Professional Documents
Culture Documents
(1594 Mart. 30) Divinarum Scripturarum Juxta Sanctorum Patrum (I. Ferdinando)
(1594 Mart. 30) Divinarum Scripturarum Juxta Sanctorum Patrum (I. Ferdinando)
(1594 Mart. 30) Divinarum Scripturarum Juxta Sanctorum Patrum (I. Ferdinando)
https://books.google.com
ALESSANDRINA
BIBLIOTECA
UNIVERSITARIA
25
ROMA
1
x.x.x.f.is.
DIVINARVM
25
SCRIP VRAR
T V M
IVXTA SANCTOR V M
PATRVM SENTENT
IA S
LOC V PLETISSIM VS
THESA V RV S.
IN QV O PARABOLE 2 METAPHORE,
Adiectifunthuic operi duo indices copiofifsimi , alter euangeliorum rotius anni , alter
rerum & Verborum in fum concionatorum Verbi Dei,
LE
कट
वन
७
20
ITIS
aa
s
Cum Priuilegio .
METHYMNE A CAMP O.
M. D. XCIIII.
Errata fic corriges .
Olio.2.coluna , 2.lin.18.vbi dicit,mema,lege meam,7.4.5.belis,biles, 8.1.4.ros,hes, rus, his.is.
Fcalla, colla , 11.3.11.retur , ris , 4.14 ab , ad , 20.4.27.qus , quos, 25.3.50.de fiu , de flu.32.2.25.pes ,fpes
34.4.27.pofe,poffe.so.3.40.vero ,viro.60.2.42.alçi, alię, 68.2.16.fpri,fpiri, 72.3.35.tus, tanus.
89.2.es,eft, 82.3.7.Ha, Hæc.84.1.16. uo,uos, 31.pec, pecca.4.5 3,tote, toto.ss.patim,patru.88.1.47
bitat, habitat, 92.4.18.no, non, 121.4.27.abic & ta, abie &
ta , b,12 6. 6. 2. 5.Ape, Apo.4.31.jus,rius, 132,1.3 .
am.at,3.18.glau,gla, so.refer,refert,4.38 . Fri,Tri,142.1.23.Poph.Sopho.145-3.27.1es ,ris,441 plan.
planta, 146,1.1.ris ,rem, 149.3.39.da,dem.152.4.24.Ja ,iffa.193.2.26. Qui, Quife, 154.1.4.gua,gna,2.
46. afenced. afcenden,4.43.1an fan. 355.4.34, excluderet, Et eiicere, Vt excluderent, & eiicerēt, 1571
2.44. illis, illius, 198.1.42 . cur, tur, 175.1.19.prædicatoris ,peccatoris, 184.4.8.vefiri,veflri.47.vali,
vuli, 187.3.6.pho,pha, 189.2,20.vit,vir, 204.1.39.riæ, riam, sa.ite item , 218.3.li. fit ti ,fitit, 224.3. ii,
mixi,omixto.233.1.30.medo ,medio , 239.4.2.plen,fplen, 240.1.35.dat,datú, 257.2.19.horre ,horro-
re, 56. quoniä, eu omam . 260.1,9 . Cari Cariat, 2.12 ,tes,tés 16.vacan,vocare . 261.4.24.ge, ger.263.3.3
multi,muti, 272.3.28 exulto, exalta, 274.3.31.phetę ,phetic 281.4.5.quin.qui , 235,2.3 , nos,os. 345.4.
23.tus,quç, 347.4-39, gabi,gregabi, 370.3.30.di,dici.373.1.4.Dauid,dauit, 277.3.4.funt,ficut, 384.1.3
din,dinem.4.36.to ,ta, 388.3.23.ex,eft, 398.4.31.na, no.409.2.29,mores,molares.417.2.44.milites,li
mites. 418.37.fiut,ficut.421.4.10.lini eftis,liniftis.425.3.2.quia , qui à.442.4. 19. ftia, dia,443.2. 22.
ided,ideft ,448.2.13.dici ,dicit,462.2.34.miunit , minuit,463,1.19.tá, tra,2,16. Ze Zo.Vallifoletipri
diæ kalen, Aprilis Anni M. D. XCIIII.
TASSA.
Chiftonal de Leon.
Tiene efteTomo dozientos y cinquenta y feys pliegos,q a razõ dela Tafla mon
tã ochocientos y nouentayfeys mrs : qfonveynte y feys reales y dozemis.
I Valdevass
¶ 2 PRIVI-
PRIVILEGIO .
YO EL REY.
D.D.
D. D. FRANCISCO DE
Inde cum pro tam antiqua tua , tam eximia erga Societa
9 3 impares,
T
cofudifti eos, verbum enim Dni eos execratum eft. Itag illi,
Homo
Homo prudens placebit magnatibus, & infra . qui autem pla
, qualiacum
quog illafint , munufcula, neg
, minora, qua te
Sequeris. Vale
LICEN-
LICENCIA .
Cenfura.
SCOPVS
Fol. I
]
IHS
SCOPVS OPE
RIS ET RATIO AD
LECTOREM.
A &
PROLOG V S.
fit : quod tamen non aniles planè fabulas , aut quafi de mimo cõ
huius clarioremintelligen
DE OPTIMO
GENERE EX PO
NENDI LITERAS
SACRA S.
PR AE L V DIV M I.
PRELV DIV M I
fecundù literæ fuperficiem, omnia veft derarunt confilium illud effe prudenter ,
intelligendum, cu & Iudas tefte loanne ,
femper fcripturarum intelligere tefti
monia. ea qua Domino, & difcipulis eius ad vi-
3
Hinc Origenes aliquando dixit , ani- &tum & veftitum erogabantur, in loculis
mas hominumpeccatoru in dæmones in referuaret. Ex eadem ignorantia Seleu-
inferno cöuerti,& ècotrario dæmones in cius & Hermius in hærefim inciderunt
animas hominu trasformari , quia apud dicentes, debere qui Chrifto nomina da
Ioan.8. bant igne baptizari , cum expreffum
Ioan.legitur, Iudæis perfidis dictu à do
mino. Vos ex patrediabolo eftis.Quafi dia verbum Dei diceret ⋆ ipfe uos baptiza Matth . 3.
bolus filios naturales haberet,qui in ani- bit in Spiritu Santo & igne . Quod
mas hominum natura duce conuerteren non de igne quidem ad literam , fed de
tur, cum filius Dei non de natura,fed de charitate potius intelligendum eft . Ea-
imitatione diaboli fecundum omnes pa dem via Montanus & Cataphriga mor
tres loqueretur , quia fubdit in textu . tuos baptizandos exiftimabant , quòd
1.Corint.15.
Et defideria eiusuultisfacere. Secudum can Pau.dixerit. Alioquin quidfaciut qui bapti
dem infaniam , alij non difsimiles hære- zantur pro mortuis > fi mortui non re-
fiarche , animas eafdemin beftias omni furgunt. Quafi non poffet Apoftolus
genas poft corporis mortem reuolui , & abufum Iudaizantium (qualisifte erat)
beftiarum ad inuicem animas in huma- ad comprobandam fidem refurrectio--
na corpora , docuerunt : quia Chriftus nis adducere.
Luc.13 : Dominus de Herode loquens dixerit Item Arménij atque Arnoldifta olim
Dicite unlpiilli , &
rc. Et Ioannes Bapti = hæretici , Deum à beatis tam Angelis
Luc:3. fta Pharifæos vocauerit genimina vi- quam animabus fanctis clarè videri nul-
Ecclef.vlt. perarum,cum ècontrario dicat Ecclefia= lo modo poffe , quafi ex verbo Dei ex-
ftes cap. vltimo . Et Spiritus redeat ad preffo audacter affeuerabant , quòd . *
1.Timot. 6.
Leum ,& c . Paulus dixerit:Qui lucem habitat inaccefi
4 Item Macedonius hæreticus , contra bilem. Ioan. 1.Deum nemo uidit unquam. Ioan.1.
quem Concilium primum Conftan-- Cumtamen in hac vita mortali intelli-i
tinopolitanum congregatum eft , quia gendum effe dútaxat idem Paulus ex- 1.Cor.13.
Rom.8.
legit in Apoft. Spiritus eft qui poftulat, ponat dicens.Videmus nunc perfpeculum in
pro nobis gemitibus inenarrabilibus. Crea enigmate poftea uero facie ad faciem. Ori!
turam effe affirmauit Spiritum San- genes vero eadem via in illam herefim la
t.s .
A& pfus eft , qua dicebat pœnas infernifine
tum , cum contra Petrus , dicat de
&
Matth.1, Spiritu Sancto : Non eftis hominibus tandem habituras , iuxta illud. ⋆ Æſti=
mentiti fed Deo.Neftorius cum in Euang. mauit abyfum quafi fenefcentem.Nam quod Iob.40
Mariam matrem Iefu vocari legiffet , fenefcit iuxta Apoftolum prope interi-
& non expreffe matrem Dei, dixit il- tum eft , nec temerarius aduertit meta-
Ioan,3.
lam Dei genitricem non effe vocandam, phoricam locutionem effe , cuius ambi-
fed Chriftiparam. Eutychius cum fcri : guitatem Dís explicat in Euang. diens:
2.Corint. 5. ptum à Paulo vidiffet. * Et fi nouimus Et ibunt hi in fupplicium æternum. Si- Matth.25.
Chriftumfecundum carnem , fed nunc iam non militer Græci animas beatorum affere=
nouimus . Afferuit in refurrectio- bant etiã omnino purgatas , nequaquam
ne Domini carnem eius in deitatem in cœlo Deum clarè videre, vfque ad vni
fuiffe conuerfam , cum tamen Phrafım uerfalem refurrectionis diem 2 quia
Apoftoli id minime fignificare idem Ioannes dixerat : Vidifub altari animas
Apoc:6
ipfe Paulus in fequentibus dicat , dum interfe&
torum propter teftimonium I ES V,
de nobis qui carnei fumus fubiungit : Ne CHRISTI.Neque viderunt contra il
minem nouimus fecundum carnem. He los effe quod Dominus in cruce , pen-
retici quoque Pfeudo Apoftoli appella
denti latroni dixit. Hodie mecum eris in Luc.33
ti, nihil in craftinum referuari Chriftia- paradiffo .Quod cum de terreftri nequeat
Matth. 7.
no licere iactabant , quia Chriftus * intelligi , de clara Dei vifione palam acci
difcipulis dixerit : Nolite foliciti effe pitur.Quid, quod Iouinianus,tefte Hie
Matth.ro: in craftinum . Et nolite pofsidere au- ronymo in libris contra eum fcriptis,
rum neque argentum : Nec miferi confi- omnesfanctos pares futuros effe in glo
ria,
IN THE SA V. SCRIP .
3
Matth. 20. ria putabat , quòd Chriftus fingu · ne fit fermo, iuxta illud . Apoftoli : Qu Gal.s.
lis operarijs denarium dederit diurnum, funt Chrifti carnem fuam crucifixerant cum
non intelligens hoc de vnius effentiæ uitijs, & concupifcentijs.
diuinæ vifione , non de eodem gradu- Nec difsimilis ignorantia fuit quam 7
gloriæ dici , cum contra ipfe Dominus de quodam Petro Abailardo Bernardus Bernar.
Ioan.14. Apoftolis clare dixerit . In domo pa- refert Epift. 191.nihil effe Chriftiano cre
1.Cori.15, tris mei manfiones multe funt . Et Paulus. dendum , quod vires intellectus excede-
Sicutftella differt in claritate ,fic erit refur- ret, quia Ecclefiaftici..legerat : Qui cito Eccli.7.
redismortuorum . credit leuis eft corde , cum de humana cre
6 Manichri etiam fimili ratione dece . dulitate ibi fitfermo , non de fide diuina,
pti,bellum Chriftianis contra hoftes etiã propheticis vaticinijs, miraculis atque vir
Ecclefia gerere,nefas effe dicebant , quia tutibus toto terrarum orbe prædicata : de
Matth.5. Chriftus dicit : Ego autem dico uobis non qua Paulus Apoftolus Abrahamum Pa-
refiftere malo ; Cum tamen hoc confi triarcham mire commendat . Qui in Rom.14.
Matth.8. lium effe , neque id femper , ex Matth. fpem contrajpm credidit . Simile lo i
intelligerepotuiffent , vbi Centurio , qui niani deliramentum Hieronymus loco hierony.
fubpoteftate conftitutus expeditos adar fupra citato refert ferio dogmatizantis .
ma milites habuit , miris à Chrifto obin- Eumi qui femel baptifmi gratiam confecu
tegram viuaq; fidem laudibus commen = tus fuillet , peccare iam vltra non puſſe,
detur, neque reuocetur à bello , ficut ne- quod apud loan. 3 dicatur: Omnes qui na- 1.Ioan.3 :
Luc.3.
que Ioannes Baptifta milites â pre- tus eft ex Deo non peccat . Et Paulus ait: 1.Cor.13.
lio reuocauit , fed ab iniuftitia & caluin- Charitas nunquam excidi , Neque aduertit ,
nia.Heretici præterea difcalciati fimiliter hoc ex parte illorum fupernaturaliŭ Chri
impegerunt, dicentes non licereChriftia= ! fti donoru intelligi qua femel interdum
Matth.10 num calciatum incedere , cu apud Matabfpiritu Sanéto ollata fic ab eodem be-
thæum , iufferit. Apoftolis filius Dei, nignifsime conferuantur,vt fi homofuafe
ne calceamenta portarent . Neque ad culpa illis priuare nolit & fponte,peccare
tempus illud fuiffe præceptum aduer- illa permaneat . Vnde Paulus ipfe claina Rom. 10.
Marc.6 . terunt , cum apud Marcum eofdem bat : Quiautemfe exiftimatſtare , uideat ne ca
mox ad prædicandum calceatos fan dat : Valdenfes etiã hæretici Chriftianis
dalijs deftinauerit . Præterea Vadiani hæ nulla ratione iurare licere contendebant ,
retici Deum effe corporeum mordicus quod apud Matthæum diceretur : Ego Matth.s .
tenuerunt ,quod oculos, aures , & manus autem dico uobis non turare omnino . Sed
in literis facris habere dicatur, non atten- mirum eft , non illos aduertere de iura-
dentes metaphoricam effe locutionem, fi- mento vanoatque prophano Dominu ef
cut quando Chriftus petra leo,agnus , vi- fe locutum, cum & Paulus omnis contro
tis & porta figuratè vocatur : & ipfe apad uerfiæ finem iuramentum effe fateatur,
Ioan.4. Ioanem Samaritanæ dixit : Spiritus eft & ipfe Apoftolus iuret . & c.
8
Deus . Quodq; mag's ridiculum eft, Val Quid autem referam Nazaræos & He
Aug. Hebr.6.
lefij quidam hæretici tefte Auguftino lib. bionitas, qui legem Mo , fi cum Euange-
de harefibus.c.37.dixere,neminem pof lio feruandam effe mordicus tenuerunt,
fefaluari nifi iuxta corticem literæ Math. quiafcriptum legerant : Legitimum fem Ex.27.
