyptiis vfitata , non amplius extant; verum
menfcitur, alta et aeterna obliuione fepulta iacent , nifi forte ex
fingulos
Planetas, cipias vnum dens , vel egτwol , quod nomen illi
alicui ex Planetae , quem nos Martem vocamus , Aegyptios
Diis maio- impofuiffe, teftimoniis minime contemnendis nititur.
ribus, at- Sed et de ipfo hoc nomine dubitare non immerito
tributos
poffis , num fit aeui antiquiffimi , aut non potius eo
fuiffe.
demum tempore excogitatum , quo Sacerdotes
omnem de Planetis fcientiam , ad artem fuam gene
thliacam reftringere coeperunt. Nomen certe Ae
gyptiacum Planetae Martis , virtutem et poteftatem,
quam ei tribuit Doârina Genethliaca , aperte prae
fe fert. Quicquid fit , poftquam cultus Planetarum
folennis et popularis in Aegypto defiit , Stellas has ,
aliis Diis maioribus , a quibus veluti gubernarentur ,
affignare ac attribuere placuit. Docet hoc nos
ACHILLES TATIVS , in Ifagoge in Arati Phaenome
na, loco memorabili ; fed qui eruditis ignotus non
eft. Ita autem is habet : * '
Αιγυπτίοις γὰρ , καὶ
Ελλησι , το Κρόνε ὁ ἀσὴς , καί τοι ἀμαυρότατος
wv,
* In PETAVII Vranologio p. 136.
 PLANETARVM CVLTVS. 129

ὤν , Φαίνων λέγεται. Αλλά παρ' Ἕλλησι μὲν κατὰ

τὸ ἔυφημον λέγεται ὅτω παρὰ δὲ ᾽Αιγυπτίοις Νε
μέσεωςἀτής. Δεύτερος ὁ Διὸς καθ᾽ Ἕλληνας Φαέ
θων · κατὰ δὲ ᾽Αιγυπτίες Οσίριδος ἀξής . Τρίτος
ὁ τῆ ῎Αρεως , παρὰ μὲν Ἕλλησι πυρόεις · παρὰ δὲ
᾿Αιγυπτίοις Ηρακλέος ἀτής . Τέταρτος ὁ τῇ Ἑρ
-
με καλεῖται παρὰμὲν Ἕλλησιν Στίλβων · παρὰ
δὲ Αιγυπτίοις ᾿Απόλλωνος αςής Aegyptii et Grae
ci , Saturni Stellam , quamuis hebetifiima fit , φαίνον
τα , id eft lucidam vocant. Graeci quidem ita boni
òminis cauſa nuncupant. Aegyptii vero Nemeſis Stel
lam . Secunda Iouis , Phaëthen a Graecis ; ab Αegy
ptiis Ofiridis Stella nominatur. Tertia eft Martis ,
quae a Graecis πυρόεις , ab Αegyptiis Herculis Stella
dicitur . Quarta Mercurii Stella , quam Graeci Στίλ
βοντα , Aegyptii Apollinis Stellam appellant. Deeft
hic nomen Stellae quintae , quae eft Veneris , impo
fitum ab Aegyptiis. Graecum quidem nomen au
dor nofter refert : Πέμπ ]ος ὁ τῆς ᾿Αφροδίτης , πα
ρὰ μὲν Ἕλλησιν ἑωσφόρος . Quinta eft Veneris,Grae
cis Lucifer. Verum nomen , quod Aegyptii eidem
indiderant , omiffum hic eft , non ACHILLIS TA
τ11 , vt puto , fed librarii in defcribendo negligen
tis , culpa. Saturnus igitur Aegyptiis audiebat Ne
mefeos , vel, * quod idem arbitror , Tithrambonis
Stella . Iifdem Iupiter dicebatur Stella Ofiridis. Vo
cabant porro Martem , Stellam Herculis : et Mercu
rium , Stellam Apollinis , vel Hori. Cuinam vero
Numini Stellam Veneris dedicauerint Aegyptii , quia
id ex teftimonio Scriptoris cuiufdam non fcimus..
coniecturam meam mox proponam. Ex his autem
Planetarum denominationibus Aegyptiacis , quaedam
ad Chaldaeos etiam , gentefque alias peruenerunt.
De

Vide fupra Lib. I. cap. V. §. 4.

Tom . 11 . I
 130 LIB. III. CAP. VI.

De Martis Planeta id infra docebimus §. 4. De

1 Stella Mercurii ita fcribit APVLEIVS in libro de

Mundo p. 58. Hanc fequitur Stilbon , cui quidam

APOLLINIS, ceteri MERCVRII nomen tri
buerunt. Sic et PLINIVS Lib. II. cap. 8. et MA
CROBIVS Saturn. Lib. I. c. XIX.

Difquiri §. 3. Numen illud , in cuius poteftate et tutela

tur, cui effet Veneris Planeta , Acgyptios dixiffe Athor, nos
nam exDi.
vterque , B. LA - CROZIVS , et ego, aliquando per
is Aegypti
orum,&pud fuafum habuimus , verum neuter fatis tum fuerat
ipfos Pla- memor eorum , quae ex ACHILLE TATIO hic
neta Vene- obferuauimus §. 2. Ex illis enim luce meridiana
ris attri clarius patefcit , Aegyptios Planetis nomina indidiffe
butus fue- longe alia quam Graecos. Quodnam Veneri nomen
rit.
impofuerint Aegyptii , ex auctore illo "quidem non
difcimus , excidit enim librariorum vitio ; verum id
tamen affirmare certo poffumus , Aegyptios Plane
tam iftum non retuliffe ad Venerem ; verum ad Nu
men aliquod fuum ab illa diuerfum . Aliquando in
mentem mihi venit , vero valde videri fimile , Pla
netam hunc Aegyptios attribuiffe Ifidi fuae. Vix
enim cogitari poteft , Aegyptios Deae huic , cuius
Numen , reliquis Diis Deabufque fere in vniuerfum
omnibus praeponebant , non aliquem ex Planetis af
fignaturos fuiffe. Id tamen factum fuiffe oportet, fi
Veneris Stella ipfi confecrata non effet. Et praeter
ea negari non poteft , magnam fuiffe Planetae Ve
neris , cum Ifide fiue Luna , ex veterum fententia ,
cognationem. Infigniter ea quae dixi , PLINIVS
illuftrat , qui et teftari videtur , Veneris Planetam
Ifidi fuiffe attributum. Verba eius haec leguntur
Lib.

•
Thefaurus Epiftolicus La- Crozianus , Tom. III. p. 159.
et Tom. I. p. 177.
 PLANETARVM CVLTVS. 131

Lib. II. cap. VIII. Infra Solem ambit ingens SI

DVS, appellatum VENERIS, alterno meatu va
gum, ipfifque cognominibus aemulum Solis ac Lunae.
Praeueniens quippe et ante matutinum exoriens , Lu.
ciferi nomen accipit , vt Sol alter , diem maturans :
contra ab occafu refulgens , nuncupatur vefper , vt
prorogans lucem, vicemque Lunae reddens. —— Iam
magnitudine extra cuncta alia Sidera eft : claritatis
quidem tantae, vt vnius huius Stellae radii vmbrae
reddantur. Itaque et in magno nominum ambitu
eft. Alii enim Iunonis , alii ISIDIS , alii * Ma
tris Deum appellauere. ** Huius natura cuncta

generantur, in terris. Namque in alterutro exortu ,

genitali rore confpergens , non terrae modo conce
ptus implet , verum animantium quoque omnium
fimulat. Si quis haec mente voluens exiftimaue
rit , Veneris Planetam , Aegyptios dixiffe Stellam If
dis , is auctoritate PLINII fententiam fuam tueri
poffe videbitur , neque me habebit contra niten
tem . Si tamen , quod fentio , dicendum eft , cre
diderim ego potius , Aegyptios Planetam Veneris
foecundum , attribuiffe Mendeti fuo , fiue Pani ,
magno fertilitatis terreftris promo condo , de
quo Lib. II. cap. VII. prolixe differuimus. Obfer
uaui illic , §. 6 , crucem illam celeberrimam anla
tam , in vetuftis Aegyptiorum Monumentis toties
occurrentem , & , quae phallum defignat , Pani
Mendefio dedicatum fuifle. Et eodem plane figno,
Veneris Planetam ab antiquis temporibus , in hung
vfque diem fignificari confueuiffe , neminem fugit,
Sed iudicent ea de re pro arbitrio lectores.

I 2 S. 40

* PROCLVS in Paraphrafi Tetrabibli Ptolemaei Lib. II,

P. 97. fin. 1
Vide et IVLIANI Imp. Orat. IV. p. 159,
 132 LIB. III. CAP. VI.

Planetis §. 4. Dudum iam * alicubi obferuaui , quod

apudAegy- ex variis indiciis collegeram , Planetae vnicuique
ptios
indita tria apud Aegyptios , tria fuiffe nomina ,, vnum Numi
nis, quod praeeffe illi crederetur , alterum virtutis ,
erant no
mina , v qua inprimis valere exiftimaretur , tertium coloris ,
num Nu- qui obferuari in eo poterat. De Numinibus, quae
minis, cui Planetis quinque praeeffe exiftimarentur , et a qui
erant at- bus Aegyptii nomina ipfis indidere , diximus §. 3.
tributi, fe- Sed habebant Planetae aliud praeterea apud Aegy
cundum
poteftatis, ptios nomen , tractum a virtute illa et poteftate ,
tertium quae ipfis ineffe perhibebatur. Illius exemplum ha
coloris. bemus in Planeta , quem vulgo Martis appellare
folent , ** Aegyptii vero Stellam Herculis , §. 2.
1 Huic enim aliud praeterea nomen Aegyptiacum
tribuitur , fignificans nempe eius virtutem ac pote
ftatem , quod non vno modo fcribi deprehendi •
mus. VETTIVS VALENS , artis Aftrologicae ma
gifter non infimus , nomen hoc effert " Agrns. Ver
ba eius , ex inedito eius Florilegio , talia ' *** a viris
eruditis citantur : Τὸν de
δὲ τῇ ῎Αρεως κιῤῥὸν , πυρω
&
τὸς γὰς καὶ τομὸς καὶ κατεργατικὸς ὁ θεός. ´Al

γύπτιοι γὰς καὶ ῎Αςτην αυτὸν προσηγόρευσαν , ἐπεὶ

τῶν ἀγαθοποιῶν καὶ τῆς ζωῆς παραιρέτης ἐςίν .
Martis vero Stella rubrum habet colorem. Nam facie
ignea eft Deus hic, eftque ipfi vis diffecandi et interfi
ciendi. Ideoque Aegyptii ARTEN ipfum vocarunt,
quo

* In Rempbab illuftrato p. 44. not. p.

** Ab Aegyptiis nomen hoc peruenit ad Chaldaeos. Nam
de illis obferuat MACROBIVS Saturn. Lib. III. cap.
XII. Chaldaei Stellam Herculis vocant , quam reliqui
Martis appellant. Idque ad alias quoque dimanauit
gentes , tefte PLINIO Lib. II. c. 8. et AP VLEIO
de Mundo p. 58. Ed. Elmenhorſtii.
*** SELDENVs de Diis Syris , Synt. I. cap. VI. p. 186.
SALMASIVS de annis Climacter. p. 596.
 PLANETARVM CVLTVS. 133

quoniam Stellarum beneficarum et · vitae interuerfor

eft. Forte auctor hic refpexit ad veram fignificatio
nem vocis Aegyptiacae , quae , vt iam iam videbi
mus, proprie fonabat grwal, potuitque illius no
minis interpretationem haurire ab aliquo linguae
Aegyptiacae perito. Vox certe Ertofi talem , qualem
dedit VETTIVS , patitur interpretationem. Nam

Ep, er, eft facere: TDCI vero, tofi ζημίαν nulav,,

damnum fignificat , Actor. XXVII. 16. Philipp. III.7.8.

Erit igitur EP - TDCI , Er - tofi, damnum inferens.

Neque tamen improbauerim obferuationem * viro
rum doctiffimorum , qui exiftimant , VETTIVM,
nomen hoc "Agτns , ad linguam graecanicam infle
xiffe , et ex hac interpretatum effe agtny , nimirum
ab gw , e medio tollo , vt fignificetur interfector.
Vocem genuinam Aegyptiacam , vt bene ** SAL
MASIVS animaduertit , conferuauit nobis CEDRE
NVs, eamque , me quidem iudice , fic optime in
terpretatur: Καλεῖται δὲ ᾽Αιγυπτιςὶ Ἕρτωσι , τᾶτο
δὲ σημαίνει παντὸς γένες ζωογονίαν, καὶ πάσης ἐσίας
καὶ ὕλης φύσιν καὶ δύναμιν διατακτικὴν καὶ ζωογονικήν .
Stella Martis ab Aegyptiis vocatur ERTOSI : figni
ficat autem boc omnis generis procreationem et viuifi
cationem , omnifque fubftantiae et materiae naturam
et vim ordinantem atque procreantem. Nempe

Ep- Tux , Er toft , Aegyptiis dicitur To Tion

τῆς φυτεύσεως ,. vim habens et indens genitiuam ac
feminalem. Vox haec Ertofi , et origine , et com
pofitione , et fignificatione vix differt a voce Men
des, quam *** fuo loco prolixe explicuimus. Cer
I 3 te

SELDENVS et SALMASIVS loc. cit.

** loco iam citato.
*** Libro II. cap . VII. §. 7.
 134 LIB. III. CAP. VI.

te vtraque vox vi fua rem eandem plane innuit.

Expofitionem vero hanc noftram , cum interpretatio
ne quam dedit CEDREN VS , egregie et examuffim
conuenire , cuilibet non poteft non confeftim effe
perfpicuum . Omittere hic iftud non poffum ,
Theologiam Aegyptiorum , de Stella Martis , fiue
Herculis quam declarat nomen gTwo , amice omni
no confpirare cum Orientalium aliorum Theologia,
quam eximie illuftrat THO. HYDIVS in libro de
Religione vet. Perfarum cap. III. vnde fequentia de
fcribere non grauabor , quae leguntar p. 64 : Hoc
nomine AZER, vel AZAR , antiquiffimis tempori
—
bus fignificatus fuit Mars et vetuftiffimis tem
poribus fic dictus fuit Martius Menfis. Ex dictis
vero elucet , haec omnia fpectare ad Herculem Ori
entalium , de quo nos Lib. II. cap. III . diximus , et
facer erat.
cui PlanetaA Martis apud illas Gentes
Pergit vero auctor , poft plura interpofita , hunc in
modum: A fignificatione ignis et Martis , factum
eft , vt Martius Menfis , a Marte denominatus , Chal
daeis etiam dictus fuerit N , Adar , Syris Odar,
Syro - Arabibus , Syriam habitantibus Adar , vel vt
Perfae et Turcae fonant , Azar. Is hodie annum du
cit apud Syros , vt et olim fecit apud Romanos et Per
fas. Nam cum ex ignea Stellae Martis in
fluentia et rubedine , ( vt credebant , ) Annus inciperet
calefcere, anni initium ei dedicabant veteres omnes :
▸ atque ideo Romani , ineunte Menfe Martio, facrum
fuum Veftalem ignem de nouo accendebant , cum ex
eunte vetere anno , eum emori fiuerant , quod alio
A Talis nempe ab eis fa
quouis tempore feciffe nefas.
Eta eft allufio Symbolica , et quafi Sympathetica , in
magis fauftum futuri Anni omen : vt fcilicet , cum ex
euntis anni calor , a Marte et igne profectus , defice
ret , innueretur , ipfummet Numen , ( ignem Sacrum)
id
 PLANETARVM CVLTVS. 135

id perfentifcere et emori : et vt ineuntis noui anni ver

num tempus eo fauflius procedere poffet , voluerunt
fignificare , quafi vna cum ipfo Numine , annus nouo
calore et vigore impraegnandus effet. Quae hic de
Marte, feu Hercule Orientalium , obferuauit vir ha
rum literarum peritiffimus , ea fere de Hercule fuo
Aegyptios tradidiffe et praedicaffe , fidem faciunt ,
quae de hoc Numine fuo loco edifferuimus. Ea
dem , et forte etiam hac ipfa de caufa , tribuebant
Orientales , et cum illis Aegyptii , Stellae Herculis ,
quam alii Martis nuncupabant. Nam groot , quod
nomen Stellae huic proprium effe voluerunt Aegy
ptii , id luculenter et aperte teſtatur.

§. 5. Quia vero in Planetis diuerfus obferua Decolore

tur color , diuerfufque fulgor oculos noftros percel Planeta
rum et no
lit , Aegyptii ab hac coloris diuerfitate , diuerfa quo
que ipfis nomina impofuere. Docet hoc inter alios minibus,
quae ab eo
IVLIVS FIRMICVS , Mathefeos Lib. I. cap. II. acceperunt
vbi de quinque Planetis haec fcribit : Has Stellas apudAegy
non eodem nomine , quo nos , aut Graeci , Aegyptii ptios.
nominant. Nam qui a nobis Saturnus dicitur , ab
Aegyptiis φαίνων vocatur . Quem nos Iouem voca
mus, Aegyptii Qué ovтa vocant : qui a nobis Mars,
ab illis nugóes dicitur : Quae a nobis Venus , ab
illis QwoPogos vocatur. Quem nos Mercurium dici
mus , illi sinẞovтa vocant. Quae hic vides appel
lari nomina Aegyptiaca , funt re ipfa graeca , etfi ab
aliis quoque pro Aegyptiacis venditentur. Ipfe
ACHILLES TATIVS , §. 2 , ad teftimonium voca
tus, fcribit, AEGYPTIOS et Graecos Saturni
Stellam , quamuis fit obfcurior , vocare tamen Qai
vovτa, id eft lucidam. Ergo , tefte hoc Scriptore ,
certe non contemnendo , non Graeci modo , verum
et Aegyptii , Planetam Saturni vocarunt Quivovra.
1 4 Ita
136 LIB. III. CAP. VI.

Ita et vetus auctor * de dierum ad numerum et no

mina Planetarum inftitutis appellationibus: Tv Se
τρίτην ἡμέραν αἰγύπτιοι ἀνέθεντο πυρόεντι , ἄρης δὲ
ὗτος παρ' Ἕλλησι. Diem hebdomadis tertiam Aegy -
ptii confecrarunt Pyroënti , is vero eft qui a Graecis
"Agns , vel Mars , vocatur. Et tamen nomina haec,
quae Aegyptiis tribuuntur , re ipfa pura putaque
Graeca funt , et ** a Graecis quoque paffim adhi-,
bentur , vt genti fuae propria. Dicere poffes , no .
mina haec vocari Aegyptiaca , cum tamen fint grae
ca, eo quod Alexandrinis , quorum vrbs fita erat
in Aegypto; fed qui lingua , moribus , et ftudiis
vere erant Graeci , deberentur , iifque quodammo
do propria effent. Verum obftat , quod nominibus
his vfus iam fuiffe deprehendatur ARISTOTELES ,
in libro de Mundo , tanquam vfu communi receptis,
quae igitur Graecis ante Philofophi huius aetatem ,
ideoque ante Alexandriam conditam, familiaria fu
iffe oportet. " Jure ergo colligere nobis integrum
erit , nomina illa vocari Aegyptiaca , cum tamen re
ipfa fint graeca , quoniam rem ab Aegyptiis acce
perunt Graeci , eamque vocabulis graecis ; fed quae
Aegyptiacis refponderent , plane exprefferint. Ne
que ita difficile effet , dummodo operae pretium
ferret, voces genuinas vereque Aegyptiacas forma
re, quae denominationibus graecis , ab Aegyptio
rum maioribus acceptis, ex affe refponderent. Sed
cum labor fructum non promittat , nifi oppido le
uem

* Apud SALMASIVM de Annis Climact. p. 595. 596.

** ACHILLES TATIVS allatus §. 2. CENSOR I
NVS de die natali cap. XIII. APVLEIVS de Mun
do p. 58. CHALCIDIVS in Timaeum Platonis p.
309, et his omnibus multo antiquior , ARISTOTE
LES in libro de Mundo cap. 11.
 PLANETARVM CVLT VS. 137

uem ac exiguum , manum ab eo abftinere malui.

*
Sufpicatus aliquando fum , pertinere huc Nu
men celebratiffimum Anubis , quem Graeci folent
Mercurium interpretari. De eo accipiebam , quod
CICERO memoriae prodidit , de Nat. Deor. Lib. 1

III. cap. 22. Quartus Mercurius Nilo patre , quem

Aegyptii nefas habent nominare. Quibus gemina
funt , quae leguntur apud ARNOBIVM aduerfus
gentes Lib. IV. p. 135. Quartus Mercurius Soboles
Nili eft , cuius nomen Aegyptia gens horret et reuere
tur expromere. Id non videbatur1. mihi intelligi
poffe de illo Aegyptiorum Mercurio, quem vocant
Thot. Nam illum vtique nominarunt , eftque hoc
nomen eius multo celeberrimum , et tot antiquio
ribus Graecis notum iam dictumque. Et praeterea
CICERO ipfe Mercurium illum , quem Aegyptii ne- ➜
fas habent nominare , diferte diftinguit a Mercurio
Thot , de quo paulo poft differit. Ergo videbatur
id non applicari poffe , nifi ad Anubim. Illius
verum et genuinum nomen hactenus ignotum effe
autumabam , nam Anubis videbatur nomen tantum
effe coloris. Et Anubis certe , Coptice fcriptum
İNDOR , Annub , vere Aegyptiis aureum fonat ,
1
funtque plurima quae inuicte docent , hanc effe ve
ram nominis illius originationem . Dicitur porro
Planeta Mercurii a MANETHONE , Apoteleſm.
Lib. II. v. 191. et 383. XgvooPans Equñs , Mercu
rius adfpectu aureus , vel coloris aurei, Ita plura
concurrere videbantur , quae conie&uram hanc
ftabilirent. Verum diffimulare nolo , me nunc ,
vbi rem hanc ab omni parte verfaui ac diligenter
,excuffi , coniecturae priftinae non potuiffe non re
nuntiare. Rationes , quae me ad mutandum fen
I 5 ten

* in Remphaḥ illuftrato p. 44. in not.

 LIB. III. CAP. VI.
138

tentiam adegerunt , vbi ad Anubidem perueneri

mus , Lectoris iudicio fubmittam. Ceterum Pla
netis fingulis , tria Aegyptios impofuiffe nomina ,
exemplo Martis , ad oculum demonftrari poteft.
Ille namque Planeta , a Numine , in - cuius eum
tutela effe volebant, Aegyptiis , vt credere par
eft , dicebatur CID firuшelu , Stella Herculis,
§. 2, a virtute et poteftate, quam demonftrare

credebatur, Ep- XI , §. 4, et denique a

colore , quem referre videtur , mugóes , igneus,
quod hoc §. fumus perfecuti. Aegyptii dixiffent

-xpu , aut vocem adhibuiffent aequiualen

tem. Haec funt , quae de Planetis eorumque
cultu , ex Aegyptiorum placitis dicen
da putaui,

100

DE
 139

DE

DIIS AEGYPTIORVM

LIBER IV.

Qui eft

De Nilo Flumine , Aegyptiorum

Deo , et Symbolicis Numinibus ad

Nilum relatis.

CAPVT I.

De Nilo Flumine ab Aegyptiis inter

Deos fuos culto.

Nilus inter Numina maxima ab Aegyptiis colebatur , co

ius cultus caufa paucis indicatur. §. 1. Primum Nili
in Aegypto nomen fuit leor , vel laro , idque fluuium
defignat. §. 2. Idem fluuius ab Aethiopibus vocabatur
Siris , ab Acgyptiis vero Nilus. §. 3. Siris Aethiopum,
et Schichor Hebraeorum , non funt idem nomen ; fed
inter fe differunt. §. 4. Neque etiam Siris et Ofiris Ae
gyptiis idem fignificabant. §. 5. Nomen Siris , ex ve
tuſta Aegyptiorum lingua explicatur. §. 6. Fluuii Ae
gyptiorum nomen proprium , genuinum et antiquiffi
mum fuit , eftque Nilus. §. 7. Nomen illud ex Aegy
ptiorum fermone explicatur. §. 8. Nomen , quod Nilo
olim etiam folebat indi , Phruron , explicatur. §. 9.
De originibus Nili in Aethiopia , ne nunc quidem fatis
De fluuii eiufdem
recte cognitis et perfpectis. §. 10 .
incremento èt decremento annuo, §. 11. Aquae Nilo
ticae magua dulcedo et falubritas. §. 12. Mira etiam
foecun
 140 LIB. IV. CAP. I. '

foecunditas et olim et nunc celebrata. §. 13. Propter has

rationes Aegyptii Nilum diuinis affecerunt honoribus.
S. 14. Eidemque Templa et Sacerdotes confecra
runt. §. 15. Atque in eius honorem fefta folennia
celebrarunt. §. 16. De imaginibus Nili olim in Aegypto
vfitatis . §. 17.

S. I.

Nilusinter clariffimis Mundi Sideribus , Sole et Luna,

Numina
quae totus fere quaquauerfum terrarum Or
Aegyptio A
rummaxi. bis , fed peruerfus iam , et a vera Dei cogni
ma locum tione , veraque pietate iam repulfus , loco et
habebat, vice Dei , religione fumma celebrauit et coluit,
diuinifque tranfimus nunc ad Numen Aegypto penitus propri
ab illis co- um et peculiare , fluuium nempe illius regionis ma
lebatur bo
noribus. ximum celeberrimumque , Nilum, quem merito di
cere poffumus Aegyptiorum veterum Ofiridem terre
frem, cui tanquam bonorum omnium , quibus frue
rentur, auctori et datori fupplicabant accolae fuper
ftitiofi , non fecus atque Ioui fuo Graeci Romanique,
Mithrae, qui Perfiam habitabant, gentesque aliae
fummis fuis principibusque Numinibus. Hinc eft,
quod * Poëta illuftrem hunc fluuium fic alloquitur :

Nilepater, quanam poffum te dicere caufa

Aut quibus in terris occuluiffe caput ?
Te propter nullos tellus tua poftulat imbres
Arida nec pluuio fupplicat berba Ioui.
Te canit atque fuum pubes miratur Ofirin
Barbara, Memphiten plangere docta bouem.

Quin imo ** nihil Aegyptiis tanto erat in honore, tam

que religiofe colebatur , atque Nilus , *** ad quem
Solen

* PROPERTIVS Lib. I. Eleg. VIII.

** PLVTARCH V's de Ifide et Ofir. p. 353.
*** ARISTIDES Rhetor , in Aegyptio p. 93. b. Edit,
graec. Florent.
 NILVS FLVVIVS. 141

Solennitates corum facrae tantum non omnes fpecta

bant. Etiam Graeci veteres , fluuios regionum fua
rum praeftantiores , diuinis afficiebant honoribus,
quod * Scriptores antiqui toties teftantur , et Num
mi populorum et vrbium , qui adhuc fuperfunt
innumeri loquuntur. Verum fi ifthanc fpectes fu
perftitionem , fane Aegyptii , et horum aemuli,
Indi , notiffimi Gangis fluuii cultores , reliquas
Gentes omnes , immane quantum fuperarunt. Co
luerunt autem Aegyptii Nilum ** propter fummam,
quam ab eo expectabant , et reipfa etiam percipie
bant , vtilitatem. Huic enim fluuio , fertilitas et
felicitas omnis , de qua beata ipforum religio glo
riari poterat , vnice debetur. Negari quidem non
poteft , in cultu Aegyptiorum populari , Deos prin
cipes et longe maximos , femper habitos fuiffe,
Ofiridem fiue Solem , ac Ifidem, fiue Lunam. Verum
vti magnis his Numinibus , Nili fui exiftentiam, in
crementa, et mirabiles viciffitudines , *** quod in
fuperioribus plus femel indicaui , in acceptis fere
bant , ita etiam Numina illa praecipue propter Ni
lum , et cum refpectu ad eum , tanta veneratione,
tamqué impenfo cultu dignabantur. Sol et Luna,
ex Aegyptiorum fententia , admirabilem fertilitatis
vim communicabant , tempore debito , cum Nilo,
et fluuius hic principia fertilitatis in fe coelitus col
lata , in campos agrofque Aegyptiorum liberaliter
effundebat. Quoniam igitur Aegyptii , in praefen
tia vitae huius commoda et bona vnice intenti , ex
peri

* MAXIMVS TYRIVS , Differt. XXXVIII. poft init.

Adde GERH. 10. Vossii de origine Idol. Lib. II.
cap. 79. et SPANHEMII notas in Callimach. p. 117.
** MAXIMVS TYRIVS Differt. XXXVIII. poft init.
IVLIVS FIRMICVS de error. profan. relig. poft init.
*** Lib. II. cap. I. §. 4. Lib. III. cap. I. §. 5.
 142 LIB. IV. CAP. I.

perientia magiftra didicerant , ingentem illam terrae

fuae bonitatem ac fertilitatem , fluuio huic immedia
te et proxime deberi , idcirco hunc , ceu verum
felicitatis fuae auctorem, continuis precibus laudi
bufque concelebrabant , et vt Deorum praefentiffi
mum , folennitatibus , ritibufque permultis religiofis,
per totum annum affidue venerabantur. Sed non abs
re erit , ea quae ad Theologiam Aegyptiorum de Nilo
fpectant, paulo vberius et diſtincte magis perfequi.
Primum §. 2. Et hic quidem ante omnia , de fluminis
Nilo in Ae huius Aegyptiis omnibus fanctiflimi vero patrioque
gypto no nomine differendum mihi effe arbitror. In Scriptu
men fuit
Ieor, vel ra vocatur , leor , quod fluuium interpretan
Iaro,idque tur , aut vt alii malunt, fluuii riuum. Genef. XLI.
Aluuium 1. 2. 3. 17. 18. Exodi I. 22. II. 3. 5. et pluribus aliis
defignat. in locis. Ezech. XXIX . 3. Rex Aegypti introdu
citur , arroganti hac oratione vfus : N UNI
‫עשיתני‬. Meus eft ( leor) fluuius , egoque feci
mihi. Hebraeorum magiftri , et qui in intima lin
guae hebraicae perrumpere fatagunt , animaduer
tentes , lingua populi Dei , proprie et communiter
, nabar , dici fluuium , exiftimant , per N ,
non tam defignari fluuium in vniuerfum fpectatum,
et totum , quam potius eius tantum riuos et bra
chia. Cenfent porro iidem , Nilum Aegypti fluui
um , ea de caufa faepius dici , quod ope foffa
rum , manu humana factarum , fluuius ille per Ae
gyptum totam , quaquauerfum fe diffundat. Ve
rum obferuatio haec , nonnifi aliquam veritatis fpe
ciem prae fe fert, cum foliditate deftituta fit. Nam
Amofi VIII. 8. D 8' , fluuius Aegypti , to
tum fane fignificat Nilum . Vera rei illius ratio ,
quòd pro , nonnunquam inueniatur N , haec
eft , quam etiam interpretes Hebraei obferuant , et
res ipfa abunde loquitur, quod Scriptores Sacri ,
voce N , Nilum , et hunc tantum , defignare vo
luerint.
 NILVS FLVVIVS. 143

luerint. Eft igitur vocabulum hoc Nilo proprium

et peculiare , nam eft origine Aegyptium . Aegy
ptii ad defignandum fluuium , vocem aliam non ad
hibent , quam &PD, laro. Sic Genef. XLI. 1. 2.
3. &c. vbi in graeco eft worauds , fluuius , Coptus
interpres habet &PD, et cum nota generis maſcu

lini lapo, et fic aliis in locis femper. Quoniam

vero Scriptores Sacri gentis Hebraicae , vbi de Nilo
loquuntur , et nonnifi de fluuio hoc agentes , voce
vtuntur , idque nomen fluuio ifti proprium
deprehenditur , plus quam probabile eft , ipfos Ae
gypti incolas , maximum illum et vnicum regionis
fuae fluuium , in communi fermonis vfu , non alio
nomine, quam laрd , quod fluuium diximus

fignificare , folitos fuiffe infignire. Sicuti nempe

Italis vrbs femper Romam , "Asu vero Graecis fem
per Athenas fignificabat , ita temporibus antiquiſſi
mis , Aegyptii per 1 &pp, fluuium per excellen
tiam , nonnifi Nilum innuiffe videntur. Hanc au
guror effe rationem , cur HOMERVS , vbi fluuii
huius meminit , nunquam verum eius nomen adfe
rat , quod forte ignorabat , cum Aegyptii tantum
*
app, fluuium fuum creparent, verum perpe
al
tuo eum уUTTOν nuncupet , quafi dixiffet fluuium
Aegypti, quomodo Hebraei etiam loqui amabant.
Amol. VIII. 8. Fuit igitur hoc primum fluuio illi
nomen in Aegypto , etfi nominis iftius , fi a Scriptis
Hebraeorum Sacris recefferis , veftigia nunc , a me
obferuata , nulla in memoriam reuocare poffim.
Neque tamen dubito , quin ipfum hocce nomen
Aegyptiis , poftquam illic radices egit idololatria ,
perquam venerabile extiterit , et Sacrofan&um.
§. 3.
* Odyſſ. A. 477. 483. z. 258. 427.
 144 LIB. IV. CAP. L

Fluuius §. 3. : Tranfeo nunc breuitatis caufa alia plura

idem poft- nomina et cognomina , quae , fi vetuftis nonnullis
ea ab Ae- Scriptoribus fides adhiberi poteft , Nilo olim adhae
thiopibus ferunt. Ego enim illa non pro nominibus propriis,
Siris , ab
aut cognominibus , vfu publico conftanti et perpe
Aegypti
vero inco- tuo receptis , habeo ; fed pro epithetis tantum , qui
lis Nilus bus eum aut Poëtae , aut Scriptores alii , aut etiam
cognomi- fluuii huius accolae indigenae , ornare noununquam ,
natusfuit.
pro re nata , foliti funt. Ne res haec , quam fine
detrimento caufae meae omittere licet , et mea et
lectorum meorum tempora nimium moretur, per
gere malo ad nomina fluuio noftro ab accolis impo
fita , omnibus nota et vfitata , fermonibus quoque
veterum non parum celebrata , quaeque Scriptori
bus etiam facris non indicta exiftimantur , Sirin ſci
licet et Nilum. Incipio a Siri , quoniam iftud flu
uio Aegypti , prope illius fontes , dum adhuc Aethi
opum agros peruagatur , priufquam fines Aegypti
attingat , nomen ab antiquo impofitum fuiffe depre
hendo. Teftatur hoc DIONYSIVS Periegetes , in
Poëmate laudatiffimo v. 221.

Ἔνθεν πιοτάτριο κατέρχεται ὕδατα Νάλε

Ος δήτοι>Λιβύηθεν ἐπ᾽ ἀντολίην πολὺς ἕρπων,
Σῖρις ὑπ᾽ Αιθιόπων κικλήσκεται . Οἱ δὲ Συήνης
Ἐνναέται 5ρεφθέντι μετ᾽ ἔγομα Νᾶλον ἔθεντο.

Quae fic verfibus reddidit Feftus AVIENVS V. 334.

Eminus euoluunt hinc fefe pinguia Nili

Flumina , et intenti prolabitur aequoris vnda.
Hic quafecretis incidit flexibus agros ,
Aethiopum in lingua Siris cluit : vique Syene
Caerulus accedens diti loca flumine adulas ,
Nominefe claro Nilum trahit, inque iacentem
Aegyptumfufus fluctu premit arua marito.

Et
 NILVS FLV VIVS. 145

Et PRISCIAN VS. V. 210 :

T
Hinc fluuii pinguis defcendunt flumina Nili
Partibus a Libycis , qui currens Solis ad ortus,
Siris ab Aethiopum populis cognomine fertur :
Verfum cultores Nilum dixere Syenes.

Hi omnes igitur teftantur , Nilum fluuium , in Ae

thiopia , dum illam peragrat , et ab illius regionis
incolis vocari Sirin ; eundem vero , vbi Syenen atti
git , et ad fines Aegypti peruenit , nomen iam multo
clarius atque celebrius Nili confequi. Confirmat id
Poëtae huius Commentator graecus , EVSTATHIVS,
in Scholiis ad verfus allatos. Neque etiam rei huius,
in defcriptione Aegypti oblitus eft PLINIVS Lib.
V. cap . IX. vbi haec habet : Nec ante Nilus , quam
fe totum aquis concordibus rurfus iunxit , ( quod fit
in regno Nubiae fupra Syenen, ) fic quoque etiamnum
Siris , vt ante nominatus per aliquot millia. Similia
de hoc fluuio notat SOLINVS in Polyhift. cap. 32 :
Demum a cataracte vltima ( vbi incipit Aegyptus )
tutus eft. Ita enim quaedam clauftra eius Aegyptii
nuncupant. Relicto tamen hoc priore fuo nomine , quo
Siris vocatur , mox inoffenfus meat. Et ibidem ali
quam multis interie& tis : Ditionis Aegyptiacae effe in
cipit a Syene , in qua fines Aethiopum , et inde vfque
dum mari intimatur , Nili nomen teħet. Igitur fimul
atque Aegypti fines ingreffus eft Nilus , hoc nomine
compellatur ab Aegyptiis omnibus , priori illo iam
Aethiopibus relicto. Denique et haec STEPHANI
Ethnicographi verba adducere iuuabit : Evývn πó
λις ᾿Αιγύπτε καὶ ᾿Αιθιοπίας ἐπὶ τῷ Νείλῳ , Μεθ’
ἣν ὠνόμαςαι Σίρις ὁ ποταμός. Syene vrbs , quae Ae
gyptum ab Aethiopia difterminat , fita ad Nilum.
Supra hanc vrbem vero , in Aethiopia , fluuius ille Si
ris nuncupatur. Tanta confenfione veteres omnes
Tom. II. K vnani
 146 LIB. IV. CAP. I.

vnanimiter tradunt , magnum Aegypti fluuium , ab

Aethiopibus vocari Sirin , vbi vero arua Syenes,
primae in Aegypto vrbis attigit , mutato iam nomi
ne , ab Aegyptiis dici Nilum. Et profecto , ante
quam frequentiora Graeci cum Aegyptiis commer
cia inftituiffent , et hac occafione , nomen Siris , flu
uio Nilo ab Aethiopibus tribui folitum , Graecis in
notuiffet , nomen illud auditum aut cognitum fuiffe
non deprehendimus. Nemo hactenus in medium
adferri potuit , qui ante Plinii, et Dionyfii Periegetac
aetatem , Siris Aethiopici mentionem fecerit,
Siris Ae- §. 4. De hoc igitur Nili fluuii nomine , quo
thiopum, non Aegyptios ; fed Aethiopes tantum vfos effe clare
etSchichor liquet , plura non dicerem , nifi me virorum doctif
Hebraeo fimorum coniecturae , quibus magnam verofimilitu
rum, idem
nomen non dinis ſpeciem conciliant , ad id compellerent. Sunt
funt ; fed autem viri eruditionis laude illuftres , qui iam du
ea inter fe dum fibi aliifque perfuaferunt ,, Schichor, vel
differunt. Sichor , fluuium in Scriptura memoratum , eſſe Ni
lum Aegypti , quippe qui etiam Siris ab incolis fue
rit dictus , quod Hebraei Sichor , vel Sior extule
rint. Et ego quoque olim , tantorum virorum no
minibus et exiftimatione inductus , inque ipforum
auctoritate paulo fecurius requiefcens, * fententiam
hanc meam feci. Verum poftea quam argumentum
hoc omni mentis nifu et contentione accuratius ex
plorandum fumfi , poftquam omnia , quae cogita
tionibus meis fe offerebant , feria aeftimatione libra
ui, priftinam fententiam neceffario mihi deferen
dam effe , intellexi . Quorfum enim quaefo , Scri
ptores facri , ex vltima Aethiopia , nomen fluuii ar
cefferent , in ipfa Aegypto plerifque , nedum genti
bus

* in notis ad Eratofthenis Catalogum regum Thebaeorum.

Vide la Chronologie de Mr. DES VIGNOLES, To . II.
p. 765.
 NILVS FLV VIVS. 147

bus aliis , plane ignotum et inauditum ? inprimis

cum fuppeterent genuina fluminis illius nomina Ae
gyptiaca , nota omnibus , quibus Nilus ipfe ignotus
non erat. . Et an non illi nomen vere Aegyptiacum
N, Ieor , de quo §. 2 , adhibere folent , vbi de
Aegypto indubitate loqui deprehenduntur ? Adduci
ergo, vt credam , minime poffum , Hebraeorum
Schichor exprimere Aethiopicum Siris ; vero potius
fimillimum mihi videtur , Schichor illud effe nomen
ex Hebraeorum lingua peritum , quod illi inter fuos,
aut Nilo in vniuerfum , aut alicui eius alueo indide
rant , quodque ipfis Aegypti incolis potuit effe
ignotum. Hebraeos namque habuiffe nomina regio
num et fluuiorum , fibi plane propria et peculiaria,
multo notius eft , quam vt longa probatione egeat.
< Terram Aegypti , * quam incolae ipfi fermone auito
femper appellarunt Chemi , vel Chami , Gracci
"AYUTTOV, Hebraei a primis inde temporibus vo
carunt, vocantque hodie , Mitfraim. Et fic, ne
nimius hic fim , in aliis. Alueos porro Nili fluuii
diuerfos , habuiffe etiam diuerfas propriafque fuas
denominationes , ex Geographia PTOLEMAEI , gen
te Aegyptii , plus fatis conftat. Etenim vnus ex
fluuii illius alueis , dicebatur Agathodaemon , alius
Taly , alius Thermuthis , aut Thermuthicus , alii ha
bebant cognomen aliud . Exiftimo igitur , Hebraeos
voce ex propria lingua depromta , et fuis familiari,
ac peculiari , vel fluuium totum , vel , quod vero
fimilius eft , aliquem illius alueum , a nigredine, ap
pellaffen , Schichor. Non difplicent verba viri
de omni literarum genere praeclare meriti , GERH .
10. VossII, in hunc fenfum fcribentis : * ‫שיחור‬
K 2 ad

* Vide Panthei huius Lib. I. cap. IV. §. 9. et Lib. II.

cap. II. §. 10.
** De origine Idolol. Lib. II. cap. 74. p. 346.
 148 . LIB. IV. CAP. I.

ad verbum fonat nigrum. - Eft vero Nilus

turbidus et fubfufcus , ac nigricans : puta ob limum,
quem aduebit fecum , ex partibus ruens auftrinis.
Altera quoque nominis eius ratio eft. Nam terram
bumectans , eam reddit nigram : - Sed , vt Genef.
XV. 18. per Nachal Mitzraim , ita et Iofuae XIII . 3.
per Schichor , non Nilus integer capiendus ; verum
illud brachiolum Nili , quod alias torrens deſerti
vocatur Amof. VI. 14. Quemadmodum vero
Nilus Hebraeis ob nigricantes aquas , et quia terram
bumectando reddit nigram , Sicher , fiue Sior , hoc eft
niger dictus eft : ita et Graecis eadem de caufa voca
tus eft Méλas , Plutarcho et Euftathio teflibus , inde
que et veteribus Latinis Melo appellatus . Et viri hu
ius praeſtantiſſimi fententiam eruditi plurimi alii, non
immerito amplectuntur.
Siris et Op S. 5. Qui Schichor Hebraeorum eundem vo
firis vnum lunt effe cum Siri Aethiopico , aut qui cenfent,
idemque Nilum Hebraeis ideo dici Schichor , quia eundem
Aegyptiis
indigenae aut Aethiopes Sirin nuncupabant , cum
minime fi
hac fententia aliam folent coniungere , quae inpri
gnifica
bant. mis ad hoc noftrum Pantheon ſpectat , nomen videli.
cet Siris fluuii , et Ofiris Dei , effe vnum tantum
idemque , eaque inter fe nonnifi eo differre , quod
in priori , O , per aphaerefin abiectum fit. SCA
LIGERVM et SELDENVM , fententiae huius fta
tores et fautores , * alio loco iam adduximus. Et
quis numeret eruditos omnes , pedibus in eorum
fententiam euntes ? Vnius tantum vossi verba
huc tranfcribam , qui iis , quae attulimus §. 4 , ifta
mox fubiungit : Ex quibus etiam cognofcere licet,
cur Aegyptii , Plutarcho tefte . Ofirin effingant nigrum.
Nempe nigrum colorem Nili attenderunt. Et quid fi
dicamus , ipfum nomen Ofiris effe ex Schichor , fiue,
DE
1
* Lib . II. cap . I. §. 4.
 NILVS FLVVIVS. 149

vt mollius pronuntiant , Sior ? Nam Sior traiestis tite

ris fit Oſi , vndé terminatione graecanica ac Romana
Oficis emergit. Paulo aliter vir optimus rem aggre
ditur , quam alii , quos antea nominaui ; fed rei ta
men fumma femper eadem manente. Nempe tra
iectio literarum ipfi fubfidio venit. Et quid non,
beneficio felicis et foecundi huius inuenti , viri
eruditi praeftant? Haec fane efficit , vt ex quolibet
quidlibet nullo negotio extculpere , et imperitis fu
cum facere poffint. Verum profe&o , vt quod res
eft dicam , duo haec nomina , Siris et Ofiris , nullam
inter fe , nifi in folo literarum fono , affinitatem ha
bent , neque rem eandem fignificare poffunt , quod
mihi non inuiti largientur , qui et linguae , et Anti
quitarum Aegypti , idoneam fibi notitiam compara
runt. Non magis voces illae Aegyptiacae fefe con
tingunt , aut aliquam fignificationis cognationem
probant , quam' in Latinorum lingua , lacerna et lu
cerna , olla et abolla , bolus et obolus , aceruus et cer
uus , lego et ligo , et infinita huius generis alia.
Originationes eiufcemodi , nifi aliunde , ac inprimis
aut ex re ipfa , aut ex indole et vfu linguae certo
ftabiliantur, nil funt , nifi meri putique ingenii lu
fus , fpecie aliqua acuminis minus exercitatos ludifi
cantes; fed omni foliditate vacui. Fluuium Aethio
pes dixerunt non Ofirin ; fed Sirin : viciffim Numen
fuum Aegyptii nunquam Sirin , femper tantum
Ofrin. Duae hae voces toto coelo a fe inuicem
fenfu et fignificatione diftant : altera Aethiopibus
tantum , altera vero Aegyptiis in vfu fuit. Neque
etiam cognationis huius inter Aethiopicum Sirin,
et Aegyptium Ofirin , in tota Antiquitate , vel vola
extat, vel veftigium. Nam quod quidam Sirium,
Aftrum caniculae , in fubfidium vocant , in eo pe
nitus fruftra funt. Siris , vt faepe diximus , eft vox
Aethiopica ; at Sirius , nec Aethiopica , nec Aegy
K 3 ptiaca ;
 150 LIB. IV. CAP. I.

ptiaca ; fed graeca. Aegyptii fermone fuo verna

culo Sirium dixere Sothin , quod Libro III. cap. II .
prolixe explicuimus. Oftendimus et ibidem, fidus
illud non Ofiridis fuiffe ; verum Ifidis. Non nega
mus tamen , Nilum in Sacris nonnunquam Ofiridis
nomine compellatum fuiffe ; fed id tamen ideo fa
tum non eft , quod Nilus ipfe cenferetur habere
&
turque Ofiris , verum quod fluuium hunc Aegyptii
celebrarent venerarenturque , tanquam praeftan
tiffimum Ofiridis effluxum , ac maxime falutarem
effectum .
Nomen Si §. 6. Quandoquidem afferui , ex teftimonio
ris ex lin veterum omnium , nomen Siris , Nile impofitum,
gua vetu
ex Aethiopum lingua arceffendum effe , dubius me
fta Aegy
ptiorum cum ancepfque haereo , aufimne illius originationem
tentatur et lectori ex lingua Aegyptiorum petitam offerre. Nam
explica. tractu temporis , linguam Aegyptiacam , ab Aethio
tur.
pum Habeffinorum lingua euafiffe penitus diuer
ſam , in dubium vocari nequit. Sed aliter omnino
res fe habuit, in primis Aegypti habitari coeptae
Seculis. Nam Aethiopes , non minus quam Aegy
ptios , ex Mitfraimo , Noachi nepote , defcendiffe,
ex Tabulis Scripturae S. difcimus. Fuit ergo primi
tus vna tantum duarum gentium lingua. Et non
parum etiam probabile eft , amicitiae commercia diu
inter gentem vtramque viguiffe , ex quo factum vi
detur, vt linguae , Aethiopes inter et Aegyptios,
diu quoque feruata fuerit communio. Certe Sacro
rum quorundam communionem fatis arcam inter eos
duraffe vfque ad tempora Chriftianifmi in Aegypto
dominantis , ** alibi monuimus. Rei ipfi igitur
non repugnat , originem nominis Siris , Aethiopi
bus de Nilo loquentibus vfitati , inueniri etiam in
Aegy
* Vide Fantbei noftri Lib. II. cap. L. §. 4.
** Lib. II. cap. II. §. 4.
 NIL VS FLV VIVS. 151

Aegyptiorum lingua. Verum originatio illa talis

vtique indolis effe debebit , vt Aethiopum regioni
cumprimis conueniat. Nam his vocis illius vfus
frequentior , fi non vnicus debetur. Venit igitur
mihi aliquando in mentem , poffe nomen hoc deri
uari a voce Sari, quae in Aegyptiorum dialecto re
peritur , et cuius etiam antiqui meminerunt. Eft
autem aliqua iunci ſpecies , olim in Aegypto fic no
minata. De ea THEOPHRASTVS , hiftor. Plantar.
- Lib. IV. cap. IX. vbi Papyrum , idque , quod vocant
SARI, coniungit. De Sari vero figillatim , ibi
dem haec addit : SARI in aqua prouenit , circa
paludes, inque campis , quos Nilus recedens dereli
quit , quam poftea pluribus defcribit , et cum cele
berrima papyro , in quibufdam confert. De eadem
Sari ifta leguntur apud PLINIVM Lib. XIII. cap . 23.
Fruticofi generis eft et SARI , circa Nilum nafcens,
duorum fere cubitorum altitudine , pollicari craffitudi
"
ne , coma papyri , fimilique manditur modo. Ab ea
*
dem Copti Sinum maris Arabici , quem vulgo
mare rubrum vocant , dixerunt ID yapı,
Mare Sari , id eft iunceum , quemadmodum Hebraei,
ab Aegyptiis edoci , mare idem fimili nomine
, mare iunceum appellant. Nam mare hoc
magna iunci , fiue Sarees copia abundat. Quemad
modum vero mare illud , a iunco , et apud Aegy
ptios , et apud Hebraeos , nomen traxiffe certum eft,
ita , cum eadem plane hic fuppétat ratio , fluuius Ni

lus dici pariter potuit 1&рd yapı , fluuius

junceus , vel contractius api , iunceus , fluuium
fubintelligendo. Nam et in eo magna reperitur
iunci copia. Ipfe IESAIAS Sacer Vates , eo nos
ducit , in cuius vaticiniorum cap. XIX. 6. legimus :
K 4 Et

• Videri poteft Differt. V. de Terra Goſen §. 10.

152 LIB. IV. CAP. I.

Et repellentur fluuïï , attenuabuntur , et exficcabuntur

riui Aegypti , arundo et alga languebunt. Vbi in he
braeo eft , a quo Sinus Arabicus , Hebraeis
Mare Suph dicitur , ficuti Aegyptiis idem , Mare
Sari audit. Suph ergo , fiue Sari , nam voces hae
idem fignificant , tam in mari rubro , quam in fluuio
Aegypti crefcebat , et ab eo tam fluuius , quam ma
re denominari potuit. Hinc de Nile BACCHYLI
21
DES canit :
*
Τὴν ἀχείμαντόν τε Μέμφιν , καὶ δονακώδεσ
Νᾶλον.
Tranquillam Memphim , frondofum et arundine
Nilum.
Similiterque OVIDIVS Metamorph. Lib. XV. 753
Perque papyriferi feptemflua flumina Nili,
MELA Lib. III. cap. IX. de Nigro fluuio , quem
cum Nilo confert , et ex quo Nilum originem du
cere , cum aliis veterum nugatur : Alit papyrum,
vbi iuuabit infpicere notas 1s. vossi , qui epi
gramma adducit Poëtae Anonymi , budam, ſeu pa
pyrum dicentis Niliacam. Sic et PLINIVS Lib. V.
cap 8 : Nigro fluuio eadem natura , quae Nilo , ca
lamum et papyrum , et eafdem gignit animantes. Eo
vtique relpexiffe videtur AESCHYLVS , qui Nilum
e montibus Byblinis deducit , in Prometheo vinito ,
V. 810 :
-
ἔνθα βυβλίνων ὀρῶν ἀπὸ
Ιησι σεπτὸν Νᾶλος ἔυποτον ῥέος .
- vbi de montibus Byblinis
Nilus effundit fluxum venerandum potu iu
cundum.
vbi Scholiaftes obferuat , montes Byblinos fic dici ,
ἀπὸ τῆς γινομένης πας αυτοῖς βύβλο , eo quod illic
byblus

Apud ATHENAEVM Lib. I. p. 20.

 NILVS FLVVIVS. 153

byblus (vel papyrus ) crefcat. Neque id plane in

uita rei veritate dixit. Teftantur enim Aethiopes
indigenae , * eo tempore , quo imbres continui ac ve
bementiffimi , totam Aethiopiam inundant, ** in lacu
bus , quos innumeri aquarum torrentes , in campis
regnum Nubiae ab Aethiopia fegregantibus , conficiunt,
iuncos et arundines tanta excrefcere copia , tantaque
altitudine , vt , vbi etiam Sol loca illa omnia iam ex
ficcauit , viae tamen , quae ab vna regia vrbe ad alte
ram ducunt, tranfiri non magis poffint , quam duran
tibus continuis illis et copiofis pluuiis , quae produxe
runt arundines. Ex illis vero aquarum torrentibus,
qui totas iunci et arundinum fyluas progignunt , in
Aethiopia fucceffiue formatur Nilus , qui proinde
vere wapi, Sari, id eft iunceus dici poterat.
Sed iudicent ea de re eruditi. Eft enim mea tan
tum coniectura , quam lectoris cordati iudicio libens
fubmitto.
7. Verum propriumque fluminis Aegyptii Fluuii Ae
nomen , quod FEST VS AVIENvs clarum vocat , gyptii no
men pro
quia omnium gentium fermonibus celebrabatur , eſt prium et
Nilus. Oftendimus namque §. 3, veteres omnes , auitumfu
vbi hac de re loquuntur, vno ore teftari , magnum it eftque
fluuium Aegypti , inter Aethiopes Sirin nuncupari , Nilus.

fed poftquam fines Aegypti ingreffus ett , a regionis

iftius incolis celebre notumque omnibus Nili nomen
accipere.. Equidem et id magna fua probabilitate
non carere diximus §. 2 , inter Aegyptios ipfos , flu
uium hunc primitus , non aliud habuiffe nomen ,
quam lap , id eft fluuii per excellentiam , quia 1
K. 5 in

* Vide la Defcription de l'Egypte par Mr. MAILLET

Part. I. p. 63.
** Similia retulerunt , quos Nero Caefar in Aethiopiam
miferat, ad inueftigandum caput Nili , tefte SENECA,
Natur. Quaeft. Lib. VI. c. 8.
 154 LIB. IV. CAP. I.

incolae nullum , nifi vnum hunc fluuium , totam

fuam regionem liberaliter 7 inundantem , nouerant ,
1 vnde confequitur , aliquo demum tempore poft,
nomini huic generaliori , fucceffiffe fpecialius Nili.
Quo tempore vfus communior nominis Nili praeua
luerit , non ita facile definire et certo conſtituere li
cebit. • Primus Graecorum , qui nomen fluuii huius
proprium commemorauerit , eft HESIOD VS , illius
enim in Theogonia v. 337 hi extant verſus :
Τηθὺς δ᾽ Ωκεανῷ ποταμὸς τέκε δινήεντας ,
Νῆλον τ' ᾿Αλφειόν τε , καὶ Ἠριδανὸν βαθυδίνην .
Thetys autem Oceano flumina peperit vorticofa ,
Nilumque, Alpheumque , et Eridanum, profundos
vortices habentem.
Ex quo * vetus Gramm
aticus colligit , Hefiodum
aetate iuniorem effe Homero , cum hic Nili nomen
videatur ignoraffe , ideoque fluuium hunc Aegyptum
femper appellauerit , ille vero Nilum vero nomine
defignauerit. Et ab eo tempore Graeci omnes , tum
qui Aegyptum ipfi adiere , tum etiam reliqui , vbi
de fluuio illo loquuntur , non alio vtuntur , quam
Nili nomine. Cum vero certum fit , Scriptores
Graecos , quando fluuiorum peregrinorum , Euphra
tis , Tigris , Araxis , Phafis , Iordanis , Indi et Gan
gis , aliorumque mentionem faciunt , nomina iſta ,
quibus in Orientis regionibus ab incolis in hodier
num vfque diem infigniuntur, adhibuiffe , eaque
tantum ad orthographiam graecanicam nonnihil in
flexiffe , quis dubitet , quin etiam verum patrium
que Nili nomen retinuerint , literifque prodide
rint? Et funt etiam multi eorum , qui Aegyptum
totam peragrarunt , et de rebus memoratu digniori
bus cunctis follicite et curiofe percentati funt , He
rodo

Scholiafles Hefiodi vetus ad locum citat. P. CXXXVIII.

Edit. Venetae Trincauelli.
 NILVS FLV VIVS. 155

rodotus , Diodorus Siculus , Strabo , Ariftides Rhe

tor , et infuper alii , qui tamen aliud , quam Nili
nomen non audiuerunt , idque in Scriptis fuis nobis
reliquerunt. Accedit , quod etiam reliquorum
Orientalium , ludaeorum , Arabum , Perfarum , et
vno verbo omnium libri , flumen Aegypti , nomine
Nili, nulloque alio , femper defignent. Videntur
Aegyptii , poftquam arma extra Patriae fines protu
lerunt, cumque aliis gentibus commercia colere coe
perunt , eoque aliorum illuftrium et magnorum flu
uiorum notitiam adepti funt , fuo , vt eum ab aliis
tanto melius diftinguerent , Nili nomen impofuiffe.
§. 8. Sunt viri doctrina excellentes , multifque Nili no
in meliores literas meritis ornati , qui origines nomi- men ex an
nis Nili , in hebraico , Nachal, quo nonnunquam tiquo Ae
fiue Nilus integer , fiue aliquis illius alueolus , in gyptioruss
fermone
Scriptura defignari folet , vnice quaeri debere arbi- exponitur.
trantur. Et rebus iuftum fuum pretium ponere
edocti vtique non effemus , fi inficiaremur , opinio
nem hanc effe ingeniofam , ac infignem blandientem
que veri fpeciem lectoribus offerre. Quid enim ,
inficiafne quifquam iuerit, nomen , in Scriptu
ra adhiberi , vbi de Nilo eft fermo ? Et an non ,
• vbi hoc certum eft , prono alueo fequitur , a M ,
Nachal, formatam effe vocem Nili , aut faltem He
braeos nomen hoc efferre? Trahunt huc et
iam illa POMPONII MELAE Lib. III. c. IX. In
borum (Hefperiorum ) finibus fons eft , quem Nili
effe , aliqua credibile eft. Nuchul ab incolis dicitur.
Ad quem locum ex Anonymo , qui folet Aethico ſub
iungi , haec laudat is. VossIVS: Fontem Barbari
Dara nominant , ceteri vero accolae Nuchul vocant.
Verum Nuchul ille a Geographis locatur in Mauri
tania , longiffime a fontibus et fluentis Nili, etfi ve◄
teres quidam , decepti forte etiam nomine Nuchul,
in illa regione fontes Nili quaerendos effe , nugaren
tur.
 156 LIB . IV. CAP . I.

tur. Nuchul igitur ad Nilum re ipfa nulla plane ra

tione fpectat. Sunt duo hi fluuii diuerfiflimi . Et
praeterea ex veterum vnanimi teftimonio nouimus ,
Nilum nomine hoc non infignitum fuiffe , nifi poft
quam relictis Aethiopum finibus , prope Syenen ,
Aegyptum iam ingreffus effet. Quod fi vero etiam
debita aeftimatione penfitemus , quod viri docti ,
inque originibus linguae hebraicae eruendis magna
cum laude verfati , nos docuerunt , proprie
fignificare torrentem , rapido curfu inter montes de
currentem , et tempore hyemali largis pluuiis auctum
quidem ; fed aeftate plerumque exficcatum, liquebit
facile , nomen hoc , Nilo nulla ratione compe
tere poffe , vt qui non torrentibus hybernis ; fed
maximis totius Orbis fluminibus iure fuo annumere
tur. Mihi igitur meditate haec confideranti , du
bium fupereffe nullum poteft , vocem , non
Lecus atque , linguae Hebraeorum propriam ,
et ab his tantum adhibitam effe , cum res ipfa aperte
loquatur , Nili nomen , fluuio huic fanctiffimo , a
Sacerdotibus impofitum , ex eorum lingua deprom-.
tum effe , et nonnifi ex hac explicari debere . Haec
quoque ratio effecit , vt interpretationibus nominis
eiufdem graecanicis , quae nos nulla ex parte iuuant,
hic inhaerere fuperuacaneum duxerim . Vt vero
nunc etiam aliquam nominis Nili , ex Aegyptiorum
lingua interpretationem Le&ori offeram , candide
profitebor , mihi iam dudum talem fufpicionem
obortam effe , nomen illud Aegyptiacum , literis
Copticis fcriptum , fonare NEI - ¿λHI , Nei ale-i,
quod paucis explicare mihi iam incumbit . Et pri
mo quidem , quod * alio loco iam monui , ¡¡El ,
Aegyptiis dicitur definire , ordinare , determinare.
Spe

* Lib. I. cap. III. §. 13.

 NILVS FLVVIVS. 157

Speciatim vero NEI, et cum nota generis foeminini

†NEI , eſt #godeoµía , tempus praeftitutum et cer

to definitum. Gal. IV. 2. & HI vero, vox oppido
frequenter occurrens , fignificat adfcendere. Ioh.
VI . 17. 24. Actor. XXI. 2. Inde igitur enafcitur

compofitum NEI - αλΗΙ , μετὰ προθεσμίας ἀνα

!
Baivwv , certo et determinato tempore adfcendens.
Priorem Syllabam accurate exprefferunt Graeci , qui
fluuium femper nominant Neλov , Nei-lum , pofte
riorem terminationem fic fatis feruat Nei leus,
rex * veteribus non indictus , a quo fecundum
nonnullorum traditionem , quam fabulofam iudico,
Aluuius nomen acceperit. Neque vero mirum cui
quam videbitur , Aegyptios facrofancto huic fuo
fluuio, nomen id impofuiffe a beneficio maximo ac
praeftantiffimo , quod ab eo fperabant quotannis vo
tifque enixis petebant , vt certo definito tempore ,
in agros fuos adfcendens , folita eos fertilitate im
pleret ac bearer. Tantum hoc, femper fuit Aegy
ptiis , eftque etiamnum hodie beneficium , vt quan
do iam tempus illius praeftitutum imminet , adeft
**
que , conceptis precibus , in Liturgiis fuis , id a
diuina beniguitate efflagitent. Idemque hoc Nili
ingens beneficium , veteres perfaepe commemorant,
laudibufque ornant. Inter eos eft ACHILLES TA
TIVS , cuius verba e Libro IV. Eroticôn , p . 247.
quia nunc dicta egregie roborant , non abs re erit
adfcribere : Κάθηται δὲ αὐτὸς αἰγύπτιος , ἀναμέ
νων καὶ ἀριθμῶν αυτῷ τὰς ἡμέρας , καὶ ὁ Νεῖλος καὶ
ψεύδεται , ἀλλ᾽ ἐξιν ποταμὸς μετὰ προθεσμίας τὸν
χρόνον τηρῶν , καὶ τὸ ὕδωρ μετρῶν. Nili vero ad
uen

DIODORVS Siculus Lib. I. P. 56. fin.

** Vide Mifcellanea Berolinenfia To. VII. p. 431. 434,
158 LIB. IV. CAP. I.

uentum Aegyptii cupide expectant , ac numerant dies.

Ille ad PRAESTITVTVM TEMPVS fe fiftens,
aquafque dimetiens , minime committit , vt tarditatis
accufari poffit. Confimiliter ARISTIDES Rhetor ,
miratur, τὴν περὶ τὴν ἀνάβασιν αυτῷ τάξιν ,
ORDINEM certum , et , CONSTITVTVM
TEMPORIS, quem Nilus in adfcendendo feruat ,
et quod ἄυξεται τακ ]ὰ , CERTO TEMPORIS
ORDINE incrementa capiat. 1 Eundem ad modum
HELIODORVS Aethiop. Lib. IX. p. 423. Ed. Bour
delot. Nilum laudibus euehit , tanquam eis TOS
ἀεὶ τεταγμένως τὴν ἀρεμένην ἐπομβρίζοντα , qui
quotannis ordine et TEMPORE CERTO arua
imbris inftar irriget. Nec minus appofite EVSTA
THIVS ad Dionyfium Periegeten v. 222 obferuat :
Εἱρμῷ τινι καὶ τάξει φέρεται , καὶ ἐ παραπροθεσμεῖ
τὴν ἀνάβασιν . Διὸ καὶ τῇ αυτῷ ὑπερβάσει φασὶ με
τρεῖαι παρὰ τοῖς ἐγχωρίοις τὸν ἐνιαυτόν . Nilus
ferie quadam et DETERMINATO ORDINE
fertur, et TEMPVS incremento fuo PRAE
STITVTV M nunquam praetergreditur. Eaque de
caufa Aegyptii ad incrementa buius fluuii computa
tionem anni fui attemperant. Refert mox auctor
ille eorum opinionem , qui fluuium Aegypti dictum
effe Neλos cenferent , eo quod literae nomen hoc
conftituentes , numeros conficerent 365 , quot nem
pe annus dies habet. Verum hae funt Graecorum
inanes argutiae , quibus literae auitae Aegyptiacae
nominis huius minime refpondent , et de quibus
Aegyptii prifci , qui alium habebant literarum et
ordinem et valorem numericum , cogitare omnino
non potuerunt. Iis quae attuli , vnicum hunc AL
CIMI AVITI locum addo , ex Poëmat. Lib. I. v.
264. de Nilo :
Cuius
* In Aegyptio fol. 96. a. Edit. Graec.
 NILVS FLVVIVS. 159

Cuius in Aegyptum lenis perlabitur vnda

Ditatura fuam CERTO fub TEMPORE
terram.

Id plane eſt NIE / - &λHI , quod Graeci auditum

ab Aegyptiis , primo Neileum , deinde vero contra
aius Neilum , vel Nilum extulerunt.
§. 9. Supereft aliud etiam Nili nomen Aegy Nomen ,
ptiacum , quod ex ERATOSTHENIS Catalogo re quod Nilo
2
gum Thebacorum Aegypti depromo. In eo enim etiam non
nunquam
num. XXXVII. haec occurrunt : nẞalwv eßaot inde'vatur,
λευσεν Φρερῶν , ἤτοι Νελος . Thebaeorum rex tri- Phruron ,
gefimus feptimus fuit Phruron , id vero fignificat Ni- explica
lum. Conftans autem eft Catalogi illius mos , vt tur.
primo ponatur regis cuiufque nomen Aegyptiacum,
et deinde eius interpretatio graeca addatur. Itaque
Phruron Aegyptiis idem fignificat , quod Graecis Ni
lus. Ante complures annos , ad locum illum haec
me commentatum effe memini : * »Quomodo vero
,,Phruron poterit effe Nilus ? Forte hic latet no
„ men illius fluuii , quo ab Aethiopibus praecipue,
„et incolis Acgypti fuperioris appellari confueuerat,
,,Siris nempe, vel Suris , aut Soris &c. Singulare
„literarum decus , LA CROZIVS exiftimat , nomen
,,hoc latere in Menfe Aegyptiorum Mefori , quod
,,ipfe interpretatur plenum Nilum , et ifthanc inter
,,pretationem adftruit Epigrammate , quod extat in
„Anthologia Graecorum Lib. I. cap. XCI. n. 1 :
Καὶ Μεσορὶ Νείλοιο φέρει φυσίζοον ὕδωρ .
Et Mefori Nili fert almam aquam.
„Cui addi poteft Epigramma XII. eiufdem capitis,
„ in quo Poëta de Augufto Menfe , qui cum Mefors
,,congruit , ita canit :
Τα

* in Chronologia B. ALPHONSI DES VIGNOLES,

To. II. p. 764. 765.
160 LIB. IV. CAP. I.

Τὰ δ᾽ ἐμὰ πζέρα Νεῖλον ἀγείρει

Alae meae ( id eft venti ) Nilum colligunt.

Putabam nempe , in Catalogo illo Dese@v , vt eupho

niae confuleretur , fcriptum fuiffe pro Dosgwv, Σ8•
gwv vero , Suronem , effe illud nomen Nili , quod
communius efferri folet Siris. Exiftimabam quo
que, Sirin fluuium nomine hoc , non ab Aethiopi
bus folum ; verum et incolis Aegypti fuperioris in
fignitum fuiffe. Verum enim vero , cum id vnani
mi teftimonio veterum omnium contradicere fen
tiam , §. 3 , malo nunc explicationem proferre , ma
gis vt fpero placituram , et ab omni parte difficulta
tis minus habentem. Autumo igitur , egy no
men fuiffe Nili, quo eum Aegyptii in Sacris illo
compellabant tempore , quo agris iam decedebat ,
illiufque aqua fenfim quotidie deficiebat. Hoc enim

fane Qęgę✩v Aegyptiis innuit. poop, Hbrur,

vocem Aegyptii vfurpant de aquis fubfidentibus, de
ficientibus , et ceffantibus , ficuti de aquis diluuii ,
iam decrefcentibus adhibetur , Gen. VIII. 1. 7, et de

aquarum impetu ceffante. Pf. LXXXIX . 9. neque

minus de re quacunque definente , vti Numer XI. 2.
( vbi verba &y- poop i mixpanee ,
vertenda funt , ceffauit ignis , ) et XVI. 48. Si vo
ci huic addas notam generis maſculini , habebis
1
-ZpDop, quod Graeci aliter exprimere non
poflunt , quam egg , et fi denique adiicias termi
nationem graecam , enafcetur eggwv , quod in Ca
talogo ERATOSTHENIS legimus. Nilus proprie
dicebatur hicce fluuius ab adfcenfu , quando fe in
agros effundebat. Phruron a defcenfu , quando eos
dem , derelinquebat. Sed videtur nomen hoc pofte
rius nonnifi in Sacris quibufdam adhibitum , auditum
que fuifle. Illud tamen regi Thebaeo , forte tem.
pore
 NILVS FLVVIVS. 161

pore Nili ex agris Aegyptiorum defcendentis nato,

imponere placuit. Symbolum huius Phruronis,
fiue Nili defcendentis cernitur in Tabula Bembina,
prope finem Segmenti fecundi , in Figura GG. Edi
tionis Amftelaedam . Exhibetur illic rana loto flori
infidens. Nam lotus proueniebat in campis vigi
nofis Aegypti inferioris , poftquam Nilus illis iam
decefferat. Et eodem tempore , ** ex limo adhuc
⚫ femihumido , progigni ranas exiftimabant Aegyptii.
Et memorabile omnino eft , quod cum prop,
vti obferuauimus , Aegyptiis dicatur aqua fubjdens,
ac fenfim deficiens , iidem ranam vocarint xpDoр,
quae fere vox eadem eft , et nonnifi adfpiratione a
priori differt. Sed hac de re forte aliquando plura
ad Tabulam Bembinam.
§. 10. De Nilo Fluuio tot mirabilia comme- De origi
morantur non a veteribus tantum ; fed et a recentio- nibus Nili
in Aethio
ribus , vt mirum minime fit , quod Aegyptii , ad
pia , quae
cultum creaturarum procliues , etiam hunc fuum flu he nunc
uium diuinis fuerint dignati honoribus. Origines quidem ,fa
eius éruditi olim inter arcana Naturae retulerunt, tis cogni
etfi illas Sacerdotibus Aegyptiis non penitus ignotas tae acper
fuiffe , affeuerare aufim. Quicquid vero praeter Spectae di
ci poffunt.
hos , veteres reliqui de fontibus Nili , et originibus
fcriptum reliquerunt , adeo nihil folidum continet,
adeo ab omni veritate remotum eft , vt confultius
duxerim , id omne hic omittere.. Seculo fuperiori
et hoc noftro , firmiter crediderunt viri docti , ori
gines has , tandem a Lufitanis in Habeffiniae Regnum
delatis , certo detectas , noftrisque hominibus aeque
cogni

* Vide fupra Lib. II. cap. VI. §. 9.

** OVIDIVS Metam. Lib. I. v. 422. collat. cum Lib.
XV. 375. Adde HORAPOLLINEM Hieroglyph.
Lib. I.. cap. 25.
Tom. II. L
162 LIB. IV. CAP. I.

cognitas nunc effe , atque fontes Rheni , Danubii,

Rhodani , et reliquorum in Europa noſtra fluuio
rum , vulgi notitiae etiam patent. Extat de origi
nibus Nili, relatio PETRI PAIS Lufitani , e Soc.
Jefu , qui fontes , vnde fluuius hicce prorumpit ,
oculis fuis fe fpectalſe , teſtatus eft. Eam ex Sche
dis huius Loyolitae manu exaratis defcripfit, ac ex
fermone Lufitanico in Latinum verfam , exhibet
KIRCHERVS in Oedipo Acgyptiaco , To. I. p. 57. 58.
Eandem in pauciora verba contra&am dedit 10BVS
LVDOLFFVS Hift. Aethiop. Lib. I. cap. VIII . ea
que ita fe habet: In regno Goiam , et quidem parte
eius occidentali , in Prouincia , quae vocatur Sabala,
cuius incolae dicuntur Agous , * reperiri dicit duos ~·
rotundos fontes valde profundos , in editiore loco ;
bumo circum tremula et paludofa ; aquam tamen ibi
non redundare, fed in montis radi.e exitum babere.
Primum ergo riuum , ad iƐtum bombardae , Orientem
verfus fluere, mox in Septentrionem flexum, quarta
leucaeparte , alium riuum accedere : paulo poft duos
alios , ex Oriente venientes , fe illi iungere , mox aliis
fuperuenientibus augeri. Poft diuturni itineris ſpa
tium , lemam fluuium recipit. Deinde verfus Occi
dentem , viginti quinque leucas flexus , Oricntem repe
tit , atque lacum ingentem ingreditur. Quibus vir
praeftantiffimus haec fubiungit : Ifta et fequentia
non difcrepant ab iis , quae Gregorius , natione
Habeffinus , differuit , alia duntaxat regionum nomi
na protulit , quae forte funt ſpecialiſſima illorum loco
rum , cum Sahalae nomen fit generalius. Nam vt ille
mihi narrauit , fcaturigo eius eft in terra quadam Se
cut dicta , in fummitate Denglae , quod forte montis
nomen

* His non diffimilia narrarunt , quos Nero Imperator in

Aethiopiam mifit , ad inueftigandum caput Nili , apud
SENECAM Natur. Quaeft. Lib. VI. c. 8.
 NILVS FLVVIVS. 163

nomen eft. Fuerunt tamen * viri doctiſſimi , qui

pro eo quo pollebant ingenii acumine , ex indiciis
quibufdam fufpicati funt , Lufitanos talia narrando ,
oftentationi magis quam veritati litaffe . Et fane ea,
quae hac de re , ex relatione Aethiopis cuiufdam,
**
narrat BENEDICTVS MAILLETVS , Confulatu
Nationis Gallicae , per annos plus quam fedecim in
Aegypto funâus , inuicte docent , myfterium illud
naturae , ne nunc quidem plene detectum effe , et
tempore pluuiarum in Aethiopia , centum propemo
dum torrentes , ex continuis imbribus ortos , aut
vehementer inflatos , fic ad formandum Nili fluuium
concurrere , vt quifnam fit illius verus ac genuinus
fons , oftendi nulla ratione queat ,
S. 11. Incrementa inclyti huius fluuii , quae in De fluui
Aegypto quotannis ftato ac determinato tempore in eifdem
incremento
cipiunt , deinde per menfes aliquot continuantur, et decre
ac tandem certo quoque vt plurimum tempore de mento an
crefcunt , admirationi omnium , materiam praebue- nuo.
runt non minus foecundam. Norunt omnes , qui
fua id intereffe putant , *** mirabilia illa Nili incre.
menta > initium fumere Menfibus Aprili et Maio,
fed ita , vt vix a quoquam percipi queant. Circa
tempus Solſtitii aeftiui eadem omnibus magis iam
confpicua euadunt , femperque procedunt vfque ad
Septembrem exeuntem. Circa initia Nouembris,
agri quos fluuius hucufque inudauerat , denudantur,
et poft aliquot dierum hebdomadas , recte et cum
Fluuius vero recedendo
fucceffu conferi poffunt.
femper decrefcit, donec fere noui incrementi tem
L 2 pus

LA CROZE biftoire du Chriftianifme d'Ethiopie p. 69.

70. etc.
** Defcription de l'Egypte , Part. I. p. 48. 49. 50. etc.
Edit. minoris.
*** MAILLET , vbi fupra, Lettre II.
 164 LIB. IV. CAP. I.

pus prope adfit. Et in his fluuii admirabilis , tum

incrementis , tum decrementis , quae fe tempore
ordineque certo femper excipiunt , fpem fiduciam
que omnem ponunt Aegyptii , et ex eorum modo
ac ratione , profperitatem vniufcuiufque anni , a
primis inde Seculis , in hunc vfque diem metiri fo
lent. De caufis incrementi , quouis anno redeun
tis, ordinemque ftatutum continuo feruantis , - ve
hementer diffenferunt inter fe veteres , qua de re
plura non addo. Hodie rerum huiufcemodi auido
nemini obfcurum effe poteft , in Habeffinorum va
fto Imperio , a Martio menfe vfque ad Septembrem,
cadere continuos ac largos valde imbres , qui incre
mento Niliaco materiam fubminiftrant : hos vero im
bres e nubibus produci , quas ventus Septentriona
lis , in Aegypto tempore hoc plerumque fpirans,
fecum vehit , et in Habeffiniam protrudit , vbi tan
dem in imbres , Nilum augentes , refoluuntur. Hanc
veram incrementi Niliaci caufam , Sacerdotibus Ae
gyptiis incognitam minime fuiffe , et ex horum
narrationibus , Graecis quoque , certe peritio
ribus , innotuiffe , fatis intelligi poterit ex Lib. III.
cap. I. §. 6.
Aqua Ni
letica a S. 12. Magnae funt Nili virtutes , et prae aliis
Aluminibus praerogatiuae. Inter quas non poftremo
dulcedine
et falubri- loco ponenda fumma eius dulcedo et falubritas.
tatefem. Quod ad dulcedinem Nili attinet , illa iam olim non
per non parum celebris fuit , et * a multis vehementer com.
parum mendata. Vnde SENECA Quaeflion. Natur. Lib.
Commen
dari con IV. cap. 2. hanc quaeftionem proponit : Quare Ni
fueuit. lus dulcis eft , fi illi e mari vnda eft ? Nec enim vlli
flumini

THEOPHRASTVS apud ATHENAEVM Lib. II.

p. 41. fin. DIODORVS Lib. I. p. 38. ARISTIDES
·
Rhetor in Aegyptio , fol. 96. b. HELIODORVS
Aethiop. Lib. II. p. 110.
 IVS.
NILVS FLV VIVS. 165

flumini dulciorguftus. De Pefcennio Nigro narrant,

*
quod, cum apud Aegyptum , ab eo limitanei mili
tes vinum peterent , refponderit , Nilum habetis et vi
num quaeritis ? fiquidem tanta illius fluminis dulcedo,
vt accolae vina non quaerant. Et profecto dulce
dine illius adeo capiebatur Ptolemaeus Philadelphus,
**
rex Aegypti , vt cum filiam Berenicen , Antiocho
regi Syriae nuptum dediffet , mittendam poftea ad
ipfam Nili aquam fedulo curauerit , quo illam folam
bibere poffet. Et antehac etiam , *** ad Perfarum
reges , Nili aquam, et falem Ammoniacum , ex Aegy
pto mitti oportebat. Factum hinc , vt † foli fere
·
Aegyptii , lagenas aqua Niliaca , ficut alii vino , folli
cite implerent , eafque per plures annos reconditas fer
uarent , ac, ficut nos vinum , a vetuftate commenda
rent. Neque aliter iudicant hodieque , quibus da
tum eft , deliciofas Nili aquas in Aegypto deguftare,
quod praeter alios plurimos , teftatur MAILLE
TVs, qui per longam annorum feriem , felicitate
hac frui potuit. Conftat equidem , Nili aquam li
mum fecum vehere , ex Aethiopum terris , eoque
effe turbidam et faeculentam , quod fane ad biben
dum non pellicit. Verum huic malo fatis mature
Aegyptii medelam pararunt , ttt vafa fictilia ex
terra porofa conficientes , fubtilibus foraminibus in
ftru&
ta , per quae aqua Nilotica percolata , eximie
pura reddebatur. Et hoc ipfo remedio , cuius
L3 vfum

SPARTIANVS in eius vita , cap. 7. To. I. Scripto

rum Hift. Aug. p. 663.
** POLY BIVS apud ATHENA EVM Lib. II. P. 45.
*** DINON in hiftoria Perfica , apud eundem p. 67.
ARISTIDES Rhetor , vbi fupra.
tt Defcription de l'Egypte , Part. I. p. 19.
ttt GALENVs , apud SPANHEMIVM in Callima
chum p. 117.
 166 LIB. IV. CAP. I.

vfum diuturna experientia comprobauit , in ho

diernum vfque diem vti folent , quamuis nec alia
defint. Et fic cum dulcedine , puritatem , et fplen
dorem limpidum , aquae Niloticae coniungunt.
Sed nec minus praedicatur , aquae quam Nilus ve
hit , infignis falubritas. Illud, inquit ** MAILLE
TVs , in aqua Nilotica maximi eft faciendum , quod,
fupra quam dici poteft , falubris fit. Quantamcunque
illius copiam baurias , nullum exinde fenties incommo
dum. Sunt; qui vfque ad tres Situlás vno die bi
bant , idque fine vllo detrimento . Si per aeftatem,
quando pori corporis patent , bauriatur , continuo in
fudorem refoluitur , fed lenem , quique laffitudinem
non adfert. Tempore hyberno , quo aliter difpofitum
eft corpus , via ordinaria per meatus corporis tranfit,
nullo maiori cum incommodo.

Eiufdem §. 13. Verum nil tantopere in laudibus Nili

foecun di ponitur , quam mirifica illa et celebrata Seculis
tatem mi-
rificam ce- omnibus fertilitas , quam aquae eius , non modo
lebrarunt agris Aegypti infundunt ; fed animantibus etiam,
veteresmi- quae ex illis bibunt. Ea igitur de cauſa veteres
ranturque Nilum dicere folent *** Tokuyovov , valde foecun
recentio
res. dum , multaque produceniem , et † HOλUYOVWTATOV,
omnium longe foecundiffimum. Nam aqua illius tt
animantibus carnem auget , et pinguedinem indu
cit. ttt Quae aqua illius potantur animalia , foe
cunditate antecellunt alia. Quod et ipfum * Ae
gyptiorum vxores pariter experiuntur. Quin imo
crede

MAILLET Defcription de l'Egypte, Part. I. p. 21, fin.

** Vbi fupra p. 19.
*** DIODORVs P. 9. 10.
THEOPHRASTVS apud ATHENAEV M, p.41.fin.
tt PLVTARCHVS de Ifide p. 353.
ttt AELIANVs de Animal. Lib. III. c. 33.
PLINIVS Lib. VII. e. 3. SOLINVS cap. I. p. 4.
Edit. Salmaf.
 NILVS FLVVIVS. 167

credebant veteres , * aquas eius adeo efficaces ad ge

nerandum alendumque effe , vt praeter id , quod fca.
teret pifcibus , quod Hippopotamos crocodilofque , va
ftas belluas, gigneret , glebis etiam vitam infunderet,
ex ipfaque bumo vitalia effingeret , etc. ac etiam ** ali
menta iponte fua fine femine prouenientia, protrude
ret. *** Certum vero eft, mirabilem illam foecundi
tatem , quae aquis Nili propria eft , aliam caufam
non habere , quam limum pinguem , qui ipfis in Ae
thiopia fe iungit , dum vaftas illas regiones peruagan
tur , quemque fecum in Aegyptum vehunt. Tanta
Dero eft limi buius pinguis et nitrofi , qui aquis Nili
Je paulatim admifcuit , copia , vt fluuii , fimulatque is
Aegyptum ingreffus eft , partem decimam abfoluat,
atque abhinc cum agris omnibus , quos attingit , fer
tilitatem et abundantiam communicet. Vbicunque
Nili aquae limum hunc vehunt et relinquunt , campi f
reuirefcunt , et fegete vberrima veftiuntur , arboribus
folia redeunt atque fructus , plantae lactiffimum in
modum , qui oculis obferuari poteft , crefcunt , homi
nes ipfi, non fecus atque animantia , nouis veluti als
mentis reficiuntur , robuftiores apparent , et indolis
magis foecundae. Quae loca limus Nili contingere
non poteft , deferta funt manentque horrida , fteriles
que arenae. Haec Scriptor , in hifce rebus fide
digniffimus , et eorum quae narrat , per plurimos
annos , fpectator diligens et accuratus. Rationem
idem poftea reddit , qui fiat , vt Nilus tantam pin
guis limi copiam , ex Aethiopia in Aegyptum vehat,
eoque agros illius foecundet , fed haec apud auto
rem ipſum legi malo.
L 4 §. 14.

MELA Lib. I. cap. IX. HORAPOLLO Hieroglyph.

Lib. I. c. 25. Adde BOCHARTI Hierozoic. Parte
II. col. 67.
** DIODOR VS P. 9.
*** MAILLET Part. I. p. 62.
 108 LIB. IV. CAP. I.

+
Propter S. 14. His iam de caufis , quas expofuimus ,
has ratio- Aegyptii Nilo fuo , ab antiquiffimis inde tempori
nes,Nilum bus, honores detulere diuinos , vocantes eum * San
Aegyptii
inter Deas tiffimum flumen , ** Patrem ad haec et seruatorem
fues nume- fuac regionis , ac Ofiridis defluxum : Et *** in Sa
rarunt, ei- cris etiam hymnis , eum tanquam frugum datorem ,
que fum fpicifque copiofum ac locupletem celebrantes. in Sa
mos bono
cris etiam eum † ipfo Ofiridis , terreftris nempe
res detule
runt. nomine condecorabant. Quod imitantes Graeci ,
Nilum veriti non funt , Iouem Aegyptiorum , iplam
que Aegyptum , et vicinam Libyam , Dei buius
Templum appellare. Ita PINDARVs Pyth. IV.
p. 239. Edit. Pauli Stephani :
-
Χρόνῳ
δ᾽ ὑπέρῳ νάεσσι πολεῖς ἀγαγὲν
Νάλοιο πρὸς πῖον τέμενος Κρονίδα .
- vt tempore
fequenti in nauibus multos deducat
Nili ad pingue delubrum Saturnii,

Ad quae verba haec notat vetus interpres : Téμe

νος Νελε Διὸς τὴν Λιβύην φησὶ , ἤτοι τὸν Νελον
· ἀντὶ τῇ Διός φησιν . ἐπειδὴ παρὰ τοῖς ᾽Αιγυπ ]ίοις
καὶ παρὰ τὸ Ομηρικόν :
τιμᾶται ὡς θεός · naj

†† Αψ δ᾽ εἰς ᾿Αιγύπ ]οιο διϊπετέος ποταμοῖο

Ἢ Κρονίδην τὸν Ναλον φησίν · ὡς παρμένων
-
Hf ᾿Αιγύπ ]ιε Ζεῦ Νελε
᾿Αναλογῇ γὰρ τοῖς τῇ Διὸς ὄμβροις τὸ τῷ Νείλε ὕδωρ.
Poëta

* Pfeudo- HERMES in Dialogo Afclepio , inter Ope

ra Apuleii p. 91.
** PLVTARCHVS Sympof. Lib. VIII. p. 729.
*** GREGORIVS NAZIANZENVS Orat. XXXIX .
P. 626.
+ Vide Panthei huius Lib. II. cap. I. §. 4.
Odyff. A. 581.
ttt Citatur et ab ATHENAEO Lib. V. p. 203.
 NILVS FDVVIVS. 169

Poëta Libyam dicit Delubrum Nili Iouis , adeoque

Nilum pro ioue pofuit. Nam Aegyptii eum Dei loco
colunt. Eft et ab hoc Homerico tractum

Rurfus autem ad Aegyptum ( Nilum ) a Ioue

fluens flumen
Aut Nilum Saturnium vocat , id eft louem, quemad
modum et Parmeno Byzantius

Nile Iupiter Aegyptie

Nam aquae Nili analogiam habent ad imbres Iouis.
Vfque eo vero haec Aegyptiorum vefania , Fluuium
fuum ad Deorum ordinem dignitatemque euehen
tium , eumque impenfa religione colentium , pro
greffa eft , vt eum non modo aeternum ac immorta
lem praedicarent ; verum et Deorum fuorum omni
um Patrem ac progenitorem dicitarent. lactabant
enim , * ad hunc fluuium Deos fuos ortos effe.
Quod quomodo explicarent , ex aliis Theologiae
ipforum placitis perfpicitur. Perhibebant autem ,
Phthan fuum , vel , vti loquuntur Graeci , Vulca
num , Deorum omnium , quos reuerebantur , Pa
trem ac Principem , ** natum effe Nilo. Id ipfum
etiam referebant *** de fua Neitha, vel Minerua,
vti ett de Sole , adeoque certo refpectu etiam de
Ofiride. Confimilia de aliis etiam Aegyptiorum
Diis, tradebantur in Sacris ipforum fabulis , teſte
CICERONE Lib. III. de Natura Deorum. Etfi hoc
autem , quod ft in fuperioribus iam monui , nihil
aliud fignificare mihi videatur , quam hoc , Deos
illos Aegypto effe proprios , non aliunde arceffitos,
L 5 nullos

DIODORVS p. 12.
** Vide Panthei huius Lib. I. cap. II. §. 9. not.
*** Ibid. Lib. I. cap. III. §. 9.
+ Ibid. §. 8.
†† Ibid. Lib. I. c. II. §. 9. not. •
 170 LIB. IV. CAP. I.

nullofque ipfis affignari Parentes , fatis tamen id et

iam teftatur , in quanta apud Aegyptios omnes, Nili
Numen veneratione habitum fuerit.
Paffim igi
§. 15. Haec igitur cum fic fe haberent , quis
turper Ae- eft , qui non intelligat , Nilo fluuio , non fecus at
gyptum ,
Fluuio bu- que aliis Diis , a fuperftitiofa Aegyptiorum gente ,
ic Templa Templa erecta , Sacerdotefque confecratos fuiffe.
erant ere- Ab eo nomen habuit vrbs olim non incelebris Nilo
Eta, Sacer- polis, in qua et Templum fluuio huic dedicatum
dotefque vifendum erat. Et extant paffim ** Nummi , no
confecrati.
mine Nilopolitarum fignati. In hanc vrbem, Apis ,
Taurus Aegyptiorum Sacer , poftquam recens in
uentus , et priori mortuo fuffectus effet , primum
deducebatur, et inibi , antequam deduceretur Mem
phim , per dies XL pafcebatur , qua de re capite
iam fequenti dicendum nobis erit. Neque etiam
dubitare licet, in vrbe illa , Nilo fingulari modo fa
cra , fuiffe idoneum Sacerdotum Deo huic confecra
torum numerum , qui Sacra ipfius folenniter , riti
bufque confuetis peragerent. Sed et aliis in vrbi
bus , in honorem magni huius fui et benefici Flu
uii , Aegyptios Templa conftituiffe , certum eft. In
Catadupis, fiue Catarractis Nili , paulo fupra Ele
phantinen vrbem , *** a quibufdam commemorantur
Sacerdotes Nili. Et fi mentem HERODOTI rece
percipio , is Lib. II. c. 90. fubinnuit , in cunctis vr
bibus ad Nilum fitis , puta maioribus , fuiffe Sacer
dotes Nili , hifque curam incubuiffe , vt fiue a cro
codilo

* STEPHANVS in voce Neos , vbi confule BERKE

LII et HOLSTENII notas.
** Vide BERKELIVM et HOLSTENIVM locis cita
tis , itemque HARDVINI Nummos antiquos illuftra
tos p. 343.
*** HELIODOR VS Lib. II. p. 110. Ed. Bourdel. vel
14. Edit. Commelin,
 NILVS FLV VIVS. 171

codilo necatos , fiue fluuio fubmerfos , in vrbe ad

quam eiecti fuiffent , condirent , ac in monumentis
facris fepelirent , his enim cadaueribus diuini quid
piam ineffe , credebant veteres Aegyptii.

§. 16. Quandoquidem Populo Aegyptiorum In illius

vifum eft , Nilo fluuio fuo fanctiffimo , Templa et quoque
nor bo
em Fe
Sacerdotes decernere , per fe omnino fequitur , Fe fta folen
fta folennia in eiufdem honorem celebrata quoque nia cele
fuiffe. Et facile fidem adhibemus vetuftis Scripto- brabantur
ribus affeuerantibus , Solennitates Aegyptiorum fa- inAegypto.
cras tantum non omnes Spectaffe ad Nilum. §. 1.
Cum enim Gens haec aut Soli , aut Lunae fupplica
ret, id eo potiffimum fiebat , vt magua haec Nu
mina , Fluuii ſui veluti Pater ac Mater , eum iufto
tempore inflarent, et in arua fua mitterent. Dici
igitur non immerito poterat , Aegyptios , quibus
votorum omnium longe maximum et princeps erat,
laetum Nili tempore debito incrementum , in Sacris
fuis folennitatibus , id femper ob oculos praecipue
habuiffe, ac, vt voti huius compotes euaderent , re"
liquos Deos precibus inuocaffe , iifdemque pro be
neficio ifthoc accepto , grates perfoluiffe. Verum
et peculiares in honorem Nili Fluuii , inftituebantur
ab Aegyptiis folennitates , Pompaeque facrae. Eius
generis , opinor, illa eft , cuius PALLADIVS me
minit hiftor. Laufiac. cap. LII. * Erat autem in

vno illorum pagorum Templum, magnitudine prae

fans , inque eo Simulachrum non parum illuftre.
Statua vero erat ex ligno fabricata , eamque folenni
Pompa per pagos circumferebant impii Sacerdotes , ce
remoniam hanc facram in honorem aquae Niloticae
peragentes. De eodem Fefto NICETAS SERRO
NIVS

* In ' Bibliotheca Magna Patrum Parifina , Tom. XIII.

p. 989.
 172 LIB. IV. CAP. I.

NIVS fcribit : * Olim autem Nilum honoribus af

1 ficientes , ac fertilitatis auctorem eum agnofcentes , ipfi

tanquam Deo feftum ** fpurciffima et execranda libi
dine celebrabant. Et hoc antiquior NONNVS quis
quis eft , in Collectione hiftor. ad Gregorii Nazian
zeni inue& tiuas in Iulianum Lib. II. *** hiftt.. 12.
12. in
Opp. Gregorii Tom . II. col. 529. Apud Ariftaene
tum Rhetorem hoc legi , Aegyptios feftum folenne Nilo
publicitus celebrare , atque omnes tam viros quam mu ·
lieres ad vrbium theatra fe conferre , illicque quas
quifque et quaeque epulas habcat , efitare : ac tum in
ftituta chorea communi , hymnos eofdem Nilo cantil
lare , quos Ioui canere folent : tanquam videlicet Ni
lus Iouis opus ipfis exequatur , † et terras eorum ri
get. Et ifto etiam antiquior LIBANIVS in Oratio
ne pro Templis , feorfim edita : Haec Aegypti
vbertas donum Nili eft. Nilum autem epulo excipi
unt , vtque in Arua defcendat , inuitant Sacra illa ,
quae nifi ftato ac folenni tempore , et ab iis , qui ad
boc conftituti funt , facta fuerint , nec ipfe Nilus vn
quam afcendere et exundare voluerit . Quod cum
probe intelligerent ii , qui haec quoque Sacra libentis
fime fuftuliffent , tamen ca abolere confulto noluere.
Sed

Comment, in Gregorii Nazianz, Orat. XXXIX.

col. 1019.
refpicit hic auctor fine dubio Sacra Nilo per Sacerdo
tes androgynos peracta , de quibus loquuntur Scriptores
veteres Ecclefiaftici . Vide HENR. VALESIVM ad
Eufebii Lib. IV. de vita Conftantini cap. 25. Sed illa
aeui funt recentioris , prifcis Aegypti incolis ignota.
*** In Editione Graeca Etonenfi eft hiſtoria 25. et habe.
tur p. 168. fin.
Ita haec ex graeco verti debent.
tt Orationem hanc primus edidit IACOBVS GOTHO
FREDVS Geneu. 1634. Locum allatum citat VALE
SIVS in notis ad Eufebii vitam Conftantini Lib. IV.
cap. 25.
 NILVS FLV VIVS. 173

Sed fluuium illum ex more inftitutoque maiorum ,

epulo excipi paffi funt. Celebratum vero fuifle ift
hoc Feftum in honorem Nili eo tempore , quo ad
fcenfus eius obferuari iam poterat , docet nos 10
HANNES CHRYSOSTOM VS in Homilia quadam ,
vnde haec ex latina verfione adfcribo : Fluuios
etiam adoratos effe , res Aegyptiorum , in bunc vfque
diem teftantur: Afcenfui Nili facrificabant , non quod
Deum ipfum propter creaturam ab ipfo conditam ad
mirarentur, fed quod aquam ipfam tanquam Deum
venerarentur. Omnium optime Fefti huius rationem
nobis deſcribit ` HELIODORVS , in Aethiopicis , cu
ius verba , etiam ex interpretatione larina , defcri
benda eſſe duxi : * Acciderat forté , vt tunc quo
que Niloa , maximum apud Aegyptios Feftum ingrue
ret : quod quidem circa Solftitium aeftiuum maxime ,
et quando initium crefcendi fluuius capit , celebratur,
ac in fumme honore prae ceteris omnibus habetur,
propter eiufcemodi caufam. Deum effe fingunt Nilum
Aegyptii , et ex Numinibus maximum ducunt , aemu
lum effe Coeli praedicantes fluuium , quod ipfis abfque
nubibus et pluuiis aëriis , arua irriget. Et interpo
fitis plurimis : Myfteriorum periti , terram Ifin , et
Nilum Ofirin effe affirmant , rebus alia tantum nomina
indentes. Feltum hoc Aegyptiis fanctiflimum et iu
cundiffimum , depictum videmus luculenter in Ta
bula Bembina , cuius Segmentum fecundum aufpicá
tur Figura , in qua Nilometrium exhibetur , cuius
etiam ** apud HELIODORVM in defcriptione
Fefti Niliaci, mentionem fieri videmus. Sed quod
videmus depictum in Tabula , eft portatile , idque ,
vbi adfcenfus Nili obferuari publice coeperat , Pom
pa folenni ex Aede Serapidis efferebatur , populo
que
* Libro IX. p. 423. Edit. Bourdelot. Vide et p. 443. 444.
** Loc . cit. p. 443 .
 174 LIB. IV. CAP. I

que oftendebatur, et poftquam fluuius idem adfcen

dere defiiffet , fimili folennitate in eandem Aedem
reducebatur , quod quidem vtrumque , in illa Ta
bula , oculis noftris obiicitur.
De imagi §. 17. Memorant veteres imaginem quandam
nibus Nili
Fluuii an Nili fluuii , et in Aegypto , et in aliis regionibus fre
tiquiori- quenter vifendam , cuius exempla et hodie reperire
bus, in Ae- licet. Mentionem eius facit PLINIVs , vbi de la
gypto vfi- pide ferrei coloris , in Aethiopia et Aegypto repe
tatis, riundo , nomine.Bafalte , et haec habet. Lib. XXXVI.
C. 7. Nunquam hic maior repertus eft , quam in
Templo Pacis ab Imperatore Veſpaſiano Augufto dica
tus: argumento Nili , XVI liberis circa ludentibus
per quos totidem cubiti fummi incrementi augentis fe
amnis intelliguntur. Eiufdem indolis videtur fuiffe
imago illa Nili , quam PHILOSTRATVS defcribit ,
in Iconum Libro I. p. 737. Edit. Morelli. Sic autem
ille : Περὶ τὸν Νεῖλον οἱ πήχεις αθύρεσι Παίδια
"
ξύμμετρα τῷ ὀνόματι. Καὶ ὁ Νεῖλος αυτοῖς ὑπερ
γάννυται , τότε ἄλλα , καὶ ὅτι κηρύτ ] εσιν αυτὸν ,
ὅσος Αιγυπ ]ίοις προεχύθη . Cubiti circa Nilum lui
dunt, pueri , corporis quantitati, ( cubitali nempe )
cognomines: Iis Nilus fummopere oblectatur , cum
ab alia , tum vel maxime , quod ipfum , quanta fe al
titudine euexerit , inque agros Aegyptiorum euagatus
fit , annuntient. Extat Romae in Bibliothecae Vati
*
canae aedibus , figura Nili decumbentis , quae notas
tefferafque nobiliffimi fluuii praefert , videlicet Troglo
1
dytas homunciones , cymba vectos , captandis crocodi
lis ; ipfis crocodilis prope adeft trochilus auis.
pueri fexdecim totidem incrementi Niliaci cubitos in
dicant. In hac pictura , quam graecorum artificum
ingenio deberi , mecum , opinor , fatebuntur omnes
Anti
* MONTFAVCON in Diario Italico , cap. XX.
P. 278. extr.
 NILVS FLVVIVS. 175

Antiquitatum Aegyptiacarum bene periti , id faltem

ex difciplina Sacerdotum Aegyptiorum tractum eſſe
arbitror, quod cubiti Nili adfcendentis , quos acco
1
lae illius follicite numerabant , per pueros altitudinis
cubitalis , a qua et dicebantur axes , id eft cubiti,
defignati legantur. Nempe Sacerdotes , qui ratio
nem numerandi per cubitos incrementa Nili inuene
rant et adhibebant , cubitos hos , in lingua fua facra,
allegorica , vel Sacerdotali , appellabant pueros , hos
vero pingebant altitudine cubitali , et forte eos et
iam cubitos , Aegyptiace zi , mahi , nuncupa 1
bant. Graeci certe , vt vidimus e PHILOSTRA
To, pueros hos Tnxes , cubitos , vocabant , tum
quod effent longitudine cubitali , tum quod cubitos
Nili adfcendentis fubinnuerent. Et fic paffim Grae
ci hos pueros , Nili comites appellant. Idcirco
Nilo adftabant pueri tales XVI , quod in picturis a
PLINIO et MONTEFALCONIO vifis , diferte ob
feruatur , quoniam totidem Nili increfcentis cubiti ,
circa Memphim, enixis omnium votis expetebantur,
qui , fi adeffent, exoptatam terrae fertilitatem indu
cebant. Iuftum incrementum , inquit PLINIVS ,
eft cubitorum XVI. Sed in Aegypto fuperiori plu
res, in inferiori verfus mare , pauciores requireban
tur. Haec Sacerdotum Aegyptiorum , incrementa
Niliaca per pueros cubitalis magnitudinis fubinnuen
tium , locutio allegorica , fabulam nobis de Fygmaeis
produxit. Nam cum Sacerdotes de pueris cubitali
bus , πηχυαίοις et πυγμαίοις , in libris fuis loque
rentur , aut eodem Stylo allegorico , etiam cum pe
regrinis ea de re agentes , vterentur , et pueros hos
fuos
Hift. Nat. Lib. V. c. 9. PLVTARCHVS de Ifide
P. 368. ARISTIDES in Aegyptio fol. 91. b. et 96. a.
Edit. graec. IVLI
ANVS Epift. L. AMMIANVS
MARCELLINvs Lib. XXII. p. 247.
176 LIB. IV. CAP. I.

fuos allegoricos ad Nili fontes locarent , Graeci , qui

haec proprie et hiftorice acceperunt , in Aethiopum
regione , gentem integram , homuncionum cubitali
um , fiue Pygmaeorum , nemini vnquam vifam , con
finxerunt , et hoc fuum lepidum commentum pluri
mis , et ipfi adeo * ARISTOTELI perfuaferunt.
** Alii fabulam hanc modo alio interpretantur.
Sed ifta , quam nunc expofui , vera mihi videtur,
fabulae illius origo. De aliis Nili Fluuii effigiebus,
quae in Nummis ac Monumentis antiquorum etiam
" num cernuntur , quia ad meum fcopum omnino
non faciunt , nihil addo. Aegyptii vetuftiores lon
ge alia Nili fui Symbola , et viuas quafdam imagines
populo adorandas proponebant , Apidem fcilicet,
Mneuin, et Onuphin , Tauros religione huius gen
tis confecratos , de quibus capitibus iam
fecuturis differemus.

* Vide. IS. VOSSII notas ad Melain p. 390. 39t.

** Idem loc. cit.

neww

CA
 177

CAPVT II.

De Apide , Tauro Memphitico Sacro,

Symbolo incrementi Niliaci.

Apidis
tes , magna cum apud Aegyptios , tum
eo apud alias gent
fumma
praemittitur. §. 1. Apidem per totam Aegyptum , fum.
ma religione coluerunt omnes. §. 2. Apis Deus per fe
non erat ; fed aliis Diis , Ofiridi nempe et Ifidi facer.
§. 3. Credebatur is contactų ignis coeleftis , e Luna in
vaccam aliquam illapfi , concipi . §. 4. De notis fignis
que taurum hunc facrum ab aliis gregariis difcernenti
bus. 65. Apidis reperti inauguratio , deductio in vr
bem Memphim , et vita quam illic agebat. §. 6. Api
dem Aegyptii etiam Oraculi inftar , fuper rebus futuris
confulebant. De praedictionibus illius. § . 7. De va.
ticiniis puerorum Apidem comitantium. §. 8. De Api
dis cultu , diebufque feftis in eius honorem inftitutis ,'
ac praecipue natalibus. §. 9. Vitaé illius certus confti
tutus erat terminus , quem fuperare nefas habebatur.
In eum hic inquiritur. §. 1o. De puteo , quo Apis poft
interitum mergebatur. §. 11I. De publica et folenni ,
Apidis ante terminum fato functi , fepultura. §. 12.
De Apide defuncto luctus inftitutus in Aegypto publi
cus , nouufque follicite quaefitus S. 13. Apis non fuit
Symbolum memoriale Iofephi Patriarchae. S. 14. 15.
Refpondetur obiectioni. Vitulus aureus in deferto cul
tus , imago Apidis proprie non fuit. §. 16. Apis Taurus
Symbolum eratNili fluuii , ficut etiam paffim apud Grae
cos , boues fluminum Symbola erant et emblemata. §. 17.
Idem illud pluribus aliis argumentis confirmatur et illu
ftratur. §. 18. 9. Apidis Natales co celebrabantur tem
pore , quo Nili incrementa primum confpicua fiebant.
J. 20. Id ipfum ex Tabula Bembina , vel Ifiaca , plu
ribus illuftratur. § 21. In illuftranda Tabula Bembina
pergitur. §. 22. Nomen denique Apis ex vetufta Ae
gyptiorum lingua explicatur. §. 23.
Tom. II. M §. I.
 178 LIB. IV. CAP. II.

§. I.

Apidis ma enio nunc ad Aegyptiorum Numen , quo nul

gna cum V lum fere, non modo in ipfa Aegypto celebri
apud Aegy us fan&iufque; fed neque in Oriente toto
ptios , tum
alias quo- neque in Graecia notius extitit , Apidem Taurum ,
que gentes religione Aegyptiorum, ac praefertim Memphita
celebritas. rum, temporibus antiquiffimis , confecratum. Nam
Dicendo- et huncce Taurum , non fecus atque Ifidem et Ofiri
rum de co
dem , tota Aegyptus , nulla regione aut vrbe exce
breuis
pta , fummo diuinoque honore dignata eft , de eo
fumma
praemitti inuento omnes Aegyptii quaquauerfum inipenfe fibi
tur. gratulari femper confueuerant , eodem vero deper
dito , laetitia omnium priftina in luctum vniuerfalem
verfam fuiffe , nouimus. Cum igitur Cambyſes , et
poft hunc Occhus , Perfarum reges , odium quo in
gentem Aegyptiorum incenfi erant , fummumque
religionis ipforum contemtum , publice teftari vel
lent , id non melius fe facere poffe crediderunt ,
quam Apidem, tantum gentis huius Numen , vulne
rando , necando , eiufque carnem canibus proiici
endo. Quis porro eft veterum , qui de rebus Ae
gyptiacis aliquid memoriae prodere voluit , qui
Apidis mentionem fibi iniiciendam eſſe , non exiſti
mauerit? Aut quis e peregrinis Aegyptum vnquam
adiit , vt, quae memorabilia illic prae aliis fama per
totum orbem diuulgauerat , oculis fuis ipfe fubiice
ret , qui Apidis delubrum non viderit , aut Numini
huic facrum non fecerit ? Ipfe Alexander M. cum
deuicta iam magna Orientis parte , exercitum in Ae
gyptum duxiſſet , ac Memphim perueniffet , illic
tum Diis ceteris , tum Apidi etiam Sacra fecit. De
Caefare Germanico , relatum quoque legimus , quod
cum

* ARRIANVS de expedit. Alex. Lib. III. p . 156. Edit.

Blancardi.
 APIS , TAVRVS SACER. 179

cum in Orientem profectus effet , * Aegyptum quo

que adierit , ac inibi ad vifendum Apidem diuer
terit. : Idem poftea feciffe etiam Titum Vefpafia
num , SVETONIVS docet in eius vita cap. 5. Sed
et horum exempla fecutum effe Hadrianum Imp. vel
ex iis , quae Scriptor vitae eius literis mandauit , col
ligi poteft. Sic namque ille : ** Transgreffus in
Galliam, Alexandrina feditione turbatus , quae nata
eft ob Apin: qui cum repertus effet poft multos annos,
turbas inter populos creauit , apud quem deberet locari,
omnibus ftudiofe certantibus. Neque locus eft du
bio , Imperatorem hunc, poft compofitas turbas ,
Apidem quoque fuiffe contemplatum , cum idem
Thebas profectionem inftituerit , ibique inclytam
Memnonis Statuam , oculis curiofis luftrauerit,
quod *** Epigrammata in Statua illa hodieque le
genda aperte teftantur , etfi rem hanc hiftorici vete
res filentio praeterire maluerint. Hadrianum hunc
deinde imitatum quoque fuiffe Septimium Seuerum
Imp. fidem faciunt , quae in hiſtoria vitae eius legi
mus : † Iucundam fibi peregrinationem hanc Aegy
ptiacam , propter religionem Dei Serapidis , et propter
nouitatem animalium , vel locorum fuiffe , Seuerus
ipfe poftea femper oftendit. Nam et Memphim Api
di facram - diligenter infpexit, Vicillim de Au
gufto Imp. non fine aliqua admiratione obferua
tur : tt In peragranda Aegypto , paullum deflectere,
ad vifendum Apinfuperfedit. Nobis igitur Pantheon
M 2 Aegy

TACITVS Annal. Lib. II. c. 59. &c. PLINIVS

Lib. VIII. c. 46.
** SPARTIANVS in Hadriano cap. 12.
*** Vide RICH. POCOCKE egregium Opus , Defcripti
on of the Eaft. Vol. I. Lib. II. cap. III.
SPARTIANVS in Seuero cap. 17.
tt SVETONIVs in Octauto Augufto c. 93.
 180 LIB. IV. CAP. II.

Aegyptiorum aperientibus , eorumque Deos contem

plationi omnium exponentibus, Numen tantum prae
termittere nefas effet. Cum vero rerum , quas de
Tauro hoc facro veteres literis confignarunt , ingens
multitudo , aciem intentionis fere abrumpat, vt or
dinem aliquem , rei accommodatum feruem , primo
quidem ea , quae de Apidis Numine veteres fcripto
ad nos transmiferunt , fideliter commemorabo , vt
ex iis lector ipfe , ecquidnam iudicari de eo debeat,
aliqua ratione colligere queat. Deinde vero meam,
de Numinibus iftius iuxta ac Nominis interpreta
tione et explicatione fententiam lectori expromam.
Apidem §. 2. Apidem Numen fuiffe , Aegyptiis omni
per totam bus quaquauerfum , commune , venerabile , et fa
Aegyptum crofanctum , iam monuimus §. 1. Apis , inquit
fumma re- * MELA, populorum omnium Numen eft. Hinc
ligione co
luerunt AELIANVS , rerum Aegyptiacarum non imperitus,
omnes. de hoc Deo ait : ** Θεὸς ᾿Αιγυπτίοις ἐναργέςατος
¿ " ATTIS VOY TεTISEUтay. Apis Deus eft Acgyptiis,
quem vt talem argumentis euidentiffimis demonftratum
effe , fibi perfuadent. Et de eodem affirmat LVCIA
NVs, quod *** Aegyptiis fit μέγιςος θεὸς , - Deo
rum maximus . Talem nobis etiam Deum hunc
repraefentat PHILO Iudaeus Lib. III. de vita Mofis,
p. 677 , vbi de idololatria Ifraëlitarum , vitulum
aureum in deferto adorantium ifta fcribit: Znλwrai
τῶν αἰγυπτιακῶν γίνονται πλασμάτων . εἶτα χρυ
σὖν ταῦρον κατασκευασάμενοι , μίμημα τῇ κατὰ τὴν
χώραν ἱεροτάτε ζώς δεκόντος εἶναι , θυσίας αθύτες
ávnyayov. Coeperunt aemulari figmenta Aegyptiaca,
conflato vitulo aureo , in imitationem illius animalis,
quod in Aegypto babetur fanctifimum , illique Sacra ·
fecerunt impia,
§. 3.
* de fitu orbis , Lib. I. c. IX..
** de Animal. Lib. XI. c. X.
*** de Sacrificiis , in Opp. T. I. p. 359.
 APIS , TAVRVS SACER. 181

§. 3. Neque tamen Apis re ipfa inter Deos Apis perfe

Aegyptiorum primores , quales erant Spiritus Mun- non erat
di , Sol et Luna , locum habebat , verum vni tan- Deus,Dii
fed
aliis s,
tum alteriue ex his facer habebatur. Multi Apidem
puta Soli
Lunae aiebant effe confecratum . Hos $ VIDAS fe
et Lunae,
quitur in articulo "ATIS , vbi fic de eo : Oeds aiyu- fingulari

πτιος . Τᾶτον αἰγύπτιοι σελήνῃ τιμῶσι. Καὶ ἱερὸς ἦν modo fa

ὅδε ὁ βῆς τῆς Σελήνης ; ὥσπερ ὁ Μνεῦις τῇ ἡλίς . cratus.
Apis Deus eft Aegyptius , Lunae dedicatus. Erat
igitur Lunde facer , ficut Mneuis Soli. De iifdem
AMMIAN VS MARCELLINVS fcribit Lib . XXII.
P. 245 : Inter animalia antiquis obferuationibus con
fecrata , Mneuis et Apis funt notiora : Mneuis Soli
facratur, fequens Lunae. Teftantur idem hoc
*
et alii , quorum loca defcribere nimis prolixum
foret. Et videbantur notae quaedam , quae in
Tauro hoc neceffario adeffe debebant , de quibus
$.55 luculenter indicare , eum ad Lunam relatio
nem habere fingularem et notabilem. Alii vero
eundem Ofiridi , vel Soli facratum effe cenfebant.
DIODORVS vtrumque , ** et Apin et Mneuin , Ofi

ridi , id eft Soli , confecratum effe docet p. 19: ***

Plerique Sacerdotum in Aegypto , dicebant in idem
recidere Apim et Ofirin , afferebantque , Apin effe in
telligendum formofam Animae Ofiridis imaginem.
Hinc in fabulis Sacerdotalibus perhibebatur etiam,
† Ofridis Animam in Apin migraffe . Quidam vero
citra ambages affeuerabant , †† Apin eundem effe cum
M 3 Ofiride,
AELIANVS de Anim. Lib. XI. cap. XI. PORPHY
RIVS , apud EVSEBIVM Praeparat. Euang. Lib. III.
c. XIII. LVTATIVs ad Statii Thebaid. Lib. III,
478. qui Apin vocat taurum lunatum Ifidis.
** ita etiam PLVTARCHVs de Ifide
p. 380.
*** Idem ibidem p. 362. Adde 368 .
DIODORVS L. I. p. 76.
tt STRABO Lib. XVII. p. 555.
 182 LIB. IV. CAP. II.

Ofiride, quia nempe , vt interpretor , aliquem Solis

effectum fymbolice adumbrabat. Ad haec omnia
digitum intendit MACROBIVS , quando Saturnal.
Lib. I. cap. XXI. ait : Apis in ciuitate Memphi , Solis
inftar excipitur. Vtrumque vero , ex genuina Ae
gyptiorum , prifcaque doctrina , coniungendum eſt.
Bos ille facer erat et Lunae et Soli , idque nititur
rationibus facrorum illius gentis , quae non ita diffi
culter diuinari poffunt , eafque nos infra , proprio
fuo loco , explicabimus. PORPHYRIVS certe con
ceptis verbis affirmat , * Apim et Solis et Lunae in
fignia prae fe tuliffe.
Apis cre §. 4. Quantumuis autem Aegyptii Apidem
debatur
inter Gentis fuae Numina ponerent , non tamen
contactu
igniscoele- ignorabant , bouem hunc fuum facrum , e vacca,
fiseLuna adinftar vitulorum aliorum quorumcunque , in lu
in vaccam cem edi , et poft vitam aliquot annorum , rurfus
aliquam interire. Erant qui perhiberent, Apin , patre Mneui,
illapfi,con- Tauro itidem Sacro Heliopolitano , fatum effe ; ſed
cipi.
huius traditionis , vti facerdotalium omnium , fen
fum effe allegoricum myfticum , infra loco oppor
tuno docebimus , §. 16. Communior Aegyptiorum
fententia , a Sacerdotibus accepta , ferebat , Apin
non fecundum leges generationis confuetas ; fed per
modum miraculi concipi . ** Raro nafcitur, inquie
Scriptor laudatus , nec coitu pecoris , vt aiunt , fed
diuinitus et coelefti igne conceptus. Paulo apertius et
diftinctius id ipfum fic explicat HERODOTVS Lib.
III. cap . 28 : Γίνεται ὁ ῎Απις ἐκ βοὸς , ἥτις ἐκέτι ὅιη
σε γίνεται ἐς γαςέρα ἄλλον βάλλεθαι γόνον. ᾿Αιγύ
πτιοι δὲ λέγεσι, σέλας ἐπὶ τὴν βὲν ἐκ τῇ ἐρανῆ καὶ
τίχειν , καί μιν ἐκ τότε τίκτειν τὸν ῎Απιν , Εft autem
Apis e vacca genitus , quae necdum alium concipere
poteft
* Apud EVSEBIVM Praepar. Euang. Lib. III. c. XIII,
** MELA Lib. I. c. IX.
 APIS , TAVRVS SACER. 183

poteft foetum. Eam aiunt igne coelefti contactam , ex

eo Apin concipere. Paria tradunt * alii quoque .
Quidam etiam ignem illum coeleftem ad Lunam re
ferunt , quos inter PLVTARCHVS haec habet
Sympof. Lib. VIII. Quaeft. I. p. 718 : ' ALYÚTTIO TÒV
῎Απιν λοχεύεσθαί φατιν ἐπαφῇ τῆς σελήνης . Aegy
ptii Apin concipi aiunt Lunae contactu. Nonnihil lu
culentius idem nobis rem hanc explicat , in libro
de Ifide p. 368 : Γενέθαι δὲ τὸν῎Απιν λέγεσιν , ὅταν
Φῶς ἐρετῃ γόνιμον ἀπὸ τῆς σελήνης , καὶ καθάψηται
2βοὸς ἐργώτης , 기 διὸ καὶ τοῖς τῆς Σελήνης χήμασιν
ONE TO TO "Amidas. Dicunt vero Apin tum con
cipi , cum Luna lucem genitalem de fe emittit , eaque
tangatur vacca coitum appetens. Vnde et in Apide
multa cernuntur , figuris Lunae fimilia. Sacerdotes
haec re ipfa credidiffe , quae forte credi ab aliis vo
lebant , nemo mihi perfuaferit. Nimis teftatum eft,
eos in rebus ad Apidem fpectantibus , credulitati
Plebis faepe et magnopere illufiffe. Subeft et huic
traditioni fenfus aliquis myfticus , ex doârina eorum
phyfica petendus, de quo pauca monebo §. 17.
S. 5. Vti vero Taurus ille facer , praeter com- De notis
munem generationis legem , in lucem edi ferebatur, fignisque
ita quoque certis quibufdam fignis ac notis , ipfi Apidem a
Tauris
propriis , ab aliis fortis communis bobus diftingui
exiftimabatur. Si LVCIANVM audimus , Apis ille gregariis
fecernenti
defumebatur ** e grege boum , fucceſſor vero Apidis bus.
tum defignabatur , quando aliquis obferuabatur , re
liquis formofior et eximius , de quo fpes erat , habi
tum corporis et adfpectum , a reliquo vulgo eum
effe fecreturum. Hoc verum puto. Nam quod
ad reliquas bouis illius notas attinet , quas celebrant
M 4 vete.

* AELIANVS de Anim. Lib. XI. c. X. SVIDAS in

voce ἔπιδες et ἔπις.
** De Sacrificiis, To. I.Opp. p. 359.
 184 LIB. IV. CAP. II.

veteres , eas mecum , opinor , cordati omnes , fo

lertiae et artibus Sacerdotum , in acceptis ferent.
Obferuat autem PLVTARCH VS, * in boue illo , de
prehenfas fuiffe viciffitudines vmbrae et lucis , vel
nigredinis et candoris , vt fic aliquam cum muta
tionibus Lunae fimilitudinem prae fe ferre videre
tur. Et profecto cernere hoc quiuis poteft in lucu .
lenta Apidis figura , quam nobis exhibet Tabula
Bembina vel Ifiaca , quaeque illius Segmentum fecun
dum et aufpicatur , et iterum claudit. Nam bos
ille , ex parte quidem colorem prae fe fert vehe
mentet atrum , cetera vero infigniter candens appa
ret. Audiamus et PLINIVM , de notis Tauri noftri
haec referentem Lib. VIII. cap. 46 : Infigne ei in
dextro latere candic ins macula , cornibus Lunae crefce
re incipientis. Nodus fub lingua, quem cantharum
appellant. Duas auctor hicce notas Apidis veri com
memorat, Earum altera eft , macula alba in dextro
latere , fpeciem Lunae corniculantis prae fe ferens.
Tangit eandem quoque SOLINVs in Polybiftore
c. 32: Apim inftar colunt Numinis , infignem notae
albae macula , quae dextro eius lateri ingenita , cor
niculantis Lunae refert faciem. Et AMMIANVS Lib.
XXII. p. 245: Eft enim Apis bos diuerfis genitalium
notarumfiguris expreffus , maximeque omnium corni
culantis Lunaefpecie latere dextro infignis.
Non me
lius id , quod Scriptores hi nos docere volunt,
quam ex Tabula Bembina intelligi poteft : Ibi enim
notam hanc Apidis fcite depictam , oculifque no
ftris obiectam cernimus. Poteft id ipfum , licet non
ita ad viuum expreffum , in Nummis , aliifque ve
- tuftis Monumentis obferuari. Altera PLINIO nota
Apidis eft , nodus fub lingua , quem cantharum ap
pellant , quod minus clare HERODOTVS dixit :
· ἐπὶ

* de lfide p. 368. Adde STRABONEM Lib. XVII. p. 555.

 APIS , TAVRVS SACER . 183

ἐπὶ τῇ γλώσσῃ κάνθαρον , idque in verfione latina

Editionis meae redditur , cantharum in palato. In
graeco videtur legendum ὑπὸ τῇ γλώσσῃ κάνθαρον ,
quod plane expreffit PLINIVS , nodus fub lingua,
quem cantharum vocant. Optime PLINIVS notam
hanc explicuit , eique cum imagine Tabulae Bembinae
egregie conuenit. Alii notas alias addunt , de qui
bus HERODOTVS Lib . III. c. 28. AELIANVS de
Animal, Lib. XI. c. X. ac infuper alii confuli poffunt.
Si AELIANO fides , Aegyptii notas Apidis numera
bant XXIX. Sed quis negauerit , multa in his fuiffe
fabulofa , ipfifque Aegyptiis incognita , alia nil nifi
vanas fpecies imaginationis fallacis , in plerifque verò
Sacerdotes fraudulentos , credulitati inquirentium,
ac figillatim peregrinorum , illufiffe ? Quicquid fit,
vbi fama populis nuntiaffet , vaccam igne coelefti
tactam , defideratum Aegypti incolis Apidem eni
xam iam effe , quidam ex Scribarum facrorum or
dine , qui fecreta librorum myfticorum in numerato
habebant , vitulum recenti partu editum , exquifita
cura explorabant , et fi eum omnibus fignis con
fummatum deprehendiffent , Apidem eum , id eft
Deum renuntiabant , et tum Aegypti incolis ** pber
tatem frugum diuerfaque praefagiebant bona. Ita
nempe illi plebem rudem , et a teneris vngui
culis fuperftitioni turpiffimae mancipatam , ludi
ficabantur.
§. 6. Iam igitur nouo , recenfque nato Deo , Apidis in
in loco, vbi lucem adfpexerat, *** ex praefcripto ve- auguratio,
tuftiffimo Mercurii , domus erigebatur , ad Solem deductio
Memphim,
orientem fpecans , in qua menfes quatuor lacte nu- et vita
M 5 trie- quam ibi
degebat,
* AELIANVs de Anim. L. XI. сар . X. AMMIANVS
P. 245.
** AMMIANVS loc. cit.
*** AELIANVs , vbi fupra.
186 LIB. IV . CAP. II.

triebatur. Tempore hoc exacto , et noua Luna ir

coelo apparente , Sacrorum Scribae et Prophetae aa
eum accedebant , eumque ritibus confuetis faluta
tum , naui imponebant , ad modum thalami conftru
&
tae ac deauratae , quae Memphin eum deueheret.
Eocentum antiftites ipfum profequebantur. An
tequam vero in vrbem illam appelleret , primo **
ducebatur Nilopolin , vbi eum Sacerdotes ad dies
XL follicite nutriebant. Hic *** folarum mulierum
confpectui patebat , quae eum ritu parum pudico ,
fupraque modum turpi , excipiebant , pofthaec vero
a praefentia eius in perpetuum excludebantur. Et
fic iam eodem Sacerdotum comitatu deferebatur
Memphim, † vbi eum Sedes commodae , iucun
dae , ac ad voluptatem omnem compoſitae , manebant,
Illic igitur, tt initiante antiflitum numero centum,
inductus in thalamum facer effe omnibus incipiebat.
Nam ttt Delubra , quibus fuccedebat , aut incubabat
Apis , myftice thalamos nominabant Aegyptii.
*
Erantque delubra ei gemina , quae vocabant tha
lamos , auguria populorum. Alterum intraffe laetum
erat , in altero dira portendebat. Habebat enim Apis
Memphi ** aedem facram Templo Vulcani adiacen
tem. Ibi *** in Sacello quodam ( quod nempe
Thala

SOLINVS cap. 32.

** DIODORVS p. 76.
*** DIODORVS loc. cit. EVSEBIVS Praep. Euang.
Lib. II. c. I.
† AELIANVS de Animal. Lib. XI. c. X,
AMMIANVS loc. cit.
ttt SOLINVs, vbi fupra.
PLINIVS Lib. VIII. c. 46.
** STRABO p . 555.
*** In graeco eft ix , quod fignificat tum Stabulum
pecoris , tum aediculam , vel Sacellum , Deo cuipiam
dedicatum.
 APIS , TAVR VS SACER. 187

Thalamum dicebant ) alebatur. Ante illud Sacellum

aula quaedam erat , et in ea aliud Sacellum matris
eius vaccae. In hanc aulam nonnunquam emittebatur
Apis , praefertim vt peregrinis oftenderetur. Per fe
neftram videri quidem poterat in Sacello degens ; fed
volebant Sacerdotes , vt etiam extra illud cerneretur.
Si credimus * AELIANO , habebat Apis ibidem
δρόμος καὶ Κονίσρας , atria ampla et Gymnafia , vbi
nempe ludere feque exercere poterat curfu. Erant
porro ** aediculae , in quibus in eius gratiam ale
bantur vaccae forma praeftantes , vt ficubi ipfum
cupido incefferet , cum qua vellet , congredi poffet.
Sed videtur hoc AELIANVS ex ingenio fuo , vt
narrationem coeptam ornaret , confinxiffe. Non
confentiunt certe cum iis, quae alii referunt, *** bo
uem illi foeminam , et ipfam non abfque certis infigni
bus , in anno femel oftenfam fuiffe , quae fimulatque
inuenta, ipfique oblata effet, eodem die ftatim neci da
retur. Erat in eadem Apidis aede facra , † pureus
et fons aquae , ex quo folo Taurum potare fas erat,
arcebaturque a bibenda Nili aqua , ne illius dulcedi
ne captus , eam praeferret alii , eoque pinguedinem
carnis vltra modum augeret. Id enim efficere
aquam Niloticam , teftantur veteres. Ibidem porro
Tauro illi facro , pabulum praebebatur , in praeſepi,
quod in prouerbium videtur abiiffe. GREGORIVS
certe NAZIANZEN VS , inter celebriora Gentilium
Sacra , rifu tamen et contemtu digna , numerat et
iam

de Animal. L. XI. c. X. Vide et STRABONEM

loc. cit.
** AELIANVS ibid.
*** SOLINVS , vbi fupra. Adde PLINIVM et AM
MIANVM loc. cit.
+ AELIANVS , vbi fupra. PLVTARCHVS de Ifide
P. 353.
 188 LIB. IV. CAP. II.

iam * υφῶντος τῆς

Φάτνην ῎Απιδος ,‫ ܝ‬μόχε κατατρ
Meu íτwv Eun Jías , praefepe Apidis , vituli , Mem
a s
phitarum vaecordi ad luxI um ab Eenti . Et in Ev
Aut
B O LIT SS
DOC I A E MAC R E M Opere inedito ,
d
quo infcri pf it 'Iwvid , id eft Vio l a r i um , quafi dice
eg iu m g r u m **
res Flor il , int e t
capu extat περὶ τὸ
1 "Aπidos Qaτvns , de Apidis praefepi. Poteft tamen
um
dubium videri , num non voce Qaτvns , ftabul
u s gn et ur , quo fenf etia Latiu m ni c e m
poti defi vo
fe pe n u n q u a m i b e n t m v n
prae non adh . Et tu ár id
et
ipfum fignificar , quod STRABO paulo ante alla
m um
tus, nov dixit , alii delubru , aut etiam thalam
o
vocant. Ita omnin verba Sancti Patris cepit Com
S IVS , cuius ver
mentator eius , NICETA SERRON
II edita
fio latina a BILLIO , inter Opera GREGOR
t
ef . Si e c n i m d c
is a lo . ci . fc t ri bi t : ** V ulum ve
* i t
t a e e
ro Memphi fumma religion colebant , eumque Apim
a nt
nu n c u p a b , ac praefepio inclufum habebant , publi
coque bominum conuentu facrificia ei offerebant. Si
g n a a u t e m q u a e d a m a ce te ri s di ue rf a Ap is h a b e b at ,
tum cirea caudam , tum circa linguam : ac fi quis
m
eiufmodi inter armenta conspectus fuiffet , confefti
tur . Quia NI
ad facrum praefepe ab ipfis affumeba
CE T A S af fi rm at , A p i m fa cr o pr ae fe pi inclufum fu
fe
if , n e m o t
ef , q u i n o n in te ll ig at , f e r m onem eſſe de
us fic dicto .
Sacello , non de praefepi communi
Apidem e m p u s ig it ur , q u o d vitae eius praefti
S. 7. T
Aegyptii
etiam Ora. tutum erat , fere totum Apis in Stabulo illo facro ,
s
culi inftar et in atriis exigebat , ibique cum ab indigeni , tum
e
fuper rebus a peregrinis , edens , bibens , ludens , quotidi fpe
m
futuris Atabatur. Neque tamen , qui ad ipſum viſendu
acce

* Oratione XXXIX. Opp. To. I. p. 626.

** FABRICIVs Biblioth. Graec. Vol. VI. p. 589.
*** In Operibus Gregorii Nazianzeni To. II. Part. II.
col. 1019 .
 APIS , TAVRVS SACER. 189

accedebant , femper nudi tantum erant ſpectatores. confule

Veniebant etiam faepe , qui fuper rebus futuris eum bant. De
confulere , et quae fibi effent euentura , ex eo difce- eius prae
dictioni
re cuperent. Celebrant fane veteres praedictiones bus.
Dei huius ; fed quae non fimiles effent Oraculis
Apollinis Delphici , aut aliis quondam in Graecia in
clytis , quae verfibus , aut certe verborum fententiis
concepta audiebantur , et legebantur : nam Taurus
Aegyptiorum facer, nonnifi nutibus , et fignis qui
*
bufdam futura praedicebat. Fuit tamen haec in
doles Oraculorum antiquiffimorum omnium , et ipfi
us quoque Delphici , de quo illud HERACLITI
dictum celebre extat : ** Ὁ ἄναξ ὁ ἐν Δελφοῖς

ἔτε λέγει , ἔτε κρύπτει , ἀλλὰ σημαίνει . Rex , qui

Delphis praefidet, non dicit , nec abfcondit, fed fignis
innuit. Ad hunc modum compofita inprimis erant
Oracula apud Aegyptios vetuftiora. De Oraculo
Iouis Ammonis Libyco obferuat STRABO Lib. XVII.
p . 560 : Οὐχ᾿ ὥσπερ ἐν Δελφοῖς , καὶ Βραγχίδαις
τὰς ἀποθεσπίσεις διὰ λόγων , ἀλλὰ νεύματι γίνεται
noy σUμßÓROIS TO Tλéov. Refponfa Dei huius , de
futuris rebus confulti , non ficut ab Oraculo Delphico,
aut Branchidarum , per verba reddi , fed vt plurimum
nutibus quibufdam, ac Symbolis fiue fignis Tradit.
eadem EVSTATHIVS in Dionyfium Periegeten v. 211 :
*** Ιςορεῖται δὲ καὶ , τὰς μαντείας διὰ συμβόλων ἐν
" Αμμωνος γίνεσθαι , ἤτοι διὰ χημάτων τινῶν , κατα
νεύσεων , καὶ ἀνανεύσεων. Narrant etiam vaticinia in
Templo Ammonis edi per Symbola , id eft per geftus .
corporis , quibus aliquid aut approbatur, aut vero re
pudiatur. Tales igitur erant etiam praedictiones
Apidis,
1
CLEMENS Alexandrinus Stromat. L. V. p. 555.
** ANONYMVs apud STOBAEVM Sermone V. p. 69.
PLVTARCHVs de Pythiae Oraculis p. 404.
*** Ita repofui ex Cod, MS. quo vſus eſt Hudſonus.
 LIB. IV. CAP. II.
190

Apidis , quarum veteres mentionem faciunt. Apis,

*
inquit vetus Grammaticus , Aegyptiis motu cor
poris fui et quibufdamfignis futura praedicit. Clari
us nonnihil id PLINIVS explicat Lib. VIII. cap. 46.
Sunt Api delubra gemina , quae vocant thalamos, au
guria populorum. Alterum intraffe laetum eft, in al
tero dira portendit. Refponfa priuatis dat , e manu
confulentium cibum capiendo. Germanici Caefaris
manum auerfatus eft , haud multo poft extinti.
Quae ex eo fere repetit SOLINVS cap. 32. Ea
dem de re AMMIANVS haec refert Lib. XXII.
p. 245. Cum inductus, in thalamum coeperit effe fa
cer, coniceturis apertis figna rerum futurarum dicitur
demonftrare: et adeuntes quofdam indiciis auerti vi
detur obliquis, vt offerentem cibum aliquando Germa
-
nicum Caefarem auerfatus portenderat paulo poft
euentura, Conftat ex his , aufpicatum omen habi
tum fuiffe , fi bos ille facer e manu porrigentium ci
bum caperet , infauftum , fi id facere renueret , quod
in aliis Aegypti partibus , vt opinor , ** ratione
crocodilorum obferuari fimiliter confueuerat. Ve
rum ad alia quoque figna , huic non valde diſſimilia,
edita ab Apíde , attendere folebant Aegyptii. Tale
quid Eudoxo , illuftri Aftronomo, contigiffe dicitur.
***
Nam cum in Aegypto moraretur cum Ichonupbi ,
Sacerdote Heliopolitano , ( vel potius , † vt alii ,
Memphitico , ) Apis illius pallium lingere vifus eft.
Celebrem igitur illum fore , verum baud longacuum, ex
eo oftento Sacerdotes dixere. Huius farinae erant ce
lebratae Dei iftius praedictiones,

8.8.

* LVTATIVS ad Statii Thebaid. Lib. III. 478.

** AELIANVs de Animal. Lib. VIII. c. 4.
*** DIOGENES LAERTIVS Lib. VIII. §. 9.
+ Vide Panthei huius Lib. I. cap. IV. §. 11. not. ****.
 APIS , TAVRVS SACER, 191

§. 8. Illud vero praetermitti hic non poteft , De vatici

quod Aegyptii credebant , cum pueris Apidem ca- niispuero
teruatim comitantibus et fequentibus , donum vati- rum Api
dem comi
cinandi etiam coelitus communicari . Docebit id
1 tantium .
nos in his PLINIVS Lib. VIII. c. 46: Cetero fe
cretus , cum fe proripuit in coetus , incedit fummotu
lictorum , grexque puerorum comitatur , carmen bo
5
nori' eius canentium : intelligere videtur , et adorari
velle. Hi greges repente lymphati , futura praecinunt.
In pauciora haec contrahit SOLINVS cap. 32 : Pue
ri Apim gregatim fequuntur , et repente velut lympha
tici futura praecinunt. Difcimus autem ex AELI
ANO de Anim. Lib. XI. cap. X. talem fuiffe hanc
vaticinii ſpeciem. Qui futura fcire auebat , Deum
(Apim ) precabatur. Pueri vero extra ludentes, at
que inter fe faltantes , Numine afflati , omnia praedi
cebant , quae non minus vera putabantur , quam quae·
apud Sagram dicuntur. Sed omnium optime rem
hanc nobis explicat PLVTARCHVs de Ifide p. 356.
cuius ideo verba non omittenda effe putaui. Sic
illa fe habent. Ἐκ τότε τὰ παιδάρια μαντικὴν δύο
, καὶ μάλιςα ταῖς
ναμιν ἔχειν ὄιεσθαι τὲς Αιγυπ ]ίες ,
τέτων * ὀτέυεσαι κληδόσι , παιζόντων ἐν ἱεροῖς , καὶ
φθεγομένων , ὅτι ἂν τύχωσιν. Hinc traditum , quod
Acgyptii pueros facultate diuinandi praeditos putant ,
et maxime ominis loco accipiunt , fi quid ii in Templis
ludentes forte pronuntiant. Hinc igitur aeftimare li
cet , qualianam fuerint vaticinia puerorum , Apim
fubfequentium , et in aula eius ludentium. Equi
dem PLVTARCHVS loco nunc allato , de his figil
latim pueris non loquitur ; fed non aliam fuiffe ho
rum praedicendi futura rationem , omnia aperte lo
quun

Scribendum hic levey. Vide HESYCHIVM , et

EVSTATHIVM in Homeri Odyff. p. 1398. Sic PO
LY BIVS Lib. I. c. 12. etc.
 192 LIB. IV. CAP. II.

quuntur. Iuuat eam in rem verba adfcribere PAV

SANIAE , de fimili diuinationis genere , apud Pha
renfes in Achaia adhiberi folito , haec narrantis :
* Qui Deum confulunt , Veftam primo thure incenfo
――
placant. Vbi, quod ex vfu fuerit , interrogauit,
aurem fimulachro admouet : inde e foro abiens , ma
nibus aures premit. Vbi extra forum delatus eft ,
amota manu , quam primum excepit vocem , cam fibi
Oraculi loco ducit. Et tum haec addit : Talis et
iam apud Aegyptios , in Apidis Fano , celebratur Ora
culi religio. Aperte loquitur de pueris , in Aede
Apidis ludentibus , quorum voces fortuitae Oraculi
inftar ab aliis excipiebantur. Erant igitur perfimi
les , celebri illi Hebraeorum . p , Bat Kol, fiue
filiae vocis , de qua ** viri eruditi multa obferuant,
De Apidis §. 9. His igitur alüfque de caufis , quas com
cultu, die memorauimus , aut etiam poft haec commemorabi
busque fe
mus , Apidem Aegyptii cultu folenni celebrarunt ,
ftis, in eius
bonorem et facrificiis quoque placarunt. Publico hominum
inftitutis, conuentu , inquit NICETAS , *** Sacrificia ipfi offere
acpraeci- bant. Et , quod mireris , inter animalia + bours
pue natali. ipfi immolabantur , qui nempe poft adhibitam ex
plorationem puri deprehenfi erant. Bos ergo, boue
immolato placabatur , tametfi , †† vt veteres teftan
tur , bos ille Aegyptiorum facer , honores iftius ge
neris omnes , quibus a Sacerdotibus afficiebatur , in
fuper haberet atque dedignaretur. Erant etiam
certi dies fefti , cultui Apidis folenniori confecrati,
omnibus Aegyptiis exoptati et iucundi , inter quos
emine
* In Achaicis fiue Lib. VII. cap. XXII. p. 579.
** IOH. LIGHTFOOTVs Hor. Hebr. in Matth. III. 17.
HVMPH . PRIDE AVX Hiftoire des Juifs Vol. IV .
p. 51. 52.
*** Vide fupra §. 6.
HERODOTVs Lib. II. c. 38. 41.
tt PLVTARCHVS in vita Cleomenis p. 821.
 APIS , TAVRVS SACER. 193

eminebat eius natalis , cuius faepe meminerunt vete

res, quemque eo@ávia dicere non verentur. Dies,
*
inquit MELA, quo gignitur Apis , genti maxime
feftus eft. Operae pretium eft , de re eadem , et
haec adfcribere verba PLINII. Lib. VIII. c. 46:
Memphi eft locus in Nilo , quem a figura vocant phia
lam , omnibus annis ibi auream pateram argenteam

que mergentes ; diebus quos habent natales Apis : fe

ptem bi funt, mirumque neminem per eos a crocodi
lis attingi: octauo poft horam dici fextam , redire bel
luaeferitatem. Rem hanc ex PLINIO, more fuo,
etfi nonnihil mutatis verbis , fic defcripfit SOLINVS
cap. 32 : Apis natalem Memphi celebrant , iaƐtu au
reae paterae, quam projiciebant in Nili ftatum gur
gitem. Haec folennitas per feptem dies agitur : qui
bus diebus cum Sacerdotibus quafdam crocodili indu
cias habent, nec' attrectant lavantes. Verum octauo
die, ceremoniis iam peractis , veluti reddita faeuiendi
licentia, folitam refumunt ferocitatem . Gemina his
leguntur apud AMMIANVM MARCELLIN VM p.
248: Sacuientes femper eaedem ferae , quafi paito
quodam foedere caftrenfi, per feptem ceremoniofos
dies mitefcunt, ab omni faeuitate defcifcentes , quibus
Sacerdotes Memphi natales celebrant Apis. Rem
eandem tangit sVIDAS in voce " Amides , vbi de his
Aegyptiorum Diis fequentia tradit : Οἷς γεννωμέ.
‫ ܝ‬ἐκ τε σέλαος τῆς σελή .
νοις διὰ χρόνε , ὡς ἔλεγον ,
νης , ἑορτὴν μεγάλην ἦγον , καὶ ἱερᾶς τινες περὶ τὸν
τεχθέντα βὲν ἱερῶντο , παρατιθέντες Πανδαισίαν ,
ὡς ευωχῶντες αὐτοῖς . Apides poft certum temporis
interuallum , ex lumine Lunae , ficut perhibebant, na
fiebantur: quod cum fieret , ingens feftum in eorum
bonorem celebrabatur , et Sacerdotes circa bouem na
tum victimas immolabant , appofitifque omnis generis
epulis,
* defitu orbis Lib. I. c. IX.
Tom. II. N
 194 LIB. IV. CAP. II.

epulis , eos conuiuio quafi excipiebant. Auctor hic

de eo tantum die fefto . loqui videtur , quem Aegy
ptii celebrabant , vbi nouus Apis inuentus , et pri
ori enecato , fucceffor datus iam effet : neque dubi
*
um eft , quin et hicce dies , inter multiplicis lae
titiae teftimonia , transactus fuerit a Niligenis. Pot
erat ille dies iure merito nuncupari natalis Apidis ;
fed illius celebrationem tamen quotannis eadem anni
tempeftate, repetebant Aegyptii , diemque illum ,
aut potius tempus iftud , quod plures dies comple
Яebatur , fimili celebritate , inter epulas et continu
am hilaritatem , laeti èxigebant. Quodnam vero
anni tempus , huic celebritati dicatum fuerit , infra
S. 20 difpiciemus.
Vitae illius
S. 10. Tametfi vero natalem Apidis communi
certus ter
minus erat et ingenti gaudio celebrarent omnes Aegypti inco
lae , vitae tamen eius , certum quoddam annorum
• conftitu
tus, quem fpatium erat praeftitutum , quod excedere ipfi non
fuperare licebat. Obferuat hoc PLINIVS Lib. VIII . c. 46 :
nefas ba- Non eft fas , eum certos vitae excedere annos , merfum
bebatur.In
que in Sacerdotum fonte enecant. Quae ex eo SOLI
eum inqui
ritur. NVs, vt folet , ita exprellit cap. 32 : Statum acui
fpatium eft , quod vt affuit , profundo facri fontis im
merfus necatur, ne diem longius trahat , quam ** li
cebat. Cum quibus plane concordant ifta AMMIA
NI Lib. XXII. p. 245 : Apis ―― cum poft viuendi
fpatium praeftitutum , facro fonte immerfus , e vita
abierit , nec enim eum vltra trabere licet aetatem ,
quam fecreta librorum praefcribit auctoritas myftico
rum . -- alter quaeritur. Operae pretium
hic effe duco , diſtinctius inquirere , quotnam annos,
fpatium illud vitae Apidis deftinatum comprehen
derit.

* Vide HERODOTVM Lib. III. c. 27.

** ita corrigendum putaui , pro eo quod in Editionibus
legitur , licebit.
 APIS, TAVRVS SACER. 195

derit. Nam cum id ex fecretis librorum myfticorum

pependerit , vbi erit perfpectum , ad aeftimanda et
diiudicanda Myfteria et Secreta Theologiae Aegy
ptiorum , non poterit non aliquid conferre. Vir
quidam eruditus , et cognitione antiquitatis non me.
diocriter ornatus , exiftimauit , Tauro Aegyptiorum
Sacro , vitam in quinquennium produci confueuiffe.
Quamuis vero is afferto huic nullam ex veterum te
ftimoniis auctoritatem conciliauerit , exiftimauerim
tamen , eum in mente habuiffe iftos LVCANI ver
fus , Pharfal. Lib . VIII. 477.

Hunc genuit cuftos Nili crefcentis in arua

Memphis vana Sacris ; illo cultore Deorum 3
Luftra fuae Phoebes , non vnus vixerat Apis.

Significat enim Poëta , Achoreum , Sacerdotem

Memphiticum, et , vt credi par eft , Apidis , plures
vidiffe Apides , qui aut fpatium vitae fuae ftatutum
emenfi fuiffent , aut alio modo fibi inuicem fucces
fiffent. Videtur etiam vnicuique ex illis bobus fa
cris , quos fucceffiue fe excipientes viderat Acho
reus , luftrum , id eft vitae quinquennium tribuere.
Neque enim nego , verba Poëtae fenfum talem fun
dere poffe , et memini fane , me ea olim eodem fen•
fu interpretatum fuitle ; verum tamen et mihi con
cedet cordatus quifque , poffe hunc quoque illorum
• verborum effe fenfum , vnumquemque illorum Tau
rorum , quos fucceffiue facrari viderat Achoreus ,
plura luftra fuae Phoebes , id eft Lunae , vixiffe.
Hanc nunc iam exiftimo veram fuiffe Poëtae men
tem atque fententiam , idque fequentia planum fa
cient. Scribit nempe PLVTARCHVS in libro de
Ifide P. 374 : Ποιεῖ δὲ τετράγωνον ἡ πεντάς , ἀφ '
N 2
ἑαυτῆς ,

IAC. TOLLIVS in Fortuitis cap. II, p. 12.

196 LIB. IV. CAP . II.

ἑαυτῆς , ὅσον τῶν γραμμάτων παρ᾽ αἰγυπ ] ίοις τὸ

πλῆθός ἐςι , καὶ ὅσον ἐνιαυτῶν ἔζη χρόνον * ὁ῎Απις .
Quadratum porro quinarius numerus producit a fe,
quantus eft numerus literarum apud Aegyptios , et
quot annos viuere folet Apis. Ex quo loco fequitur,
quod etiam dudum ex B. LA CROZIO me audiuiſſe
memini, antiquas Aegyptiorum literas fuiffe numero
XXV , et totidem annos libros Sacerdotales confti
tuiffe vitae Apidis. Et ipfum hoc pluribus argu
mentis , momenti non leuiffimi , illuftrari confirma
rique egregie poteft. Teftatur enim HERODO
TVS, diligentiffimus rerum facrarum , in ipfa Ae
gypto , fcrutator , Lib. III. c. 27. Apidem confue
uiffe Aegyptiis apparere δια χρόνο πολλᾶ , poft lon
gum tempus : loquitur autem de Apide nouo , re
cens inuento, priori nempe , qui viuere iam defie
rat , nunc fucceffuro. Hoc Scriptor eximius ait
fieri confueuiffe ** διὰ χρόνε πολλ8 , poft longum
tempus. Dici id non poffet, fi quouis quinquennio M
nouus Aegyptiis apparuiffet Apis ; fed anni XXV,
tempus omnino conftituunt idoneum , quod non ita
multi faepius recurrere vident. Hanc rationem effe
quiuis facile intelligit , quod in Achoreo , Sacerdote
Memphitico , hoc ceu fingulare quidquam , relatu
omnino dignum duxerit LVCANVS :

- illo cultore Deorum 1

Luftra fuae Phoebes non vnus vixerat Apis.

Si exacto femper quinquennio , Apidi priori conti

nuo fucceffiffet alter , Sacerdotes plerique , plures
Apides videre poterant , et re ipfa viderant. Hoc
nemini
* Ita ex Editione Bafileenfi hic legendum.
** Idem fignificare videtur SVIDAS , adductus §. 9. vbi
ait Tauruin facrum generari da xeón , id eft , vti ver
tendum effe opinor, poft fpatium temporis longius.
 APIS , TAVRVS SACER. 197

nemini potuiffet mirum videri. At vero , fi Tau

rus quilibet facer , fecundum leges Sacerdotales , at
tingere viuendo foleret annum vigefimum quintum,
tum plures Apides videre non poterant Sacerdotes
ipfi miniftrantes , nifi effent aetatis prouectioris. Et
iftud quidem in Achoreo fuo conceptis verbis Poëta
obferuat : 1
- quos inter Achoreus
Iam placidus fenio , fractifque modeftior annis.

quod etiam ex eo confirmat

- illo cultore Deorum

Luftra fuae Phoebés non vnus vixerat Apis.

Eodem referte poffis , quod DIODORVS Siculus

Lib. I. p. 76. memoriae mandauit , regnante Ptole
maco Lagide accidiffe , vt Apis Memphi fenio defice
ret. Neque hoc locum habuiffe largientur facile,
aequi rerum arbitri , fi quintus femper annus vitae
Apidis finem attuliffet. At fieri facillime poterat,
vt bos ab anno aetatis vigefimo quinto non valde
remotus , aut etiam eundem forte cafu quopiam fu
pergreffus , deficiens , putaretur fenio extinctus effe.
Neque id hoc loco praetermittendum duxerim ,
quod numerus XXV , Sacerdotibus Aegyptiis myſti
cus, ac inprimis facer habitus fuerit. Nempe * cre
debant Aegyptii , Lunae cum Sole in eundem locum
άлсжατάsασ , XXV annorum circuitu contingere,
annorum fcilicet vagorum Aegyptiacorum , vt proinde
anni magni ἀποκατάτασις rediret poft cyclum anno
N3 rum

* DODWELLvs in Append. ad Differt, Cyprian, §. 14.

MARSHAMVS in Canone Chronico p. 9. VIGNO
LIVS de annis Aegypt, in Miſcellaneis Berolin. To.
IV . p. 11.
198 LIB. IV. CAP. II.

rum vagorum MCCCCLXI , quinquies repetitum at- ·

que vigefies. * Si hoc , quod vir doctiffimus obferuat,
admitti poffet , tum nobis ratio myftica , in Libris
Sacerdotalibus prodita , ob quam vitae Apidis anni
ftatuti effent XXV , clare pateret. Nempe poſt an
nos XXV Sol et Luna in eundem coeli locum re
uerterentur , et nouum cyclum totidem annorum
redaufpicarentur. Et Apidem vero , tum Soli , tum
Lunae , ratione fingulari facratum fuiffe , ex §. 3,
fatis conftat. MARSHAMVS etiam longius pro
greditur , * affeuerando , annos XXV Aegyptio
rum vagos , aequales effe Iulianis XIX , qui cyclum
illum notiffimum Lunarem abfoluunt. B. VIGNO
LIVS , cuius raram in difciplinis Mathematicis et
Aftronomicis peritiam , eruditi omnes agnofcunt ,
poftquam MARSHAMI eam in rem verba attuliffet,
** hanc quidem eius obferuationem non improbat ;
verum cenfet tamen , eam non recte ab ipfo appli
cari , ad aliud quid demonftrandum . Cùm tamen
nulla ratione perfpicere poffem , quomodo anni Ae
gyptiorum vagi XXV , aequales effe poffent XIX
Julianis , adeoque plenum cyclum Lunarem accurate
conftituere et abfoluere , confului fuper ea re , Col
legam coniunctiffimum , multifque nominibus mihi
impenfe colendum , D. 10. FRIDERICVM POLAC,
Iur. et Mathematum in noftra Academia Profefforem
celeberrimum , atque hoc ab eo refponfum tuli , rem
ipfam veritati confentaneam prorfus non effe , cum
annus Aegyptiacus vagus , a Iuliano fixo , quatuor
quibufque annis , nonnifi vno die recedat , ac diffe
rat , fieri vero potuiffe , vt Sacerdotes Aegyptii , ob
rationem nobis ignotam , cenfuerint , poft abfolutum
annorum XXV. curriculum , contingere aliquam
nouam

* in Canone Chronico , vbi fupra.

** in Mifcell. Berol. loc. cit.
 APIS, TAVRVS SACER. 199

nouam Solis et Lunae ἀποκατάτασιν , et pobwEL

LVM nihil nifi hoc adftruxiffe. Id vero mihi iam
nunc fufficit. Neque profecto negari poteft , aut
negatum aut quoquàm fuit , numerum annorum
XXV , Aegyptiis tanquam Myfticum , et praeceptis
religionis fuae inprimis accommodatum , in pretio
fingulari facrumque fuiffe. Si igitur exiftimarunt
Sacerdotes , poft exactos annos XXV fieri aliquam
nouam Solis et Lunae reuolutionem , quod profecto
verofimillimum eft , colligere iam facile poffumus ,
Sacerdotes rem ita ordinaffe , vt vita Apidis fui , Lu
nae Solique confecrati , tam diu duraret , donec re
uolutio illa reuerteretur . Et re ipfa Apidem non
ad Nilum tantum ; fed etiam ad annum Aegyptio
rum , ac rationes temporum ab ipfis conftitutas , re
latum fuiffe , oftendemus §. 15.
§. 1. Poftquam igitur Apis luftra Lunae fuae De putea
viuendo compleuiffet , vltra illum terminum aeta- in quoApis
tem trahere ipfi non licebat , ideoque , fi halitum poft me
interi
tum rge
etiamnum duceret , profundo Sacri Sacerdotum fon- batur.
1
tis mergebatur. §. 10. Quifnam ille puteus , aut
vbi locorum fitus fuerit , non facile quis dixerit.
Etenim loci illius notitiam , omnibus non initiatis
penitus fubtractam , fibi folis Sacerdotes referuaue
rant. Inde eft , quod STATIVS Ifidem inuocet ,
vt ipfa Metium Celerem inter alia docere velit :
*
Quos dignetur agros , aut quo fe gurgite Nili

Mergat adoratus trepidis Paftoribus Apis.

Ex quo non abfurde quis colligere poffet , Sacerdo

tes populo perfuadere folitos fuiffe , Apidem fponte
fua , vbi terminus vitae ftatutus adueniffet , mor
tem fibi confcifcere , feque ipfum facro aliquo fonte
N 4 mer

Syluarum Lib. II. Carm. II. v. 115.

ASHMOLEAR
OXFORD
Ch
 200 LIB. IV. CAP. II.

mergere , etfi tamen peritiores rem aliter fe habere,

non ignorarent. Locus vero ipfe , vbi Apis merfus
iaceret , vfque adeo a Sacerdotibus celabatur omnibus,
vt illi , qui forte ea de re aliquid refciuiffet , idque
aliis reuelaffet , poena conftituta effet. Non , vt
ait * quidam , Theologiae veterum gentilium longe
peritiffimus , non exactam defiderat curam , quam is
poenam conftituerit Aegyptius in cum, qui publicaffet,
quibus (fupplendum videtur oris ) Apis iaceret ab
fconditus. Neque etiam locum illum , quantum
quidem fcio, veterum quifquam indicauit. Equi
dem ** SALMASIVS imaginatus fibi eft , fe locum
illum inueftigando reperiffe , 3 nobifque oftendiſſe.
Hariolatur nempe , fontem , quo Apis mergebatur ,
quem Plinius facerdotalem , alii facrum nuncupant,
S. 10 re ipfa extitiffe inter Syenen et Elephantinen ,
in confiniis Aegypti et Aethiopiae , et vocatum fu
iffe ab incolis Nili venas. Non libet, nec etiam
vacat , rationes viri fummi accurate euoluere , iifque
preffo pede inhaerere ; verum diffiteri tamen ne
queo, fententiam hanc mihi quidem videri ab omni
veri fpecie prorfus abhorrere. Quid , an ad ene
candum Apim , Sacerdotibus Memphiticis , tantum
iter Syenen vfque erat fufcipiendum ? praefertim
cum in diuerfis vrbibus per Aegyptum , Sacerdotum
Collegia in omnibus non admodum inter fe confen
tirent. Vix ac ne vix quidem Sacerdotes Memphi
tici , rem hanc , quam fuae cognitioni referuatam
vnice cupiebant , in tam longinquo itinere , et apud
alios Sacerdotes , diu abfcondere , aliofque celare
penitus potuiffent. Non eft , quod dubitare que
am , fontem illum , vt Scriptores vocant , quo Apis
mergebatur , prope admodum ab vrbe Memphi ab
J fuifle.
* ARNOBIVs adu. gentes Lib. VI. p. 194.
** Exercitat, in Solinum cap. 32. p. 312. Edit. Belgic.
 APIS, TAVRVS SACER. 201

fuiffe. Erat , vt mihi quidem perfuadeo , puteus

aliquis , per quem in locum fecretum , cadauer bo
3 uis demitti poterat , ficuti per fimiles puteos corpora
humana in loca fubterranea defcendebant. Ignotum
non eft, puteos huius generis , in campis Memphi
ticis , prope vicum Sacaram , hodie inueniri pluri
mos , et a peregrinatoribus curiofis adiri. Ad pu
teum talem , Sacerdotibus bene cognitum ; fed aliis
inacceffum , arbitror Apidis enecati , et more con
fueto conditi , cadauer deferri , perque illum in
cryptas fubterraneas demitti confueuiffe : aut forfi
tan ex Templo Apidis , ad locum qui fepulturae eius
clandeftinae deftinatus erat , ducebant meatus anfra
aufque fubterranei , per quos cadauer facrum de
portari poterat. Locum hunc , nifi me fententia
fallit , peregrinatores nunc cafu quopiam detexe
runt. * Inuenerunt nempe in monumentis antiquae
Mempheos fubterraneis , ad quae per puteum de
fcendere oportet , arcas egregie fabricatas " auro
coloribufque variis indu& tas , in loco fecreto , nec
ita facíle a quouis inueniendo , repofitas , quae ca
dauer bouis medicatum , et aromatibus pretiofis
conditum , per tot Seculorum decurfum afferuaue
rant. Licetne iam ambigere , haec effe cadauera
Apidum , a Sacerdotibus Memphiticis olim in locis
fecretis , et a populi cognitione remotis , re
condi folita.
S. 12. Sunt tamen etiam Scriptores , qui de De publi
Apidis fepultura publica et folenni loquuntur , er ca et folen
ni Apidis,
locum , in quo corpus illius fepeliendum reponere- ante ter
tur , fine ambagibus indicant. ** Erat enim minum
Memphi Templum Serapidis antiquiffimum , ad quod conflitu
N 5 nec

* Voiage dernier de PAVL LVCAS , fait en 1714, etc.