Matth.19.19.feipfum caftrauerit, cum Dominus di = piternum crit Aaron & filijs eius , Non
cat : Sunt nonnulli , qui fe caftrauerunt pro- attendentes æternum in fcriptura fa--
pter regnum Cælorum . Neque aduertunt cra pro vno fæculo frequenter accipi,
quod mox fequitur . Qui poteft capere ca aut pro determinato tempore , alioquin
piat ; vbifpiritualiter intelligédum effe de quomodo regnabit Dominus in æter-
caftitatis cofilio fatis infinuat. Sic & alios num & vltra ? Simili modo Bla--
Deut.32?
Chryfoft . Chryfoftomus refert , qui afferebant ne- ftus quidam & hæretici Floriani , vt re-
minem obtinere falutem,nifi qui ligneam fert Eufebius libro.5 . Ecclefiafticæ Hift , Eufeb.
crucem humeris quotidie portaret , ex legentes apud Paulum, Deum fecif- Rom.9 .
Matth.10. verbo Chrifti . Qui non accipit cru-
fe vafa iræ , & apud Ezechielem . Ego Ezech.14.
cem fuam & fequitur me , non eft me dignus, decepi prophetam illum . Item in Exodo,
cum aperte de carnis mortificatio- Ego indurabo cor eius ; Malum culpæ à Exod 4.
A 3 Deo
PREL V DIVM IL
Deo fonte bonorum omnium promana. nitatis in Deitatem ', Apollinaris, & Sa -
re quoque dicebat , non attendentes per- bellius vnum vnitate perfonæ cumPatre,
inifsionem in prædictis locis, non autem ita vt non fint perfonæ diftinctæ Pater &
cooperationem Dei ad culpæ malum fig Filius :Cumque omnes heretici in omnes
nificari , alioquin Abacuc propheta cla- fe partes tranfuerfi verterent,huic fuæ fa-
Abac.1. lebræ adhærentes , fcopum tamen non
mat: Mundi funt oculi tui domine ne uideas
malum , & refpicere ad iniquitatem non po- attigerunt,quem attigit fola Ecclefia Ro-
tes.Etè cotrario hæretici Colutiani literæ mana ab fpiritu Sanc plenifsime do-
fuperficie attendetes , in aliud extremũ in &
ta , quæ vnum eflentia , non perfona fe-
ciderüt,nec malu quidépœnædicentes â cundum Apoftolicam traditioné & Euā .
Deo bonorum autore promanare poſle, gelicam veritatem interpretatur. Quam
Genef.1.
quod in Genefilegerant : Vidit Deus cun= tumuis itaque nonnunquam & claris ac
cta que fecerat , & erant ualde bona , Sed fimplicibus verbis fcriptura procedere
pœna licet malo fit mala,bona tamen eft videatur , Chriftiane lector , non tamen
& iufta fecundum iudicium Dei . Vnde temerè tibiex tuo marte intelligenda eft,
Amos.3. Amosait . Sicft malum in ciuitate quod Do- fed confultis patribus fecundum verita-
minusnon fecerit. Et vt hæreticorum qui tem &traditione ecclefiafticam aperien❤
literætantum adhærent deliramenta mi- da,quod vt facilius affequi valeas, nofter
reris,Meffaliani quondam hæretici nun- tibi in hoc opereferuiet labor.
quam ab oratione ceffandum aiebant ,
Luc.18. quia Dominus dixit : Oportet femper Quod multa in Sacrafcriptura fibi in-
orare , & nunquam deficere , Non ad-
uicem repugnarent,fi omnis fermo
uertentes particulam illam femper , in
Dei expreffus & vt litera
fcriptura facra pro ( frequéter ) acci-
pi . Circumceliones verô ex Dona-- Sonat, exponendus
tiftis fe ipfos per loca prærrupta præ- effet.
cipites dabant , aut mortem fibi mife-
PRAELVDIVM . II:
ram flammis aut gladio concifcebant,
EC fatis effe arbia
quafi martyrium infigne fubeuntes ,quia
tror oftendiffe hanc
Ioan.15. Chriftus in Euangelio dixerat . Maio =
rem hac dilectionem nemo habet , quam ut ani hæreticorum noftri
mam fuam ponat quis pro amicisfuis , Cum temporis fententiam
tamen Dominus fuadenti fibi Diabolo , omnium hærefum fe
vt de pinna templi præcipitem fe da- minarium effe Piele
ret, refponderit , Scriptum eft , non tenta- &tor, nifi etiam exem
Matth. 4.
bisDominum Deum tuum. piis contradictionem , & repugnantiam
Quæ omnia vt innumeras alias hære in verbo Dei reperiri demonftrem, quod
9
fes caufa breuitatis omittam,fatis apte de abfit,fi literæfuperficiem folum attēdas .
monftrant Nouatorum hodie doctrinam Enim verò,vt viripræclarifsimi antenos
ftultam pariter & hæreticam effe , qua latine adnotarunt,multa fibi in literis fa-
mordicus tenent , expreffum effe debere cris, nifi altius examinetur, fronte prima
verbum Dei, & fimpliciter exponēdum repugnare videri poffent cuiufmodi eft
ficut in fuperficieliteræ fonat , nec magi- illud Exodi vbi dicitur , Deus peccatared. Exo.20
ftros effe quærendos : quod omnium ab dens patrum in filios ufque ad tertiam
initio hærefum & errorum,ficut fub com quartam generationem , cum tamen Eze-
pendio tibi oftendimus , Chriſtiane le- chiel . Quafi contrarium dicat : Non Ezech.18.
&tor,feminarium fuit. Quid enim expref portabitfilius iniquitatem patris , fed anima
fius aut clarius dictu videri poterat, quam que peccauerit ipfa morietur . Cæterum
Ioan,10! quod Saluator apud Ioannem ait. Ego & contradictio non eft , quia illud de fi-
pater unumfumus? Ettamen Arrius vnum lijs imitantibus fcelera patrum fuo-
explicat,non effentia fed charitate: Nefto rum , hoc verò de bonis & iuftis intel-
rius vnum habitatione , ficut vnum funt ligendum eft , vt notat Auguft. in quæ- Auguft.
auriga & currus , aut homo & indumen- ftionibus veteris teftamenti , quæftio
tum : Euthices vnum conuerfione huma ne 14. Prætereà in Deutero. legimus , Deut. 13.
Tentat
IN THESAVR . SCRIP . 4
Tentat uos Deus uefter : fed e contrario Ia- tione uiuorum : & in Ecclefiaftico quafi Eccle.11 .
Iacobi.I . cobi.. Deus neminem tentat , quæ oppo- oppofitum , Bona inquit , & mala , uita&
fita fibi effe videntur.Sed fciendum,tenta mors à Domino Deo funt . Sed notandum
re Dei effe probare , quomodo fuos tētat primam quidem mortis caufam, & ori-
& probat Deus , atqui non tentare Dei gine culpam fuiffe primi peccati , qua ra
idem eft quod non inducere in tetatione, tione Dominus mortem feciffe negatur,
Aug.
vtide Auguftinus notat lib.1.Quæftionu quam nifi ob culpam fuam homini quide
fuper Genef. 9. 57. Accedit illud Sap. non intuliffet , at culpa patrata intulit fen
Sap.11.
Diligisea quefunt Domine , & nihil odijti tentiam mortis , quam comminatus fue
eorum que fecifti , cui contrarium videtur rat homini fi peccaret in Genefi : inqua
quod Paulus adducit : Iacob dilexi , Eſau hora comederuis ex eo morte moriemini.
Rom.9.
autem odio habui:fed non repugnant,Deus Deus itaq; non fecit mortem prima inten Gen.2.
enim nunquã odit naturas rera,quas crea tione,fecit tamen vt peccata puniret in-
uit , odit tame peccatú hominũ, quod ip- tentione fecunda . Ex his ergo aperte
fe non fecit, impium itaq; odio profequi colligitur,quanta heretici temeritate fcri.
tur , non quide vt hominem,fed vt pecca pturas intellectu faciles effe dicant, in qui
torem , vt docet Aug.lib. 1.ad Simplicia- bus de reconditis Dei iudicijs atq; myfte
Aug.
num.q. 2: rijs altifsimis agitur , vbi multa de Deo
2 Præterea Paulus ad Rom. Regnum, in- verbis fimplicibus affirmantur , & multa
quit, Dei non eft efca& potus , cuius tamen negantur, cum tamen diuerfis abfq; du=
oppofitum Chriftus dicerevidetur in Eua bio rationibus quædam ex his quæ nega Regula.
gelio : Ego difpono uobis , ficut difpofuit pa tur , concedi , & aliqua ex his , quæ con-
Luc.22,
ter meus,ut edatis & bibatisſuper menſam me á ceduntur alibi, negari pofsint. Vnde affir
in regnomeo.Cæterum contra dictio non matio , negatio q; de eodem in diuerfis
eft,neq ; enim de materiali cibo,fed de illo fcripturarum locis reperitur , non tamen
celefti Chrift intelligit, ficut:Mat . 5. eati fecundum idem(vt dialectici dicunt ) hoc
Matth.5.
qui efuriunt& fitiunt iuftitiam , quoniam ipfi eftfecundum rationem eandem.Quare li
Beda. faturabuntur,vt adnotat Beda , Paulus ve- cet contradictio videatur indoctis , qui
ro de materialicibo loquitur. Item Ge fimplicia iudicio fuo verba nonponde-
Gen.1. nef. In principio dicitur,creauit Deuscœlum rant,eruditis tamen contradictio nulla, &
terram : Et tamen contrarium videtur neq; latum quidem vnguem repugnantia
Apoftolus infinuare : Quod promifit,quino eft .Quam regulam perneceffariam igno
Tit. 1.
mentiturDeus ante tempora æterna , quæ fi rantes hæretici , & Manichæi præfertim,
æterna plane funt , principium habere imo quotquot olim teftamentum vetus
mundum quomodo potuit : Sed vt docet abominatifunt , ob ea præcipue caufam
Aug. Auguft. lib. 1. fuper Genef. contra Ma- in fuos errores impegerunt , quod inter
nichæos , æternum Paulus pro æuo de Euangelium & legem multas fibi contra
more ſcripturarum accepit,alioquin non dictiones , pluresq; repugnantias inueni
dixiffet:ante tépora æterna, cũ ant cæter repaſsim videbantur , cum tamen modo
nu nihil fit. Prætereaupud Luc. Filius,ini- à nobis explicato nulla fit prorfus contra
Luc.22 .
quit hominis no učit miniftrari,fed miniftrare: dictio.
cuius oppofitum affirmare videtur filius Hinc Adamantus Manichæus obijcie
4
Dei apudIoanne, du dicit: Qui mihi mini- bat olim Auguftino duo illa loca fuo iu-
Ioan.12.
ftrat mefequatur,& ubiegofum ibier minifter dicio repugnatia,videlicet Genef. 2.Etre Gen.2 ,
meuserit :fed tempora & circunftatiæ no. quieuit diejeptimo ab omni opere quodpatra-
bis diftinguenda funt , ne fit oppofitio. rat,fubaudi Deus , & ecotrario loaã.5.vbi
Et enim fub forma ferui nonin omnibus Ioan.s.
legimus Patermeusufque modo operatur,
adimperandum venerat ,fed vt miniſter ego operor .Ad quod tamen Auguft.
Auguft.
fæpe,in forma veroDei & maxime poſt refpondet , requieuiffe vna ratione
refurrectionis tempus, miniftros habere Deum , &alia non requieuiffe.Vnde
difcipulosfuos in cultur eligionis voluit, nulla eft repugnantiá , requieuit enim
quibus & cæleftia promifit. iam deinde à nouis creaturis producēdis
3 Quid,quod in libro Sapientiælegimus fecundum nouas & perfectas fpecies in
Sap.1.
Deusmortem nonfecit,necdelectatur in perdi- mundo , fed non requieuit à creaturæ
A 4 guver
PRAL VDIVM VI
gubernatione & cooperatione propaga- ligi poffe,vtpote que inter alias difficulta
tes , cuiae aliquado de eodé concedant &
tionis rerú . Ite opponitur quod in veteri
Gen.2 . teilainēto de vxore fua dixit Adam Pro - i neget ,quomodo funt lanionib" & coquis
pter hacrelinquethomo parem murem. Et atq, heluonib vt ad libitu poft calices &
Matth.19, écontrario Chriftus in Euangel.o.Omnis crapulam explicentur, vulgo tradendę.
Luc . 16. qui non reliqueru dɔmun,autpatrem , aut uxo-
Marc.10 De caufisgeneralibus propter quas di-
rem propter none meй , & c Sed nulla eft dif
uina prouidentiafactum est, vtfa-
fouantia, quia infidelis vxor dicitur relin
cra Scriptura multis in locis intelle
quenda fi ad fidem conuerti noluerit, aut
contumelia fidei fecerit , alioquin Domi Etu difficilis effet.
nus in eo de Euagelio teftatur, qui relique PR AE L V DIV M. I.
rit vxoremfui facit eam mæchari. Simile
E C mirum alicui videri de
obijcitidem hareticus dixifle Deum an-
Gen.1. bet,fcripturas diuinitus in-
tiquæ legis. Farmasi mute ad im zwem &
fpiratas inagna ex parte in
fimi tuuai em noftram, & contra noua legis
Ioan.8. fcrutabiles , atq; intellectu
Deum Pharifæis improperaffe: vos card
tre at boto ejus, quafi quod ad diaboli fini difficiles effe, quia rudimen
litudinefacti fintfcelerati ho nines . > ed ta fidei que omnibus ad fa utē diftinétê
Auguft. refpondet Auguft.no effe contradi &t.oē credenda funt inftar quide lactis per ma
fi homo qui fecu lum naturam intellecti giftros Ecclefie fingulis e vulgo ne cui-
uam ad imagine eif & tus effe defcribi quilla fortitam ignorare cotingat ) fuaui
tur, perpeccati imitationem diaboli fi ter inftillant , altiora ver m fteria occul
lius appelletur. tiora effe & paucis plane neq; his fine la
bore nota diuinam decet autoritatem &
Sunt & alia plura his fimilia,que à Ma
nichæis,Marcioniftis, Valetinianis , & ha • maieftate , de qua lob dicit : puns corde Iob.9.
ius generis alijs hereticis collecta legūtur, eft, fortis robore, & paulo poft: Qu facit
magna es admirabilia, & incomprehenfibilia,
quæ ad primum intuitum in facra fcriptu
ra pugnare videntur , quibus illi non effe quorü non eft numerus . Sicut ergo in natura
cun dem noui & veteris teftamēti eum , Deus admiranda queda , & humanum ex
fibi fallo perfuafere : que tamen Ecclefiæ cedêtia captu admirab li cófilio fecit , ca
patres fecudum Apoitolică traditionem lorum videlicet nachina , aquarum abyf
ab hereticorum calúnia vindicarüt , quod fum ,inferni profunditatē ftellaru multi
egregie facit vbiq, Beatus Pater Auguft tu-fine & pulchritudine ,ita vt Ifaias in ad
Auguft .
& maxime lib.s.contra Fauftum , & lib. miration . rapt ' clamet: Quis mejus eft pa- Efa.4:
contra Adamantum Manichæum . Item gillo aquas, alu palmo ponderauit ? Et pro-
Irenæus. pheta regi : qui numerat, inquit, multitudine Pfal.146 .
Ireneus in fuis libris cōtra Valentinianos
Teitu. hæreticos , & Tertulianus in libris contra feliara ,& omnibus eis nomina uocat, & ficut
Epiph. Marcionem. Beatus quoque Epiphanius incremēta Nili nemini hacten' plenè co
lib. 3.tom . .cotra fectam L udianorum, gnita perficit,atq; in Oceano mari mira-
que eft feptuagefima , vbicum quędam bile fluxu, & refluxum qui in mediterra
facrę Scripture loca fib pugnantia fecun neo tame nō inuenitur,itē ventorū impe
dum literę corticem propofuiffet, qualis tu & varietate , fulgura, grandines & co
Ifai.6 : eit Ifaię t Dominum cum exercituum uidi leftiu eclypfin luminariu , aliaq; per mul
Iean I.
oculis mais,cui videtur Ioannes repugnare ta ,quorú rationes vulg' ignorat ,f. piétes
Epiph. dicens: cum nema uidu unquam ,fubdit Epi vero vix egre per coniecturas 'potius quã
phanius: Nihil difcors eft in diuina fcri- per certas caufas inueftigat ; fic &inferis
ptara , neq, oppofita dictio aduerfus die ptura facra adfua eus infcrutabile fapië
&tionem reperietur : deinde refpon- tiã & humanis animis incōprehenfibile
det vidiffe prophetas , & non vidiffe prorfus demöftranda , multa vulgo penit
faciem Dei fecundum varias rationes ,vi ignota & cu& tis ineffabilia myfteria clau
derunt enimfub figura , non viderunt in fit, que minima ex parte poft magnos la
fpecie clare. Ex quibus omnibus euiden - bores , & temporu luftra à fapientifsimis
ti fatis demonftratione colligimus fcriptu viris fumma adhibita diligentia ,fummo
ras facras fine magiftro vix vnquã intel- que ocio vix attinguntur .
Quet
IN THE SA V. SCRIP . 5
2 Quod fignum eft, verba fcripturę fa- Bariona,quia caro & fanguis non reuelauit ti-
cre non humana , fed diuina , & fubinde bi,fed pater meus,&rc.
incomprehenfibilia iure optimo effe cen Adde etia,quod gentiles olim ,qui ver-
Iob.4. fenda : Vnde Iob vt hoc oftenderet ait: 3
ba diuina fe haber , quamuis falfo(arte vi
Greg. Et quafi furtivefufcepit auris mea uenasfufur delicet demonum mifere elufi) arbitrabā
ricius.Vbi B.Gregorius in Moralibus di tur,illa nihilominus quafi diuina atque ce
cit.Quia confiderare Deu dignè non pof leftia occultada vulgo effe putabat,quod
fumus,no eius você , fed vix fufurru audi ad numinis maieftatem pertineret.ne vul
mus,plene enim perpedere neq; ipfa que gata populis contēptui fortafsis haberen Trimeg
.
funt creata fufficimus.Recte aute dicitur, tur.Hinc Trimegiftus ille Mercurius ale Mer.
quafi furtiuè , proiecti quippe à paradifi bat: Quid Deus effet,intelligere difficilli-
gaudijs , & cæcitatis poena muletati vix mü,in vulgus auté efferre impofsibile qui Feneſtella,
fufurrij venas apprehendimus , quia ipfa dem effe. Vnde & Romani, vt teftatur Fe
quoq; eius opera raptim , tenuiter q; pen nettella lib..de Magiftratibus.c.1 3.Sy
Pfal.91.
famus. Hęc ille. Vnde in Pfal. dicitur: billarum carmina in penetralibus occulta
Quam mirabilia opera tua domine , nimis pro bat,ne quemqua de populo adire, aut Sy-
fundefactefunt cogitationes tuæ . Vir infipiens billina euoluere folia vel confulere per
noncognofcet, ftultus non intelligethe.Cũ mittebant.Ægyptij quoque Hierogliphi
ergo natura diuina & proprietates eius ac cas literas populo occultas habuere, & fa
difpofitiones in facra fcriptura defcriban cra fua volumina non nifi facerdotibus &
tur,id q; planè verbis non tam humanis , fapientibus ad hoc deputatis vt ea in te
quam diuinis ,hoc eft diuina reuelatione ploclaufa feruarent,atque in folennitati
prolatis , quid mirumficum difficultate bus celebrioribus obfignatafuper hume-
vix aliquid ex illis intelligamus ,quas vel ros portarent, committebat, vt refert Cle
Pro.25. nimiumfcrutari nefas eft, iuxta illud Pro mens Alexandrinus lib. 6. Stromatum. Clem. Alex
uerb.Quifcrutator eft maieftatis opprimctura Quid quod Pythagoras prim'Philofophi Pythagoras.
gloria.Hinc olim Deus legem in Sina mo nomine fe iactans , & doctrinam fuam vt
Exod.12. te laturus : Conftitues , inquit , Moyfi , ter celeften commendare populo volens ,fi
minos populo per circuitum , & dices ad eos: lentium per aliquot annos difcipulis in
Cauete ne afcendatis in montem , nec tanga dicebat exactius,ne de his , que ab eo didi
tisfineseius , omnis enim qui tetigerit montem cerat,antequam plenius edocti effent, dif
mortemorietur.Vt videlicet oftenderet ver ferere auderent. Extat aute Epiftola cuiuf
ba diuina que Moyficommittenda erant dam Pythagorici , qua reprehédit Hypar
& perillum populofuggerenda , ineffabi chu ,quod Philofophie pafsim publicaret Ariftot.
lia quodammodo effe , nec nifiper Moy arcanaEt Arift.Et hic c. 3.Iuuenes à mora
fen,aut Sacerdotes in lege eruditos expli libus libris, quafifacris edifcedis ineptos
Cire. Nazia. cari populo debere , ficut notat Grego. arcet.Extat & Platonis Epiftola ad Dio- Plato:
Naziacenus,citans hunc locum. 2.lib.fuo nyfium tyrannum,in qua eum monet, vt
Theologię. Preterea Paulus ad tertium qua da que ei arcana fapiētię cōmiferat,
coelum , id eft ad fummam fcripturarum Occultare prudenter dignaretur. Cicero Cicero.
reuelatione eleuatus : Audiui inquit, arcana etia lib.delegibus,facra putat melius à
2. Cor.11. uerba,quæ non licet homini loqui. Conftat au Republica coferuari,qua in vulg⁹ fpargi. 4
te Euangeliudiuinitus reuelatu, ficut ipfe Sed & Chriftus Dominus de beatitu- Matth.s:
Cial.a. ad Galat.afferit, accepiffe, cuius intellige dinibus primum differturus cum folis dif
tia inter reliquas fcripturas fumma &fub cipulis in montem afcendit : Aperiens que
tiliffima eft,atque digna vt tertij coli no osfuum docebat eos. Et lectis quibufdä Ifaig Lucæ.4.
nine fignificetur.Voluit ergo dicere arca verbis coram populo in patria fua pre di
na Euangelij myfteria que diuino fuffu= caturus,librum plicuit, & miniftro dedit.
fus lumine in paradifo quidem audierat , fuper que locu Beda . Notādū,inquit quia beda.
homini vt humana fapit, non licere loqui, libru ipfe reuolutu legit miniftro aute pl .
nifi illi qui fupra humanam intelligen catu reddidit, quia ecclefia fua miſſo à pa
tiam , ad diuina percipienda fe difpofue- tre fpiritu veritatis docuit omne veritatë
rit,infuo quidem gradu,ficut fe difpofuit & tame noomnibus omnia diceda mon
Matth. 16. Petrus , cui Dominus dixit. Beatuses Simo ftrauit,fed pro captu audiêtiu verbu do
A S &tori
PRAL V DIVM IIII.
ra Dei
IN THE SAVR. SCRIPT. 6
1.Reg. 28. tius denotet apud Hebreos vita alicuius confcriptę proprias q; , & valde peregri
in difcrimine efle , ficut Phytoniſa dixit nas phraſes habeant , que fine perito
magiftro
PRAL V DIV M V.
magiftro vix agre penetrantur.Vnde fre musnucperfpeculu in enigmate . Legedus eft 1.Cor.13 .
quenter accidit , vt viri etiam difertifsimi ide autor. Hierony.quoq; fuper illud Ga- Hierony.
Gal , s .
in aliquibus facræ fcripturæ locis inter- lat.Quæfunt per allegoria dicta. Et Hilarius Hilarius.
pretãdis fuerint grauiter hallucinati, vt re Pictauienfis lib.6.de Trinitate, &lib. 1o . Greg.
Hierony .
fert Hierony. in Epift.ad Damafum Pa- & Greg.Magnuslib. 3 2.Moralium , c.4 . Chryfoft.
pam de expofitione illius dictionis he- &, 5.& Chryfoft. fuper Matth. 1 3. Aug.
2
braicæ , ofana , in quæ à quibufdam he= De ambiguitatibus etiã in diftinctione,
bræis illufum fuiffe dicit Hilarium Picta & pronutiatione agit lib. 3. de Doctrina
uienfem. Quid ergo non verentur hæreti Chriftiana.c.2 .& 3. Ité de necefsitate co
ci buccis concrepantibus vulgo nugari,di gnitionis hiftoriæ,& Chronologiæ lib.2 .
centes facillimas effe intellectu literas fa- & Doctrina Chriſt.c.2 8.Plurimú (inquit)
cras?Quarum tibi expofitione ( quidquid nos adiuuat ad fanctos libros intelligédos
illi delirent ) lector optime , his viginti li de ordineteporutranfactoru,quæ appella
bris , ex annotationibus patrum ab initio turhiftoria, & per olympiadas , & per con
nafcentis ecclefiæ fummo ftudio & labo- fulūnomina , multa enim eiufmodi fæpe
bore collegimus, tamq; pretiofum The quæritur à nobis , & ignoratia confulat ,
faurum fumma diligentia cuftodiedum , quo natus eft Dominus,vel quo paffus eft,
idoneifque omnibus difpenfandum . nonnullos coegit errare ,vt putarent qua
fepulto-
IN THESAVR. SCRIPT. 7
fepultorum , & ita obfcura funt omnia, inuentus ut homo, Vbi apertè iuxta natu
vt propemodum propheticum illud com rã diuina æqualis Deo patri dicitur filius,
pleatur : Defcendunt in infernum viuen- minor autê vel exinanitus fecundu ferui-
tes , & rarò de fuper lume ad miffum hor le naturam,id eft humana, quam quidem
rorem temperet tenebrarum , illudquè regula neq; ipfi Nouatores negare audēt,
Vergilianum occurrat : Horror vbique fed quia nofemper, quæ alicubi difficilius
animos finiul ipfa filentia terrent. Hoc á fcripta funt,alibi clarius enarratur , ad a-
medictum fit,vt prudens lectorintelligat, lias regulas ne ha fitemus recurrendũ eſt,
quam habeam fententiam fuper explica- exquibus illa reclamatibus etiã hæreticis
certifsima nihilominus & cunctis verè Ca
Pfal..z7! tione templi Ezechielis, de quo fcriptum
tholicis neceflaria eft, ne in expofitione
eft:Nubes & caligofub pedibus eius, & pofuit
tenebras latibulumfuum.Hæc Hicronymus : paginæ facræ allucinari contingat, quam
Vt omiflam faciam in muſică ad confo- iam tibi fubijciemus.
nantias pfalmorum , & hymnorum , & Vbi in fcriptura fancta aliquid occurrit 2
Aftrologiam naturalem , qua nobis ex- intellectu difficile , confulenda eft omni- Regula.z,
Iob.9. plicat. Arcturum & Oriona & Hyadas, & inte noApoftolica vel Ecclefiaftica , &legiti-
riora Auftri.Aliaq; huiufmodiapud ,Aug. matraditio , quæ adnos vfq; delata per
Aug.lib.3 & alibipafsim.Vndelib. 2. de Doctrina cos fuerit,qui per temporu feries Ecclefie
Chrift.c.16, rerum inquit ignorantia facit fancte in Petri cathedra & in alijs eorü q
obfcuras effe figuratas locutiones,cu igno reliquis Apoftolis fuccefferunt,fine ſchif-
ramus vel animantium , vel lapidum, vel mate præfuere , & catholici habiti funt.
herbarum,aliarum vè rerú naturas , quæ Hanc regula ipfeliterę facrę nobis impri
plerumq; in Scriptura fimilitudinis gra- mis tradut atq; cómendat, Sic Paul. State, 2 ,Thef.2,
tia ponuntur.Sed de hoc fatis. inquit,Et tenete traditiones quas accepiftis fi-
ueperfermone,fiue per epiftola noftram , & in Deut.32 .
De Quatuorregulis ad legitimam in- Deut : Interroga patrē tuữ& annuciabit tibi,
terpretationem Sacræ Scripture maiores tuose dicet tibi.Ita & Iob.dicit: In Iob.12.
6 Irenæus etia martyr Polycarpi quon- le annos Hormifda Papa Epiftola ad Ar Hormifda.
Irenæus. damauditor lib.4.cötrahærefes cap.43 . chimandritas : Ante oculos , inquit, in ore
ages de legitima fcripturarum interpræ- & in manibus fint patrum dogmata quæ
tatione fubiungit : Quapropter eos , qui quotidie cuftodire iubemur, adipforum
in ecclefia funt , præsbyteros obedire cuftodiam venerabelis Synodi nos aftrin
oportet his qui fuccefsionem habent ab gunt . Deinde fexta Synodus generalis Sino.6 .