To. I. p. 345 .
** PAVSANIAS in Atticis , fiue lib. I. c. XVIII. p. 42.
 202 LIB. IV. CAP. II,

tum fato nec peregrinis , nec ipfis adeo Sacerdotibus patebat

functi, fe aditus , nifi quando Apis fepeliendus effet. Ṛem hanc
pultura. "
Graeci quidam , quod ipfis infolens non eft , fabulis
adfperfis ita inquinarunt , vt difficultatem fere pariat,
verum in ea a falfo recte difcernere. Etenim * fe
cundum Ariftippum , Apis Argiuus aedificauit Mem
phim. Arifteas vero addit , eum nominatum effe Sa
rapim , et effe eum , quem colunt Aegyptii. Nympho
dorus porro ait , Apim Taurum , poftquam vita fun
Etus et rite conditus eft , tumulo inferri , inque Tem
plo , vbi Deus hic colitur , deponi , et hinc vocari Sa
rapim , quafi Zogóaπ , id eft Apidis fepulchrum.
Si quis locum hunc cum antecedenti PAVSANIAE
attente conferre dignatus fuerit , videbit , quomodo
ex fimplici veritate , fabulae oriantur atque confin
gantur multiplices , et quomodo Theologiam Ae
gyptiorum , Graeci , omnia ad res fuas patrias con
torquentes , commentis innumeris et plane infulfis,
confpurcare foliti fuerint. Ad rem vt redeam,
commemorat DIODORVS Siculus , ritus quofdam
peculiares , ab Aegyptiis , in fepultura Apidis anti
quitus adhiberi folitos p. 86 : Animarum deductor
Mercurius , pro veteri Aegyptiorum inflituto , Apidis
cadauer , ad certum vfque locum deductum , tradebat
cuidam , cui cerberi tricipitis larua circumpofita erat.
Obferuat idem p. 76. funus Apidis μejanogens,
magnifice et fumtuofe procurari. Alia quaedam huc
fpectantia , reperiuntur in PLVTARCHI libro de
Ifide et Ofir. Scribit namque auctor praeftantiffimus
P. 364 : Quae palam faciunt Sacerdotes , dum Apidis
cadauer rate aduectum fepeliunt , a Sacris Bacchicis
non valde remota funt , nam et hinnulorum pelles fibi
circumponunt , et thyrfos geftant , ifque vtuntur cla
moribus et motibus , quibus Bacchico furore correpti,
dum
*
CLEMENS Alexandrinus , Stromatum Lib. I. p. 322. Į
 APIS , TAVRVS SACER. 203

dum orgia peragunt. Et in codem libro p. 362 , ifta

legimus , Memphi aereas quafdam portas , quae Le
thes et Cocyti, ( id eft obliuionis , et lamentationis )
appellantur , aperiri , cum Apim fepeliunt, grauem
afperumque edentes fonum. Templum illud , in quo
Apis olim fepeliebatur , fuiffe Serapidis , fupra ex
-
PAVSANIA intelleximus , qui et docet , illud ape
riri non confueuiffe , nifi quoties Apis fepeliendus
effet. Et id ipfum PLVTARCHVS quoque non
obfcure fignificat , vbi refert portas illius Templi
aereas , tum demum aperiri , quando fepelitur Apis.
Au&or hicce portas aereas , fiue Templi , fiue Sa
celli , quod fepulturae Apidis deftinatum erat , col
locat év Meuer , in vrbe Memphi. Sed DIODO
RVS Siculus aedem hanc facram extra Memphim ;
verum tamen prope illam vrbem ponit , in loco vbi
Aegyptiorum funerationes peragerentur. p. 86. fin.
Ad illum locum ait cadauera nauigio transuebi p . 87.
88. ficuti PLVTARCHVS etiam p. 364. teflatur ,
Apidis cadauer rate aduebi. Pergit DIODORVS ,
nofque docet , prope hunc eundem locum , quem
non immerito coemeterium vrbis Memphiticae dice
*
re poffis , fanum effe Hecates tenebricofae , de quo
alias nonnulla obferuaui , et Cocyti Lethefque portas
aeneis vectibus obftructas. Vides auctorem hunc
illud idem Templum defignare , cuius portas aereas
tum aperiri obferuat PLVTARCHVs , cum fepelitur
Apis. Sed de Templo hoc quaedam etiam capite
iam fecuturo , dicenda erunt. Ergo folenniter,
fpectantibus cunctis , Apidis cadauer fepeliebatur,
in Templo prope Memphin et Pyramides , omnibus
fatis cognito. Quomodo vero haec conciliari poffe
putabimus , cum tauri illius facri et caede et fepul
tura clandeftina , omniumque cognitioni fubtracta,
quam
* Supra Lib. I. c. I. §. 13. et Lib. III. cap. IV. §. 7.
 204 LIB. IV. CAP. II.
1

quam multis veterum teftimoniis probauimus §. 11 ?

Imo vero nullo negotio , et perquam facile , haec
quae pugnare videntur , inter fe et amice concilia
buntur. Nam vbi Apis terminum vitae fuae ftatu
tum attigiffet , et viuendo ad nouan αποκατάςασιν ,
Solis atque Lunae , (§. 10.) perueniffet, Leges Sacrorum
non permittebant, vt diutius aetatem traheret. Violen
ta igitur morte a Sacerdotibus clam e medio tollebatur,
et clandeftina etiam fepultura , cuius locum ignora
bant omnes non initiati , prope Memphin donabatur.
Quod fi vero ante illud tempus morte naturali , aut
cafu quopiam , abfumtus fuiffet , manebat eum fe
pultura folennis et honorifica , in qua rite procu
randa * fumtibus nullis parcere moris erat.
De Apide §. 13. Poftquam viuere defiiffet Apis , confe
defuncto ftim quaerebatur a Sacerdotibus alius , quem notae,
luctus in in tauro facro requifitae , ( §. 5. ) diuinae originis
ftitutuspu- probarent , et dum ille inueniretur , prioris
blicus , no effe
uusquefol- iacturam omnes per totam Aegyptum luctu profe
licite quae quebantur continuo. SOLINVS vbi de Apidis ter
fitus. mino et fepultura dixiffet , addit haec cap. 32 : Mex
alter nec fine publico luctu requiritur. Ita fere etiam
AMMIANVS loco faepius citato p . 245 : Apis cum
poft viuendi fpatium praeftitutum , Sacro fonte immer
——
fus , e vita abierit , alter cum publico luctu
quaeritur. Hinc TIBVLLVS Lib. I. Eleg. VIII, de
Nilo canit :

Te canit atque fuum pubes miratur Ofirin

Barbara, Memphiten plangere docta bouem.

LVCIANVS luctum hunc Aegyptiorum fuper Api

dis morte " talem non fine fale et rifu depingit :
῾Ο
** Ὁ μὲν γὰς ῎Απις ἂν ἀποθάνῃ , τὶς ὅτω περὶ
πολλὰ
DIODORVS p. 76.
** De Sacrificiis.Opp. To. I. p. 359.
 APIS , TAVRVS SACER. 205

πολλῦ ποιεῖται τὴν κόμην , ὅξις ἐκ ἀπεξύρησε , καὶ

ψιλὸν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς τὸ πένθος ἐπεδείξατο . Nam
Apis fi moriatur, quis fuam caefariem tanti fecerit,
vt non detondeat , et nudo capite luctum prae fe tule
rit. Icem alibi : * Τὰς κεφαλὰς ξυρέονται , ὅκως
᾿Αιγύπτιοι ἀποθανόντος " Απιος . Capita detondent,
vt Aegyptiis facere mos eft , mortuo Apide. Dura
barque luctus ille , donec nouus Apis repertus effet,
qui priori rite fuccederet. Cum igitur aliquando
Darius Hyftafpides , Memphim perueniffet , ibi
que ** intellexiffet , Aegyptios Apidem amiffum
luctu communi profequi , promulgari iuffit , fe ei
centum Talenta auri daturum , qui nouum Apidem
adduxiffet, vt fic nempe luctus totius illius gentis fi
niretur. Et eam ob caufam mortuo Apide , alter
qui eius locum occuparet , *** operofa quaeri fo
lebat induftria. Nec tamen is , fit PLINIO fi
des , vnquam diu quaerebatur. Et profecto Sacer
dotibus , quorum in fingendis fignis et notis , origi
nem coeleftem Apidis demonftrantibus , enitebat in
duftria , taurus alius , priori fimilis , dummodo ipfi
vellent , deeffe nunquam poterat. Memoriae tamen

proditum legimus , tempore Imp. Hadriani , Alexan

driae tt feditionem natam fuiffe ob Apim , qui cum
repertus effet poft multos annos , turbas inter populos
creauit , apud quem deberet locari , omnibus ftudiofe
certantibus. Ad hunc locum illuftrandum dici pof
fent multa. Verum quia breuitatem ſector , paucis
monebo , hoc omne pependiffe ex voluntate Sacer
dotum , dummodo effent , qui arcana omnia religio
nis
* De Dea Syria Opp. To. II. p. 879.
** POLYAEN VS Stratag. Lib. VII. p. 490. Edit. Ca
fauboni Geneu.
*** AMMIANVS p. 245.
† Lib. VIII. c. 46.
tt SPARTIANVS in Adriano cap. 12.
 206 LIB. IV. CAP. II.

nis fuae bene haberent perſpecta , quales tempore

Hadriani , vt mihi quidem videtur , fupererant nulli.
Prifci Aegyptiorum Theologi inftituerant , vt vita
Apidis cum illa fua reuolutione annorum XXV , de
qua §. 10 diximus , femper finiretur , vtque anni
Apidis noui cum principio reuolutionis illius denuo
inchoatae , idem fumerent initium. Quod fi igitur
Apis finem illius reuolutionis annorum XXV atti
giffet , ideoque a Sacerdotibus hecatus effet , §. 10,
aut ab eo moriens non longe abeffet , alius diu non
quaerebatur. Sic enim rationes Sacerdotum , aut
omnino non , aut certe non vehementer turbaban
tur. Et hoc quidem vfu plerumque veniffe , oppi
do verifimile eft. Sicubi vero taurus ille , aut
morbo , aut alio quopiam cafu , ante conftitutum
tempus , fatis diu e viuis fublatus fuiffet , inuentio
eius , propter arcanas Sacerdotum rationes , vtique
differenda erat , eoque diu quaerebatur , et poſt
multos demum annos reperiebatur. Vbi vero re
pertum eum effe , rumor per totam Aegyptum per
crebuiffet , luctus priftinus omnis in tanto maiorem
laetitiam conuertebatur .
Apis non 14. Haec fere funt , fcitu digniora , quae
§. 14.
fuit Sym- de boue Aegyptiorum Deo , veteres fcripto ad nos
bolum me- tranfmittere aequum duxere. Vti vero omnia Ae
moriale lo
fephi Pa- gyptiorum Sacra , rationem occultarunt myfticam ,
triarchae, et ad rerum naturalium aut caufas aut effecta relata
fuerunt , ita de Apide aliter cenfere fas non eft.
Equidem bouem hunc , cum ad Solem , tum ad
Lunam , relationem habuiffe fingularem , iifque fa
crum fuiffe , fatis oftendimus §. 3. Sed iftud , ad
explicandam veram bouis huius facri rationem , et
ad declarandum , quidnam in eo proprie coluerint
Aegyptii , populique adoratione dignum iudicaue
rint , fufficere nondum poteft. Equidem , fi ratio
nes veterum quorundam Ecclefiae Doctorum proba
mus,
 APIS, 2 TAVRVS SACER. 1 207

mus, myfterium , quod fub Apidis Numine latet

mere eft hiftoricum : volunt enim , veteres Aegy
ptios , in Apide, non minus , quam Serapide, me
moriam coluiffe Iofephi , pii et felicis Patriarchae ,
vti et fomnii , de pinguibus bobus , quod regi inter
pretatus eft , ac beneficiorum maximorum , quae
prouidentia fua et cura in totam Aegyptum contulit.
Et funt viri doctiffimi , qui pedibus in eorum
fententiam eunt , rationefque nonnullas fpeciofas
proferunt, quibus aliquam opinioni fuae fpeciem
conciliare queant ; fed profecto fruftra.
** Nam
Scriptura ipfa fatis teftatur , memoriam beneficio
rum Iofephi , apud Aegyptios , non admodum diu
poft obitum eius exoleuiffe. Et cui quaefo obfcu
rum effe poteft odium inueteratum , quo Iudaeos
profequebantur Aegyptii , qui illos , quod *** hi
ftoria Sacra etiam fubinnuit , vere abominabantur ,
et † pro hominibus impiis , ac fupremo Numini
merito inuifis haberi volebant ? An credibile eft ,
Sacerdotes Aegyptios , implacabiles Iudaeorum ho
ftes , quod demonftrari multis argumentis poteft ,
virum gentis illius principem , fummumque Prote
&orem, in ordinem Deorum fuorum cooptaturos ,
eique in cultu publico , locum inter Numina Aegy
pti , tantum non primum ( §. 2. ) conceffuros fuiffe ?
Supponit porro haec fententia , Aegyptios homines
mortales,

* VOSSIVs de orig. Idol. Lib. I. c. 29. SPENCERVS

de Leg. Hebr. Lib. III . p. 270. 271. etc. Adde BO
CHARTVM Hieroz. Part. I. col. 336. 337. et WIT
SIVM in Aegyptiac, p . 312. 313. qui tamen fententiae
huic non fauent,
** Exodi II. 8.
*** Exodi VIII. 25. 26.
DIODORVS Siculus in Eclogis ex Lib. XXXIV. p. 901.
Edit. Wechel. et apud PHOTIVM in Biblioth. Cod ,
CCXLIV. col. 2049.
 208 LIB. IV. CAP. II.

mortales , aliquo modo bene de fe meritos , Deo

rum immortalium , a fe cultorum , choro addidiffe ,
iifque diuinos pariter honores decreuiffe. Verum
hoc , quod eruditorum plerique fibi perfuadent, ab
Aegyptiorum moribus plane alienum fuiffe , alio
loco multis oftendimus. Neque etiam in omnibus
iis, quae de Apide fuo tradere folebant Aegyptii ,
et quae fupra prolixe expofui , Iofephi Patriarchae ,
et geftorum ab co veſtigia vel leuiffima deprehen
dere potui. Et idem , opinor , mecum exiftima
bunt omnes , qui rem hanc attenta fùa confideratio
ne et exploratione dignam arbitrati fuerint.
Idem ex §. 15. Pluribus aliis in caufa hac argumentis
rationibus conquirendis libenter fuperfedeo. Sed vnum ta
temporum men eft , quod omittere nolim. Quod fi nempe
ftabilitur,
etevinci- Iofephus Diuorum choro a Sacerdotibus additus fu
tur. iffet , factum hoc effe oportuit , non ita diu poſt pii
huius Patriarchae mortem , dum Iofephi memoria
regibus et primoribus Aegypti adhucdum grata et
venerabilis erat , et dum beneficiorum eius magno
rumque meritorum gens tota meminiffe poterat.
Poft exitum vero Ifraëlitarum ex Aegypto , totius
huius familiae recordatio qualifcunque Aegyptiis
non poterat non effe molefta , quin imo deteftabilis,
quod etiam monumenta hiftoriae vetuftae fatis te
ftantur. §. 14. Iam vero , non modo veftigia plane
nulla extant , Iofephi ab Aegyptiis diuinis honoribus
donati , dum Ifraëlitae etiamnum in Aegypto haere
rent; verum probari etiam infuper poteft , Sacra
Apidis , antehac incognita , aliquot demum Seculis,
poft exitum Abrahamidarum ex Aegypto, per Sacer
dotes conftituta , et fic paulatim publice introducta
fuiffe. Certe , vbi in catalogo regum Aegypti ,
quem SYNCELLVS Chronographiae fuae inferuit ,
per
* In Prolegomenis, §. 12. adṛ21.
 APIS , TAVRVS SACER. 209

peruentum eft ad regem XXXII , nomine Afeth,

SYNCELLVS , aut forte EVSEBIVS ipfe * hanc
fubiungit obferuationem. Hic Afeth dies quinque
totius anni circulum complectentes addidit: ac fub eo
annus, qui prius folis diebus 36 numerabatur apud
Aegyptios, 365, vt ferunt , perfici coepit. Sub eodem
vitulus inter Diuos relatus , vocatus eft Apis. Et ob
feruationem hanc prorfus effe veram , ex ipforum
annorum ferie et nexu , egregie ** haud ita pridem
demonftratum vidimus, Sub Afetho igitur , qui
annos regnauit viginti , ad antiquum Aegyptiorum
annum , qui dies tantum 360 complectebatur , additi
demum funt dies quinque , qui annum Aegyptiacum
vagum abfoluunt,
abfoluunt. Factum hoc eft ,, *** anno poſt
exitum Ifraëlitarum ex Aegypto , 320 , adeoque Se
culo IV currente. Et fi obferuatio haec recte ſe
habet , eodem fere tempore , Apis bos , ex Sacer
dotum decreto , inter Deos Aegyptiorum relatus
fuit. Id mihi ex eo etiam tanto fit verofimilius ,
quod deprehenderim , nouum hunc Aegyptiorum
Deum, a Sacerdotibus , ad nouam temporum et an
norum conftitutionem adaptatum atque accommo
datum fuiffe. Idcirco enim monuimus , boui huic
facro , terminum viuendi annorum XXV praefixum
fuiffe , quod vna cum hoc termino , cyclus quidam
annorum Aegyptiacus elapfus effet , nouufque cum
nouo Apide inchoaretur, §. 10. Ob eandem , ve
credo , rationem , ftatuerant Sacerdotes , vt in con
fintis anni iam elabentis , nouique ineuntis , natales
Dei huius celebrarentur , quod §. 20. 21. ad liqui
dum

SYNCELLV's in Chronographia p. 123. EVSEBIVS

in Graeco Chronico Scaligeriano p. 23 .
** Chronologie Sacrée de Mr. DES VIGNOLES To.
II. p. 668.
*** Vide Panthei huius Lib. II. cap. I. §. 16.
Tom. II. O
 210 LIB. IV. 1 CAP. II.
1
*
dum perducetur. Accedit ad haec , quod vetus
Grammaticus , ** quifquis eft , de inauguratione
regum Aegypti , in Templo Apidis fieri folita , lite
ris prodidit. In Templo *** Apidis Memphi , mos
fuit folio regio decorari reges , qui regnabant. Ibi
enim Sacris initiabantur primum, vt dicitur, reges ,
fatis religiofe tunicati : et Tauro , quem Apim appel
lant, iugum portare fas erat , ―― et per vicum
vnum duci. Deducitur autem a Sacerdote Ifidis
(forte fcribendum Apidis , certe talem intelligit )
in locum qui nominatur Adytos , et iure iurando adi
gitur, neque menfem , neque diem intercalandum
quem in feftum diem immutarent , fed CCCLXV
dies peracturos, ficut inflitutum eft ab antiquis.
Vides Lector , reges Aegypti , in Templo Apidis,
Memphi inauguratos fuifle , quod etiam † • DIODO
RVS Siculus teftatur , et tum iugum Apidis portaffe
per vnum vicum , ipfo fine dubio praeeunte , ac dein
de a Sacerdotibus in locum quendam , adyton di
&um , fuiffe dedu&um , vbi iure iurando promittere
debuit , fe formam anni antiquam , ad quam Sacra
omnia conformata erant , fine vlla mutatione ferua
turum , nec intercalationem nouam quamcunque
admiffurum effe. An non quiuis videt , Sacra Api
dis , ad nouam anni formam , a Sacerdotibus attem
perata , et Deum hunc , anni Aegyptiorum vagi ,
quem et Sacrum nominare poflis , Numen quod
dam Tutelare conftitutum fuiffe ? Haec omnia
non obfcure docent, quod et Scriptores fide dignos
teftari

"
Scholiaftes Germanici in Aratea p. 120. Edit, Sant
Andr. de A. 1583.
** Vide FABRICII Biblioth. Latin. Vol. I. p. 391. in not.
*** in mea Editione legitur Aegypti Memphis , quod cor
rexi , vt editum eft.
† in HENRICI VALESII Excerptis Peireſcianis P. 354.
 APIS , TAVRVS SACER, 211

teftari vidimus , anni vagi Aegyptiorum , a Sacerdo

tibus conftituti , et Apidis honoribus diuinis donati,
vnam eandemque eſſe epocham.
§. 16. Neque vero obieciffe mihi iuuabit , Refponde-"
Ifraëlitas conflando vitulum aureum in deferto , ido- tur obiecti
oni. Vitu
lolatriam Aegyptiorum imitatos tantum fuiffe , ex lus aureus ,
quo fequatur , cultum bouis Aegyptiacum , exitu ab Nraëli
Ifraëlitarum ex illa regione , antiquiorem effe. Lar- tis in de
gior enim libenter , idololatriam Ifraëlitarum , vi- ferto cul
tulum aureum in deferto fingentium et poftea ado- tus , pro
rantium , imitationem tantum eorum fuifle , quae in prie non
fuit Apis.
Aegypto viderant , et ipfi forte perpetrauerant.
Non inficias eo , Aegyptios iam diu ante boui fup
plicaffe et facrificaffe ; verum nego , bouem illum
fuiffe noftrum Apim. Exiftimo antiquiffimum bo
uis in Aegypto cultum , fedem habuiffe Heliopoli ,
quae vrbs etiam prima eft in illa regione , cuius
tanquam Sacris idololatricis pollutae , Scriptura men
tionem facit. Vulgo autem notum eft , in illa ca
dem vrbe , bouem fuiffe , religione Aegyptiorum
prifca facratum , quem gens illa fermone vernaculo
Mneuin dixit , et de quo nos etiam cap. IV. huius
libri quaedam differemus. Bouem hunc auguror
fymbolicam fuiffe temporibus antiquiffimis imagi
nem Solis , fumma religione Heliopoli ab omnibus
culti. Et obferuarunt etiam veteres conceptis ver
**
bis , taurum hunc in Aegypto Ofiridi , fiue Soli,
facrum fuiffe. Tradunt quidem veteres , Deum
illum Heliopolitanum Mneuin , exiftimatione , cele
britate ac honore, multum conceffiffe Apidi , Mem
phitarum tauro. Verum hoc de temporibus illis
intelligendum eft , quibus res Aegyptiorum Graecis
perfpectae et familiares euaferunt. Vti magnus
O 2 Helio .

* Videri poffunt Prolegomena , §. 9.

** Plura eam in rem attuli , in Rempbab illuſtrato p . 57. 58.
 212 LIB. IV. CAP. II.

Heliopolitarum Deus , OPH , Sol , fimpliciter ita

dictus , proceffu temporis , poftquam in pleraque
Templa Ofiris admiffus effet , a priftina exiftimatio
ne , in qua fuerat apud omnes , non mediocriter de
fecit , ita quoque fymbolica , fed viua , eius imago
Mneuis, multum de priori fplendore amifit , vbi ad
adorandum Apidem tota fenfim Aegyptus confurre
xit. Si PLINIO credimus Lib. XXXVI. cap. 8.
Ramifes rex Aegypti , obelifcum pofuit , vbi fuit
Mneuidis regia, et fi * VIGNOLII noftri calculos
probamus , rex ille regnauit Heliopoli , annis circi
ter quinquaginta ante natiuitatem Mofis. Illa igi
tur iam aetate Mneuis regiam fiue Templum habe
bat Heliopoli , quod fuifle Solis Templum , fubin
nuit AMMIANVS MARCELLINVS Lib. XVII.
p. 100. Ex quibus , iis quae dixi , lux affunditur
non contemnenda. Obferuari vero etiam meretur,
quod PLVTARCHVS retulit , ** fecundum quos
dam Mneuidem patrem haberi Apidis. Id enim pro
prie intelligi nullo modo poffe , ex iis quae §. 4
difputauimus , clare patefcit. Erat igitur locutio illa
fymbolica et allegorica , qua nihil aliud , nifi hoc
fignificatum fuiffe arbitror , Mneuidem tempore an
tiquiorem et priorem extitiſſe Apide , et hunc priori
poftea fucceffiffe , vt patribus filii fuccedunt. Igna
rus non fum , aduerfus ea , quae hactenus de Apidis
Mneuidifque aetate afferui , non fine magna fpecie
obiici poffe , quod in Dynaftia MANETHONIS fe
cunda , quae dicitur Thinitarum , vti ab AFRICANO
et EVSEBIO defcripta eft , legitur. Rex illius Dy
naftiae fecundus vocatur *** Caeachos , vel , vt alii
habent , † Chous , deque eo obferuatur , quod re
gnante
Chronologie Sacrée To. I. p. 728.
** De Ifide et Ofir . p. 364.
*** Ita ex AFRICANO Syncellus p. 54.
Ita ex EVSEBIO idem nomen hoc defcripfit p. 55.
 APIS , TAVRVS SACER. 213

gnante ipfo , Apis Memphi , Mneuis Heliopoli , et bir

cus Mendefius, diuinis honoribus donati fuerint. Vi
xit autem rex ille Thinitarum , fi calculis ftamus
MARSHAMI et VIGNOLII , aut ante , aut non ita
diu poft Abrahami natiuitatem , ac antequam Patri
archa hic proficifceretur in Aegyptum. Hoc igitur,
fi res ita vere fe haberet , meam fententiam funditus
euerteret. Duo hic occurrunt , quae mihi negoti
um faceflunt. Nam 1 ) affeueratur , cultum Api
dis in Aegypto , Seculis pluribus anteuertiſſe exi
tum Ifraelitarum , et ipfo Abrahami in eam regio
nem aduentu effe antiquiorem. Ex eo quidem
fequeretur, Aegyptios in Apide non potuiffe vene
rari memoriam lofephi , vt qui tam diu poft lucem
demum adfpexerit. Verum et id tamen fequere
tur , cultum Apidis multo effe antiquiorem , atque
ego hic adftruere annifus fum. Quod fi ipfae MA
NETHONIS Dynaftiae hodie fupereffent , totum
hoc negotium, paucis , vc mihi perfuadeo , expe
diri poffet. Verum nunc ea tantum habemus , quae
ex iis AFRICAN VS , et poftea EVSEBIVS excer
pferunt , et quae ex his diu poft , SÝNCELLVS
defcripfit , ac in pauca contraxit. Ipfa SYNCELLI
inſpectio vnumquemque confeftim docebit , ab
AFRICANO , faepe vehementer difcrepare EVSE
BIVM , funtque permulta fane indicio ac documento
euidenti, vtrumque pro lubitu Dynaftias illas corre
xiffe et mutaffe , iifque de fuo paffim , quae vide
bantur , addidiffe , quod alios etiam poft ipfos eo
rumque exemplo fecifle , valde credibile eft. In
his igitur explorandis , caute verfari oportet , quod
inprimis in additionibus , ex quarum numero et illa
eft , quam attuli , locum habet. Sufficit mihi , ipfum
SYNCELLVM , quod §. 15 docuimus , forte ex
EVSEBIO , aut AFRICANO , aut etiam ex ipfo
MANETHONE, longe aliud tradere , Apidis nempe
0 3 cultum,
 214 LIB. IV. CAP. II.

cultum , exitu Ifraëlitarum ex Aegypto recentiorem

effe annis plufquam trecentis. Et probauimus , hoc
rei ipfi longe melius congruere , et indiciis non pau
cis , egregie confirmari, 2) Ex eodem , quem
hic examinamus , loco , aduerfus me legitime pro
bari poffe videtur , initia idololatriae in Aegypto,
aduentum Abrahami in hancce regionem anteceſſiſſe,
adeoque longe antiquiorem effe , quam ego con
*
cedi poffe , alio loco affeueraui. Multa equidem
ad afferendam meam fententiam , aduerfus iftud te
ftimonium , excipere ac reponere poffem ; fed quae
difcuffionem peculiarem et paulo prolixiorem
pofcerent. Satis ergo mihi fuerit , refpondiffe , lo
cum illum totum valde effe , et fuo merito , fufpe
Яum , et talia continere , quae cum hiſtoria conci
liari bene omnino non poffunt. Quare non poffum
non credere , haec ex auctoribus fidei fubleftae , ad
Manethonis Dynaftias adiecta , et infuper res , de
quibus fermo eft , et tempora , quibus quidque
eveniffe dicitur , oppido inter fe confufa et per
mixta fuiffe. Non maiorem rationem habere
poffum alius traditionis , cuius meminit ARTAPA
NVS , antiquus rerum Iudaicarum Scriptor , **
Cephrenem , regem Aegypti , Mofi tempore aequa
lem , bouem Apim ad honores diuinos euexifſſe.
Nam cum traditiones veterum hac de re , quas mo
do attulimus , fibi inuicem e diametro repugnent,
non tam ad traditiones ipfas , quam potius ad ra
tiones , quibus vnaquaeque illarum nititur , atten
dendum nobis eft.
Apis Sym. §. 17. Cultus Apidis in Aegypto , non fuit hifto.
bolum fuit ricus , cuius nempe fundamentum effet hiftoria rerum
Nik, ficut
a viro quopiam celebri geftarum ; fed fymbolicus,
qualis
* In Prolegomenis, §. 5. ad §. 9. ,
** Apud EV SEBIV M Praep. Euang, Lib. IX. cap. 27.
 APIS , TAVRVS SACER. 215

qualis erat etiam cultus reliquorum Numinum Aegy- etiam bo

pti , qui ad rerum naturalium aut caufas , aut effe- ues olim
atus referebatur. Id profecto teftantur omnia , quae aliorum
fluuiorum.
de Apide a Sacerdotibus Aegypti perhiberi folita,
fupra fideliter retulimus. Quod fi autem haec
omnia recta lance expendo , ac infuper vetufta Mo
numenta , Tabulam praefertim Bembinam , in fubfi
dium voco , dubitare amplius non poffum , Apidem
in Theologia et cultu Aegyptiorum habitum fuiffe
Symbolum Sacrofan& tum Nili , aut potius fertilitatis,
quam fluuius hicce agris Aegyptiorum inducebat.
Si ad rem hancce , ipſum bouis animal , quo Apidem
fuum repraefentabant Aegyptii , fpectare afferucro,
nihil abfurdi aut a moribus veterum abhorrens dixe
ro. Bos certe , aut cornua bouina , Poëtis vetuftis,
Graecis et Romanis , Symbola folent effe valde fa
miliaria fluuiorum. De Acheloo fluuio, Deianira apud
SOPHOCLEM in Trachiniis v. 11. ait , quod non
nunquam fpeciem viri capite bubulo infignis adfci
uerit , ad quae haec notat vetus Scholiaftes : Oi TO
ταμοὶ ταυρόκρανοι διετυπᾶντο , ἢ ὅτι μυκηθμῷ
εἰσὶ παραπλήσιοι ( ταύροις ) περὶ τὰς ἐκβολάς.
" Ομηρος :

Τὰς ἔκβαλε θύραζε μεμυκὼς ἠὔτε ταῦρος .

ἢ ὅτι χίζεσι τὴν γῆν ὡς οἱ βόες · ἢ διὰ τὸ τὰς νομὰς

παρὰ τὲς ποταμὸς εἶναι. Fluuii cum capitibus bu .
bulis fingi folebant , vel quod , vbi fe in mare effun
dunt , mugitum foleant edere , taurino fimilem. "Ho
merus de Achille ait :

Hos eiicit foras, mugiens tanquam taurus.

vel quod tanquam boues terram arando feindant , vel,

denique, quod apud fluuios pafcere ament boues.
04 Pluri
* Iliad. Lib. XXI. 237.
216 LIB. IV. CAP. II.

Plurima exempla fluuiorum a Pictoribus Sculptori

bufque hunc in modum effingi folitorum , adducit
AELIANVS Variar. Lib. II. c. 33. Et plura vtique,
cum ex nummis , tum ex veterum teftimoniis huc
fpectantia afferri poffent , nifi hoc quicquid eft , * a
viris doctiffimis dudum iam erudite illuftrata depre
henderem . Vero autem perquam fimile eft , fym
bolicam hanc fluuiorum repraefentationem , ab Ae
gyptiis ad Graecos perueniffe , cum hinc quidem
conftet, Scripturam hieroglyphicam natam effe in
Aegypto , illinc vero multis modis teftatum fit ,
vfum illius Symboli , de quo nunc differimus , apud
Graecos extitiffe antiquiffimum . Id igitur etiam
Aegyptiis fubinnuiffe videtur Apis. Erat fymbolica
imago Nili. Infuper vero etiam , per bouem pin
**
guem , quales nobis defcribuntur Aegyptii , et
qualem femper fuiffe Apidem , per fe facile intelli .
gitur , et in Tabula quoque Bembina ſcite depictum
cernitur , videntur Aegyptii quoque fubinnuiffe fer
tilitatem terrae. Id enim ex fomnio Pharaonis , Ge
neſ. XLI. 2. 18. 26. 29. non inepte colligitur. Et
non parum hoc illuftratur ex APVLEIO , qui Lib.
XI. Metam. pompam ííiacam defcribit , vbi et hoc
refert p. 262 : Erat et bos omniparentis Deae (ter
rae ) foecundum fimulachrum. Neque PLVTAR
CHVS obferuare hoc neglexit , *** bouem fymboli
cam imaginem effe terrae apud Aegyptios. Et Sym
bolum hoc + Orientalibus in vniuerfum oppido
familia

* SPANHEMIVs de vfu et praeftantia Numifm. Diff.

V. p. 359. 360.
** ACHILLES TATIVS Eroticôn Lib. II. p. 99.
PHILOSTRATVS de vita Apollon. L. I. c. VII.
vbi addi poffunt notae gallicae Domini d' EMBRY p. 124.
*** De fide et Ofir p. 366.
TH. HYDE de Relig. vet. Perfar. cap. IV. p. 114. 115.
 APIS , TAVRVS SACER. 217

familiare fuiffe nouimus. Ex his igitur licebit no

bis concludere , Taurum Sacrum Memphiticum , ex
fententia Sacerdotum Aegyptiorum , fymbolice de
fignaffe Nilum fluuium , quatenus ille cenfebatur fer
tilitatis , quae Aegyptum beat et laetificat , caufa
proxima. " Videtur id innuere fabula Sacerdotum de
Apide myftica , quam retulimus iam fupra §. 4.
Apim videlicet tum concipi , cum Luna lucem de
fe emittit genitalem , eaque tangatur vacca coitum
appetens : Vnde et in Apide multa cernantur , figu
ris Lunae fimilia . In hac fabula Apis mihi videtur
fignificare Nilum , cuius eft fymbolica imago. Ge
nerari is dicitur , quando Luna de fe lucem genita
lem emittit , quia credebant Sacerdotes , fluuium
hunc poft Nouilunium vernum incrementa polliceri,
poft Nouilunium vero aeftiuum , re ipfa iam often
dere. Bus gywoa , vacca coitum appetens , in fa
bula eadem fubinnuere videtur terram Aegypti , Nili
congreffum appetentem. Verum id aliis quoque
argumentis nunc communiamus.
§. 18. Id ergo argumento quoque erit , Api- Idem aliis
dem imaginem quandam fuiffe Nili fymbolicam , argumen
quod eum Sacerdotes Ofiridi , fiue Soli , et Lunae fa-
tis confir
crum effe perhiberent. §. 3. Id enim ex Sententiamatur et
illaftra
Sacerdotum Aegypti , in fluuium ipforum quam tur.
optime quadrat. Erat is Ofiridi , vel Soli , modo
fingulari confecratus , vfque adeo , vt in Sacris qui
bufdam , ipfius Ofiridis nomen acciperet , quando
quidem habebatur * illius effectus , et defluxus qui
dam nobiliffimus. Simulatque Sol hemifphaerium
**
noftrum fuperius contigerat in aequinoctio verno ,
exiftimabatur defiderata fluuii incrementa difponere
iam et ordinare. Qui vero ad adfcenfionem fluuii
05 huius,
★ Vide Panthei huius Lib. II. cap. I. §. 4.
** Vide ibidem Lib. II. c. II. §. 7.
218 LIB. IV. CAP. II.

huius , oculis iam magis patentem , attendebant,

*
affirmare confueuerant , omnem abfceffus eius ori
ginem de Sole concipi , primofque fieri exceffus tumo
res , cum per cancrum Sol vehatur. Et in confeſſo
eft apud omnes , ** fluuii huius incrementa effe lon

ge vberrima et maxime confpicua , cum Sol Leo

nem tranfit. Merito igitur Apis , imago quippe
Nili , Soli erat fingulari ratione dicatus facerque.
Eadem vero de caufa , Taurus ille Memphiticus,
Lunae pariter facer, ac reluti proprius cenfebatur.
Idque ipfum notae quaedam , quae Tauro huic ine
rant, diuinamque eius originem probare credeban
tur , omnibus videbantur manifeftum facere. Erat
inter illas vna , quae perhibebatur referre *** Tò μn
voedès tūs oεkývns , quod PLINIVS Lib . VII. c. 1
46. dixit , candicantem maculam in dextro latere,
cornibus Lunae crefcere incipientis. Plura de hac nota
videri poffunt §. 5. Haec Apidis nota diuerfa non
eft , vt opinor , ab illa , quae tefte AELIANO †
defignabat adfcenfionem Nili. Tradebant enim Sa
cerdotes , tempore ftato , per Lunam crefcere
incipientem , Nilum commoueri , ac ad crefcendum
excitari. Secundum Aegyptios igitur , Luna nous
caufa erat incrementi Nilotici. Ex his quae difpu
tauimus , fatis iam patet , Solem Nili quodammodo
patrem , matrem vero Lunam habitos fuiffe. Cui
doctrinae quid poterat effe conuenientius , quam vt
Apis , viua Nili imago , vtrique , Soli et Lunae, fa
cer et veluti proprius haberetur?

§. 19.

* SOLINVS c. 32.
** Pantheon Lib. II. c. IV. §. 10.
*** AELIANVS de Anim. Lib. XI. c. X.
† loc. cit.
tt Vide Pantheon Lib. III. cap. I. §. 5.
 APIS, TAVRVS SACER. 219

§. 19. Ad ea quae obferuauimus , alia etiam- Idem ar

num rei huius indicia et argumenta adiungi poffunt, gumentum"
non minus luculenta. Talia funt , 1 ) quod inter continua
figna , quae originem Apidis diuinam demonftrare tur.
perhibebantur , effet etiam aliquod , quo Nili ad
fcenfus et incrementum fubinnueretur. Dixi qui
dem §. 18, fignum hoc mihi videri non differre a
macula Lunae corniculantis ; verum quomodocunque
res haec fe habeat , id faltem hinc abunde perfpici
•
tur , Sacerdotes aliquod in Apide fuo fignum , ad
hunc modum interpretatos effe , eoque ipfo , tauri
huius facri , ad Nilum illiufque incrementa relatio
nem fubinnuere confueuiffe. 2 ) Inter Traditiones.
Sacerdotales de Apidis Numine , et haec iactaba
tur , Apidem , fi omnibus fignis confummatus re
pertus effet , vbertatem frugum , diuerfaque indicare
bona. Et habebatur ille etiam ** aτios Pogās nag
πv ny Eveτngías , auctor vbertatis frugum , et ferti
litatis totius anni. Illam vero vbertatem frugum
Aegypti incolae , a Nilo tantum in agros fuos fe
effundente fperabant atque expectabant. Hunc igi
tur fluuium , vti nec minus beneficia , quae ab eius
adfcenfu regioni fuae pollicebantur Aegyptii , Apide
fuo quafi adumbrari , et diuinitus quodammodo ob
fignari , perfuafi erant. 3 ) Quo vero indicio , Sa
cerdotes id quod hic adftruo , luculentius teftari po
tuerunt , quam quod vitulum fuum facrandum , et
iam iam honoribus diuinis donandum , omnium pri
mo deducerent Nilopolim , ibique ad dies XL , a Sa
cerdotibus follicite ali iuberent ? §. 6. Nilopolis
vrbs Aegypti mediae , nomen traxerat a Nilo , Nu
mine illic prae caeteris religiofiffime culto. Erat igi
tur Nilopolis vrbs fluuio Nilo tota confecrata , cul
tuique
* AMMIANVS p. 245.
** AELIANvs de Anim. Lib. XI. c. X.
 220 LIB. IV. CAP. II.

tuique eius vnice dicata. In huius vrbis Templo

Apis initiabatur , et ad diuinos honores , quibus do
nandus poftea erat , rite inaugurabatur , et fic iam
ab omnibus populis Aegypti adorandus ac facrificiis
·
propitiandus , Memphim auehebatur. Quid ? an
non hoc argumento eft , Apidem honorem fuum
omnem et fplendorem , a Nilo mutuari , ideoque illi
primum confecrari , vt ei facratus , et quaedam eius
imago factus , Aegyptiis omnibus adorandus rite
proponi poffet? 4 ) Neque vero id taceri hic de
bet , Apidem , poftquam fpatio plurium annorum,
honoribus diuinis fruitus effet , et terminum vitae
praeftitutum attigiffet , a Sacerdotibus necari et fonte
quodam Nili facro mergi confueuiffe , §. 10. Fue
ritne id re ipfa factum , dixi in dubium vocari me
rito poffe, §. 1; fed ita tamen credere populum
jubebant Sacerdotes , ideoque fabulis ipforum my
fticis facris accenferi debet. Quo quidnam quaefo
innuere voluiffe credi poffunt ? nifi hoc , Apidem
honores diuinos , quos a Nilo mutuatus effet , eidem
nunc morientem reddere , vt in fuccefforem eius
transferri poffent.
Apidis Na S. 20. Verum id ante omnia , obferuatione
tales eo ce
lebraban. noftra dignum eft , quod Aegyptii Natales Apidis
tur tempo fui , et primitias incrementi Niliaci , vbi nempe con
re, que Ni- fpicuum fieri iam coeperat, eadem anni tempeftate
lifluuiiin celebrarent. Docet hoc AELIANVS illo capite,
crementa in quo Aegyptiorum de Apide Theologiam explicat,
confpicua vbi et hoc addit : * Πομπὰς δὲ ἂς πέμπεσι καὶ
fiebant.
ἱερεργίας ( fupple ἃς ) ἐπιτελῶσι το νέο ὕδατος καὶ
δαίμονος τὰ θεοφάνια θύοντες Αιγύπ ]ιοι , καὶ χρ
ρείας ( ας ) χορεύεσι , καὶ θαλίας καὶ σκνηγύρεις ὡς
ἐπιτελᾶσι · καὶ ὅπως αὐτοῖς καὶ πόλις ἅπατα καὶ
κώμη δι᾽ ἐυφροσύνης ἔρχεται , μάκρο ἂν εἴη λέγειν.
Iam
* De Animal. Lib. XI, cap. X.
 APIS , TAVRVS SACER . 221

Jam vero quas pompas inftituant , quae facrificia

peragant Aegyptii , cum nouae amnis alluuionis ad
: uentum , tum Dei ( Apidis ) exortum celebrantes ,
quas etiam faltationes tum agant, quae conuiuia agi
tent , quos conuentus habeant , quemadmodum deni
que omnes vrbes et vici immortaliter gaudeant , longum
effet explicare. Vides Lector , Aegyptios primitias
noui incrementi Niliaci , et τὰ θεοφάνια , memo
riam ortus Apidis , eodem tempore concelebraffe ,
ita vt vno veluti fefto vtriufque beneficii memoriam
peregerint. Namn per θεοφάνια δαίμονος , aut or
tum Apidis , aut illius rei memoriam folennem figni
ficari , res ipfa fatis indicat , cum eo loco AELIA
NVS de Apide tantum differuerit. Et opportune
fuccurrit locus HERODOTI , quo rem hanc ean
dem , et iifdem pene verbis perfequitur Lib. III.
c . 27 : ᾿Απιγμένα δὲ Καμβύσεω ἐς Μέμφιν , ἐφάνη
᾿Αιγυπ7ίοισι , ὁ ῎Απις : ἐπιφανέος δὲ τότε
γενομένε , αυτίκα οἱ Αιγύπ ]ιοι εἵματα ἐφόρεον το
κάλλιςα , καὶ ἦσαν ἐν θαλήσι. Cum autem Cam
byfes Memphim perueniffet, Apis apparuit Aegyptiis :
——
Quia autem is apparuerat , Aegyptii veftes
induebant quam pulcherrimas , et conuiuia multa cum

laetitia celebrabant. Ipfi autem Sacerdotes, laetitiae

communis rationem hanc apud eundem Scriptorem
· reddunt , ὥς σφι θεὸς παρείη Φανεὶς , διὰ χρόνε
πολλᾶ ἐωθὼς ἐπιφαίνεσθαι · καὶ ὡς ἐπεὰν φάνη ,
τότε πάντες οἱ ᾿Αιγύπλιοι κεχαρηκότες ἑορτάζοιεν ,
quod Apis modo ipfis aduenerit , fibique apparuerit,
quod nonnifi poft longum temporis interuallum fieri
foleat , ideoque omnes laetam celebrent folennitatem.
Perfpicuum eft, AELIANVM ad haec HERODOTI
verba allufiffe , quando θεοφάνια δαίμονος , et in
ficutas in honorem eius θαλίας ἃς πομπὰς , et
ἱεροραγίας ,
et χορείας , et πανηγύρεις commemorat.
Eleganter autem ea , quae ex AELIANO nunc ob
ferua
 222 LIB. IV. CAP. II.

feruauimus , natalem Apidis , et laetitiam Aegyptio

rum , ob confpectas primitias incrementi Nilotici ,
eodem tempore , et eadem folennitate confueuiffe
celebrari , ex Tabula Bembina , illuftrari iuxta , ac
confirmari poffunt. Nam in ipfo Segmenti fecundi
principio , oculis noftris obiicitur Apis. Infra ipfum
confpicitur Nilometrium , de quo dubitare nemo
poterit , qui figuram hanc , cum imaginibus Mikiae,
vel Nilometrii , quod Cahirae hodieque viſendum
eft, inque * peregrinatorum quorundam itinerariis
accurate depictum cernitur , conferre operae pre
tium putauerit. Ouum enim ouo fimilius effe non
poteft , atque figura Tabulae Bembinac, Nilometrio
Cahiriano. Nilometrium illud , de quo nonnulla
** antehac obferuaui , quae Tabulae Bmbinae ali
quid lucis adferre poterunt , mihi luculento indicio
eft, defignari hic aliquod Feftum , in honorem Nili
inftitutum. Et Apis fupra Nilometrium conftitutus,
fatis nos admonet , eodem tempore , memoriam Api
dis , ritibus religiofis folenniterque ab Aegyptiis fu
iffe celebratam. Quid? an non clare defignatur fa
cra illa Solennitas , cuius AELIANVM facere men
tionem intelleximus?
Argumen §. 21. Obferuatum *** alio loco iam eft , ſa
tum idem cram illam folennitatem , quae per Nilometrium
Muribus
fubinnuitur in Tabula Rembina , a Graecis vocari
ex Tabula
Bembina Neλwa , id eft feftum Nili , eamque in Solftitium
illuftratur. aeftiuum ingruiffe. Quando vero cum hoc laetiffi
mo Aegyptiorum fefto , AELIANVS coniungit 9e0
Pávia Apidis , quod Tabula Bembina mirifice con
firmat , quaeri non abs re poteft , num non imago
Apidis,

* Voiage troifieme de PAVL LVCAS To. I. p. 322.

MAILLET Defcription de l'Egypte Part. I. p. 82.
** Lib . III . c. I. §. 15.
*** Lib. IV. c. I. §. 16.
 APIS , TAVRVS SACER. 223

Apidis , in Tabula illa , cum Nilometrio coniun&a ,

indicium fit manifeftum Natalium Apidis , in hoc
ipfum tempus a Sacerdotibus coniectorum. Vt
quaeftioni huic rite fatisfaciamus , duo obferuaffe
•
non poenitebit. Et 1) quidem tenendum , 0EO θερά
Páva Apidis in Aegypto duplicis fuiffe generis.
Quaedam non celebrabantur , nifi poft longum tem
poris interuallum , vt loquitur HERODOTVS , quan
do nempe Apide fato functo , alius nouus inuentus,
priorique fucceffor datus effet. De his θεοφανίοις
loqui HERODOTVM et SVIDAM , ( vide §. 9. 20.)
ambigi non poteft. Alia vero , viuente etiamnum
Apide , quouis anno celebrabantur , quo tempore
incrementi Nilotici primitiae confpiciendae iam
erant , vt nos docuit AELIANVS §. 20 , qui fine
dubio de his loquitur , non minus atque Scriptores
alii , adducti §. 9. Et haec quidem θεοφάνια , nifi
valde fallor, in Tabula Bembina contemplationi no
ftrae obiiciuntur. Deinde 2) et hoc monendum
eft , videri mihi feopáva Dei Apidis , ab eiufdem
natalibus nonnihil diftuliffe. Latius patebant bouis
iftius facri Osovia , quam natales. Si arcanum
fenfum Tabulac Bembinae , hoc in loco diuinando
recte affecutus fum , totum illud fpatium , quod in'
Segmento fecundo , á figura Apidis , vfque ad Seg
menti medium , quod Ifis occupat in throno fedens,
extendi videmus , ad beoPáviac pertinet , finis vero
huius ipfius fpatii , natales Apidis nobis in imagine
fymbolica repraefentat. Complectitur fpatium hoc
totum, tempus menftruum, aut potius dierum XXIX.
Tempus hoc aufpicatur Apis , quem Sacerdotes cura
exquifita et enixo ftudio profequuntur. An non
id fignificat , Aegyptios ea anni tempeftate , Sacra
huius Tauri folenniter celebraffe? Et forte tempo
re eodem Apis naui in fpeciem thalami conftru&a,
quam veteres baridem nuncupant , Nilo vehebatur,
popu
224 LIB. IV. CAP. II.

populifque oftentabatur. Tale quid certe in Lim

bo , qui Tabulam Bembinam ambit , depictum cerni
tur num. 12. Et fieri potuit , vt ea de caufa folen
nitatem hanc θεοφάνια
pávia , quafi dicas apparitionem
Dei , denominauerint. Ab hac figura Apidis , vique
ad imaginem Ifidis , in throno fedentis , quae Sothin,
fiue noui anni principium defignat , cenfebantur ef
fluxiffe dies XXIX . Nam Apis , cum infra conſti
tuto Nilometrio , fignificat Solftitium aeftiuum ,
quod * alibi oftendimus. Ifis vero hic in throno
**
fedens , quod modo nunc , et faepius antehac
monuimus , repraefentat Sothin , fiue ortum Canicu
lae , a quo annum fuum Aegyptii veteres aufpica
bantur. A Soltitio vero , vfque ad Caniculae or
tum , numerantur *** dies fere triginta , aut vt
VARRO de re Ruft. Lib. I. cap. 28. dies XXIX.
Pulchre hoc , ratione quadam myftica , fubinnuic
nodus , quem etiam in Tabula Bembina , Apis ſub
lingua habet, et quem veteres cantharum vocant, §. 5.
Nam nodus , quem in Tabula confpicimus , ex men
te Sacerdotum repraefentabat xávagov , id eft Sca
rabaeum. Ferebatur autem de Scarabaeo , traditio
Sacerdotalis myftica , † eum foetum fuum , in quo
efformando non aliter verfetur , atque Sol in produ
cendo mundo , intra dies XXVIII. ad maturitatem
perducere , et die XXIX in lucem edere. Nodus
ille

* Lib. IV. cap. I. §. 16.

** Lib. I. cap. III . §. 14. Lib. III. cap. II. §. 5.
*** PLINIVS Lib. XI. & 14. COLVMELLA de Re
Ruft. Lib. IX. cap. 14. et ante hos HIPPARCH VS
Lib. II. ad Arati Phaenomena p. 212. Edit. Petauianae.
PLVTARCHVS de ffide p. 355. AELIANVS de
Anim . Lib.. X. c. 15. PORPHYRIVS de Abftin. Lib.
IV. p. 376. et prae ceteris videndus HORAFOLLO
Hieroglyph. Lib. I. c. 10. et CORN. a PAVW in no
tis ad eum.
 APIS , TAVRVS SACER. 1
225
ille itaque myftice nobis hic fubindicat , a Solftitio
verno , vfque ad ortum Caniculae , quem Sacer
dotes natalem mundi nuncupare folebant, dies inter
cedere XXVIII , et diem XXIX , effe ortum Canicu
lae , feu mundi natalem . Illa igitur effigies Tabulae
Bembinae , quae Apidem nobis exhibet , defignat qui
dem illius 0ɛopovic , at non natales , quippe qui in
finem demum huius interualli dierum XXIX inci
dunt , et notam quoque characteriſticam prae fe fe
runt, in qua , ſi recte attendatur , aberrari non "pot
eft. Nam in imagine , quae eft ab Apide noftro ter
tia , in Editione autem Amftel. Frifii , litera X de
fignatur , repraefentatur Aegyptiorum Thoth , fiue
Mercurius fedens , corporique caput Ibidis alitis
fuperadditum habens . Sellae cui infidet , duo cro
codili placide et tranquille fubiacent , quod in tam
fera beftia fane mirandum eft. Quae ad iftam ima
ginem LAVR. PIGNORIVS, vir praeclarae eruditio
nis laude minime defraudandus , eft commentatus ,
parum profecto lucis illi affundunt. Illud tamen
p. 43 bene omnin o et oppor tune monui t : Inter
Ibin et crocodilum , ea intercedit άvrinádeia , vtfolo
Ibidis pennarum contact̃u ( fi Aeliano credimus) cro
codilus flatarius fiat. Bene haec , inquam , vir et
iam de Tabula Bembina optime meritus , et oppor
tune obferuauit. Nam in imagine noftra , Mercu
rius Ibidis caput gerit , et fellae eius fubiecti cro
codili placide quiefcunt. Sed AELIANI de Anim.
Lib. X. caput 10 , quod memoriae fidens citauit , id
quod volebat vir egregius , non probat . Ibi enim
nihil , quod huc referre poffis , deprehendere licet.
In mente omnino habuit haec HORAPOLLINIS de
crocodilo verba Lib . II. cap . δι : Κροκόδειλον , ἐὰν
ἤβεως περῷ θιγῇς , ἀκίνητον αυτὸν ἑυρήσεις . Cro
codilum
* Vide Pantheon hoc Lib. III . cap. II. §. 6. 7.
Tom. II. P
 226 LIB. IV. CAP. II.

codilum fi Ibis penna tangas , immotum deprebendes.

Hoc de Ibide et crocodilo populum credere iube
bant Sacerdotes. Cum igitur hic videamus , Ibidi
crocodilos pacate et placide fubiacere , fatis admo
nemur, crocodilos hos , depofita omni feritate , cen
feri hic manfuetos et pacatos. Hoc vero aio certis
fimum eſſe natalium Apidis fignum atque Symbolum.
Supra enim, §. 9, didicimus ex PLINIO , Aegyptios
iactare , per feptem dies , quos natales Apis habent,
Plura
crocodilos mitefcere , neminemque attingere.
etiam ex aliis Scriptoribus , in fenfum eundem , ad
didimus eodem loco. Et hi quidem dies , erant
dies vniuscuiufuis anni vltimi , quod Bembina Ta
bula, vti eam nunc explicui , per fe docet. Viden
tur id quoque confirmare verba PLINII , qui lo
co iam citato , prioribus haec fubnectit : Octauo
die poft horamfextam redit belluae feritas. Nam et
alibi idem docet Lib. X. c. 2. nouum annum circa
meridiem , vel , quod plane idem eſt , bora ſexta in
cipere. Id eum igitur, in loco paulo ante allato,
etiam fignificaffe auguror. Poteft id ipſum ex eo
quoque illuftrari , quod fupra obferuauimus , §. 10,
12 , 13 , Apidis noui inaugurationem , femper cum
noua periodo annorum XXV initium fumfifle.
In illu S. 22. Supereft , vt exponam , cur in Tabula
Stranda Bembina , Feftum Niloorum , per Nilometrium in
Tabula nuatur , et cum illo Apis coniungatur , quod ratione
Bembina
fua carere non videtur. Dixi , Nilometrium , id eft,
pergitur.
menfuram Nili, nempe adfcendentis , Symbolum effe
Fetti Niloorum , quod * circa Solftitium aeftiuum ce
lebrabatur. Dies ille folftitialis , in anno Aegyptio
rum fixo , eft Dies XII vel XIII menfis Payni , qui
refpondet Iunii noftri diei XVII vel XVIII. Dies
ille Aegyptiis ab antiquo , in hunc vfque diem ma
xime
* Vide fupra, Lib. IV. c. I. §. 16 .
 APIS , TAVR VS SACER. 227

xime feftus, ac folennis fuit. Ab eo die, etiam nunc

Aegyptii , in Liturgiis fuis , quae tamen aeui funt
vetuftioris , * preces has Deo offerunt : Dignare o
Deus , fluuios plenitudine aquarum : benedic illis , fac
vt adfcendant fecundum menfuram fuam. Et talia
etiam , cultores idolorum , eodem anni tempore ,
olim a Diis fuis petiiffe , quis dubitet ? Hac nempe
anni tempeftate, plenitudo fluuii , et Nili adfcenden
tis menfura iufta , vnica erat , aut certe praecipua,
Aegyptiorum cura atque follicitudo. Illud cogita
tionibus fuis continuo voluebant et reuoluebant , id
a Diis quotidie precabantur. Et ex Nilometriis ,
Memphi , ac aliis etiam in vrbibus, conſtructis , quale
hodienum Cahirae fupereft , aeftimare poterant , num
Nili adfcendentis menfurae , ſpei fuae ac expectatio
ni refponderent. Ideo hic in Tabula Bembina , vi
demus Nilometrium delineatum. Et illud quidem,
quod hic nobis repraefentari videmus , Nilometrium,
facile quiuis videt , fuiffe portatile , imaginem quan
dam et imitationem veri Nilometrii , quae geftari
manibus , in Pompis Niliacis publice circumferri ,
populoque oftentari poterat. Meminerunt eius etiam
veteres , eofque inter RVFFINVS Hiftor. Ecclef.
Lib. II. c. 30. fic de eo fcribit : Moris erat in Aegy.
pio , vt menfura adfcendentis Nili fluminis , ad Tem
plum Serapis deferretur , velut ad incrementi aquarum,
et inundationis auctorem . -- Et ideo vlna ipfa , id
eft aquae menfura , quam πxʊv vocant , ad aqua
rum Dominum in Ecclefiam coepit deferri. Verum
quoniam haec vlna , vel meniura Nili adfcendentis,
Alexandriae in Serapidis Templo afferuari folebat,
eique idcirco fingulari modo facrata fuiffe videtur,
plura hac de re dicere in fequens caput , quod dica
tum eft Serapidi , diftulimus. Ita res fe habebat
P 2 Alex
* Vide Mifcellanea Berolinenfia, To. VII. p. 431.
 228 LIB. IV. CAP. II.

Alexandriae , vbi Deorum omnium fummus et maxi

mus erat Serapis. Multa vero funt , quae mihi per
fuadent , Memphi vinam illam , tempore quidem
autumnali , hyberno , et verno , repofitam manfiffe
in Templo Serapidis priſci ; fed fub aeſtiuum Solſti
tium ex illo Serapidis Templo , ad Templum Api
dis deferri confueuiffe , vnde faepius depromebatur,
quoties Sacra Aegyptiorum et folennium Pomparum
rationes id requirebant. Menfe vero Odobri vlna
eadem in aedem Serapidis reducebatur , et illic ue
mini vifa , vfque ad fequentem aeftatem recondita
latebat. Prius , vlnae nempe ex Templo Serapis in
Apidis aedem deportatio , vt mihi quidem perſua
deo , Tabula Bembina indicat, in principio Segmenti
fecundi. Pofterius vero , vlnae videlicet in Serapis
Templum reductio , adumbratur in Segmenti eius
dem fine. Hanc opinor effe rationem , ob quam
cum Nilometrio coniun&
tum Apidem in Tabula Bem
bina cernamus.
Nomen A
§. 23. Hifce iam obferuatis et rite conftitutis,
pis ex ve difficile non erit , Apidis nomen ex antiqua Aegy
tufla Aegy
ptiorum lingua interpretari. Graeci moribus fuis
ptiorum
lingua ex inhaerentes , Apidem Memphitarum Deum , cum
plicatur. Apide fuo Argiuo , vel cum Epapho , Ius ex loue
filio , quem fecundum quofdam mater in Euboea,
fecundum vero alios , in Aegypto , enixa effe di
citur , eundem effe volunt. Verum fabulam ift
hanc graecanicam , ab Aegyptiis conftanter reiici,
eoque rationem illius haberi nullam poffe , AELIA
NVs ipfe Graecus , iam dudum obferuauit Lib. XI.
cap. X. Eam igitur et nos , vbi dé interpretatione
nominis fumus folliciti , miffam faciamus. Aliquan
do nomen Apis , non melius deduci pofle, exiftimaui,
quam a voce Aegyptiaca ZHBI , habi , quae lugere
et luctum fignificat. Vide Matth. V. 5. Marc. XIV.
10. Apocal. XVIII, 11. Et iftius originationis haec
nobis
 APIS , TAVRVS SACER. 229

nobis obuerfabatur ratio , quod , cum Apis, fato fun

&us effet, nouus femper magno cum luctu quaeri
foleret , quod plurimis veterum teftimoniis probaui-"
mus $ 13. At fateri tamen oportet , luctum Aegy
ptiorum magis ad Taurum illum fpećtaffe , qui iam
non amplius exiftebat , quam ad eum , qui omnium
Aegypti populorum maximum ac venerabile inpri
mis Numen erat. Hic potius maxima cum laetitia,
inter epulas et tripudia , a cunctis excipiebatur.
F Et norunt etiam eruditi , non Apidis tantum ; fed
et * pleraque alia Numinum Aegyptiacorum Sacra,
luctu conftitiffe : vt proinde is Apidis Numini pro
prius et peculiaris vtique non fuerit. Quando igi
tur imaginem Apidis , fupra Nilometrium confti
tuti , quae in Tabula Bembina bis occurrit , meditate
contemplor , ita iudicare cogor , Nilometrium , in
quo gradus Nili adfcendentis numerari poterant,
Symbolum Apidis , et aliquod eius infigné fuiffe , ex
quo forte vera Numinis illius ratio , quam optime
perfpici , et nomen quoque eius non incommode
explicari poffit. Nempe HMI , Api , Aegyptiis
dicitur numerus , eaque vox in Coptorum libris
vbique occurrit. Eadem voce defignatur etiam
Oúvτais , Exod . V. 8. 11.14 . 18. quod interpres vul
gatus illic vertit menfuram. Hinc crediderim dedu
cendam effe vocem - , Pi - o - ipi , vel oipi,
quae certum aliquod menfurae genus defignat Leuit.
V. II. VI. 20. Numer. V.15. Hebraei , qui forte id
menfurae genus ab Aegyptiis acceperunt , fcribunt
MEN, Epha , vbi interpretes Alexandrini plerum
que habent al , et à e , quod propius ad typum
P3 vocis

* PLVTARCHVS defuperftitione p. 171. et de Ifide p. ,

379. DIODORVs p. 74. APVLEIVS de Deo So
cratis p. 49. AELIANVS de Anim. Lib. X. c. 23.
230 LIB. IV. CAP. II.

vocis Aegyptiacum accedit , nonnunquam vero vo

cem eandem interpretantur uέtgov , menfuram ,
quod vocem Aegyptiorum etymologice exprimit.
HTI eft. 61 - нMI , vel шn , numerare,
A voce Hπ
1- шun, computare , aliaque fimilia. Poterat igi.
tur quam commodiffime Nilometrium Aegyptiis dici
HI , Api , fiue numerus et menfura. Etenim * Ni
lometrium exhibebat lineas , interuallo cubitali a ſe in.
uicem diftantes vt Nili tum incrementa , tum
etiam diminutiones , indigenis monftrarentur , qui
# NVMERO tectarum , per aquas Nili , ant nuda
tarum linearum , rationem exundationis aut defectus
aquae METIRI poterant. Et idem nomen con
ueniebat quoque , optime Numini , in cuius tutela
erat et Nilus ipfe , et figillatim Nilometrium , in quo
Aegyptii gradus adfcendentis et decreſcentis Nili nu
merare poterant et folebant , quafi diceres Deum
menfurae Nili. Quod fi etiam quis exiftimauerit,
nomen hoc Dei Apis , ei tributum quoque fuiffe,
reſpectu anni ab Aegyptiorum Sacerdotibus confti
tuti , et numeris fuis circumfcripti , quippe cuius
ille habebatur Numen tutelare, §. 15, me non habebit
fententiae huic refragantem. Priorem tamen
interpretationem non poffum non
praeferre.

HELIODOR VS Aethiop. Lib. IX. p. 443. Edit.

Bourdel.

ØK

CA
 231

CAPVT III.

De Serapi terreftri vel Nilotico ,

antiquiffimo Aegyptiorum Deo.

Serapis, Deus Aegyptiorum antiquiffimus , coeleftis par

tim erat, partim Niloticus. De pofteriori hic agimus.
§. 1. Serapis hic Memphi Templum habebat oppido
vetuftum, in quo fepelicbatur Apis. Templi illius fitus
et locus excutitur. §. 2. Serapis hic ad Nilum refere
batur , eumque adumbrabat. §. 3. Deo huic facrum
fingulari modo , inque eius tutela erat Nilometrium ,
vina cubitufque Nili. Nilometrium defcribitur. §. 4.
De Nilometrio portatili , fiue vlna cubitoque Nili. §. 5.
Nilometria fingulari ratione Serapidi fuiffe facrata, pro
batur. §. 6. Teftimonia hanc in rem adducta , refpi
ciunt non tantum Serapim Alexandrinum ; fed et anti
quiorem Memphiticum. 7. Eum in finem noua Pau
faniae explicatio offertur , et pluribus illuftratur. §. 8.
Res eadem alio argumento corroboratur. Nilometrium
Memphiticum pofitum erat in Templo Serapidis in in
fula. §. 9. Aliud ad probandam rem eandem argumen
tum adfertur. §. 10. Interpretatio nominis Serapis ex
lingua Aegyptiaca , fuppeditata a Plutarcho , examina
tur. §. it Noftra nominis eiufdem interpretatio pro
ponitur. §. 12. Oftenditur , quomodo ex vno Serapi
" vetuftiffimo , fucceffu temporis duplex enatus fuerit.
§. 13.

S. I.

pidi fubiungimus iam Serapim, vel, vt Grae- SerapisAe

ci omnes fcribere femper folent , Sarapim. gyptiorum
Huic enim cum priori magnam interceffiffe Deus anti
cognationem, multaque fuiffe communia ,
* plurima quiffimus,
erat par
P 4 funt,
* Videri poteft Pantheon hoc Lib. II. c. V. §. 8. et Lib.
IV. cap. II. §. 12. 22.
 232 LIB. IV. CAP. III.

tim coele- funt , quae teftantur. Vtriufque Numen ad Nilum

ftis,partim referebatur , ac fluuii huius fertilitatem ac beneficia
terreftris fymbolice adumbrabat. Erat autem Serapidis in
Niloticus.
Depofieri. Aegypto Numen multiplex. Ptolemaeus enim La
oribic agi- gides , fiue Soter , Serapidi , Deo , vt vulgo credi
tur. tur , Pontico , Alexandriam tranflato , in vrbe hac
regia Templum inuidendae magnitudinis et ftru&
tu
rae mirabilis , dedicari curauit , eique ritibus vt plu
rimum graecis facra fieri iuffit. Dei huius aduenae
et recentis cultus , mox Aegyptum totam ; fed et
Graeciam ipfam , ac Latium , peruagatus eft , ac il
luftris valde inter Graecos euafit. Etfi vero cultus
Dei huius aduenae , peregre in Aegyptum accitus
effet , nomen tamen ille accepit Dei , ab antiquo
tempore in Aegypto , Memphi cumprimis , religiofe
culti et adorati , Serapidis. Deus hic Memphitarum
peruetuftus , referebatur partim ad Solem , haeren .
tem nempe et latentem in hemifphaerio infero , id
eoque recte eum dici poffe coeleftem , monuimus
Lib. II. cap. V, vbi Numen eius, quale id cogitatio
nibus fingerent Aegyptii , fatis , vt opinor , expli
cui. Partim vero idem referebatur ad Nilum , cu
ius et procedente tempore , Symbolum habitus eft ,
eoque nuncupari ille commode poteft terreftris et
Niloticus , de quo nunc nobis differendum eft.
Serapisbic §. 2. Serapidis huius , de quo loquimur , Tem
Memphi plum longe antiquiffimum , Memphi conditum ,
Templum PAVSANIAS Commemorat. Verba eius haec funt:
babebat
vetuftum, Apud Aegyptios Serapidis Templa , clariffimum qui
in quofepe dem habent Alxandrini , antiquiffimum vero Memphi
liebatur tae , ad quod neque peregrinis , neque adeo Sacerdoti
Apis. Tem- bus ipfis aditus patet , antequam Apimfepeliant. Ev
pli illiusfi- STATHIVS
doctus Dionyfii Periegetae interpres ,
tus et locus
excutit affirmat Templum illud fitum fuiffe in Monte Sinopio
ur.
prope
* in Atticis , vel Lib. I. c. XVIII. p. 42.
 SERAPIS NILOTICVS. 233

prope Memphim. Ita enim ad illius Poëtae v. 255

commentatur: Σινωπίτης Ζεὺς, ὁ Μεμφίτης , Σινώ
F πιον γὰρ ὄρος Μέμφιδος . Serapis , quem Poëta Io
uem Sinopiten dicit , eft Memphiticus. Nam Sinopi
um eft Memphiticus mons. Colebatur ergo Serapis
priicus Aegyptiorum Deus Memphi , aut prope
Memphim , in monte , di&o Sinopio , fi modo EV
STATHIVS id quod hic refert , ex fontibus limpi
dis ac certis haufit , aut etiam mentem Scriptoris ,
quem fecutus eft , recte percepit. Credi poffet
STRABO hoc ipfum Serapidis Templum defcribere
voluiſſe , vbi de Memphi , locifque vrbi huic vicinis
loquitur. Sic enim is Lib. XVII . p. 555 : "Es dè
καὶ Σεράπειον ἐν ἀμμώδει τόπῳ σφόδρα , ὠθ᾽ ὑπ᾿
ἀνέμων θίγας ἄμμων σωρεύεσθαι , ἀφ᾽ ὧν οἱ σφίγ
γες , αἱ μὲν μέχρι τῆς κεφαλῆς ἑωρῶντο ὑφ᾽ ἡμῶν
κατακεχωσμένοι , οἱ δ᾽ ἡμίφανεις . Εt etiam Sera
peum , ( vel Fanum Serapidis ) in loco valde arenofo,
[ adeo vt quidam arenae colles a ventis exaggerentur :
ibi vidimus Sphynges , alias quidem vfque ad capita
obrutas , alias vero dimidia tantumfui parte eminen
tes. *
Et fuperfunt hodieque in illa regione , quam
defcribit STRABO , rudera tenuia Templorum , du
dum iam vna cum ipfa vrbe Memphi , deſtructorum,
veroque non parum fimile eft , occurrere inter illa
reliquias etiam Serapei , cuius auctor laudatiffimus
meminit. Si tamen rem omnem recte et meditate
excutio , adduci non poffum , vt credam , Serapeum
STRABONIS effe antiquiffimum illud Serapidis Tem
plum Memphiticum , in quo cadauer Apidis fepeliri
confueuiffe , ex PAVSANIA difcimus. Hoc fane
trans Nilum , in parte Aegypti Orientali , aut potius
in Infula quadam Niliaca , prope Memphim, aedifi
catum fuiffe videtur. Docent enim nos ** Scri
P 5 ptores
* MAILLET Defcription de l'Egypte, Tom. I. p. 282,283.
** Vide Libri huius cap. II. §. 12.
 234 LIB. IV. CAP. III.

ti , naui
ptores optimi , cadauer bouis Sacri fato fun&
ad Templum illud , in quo reponebatur , vehi debu
iffe. Nilum igitur traiicere , ratemque aut ad alte
ram fluuii illius ripam , aut ad infulam aliquam , qua
les illic dantur plures , appellere oportuit. Vt vero
fententiam meam hac de re profitear , opinor , Tem
plum Serapidis ftetiffe in illa Nili infula prope Mem
phim , in qua Nilometrium, vti hodie , ita olim quo
que vifebatur, aut potius illic loci , in Serapidis
Templo , celeberrimum quondam illud Memphita
rum Nilometrium , vel , vt alii loquuntur , Nilefco
tum. Eo me ducunt veftigia
pium fuiffe conftru&
quaedam non ita obſcura , in lingua veterum Aegy
ptiorum reperiunda , quae mox in lucem proferam.
Antequam vero id aggrediar , oftendendum mihi in
anteceffum erit , Serapidis Sacra a vetuftis Aegyptio
rum Theologis , ad Nilum fluuium relata potiffi
mum fuiffe.
Serapis bic §. 3. Serapidis Sacra fpectaffe ad Nilum , eius
ad Nilum que incrementa , fatis nos docet SVIDAS , diligens
refereba
tur, eum veterum Scriptorum , etiam diu deperditorum lector,
que adum qui ex iis plurima adfert , quae alioquin ignorare
brabat. nos oporteret. Ita autem is in voce Zagamis.
Τῦτον οἱ μὲν Δία ἔφασαν εἶναι , οἱ δὲ τὸν Νῆλον ,
διὰ τὸ μόδιον ἔχειν ἐν τῇ κεφαλῇ , καὶ τὸν πηχυν , ἤγεν
τὸ τῷ ὕδατος μέτρον . Serapim quidam dicunt effe
Iouem , alii vero eum interpretantur Nilum , eo quod
in capite modium geftet , vel calathum , et cubitum ,
fiue menfuram Nili adfcendentis. Quod ad modium,
vel calathum in capite attinet , illum * Dei huius
figna , ftatuae , imaginefque omnes exhibere folent,
etfi non femper eadem ratione effictum . Quidnam
modius

* Vide praeter alios P Antiquité expliquée de MONT

FAVCON Tom. II. Planche CXXII. et CXXIII.
Vide et Planche CLII. et CLIII.
 SERAPIS NILOTICVS. 235

modius ille in capite Serapidis innuat , non vná eſt

omnium fententia , vel potius coniectura. Simpli
ciffima vero , ideoque tritiffima , ac , vt ego quidem
* Ca
opinor, veriffima eius eft haec interpretatio :
latho notatur copia rerum , quam Serapis mortalibus
fuppeditat. Modio enim metiuntur frumenta , ide
oque commode is fignificat copiam et vbertatem
frugum. Et forte modius in Serapidis capite , illud
menfurae genus defignat , quod Aegyptios dixiffe
am , O-ipi , monuimus fupra Libro hoc , cap. II.
§. 23. Ita RVFFINVS Symbolum hoc Dei Aegy
ptii interpretatur , Hift, Ecclef. Lib. II. c. 23. Se
14
rapis capiti modius fuperpofitus quia indicet ,
vitam mortalibus frugum largitate praeberi. Vnde
vero frugum , bonorumque omnium copiam expe
Яare folebant Aegyptii , nifi a Nilo ? cap. I. §. 13.
et ab Apide , quia ille Nili habebatur Symbolum.
cap. II. §. 18. Qua ratione vero Deo eidem tribua 1
tur cubitus , vel menfura Nili adfcendentis , quam
Scriptores etiam vocare folent plnam , id mox §. 5.
6. explicabimus. Serapim igitur Theologi Aegy
ptiorum , eundem cum Nilo effe volebant , certa
nempe quadam ratione , aut eum incrementis fluuii
fui veluti praefidere perhibebant. Ex eorum igitur
placitis hoc de Serapi tradit ARISTIDES Rhetor :
** ὗτος ἄγει Νεῖλον ὥρᾳ θέρες , ὗτος χειμῶνας ἀνα
nana . Serapis eft , qui tempore aeftiuo facit , vt Ni
lus excrefcat. Idem tempeftates coortas reuocat. Et
confimilem in modum RVFFIN VS loc. cit. obfer
uat: Alii Serapim putant virtutem Nili fluminis, cu
ius Aegyptus opibus et foecunditate pafcatur. Cui
alius
1
* MONT FAVCON vbi fupra p. 297.
** Oratione in Serapidem circa fin, fol. 101. Edit. graec.
Flor.
 236 LIB. IV . CAP . III.

alius eiufdem Scriptoris locus iungi poterit , mox

adferendus §. 6. SOCRATES quoque memoriae
prodidit Hift. Ecclef. Lib. I. c. 18. Aegyptios glo
riari , Serapim effe , a quo Nilus ad irrigandos Aegy
pti agros adduceretur. Idque confirmari videmus ,
nummo Alexandrinorum egregio , in cuius latere
altero , Nilus , fub imagine Senis iacens fiftitur , in
capite modium gerens , hinc porro cornucopiae
tenens , illinc vero ramum praeferens illius ** iunci,
vt videtur , quem Aegyptii appellabant Sari , addi
ta hac infcriptione , DEO SANCTO NILO.
Alterum latus caput Serapidis exhibet, cum calatho,
vel modio , et ifta infcriptione : DEO SANCTO
SERAPIDI.
Deo buic §. 4. Verum fingulari plane ratione , quod
fingu lari tamen ex dictis per fe quodammodo confequitur,
modo fu Deo huic Serapidi facrum dicatumquentis erat Nilo
crum , in- metrium , fiue menfura Nili adfcende , et in
que eius
tutela erat agros Aegyptiorum fe effundentis . Huiufmodi Ni
Nilometri lometria in pluribus Aegypti , tum fuperioris , tum
um, vti et inferioris , tum mediae , vrbibus conſtructa erant ,
vina cubi- inter quae celebritate eminebat Memphiticum. De
tufque Ni
VS Siculus ifta memoriae pro
li. Nilo hoc quidem DIODOR
metrium didit : *** Διὰ τὴν ἀγωνίαν , τὴν ἐκ τῆς ἀναβάσε
deferibi ως τ8 ποταμέ γινομένην , κατεσκεύασαι Νειλοσκο
tur. πᾶον ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐν τῇ Μέμφει . Ἐν τέτῳ
ασιν ἀκρι βῶς ἐκμε τρῶν τες oi
οἱ τὴν τότε
δὲ τὴν ἀνάβ
διοίκ ησιν ἔχον τες , ἐξαπ οςέλ λεσι ν εἰς τὰς πόλε ις ἐπι
ςολος , διαταφῆντες πόσες Πήχεις ἢ πόσες δακτύ
λες ἀναβέβηκεν ὁ ποταμὸς , καὶ πότε τὴν ἀρχὴν πε
ποίηται τῆς ἐλατζώσεως . Διὰ δὲ τοιέτε τρόπο , τῆς
μὲν
*
Apud PIGNORIVM in Tabulam Ifiadam p. 81. Edit.
Amfteled.
** Vide fupra Libro hoc IV. cap. I. §. 6.
*** Lib. I. p. 33.
 SERAPIS NILOTICVS. 237

: μὲν αγωνίας ἀπολύεται πᾶς ὁ λαὸς , πυθόμενος τὴν

· τῆς αυξήσεως εἰς τὐναντίον μεταβολήν. Τὸ δὲ πλῆ
· θος τῶν ἐσομένων καρπῶν ἐυθὺς ἅπαντες προεγνώ
κατιν , ἐκ πολλῶν χρόνων τῆς παρατηρήσεως ταύτης
παρ᾿ αυτοῖς ἀκριβῶς ἀναγεγραμμένης . Quae ex
interpretatione RHODOMANNI id fonant : Pro
pter metum vero ex inundatione oriundum , Specula
Nili ( in qua nempe gradus Nili adfcendentis con
ſpici ac notari poffunt ) a regibus , in Memphi exftru
Eta eft , vbi menfura illius exacte cognita , negotii hu.
ius curatores , per literas ad vrbes , huc illuc miffas ,
fignificant , quot cubitis ac digitis fluuius adfcenderit,
et quando decrementi fecerit initium Ita populus de
reciprocatione amnis edo&tus , follicitudine et metu li
beratur , et e veftigio , quanta frumentorum copia fit
futura , omnes praenofcunt , quoniam obferuatio haec,
per multas hominum aetates , diligenter in literas ab
Aegyptiis eft relata. Poft Nilometrium Memphi
ticum , plurima mentio apud veteres occurrit alius,
*
quod plerique in vrbe Elephantine , fita in vltimis
Aegypti partibus , qua Aethiopiae contigua eft ; alii
vero ** Syenae ponunt. ARISTIDES vero Rhe
tor, teftis rerum quas refert oculatus , Nilómetrium 1
illud Syenitis et Elephantinis commune fuiffe fubin
nuit , vbi fcribit , *** Nili adfcendentis , Syenae et
Elephantinae gradus numerari XXVIII , quod
† PLVTARCHVs de Elephantinis figillatim affirmat.
Idque

* STRABO Lib. XVII. p. 562. PLVTARCHVS de

Ifide p. 368.
** HELIODOR VS Aethiop. Lib. IX. p. 442. 443. cum
quo videtur confentire ARISTIDES in Aegyptio , qui
fol. 93. b. puteum facrum Solis commemorat. Erat vero
Nilometrium , quidam puteus menfurae , vt veteres lo
quuntur. Vide infra §. 10.
*** In Aegyptio fol. 96. a. Edit. graec. Flor.
† Loco paulo ante cit.
 238 LIB. IV. CAP . III.

•
Idque tanto eft probabilius , quia vrbem vtramque
folus Nilus fluuius , qui fluebat intermedius , ab
inuicem fecernebat. Quicquid vero fit , STRABO ,
qui illud oculis fubiecerat , locat id in vrbe aut in
fula Elephantine , taleque nobis defcribit Lib. XVII .
p. 562 : Elephantine habet Nilometrium , ficuti Mem
phis. Eft autem Nilometrium puteus quidam in ripa
Nili , ex lapide Syenitico confiruitus , in quo et maxi
ma , et minima , et mediocria Nili incrementa adno
tantur , nam putei aqua cum Nilo pariter crefcit at
que decrefcit. Suntque in putei pariete lineae quae
dam infculptae, defignantes incrementa et perfecta et
alia , ( cubitorum nempe et digitorum . ) Haei igi
tur obferuantes , aliis etiam fignificant, vt de iis cer
tiores fiant . Nam ex fignis buiufmodi ac iudiciis,
multo ante futura Nili incrementa cognofcunt , idque
omnibus pracdicunt. Omnium optime Nilometrium
Syeniticum delineat nobis HELIODOR VS, cuius ideo
verba huc transfcribo , ex Aethiop. Lib . IX . p. 443 :
Οἱ δὲ τὴν φρεατίαν τὸ Ναλομέτριον ἐδείκνυσαν , τῷ
κατὰ τὴν Μέμφιν παραπλήσιον , συννόμῳ μὲν καὶ
ξέσῳ λίθῳ κατεσκευασμένον , γραμμαῖς δὲ ἐκ πη
χυαίς διαδήματος κεχαραγμένον · εἰς ἃς τὸ ποτά
μιον ὕδως ὑπὸ γῆς διηθέμενον , καὶ ταῖς γραμμαῖς
ἐμπίπτον , τάς τε αυξήσεις το Νείλο καὶ ὑπονοτήσεις
τοῖς ἐγχωρίοις διασημαίνει τῷ ἀριθμῷ τῶν σκεπομέ
νων και γυμνωμένων χαραγμάτων , τὸ ποσὸν τῆς
πλημμύρας , ἢ τῆς λειψυδρίας μετρημένων . 1
autem puteum , quo Nili adfcendentis et rurfus defcen
dentis gratus metiuntur oftenderunt , fimilem ei, qui eft
Memphi , ex lapide Syenite polito extrudium , in quo
lineae , cubitali interuallo a fe inuicem diflantes , in
fculptae erant : aqua autem fluuiatilis per fubtiles
meatus fubterraneos in puteum impulfa . et lineas at
Wingens , Nili tum adfcindentis incrementa , tum
defcendentis decrementa indigenis oftendit , qui numero
βλέπει παράγον
 SERAPIS NILOTICVS. 239

linearum , • quas Nili aqua aut obtexit , aut viciffim

retexit , quantitatem et inundationis , et fecuti deinde
defectus dimetiuntur. Nihil vero defcriptiones has
Nilometrii Memphitici et Syenitici melius luculen
tiufque illuftrat , quam delineatio Nilometrii , quod
hodie Cahirae , in infula Nili , e regione veteris
Mempheos cernitur , quam induftriae * peregrina
torum quorundam recentium debemus. Plura hu
iufmodi Nilometria , vti dixi , in aliis per totam
Aegyptum ciuitatibus confpiciebantur. PLINIVS
itaque Lib. V. cap. IX. de pluribus loquitur : Auctus
Niliper puteos menfurae , notis deprehenduntur. Et
nominatim PLVTARCHVS praeter Nilometria , Ele
phantinum et Syeniticum , ** meminit quoque Men
*** ARISTI
defii et Xoitici , in Aegypto inferiori ,
DES Rhetor Coptici in Thebaide , Panopolitani in
eadem Aegypti parte , † Scriptores Arabes , qui et
alia praeterea commemorant. Hermunthi etiam in
fuperiori Aegypto , fuiffe Nilometrium , ex ruderi
bus , quae hodieque illic fuperfunt, non abs ratio
ne fufpicor. In illis enim obferuatur †† lacus , in
cuius medio columna apparet. Tales vero erant
putei menfurarum , quos Graeci Nilometria voci
tant. Et rem hanc ARISTIDES Rhetor in Aegy
ptio confirmat , fol. 93. b. vbi ait , Nilum in Prae
fectura Hermunthica ad cubitos XXX adfcendere.

§. 5.

Voiage de PAVL LVCAS de l'an 1714. etc. To. I.

P. 322. MAILLET Defcription de l'Egypte, To. I.
P. 82.
** De lfide et Ofir. p. 368.
*** in Aegyptio fol. 96. a. verfus fin.
MVRTADI, Scriptor Seculi XII. de admirandis Aegypti
p. 216. Edit. gallicae .
Pocock Obfervations on Egypt. p. 110. GRAN
GIER Voyage p. 71.
F
 LIB. IV. CAP. III.
240

De Nilo- S. 5. Haec vero Nilometria Serapidi ratione

metri opor- prorfus fingulari facra dicataque fuiffe exiftimamus,
tatili , fiue idque fupra monuimus. Quod vt tanto luculentius
vlna , cu oftendamus , fciendum eft , Aegyptios habuiffe
bitoque
Nili. quafdam talium Nilometriorum imagines facras , vel
Nilometria portatilia , quae in Pompis facris , prae
fertim Niliacis , circumgeftare populoque oftendere
moris erat. Graeci Nilometria haec portatilia vo
care fole nt Txas , quafi dicas cubitos , fiue vlnas,
et his nominibus Scriptores latini eadem defignant,
nam gradus Nili adfcendentis maiores , interuallis
cubitalibus , a fe inuicem diſtincti erant. §. 4. Eo
refpiciens GREGORIVS Nazianzenus , de Nilo

ait , * μετρῶν τὴν ἐυδαιμονίαν τοῖς πήχεσι , quod ex .

optatam anni vbertatem incolis Aegypti cubitis adme
tiatur. Et HIMERIVS Sophifta in Oratione qua
dam : ** Πήχεις ὁι Αιγύπτιοι τὴν ἄυξησιν τ8 Νείλε
προσαγορεύεσι , καὶ μέτρῳ μετρᾶσι τὰ νάματα ,
-πανήγυρις αυτοῖς ὁ πῆχυς γίνεται. Aegyptii incre .
menta Nili cognominant cubitos , et hac menfura aquas
fuas metiuntur , et cubitus illis materia eft folennium
conuentuum . Hunc vero Xuv , fiue cubitum Nili,
in eleganti imagine fcite depictum oftendit nobis
Tabula Bembina , quod monuimus iam cap. II. Libri
huius §. 22. Dixi illic , vfum illius praecipuum
fuiffe in Pompis facris , quod hic verbis HIMERIÍ
videmus roboratum . Et poffet quis fufpicari , eun
dem illum cubitum Niliacum , a CLEMENTE Alex
andrino defignari , vbi folennem aliquam facramque
Pompam Aegyptiacam defcribit Stromat, Lib . VI.
p. 633 , vbi praeter alia et ifta leguntur : " Exerra
ὁ ςολικὴς τοῖς προειρημένοις έπεται , ἔχων τόν τε τῆς
δικαιο

* Orat. XXIX. in Opp. To. I. p. 626.

** Apud PHOTIVM in Bibliotheca Cod. CCXLII .
col. 2028.
 SERAPIS NILOTICVS, 241

δικαιοσύνης πηχυν , καὶ τὸ σπονδεῖον . Deinde poft

bos , quos diximus , fequitur is' , quem vocant 50λsyv,
qui cubitum iuftitiae fert , ac infuper vas ad libandum.
I Пñxus dixαoσúvns , vel cubitus iuftitiae non incom
mode intelligi poſſet cubitus Niliacus , qui iuftam,
certorum nempe cubitorum ac digitorum , menfu
ram oftendit , ad quam Nilus adfcendere debeat , vt
fertilitate exoptata et fperata Aegyptum beet. Sed
1 ne quid tamen diffimulem , videtur explicationi huic
obftare APVLEIVS , qui fimilem plane Pompam
Aegyptiacae religionis defcribens , etiam v di
Kaoσúvηs commemorare videtur ; fed quem longe
alia ratione interpretatur . Sic nempe is Metam.
Lib. XI. p. 262: Quartus aequitatis oftendebat indici
um , deformatam manum finiftram porrecta palmula :
quae genuina pigritia , nulla calliditate , nulla folertia
praedita , videbatur aequitati magis aptior , quam
•
dextera. Idem gerebat et aureum vafculum, in mo
dum papillae rotundatum , de quo late libabat.
Non credo dubitaturum quenquam , Scriptores mo
do nunc laudatos ambos , de vna eademque re fer
monem inftituere. Quod fi igitur APVLEIVS bo
nos ac probatos auctores fecutus eft , quod a vero
ita non abhorret , aut fi ea quae commemorat ,
ipfe oculis fuis vidit , quod fubinnuere videtur , fa
teri cogor , verba CLEMENTIS alio fenfu , quam
ego cepi , debere intelligi.
§. 6. Hunc vero , de quo loquor , cubitum , Nilome
incrementi Niliaci diuerfos gradus oftendentem , in triafingu
facris Pompis circumferri folitum , Serapidi peculia lari ratio
ne Serapi
riter dedicatum fuiffe et facratum , fatis liquet , etfi
di facrata
id non nifi Scriptorum Ecclefiafticorum , fed vete- fuiffe, id
rum et omni fide digniffimorum , teftimoniis com- neis tefti
probare queam. Audiamus itaque RVFFIN VM , qui moniispre
Moris batur.
Hiftor. Ecclef. Lib. II. c. 30 haec refert :
erat in Aegypto , vt menfura adſcendentis Nili flumi
- Tom. II. Q nis
 242 LIB . IV . CAP. III.

nis ad Templum Serapis deferretur , velut ad incre

menti aquarum et inundationis auctorem. —— Ideo
vina ipfa , id eft aquae menfura , quam πῆχυν vo
cant , ad aquarum Dominum in Ecclefiam coepta de
ferri . Similia plane habet soZOMEN VS , Hift.
Ecclef. Lib. I. cap. VIII , vbi commoda' , quae in
Ecclefiam fub imperio Conftantini M. redundarunt,
enarrat , et inter ea hoc quoque commemorat.
᾿Αμέλει τοι , παρὰ μὲν ᾿Αιγυπτίοις , ἐκέτι εἰς τῆς
ειωθόταςἑλληνικὲς ναύς · εἰς δὲ τὰς ἐκκλησίας , ἐξ
ἐκείνε φέρεται ὁ πῆχυς , ᾧ σημαίνεται τῶν τῇ Νελε
ὑδάτων ἡ ἐπίδοσις . Denique ex eo tempore apud
Aegyptios cubitus Nili , quo incrementum aquarum
eius fluuii notari folet , non amplius in Gentilium
Templa , ficut mos erat , fed in Ecclefias defertur .
Plura quidem Templa Deorum Aegyptiorum , in
quae cubitus Nili deferretur , auctor hic memorat.
Et fane , vti Alexandriae cubitus ille in Serapidis
Templum inferri folebat , ita * in fuperioribus con
iectaui , Memphi eundem in Apidis quoque Fanum
deportari confueuiffe. Sed soZOMENVM loqui
- praecipue voluiffe de Templo Serapidis , in quo cu
bitus Nili afferuari foleret , fidem facit SOCRATES,
qui de re eadem agens , in hunc fenfum fcribit Hift.
Ecclef. Lib . I. cap . XVIII : Λεγόντων δὲ τῶν Ἑλλή
νων , ὡς ἄρα ὁ Σάραπις ἄη ὁ τὸν Νεῖλον ἀνάγων ἐπὶ
αρδείᾳ τῆς αἰγύπτε , τῷ τὸν πῆχυν εἰς τὸν ναὸν Σα
ράπιδος κομίζεθαι , αυτὲς εἰς τὴν ἐκκλησίαν τὸν πῆ
χυν ᾿Αλέξανδρον μετατιθέναι ἐκέλευσε . Cumque
Gentiles Serapim effe dicerent , a quo Nilus ad irri
gandos Aegypti agros adduceretur ; eo quod cubitus
Nili ad Templum Serapidis portari confueuerat ; Con
ftantinus Alexandro , ( Epifcopo Alexandriae ) prae
cepit , vt cubitus ad Ecclefiam transferretur . Equi
dem
* Libri huius cap. IV. §. 22.
 SERAPIS NILOTICVS. 243

dem regnante Iuliano Apoftata , res ifta ad primae

uum ſtatum rediit , quod in his teftatur SOZOME
Nvs Lib. V. c. 3 : Προσέταξε δὲ καὶ τὸν πῆχυν τῷ
Νείλο , καὶ τὰ σύμβολα , καὶ τὰ παλαιὰ πάτρια και
μίζεθαι ,πρὸς τὸν Σάραπιν. Κατὰ πρόταξιν γὰρ
Κωνταντίνε τῇ Ἐκκλησίᾳ προσεφέρετο . Praecepit
etiam Iulianus , vt cubitus Nili , et facra Symbola,
iuxta morem Maiorum , ad Templum Serapidis defer
rentur. Nam ex praecepto Imperatoris Conftantini,
deportabantur ad Ecclefiam. Verum cum poftea
Theodofius M. imperio effet potitus , eiufque
iuffu * Templum Serapidis magnificum Alexandriae
euerfum effet , fuperftitio haec in vniuerfum defiit.
Serapim igitur Aegyptiorum Maiores venerati funt,
tanquam inundationis Nili et incrementorum eius
verum auctorem , ideoque menfuram Nili , in qua
incrementorum gradus notari ac obferuari fole
bant , huius tutelae commendatam eique facram effe
voluerunt.
§. 7. Facile praeuideo , aduerfus ea , quae Teftimo
hactenus difputaui , non fine aliqua veri fpecie re nia addu
poni poffe , haec omnia fpectare ad Serapim Alexan darefpici
unt non
drinum , recentiorem , atque ad antiquiorem Mem tantum Se
phiticum trahi non poffe , nifi id argumentis infuper rapim A
aliis communiatur et extra dubitationis aleam po- lexandri
natur. Poffem equidem , quae adftruxi , ratione num ; ve
quadam generaliori tueri , nam ** antehac iam ob- rum et an
feruaui , nonnulla in Serapide Alexandrino , veſtigia tiquiorem
Memphiti
fatis luculenta deprehendi Serapidis antiquioris , et cum.
nifi id effet , huius memoriam penitus perituram
fuiffe. Eo fpectat ipfum Serapidis nomen , *** quod
Q2 recen

Vide IAC. GOTHOFRED VM ad Codicem Theodof.

To. VI. fol. 273.
** Lib. II. cap. V. §. 1.
*** Vide ibidem §. 4.
 244 LIB. IV. CAP. III.

recentiorem Alexandrinum , ab antiquiori Memphi

tico mutuo accepiffe certum eft. Et erat eodem
loco , quo poftea Alexander M. vrbem illam am
pliffimam , fibique cognominem , Alexandriam con
didit , oppidum vetuftius , Racotis nomine , cuius
incolae ab antiquo tempore , Serapim Deum fuum
tutelarem , ritibus patriis placauerant. Eritne a
ratione alienum , fufpicari , in Dei Racotenfis aedem
facram , ante Alexandri M. aetatem , quotannis cu
bitum Niloticum folenni Pompa deportari confue
uiffe, et morem huncce poftea, vna cum nomine Dei
Racotenfis, retinere voluiffe Alexandrinos ? Sed ne vi
dear in nudis coniecturis fiduciam ponere , fuppedi
tabo iam indicia huius rei , id quod dixi , fatis lucu
lenter teftantia , oftendamque , ipfum puteum Menfu
rae Niliacae antiquiflimum , Memphi fcilicet conftru
aum , fuiffe in Serapidis Templo vifendum .
Eam in §. 8. Memphi Templum extitifle Serapidis
rem
noua antiquiffimum , vidimus §. 2. Vehementer proba
Paufaniae bile eft , in hoc Dei illius Templo , cubitum Nilia
explicatio
offertur, cum , poft peractas in honorem fluuii Pompas facras,
et pluribus faepius inftitutas et repetitas , quotannis reponi con
illuftratur. fucuiffe. Et forfitan fepultura Apidis , in Serapidis
Templo, de qua ex PAVSANIA retulimus §. 2,
nihil aliud re ipfa fignificat , quam reductionem cu
biti Nilotici in Serapidis Templum , ex quo ante
paucos menfes depromtus fuerat. Etenim Apis,

Aegyptiace HMI, api , quod ** in fuperioribus mo

nitum iam fuit , proprie fignificat numerum , fiue
menfuram , vel magis ad hoc noftrum negotium
appofite , menfuram certis numeris diftinctam. Ita
igitur opportune et commode , tum ipfum Nilome
trium , tum etiam cubitus Nili portatilis dici potuit.
Idque
* Vide loc. cit.
** Lib. hoc IV. cap. II. §. 23.
 SERAPIS NILOTICVS. 245
1

Idque fere , nomen Arabicum , quo Nilometrium

nunc in Aegypto defignatur , Mikias , pariter figni
ficat. Sic igitur fepelire Apim , vel cubitum Nilia
cum , lingua Sacerdotum fymbolica , de qua fuo lo
co diximus , fignificare poterat , cubitum Niliacum,
quippe cuius nullus amplius in folennitatibus facris
vius effet , in Templo Serapidis reponere , ac per
E menfes circiter octo occludere , quo quidem toto
tempore, confpectui hominum omnium fubtra&us,
ac veluti fepultus , manfiffe videtur. In Atrium vel
Templum Mikiae , Cahirae ere& tum , hodie nemo
admittitur, nifi religioni Muhammedanae addictus,
peregrino pedem in hoc Sacrarium intuliffe , piacu
lum eft. Simile quid potuit olim etiam obferuari
Memphi , in Templo Serapidis , aut in illo eius Sa
crario , in quo cubitus Niliacus per octo menſes re
condendus erat , vt in illud nemini pateret aditus,
T nifi quo tempore cubitum Niliacum aut folenniter
efferre , aut pari folennitate reducere oportebat.
Si ad linguam Sacerdotalem arcanam , quam PAV
SANIAS vtique non intellexit , attendas , verba eius,
fupra §. 2 allata , fenfum talem , qualem nunc fub
miniftrauimus , haud dubie admittunt. Et probare
difficile non foret , locutiones tales facerdotales my
fticas , vulgo non intellectas , et perperam explica
tas , errores peperiffe non paucos. Verum Tabula
Bembina , quae in eodem Segmento cubitum Nilia
cum bis cum imagine Apidis coniungit , fignifi
care mihi vifa eft , Memphi cubitum illum , fingulari
modo Apidi facratum , et in illius delubro recondi
folitum fuiffe , nifi modo in Tabula illa innuatur,
quod et alibi iam mihi placere teftatus fum , cu
bitum Niliacum , poftquam e Templo Serapidis,
velut e fepulchro elatus et in lucem productus fuis
Q3 fet,
* Supra cap. II. §. 22.
 1 246 LIB. IV. CAP. III.

fet, in Templo Apidis , vbi ab omnibus confpici

poterat , menfibus , Iulio , Augufto , et Septembri,
feruari confueuiffe , et forte durante illo tempore,
etiam cum Apide per Nilum variofque illius alueos,
rate , quam Barim vocant , circumue& tum fuiffe,
donec peractis confuetis Pompis Niliacis , in Tem
plum Serapidis , fepeliendus , aut per octo menfes
nemini videndus , referretur. In huiufmodi rebus,
quae Scriptores veteres alto filentio inuoluunt ,
nonnifi coniectando et diuinando progredi licet.
Feci id et hoc in loco , adiutus indiciis nonnullis
haud fpernendis. Efto autem huius rei apud erudi
tos lectores arbitrium.
Res eadem §. 9. Luculentiora indicia mihi ad manum
alio argu- funt , quibus adftruere queam , puteum menfurae
mento cor- Niliacum , vel Nilometrium Memphiticum , vilen
roboratur.
Nilometri- dum fuiffe in Templo Serapidis. Eum in finem ob
um Mem- feruari velim , cadauer Apidis mortui , non potuiffe
phiticum ad Serapidiş Templum deferri , nifi rate vel baride,
pofitum quod veterum teftimoniis euici cap. II. Libri huius,
erat in
§. 12. Norunt vero omnes , Nilum ab vrbe Mem
TemploSe
rapidis in phi interuallo admodum modico abfuiffe. Quia
Infula. autem nonnifi baride , vel nauigio, ad Templum Se
rapidis perueniri poterat, nemo non videt , Tem
plum illud , aut trans fluuium , ad littus illius orien
tale fitum fuiffe , aut in medio Nilo , in aliqua ex
illis infulis , quibus vbique , et figillatim prope Mem
phim , fluuius ille abundat. Prius difficulter credi
poteft. Nam quomodo Templum adeo illuftre et
Aegyptiis cun&is facrofan& tum , omnes in regionem
illam iter inftituentes , et Geographos latere potuif
fet? Et nemo tamen eft , qui locum illius Templi
notauerit , literifque prodiderit , cum tamen eorum
plurimi , in enarrandis et defcribendis rebus , quae
attentionem lectoris multo minus merebantur , fint
accurati et prolixi. Quod fi vero , vti fufpicor ,
Tem
 SERAPIS NILOTICVS. 247

Templum illud in aliqua Nili infula extructum fuit,

* omnibus hominibus inacceffa , ad quam Sacerdo
tibus ipfis , nonnifi certa aliqua anni tempeftate adi
tus patuit , ( §. 2. et 8. ) ratio filentii illius admiran
& di , quod hac de re apud Scriptores omnes abferua
tur, reddi nunc iam facile poteft. Eadem de caufa
vfu veniffe exiftimauerim , vt ante Alexandri M.
aetatem , ex Graecis nemo Serapidis Aegyptii men
tionem fecerit , vtque ante Ptolemaeorum regnum ,
nemo de Nilometrio Memphitico fermonem iniece
rit. Ipfe STRABO , qui regnante Augufto Imp.
cum Aegyptus in formam Prouinciae Romanae reda
&
ta iam effet , regionem hanc tocam itineribus eme
titus eft , Nilometrium Syeniticum accurate quidem
nobis defcripfit , illudque Memphitico fimile effe
obferuauit p . 562 ; verum in ipfius vrbis Memphis
defcriptione , fane non ieiuna , Nilometrii illius ce
leberrimi omnino non meminit. Colligo igitur non
citra grauem rationem, Templum Serapidis Memphi
ticum aedificatum fuiffe in infula. Et Nilometrio
vrbis eiufdem , pariter in infula Nilotica locum fu
iffe affignatum , non eft, quod dubitare queam. Il
lud certe , quod illic loci.etiamnum fupereft Nilo
metrium , aedificatum effe in infula , omnes norunt.
Adiicio hic illius defcriptionem , quam nobis dedit
auctor , origine Afer , et qui A. 1513 in Aegypto
peregrinatus , illud quoque oculis fuis ipfe fubiecit.
** E regione ciuitatis veteris ( Cahirae ) in medio Ni
li , Michias , hoc eft menfurae , videtur infula , ex
qua pro ratione inundationis Nili , eius anni prouen
tum , per totam Aegyptum, certiffima ratione , a pri
Q 4 fcis

* Idcirco nempe , vt fufpicor , locus ille dicebatur adytos.

Vide §. 10.
** IOHANNES LEO AFRICANVs Defcript. Africae
Lib. VIII. pag. 697.
348 LIB. IV. CAP. III.

fcis Aegyptiis adinuenta , colligunt. Infula vtcunque

babitata. 11 Alteram infulae partem domus ab
aliis feiuncta occupat , in cuius medio foffa quadran
gularis decem et octo cubitos profunda , per aquaedu
Etumfubterraneum , aquam ex Nilo porrigit. Infof
fae meditullio , columna totidem cubitisfignata et di
uifa fpectatur. Defcriptioni huic addo aliam a Viro
illuftriffimo profectam , qui vergente ad finem Secu
lo eodem XVI, Aegypti partes quafdam perluftrauit.
Sunt vero haec eius verba : * Cum Nilus exundat,
e regione vrbis antiquae ( Cahirae ) fit infula, quam
Mulchias , vel vt alii , Mechias appellant ; quae dictio

nes menfuram fignificant , quod co in loco ftagnante

Nilo , menfura aquae obferuetur. Et quibufdam in
te pofitis: In extremitate dictae Infulae , partefupe
-- vbi etiam
riori eft amplum et elegans palatium
eft Mofchea, in qua etiam eft columna feu pyramis
erecta , quam aqua per fubterraneos conductus alluit,
in qua notatur , quam celeriter aqua crefcat et decre
feat. Sunt inter recentiores , qui noftra , aut pa
trum noftrorum memoria , columnam illam et ** ac
curate defcripferunt , et illius quoque , non minus
quam Templi , in quo erecta eft , *** delineationes
addiderunt. In eadem illa infula , in qua hodie
oftenditur puteus menfurae Niliacae , auguror et
olim extitiffe celebre Nilometrium Memphiticum ,
et Templo Serapidis , quod illic ftetiffe opinor,
credo fucceffiffe primo quidem Templum aliquod
pietati Chriftianorum confecratum , huic vero poft
ftabili

* Peregrinatio Illuftriffimi Principis RADZIVILI p.

163. Edit. Brunsb.
** VANSLEB Relation d' un Voiage fait en Egypte
p. 64. &c.
*** PAVL LVCAS et MAILLET , vbi fupra §. 4,
not. *
 SERAPIS NILOTICVS. 249

ftabilitam dominationem Saracenorum , Mofcheam

Muhammedanam.. In bello Saracenico , quo Aegy
ptus vi adacta , iugum Muhammedanorum fubiit ,
vetus quod ibi erat Nilometrium, videtur a Barbaris,
vfum eius nondum edoctis deſtructum , aut damno
notabili affe &
tum fuiffe. Nam in infulam banc,
cum appofitis fcalis expugnaretur Babylon ( e regione
vrbis Memphis cis Nilum a Cambyfe quondam , aut
etiam prius aedificata, vbi nunc fita eft Cahira ve
tus ) confugerat Macaucus , Aegyptiorum pro Hera
clio Praefectus; atque ibi ex munito receptu, conditio
nes pacis , de quibus hiftoria Saracenica , cum Amro
pallus fuit. Siue igitur in impetu Saracenorum in
infulam putei , puteus ipfe detrimentum paffus fue
rit infigne , quod probabilitate non caret , fiue vero
Saraceni in ipfis dominationis fuae primordiis , curam
putei celeberrimi , et coniuncti cum eo Templi ,
Chriftianis auferre nondum duxerint confultum , cer
tum eft , eos aliud Nilometrium Huluani , ** ( ita
vocabatur pagus , duabus a Babylone parafangis di
ftans , Nilo ex alto imminens ) aut conftruxiffe , aut
vetus , quod ibi fuerat , fibi vindicaffe. Annis
enim fere 76 aut 77 poft , *** fcripfit Afamas , col
lector Tributorum Aegypti , ad Suleimanum, filium
Abdulmelici, Chalifam , atque indicauit ei , menfuram
illam Nili , quae Huluani erat , collapfam effe : vnde
illi praccepit, vt menfura extrueretur in infula illa, quae
eft inter fluxium Fuftatae , et fluuium Gizae , et ex
truxit eam anno 97 ( nempe Hegirae , A. C. 716. )
eaque menfura illa eft , qua hodie menfuratur. Rece
Q5 vero

GOLIVS in notis ad Alfraganum ( ex OSIOTHO ,

Scriptore Arabe ) p. 156.
** GOLIVS , vbi fupra p. 224. Vide tamen et RE
NAVDOTII hiftor Patriarch. Alexand. p. 178.
*** ELMACINVS hiftor. Saracen . p. 74.
 250 LIB. IV. CAP. III.

vero doctiffimus GOLIVS , quando hiſtoriam ean

dem ex Scriptoribus Arabicis refert , in haec verba
fcribit : * Hoc Nilometrium , inter cetera alibi

extručła , maximum et elegantiffimum , primus ibidem

(in infula Ruda ) erexerat , vel INSTAVRAVE
RAT Vfama , filius Zeidi , Aegypti Quaeftor. Re
&e vir magnus , et hiftoriae veteris egregie peritus
obferuat , Nilometrium Memphiticum , in infula de
qua diximus , ab Afama , vel Vfama , tantum fuifle
inftauratum, cum nimirum dirutum effet , aut faltem
vetuftate collapfum. Nam vti dixi , in eadem in
fula Nilometrium ante permulta Secula ab Aegyptiis
conſtructum , et poftea a Romanis in pretio habitum
fuerat. Etiam ab illo tempore , huncce menfurae
puteum , ab Aegypti incolis Muhammedanis , femel
iterumque inftauratum fuiffe nouimus. Non ergo
abs re colligo , temporibus antiquis , in eadem infu
la , et Templum fuiffe Serapidis , et puteum menfu
rae , Deo huic confecratum .
Aliud ad Aliud iam in mentem incidit argumen
§ . 10.
proban tum , quod in re adeo obfcura , non penitus con
dam rem
eandem ar temnendum effe putem. Multis veterum teftimo
gumentum niis , ** vbi de Apide egimus , dedimus probatum,
adfertur. fuifle hanc communem Aegyptiorum perfuafionem ,
Taurum huncce facrum , vbi termino vitae , per le
ges Sacrorum conftituto , fuperuixiffet , aut mergi
a Sacerdotibus , aut fe ipfum mergere , facro aliquo
fonte. Quis fit fons ille facer , vel , vti PLINIVS
loquitur , fons Sacerdotum , nemo veterum dixit.
Satis certo potius intelligitur , eum veteribus omni
bus fuiffe penitus ignotum. Nec e recentioribus
quisquam , quantum mihi quidem liquet , noua luce
***
accenfa , illas veterum tenebras difpulit. Sufpi
catus
* Vbi fupra p. 156. ** Libro hoc IV. cap. II . §. 10.
*** Loco modo cit. §. II. い
 SERAPIS NILOTICVS. 251

catus équidem fum, Sacerdotes per fontem fuum

facrum , intellexiffe puteum , ex eorum genere , qui
hodienum in campis antiquae Mempheos deprehen
duntur , per quos olim Aegyptii , cadauera et ho
minum et animantium , in cryptas fubterraneas de
mittere confueuerant. Neque coniecturae illi in
vniuerfum etiamnum renuntio. Verum vbi nunc
illius rei cogitatio me iterum fubiit , verofimilius
mihi vifum eft dicere , per facrum fuum fontem,
Sacerdotes intelligi voluiffe puteum menfurae Niloti
cae. Omnes Scriptores latini veteres , et ex graecis
plerique , Nilometria Aegyptiorum , ac figillatim
Memphiticum , puteorum nomine defignant , S. 4.
*
Et re ipfa , vt verbis vtar Scriptoris recentioris
oppido laudati , aedificium iftud , quod Mikias vo
cant , nihil aliud eft , quam puteus, vel turris figurae
octangulae , conftructa ad extremitatem infulae , quam
Rudah vocant, id eft hortum. in medio huius turris,
fuius area viginti circiter pedum eft , cuiufquefun
dus lapidibus accurate ftratus , eiufdem cenfetur al
titudinis cum alueo Nili , erecta eft columna , in qua
lineis diuerfis , interualla tum pollicaria , tum cubitalia,
cernuntur diftincte notata In latere buius pu
tei , quod ad Nilum ſpectat , plura excauata funt fo
:
ramina , per quae aqua fluui intromittitur. &c.
Hunc vero Nili puteum , Sacerdotes non immerito
vocare poterant fontem. Nam quemadmodum PA
PIAS ait, ** omnis puteus fons. Et fi veteribus cre
dimus , aqua Nili viua , per fubtiles meatus fubter
raneos fefe in puteos menfurae infinuabat , §. 4 ,
quod et recentiores quidam , fecuti in eo , vt vide
tur, antiquos , de hodierno Nilometrio Cahiriano
fibi

* MAILLET Deſcription de l'Egypte To. I. p. 82.

** Vide MARTINII Lexicon Philol. artic. Puteus,
vbi plura.
252 LIB. IV. CAP. III.

fibi perfuaferunt , §. 9. Neque vero difficilius fue

rit , rationem reddere , ob quam puteus ille menfu
rae Memphiticus , Sacer , atque Sacerdotalis , dictus
habitufque fuerit. Erat enim vere facer , Diis
quippe , Nilum virtute fua augentibus , ac omnium
maxime Serapidi confecratus. Erat porro profanis
omnibus inacceffus , et Sacerdotibus ipfis , nonnifi
certa quadam anni tempeftate patebat , §. 9. Et
hunc ipfum locum intelligi puto a Scholiafte Germa
*
nici, cuius haec verba in fuperioribus iam attuli,
Deducitur autem ( rex initiandus et inaugurandus
cum Apide , ) a Sacerdote Ifidis , ( vel vt legi pu
tabam Apidis ) in locum qui nominatur Adytos , id
eft profanis inacceffus , etfi non inuitus fatear , omnia
in Aegypto Templa , faltem quae effent magnitudi
nis nonnihil amplioris , habuiffe fua adyta. Sed hic
tamen fubindicatur locus , qui ratione fingulari dice
retur adytos , vel inacceffus. Credi igitur Sacerdo
tes volebant a populo , fi rem acu tetigi , Apidem
qui termino vitae per Sacerdotum praecepta fibí
conftituto fuperuixiffet , mergi in puteo Nili , etfi
id re ipfa factum non fuiffe , ** fuo loco monue
rim. Videtur populus in Aegypto , cui indoles
putei menfurae Niliacae , vtplurimum incognita erat,
locutiones Sacerdotum de Sacro fonte , quo merge
retur Apis , non intellexiffe , atque hinc factum effe
crediderim , vt Sacerdotes ignorantia rudis Popelli
abutentes , poftea perhibuerint , facrumfontem, quo
Tauri quondam diuini corpus mergi ac recondi fo
leret, omnibus ignotum, fuae , Sacerdotum folo
rum cognitioni referuatum effe. Quorfum vero
primitus Sacerdotes credi volebant , Apidem termino
vitae fuae fuperftitem, mergi in puteo Niliacae men
furae,
* Libro hoc IV. cap. II. §. 15.
** Supra capite II. Libri huius §. 11.
 SERAPIS NILOTICVS. 253

furae , cum tamen id re ipfa non fieret ? Ratio illi

us rei , fi ita ea fe habet , atque ſuſpicor , mihi vi.
detur euidens. Nam vbi Apis terminum vitae , le
gibus Sacerdotalibus definitum non attigiffet , mor
teque naturali fublatus effet , folenni pompa , * na
ui deferebatur in Templum Serapidis , vbi puteum
tum fuiffe augu
quoque menfurae Niliacae conftru &
ror. Credi igitur volebant , idem illud fieri etiam,
quando Taurus facer , termino decreto fuperuiuens,
morte violenta e medio fublatus effet , nifi quod
praeterea fingerent , corpus Apidis tum fine omni
Pompa , clam eo deferri , et non in Templo Serapi
dis reponi ; verum in puteo menfurae Niliacae mer
gi. Hoc opinor , Sacerdotes credi a vulgo initio
voluiffe. Verum cum illa traditio in alienum fen
fum ab indocta plebe detorta effet , Sacerdotes hunc
eius errorem non corrigere , fatius exiftimarunt.
§. 1. Omnia quae hucufque difputauimus , Interpre
interpretatio nominis Aegyptiaci Serapis , ex patrio tatio nomi
nis Sera
gentis illius fermone depromta , egregie confirma pis, exlin
bit. Quam incommode , ne dicam inepte , Graeci gua Aegy
plerique nomen iftud explicare in more habeant , ex ptiaca, a
**
iis poteft intelligi , quae de Serapide coelefti dis- Plutarcho
ferui , quaeque hoc loco recoquere nollem. Dixi fuppedita
ta exami
etiam ibidem , PLVTARCHVM aliquam tradere no natur.
minis illius etymologiam , ex genuino Aegyptiorum
fermone mutuo fumtam ; fed accuratius illius exa
men in hocce caput reieci. Scribit enim auctor
laudatus , in libro de If. et Ofir. p. 362. in haec ver
ba : Ἐγὼ δὲ εἰ μὲν ᾿Αιγύπ ] ιόν ἐξι τὔνομα τῷ Σα
ράπιδος , ἐυφροσύνην αυτὸ δηλῶν ὄνομαι καὶ χαρμο
σύνην , τεκμαιρόμενος , ὅτι τὴν ἑορτὴν ᾿Αιγύπτιοι τὰ
χαρμόσυνα σαίρει καλᾶσιν . Ego autem, fiquidem
Aegyptia
* Supra cap. II. §. 12.
** Lib. II. cap. V. §. 8.
 254 LIB. IV. CAP. III.

Aegyptia vox eft Sarapis , gaudium ea et laetitiamfi

gnificari cenfeo: hoc adductus argumento , quod feſtum
diem et hilaritatem Sairi appellent Aegyptii. Primo
igitur auctor hicce nos docet Aegyptios feftum di
em vocare afges , vbi malim fcribere , oa gl , certe
hoc vocem Aegyptiacam plene et diftincte exprimit,
*
Etenim Aegyptiis , feftum , ogrn , femper dicitur
& , Sai. Matth. XXVI. 5. Luc. II. 42. Ioh.

V. 1. Inde formatur compofitum Ep - yal ,

Er- fai , id eft facere feftum, vel celebrare feftum , et
quod plane idem eft , &1 - IPI , Sai- iri. Prius
legitur in verfione Coptica Leuit. XXIII . 41. 1 Cor.
V. 8. et in verfione Pfalmorum , manu exarata , fae
pius. Pofterius autem non minus analogice et ſe
cundum regulas linguae Copticae grammaticas for
matum eft atque prius. Ziel igitur proprie fignifi
cat feftum celebrare , vel etiam, bilariter viuere tan
quam infefto. Memini virum in his rebus mirabili
ter acutum , valdeque exercitatum , B. LA CROZI
VM , cum ante annos plus quam triginta , fuper illo
PLVTARCHI loco fermones conferremás, id ipfum
quoque obferuaffe . Et certe fermonis Coptici bene
gnarus , anceps haerere hic non poterit. Addit
PLVTARCHVS , voce Zag Aegyptios etiam defi
gnare Ta xaguósuva , hilaritatem , quod de ipfa
Fefti in honorem Deorum celebratione intelligi pot
1 eft , quia Fefta hilariter et cum teftificatione gaudit
tranfigere populis omnibus femper moris fuit. Pof
funt igitur ta xaquósuva idem fignificare , quod
•
sogon, feftum. Sic apud GREGORIVM NAZIAN
*
ZE NVM in Oratione de Baptifmo init. Tà xae
χας
μόσυνα τῆς σωτηρίας fignificant laetum feftum fali
tis , vel celebrationem memoriae falutis. τὰ
Verum Tà
χαρμό
* Orat. XL. in Opp. To. I. p. 637.
 7

SERAPIS NILOTICVS. 255

xaquéouva adhibentur etiam de laetitia , quae die

bus feftis , in honorem Deorum inftitutis , demon
ftratur quidem ; fed dum indulgetur epulis lautiori
bus , choreis , omnifque generis voluptati carnali.
Ita HERODOTVs Lib. III. cap. 27. de Aegyptüs
commemorat, quod reperto Apide , cμaтa έPógɛov.
τὰ κάλλισα , καὶ ἦσαν ἐν θαλιῄσιν , veftimenta gef
ferint pulcherrima , et continuo conuiuiis opiparis ope
ram dederint. Paulo poft vero id ipfum vocat
xagμótuva woićev, effe in gaudiis. Videntur Co

pti hoc proprie dixiffe aigl , pl. Indeque

effe autumo , quod concubitus inprimis inordinati,
(xat , ) co nomine defignentur , Numer. XXXI.
17. 35. Rom. IX. 10. ac praecipue XIII. 13 , vbi
Apoftolus κώμες , μέθας , κότας , et ἀσελγείας
ご coniungit , quae in plerifque gentilium feftis obfer
uari poterant. Haec igitur interpretatio , aliquam
linguae veteris Aegyptiorum peritiam prodit ; fed
rei tamen non fatisfacit, Nam 1. non video , cur
tale nomen Serapidi prae aliis Diis ab Aegyptiis im
ť ponendum fuerit , cum neminem fugiat , etiam alios
gentis huius Deos , Feftis in eorum honorem hilari
ter celebratis , coli confueuiffe. 2. Haec originatio,
fi vel a fcopo non plane aberraret , partem tantum
nominis Serapis , non integrum nomen explicaret.
Mittamus igitur hanc interpretationem , quam fane
veteres Aegyptiorum Theologi approbare fuffragio
fuo nunquam potuiffent.
§. 12. Poftquam et ego nomen iftud ab omni Noftra no
parte verfaui , et diligenter excuffi , deprehendi vo- minis bu
ius inter
cem Serapis non melius exponi vertique poflè, quam
pretatio
columnam , in qua gradus Nili adfcendentis numeran- proponi
tur. Capite fuperiori II , monuimus lectorem , tur.

HII , Api , Aegyptiis fignificare numerum et men

firam. Hp vero , Dfer , vel Ser , aut etiam

Sar,
256 LIB. IV. CAP. III.

Sar, eft aliquid attente et accurate Speculari , vnde

-HP, lingua illa dicitur xarάoxoos , Specula.
tor, explorator. Vide Genef. XLII. 9. 14. 16.

Hebr. XI. 31. Effet igitur HP - HI , Sar- api,

talis columna , in qua gradus Nili adfcendentis accu .
rate diftingui et explorari poffunt. Refpondet voci
huic Aegyptiacae , Nehoonoweov DIODORI , fic
enim is columnam menfionis Memphiticam appellat
p. 33. Poffum et aliam fuppeditare originationem ,
quae , vt verum fatear, mihi etiam magis probatur.

Nam XHPI , Sari, fermone Niligenarum defignat

snλny, columnam , Exod. XXIII, 24. Vnde con

fequitur , рI -нMI , Sari- api , Aegyptiorum

lingua fignificaffe columnam menfionis , vel numera
tionis , in qua fpectatores gradus Nili adfcendentis
numerare et metiri potuerint. Id hodieque Arabi
bus , eorum Mikias , id eft columna menfionis figni
ficat. Eftque admodum verofimile , Arabes anti
quum columnae huius nomen retinuiffe , illudque in
fermonem fuum patrium conuertiffe. Sic igitur Se
rapis , vel Sarapis , primitus non fuiffet nifi nomen
columnae , quae gradus maiores minorefque Nili
adfcendentis oftendebat , vt numerari poffent. Non
mediocriter originatio haec ex eo iuuatur ac illuftra
tur , quod * locus , vbi olim Serapis Memphiticus
colebatur , Sinopium dictus fuerit , vnde ** fecun
dum quofdam , * DIONYSIVS Periegetes , eum Io
uem Sinopiten nuncupauit. Eadem de caufa ***
Pfeudo - CALLISTHENES Deum hunc vocat inuifi
bilem

EVSTATHIVS in Dionyfium Periegeten v. 255.

Verba eius attuli §. 2.
** EVSTATHIVS loc. cit.
*** Vide fupra Lib. II. cap. V. §. 5. 7.
 SERAPIS NILOTICVS. 257

bilem in Sinopio. Coniicio hinc , aedificium illud,

in quo Serapis, id eft columna menfurae erat conftru
&a, Aegyptiace dictum fuiſſe Sinopium. Idque nomen
rem de qua loquimur , eleganter et examuffim ex
primit. Etenim 61 - N- HI , Si - n- api , vel

quod plane idem fignificat, 61 - N- MI , Si - n - opi,

Aegyptiorum fermone fignificat numerum inire , nu
merum capere , vel numerare. Leuit. XV. 13. 28.
Numer. III. 40. XXXI. 5. et faepe in Pfalmis. Pa
tet hinc , Sinopi , et addita terminatione gracca Σ
vwπov , Sinopium , defignare locum , vel aedificium,
in quo aliquid numeratur , aut locum, qui eft nume
rationi vel menfioni deftinatus. Nempe puteum ,
quem Arabes hodie vocant atrium menfurae , Ae
gyptii olim dicebant Sinopi , columnam vero in pu
teo , qui gradus oftendebat , Sariapi. An non haec
fecum confpirant , feque mutuo illuftrant ?
S. 13. Ex his , quae expofuimus, ratione omni- Quomodo
bus perfpicua colligere licet , quamobrem Serapis ex vno Sera.
Aegyptiorum , primitus dogaros , inuifibilis diétus pide, fuccef
fu temporis,
fuerit. Nimirum Serapis primo quidem nihil aliud duplex ena
fuit, quam columna menfurae Niliacae. Poftquam tus fuerit.
vero cubitus Nili portatilis, ex Aede Apidis , in
Sinopium fiue atrium menfurac eſſet reductus §. 8,
atrium illud occludebatur, et Serapis , fiue columna
menfurae , ab illo tempore , fpatio menfium octo,
omnibus plane erat inuifibilis , et inacceffus. Pro
cedente tempore , vt videtur , placuit Sacerdotibus,
vt Nilometrio fuo, vel Serapi , praeficeretur Nu
men aliquod peculiare , in cuius honorem Tem
plum erexerunt , idque puteo adiunxerunt , qui
mos poftea femper , in hodiernum vfque diem, fer
natus eft. Numini huic indiderunt ipfius Nilometrii
nomen,
GAVLMINIVS ad vitam Mofis Lib. I. cap. X. p. 247.
Tom. II. R
 LIB. IV. CAP. III.
258

nomen , aut Nilometrium ipfum , fiue columnam

menfurae nominibus et honoribus diuinis , Templo
etiam et cultu condecorarunt , quod a confuetudi
nibus hominum illius aeui plane non abhorrere , fa
tis teftantur , quae viri eruditi, et eorum exempla
nos quoque fecuti , de originibus idololatriae , pri
misque inter mortales fymbolis fignisque memoriali
bus naturae Diuinae , obferuauimus. Quoniam ve
ro per idem fere tempus , quo Nilometrium et cu
bitum Niliacum videre nemini licebat , Sol quoque
hemifphaerio noftro derelicto , in hemifphaerium
inferius concedit , eoque abſente Nilus deficit , hoc
autem in primordio veris , ad hemifphaerium no
ftrum redeunte , aliqua incrementi Niliaci praeludia
obferuari creduntur , nomen Serapis et inuifibilis
etiam ad Solem relatum eft , nam fub hoc nomine
eum quondam a prifcis Aegypti incolis ritibus reli
giofis cultum fuiffe , pluribus Libro II. cap. V. ex
pofuimus. Sic ergo ex vno duo euafere Serapides,
coeleftis alter, alter Niloticus , qui poftremus
tamen priorem tempore , vt opinor,
anteceffit.

* in Prolegomenis §. 34.

1790

CAPVT
 259

CAPVT IV.

De Mneuide Tauro Sacro Helio

politano , et Onuphi Tauro Sacro

Hermunthite.

De origine cultus , quem Aegyptii bobus vaccisque fa

1. Inter Tauros poft
Apidem praecipuis honoribus fruitus eft Mneuis , etfi
cultus eius fucceffu temporis paulatim negligeretur , et
vilefceret. §. 2. Mneuis fingulari ratione facer erat
Soli , quod teftimoniis , rationibusque pluribus , proba
tur. §. 3. Notae Mneuidis , quae eum a bobus grega.
riis diftinguerent. §. 4. Mneuidis cultus in Aegypto
valde antiquus fuit , ipfiusque Apidis cultu antiquior.
6. 5. Interpretatio nominis Mneuis , ex auito Aegypti
orum fermone tentatur. §. 6. Inter Tauros Aegyptio
rum facros , tertius eft Onuphis Hermunthi cultus.
Traditiones de eo veterum adferuntur. §. 7. Tauri hu
ius facri Hermunthitae nomen ex lingua Aegyptiorum
exponitur. §. 8.

S. 1.
bfolutis iam iis, quae de Apide, boue Memphita- De origine
Α' rum facro , et Serapide Nilotico dicenda effe cultus,quem
Aegyptii
putaui , tranfeundum mihi nunc eft , ad tau- bus bo
vaccis
ros alios , quos Aegyptiorum religio confecrauit , ac que facris
Deorum inftar venerari iuffit. Habuerunt enim Ae- exhibue
gyptii plures boues , a fe inuicem diuerfos , et di- runt.
uerfis quoque nominibus infignitos , quos dignati
funt honoribus diuinis , popusque adorandos pro
pofuerunt. Eft autem certum, multisque indiciis ac
argumentis teftatum animal hoc generis tum mafcu
lini , tum foeminini , Aegyptiis fingulari in pretio,
atque fanctum inprimis habitum fuiffe. De origine
R 2 cul
 560 LIB. IV. CAP. IV.

cultus , animali huic ab Aegyptiis oblati , variae

´extant veterum fententiae , quas hic omnes non ex
cutio. Plerique exiftimant , Aegyptios perſpecta
- vtilitate ingenti , quae ex hoc animali in terram ho
minesque redundat , diuinos in illud honores con
ferre , aequum duxiffe. * Bouem , inquiunt , in
Deos referebant Aegyptii , quoniam per ipfum exer
centes agriculturam , victum fibi parabant. Idque
omni verifimilitudinis fpecie deftitutum non effet,
fi folis bobus diuinos honores detuliffent Aegyptii.
Scimus enim , bouem aratorem , apud omnes gen
tes fanctum olim inuiolabilemque habitum fuiffe. In
quo argumento , ne prolixiorem me effe oporteat,
otia mihi fecit BOCHARTVS in Hierozoico Part. L
Lib. II. cap. XXXIII. Illis quae vir fummus eo lo
co attulit, haec tantum addo , ex Scholiafte Arati in
Phaenomena p. 19. Edit. Oxon. O dexãos épú
λατίον τὲς ἐργάτας βᾶς καθιερεύειν . διὸ καὶ Ὅμη
ρός φησι, βἓν
**
᾿Αδμήτην , ἣν ἔπω ὑπὸ ζυγὸν ἤγαγεν ἀνήρ .
Ασεβὲς γὰρ ἐδόκει τὸν ἀρότην σφάξαι. πρῶτοι δὲ
᾿Αθηναῖοι ἐγεύσαντο τῶν τούτων βοῶν . Veteres fol
licite cauebant , ne boues aratores ad facrificia adhi
berentur. Vnde et Homerus ait de boue , vel vacca
facrificanda
Indomitam quam nondumfub iugum duxit vir.
·
Impium enim ducebatur , boues aratores iugulare.
Omnium primi vero Athenienſes huiusmodi bobus vefci
fuftinuerunt. Verum enim vero , cum praeter bo
ues , Aegyptii alia etiam animalia , et tantum non
omnia ad pares euexerint honores , cum in his lo
cum etiam fecerint noxiis valde et damnofis , Leo
nibus,

PALLADIVS in biftoria Laufiaca cap. LI. Adde DIO

DORVM Siculum p. 77. 79.
** I!. K. 293. Odyſſ. г. 383.
 TAVRI AEGYPTIORVM SACRI. 261

nibus , lupis , fimiis , crocodilis , ferpentibus , mu

ribus araneis , et huius generis pluribus , fatis appa
ret , eos rationibus longe aliis permotos , hifce ani
mantibus diuinitatem tribuiffe. Arbitrantur alii,
honorem hunc boui detuliffe Aegyptios , ob for
mam et praeftantiam corporis , quam * veteres mul
tis laudibus extulerunt. Et ferebatur fane apud Ae
gyptios vetus traditio facerdotalis ac Prophetica,
non paffim nota , ** quod rex Aegyptiorum *** Me
nes, cum inquireret , quodnam potiffimum animal ef
fet colendum, Taurum praetulerit , eo quod illum
omniumformofiffimum effe iudicaret. Alii iudicium
tale de ingenti vtilitate bouis tribuunt † Cephreni,
regi fuperioris Aegypti , Mofisque noftri aequali,
Verum vt intelligatur , quam parum et ifthaec fen
tentia foliditatis habeat , ea quae de cultu animalium
apud Aegyptios , in genere modo obferuabamus,
hic repetenda tantum erunt. Mitto aliorum fen
tentias non magis certas , aut quibus multum fubeft
obfcuritatis impeditae et perplexae, vnico hoc nunc
contentus , quod multorum nititur teftimoniis difer
tis , quodque res ipfa aperte loquitur , prifcos Ae
gyptiorum Sapientes , Diis fuis talia confecraffe ani
malia , quae illorum aliquas proprietates , tanquam
in tenui imagine adumbrarent , vt aliquo fenfu dici
poffent , tt viuae diuinitatis imagines. Tale quid
etiam in Tauris fuis facris , ac figillatim Mneuide,
ac Onnphi , de quibus nunc mihi agendum , aut ob
feruauerant Sacerdotes , aut certe obferuaffe videri
volebant , quod ex fequentibus capite hoc patebit.
R 3 Quae

* Vide VARFONIS de Re Ruft. Lib. II. cap. V.

** AELIANVS de Anim. Lib. XI.
cap. X.
*** Quidam pro Menes habent Mnenin; fed perperam..
ARTAPANVS apud EVSEBIVM Pracpar. Euang.
Lib. IX. c. 27.
#Vide Prolegomena noſtra §. 35.
 262 LIB. IV. CAP. IV.

Quae vero prima et genuina fuperftitionis huius

origo in Aegypto fuerit , id me hucufque ignoraffe,
candide fateor,
Inter Tau §. 2. Inter Tauros , quos religio Aegyptio
rosfacros, rum populo facros effe iuffit , primum locum , non
poftApidem, tempore quidem ; fed honore et celebritate , Apis
praecipuos Memphi cultus , obtinuit , quod ex iis, quae cap. II.
bonores ade
ptus eft Mne Libri huius , prolixe congeffimus , ac differuimus,
uis, etfi fuc. abunde intelligitur. Secundus ab hoc fuit Mneuis,
ceffu tempo. Heliopoli quondam impenfe cultus , ordine tempo
ris, cultus ris Apide prior , ficuti cenfeo , et huic etiam digni
eius paula tate par ſemper habitus , etfi cultum eius , labente
tim neglige tempore , a priftino fplendore femper
magis defecif
retur et eui
fe , certum fit , dum viciffim honor illi exhibitus,
lefceret.
eundo creuerit. Veteres vbi eorum mentionem
faciunt , eos fic coniungere folent , tanquam in ea
dem apud Aegyptios exiftimatione fuerint , honori
busque iifdem , ac eodem prorfus cultu fruiti effent.
Tauri facri , inquit * DIODORVs , tum qui Apis,
tum qui Mneuis vocatur , vt Ofiridi dicati fint , et
pro Diis colantur , apud vniuerfos promifcue Acgy
ptios fancitum eft. Quibus gemina fere funt haec
AMMIANI: ** Inter animalia , antiquis obferua
tionibus confecrata , Mneuis et Apis Junt notiora:
Mneuis Soli facratur , fuper quo nihil dicitur memo
rabile , fequens Lunae. Quod auctor ifte , diligens
ceteroquin et accuratus , hic fcribit , fuper Mneui
de nihil dici memorabile , id , quod modo dicebam,
confirmat , cultum Mneuidis fenfim defeciffe , et
ab Acgyptiis neglectum fuiſſe , ideoque in res ad
eum fpectantes , obliuione paulatim obliteratas, pau
cos inquifiuiffe. Exemplo fit , quod de notis ac
infignibus , in tauro vtroque requifitis , " quibus a
gregariis poffent difcerni , veteres referre folent.
Notas
Lib. I. p. 19.
** Lib. XXII . p. 245.
 MNEVIS TAVRVS SACER. 263

Notas enim , quae in Apide adeffe debebant , *

diftinae et a Scriptoribus permultis recenfentur,
Sed notas, quas in Mneuide oftentabant Sacerdotes
Heliopolitani , Scriptores filentio praeterire folent,
et eft inter eos vix vnus aut alter , qui earum , vel
paucis tantum , meminiffe operae pretium duxerit.
AELIANVS, ** qui in congerendis infignibus cha
racteribusque Apidis multus et vere nimius eft , no
tas Mneuidis commemorare dedignatus omnino
eſt. *** Dicunt Aegyptii , inquit ille , et Mneuidi

effe fuum proprium infigne , quo intelligatur effe ge

nuinus, Solique charus. Verum qualenam illud fit,
dicat alius.

§. 3. Vidimus §. 2, veteres quosdam hoc in- Mneuis fin

ter Apidem et Mneuidem obferuare difcrimen , quod gulari ra
prior Lunae , pofterior Soli confecratus effet. Ita tionefacer
erat Suli.
= DIODORVS et AMMIANVS , quorum verba attu
limus. Accedat AELIANI auctoritas , cuius haec
funt verba : **** Μνεῦιν βῶν ᾿Αιγύπτιοι ἡλίε φα
‫اد‬
σιν ἱερόν · ἐπεὶ τόν γε Απιν ἀνάθημα εἶναι Σελήνη
Aéysow. Mneuin bouem Soli facrum perhibent Ae
gyptii , vt Apim Lunae . Eundem ad modum POR
PH YR IV S adf irm at : † Soli quidem atque Lunae bo
ues confecrarunt Aegyptii , qui Soli facer eft Heliopoli,
dicitur Mneuis - quem vero Lunae dicarunt , Apim
nominant. Et sviD as in voce Μέμφις . Τέτον
( Απιν ) Αιγύπτιοι τιμῶσι σελήνη , καὶ ἱερὸς ἦν ὅδε
ὁ βᾶς τῆς σελήνης , ὥσπερ ὁ Η Μνεῦις τῇ ἡλίε.
Apin Aegyptii dicarunt Lunae , eratque is Lunae
R 4 facer,

* Vide fupra Libri huius cap. II. §. 5.

** De Animal, Lib. XI. cap, X.
*** Idem Lib. eodem сар. XI.
**** de Animal. Lib. XI. c. XI.
Apud EVSERIVM Praeparat. Euang. Lib. III. c. XIII.
Ita LEOPARD VS et alii legendum effe, dudum vl
derunt.
 264 LIB. IV. CAP. IV.

facer , ficut Mneuis Soli. Sed haec veterum dica

non fine aliqua cautione accipi debent. Si enim
id , quod de Theologia Aegyptiorum circa Apim
et Mneuin referunt , fenfum iftum habeat , Mneuin
Soli tantum , et vice verfa Apim Lunae tantum fa
cros effe , tum euidenter a veritate aberrat. Nam
de Apide non nego quidem , eum Lunae peculiari
ratione dicatum et confecratum fuiffe ; at non minus
eundem Soli quoque facrum habitum fuiffe conten
do , idque fuo loco , teftimoniis idoneis, ac additis
etiam rationibus , ex ipfa re petitis , euici. De
Mueui, fateor , dubium fupereffe nullum poteft.
Ille Soli tantum erat confecratus , et , vt mihi per
fuadeo , primitus imago Solis viua et fancta habeba
tur. Ad teftimonia , id clare docentia , quae §.
hoc , et fuperiori in medium prolata funt , poffum
et hocce adiungere MACROBII , ex Saturnal. Lib.I.
cap. XXI. Taurum vero ad Solem referri , multipli
ci ratione Aegyptius cultus oftendit : vel quia apud
Heliopolin taurum Soli confecratum , quem ** Mncuin
cognominant , maxime colunt ; vel quia bos Apis in
ciuitate Memphi Solis inftar excipitur. Aliud pro
adftruenda re eadem argumentum , capi poteft ex
nomine vrbis , quae cultui Tauri huius facri deftina
ta erat , Heliopoli , id eft Solis vrbe. Mneuis ergo
illius vrbis Numen tutelare facrofan& tum , iam fic
non poteft non videri Soli confecratum . Addo,
Numini huic , non tantum in vrbe Solis , vel Helio
poli; fed in Templo etiam Solis , facra feciffe Aegy
1 ptios. Nam tefte PLINIO , Lib. XXXVI . cap. 8.
Rameftes Rex obelifcum pofuit , vbi fuit Mneuidis
regia. Illum vero ftetiffe in Templo Solis , fubinnuit
AMMIANVS MARCELLINVS Lib. XVII. p. 100.
Vel

* Libri huius IV. cap. II. §. 3. et 18.

** Ita loco hoc legendum effe , viri doctiffimi , iam du•
dum monuerunt,
 MNEVIS TAVRVS SACER. 265

Vel fi PLINIVS per regiam Mneuidis ipfam vrbem

Heliopolin intellexerit , quod ex lectoribus vni vel
alteri in mentem venire poffet , id fententiam meam
tanto magis confirmaret, firmiusque roboraret. Ipfum
į quoque Mneuis nomen Aegyptiacum , nouum mihi
argumentum fuppeditat. Sed de eo plura mox
Edicemus.

§. 4. Etfi veteres notarum et fignorum , qui- De notis,

bus Mneuis Heliopolitanus , a gregariis bobus illico quae Mneui
dignofci potuerit, mentionem faciant parciorem, funt dem a bobus
gregariis di
tamen quaedam ab illis obferuata, quae et a nobis hic
ftinguebant.
commemorabuntur. Eft vero animaduerfione di
gnum , veteres illas ad Solem referre , et ex illis ar
gumentum capere folere, quod Taurus ille Soli con
Singularem in eo nigredinem obfer
fecratus effet.
yat PLVTARCHVs de If. et Ofir. p. 364. , O' dè év
Ἡλίς πόλει τρεφόμενος βῆς , ὃν Μνεῦιν καλέσιν ,
‫اد‬
ἔχω τιμὰς μετὰ τὸν Απιγ.
μέλας ἐςὶ, καὶ δευτέρας ἔχει
Bos vero ille, quem Heliopoli alunt , dictus Mucuis,
valde niger eft , et fecundos ab Apide bonores fortitus
eft. In Apide quidem veteres pariter * nigredinem
notant , verum albedine mixtam , ita vt luci tene
brae effent interfperfae. Atque ita rem omnino fe
habuiffe , docet nos Tabulae Bembinae infpectio.
Mneuin vero Heliopolitanum auguror , aut in vni
uerfum , aut faltem maxima ex parte nigrum fuifle,
etfi me effigiem illius vfpiam vidiffe , meminiffe ne
queam. ** PIGNORIVS quidem credere nos iubet,
bouem illum , qui Tabulae Bembinae Segmentum fe
cundum claudit , effe Mneuidem ; verum fine dubio
fallitur. Vterque ille bos , et qui Segmentum fe
cundum inchoat , et qui illud claudit , non eft nifi
vnus idemque Apis , quod attenta Tabulae contem
R 5 platio

* Vide fupra Lib. hoc cap. II. §. 5.

** Expofit. Tabulae Ifiacae p. 48. Edit. Amſt,
 266 LIB. IV. CAP. IV.

platio vnicuique illico et facile perfuadebit. In prin

cipio Segmenti fecundi , Apis nobis obuertit latus
dextrum , in quo veteres collocant fignum Lunae
corniculantis , quod ea de caufa hic apparet ; non
vero in fine , quia illic oculis noftris latus finiftrum
obiicitur. In priori Apidis imagine confpicitur can
tharus , propter euidentem rationem, quam alibi
explicuimus. Quia vero in pofteriori imagine ratio
illa deficit , cantharum quoque abeffe videmus. Ad
rem vt redeamus , idem illud nigredinis in Mneuide
fignum , de quo PLVTARCHVM loqui intelleximus,
obferuat etiam PORPHYRIVS , qui ad illud aliud
praeterea addit : ** Qui Soli apud Heliopolin facer eft
Taurus , Mneuis nomine, boues alios magnitudine
fuperat , idemque magnopere niger eft , eo potiffimum,
quod vehementior et affiduus Solis ardor , nigrorem
corporibus humanis adferre foleat. Praeterea prae
ter aliorum boum naturam , caudae totiusque corporis
piles furfum verfus reiectos habet , quemadmodum Sol
contrarium Polo curfum inftituit. Hanc pilorum in
dolem inufitatam , etiam in Onuphi , Tauro Her
munthite , veteres animaduertunt , qua de re mox.
Pergit vero de Mneuide au&or idem et hoc obferuare.
Tefticulos habet praegrandes , quod rei venereae cupi
ditas vi caloris excitetur , ipfeque adeo Sol naturam
infeminare dicatur. Haec inter Aegyptios de Mne
uide vulgo iactabantur. Verum STRABO , vir in
iudicando acer et fagax , traditiunculas huius generis
contemfiffe videtur. Is enim de Mneuide agens,
quem ipfe viderat , nil nifi hoc commemoratu di
gnum exiftimauit. *** In Praefectura Heliopolitana
eft Solis vrbs, aggeri maximo impofita. Habet caSo
lis

* Supra cap. II. §. 22.

**
Apud EVSEBIVм Praepar. Ev. Lib. III. сар . XIII.
*** Lib. XVII. p. 553. fin.
 MNEVIS TAVRVS SACER . $67

lis Templum , et Mneuin bouem , qui * in Jepto

quodam nutritur, et ab Heliopolitanis pro Deo habe
tur, quemadmodum et Apis a Memphitis.
§. 5. Si traditionibus quibusdam Aegyptiorum Cultus Mne
fidem adhibeamus , cultus Mneuidis in Aegypto fuit uidis in Ae
longe antiquiffimus , et vna cum cultu Apidis, aut ** gypto, valde
regnante Cacacho vel Choo , aut fi rationem habe. antiquusfu
mus *** traditionis alicuius inter Aegyptios Prophe- it , ipfiusque
Apidis cultu
**** Scriptores melio antiquior.
ticae , fub regno Menis, quem
res omnes primum Aegypti regem perhibent , iam
introductus. Verum rationes magni momenti ob
ftare , quo minus traditiones huius farinae, tanquam
veras admittere poffimus , idoneis , vt credo , argu
mentis in fuperioribus probatum dedi. Id vero
non modo libenter concedo , verum etiam bonis ar
gumentis afferi poffe t† affirmaui , cultum Mneui
dis , exitum Ifraëlitarum ex Aegypto , ipfiusque
4
adeo Mofis aetatem anteuertere. Quae , fi ita fe ha
bent, vti mihi quidem certo perfuafum eft , argu
mentum nobis fubminiftrant maxime euidens , fieri
non potuiffe , vt Mneuidis cultus , in honorem at
: que memoriam Mofis, magni Legislatoris Iudaeorum
? inftitutus fuerit , quafi fcilicet huius gentis Iudaicae
Principis ac Liberatoris , memoria tam chara et ve
nerabilis potuiffet effe Aegyptiis , ac figillatim eorum
Sacerdotibus Sacrorumque Antiftitibus, vt eum Deo
rum fuorum choro adderent , quod fane ttt viris
doctis
Vox graeca annos poteft etiam delubrum , vel Sacellum
fignificare.
** Vide Libri huius cap. II. §. 16.
*** AELIANVS de Anim. Lib. XI. c. X.
****
La Chronologie de Mr. DES VIGNOLES Tom. II.
P. 766.
+ Vide Libri huius cap. II, §. 16.
Ibidem §. 15.
HH Vide prae ceteris HVETII Demonftrat. Euang, Prop.
IV. cap. IV. §.4.
 268 LIB. IV. CAP. IV.

doctiffimis in mentem veniffe , fatis mirari nequeo,

Cultus igitur Mneuidis , fi verum affecutus fum, Api
dis cultu multo prior extitit , verum hic , vbi pri
mum in Aegypto ftabilitus fuit , priorem paulatim
pepulit , locoque primo, quem antea habuerat, ſen
*
fim deturbauit , ita vt deinceps honorem ab Apide
adeptus tantum fit fecundum. Maximum vero Dei
huius et exiftimatio et cultus detrimentum fenfit,
poftquam Cambyfes occupata Aegypto , in pleraque
regni huius Templa , infefto igne ferroque faeuiit.
Hanc enim eius crudelitatem Templum Heliopolita
num experiri quoque debuit. Et quamuis regia
Ptolemaeorum munificentia , pleraque illa Templa,
fucceffu temporis fplendori priftino reftituta fuerint
pari tamen felicitate frui Templo Heliopolitano non
licuit. STRABO enim fuo etiamnum tempore , tri
ftia figna furoris , quo percitus fuerat Cambyfes , in
illo Templo animaduertit, eaque de re ita teftatur : **
Nunc omnino Heliopolis deferta eft : habet autem per
uctuftum Templum , Aegyptio more fructum , quod
multis manifeftis indiciis , Cambyfis infaniam ac ſa
crilegia demonftrat , qui Templa partim igni, partim
ferro deuaftauit, mutilans , exfcindens , comburens,
quemadmodum et Obelifcos. Ab illo igitur tempore,
Sacra Heliopolitarum , ac Mineuidis figillatim , prifti
nam dignitatem ac exiftimationem fic amiferunt , ve
fola fere eorum memoria fupereffet .

Interpreta
§. 6. Antequam autem ad alia pergamus, more
tio nominis confueto , tentemus etiam nominis huius Mneuis in
Mneuis ex
auito Aegy terpretationem etymologicam. Graeci , qui nomi
ptiorumfer. na peregrina , aut ad typum graecanicum contor .
mone tenta- quere , aut faltem in pronuntiando et fcribendo, ali
tur.
quam euphoniae rationem habere folent , nomen
hoc
* PLVTARCH vs de Ifide p. 364.
** Lib . XVII . p. 553 .
 MNEVIS TAVRVS SACER. 269 ·

hoc noftrum fcribunt Myɛuis , et in cafu quarto

MyEUIV. Hoc vltimum Mysuv ad typum vere Co
pticum , proxime accedere arbitror. Inde Graeci,
vt opinor , cafum formarunt primum Myeuis. Si
bene diuinaui , literis Copticis id fic exprimendum
effet, DODENI , Mnuoein , vel DEIN,
Mnoein. Ex eo Graeci fcribendo et pronuntian
do confecerunt fuum Myuiv. * Dicitur nempe
DODEIN, U- o - ein , vel DEIN , o - ein , addito

que praefixo confueto , N , NDEIN , lux , eadem

que voce defignatur etiam Sol. Hinc igitur eft,
quod vrbs Aegypti peruetufta , quam incolae lingua
auita dixerunt DEIN , Hebraei vero fcribere folent
IN, a graecis interpretibus vertatur 'Hoλs , id
eft vrbs Solis. Accedente autem nouo praefixo i
nomen illud induit naturam adiectiui , poteftque
DEIN commode reddi Onienfis , vel qui ad

vrbem On pertinet , aut qui One eft confecratus. Sed

poteft illa vox etiam non minus commode exponi
confecratus Soli. Sic igitur Myevis , vt Graeci fcri
bunt , defignaret Taurum Onienfem , vel Heliopolita
num. Et hoc nomine faepe a veteribus defignatur
Mneuis, vt eo diftinguatur ab Apide , boue Mem
phitico , et ab Onuphi , Tauro Hermuntbite. Aut
etiam Mveuis fignificabit Taurum Soli dedicatum et
confecratum, cuius denominationis ratio , ex fupra
dictis peti facillime poterit. Et hanc quidem inter
pretationem priori libenter praetulerim. Etenim
quo tempore Mneuidem ad honores diuinos euehere
placuit , alii tauri , quae mea eft fententia , religione
Aegyptiorum nondum erant confecrati , nec Mem
phiticus Apis , nec Onuphis. Hermunthites , vt pro.
inde diftinctione aliqua opus nondum effet. Quod
fi
Vide Panthei noftri Lib. II. cap. I. §. 8.
 270 LIB. IV. CAP. IV.

fi autem interpretatio haec quam dedi nominis Mne

uis , veritati confentanea eft , confirmare illa poterit,
quod in Prolegomenis obferuaui , nomina quae Ae
gyptii , in ipfis idololatriae ſtabilitae initiis, Numini
bus fuis impofuerunt , fuiffe fimplicia , fignificatio
nis propriae , ex communi fermonis vfu , omnibus
cognito , defumta , et his demum , elapfo vno plu
ribusue Seculis , fucceffiffe nomina Deorum fymbo
lica , myftica , aenigmatica. Cum enim Heliopoli,
Sol fub nomine et Solis et Lucis coleretur , quid fi
gnificaret Taurus luci confecratus , ab vnoquoque
etiam rudiffimo homine , illico intelligi potuit. Sed
nomen Apis, quafi dicas numeralem vel menfuralem,
vtique myfticum magis eft, et fine addita explica
tione ac interpretatione intelligi non poteft. Et nunc
etiam nominis huius verum fenfum , non nifi conie
cando et diuinando affequi poffumus. Nempe prius
nomen , Mineuidis , eft antiquitatis remotiffimae, po
fterius Apidis , aliquot Seculis recentius.
Inter Tau
§. 7. Tres modo nunc numerauimus Tauros,
rosAegyptio- religione Aegyptiorum confecratos , et pro diis ha
rum facros, bitos , Apidem videlicet Memphiten , Mneuin Helio
tertius eft O
nuphis Her- politen , et Onuphin Hermunthiten , et totidem, eos
munthi cul. dem nempe quos diximus , commemorat etiam MA
tus , de quo CROBIVS , inueftigator Theologiae Aegyptiorum
traditiones maxime induftrius, Saturn. Lib. I. cap. XXI. Taurum
veterum ad
vero ad Solem referri , multiplici ratione Aegyptius
feruntur.
cultus oftendit : vel quia apud Heliopolin Taurum Soli
confecratum , quem Mneuin cognominant , maxime
colunt ; vel quia bos Apis in ciuitate Memphi Solis in
flar excipitur ; vel quia in oppido Hermunthi
confecratum Soli colunt Taurum , Pacin cognominan
tes. Videtur au&or hicce eximius , in recenſendis
tauris hifce facris , ordinem temporis , quo quisque
eorum fucceffiue ab Aegyptiis in coetum Deorum ad
fcitus fuit, feruare , quod obferuationes meas de
eadem
 ONVPHIS TAVRVS SACER. 271

eadem re firmat. De Apide , quem tota mirifice

celebrat antiquitas , peculiari capite egimus. De
Mneui , cuius apud veteres parcior et rara magis
mentio occurrit , differuimus quaedam hoc capite.
Nunc de Tauro Hermunthite , de quo admodum
pauca literis prodita deprehendimus , paucula etiam
nunc addamus. Praeter MACRO BIVM, folus, quan
tum meminiffe poffum , STRABO , difertis verbis
Taurum Hermunthiten commemorat. MACROBI
vs ait , eum Pacin cognominari, et ita Taurum hunc
defcribit : In oppido Hermunthi , magnifico Apollinis
Templo confecratum Soli colunt Taurum , Pacin co
gnominantes , infignem miraculis conuenientibus na
turae Solis. Nam et per fingulas horas mutare colo
res affirmatur , et hirfutus fetis dicitur in aducrfum
nafcentibus , contra naturam omnium animalium.
Vnde babetur veluti imago Solis in diuerfam mundi
partem nitentis. Obferuabatur ergo in hoc Tauro,
ceu fingulare quodpiam , et miraculi fpeciem prae
fe ferens , ( 1 ) quod per fingulas horas mutauerit
colores , quod quam fuerit verum , aut quomodo
faltem id , quod Sacerdotes plebi perfuadebant , in
telligendum fuerit , loco fuo relinquo. Quomodo
id ipfum ad naturam Solis referri potuerit , fatis ex
plicuimus Lib. II. cap. II. §. 1. (2 ) quod hirfutus
fuerit fetis, in aduerfum nafcentibus , ad inftar nem
pe Solis , qui in diuerfam , id eft aduerfam et oppo
fitam mundi partem , nititur. Notum enim eft, ve
teribus hanc fuiffe fententiam communiorem , omnes
coelos motu celerrimo ferri ab Oriente in Occiden
tem , Solem vero cum Planetis , alio etiam motu , ab
Occidente ferri in Orientem. Inde eft , quod vete
res Aftronomi diem fic definiant , quod fit * con
uerfió mundi et ortus eius arcus , quem Sol peragrat,
dum in conuerfione mundi mouetur contra mundum.
Rem

* GEMINVS Elementis Aftron. p. 22. Edit. Petav. et p. 42.

 272 LIB. IV. CAP. IV.

Rem hanc eandem etiam alio quodam Symbolo apud

Aegyptios hunc nempe in modum adumbrari con.
fueuille, quidam aut afferunt, aut fubinnuunt. Ibi
quandam nauim, totius naturae curfibus, DIVERSA
CVPIDITATE moderantem 9 cunctaque flam
marum congeftione pleniffimam, et beatis circumactam
mercibus, confpicatur. Cui nautae feptem , germani
tamen , fuique confimiles , praefidebant in prora.
Vtrum hoc placitum fuerit prifcae et genuinae Ae
gyptiorum Theologiae , afferere non aufimm. Talia
tamen fequiori faltem tempore docebant Sacerdotes
quidam , et id ipfum in Tauro Hermunthite , ac
etiam Heliopolitano ( §. 4. ) obferuari , aliis perfua
dere volebant. Ceterum et huncce Taurum re
ipfa fuiffe aliquod Nili Symbolum , eumque Aegy
ptios praefeciffe Nilometrio Hermunthi conftructo,
ficuti Apidem Nilometrio Memphitico , ex eo col
ligi poffe opinor , quod hodieque fuperfint indicia
黃
non adeo obfcura , quae fidem faciunt, ** et in hac
vrbe Aegyptios habuiffe Nilometrium, Superfunt
hodieque Hermunthi , rudera Templi illius Apolli
nis , vel Hori , cuius MAGROBIVS meminit , et in
illis *** apparet etiam effigies bouis , qui eft haud
dubie Taurus ille Hermunthites facer.
Tauri buius
§. 8. De nomine Tauri huius facri Aegyptia
.
facri Her- co , pauca fubiiciamus. MACROBIVM vidimus
munthitae
nomen , ex teftantem , eum vocari Pacin , quam vocem corru
lingua Ae- ptam effe iudico. Alii Codd. habent Bacin. Ar
gyptiorum LIANVS de Animal. Lib. XII . cap. XI. eundem vocat
exponitur. Onuphin. Verba eius funt : Σέβεσι δὲ ᾽Αιγύπλιοι
καὶ μέλανα Ταῦρον , καὶ καλῶσι Ὄνεφιν αυτόν.
Καὶ τὸ ὄνομα τῇ χώρες ἔνθα τρέφεται , Αἰγύπτιοι
λεγές

* MARTIANVS CAPELLA Satyrici Lib. II. p. 42.

** Vide fupra Libri huius cap. III. §. 4.
*** Vide RICH. POCOCK'S Defcription of Egypt, Lib.
II. cap. IV.
 ONVPHIS TAVRVS SACER. 273

λεγέτωσαν ἡμῖν λόγοι. τραχὺ γάρ . Colunt et ni

grum taurum Aegyptii , quem Onuphin vocitant. Loci
1 vero vbi nutritur nomen , difci poteft ex Aegyptiorum
libris. Mihi enim dictu et auditu afperum videtur.
Exiftimabat olim PIGNORIVS , Onuphin hunc
AELJANI, diuerfum non effe a Mneui Heliopolitano.
Verum licet non negauerim , Mneuin dici etiam po
tuiffe , et dictum re ipfa fuiffe Onuphin , de boue
tamen Heliopolitano illic non loquitur auctor ille.
Nam nomen huius vrbis Heliopolis , nec auditu nec
pronuntiatu durum eft, neque auribus etiam delica
tulis ingratum quid fonat. Eft enim nomen graecum,
quo auctor ille vtitur non infrequenter , neque cau
fa erat, vt hoc vno in loco , id adhibere faftidiofe
dedignaretur. Eft fine dubio is ipfe taurus Hermun
thites , de quo MACROBIVM loqui intelleximus.
Audiamus modo AELIANVM loco cit. ita pergen
tem : ᾿Αντίαι αυτῷ τρίχες ἠπερῶν τοῖς ἄλλοις ἐι
σίν . Ιδια γάρ τοι καὶ τῇδε ταῦτα .‫ اد‬μέγιςος δὲ ἦν
βοῶν ἔτος . καὶ σιτᾶται γε Ονεφις πόαν
μηδικὴν ὗτος . Pili in eo contra quam aliis vertun
tur. Atque hoc ei proprium eft, inter boues magni
tudine excellit. Pafcitur autem Medica berba.
Vides Lector, in Onuphi pilos illos in aduerfum
erectos obferuare AELIANVM , quos in tauro fuo
Hermunthite , non fine admiratione notauerat MA
CROBIVS , licet tamen inficias ire non poffim , eas
dem plane notas , quibus Onuphim infignem effe
fcribit AELIANVS , ab aliis quoque in Mneuide
animaduerti , §. 4. Et hoc forfitan PIGNORIO
fraudi fuit , ipfique perfuafit , de Tauro alio,
quam Mneuide non loqui AELIANVM. Verum
tamen,

* In Tabulam Ifiacam p. 48.