Apoftolis,ficut oftendimus , quicunque Canone. 29.hoc ipfum definit his verbis:
Epifcopatus fuccefsione charifinę verita Sed fi ad fcripturam pertinens controuer
tis certum fecundum placitum Patris ac fia excitata fecerit ne aliter interpretetur,
ceperut ,reliquos vero qui abfiftut à prin quam quomodo ecclefie luminaria ,& do
cipali fuccefsione, & quocumque loco col tores fuis fcriptis ex pofuerunt. Hæc Sy
&
liguntur fufpectos habere, & quafi hære nodus.Et multo ante illam B.Athanafius Athanas,
ticos & malæ fententie , vel quafi fcinden Epiftola ad Liberium Papam, noftram,
tes , & elatos, & fibi placentes , aut rurfus inquit,fide,qua à fanctis patribus accepi-
vt hypochritas quæftus gratia & vanæ mus, & tenemus & docemus . Beatus quo- Aug:
gloria hoc operantes,omnes autem hi de q; Aug 11.3 . ad Marcellinu de peccatoru
cidunt à veritate.Hactenus Ireneus.Item meritis & remifsione. c. 6. Séfum ait fcri-
Clem,Ale, Clemens Alexãdrinus lib. 1.Strom.à fuc pturę ex fanctoru patru expofitione con
cefforibus Apoftolorum afferit traditam fona & com.nuni catholicorum confenfu
fibifcripturarum interpretationem acce . ab initio nafcentis ecclefiæ probamus , &
piffe; qui veram, inquit , beatæ doctrinæ falfam effe hæreticoru interpretationem
feruabant traditionem , & ftatim à Petro videlicet qui peccatum originale extorta
& Iacobo & Ioane & Paulo fan& tis Apo facræ Scripturæ expofitione de medio
ftolis filius à Patre accipies ( pauci autem tollebant,huc inquit doctifsimum virum
funt patribusfimilesjad nos quoque Deo Pelagium ironice intelligit) interrogare
volente peruenerunt, illa à maioribus da poffemus quam multos vtriufque linguæ
ta Apoftolica depofituri femina . Hæc diuinarum fcripturarum tractatores com
Orige. Clemens.Et difcipulus eius Origines lib. memoret,quinon aliud , ex quo Chriſti
4.Teriachon dicit, demoftrare fe velle re ecclefia eft conftituta fenfenrunt, no aliud
gulam illam & difciplinam , quam à Iefu à maioribus acceperunt, non aliud pofte-
Chrifto traditam fibi Apoftoli per fuccef ris tradiderunt, &c. Ecce Auguftinus re-
fionem pofteris quoquefuis fanctam ec- gulam nobis proponit, ad quam tãquam
clefiam docentibus tradiderunt , quam adamufsimexpofitio facræ Scripturæ li-
quidem non folum fcripturis exponēdis manda eft. Hierony. etiam in proœmio Hierony.
fed & in canonicis quoq; libris difcernen Epiftola ad Ephef. idem docet. Rufinus Rufinus.
dis feruandam effe affirmat in prologo fu quoque æqualis eius , hiftoriæ ecclefiafti=
Tertulli, per cantica . Eandem regulam tradit Ter- cæ lib.2.cap.9. Bafiliu magnum & Gre-
tullianus lib. de Præfcriptionibus hære- gorium Nazian. in locum remotum ſe
ticorum.Hæc, inquit, ita fe habent,vt ve contuliffe teftatur,ibique tredecim conti-
ritas nobis adiudicetur, quicumq; in eam nuis annis in facrarum literaru ftudiain-
regulam incidimus , quã ecclefia ab Apo- cubuiffe , quarum intelligentiam non ex
ftolis,Apoftoli à Chrifto, Chriftus âDco propria præfumptione fed ex maiorum
patre tradidit. Et paulo poft coferens cũ fcriptis & authoritate confecutos effe ,
hæreticis manus, mea eft, inquit, poffel- quos etiã maiores ipfos ex Apoftolica fuc
fio olim pofsideo, habeo origines firmas , cefsionein telligentia fufcepiffe cöftabat. 8
ex ipfis authoribus, quorum fuit res , ego Cocilium etiam Chalcedonenfe cótra Con.Chal-
fumhæres Apoftolorü ,ficut cauerunt te- Diofcorum & Eutychem fcripturarum ced.
ftamento fuo, ficut fidei commifferunt,fi teftimonia fecúdum tradditione patrum
cut adiurauerunt ,ita teneo, vos femper ex interpretari fe ingenuè profitetur.Quam
heredauerüt & ab dicauerut vt extraneos etiam normam fubfequentia deinde con-
& inimicos.Hæc Tertullianus.Quæ mi. cilia feruauerüt ficut& precedentia quo
rè cótra.Nouatores quadrant in fauorem queferuauerant. Ita Cyrillus cum conci , Cyrillus.
ecclefiæ Romanæ,cuius eft hæreditas . lio pariter Ephefino in epiftala ad Nefto
7 Eandem regulam tradiditantehos mil rium. Sic inquit patres fenferunt, hæc eft
fides
IN THE SA V. SCRIP . 8
6
fides catholicæ ecclefie , cui cuncti confenlibTert regu
iamDoct
. 3. de lam prop
rina . 1onobi
, caponit s Aug.
. Quif quis , Auguſt.
tiunt orthodoxi per orientem occidetem
que Pontifices ; imo ob hanc caufam vt refcripturas diuinas vel aliquam earum par
Cafsi. tem intellexiffe fibi videtur, ita vt eo intel
fert Cafsiodoros hoftorię Tripar.lib.12.
cap.4.&fequétibus.Neftorius hereticus lectu non ædificet geminam charitatem
in errorem lapfus eft , quia cum naturali- Dei & proximi,non dum aliquid intelle
liter,inquit,eloques fuiflet,putabat fe do- xit . Quæ fententia docet, nullam poſſe
&
tum , & libris antiquorum interpretum fcripturæ fanctæ legitimam effe interpre
tationem ,quæ inter fideles fchifma gene
dedignabatur incumbere , omniumque
fe meliorem putabat effe . Qua innanem ret,& vnitatem fidei abfcindat , aut pace
iactantiam & diabolicam prefumptione ecclefiæ conturbet,quod vel inde conftat
quod totiusfcripturæ fcopus ad charita-
caue,pie lector,fi fcripturarum penetrare
Theo : myfteria cupis. Theophilus preterea Ale tem cũ Deo & proximis couferuandā vbi
xandrinus lib.2 . Pafchali propter hanc que dirigitur.Et non immerito quia.Deus, 1.Ioan.4.
caufam origenem in errores fuiffe calla = charitas ejt, & Paul. ait : fuper omnia cha- Coiof.3.
pfum arbitratur,quod in fenectute ma10- ritatem habentes , que est uinculum perfe-
rum veftigia fit dedignatus , & fentétiam tionis.
&
7
potius capitis fui, quam patrum interpre Quarta denique regula adhibenda no-
tationem fequi maluerit.Cuius contrariu nobis erat, vt in omnibus vulgatæ latinę
nos docuit Apoftolus Paulus,qui cum ip editioni fecundum decreta Tridentini
Găl... fe per reuelationem Iefu Chrifti Euange Concilij Sefsione, 4. animum adhibea.
lium accepiffe teftetur ,tamen vt exem mus,cam translationem tãquam authen-
plum nobis illuftre relinqueret, poft ali- ticam omnibus alijs imo , ipfi etiam tex-
quot annos àconuerfione fua ,venit Hic- tui Hebreo & Greco preponentes . De
rofolymam , & cum Petro & Apoftolis hoctamen,quod operofius eft, & aliquan
contulit Euengelium, ne forte, vt ipfe ibi to prolixius, in procemijs fequentium li-
dem ait,in vacuum curreret , aut cucurrif brorum latius Deo duce nobis agendum
fet. Hac ergo traditionem ex patrum fen erit . Vbi vulgatam ab hereticorum ca-
tentijs,quam femper complexa eft eccle- lumnijs & maledicentium linguis, breuio
fia Romana, tibi tradere , Chriftiane le- ri licet cum hoftibus vellicatione , finon
&
tor , his noftris libris ad expofitionem pro dignitate materie,falte, vt fapientem
omnium difficilium fcripturæ locorum quod aiunt, ponamus in via, defendere
Deo duce fatagimus. vt cunq; conabimur.
THE
1
1
9
THESAVRIDI
VINAR VM SCRI
PTV RAR V M.
Liber Primus .
CAPVT . I.
fuerat congregata ,fiuefeptuaginta inter- Beati pacifici cuoniam filij Dei uocabuntar,
pretes ,fiue etia Apoftolos id curaffe ,vt fi & ibidem:Orate properfequentibus, calum
ne interpretatione verba illa hebraica re- niantibus uos,utfitisfilij patris ueftriqui in cœ
linquerentur ,ne quid ad credentiu fcan- liseft, Et,eftote perfectificut pater uefter cale
dalu innouaret . Deinde alia Origenis ra ftisperfectuseft. Vides quomodo nomen
tione adducit ex libris quose nynnxous! abba id eftpater ad omne perfectionis ge
vocat : propter vernaculu ,inquit , vniuſ- nus inflammat?
cuiufq; idioma, non poffunt quædam ita Abba pater clamare in Spiritu fanéto
2
apud latinos fonare , vt apud fuos dicta phrafis eft Pauli : Neq , enim accepiftisfpiri
Rom.8.
funt : & multo melius eft no interpretata tuferuitutis iteru in timore,fed accepiftis fpi-
ponere ,quã vim eoru interpretationete = ritu adoptionisfilioru,in quo clamamus abba pa Queftio .
nuare.Hæc Hieronymus.Sunt nihilomi ter. Mouetur hic queftio apud Thaophy Theophyl .
B lactu
ABBREVIARE , ABBREVIATIO , BREVIS .
Cryfof Eode modo numerare incipit Chryfoft, podebit noinepte fortaffe quifpia,in hoc
Diony.
Beda. oratione fecunda contra Iudæos , Diony fignificare angelu voluiffe, no quidé exfo
Rupert fius Carthufianus , Beda quoque lib. 3.ex laribus fed ex lunaribus annis , qui folari
pofitionis Efdra.c. 16.Rupertus in Da-.
Hift . Schol. bus funt breuiores has effe hebdomadas
KA
niele.c.io.Hiftoria fcholaftica in Daniel. computadas:De quo tamen inter autores Eufeb.
Ioan.Zanar. c.ro.Ioannes Zonaras in, 1.tomo anna- magna difceptatio eft.Na Eufebius ,lib.8 .
lium,& Ioannes lucidus lib.7 . de Emen- de Demoftratione.c.2 . prædictas hebdo
dationetemporum cap.vltimo.s madas folaribus annis numeradas exifti Chryf.
4 Porro certifsimus coputus præiacto ia mat,& B.Chryforatio.z.cotra Iudæos, Lyran.
firmofundamēto cenfetur effe per Olym Lyranus fuper Dani.9. Driedo lib. 3. de Driedo.
piades,quodverbo hebdomada locuple. Dogmatibus.c.5.p.4.Ioan. lucidus li.7 . loan. Luc.
Galat.
tius oftedemus. Nunc vero fupponimus, de emédatione tëporu , Galatinus lib.4. Geneb..
lege Chronico Eufebij inuenies q; annũ C. 4.Genebrardus lib. 2. Chronologia Africa.
vigefimü regni Artaxerxis octogefimæ no loge áfine: Sed è contrario lunaribus Hiero.
tertiæ Olympiadis annú fuiffe quartum, annis cóputandas effe tenet cu Iulio Afri Beda
deinde vero annus decimus quintus Ty- cano Hiero.loco citato,& Beda, & glof- Glof.
berij Cæfaris,quádo Chriftus baptifmo fa , plurefque alij quorum fententiam fe-
in Iordane à Ioanne fufcepto cæpit difci- quimur,in verbo Hebdomada , nu.7.quia Irenæ..
pulos congregare,fuit ducetefimę fecüdę vt notat Iren. lib.4. cotra Herefes . c.43 . Regula
Olympiadisannus fecüdus. Vnde fola- Quádo aliquod eft ambiguu apud pro-
res anni quadringēti feptuaginta quinq; phetas & ænigmaticu, ex euentu Prophe
colligütur, qui annos quide lunares qua❤ tix liquido deprehéditur in quofenfu ac
dringetos nonaginta faciunt, hoc eſt heb cipiédum fit. Conftat autē annu æquiuo
5 domadas abbreuiatas feptuaginta. cè, & folarem & lunare fignificare ( neq;
Necte moueat quod Daniel dixerit: enim negādú eft hebreos vfos fuiffe anno
Poft hebdomadasferaginta duas occidetur Chri lunari,cu omnes menfesfuos à nouilunio
Hiero! ftus: Quia feptéinfuper cum alia quoque inchoarent , vt in dictione , Annus dice
Regula vnafupputatur. Nã vt Hierony, admo mus )ergo cũhas Danielis hebdomadas
net , numerus minor fecundum phrafim cogruentiùs & facilius,imo & certius per
hebraica de more præmittitur , & maior annos lunares modo prædicto cõputem , Ruper!
deinde fubiugitur : de quo exéplú habes recte hos annos lunares ex fententia Ru-
Gen.23- in Genef.vbiin hebrço fic legim': Vixit perti & aliorupatru, quos allegauimus in
Dan,9-
Sarrafeptem annis,& vigintiannis, & ce telligim ex quib' hebdomades feptuag.
tum annis . Quod vero Daniel fubiungit, optimo iure , Abbreuiate dicuntur. Quid
polt prædictas hebdomadas deficiet ho- quod charitas etia Dei id fortafsis effecit,
ftia &facrificiu,ita vere defecit anno de= vt filiufuu no lōgioribus annis hoc eft fo
cimo quintoTy berijprædicto, cu primă laribus,fed abbreuiatis potius mitteret, vt Ioan.3
nece Domini Sacerdotes machinari cæ. plenius Ioannes prædicaret. Sic Deus dile-
Hiero perunt .Tunc enim,vt ait Hierony.capit xit mudu,utfiliufuum unigenitu daret. Daret
effe facrificiu diaboli no Dei iuxta quod inqua,quantocius fieri potuit, & quam co
prædixerat Ifaias.Neofferatisfacrificiufru mode.Quia Dñs adiutor eft in opportunitati Pfal.9.
Efai.z
ftra,incenfum abominatio eft mihi.Vbiad mo b intribulatione. Et in Caticis. En ifte uenit Cant.2.
res nota,quodficut omnes Pharifæoru ho faliens in motibus , tranfiliens colles. Deniq; Abac.2.
ftię & oblationes mortem Domini medi Abacuc ait. Și moramfecerit expecta cum,
tātiū nullius erat meriti apud Deu,fic etiã quia ueniens ueniet, non tardabit.... 7
bona opera corü,qui Chrifto in corde fuo Abbreuiationé facerefuper terra phra Efai.10.
nece intētant,nō valet ad vitá ęternā pro fis eftIfaie que verbu denotat Euägelicũ,
Matth.s merēdā,iuxta illud : Nifi abūdauerit iuftitia in quo lex abbreuiata perficitur, vt expo Hierony
Efa.10.
ueftra plusquafcribaru & Pharifæoru nonin nit Hierony.in illa verba prophete Ifaię.
trabitis inregnücæloru.Id eft,nifi charitatë Confummatio abbreuiata innūdabit inſtitia,con
erga filiu Dei quá illi paruipenderunt re- fummatione, abbreuiatione Domin? De exer
tineatis,&c. cituafaciet in medio omnisterræ:Præcefferat
6 Quod firoges, quare feptuaginta hebdo aute: Si fueritpopulus ifrael ficut arena maris,
Quæftio. mades abbreuiatæ dicatur hoc loco: Ref reliquiæ conuertentur.Dicit ergo Hierony.