Tom. II. S
 274 LIB. IV. CAP. IV.

tamen , Onuphin a Mneui Heliopolitano difcerni

1
oportere , iam modo oftendimus. Cumque prae
ter Mncuidem Heliopolitanum , et Apidem Mem
phiten , tertius tantum fuerit , oftendique poffit
Taurus facer , Hermunthites fcilicet , §. 7, Onu
phis alius ab Hermunthite effe non poffe videtur.
Praeterea Hermunthin fatis clare defignat AELIA
NVs, quando affirmat , loci illius , in quo Onuphis
alebatur , nomen effe reaxù , pronuntiatu durum
et afperum . Nomen enim hoc apud STEPHA
NVM Byzantium fcribitur Eguavis , quam fcri
pturam * nummi etiam , qui fuperftites funt , con
firmant. Tale vero nomen auribus Sophiftarum,
qui veneres deliciasque dictionis Atticae , nonnun
quam cum affectatione fere inepta et ridicula fecta
bantur , oppido durum ac afperum videbatur. Et
營藝
in hoc hominum ordine , Aelianum excelluiffe,
▸
viri doctiffimi dudum obferuarunt. Eadem de caufa,
vt opinor , ARISTIDES , ex eodem grege Rhe
tor , *** vrbem Hermonthin maluit appellare 'Eg
μйy, quam verum eius nomen , auribus fuis ingra
tum , exprimere. Sic ergo conftat , verum no
men Tauri Hermunthitae Aegyptiacum fuiffe Onu
phis. Poffem plures nominis huius interpretationes
afferre , nec a lingua , nec a Theologia Aegyptio

rum alienas. Nam cum ¡DI , Nuphi , vel enu

phi , vel etiam anuphi , ſignificet bonum , ÈZE vero,

ehe vel abe , bouem defignet , Onuphim non incom.
mode bonum bouem , qui nempe Aegyptiis bona por.
tenderit , liceret interpretari . Aegyptiis porro
ZE- NDOч , Henuphi , vel Hanuphi ivdnviar fi
gnificat,
* Le Voyage de PAVL LVCAS fait en 1714. T. II. p. 121.
** RICH. BENTLEY'S Differtation upon Phalaris. p. 319.
320 .
*** In Aegyptio fol. 93. b. fin. Edit. Florent,
 ONVPHIS TAVRVS SACER. 275

! gnificat , id eft copiam , vbertatem , abundantiam,

Genef. XLI. 29. 31. 34. etc, Et vero Onuphis Her
munthites , non fecus atque * Apis Memphites,
quando apparebat , vbertatem frugum , • diuerfaque
praefagiebat bona. Verum miffis his et fimilibus
forte aliis interpretationibus , malo illi inhaerere,
quam ** antehac lectoribus obtuli. Erat enim

Aegyptiis in more pofitum , vt nomen IH RDDIT,

boni Spiritus , et contractius XDI , boni,

fubintelligendo Spiritum , tribuerent etiam Nilo,
et bouibus facris , fluuii illius fertilitatem eximiam
fymbolice adumbrantibus. Huius generis erat
etiam taurus Hermunthites , ideoque et is voca
batur Onuphis , id eft bonus Spiritus , vel bonus
Deus. Verum quid fiet de Paci , quod nomen
fuiffe boui Hermunthitae a MACROB10 accepi
mus ? Sufpicatus *** aliquando fum , apud eum
pro Pacin legendam effe Onuphin , cui conie&urae
necdum in vniuerfum renuntio. Nam cum no
men iftud librariis omnibus incognitum effet , fieri
perquam facile, potuit , vt in defcribendo aberra
rent , et tractu temporis , vnius errorem nouis aliis
cumularet alter. Verum fateor tamen , correctio
nem hanc a fcriptura vulgata longiori interuallo
difcrepare , quam vt a quouis probari ac admitti
queat. Ea igitur de caufa , **** ad priftinam
coniecturam reuerti fere malo. Nempe cum anim
aduerterim , in MACROBII Saturnalibus , pro
Pacin alios Codd. prae fe ferre Bacin , aut etiam
Bacchin , auguroг MACROBIVM ipfum , aut fcri
S 2 pfiffe,

* AMMIANVS Lib. XXII . p. 245.

** Lib. I. cap. IV. §. 10, 11.
*** Vbi fupra.
**** Vide ibidem.
276 LIB . IV. CAP. IV.

pfiffe , aut fcribere faltem voluiffe Pabacin , idque

nomen tauro Hermunthitae , ab vrbis illius incolis
tributum quoque fuiffe. Significat autem Pabacis,
literis Copticis fcriptum &.Baxi , id eft Pas
baki , proprie ciuicum vel vrbicum , fubintellige
Numen , id eft , Deum tutelarem vrbis , adeoque
idem eft cum Tyriorum Melcartho , quem BO

CHARTVS interpretatur Np , regem vrbis,

et cum Deo Graecorum , quem oλa dicunt. Ita
nempe folebant appellare Deum illum vel Deam,
cuius tutelae vrbs aliqua effet fingulariter commen
data. Si haec mea coniectura , a fcopo non aber
rauit , vnus idemque Taurus facer , vocabatur

Onuphis, quia bona portendebat, et Pabacis , quia

eum ciues illius vrbis , vt fummum fuum benefi
cumque tutelare Numen adorabant. Iudicent le
&
tores, vtrum ipfis vero videatur fimilius.

* Geographiae Sacr. Part. II. Lib. I. cap. 34

ASHMOLEAN
OXFORD
MUSEUM
PAVLI ERNESTI IABLONSKI

PANTHEON

AEGYPTIORVM

SIVE

DE DIIS EORVM

COMMENTARIVS

CVM

PROLEGOMENIS

DE RELIGIONE ET THEOLOGIA

AEGYPTIORVM

PARS III.

WANNACQUAD

Francofurti ad Viadrum
SVMTIBVS IOAN. CHRIST. KLEY B.
MDCCLII.
L
C
 ILLVSTRISSIMO ATQVE

EXCELLENTISSIMO DOMINO

DOMINO

CAROLO LVDOLPHO

S. R. I. LIBERO BARONI

DE DANCKELMANN

ET PRANGIN

POTENTISSIMI BORVSSORVM RE

GIS STATVS , BELLICARVMQVE RERVM

MINISTRO , CONSISTORII SVPREMI BERO
LINENSIS , VTI ET SENATVS ECCLESIASTI.
CI REFORMATI , ET RERVM ECCLESIASTI
CARVM OMNIVM SVMMO PRAESIDI, ACADE
MIARVM REGIARVM SCHOLARVMQVE CV.
RATORI SVPREMO , CAVSARVM ADHAEC

GALLICARVM , CIVILIVM ET ECCLESI

ASTICARVM GVBERNATORI

DYNASTAE IN LODERSLEBEN,
OPHAVSEN,

ITEMQVE RELIQVA

MVSARVM PRVSSICARVM STATORI

DOMINO SVO BENIGNISSIMO

1
ILLVSTRISSIME ET EXCEL

LENTISSIME BARO

DOMINE BENIGNISSIME

ufimne , BENIGNISSIME
A
DOMINE , Pantheo huic

Aegyptiorum , quod pu

blicae luci expono, Illuftriffimum TV.

V M, et terris noftris aufpicatiffimum

Nomen praefigere ? Equidem minime

3 igno
ignoro , TE huius generis munufcu

la dedignari non folere , quippe qui

literas elegantiores femper amaueris ,

ac foueris , iisque pretium fuum ſta

tuere , mature didiceris ; fed ego ta

men , cui Prouincia longe alia , a mul

tis iam annis demandata eſt , dum li

brum hunc de Religione Diisque vete

rum Aegyptiorum , TIBI humillime

offero , extra oleas vagatus effe , non

abs re videri potero. Adfunt tamen

rationes non inidoneae , quas ad tu

endum hocce meum confilium afferre

poffum , quasque nec T V ipfe ,ILLV

STRISSIME DOMINE, pro innata

TIBI aequitate et indulgentia impro

babis. Nam profecto argumentum hoc,

cui illuftrando operam meam qualem

cunque impendi , attentione Theologi

Chri
1 Chriftiani indignum cenferi nec debet,

nec poteft. An non permulti hodie

Theologiam naturalem , foli rationis

dictamini innixam , vltra modum

omnem extollunt , ipfique Reuelationi

diuinitus acceptae , cum fummo huius

dedecore , ac detrimento , anteponen

dam effe fomniant ? Quid vero ad ho

rum hominum audaciam , dicam an

vefaniam , pro merito retundendam

aptius cogitari poteft , quam fi doctri

nae Theologicae gentium politiffima

rum , quam ratiocinando fibi conſtru

xerunt , color illitus detrahatur , et

natiua facies , ac genuina fed miferri

ma indoles , oculis omnium nuda fiſta

tur ? Id vero eft , quod in Pantheo

facere conatus fum. Expofui ratioci

nationes Theologorum Aegyptiorum ,

quo
quorum fapientiam totus olim " orbis

admiratus atque aemulatus eft , vt ex

iis colligi queat , quid ratio fibi foli re

licta , luceque Reuelationis diuinae de

ftituta poffit , et quae fint eius in diiu

dicandis diuinis rebus vires. Deinde

vero nec hoc praetermittendum eſſe

duco , primas Operis huius lineas ,

ductas a me iam fuiffe , A. P. C. N.

MDCCXXI , quo tempore linguas fan

tiores , quibus diuina Reuelatio Vete

&

ris et Noui Teftamenti confignata eſt ,

publice docendi et tradendi munus hic

mihi incumbebat. Accidit , vt eodem

anno , in confortium Academiae Re

giae fcientiarum Berolinenfis coopta

rer ', eaque occafione , hortatu ami

corum quorundam iam beatorum ,

LA CROZII praefertim et Vi

GNO
GNOLII , laborem hunc , cui finem

nunc impofui , exantlandum in me

fufciperem . Verum enim vero , cum

breui poft noua munera , aliaque ne

gotia fuperueniffent , labor ille tene

bris perpetuis nocteque aeterna iacu

iffet obrutus , et veluti fepultus , nifi

ante paucos annos , rationes grauiffi

mae abfolutionem operis olim incho

ati fuafiffent , aut potius inuito extor

fiffent.

Accipe igitur ILLVSTRISSIME

DOMINE, CVI totius vitae omnium

que actionum rationem reddere teneor,

accipe inquam et hoc Munufculum per

quam tenue et leuidenſe, fronte ferena,

etqua foles aequitate , illud exanimo of

ferentis aeftima. Deus vero TE, ILLV

STRISSIME DOMINE , Ecclefiarum

* 5 no
noftrarum Columen , Reipublicae Or

namentum decusque praecipuum , me

um Praefidium , quam diutiffime fofpi

tem et incolumem conferuet. Ita ex

intimo pectore vouet et precatur

ILLVSTRISSIME ATQVE EXCEL

LENTISSIME BARO

DOMINE BENIGNISSIME

NOMINIS TVI ILLVSTRISSIMI

Dabam Francofurti
ad Viad. D. 1. Maii
MDCCLII.

Humillimus et obfequen
tiffimus cultor

PAVLVS ERNESTVS IABLONSKI

V

PRAEFATIO

A D

ELECTOREM.

oftquam in Praefatione ad Partem

primam huius Panthei, teftatus iam
P fum , Benevole Lector, rationes effe
momenti plane fingularis, quibus me
permoueri paffus fum, vt opus hoc,
per annos plurimos preffum et ne
glectum , nunc tandem luci publi
cae exponerem , paucis tantum Te compellabo.
Vides Operis iftius Partem fecundam et tertiam,
nonnihil ferius Tibi offerri , atque volueram , et

fperare Te quoque iufferam. Morae illius cau

fam fcito fuiffe praecipuam , valetudinem aduer
fam,
 PRAEFATIO.

fam , quae fuperiori vere , ac aeſtate fere tota cor

pufculum non mediocriter afflixit. Factum eo

eft, vt nonnifi anno iam inclinato , ea quae etiam

num defiderabantur , Bibliopolae optimo tradere

potuerim.

Fatebor tamen etiam , nec inuitus , Partes du

as Panthei poftremas , multo plus negotii mihi
faceffiuiffe, longeque diutius patientiam meam ex
ercuiffe, et velut ad languorem dediffe , atque ini
tio credideram.

Dum , antequam ifta fcriberem , Panthei mei

Partem primam accurate relegi, quaedam inter le
gendum fe mihi obtulerunt, de quibus Te hic mo
nere, aequum duco.

P. 78. nomen Neithae , fiue Mineruae Aegy

ptiacae, a verbo NEI deduxi, quod decernere, fiue

ordinare fignificat. Erit ergo , ita fonant verba

mea, NEIT, decernens , conftituens , ordinans.

Huius etymologiae , poft adhibitum iterum dili
gens et ferium examen , necdum me poenitet.
Aft, vbi ante aliquod tempus , occafio mihi effet
fubnata , cam accuratius explorandi , analogiam

grammaticam requirere deprehendi , vt a NEI ,

formetur HIT, et NHI , quod vtrumque re

ête et analogice adhiberi poteft. Pofterius, NHI
nempe , Neith, vides effe , ipfiffimum PLAT O
NIS
 PRAEFATI O.

NIS 9', fine vllius literulae vel leuiffima muta

tione. Prius vero , NHIT fcilicet , fiue Neit,

comparet in compofitis, quae attuli p. 57.58. Me
mineris modo, p. 57. pro Neits - teits , vti vitioſe
editum eft, fcribi oportere Neit - teits.

P. 91. afferui , vocem 1½, Ich , id eft Spiri

tum, vel Daemonem, fermone Aegyptiorum , bo
nam folere habere fignificationem . Id vero de

antiquiori Aegyptiorum dialecto intelligi percu

pio. Nam in vfu eorum Ecclefiaftico , et in Scri
pturae interpretatione , ab ipfis adornata , vbi vox

id aliquo modo aequipollet voci graecae Δαίμων ,

et Aaμóviov, videas vocem Copticam fumi etiam
fenfu peiori , e. c. Matth . VIII. 16. 28.31. XVII . 18.
Sed hoc , non fecus, atque apud Graecos, vfus Ec
clefiafticus , vbique praeualens , inuexit.

P. 118. Thermuthin Deam interpretatus ſum

-Eр-ud-†, Thermuti, quod Aegyptiis mor

tiferam fonat. Et hanc quidem interpretationem
reiici merito poffe , haud exiftimauerim. Rele
genti tamen haec mea , in mentem venit alia ,
quam Lectoris huiusmodi rerum ftudiofi iudicio
ac arbitrio fubmitto . Sermone Aegyptiorum ve

tufto , Єpuds , Ermu , dicitur Lunaticus,

σελnviaμevos, Matth. IV.24. XVII.15. Effet igitur

analogice prorfus, -Eрudo- †, Thermuti, quae

Lunaticumfacit , aut morbum Lunaticorum in

fert.
 PRAEFATI O.

fert. Quod cognomen quam bene Deae huic

conueniat , ex iis quae de Tithrambone , a Ther
muthi haud quaquam diuerfa , difputauimus p.
112. ad 116. colligi abunde poterit.

P. 173. locum attuli PLVTARCHI , in quo

et haec de Ioue Aegyptiorum leguntur :

ὑπ᾽ ἀισχύνης ἐρημία διέτριβεν ,in quibus latine red

dendis , verfionem retinui vulgatam , quae ita ha

bet : pudore ductum in folitudine vixiffe. Iam

vero deprehendere mihi vifus fum , ab ipfo au
Store fcriptum fuiffe : ὑπ᾽ αιχύνης ἠρεμία διέτριβεν.
Pudore ductus , quietife dedit. 'Heeμia , quies,
manifefto hic opponitur motui pedum , vel gref
fui commodo, quem poftea demum Ifis perhibeba
tur Ioui expediuiffe. Appofite prorfus ad hanc
meam emendationem , PLV TARCH VS idem,
ſcribit p . 370. de Perfarum Deo : Tòv de Taữтa µn
χανησάμενον θεὸν ἠρεμῶν , καὶ ἀναπαύειν , id eft , vti
vertit interpres vulgatus : Deum qui ifta machi
netur, quiefcere ad tempus. Id ipfum de Aegy
ptiorum loue , dicere voluit E V DOXVS , hic a
PLVTARCHо ad teftimonium vocatus.

Alia de quibus dici etiam aliquid poffet, nunc

quidem malo omittere. In prima Operis huius
Praefatione, alia quaedam promifi , Pantheon fub
fecutura. At enim vbi poftea confilium iftud aequa
lance paulo maturius expendi , res ipfa , vt illud
mutarem , me fatis monuit. Neque enim vide
batur,
 PRAEFATIO,

batur , ea praefertim qua nunc fum aetate , labo

rem argumentis his impendendum , fructus , qui
forte ex eo fperari poffet, compenfaturus effe. Et
profecto, quantum attinet ad Aegyptum Sacram,
quam aliquando moliebar , video operam iftam a
praeftantiffimo RICH . POCOCKIO , in Defcri
ptione Aegypti , iam occupatam , mihique , profe
cto non inuito , praereptam fuiffe. Is enim in
ifthoc argumento , plerumque tam diligenter et
feliciter verfatus eft , vt Spicilegio nonnifi tenui,
locum reliquerit. Et in ifto Spicilegio , a labore
quidem aliquid , vix vero ab ingenio , quicquam
fperare licebit. Explicationem porro Tabulae
Bembinae , qualem dare Tibi poffem , habes iam
re ipfa, B. L. in Pantheo. Omnes enim Tabulae
illius imagines , in quibus explicandis , aliquam,
non fine fucceffu collocaffe operam cenferi poffem,
et in hoc Pantheo, vti dixi, et in Mifcellaneorum
Berolinenfium Parte VI. et VII. luce aliqua a me
perfufas videre poteris. Illas quas iam explicui ,
commentario vberiori illuftrare , operae vix pre

tium ferret. . Pleraque enim ex Pantheo repeten

da tantum effent. In reliquis vero, de quibus fen
tentiam meam qualemcunque nondum aperui, Da
uum me non Oedipum profiteor. Neque etiam '
vacat , huius generis labori , in pofterum, magno
cum boni temporis difpendio , diutius inhaerere.

Supereft Syntagma de Sacerdotibus Aegyptiorum,

eorumque variis ordinibus ; verum poterit eo
tan
 PRAEFATIO.

tanto facilius , et fine vlla iactura , carere Lector,

quod praecipua et vtiliora , quae de argumento
hoc dicere poteram, tum in Pantheo , Lib. V. cap.
V, tum in Prolegomenis, cap. II, atque III, et fatis
quidem prolixe , perfecutus iam fim. Habes igi
tur hic , B. L. quaecunque de Theologia et Reli
gione Aegyptiorum , deque fingulis eorum Diis
patriis, obferuatu digniora, Tibi a me offerri poffe,
exiftimaui.

Dixi Lib. IV. cap. IV. §. 1. Panthei, veram ori

ginem cultus animalium , ac figillatim bouis , in
Aegypto , mihi hucufque nondum exploratam fa
tis atque perfpectam effe , etfi ea de re , aetate no
ftra, a viris et doctrina et ingenio praeftantibus,
difputatum fuerit plurimum. Cum aliquanto poſt,
fententiam hac de re meam , praefente Matrona
perilluftri , non natalium magis et dignitatis fplen
dore, quam virtute incomparabili, et rarae doctri
nae copia, inclyta , profeffus ac paulo acrius tui
·
tus effem , illa tum mihi regeffit , fe quidem iudi
ce, haud ita difficulter , initia et progreffus cultus
iftius idololatrici poffe inueftigari. Et ea profe

to, quae confeftim hanc in rem afferebat, ita erant

&
comparata, vt et mihi, et aliis qui vna aderant, fin
gulari verofimilitudinis fpecie , fe commendarent.
Non dedignata eft eadem, quae paucis coram edif
feruerat, Scripto poſtea vberiori explicare , idque
perbenigne mecum communicare. Beneficio huic
aliud
 PRAEFATIO.

aliud etiamnum fuperaddidit, precibusque meis id

dedit , vt integrum mihi fit, peringeniofum hoc et
elegans Scriptum , Tecum etiam B. L. communi
care , et purpureum hunc pannum meo affuere
Operi. Ego in Scripto illo nihil omnino mutaui,
7
verum hoc tantum effeci, vt latino cultu indutum,
ab omnibus legi poffet. Quando Matrona illu
ftris, omnique veneratione digniffima ', in Differta
tione illa afferit , Taurum inter animalia omnia pri
mum , in vfum idololatricum adhibitum fuiffe,
paucis tantum monebo , fauere huic eius fenten
tiae res Aegyptiorum antiquiffimas, et traditiones
gentis illius, quas Graeci nobis conferuarunt. Quod
>
fi enim ipfam hiftoriam Moſaicam confulamus ,
* teftabitur illa, cultum idololatricum ab Aegyptiis
primum , Heliopoli , fiue One, oblatum fuiffe Soli.

Nouimus autem ** eofdem, et , quod probare dif

ficile non eft, eodem tempore, Mneuin Taurum fa
crum Heliopolitanum , Soli confecratum , tan
quam fymbolum eius facrofanctum , impenfa quo
que veneratione profecutos fuiffe. Eftque, fiquid
quam aliud , longe verofimillimum , *** Ifraëlitas

in deferto , haec ipfa Heliopolitarum Sacra , olim

in Aegypto confpecta , ob oculos habuiffe ,
cum

* Vide Prolegomena ad Pantheon §. 9.

** Pantheon Lib. IV. cap. IV. §. 3. 5.

*** Ibid. Lib. IV. cap. II. §. 16.

 PRAEFATIO.

cum vitulum aureum , religiofis ritibus mox

colendum ♥ fibi formarent. Difcimus 1 etiam
*
ex AELIANI teftimonio , fuiffe inter Pro
phetas Aegyptiorum , qui affirmarent, Taurum ex
cunctis animalibus primum , diuinos apud fe con
fecutum effe honores. Fuiffe autem illum Mne

uin Heliopolitanum, mihi quidem omnia loqui vi

dentur. Haec erant , quae Te , B. L. fcire vole
bam. Scribebam Francofurti ad Viadrum, poſtri
die Dominicae Mifericordias Domini ,
MDCCLII,

* Vide ibid. сар. IV . §. I.

COGI
 AUTERE

COGITATIONES
料
DE

ORIGINE

CVLTVS TAVRORVM

complexae rationes quafdam proba

biles , ex quibus perfpici queat , quanam de
caufa non Aegyptii modo , aliaeque Gentes , verum
ipfi quoque Ifraëlitae cultu vitulorum ,
infinitum Numen offendere
fuftinuerint.

ed omnium primo in tuto collocandum,

I
Deum ftatim poft lapfum , promit
tentem Protoplaftis femen mulieris ,
facrificia fibi immolari voluiffe , ei

que rei illud animal deftinaffe , cuius

ex pellibus Adamo et Euae veftes confecit. En
huius fententiae rationes!

3 Pri
 COGITATIONES DE ORIGINE

Prima haec efto. Quotiescunque Deus ipfe:

cum homine foedus pactus eft , fignum aliquod
foederis vifibile elegit : verbi caufa , cum Noacho
eiusque pofteris foedus cum iniret , de diluuio ter
rarum orbi non amplius immittendo , Iris foede
ris facramentum fuit. Genef. IX. 3 · 17.
Cum Abrahamo vero foedus fanciens , de populis

vniuerfi terrarum orbis in ipfo benedicendo , cir

cumcifionem foederis fignum inftituit Gen. XVII,
et peculiaris foederis denuo cum huius patriar
chae pofteris initi Deut. V. 2. 3. fignum quod ocu
lis patebat , fuit arca foederis. Fieri prorfus igi
tur non potuit , vt Deus in primo maximique , fi
quod vnquam momenti , foedere , quod poft la
pfum cum humano genere pepigit , in quo id age
batur: fore , vt venturum fit femen mulieris , fer.
pentis caput contriturum , et ab hoc in calce vulnus
accepturum , nullum quod oculis vfurpari potuif
fet , huic promiffioni fignuni addiderit. Quodfi
vero hoc , de quo dubium oriri nequit , factum ,
tum neque id ambigi poteft , facrificia ei rei fuif
fe aptiffima , cum S. Codex difertis verbis , ea
Chrifti extitiffe typos doceat. Hebr. IX. (a).
Oportet igitur fonticam Mofi caufam fuiffe , ob
quam in primo, quod cum hominibus lapfis Su
pre

(a) Hinc admodum probabile fit , facrificium hoc

perfimile fuiffe iis , quae poftea in facrificio a Ma
noa , eiusque vxore praefente Angelo Domini ,
facta effe legimus lud. XIII, 16 - 23. Multis enim
pro
 CVLTVS TAVRORVM.

: premum Numen pepigit , foedere , figni vifibilis,

quod alia occafione nulla defcribere intermifit ,
mentionem non facere fatius duxit. Secunda ra

tio petita eft ex iis , quae Scriptor idem ille facer,

poftquam foederis diuini primi pactionem retulif
fet , paucis ita tradit Gen. III. 21. Fecitque Iehoua
Deus Adamo et vxori eius tunicas pelliceas. Pau
ca haec verba, facras literas praeuiis precibus ac me
ditate lectitanti , cogitationes fuggerunt , quas ex
pofitum nunc imus. Primi parentes noftri , fub
ea procul dubio coeli regione vbi neceffitas veftes
nullas exigit , quales regiones hodieque poft dilu
uium non defunt , fixerant fedes. Subligaculo
igitur ipfis , ad nuditatem , quam poft lapfum eru
1
befcebant , tegendam , opus tantum fuerat , fed
quod vel ex ftramine , arundine , aut ramis arbo
rum viridibus plecti perquam commode poterat,
quale fibi iam in paradifo parauerant , quodque
rerum , qua initio vfi funt , conditioni , adprime
congruebat. Gen. III. 7. Vnde neceffe non fuiffe,
vt, quo pelles ad velandos primos parentes Deo
fuppeterent , animalia necarentur , illaque alii rei
deftinata fuiffe , meridiana luce clarius adparet,
Cum vero etiam Genef. IX. 3. difertis verbis me
moriae tradatur , poft diluuium demum animali
4 bus

1
profecto opus erat , vt primis parentibus perfuade
retur , ipfos eorumque pofteros miferiis in quas
poft lapfum inciderant ; eripi poffe quod tamen il
lorum faluti promouendae neceffarium omnino
erat.

£
 COGITATIONES DE ORIGINE

bus velci Deum hóminibus permififfe : nihil

quod in animum inducas reftat , nifi animal , ex cu
ius pelle Adamo atque Euae veftes confecit Deus,
facrificio , et hinc foederis , tunc a Deo cum ipfis
1 initi , figno , adhibitum fuiffe. (b) Rationem nunc
tertiam accipe. Non Adami tantum filii Cainus,
et Abelus , fed Noachus etiam , gentesque primo
rum temporum omnes immolarunt animalia ,

fummum Numen fe hoc pacto placaturos rati :

quod nullo rationis humanae fuit nixum funda
mento. Nam intelligi nequit , qua ratione ma
ctatis combuftisque animalibus , rerum omnium
conditori , de criminibus admiffis fatisfieri poffit.
Deum igitur oportet ipſum iuffa hac de re fua nec
non caufas eorumdem hominibus , et primo qui
dem ftatim homini , quod illa iam huius filii fece
runt , aperuiffe. Habes argumenta tria non leuif
fimi ponderis , fatis hoc conficientia , terrarum
coelique Dominum facrificiorum omnium aucto
rem effe. Verum in eo nunc cardo vertitur , quod
nam facrificio primo Supremum Numen adhibue
rit animal. Quam ad quaeftionem reſpondere
pror

(b) Cum Deus corporis nuditatem , animalis , quo in

facrificium , hinc in foederis fignum , vfus erat , pel
le tegeret , egregium hoc erat fymbolum iuftitiae
et fanctitatis , quam lapfu mens eorum amiferat , fed
et per femen mulieris promiffum et nunc in facrifi
cio adumbratum , recuperatum ibat : quae etiam
veftis falutis et pallium iuftitiae in Sacro Codice au
dit Efaiae LXI , 10.
 CVLTVS TAVRORVM.

prorfus effet fuperuacaneum , nifi relatum legere

mus , et prifcos Aegyptios (quibus a Noachi filiis
qui ante diluuium vixerant , eoque omnia , quae ab
initio rerum hominibus euenerant , habuere com
perta, religio quafi manu tradita fuerat) et Ifraëli
tas , quibus nunquam veri Dei cognitio defuit , bis
vitulum adoraffe. Hod autem ipfum anfam prae
bet coniecturae , Deum , iuuencum in primum fa
crificium elegiffe , eoque ad fuperftitionem abufos
Adami pofteros , foederis fignum , quod fane falu
tis recuperatae auctorem fubinnuebat , pluris at
C que ipfum foederis fcopum feciffe , quod hodie
que in Sacris omnibus , praefertim in Romana ec
clefia vulgus adfolet facere. Res , tum inprimis,
cum primum infolitis illis Sacris Deum offende

rent Abrahami pofteri , geftae , fententiam hanc

fundamento non prorfus deftitui oftendunt. Nam
Exodi XXXII. relatum legimus , cum prima vi
ce per quadraginta dies totidemque noctes in
monte coram Deo ageret Mofes , ad Aaronem
acceffiffe populum ac dixiffe : Age fac nobis De
os , qui anteant nobis , iam enim Mofi viro illi,
qui eduxit nos e terra Aegypti , quidfactumfit,
ignoramus. His verbis Aaronem , Deorum qui
anteire ipfis promiferant , fignum vifibile pofcunt,
quoniam , quid figno illi quod oculis vfurpaue
rant , et quo hucufque Dii illi vfi fuerant , euenif
ſet , ignorabant. Obferuandum hic inprimis ve
nit , Deos , inuifibili modo fibi anteituros , egregie
notos ipfis fuiffe. Deus enim per Mofen ipfis
nun
 COGITATIONES DE ORIGINE

'nunciauerat , Exodi XXIII. 20- 22. Ecce ego

mitto angelum ante te ad feruandum te in
hac via , et introducendum te in locum il

lum quem praeparaui. Caue tibi ob praefen

tiam eius et aufculta voci eius , ne exacerbes
eum : nam nonferet defectionem veftram , quia
nomen meum eft in eo. Nam fifedulo aufcul
taueris voci eius et feceris omnia quae dicam
(Deus fe angelumque femper in parallela quafi linea
collocat) plane inimicabor inimicos tuos et bofti
liter agam cum hoftibus tuis. Confer cum his
c. XIV. v. 19. Nec porro latuit ipfos , angelum
hunc gentis illorum auctori Abrahamo adparuiffe,
ipfique promififfe , fore , vt ex pofteris eius ho
mo ipfe nafcatur , et cum Iacobo luctatum fuiffe.
Nimis enim recens harum rerum fuit memoris ,
quam vt fugere illos potuerit. Hinc igitur ab
Aarone Deorum horum fignum , quod oculis fub
iici poffit , efflagitant. Et dixit eis Aaron, rum
pentes detrahite inaureis aureas -- et acceptas e
manu illorumformauit illas caelo , conflauitque
vitulum. Miraculorum in Aegypto patratorum

adiutor , coeli terraeque conditorem oculis qui

viderat fuis XXIV. 9. 1o, quo pacto fignum illius
quod oculis expofitum effet , vitulum elegiffet ,
nifi extitiffet vetus traditio hiftorica , ex qua ipfi

innotuiffet, Deum ipfum aliquando animal hoc ,

typum Meffiae , populo nunc anteeuntis , confti
tuiffe. Huic autem rei nullum tempus opportu
•
nius effe potuit eo , quo mortalibus lapfis femen
mu
 CVLTVS TAVRORVM.

mulieris foedere inito promifit , ferpenti hominum

miferorum feductori caput contriturum , inque
1 huius foederis fignum , iuuencum immolare iuffit.
Diuinum hocce Dei mandatum labente tempore

effecit, vt animal quod primi foederis cum ho

mine lapfo initi fignum Deus effe voluerat , in
magna effet apud omnes veneratione , quae fen
fim in cultum idololatricum degenerauit. Tum',
ita facrae pergit auctor hiftoriae , dixerunt , (to

tus videlicet populus,) hi funt Dii tui Ifraël, qui

eduxerunt te e terra Aegypti. Hoc de vitulo ,
quem Aaron ipfis videntibus , aliquot ab exceffu
ex Aegypto menfibus , ex inauribus aureis , con
flauerat , quo dicere potuerunt modo ? Oportet
igitur cauſam idoneam fuiffe , ob quam hoc ani
mal fignum fymbolumque illius , qui ex Aegypto
ipfos eduxerat , habuerunt : cuius rei facrificium ,
eius de qua dictum fuit , indolis , occafionem ſub
miniftrare folum potuit. Quod videns Aaron
inquit Sacrofanctus auctor , exftruxit altare co
ram eo , proclamauitque Aaron dicendo , feftum
Iebouae cras efto : qui in vitulo igitur colendus
fuit. Hinc fimul intelligitur , cur Mofes primi
foederis fymbolum nullum commemoret. Vidit

fcilicet fuperftitionem , ad quam aeui fui morta

les eodem abufi funt , ideoque fciens prudensque
primi facrificii hiftoriam totam omifit , ne proli
xior eius defcriptio augeret diuturnioremque red
deret gentium fuperftitionem. Quemadmodum
aeneum ferpentem confregit Ezechias , quod ad
ido
 COGIT. DE ORIG. CVLT. TAVROR.

idololatriam eo abufus populus effet 2. Reg. XVIII .

4. quamquam et is ipfe foederis aliquando fym
bolum a Deo conftitutus effet Num. XXI . 8. 9.
Meffiacque typus fuerit Ioh. III. 14. 15. Obfer
uatu porro dignum eft , Deum populo Iudaico
varii generis facrificia praefcribentem , difertis ver
bis iuffiffe Pontificem maximum, vt pro peccato fuo
in facrificium iuuencum , cuius fanguis fanctuario
inferendus erat , femper adhiberet. Leuit. IV. 3.
XVI. 6. II. Adamus igitur Pontifex maximus pri
mus cenferi cum poffit , huius facrificium pro
peccato iuuencum pariter fuiffe
probabile eft.
 DE

DIIS AEGYPTIORVM

LIBER V.

qui complectitur

Totam reliquorum Deorum Ae

gyptiorum turbam.

1
CAPVT I.

De Anubide , quem Graeci Mercurium,

et nonnunquam Saturnum , inter
pretari folent.

Anubis ma.
Ad argumentum Libri V. tranfitur. §. 1.
gnum fuit fanctumque. Aegyptiorum Numen. §. 2.
Ei inter animalia facra , dedicatus erat canis , tanquam
viua illius imago. §. 3. In honorem huius Dei canini,
vrbes erant conftructae, Templaque dedicata, isque per
Aegyptum totam colebatur ab omnibus. §. 4. Et apud
ipfos Graecos antiquiores , culti huius ab iis Nu
Sacerdo
minis , veftigia deprehenduntur. §. 5.
Tom. III. A tales
 LIB. V. CAP. I.

tales Aegyptiorum de Anubide traditiones. §. 6. In

caufas inquiritur , ob quas Deus hic , capite caninus , in
Aegypto fingeretur. Anubis erat perpetuus Ifidis Ofi
ridisque comes. §. 7. Anubidem Graeci nonnunquam
Saturnum , plerumque vero Mercurium interpretantur.
§. 8. Interpretationes nominis Anubis adferuntur, qui
bus affenfum praebere non poffumus. §. 9. Anubis in lin
gua Aegyptiorum aureum fignificat , iftaque interpreta.
tio aliquot argumentis adftruitur. §. 10. Anubis Plane
tam Martis Aegyptiis non fubindi cauit. §. 11. Ve
rum fymbolice ipfis defiguauit Horizontem , fiue ortum
et occafum Solis. §. 12. Explicatio haec noftra argu
mentis pluribus fulcitur. §. 13. 14. 15. Ex ea ratio
fuppetit facilis et egregia , cur Aegyptii Anubidem di
xerint aureum, eidemque formam caninam affinxerint,
6. 16. Mirandum ceteroquin non eft , Aegyptios idolo
latras , Horizontem coeleftem , diuinis affeciffe hono
ribus. §. 17.

S. I.

Tranfitur ibro huic Panthei noftri vltimo , illos

L
ad argu referuauimus Aegyptiorum Deos , qui
mentum
nec ad Spiritum aeternum , nec ad
Libri V.
Solem , nec ad Lunam , nec ad Ni
lum denique fluuium proprie et com
mode referri queunt , aut in quibus explicandis, ma
gna nos obfcuritate et difficultate premi , inficias ire
non poffumus. Primum inter hos locum concefli
mus Anubidi , magno et fancto Aegyptiorum Nu
mini , quem Ofiridi Ifidique comitem femper fere
datum fuiffe , quiuis obferuare perfacile poteft,
quemque hanc ob caufam , tum ad Solem , tum ad
fi
Lunam , pari iure , referri debere auguramur, et
in vera eius ratione et fignification e eruenda , non
parum defudauerimus. Vt vero , quae de hoc
Anubidis Numine comperire , ac meditando et diui
nando
 ANVBIS, MERCVRIVS. 3

nando affequi potuimus , ordine nunc exponamus,

primo quidem praecipua , quae de hoc Deo vete
res prodidere literis , referemus , deinde in nomi
nis Aegyptiaci veram fignificationem inquiremus,
quod viam nobis fternet ad reliqua , ac denique ape
riemus , quidnam veteres Aegyptiorum Philofophi
et Sacerdotes , Numine ifto indicare , et naturae
Scrutatoribus fignificare voluiffe , vifi mihi fint.
§. 2. Anubis igitur Aegyptiorum Deus eft , ve- Anubis ma
terum plurimorum oratione non parum celebratus, gnum San
&umque
Illius mentionem facit oVIDIVS , Ifidem fic pre
erat Aegy
catus , Lib. II. Amor. Eleg. XIII. ptiis Nu
Per tua fiftra precor , per Anubidis ora verenda. men.
Verenda Anubidis ora dicit , quoniam Deus ille , my
ftice fingebatur vt canis , vel capite canino , qua de
re plura dicemus §. 3. Apud LVCIAN VM , Socra
‫ܝ‬
tes de hoc Deo ita infit : *
ἐχ᾽ ὁρᾶς τὸν ῎Ανεβιν
ἐν ᾿Αιγύπλῳ , ὅσος θεός; Nonne vides , quantus fit
Anubis in Aegypto Deus ? Apud eundem lupiter in
ducitur, vehementer conquerens , quod Graeco
rum Dii , etiam maiorum gentium , ex lapide , ligno,
aut ebore fabricari confueuerint , cum apud Barba
ros , Aegyptios , Perfas , et Gentes alias fimiles , res
longe aliter fe habeat. ** Ἡ Βενδίς αυτη , καὶ ὁ
.
" Ανέβι ς ἐκεινοσ ὶ , καὶ παρ᾽ ἀυτὸν ὁ ῎Ατις , καὶ ὁ
Μίθρης , καὶ μὴν ὅλοι ὁλόχρυσοι , και βαρεῖς καὶ
πολυτίμητοι , ὡς ἀληθῶς. Bendis autem haec
Thracum Dea , et Anubis ille Aegyptius , et prope
ipfum Attis , Phrygum , et Mithra , Perfarum Sol,
exfolido auro funt conflati , graues fane et magni re
vera pretii. Alia veterum loca fuppeditabunt fe
quentia . Vti vero Ifis fua habebat Ifea , Serapis
pariter Serapea , et Nemefis in Labyrintho Nemefea,
ita in honorem quoque Anubidis , conftructa fuiffe
A 2 Anu

* in vitarum auctione , Opp. To. I. p. 372. Edit. Salmur.

** In Ioue Tragoedo To. II. p. 194.
 4 LIB. V. CAP. I.

Anubidea, Templa nempe aut Sacella , Deo huic

confecrata , ex Scriptorum antiquorum teftimoniis
liquet. Narrat LVCIANVS in Toxari , quomodo
Demetrii cuiusdam feruus , patria Syrus , in Aegy
pto , inita focietate cum facrilegis quibuſdam,
vna cum illis in Anubideum (ès rò ' Aveßeidov) irru
pit: Deoque per furtum ablato 1, aureisque phialis
duabus, aureo item caduceo , et cynocephalis argen
teis , atque id genus aliis , omnia apud Syrum de

pofuerint.
Et interfa- §. 3. Anubidi inter animalia , more Aegyptio
cra Aegypti- rum , aliquod etiam proprium dicatumque erat , ca
ortun ani- nis fcilicet , is vbi eius , in Aegypto cumprimis, vi
malia, dedi
catus erat gebat cultus , viua quaedam ipfius cenfebatur ima
canis, qui go. Plerumque vero , ad repraefentandum huncce
erus babcha. Deum , corpori humano , caput addebatur cani
tur imago. num. In ruderibus antiquis Templorum Aegypti,
figurae huiufcemodi perfaepe cernuntur , et fuper
funt etiam in Principum thefauris , aut Mufeis eru
ditorum , paffim Dei huius fimulachra et figna , ta
lem prae fe ferentia formam, Ea de re toties lo
quuntur Scriptores antiqui. Inter hos DIODORVS
Siculus Lib. I. p. 76. Deum , inquit , quem Acgyptii
Anubim appellant , canino capite repraefentant. Et
OVIDIVS adductus §. 2. commemorat
Anubidis ora verenda.
Idem Metamorph. Lib. IX. v. 692, vbi Pompam Iſia
cam depingit, Dei huius canini minime obliuifcitur
cum qua latrator Anubis

Sanctaque Bubaftis , variusque coloribus Apis.

Non aliter VIRGILIVS Aeneid. Lib. VIII. v. 698.
Omnigenumque Deum monftra , et latrator Anubis.
ad quae verba SERVIVS haec notat : Quia capite ca
nino pingitur , A hunc volunt effe Mercurium. De
Cleo
*
Operum To. II . p. 75. eiufdem Edit.
 ANVBIS , MERCVRIVS. 5

Cleopatra vltima regina Aegypti , queritur PRO

PERTIVS Lib. III . Eleg. IX.

Scilicet incefti meretrix regina Canopi

Vna Philippeo fanguine inufta nota,
Aufa Ioui noftro latrantem opponere Anubin,
Et Tiberim Nili cogere ferre minas.
Et PRVDENTIVS nofter , incredibilem hanc Ae
gyptiorum vefaniam mirari iuxta et indignari fatis
non poteft , Apotheof. v. 194.
Quae gens tam ftolida eft animis , tam barbara
linguis ; "
Quaeue fuperftitio tamfordida ; quae caniformem
Latrantemque throno coeli praeponat Anubem ?
Sed nec LVCIANVS , irrifor ille Deorum et homi
num , impetrare a fe potuit , vt Aegyptiorum Nu
mini canino parcerer. Nam in Concilio Deorum,
-Momum fic loquentem fingit : * Ceterum tu , 0

canino vultu praedite Aegyptie, qui findone es ami

Etus , quisnam es o optime , aut quomodo te , latra
tor cum fis , Diis annumerari pateris? Et diu ante
hunc Scriptorem , Aegyptiis hunc in modum illufit
ANAXANDRIDES Poëta

* κύνα σέβας , τύπλω δ᾽ ἐγὼ

Τέψον κατεθίεσαν ἥνικ᾽ ἂν λάβω.
canem veneraris; fed ego verbero

Sicubi offendam vorantem obfonium.

§. 4. Cani igitur , fiue Anubidi , nam huius In benorem
Symbolum facrofan &tum exiſtimabatur ille , vrbes in canis , fiue
Aegypto erant aedificatae , Templaque dedicata , il- Anubidis,
lique ftatis temporibus , Sacra fiebant fumtuofa et vrbespaſſim
conftructa,
folennia. In eius nempe honorem , vrbem non ex Templaque
A 3 poftre

* Operum T. II. p. 956.

*** Apud ATHENAEV M Lib. VII. p.300.
 6 LIB. V. CAP. I.

dedicata
poftremis Aegypti mediae , cognominatam fuiſſe
erant ; isque
1 κυνόπολιν , vel κυνῶν πόλιν , quafi dicas , urbem ca
per Aegy mum , docet Geographia Aegypti. STEPHANVS
ptum totam
colebatur Byzantius de ea haec habet , in articulo xuvẩy πódis.
abomnibus. Cynopolis , vrbs Aegyptia. Incola dicitur Cynopolita.
In ifta vrbe Annubis colitur. Similia habet STRABO,
qui ea narrat , quae oculis ipfe luftrauerat , Lib. XV.
P. 558. fin. Sequitur Cynopolitana praefectura , et
Canum vrbs , in qua Anubis colitur, ac honor , et fa
cer quidam cibus , canibus eft conftitutus. Ita et
CLEMENS Alexandrinus in Protreptico p. 25. Cyno
politae canem religiofe venerantur. Idque ipfi Cy
nopolitarum nummi , qui etiamnum extant , * Anu
bidis quippe , canina facie infignis , effigie fignati,
abunde confirmant. Neque tamen exiftimandum,
cultum Dei huius canis , intra fines vnius vrbis Cy
nopoleos fe continuiffe ; verum ille per Aegyptum
totam , omnesque eius partes late vagatus eft. Erat,
quod videbimus §. 6 et 7 , maximorum Deorum,
Ofiridis et Ifidis comes. Vbi hifce Diis , Sacra, fe
cundum ritus patrios , erant conſtituta , Anubis
partem fibi ex illis quoque vindicabat. In Pompis
Ifiacis omnibus , Anubidis quoque fimulachrum cir
cumferri folebat , cuius rei fpecimina plura infra da
bimus , §. 7. Vero igitur perquam fimile eft , in
Templis omnibus , quae Ifidis Ofiridisque Numini
bus confecrata erant , Anubidi Sacellum pariter
conftru&
tum fuiffe. Tale erat , vt opinor Anubi
deum , quod ex LVCIANO commemorauimus §. 2.
Hinc eft , quod in ruderibus famofae Labyrinthi,
multorumque in Aegypto Templorum , effigies
Anubidis , etiamnum confpiciantur frequentes, quod
ex teftimoniis peregrinatorum , qui noftra cumpri
mis aetate , loca haec adierunt , difcere poffumus.
Ve

* Vide HOLSTENII notas in STEPHAN Vм p. 179.

et VAILLANTII Aegyptum Numifmaticam p. 206.
 ANVBIS , MERCVRIVS.

Verum ergo vtique eft , quod de Aegyptiis Poëta

cecinit.
*
Oppida tota canem venerantur
Teftatur et id de enixa veneratione , qua Aegyptii
omnes Deum fuum caninum profequebantur, quod
olim temporibus antiquiflimis , per totam regio
nem , ** fi in qua domo canis mortem oppetiiffet,
domeftici cunci , prae luctu , fupercilia, caput, to
tumque corpus raderent, qualis profundus luctus,
aliorum animantium Diis confecratorum , interitum
non comitabatur. Quod fi etiam audimus PLV
TARCHVM , *** cani antiquitus honores prae aliis
animalibus deferebantur longe maximi ac praecipui.
Sed poftquam Apis , a Cambyfe necati et proiecti , ca
dauer, nullum animal adiit , deque eo guftauit , nifi
canis , primis inter animalia honoribus canis excidit.
****
Contigit illius eiusdem Scriptoris aetate , quod
ipfe teftatur , vt Cynopolitae Oxyrynchitis , propter
maЯtatum et comeftum canem , bellum intulerint
graue ; fed quod Romani , et in his , et in illis vlti
funt, etfi illis ipfis quoque aliquando , fimili de
caufa , aduerfus Aegyptios arma capienda fuerint.
§. 5. Sed ne in ipfa quidem Aegypto , cultus Et apud
Numinis huius canini fubftitit, Teftantur enim ipfos Grae..
anti
Scriptores fide digni , idque ex veftigiis quibus- cos
dam , non adeo obfcuris illuftrari poteft , Anubidis quiores, cul
ti buius a
et notitiam et reuerentiam , ex Aegypto tranſiiſſe in pud ipfos
Graeciam. Non loquor de recentioribus, poft Pto- Numinis,
lemaeorum in Aegypto regnum , temporibus , qui- veftigia de
bus Aegyptus ipfa , magnam partem, vultum grae- prehendun
canicum induit , vnde factum eft , vt plurima Ae- tur,
A 4 gyptio

* IVVENALIS Sat. XV. v. 8.

** HERODOTVs Lib. II. c. 66. 67. DIODOR VS p. 75.
*** de Ifide et Oftr. p. 368. fin.
**** Ibidem P. 380.
AELIANVS de anim. Lib. XI. c. 26.
 8 LIB. V. CAP. I.

gyptiorum Numina , eaque inter Anubis etiam , † a

Graecis , et ft ab ipfis Romanis quoque , tractu
temporis , non illibenter recepta fuerint. De tem
poribus loquor antiquitatis vltimae , ad quae hifto.
ria Graecorum pertingit. Ipfum namque Rhada
manthum, Minois Cretici fratrem , aut , ttt vt alii
volunt , eo etiam antiquiorem , Anubidem Acgy
ptium veneratione religiofa profecutum effe depre
1 hendo. De eo enim haec retulit SOCRATES, Scri
ptor non incelebris , Lib . XII . rerum Creticarum :
Ραδάμανθυς δοκῶ διαδέξαμενος τὴν βασίλειαν δια
καιότατος γεγενῆσθαι πάντων ἀνθρώπων · λέγεται
δὲ αὐτὸν πρῶτον ἐδένα ἐᾶν ὅρκες ποιείθαι κατά
τῶν θεῶνἀλλ᾽ ὀμνύναι κελεῦσαι χῆνα καὶ κύνα , καὶ
" κριὸν , καὶ τὰ oμola.
ὅμοια . Apparet , Rhadamanthum,
poftquam regno admotus effet , mortalium omnium
extitiffe iuftiffimum. Primus etiam dicitur lege fan
ciuiffe , ne quis per Deos iuraret , verum iurare iuf
1
fit per anferem,per canem, per arietem, et fimilia. Lex
illa adfcribitur pietati infigni regis illius , qua nempe
obuiam ire voluerit abufui temerario nominis diuini,
Ita etiam EVSTAT HIVS rem exponit : ** Ραδά .
μανθυς , φασὶ , ὑπὲρ τῷ μὴ θεὸν ὀνομάζειν ἐπὶ πᾶ
σιν , ἐκέλευσε κατά χῆνος , καὶ κυνὸς , καὶ κρι
uvuvay. Rhadamanthum aiunt , vt ne nomine di
uino

Pompa Ifiaca , quam APVLEIVS a fe vifam defcribit

Lib. XI. Metam. in qua Anubidem circumlatum fuiffe
legimus , peracta erat Cenchreis , in Graecia , prope Co
rinthum , cuins erat portus.
Anubidis Simulachrum marmoreum Romae memorat
LAMPRIDIVS in vita Commodi , cap. 16. Teftatur
etiam Scriptor idem , ipfum Commodum Imperatorem ,
Sacra Anubidis publice celebraffe. Vide §. 7.
EPHORVS apud STRABONEM , Lib. X. Geogr.
* P. 328.
Apud Scholiaften Ariftophanis in Aves p. 566. Edit. Genev.
In Odyffeae Lib. T. p. 1871. Edit. Rom.
 ANVBIS , MERCVRIVS.

uino ad res quascunque abuterentur , iuffiffe iurare

per anferem, canemque et arietem. MICHAEL

APOSTOLIVS tradit , Rhadamanthum ea , quae

aliis , lege lata praeceperat , proprio exemplo robo
raffe. * Ὁ δὲ ὅρκος Ραδαμάνθυος ἦν κατὰ χῆνος ,
ἢ κυνὸς , ἢ πλατάνε , ἢ κριῦ , ἤ τινος ἄλλῳ τοιέτε .
lusiurandum, quo Rhadamanthus folebat vti , erat
per anferem, vel canem , vel platanum , vel arietem,
vel aliquid huius generis. Vbi auctor hicce , ad ea,
quae ab aliis commemorantur , platanum arborem
addit. Ego vero , vbi haec legi et paulo attentius
confideraui , aliter colligere non potui , quam pri
fcum illum Rhadamanthum , aut gente fuiffe Aegy
ptium , quod et nomen eius prodere videtur , aut
poſt peregrinationem eo inftitutam , cultum deo
rum nonnullorum Aegypti , domum fecum reduxif
fe , ideoque per anferem , canem , arietemque iu
rare confueuiffe , quod in ipfo , vt peregrinum
quidpiam , et in Graeco inauditum , veteres obfer
uare iubent. Canem et arietem , inter Deos Ae
gyptiorum , fuum quoque fortitos fuiffe locum,
Pantheon noftrum fatis docere poteft. Anſerem
equidem diuinis honoribus Aegyptii dignati nun
quam funt; fed fcimus tamen , ** alitem hunc Ifi
di facrum , et in delitiis fuiffe , quamuis ipfi in fa
crificium quoque cederet. Vnde IVVENALIS Sat.
VI. v. 540. canit.

Vt veniam culpae non abnuat , anſere magno

Scilicet , et tenui popano corruptus Ofiris.
A 5 Plata

* in Centuria Prouerbiorum XVII. num. 7.

** HERODOT vs Lib. II. c. 45. OVIDIVS Faftor. Lib.
I. v. 453. ARISTIDES Rhetor , λóywv iepu tertio cir
ca fin fol. 175. b. Edit. Florent. graec. PHILOSTRA
TVS de vita Apollonii Lib. V. cap. IX. Adde his LE
ONARDI AVGVSTINI Gemmas Part. II. num. 39.
et SPANHEMIVM de Praeftantia Numiſm. p. 256.
 10 LIB. V. CAP. I.

Platanus , per quam etiam iuraffe Rhadamanthum,

perhibct APOSTOLIVS , eodem quoque fpectat.
Nam non animalia tantum , facra erant Aegyptiis,
erant etiam arbores et plantae , eosque allium caepas
que inter Deos in iureiurando habuiffe , teftis eft PLI
NIVS Lib. XIX. c. VI. Rhadamanthi exemplum
imitatus poftea eft Socrates , Graecorum omnium
optimus et fapientiffimus : ideoque vtrumque in hac
caufa coniungit PORPHYRIVS , de Abſtin. Lib. III.
ร
p . 285. fin. Κρησὶ δὲ , inquit , νόμος ἦν Ραδαμάν·
θυος , ὅρκον ἐπάγεθαι πάντα τὰ ζῶα . Οὐδὲ Σω ·
κράτης , τὸν κύνα καὶ τὸν χῆνα ὀμνὺς , ἔπαιζεν,
ελλὰ κατὰ τὸν τῷ Διὸς καὶ * Μάιας παῖδα ,
ETTOIŠTO TOV ČEKOV. Legem Cretenfibus tulerat Rha
damanthus , vt per omnia animalia iurarent. Neque
Socrates , cum canem anferemque iuraret , putandus
eft ludere aut ridere voluiffe. Iurauit per filium lo
uis et Maiac. Docet nempe eruditiffimus hic Scri
ptor , Socratem , quando iurabat per canem , intel
lexiffe Aegyptiorum Anubidem , feu , vt Graeci in
terpretantur, Mercurium , quem ipfi quidem perhi
bebant louis et Maiae filium. Et ne in hoc argu
mento prolixior fim , habemus fane Socratem ipfum, **
conceptis verbis id profitentem , et ita iurantem :
Μὰ τὸν κύνα τὸν ᾿Αιγυπτίων θεόν . Per canem , Ac
gyptiorum deum. Sed de his iam fatis.
Sacerdota- §. 6. Videamus nunc iam , quid in Sacerdota
les Aegyptio- libus Aegyptiorum fabulis , de Anubide traditum in
rum de Anu- ueniamus. Et primo quidem Ofiridis filium eum
bide tradi
tiones. perhibitum fuiffe , deprehendimus. *** Aiebant

enim , cum Ofiride duos militatum profectos eſſe † fi

lios

* Ita correxi , cum legeretur , nullo prorfus fenfu dixior.

** Apud ILATONEM in Gorgia , p. 316. Edit. graec. Bafil.
*** DIODORVS Siculus p. 15. fin.
† Decft hoc in verfione latina RHODOMANNI ; fed in
graeco extat, dúo úlovs , duos Ofiridis filios.
 ANVBIS , MERCVRIVS. TI

lios eius , Anubim et Macedonem, fortitudine prae

ftantes viros. Erat ergo Anubis * filius Ofiridis.
Rem ex iisdem fabulis acceptam , narrat paulo pro
lixius PLVTARCHVS de If. et Ofir. p. 356. fine , in
haec fere verba : Porro Ifidem , comperto , Ofirin
cum Sorore , ( Nephthy ) per errorem congreffum effe,
credentem fe cum Ifide vxore , rem habere , et viſorei
buius argumento , corona nempe melilotina , quam is
apud Nephthyn reliquerat , puerulum quaefiuiffe, nam
prae metu Typhonis , mariti fui , mater eum ftatim
expofuerat, magnoque labore , canibus indagantibus,
repertum enutriuiffe. Ofiris itaque filium hunc fu
3 um , per adulterium , etfi ignorans et imprudens, ex
Nephthy forore fua fufceperat. Refer huc , quod
alibi PLVTARCHVS , in eodem libro , p. 366. ſcri
bit : Cum autem exundans Nilus , etiam in iftaspar
tes diffluit , boc Ofiridis cum Nephthy coitum nuncu
pant. Et mox , poft infecuta quaedam alia : Ita
que lfis Horum , ex Ofiride fufceptum , iufto partu
edidit : Nephthys autem , ex eodem Ofiride , Anubim
furtiuo. Poteft hinc liquere , TERTVLLIAN VM
memoriae lapfu , in errorem indu&um fuiſſe , cum
in Apolog. cap. XV. moechum Anubim commemoraret,
nifi forte dicere velis , moechum Scriptori illi hoc
loco fignificare , adulterio procreatum .
§. 7. Solent veteres , vbi res Anubidis attin- In caufas
gunt , etiam in caufas inquirere, ob quas eum Ae- inquiritur,
ob quasDeus
gyptii canina forma fingere et repraefentare confue- hic fpecie
uerint , et illas plerumque , ex hiſtoria fabulofa eo- canina ab
rum , quae perhibentur , aut circa Anubim , aut ab Aegyptiis
ipfo gefta fuiffe, depromunt. PLVTARCHVS poft- fingeretur.
quam p. 356. furtiuos Dei huius natales retuliffet, ad- Anubis per
petuus Ifidis
dit , Ifidem cum , magno labore , canibus indaganti- Ofridisque
e bus comes.

* Non igitur erat filius Typhonis , quod memoria lapfus

affirmat GERH . IOH . VOSSIVs, de Idolol. Lib. I.
c. 27. fol. 105.
 12 LIB. V. CAP. I.

bus repertum , enutriuiffe : eumque cuftodem deinde

comitemque habuiffe , Anubim appellatum , et credi
tum Deos cuflodire , vt canes hominibus cuftodes adef
fe folent. Similia fere funt , quae ea de re , apud
DIODORVM p. 77. leguntur , vbi , canis , inquit,
vfui eft venationibus et cuftodiis. Ideo Aegyptii De
um, quem Anubim appellitant , canino capite reprae
fentant ; canem Ofiridi et fidi corporis fuiffe cufto
dem, indicantes. Alii narrant , canes Ifidi , quando
inueftigabat Ofiridem , duces fuiffe , et feras aliosque
obuios auertiffe , et fidos beneuolosque inquifitionis fo
cios fe praebuiffe cum vlulatu. Obferuat DIODO
RVs, canes vfui effe in venatione , idque ad fabulas
quoque de Anubide applicat , ficuti fecerunt et alii.
Eos inter IVLIVS FIRMICVS , de erroribus profan.
relig. non procul ab initio , nefcio vnde , refert, Ifi
dem adhibuiffe fibi Nephthen fororem fociam , et Anu
bim venatorem. DIODORVS vero, alio loco, ratio
nem adfert aliam , Anubidis in ſpeciem canis effici.
Ait enim p. 15. fin. 16, Anubidem ex bellua fibi confe
ciffe armaturam maxime infignem , videlicet ex pelle
canina , cumque ob caufam belluam hanc religiofe ab
Aegyptiis coli. Plures huiusmodi explicationes ad
ferre taedet. Quis tam eft obefae naris , qui non
confeftim perfpiciat , veteres hanc de Anubide fabu
lam Sacerdotalem , quemque pro ingenio fuo , ex
coniectura explicuiffe , huncque obtuliffe nobis ta
lem , illum vero aliam. Illi vero a fcopo quam pro
xime abeffe mihi videntur, qui rationem , ob quam
Anubim fuum canem finxerint Aegyptii , ex eo re
petendam effe fufpicati funt , quod Anubis , Diis fu
premis , Offridi et lidi , ab Aegyptiis femper addi
1 tus fuerit , vt ipforum comes , cuftos et pediffequus.
Id enim veteres omnes vnanimiter tradunt. Dio
DORVM et PLVTARCH VM modo nunc intellexi
mus afferere, fidem et Ofiridem habuiffe cuftodem
cor
 ANVBIS , MERCVRIVS. 13

corporum comitemque Anubidem , ficuti canes homini

Idem PLVTARCH VS
bus cuftodes adeffe folent.
p. 355. obferuat , Aegyptios Mercurium fuum dicere
canem , ob cuftodiendi ac vigilandi ftudium: Hinc

Anubim τὸν τῷ Οσίριδος Φρερὸν , cuftodem Ofiridis

appellat PROCLvs , in Platonis πоTÉαν , p. 417.
Et de eodem STATIVS quaerit , Syluarum Lib. III.
num. II. v. 112 .
Cur feruet Pharias lethaeus Ianitor aras.
Ex quo colligere licet , in Templis Ifidis, prope eius
aram , communiter fignum Anubidis collocari con
fueuiffe. Veram autem rei huius rationem , quam
ex ifta deducimus , et quae nobis vera viſa eſt , in
Inde vero eft,
fequentibus exponemus , §. 12. 13.
quod in Pompis Ifidis folennibus , Anubis quoque
femper circumferri folitus fuerit. Diferte profecto
DIODORVS P. 78. obferuat , ' loéis προπο
rois Ἰσέοις TEOTO
ρεύεσθαι τὲς κύνας κατὰ τὴν πομπὴν , in feftis IJia
cis , canes antecedere pompam. Talem Pompam de
fcriptam videmus ab OVIDIO , Metamorph. Lib. IX.
v. 689.

Inachis ( llis ) ante torum, pompa comitata Sacrorum

Aut ftetit, aut vifa eft : inerant lunariafronti
Cornua, cum fpicis , nitido flauentibus auro,
Et regale decus ; cum qua latrator Anubis ,
Sanctaque Bubaftis , variusque coloribus Apis.
APVLEIVS , qui huiusmodi Pompam Ifiacam, Cen
chreis a fe vifam refert , Metam. Lib. XI, de ea haec
fcripto confignauit p. 2621 Nec mora , cum Dei, di
gnati pedibus humanis incedere , prodeunt ; hic hor
rendum attollens canis cervices arduas , ille fuperum
commeator et inferum : nunc atra munc aurea facie
fublimis , laeua caduceum gerens ; dextra palmam vi
rentem quatiens. Ideoque de Commodo Impera
tore , cum is Sacra Aegyptiorum , omnemque eo
rum
 14 LIB. V. CAP. I.

rum apparatum , Romam inuexiffet , et Pompas Ifia

cas ipfe folenniter celebraret , narrat in eius vita
AELIVS LAMPRIDIVS cap. 9. Sacra Ifidis coluit,
vt et caput raderet , et Anubim portaret. Et mox :
Quum Anubim portaret , capita Ïfiacorum grauiter ob
tundebat ore fimulachri. Eadem commemorat S PA R
TIANVS in Pefcennio nigro cap. 6. Sacris Ifidis
Commodus adeo deditus fuerat , vt et caput raderet,
et Anubim portaret , et omnes paufas ederet. Idem
in Antonino Caracalla cap. 9. Commodus Sacra Ifi
dis ita celebrauit , vt et Anubim portaret , et paufas
ederet. Diu ante , Ciceronis aeuo , Confulibus Pi
fone et Gabinio , Sacra haec Roma fuerant eiecta,.
quod fic TERTVLLIANVS teftatur, in Apolog. c. VI.
Serapidem , et Ifidem , et Harpocratem , cumfuo Cy
nocephalo, ( intelligit Anubidem , capite canino in
fignem, ) Capitolio probibitos , id eft curia Deorum
pulfos , Pife et Gabinius Coff, abdicauerunt. Adda
mus his vnicum praeterea MINVTII FELICIS lo
cum , qui in Octauio , cap. 21 , folenne aliquod Ae
gyptiorum Sacrum commemorans , haec habet: Ir
perditum filium cum Cynocephalo fuo ( Anubide ) et
caluis Sacerdotibus luget , plangit , inquirit.
mox inuento paruulo , gaudet Ifis , exultant Sacerdo
tes , Cynocephalus ( Anubis ) inuentor gloriatur. Id
*
vero ipfum, in Tabula Ifiaca, ad viuum depiâum
cernimus.
Anubidem §. 8. Graeci , de rebus Aegyptiacis agentes,
Graeci non nomine Anubidis nonnunquam intelligunt Saturnum,
nunquam aut Anubidem incerpretantur Saturnum. Monet hoc
interpretan PLVTARCHVS , de If. et Ofir. p. 368. Evias done
tur Satur
num , ple. Κρόνος ὁ᾿Ανεβις εἶναι διὸ πάντα τίκτων ἐξ ἑαυ] 8,
sumque vero καὶ κύων ἐν ἑαυτῷ , τὴν τῷ κυνὸς ἐπίκλησιν ἔχειν .
Mercurium. Nonnullis videtur Anubis Saturnus effe , quia omnia
gignens exfe , et in fe tanquampraegnans mulier ge.
rens
* Vide Mifcellanea Berolin, T. VII. p. 379.380.
 ANVBIS, MERCVRIVS. IS

rens ( quod graece xúev dicitur ) xuwv , fiuc canis

appelletur. Nihil dico de ifta explicatione puerili,
qua nempe ratio promitur , cur Anubis , cum fit Sa
turnus , ab Aegyptiis , vt xúwv, vel canis fingi foli
tus fuerit. Huiusmodi ineptiis, auctor ille alioquin
grauis , omnique laude dignus , in libro praefertim
de lfide , ita fe oblectare videtur , vt fere diceres,
eum id feciffe in gratiam Cleae , fuperftitiofae mulie
ris, cui etiam librum hunc infcripfit. Sed praeterea
videtur PLVTARCHVS hic Anubidem confudiffe cum
Phtha , fiue Vulcano Aegyptiorum , quod etiam
alias non femel factum effe , monuimus Lib. II. cap.
I. §. 9. Verum tamen eft , quod PLVTARCHVS
aiebat , nonnullos Anubim interpretari Saturnum.
Nam vbi de Saturno Aegyptiorum veteres loquun
tur, perfaepe alium, quam Anubidem, non intelligunt.
Sed plura eam in rem hic non congero. Nam ple
rumque et fere femper Anubidem interpretari iidem
folent Mercurium. Sic PLVTARCHVS in libro de
Ifide p. 355. Non enim Acgyptii , Mercuriumfuum
proprie canem vocant: fed ob cuftodiendi et vigilandi
ftudium , ac fapientiam , qua amicum ab inimico dis
cernit , eum Deorum callidiffimo , vt Plato ait , ac
commodant. Sermonem hic effe de Anubide , omnes
illico perfpiciunt. Idem p. 367. ait , fabulari Aegy
ptios , Mercurium fedem habere in Luna , et vna cum
illa circumferri. Vbi non alium , quam Anubidem ,
comitem et pediffequum Ifidis intelligi poffe , palam
eft. Et ita in libro eodem , auctor ille fere femper.
Non aliter SERVIVM et PORPHYRIVM , Numen
Anubidis interpretatos effe , ex §. 3. et 5. liquere po
terit. Ex LVCIANO quoque , cuius yerba dedi
mus §. 2 , difcimus , Anubidi Aegyptiorum attribu
tum fuiffe xneúxiov , caduceum , quem tefferam effe
Mercurii Graecorum , neminem latet, De Anubide
quoque capiendum effe exiftimo , quod DIO CAS
SIVS,
 16 LIB. V. CAP. I.

SIVS, nobiliffimus hiftoriae Romanae Scriptor , de

Marco Aurelio Imperatore , literis mandauit. * ^ó
γος ἔχει , ῎Αρνεφίν τινα , μάγον Αιγύπλιον , συνόδια
τῷ Μαρκῳ , ἀλλές τε τινος δαίμονας , καὶ τὸν
Ἑρμῆν τὸν ἀέριον , ὅτι μάλιςα μαγγανείαις τισὶν
ἐπικαλέσασθαι, καὶ δι' αυτῶν , τὸν ὄμβρον ἐπισπά
oaDay. Fama eft , Arnuphin quendam, Magum A:
gyptium , qui Marco aderat , Mercurium illum , qui
eft in aëre, aliosque daemonas , artibus quibusdam
magicis inuocaffe , ac per eos pluuiam extorfiffe. Le
atori erudito facile patefcit , fermonem effe de plu
uia illa mirifice exoptata , qua exercitus M. Aurelii
Imperatoris , in bello Marcomannico , anguftiis ex
tremis preffus , praeter ſpem omnium, fubito recrea
tus fuit , quam quidem Chrifti cultores precibus
fuis , alii Deorum fuorum auxilio et fauori in acce
ptis tulere , ac inter hos quidam Mercurio aërio,
quem Arnuphis , magus Aegyptius , inuocauerat.
Quis vero fit ille Mercurius aëriús , niſi Anubis , So.
lis ac Lunae pediffequus , et cum lunari globo rotari
creditus?
Interpreta- §. 9. Pergimus nunc ad interpretandum no
tiones nomi- men Aegyptiacum Anubis , qua de re extat ** quae
nis Anubis dam noftra obferuatio . Sed argumentum iftud tanto
adferuntur, minus hic omittere nobis licet, quod ad indagan
quae minus
nobis pro dam veram Sacerdotum Aegyptiorum , de Anubide,
bantur, mentem ac fententiam , non parum nobis profutu
rum effe videam. Graeci nomen hoc femper fcri
bunt Anubis , vbi omnes in rebus huius generis vel
mediocriter tantum exercitati , facile perfentifcunt,
ad ipfam vocem Aegyptiacam , acceffiffe terminatio
nem graecam , quam vocabulis barbaris fere femper
addere , graecis Scriptoribus folenne atque familiare
eſt .

* In Epitome IOHANNIS XIPHILINI , p. 260. Edit.

Roberti Stephani.
** In Thefauro Epiftolico La Croziano To. I. p. 168. etc.
 ANVBIS , MERCVRIVS. "
17.
eft. Si igitur demferis terminationem graecam,
remanebit Anub , nomen inter Aegyptios , oppido
vfitatum , cuius Scriptores Ecclefiae noftrae vetufti,
qui elegantias veneresque graecae dictionis aucupari
non folent , perfaepe meminerunt. In PALLADIL
biftoria Laufiaca, cap. LVIII . infcribi videmus
Teeì 'Aßßä 'Avéß. De Abbate Anub , quod, nefcio
qua de caufa , redditur in verfione HERVETI , Vita
Abbatis Anuph. Nam nomen Anuph , quod ** in hi
ftoria Monachorum Aegyptiorum etiam fubinde oc
currit , a nomine Anub , fignificatione vehementer
differt. Sic in eadem hiftoria Laufiaca , cap. LV.
mentio eft Abbatis Anub , vti quidem habet Textus
graecus , quem et hic verfio latina corrupit , fcri
bendo Anuph. Commemoratur idem Abbas Anub, in ***
Apophthegmatibus Patrum, aliisque Ecclefiae antiquae
Monumentis. Ipfi igitur Aegyptii , Anubidis no
men , lingua fua efferebant Anub, aut etiam, et re
aius quidem Annub. Ita nomen hoc fcribit LVCIA-`
NVs , nifi quod illi terminationem graecam affuerit.
Nam in dialogis mortuorum p. 254. fingit Alexan
drum M. ἐλπίζοντα " Αννεβιν ἢ Οσιριν γένεσθαι. fpe
rantem , fore , ut aliquando fiat Annubis , vel Ofiris.
Eundem typum in hoc nomine feruat etiam STE
PHAN VS Ethnicographus , qui de Cynopoli obfer
uat , ἐν ᾗ πόλε῎Ανεβις τιμᾶται , in qua urbe coli
tur Annubis. Non diffiteor , eruditiflimos viros,
BERKELIVM , et HOLSTENIVM , in notis ad illum
Scriptorem , id agere , vt perfuadeant nobis, locum
in mendo cubare , et pro "Aw8ßis , fcribendum effe
"Aveßis ; verum quo iure , ipfi viderint. Pofterior
fane rationem emendationis fuae offert , quae videri

poteft,
In magna Bibliotheca Patrum Parifina To. XIII. p. 990.
** Vide SOZOMENI hift. Ecclef. Lib. III. cap. XV. CAS
SIANO fcribitur Pinuphius Collat. XX. faepiufcule.
*** Monumenta Ecclefiae Graecae CO TELERII TOLp.393.
Tom. III. B
 18 LIB. V. CAP. I.

poteft , aliquod habere pondus. Graecis , inquit,

Latinisque Poëtis prior fyllaba corripitur. Hoc
enim re ipfa ita fe habere , exempla §. 3. adducta,
inuicte probant. At enim ex ea , quam vir eximi
us, pro emendatione fua , attulit ratione , id tan
tum intelligitur , quamobrem Graeci Latinique ex
voce Annubis , alterum eliſerint n , vt nempe in ver
fibus fyllabam primam corripere poffent. Corru
ptio igitur nominis huius primo quidem debetur
Poëtis ; fed eos fecuti funt alii , et fic confuetudo
illius fcriptionis et pronuntiationis paulatim vbique
inoleuit. Non poffum itaque non fic exiſtimare,
ipfos Aegyptios nomen hoc antiquitus protuliffe
Annub. Quod fi ita fe habet , de quo dubitare mi
hi non licet, cordati omnes facile mihi concedent,
fententiam magni * BOCHARTI , eorumque , qui
veftigia eius legunt , vocem Anubis autumantium
nihil aliud effe , quam hebraeum bannobeach,
vel hannobeah, admitti non poffe. Nam vt plura
alia taceam , quae in hac interpretatione difficulter
concoqui poffunt , quis hon videt , Annub et Han
nobeach , nimio interuallo a fe inuicem differre,
quam vt vnum vocabulum cenferi poffint ? Taceo
illorum originationem , qui Anubin , lingua Aegy
ptiorum patria , canem dictum fuiffe fibi imaginan
tur , etfi illis praeiuerit vetus Scholiaftes Iuuenalis,
qui ad Sat. V. v. 535. haec notat : Dictus Anubis, quia
caput caninum accipit per myfteria. Nam canis Ae
gyptiis non dicitur nubis , etfi ob rationem myfti
cam Deum hunc cum capite canino repraefentare
foliti fuerint. Sed de hac ipfa , aliisque fimilibus
Numinum Aegyptiorum originationibus , ** in fu
perioribus iam dixi.
§. 10.

* In Hierozoico, Parte I. Lib. II. cap. LVI. col. 691.

***
Lib. II. cap. VII. §. 2. Lib. III . cap. III. §. 11.
 ANVEIS , MERCVRIVS. 19

S. 1o. Illis , qui linguae Aegyptiacae , fiue , vt Anubis Ae

vulgo vocatur , Copticae , aliquam notitiam fibi gyptiis au
comparauit , aqua haerere hic non poteft. Omnia reum figni.
ficat, eaque
potius fponte fluunt. Diximus , Anubidem Aegy- interpreta
ptiis re ipfa fonuiffe Annub. Id vero fine vlla quali- tio argi
cunque mutatione , aurum fignificat , vel aureum, mentisali
Nam NDВ , nub, lingua Aegyptiorum antiquiffi- quot confir
matur.
ma dicebatur aurum , quod interpretatio S. Scriptu
rae Coptica , innumeris locis docet , quodque * te
ftimonio Sacerdotis Aegyptii veteris confirmatum
videre poffumus. Inde vero eft DB , vel quod
prorfus idem valet , ENNDOR , Ennub , vel Annub,
idque femper aureum fignificat , quod fexcenta
exempla , et amplius , in Coptica Scripturae S. in
terpretatione docent. Annub igitur Aegyptiis , vti
dixi , aureum fonat , neque folum et feparatum po
fitum , aliud quid fignificare poteft. Hanc vero
interpretationem meam , a mente et fententia Sacer
dotum Aegyptiorum , alienam non effe , I. Ex eo
colligi merito poteft , quod Aegyptii Anubim fuum,
propter rationem fine dubio myfticam, femper ex
folido auro fingere , aut vero illi , ex alio metallo
fabricato , aurcum faltem colorem inducere folerent.
Pertinet huc locus LVCIANI, §. 2, iam allatus, vbi
praeter alios Deos barbaricos , memoratur etiam
Anubis, ex folido auro conflatus , grauis et vere ma
gni pretii, alterque Scriptoris eiufdem , illic etiam
defcriptus, in quo narratur , " furem aliquem in Anu
bideum (id eft Sacellum Anubidis) irrupiffe , ibique
Deum ipfum (aureum quippe et magni pretii, ) furri
puiffe , duas item phialas aureas et aureum infuper
caduceum. Nefcio an aliis fim perfuafurus , quod
mihi valde probabile fit, eandem rem tangi in hoc
LVCILII Epigrammate.
B 2 * Tav
* Vide infra Libri huius cap. IV. §. 4.
20 LIB. V. CAP. I.

*
Τὴν γένεσιν λυπῶντα μαθὼν Κρόνον Ηλιόδωρος
Νύκτωρ ἐκ ναῦ χρύσεον ἦρε Κρίνον
Cum-Heliodorus intellexiffet , per Saturnum geni
turam fuam deprauari
Noctu clam ex Templo aureum furripuit Sa•
turnum .

Nifi fallor, Epigramma hoc narratrem perfimilem illi,

quae in LVCIANI vltimo loco refertur. Saturni
ipfius figna et fimulachra , in Templis , Graecorum
quoque et Romanorum, erant perrara , et vix con
fpiciebantur. Anubis vero , praeter Aegyptiorum,
Graecorum quoque et Romanorum Templa, fre
quens occupauerat. Et huius Dei fimulachra fuiffe
plerumque aurea , modo obferuabamus. Eum ve
ro a Graecis faepius dictum fuiffe Kgóvov , vel Satur
num, §. 8. iam monuimus. Neque vero exiſti
mandum eft , cafu tantum quopiam nonnunquam
contigiffe , vt Anubidis fimulachra , ex auro confla
rentur. Id nitebatur arcanis quibufdam Sacrorum
rationibus , quod non ita obfcure innuit PLINIVS,
Lib. XXXIII. c. 9. Tingit et Aegyptus argentum,
vt in vafis Anubim fuumfpectet , pingitque non celat
argentum. Liquet hinc , ideo Aegyptios argentum
non celaffe , quoties fculpendus erat Anubis , vt
nimirum illius effigies , vero et proprio fuo colore,
id eft aureo , infignis confpici femper poffet. Ra
tionem hanc arcanam , ex Sacris petitam; paulo
apertius tangit APVLEIVS , Lib. XI. Metamorph.
p. 262. vbi vectatum in Pompa Ifiaca Anubidis fimu
lachrum ad hunc modum defcribit: Hic borren
dum attollens canis ceruices arduas , ille fuperum
commeator et inferum , nunc atra nunc aurea facie
fublimis. Ecce tibi Arubidem aureafaciefublimem!
Equidem, ne quid diffimulem, Mercurius ille , aut
Anu

* In Anthologia Graecorum Lib. II. cap. XXIV. Epigr. VII.

 ANVBIS, MERCVRIVS. 21

Anubis , quem in Pompa fua nobis defcribit Phi

lofophus Madaurenfis , aliquid ex Graecorum Sacris
traxiffe mihi videtur , vti fane is Pompam fibi vifam,
1
ſpectauit non in Aegypto, verum Cenchreis in Grae
cia. Sed id tamen ex praeceptis Theologiae Ae
gyptiorum , habuit ille APVLEII Anubis , quod au
Teafacie confpiciendus effet. Poteft vero id ipfum,
quod nunc obferuauimus , II. ex traditione aliqua
antiqua Aegyptiorum , de Anubide fuo , vel Mer
curio, quae ad Graecos etiam, etfi nonnihil incru
ftata , dimanauit , non mediocriter illuftrari. Veſti
gia illius fatis luculenta reperiuntur in hiſtoria Fau
ni , Italorum regis peruetufti , prout eam Scriptores
quidam Ecclefiaftici in literas retulerunt. Ea apud
auctorem Chronici Alexandrini , vel Pafchalis , in
haec verba concepta legitur , quae breuitatis amore
ductus, ex graeco latine conuerfa adfcribo. * Extin
to Pico , qui et Iupiter dictus eft, regnauit in Italia
filius eius Faunus, quiet MERCVRIVS appellatus,
annos XXXV. Erat vir ille callidus et Mathemati
cus, qui primus in Occidente AVRI METALLVM,
eiusque conflandi rationem adinuenit. Is ― con.
uafato ingenti admodum AVRI pondere , IN AE
GYPTVM, ad tribum Chami , filii Noae fe con
tulit , a qua perhonorifice exceptus eft. Ibi degens,
pro nibilo ceteris habitis , AVREA INDVTVS
STOLA, philofophabatur APVD AEGYPTIOS,
quibus ventura praedicebat : vnde ab iis ado
rabatur, dicebaturque Deus Mercurius , vt qui fu
tura praediceret - opesque praeberet: quem ideo
DIVITIARVM LARGITOREM NOMI
NABANT, quippe quem exiftimarent ** DE
VM effe AVRI. Cum porro idem Mercu
! rius in Aegyptum venit , apud Aegyptios regnabat
B 3 Meftrem,
* Pag. 104. Edit. Raderi, vel 44. et 45. Edit. Parif.
** In graeco eft, ὡς τὸν χρυσὸν θεὸν ὀνομάζοντες , idque ver
 1
22 LIB. V. CAP. I.

Mefirem, ex genere Chami. Similia de Mercurio

reperiuntur apud CEDRENVM p. 16. 18. et apud
Anonymum , cuius Excerpta Chronologica praemit
tuntur Chronico IOHANNIS MALALAE , Oxonii
edito , p. 22 . Omnes hi in eo inter fe conueniunt,
Mercurium Aegyptium , aurum eiusque conflatio
nem inueniffe , Stolam ad haec auream geftaſſe , et
habitum fuiffe Deum aureum , vel Deum auri. Hoc
manifefto apparet , ex traditionibus antiquis , fabu
lisque Sacerdotum Aegyptiorum de fuo Anubide,
etfi nonnihil inquinatis , defluxiffe. Reliqua , quae
Scriptores hi de Fauno Italo docere nos voiunt , et
de Mercurii ex Italia in Aegyptum peregrinatione,
ipfis relinquo. Id mihi fatis liquet , eos res Anu
bidis , cum rebus alius Aegyptiorum Dei , Thoth,
quia vtrumque hunc Graeci Mercurium interpretan
tur , paulo fecurius confudiffe. Quac de aurea Sto
la, et de tutela auri ipfi commiffa , narrant , fpe.
Etant fane ad Anubim. Sed quae iidem de Mercu
rii huius Studio Philofophico fuperaddunt , referen
da vtique funt ad Deum Thoth, quod ex cap. V.
huius libri perfpicietur luculentius. Reperiuntur
vero etiam III. traditionis huius Aegyptiorum vefti
gia quaedam fubobſcura, in ipfa Graecorum, de fuo
Mercurio , Mythologia antiquiffima. In Hymno
namqué HOMERI , in Mercurium , Poëta hic narrat,
quomodo Apollo , in antrum Cyllenii montis , vbi
Mercurius puellus nutriebatur , peruenerit , quan
tasque illic opes inúenèrit, v. 249.

Πολλὸς δὲ χρυσός τε , καὶ ἄργυρος ἔνδον ἔκειτο

Multum autem AVRIque et argenti intus iacebat.
Ideo

titur, cum aurum Deum appellarent. Sed legendum fine

dubio rov xevošv Jev, Deum aureum, vel, vti apud
CEDRENVM p. 18. fcriptum extat, us rã xpuez Geor
νομίζοντες . Εt fic verti.
 ANVBIS , MERCVRIVS. 23

Ideoque paffim ipfi a Poëtis tribuuntur talaria au

rea , vt a Poëtarum Principe. Aen. IV. 239.
Et primum pedibus TALARIA nectic

AVREA.
Quod videtur fumfiffe a Poëtarum omnium Patre ac
Magiftro , cuius hi funt verſus
* 'Αυτίκ" ἔπειθ᾽ ὑπὸ ποσσὶν ἐδήσατο καλὰ πέ
διλα

Αμβρόσια , χρύστα
Statim deindefub pedibus ligauit pulchra TALA
RIA

Ambrofia , AVREA
Eadem ratione Graeci Mercurio fuo , auream etiam
virgam , quam caduceum vocant , tanquam aliquod
infigne , tribuunt , ficuti etiam Aegyptii , §. 2. Et
ab eo Deus hicce dici folet Xguoiggaπıs , aurea vir
gà infignis. HOMERVS Odyff. K. 277.
Ἐνθά μοι Ερμείας Χρυσόϋξαπις ἀντεβόλησεν .
Ibi mihi Mercurius AVREA VIRGA obuiam venit.

Ad quae verba vetus Scholiaftes haec habet. XgΧρυu

σ
σέῤῥαπις , χρυσῆν ῥάβδον ἔχων . Mercurius dicitur
. Quod
Xevoćgganis , quia virgam auream geflat.
EVSTATHIVS Confirmat , ad Odyff. E. p. 1522. Ad
verfum vero , quem modo adfcribebamus , idem
fcribit p. 1658. circa fin. veteres epitheton hoc Mer
curii exponere de aureis talaribus .

§. II. Explicandum nobis iam eft , qualenam Anubis Pla

re ipfa Numen Anubis fuerit , et quid in eo venerari netam Mar
Aliquando illa tis Aegyptiis
voluerint Aegyptiorum Theologi .
mihi fententia fedit , Anubim ipfis defignaffe Stellam, non fignifi
cauit.
vel Planetam , quem dicere folemus Mercurii , eum
B 4 que

HOMERVS Iliad . Lib. 2. v. 340. Odyſſ. A. 96.

24 LIR. V. CAP. I. 1

que ab Aegyptiis Annub , feu aureum fuiſſe diâum,

quemadmodum Graeci eundem Eriλovra,fulgentem
nuncupare confueuerunt. Rationes , quae id mihi
verofimile reddiderunt , expofui Lib. III. cap. VI.
§. 5. Ad illas accedat nunc et ifta , quod Anubis
Aegyptiorum , ab APVLE10 nobis fiftatur nunc
atra, nunc aurea facie fublimis , quod explicat, dum
eum vocat fuperum commeatorem et inferum. Vide
S. 10. Id vero Planetae Mercurii tam egregie con
§.
uenit , vt nihil poffit magis. Illius autem rei haec
eft ratio , quod cum ftellae quaedam fint diurnae,
quas inter Solcm eminere norunt omnes ac vident,
aliae vero nocturnae, quibus Luna praefidet, * Mer
curius ad vtramque naturam fe accommodet , modo
diurnus , modo nocturnus. Sed orientalis diurnus eft,
occidentalis vero nocturnus. Hinc iam ratio omni
bus patere videtur , cur dicatur fuperum commeator
et inferum , et nunc atra , nunc aurea facie fublimis.
Verum tamen haec omnia ad Anubidem noftrum non
ſpectare , vel ex eo aeftimare licet , quod Aegyptii
Anubidem fuum , aureum tantum , non itidem atrum
haberi agnofcique voluerint. Nomen eius fignificat
aureum , idque fimulachra eius prae fe etiam fere
bant , ex auro folido quippe conflata , aut certe au
reo colore obducta , vt femper intelligi poffet aureus,
Signum illud Dei huius , APVLE10 memoratum, cu
ius facies nunc atra nunc aurea effet, id eft, vt interpre
tor, ** ex dimidio atra, ex dimidio aurea, fi recte iudi
co, Graecorum, non Aegyptiorum, ingenio et artificio
adfcribendum fuerit. Mercurii porro ftellam Aegy.
ptios
IVLIVS FIRMICVS Mathef. Lib. II. c. VII. FRO
CLVS in Paraphrafi Tetrabibli Ptolemaei Lib. I.
c. VII.
** Effigiem ad illud APVLEII fimulachrum prope acce
dentem cernere mihi videor, in Lucerna antiqua, quam
ex LICETO adfert, BAVDELOTIVS, Vide L'utilite
des voyages To. I. p. 173.
 ANVBIS , MERCVRIVS. 1 25

ptios attribuiffe non Anubidi , verum Horo fiue

Apollini , teftimonio Scriptoris idonei oftendimus,
Lib. III. c. VI . §. 2. Neque ergo dici recte potuit,
quod tamen CICERO , et ARNOBIVS dixerunt, no
men eius Aegyptios horruiffe , et nominare nefas
habuiffe. Ego certe , quid de hoc Aegyptiorum
Mercurio , cuius nomen ipfi,expromere veriti fint,
dicere debeam , non habeo. Illud noui , Graecos
duos Aegyptiorum Mercurios , quos nempe ipfi no
mine hoc defignabant , Anubidem , et Thoth , per
faepe inter fe confudiffe , et alteri eorum tribuiffe,
quod non nifi alteri proprium erat , quod in Theo
logiam Aegyptiorum de Mercurio , vti ea a Graecis
traditur, miras nonnunquam tenebras inuexit. Ego
hic me Dauum non Oedipum profiteor.
§. 12. Poft reiectam igitur illam Numinis Anu- Anubisfym
bolice Aegy
bidis interpretationem , quam nunc retuli , diu me ptiis defi
cum anceps dubiusque fluctuaui , quidnam re ipfa gnabat Ho
Sacerdotes Aegyptiorum , Numine hoc fuo innuere rizontem ,fi
et defignare voluerint , idque occafione data , * in ue ortum et
Epiftola ad Venerandum quendam amicum , quae occafum So
lis.
deinde publici iuris facta eft , candide fateri veritus
non fum. Sed videamus tamen , num non ex tene
bris his , exque incertitudine , quacum hucufque
luaati fumus , emergere , et argumento huic , fane
perdifficili , aliquid lucis affundere queamus. Ae
gyptiorum Philofophi , e quorum numero eft Arnu
phis, §. 8. memoratus , Mercurium fuum , dicebant
aerium , eique in illa Mundi noftri regione fedem
affignabant , aut volebant , in aëre per eum , ftatis
temporibus , mutationem effici infignem, et in omni
um oculos incurrentem. Id mihi veteres quidam
fic explicare videntur , Aegyptiorum Theologos,
B 5 Anu

* Eam celeberrimus apud Halenfes, in Lyceo Reformato,

Theologus, 10. GEORGIVS MICHAEL IS , praem
fit Obferuationibus Sacris, in Belgio A. 1738. editis.
26 LIB. V. CAP. I.

Anubidis nomine , fymbolice adumbrare voluiffe Ho

rizontem , vel , vt Latini loqui amant , circulum fini
torem , qui hemifphaerium Coeli fuperius , ab in
feriori diuidit , quique proinde partem aliquam Si
derum nobis oftendit , aliam vero oculis noftris
fubducit.
nec Sidera tota
Oftendit Libyae finitor circulus orae ,
Multaque deuexo terrarum margine celat.
Teftem do PLVTARCHVM , qui in libro de Ifide,
Numen Anubidis ex mente Aegyptiorum , hunc in
modum interpretatur , p. 368. At circulus ambo
hemifphaeria tangens et dirimens , qui a definiendo
Horizon dicitur, ambobus communis, Anubis vocatur,
ac forma cani adfimilatur , quia canis vifu perinde
noctu utitur atque interdiu. Videturque Anubis apud
Aegyptios cam obtinere vim , quam apud Graecos He
cate , Numen feilicet terreftre fimul ac coelefte. Eorun .
dem fententiam adfert CLEMENS ALEXANDRI
NVs , vbi de hieroglyphica Aegyptiorum Scriptura
differit , Stromatum Lib. V. p. 567. Atque duo qui
dem canes (intelligit duo Anubidis figna ) Symbola
funt duorum hemifphaeriorum, vt quae circumeant et
cuflodiant. Et poft nonnulla intermedia : Sunt,
qui volunt , tropicos fignificari per canes , qui cuftodi
unt, et inflar ianitorum obferuant , acceffum Solis ad
Auftrum , (id eft hemifphaerium inferius ) et Septen
trionem (fiue hemifphaerium fuperius. ) Haec omnia
eodem redire , neque explicatione vberiori egere,
peritus lector facile intelligit. Secundum hos igitur,
Anubis Aegyptiis fubindicat circulum finitorem , qui
primus Solem orientem oftendit , ac veluti in hemi
fphaerium noftrum admittit , quique eundem occi
dentem , confpectui noftro rurfus fubtrahit , ac ad
hemi
* LVCANVS Pharfal. Lib. IX. v. 495.
 ANVBIS , MERCVRIVS. 27

hemifphaerium inferius depellit : vel , vt clarius rem

explicem , defignat Solis et ortum matutinum , et
occafum vefpertinum , variasque horum mutationes,
quas Aequinoctia et Solftitia poft fe trahunt. Qua
de re nouus mihi fe aperit differendi campus , fed
fpatiofior , quam vt eum nunc emetiri queam. Vt
ad ea , quae dixeram , redeam , * Solis ortus dici
tur eius apparitio fuper horizontem. Occafus vero eft
illius occultatio , quae quotidie fit , infra horizontem.
Id igitur Sacerdotes Aegyptiorum , Anubidis nomine
et Numine fubinnuebant,

§. 13. Multa nunc mentem fubeunt , ex qui- Explicatio

bus hancce Anubidis interpretationem ac explicatio- noftra plu
ribus fulci
nem illuftrare , eique robur non fpernendum addere tur rationi
queam. Etenim 1. hinc intelligi optime poteft, quam- bus.
obrem Aegyptii hunc fuum Mercurium , vel Anubi
dem , dixerint aëreum , § 8. 12. Nam ** Sole ori
ente, colluftratur illico aër. Sed fimulac fub bori
zonte occultatur , nigrefcit , et obfcuratur tenebris.
- *** Solet aër

Purpureus fieri : cum primum Aurora mouetur ;

Et breue poft tempus candefcere Solis ab itu.

II. Rationem hinc petere nobis licebit , cur Aegy

ptiorum Theologi , Horum , Ofiridis filium , per
hibuerint legitimum , Anubidem vero eiufdem qui
dem , fed fpuriam prolem , ex Nephthy , furtiuo
Horum
concubitu fufceptum fuiffe , tradiderint.
merito filium Ofiridis , fiue Solis , Aegyptii dictabant
genuinum et legitimum , vt qui ipfe Sol effet , aut
quotidie in ortu renouatus , aut quouis anno ver
tente , in Solftitio hyberno renatus , Lib. II. cap. IV.
S. u. et cap. VI. §. 7. 8. Anubis vero filius Oliridis
dice

* GEMINVS in Elementis Aftron , p. 45. Ed. Petauii ,

** CLEOMEDES de Meteoris Lib . II, cap . IV. p. 104.
*** OVIDIVS Lib. VI. Metam. v. 47.
 28 LIB. V. CAP. I.

dicebatur tantum fpurius , nam Sol ipfe non erat,

quantumuis primos illius exorientis radios , terrae
oftenderet. Quod vero Aegyptii fabularentur, Anu
bidem e Nephthy fufceptum effe , fenfum hunc habet
arcanum . Incolentibus Aegyptum mediam , & fu
periorem , a Memphi vfque ad Syenen , Sol oriens,
omnium primo montium illorum cacumina illumina
bat , qui ad orientale Nili latus pofiti funt , et veluti
ex illis , partem Aegypti quam dixi , profpectabat,
ficuti habitantibus in Aegypto inferiori , lux Solis, in
ipfo ortu , e monte Cafio , in finibus Syriae et Ae
gypti pofito , videbatur mitti, Vnde LVCANVS
Pharfal. Lib. X. v. 434.

Lucifer a Cafia profpexit rupe , diemque

Mift in Aegyptum primo quoque Sole calentem.

Hinc de Hadriano Imperatore refertur , quod * in

montem Cafium , videndi Solis ortus gratia afcenderit,
vbi montem Cafium , non Syriae ; fed in confiniis
Aegypti , Phoeniciae ac Arabiae fitum , intelligi,
nullus dubito , etfi viris eruditis fecus videri animad
uerterim . Videbatur ergo Aegyptiorum vulgo, po
ne montes illos , qui Nilum a Syene , ad Memphim,
a dextro latere , vel ab Oriente cingunt , Sol oriri,
eoque cacumina horum montium , primo impetu
contingere. Terra vero , quae inter montes iftos,
mareque rubrum , vel Sinum Arabicum , intermedia
iacet, arida , fterilis , et prorfus infelix , Aegy
ptiorum Theologis dicebatur Nephthys , quod cap.
III. Libri huius , argumentis non contemnendis ad
ftruemus. Cumque inde Sol ortum ducere videre
tur , ac Aegyptiis fe confpiciendum praeberet, Ann
bis , qui Solem Aegyptiis ex illa regione mittere
exiftimabatur , ftylo allegorico nuncupabatur Ofiri
dis et Nephthyos filius. III. Neque vero minus fa
cile
SPARTIANVs in Hadriano c. 14.
 ANVBIS , MERCVRIVS. 29

cile quiuis nune affequitur , cur Anubis , indiuulfus

: Ofiridis ac Ifidis comes , et vtriusque cuftos perhibi
tus fuerit. §. 7. Non citra rationem fingebant Ae
gyptiorum Sacerdotes , Deum fuum Anubidem , per
petuum effe Ofiridis , id eft Solis , ac Ifidis , fiue Lu
nae comitem. Nam Solem eiufque et motum, et
in hoc noftro Mundo operationes , cogitare nemo
poteft , quin eiufdem pariter et ortum et occafum
menti fuae repraefentet. Hi ab ipfo Sole feparari
nullo modo poffunt , vti nec minus circulus ille fini
tor, quem Horizontem vocant , quem Sol oriens
primo attingit , quemque occidens derelinquit , et
intra quem operationes eius in noftro hemifphaerio
fubfiftunt. Nec etiam ratio cuiquam poteft effe ob
fcura , cur Anubis ille , Numinum eorundem , Solis
fcilicet et Lunae cuftos fuiffe perhibeatur. § 7. Nam
circulus finitor , quem in Theologia fymbolica, Anu
bidem vocitabant Sacerdotes , cuftodis inftar , fiue
ianitoris , Soli orienti hemifphaerium fuperius veluti
recludit , eumque in hoc intromittit , occidentem
vero eundem , ex hoc noftro , in hemifphaerium in
ferius dimittit. Illud vero difficultatis nihil habet,
quod Anubidem Aegyptii , non Ofiridi modo , ve
rum et Ifidi , affiduum addiderint comitem. Difci
mus tantum ex eo , Numen hoc Aegyptiis , non So
lis tantum; fed Lunae etiam, tum ortum, tum occa
fum fymbolice adumbraffe. Quin imo fatis conftat,
in gentis huius Theologia et Sacris , ab Ifide , Anu
bidem diuulfum nunquam fuiffe , vfque adeo , vc
Mercurium , fiue Anubidem , in Luna pofitum , vna
cum illa circumferri , fingerent.
S. 14. Qui ea , quae hactenus obferuauimus, Idem argu
mentum
attenta aeftimatione penfitauerit , IV. haud grauate continua
mihi , credo , largietur , doârinam hanc Aegyptio tur.
rum fymbolicam , de Anubide , a MARTIANO quo
que
PLVTARCHVS de Ifide p. 367.
 30 LIB. V. CAP. I.

que CAPELLA tangi , vbi in Satyrico Lib. II. p. 32,

de Mercurio hunc in modum canit :
Qui folus Aftra Mundi
Praeteruolans perexit,
Rapidis vigil procellis :
Qui cumfuperna tranat
Freta , Tartarum recurrit ;
Quifolus ante currum
Et candidos iugales
Altipotens parentis
Memorem ciere virgam :
Quifata fuccidentis
* Separat libens Ofiris
Sationibus grauari
Genitalibus repertis.
Non poteft effe dubium , Scriptorem noftrum hoc
in loco, vt faepe alias , Sacra Aegyptiorum placita,
de fuo Mercurio , fabulis Graecorum inte: fpergere
voluiffe. Loquitur enim aperte de Ofiride, eiusque
genitalibus repertis, Quis enim eruditorum , ac an
tiquitatis peritorum , eft , quem hae Aegyptiorum
fabulae lateant. In vulgaribus Aegyptiorum fabulis
fermo quidem tantum eft , de genitalibus Ofiridis de
perditis. Sed forte in quibufdam Sacerdotum Col
legiis , fymbolice etiam tradebatur, eadem genitalia
"
certo quodam tempore effe reperta , vti MARTIA
NVs loquitur. Nam et hoc in Theologia Aegy
ptiorum Phyfica, fundamentum fuum, et optimum,
habet. CAPELLA faltem id ex aliquo Scriptore,
forte

* GROTIVS in notis ad h. 1. monet, vocem feparat, pec

care in legem pedariam, ideoque fufpicatur, legi debere
farpit. Verum cum CAPELLA leges metricas frequen .
ter negligat, eoque nomine , a GERH. 10H . VOSSIO
reprehendatur Lib. II. de arte Grammatica, cap. XXXIX.
cur non & hoc in loco, fimile. delictum commififfe dici
poterit?
 ANVBIS , MERCVRIVS. 31

forte deperdito , haufiffe videtur. Ita fciebat idem,

quod pariter alicubi memoriae proditum legiſſe vi
detur , folere a Sacerdotibus Aegyptiis tradi , Mer
turium , feu , vt ipfi loquebantur , Anubidem , fe
parare fata Ofiridis , quippe qui Solem nobis orien
tem ab hemifphaerio inferiori fepararet , nobis vero
occidentem , et in hemifphaerium inferius redeun
tem , a noftro fecluderet . Non quidem inficias iue
rim , Scriptorem illum , doctrinam Aegyptiorum
fymbolicam , cui nunc lucem aliquam affundere co
nor , longe aliter explicare , atque ego hic facio.
Ego feparationem Ofiridis , de Solis ad noftrum he
mifphaerium acceffu , et de eiufdem ad inferius he

mifphaerium reditu , interpretor . Eam feparatio

nem efficit Anubis , fiue Horizon , is enim , vti di
cebamus , Solem nobis orientem , ex inferiori he
mifphaerio excludit , et nobis occidentem , ex no
ftro fuperiori , in aliud repellit . At CAPELLA do
&rinam fymbolicam de feparatione Ofiridis , inter
pretatur de feminis in terram coniectione , deque
eiufdem , ex terra laetifico reditu , aut infecuta re
furrectione . Et in eo aliós tantum fecutus eft , qui
rem hanc eodem modo explicari poffe , coniecerunt.
Verum mihi iam fufficit , CAPELLAM doctrinam
Aegyptiorum myfticam , de qua hic agimus , adfer
re, eamque explicare velle, Vter vero noftrum, in
explicatione illius , rem acu tetigerit , iudicium efto
penes eruditum & candidum le&orem . Ea certe,
e d
qua apu CAP ELL AM prae cede re vide mus , quae
que nos idcirco defcribenda effe putauimus , talia
funt , vt eum ad fententiam noftram inclinare et di
rigere debuiffe , videantur. Poffumus etiam V.
dum in his verfamur, ad firmandam coniecturam no
ftram , et aliam fabulam Sacerdotalem adferre , et
huic ex illa lucem non poenitendam conciliare . Fa
bulam PLVTARCHVS , de fide et Ofiride , p. 358.
in
 LIB. V. CAP. I.
32

in haec verba refert. Ifidem aiunt , cum vincum

Typhonem effet naita , non modo non interfeciffe ; fed
et foluiffe , et miffum feciffe : idque Horum ita indigne
tuliffe , vt matri iniecerit manus , et regium ornatum
a capite eius detraxerit ; fed Mercurium Ifidi galeam
bouis factam capite, impofuiffe. Ex doctrina Sa
cerdotum , prout eam in Panthee noftro explicui
mus , fabula haec non difficulter explicari poterit,
Ifis in hac fabula eft Luna , vti in plerisque aliis.
Typhon ventum vehementem et nociuum defignat,
quod Libri huius , cap. II. ad liquidum perduce
mus. Illum fis , vel Luna , cum Horo , fiue Sole
certis temporibus vincit , eundemque alio tempore
rurfus dimittit. Nam Luna ventos temperat , iisque
dominatur , fecundum doctrinam Aegyptiorum,
quam expofuimus Lib. III. cap. I. §. 6. Eft et *
ab aliis obferuatum , neque id Aegyptios latuiffſe
videtur , tempore inprimis plenilunii , ventos quos
dam fingularem in modum faeuire , quare haec ipfo
rum vis , tanto melius ad Lunam referri potuit. Et
Solem quoque Typhonem vincere , feu de maligno
impetu pernicioforum ventorum triumphare , iuxta
eorundem Aegyptiorum doctrinam , adftru&um vi
deri poterit , Lib. II. cap. IV. §. II. Quod vero in
fabula illa perhibetur , Horum , feu Solem, manus
inieciffe Ifidi , et regium ornatum e capite eius detra
xiffe , ad Lunam nouam , vel interlunium fpectat.
Ornatus Ifidis , et , vt loquitur oVIDIVS , regale
decus , funt cornua eius lunaria , Metamorph. Lib.
IX. 687. et fq. Illum Sol e capite Lunae detrahit,
quando haec eft in coniunctione cum illa. Nam eo
tempore vultus eius , et cornua , et ipfà in vniuer
fum confpectui noftro penitus fubtrahitur , neque
decus eius regale cerni amplius poteft. Mercurius
vero ipfi galeam imponit , e bouis capite faltam,
quan
1
* Vide infra Lib. hoc V. cap. II. §. 19.
 ANVBIS , MERCVRIVS. 33

quando , vbi e radiis folaribus Luna iam emerfit,

in Horizonte rurfus apparet, et cornua eius, * quae
cum bouinis comparabantur ab Aegyptiis , iam ab
hominibus poftliminio confpiciuntur. Haec omnia
Horizon nobis oftendit, ac veluti producit. Anubis
igitur , in hac quoque fabula myftica , Horizontem
euidenter defignat.
§. 15. lis , quae nunc attulimus , VI, aliud in- Pergitur
Defumemus illud a in eodem
fuper addamus argumentum .
comparatione , quam Graeci inter Anubidem Aegy- argumento.
ptiorum , fuumque Mercurium , inftituere folent.
De illo namque loquentes , femper fere eum 'Egμnv,
id eft Mercurium nuncupant , et interpretantur,
quod ex fuperioribus fatis liquet. Aliquam ergo,
aut re ipfa deprehenderunt , aut deprehendiffe vifi
fibi funt , inter nubidem , fuumque Mercurium , af
finitatem ac fimilitudinem . Cuius rei non exiftima
uerim rationem poffe fuppeditari probabiliorem hac,
quod Graeci Mercurium fuum finxerint , fuperum
commeatorem et inferum , ideoque eum nunc atra nunc
aurea facie fublimem finxerint , quod ipfum APV
LEIVS , S. 10. allatus , etiam de Anubide affirmat .
Noti funt CLAVDIANI de Mercurio verfus , qui
Graecorum de eo Theologiam optime nobis ex

ponunt,
** Atlantis Tegaee nepos, commune profundis
Etfuperis Numen, qui fas per limen vtrumque
Solus habes geminoque facis commercia mundo.
An non diceres , Poëtam hunc , doctrinam Aegy
ptiorum , vti eam nunc explicui , de Anubide , tra
dere , paucisque totam complecti voluiffe ? Nam
Anubis erat commune profundis fuperisque Numen,
quia
* Vide fupra Lib. III . cap. I. §. 2.
** de raptu Proferpinae Lib. I. v. 89.
Tom. III, с
 LIB. V. CAP. I.
· 34

quia habebatur circulus ille finitor , qui hemifphae

rium fuperius et inferius diuidebat , ac fimul etiam
coniungebat , propinquus vtrique , femperque prae
fens. Idemque gemino mundo commerciafacere, dici
merito poterat. Lucem namque totius Mundi , ex
fuperiori in mundum inferiorem demittit , et ex eo
in fuperiorem reducit. Idem fubindicabat MARTIA
NVS CAPELLA , cuius verba haec de Mercurio,

§. 14. iam defcripfimus,

Qui cum fuperna tranat
Freta , Tartarum recurrit.

Et quid diutius inhaeream argumento , nemini eru

ditorum ignoto aut obfcuro ? Aliquid hic vidit eti
am MACROBIVs , etiamfi in intimam doctrinae Ae
gyptiorum , de Anubide , medullam , nondum per
rupiffe videatur. Verba eius ifta extant Saturnal.
Lib. I. cap. XIX . In Mercurio Solem coli , etiam ex
caduceo claret, quod Aegyptii in fpecie draconum, ma
ris et foeminae , coniunctorum , figurauerunt , Mer
curio confecrandum. Hi dracones parte media volu
minis fui inuicem nodo , quem vocant Herculis , obli
gantur ; primaeque partes eorum reflexae in circulum,
preffis ofculis, ambitum circuli iungunt : et poft nodum
caudae reuocantur ad capulum caducei ; ornanturque
alis ex eadem capuli parte nafcentibus. Acgyptios,
recentiores faltem , Anubidem cum tali caduceo,
qualem MACROBIVS defcribit, fingere confueuiffe,
gemmae Gnofticorum Abraxeae, argumento funt eui
denti. Verum mihi tamen certo conftat , fictionem
caducei , Mercurio attributi , non ab Aegyptiis ad
Graecos; fed viciffim a Graecis ad Aegyptios perue
niffe. Quicquid fit , duo ferpentes in caduceo, vi
dentur

* Vide Collectionem harum gemmarum CHIFLETIL,

Tab. XIII. num. 54. et L'Antiquité expliquée du P.
MONTFAVCON , To. II. Part. II. Planche CLIV.
 ANVBIS , MERCVRIVS. 35

dentur antiquitus defignaffe duplicem mundum , vel

duplex hemifphaerium , fuperius et inferius , et in
#vtroque * curfum Solis obliquum , ferpenti in ca
duceo perfimilem , virga vero inter duos ferpentes
intermedia , Horizontem, qui vtrumque hemifphae
rium , et disiungit , et coniungit. Ideoque Aegy
ptii recentiores , caduceum Mercurii doctrinae fuae
non parum accommodatum , ad fuum quoque Anu
bidem transferre coeperunt.
§. 16. Quae omnia , fi ita fe habent, vti ad. Ex ea exs
ftruximus, follicite iam quaerendum nobis non erit, plicatione
ratiofuppe
quamobrem Deus ille , cui caput hocce dicauimus,
tit, facilis
ab Aegyptiorum Theologis,, Annubis, id eft , vt fu
et egregia,
pra §. 10. docuimus , aureus fuerit nuncupatus. Si cur Anubi
enim Sol ipfe , a colore et fplendore , toties merito dem Acgy
a gentium omnium Scriptoribus dicitur aureus , cir- ptii dixe
culus ille finitor , qui primos Aftri huius fplendentis rint aure.
radios , ad oculos noftros mittit , luceque clariffima um , eidem
mundum noftrum replet , quique etiam illius occi- queformam
canis aff
dentis , fulgorem aliquamdiu nobis conferuat , non gnauerint.
minori iure , vere apteque aureus appellari poteft.
Confimili ratione Poëtarum pater atque princeps,
Auroram perfaepe dixit ** χρυσόθρονον
xguoógovov,, aureo thro
no infidentem , qualia non pauca , apud alios etiam
poëtas , graecos et latinos deprehendere licet ; fed a
quibus hic congerendis , abftinere malumus. Et in
quibusdam Germaniae noftrae partibus, vox eft non
infrequens , de Sole proferri folita , vbi occafui
propinqua eft: die Sonne gehet zu Golde. Id pla
ne Anubis fignificabat Aegyptiis. Neque etiam la
boriofum magis , ac difficile erit , inueftigare , qua
de caufa Aegyptii fuo Anubidi canis fpeciem affin
gendam effe cenfuerint. Eft enim , fuitque fem
C 2 per,
Vide MACROBIVM Lib. I. Saturnal . c. XVII. fin,
c. XIX. fin. c. XX.
** HOMERVs Odyff. K. 541. M. 142. T. 319. etc.
36 LIB. V. CAP . I.

per , hominibus in more pofitum , vt domuum fua

rum ianuis , canes adderent, tanquam ianitores quos
dam , cuftodesque domus , ac vigiles. * Eam igi
tur ob rem , ANTIPHANI , veteri Poëtae , ** in
Epigrammate , canes dicuntur , Φρεροδ gegodó μor ves
όμοι νηλῶς
xúves , domus cuftodes , truces canes. Hinc legimus,
apud veteres , non modo canes viuos , catena ad
oftia alligari confueuiffe; fed faepe etiam *** in pa
riete canem pingi folitum fuiffe , addita hac infcri
ptione : Caue canem . Canis igitur , gentibus cul
tioribus , et literarum non omnino expertibus , pene
cunctis , Symbolum fuit oftiarii , cuftodis , vigilis.
Nón aliam ob rationem , Aegyptii ſuo Anubidi, for
mam caninam tribuendam effe crediderunt. Erat
enim , quod §. 7. ex Aegyptiorum placitis adftruxi,
Ofiridis et Ifidis , id eft Solis ac Lunae comes atque
cuftos. Erat quidam coeli ianitor , atque oftiarius,
qui Soli aduenienti in hemifphaerium noftrum , ia
nuam aperiret , ficque eum intromitteret , ac eun
dem , abitum ex eo parantem, in hemiſphaerium in
ferius emitteret. Appofite ad haec, Auroram, quae
certo quodam fenfu , eadem eft cum Anubide, Poëta
vigilem appellat.

-
Ecce vigil rutilo patefecit ab ortu
Purpureas Aurora fores, et plena rofarum
Atria.

Et hanc rationem formae caninae Anubidi ab Aegy

ptiis additae , agnofcunt etiam ex veteribus , Scri
ptores
* Plura dabit IS, CASAVBONVs ad Theophrafti cha
racteres Ethicos, cap. V. p. 145.
** Anthologia Graecorum Epigramm. Lib. I. cap. XXIII,
Epig. 7.
*** Vide TVRNEBI Aduerfaria Lib. XV. c. 4. et notas
eruditorum ad Petronii Satyricon cap. 29. Edit. Ge
nev. 1629.
 ANVBIS, MERCVRIVS. 37

C ptores praeftantiffimi , PLVTARCH VS , cuius verba

habes §. 6. et CLEMENS ALEXANDRINVS. Vide
§. 12.
§. 17. Neque vero eft , quod miremur , vete- Mirandum
res creaturarum et idolorum cultores , auroram or- ceteroquin
ご tumque Solis , non fine magna admiratione contem- non eft, Ae
platos effe , eofdemque , ac inprimis Poëtas , quauis loyptiosido
latras,
data occafione , imagines illius nobis reliquiffe iucun- Horizontem
das , elegantes valde , et vere magnificas, Aegyptios coeleftem
vero infuper , locum , intra quem Sol oritur et oc- diuinis af
cidit , per owμatoоav , genti praefertim huic feciffe hono
ribus.
valde familiarem , in Deorum numerum recepiffe,
honoribusque diuinis dignatos fuiſſe. Quis enim
quaefo magna haec Opera Dei cogitationibus atten
tis prudenter voluat ac reuoluat , quem non follicita
et cordata tantae rei meditatio , veluti extra fe in
ecftafin rapiat , quem non vel inuitum cogat , vt or
dinem hunc ab optimo Creatore conftitutum , taci
: tus reuereatur , atque eius tum potentiam, tum fa
= pientiam , hic quoque agnofcat, celebret ac adoret?
*
Quis nocte clara lumineflammeo
Semper micantes non ftupeat globos?
Aut mane caftris prodeuntem
Quum rutilo videt axe Solem ?
Siue ille eois fluctibus exferit
Vultus decoros , fponfus vti nouus
Auro refulgens , gemmeaque
Tempora confpicuus corona:
Seu quumfugacem praecipitans diem
Curru citato tempora diuidit
Artusque , viresque , impetumque
Centimano fimilis giganti.
C 3 A

* BVCHANANVS in ParaphrafiPfalmi XIX.

38 LIB. V. CAP . I.

Ab vfque Eoo cardine ad vltimam

Metam occidentis fidera permeans
Obliqua, vitali calore

Cuneta creatque fouetque alitque.

Ipfa fanctiffima , diuinitus nobis concredita , Re

uelatio , mirabilem hunc in rerum natura ordinem,
faepius nobis ob oculos ponit , inque memoriam re
*
uocat, ad laudem Creatoris. Illa ipfa , AVRO
RAM ET LVCEM MATVTI NAM , tanquam
famulas introducit , et Prouidentiae , res humanas
potentiffime acfapientiffime regentis, Miniftras , quae
iuffa Numinis alacri aure et pede , capesant quoti
die, ftationesque fuas nunquam intermittant. Has
vero Dei famulas , et Prouidentiae eius miniftras,
magno fane cum fplendore munus fum obeuntes,
rebusque humanis tam vtiles , quinimo perneceffa
rias , Aegyptii idololatriae mancipati , ad ho
nores diuinos euexerunt , Deique
loco coluerunt.

Celeberr. nunc beatus SCHVLTENSIVS Comment

in Iobum cap. XXXVIII. v. 12.

BOOOOOOO

CAPVT
 f

39

CAPVT II.

De Typhone, malo Aegyptiorum

Genio, fiue Daemone, eiusque cogno

minibus, Apopi, Baby, Seth,

Smy.

Typhon Numen Aegyptiorum fuit peruetuftum ; fed

Nomen eius non vno modo effertur.
§. 1. Graecorum de Typhoeo fuo traditiones fabu
lofae paucis exponuntur. §. 2. Typhon Aegyptiorum,
in eorum fabulis, non vt Monftrum repraefentabatur ;
fed vt homo vnus e multis, qui regnum Aegypti affe.
&tauerit. §. 3. In iifdem fabulis perhibebatur filius
Rheae, frater Ofiridis ac Ifidis, huiusque maritus.
§. 4. Secundum eafdem Typhon fuit , vixit , fem
perque manfit in Aegypto, quamuis Graeci quidam
fabulas has corruperint. §. 5. Pura vero Graecorum ,
non Aegyptiorum fabula haec eft, Deos metu Typhonis
in Aegyptum fugiffe, ibique varias animalium figuras
induiffe . §. 6. Id ipfum pluribus adductis rationibus
C probatur. 6. 7. Refpondetur ad exceptionem celeber
rimi Warburtoni . §. 8. Fabulae Sacerdotalis Aegyptia
cae, de geftis et patratis a Typhone in Aegypto , fumma.
§. 9. Fabulae Sacerdotum de Typhonis interitu et fe
pulchro, §. 10. Typhoni Genio malefico et inuifo,
animalia ab Aegyptiis dedicata erant, impura, inuifa, et
contemta. §. 11. Typhonem Aegyptii, nonnunquam , vt
maleficia eius auerterent, facrificiis placabant, nonnun
quam vero contumelia afficiebant. §. 12. Aegyptii res
Typhonis, cum rebus Iudaeorum, fibi tantopere inui
forum, nonnunquam ftudio confuderunt. §. 13. Ty
phon primo quidem Sacerdotibus videtur fignificaffe,
Spiritum , principiumque malum, bono oppofitum . §, 14.
Poftea, cum Typhon, ad res fenfibiles et materiales
transferri coepit, a quibufdam Symbolum habitus eft
hyemis. 6. 15. Aliis vifus eft Symbolum maris, cuius
rei rationes exponuntur. §. 16. Alii Typhonis nomine
C 4 intel
 40 LIB. V. CAP. II.

intelligebant vim ardoris et ficcitatis, nimis inualefcen

tem. §. 17. Proprie vero Typhonis nomine , Theo
logi Aegyptiorum defignaffe videntur ventum vrentem,
exficcantem , noxium. §. 18. Ex eo ratio peti poteft,
quare fedes Typhoni in Aegypto inferiori affignatae
fuerint. 6. 19. Sigillatim vero per Typhonem Aegy
ptii defignarunt illum ventum, qui in Scriptura S, orien
talis et vrens vocari folet, cuius effectus funt omnino
terribiles. §. 20. Typhon vox eft Aegyptiaca, fignifi
cans ventum corruptorem . §. 21. Typhon cognomi
nabatur ab Aegyptiis Apopis , quod proprie Gigantem
defignat. §. 22. Idem a Sacerdotibus etiam cognomi
nabatur Babys, quod explicatur. Significat autem ven
tum fubterraneum vehementem , ex cauernis erumpen.
tem. . 23. Aliud Typhonis cognomen erat Seth, de
quo nonnulla differuntur. §. 24. Vti et de cognomine
Smy. §. 25.

S. 1.
Typhon, enio nunc ad Aegyptiorum Numen , quod gens
NumenAe
Venilla , non , vt ceteros Deos, beneficos , bo
gyptiorum
norumque omnium auctores , impenfo affectu,
fuit peruetu
ftum ;fed fummaque mentis veneratione profecuta eft ; fed ex
maleficum. horruit potius , ac vt Genium maleuolum , malo
Nomen eius rumque tantum non omnium caufam , execrata eft,
non vno mo- Typhonem videlicet. Numen hoc ominis deteftabi
do effertur. lis , Scriptores pene omnes , qui de rebus Aegyptio
rum paulo diligentius agunt , commemorare folent,
etiam antiquiores et meliores , HERODOTVS , HEL
LANICVS , EVDOXVS , MANETHо , et qui hos
fequuntur , plurimi alii, quos inter PLVTARCH VS,
notitiam illius fatis amplam , in libro de Ifide et Oft
ride , nobis reliquit. Ipfum Numinis huius malefici
nomen, non ab omnibus eodem modo efferri , de
prehendimus. PHILO Iudaeus , qui Alexandriae,
in Aegypto , vitam egit , Genium hunc , * ratione
fibi

* Hoc, quod negarunt quidam multis adductis e PHILO

NE locis, inuicte probauit BOCHARTVS Hieroz.
Lib. II. c. XXXIV. col. 339. 340.
 TYPHON, MALVS GENIVS. 41

fibi peculiari , Túpov , Typhum , quod graece fu

mum , aut infolentem arrogantiam , ac fuperbiam fi
gnificat , appellare fere femper confueuit. Sed
oftendere perfacile effet ,
Iudaeum hunc in rebus,
quae ad Typhonem fpectant , errorem non vnum
R commififfe. Poëtis Graecis Latinisque , vti et Scri
ptoribus rei Graecorum mythicae , Genius ille Ae
gyptiorum laeuus , non raro audit Tupaeus , fiue
Typhoeus , qui tamen nimis manifefto , fabulas de
Typhoeo Graecorum , cum rebus Typhonis Aegyptii,
errore non mediocri , in vnum compingunt , eoque
interpretationem Numinis Aegyptiaci veram ac nati
uam , difficilem , perplexamque valde reddiderunt.
P Communiter vero , qui res Aegyptiorum attingunt,
aut ftudio perfequuntur , Numen ipforum finiftrum,
Tupava , feu Typhonem nuncupant.
§. 2. Antequam ad Typhonis Aegyptii Numen Graecorum
de Typhoco
interpretandum progrediar , de Typhoeo Graecorum ,
fuofabulae
mihi quaedam in anteceffum dicenda effe video , vt paucis expo
intelligatur , eum a Typhone Aegyptio , toto coelo nuntur.
differre , etfi vtriusque et nomen et Numen , vete
rum permulti , et faepiufcule inter fe permifceant,
eoque in doctrinam Aegyptiorum de Typhone , tene
bras plurimas inuehant , quae funt difpellendae , ve
vera Typhonis fignificatio tanto facilius et certius
erui, inque debita luce collocari queat. TYPHO E
vs igitur , quem fabulae Graecorum , et Poëtarum
carmina crepant , et quem non raro Typhonem ap
pellari videmus , in Graecorum fabulis , Gigas per
hibetur , immani magnitudine , fpecieque porten
tofa, ** cui centum capita , draconum ex humeris
enata erant. Fingunt Poëtae nonnulli , Iunonem
C 5 iratam 1

* HYGINVS Fabula 152. APOLLODORVS in Biblioth .

Lib. I. c. VI. 6. 3.
** HESIODVs in Theogon. v. 821. 824. PINDARVS
Pythion. I. et VIII.
42 LIB. V. CAP. II.

iratam Ioui , folam hunc fine virili femine pepe

riffe. ** Alii eundem a Iunone ex terra procrea
tum fuifle, fabulantur. Plurimi denique *** Terram
aut ex fe ipfa, aut cum Tartaro congreffam, Typhoe
um edidiffe , nugantur. Teftatur tota fabulae de
Typhoeo feries , eum ex odio in Iouem , e terra
genitum fuiffe , ideoque continuo fe et loui , et re
****
liquis Diis, inimicum praebuiffe implacabilem ,
coelum quoque oppugnaffe lapidibus candentibus, t
ac Iouem ipfum prouocaffe , et cum eo de regno
certare voluiffe. Et in eo quidem vis praecipua
comparationis inter Graecorum Typhoeum , Aegy
ptiacumque Typhonem , videtur effe pofita. Nam
et hunc fabulae Sacerdotum , fingunt maximorum
Deorum , Ofiridis , Iouis Ammonis , Ifidis , Hori, ac
Herculis , hoftem acerrimum , qui hunc etiam , vita
fpoliauerit , non fecus , atque Ofiridem , et poft
iftius mortem , cum Ifide etiam atque Horo de re
gno bellum acre et pertinax gefferit. Sed et hic, fa
bulas Poëtarum fuorum de Typhoeo , prifcae Aegy
ptiorum genti penitus ignotas , Graeci cum traditio
nibus Sacerdotum Aegypti aenigmaticis , de Ty
phone fuo , continuo permiſcent et mirifice confun
dunt. Sedem Typhoco Graecorum vates affignare
folent Ciliciam , et quidem ft Arima Ciliciae mon
tem,

STESICHORVS apud auctorem ETYMOLOGICI,

in voce Tu weus Alio modo fabulain hanc narrat EV
STATHIVS in Iliad. B. p. 345.
** HOMERVS Hymno in Apollinem v. 334. etc. 351.352.
*** HESIODVS , vbi fupra. VIRGILIVS Lib. I. Geor
gic. v. 278. APOLLODORVs , et HYGINVS loc.
cit. aliique.
**** APOLLODORVS , vbi fupra.
HYGINVS, loc. cit. .
HOMER VS Iliad. B. v. 783. vbi confule vetuftum
Scholiaften, vti et ad Hefiodi Theogoniam v. 304.
STRABO Geograph, L. XIII. p. 431. et STEPHANVS
 TYPHON , MALVS GENIVS. 43

tem , vel vt quidam volunt Lydiae , quamuis et fint,

qui montem eundem aliis in regionibus , ac praeci
*
pue in Syria collocent , quae poftrema fententia,
viris quibufdam doctiffimis prae aliis fe commendat.
Quicquid fit , PINDARO , Pythion. VIII. v. 20. di
citur Tupa's King , Typhocus Cilix. Oftendebatur
etiam ** in Cilicia fpelunca , eo nomine multo ce
leberrima, quae Typhoeo domicilium et cubile prae
C buiffe ferebatur. Sed quoniam id ipfum bene multi,
tametfi perperam , ad Typhonem quoque Aegypti
E um referunt , ea de re in fequentibus , loco oppor
tuno , §. 5. quaedam addemus. In Arimis etiam,
gigantem illum multicipem, fulmine louis percuffum
fuiffe , alicubi memoriae prodidit *** PINDARVS.
Sunt etiam , qui eum in rupibus Caucafiis , ac de
inde prope montem Cafium , ' in finibus Aegypti, ite
rum fulmine coelitus tactum , ac tandem interem
tum , lacu Serbonide merfum fingant. Sapit et hoc
fabulas Niloticas , quas hic faltem Graeci fictionibus
fuis admifcuerunt , quamobrem ea de re poftea non
nulla difputabimus , §. 10. Sed plerique Typhoe
um in Sicilia monte Aetna premi , ignemque illic
eru&tare aiunt. Multi funt in defcribendo hoc Ty
phoei miferi fupplicio Poëtae , ac inprimis Latini,
quorum loca adferre prolixum foret. Summam rei
paucis complexus fic eft HYGINVs , Fab. 152. Iupi
ter fulmine ardenti pectus eius percuffit , cui , cum
flagraret , montem Aetnam , qui eft in Sicilia , fuper
cum impofuit : qui ex eo adbuc ardere dicitur. Plura
non

Byzantius, in voce "Apua. Adde illic notas doctorum

virorum .
HOLSTENIVS in notis ad Stephani loc. cit. GRA E
VIVS in Lection . Hefiod. cap. XXIII . p. 120.
** PINDARVs , Pythion. Od. I. v. 31.
Apud STRABONEM Lib. XIII , P. 431.
1
PINDARVS Pythion. Od. L. v. 33. et multi alii,
 :

44 LIB. V. CAP. II.

non adfero. Si quis vero hanc Graecorum fabulam,

multis amplisque acceffionibus ditatam cognofcere
cupit, adeat is APOLLODORI Bibliothecam, Lib. I.
c. VI.
Typhon Ae §. 3. Longe alia funt , quae de Typhone fuo,
gyptiorum, Aegyptiorum Sacerdotes aenigmatice in vulgus ſpar
in eorum fa- gere folebant. In genuinis gentis illius fabulis , ni
bulis reprae- hil reperire poffum , ex quo colligas , Genium hunc
fentatur,
non it Mon- malum , ceu Monftrum aliquod horrendum , quod
ftrum ; fed de Typhoeo , vidimus , pictum fictumue fuiffe. Et *
vt homo, v- qui ex recentioribus contrarium nobis perfuadere
nus e mul- annituntur , nihil habent , quod pro tuenda fenten
tis, qui re- tia fua adferre queant , 1 quam fictiones Graecorum
gnum Aegy
pti affecta poëticas . Quae HERODOTVS , Scriptorum omni
uerit. um , qui Typhonis Aegyptii meminerunt , anti
quiffimus , et poft hunc alii , de malo hoc Genio,
ex Aegyptiorum fermonibus referunt , ita compara
ta funt , vt nifi ad indolem Theologiae gentis illius
follicite attendas , credere facile poffis , Typhonem
fuiffe hominem , aliis prorfus fimilem , qui regnum
Aegypti affectauerit , eoque fratrem fuum Ofiridem ,
cui et vitam eripuit , fpoliauerit. Vnum hoc tan
tum , ceu fingulare ipfique peculiare obferuant ve
teres , ** quod , fi colorem corporis fpectes , fue
rit πυῤῥόχριος , et πάρωχρος , rufus et fubpallidus,
vnde Aegyptii corum confuetudinem declinabant , qui
colore fimiles ipfi effent . Et quo tempore in regione
illa vigebant adhuc viêtimae humanae , *** homines ad
fpectu tales , quos et Typhonios vocabant , odio il
lius Daemonis , ad Ofiridis aram mactabantur , aut
viui comburebantur. Poftea vero eadem de caufa
boues
* Inftar omnium effe poteft KIRCHER VS in
Oedipo, To. I. p. 219. 221. quem multi, faltem ex parte
fequuntur.
**
PLVTARCHVS de Ifide p. 364. Adde p. 359.
*** DIODORVs Siculus L. I. p. 79. PLVTARCHVS
P. 380.
 TYPHON , MALVS GENIVS . 45

* boues in facrificia non accipiebant , nifi colore ru

fos. Videntur afini in Aegypto , colore eodem,
huic
vt plurimum fuiffe infignes , quamobrem et **
animali Typhonem fuiffe fimilem, *** idque illi fin
gulariter gratum acceptumque effe fingebant. In
reliquis Typhonem aliis hominibus diffimilem exti
tifle , fabulae Aegyptiorum memoriae non prodide
runt. Et ita , adductis fere iifdem argumentis , iu
dicat etiam PLVTARCH VS p. 359.
§. 4. Quod fi ortum ac natales , hinc Typhoei Infabulis
Graecorum , illinc Typhonis Acgyptii , exploraueris, Sacerdotum,
Typhon per
non minus vtique inter vtrumque difcrimen repe bibebatur
ries. Typboei natales ex fabulis Graecorum , retuli- Rheaefilius,
mus §. 2. Quod vero ad Typhonem Aegyptium Ofiridisque
attinet , confentiunt in eo omnes , fuiffe eum Ofiri- et Ifidis fra.
dis fratrem natu iuniorem. Vnus , quantum memi. ter.
niffe poffum, SYNESIVS Cyrenaeus, **** iftorum fra
trum, Ofirin quidem minorem, Typhonem vero natu
maiorem perhibuit. Aliud loquitur fabula a Sacerdo
tibus Aegyptiis excogitata , quae huius fere eft te
noris: Ex Saturno et Rhea, vel , vt alii fingunt,
recentiores haud dubie, ex Ioue et Iunone quinque Dii
nati funt , ita , vt in vnamquamque intercalarium,
(quas Aegyptii habent quinque , anno femper finem
imponentes,) vnius natalis incideret. Nomina illo
rum funt Ofiris , Ifis , Typhon , Apollo , (Horus) et
Venus , Aegyptiace Nephthys : Paulo prolixius fabu
lam hanc perfequitur PLVTARCHVs , ex quo haec
tantum decerpemus. †† Rheam aiunt , clandeftino
ftupro cognitam fuiffe et Saturno et Mercurio , Solem
vero,

* PLVTARCHVS p. 363.
** Idem p. 362.
*** AELIANVS de Anim. Lib. X. c. 28.
**** In libro de Prouidentia, p. 90. Edit. Petauii.

+ DIODORVs p. 13.
t de If. et Ofir. p. 355. 356.
 46 LIB. V. CAP . II .

vero, vt flagitium iftud vlcifceretur , Rheae impreca

tum effe , vt neque in menfe , neque in anno pareret,
Mercurium vero callido artificio, a Luna impetraffe,
vt ad annum , qualis hactenus conftitutusfuerat, die
rum 365, dies intercalares quinque adiicerentur , eos
que fuiffe natales Deorum , quos Rhea ex Saturno et
Mercurio conceperat , iam nunc in lucem edendos.
Prima quinque illarum dierum natus eft Ofiris. Se-.
cunda dies protulit Aruerin , vel Horum feniorem :
Tertia Typhonem: Quarta Ifidem : Quinta denique
Nephthyn. Quidnam fabula hac allegorica in gene
´re fubinnuere Sacerdotes voluerint , * alio loco
breuiter iam monui , cui argumento hic pluribus
non immorabor. Liquet igitur ex hac fabula , in
Aegypto peruulgata , et cuius veftigia in Theologia
Aegyptiorum mythica , fiue aenigmatica et allegori
ca, paffim reperiuntur, Ofirin inter deos quinque,
primum in lucem prodiiffe , et poft hunc demum
Typhonem. De hoc fabula illa ipfa quoque perhi
bebat, quod ** neque iufto tempore , neque loco
proprio , in lucem editus fuerit ; fed latere matris
perrupto , exfilierit. Ex quinque Diis , quorum
cum noua anni conftitutione , cultum aut inuexere,
aut aliquo faltem modo innouauere Sacerdotes , Ifis
quidem Ofiridi nupfit , Nephthys vero Typhoni , etſi
cum illa quoque Ofiris aliquando ; fed infcius , et ex
errore , congreffus fuerit. Quare nefcio , ex qui
bus fontibus , lutulentis fane et adulteratis , haec
hauferit IVLIVS FIRMICVS , quae in principio li
bri eius de errore profanarum religionum leguntur :
Ifis foror eft, Ofiris frater , Typhon maritus ; is
cum comperiffet , Ifidem vxorem inceftis fratris cupi
ditatibus effe corruptam , occidit Ofiridem artuatim
que lacerauit. Sed perquam libenter, et quod di
citur
* In Panthei huius Lib. II. cap. I. f. 9.
** PLVTARCH VS p. 355
 TYPHON , MALVS GENIVS. 47

citur ambabus manibus , veteres Ecclefiae Doctores

arripere folebant , quicquid aliquam infamiae tur
pisque maculae notam , Sacris Gentilium inurere
- poffet , etfi non femper ex limpidis , genuinisque
fontibus hauftum. Id quod zelo ipforum pro vera
religione condonare facile poffumus.
S. 5. Ex fabulis Aegyptiorum Sacerdotalibus . Secundum
de Typhone perfpicitur , Typhonem femper intra fabulas Ae
gyptiorum,
Aegyptum fe continuifle , tum antequam res nouas Typhon in
moliretur aduerfus Ofiridem , tum poft eundem in- " Aegypto or-`
teremtum. In eadem regione is ipfe , partim cum tusfuit, vi
Ifide , partim vero cum illius Ofiridisque filio , Ho- xit, femper
ro bella geffit , donec tandem ab hoc deuidus , et que manfit,
vt antiquiores addunt , neci datus fuiffet. Id tenor etfi fabulas
bas Graeci
totus , fabulae Sacerdotalis de Typhone , clare te quidam cor.
ftatur et demonftrat. Vide § . 9. 10. Longe aliter ruperint.
res fe habet cum Typhoeo Graecorum , quod ex
§. 2 , auctoribusque illic ad teftimonium vocatis,
perfpici abunde poterit. Sunt tamen Scriptores,
non prorfus contemnendi , qui credere nos iubent,
Typhonem , etiam Aegyptium , diu in Cilicia habi
taffe , poft ex hac regione prodiiffe , ac in Aegy
ptum feciffe impetum. SOLINvs hunc in modum
rem narrat , cap. XXXVIII . Edit. Salmaf. Circa
Corycum Ciliciae crocum plurimum optimumque
Ibi Corycos oppidum eft et fpecus , qui montem impo
fitum mari afummo cauat vertice , patulus biatu am
A
pliffimo. Vbi peruentum ad ima primi finus,
alter rurfus fpecus panditur: quod antrum latis pri
mum patetfaucibus ; poftmodum in proceffu per angu
ftias obfcuratur. In eo facrum eft louis fanum , in
cuius receffu intimo Typhonis gigantis cubile pofitum,
qui volunt , credunt. Similia de re eadem legas
apud MELAM Lib. I. c. XIII. Antrum illud Cory
cium in Cilicia , * multorum fermonibus vehemen
ter
* Vide praeter auctores adductos , STRABONEM Lib.
 48 LIB. V. CAP. II.

ter erat celebratum , et ipfe iam PINDARVS

Toλuovuμov, celeberrimum, multisque dictum , appel
lat. Quando autem Scriptores nunc a nobis exci
tati , antrum Corycium in Cilicia , cubile Typhonis
dicitant , Typhonem videntur intelligere Aegyptium.
Nam traditionem hanc de Typhone , cuius illi verbo
tantum mentionem fecere , alii luculentius de Ty
phone Aegyptio explicant, Eos inter eft NIGIDIVS,
vir egregie doctus , qui Iulii Caefaris aetate floruit,
quique in Libris de Sphaera, ex Scriptoribus vti
** ca
que antiquioribus , memoriae prodiderat ,
pricornum immortali honore donatum , quo tempore
Typhon in monte Tauro Ciliciae fpeluncam haberet,
et Aegyptum incoleret , ab loueque conceffum habuif
fet, quemadmodum Diis poffet obfiftere. Similia ha
bet LVC. AMPELIVS , in libro memoriali , cap. 2.
1
Capricornus nomine Pan.
Quo tempore Python (Ty
phon) fpeluncas incolens in monte Tauri , Aegyptum
profectus eft , ad bellum , Pan fe in caprae figuram
conuertit. SOLINVS etiam , vt quiuis intelligeret,
fe ea , quae de Typhonis cubili in Cilicia , narraturus
erat , de Typhone Acgyptio intellectum velle , cap.
XXXVIII, hanc obferuationem praemittere non ne
glexit : Cilicia autem vfque ad Pelufium Aegypti
pertinebat. Sed haec prodigia Soliniana , merito ad
eum locum vocat SALMASIVS. Nolui fabellas
iftas omittere , etfi prifcis Aegyptiorum traditioni
bus aperte repugnantes , vt hoc etiam exemplo in
telligatur , quantopere res Aegyptiorum Graeci cor
ruperint. Qui ea , quae §. 2. attulimus , cum fa
bulis

XIV, p. 461. PLINIVM Lib. XXXI . c. 5. SENECAM

Natur. Quaeft. Lib. III. c, to, CVRTIVM de rebus Alex
andri M. Lib. III. c. 4. LVCANVM Pharfal. Lib.
JII. 226.
* Pythion. Od. I. v. 32.
**
Apud veterem Scholiaften Germanici , in Aratea
Phaenomena, p. 119. Edit, Sant - Andr.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 49

bulis hifce conferet , graecam earum originem , non

ita magno negotio fubodorabitur , perfpicietque.
§. 6. Cum ifthac Graecorum de Typhone fa- Pura Grae
bula , aliam coniungere poffumus , quam tamen ab corum , non
Aegyptio
eruditis fere omnibus , pro antiqua et genuina ipſo rum fabula
rum Aegyptiorum traditione Sacerdotali aenigmati eft, Deos me
ca , agnofci haberique video. Certum nempe eft, tu Typhonis,
idque tota Aegyptiorum Theologia Mythica , aut inAegyptum
teftatur , aut fupponit , Typhonem graues cum fugiffe,ibiq;
Diis principibus , Ofiride , Ammone , Hercule , varias ani
malium fi
et Ifide inimicitias gefliffe , Ofiridem etiam fratrem
guras in
ſuum , parricidio impio , per infidias e medio fuftu du .
liffe , eiusque regnum vi inuafiffe , poftea cum fi
de, quae caedem fratris et mariti fui vlcifci voluit,
1
fuper regno belligeraffe , ad vltimum vero , ab Ho
ro penitus deuictum , necique datum fuiffe. Haec
omnia e bonis fideque dignis Monumentis eruta, §.9,
latius perfequemur. His quaedam non omnino dif
fimilia , de Typhoeo , Iouis ac Deorum ceterorum
hofte implacabili , fed promerita poena tandem a
loue affeco , in vatum fuorum carminibus legebant
Graeci. Et cum praeterea a Typhoei nomine , illud
Typhonis non valde abluderet , ac vtrumque faepius
promifcue vfurparetur , ex duabus illi fabulis diſpa
ribus, vnicam conflarunt, Typhoni Aegyptiorum pluri
ma adaptantes, quae in fabulis fuorum de Typhoro con
tineri fciebant, Typhonem igitur fingunt, Diis fe op
pofuiffe, coelumque ipfum impia manu tanta vi oppu
gnaffe, vt Dii, fecuritati fuae illic minus profpectum
effe arbitrantes, alio fe recipere, confultius duxerint.
Addunt, partem eorum aufugiffe in Aegyptum, et
cum illuc quoque Typhon eos effet perfecutus , ve
impia eius molimina eluderent , formas variorum
animalium induiffe. Sic etiam rationem fe reddere
poffe putant , ob quam Aegyptii Deos fuos fub for
ma animalium coluerint , ac adorauerint, APOL
Ꭰ -´LODO
Tom, Ill.
50 LIB. V. CAP. II.

LODORVS , qui annis circiter 140. ante C. N. flo

ruit , vir illo tempore fuo merito non parum cele
bris , fed hic nimium fabulofus , rem ita refert , in
Bibliotheca , Lib. I. ' c. VI. §. 3. Talis itaque tan
tusque Typhon , candentes in coelum lapides iacula
tus , cum fibilo fimul atque boatu ferebatur ; magna
etiam ex ipfius ore ignis procella deferuebat. Hunc
vbi Dii in coelum profpiciunt irruentem , acti in fu
gam, properare in Aegyptum coeperunt , et vbi illum
infequentem vident , in varias animantium formas
fefe quisque transmutabant . Iupiter autem procul a
Je Typhonem confpicatus , fulmine percuffit. Subiun
gimus huic Scriptorem graecum alium , incertae
quidem aetatis , fed haud dubie antiquum , ANTO
NINVM LIBERALEM , qui fabulam eandem nar
rans , ab APOLLODORO non difcrepat , nifi quod
nonnulla plenius edifferat. Sic autem ille Meta
morphofeon Libro , Fab. XXVIII. Terrae filius fuit
Typhon. Is imperium Iouis affectauit: impe
tumque facientem , nemo Deorum fuftinuit ; fed
omnes in Aegyptumfugam fecerunt , felis Minerua et
Ioue relictis. Typhon Deos e veftigio fecutus eft : ve
rum illi calliditate vfi, effugerunt , habitu in beftias
mutato: Apollo in accipitrem , Mercurius in ibin,
Mars infquamofum piſcem , (lepidotum) Diana in
felem , Bacchus in caprum, Hercules in hinnulum,
Vulcanus in bouem , Latona in murem araneum : alii
vt vifum fuit , in alia. Concinunt his * Scri
ptores graeci alii , fed quorum loca , vt vitemus
prolixitatem , omittimus. Audiamus nunc etiam
Scriptores latinos , eosque inter aginen ducat o vi
DIVS, cuius hi funt Lib. V. Metamorph. verfus :
Bella canit fuperum : falfoque in honore Gigantas
Ponit, et extenuat magnorum fata Deorum:
Emiffumque ima de fede Typhoëa terrae
Coelitibusfeciffe metum, cunctosque dediffe Ter
* SVIDAS in voce Tupas, et alii.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 51

Tergafugae: donecfeffor Aegyptia tellus

Ceperit , et feptem difcretus in oftia Nilus.
Huc quoque terrigenam veniffe Typhoëa narrat,
Et fe mentitis fuperos celaffe figuris :
Duxquegregis , dixit , fit lupiter : vnde recuruis
Nunc quoque formatus Libys eft cum cornibus
Ammon.

Delius in coruo , proles Semeleïa capro,

Fele foror Phoebi, niuea Saturnia vacca
Pifce Venus latuit , Cyllenius ibidis alis.
Hoc nonnihil antiquior , P. NIGIDIVS FIGVLVS,
de eodem argumento , in hunc fenfum fcripferat.
* Capricornus immortali honore donatus eft , quo
tempore Typhon in monte Tauro fpeluncam habe
ret , et Acgyptum incoleret , ab Ioueque conceffum ha
buiffet , quemadmodum Diis poffet obfiftere , cum eis
confilium panderet , fi neque terras relinquere vellent,
neque Typhonis immanitati refiftere Dii poffent , in
confulte figuras immutauerunt , in quam quis vellet,
feu beftiam , feu volucrem, feu pifcem , pecudemue,
Typhon (lege omnino Pan) fe in capram transmu
taffet: itaque immortales figuris ignotis , Typhonis
ante oculos crebro verfabantur: vnde adhuc maxime
pro Diis multas beftias obferuant coluntque Aegyptii.
Vltimo loco , et haec ex HYGINI Poëtico Aftrono
mico addere , operae pretium fuerit. Ita nempe is
Lib. II. c. XXVIII. Aegyptii Sacerdotes , et non
nulli Poëtae dicunt , cum plures dii in Aegyptum con
ueniffent , repente veniffe eodem Typhona, acerri
mum giganta , et maxime Deorum inimicum : quo ti
more permotos , in aliam figuram fe conuertiffe.
Mercuriumfactum effe ibin : Apollinem autem , quae
Threicia auis eft , et grus dicitur : Dianam cato (id
D 2 eft

* Apud Scholiaften veterem , in Germanici Aratea,

p. 119. 120. 1
 52 LIB. V. CAP. II.

eft feli, ) fimulatam. Quibus de caufis Aegyptii ea

genera violari non finere demonftrant , quod deorum
imagines dicantur.
Idpluribus §. 7. Credo fore paucos , qui non poſt le& ta,
adductis va et attente penfitata haec veterum loca , quae nunc
tionibuspro- adduximus , in meam pedibus ituri fint fententiam,
batur. fabulam hanc , Poëtarum graecorum fictionibus,

haudquaquam vero Sacerdotum Aegyptiorum tra

ditionibus aenigmaticis deberi . Etenim 1 ) in omni
bus illis locis , quae attulimus , fermonem proprie
effe , de Typhoco, terrae filio, immanis magnitudinis
gigante , Poëtarum graecorum carminibus tantopere
celebrato , quis quaefo , inficias iuerit ? Huic per
accommodationem tantum quaedam attribuuntur,
quae ad res Aegyptiorum fpectant , vt credere pof
fis , defignari Typhonem Aegyptium , etfi re ipfa fa
bulis poëtarum graecorum attemperentur Aegyptia
cae, haeque cum illis confundantur. Ideo 2 ) in
fabula hac, Typhoni illi , quisquis eft , patria non
affignatur Aegyptus ; verum dicitur potius aliunde
profectus , in Aegyptum fortuito tantum veniffe, eo
quod eam in regionem deos aufugiffe , intellexiffet.
An id Sacerdotes Aegyptii , de Typhone fuo dicturi
fuiffent? 3) Ipfae vero Aegyptiorum traditiones de
Typhone, vti eas a Sacerdotibus gentis illius acce
ptas , ipfi Graeci referunt , aliud quid omnino fo
nant, et fabulae illi , quam ex Graecorum figmentis
§. 6. contexui , prorfus funt diffimiles. Idque 4)
cumprimis de antiquioribus e gente Graecorum
Scriptoribus obferuare operae pretium eft. Illis
enim fabula illa , vti eam a recentioribus confarcina
tam vidimus , penitus incognita fuiffe videtur.
HERODOTVS , qui de rebus cunctis , facris prae
fertim , Sacerdotes per totam Aegyptum , curiofa
et fere nimia diligentia percontatus erat , et omnia
memoratu digna , in literas follicite retulerat , ea de
re
 TYPHON , MALVS GENIVS.
53

re haec tantum ex ore Sacerdotum narrat , Lib. II.

c. 156. Aegyptii dicunt , quod Latona , quae eft ex
octo corum primoribus Numinibus , Apollinem , (vel
Horum) ab Ifide fibi commendatum , occultauerit in
hac infula, nondum innatante , et fofpitem feruaue
rit : quo tempore Typhon omnia inueftigans, vt filium
E
Ofiridis, ( Horum, ) inueniret , co veniffet. Haec
cum fabulis vere Aegyptiacis , quae a probis Scri
ptoribus pro talibus venditantur , per omnia confpi
rant. Sed nihil hic de bello Typhonis aduerfus
omnes Deos , nihil de Diis , metu Typhonis , in
Aegyptum aufugientibus. Multo vero minus hic 1

aliquid reperias , de Diis, in formas animalium con

uerfis , vt fic rabiem Typhonis euaderent . Typhon
tantum , quod genuina Aegyptiorum fabula fingit,
T poft interfectum Ofiridem , filium eius Horum quae.
rit. Eum vero mater Ifis , Latonae commendauerat,
haec autem eum , vna cum forore Bubafti , in infula
abfcondidit , et fic faluum incolumemque praeftitit.
Scriptori huic antiquiffimo , aetate fuppar erat HEL
LANICVS Lefbius, qui in Aegyptiacis , fcriptum re
liquerat, * deos in Aegypto , coronas fibi detraxiffe,
cum Babyn , qui Typhon eft , regnare intellexiffet.
Coronae Deorum, quas memorari hic videmus , func
id , quod ** alii Scriptores , loquentes de Diis Ae
gyptiorum , vocant Barinesov , et oVIDIVS , Pom
***
pam Ifidis defcribens, regale decus. Secundum
HELLANICVM igitur , Dii Aegyptiorum , Ofiridis
videlicet propinqui , cum intellexiffent , Typhonem
voto fuo, regnoque potitum iam effe , coronas tan
tum , in fignum luctus, e capitibus detraxerunt. Ta
D 3 lis
*
Apud ATHENAEVM , Lib. XV. Deipnosoph. p. 680.
** PLVTARCHVS de Ifide , p. 358. AELIANVS de
Anim. Lib. XI. c. 31. HORAPOLLO in Hieroglyph ,
Lib. I. c. II. et 15.
***
Metamorph. Lib. IX. v. 689.
54 LIB. V. CAP. II.

lis erat Theologia mythica Aegyptiorum illius aeui.

Illa recentiorum commenta , quibus fabulam Typho
nis ornatiorem reddere voluerunt , tum nondum
cuiquam in mentem veniffe videntur. 5 ) Vnus ex
Scriptoribus , quorum verba dedimus §. 6 , HYGI
Nvs fcilicet , verbis conceptis teſtatur , ſe fabulam,
quam refert , defumfiffe ab Aegyptiis, Sacerdotibus,
et Poëtis. Quia nempe fabula haec attingebat Theo
logiam , resque Aegyptiorum facras , auctor ille fibi
perfuafit , eam ex doctrina facra Aegyptiorum Sa
cerdotum profluxiffe. Et certe quaedam in fabula
ifta , inftitutis Aegyptiorum omnino concinunt, quod
nimirum Dii ipforum fub quorundam animalium for
mis colerentur. Hoc ergo ex doctrina Sacerdotum
effe tractum , nemo negare poteft. Sed non igna
rus erat , longe plurima in hac fabella , fictionibus
Poëtarum, Graecorum et Romanorum , deberi, qua
re illos , inter commenti huius auctores , etiam no
minandos effe , et profecto , iure merito , cenfuit.
6 ) Fabula haec videtur eum in finem a Graecis
conficta fuiffe , vt ratio aliqua redderetur , qui fa
Aum fuerit , vt Aegyptii ad animalia , tanquam fi
mulachra Deorum , colenda , deuenire potuerint.
Aegyptiorum itaque Theologis , talem affinxerunt
fabulam myfticam, Deos tempore Typhonis , hu
iusque metu , variorum animalium formas induiſſe,
et in huius rei memoriam, animalium illorum cultum
poftea fuiffe inue&tum. Verum num non hoc , ob
fecro , carmina et fictiones Poëtarum graecorum
aperte redolet? Quis enim nefcit , in quot animali
um formas , dii ipforum perhibeantur conuerfi ? Si
quis OVIDII Metamorphofes , et vetuftos Poëta
rum graecorum interpretes euoluere dignetur, in
numerabilia rei huius illic reperiet exempla. At in
Aegyptiorum Mythologia prifca et genuina , * tale
quid ,
Finsiffe tamen Aegyptios legimus, Typhonem, vt Hori
 TYPHON , MALVS GENIVS. 55

quid , vix ac ne vix quidem reperiri crediderim.

Norunt equidem rerum Aegyptiacarum periti , Ofi
1 ridis et Hori Symbolum fuiffe accipitrem , Ifidis
vaccam , felem Bubafteos , arietem Ammonis, et quae
plura funt huius generis. Sed Deos in illa animalia,
E metu conuerfos fuiffe , ex probis monumentis pro
bari non poterit. Volebant autem Aegyptiorum
Sacerdotes Diis fuis certa quaedam animalia eſſe ſa
= cra , quod in illis virtutis deorum , leuia quaedam
veftigia , tenuesque vmbras deprehendi poffe crede
rent , quod alio loco pluribus fum perfecutus.
Ipfe HYGINVs , poft allatam ea de re fabulam val
garem , obferuationem ifthanc fubiungit. Aegyptii
ea genera violari non finunt , quod DEORVM
IMAGINES dicantur. Erat igitur Aegyptiorum
hæc doctrina , animalia quaedam , certo refpectu,
effe Deorum imagines. Verum cum hoc Graeci
nonnulli perperam interpretarentur , ipfisque con
uerfiones Deorum fuorum in animalia fabulofae , in
memoria haererent , fabulam illam , quam nunc exa
mino , exfculpfiffe videntur. 7 ) Eft vero et iftud
obferuatione non indignum , in illis ipfis , quae fa
bulae huius architecti , ex genuina Aegyptiorum
Theologia depromfiffe videntur , quaedam tamen
occurrere , Aegyptiis vere incognita , vfuque mini
me recepta , adeoque ex ritibus facris Graecorum ,
D 4 alia

iram effugeret, crocodili formam adfciuiffe. Vide infra

6. 11. Verum et id videntur Graeci excogitaffe , quia
apud Aegyptios , crocodilus fymbolum erat Typhonis.
Scribit etiam PLVTARCHVS p.357. * Ifidem in Phoc
nicia birundinis formam fumfiffe, atque vocem lamen
tabilem edidiffe , quod etiam tangit ; fed paulo obfcu
rius MINVTIVS FELIX. Sed neque haec poteft effe
genuina Sacerdotum Aegyptiorum , ac vetus traditio.
Namn hirundinem Aegyptiis fuiffe facram , aut Ifidis fym
bolum , nufpiam fane legitur.
* In Prolegomenis §. 25.
 56 LIB . V. CAP . II.

aliarumue gentium , parum confulte huc translata,

Poſſem plura rei huius , quam dixi fpecimina hic
prodúcere. Verum, vt breuitati confulam, vnicum
hoc tantum monebo , fecundum fabulam illam,
Venerem latuiffe pifce. Hoc vero non ex Aegyptio
rum ; fed Syrorum ac Babyloniorum Sacris mutuata
eft fabula. Ignoti non funt ifti MANILII verfus,
Aftronom. Lib. IV. v. 580.

Scilicet in pifcem fefe Cytherea nouauit,

Quum Babyloniacas fummerfa profugit in vndas
Anguipedem alatis humeris. Typhona furentem,
Inferuitquefuos fquamofis pifcibus ignes.
Equidem et hoc loco Typhon , tanquam conuerfio
nis illius caufa , in fcenam producitur. Verum ca
ue credas , id ab ipfo MANILIO profectum effe.
Sciolus quidam , fabulae illius de Typhone , quam
hic excutimus, memor, Manilium hic fupplere aufus
eft , eique verfum tertium mala fide inferfit. Non
poffum non adftipulari RICHARDO BENTLEIO,
Criticorum in Anglia nuper Principi , qui tot Poëtae
illius codices manu exaratos , affidua verfauit manu,
quique verfum illum , vt fpurium , nos expungere
iuffit. Plura de illo Syrorum ac Babyloniorum pla
" cito , addi hic potuiffent , nifi labore hoc , viri
doctiffimi dudum defun& ti iam effent.
Refpondetur §. 8. Eft tamen *** vir celebris, do&rinae ele
ad obiectio- gantis copia , et fingulari ingenii acumine praecel
nes doctiffi
mi Warbur- lens , qui haud ita pridem , teftimoniis nonnullis,
toni. DIODORI Siculi, et LV CIANI, confici poffe putauit,
fabulam , quam hic fub examen vocamus , originis
haudquaquam effe graecanicae ; fed Aegyptiacae, et a
Sacer
* OVIDIVS , vbi fupra, §. 6.
** SCALIGER in Manilium p. 310. 311. Edit. Argentor.
SELDENVS de Diis Syris, Syntagm. II. cap. III.
*** WARBVRTON Effai fur les Hieroglyphes de Egy
ptiens, p. 258. etc.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 57

Sacerdotibus Niligenarum ftudiofe excogitatam. Illa

igitur Scriptorum magni fane nominis teftimonia , ta
citus nullo modo praeterire poffum. Et primo qui
dem , quod ad DIODORI Siculi locum attinet , ille
ita habet : * Sacerdotes equidem arcanum de anima
C lium cultu placitum , ἀπέβξητον τι δόγμα , habere,
fupra a nobis commemoratum eft. At vulgus , ( oi
Tool ) Aegyptiorum has tres caufas exponit, Qua
rum prima omnino fabulofa eft , et cum prifca fimpli
citate conuenit. Deos enim initio genitos , cum pau
citati illorum , multitudo et fcelerata improbitas ho
minum terrigenarum praeualeret , in animalia fe
transformaffe , atque hoc modo crudelitatem et vim
illorum effugiffe dictitant. Inquirit auctor hicce di
ligens in rationes cultorum ab Aegyptiis animalium,
et rationem primo commemorat arcanam , a Sacer
dotibus reddi folitam , quam alio loco , p . 18, hunc
in modum explicat. Ifis praeterea Sacerdotibus
praecepit , vt vnum ex animalibus , apud fe natum,
quodcunque velint , Ofiridi dedicent , idque , donec in
vita fuperfit , non aliter , quam ipfum quondam Ofi
ridem venerentur , mortuoque eundem , quem ipfi poft
interitum, impertiant cultum. Hanc rationem cul
tus animalium , tempore Diodori proferre folebant
Sacerdotes nonnulli , a qua diuerfam fuifle oportet,
eam , quam ipforum maiores HERODOTO expofue
runt , ** qui vero et illam ipfam in vulgus enunti
1 are , religioni fibi duxit. Equidem exiftimo , cul
tum animalium , tantae in Aegypto , antiquitatis fu
iffe , vt verae illius origines paulatim ex hominum
memoria euanefcerent , ipfosque etiam Sacerdotes
laterent. Aut fi memoria eius rei in ipforum adytis
et antiquiffimis Monumentis fideliter conferuata fuit,
eam non videntur cuiquam , nifi rite initiato , ape
D 5 ruiffe.

* Lib. I. p. 77. Edit. Wechel. vel 54. Edit. Steph.