B 2 in com
A BEL, CAIN.
poft morte Antichrifti futurü expecta = verba effe dicit hebræi quonda populi di
Ioan. 10. tur:tuc auté illud Ioannis , tuxta verbum centis : No ducet nos Deus in captiuitate,
Chriftiplenius implebitur.Et erit unữ oui- fed ad terrorem tantu per prophetas paf-
le & unus paftor. Quia conuerfis getilibus fim minatur.Quia no eft abbreuiatus ſpi
conuertentur etiamomnino Iudæi. ritus Díi erga nos cũ fit erga reliquos vbi
8 Abbreuiatio in fcripturis vel promifsio q; largifsimus;ad quod Michæas prophe
nuvel minarum Dei cóplementů , etiam ta refpödet,Nolite hoc dicere , quia bona
fi diutius differatur,fignificat.Sic de die fi quide funt verba fpirit? Díiverè bonis,
Efa.28. nalis iudicij Ifaias , clamat: Confummatione obftinatis autê dura . Sic explicatetia inter Interli
Hierony. abbreutationem audiui à Dominodeo exerci linealis ,& Lyranus . At qui certe ipfa nos Lyra.
tuumfuper uniuerfam terram. Vbi Hierony. docet experiêtiafpiritu Dni quamuis natu
Monco,inquit,vos ò viri illufores , vt ne= rafua clemété quidê & fuauifsimü ,fed no
quaqua irrideatis deprophetis meis non ftris interdu exafperari peccatis ,iuxta il-
putantes vêtura quæ nuntiant.Et infra: fi lud Ecclefiaftici : Ne dicas Mifericordia Do- Eccle.s.
quidem quod Dominus tanto tempore mini magna eft , & c. Quia in peccatores refpi-
differebat,vincula atq; fupplicia fiue vlti citira illius. Ita vt quofdam permittat in
mum iudicij diem, iam rebus completu- delictis fuis atq; flagitiis fine poeniten-
rus eft, cofummaturus,atq; abbreuiatur . tia vitam claudere. Vnde apud Ioan ,
Hæcille. Hocteftimonium fomniculo- Deus Pharifæis dixit. Quæretis me &
9 Ioan.8:
fos , & in eadem vitiorum ſalebra iugiter in peccato ueftro moriemini : & Matthæus. Matth.8.
Fili
ABEL, CAIN. II
Filij autem regnieijcientur in tenebras exte- quafi quod Abel , inquit , nihil fibi tri-
Matth.25 . riores. Item Virginibus fatuis imparatis buat fed Deo duntaxat. Cæterù Gloſſa
Gloffa.
dixit. Amendico uobis,nefcio uos. ordinaria & Eufebius, no Iofephus Abel Eufeb.
II
Breues dies hominis effe dicütur ideft dolore & luctum interprctari dicunt,in
Iob.14. pauci apud Iob,& frequenter alibi, quia typu forte iuftorü de quibus Mattheus Matth.s.
Pfal.89.
vt legimus in Pfal. Dies annorum noftrorum dicit: Beati qui lugent quoniam ipfi confolabun
feptuginta anni,fi autem in potentatibus , hoc tur.Præfens quippe vita doloris eft,futu
eft inrobuftis, octoginta anni, & amplius eo ra verolætitiæfempiternæ, vel ab euentu
rum labore dolor.Quod fi hoc verum fuit quod mors Abelis caufa fuerit luctus pa-
ætate Dauidis ante hæc duo annoru mil rentibus fuis .
lia quid erit temporibus noftris , quando Abel & Cain non quidem in paradifo 2
vix nati vel adulti rapimur?Propterea dã fed poft peccatum exulantibus primis pa
da nobis eft opera , ne tam breuem plane rentibus effe conceptos, atq; in eodem pa
Ioan.9. lucem fruftra nobis præterire finamus. radifo Euam fuiffe virginem contra erro
Vnde Dominus ait. Ambulate dum lucem rem Iudæorum afferunt patres. Auguft. Auguft.
D.Tho.
habetis,ne tenebræ uos comprehendant . Breue lib . 9.De Genefad literam,& D. Tho.1 .
palliu legimus Ifai. 5 8.& breue aqualfai. p.q.98.rationem reddit, quia expectaba
30.dquibus quære in dictione, Anguftü. tur inquit,di aina autoritas ad determina
Chryf.
tionem temporis generadi . Item Chryf.
CAPV T. III. fuper Genef.4.Homilia . 18. Ante inobe
dientiam ,inquit, Angelicam vitam imita
Abel, Cain. bantur,& nullus de re venerea fermo erat
ante paradifi amifsione. Idem Hierony. Hierony .
BEL & Cain germanos Epiftola ad Euftochium de cuftodia Vir
אבל
fratres , quos & natura & ginitatis ait:Eua in paradifo virgo fuit: &
tempus & fcriptura facrafo libro. 1. aduerfus Iouinia. idem repetit :
A
ciauit , feparare non poffu- Vnde virginitas tamquam cælefte bonu
Matth. 19 .
mus. Fuit Cain primogeni in confilio eft iuxta illud. Sunt quidam qui
tus Adæ , que ei peperit Eua.Sic legimus. fe caftrauerunt propter regnum cælorum , qui
Gen.4
Adam cognouit uxoremfuam Euam , quæ con . poteft caperecapiat. Videlicet libere vitam
cepit, peperit Cain dicens: Poffedihomincm in terra cæleftem ,fi voluerit, eligat. 3
זיר Iam vero quod dixerit. Eua nato fibi
per Deum.Et recte Cain vocauit quem pri
müpoffedit, quia Cain hebraicè poffef- Cain: Pojedi homine per Deu. No fuit qui . Gen.4:
Eufeb.
fiò interpretatur . Eufeb . Cæfa.lib.1.de de iuramétú, quod Rupertus hebraici fer Rupert.
Præparatione Euang. c. 4. putauit Cain monis ignarus exiftimauit li 3.fuper Ge
Iofephus. fignificare inuidia , cumtamen Iofepho nef.c. 34.Quia in Hebræo folü legimus ,
magis credendum fit, in hebræis peritifsi Poffedi homine Deo,Septuag.vero addi
mo,qui de duobus his fratribus lib. 1. An derunt, per,vt data fuiffe generatione filij
tiq.c. 4. fic ait. Nati funt autem eis duo per Deum genitrici fuadenotaretur. Sic
filij mafculi , quorum vnus quidem prior etiã explicat Ambrofius lib.1.de Cain. c. Ambro.
appellabatur Cain, quod nomen interpre 1. Nuquid fic dicitur inquit per Deu,vt in
tatum fignificat poffefsionem , Abel fecu telligas inftrumétu? no vtiq;,fed vt intelli
dus,qui fignificat , Nihil hoc. Hæc ille. gas autore & operatore Deu. Hæc Am-
brofius . Vnde Dominus ait: Sine me nihil Ioan. 155
Vel fignificat Abel vanitatem aut flatū,
Lyran poteftisfacere. Id eft fine mea cooperatio=
vt notatfuper Genef. 4. Lyranus, quia ni
hilfere victurus erat , & vt vanitas & fla- ne,quod etiã adnotauit Chryf. homilia, Chryf.
tus fine prole tranfiturus . Nefcio verò 18.fuper Genefim.No inquit,Eua, natu
quomodo inquæftionibus fuper Genef. ra mihi puerum dedit fed diuina gratia,
diligentifsimus quidam tempeftate no- &c.Itaque & filij donum Dei funt , qui
ftra fcripturarum interpres allegans Io : dat & aufert.
fephu dixerit, Abel ab eo luctu interpre Abel fuiffe paftore ouium & Cain agri 4
tari, cum folu ,ficut diximus, interpretatū cola refert fcriptura.Neq;placet hoc loco Gen.4.
vertat,Nihil hoc.Quæ etiã eftinterpreta Burgenfis opinio tenētis ,Caintaquã pro Burg.
Amb . tio Ambro. lib: 1.de Cain , & Abel. c. t. phanu Deiq; coteptore terra cultora cele
B 3 giffe
ABEL, CAIN.
giffe,cui maledixerat Deus , Abel autem offeredo, deinde rem fuã , plurima hoſtiā
piu ouiu potius pafcedarum arte, quibus obtulit. Hec Rupertus. Hinc de Phari Matth
: 15.
Deus minime maledixerat elegiffe.Cęte- fais coquerebatur Dominus dicens. Popu
rūhęc imaginatio facile refutatur , Deus lushiclabijsmehonorat cor autem eorum löge
enim profecto nuquam terrę maledixit eft à me.Id eft,viliora mihi offerüt, precio
propter ipfam fed propter peccatú homi fifsima vero retinent fibi,quod q; mihi de
nis,vt ei effetminus frugifera , tatu q; ab. betur,violéter auferut. Nã mihi quide,cor
eft,vt cultu terre prohibuerit, vt potius in planè debetur quod in homine optimum
humanę fuperbię medela,eam homini de eft,& quod ad imaginē meam ideocrea-
deritexcolenda, vndeait: In fudore uultustui ui & figillaui,vt mihi daretur.
Gen:4
Gen.3 . uefceretur pane. Quare tenendü eft fine du- Deinde,Refpexit Dominus ad Abel & ad
muneraeius , ad Cain autem & ad munera eius 6
bio elegiffe paftorale arte Abel tamqua
fimpliciore &cótéplationi celeftiu aptio non refpexit.Hebraice legitur vayſaa: Attē זישע
ré, fed maxime vt figura effet Chrifti, qui dit Dominus ab Abel: Chaldæus autem ver
Ioan.Fo & Sacerdos eft innocens & paftor bon'. tit,fufcepit facrificiu Abel , Septuag. vero
Ifido.
Sicut adnotat Ifidorus fuper Genef.4.& Eweiter obeos,Refpexit De'.Sed pulchre,
Glof.
ibi Gloffa.Illud tamé queſtione facit , fi vt notat Hieronymus in quæftionibus
Hierony
ante diluuium genus humanu nec du car Hebraicis ,Theodoctio vertit, Inflamma
nibus vefcebatur,quorfum Abel pafceret uit Dominus fuper Abel, vnde,inquit, nof
oues , fed de hoc latius infra dicemus in fe poterat Abel facrificiu eius Deo fuifle
dictione Caro . n. 30. gratum ,fratris vero non itë,nifiquia flam
5 Cainobtulit de frugibus terræmunera Do- mamde cælo mifit, que facrificiu confum
mino: Abel quoq , obtulit & primogenitisgregis pfit Abel, &c. Quod inde probabile eft,
Gen.4:
fuier de adipibuseoru.Vbi, Chryfoftomus quod moris fuit deinceps benignifsimo
Chry.
homilia. 18. fic ait:Nota quod pientifsi- Deo,quádo facrificiù fibi fuorú acceptu
ma Abelis mens nobis fignificetur , quod effe voluit oftédere,igne mittere , fic fu
notantú de ouib' obtulerit, fed de primo per facrificium Aaro ignis defcendit, & fu Leuit.9:
Iudi.6.
genitis,hoc eft,de preciofifsimis , deinde per oblatione Gedeonis, itemin Salomo 2.Paral.7
ex illis ipfis primogenitis preciofifsima nis holocauftu &frequêter alibi,vt per ig
quæq;hoc eft,de adipibus. De Cain aute nem ,offerentiu charitas innotefceret , &
nihil tale adnotatu eft , fed quod de fru- erga ipfos amor Dei,iuxtaillud Prou.Ego Pro.&
gibus terrę obuia queq; obtulit. Hęc diligétes me diligo . Sic & fuper Apoftolos
Chryf. Sic ad imitatione Abel primitię orationis oblatione offerêtes indie Pente
Matth. 2.
getiuvidelicet Magi.preciofifsima que coftes, & fuper Dei para virgine in figura
:
q; regionis fue Domino obtulerut ,Auru, ignis fpiritus Sanct' defcedit.Sed adino Act.z.
Videlicet,Thus, myrrham, Sic Anna Sa- nitu nihilominus lectorem velim , vt qua
muel&primogenitü fuú obtulit Deo. Sic muis Theodoctionis traflatio hçcfpecio
1.Reg.2: Maria mater Domini obtulit inteplothe fa Hieronymo fuerit,probabilis tantu &
Luc.2. fauru celi terrç q; preciofifsimü , Deivi- nocerta nobis habenda eft, quia verbühe
delicet filiu. Ambrofius auté.lib.de Cain brçu Saah,refpicere fignificat,nuquá ve- nyw
Ambr.
& Abel.c.7 . & factü eft,inquit,poft mul❤ ro denotat inflamare,vnde magis conie-
tos dies obtulit Cain ex fructibus terræ, &tura eft interpretis quã tranflatio , ideo
duplexculpa,vna quod poft dies obtulit, q; noaccepitilla editio vulgata latina, de
altera quod ex fructibus,noex primis fru quo nos latius in proæmio lib. 3. Attēde
&tibus,facrificiu autě,& celeritate comen etia,vt ad priora reuertamur,primos illos
datur, &gratià, Hec Ambrofius. Deniq; homines lege dictante naturali obtuliffe
Heb.11!
D.Paulus, Fide, inquit, plurimahoftia Abel p corporalib bonis à Deo receptis ex ter
qua Cainobtulit Deo,per qua teftimoniu cõfecu na quoq;facrificia,ad quod naturalis obli D.Thom.
tuseft effe iuftus.Super que locu Rupertus Gen.4.
gat ratio, vt docet.D.T.22.q.8.ar.1 .
Rupert: lib.4.in Genef.c.2.Cain ,inquit , cu Deo Præterea:Dixit Dñs.ad Cain,Quare irat es
7
offerret fua,fe ipfum fibi retinuerat repo cocidit uult tuus ? nonefi bene egeris reci
fitu fehabens in cupiditate terrena,huius pies,fi autěmaleftatim inforib peccatu tuй ad
modi portioneDe' noaccipit, fed præbe erit: c. Locut eft Dís . ad Cain, vt dicit
Prou, 237 inquit,fili cor tuu mihi, Abel aute corfuu Aug.l.15 . ₫ Ciu.c.7.co modo quo primis
homi
ABEL, CAIN. 12
hominibus per creaturam fubiectam , vel tuum fedebit: & ita vertit vulgata Hie
certe vt eorum focius forma congrua lo- ronymi, hoc eft, quafi ianitor quidem pu
quebatur.Hæcille. Itaq; vel per Angelu fabit cor tuum confcientia peccati , vt
vices Deigerentem,vel perfe ipfum Do- ide Hieronymius ,ait,& fic vt vermis cor
minus fumpto ex materia fubiecta corpo rodet vifcera tua , fubterte nihilominus
relocutus eft cum Cain , vt eu confolare erit appetitus eius , & tu dominaberis il
tur,& ad pœnitentiam fceleris excogita- lius . Quemlocum , vt experientia docet
Chry. ticlemêtifsime prouocaret,vt notant hoc nofatisGræci penetrauerunt. Na Chryf. Chry
locopatres,inter quos Chryf.homil.18.ſu explicat , Abel frater tuus erit tibifubic
per Genef.Attede inquit , oro ineffabile Etus,& tu ut primogenitus dominaberis il-
mifericordia, vide quomodo pro fua do- lius. Quam expofitionem Genadius pro Genad..
minus benignitate congrua ipfi remedia bat, & alij nonnulli. Sed altius Hierony. Hierony.
apponit &c. Quid ergo miraris fi Magda fenfum affecutus eft , qui hoc loco libe
Luc.7. lena recepit la crymante: Latrone confi- rum arbitrium afferi putat , quo domina
Luc.23- tente in cruce: Zachæum omnia quæ ra- tur homo concupifcentijs fuis. Eodem
Luc. 19 pueratreftituente, & dimidiu bonorü fuo modo æqualis eius Ambrofi . lib. 2. de Ambr.
ru benigne pauperibus erogante , qui ob Cain .c.7 . Non te inuitum ,inquit, error
ftinatu & reprobum, quem fciebatfine fi attraxit, &c. Sequntur eandé expofitio
ne perituru vifibili forma confolari,& ad nem Latini omnes . Greg.lib.4.Moral.c . Greg?
meliorem mente reducere dignatus eft? 17.fuper Iob. 3. Tenebrofus turbo pofsi Beda...