** Lib. II. c. 65.
 58 LIB. V. CAP. II.

ruiffe. Ab hac vero ratione , quam Sacerdotes fibi

referuarent , DIODOR VS diferte diftinguit opiniones
1 populares , inter quas primum locum illi tribuit,
quam verbis eius hic defcripfimus. Quod fi autem
dixero , veros opinionis huius popularis in Aegypto
auctores , fuiffe Graecos , nihil dixero a rei veritate
alienum. Graecos enim fuiffe fabulae illius fabrica
tores , ex §. 6. et 7. liquere arbitror. Tempore
vero Diodori , Graeci in Aegypto vbique praeuale
bant , Scholas publicas occupauerant, minifteria Tem
plorum et Deorum ad fe traxerant , Sacraque Aegy
ptiorum, non fecus atque doctrinam ipforum Theo
logicam , in multis mutauerant ac corruperant, quod
vel ex nummis , tempore Ptolemaeorum , primo
rumque Imperatorum Romanorum, in Aegypto per
cuffis , inuicte demonftrare licet. Taceo iam , ori
gines cultui animalium , ab Aegyptiorum vulgo , af
fignari folitas , cum fabula Graecorum , qualem ex.
hibui §. 6, non omnino confonare. Poffet equidem,
fateor, difcrepantia illa multis videri momenti leuio
ris ; fed tamen non in vniuerfum fpernendam effe,
opinor. Locus vero LVCIANI , ad quem transeun
*
dum mihi nunc eft , id fere fonat, At fi in A
gyptum venias, ibi demum , ibi res graues videbis
multas , et coelo re vera dignas : puta louem arietino,
canino vultu Mercurium illum optimum praeditum :
Panem vero totum hircum , alium etiam ibim , alium
crocodilum, et fimiam. Verum
** Si difcendo velis pernofcere et illa
complures Sophiftas audies , et Scribas , et Prophetas
toto corpore abrafos , qui tibi narrent quomodo
ab hoftibus territi , illamque gigantum rebellionem ve
riti, Dii in Aegyptum venerint , vt illic ab hoftibur
tuti latitarent : ideoque alius ipforum bircum prafør
midi

In libro de Sacrificiis circa fin.Opp. To. H. p. 358.

** HOMERVs II . Z. 150. Y. 213.
 TYPHON, MALVS GENIVS. 59

midine induerit , alius arietem , alius feram , alius

auem. Atque hinc effe, vt Dii eas nunc obtineant
- formas, quas id temporis affumferant. Nam haec
diligenter mandata literis , idque ante annos plus de
cies mille , in adytis pofita feruantur. Video hic
fabulam graecam de Typhoeo , fupra prolixe rela
tam §. 6, nifi quod loco Typhoei , exemplo D10
DORI, plures inimici et gigantes commemorentur.
Quando vero au& tor ille nos credere iubet , fabulam
hanc a Scribis et Prophetis tradi folere , et in Sacer
dotum Sacrariis , a primis inde temporibus literis
proditam afferuari , in eo DIODORO manifefto con
tradicit , qui , vt modo vidimus , hiftoriolam illam
rumufculis popularibus vulgi accenfet , eamque con.
ceptis verbis , traditionibus Sacerdotum myfticis op
ponit. Et tamen DIODORVS , ad cognofcendum
res huius generis , iter in Aegyptum inftituerat , ibi
que omnia quae ad Aegyptiorum Sacra fpectant,
ſumma induſtria inueftigauerat. Legenti haec LV
CIANI cum aliqua attentione, non poterit non illico
in mentem venire , eum hic non obfecundaffe legi
bus boni hiftorici , qui omnia quae narrat , accurate
prius explorat , et ex monumentis fide dignis pro
mit ; verum id tantum agere , vt religioni et Sacris
Aegyptiorum , quomodocunque illudat.
S. 9. Poftquam fabulas Graecorum adulterinas Fabulae Sa
de Typhone difpunximus , tempus eft , vt iam vi- cerdotalis
deamus , ecquid fabulae Aegyptiorum prifcaé et fa- Aegyptiaca,
Ex degeftis et
cerdotales , de eodem fymbolice retulerint.
patratis Ty
omnibus , qui extant , vetuftis Scriptoribus , nemo phonis, bre
eas diligentius et prolixius in literas retulit, PLVTAR uis fumma.
CHO, cuius proinde hic ratio habenda erit praecipua.
Neque etiam dubito , quin , fi rei fummam fpectes,
optimus hicce auctor , omnem adhibuerit fidem at
que accurationem , vt nobis do&rinam Sacerdotum,
a maioribus acceptam , genuinam conferuaret, ac pro
virili
 .60 LIB. V. CAP. II.

virili follicite explicaret. Verum paffim tamen , ad

vetuftas Aegyptiorum fabulas facras , recentiorum
quorundam Graecorum figmenta , et hic acceffiffe,
mihi quidem certum eft, neque id lector exercitatus,
in dubium facile vocabit. Verum is nihilo fecus fe
quendus nobis praecipue erat , tametfi nec alios Scri
ptores, antiquiores cumprimis, neglexerimus, Fabulae
igitur Sacerdotum fymbolicae tradebant , Ofiridem,
poftquam regno potitus effet , inter fuos virtutis et
iuftitiae laude inclaruiffe , maguisque beneficiis fub
ditos fibi deuinxiffe , fed et de aliis gentibus bene
meriturum , vniuerfam obiiffe terram , cum maxi
me vero per Aethiopiam iter feciffe. Interea
vero , dum Ofiris totum orbem bonis cumulat , et
ad Aethiopes quoque inuifit , Typhon frater eius,
etfi immenfa ambitione actus , nihil tamen in regno
innouauit, cum ipfi cura Ifidis vigilans nihil tale per
mitteret ; verum poft eius reditum , adfcitis in cri
minis focietatem , ** viris LXXII, fratri ſuo infidias
ftruxit. Numerus coniuratorum , quem fabula Sa
cerdotalis exprimit , Aegyptiis erat myfticus , et
haud dubie *** aliquid arcani abfcondit. Ab his
igitur coniuratis adiutus Typhon , per infidias Ofi
ridem e medio fuftulit , eiusque corpus arcae inclu
fum , Nilo commifit , quod alueus Taniticus tandem
in mare detulit. Ifis cognita hac re , illico ad quae
rendum corpus mariti fui proficifcitur , inque ipfam
Phoeniciam , iter eo fine fufcipit , quod t PLV
TARCHVS prolixe defcribit. Sed diffiteri non pof
fum , quod et BOCHARTO in mentem veniffe de
prehen.
* DIODORVs p. 16.
** DIODORVS p. 18. innuit , coniuratos fuiffe numero
XXVI. "
*** Vide infra huius Libri cap. III. §. 7. vbi ea de re
fententiam noftram exponimus .
† de Ifide p. 357.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 61

prehendo , videri mihi iter hoc Ifidis Phoenicicum,

non e cerebro, prifcorum Aegypti Theologorum
dimanaffe ; fed nefcio e quo peregrino folo , in Ae 1
* gyptum fero fatis perueniffe , ciuitate illic tandem
donatum. Vix dubito, quin Sacra Phoenicum, cum
•
Aegyptiorum Sacris permixta hic, et in vnum con
flata fuerint. Addit fabula eadem , Ifidem corpus
Ofiridis fui , in Phoenicia inuentum, fecum reduxif
fe in Aegyptum , vbi tamen a Typhone , noctu ple
:
nilunii tempore venationi intento , denuo depre
: henfum , in partes XIV. difcerptum , partes au
tem illae disiectae fuerint. 4 Quo facto Ifis , noua in
quifitione inftituta , corporis Ofiriaci membra repe
rit omnia , exceptis folis genitalibus , quae Typhon
in fluuium coniecerat , deuorata paulo poft a lepi
doto , phagro , et oxyryncho , pifcibus. Poft Ofi
ridem hoc modo e viuis ablatum , regnum , etfi per
breue , Typhon ad fe rapuit, aut faltem regnare vi
fus eft. Cum enim videret , ** Deorum in Aegy
pto nullum moliminibus fuis aduerfari , arbitratus,
eos metu perculfos , regnum fibi vacuum reliquiffe,
! dominabatur imperitis , fortunae varietate et inftan
E tis periculi magnitudine ad ftuporem redactis. Ec
, tum quidem *** dii in Aegypto coronas fibi detra
= xerunt , cum Typhonem regnare intellexiffent. Vt
vero regnum fuum male partum, aliquo modo fta
biliret, et fecuritati fuae confuleret , ante omnia de
tollendo Horo , Ofiridis filio et haerede legitimo,
con

* DIODORVS rem hanc tangere videtur, vbi p. 18. fcri

bit, Typhonem dilancinato Ofiridis interfecti corpore,
in XXVI. frufta, cuique facinoris focio, vnum tri
buiffe.
** NIGIDIVS in Sphaera barbarica , apud Scholiaften
Germanici p. 120.
*** HELLANICVS apud ATHENAEVM Lib. XV.
p. 680
62 LIB. V. CAP. II..

confilium cepit. Omnia igitur magna indu

ftria indagauit , vt hunc Ofiridis filium inueni
ret, eoque tempore Butum quoque peruenit , vr
bem Aegypti inferioris. Illo ipfo vero in loco, La
tona, quae eft ex Numinibus Aegyptiorum primori
bus , Horum et Bubaftin , ab Ifide fibi commenda
tos enutriebat , ibidemque in infula eos abfconditos
feruauit, eoque facto ab infidiis Typhonis tutos eos
praeftitit. Alii Sacerdotes , quod infrequens non
erat in Aegypto , rem eandem , alia fabula inuolu
tam , hunc fere ad modum referebant, ** Herculem
Aegyptium , in Libyam profectum , illic a Typbone
fuiffe interemtum ; fed breui poft ad vitam reuoca
tum. Extat et alia Aegyptiorum de ea re fabula,
hunc fere in fenfum diuulgari folita , *** Herculem
cum aduerfus Libyas pugnaret , ipfumquefagittae de
ficerent , genibus innixum , lapides ad inimicos pro
ieciffe , quos ipfi pater , ad eius preces , velut per
pluuiam fubmifit. Haec de Ofiride ipfo capi pof
funt , a Typhone interemto quidem ; fed poftea re
diuiuo. Sed rectius id explicari poffe puto , aut de
Hercule Aegyptiorum , † cui fabula talis egregie
conuenit, aut de Horo , qui in noftra hac fabula
Typhonia paginam omnem implet , tt quique
certo, quodam et optimo fenfu , cum Hercule Ac
gyptiorum idem eft. Et fane DIODORVS , qui fa
bulam eandem commemorat , alio tantum nonnihil
amicu ornatam , eam de Horo interpretatur , vbi
p. 22. ait: 1 Ifis inuenit immortalitatis pharmacum,
qu

* HERODOTVs Lib. II. c. 156. PLVTARCH VS P

** 354 357. 366.
***EVDOXVS apud ATHENAEVM Lib. IX. p. 392.
THEO in Scholiis ad Arati Phaenomena P. 14. Edit.
Oxon.
† Vide Pantbei huius Lib. II. cap. III. §. 10. 11.
tt Vide ibidem Lib. II. cap. IV. §. 8.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 63
*
quo filium Horum , Titanum infidiis oppreſſum, et
exanimatum , in aqua inuentum , non tantum reddi
ta anima , di vitam reduxit ; fed etiam immortalita
tis fecit participem . Difcrepantias has primis fabu
larum harum architectis relinquimus. Apparet au
tem facile , fi quis calculos recte fubducat , omnia
eodem redire . Regnum Typhonis ceteroquin , vti
paulo ante dicebamus , perbreue fuit. Si enim N1
GIDIVS, quae hac de re narrat, ex boni genuinisque
s
fontibus haufit , ** poft XVIII . dies dicitur confi
lium de eo repente a diis factum, vt interficeretur :
ob idque vfque hodie in Aegypto hos dies XVIII . fe
ftos perpetuo annis fingulis inftituerunt : in quibus
diebus qui nafcitur , amplius non viuit. Horus
poftea , vt ad illum iam redeamus , viribus auctis,
et exercitu confcripto , a patre Ofiride , qui ipfi ex
inferis redux praefto fuerat , ad bellum incitatur, in
ftruitur , exercetur. Itaque res ad proelium deue
nit , in quo poft certamen plurium dierum , Horus
victoria potitur , isque Typhonem vin&um matri
fuae Ifidi cuftodiendum tradit . Ea vero communem
inimicum , non modo non interfecit , fed et vincu
lis foluit , miffumque fecit. Tulit hoc tam indigne
Horus , vt Ifis etiam , etfi mater , iram eius expe
riri debuerit. Inde ad nouum certamen ventum
eft , feruntque pugnis aliis duabus, Typhonem de
***
bellatum denuo fuiffe. Itaque nunc demum , 1
Horus vindictam caedis maternae perfecutus eft , ac
de Typhone non minus , quam de complicibus eius
fupplicium fumfit. **** Eo vero extincto , Horus
feliciter regnauit.
10.
per Titanas Graeci id ipfum intelligunt, quod Aegyptik
per Typhonem.
** In Sphaera barbarica , apud Scholiaften Germanici,
vbi fupra.
*** DIODORVS p. 88.
**** HERODOTVS Lib. II. c. 144. .
 64 LIB. V. CA . II.
P

Fabulae Sa S. 10. Typhonem igitur Horus extinxit , vt

cerdotales, poena mortis , iniuriam patri , fibique etiam illatam,
de Typhonis lueret. HERODOTVS eodem loco , quo hoc com
interitu et memorat , addit , Graecos Horum interpretari Apol
Sepulchro. linem . Rem eandem igitur dicere voluit NIGIDI
vs, vbi ait: * Typhon fulmine interficitur ab Apol
line. Sed fingulare omnino eft , quod auctor ille
ibi addit , factum hoc fuiffe, in Templo egypti Mem
phis ( legendum haud dubie, in Templo Apidis Mem
phi), ** vbimos fuit folio regio decorari reges. Scri
ptorem alium , qui idem dixerit , reperire hactenus
porui neminem . Communior certe in Aegypto fen
tentia haec erat , fepulchrum Typhonis effe lacum
Serbonidis , in confiniis Aegypti , Syriae , et defer
torum Arabiae , pofitum. HERODOTVS de ifthoc
lacu loquens , ait Lib . III. cap . 5. Ἐν τῇ δὴ λόγος ,
Tày TuQw xexgÚPDay , in quo Typho fertur abfcondi
tus , nempe poftquam ab Horo effet interemtus.
Eadem fere legas apud EVSTATHIVM , ad Diony
fii Periegetae vf. 253. Λίμνη δὲ Σέρβώνες , καὶ χώ
ρα , περὶ ἦνφασι τὸν Τυφῶνα κεκρύφθαι , πλησία
ἔσαν τῷ πρὸς τῷ Πηλεσίῳ Κασία ὄρες . Serkonis a
lacus eft , et regio, vbi Typhonem aiunt effe abfcondi
tum. Eft vero vicina Cafio monti prope Pelufium.
Hinc eft fine dubio , quod literis proditum lega
***
mus, Aegyptios lacum iftum Serbonidem , ap
pellare confueuifle Τυφῶνος ἐκπνοας , Typhonis cx
halationes . Neque fpernendam hic cenfeo obferua
tionem **** viri do&iffimi , fufpicantis , tra&um il
lum , qui campos Pelufiacos comprehendit, et ad la
cum vfque Serbonidem extenditur , olim Sethroithen
dictum,

* Apud Scholiaften Germanici loc. cit.

** Sic et DIODORVS in Excerptis Valefianis p. 354.
*** PLVTARCHVS in vita M. Antonii p. 917.
**** MARSHẨMYs in Canone Chronico ad Secul, VIII
p. 108.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 65

diâum , nomen hoc accepiffe a Typhone , quem Ae

gyptios lingua fua cognominaffe Seth , infra mone
bimus , S. 24. Addere poffum illuftrationis gratia,
rubicundum Aegyptiis dici paly, ros , ex quo
conficitur , Seth - ros commodiflime fignificare Ty
phonem rufum. Hoc vero colore Typhonem infi
gnem fuiffe , vetuftis Aegyptiorum monumentis,
proditum erat. §. 3. Magnopere hoc ex eo etiam
confirmat vir illuftris , quod ** in antiquis tradi
tionibus Theologicis Sacerdotum Aegypti , Pelufium,
vėl , vti etiam antiquitus vrbs illa dicebatur, Auaris,
tradus Sethroitici metropolis , Typhonia cognominari
foleret. Veterum nonnulli , hanc Typhonis in lacu
Serbonidis merfionem , ad Typhoeum Graecorum re
ferunt , quia nempe duos hos inter fe confundunt,
Aegyptiaco tribuentes , quae graeco funt propria, er
graeco viciffim accommodantes , quae ad Aegyptia
cum vnice ſpectant. APOLLONIVS RHODIVS
rem hanc verfibus complexus eft , quos apud ipfum
Iifdem
legi malim Lib. II. Argonaut. v. 1214, etc.
prorfus confona habet auctor Etymologici magni , in
voce Τυφώς . Τυφαονία πέτρα ἐξὶν ὑψηλὴ ἐν τῷ
Καυκάσω . Ωνόμαςαι δὲ Τυφαονία , δια
τὸ ἐν ἀθῷ διωκόμενον τὸν Τυφῶνα ὑπὸ Διὶς πε
πλῆχθαι τῷ κεραυνῷ · πληγέντα δὲ αὐτὸν φασὶ
καιόμενον ἀπελθῶν ἐν τῇ Σιρβωνίδι λίμνη ἐν Αἰγύ ·
πλῳ , καὶ ἐς τὸ βάθος αυῆς ἐμπεσεῖν καὶ δύναι,
συνεχόμενον ὑπὸ τῆς ἐκκαύσεως . Τyphonia , petra
eft excelfa in Caucafo monte. Nomen autem

iftud ideo illi inditum eft , quod lupiter Typhonem

perfequens , illic eum fulmine percufferit. Aiunt vero,
eum fulmine tallum et peruftum , ad Sirbonidem lacum
perue
* Idem ibidem p. 107.
** MANETHO , apud IOSEPH VM, adu. Appion. Lib. I.
§. 26. p. 460.
Tom. III. E

7
 66 LIB. V. CAP. II.

perueniffe , eiusque profundo merfum , in imo bac

rere , retentum ab exuftione iftius lacus. STEPHA
Nos vero Byzantius auctor eft , Typhonem fatum
hoc alio loco fubiiffe ; fed in vicinia. Ita autem is

in voce Ἡρώ. Ἡρω , πόλις Αἰγυπίία , ἡ λῖμος

ἐκλήθη , διὰ τὸ τὸν Τυφὼ ἐνταῦθα κεραυνῷ βλη ·
θῆναι ,, καὶ αἷμα ξυῆναι . Hero ( vel Heroopolis )
*
vrbs Aegyptia , quae Haemus appellata eft , es
quod ibi Typhon ictus fueritfulmine , atque fanguis
eius ibi profluxerit . Et ifta vrbs , in finibus Aegy
pti , extremoque receffu Sinus Arabici , vel maris
rubri , fita , defertis Arabiae contermina eft , ficuti
Serbonis lacus , neque ab hoc , interuallo ita magno
diftat. Forfitan in antiquioribus nonnullis Sacerdo
tum traditionibus fabulofis perhibebatur , Typho
nem prope Heroopolin , ab Horo fulmine tactum,
et poftea lacu Serbonide demerfum fuiffe. Sic HE
RODOTVS CUM STEPHANO , qui ex Scriptoribus
vetuftioribus id videtur haufiffe , fine vllo incom
modo poterit conciliari .

Typhoni §. II. Ex his quae de Typhone Aegyptiaco , a

Genio male- veteribus referri obferuauimus , quiuis facile colli
fic , anima- git , Genium hunc malum , apud Aegyptios , non in
lia dedicata honore , pretio , et veneratione fuiſſe ; fed vice ver
erant impu fa, omnes eum abhorruiffe , odio habuiffe, quinimo
ra,inuifa, et
contemta. execratos et deteftatos fuiffe. Ideo enim ** diem,
quo ille natus effe credebatur , vnum ex quinque
intercalaribus , finem anno imponentibus , infauftum
ac metuendum ducebant. Eamque etiam ob cau
fam , animalia huius generis ipfi voluerunt confecra
ta,
* Operae pretium eft , cum his STEPHANI verbis , et
APOLLONII verfibus paulo ante indicatis, compone.
re APOLLODORI Biblioth. Lib. I. cap. VI. §. 9. vt
intelligatur, quam variis modis vna haec fabella relata
fuerat, et quot ex errore vno propagentur alii. Sed id
pluribus perfequi, longum foret.
PLVTARCHvs p. 356. init.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 67

ta , quae vitia eius extantiora , et facinora iniqua,

ac impia , omnium aut contemtui , aut horrori at
que odio exponerent. Nouimus enim , ex animali
bus, crocodilum ipfi proprium , quandamque eius
imaginem habitum fuiffe. Ideoque fingebant Aegy
ptii , Typhonem , vt effugeret iram Hori, formum
crocodili adfciuiffe. Eleganter id adumbratur in
marmore quodam eximio, quod ex BOISSARDO,
confpiciendum exhibet illuftris ** MONTEFAL
CONIVS, in quo Anubis capite canino infignis
repraefentatur 9 crocodilum pedibus calcans.
Anubim caninum , Deum effe , quem Graeci tan
tum non femper Mercurium interpretantur , capite
fuperiori oftendimus. Crocodilum vero imaginem
effe Typhonis , modo nunc monuimus. Quod
autem Mercurius , Typhonem fubiugatum , pedi
bus hic calcet , ex fabula illa veteris Theologiae
Aegyptiacae illuftrari poteft, qua fingebatur , ***
Mercurium neruos Typhonis euulfiffe , iisque pro
chordis vfum effe. Eadem quoque fabula **** vi
Horias Mercurii de Typhone reportatas celebrabat.
Vnde patet verba , quae in Marmore hoc leguntur,
EOI AAЕAPOI , accipi non poffe de duo
bus his Diis , Anubide et Typhone , ve viri eruditi
fibi perfuadent , verum de regibus Aegypti e fami
lia Ptolemaeorum , qui marmor hoc dedicarunt.
Idque † nummi etiam , in quibus fimilis infcriptio
occurrit , confirmant. Crocodilum autem , animal
Typhoni proprium dicatumque , Aegyptiorum ple
E 2 rique

PLVTARCHVS de Ifide p. 371. AELIANVS de

Anim . Lib. X. c. 21,
Antiquité expliquée To. II. Parte II. Planche CXXVIII.
Tales etiam hodie in Aegypto paffim reperiuntur figurae.
*** PLVTARCHVS de Ifide p. 373.
**** Idem ibidem.
+ VAILLANTII Hiftoria Ptolemaeorum p. 40. et 52
 68 LIB. V. CAP. II.
*
rique pro animali habebant non modo inter ce
tera ferociffimo ; fed et impuro , vfque adeo , "
vt nonnulli per eum ipfam Nili , fanctiffimi fluuii,
aquam coinquinari dictitarent. Eratque in Scriptu
***
ra hieroglyphica , crocodilus fymbolum impu
dentiae. Praeter crocodilum , Typhoni dicatus
quoque erat hippopotamus , † animal reliquis omni
bus voracius et ferocius , tt quo piao Sacerdotes
in Scriptura hieroglyphica , eo quod patrem interi
meret, ac deinde matri vim inferret , impudentiam
fubindicabant , vti nec minus ttt iniuftitiam. Idem
animal imago quaedam cenfebatur Typhonis. ti
Apollinopoli itaque , vrbe Aegypti fuperioris , Ho
ro facra , cernebatur imago hieroglyphica fiftens
Horum , vultu accipitris infignem , qui Typhonem,
hippopotami fpecie conformatum , iaculo fubige
ret. * Hermupoli vero , in Heptanomide , fiue
Aegypto media, oftendebatur quondam ſimulachrum
Typhonis, hippopotamus , cui accipiter infiftebat,
pugnans cum ferpente. Eademque de caufa ,
certo quodam die fefto ,, in honorem Ifidis celebra
ri folito , placentas coquebant , in quibus hippopo
tamus vinctus vifendus erat. Sufpicor etiam , in
lingua Sacerdotum myftica , hippopotamum nomine
Typhonis defignari confueuiffe. De hippopotamo
igitur , fed fymbolice dicto Typhone , intelligendum
1 forte
* PLVTARCHVS de lfide p. 371.
** Idem p. 353. init.
*** CLEMENS ALEXANDRINVS Lib. V. Stromat,
p. 566.
PLVTARCHVS P..371.
PLVTARCHVS p. 363. fin . 364.
HH DAMASCIVş in vita Ifidori, apud PHOTIVM, in
Biblioth. col. 1048.
EVSEBIVs Praeparat, Euang. Lib. III. c. XIII
* PLVTARCHVS P. 371.
** Idem, ibidem,'
 TYPHON, MALVS GENIVS. 69

forte fuerit , quod alicubi MANETHO fcripferat , †

offa Typhonis ferrum dici. Eft fane locutio , Ae
gyptiis olim, vt videtur , de hippopotamo loquen
tibus , familiaris et obuia , ac poftea etiam in diale
to Sacerdotali conferuata , quam in libro 10BI et
iam adhibitam legimus cap. XL. v. 13. †† Offa
hippopotami veluti fiftulae aeris , grandia eius offa
ficut vectis ferrea. Crocodilo et hippopotamo , Ae
gyptii afinum infuper , tanquam Typhonis imagi
nem fymbolicam , adiungebant , rationem hanc red
*
dentes , quod afinus animal effet , et longe iner
tiffimum , et ** valde impurum , et in vniuerfum
Aegyptiis magnopere inuifum. Ea igitur de caufa
Sacerdotes afferebant , *** afinum Typhoni gra
tum inprimis , **** huncque illi colore corporis et
adfpectu non parum effe fimilem. Fingebant quo
que , Typhonem e proelio fugientem , afino in
fediffe , et quae funt alia , eodem redeuntia. Quae
omnia de odio Aegyptiorum in Typhonem, fum
moque , quo ipfum profequebantur , contemtu,
plus fatis teftantur,
§. 12. Sicuti tamen apud Indos , Spiritus etiam Typhonem
mali ac impuri , Principesque eorum , honore mul- Aegyptii, vt
tiplici afficiuntur , vt fic ab illis mala metuenda maleficia
eius auerte
auerruncentur , ita Aegyptii Typhonem etiam, Ge rent,facrifi
nium maleficum, fibique magnopere inuifum , facri- ciis nonnun
ficiis fubinde placabant , fperantes , fe hac ratione, quam placa
iram eius faeuaque maleficia declinare poffe. Te- bant, non
E 3 ftatur nunquam

+ Apud PLVTARCHVM p. 376.

Conferantur hic BOCHARTI Hierozoicon Parte II.
col . 758. 759. et Beati SCHVLTENSII Commentarii
ad hunc Iobi locum .
* PLVTARCHVS p. 363. 371.
** Idem p.362. fin, 363.
*** AELIANVS de anim. Lib. X. c. 28.
**** PLVTARCHVS P. 362.
+ Idem, ibidem.
 70 LIB. V. CAP. II.

vero contu- ftatur enim PLVTARCHVS , Aegyptios * poten

melia affi- tiam Typhonis obfcuratam et contritam facrificiis
ciebant.
quibufdam demulcere ac delinire. Et multi , tem
pore faltem huius auctoris , quo Graecorum dogma
ta , etiam in Aegypto , praeualuerant , hanc fole
bant rationem reddere , cultus animalium , a maio
ribus fuis inuecti , ** quod anima Typhonis , in
animalia migraffet , qua fabula id innui volebant,
naturam omnem brutam et belluinam , malo Genio
iure deberi , ideoque ad eum demulcendum et placan
dum , fe animalia colere et venerari. Ex eo vide
tur eueniffe , vt crocodilus , Typhoni modo fingu
lari facer et proprius , *** in quibufdam Aegypti
regionibus , magno in honore effet, ritibusque re
ligiofis coleretur. Nifi modo hoc de fingulari ali
qua crocodilorum fpecie , minus noxia , intelligi
debet. Crocodilos Aegyptiis dictos fuiffe xápas,
nouimus teftimonio HERODOTI , Lib . II. c. 69.
Et eft fane hoc illis in libris Coptorum nomen. Le
uit. XI. 29, ò xgoxódeλos , ab interpretibus Coptis
redditur Euca , Amfah. Et in Gloffario Co
ptico - graeco , Bibliothecae regiae Parifienfis , Cro
codilus Aegyptiace vocatur, addita nota maſculini
generis , П- Ecg, P- amſah. Eft vero pe
culiaris quaedam crocodili fpecies , quam Aegyptii
olim Suchum appellabant , de qua DAMASCIVS in
vita Ifidori fcribit :† Ὁ Σεχος δίκαιος · Ὄνομα δὲ
κροκοδείλε , καὶ εἶδος ὁ Σῦχος · δα γὰρ ἀδικές ζῶον
dev. Suchus iuftus eft , ita nominatur aliqua croco
dili fpecies, quae animal nullum laedit. In Scala
Copti
* de Ifide p. 362.
** Idem, ibidem p. 380.
*** HERUDOTVs Lib. II. c. 69. AELIANVS de
Anim. Lib. X. cap. 24. et alii.
† Apud PHOTIVM in Biblioth. col. 1048.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 71

Coptico - Arabica KIRCHERI , lego pariter p. 171.

: NICDOXI , (Pi -fuchi) crocodilus. Fuiffe id cro

codilo nomen , in Praefectura Arfinoitarum , vbi
animali huic honores decreti erant eximii te
ftem habemus αυτόπλην , s T R A Β Ο ΝΕΜ , Lib .
XVII. p. 558. Sed quia tamen * veteres ob
feruant , crocodilos , etiam vbi diuinos fortiti erant
honores , incolarum liberos raptos deuoraffe , ho
rumque parentes id honori fibi duxiffe , fuperque ea
re laetatos effe , quod nonnifi de crocodilis rapaci
bus et nocentibus intelligi poffe videtur , nihil defi
nire hic aufim. Rem igitur hanc loco fuo relinquo.
:. Quod ad Hippopotamum attinet , vt de eo verbum
quoque addam , difcimus ex HERODOTO , Lib. II.
c. 71. apud folos Papremitas , in Aegypto inferiori,
cultum ipfi decretum fuiffe. Sacra autem Papremi
tae animali huic faciebant in honorem Martis, quem
prae ceteris illi placabant , quod teftatur idem, libro
eodem c. 59. 64. Sufpicor ergo Numen , in vrbe
illa honoribus diuinis affectum , quod Martem vocat
HERODOTVS , re ipfa fuiffe Typhonem , qui cum
Graecorum Marte , terrorum Deo , bellorumque
Praefide , non omnino incongrue comparari potuit.
Ipfe HERODOTVS quaedam fubminiftrat , quibus
id , quod dixi , euincatur , quibus addi etiam alia
poffent. Sed nunc illa omitto. Erant autem in
Templis illis , quae cultum Typhonis admittebant,
loca quaedam feparata , negotio huic dicata , et cam
in rem TuQavesa , Typhonia , appellari folita , quo
rum STRABO meminit , Lib. XVII. p. 560. Quam
uis vero Aegyptii , Genium hunc malum , precibus
ac facrificiis fibi conciliare anniterentur , ferio id ta
men , ex vero affectu et animo, non fiebat. Si igi
E 4 tur

AELIANVS de Animal. Lib. X. c. 21. MAXIMVS

TYRIVS Differt. XXXIX. p. 455.
72 LIB. V. CAP. II.

tur precibus ipforum et votis ad Typhonem dire

Яis , euentus non refponderet , auerfum fuum ab eo
animum , odiumque ac contemtum , quo re ipfa
eum profequebantur , celare diutius non poterant.
Tum enim in certis feftiuitatibus , Typhonem de
primebant , contumeliisque afficiebant , tum ignomi
niofe tractabant rufos , afinumque , ob fimilitudinem,
quae intercedere his cum Typhone credebatur , de
**
praecipitio deiiciebant. Similiter, fiforte magnus
incideret aeftus , ac moleftus , isque vel peftilentiales
vltra modum morbos , vel alias calamitates non vfita
tas , adduceret ; Sacerdotes in contumeliam Typhonis,
quaedam corum , quae colebantur , animalium , tacite
in locum tenebricofum abducebant , eaque primum mi
nis territabant ; et fi tamen malum pergeret ac per
duraret , immolabant ea atque mactabant , tanquam
fupplicio aliquo genium illum malum affecturi. Ad
eandem contumeliam , qua in Sacris nonnunquam
Typhon afficiebatur , pertinere videtur , quod HE
RODOTVS Commemorat , Lib. II. c.132. Aegyptios
verberibus caedere Deum quendam , quem fibi putat
non nominandum. Sed quis quaefo is eſſe queat,
nifi Typhon? Confirmat id DIODORVS , vbi ait,
eos , qui a Graecis gigantes nominantur , et Ifidis
aetate vixerunt in Aegypto, *** a Sacerdotibus Of
riacis flagellari in Templis. Eftne vero ex eruditis
quisquam , cui non illico fuboleat , alium quam Ty
phonem hic non defignari. Aliis perfuafum erat , t
Typhonem clangore fiftrorum abigi poffe. Nefcio ta
men , profluxeritne hocce commentum ex cerebro
Sacerdotum Aegypti prifcorum , an vero poft culta
cum Graecis literarum commercia , in Theologiam
ipforum fe infinuauerit. Graecorum certe placitum
hoc
* PLVTARCHVs de Ifide p. 362. verfus fin.
** Idem, ibidem p. 380.
*** Lib . I. p. 23.
PLVTARCHVS p. 376.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 73

hoc erat , eruditis non ignotum , * Daemones ma

los tinnitu aeris abigi auertique .
§. 13. Opera danda nobis nunc eft , vt fabulae Aegyptii
facerdotalis de Typhone fenfum genuinum eruamus, res Typhonis
cum rebus
quantum id nobis licet , vtque ratione aliqua pate- Iudaeorum ,
faciamus , quidnam per Typhonis fymbolum , prifci fibi vehe
Aegyptiorum Theologi defignare voluerint. Aggre- menter in
dimur rem , difficultatibus plurimis, non contemnen- uiforum ,
dis , obfeptam , quod cuiuis , legenti PLVTARCHI nonnun
librum de Ifide et Ofiride , non poteft non confeftim quamftudio
patefcere ; fed fine qua tamen , fabellas veterum de confude
runt.
Typhone cognofcere , vtilitatem nullam adfert. Ita
que et, huic negotio manum admoueamus. Obfer
**
uat alicubi , Scriptor modo laudatus , fuiffe,
qui dicerent , Typhonem e proelio vectum afino , fe
ptem dies fugiffe , elapfumque filios genuiffe , Hiero
Jolymum et ludaeum , additque , facile patere, eos res
Iudaeorum in hanc fabulam adfcribere. Et profecto,
non id modo argumento eft , in fabula hac infulfa,
res Typhonis et ludaeorum inter fe confundi , quod
illius auctores finxiffent , Typhonem genuiffe filios,
Hierofolymum et Iudaeum , quae ineptiae ipfum PLV
TARCHVM haud immerito offenderunt ; verum eo
dem etiam fpectat , quod ibi dicitur, Typhonem de
uictum aufugiffe , et fugiendo , die feptimo periculum
euafiffe. Hoc enim in hiftoriis fuis de Iudaeis , affe
uerabant Aegyptii , vt fic rationem redderent , fe
ptimae diei , a Iudaeis fancte celebratae , Feftique
perpetui eo die inftituti. Nota funt haec TACITI,

Lib. V. hiftor. cap. 4. de Iudaeis : Septimo die otium

placuiffeferunt , quia is finem laborum tulerit. Paulo
luculentius id ex Aegyptiorum Annalibus ita exponit
IVSTINVS , Lib. XXXVI. cap. 2. Itaque Mofes
Es Dama

* Vide B. LAMPII elegantem de cymbalis commentatio

nem, Lib. II. cap. XI.
PLVTARCHVS de Ifide p. 363.
74 LIB. V. CAP. II.

Damafcena antiqua patria repetita , montem Synae

occupat : quofeptem dierum iciunio per deferta Ara
biae cum populofuo fatigatus , cum tandem veniffet,
feptimum diem, more gentis Sabbatum appellatum,
in omne acuum ieiunio facrauit , quoniam illa dies,
famem illis erroremquefinierat. Nifi me coniectura
fallit , fabulam hanc Aegyptii , ex hiftoria Miria
mae , fororis Mofis defumferunt , quae cum lepra a
Deo afflicta effet , feptem diebus , e caftris Ifraë
litarum eiecta , feclufa manere debuit , eo vero
tempore elapfo , recepta eft. Numeror. XII . 10. 14.
quod poftea in legem abiit , ratione leproforum fer
uandam. Leuit. XIV. 8. 9. 10. II. Tales vero , id
eft lepra infectos , fuiffe ludaeos omnes , ex Aegy
pto exeuntes , eamque ob caufam , e regno illo eie
aos , finxerunt in Annalibus fuis Aegyptii. Ob
feruatu vero dignum quoque eft , lepram patria Ae
gyptiorum lingua fonuiffe CEZT, Seht. Exodi IV.6.
Leuit. XIII. 2. 6. 12. Eofdem autem Typhonem et
iam cognominaffe Seth , edocemur a PLVTARCHO,
qua de re nonnihil infra addemus §. 24. Quoniam
igitur Ifraëlitas Aegyptii cognominarunt Seht , id eft
leprofos , idemque fere Typhonis etiam fuit cogno
men , tanto facilius et commodius , Sacerdotes res
illorum , cum fabulis fuis de hoc confundere potue
runt. Et a veri ſpecie ita alienum non eft , Sacer
dotes , faltem quofdam , fabulas de Typhone , iis
ornafle circumftantiis , et nonnulla eum in modum
contorfiffe , vt facile ad Iudaeos , fibi tantopere in
uifos , et ad eorum ex Aegypto expulfionem , trans
feri

Plurima hanc in rem teftimonia , MANGTHONIS,

CHAEREMONIS , et Graecorum quoque Scriptorum ,
adfert IOSEPHVS , Lib. I. contra Apionem. Adde
DIODORVM in Excerptis e Libro XXXIV. p. 901.
TACITVM Lib. V. c. 4. hiftor . IVSTINVM Lib.
XXXVI. c. 2. etc.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 75

ferri potuerint. Verum in Typhone latere Mofen,

quod perfuadere nobis annifi funt , viri magni,
non facile credet , qui antiquiores Aegyptiorum, de
malo hoc genio , traditiones , §. 9. ro. fideliter ex
= pofitas , curate expendere , et cum geftis Mofis
componere voluerit.

§. 14. In ipfis primordiis idololatriae apud Ae. Typhonpri

gyptios excultae , er ftabilitae , Typhonem arbitror mo quidem
nomen fuifle Spiritus improbi , cuius notitiam Aegy- fignificauit
ptii a Noachidis acceperant , vel Principii mali, Spiritum
malum,
quod vetufti in Oriente Theologi , Deo , ac Princi- Principio
pio bono oppofuere. Principium hoc`malum , Ma- bono oppofi
gi Orientales appellabant ** Arimanium , prouti tum .
Graeci efferunt , vel *** Aherman , fiue Ahriman,
quomodo nunc in Perfarum libris nomen illud fcri
bitur. Graeci , Poëtae praefertim , Principium il
lud bono Deo oppofitum , Gigantum nomine deſi
gnare folebant , a qua notione , Orientales etiam, ac
Aegyptii figillatim , non abhorrebant. Sed hi ta
men , vt videtur , Typhonis nomen praetulerunt, eo
que Spiritum improbum ac malum , Deoque bono
inimicum , ab vltimis inde tempore infignire con
fueuerunt, etfi tamen eundem Gigantem quoque
cognominauerint , vti dicemus §. 22. Agnofce
bant Aegyptii , Spiritum , Deum , Principiumque
bonum , a quo effet , quicquid boni rationem habe
1
ret , dictum Ichnuphi , vel Cnuphi , quod a Phtha
non

* BOCHARTVs in Hierozoico, Part. I. Lib. II. cap.

XXXIV. HVETIVs in Demonftrat. Euang. paffim .
** HESYCHIVS in ' Ageμavy's. PLVTARCHVS de Ifi
de p. 369. et in vita Themiftoclis p. 126. AGATHIAS
Hiftor. Lib. II. p. 60. Edit. Vulcanii, & alii,
*** D'HERBELOT Bibliotheque Orientale artic. Aher
man, p. 71. THO. HYDE , de Relig. Vet. Perfar. c.
IX. p. 161.
76 LIB. V. CAP . II.

non differebat , nifi diuerfitate nominis , de quo

alio loco differuimus. Etiam ** vox ipfa , nihil
aliud , quam Deum , fiue Spiritum bonum , fignificat.
Huic in Theologia Aegyptiorum antiquiffima , op
pofitus erat Typhon , ve! Typho , idque ex ipfius
huius vocis Aegyptiacae fignificatione , non infelici
ter confirmari poffet. HD8 , ( Theu ) enim Ae
gyptiorum fermone dicitur ventus. Vti vero in di
alecto Hebraeorum , vox П , et ventum et Spiri
tum fignificat , *** quod ipfum in Graecorum et La
tinorum quoque fermone vfu venire , conftat , ita
probabilitate non caret , Aegyptios pariter , vna ea
demque voce #HD8, et ventum, et Spiritum de
fignare voluiffe , etfi **** in libris Coptorum , qui
ad nos peruenerunt , ad exprimendum Spiritum,

vox graеса πуεйμα femper foleat retineri. Zd

(ph- hou ) vero , eadem Aegyptiorum dialecto dici
tur malus. Effet igitur Theu - ph - hou , fi vocem
hanc interpreteris , Spiritus malus , improbus , ex
quo Graeci deinde videntur Typhocum fuum effin
xiffe , et de malo Genio Aegyptiorum loquentes,
Typhonem. Hanc faltem fuiffe doctrinam antiquio
rum in Aegypto Theologorum de Typhone , non eft,
quod dubitem. Spectat huc , quod EVDOXVS,
Scriptor peruetuftus , ex traditione Sacerdotum il
lius gentis retulit , † vinum effe fanguinem eorum,
qui aliquando bellum Diis intuliffent , ex quorum
illo bello cadentium cadaueribus , terrae permixtis,
Sacerdotes putant , vites ortas. Quamuis autem
EVDOXVS fabulam hanc fymbolicam , ftylo Graeco
rum
* Vide Panthei huius Lib. I. cap. IV.
** Ibidem § 5. 6.
*** Diximus etiam ea de re in Prolegomenis noſtris §. 59
**** Ibid. loc. cit.
† Apud PLVTARCHVM de lfide p. 353.
 TYPHON, MALVS GENIVS. 77

rum inuoluerit,vt a Graecis tanto facilius perciperetur,

quis tamen rerum Aegyptiacarum vel mediocriter
tantum gnarus , non illico videat , 整 fermonem effe
hic de Typhone? In Theologia aliorum Orientis po
pulorum, quaé hiç a placicis Aegyptiorum non dif
ferebat , hoc ipfum fic videmus efferri , * vinum e
diaboli femine effe procreatum , vel, effe fanguinem et
fel Principis tenebrarum. Is igitur in Theologia
Aegyptiorum dicebatur Typhon. Obferuat etiam
PLVTARCHVS , in libro de fide , p 380, Aegy
ptios vulgo eum reputare xanov Daipova , malum
Genium , vel Spiritum. Et tempore etiamnum
PLVTARCHI , haec erat longe plurimorum per
fuafio , ** Typhonem dici quicquid in natura effet
corruptum , vel *** quicquid in natura malum,
corruptum , et noxium exiftat , membrum effe Ty
Talem
phonis , t vel partem , vel operationem .
Typhonis notionem Pythagoras etiam in Aegypto
hauferat , fuisque tradiderat , quod tt ex placitis
Sectatorum eius merito colligi poteft.
Poftea,cum
§. 14. Haec Typhonis fignificatio , vt opinor,
in Aegypto obtinuit , quamdiu Sacerdotes , traditio Typhon ad
resfenfibi
num a Noachidis , maioribus fuis acceptarum , non- les, et mate
dum immemores , animum in Entia fpiritualia , tum riales trans
infinite perfectum et Optimum , tum imperfecta et- ferretur, a
iam , et vitiis infecta , magis intendebant , ac ad ea- quibusdam
dem populum quoque attendere iubebant. Vti Symbolum
babitusfuit
vero primitiuas maiorum fuorum de hifce Entibus
byemis.
notiones, fucceffu temporis, paulatim mirum in mo
dum corruperant , ita tandem , in cultu faltem pu
blico

* Confuli hic poterit Pantheon noftrum Lib. II, cap. I.

§. 6.
** PLVTARCHVS p. 368.
*** Ibid . p . 369 .
Ibidem p. 371. 376. fin.
tt Vide PLVTARCHVM ibid. p. 363 .
 78 LIB. V. CAP. II.

blico et populari , cogitationes et fuas et populi , ab

illis , ad magna et illuftria Mundi corpora , eorum
LIN

que in natura rerum effectus vifibiles aut fenfibiles,

tantum non penitus conuerterunt. Spiritui perfe
atiffimo et Optimo , primae rerum omnium caufae,
adiunxerunt , vel etiam fubftituerunt Solem , Lu
nam , Nilum fluuium , horumque omnium effedca
laeta et iucunda. Spiritui feductori malo , Dei ho
minumque inimico faeuo, corpora quaedam in mun
do , eorumque effectus ; fed triftiores ac inaufpica
tos , fuccenturiarunt. Sunt igitur , quibus proba
bile videtur , Typhonem , aduerfarium immanem
Ofiridis , id eft Solis , illum naturae rerum ftatum
innuere, quo Sol , dereli&o hoc noftro hemifphae
rio fuperiori , in oppofito inferiori haeret , nobisque
vfura lucis et caloris vberiori carendum eft. Quod
cum fiat inprimis tempore hyberno , multi T;phe
nis nomine, tempus hybernum fignificatum fuiffe,
non fine magna veri fpecie , fibi perfuaferunt. Me
morabile eam in rem eft , quod de Statuis duabus
fymbolicis , Memphi , in atrio Templi Vulcano de
dicati , pofitis commemoratur , earum alteram , ad
Aquilonem fpectantem , ac aeftatis nomine in gnitam,
ab Aegyptiis adoratam , multisque beneuolentiae ac
reuerentiae teftificationibus condecoratam fuiffe: alte
ram vero , quae Auftrum refpexit , hyemsque nunca.
pabatur, contraria plane experiri debuiffe. Itaque
fymbolicam aeftatis , fiue hemifphaerii borealis ac
fuperi , imaginem , impenfo cultu profequebantur
Aegyptii , dum interea imaginem hyemis, aut, quod
idem eft , hemifphaerii auſtralis , vel inferioris, con
tumelia non vna afficerent , et , vti non abs re ſu
fpicor , verberibus caederent. Et hoc quidem in
Templis Aegyptiorum , fimulachris Typhonem re
praefentantibus , non raro eueniffe, ex §. 12, liquere
Latis
* HERODOTVs Lib. II. c. 121,
 TYPHON , MALVS GENIVS. 79

fatis poteft. Supra porro obferuauimus , §. 11 , inter

animalia Typhoni , tanquam fymbolicas quafdam il
lius imagines , confecrata potiffimum fuiffe hippopo
tamum et crocodilum. De Hippopotamo vero noui
: mus , quod inter alia fuerit etiam Symbolum Poli,
: vel hemifphaerii alterius , ad quem Sol occidens pro
greditur. Similis vero plane ratio hic eft Crocodili.
**
Aegyptii namque occafum Solis , (id eft locum,
quem Sol derelicto hemifphaerio noftro adit ) figna
turi, crocodilum inflexum ac cernuum pingebant. Trahi
huc etiam poteft , quod iidem *** tenebras fignifi
caturi crocodili caudam pingerent. Nam dum Sol in
hemifphaerio inferiori verfatur , hocce noftrum te
nebras patitur. Id ipfum innuere voluiffe videntur
Sacerdotes quidam , qui de Typhone et Hercule fa
bulam venditabant , † Herculem , dum per Libyam
iter inftituit, certamina fuftinuiffe , et a Typhone in
teremtum effe. Nam Hercules ille , per Libyam iter
faciens , Symbolum eft Solis , in hemifphaerio infe
riori, refpectu ad nos habito , imminuti , fiue ma
gna lucis et caloris portione orbati. Ita etiam VIR
GILIVS Lib. I. Georgic. v. 240.

Mundus vt ad Scythiam, Riphaeasque arduus arces

Confurgit , premitur LIBYAE deuexus in AV
STROS.

= Ad quae haec commentatur SERVIVS : LIBYAE

DEVEXVS IN AVSTROS , quoniam Notius
m
circulus ( vel hemifphaeriu auftralė ) totus infra
te rr am eft , et pr em it ur , qu af i deprimitur. Et illo
tempore , quo Hercules , id eft Sol , in hemifphaerio
illo verfatur , vt verbis vtar Poëtae ,
fran
* EVSEBIVS Praepar. Euang. Lib. III. cap. XII.
** HORAPOLLO hieroglyphic. Lib. I. c. 69.
・
*** Idem , ibid. c. 70.
+ Videri poteft Pantheon noftrum Lib. II. cap . III. 6. 10.
 LIB. V. CAP. II.
8
*
frangunt fic improba Solem
-
Frigora
Obferuatu et hoc indignum non eft , fabulam Phry
gum , de Adonide , Veneri perdilecto , per aprum
vero interemto , perquam fimilem effe fictioni Ae
gyptiorum fymbolicae , de Typhone Ofiridis fiue
Herculis interfectore. Neque etiam fabula illa
Phrygia , in Phrygum et Affyriorum Theologia , ali
ter explicabatur. Nam ** Adonin Solem effe non du
bitabitur, infpecta religione Affyriorum. Nam
Phyfici terrae fuperius hemifphaerium , cuius partem
incolimus , Veneris appellatione coluerunt.
Ab apro autem tradunt interemtum Adonin , hyemis
imaginem in hoc animali fingentes , quod aper bifpi.
dus et afper gaudet locis humidis , et lutofis , pruina
que contectis. Ergo hyems veluti vulnus eft
Solis, quae et lucem eius nobis minuit et calorem:
quod vtrumque animantibus accidit morte. Aper ita
que id erat Phrygibus et Affyriis , quod Aegyptiis
Typhon. Et memorabile eft , in fabulis Aegyptio
rum facris fingi confueuiffe , aprum effe delicias Ty
phonis , *** cuius quippe venatione ,nocu , tempo
re Plenilunii oblectare fe foleat. Si haec omnia ita
interpreteris , hyemem , vel tempus , quo in hemi
fphaerio inferiori Sol moratur , relatum fuiffe ad Ty
phonem , eo quod illo tempore tyrannidem fuam
*
potiffimum exerceat, quod etiam *** PLVTAR
CHVS fubinnuere videtur , me non habebis diffen
tientem. Ita video etiam virum de bonis literis
egregie meritum , fabulas has Aegyptiacas cepiſſe +:
explicuiffe. † Typhon , inquit , tum praeualere per
bibe
* STATIVS Syluarum Lib. I , num. III. v. 7.
** MACROBIVS Saturnal. Lib. I. c. XXI.
*** PLVTARCHVS de Ifide p. 354. 357.
**** lib . cit. p. 364.
Mr. BASNAGE hiftoire des Iuifs Liv. III. chap. XVII.
$.27.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 81

hibebatur , cum Sol derelicto hoc noftro hemifphaerio,

in oppofitum tranfit. Tum namque Ofiridem e medio
tollit , tum luce nos priuat , tum tempeftates excitat,
tum tota rerum natura mutatur. Sed paulo diftin
atius explicare oportet , quidnam Typhon ipfe Sa
cerdotibus vere fignificauerit. Nam hyems tempus
eft, quo regnaffe perhibetur.
§. 16. Erant quoque ex interpretibus Sacro- AliisTyphon
rum in Aegypto, aut forte ex Philofophis graecis, vifus eft
Symbolum
qui eruendo Sacrorum illorum fenfui myftico ope- maris , cuius
ram impendebant , qui cenferent , Sacerdotes pri- rei rationes
fcos , Typhonis nomine , nihil aliud quam mare defi- exponuntur.
gnare voluiffe. Sunt , inquit✶ PLVTARCHVS,
qui dicant, Typhonem mare effe , in quod incidens Ni
lus, perit et diftrahitur. Et poft nonnulla interme
dia ita pergit : Eaque de caufa Sacerdotes et mare
abominantur , et falem , puta marinum , Typhonis
Spumam vocant , interque alia interdictum eft ipfis, ne
falem in menfa ponant : nauium quoque rectores ab iis
non falutantur, quippe qui mari vtantur , indeque
victum fuum petant. Haec etiam praecipua ratio eft,
quod pifces auerfentur , ac odium hieroglyphice fignifi
caturi, pifcempingant. Quando auctor hicce exi
mius obferuat , Sacerdotes ab vfu falis abftinuiffe, id
tantum de tempore , quo in caftimonia effent , acci
piendum. Audiamus eundem , id alio loco fic ex
plicantem : ** Sacerdotes Aegyptii , quando cafti
moniae operam dant , falem refugiunt , ne vel cibum
vel condimentum mari affine vfurpent . Quibus et
haec adiiciamus : *** Sacerdotes falem quoque cibis

detrabunt, quo tempore pure et cafte viuunt , ev Tas

dyveicus.
αγνείαις . Verum hoc quidem in loco, aliam iftius
abſti
* de Ifide p. 363 .
** Sympofiac. Lib. VIII. c. 8. p. 729.
*** de If. et Ofir. p. 352. fin.
Tom. III. F
1

82 LIB. V. CAP. II.

abftinentiae rationem adfert , hanc fcilicet , quod

fal appetitum acuendo , voraciores èt bibaces magis
reddat. Sed aliam etiamnum rei eiufdem rationem
nobis fuppeditat is ipfe Scriptor , vbi , * Aegyptio
rum , inquit , Sacerdotes , dum in cafu funt , ayvol
•
VTES , fale in vniuerfum abftinent , adeo vt pane quo
que infulfo vefcantur. Cuius rei rationes fubmini
itraturus , poft nonnulla ita pergit : Caflimoniae pro
feffio , etiam liberis operam dare , ridere , vinum bi
bere, multaque alia , ftudio ceteroquin digna , probi
bet. Fortaffe falibus etiam abftinent , qui caftimoniam
obferuant, quod ii ob calorem ad rem incitent vene
ream. Crediderim ego , Sacerdotes hos, falem qui
dem marinum , tanquam Typhonis fpumam auerfa.
tos fuiffe femper , et ab eo abftinuiffe perpetuo ; in
caftimoniis vero , non modo falem hunc , marinum,
verum et quemcunque alium , ab omni cibo , quo
vtebantur , procul effe voluiffe , forte ob rationes,
quas PLVTARCHVS commemorat. Fuiffe enim
aliquam falis fpeciem , Sacerdotibus non ingratam,
qua et ipfi videntur vfi effe in cibis , et quam ad ſa
crificia Diis offerenda adhibuerunt , dubio caret.
Sed fal ille erat foffilis, quod nos ARRIANVS docet,
de expedit. Alexandri M. Lib. III. p. 161. Edit.
Blancardi. Gignit autem Marmarica , ( vbi Iouis
Ammonis Templum fitum erat ) fuapte natura falem
fofilem , quem quidem Sacerdotes nonnulli Ammonis
in Aegyptum portant. Hoc genere falis et Legy
ptii , et alii, quibus diuinus cultus curae eft , infacri
ficiis vtuntur. Salem vero marinum Sacerdotes in
vniuerfum abhorrebant , eumque ad teftandum odi
um vocabant fpumam Typhonis , quo cognito , vt
opinor , Graeci quidam fibi imaginati funt , Typho
nis nomine Sacerdotes fubinnuille mare. Et ambigi
vix poteft , Typhonem in veterum Aegyptiorum
Theo
*
Sympof. Lib. V. c. 10. p. 685. fin.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 83

Theologia , aliquo modo ad mare relatum fuiffe.

Certe fedes ei tribuuntur mari contiguae. Praefe
&uram Sethroiticam , quae ad mare mediterraneum
fita eft , a Seth, vel Typhone nomen accepiffe , fu
pra monuimus, §. 10. Ibi vrbs erat maritima , pri
mis temporibus dicta Typhonia. In eodem etiam
tractu , lacu fcilicet Serbonide , in quem olim mare
influebat , fepultus effe perhibebatur. Vxorem eius
Nephthyn , nihil aliud Aegyptiis fubinnuiffe , quam
terram Aegypti orientalem , quae finum Arabicum,
-1 vel mare rubrum attingebat , docebimus infra cap.
1 III. Ea de caufa , vt videtur , tradebatur Daemon
ille * τῶν ἐσχάλων απτόμενος , extrema attingens .
Sed vel hinc fatis conftare arbitror , Typhonem a
mari effe diftinguendum , quamuis ad illud refer
retur.
§. 17. Propius illi ad veritatem accedere , pri- Alii non
fcorumque Aegypti Theologorum mentem ac fen- omnino in
tentiam affecuti mihi videntur , qui Typhonis nomine congrue, Ty
ac fymbolo , vim ficcitatis noxiam , ac aeftum im- phonisnomi
ne intellige
modicum, humori , rerum omnium , fecundum Ae- bant vim
gyptios , principio , adeoque Nilo etiam , vehemen- ardoris et
ter inimicum , intelligi debere , afferuerunt. Nihil ficcitatis
enim in rerum natura , Aegyptiis eorum regioni et nimis inua.
lefcentem.
agris , quin etiam valetudini , ac ipfi adeo vitae , ae
que metuendum eft , atque vis ardoris et ficcitatis
nimia , in aëre inualefcens. Illa laetos ac iucundos,
Solis Lunaeque , neque minus Nili fluuii , effectus
intercipit ac impedit , aut etiam in contrarium ver
tit, vt proinde in Theologia gentis illius Mythica,
non abs ratione , Ofiridis , Ifidis , et Hori , impla
cabilis hoftis dici potuerit. Video etiam PLVTAR
CHVм , in libro , quo Theologiam Aegyptiorum
explicare voluit , horum interpretationi maiorem in
modum fauere. Saepiufcule namque eam repetit,
F 2 incul
PLVTARCH VS de Ifide P. 375
 84 LIB. V. CAP. H,

inculcat , atque commendat. Haec funt eius verba

P. 364.
p. Τυφῶνα δὲ νομίζεσι πᾶν τὸ ἀυχμηρὸν ,
1
καὶ πυρῶδες , καὶ ξηραντικὸν ὅλως , καὶ πολέμιον
τῇ υγρότητι. Διὸ καὶ πυρρόχρων γεγονέναι τῷ σώ
μάτι καὶ πάρωχρον λέγεσι. Typhonem cenfent
omne ficcum, igneum , et quicquid denique exficcandi
vim habens , aduerfum eft humori. Ideo rufum et
fubpallidum fuiffe Typhonem dicunt. Et p. 366. Ty
phonis vero infidiae ac tyrannis , vimfignificant ficci
tatis praeualentis , et confumentis humorem, qui ge
nerat augetque Nilum. Porro p. 372, poftquam
de Typhone nonnulla differuiffet , et iſta addit :
Aeftus quo multa animalium , ac e terra nafcentium,
corrumpuntur, non Solis opus exiftimari debet , fed
Spirituum , ( ventorum) aquarumque in terra et
aëre intempeftiue confufarum , quando principium fa
cultatis inordinatae ac indiferetae , aſcopo aberrando,
exhalationes extinxerit. Id autem Typhonis nomine
defignari , illic docet. Similia inueniuntur et p. 365.
Eo etiam fpectant , quae idem obferuat p. 380. In
genti autem aeftu, ac moleftaficcitate incidente , quae
vltra modum adducat vel peftilentes morbos , vel alias
infuetas calamitates Typhonem veluti fupplicio
afficiunt. Poffet hinc forte ratio peti , ob quam
Typhonem aliqui interpretarentur mare. Aegyptii
*
certe mare ab igni cenfent factum , et exclufum
finibus elementorum : quod neque mundi pars fit,. ne
que elementum , fed alienum excrementum, corruptum
et morbofum.
Proprie Ty S. 18. Vt etiam , quae fit hac de re fententia
phonis no- mea , nunc exponam , arbitror , in vetufta Aegypti
mine, Theo
orum Theologia , Typhonis nomine fignificatum in
logi Aegy
priorum de primis fuiffe ventum ; fed minus benignum , et fini
fignaffe vi. ftri ominis , vrentem , exficcantem , et quouis modo
dentur ven- noxium.
" Idque nomen ipfum Typhonis , indicare
et
* PLVTARCHVS p. 353.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 85

et non leuiter corroborare videtur. ĐHD , tum vren

tem , exfic
( Theu ) enim fignificare ventum , diximus §. 14. cantem et
Significat et vony , flatum venti , Actor. II . 2. Eo noxium.
dem loco, §. 14, obferuauimus HD8 - Y - ZWUD8,
Theu-ph- hou , defignare , tum fpiritum , tum etiam
ventum , malum et maleficum. Cum hac interpreta
tione , omnia , quae de Typhone praedicare folebant
Aegyptii , reâe et bene conciliari poffe , in propa
ļ tulo eft. Credebatur Typhon caufa effe ardoris im

modici , et infecutae hunc ficcitatis nociuae , §. 17.

Norunt vero omnes , experientia quotidiana edocti, 1
vento vim ineffe exficcandi ingentem. Veterum
quoque permulti , Ariftotelici cumprimis , qui
buscum Aegyptii feciffe etiam videntur , in ea erant
fententia , ventum omnem origine fua et natura , effe
calidum et ficcum, talesque femper editurum efle
effectum , nifi haec eius vis et facultas , variis modis
impediretur , et in contrarium verteretur. Iuxta
hos igitur ventus caufa eft ardoris immodici , et fic
A citatis damnofae , neque haec incommoda Soli in ac
ceptis ferenda funt. §. 17. Id vero ipfum figillatim,
iureque fingulari dicendum erat , de quadam pecu
liari venti fpecie , quae certis temporibus in Aegy
pto regnat , et de qua nos mox plura obferuabimus.
Poteft ex eo etiam facillime explicari , quid fibi ve
lint Typhonis cum Ofiride , Horo , ac lfide , certa
mina atque proelia , ex quibus modo fuperior, modo
etiam inferior difceffit , donec tandem penitus ab
Horo vinceretur. Exponam hoc verbis vetufti Scri
ptoris , magni ac celeberrimi nominis , qui, ** acci
dit, inquit , vt modo vincat , aër , ( cuius motus
ventum efficit ) media quidem nocte vincat, vincatur
F 3 aú
Vide OLYMPIODORVM , in Ariftotelis Meteorol.
Lib. II. fol. 35. b. 1913
* THEOPHRASTVS de ventis , in Operibus p. 405.
Edit. Heinfii.
.86 LIB. V. CAP. II.

autem meridie. Et poft pauca : Sole occidente , flare

incipiunt venti: ceffant autem alii mane , cum deuicti
fint , alii circa meridiem et occafum Solis , cum vin
centes et ipfi defierint. Quibus et haec fubiungamus
SENEGAE , Natural. Quaeft. Lib. V. c. 7. Antelu

canos flatus infpiciamus , qui aut exfluminibus , aut

ex conuallibus , aut ex aliquo finu feruntur. Nullus
ex his pertinax eft , fed cadit fortiore iam Sole. In
Theologia nempe Aegyptiorum myftica , Typhon
tum perhibebatur interemiffe Ofiridem, cum effectus
Solis defiderati , minus perfentifcebantur, venti verò
' nociui ac peftilentis impetus praeualebant. Viciffim
vero Typhon tradebatur ab Ifide Horoque fupera
tus effe , vbi Solis virtus benefica fuperior euafiffet,
illumque ventus benignus adiuuiffet , atque calami
tatibus a maligno vento excitatis , finem impofuiffet,
qua de re aliquid me in fuperioribus iam difpu
taffe memini. Et in fequentibus de argumento eo
dem nonnulla recurrent. Notum vero eft rerum
harum ftudiofis , imperium Typhonis , quod is, oc
cifo Ofiride , ad fe rapuit , habitum fuifle violentum
fupra modum et tyrannicum. Per id autem ratione
optima faeua vis ventorum fymbolice defignari po
tuit. Nam , vt fcribit vetus quidam Philofophus :
Ἡ τῇ ἀνέμε κίνησις τυραννική ἐξι , καὶ βιοτάτη ,
ὡς δηλῶσιν καὶ οι σεισμοί , τὰ μέγιτα βάρη σαλεύ
οντες ,
Φημὶ δὲ τὴν γῆν : Οὐδὲν γὰρ ἕτερον ἐςὶν
σεισμὸς , ἢ ὑπόγειος ἄνεμος . Motus venti gran

nicus eft valdeque violentus , quod intelligi poteft ex

terrae motibus, qui moles pondere grauiffimas concuti
unt , ipfam nimirum terram. Nihil aliud enim eft
terrae motus , quam ventus fubterraneus. Poëtae in
defcribendis hifce tyrannicis et tremendis ventorum
motibus

* Lib. II. cap. IV. §. 5.

** OLYMPIODORVS in Ariftotelis Meteorol. Lib. II.
fol. 37. b.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 87

motibus multi funt, et prolixi. Neminem paulo

humaniorem latent illi VIRGILII verfus , Lib . I.
Aen. 86.

ac venti velut agmine facto

Qua data porta ruunt, et terras turbine perflant.
Incubuere mari, totumque afedibus imis
Vna Eurusque, Notusque ruunt, creberque pro
cellis
Africus, et vaftos voluunt ad littora fluctus.
Eripiunt fubito nubes coelumque diemque
Teucrorum ex oculis : Ponto nox incubat atra.
Intonuere poli, et crebris micat ignibus aether :
Praefentemque viris intentant omnia mortem.

Apud oVIDIVM ipfe Boreas ventus introducitur,

potentiam viresque fuas, hunc in modum extollens,

Metamorph. Lib. VI. v. 690.

Apta mihi vis eft. Vi triftia nubilapello :
Vi freta concutio, nodofaque robora verto,
Induroque niues, et terras grandine pulfo.
Idem ego, cum fratres coelofum nactus aperto,
(Nam mihi campus is eft) tanto molimine luctor ;
Vt medius noftris concurfibus intonet aether :
Exiliantque cauis elifi nubibus ignes.
Idem ego, cum fubii conuexa foramina terrae, 1
Suppofuique ferox imis mea terga cauernis,
Sollicito Manes, totumque tremoribus orbem.

Sed ad ea potius properandum nobis eft, quae non

tam ventis in genere , quam ventis, quos Aegyptus
fentit, propria funt.
§. 19. Vt igitur nihil dicam de * aëre in Aegy- Ex eo ratio
qui Solem peti poteft ,
pto nebulofo et rofcido, a Nilo fluuio, ** ab quarefedes
F 4
PLINIVS Lib. XXI. c. 6.
** Defcription de l'Egypte par MAILLET To. I. p. 69.
\/
P. LVCAE itinerarium vltimum To. I. p. 350.
 88 LIB. V. CAP. II.

Typhoni in ab eius exortu obtegit, ac veluti abfcondit, donec

Aegypto in illius radiis victus , diffipetur , de quo fugando et
feriori all corrigendo, Sacerdotes olim folliciti etiam erant
gnatafue in Sacris , quae peragebant , quotidianis , vti
rit.
hodieque ** in India facere folent Brachmanes pre
cibus et hymnis, id obferuatione et vberiori noſtra
difquifitione dignum exiftimo, quod Aegyptus in
ferior, praefertim quae mari finitima eft , fedes et
veluti domicilium Typhonis habita fuerit, In ea
igitur regione , & ad fabulae Sacerdotalis tenorem
rite attendamus, Ofiridem a Typhone interemtum
fuiffe , inueniemus. In eadem prope vrbem Bu
tum , quae a mari mediterraneo non longe diftat,
Typhon quaefiuit Horum. In, eiufdem finibus,
Lacu nempe Serbonide, fubmerfus fuit, aut fecun
dum alios circa Heroopolin, fitam ad extremum re
ceffum Sinus Arabici, §. 10. Haec omnia de vento,
orae maritimae Aegypti inferioris inimico et damno
fo, non incommode , nec inuita Minerua , intelli
gi ac explicari poffunt. Multum ora illa femper a
vento maritimo paffa eft , quod exemplis nonnullis
probabimus. Defumemus ea potiffimum ex 10
HANNIS CASSIANI Collationibus. Ita autem is
Collat. VII. cap. 26. Paulus Abbas commoratus eft
in eremo, quae adiacet *** Panephyfi ciuitati : quam
folitudinem olim factam aquaefalfiffimae inundatione
cognouimus. Quae , QVOTIENS FLAVERIT
SPIRITVS AQVILONIS, de fagnis impulfa,
ac fuperfufa adiacentibus terris , ita omnem illius
fuperficiem contegit regionis, vt antiquos ibidem vi
cos, qui olim hac ipfa de caufa, omni funt habita
tore deferti, faciat velut infulas apparere. Ad rem
ean

* PLVTARCHVs de Ifide p. 383.

** Vide infra §. 22. fin.
*** De illius fitu videndus CELLARIVS in Geograph.
antiqua Africae p. 31.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 89

eandem et haec fpectant Collat. XI. c. 3. Ad ciui

tatem nos fuam, id eft Panephyfin, itineris dux ipſe
perduxit. Cuius terras, imo etiam contiguae regio
= nis plurimam partem , quondam opulentiffimam,
(fiquidem ex ea cuncta, vt fama eft, in regios cibos
fubminiftrabantur ) repentino terrae motu excuffum
mare, transgreffis limitibus occupauit, atque ita col
lapfis fere omnibus vicis , opimas olimſalſis (ita le
gendum) paludibus fupertexit. Et poft pauca in
termedia : In his igitur locis multa in hunc modum
oppida eminentioribus tumulis collocata, fugatis ha
bitatoribus, eluuies illa velut infulas fecit, quae defi
deratam fecedentibus Sanctis , folitudinem praebent.
De vrbe Thennefo , fita prope mare mediterraneum,
Scriptor idem haec habet , Collat. XI. cap. 1. Ad
: oppidum Aegypti, cui Thennefus nomen eft , emenfa
nauigatione peruenimus. Cuius accolae ita vel mari,
velflagnis falfis vndique circumluuntur , vt folis, quia
terra deeft, negotiationibus dediti , opes atque fub
fantiam nauali commercio parent, ita vt aedificiis,
cum voluerint, extruendis , terra non fuppetat, nifi
de longinquo nauigiis apportetur. Vrbs haec quon
dam in continenti extructa ; fed calamitate illa,
quam CASSIANVS nobis expofuit, mifere quaffata,
infula pofthaec euafit, cuius Scriptores Seculi
etiamnum XII. et XIII. mentionem faciunt, ac tan
dem ** maris impetu deftructa , periit. Neuti
quam ambigo, et huius' vrbis deftructionem , non
1
fecus atque Panephyfeos, effeciffe tum ventum ve
1 hementem maritimum , tum grauem terrae motum.
F 5 Simi

* BENIAMIN Tutelenfis Itinerar. cap. XXII. ex Edit.

BARATERII , cuius poffunt notae confuli,

** Au&tor Arabs , apud KIRCHERVM , in Oedipo

To. I. p. 23, (non vt perperam editum eft, 31.) KIR
CHERVS verba illa perperam accepit , de antiqua
Tani, quae a mari longius abeft, et etiamnum exiftit.
 90 LIB. V. CAP. II.

Simile quid contigit etiam in tractu vrbis quondam

inclytae, Canopi , vt in his nos docet vetus auâor.
**
* Ἔλεγε δὲ ᾿Αμμώνιος ὁ μέγας Φιλόσοφος ἐπὶ
πέντε ξάδια τὴν γῆν θαλατ]ωθῆναι περὶ τὸ Ἡρά
κλειον καὶ τὸν Κάνωπον , ὡς δηλᾶσιν ἔτι ἐν μέσῳ τῆς
θαλάττης οικήματα ὄντα , καὶ νήσες μιμέμενα .
Memoriae prodidit Ammonius , magnus ille Philofo
phus, terram circa Heracleum et Canopum, adquin
que ftadia merfam mari fuiffe, quodfatis etiamnum
declarant aedificia, in medio mari illic confpicua, in
fulas imitantia. Lacus ille, quem illic effecit ma
re, hodie appellatur lacus Madiae, et ex eo fententia
** IS. Vossi , et plurium † qui eum fequuntur,
egregie confirmatur , Canopum antiquam, ad latus
occidentale huiufce lacus pofitam fuiffe. Haec
caufa eft, ob quam Oftium Heracleoticum, vel, quod
idem eft, Canopicum , SENECA maximum ap
pellauit, id enim illi tantum conuenire poteft, quod
cum lacu Madiae coniun&um effe , Tabulae Geo
graphicae docent. Calamitates porro , his, de qui
bus dixi , fimiles, in finibus Aegypti et Phoeniciae,
lacum produxiffe Serbonidem, quo Typhon crede
batur demerfus effe , a veri fpecie non abhorret.
Vide infra §. 23. Huius itaque generis damna,
ventus maritimus, et nonnunquam fubterraneus,
illis Aegypti regionibus , quae mari adiacebant,
faepius inferre folebat, vti in vniuerfum ventorum
vehementium impetus, t† nufpiam fere grauiores et
for
* OLYMPIODORVS in Ariftot. Meteor. Lib. I. fol.
26. a. fin.
** in variis Obferuat. cap. X. p. 43.
CLAVDIVS SICARDVS dans les Memoires des Mifi
ons nouveaux To. VII. p. 126. MAILLET To. I. p.
C
123. POCOCK Vol . I. p . 13.
OLYMPIODORVS, vbi fupra fol. 38. a. Voiage du
Capitaine DAMPIER To. II. p. 313. Edit. Rouen.
1723. 8vo.
 TYPHON , MALVS GENIVS. i. 91

fortiores perfentifcuntur, quam in' Sinubus ac recef

fibus marium ; id vero omne Typhoni in acceptis
referri confueuiffe, auguror. Eodem referre licebit,
*
quod in fabulis Sacerdotum tradi affolebat , Ty
phonem, dum noctu, plena Luna, venatione ſe ob
lectaret, circa Butum, Aegypti inferioris vrbem, et
a mari mediterraneo non longe diffitam, incidiffe in
capulam Ofiridis, eumque abftuliffe, et membra Ofiri
dis mortui disieciffe. Credebatur nempe ** tempore
Plenilunii , ros cadere copiofior folito, qui fruges,
plantas, totamque terram mirifice recrearet. Ve
rum tefte PLINIO , Lib. II. c. 60. infignem hanc
benedictionem faepius nimii ardores , aut venti im
petuofi intercipiebant. Et vero experientia magi
ftra fcimus, *** ventos terreftres verfus mare fpiran
tes, noâu vim ſuam cum maxime exferere , † id
que praefertim tempore Plenilunii. Hac ratione illi
igitur fructum laetiffimum Plenilunii interuertunt.
En vim impetumque Typhonis !
§. 20. Verum eft ventus in Oriente toto, illis- Sigillatim
que praecipue regionibus, quae mari funt propiores, Typhonis
nomine de
notiflimus, et qui in defertis Aegypti , Aegyptum
hinc a Libya , illinc ab Arabia difterminantibus , vti fignariven
vi
detur
et in Arabia Aegyptiaca , vaftitates horrendas, tus, qui in
et calamitates infinitas efficit. Ventus ille in Aegy. Scriptura
pto perfaepe a plaga meridionali fpirat, ideoque dicitur ori
entalis et
communius Noti nomine defignatur , qui, quot,
rens, vere
quantisque malis ac damnis Aegyptum mactet, et terribilis.
ex veterum, et ex recentiorum relationibus, fatis
notum eft. Ideoque ventum hunc Auftralem, Ae
gypto,
* Vide fupra Lib. III. cap. IV. §. 4.
** Ibidem, cap. eodem §. 13.
***
Voiage de DAMPIER To. II. p. 307. 308.
+ Recueil des voiages faits pour la Compagnie des Indes
Orientales, To. IV. p. 422. Edit. Rouen. 1725. 8vo.
Vide infra hoc Lib. cap. III. §. 3.
92 LIB. V. CAP. II.

gypto , certo praefertim tempore , fupra modum

perniciofum ac luctuofum, nomine Typhonis fignifi
catum fuiflè, libenter hic affererem , nifi id Thueri,
Typhonis pellici, proprie et vere conuenire , lin
gua vetus Acgyptiaca manifeſtum faceret, qua de re
videbimus capite fequenti III. Dicere itaque ma
lim, Typhonis nomine, in Theologia Aegyptiorum
fymbolica, fpecialiffime intellectum fuiffe , ventum
qui Hebraeis ‫ קרים‬audit , id eft Orientalis,
Graecis vero interpretibus Alexandrinis , xavowy,
ventus vrens, quem partim ex meridionali, partim
etiam ex orientali plaga flare ac ferri teſtantur, qui
regiones orientales peragrarunt. In Aegypto
appellantur hodie Meriffi , flantes non tantum a me
ridie ; fed a plaga etiam orientali. Bis in anno
regnant, femel quidem tempore illo, quod a Pafcba
tos fefto, ad Pentecoften extenditur , et iterum a
menfe Nouembri, ad medium vfque Februarium. Vbi
ex §. 15, obferuaffe non poenitebit , hoc ipfum
tempus , tyrannico regno Typhonis in Aegypto, a
Sacerdotibus quondam affignatum fuiffe. ** Illi
vero venti , quos Meriffi appellant , funt ardentes,
corrumpunt fruges, ac omnibus rebus damnum infe
runt. Latini Scriptores eum folent nuncupare Eu
rum, de quo COLVMELLA Lib. V. de Re Ruftica
cap. V. Partes eius regionis ( Baeticae) fic infeſtan
tur Euro, quem incolae Vulturnum appellant, vt, nifi
tegminibus vites opacentur, veluti halitu flammeofru
dus vratur. Nemo tremenda venti huius in regio
nibus Orientis effecta melius defcripfit , THEVE
NOTO , illuftri peregrinatore , qui fere ea tantum
memoriae mandauit , quae viderat ipfe, atque ex
pertus erat. Is igitur ea de re literis haec prodi
dit.
WANSLEB relation d'un voiage fait en Egypte,
P. 39. 40.
** Idem, ibid. p. 41.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 93

dit. * In magnis Arabiae defertis, inueniuntur

nonnunquam canes, ac homines etiam, mortui atque
integri, quos venti ingentes, qui tota maria arenae
fecum vebunt , obruerunt . Ex arenis illis homines
emergere amplius non poffunt : et quoniam arenae
illae plurimum falis admixtum habent, corpora con
feruant , humoreque omni exuunt. Et ** alio loco
haec nos obferuare vult. Id vero in peregrinatione
Meccana longe triftiffimum eft , quod faepe oriantur
= certi quidam venti igniti, qui refpirationem omnem
1 intercipiunt , coque magnam hominum multitudinem ,
= breui tempore enecant . Videas in his itineribus
homines camelis infidentes , fanos, cantantes ex Alco
rano pericopas, et inter cantandum fubita morte corre
ptos, interram concidentes . Illis, quae modo defcripfi
mus, addamus et haec , quae auctor ille propria experi
entia edoctus, literis confignauit, *** Circa horam meri
dianam , tanta oriebatur in Birke, (quae nonnifi qua
tuor leucis a Cahira diftat ) tempeftas , nam in defer
tis fabulofis , tempeftates excitantur non minus atque
in patenti pelago , vt in itinere toto illo die pergere
nobis non liceret . Venti qui tumfurrexerat , tantus
erat furor , impetusque tam vehemens , vt metuerem,
ne tentoria noftra omnia effet ablaturus. Tantam

porro in nos effudit arenae copiam , vt parum abeſſet,

"
quin nos totos obrueret. In itinere eodem , et haec
e
accidiff fibi narrat. In itinere bocce, dum ab vrbe
Suez , Cabiram contendimus , ventum perfenfimus,
plus femel , tanto ardore flagrantem , vt tergum illi
obuertere cogeremur , nonnibil refpiraturi. Si quan
do os aperiremus , fabulo totum illud nobis replebatur.
Aquam cum in modum ventus calefecerat , vt igne co
Etus

* Voiage de Levant Part. I. Liv. II. chap. VI. p. 435.496.

** Eodem Lib. cap. XX. p. 488. 489.
*** Lib. codem cap. XXIV. p. 511.
+ Ibid. cap. XXXIV. p. 557.
 94 LIB. V. CAP. II.

1 Etus videretur. Impetus cius vehemens horas

non totas fex durabat , et fi diutius nos afflare perre
xiffet , pars dimidia comitum noftri itineris periiffet.
Sunt hi ipfi venti, qui anno fuperiori , comitatui pere
grinationis Meccanae tantum detrimenti attulerunt,
vt vna nocte , ad bis millia hominum extinguerentur.
Haec auctor eximius obferuauit atque ipfe expertus
eft in Aegypto. Ab hoc argumento aliena non funt,
quae idem in defertis Mefopotamiae didicit , et de
quibus ifta refert. * Ventus ille appellatur Samiel.
SAM nempe Arabibus venenum , et IEL Turcis
ventum fignificat. Samiel proinde ventum venenatum
defignat. Vero diffimile non eft , per ** V EN TV M
FRENTEM , 10 BI c. XXVII. v. 21. intelligi hunc
ipfum . Cum de venti huius indole multa quaefiuiffim,
ab omnibus idem tuli refponfum. Eft nimirum ven
tus ille calidimus , vimque fuam exferit , tempore
acftiuo , in tractu , qui a Mofule ad Suratam vfque in
India extenditur. Sentitur vero in continenti tan
tum , non autem in mari. Simulatque autem quis
vento hoc afflatur , continuo exanimis concidit , nifi
quod nonnunquam vnus vel alter , antequam efflaret
animam , circumftantibus voce querula teftatus fuerit,
Je totum igne interno confumi. - Aiunt in vento bet
ineffe ignem fubtilem tenuemque inftar pili , a non
nullis vifum. Eos porro , quos radius ille ignitus at
tingunt , mori perhibent , reliquos nibil fentire mali.
Eft autem operae omnino pretium , hic monere , ven
tos huius generis ac indolis , a Graecis proprie ap
pellari Tupias. Ita HESYCHIVs explicat : Tv
-
Φὼν oὁ μέγας ἄνεμος . Et illico poft Τυφῶνος που
pades dayμovos. Typhon dicitur ventus ingens et ve
bemens.

* Idem Parte II. Lib. I. chap. XII. p. 182. 183. Adde CHAR
D'INII itinerarium Parte IV. p. 22. Edit. Amftel. 8.
** Videndae ad locum hunc , annotationes 10. CLERICI,
et ALBERTI SCHVLTENSII.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 95

bemees. Eo nomine venit Spiritus naturae igneae.

Eundem ad modum , EVSTATHIVS ex Graecorum
fabulis , * Typhonem interpretatur πνεῦμα θερμὸν ,
ventum ardentem ac vrentem. Sic etiam EVRIPI
Des in Phoenidis , v. 1161. Τυφὼν vel Τυφώς expo
nitur turbo , vel ventus igncus.

Ὁδ' ᾿Αρκας , ἐκ ᾿Αργείος , Αταλάντης γόνος

Τυφὼς πύλαισιν ὥς τις͵ ἐμπεσών , βο
Πῦς καὶ δίκελλαν ,
Arcas veno ille , non Argiuus , filius Atalantae,
Sicut ( typhon , vel ) turbo quidam igneus , in por
tas irruens , clamat
Ignem et ligonem.
Vbi et Scholia veteris interpretis confuli poffunt.
Alia argumentum hoc illuftrantia addemus , vbi ad
Typhonis cognomina peruenerimus.
S. 21. Videmus igitur , Graecos voce Typhonis Typhon vox
eodem fere ſenſu vfos effe , quem apud Aegyptios eft Aegyptia
habuiffe contendo . PLVTARCH VS itaque , vocem ca, fignifi
cans ventum
hanc origine graecam effe , affeuerat , et pro tali ha
corruptorem.
beri vult , in libro de Ifide et Ofir. poft init. Vult
autem , Τυφῶνα proprie fignificare τετυφώμενον , fa
ftu inflatum. Obferuationi huic aliqua ratione faue
re videtur HELLANICVS , Scriptor peructuſtus , vt
qui Genium malum Aegyptiorum , non Typhonem
nominet , verum Babyn . Vide fupra §. 7. Ex quo
coniicere pronum videri poffet , Babyn effe nomen
Aegyptiacum et genuinum , ** aliis quoque memora
tum , illius Genii , quem Graeci poftea Typhonem,
ob conuenientiam cum fuo Typhoco , de quo §. 2,
nuncuparunt. Sed HELLANICO opponimus HE
RODOTVM , Scriptorem eiufdem aetatis diligentem,
ae plerumque accuratum. Is nomina Deorum Aegy
ptiorum
* In Homeri Iliad. A. p. 157. fin.
** Vide infra . 23.
96 LIB. V. CAP. II. ·

ptiorum patria omittere non folet , et Typhone ta

men , alio quam hoc nomine , quoties eius mentio
nem iniicit, non compellat, Non nego , malum
hunc Genium , Aegyptiis dictum quoque fuiffe B4
byn. Sed id cognomen tantum fuiffe opinor , qualia
ipfi plura ab Aegyptiis fuiffe impofita , mox videbi
mus. At nomen , quo communiter in Aegypto, ab
omnibus infigniri folebat , erat , me quidem iudice,
Typhon. Neque exiftimare poffum , nomen hoc e
Graecia perueniffe in Orientem ; verum vice versa,
ex Oriente in Graeciam tranfiiffe , docet vox He
braeis valde vfitata D , Supha , id eft turbo , ven
tus commouens et confumens obuia quaeque , vel,
vti laudatiffimus Scripturae interpres , Turbo ra
dens et verrens. Vide librum 10вI cap. XXI. 18.
XXVII. 20. Pf. LXXIII . 16. in quibus omnibus , vti
nec minus aliis fimilibus locis , ventum hunc DO
accipi videmus , pro terribili effectu irae diuinae,
maloque longe grauiffimo. Voce autem iſta , ven
tum fignificari eum , qui in defertis potiffimum Ae
gypti et Arabiae dominatur , fubinnuunt haec 1E
SAIAE , cap. XXI. 1. ex verfione CAMPEGII VI
TRINGAE: Vt turbines auftrales ( )
magno impetu irruunt. E deferto venit , e terra ter
ribili, ad quem locum fummus Theologus obferuat,
fermonem effe de vento , qui alias in Scriptura dici
tur , ventus orientalis vrens, quique in defer
tis tantas ftrages edit, EVTYCHIO Batricidae , Pa
triarchae Alexandrino , ventus , vt videtur , idem,
dicitur , Typhon. Verba eius haec funt: **
Immolabant homines ( temporibus Seruchi ) filios
fuos et filias Daemoniis. Immifit autem Deus in il
los ventum procellofum. Et fuit Typhon (sub)
ventus.

* ALB. SCHVLTENSIVS in lobi cap. XXVI. v. 18.

**
Apud SELDENVM de Diis Syris, Prolegom. cap. 3
pag. 48.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 97

ventus. Literas autem T, et S, in Orientalium lin

guis , non minus , quam in graeca , frequenter inter
fe commutari , rerum harum ftudiofi non ignorant,
Mihi igitur , donec meliora et certiora edocear, Ty
phon vox erit Aegyptiaca. Si cui iam in mentem
forte veniat , vocem hanc , quam in hebraica et ara
bica lingua deprehendimus , ex antiquiffima illa dia
lecto fupereffe , qua Noachidae , in Aegypto etiam,
vfi funt, antequam formaretur , multisque modis ex
coleretur Aegyptiaca , Miſraimi pofteris deinceps
propria , me non inueniet repugnantem. Poteft ca
men vox ifta , et ex lingua Aegyptiaca , non incom
mode explicari. Diximus nempe §. 14. et 18.

HD8 Y- ZWD8 , theu -ph - hou, Aegyptiis figni

ficare ventum malignum , nociuum, vnde Graeci, Ty
phonem, et Typhoeum fuum facile potuerunt confi
cere. Ceterum cum qurt , (phan ) Aegyptiorum
fermone dicatur , conuertere , peruertere, et euertere,
Pfalm. LXVI. 6. Matth. XVII. 17. poteft Typhon et
iam exponi HD8 da , Theu -phon , id eft ven
tus euertens , vel peruertens , quod inprimis turbini
conuenire , cuiuis liquet. Lego vero Geneſ.XLI. 23.
aveμódogov , quod vulgatus interpres reddidit per
cuffum vredine, et percuffum vento vrente in verfio

ne Coptica exprimi Xu - ÞẸZ , Dſo pheh. Si le

aio haec recte et bene fe habet , * de quo quis du
bitare poſſet , Xu idem effet , quod alias HD ,
vel
dicitur , id eſt ventus , HEZ , (pheh) -` vero ,
ÞDZ , (phoh) nam vocales in lingua Aegyptiorum
miri
* Nam cum vox illa capite citato faepius occurrat , vſ. 6.
et 24. legitur XIMHEZ. Solo verfu 23. deprehen

dimus XWHEZ , quod videri poteft ex XIMPEZ

"
corruptum .
Tom. III. G
 1 LIB. V. CAP. II.
98 ,

mirifice inter fe permutantur , fignificabit corrum

pere. Poffet igitur iure optimo , et feruando analo
giam linguae Aegyptiacae , HD8 - HDZ , Theu
phob, vel They-phob, latine explicari ventus corru
ptor. Et eum re ipfa omniá corrumpere , intellexi
mus §. 20.
Typhon ab §. 22. Venio nunc ad cognomina quaedam Ty
Aegyptiis phoni olim ab Aegyptiis addi folita , quae vel indo
cognomina- lem illius , vel potentiam , vel facta nonnulla decla
batur Apo
pis , quod rant. Ea inter primo loco hic commemorabo co
proprie gi- gnomen Apopis , cuius notitiam PLVTARCHVS no
gantem fi- bis in his conferuauit. Alia etiam apud Aegyptios
gnificat. fertur fabula , Apopin Solis fratrem bellum mouiffe
aduerfus Iouem, Ofiridem vero a Ioue , cui in bofte
debellando , auxilium tuliffet , ab hoc filii loco adopta
tum , Bacchumquefuiffe appellatum. Per Iouem , fiue
Ammonem , intelligendum efle Solem , qui ex hemi
fphaerio inferiori, ad noftrum fuperius redux, in Ae
quinoctio verno , vires fuas reficit , ** fuo loco, ad
ductis pluribus rationibus , ad liquidum deduximus.
Huic , dum in hemifphaerio inferiori adhuc haeret,
*** cer
et vbi primum ex illo ad fuperius emerfit ,
tamen graue intercedit cum Typhone. Apopis igi
tur in hacce fabula , alius non eft , quam Typhon,
quod pluribus mox argumentis euincemus. Ioui
vero auxilium fert Ofiris, qui et ipfe eft Sol ; verum
hic quidem , in gloria et potentia maxima confpicu
us. Nam Sol, poftquam ab Aequinoctio verno vl
terius progrediens , nouum indies maiusque robur
acquirit , t Typhonem tandem fuperat , ac ad incitas
redigit. Dixi Apopin alium hic intelligi non poffe,
quam Typhonem. Id ipfe fabulae fenfus , quem ex
1 Theo
* PLVTARCHVs de Ifide p. 365.
** Supra Lib. II. cap. II. §. 5. 6. etc.
*** Vide ibid. cap. III. §. 10. 11, et cap. IV. §. 5.
† Vide ibidem cap. IV. §. 5.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 99
is
Theologia mythica Aegyptiorum paucis nunc expli
cui , per fe fatis loquitur. Idemque ex Scriptore
noftro , quem ad teftimonium vocauimus , nullo ne
gotio oftendere poffumus. Etenim is illo , ex quo
paucula excerpfimus , loco , Typhonis fabulam ex
plicare annititur. De Typhone illic locutus erat , et
tum haec fubiungit : Alia etiam apud Aegyptios fa
bulafertur de popi , qua nempe id quod de Typho
ne adftruxerat , illuftrare vult. Paulo poft etiam
ad Typhonem reuertitur. Fabulam autem de Apopi,
fratre Solis , hunc in modum explicat : Apopis eft
ficca et ignea natura. Ea vero non eft Sol , fed quan
dam habet cum Sole cognationem. Ita vero PLVTAR
CHVS faepiffime loquitur de Typhone , quando fa
bulas de eo Sacerdotales explicare fatagit. Vide
§. 17. Quis porro in Theologia Aegyptiorum my
thica , Solis dici poterat et frater et hoftis , nifi vnus
Typhon , cui vtrumque hoc proprium erat ? Omni
um maxime vero , id quod dixi , ex ipfo Apopis
nomine Aegyptiaco confici et probari poteft. Mo
nendum hic tantum nobis eft , nomen illud , Aegy
ptiis fatis familiare , fed Graecis minus cognitum ,
haud femper eodem modo fcribi atque efferri. PL V
*
TARCH VS habet Apopis , quod vidimus. In Cata
logo regum Thebaeorum ERATOSTHENIS , illud
ipfum nomen fcribitur Apappus , quod au&or ille
praeftans interpretatur μéyi5ov , maximum , quod de
mole et magnitudine corporis fingulari intelligendum
effe, ex vfu linguae Aegyptiacae patefcit. In MA
NETHONIS Dynaſtia XVII. apud SYNCELLVM p.
61. nomen idem fcribitur "Apoßis, vel vti in mar
gine corrigitur " AQaQ , Aphophis. IOSEPHVS

Lib. I. contra Apionem , prolixum ex MANETHONE

locum adducit , vbi rex ille appellatur "AwOIS,
G 2 Apo

* Vide la Chronologie Sacrée de Mr. DES VIGNOLES,

To. II. p. 753. HIMOLE
717
 LIB. V. CAP. II.
99

Apophis . Graeci Latinique nomen idem efferre ſo

lent Epaphum , tametfi Apidem et Aphophin inuicem
confudiffe videantur. Inter varios hos , vnam vo
cem pronuntiandi , modos , non fine ratione illum
praefero , qui apud MANETHONEM , gente Aegy
ptium , reperitur. Is enim nomen hoc fcribit aut
῎Αφωφις , aut ῎Απωφις , in cuius vera interpreta
tione , nemo linguae Aegyptiacae gnarus aberrare
poteft. Etenim , quod etiam ante permultos annos,
B. LA - CROZIVм obferuaffe , mihique dixiffe me
minit , in illa lingua , &þwd , Aphiph , gigas dici
tur , in verſione Scripturae Coptica , Genef. X. 8 9.
Pfalmo XIX. 5. XXXIII . 16. In dialecto vero Ae
gypti ſuperioris vox eadem fcribi folet Enwy,
Epoph , vel Apoph. Ex his iam colligere facile ett,
Apopin', vel Aphophin , vel Apophin , nihil aliud figni
ficare , quam gigantem. Graeci Typhoeum fuum gi
gantem fingebant magnitudinis horrendae . Vide §. 2.
Et in vniuerfum Theologis prifcis , in more pofitum
erat, vt Deorum inimicos , nobis repraefentarent,
tanquam gigantes immanes , qui robore fuo et viri
bus abufi effent. Trita funt illa OVIDII , Metamorph.
Lib. I. V. 151.

Neue foret terris fecurior arduus aether ;

Affectaffe ferunt regnum coelefte Gigantas :
Altaque congeftos ftruxiffe adfidera montes.
Tum pater omnipotens miſſo perfregit Olympum
Fulmine, et excuffit fubiecto Pelio Offam.

Quibus fimilia apud Poëtas tantum non omnes , op

pido frequenter leguntur. Talia etiam in Theologia
gentium Orientalium perhibebantur, vnde Theologo
cuidam Anglo doctiffimo , vero non diffimile vide
tur , * Hebraeos alludendo ad notiffimam omnibus
doâri
* IOSEPH MEDE'S Diatribae , Vol. I. p. 132. etc. Edit.
Londin. 1642. 4.
 < TYPHON, MALVS GENIVS. 100

doctrinam Orientalium , locum damnatorum dixiffe

DNP, coctum gigantum , vel congregationem
impiorum , Deique inimicorum. Huiusmodi quid
Aegyptios quoque de Typhone , immani Deorum
inimico finxiffe , tanto eft probabilius , * quod Ori
entalibus in vniuerfum , et Aegyptiis figillatim feia
mus perquam familiare fuifle , vt eos , qui infigni
corporis robore , aut potentia ingenti , inter alios
eminuiffent, gigantes metaphorice appellarent. Quan
do igitur ex fabulis Aegyptiorum facris referri vide
mus, ** Ifidis aetatefuiffe , qui corporum immenfa
magnitudine praecelluerint , eosque a Graecis gigans
tes vocari , ab Aegyptiis vero monftrofum in modum
exornari, et flagellari , itemque , *** Diis , qui ab
initio extiterunt , praeualuiffe poftea multitudinem et
improbitatem hominum terrigenarum, nec minus, ****
Herculem Aegyptiorum gigantes interemiffe , cum
coelo propugnaret , quafi virtus Deorum : et alia infu
per huius farinae , dubium nemini effe poteft , quin
Typhon in his defignetur. Dicebatur enim Apho
phis , idque gigantem indicat. Doctrina haec Ae
gyptiorum vetus , perquam fimilis eft fabulis qui
busdam myfticis Brachmanum in India , quorum ma
iores Sacerdotum Aegyptiorum extiterunt difcipuli.
In Lege horum Brachmanum facrofancta , quam ap
pellant Wedam , Europaeis hactenus de folo nomine
nota , fed qua tandem , poft multos fruftraneos co
natus , et non fine plurimis difficultatibus , potiti
funt Miffionarii Danici ; in India Orientali , conti
nentur precationes quaedam , quotidie aduerfus Gi
G 3 gantes,
* Vidé la Chronologie de Mr. DES VIGNOLES , loc. cit.
P. 754.
** DIODORVs p. 23.
*** Idem p. 77..
**** MACROBIVS Saturn. Lib. I. c. 20.
Relationes Miffionariorum Danicor. Continuat. XLVI.
P. 1255.
 102 LIB. V. CAP. II.

gantes, cum Sole pugnantes , dum facrificium matuti

num peragitur , recitari folitae. En ! profecto, Apo
pin Theologiae Aegyptiacae , cum Ioue Ammone , id
eft Sole verno belligerantem.
Typhon co- §. 23. Eft aliud Typhonis cognomen , in Aegy
gnominaba- pto , vt videtur , vfu frequenti et familiari rece
tur etiam ptum , Bebon nempe , vel vt alii id efferunt , Babys.

Seth , idque Erant , * qui nomine hoc non Typhonem ipfum in

fignificat
ventumfub. telligi affirmarent ; fed aliquem ex eius fociis et ami
terraneum cis. Et hi nomen iftud BeBayva efferebant , vide
vehemen- banturque nomen Aegyptiacum , ad fonum linguae
tem , e ca- graecae torquere voluifle. Et hinc noftra aetate, vir
fub quidam eruditus , linguaeque Copticae haud impe
ernisneis
terra **
ritus , occafionem arripuit , nomen illud ex
trumpen-,
tem . Graecorum lingua interpretandi , tanquam Bißawy,
nihil aliud effet , quam Graecorum Beßaios , firmus
ac ftabilis. Verum rectius multo , MANETHO , Sa
cerdos Aegyptius , nomen hoc , ex antiqua Aegy
***
ptiorum Theologia depromtum , docuit effe
ipfius Typhonis cognomen , efferendum Béßwy.
HELLANICVS etiam , auctor graecus ; fed MANE
THONE haud parum antiquior , nomen idem , a Sa
****
cerdotibus Aegyptiis vulgatum , BáBuy fcripfit.
Sacerdotes igitur in fabulis fuis myfticis , Genium
hunc Babyn folebant nuncupare. Vocis autem hu
ius Aegyptiacae fignificationem PLVTARCHVS p. 71.
ex MANETHONE , vti credibile eft , talem fuppe
ditat. Significatur voce Bebonis, detentio , coërcitio,
et probibitio , quod rebus recta via incedentibus , et
adfinem fuum tendentibus , vis Typhonis obfiftat. In
eo facile affentior PLVTARCHO , Bebonem fubin
nuere

* PLVTARCHVs de Ifide et Ofir. p. 371.

** In Collectione Orationum Dominicalium , in diuerfas
linguas verfarum , Chamberlayniana p. too.
*** Apud PLVTARC
**** Locum eius attuli H V p. 375.
, fuM
prà , §. 7.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 103

nuere aliquid , quod detinetur , coërcetur , atque

prohibetur; fed hanc fignificationem non fatis affe
cutus eft, certe non fatis apte expreffit. Vt vero
meam de vera fignificatione huius vocis fententiam,
luculentius aperiam , fciendum eft , auita Aegyptio

rum dialecto , BHB , Beb , vel Bab, dici Speluncam,

vel cauernam fubterraneam , in qua quid cuftodiri,
detineri ac coërceri poteft. Inde formari analogice
potuit BHB , Bebi , vel Babi , fignificans id, quod
in fpelunca , vel cauerna detinetur. Hinc eft fine
dubio Babys HELLANICI. Alii extulerunt Bé
βώνα. Sed pergamus in explicando hoc cogno
mine. Per Typhonem exiftimauerim , Aegyptios de
fignaffe ventum terreftrem , vel qui fuper terram flat ;
Babys vero , ficuti opinor , ventum fubinnuebat ipfis
fubterraneum , in cauernis latentem , ibique deten
tum . Poëtae Graeci Romanique fingunt , effe ali
quod antrum vaſtae magnitudinis ' , in quo ventos
omnes Aeolus detineat
- bic vafto rex Aeolus antro
Lucfantes ventos, tempeftatesque fonoras
Imperio premit , ac vinclis et carceréfraenat.
Et quae ibi plura fequuntur. En Typhonis detentio
nem et coërcitionem , Sacerdotibus memoratam ; fed
PLVTARCHO minus intellectam ! Quando igitur Ae
gyptii Typhonem cognominabant Babyn , id omni
procul dubio intelligebant de vento aliquo fubter
raneo , in fpeluncis cauernisque profundis latitante.
Graecos tale quid affirmaffe de. Typhoco , ex §. 5.
perfpici poteft. Diximus loco eodem, fimilia de
Typhone Aegyptio tradi quoque confueuiffe , vnde
potuit euenire , vt hi duo tanto facilius inter fe con
funderentur. Verum , quod ex locis illis adductis,
G 4 pari

* VIRGILIVs Lib. I. Aeneid. v. 56.

103 LIB. V. CAP. II.

pariter liquet , Graeci Typhoco , fpeluncam affigna

bant in monte quodam Ciliciae ; Aegyptii vero Ty.
phoni fuo in lacu Serbonide , quem ideo Tupavos éx
Tod's, exhalationes Typhonis vocitabant , §. 10, aut,
quemadmodum fufpicor , in cauerna , ex qua de
inde Typhon , vel Babys , id eft ventus fubterraneus,
facto impetu vehementiori , quem terrae motum vo
cant , lacum Serbonidem produxit , eumque per
celebratum veteribus exenyua , quafi dicas eruptio
nem , vel emerfum , vti PLINIVS loqui maluit, cum
mari mediterraneo coniunxit. Ex eo videtur etiam
explicanda effe fabula Sacerdotalis de Typhone, qui
neque iufto tempore , neque loco proprio ex vtero ma
tris prodiiffet ; fed latere illius vi perrupto, exfiliiffet.
Hoc ad Typhonem , e cauerna vi erumpentem,
hocque modo lacum Serbónidem efficientem , tanto
rectius transferri poffe exiftimo , quod fciam , fimi
lia fere de Typhone , olim tradidiffe etiam incolas
Syriae , accepta , vt vero fimile eft , ab Aegyptiis.
Nempe Orontes fluuius , vt ferunt , olim Typhonis
nomine infigniebatur. *** Et huic loco Typhonis ful
mine icti fabulam affingunt. Aiunt draconem
fuiffe , et fulminibus ictum , dumfugae latebras quae
reret, tractibus terram fecuiffe , et , vt fons perrupta
terra prodiret , effeciffe. Huic rei non valde abfimile
eft , quod in Corico , Ciliciae monte , vbi Typho
nis oftendebatur cubile , §. 5, eueniffe , docet SE
NECA Quaeft. Natur. Lib. III. c. 10. Hoc accidiffe
ait Theophraftus , in Corico monte , in quo poft terra
rum tremorem noua visfontium emerfit. Etenim,
ex concauis fpeluncarum altitudinibus , nonnunquam
erum

* Vide CELLARII Geographiam antiquam Africae p. 38,

PLVTARCH vs de Ifide p. 355.
*** STRABO Lib. XVI. p. 516.
**** CHR. MYLAEVS in hiftoria Naturae , in artis bi
1
ftoricae penn , To. II. p. 45.
 TYPHON , MALVS GENIVS. 105

erumpunt venti, calidis et ficcis refpirationibus ex

citati, et concepti intus multiplices , ac diuerforum
= effectuum Spiritus atque ignes : qui cum funt violen
ti exitum quaerentes, efficiunt, vt terrae difcedant :
inde funt graues terrarum vaftitates , et repentini
biatus. Recentiores noftri Philofophi , • rationes
phaenomeni huius multo diſtinctius explicant ; fed
veteres tamen rem ipfam, non omnino ignorarunt.
Idem etiam eueniffe circa Serbonidem lacum, fuit
omnino veterum Aegyptiorum perfuafio, quod ex
modo dictis non ita obfcure colligitur. Caufam
huius calamitatis tribuebant Typhoni, id eft vento
vehementi atque ignito, quem etiam cognomina
bant Babyn, quoniam in cauerna fubterranea pro
funda delituerat , et ex ea tandem cum vehementi
impetu prorumpens lacum effecerat. Vero etiam
mihi videtur fimile, illum terrae motum, qui lacum
Serbonidem effecerat, vrbem quoque eo ipfo in lo
co olim aedificatam, fubuertiffe, quod faepenumero
vfu veniffe, docet omnium Seculorum hiftoria Ve
teres euentus huius generis attribuere folent Typho
ni vento. Quando igitur HESIODVS in Theogo
nia finxit, Typhonem congreffum effe cum Echidna,
habitante in pecu fubterraneo, id hunc in modum
allegorice interpretantur : ** Dicitur tetra Echidna
infra terram coërceri ac volutari, quoniam in conca
uis terrae locis nunquam deficiunt fpiritus et venti.
Illi vero Typhon mifcetur, quandoquidem, fi
accedant venti ac Typhones vehementiore s, et ad ter
rae motus procellae fe iungant, integrae vrbes aqua
mergi folent. Vide et ibidem antecedentia. Ad
G 5 Serbo
* Vide illuftris WOLFII vernünftige Gedanken von den
Wirkungen der Natur §. 383. PLVCHE Spectacle de
la Nature, To. III. p. 268. 269. et alii.
** IOHANNES DIACONVS in Scholiis ad Theogoniam,
Pag. CXXXVI. a. Edit. Trincauelli. Verba, breuitatis
ftudio, ex graeco conuerfa, latine adfcripfi.
106 LIB. V. CAP. II.

Serbonidem lacum vt reuertar, nouimus ex MANE

THONE , (S. 10. ) in illo tractu , tempore antiquif
fimo , fitam fuiffe vrbem, nomine Auarin , quae et
in traditionibus vetuftorum Theologorum diâa
fuerit Typhonia. MARSHAMVs fufpicatur , vr
bem illam effe Pelufium, quod profecto aliqua veri
fpecie leatoribus fe commendat. Sed res tamen
haec argumentis certis, omnique exceptione maio
ribus , confecta nondum eft. Eodem iure dicere
inihi licebit, vrbem Typhoniam ftetiffe quondam eo
dem in loco, e quo poftea lacus Serbonis emerfit,
et cam quidem ob caufam, dictam fuiffe Typhoniam.
Nam in illo loco Typhon credebatur aquis fuiffe
merfus, ipfumque lacum Aegyptii appellabant ex
halationes Typhonis , §. 10. Ex quo conclu
dere integrum mihi erit , igneas illas exhalatio
nes , quae olim terrae motum excitauerant , ali
qua ex parte illic perduraffe, et perfentifci faepius
potuiffe. Docet id verbis conceptis Scriptor grae
cus, etfi res Typhonis cum fabulis Graecorum de
*
Typhoco confundat. Verba eius funt : Dicunt
Typhonem, fulmine percuffum aufugiffe, inque lacum
Aegypti Sirbonidem lapfum', vfque ad fundum per
tigiffe, atque illic ab ardore conftringi. Et fane lacus
ille exhalationes calidas emittit , quippe in quo Ty
phon exuftus iaccat. Et videtur omnino lacus hic
ce, magnam cum lacu Afphaltite, in Iudaca, affini
tatem habuiffe, ac fimilitudinem, vt proinde ST RA
Lo , quod eruditi dudum et faepe obferuarunt,
vtrumque inter fe confuderit. Credibile eft, lacum
etiam Serbonidem, non minus ac Aſphaltitem in lu
daca, bitumen protuliffe, quo Aegyptii veteres ad
condienda fuorum corpora vfi fuerint, quod tefta
tur STRABO Lib. XVI. p. 526. etfi fermonem de
lacu Afphaltite in Palaeftina fermonem inftituerit,
teftan

Vide fupra §. 10.

 TYPHON , MALVS GENIVS. 107

teftanturque idem * Scriptores veteres Arabes .

Ea quae dixi, ex ipfo nomine Serbonis, nouum robur

acquirunt. Etenim XEP, Ser , Acgyptiorum fer

mone dicitur fpargere , vel difpergere. Bau

vero iifdem fonat foetidum. In Liturgia BASI
LII , qua vtuntur Copti, manu exarata , legitur
CODI RUN NTE HIDRI , odor foetidus,

(vel foctor ) peccati. Effet igitur Ep- Beurt,

Ser -bon lacus, qui infignem emittit , Spargitquefoe
torem . Vnde addita terminatione gracca , Serbonis.
In eo autem , lacus hicce Serbonis prorfus fimilis
fuiffe videtur lacui Afphaltitae Palaeftino , de quo
- teftantur ** veteres, ficuti nec minus *** recentio

res, quod aqua illius fit fumme foetida, odorque is

moleftus ad multa ftadia difpergatur . Sed haec de
Baly fufficiant.

Aliud Ty
6. 24. Commemorant veteres , praeter illa,
phonis co
quae attulimus, aliud quoque - Typhonis cognomen,
En videlicet , Seth. PLVTARCHVS mentionem nomen erat
Seth , de qua
illius quoque fecit, in libro de Ifide et Ofir. p . 367. nonnulla
Aegyptii Typhonem Seth nominant , quo fignificatur adferuntur.
is , qui alium dominio premit, viquefubigit. Ea
dem fere repetit p. 371. vbi verba graeca ita ha
bent : Καὶ τὔνομα κατηγορᾶ τὸ Σήθ, αὖ ( legen
dum ᾧ) τὸν Τυφῶνα καλῶσι φράζει μὲν τὸ κα
ταδυνατεῖν καὶ καταβιαζόμενον · φράζει δὲ τὸ
( lege και ) πολλάκις ανατροφὴν , καὶ πάλιν ὑπερ
πήδη

* MAILLET Defcription de l'Egypte, Part. I. p. 129. 130.

Edit. in 8vo.

** DIODORVS Lib. XIX. p . 734. TACITVS Hiſtor

Lib. V. c. 6. 7.
*** Peregrinatio Principis RADZIVILII p. 103. les
Voiages de THEVENOT, Part. I. P. 611. POCOCK'S
Defcription of the East , Vol. II. Part. I. p. 37. et alii.
 108 LIB. V. CAP. II.

andnow. Et ipfum nomen Seth, quo Typhonem com.

pellant, rem hanc arguit. Notat enim id , quod vi
remfubigit, illique dominatur. Saepe etiam conuer
fionem fignificat, et nonnunquam tranfilire , eadem
voce indicatur. Meminit rei eiufdem et p. 376.
Mihi, vt quod res eft fatear, haec omnia valde ob
fcura videntur, neque fatis intelligo, quomodo
cum reliquiis linguae Aegyptiacae, quae in Copto
rum libris fuperfunt , commode conciliari queant.
Et plus femel, in hoc noftro Pantheo oftendendum
fuit, bonum hunc Scriptorem , aut incidiffe in au
Яores minus peritos , aut interpretationes vocum
Aegyptiacarum, alicubi lectas , vel auditas, non
omnino recte cepiffe , aut etiam verbis non fatis
commodis expofuiffe. DODWELLO , viro vnde
cunque doctiffimo, fed ad excogitandum paradoxa
nimis ingeniofo, lectis PLVTARCHI de hoc argu
mento obferuationibus , in mentem venit , * Setb
effe nomen Solis, Typhonem vero lucidiffimi huius
Aftri Symbolum , ideoque cognominatum fuiſſe
Seth. Verum in omnibus his a vero longe aberra
uit, vir praeftantiffimus. Nam ** Seth PETOSI
RIDIS, ad quem prouocat, non Solem defignat, ve
rum fidus caniculae. Et Typhon fymbolice non de
fignauit Solem, etfi olim nonnulli id fibi imaginaren
tur, abfurditatis ea de caufa poftulati a PLVTAR
CHO P. 372, et iure merito verum hoftem Solis
"
infenfiffimum, quod capite hoc, fatis demonftraui
mus. Multae quidem et mihi hic oboriuntur con
iecturae ; fed de quibus nihil cum aliquo certitudi
nis fenfu affirmare aufim. Igitur pauca tantum pro
feram. Nempe CHT, Set, Aegyptiis fonat infra.
Inde

* Vide illius Difcourfe concerning Sanchoniathon's Phot

nician history p. 26. 27.
** Vide fupra Lib.III . cap . II. §. 11.
 TYPHON, MALVS GENIVS. 109

Inde eft I · caПECнт,

са ire verfus id,
quod eft infra, id eft , defcendere. Occurrit haec
vox Deuteron. cap. XXVIII . v. 13. vbi Textus ori
ginalis hunc fenfum fundit : Eris fupra , et non
fubter, vel infra. Adde illic v. 23. et 43. Hinc

T& D8D EMECHT , eft καταβάλλειν , deii

cere, et deprimere. SIRACID. cap. I. v. 29. aut 30.
Ex eo aliqua ratio reddi poffet, cur PLVTARCHO
quidam nomen illud interpretati fuerint , cui quis
dominatur , vel , qui vi fubigitur. Intelligi nempe
poffet ventus inferior , qui infra terram in cauernis
et antris coërcetur , atque fraenatur. Quo fenfu
Seth Aegyptiis idem omnino fuiffet cum Baby, de
quo §. 23. diximus. Alia nominis iftius interpreta
tio in mentem olim venit, Beato, mihiquejamicilli
MO LA - CROZIO , cum ante annos permultos , de
hoc Typhonis cognomine, mecum differeret. Cre
debat nomen illud E , Coptice fcribendum effe
CHX, quod quidam Ser , alii Seth, pronuntiaffe
videntur , eaque voce fignificatur pullius afini , Ge
nef. XLIX. 11. Matth. XXI. 2. 5. 7. etc. Supra vero
§. 11. monuimus, afinum Aegyptiis Symbolum ali
quod Typhonis fuifle, vnde Typhonem, lingua my
ftica Sacerdotali, non incommode afinum, vel pul
lum afini , cognominare potuerunt. Appofite ad
modum ea quae dixi, illuftrari poffunt ex EPIPHA
NIO, qui cognomen Typhonis Seth, cum afini de
* ~
nominatione coniungit. μèv,, inquit, r ov eis
Πῆ μὲν
ὄνομα τῆ Σής , τῷ Τυφῶνος τελετὰς ἐργάζονται .
Alicubi afino fub nomine Seth, id eft Typhonis, Sacra
ritibus confuetis faciunt. Ingeniofam fane doctamque
inprimis effe hanc viri fummi obferuationem , quis
negare aufit ? Eam igitur aliis praeferam , donec
meliora quis docuerit.
§. 25.
* Lib. III.aduerfus haerefes p. 1093. fin.
 110 LIB. V. CAP. II.

De cogno
§. 25. Finem capiti huic imponet cognomen
mine eiuf. aliud , quo ab Aegyptiis Typhonem infignitum
dem Smy, fuiffe
> PLVTARCHVs docet , Eu nempe , i. e.
quaedam
adduntur. Smy. Ita enim fcribit p . 367 : Typhon autem Seth
appellatur et Bebon , ficuti dictum eft , ac infuper
Smy : quibus verbis indicatur violenta quaedam in
hibitio, contrarietas, aut inuerfio. Qui verba haec
legit, non poteft non illico animaduertere , PLV
TARCHVM tribus Typhonis cognominibus , Seth
nempe , Bebon , et Smy, eandem fignificationem
obtrudere , eaque proinde inter fe confundere.
Nemo itaque vitio nobis vertet, quod huius inter
pretationis rationem nullam habeamus. Neque et
iam thefaurus linguae Copticae, hactenus mihi quic
quam obtulit, quod interpretationi huic vocis Smy,
fauere poffit. Recentiorum quorundam hariolatio
nes, quae meros verborum lufus continent , hic
praetereundas effe opinor. Neque vero etiam ego
erudito lectori polliceri queo, me interpretationem
allaturum effe, quae maiori, certitudinis et veritatis
fpecie fe commendet. Ex PLVTARCHI teftimo
nio nihil nifi hoc certo fcimus, Typhonem Aegy
ptios cognominaffe Smy, quae vero fit cognomina
tiouis huius ratio, id ex eo , difci profecto non pot
eft. Offeram tamen interpretationem aliquam , cui
et vetus Aegyptiorum lingua, et res ipfa, fiue quod
de Typhone obferuauimus , et rationibus non ini
doneis afferuimus , magnopere fauet. Nempe

CyD , Som, Aegyptiace dicitur Aròv, quod te

nue, fubtile admodum, et minutum eft. Genef. XLI.
3. 6. 23. etc. Exodi IV. 10. VI. 30. Idem quoque,
quia literarum tranfpofitio in vocibus linguae Ae
gyptiacae locum non raro habet , efferri potuit
yuD, Smo, aut etiam
weed, Dr, Smu. Certe

hoc fenfu ya , Sma, occurrit, Exodi XXXII.20.

• Pfalmo
 TYPHON , MALVS GENIVS. III

Pfalmo XVIII. 42. XXIX. 6. vbi fignificatio

nem habet, attenuandi, et minutum valde ac fubti
lem efficiendi. Non incommode igitur , Smy ex
poni poteft, aut tenuis, fiue fubtilis valde, aut et
iam 晕 vehementer attenuans. Exempla allata id
quod dixi, egregie confirmant. Haec vero expo
fitio Typhoni, fiue vento Orientali, vrenti in defer
tis Aegypti et Arabiae perbene congruit. Nam
ventus ille merito dici potuit Aeris , tenuis valde
et fubtilis , cum praecipua eius vis pofita fit * in
igne fubtili, qui vifum fugit , aut , fi etiam oculis
vfurpetur , craffior non apparet pilo, in capite ho
minis. Praeterea ventus ille fabulum fecum vehit,
aut puluerem ** adeo tenuem ac fubtilem, vt omnia
penetret, nihilque ipfi imperuium fit. † Ad ipfas pla
centas inuolucris lineis obtectas, non penetrat modo ;
verum eas ipfas etiam permeat, et totas intus implet.
Neque minus ventus is idem aptiffime dici poteft
attenuans res alias. Experientia enim docuit, tt
peregrinatores, in quos ille irruit, impetu illo, vf
que adeo, attenuari, tamque macilentos reddi, vt do
mum reduces, a fuis agnofci vix queant. Quis non
intelligit , Typhonem , ventum illum furentem, ab
ifta proprietate , quae ipfi inerat, et ab hoc effeau,
qui toties obferuatus eft , dici potuiffe Smy ? Ita
faltem coniicimus. Meliora vero et folidiora do
centem , libenter audire , et fequi etiam, pa
rati femper erimus.

*
Voiage de THEVENOT , Part. II. p. 183.
** Idem , ibidem, To . I. p. 511. 512.
† Idem, ibid. To. I. p. 489.
tt Idem, ibid. To. I. p. 489.

CAPVT
 112 LIB. V. CAP. III

CAPVT III.

De Nephthy , Typhonis vxore , et

Thueri pellice eiuſdem.

7xor Typhonis dicebatur Nephthys . Fabula de casa

Vs
cerdotalis refertur . §. 1. Nephthyn quidam inter
pretabantur olim Venerem, quod cum cautione capien
dum. §. 2. Re ipfa per Nephthyn , Aegyptiorum
Theologi , illam intelligebant terrae Aegypti partem,
quam mare rubrum alluit , infelicem et fterilem . §. 3.
Explicationem hanc noftram confirmat vox Aegyptiaca
Nephthys, cuius fignificatio exponitur. §. 4. Typhoni
additur quoque pellex , nomine Thueris , quod Aegy
ptiace Auftrum fignificat . §. 5. Interpretatio haec ra
tionibus adductis firmatur .. §. 6. Afo , quae in fabulis
Sacerdotum, perhibebatur regina Aethiopiae , ac adiu
trix Typhonis , cft Thueris ipfa , fiue ventus meridio
nalis. 7. De hac Thueri explicatur , aut tentatur
imago Tabulae Bembinae . §. 8.

S. 1.
Nephthys eteres Aegyptiorum Theologi , Typhoni malo
dicebatur V
Genio, vxorem quoque iungendam effe cen
Typhonis
vxor. Fabu fuerunt , ipfius et Ofiridis fororem, nomine Nepk
Aiebant namque , * Rheam , id eft ** vt
la de ea Sa. thyn.
cerdotalis interpretor, Athor, fiue Venerem Aegyptiorum, ex
refertur. Sole , Mercurio, et Saturno fimul, grauidamfactam,

intra quinque dies ἐπαγομένας , quas degyptii ad

duodecim menfes , quouis anno adiiciebant, quinque
peperiffe deos , prima quidem Ofirin, fecundâ Arue
rin, ve! Horum Seniorem, aut Apollinem, tertia Ty
phonem , quarta fidem , quinta Nephthyn : deinde
vero

PLVTARCHVS , de Ifide et Ofir. p. 355. 356.

**
Supra Lib. II. cap. I. §. 9.
 NEPHTHYS , TYPHONIS VXOR. 113

vero Nephthyn Typhoni nupfiffe. Addebatur porro

in fabulis myfticis Sacerdotum , * Ofiridem , fed in
Scium, et per errorem , Nephthyn adulterio polluiffe,
credentem, fibi cùm vxore legitima , Ifide, rem effe,
·
quod quidem Ifis ex corona melilotina , quam
forte apud Nephthyn Ofiris reliquerat , perfpexit.
Ex eo congreffu dicebant Anubidem natum effe, fidi
Ofiridique valde charum. Sequebatur hinc, quod
**
et Sacerdotes perhibebant , Ifidem peperiffe Ho
rum fuum ex Ofiride partù iufto et legitimo, Neph
thyn vero Anubidem furtiuo et adulterino. In ***
libris vero de fucceffione regum , myſtica nempe et
aenigmatica , tradebatur etiam , Nephthyn Typhoni
nuptam, principio fuiffe fterilem, dum nempe cum
folo illo fuo viro confueuiffet, antequam per adul
terium furtiuum Ofiridi cognita effet. Haec fere
fumma eft, fabulae Sacerdotalis myfticae de Neph
thy. Longe aliter fabulam hanc refert IVLIVS
FIRMICVS MATERNVS , in libro de errore pro
fan, religion. vbi poft initium haec legas : Ifis foror
eft, Ofivis frater, Typhon maritus; is cum comperif
fet, Ifidem vxorem inceftis fratris cupiditatibus effe
corruptam , occidit Ofirim , artuatimque lacera
uit. Ifis repudiato Typhone, vt et fratremfe
peliret, et coniugem, ( videtur hic aliquid excidiffe)
adhibuit fibi **** Nephthen fororem focia..., et Anu
bim venatorem. Haec aduerfantur non folum iis
quae PLVTARCHVS , fed quae etiam alii omnes
nar
* PLVTARCHVS lib. cit. p. 356. fin.
** Idem P. 366.
*** Idem loc. cit.
**** In quibusdam FIRMICI Codd. videtur feriptum
fuiffe Nepthune. Ita locum hunc citat SCALIGER
de emendat. temp. p. 195. Et haec lectio videtur eru
ditis anfam praebuiffe , vt hic de Neptuno cogita
uerint.
Tom. III. H
 114 LIB. V. CAP. IIL

narrant. Nefcio igitur , vnde ea hauferit FIRMI

cvs, nifi modo memoriae lapfu hic aberrauit. Res
certe digna non eft, in quam pluribus inquiramus,
Numen hoc EPIPHANIVS in mente habuit, vbi
*
fcripfit , Aegyptiorum quofdam initiari TE
vu , vbi malim fcribere r Néçuï , id eft
Nephthy. Nam Sacra ipfi in quibufdam Aegypti vr
bibus fieri confueuiffe , dubio omni vacat. Idcir
**
co etiam in facris eorum fiftris, Nephthyos non
nunquam vultus infculptus cernebatur.

Nphthyn §. 2. Erant olim, qui Nephthyn interpretarentur

quidam in Venerem, forte, quod cum Athor, antiquiffimo Ae
terpreta- gyptiorum Numine , quod Graeci Venerem inter
bantur Ve- pretantur , aliquam habere affinitatem , ipfis vide
nerem, quod Secutus hos eft DIODORVS Siculus, qui
cum cautio. retur.
ne a cipien- P. 13. enumerans quinque deos, qui ex Rhea, iux
dum . Neque ta quofdam , diebus quinque éπayouµévais , editi
ex eius no- ferebantur, §. 1, haec eorum nomina apponit, Of
mine, Ne
rin, Ifin, Typhonem, Apollinem, et Venerem, vbi ma
puninomen nifeftum eft, Scriptorem hunc , Apollinis nomine,
deriuan
dum. eum defignare , quem PLVTARCHVS Aruerin
nominauerat , ac Horum feniorem, et Apollinem in
terpretatus erat. Venus vero DIODORO illa dici
tur Dea, quam PLVTARCHVS Nephthyn nomina
uerat. Vide §. I. Et PLVTARCHVS ipfe quo
que teftatur p. 355. fin. Nephthyn nuncupari etiam
Venerem. Sed eam re ipfa tamen differre ab Athor,
antiqua Aegyptiorum Venere, ex Panthei huius
Lib. I. cap. I. intelligi facile poterit. Ex recentio
ribus noftris eruditis *** quofdam eo non parum
pro
* Libro III. aduerfus haerefes p. 1093. fin.
** PLVTARCHVs de lfide p. 376.
*** BOCHARTVS in Phaleg , Lib. I. cap. I. CVD.
WORTH'S true intellectual Syfteme , p.310. PLVCHE
biftoire du Ciel, To. I. p. 65. in notis , et multi
alii.
 NEPHTHYS , TYPHONIS VXOR. 115

propendere video , Nephthyn fuiffe quandam maris

deam, et ex eius nomine profluxiffe nomen Neptu
ni Romanorum. Verum non videntur antiquiores
Aegyptii, Numen aliquod , mari praefectum et prae
fidens, eximia vnquam veneratione profecuti eſſe.
Typhonem , quem nonnulli interpretabantur mare,
execrabantur omnes, et certum eft , Sacerdotes
mare, ac quicquid cum eo affinitatem habet, vehe
menter abhorruiffe. Haec etiam videtur caufa
fuiffe, quod ** vetuftiores Aegyptii mare non fre
quentauerint, ac commercia quoque cum peregri
nis ftudiofe declinauerint . Habemus infuper HE
RODOTVM teftem, Lib . II. c. 50. Numen nomen
que Neptuni (Пoresdéwvos ) Dei Graecorum , Aegy
ptiis penitus effe incognitum . Nimis etiam obfcu
rum erat Nephthyos Aegyptiae Numen, quam vt ex
eo Neptuni fui nomen Romani deriuauerint .
Per Nepl
S. 3. PLVTARCH VS nos in viam ducit, eaque
fuppeditat, ex quibus non ita difficulter veram do- thyn Aegy
ptiorum ,
&rinam phyficam Theologorum Aegyptiorum de Theo
logi in
Nephthy , eruere et in apricum proferre licebit. telligebant,
Docet autem is in libro de Ifide , p. 355. extrem . illam regio
Nephthyn appellari etiam confueuiffe reλevrny , id nis fuae
eft finem . Luculentius id explicat p . 366. vbi ait, partem ,
Deam hanc dici TEλEUTany , id eft vltimam. Sed quam mare
rubrum al
praeftat totum hunc locum adfcribere1, ita conce- luit, fteri
ptum . Νέφθυν καλᾶσι τῆς γῆς τὰ ἔχατα καὶ lem , infeli
παρόρια , καὶ ψαύοντα τῆς θαλάττης . Διὸ καὶ cem , ac Νέα
τελευταίην ἐπονομάζεσι τὴν Νέφθυν , καὶ Τυφῶν , lo inaccef
fam.
δὲ συνοικεν λέγετιν . Naphthyn appellant extremas
terrae continentis partes, quae eam terminant , mare
vero attingunt , ideoque eam vltimam nominant, et
Typhonis vxorem dicunt . Et fane fecundum Theo
H 2 logos

* Vide fupra Lib. V. cap. II. §. 16,

** STRABO Lib. XVII. p. 545. HERODOTVS Lib. II.
e. 139.
116 LIB. V. CAP. III.

logos Aegyptios , Typhon * τῶν ἐχάτωνάπτεται,

vltimos terrae terminos attingere credebatur. Quan
do autem Scriptor eximius docere nos vult, nomine
Nephthyos fubindicatas fuiffe terrae partes , quae
mare attingunt, per mare intelligendum venit mare
vulgo dictum rubrum , vel Sinus Arabicus. Ora
enim Aegypti inferioris , quam mare mediterrane
um alluit, nomine Nephthyos comprehenfa nunquam
'fuit. Nephthys enim , quamdiu vni fuo marito,
Typhoni nempe cognita fuit, fterilis permanfit, nec
fructum vllum tulit. Vide §. 1. Id quod de parte
Aegypti , quae mediterraneum mare attingit, dici
nulla ratione poffe , omnes norunt. Maxima eius
fertilitas, ab omni tempore celebrata fuit, quippe
quam Nilus femper fecauerit , rigauerit , foecun
damque, reddiderit. At non minus notum omnibus
eft , qui fitum Aegypti cognitum perfpe& tumque
habent , illam regionis huius partem , quam mare
rubrum terminat, ** effe terrarum omnium, quas
Sol luce fua colluftrat , maxime fterilem et infeli
cem. PLVTARCHVS , qui fomniis Philofophorum
Platonicorum deditus non parum erat, et ad ea fa
bulas veterum Theologorum, vbi modo poteſt, li
benter intorquet, hinc fuo genio etiam in expli
canda Nephthyos fabula, liberaliter indulfit, etfi ea
in re aliorum forte veftigia tantum prefferit. Ve
rum nugis hifce, quae leguntur p. 375. lectoris tem
pora morari nolo. Propius optimus ille Scripter,
fabulae Sacerdotalis de Nephthy fenfum verum attin
git, vbi aliorum interpretationes hunc ad modum
refert p. 366. Nephthyn appellant extremas terrat
continentis partes, quae hanc terminant , mare vero
attingunt ; ideoque eam vltimam nominant, et Ty
phonis
* PLVTARCHVS p. 375.
MAILLET Defcription de l'Egypte , Tom. IL
P. 78. 85. 89.
 NEPHTHYS , TYPHONIS VXOR. 12

phonis vxorem dicunt. Cum autem exundans Nilus

etiam in iftas partes diffluit , boc Ofiridis cum Neph
thy coitum nuncupant, quem ftirpes germinantes ar
guerint, inter quas et melilotum eft, qun, vt fabula
fert, delapfo, et relicto, Typhonem adulterium depre
bendiffe. Nihil profecto opportunius , et ad veram
Sacerdotum Aegyptiorum mentem appofitum magis
dici potuit. In eo tantum illuftrando , exiguam
breuemque etiamnum collocemus operam. Neph
thys nempe Theologis Aegyptiorum eam defigna
bat terrae Aegyptiacae partem , quae mari rubro
contigua eft, quam, quia Nilus ad eam non pertin
git, fterilitas premit horrenda, et fere incredibilis.
Regionem hanc, mirifice fterilem, quae plane nihil
profert , inter montes, qui Nili littus Orientale, a
Memphi ad Syenen vfque cingunt, ac perpetuo co
mitantur, et mare rubrum intermediam , Veteres
nominare folent Arabiam Aegyptiacam , quia
Arabes ab antiquiffimis temporibus, vti etiam nunc,
eam inhabitarunt. Veteres ** eam a Pelufio ad
Syenen vfque, legendo femper littus finus Arabici,
extendunt. Obferuauerat PLVTARCH Vs, lfin et
Nephthyn, in fabulis Aegyptiorum myfticis, fibi in
uicem opponi. • Sed veram oppofitionis huius ra
tionem affecutus non eft, quando p. 368. ita diffe
rit : Nephthys eft id , quod infra terram fitum non
cernitur : Ifis quod fupra terram manifeftum extat.
Senfit ex indiciis quibufdam Scriptor eximius , et
Ifidem , et Nephthyn, in Theologia Aegyptiorum,
ad terram referri. Sed quomodo vtraque ad ter
ram referretur , et qua ratione fibi oppofitae ef
H 3 fent,

Vide STRABONEM in defcriptione Aegypti Lib.

XVII. faepius. PTOLEMAEI Geographiau Lib. IV.
c. V. p. 121, et alios.
** STRABO, p. 552.
08 LIB. V. CAP. III.

fent, non perfpexit. Ifis certo fenfu , * a Theo

logis Aegyptiis dicebatur terra , ac fpeciatim terra
Aegypti, neque tamen omnis et tota ; verum iſta
tantum illius pars, quam Nilus inundat, et hoc fuo
congreffu , mariti inftar , foetam reddit , et fertili
tate exquifita donat. Nephthys viciffim , quod et
ratio oppofitionis docet, et hic pluribus explicatur,
terram Aegypti fubinnuit fterilem, infelicem, quam
Nilus attingere non folet, et in quam adeo fertili
tatem fuam non transfert. Nephthyos huius maritus
eft Typhon, ventus orientalis vrens , de quo §. 20.
diximus, is enim in eam agit , et quia illi maxima
vrendi et ficcandi vis ineft , ad fterilitatem huius
fuae vxoris , non parum confert. Certe ventum
hunc tremendum , in deferta fterilique Aegypti
parte, vim fuam potiffimum exferere , ** Geogra
phi , et *** peregrinatores praeftantiffimi iam du
dum obferuarunt. Refero huc illa HESY CHIL
Avon,
Agaßin πνοὴ TuQwvxn..
, й Τυφωνική Flatus venti Arabi
ci, eft illius venti, qui dicitur Typhon. Vbi per
Arabiam intelligendam effe puto Arabiam Aegyptia
cam. 4 Et certe fedes Typhoni affignabantur ab Ae
gyptiis circa Pelufium, et Serbonidem lacum, §. 10.
23, eo ipfo in loco , vbi Arabiae Aegyptiacae ini
tium a Geographis ponitur. Addit autem fa
bula Sacerdotalis , Nephthyn vxorem Typhonis, ab
Ofiride, fed per errorem, ftupro cognitam fuiffe,
quod patuerit ex floribus melilotinis, quos difcedens
a Nephthy , Ofiris reliquiffet. Id vero , fi quic
quam aliud, genuinum fabulae huius fenfum peni
tus retegit, et manifeftum omnibus reddit. Ofiri:
in

* Vide fupra Lib. III. cap. I.M §. 8.

** BERNH. VARENIVS Geograph. general. p. 430.
*** Voyage de THEVENOT, TO.L. p. 435. 51 .
+ STRABO P. m. 552
 NEPHTHYS , TYPHONIS VXOR. 119

in hac fabula✶ fubinnuit Nilum , praeftantiffimum

quippe ac nobiliffimum Ofiridis effluxum. Illi ceu
propria tribuitur corona melilotina , qua potuerit
dignofci. Nam fimulatque fluuius ille agris cam
pisque decedit, et intra alueum fuum fe rurfus con
tinet, ** arua omnia continuo flores adfpectu iu
***
cundiffimos , eosque inter lotos etiam , quas
nonnulli melilotos appellabant , coronis nectendis
inprimis aptas, e finu fuo magna copia emittunt.
Vbicunque ergo flores hi in Aegypto reperieban
tur, indicio erant certiffimo, Nilum illic ftagnaffe,
et fertilitatis fuae fructus et pignora reliquiffe.
Quando autem praeterea fingitur , Ofiridem infci
um et per errorem cum Nephthy congreffum effe,
exiftimantem, fibi cum lide fua rem eſſe, nihil nifi
hoc fignificatur, Nilum , qui certam tantum Aegy
pti partem, quam vocant **** Ayuπloν
Αἴγυπτον THY
τὴν OTе
σπε
goμévny , Aegyptum feminibus confitam , et myftice
Ifidem, quotannis ftato tempore inundare folet, ali
quo tempore, vndas fuas tanta copia in agros Ae
gypti effudiffe, vt illae montes Aegypti orientales,
aut perruperint , aut fuperauerint , et fic in ipfam
Arabiam Acgyptiacam penetrarint , huiusque cam
pos , ceteroquin † arentes , defertos et incultos,
fertilitate veluti peregrina impleuerint, quod etiam
flores , poftea in arenis illis exorti, fatis teftati fue
rint. Quo tempore et qua ratione id factum fue
rit, amplius hic non difquiro. Satis ex his patere
H 4 arbi
"
* Vide fupra Lib. II. cap. I. §. 4.
** Vide fupra Lib. II. cap. VI. §. 9.
*** ATHENAEVS Lib. III. p. 73.
**** HERODOTVs Lib. II. cap. 77.
ARISTIDES in Aegypto fol. 94. a. Edit. Florent.
commemorat άσπαρον ( lege ἄσπορον, vel ἄσπαρτον ) Άρα
Bix , Arabiam non confitam , loquitur autem de Ara,
bia Aegyptiaca.
 120 LIB. V. CAP. III.

arbitror, quidnam per Nephthyn defignare volue

rint Aegyptiorum Theologi .
Explicatio S. 4. Quod iam ad fignificationem vocis Ae
nemnoftram gyptiacae Né@9us attinet , fententiam ea de re me
confirmat
am paucis expediam. Monui aliquoties cap. II. Li
vox Aegy.
ptiaca Neph bri huius , HD8 , theu , Aegyptiis fonare ventum.
thys, cuius Syllaba E , voci huic indit fignificationem parti
fignificatio
exponitur. cipii , veluti dicas eum qui exiftit ventus , quod in
Aegyptiorum lingua frequenter vfu venit. Accedit
praefixum , quod addit fignificationem adiectiui,
vt proinde REHDY , Neph- theu, analogice in
terpretari poffimus , ventofum , feu quod vento ve
hementer expofitum eft. Et quia Nephthys de ali
qua terrae Aegypti parte dicitur , fignificaret terram
vehementer expofitam vento , vel in qua ventus pro
lubitu, ac fine omni impedimento dominatur. Quam
bene hoc conueniat Arabiae Aegyptiacae , et regio
nis illius fitus, et quae §. 3. obferuauimus , planum
et liquidum faciunt. Non tamen negligendum effe
exiftimem , quod PLVTARCHVS , addu&us §. 3,
affirmat , ac femel iterumque inculcat , NéQ9uv Ae
gyptiis dici finem , et quod vltimum eft. Nam et
hac ratione vocem NéQ9us commode omnino expo
nere poterimus. Nempe C , thos , finem , ac
terminum rei cuiuscunque fignificat , ac fpeciatim
agri , fiue regionis. Numer . XX . 17. Deuter. XXVII . 17.
XXX. II. 8. Ex iis vero, quae modo difputauimus,

per fe confequitur , NEY - шy , Neph- thos, Ae

gyptiis dici id , quod eft terminale , adeoque id,
quod regioni alicui , vel terrae terminum ponit.
Recte igitur Arabia Aegyptiaca Nephthys , vel

E- dici potuit , quia erat re ipfa termi

nalis , hinc quidem regioni Aegypti , illinc vero
mari
 THVERIS , TYPHONIS PELLEX. 20

mari rubro terminum ponens. Supponitur vero in

vtraque hac interpretatione , Nephthyn , fi rationes
grammaticas linguae Aegyptiacae fpectes , generis
fuiffe mafculini. Siue enim dicas rie - #HD8,

quod vento expofitum eft , fiue dicas NEч - wcy,

quodterminumponit, femper fubintelligetur NIK&ZI,

terra, quae apud Coptos generis eft mafculini, ideo
que adiectiua , in quibus vox illa fubintelligitur, po
nuntur etiam in genere mafculino . Et Nephthys
tamen erat Dea, ficuti etiam Ifis , fymbolum terrae
in Aegypto confitae et fertilis , Numen fimiliter erat
generis foeminini. Et conftat profecto , apud Phry
ges , ac gentes Orientis alias , vti et Graecos et Ro
manos , Terram ſub imagine et ſymbolo Deae cul
tam fuiffe. Terra enim paffiue fe habet. In eam

agunt Sol , aër , ventus , et pluuia. Sinu fuo fe

mina concipit , ac fuo tempore fruges, herbas, plan
tasque in lucem edit atque parit. Verum non eft,
quod hoc quemquam turbet. Nam Luna Aegy
ptiis Numen erat generis foeminini , fub imagine
fymboloque Deae culta , et tamen voce defignaba
tur generis maſculini , quod Coptorum libri docent,
et * veteres monere minime neglexerunt. Ex eo
arbitror explicandum effe , quod vetus quaedam **
Infcriptio pofita legatur ISIDI FRVGIFERO.
Et eodem modo rem fe habuiffe cum nomine Neph.
thys, non eft , quod dubitem.
§. 5. Non vero vxorem tantum Typhoni iun- Typhoni in
xere prifci in Aegypto Theologi , Nephthyn , addi- fabulis Ae
dere eidem quoque pellicem , nomine Thuerin, gyptiorum
additur et
Vnus tantum , quod meminiffe poffum , mentionem iam pellex,
eius facit PLVTARCH VS , cuius idcirco , e libro de nomine
H. S Ifide
#
Vide Panthei noſtri Lib. I. cap. II. §. 6.
Apud CVPERVM in Harpocrate, p. 10. "
1
 122 1 LIB. V. CAP. III.

Thueris. Ifide p. 358, adfcribemus verba. Aéyera da, ότι

Id vero Au- πολλῶν μεταθιτεμένων ἀεὶ πρὸς τὸν Ωρον , καὶ ἡ
ftrum figni
ficat. παλλακὴ τῷ Τυφῶνος ἀφίκετο Θέηρις . Οφις δέ
τις ἐπιδιώκων αυλὴν ὑπὸ τῶν περὶ τὸν Ωρον κατε·
κόπη , καὶ νῦν διὰ τῦτο χοινίον τι προσβαλόντες εἰς
μέσον διακόπλεσιν . Narrant , fubinde pluribus ad
Horum tranfeuntibus , pellicem quoque Typhonis , no
mine Thuerin , ad eum fe contuliffe , et anguem qui
eam perfequebatur , ab Horo diffectum interemtumque
fuiffe : ideoque adhuc funiculum in medium proiici et
confcindi. Plura de hac Typhonis pellice , ex anti
quis auctoribus mihi cognita non effe, libenter fateor.
Sed ipfum tamen illius nomen , quod PLVTAR
CHVS Conferuauit , veram nifi fallor , Sacerdotum
Acgyptiorum de ca doctrinam , nobis aperiet. Qui
linguae Aegyptiacae ignarus non eft, audito vel ledo
hoc Thueris nomine , et confideratis iis , quae de
Typhone difputauimus , dubitare vix poterit , quin
ea defignetur D8рнс , Thures , ita Aegyptii
Auftrum , fiue ventum meridionalem appellant. Lucae
XII. 55. Actor., XXVII. 13. XXVIII. 13. Sic etiam
Acgyptiis dicitur plaga mundi , ex qua ventus ille
fpirat , meridionalis , quam etiam vocare folemus
Auftrum. Ex eo etiam explicandum effe , * alias
monui , nomen , Pathros , Genef. X. 14. Efa.
XI. 11. Ezech. XXIX. 14. quibus in locis memoratur
terra Pathros , vti et Ierem. XLIV. 1. Summus B 0
CHARTVS , ex fitu locorum , qui cum terra Pa
thros coniunguntur , acute fufpicatus eft , ** intel
ligi voce hac Thebaidem , fiue Aegyptum fuperiorem,
et fententiam hanc eius , poftea fuam fecerunt do
tiffimi quique.
& Accedit iam ad rationes ab ipfo
allatas , ipfum nomen Aegyptiacum , quod magni
illius
* Vide Reu. 10. IAC. SCHMIDII biblischen Geographus,
P. 552.
**
In Phale , Lib. IV. cap. XXVII.
 THVERIS , TYPHONIS. PELLEX. 123

illius viri obferuationem mirifice confirmat. Inter

pretes Alexandrini , quippe qui in Aegypto fcribe
rent, id vtique fubodorati funt. Itaque illi, lerem.
XLIV. 1. vocem hanc graece fcripferunt Пa9gens.
Id enim totidem literis , Coptice ſcriptum , Na

DHC , vel quod eodem redit, H& DрHC,

nihil aliud poteft fignificare , quam terram meridiei,
quae nempe ad Auftrum fita eft. Et fane Thebais,
•
pars Aegypti eft auftralis , vti etiam * a Scriptori
bus paffim vocari folet. Sic igitur Thures , vel vti
in PLVTARCHI codicibus fcriptum legimus , Thue
Eris , ventum defignat flantem a meridie, vel Auftrum.
Hanc noftram obferuationem , obuiam fane callenti
bus linguam Copticam , ab ipfo PLVTARCHO egre
gie confirmari , mox videbimus §. 7.

§. 6. Vix autem explicari , aut obferuationi- Interpreta

bus operofis illuftrari meretur , quod in fabula de tio haec ad
Typhone , pellex ipfi iungatur , Thueris , quod in- ductis ratio .
nibus firma
terpretamur ventum meridionalem , vel Auftrum. tur
Etenim et Typhon , quod fuo loco oftendimus , et
Thueris , funt venti , vnde facile erat Sacerdotibus,
myftice fingere, ventum vnum effe pellicem alterius.
Vterque ille ventus magnis damnis Aegyptum ma
tat , et calamitatibus non paucis affligit .
& Alter
alteri fociam praeftat operam , illique in detrimen
tum incolarum Aegypti , mutuo fe iuuant, Typhon
vim fuam perniciofam potiffimum exferit in defertis
Aegypti , et in Arabia Aegyptiaca . Aufter , (fiue
Thueris ) in vniuerfum valde impetuofus faepe eft,
vt proinde turbines Auftri , etiam Scriptura memo
ret , Zachar. 18.14 . fed inprimis cladem non medio
crem infert Aegypto `reliquae , certo praefertim
tem

OLYMPIODUR VS in Ariftotelis Meteorol. Lib. II.fol.

35. b. EVSTATHIVS in Dionyfii Peri gefin v. 242.
243.
124 LIB. V. CAP. III.

tempore , quod in Aegypto , voce Arabica , Hham

fin, quinquaginta , nempe dies, fiue TЯY TEVT8X05
vocant, folet enim circa feftum Pafchatos initium fu
mere, et ad Pentecoften perdurare. * Durantibus
bis diebus ventiflant calidi , in vrbem inuehentes ma
gnam fabuli copiam , cui nihil imperuium inacceffum
ue eft. Venti bi tantumfpirant ardorem , vt refpi
rationem intercipiant , magnamque hominum multi
tudinem neci dent. Toto illo tempore morbi omnis

generis , periculum longe maius portendunt , quam

alias. etc. ** Regnant tum venti meridionales , quos
Arabes Merifli appellant. Tantum fecum vehunt ar
doris aeftum , vt refpirationem plane impediant , et
immenfam arenae copiam in aërem tollant. Hacce
anni tempeftate , multae paffimgraſſantur febres ma
lignae , dyfenteriae , aliique morbi perniciofi , qui,
nifi illico adhibeantur remedia neceffaria, poft bacc
curari iam amplius non poffunt. Et illi quoque , qui
flantibus iftis ventis a morbis immunes perfeuerant,
maiorem tamen in modum languent, totique deficiunt.
Vnicum tantummodo his addo locum , Scriptoris
non parum laudati , et cui in iis , quae ipfe exper
tus eft , fides plena denegari vtique non poteft. ***
Venti , inquit ille , meridionales , qui in Europa no
ftra tantos fufcitant languores , totque mala poft fe
trabunt , damna non minora in Aegypto efficiunt , vbi
tempore aeftiuo inualuerunt. Haec eft tempeftas mor
borum et aegritudinum , tum regnare videas febres
malignas , ipfamque adeo peftiferam luem , paffim
per Aegypti regiones , non fine magno incolarum da
mno graffari. Simulatque vero Etefiae flare coepe
runt, et iam perfentifcuntur , omnis illa malorum at
MGT

Les voyages de THEVENOT, To. I. p. 837. Vide et

P. 835.
VANS EB relation d'un voyag: fait en Egypte p. 35.
*** MAILLET Deferi, tien de Egypte , To. I. p. 71.
 THVERIS , TYPHONIS PELLEX. 125

morborum turba confeftim euanefcit. Vides hic Thue

rin , ventum meridionalem , Typhonis pellicem , et
malorum in Aegypto , quorum ille caufa eft , fidam
promotricem et adiutricem. Sed eadem fabula ta
men nobis refert , pellicem iftam Typhonis , tandem
eo deferto , ad Horum , id eft Solem , benignum
prouidum et falutare Aegypti Numen , transfugiffe.
Nempe venti meridionales , qui certa quadam anni
tempeftate Typhoni praeſto ſunt , Aegyptoque de
trimentum adferunt maximum , tempeftate àlia , au
tumnali fcilicet ac hyberna , falutem accolarum Nili
infigniter promouent. Nam deceffum Nili ex
agris Aegyptiorum ftato tempore adiuuant , vt illi
hoc pacto , fertilitate neceffaria imbuti , atque fic
cati , iam nunc conferi , laetosque et exoptatos fru
aus producere queant.
§. 7. Si recte calculos fubduxi , Afo illa Ae- Afo, quae in
thiopiffa , quam Typhoni fociam laborum, et adiu- fabulis Sa
cerdotum,
tricem fuiffe , PLVTARCHVS ex Aegyptiorum fa
regina per
bulis refert , alia non fuit , quam Thueris ipfa, adeo- bibebatur
que ventus meridionalis, Aegyptiis tantopere metu- Aethiopiae,
endus. Verum vt hac de re iudicium firmum ac fo- · Typhonisque
lidum inftitui poffit , adferenda erunt PLVTARCHI adiutrix,eft
Thueris
verba , ex libro de fide p. 356. Typhonem vero
-- redeunti Ofiridi infidias ftruxiffe , adfci- ipfa , fine
aiunt , ventus 7716
tis in coniurationem viris LXXII , et conatum adiu- ridionalis.
uante regina Aethiopum , quae fe ad ipfum contulerat.
ASO nomen huius fertur. Quinam fint Typhonis
coniurati , numero LXII , non facile quis dixerit,
nifi quod certum hoc fit , numerum illum Sacerdoti
.bus habitum fuiffe myfticum , quod monui , Libri
huius V. cap. II. §. 9. Sufpicor tamen , veteres Aé
'gyptios , tot numeraffe mundi plagas , et totidem
ventos , qui ex plagis illis fpirarent. Recentiores
noftri
3
* VANSLEB Relation etc. p. 55. MAILLET To . II,
P. 91.
 126 LIB. V. CAP. III.

noftri ad hunc numerum prope accedunt; qui *fexa

ginta quatuor plagas , et totidem ventos numerant.
Nouimus autem aliunde , Aegyptios perhibuiffe,
feptuaginta duas eſſe orbis habitati regiones. Quid
hoc aliud fignificat , quam dari LXXII . plagas mun
di , ex quibus totidem venti ſpirent ? Fabula illa igi
tur fubinnuitur , cum Typhone , vento Orientali
vrente , certa aliqua anni tempeftate , ventos etiam
ex aliis plagis flantes , confpiraffe in perniciem Ae
gyptiorum. His vero fe adiunxiffe fertur ASO, re
gina Aethiopiae , id eft ventus ex Aethiopia , vel
plaga meridionali , fpirans. Ventus enim hicce , ex
Aethiopia fertur in Aegyptum. In fabula Sacerdo
tum myftica , vocatur regina Aethiopiae , quoni
am *** fecundùm veteres , inter ventos reliquos,
Notus ex Meridie , et Boreas ex Septentrione , re
gnum aliquod fibi vindicant , tyrannidemque exer
cent. Inter hofce vero duos, **** Notus, ventus me
ridionalis , haberi folebat pro fortiffimo et potentif
fimo. Regina autem potius vocatur quam rex, quia
in eadem fabula , ventus ille , quod oftendimus §. 5,
perhibebatur Typhonis pellex. Quando porro no
men ei inditur ASO, id fermone Aegyptiorum idem
fignificat , quod Graecis et Romanis Aethiops, et At
thiopia audit. Diale&o enim Thebaidis, quae eft

in Aegypto antiquiffima , Aethiops dicitur euc,

Afos , in verfione Actorum , Aegyptio - Thebaica,
quae penes me eft MSS , cap. VIII. v. 27. Nempe
nomen proprium pellici huic Typhonis , erat Thueris,
quod ventum meridionalem fignificat , cognomen
vero Afo, inditum ipfi a patria , e qua in Aegyptum
tendit,
* VARENII Geograph. general. p. 391. Edit, Belgic.
** HORAPOLLO Hieroglyph. Lib. I. c. 14.
*** OLYMPIO DORVS in Ariftotelis Meteorol. Lib. II
fol. 37. b..
*** Idem loc, cit. fol. 41, a. fin.
 THVERIS, TYPHONIS PELLEX. 127

tendit , Aethiopia. Aut arbitror potius , verum pel

licis huius nomen , in prifca Sacerdotum Theologia,
myftica quippe et aenigmatica , fuiffe Afo , Aethio
piffam , Thuerin vero , feu ventum meridionalem,
fuiffe nominis illius myftici explicationem , quae
•
ex diſciplina Sacerdotum arcana , forte effluxerat, et
ad PLVTARCHI aures peruenerat. Omnia quae

hic difputaui , egregie confirmat au&or hic ipfe, alio

·loco , p. 366 , vbi fabulae illius fenfum, ex rationi
bus phyficis iftum ad modum interpretatur. Regina
vero Aethiopum , quae Typhonem adiuuerit , flatus
auftrinos ex Aethiopia notat : qui fi vincant Etefias, a
quibus verfus Aethiopiam nubes pelluntur , prohibeant
que imbres decidere, quibus Nilus augetur : tum prae
ualens Typhon aeftu urit. Videmus hic Afonem Ae
thiopiffam nihil aliud effe , quam ventum austrinum,
flantem e meridie. Cum vero id ipfum lingua Ae
gyptiaca fignificet Thueris , nempe ventum meridio
nalem , cum ille ex Aethiopia feratur in Aegyptum,
cum Thueris fingatur Typhonis pellex , focia et ad
iutrix, colligere quiuis perquam facile poteft, Thue
rin et Afonem effe vnam eandemque.
S. 8. Redit mihi hic in memoriam, quod Lib.I. De hac
cap. V. §. 12. dixi , coniicere me , imaginem Tabulae Thueri ex
Bembinae , vel fiacae , quae in primo fegmento , li-" plicatur aut
tentatur
tera L. defignatur , nobis exhibere Tithrambonem, imago quae
vel Ifidem iratam. Neque etiam coniecturam illam dam Tabu
in vniuerfum reiicio. Certum mihi eft , defignari lae Bem
in illa imagine , ventum aliquem noxium et damno binae.
fum. Docui autem Lib. III. c. I. §. 6. Ifidem, fe.
cundum doctrinam Aegyptiorum , ventis dominatam
fuiffe omnibus , illosque difpenfaffe. Hinc vtique
eft, quod in fabulis Sacerdotum fingeretur, * Ifidem
aliquo tempore , Typhonem in vinculis habuiffe,
eundemque rurfus liberum dimififfe. Eam ob rem
exifti
PLVTARCHVS P. 358. 367. 368.
128 LIB. V. CAP. III.

exiftimabam , in illa imagine depingi Ifidem iratam,

feu Tithrambonem , quae ventis peftiferis , in multo
rum perniciem fraenum laxaret. Sed iterum tamen
perpenfis omnibus , vero mihi etiamnum videtur fi
milius , defignari illic Thuerin , pellicem Typhonis.
Et primo quidem ventum hic fymbolice nobis de
pingi , mihi tam eft certum , quam quod certiffi
mum. Si audimus PIGNORIVM , effigies illa Ta
*
bulae Ifiacae fiftit nobis grypem. Quicquid fit,
nam fubtilius ea de re difputare nunc nolim , cor
pori quadrupedis , adaptatas videmus alas, et caput
infuper alitis additum. Cogitandum igitur nobis eft
de quadrupedé alata. Alae vero Orientalibus fem
per , neque minus Graecis et Romanis , fymbolum
fuere venti. Alae ventorum , ipfis Scriptoribus fa
cris indictae non funt. Pfalmo XVIII. et CIV. 3.
Graeci etiam ventos depingere folebant , fub forma
vircrum vel iuuenum alatorum , quod fcite et ele
#
ganter depictum cernere licet in turri quadam,
quae Athenis etiamnum fubfiftit , et ventorum prae
cipuorum imagines conferuat. PALAEPHATVS

igitur in libro de incredibilibus , cap. XIII. celebra

tas a tot poëtis alus Daedali , interpretatur ventum
vehementem ac impetuofum. Et de Poëtis obferuant
veteres , *** quod tam ventos , quam fulmina alata
fingant. De Aquilone figillatim , vento Boreali do
****
cere nos vult vetus Grammaticus , nomen hoc
inditum ipfi fuiffe , a vehementiffimo volatu , quod
ad inftar aquilae volet. Sed non minus id in vento
oppofito meridionali , fiue Auftro , locum habet.
De eo enim canit OVIDIVS , Metamorph. Lib. I.
v. 264.
Emittitque Notum. Madidis Notus cuolat alis.
Et
In Menfae Ifiacae expofitione p. 29.
** Voyage de SPON , To. II. p. 134. 135.
*** SERVIVS in Lib. V. Aeneid. 319.
**** FESTVS in voce Aquilo.
 THVERIS, TYPHONIS PELLEX. 129

Et ibidem v. 267.
rorant pennaeque finusque.
Sic et VIRGILIVS L. VIII. Acneid. v. 430.
et alitis Auftri.
Ad quae verba SERVIVS haec notat : Id eft autu
mani , quo ventorum crebra funt flamina. Aegyptios
vero figillatim , fymbolo hoc , ad ventum defignan
dum , perfaepe vfos effe , docet vetus Scriptor , de
Fipforum pictura hieroglyphica differens. * Accipiter,
MGA
inquit , ventos oftendit. Item et aliter : Accipi
ter expanfas in aëre alas habens , ventum , qui alas
quafdam habere videtur , fignificat. Ventum vero
in imagine noftra depictum , • non poffum non agno
fcere Thuerin , vel Auftrum. Id enim ordo totaque
feries rerum in Tabula Bembina , ab initio, ad finem
vfque feruata , quam ** dudum expofui , fic iam
fatis declarat. Ex eo enim fequitur , imaginem , in
qua explicanda verfamur , in menfem circiter Ma
ium incidere. Et hoc eodem menfe , in Aegypto
omnium maxime faeuire peftiferum Auftrum , difci
***
mus ex relatione meliorum et fide digniorum
Peregrinatorum. Attenta etiam confideratione no
ftra indignum non eft , quod in imagine illa , fiue
= gryps , fiue quaecunque demum fit alitis fabulofae
fpecies, latus nobis obuertat finiftrum. Illud enim ****
Aegyptiis fymbolum fuiffe meridiei , ex teftimoniis
minime fpernendis conftat. Idque ab his † ad alias
quo
* HORAPOLLO Lib. II. c. 15.
** In Mifcellaneis Berolin. To. VI. p. 140. 141.
*** Peregrinatio Principis RADZIVILII p. 165. 210. THE
VENOT To. I. p. 836. 837. VANSLEB P. 36. 37. 40.
MAILLET To. I. p. 70. 71. To . II . p . 115. 228. Le
voyage hiftorique du Pere 1.OBO p. 39.
*** PLVTARCHVs de Ifide p. 363. 364. et in Sympos
L. VIII. Quaeft. VIII. p. 729.
THEO in Scholiis ad Aratum p. 12. fin. Edit. Oxon.
Tom. III. I
130 LIB. V. CAP. III.

quoque gentes politas translatum fuiffe , deprehen

dimus. Accedit ad ea , quae diximus , exquifita
alitis huius , in capite , in pectore , et in quadam
alarum parte , nigredo , quae etiam Garinesov eius
totum occupauit. Licetne nobis ex hoc indicio
detegere Afonem Aethiopiam , quae * Ifidem Aethio
picis Solibus furuam efficit. Nigror ille ** Symbo
lum vtique erat ardoris folaris , res quafcunque adu
rentis. Erat etiam Symbolum Auftri , venti meri
dionalis , eandem ob caufam. Poëtae eo non parum
delectantur. Eos inter VIRGILIVs canit Georgic.
L. ill. v. 278.
aut vnde NIGERRIMVS
AVSTER
Nafcitur
Et OVIDIVS Metamorph. Lib. I. v. 264.
―― madidis NO TVS euolat alis
Terribilem PICEA TECTVS CALIGINE
VVLTVM.
Et VALERIVS FLACCVS Argonaut. Lib. I. v. 611.
-et NOCTI CONCOLOR ALAS
Nimborum cum prole NOTVS.

CLEOMEDES de Meteoris p. 9. et 147. PLVTAR

CHVS de placitis Philof. Lib. I. c. 10.
* ARNOBIVS adu , gentes Lib. I. p. 20.
** PORPHYRIVS apud EVSEBIVM Praepar. Euang.
Lib. III. cap. XIII.

CAPVT
 Igi

CAPVT IV.

De Canobo , et Menuthi illius

vxore.

'anobus Menelai perhibetur Nauclerus, fepultus eo loco,

Cano b
vbi poftea vrbs cognominis in Aegypto aedificata fuit.
Non videtur autem is in Deorum ordinem ab Aegyptiis
vnquam receptus effe. §. 1. Neque id etiam Scriptores
Ethnici veteres affirmant. Locus Dionyfii Periegetae
excutitur. §. 2. Templa Herculis et Serapidis Canobi
tica a veteribus celebrantur ; fed nullum Canobi. §. 3.
Sed nec a Nauclero quidem Menelai , Canobus vrbs no
men accepit. Aegyptii nomen illius vrbis longe aliter
interpretabantur. §. 4. Epiphanii locus de diuinitate
Canobi Naucleri locus examinatur. Itemque hiftoria
Ruffini de codem Deo. §. 5. Simulachrum illius Dei
Canobitae , quem Ruffinus Canobum vocat , in formam
hydriae , vel Baucalii effictum erat. §. 6. 7. Simula
chrum hocce a Ruffino defcriptum , erat forte Agatho
daemonis. 6. 8. Sed verius erat Simulachrum Serapidis
Canobici. 6.9. Inquiritur , cur Serapidi Canobico,
forma hydriae afficta et indita fuerit. §. 1o. De Menu
thi , vxore venditata Canobi. §. 11.

§. I.

anobo inter Diuinitates Aegypti , in hoc noftro Canobus Me

Can
Pantheo, locus quoque conceditur ; non tamen nelai perhi
ex noftra ; fed tantum ex Patrum quorundam fenten- betur Nau
tia. Nam reliqui Graeci , eum Diis Aegyptiorum clerus, eo
haudquaquam accenfent. Tradunt hi , Canobum locofepultus,
vbi poftea

Nauclerum fuiffe Menelai , Troia redeuntis, et in Ae- vrbs cogno

gyptum appellentis , dum reditum parat in patriam, minis in Ae
Aiunt porro , Menelaum aliquod in Aegypto tempus gypto aedifi
tranfegiffe , vt naues viresque collapfas reficeret, cata eft.Non
1 2 eoque
 LIB. V. CAP. IV.
132

autem vide- eoque tempore Canobum e letali viperae morfu in

ur unquam teriiffe , fepultum illic a Menelao , qui et in hono
in Deorum rem eius , vrbem ab eo denominatam Canobum con
AegyptiabAe.
dinem or diderit. Ita Graeci , et , qui hos fequuntur , Scri
gyptiis rece- ptores Latini , plerique , quorum teftimonia plenis
calathis nobis fubminiftrat , infigne Mufarum Germa
ptus effe.
nicarum decus , IVLIVS CAROLVS SCHLAEGE
RVS , in Differtatione elaboratiffima de Numo Ha
driani plumbeo , p. 91. 92. Teftantur illi quidem,
Canobum Gubernatorem Menelai , illic loci , vbi
poftea vrbs Canobus extructa fuit , diem fuum obi
iffe , illic fepulchrum inueniffe , illie etiam ad per
petuandam eius memoriam , vrbem ipfi cognomis
nem a Menelao conditam fuiffe; fed de eius in coe
tum Deorum translatione , deque cultu ipfi decre
to folenni , nec volam nec veftigium , apud hofce Scri
ptores reperire licet. Et res haec profecto , fi ve
rum fateri volumus , omni probabilitatis fpecie de
ftituta eft. Verum otia hic mihi fecit , Vir doctrina
praeftans , cuius modo feci mentionem , et cuius
verba adfcribere non pigebit. * Cogitemus enim , ita
ille , Menelaum eiusque comites in Aegypto fuiſſe alie
nigenas , et , quod maximum , gracca gente oriundos.
Cogitemus porro , quod S. Scripturae firmatur teftimo
nio (Genef. XLIII. 31.) peregrinos homines adeo auer
fatos effe Aegyptios , vt cum illis vefci piaculum exi
ftimauerint. Ponderemus praeterea , quod maximae
inter Graios auctoritatis hiftoricus , HERODO
TVs , ( in Euterpe cap. 31. ) propria edoctus experi
entia, tradit , Aegyptiorum neminem , Graeci viri os
effe fuauiatum : aut cultro , vel veru , vel lebete eius
fum : aut guftaffe carnem bouis puri , cultro gracce
diffecti. Haec profecto ita funt comparata , vt Iu
daeusfit Apella, qui credat , Aegyptios Canopum , cu
ins

• Celeberrimus et Ampliff, SCHLAEGERVS , de Num

Hadriani plumbeo , p. 93.
 CANOB V S. 133

ius viui confortium cane peius et angue fugerant , tan

tis poft mortemprofecutos effe honoribus , vt cum non
folum inter Deos retulerint ; fed etiam poft Ofiridem
Ifidemque , Numen reputauerint maximum. Nihil
dici verius potuit , idque a nemine , antiquitatum
Aegypti bene perito , negari vnquam poterit. Ne
que etiam in vniuerfum , me vt credam induci pa
tiar , vetuftiores Aegyptios , dum fui etiamnum iu
´ris effent , legibusque patriis in omnibus obfecun
darent , homines , qualescunque etiam effent , in
Deorum ordinem , dignitatemque euexiffe. Sed ea
de re in Prolegomenis prolixe difputo, quae proinde
pluribus hic non tango .
§. 2. Solus , quantum nunc meminiffe poffum, Neque
DIONYSIVS Periegetes , Canobo huic , de quo di- etiam Scri
ximus , Templum , et , quod ex eo fequitur, ho- ptores vete
res Ethn ici
nores diuinos vindicare videtur. Etenim de vrbe id affir
celeberrima Canobo dicturus , verfibus hifce eam de- mant Locus
fignat v. 12. Dionyfii Pe
riegetae ex
Ἔνθα βορειότατος πέλεται μυχὸς Αἰγύπτοιο , cutitur.
Καὶ τέμενος περίπυςον ᾿Αμυκλαίοιο Κανώβε .
Vbi maxime borealis eft Aegypti receffus ,
Et Fanum percelebre Amyclaei Canobi.
Verum vbi quaefo Fanum iftud Canobi celebratum
*
et laudatum oftendi poteft ? Noui Scriptores ve
teres permultos , fepulchrum memorare Canobi , et
inter eos ** quofdam de Monumento graeci illius
Naucleri fic loqui , tanquam diu poft obitum eius
confpicuum etiamnum fuiffet. Sed de illius Templo,
altum apud omnes hos obferuatur filentium. Quae
vbi cogitationibus mecum reuoluo , vel inuitus in
terpretationem EV STATHII ampleci , meamque fa
I 3 cere

* Apud SCHLAEGER VM , lib. cit. p. 92.

** SCYLAX in Periplo p. 104. Edit, Gronou, vel p. 43. 44.
Edit. Hudf
 134 LIB. V. CAP. IV.

cere cogor. Ita autem is Dionyfii verba interpreta

tur. Τὴν Κάνωβον πόλιν περιφράζων , ἔτω φησὶ ,
τέμενος περίπυςον , etc. Vrbem Canobum defigna
turus , circumfcriptione vtens , Poëta vocat fanum
percelebre Amiclaci Canobi , quod idem eft , ac fi di
xiffet , Canobus vrbs.
' Nempe Poëta per meta
phoiam aliis quoque non parum familiarem , Cano
bum Fanum dixit , vel Templum Spartani illius Nau
cleri , eo quod in eius honorem condita effe , vulgo
crederetur. Vtitur eadem dictione , in illo , quem
diximus fenfu , HOMERVS , Iliad . B. v. 695.

Οἱ δ᾽ἦχον Φυλάκην , καὶ Πύῤῥασον ἀνθεμόεντα

*
Δήμητρος τέμενος

Qui autem habitabant Phylacem , et Pyrrbafum

floridam,
Cereris Templum. -

En! Pyrrhafum , vrbem totam , vocat Templum Ce

reris, quia nempe agri vrbis huius tritici inpri
mis erant feraces. Confimiliter PINDARVS , Liby
am et Aegyptum integram vocat ** Νάλοιο πᾶν
TéμEVOS , Nili pingue fanum , vel Templum. Et fic
locum hunc exponit vetus isque pereruditus Poëtae
illius interpres. Τέμενος Νείλε τὴν Λιβύην φησίν.
Libyam vocat Templum Nili. Eodem igitur modo
DIONYSIVS Canobum vrbem dixit Templum Nau
cleri Spartani.
TemplaHer.
§. 3. Vt vero , quae hactenus adftruxi, nouum
culis etSera
quoddam robur acquirant , obferuare iuuabit , Ca
pidis Cano
bisica cele nobum vrbem, *** pluribus Templis fanisque ce
brantur a lebribus inftructam fuiffe , quorum etiam mentio
nem veteres iniiciunt non raram ; verum inter illa,
Cano
* Ita EVSTATHI VS ad hunc loc. p. 324.
** Pythion. Od. IV. p. 239. Edit. Pauli Steph.
*****
AMMIANVS MARCELLINVS Lib. XXII. p. 252.
Edit. Lindenbrog.
 CANOB V S. 135

Canobi quoque Templum recenferi haud videas. vetéribus ;

HERODOTVS Lib. II. c. 113 , prope Canobum fed Canobi
fitum fuiffe ait Templum Herculis. Locus ille, qui nullum.
Herculis Canobici Templum comple &ebatur , qui
que erat quoddam Canobi fuburbium , dicebatur
Heraclium , tefte STRABONE , P. 551. Herculis vero
illic religiofe culti , praeter STRABONEM , meminit
etiam TACITvs , Annal. Lib. II. c. 6o. Et erat
Hercules hicce Aegyptius, Canobi cultus , in ipfa
Graecia percelebris. Meminit eius * Oraculum

hocce Apollinis Delphici,

῎Αλλος ἂς Ηρακλέης , Τιρύνθιος , ἐχὶ Κανω
βεύς ·
Alius ille erat Hercules , Tyrinthius nempe, non
Canobiticus .
Addit autem PAVSANIAS , poftquam hunc Ora
culi verfum attulerat, Nam et ante Aegyptius Hercu
is
les (id eft Canobiticus ) Delphos venerat . Sat au
tem teftatur HERODOTVS , loc . cit. Templum il
lud Herculis prope Canobum ante Menelai aetatem
conditum fuiffe, idque Oraculo illo , cuius verſus
attulimus, confirmari videmus. Erat aliud in ipfa
vrbe Canobo Templum, Serapidis fcilicet , veterum
De illius et
fermonibus magnopere celebratum .
Templo et Oraculo, cuius apud omnes exiſtimatio
Is autem cele
erat magna, STRABO plura refert.
brio ra s
in vrbibu Aegy pt i Temp , fuis plerumque
la
oculis vfurpa , diligente commemorat, hic vero
ta r
praeter Herculis , ac Serapidis Fana , aliud nullum
nominat. Hunc ipfum Serapidem in animo habuit
vbi ** ex HERACLIDE Pontico,
PLVTARCH VS ,
Plut on is Canopi ci mentionem iniecit , quod , cum
totus ille locus abunde loquatur , vberiori noftra

I 4 expli

* Apud PAVSANIAM in Phocicis cap. XIII. p. 830.

** de fide et Oftr. p. 361.

136 LIB. V. CAP. IV .

explicatione non eget. Neque alium , nifi hunc,

dicere voluit CALLIMACHVS , vbi de Or
Kavanira loquitur, cui Calliftium, pro filio, votum
nuncupauerat. Canobitarum ergo Deus , qui per
excellentiam fic diceretur , vrbis quippe illius Nu
men tutelare, non erat Nauclerus Spartanus ; fed
Serapis Aegyptius. Videntur Ptolemaei reges,
Templum huius Serapidis Canobicum, aut aedificaf
fe, aut faltem reftauraffe, idque tantis fumtibus, et
tam fplendide, vt Serapis Canobicus in omnium ore
effet, et magnam etiam apud exteros, famam ac
quireret, ita vt ipfi in Graecia quoque Templa nun
cuparentur. PAVSANIAS certe in arce Corinthi
Te mp lu m vidit ** Σεράπιδος ἐν Κανώβῳ καλε ·
Méve, Serapidis , quem Canobiticum appellant , vel
qui Canobi colitur. Eorundem Ptolemaeorum cu
rae, ac in bonas literas, eruditosque homines bene
uolentiae tribuendum effe crediderim, quod Cano
bi, quae ab Alexandria non longe remota erat , ***
Schola floreret, doctis viris egregie ornata , et cuius
tanquam magnopere celebris , veteres mentionem
non femel faciunt . In hac igitur Schola vitam tri
uit Claudius Ptolemaeus , Mathematicus fummus et
Geographus, Nam **** in alis Templi Canobici †
( ἐν τοῖς λεγομένοις πλεροῖς τῷ Κανώσε ) Altrono
miae

* In Epigrammate LIX. Collectionis Bentleianac. Vide

Callimachum Graeuii, To. I. p. 228.
** in Corinthiacis, cap. IV. p. 121.
*** KIRCHERVS in Oedipo To. I. p. 208. Sed cum
hoc conferendus et confulendus omnino erit SCHLAE.
GERVS faepe hic citatus, p. 270. 271.
**** OLYMPIODORVS in Commentar. MSS. ad Phae
donem Platonis, apud ISM. BVLLIAL DVM, ad Pto
lemaeum de iudicandi facultate p. 203.
tПrepa fiue alae dicebantur quaedam a :dificia Templo
contigua. Vide praeter alios BVLLIALDVM, loc. cit.
P. 204. 209. 210. etc.
 CANOB V S. 137

miae operam nauans, quadraginta per annos habita

uit. Ob quam caufam inuentas afe Aftronomicas de

monftrationes et conclufiones, in columnis illic pofitis

: defcripfit. Templum vero illud, in cuius alis Pto
lemaeus confenuit, effe celebre Serapidis Canobici
Templum, ex Infcriptione Ptolemaei, in columnis
Templi illius infculpta , et * a BVLLIALDO luce
publica donata, clare intelligitur. Dicata enim eft
1εy Ewing , Deo Seruatori , qui , vt recte obſer
uatum ** viro doctiffimo , alius praeter Serapidem
non eft. In eodem Templo pofthaec, qui Philofo
phiam Platonico - Pythagoraeam, recentiorem nem
pe, ftudiofe excolebant , illi praefertim, qui arca
nis Theologiae Theurgicae dediti erant , quorum
vitas ab EVNAPIO Sardiano , homine fupra
quam credi aut dici poteft , fuperftitiofo , defcri
I ptas habemus, libentiffime agebant, Sacrisque inani
bus operabantur, quod *** exemplis plurimis oftendi
poteft, donec tandem, imperante Theodofio M. Tem
plum iftud, idolorum cultoribus longe chariffimum ,
et Sacro-fan&
tum, non fine ingenti eorum luctu, † pe
nitus euerteretur. Haec funt Templa Canobitarum,
veteribus, et faepiufcule, vt vidimus, memorata. So
lus, quod quidem fciam , STEPHAN VS Byzantius,
aut forte Epitomater eius HERMOLAVS , Tem
plis hifce tertium addit Neptuni , to 'legav , in
quit, Пoresdavos Kavaße, et Templum Neptuni Ca
nobi. Verum, vt quod res eft dicam , locus ille
STEPHANI , non poteft non mihi vehementer eſſe
fufpectus. Codex Voffianus , quem Berkelius in
15 Edi
In Lib. cit. p. 234.
** BVLLIALDVS, vbi fupra p. 206.
*** Vide EVNAPIVM in Aedefio, p. 59. 60, 61. Edit. Co
lon. Allobr. 1616.
EVNAPIVS, vbi fupra p. 63. 64.
Η In voce Κάνωβος .
138 LIB. V. CAP. IV.

Editione fua confuluit , habet hic Ἱερὸν Ποσειδῶνος

KávaGov. HOLSTENIVS in notis ad eundem lo
cum , comparans eum cum verfu DIONYSII Pe
riegetae, fupra laudato , §. 2 , fcribendum putabat
Ἱερὸν Ποσειδῶνος καὶ Κανώβε. Templum Neptuni
et Canobi. At enim, cum oftenderimus , alium
omnino effe verfus illius fenfum, emendationi viri
docti fubfcribere non poffumus. Templum vel
Neptuni, vel etiam Canobi , aliis Scriptoribus omni
bus, de vrbe Canobo loquentibus, videmus effe inau
ditum et incognitum. Ante tempora etiam Ptole
maeorum , in vɛbe illa nullum potuit effe Templum
*
Neptuni , quippe cuius Numen et nomen, Ae
gyptiis tempore HERODOTI , penitus ignotum ef
fet. Si itaque re ipfa, Canobus, ambitu fuo Tem
plum comple &eretur Neptuni , illud nonnifi aufpi
ciis regum illorum graecae originis , cum vbique
praeualerent Graeci , exftrui potuit. Sed ne tale
quidem Templum Neptuni Canòbitici , a Scriptore,
praeter STEPHAN VM , vllo , commemoratum
oftendi poteft. Quae cum ita fint , licebit mihi
coniicere , STEPHAN VM ipfum fcripfiffe , ' Iegov
Πλάτωνος Κανωβίτε , Templum Plutonis Canoliti.
Erat nempe, quod modo oftendimus, Canobi Tem
plum Serapidis , magnificum et illuftre , Deusque
hic xar' oxy dicebatur Deus Canobicus. Illum
vero HERACLIDES Ponticus , vir magnae
apud omnes exiftimationis , ** dicendum effe cen
fuerat Plutonem . Et illum , de quo vix dubitari
poteft, fecuti erant alii, ob rationem, quam an
tehac pluribus expofui. Hos, vti opinor, fecutus
quoque eft STEPHAN VS. Verum cum librarii,
rei huius ignari , Templum Plutonis in Aegypto,
con
* HERODOTVs Lib. II. c. 50.
** 1
Apud PLVTARCHVM, p . 361.
*** Lib. II. cap. IV. §. 6. 7.
 CANO BV S.
c 139

concoquere non poffent, fcirentque, Canobum effe

vrbem maritimam, pro Пλéтwvos, perperam omni
no repofuerunt Ποσειδῶνος .
Sednec a
§. 4. Quaefiuimus hactenus , fueritne Canobus,
Menelai Spartani Nauclerus, Templum honoresque Canobo qui
dern, Mene
diuinos in Aegypto confecutus , quod pernegan- lai Guber
dum effe oftendimus." At quaeri praeterea et hoc nat ore nau
poteft , appuleritne vnquam Nauclerus Menelai in tico , vrbs ei
-Aegyptum , nomine Canobus, acceperitue ab co no- in Aegypto,
men vrbs quondam et in Aegypto, et inter Graecos vt videtur,
vehementer celebrata.. HERODOTVs Eib. II. cognominis,
c. 119. Menelaum ait in Aegyptum perueniffe , ibi- nomen acce
pit. Alio
que a Proteo rege Helenam, quam incolumem cu- namque mo
ftodiuerat , recepiffe; fed pro hoc beneficio, mala do Aegyptii
et iniurias Aegyptiis rependiffe. Et haec fe a Sa- nomen vr
cerdotibus accepiffe teftatur. De Canobo autem, bis illius in
Menelai Nauclero , verbum non addit. Et profe- terpreta
bantur.
&o, fi memoria Menelai, quod affirmarunt Sacer
dotes, Aegyptiis effet ingrata , aut potius inuifa ,
quomodo quaefo paffi fuiffent , vt in honorem Ca
nobi , qui Menelao Nauclerus fuerat, vrbs multis
nominibus praeftans, nomine eius infigniretur ? aut
quomodo hominem talem , ordini Deorum fuorum
addituri fuiffent ? Et fane Canobum vrbem, a Nau
clero Menelai nomen traxiffe , diferte negauit Sa
cerdos Templi Canobici , quem fuper ea re ARI
STIDES interrogauerat. Verba eius, quibus id te
statur, etfi ab eruditis plurimis iam excitata ,‫اد‬.hic
quoque apponenda effe duxi. * Ἐπεὶ ἔγωγε ἤκε
σα ἐν αυτῷ Κανώβῳ τῶν ἱερέων δ τῇ φαυλοτάτε ,
ὅτι μυρίοις ἔτεσι πρότερον , ἢ Μενέλαον ἐκεῖσε προ
χεῖν , τὸ χωρίον ὅτως ὠνομάζετο . Καὶ ἐκ ἄντικρυς
μὲν ἔλεγε τὄνομα τῦτ᾽ αυτὸ , ὡς ἀπογράψαι
γράμμασιν ἑλληνικοῖς . ᾿Αλλ᾽ ἦν μὲν ὥσπερ ἐμφερό
μενον καὶ περιτρέχον . Αἰγύπτιν δὲ καὶ δυσγράμ
ματου
In Aegyptio, fol. 96. a. Edit, graec, Florent,
 140 LIB. V. CAP. IV.

ματον μᾶλλον. Τοδ᾽ ἐν ἡμετέρᾳ φωνῇ δηλῶν ἔφη

χρυσῶν ἔδαφος . Ego quidem in ipfa vrbe Canobo,
de Sacerdote quodam non infimo cognoui, multis ante
Seculis, quam appelleret eo Menelaus, locum illum no
mon Canobi habuiffe. Neque tamen idem hoc nomen
diferte proferebat , vt Graecis literis fcribi poffet,
verum vt quafi alluderet , et Aegyptium effet, ac mi
nus poffet commode fcribi. Iam illud lingua noftra
fonare dicebat AVREVM SOLVM. Et poftea
haec infuper addit : Verofimile eft, Aegyptiis res
fuas effe notiores, quam Homero et Hecataeo. Et
quis, obfecro, verum id effe, non agnofcat? Vides
'Sacerdotem Canobitam, generis non infimi, et in
hiftoria patria , quod tuto affirmare licet, non ho
fpitem, diferte teftari, vrbi Canobo , nomen hoc
fuiffe diu antequam eo Menelaus , cum Nauclero
fuo appelleret. Et omnino negat, Canobum nomen
cffe, aut viri, aut etiam Dei, a quo vrbs fuerit co
gnominata, quippe cum Canobi voce nihil aliud Ae
gyptiace defignetur, quam Solum aureum. Aufusne
fuiffet Sacerdos ille hoc afferere , aut an non tale
quid afferens, ab ipfo ARISTIDE , et ab vnoquoque,
mendacii argui confeftim potuiffet , fi aut Canobi,
Naucleri Spartani, monumentum qualecunque illic
fuperfuiffet, aut fi Templum aliquod , Canobo Deo
confecratum, vrbem illam ornaffet? Et an non ARI
STIDES, qui ipfe Canobi praefens, haec a Sacerdoti
bus acceperat , audita magnopere probat , eaque,
narrationibus Graecorum omnibus et commentis,
plane anteponit ? Nulla igitur iufta dari poteft ratio,
cur nos Sacerdoti huic Aegyptio, de rebus patriis
teſtanti , fidem denegare velimus. Accedit ad ea
quae diximus , quod lingua Aegyptiaca, ex qua Sa
cerdos nomen Canobi explicandum effe docuit, ob
feruationem eius mirifice confirmet. Oftendamus
id teftimonio viri fummi, et quo hactenus rerum
harum
 CANOBV S. 141

harum peritior vixit nemo. Sic autem ille. * Di

Ariftidis fide dubitare non finunt ea quae fuperfuns

hodie Copticae, fiue Aegyptiacae linguae Monumenta.
K&ZI KAHI enim hodie, quae vox ob adſpiratio
nem graece fcribi non poteft, TERRA, et ND8B ,
NVB , AVRVM Aegyptiace dicuntur. Commu
niter vrbes in Aegypto, quod et ** Veteribus ob
feruatum videmus , nomina fortiebantur a Diis, in
quorum tutela effe credebantur. Notae funt Dios
poles , Heliopoles, Aphroditopoles , Hermopoles , He
racleopoles , et fimiles aliae plurimae. Graeci
igitur, moris huius Aegyptiorum non ignari, cum
faepe audirent Canobi vrbis mentionem fieri, et re
cordarentur, idem illud, aut confimile nomen , tri
bui etiam Nauclero Spartano Menelai, hunc vero
in Aegyptum , eo circiter loco , quo fita eft vrbs
Canobus , appuliffe, in Poëtarum carminibus legis
fent, imaginati fibi funt, a Nauclero vrbem nomen
traxiffe , idque ab vno alteroue literis proditum,
Graeci alii admiferunt, eandemque fabulam ad alios
porro propagarunt, cum tamen Canobus nihil aliud
Aegyptiis, quam aureum Solum fignificauerit.

§. 5. At fingularia plane funt , et aliis vetuftio- Epiphanii

ribus inaudita, quae de Canobi diuinitate, Scripto- locus de di
uinitate Ca
res quidam Chriftiani, nefcio vnde petita, referunt. nobi, Nan
Multis auctoritas eorum impofuit , nomenque Ca- cleri exami
nobi, Naucleri Spartani, celebrius ' reddidit , quam natur.Item
antea fuerat, quare hoc quicquid eft, fine examine que hiftoria
dimitti non poteft. Primum ex iis produco EPI . Ruffini de
PHANIVM , qui *** in Ancorato, §. CVIII. de Ca- Deo Canobo.
nobo

* MAT. VEYSSIERE LA CROZE , in Differtatione

Philologica, fubiuncta Collectioni Orationum Domini.
calium Chamberlaynianae , p. 136.
** Vide Lib. III. cap. III. §. 5.
*** Opp. To. II. p. 109. Edit. Petauji.
 LIB. V. CAP. IV.
• 142

nubo haec habet. Κάνωβίς τε ὁ Μενελάς κυβερνή

της, καὶ ἡ τότε γυνὴ Ευμενεθὶς , ἐν ᾿Αλεξανδρεία
τεθαμμένοι τιμῶνται πρὸς τῇ ὄχθη τῆς θαλάσ
O σης , ἀπὸ δεκαδύο σημείων διεξῶτες . | Cinobus quo
que Menelai gubernator , cum vxore Eumenuthi, ad
Alexandriamfepulti, prope littus, duodecimo ab vrbe
lapide, diuino cultu confecrantur. Quod auctor
hicce Canobum, Menelai gubernatorem, èv 'Nλežar
deeg , Alexandriae, effe fepultum tradat, ex eo erit
*
explicandum , quod magnae huius vrbis fubur
bia, ad vrbem Canobum vfque pertigiffe videantur.
Et fane eum vrbem Canopum in animo habuiffe,
ex eo facile patefcit , quod Nauclerum Alexan
driae, ad littus, duodecimo ab vrbe lapide, fepultum
fuiffe fcribat. Tanto enim interuallo ab Alexan
dria abfuiffe vrbem Canobum , ** notant veteres.
Quod ad vxorem Naucleri huius, quam liberaliter
ipfi tribuit EPIPHANIVS , attinet, de ea fub finem
capitis huius videbimus. Is ceteroquin Scriptor,
inter veteres, qui Canobum Spartanum ad hono
res diuinos euectum effe dixerint, primus eft, quan
tum inquirendo reperire potui . Sed leuia haec
funt , et EPIPHANIO condonanda , prae iis , quae
ab aliis adduntur. Rem omnem ita narrat RVFFI
NVs , Hift. Ecclef. Lib. II. c. 26. Iam vero Canopi,
quis enumeret fuperftitiofa flagitia ? vbi praetextu
Sacerdotalium literarum (ita enim appellant antiquas
Aegyptiorum literas) magicae artis erat pene publica
Schola. Quem locum velut fontem quendam atque
originem daemonum, in tantum venerabantur Paga
ni, vt multo maior ibi celebritas, quam apud Alexan
driam

* Is. VossIvs, in variis Obferuationibus , cap.

P. 43.
** AMMIANVS MARCELLIN VS , et PHILARGY
RIVS apud SCHLAEGERVM in libro faepius citato
p. 106. qui videndus hic erit.
 CANOB V S. 143

driam baberetur. Sed de huius quoque Monftri er

rore, cuiusmodi originem tradant, abfurdum non erit
paucis exponere. Ferunt aliquando Chaldæcos ignem,
Deum fuum , circumferentes, cum omnium Prouin
ciarum diis habuiffe conflictum , quo fcilicet fi vicif
fet, bic effe Deus ab omnibus crederetur. Haec
cum audiffet Canobi Sacerdos, callidum quiddam ex
cogitauit. Hydriae fieri folent in Aegypti partibus
fictiles, vndique crebris et minutis admodum forami
nibus patulae, quibus turbida aqua defudans, defeca
tior ac purior redditur. Harum ille vnam cera fo
raminibus obturatis , defuper etiam variis coloribus
pictam, aqua repletam ftatuit in Deum. Et exci
fum veteris fimulachri, quod Menelai Gubernatoris
ferebatur , caput defuper pofitum diligenter aptauit.
Adfunt pofthaec Chaldaci : itur in conflictum : circa
hydriam ignis accenditur : cera qua foramina fue
rant obturata , refoluitur : fudante bydria ignis ex
tinguitur. Sacerdotis fraude Canopus Chaldaeorum
victor oftenditur. Vnde ipfum Canopi fimulachrum
pedibus perexiguis , attracto collo , et quafi fugillato,
ventre tumido, in modum hydriae, cum dorfo aequa
liter tereti formatur. Ex hac perfuafione velut
Deus victor omnium colebatur. Nullus dubito,
RVFFINVM haec defumfiffe ex Scriptore aliquo
graeco , pariter Chriftiano, fed dudum deperdito.
Verba illius graeca, vti credo, feruauit nobis sv
DAS , in voce Kávшños , fed quae , quoniam funt
prolixa, et cum Ruffinianis , verbulo vno alteroue
excepto, per omnia confentiunt, apud ipfum aucto
rem legi malo. Hac igitur occafione , fi Ruffinum,
fimilesque Scriptores, in caufa hac audiendos effe,
cenfemus , Canobus Spartanus , inter Aegyptiorum
Deos, locum inuenit. Verum impenfe miror, vi
ris eruditis, qui fabulae tali, aures nimium faciles
praebuerunt, futilitatem illius non continuo fubo
luiffe.
 L
144 LIB. V. CAP. IV.

luiffe. Chaldaeos enim tanta ignem veneratione

profecutos effe, vt illi inter Numina domeftica, lo
cum concederent primum , cum veritate hiftorica
conciliari non poteft, cum ne id quidem vllo ar
gumento alicuius ponderis probari poffit, Chal
daeos igni cultum exhibuiffe vllum. Viciffim ido
nea ratione nulla quifquam euincet, Aegyptios igni
diuinitatem omnem abiudicaffe, ** cuius contrari
um potius nullo negotio, fi res pofceret, demon
ftrari poffet. Taceo alia, quae abfurditatem et in
eptias fabulae huius infulfae fatis produnt, ne ledo
ri faftidium pariam. Aliquid tamen fabellae ifti
fubeffe veri , quod in plerifque vfu venit , vltro
libensque largior , eique eruendo , aliquam nunc
impendamus operam.
Simula §. 6. Docet nempe RVFFINVs , Statuam Co
chrum illius nobi, diuinis honoribus affecti , fuiffe re ipfa by
Dei, quem driam, ex certa quadam terra porofa confectam,
Ruffinus qua vti folebant ad percolandum aquam Nili turbi
Canobum
vocat , in dam. Hydriae fieri folent, inquit Presbytet Aqui
formam hy- leienfis, in Aegypti partibus fictiles, vndique crebris
driae vel et minutis admodum foraminibus patulae, quibus
reddi
Baucalii ef- turbida aqua defudans , defecatior ac purior
fictum erat. tur. Verba graeca , Scriptoris Anonymi , ex qui
bus haec RVFFINVS defumfiffe videtur, apud
SVI DAM
sviDam ita habent. Ὑδρίαι ἐν τοῖς μέρεσι τῆς
Αἰγύπτε ἐιώθασι γίνεθαιજ οςς κιναι , τρήσεις έχει
σαι λεπλὰς συνεχεῖς ,‫ ܝ‬ὦτε διὰ τῶν τρήσεων ἐκείνων
τὸ τεθωλομένον ὕδωρ διυλιζόμενον ἀποδίδοθαι καὶ
Dagararov. Hydriae fictiles , minutis et crebris
foraminibus plenae, in Aegypto confici folent, vt per
foramina illa aqua turbida percolata , redderetur
Limpi

V.
Vide HYDIVM de religione vet. Perfarum, cap.
P. 30. et SCHLAEGERI Commentationem faepius
citat. p. 90. 91.
Videri tamen poffunt Prolegomena noſtra §. 29.
 CANOB V S. 145

limpidiffima. Eafdem hydrias HESYCHIVS defi

gnat , vbi in voce Στατικὸν inquit : Στατικὸν (le
ge cum viris doctis Στακτικὸν , ) πεμμάτιον πλα
κεντῶδες . Αλλοι δὲ ἀγγεῖα διυλίζοντα νελῶον
ὕδωρ . Id eft : Στακτικὸν appellatur aliquod placen
tulae genus. Alii vero fic vocant vafa, quibus aqua
Nili percolatur. Luculentus quoque eft de iifdem
* GALENI locus , quem debeo diligentiae ** il
luftris SPANHEMII , isque ita fe habet : "Es dè
δήπε καὶ τὸ ἰλυῶδες ὕδωρ σύνθετον πῶς , ὡς καὶ τὸ
τῇ Νελε , τὸ κατ᾽ Αἴγυπτον , ἀλλὰ διὰ τῶνκερα
μέων αγγείων διηθέμενον . Eft porro
El porro etiam aqua li
mofa quadantenus compofita , veluti Nili , quae in
Aegypto eft , fed ca per fictilia vafapercolata, plane
pura efficitur . Effigies hydriae huius generis, non
inelegans , in qua foramina , per quae aqua Niloti
ca percolatur atque defecatur , diftinéte notata de
prehenduntur, in gemma confpicitur , quam The
faurus Boruffo - Brandenburgicus cuftodit , cuiusque
ex eo iconem *** LAVRENTIVS BEGERVS
edidit.
§. 7. Alexandrini hydrias et vafa huius gene- Argumen ‹
ris folebant appellare Βαϊκάλια et Καυκάλια . tum ident
continua.
Difcimus hoc ex PHILOSTORGII Excerptis hi tur et illa.

ftor. Ecclef. Lib . I. c. 4. Ait Alexandrum quendam ftratur.

Presbyterum, Baucalin cognominatum fuiffe , ob coa
ceruatam carnis fuperfluae molem, quae in dorfo cius
excreuerat inftar vafis teftacei : cuiusmodi vafa Alex
andrini patrio fermone Baucalas, ( Baúxaλas ) vo
1 eant. Si cum his conferre digneris RVFFINI verba,
allata

* De Simpl. Medic. Facult. Lib. I. cap. IV.

** Notis in Callimachum p. 117.
*** In Thefauro Brandenburgico , To. III. p. 308. Vide
et KIRCHERI Prodromum Copticum p. 227. et
SCHLAEGERI librum faepe citat, p. 86.
Tom. III. K
146 LIB . V. CAP. IV .

allata §. 5. 6. videbis defcriptionem hanc quadrare

in eius Canobum, qualem nobis depingit. OLYM
PIODOR VS igitur , Alexandrinus Philofophus , vo
ce illa femel iterumque vfus eft. In hiftoria
Monachorum . Aegyptiorum , plurima eius mentio
occurrit, vbi modo Βαυκάλιον , modo Καυκάλιον
appellari videas. In Apophthegmatibus Patrum le
gas : ** Ιδὲ παιδάριον ἔτη ἐνώπιον αυτῇ , ἔχον ἄς
τον, καὶ βαυκάλιον ὕδατος . Ecce pucrulus coram
eo ftetit , panem tenens , et baucalem aquae. In iif
.
dem Apophthegmatibus et haec occurrunt. ***
Ανέτη τις πρεσβύτερος μέγας δἶναι τὸ καυκά
λιον **** νερᾶ . Vtuntur voce eadem Scriptores
quoque Latini , quos inter 10HANNES CASSIA
NVS , Lib. IV. de inftitutis renuntiantium cap. 16.
Si quis , inquit , gillonem fictilem , quem baucalem
nuncupant, cafu aliquo fregerit. In iftis vero bau
caliis, vel baucalibus, aquam Niloticam in Aegypto
percolari confueuiffe , difcimus ex PALLADII hi
ftoria Laufiaca cap. XX. vbi haec leguntur.
† Ωφθη αυτῷ τις ἐν χήματι κόρης, -- xaJα
ρὰν ἐθίνην φέρεσα , καὶ κατέχεσα καυκάλιον,
idaros sálov. Vifa eft ei quaedam, puellae /peciem
prae fe ferens, munda linea vefte induta , et
tenens baucalin aqua ftillantem. Etenim a ἀπὸ T8
saev, quod aqua percolata deftillaret , vafa illa
nun

* In ARISTOTELIS Meteorol. fol. 20. b. verſus fin. et

38. b. verfus fin.
** COTELERII Monumenta Ecclefiae Graecae To. I.
p. 441. Vide et p. 434. 470. 471. 490, etc.
*** Ibidem P. 470.
**** Negov apud Scriptores aeui fequioris dicitur aqua.
Vide MEVRSI1 Gloffarium Graecobarbarum , in voce
NEPON,
In magna Bibliotheca Patrum Parifina To. XIIL
P. 927.
 CANOB V S. 147

nuncupata fuiffe sanrma, docuit nos HESYCHIVS

§. 6. Adde his, quae in Apophthegmatibus Patrum
habentur, in hunc fenfum : * Dicit Abbas Poemen :
Aquae natura mollis eft, lapidis autem dura ; verum
baucale, quodfufpenfum eft fupra lapidem, ftillando,
ftillandoque paulatim, eum cauat ac perforat.
§. 8. Habebat ergo Statua Canobi Dei , de qua Simula
RVFFIN VM vidimus referentem, §.5, formam Bau- chrum Dei
calis vel hydriae, de quo locus dubitandi non eft. Et- Canobitae,
videtur
enim RVFFINvs , qui Aegyptum A. C. 371. vel
fuiffe Aga.
372 , adiit , ibique aliquamdiu vixit , de eo loqui thodumo
poterat, quod oculis ipfe fubiecerat. Quamuis au- nis.
tem libros hiftoriae Ecclefiafticae fcripferit , poft
euerfionem Templi Canobici , quae in A. C. 391.
ingruit, de re tamen loquitur notiffima, tot homi
num millibus vifa , plurimorum fermonibus cele
brata, et quae in recenti erat omnium memoria.
Non eft igitur, vt ipfi formam fimulachri Canobici
defcribenti , fidem denegemus. Et fupereft etiam A
** nummus , a Canobitis , Hadriano impe
num
rante percuffus , in quo fimulachrum tale , quale
RVFFINVS defcripfit , etfi tamen non per omnia
fimile , diftincte confpicitur. Hoc inuice probat,
habuiffe Canobitas Numen tutelare, forma illa,
quam defcripfimus , vifendum , quod RVFFINVS
Canobam nuncupauit. Verum quaerat nunc quis,
ecquodnam illud Canobitarum Numen fuerit , et
cur Canobi nomine a RVFFINO defignetur , cum
tamen in vrbe Canobo, nullum hoc nomine infigni
tum Numen cultum fuiffe , prolixe afferuerimus.
Venit mihi aliquando in mentem , fimulachrum il
lud formae adeo fingularis , re ipfa repraefentaffe
K 2 τὸν
A
* COTELERII Monumenta To. I. p. 636.
** IOH. VAILLANT Numifmatica Aegyptus fubiun&
ta
hiftoriae Ptolemaeorum p. 205.
 LIB. V. CAP. IV .
148

Tov ayadov Aaipova, bonum Spiritum, vel Genium,

vel etiam Deum, quem * Aegyptii lingua vernacu
la dixerunt Ichnuphi, et contractius Cnuphi. Con
iecturae huic non parum fauet ** gemma elegans,
cuius ectypon faepius editum eft. In illa cernimus
grypem alatam, cui infidet fimulachrum ex eorum
genere, quae Canobica nuncupant. Gryps pede
finiftro premit rotam , in cuius medio crux appe
ret, hoc fere ' modo picta , . Nouimus autem

ex teftimonio PROCLI , *** alio loco iam in me

dium allato , hoc ipfo charactere, Aegyptios fubin
nuiffe τὴν ψυχὴν κοσμικὴν , Animam mundi , **
quae a Cnuphi, fiue Agathodaemone re ipfa non dif
ferre cenferi debet. Eftque obferuatione praeterea
dignum, figuram illam Canobicam , quám in num
mo Canobitarum cerni diximus , in capite ferpen
tem gerere. Illum vero Symbolum fuiffe Aga
thodaemonis Aegyptii , permultorum teftimoniis
vulgatum eft. Accedit ad haec , quod alueus ille
Nili, qui Canobum tendit , et prope illam vrbem
in mare fe exonerat, olim tayados Saipar nun
cuparetur. Et vero diflimile non eft, nomen hoc
a Canobitis ipfi primum impofitum fuiffe. Erat
enim ipforum alueus , qui prope ipforum vrbem
celebre oftium Canobiticum efficiebat, Caretne
igitur probabilitate , Numen hoc in vrbe Canobo
cultum inueniffe ?
§. 9.

* Vide fupra Lib. I. c. IV. §. 5. 6.

** Gemmae LEONARDI AVGVSTINI Parte I. num.
205. L'Antiquité expliquée de MONTFAVCON TO. II.
Part. II. Planche CXXXIV. num . 4. SCHLAEGERI
Commentatio p. 82.
*** Lib. I. c. IV. §. 3. p. 86. in not.
**** Ibidem §. L. et 7.
+ Vide ibidem §. 5.
PTOLEMAEVS Geograph.
 CANOB VS. 149

9. Sunt tamen, quae ratione inuica demon- Re ipfa ta

ftrant, fimulachrum Canobicum, a RVFFINO defcriptum, men, certe a
et in Canobitarum Nummo depictum, re ipfa fuiffe temporibus
Serapidis, quod etiam haud ita pridem, * viro do- Ptolemaeo
Aiflimo placuifle, non fine voluptate intellexi. Ete- rum,fimu
lachrum
nim Dei huius Templum Canobicum , magnitudi- erat Serapi.
ne, pulchritudine , et fplendore , inter alia plurima dis Cano
eminens , commemorant veteres , et huius vnius bici.
mentionem tantum faciunt , fi Herculis Templum
excipias, in Oppido Herculeo , vel fuburbio Cano
pico aedificatum , §. 3. Et hunc quidem Serapi
dem, veteres Deum Canobicum xar' oxy vocare
folent, §. 3, tanquam Canobi aut Numen aliud pla
ne non cultum , aut vnum illud faltem, vrbis illius
verum Numen tutelare fuiffet. Sed et ea, quae de
Canobi Numine refert RVFFINVS, talia funt , vt
nonnifi Serapidi conuenire queant. Scribit enim
auctor ille : Canobi quis enumeret fuperftitiofa flagi
tia? Quaenam vero fint illa flagitia, omnium opti
me intelligi poterunt, fi quae RVFFINVS Lib. II.
c. 24. ac ** alii , de euerfione Templi Serapidis
Alexandrini narrant, diligenter expendantur. Per
git ita RVFFINVs de Canobo : Vbi praetextu fa
cerdotalium literarum (ita enim appellant antiquas
Aegyptiorum literas, ) magicae artis erat pene publi
ca Schola. Nempe in Templo Serapidis Canobici,
feruabantur Monumenta literis hieroglyphicis , vel
Sacerdotalibus confignata. Et erant , qui fibi illa
rum fcientiam arrogarent, quam cum aliis quoque
fe communicare et poffe et velle dictitarent. Simi
liter in Templo Serapidis Alexandrini , poftquam
K3 euer

瞎
Ampliffimus SCHLAEGERVS in Commentatione faépe
citata p. 166, 167. etc.
** SOCRATES hift. Ecclef. Lib. V. c. 16, 17. SOZO
MENVS Lib. VII. c. 15.
 150 LIB. V. CAP. IV.

4
euerfum effet , literae hieroglyphicae inuentae
memorantur. Sed nihil luculentius dici potuit,
quam Canobi Templum magicae artis fuiffe pene pu
blicam Scholam. Per Magiam hic intelligi Theur
giam Philofophorum Pythagoraeo - Platonicorum re
centiorum , facile mihi largietur, quifquis in hiſto
ria Philofophica illius aeui hofpes non eft. Hanc
vero Theologiae Paganicae fpeciem, in Templo Se
rapidis Canobico, Seculo Aerae Chriftianae III. et
IV. ftudio mirifico excultam fuiffe , ideoque , qui
1
eius defiderio capti erant, ad hancce Scholam auide
fe contuliffe , ex §. 3. perfpici potuit. De Tem
plo denique Canobi , haec infuper addit RVFFI
NVS : Quem locum veluti fontem quendam atque
originem daemonum , in tantum venerabantur Paga
ni, et multo maior ibi celebritas , quam apud Alex
andriam haberetur. Quando Presbyter Aquileien
fis ait , Canobum fontem quendam atque originem
daemonum fuiffe, videtur alludere ad illam Philofo
phorum quorundam gentilium doctrinam , Sera

pidem effe Principem daemonum, malorumque Spiri

tuum. Vbi vero celebritatem Templi Canobici,
cum celebritate Templi Alexandrini comparat, ne
mo eft, qui non illico intelligat, fermonem eſſe de
Serapide. Huius enim Dei Templum , fumtibus
Ptolemaeorum vere regiis, Alexandriae conftru&um,
magnitudine, ftructura mirabili, et celebritate, haud
dubie *** fuperabat omnia totius Aegypti Templa,
cumque eodem coniuncta fuerat Schola literarum
ac difciplinarum , Graecanicarum valde illuftris.
Canobus igitur RVFFINI, alius a Serapide effe non
poteft.
* SOCRATES, vbi fupra, cap. 17. SOZOMENVS loc. cit.
PORPHYRIVS apud EVSEBIVM Praeparat. Euang.
Lib. IV. cap. XXIII .
*** KVFFINVs Lib. II. c. 23. THEODORETVS hift.
Ecclef. Lib. V. c. 22.
 CANOB V S. 151

poteft. Cur vero RVFFINVS , Serapidem Canobi

cum , nomine Canobi defignauerit, ratio in promtu
eft. Sciebat Presbyter ille , vrbes in Aegypto ple
rafque, Diis huius gentis effe cognomines, conditas
quippe in eorum honorem. Sciebat praeterea, a
Graecis omnibus perhiberi, Canobum vrbem, in me
moriam honoremque Gubernatoris Menelai condi
tam eſſe, et ab eo nomen accepiffe, Verum igitur.
vrbis illius Numen tutelare, credidit effe Canobum
Spartanum , quocunque demum nomine , illud ab
Aegyptiis poftea infignitum fuiffet.
S. 10. Vnum reftat, vt videamus, quam ob rem Inquiritur,
Canobitarum Sacerdotes, Serapidi fuo formam bau- cur Serapidi
Canobio,
calis, vel hydriae indiderint : nam * Alexandriae,
** forma hy
aliisque in vrbibus Aegypti, ratione longe diuer- driae afficta
fa Serapis fingi, ſculpi, pingique confueuerat. Ideo- fuerit.
que, quia forma haec Serapidi in vrbe Canobo cul
f to, propria et peculiaris fuiffe videtur, omnia hu
iufcemodi figna, veteris Aegypti , baucalis formam
prae fe ferentia, quae in thefauris Principum, aut
aliorum Mufeis fuperfunt, ab eruditis, vfu fere vni
uerfaliter recepto, Canobica vocari affolent. Et dan
tur tamen figna huius generis plurima, quorum non
nulla Agathodaemonem , (§. 8.) alia *** Ifidem, alia
Numina ab his diuerfa repraefentant, quaeque, quo
modo dici poffint Canobica , cum Canobum vero
fimiliter nunquam viderint , ego quidem rationem
nullam video. Verum RVFFINI auctoritas erudi
tos noftros in erroris focietatem pertraxit. Memini,
Seculo hoc, in Crypta quadam Memphitica, quae
K 4 inter

* Vide CVPERI Harpocratem , p. 18.

** CVPERVS lib. cit. p. 82. Cui iunge l'Antiquité ex
pliquée de MONTFAVCON To. II . Part. II . Planche
CXXI. CXXII.
*** Vide SCHLAEGERI Commentationem p. 121. etc.
187.
152 LIB. V. CAP. IV.

inter alia, continebat etiam reliquias boum nonnul

lorum Memphiticorum facrorum, quos Apidum no
mine , veteres Aegyptios coluiffe fcimus, reper
tas quoque fuiffe octo hydrias, ex illarum genere,
quas Canobicas appellare mos eft , quibus capita
foeminina addita erant. Quid fi dicas, earum vfum
non fuiffe alium , quam vt per illas , aqua Apidi
porrigi folita , primum percolaretur ? Facile ta
men et libenter largior, Canobitas omnium primos
Serapidi fuo formam talem adaptaffe , horumque
exemplum imitatos effe in Aegypto alios. Et fu
fpicari quis poffet , terram Canobiticam, ad confi
cienda huiufmodi vafa, ex quibus tantum com.
modi , vtilitatisque percipiebant Aegyptii , prae
aliis aptam, et inprimis idoneam fuifle. Hodie
vfum illum ipfum praeftat ** argilla , quae in Ae
gypto media , prope vrbem reperitur , Minie di
&
tam. Et num non coniecturae huic, ipfum vrbis
Canobi nomen fauet? quod terram auream defigna
re, ex ARISTIDE , fupra §. 4. monuimus , et ex
reliquiis linguae Aegyptiacae veteris confirmaui
mus. Qua in re, fi a vero non aberraui, licebitne
mihi dicere , Canobitas , vt oftenderent omnibus,
quanti vafa haec, a fe inuenta facerent , Deo fuo
tutelari , formam talem adaptaffe ? Obferuaui etiam
§. 8. vero perquam fimile effe , Canobitas anti
quiores Numen coluiffe Agathodaemonis, fiue boni
Dei, et hunc forma eadem antiquitus effingi con.
fueuiffe. Et fieri potuit , vt Diuinitas haec , tem
pore demum Ptolemaeorum , priftinum nomen Cmu
phis, cum nouo Serapidis commutauerit , eo quod
huius Numen , Ptolemaeis fupra omnia charum ef
fet et venerabile. Bonus vero Deus, a Canobitis
cultus,
⭑
Voyage troifieme de PAVL LVCAS To. I. p. 346.
** VANSLEB Relation d'un voyage etc. p. 402. Le
dernier voyage de LVCAS To. II. p. 157.
 MENVTHIS, CANOBI VXOR. 153

cultus, ipfe erat Nilus. Quam non apte ergo il

lius Numen vafe huiufcemodi fymbolice reprae
fentari poterat, quo aqua Nili percolata , iucunda
demum falubrisque Aegyptiis reddebatur. Quodfi
vero Numen Canobitarum antiquiffimum , etiam
ante Ptolemaeorum tempora, fuiffet Serapis, * quod
nihil abfurdi inuoluit, multis tamen rationibus, **
proprio fuo loco demonftrauimus, huius Numen ad
Nilum omnino relatum fuiffe , eoque vas tale Ni
liacum, ipfi ceu fymbolum elegans et valde com
modum, dedicari potuiffe.

§. 11. De Menuthi, vxore Canobi, verbum hic De Menu

addendum putamus. Illius notitiam vni debemus thi, vxore
Canobi ven
EPIPHANIO , cuius §. 5. haec verba attulimus.
ditata.
Canobus Gubernator Menelai, cum vxore fua Eume
nuthi, ad Alexandriam fepulti prope littus, duodeci
mo ab vrbe lapide , diuino cultu confecrantur. In
graeco eft , τότε γυνὴ Ἐυμενεθίς . Scimus vero
ex STEPHANO Ethnicographo , *** vicum fuiffe
iuxta Canobum , cui nomen Méves. Vicus hic
videtur nomen accepifle a Menuthi - Dea, fi omnino
talis in rerum natura extitit. Aut forte a vico no
men Diuinitati inditum erat, tanquam illius Numini
tutelari. Non male igitur ABRAH , BERKELIVS ,
in notis ad illum Stephani locum, apud EPIPHA
Nivm legendum cenfet : καὶ ἡ τότε γυνὴ Μέν8
9s, quam emendationem non poffum non proba
re, vti nec ab eadem HOLSTENIVM alienum effe
intelligo. Fuiffe vero in vico Menuthi, Templum
Numinis alicuius ei cognominis , ex eo colligere
eft, quod EPIPHANIVS † alio loco mulieres com
K 5 memo- /
* Vide Panthei huius Lib. II. c. V. §. 4. 5.
** Lib . IV . c. III.
*** In articulo Mirais.

+ aduerfus haerefes Lib. III. p. 1093.

 156 LIB. V. CAP. V.

S. 1.
rogredior nunc ad Numen Aegyptiorum Thoth,
egypriot
quod Graeci 'Egun , Latini Mercurium inter
rum Mercu
rio, omnia pretantur. De eo nihil fere dici poteft, in quo
veteres inter fe confentiant omnes , adeo omnia funt
incertafunt.
incerta. Quaeritur , fueritne homo , an vero no
men eius fit tantum fymbolicum , quod de reliquo
rum Deorum Aegypti nominibus afferuimus. Qui
vero Thoth hominem fuiffe contendunt , qui olim
inter Aegyptios vixerit , eosque beneficiis infignitis
ornauerit , in reliquis quae ad eum ſpectant , non
magis inter fe confentiunt. Nam et de patria , quae
ipfum ediderit , et de tempore, quo vixerit , et de
dignitate , quam in Aegypto gefferit , mira eft vete
rum diffenfio. Plerique etiam eum multiplicant, aut
ex vno tres nobis exfculpferunt Mercurios Aegypti
os. Si omnia , quae de eo aut veteres memoriae
prodidere , aut recentiores etiamnum difputant , ad
ferre , et pro merito difcutere vellem , non differ
tationem breuem ; fed librum molis haud exiguae
fcribere me oporteret. Ne igitur laborem vanum,
omnique fructu vacuum fufcipiam , ea tantum in me
dium proferam , quae ad fcopum mihi propofitum
inprimis conducent, et haec ipfa pro virili , vt po
tero , contraham.

Nomen hu
§. 2. Numini illi , cuius interpretationem ag
ius Dei non
no modo gredimur , Aegyptii patrio fuo fermone, nomen im
effertur. pofuerunt Thoyth, vel Thoth. PLATO Veterum

Graeci eum omnium , ex iis qui fuperfunt , antiquiffimus , qui

interpretan Dei huius meminerit , eum nuncupat Theuth. Nam
tur Mercu- de eo loquens in Phil. p. 156. Edit. graec. Bafil.
rium.
fcribit : ἐτέ τις θεὸς , ἔἴτε καὶ θεῖος ἄνθρωπος , ἃς
λόγος ἐν Αἰγύπτῳ Θεῦθ τινα γένεσθαι λέγων . Site
aliquis Deus , fiue vero homo diuinus , vt fama fert in
Aegypto , fuit ille Theuth. Sic nomen fcriptum le
gitur
 THOTH, MERCVRIVS. 157

gitur etiam in Phaedro p. 213. Sed plerique nomen

hoc ave, Thoyth, et nonnihil contractius , 9,
Thoth , efferre folent. Pfeudo · SANCHVNIA
THON, in ficta , quam ipfi PHILO Byblius fuppo
fuis , hiftoria Phoenicica , eum vocat Taautum , et
de eo hoc addit : * Τάαυτος , ὃν Αἰγύπτιοι μὲν ἐκά
λεσαν Θωύθ , Αλεξανδρεῖς δὲ Θωθ , Ἑρμῆν δὲ
Ἕλληνες μετέφρασαν. Taautus , quem Aegyptii
Thoyth, Alexandrini vero Thoth nominant , Graeci
autem 'Equv , id eft Mercurium reddidere. CICE
RO, vbi plures Mercurios enumerat , etiam noftri
mentionem facit , Lib. III. de Nat. Deor. cap. 22.
Quintus Mercurius , qui dicitur Aegypto praefuiffe,
atque Aegyptiis leges et literas tradidiffe. Hunc Ac
gyptii Thoyth appellant. Eodem nomine anni pri
mus menfis apud eos vocatur. Et notum eft eruditis,
primum Aegyptiorum menfem , lingua ipfis propria
E dici Thoth, ** quemadmodum Graeci Latinique no
men illud efferunt. In Coptorum vero libris manu
exaratis , quos euolui , nomen iftius menfis fcribitur
Dudor , Thouth. LACTANTIVs ex CICE

RONE, quem et nominat , eadem repetit Lib. I.

cap. 6. Piura non adfero. Satis ex his perfpicitur,
Numen illud , cuius molimur interpretationem , ab
ipfis Aegyptiis , voce patria appellatum fuiffe Thoyth,
vel Thoth , idque Graecos omnes interpretatos effe
et dixiffe 'Egun , fiue Mercurium.
§. 3. Patriam Mercurio huic non omnes ean- De Patria
dem affignant. Pfeudo- SANCHVNIATHON, Scri- buius Thoth
admodum
ptor hiftoriae , vti iactatur , Phoenicicae , *** facit
diuerfa refe
eum runtur.
Apud EVSEBIVM, Praeparat. Euang. Lib. I. cap. IX. p.
31. fin. 32.
** Vide LINDENBROGII notas ad Cenforinum de die na
tali cap. XVIII.
*** Apud EVSEBIVM, Praeparat. Euang. Lib. I. c. X. Vi
de inprimis p. 40.
 158 LIB. V. CAP. V.

eum popularem fuum , id eft Phoenicem , aitque,

eum vna cum Saturno in regionem Meridiei ( es No
T8 Xogav ) id eft Aegyptum , veniffe. Refert Au
&
tor Chronici Pafchalis , vel Alexandrini , traditio
nem aliam , * fecundum quam Mercurius gente fuit
Italus , ac in Italia etiam fub nomine Fauni regna
uit: poft aliquod vero tempus , relicta Italia , in Ae
gyptum conceffit , ibique regno potitus eft. CI
CERO , nefcio quo praeeunte , eum transfert in
Graeciam. Etenim perhibet , ** eum coli a Phe
neatis , interemiffe Argum , ob eamque caufam in Ac
―――
gyptum profugiffe eumque Aegyptios Thoth ap
pellare. Quid opus eft plura eandem in rem conge
rere ? Cum vero extra omnem dubitationis aleam
pofitum fit , ipfos Aegyptios Thoth fuum , tanquam
indigenam regionis fuae , fibi vindicare , non eft,
quod in eadem caufa , alios potius audiamus , prae
fertim tanta , tamque immani difcordia , inter fe la
borantes.
Secundum S. 4. Ex iis quae modo attulimus , perfpici
plurimos iam potuit, fuiffe , qui eum in Aegypto regnaffe,
Thoth rex tradiderint. SANCHVNIATHON namque fictitius,
fuitAegypti.
non modo narrat , eum cum Saturno in Aegyptum
veniffe ; fed *** addit etiam , Saturnum eum Acgy
pti vniuerfae regem creaffe. Et ex Chronico Pafchali
retulimus §. 3, traditionem , iuxta quam , ex Italia
profugus , in Aegyptum peruenit , vbi poft Meftrem
(i. e. Mifraim) Chami fobolem , cuius tempore ad
uenerat , regno potitus eft. Id ERATOSTHENES
ipfe , in laterculo regum Thebaeorum Aegypti , di
cere viris doctiffimis vifus eft. Is enim primum Ae
gypti regem Menem appellat , quod etiam alii pluri
mi affirmant. Et hunc Menem effe aut Chamum , aut
filium

* Chronicon Pafchale p. 44. Edit. Parif.

** de Natura Deor . Lib. III. c. 22.
*** Vbi fupra.
 THOTH , MERCVRIVS.
159

filium eius Mifraim , concors eft pene omnium fen

tentia. Meni vero idem fuccefforem dat Athothen,
quem graece interpretatu r 'Egμoyavn , Mercurio ge
nitum. Hunc * MARSHAMVS habet pro ipfo
Thoth , vel Mercurio Aegyptiorum , calculum fen
tentiae huic adiiciente ** SAMVELE SCHVCKFOR

DIO , qui praeterea hariolatur , fuiffe hunc Thoth,

illum Mifraimi filium , quem hiftoria Mofaica Pa
thrufim nuncupat , Genef. X. 14. Verum , vt quod
res eft dicam , ego haec probare nulla ratione pof
fum. Nam Menem veterum , effe Mifraimum Scri
pturae , non facile mihi quifquam perfuadebit,
cum *** tot rationes huic fententiae obeffe videam.
Et fi vel liberaliter largirer , Menem ERATOSTHE
NIS , effe Mifraimum Mofaicum , ne fic quidem
confici poffet, filium huius Athothem, effe celebra
tum illum tot hominum fermonibus Mercurium Ae
gyptiorum. Nam non dicitur ille Theth , vel
Thoyth,verum Athothes, idque ipfe ERATOSTHENES
interpretatur 'Equoyev , Mercurio natum. Et pro
fecto Ha- Thoth fignificat Mercurialem , vel qui ad
Mercurium , feu generatione , feu alio quocunque
modo pertinet. Id tamen ex eo difcimus, Thotbum,
quifquis demum fit , antiquitatis effe vltimae , et in
ipfis initiis conditi regni Aegyptiorum, iam floru
iffe. Hinc in Dynaftiis MAN ETHONIS tradi vidi
mus , primum Thoth , Diluuio extitiffe antiquio
rém , quod de diluuio Noachico intelligendum effe,
omnia clamant. Nempe nihil eo antiquius norant.
6. 5. Verum PLATO , qui id in ipfa Aegypto, Aegypti
ex peruetufta traditione haufiffe videtur , Thothum tradide
nobis runt, Thoth

* in Canone Chronico p. 34.

**
Hiftoire du Monde T. I. p. 215.
*** Vide PERIZONII origines Aegyptiacas cap. V. p.65.66.,
† Apud SYNCELLVM in Chronograph. p. 40. Vide in
Ata §. 14.
 160 LIB. V. CAP. V.

fuiſſe virum nobis repraefentat tanquam Deum , aut virum diui

diuinum, et num , maxima fapientiae gloria inclytum , ac ſcien
ter maxi- tiarum praeftantiffimarum inuentorem , §. 2. Ait
mum ,fum
ma apien- quoque eum floruiffe , * dum in Aegypto fummae
tiae laude rerum praeeffet Thamus. Sufpicor autem , hunc
inclytum. effe illum ipfum , qui Meni in regno Aegypti fuccef
fit , quique ERATOSTHENI , quod vidimus §. 4,
Atbothesaudit. Ceterum laus illa rarae fapientiae ac
doctrinae , qua femper Thoth in Aegypto illuftris
**
fuit, effecit , vt , faltem a MANETHONIS tem
pore, cognomine Tepeyise , ter maximi conde
coraretur. Reperias illud etiam *** in fragmento
SANCHVNIATHONIS , Scriptoris , fi Diis placet,
antiquiffimi. Et de eodem LACTANTIVS fcribit
Lib. I. c. 6. Qui tametfi homo fuit, tamen antiquif
fimus omni genere doctrinae : adeo vt ei multarum re
rum et artium fcientia , Trismegisto cognomen im
poneret. Neque illud ignorauit MARTIALIS , Vt
qui ipfum fic compellet , Lib. V. Epigr. 24. vel 25.
Hermes omnia folus , et ter maximus.
Solent cognomen idem pracferre Scripta, quae Mer
curio huic tanquam auctori tribuuntur , quos tamen,
certe plerosque Chriftiani Scriptores orbi obtrufe
runt, et quidem Gnofticorum deliriis imbuti. Alii
traditionem hanc , de Thotho , Philofophorum Ae
gypti omnium et primo , et maximo , fic incrufta
runt , vt perhiberent , eum **** fiue Saturno, fiue,
vt alii , Ofiridi , a fecretis et Epiftolis fuiffe. Ne
que defunt , qui tradiderint , ff eum , poftquam
mu
* in Phaedro p. 213.
** SYNCELLVS in Chronographia p. 40.
***
Apud EVSEBIV M, Praepar. Euang. Lib. I. c. X. p. 35.
**** Ŝ ANC HVNIATHON apud EVSEBIVM , vbi fu
pra p. 36.
+ DIODORVS Siculus p. 14. 15.
tt SANCHVNIATHON " vbi fupra p. 36. et 39.
SCHVCKFORD hiftoire du Monde To. I. p. 250.
 THOTH , MERCVRIVS, 161

munere hoc aliquamdiu fun&us effet , ad regnum

tandem perueniſſe .

§. 6. Id vero magno conſenſu teftantur vete- Idem ex con

res omnes , Aegyptium huncce Thoth inueniffe lite- fenfu omni
ras. Teftem huius rei habemus ipfum PLATONEM,, literas
qui id in Aegypto a Sacerdotibus accepiffe videtur. inueniffe
Ait autem is , * Thoth hunc literas inueniffe , ac traditur.
vocales a confonantibus , mutasque a liquidis difcre
uiffe, vnde merito Deus , aut certe vir diuinus di
cendus fit. Et idem hoc, ** plurimi alii perhibent.
Sunt inter eos, qui de Thoth hoc affirmant, qui con
tendant , eum literas in vniuerfum inueniffe , earum.
que vfum primum inuexiffe. Ita certe fenfit PLA
To, eaque videtur effe opinio apud veteres com
muniter recepta . Pfeudo -SANCHVNIATHONIS
ea de re verba magnificum quid fonant. *** Taau
tus , inquit, omnium , qui lucem hanc afpexerunt,
primus literas inuenit, ac fcribendorum commentario
rum auctor fuit. Alii hanc inuentionis laudem ad
folas Aegyptiorum literas , reftringere videntur. Eos
inter eſt PLVTARCH VS, cuius verba a KIRCHERO
perperam accepta , ideo apponam , vt explicare pof
fim. Sic autem illa concipiuntur. † 'Eguïs déve
ται θεῶν ἐν Αἰγύπτῳ γράμματα πρῶτος ἑυρῶν.
διὸ καὶ τὸ τῶν γραμμάτων Αἰγύπτιοι πρῶτον Ιβιν
γράφεσι , ἐκ ὀρθῶς κατά γε τὴν ἐμὴν δόξαν. ἀναύ
δᾧ καὶ ἀφθόγγῳ προεδρίαν ἐν γράμμασιν ἀποδόν
! τες . Quae latine hunc in modum reddenda funt.
Mercurius primus Deorum , in Aegypto traditur in
ueniffe
* In Philebo p. 157. Adde eiufdem Phaedrum p. 213.
** CICERO de Nat. Deor. Lib. III. c. 22. PLINIVS
Lib. VII. c. 56. ARNOBIVS Lib. IV. p. 135. Sic et
DIODORVs p. 14.
*** Apud EVSEBIV M Praeparat. Euang, Lib. I. c. IX. p.31.
+ Sympofiac. Lib. IX. Quaeft. 3. p. 738.
Tom. III. L
162 LIB. V. CAP. V.

ueniffe literas. Itaque Ibinfignum primae literae fe

cerunt Aegyptii: non recte quidem meo iudicio , li
terae mutae primum deferentes locum. Non nego,

haec in verfione vulgata , obfcurum quid fonare,

*
quare non miror , KIRCHERVM , qui illi inhae
fiffe videtur , in percipiendo PLVTARCHI fenfu
aberraffe. Aegyptii nempe , vt in fingendis etiam
literis , memoriam Mercurii honorarent , primae li
terae fignum voluerunt effe Ibidem , quae eft ales
Mercurio facra. Perhibebant autem Aegyptii, **
ibidem roftrum fuum fub pectus , in pennas recon
dentem , figuram referre trianguli aut cordis. Id
etiam *** in gemmis quibufdam antiquis , diſtincte
depictum, luculenter cerni poteft. Eaque de caufa,
Aegyptii cor defignaturi , Ibidem pingere fole
bant. Sed quaenam eft illa Aegyptiorum litera pri
ma, Ibidis figuram referens? KIRCHERVS exiftima
bat, literam hanc effe A , quippe quae cordi inuer
fo, aut triangulo abfimilis non effet. Verum non
attendit ad PLVTARCHI verba modo allata , quae
fane in verfione vulgata latina auctoris fui mentem
non referunt. Id autem fignificat PLVTARCHVS,
Aegyptios inter literas , locum primum , haud re
ae , dediffe literae mutae. Literam igitur illam,
cuius fignum erat Ibis , liquet fuiffe mutam , quod
literae A non conuenire , quiuis intelligit , quippe
quae vocalis fit, Difficultatem hanc foluet MAR
TIANVS CAPELLA , cuius idcirco verba e Lib. II.
p. 42. adfcribam. Erat in medio auis Aegyptia, quae
lbis memoratur, ab incolis. --
Ipfa vero lbis prac•
notatum gerit nomen menfis cuiufdam Memphitici.
Vt
* Vide eius Prodromum Coptum , p. 235.
** PLVTARCHVS Sympof. Lib. IV. Quaeft. 5. `p. 670.
AELIANVS de Animal. Lib. X. c. 29.
*** Vide KIRCHER VM loc. cit. CHIFLETII Gemmas
Abraxeas num. 16. 1
HORAPOLLO Hieroglyph. Lib. I. c. 36.
 THOTH , MERCVRIVS.
163
tius intelligantur , tenendum eft,
Vt vero haec diftin&
quod iam monuimus , * Ibidem auem Mercurio fin
tam et confecratam fuiffe, vnde poftea
gulariter dile&
Graeci finxerunt , ** Mercurium Aegyptiorum , fiue
Thoth, rabiem Typhonis euafurum , Ibidis induiſſe
figuram. Hinc iam diuinare licet , quifnam fit
menfis ille Memphiticus , cuius nomen praenotatum
gerit Ibis. Eft nempe primus menfium anni Acgy
ptiorum , qui idem plane cum ipforum Mercurio
nomen gerit, nempe Thoth. 1 Vide §. 2. Huius
nomen praenotatum gerit Ibis, quia vbi roftrum abs
condit in pennis , quas fub pectore habet , figuram
repraefentat cordis ". aut trianguli , aut literae ,
quae eft prima litera nominis , quo Aegyptii
Eet Mercurium fuum , et primum totius anni men
fem defignabant. Locum hunc MARTIANI CA
PELLAE , quem nunc excuflimus , egregie illuftra
tum videmus in Tabula Bembina. In illius enim Seg
mento fecundo , locum fere medium occupat , ***
imagofedens , cui appofitum eft lbidis caput , eaque
in Editione Amftelodamenfi Frifii, litera X, infigni
tur. PIGNORIVS in illius Tabulae expofitione,
arbitratur , imagine illa defignari fidem ; verum in
eo fallitur. Subindicat enim Aegyptiorum Thoth,
fiue Mercurium, cui ales illa , vt diximus , perdile
ta facrataque erat.
& Et cum hanc imaginem , fubfe
quatur continuo fymbolica alia , † quae Sothin , id
L 2 eft

* PLATO in Phaedro p. 212. fin. AELIANVS de Ani

mal, Lib. X. c. 29. PLVTARCHVS Sympos, p. 738.
HORAPOLLO Hierogl. Lib. I. c. 10. et 36.
** OVIDIVS Metamorph. Lib. V. v. 330. ANTONINVS
LIBERALIS Fab. XXVIII. HYGIN Vs Poët. Aftron.
Lib. II. c: 28.
*** Ita PIGNORIVS in expofitione Menfae Ifiacae, p. 40.
Ea de re dixi Lib. I. cap. III. §. 14. Adde Lib. IV. cap. II.
§. 21.
 164 LIB. V. CAP. V.
1
eft principium anni , adeoque primum diem menfis
Thoth innuit , fatis iam perfpici poterit , figuram il
lam Mercurialem , capite Ibidis infignem, praenotare,
vt loquitur CAPELLA , vel praefignificare Thotk,
menfem Memphiticum, iam iam imminentem. Ex his
igitur , quae paulo prolixius difputauimus , confe
qui manifeftum eft , literam , quae lbidis figuram
refert , quamque veteres Aegyptii , in literarum or
dine , primum locum feruare volebant , effe , ✪,
et literam hanc in antiquiffimo Aegyptiorum Alpha
beto , figura fua , acceffiffe ad formam graeci .
Num vero hoc de primo Thoth intelligi poffit, atque
temporibus antiquitatis vltimae conueniat , ex fe
quentibus diiudicari poterit.
e
Neque mi §. 7.
S. Quomodocunqu vero res ifta fe habeat,
nusfcientias Aegyptii huic fuo Thoth , praeter inuentionem litc
propemo- rarum , fcientiarum quoque tantum non omnium li
dum omnes. beraliter adfcribebant , vt igitur Thoth , non homi
nis ; fed doctrinae nomen fuiffe , totumque fcientia
rum omnium vaftum ambitum defignaffe videatur.
*
Nam fi veteribus credimus , communem loquelam
articulatim diftinxit , rebusque multis nomen primus
indidit. Ad haec ** numeros quoque rerumque
me nf ur as excogitauit et artem Arithmeticam digeffit.
Fa ct um hinc eft , vt cum Aegyptii rerum harum in
uentionem et fcientiam Mercurio fuo adfcriberent,
eandem quoque *** ad Ibidem , volucrem ipfi con
fecratam , transferrent . Afferebant porro de 1both
fuo Aegy pt ii , quod **** Geometriam quoque , fci
entiam fibi perneceffariam , ac infuper fcien
tiam

* DIODORVS p. 14.
** PLATO in Phaedro , vbi fupra. STOBAEVS Eclog.
Phyfic . p. 2.
*** CLEMENS Alexandr. Stromat. L. V. p. 567.
PLATO in Phaedro loc. cit. DIODOR VS p. 73.
 THOTH , MERCVRIVS. 165

tiam * Aftronomicam , non minus atque vaniloquen

tiam Aftrologicam adinueniffet. Et extabant olim
libri plurimi , fuperfuntque hodie nonnulli , praece
ptis Aftrologicis referti , ab impoftoribus contexti,
qui tamen illis venerabile Hermetis , fiue Mercurii
nomen praefixerunt. Dicebant praeterea Aegyptii,
**
huncce Mercurium , fiue Thoth, vocum quoque
harmonias et naturas primum obferuaffe , ac ***
lyram ad haec excogitaffe. Neque minus idem do- ,
&rinam de a&tionibus recte , iufte , et pie inftituen
dis , in Aegypto tradidit. Veteres certe teftantur,
eum **** Aegyptiis leges tuliffe. Et nouimus fane +
leges de iuftitia et iure , quibus Aegyptii vtebantur,
ad ipforum Mercurium , ceu verum auctorem rela
tas fuiffe. Inter libros etiam Mercuriales , Sacerdo
tum cuftodiae concreditos , quosque illi plane edi
fcebant, erant + libri de Legibus , quos AELIANVS
videtur voluiffe defignare , ttt vbi commemorat TOG
Tỡ Egμỡ vóµµa , quod vertere poffis , corpus iuris
et legum Mercurii. Verum eidem quoque omnem
de Deo rebusque diuinis fcientiam in acceptis fere
bant. Credebatur ipfe tttt doctrinam de Deo in
formam artis redegiffe , inque certum ordinem me
thodice digeffiffe , ac praeterea cultum Deorum,
et rationem facrificiorum totam ordinaffe , idque
L 3 fatis

* PLATO , vbi fupra. DIODORVS p. 14. ARNOBIVS

Lib. II. p. 92.
** DIODOR VS P. 14.
*** DIODORVS loc. cit. PLVTARCHVs de If. et Ofir.
P. 373.
**** CICERO , vbi fupra. LACTANTIVS Lib. I. c.6.
DIOGENES LAERTIVS in Prooem . hift. Philof. §. II.
CLEMENS Alexandrinus Stromat. Lib. VI. p. 634.
Var. Hift. Lib. XIV. c. 34.
ttt PHILO BYBLIVS, apud EV SEBIVM Praep. Euang.
Lib. I. c.X. p. 40.
* DIODORVS p. 14 !!!
 166 LIB. V. CAP. V. ·

fatis teftantur libri Mercuriales , quos Sacerdotes

follicite cuftodiebant , fecundum quorum praefcri
pta , ipfis incumbebat , omnia quae ad religionem,
cultumque Deorum fpectabant , curate peragere.

Qurd porro
§. 8. Ex his igitur , quae veteres de Aegy
"
illuftratur. ptiorum Thoth , fiue Mercurio referunt , fatis intel
ligi poteft , omne quicquid do&rinae aut fcientiae
nomen mereri vifum eft Aegyptiis , id huic Deo ,
fcientiarum inuentori et conditori , attributum fuifle.
TERTVLLIAN vs igitur , omnis Antiquitatis egre
gie peritus , ** Mercurium illum Trismegiftum, ma
giftrum omnium Phyficorum vocare non dubitauit.
Quoniam vero doctrina de rerum natura , olim apud
gentes plerasque , certe cultiores , et artium ftudiis
expolitas, *** fundamentum fuit omnis Theologiae,
fequitur , ipfi deberi , quicquid Theologi vetuftio
res de Deo rebusque diuinis , populis tradiderunt ac
praeceperunt. Et vt omnia paucis complectar, ****
Sacerdotes Aegyptii affeuerabant , fcientias , difcipli
nas , ac artes omnes inueniffe Mercurium , fiue Thoth.
Ηas AELIANVS vocat † τῇ Ἑρμῷ τὰ νοήματα ,
Mercurii fcientias et placita. Paulo vberius id ex
plicat , auctor Anonymus Librorum XV. Hermai
corum , fiue Mercurialium , 1 Athenis olim editorum,
apud quem Sacerdos aliquis introducitur , hunc in
modum difputans . tt Vi igitur adfimiles progredia
mur , numquid audis , noftratem Herculem Aegypti
um, vniuerfam terram in tractus et portiones diuififfe,
funiculo rura dimenfum effe , foffas ad irrigationes
duxiffe,

CLEMENS Alexandrinus p. 633.634.

** aduerfus Valentinianos , cap. XV.
*** Videri poffunt Prolegomena noftra, §. 45.
**** DIODORVS p. 41.
Var. Hift. Lib. XII. cap. 4.
Apud CYRILLVM Alexandr. Lib. I. adu. Iulian. p. 30.
 THOTH, MERCVRIVS. 167

duxiffe , leges pofuiffe , et regiones ab iis denomi

naffe , conftituiffeque contractus ac conuentiones , no
uiffime vero de fingulorumfiderum exortu accurate dif
feruiffe , ac herbarum etiam naturam ac indolem in
dagaffe: nec non numeros ac computationes excogitaffe,
ac Geometriam denique et Aftronomiam , vti et Aſtro
logiam , Muficam ad haec , totamque Grammaticam
fe inuentam tradidiffe. Quid de homine dicen
dum putabimus , qui primus omnium harum rerum
ideam concipere , qui eas polire , digerere , perfi
cere , et in artis formam redigere potuit ? Mirum
non eft , fi talis homo vnquam fuit , eum a fuperfti
tiofis creaturarum cultoribus ipfi Deorum fuorum
choro additum , aut certe viris diuinis , omniumque
Seculorum admiratione ac veneratione dignis , annu
meratum fuiffe. Haec ceteroquin Aegyptiorum de
Mercurio fuo , fcientiarum omnium inuentore, per
fuafio , tranfiit quoque in eorum genethliacam , ex
cuius praeceptis haec tradit IVLIVS FIRMICVS,
Mathes. Lib. III. c. 8. Mercurius in parte horofcopi
partiliter conftitutus , in his quibus gaudet fignis , in
·
diurna genitura , faciet Philofophos, grammaticae ar
tis magiftros; geometras , coeleftia faepe tractantes,
aut facrarum literarum peritos facit.
S. 9. Cum igitur in propatulo fit , hinc qui- Eam ob ra
dem , de patria , aetate , ac dignitate noftri Thoth, tionem vivi
illinc vero , huic egregii cen
omnia incertitudine laborare mira ,
fuerunt,
ipfi attribui , quae ab vno homine proficifci omnino Thoth not
non potuerunt , quippe quae complures , fociata effe nomen
opera , aut in curriculo eodem , fibi inuicem fucce- viri, fed
dentes , praeftare vix poffint , non eft quod valde merefabulo
mirer , viros ingenii perfpicacis , variaque doârina fum, aut my
fticum.
ornatos , ancipites in hoc argumento haefitaffe , et in
fententias admodum diuerfas diftractos fuiffe. Olim
L 4 qui
* Excidit hic aliquid e Textu, quod fic fere poffis fupplere,
vrbes condidiffe.
 168 LIB. V. CAP. V.

quidam in eam incidere cogitationem , Aegyptium

Thoth, folo tantum hoc nomine peregrino , non
autem re ipfa , ab Henocho Patriarcha diftinctum effe.
Alii ex veteribus , in Hermete , feu Thoth Aegy
**
ptio , Mofen legislatorem Hebraeorum latere,
eorumque fententiae veritatis fpeciem pro virili con
ciliare annifus eft vir illuftris ; fed in his rebus nimis
ingeniofus , HVETIVS , cuius conatus neminem la
tent. Alia nunc tacitus praetereo. Sed eorum fen
***
tentiam omittere non poffum , quibus nomen
Aegyptii Thoth , vel Hermetis Trismegifti , totum
fabulofum , feu potius myfticum effe videtur , quo non
bomo aliquis , qui vere in his terris aliquando vixe
rit , familiarisque genii adminiculo , ita eminuerit,
veluti de Hermete ex quorundam opinione refert Am
mianus Marcellinus Lib. XXI. cap. 14. fed Deus ipfe,
fiue diuinae fapientiae vis fignificetur, cuius
nomine fapientiffimos quofque Aegyptiorum , quaeuis
fcripta ac repertafua commendaffe , Iamblichus autor
eft, in quam fententiam auctor Afclepii dialogi , qui
fub Hermetis fecundi ambulat nomine , auum fuum
laudat , tanquam Deum aliquem , Mercurium maio
rem, patrem confilii , omniumque xαтηxηтýν. Seп
tentia haec femper mihi perplacuit , parumque a
vero abeffe vifa eft. Et mihi , ea de re cogitanti,
cogitationes his perfimiles in mentem venerunt, quas
nunc dilucidius exponam ,
Reipfa Thoth S. 10. Si nempe rem hanc ab omni parte ver
Numenerat femus , ac diligenter excutiamus , facile apparebit,
Symbolicum, Thoth Numen aliquod fuiffe fymbolicum , cuius no
cui adfcri
bebatur, mini adfcribebatur , quicquid in literis et difciplinis
effet

ABVLPHAR AIVS hift. Dynaſt. p. 6. 7.

** ARTAPANVs apud EVSEBIVM Praep . Eu. L. IX.
C. 27. EVSTAT HIVS in Hexaëm p. 82.
*** CLVVERIVS et CONRINGIVS , in FABRICIL
Biblioth. Graec. Vol. I. p. 47.
 THOTH , MERCVRIVS. 169

effet inuentum , etfi re ipfa ex ingenio et calamo Sa-

quicquid
cerdotum ac Philofophorum in Aegypto , effet pro- egregii Sa
tum.
fe& Et id quidem conceptis verbis teftatur cerdotes as
IAMBLICHVS , in ipfo initio librorum de Myfteriis Philofophi
inueniffent,
Aegyptiorum , cuius locum proinde adfcribo , id et commen
fere fonantem. Deus eloquentiae praefes Mercurius , tati effent.
olim recte exiftimatus eft , Sacerdotibus omnibus effe
communis ; quique verae de Diis fcientiae praeeft,
I vnus eft idemque in vniuerfis. Quare et noftri maio
res , fuae fapientiae inuenta , illi dedicabant , pro
priafua commentaria omnia Mercurii nomine inſeri
: bentes. Haec autem loquitur Sacerdos Aegyptius,
nomine Abammon ( quafi dicas Sacerdotem Dei Am
monis , ) fub cuius nomine 1AMBLICHVS librum
fuum confcripfit. Ex eo igitur liquet , re ipfa non
fuiffe aliquem Thoth, tot voluminum auctorem , qui
literarum vfum inuexerit , quique fcientias plurimas,
inuenerit , expoliuerit , perfecerit ; verum Sacerdo
tes et Philofophos , Numini cuidam Thoth in acce
ptis tuliffe , quicquid aut ipfi inueniffent , aut ordi
naffent , ac praecepiffent , aut denique literis man
daffent. Hinc iam ftupendus ille et vere incredibi
lis librorum Hermeticorum numerus. THOMAS GA
LEVS vir doctiffimus, ad locum IAMBLICHI modo
citatum , egregia plurima obſeruat , eo fpectantia,
illisque tandem haec fubiungit , quae praetermittere
nolim. ""Galenus Lib. I. contra Iulianum cap. I. no
„ tat , in Aegypto , quicquid in artibus fuerat in
,, uentum , 'probari oportuiffe a communi confeflu
,,eruditorum ; tum demum fine auctoris nomine in
" fcribebatur columnis , et in adytis facris reponeba
,,tur. Hinc tantus librorum Mercurio infcriptorum
" numerus. Imitati funt hoc Pythagoraei.
" Omnia fua inuenta Pythagorae nomine infignie
,,bant , fua fubtrahentes. De Pythagoraeis
3 audi Proclum in Timaeum. Τὴν κοινωνίαν ἠσπά
L S αζόντο
 170 LIB. V. CAP. V.

” ζοντο τὴν ἐν ταῖς ἑυρέσεσι τῶν δογμάτων , καὶ

„ τὰ ἑνὸς συγγράμματα, κοινὰ πάντων ἦν .„ Haec
ille. Quae quantopere faueant iis , quae nunc edif
ferturus fum, lectoris iudicio relinquo.
Erat ergo S. 11. Ex omnibus obferuatis fponte confequi
Numen Sa- tur , Thoth proprie fuiffe Numen Sacerdotale , quod
cerdotale , Sacerdotibus , eorumque Collegiis , omnibus itidem
quod Sacer
dotibus , corum inuentis , ac fcientiis cunctis praeeffe crede
eorumque retur , cuique omnia ad vtilitatem Reipublicae , Re
Collegiis,in- ligionis atque Scientiarum, folerter excogitata , Scri
uentis , ac pta denique omnia eximia , et laude aliqua digna,
fcientiis tanquam auctori vni et vero , in acceptis ferrentur.
praefideret . Hic autem duo nonnihil vberius difquirenda , et di
ftinctius explicanda effe cenfeo , primo quidem , quod
nam proprie Numen illud fuerit , quod fibi praeeffe
Sacerdotes dictitabant , et ad quod fcientias omnes,
omnesque fuos commentarios , tanquam ad legitimum
auctorem retulerint. Deinde examinandum fumam,
quanam de caufa Numen illud Thoth appellari pla
cuerit. Haec enim accurate euoluta et explicata,
toti huic argumento lucem non fpernendam in
ferent.
Numen il
§. 12. Numen illud , quod Sacerdotum Colle
lud erat giis , ac fcientiis omnibus praeerat , et a quo fcien
proprie tiae omnes et proficifci et perfici credebantur , erat
Phthas, fiue
Vulcanus, ipfe Phthas , Vulcanus Aegyptiorum , Spiritus infi
a quoin ex- nitus , rerum omnium creator et conferuator , ipfo
cogitandis rumque Deorum pater ac princeps , de quo Lib. I.
et amplifi- cap. II. copiofe differuimus. Tradebant namque
candis fei- Acgyptii, Vulcanum Nili filium fuiffe , qui Philofo
entiis,videri
volebant, phiae aperuerit principia , cuius antiftites Sacerdotes
impulfi , di- ac Prophetae appellantur. Vides Vulcano Aegyptio
recti, et in- idem plane tribui, quod Mercurio communiter adfcri
fpirati effe. bi confueuiffe , tot veterum teftimoniis euicimus.
Vul.

* Apud DIOGENEM LAERTIVM , in principio hift.

Philof.
 THOTH, MERCVRIVS. 171

Vulcanus juxta Aegyptios Philofophiae verus erat

auctor. Eas credebatur inueniffe , iisque praeeſſe
fcientiis , quas Sacerdotes profitebantur. Ea de
caufa videmus Vulcanum illum nobis etiam reprae
fentari , vt Legislatorem Aegyptiorum , quod ta
men Mercurio proprium fuiffe , teftantur veteres
omnes , allati §. 7. Hunc nempe Vulcanum , vel
Phthan, Spiritum infinite perfe&
tum , et omnia
in hoc vniuerfo permeantem atque viuificantem,
Praefidem fibi elegerant Sacerdotes , et huic , quic
quid in fcientiis egregii praeftabant , tanquam au
aori attribuebant , vt viderentur in omnibus , quae
in commodum religionis et reipublicae meditaren
tur aut molirentur , iis praefertim , quae ad perpe
tuam rei memoriam literis confignabant, ab ipfo Nu
mine Principe impulfi , directi, ac infpirati effe. Ni
hil dico , quod non cum doctrina , perfuafione , et
praxi vetuftorum in Aegypto Sacerdotum , plane
conueniat, Credebant enim illi , aut certe alios
credere volebant , fibi Sacra Diis fuis rite et pie faci
entibus , fatis arcum cum fupremo Numine interce
dere commercium , quod vocabant viſionem Dei,
In Apophthegmatibus Patrum ea de re haec legun
tur. *** Sacerdos gentilium , in Aegypto , defcen
dens aliquando in Scetin , venit ad cellam meam, ibi
que pernoctauit. Videns autem Monachorum viuendi
rationem, ait mihi : Ita agentes, nibilne CONSPI
CITIS A DEO VESTRO ? Dico, nihil. Excipit Sa
cerdos: Certe nobis facrificantibus Deo noftro , NI
HIL ILLE A NOBIS ABSCONDIT ; SED
SVA MYSTERIA REVELAT Hoc fubin
nuit CHAEREMON , Sacerdos Aegyptius , quando
tefta

* EVSEBIVS in Chronico graeco Scaligeri p. 7.

** Vide fupra Lib. I. cap. IV. §. 7.
*** In COTELERII Monumentis Ecclef. Graecae , To. I.
P. 582.
172 LIB. V. CAP. V.

teftatur , Sacerdotes fuae gentis , omnibus aliis

rebus et negotiis penitus renuntiare , feque totos
tradere τῇ τῶν θείων θεωρία , καὶ θεάσαι , rerum
diuinarum cognitioni , Deorumque vifioni. Et mox
addit , ipfos de συνεῖναι τῇ θείᾳ γνώσει καὶ ἐπι
Avola , femper deorum cognitioni et afflatui vacare.
Eos etiam in mente habuit IVLIVS FIRMICVs, vbi
Lib. III. Mathef. cap. 8. fcribit : Mercurius in parte
-
horofcopi partiliter conftitutus , faciet Philofo
phos, ――― aut qui ad hoc aptifint , vt deorum pof
fint praefentiam intueri, aut facrarum literarumpe
ritos facit. Nec omittere hic poffum ifta MICHAE
**
LIS PSELLI. Aegyptii , vt ferunt , vel farro , fic
enim vocant , oculos oblinentes , vel thuris liquore, vel
bdellio : Affyrii vero , tefferis quibufdam , infandis
que nominibus , myfticisque literis , in Sacerdotalibus
bracteis , fe ipfos fanctificantes , fubftratum illud in
corporeis copiis lumen perfpexerunt. A pluribus in
hoc argumento congerendis prudens abftineo. Satis
ex iis , quae in medium attulimus , intelligere da
tur , Sacerdotes Aegyptiorum , poſt rite et legitime
inftituta quaedam facrificia , perfuafum habuiſſe , ſe
videre Deum , afflatumque eius- excipere , vel fibi
ab eo reuelari myſteria. Hinc tanto fidentius huic
diuino reuelationis afflatui , adeoque Deo ipfi , co
gitationes fuas , de rebus diuinis, adfcribere potue
runt. Credidiffem equidem , talem perſuaſionem,
antiquioribus Aegyptiorum Sacerdotibus incognitam,
tum demum homines inuafiffe in Aegypto, poftquam
Philofophia et Theologia Graecorum , Pythagoraeo
Platonica recentior , et cum hac, doctrina quoque
illorum Philofophorum Theurgica , in regione illa
obri

*
Apud PORPHYRIVM , Lib. IV. de Abftin. §. 6. vel
p. 361. Edit. Lugdun ."
** In GREGORI1 Nazianzeni Orat. XLII , Operum To.
II. col. 152.
 THOTH , MERCVRIVS. 173

obtinuit , nifi iftius rei veſtigia, in hiſtoria Aegyptio

rum antiquiori deprehendiffem fatis luculenta. Re
fero huc , quod a MANETHONE memoriae man
datum legimus , * Amenophin cupiuiffe Deorum vifio
nefrui , quod etiam contigiffet Horo , vni eorum, qui
ante fe imperium tenuerint. Sic in fabulis Sacerdo
talibus perhibebatur etiam , ** Herculem aliquando
videndi Iouis ingenti defiderio incenfum fuiffe. Equi
dem dubitari non poteft , quin hae fabulae , ex do
Arina Sacerdotum phyfiologica explicari debeant ;
verum fupponunt tamen et hancce eorundem per
fuafionem , Deos piis cultoribus , fe confpiciendos
praebere , et quicquid fcitu neceffarium , aut vtile
eft , ipfis petentibus reuelare. Verofimilius itaque
longe eſt , perſuaſionem hancce , ab Aegyptiis, aliis
que Orientalibus , ad Philofophos Graecos perue
niffe , qui poftea de vifione Dei , multa difcipulis fuis
tradidere. Ex iis quae hic differuimus , liquere et
iam poteft, cur, quod in fuperioribus iam monuimus,
cultus Numinis huius popularis , procedente tem
pore paulatim neglectus et fere obliteratus , folis Sa
cerdotibus derelictus fuerit.
§. 13. Videndum nunc , quamobrem Sacerdoti- Quicquid
bus placuerit, Vulcani Numen , quatenus fcientiis antiquitus a
Philofophis
omnibus praeeffet , Thoth appellare , quidque no
in
men hocce fignificet. Qua de re, etfi fperare vix egregie
uentum aut
audeam , lectoris affenfum me impetraturum effe, compofitum
fententiam meam tamen libere et candide exponere erat,folebat
pergam. Hic iam primo obferuari velim , tempo . inferibi co
lumnis.
ribus vetuftiffimis, quicquid memoriae mandandum,
literisque confignandum erat , id omne in sλaus,
fiue columnis, id eft lapidibus et marmoribus, fuiſſe
infculptum. De Stelis multa reperiuntur apud ve
teres ; fed non intelliguntur columnae proprie fic
di&tae ;

* Apud IOSEPHVM Lib. I. adu. Appion. T. II. p. 460.

** HERODOT vs Lib. II. cap. 42.
174 LIB. V. CAP. V.

dictae ; verum lapides, vt plurimum quadrati , arte

politi et leuigati, quibus infcribi aliquid poterat.
Ita vocem hanc explicat Scholiaftes Sophoclis vetus
ad Electram v. 722. vel p. 56. Edit. Cantabrig. Er
λαι, κυβοειδες λίθοι , ἐπιγράμματα τινῶν ἔχον ·
τες. Stelae dicuntur lapides formae quadratae, in
quibus res memoratu dignae infcribuntur. Si apud
nos 10 SEPHI auctoritas valet , vfus huiufmodi co
lumnarum , ipfo diluuio antiquior extitit. * Sethus
enim Patriarcha, ne fapientia et inuenta Aftronomi
ca ex hominum memoria elaberentur, et antequam ve
nirent in notitiam , interciderent (cum rerum omni
um interitumfore, alterum quidem ignis vi, alterum
vero per violentiam et multitudinem aquarum, prae
dixiffet Adamus ) columnis duabus extructis , vna
·
quidam ex latere , altera vero ex lapidibus, inuenta
Jua vtrique infcripferunt. Vt fi inueniret lateritiam
euerfam iri per imbrium vim , lapidea fuperftes,
oftenderet bominibus Aftronomica infcripta, fimulque
indicaret, et lateritiam ab illis pofitam fuiffe. Ma
net autem hodieque in Terra Siriad , κατὰ γῆν τὴν
Zigada. Similia fere quidam etiam de Chamo,
Noachi filio, literis prodiderunt. ** Quantum enim
antiquae traditiones ferunt , Cham filius Noae, qui
fuperftitionibus, et facrilegis ac profanisfuerat arti
bus inftitutus, fciens , nullum fe poffe fuper his me
morialem librum in arcam inferre, in quam erat
ingreffurus , fceleftas artes ac profana commenta —
duriffimis infculpfit lapidibus. Quae peracto diluuio,
eadem, qua caelauerat, curiofitate perquirens , facri
legiorum ac perpetuae nequitiae feminarium trans
mifit in pofteros. Et SANCHVNIATHON Confi
aus

IOSEPHVS Antiquit. Iudaic. Lib. I. cap. II. §. 3.

** IOHANNES CASSIAN VS , Collat. VIIL
cap. 21.
 THOTH , MERCVRIVS. 175
*'
aus hiftoriae Phoenicicae Scriptor , iactauit , fe
omnia haufiffe ex Templorum monumentis (id eft
Stelis) ex Taauto , ( qui ab Aegyptiorum Thoth
non differre putandus eft,) et ex fecretis libris Am
moneorum. Taautum vero illum , non diu poft
diluuium floruiffe, Scriptor adulterinus fupponit.

S. 14. Verum illa confuetudo , res memoria Inprimis

Pofteritatis dignas, lapidibus infcribendi, apud Ae veroid fie
bat in Ae
gyptios inprimis , ab vltima antiquitate recepta, il
gypto.
lisque propria quodammodo fuit et peculiaris. Si
& MANETHONI , Sacerdoti Aegyptio, et celeberri
mo Sacrorum Scribae, fidem adhibemus, ante dilu
uium, et illico etiam poft diluuium, mos hic in re
gione illa obtinuit. Profitetur enim Rille, in libro
Sotheos, ad Ptolemaeum Philadelphum , fe ea , quae
tradat, defumfiffe ** ex Stelis vel columnis, pofitis
in terra Seriadica, quibus quondam Thoth , primus
Mercurius, dialecto Sacra, et characteribus Sacerdo
talibus vfus, ea infcripferat, quae deinde poft diluui
um, Agathodaemon , filius fecundi Mercurii, pater
; que Tati, ex dialecto Sacra , literis hieroglyphicis
1
I defcripta , in Graecorum linguam transtulit. Lo
cus hic, fateor, mihi femper perdifficilis vifus eft.
Sed ad eum in fequentibus redeundum nobis erit.
Id tamen hinc abunde perfpicitur, Aegyptios per
fuafum habuiffe, Stelas ipforum, ipfum diluuii tem
pus attingere. Tangit rem eandem AMMIANVS
MARCELLINVS , Lib. XXII. p. 250. Sunt et Syrin
ges fubterranei quidam et flexuofi feceffus, quos, vt
fertur, periti rituum vetuftorum , aduentare diluui
um praefcii, metuentesque , ne ceremoniarum oblite
rare

串
* Apud EV SEBIV M Praep. Euang. Lib. I. cap. IX.
P. 31. 32.
** Apud SYNCELLVM in Chronographia p. 40. Vide
et infra §. 18.
176 LIB. V. CAP. V.

raretur memoria, penitus operofis digeftos fodinis,

per loca diuerfa ftruxerunt : et excifis parietibus , vo
lucrum ferarumque genera multa fculpferunt , quas
hieroglyphicas literas appellarunt , Latinis ignorabi
les. In his igitur parietibus , vel Stelis, omnia fua
"
ſcientiarum inuenta infcripferunt. De Scientis
Aftronomicis, vt alios taceam, teftatur ACHILLES
TATIVS , laudatiffimus ARAT interpres , * Ac
gyptios primos omnium , tam coelum quam terram
effe dimenfos , eiusque rei fcientiam , columnis inci
Jam, ad pofteros propagalle. Et apud MARTIA
NVM CAPELLAM , Aftronomia ita loquens intro
ducitur. ** Per immenfa fpatia Seculorum ne pro
fana loquacitate vulgarer, Aegyptiorum clauſa aaytis
occulebar. Quippe quadringenta fere annorum mil
lia, illic reuerenti obferuatione delitui. Et additur
coepiffe hoc ante diluuium. De Grammatica fimi
lia fere idem obferuat Lib. III. init. De ipfa quo
que Diale&ica haec habet Lib. IV. p. 95. Hace f
educatam dicebat Aegyptiorum rupe , atque in Par
menidis exinde Gymnafium, atque Atticam demeaffe.
Verba haec ; fed peffime et lecta et intellecta , in
animo habuit JOHANNES SARISBERIENSIS,
vbi haec fcripfit Metalog. Lib. I. c. II. Licet Parme
nides Aegyptius, in rupe vitam egerit , vt rationes
Logices inueniret. De Theologia denique veterum
Aegyptiorum, et hunc auctoris eiufdem locum non
poffum non adfcribere ex Libro II. p . 35. Erantque
libri quidam facra nigredine colorati , quorum lite
rae animantium credebantur effigies. Quas librorum
notas Athanafia confpiciens , quibufdam eminentibus
faxis iuffit afcribi, atque intra fpecum per Aegyptio
rum adyta collocari. Eademque faxa STELAS
appellans, deorum Stemmata praecepit continere. In
ferui
* In PETAVII Vranologio p. 121.
** In Satyrico Lib. VIII. p. 274.
 THOTH, MERCVRIVS. 177

feruiebant Stelae eaedem conferuandae memoriae

10
rerum in Aegypto geftarum , vtpote quibus in
fcriberetur, quicquid fingulare et admiratione di- ·
= gnum ab hominibus aut actum, aut inuentum effet.
Hae igitur Stelae , erant veterum Sacerdotum in
Aegypto libri , quibus inuenta fua , obferuationes,
et omnia, pofteritatis memoria digna, infcribebant
et concredebant. Et eas fane Pfeudo - SYNESIvs ,
quifquis eft, in Epiftola ad Diofcorum , vocat
· πετρώας βίβλες , libros lapideos .

§. 15. Secundo autem loco obferuaffe iuuabit, Columnas

Stelas illas, quae doctrinam Aegyptiorum quondam bas Aegy
1
cerdotes Sa
omnem, facram et profanam , complectebantur, a priorum re
Thoth, vel Mercurio , nomen accepiffe. Diceban
ferebant
Teftatur 1AMBLICHVS defuum Thoth ad
tur Stelae Mercurii. .
Myfter. Lib. 1. cap. II. Sacerdotes in Aegypto, omnia'
determinare iuxta antiquas MERCVRII COLVM
NAS, (ra's 'Egus 5λas) quas Plato , et Pythago
'
= ras ante eum , lectitantes , Philofophiam inde confti
tuerunt. Tangit rem eandem THEOPHILVS AN
TIOCHENVS , Lib. III. ad Autolycum , §. 2. in
haec verba : Τὶ ὠφέλησεν Πυθαγόραν τὰ ἄδυτο ,
καὶ Ἡρακλέος ζῆλαι, vbi pro Ἡρακλέος fcriben
dum effe ' Egu , recte vereque monuit *** vir do
aus. Verte igitur : Quid Pythagorae profuit , Adyta
Aegyptiorum , et COLUMNAS MERCYRIL
confuluiffe ? MANETHO id fic expreffit, † Mercu
rium

PROCLVS in Timaeum Platonis Lib. I. p. 31. Vide

et p. 26.
*** Verba haec ex Epiftola indicata citat KIRCHER VS
in Prodromo Copto, p. 173. Epiftola illa inferta eft
FABRICII Biblioth. Graec. Vol. VIII. p. 233. etc.
Sed verba laudata illic reperire non potui.
*** THO. GALEVS in notis ad Iamblichum p. 185.
t Apotelefim . Lib. V. v. 2. 3.
" Tom. III. M
178 LIB. V. CAP. V.

rium inueniffe columnas, fiue Stelas , arcanas, inque

iis fculpi et infcribi iuffiffe Aftrorum decreta. Et ex
eodem didicimus, §. 14 , Thoth , fiue Mercurium,
in Stelis vel columnis , pofitis in terra Seriadica,
fcripfiffe hiftoriam rerum geftarum, et fcientiarum
praecepta. Hoc in memoriam mihi reuocat tradi
tionem peruetuftam , cuius IOSEPH VS , Scriptor
hiftoriae Iudaicae meminit , (§. 13,) Sethum Patriar
cham, in columnis defcripfiffe inuenta Aſtronomi
ca, ne illorum notitia periret , fiue mundus igne,
fiue diluuio deftruendus effet. Columnae iftae Se
thianae , a Stelis Mercurialibus in Aegypto differre,
mihi quidem non videntur. Nam et hae dicuntur,
metu diluuii , antequam adeffet , confcriptae fuiffe.
S. 14. Docet praeterea IOSEPHVS , columnas Se
thi, fua etiamnum aetate fuperfuiſſe , in terra Si
riad. MANETHONEM vero affirmaffe intellexi
mus , S. 14 , Mercurium , fiue Thoth Aegyptium,
Stelas opera fua confcriptas, pofuiffe in terra Seria
dica, Aegypti videlicet. Vbi non poffum non af
fentiri viris doctis, qui pro eo , quod in graeco

legitur , ἐν τῇ Σηριαδικῇ γῇ , antiquitus fcriptum

fuiffe cenfent , ἐν τῇ Συριγγικῇ γῇ ,, ἐκ terra Syrin
gica, vel Syringum . Notae funt Aegyptiorum Sy
ringes , quas ex AMMIANO defcripfi , §. 14 , ad
cuius locum , illic adductum, confuli poffunt no
tae virorum eruditorum. Docuit nos autem AM
MIANVS , in Syringibus illis , Stelas Mercuriales
erectas primitus et confcriptas fuiffe. Neque omit
tendum puto, quod ** a veterum nonnullis prodi
tum deprehendo , Sethum literas , Sapientiam, figna
itiden

VALESIVS ad Ammianum Lib. XXII. p. 240. Edit,

Parif. CVDWORTH in the true intellectual Syfteme
P. 322.
** Vide FABRICII Codicem Apocryphum Vet. Telle
Vol. I. p. 151. 152.
 THOTH , MERCVRIVS. 179

itidem coeleftia , annorum conuerfiones , menfes

que et feptimanas inueniffe, ac Stellis etiam ac Pla
netis nomina indidiffe. Quo videtur fignificari,
fcientias hafce , columnis Sethi, tantopere celebra
tis, infculptas fuiffe. Et quem eruditorum fugere
poteft, haec ipfa effe , aut perhiberi Aegyptiorum
inuenta, in Stelis Mercurialibus follicite et accurate
* alio
deſcriptas ? Denique et id monendum, quod
loco prolixius perfecutus fum, in Scriptis veterum,
de Aegyptiis loquentium, nomina haec, Seth, Soth,
et Thoth, faepe idem valere, ac vnam eandemque
rem defignare. Columnae igitur Setb , et Stelae
Thoth, fiae Mercurii , poffunt, fi cetera concur
rant, feque mutuo iuuent, eofdem lapides, literis
infcriptos, fignificare. Et vero diffimile non eft,
Iudaeos Alexandrinos , cum audirent, ab Aegyptiis
iactari columnas Thoth, vel, vt quidam pronuntiaffe
videntur, Seth, ex eo anfam arripuiffe, fabulam de
columnis Sethi Patriarchae confingendi.

§. 16. Quae omnia , vbi meditate expendo, co- Ex dictis

gitationibusque voluo ac reuoluo , aliter cenfere fequi vide
tur, nomine
non poffum, quam Stelas Mercurii , ab ipfo Mer
Thoth, pri
curio, fiue Thoth, diuerfas non fuiffe. Etenim li
mo et pro
terarum ac fcientiarum omnium, in Aegypto culta- prie, defi
rum, initia et incrementa, quae tribuebantur Mer- gnatasfuif
curio, ceu auctori, a quo effent profecta, comple- fe columnas,
Яebantur Stelae Syringicae, ex quibus difcebantur, quibusfci
entiae omnes
hauriebantur, et ad alios propagabantur. Quicquid
infcribeban
fciebant Sacerdotum filii, id ex Stelis , tanquam tur,idque ex
communi omnium magiftro , didicerant , et quic- lingua Ae
quid ipfi inuenerant, id Stelis infcribi curabant, vt gyptiaca
ex iis , tanquam fuo magiftro , reliqui pofthaec di- confirmatur.
fcere poffent. Quando igitur MANETHO dixit,
Sacerdotes Aegypti, fapientiae fuae inuenta dedicaſſe
M 2 Mer

* Lib. III. cap. II. §. 11. 12.

 LIB. V. CAP. V.
180

Mercurio , nihil aliud fubinnuere voluit , quam

quod GALENVS fic extulit , Sacerdotes , quiequid
ab ipfis inuentum , et a communi confeffu probatum
fine auctoris nomine columnis infcripfiffe . Vide
effet ,
§. 10. Et tum dicebatur , inuentum , vel placitum
Thoth. Eodem fere modo, Aegyptii fignificaturi,
Sefoftrin, regem fuum potentiffimum , Sacris rite
initiatum, ad cognitionem fcientiarum, quae Stelis
erant infculptae , admiffum fuiffe , perhibebant,
Σέσωςριν παρ᾽ Ἑρμῶ τὰ νοήματα ἐκμεσωθῆναι,
Sefoftrin a Mercurio in fcientiis facris inftitutum
fuiffe . Id vero , quod dixi , ex lingua Aegyptio
rum vetufta , non leuiter confirmatur. Nam san,

columna , Aegyptiis dicitur #D8D† , Thusthi,

vel Thyothi , Genef. XIX. 26. Sicuti vero et

#WDST, Thouth , et ad †, Thouti , ea

dem lingua congregare et congregatio dicitur , ita
mihi quidem dubium non eft , quin #08DT ,
Thu-oth, non fecus columnam fignificauerit , atque

20004 , Thuoti .
§. 17. Verum quomodo tandem fa&um eft, vt
Columnas
basreligiofo columna in diuinitatis , faftigium eueheretur ? Id ita
Nomine
cultu profe- eueniffe , mihi quidem probabile fit.
cutifunt, il Thoyth , vel contra cti us Tho th , pri mo quidem
lisque prae- defignabatur Stela , fiue columna , cui omnia
Vuleru
fec nt fapientiae et fcientiarum inuenta infcribebantur , et
canum
fuum , vel quae illa conferuabat. Deinde vero , venerabiles
Phthan has et facrofan &tas Stelas , omnem Aegyptiorum
quem ex eo fapientiam complexas , per σωματοποιΐαν , genti
cognom ina illi valde familiarem , (cuius exemplum , huic de
runt Thoth. quo agimus , perfimile habuimus Lib. III. cap. III.
§. 12. 13.) diuinitate donarunt . Aut Stelis fuis Sa
cerdotes praefecerunt Numen aliquod , idque a
Phtka,
* AELIANVS Var, hift. Lib. XII. cap. 4.
 THOTH , MERCVRIVS. 181

Phtha, vel Vulcano , Deo Aegyptiorum Principe,

non potuit effe diuerfum. Vide fupra §. 12. Hunc •
autem Phthan, quatenus Scientiarum, et Stelarum,
quae illas complectebantur , figillatim Praeſes effet

ac Patronus , dixere DDT , id eft Numen

Stelarum, vel columnarum, idque eius aliquod co

gnomen haberi poteft. Videntur autem Sacerdotes,
poftquam Stelas fuas , omnium fcientiarum inuenta
complexas , honoribus diuinis donarunt , vocę

#DD† , ad defignandam columnam , in com

muni fermonis vfu magis abftinuiffe , rariusque vfi
effe. Aliam certe vocem inuenio , qua rem
eandem fermo Aegyptius defignat , videlicet

XHрl - Ñ - ch&' , Seri-en-ſchai. Exodi XXIII

24. Et fane ex hac poftrema voce, Graeci videntur
1
formaffe Syringas , in quibus Stelae antiquitus col
locabantur, et terram Syringicam, de qua §. 15.

§. 18. Tacere hic non poffum, a veteribus tres Veteres tres

commemorari , Hermetis , vel Mercurii nomine in, autfaltem
fignes , quorum ingentia fuerint in literas , fcien- duos memo
tiasque Aegyptiorum merita. PLATO , qui de vno vant Aegy.
ptiorum
tantum Theuth loquitur , in Philebo , et Phaedro, Mercurios,
dialogis, non videtur cognitum habuiffe , nifi vnum alterum li
et folum ; alioquin illum de quo loquitur, ab aliis terarum ine
cognominibus difcreturus fuiffe videtur. MANE- uentorem ,
alterum re
THO vero , in loco , quem defcripfimus §. 14,
ftaurato
primum Mercurium, quem et Thoth vocat, quem rem.
que ante diluuium vixiffe fignificat, diftinguit a fc
cundo Mercurio, quem ait filium fuiile Agathodaemo
nis, vti illius filius Tat fuerit. Hic enim duos Mer
curii nomine infigniri videmus, quibus tertium pof
fis addere, Tat. Nam nomina ifta, Thenth, Thoth,
Thyth , et Tat , eodem redeunt, idemque fignifi
cant, Mercurii nempe Aegyptii Numen. Et ho
M 3 rum
 182 LIB. V. CAP. V.

rum quidem trium, Scripta Hermetis, vel Mercurii,

Trismegifti nomen prae fe ferentia, quae fuper
funt, frequentem iniiciunt mentionem. In Dialo
go Afclepio , Hermeti illi adfcripto , et inter APV
LEII Opera edi folito , p . 77. Hermes Trismegi
ftus memorat Tatium amantiffimum et cariffimum •
filium. Idem p. 99. ait : Hermes , cui auitum mihi
nomen eft. In his igitur videmus recenferi duos
Hermetes , et vnum Tat. Verum cum inter hos,
duo tantum Hermetis nomen gefferint , eorumque
alter Mercurius primus vocetur, alter fecundus, ab
•
his vero Tat diftinguatur, duo communius nume
rantur Aegyptiorum Hermetes, vel Mercurii , alter
quidem literarum inuentor , alter earundem reftau
rator : alter qui inuenta Sapientiae literis hierogly
phicis, in lapidibus confignauit ; alter qui literarum
hieroglyphicarum fenfum interpretatus eft, et quae
fub ignorabilibus illis characteribus latitabant, lite
ris nouis, Sacerdotalibus nempe deſcribi curauit,
Primum ex his MARSHAMVS cenfet effe Athe
then, qui in laterculo regum Thebaeorum , locum
: tenet fecundum, et de quo fententiam meam pau
cis aperui §. 4. Secundum vero hariolatur effe
eum, qui in laterculo dicitur Siphoas, eftque in or
dine regum Thebaeorum trigefimus quintus.
MARSHAMI obferuationem plerique calculo fuo
probant. Verumtamen ratio, quam is ad probandam
fententiam fuam attulit , folidi profecto nihil habet.
Verba ERATOSTHENIS, ex quibus id conficere vult,
ita fe habent : Θηβαίων λὲ. ἐβασίλευσε Σιφώας , ὁ καὶ
Eeμns, vids HQaiss .
" Thebacorum rex 35, Siphoas,
qui et Hermes audit , Vulcani filius. Ex eo enim,
quod rex ille Siphoas, dictus quoque fuit Hermes,
concludit, hunc effe celebrem in hiftoria Mercu
rium
MARSHAMVs Canone Chronico ad Sec. X. P. 240.
CVDWORTH in the true intellectual Syfteme p. 322.
et alii.
 THOTH , MERCVRIVS. 183

rium fecundum. Verum, vt , quod res eft, dicam,

Egus mihi hoc loco, nomen potius videtur Ae
gyptiacum , quam graecum. Nam ERATOSTHE
NES vbique ponit regum fuorum nomina genuina
Aegyptiaca , deinde illis interpretationem graecam
fubiungit. Equidem nonnunquam fola nomina Ae
: gyptiaca refert, nulla addita interpretatione graeca ;
nufpiam vero in toto Catalogo , nudam folamque
interpretationem graecam nominis Aegyptiaci, qua
lis tamen effet ' Eguns, fi nomen illud defignaret Ae
2
› gyptium Thoth, fiue Mercurium. Itaque nomen
ifthoc videtur effe potius Aegyptiacum, fimile illi,
quod in eodem laterculo occurrit num. XXXIII, Si
ftos, Chermes, quod etiam recte fine vitio efferri
poffet Hermes. In hiftoria veteri Aegyptia, faepius
occurrit nomen Armais, quod re ipfa idem eft. Et
hoc vere fuiffe cognomen Sipboac , multa funt,
quae probabile efficiunt. Quod fi vero etiam lar
girer, 'Eeuns hoc in loco, pofitum effe pro Theth,
vel effe nominis huius Aegyptiaci interpretationem
graecam; attamen ne fic quidem fequeretur, eum
effe Mercurium fecundum. Nam Aegyptiis familia
re erat, vt a Diis fuis nomina fibi mutuarentur , cu
ius confuetudinis ipfe ERATOSTHENIS catalogus,
exempla nobis plurima fubminiftrat. Sed, vti dixi,
Mercurii nomen, rex ille omnino non geffit.
S. 19. Quidnam vero de duobus Hermetibus Notio du
iudicandum effe putabimus , " et quomodo illos, rum Mercu
cum explicatione mea , quam lectori §. 16. 17. ob. riorum, cum
tuli, conciliare licebit ? Imo vero optime ! Nihil fententia
noftra, pre
illi duo fententiae meae detrimenti afferunt. Dixi pofita $ .16.
Hermetem , fiue . Thoth Aegyptiorum , proprie no- 17. concilia
men eſſe literarum, nomen fapientiae, fcientiae , et tur.
do&rinae Stelis Aegyptiorum infcriptae. Poteft au
tem doctrinae , Stelis Aegyptiorum infcriptae , du
plex a nobis confiderari facies , ficuti duplex eius
M 4 aetas
184 LIB. V. CAP. V.

aetas recte conftitui poteft. Altera igitur facies re

praefentabit nobis doctrinae huius infantiam, ac te
nuia initia : Altera maiorem, quam confecuta eft,
labentibus Seculis , perfectionem , virileque quod.
dam robur. Sic igitur, falua manente mea fenten
tia , duos naci fumus Mercurios, primum et fecun
dum, iuniorem et feniorem, Id ipfum Aegyptios
fymbolice credo fubinnuere voluiffe , quando
Mercurium duplici fpecie finxerunt , iuuenem iuxta
fenem collocantes, Non mediocriter haec illuftrari
poffunt ex loco MANETHONIS infigni , fed cuius
verba emendatione opus habent. Tentarunt eam
4
** viri doctiffimi, et ex parte manum medicam ad
hibuerunt , non infeliciter, Nos totum locum ita
legendum effe arbitramur, Teftatur nempe MA
NETHO, *** fe ea quae relaturus erat, defumfiffe,
ἐκ τῶν ἐν τῇ Σηριαδικῇ γῇ κειμένων ςήλων , ἱερᾷ
διαλέκτῳ καὶ ἱερογλυφικοῖς γράμμασιν κεχαρα
κτηρισμένων ὑπὸ Θωθ , τῷ πρώτε Ἑρμῆ , καὶ ἑρμη
νευθεισῶν μετὰ τὸνκατακλυσμὸν ἐκ τῆς ἱερᾶς δια
λέκτε , εἰς τὴν ἑλληνίδα Φωνὴν , γράμμασιν ἱερο
γραφικοῖς , καὶ ἀποθέντων ἐν βίβλοις ὑπὸ τῷ αγα ·
θε δαίμονος ὑἱῷ τῷ δευτέρω Ἑρμῆ , πατρὸς δὲ Τὰτ ,
ἐν τοῖς ᾽Αδύτοις τῶν ἱερῶν Αἰγύπτε . Quae fic
funt vertenda : Delumfit hiftoriam fuam MANETHO,
ex Stelis vel columnis, pofitis in terra Seriadica, qui
bus quondam Thoth, primus Mercurius, dialecto Sa
cra, et characteribus bieroglyphicis vfus, ea inferi
pferat, quae deinde poft diluuium Agathodaemon,
filius fecundi Mercurii , paterque Tati , ex dialecto
Sacra, literis Sacerdotum facris deſcripta, in Grae
corum linguam transtulit , ac in libros relata , in
Adytis
SYNESIVS de Prouidentia, p. 101,
** Vide WARBURTON'S Effai fur les Hieroglyphes
To. I. p. 162. etc.
*** in SYNCELLI Chronographia p. 40.
 THOTH , MERCVRIVS. 185

Adytis Templorum depofuit. Primus nempe Mer

curius artem inuenit , animi fenfa per characteres
hieroglyphicos declarandi, ac lapidibus infcribendi,
• Hoc teftatur etiam AMMIANVS MARCELLINVS ,
cuius verba dedi §. 14. Teftantur id et alii, et res
ipfa loquitur. Secundus Mercurius , characteribus
his ignorabilibus, vt loquitur AMMIANVS , fubfti
tuit literas veri nominis , certum oris fonum expri
mentibus , quarum plures inter fe iunctae, fyllabas
et voces conftituunt, Subftituit ille , inquam, lite
ras; fed Sacerdotales, quarum tantum in rebus fa
cris, ▸ ad Sacerdotes pertinentibus, vſus erát, diſtin
aas a communibus et popularibus, Mentionem
hic etiam fieri videmus Dialekti Sacrae , Sacerdoti❤
bus nempe in tradendis difciplinis arcanis vfitatae,
ex qua Mercurius fecundus , ea quae hac dialecto
erant confignata , in linguam graecam transtulerit.
Verum dialecto Sacerdotali; opponenda potius erat
lingua dnμorin , communis et vulgaris , omnium vſu
trita et cognita, Et certe tempore Mercurii fecun
di, graeca lingua apud Aegyptios nullo nec in vfu,
nec in pretio ; fed penitus incognita erat. Quare
voci huic Aλnvida , videtur aliquod fubeffe men
dum. Forte tamen id non librario tribuendum ;
fed MANETHONI ipfi , cuius apud me , in per
multis, fides magnopere vacillat. Secundus porro
Mercurius, pater dicitur Agathodaemonis , fiue Cnu
phis, et auus Tati. Latet hic aliquid veri , dum
negotio huic literario Agathodaemon ingeritur. Nam
Agathodaemonem , fiue Cnuphin , eundem effe cum
Phtha, vel Vulcano , * loco fuo ad liquidum per
duxi. Vulcanum vero habitum fuiffe et Sacerdo
tum, et ſcientiarum, lapidibus infculptarum, Praeſi
dem fummum , harumque verum auctorem , intel
ligi poteſt ex §. 12. Sed hoc quicquid eft veri, hic
M 5 qui

Lib. I. c. IV. §. 7.
 186 LIB. V. CAP. V.

quidem tot tantisque tenebris immerfum eft , vt

difficulter crui queat. In Scriptis vero, Hermetis
Trismegifti nomen praeferentibus , quae fuperfunt,
inque eorundem fragmentis apud STOBAEVM ,
Tat Mercurii fecundi , femper non dicitur nepos,
verum filius.Horum igitur au& tores verba MANE◄
THONIS aliter vtique legiffe , aut accepiffe viden
tur. Aliud certe illi Agathodaemonis Stemma ha
buerunt, quodque prifcae Sacerdotum doctrinae ma
gis conueniret. Quomodocunque vero res haec fe
habeat, id faltem ex perobfcuro illo MANETHO
NIS loco difcimus, duos Aegyptiis cognitos fuiffe
Mercurios, nomine Thoth celebratos, difcimus et◄
iam ex eodem , qua ratione duo hi, a fe inuicem
diftinguantur.
De aetate §. 20. Primus ergo Mercurius, initia ac rudi
qua vixe menta literarum atque fcientiarum in Aegypto, Ste
runt duo lis vel columnis infcripta, mihi defignat. Diximus,
Aegyptiorum MARSHAMVM hunc habere pro Athothe , Menis
Mercurii.
fucceffore , quam fententiam ab omni vere ſpecie
repulfam effe , oftendimus , §. 4. Aliquid tamen
veri, etiam fub hac hariolatione viri illuftris latere
mihi videtur. Suboluit ipfi , illo iam tempore,
Mercurium primum, fiue Thoth, in Aegypto incla
ruifle, ideoque in Athothe eum latere fufpicatus eft.
Et fane, nifi Thoth iam tum extitiffet , quomodo ab
eo, Athotae regis nomen deriuari potuiffet? Verofi
mile igitur etiam atque etiam eft, illo iam tempore,
apud Aegyptios, faltem regionis fuperioris incolas,
in flore aliquo Sacerdotum Collegia fuiffe, aut Scho
las Philofophorum, qui de iis , quae falutem Rei
publicae , commodumque Religionis promouere
poffent, fedulo cogitarunt, ac inter fe contulerunt,
et tandem inuenta vtilia, ne eorum aut notitia, áur
memoria, periret , monumentis aere perennioribus
commendare voluerunt. itaque animi fui
Vt itaque
fenfa,
 THOTH , MERCVRIVS. 187

fenfa, ad pofteritatem transmitterent , vfum inuene

runt Scripturae hieroglyphicae, quae etiamnum in
Obelifcis quibufdam, Monumentis Aegypti literatae
antiquiffimis, cerni poteft , ac obferuari ; fed non
legi , aut intelligi. Haec enim fcientia, ante plus,
quam bis mille annos, penitus intercidit. Nempe
prima fcientiarum initia tenuia fuerunt, arctisque li
mitibus circumfcripta, quibus memoriae mandandis,'
Scriptura hieroglyphica fufficere potuit. Id voco
primum Thoth, fiue Mercurium. Et quandoquidem
primis his rudimentis eruditionis lapidariae, fuccef
for Menis regis vehementer fauit, eamque viribus
omnibus adiuuit, promouitque, Sacerdotibus mereri
vifus eft, qui appellaretur Athoth, vel Hathoth, quod
poffis vertere Mercurialem, (§. 4. ) id eft, cui erudi
tio lapidaria, vel Mercurialis, curae cordique inpri
mis effet. In illo ftatu, res Aegyptiorum literaria,
per aliquot Secula perfeuerauit ; fed ita tamen, vt
aliqua fenfim incrementa caperet, et paulatim per
gradus augeretur. Multa funt, quae fidem faciunt,
Philofophos Aegyptiorum, illo de quo loquor tem
poris interuallo, fcientias alias quoque fedulo expo
liuiffe ; fed in perficiendis praefertim Mathematicis
ac Aftronomicis, omnes ingenii neruos intendiffe.
Cum vero fines regni huius fcientiarum, eum iam in
modum proferri coepiffent, vt characteres hierogly
phici, quorum vfus non poterat non effe perdiffici
lis , laboriofus valde, ac faftidiofus, conatus Sacerdo
tum pari fucceffu fecundare amplius non poffent,
de via faciliori, compendiofa et idonea magis, cogi
tandum omnino erat. Inuentum itaque eft Alphabe
tum literarum, proprie fic dictarum : ac in vfum Sa
cerdotum excogitatae primo fuere literae vfus fe
! cretioris, quae vocari folent 'Iegaraj , et Iɛgoygα-.
Pinai, Sacerdotales, et Sacratae, vel víui Sacrorum
deftinatae. Illas igitur vfibus fuis Sacerdotes referua
runt,
188 LIB. V. CAP. V.

runt, quibus arcana Scientiarum fuaeque Religionis

comple&erentur. His, nifi fallor, conſcripti reperi
untur integri parietes, in cauernis quibufdam Aegy
pti mediae, vel Thebaidos inferioris, quod ex tefti
monio nonnullorum peregrinatorum ſcimus ; ſed de
quibus, quia earum ectypos videre non contigit,
plura dicere, aut obferuare, haud poffumus. Viden
tur etiam in aliis quibufdam Monumentis, prifco
rum Aegyptiorum literae, quarum maxima videtur
effe antiquitas ; verum fintne illae Sacerdotales, quod
mihi probabilius vtique videtur, an vero vulgares,
quas et epiftolographicas nuncupant, definire non au
fim. Columnae illae, aeui pofterioris, facrae, quibus
fcientiae Sacerdotales, ad maiorem iam perfectionis
gradum euectae, literis Sacerdotalibus erant infcti
ptae, mihi Mercurium fecundum conftituunt. Nolim
hic filentio premere, MARSHAMO hanc ftare ſenten
tiam, Siphoam , quem in ordine regum Thebaeorum
videmus numerari trigefimum quintum, re ipfa effe
Mercurium fecundum. Nos rationem, qua id voluit
probare vir praeftantiffimus, nullius effe momenti, fa
tis oftendimus §. 18. In eo vero facile ipfi affentior,
tempore regis Siphoae, Mercurium fecundum caput
extuliffe in Aegypto, id eft, fcientias facras, a Sacer
dotibus excultas, illa aetate maturitatem aliquam et
perfectionem confecutas effe, et fimul vfum litera
rum Sacerdotalium, per totam Aegyptum, in Tem
plis, Adytisque celebrioribus omnibus, inualuiffe. Id
#
certe fatis euicerunt viri fummi, illo ipfo tempo
re, a Sacerdotibus, tum Heliopoli, in Aegypto infe
riori, tum Thebaeis in fuperiori Aegypto , annum
conftitutum, inque eam formam redactum fuiffe,
quae deinceps feruata eft, vfque ad Augufti Impera
toris aeuum, quando vago Aegyptiorum anno, fub.
ftitui

* Vide inprimis la Chronologie Sacrée de Mr. DES VI

GNOLES , TO. II. p. 771 - 780.
 THOTH; MERCVRIVS. 189

titui paffim coepit annus fixus, fiue Iulianus , quem

tamen Iulius Caefar ab ipfis Sacerdotibus Aegyptiis
acceperat, didiceratque. Id quod diximus, ex ipfo
Siphoae nomine, haud parum illuftrare poffumus.
* Alibi iam oftendimus, verum huius regis nomen
effe , et fcribi debere Saphthas. Id enim Aegyptiis
fonat, rèv zgos Hausov, quafi dicas Vulcanium, vel
Vulcanidem. Et fane ERATOSTHENES ipfe nomen
hoc interpretatur Vulcani filium. Erat autem Phthas,
fiue Vulcanus, Scientiarum omnium Praefes, ac Phi
lofophorum Deus §. 12. Nefcio, an non hoc , licet
aliquanto obfcurius, fubinnuere voluerit MANETHO,
quando ait, literarum Sacerdotalium vfum inuexiffe
Agathodaemonem, Mercurii fecundi filium. §. 19. Nam
Agathodaemonem, fiue Cnuphin, nonnifi folo hoc co
gnomine, a Vulcano, fiue Phtha differre, monuimus
Lib. I. c. IV. §. 7. Simili fane ratione, rex ille, quo
regnante,primus in Aegypto Mercurius apparuit, di
&um videmus Ha - Thoth, id eft, Mercurialem. Tali
bus nempe cognominibus, Sacerdotes regum horum
in fcientias facras ftudium, honorare, ac remunera
ri, eorumque memoriam pofteritati commendare
voluerunt. Eodem fpectare puto, regis Saphthae co
gnomen Eguns, quod ERATOSTHENES ipfi tri
buit ; verum non interpretatur. Ep - MEZ,
Ermeb , eum proprie fignificat , qui alicui rei com
plementum dat, vel eam plenam perfectamque red
dit. Potuit a Sacerdotibus ita rex ille cognominari,
quod eius aufpiciis, annus Aegyptiorum plene con
ftitutus, illamque perfectionem, quam indere ipfi vo
lebant, iam nunc effet adeptus. Mirum fit, nifi hunc
ipfum dicere voluerit CENSORINVS , vbi fcripfit,
de die Natali cap. XIX. Annum Aegyptiorum nouifi
me ARMINON ad tredecim (legunt eruditi duode
cim)
* Ad Catalogum ERATOSTHENIS , in VIGNOLII
Chronologia Sacra To. II. p. 763. 764.
 190 LIB. V. CAP. V

cim) menfes et dies quinque perduxiffe. Eum enim

de illo negotio loqui, quod regnante Siphon vel Er
me, perfectum eft, per ſe ſatis unicuique liquet.
De libris §. 21. De libris Hermeticis, non eft, quod
Hermeticis. operofe difquiram. Ex iis quae adftruxi , iam fic
fatis colligere licet , nullos fuiffe , neque dici vere
potuiffe Hermeticos , quam eos, qui ex Adytis Ste
lisque veterum Aegyptiorum fideliter effent defcri
pti. Tales fuiffe credo, quos CLEMENS Alexan
drinus commemorat , et de quibus nos quaedam
obferuauimus in Prolegomenis noftris , §. 41. Non
tamen exiftimandum eft, libros hos complexos fuif
fe totam Aegyptiorum fapientiam Sacerdotalem.
Quaedam enim fibi referuabant ii, qui proprie '
I
ρογραμματες , et Νοήμονες dicebantur , de quibus
in iifdem Prolegomenis , fatis prolixe difputamus.
Comprehendebant igitur libri proprie dicen
di Hermetici, omnem fcientiam variis Sacerdotum
ordinibus perneceffariam, vt fecundum praecepta pa
trum, cultus diuinus rite peragi poffet. Praeter
hos, libri omnes, qui celeberrimum Hermetis no
men praeferebant , ab otiofis hominibus conficti
erant , fpuriique cenferi debent. Sed de his, ne
alios iam nominem , confulere oportet optimi et
meritiffimi FABRICII Bibliothecam Graecam,
Lib. I. cap. VII. vfque ad XII, et quos ille
ibi laudat.

CAPVT
 ና
191

CAPVT VI.

De Aesculapio Aegyptiorum.

tiquitus Aegyptiorum
Aefculapius , quem Graeci
praecipue §. I.inemorant, and
De Aefcu
lapio , quem Scripta Hermetica memorant. §. 2. Nu
men Graecorum antiquiffimum , Efinunum , Graeci Ae
fculapium interpretantur. §. 3. Manetho regem quen
dam Memphiticum , Toforthrum, interpretatur Aefcu
lapium: fuper qua re coniectura proponitur. §. 4. Non
nunquam Aefculapium cum Vulcano aut Pane videntur
eundem feciffe. §. 5. Plerumque tamen Aefculapii Ae
gyptii nomine , intelligitur Serapis , cuius rei caufa in
dicatur. §. 6.

§. r.

ercurio Aegyptiorum vel Thoth, iungimus eo- Aefculapius

Merc rundem Aefculapium , quem Graecorum fer- Aegyptio
rum , anti
mones celebrant , ficuti eofdem fociauit CLE
quitusMem
MENS Alexandrinus. Nam duos hos , * Mercurium
phi praeci
Thebanum , et Aesculapium Memphiten , illis annu- pue cultus.
merat , qui cum homines fuiffent , poft mortem ho
nores diuinos naci fuerint. Dum Aefculapium hunc,
Scriptor pereruditus, Memphiten nuncupat, non ob
fcure fubinnuit , eum Memphi praecipue magno in
honore, ac cultu religiofo condecoratum fuiffe. Idem
AMMIANVS MARCELLINVS docet Lib. XXII. p.
245. vbi Memphim vrbem appellat praeftantem, prae
fentiaque Numinis Aesculapii claram. Eodem fpe
Etat, quod de iuuene quodam HIERONYM VS hunc
in modum refert: ** Perrexit Memphim , vt confeffo
vulnerefuo , magicis artibus rediret armatus ad vir
ginem.
* Lib. I. Stromatum p. 334.
** In vita Hilarionis , Opp. To. IV. Part. II, col. 80.
 LIB. V. CAP. VI.
192
1
Igitur poft annum doctus ab Aesculapii vati
ginem.
Eus - venit praefumtum animo fuprum geſti
ens. In Aegypt o Numifmatica 10 HANNIS VAIL
LANT , p. 209. vifitur Nummus Memphitarum , in
quo ftat vir barbatus , in capite quidem , vt mihi
videtur, gallum gallinaceum oftendens , dextra ma
nu haftam tenens , finiftra vero fiftrum prae feferens.
VAILLANTIO is videtur Ofiris; mihi vero defcu
lapius Graeco- Aegyptius Memphitarum. Gallum
certe , quem in capite gerit , facrum fuiffe Aefcula
pio , vel ex eo fatis liquet , quod * Socrates cicu
tam haufturus , pro ſe Aeſculapio gallum voluerit fa*
crificari . Confimilem Nummum , fub Hadriano
percuffum , ** a MARSHAMO indicari crediderim ,

in quo Afulapii imago.

De Aefcula §. 2. Nefcio , an Aefculapius , cuius in Scri
pio, quem ptis , Hermetis nomen praeferentibus , non raro
ScriptaHer mentio fit , fit idem ille Memphites. In Dialogo
metica cele.
Afclepio , cui Hermetis Trismegifti nomen praefigi
brant.
tur, Hermes Afclepium interlocutorem ita affatur,
p. 99. Auus enim tuus , o Afclepi , medicinae pri
mus inuentor , cui Templum confecratum eft in monte
Libyae , circa litus crocodilorum , in quo eius iacet
mundanus homo , id eft corpus. Crediderim , per
m fubinn
monte Libyae , fubinnui ui eum , *** qui ab occi
dente Memphim tendit , vrbique huic imminet.
Idem non valde diffitus eft a litore crocodilorum , id
eft lacu Moeridis , † in cuius litore crocodili nutrie
bantur , et ad quem aedificata erat vrbs crocodile
rum , cui poſtea Arfinoës nomen impofitum fuit. In
aliis huius farinae Scriptis Hermeticis , videas com
memorari Acfculapium nonnihil iuniorem Tato, isque
dici
* Apud PLATONEM in Phaedone, fint.
** In Canone Chronico Secul. IV. P. 61.
*** HERODOT vs Lib . II. c. 12. 149. 158.
+ STRABO Lib. XVII. p. 558. ?
 AESCVLAPIVS AEGYPTIORVM. 193

dicitur * ᾿Ασκληπιὸς ὁ Ἰμέθης , σπανὸς ( vel vt

alii , πᾶνος ) καὶ Ἡφαιςοβέλης , isque dicitur Sci
entiae Medicae inuentor. Sed quid graeca haec fibi
velint , diuinare perdifficile eſt. Aliquid tamen ea
de re infra addam , §. 5.
S. 3. Verum miffis hifce librorum Hermetico- Numen Ae
rum fomniis , videamus potius , numquid alia hiſto- gyptiorum
riae veteris Monumenta , de Aefculapio Aegyptio- antiquiffi
rum , docere nos aliquid poffint. Hic iam memo- mum,Efmu
num,Graeci
riam fubit , tempore antiquiffimo , diuque ante Mo- Aefculapi
fis aetatem , ** Aegyptios Numen aliquod coluiffe, um interpre
quod- Graeci Chemmin efferre confueuerunt , et a tantur.
quo Chemmis , vrbs Thebaidos primaria , quae in
Graecorum libris Panopolis audit , hocce nomen ac
cepit. Aegyptios nomen huius diuinitatis antiquif
fimae , lingua fua extuliffe IN , Smin , et

wedɣr , Smun, certum eft. Et Graecos quo

que Numen illud ipfum nuncupare Efmunum , quod
a Smun vix recedit , argumentis idoneis fuo loco
adftruxi. Hunc vero Smun , vel Efmunum , canum
Gentis Aegyptiacae Numen , Panopoli, in fuperiori,
et Hermopoli , in media Aegypto cultum, *** Grae
ci interpretantur Aefculapium. Sed quis tamen fic
ille Aefculapius , quae ei quondam vis ac poteftas
a primis Aegyptiorum Theologis affignata fuerit,
nondum liquet. Sunt rationes quae mihi perfua
dent, † Efmunum initio cum Phtha , vel Vulcano
eun
Apud STOBAEVM in Eclogis Phyficis p. 117. Vide et
FABRICII Bibl. Graec. Vol. I. p. 5%.
** Haec omnia, pluribus perfecutus fum, et explicui, Lib.II.
cap. VII. 6. 11. 12. 13.
*** V
DAMASCIVS in vita Ifidori , apud PHOTIVM in
Biblioth. p. 1074. SANCHVNIATHON apud EVS E
BIVM in Praepar. Euang. p. 37. fin, 39.
+ Vide Prolegomena noftra , §. 26.
Tom. III. N
 194 LIB. V. CAP. VI.

eundem fuiffe. Verum vbi Polytheiſmus inualuiffet,

ac noua quotidie incrementa cepiffet , id quod antea
ad vnum referebatur Numen , inter plures diuidere
placuit. Efmuni igitur Numen Panopoli iis ritibus
cultum placatumque eft , vt Graeci viderentur fibi
in eo aliquam cum Pane affinitatem obferuaffe, ideo
que eum Panem nuncuparunt. Hermopolitani vero
in Aegypto media , Efmuno fuo tales detulerunt ho
nores , vt procedente tempore , Numen illud cre
deretur effe Thoth , vel Mercurius. Et hoc qui
dem nomine a Scriptoribus Deus ille femper infigni
tur, etfi Efmunum fuiffe primitus Numen illius vrbis
tutelare , vel ipfius vrbis nomen auitum et genui
num , Smin, vel Smun , abunde teſtetur.
Manetho re S. 4. Sed de hoc Efmuno fiue Aefculapio Ae
gem que
dam Mem n gyp tio rum , cano ipforum Numine , vix veterum
phiticum, quifquam loquitur. Nam quae nos ea de re ob
Tofortbrum, feruauimus, ex indiciis tantum quibufdam fubobfcu
interpreta- ris , fed in vnum collatis , et inter fe comparatis, eru
tur Aefcula- ere potuimus. Praeter hunc alius commemoratur
pium. Super in Aegyptiorum Annalibus , cui nomen Aesculapii
con- impofuerunt
qua re pro- naftiis , et Graeci. Nam in MANETHONIS Dy
iectura
tertia quidem , quae eft regum Memphi
ponitur.
tarum , rex fecundus Tofortbrus , dicitur ab Aegy
ptiis pro Aesculapio habitus fuiffe. Verba MANE

THONIS , prout ea AFRICANVS et EVSEBIVS

conferuarunt, id fonant : ** Secundus rex, Tćoog
Jeos , Thofortbrus , annis 29. regnauit. Hic Acc
lapius Aegyptiis ob medicandi peritiam habitus : fe
Etis et politis lapidibus aedificandi artem inuenit. Ope
ram etiam dedit , vt ars fcribendi excoleretur. In
graecis Eufebianis SCALIGERI , qui ea ex sy N
CELLO , tum nondum edito , defcripfit , p. 14. le
gitur Eloogdos , vnde fufpicari licet, in Codice MS.
fcri
* In Pantheo , vbi fupra.
Apud SYNCELLVM in Chronograph. p. 56.
 AESCVLAPIVS AEGYPTIORVM. 195

fcriptum fuiffe Torogos , quod fane rem , de qua

fermo hic eft , egregie exprimeret. Etenim cum

TD8XE , tuſe, Aegyptiis fignificet fanare, ĦD,

tho , autem , quod aliquoties in hoc Pantheo mo
nendum fuit , Thy dx8μávny , fiue terram , patet

TDSXƐ- #D , Tufe - tho , dici eum , qui totam

terram curat, velfanat. Hinc factum eft Tofor
thus , et tandem Toforthrus. Licuit fane Graecis,

hunc nominare Aefculapium , quippe cui fanationem

totius terrae curae cordique effe crederent. Quod
vero rex ille , cognomine adeo honorifico donatus,
et pro Aefculapio habitus fuerit , inde eueniffe reor.
Medicina inter primas artes ac fcientias merito
numeratur, quas Philofophi Aegyptiorum inuene
runt , ac ftudiofe excoluerunt. Illius quaedam in
uenta , videmus ad ipfum Mercurium primum , qui
floruit regnante thothe , referri. De hoc enim
Athothe MANETHO iftud notat : ** Οὗ φέρονται
βίβλοι ανατομικα , ἰατρὸς γὰρ ἦν . Ηuius firun
tur libri Anatomici. Nam medicinam profitebatur..
Quo nihil aliud , quam hoc fignificari arbitror, tem
pore Athothae , fcientiam Medicam , in Aegypto ,
inueniri et excoli coepiffe ; illiusque principia et in
uenta columnis in Templorum Adytis , aut in fpe
cubus facris , infcripta fuiffe. Quando vero fimilia
fere de Toforthro referuntur , ipfique eam ob rem
Aefculapii cognomen additur , id videtur innui , fub
illius regno , Studium fcientiae Medicae , infignia
S expertum effe incrementa , multasque eam in rem
obferuationes , memoria pofteritatis dignas , in Ste
las , vel columnas facras , fuifle relatas. Eftque me
moratu dignum, de rege eodem narraffe MANETHO
N 2 NEM,

MARSHAMVS Canone Chronico p. 41 . SCHVCK

FORD hiftoire du Monde To. I. p. 34. 342. etc.
** Apud SYNCELLVM P.54.
 196 LIB. V. CAP. VI.

NEM, quod operam dederit, vt ars fcribendi ex

coleretur. Nempe non modo excitauit Philofophos,
vt fines Studii Medici , nouis inuentis proferrent ;
verum effecit etiam , vt quae excogitauerant et ob
feruauerant in pofteritatis vfum, literis follicite con
fignarentur. Hinc factum effe videtur , vt Aegy
ptiorum vetuftus Aefculapius , cum eorundem Theth,
vel Mercurio , nonnunquam vnus idemque exiftima
retur. Vide §. 3. Idem nobiliffimo MARSHAMO
obferuatum video , in Canone Chronico , Secul. I. p.
40. 41. MANETHO vero fcriptum reliquit , *
Mercurium , dum Scientiarum inuenta in columnis
defcripfit , adiutorem operis et confiliarium nactum

effe Aefculapium.

Nonnun S. 5. Ex iis etiam , quae §. 3. obferuauimus,

quam Aefcu- liquere poteft , Aesculapium Aegyptiorum, nonnun
lapius , cum quam cum Vulcano , vti nec minus cum Pane eorun
Vulcano,aut dem , in vnum compingi confueuiffe. Haec forfitan
Pane Aegy
ptiorum,vi- caufa eft , quod in Scriptis Hermeticis , Aesculapius
detur perhibeatur ὁ Πᾶνος καὶ Ἡφαιςοβέλης , filius Panis
fueniffe con- et Hephaeftobules . En igitur Afculapium filium Pa
fundi. nis! Animaduerterunt nempe auctores horum libro
rum, Acfculapium aliquem , vti Graeci loquebantur,
nonnunquam eundem haberi cum Pane, aut ad hand
diuinitatem referri. Mater vero illius Aesculapii,
in iifdem libris appellatur 'HOα150Bλn , quod pro
prie Vulcani confilium aut decretum defignat. Nefcio,
num non id etiam ex effigie Acfculapii Aegyptii, qua
lem nobis depingit SYNESIVS, in Encomio caluitii,
p. 73. aliquo modo illuftrari poffit. Vnus porrò, in
quit , Deus ab iis minime occultatur, fed in propatulo
habetur, ( id eft fingitur et pingitur fecundum nati
uam et genuinam , quam habet , formam ) Aefcula
pius nempe , quem quidem piftillo caluiorem videas,
Hicce

Apotelefm . Lib. V. v. 4.
 AESCVLAPIVS AEGYPTIORVM. 197

: Hicce profecto Aefculapius perfimilis fingebatur Sa

cerdotibus Aegyptiis , quorum caluata fiftrataque
turba, cui non eſt celebrata ? Erat fane figura ho
rum Sacerdotum , toto corpore raforum et leuigato
rum , quod non diffitetur SYNESIVS p. 70. fin. apta
ad rifum excitandum : idemque propter rationis pa
E ritatem dicendum quoque erat de Aefculapii fimula
chris. Et eiufdem plane indolis , rifu nempe et lu
dibrio non indignum , fuiffe etiam vetuftum Vulcani
Memphitici fimulachrum , difcimus ex HERODOTO
Lib. III. c. 37. Accedit ad haec , quod Vulcanus *
a veteribus , Deus Memphiticus nar' oxv vocari
confueuerit. Et vero Aefculapium , Deum Memphi
ticum paffim etiam nuncupari , obferuauimus §. 1.

§. 6. At enim veterum plerique , vbi de Ae- Plerumque

fculapio Aegyptiorum loquuntur , hoc nomine alium tamen Ae
Conceptis fculapii,
defignare non folent , nifi Serapidem.
verbis TACITVS id docet , Hift. Lib. IV. c. 84. De- apud Aegy
ptios, nomi
um ipfum Serapim, multi Aefculapium , quod medea- ne, intelligi
tur aegris corporibus , coniectant. Ex PAVSANIA tur Serapis,
difcimus , in Corinthiacis p. 114. Cenchreis , vbi cuius rei
portus erat Corinthi orientalis , Fanum dedicatum ratio indi
catur.
fuiffe Aefculapio et Ifidi. Myfteria in hoc Fano pera
gi folita , prolixe defcribit AP VLEIVS , qui fe iis
dem heic loçi initiatum fuiffe , teftatur Lib. X. Me
tamorph, fin. et Lib. XI. At nulla illic Aesculapii
mentio occurrit. Deos Aegyptiorum ibi cultos no
minat Serapidem et Ifidem , vnde merito colligas,
Aefculapium PAVSANIAE , et APVLEII Serapidem,
re ipfa effe eundem. Quando porro AELIANVS
de Animal. Lib. XVI. c. 39. narrat , Alexandriae dra
conem permagnum , tempore Ptolemaei Euergetae,
èv 'Aoxληãıë , in Aefculapii Templo nutritum fuiffe,
intelligere vtique videtur Templum ingens et fplen-.
N 3 didum ,
Vide Pantheon hoc Lib. I. cap. II,
198 LIB. V. CAP. VI.

didum , fumtibus Ptolemaeorum Serapidi in vrbe

illa extru&
tum. Neque opus eft , vt pluribus id
confirmem argumentis. Non difficile vero fuerit,
rationem indicare , ob quam Graeci Serapidem Alex
andrinum cum Aefculapio fuo componere , illique
huius nomen imponere foliti fint. Etenim inter du
Los hos affinitas ac fimilitudo intercedit , certe non
mediocris , et confeftim ab vnoquoque facile obfer
uanda. Norunt omnes , Graecos defculapium fuum
veneratos effe , tanquam magnum Medicinae et Me
dicorum Deum , qui aegrotis valetudinem, et ipfis
adeo mortuis vitam reftituere poffet. Id ipfum que
que de Serapide , non Aegyptii tantum ; verum et
Graeci ac Romani fibi perfuadebant , vnde fieri con
fueuerat , ** vt aegrotos , morbis et infirmitatibus
variis excruciatos , in Templum eius deducerent, fa
nandos. Celebrabatur inprimis eo nomine Aeſcula
pius , quod coecis redderet vifum , quod vel ex
ARISTOPHANIS Pluto abunde patefcit , in quo De
us hicce diuitiarum , fed coecus , in Fanum Aefcu
lapii defertur , vt vifum illic recuperet. Cui iungi
poteft GRVTERI Thefaurus Pag. LXVII. Infcript. 9.
et Pag. LXXI. Infcript. 1. Idem veteres de Serapide
praedicant , cuius rei , ne prolixior fim , exemplum
memorabile , dummodo fit verum , adfert TACI
Tvs , Hiftor. Lib. IV. cap . 81. Qui Aesculapii ma
num auxiliatricem implorabant , in Templum eius
vehebantur , vt ibi noctem transigerent , ea ſpe freti,
fore, vt fibi dormientibus , per quietem remedium
falutis oftenderetur , quod ex ARISTOPHANIS Plu
to fatis fuperque intelligi poteft. Eundem morem
feruabant etiam , qui Serapidis opem pofcebant
aegroti.

EVRIPIDES in Alcefti v. 125. PINDARVS Pythion,

Od. III. p. 221. Edit. Pauli Steph. et ad illum locum ve
tus Scholiaftes.
** AELIANVS de Animal , Lib. XI. cap. 32. 34. 35.
 AESCVLAPIVS AEGYPTIORV M. 199

aegroti. Extat ea de re hic VARRONIS in Eume

nidibus verfus
-
Infomnis venit.
Jubet me cepam effe et fefaminum.
Plura , qui hanc in rem defiderat , adire poterit 1s.
Vossii Obferuationes in Catullum p. 27. 28. Eodem
loco obferuatur, Romae Serapidis Fanum aedificatur
fuiffe extra vrbem , cuius rei haec potuit effe caufa,
quod Aegyptiorum Sacra in vrbem eo tempore non
dum admitterentur. Sed idem tamen factum quo
que fuiffe in ipfa Aegypto , vt nullum , in illa regio
ne oppidum, intra muros fuos , Serapis fanum reci
peret, teftem habemus MACRO BIVM Saturnal. Lib. I.
c. VII. Eadem vero etiam fuit ratio Templorum Ae
fculapii, et Romae, et in Graecia, cui quidem rei hanc
1 營營
fubeffe rationem exiftimat GERH. IOH. VOSSIVS ,

quod Aefculapius Numen effet fanitatis , agri autem

vrbibus falubriores. His igitur de caufis , Graeci
perfuafum habebant , Aesculapium fuum , ab Aegy
ptiorum Serapide vix differre , et , cum vtriusque
idem effet Numen , eadem poteftas , atque exiftima
tio , huic illius nomen vere indi poffe.

Apud NONIVM in voce Cepe p. 201.

** De origine Idolol. Lib. I. cap. 13 .

‫ار‬
Cate

N 4 CAPVT
 200 LIB. V. CAP. VII.

CAPVT VII.

De Befa , Paamyle , Palmyte , et

Sochari , Aegyptiorum Diis.

Befa , obfcurum.
Deus Abydi inI. fuperiori Aegypto cultus , Numen
quidam , a nonnullis
Deus , ab aliis Sacrorum in Aegypto minifter fuiffe tra
ditur. §. 2. Re ipfa Paamyles nomen erat Fefti , quot
annis in honorem Ofiridis celebrati. §. 3. Erat Feftum
idem , quod etiam , Ofiridis inuenti , aut renati, aut re
nouati , dici confueuerat. §. 4. Vox Aegyptiaca Paamy.
les fubinnuit annuntiationem rei dulcis et iucundae. §. 5.
Palmytes videtur fuiffe cognomen Ofiridis vel Solis, ipfi
ex eo inditum , quod fructus ad maturitatem perduce.
ret. §. 6. Socharis cognomen forte erat Ifidis , fignifi
cans, eam generationi hominum et animantium praefidere.
S. I.
Befa , Deus Yupereft nunc, vt de Numinibus Aegyptiorum non
Abydi infu Supe nullis , obfcurioribus , et quorum vix femel at
perioriAegy que iterum mentio occurrit , pauca quaedam
to cultus, fubiungamus . Primum inter illa locum concedimus
Numen eft
obfcurum. Befae , Deo locali , qui tantum in aliqua Aegypti,
aut vrbe , aut parte , colebatur. Notitiam eius de
bemus AMMIANO MARCELLINO , cuius haec funt
de eo verba Lib. XIX. p. 164. Oppidum eft Abydum,
in Thebaidis parte fitum extrema , hic Befae Dei lo
caliter appellati Oraculum quondam futura pandebat,
prifcis circumiacentium regionum ceremoniis folitum
coli. Erat igitur Deus hicce Abydi localiter cultus,
ibidemque Oraculum eius confuli folebat. Cenfet
tamen * ISAACVS CASAVBONVS , fedem Dei hu
ius fuiffe etiam Antinoum , vel Antinopolin , vrbem
conditam ab Hadriano , in honorem pueri , quem
deperibat, cuiusque extincti memoriam ad feram po
fteritatem propagari enixe cupiebat. Arbitrabatur
autem vir doctiffimus , vrbi huic ,
a Deo illic cul
гo,
* In notis ad SPARTIANI Adrianum c. 14.
 BESA. 201

to , nomen quondam fuiffe Befae ; fed ab Hadria

no reſtauratam , priftinum cum nouo Antinni no
mine , commutaffe. At hac de re , apud Scri
ptores veteres , qui tamen tum Abydi , tum An
tinoi , mentionem perfaepe faciunt , altum plane fi
lentium. Adfert tamen pro fe vir fummus , tefti- !
monium PHOTII , vt qui in Bibliotheca Cod.
"
CCLXXIX. p. 1596. de Helladio , Scriptore fua
aetate non incelebri , referat : Erat natione Aegy
ptius , ciuitate Antinoi , vel vt de fe ipfe fcribit , Be
fantinoi. Cur HELLADIvs ifte , Antinoum patri
am fuam appellauerit Refantinoum , ignoramus. Sed
inter tot Scriptores , qui de vrbe hac , et occafione
illius condendae , loquuntur , vnus tantum hicce,
qui ducentis fere , poft conditam Antinoum floruit,
eam Befantinoum vocaffe deprehenditur. Forfitan
Befac cultus , qui olim Abydi in pretio fuerat , poſt
ea Antinoopoli renouatus eft , eaque de caufa
HELLADIVS eam Befantinoum nuncupauit. Plura
quae de Befae huius Numine dicam , non habeo.
Ex indiciis tantum nonnullis colligere licet , Deum
hunc in exiftimatione non exigua , apud Aegyptios
fuiffe. Paflim enim in hiftoria occurrunt viri Ae
gyptii , quibus ab eo nomen inditum fuiffe videmus.
In Monumentis Copticis BONIO VRII p. 10. me
moratur aliquis Abbas Bifa. Neque dubito , quin
Abbas Bifarion , de quo * in Apophthegmatibus
Patrum legimus , nomen ex eodem fonte traxerit.
Talia nomina , a Diis Aegyptiorum petita , etiam
apud Chriftianos illius regionis diu in vfu perfeue
raffe , faepe in hoc noftro Pantheo monuimus. Alios
eodem Befac nomine infignes CASAVBONVS obfer
uauit loco ante citato.
§. 2. Video a quibufdam in catalogum Deo- Paamyles
rum Aegyptiorum referri etiam aliquem Paamylen. quidam, a
N 5. De nonnullis

RII onumentis clefiae

* In COTELE M Ec Graecae To . I
P. 611.
 202 LIB. V. CAP. VII.