8 ¶la veroverba Domini ad Čain , aliter deat. Beda & Albinus in quæftionibus fu Albinus.
qua in Hebræo legimus , funt à Septuag. per Genef.ibiq; Rupertus Abbas , & Hu Rupert,
Hugo.
Hierony translata , vt notat Hierony. in Quæft, go de S. Victore. Vnde Dominus liberu
Hebraicis.Non nefi recte offeras,non autě re largiens , & confirmans nobis arbitrium
Etediuidas peccafti ? Quiefce, ad te conuerfio apud Matth. dicit . Siquis uultuenire poft Math: 16.
eius.Hanc expofitionefecuntur , & expo me abnegetfemetipfum . Id eft,fubdat appeti
nut patres,Ambrofius lib. 2. de Cain .c. tum rationi, & Ecclefiafticus :Deuscreauit Ecclefi.25i
Ambr.
Aug. 6.Aug.lib.15.de Ciuitate.c. 7. Chryfo . Hominem, & reliquiteum in manu confilyfui,
Chry ftomus fuper huc locum homilia. 18. Ge ideft liberæ voluntatis, vt explicat gloffa Glof.
Genad nadius fuper Genef. Qui patres, quamuis quam adducit, D.Tho.adconfirmatione D.Tho.
in aliquo inter fe variet,in hunc tame om liberi arbitrij. 1.p.q. 83. a. 1 . 9.
nes fcopu tendüt , vt non fatis effe dicant Præterea , Dixit q; Cain ad Abel,egredia- Gen.4.
rectüagere,& de rebus Deo bonis facrifi murforas.Septuag.vertunt,in agru,B.Am Ambr.
ciu offerre,fi difcretio defit,quod eft non bro.legit, In campum, hebraice nihil eft,
recte diuidere,quia fi offeras munus Deo nifi: Dixit Cain ad Abel. Et ibi fiftitur , quid
& neceffaria charitatis circunftãtia defit, autem dixerit,Septuag. interpretes expo
norecte diuifilli : & fortepropterea Ma nunt modo prædicto : quamuis Hiero.pu Hierony,
Math.s thæus dicit. Si offers munus tuum ad altare, tet in Quæft. hebraicis dixiffe Cain ad
ibirecordatusfueris,quod habet fratertuus Abel,que Dominus illi dixerat,videlicet:
aliquid aduerfu te,relinque munus tuum ante al Dixit mihi Dominus : Nonnefi bene egeris
tare, uade prius recociliarifratri tuo ,& tuc recipies? c. Sed quod vulgata latina ver
ueniens offeres munus tuum.Alioquin non re tit.Egrediamurforas , tanquam fenfus le-
Ambr &te diuides.Ambrof.vero no recte diuide gitimus,tenendü eft : vitabat enim Cain
reeffe putat peiora Deo illiberaliter offer præfentiam parentum fuorum adperpe-
re,& meliora fibi referuare, quod neface trandum fcelus.Quia vt notat Ambr. La Ambr.
ret Magdalena,præter cor fuum, pretio- trofugit criminis tefte. Sic legimus.Qui
fifsimü quod habuit vnguentu effudit fu male agit odit lucem. Id eft locum patulum Ioan, 3
per pedes Domini . Cęteru hebraica veri & manifeftum, nam verè innocens Abel,
Luc.
tas habet. Halom.tetibfe eth , Vbi tot,eft fine fufpicione mali egreffus eft cum fra
idem q bonum . Deindefeeth , eft por- tre germano foras, diuina id agete proui
tare & recipere.hoceft. Non nefibonum ege detia,vt protomartyr effet, legis naturæ
risrecipies?Deinde fequitur,ueim lo Thetib, ficut Chriftus legis gratia.VndeAug. 1.
ideft, Si non bene egeris , Lapethah hat diuerfarum quaft. ad Orofium. Ttria, in Aug
tatb robez Ideft , anate fores peccatum quit ,maxime præconia iuftitiæ in Abe
B 4 fuiffe
ABEL , CAIM.
fuiffe comprobantur,fcilicet virginitas ,fa r' erat, dices.Diligite inimicos ueftros.Ideo Matth
cerdotium & martyrium,in quibus Chri nō dicitur,Abel vociferatur contra te fed
fti figuram primus gefsit, ideo ignis miſ fanguis eius.Eucherius vero fuper huc lo Eucher. .s .
fus de cælis hoftiam eius approbauit: cu Clamat,inquit , fanguis non tam voce
Diony. Hæc Aug. Vbi notandum cum Diony. qua caufa. Sic intelligitur illud Apoftoli Hebr. 12
.
Carthuf.fuper Genef.4 . Licet Caim pri ad Hebræos.Sanguine Chrifti melius loquētē
mogenitus fuerit , & fubinde facerdos, ni qua Abel. Denotat enim fanguine quidé
hilominus reprobato figno de cælo facri Abel no voce fed natura vindicta expof
ficio eius, & facerdotio , & Abelis contra cere.novenia,fāguine vero Chrifti fuper
comprobato ,tranfijt diuino iudicio facer naturâ verbo Dei vnitu, mifericorda pœ-
dotium Caim ad Abel,ficut primogeni- nitentibus poftulare, quod melius eft : vt
ta Efau Deo quoq; comprobante Iacob quod Dominus verbo docuerat , confir-
poftea vindicauit.Sic & gentiles prima- maret exeplo. Orate pro perfequétibus & ca
tum in fide Chrifti Iudæis , quafi primo- lumniantilusuos.Cæterù quatuor effepec Matth. s .
genitis fed ingratis quidem abftulerunt, catoru genera , quæ in fcriptura clamare
ideo Magis quafi primitijs Gentium Ste dicatur,adnotat patres. V nú eft peccatu
lla refplendens Domini natiuitatem in homicidij de quo hic agimus: aliud cotra
Matth.2.
Oriente moftrauit, quæ tame à Iudæ is cũ natura,& quo in Genefi. Clamor Sodomoru Gen.18 .
Gen.4. Herode quafi iã exhæredatis vifa no eſt. Gomorrhæoru multiplicatus eft. Tertiu op
ΙΟ Deinde.Voxfanguinisfratris tui Abel cla prefsioimbecillioris , & quo.Clamor filioru Exo.3 .
mat ad me de terra.Quod fic legitur Hebrai Ijraeluenitad me. Quartü eft operarij mer
ce:Roldeme ahicha,Zoachim.Elai min haada- cedeilliberaliter retinetium,vt Iacob ait. Iacobi.s .
ma : voxfanguinum fratris tui claman- Ecce merces operarioru , qui mesfuerüt regio=
tiu adme de terra. Sed quo genere mortis nesueftras,quæfraudata eſt à uobisclamat¸&c.
Caim fratremfuum interfecerit ,non fatis Sed hos clamores vox cufefsionis & pœ-
liquet,fanguine vero illius fiue dentibus, nitetiæ conticefcere facit.Vnde Baptifta
fiue ligno,fiue faxo fudiffe conftat.Domi Luc.3 .
dicebat: Facitefruct' dignos pœnitetiæ.
nus autem no vt ignarus fceleris eius , fed II
Vagus & profugus eris juper terram , di
vt ad pœnitentiæ confefsionem peccato xit Dominus ad Caim.Hebraice fic ha= Gen.4.
rem prouocaret, interrogauit. Vbi eft Abel betur. Naa uanad tihie baarez, ideft , vagus
Ambr.
frater tuus ? Sicut notat Ambro.lib. 2. de & profug' eris'in terra :q ad loci inflabili
Chryf.
Caim.c.9.Item Chryfoft. homilia. 1 9 . tate in Quæft.Hebraicis refert Hierony . Hierony.
fuper Genef. Sicut prius, inquit, parentē Vnde & Chaldaicus vertit, Inftabilis eris ,
eius rogarat, Adam ubi es ? vt eum ad con & tranfmigrans.Sed Chry.Homil . 19. & Chryf.
fefsionem & delicti pœnitentiam inuita- omnes Græci,quos fequitur Ambrof.lib. Ambr.
ret,fic rogat Deus non vt ignorans , fed 2. de Caim.c.9.ad gemitu & tremore cor
vt ad bonum prouocet. Hæc Chryf. Sic poris referüt,qui fecuti funt in hoc feptu .
Matth . 20 . & matri filiorum Zebedæialiquid peten hi enim tranfulerit σερνου και τρέμων
Ioan.11. ti dixit filius Dei. Quid uis ? Non vt igno = gemens & tremens. Prior tamen expo=
raus ,fed vt illa medico vuln' aperiret.Sic fitio Hebraicæ literæ magis confonat. Et
de Lazaro quatriduano quæfiuit. Vbi po- certe peccator ftimulis confciëtiæ fuæ,co
fuiftiseum Vtvidelicet ftatum iam foeten tinēter agitatus quiefcere no poteft. Vn
tis ob oculos poneret, excitaret q;vt reme de Dominus clamat ad peccatores.Tolli Matth. 11.
dium à vitæ quærerent largitore. Cæterū te iugumeufuper uos, &c.&inuenietis requie
Caimfcelus fuum difsimulare cupiens au animabus ueftris . Quafi dicat: Qui in pecca
diuit.Quidfecifti uoxfanguinisfratris tui cla tis manet quiefcere nequit perturbationu
Ambr. mat ad medeterra, Notat aute Ambr.loco fluctibus huc illuc q; agitatus , iuxta illud
citato innocêtia Abel , de quo Dominus Ilaię.iniquitates noftræficut uētus abftulerut Efai.s 3
minime dixit , Abel clamat , neq; anima nos. Vt ergo quiefcasiugu fufcipe pocni-
eius, neq; corpus eius,neque fanguis intra tetiæ,alioquin audies illud Thren. 1.Pec=
venas eius,fed terra,quæ vt parens omnių catum peccauit Hierufalem , ideo inftabilisfa-
filij muti caufam fufceperat vt innocêtis , &ta eft.
vnde Abel quoq; feruaffe dilectionis for Dixit Caim ad Dominu . Maior eft ini- I2
ma oftéderetur,qua dominus comendatu quitasmea,quam utuenia merear. Hebraice Thr.1.
Gadol
ABEL, CAIM .
13
Gado! auoni minefo , ideft, Magna valde Omnis qui occiderit Caim ,feptuplumpunte 14
iniquitas mea præleuari . Sed certe hæc tur Vbi,Hebraice legimus , col oreg Caim Genef.4.
verba,ficut in noftra æditione habetur,ni fibatham, Incham . Et quidem vltima ver
hil falfi prefe ferut nec vitij VndeCatheri ba faciut,vt locus ifte difficilior fitpropter
Genef.4. nus fuperGen.4.vera effe dicit,& Caieta verfionum varietatem . Septuag. & The
nus nulla in his verbis defperatione agno doction vertunt. Septem uindictas exoluet,
fcit,quia ille qui eft in mortalipeccato, no quam verfione Hierony . Epiftola. 115. 'Hiero.
mereturprimam(vt Thelogi dicut)iufti- ad Damafum fic exponit . Non fic cito
Cyr. ficationem.Item Chryf.homil.19.citata morieris Caim, fed perfeptem ætates vi-
non folum non putat fuiffe defperationis ues vfque ad feptimam generationem , &
verba ,fed potius abfoluta peccati fuicon confcientiæ tuæ igne torqueberis , & qui
fefsionem,propterea verò dicit, non fuif- te occiderit non ipfefepte vindictis fubij
fe veniam confecutum, quod intepeftiua cietur,fed feptem vindictas quibus alliga
fuerit cöfefsio , & nimium fera. Quod cau garis,abfoluet. Aliam expofitionem ap-
te debet intelligi , nulla enim poenitentia probat etiam Hierony fecundum eadem
fera eft , dum peccator rationis compos verfionem , feptem vindictas exoluet
viuit in carne, ita vt venia culpæ cófequi qui occiderit Caim,quas mifer propter fe
non valeat.Sed intelligit forte Chr, foft. ptem , quas commifit culpas merebatur.
de pæna corporali , quam iam lata fenten Has poft Hierony. numerat Theodore- Theodor.
tia irreuocabili , vitare non potuit : ficut tus fuper Gene. Prima fuit, quod indifcre
Moyfes & Aaron propter peccatuin ad te facrificium obtulit . Secunda , triftitia
aquas contradictionis diffidêtia, pœnam de reprobato facrificio fuo. Tertia, quod à
non intrandi promifsionis terram nullis peccato quiefcere iuffus â Domino pare-
Num.20
potuerunt precibus euitare . Item Dauid recontempfit. Quarta, quia fraternæ gra
pæna mortis paruulifui ex adulterio fuf- tiæ infelix inuidit , Quinta, fratricidium ,
cepti nullis excutere lachrymis aut ieiu- Sexta,quod mentitus eft Deo. Septima,
1.Reg.12 nijs valuit. Cæterum fi hebræamliteram quod parentes fuos affecit dolore . Sed
13 confulas.defperationis crimen incurriffe alia verfio eft Symachi , qui occiderit
Caim facile de prehēdes dixit enim,Maior Caim,hebdomada fiuefeptimus vindica
eft iniquitas mea,quam parcere, hoc eft , quam bitur. Exponunt autem Lyranus , Car- Lyra:
Dlony.
ipfa propitiatio. Confonant etiã Septua. thuf. & Abulenfis quod fit imperfecta lo Abulenfis
vertentes μεζων ή αιτια μου αφενθηαι , cutio,quafi qui occiderit Caim , & ibi ter
Maius eft delictum meu , quam vt remit minetur,& fubiungatur fubintelligendo,
tatur mihi.Itaque Caim mifericordia Dei fuam poenam luettalis interfector. Dein
vniuerfam coarctare videtur , quafi ma= de verò quob fequitur in textu . Hebdo-
gnitudine fuæ iniquitatis fuperata. Vnde mada uel feptimus uindicabitur , fupple,
profecto in filiu etia Dei Iefum, id eft, Sal ipfe Caim feptima generatione punietur .
Matth.1, uatoreiniurius fuit,cotra quod Angel' ad Fuit aute mifericordia Dei, qui iuxta lob Iob.24.