Deus , al De eo HESYCHIvs : Πααμύλης , ἀιγύπλιος θεὸς

aliis Sacro- Πριαπώδης. Paamyles dicitur Numen aliquod A
rum Mini. gyptiorum Priapeium , vel Phallicum. Cur Deus
fter fuiffe
traditur. ille dicatur Priapeius , ex §. fequenti , melius intel
ligetur. Adfert ibidem Grammaticus ille , verfum
! CRATINI , Comici iunioris ; fed vale corruptum,
ex quo tamen id colligi poffe videtur , Paamylen et
Socharin habitos fuiffe pro Numinibus Aegyptiorum
Priapeiis et Phallicis. Alii nomen hoc viri tantum
alicuius Aegyptii fuiffe contendunt. Eorum fenten
tiam fic refert PLVTARCHVS de Ifide et Ofir. p.355.
Prima autem epagomenarum die, Ofirin natum aiunt,
Do
et fimul cum eo vocem editam , quae indicaret ,
minum rerum omnium in lucem prodire . Alii Pamy
len * quendam dicunt , cum Thebis e Templo louis
aquatum exiiffet , vocem audiiffe , qua iuberetur pro
clamare , Ofirin magnum regem et beneficum eſſe na
tum: ideoque eundem , Ofiridem a Saturno fibi tradi
tum , enutriuiffe , et Sacra quoque Pamylia ei peragi,
Phallephoriis , id eft feftis , in quibus veretri imago
circumfertur , non diffimilia. Hic igitur Pamyles
non Deus eft ; fed quidam Templi Thebaei , et re
rum facrarum illic peractarum minifter. Et tamen
PLVTARCHVS , ex quorundam fententia refert , in
eius honorem , feftum diem , quem Aegyptii dixe
runt Paamylia , celebrari confueuiffe.
Re ipfa Paa S. 3. Et hanc quidem veram illius nominis
myles , Fe fignificationem fuiffe , putauerim. Paamylia, vti
ftum erat,in
loquuntur Graeci , vel Paamyles , Feftum in Ae
Ofiridis ho
norem quot- gypto erat folenne , in Ofiridis honorem quotannis
annis cele concelebratum , quod verba PLVTARCHI modo
brari foli- adducta clare teftantur. Equidem praeclarus hicce
tun . Scriptor fignificare videtur , Fefto huic nomen fu
iffe Paamyles , vel Paamyliorum , eo quod in hono
f rem

Verfio vulgata habet quandam , eique hoc loco fauet

Textus graecus ; fed eum corrigi debere , oftendi in
Mifcellan. Berolin. To. VII. p. 391. in notis.
 PAAMYLES. 203

rem Paamyles inftitutum fuerit. Et fane , ficut a

Libero dicta Liberalia , a Baccho Bacchanalia , a Vul
cano Vulcanalia , a Termino Terminalia, a Quirino
1 Quirinalia , ita Graeci quidam fibi videntur effe ima
ginati, Paamylia feftum , a Paamyle quopiam no
men traxiffe. Verum PLVTARCHI verba graeca, 1

ita etiam accipi poffent , tanquam Paamylia in ho

norem ipfius Ofiridis , fiue Solis , in Aegypto cele
brari confueuiffent. Et profecto , quaecunque de
mum fuerit PLVTARCHI fententia , res ipfà ita fe
habuit. Meminit idem hicce Scriptor Paamyliorum
alio quoque loco , vbi Sacra Ofiridis explicat , in li
bro de Ofir. p. 365. Porro Paamyliorum feftum agen
tes , quod, vti dixi , adhibito fimulachro membri vi
rilis celebratur , imaginem proponunt , ac circumfe
runt , cuius triplus eft penis , ( rò aidołoν τginλα
σιόν ἐςιν . ) PLVTARCHVM vero loco ifthoc de
Ofiride eiusque Sacris differere , adeoque ad eius
Numen , Paamylia effe referenda , non negabit,
quifquis locum infpicere , ac attente confiderare
dignatus fuerit. Forfitan his Aegyptiorum Paamy
liis diffimilia non funt , Sacra quaedam Perfarum, in
honorem Mithrae , id eft Solis peragi folita , quorum
Pfeudo - DIONYSIVS Areopagita meminit Epiftola
VII . vbi fcribit : * Καὶ ἐισέτιΜάγοι τὰ μνημόσυνα
B τῇ τριπλασίε Μίθρα τελῶσιν. Magi etiamnumtri
plicis Mithrae , id eft Solis , memoriam recolunt.
Nam Sacra Mithrae Perfarum , etiam fuifle Phallica,
ad fignificandam vim Solis prolificam et genitalem,
Simulachrum Numinis huius , ** apud HYDIVM ,
de relig. vet. Perfar. cap. IV. pag. 113. confpicien
dum , fatis docet. Ad Aegyptios vt redeam , Fe
ftum hocce eorum , quod Paamylia vocari teftatur
PLVTARCH VS , nifi me vehementer fallit opinio,
tangit etiam HERODOTVS , vbi de folennitate qua
dam,
Operum To. I. p. 774. fin. Edit. Corderii.
** Vide et LEONARDI AVGVSTINI Gemmas Part. II.
num. 33.
 204 LIB. V. CAP. VIL

dam > in honorem Ofiridis inftituta , hoc refert

Lib. II. c. 48. Reliqua vero in hoc Fefto , in bo
norem Bacchi ( ita vocat Ofiridem ) celebrato,
Acgyptii codem fere modo peragunt , quo Gracci,
porcis exceptis. Sed loco phallorum , fimulachra
excogitarunt cubitalia , quae fidiculis tractae mouen
tur tanquam viuae. Has mulierculae circumferunt
per pagos , mentula nutante , quae haud paulo maior
eft, reliquo corpore. Praecedit autem in hac Pom
pa tibia , cam vero fequuntur mulierculae , Bacchum
( Ofiridem ) canentes. Cur vero fimulachrum men
tulam habeat tantae magnitudinis , et vnum bocce
tantum in toto corpore membrum commoueat , per
hibent fabulam facram. Habes hic Feftum in ho
norem Bacchi celebratum , ita autem HERO
DOTVS interpretatur Ofiridem : et in Fefto hoc
phallum magnitudinis abnormis , quem PLVTAR
CHVS dixerat Teλdov , triplicem , vt pro
inde dubio locus non fit , defignari ab vtroque
auctore , vnum idemque Feftum , Aegyptiace Paa
mylia dictum , Ofiridique dicatum.
Erat Fe- §. 4. Paucis nunc videamus, qualenam Feftum Paamylio
ftum illud rum fuerit, quaque de caufa, Aegyptii illud nomine hoc defi
idem , quod gnauerint. Et primo quidem,quod ad indolem Feſti huius at
etiam Ofiri- tinet, ex iis, quae §. 3. hac de re obferuauimus, fatis liquet,
dis inuenti, fuiffe Phallicum, in quo nempe facultas naturae, aut potius
aut renati, Solis, ad rerum omnium generationem, multiplicationem, et
vel renoua conferuationem, in Symbolo, quod nobis non valde hone
ti, dici con- ftum videri poteft, concelebrata fuerit. Cum vero de eo quo
fueuerat. que conftet, Sacerdotes celebritatem hanc, in honorem Ofiri
dis inftituiffe, dubitare amplius non poffum, Paamyliorum
**
Feftum fuiffe illud ipfum, quod etiam inuenti, aut rena
ti Ofiridis, dicebatur. In eo populus alta voce clamabat : 'E
gýxxμer, ovyxαigquer. Inuenimus iam, (Ofiridem) et vnagau
demus. Certe in fabula de Paamyle, Aegyptiaco-graeca, quam
EXPLVTARCHO retulimus, §. 2.mentio fit clamoris, figni
ficantis, Ofiridem natum, vel quod plane idem eft, inuentum
effe.
* Lib. II. c 42.
**
Plura de hoc Fefto annotata fuere in Mifcellan. Berolin. To . VII
P. 377. etc. 387. etc. et in hoc Panthèo Lib. II. c. VI. §. 8.
 PAAMYLES. 205

effe. Spectabat igitur negotium hoc ad inuentum Ofiridem,

Et in fabula eadem fermo quoque eft de aquatione, tum tem
poris inftituta, quae fane in Fefto Ofiridis inuenti, magno
cum gaudio peragebatur. Quod porro PLVTARCHVS de
imagine veretri tripli, in Paamyliorum Fefto, circumduci fo
lita, commemorat, (vide §.3.) id, fi recte coniicio, Tabula
Bembina eo loco, quo Feftum Ofiridis renati, vel inuenti,
fymbolice defignatur, in aenigmate aliquo Aegyptio Sacer
: dotali, oculis noftris obiicit. Nam in ipfa Tabulae huius
claufula, quam ** olim fatis prolixe expofui, fub litera T. T.
in Editione Frifii Amftelodamenfi, effigies confpicitur Hori,
vel Harpocratis tenelli, quafi recens nati, ac fafciis inuoluti,
vtraque manu haftam tenentis, in cuius fummitate crux an
fata triplex efficta eft, hunc in modum. Monui au
tem *** antehac, ex obferuatione doctif fimi LA
CROZII , crucem illam anfatam, in Monumen
tis veterum Aegyptiorum toties occurrentem, nihil aliud
effe,nifi Phallum, vel imaginem paulo obfcuriorem veretri.
Cumque videamus, crucem hanc, illa in effigie triplicari, an
non in eo, triplicem phallum PLVTARCHI, Fefto Paamy
liorum proprium, agnofcere oportet ?

§. 5. Tentemus iam, num non vocem Paamyles, ex reliquiis Vox Aegy

linguae veteris Aegyptiacae explicare poffimus, quod nobis ptiaca Paa
loco fecundo propofueramus. Paamyles, fi HESYCHIO er myles, figni
I'LVTARCHO fides, nomen fuit in Aegypto proprium,fiue ficat annun•
Dei, fiue viri cuiuspiam, Sacrorum adminiftri. Mihi vero, tiationem
quod profeffus iam fum, nomen videtur fuiffe folennitatis dulcem et
religiofae, magno cum gaudio in Aegypto celebratae. Ipfum bonam.
nempe Feftum Ofiridis inuenti, aut renati, patrio fermone,
Aegyptii dixerunt, vti mihi perfuadeo, Paamyles : et fane
PLVTARCHVS ipfe Feftum Paamylia, non femel comme
morauit. Significauit autem Paamyles, Aegyptiacis literis
ſcriptum NaameZDAX , Paamehels, vel П&ME
gor, Pamebels, diem bonae annuntiationis, vel annun
tiationem bonam, vel denique NAME - DOZDAX, Pa
me-ubols, quod plane idem fignificat. Nimirum &ME",
,
ame, Aegyptiorumfermone, vti autumo, fignificat annuntia
re,docere, oftendere. Equidem fateor,in Coptorum libris, ma
nu
* Vide Mifcellanea Berolin. vbi fupra p. 391.
** In Mifcell. Berolin. loco cit. p. 375. 374. etc.
*** in hoc Pantheo , Lib, II. cap. VII. §. 6,
 206 LIB. V. CAP. VII.

' nuexaratis, et publice editis, femper legi Taue, Matth.

VIII. 4. Apoc. IV. 1. Sed funt indicia, ex quibus non potui
non colligere, antiquitus Aegyptios etiam dixiffe et fcripfiffe
alle. Altera vox, ex qua nomen illud Aegyptiacum com.
pofitum effe auguror, ZDAY, hols, innuit dulce et in
cundum, Rom. XVI , 18. Iacobi, III. II. 12. Erit igitur Pame
bels, annuntiatio, vel Paame-hels, dies bonum annuntians,
cui denominationi egregie refpondet, quod in Fefto illo po
pulus exclamabat, Ευρήκαμεν, συγχαίρομεν , Inuenimus , quod
quaerebamus, et nunc omnes vnagaudemus. Cur vero in hoc
Fefto, Phallus et triplex quidem, circumferri olim foleret,
haec fine dubio ratio fuit, quod in co venerarentur Solem,
qui ad hemifphaerium noftrum rediens,principia omnigenae
fertilitatis fecum veheret, et fecutura aliquanto poft incre
nienta Niliaca, e longinquo oftenderet, ac certo polliceretur,
Hinc in illo Fefto defcendere folebant aquatum, dulcem
aquam Niliacam haufturi, quod monuimus . 4. Simile fere
Feftum etiam hodie celebrant Chriftiani in Aegypto , Die
XXV. Menfis Phamenoth, qui refpondet Diei XXI. noftri
Martii, quo Sol acquinoctium vernum peragere folet. Dies
enim ille, in Canone lectionum S. Scripturae, fingulis diebus
Dominicis, et Feftis, in Ecclefia Coptica, affignatarum , quem
ex Codice IV . Euangeliorum Coptico , et longe vetuftiffi
mo, Bibliothecae regiae Parifienfis, olim deſcripfi, dicitur
NWENDɣYI , quafi dicas diem 'Evayy:kis, id enim vox
Acgyptiaca fonat, vel nuntii boni et exoptati. Nam ab illo
die , olim multi , ficut et hodie, initia repetebant incre
- menti Nilotici.
Palmytes §.6 . A Paamyles nomine non multum receditPalmytes,quo
videturfuif modo Numen aliquod Aegyptium appellatum fuiffe, HE SY
CHIvsducet . Verba eius funt : Παλμύτης , αιγύπτιος θείς ,
fe cognomen
Ofiridis, vel Palmytes eft Deus aliquis Aegyptius. Plura de Numine ifthoc,
Solisfruftus fialiquod fuit, fcire datum nobis non eft. Effeciffe hoc vide
nempe ad tur, vt SALMASIVS dubitaret, effet haec genuina et vera
ma tu ri ta in Lexico Hefychiano, iftius vocis lectio. Ita enim ad DO
**
tem perdu SIAD AE Aramprimam commentatur : Sequitur apud
centis. Hefychium Παλμύτης αιγύπτιος θεὸς, fed perperam , pro Ias
mins, vt alibi dicemus . An vero fidem datam, fe ea de re
alibi dicturum , liberauerit vir magnus, hactenus ignoro. Ego
emendationi huic Salmafianae, multum et pertinaciter refra
gari
Vide Pantheon noftrum Lib. II. cap. II. §. 7.
** In THO. CRENII Mufeo Philol, To. II. p. 200.
 PALMYTES ET SOCHARIS. 207

gari nolim. Nam etfi vocem ITuauiλns, iam interpretatus

anteafuerit HESYCHIVS , quod emendationi huic videtur
obftare, fieri tamen facile potuit , vt Grammaticus ille, vocem
in Collectaneis fuis corrupte fcriptam, ex iis deprauate repe
tierit, quod in eius Lexico alias non femel factum fuiffe, qui
uis haud obefae naris, facile fubodorabitur . Nihil vero fa
cilius, quam vt A in A transeat , adeoque ex II A A MTAHE
enafcatur ПAAMTTHE . Quem errorem in voce ignota , bar
barica, Aegyptiaca , tanto facilius committere potuit HESY
CHIVS. Fatendum tamen , coniecturam Salmafianam , etfi
non exiguam veri fpeciem prae fe ferat, non penitus certam
effe . Nam HESYCHIvs duas has voces Πααμύλης , et Παλμύ
☛ns, ceu voces diftinétas, in Lexicon fuum feparatim retulit.
Et vna non minus quam altera, typum prae fefert dictionis
Aegyptiacae. Sufpicatus ergo fum, Palmyten Aegyptiis fub
innuiffe Numen, fructibus praefectum , quod illos ad maturi
tatem perducere crederetur. Zuid , holem , certe in

lingua gentis illius accelerare fignificat, D8T&Z, utah,

autem dicitur fructus , ex quo conficitur, П - Zuidµ
DOT&Z, P-bolem -utab, eum defignare, qui fructus
accelerat, maturitatem eorum procurat, eosque breui ad per
fectionem deducit . Sóli hoc egregie conuenire , ne.no eft, qui
non intelligat. Videtur itaque cognomen apud Aegyptios
fuiffe Ofiridis, ipfi in hymnis Sacris tribui folitum, quemad
modum et STATIVS Lib . I. Thebuid. in fine Ofiridem di
xitfrugiferum . Id vero Aegyptiace non incommode dice
retur Palmuta.
§. 7. In verbis CRATINI , quorum feci mentionem Socharis ca
6. 2, Paamylae iungitur Socharis , tanquam Aegyptiorum gnomenfor
Numen , eiufdem indolis , id eft Phallicum . Verba eius, teerat lidi.
quamuis infigniter corrupta , haec apud HESYCHIVM fignificans,
extant , in voce Πααμύλης . Ως σφοδρῶς ἡ Αἰγυπ7ώδης σύ- cam genere
χαρις Πααμίλης , Nifi vox Σόχαριs fit corrupta , qua de re tioniho
nihil temere affirmauerim , verofimile eft , latere in ea no- minum et =
men Dei alicuius Aegyptii , aut Deae , cuius, ficuti Paamy- nimantiur
lae , Sacra videntur fuiffe Phallica . Quod fi Numen illud praefidere .
ab Aegyptiis habitum fuerit generis mafculini , crediderima
a Pane Aegyptiorum , fiue Mendete, parum fuiffe diuerfum.
Socharis certe et Mendes , mihi idem fignificare videntur.
Nam Mendes Aegyptiorum filiis proprie fonuiffe valde pro
lificum et foecundum , eoque nomine defignatum fuiffe So
lem omnia infeminantem , fupra docuimus , Lib. II. c. VII.
§.7.
 208 LIB. V. CAP. VII

6.7.9. Neque aliud quid Socharis fignificaffe mihi videtur.

1
Etenim 6D , vel 6 , So, Nili accolae dicebant Çulever,
Lifdem
plantare , feminare , generare . porro &pez ,
areh , eft cuftodire , vnde in propatulo eft, OD- &PEZ,
So - aveb , et inferta , quod a Graecis in efferendis vocabu
lis peregrinis faepe fit , adfpiratione , Sochare , innuere cu
ftodem generationis , et feminationis. Vel poffet vox illa
quoque explicari D- &PI , So - ari , quod Graeci pro
nuntiarunt Sochari , idque fignificat auctorem et caufam
generationis , quod nomen Aegyptii Planetae quoque Mar.
tis indiderunt. Vide Lib. III. cap. VI. §. 4. Sufpicari er
go procliue eft, fuiffe Socharis cognomen , aut forte etiam
Epitheton , in hymnnis Aegyptiorum Sacris, Soli tributum.
Quod fi vero Socharis nomen fuerit , generis foeminini,
exiftimarem , cognomen illud fuiffe Ifidis, fiue Lunae, Nam
et illa generationis corporum in mundo , caufa credebatur
atque cuftos, quod multis perfecuti fumus Lib. III. cap. I.
§. 4. Operae quoque pretium eft, hic obferuaffe,
wapi , Sairi, lingua Acgyptiorum dici zor , concu
bitum. Hinc enim patefcit, C& -W& pI, Sa -fchairi,
vel Exxaigi , Sa- chairi , ( vnde Graeti fecerunt Socharin )
explicari recte poffe eam , quae concubitui praeeft, vel quae
homines et animalia , ad multiplicandum genus fuum, oc
culta vi impellit , Hoc Lunae etiam tribuerunt veteres Ae
gyptii , ideoque ** ad res amatorias Lunam inuocabant :
et iis rebus praceffe Ifidem , Eudoxus , Scriptor peruetuftus,
affirmat. De Ifide nempe , fiue Luna , id crediderunt Ae
gyptii , quod de Venere Romanorum LVCRETIVS ca
nit in principio Operis de rerum Natura.
Alma Venus Cocli fubterlabentia figna
Quae mare nauigerum , quae terras frugiferentes
Concelebras : per te quoniam genus omne animantum
Concipitur , vifitque exortum lumina Solis,
Et poft verfus plures interiectos :
Denique per maria , ac montes, fluuiosque rapaces,
Frundiferasque domos auium, camposque virentes,
Omnibus incutiens blandum per pectora amorem
Efficis , vt cupide generatim fecla propagent.
Id vero Aegyptiis fignificaffe Socharin arbitror.
* Vide fupra Lib. IV. cap. III. §. 11.
** PLVTARCHVs de fide p. 372.
PROLEGOMENA.

(A)
་
 PROLEGOMENA.

§. I.

perae pretium facere mihi femper illi

vifi funt , qui in eruendis ac expli
candis Theologiae prifcae Aegyptio
rum originibus , fedulo et diligenter
laborarunt. Etenim inter eruditos
omnes conftat , Aegyptios , fi non primos omnium ,
certe inter primos , vires ingenii, rationisque vfum,
ftudio exquifito perpoliuiffe , et ſcientiarum nobilif
fimarum , cunctarum fere , fundamenta non poeni
tenda pofuifle. Ipfa a diuina Scriptura , tempore a. 1 Reg.IV.
30.
iam Salomonis regis , fapientiam populi huius infi
gniter laudat , deque ea nos quoque magnifice fen
tire docer. Teftatur eadem verbis difertis , b Mo- b. Actor.
VII. 22.
fen , Scriptorum omnium , qui extant , antiquiffi
mum, Sapientia Aegyptiorum inftitutum atque im
butum fuiffe. Id vero cumprimis teftimonio niti
tur meliorum antiquitatis Scriptorum , doârinam de
Diis , ab Aegyptiorum Sapientibus fingulari induftria
excultam , poftea ad Phoenices , ad Arabas " ad
(A ) 2 Grae
IV PROLEGOMEN A.

Graecos , et per hos ad Romanos , et vt vno verbo

dicam , ad gentes politiores cunctas perueniffe. Vi
dentur enim Aegyptii , cum apud ipfos iidem , et
fapientiae ftudium profiterentur, et res diuinas pro
curarent, fructus praecipuos , quos ex cultis foler
ter ac ftudiofe literarum fcientiis perceperant , ad
amplificandam do&rinam de Deo , rebusque diuinis
transtuliffe , vt quanto maiores in ſcientiis quibus
cunque profectus facerent , tanto ornatior quoque
et politior euaderet ipforum religio. Factum eo eft,
vt exiftimatio Sacerdotum Aegypti , et fama fapien
tiae eorum , ac inprimis circa res diuinas , longe la
teque fe diffunderet , nouaque indies incrementa
caperet , vtque ad Scholas ac Sacraria ipforum vnde
cunque confluerent , qui fupra vulgum fapere aude
bant , et in fcientia omnium praeftantiffima , de
Deo fcilicet rebusque diuinis, eximium aliquid prae
ftare in animum inducebant. Abunde id hiftoria
Philofophica, Graecorum cumprimis teftatur, idem
que argumentum fubinde infra attingemus. Theolo
giam igitur Aegyptiorum priſcam , recte beneque
cognitam, dicere non immerito poffis, clauem Theo
logiae Phoenicum , Arabum', Graecorum, Romano
rum , et gentium politiorum plurimarum , tametfi
non negem , gentes iftas ad religionem primitiuam,
ab Aegyptiis deriuatam , labentibus annis , figmenta
non pauca , fibique propria , adieciffe. Ex eadem
Aegyptiorum religione auita , intelligi porro quam
optime poterit , quoufque mens humana , luce fa
lutari reuelationis coeleftis deftituta , fuoque tantum
inftinctui obfecundans , quantumuis rerum praeftan
tium fcientia follicite imbuta ac exercitata , in co
gnitione Dei progredi queat, ad quae etiam non de
via , ipfa fibi relicta , fuisque tantum ratiocinationi
bus ac cerebri inuentis indulgens , prona ruat.

§. II.
 PROLEGOMENA. V

§. II. Ea igitur de caufa femper fuere , qui

omni opé , animique contentione id agerent , vt , fi
fieri poffet , in intimos Theologiae veterum Aegy
ptiorum receffus perrumperent, illiusque arcana aliis
aperirent et explicarent. Quem eruditorum latere
poteft , quid hac in re praeftiterit , aut certe prae
ftare voluerit HERODOTVS , quid DIODORVS Si
culus , quid PLVTARCHVS , quid poft hos tenta
uerint PORPHYRIVS, IAMBLICH VS et MACRO
BIVS , quid conati fuerint , ac ad argumentum hoc
illuftrandum contulerint , Scriptores noftrates, CLE
MENS Alexandrinus , EVSEBIVS , atque praeter hos
alii caufae Chriftianorum aduerfus Ethnicorum ob
trectationes , defenfores atque vindices ? Abfque his
auctoribus , in argumento hoc magna cum laude ver
fatis , effet , hodie in Theologia Aegyptiorum nihil
plane cerneremus. Gratia proinde his , neque mi
nima , habenda eft , quod in Cimmeriis his tene
bris , aliquam nobis facem praetulerint , cuius ope
nunc , quamuis non fine ingenti labore , verum
a falfo difcernere , atque ex caliginofa abyffo eru
tum , in apricum proferre poffumus. Nihil di
cam de recentioribus , qui veſtigia veterum legen
tes , eorumque obferuationibus vfi , de illuftran
do et explicando eodem argumento , ferio , ne
que fine omni fucceffu cogitarunt. Ingratus ef
fem , fi de ipforum laboribus ac laudibus detrahe
rem , neque ipforum egregia merita agnofcere aut
praedicare vellem. Quantumcunque vero , viri
immortali memoria digni , de hoc noftro argu
mento meriti fint , aufim tamen , quoniam res id
poftulat , libere profiteri , genuinam Theologiae
Aegyptiacae indolem , verumque eius ingenium,
non fatis perfpicue hactenus declaratum , neque ita,
vt merebatur, dilucide et diftin&te explicatum fu
iffe. Vtrum vero idem hicce conatus , mihi feli
(A) 3 cius
" VI PROLEGOMEN A.

cius cefferit quam aliis , eruditis et cordatis huius

modi rerum arbitris , diiudicandum relinquo. An
tequam tamen fingularium Deorum in Aegypto
explicationem aufpicer , vifum eft aliquid de Theo
logia gentis huius praemittere. Et vt ordine com
modo haec mea procedat Differtatio , I. quidem
inquiram in primordia atque origines doctrinae de
rebus diuinis corruptae , cultusque idololatrici inter
Aegyptios. II. Difpiciam , qualenam fuerit cultus
iftius idololatrici proprium et genuinum obiectum.
Ac III. denique exponam , quo modo , quaue me
thodo , Aegyptiorum Sapientes , in tradenda doctri
na Sacrorum vfi fuerint. Quae quidem totidem
diftinais capitibus explicabimus.

my omnc

CAPVT
 PROLEGOMEN A. VII

CAPVT I.

De initiis et originibus corruptae

inter Aegyptios doctrinae Theologicae,

cultusque Deorum idololatrici .
Tera Dei cognitio et religio , in Aegypto , poft diluui
Ver
um, per annos plus quam trecentos perfeuerauit. §. III.
[ Neque iis quae dixi, obftat impietas Chami, §. IV. Eadem
I etiamnum florebat , quo tempore Abrahamus illic pere
grinatus eft. §. V. Id ex eo etiam illuftratur , quod Pa.
triarchae huic apud Philiftacos contigit. § . VI. Et ex
ritu circumcifionis , apud Aegyptios poft aetatem Abra
hami recepto. 6. VII. Ad obiectiones quafdam , quae
ex Eratofthenis catalogo regum Thebaeorum peti pof
fent , refpondetur. § . VIII. Tempore Iofephi Patriar
chae , religio deprauata , et idololatria, radices iam ege
rat in Aegypto. §. IX. Et ipfe quoque animalium bru
torum cultus. §. X. Multo luculentiora eiufdem rei
veftigia , in Aegypto , poft mortem Iacobi et Iofephi,
Patriarcharum reperiuntur. §. XI.

S. III.
rimorum Aegypti , poft diluuium , incolarum, Vera Dei
Prim cum ex Noacho , eiusque filio Chamo , et ne- cognitio et
religio, in
pote Mifraimo , ortum traherent , nulla alia po- Aegypto, poft
tuit effe Theologia ac religio , quam vera et pura, dilimium ,
ab ipfo Deo tradita. NOACHI finceram et conftan- per annos
tem pietatem , tota eius hiftoria , a MOSE confcri- plusquam
pta , vbique loquitur , et praedicat , eique a Scri- trecentos
perfeuera
ptores etiam alii diuini , Deusque adeo ipfe , vbi ſe uit.
occafio offert , teftimonium perhibent honorificum . a. Ezech.
Quis igitur dubitet , virum fide et pietate in Deum XIV. 14. 18.
adeo illuftrem , quique in mundo antediluuiano , in- 20. Matth.
ter homines peruerfos atque impios, munere b prac. XXIV. 37.
conis iuftitiae affidue , quamuis non fine molefto 38. 39. Hebr
men- XI.7.2. Pet.
(A ) 4 II. 5. 8 .
b. 2 Pet. II.5. c. Ibid. v.8.
 VIII PROLEGOMEN A.

mentis cruciatu , fundus eft , natos ex fe liberos, et

natorum natos , in cognitione vnius veri Dei , et in
timore nominis eius , pro virili erudiuiffe , et per
totam vitam confirmaffe ? Quando autem ex tefti
monio Scriptoris facri certum eft , Noachum poſt
d. Genef.IX. diluuium , totos d trecentos et quinquaginta annos
28.
fuperuixiffe , verofimile prorfus non eft , Aegyptios
ante id tempus , doctrinam de Deo , rebusque diui
nis , a Noacho et Noachidis fibi fideliter traditam,
notabili aliquo modo corrupiffe. Omnia potius , vt
credamus fuadent , et clare teftantur , veram vnius
Dei cognitionem, et cultum cognitioni huic accom.
modatum , per plus quam trecentos annos , in Ae
gypto poft diluuium viguiffe , et fine mutatione
damnabili perfeueraffe.
Dictis im
§. IV. Neque vero eft , vt quis aduerfus ea
s
mi nonCha
pieta ob. quae diximus , impietatem Chami , progenitoris Ae
gyptiorum , obiiciat. Nam etfi inficias non eam,
ftat.
facinus Chami , quod memoriae proditum legimus
Genef. IX. 20-24. vere impium fuiffe , atque incre
dibilem animi leuitatem, omni excufatione indignam,
prodere , quae omnino meruerit , vt et ipfe , et po
fteri eius maledictione onerarentur , et hi pofteris
fratrum Chami poftponerentur , ac certa etiam ra
tione fubiicerentur , nondum tamen ex eo confequi
opinor, Chamum vfque adeo a bona mente , fana
que ratione repulfum fuiffe , vt piae inftitutionis pa
ternae , et magnorum Dei operum , quae toties ocu .
lis fuis vfurpauerat , fubito et penitus obliuifceretur,
aut cognitio Dei vera et recta , qua eo vfque frui
tus erat , in eius mente funditus obliteraretur. Ne
id quidem credibile eft , Chamum illico , poft admif
fum turpe facinus , relicta patris domo , in Aegy
ptum fe recepiffe. Videtur potius tota Noachi et
Noachidarum familia , vt a ferarum incurfionibus
tanto tutiores effe , feque mutuo et defendere et ad
iuuare
 PROLEGOMEN A. IX
1

iuuare poffent , poft diluuium , per longam multo

rum annorum feriem , in eodem fere regionis tra&u,
vna habitaffe , donec tandem crefcens indies homi
= num numerus , aliaequé forte rationes , multos com
- pellerent , vt nouas fedes quaefitum proficifceren
tur. Hos inter fuit etiam Chamus , aut quod veri
us mihi videtur , Mifraimus filius eius, qui regionem
1 a fe denominatam Mifraim , id eft Aegyptum , in
coluit , inque eam , doctrinam de vno vero Deo,
paternis auitisque in aedibus hauftam , introduxit,
= pofterisque fuis tradidit.
V. Non nego tamen , in familia Semi, viuo Verareligio
adhuc Noacho ; fed eo , vt credere par eft , infcio,in Aegypto
aliquam in doctrinam et cultum corruptionem furti. etiamnum
uo greffu , clam et pedetentim irrepfiffe. florebat, quo
Maiori
tempore
bus certe Abrahami , qui Chaldaeam inhabitauerant , Abrahamus
cultum idololatricum , Deus ipfe e difertis verbis illic pere
exprobrat , et hanc effe caufam ait , ob quam Abra- grinatus eft.
hamum e patria et a cognatis feuocauerit. At idem
c. Iofuae
quoque apud pofteros Chami , Aegypti incolas, No XXIV. 2. 3.
acho adhuc fuperftite , vfu veniffe , ex hiftoria facra,
nullo prorfus aut argumento , aut indicio , colligi
vel oftendi poteft. Qui vero hiftoriam facram Abra
hami , fecundo ab exceffu Noachi anno , in lucem
editi , ferio et attente penfitauerit , haud ita diffi
culter perfpiciet, Mifraimi in Aegypto pofteros, tem
pore etiam huius Patriarchae , Deum Noachi verum
cognouiffe , et quantum iudicare datur , fine vlla
idololatriae mixtura coluiffe. Nam f cum Abraha- f. Genef.XII.
mus cum vxore Sara , • quam pro forore venditabat, 10. etc.
in Aegyptum veniffet , et hanc Pharao rex, fibi con
nubio iungere cupiuiffet , is tamen a Deo monitus,
deftitit a cogitatis , vxoremque Abrahamo intactam
reddidit , veritus nimirum , ne tanto peccato aduer
fus Prophetam Dei commiffo , iram Dei, quem ti
mebat , in fe domumque fuam , ac totam etiam Ae
(A ) 5 gyptum,
 X PROLEGOMENA.

gyptum , prouocaret. An non hiftoria haec clare

docet, Pharaonem Aegyptiorum regem , metu fu
premi Numinis actum, a delictis grauioribus fe abfti
nere voluiffe, et intellecto errore, in quem ex igno
rantia lapfurus erat , mox refipuiffe, monitum etiam
et caftigatum a Deo , manum hanc eius caftigatri
cem agnouiffe , humiliterque reueritum effe, ac ei
fine mora paruiffe ? Comparentur modo acta pii hu
ius Principis , cum acis infani illius Pharaonis , ad
g. ExodiV. quem nonaine Dei Mofes erat miffus, & quique fe aut
2.
Deum hunc nouiffe, aut illi parere velle , praefracte
negabat. Nonne haec probant, idololatriam, pulſa
veri Dei cognitione iam tum infigniter praeualuiffe,
vti ex illis, non citra rationem , colligimus, veri
Dei nomen Aegyptiis ea adhuc aetate et cognitum,
et bene cultum fuiffe?
Id illuftra §. VI. Vt vero ea, quae Abrahamo in Aegy
tur etiam ex pto accidiffe , MOSES mira breuitate , paulo con
eo, quod Pa- tractius narrat, vberiori luce perfpergantur, vtque
triarchae
eidem apud patefcat, ea quae in hac hiftoria , illuftrationis caufa
Philiftaens fuppleui , ingenio Aegyptiorum illius temporis,
contigit. probe conuenire, age, conferamus cum his , quae
Abrahamo eidem, interie & tis plufculis annis , in aula
regis Gerarienfis eueniffe , ex hiftoria мosis difci
h. Genef. X. mus. Sciendum vero eft, h Philiftaeos, non fecus
13. 14. atque Aegyptios , ex Mifraimo defcendiffe , et ali
i. RELANDI quamdiu i in Aegypto inferiori , vbi Syriae confinis
Palaeftina eft, circa Pelufium, fedes habuiffe auitas, vnde tan
P. 77. 10
PHILIPPI . de m , forte poft , aut fub Abrahami natiuitatem,
HEINII egrefli , illam Syriae partem occuparunt , quae de
Diflertt . Sac, inde ab ipfis Philiftaea , vel Palaeftina , nuncupata
Lib. II. c.VI. eft. Erant ergo Philiftaei , Aegyptiorum ex vno
§. y. fanguine fratres , qui verofimiliter per plus quam

ducentos annos, eandem regionem incoluerant.

Vnum vtriusque gentis , ante factam feceflionem,
crat ingen um, iidem mores, eadem ftudia , eadem
Sacra .
 PROLEGOMEN A. XI

Sacra. Si alterutram gentem nofti , nofți et alte

ram . Videamus nunc iam , quid de Philiſtaeis, in

quorum regions Abrahamus ad tempus confederat,

eorumque rege Abimelecho, hiftoria facra comme
k
moret. Dixerat de Sara vxore fua Abrahamus, k. Genef.
foror mea eft. Mifit ergo rex Gerari, qui eam ad- XX . 2. 3.
ducerent. Deus autem per fomnium fic allocutus eft
Abimelechum : Ecce illico morieris, propter hanc mú
lierem, quam domum duxifti, nam marito iuncta eft.
Abimelechus autem, qui non tetigerat eam , refpondit
Domino : An o Domine , gentem etiam innocentem
malo afficies ? Nonne Abrahamus dixit mihi , Saram
effefororemfuam? Quicquidhic egi, egi corde
integer, manibusque purus. Regeffit autem ipfi,
Deus, et egofcio, te feciffe hoc corde fimplici, et in
tegro, ideoque cohibui te, ne tanto peccato te conta
minares, et viri alius vxorem pollueres. Nunc ergo
redde viro vxorem , fcitoque eum effe Prophetam.
Roga eum, vt precibus pro te intercedat, tuque viuas.
Cum autem e lecto Abimelechus mane furrexiffet, fer
uos fuos vocauit , iisque quae gefta erant, expofuit,
eoque ipfis metum incuffit. Deinde aduocato
Abrahamo, dixit ei Abimelechus : Quid fecifti nobis,
aut quid aduerfus te commifimus, vt in tantae noxac
periculum nos induceres ? Et dedit Abimelechus
Abrahamo oues et boues , et feruos et ancillas, reddi
ditque illi Saram vxorem. Dixitque ei : Ecce regio
haec vobis aperta eft. Elige locum , qui tibi commo
dus videbitur, inibique habita. Dixerisne , bonum
hunc piumque regem, in Scholis Prophetarum edu
catum inftitutumque fuiffe ? Et tamen alia difcipli
na vfus non eft, quam quae in Aegypto , vnde Phi
liftaei erant egreffi , expectari poterat. Eft praeter
ea in iis, quae duo hi reges , Pharao Aegyptius, et
Abimelechus Philiftaeus , cum Abrahamo egerunt,
tanta fimilitudo , vt exiftimare aliter non poflis,
quam
 XII PROLEGOMEN A.

quam eos fub iifdem magiftris formatos , iifdem

praeceptis imbutos , eodemque Spiritu directos
fuiffe. Et idem quoque virtutis et pietatis ftudi- ||
um, in illa Philiftaeorum gente viguiffe tempore ad
huc Ifaaci Patriarchae , docemur Genef. cap. XXVI.
Et ex ritu §. VII. Memorabile omnino eft, quod modo
circumcifio- ex MOSE intelleximus, Abimelecho, Philiftaeorum
nis, apud Ae- Principi fignificatum fuiffe a Deo , Abrahamum
valde charum , qui id
gyptios, A effe 1 Prophetam Dei, huic
aetatem poft
brahami circo audiendus , cuiusque dictis obediendum fit,
recepto. atque Abimelechum , cognito hoc , cum reliquis
1, Genef.XX. Philiftaeis, eum pro tali quoque habuiffe. Gerar,
7. fedes Abimelechi regia, prope admodum a finibus
Aegypti aberat, vnde non parum mihi verofimile fit,
famam eorum, quae Abrahamo Gerare contige
rant , continuo ad Aegyptios permanaffe, ibique ex
iftimationem, quam fibi antehac iam pepererat, vit
tute fua, et pietate Abrahamus, infigniter auxiffe.
Potuit exiftimatio illa de Abrahamo , tanquam Pro
m. THOMAS pheta Dei, quae, vt docte obferuat, m vir antiqui
HYDE de re- tatum Orientalium peritiffimus, permagna erat in to
ligione vet.
Perfar, toto to Oriente, et ad ipfos Indorum Brachmanas perue
cap. 2. nerat, efficere, vt Aegyptii , accedente forte pecu
liari quadam occafione , quam hiftoria non comme
morat, circumcifionis ritum, quem Abrahamus Pro
pheta Dei in familia fua inftituerat, et ipfi adopta
rent , fuumque facerent. Notum vulgo eft, vete
rumque multorum fermonibus celebratum, * Ae
gyptios, a temporibus antiquiffimis , ritum circum
**
cifionis religiofe obferuaffe. Verum difputant
viri
Vide LEONEM ALLATIVM in Euftathii Antiocheni
Hexaëmeron p. 268. 269. SPENCERVM de Legibus
Hebracor. Lib. I. cap. IV. MARSHAMVM in Canone
Chronico, Seculo V. p. 74. Edit. Franeq.
** Vide inprimis SPENCERVM , vbi fupra. 10. CLE
RICVM in Comment, ad Genef. XVII. 10. et wITSII
Aegyptiaca, Lib. I. cap. VIL. 8. 1. 2. Lib. III. c. VI.
 PROLEGOMENA XIII
A
viri eruditiffimi, fumferintne Iudaei ritum hunc ab
Aegyptiis mutuo, an vero vice verfa, eum ab Abra
hamo et Abrahamidis didicerint Aegyptii. Ac
enim , nifi vehementer fallor, ex comparatione hiſto
riae Abrahami Mofaicae, cum hiftoria exotica, confici
luculenter poterit, ab Abrahamo ritum hunc trans
iiffe ad Aegyptios. HERODOTVs , qui haec ex
Sacerdotibus Aegyptiis percontatus fuerat , auctor 1
eft, a ritus huius tantam effe antiquitatem, vt pri- n. Lib. II.
C.
ma eius origo, fitne ab Aethiopibus, an vero Aegy- c. 104.
ptiis deriuanda, certo oftendi nequeat. Nempe
puduit Sacerdotes Aegyptios, confiteri, confuetu
dinem hanc ab Abrahamo et Abrahamidis ad fe di
manaſſe. At veram eius originem, in hiſtoria Abra
hami clare indicat MOSES , vbi docet , circum- o. Genef.
cifionem a Deo praefcriptam fuiffe Abrahamo, vt XVII . 10, IL.
12.
effet fignum foederis cum Deo, quo et ipfe et po
fteri eius, in foederis huius focietatem admifli, ab
aliis non foederatis difcernerentur , et dignofceren
tur, quod locum non habere potuiffe mihi videtur,
fi alii iam tum eodem ritu infigniti vixiffent. Pof
fumus etiam aliunde colligere, Aegyptios ante Abra
hami tempus, circumcifionis legem ignoraffe. Nam
fi ritu illo iam tum vfi fuiffent, Philiftaei eorum co
loni, et quondam ciues , Sacrorum etiam vinculo
ipfis iuncti , recens ex Aegypto egreffi, morem
eundem feruaffent. At enim Philiftaeos a circum
cifione femper alienos fuiffe, P certo conftat. Ne- p. 1. Sam.
que tamen etiam , Iofephi in Aegyptum venditio- XVIII. 25.
ne, et lacobi in eandem regionem profectione, cir- Commen
27.vbi adde
tar.
cumcifio Aegyptiorum recentior dici poterit. Eo 10H. CLERI
namque tempore , mores Aegyptiorum , in rebus c 1. 2. Sam.
praefertim ad religionem fpectantibus , nimio inter- III. 14.
uallo, ab Ifraëlitarum moribus diftabant , quam vt
ab his illi ritum huius indolis facrum mutuaturi
fuiffent. Et tamen ifthoc iam tempore , Aegyptios
circum
 XIV PROLEGOMEN A.
4
circumcifionis fuae praeceptum tam rigide obferuaf
fe videmus , vt cum illud aliquando neglexiffent
q. Iofuae V. Ifraëlitae , neglectus hicce a probrum dicatur degy.
9. ptiorum, quod nempe eum in Ifraëlitis aegre tule
rint, reprehenderintque Aegyptii. Confequitur ex
his, circumcifionis ritum , tempore illo , quod in
ter peregrinationes Abrahami et lacobi , interme
dium effluxit, admiffum , vfuque paulatim rece
ptum fuiffe. Infuper vero animaduerti et iftud me
retur, circumcifionis ritum , ficut apud Abrahami
das, ita quoque apud Aegyptios, actum fuiffe reli
giofum, fignum ac veluti tefferam, fingularis in re
ligione puritatis et caftimoniae. Colchorum, cir
cumcifio videtur fuiffe ritus politicus, quale quid
de fua circumcifione in hodiernum vfque diem
praedicant Copti et Habeflini. Et ipfi quoque Ae
r. SPENCE- gyptii, alias nonnunquam huius fuae confuetudinis
RVS, vbi fu- praetexebant caufas. Sed res ipfa fatis per ſe lo
pra. CLERI
ev's in Gen. quitur, circumcifionis Aegyptiorum praecipuum ac
XVII. 10. proprium refpectum fuiffe ad religionem. Apud
Aegyptios enim , ad circumcifionem nemo teneba
s. HORAFOL. tur, nifi Sacerdos myfteriis religionis initiandus,
LO Hiero
glyph Lib. I. qui rerum diuinarum curam agebat , et ad fcientias
facras admittebatur. Solebant id obferuare etiam t
C. 14.ORIGE
NES in Epi. ex aedituis Templorum religiofiflimi quique ; ve
ſtol.ad Rom. rum ad initiationem myfticam , facrorumque arca
Lib.II.ANA- norum perceptionem et communionem , vfque adeo
XANDRIDES neceffarium erat, vt Pythagoras , quantumuis Amafi,
apud ATHE
NAEVM Lib . Aegyptiorum regi , de meliori nota commendatus,
VII . p . 300. tamen ad perceptionem Sacrorum initiationisque
t. CYRILLVS priuilegia peruenire ante non pollet , quam cir
Alexandr. cum
aduerfus Iu
lian.Lib. IX. CLEMENS ALEXANDRINVs Stromatum Lib. I.
P. 298. p. 302. THEODORETVS de curandis Graecorum af
fectibus, Opp. To . IV. p. 467. idque fubindicat etiam
PORPHYRIVS in vita Pythagorac p. 183. Edit. Can
tabr, vel 12. Edit. Kufteri, vbi ait, Sacerdotes Thebacos
 PROLEGOMEN A. XV

cumcidi fe paffus fuiflet. Erat igitur circumcifio

Aegyptiorum , religiofa quaedam confoederatio,
ficuti illa Abrahamidarum. Sed nec iftud praeter
mittendum, quod AMBROSIVS memoriae prodidit,
de Abrahamo Lib. II. c. XI. Aegyptios quarto deci
mo anno circumcidere mares , id enim aperte imita
tionem Abrahami fapit , quem nouimus , u filium u. Genef.
fuum Ifmaëlem , annos tredecim natum circumci- XVII.25.
diffe. Et Abrahamum quidem, id non dedita ope
ra, fed fortuito tantum fecifle , in propatulo eft.
Nam cum Sacramentum circumcifionis a Deo acte
piffet, accidit, vt Ifmaël annum compleuiffet deci
mum tertium, reliquis vero Abrahamidis ab eo tem
pore nafcituris iniunctum erat, w vt pueri recens w. Ibid.
nati , octauo a natiuitate die legem circumcifionis V. 12.
fubirent , etfi lex illa pofthaec , vfque ad introi
tum Ifraëlitarum in Canaanem , X non fine fcan- x.Iofuae V.9.
dalo ipforum etiam Aegyptiorum , plerumque ne
gligeretur. Illa vero et Abrahami ipfius, et Iſmaë- y. AMBRO
lis filii, annos tredecim nati, circumcifio , adeo iam SIVS loc cit.
tum vbique celebrata erat, vt eam deinde imitaren- Adde GRO
TIVM de ve
tur Aegyptii , quod videmus, non fecus atque y rit. Rel.
Arabes. Poffent ad haec alia quoque addi, ad Chrift. Lib.
oftendendum, quamdiu inter Mifraimidas, vera per- 1.6.16. in
feuerauerit religio. Sed ifta iam fufficiant. notis.

§. VIII. Verum diffimulare tamen nolo , in Ad obiectio

Catalogo regum Thebaeorum ERATOSTHENIS Cy. nes quas e
dam , qua
renaci, fummi fua aetate viri, talia occurrere , quae ex Erato
fententiae meae hactenus adftructae , manifefto ad
Athenis ca
uerfari videntur. Etenim rex catalogi illius , nu- talogo re
mero fecundus, dicitur Athothes, quod auctor lau- gum The
datus interpretatur gμoyev , Mercurio fatum , baeorum pe
No me n ide geri , qui in ordine eft tertius . Quin-
m t tipoffent,
tus refpondetur.

Pythagorae iniunxiffe dura , et a Graecorum religione

prorfus aliena.
 XVI PROLEGOMEN A.

z. la Chro- tus appellatur Pemphos , vel , vti legendum effe, *

nologie de alias monui , Semphos , idque exponitur 'Heaxλé
Mr. DES VI- dns , Hercule genitus.
GNOLES dns, Hercule genitus. Qui in eadem ferie nonum
To.II.p.739. locum occupat , Aegyptiis dicebatur Mares , id au
tem graece redditur ' HAódwgos , a Sole datus. Et
hi quidem omnes aduentum Abrahami in Aegy
ptum anteuerterunt , vt de fecutis iam nihil dicam.
Neque quicquam proderit regelliffe, illuftribus vi
ris, prima illa aetate, nomina quae in hiftoria ge
runt, poft mortem demum a pofteris impofita
fuiffe. Quamuis enim res haec negari in vniuerfum
nequeat, oportet tamen, id non valde diu poft mor
tem celebrium virorum factum fuiffe, dum res
ab ipfis praeclare geftae , in recenti omnium me
moria haererent, vnde liquet , ex ifta obferuatione,
nos hic lucri nihil capere poffe. Sed paucis tamen
fingula haec feorfim percurramus. Primo igitur hic
occurrere videmus Athothen, id eft Mercurio geni
tum, vel Mercurialem, in quo Mercurii Aegyptio
rum, quem ipfi lingua fua auita Thoth nominabant,
veftigia deprehendi luculenta, quiuis intelligit. Ve
rum ea de re pluribus hic nunc agere opus non eft,
quoniam argumentum iftud de Thoth, fiue Mercu
a. Lib. V. rio Aegyptiorum, in hoc Pantheo, a loco magis op
cap. V. portuno prolixe perfecutus fum. Ex iis, quae il
lic obferuaui, poterit intelligi, Athotem vere Aegy
ptiis, eum dictum fuiffe , qui literis et ſcientiis,
more antiquiffimo, in columnis infculptis , magno
perefauet, easque promouet. Non minorem, dum
modo non maiorem , difficultatem parere videtur,
nomen regis in illo catalogi quinti , Semphos, quod
bene vereque exponitur Hercule genitus. An non
hoc nomine aperte fignificatur cultus, Herculi, tur
pi idolo, de quo nos Lib. II. cap. III. Panthei hu
ius differimus, eo iam tempore offerri folitus ? Fa
teor libenter , Sem, Som, vel Dfom, Aegyptiace
XEM et XDM, nomen effe, quo Seculis infe
cutis,
 PROLEGOMEN A. 1 XVII

cutis, Aegyptii coluerunt Numen aliquod idolola

tricum, quod Graeci Herculem interpretantur, cu
iusque rationem et fignificationem , loco fuo expli
cui at enim per fe , nomen illud nihil aliud defi
▸ , et 712 8
gnat , quam quod Hebraeis
fignificant , nempe fortem , robuftum , vel Deum
1 fortem. Quis negare audeat, primis illis tempori
bus, de quibus loquimur, Aegyptios nomine tam
augufto , verum Deum compellaffe , etfi pofthaec
illud ipfum, ad ficta hominum idola translatum fue
trit. Locum et hic habet, quod de Diis Syrorum
vere et opportune vir eruditione et meritis in bo
nas literas illuftris monuit. b Populus Dei fatis pie, b. SELDE.
eum Baalem fuum vocabant, priusquam ob vocem il- NVS de Diis
lam adprofana Numina frequenter nimis traductam, Syris, Synt.
II. cap. I.
id ipfum Deus vetaret. Et iterum : Belus enim pri
P. 196.
mofummum rerum gubernatorem, Deum O. M. de- c. Idem,
notabat. graffante vero hominum errore , ad ibidem p.
idola transferebatur : et quod fimpliciffimum et vni- 201. fin.
cum inprimis erat , tam multiplex poftea redditum 200.
eft. Supereft nonus Thebaeorum rex Mares, quod
ERATOSTHENES optime interpretatur, a Sole
donatum, vel donum Solis. Verum vti non inuitus
largior, nomen hoc de idololatria Aegyptiorum te
ftari, poftquam Solis cultus in illa gente inualuit,
ita ante hoc tempus, fine vitio, et idololatriae fu
fpicione adhiberi potuit. Melius vtique id lique
ret, fi occafio imponendi nominis iftius regi, per
ſpecta nobis effet. Nouimus ceteroquin , etiam in
populo Dei, heroëm fortiflimum Simfon, nomen
hoc traxiffe a Dw , Sole, tanquam dicas virum fo
=
larem, einen Sonnen Mann , vel, vt viris doctis
etiam placet, Solem eximium. Neque tamen pieta
tem , aut Simfonis ipfius, aut parentum eius , quis
quam idcirco in dubium vocauit. Non inficias ca
men eo, ex Thebaide , prima corruptae religionis i
(B) et
 XVIII PROLEGOMENA.

et Theologiae femina , in Aegyptum inferiorem ſe .

diffudiffe. Et forte Maris iam aeuo , rei illius
quaedam prolufiones apparuerant. At nomen ipfum,
argumentum certum et folidum non praebet.

'Tempore §. IX. Prima Theologiae vehementer depra

Jofephi Pa uatae, et cultus aperte idololatrici , indicia et do
triarchae, cumenta indubia, in Aegypto, fuppeditat nobis hi
religio de ftoria Iofephi, et Iacobi, Patriarcharum, eorumque
Tranata,et
idololatria, commorationis in Aegypto ; fed ea tot funt et tam
radices iam infignita, vt fatis appareat, idololatriam iam dudum
egerant in ante inualuiffe , radicesque altas egiffe. Videmus

Aegypto. enim in hiſtoria Iofephi , Aegyptios iam tum facra

Soli feciffe folennia. In Numinis illius honorem
cc. Vide condita iam exiftebat cc vrbs On , quam interpre
Pantheon
hoc Lib. II . tes Alexandrini , ficuti Graeci omnes, i ,
cap. I. 6. 8. vrbem Solis vocant, vocabulo Aegyptiaco, id ipfum
fignificante. Et huic Soli , confecratum fuifle di
d. Vide plu- fcimus, d Sacerdotem Onienfem, quem hiftoria Mo
raibidem. faica vocat , Potiphera, vbi Graeci ha
bent Πετεφρῆ , et Πεντεφρή , quod interpretor
·
п - ZDпт - Óрн , P - hont - phre , id eft fum
mum Sacerdotem Soli's. Neque credo , quenquam
linguae Aegyptiacae bene peritum, ea quae dixi, in
dubium vocaturum effe. Ex eo facile quoque in
telligitur , cuiusnam generis fuerint Sacerdotes in
Aegypto alii, numero plurimi, quorum hiftoria ea
dem mentionem iniicit, Genef. XLVII. 22. Docet
loco illo MOSES , Sacerdotum in Aegypto nume
rum, iam tum fuiffe ingentem, ita vt ipfis, ad com
modam fuftentationem, certae Aegypti partes affi
gnandae fuerint, quod in iis regionibus, vbi vera
religio Patriarchalis viguit , ac floruit, ante Oeco
nomiam Mofaicam, locum habuiffe non videmus.
At in Aegypto, numerus Sacerdotum eo tempore,
valde iam auctus erat, illisque per totum regnum,
agri
 PROLEGOMENA.
XIX

agri fundique ampli erant diftribuendi , vt ex eo

rum reditibus, cultum diuinum, multiplici rituum
cumulo, iam, vt videtur, oneratum, et fumtuofum,
commode obire, et literarum quoque ftudiis exco
lendis , vacare poffent. Non obfcura hic corum
cernuntur initia , quae de Sacerdotum Aegyptio
rum numero , variisque functionibus , memoriae
prodiderunt Scriptores graeci. 1 Et quod de Iofe
pho narrat MOSES , quod Sacerdotum in Aegypto
agros, ab oneribus, quae aliis regionis illius ciuibus
perferenda erant, immunes exemtosque effe volue
rit, id fuo aeuo adhuc obferuatum fuiffe, teftatur e e.Adde DIO
HERODOTVS Lib. II. c. 168. Praeter Solem, DORVM
, fummum Aegyptiorum Numen, fi recte iudico , in P. 24.
hiftoria lofephi Patriarchae , veſtigia etiam reperi
mus, Neithae Deae , Sai in Aegypto inferiori reli
giofe cultae ; fed quam in primis idololatriae nafcen
tis temporibus , vbique , et in ipfa adeo Aegypto
fuperiori, venerationi ac adorationi omnium, expo
fitam fuiffe, ambigere nequeo. Ab ea enim nomen f. Hac de re
accepiffe Afenesham , Potipherae Sacerdotis Oni- difputo Lib.
enfis filiam, quae poftea Iofepho nupfit , f non abs I. c. III.
ratione fufpicor. §. 3.
§. X. Sed ipfum quoque brutorum animalium Et ipfe quo
cultum, qui Aegyptios rifui atque contemtui Grae- que anima

corum , aliarumque gentium politiorum expofuit , lium bruto.

Iofephi neuo, in tota Aegypto, apud indigenas re- rum cultus.
ceptum fuiffe, ambigi merito non poteft. Eo certe
referendum eft, quicquid etiam viri eruditiffimi ar
gutentur , et comminifcantur , quod legitur Genef.
XLII . 32. Appofuerunt cibos Iofepho feorfim, Aegy
ptiis etiam comedentibus apud eum feorfim, non enim
poterant Aegyptii fumere cum Hebraeis cibum , quia
abominationi id eft in Aegypto. Quae potuit effe hu
ius rei ratio, vt Aegyptii abominationi fibi duce.
rent, cum alienigenis cibum capere , nifi diuerfitas
( B) 2 Sacro
 XX PROLEGOMENA.

Sacrorum et religionis ? Animalia, quae Aegyptii

tanquam diuinitatis imagines et fymbola , impenfo
cultu profequebantur , aliarum regionum et natio
num homines , fine cunctatione in cibum adhibe
bant, iisque ventrem pafcebant. Hoc Aegyptiis non
poterat non abominabile videri. Cum huiusmodi
Deorum fuorum contemtoribus et interfectoribus,
vna, et eundem cibum capere, ipfis vtique piacu- !
g. ONKELOS lum erat maximum . Recte et opportune 8 vetu.
et
IONA- ftiores Hebraeorum magiſtri id iam obferuarunt et
THAN , Pa- monuerunt : eftque vtique memoratu dignum, HE
raphraftae
Chaldaci ad RODOTVM veteris hiftoriae patrem, et qui in Ae
loc. cit. Ad- gypto ipfe , de rationibus Sacrorum et religionis,
de MAIMO- Sacerdotes diligenter percontatus eft, et rem ean
NIDIS More dem referre, quam MOSES , et rei illius eandem
hebochim
Ma
Parte III. reddere rationem, quam reddunt Iudaeorum
cap. 46. et giftri. Verba eius haec funt Lib. II. c. 41. Boues
DRVSII notas mares, eofdemque mundos ac vitulos Aegyptii vniuerfi
ad loc. cit. immolant : at foeminas ipfis immolare non licet, vt
quae Ifidi facrae fint. Bouesque foeminas
omnes itidem Aegyptii venerantur, ex omnibus pecu
dibus longe plurimum , multo etiam magis , quam
oues: eoque nemo Aegyptius vel Aegyptia , Graeci vi
ri, vtpote alienigenae, aut os fuauiaretur, aut cultro,
vel veru, aut olla eius vteretur, aut pura bouis carne,
graeco cultro incifa, vefceretur. En ! veram et ge
nuinam rationem illius moris, quem memoriae pro
didit in hiftoria Iofephi MOSES. Retinent eandem
confuetudinem hodieque Indorum Brachmanes, ve
terum Aegyptiorum haud dubie difcipuli, et in re
bus plurimis aemulatores , neque illi aliam , quam
eandem ipfam, quam modo retuli, huius confuetu
h. Relatio- dinis rationem promunt. Nam, h quia vident, Chri
nes Danico
rum in In ftianos Europaeos vaccas iugulare , et animalium
dia Miffio. omnis generis viuentium carne vefci, id ipfis abomina
nariorum , tioni eft, eoque ipfis, neque Chriftianum , neque fu
pelle
 PROLEGOMEN A. XXI

pellectilem eius cibariam attingere licet, metu ne tali Continuat.

contactu polluantur. An non omnia haec amice in- VII . p. 341.
ter fe confpirant ? Hinc facile etiam perfpicitur, not. a.
quamobrem , quod MOSES pariter obferuat, i Pa- i. Genef.
Stores Aegyptiis abominationi fuerint. Id profecto XLVI. 34
nonnifi de Paftoribus peregrinis , quales tum erant
Ifraëlitae, dici potuit. Nam ceteroquin ipfe Aegy
ptiorum rex , ex Ifraëlitisk quofdam gregibus fuis k. Genef.
paftores praeficere cogitabat : et apud veteres , pa- XLVII. 6.
ftorum Aegyptiorum , mentio fane plurima occur
rit, cui argumento immorari iam non licet. Pau
cis tantum monebo, inter feptem hominum genera,
in quae tota Aegyptiorum gens erat diuifa, 1 nume- 1. HERODO
rari etiam paftores : in Praefectura vero Mendefia, m Tvs Lib. II.
c 164. DIO.
caprarios honore affectos fuiffe plane fingulari : ac DORVS Lib.
inter paftores Aegyptios , " folos tantum fubulcos, I. p.67 Edit.
`et focietate hominum , et communione Sacrorum Wechel.
indignos reputatos fuiffe. Poffet quis haec fecum m. HERODO
perpendens, ad eam fufpicionem delabi , Ifraëlitas, TVs Lib. II.
c. 46.
dum in Aegypto habitarent , a fuibus alendis non n. Idemibid.
adeo alienos fuiffe , ac poftea quidem, lege Mofai c. 47.
ca intercedente , redditi funt. Verum enim vero,

talis fufpicio parum videretur probabilis, et prae

terea vera ratio , cur Aegyptii , Paftores Ifraëlitas,
et in vniuerfum peregrinos deteftarentur, haec eft :
Peregrini gregum paftores, a moribus Aegyptiorum
alieni , animalia cuiuscunque generis, fic pafcebant
et nutriebant, vt ea promifcue etiam iugularent,
eorumque carne vefcerentur. Id vero Aegyptii,
animalium cultores fuperftitiofiffimi , toto pectore
abominabantur , et nullo modo ferendum effe
cenfebant.
§. XI. De temporibus quae mortem lacobi, Multo lu
Iofephi , reliquorumque Patriarcharum in Aegypto culentiora
fecuta funt , vique ad exitum Ifraëlitarum e domo eiufdem rei
feruitutis, nullum poteft fupereffe dubium. Quam veftigia in
Aegypto,
( B) 3 vni
 XXII PROLEGOMEN A.

poft mortem vniuerfaliter cultus animalium turpis, tempore Mo

Iacobi, lofe- fis, in tota Aegypto, probatus receptusque fuerit,
phi, et Putri- fatis ex eo intelligi poteft, quod cum rex Aegyptio
archar um
reperiuntur. rum, Ifraëlitas iuffiffet, Deo fuo facrificare in terra
o. Exodi Aegypti, Mofes in haec verba ipfi refponderit : Non
VIII. 25. 26. expedit ita facere, quia abominationem Aegyptiorum
facrificaturi effemus Iehouae Domino noftro. Etfi
immolaremus abominationem Aegyptiorum, nonne illi
nos lapidarent ? Num dubium cuiquam effe poteft,
Scriptorem facrum per abominationem Aegyptiorum,
intelligere boues, oues et capras , ab Ifraëlitis Deo
in facrificium offerendas , id quod Aegyptiis , ani
malium illorum cultoribus et adoratoribus, abomi
p. ONKELOS nationi omnino fuiffet. Sic verba haec ceperunt
et
IONA- P antiqui Iudaeorum Doctores, et ex noftris Scriptu
THAN, Pa *
rae interpretibus , probatiffimi quique. Confe
raphraftae
Chaldaei rendus autem erit hicce locus , cum alio , Genef.
hoc loco. XLIII. 32. de quo nonnihil dixi §. 10. Illi enim fe
fe mutuo illuftrant. Iuuant nos hic etiam antiquis
fimae Aegyptiorum traditiones, ex quibus MANE
q. apud IO. THO retulerat, 9 Mofen , quem is ** Ofarfiph ap
SEPHVM ad
uerfus Api pellat, fuis praecepiffe , vt nullis animalibus, quae
onem Lib.I. praecipue facra apud Aegyptios erant , fe abſtine
6. 26. p. 460 , rent . Certe traditiones hae cum hiftoria Mofaica
fin. concinunt, eique lucem non fpernendam inferunt,
Ceterum quae hic adftruenda mihi effent, adeo no
ta

MVNSTERVS, FAGIVS, VATABLVS, DRVSIVS,

CARTWRIGHTVS , AYNSWORTHVS, CLERI .
CVs, aliique plures ad hunc locum. Quibus adde Bo
CHARTVM in Hierozoico Parte I. col. 664.
" in Graeco eft ' Orupci@ iov ; verum credo veram lectio
nem olim fuiffe 'Origanos. Ofir - Saph, certe Aegyptiace
vocatur deftructor vel defolator Ofiridis . Ofiris hic, per
prolepfin hiftoricam vocatur Sol, Heliopoli cultus. Hune
nempe polluiffe, et euertiffe Mofes perhibebatur inAnna
libus Aegyptiorum.
 PROLEGOMENA.. XXIII

ta iam cenfentur , et a cordatis omnibus tam li- r. Inftar

benter admittuntur, vt fi diutius ea perfequi vel- omnium ef
: fe poffunt,
lem, nonnifi actum agerem. Vnicum iftud nunc BOCHAR
tantum addam , in illo nempe temporis interuallo, TVs,vbifu
quod hic ob oculos habemus, quodque a morte la pra, etWIT
cobi, Iofephi, et reliquorum Patriarcharum, vfque Sivs in Ae
ad exitum Ifraëlitarum ex Aegypto decurrit , non gyptiacis
modo fuperftitionem idololatricam Aegyptiorum, Lib. II.
multis foedisque modis auctam , vehementer cre- cap. IL
uiffe; verum huius quoque mali contagionem per
niciofiffimam , ad Ifraëlitas ipfos permanaſſe, ipfos
que ad imitationem tam infanae impietatis pelle
xiffe. Grande hoc nefas, populum Dei , dum in
Aegypto etiamnum habitaret, mente peruicaci iam
faepius commififfe, Deus ipfe per Prophetas fuos,
ipfis non femel exprobrauit, et propenfionis hu
ius fuae ad idololatriam Aegyptiorum fpecimen ipfi
dederunt oppido luculentum, in cultu vituli aurei
s. Lib. IV.
in deferto , de quo in Pantheo noftro, loco pro
prio, et nos nonnihil obferuabimus. cap. IL . 16.

* Jofuae XXIV. 14. Ezech. XX. 7. 8. 25. XXIII. 3.8. Amos.

V. 25. 26. Actor. VII. 41, 42. quae loca egregie illuftran
tur in CAMP. VITRINGAE Obferuat, Sac. Lib. II.
cap. I. Adde wITSIVM, vbi fupra.

(B) 4 CAPVT
XXIV PROLEGOMEN A.

CAPVT II
. .

De obiecto cultus idololatrici

Aegyptiorum proprio et ge
huino.

ruditorum plerique opinantur , praecipuum obiectum

Ε
cultus religiofi Aegyptiorum fuiffe homines, poft mor
tem honoribus diuinis donatos. § . XII . Ex Myfteriis
Graecorum , probare id non licet. §. XIII. Myfteria
Aegyptiorum a Myfteriis Graecorum differunt. §. XIV.
Multo minus id ex Myfteriis Aegyptiorum probari pot
eft, etfi tale quid Leo, Sacerdos Aegyptius perhibuiffe
feratur. §. XV. Epiſtola Alexandri M. qua id de Leone
teftatur, a Chriftiano quodam conficta fuit. §. XVI.
Eufebii in hac caufa teftimonium , veritati praeiudicare
non poteft. §. XVII. Ex teftimonio Sacerdotum Aegy
ptiorum, et meliorum inter Graecos Scriptorum pro
batur , Aegyptios homines non coluiffe. 6. XVIII.
Idem illud etiam ex Dynaftiis Manethonis euincitur.
§. XIX. Aperitur ratio, ob quam recentiores Graeci,
vetuftis Aegyptiis Apotheofin hominum mortuorum af
finxerint. §. XX. Obiectum cultus idololatrici vete.
run Aegyptiorum re ipfa duplex fuit : Dii vonro , in
telligibiles , et voi , fenfibiles. §. XXI . Aegyptio.
rum maiores coluerunt Deos vontes , naturae fpiritua
lis, aeternae. §. XXII. Praeter illos Aegyptii colue
runt etiam Deosides, fenfibus obnoxios, inter quos
cminuerunt, Sol et Luna. §. XXIII . Adiecti his dein
ceps reliqui Planetae. Ea, vt videtur, de caufa, nu
merus feptenarius Orientalibus fanctus erat. §. XXIV.
Et praefertim Aegyptiis. 6. XXV. Cabiri olim in Ac.
gypto et Phoenicia culti, crant primitus feptem Planetae.
6. XXVI. De cultu tamen Planetarum apud Acgyptios
antiquiffimo, vix aliquid memoriae proditum reperitur.
§. XXVII. Ex Planetis emerfit primus Deorum octona
rius apud Aegyptios, cui tractu temporis fucceffit octo
narius fecundus, in quo defignando Scriptores va
riant,
 PROLEGOMEN A. XXV

riant. §. XXVIII. Octo Aegyptiorum Dii a quibuſdam

❤ ad prima rerum principia et elementa referuntur. §. XXIX .
Ex octo Diis , fucceffu temporis facti funt duodecim.
§. XXX. De ordine Deorum Aegyptiorum vltimo.
§. XXXI. Dii Aegyptiorum roi erant re ipfa , Sol,
Luna , et Nilus fluuius , ad quorum Numina , reliqui
omnes referebantur. §. XXXII. Praeter obiectum cultus
Aegyptiorum proprium , de quo diximus , eft quoque
aliud ; fed improprium , fecundarium , et relatiuum .
6. XXXIII. Eo fpectant Obelifci , imagines Solis, apud
Aegyptios antiquiffimae. §. XXXIV. His videntur fue
ceffiffe animalia viua , habita ab Aegyptiis fymbolicae
Deorum imagines. §. XXXV. Cultus animalium viuo.
rum fuit in Aegypto , longe vetuftiffimus , et exitum
Ifraëlitarum ex Aegypto anteceflit. §. XXXVI. Ad ani
malia additae funt proceffu temporis imagines et fimula
chra , tum animalium , tum etiam forma humana prae
dita. §. XXXVII.
§. XII.
"
Si non finet , quodnam fuerit cultus illasnos ignorare
Aegyptiorum plerique opi
idololatrici verum et proprium obiectum, etiamfi nantur,
praecipuum
ea de re viri doctiffimi , ab antiquo ad hoc noftrum obiectum.
vfque tempus , inter fe vehementer diffenferint. An- cultus reli
tequam vero illud explicemus , videndum in ante- ginfi Aegy
ceffum eft , num Dii maiorum gentium , ab Aegy- priorum,fu
ptiis culti , Ofiris , Ifis , Ammon , Horus , Vulca- iffe homines,
nus , Hercules , Pan , aliique fimiles, primo quidem poft mortem
diuinis bo
mortalium lege ex hominibus prognati ; fed deinde noribus do
propter ingentia merita , et in homines beneficia, natos.
coelo donati , et in deorum cenfum relati fuerint.
Non nego , effe hanc fatis communem virorum lon
ge doctiffimorum et celeberrimorum fententiam,
eamque video radices paffim egiffe tam profundas, et
quotidie nouis , neque parum fpeciofis rationibus,
eum in modum exornari , vt vix fpes vlla mihi fu
perfit , illam ex animis plerorumque poffe euelli.
Sed eft tamen eius generis hocce argumentum , vt
(B ) s mihi,
 XXVI PROLEGOMEN A.

mihi , Theologiam et religionem prifcorum Aegy

ptiorum exploranti, illud tacite praeterire non liceat.
Exponam igitur, quod poft inftitutum rei huius exa
men ferium et diligens , veritati quam maxime mihi
congruere vifum eft.
ExMyfteriis S. XIII. Inter omnia argumenta , quibus vtun
Graecorum tur viri docti , ad probandum , Aegyptios coluiffe
id probare homines , poft mortem diuinis honoribus donatos,
non licet.
illud fine dubio primum meretur locum , quod ex
Myfteriis Graecorum , et ipforum quoque Aegyptio
· Theologus
a. GVILIE L- rum , petitum eft. Obferuauit nempe
MVS WAR- Anglus praeftantiffimus , omnique do&rinae genere
BVRTO
Vide NVS.. cultus , in Myfteriis Graecorum , hanc etiam initia
lesDif
fertations de tis do&rinam tradi confueuiffe , Deos illos quos
Mr. DE SIL- vulgo adorarent omnes , re ipfa mortales extitiffe
HOVETTE homines , idque teftimoniis quibufdam , e CICE
fur l'union RONE perquam opportune allatis , demonſtraſſe, et
de la reli
extra omnem dubitationis aleam pofuiffe videtur.
gion etc. Sunt autem haec CICERONIS verba, Tuſcul. Lib. I.
Differt. V.
? totum prope coelum , ne plures perfe
P. 193. 194. C. 12. Quid
etc. quar , nonne humano genere completum eft ? Si vero
jerutari vetera, et ex his ea , quae Scriptores Graeciae
prodiderunt , eruere cmer : ipfi illi , maiorum genti
um dii qui habentur , hinc à nobis profecti in coelum
reperientur. Quaere , quorum demonftrantur fepul
chra in Graecia : reminifcere , quoniam es initiatus,
quae tradantur Myfteriis : tum denique , quam late
hoc pateat , intelliges. Herculem , Bacchum, Leu
cotheam , Caftores , et alios horum fimiles , ex tur
ba mortalium hominum , translatos fuiffe in ordinem
deorum immortalium , notum erat vulgo , neque ea
de re cuiquam poterat fupereffe dubium. De illis
CICERO , eo, quem laudauimus , loco , quoque
dixerat. Verum mox , in verbis quae defcripfimus,
addit , intelligi ex myfteriis , quam late hoc pateat,
in ii quippe tradi initiatis , ipfos maiorum gentium
deos,
 PROLEGOMEN A. XXVII

deos , Iouem , Apollinem , ceterosque mortali lege

creatos , propter virtutem vero et bene merita , im
mortalitate et confortio deorum donatos fuiffe. Eo
dem fpectant et haec auctoris eiufdem verba , Lib. I.
de nat. Deor. c. 42. Quid? qui aut fortes, aut cla
ros, aut potentes viros , tradunt poft mortem adDeos
perueniffe , eosque effe ipfos , quos nos colere , precari,
venerarique foleamus , nonne expertes funt religionum
omnium ? OmittoEleufinam, fanctam illam
et auguftam ,
Vbi initiantur gentes orarum vltimae
Praeterea Samothraciam , eaque
- Quae Lemni

Nocturno aditu occulta coluntur

Silueftribus fepibus denfa.

Cui quidem loco , ex priori , lux eft accendenda.
Iubebantur ergo omnes , initiati Graecorum myfte
riis , credere , Deos , quos Graecia coleret , cun
Atos , in lucem hanc aliquando editos fuiffe , inter
homines vixiffe , et tandem mortem quoque oppe .
tiiffe. At quaeri non immerito poteft , fuerintne
legislatores , et conditores myfteriorum , de eo,
quod credere volebant alios , ipfi certo perfuafi .
Docere nos voluit ingeniofus ille auctor , qui arcana
Myfteriorum Eleufiniorum nobis non fine fucceffu
explicare conatus eft, b legislatores et Philofophos b. Vide les
veteres permulta fuis inculcaffe et vehementer com- Differtati
ons de Mr.
mendaffe , quae credebant hominibus fore vtilia, DE SILHOV.
etiamfi ea re ipfa iudicarent effe falfa. Quid vetat ETTE fur
nos credere , ex illorum nume ro fuiff etiam do&ri- l'union etc,
e
nam in myfteriis traditam , de mortalibus ad hono- Differtat.
res diuinos euectis , iftoque virtutis praemio dona- VIU. init.
tis , quod fane fcopo , quem legislatores in myfteriis
inftituendis , fibi propofitum habebant , erat multo
conue
 XXVIII PROLEGOMENA.

conuenientiffimum . Volebant autem praeterea My

c. Vide eun- fteriorum conditores , quod pariter auctor nofter
dem, Differ- do&iffimus nos obferuare iubet , initiatos a cultu
tat. V. et VI.
Deorum plurium , ad agnofcendam vnitatem Entis
P. 346.347.
fupremi , rerumque omnium fummi moderatoris, re
uocare : quid igitur , quaefo , ad rem hancce con
ducibilius excogitari poterat , quam ifthaec doctrina,
Deos , quos adoraret vulgus , re ipfa homines fuiffe,
ob folius virtutis meritum , ad illud , in quo nunc
confpicerentur , honoris faftigium euecos ? Nonne
pii Ecclefiae primitiuae doctores , rem plane ean
dem , et eadem etiam de caufa , conftanter docue
runt , multisque adftruxerunt ? Si res ifta ex bonis
et genuinis hiftoriae antiquae monumentis , legitime
demonftrari potuiffet , tanquam certa et indubia,
quid , obfecro ! opus erat , eandem , ceu doctrinam
arcanam , multa et follicita cum cautione myftis fo
lis , rite initiatis , tradere ? An non vel id ipfum ar
gumento eft fatis luculento , rem hanc, quae non ex
hiftoria , fed ex myfteriorum arcanis placitis, tantum
cognofci poterat , a Myfteriorum inftitutoribus fuiffe
excogitatam , vt hominum vtilitas et vera felicitas,
quae per myfteria quaerebatur , hoc pacto tanto me.
lius promoueretur ?
Myfteria A
§. XIV. Verum quomodocunque res ifta fe
Aegyptio habeat , quam nunc mittimus, fuoque loco relinqui
rum a Grae
corum my mus , fit hoc ita , fuerint Dii illi , quos Graecia co
fteriis vehe- lebat , miferi mortalesque homines , quod in My
menter dif- fteriis illius gentis afferebatur , quid quaefo Graeco
ferunt, et ex rum Myfteria , ad Deos Aegyptiorum ? Num non,
bis aefti- quod mox videbimus, ipfius Graeciae meliores et
manda
maxime cordati Scriptores candide fatentur , ea in
non funt.
re Graecorum mores , a moribus Barbarorum, ac fi
gillatim Aegyptiorum , toto coelo differre? At enim,
d. Mr. DE inquie
SILHOVET vir ingenii politiffimi , conftat vnanimi ve
TE , vbi fu terum confenfu , Myfteria ex Aegypto tranfiiffe in
Grae
 • PROLEGOMEN A. XXIX
T

Graeciam, ac fingularem reperiri inter Myfteria gen- pra, Diff, V.

tis vtriusque fimilitudinem. Et iftud quidem libens P. 171. 218.
et vltro largior, videri modum , certas quafdam do- et aliis in
locis.
arinas facras , nonnifi initiatis in Myfteriis, tradendi,
in Aegypto inuentum , et exinde ad alias gentes
•
translatum fuiffe. Verofimile eft , in antiquiffimis,
et apud hos , et apud illos , Myfteriis, doctrinam de
Dei aeterni vnitate , de animarum immortalitate,
deque praemiis et poenis poft hanc vitam diftribuen
dis , follicite inculcatam fuiffe. At vti diuerfi erant
Aegyptiorum Graecorumque Dii , ita de iis , diuerfa
etiam , in vtriusque gentis doctrina tradi folebant.
In Myfteriis Eleufiniis , tota fabula de Cerere et Pro
ferpina , qualem nobis e docti quidam veteris Ec- .CLEMENS
Alexandr.
clefiae Patres conferuarunt , tradebatur , ac explica- n Protre
- batur , idque erat praecipuum illorum Myfteriorum prico p. 13.
argumentum. Nihil certe huiusmodi , in Myfteriis ARNOBIVS
Aegyptiorum vnquam audiebatur. Ita in Myfteriis aduerfus
Samothracum , innumerisque aliis , talia de Diis per- Gentes Lib.
hibita fuiſſe nouimus , quae Aegyptiis in vniuerfum V.p.173.174.
ignota erant. Vnicum tantum adiiciam exemplum,
ex quo intelligi clare poffit , ex Myfteriis nihil pro
bari poffe de Diis Aegyptiorum. Perhibent vete
res , f Philofophum quendam , quem Zoroaftrem f. Mr. DE
vocant , initiatum in Aegypto, Myfteria illius gentis SILHOVET
in Perfiam inuexiffe. Et de Perfis tamen hoc obfer. TE, vbi fu
pra, Diff, V.
uat Scriptor peruetuftus , omnique fide hic dignus, P. 171.
8 eos non, ficuti Graeci, fentire, Deos ex hominibus effe g. HERODO
genitos. Ideoque apud eundem , Athenienfes, Xer- Tvs Lib. I.
xi Perfarum regi hoc exprobrant , quod h beroum, cap . 131.
id eft hominum diuinis honoribus mactatorum , nul- h.Idem Lib.
VIII. ca p.
lam neque curam agat , neque rationem habeat. Tale 143.
quid ergo , in Perfarum Myfteriis , etſi ex Aegypto
arceffitis , non docebatur. Id igitur , quod volunt
viri docti , non ex Graecorum ; verum ex ipforum
Aegy
 XXX PROLEGOMENA

Aegyptiorum myfteriis oftendendum adftruendum

que effet.
Neque id
§. XV. Sed filentio tamen inuoluere non pof
etiam pro- fum , doctiffimos viros , ad ipfa quoque Aegyptio
bari poteft rum myſteria , hh in quibus tale quid traditum fue
ex Myfteriis
" Aegyptio rit , prouocare. Videamus igitur , qualia illa fint.
rum,etfi Leo Adferuntur nempe ifta ex AVGVSTINO de ciuit.
quidam, Sa- Dei Lib. VIII. cap. V. In eo genere funt etiam illa,
cerdos Aegy -
quae Alexander Macedo fcribit ad matrem , fibi
prius,id per- a magno Antiftite Sacrorum Aegyptiorum ,
bibuiffe di quodam
catur. Leone patefacta. Vbi non Picus et Faunus, et Aeneas,
hh. Mr. DE et Romulus , vel etiam Hercules et Aefculapius , et Li
SILHOVET ber Semele natus , et Tyndaridae fratres , et fi quos
TE, vbi fu alios ex mortalibus pro diis habent ; fed ipfi etiam
pra, Diff. V. maiorum gentium dii , quos i Cicero in Tufculanis
p. 236. 237. nominibus videtur attingere : Iupiter, Iuno, Saturnus,
etc.
i. locum Vulcanus , Vefta, et alii plurimi , quos Varro cona
hunc fupra tur ad mundi partes, fiue elementa , transferre , bo
§. XIII. de- mines fuiffe produntur. Timens enim et ille quafi
fcripfi. reuelata Myfteria , petens admonet Alexandrum, vt
cum ea matri conſcripta infinuauerit , flammis iubeat
cremari. Eandem in rem citantur et haec CYPRI
ANI , ex libro de idolorum vanitate p. 12. Non vnus
db omnibus Deus colitur , fed propria cuique maiorum
fuorum cultura. Hoc ita effe , Alexander M. infigni
volumine ad matremfuam fcribit : metu fuae potefta
tis proditum fibi de diis hominibus a Sacerdote fecre
tum ; quod maiorum et regum memoria feruata fit ;
inde colendi et facrificandi ritus inoleuerit. Quibus
gemina leguntur apud MINVTIVM FELICEM in
Octauio cap. 21. et ATHENAGORAM in libro pro
Chriftianis p. 31, cuius verba adfcribere , operae
pretium fuerit. Alexander Philippi filius , in Epi
ftola ad matrem ( ambo vero Heliopoli , Memphi, et
Thebis colloquia cum Sacerdotibus inftituiffe dicuntur)
Deosfuiffe homines fcribit , fe ex Sacerdotibus cogno
uiffe.
 PROLEGOMENA. XXXI

uiffe. Obferuare hic lectorem velim , ATHENA

GORAM fcribere , Olympiadem, et filium eius Alex
andrum , Heliopol , Memphi , et Thebis , cum
Sacerdotibus colloquia inftituiffe , cum tamén ex
genuinis hiftoriae Alexandri Monumentis certum et
teftatum fit , Olympiadem filium fuum in expeditio
ne bellica comitatam plane non fuiffe , Alexandrum
vero , temporis penuria preffum , vltra Memphim
non proceffiffe , neque Thebas vnquam oculis vfur
paffe. Ita ad conftituendam illam fabellam , men
daciis merisque figmentis opus erat. Si ceteroquin
loca hic a me excitata inter fe compares , atque con
iungas , intelliges , Scriptoribus hifce Chriftianis,
aut lectam , aut faltem de fama notam fuiffe epifto
lam , ab Alexandro Macedone , vti iactabatur , ad
matrem Olympiadem fcriptam , in qua ipfi fignifica
uerit , fibi a Leone Antiftite Aegyptio , fecretum
aliquod, fummo ceteroquin ftudio occultatum, metu
proditum fuiffe , Deos nempe , in Aegypto cultos,
olim fuifle homines. Quid igitur de hac , fiue Epi
ftola , fiue fama exiftimabimus ? Nam fi res ita fe ha- '
bet , prouti eam Scriptores illi Chriftiani referunt,
manus vtique de tabula auferenda , pedibusque in
doctiffimorum virorum fententiam eundum no
bis erit.
§. XVI. Verum enim vero, quae fides poterit Epiftola
haberi Epiftolae , fupra quidem , quam dici poteft, Alexandri
memorabili ; fed de qua , ante Scriptorum illorum M. qua idde
Leone tefta
Chriſtianorum aetatem, nemo vnquam aliquid fando tus effe per
audiuit ? Nonne conftat , a Chriftianis quibufdam, bibebatur, a
illo tempore, intentione non mala ; fed peffimo ta- Chriftiano
men exemplo , permulta tanquam veterum Scripta quodam
.
venerabilia conficta fuiffe , quod crederent , illa fibi compita
fidem apud lectores tanto maiorem conciliatura , vi- fuit.
amque ad felicius deftruendum gentilium errores fu
perftitionemque apertura effe? Quem fugiunt Sibyl
lina,
 XXXII PROLEGOMEN A.

lina, aliorumque etiam Oracula , Ofthanis et Hy

ſtafpis , Magorum nempe Perfarum , libri , Herme
tis Trismegifti varia , et fimilia his innumera , pia
fraude , a Chrifti cultoribus, orbi obtrufa ? fed quae
hodie ab idoneis talium rerum aeftimatoribus , me
rito contemnuntur. Neque vero etiam antiquitatis
Chriftianae ftudiofis ignotum effe poteft , Scriptores
Chriſtianos veteris Ecclefiae , ad vnum omnes , vbi
exquifito ftudio idololatriam oppugnant , eiusque
vanitatem ac infaniam annituntur oftendere , id fem
per et cumprimis vrgere , Deos qui in mundo co
luntur , re ipfa homines fuiffe , aliis fimiles ; fed du
dum mortuos. Eftne igitur mirum , tenebrionem,
nefcio quem , in eorum gratiam , talem Alexandri
Epiftolam confinxiffe , eamque poftea certatim alios
in vfum fuum conuertiffe? Si Epiftola illa , quam
Patres laudant , genuina effet , tum quaeftio de
effentia , natura , et origine deorum Aegyptiorum,
quae , vti ex notiflimo PLVTARCHI libro de Ifide
et Ofiride, vbique intelligitur , veteres Philofophos
tantopere exercuit , fic decifa et penitus finita fuif
fet , vt nemini amplius dubium fupereffe potuerit, et
profecto Epiftola illa , inter Graecos , Philofophos
praefertim , nihil fuiffet illuftrius. Non certe vide
mus , vnquam aliquem , vbi de natura Deorum di
fputare in animum induxit , ad hoc Oraculum con
fugere , aut eius vel leuiffimam mentionem facere,
k.De lingua non VARRONEM , k vbi de Deorum Aegyptiorum
latina, Lib.
natura differit , non CICERONEM in libris de natura
IV. p. 17.
Edit. Dor. Deorum , in quibus de hoc argumento , ſubtiliter
drecht. profecto et copiofe difceptat, qui in hac cauſa maluit
ad obfcura Graecorum myfteria prouocare , ex qui
bus tamen rem hanc non tam ediffertat , quam po
tius tantum muffitat, quam ad luculentam illam Alex
andri Epiftolam : non DIODORVM Siculum , etfi
tamen is p. 18. fecretorum quorundam Sacerdotali
um,
 L
PROLEGOMENA. XXXIII

um, his de quibus loquimur , non diffimilium , ali

quam mentionem iniecerit : non PLVTARCHVM,
qui in libro de lfide et Ofiride, in explicandis et con
ciliandis veterum de hac re fententiis , fe mirum in
modum torquet , quique illam ipfam quaeftionem,
an Dii Aegyptiorum homines fuerint, intactam prae
terire non potuit; fed de Alexandri Epiſtola ne yçu
quidem habet , quinimo fententiam illi contrariam
aperte afferit ; non alium denique quenquam , quod
me iudice , documento eft irrefragabili , illis de tali
Epiftola nihil plane conftitiffe. Legat quis porro
Scriptores vitae Alexandri M. DIODORVM Siculum,
ARRIANVM , PLVTARCHVM , CVRTIVM , et in
ueniet illos commemorare facrificia a rege hoc Apidi
oblata Memphi , fermones etiam eum inter et Sacer
dotes louis Ammonis , in Marmarica, inftitutos ; fed
de Leone , de fecretis ipfi a Sacerdotibus Aegyptiis
reuelatis , de Epiftola fuper ea re ad Olympiadem
matrem exarata , verbulum aut indicium deprehen
det nullum. Non fum nefcius , Patronos Epiftolae
illius vexatae , 1 nos ad auctoritatem PLVTARCHI 1. JOH . FEL.
ablegare , qui difertis verbis , in vita Alexandri M. LVs Epifco
pus Oxoni
p. 680, epiftolae illius meminerit. Et meminit fane ; enfis , omni
fed operae profecto pretium eft , videre , quomodo. laude cumu.
En ! Scriptoris illius verba. ' Axéavdeos év é750 latiffimus,
in notis ad
πρὸς τὴν μητέρα, φησὶν γεγονέναι τινος αυτῷ μαν· Cypriani I.
τέας ἀποῤῥήτες , ἃς ἐπανελθὼν φράσει πρὸς μό- Drumdiva .
vnv éxéwny. Alexander in Epiftola ad matrem fuam, nitate ido.
Oracula quaedam arcana fibi ait reddita, quae rener- lor. p. 12,
furus foli ei reuelaturus effet. Ergo extabat tempore Edit. Öxon,
Plutarchi Epiftola , quae ab Alexandro ad matrem
fcripta elle ferebatur. Verum , an dices , obfecro,
hanc effe Epiftolam illam , quam Patres laudant ? Sed
in hac agebatur de doctrinis myfticis Theologiae Ae
gyptiorum , ante non auditis , in illa fermo tantum
eft de diuinationibus et praedictionibus fibi diuinitus
( C) factis,
 XXXIV. PROLEGOMENA.

factis , quas propalare rebus fuis confultum non du

cat. In hac doctrinas Sacerdotum arcanas, fidei fuae
concreditas , libere et fine vllo fcrupulo , reuelat;
in illa nihil tale fe facere poffe affeuerat, verum haec
omnia , fe aliquando poft reditum , matri coram
aperturum effe , fignificat. Et cum pofthaec ma
trem non viderit , arcana illa Oracula , per quae de
fignari videntur omina Apidis , ( de quibus nos dixi
mus Lib. IV. cap. II. §. 7. 8. ) obliuione perpetua
fepulta fuiffe oportet. Quanta non , bone Deus!
inter Epiſtolam vtramque intercedit difcrepantia?
Eftne opus pluribus , ad Epiftolam illam , quam boni
Patres Ecclefiaftici , ab aliis ſedu&i , laudant , frau
dis et fictionis apertae conuincendam ? Et fi talis caufa
nonnifi fraudibus et figmentis fulciri poterat , quid
de caufa ipfa iudicabit aequus et peritus rerum
arbiter?
Eufebii in §. XVII. Sed funt viri magni nominis , m qui
hac caufa tantum apud nos valere debere , EVSEBII auctori
teftimoni
um,veritati tatem , vrgent , vt, quoniam et is docet , Aegy
praeiudica- ptios , viros bene meritos in Deorum cenfum retu
re non pot- liffe , hac de re merito addubitari nequeat. Et
eft. certe inficias non eo , EVSEBIVм , magnum vtique
m. WAR- virum , et quocum , fi ingenii mirabilem copiam , et
BVRTONE- eruditionis profundae multiplicem varietatem fpe
fai fur les &es , pauci in tota antiquitaste conferri queunt, iu di
Hierogly cem in caufa huius generi , dici poffe idoneum.
phes, p. 312.
Satis ex Praeparatione eius Euangelica, intelligi pot
eft , quanta induftria is origines Theologiae vete
ris , apud gentes omnes , ex fontibus genuinis fcru
tatus fuerit , quamque fagax et limatum iudicium de
rebus omnibus tulerit . Sed quid tamen non poffunt,
apud homines etiam doctrina mirabiliter cultos , opi
niones praeiudicatae ? Nouerat Scriptor egregius,
Ecclefiae Doctores , qui ipfum praecefferant , melio
res pene omnes , ad demonftrandam impiam idolo
latriae
 PROLEGOMEN A. XXXV

C latriae vefaniam , toties omni nifu afferuiffe , Deos

ab omnibus fere in mundo hominibus cultos, re ipfa
homines fuiffe , poft mortem a Sacerdotibus coelo
Ľ illatos , in terra vero Templis , honoribusque diui
nis donatos. Doctrina eorum hac de re talis etiam
erat , vt fe non mediocri verofimilitudinis fpecie
commendare omnibus poffet. Scriptores Chriftiani,
b eam non primi excogitauerant ; fed a DIODORO
E Siculo , aliisque magni nominis Scriptoribus Ethnicis
traditam , ac magnopere ornatám, adoptauerant tan
5 tum , fuamque in rem verterant. Et credibile eft,
[ argumentum hoc , a Scriptoribus inprimis Chriftia
nis , diligenter exafciatum , multos permouiffe , vt
do&rinam religionis Chriftianae accuratius exploran
dam fibi fumerent. Quidni igitur EVSEBIVS tot
praedeceſſorum veftigiis infifteret, ac arma , ab ipfis
Scriptoribus Ethnicis liberaliter fuppeditata , ad era
dicandam impietatem cultus idololatrici , feliciter
conuerteret? Etfi igitur nobiliffimus Scriptor , alias
quoque de origine idololatriae , fententias , et pro
lixe fatis , retulerit , n illam tamen , quae vult, De. n. Praepa
os plerarumque gentium , primo fuiffe mortales ter- rat . Euang.
Lib.III. cap .
rae noftrae incolas , aliis aperte antepofuit. Sed
III. et X.
omnium tamen horum auctoritas veritati praeiudicare
nec poteft nec debet.
§. XVIII. Verum et aliis argumentis nunc Ex teftimo
oftendamus , Ofiridem , Ifidem , Ammonem , Ho- nio Sacerdo
tum Aegy
rum , Vulcanum , Herculem , aliosque huius gene
ptiorum , et
ris deos Aegyptiorum , non fuiffe homines , ab ho- meliorum
minibus aliis , poft mortem , honoribus diuinis con- inter Grae
decoratos , et talem opinionem, merum effe figmen- cos Scripto
tum cerebri Graecorum recentiorum , vetuftioribus rum, proba
omnino incognitum. Graeci , qui totum prope tur , Aegy
ptios bomi
coelum bumano genere impleuerant , et vefaniae huic nes non co
modum ponebant nullum , alios , interque hos etiam luiffe.
(C) 2 Aegy
o. CICERO Tufculan. Lib. I. c. 12.
 ΟΜΕΝ Α
ENA.
XXXVI PROLEGOM

Aegyptios , fuo modulo ac pede metientes , his id

tribuebant , cui ipfi inter fuos affueti erant , quod
que domi a teneris vnguiculis viderant , audiuerant,
compertumque habuerant. Deos adorabant , quos
fuiffe homines certo fciebant , proindeque criminis
eiufdem maculam , Aegyptiis quoque affricabant.
Mirum itaque videri nemini debet , opiniones hu
iufcemodi , tempore praefertim Ptolemaeorum , qui
et ipfi Graeci erant , et graecis ftudiis , placitis , ac
moribus , magnopere femper fauebant , inualefcere,
et plerorumque animos occupare potuiſſe. At in
ter ipfos Graecos , antiquiores et cordatiores quos
que longe aliter exiftimaffe , probari facile poteft,
De Perfis vidimus , HERODOTVм , hiftoricorum
omnium , qui extant , patrem , teftari , illos non,
ficuti Graeci, fentire, Deos ex hominibus effe genitos.
S. XIV. Aegyptiorum vero , in hoc negotio , mo
res, moribus graecis etiam in ifthoc negotio opponit,
Philofophus elegantis ingenii , et in hiſtoria antiqui
tatis , fi quifquam alius , vehementer exercitatus,
Verba eius , breuitatis ergo , in latinum fermonem
p.MAXIMVS conuerfa , appono. P Aegyptiorum quoque inftituta
TYRIVS, non poffum non improbare. Bouem illi colunt , auem
Differt. et bircum. - Moritur ergo in Aegypto Deus et
XXXVIII.
lugetur, eiusque et Templum monftratur et Sepulchrum.
P. 455. Edit.
Oxon. 1677. Et Graeci quidem bonis etiam viris Sacrafaciunt, quo
12. rum virtutum memoriam celebrant , calamitates vero
obliuione obruunt. Apud Aegyptios vero ex aequo la
chrymas Deo et honores offerunt. Si Scriptor eximi
us credidiffet , Aegyptios homines olim mortuos
adorare , hifce eorum moribus , mores Graecorum
non oppofuiffet , verum in vna eademque gente cri
men vtrumque notaffet. Confimilem inter Graeco .
rum Aegyptiorumque cultum comparationem infti
tuit LVGIANVS , qui tamen ad excufandos Aegy
ptios addit , cultum animalium effe aenigmaticum,
Sed
 PROLEGOMEN A. XXXVII

Sed locum eius , nimis prolixum, quam vt hic inferi

poffit , 4 apud ipfum legi malo. Sed audiamus po- q. in Dev
tius HERODOTVM , qui omnium primus , res Aegy. rum Conci
lio , Opp.
ptiorum , de quibus Sacerdotes eorum , in omnibus To. II. p.
fere totius Aegypti Templis , diligentia fcrupulofa 951 -956.
percontatus fuerat , popularibus fuis , Graecis , ex- Edit. Sa'
pofuit , et videamus quam aperte is Graecorum haç mur.
de re opiniones condemnet. Ita autem loquitur
&
Lib . II . c. 5o. Νομίζεσι δ᾽ ὦν Αἰγύπλιοι ἐδ᾽ ηρωσι
dév. Aegyptii heroes nullo cultu profequuntur. Sunt
vero heroes proprie illi , quos Graecia fuperftitiofa,
mortales cum effent nati , pro Diis habendos et co
lendos effe , edixit. Tales effe Aegyptiis , conceptis
verbis HERODOTVs negat. Eodem Libro, cap. 142,
auctor is idem haec fcribit : Sacerdotes referebant,
et demonftrabant , a primo rege , vfque ad Vulcani
Sacerdotem , generationes fuiffe trecentas quadraginta
et vnam ( id eft annos 11340 ) quo temporis interual
lo, negabant vlium Deumforma humana extitiffe , ne
que etiam vel prius , vel poftea , in regibus Aegypti
extitiffe quenquam , qui Deus fuerit. Quae hic ad
nos fpectant , eo redeunt , doéwoy, Graecis adeo
familiarem , Aegyptiis penitus incognitam effe , ne
que concedere eos, quenquam fuiffe inter reges fuae
gentis , qui poft mortem honores diuinos confecutus
fit. Eadem docet ac vrget , Scriptor hicce cap. 143.
ex quo ifta tantum adferemus. Hecataco biftoriae

Scriptori, originem fuam recenfenti , atque afferenti,

fextum decimum , ex maioribus ftirpis Juae , Deum
fuiffe , Sacerdotes Thebaei opponebant fui proprii ge
neris genealogiam , in recenfione tamen illa non ad
mittentes, id quod ab illo diceretur , hominem proge
nerari a Deo. Ita vero genealogiam fuam , genealo
giae Hecataci oppmebant , vt dicerent Piromin ex Pi
remie genitum femper effe , donec trecentos quadra.
ginta quinque numero impleti effent , omnes Piromies,
( C) 3 . vt
 XXXVIII PROLEGOMEN A.

vt itaque genealogia vltimo nec in Deo, nec in beroë

defineret. Nempe Hecataeus hiftoricus graecus,
cum Sacerdotibus Thebaeis in Aegypto , fermones
mifcens , ex inani quadam ia&antia , genus fuum ad
Deum aliquem retulerat , a quo ipfe in ftemmate
effet decimus fextus , ficuti in Graecia nihil profecto
erat frequentius , quam vt hi genus fuum referrent
ad Iouem , alii ad Apollinem , alii ad Bacchum , alii
ad Herculem , cuius praefertim numeroſa erat in
1
Graecia pofteritas , alii ad Venerem , alii ad alios.
Vano huic graeco , Sacerdotes Thebaei , oppofue
rant genealogiam fummi fui Pontificis, qui per * ge
nerationes 345, in linea recta a primo fummo Ponti
fice defcenderat , fed ita vt femper Piromis , e Piro
mic prognatus fuiffet. Ergo Sacerdotes fignificare
volebant Hecataeo , memoriam temporis praeteriti,
apud fe multo effe longiorem et diuturnam magis,
quam apud Graecos ; fed fe nullos tamen Deos agno
fcere , a quibus longa ferie homines genus duce
rent, quae tantum effet Graecorum vaniloquentia.
Piromis , П -
-pair , eſt vox Aegyptiaca , defi
ршe !,
gnans hominem , quod res ipfa , totaque orationis
feries iam fic fatis declarat , et Aegyptios aliam vo
cem non habuiffe , ad defignandum sdgwπоv , homi
nem , verfio Coptica librorum Scripturae , quae pro
ftat, docere vnumquemque poteft. Piromis itaque
ex Piromie , eft homo ex hominibus ortum trahens,
qui opponitur homini ex Deo , ftemmatis fui auctore,
prognato. Quod vero HERODOTVs affirmat, Piro
min gracce fignificare naλov nayadov , bonum et ho
neftum , id pro lufu aliquo etymologico habendum

eft. Nam П - рн - MHI , Pi-re-mei, reipſa ſigni

ficat

Numerus hic generationum fidem vtique omnem fuperat.

Sed non dubito , quin hic lateat aliquid arcani, quod ta
men nunc diuinando affequi haud poffum.
 PROLEGOMEN A. XXXIX

ficat facientem quod iuftum eft , vnde conflatam effe

·
vocem ПI- par, ( hominem) exiftimare potuit,
qui eam Herodoto interpretatus eft. Sed pergit
MOX HERODOT vs cap. 144. docetque ex ore Sa
cerdotum , ante hos homines , regnum in Aegypto te
nuiffe deòs , fed qui cum hominibus non vna vixerint,
corumque femper regnaſſe vnum , vfque ad Horum ,
Ofiridisfilium , quifuerit omnium vltimus. Ab eo

igitur tempore , quo homines regionem Aegypti oc

cupare, fibique fubiicere coeperant , Dii, fecundum
Aegyptios, in illa amplius non confpiciebantur. Non
dubito , quin do&rina haec , quam HERODOTVS
ex ore Sacerdotum acceperat , do& trina fuerit Aegy
ptiorum omnium , per totam Aegyptum recepta,
vfque ad Ptolemaeorum tempora. Nam Scriptor,
qui in hocce argumentum diligenter apud Sacerdo
tes omnes inquifiuerat , nihil plane in contrarium
obferuat. Semper do&rinam hac de re Aegyptio
rum , Graecorum do&rinae et cultui opponit. Et
mox videbimus, teftimonium hoc HERODOTI, ipfius
MANETHONIS , Sacerdotis Aegyptii antiqui , teſti
monio egregie confirmatum. Videmus etiam, archi
tectos primos noui dogmatis de cultu hominum di
uino , vetuftis Aegyptiis temere affici , vt fidem fibi
conciliarent , aliis perfuadere debuiffe, rem hanc a
Sacerdotibus femper follicite occultatam fuiffe , do
nec tandem vnus ex eorum numero , Alexandro de
mum eam aperuerit. Vide §. XV. XVI. Igitur ante
Alexandri M. aetatem , nemini ea de re quicquam'
conftabat , nifi , vt volebant fabulae huius auctores,'
foli initiati. DIODORVS mentionem figmenti hu
ius etiam iniicit , vbi Lib. I. p. 18. ait : Interitum
Ofiridis ex antiqua traditione , in arcanis Sacerdotes
babuiffe. Verum temporis fucceffu , tandem accidit,
et aliqui filentio occultatum in vulgus effutirent. Prae
( C) 4 clari
 ·
XL PROLEGOMEN A.

clari huius Scriptoris tempore , fabula de Leone

arcanum hoc Alexandro aperiente, nondum innotue
rat, Alioquin rem hanc , magni certe in caufa ifta
momenti , et hic , et in hiftoria expeditionis Alex
andri in Aegyptum , commemoraffet. Sed aliquam
tamen hiftoriolam , illi , quam Patres quidam refe.
runt , non diffimilem , fingere omnino oportebat, ve
traditiones recentiorum , cum vetuftioribus genuinis,
1
inter quas tanta apparebat difcrepantia, aliqua ratione
conciliari poffent.
Idem ex Dy §. XIX. HERODOTVS vero omni fide , hac
naftiis et in re, tanto dignior omnibus videri debet , quod ea
iam Mane
quae afferit , cum aliis vetuftiffimisque Acgyptiorum
thonis often monumentis plane concinant, Norunt omnes , MA
ditur.
NETHONEM Sacerdotum in Aegypto , tempore
Ptolemaci Philadelphi , Pontificem maximum, ex co
lumnis facris , et melioribus , quae tum fupererant,
monumentis Sacerdotalibus , notiffimas illas Dynaftias
regum Aegypti confecifle , in quibus digerendis , et
ad Chronologiam facram accommodandis , operam
non poenitendam pofuere MARSHAMVS , et haud
rapud SYN- ita pridem VIGNOLIVS nofter. Diftinguit autem
CELLVM in
MANETHO regnum Deorum et Semideorum , a
Chrono.
graph . p. 18. Dynaftiis hominum , prius illud regnum infecuto
19.40.41. rum. Cum vero Dynaftiae hominum incipiant a
Mene , qui confenfu omnium , primus ex Chami po
fteris in Aegypto regnauit , fiue is fit Chamus ipfe,
vti nonnullis placet , fiue Mifraimus , Chami filius,
quod plurimis placet , fiue huius filius , aut nepos,
quod vero videtur fimilius , fequitur neceffario, De
os eorumque regnum , antecedere regnum primo
rum Chami pofterorum , ac plane fupra diluuium
collocandum effe. Et ita etiam AFRICANVS , EV
SEBIVS , SYNCELLVS , et quicunque Dynaftias il
las Manethonis nobis conferuarunt , rem ceperunt,
neque etiam alia potuit effe mens ac fententia MA
NETHO
 PROLEGOMEN A. XLI

NETHONIS. SYNCELLVS, cui potiffimum Dyna

ftiarum illarum conferuationem debemus , fimilia.
etiam de regno Deorum, Semideorum , et poſtea
hominum , refert ex Chronico vetufto Aegyptio- s. SYNCEL .
rum, quod ipfe quidem Manethone antiquius cen- LVs Chro
fet, t VIGNOLIVS vero ad aetatem Eufebii de- nograph. p.
· 51. 52.
mittit. Quicquid fit, illud tuto hinc colligimus, in t. Chronolo
antiquiflimis et maxime genuinis Aegyptiorum Mo- gie de l'Hi
numentis, regnum Deorum anteponi regno primo- ftoirefainte,
rum in Aegypto hominum. Et hoc fane id ipfum To. II. p.
659.
eft , quod HERODOTVM
1 docuerant Sacerdotes,
ante primum Aegypti regem regnaffe deos, fed qui
cum hominibus non vixerint. §. XVIII. Neque et
iam traditionis huius • Sacerdotalis prifcae expers
fuit " DIODORVs, etfi tamen ipfe recentiores potiffi- u. Lib. I.
mum fequatur. Et profecto non poteft oftendi, ex P. 41. 42.
regibus Aegypti poft Menem quifquam, in quem
omnes illae Sacerdotum fabulae de Ifide, Ofiride,
Horo, et Typhone, vere et recte quadrare dici pof.
fint. Et oportuit tamen Ofiridem , fi vera funt,
quae de eo in fabulis traduntur, fuiffe regem longe
celeberrimum, cuius in hiſtoria non potuit interci
dere memoria. Sed oftendi non poteft rex, cui
illae de Ofiride fabulae adaptari legitime poffint.
Nam ceteroquin * nihil quidem facilius , quam in
tot tantisque fabulis de Ofiride et reliquis Diis, ali
quid reperire circumftantiarum , quod ad hunc vel il
lum regem accommodes. Sunt etiam in iis, quae de
Ofiride , Ifide , et Horo in fabulis tradebantur talia,
vt hiftorice et proprie accipi nullo modo queant,
et non aliam, quam allegoricam et fymbolicam ex
plicationem admittant , etfi in fabula illa , qualem
PLVTARCHVS prolixe narrat , ad prifcas et genui
nas Sacerdotum traditiones, multae accefferint aeui
( C) s pofte
* Verba funt PERIZONII Origin. Acgypt. cap. V.
p. 79.
 XLII PROLEGOMENA.

pofterioris. Aliter ergo exiftimare non poffum,

quam, regnum Ofiridis , Ifidis , Hori , Typhonis,
et fimilium , non effe hiftoricum et verum ; fed
mere fabulofum, fymbolicum et allegoricum, me
thodo Sacerdotum, tradendi dogmata facra, aenig
maticae, plane attemperatum. Et fimiles fane fabu
las, vetuftiffima, Phoenicum, Phrygum, ipforumque
Graecorum Theologia, nobis abunde fubminiftrat,
vt fatis appareat, idem fere Theologis prifcis varia
rum gentium fuifle ingenium, et diuerfas ipforum
fabulas , ex vno fonte deriuatas fuifle. Praeterea
w. Chrono . regnum illud Deorum Aegypti fabulofum, a Sacer
dotibus hunc in modum adornatum fuiffe, vt cy
logie de Mr.
DES VIGNO- clos ipforum aftronomicos et chronologicos accu
LES To. II. rate referret, tam ingeniofe et luculenter haud ita
p. 656. 657. pridem probauit vir vndecunque doctiffimus, vt
660. etc.
dubio locus fupereffe nequeat.
Indicatur §. XX. Neque etiam ita difficile eft, diuinan
ratio, ob do affequi, vnde tandem euenerit, vt Graeci pofte
quam recen- rioris aeui , Theologiam Aegyptiorum, tam turpi
tiores Grae- ratione corruperint , totique orbi perfuadere annifi
ci, vetuftis
Aegyptiis fuerint , Ofiridem , Ifidem , Horum , et primores
apotbeofin quofque Aegyptiorum deos , fola fua virtute et
hominum praeclare geftis, meruiffe , vt forte humana exemti,
mortuorum diuinis gauderent honoribus. Ficta illa Alexandri
affinxerint. M. epiftola , de quo § . XVI, nifi me opinio vehe
menter fallit, totum rei huius arcanum nobis refera
bit. Nemini, ignotum effe poteft, nifi cui Alexan
der ipfe ignotus eft, magnum hune Afiae domito
rem, dum etiam in viuis effet, pro deo haberi coli
que voluiffe, et fuper ea re, poft occupatam Ae
gyptum, Oraculum louis Ammonis in Marmarica
confuluiffe. Hoc fine dubio anfam praebuit Epi
ftolae illi confingendae, qua nempe Alexander veſa
niam fuam et impietatem , exemplo primorum in
* Aegypto regum , Ofiridis , Ifidis et Hori, cetero
rum
 PROLEGOMEN A.. XLIII

rumque excufare voluerit. Alexandrum huiufce

modi confilia mente fua agitaffe certum eft. Hinc
videmus ipfi a LVCIANO exprobrari, * quod et-1 x. in dialo
iam poft mortem ftulta illa fpe fe lactauerit, fore, gismortuo
vt aliquando Anubis aut Ofiris euadat. Veftigia m, Opp.
To. I. p.
haec Alexandri, legerunt eius in regno Aegypti 254.
fucceffores, Ptolemaei, qui tantum non omnes, aut
poft mortem Deorum choro additi fuere, aut viui
in illud confortium recipi voluere. Poteratne ali
quid his auditu iucundius fingi, quam eos honóres
tantos appetendo , imitari tantum exempla primo
rum et maxime illuftrium Aegypti regum, qui finc
illi ipfi dii, qui nunc ab omnibus, in toto regno,
tam impenfa religione colerentur. Erat illo tem
pore Aegyptus graecis homnibus tota repleta, Graeci
etiam paflim opimis fruebantur Sacerdotiis , in
Templis praefertim munificentia Ptolemaeorum re
cens extructis, aut etiam ex puluere et ruina ma
gnifice denuo reftauratis. Alii a tenera aetate, Grae
corum difciplina follicite imbuebantur, quibus MA
NETHONEM ipfum accenfendum effe exiftimauerim .
Horum itaque ftudio, vt et regibus rem gratam fa
cerent, et vt proprio fuo ingenio obfecundarent,
effectum eft, vt priſca Aegyptiorum Theologia non
mediocriter corrumperetur , et multis peregrinis
additamentis vehementer incruftata, talis fere tra
deretur, qualem a DIODORO Siculo, et PLVTAR
CHO repraefentatam legimus , in quorum excellen
tibus ceteroquin Scriptis , vbi de rebus Aegyptio
rum agunt, non ipforum, fed temporis, vitio, ve
ro falfa permulta, genuinis tot adulterina fic admix
ta reperiuntur , vt vnum ab altero difcernere,
non cuiufuis fit , laboremque requirat minime
vulgarem.
§. XXI. Sed tempus eft, vt videamus, quod Obiectum
nam fuerit re ipfa genuinum obiectum , Theologiae cultusidolo
latrici vete
et
 XLIV PROLEGOMEN A.

vum Aegy et cultus idololatrici veterum Aegyptiorum , ad

ptiorum,du. quod illi, derelicto iam vno vero Deo , honorem
plex fuit: et reuerentiam ipfi foli debitam , peruerfa mente
Dii nempe transtulerunt. Sacrae literae teftantur, homines in
intelligibi
les, etfenft vniuerfum , interque hos etiam Aegyptios , cum
biles. oculos in coelum attollerent , inibique Aftra con
templarentur fplendida , cum experientia magiftra
didiciffent , quam multiplicem vfum, clariffima
Mundi lumina terrae noftrae praeftarent , diuinita
tem iis tribuiffe, et cultum aliquem, tum publicum,
tum priuatum, decreuiffe. Ex iis, quae fupra ob
feruauimus §. V. VI . VII. IX . liquere arbitror,
cultum Solis , aliorumque , vt credo , Aftrorum,
Lunae praefertim , aeuo Ifaaci Patriarchae, in Ae
gypto inualuiffe , quo fine dubio factum eft, vt co
gnitio et cultus veri Dei fenfim pelleretur, etfi ta
men non illico extingueretur. Credibile omnino
eft, primo ad cognitionem et cultum veri Dei, fu
peracceffiffe cultum aliquem Aftrorum, tanquam il
kuftrium fupremi Numinis adminiftrorum, per quos
hominibus in mundo benefacere et benedicere ve
lic.
lt. Nonne in ipfo Chriftianorum coetu tot repe
riantur, qui cum cultu creatoris, cultum etiam con
jungunt creaturarum, quas pro mediatoribus ac in
tercefforibus pro hominibus apud Deum haberi et
inuocari volunt ? Quidni tale quid etiam apud Ae
gypcios , in primordiis cultus eorum idololatrici,
contigiffe diceremus ? Et videmus profecto, tempo
re Iofephi Patriarchae, quo tota Aegyptus cultui
creaturarum mancipata iam erat, hunc tamen Patri
archam , regi de fuo , id eft vero Deo, locutum
y. Genef. effe libere. Y An fine Deo , inquit , fauftum refpon
XLI. 16.
fum edetur Pharaoni ? Tantum vero abeft, vt rex
piam hanc admonitionem Iofephi aegre tulerit , aut
contemtim reiecerit , vt potius ingentem fiduciam,
quam in Deo Iofephi collocauerat, huiufmodi ver
Is
 J PROLEGOMEN A. XLV . :

g bis declarare non dubitauerit : 2 An inueniemus virum z. Ibid.v.38.

huic Iofepho fimilem, in quofit Spiritus Dei ? Iofe 1 39.
pho vero dixit : Quandoquidem tibi omnia haec pan
tefecit Deus, neque quifquam eft prudentia et ſapien
tia tuifimilis, domui meae praefectus eris. In ipfo
5 igitur idololatriae progreflu , cum illa Aegyptum
vniuerfam iam inundaffet, notitia tamen Entis infini
te perfeci, creatoris et conferuatoris omnium, ex
mentibus Aegyptiorum deleri neutiquam potuit.
Et illa veri Dei notitia, in gente, quae vfum ratio
7412 nis diligenter excoluit, et antiquiffimi temporis me
moriam induſtrie cuftodiuit, fine dubio femper et
iam pofthaec aliqua ratione conferuata , adque fe
73

ros pofteros propagata fuit. Non poffum itaque

non magnopere probare iudicium, quod de Theo
logia Aegyptiorum tulit vir impenfe doctus, Ro
BERTVS BALFOREVS , Scotus , idque meum fa
a
cere. Sic autem ille: Vetus illa Aegyptiorum a . Commen
fchola , unde Philofophiam fuam omnis Graccia bau- tar. in Cleo.
medis Me
fit, iam inde a Mercurii ter maximi temporibus , teorol.Lib .
mundum duplicem conftituit , vnum vonrèv, alterum I.p.133.134 .
androv, hoc eft, dicamus, vt poffumus, alterum in
telligibilem, alterum fenfibilem, eamque in rem haec
CLEMENTIS Alexandrini verba addit : b Klopov re b. Stroma
ἆυθις , τὸν μὲν νοητὸν οἶδεν ἡn βάρβαρος Φιλοσοφία , tum Lib . V.
τὸν δὲ αισθητόν . Philofophia Barbarica duplicem P. 593.
mundum praedicat , intelligibilem alterum , alterum
fenfibilem. Nihil in Philofophia Platonica et Pytha
goraea celebrius eft inter duplicem hunc mundum,
vti et inter legs vonte's , Deos folo intellectu cogno
fcendor, quia funt naturae fpiritualis, adeoque vifui
non patent, et Jer's dientes , Deos fenfibus perci
piendos, adipecabiles quippe, qui natura praediti
fint corporea. Difcrimen hoc Scholae Graecorum ,
Pythagoraea , et Platonica , traxerunt , vt vere vir
eruditus obferuauit , ex Theologia Aegyptiorum.
Huius
 XLVI PROLEGOMEN A.

Huius itaque obiectum fuit duplex, alterum intelli

gibile, fpirituale, alterum fenfibile et corporeum.
Aegyptiorum §. XXII . Primum vtique Theologiae veteris
vetuftiffimi, et cultus Aegyptiorum , obiectum fuit" vorròv, na
Deos colue- turae fpiritualis , adeoque fenfibus non obnoxium,
runt vanvas, fed fola vi intellectus cognofcendum . Agnouerunt
naturae fpi
ritualis et nempe primi inter Aegyptios Sapientiae magiftri,
aeternae. e effe Spiritum aliquem ingenitum , aeternum,
c. Vide Pan- omnibus rebus quae exiftunt prius , qui omnia
ther noftri creauerit , omnia conferuet , omnia contineat,
Lib. I.cap. omnia permeet atque viuificet , qui fit Spiritus to
IV. §.1. 7. tius mundi, hominum vero cuftos et benefactor.
Res ipfa fatis loquitur, neque aliter exiftimare pof
fumus , quam doctrinam Aegyptiorum de Spiritu
aeterno, mundi creatore et reâore , effe antiquiffi
mam, a Patriarchis acceptam, et ad feros pofteros,
inter quos diu floruiffe deprehenditur , follicite
transmiffam. Non parum id ex eo confirmatur,
quod in Theologia Aegyptiorum et Phoenicum,
qui fuerunt eorum coloni, veftigia extent, nec
pauca nec obfcura, traditionum patriarchalium de
creatione mundi , originibusque rerum , quae cum
hiſtoria Mofaica fic confpirant , vt ex ea videantur
effe defumtae , quamuis ante Mofis aetatem Sapien
tibus Aegypti cognitas fuiffe , dubitare non poffim,
Illarum in Pantheo noftro paflim , vbi res id fere
bat, mentionem fecimus. Ex huiufmodi traditio
nibus, nunc vnicam tantum, quae ad noftrum ar
gumentum inprimis fpectat , adferam. · Sciebant
8 Patriarchae , diuinitus edocti , quod et Moses li
teris confignauit, Gen. 1. 2. terram initio , a Deo
recens productam, maffam fuiffe rudem, indige
ftam tenebricofam , et informem , quam veteres
dixe
* De hifce Patriarcharum traditionibus non inutile erit con
fulere magni Theologi, CAMP. VITRINGAE Obfer.
uat. Sac. Lib. I. cap. IV.
 PROLEGOMEN A. T XLVII

díxere Chaos , et aquis obtectam, aquis autem his,

(quae continebant corpora omnia in mundo noftro
creanda) Spiritum Dei incubuiffe , ad inftar volu
crium , quae oua fua fouent. Hinc profecto illa
vetus Aegyptiorum traditio dimanauit , d quam ab d.Vide Pan
ipfis accepit Thales Milefius, qui poftea inter fuos theon Lib. I
c. II. §. 7.
docuit, e aquam effe initium rerum : deum autem e. CICERO
eam mentem , quae ex aqua cuncta fingeret. Erat de Nat.
igitur doctrina Theologiae Aegyptiorum vetuftiffi- Deor. Lib.I.
mae, mentem Diuinam, fiue Spiritum Dei, ex aqua c. 10.
cuncta produxiffe. Et certe Pharao rex Aegyptio
rum , cum Iofepho loquens , agnofcit f ₤. Genef.
Oh Spiritum Dei, tanquam fibi non ignotum. XLI.
Ac in Theologia Aegyptiorum, plurimam mentio
nem fieri confueuiffe Spiritus Diuini, a quo omnia
ff. Lib.I.cap.
effent, ffloco alio fatis oftendimus. De Spiritu illo IV. §. 7.38.
docebant vetufti Aegyptiorum Philofophi, & quod g . Lib.i.cap.
materiam informem chaoticam, in formam oui dis- II. §. 8.
pofuiffet , atque ex illo ouo cuncta creaffet, Spiri
tus vero ille effet naturae mafculo - foemininae. Do
Arinam hanc in vniuerfum defumtam effe ex tradi
tione antiquiffima Patriarchali , quam his verbis
complexus eft MOSES , Genef . I. 2. ha
‫מרחפת על פני המים‬. Et Spiritus Dei incubabat
aquis, mihi quidem videtur certum. Creator vni
uerfi dicitur hic , Spiritus Dei, de
que eo commemoratur , quod incubuerit aquis. Il
lud vero incubare aquis , quod attribuitur Spiritui
Creatori, fi vim vocis fpectes, actio proprie eft vo
lucrium fequioris fexus , quae ouis fuis aut pullis
incubant, eosque incubando excludunt, quod * ve.
teres non minus, quam recentiores opportune mo
nue

* Ex Iudaeis RASCHI ad h. 1. Ex Patribus AMBRO

SIVS , AVGVSTINVS , HIERONYMVS, BASI
LIVS M. DIODORVS Tarfenfis, aliique apud DRV₁
SIVM in notis maioribus ad eundem locum.
 XLVIII PROLEGOMENA.

nuerunt. Hinc videtur ortum traxiffe fententia,

quae Scholis Orientalium familiaris fuit , Spiritum
Diuinum, effe aut naturae foemininae, aut mafculo
foemininae. Ex Scholis illis Orientalium , id acce
perunt haeretici veteris Ecclefiae, qui Spiritum S.
dicere foliti funt matrem aut etiam fororem Chri
ft:. Accedit ad ea quae dixi, quod in lingua he
braica, vox , quae Spiritum defignat , generis
cenfeatur foeminini. Poftquam id Aegyptii et
Orientales ex traditione accepiffent , fucceffu tem
h. Vide Pan- poris rem eandem explicare conati funt, h ratione
theon Lib II. quadam ex re ipfa, vt credebant, petita ; fed quam
cap. VII. §.8. ipfi excogitauerant , fimiliter fere , vti Aegyptii,
i. Lib. 1. i quorum fermone Luna vocabulo exprimitur
, ge.
c. III. §. 6. neris mafculini , I - ID , Pi - iob, ex eo, vt cre
dibile eft, anfam arripuerunt , afferendi , lunam effe
generis mafculo - foeminini, quamuis poftea de ex
quirendis huius fui effati rationibus phyficis, folli
cite quoque effent. Eodem modo arbitror, et in
dolem vocis hebraicae , et ea quae de Spirita
creatore, aquis, tanquam ouo incubante, ex tradi
tionibus patriarchalibus hauferant prifci Aegyptio
rum Philofophi, eos induxiffe , vt in Scholis fuis
traderent, Spiritum illum naturae effe mafculo - for
mininae. Talis adhuc erat Theologiae Aegyptio
rum indoles, vt Diis fuis didnroïs , fenfibus obno
xiis, praecificerent Deum vonrèv , folo intellectu co
gnofcendum , cum ad eos Graeci , addifcendae fa
pientiae caufa, frequenter commearent. De Tha
lete paulo ante vidimus. Inter omnes vero Grae
corum Philofophos, qui Aegyptios adierunt, nemo
in diligenter hauriendis et ftudiofe excolendis pla
citis eorum Theologicis , tantum operae impendit,
atque

* Vide inprimis FABRICII Codicem Apocr. N. Teſta

menti p. 361,362, 363. et notas ibidem.
 PROLEGOMEN A. XLIX

atque fecerunt Pythagoras et Plato. Pythagoras

praefertim tantum non omnia inftitutioni Sacerdo
tum Aegyptiorum debet , in iis etiam, vt credo,
quae fibi ipfi adfcripfit. Et hi etiam primi inter
Graecos , doctrinam haud dubie in Aegypto audi
tam, de Diis vonrois , intelligibilibus , et androis,
fenfibilibus, curate et fubtiliter , more Philofopho
rum expoliuerunt. Hinc de Pythagora Poëta
canit :

kisque, licet coeli regione remotos .OVIDIVS

Metamorph.
Mente Deos adiit: et quae natura negabat Lib. XV.62.
Vifibus humanis, oculis ea pectoris haufit.
7
En! Deos vonte's , a Pythagora primum in Grae
ciam inuectos. Et de vtroque, ad rem eandem di
gitum intendens, DAMASCIVS Philofophus Pytha
goraeo - Platonicus , ita fcribit : 1 Ex antiquiffimis invita Iſi
Philofophis, Pythagoram et Platonem , Ifidorus vt dori , apud
PHOTIVM
Deos coluit, et corum animas alatas effe dixit, quas in Biblioth.
in locum fupercoeleftem , inque campum veritatis et Cod.
pratum eleuatas, diuinis putauit ideis pafci. Haec CCXLII.
eft Theologia, quam ex Aegypto retulerunt do- p. 1034.
mum Pythagoras et Plato. Si tamen aliquando Ae
gyptii , quo video m viros grauiffimos affirmare, m. Vide
neglecta plane mente aeterna, cultui Deorum ad- Pantheon
fpectabilium fe totos dediderunt , id non nifi fero Lib. I. cap.
II. §. 5.
accidere potuiffe, fatis liquere arbitror.

§. XXIII. Ad Deos Aegyptiorum vonres , in- Practer illos

telligibiles, de quibus diximus , accefferunt, inuale- Aegyptii co
luerunt et
fcente iam doctrinae corruptione , et abominando iam Jess
idololatriae ftudio , Dii nro , fenfibiles , qui TES,
oculis vfurpari, fenfibusque percipi poterant , ele- Deosfenfi
menta et corpora mundi, ex quibus vtilitatem fin- bus obno..
gularem, in terram quam incolimus, redundare fen- xios , quos
interprimo
tiebant. Si Scriptores diuinitus infpiratos in con res erant Sol
(D) filium
et Luna,
 L PROLEGOMEN A.
1
n. Deuteron, filium adhibeamus , " docebunt illi nos , quod er
IV. 19. Jobi hiftoria populorum omnium confirmat, Solem, Lu
XXXI. 26.
nam , et lucida coeli fidera, prima fuiffe cultus ido
27. 2. Reg. lolatrici in orbe obieca. Idem feciffe quoque Ae
XVII. 16.
gyptios, ex tabulis S. Codicis, argumento faltem in
directo, probari poteft , et dudum iam probatum
eft. Nam cum in illis , faepius Ifraëlitis exprobre
o. Vide fu- tur, 0 quod idololatricas Aegyptiorum confuetudi
pra §. XI. nes, tum in ipfa Aegypto, tum poft exceffum ex ,
Aegypto , aemulati fuerint , fuasque fecerint, inter
p. Amos. V. has refertur etiam, P quod portauerint tabernaculum
25. 26. vbi
Molechi , et Aftrum Dei Kiun, vel Rempbah. Ido
confer 8 lum illud, cuius cultum idololatricum, Deus Ifraë
LXX. etAct.
VII. 43. litis, in deferto Arabiae peregrinantibus exprobrat,
erat Sol , fiue Rex coeli , qui Ammonitarum lingua
dicebatur Moloch, fermone vero Aegyptiorum
Remphah, cui refpondet e noho‫ מלכת‬, regi
q. lerem.
na Cocli, id eft, Luna , ab Aegyptiis pariter, 9 no
XLIV. 17. mine hoc olim culta. Confentiunt hic cum Scri
ptoribus facris, etiam exotici , nam et ipfi teftan
r
r. Vide Fan- tur, primum Aegyptiorum cultum oblatum fuitle
theon,Lib.II.
Soli, Lunae, et Aftris. Et Soli quidem figillatim,
cap. I. §. 2.
in ipfis idololatriae ftabilitae primordiis , Aegy
ptios ritibus operofis Sacra fecifle , ex ipfa Iofephi
hiftoria Mofaica , fupra iam obferuauimus §. IX.
De Luna teftimonium Scripturae S. quod vetuftiffi
ma illa tempora attingat , vel verbis difertis refpi
1
ciat, adferre quidem non poffumus ; fed res ipfa in
dubium vocari neutiquam poteft. Praeter ea enim,
•. Loco ci
quae s loco alio iam obferuauimus, et hoc animad
tato. **
uertendum, quod inter Fefta folennia, quae ho
mines

* Id pluribus probauimus in noftro Remphah illuftrato.

** Poterit hic cum fructu confuli auctor inprimis inge.
niofus Libri notiffimi , Le Spectacle de la Nature, To.
IV. Part. II. p. 284. etc: et SPENCERVS de Legibus
Hebr. Lib. III. Differt. IV. cap. I. Sect. I.
 PROLEGOMEN A. LI

mines in honorem Deorum fuorum olim inftitue

runt, Neomeniae celebratae in honorem Lunae re
nouatae , citra controuerfiam , fint omnium, quae
nouimus , antiquiffima , ex quo confequitur, Lu
nam , in cuius honorem Fefta haec celebrabantur, in
ter prima etiam cultus idololatrici obiecta , ab ho
minibus inuenta , numerandam omnino effe. Id
*
non modo fimiliter, fed ratione etiam plane fin
gulari , de Aegyptiis dicendum eft. Deprehendi
mus enim ex teftimonio Scriptorum idoneorum, **
Aegyptios plerasque fuas folennitates facras, certe
praecipuas , fic vel ad Neomenias, vel ad Plenilu
nia accommodaffe, vt ex eo coniicere liceat, primos
idolorum cultores in Aegypto , praeter Neome
nias et Plenilunia vix alios dies feftos celebraffe , poſt
ea vero , cum primis illis , fucceffu temporis alia
fuperaddere placuiffet , haec tamen prioribus fub
ordinaffe atque attemperaffe. Verum ex ipfa etiam
hiftoria, quantumuis fabulofa , et graeca, Ionis
nempe Argiuae, in vaccam conuerfae, et in Aegy
pto deinceps, fub nomine Ifidis a populo adoratae,
antiquitatem cultus Lunae apud Ae ptios probare
hic poffemus, nifi argumentum hoc alio loco, et t. Lib. III.
fatis prolixe , fuiffemus perfecuti, Patebit ex.co, cap. I. §. 2.
cultum hunc antiquitatis apud Aegyptios fuiffe
vltimae.
T
§. XXIV. Vbi femel cultum Solis et Lunae ad- Adie&tus
miferunt Aegyptii, videntur mox adieciffe cultum mox eft cul.
tus eliquo
reliquorum etiam Planetarum ; fed aliquo tamen rum Plane.
difcrimine, De vetuftis Zabiis docet MAIMONI- tarum.
(D) 2 DES,

Videndus hic SPENCERVS de Legibus Hebraeorum,

vbi fupra, Sect. IV. et VII.
** Illius rei fpecimina luculenta paffim in Pantheo noftra
occurrunt, v. g. Lib. III. c. I. §. 5. cap. II. §. 7. c. III.
§. 10. c. IV. §. 13. Lib. IV. cap. II. faepe.
 LII PROLEGOMEN A.

Inde,vt vide- DES, quod ftatuerint, u * nullum effe Deum praeter

tur, orta eft Stellas - Stellas effe diuinas, et Solem effe Deum
magna nu
merifeptena-magnum. Dicunt quoque , reliquos quinque Plane
"
a
rii in toto tas effe Deos, fed duo luminari , effe maiores. Ea
Oriente ve- dem, fententia fuit veterum Aegyptiorum , w qui
neratio et Solem et Lunam comparare folebant cum rege et re
fanétitas. gina (§.XXIII .) reliquos vero Planetas cum gado
u. In More Oogois , apparitoribus , vel fatellitibus. Indeque
Nevochim ,
eft, quod Pythagoraei , quorum fapientia fere omnis,
Part.III. cap.
ex Aegyptiorum fontibus deriuata eft , Planetas
XXIX.p.421 .
Verf. Bux- quin que dice rent Prof erpi nae , id eft Luna e , canes,
torff. quafi diceres comi tes et cuft odes. Etfi autem tale
w. Vide fu- inter feptem Plan etas difc rime n pone folerent vete
re
pra§.XXIII. res, indiciis tamen plurimis conftat , et argumento
et Pantheon
es
Lib. II. cap . non vno, ad liquidum perduci poteſt, tum gent
alias, tum Aegyptios quoque, hos omnes in Deorum
1.6. 2.
x. SEXTVS ordinem coëgiffe, iisque honores fupremos decre
EMPYRICVS uiffe. In Laconia PAVSANIAS teftatur , ſe vi
adu. Math em.d iffe alicubi Z feptem columnas, antiquo ritu ere
Lib. V.p.343. Etas, quas incolae dicerent effe figna VII. Planeta
Scholiaftes
rum. Notum vero eft , Monumenta idololatriae
vetus Apol
lonii ad Ar. omnium prima , in honorem Deorum conſtructa ,
gonaut. Lib. fuiffe lapides et columnas. PLATO etiam literis
1
IV. 262. prodidit, a primos Graeciae incolas , nonnifi Solem,
y. CLEMENS Lunam, Aftra, coelumque cum terra , Deorum lo
Alexandr. co habuiffe, eundemque morem fuiffe Barbarorum
Stromat,
Lib.V. p.571 . longe plurimorum. b Scriptores etiam Arabes Grae
z. In Laco- cis cultum feptem Planetarum exprobrare folent. Et
nicis cap.XX.hunc quidem feptem Planetarum cultum antiquiffi
p. 262. mum, caufam effe reor, ob quam tum apud Grae
a. in Cratylo
COS,
p. 63. Edit.
graec. Bafil.
* Docet tamen contra Maimonidem , celeberrimus apud
b. Apud HY. Vltraic& tinos Theologus , DAVID MILLIVS , Zabios
DIVM de re
Stellis praefeciffe ynum Deum creatorem, in Differtat.
lig. vet.Per
farum сар . felectis , Differt. IX. p. 278. 279. Edit, primae.
III. p. 88.
"
 PROLEGOMEN A. LIII

: cos, quod CLEMENS Alexandrinus Jobferuat, tum c. Stroma.

apud gentes Orientales fere cunctas, numerus fepte- tum Lib.V.
narius , fanctus et fingulari in honore habitus fuerit. p.600.
Ex ifto fonte arbitror fluxiffe , quod in Theologia
Orientali Chaldaeorum, Perfarum, et Arabum , tra
debatur, feptem effe magnos angelos πρωτοκτίςες ,
primo a Deo creatos , quod Gnoftici deinde, Theo-,
logiae illius affertores pertinaciffimi, pariter docue
runt, et ab his, videntur id ipfum mutuo fumfiſſe
quidam ex primis Ecclefiae Chriftianae Doctoribus.
Sed argumento huic nunc inhaerere non licet.
Non ignotae funt in myfteriis Mithrae, ita Perfae
appellabant Solem, * feptem portae , per quas ani
mae tranfire ferebantur. Id forte occafionem de
dit quibufdam , vt ad hocce exemplum, d & feptem d. SELDE
conclauia Molochi, Ammonitarum idoli , etiam con- NVs de Diis
fingerent... Septimus dies , a Perfis videtur fefti in Syris, Synt.
I. c. VI. p.
ftar celebrari , et cum laetitia tranfigi confueuiffe .
169. 170.
f Septem Eſtherae, virginis Iudaicae, fed thoro re- e. Liber
gis Perſarum deſtinatae, miniftras Scriptura comme- Eftherae
morat. In eadem mentionem inuenias , & feptem cap. I. v. 10,
Eunuchorum , qui coram rege Perfiae miniftrabant, f. lbidem
et diftin&tos ab his h feptem Principes Perfarum et cap. II.v. 9.
g. Ibid.
Medorum, videntes vultum regis, et primas fedes in
cap. I. 10.
regno obtinentes. Vocantur iidem etiam i feptem h . Ibid. I.14.
confiliarii regis. Artaxerxes rex in Epiftola qua- i. Efdrae
dam eos appellat feptem amicos fuos confiliarios. VII. 14.
Taceo nunc Scriptores exoticos, apud quos rei eius. k. Efdrae
Liber III.
dem veftigia 1 non raro reperias. Quae potuit c. VIII. 12.
effe fanctitatis iftius, quam feptenario numero ineffe 1. HERODO
exiftimabant, ratio, nifi eam a cultu feptem Planeta- Tvs Lib. I.
rumarceffas ? Idque clare inprimis loquunturfeptem cap. 86. III.
Por- 71.V.17.VIL
(D) 3
114. IVSTI
* CELSVS apud ORIGENEM contra Celfum , Lib. VI . NVS I. 10.
p. 290. Adde HYDIVM de Relig. vet. Perfarum ,
cap. III. p. 101. 102. 103. 105.
 1 LIV PROLEGOMENA.

Portae in Myfteriis Mithrae celebratae. Per eas

enim nihil aliud intelligi potuiffe, quam feptem Pla
netarum orbes, quos animae in coelum tendentes
transeunt, et res ipfa docet, et ex placitis cumpri
mis Theologiae Gnofticae, tam luculenter perfpici
tur, vt mihi quidem dubium hic fuperfit nullum.
Ac praefer §. XXV. Non minor in Aegypto feptenario
tim in Aegy- fanctitas , nec alia quoque ratio illi fuberat. Con
pto.
ftat certe, inter mortales omnes m Aegyptios fuifle
m. Vide
Pantheon, primos, qui a feptem Planetis , totidem dies, eodem
Lib.II.c. VII, ordine continuo recurrentes , denominauerint. In
§. 14. de etiam effe credo , quod veteres Aegyptiorum
n. HERODO- Legislatores, incolas illius regionis omnes , " infe
T vs Lib. II. ptem hominum genera
, diuifos voluerint. Tale
c. 164. 0
0. PLVTAR- Porro eft, quod fub tempus folftitii hyberni , Sa
CHVS de Ifi. cerdotes vaccam circa Templum fepties circumducere
de et Ofir. confueuerint. Neque etiam ratione myftica caret,
P. 372. quod Aegyptii Nilum , Ofiridem fuum terreftrem,
per feptem alueos, totidemque oftia fe in mare exo
nerare iufferint. Quis Poëtarum rem hanc verfibus
celebrandam effe non duxit ? De ea VIRGILIVS
ita canit Georgic. Lib. IV. 292. loquens de Nilo :

Et viridem Aegyptum nigrafoecundat arena,

Et diuerfa ruens SEPTEM difcurrit in ORA.
p. Adde A Et OVIDIVS P Metam. Lib. XV. 753.
morum Lib.
Perquepapyriferi SEPTEMFLVA FLVMINA
II.El.XIII.9 .
NILI.

Notum vero eft, et literis a veteribus proditum, ex

q. Vide CEL- feptem illis Nili 9 alueis, quofdam effe, non natura
LARII Geo- factos ; fed arte manibusque hominum effoffos. Stu
graph. Vet.
Africae p. 19. dio igitur et confilio hominum in Aegypto debetur,
quod fluuius genti illi facrofan&us , per feptem,
non autem plures paucioresue alueos, in mare de
currerit. Ratio molimini huic fubeft vtique arca

na, quam in his Poëta nobis aperit:`

· At
+1
 PROLEGOMEN A. LV

Atque haec Niliacas demum eft menfuraper oras : r.MANI

LIVS Aftro
Qua rigat aeftiuis grauidus torrentibus arua
nomic, Lib.
Nilus, et erumpens imitatur fidera mundi "
III. v. 453.
Perfeptem fauces, atque orafugantia Pontum.> Sequor au
Qua de caufa veteres etiam Nilum dixerunt v tem emen
Tiμpov &çave, aemulum et imitatorem coeli. Sed dationes
miflis obferuationibus huius generis , inhaereamus BENTLE!!.
nonnihil rei plane fingulari , et memoratu inprimis $: PHILO IU
daeus de vi
1 dignae, quam auctor libri egregii περὶ
zeęì ἑρμηνείας
égµnvélas,, ta Mofis
qui DEMETRII PHALEREI nomen praefert , me Lib. III. p.
morite prodidit §. LXXI. * ' Ev Alyúla de x 682. HELIO .
τὲς θεὸς ὑμνᾶσι διὰ τῶν ἑπτὰ φωνηέντων οι ἱερεῖς , DORVs Ae
ἐφεξῆς ἠχόντες αυτά · καὶ ἀντὶ αὐλῆ καὶ κιθάρας thiop.Lib .
2 IX. p. 435.
τῶν γραμμάτων τέτων óὁ ἦχος ακέεται ὑπ᾽ ἐυφω
vias. In Aegypto vero, Sacerdotes etiam per VII.
vocales, quafi hymnis deos celebrant, dum eas ordine
continuo fonant, et apud ipfos loco tibiae et cytharac,
literarum barum fonus auditur ob fuauitatem vocis.
Hunc Sacerdotum Aegyptiorum ritum , vt bene
animaduertit GALEVS , refpicere etiam videtur
NICOMACHVS Gerafenus Harmon . Manual. L. II.
vbi ait : et ‘Αρμονία ἀποτελεῖ δρατικὰς δυνάμεις t.MEIBOMIT,
καὶ τελετικὰς τῶν θείων . Διὸ ὅτ᾽ ἂν μάλιςα δι ** θρ- auctores an
tiquae Mu
(D) 4 gwai ficae,Vol. I.
* Multa egregia ad locum hunc obferuauit THO. GA- P. 37.
LEVS, in Edit. Oxonienfi a fe procurata p. 235. Extat
quoque in hunc DEMETRII locum , doctiffimum
Schediafma, 10. MATTH. GESNERI , viri de melio
ribus literis praeclare meriti, Gottingae 1746. Sed meas
cogitationes iam digefferam, cum elegantem hanc Exer
citationem perlegere concederetur , quod et tum viro
celeberrimo fignificari curaui.
** Pro epivoi, MEIBOMIVS legebat Tuggnvoi , conie
& tura non valde probabili, B. LA CROZIVS ad notas
Galei in Demetrium, haec in codice fua adferipferat.
Lego i rógum , quae vox eft Graeco Aegyptiaca. In
geniofe profecto, Nam in Scriptis Chriftianorum Co
ptorum Ecclefiafticis , EDрDC, Theorimus
 LVI PROLEGOMEN A.

ρινοὶ * τὸ τοῦτον σεβάζονται , σιγμοῖς τε καὶ

ἐνάρθροις καὶ ἀσυμφώνοις ἤχοις , συμβολικῶς ἐπι·
xαλνтα. Quae ita redduntur a GALEO : Har
monia perficit poteftates operatrices, et diuinorum ef
fectiuas. Quare Theurgici , cum fanctiffime colunt
Numen aliquod, inuocant illud fymbolice quidem,fiby
lis tantum vtentes et poppyfmis , fonisque qui arti
culationes et confonas non habent. Tangit rem ean
dem auctor incertus , quem EVSEBIVS Vnum e
u.'Apud Ev- Sapientibus appellat , in u verfibus his , quos viri
SEBIVMPrae- eruditi faepe adduxerunt, et explicare annifi funt.
par. Euang.
Lib. XI.c.VI.
Ἑπτά με φωνήεντα Θεὸν μέγαν ἄφθιτον αινε
Γράμματα , τὸν πάντων ακάματον πατέρα .
Septem me vocales, Deum magnum immortalemque
laudant
Literac , me , totius buius vniuerfi indefeffum
patrem.
Loca haec legenti et inter fe comparanti , vix aliud
in mentem illico venire poteft , quam intelligi hic
W
W. VIRGI w feptem difcrimina vocum, quae veteres, forte pri
LIVS Ae mum Aegyptii,
et ab his edocti Graeci, per voca
neid.VI.646. les feptem defignarunt. Et fic * IS. VOSSIVS lo
x. De Poë
matum can cum DEMETRII explicuit. Quod vti non nego,
t1, p. 91. ita tamen, in facris hymnis , quibus Deorum laudes
cantabantur, id commode locum habuiffe, non arbi
tror. Quid quaefo ad laudes Numinis conferre
poteft, feptem difcrimina vocum cantando recitare,
et continuo repetere ? Subeft fine dubio rei huic
myfteriod , ex Theologia Aegyptiorum
peti
ponitur pro Theologo. Verum dubium eft, an vox talis
apud reliquos Aegyptios in vfu fuerit, Haec cogitanti
non poteft non arridere correctio GALEI, qui pro Bepi
voi, legit Osxgyi, acute profecto.
Celeberr. GESNERVS , modo laudatus emendat¸❤
São , vt ego quidem puto, vere et egregie.
 PROLEGOMEN A. LVII

petitum , et quod ex illo ipfo fonte hauftum, Py

thagoras poftea Graecos docuit. Is etenim Y curiofe y.ORIGENIS
perdifcens naturam , mundum dixit melos canere, et Philofophu
mena p. 27.
per harmoniam confiftere , atque is etiam motum,
rythmum, et cantum feptem Stellarum, primus inuexit.
Rem hanc praeter alios , pluribus explicat HERA
CLIDES Ponticus in Allegoriis Homeri , ex quibus
haec adfcribemus latine conuerfa. Similiter * z. in THO.
Ephefius Alexander defcribens quomodo erraticae Stellac GALEI Opu
fcu lis My
ordine ferantur 2 de fingulorum fonis baec verba
thologicis,
fubdit :
etc. p. 426.
Omnes harmoniam reddunt concentibus vnam,
Dumfonitus edunt diffantes limite certo
Atque lyram pulfant feptenis ordine chordis.

Quibus haec fubiungo ex VARRONIS Atacini Cho- `

rographia:
Vidit et aetherio mundum torquerier axe
a. In Frag
Et feptem aeternis fonitum dare vocibus orbes. mentis VC

Ea igitur de caufa fingulis his Planetarum orbibus, terum Poë

fuam cuique literam vocalem affignarunt , ita v. g. b tarumAftro
nomicis a
vt A, propria fit Lunae , E , Mercurio , H, Ve- SCALIGERO,
neri , I , Soli , O , Marti , Y loui , et denique inter Cata
Saturno , etfi tamen alii vocales has aliis Sphaeris lecta editis,
attribuant. Ab Aegyptiis , vti et Pythagoraeis , ac et in officina
Sant-Andre
Platonicis Philofophis , id acceperunt Gnoftici , in
ana repeti
quorum Gemmis Abraxeis , feptem Vocales toties tis, p. 162.
expreffae confpiciuntur , per quas nihil aliud defi- b.THO. GA
gnare voluerunt , quam quod in Mithrae Myfteriis LEVS in no
feptem Portae fubinnuunt, ( §. XXIV. ) feptem nem- tis ad Grae
pe Planetarum orbes, et per hos reditum animarum, cos Rheto
(D ) s ad

* De his ALEXANDRI verfibus, confule fis , THOMAM

GALEVM in notis ad Scriptores hiftoriae Poëticae p.
149. et FABRICIVM ad Chalcidii Timaeum a fe edi
tum , p. 307.
 LVIII PROLEGOMENA.

res felectos ad coelum fupremum , quo nihil eft in hominum

p. 255. Qui huius gregis Theologia celebrius. Non latuit hoc
bus adde
IRENAEVM , qui proinde arcanum iftud Gnoftico
PLVTAR
CHVM de rum dogma explicat Lib. I. cap. XIV. §. 7. Edit.
El in Del. Maffueti. Iam nunc facilius, verus Epigrammatis
illius fenfus , cuius partem attulimus , perſpici pote .
phis p. 386. rit. Sic autem auctor illius incertus :
et CLEMEN.
TEM Alex Ἑπτά με Φωνήεντα θεὸνμέγαν ἄφθιτον απε
andr. Stro
Γράμματα , τὸν πάντων ἀκάματον πατέρα .
mat.Lib.VI.
Ἐιμὶ δ᾽ ἐγὼ πάντων χέλυς ἄφθιτος , ἡ τὰ λυξώδη
p. 684.
῾Ηρμοσάμην δίνης ἐρανίοιο μέλη .
Septem vocales me Deum magnum corruptionisque
expertem laudant
Literae , me , totius buius vniuerfi indefeffum
parentem.
Sum autem ego lyra vniuerfi incorruptibilis , quae
lyricos
Verticis coeleftis modos concinnaui.

Per feptem vocales in Epigrammate hoc , intelligi pof

funt , vocales ipfae , a Sacerdotibus Aegyptiis, loco
hymnorum , cantando proferri folitae , aut etiam,
idque praetulerim , innuuntur feptem Planetae , per
totidem vocales defignati , et concentus eorum coe
leftis. Sufpicor ceteroquin , Epigrammatis huius
auctorem , alumnum extitiffe Scholae Gnofticorum .
Nam in Poemandro HERMETIS , cuius paginae fere
omnes diſciplinam Gnofticorum aperte redolent , lo
cum verfibus nunc expofitis valde fimilem depre
C. HERMES hendo , in haec verba conceptum. c O yag Ta
γάρ τα
Trismegi
τις in Poe. κατά φύσιν μεσικὸς θεὸς , καὶ τῶν ᾠδῶν ἁρμονίαν
mandro P. & μόνον ἐργαζόμενες , ἀλλὰ καὶ ἄχρι τῶν κατὰ μέ
96. Edit. ρ : ς ὀργάνων τῆς ὀικάας μελωδίας τὸν ῥυθμὸν πα
graec. Tur. ραπέμπων ακάματός ἐξιν ὁ θεός. Etenim Deus,
nebi.
qui naturafua eft muficus , quique cantuum coelefti
um non modo ipfeperficit concentum ; fed et rythmum
pre
1
 PROLEGOMEN A. LIX

propriaefuae melodiae, ad fingularia organa (ſeptem

Planetas ) transmittit , Deus eft indefeffus. Ad Sa
cerdotes Aegyptios , vt iam redeam, nefcio, an non ad
illorum morem , Deos per cantum feptem vocalium
celebrandi refpexerit LVCIANVS , vbi Philopfeuden
d
fingit narrantem , fe in Aegypto Memnonem audi- d. in Philo
uiffe , non vulgari illo modo , quo et alii audiunt fo- pfeude Opp.
To . II. p.
num quendam informem ; fed Oraculum ab eo , ore 496. Edit.
aperto , feptem verfibus (ev eneo Enla ) editum. Salmur.
Mentitur fine dubio Philopfeudes ille , quod et no
men eius iam fic fatis innuit ; fed vt folent etiam
mendacia , aliquid ex vero trahere , verofimile mihi
quidem videtur , LVCIANVM in his allufifle ad
morem Aegyptiorum , de quo hic difputauimus.
Ludit autem in voce is , quod et verfum , et vo
cem ; fed et literam vocalem fignificare poteft , ficuti
in verfibus VARRONIS Atacini , fupra laudatis , ve
ces feptem , funt feptem vocales.

S. XXVI. Nihil vero ea quae dixi , tam valide Idem etiam

confirmat , atque Cabirorum cultus , qui ab vltimis ex antiquif
fimo, in Ac
temporibus , apud Aegyptios et Phoenices obtinuit, gypto, et
Cultum hunc Cabirorum Phoenices conftituiffe Be- Phoenicia,
ryti , difcimus ex vetuftis eorum Monumentis. cultu Cabi
Erant autem Cabiri numero feptem , patre Sadyco, rorum, con
quem iuftum interpretantur , progeniti , quibus de- firmatur.
inde acceffit octauus , ab ea re dictus Efmunus. Fabu- e. SANCHV
la haec referenda vtique eft ad antiquiffima Phoeni- NIATHON
apud EVSE
cum tempora. Reperimus vero etiam veftigia illius, BIVMPraep.
in monumentis Aegyptiorum , quae antiquitatem Euang, Lib.
gentis huius fapiunt vltimam. Templum certe Ca- I. c. X. p. 36.
birorum Memphiticum in Aegypto , quod nemini fas 37. 38. 39.
effet ingredi , folo Sacerdote excepto , HERO DO- DAMASCIVS
in vita Ifi
TVs memorat Lib. III. cap. 37. Et illos Aegyptio dori apud
rum Cabires , numero fimiliter fuiffe feptem , vel ex PHOTIVM
eo in Bibl. p.
1074. Adde GVTBERLET HVM de Cabiris cap. IV. et Pantheon no
ftrum, Lib. II. c. VII. §. 12.
 LX PROLEGOMENA.

eo colligere licet , quod Aegyptii , non fecus atque

f. Vide Pan- Phoenices , habuerint et coluerint , quem etiam
theon no
ftrum Lib. lingua fua patria dixerunt Efmunum , id eft octauum.
igitur Cabiri , numero quippe VII , funt fe
§. Forte
II. c.VII . 6.
11. 12. 13. 14. ptem illi Dei , quos & MANETHO ait explere XVI.
g. apud primas Aegyptiorum Dynaftias . Ceterum , cum b
SYNCEL Phoenices origine fint Aegyptii , et poft exitum ex
LVM in
Aegypto , in Phoenicia demum confederint , liquer
Chronogra
omnino , eos auita haec Sacra ab Aegyptiis acce
phia p. 18.
h. Vide piffe , hos vero Sacris illis operatos ante iam fuiffe,
Pantheon, quam Phoenices ex regione fua excederent, Cultum
loc. cit. 6.12. porro Cabirorum , originis effe Aegyptiacae , ex eo
i. HERODO
quoque confirmari poteft , quod Sacerdotes Aegy
TVs Lib.III.
c. 37. HESY ptii perhiberent , i Cabiros fuos effe Vulcani filios.
CHIVS in Nam kex Vulcano , vel , vti eum Aegyptii appel
voce Kása- labant , Phtha , Deos reliquos omnes , interque hos
SOL. maiores praefertim , prodiiffe , dogma erat Theolo
k. VidePan- giae Aegyptiorum canae atque genuinae. Quem
theon,Lib.I. igitur Phoeni ces , dialect fua , quam adfciuerant,
o
- cap.II. §. 10. Cananaea , nuncupabant Sydicum (p ) iuftum,
11. cap. III.
ii
eum Aegypt , fermone auito diceba nt Phthas,
6. 8.
1. Pantheon, & , id eft , emnia decernentem et ordinantem¸
Lib.I.cap.II. Neque vlla ratione dubito , quin gens vtraque , illa
§. 13.
per Sydicum , haec per Phthan , vnum idemque Nu
men defignare voluerint , aeternam nempe rerum
omnium caufam. Quod ad ipfum Cabirorum no
men attinet, illud fateor effe non Aegyptiacae , ve
rum Phoenicicae originis , et a Phoenicibus ad Grae
cos perueniffe. HERODOTVS loquens de Cabiris
Aegyptiorum , nomen graecum , quod et alias fecit,
adhibuit ? et videtur id ab interpretibus Sacrorum
m.HERODO- graecis , m quos Pfammetichus inftituerat, accepiffe.
Tvs Lib. II. Nomen antiquiffimum Aegyptiacum nos hodie latet;
c. 154. verum Phoenicicum nomen indicare videtur , pro
prium id fuiffe Planetis. Sunt enim Cubiri , quem
admodum Philologorum plerisque placet, * ,
Cabi
 PROLEGOMEN A. LXI

Cabirim , quafi dicas Deos magnos , vel , vtin viro, n.RELANDVS

de literis his optime merito placet , Gebirim, in Differt.
Diifortes et potentes. Samothraces, qui inter Grae- de Cabiris,
cos fere primi Cabirorum Sacra receperunt , eofdem quae eft in
Mifcellan,
appellabant See's μeyáñas, et lee's duvares, Deos Part.l. num.
#
magnos et potentes. Veteres enim credebant , nutu V. §. 8.
3 et motu feptem Planetarum , Deorum magnorum et o. VARRO
potentium , omnia in mundo fieri ac adminiftrari. de Lingua
Lat. Lib.IV.
P Apud Arabes etiam , vni ex his Planetis figillatim,
Stellae nimirum Veneris, nomen iftud , ( Graeci P17. TER
TVLLIANVS
fcribunt XaBag,) vfque ad tempora Muhammedis de Spectac.
permanfit. Nihil igitur probabilius dici, cogitariue cap. 3. SER
poteft , quam feptem illos Aegyptiorum et Phoeni- VIVS in Vir
cum Cabiros , ad quos deinde acceffit octauus quis, gilii Aen. I.
fiue Efmunus, fuiffe Planetas VII, cultu 1 eximio in 382. et II..
269. MA
toto Oriente celebratos. Verum quis erit octauus CROBIVS
ille , vel Efmunus ? Phoenices ; fed recentiores , vt Saturn , Lib.
puto , quos fequitur PP DAMASCIVS , do&rinam III . c. 4.
de Efmuno corruperunt , dum Sydico , poft feptem p. SELDE
filios , alium octauum , nempe Efmunum natum effe NVS de Dijs
tradiderunt. XENOCRATES vero , fieft Cartha- Syris Synt.
II. c.4. Adde
ginienfis , vt quidam literis prodiderunt , adeoque KELANDVM
ex Phoenicum ftirpe oriundus , credi poterit genui- de Relig.
nam maiorum fuorum hac de re doctrinam , fic ex- Moham. p.
pofuiffe , deos effe octo , quinque qui in Stellis va- 155. etc.
gis nominantur : vnum qui ex omnibusfideribus, quae PHOTI
PP. Apud
VM,
infixa coelo funt, ex difperfis quafi membris , fimplex vbi fupra.
fit putandus Deus : feptimum Solem adiungit : octa q. CLEMENS
uamque Lunam. Quaeri omnino poffet , affecutusne Alexandri
fuerit CICERO , ex quo haec defcripfimus , veram nus Admo
Xenocratis fententiam. CLEMENS certe Alexan- nitione ad
drinus, Scriptor maximi pretii , fententiam illius gentes , p.
talem refert, s feptem quidem Deos Planetas , octa- 44. et Co
dices qui
uum vero , qui ex his omnibus conftat , mundum. damn MSS.
Haec DIOGENIS
LAERTH Lib . IV. c. 6. r. Apud CICERONEM de Nat. Deor . Lib . I. c. 13.
s. In Protreptico p. 44.
 LXII PROLEGOMEN A.

Haec illius fententia, fiue Xenocrates origine fuerit

Carthaginienfis , fiue Chalcedonenfis , Graecus, pro
pius omnino accedit ad fententiam Aegyptiorum ve
terum , dummodo fubftituas mundo , ipfius , vel re
rum naturae almum parentem. Optime hanc Ae
gyptiorum doctrinam , in imagine fymbolica, de qua
t.Lib.I.c.IV.
et nos in Pantheo diximus , ita expreffit MAR
§. 1.
TIANVS CAPELLA: " Ibi ( in folari circulo ) quan
LiSaty
u. coIn
ri b. II. dam nauim, totius naturae curfibus diuerfa cupiditate
. P. 43. moderantem, cunƐtaque flammarum congeftione plenif
fimam, et beatis circumactam mercibus confpicatur.
Cui nautae feptem , germani tamen fuique fimiles,
praefidebant in prora: - In eadem vero rate fons
quidam lucis aethereae , arcanisque fluoribus manans,
in totius mundi luminafundebatur. Septem germa
nos quis non agnofcat totidem Planetas , per quos
mundum gubernari credebant veteres ? Fontem ve
ro lucis aethereae , in totius mundi lumina fufum,
w. In Pan- non effe alium , quam Phthan , fiue Vulcanum ,
theo Lib. I. alio loco docuimus. Haec eft antiquiffima Deorum
c. IV. §. I.
x.Vide infra Aegyptiorum ogdoas , x non femel HERODOTO , et
§. XXVIII. aliis etiam celebrata , quae primis idololatriae in Ae
gypto ſtabilitae Seculis , diu fola obtinuit , et Deos
omnes , ab illa gente cùltos , vti auguror, complexa
eft. Et illius doctrinae Aegyptiorum prifcae , de
cura totius vniuerfi, non Soli tantum , ac Lunae ; ſed
y. Vide in- et Planetis V. reliquis a fupremo Deo concreditae, y
primis HO- paffim apud veteres veftigia occurrant fatis lucu
RAPOLLI
NEM Lib. I. lenta. Inde etiam videtur effe , quod z octonarius
c. 13. vbi ad- numerus, primus cubus et perfectus , Vulcano dicatus
de notas 10. legatur , quod de Vulcano Aegyptiorum intelligo,
CORNEL, de cum VII. Planetis octonarium conftituente. Initio
PAVW.
quidem cultum VII. Planetarum , cum cultu veri
z.MARTIA
NVS CAPEL Dei , aliquamdiu in Aegypto coniun& tum fuiffe ar
LA Lib.VII. bitror. At enim , vbi cognitio et cultus veri Dei
P. 2420 plane defeciffent , loco illius, Planetis VII. tanquam
octa
 EN
EGOM \
T PROL A. LXIII

octauus additus videtur Phthas , fiue Vulcanus , illo

quidem tempore , quo Numen eius confecratum
fuit , octauus et vltimus , fed dignitate et ordine
primus,
"
§. XXVII. Non praeter rem mihi perfuadeo, De cultu
me tot tamque idoneis argumentis probaffe, cultum Planetarum
idololatricum gentis Aegyptiacae primum, non alium apud Aegy-.
fuifle , quam cultum feptem Planetarum, vt ea de prios anti
quiffimo,vix
re ambigendi ratio grauioris momenti fupereffe ne- aliquid me
queat. Sed qualis ille cultus fuerit , quando coe- moriae pro
perit , an vbique per totam Aegyptum apud omnes, ditum repe
aut quam diu obtinuerit , id non facile quifquam ritur.
dixerit. Videtur cultui huic Planetarum , et exerci
tuum Coeli , quemadmodum Scriptura loquitur , vbi
aliquamdiu fubftitiffet , alius deinde furrogatus fu
iffe. HERODOTVs , qui in Aegypto , in rationes
Sacrorum omnium tam auide inquifiuir , eorumque
origines , diligentia fcrupulofa fcrutatus eft , ac nihil
prope intactum reliquit , de Planetarum Templis,
Sacerdotibus , et Sacris , nihil quicquam tamen vn
* vix
quam adfert. Eftque etiam praeter eum ,
- Scriptor alius , qui de cultu Planetarum apud Ae
gyptios vel tantillum nos doceat. Nam vbi forte
rem hanc attingunt , funt adeo ieiuni , adeo in gene
ralioribus tantum fubfiftunt , vt nobis parum profe
&
to, aut nihil omnino profint. Primus etiam ille
Deorum Aegypti o& tonarius , de quo §. XXVI. di
ximus , a tantum non omnibus longe aliter explica
tur , de quo mox videbimus. Oportet igitur , vt
primaeuae Aegyptiorum Theologiae , vel prifco Pla
netarum cultui , mox fuccefferit cultus alius , ficuti
etiam apud Graecos , cultum Planetarum , de quo
vide §. XXIV, poftea pepulit Theologia recentior,
aut

* Vide tamen quae obferuantur in Panthea Lib. III. cap.