Iofeph dicturus erat : Vocabis nome eius le- dedit illi locum pænitentia,fed ille abu-
Luc.19. fum,ipfe enimfaluufaciet populum fuu à pecca fus eft eo, ad fuperbiam . Sic in parabola Luc.13
Luc.2. tis eoru.Etipfe ait. Venitfilius hominis quæ - vinee, cultor poft tres annos quibus infru
rere,& faluufacere quod perierat.Ite: Vocatu tuofa ficulneç permifit ,vt occuparet hu
&
Can.I. eft nome eius Iefus. Nomen, inquit, eius,de mum,quartum adhuc indulfit , & cultu-
quo Canticoruautor : Oleum effufum nomen ramadhibuit, vt fine vllius reprehenfio :
tuu.Effufum quidé fuper omne miferiam ne infructiferam tandem euelleret . Sed
2.Timoth . 2 noftram,eam vndiquefubleuans & refar- iuxta vulgatam , Qui occiderit Caimfeptu-
Pfal.129. ciens. Ideo Paulus ait, Deus uult omnes ho- plum punietur, id eft,grauifsimè punietur à
Sap.11. minesfaluosfieri.Item in Pfal.Quia apud Do me,tum quia occidit hominem authorita
minumifericordia copiofa apud eum redem = te priuata , tum etiam quia contra meam
ptio. Et fapiens ait : Parcis autem omnibus, fpecialem prohibitione fecit : feptuplum
Bern. quia tuafunt Domine , qui amas animas . Pul- enim pro numero perfecto accipitur , vt
chrè aute Ber.fer.ii.fuper Cant.allegas notat hoc loco Cyrillus : item Rupertus Cyrill.
dictú Caim ait.Abfit, abfit Caim, maior qui exponit , Pleno fupplicio gehennæ Aupert.
eft mifericordia Dei quãomnis miferia. punietur , fed fubintelligendum eft , nifi
B 5 poeniten
A BEL, CAIN.
Lyra: cuum effe debuit . Lyranus ait fuiffe no- fapientioresfilijs lucis in generatione fuafunt.
tamin facie Cain fatis infignem quafi ne De quo legendus eft Auguft. lib. 15. de Auguft.
uum rubrum magnum. Græci fecuti tráf- Ciuitate,cap . 17.Item Greg.lib. 1 6.Mo Greg:
lationem Septuag. dicunt,fingultum pos ral.cap.5.fuperillud Iob: Fluuiusfubuertit Iob.22.
tius,perpetuumq; totius corporis tremo- fundamentum corum: Ipfe , inquit , Cain in
rem ei remanfiffe,quod approbare vide- terra primusfundametum pofuit , quia à
Hiero . tur Hierony, Epift. 115.ad Damafum, foliditate æternæ patriæ alienus fuit.Hçc
Eucher:
& mihi non difplicet.Eucherius lugdun. Greg. Ideo Dús dicebat : Nolite thefauriza Matth.s .
fuper hunc locum ,fuiffeinftabilitatem & re uobis thefauros in terra.Et Rurfus . Thefau
timorem ait, quo inquietus & profugus rizate nobis thefauros in cœlo. Et alibi:Gaude Luc.103
Ruper: huc illucque vagabatur incertus.Ruper- te quia nominaueftrafcriptafunt in cælis.Item
tus legit Cain ipfum pofitum fuiffe in fi- Aquila clamat. Va,ua,ua,habitatibus inter Apoc: 8 :
gnum humano generi contra homicidas. ra.Et de impijs dicitur : Vocaueruntnomina Pfal.49 :
Sed duæfententię pofteriores magis qua fua interrisfuis.Vnde Chryf.Hom . 20. fu Chryf.
drant . Vbi notalongos vitæ annos pa- per Gen.Hominibus,inquit, factismorta
rum prodeffe , nifi quis à peccatis refi- libus ftudium fuit vt immortalem fuam
Rom.2? pifcat , iuxta illud Apoftoli . An ignoras memoriam facerent,partim exfilijs quos
quod benignitasDei ad pœnitentiam te adducit? generabant, partim ex locis quibus filio-
tu autemfecundumduritiem tuam , & impœni- rū nomina imponebant. Hec Chryf.Sed
tenscor,thefaurizas tibi iram,&c. fœliciores illi qui cũ Petro Domino di-
16 Adificauit Cain ciuitatem , uocauitq; cunt: Ecce nos reliquimus omnia & fecutifu Matth.19
Genef.45 nomen eius ex nomine filij fui Henoch. Au- mus te, & c.Et quibus Dominus ait:In domo Ioan.14.
Aug. guftinus libro. 18, de Ciuitate, cap.8.pu patrismei manfiones multæfunt, & uado para
tat nofuiffe Henoch primogenitü Cain , re uobislocum.
nihilominus probabilius eft iuxta lofe
Iofephus phum primogenitum eius fuiffe: qui lib. CAPVT. IIII.
Antiquit.cap.5 : Cain, inquit , terminos
terræ primus pofuit , murifque muniuit, Abiathar.
illicq; coegitfuos conuenire domefticos ,
hanc verò ciuitatem ab Henoch feniore fi BIATHAR , id eft,
lio Henochiam appellauit, &c. Cain er · pater excellês , fuit fummus יפר
go prima orbis ædificauit ciuitatem.Vn facerdos filius Achimelech
Pererlus: de recte Pererius queſtionibus fuper Ge= A pontificis quoq; magni qui
nefim Ægyptiorum conuincit errorem di occifus eft à Saule cum alijs
centium, Diofpolim hoc eft Thebas, ini- facerdotibus , eo quod panes Dauidi fu
tium fuiffe vrbium in orbe , cum conftet gienti dediffet.Euadens autem Abiathar 16.Reg.27.
Henochiam fuiffe primam . Putat autem fugit ad Dauid.Deinde verò quia partib
Plato: Plato.in Protagora caufam quare homi- fauit Adoniæ, depofitus eft à Salomone,
nes olim ciuitates muris cingere ceperut, fuffecto loco eius Sadoc facerdote . Illud 3.Reg.2
eam fuiffe, vt fe à ferarum incurfibus de- tamen quofdam mouet, quod Regumfa 1.Reg, 11 .
Ariſtoti fenderent.Sed Arifto.lib. 1. Politicorum cra narrat hiſtoria, Dauidem fugientem
ad naturam hominis focialem vită aman- ad Achimelech facerdotem in Nobe per- Quest
tis, condendarum vrbium originem re- ueniffe, à quo & panes propofitionis ac
fert. Quod autem prior fuerit Cainhu- cepit. Sed Marcus Euägelifta Nuquam, Marc.2
jus rei autor quam pater eius Adam.vel inquit , legiftis quod fecerit Dauid quan
do
A.BIE S. 14
do necefsitatem habuit, & efurijt ipfe, & & fructum afferatis,vteatis inquit, non in
qui cumillo erant , quomodo intrauit in obliquum , fed ad inftar Abietis furfum
domum Dei fub Abiathar Principe Sa- ad coeleftia directi.Talis Paulus qui poft
cerdotum , & panes propofitionis man- conuerfionem virentibus folijs predica-
ducauit,&c. In quo primo quidem obtui tionis facrę , & erectis furfum ramis defi-
tuvidetur effe contradictio.ad quamtol- deriorum dicebat. Noftra autem conuerfatio Philip.3 :
Theophy: lendamTheophylactus refpondet: Achi- incælis eft. Talis etiam Petrus ad coele-
melech fuiffe quidem facerdotem fed no ftia tendens , cui Dominus dixit : Caro Matth. 16
fummum, Abiathar autem fuiffe fummu: fanguis non reuelauit tibifed pater meus cœle-
1.Reg.22. Cæterum contradicit textus libri Regu fis.Gloffa ordinaria putat Chriftum hoc Gloffa:
vbi Abiathar filius dicitur Achimelech, focoabietem vocari viretem,& directam
ergo Achimelechfummus erat Pontifex. ab eterno Patre & Spiritu fancto qui di-
Beda. Quare melius Beda foluit nodum fuper rexit eum in omnibus fecundum huma-
Marc.2.dicens: Abiathar qui fecundum nitatem,vnde & fru &
tum edidit redemp
hiftoriam libriRegum filius erat Achime tionis mundi propter vnionem ad verbu,
lech Summi Pontificis , & fucceffor legiti & miraculorum, & ieiuniorum , ficut le-
mus infacerdotio , vocari quidem meruit gimus: Ductus eft lefus abfpiritu indefertum, Matth.4
fummusfacerdos , ficut heres Regis voca id eft,abfpu fancto directus, & quia filius
Hierony: ri folet interdum Rex. Sed illud Hieron. omnia que habebat à patre habet , fubdit
notat, neque Dauid neq; pueros eius pa- in Ofea pater eternus : Ex me fructus tuus
nes comediffe fanctos,nifi mundos à mu- inuentus eft,ideo filius clamat . Omnia mibi Matth.11.
lieribus, ve ergo illi qui cum fuerit immũ traditafunt apatre meo , & : Mea doctrina non
Ioan.7 .
dus,ad panem illum accedit qui in Euan eft mea,fed eius qui mifit me, item : Verbaque loan.14.
loan.6,
gelio clamat. Qui manducat bunc panem ui- egoloquor,a me ipfo non loquor,pater autem in
uet in æternum.
memanens ipfefacit opera. Et certe expofi-
tio hęc Gloffę m ftíca non literalis effe
CAP. V. videri poterit, fed admitēda eft, maxime
quia Septuag.proAbiete vertût Iuniperu
Abies. virentem , que ferpentes fugat & pulchrè
fignificatChriftum fpinis coronatum qui
dedit poteftatem Apoftolis caleandi fu- Matth.16,
BIES dicitur Hebraice perferpentes . n.
I 2
פרות Beroth & inpluraliBerofim Abietes quoque principes gentium fi 3
Ifai. 4.Abietes lętatæ funt. gnificant iuxta literam, fed metaphorice Efal.14.
A Abies arbor procera fine no fic legimus: Abietes quoque lætatæfunt & Ce
dis, ramis ordine pulchro nō dri Libani,ex quodormifti non afcendit quifuc
ad laterafed furfum erectis , frondes pe= cidat nos. Super quem locum Hieronym. Hierony.
&
tinis inftar diuifas femper virentes , flo- Abietes inquit & Cedros Libaniprinci-
res habet crocei coloris , deciſo vero cacu pes gentium intellige , qui , Nabuchodo-
mine mox arefcit , naſcitur in montibus, nofor percutiente, fuccifi funt , qui in vo
& defertis vallibus, materics eius apta na ces letitię prorumpentes dicunt , ex quo
uigijs eftpropter robur & leuitatem , & ad infernum defcendifti nullus alius po-
quia contra pondus refiftit , de quo Pli- tuit inueniri qui magnos potentefq; fucci
Plin. nius lib. 16.ca.24. &. 25.&c. dat.Hec Hierony.Sicut autem in morte
Abies metaphoricè fignificat popu- Nabuchodonofor Regis letati funt prin
2
lum Iudaicum ad fidem poft pafsio- cipes gentium , fic in morte planè crude Matth.z.
nem Domini quantum ad primitias Apo lifsimi Herodis , qui innocentes occidit,
ftolorum videlicet, & difcipulorum Chri lętatæ funt animę iuftorum in limbo , &
Hierony. fticonuerfum . Sic exponit Hieron. illud angeli Dei , ex quibus vnus dixit Iofe-
Ofe.14.
Ofeç: Ephraim quid mihi ultra idola?ego ex- pho fponfo Marię in AEgypto degen-
audiam, dirigam cum ut abietemuirentem,ex ti. Tollepuerum & matrem eius, & uade inter
mefractustuus inuentus eft ; Quod optime ram Ifrael , defuncti funt enim qui quærebant
quadrat Apoftolis , quibus Dominus di- animam pueri.
Ioan.15: xit adfe conuerfis : Et pofui vos vt eatis, Abies nonfolum Apoftolos fignificat ,
fed
ABIES.
fed & virtutes fan&torum & dona gratiæ tur.Non poteft arbor bona malosfructusface
Elai.ss. fpiritualis,vnde legimus: Profalicuula afce re, exfructu arbor cognofcitur.
7
det a bies, & pro urtica crefcet myrtus, vbi Abietes propter altitudinem reges fi
Hiero. Hiero.delege gratiæ fub Chrifto dictum gnificant in hiftorico fenfu . Sic exponit Hierony.
intelligit , in qua poenitentibus ma- Hierony.illud Ezech. de Rege Affyrio- Ezech.31 .
la conuertuntur in bona , pro vitijs na= rum à Babylonicofuperando , Affur qua
fcutur virtutes,pro iniquitate iuftitia,pro fi cedrus in Libano , & infra , Abietes non
temeritate fortitudo , pro luxuria têpe- adæquaueruntfummitatem eius , id eft,alij re Greg.
Matth.9. rantia. Addamnus exépla maiorum.Mat- ges nonfuerunt æquales ei . Sed Gregor.
Luc . 19. thæus , Zachæus & Publicani faliuncula lib. 32. Moral.cap. 24. per Affur Luci-
Luc.15. erant, & roß , hoc eft , ftirpes inutiles , ferum inter angelos olim fublimem, per
&, noun , amari faporis , & odoris te- abietes inferiores intelligit fpiritus, qui ta
terrimi,ifti in Apoftolos repente mutati men humilitatis virtute fundati in cœlo
facti funt cypariffus , & abies . Hæc manferunt, illo cotra propter fuperbiam Luc, 18 ,
Gregor. Hierony.Gregor. quoq; lib. 18. Mora- in tartara deturbato.Quia omnis quife exal
lo b.28.
liam in illud Iob. Tolleteum uentus urens, tat humiliabitur, qui ſe humiliat exaltabitur.
pro faliuncula,inquit, afcendit abies dum Vnde & Dominus Apoftolis de primatu
infanctorum corde pro abiectione terre- contendentibus accepto in vlnis paruulo Matth.18 .
næ cogitationis altitudo fupernæ contem dixit. Qui humiliaueritfeficut paruulus ifte,
plationis exoritur.Hæc ille. Sic afcendit hicmaior eft inregno cœlorum .
contemplatio in corde peccatricis pro fa Abietes Sacerdotes etiam defignant vt
Luc.10
liuncula voluptatum,de qua Luc . Maria poft Hierony.Rupertus adnotat fuper il- Hiero:
autemfedensfecus pedes Domini audiebat wer- lud Zachariæ: Vlulaabies , quia cecidit ce- Rupert,
Zacha.11 .
bum illius. Erat olimMaria quafi falix fu drus, id eft, vlula & poenitentiam agefa-
per aquas voluptatum incurua, fed quan cerdos, qui quafi abies excelfus es,quia ce
Luc.7. do conuerfa eft , ramos in altum ficut ab cidittemplum quod inftar cedri tedebat
ieserexit amoris& gratie: ita vt de illa Do in cœlum ,fæpe enim propter peccata fa-
minus diceret , Remiffafunt ei peccatamul- cerdotum templum Dei profanatur , &
ta quoniam dilexit multum . conculcatur , quod hodie proh dolor in Matth.23 .
Abies itaque gratiam denotat ſpiritua Germania videmus . Et fimile Dominus
Efai.41. lem ,ficut legimus . Ponam indeferto abietem facerdotibus dixit : Ecce relinquetur uobis
& ulmum , vbi Hierony: Hæ diuerfitates domus ueftradeferta, videlicet propter fcele
Hiero. arborum diuerfitatem fignificant gratiæ ra veftra Et vfq; hodie vlulat abies ,id eft,
fpiritualis in conuerfione gentilium. Hęc populus Iudæorum, quia cecidit cedrus.
ille . Et certe cor Chananeæ defertum Vel aliter Abies , id eft, mediocres facer-
erat, in quo tamen gratia Spiritus fancti dotes plangite , & vlulate quia cecidere
ficut abies fidei virefcentis pulcherrimas maiores , hoc eft, principes veftri ; cafus
frondes & firmam charitatis radicem ,vf- quippe regum & magnatum permittitur
que ad imum humilitatis fixit, ramos ves aliquando ad terrorem fubditorum . Sic Chryf.
ro vfque ad cöfefsione vtriufq; in Chrifto Chry.& Auguft. in Præfatione Pfal.50 . Auguſt,
Pfal.so.
naturæ furfum erexit , quando clamauit; cafum Dauid permifum à Deo pro Luc.22 .