VL. §. I.
 LXIV PROLEGOMEN A.

aut quemadmodum apud Perfas , Sabaifmum, id

eft cultum Aftrorum , excepit religio Magorum , ab
illo cultu penitus aliena , et haec ipfa quoque , fuc
ceffiue , vnam alteramue reformationem atque muta
tionem experta eft. Aut dici etiam non incommode
poterit , Sacerdotes Aegyptios , culturam doctrinae
de V. Planetis , ex qua vtilitas quaepiam fingularis
in vulgum redundatura non videbatur , fibi refer
a. in Enco- uaffe , et doctrinam illam cognitioni plebis fubtra
mio Caluitii atam , ad vfum fcientiae genethliacae adhibuiffe,
p. 73. Edit. quod SYNESIVS alicubi fubinnuit, et aliunde fa
Petauii. tis notum eft.
Cultui Pla- §. XXVIII. Priori itaque Deorum Aegyptio
netarum et rum octonario , qui Planetas VII , eorumque Crea
octonarii torem ac rectorem complectitur, alium fucceffu tem
primi,in Ae
gypto, fuc- poris fubftituerunt Sacerdotes , culus paflim mentio.
ceffit cultus nem fieri videmus. Octonarii huius , qui primus
octonariife- meminerit , eft HERODOTVS. Ait autem , octo
cundi. De eo Deos primos dici ab Aegyptiis. Lib. II. c. 145. quippe
quaedam qui primi extiterint , cap. 156. et priores diis duode
obferuantur. cim. c. 46. cx octo enim diis factos effe duodecim , id
est, ** vti HERODOTI mentem capio, primo qui

dem Aegyptii non coluere nifi octo deos , his vero

poftea adiecere quatuor , vt fic ex octo duodecim
emerferint. Idem c. 145. obferuat , Aegyptios tres
conftituere Deorum ordines , quorum primus Deos
complectatur octo : fecundus deos duodecim , qui ex
octo faci fint : tertius vero reliquos deos compre
hendat , qui ex duodecim fint facti , vel qui ad illos
accefferint, In ordine octo primorum Deorum,
Scriptor ille locat Panem , c. 46. et 145, et praeter
hunc Latonam , c. 156. quibus tuto adiungere licebit
Vulcanum, quem meliores Scriptores agnofcunt Deo
rum,

* THO. HYDIVS de religione vet. Perfarum cap. I. p. 3.

** Sic etiam verba Scriptoris illius explicat CVPER Vs in
Harpocrate pag. 69.
 PROLEGOMEN A. LXV

• rum , in Aegypto celebratorum , patrem atque Prin

cipem , cuique idcirco in Dynaſtia Deorum MANE
THONIS , locus conceditur primus , ficuti et HE
RODOTVS de co non aliter , arque de fummo Aegy
ptiorum Deo loquitur. Vtinam vero reliquorum
etiam , ex octo illis Diis , nomina fcripto confignaf 1
fet. DIODORv's Siculus , non quidem , quantum
meminiffe poffum , numeri octonarii conceptis ver
bis mentionem facit ; fed Deos tamen , quos , ex
Graecorum fcilicet mente, in terra regnaffe, aut ho
nores faltem diuinos , poft mortem confecutos effe,
ait , hos recenfet , b Solem , Saturnum , Rheam, lo- b. DIODO
uem Ammonem , Iunonem, Vulcanum , Veftam , et vl. RVS Lib. I.
1
timum Mercurium , qui funt numero octo , adeoque P.1 . fin. 13.
vix cuiquam dubium effe poteft , quin loqui volue
rit de eodem Deorum Aegyptiorum octonario, quem
HERODOTVS toties praedicat. Sed vide tamen in
genium Graecorum recentiorum , quos Scriptor ce
teroquin excellens hic fequitur , et ex eo difce,
quam caute illi in rebus Aegyptiorum antiquioribus
adhibendi fint. Nam DIODOR VS primo a Diis coe
leftibus aeternis diftinguit Deos octo , tanquam illi
compofuerint fecundum in choro Deorum ordinem,
Sed HERODOTVS illis omnibus , tot Seculis anti
quior , et de omnibus a Sacerdotibus ipfis edoctus, c.Vide fupra
nullos in Aegypto Deos agnofcit, qui homines fue. §. XVIII.
rint , et cum his vna in Aegypto vixerint ; octo
vero Deos , Deorum omnium , quos Aegyptii vene
rati fint , primos principesque extitiffe , faepius in
culcat , ad hos vero reliquos , fucceffu demum tem
poris, acceffiffe. Deinde vero ifte Deorum octo
catalogus , quem DIODORVS nobis fubminiftrat,
non mediocriter ab illo differt , quem ex HERODO•
To contexere licet. In hoc pofteriori numeraban
tur conceptis verbis , quod modo intelleximus Pan
et Latona, eos vero in priori fruftra quaeras. Et
(E ) de
 LXVI PROLEGOMENA

de Latona quidem HERODOTI , fufpicari quis pof

fet , effe eandem , cum Rhea aut Veſta DIODori.
Quod etfi mihi prorfus videatur a verofimilitudine
remotum , tamen , quia difputationem longiorem
cc. Vi de
Vide poftulat , fuo loco nunc relinquo . Sed Panem, ce
Pantheon
tam bene cognitum habuit DIODORVS , vt in eo
Lib. II. c.
VII.§.5 6.10. aberrare non potuerit. Eum vtique nouerat , inter
primores Aegyptiorum Deos , fuum femper habuiſſe
locum , et hunc locum tamen ei , in catalogo Deo
rum o&
to , quem ipfe exhibet , denegari videmus.
Neque etiam ad excufandum DIODOR VM dicere li
cebit , eum loqui de ordine Deorum fecundo. Nam
octonarius , vti ex HERODOTO difcimus , quod
etiam aliunde confirmare poffumus , complectitur
primum principemque Deorum ordinem , quem fe
quitur is , qui ex duodecim compofitus eft. Et an
non id nomina quoque illorum octo Deorum , quos
DIODORVS Commemorat , aperte et citra ambages
loquuntur? An non in illis apparent Vulcanus , fiue
Phthas , et Rhea, quo nomine Graecos nonnunquam
d.Lib.II.c.II. Athor , fiue Venerem Aegyptiorum , defignare,
§. 2.
dalio loco obferuaui , fola duo rerum omnium Prin
cipia , fecundum veteres Aegyptios , actiuum alte
rum , alterum paffiuum ? An non , ne iam de aliis
plura adiiciam, his permixtum videmus Solem, Deo
rum Aegypti omnium , poft duo illa Principia , citra
controuerfiam primum et maximum? His vero, quos
DIODOR VS nominat , alios facere priores , qui iis
dem fere nominibus fuerint infignes , quod fane au
Aor ille fide aliorum refert , figmentum eft Graeco
rum recentiorum , nufquam nifi in eorum cerebro
natum , quod confufionem , quam ipfi in Theolo I
giam Aegyptiorum inuehére conati funt , abunde
prodit. Praetermittere hic, non poffum catalogum
Deorum octo , quem MANETHO nobis reliquit. I
Eius
 PROLEGOMEN A. LXVII

Eius enim Dynaſtia I. complectitur Deos et Semi- e. Apud

deos , vti ipfe loquitur , qui ante familiam Chami SYNCEL.
LVM inCho.
regnarunt in Aegypto , eoque diluuio priores exti
tiffe iudicari debent ; fed re ipfa ad Aftronomiam graphia
· P. 19.
fpectat , cyclosque eorum complectitur , quod vide fupra
f antehac iam monuimus. Dii illi et Semidei MANE §. XIX.
THONIS , funt numero XVI, iique verofimiliter, ex
mente Sacerdotis huius Aegyptii , exhibent nobis
Deorum ordines , primum , fecundum , et tertium,
Sed totus animi pendeo , ancepsque haereo , quod
nam de Scriptoris huius , aut diligentia , aut peritia,
aut accuratione , aut bona denique fide , iudicium
ferre debeam. Nam in catalogo ifto , octo hi pri
mum locum occupant , 1. Vulcanus. 2. Sol , Vulcani
filius. 3. Agathodaemon. 4, Saturnus. 5. Ofiris. 6. * Ifis.
7. Typhon. 8. Horus. Quando MANETHO , pri
mos in hoc ordine pofuit Vulcanum et Solem , fecu
tus eft Aegyptios antiquiores omnes , eorumque
Monumenta fide digna, Reliqua vero peffimi fane
commatis cenfenda funt. Nam quod attinet ad Aga
thodaemonem, Aegyptiis Cnuphi, vel Ichonuphi dictum,
8 erat is Vulcanus ipfe. Cognomen iftud Vulcani,Grae- g.Vide Pan
cis ante Alexandri M. aeuum , vix ac ne vix quidem theon, Lib.I.
c. IV. §.7. •
cognitum erat ; fed a Ptolemaeorum temporibus,
cum illud notionibus Graecorum non parum con
gruere videretur , celebre inprimis euafit. Sed cur
hic Agathodaemon diftinguitur a Vulcano? Illi porro
MANETHO fubiungit Saturnum quem re ipfa
Theologia Aegyptiorum ignorat ; fed Graeci tamen
nomine hoch nonnunquam Vulcanum ipfum, h. Ibidem
i nonnunquam vero Anubim defignant. Qui hunc Lib. II. cap.
I. § 9.
excipiunt Ofiris et Ifis , funt vtique ex vero , Diis . Lib. V.
Aegyptiorum primoribus adfcripti. Sed nefcio , an cap. I. §. 8.
(E) 2 fatis

In Textu graeco SYNCELLI hic eft lacuna ; fed quatu

recte prorfus et bene expleuit VIGNOLIVS , in Chro
nol. Sae. Tom . II. p. 656. Eumque hic fecutus fum.
 LXVIII PROLEGOMENA.

fatis accurate Ofiris hic diftinguatur a Sole , etfi ta

men id aliqua ratione excufari queat. At quoniam
a Sole , Ofiridem diftinguit , venia vix dignus videbi
tur MANETHO, quod Ofiridem octo Diis primori
bus annumerauerit. Nam eum non modo non in
primo Deorum ordine ; fed ne in fecundo quidem
ponit HERODOTVS Lib. II. c. 145. verum ad terti
um deturbat. Idemque de Ifide pariter dicendum
k. Lib.II.c.l. videtur , cuius rei rationem k fuo loco exponemus.
6. 9.
His deinde additur Typhon , quo iure viderit Sacer
dos ille Aegyptius. Typhonem inter Numina Aegy
pti locum quoque habuiſſe , nemo negat , at certum
mihi eft , eum ad ordinem tertium relegandum effe.
Supereft vltimus Horus , quem inter Deos MANE
1 THO locat octauum, eundemque tamen Semideorum
primum nuncupat , quae fibi inuicem repugnant.
Etenim octonarius feu primus Deorum ordo , com
plectitur Deos Aegyptiorum Principes. Semidei, fi
modo aliquos antiqua et genuina Aegyptiorum Theo
logia agnofcit , vtique ad claffem vltimam reiiciendi
erunt. HERODOTVS Horo inter Deos locum af
1. Lib. II. c. fignat , aitque eum inter Deos regnaffe vltimum,
144. Adde ficuti etiam MANETHONIS Ogdoadem claudit. Sed
DIODORVM
re ipfa ad octonarium Deorum Principum non perti
P. 22.
nuiffe videtur. Dixi paulo ante , MANETHONEM
fide peffima Agathodaemonem feiunxiffe a Vulcano,
tanquam duo effent , non vnus. Idem de Sole et
Ofiride obferuaui. Sed extant in illa Dynaftia , ex
empla fimilis , negligentiae dicam, an infidelitatis ?
multo luculentiora, quae ab vnoquoque inter legen
dum deprehendi illico poffunt. In hac Deorum fe
rie , octauus dicitur Horus, duodecimus vero appel
latur Apello. Norunt autem omnes , qui ad res Ae
gyptiacas animum vel mediocriter tantum appule
runt, Numen illud idem , quod Aegyptiis diceba
tur Horus , Graecos femper nuncupare ac interpre
tari
 1
PROLEGOMEN A. LXIX

tari Apollinem. Apollo igitur Aegyptiorum , ab eo

rundem Horo , non nifi eo differt , quod priori no
mine Graeci , pofteriori vero Aegyptii , fermone
vernaculo vfi fint. Decimus tertius in ordine illo
nomen gerit Ammonis , a quo diftinguitur vltimus,
qui nuncupatur lupiter. Eftne vero opus monere,
Ammonem et Iouem , non effe nifi vnum idemque
Numen? Quem Aegyptii Ammonem vocant , Graeci
interpretantur Iouem vel Aix, nomen ceteroquin fuae
Genti , fuaeque linguae proprium. Quid igitur de
omnibus his dicemus ? Num exiftimabimus , difcor
diam Sacerdotum inter fe, tales genuiffe errores, cum
alii hos, alii alios in primo Deorum octonario recen
feri voluerint ? Verum id mihi quidem non facile
quis perfuaferit. HERODOTVs certe , qui totam
Aegyptum itineribus emenfus erat , qui Templa ce
lebriora omnia , tum in fuperiori , tum in inferiori
Aegypto , perreptauerat , et vbique de rebus facris
cum Sacerdotibus diligenter contulerat , fatis fubin,
nuit, de primo Deorum octonario , fententiam Sa
cerdotum omnium fere fuiffe vnanimem. Si fuit
forte difcrepantia aliqua , illam nonnifi leuem fuiffe
oportuit. Rationem igitur praecipuam magni illius
diffenfus , qui MANETHONEM inter et Sacerdotes HE
RODOTI deprehenditur, repetendam effe arbitror , ab
m interpretibus rerum facrarum graecis, quos Pfam- m.HERODO
TVs Lib. II.
metichus vbique inftituerat , vt antiquitates patrias,
c. 154.
Graecis percontantibus poffent perfpicue exponere.
Hi in interpretandis et graece reddendis Deorum
nominibus Aegyptiacis , non raro a fe inuicem dif
ferebant , quod ex indiciis nec paucis nec obfcuris,
attentus quiuis veterum lector obferuare facile pote
rit. Diffenfum vero hunc interpretum , MANETHO,
qui Ptolemaeis origine graecis, velificari modis omni
bus cupiebat, quique in eorum gratiam Theologiam
gentis fuae , ad Graecorum Theologiam , quantum
(E ) 3 fieri
 LXX PROLEGOMEN A.

fieri poterat , accommodabat , in rem fuam vertit,

multisque fymbolicum illud Deorum regnum tene
bris inuoluit , etfi tamen confilium iftud ipfi non in
vniuerfum ex voto cefferit : paucos namque inuenit,
qui veftigia eius legere fuftinuerint.
Octo illosAe
§. XXIX. Neque etiam defunt , qui facrum
gyptiorum huncce Deorum Aegyptiorum odonarium , ex do
Deos eo arina ipforum Phyfica interpretari et explicare fate
dam ,exqui-
rum Phyfio- gerint. Eos inter numerare licet auctorem Infcri
logia inter- ptionis , vti iactatur , antiquiffimae , quam in co
P
pretantur. lumna ipfe Saturnus et Rhea infculpi curarunt , in
n. Apud haec verba conceptam : n Antiquiffimus omnium Rex
THEONEM Ofiris , Diis immortalibus , SPIRITVI, et COE
Smyrnaeum LO , SOLI , et LV NAE , et TERRAE , et N0
de Mufica c. CTI, et DIEI, et Patri tum eorum quae exiftunt,
47. Vide et
Pantheon tum quae futura funt , AMORI. In hac Infcri
Lib.I. cap.I. ptione octo nominantur Dii , et totidem in illa com
*. 12. memorari , conceptis verbis teftatur THEO , qui
eam conferuauit . Is ipfe quoque eam in rem adfert
verfus hofce Orphicos.

Ναὶ μὴν ἀθανάτων γεννήτορας αιὲν ἐόντων

Πῦς καὶ ὕδωρ , γαῖαν τε καὶ ἐρανὸν , ἠδὲ σελήνην.
Ἠέλιόν τε φάνητα μέγαν καὶ νύκτα μέλαιναν .
Certe per immortalium genitores femper exiften
tium Deorum
IGNEM, AQUAM , TERRAM, COELUM
et LV NAM
SOLEMque , PHANETEM magnum ,
NOCTEM nigram.

Quibus iungendi hi , quos EVSEBIVS conferuauit

Praeparat. Lib. III. c. IX.
Пũẹ , vai udag , nai
@ yaa
જā ,, nai didnę
બે દેઽ ne ,, vūž
yðÄ 71
!
καὶ ἦμαρ
Καὶ Μῆτις πρῶτος γενέτως , καὶ Ἔρως πολυ ·
τερπής .
IGNIS
 meP

PROLEGOMEN A. LXXI

IGNIS et AQVA et TERRA , et AETHER,

NO Xque et DIES
Et METIS, primus genitor , et AMOR valde
delectans.

Hine illud Pythagoraeorum, cuius ex TARRHAEO

meminit ZENOBIVS in Prouerbiis. Пávra onтá . o . Centur.

Ευανδρος ἔφη , ὀκτὼ τῆς πάντων εἶναι κρατῶντας V. Proueb .

78...
θεός , πῦς , ὕδωρ , γῆν , Οὐρανὸν, Σελήνην , Ἥλιον ,
* Μίθραν , Νύκτα . Omnia olto . Euander tradit,

Deos rerum omnium potentes , octo effe , IGNEM,

AQUAM, TERRAM, COELVM, LVNAM,

SALASANA
SOLEM, DIEM , NOCTEM. Eruditi facile

tagge
KATE
Ang
intelligunt, haec effe placita Scholae Pythago

nga
km
tag
raeae , cui etiam pleraque , Orphicorum nomen
prae fe ferentia , in acceptis ferenda funt. Verum
Pythagoras ipfe haec , vt plurima alia , ex diſciplina
Sacerdotum Aegyptiorum , haufit. Et certe placita
haec originem habuiffe Aegyptiacam , et pro talibus
inter Graecos etiam habita fuiffe , docet Infcriptio,
quam ex THEONE paulo ante in medium attuli : et
docent ea , quae de numero Deorum octonario in
Aegypto difputaui. Hoc nempe modo Sapientes
Aegyptiorum , nomina octo fuorum Deorum fymbo
lica , Vulcani , Veneris , Panis , Latonae, et reliqua,
ex placitis fuis Phyfiologicis interpretabantur , vt
Vulcanus , v. g. ellet Spiritus , Venus fignificaret
Noctem , et fic porro , in qua nominum horum diui
norum interpretatione ac explicatione non tamen
omnes inter fe femper confpiraffe exiftimandi funt. ,
Habuerunt Aegyptii Se& tas fuas , non minus atque
Graeci , etfi forte eorum diffidia , vulgo non ita ef
(E) 4 fent

Ex iis , quae hic difputauimus , fatis liquet , pro voce

Miga , quae ab hoc loco plane aliena eft , legi debere
'Hugav , diem. Et fic verti.
** Videri eam in rem poteft MEVRSII Denar. Pytha
goricus , cap. X.
LXXII PROLEGOMEN A.

fent nota, Scriptisque prodita. Videtur ad eundem

octonarium , phyfice explicatum fpectare, quod apud
SENECAM legimus Quaeft. Natur. Lib. III. c. 14.
Aegyptii quatuor elementa fecere : deinde ex fingulis
bina , marem et foeminam. Aërem marem iudicant,
qua ventus eft : foeminam , qua nebulofus et iners.
Aquam virilem vocant mare : muliebrem omnem aliam.
Ignem vocant mafculum , qua ardet flamma : et foe
minam , qua lucet innoxius tactu. Terram fortio
rem marèm vocant , faxa cautèsque: Foeminae nomen
affignant , huic tractabili ad culturam. En octo Ae
gyptiorum elementa ! quae totidem diis primoribus,
octonarium conftituentibus refpondent. An vero
vetuftiores in Aegypto Sapientes , id ipfum , quod
volebat SENECA , de octo elementis docuerint , in
dubium nec immerito vocari poffe reor. Eandem

tamen de quatuor Principiis maribus , totidemque

foemininis, doctrinam Aegyptiorum , IAMBLICHVS
etiam tangit de Myfter. Sect. VIII. c. 3. Eft et alius
Principatus apud Aegyptios , qui refpicit elementa
tota , per quae generatio efficitur, virtutesque eorum;
nam quatuor funt mafcula , totidemque foeminina,
bunc Soli tribuunt , et alius Principatus totius natu
rae , generationem producentis , quem Lunae affignant.
Vides ex vltimis his teftimoniis , octonarium Aegy
ptiorum facrum , a quibufdam eorum Theologis
Phyficis , diuifum fuiffe in Quaternarios duos , ficuti
in Theologia Aeonum Valentiniana pariter , ex duo
bus Quaternariis exfurgit horum hominum Ogdoas
prima et perfectiffima. An talem Aegyptiorum Qua
ternarium in mente habuit TERTVLLIANVS ? vbi
ad Nationes Lib. II. cap. 2. Aegyptiorum plerique,
inquit , quatuor deos credunt , Solem et Lunam , Coc
lum et Terram. Aut etiam MACROBIVs? cuius
haec funt verba , Saturnal. Lib. I. c. XIX . fin. Acgy
prii deos praeftites homini nafcenti quatuor adeffo
memo
 PROLEGOMENA. LXXIII
‫اد‬
memorant , Δαίμονα , Τύχην, Ερωτα, ανάγκην , et
duo priores Solem et Lunam intelligi volunt. Non
tamen inficias eo, poftrema haec mihi videri fcho
las Graecorum Alexandrinorum fapere.

§. XXX. Octonarium Aegyptiorum facrum , Exotopri

de quo diximus, fubfecutus poftea eft , ordo fecun- moribus Ae
dus P Deorum duodecim, qui ex octo prioribus facti gyptiorum
Diis,fucceffu
funt. Nam ad octo primores primosque Aegyptio
temporis, fa
rum deos , aliquo tempore interiecto , additi funt Etifunt duo
quatuor alii, qui cum prioribus coniunai, nume- decim, de
rum duodenarium conftituunt. Sunt hi fine dubio quibus con
duodecim illi Dii, quorum fimulachra , in Templo iectura no
Ammonis.Thebaco confecrata, cultuque diuino ho- ftra propo
nitur.
norata fuiffe, 9 veteres perhibent. Vnum ex qua p. HERODO
tuor illis Diis , qui ad octo priores poftea adiecti Tvs Lib. II .
funt, Herculem fcilicet , HERODOTVS aliquoties cap. 43. 46.
nominat, et ex eo, quinam fint reliqui, non inepte 145.
concludere licet. Hercules , vel • Aegyptiace 9; 9. VidePan
theon Lib.
Xi robur , aut plenius x DOT , II. c. II . 6.4.
robur , vel virtus Deorum, potuit s nomen effe ve- r. Lib. II.
To Deo ab Aegyptiis tributum. Poftea, fi coniice- c. III . §. 4.
re fas eft, nomen fymbolicum , aut cognomen eua 8. Supra
fit Solis, in Thelaide. Nam cultum Herculis Ae- § .viu.

gyptiorum , in ipforum regione , antiquitatis effe

vltimae, atque anteceffiffe aduentum Ifraëlitarum in
Aegyptum, tum ex Catalogo regum Thebaeorum
ERATOSTHENIS ,. tum ex nomine Prouinciae t. Ea de're
Gofen, mihi quidem certum eft. Cum vero poft id pluribus
differui, in
temporis, eundem ad fecundum ordinem Deorum Differtatt.
Aegyptiorum redactum fuiffe videamus , id aliter de Terra
commode explicari non poffe videtur, quam dicen- Gofen. Dif
do, Herculem illum, initio quidem, poteftatem So- fert. VII . et
lis in vniuerfum omnem fymbolice defignaffe, cuius VIII,
generis poftea Ofiridis nomen fuit, labentibus vero
annis, nomen illud idem fymbolicum, ad certam
(E) 5 quan
 LXXIV PROLEGOMEN A.

quandam, atque fingularem tantum Solis poteftatem,

et ad terram noftram relationem, ex confilio Sacer
dotum fuiffe reftrictam. Priora illa quae de Her
cule, Solis in vniuerfum vim ac poteftatem olim
u . Lib. I. Sa- fubinnuente , diximus , etfi iis " MACROBIVS non
turn.cap.XX. parum faueát , ex nexu rerum coniicimus tantum ;
poftremum vero , quod loco vltimo affeuerauimus,
w. Lib. II. certo fcimus. Et fuo etiam loco, argumentis
cap. III.
idoneis oftendimus , Herculis Aegyptii Numen, ad
initium temporis et annorum Aftronomicum, ac ad
aequinoctium vernum fic relatum fuiſſe, vt eius cen
feretur fymbolum. Quandoquidem igitur Aegy
ptiorum Hercules, vnus eft cx quatuor illis diis aduen
titiis, qui ad priores octo pofthaec acceflerunt, ex
doctrina autem Sacerdotum Aegyptiorum, fymbo
lum cenferi debet Solis, aequino&ium vernum effi
cientis, iure id mihi poftulare videor , vt conceda
tur, reliquorum trium cffe eandem rationem. Sunt
nempe quatuor dii, quos ad priores adiicere pla
euit Sacerdotibus Aegyptiis, totidem Symbola qua
tuor temporum , mutationum , et viciffitudinum,
quas motu annuo Sol in aequino&iis , et folftitiis
efficit, et ex quibus innumerabilia in terram noftram
commoda et beneficia redundant. Quatuor illa
Symbola, in Theologia Aegyptiaca nominari Am
monem, (ac certo quodam refpectu Herculem, ) Ho
rum , Serapim, coeleftem nempe, et Harpocratem,
x. Lib. II.
x fuis locis, fide dignis veterum teftimoniis adftru
cap. II. III.
IV. V. VI. ximus. Num haec ipfa nomina, in principio iftius
inftitutionis , adhibita iam fuerint , et ab omnibus
Sacerdotum Collegiis, per Aegyptum totam rece
pta, non abs ratione ambigi poteft. Sed ea de re
difputare iam nolim. Sufficit, vero videri fimilli
mum, Symbola quatuor temporum , de quibus lo
quimur, eo tempore a Sacerdotibus confecrata fuif
fe, quo ad Deos octo primos , quatuor alios adiun
xerunt.
 PROLEGOMEN A. LXXV

xerunt. Ad quatuor haec viciffitudinum Solis in

anno Symbola , videmus attemperata etiam fuiffe
maiora et folenniora, quae in honorem Deorum
fuorum Aegyptii concelebrarunt, Fefta. Id y fpe- y.Mifcellan.
Berolin.To .
ciminibus quibufdam olim editis , probare et illu VI p 139.
.
ftrare annifus fum, eandemque rem in Pantheo paf- etc. To.VII.
fim attingo . Facile etiam probari poteft , eadem p. 373.etc.et
haec Feſta, fuiffe omnium gentium cultiorum, anti- p. 406.etc.
quiffima , fanctiflima , et omnium religiofiffime ce
lebrata . Sed ad alia pergendum mihi eſt.
§. XXXI. Supereft ordo Deorum Aegyptio- De ordine
Deorum Ac
rum vltimus, de quo HERODOTVS Lib. II. c. 145.
fequentia literis confignauit. Apud Aegyptios Pan Eptiorum
vltimo.
vetuftiffimus eft, etiam ex octo Diis, qui primi dicun
tur: Hercules vero ex iis , qui fecundi, numero duo
decim : Bacchus vero ex iis, qui tertii dicuntur, qui
funt ex illis duodecim facti. Qui hic vocatur Bac
chus , Aiovusos , ftylo 2 HERODOTI , aliorumque z. Lib . II.
Graecorum , is eft Aegyptiorum Ofiris , eumque c.144.
Scriptor peruetuftus ait effe in ordine Deorum ter
tio, adeoque vltimo, eorum nempe, qui ex duode
cim facti funt, vel quos duodecim diis fuperaddere,
eorumque choro adiicere, Sacerdotibus vifum eft.
Quando hiftoriae pater affirmat , Ofiridem effe in
vltimo Deorum Aegyptiorum ordine , id non de
dignitate et honore, quo apud Aegyptios fuit, in
telligi poteft. Docet potius ille ipfe verbis difer
tis, a folos Ofirin et Ifin , ab Aegyptiis omnibus, a. Lib. II.
fummo aequalique honore coli atque celebrari. Et C.42 .
fane res haec fic iam fatis nota eft, omnibus antiqui
tatum Aegyptiacarum ftudiofis. Ofiris erat Deo
rum vifu et fenfu percipiendorum omnium Prin
ceps, et quidam veluti rex, vt qui reliquorum vir
tutes, poteftatem, et efficaciam in fe vno comple
Яeretur. Commodum igitur fenfum, id quod HE
RODOTVS de Ofiride affirmat, non patitur; nifi id
de
 LXXVI PROLEGOMENA.

de tempore intelligas , quo placuit Sacerdotibus,

nouum aliquod Symbolum Solis, fub nomine Ofiridis
confecrare. Et ita res omnino fe habet. Eam no
b. Lib.II.c.l. bis declarat fabula Sacerdotalis, quam balio loco at
§. 9. 16. tulimus , et paucis explicuimus. Subinnuitur nem
pe fabula illa facra , conftitutio anni Aegyptiorum
vagi, cui , cum antea non plures , quam 360. dies
complecteretur , Sacerdotes quinque alias addide
runt , dictas idcirco ἐπαγομένας. Et quia fecun
dum fabulam illam aenigmaticam , vna cum horum
dierum inftitutione, mati funt Ofiris , Arueris , Ty
phon, Ifis , et Nephthys , non abfurde inde colligi
c. SCHVCK- mus, quod et ante nos, doctiffimum quendam in
FORD hiftoi Anglia Theologum obferuaffe deprehendimus, illo
re du monde
demum tempore, quo annum fic ordinarunt Sacer
To.II.p.278.
dotes , eofdem quoque noua Numina fymbolica
confinxiffe , eaque populo , religiofa iam dehinc
veneratione celebranda, propofuiffe. Sic videmus
fabulae huic , cum teftimonio HERODOTI egre
gie prorfus conuenire , eaque fe mutuo illuftrare.
Antea PPH, Sol magnum erat gentis Aegyptiacae
Numen, cuius etiam in hiſtoria Iofephi Patriarchae,
Scriptura Diuina mentionem facit. §. IX. Poft
quam vero anni forma, ad Solis motum magis ac
commodata , et fic temporum ratio ex confilio Sa
cerdotum ordinata effet, in memoriam, vt credere
par eft, tanti euentus, fepofito paulatim fimplici et
proprio Solis nomine , coelefti huic lumini, nouum
nomen fymbolicum Ofiridis tribui placuit, quod
d. Pantheon & effectorem , vel Patrem temporis defignat.
Lib . I. c. I.
6.14. " Eodem tempore Luna, e dicta prius, yt arbitror,
e. Ibid. MI- IDZ , et fub hoc nomine culta initio, accepit
Lib. Ill. cap. aliud, lidis nempe, quod celeberrimum deinde
I. §.2.3 .
euafit. Diis hifce additi tum alii quoque, quorum
illa
 PROLEGOMEN A. LXXVII

illa fabula mentionem iniicit. Factum hoc eft, f re- f. Pantheon

gnante Heliopoli Afetho, anno poft exitum Ifraëli- Lib. II , c. I.
§. 16.
tarum ex Aegypto , 320. & fub eodem illo Afetho
g.EVSEBIVS
Taurus Memphiticus, in Deorum numerum relatus, apud SYN
dictus fuit Apis. Qua de re aliquid dicemus Lib . CELLVM
IV. cap. II. §. 15. Ex omnibus his fatis tuto colligi p. 123. et in
poffe auguror , eodem hoc tempore , Religionem graecis Scali
atque Theologiam Aegyptiorum, faluo tamen dif- gerianis
P. 23.
fenfu qualicunque , qui inter varia Sacerdotum
Collegia, in nonnullis remanfit, ordinatam conftitu
tamque fuiffe , et vltimum quafi complementum
adeptam effe , ac in eo etiam fere ftatu , vfque
ad Perfarum, et Ptolemaeorum Graecorum tempora
perfeueraffe. Illam nobis vtcunque defcripfit HE
RODOTVS , et in eadem quoque fideliter pro viri
bus depingenda, et explicanda , verfabitur noftrum
Pantheon.
§. XXXII. Ea de quibus hucufque differuimus, Obiecta cul
obiectum conftituunt cultus idololatrici Aegyptio- usAegy
ptiorumfen
rum verum, proprium et primarium, ad quod cul- fibilia,erant
tus huius populi omnis per fe, et vltimo, refereba- Sol, Luna,
tur. Vnicum excipio taurum Memphiticum, et Nilus, ad
quem Apim nuncupabant Aegyptii, de quo §. XXXI . quorum Nu
mina refe
Nam in eo, non animal hoc ipfum Niligenae reue rebantur
rebantur , fed illum , cuius erat imago fymbolica ,
veliqua.
Nilum nempe fluuium , quod Lib . IV. cap. II. Pan
h. in Epifto
thei pluribus perfequimur. Aegyptii , inquir
h la ad Ane.
PORPHYRIVS , non alios ponunt Deos, praeter vul- bonem , prae
go dictos Planetas et Zodiaci figna. Videbat milla IAM
quippe Chaeremon , Sacerdos Aegyptius, qui Solem BLICHO de
vniuerfi architectum dicerent , ab illis non ea tantum, Myfteriis
quae ad Ofiridem fidemque pertinent , fed etiam P. VIL
quicquid facrarum fabularum erat, partim in Stel
las, et carum confpectus deuolui, partim ad Lunae
modo crefcentis, modo fenefcentis varietatem, partim
in Solis curfum, vel in diurnum, aut nocturnum he
mifphae
 LXXVIII PROLEGOMEN A.

mifphaerium , vel in Nilum fluuium referri. Vпo

verbo vifibiles Aegyptiorum Dii, quos tota Gens,
juxta Sacerdotum praefcripta , aut cuku folenni,
aut priuata etiam religione venerabantur , erant Sol,
et Luna, tum in fe fpectati, tum etiam in diuerfis
effectibus, quos in mundo procurant, Aftra porro
Coeli, quorum tamen cultus, religioni Sacerdotum
maxima ex parte, videtur referuatus fuiffe, ac de-.
nique Nilus fluuius , cui Aegyptiorum gens, Patriae
fuae fertilitatem, et quae ex illa ad fe perueniebant
bona et commoda, in acceptis ferebant. Ad hos,
quos dixi, Deos, reliquos omnes, religione patria
ab Aegyptiis confecratos et cultos, referendos effe,
Pantheon noftrum planum faciet et perfpicuum.
Praeter § . XXXIII. Praeter illud vero cultus Aegy
obiectum il- ptiorum , de quo modo loquebamur , Obiectum ve
Andcultus rum, proprium et primarium , aliud quoque reli
Aeg yio gione ipforum confecratum fuiffe, deprehendimus,
rum prima
improprium et fecundarium ,
rium,eft quo. quod vocare poffis
que aliud; quoniam cultus ipfi oblatus, non ad illud proprie ;
Jed impro- fed ad aliud, cuius erat tantum Symbolum, aut ima
prium,fe- go, referebatur. Dicendum id eft de animalibus,
cundarium quae religio Aegyptiorum volebat effe facrofan&a
et relatiuum.
et penitus inuiolabilia. Haec ab illa gente honore
et cultu diuino afficiebantur , etfi cultum hunc
Graeci , Romani , Perfae , et haud dubie aliae quo
que gentes politae , magnopere admirarentur , fed
et indignarentur , ac rifu contemtuque extremo
profequerentur. Praeter animalia facra , habuerunt
Aegyptii alia quoque figna memorialia, et imagines
Numinis diuini fymbolicas , quas non , vt natura
fua, diuinas, cultu proprio et primario ; fed vt te
nues diuinitatis vmbras ac memoracula, cultu tantum
fecundario, et, vt loqui folent , relatiuo, profequi
voluerunt. Non aliter ea de re illi fenferunt, at
que inter Graecos , meliores eorum Philofophi,
quo
 PROLEGOMENA. V LXXIX

quorum fententiam Scriptor quidam egregius in his

i
expreffit: Deorum naturae , nec ftatuis perfe, nec i. MAXIMVS
imaginibus eft opus, fed cum infirma fit oppido mor- TYRIVS ,
Differt.
talium conditio, .tantumque a diuina, quantum a coe- XXXVIII.
lo terra, recedat, figna eiusmodi excogitauit fibi, qui- p.452.Edit .
bus et nomina et nuncupationes tribueret deorum. Si Oxon.1677.
quibus igitur tam firma eft memoria, vt erecto fta
tim animo , coelum vfque ipfum poffint pertingere,
Deumque recta adire , nihil illis fortaffe opus fit fta
tuis. Verum rariffimi inter homines funt huiusmodi,
et nonfacile in numerofa plebe quenquam inuenias,
qui diuinae femper meminerit naturae, nec eiusmodi
egeat fubfidio. Ita pueris, qui elementa addifcunt pri
ma, tenues quafdam magiftelli notas folent praefcri
bere, ad quas manu deducant eos , donec paulatim
memoriae beneficio, arti infuefcant. Videntur certe
et legislatores mihi non aliter , quam puerorum gre
gi, has generi mortalium inueniſſe imagines : honoris
diuini quafi figna quaedam vel notas , queis ad me
moriam eius tanquam manuductione quadam et via
homines deducerent. Ideo Chriftianis olim, Genti
libus vanitatem et impietatem cultus fimulachrorum
exprobrantibus refpondere confueuerant fimulachro
k.ARNOBIVS
rum affertores : k non ignoraffe antiquos, nihil ha aduerfus
bere Numinis figna, neque vllum omnino ineffe his Gentes Lib.
fenfum : fed propter indomitum atque imperitum VI. p. 208.
vulgus, falutariter ca confilioque formaffe, vt
velut quadam fpecie obiecta his Numinum , abiicerent
afperitatem metu , arbitratique praefentibus fe fub
diis agere, facta impia deponerent , et ad humana
2
officia morum mutatione transirent. Et quae plura
ibi fequuntur. Eodem modo hodieque Sapientes
1.Relationes
Indorum rationes fubducere folent, 1 prudentes Miffionari
imaginibus opus non habere , neque eas adorare; at orum Dani
rudes ac fimplices iifdem admoneri poffe, vt de Deo corum in
cogitent. Ob eandem quoque rationem primaeuos India, Con
in
 LXXX PROLEGOMEN A.

tinuat. LXX. in Aegypto Sapientes , poftquam cogitationibus et

P. 1752. figmentis propriae mentis, fe totos permiferunt, ex 1
cogitafle figna quaedam diuinitatis memorialia, et
delineationes fymbolicas , non eft quod dubitare
queam . Sed cuiusnam generis fuerint illa figna,
paulo diftinctius nunc difpiciamus.

Eofpectant §. XXXIV. Prima Aegyptiorum Templa,

obelifci,ima- ficuti fere gentium omnium antiquiffima , fimula
gines Solis chris plane nullis inftructa fuiffe , m Scriptores nos
apudAegy de triuio memoriae prodiderunt. Pro ftatuis,
ptios anti
quiffimae. fignis , et imaginibus, principio Aegyptiis erant, nifi
admodum fallor, obelifci , in quibus poftea res ge
m. LVCIA. ft.s regum fuorum , aut quae ad cultum Deorum
NVs de Dea fpectarent , infculpi curarunt, Verum primus , vt
Syria p. 877 dixi, hicce videtur fuiffe eorum vfus, vt radios fo
lares, tanquam in imagine aliqua imitarentur, ac fples
didi iftius luminis coeleftis , effent quaedam figna
memorialia. Non ignorant eruditi , in cultu ido
forum antiquiffimo, columnas lapideas , et lapides
omnis generis apud gentes plurimas , primum te
nuiffe locum. Tales funt columnae, abufu idololatri
co pollutae, * quarum in antiquiffimis S. Scripturae
tabulis mentionem fieri videmus. Si veteres non
n Affyrii primi erexerunt columnam
n. Auctor nullos audimus,
ChroniciAle- Marti, eumque inter Deos coluerunt. In Laconia,
xandrini,
p. 89. Adde quod fupra iam monuimus, §. XXIV, PAVSANIAS
vidit feptem columnas antiquo ritu erectas, quas in
HYDII Relig.
vet. Perf. colae dicerent VII. Planetarum effe figna. Pharis,
p. 64. vrbe Achaiae , lapides erecti erant , fere triginta,
O. PAVSANI- figura1 quadrangulari , quas incolae venerabantur,
As inAchai- fingulos certis deorum nominibus appellantes. Et faze
cis,cap.XXII.
Grae
P-579.
* Leuiticic. XXVI. 1. Deuteron . XVI. 22., Vide ibi Commen.
tatores, et EDVARD. POCOCKIVM in Hofeae III. 4.
nec non SELDENVM de Diis Syris Prolegom , cap. 3.
P. 49.
 PROLEGOMEN A. LXXXI

Graecis olim omnibus patrium fuit , rudes lapides

pro Diis, perinde ac fimulachra ipfa colere. Apud
Arabes, quorum religio cum Aegyptiaca affinitatem
habet non leuem , Dyfares maximum Numen,
P lapis erat niger , quadratus , informis , quatuor p. 3VIDAS
pedes altus, duos latus, quem fe vidiffe teftatur MA- Oús"Agne.
XIMVS TYRIVS Differt. XXXVIII . p. 459. Con
fimiliter Deus Amazonum, cui omnes Sacra facie
bant , nihil erat , nifi 9 lapis niger. Veneris vero q. APOLLO
Paphiae fimulachrum vetuftiffimum, albae Pyra- NIVS Rho
dius Argo .
midi diffimile non erat. Et eadem fpecie in ho- naut. Lib.II.
diernum vfque diem , apud Indos s fimulachrum 1176.
fingitur Mahadeu, id eft Dei magni. Eandem r. MAXIMVS

↑ Pyramidis figuram vel Obeliſci, videtur habuiffe TYRIVS

Elagabalus , quo nomine Sol in Syria ab Emefenis P. 459.
S. PET. DEL
colebatur. Et huic quidem vfui primi etiam, quos
LA VALLE
Aegyptii erexerunt , Obelifci, videntur deftinati Itinerar.
fuille. Primus certe omnium , Obelifcorum ere- Part. IV. p.
ationem inftituit Mitres , qui in Solis vrbe regna- 83. fin. 90.
bat, fomnio iuffus. Poftea et alii regum in 301.etc.ex
dicta vrbe. Solis vrbs, graece Heliopolis, nomen verfione
Gallica.
ex re ipfa fumfit, quod prima in Aegypto, cultus t. HERODIA
folennis , decreti Solis Numini , viderit initia, Nvs Lib. V.
§. IX. Et eadem illa primos quoque vidit erectos p. 4. Ed.
in Aegypto Obelifcos , neque etiam dubito , quin Steph.
vtriusque iftius rei primordia, in idem fere tempus u. PLINIVS
inciderint. Fauet fententiae noftrae , ipfa etiam Hift . Natu.
ra!. Lib.
Obelifcorum forma, quae talis eft, vt imaginem ra- XXXVI . c.f.
dii folaris referat. Hinc veteres Graeci Romani - w. Scholia
que , Pyramides , quas Aegyptii ad imitationem ftes Horatii
Obelifcorum poftea conftruxerunt , hunc in mo- "in Carmin.
w
dum defcribere foleant , quod fint regum Aegy. Lib.III . Od.
ult. p. 211.
ptiorumfepulchra , ingenti mole conftructa, et in ca AMMIANVS
cumen educta, in modum flammae furgentis, vnde et MARCELLI
nomen acceperunt. Graeculi nempe nomen uga- Nvs
NVS Lib.
μιδος folent ἀπὸ τῷ πυρὸς deriuare, non aliter ac XXII.p.250 .
(F) fi
 LXXXII PROLEGOMENA.

Auctor Ery- fi a Graecis nomen hoc Aegyptii mutuati eſſent,

mologici, in Et in genere PORPHYRIVS obferuat , pyrami
voce auga- das atque obelifcos ignis naturae, conum vero, (qui
μέσο
x. Apud Ev. ad fpeciem Obelifci accedit,) Soli tributum , et de
SEBIVM Prae- dicatum ab antiquis fuiffe. Propius ad rem no
par Lib. III. ftram fpectat , quod TERTVLLIANVs , ex Scri
c. VII. -
ptore rerum Aegyptiacarum HERMATELE ,
y. de Specta- nos docet : Y Obelifci enormitas, vt Hermateles ad
·
ulis cap 8. firmat, Soli proftituta : Scriptura eius , vnde eius et
P. 93. Edit.
Rigalt . cenfus , de Aegypto fuperftitio eft. Quod ex eo il
Z. AMMIA. luftratur, quod veteres literis prodiderunt, Obe
NVS Lib. lifcum Deo Soli Speciali munere dedicatum fuiffe.
XVII.p.100. Verum omnium optime et clariffime rem hanc ex
ponit PLINIVS , vbi de Obelifcorum origine et
a. Hift.Na- vfu differit. a Trabes, inquit ille, ex Syenite lapi
tur. VI.
XXX c.8. de, fecere reges quodam certamine , obelifcos vocan
Libe
tes, Solis Numini facratos. Radiorum eius argu
mentum in effigie eft , et ita fignificatur nomine Ac
gyptio. Redit hic in memoriam elegans obferua
tio , Beati mihique amiciffimi LA CROZII , quam
cum aliquando de Pyramidibus , ac figillatim illo
PLINII loco , quem defcripfi , confabularemur,
mecum communicauit , et quam lectori, rerum ha
rum ftudiofo non inuidebo. Cum enim PLINIVS
nos docuerit, obelifcos effe effigies radiorum Solis,
ac praeterea id ipfum fignificari nomine Aegyptio,
ex eo vir fummus concludebat, Obeliſci nomen an
tiquiffimum apud Aegyptios fuiffe Pyramis. Et

enim ПI - PH, Pi- re, vel Pi - ra, Aegyptiis dici

Solem, tritum vulgatumque eft. Deinde UDE,
Mu- e,fplendorem et radium defignat, άлαvy¤µ¤.
Hebr. I. 3. Erit itaque T - рH- DJE , Pi -ra
mu-t,

PLINIVS Scriptorem iftum vocat DEMOTELEM

Lib, XXXVI. c. 13.
 PROLEGOMEN A. LXXXIII

mu- e, radius Solis, quod nos docere PLINIVM

vidimus. Graeci id efferre confueuerunt mugaμis,
cum proprie et verius fcribendum fuiffet πιραμύς .
Sed Graeci, quod modo vidimus, vocem hanc and
Tugos ab igne deriuantes, non poterant non fcri
bere Tugaμis. Aegyptii igitur Obelifcis primo Py
ramidum nomen indiderunt , quod in effigie qua
dam radios Solis imitarentur : deinde illud idem ad
ſtructuras molis amplioris , quas proprie Pyramidas
vocant, etiam transtulerunt , quod et hae aliquam
radiorum Solis fpeciem feruarent , quamuis earum
alius effet vfus.

§. XXXV. Cultui lapidum inanimium, quem Ohelifeis

forte pepulerunt conſtructae in aliis Aegypti parti- fucceffiffe vi
bus Pyramides, Regum futurae fepulchra, fucceffiffe dentur ani
malia vina,
arbitror cultum animalium viuorum, quibus, nifi me
Symbolica
opinio fallit, Aegyptiorum Sapientes, virtutes pote- Dearum
ftatemque Numinis diuini, melius et luculentius ad- imagines.
umbrari poffe crediderunt , quam lapidibus , vita
omni priuatis. Illis profecto, qui cultum illum, in
tota antiquitate adeo famoſum, primi inftituerunt, id
confilii fuit, vt animalia religione confecrata, effent
b
quaedamμnμara Te Jes , Deorumimagines b. PORPHY
RIVS de Ab
viuae, vel a figurae et allegoriae virtutum quarun- ftin. Lib.IV.
dam, quibus adiutricibus regatur humanum genus, p. 372. etc.
fiue, vt loquitur e quidam rerum harum non impe- c . HYGINVS
ritus, diuinae potentiae effigies quaedam , ficut Solis Poët.Aftron.
imagines in ftillis aqude confpiciuntur. Et profecto, Lib. II.c. 28.
d. Pfeudo
res ipfa id fatis declarat. An non LEO fymbolum et CLEMENS
imago allegorica apud Aegyptios cenfebatur Vulcani
Recognit.
et Solis ? Vacca Ifidis et Veneris ? accipiter tum Of Lib.V.c.21.
ridis, tum Heri? felicis Dianae, fiue Bubaficos ? Erant e.PLVTAR
igitur animalia facra omnia , ex mente et fententia CHVS de Ifi
Aegyptiorum, fymbola et imagines quaedam viuae de p.380.fin,
Numinis diuini, et adumbrationes tenues virtutis il
liùs, illius poteftatis et operationis, quam in eo mor
(F) 2 tales
 LXXXIV PROLEGOMEN A.

tales reuerentur. Eam ob caufam LVCIANVS, in

geniofiffimus Scriptor, cultum ab Aegyptiis offerri
f
. In Deorum folitum animalibus, f refert ad aniyμara . In Tem
Concilio , plis igitur Aegyptiorum plerisque , vfum eundem
Opp .To II . hominibus praeftabant animalia viua, quem in Tem
P. 956. Edit.
Salmur. plis Graecorum, fimulachra, figna, et imagines Deo
rum inanimatae . Hinc illae Cottae Academici,
g. Denatura g apud CICERONEM Voces. Firmiores videas apud
Deorum ,Lib.
I. c. 29. Aegyptios opiniones effe de beftiis quibufdam, quam
apud nos de fanctiffimis Templis et fimulachris Deo
rum. Eandem ob rationem vota et preces Acgyptio
rum, animalia venerantium, referebantur, non tam
ad animalia ipfa, quae habebant tantum pro imagini
h. HERODO- bus diuinitatis, verum had Numina illa ipfa , quo
TVs Lib. II. rum cenfebantur fymbola. Confentiunt cum iis' quae
c. 65.
dixi, defcriptiones Templorum Aegyptiorum, quae
apud Scriptores optimos reperiuntur . Illa enim erant
i. LVCIA NVS i pulcherrima et magnitudine ampliſſima, ex marmore
de imagin.
Opp . To. 11. praeftantiffimo conftructa, et ornata, auroque et piču
P. 12. CLE. ris diftincta. Si vero intus in adyto quaereres De
MENS Alex. um, fimia in oculos incurrebat, vel lbis, vel hircus, vel
in Paedago- felis. STRABO etiam praeftantiora, quae tempore
go Lib. III . ipfius in Aegypto fupererant Templa, quorumque
p. 216. STRA-:
BOLib .XVII , ipfe pleraque oculis vfurpauerat, diligenter enume
P. 554. rat, et quodnam in vnoquoque animal eo modo cul
tum fuerit, obferuat, Lib . XVII. Geographiae.
Cultus ani
§. XXXVI. Sed funt tamen viri doctiffimi, qui
malium in
omnia haec, quae veteres de cultis in Aegypto , fi
Aegypto,fuit
multo vetu mulachrorum loco, animalibus viuis narrant, ad tem
ftiffimus, et pora non antiquiflima, verum recentiora pertinere,
exitum Ifraë- arbitrantur. Verum enim vero, eorum fententiae, fi +
litarum ex quid iudico, ipfius S. Scripturae auctoritas obeft. Illa I
Aegypto an- enim tefte fcimus, tempore iam Iofephi Patriarchae,
teceffit.
animalia Aegyptiis fuiffe facrofan&
ta , illisque iniu
riam facere , aut carnibus eorum vefci, piaculum
fuiffe haud leue. §. X. XI. Nouimus , Graecorum
etiam,
"
PROLEGOMEN A. LXXXV

etiam, aliarumque gentium religione, certa animalia

pariter diis quibufdam dicata et confecrata fuifle
Graeci Veneri columbam , Mineruae draconem, k. PLVTAK
coruum Apollini, canem Dianae, facrum et proprium CHVS de Ifi
de p. 379.
effe voluerunt. Apud Perfas equi folebant facrari
itemque
Soli, Illis igitur animalia haec picta aut ſculpta fym
p. 380.
bola erant quaedam Deorum, quibus nempe erant
confecrata. Neque tamen idcirco dici poteft, aut
vnquam aliquis dixit, Graecos animalia Deorum lo
co habuiffe. Iis potius Aegyptii, cum fuo anima
lium cultu, ludibrio et deridiculo fuere. Quod Grae
cos et gentes alias in Aegyptiorum religione tanto
pere offendit, quodque concoquere non potuerunt,
hoc eft, quod animalia viua pro ftatuis aut fignis col
locarent in Templorum Sacrariis, iisque honores de
cernerent eofdem , quos reliqui imaginibus fanctis
et fimulachris , quin imo Diis ipfis habebant. Hoc
difcrimen illud ingens inter Aegyptios, aliosque po
pulos conftituit, quo effectum eft, vt hi illos vehe
menter contemnerent, illi vero hos abominarentur.
Hoc in hiftoria Iofephi Mofaica iam obferuari, mo
nuimus §. X. Eadem hiftoria Mofaica, cultus viuo
rum animalium in Aegypto, veſtigia alia, non in
ficianda , tum faepe alias, tum vero omnium clariffi
me, in vitulo aureo nobis offert. Ab his quae dixi,
diuerfum non fentit DIODORVS Siculus , Scri
ptor magni pretii, multisque aliis anteponendus. Is
1
autem teftatur, fe a Sacerdotibus accepiffe, confe- I. Lib.I.p.19 .
cratas ab ipfo religionis fuae initio beftias adhuc fem
per in honore haberi , illisque extinctis , luctum, quo
olim Ofiridem profecuti funt , renouari. Credebant
igitur Sacerdotes, in ipfis religionis fuae initiis, cul
tum animalium quoque viuorum fuiffe inftitutum.
Equidem qui aliam hic tuentur fententiam , in ifthoc
Decalogi praecepto praefidium non mediocre quae
runt. m Ne facias tibi fculptile, aut vllam imagi- m. Exodi
XX. 4.5.
(F ) 3 nem
 LXXXVI PROLEGOMENA.

nem eorum, quae funt in coelis fupra, aut quae in ter

ra infra, aut quae in aquis infra terram : non ado
rabis ea aut coles. Videmus Deum in his, non qui
dem cultum animalium ; fed cultum tantum imagi
num, lege prohibere. Haec, neque enim inficior,
infignem prae fe ferunt fpeciem ; verum recte et ab
omni parte excuffa, aduerfus nos non militare depre
hendentur. Non igitur exiftimare poffum, ex prae
cepto illo Dei, legitime concludi poffe, Aegyptios
animalia viua non coluiffe. Nam 1. imago
dici poteft repraefentatio aut fimilitudo rei alius
qualiscunque, etiam fymbolica. Atque fic imagini
bus hifce in Decalogo prohibitis, annumerare vti
que licet animalia viua, ab Aegyptiis culta , quippe
quae ex eorum fententia effent , μιμήματα τῷ θεε ,
Numinis diuini effigies et imagines viuae. §. XXXV.
Et profecto Deum in Lege fua , non modo vfu ima
ginum pictarum aut fculptarum, verum et animali
um viuorum , ac hircorum figillatim , tanquam fym
bolicarum Diuinitatis repraefentationum , cultu in
n.Vide Pan- terdixiffe Ifraëlitis, Leuit. XVII. 7, n doctiffimi in
theon, Lib. terpretes iam dudum obferuarunt. 2. In Aegypto
II.C.VII.§.4.
ipfa cultus animalium pictorum et ſculptorum multo
erat frequentior et communior cultu animalium vi
uorum. Animalia viua, quae pro fimulachris et fta
tuis colerentur, omnibusque honoribus diuinis gau
derent, in Templis tantum confpiciebantur , rite
confecratis , Diisque dedicatis , idque tantum in
certis quibufdam. Apis Taurus , qui proprie fic di
ceretur , non colebatur nifi in vna vrbe Memphi
Mendes hircus viuus , adorabatur tantum in Templo
Thmuitano, ouis vel aries viuens , diuinis honori
bus macabatur tantum in Templis , Thebaeo , et
Saitico. Verum effigies horum animalium cerne
bantur in plerisque aliis Templis per totam Aegy
ptum, et cernuntur hodieque in eorum ruderibus.
Et
 PROLEGOMENA.. LXXXVII

Et priuatus quisque , animalium eorum , quae ipfi

prae aliis fancta effent et venerabilia , figna et fcul
pturas in vfum domefticum confici curabat , prout
ipfi liberet , qualia in cadaueribus medicatis , quae
vulgo Mumias appellant , frequentia etiamnum de
prehenduntur. Verofimile eft , Legislatorem in
praecepto de imaginibus , ad priuatum hunc earum
vfum inprimis refpexiffe , quippe qui fere folus in
Ifraëlitis metui tum poffet. Idem de vitulo aureo
dicendum .
S. XXXVII. Cultu animalium haud ita multo Ad 'anima
recentiores fuiffe videntur ftatuae imaginesque fa- lium cultum
accefferunt
crae , tum animalium , tum quae formam humanam
proceffu
prae fe ferrent. Diximus de fimulachris animalium temporis
Aegyptiacis , ipfà iam Decalogo prohibitis. Eiufdem imagines
antiquitatis fuiffe fimulachra et imagines facras in fpe-
etiam et fi
ciem corporis , aut oris humani confictas , ex ipfa mulachra,
tum anima
Lege Mofaica edocemur , in qua illae commemo- lium , tum
O
rantur. Quandoquidem autem, quo die Iehoua vos forma quo
allocutus eft in Chorebo , e medio igne , nullam imagi- que humana
nem vidiftis: cauete vobis vehementer , ne corrumpa- praedita.
mini , faciatisque vobis fculptile fimulachrum, imagi- o.Deuteron.
nem vllius figurae , aut formam mafculi vel foeminae, IV.15. 16.
formam pllius animalis , quod fit in terris , formam
vllius volucris , quae volat in Coelo , formam vllius
reptilis , quodfit in terra , formam denique vllius pi
feis, qui fit in aqua fub terra. Lectori cuiuis ma
nifeftum illico eft , tangi in his verbis idololatriam
Aegyptiorum , cuius tam diu in eorum regione te
ftes , et magna etiam ex parte ipfi rei fuerant. Eos
dem igitur in mente habebat etiam gentium Apofto
lus , vbi verba illa мOSIS fere repetit , atque ori
gines idololatriae fic fere enarrat P Mutarunt gló- p. Roman. I.
23.
riam incorruptibilis Dei in efformatam imaginem cor
ruptibilis hominis , et volucrium , et quadrupedum et
reptilium. Simulachra Aegyptiorum vetuftiffima,
(F) 4 e ligno
 LXXXVIII PROLEGOMENA.

q. In Atticis e ligno fabricata , commemorat 4 PAVSANIAS, fa

p. 102. et in tisque fignificat , fimilia illis fuiffe , quae in Graecia
Corinth. P. vltimam antiquitatem prae fe ferrent. Tale etiam
152.
r. HERODO. videtur fuiffe fignum Vulcani, vtique perantiquum,
TVs Lib.III. quod in eius Templo Memphi vidit , multoque ca
c. 37. chinno contemfit Cambyfes. Videbatur enim fimu
lachrum effe hominis pygmaei. Et huic prorfus fi
s. Idem, vbi milia erant s fimulachra Deorum Cabirorum , (de
fupra.
quorum fumma vetuftate aliquid tetigi §. XXVI. )
t.DIODORVS in eodem Vulcani Templo collocata , quibus pariter
Lib. I. p . 43 . Cambyfes illufit , quaeque igne cremari iuffit. Si
mulachris ligneis , qualia erant , de quibus nunc di
u. Monu ximus , fuccefferunt mox aurea , atque argentea, aut
mentum
ex alia materia pretiofa conflata. Verum haecce
Adulitanum
in FABRICII omnia , quotquot inuenire potuit, fecum in Perfi
Biblioth. am afportauit Cambyfes , eiusque exemplum alii
Graeca Vol. quoque ex eius fuccefforibus , Ochus praefertim, ae
II. p.605.fin. mulati funt. Sed illa fere omnia pofthaec , Prole
HIERONY,
maeus Euergetes , rex Aegypti, direpto toto Ori
MVS in Da u
nielem ,Opp . ente, " ex Perfia in Aegyptum reduxit.
To.III. col.
1123. Edit.
Martian.

CAPVT
 PROLEGOMEN A. LXXXIX

CAPVT III.

De methodo ac modo , quo in ex

colenda et tradenda doctrina Sacrorum

vfi fuerunt Sapientes Aegyptiorum.

lli quibus doctrina rerum diuinarum , cura religionis,

cultusque diuini incumbebat , nomine Sacerdotum defi
gnabantur. §. XXXVIII Sacerdotum in Aegypto plures
erant ordines , quos inter praecipue hic obferuandi go
rezuures, qui et Sapientum nomine veniunt. §. XXXIX.
Qui primo dicti funt Sapientes , poftea ipoyouμμXTĀS,
et Arpedonaptae nuncupati. §. XL. De literis Scriptis
que facris , curae ispovezuμartwy concreditis. §. XLI. In
fcientiis facris , quae libris literisque facerdotalibus tra
debantur , primum locum habuit Aftronomia. §. XLII.
Deinde fequitur Geometria , Arithmetica , et doctrina
practica. § XLIII . Neque minus doctrina rerum natu
ralium , vel phyfica , a Sacerdotibus ftudio impenfo coli
folita. 6. XLIV. Philofophia Aegyptiorum phyfica fpe
&abat ad religionem , haec quippe in illa erat fundata.
6. XLV. Pfeudo - Sanchuniathonis fententia de natura
et indole Theologiae vetuftiffimae excutitur. §. XLVI.
Indoles Theologiae antiquiffimae oftenditur. §. XLVII.
Origo methodi res diuinas tradendi aenigmatice. Ea
vtebantur olim , qui Sapientiae nomine celebres erant.
§. XLVIII. Eandem propriam fibi reddiderunt tempo
ribus antiquis Sacerdotes. §. XLIX. Inprimis vero Sa
cerdotes Aegyptii, 6. L. Ab iis methodum eandem ac
cepit Schola Pythagoraea. 6. LI. Apud Pythagoraeos,
Philofophiae illius alumni primo inftituebantur per fi
milia rerumque imagines. Eae autem defumi folebant
1) ex doctrina de numeris. §. LII. Et 2 ) ex figuris geo
metricis. Vtrumque ab Aegyptiis tractum. LIII. Suc
cedebat tum apud Pythagoraeos inftitutio per fymbola,
vel fententias aenigmaticas , quibus inuoluebant doctri
nam phyficam. §. LIV. Vti et doctrinam practicam .
Vtrumque vero hoc ab Aegyptiis defumtum. §. LV. Me
thodus haec Aegyptiorum tradendi fcientias facras acnig.
(F ) 5 matica,
 XC PROLEGOMEN A.

matica , effecit , vt doctrina eorum a non initiatis in

telligi non poffet. 6. LVI. Ex illa methodo fymbolica,
ortum traxit dialectus facerdotalis , cuius indoles expli
catur. 6. LVII. LVIII. Et haec plene intelligi non pot
erat , nifi ab initiatis. Caufa huius obfcuritatis in fer
mone facerdotali óbferuandae , prima fuit inopia lin
guae antiquae, §. LIX. Poftea eadem in docendo obfcu
ritas placuit , 1. quia fapientiae reconditae fpeciem prae
fe ferebat. 2. quia docenti fecuritatem praeftabat. §. LX.
Eandem ob caufam Sacerdotes Aegyptii fcientiarum fua
rum arcana , cum paucis tantum communicabant , idque
nonnifi praeuia initiatione valde molefta et diuturna.
§. LXI. Ex eo tandem factum eft , vt doctrina Sacerdo
tum arcana in Aegypto plane amitteretur. Quaeritur
hic, ecquid detrimenti religioni Aegyptiorum attulerit
dominatio Perfarun. 6. LXII. Perfis propofitum nus
quam fuit , vt religionem Aegyptiorum aut mutarent,
aut corrumperent. §. LXIII. Caufa vera imminutae re
ligionis huius gentis , et deperditae doctrinae Sacerdo
tun arcanae indicatur. §. LXIV.

S. XXXVIII.
Qui religio ui deprauatam in Aegypto religionem excogi
nem Aegy Qu tarunt , qui omnia ad illam fpectantia fucceffi
ptiorum or ue conftituerunt et ordinarunt , atque do&ri
dinarunt, et
nam de his excoluerunt , limitibus certis circumfcri
doctrinaon
de illa con- pferunt , aliisque tradiderunt , dici folent Sacerdotes,
ftituerunt, eoque nomine intelliguntur homines , quibus cura
vocantur religionis , cultusque Deorum , praefertim publici,
Sacerdotes.
et rerum facrarum omnium , publica auctoritate de
mandata eft. Nulla , quantum nouimus, gens paulo
cultior vnquam fuit , quae non habuerit fuos Sacer
dotes , rerumque diuinarum procuratores ; verum
primi forte Aegyptii , Sacerdotum huiusmodi diuer.
fos ordines, et integra Collegia inftituerunt. Prima
certe Sacerdotum religionis corruptae mentio , quae
apud MOSEM Occurrit , eft Sacerdotum Aegypti.
Genef. XLI. 46. 50. XLVII . 22. ex que poftremo
loco id etiam colligimus , numerum illorum Sacer
dotum
 PROLEGOMEN A. XCI

dotum iam tum fuiffe permagnum , illosque agros

poffediffe plurimos , ex quibus , tum ad propriam
fuftentationem , tum ad procurandas res facras, redi
tus capere poffent. InTextu hebraico, capite vtro
que hic citato , hominum iftud genus appellatur
, quod nomen Deus Sacerdotibus etiam fibi
confecratis tribui voluit. Interpretes Copti, Genef.
XLI.46.50 . vocem adhibent Aegyptiacam N-ZDN'T,
P - bont , quae proprie Sacerdotem fummum , vel
Collegii Sacerdotum Praefidem defignat. At Genef.
XLVII. 22. in verfione Coptica , legitur alia vox,
in verfione tum Veteris, tum Noui Teftamenti, fre

quentiffime occurrens , DOHR , U- eb , qua Sacer

dos quifque , etiam gregarius defignatur. Signifi
catur autem voce illa , facratus Deo , eaque fatis
reſpondet vocibus , graecae isgeus , et latinae Sa
cerdos.

§. XXXIX. Non tamen omnium Sacerdotum Eorum plu

in Aegypto , eadem erat , aut dignitas , aut auâori- res erant or
tas. Equidem toti Sacerdotum ordini , a primis in- dines , quos
de temporibus , reges Aegypti duplicem curam in- interpracci
iunxerunt , a cultum Deorum , et accuratum fapien- pue hici ob
feruand
tiae ftudium ; fed duplicem hanc curam plures inter isрoygamma
ſe partiebantur , fingulisque certa fua penfa ac mu- rãs , qui et
nia erant affignata. Quidam igitur cultum Deorum, Sapientum
omnesque illius ritus ordinabant et peragebant, iique et Philofo
Prophetarum nomine defignari folent. Alii his mi- phorum
mine venino
niftrabant , et functionibus vacabant minoris dignita- unt.
tis ac momenti , quos Graeci nomine Tav ve@xćewv, a. IOSEPHVS
fiue aedituorum complectuntur. Alii denique in di- Lib. II, con
ligenter colendis ac ftudiofe expoliendis fcientiis Ae- tra Appion.
gyptiorum facris , totam fuam vitam impendebant. §.13. DIODO
Hi funt, quos Graeci dicere folent iegoŸgαμμαтes , RVS Lib. I.
quafi dicas Scribas Sacrorum , vel potius , literarum P. 66.
fanctiorum, in facris eorum libris expofitarum , qui

busque
 XCII PROLEGOMENA.

busque tota ipforum religio nitebatur et Theologia,

Profeffores, ac Magiftri. Et hi quidem in Sacerdo
b. Illi qui tum Collegio b ordinem tantum conftituebant ſe
ordinem fe
cundum Sa- cundum, Prophetis dignitate et honore inferiores ;
cerdotum at praecipua tamen erat illorum , in rebus quae ad
conftitue religionem ſpectabant , auctoritas. Nam fundamen
bant, a SYN- tum illius erant fcientiae facrae , a Scribis Sacrorum
ESIO de Pro- excultae , et non facile cum aliis , ne cum ipfis qui
uidentia p dem Prophetis , nifi fub certis quibufdam conditio
95. appel.
lantur Co- nibus , valde onerofis , " communicatae. Antiquiffi
maftae de mum, quod honoris ergo , ipfis ab aliis tributum
quibus SEL- fuit nomen , videtur fuiffe illud Sapientum, quo мo
DENVS de SES ipfe eos defignauit , Genef. XLI. 8. et quo ipfos
Diis Syris a Scriptoribus quoque exoticis , Graecis et Romanis,
p. 69. 70. frequenter admodum ornari videmus. Ab Aegy
Sunt autem
ptiis nomen iftud traxiffe , fibique vindicaffe viden
illi ἱερογραμ
ματες . tur, qui olim a Graecis Sapientes dicebantur , quos
feptem fuiffe numero , vulgo aiunt. Is certe , qui
c. DIOGE
* omnium primus nomine hoc condecorari meruit,
NES LAER- Thales Milefius , Aegyptios adiit, et ab iis principia
TIVS Lib. I.
fcientiarum , quas deinde profeffus eft , domum re
§. 22.
portauit. Sapiens, dialecto Aegyptiorum dicitur
C&RE , Sabe , cuius pluralis St - CaRed , legi
tur Genef. XLI. 8. vbi fermo eft de Sacerdotibus Ae
gyptiorum. Vero adeo diffimile non eft, hoc ipfum
nomen effe Sabiorum , vetuftiffimorum in Oriente, ac
d. SPENCE- figillatim Arabia , Philofophorum, qui cultum Aftro
RVS delegi. rum inuexiffe perhibentur, et quorum plurima apud
bus Hebr. Scriptores Muhammedanos mentio occurrit, Eru
Lib.II.cap.I. diti propemodum omnes , nomen iftud Sabiorum
Sect. I. d ex lingua Arabica , quidam etiam ratione non im

e.POCOCK! probabili, deductum effe volunt. Verum e BIDA

vs Specimin. VIVS ipfe Arabs , fubdubitat , fitne nomen iſtud
hift. Arab,
pro Arabico habendum. Arabes ceteroquin , non
P. 138.
fecus atque Aegyptios , temporibus antiquiffimis,
fuos
 PROLEGOMEN A. XCIII
/
f f. Ierem.
fuos habuiffe Sapientes , vel ipfa Scriptura tefte,
difcimus. Videmus etiam & in illa , · Sapientiam
XLIX. 7.
g.
8.1. Reg.IV.
Orientalium , h id eft Arabum , cum illa Aegyptio-
30.
rum coniungi. Eodem modo PLINIVS Lib. XXV. h. GROTIVS
c. 3. coniunctim memorat Arabiae Aegyptique Magos, ad Matth. II.
id eft Sapientes , quos adiiffe Democritum perhibet. 1. POCOCKI
Certum quoque eft , ab vltimis inde temporibus, vs , vbi fu
Aegyptios cum Arabibus frequentia coluiffe com- pra, p.34.35.
mercia , et i hos , per vnum alterumque Seculum, i . MARSHA
Aegyptum totam poffediffe , quo tempore Aegy- MVS in Ca
noneChron.
priorum Sabii , vel Sapientes , potuerunt migrare in
ad Secul.
Arabiam , vbi pofthaec difcipuli eorum multiplicati VIII.
funt. Eos videtur in animo habuiffe SERVIVS , vbi
k Sabacos colonos Aegyptiorum vocat. Id de Sabaeo- k. in Virgilii
rum in Arabia felici gente, recte dici non poteft, cum Georgic.
ex Arabum potius hiftoria conſter , 1 eos a Saba, Io- Lib I. v. 57.
Яtanis Pronepote originem et nomen traxiffe. Sed 1. POCOCKI
vs Specim.
vere omnino dici id potuit de Sabiis , Arabum Sa
P. 40.
pientibus et Philofophis , SERVIO parum cognitis, m. ABVLFE
quos ille cum Sabaeis confundere facile potuit. In DA apud Po
multis etiam Sabiorum placita et inftituta , cum in- COCKIVM,
ftitutis Sacerdotum Aegyptiorum conueniunt , ex lib. cit. p.
m
quibus nunc illud tantum commemorabo , magni 144.
n. In Canone
E ab illis fieri Pyramides , quas priorum Sectae fuae Chronico P.
- auctorumfepulchra credi volunt. Et fi MARSHA 162. Edit.
Mo viro doctiffimo affentimur , Maimonides Zabio- Franek . Ad
T rum nomine , Aegyptios , maxime Mendefios , in Ae- de p. 203.
Egypto inferiori , intelligere videtur.

§. XL. Nomini Sabiorum , vel Sapientum , in Sapientes

Aegypto fucceffit nomen iegoygauμaтéwv , iifdem poftea dicti
tributum , ficut in Graecia , qui primitus dicti erant porpaμμa
Tas ,et Arpe
Sapientes , * poftea nomen adfciuerunt Philofopho donaptae.
rum .
* Teftantur veteres , primum inter Graecos, qui repudiato
nomine Sapientis , dici voluit Philofophus , fuiffe Pytha
gorany. Vide MENAGII notas ad Laërtium Lib.I. §.12 .
Et hoc Pythagoras , vt pleraque alia , videtur defumfifle
 XCIV PROLEGO MENA.

rum. Sunt autem iegoɣçaμμates , quemadmo

dum Graeci eos appellare confueuerunt , quod iam
monui §. XXXIX. fanétiorum literarum fiue feien
tiarum cuftodes et Profeffores. Antiquum nomen
Aegyptiacum , graecae isgorçaμμaréws reſpondens,
videtur fuiffe cab , Sach, quomodo in verſione
librorum Scripturae Coptica, femper redditur yeaµ
Mateus , Scriba , et Scripturae peritus. Aliud no
men ex Aegyptiorum fermone petitum , quo idem
illud hominum genus defignari in Aegypto folebat,
DEMOCRITVs celeberrimus Graeciae veteris Philo
fophus , nobis , nifi me fallit opinio , conferuauit,
idque fonat Arpedonaptes. Verba DEMOCRITI

haec funt : * Καὶ γραμμέων συνθέσιοςμετὰ ἀποδό

ξίος δες πω με παρήλλαξεν ἐδ᾽ οἱ Αἰγυπτίων και
λεόμενοι Αρπεδοναπτά . Et in componendis cum di
monftratione lineis , nemo me adhuc fuperauit , nee
qui Aegyptiorum quidem vocantur Arpedonaptar.
o. Thefaurus Lingua Aegyptiorum • NERHT , nabat , et cum
Epiftolicus
La - Crozia. articulo generis indefinito, 08- NERHT, u-nabat,
nus To. I. defignatur vonpwv , fapiens , intellectu pollens. Erit
P. 180.
itaque EP - NET - DONERHT , Arpedunabat,
proprie ὁ πράττων τὰ τῶν νοημένων , vel , quod
idem eft , vonμovixòs , quafi dicas eum , qui eft ex
ordine νοημόνων . Vix inter fe differunt νοήμονες , et
vonμovino , nifi quod poftrema vox eum fubindicet,
qui vi muneris fui , ftudiis Tv vonμóvav incumbit.
Mentionem horum hominum fieri video , apud LV
CIANÝM

ab Aegyptiis, 'Tepoypaμuaras Acgyptiorum dicebantur

etiam Aipedonaptae , id eft νοημονικοί. Νοημονικές νεο
defignat etiam fapientiae ftudiofum , vel Philofopbrum.
* CLEMENS Alexandrinus Stromat, Lib. I. p. 304. EV.
SEBIVS Praepar. Euang. Lib. X. c.IV. p. 472. Sel
perperam ibi legitur 'Aprendirana . Lectio CLEMEN
TIS eft genuina.
 PROLEGOMEN A. XCV

CIANVM, in Philopfeude , vbi Tychiades interlocu

tor ita inft . P Παγκράτην , ἔφη , λέγεις , ὁ ᾿Αρί- p . Operum
γνωτος , ἐμὸν διδάσκαλον , ἱερὸν ἄνδρα , ἐξυρημένον, Τ.Ι.
Edit . p.496 .
Sala
ἐν ὀθονίας , νοήμονος. Pancratem dicis , inquit Ari mur.
gnotus , pracceptorem meum , virum facrum , rafum ,
Tineis veftibus indutum , intellectu pollentem , vel etiam ,
facrarum fcientiarum peritum. En ! Sacerdotem
Aegyptium , ex eorum numero, de quibus 9 Poëta q MARTIA
canit Lis Lib. XII.
: Epig . XXIX .
Linigeri fugiunt , calui , fiftrataque turba .

Eum vero LVCIANVS paulo ante ita defcripferat :

- Ἔτυχεν ἡμῖν συμπλέων μεμφίτης ἀνὴς , τῶν ἱερῶν
γραμματέων , θαυμάσιος τὴν σοφίαν , καὶ τὴν παι
δείαν πᾶσαν ἐιδὼς τὴν αἰγύπλιον. Ἐλέγετο δὲ τρία
καὶ είκοσιν ἔτη ἐν τοῖς αδύτοις ὑπογείοις ὠκηκέναι ,
μαγεύειν παιδευόμενος ὑπὸ τῆς Ἴσιδος . Nauiga
tionis autem fuit focius , vir Memphiticus , quidam
ex facris illis Scribis , Japientia mirabili , et qui vni
uerfam Aegyptiorum doctrinam callebat. Dicebatur
autem tres et viginti annos , in adytis fubterraneis
manfiffe , Magiam interea edoctus ab Ifide. Erant
igitur νοήμονες , ex ordine illorum Sacerdo
tum , qui communius ἱερογραμματᾶς a Graecis di
:cebantur . Et quemadmodum ἱερογραμματᾷς , no
men hoc traxerunt ἀπὸ τῶν ἱερῶν γραμμάτων ,
a Sacris Codicibus , literis , et fcientiis , diligenti et
follicitae eorum curae creditis, ita pari ratione, inter
Sacerdotes iidem dicebantur νοήμονες , quia νοήματα
ἱερο , Scientias facras , et inuenta Mercurio attribu
ta , induftrie addifcebant , perficiebant , aliisque vi
ciffim tradebant. Mehtionem illorum νοημάτων
facit AELIANvs Var . hift. Lib. XII . c . 4. . Φασὶν
Αἰγύπλιοι Σέσωςριν παρ᾽ Ἑρμῶ τὰ νοήματα ἐκμε
σωθῆναι . Aegyptii dicunt , Sefoftrin a Mercurio in
fcicntiis facris inftitutum fuiji . Sic ἐγχαράττειν
τους
 XCVI PROLEGOMEN A.

r. in vita Ifi- Tous Luxas тà vonμata , imprimere animis , quae

dori apud fcitufunt digniffima , eft apud PHILONEM de vita
PHOTIVM contemplatiua p. 901. Et Пλάτaves νοήματα
Πλάτωνος vonμαтα,, I DA
in Biblioth.
- Cod. MASCIO dicuntur Platonis in fcientia Philofophica
CCXLII. inuenta , aut placita ipfi propria.
col. 1033. §. XLI. Dici igitur funt iegoygappaтes , qui
De literis, effent , vt loquitur IVLIVS FIRMICVS , ≤ Sacra
Scriptisque rum literarum periti , id eft, qui literas hieroglyphi
facris,curae cas , a Sacerdotibus olim in confignandis fcientiarum
Sepoyçaμμ- fuarum inuentis adhibitas , bene callerent , atque fci
τέων concre- entias literis his facris memoriae mandatas , velut in
ditis.
fuccum et fanguinem conuertiffent . Initio fcien
s. Mathef.
Lib . III. c.8. tiae illae , literis hieroglyphicis , infculpebantur in
pag. 68. Stelis , vel columnis , Thoto , vel Mercurio confecra
t. Vide Pan- tis , quae hanc ob caufam dici etiam folent columnar
thei Lib. V. Mercurii. Poftea autem , cum fcientiae facerdota
cap.V. §. 14. les multis modis auctae atque amplificatae effent, lite
18. 19.
rarum vero hieroglyphicarum notitia paucis tantum
effet referuata , opus omnino erat , vt quae variis
Sacerdotum Ordinibus , ad munus fuum rite obeun
dum , ac ad peragendum cultum diuinum a maiori
bus inftitutum , fcitu erant neceffaria , fic deſcribe
rentur , vt vfibus eorum inferuire poffent. Eum
u. Ibidem
igitur in finem , Scribae Sacrorum , u literas excogi
§. 18. 19.
tarunt facerdotales , ab hieroglyphicis plane diuer
fas, fed folis tantum Sacerdotibus notas , vfuque re
ceptas , earumque beneficio , in libros , Mercurio at
tributos , retulerunt , quae ex fcientiis fuis facris ,
etiam a reliquis Sacerdotibus cognofci aequum iudi.
w.Vide eum cabant . Aetate CLEMENTIS Alexandrini , ■ li
Lib. VI. brorum horum Mercurialium numerabantur quadra

Stromat. P. ginta duo. Eorum primus , complectebatur bymnas

633. 634.
Deorum , qui nempe quotidie , aut etiam certis qui
bufdam diebus feftis , in honorem Deorum caneban
tur. Partem eorum , fi bene coniicio , faciebant
Sacri Ofiridis Hymni , PLVTARCHO memorati , de
jade
 PROLEGOMEN A. XCVII

Ifide , p. 372. Secundus librorum Hermeticorum

Sacerdotalium , praeſcribebat rationes vitae regiae.
x x. PLVTAR
Olim enim reges a Sacerdotibus follicite inftitue-
bantur , facrisque eorum difciplinis , certo faltem CHVS de Ifi.
de p.353-354.
modo , initiabantur. Libri tertius , quartus , quin- CLEMENS
tus et fextus, continebant ra disgoλoygμava , fiue Alexandr.
Praecepta Aftrologica , et quidem de ordine inerran- Stromat.
tium , de coitu atque illuminatione Solis atque Lunae, Lib. V.p.566.
deque eorum ortu. Excipiebant libros hos , decem
alii , agentes de literis , quae fic vocantur hierogly
phicis, doctrinam porro continentes de Cofmogra
phia , et Geographia , de ordine Solis atque Lunae,
deque Planetis quinque , ac denique chorographiam
Aegypti , et Nili delineationem complectentes. Ac
cedebant ad hofce decem alii libri Mercuriales, pro
prie fic dicti Sacerdotales , de legibus , de Diis , et
vniuerfa Sacerdotum difciplina , quorum cuftodia et
cura Prophetae figillatim demandata erat. Agmen
claudebant libri fex reliqui , Paftophoris edifcendi,
pertinentes ad Scientiam Medicam , ideoque doctri
nam , de conftructione corporis , de morbis , de orga
nis, fiue inftrumentis actiuis corporis humani , de me
dicamentis , de oculis , et poftremo de mulieribus,
comprehendentes. Librorum horum , quidam fpe
ciatim ad Prophetas pertinebant , alii ad Scribas Sa
crorum , alii ad Paftophoros ac aedituos : et illi qui
dem libri , qui alicui Sacerdotum ordini erant pro
prii et neceffarii , ab illis non tantum manu affidua
terebantur; fed etiam y memoriae ita infigebantur, vt y. CLEMENS
eos memoriter recitare poffent. Fluxit hoc fine du. Alexandr.
vbi fupra
bio ex antiquiori Sacerdotum Aegyptiorum difcipli
P. 634.
na , quo tempore ea , quae in columnis facris Ady
torum , literis hieroglyphicis pica aut inſculpta
erant, nondum libris ; fed tantum memoriae eorum,
quorum haec fcire intererat, mandabantur. Serua
tur id ipfum in hodiernum vfque diem , ab Indorum
(G) Brach
 XCVIII .PROLEGOMENA.

Brachmanibus , veterum Aegyptiorum difcipulis:

illi enim librum legis fuae , diuinitus , vt fuos cre
dere iubent , acceptum , et a maioribus , per tradi
tionem oralem ad fe transmiffum , quem Wedam ap
pellant , non chartae , aut Monumentis quomodo
cunque confignatis. Sed memoriae Sacerdotum
vnice credunt. De aliis libris , nomen Hermetis
Trismegiſti prae fe ferentibus , quippe qui ad no
ftrum hoc argumentum non fpectent , pluribus hic
non agimus.
Inter Scien
§. XLII. Ex argumentis librorum Hermetico
tias Sacras, rum Sacerdotalium , quos CLEMENTEM Alexandr.
libris facer- recenfuiffe vidimus , colligi iam poteft , qualianam
dotalibus
comprehen- fuerint Nonμara , Scientiae a Sacerdotibus , ac fi
fas, locum gillatim Scribis Sacrorum inuentae , perpolitae , et
primum ha- fumma induftria cultae. Solent veteres eas omnes
bet Aftrono- ad duas claffes redigere , Aftronomiamfcilicet et Phi
mia.
lofophiam. Ita STRABO Lib. XVII. loquens de
prifcis Heliopolitanorum Sacerdotibus p. 554. Helio
poli domos amplas vidimus , in quibus Sacerdotes ba
bitarunt. Hanc enim perhibent olim Sacerdotum ba
bitationem fuiffe , hominum Philofophiae et Aftrono
miae deditorum. Et p. 561. de Sacerdotibus The
baeis haec habet : Hi Sacerdotes maxime Aftrono
miam et Philofophiam excolunt. Et in Aftronomia
quidem inuenienda , colenda , et polienda , tantum
z. MARTIA- Sacerdotes Aegyptiorum poſuiſſe ſtudii et induſtriae,
NVS CAPEL- vtz Aegyptus patria quaedam Aftronomiae appellari
LA Lib.
VIII . p.274. non immerito poffit , veterum teftimoniis fere con
ftat. Ab Aegyptiis enim fcientiam hanc accepiffe
a.Lib.I.p.24 . Babylonios , a DIODORVS Siculus , ac infuper alii
" teftantur , ab vtrisque vero Graecos eandem mutua
Cos

* Mira plane funt , quae hac de re leguntur in Relationi

bus Miffionariorum Danicorum in India Orientali , Con
tinuat . XLVI. p. 1252. 1253. quae omnino fapiunt anti
quiffimam Aegyptiorum difciplinam .
 PROLEGOMENA. XCIX

tos effe , nemo diffitetur. Cum vero Sacerdotes hi

Aegyptiorum , ad Scientiam Aftronomicam , Studi
um Geometriae accuratum adiungerent , et difcipli
nae vtrique folerter et cum fructu excolendae , ho
ras non tantum impenderent diurnas, verum b no- b. CHAERE

aurnas etiam , vel fic fatis intelligitur , quantos in MON, apud

PORPHYRI
harum fcientiarum ftudiis progreffus fecerint , tam- VM de Ab
etfi de iis recentiores noftros Scriptores nonnifi te- ftinentia
nuiter et exiliter fentire fciam. Quodfi Aegyptio- Lib. IV. p,
rum Sapientes impetrare a ſe potuiffent , vt inuenta 369. 370.
fua Aftronomica , Graecorum exemplo , cum aliis Edit. Lug
dun.
communicarent , literisque proderent , in propatulo
omnibus perfpectumque foret , quantum ipfis debe
ant Aftronomiae ftudiofi. Superfunt tamen quae
dam Aegyptiorum in ifto ſtudio ſpecimina et inuen
ta , ex quibus , tanquam ex vngue leonem , cetera
diiudicare licet. Referre eo vtique poffumus Pyra
midum , ante tria annorum millia , et aliquot infuper
Secula , conftructarum , pofitionem admiratione di
gnam. Etenim Pyramidis cuiusque latera, a Borea c. DV HA
in Auftrum directa , lincam meridianam prorfus MEL Hift.
effe immotam euincunt. -- Eaque fic difponi aliter Acad .Scient.
P. 420. Edit.
non potuerunt, quam per Obferuationes Aftronomicas, Lipf.
ab iis erroribus immunes , quas acus magnetica indu
cit. Beatus VIGNOLIVS vir in Difciplina Aftrono
mica non perfunctorie verfatus , vbi HAMELII ver
ba, quae et hic defcripfi , attuliffet , d aliam d. in Differ
prae
terea obferuationem addit , Pyramides nempe vfum tat. deAnnis
hunc etiam Sacerdotibus praeftitiffe , vt certis qui- Aegyptiacis.
Mifcellan.
bufdam diebus , Sol aut incepturus , aut defiturus, Berolin.
faciem Pyramidis borealem illuftraret , atque dies To.IV.p.10 .
quibus id contingebat , a Sacerdotibus pro Acquino
Atialibus , quoad vfum , habitos , et arcanis ipforum
Calendariis affignatos fuiffe. Eodem fpeâat forma
anni Aegyptiorum Caniculo - Solaris , a Sacerdoti
bus eorum inuenti , circa Annum P. I. 3389 , ante
( G) 2 Chri
SHMOLEAN
A
OXEODA
 с RROLEGOMEN A.

Chriftum natum 1325 ; verum vfque ad tempora Au

gufti Imperatoris , fecretis ipforum vfibus referuati,
quem Iulius Caefar , ex Sacerdotum inftitutione in
Aegypto acceptum , Romam inuexit , Iulianum ideo
poftea appellatum , quemque effe omnium perfectif
e . in Differ- fimum, e VIGNOLIVS liquido demonftrauit. Ne
tati one mo
do laudata, que etiam tacitus praetermittere hic poffum , videri,
celeberrimam illam COPERNICI Hypothefin, terram
circa Solem moueri , Sacerdotibus Aegyptiorum
f. ARISTO- olim iam ignotam non fuiffe. Sciunt omnes, fidem
TELES de
Coolo, Lib. docuiffe PHILOLAVM , aliosque fcholae Pythago
II. c.13. DIO- raeae alumnos. Pythagoram vero placitum hoc
GENES LA- Aftronomicum , ab Aegyptiis accepiffe , et in ſcho
ERTIVS Lib. la fua , inter dogmata efoterica et arcana tradidiffe,
VIII. §. 85. ex eo non parum verofimile mihi fit , quod idem et
vbi vide no ia
m , ad Indorum Brachmanas , Aegyptiorum prifco
tas erudito
rum . Adde rum difcipulos dimanaffe intelligam. Nam et apud
WEIDLERI hos ea de re in vtramque partem hodieque difputari
Hiftor.
folet, quibufdam moueri terram , aliis vero Solem,
Aftron.p.91 . contendentibus. Quando autem Sacerdotes , Sci
92.
entiae Aftronomicae tam diligentem nauabant ope
g. Relatio
nes Miffio. ram, id ea de caufa faciebant , quod eam facram
nariorum effe, et ad religionem inprimis pertinere arbitraren
Danicor. tur, quod etiam ex argumentis librorum Hermeti
Continuat. corum , de quibus §. XLI. dictum , fatis liquere
LXVII. p. poteft . Et certe in rationibus Aftronomicis , magnam
1154.
Theologiae Aegyptiacae partem fundatam fuifle , ex
Panthei noftri Lib. II. et III. perfpici abunde poterit.
In libris Sa- §. XLIII. Cum Aftronomia Sacerdotum Aegy
cerdotalibus ptiorum , veteres coniungere folent eorundem Phi
tradebatur
etium Geo- lofophiam. §. XLII. Et fane Sacerdotes hos nomi
metria, ne Philofophorum folere infigniri oppido tritum at
Arithmeti. que vulgatum eft. Solent autem veteres , vbi de
ca,etDoctri- Philofophia Aegyptiorum loquuntur , eo nomine
napractica, cumprimis defignare Arithmeticam et Geometriam,
ac praeterea Philofophiam quam vocamus practicam,
et
 PROLEGOMEN A. CL

et omnium maxime naturalem , fiue phyficam. Iso

CRATES igitur fructum ftudii illius, quod Aegyptio.
rum Sacerdotes in colenda Philofophia ponerent, du
plicem hunc agnofcit , h vt poffent bonas leges ferre, h. InBufiri
de p. 534.
et naturam rerum inueftigare. Et Geometriam qui- Edit. Bafil .
dem , atque Arithmeticam a Mercurio Aegyptiorum,
id eft a Sacerdotibus eorum , effe inuentas , Scri- i . PLATOin
ptores plurimi memoriae prodiderunt. Ipfa autem Phaedro p.
regionis Aegypti indoles , adeoque neceffitas , com- 213. DIOGE
pulit Aegyptios , vt animum ad hafce difciplinas ftu- NES LAER
TIVS inPro
diofe appellerent. Nam quia Nilus quotannis egref oemio ,§. II .
fus , varie agros transformat , multas omnis generis DIODORVS
controuerfias inter vicinos de limitibus excitat , quas
p. 73. STO
exacte dirimere non facile eft , nifi Geometrae peritia
BAEVS in
veritatem oftendat . Arithmetica autem cum ad cete-Eclog. Phyf.
2.
ras vitae rationes , tum ad Geometriae fpeculationes,. DIODO
ipfis vfum fingularem praebet. Et rem hanc in Ae- vs loc. cit.
gypto eodem modo hodieque fe habere , quod citra Vide et
rationem quidam in dubium vocant , teftatur Aegy- HERODO
ptius gente , 1 JOSEPHVS ABVDACNVS, In Аe- TVM Lib.II. "
gypto eafdem has difciplinas , ex inftitutione Sacer- c. 109. ac
alios.
dotum , non fine labore ac moleftia , didicerunt, et in hiftoria
deinceps inter Graecos tradiderunt, primo m Thales, Iacobita
n
et poft hunc Pythagoras. Ipfi vero Aegyptiorum rum cap .
Sacerdotes , difciplinas hafce , tanquam Diis facras, XXII. p. 62.
et ad cultum Numinis perneceffarias , affidua ma- 63. Edit. Io.
Henr. a See
nu , ac fere fine intermiffione tra&abant, arcanà vero len.
iftarum fcientiarum tanto in pretio habebant , vt ad I. DIOGE
earum notitiam ac perceptionem plenam , P nemi . NES LAER
། nem , nifi circumcifione facerdotali initiatum admit- TIVs Lib. I.
terent , quod etiam Pythagoram coactum feciffe, §. 24. IAM
certo fcimus , fupraque obferuauimus , §. VII. Et BLICHVSchi
in
Nicoma
ante eum Thaletem pariter legem eandem fubiiffe, Arithmeti
mihi plus quam probabile videtur. Philofophiae cam , p.10.11.
(G) 3 porro FROCLV'S
in Euclidem p. 19. n. Scriptores vitae Pythagorae. etc. o. ISOCR /
TES in Bufiride p. 534. CHAEREMON , apud PORPHYRIVM Ce
Abítin . p. 369. p. ORIGENES Comment. in Epift. ad Rom, cap. 1 .
 CII PROLEGOMEN A.

porro illius , cui operam nauabant Sacerdotes, partem

faciebat Philofophia practica , quae de actionibus
pie', iufte , honefteque inftituendis praecipit , et ad
religionem vtique fpectat. Nam inter libros Herme I
ticos, Sacerdotibus edifcendos , memorantur etiam 1
·
libri de Legibus , et de ratione vitae regiae. §. XLI.
Ab his , vt credi poteft , diuerfa non funt và 18
Eguỡ vóμipa, de quibus AELIANVS Var. hift. Lib.
XIV. c. 34. Aegyptii iura (và vóμija ) a Mercurio
fe edoctos iactitant. Iudices autem apud Aegy
ptios primo tempore fuerant Sacerdotes. İlli nempe
ius omne , diuinum et humanum , docebant pariter
atque dicebant. Hinc de iifdem DIOGENES LA
ERTIVS obferuat , in Prooemio §. 11. De iuftitia
quoque leges conftituerunt , quas ad Mercurium refe
q. Lib. I. p. runt . Legum harum nonnullas adfert 9 DIODO
63.64.etc. P. RVS Siculus. Earum indoles atque ingenium opti
68.69. etc.
me perſpici poteft ex precatione, quam in funeribus
nobilium , aliquis ex eorum numero , qui corpora
defunctorum condire folebant , nomine et vice mot
r. PORPHY- tui , ad Deos recitare iubebatur : Ego Deos a geni
RIVS de Ab
fin.Lib .IV. toribus mihi demonftratos, quamdiu in hoc Seculo vixi,
P.379.e .tc cultu affiduo religiofe profecutus fum : parentes qui
corpus meum genuerunt, femper honoraui : reliquorum
bominum occidi neminem : depofitum cuiufquam neque
defraudaui, neque malum aliud nefandum commifi. Si
vero , dum viuebam , deliqui aliquid , quod non opor
tebat, edendo vel bibendo, non per me peccaui; fedper
ventrem iam in arca fepofitum. Quae quidem , vt
S. MARSHA s
MVS Cano vere obferuauit vir magnus, non prorfus diffonafunt
ne Chron. abiftis, quae infecunda Decalogi tabula praccepit M
P. 156. fes : aut ab iftis , quae a Magiftris Talmudicis Noa I
chidarum Praecepta vocantur.
Neque mi
§. XLIV. Supereft Philofophia Aegyptiorum
nus Doctri- naturalis , fiue phyfica , pars fapientiae ipforum , fi
Phyfica, non primaria ; illa tamen , cui prae ceteris ftudio
ex
 PROLEGOMENA.
1 CIII

exquifito incubuerunt , quaeque multorum ore cele- vel natura

brata eft. Et profecto temporibus antiquiffimis , illi lis, impenfo
inprimis Sapientum nomine et honore digni habeban- ftudio a Sa
cerdotibus
tur , qui res naturales , corpora coeleftia et terre excoli fo.
ftria inueftigabant , eorumque arcana eruere aliisque lita.
promere conabantur. Talis erat fapientia Salomo
nis , omnium gentium et aetatum linguis decantata.
Scriptura , vbi eam praedicat , docet etiam , qua in
re illa potiffimum verfata fuerit. t Protulit autem t . 1. Reg.IV.
tria millia fententiarum , quibus continebantur Prae- 32.33.ex ver
fione CLE
cepta moralia , ciusque canticorum , in laudem Dei, RICI,
fuerunt quinque millia. Egit et de arboribus , a ce
dro, quae nafcitur in Libano , ad hyffopum , quae
prodit e muros de quadrupedibus , de quibus , de re
ptilibus , deque prifcibus. Haec fuit fapientia Salo
monis , notumque eft , eiufdem plane generis fuiffe
etiam eorum fapientiam , qui primo Sapientum no
mine in Graecia cohoneftati funt , ad quos fapientia
haec ab Aegyptiis dimanauit. Talem certe fuiffe
fapientiam Aegyptiorum , ac Orientalium cetero
rum, Scriptura fatis teftatur eodem loco : " Donauit u. Loc. cit.
Deus Salomonemfapientia et peritia maxima , animi- V. 29. 30.
que amplitudine, quae arenam in littore maris aequa
bat. Sapientia Salomonis fuperauit fapientiam omni
um Orientalium , et omnem fapientiam Aegypti. An
non luculenter fatis fignificat Scriptor facer, Salomo
nis fapientiam idem habuiffe obiectum , quod obie
aum erat fapientiae Orientalium et Aegyptiorum, in
eoque tantum diftuliffe , quod Salomonis de rebus
his fcientia , vberior effet , diftincta magis atque
certa. Nouimus vero etiam aliunde , in rebus iis
dem verfatam quoque fuiffe fapientiam Aegyptiorum.
Nam eos in naturam plantarum , arborum , ac her
barum , follicita induftria inquifiuiffe , ex hierogly
phicis eorum fatis liquet, quae cum a plantis faepi
ufcule fint defumtae , hae vero rem aliam, propter
( G) 4 rela
 CIV PROLEGOMEN A.

relationem , aut affinitatem aliqualem, quam cum ea

habent , fymbolice defignent , patet earum vires ac
proprietates , auctoribus hieroglyphicorum non po
tuiffe effe incognitas. Clarius id intelligitur ex hu
iusmodi hieroglyphicorum , a plantis petitorum, ex
plicationibus , quales nobis , ex ipforum doctrina,
HORAPOLLO in hieroglyphicis , PLVTARCHVS in
libro de Ifide et Ofiride , aliique paffim fubminiftra
runt , vt iam taceam , quae de varii generis plantis,
ex eorundem doctrina , tradunt THEOPHRASTVS,
DIOSCOPIDES , PLINIVS , et nonnunquam alii
obiter , vti et quae de herbarum nominibus myfticis
et fymbolicis , ipfis nempe a Sacerdotibus impofitis,
veteres memorant , et nos infra quaedam tangemus,
S. LVIII. Non minus diligenter vero Sacerdotes
Acgyptiorum naturam fcrutatos fuiffe animalium,
quadrupedum , auium , reptilium et piſcium , te
ftantur confimiliter eorum hieroglyphica , quorum
pleraque oculis noftris obiiciunt animalia , quaeque
ad illorum explicationem , ex traditione Sacerdotali,
proferunt PLVTARCHVS, AELIANVS , CLEMENS
ALEXANDRINVS , EVSEBIVS , HORAPOLLO, et
alii innumeri. Videmus etiam inter libros Aegy
ptiorum facerdotales , qui Hermetici nuncupantur,
complectentes quippe difciplinam et fcientias Sacer
w. HELIO dotum , commemorari w Bißλ8s iega's περὶ ζώων ,
βίβλες ἱερὰς
DORVS Ae.
librosfacros de animalibus. Ad harum autem icien
thiopic Lib.
ILI. p. 142. tiarum ftudia , Sacerdotes in Aegypto , a primis in
de temporibus , animum fuum conuertifle , colligi
*
x. Actor.VII. ex eo poteft , quod Mofes iam in fapientia Aegy
22.
ptiorum inftitutus fuiffe perhibeatur , et quod non
y. Supra, y huius tantum › verum et z lofephi Patriarchae
XI.
z. Ibid.§.x. aetate , cultus animalium diuinus , apud Aegyptios
iam inualuerit. Nam cum ille effet fymbolicus , in
natura animalium , ftudiofe inueftigata , fundatus
tantum effe potuit, De aliis partibus Philofophiae
Aegy. I
 PROLEGOMENA. CV

Aegyptiorum naturalis , plura hic adferre animus

non eft , etfi Sacerdotibus in vniuerfum , propofi- a. ISOCRA
2
tum effet , a τὴν φύσιν τῶν ὄντων ζητῆσαι , naturam TEs in Bufi
= rerum omnium, quae exiftunt, indagare. Huc etiam ride p.534.
b.TERTVL
fpectat, quod b Mercurius ille Trismegiftus, ad quem LIANVS ad
Sacerdotes in Aegypto , tanquam ad verum aucto- uerfus Va
rem , omnia fua excogitata et inuenta referebant, lentin. cap.
dici confueuerit , magifter omnium phyficorum. 15.
§. XLV. Ex iis quae nunc de Philofophia Sa- Philofophia
cerdotum Aegyptiorum naturali obferuauimus, liquet Aegyptio ·
omnino, eam fpeclaffe ad religionem , et partem fe- rum natu
cifle Theologiae ipforum. Aut vt verius dicam, ralis fpecta
Philofophia naturalis , coniuncta cum fcientia Aftro. bat ad reli
gionem,
nomica , praecipuum fuit fundamentum Theologiae aeque in
et religionis totius Aegyptiorum. Nam Dii , quos illa erat
popularibus fuis colendos propofuerunt Aegyptio- fundata.
rum Sacerdotes , fi a mente aeterna , rerum omnium
prima caufa , difcefferis , erant elementa , et maiora
ac illuftriora Mundi corpora , a quibus laetiffima fpe
rabant beneficia , et quae pro diuerfis , quas ad ter
ram noftram habent , relationibus , diuerfis etiam no
minibus infigniebant , diuerfisque honoribus afficie
bant, in quorum igitur naturam , vires , vti et re
lationes ad terram , omni mentis nifu et contentione
inquirere , occupationem iudicabant , et nobiliffi
mam, et longe vtiliffimam , ac Sacerdotibus inpri
mis conuenientiffimam. Alibi iam adductis Scripta- c.Lib.I: Pan
rum optimorum teftimoniis , oftendi , plerosque in thei cap. II.
ea fuiffe fententia , Aegyptios nihil aliud coluiffe, §. 4. 5.
quam corpora, et caufas rerum naturales ac materia
les , Solem , Lunam, Nilum , terram , aërem, ventos,
calores, et humores , hifque folis rerum cunctarum
exiftentiam , ortum , et interitum attribuiffe. St

igitur verum fateri volumus , rerum harum , et vno

verbo totius naturae cognitio , follicite quaefita et
inueftigata , bafin fere totius Aegyptiorum Theo
(G) 5 logiae
 CVI PROLEGOMEN. A.

logiae conftituit , eademque Sacerdotes in ordinando

cultu diuino vnice direxit. Hoc Feſta eorum cun
Era , quorum notitiam habemus cerram , inuice do
cent , idque in Tabula Bembina, vti eam paffim ex
plicuimus , egregie depingitur. Non excludo Men
d. Supra S tem aeternam diuinam , de qua d fuo loco prolixe
XXII . et in egi ; etfi tamen e monere debuerim , poſt plene
Pantheo Li
bro I. cap.II. conftitutam religionem et idololatriam Aegyptiorum,
et praecipue quod Seculo IV. poft exitum Ifraëlitarum ex Aegypto
IV. contigiffe reor, in folennibus Aegyptiorum Sacris,
e.Lib.I.cap. cultuque Deorum publico populari , Mentis illius
II . § 14. et aeternae , raram admodum et parcam, ac , vt vide
cap.III. §.9. tur, tenuem tantum et obfcuram , mentionem fieri
II.
f.Lib.I. c.II. confueuiffe , vnde fieri potuit , f vt permulti fibi
§. 4. 5. perfuaderent, ex Theologia Aegyptiorum eam re
ipfa excludi. Verum vt ad cognitionem naturae re
rum , tanquam bafin Theologiae Aegyptiorum, red
eam , poteft ex iis quae dixi , fatis intelligi , quam
vere OLYMPIODOR VS, inclytus e Sccta Peripateti
, dixerit : 8 Ta Quoia de πça
Ariftote corum Philofophus ‫ܙ‬
g Comment,
in
lis Meteoro τον μανθάνειν , καὶ ὅτως θεολογεῖν . Philofophiat
naturali operam nauare oportet , atque fic demum ad
log. Lib. I.
fol. 2. b. cognitionem rerum diuinarum accedere. Nam vt vere
h. PLVTAR- pronuntiauit auctor excellens : h Vetus Phyfiologia,
CHVS in li- non modo Graecorum; fed etiam Barbarorum , nibil
bro de Fefto aliud fuit , quam doctrina quaedam naturalis, fabulis
Daedalis inuoluta , adeoque latens et obfcura Theologia , cuius
apud Pla
taenfes,apud aenigmatibus et allegoriis , arcana fere myfteria ita
EVSEBIVM tegebantur , vt cum ea quae dicebantur facilius, quam
Praepar. quaefilebantur, imperita multitudo caperet , tum ve
Euang. Lib. ro de iis , quae filebantur , maius aliquid, quam quai
III. c. I. dicebantur, fufpicione coniiceret , quod tam ex Orphi

i. DIONYSI carminibus , quam ex Aegyptiorum, Phrygumquefa

vs Halicar- bulis , clare intelligitur. Sic etiam de fabulis Grae
naffeus An- corum Theologicis iudicat Scriptor , ingentis fane
i'
tiq Rom. precii , i fabulas Craecorum opera naturae per alleg
Lib.I. p. 92. riam
 PROLEGOMENA. CVII

riam indicare. De Aegyptiis vero figillatim obfer

uat PROCLVS
PRocLvs :: k Καὶ ὁι ἀιγύπτιοι διὰ μύθων ( ita k. InPlato
lege) ἠνίσσοντο τὰ ἀπόῤῥητα τῆς φύσεως. Etiam nis Timae .
Aegyptii per fabulas folebant fubinnuere arcana na um Lib. I.
turac. Solet ceteroquin laboriofus hicce Philofo- P. 40 .
phus, dogmata Aegyptiorum Theologica , fabulas
que eorum facras, vbi modo poteft, etiam obtorto
collo, ad notiones Metaphyficas Philofophiae Py
thagoraeo-Platonicae inflectere ; verum hic ipfa ve
ritatis vi victus, fatetur tametfi inuitus, cognitionem
rerum naturae, bafin effe Theologiae Aegyptiorum,
et ex hac fabulas ipforum debere explicari.
§. XLVI. Longe equidem aliter iudicat Pfeudo- Pfeudo -San
SAN CHVNIATHON, vel PHILO BYBLIVS iacta- chuniatho
nisfententia
tus eius interpres, vbi fic fcribit : 1 Sed enim qui no de indole
uiffime rerum facrarum difputationem attigere, cum Theologiae
corum, quae ab initio facta erant, veritatem reiecif- veterum ex
fent, allegoriis quibufdam et fabulis excogitatis , et cutitur.
cum rebus quae naturaliter in mundo fiunt, affinitate 1. Apud Ev.
quadam conficta , Myfteria excogitarunt. Sed au- SEBIVM
aoris huius, a veteribus fane neglecti et contemti, Praepar. Eu
ас * fi vnum PORPHYRIVM excipias, vix ab vno ang. Lib. I.
alteroue veteris Ecclefiae Chriftianae Doctore ad c.IX.
teftimonium vocati, multiplices fraudes , et infulfa
mendacia, tam docte et ingeniofe detexit m HEN- m.ADifcour
RICVS DOD WELLVS, vt fabulae hae , quas no-fe concerning
bis offert, et quae vix confutatione egent, morari Sanchonia
thon's Phoe
neminem poffint, aut debeant. Voluit nempe au- nician hifto
or ille fuppofitus hiftoriae Phoenicicae , quifquis ry. London .
eſt, lectoribus fuis perfuadere, gentium deos re ipfa 1691.
fuiffe

Creditur ante PORPHYRIVM , laudaffe hiftoriam

SANCHVNIATHONIS etiam ATHENAEV S. Sed
haec eft tantum coniectura virorum eruditorum, quae
aliquam verofimilitudinis fpeciem habet ; fed dubiis ex.
pofira est , et certo demonftrari nequit. Licet eam
reiicere .
 CVIII PROLEGOMENA.

fuiffe homines, de ciuibus fuis multis modis bene 1

meritos, ideoque deorum et nominibus et cultu ho
noratos, eorum etiam gefta et praeclara merita pri
mis temporibus, monumentis publicis, lapidibus vi
delicet et columnis, ftylo fimplici et perfpicuo in
fcripta fuiffe; fed recentiores Theologos (rès ve
TáTYS TWv iegoλćywv) gefta illa, allegoriis et fabu
lis aenigmaticis inuoluiffe, et fic tenebris plurimis
inuoluta, ad res naturales transtuliffe, vnde tandem
Theologia enata fit phyfica, cui et myfteria fuper
ftruere placuerit. Vt auctor hiftoriae illius Phoe
nicicae recens, figmentis fuis colorem aliquem in
duceret, auctoritatemque acquireret, confultum du
xit, eam Scriptori antiquiffimo ; fed a fe confião,
attribuere, SANCHVNIATHONI fcilicet. Perhi
n. EVSEBIVS betur autem Scriptor ille fuppofitus , opus fuum
vbi fupra. dedicaffe Abibalo, quem Annales Tyriorum patrem
DODWELLVS faciunt illius Hirami , qui acqualis fuit Salomonis,
in libro cit.
§. 2. p. 2. 3. Ifraëlitarum regis, vnde fequeretur , Scriptorem il
lum fictitium, Dauidi coaeuum fuiffe, èt forte et
iam initia regni Salomonis attigiffe. Id faltem le
&ores fuos credere voluit PHILO BYBLIVS. Ex
eo autem colligere recte licet , quosnam in animo
habuerit ille, qui ipfi dicuntur νεώτατοι τῶν ἱερ
Aoywv, Theologorum nouiffimi, qui nempe Theulo
giam prifcam corruperint. Non potuit certe re
fpicere, nifi ad ORPHEVM, eiusque difcipulum
MVSAEVM , primos inter Graecos Theologos, Ae
gyptiorum. difciplina imbutos , auctores adhaec
Theologiae allegoricae, et Myfteriorum , pofthaec
in tanto pretio habitorum , aut forte étiam ad an
o. EPIPHA- tiquiorem his INACHVм , quia nonnullis , et
NIVS Lib. I.
adv.haerefes valde verofimiliter , Myfteria ex Aegypto in Grae
P. 14. ciam vexifle perhibetur. Ab his igitur Pfeudo
SANCHVNIATHON PHILONIS , initia Theolo
giae Phyficae et Allegoricae deriuat, callide profe
Ato
 PROLEGOMEN A. CIX

ao et aftute ! Nam Theologos illos Poëtas , víos

fuiffe methodo Theologiam tradendi allegorica et
fabulofa, nemo neque ignorabat, neque negabat. Et
viciffim, qualis fuiflet ante horum aetatem, Graeco
rum, et gentium in vniuerfum, Theologia , aetate
PHILONIS , docere ex gentilibus nemo poterat.
De Theologis Orpheo, et Inacho antiquioribus, di
ci omnino iure poteft , quod de heroibus fabulofi
illius aeui HORATIVS cecinit , Carmin. Lib. IV.
Od. IX.

Vixerefortes ante Agamemnona

Multi: fed omnes illachrymabiles
Vrgentur, ignotique longa
Nocte, carent quia vate facro.

Vt tamen de temporibus his, longa atraque noâe

circumfufis , aliquid certi dicere poffe videretur
SANCHVNIATHON , Monumenta tantam aetatem
mentientia confinxit, Taauti columnas in Phoenicia,
libros Ammoncorum , et alia huius furfuris , fraudis
non modo vehementer fufpe& tas ; fed et a DO D
WELLO, argumentis omni exceptione potioribus,
conuicta , ex quibus res protulit, ad tempus vfque
PHILONIS BYBLII , omnibus inaudita, quibus ta- p . Exem
men P nonnulla admifcuit , ex melioribus et cer- plum vide
tioribus Phoenicum Monumentis, quae in manibus in Panther,
omnium tum verfabantur, defumta, vt faltem ali- Lib . I. cap.I.
6. 8.
quam figmentis fuis veri fpeciem circumponeret.
In eodem
XLVII. Qualis autem fuerit ante Orphei
et Inachi tempora, Theologiae primorum mortalium argumento
indoles, qui derelicto vno vero Deo, Deos fios pergitur. In
dules idolo
fibi excogitarunt, et excogitatos coluerunt , certo latriae an
fcire non poffemus, nifi nobis fcripta Dei reuelatio, tiquiffimae
et lingua vetus Aegyptiaca fuccurreret, et aliquam oftenditur.
in denfis his tenebris facem praeferret. Libenter
et yltro largior, primam Theologiae falfae, quae in
ter
 CX PROLEGOMEN A.

ter gentes varias obtinuit, fpeciem, non fuiffe alle

goricam et fabulofam ; verum et id concedi mihi
velim, eam nec fuiffe hiftoricam , quae nempe in
praedicandis bene factis, virtutibus et meritis, pri
morum inter gentes heroum, ea propter in Deorum
ordinem translatorum, vnice verfata fuerit, nam fi
a fola Graecorum gente recefferis, rei huius in Mo
numentis bonis ac genuinis, canae Antiquitatis, ve
ftigia plane nulla reperire poffum. Prima hominum
ad idololatriam iam inclinatorum Theologia, fupre
mos honores retulit ad corpora huius Vniuerfi fplen
didiora , ex quibus in res humanas maxima redun
daret vtilitas, coeleftia cumprimis, Solem , Lunam,
Aftra, aliaque his fimilia, aut eorum etiam illuftrio
res quofdam et vifibiles effectus. Haec vero cul
tus tum publici, tum priuati obiecta, gens vnaquae
que vocabulo defignabat proprio er obuio, Solem
appellando Solem, Lunam vocando Lunam, fine vl
lis impropriis , fymbolicis , longeque petitis deno
minationibus. Illam Theologiam, fimplicem adhuc,
et fictionibus ftudiofe conquifitis liberam , fequi
tur 10BVS , fictitio Sanchuniathone , fi vel effet
genuinus Scriptor, Seculis multis antiquior, etfi in li
bro poëtico Cap. XXXI . 26. 27. An lucem Solis ad
Spexi, quodfplenderet, et Lunam, quod clara ingrede
retur? Et num clam feductum eft cor meum? vt m4
nus mea, ad colendum haec lucida Aftra, os meum
ofcularetur. Eftque fatis tritum , Scripturam , vbi
q. Deuteron, idololatriam primorum horum temporum verbis
IV. 19.
caftigat, de eo queri, a quod gentes adorent Solem,
r. Supra Lunam, Aftra et exercitus Cocli. Aegypti incolae
§. IX. * Solem colebant , fub nomine genti illi proprio,
Lunam fub nomine
s. Pantheon omnibusque obuio , &рí ,
Lib. III.
cap.I. §. 2. ID , loh, quo Aegyptii femper in communi vitae
vfu Lunam defignarunt . Idem de ceteris primo
rum
 PROLEGOMEN A. CXI

rum idololatrarum Diis pariter dicendum venit.

Poftquam vero Sacra gentium idololatrica fucceffiue
ordinata et rite conftituta fuiffent, poftquam Templa
fumtuofa condere, hisque Sacerdotes praeficere pla
cuit, poftquam integra Sacerdotum Collegia effent
inftituta , et hi doctrinam fuam de rebus diuinis di
gerere, nouis augmentis locupletare, et in ordinem
certum redigere coepiffent, vt fibi et placitis fuis,
tanto maiorem, et auctoritatem , et fapientiae fpe
ciem conciliarent, methodum tradendi Sacra inue
xerunt allegoricam, fymbolicam, et fabulis aenigma
ticis mire inuolutam, ad quod apud Aegyptios, vfus
fcripturae hieroglyphicae , potuit non parum con
ferre. Ab eo tempore rara in Sacris gentium Solis
ac Lunae, mentio occurrit ; fed audiuntur iam no
mina fymbolica, et aenigmatica, ab aliqua Solis Lu
naeque qualitate, aut ad terram noftram relatione,
defumta, Gad, Meni, Molochi, Baalis, Aftartes, Ater
gatis, Remphah, Ofiris, Ammonis, Hori, Ifis, Buba
ftis, et fimilia. Mutationem hanc Theologiae gen
tium primitiuae fimplicis, in artificiofam , allegori
cam, et aenigmaticam, nifi me opinio decipit, fabu
la illa antiquiffima et celeberrima , de Ione Inachi
filia , in vaccam mutata, dein in Aegyptum delata,
ibique fub nomine Ifidis culta, velut in imagine
quadam depingit. Verum quando argumentum
iftud t alio loco perfecutus fum , de eo plura hic t. Pantheon
non addo. loc. cit.

§. XLVIII. Vbi vero femel Sacerdotes, vt fibi Idem argu

Speciem fapientiae non vulgaris compararent , fty- mentum con
Jum illum, de quo dixi, allegoricum , aenigmaticum, tinuatur.
Origo me
et fabulis obfcuris inuolutum, in Theologiam inue. thodi docen.
xiffent, alii etiam, qui ad fapientiae laudem adfpira- di aenigma
bant, idem dictionis genus aemulari, illique pretium ticae. 1
ingens ftatuere coeperunt. Sapientum igitur no
men illi primum adepti funt, qui profunda Naturae
arca
 MEN
CXII PROLEGO A.

arcana rimabantur, §. XLIV. et qui inſuper fuas,

tum de his, tum aliis etiam rebus , fententias, aenig
matibus ingeniofis, et dictione aenigmatica inuolue
u. PAVSA
re noránt. Vere omnino obferuatum eft , illor
NIAS inArca inter Graecos , qui fapientiae famam adepti funt, res 1
dicis, fiue "
Lib. VIIL non fermone perfpicuo propofuiffe , fed aenigmatibus
1
p. 613. inuoluiffe. Et obferuari meretur, auctorem a me
hic laudatum, id ipfum etiam ad mythologiam Grae
corum applicare. Illis praefertim hoc familiare ad
modum erat , quos vulgo feptem Graeciae Sapien
tes vocare confueuimus , quemadmodum ex PLV
TARCHI Conuiuio feptem Sapientum perfpicitur. In
eo enim Sapientes hi, ficuti et, qui cum ipfis conui
uio interfunt , aenigmatibus proponendis inter fe
certant. Illic p. 146. Thales, vnus e VII. Sapien
tibus , haec de Amafide refert. Miſerat Amafis
Acgypti rex ad Biantem Prienaeum vićtimam, iubens,
vt exemtam ex ea, carnem tum optimam, tumpeſi•
mam,fibi mitteret. At nofter praeclare, linguam ex
fectam ad regem perferri curauit : quae res ei gl
riam magnam, admirationemque peperit. P. 152. de
eodem Amafi Aegyptio , refertur ex eius literis,
quod ei cum rege Aethiopum certamen de fapien
tiae praeftantia , per aenigmata intercefferit. Per
Aethiopes forte hic, vt alias faepius, Arabes intelli
W. Ierem. gendi veniunt, quorum fapientia w Scripturae in
XLIX. 7.
dicta non eft, et quorum in proponendis foluendis
x. 1. Regum que aenigmatibus ftudium, ex hiftoria Salomonis
X. I. notum eft. Ad Conuiuium VII. Sapientum vt red
eamus , legitur porro in eo p..149, de Eumeti, vel
Cleobulina, Cleobuli filia : Sapientem, inquit, et fo
mofam nonnofti Eumetidem? Tum Niloxenus : Nimi
rum, inquit, eam ob aenigmatum peritiam ac fapien
tiam laudas. Nam et in Aegyptum, quaedam ab es
propofitae quaeftiones peruenerunt. Denique p. 153
obferuatur: Enim vero prifcis quoque Graecis in
nort
 PROLEGOMEN A. CXIII

more pofitum fuit, buiusmodi inter fe quaeftiones ob

fcuras aenigmaticas proponere. Quod deinde Le- y. DIOGENES
ſchae et Hefiodi exemplis confirmatur. Celebre LAERTIVS
cumprimis ' eſt aenigma CLEOBVLI , vnius ex VII. Lib . I. §. 91.
STOBAEVS
Graeciae Sapientibus , cuius meminere Y plures , in Eclogis
quodque ita habet : Phyficis
C2 Lib.I.c.XI.
Εἷς ὁ πατὴρ, παῖδες δὲ δυώδεκα · τῶν δὲ ἑκάσῳ SVIDAS in
Z
2 Κῦρα ἑξήκοντα , διάνδιχα είδος ἔχεσαι. voce Κλεο
F
Η μὲν λευκαὶ ἔασιν ἰδῶν· ᾗ δ᾿ ἀντε μέλαιναι. z.It
βαλίνη.
a ex STO.
Αθάνατοι δὲ τ᾿ ἐἶσαι ἀποφθινύθεσιν ἅπασαι ·
ΒΛΕΟ èmen
dat CASAV.
Quae ex verfione HVGONIS GROTII id latine
fonant : BONVS. Alii
aliter. Vide
Eft vnus genitor, cui bis fex ordine nati natas ME
NAGII ad
Et fexaginta natae, fed difpare forma; Laërtium .
Candida namque barum pars altera, et altera

nigra eft :
Cunctae immortales , morientes attamen omnes

Significatur autem aenigmate hoc annus , conftans

duodecim menfibus, quorum vnusquisque dies tri
ginta candidos, totidemque noctes nigras habet. Eft
igitur aenigma iftud phyſicum, fabulis Aegyptiorum ,
quibus in Theologia fua, corporum coeleftium
phaenomena et effectus fubinnuere folebant , non
valde diflimile. Et credi poteft , Cleobulum,
quem fapientiae Aegyptiorum participem factum a SVIDAS in
effe, conftat, id ab Aegyptiis mutuo ſumfiſſe. Ve- Κλεόβελος .
rum tamen fapientia illa aenigmatica, multo anti- Adde DIO
quior cenfenda eft, quod et PAVSANIAS innuit, GENEM
LAERTIVM
et in PLVTARCHI Conuiuio feptem Sapientum di Lib. I. §. 89.
fertis verbis monetur. De Salomone namque rege
Ifraëlitarum legimus , quod b Regina Sabacorum, b. 1.Reg. X.
eius fama permota, ad eum veniffet, vt fapientiam 1. etc.
eius aenigmatibus exploraret. Ex Annalibus quo
(H ) que
 EN
CXIV PROLEGOM A.

que Phoenicum , MENANDER Scriptor antiquus

c. Apud 10- memoriae haec prodidit : Hirami temporibus clare
SEPHVMAN- bat Abdemonis filius natu minor , qui difficultatem
tiq Lib. VIII. problematum, quae fibi explicari iuffit Solomon, Hie
cap.V. §.3 . rofolymorum rex , femper ingenii fubtilitate fupera
bat. Et DIVs annales eofdem fecutus , ea de re
d. Apudeun- in haec verba fcripfit , d Solomonem ad Hi
dem loc. cit.
ramum aenigmata mififfe, pariter rogantem, ab ipfo
vt alia acciperet : quique propofita foluere nequiret,
is ab interprete pecunia muletaretur. Hiramum ve
ro, cum conditionem accepiffet, et aenigmata explicare
non potuiffet, magnam pecuniae vim pro mulēta pepen
diffe, poftea per Abdemonem quendam hominem Ty
rium, foluiffe ea , quae propofita erant , rurfumque
alia propofuiffe , quibus foluendis cum haefiffet Solo
mon, Hiramo ab eo multum pecuniae perfolutum.
Similia his de Amafide, rege Aegyptiorum , com
memorare PLVTARCHVM , paulo ante monuimus,
Et certe Salomonis aetate extitiffe, notasque paffim
fuiffe, fententias Sapientum, ftylo aenigmatico con
fcriptas , ipfe fatis indicat Prouerb. cap. I. v. s.
Audiet fapiens , adiicietque doctrinam, et intelligens
confiliis abundabit, vt intelligere queat parabolas,
casque interpretetur, et verba Sapientum, atque ec
ram aenigmata.
Methodum §. XLIX. Quae de Sapientibus temporum an
hanc aenig tiquiffimorum, eorumque fermone aenigmatico , in
maticam et
genere obferuauimus , ea vtique in Sacerdotibus et
allegoricam ,
in docendo' iam, et multo quidem magis, omnium vero maxime
propriam fibi in Sacerdotibus Aegyptiorum, locum habent . Re
reddiderunt & te id verbis his obferuauit CLEMENS ALEXAN•
e
vetufti gen- DRINVs : Omnes igitur, vt femel dicam, qui de
tium Sacer- rebus diuinis tractarunt, tam Barbari quam Gracci,
dotes.
e. Stroma rerum quidem principia occultauerunt, veritatem au
tum Lib. V. tem, per aenigmata, fymbola, allegorias , metaphoras
p.566. Sic que , fimilesque tropos tradiderunt , cuiusmodi funt :
etiam
 PROLEGOMEN A. CXV

etiam apud Graecos Oracula. Inprimis vetuftiffimis et PRO

Theologiae apud varias gentes conditoribus , ma- CLVS in Ti
gnopere femper placuit, vt rerum diuinarum cogni- maeum la
tio, aliis non traderetur, nifi fabulis tecta et obuo- tonis Lib.
III. p. 216.
luta, quia ficuti vetus quidam et peringeniofus Phi
lofophus obferuat, f fabulae inter obfcura Theolo- f. MAXIMVS
gorum aenigmata , et perfpicuam Philofophorum TYRIVS Dif
" fert.XXIX.
dogmaticorum orationem, medium quoddam tenent,
cum his quidem fint obfcuriores, illis vero clariores P. 350.
et intellectu faciliores. Aegyptiorum de rebus di
uinis fabulas, in Pantheo noftro perfaepe adferimus,
= et pro ingenii modulo explicamus. Graecorum, et
tractae ab iis Romanorum de Diis fuis fabulae, etiam
pueris notae funt. Sed et aliorum Barbarorum, qui
nempe literarum et fapientiae ftudium aliquo modo
coluerunt , Theologia, fuos femper habuit λoys
leges , fabulas facras et allegoricas , & diuerfas qui- g. PHVRNV
dem a fabulis Graecorum, neque minus Aegyptio- Tvs de Na
rum ; fed quibus tamen res propemodum eaedem tura Deo
fignificantur, et hac quidem in re illis non valde rumcap.
XVII. init.
diffimiles. Tales quafdam Phrygum et Paphlago
num fabulas facras adfert PLVTARCHVS de fide
P. 378. Aoyov iegèv Pelafgorum, qui funt vetuftis
fimi Graeciae incolae , commemorat HERODOTVS
Lib. II. c. 51.
Idem etiam Aegyptiorum óyes ie. h. Lib. II.
c. 48, 62. 8r.
gg's h paffim tangit. Eofdem i AELIANVS ap
i.deAnimal.
PROCLVS ἱερατι tibi Xic.Χ.
pellat λόγες προφητικές , et kpRocLvs
κές . Et Syrorum quoque aliquem λόγον ἱερὸν
p . 649.
1 AELIANVS refert. Sunt autem illi Ayo legol K. Lib. I. in
nihil aliud , quam quod CLEMENS Alexandrinus, Timaeum
de Aegyptiis loquens , appellat m iegarmas
ἱερατικὰς iso Platonis
gias Aiyuπτiwv, hiftorias ( vel fabulas) facerdota p.59.
les Aegyptiorum, a Sacerdotibus nimirum confictas, 1. de Anim.
et ad Sacrorum vfum translatas. Ideoque CHAE- XII. 30.
REMON Sacerdos Aegyptius , eofdem appellauit m. Lib. V.
T's Stromat.
( H) 2 T&S D .
P.566.
 CXVI PROLEGOMEN A.

n. In Epifto- n To's iegarmès µúdes, fabulas facerdotales. Erant

la PORPHY
ab antiquo inde tempore , in plerisque , certe
RII ad Ane
bonem P.VII." maioribus et celebrioribus, Templis, quidam nyn
ra , interpretes, 0 qui peregrinis Templa adeunti
fin.
O. HARPO- bus, et in rationes Sacrorum inquirentibus, de fa
CRATION bulis facris tantum , quantum cognofci voiebant
Epiége , Sacerdotes, et quantum forte illi ipfi interpretes
in voce 'En
fciebant, referebant atque explicabant. Templo
γητής.
rum in Graecia nynràs paffim commemorat, qui
cum illis conuerficus eft , PAVSANIAS, in Defcri
ptione Graeciae. In Aegypto ἐξηγητὰς
nyras huius ge
p. Lib. II. neris, vel vt P HERODOTVs eos vocat , gunvias,
c. 154. inftituit Pfammetichus, qui a pueritia lingua graeca
imbuti effent, et peregrinis omnia interpretarentur.
Hos confuluit Herodotus in Aegypto, et ex eorum
relatione, vt opinor, pleraque accepit, quae de re
bus Aegyptiorum facris memoriae prodidit. Ha
q.LVCIANVS bebant etiam 9 Affyrii et Arabes fuos nynia's
in Macrobiis
To.II.p.632. Tav μúdov, interpretes fabularum, et ita alii quo
r. PLVTAR- que. Has vero fabulas Sacerdotum Theologicas et
CHVS de Ifi- facras, non continuiffe res veterum heroum prae
de p. 355. clare geftas , verum ipfius naturae arcana , PHVR
NVTVs, cum toto libro de Natura Deorum vbique
afferit, tum capite praefertim vltimo, multis adftruit.
Idemque ex Scriptoribus vetuftis aliis, fupra obfer
uauimus, §. XLV.

De Aegy S. L. Talis igitur erat , omni procul dubio,

ptiis maxi- Sacerdotum quoque Aegyptiorum , in tradendis Sa
meid ipfum cris, ratio et methodus . Et ab his quidem metho
adductis te- dus talis tradendi Theologiam , aenigmatica , fym
ftimoniis
bolica , et fabulofa , ad alios dimanafle videtur . De
plurimis
confirmatur. Graecis certum eft. Nam qui apud hos doctrinam
de rebus diuinis , eum ad modum traderent, Prin
cipes fuere Orpheus et Pythagoras , quos fapien
tiam Aegyptiorum in Graeciam intuliffe , apud
omnes
 PROLEGOMENA. CXVII

omnes conftat. Et ea de re plura mox dicemus.

Multa de hac Aegyptiorum Sacerdotum methodo
et Theologia , PLVTARCHVS in libro de Ifide et
Ofiride paflim obferuat , ex quo haec tantum nunc
defcribemus , quae leguntur p. 354. Qui autem e
militibus creabatur rex, ftatimfe Sacerdotibus dabat,
fiebatque particeps Philofophiae, occultantis pleraque
fabulis, ac fermonibus, obfcura veritatis indicia et ar
gumenta habentibus, quod fane ipfi declarant , ante
Templa fphyngas plerumque collocantes : quo innu
unt , doctrinam fuam rerum facrarum, conftare ſa
pientia aenigmatica , et fub inuolucris latente. Si
milia de fphyngibus obferuat etiam CLEMENS
Alexandrinus Stromat. Lib. V. p. 561. Ideo Aegy
ptii ante Templa ponunt fphyngas, quia doctrina de
Deo aenigmatica eft et fubobfcura. Poftremum hoc
veritati omnino confentaneum eft, an vero id ipfum
"
ex veterum Aegyptiorum fententia fignificauerint
fphynges ante Templa collocatae , id aliis curatius
explorandum et diiudicandum relinquo. IAMBLI
CHVS porro, vbi de fymbolica docendi ratione,
Pythagorae et Pythagoraeis vfitata , loquitur , iſt
haec addit: Hic enim docendi modus, apud Grae- s . De vita
cos fere omnes , vt antiquiffimus , excolebatur : in- Pythagorae,
primis vero Aegyptii multiplici eum honore ftudio- cap.XXIII .
que complexifunt. Apud LVCIANVM in Dialogis , p. 86. Edit,
Kufteri.
vbi interlocutorum alter vefaniam religionis Aegy
ptiorum deridiculo habuiffet , alter refpondet :
t.in Deorum
Turpia profecto funt , quae dicis de Aegyptiis. Concilio,
Attamen pleraque illorum funt aenigmata, non omni Opp. To.II.
no a profanis deridenda. Et ne in congerendis hu P. 956.
ius modi teſtimoniis, modum tranfiliam, vnum hocce
tantum ORIGENIS addo , quia fabulas facras, vel
hiftorias de Diis, figillatim tangit. Ita autem ille : u. Lib.I. ad
" Videtur mihi ita facere Celfus, acfi aliquis pere- uerfus Cel
grinatus in Acgypto , vbi Sapientes Aegyptiorum, eru- fum vag. 11,
(H ) 3 diti
 CXVIII PROLEGOMENA.

diti doctrina domeftica, multa philofophantur de his,

quae apudillosfacra exiftimantur, plebeii vero homines,
fabulas quafdam audientes , quorum rationem non
intelligunt, vehementer fibi placent earum cognitione,
putet fe pernoffe omnem Aegyptiorum Japientiam, ex
vulgaribus colloquiis, cum nemine Sacerdotum conuer
fatus, nec a quoquam eorum doctus de Myfteriis A
gyptiorum. Fabulae igitur illae facrae , a Sacerdo
tibus in vulgus fparfae, de Ofiride , Ifide , Horo,
Typhone , aliaeque confimiles , longe aliud quid
fignificabant, quam vulgus iis auditis, fibi imagina
batur, celabant myfteria, nimirum naturae, et non
nifi ex doctrina Sacerdotum arcana explicari
poterant.
Idem ex
§. LI. Verum cuius indolis fuerit illa Aegy
docendi me ptiorum difciplina fymbolica et myftica, non melius
thode Pytha poterit intelligi, quam ex rationibus difciplinae in
goratorum, Scholis Pythagoraeorum obferuari ſolitae. In co
quam bi ac- enim Pythagoram imitatum effe Aegyptios , et
nt
ceperu ab
W
Aegyptiis , veteres diferte teftantur, et res ipfa clare loqui
corroboratur tur. De Pythagoraeis haec memoriae prodidit
et illuftra- PROCLVs , quae breuitatis amore, in latinum con
tur.
uerfa adfcribo. In more pofitumfuit Pythagoraeis,
W. IAMBLI
CHVS de vita vt, antequam rerum fcientias perfpicue tradant, quae
Pythag. c. ftionum propofitarum dilucidationes , per fimilitudi
XXIII. init, nes et imagines praemittant , atque tum bis poftea
PLVTAR- fubiungant rerum earundem per obſcura ſymbola, de
CHVS de monftrationem arcanam , et fic demum, obi intelle
tus, ad res bas cognofcendas , excitatus , oculusque
Ifidep.354. &
x. Lib. I. in Mentis perpurgatus eft, totam de rebus, quae expli
Platonis Ti- candae funt , doctrinam , ordine et perfpicue propo
macum p.1o. nant. Primus igitur gradus inftitutionis in Scholis

Pythagoraeorum hic erat, vt res, quae doceri de

bebant, exponerentur per fimilia, ceu quafdam re
rum tradendarum imagines, quibus parabolae ac fa
bulae videntur annumerandae, etfi PROCLVs loc.
cit.
 PROLEGOMEN A. CXIX

cit. has ad ordinem fymbolorum et aenigmatum re

ferre maluerit. Succedebat huic inftitutionis gra-.
dui alius , vt res de quibus edocendi erant difcipli
nae huius alumni , ipfis per fymbola, id eft , fen
tentias oppido obſcuras et aenigmaticas propone
rentur et inculcarentur. Operae pretium effe iudi
co, vt haec , quae de inftitutione Pythagoraeorum
dixi, exemplis nonnullis illuftrem , vt hac ratione,
et inftitutionis illius indoles , et eius cum difcipli
na Aegyptiorum fumma concordia tanto melius
pateat,
§. LII. In Scholis itaque Pythagoraeorum, lo- Pythagorae
cum primo habebat inftitutio per fimilia et imagi- orum difci
nes , quae Orphicis etiam quodammodo propria puli infi
tuebantur
erat. Obferuat PROCLVS , Y eorum qui per demon
primo per
Arationem (di evdeiews) de rebus diuinis differunt, fimilia, de
quofdam loqui fymbolice et fabulofe , alios per fimili- fumta 1. ex
tudines, alios denique aperte cogitationes fuas et fen- numeris.
tentias enuntiare. Rationem porro docendi per fym- y. In Theo
bola ait effe Orphicorum, et eorum quoque, qui fcien- logiam Pla
tiam rerum diuinarum fub corticefabularum propo- tonis Lib. I.
c. IV.
nunt. Deinde fic pergit : Etiam Pythagoraci Ma
themata excogitarunt, ad rerum diuinarum comme
morationem, et per haec, quafi per imagines et fimi
litudines , ad illas transire annitebantur. Etenim
numeros etfiguras Diis attribuerunt , quemadmodum
dicunt, qui res eorum narrare ftudent. Paria habet
idem auctor in Commentario ad Euclidem Lib. I.
p. 6. 7. Similitudines igitur imaginesque Theolo
gicae Pythagoraeorum , defumtae erant ex Arith
metica et Geometria , numeris videlicet et figuris,
per quas intelligendae veniunt figurae geometricae,
quales funt triangulus , cubus etc. Luculentius id
ipfum explicat PORPHYRIVS de vita Pythagorae. 2.p.202 . Fdit.
Cantabrig.
Et de numeris quidem Pythagoraeorum ita difpu- vel 45. Edit
tat: Mathematicis fcientiis et fpeculationibus illis, Kuſteri.
(H) 4 quae
 CXX 7 PROLEGOMEN
A.

quae inter corpora et incorporea media funt, et quafi

―― veluti pracexercita
in vtrorumque confinio
tionibus paulatim vtebatur , ad contemplationem co
rum, quae vere exiftunt : - Doctrinam numerorum
autem ――――― banc ob caufam ftudiofe excoluerunt :
1 Cum enim primas formas , primaque principia ora
tione perfpicue explicare nequirent, quod et intellectu
et prolatu difficillima fint ; ad numeros, manifeftio
ris doctrinae caufa , confugerunt : Geometras atque
Grammaticos imitati. Vt enim hi literas earumque
´poteftatem tradituri, ad notas illas confugiunt, cas
que veluti prima docendi elementa effe dicunt ; fed
nibilo minus poftea docent , notas illas non effe ele
menta; fed illarum ope vera elementa cognofci.
a. PROCLVS
Lib.I. in Ti. Nempe Philofophi hi a numerum vocabant patrem
macum Pla. Deorumque et hominum. Extat eam in rem hic eo
tonis, p. 6. rum verfus
b.Apud SIM Β Κέκλυθι κύδιμ᾿ ἀριθμὲ , πάτες μακάρων , πά
b
PLICIVM in
Ariftotelis τες ανδρῶν
Aufcultat.
Audi me o gloriofe numere, pater Deorum beato
Phyfic. Lib.
III.fol.104.b. rum, paterque bominum.

Singulos vero numeros totidem Deorum nominibus

c. PLVTAR- infigniebant, ita vt vnitatem appellarent Apollinem,
CHVS de Ifi- binarium Dianam, feptenarium Mineruam , nume
de p. 354.
rum quendam dixacovny , id eft iuftitiam, alium ve
ro owgooúvny, id eft temperantiam . Et fic de aliis.
d. Supra
Sicuti vero Pythagoras, quod multi teftantur, do
§. XLIII .
Arinam de numeris ex Aegyptiorum inftitutione
haufit, ita etiam nullus dubito , quin doctrinae hu
ius ad res diuinas translationem et applicationem ab
iifdem acceperit. Fateor quidem huius Aegyptio
rum

* PORPHYRIVs de Abftinent. Lib. II . p . 188. Plura de

his omnibus vide fis, in MEVRSI1 Denario Pythago
rico.
 PROLEGOMEN A. CXXI

rum Theologiae arithmeticae vix ac ne vix quidem e.Vide Pan

mentionem occurrere, ex quo colligo , parciorem theon no.
fuiffe eius in inftitutione Sacerdotum , et fcientiis ftrum Lib.I.
cap.III §.6.
ipforum vfum ; fed fuperfunt tamen quaedam illius f. IAMBLI
veftigia, non valde obfcura. Quando enim Pytha- CHVS in Ni
goraei docebant, e Monadem , numerum primum, comachi A
rerumque omnium principium , effe mafculo - foe- rithmeticam
mineum , an non doctrinam Aegyptiorum aperte P.14.
fuam fecere? Numerus binarius fin Theologia Py. g.
8. NICOMA
CHV S in
thagorica dicebatur Ifis et Diana, vbi lfidis nomen, Theologia
originem fuam Aegyptiacam aperte prodit. In ea- Arithmeti
dem Theologia, & numerus quinarius appellari fo- ca , apud
lebat Nemefis , quam fuiffe Deam Aegyptiorum, PHOTIVM in
halibi docuimus, et Bubaftia, cuius i ipfum adeo Biblioth.
col. 464.
nomen Aegyptiacum effe , norunt eruditi. Ifta h. Lib. I.
nunc fufficiant. Plura dabit rerum huiusmodi aui
c. V. §. 4.
dis MEVRSII Denarius Pythagoricus. 1 i.Vide Lib.
§. LIII. Aliae fimilitudines a Pythagoraeis, in III.cap. III.
tradenda fcientia rerum diuinarum adhibitae ex Et 11. exfi
figuris Geometricis defumtae erant, quae tamen cum guris Geo
numeris Pythagoraeorum tantam habent affinitatem, metricis.
vt ad eandem referri queant, et a PORPHYRIO et
iam re ipfa referantur. Et ifte quidem auctor do
cebit nos, quemnam figurae hae Pythagoraeis in
doctrina ipforum Theologica, vfum praeftiterint.
Sic autem is : k Et Geometrae, cum * formas in- k. in vita

corporeas verbis proponere non valeant, ad figurarum Pythagorae

defcriptiones confugiunt : dicentes , boc A effe tri- p . 203. Edit.
angulum; non quod hoc ipfum , quod fub afpectum Cantabr.vel
46. Edit.
cadit, triangulum effe velint , fed iftud omne, quod Küfteri.
huiusmodi figuram obtinet, quodque huius ope, conce
ptum atque cognitionem trianguli animo repraefen
(H) s tat.

* ita vertit HOLSTENIVS, cum in graeco legatur ow

Marod , id eftfiguras corporeas. Sed fine dubio cor
rigere voluit donμara tidŇ.
 CXXII PROLEGOMEN A.

tat. Idem ergo et Pythagoraci in primis rationibus

fiue affectionibus formisque fecere. Cum enim in
corporeas formas ac prima principia verbis tradere
non poffent, ad demonftrationem per numeros confu
gerunt : atque ita vnitatis quidem et identitatis at
que aequalitatis rationem , caufamque amicae con
Ipirationis atque mutuae affectionis et conferuationis
vniuerfi, fecundum idem ac eodem modo fe habentis,
vnum appellarunt. Vnum enim illud, quod in parti.
cularibus confpicitur, tale exiftit ; partibus anitum
et confpirans, ob primae caufae participationem. Di
uerfitatis autem atque inaequalitatis omnisquediuidui,
et in continua mutatione verfantis, et modo boc, mode
illo modo fefe habentis, biformem rationem, binarium
vocabant. Namet binarii in rebus particularibus talis
natura eft. Sed rem eandem , cur nempe Pytha
goraei in tradenda doctrina fua Theologica , vti vo
luerint figuris ex Geometria mutuo fumtis , tan
quam fimilibus quibufdam, operae pretium eft illu
Arare, verbis vetufti cuiufdam Philofophi, quae ita
1. CHALCI- fe habent : 1 Nunc praeftanda eft ratioformae iftius
DIVS Ti- triangularis , in qua funt limites feptem, et fexin
inPla.
maeum
tonis сар. terualla, duplicis et triplicis quantitatis. Nullam
XXIX.p.292. dico effe aptiorem figuram , quam eft haec, in qua
Edit. Fabri- fingularitas (Monas) cacumini fuperimpofita , fum
cii.
mitatem atque arcem obtinere confideratur , vt per
eam , velut emiffaculum quoddam , tanquam e finu
fontis perennis, prouidae intelligentiae , quafi qui
dam largus amnis efflueret ipfaque fingularitas
(Monas) Mens, fiue intelligentia, vel ipfe Deus Opifex
intelligatur effe. Cum enim ( Monas ) fit orige
numerorum, omnibusque ex fe fubftantiam fubmini
ftret , rationesque eorum tamfimplices, quam multi
plicatas , ipfa contineat, ceteris numeris , incre
"
mentis , imminutionibusque mutatis , atque ex
propria natura recedentibus , fola inconcufo iure
tet,
 PROLEGOMEN A. CXXIII

ft , atque in ftatu fuo perfeuerat ; femper eadem,

femper immutabilis , et fingularitas ( Monas ) fem
per, quemadmodum diuina omnia, quae nulla tempo
ris progreſſione mutantur , funtque femper impatibili
felicitate. Haec vero , quae indolem doctrinae Py
thagoraeorum Theologicae , per figuras Geometri
cas , non parum illuftrant , tam bene cum m placi m.VidePan
thei Lib. I.
tis Aegyptiorum de Phtha, vel Vulcano ipforum con
ueniunt , vt vix opus fit monere, Pythagoraeos hanc cap. II. §. 8.
et is.cap.III.
fuam doctrinam videri ab Aegyptiis mutuatos effe. §. 6.
Spectat eo , quod fupra iam monuimus , §. XXXIV,
prima in Aegypto diuinitatis fymbola, obelifcos fuiffe
et pyramides , moles quae figura fua triangulum re
praefentant. An non diceres, Sacerdotes Aegyptio
rum , huiusmodi moles erigendo , eadem plane in
animo habuiſſe , quae de Triangulo diſputabant Py
thagoraei ? nifi ex teftimonio PLINII , quod loco
cit. adduximus , quodque ipfa vetus Aegyptiorum
lingua mirifice confirmat , conftaret , moles illas ftu
pendas , non primum rerum omnium Principium,
verum potius Solem , adumbraffe. Fuerintne vero
Sacerdotes quidam , in arcana fua doctrina , etiam
de Pyramidibus ac Obeliſcis , more Pythagoraeorum
ratiocinati , nunc quidem incertum , at minime im
probabile eft. Et in vniuerfum Pythagoraeos, hanc
tradendi dogmata facra rationem et methodum , ex
Aegyptiorum difciplina accepiffe , liquere poteft ex
his PLVTARCHI : Apparet , etiam Pythagoracos n. de Ifide et
Typboni vim genii adfignaſſe. Natum enim eum Oftr. p. 363.
init. Vide et
aiunt effe menfura ( vel numero ) pari , quinquage
P. 367. fin.
fima fexta nimirum, Rurfum triangulam figuram 370.
Plutonis , Bacchi et Martis effe aiunt : quadratam
Rhene , Veneris , Cereris , Veftae , et lunonis : duo
decim angulorum figuram Iouis : quinquaginta fexan
gulum Typhonis, vt Eudoxus tradit. Nam haec ab
Aegyptiis ad Pythagoraeos dimanaſſe , ipfum nomen
Typho
 CXXIV PROLEGOMENA.

Typhonis , Daemonis , vel Genii Acgyptii , fatis

+ prodit. Idem etiam ex eo colligi poffe arbitror,
quod PLVTARCH VS haec ad illuftrandas res Aegy
ptiorum attulerit , quodque ea depromferit ex EV
DOXO , Sacerdotum Aegyptiorum alumno , et qui
de eorum rebus plura egregia memoriae prodiderat.
Cum vero haec Aegyptiorum , per numeros et figu
ras geometricas , inftitutio , nonnifi apud initiandos
adhiberetur , mirum non eft , de ea apud veteres
pauciffima memoriae mandata reperiri.
Succedebat S. LIV. Inftitutioni per fimilitudines et ima
apud Pytha- gines , fuccedebat in Difciplina Pythagoraeorum, in
goracos, in
ftitutio per ftitutio per fymbola , fic autem vocantur fententiae
Symbola,qui. breues ; fed obfcurae aenigmaticae , continentes aut
bus inuolue doctrinam de rebus naturalibus , aut praeceptum ali
bant doctri- quod vitae inſtituendae practicum. Symbolis Pytha
nam phyfi- goricis nihil notius eft apud Scriptores hiftoriae Phi
cam. Idau
lofophicae veteres. Illorum quaedam referebantur
tem abAegy
ptiis tra ad doctrinam de rebus naturalibus , de quibus haec
tum erat. obferuat PORPHYRIVS ; ο Ἔλεγε δέ τινα και μυς
o. In vita κῷ τρόπῳ συμβολικῶς . οἷον , ὅτι τὴν θάλατ
lav
Pythagorae , ]ἂν μὲν ἐκάλει * Κρόνε δάκρυον. Τὰς δὲ ἄρκτες
p.199 Edit. Ῥέας χέρας Τὴν δὲ Πλειάδα Μεσῶν λύραν. Ρ Τὲς
Cantabrig : δὲ πλανήτας Κύνας τῆς Περσεφόνης . Τὸν δ᾽ ἐκ χαλ
vel 41. Edit. κε κρυομένε γινόμενον ἦχον ** ἔν
Küfteri. '** ἔλεγε φωνὴν εἶναι
p . Sic et τινὸς τῶν δαιμόνων ἐναπειλημμένην τῷ χαλκῷ .
CLEMENS
Quaedam etiam arcano et myftico modo , per Tymbela
Alexandr.
et aenigmata proferebat. - Verbi gratia, cum
p.571.
mare lachrymam Saturni appellaret : vrfas veropola
res

* In Editionibus vulgatis legitur avay dángvor , et fic Hot

STENIVS vertit , cum mare lachrymam appellaret. Sed
legendum, vti correxi , et latine reddidi , Kgórz dur
ex PLVTARCHO p. 364. et CLEMENTE Alexand
P. 571.
Vocem hanc, quae ex Textu graeco excidiffe videtur,
hic reititui.
 PROLEGOMEN A. CXXV

res, Rheae manus; Pleiadem Mufarum lyram ; Pla

netas canes Proferpinae : fonum autem, qui aerisper
uffu redditur , dicebat daemonis cuiufdam vocem effe,
in ipfo aere inclufam. Quaedam horum Symbolo
rum etiam 9 CLEMENS ALEXANDRINVs inter q. loc. cit.
Pythagoraeorum aenigmata memorat. Idem alio r. Stromat,
oco Aegyptiorum quoque Aenigmata tangit , et eo- Lib. V. p.
566.
um haec exempla adfert. Ex Aegyptiis nonnulli So
e
' m in nauigio , alii fuper crocodilumpingunt. Signi
icant autem, quod Sol per aërem dulcem et humidum
ngrediens , gignit tempus , quod ex alia quadam fa
erdotali hiftoria intelligitur. Et quam non fymbo
is Pythagoraeorum , haec Aegyptiorum fimilia funt,
S
quando falem marinum dicebant fpumam Typho- s. PLVTAR
is, vitem vero fanguinem eiufdem terrae mixtum? CHVS de Ifi
de p. 363 .
Confimiliter in hiſtoriis facerdotalibus perhibebatur, t. Idem p.
¹ lepidotum , phagrum , et oxyrinchum ; pifces Nilo- 353.
icos , guftaffe de genitalibus Ofiridis , in fluuium u. Idem p.
proiectis , vel fecundum alios , w oxyrinchum ex vul- 358.
seribus Ofiridis ortum effe. Huius generis etiam funt, w. AELIA
NVS de Ani
Homina herbarum fymbolica apud Aegyptios : quod mal. Lib. X.
Artemifiam appellarent cor Bubaftis : Bulbum Scylli c. 46.
icum , Typhonis oculum : crocum , fanguinem Hercu
is , et quae funt huius generis plura , de quibus
nonnulla etiam dicentur §. LVIII. Ad haec Aegy
otiorum fymbola , fi ita velis, referri pariter poffunt
corundem fabulae de multiplici variaque Solis forma,
abulae plures de Ammone , de Hercule , de Har
pocrate , de Typhone , et quae non aliae ? quarum
plerasque , aut certe praecipuas, fuis locis tangimus.
Were igitur , quod monuimus §. L, de Aegyptiis
AMBLICHVS obferuat , eos inprimis hunc dicendi
er fymbola characterem , maximo in pretio habuiſſe,
t multiplici ftudio excoluiffe , atque illos imitatum Py
hagoram, in eo quoque plurimum diligentiae pofuiffe :
vt
 CXXVI PROLEGOMENA.

x. Idem in vt qui x viam docendi per fymbola ingredi coeperit

vita Pytha. eodem modo , quo in Aegypto doctus erat.
gorae cap.V.
p. 16.
§. LV. Praeter haec Pythagoraeorum fymbola,
Pyth ago
raci, imita- quae poffumus appellare phyfica , alia a veteribus
ti Aegyptios, faepe commemorantur , quorum vfus erat in traden
per fymbola da doctrina practica. Audiamus de his PORPHY
etiam trade- RIVM ita differentem : Y Erat et aliud quoddam fjm
bant doctri- bolorum genus huiusmodi : Stateram non effe tranfili
nam practi- endam : hoc eft auaritiam fugiendam. Ignem gladio
cum.
y.InvitaPy- non fodiendum : id eft tumidum et iracundum afperis
thagorae p. verbis non commouendum . sndeagle Cor non comedendum:
199. Edit. hoc eft , non oporterefemetipfum moerore conficere. —
Cantabr. et Deorum imagines in annulis non ferendas : id eft fa
42. Edit.
Kufteri. pientiam fermonemque de Diis non temere paffim in
promtu habendum , nec in vulgus efferendum. Liba
mina Diis facienda iuxta auriculam poculorum. Es
enim indicabat , Deos Musica honorandos ac celebran
dos effe : ea enim aures penetrat. Notum eft , fen
tentias has morales aenigmaticas , inprimis Symbols
z.Vide prae- rum Pythagoricorum nomine intelligi , easque z per
ter PORPHY- multorum fermonibus , olim cum maxime , celebra
RIVM iam
tas fuiffe. Eafdem ex vetuftis Scriptoribus diligen
allatum,
JAMBLI ter collectas , nomine Pythagorae Symbolorum, vul
CHVM in gauit , et Commentario erudito illuftrauit LILIVS
vita Pytha- GYRALDVS , qui typis faepe repetitus manibus do
gorae , cap. & torum teritur. Pythagoram vero fymbola haec, fuis
XXIII.p.183. tantopere commendata , moribus et inftitutionibus
DIOGENEM
LAERTIVM Sacerdotum in Aegypto debere , quin imo pleraque
Lib. VIII. §. ab ipfis traxiffe , mutuoque fumfiffe , et veteres ob
17. 18. 19. feruant , et res ipfà loquitur. Oftendamus id vno
PLVTAR alteroue exemplo . Erat inter celebrata illa Pytha
CHVM de li
gorae fymbola , et hoc , cor non effe edendum , quod,
heror, infti- vti fere omnes obferuant , nihil aliud, nifi hoc figni
tut.p. 12. ét
delfide p.354. ficat , non oportere fe ipfum moerore conficere. Du
aliosque. bitare non poffum , quin hoc Pythagoras ex Aegy.
ptiorum
 PROLEGOMEN A. CXXVII
ES

ptiorum fermone defumferit. Nam in illo Drulle

#NZHT , cor comedere dicitur de iis, qui poeniten

tia alicuius rei ducuntur , vel quibus rei alicuius me
moria aut cogitatio , fenfum moleftum , curam vel
moerorem adfert , vt Exodi XIII. 19. Pf CX. 4. Rom.
XI. 29. Videtur locutio haec metaphorica , initio
#Sacerdotibus , et linguae eorum facrae fymbolicae,
de qua §. LVI , fuiffe propria , vnde eadem non
modo Pythagoraeis ; fed * Myftis quoque tribuitur.
Ex locutione illa myftica , initio Sacerdotibus et ini
tiatis tantum perfpecta , ab aliis vero minus recte in
# telle&ta , crediderim deriuandum effe , a quod in a. les Voia.
Oriente perfuafio inualuerit, Magos poffe cor homi- ges de PIE
DEL
nis viuentis confumere. Verum pofthaec locutio TRO
LA VALLE.
illa fucceffu temporis , in communem fermonem fe To. III. p.
etiam infinuauit , vnde in Coptica Bibliorum ver- 594.595. etc.
fione, etiamnum toties legitur. Quinimo videmus, Verſ, gallic.
eadem loquendi forma vfum quoque effe HOMER VM
Iliad. Z. v. 201. de Bellerophonte :

Ἤτοι ὁ καππεδίον τὸ ἀλήϊον οἶος ἀλᾶτο

Ὃν θυμὸν κατέδων , πάτον ἀνθρώπων αλεείνων .
id eft ex verfione b CICERONIS : b. Tufcu
lan. Lib.III.
Qui mifer in campis moerens errabat Aleis c. 26.
Ipfe fuum cor edens , hominum veftigia vitans.
с
Vnde eorum forte fententia confirmari poffet, qui c.HELIODO
Poëtam hunc gente Aegyptium fuiffe, contendunt , RVS Lib. III.
Sed , vt verum tamen fatear , locutio haec , rei Aethiop. p.
149. Edit.
quam Bourdelot.

CLEMENS Alexandr. Lib. V. Stromat. p. 560. extr. Et

videntur fane Sacerdotes , aut in vniuerfum , aut faltem
in caftimoniis ab edendo quorumcunque animalium cor
de abftinuiffe. AELIANVS igitur , quando obferuat,
accipitrem cor non comedere , de Animal. Lib. II. c. 42.
addit , effe hoc teλesinòv ngì musiiv , ex difciplina ini-“
tiatorum et Myftarum defumtum.
 CXXVIII PROLEGOMENA.

CLEMENS quam exprimit , adeo conformis eft, vt nunc in ple

Alexand. p.risque linguis cultioribus reperiatur. Eft et alind
d. Confuli Pythagoraeorum fymbolum , praecipiens , vt a fabis
hic poteft, abftineatur , cuius fententiae fymbolicae , veteres
GYRALDVS d rationes admodum diuerfas reddere folent. Id
in Symbola autem bene omnino et vere GYRALDVS monuit,
Pythagorae. videri fymbolum hoc ab Aegyptiis effe tra&um. Etſi
e. VINDE enim faba Aegyptia optima effet , et in magno
deftatu pretio haberetur, nouimus tamen ex teftimonio Scri
TVS functo-
vita
rum Sect.V. ptorum praeftantiffimorum f Aegyptios fabis feren
f. HERODO- dis operam non valde dediffe, et confitas plerumque
Tvs Lib. II. non ediffe , Sacerdotes vero fabam ne intueri quidem
c. 37. PLV- fuftinuiffe , exiftimantes cam effe immundam. & Qui
TARCHVS
dam eorum etiam , ſe patrum potius capita , quam
Sympof.
Lib. VIII. p. fabas efituros effe dicebant. Ex Aegypto mos hic
729. vna cum Myfteriis in Graeciam perueniffe videtur,
g. SEXTVS quod h ex Myfteriis Orphicis Eleufiniisque colligere

Empiricus quodammodo licet.

P. 184. Edit.
Fabric. 6. LVI. Symbolica haec docendi res diuinas
h.PAVSANI methodus , ab Aegyptiis ideo primo inuenta , et a
As in Atticis Pythagoraeis poftea adoptata fuit , vt audita non ita
p. 90. facile intelligi ac plene perfpici poffent. Diceban
Methodus tur talia initiatis tantum ac exercitatis : Reliqui nul
baec docen- lum ex iis fructum percipiebant. De Pythagoraeis
di fymbolica non male vetus quidam Anonymus ita iudicat : i Ni
et aenigma hil adeo proprium eft Philofophiae Pythagoraeorum,
tica Aegy- quam fymbolicum doctrinae genus , vbi tanquam in
ptiorum, facra initiatione , vox filentio permixta eft.
effecit , vt
doctrina eo- Nam ftatim quodlibet dictum exercitatis lucem et eba 1
rum nonin- racterem fui in promtu oftendit. Quemadmodum
telligipoffet, enim Apollo Delphicus , non dicit , nec abfcondit ; fed
nifi ab ini- innuit, iuxta Heraclitum : fic e Pythagoricis fymbo
tiatis. lis, et quod dici videtur , abfconditur, et quod abfcon
i.Apud STO
BAEVM ditur, intelligi videtur. Eodem modo comparatum
p. erat cum inftitutione Aegyptiorum fymbolica , quae
Serm. V. P.
69.
aliquam fapientiae , et profundae doctrinae fpeciem,
illo
 PROLEGOMENA. CXXIX

illo inprimis tempore , prae fe ferebat , vere tamen,

aut perfecte , neminem erudiebat , nifi exercitatum,
aut initiatum. Reliqui fonum verborum , fed mi
torum et perſpectorum , audiebant qui
nus intelle&
dem , et nonnunquam forte , fe in ftudio fapientiae
Aegyptiorum , profectus feciffe non poenitendos,
augurabantur : re ipfa vero, aut plane nihil percipie
bant , aut nihil faltem , cum certitudinis fenfu, affe
quebantur. Qui multum temporis , ftudii, et labo
ris impendebant , vt verum doctrinae illius fymboli
cae ac aenigmaticae fenfum diuinando attingere pof
fent, intra coniecturarum limites fe tamen continere
ac fubfiftere cogebantur. Quo quis plus aliis ingenio
et doctrina valebat , tanto maiorem explicationibus
fuis et coniecturis , fpeciem probabilitatis conciliare
poterat ; verum ad plenam in rebus his certitudi
nem , peruenire vix ac ne vix quidem cuiquam in
tagrum erat. Hinc ille in interpretatione fabula
rum Aegyptiacarum , etiam inter doctiffimos quos
que , tantus , tamque multiplex et mirificus diffen
fus obferuatur, quem ex PLVTARCHI libro de lfide
et Ofiride colligere quiuis facile poteft. Et profe
&o, fi fingulas illas Aegyptiorum fabulas facras aenig
maticas , feorfim confideres , quantamcunque etiam
diligentiam et vim attentionis adhibeas , fieri vix
poffe videtur, vt in genuinum earum verumque ſen
fum penetres , ac veluti intromittaris. Verum nunc
tamen , in illa literarum luce , qua fruimur , in illa
antiquitatis omnis cognitione vberrima , quam huic
mundi aetati referuauit Deus , affequi id faltem ali
quo modo poterit , qui prifcas Sacerdotum Aegy
ptiorum fabulas follicite eruet, easque ab additamen
tis Graecorum recentiorum fecernet , qui ad harmo.
niam et nexum fabularum inter fe diligenter atten
det , qui ex nexu illo omnes diiudicabit , et , vbi id
facere licebit , cum aliis etiam Orientalium , Brach
( 1) manum
 CXXX PROLEGOMENA.

manum cumprimis Indorum , fabulofis et fymbolicis

traditionibus curate conferet , nam has , vt pluri
mum , ex Aegyptiorum fontibus olim dimanaffe,
multis indiciis liquet ; etfi tamen , vt fieri folet , tra
au temporis , modo non vno interpolatae , ac in
cruftatae fuerint.

Ex magna S. LVII . Obferuatione dignum puto, Sacerdo

Symbolorum tes Aegyptiorum , in tradenda doctrina facra , non
copia, in Ae- modo fymbola quaedam adhibuiſſe , qualia etiam in
gyptiorum Scholis Pythagoraeorum recepta erant ; verum do
doctrina,
enata eft &rinam Aegyptiorum , tanta horum fymbolorum
dialectus Sa- abundaffe copia, vt illa peculiarem aliquam dialectum
cerdotum pepererint , facram , vel facerdotalem , qua nempe
Symbolica. Sacerdotés , ac fpeciatim Scribae Sacrorum , in Sacris,
in aliorum inftitutione , in libris denique fuis , ac
Monumentis religiofis , vtebantur , et quam praeter
ipfos , nemo recte et per omnia intelligebat. Diale
aus illa fimilis aliqua ratione erat fcripturae hiero
glyphicae ; fi quis ergo ea , quae veteres de hiero
glyphicis Aegyptiorum obferuant , rite expendat,
ex iis colligere poterit , cuiusnam generis fuerit illa
Sacerdotum diale & tus fymbolica . Mentionem illius,
k.Mr.WAR- quod acute perfpexit k vir elegantiffimi ingenii, fa
BVRTON cit MANETHO , Sacerdotum in Aegypto , regnante
Fai fur les Ptolemaeo Philadelpho , Princeps, is enim in aliquo
Hieroglyphes libro affeuerauit , ¹ fe fua defumfiſſe , éx Twv ¿v THỊ
des Egypti
ens. Tot.p. Σηριαδικῇ γῇ κειμένων ζηλῶν , ἱερῷ διαλέκτῳ , καὶ
74. etc. ἱερογραφικοῖς γράμμασιν κεχαραγμένων , ὑπὸ
1. Apud GE- O , т пeт8 Egμ : ex columnis in Seriadica
ORGIVM
SYNCELLVM terra pofitis , et lingua facra , ac hieroglyphicis lite
ris, a Thoth, Mercurio primo confignatis. Sacer
Chronogr.
dotibus hic tribuuntur et literae ipfis propriae , hie
P. 40.
roglyphicae fcilicet , et dialectus facra , ipfis nempe
tan

* In Panthei Libro V. cap. V. §. 18. oftendi, legendum hie

effe ispoyλupinois. Et fic latine verti.
 PROLEGOMEN A. CXXX

tantum vfu trita. Nec minus opportune vir idem

egregius , prouocat ad eiufdem MANETHONIS Ae
gyptiaca , in quibus hoc legebatur : m 'Exaλero de m. Apud 10
σύμπαν αυτῶν ἔθνος ΥΚΣΩΣ , τότο δέ ἐςι βασι· SEPHUM
Lib.I. cont.
ν
λεῖς ποιμένες . Τὸ γὰς ὙΚ , καθ᾽ ἱερὰν γλῶσσα , Apion . 6.14 .
βασιλέα σημαίνει ,‫ ܝ‬τὸ δὲ ΣΩΣ ποιμήν ἐςι , καὶ p . 445.
ποιμένες , κατὰ τὴν κοινὴν διάλεκτον , καὶ ἔτω συν ·
Ἐν δ᾽ ἄλλω
τιθέμενον γίνεται ΥΚΣΩΣ .
>
ἀντιγράφῳ , ἐ βασιλεῖς σημαίνεθαι διὰ τῆς τῆ
ΥΚ προσηγορίας , αλλὰ τεναντίον αιχμαλώτες δη
λεπαι ποιμένας . Τὸ γὰρ ΥΚ πάλιν Αἰγυπλιαςὶ
καὶ τὸ ΑΚ δασυνόμενον , αιχμαλώτες ξητῶς μη
vues. Vocabatur autem gens eorum vniuerfa HYC
SOS , id eft Reges Paftores , HYC enim in facra
lingua Regem fonat , SOS vero Paftorem , fiue Pa
vnde vox
ftores , fecundum dialectum communem ,
compofita HYCSOS . In alio autem exempla
ri , no mi ne o
ill HY CS OS , non reges fignificari
comperi ; fed e diuerfo , captiuos paftores indicari.
HYC enim iterum lingua Aegyptiaca , et HAC cum
adfpiratione , captiuos proprie nominatimque fignifi
cat. Hic igitur linguam facram , vel facerdotalem
Ae gy pt iorum , commemorari videmus . Et ex voce,
quae ex illa ipfa lingua profertur , aliquod de illa
iudicium ferre licebit . Vox illa eft TKENE , ex
duabus , YK et ENE , compofita. Vocum harum
altera E non habet , quod quenquam merito
poffit morari. Teftatur MANETHO , in dialecto
communi voce hac defignari Paftorem . Et ita res
In dia lec to Sah idi ca , fiue Ae
omnino fe habet,
s
gypti fuperiori , ac, Schos, vel Sos , dicitur
Paftor. Extat Oxonii in Bibliotheca Bodleiana,
Euan ge li um Iohannis , ea dialecto expreffum , in cu
ius cap . X. vox illa aliquoties occurrit. Inueni ean
dem in Monumentis aliis Copticis huius dialecti . Vox
vero
(I ) &
 CXXXII PROLEGOMENA.

verò altera TK maiorem difficultatem parit. Secun

dum MANETHONEM , aliud fignificat in dialecto
communi , aliud in dialecto facra. In dialecto com
muni TK adfpiratum , id eft HYC vel HAC , vin
n . In Epifto- & tum fignificat , vbi recte, vt opinor, monuit " LVD.
Vide
la quadam Hi-, PICQVIVs , Doctor quondam Sorbonicus , impenfe
ftoire de la doctus , defignari hic vocem bнx, id eft HAC
vie de Mr. vel CHAC ; verum minus re&e addit, voce illa figni
La Croze, ficari vinctum , etſi MANETHO id affirmauerit , cu
par feu Mr. ius neſcio vtrum inſcitiam , an vero malam fidem re
10RDAN , P. prehendere hic debeam. Hн et hux Aegy
293.
ptiorum fermone non dicitur captiuus , aut vinētus
inftar captiui. Proprie vox illa fignificat , cingert,
aut fe ipfum , aut alium , Leuit . VIII . 7. 8. 13. Lucar
XII. 35. Dicitur etiam de animalibus , quae cingun
tur , aut infternuntur. Genef. XXII . 3. Numer . XX.
21. Eadem voce etiam fignificatur fe armare , vel
armis fe cingere . Numer . XXXI . 3. 5. Nam , vt PAV
་
o.In Boeoti SANIAS monet : ο Τὸ ἐνδῦναι τὰ ὅπλα ἐκάλεν οἱ
cis,fiue Lib. Taranoi CáoαDay. Arma induere , veteres cingere
ιοὶ ζώσα
IX. cap. παλα
dicebant. Et armatura ipſa hinc dicitur П'-buix.
XVII.p.743.
Ephef. VI. 13. Et perfuafus omnino fum , Sacerdo
tes Aegyptiorum , in fuis Annalibus , voce hac de
i fignaffe Mofen , quem Paftorem fuiſſe , P teftatur
P. Exod
III. I. Scriptura ; fed qui in exitu ex Aegypto , fuit Pafter
praecinctus , aut etiam armatus , quemadmodum et
q. Stromat . CLEMENS Alexandrinus ipfi tribuit 9 yeμoviav
Verum in
Lib.I.p.345 . ποιμενικ
vv ὴν , Principatum Paftoralem.
dialecto facra Sacerdotum, HHK, vel Huis figni •
ficabat regem. Quid ita ? Quia vt opinor, reges inaugu
randi , aut armis induebantur , aut initiandi primum,
veftibus religiofis a Sacerdotibus amiciebantur, atque
cingebantur . Cinctus ille apud Aegyptios , ficut
apud gentes alias diadematis geftatio , fymbolum
erat
 PROLEGOMEN A. CXXXIII

erat inaugurationis regiae , vel regiae poteftatis in

aliquem collatio folemnis. Hinc Sacerdotibus , in
lingua ipforum facra fymbolica , cingere fignificabat
inaugurare in regem , et cinctus dicebatur , rex legi
time et rite inauguratus. Poffunt ea quae dixi ex
Scholiafte veteri in Germanici Aratea confirmari, cu
ius idcirco verba operae pretium erit adfcribere. De
Templo autem Apidis Memphitico haec obferuat :
• Vbi mos fuit , Solio regio decorari reges, qui regna- r. Pag. 120.
Edit. Sant
bant. Ibi enim Sacris initiabantur primum , vt dici
Andreanae.
tur, reges, fatis religioſe TVNICATI. Hic HнK,
vt videtur , latine redditur tunicatus.

§. LVIII. Poffumus rem eandem exemplis aliis De eadem

illuftrare. Scribit nempe idem ille MANETHO , de dialecto Sa
Salati , rege Paftorum Arabicorum , qui Aegyptum cerdotali,
alià quae.
inuaferunt: s ' Eugov
Ευρὼν δὲ ἐν νόμῳ τῷ * Σεθροΐτη πό dam obfer
λιν ἐπικαιροτάτην κειμένην πρὸς ἀνατολὴν τῷ B8Β8· uantur .
s. Apud ro
βαςίτε ποταμᾶ , καλεμένην δ᾽ ἀπό τινος ἀρχαίας 9.
θεολογίας Δυαριν , τάδην ἔκτισέν τε καὶ τοῖς τέ- SEPHvmloc .
XEON оXUGWTάTηv éπoinσev. Cum nactus effet in Se. cit. p.445.
throite Nomo , ciuitatem opportuniffimam , ad Orien
tem fluuii Bubaftitae fitam, quae vero in antiqua Theo
logia Auaris appellabatur , et ipfam aedificauit, et mu
ris firmiffimis communiuit. Dixerat idem alio loco : t. Apud 10.
•Εςι δ᾽ ἡ πόλις Λυαρις , κατὰ τὴν θεολογίαν SEPHVM
ava Dev TuQúvios. Eft vero vrbs Auaris , fecundum Lib. I. con
Theologiam primacuam , Typhonia. u Vir fummus tra Appion.
S.26. p.450.
vrbem illam , de qua loquitur Sacerdos Aegyptius ,
exiftimat fuiffe Pelufium , coniectura non improba . u.MARSHA
bili; mihi tamen vero videtur fimile , w defignari MVS in Ca
noneChron.
vrbem, olim loco illo exftructam , vbi poftea lacus
Sirbonis emerfit. Hinc iam ratio facilis reddi paeft, w.VidePan
cur vrbs illa dicta fuerit Typhonia. Nam malo huic the Lib. V.
Genio cap.IL. §.23.
(I) 3
* Ita corrigit , et recte , MARSHAM VS , in Chronico Ca
none P. 108. et BERNARDVS in notis ad Iofephum
 CXXXIV PROLEGOMEN A.

Genio Lacum Serbonidem Aegyptii affignarunt fe

x. lbid.§.10. dem , eumque hac de caufa nuncuparunt × exbala
et 23.
tiones Typhonis. Commodiffime quoque ex eodem
explicare licet, cur Sacerdotes vrbem illam dixerint
Auarin. Vox enim haec , Aegyptiace & рHX,
(Aures) finem alicuius rei , aut extremitatem fonat,

Sic & рHXDO NTE XHUI, extremos fines de

gypti , habes Genef. XLVII. 21. Vide et Pfalm. II. 8.
Rom. X. 18. Sacerdotes igitur vrbem illam , cuius
nomen proprium ignoramus , lingua fua facra, dixe
runt finalem , vel terminalem , quia in ipfis Aegypti
finibus vltimis , qui Syriam fpectant , fita erat. Ean
dem ob rationem, Mons Caffius , penes quem vrbs
y. BOCHAR- illa condita erat , a Syris dicta fuiffe creditur , Y
TVs Geo
videlicet , Caffi , id eft terminalis , quia Aegyptum
graph. Sac.
Part. I. Lib. Syriamque difterminabat. Non alia de caufa , AE
IV. cap. 32. SCHYLVS Poëta , de vrbe Canobo , ' quippe quae ab
altero latere , vrbs effet Aegypti vltima , verfus Li
byam , in Prometheo vincto canit v. 845.
>
Ἔξιν πόλις Κάνωβος ἐχάτη χθονός .
Vrbs eft Canobus , terrae extrema.
Ceterum , quoniam ex MANETHONE monui ean
dem vrbem a Sacerdotibus, Typhoniam quoque nun
cupari confueuiffe , occafione hac monebo, in lingua
eorum fymbolica , vel Theologica , praefertim vero
in ipforum Phyfiologia , nomina longe plurima a
Diis fuiffe defumta. Ita fupra iam vidimus §. LIV,
Sacerdotes mare, et falem marinum, dixiffe /pumam
Typhonis, et vitem illius ipfius fanguinem terrae per
mixtum. Nulla erat herba vel planta , quae non ha
beret tale in lingua Sacerdotum nomen. Itaque * bede
Tam
* PL TARCHYs de Ifid. et Ofir. p. 365. vbi pro Xavi
gs , videtur legendum Exeviregis . Nam UHN,
Schen, Aegyptiis dicitur planta. Vnde Schen - Öftri, eft
Plants Ofiridis.
 PROLEGOMEN A. CXXXV

ram vocabant Schen - Ofiri , id eft plantam Ofiridis. z. Notha

Et memoriae proditum legimus , Prophetas Aegy. Diofcoridis
p. 466. APV
ptiorum , verbenacam dixiffe lachrymam lunonis, LEIVS de
vel, quod idem eft, Veneris , lilii aliquod genus, herbis c.3.
⚫ fanguinem Martis , vel , quod eodem redit , Her- . Notha
culis. Artemifiam , b cor Bubafteos , bulbum Scyl- Diofc.p.457.
liticum, oculum Typhonis , crocum , d fanguinem b. APVLE

Herculis , Marrubium Hori genituram , et quae IVS,

c. c. c.42
Idem 10.
funt plura eiufdem generis , quae facile deprehen- d. Notha
det, quifquis auctores indicatos euoluere dignatus Diofcor.
fuerit. Plura de illa lingua Sacerdotum myftica, p. 44t.
poffent adferri ; fed quae attulimus , fatis declarant, è . Eadem
- qualisnam illa fuerit. P. 458.
S. LIX. Talis igitur erat facra illa dialectus Sa- Obfcurita
cerdotum Aegyptiorum , vt , qui illam audirent, aut tis huius a
legerent, voces quidem , vtpote ex communi fer- Sacerdoti
monis vfu defumtas , intelligerent, res vero vecibus bus cum af
illis defignatas , fed ad fenfum arcanum applicatis, fectatione
vfurpatae,
non ita facile perciperent , nifi effent vehementer
prima cau.
exercitati , aut Sacris initiati. Sed quaenam potuit fa , priftina
effe caufa , quae homines fapientiae fingularis ftudio linguae pa
et laude illuftres , impelleret , vt fapientiam fuam triae inopia,
alios tam follicite celarent? Vbi rem hanc intenta fuit.
cogitatione mecum expendo , et ad vltimas rerum
huiusmodi origines animum aduerto , credere cogor,
primam ac praecipuam rei huius caufam fuiffe , pri
marum in Mundo linguarum , ac figillatim Aegyptia
cae , inopiam et fterilitatem. Scientiae , inprimis
quae pro obiecto habent res fpirituales , aliasque
pauto abftrufiores, et a vulgari hominum cognitione
magis remotas , nonnifi pedetentim , et per varios
gradus excultae fuerunt. Ideoque fucceffu tantum
temporis diuturni , voces et termini excogitari coe
perunt, ad res mente conceptas rite defignandas, ve
ritatesque inuentas , commode et diftincte explican
das. Primi fapientiae magiftri , conceptus fuos de
rebus
(1) 4
 CXXXVI PROLEGOMEN A.

rebus altioris indaginis , et fub intellectum vulgi per

fe non cadentibus , vix aliter , certe non melius,
quam per fimilitudines , locutionesque tropicas, alle
goricas , et fymbolicas , exprimere nouerant. Ipfa
lingua fancta populi Dei , qua etiam Prophetae diui
f.Rev.wYT- nitus infpirati funt vfi , f caret vocibus , res fpiritua
TENBACHI-
vs Tenta. les primario ac propriefignificantibus, ideo cac expri
mine Theo- muntur vocibus a rebus corporeis mutuo defumtis.
logiae deg. Quando Hebraei Spiritum defignare volunt , etiam
maticae , diuinum , vocem folent adhibere , quae proprie
methodo ventum fignificat. Similiter DW , qua etiam He
Scientifica braei animam rationalem intelle&
tam volunt, proprie
pertracta.
tae 6.512. halitum oris defignat. Idem quoque fignificat WEJ.
Schol. Confimili modo Graeci Spiritum dicunt vεμa,
nempe a zvέew , a fpirando et flando , quod vento
proprium eft , vnde vox illa primario ventum, et de
inde Spiritum rationalem innuit. Apud Latinos ean
dem fignificationis vim habere Spiritum , vel ex iis
quae dicta funt, fatis liquet. Animus Latinorum de
fumtus haud dubie eft , a Graecorum aveμos , id eft
ventus. Et ab ea fignificatione non recedit vox
animac, qua et vtitur LVCRETIVS Lib. VI. 129.
Nec mirum cum plena animae veficula parua
·Saepe ita dat pariter fonitum difplofa repente.
Et HORATIVS Lib. IV. Od . XII.
Iam veris comites , quae mare temperant
Impellunt animae lintea Thraciae.
g. VALERI- Animae Thraciae funt venti , & quorum patriam ve
VS FLAC- teres finxere Thraciam. Quibus vocabulis Aegy
cvs Argon.
Lib.I. v. 61. ptii veteres vfi fint , ad fignificandum uxy , Ani
Scholiaftes mam, et Пveux, Spiritum, certo fciri nequit. Nam
Apollonii ad Aegyptii Scripturae S. interpretes, quoties in graeco
Lib. I. Ar- voces hae occurrunt , eas femper retinent , neque
gon. v. 826. alia Acgyptiaca aequipollenti reddunt. Crediderim
tamen , veteres Aegyptios vios fuille voce ,
nipki,
 PROLEGOMEN A. CXXXVII

niphi, quippe quod flandi ac fpirandi fignificatio

nem habeat , lohan. III. 8. VI . 18. Apocal. VII. 1.
1 Et nifi memoria me decipit , in Gemma aliqua Gno
ftico - Abraxea , legi vocem Nit adhibitam de
Spiritu Sancto , vti quidem opinabar. Sed eam
nunc quaerere non vacat. Scribit quidem HORA
PoLLo : h Εςι γὰρ τὸ βαΐ παρ᾽ Αἰγυπτίοις ψυχή . h . Hiere
glyph.Lib.I.
Nam Aegyptiis Bai dicitur Anima. Verum arbitror, c. VII.
vocem hanc effe tantum fymbolicam , et ex dialecto
: Sacerdotum petitam . Nam paulo ante dixerat :
Etiam pro anima ( œvtì ↓uxñs ) ponitur accipiter.
Id eft, Accipitrem voluerunt effe fymbolum animae. Eft
vero Bal , Bai , bai, ſpecies aliqua accipitrum,
vpupa videlicet , Deuter. XIV. 7. Ac idem quoque
in Dicionario aliquo perbreui , Coptico - Graeco,
Bibliothecae Regiae Parifienfis , inueni. Et apparet,
quofdam Vpupam generi Accipitrum annumerare.
Aegyptiis igitur accipiter fymbolum erat animae :
ideoque Sacerdotes animam fignificaturi , vpupam,
vel accipitrem dicebant. Ceterum , quod ab hoc
loco non alienum eft , accipitrem Aegyptiis quoque
i. Panthei
fymbolice defignaffe ventum , i alibi iam monuimus. Lib
. II. cap.
Ad interpretes Aegyptios vt redeam , folent illi ta
IV. §. 5.
men yev , mentem rationalem, modo reddere ZHT,
cor , 1 Cor. 11. 16. XIV. 14. 15. quod nempe existima
rent , cor effe fedem mentis, modo etiam nIkat,
quod proprie intellectum fonat. Rom. XII . 2. 1 Corinth.
XIV. 19. Sterilitas igitur linguae , et inopia vocum
commodarum , Sacerdotes Aegyptios , vti populos
omnes , nondum ſcientia infigniter politos , coëgit,
vt ad declarandam mentem fuam , locutionibus con
tinuo vterentur tropicis , allegoricis , metaphoricis
et fymbolicis , ac res naturales faepe fub inuolucris
aenigmatum et fabularum mirificarum proponerent.

(1) 5 . §. LX.
 CXXXVIII PROLEGOMENA.

Poftea cha.
§. LX. Poftea vero , vbi ftylus ille fymboli
racter di
cus et allegoricus, vfu diuturno inualuiffet, et fin
cendi fym
bolicus pla gulae illius voces , fignificationem adeptae effent
cerecoepit, determinatam et certam, id quod fola neceffitas, in
1. quiafapi- opiae filia, primo inuexerat , coepit etiam auribus
entiaerecon- placere , gratumque orationi ornamentum adferre
ditae fpe
vifum eft. Is certe hodie eft, fuitque femper Ori
ciem audien- entalium omnium genius, vt orationem tropis mi
tibus offert.
2. quia do- ris, figurisque plane peregrinis , ornarent, aut po
centifecuri- tius inquinarent. Ruffi quondam folebant k fu
tatemprae- premam in Republica poteftatem appellare Solem,
ftat. Ecclefiam, et quicquid ad Sacra pertinet, Lunam,
k. PETRI ab fungentes muneribus praecipuis , in Republica et
HAVEN Rei- Ecclefia , Stellas, homines plebeios terram etc. Et
fe in Rug talis in vniuerfum, quod eruditos non latet, effe
land p. 41. folet Oratio populorum, qui Solem orientem fpe
&
tant. Quoniam vero talis Oratio, tropis, fym
bolis, et diationibus aenigmaticis , tanquam teffellis
quibufdam et emblematibus diftincta, fapientiae
non mediocris exiftimationem poft fe olim trahe
bat, illi inprimis, qui ad laudem fapientiae adſpira
bant, et nomen etiam Sapientum affectabant , hoc
dictionis allegoricae et aenigmaticae genus tam cre
bro vfurpabant , tamque diligenter excolebant , vt
parabolae, et aenigmata Sapientum, in prouerbium
fatis notum abierint, et antiquis illis temporibus ne
mo Sapientis nomine dignus videretur, niſi qui fen
tentias tum phyficas, tum practicas, fermone aenig
matico inuoluere didiciffet , §. XLVIII. Nam,
quod Scriptor quidam perelegans opportune mo
nuit, vere de Sapientibus prifci illius aeui dici pot
1. MAXIMVS erat. 1 Ea eft humanae Mentis arrogans impruden
TYRIVS
Differt. tia, vt , quae expofita funt , minoris faciat , quar
XXIX.p.349. abrufa , vehementer admiretur. Res enim cecultas
vifuique non expofitar, coniectando perfequitur, et va
tionis inueftigare beneficio laborat , ques priufquam
 K

PROLEGOMEN A. CXXXIX

inuenit, quaerit, et, vbi inuenit, tanquam opusfuum

amat. Cum igitur ineruditi etiam , Sapientum
aenigmata doctasque fabulas admirarentur, magnum
que illis pretium ftatuerent, hi iifdem vti tanto li
bentius perrexere, iisque doctrinam fuam tanto co
piofius exornauere, quod fibi , vbi etiam a vero
aberrarent, fecuritatem praeftarent non leuem.
Multo magis certe ille, id quod docet, aliorum exa
mini, ac cenfurae etiam atque reprehenfioni expo
nit, qui fententiam fuam fine ambagibus et obfcuris
vocum inuolucris diftincte proponit, quam qui poft
aenigmatum ambiguorum , fabularumque plures
fenfus admittentium propugnacula, tutus latet. Ob
feruat hoc auctor paulo ante laudatus , qui poft
quam aenigmatum PHERECYDIS Syrii et HERA
CLITI mentionem inieciffet, ifta fubiicit. m Omnia m. Idem
ibidem
plena funt aenigmatum, tam apud Poëtas, quam Phi
P. 348, fin;
lofophos vetuftiores. Quorum ego in tradenda veri- 349.
tate reuerentiam et verecundiam, pluris facio, quam
recentiorum (naggnoiav) audaculam libertatem. Eo
rum enim, quae natura humana, ob fuam imbecilli
tatem diftincte intueri nequit, modeftior interpres eft
fabula. Quodfi plus illis prioribus, pofteriores auda
culi viderunt, gratulor illis hoc fcientiae augmentum ;
fin cum nihilo plus fcierint, aenigmata tamen illo
rum, in manifeftius et perfpicuum magis dicendi gc
nus conuerterint , vereor , ne quis reprehendere cus
poffit, quod occultas facrasque cuulgauerint fcientias,
Opponit auctor hic veterum dicendi genus aenigma
ticum et fabulofum, tanquam verecundum, et fub
limitati rerum Theologicarum conueniens, Ty αg
gnole , audaciori libertati recentiorum, qui de re
bus tam arduis difputantes , fine vlla circuitione,
fcapham vocare fcapham aufi funt. Et ita Orienta
lium omnium, ac figillatim Aegyptiorum, Sapientes,
quoque iudicaffe , dubio carere debet. Eaque de
caufa
 CXL PROLEGOMEN A.

caufa methodo illi docendi fymbolicae ac aenigma

ticae femper inhaeferunt.
Eandem §. LXI. Norunt vero omnes, in Aegypto,
ob caufam ficuti in Oriente toto , Sapientes et Sacerdotes fuiffe
Sacerdotes eofdem. Qui rerum diuinarum curam agebant, illi
i ne iidem omnis quoque fapientiae et fcientiae anti
Aegyptifci-
minem
entiarum ftites erant et magiftri, iique fcientias reliquas,
fuarum ar- praefertim vero fcientiam Phyficam, Aftronomicam,
canarumfa- et practicam, eo tantum fumma induftria expolie
ciebant par- bant, vt ornandae et perficiendae doctrinae de re
ticipem , nifi bus diuinis fubferuire poffent . Et hoc nouum ilis
a
tiatione ini.
praeui mo- fuggerebat argumentum , vt in illa fua doétrina de
lefta,ac diu- rebus diuinis, locutionibus allegoricis et aenigmati
turna. cis, omnes Sacris fuis non initiatos , a clara et diftin
Яa rerum facrarum cognitione in perpetuum arce
rent. Ex quo enim theoretica cognitio rerum di
uinarum , apud Aegyptios , in aliquam fingularis
fcientiae aut difciplinae formam redacta eft, et ve
ritates Theologicae, a Sapientibus inuentae et certo
ordine digeftae , paulo operofius doceri , ac difci
pulis tradi coeperunt , vifum eft Sacerdotibus, ve
rum difciplinae huius nucleum , certis tantum at
que felectis difcipulis referuare, reliquum vero vul
gus, fabulis allegoricis , fymbolis obſcuris , et, vt
paucis dicam, doctrina pure aenigmatica , audita
quidem ; fed vt plurimum non intellecta, pafcere,
n. SYNESIVS et re ipfa ludificare, quod a infignis difciplinae hu
in Encomio iufcemodi fautor et admirator , non potuit non fa
Caluitii ,
teri. Ideoque Aegyptii omnium primi, in religio
pag. 70. nem myfteria inuexere, a quibus eadem , per Ina

chum, Orpheum, et Eumolpum, acceperunt Grae

ci, et non minus aliae quoque gentes , apud quas
Myfteria in vfu fuerunt. Ad haec Myfteria , in
quibus difciplinae facerdotales , per idoneum tem
poris interuallum , fucceffiue tradebantur, et arcant
Theologiae fymbolicae aperte explicabantur, prae
ter
 PROLEGOMENA: CXLI

ter Aegyptiorum reges, nemo admittebatur , nifi o. CLEMENS

Sacerdos, et ex ipfo Sacerdotum ordine , nonnifi Alexandri
pauci felecti, qui praerogatiua hac allis iudicaban- nus Lib. V.
Stromat.
tur digniores, peregrinis vero , vix ac ne vix qui- p. 566. Att.
dem vnquam , certe non ante fuperatas incredibiles tor quae
&
moleſtias ac difficultates, patebat aditus, idque fem-
ftionum et
per praeuia circumcifione. §. VII. Eaque ita ne- refponfio
ceffaria habebatur, P vt ne inftitutionum quidem num ad Or
thodoxos, in
in fcientia Geometrica, quifquam particeps euadere Operibus
poffet, nifi prius duram illius legem fubiiffet. Si IuftiniMart.
itaque Orpheum et Eumolpum eximas, vix durante p . 406.
et florente Aegyptiorum imperio, ex peregrinis quis P. ORIGE
quam initiationis Aegyptiacae particeps factus eft, NES Com
praeter Thaletem, de quo §. XLIII . et Pythagoram, ment. in Ro
fi modo ille in Aegypto fuit, antequam Perfae eam man. c. III.
in ditionem redegiffent. Quod fi autem Pythago
ras, vt quidam volunt , in Aegypto fuit, regnante
adhuc Amafi, id omnium optime docebit , quae
peregrinis deuorandae effent moleftiae , quot quan
taeque fuperandae difficultates, antequam interiori
plenaque Sacerdotum inftitutione frui poffent. Nam
Pythagoras , cum iter in Aegyptum fufcepturus
erat, a Polycratem Sami Tyrannum rogauit , vt q. PORPHY
Amafi Acgyptiorum regi, amico fuo et hofpiti fcribe- RIVS de vi
ret, vt ad doctrinam Sacerdotum admitteretur, et ta Pythag
vbi ad Amafinperuenit , literas ab ipfo ad Sacerdotes P. 183.
Cant ab.Edit.
vel
accepit. Verum Heliopolitae, ad quos primo acceffit, 11. Edit. Ku
eum ablegarunt Memphim , tanquam ad Seniores. fteri.
Memphi codem praetextu dimiffus, venit ad Diospo
litas, vel Thebacos. Hi cum metu regis caufam nul
Lam obtendere poffent , exiftimarunt , ipfum laboris
et aerumnarum magnitudine , a propofito receffurum,
ideoque dura admodum, et a Graecorum religione
prorfus aliena iniunxere. At ille , cum promtiffime
ea exfequeretur, vfque adeo admirationi ipfis fuit, vt
et facrificare, et ftudiis ipforum intereſſe ei liceret :
quod
 CXLII PROLEGOMENA

quod nulli vnquam extero bomini contigiffe reperitur.

Poftquam vero Aegyptus iugum Perfarum fubiiffet,
illaque regio bellis inteftinis continuis cum Perfarum
regibus implicata fuiffet , au& toritas Sacerdotum,
quod quiuis facile intelligit , decrementa fenfit non
mediocria. Et cum temporibus iifdem Graeci Ae
gyptios aduerfus Perfás frequenter et claflibus, et
copiis terreftribus adiuuarent , credibile vtique eſt,
Philofophis eorum liberiorem multo et faciliorem
etiam , ad Sacerdotes Aegyptios , eorumque difci
plinas arcanas aditum patuiffe , quod Plato, Eudoxus,
aliique experti funt. Sed fi vel antiquioribus illis
aufpicatisque imperii Aegyptiorum temporibus,
peregrini promifcue ac libere admiffi fuiffent, talia
tamen ab initiandis exigebantur, et in tempus adeo
longum inftitutio eorum protrahebatur, vt vel hoc
cupidiffimum quemque abfterrere poffet. De Py.
thagora paulo ante ex PORPHYRIO intelleximus,
Sacerdotes fibi perfuafiffe, ipfum laboris exantiandi,
- et aerumnarum fuperandarum magnitudine territum,
a propofito receffurum effe , ideoque dura admo
dum, et a religione Graecorum aliena ei iniunxiffe.
Inter dura haec, et a Graecorum religione aliena,
circumcifio potiffimum, quod §. VII. monui , intel
ligenda vtique venit. Sed ad illam procul dubio,
alia infuper accefferunt , homini ingenuo, et libera
liter educato , vix ac ne vix quidem perferenda,
qualia in veterum initiationibus plerisque, et praefer
tim in Magorum Myfteriis Mithriacis vfu veniffe
noui
Ea de re haec reperiuntur in NONNI Collectione bifto
riarum ad Gregorii Nazianzeni inuectiuas, Lib. I. hiſt. 5.
(in Opp. Gregorii Tom . II. col. 501.) Nullus Mithrae Să
cris initiari poteft, nifi prius per quofdam fuppliciorum
gradus transierit. Sunt autem tormentorum gradus
LXXX. partim remiffiores, partim intentiores. Eorum
quaedani exempla adfert idem hift. 45. (col. 511. ) Verbi
gratia primum ei multis diebus, aqua per magnum ſpac
 PROLEGOMEN A. CXLII

nouimus. Inprimis vero inftitutio initiandorum in

Aegypto, tractum temporis abfumebat, qui videtur
omnem fidem excedere. Pythagoras certe cum
Sacerdotibus perdiu conuerfatus effe , ab omni- r. PLVTAR
bus perhibetur. Si vero IAMBLICHO aufcul. CHVS Sym
pof. Lib.
tamus, totos XXII. annos in Adytis Aegyptiorum VIII.p.729.
confumfit, omni illo tempore in facris fcientiis Sa- CYRILLVS
cerdotum eruditus. Pancrates vero LVCIANI, aduerfus Iu
Sacrorum Scriba Memphiticus, annos non paucio- lian. Lib. I.
res viginti et tribus , in fubterraneis Adytis vixe- P.15.
rat, vt fcientias Aegyptiorum arcanas reâè edifcere s.In vita Py
poffet, nifi dicere malis , LVCIANVM id ex hifto- thagorae
ria Pythagorae defumfiffe. Aut talia ille in vetu- cap. IV.
ftioribus Graecorum Monumentis, de initiatione' Sa- P.15.
crorum Scribarum in Aegypto legerat. Nam illius t.LVCIANVS
aeuo, haec iam dudum in defuetudinem abierant. in Philo
Sed et ad finem iam vergente Perfarum imperio, pfeude
.. Opp.
To.
Plato et Eudoxus , fapientiae Aegyptiorum cogno
P. 496.
fcendae auidi , cum eorum Sacerdotibus , u annos
tredecim exegerunt, et fic vt credere par eft, My- u. STRABO
fteriis ipforum, aut vterque , aut alter eorum fal- Lib. XVII.
tem, Eudoxus nimirum, initiationis iuribus donatus P. 554.
fuit. Tam charo pretio redimenda erat fcientiarum
facerdotalium in Aegypto , et Theologiae gentis
huius

tium , natando traiiciendum eft. Deinde cogitur fe

ipfum in ignem coniicere. Poftea in folitudine verfari
tenetur, et a cibo capiendo abftinere, et praeterea aliis
buiusmodi exercitiis vacare, donec tandem octoginta,
de quibus diximus , fupplicia pertulerit. Et tum de
mum, fi fuperuixerit, Mithrae myfteriis plene initiatur,
Verba verfionis huius latinae, quae in Editionibus Bil.
lianis Gregorii Naz. reperitur, ex vnica Editione grae
ca Nonni, quae prodiit Etonae in Anglia A. 1610. non
nunquam correxi. Vide eam p. 130. et 143. Ceterum
in Graecorum Myfteriis, purificationes, quae initiatio
nem praecedebant, etiam aqua et igne perficiebantur, vti
in Myfteriis Mithrae.
 CXLIV PROLEGOMENA.

huius aenigmaticae, paulo diſtinctior cognitio ,

igitur colligere non abs ratione poffit , paucos ab
omni aeuo peregrinos fuiffe , qui aenigmata Theo
logiae Aegyptiorum, fibi omni ex parte plene per
ſpecta eſſe, vere gloriari potuerint.

Ex eo tan- §. LXII. Et hanc quoque caufam fuiffe reor,

dem factum quod religio Aegyptiorum, poftquam eorum regio
eft , ut do- nem Graeci fibi fubieciffent, plurimas innouationes
Etrina arca- mutationesque perpeffa fuerit , quodque labenti
na Sacerdo
tum in Aegy bus annis , fuperftitiones Graecorum plurimae , ad
pro amitte- prifcas Aegyptias accefferint, ac tandem fcientiae,
retur. Quae- quondam Scribis Sacrorum propriae , arcanaque
ritur, ecquid do&
trinae facerdotalis omnia , vergente ad finem re
detrimenti gno Ptolemaeorum , penitus interciderint. Equi
religioni Ae- dem fi fidem adhibemus SYNCELLO , et autori
gyptiorum
attulerint bus quos ille fecutus eft, facra Aegyptiorum doâri
Perfae. na, dum fumma rerum illic potirentur Perfae, infi
gnem corruptelam paffa iam eft, quandoquidem hi
Templis, et Sacerdotum Collegiis in Aegypto, Ma
gum quendam, Philofophiae et Theologiae Perfs
w.SYNCEL- rum Myftagogum, praefecerunt. Etenim w Demo
LVs in Chro
critus Abderita, ab Ofthane Medo, quem reges Perfia
nographia
P. 240. EV. in Aegyptum miferant, vt Templis in illa region
SEBIVS in praeeffet, Sacris in Templo Memphitico initiatus eft,
graecis Sca- praefentibus Sacerdotibus aliis et Philofophis , que
ligeri. Id inter fuit Maria, mulier Hebraca , fapientiae laud
quoque tra- celebrata, et Pammenes. Verum quis non videt,
ditur in Epi- haec * a graeculis Chemicis aeui recentioris ele
ftola Pfeudo
SYNESII , conficta ? Nam in eorum Scriptis plurima fane men
apud FABRI- tio et Ofthanis, et Democriti, et Mariae, et Pem
CIVM Bi- menis occurrit. Erat vtique Ofthanis permagnum
blioth.Graec.ac celeberrimum in Oriente nomen, Perfae Mu
Vol. VIII.
ham
P.233.

His annumerari quoque debet Pfeudo - SYNESIVS,

quod Epiftola modo citata in nota w. fatis declarat.
 PROLEGOMEN A. CXLV

hammedani credunt , eum fuiffe magiſtrum Zoroa- 1. HYDIVS

ftris, quod tamen rationes temporum non permit- in Praefat.
Libri de re
tunt, librosque feruant nomen eius praeferentes ; lig. vet.Per
fed in quibus ars Chemica traditur, ex quo colligi farum,
poteft, quae fit illorum librorum antiquitas et aucto ; Pag. VI.
ritas. Fuit tamen y Graecis quoque notus, qui et y.DIOGENES
z libros eius laudant ; fed, vt credo , non magis ge- LAERTIVS
nuinos, quam quos hodie Perfae pro talibus vendi- in Prooemio
tant. Cum fama eius quoque inter Chriftianos ve- Hift. Philof.
teres percrebuiffet , illique intellexiffent, quanta ef- §.2 . SVIDAS
fet ipfius apud Ethnicos exiftimatio , quidam eorum, in ' Aspovo
mix,et 'Osă
vt nomine tam illuftri, dogmatibus religionis fuae,
voy.
infignem antiquitatis fpeciem conciliarent , fcriptis
nonnullis a fe compofitis , nomen eius praefixerunt , z . PLINIVS
Lib.XXVIII.
ad quae deinde non raro a alii prouocarunt. Ho . c. 19. XXX ,
rum omnium exempla aemulati ac imitati funt Scri- I. 2. APV.
ptores graeci Chemici, qui ad fabulas, quas inne- LEIVS de
nere confictas ab aliis, nouas plurimas ex ingenio berbis, fac
fuo fuperaddidere, eoque effecere , vt Ofthanes , pe.
Magorum Perficorum Princeps, non modo fummus a , TATIA
*
artis Chemicae Magifter, fed et pius, ac de Tri- NVS Orat. ad
nitate, aliisque fidei noftrae articulis recte fentiens Graecos
Chriſtianus nobis fifteretur.
His igitur illa etiam , P. 155. TER
TVLLIANVS
quam ex SYNCELLO attulimus , fabula , omnino de Anima
et vnice debetur , fed quam ex genuinis hiftoriae c.57. CYPRI
Monu- ANVS de
idolor. va
• In Collectione veterum Chymicorum Graecorum Parifina, nitate p. 14.
Opufculum aliquod occurrit,tributum OSTHANI, quod MINVTIVS
definit in Doxologia maxime orthodoxa, ad SS. Trinita- FELIX c. 26.
tem directa. Vide FABRICII Biblioth. Graec. Vol. EVSEBIVS
XII. p. 763. In Codice quodam Barocciano , Biblio- Praepar, Eu.
thecae Bodleianae Oxonienfis , habetur libellus ' Arávy Lib I. c. vlt.
Regi OcOTóns. Afthanis Oraculum de Maria Deipara.
Ita legitur in MAGNI CRVS11 Differtat . Epiftol. de
Scriptis quibufdam hactenus ineditis p. 25. Sed legen
dum illic haud dubie ' Osive, Ofthanis.
( K) -
 CXLVI PROLEGOMEN A.

b. PLINIVS Monumentis, facile conuellere poffumus. Demo

Lib. XXX. critum innotuiffe Ofthani, non negauerim , b hunc
cap. I. enim comitatum fuiffe Xerxem, cum Graeciam in
c. DIOGENES uaderet , nouimus ; Xerxem vero, duth Abderam,
LAERTIVS patriam Democriti praeteriret , pater illius hoſpi
Lib.IX.c.34 . tio et conuiuio excepit. Et ibi quidem d Xerxes
VALERIVS Magos quofdam et Chaldaeos reliquit , a quibus
MAXIMVS
Lib.VIII.c.7. Democritus in fcientiis Theologicis atque Aftrolo
Adde PETRI gicis inftitueretur. Eo tamen non contentus Demo
BAYLII Di- critus, vbi ad maturam aetatem perueniffet , e Ma
Яtionar.artic. gos ipfe in Perfia adiit, ibique difciplina eorum víus
Democrite. eft. Sed et feorfim ad Aegyptios iter inftituit,

d.LAERTIVS ibique f annos quinque Sacerdotum confuetudine

loc. cit. vfus eft, et , quod verofimile mihi fit , initiationis

c. AELIANVS priuilegia percepit. Ipfe certe teſtatus eft, & ſcien

Var.hift Lib. tiam Geometricam Arpedonaptarum, fiue iɛgoveap
IV.c.20.SVI- μαtiwv , ad cuius cognitionem , nonnifi praeuia
DAS in An initiatione olim patebat aditus, fibi cognitam bene
μόκριτος .
et perfpeâam fuifle. Quae cum a Scriptoribus
f. DIODORVS, Optimis , fideque digniffimis , memoriae mandata
P. 88. fint, fabulam illam Chemicorum penitus euertunt.
g. Vide fu. Et profecto, i in alio quodam eorundem Chemi
pra§. XL. corum fcripto , perhibitum reperitur , Democri
tum Ofthanis iam defuncti manes ab inferis exciuiffe,
h. Supra
§. LXI. et fuper arte magna confuluiffe. Verum operae

1. Apud FA pretium non eft, in his diutius haerere.

BRICIVM Bi
blioth.Græc. §. LXIII. Quae etfi ita fe habeant, quaeri ta
To.XII.p.768men non abs ratione poteft , num non dominatio
Perfarum in Aegypto, religioni huius populi auitae,
Perfispro detrimentum aliquod infigne et vim inimicam in
pofitum nun
Exiftimo, id omnino affirmaturos effe , qui
quam fuit, tulerit.
vt religio- ad ingenii humani indolem, qui ad ea, quae eue
nem Aegy nire folent in mundo, qui denique ad ea, quae in
ptiorum mu- Aegypto, regnantibus Ptolemaeis, re ipfa contigiffe
fcimus,
 PROLEGOMEN A. CXLVII
1
fcimus, follicite attendunt. Solent enim victores, tarent , aus
populis a fe deuictis, fuaeque poteftati fubiectis, le- corrumpe
ges etiam in iis quae ad religionem fpectant, prae- rent.
fcribere nouas. Plena exemplorum huius generis
eft hiftoria Ecclefiaftica, tum veteris, tum noui Te
ftamenti. Et poftquam Ptolemaei graeci, fummae
rerum in Aegypto praefuerunt, certum eft, religio
nem Aegyptiorum , plures nec mediocres fubiiffe
mutationes , et faciem aliquo modo graecanicam
induiffe. Verum enim vero, tale quid Aegyptios
etiam a Perfis , dum horum dominatione oppreffi
erant, in religione, perpeffos fuiffe, ex bonis et ge
nuinis hiftoriae documentis non modo non intellexi;
fed etiam contrarium probari poffe confido. Non
videntur Perfarum Magi aliis in religione a fe dif
fentientibus molefti fuiffe, aut contra eos regibus
fuis confilia violenta fuggeffiffe , hoc vno tantum
excepto , quod gentium bello fuperatarum Templa
et fimulachra facra igni confumenda tradere confue
uerint. Nullo argumento colligere potui, Perfas
Graecos, in Afia imperio fuo parentes , in rebus,
quae ad cultum Deorum fpe&ant , aliqua moleſtia
affeciffe, etfi Templa eorum, in expeditione Xer- k.PRIDEAVX
xis, odium furoremque Magorum experiri debue- Hiftoire des
rint. Idem plane Aegyptiis vfu quoque veniffe ar- Juifs, To. I.
bitror. Norunt enim omnes , 1 Cambyfen , Perfa p. 436. etc.

rum regem , occupata Aegypto , in fplendidiffima 1. HERODO

regionis huius Templa , ferro igneque crudeliter TVS Lib . III .
cap.27. 28.
faeuiiffe , eorumque ornamenta praecipua in Per- 29.37. DIO
fiam auexiffe , Diis quoque Aegyptiis non vno mo- DORVS Lib.
do illufiffe , ac Sacerdotes infuper iniuriis , aliisque I. p 46.
malis plurimis affecifle. Verum nullam tamen faci STRABO
Lib. XVIl.
nora haec Cambyfis , breui poft fato functi, reli
gioni Aegyptiorum intulere mutationem. Con- P.553.554.
ftat potius , fuccefforem eius , Darium Hyfta
(K) 2 fpidem,
 CXLVIII PROLEGOMEN A.

m. DIODO- fpidem, m deteftatum Cambyfis in Templa Aegyptio

RVS Siculus rum impietatem , cum Sacerdotibus Aegyptio
Lib. I. p. 85.
rum familiaritatem iniiffe , ac Theologiae ipforum,
rerumque in facris voluminibus annotat arum parti
n. POLYAE- cipem factum effe. Eundem ferunt, cum ali
NVS Strata
gem , Lib . VII , quando Memphi inaudiuiflet, Apidem, praecipuum
P. 490. Edit. gentis illius Numen , non fine ingenti lucu quaeri,
Cafauboni promulgari voluiffe, fe centum talenta auri ei datu
Genev. rum, qui nouum Apidem adduxiffet. Tantus fu
perftitionis Aegyptiacae fautor is videri voluit,
Credibile tamen cft, regem hunc ipfum , aut con
ftitutos ab eo Praefectos Aegypti , incolis grauia ad
o. HERODO- modum tributa imperaffe, quo factum eft, o vt ab
TVs Lib.VII.
eo tandem defcifcerent ; fed magno - fuo malo.
C. I.
Xerxes enim Darii et filius, et in regno fucceffor,
p. Idem Lib. p breui poft, priftinum eos iugum, idque non me
cit. cap. 7. diocriter aggrauatum, denuo tubire coëgit. Quo
niam vero illi, onus ceruicibus fuis impofitum, in
tolerabile eſſe exiſtimabant , ad ingenium fuum mox
q.PRIDEAVX redierunt , 9 ab Artaxerxe Longimano , Xerxis
Hiftoire des filio defecerunt , feque in libertatem vindicare ite
Juifs,To.II.
'rum annifi funt. Quamuis vero Athenienfes, penes
p. 6. 7.etc.
quos maris tum fere imperium erat, Aegyptios claf
fibus et copiis non parum iuuiffent, eoque bellum
r. Idem ibi. hoc aliquamdiu protraxiffent , vicit tamen caufa
dem p. 95. Artaxerxis , qui poft rebellionem feptem circiter
96.etc. annorum , Aegypto rurfus tota potitus eft. Super
uacaneum hic non erit, obferuaffe, HERODOTVM,
qui regnante hoc Artaxerxe in Aegyptum venic,
qui celebriora huius regionis Templa , oculis fubie
cit, et cum illorum Sacerdotibus colloquia inftituie
frequentia, ac origines Sacrorum omnium mira di
ligentia inueftigauit , facrilegia Cambyfis et crude
lia eius in Sacrorum miniftros facinora , prolixe
quidem enarrare , at nufpiam ne vel leuiffimae qui
dem
1
 PROLEGOMEN A. CXLIX

dem fufpicioni locum facere, Perfarum tyrannidem,

ritibus religionis patriae , nedum doctrinae Sacer
dotum Theologicae, vim aliquam intuliffe. Ne
que tamen crediderim , eum id omiffurum fuiffe,
fi aliqua talis rei veftigia deprehendiffet. , Viden
tur bellis his inteftinis, Aegyptiorum vires eum in
modum attritae fuiffe, vt, cum lacertos mouere ne
quirent, in poteftate Artaxerxis manerent , dum is
viueret, et Dario quoque Notho obedirent, vfque
ad annum regni eius vndecimum , s quo tanden: s. Idem ibi
fucceffu aufpicato , iugum Perfarum de nouo ex- dem p . 279.
cufferunt, et pofthaec per annos fere fexaginta et 280. etc.
quatuor, libertatem armis recuperatam , aduerfus
inimicorum molimina afferuerunt, vfque ad annum
Ochi, Perfarum regis, nonum , qui ipfis oppido
luctuofus extitit. Illo enim anno , Ochus Aegy- t. Idem ibi
ptum vniuerfam armis fubegit , et dehinc gentem dem P. 394.
miferam peffimis exemplis mul&auit , idque fibi 995. etc.
datum negotii credidiffe videtur, vt immanem Cam
byfis faeuitiam, et ferocitatem , non imitaretur
modo , verum et longe poft fe relinqueret. Tam
etfi vero tempore ifthoc , Templa Aegyptiorum
fplendidiora, magnis quoque calamitatibus expofita
effent , multaque Aegyptii fupra modum indigna
pati cogerentur, diu tamen tempus adeo trifte non
durauit. Excepit illud , poft annos non ita mul
tos , lene Darii Codomanni , et vix elapfis ab eo
quatuor annis, Alexandri M. imperium. Vero ita
que fimillimum eft, neque ifthoc tempore, religio
nem Aegyptiorum vim qualemcunque paffam fuiffe
a Perfis , ex qua vel doctrina Sacerdotum Theolo
gica, vel cultus Deorum , opera eorum olim con
ftitutus , detrimentum notabile fenfiffet , aut fi vel
tale quid re ipfa contigiffet, an non certum eft, bre
ui poft illud reparari omnino potuiffe ?
(K) 3 §. LXIV .
 CL PROLEG A.
OMEN

Caufa im §. LXIV. Non tamen diffiteor, dominationem

minutae re- Perfarum in Aegypto, et bella inteftina fere conti
ligionis Ae
nua, quae illa produxit, cafu effeciffe, vt fcientiae
gyptiorum ,
et deperditae Sacerdotum arcanae paulatim interierint, eoque res
doctrinae eorum Theologica vehementer imminuta fuerit,
Sacerdotum clauis autem vera do&rinae ipforum facrae iam du
arcanae in- dum perierit. Neminem enim ad fcientiarum ar
dicatur.
canarum perceptionem admiffum fuiffe , nifi prae
uia initiatione diuturna et valde molefta, monuimus
§. LXI. Temporibus vero illis incertis ac perdiffi
cilibus , quibus per inteftina diffidia et bella valde
cruenta , tota Aegyptus continuo premebatur , et
tantum non opprimebatur , quibus praefertim in
Templa illius regionis , eorumque miniftros, peffi
mis modis faeuiebatur , paucos admodum fuiffe,
qui moleftias immenfas initiationis fubire et perfer
re voluerint , operofe multisque adftruere opus
non eft, cum res per fe id fatis doceat. Nouimus
equidem , illo eodem temporis interuallo, e Grae
cia permultos , eosque inter Democritum Abderi
ten, Oenopidem Chium, Euripidem, Platonem,
Eudoxum, aliosque ſcientiarum caufa in Aegyptum
profectos , ibidemque Sacerdotum inftitutione víos
fuiffe, Graeci enim Aegyptios omni tum ope adiu
uabant , iisque iugum Perficum penitus excutere
conantibus , naues copiasque auxiliatrices continuo
fubmittebant, eoque beneficio gentis illius amici
tiam et fauorem maiorem in modum demerebantur.
At enim, vt cuncti hi inftitutione qualicunque , et
confuetudine Sacerdotum vfi fuerint , dubitari ta
men non immerito poteft , voluerintne omnes ini
tiationis Aegyptiacae labores et moleftias tolerare,
et hoc modo , ad fruitionem priuilegiorum il
lius, viam fibi fternere. Sufpicor fane , ex his,
quos nominaui, Democritum et Eudoxum, alicuius
faltem
 PROLEGOMEN A. CLI

faltem initiationis participes factos fuiffe ; fed tota

tamen haec res nonnifi coniecturis nititur. Illud
extra dubitationis aleam pofitum eft , ex Graecis
non oftendi poffe quenquam , qui ad rite fubeun
dam illam initiationem , aeque praeparatus , omni
busque illius beneficiis ac fructibus tam copiofe
donatus fuerit , atque Pythagoras , alumnus genui
nus totius difciplinae facerdotalis Aegyptiacae,
quod tum ipfius , tum fcholae quoque eius hiftoria,
argumentis plurimis demonftrat. Id de Graecis reli
quis , qui poft eum in Aegyptum iter fufceperunt,
dici profecto nulla ratione poteft. In dubium ergo
vocari poffe non reor , durante Perfarum in Aegy
pto imperio , numerum rite initiatorum , et cum
eo cognitionem fcientiarum arcanarum facerdota
lium , paulatim , fed magnopere defeciffe. Veri

nominis iegoygaupaтes , et Arpedonaptae , de

quibus §. XL, pauci omnino fupererant , cum Pro
lemaei regno Aegypti potirentur , quod vel ex iis,
་ quae circa cultum Serapidis , in Aegyptum illo u.Vide Pan.
tempore introducendum , gefta funt , cuiuis liquere theon Lib.
poteft. Et nifi res ita fe haberet , Manethoni, II. cap. V.
$.4.5.
qui in gratiam Ptolemaeorum , multa in religione
Aegyptiorum innouauit , §. XX. XXVIII. molimina
haec ita feliciter fuccedere non potuiffent. Eandem
quoque caufam fuiffe arbitror, quod a Ptolemaeo
rum tempore , Graesi de fufcipienda Aegyptiorum
initiatione folliciti amplius plane non fuerint, etiam
fi reges fibi fuisque ftudiis oppido haberent fa
uentes. Nullum certe ex Graecorum Philofophis
alicuius nominis inuenire potui , qui regnantibus
Ptolemaeis beneficium initiationis aut quaefiuerit,
aut impetrauerit , quod mihi quidem argumento
videtur effe , ritum huncce myfticum , tempore
(K ) 4 illo
CLII PROLEGOMEN A.

illo * iam definere coepiffe , aut ex illo , fruâum

infignem , vt antea , iam non expectari potuiffe,
Tempore vero Augufti Imperatoris , qui extin&a
familia Ptolemaeorum , deuictisque vltimis Aegypti
regibus , regionem illam in formam Prouinciae Ro
manae redegit , ordo eorum , qui vere iɛgoygar
pares dici poterant , quibusque folis arcana fci
entiarum facerdotalium omnia perſpecta erant , in
vniuerfum iam defecerat. Teftatur hoc Scriptor
inprimis eruditus , et iudicio perpolitus , STRABO
Lib. XVII. p. 554, vbi de Sacerdotibus Heliopoli
tanis , quorum ordo fapientiae fama , tantopere
olim celebratus erat , ifta obferuat. Heliopoli do
mos amplas vidimus , in quibus Sacerdotes habitarunt.
Hanc enim perhibent olim Sacerdotum habitationem
fuiffe , bominum Philofophiae et Aftronomiae dedi
torum : nunc is ordo et ftudium etiam defecit, nee
quifquam nobis , qui ftudium tale profiteretur, often
debatur. Sed homines tantum , qui facrificia cu
rarent , atque ritus eos peregrinis commonftrarent.
Comitatus quidem eft Aelium Gallum ducem , ex
Alexandria nauigantem in Aegyptum , quidam no
mine ** Chaeremon , qui fibi eiusmodi fcientiam ar

rogabat;

Equidem et illo tempore , et poftea, tum in ipfa Graecia,

tum Romae quoque, cultores Ifidis , facris et myfteriis
huius Deae initiari folebant, quod conftat ex APVLEN
Metam . Lib. XI. vbi ritus initiationis huius defcribun
tur. Sed illa nec temporis multum abfumebat , nec nwo
leftiis infignibus onerata erat. Per illam quoque aditus
quidem patebat ad myfticum quendam Ifidis cultum;
non vero ad fcientias arcanas. Erat ergo infimus tan
tum initiationis gradus. Supremus et vltimus gradus
iam dudum exoleuerat.
** Eundem hunc effe exiftimo , quem EVSEBIVS vocat
isporpaμuaria, EVSERIVS Praeparat. Eu. Lib. V. c. X.
Nam eorum fcientias volebat profiteri. Ex eodem in
 PROLEGOMENA. CLIII

rogabat ; fed ob infcitiam et arrogantiam , vt plu

rimum deridebatur. Oftendebantur ergo ibi Sacer
dotum aedes ac domicilia , in quibus Eudoxus et Plato
egerant. Erant illa aetate , vti etiam poftea plu
res in Aegypto , qui veterum iegoɣçaμμatéwv
ἱερογραμματέων
et nomen et ſcientiam fibi tribuerent ; fed qui a
cordatis rerumque harum peritis , falfi argui facile
poterant. Ex eorum numero erat etiam Acamatius,
Sacerdos , vt videtur , Heliopolita , de quo Anony
mus w apud SVIDAM obferuat is nanesday - w. in 'Axx.
Xócopos , arrogabat fibi nomen Philofophi , id eft Mários.
videri volebat effe ex ordine veterum Arpedo- x. Vide fu
naptarum. Et iterum ἠβέλετο δέ τις εἶναι τῶν pra § . XL .
iegooxónov. Volebat etiam effe ex ordine eorum, qui
Sacra infpiciunt. Quod opinor munus fuiffe , qui
bufdam ex Scribis Sacrorum quondam proprium.
Tales STRABO etiam , dum Aegyptum peragraret,
reperire tantum potuit. De Thebaeis quidem,
Aegypti fuperioris , Sacerdotibus , idem fcribit p.
561. quod inter reliquos maxime Aftronomiam et
Philofophiam exercuerint ; fed quam frigide eos non
laudat ? Non deerant fane illo tempore , qui di
fciplinas Philofophicas et Aftronomicas pro virili
excolerent. A Sacerdotibus Aegyptiis Iulius Cae- y. Vide la
Chronologie
far illam anni formam didicit et mutuatus eft, quam de Mr. DES
poftea Romae inuexit , et qua melior perfectiorque VIGNOLES
a nemine excogitari potuit. Et inter eos quidem, To. II. p.
qui difciplinis hifce ftudio laudabili incumberent, 701.702.
excelluiffe videntur Sacerdotes Thebaei , ab Alex
andria , a ftrepitu Aulae et negotiorum, ac a com
mercio cum Graecis , omnium maxime remoti . Sed
cum tamen opulentiffima quondam Thebarum vrbs,
( K) 5 ante

figne Fragmentum de Sacerdotibus Aegyptiis adfert

PORPHYRIVS de Abſtin. Lib. IV. p. 360. etc.
 CLIV PROLEGOMEN A.

z. BOCHAR- Z ante illud tempus , faepe iam vim hoftilem exper

TVs in Pha.
ta , et tota fere diruta fuiffet , cum Templa Deo
leg. Lib. IV.
cap.XXVII. rum plus femel vaftata , opibusque et donariis ſpo
PRIDEAVX liata vidiffet , cumque calamitates hae Collegia illic
Hiftoire des Sacerdotum vehementer concuffiffent , atque dis
Iuifs.To.IV. ieciffent, fieri non potuit , vt exules in folum pa
p. 169. 179. trium reuerfi , gloriam maiorum fuorum attinge
rent , jet fucceffionem fcientiarum arcanarum con
feruarent , quae in tota reliqua Aegypto extinda
iam erat. Itaque fcientiae , etiam priftinae , exco
lebantur quidem etiamnum ab Aegyptiis ; fed quae
initiationis prifcae , et myfteriorum , magiſtri , fibi
referuauerant , alta obliuione fepulta iacebant,
Cultus Deorum , ritibus patriis ac auitis etiam tum
peragebatur quidem : Sacerdotes femper , vti antea,
facrificia more Maiorum procurabant , ac omnia eo
fpectantia , ex libris illis facerdotalibus addifcebant,
qui vfui eorum patebant , §. XLI ; verum clauis
genuina totius Theologiae veterum Aegyptiorum,
intermortua iam erat. Solae fupererant Theolo
giae illius fabulae aenigmaticae , quarum genuinum
fenfum equidem diuinando affequi , et interpretari
conabantur plurimi , verum fucceffu plerumque mi
nus felice , vnde in illo explicando , tot et tanta
apud Sacerdotes reperiebantur fententiarum diuor
tia , quae in PLVTARCHI libro de lfide et Ofiride,
et in IAM BLVCHI Commentario de Myfteriis Ae
gyptiorum , legi poffunt. Hanc fine dubio rem
tangere voluit auctor Dialogi Afclepii , qui HER
METI TRISMEGISTO adfcribitur , quem vero ego
a Scriptore Chriftiano ; fed antiquitatis Aegyptiacae
non mediocriter perito , Seculo III. adulto , con.
a. In Operi- fictum effe fufpicor. Ita autem ille : a 0 Aegypte,
bus APVLEII Aegypte, religionum tuarum folae fupererunt fabu
P. 99. Edit.
Elmenborftii.lae , et aeque incredibiles pofteris fuis , folaque fuper
crunt
 PROLEGOMEN A. CLV

erunt verba lapidibus incifa , tuafacta narrantibus.

Subinnuit auctor hicce , quifquis eft , arcana religio
nis Aegyptiacae , manere quidem incifa lapidibus et
Stelis ; fed fupereffe neminem , qui illa norit inter
pretari , vt proinde ex capa prifcorum Aegyptiorum
Theologia , nihil fuperfit , quam folae illius fabulae.
Non me quidem fugit , extitiffe illo etiam tempore,
et deinceps , qui fibi fcientiam fcripturae hierogly
phicae arrogarent , et re ipfa quoque cana illa vlti
mae vetuftatis monumenta , b Obelifcos videlicet b. Drono
primi in Aegypto aeui , aliis interpretarentur. Ve- RVS Lib. I.
rum ex STRABONE iam intelleximus eius tem- P.53. STRA
, BO Lib.
pore fuiffe plures , qui fibi veterum Aegyptiorum • XVII. p.551 .
fapientiam et fcientias facras attribuerent , quarum TACITVS
tamen rè ipfa plane effent expertes. Licebitne Annal. Lib.
nobis idem quoque de recentibus antiquorum Obe- II.c.60. AM
lifcorum interpretibus cogitare? Aut , quoniam res MIANVS
MARCELLI
in Obelifcis his infcriptae et infculptae , ex earum NVS Lib.
numero non videntur fuiffe , quarum fcientiam fibi XVII. p.101.
folis referuauerant initiationis Magiftri , abfurdum
non erit dicere , earum notitiam , traditione per
petua , inter Sacerdotes omnes , fuiffe conferua
tam , et forte etiam libris illis facerdotalibus com
prehenfam , quos plures non legere modo ; ve
rum et memoriter edifcere tenebantur. §. XLI.
At vero aenigmatum Theologicorum interpretatio
nem arcanam , regnantibus Ptolemaeis intercidiffe,
et vna cum prifca initiationis difciplina , obliuioni
perpetuae mandatam fuiffe , arbitror. Omnia Ve
tuftatis Monumenta , quae nunc fuperfunt , iactu
ram hanc refarcire nobis non poffunt. Verum
Theologiae Aegyptiacae ingenium , genuinam fa
bularum illius interpretationem , nemo iam , nifi
diuinando et conieclando affequi valet. Labori
huic fane perdifficili , et ego ante permultos annos,
manum
CLVI PROLEGOMEN A.

manum admoui , regulis illis , quas §. LVI. com

mendaui , perpetuo inhaerens , et vetuftam Aegy
ptiorum linguam , quantum id quidem fieri po
tuit, femper in confilium adhibens. Vtrum vero
labor ille meus , quem Beneuolo Lectori nunc of
fero , feliciter et ex voto femper cefferit , dicere
non aufim. Ne inficias quidem eo , me ipfum,
in argumento non vno , adhucdum ancipitem
haerere. Sed ea forte infecutura dies maiori luce
perfundet. Tu vero cordate et beneuole Lector

-
fi quid nouifti rectius iftis

Candidus imperti : fi non , bis vtere mecum.

INDEX
 INDEX

IN

M.
PANTHEON AEGYPTIORV
·

1
 INDEX.
RERVM ET VERBORVM.
Numeri minores indicant paginas : Maiores Panthei Par
tes, I. II. et III. Pr. defignat Prolegomena.
A
Abrahamus apud Orientales
omnes femper magno in
honore fuit. Pr. 12.
·
ab eo Aegyptii ritum cir
cumcifionis mutuati funt,
Pr. 12-15.
Accipiter Aegyptiis fymbolum
erat Solis. I. 158. 206. et fi
gillatim Philis in Aethiopiae
confiniis . I. 158. Ibi voca
batur rex meridiei , Ibid.
Adytum Templi Saitici.l.67.68.
· in eo celebris erat infcri
ptio in honorem Mineruae.
J. 65-69.
Aegyptii fidera coeli alicui ex
Diis maioribus attribuebant .
II. 37. 38. homines morta
les honoribus Diuinis non
coluerunt. Pr. 26 - 43. II. 38.
victimas humanas nunquam.
inftituerunt. II. 72. 73. 75.
Vide et Sacrificia. Cum per
egrinis religionis ergo , ci
bum non capiebant. Pr. 20.
Acgyptiorum fapientiam Scri
ptura praedicat . Pr. 3. Tra
ditiones facrae , vel fabulae
"
Theologicae, per totum Pan
theon vbique adferuntur et
explicantur. Eorum Sphaera
alias habebat conftellatio
num imagines et nomina , ate
que Graeca . II. 47. Eorum
circumcifio , vide Circumci
fo. Cultus. Vide Cultus.
Fefta. Vide Festa. Literae.
Vide Literae.
Aegyptiorum Dei. Vide Dei.
Aegyptiorum Philofophi in
plures Sectas erant diuifi.
Pr. 71. coluerunt mentem
aeter
 IND, EX
aeternam , rerum omnium
caufam primam . Pr. 46-49.
I. 38. 39. 40. 41. 81. -82. 83.
Sed illius cultus paulatim a
populo negligi coepit . Pr.
J06, I. 52. Eorum Atheiſ
mus I. 29-38 . Eft tantum
apparens , et recte explicari
debet. Ibid. 38. 39. etc.
Acgyptiorum religio , et fabu
lae facerdotales omnes , ra
tiones habebant myfticas , ex
doctrina eorum Phyfica , et
Aftronomica explicandas . II.
206. Idque per totum Pan
theon , vbique oftenditur.
. Aegyptiorum Theologiae bre.
uis fumma , I. 81. 82. Eorum
Theologia de animarum ori
gine et immortalitate . I. 30
34. de creatione Mundi . I.
42.43. Omnis eorum Theo
logia nititur rationibus Phy
ficis et Aftronomicis . Pr. 105.
Eft clauis Theologiae et Re
ligionis omnium gentium.
Pr. 4. Theologia , quam
Sacerdotes fibi referuabant ,
erat arcana. I. 8. 18-20. 46.
94. II. 20. 26.50 . III. 28. 31.
fed quae tradebatur populo,
fymbolis , aenigmatibus , al
legoriis et fabulis mirifice
obfcurata , quod per totum
Pantheon docetur. Ideoque
recte et plene intelligi non
poterat , nifi ab initiatis . Pr.
128-130. Vide et Religio,
et Sacerdotes.
Aenigmata Sapientum veteris
aeui. Pr. 112-138 . Sacerdo
tum et Theologorum in
Aegypto. Ibid. 114 - ns.
- Pythagoraeorum, quaeipfi
mutuati funt abAegyptiis.116.
Acfculapius Aegyptiorum , fiue
+
Memphiticus. III. 191 - 193.
Eo nomine a Graecis intel.
ligitur Deus, quem Aegyptil
Smin et Smun dicebant. III.
193. 194. Nonnunquam ve
ro idem habetur cum Thot,
1
feu Mercurio Aegyptiorum.
III. 196. Etiam cum ipforum
Vulcano et Pane. Ibid, 196.
197. Vti et cum Serapi. III.
197-199.
Acfculapii Aegyptii fimula
chrum. III. 196.
Aethiopes communionem Sa
crorum habebant cum Aegy
ptiis. I. 164. 165.
Agathodaemon Aegyptiorum,
lingua ipforum dicebatur
Cneph , vel Cnuphis , vel
Ichonuphis. Vide Cupbis
Erat re ipfa idem cum Vul
cano. I. 93. Eodem nomi.
ne infignis etiam erat alueus
aliquis Nili. I. 98. III. 148
Fuit forte illud Canobitarum
Numen, cuius fimulachrum
hydriae formam habebat. III.
147.148.
Alexander M. inter Deos Ac
gyptios referri cupiuit. Pr.
42. 43. Eius Epiftola ad
Matrem , de cultis in Aegy
pto hominibus bene meritis.
Ib. 30-34.
·
Ambo Dea , eadem cum Ti
thrambone,Vide Titbrambo.
Ammon Libycus. I. 163. 164.
Ammon Aegyptiorum . Vide
Amun.
Amun , fiue Ammon Aegyptio.
rum
 • RERVM ET VERBORVM.
rum Numen ex maioribus. I.
160.161. Graeci interpretan
tur Iouem. Ibid, vide et lu
piter. Interpretationis huius
ratio. 167. Sedem habebat
Thebis, quae ex eo diceban
tur Amun- No, graece Air
#oks, vrbs louis. 161, 162. Ibi
Templum habebat fplendi
dum , 162. Simulachrum eius
fpeciem habebat arietis.I.163.
Et erat quoque aries viuus.
163. 168. Non eft Spiritus
Opifex. 165. 166. Neque et
iam Chamus, Noachi filius.
176. 177. Verum erat Sol, in
certa ad noftram terram rela
tione fpectatus. 166. Non ta
men Sol occidens.155.180.Sed
in arietis figno aequinoctium
vernum faciens. 167 - 176.
180. Nominis Amun inter
pretationes a Graecis fuppe
ditatae . 178. 179. Videtur fi
gnificare lucidum, vel lucem
poft tenebras reducentem.
179-184.
Animalium cultus in Aegypto,
tempore Iofephi Patriarchae
iam praeualuerat. Pr. 19-21.
Et multo magis tempore Mo.
fis. 21-23 . Animalia in Ae
gypto colebantur viua , tan
quam fymbola et imagines
Deorum. 83-87. et animali»
um quoque figna atque fimu
lachra. 86. 87. Cultus huius
origines. II. 260 - 252.
Anfer Ifidi facrificari folitus.
III. 9.
Antaeus Aegyptiorum , idem
cum eorum hirco Mendete,
et idem quoque fignificat. I.
802-204.
Anubis, magnum Aegyptiorum
Numen.III.3. 5. 6. 7. adulteri
nusOfiridis exNephthy filius,
III. 1. cuius rei ratio explica
tur. III. 27. 28. indiuulfus
Ofiridis et Ifidis comes. III.
12. 14. cuius rei ratio promi
tur. 29. Sacratus ei erat ca
nis, tanquam viua illius ima
go. III. 4. 5. illius rei ratic.
II-14. ratio vera. 35. 36. Anu
bis in Pompis Ifiacis omnibus
circumferebatur. 13. 14. Erat
quoque antiquitus inter
Graecos cultus. 7-10. Non
eft nomen Aegyptiacum Plz
netae Mercurii. II. 137. 138.
III. 23 - 25. Graeci eum non
nunquam interpretantur Sa
turnum. III. 14. 15. 20, fed
plerumque Mercurium. 15.
16. illius rei ratio. 33-35
Aegyptiis dicebatur Deus aë
reus, 16-25. cuius rei ratio
exponitur. 26. habebatur Ty
phonis victor. III. 67. Erat
in Theologia Aegyptiorum
fymbolum Horizontis , vel
ortus et occafus , tum Sol
tum Lunae. 25 - 37. Variae
nominis illius originationes
adferuntur. 18. Anubis figni
ficat Aegyptiis aureum. 19-21.
eiusque denominationis ra
tio profertur. 35
Anubidea, Templa vel Sacella,
Anubidi dicata. III, 4.6.
Aphuphis, vel Apophis, vel A
popis cognomen Typhonis,
fignificans gigantein. III. 98.
99-102 .
Aphroditopolis, vrbs Praefectu
rac
 INDE X.
rae Profopiticae, Aegyptiis
dicebatur Atarbechis. I. 4. 5.
Apis, Aegyptiorum Numen ma
ximum , et vbique terrarum
celeberrimum. II. 178. 180. a
peregrinis in Aegypto ſtudio
fe vifebatur. II. 178. 179. erat
Soli et Lunae confecratus.
181, 182. 217. 218. 263. 264.
credebatur concipi Lunae
contactu. II. 182. 183. ineffe
in ipfo debebant certae notae
et infignia. 183-185. Eius in
auguratio et deportatio
Memphim, 186. fanum eius
Memphiticum , in quo dege.
" aco commode licet interpre
bat. 186. 187. Eius cum vac
ca facra confuetudo 187. Sta
bulum eius et praefepe. 187.
188. Eius Oracula et refpon
fa. 188-192. Eius natalis et
θεοφάνια ,, quae tamen nonni
hil a fe differebant. 192-194.
223-226. Ingruebant in' ini
tia incrementa Niliaci, et fi
nem anni ciuilis. 220-226.
vita eius terminum habebat
certum et conftitutum 25
annorum. 194 - 199. Quem
fifuperaffet, mergebatur pu
teo facro. 199 - 201. fi au
tem eum non attigiffet , pu
blice et folenniter in fano fe
peliebatur prope Memphim.
201-204. fequebatur illius
luctus publicus, et noui inue
ftigatio. 204-206. Eius cul
tus diuinus. 192. Effigies in
Tabula Bembina. 184. 185.
222. 223. etc. 255. 266. Apis
in memoriam Iofephi Patri
archae confecratus non eft.
207-214. Plusquam quatuor
feculis poft mortem Iofephi
in Deorum numero locum
inuenit 208. 209-214. Erat
fymbolum Nili , illiusque
fertilitatis. 215-220. Sepul
tura eins admittit interpreta
tionem allegoricam. 244-245.
Apis Aegyptiace fignificat
Deum menfurae Nili. 239.
230.
Arabum circumcifio Pr.15.mos
immolandi victimas huma
nas. II. 75. 76.
Argiui, Aegyptiorum coloni. II.
4. 5. Eorum nomina anti
quiffima exfermone Aegypti
tari.5. Eorum Io, nihil aliud
eft nifi Luna. 6.
Aries fymbolum et imago Am
monis. I. 163. et Neithae, vel
Mineruae. I. 75.
.
Arpedonaptae Aegyptiorum.
Vide Sacerdotes.
Arfaphes cognomen Ofiridis,
quidfignificet. I. 289.
Artes fecundum nonnullos
• Aegyptiace dicebatur Stella
Martis. II. 132. 133.
Afinus fymbolum Typhonis et
hominum Typhoniorum. IL
74. Typhoni charus. III.45
*
69. Vide et Typhon.
Afo Aethiopifla , Typhonis ad
iutrix , eadem cum Thueri,
eft ventus meridionalis . Ill
125-127. - eius effigies in
Tabula Bembina. III.127-130.
Afpis, Aegyptiis facra, in Deo
rum capitibus faepe confpici
! tur. I. 118. 119. Aſpidis quæc
dam fpecies mortifera, lûdis
irataefymbolum. 119. 120. a
Aftr
 RERVM ET VERBORVM.
Aftra Coeli primum locum te
nuerunt inter Deos Aegy
ptiorum materiales. I. 123.
124. Pr. 50, 51. etc.
Aftronomia ab Aegyptiis fum
mna induftria et cum fucceffu
exculta. Pr. 98-100.
Atarbechis, eadem quae Aphro
ditopolis. I. 4.5.
Atheiſmus Philofophorum Ae
gyptiorum. Vide Aegyptii.
Athor, Aegyptiorum Numen
antiquiffimum et maximum .
I. 3. 4. A Graecis exponitur
Venus. 5. Non tamen fignifi
cat Stellam Veneris. 10. dici
tur etiam Venus coeleftis et
Iuno. 5. 6. cur exponatur Ve
1 nus. Ibid. Vide Venus. Ae
gyptiorum fermone fignifi .
cat Noctem vel tenebras, 10 .
II. Probatur id veterum tefti
moniis. 21-23. Plura vide in
Nox,
Athor Aegyptiis etiam fignificat
menfein tertium, 3. 4.25. et
bouem, quatenus bos foemi
na fyınbolum eft Veneris Ac
gyptiae. 3. 4. 27.28.
Athothes rex Thebaeorum in
Aegypto. III, 159. 182.186.187.
Athyri, cognomen Ifidis, expli
catur. II. 121. 122.
B.
Babys, vel Rebon, cognomen
Typhonis . III. 102, etc. Eo
nomine Sacerdotes intellexe
runt ventum fubterraneun ,
in cauernis latitantem . III.
103. etc.
Bacchus Graecorum, aliquo-fen.
fu idem cum Ofiride. I. 128
130. Id tamen non nimis eft
extendendum. 128-135 .
Baucalis, vel Baucalium, fpecies
hydriae in Aegypto. Vide
Hydria.
Bebon. Vide Babys..
Bembina Tabula, quae et Ifiaca
Tabula,vel Menfa, explicatur
et illuftratur. I. 79.80.119.12 .
173. 174. 195. 196. 198. 201.
219. 257. 268. 282. II. 32. 33.
35. 39. 161. 173. 184. 185. 222
228. 240. 245. 265. 266. III .
14.127-130. 163. 164.
Befa, Deus Abydi in Aegypto lo.
caliter cultus. III. 200.20L
Bonus, proprietas et nomenfu
premi atque infiniti Entis, ex
omnium confenfu. I. 93.
Bonitatem Menti aeternae attri
buebant Aegyptii. I. 103.
Boues antiquitus a gentibus plu
rimis ac Aegyptiis figillatim
culti. II. 260-262. cultus
huius origo. Ibid. Boues
veteribus erant fymbola et
infignia fluuiorum. I. 215-217.
Apud Aegyptios erant fym
bola Nili. 216. 217. Tales
autem tres ipforum religione
erant confecrati, Apis, Mne
vis, et Onuphis. Videantur
hi articuli feorfim.
Brachmanes Indorum, difcipu
li Aegyptiorum, et religionis
ipforum aemuli. Pr. 20. 98.
100. I. 285. etc. III. 101.
Brimo, cognomen Dearum qua
rundam Graecarum. I. 106.
109. refpondet prorfus Ti
thramboni Aegyptiorum.106.
109. 110.
L 2 Buba
 INDEX
Bubafis cognomen videtur effe
Ifidis, idque explicatur . II.
124.125 .
Bubaftis , maximum Aegyptiis
Numen. II.56 57. Eius Sa
cra ab Aegyptiis omnibus ce
lebrabantur. 57. fed impe.
rantibus Romanis iacebant
neglecta . 58. 59. Olim erant
abominanda . 69-77. Graeci
eam interpretantur Dianam .
56 61. eius conuenientia
cum Diana. 61-63. et difcon
uenientia . 59 - 61. Eandem
interpretantur 'Einvixy,Lu
cinam . 68-72 . Bubaftis cre
debatur virgo intacta. 61. 62.
Erant tamen in eius tutela
infantes recens
puerperae et
nati, 63. Erat certo fenfu ea.
dem cum Ifide, fymbolum
quippe aliquod Lunae. 64.75.
Praefertim quatenus illa con
tinuis viciffitudinibus obno
xia eft. I. 120. 121. Recte ta
1
men poterat dici Ifidis filia.
II. 65.78-81 . Nam eft pro
prie fymbolum Nouilunii,
66. 78-81. Illi confecrata
erat Vrbs Bubaftus. 57. Vox
Bubaftis Aegyptiis felem non
fignificat. 81. 82. Quamuis
felis Deae illius effet fymbo
lum et fimulachrum. 59. 60.
interpretatio nominis huius
Hieronymiana excutitur et
illuftratur. 82. 83.
Buto, vel Butus, Aegyptiorum
Dea. II, 85. Eft ex octo Diis
primoribus. 89. 91. Graeci
cam interpretantur Latonam .
85.86. vrbs illi facra erat
Butus. 86.87. Erat ibi fplen
didum Deae Templum et ce
lebre Oraculum. 88. Ibi et
iam culti Horus et Harpocra
tes. I. 241. 242. II. 88-90. Et
Bubaftis, feu Diana. II. 88. 89.
De Butone fabulae facerdota
les Aegyptiorum. 89-91. Ea
credebatur Hori et Bubaftcos
nutrix et conferuatrix. 90.91.
Buto in Theologia Aegyptio
rum videtur defignaffe No
&tem. 93-100. Sed id tamen
dubiis premitur. 99.100. Eius
fymbolum et fimulachrum
erat mus araneus. 99. 199.
Ipfa erat fymbolum Lunae.
100-110. Ac fpeciatim qui
dem Plenilunii . 110-114. Vo
cem Buto, Aegyptii videntur
pronuntiaffe Mutho. 114.115.
Illius originatio euoluitur,
115. 116.
C.
Cabiri in Aegypto et Phoenicia
culti , funt feptem Planetae,
Pr. 59-61. Octauus iis addi
tus , eft Spiritus mundi vni
uerfalis, fiue Phthas. 61. 62.
Camephis, Deus Aegyptiorum,
I. 96. 97. proprie fignifi
cat cuftodem Aegypti. 96.97.
erat cognomen Vulcani Ac
gyptiorum, vel Epitheton,
quod Diis etiam aliis tribui
poterat. 97. Ex vno Came
phi , Graeci recentiores in
epte tres exfculpferunt. 96.
97. 98..
Caniculae Sidus. Vide Sothis.
In eius ortu ex fignis quibus
damn de prouentu totius anni
iudi
 ↓
RERVM ET VERBORVM.
iudicabant. II, 43-46. ab
eius ortu quidam numera.
bant incrementa Nili 45.51.
Canobus vel Canopus, vrbs in
ferioris Aegypti. III. 132-134.
In illa vrbe Templum fplen
didum Serapidis. 135. 136. 149.
inque illo fchola florebat
inclyta. 136. 137. 150. Pro
pe Canobum , in Heraclio
Templum erat Herculis per
uetuftum et celebre, 135. Ñul
lum vero illic fuit Templum
Neptuni. 137. 138. Canobita
rum Deus per excellentiam
dicebatur, eratque, Serapis.
135.136. Illius fimulachrum
effictum erat in fpeciem hy
driae. 147. in cuius rei ra
tionem inquiritur. 151 - 153.
Is a Ruffino dicitur Canobus.
Et cur ? 151.
Canobus, Nauclerus Menelai
Spartani. III. 131-133 . Eum
Scriptores Graeci Ethnici Di
is Aegyptiorum non accen
fent. 131. 132. Sed tantum
Chriftiani. 141. 142. etc. In
vrbe Canobo nec Templum
habuit, nec cultum. 132 - 134.
incertum eft, an vnquam in
Aegyptum venerit. 139. Ab
co vrbs Canobus nomen non
habuit, vt fabulantur Graeci,
139-141.
Canobus, vox haec Aegyptiace
fonat folum aureum . 139. 141.
Caucalium , hydriae fpecies in
Aegypto . Vide Hydria.
Chaeremonis, Sacerdotis Aegy
ptii Theologia. I. 34. 35.
Chamus veri Dei cognitio
nem femper retinuit. Pr. 8. 9.
Non eft Aegyptiorum Am
mon. I. 176.177.
Chemmis vrbs Thebaidos,
Graccis dicta Panopolis. I.
290. 293. 294. Vide Smin
et Smun.
Chon, aut etiam Chom , Graeci
nonnunquam efferunt no
men Herculis Aegyptiacum.
1.188 . 189.
Circumcifionis ritum primus
adhibuit Abrahamus . Pr. 13.
Eodem ritu vfi funt quoque
Aegyptii . 12. Et apud eos
cumprimis Sacerdotes . 14.
Eratque apud eos ritus reli
giofus. 14. 15. Eum mutuati
funt ab Abrahamo . 13. Cir
cumcifio apud Aegyptios de
buit femper praecedere ini
tiationem ad Myfteria . 14.141.
Clarii Apollinis Oraculum illu
ftratur. I. 250-254.
Cneph, Numen Aegyptiorum
perantiquum . I. 84. 85. 86.
Rectius dicitur Cnuphis, vel
Ichonuphis. Vide hos arti
culos. Idque fignificat aya
Jov, bonum; vel potius 'Aya
Oodaimova , bonum Spiritum,
vel bonum Deum. 86. 89. 90.
Perhibebatur ingenitus, ac
ternus, et immortalis. 85. O
pifex mundi.87.Omniumcau
Ta, 92. Cum Vulcano Aegy
ptiorum idem eft. 93. 94. Et
fi Graeci recentiores duos
hos perperam diuiferint. 94.
95. III. 185. 186. Et doctrinam
de eo in vniuerfum Graeci
recentiores corruperunt. 93.
Pr. 67. Cпeph , vel Cnuphis
nonnunquam dicebatur Ich
L 3 thon,
 INDEX
thon, id eft Spiritus Vniuerfi.
91. Colebatur praecipue in
vrbe Elephantine.87. Symbo
lum eius erat Serpens. 85. 86.
89. Eodem Cnuphis nomi
ne, Aegyptij nonnunquam
etiam infigniunt Nilum flu
uium, 98. Et tauros quos
dam Sacros, fertilitatis Nilia
cae fymbola. 98. 99.
Cnuphis. Ita rectius vocatur
Deus, quem Graeci alias con
tractius vocare folent Cneph.
J. 87-90. Vide Cneph. In
Gemmis Gnofticorum Abra
xeis, defignat nomen hoc
Sanctiffimum noftrum Serua
torem. 87.89.
Coecorum regio Aegyptus. I.
III. 112. Nam fuit femper, eft
que hodie magna in regione
illa coecorum multitudo .
III. 112.
Cognomina Deorum , quae. II.
119. Differunt ab Epithetis
iisdem tribui folitis. 118.144.
Deorum in Aegypto . I. 96.
98. II. 119. 120. 125. Ifidis
120. etc. Typhonis, III, 98.
etc.
Columnae olim pro Diis cultae.
Pr. 80.81.
Columnae Sethi , a Stelis Mer
curialibus in Aegypto non
differunt. III. 178. 179.
Columnis veteres infcribebant
fcientias, et alia memorabi
lia. Vide Stelae.
Crocodilus, animal impurum et
odiofum. III. 67. 68. Ty
phonis fymbolun et imago.
İbid. In quibusdam Aegypti
partibus colebatur. 70.
Crux anfata, in Aegyptiorum
Monumentis , phallum defi.
gnat. I. 282. 283. 287. Ea
dem quoque Stellam Veneris
fignificat 131.
Cubitus Niliacus, Nilometrium
portatile. II. 240. Vide Ni
lometrium.
Cudworthi fententia de Theo
logia Aegyptiorum excutitur.
I. 34-40.
Cultus religiofi priſci in Aegy
pto obiectum non fuerunt
homines, poft mortem diui
nis honoribus donati. Pr. 25
43. Sed partim Dii intelligi
biles, naturae Spiritualis. 45
49. Vide et Spiritus. Partim
Dii fenfibiles, fiue corpora
les. 45. 49. 50. etc. Praeter
iftud obiectum cultus pro
prium et primarium, aliud
habebant Aegyptii fecunda
rium et relatiuum . 77-80.
Tale erant Obelifci , radio
rum Solis imagines. 80-83.
animalia viua , habita pro
Deorum imaginibus et ad
umbrationis . 83-87. ac tan
dem imagines animalium , et
Deorum fimulachra . 87.88
Cultus Deorum in Aegypto po
25
pularis. II. 141. erat myfti
cus et fymbolicus . 214. 21j.
Eius obiectum erant Dii ma
teriales fenfibiles . I. 2. 35. 36.
37.52. 70. 71. 122. 123. II.
141. 142. III. 78. In culty
Acgyptiorum populari locus
Lunae vel fidi attributus
erat primus. Il. 3. 9. 10.
D.
 RERVM ET VERBORVM.
D.
Delubra , vel Thalami Apidis .
II. 186. 187.
Deorum Aegyptiorum nomina,
nonnifi per coniecturam ex
plicari poffunt. II. 49. 50.
Adde Pr. 129. 155. Ex Theo
logia gentis huius arcana
funt explicanda. II. 50. anti-
quiffima erant fimplicia, fi-
gnificationis propriae , et ex
communi fermonis vfu de
fumta. II. 270. Illis diu
poftea fubftituta funt mere
Tymbolica et aenigmatica. II.
31. 270.
Dii Aegyptiorum a populo ado
rati, erant materiales . Vide
Cultus. Primarii erant o& to.
Pr. 61. 62.64-73. Ad priores
octo accefferunt quatuor, vt
effent duodecim . 73. 74. Hos
fequebatur ordo Deorum vl
timus. 75-77.
Dfom, vel Som, nomen Hercu
lis Aegyptium. Vide Hercu
les.
E.
Eλva. Vide Lucina.
Epicharmi Doctrinae de animae
origine et immortalitate.I.33 .
Epitheta Diis tributa differunt
ab eorundem cognominibus
II. 118.
Ertofi, Aegyptiace Stella Martis
II. 153-135.
Efmunus antiquum Aegyptio
rum et Phoenicum Numeu. I.
295. 296. etc. Dictum etiam
Ichmin vel Ifchemun . 295.
298. Aegyptiis fonabat Smin
et Smun . I. 298. Idque et
Phoenicibus et Aegyptiis a
&tauum fignificabat. 300.
Quae fit illius nominis ratio.
300 302. Pr. 60-63. Graeci
Efmunum interpretantur
Acfculapium. I. 296. 297.
III. 193. Refertur nonnun.
quam ad Vulcanum, nonnun.
quam vero ad Mercurium Ae
gyptiorum . III . 93. 194.
Eumenuthis. Vide Menuthis.
Euripidis doctrina de anima
rum origine et immortalita
te. I. 30.
F.
Fabulae Sacerdotum Aegyptio
rum, fymbolicae , aenigmati
A
cac, per totum Pantheon , in
fingulis fere paginis adfe
runtur, faepe etiam expli
cantur.
Fabularum interpretes per to
tum fere Orientem , nec mi
nus per Graeciam , in Tem
plis fere omnibus erant con
1
ftituti, Pr. 116.
Fabulae Theologiae Graecani
cae. I. 70. 71. 142. 169. 197.
237. 279. Ad Theologiant
Aegyptiorum raro et caute
accommodandae funt. I.
59-63.
Felis Lunae Symbolum II. 66
68. 70. 71. ideoque Ifidi et
Bubafti facra . Ibid . 59. 60.
66-68. 70. 71.
Fefta Aegyptiorum ad viciffitu
dines Solis attemperatae . Pr.
75. I. 24. Et ad viciffitu
dines Lunae, Pr. 51. I. 24. II..
42.43 . Fla
L 4
 INDEX
Flagrum Solis, in Aegyptiorum
fignis ac Monumentis. I. 292,
intentatur non Lunae ; fed
Typhoni. I. 291. 292.
G.
Graeci aliarum gentium Numi
na, ad Numina fua patria
contorquent. I. 3. 129, 139.
140. 141. 142. Solent fabulas
facras Aegyptiorum , eorum
f. que Dogmata Theologica ve
hementer interpolare atque
corrumpere. I. 43.46.51.69.
87.94. 139. 169. 191 , 288. II.
26. 38. 202. III. 21. 48. 60.
Autfolent Theologiam fuam
cum Aegyptiaca commifcere
et confundere. I. 49. 139. 142.´
II. 38, III. 42. 43. 49. 52. Ac
gyptiis nonnunquam Deos
obtrudunt , ex fua Theolo
gia, / quos ipfi ignorant. I.
140. 141. Diis Aegyptiorum,
fuorum Deorum nomina im
ponunt et accommodant, I.
5.22. 58. 59. 140, 141. vbi in
terpretantur nomina Deo
rum Aegyptiorum errores
committunt varios . I. 274.
275. II, 81.82.. III. 18.
Graecorum Fabulae Theologi
cae. Vide Fabulae. Ab Ac
gyptiacis plerumque vehe,
menter differunt. I. 62. 79.
130. 185. 237. II. 61, 228,
H.
Harpocratis Numen in Aegy
pto perantiquum . I, 242.244.
fed Graecis, ante Alexandri
M, tempus, vt videtur, iguo,
tum. 241. 244. 245. poſt Alex
andri et Ptolemaeorum re
gnum, non Aegyptiis modo;
verum et Graecis ac Romanis
magna in veneratione fuit. I.
242, 243. Ideoque plurima
eius figna, quae extant, inge
nio Graecorum debentur,
243. Eius cultus primo in
Aegypto tantum fuperiori
obtinuiffe videtur, 244, no
minis huius Aegyptiaci fcri
ptio et originatio examinatur,
Significat re ipfa claudican
tem pede. 245-247. Finge
batur etiam claudicans. 265.
271. referebatur ad So
leni. 248. Erat certo fenfu
idem cum Horo. I. 211-213.
248. 257 - 259. Et cum O.
firide 257-259. Symbolum
erat Solis renouati, vel de
nouo exorti, non quidem
quotidie , fed femel quotan
nis, in Solftitio hyberno.249.
261, 262. Ideoque fingeba
tur tenellus infans. I.254-259.
Et loto infidens. I. 259. Et
digitum habens labiis adhae
rentem , quod Graeci minus
reete interpretantur. 253.
264. Et pedibus valde debi
lis ac claudicans. 765-274
Quia circa Solftitium hyber
num Solis motus perhibetur
effe tardior, 268-270 .
Hecate tenebricofa Aegyptio
rum. I. 22. ita nonnun
quam a Graecis appellatur
Tithrambo . I. 108. 109, etc.
Eft Ifis irata, vel Luna homi
I
nibus mala immittens , no.
III, Defignat Lunam , quate
FIUS 1
 RERVM ET VERBORVM.
nus continuis viciffitudini.
bus obnoxia eft. 114.
Heliopoli vel One colebatur
Sol. I. 137-139. ibidem olim
Bubaftis vel Lucina in fym
bolo felis adorabatur, II, 71,
72. Heliopoli colebatur et.
iam Taurus Mneuis, II. 262
270.
Heliopolitanum Templum a
Cambyfe deftructum, poftea
reftitutum non eft. II. 268.
Hercules, vt loquuntur Graeci,
Aegyptiis erat canum fum
mumque Numen. I. 184. Ae
gyptiorum fermone diceba
tur Dfom, vel Som , vel
Chom, vel Sein, 186. 187. Id
vero fignificat virtutem , ro
bur, ac potentiam, aut ple
nius virtutem Deorum. 188 ་ Hermunthites Taurus facér,
190. Eft ab Hercule Graeco
rum plane diuerfus. 185. 189. Hippopotamus , animal impu
Et Hercule Graecorum mul
to antiquior ab ipfis Graecis
agnofcitur, 185. 186. Eius
Statua in Temple Thebaco,
circa Solftitium vernum a
Sacerdotibus adducebatur ad
Simulachrum Ammonis, 184.
185. De eo fabulae Aegyptio
rum.184. 185. 192. 197.199. Se
cundum eos in Sole pofitus,
cum Aftro hoc rotabatur.192.
Non eft Spiritus Opifex, vel
Creator, 190. 191. Erat certo
fenfu idem cum Ofiride. 192.
Et cum Horo. 213-215. Erat
Symbolum temporis . 191.193.
194. Aut potius Solis , qui
tempus officit. 191. 192. etc.
Speciatim vero Solis verni,
185.195.196. fruges ad matu
ritatem debitam perducon
tis, 200, 201.
Hercules Aegyptius, Canobi in
Aegypto inferiori cultus,
Graecis quoque celebratus
erat. Vide Canobus ,
Hercules Tyriorum , Symbo
lum erat temporis. 193. 194.
Etiam Graecorum in Theo
logia antiquiori. 194. 195.
Hermes Aegyptiorum, lingua a
ipforum dicebatur Thoth.
Vide Thoth. Dicebatur ter
maximus. III. 160.
Hermetes Aegyptiorum fue.
runt tres, vel 1 duo. - Vide
Thoth
Hermetici libri. Pr. 96-98. I,
43.44.96. III. 165, 166.190.
192. 196.
Vide Onuphis et Pacis.
rum, Aegyptiisque odiofum,
III. 68. Symbolum et imago
Typhonis, 68. 69. colebatur
Papremi, in Aegypto infe
riori . 1.
Hircus, viua imago Mendetis,
fiue Panis Aegyptii. Vide
Mendes, Animal libidinofis
fimum , ideoque Mendetis
fymbolum. 281, 282.
Homines mortui , ob benefa.
ctorum merita, poft mortem
diuinis honoribus donaban
tur a Graecis, Pr. 26-28.
Non itidem apud Perſas, 29,
Neque apud Aegyptios. 29
43. Quod antiquiores ipfo
rum Sacerdotes teftantur,
37-42.
Horus, Aegyptiorum Deus, fer
LS mone
 INDEX
mone ipforum dicebatur Or.
I. 202, 203. A Graecis expo
nitur Apollo. 202. Eius rei
ratio. 221. Ofiridis et Ifidis
filius. 219. 220. Eius rei ra
tio. Ibid. Fabulae Aegyptio
rum de co. 203-205. Eius
cum Typhone certamen et
victoria. 208. 220. Eius re
gnum. 218. Horus iunior et
fenior. 213. 216, 245. Certa
·ratione idem erat cum Har
pocrate. 211-213. et cum Her
cule Aegyptiorum . 213 - 215.
Videtur Aegyptiis fignificaffe
aërem fymbolice . 206-210 .
fed re ipfa erat fymbolum
Solis. 205. 211. 215. 216. Et
quidem circa Solſtitium aeſti
uum lucis et caloris vim at.
que potentiam maximam ına
nifeftans, 216-219. Eo forte
refpexit , qui eum interpre
tatus eft Priapum. 209, 210.
Nominis Hori variae origi
nationes : 221-223.
Humana Sacrificia an et qua ra
tione in Aegypto admiffa.
Vide Sacrificia.
Hydriae Aegyptiacae , ex terra
quadam porofa confectae,
aquam Nili turbidam redde
bant puram et limpidam. III.
144-147. a Graecis vocan
tur Baucalia et Caucalia. 145
147. hydriae talis formam
habebat fimulachrum Dei Ca
nobitae , fiue Serapidis illic
culti. 147. cuius rei ratio ex
ponitur. 151. 152.
Hymni Aegyptiorum Sacri. Pr.
96. II. 168. 172.
I.
Iao Gnofticorum , in Oraculo
Apollinis Clarii, quis. I. 250
254.
laro, vel Iaor. Vide lear.
Ibis, auis facra Thot, fiue Mer.
curio Aegyptiorum. III. 163.
154. Eius figuram refert pri
ma inter literas Acgyptias.
162-164. Eft & Graecorum.
163. 164.
Ichmin, vel Ifchemun. Vide
Efmunus.
Ichonuphis. Ita plenius et per
fectius appellatur Deus Ae
gyptiorum , quem commu
nius Cneph et Cnuphin vo
cant Scriptores. I. 9o. Id
que proprie Spiritum , vel
Deum , bonum fignificat.
90-92.
Ieor, vel Iaro, in Scriptura vo
catur Nilus, idque Aegyptiis
Aluuium fignificat.II. 142. 143.
Imagines et Simulachra Deo
rum, quo loco et quo in ho
nore fuerint apud Philofo
phos Gentium, Pr. 79. Qua
les in Aegypto Deorum ima
gines. Vide Simulachra.
Inachus Argiuorum rex, gente
Aegyptius. II. 5. Myfteria er
Aegypto in Graeciam vexit.
Ibid. Eius filia Io. 5. 6. Ina
chus iunior et antiquior. 5.
nomen et regis et fluuii, 5. 6.
Initiatio Aegyptiaca requirebat
praeuiam circumcifionem.
Pr. 14. 141. et praeparatio
nem valde diuturnam etmo
leftiffimam . 140 - 143- Sed
regnantibus Ptolemaeis fere
defiit
 RERVM ET VERBORVM .
1
defiit, aut certe priftinum ri
gorem penitus amifit, 152.
Infcriptio Saitica. Vide Sais.
Io Argiua eft Luna. II. 4-6.
Ioh Lunam Aegyptiis fignificat,
01. et fub ifto nomine Luna pri
A mitus ab ipfis culta fuit. II.
4-6. Et ab Argiuis . 4-6.
Ifidis nomen fucceffit nomini
Iram fupremo Numini Aegy
ptii nonnifi tecte et magna
circumfpectione tribuebant ,
I. 103. 104. Idque etiam in
Coptica interpretatione Scri
pturae S. animaduerti pot
eft. 105. 106.
Ifis maximum Aegyptiorum Nu
men, in cultu populari, Diis
omnibus anteponebatur . II.
3.8.9 . Eam Graeci interpre
Ifis irata eft Tithrambo . I. 110.
tari folent Cererem. 7. 18. 19.
Quod aliqua ratione verum
Iuno Orientalium , I. 5. 6. Ae
eft. 19. 20. Ifidis lachrymae
in fabulis Aegyptiorum. II.
Eadem Typhonem Siftro abi
git. I. 292. Ifis Aegyptiorum
Theologis fymbolum fuit
Lunae. II. 7. 8. nempe gene
raliter et in vniuerfum fpe
&atae. II. 78. 79. 117. Ideo
que ipfi adfcribebant incre.
menta Nili. II. 10. 11. 13. Et
in ejus poteftate volebant ef
fe ventos. 16. 17. Aegyptiis
etiam fymbolice defignabat
terram. 18. 19. 20. Sigillatim
vero terram a Nilo foecun
datam . 20. 21. Quia nempe
Luna caufa eft omnis ferti
litatis terreftris , fecundum
Aegyptios. 20, 21. Nonnun
quam fignificabat Statum et
Naturam rerum fubluna
rium . 21. 22. Etiam naturam
rerum vniuerfam. 23 - 26.
recentiores volebant , cam
plurium Deorum proprieta
tes comprehendere . 24. Cer-'
to fenfu a Neitha , vel Mi
nerua Aegyptiorum non dif
fert. I. 65. 70. 76. 78. II.
23. 40.
antiquiori Ioh, quo Aegyptii
Lunam defignabant . II. 6. 7.
Ifis Aegyptiace matrem non
defignat. I. 136. II . 120. Va
riae huius nominis interpre
tationes expenduntur. II. 26
31. Re ipfa fignificat Deam,
terrae Aegypti , per Nili in
crementa , vbertatem conci
liantem. 31-33.
III.
gyptiorum diuerfa a Iunone
Graecorum. I. 6. 142. defi
gnat plerumque eorundem
Athor, vel Venerem . I. 6. 25.
Nonnunquam vero ipforum
Ilithyiam vel Bubaftin . II.
70. 71.
Iupiter Aegyptiorum , lingua
ipforum dicebatur Amun.
Vide Amun. Colebatur in
primis Thebis , in Aegypto
fuperiori . Ibid. Graeci per
. Iouem antiquitus vim pote
ftatemqueSolis intellexerunt.
I. 167.
K.
*
Kägos , quando adhibetur de
• Baceho , non filium fignifi
erum aetate et
cat ; fed pu
forma. I. 135.
Latona
 INDEX
L.
Latona Aegyptiorum, fermone
ipforum dicebatur Buto, vel
Butus. Vide Buto.
Latonac in Theologia Graeco
rum interpretatio phyfica. II.
92-96.
Latopolis , vrbs in Aegypto,
Latonae facra. II. 86.87. Plu
res huius nominis vrbes erant
in Aegypto inferiori. II. 87.
Ab illis differt vrbs latorum
in Thebaide, Ibid.
Lapides olim Deorum loco cul
ti. Pr. 80.81.
Leo Symbolum vel Simula
chrumVulcani Aegyptiorum.
Vide Simulachrum.Idem Soli
facer. I. 219. In Leonis figno,,
Nili exundatio eft copiofif.
fima. 218. 219.
Liber Bacchi cognomen , non
fignificat filium . I. 135, 136.
Libera, cognomen Proferpinae,
non defignat filiam . I. 135.136.
Libyes, aliquam Sacrorum com
munionem cum Aegyptiis ha.
bebant. I. 154. 165.
Lingua facra facerdotalis in Ae
gypto, I. 147. II. 175. 245. III.
68.69. 109. Pr. 127. 130 - 135.
137. Non poterat recte in
telligi nifi ab initiatis. Pr.
130. Non intellecta, errores
non paucos peperit. II. 245.
Pr.
127.
Literarum Aegyptiacarum in
uentor Thoth , vel Hermes.
III. 161-164. tam hierogly
phicarum , quam facerdota
lium. 184. 185. 187.188. Lite
rarum Aegyptiacarum , (puta
vulgarium) prima , formam
habet Ibidis auis. III, 161, 161.
Illa non eft A, fed ☺. 162. 163.
Literae Aegyptiorum hierogly.
phicae. III. 184. 185. 187. Sa
cerdotales. 184. 185. 187. 188.
Vulgares vel epiftolographi
cae. 188. Erant numero XXV.
II. 196.
Lucina, vel 'Eva Aegyptio
rum, erat Bubaſtis. II. 68-72.
77. 78. Sacra eius in Aegy
pto olim abominanda, IL
69-77. Eam Graeci modo
Dianam, modo Iunonem in
terpretantur. 70. 71. Eft re
ipfa Luna , ac fpeciatim no
ua. II. 78-81.
Lucinae vrbs in Aegypto fir
periori. II. 68. 69. Eadem He.
liopoli habebat Sacellum,
71. 72.
Luna apud Aegyptios fingeba
tur fexus effe maſculo -for
minini. I. 64. Apud eofdem
tamen vox defignans Lunam,
generis erat mafculini, 64.
65. Inter Deos Aegyptiorum
vifibiles et materiales , cum
Sole principatum tenet. Pr.
50. 51. I. 124. Ideoque ipfis
dicta regina coeli. Pr, 50. L
124. Ab Aegyptiis culta pri
mo fuit fub nomine Ioh. II,
4-6. Cui nomini poft ali
quot fecula fucceffit Ifidis
nomen. Vide Ifis.
Lunae corpus fecundum Aegy.
ptios eft opacum, terrae no
ftrae fimile. II.20. Ei veteres
vim maximam ad generatio
nem, conferuationem, etin
crementum rerum omnium,
tribue
 RERVM ET VERBORVM.
tribuebant. II. 8. 9. 10. Et fi
gillatim Aegyptii. Ibid.
Luna fecundum Aegyptios ad
creationem mundi concurrit,
II. 41. Eadem credebatur in
crementa Nili procurare. II,
11-13. praefertim in Noui
Junio. 12. 218. Et habere po
teftatem ventorum. II. 16. 17.
Pro diuerfa ad terram 110
ftram relatione, variisque ef
fectibus, varia quoque acci
piebat nomina. II. 55. 56. Se
cundum veteres, ac figillatim
Aegyptios , Luna pafcebatur
aqua paluftri , et fic pafta
omnianutrit et fouet. II, 104.
105. Luna noua generationi
et frugibus fecundum eos
dem mire fauebat, 79.80. Et
credebatur mater roris. 106
108. maxime tempore Pleni.
lunii. II. 112. 113. Eo maio
rem virtutem ferebatur exe
rere , quo propius ad Pleni
lunium perueniffet. 111. 112.
Credebatur quoque homini
bus infaniam aliaque mala
-1 immittere, praefertim in cer
tis viciffitudinibus. I. 113-116.
M.
Manethonis dexteritas , fcien
tia , aut bona fides faepius
valde laborat. Pr. 67-70 . L.
180. II. 73.74.
Mare auerfabantur Aegyptii. III.
81.82. 113.
Martis Stella apud Aegyptios
attributa Herculi. II.132. Ab
Aegyptiis dicebatur Artes,
vel Ertofi, II, 132-135.
Memphitarum Deus Phthas, fi
ue Vulcanus. Vide Phthas.
Eorundem Taurus Sacer,
Apis. Vide Apis.
Mendes fummum et antiquiffi
mum Aegyptiorum Numen.
I. 272. 273.280. Erat ex nu
mero octo Deorum primo
rum, 280. Simulachrum i
pfius erathircus viuus . I.272.
273.275 -279 . Ea de can
fa Graeci opinati funt ; fed
perperam, hircum Aegyptiis
dici Mendes. 272. 273 - 275.
Propter eandem rationem
Graeci Mendeten interpre
tantur Panem . 272. 273. 279.
Duorum horum Deorum in
ter fe conuenientia. 279. Et
difconuenientia. Ibid. Sedes
hirci Mendefii erat Praefe
ctura Mendefia , illiusque
vrbs primaria Thmuis, 275.
276. Sed colebatur tamen
etiam per totam Aegyptum ,
280. 282. cultus ille in lege`
Mofis iam damnatur. 279.
Hirco Mendefio Sacerdotes
omnes initiabantur. 282.
Hircus ille facer fymbolum
erat foecunditatis mundum
conferuantis. 281. Quae in
eft toti rerum naturae. 285.
286. Ac fpeciatim Soli. 287
289. Nomen Mendes fignifi
cat prolificum et foecundum.
283-285.
Mens aeterna, rerum omnium
prima caufa, in Theologia
Acgyptiorum. Vide Aegyptii.
Menfa Ifiaca, vel Bembina. Vide
Bembina.
Menu
 INDEX
Menuthis,vel Eumenuthis Vxor
Canobi , Numen Aegyptio
rum. III. 153. 154.
MercuriusAegyptiorumThoth.
" Vide Thoth.
Mercurius eorundem alius,
Anubis. Vide Anubis.
Methuer, Ifidis in Aegypto co
gnomen, explicatur. II. 123.
124.
Minerua Aegyptiorum , lingua
ipforum dicebatur Neith. I.
54. 55. Cum Minerua Grae
corum pauca quaedam com
munia habet; fed quae vltra
ius fasque non funt exten
denda. 56-63. Nam in per
multis differt a Graecorum
Minerua. 62, 70. 71. Ab Ae
gyptiis fingebatur ſexu vtro.
que praedita. 63. 64. Eius
fimulachra fingebantur habi
tu mulieris fedentis . 73. 79.
80. Feftum in eius hono
"
rem quotannis celebrari foli
tum. 80. In illius tutela non
erat oleae. 60-62. Habeba.
tur pro Mente aeterna , vel
Opifice , caufa rerum omni.
um prima. I. 65. 66. 72. 73-74
II. 40. Eoque fenfu cum Vul
cano Aegyptiorum éadem, I.
52. 53. 63. 64. 69. 74. Infcri
ptio de ea, Saitica exploratur,
65-69. Fructus illius Sol.
69. Per eam Aegyptii defi
gnabant Sapientiam Mentis
aeternae. 70-73. Ideoque
Sapientibus et Scientiis ac ar
tibus praeerat. 71. Etiam re
bus ad bellum fpectantibus.
71. 72. Sacer illi erat fcara
bacus. 63. 72, 79. Quis prae
terea vel aries. 74. Etiam
Zodiacus ipfi erat confecra
tus, acfpeciatim fignum arie
tis. 74-75.80. Et circulus a
quinoctialis. 75. Vide et
Neitha.
Mneuis Taurus facer Heliopo.
litanus. II. 262, etc, anti
quior Apide Memphitico, II,
262, 267. verum poſt con
fecratum Apim, eius cultus
negligi coepit, et fenfim de
fiit. 262. 263. 268. Singulari
ratione Soli facer erat, 163,
264. Et primitus imago So
lis habitus, 264. Notae Mne.
uidi propriae, 265, 266.
Mneuis fignificat bouem He
liopoli, aut Soli confecratum,
268-270. in Tabula Bembi
nadepictus non cernitur,265.
266.
Mofes Aegyptiis dictus Olar
fiph, vel Ofirfaph. Pr. 22.
Mus araneus Latonae facer. II,
99. vera huius rei ratio, 202.
Muth cognomen Ifidis apud Ae.
gyptios. II. 114. 120. Eftfor.
te Buto, vel Latona Aegypti
orum. 114. 115. 121. Secun.
dum Plutarchum fignifica
Matrem, quod explicatur.
120, 121.
Myfteria ex Aegypto tranfierunt
in Graeciam. Pr. 29. II. 5 .
Aegyptiaca tamen diuerfa
erant a Graecis, Pr. 28. 29.
In Myfteris Graecorum tra
debatur , Deos omnes fuiffe
homines Pr. 26-28. Sed non 1
in Aegyptiacis. 29. 30. etc.
N
 RERVM ET VERBORVM.
.N.
Neitha, magnum Aegyptiorum
et antiquiffimum Numen. I.
53.56. Sedem habebat Tem
plumque praecipuum Sai, in
Aegypto inferiori, Vide Sais.
Ipfa tamen non dicebaturSais,
53.54. Graeci eam non inter.
pretantur Venerem . 55. 56.
SedMineruam. Vide Miner
E
ua. Ab ea olim multi in Ae
gypto, et viri et foeminae,
nomina funt mutuati. 56-58.
Nominis illius etiam in Grae
cia reperiuntur veftigia. 58.
Dea haec faepe fub nomine
Ifidis comprehenditur et in
telligenda venit. 65.70. Vide
et Ifis. Nominis Neith variae
adferuntur etymologiae. 75.
78. Nobis nomen iftud vide
tur fignificare decernentein,
et ordinantem. Vide et Mi
nerua.
Nemefis Aegyptiorum Nu
men. I. 107. Eorum lingua
patria dicebatur Tithrambo.
Ibid.
Neomeniae in Aegypto ab anti
quo celebratae. II.43. Pr. 51.
Nephthys , Typhonis et foror
et vxor. III. 46.112." 113. Ofi
ridi fratri , infcio , adulteris
cognita, III. 113. 118. 119. Non
erat Venus, neque aliqua ma
ris Dea. 114. 115. Sed fymbo
lum Arabiae Aegyptiacae , fi
ue partis illius Aegypti fteri
lis et infelicis, quam mare
rubrum alluit. 116-119. Eo
que opponitur Ifidi,terraeAe
gypti, quam Nilus rigat. 117.
Nephthyos nomen Aegyptia
cum tentatur, III , 120. 121.
Niloa Feftum in honorem Nili,
circa folftitium aeftiuum ce
lebrari folitum. II, 173.222.
226.
Nilometrium, fiue menfura Ni
li adfcendentis, olim in plu
ribus Aegypti vrbibus extru
&um erat. II, 236-239. a ve
teribus accurate defcribitur.
Ibid. Et a recentioribus.
222. 239. Nilometrium
Memphiticum olim paucis
vifum cognitumque. II, 247.
Extructum erat in Infula.247 .
248.
Nilometrium portatile, prioris
imago, in Pompis Sacris cir
cumferri folebat. II. 173. 227.
228. 240. Serapidi ratione
fingulari facrum dicatumque
erat, 241. Etiam Serapidi an
tiquiori , prifco Aegyptio
rum Deo 243-253 . Memphi
reponebatur in aede Serapi
dis prifci. II. 228. 244. 245
246. Alexandriae in Tem
plo Serapidis Pontici. 227.
InTabula Bembina depictum
cernitur. 173.222. 226. 227.
Nilopolis, vrbs in Aegypto,
Nilo facra. II. 170. Et Apidi
II. 188.219.
Nilus , fluuius Aegypti, II, 153
155. cuius nominis interpre
tatio tentatur. 156-159. anti
quiffimo tempore appellaba
tur Ieor, vel Iaro, id eft flu
nius. 142. 143. Ab Aethiopi
bus vocabatur Siris, quod
nomen tentatur. 144. 145 .
150-153. Nomen Siris, cum
hebraico Schichor non eft
idem. 146. 147. Neque cum
Ofiri.
 INDEX
Ofiride Aegyptio. 148. 149.
In Sacris nonnullis Nilus di
cebatur Phruron, cuius de
nominationis ratio redditur.
139-161. Nilus quando no
men hoc acceperit. 153. 154.
Nilus ab Aegyptiis inter De
os principes colebatur. II.
140. 141. 168 - 174. Iupiter
Aegyptius, 168, 169. Feftum
annuum in honorem eius in
ftitutum. Vide Niloa, Ha
bebatur defluxus Ofiridis. I
127. 128. II 217. 218.
Ideoque in Sacris nonnun
quam Ofiridis nomine inuo.
cabatur. Ibid.
Nili origines in Aethiopia, ne
nunc quidem fatis funt cer
tae et perfpectae. 161 163.
incrementa et decrementa
mirabilia. 163. 164. Incre.
menti Nilotici vera cauſa. II.
14. etc. 164. cognita erat
prifcis in Aegypto facerdoti
bus. II. 13-17. 164. Eius
dulcedo , falubritas , mira
que foecunditas. 164-167.
Aqua illius , per fe feculen
ta arte quadam adhibita pura
et limpida redditur. 165. Il
lius imagines. 174-176. Ni
lo nati illi ex diis Aegyptio
rum dicebantur , qui genti
huic erant proprii , quibus
que parentes non affignaban
tur. II. 169.
Nomina Deorum Aegyptiorum
ex Theologia ipforum arca
na, ideoque ex fola tantum
coniectura explicari poffunt,
II. 49.50.
Nox, a plurimis gentibus cul
ta, tanquam potens fummum
que Numen . I. II. a Phoe
nicibus. II. 12. ab Arabi
bus.24. a Graecis antiquio
ribus. 13. 14. Praefertim ve
ro ab Orphicis , 15-17. cum
primis vero ab Aegyptiis, qui
et Templa illi dedicarunt ce
lebria. 17. 18. 26, Per No.
&tem vel Tenebras in Aegy
ptiorum Theologia non de.
fignatur Mens diuina acter
na, incomprehenfibilis , 29.
Sed Principium rerum omni
um paffiuum, Tenebrae , vel
Chaos primigenium, 19.10.
21.23.29. Recentiores per
eandem intelligebant non
nunquam Lunam , Noctis
Praefidem . I. 24. nonnun.
quam vero hemifphaerium
terrae noftrae inferius . 24.5,
26. nonnunquam etiam no
&tem naturalem, 26.
Nox, Numen Aegyptiorum, lin
gua ipforum propria , dice
batur Athor. Vide Atbor.
0.
Obelifci primitus in Aegypto,
tanquam Solis fymbola cul
ti. Pr. 80-83.
Octonarius Deorum in Aegy
pto, complectitur primum
corum principemque ordi
nem. Pr. 66. Plura vide in
octonarius
Dii. Primus
comprehendit VII. Plane.
tas, eorumque Creatorem,
62-64. Huic poftea all
fubftitutus. 64. Sed qui non
ab omnibus eodem modo
43 recen
 RERVM ET VERBORVM.
recenfetur et explicatur.
65-73.
Oleae perfectae et fructi fe
1 rae in tota Aegypto non
proueniunt , " nifi in Prae
fectura Heracleotica, et cir
ca Abydum . I. 61. 62.
On vrbs Aegypti antiquiffima,"
Solemn * fignificat , vel vr
bem Soli dicatam . Graeci
eam appellant Heliopolin.
Pr. 18. I. 137. Illic tem
pore iam Iofephi Patriar.
chae Sol religiofe coleba
tur. Pr. 18. I. 137. 138.
Plura vide in Heliopolis.
Onuphis Taurus facer Her
munthi cultus. I. 99. 100.
II. 270. 271. etc. Aegy
ptiace nomen hoc defignat
bonum Spiritum vel De
um I. 99. II. 275. Quia
erat illius fymbolum. I. 98.
99. Traditiones de eo ve
terum quales, II. 270-272.
.M Tauri huius notae et infi
gnia. 271. Nonnunquam
eodem nomine videtur infi
2 gnitus fuiffe Mneuis Tau
rus facer Heliopolitanus .
I. 100. II. 273. Sed re
ipfa tamen duo hi Tauri
erant diuerfi. II. 273. 274.
Or. Sic Aegyptiorum fermo
ne efferebatur , qui Grae.
cis Horus audit. I. 202. 203.
Oraculum Apollinis Clarii ex
plicatur. I. 250-254.
Orpheus Sacris in Aegypto
imbutus. I. 17. 29. Tota
eius Sapientia ab Aegyptiis
haufta, I. 17. 29. 42.
Orphica Philofophia et Theo
logia. I. 15. 16. 17. 29. 95.
190. 191. 193. 194. 195., an
tiquiffima ab Aegyptiaca
non differt. I. 44. Eius de
creatione vniuerfi compen
dium . I. 41. 42. 95. · 19
adulteratum, 190, Orphi
cae doctrinae a Philofophis
recentioribus corruptae . I.
95. Orphicorun Sacra. I.
129.
Orphicum ouum. Vide 0
uum.
Orygis facrificium , Herculi
gratum. I. 198.
Ofiris fummum Aegyptiorum
Numen , ipfis erat Symbo
Jum facrum Solis , folem
que defignabat. I. 125. 126.
136. 137. 139. Eodem no
mine nonnunquam Nilus et
iam infigniebatur; fed cum
respecta ad Solem , illius
quippe defluxus, I. 126. 127.
Ofiris tamen et Siris , fiue
Nilus , non funt idem no
men. I. 127. 144. 145. II.
148-150 . Graeci Ofiridem
plerumque interpretabantur
7 Bacchum: quatenus nempe
1 Bacchus in antiquifliina
Theologia a Sole non dif
ferebat. 129. 130. Sed vi
tis inuentio Ofiridi Aegy
ptio tribui neutiquam pot
eft. 130 ❤ 134. Ofiridis Pa
rentes et Genealogia. 139.
140. Ofiridis nomen et
cultus aliquot Seculis poft
exitum Iraëlitarum ex Ae
gypto , demum inualuit
M 137. •
 INDEX
137. 139. 143. 144. 156.
Nomen id in ipfa Aegypto
diuerfimode pronuntiaba
tur. 145. Non vero fignifi
cat filium. 134. 135. Aliae
nominis huius originatio
nes excutiuntur. 146 - 151.
Nobis nomen hoc fignifi
cat temporis caufam , vel
effectorem . 151. 152-156.
Ofthanes Magus , Xerxis Per
farum regis aequalis , in
Oriente et inter Graecos
valde celebris. Pr. 144. 145.
Libros eius ; fed fpurios,
Chriftiani olim vendida
runt. 145. Religionem Ae
gyptiacam non corrupit.
144-146.
Ouis , vel Aries , Symbolum
Ammonis et Neithae. Vide
Simulachrum.
Ouum Philofophorum. I. 42.
Orphicum. Ibid. Aegyptia
cum. L 43. 46.
P.
Paamyles , quale nomen. III.
201. 202. re ipfa nomen
fuit Fefti in Ofiridis hono
rem inftituti, 202-204. Fe
ftum nempe Ofiridis inuen
ti. 204. 205. Idque èrat
Phallicum. Ibid. Vocis
Paamyles, ex lingua Aegy
ptiaca , interpretatio. 205.
206.
Pacis , vel Bacis , vel Pabacis,
Taurus Hermunthitarum
Sacer. II. 275. 276. Idem
citur et Onuphis. Vide
Onuphis.
Palmytes , quale nomen. III.
206. fecundum quosdam
idem eft cum Paamyle. Ibid.
Poteft et fignificare Numen
frugiferum , vel frugibus
, praefectum . 207.
Pan Aegyptiorum. Vide Men
des. In eius honorem con
dita vrbs Panopolis. 280.
290. Quae Aegyptiorum
fermone dicebatur Chem
mis. 290. 291. 293 294
cuius vocis origo et vis o
ftenditur. 295. 298. Cul
tum Pan ille habebat per
totam Aegyptum. 281. Vi
detur tamen Pan Panopoli
tanus aliquo modo diuerfus
effe a Mendefio. 280. Et
iam nomine. 293. Eius £
mulachrum. 291 -293.
Papremitarum Numen videtur
fuiffe Typhon. IIÏ. 71.
Paftores Aegyptiis erant abo
I minationi;
fed peregrin
tantum. Pr. 21.
Pateneit, Archi - Propheta Mi
neruae Saiticae. I. 58. Id
que nomen Aegyptiacum
per fe fignificat. Ibid.
Perfarum imperium religioni
Aegyptiorum detrimentum
nullum attulit. Pr. 147-149
Ixus , cubitus , vlna , dicitur
Nilometrium portatile, IL
240. Vide Nilometrium.
Philiftaei, Aegyptiorum pofte
ri et coloni. Pr. 10. ali
quando tenuerunt oram Po
lufiacam. Ibid, fub Abr
hami natiuitatem in Phoe
pica
 RERVM ET VERBORVM ..
nicia fedes fixerunt. Ibid.
A circumcifione femper ali
eni. Pr. 13.
Phruron , Nili cognomen, II.
159. 160. Explicatur. 160, 161.
Phthas , Numiņum omnium
Aegyptiorum Pater atque
Princeps, rerumque omnium
Principium primum acti
um. I. 44. 46. 52. Graeci
eum interpretantur Vulca
num. 44. 45. Illius interpre
tationis ratio. 49. 50. Erat
Sacerdotum et Philofopho
rum Praefes Numenque tu
telare , a quo fe credebant
impelli et infpirari. III. 170
173. Idem cum Cnepho vel
Enuphi. I. 43. Nomen Phthas
Acgyptiacum fignificat ordi
nantem et decernentem, 50,
151. Plura vide in Vulcanus,
Placentae facrae, in Aegypto
olim vice facrificiorum Diis
oblatae. II. 74. 75.
Planetae olim a gentibus ple.
risque Deorum loco culti
II. 126. 127. Pr. 51 - 54. et
figillatim ab Aegyptiis. 11,
126-128. Pr. 51-64. Plane.
tae in Theologia Aegyptio
rum aliis maioribus Diis at
tributi. II. 128. Planetarum
´cantus et harmonia. Pr. 56
58. Planetarum nomina Ac
gyptiaca fere omnia inter
ciderunt. II. 128. Planeta
rum quiuis apud Aegyptios
tria habuit nomina, II. 132.
138. Martis Planeta Aegy
ptiis dicebatur Artes vel
Ertofi , quod nomen expli
catur, 132-135. Planeta Ve.
neris, cuinam ex maioribus
Aegyptiorum Diis attribu
tus, 130, 131,
Potiphera proprie fignificat
fummum Sacerdotem Solis,
Pr. 18. I. 139
Priapus Aegyptiorum , fecun
dum quosdam Horus. I. 209,'
" 210. Verius Mendes . I. 210,
288.291.
Principium primum actiuum
rerum omnium , in Theolo
" gia Aegyptiorum dicitur
Phthas, vel Vulcanus, Vide
Vulcanus. Illud fingebatur
vtroque fexu praeditum, I
I.
44 Eratque tantum vni
cum. Ibid.
Principium paffiuum in eadem
Theologia dicebatur Athor,
...
fiue Nox. Vide Nox.
Prophetae Aegyptiorum. Vide
Sacerdotes.
Pygmaei. Fabulae de his origo.
II. 175. 176.
Pyramis vox Aegyptiaca , quid
fignificet. Pr. 82, nomen hoe
antiquitus et primo Obeliſcis
tributum , Pr. 82, 83,
Pythagoras doctrinam de Diis
intelligibilibus, naturae Spi
ritualis, haufit ab Aegyptiis,
- Pr. 49. vti et fcientiam
omnem . Pr. 49. ac praecipue
Theologicam , 49.520
Pythagoraeorum methodus in
tradendis difciplinis. Pr. 418.
Numeri et figurac in Theo
logia. 119-124. Symbola. 124
128. doctrina de Animarung
immortalitate. I. 33. Et de
terrae noftrae cum Luna fi
militudine . II. 20. de moty
terrae circa Solem. Pr. 100,
M 2 Qua
 IN.DE X.
Q ...communiorem veterum fen
Quaternarius Deorum in Ac..
4 106-108. praecipue circaPle
gypto. Pr. 72.
R.
Racotis oppidum antiquum Ae.
gypti inferioris , poftea eua
fit fuburbium Alexandriae.
I. 231. Ideoque Aegyptii A
lexandriam, fermonefuo pa
trio , vocant Racotin. 232,
Olim Deos tutelares habuit
Serapim et Ifidem . I. 232.
Religio et Theologia primo.
rum Aegyptiorum poft dilu
vium, per aliquot Secula pu.
ra manfit. Pr. 7. 8. 9. Talis:
erat tempore adhuc Abraha.
mi. 9-12, et diu, etiamnum
poſt..12.- 18. Verum tempore!
Iofephi Patriarchae vehe
menter iam erat córrupta, et
poftea indies corruptio illa
latius ferpfit. 12-18. tota eo
rum Religio vetufta confti.
tuta eft, et complementum
vltimum accepit . Seculo IV.
poft exitum Ifraëlitarum eg
Aegypto . Pr. 77. Vide plura
in Aegyptii et Sacerdotes.
Remphah, nomen Solis fymbo
licum in Aegypto. Pr. 50.
Rhea in Theologia Aegyptio
rum prifca ignoratur, I. 1414
P Graeci tamen hoc nomine
defignare folent Venerem
Aegyptiorum. 141. 203.
Ros ineffabile beneficium Na.
turae. II. 108. 109. Inprimis
in Aegypto et regionibus O.
rientis ibid. Roris quaenam
caufa et origo. II, 106. Iuxta
1
tentiam eft filia Lunae. II.
7 ni lunium. 112, 113.
S.
Sabii, antiquiffimi Orientis Phi
lofophi, vnde dicti. Pr.92. 93.
Sacerdotes, qui fic appellentur.
Pr. 90. 91.
Sacerdotum Collegia primi in
ftituiffe videntur Aegypti
Pr. 90.
Sacerdotum Aegyptiorum Sa
pientia olim vehementer ce
lehrata, Pr. 4. Eorum nume
rus, tempore Iofephi Patri
archae iam ingens. 18. 19.
Erant ab oneribus ciuilibus
immunes. 19. Eorum prae
cipua munera, 91. Quidam
ipforum erant Prophetae. gr.
4
97. Alii ἱερογραμματίς, feri
bae facrorum, 91. 92. Vnde
fic dicti, 93. 94. 96. Illique
proprie Sapientum nomine
veniunt. 92. Aegyptiace di
cebantur Arpedonaptae , 94
95. Eorum erat literas et ſci
entias facras ex colere acdo
cere, et Scripta Sacra cufto
"dire, 96. Vide Scientiae Sa
crae, Alii Aeditui. 14.91. Ac
Paftophori. Pr. 97. I. 165.
Collegia Sacerdotum , in di
verfis Aegypti partibus, circa
nonnulla inter fe diffentie
bant. Pr. 77. II. 200.
Sacerdotes Aegyptii in plures
Sectas diuerfas erant diuifi.
Pr. 71. A Graecis palkm ap
pellantur paraj, 1, 102.
in
 RERVM ET VERBORVM.
in not. Diis nomina impo
fuerunt fymbolica. II. 6. fibi
nomina mutuabantur a Deo,
cuius minifterio erant con
fecrati. I. 58. 101. Abſtine
bant a fale quocunque in ca
ftimoniis. III. 81. 82. A Sale
vero marinofemper, 82, Deo
rum fuorum , inprimis Vul
T excutitur. I. 65-68 . 83. 139.
cani, vifionem, impulfionem
et reuelationes iactitabant.
III. 171-173. " Ipfis , etfi ta
men non nifi paucis, perfpe
cta eratvera caufa incrementi
annui Niliaci . II. 13-15. Ple
rumque tamen .credulitati
plebis vehementer illude
bant. II. 183. 184.185. 199. 205.
206. 252. 253. Solebant dog
mata facra fymbolorum et
aenigmatum inuolucris te
gere , ut nonnifi ab initia
tis intelligi poffent. Pr. 128
135. Quae fuerit obfcuri
tatis huius affectatae vera
caufa. Pr. 135 · 140. Nemi
ni dogmatum fuorum arca
norum verum ſenſum ape
rire, nifi praeuia initiatione
valde diuturna et longe mo
Jeftiffima . 140 - 144.
QNO
factum eft , vt Religio ipfo
rum fub imperio Graeco
rum multas fubierit muta.
tiones , ac tandem omnis
eorum doctrina arcana in
vniuerfum interciderit. 144.
etc.
Sacerdotalis lingua , vel diale
Aus. Vide Lingua.
Sacrificia humana, an et quan
do in Aegypto obtinuerint.
II. 72-77.
Sais urbs Aegypti inferioris
facra Neithae , vel Miner
uae. I. 53. 54. Non vero
eft ipfius Deae nomen. 54.
urbs haec nomen non acce
pit ab olearum prouentu et .
cultura , quae ibi nullae
funt. 60-62. Infcriptio
Saitica in honorem Neithae
Sacerdotes Saitici fapientiae
fama olim celebres . 53.
Sal fofilis Sacerdotibus Aegy
ptiorum gratus erat , et in
facrificiis adhibebatur . III.
82. Sal vero marinus iif
dem inuifus erat. ibid.
·Sapientes dicti olim Sacerdo
tes Aegyptiorum. Pr. 92.93 .
• Eo nomine cumprimis de
fignabantur, qui exquifita
cura naturam fcrutabantur,
103. Et qui illam fcientiam
aenigmatibus ingeniofis no
uerant inuoluere. 112. etc.
Saraceni victimas humanas of
ferebant. II.76.
Sari , fpecies iunci , papyro fi
milis , in Aegypto. II. 151
153. Abeo Aegyptii mare
rubrum , vel finum Arabi
cum dixere mare Sari, ibid. -
Et eadem de caufa Nilus
probabiliter dictus eft Siris.
ibid,
Saturnus in Theologia Aegy
ptiorum , ab aliis Diis di
ftinctus non datur. I, 140.
Graeci tamen eo nomine
nonnunquam defignant Vul
canum Acgyptiorum. 140.
141. 203. Nonnunquam Se
rapim. I. 141. II, 73. Non
M 3 nunquam
 INDEX
" nunquam etiam Anubím .
III. 14. 15. 20.
Scientiae Sacrae , aptid Aegy
ptios , quae et quales. Pr.
98. etc. Excolebantur et
follicite cuflodiebantur a
Scribis Sacrorum . Vide Sa
cerdotes. Scientiarum in
uenta, et memorabilia quae
uis, infcribebantur olim Ste
lis vel columnis . Vide
Stelae.
Scientia Phylica ab Aegyptils
Studiofiffime culta. Pr. 103
105. Erat bafis totius eo
rum Theologiae. 105-107.
Vti et totius Theologiae
gentilis. 106. 107. Ideni
dicendum de fcientia Aftro
nomica. 100. Sententia huic
contraria Pfeudo - Sanchu
hiatonis conuellitur . 107.
111.
Scribae Sacrorum , iɛgoypaaux
Ta , in Aegypto. Vide
Sacerdotes.
Septenarius numerus omnibus
in Oriente gentibus fanctus.
Pr. 53. Sigillatim vero Per
fis. 53. 54. omnium maxime
vero Aegyptiis, 54-59
Septem vocalium cantu Sacer
dotes Aegyptii celebrabant
Deos. Pr. 55. 56. Cuius rei
caufa aperitur. Ibid. 56-59.
Serapidis Aegyptiorum Dei
plurima apud Graecos oc
currit mentio. I. 226. Et
antiquum gentis illius Nu
men, non aduentitium. 227*
2231. 232. 235* Graecis ta
inen ante Alexandri M. ae
tatem vix cognitus. 228-230.
Cuius rei ratio exponitur.
247. Videntur Graeci pri
. mam eius notitiam accepiffe
per Alexandrinn M. 233.
Prifcus Aegyptiorum Sera
pis duplex erat , coeleftis et
Niliacus. 227. duplicis bu
ius Numinis origo. II. 257.
258. Antiquitus colebatur
Racoti , vbi deinceps aedifi
cata eft Alexandria, L. 231.
232. et in Sinopio prope
Memphin. I. 233. 234. II. 233.
in Templo peruetiffts. `IL
230. Quod fitum crat trans
Nilum , vel potius in Infula
Nilotica. II. 233. 234- 247.
248.
Serapis Coeleftis veterum Ae
gyptiorum, Sol erat inferus,
in hemifphaerio infero hae
rens. I. 235 . 238. Niliacus
referebatur ad Nilum, eius
que incrementis praeeffe cre
debatur. 234 - 236. In ca
pite eius modius, quid figni
ficauerit. II. 234. 235.
Serapidi Nilometria fingulari
ratione facra erant et dicata.
II. 236-239. inprimis vero
• portatilia. 240. etc.
Serapis Canobita. Vide Ca
nobus.
Serapis Graecus recentior a
Ptolemaeis in Aegyptum in
uectus. I. 226 228. A
Prolemaeorum .temporibus
Templa et cultum fortitus
érat vbique. 226. Cultus
eius tranfiit ad Graecos
omnes, et per hos ad Roma
nos. 226. Nomen tamen hoc
mutuatus eft a Numine A
gyptio
 RERVM ET VERBORVM.
gyptiorum vetufto . I. 231.
Incertum , fit ne e Sinope
Pontica Alexandriam adue
tus , 233.
& ficuti apud Graecos. II. 38.
Serapis nonnunquam dicitur
Saturnus. II. 73. Nominis
-
Serapis etymologiae excuti
" untur. II. 253-255. Nobis
videtur nomine hoc innui
columna, in qua gradus Nili
adfcendentis numerabantur.
255-258.
Serbonis lacus in confiniis Ae
gypti et Syriae , Typhonis
fepulchrum. III. 64. Ibi
enim credebatur fulmine in
teremtus, merfusque. 65, 66.
Hinc lacus ille dictus Ty
phonis exhalationes. 64
Quomodo lacus ille forma
tus fuerit. 104. 105. emittit
exhalationes igneas . 106. Vi
detur protuliffe bitumen.
106.107. Nominis iftius ori
ginatio tentatur, 107.
Seriadica terra. III. 174. 178 .
Seth, Typhonis cognomen. III.
107-109. Nominis illius
interpretatio. 108. 109. Ab
eo dicta Praefectura Sethroi
tica. 64. 65. 83.
Sethi Columnae. Vide Co
lumnae.
Sethroitica Praefectura. Vide
Seth.
Sexus Diis nonnunquam tri
buebatur vterque , mafculo.
foemininus, praefertim apud
Orientales, I. 47.63.
Sidera in coelo notabiliora ab
Aegyptiis confecrabantur ali
cui ex maioribus Diis. II.
37. 38. 39. lis, in Theolo
gia Aegyptiorum prifca ge
nuina , nomina non inde
bantur a vetuftis heroibus,
39. Alias figuras aliaque no
mina habebant in Sphaera
Aegyptiaca , atque in Grae
canica. II. 47. 48. Secun
dum Aegyptios aliosque ve.
teres pafcebantur humore
maris, fluuiorum, fontium,
et lacuum. II. 103.
Simulachra Deorum, apud Ae
gyptias , erant animalia, et
plerumque viua. Pr. 88. I. 27.
Apud Gentes alias , qualia.
Pr. 80. 81. Vide et ima
gines.
Simulachrum Athor , vel Ve
neris erat vacca. Vide Vacca,
Ammonis ouis fiue aries. I.
163, Cnephi , vel Agatho
daemonis ferpens. I. 86. 87.
89. Neithae aries vel ouis.
I. 75. Et vultur. I. 72. Sca
rabaeus itidem. 79. Phtha,
fiue Vulcani Leo. I. 82. Et
vultur. I. 63. Solis accipi
ter. I. 158. 205. 206. Vti et
Hori. 206. Ifidis et Buba
ftis felis. II. 66-68. 71. 72.
Butonis vel Latonae mus
araneus. II . 99. 100. 102. Ty
phonis crocodilus , hippopo
tamus, afinus. III, 67-69.
Sinope patria Serapidis Ale
xandrini . I. 228. 232. 233. 235.
Sinopium locus prope Mem
• phim , vbi Serapis ab anti
quo colebatur. I. 233. 234. .
238. II, 256-258.
Siphoas , rex Thebacus , in
M 4 Cata
 INDEX
Catalogo Eratofthenis, quis.
III. 180. 181. 188. 189.
Siris in Aethiopia dicebatur
Nilus. II. 144. 145. Non eft
Hebraeorum Sichor, vel Si
. or. 146-148. Neque Aegy
ptiorum Ofiris. 148-150 . No
minis illius verior origina
tio tentatur . 150 - 153.
Siftrorum clangore abigi crede
batur Typhon. I. 292. III. 72.
Siftrum pertinet ad infignia Ifi
dis. I. 259. in not. In Siftris
fingi fculpique folebat felis.
II. 67. Nonnunquam etiam
Nephthyos vultus. III. 114.
Smin. Vide Smun.
Smun et Smin , vrbs Aegypti
fuperioris , quam Graeci
Chemmin efferunt, et Pano
polin interpretantur. I. 295.
298. 299. Duae huius no
minis vrbes in Aegypto, Pa
nopolis altera , altera Her
mopolis. 298. 299. Vtraque
fic denominata a Numine
Smun , vel Efmuno. Vide
Efmunus.
Smy, cognomen Typhonis. III.
10. III. illius interpretatio
tentatur. III.
Socharis Aegyptiorum Numen,
et quale. III. 207. 208.
Sol ab Ifraëlitis in deferto cul
tus. Pr. 50. in Aegyptiorum
Theologia Vulcani filius. I
48. 69. fructus itidem Miner
uae. 69. Deorum materia
lium Princeps. I. 123, 124. 125.
Rex Coeli, Pr. 50. I. 124.
Symbolicum nomen eius a
pud Aegyptios erat Rex Coe
li, vel Remphah, Pr. 50. Et
Ofiris. I. 125. Quatenus an
norum caufa eft, & tempora
efficit. 151 - 154. Sol apud
Aegyptios, pro variis effecti
1 bus, variaque ad terram no
ftrain relationę , varia acci
piebat nomina, 157-160. My
ftice fingebatur , in Zodiaco
mutari, ibique continuo ali
am aliamque formam indue
re. L. 157-160. 249. Ex qua
tuor viciffitudinibus , quas
Sol in anno efficit , quatuor
Deos finxerunt Acgyp
Pr. 74.
Sol in Solftitio hyberno tarde
mouetur, ac veluti claudicat.
I. 175. 176. Sed velociter in
Acquinoctio verno. Ibid. Se
cundum Aegyptios ex humo
re accenditur et alitur. IL
103-105.
Sol tempore Iofephi ab Aegy.
ptiis colebatur One, vel He
liopoli. Pr. 18. I 137.138 139.
Sub nomine Phre. Ibid. Hu.
ius Sacerdos erat Potiphera
Pr. 18.
Som , Sem, et Chom Aegyptü
vocarunt fuum Herculem,
Vide Hercules.
Sothis Aegyptiis dicitur Sidus
caniculae. II. 36. 37.46. Vel
potius caniculae ortus , vel
dies , qua oritur. 51. Non
eft proprie nomen Ifidis. 36.
37. Rerum Sothis Ifidi cen
febatur facrata. 37. cuius rei
rationes exponuntur. 37-46.
Sothis erat Aegyptiis princi
pium annorum. 39. 40. 51. 52.
Vnde periodus Sothiaca. 34
Ex eorundem fententia So
this
 RERVM ET VERBORVM.
this fiué ortus caniculae erat
natalis totius mundi. II. 39.
40. 52.
othis fermone Aegyptiorum
- canem non defignat. II. 46.
Noftra nominis illius origi
natio. II. 50-54.
Spiritus aeternus , in Theolo
gia Aegyptiorum , rerum
omnium prima cauſa. Vide
Aegyptii. Doctrina de éo,
olim a Philofophis et Sa
cerdotibus illius gentis, di
ligenter excolebatur. Pr. 46
49. I. 68. Erat ex primiti
uis traditionibus Patriarcha
libus haufta. Pr. 46-48.
Spiritus aeternus ab Aegyptiis
perhibebatur naturae effe
mafculo - foemininae. Pr. 48.
I. 44. 46. 47. Cum qua do
Arina confentit doctrina
4 Orphica, 41. 42. et traditio
nes Orientalium. 1. 47. 285
287. Pr. 48. Ab .Aegyptiis
dicebatur omnia permeare
et viuificare. I. 82. 83. tan
quam Anima Mundi. 86. et
qui fit caufa omnium euen
tuum in Mundo. 83. 84.
Stellae. Vide Sidera.
Stelis fiue columnis Veteres
fcientiarum inuenta , et res
memorabiles infcribere fo
lebant. III. 172-174. prae
cipue vero Aegyptii. 175
177. Qui Stelas has refere
bant ad fuum Thoth, vel
Mercurium. III. 177. 178.
Stoicorum de immortalitate
animarum doctrina. I. 33.
34. Eorum Theologia cum
Aegyptiaca aliquam habet
conuenientiam. 38. 39. fed
melior tamen veritatique
propinqua magis Aegyptia
ca. 51.
Suchus fpecies crocodili in
Aegypto mitioris. III . 70. 71.
Symbola Pythagoreorum ab
Aegyptiis erant , defumta.
Pr. 124-128.
Syringes Aegyptiorum . III. 175.
178. 181. Syringica terra.
III. 178.
T.
Tabula Ifiaca vel Bembina,
Vide Bembina.
Tauri Aegyptiorum Sacri, Vi
de Boues.
Tenebrae in Theologia Ac
gyptiorum, quid fignifica
uerint. Vide Nox.
Thalamus Apidis. II. 186.187.
188. 190.
Theologiae Gentilis vniuerfae
ac figillatim Aegyptiacae
initia et origines. Pr. 109
114.
Theologia Aegyptiorum. Vi
de Aegyptii. Affyriorum. L
7. 24. Orientalium. I, 5.
6.7.8.20.23.24. Illius in
doles . I. 24. fictionibus
allegoricis ac fymbolicis
abundat. I. 81. Orphica. I.
15. 16. 29. Vide Orpheus et
. Orphici Phoenicum . I. II.
" 12. 24. 86. 197. 198. Tyrio
rum. I. 193. 194. Chaere
monis Sacerdotis Aegyptii,
Vide Chaeremon. Phrygum .
I. 271. Paphlagonum. Ibid.
Graecorum antiquior. I, 13.
M 5 15. 167.
 INDEX
15. 167. II. 100. III. 33. In
dorum Brachmanum . I. 285.
286. III. 101. Pr. 98. Vide
Brachmanes.
Thermuthis Dea Aegyptio
run. I. 116. 117. fignificat
Aegyptiorum fermone mor
tiferam , vel mortis poenam
infligentem. 117. Erat Ti.
thrambo, vel Ifis irata, 118.
120. Symbolum eius erat
afpis mortifera. 118, 120.
Thoth celebre Aegyptiorum.
Numen. III. 156. et valde
vetuftum. 159. Eius nomen
diuerfimode effertur. III.
156. 157. Graeci eum inter.
pretantur Hermetem vel
Mercurium. 157. De eo
pleraque valde incerta funt.
156. De patria eius diuerfa
traduntur. 157. 158. Secun.
dum quosdam fuit rex Ae
gypti. 158. 159. a plurimis
perhibetur fuiffe Philofo
phus fapientiffimus , omni
umque fcientiarum in ven
tor. 160. 164-167. Inprimis
vero literarum, 161 - 164.
ideoque dictus ter maxi
x mus. 160.
Thoth nomen videtur effe
Myfticum et fymbolicum ..
III. 167. 168. Eo Sacerdo
tes fcientias omnes, omnia
que fua in fcientiis inuenta
comprehendebant. 168-170.
Erat Numen Sacerdotale,
quod Sacerdotibus et Colle
glis corum praeerat , ficuti
et eorum fcientiis et inuen
tis. 158-170. " Numen iftud
re ipfa erat Phthas , Vulca
niis. 170. 171. Vocabatur
autem Thoth, quia Thoth
Aegyptiace fignificat colu
mnam ; columnis autemSci❤
entiae et inuenta Šacerdo
tum infcribebantur , quibus
Phthas praeerat, 177-181.
Thoth nomen tribus aut cer
te duobus in Aegypto tri
bui confueuit. III. 181-186.
Eorum alter literas hiero
glyphicas inuenit. et fcien
tiarum primordia vidit: al
ter literas Sacerdotales in
vexit, et fcientiarum maio
ra incrementa adfpexit. 183
186. Qua aetate vterque flo
ruerit. 186-190.
Thueris, Typhonis pellex.III.
121. 122. 123. Vox illa figni
ficat notum , ventum meri
dionalem. 122. 123. cuius in
Theologia Aegyptiorum
fymbolum erat Thueris.
123-125. Eadem dicebatur
Afo, regina Aethiopiae, 125
127. Eius effigies in Tabula
Bembina . 127. 128. etc.
Tithrambo Dea Aegyptiorum.
I. 103. 104. Dicebatur etiam
Ambo. Ibid. fignificat Deam
• vehementi ira commotam, et
poenam infligentem. 105.105.
à Graecis exponitur Hecate.
103. 108. 109. 110. Eadem
cum Nemefi, 107. Et cum
Bubafti. 107. 120. Eft lis
irata. 110. II. Quae homi
nibus talia merentibus, coe
citatem, aliosue morbos, aut
mala infligere credebatur.
1. Vel Luna , hominibus
mala tetra immittens, fue
cffct
 RERVM ET VERBORVM.
effet noua , fiue plena, fiue
decrefcens. 112-115, 120,
: Toforthus, vel Thoforthrus,
Memphitarum rex , cogno
minatus Aesculapius, et eur.
IIL 194-196.
Traditiones Theologiae Ae
gyptiorum, myfticae , aeni
gmaticae, fymbolicae, fabu
lofae , ex doctrina arcana
Sacerdotum de rerum natu
ra explicandae , in toto
Pantheo vbique adferuntur
et faepifcule euoluuntur ac
illuftrantur. Eas Graecí ra
ro admodum diuinando áf
fecuti funt. I. 93-98.139 . etc.
Typhoeus , gigas , Graecorum
fabulis celebratus, cum Ty
phone Aegyptio faepiffime
confunditur ; fed ab eo ta
men toto Coelo differt. III.
41.47.52.65. etc.
Typhon Ofiridis frater ex Rhea.
III. 45 latere matris perru
pto, in lucem profiluit. III.
46. quae fabula explicatur.
III. 104. colore rufus et fub
pallidus . III. 44. 45. vxorem
habuit Nephthyn , fororem
fuam. Vide Nephthys ortus
eft , femperque vixit in Ae
gypto. 47. Sedes eius finge
batur Acgyptus inferior. 88.
Inimicitias implacabiles et
bellageflit cum Ofiride, Her
cule, Ifide, et Horo. 49. 60.
63. Coniuratos aduerfus O
firidem et Socios habuit nu
mero, 72. III. 6o. quae fa
bula explicatur, 123. 126. E
ius interitus et Sepulchrum,
64-66, Vide et Serbonis.
Typhon Aegyptiorum Numen,
fed maleficum et odiofum.
III. 40. 66. 67. Ideoque
animalia ipfi dicata erant
impura et inuifa , crocodi
lus , hippopotamus , et afi
Idem a
nus. 66. 67-69.
Sacerdotibus vocabatur hip
popotamus. III. 68. 69.
Sed ad auerruncanda ina
la placabatur facrificiis.
69. Verum et , nifi votis
Aegyptiorum refponderet,
contumelia afficiebatur va
ria, et verberibus in Tem
plis mactabatur. 72. Crede
batur crepitu fiftrorum pof
fe abigi. 72.
Typhonis nomen eft Aegyptia
cun. 95 96. 97. diuerfo
modo illud a Graecis effer
!
tur. 40. 41. Significat Spiri
tum malignum , Deo bono
"
oppofitum. 75. 76.77. Quod
variis modis veteres inter
pretantur. 77-84. Omnium
maxime Typhonis nomine
fubinnuitur ventus nociuus
et peftilens, quem fcriptura
vocat Orientalem et vren
tem. 84. 85. etc. 91. 92. etc,
Typhonis res quidam ex odio,
cum rebus Iudaeortim con
fundebant. III. 73-75. Qui
dam in Typhone Mofert
quaerunt ; fed perperam.75.
Graeci Typhonem cum Ty
phoeo fuoperpetuo confun⭑
dunt. Vide Typhoeus. Ii
dem finxerunt, deos metut
Typhonis fe in animalia
conuertiffe. 49-59. 1
Typhonia locus in Templis
fepara.
 INDEX
" feparatus, vbi Typhon ca
lebatur. III. 716
Typhonia vrbs. III. 65. Vbi fi
ta. 106. Vide et Apopis, Be
bon, Seth , Smy.
V.
Vacca , fymbolum et fimula
chrum. Veneris Aegyptio
rum. I. 4. 25. 27. 28.
Veneris Planeta, cuinam ex Diis
maioribus in Aegypto attri
butus. II. 130. 131.
Venus Aegyptiorum prifco, fer
mone ipforum auito diceba
tur Athor. Vide Athor. A
Graecis etiam nonnunquam
dicitur Iuno. Vide Iuno.
Diuerfa a Venere Graeco
rum. I. 5. Non vero ita
diuerfa ab Orientalium Ve
nere et Iunone. 6. 7. Vene
ris et Iunonis nomine , Ori
entales faepe intelligunt to
tam rerum naturam. I. 8.
Aegyptiis Venus, fiue Athor
fignificabat noctem, Chaos,
primum principium paffi
uum etc. Vide Athor, et
Nox. Illius Simulachrum
erat Vacca. Vide Vacca.
Venus Graeca , vel peregrina,
in Aegypto etiam , fucceffu
temporis, cultum inuenit,
I. 28.
Ventorum faeua et tyrannica
vis. III. 86. 87.
Ventorum pugna cum Sole, in
Theologia veterum et In
dorum. III. 85.86.88.101.102 .
Ventus damnorum maximo
rum in Aegypto inferiori
caufa . III. 89-91.
Ventus Orientalis, dictus et
iam vrens , in regionibus
Orientis terribilis et valde
perniciofus. III, 91-95. Ille
Graecis dicitur T. 94
95. Et huius proprie apud
Acgyptios Symbolum fuit
Typhon , malus Spiritus.
Vinum Aegyptii crediderunt
rem natura malam , et pro
profectam a fpiritu, Dei ini
mico. I. 131. Ea etiam erat
Orientalium omnium do
Arina, 131-134.
Vlna Nili , Nilometrium por
tatile. II. 240. 241. Vide
Nilometrium.
Vulcanus Aegyptiorum, lingua
ipforum dicebatur Phthas.
Vide Phthas. Erat ipfis
mens acterna, caufa rerum
omnium priina, fiue Opifex.
I. 46. 47. 82. (Vide et Spi
ritus.). Ex cuius decreto
cuncta penderent. 50. 51.
ipforumque Deorum pro
genitor. 47. 48. 69. Finge
batur effe naturae mafculo
foemininae. I. 43. 46, 47•
quod ipfi in Theologia Ae
gyptiorum commune erat
cum Neitha. I, 63. 64. Pri
mus omnium in Aegypto
rex. 48. 49. Quod tamen
eius regnum , non eft nifi
fymbolicum et allegoricum,
vel myfticum. Ibid. Idem
etiam Legislator. 51. Scien
tiarum etiam et Philofo
phorum Praefes et Nomen
tutelare. 74. III. 170-173
Dicebatur Nilo effe pro
gnatus,
 RERVM ET VERBORVM .
gnatus , quod explicatur.44 .
45.in notis. Et pater Solis.49.
Idem cum Cneph , vel Cnu
phi , fiue Agathodaemone .
93. habebat Memphi Tem
plum fplendidum. 52. Re
ipfa cenfebatur ignis purif
fimus et fubtiliffimus aethe
reus , fupremam mundi re
gionem occupans . 50. 52.
dem fere fignificabat inco
SHMOLEE
OXFORD
MUSEUM
lis Aegypti fuperioris, quod
incolis Aegypti inferioris
Neitha. 53. Et cum Dea
hac plurima habuit commu
nia. Vide Minerua. Cultus
eius , paulatim a plebe ne
"
glectus , Philofophisque re
lictus fuit. I. 53. III. 173.
Vultur fymbolum et fimula
chrum Vulcani. Vide Si
mulachrum.
N
"
1
1
I