Matth.15 Miferere mei Domine fili Dauid. uidentifsime ad correctionem noftram Matth.20.
6 Abies Doctores ecclefiæ fublimes tam & timorem putant . Ideo etiamin Euan- Ioan. 20.
vita quam doctrina,qui ex gentium Phi- gelio cafus Petri Chriftum negantis : Ia-
Hiero. cobi & Ioannis manum dexteram & fi-
lofophia adfidem conuerfifunt,aliquan-
do defignat . Ita exponit Hieronym. niftram affectantium : & dubitatio Tho
Efai.60.
illud Ifaiæ, quod ecclefiæ dicitur Chri- mæ de refurrectione narratur , vt nos
fti: Gloria Libani ad te ueniet , abies erbuxus inde cautiores efficiamur : & vlulet abies
pinusfimul, Vir,inquit,fanct' & eloque quia cecidit Cedrus . Si enim Ecclefie
tifsimus Cyprianus , & noftri temporis columnæ nutauerunt, quis poterit , ni-
confeffor Hilarius, nonne tibi videntur fi pœnitentiæ lachrymis diuinaque gra-
excelfæ quædamin feculo arbores quæ tia fuffultus perfeuerare?
ædificaffe Ecclefiam Dei ftuduerüt?Hæc
Matth . 7. Hierony. De huiufmodi arboribus dici
САР.
A BIEZER, C
ABIGAIL, ABIMELECH . 15
CAPVT. VI. quenter exaltat,iuxta illud. Quis putas eft Matin . 24.
fidelisferuus & prudens quem conftituit Domi
Abiezer. nusfuperfamiliamfuam? Quid quod & Ma
riam virginem propterea quod ab ange-
BIEZER, ideft, pater
אביעזר lo falutata: prudentifsime cogitauit qua-
Iof.17 . adiutorij fuit filius Galaad. lis effet ifta falutatio , nec fe temerè ficut Luc.2.
Iud.6. filij Manaffe vt habetur a-
olim Eua præcipitem dedit, Gabrieli ve-
A
pud Iofue interpretaturq; ro rationem ad interrogata reddentifyn-
patris auxilium , יGedeon cerifsime credidit,regio Dei genitricis dia
autem congreffurus cũ Madianatis , con- demate coronatam fuper regnum Dauid
uocauit domum Abiezer , quæ de ftirpe
imo fupra nouem angelorü choros exal-
erat Manaffe filij Iofeph , congregauit tauit. Tantum apud Deum prudentia cũ
etiam adfe omnem tribum Manaffe reli fynceritate coniuncta valet.
quam tribum autem Ephraim vocare ti- Abijcere quare eijcere libro quinto.
muit, quia fuperba erat , & potentifsima,
cum autem viciffet Madianitas Gedeon CAPVT. VIII.
dixerüt ei viri Ephraim . Quideft hoc, quod
facere voluifti,ut nos non uocares turgantesfor Abimelech .
Iud. 8. titer, prope uim inferentes Quibus ille ait,
quid eft tale quod egofacere potui , quale uosfer BIMELECH, id eft,
ciftis,nonne melior eft racemns Ephraim , uin; paterregis,nomen eft re
demijs Abiezers id eft, racemus vefter , & gis Palæfting , ad quem
quod minimum in vobis eft, potentius & confugit Abraham tem- Genef.20 .
fortius eft,quá domus tota Abiezer , quæ porefamis . De quo Bafi Bafil.
eft de ftirpe Manaffe quam egovocaui: liusfuper Pfal. 33. Tra-
nam licet Manaffes fuerit primogenitus ditio eft inquit, vfque ad noftra tempora
Iofeph, & Ephraim fecundo natus, nihilo perfeuerans , omnes reges Paleftine com
minus Ephraim potentior euafit,& caput muni nomine Abimelech vocari. Item
regni Samariæ atque decem tribuu fuit, Hierony.fuper Ezech. 29.Apud Roma- Hierony .
fic manfueto refponfo Gedeon fuper- nos inquit, Cæfares & Augufti reges co-
biam mitigauit Ephraim , & ipfe de hofti rum appellantur , & c. Apud Syros An-
bus fuis triumphum confecutus eft , iux- tiochi apud Perfas Arfacides,apud Palę -
Matth.s. ta quod Dominus dixit: Beatimites quonia ftinos ,quos fcriptura vocat Philiſtim Abi
ipfi pofsidebunt terram.Et rurfus :Difcite à me melech Ita Hierony. Idem Euthymius Euthy:
Matth.11. quia mitisfum & humiliscorde. fuper Pfal. 33. Fuit autem Abimelech de
quo Genef. 20. métio fit rex Gerare, qui
CAPV T. VII. cum audiffet Saram fororem effe Abra
hæ,tulit eam , vt fibi coniugio copularet.
Abigail. Ceterum priufquam tangeret illam per
terrefactus in fomnijs reftituit viro fuo
אביגית BIGAIL , id eft,pater
Abrahe . Querunt autem expofitores ,an Quæft.
exultationis vxor fuit Na Abimelech peccauerit ablata Sara ? Et
balcarmeli , quæ iram Dá- quidem Lyranus cenfet propterea pecca Lyra:
uid venientis , vt viru eius to non caruiffe , quia non fatis diligenter
perderet mitigauit , pru inquifierat ,an vxor effet aliena?Iofephus Iofephus
dentifsima quadam oratione. Sed Nabal tamen immunem illum a culpa reputat
paulo poft mortuo , copulauit eam fibi lib.1.Antiq.cap. 20. Idem tenetAuguft. Auguft.
Dauid coniugio , vt pote que & pru- queft.52 fuper Deuter.idque probat ex
1.Reg.25: dentifsima vifa fuerit,& decora fatis . Sic verbis eius ad Deum , Num inquit gentem
prudentia , Chrifto Domino cum fynceri ignorantem & iuftam interficies?& ex refpo
tatis pulchritudine copulata placet, iuxta fo diuino , Sciofubdit Dominus, quod fim .
Match.10. illud: Eftote prudentesficutferpentes, & fim= plici cordefeceris, Auguftinus vero legit,
plicesficutcolumbe , Et cum qui eiufmodi Scioquod mundo cordefecifti hoc, &addit, Nō
fuerit,fuper regium ecclefiæ culmen fre vtique illum ita mudum voluit intelligi,
ficut
ABIRE. RECEDERE,
Matth.s. ficutilli,de quibus dicitur: Beati mundo cor ait ; Etoccidit fratres juosfeptuaginta uirɔs,
dequoniam ipfi Deum uidebunt . Sed ab illo quod quæftionem facit,quomodo feptua Queftio.
peccato de quo agebatur,müdum cor ha- ginta fratres interemiffe dicatur, cum Ioa
bebat. Hac Auguftinus,cuius fentétia mi tham minimus euaferit , & ipfe Abime
hiplacet. Vbi notanda eft fynceritas hu- lech ,vnus ex feptuaginta fuperftes fue
ius Ethnici regis , cui Deus teftimonium rit , fubindeque fexaginta octo duntaxat
perhibet, quale non perhiberet multis ho occiderit ? Ad hoc autem recolenda eft re
1.Petr.2. die Chriftianis,qui iuxta Petrum. Habent
gula Auguft.quæft.47.in Exod.Confue Auguft,
oculos plenos adulterij . Vnde ficut viri tudine elle fcripturę , vt quod de fumma Regula
Niniuitæ furgent in iudicio contra Iu perfectioris numeri deficit , aut crefcit, no
Matth.11. deos , fic & rex Abimelech contra Chri- computetur,id eft, folet numerum perfe-
ftianos huiufmodi alieni, fcilicet, torivio
&
tum ponere vt puta feptuaginta,etiam ſi
latores . Denique alius etiam Abimelech modicum defit , vt duo vel tres . Ita cum
fucceffor huius dedit Ifaac Rebeccã, quã populus ſpiritualiter fornicatus effet ado
ab co iam abftuliffet , nifi iocantem eum rato aureo vitulo , anno fecudo poft egref
Gen.26: cum illa vidiffet . Quod caftitatis exem-
fum de Ægypto Dominus dixit:Fili) ve- Num.14
plar in ethnico rege fuit æterna memo◄ ftri erunt vagi indeferto annis quadragin
ria dignum. ta, & portabunt fonicationem veftram,
2 In titulo Pfalmi. 3 3. legimus, Pfalmus cum tamentriginta octo annis dutaxat,
Pfal.33. Dauid , cum immutauit uultumfuum coram poft duosannos iam in deferto trafactos,
Achis, quem vulgata vocat Abimelech, portauerint fornicationis fuppliciu. Præ
Hiero :
fuper quem locum Hierony.ait : Abime- terea quoque Abimelech , qui fexagin-
lech fciamus effe dictum pro Achis , de ta octo fratres occidit , feptuagintadi.
1.Reg.21.quo legimus in lib, Reg. Vbi narratur, citur interemiffe qui & animam fuam
quomodo Dauid fugit ad Achis regem fpiritualiter occidit culpa læthali, & mi-
Geth, & fimulauit fe infanum. Neque in nimum fratrem voluntate faltem pere-
nomine Abimelech error eft , cum ex re: mit.Sic & Herodes qui vt occideret Chri
ge patregenerat' potuerit Abimelech ap ftum pueros omnes , quiinuenti funt in
pellari , quod interpretatur , pater meus Bethlem à bimatu & infra iugulauit, Chri
rex. Hecille. Sed etiam addendum eſt, ftici da quoque poterit nuncupari , quia
quiavt fuperius dictum fuit,omnes reges quem non potuitgladio,faltem volunta Matth.2
Palæftinæ licet nominibus proprijs va teperemit.
riè quidem,communitamen nomine Abi
melech vocabatur.Sed & illud nota quo CAPVT. IX.
modo Dauid irrideri non erubuit , & in
fanus reputari, vt fugeret morté momen- Abire. Recedere.
taneam , quid ergo nos curamus irrifio
nem vel ludibrium mundi , quando virtu BIRE ire ambulare He-
ti operam damus,vt mortefugiamus eter braice dicitur Halach , Pfal.
: חֲלֵר
nam ? Certè de Chrifto Domino legi. 1. &. 1.Reg.7 . Eft autem la
Matth.9, mus: Et deridebant eum , quando dixit. No A tine Abire de loco in locú,
eft mortua puellafed dormit , Quod ille mini ire,nonfolum grefsibus cor
ine curabat , Nec enim ftultorum derifio poris,fed & affectibus cordis.
curanda eft, dum modo verain edificatio Abire in confilium impiorum , eft reli-
nem ecclefiæ dicamus , & virtutum ope- &oDeo,creaturam diligere fuper Deum.
ribus infudemus . Pfalm . 1. Beatus uir qui non abyt Hebral- PlaĻ.is
Abimelech quoque dictus eft vnus ex ce balach in confilio impiorum , qui enim
filijs Gedeonis ,qui natus eft ei ex concu= in confilium abijt impiorum,à termino à
bina . Vbi etiam legitur Gedeon , qui & quorecedit,nimirum à Deo, & adtermi
Iud. si Ierobaal appellatur , habuiffe filios fep- num tenditad quem,videlicet ad creatu-
Iud.9: tuaginta , deinde dicitur : Abijtautem Abi- ram creatore relicto.Sic exponit Auguft. Auguſt.
melechinSichem, c. Vbipoftquam def- fuper Pfal.Qui non abijt,ait , ficut homo
cribitur affectaffe regnum,narratur etiam terrenus qui vxori decepte à ferpente co Pfal.1.
crudelitas eius infratres , fic enim textus fenfit, vt Dei præcepta preteriret , & in-
fra:
ABIRE. RECEDERE . 16
Cafsiod. fra:Abijtille cum recefsit à Deo , & c. Caf tentiæ vim & robur , & confolatus eft lu-
fiodorus vero fuper eundem Pfal . Abire gentes.Hæcille. Qui exiftimat Ifaiam lo
inconfilium impiorum ad cognitionem quidecrucifixoribus Chrifti , quando ad
refert,primum ,inquit, deteftabiles dene- prædicationem Petri conuerfi funt ad Act.2 .
gat cogitationes , abijt enim fignificat, tria millia. Eodem modo Hieronym . in Hierony.
quod a via recta difcedens in calles labi- Comment.Ambulauit, inquit,merens fi-
turtortuofos. Hæc Cafsiodorus . In hoc ue conuerfus , in via cordis , vt non ad fa-
fenfuferuus ille in parabola , cui rex di ciem hominum ,fed in corde ageret poeni
miferat decem millia talēta, noluit remit= tentiam,propterea videns vias conuerfio
tere conferuo fuo centum denarios . Sed nis eius fanaui vulnera , quibus eum ante
Matth: 18: abijt, mifit eum incarcerem, id eft , abijt à percufferam.Hæc Hieronym. Vbiquod
via regia charitatis & mifericordiæ in cal verterat vagus in textu, magis explicat in
les tortuofos. Item adolefcens qui domi- Commentarijs , id eft, moerens fiue con-
no confulente , Vende omnia que habes, uerfus, quia dictio Sabab duo fignificat va שבב
da pauperibus, obtemperare noluit , gum & mærentem , vel conuerfum , ficut
Matth. 19. Sed abiit triftis , & merito triftis quia con feptuaginta vertunt à verbo Sabab. Non
filio Dei derelicto in propriamfe præci - ergo mirandum fi aliter aliquando Hiero
Matth.22 . Pitem dedit voluntatem. Sic & qui voca- nymus vertat & aliter Septuag. cum fint
ti noluerunt venire ad nuptias. Abierunt, dictionesHebraice frequenter æquiuoca
aliusin uillam fuam , alius ad negotiationem ficut hoc loco perfpicuum eft . Sic autem
Luc.7.
fuam,id eft,in confilium impiorum recef. mulier que erat in ciuitate peccatrix,po
ferunt, qui temporalia munera cœlefti- nitetiæfagitta percufla abijt,& vaga qui-
bus prætulerunt, & gaudiis æternis. De dem & merens fine pediffequis vt medi-
Luc.8:
quibus Dominus dixit. Quifolicitudinibus cum quæreret vitæ, quem inuenit in do-
& uoluptatibus uitæ huius euntesfuffocantur, mo Pharifçi.Et recte abijt vaga in via cor
& nonreferuntfructum.Sic denique quita- dis fui,quæ lachrymas non verba fudit.
letumad negotiationem acceperat . Abijt, Abirepoftfordes idem fonat fecundu 5
Matth.25 & abfconditpecuniam dominifui. Abijt fane phrafim Hebræam , quod cultum idolis
in confilium negligentium & pigritan- exhibere , Ofex. 5. Calumniam paffus eft Ofe.s
tium , Domini negotio fummo relicto, Ephraim quia capit abire poft fordes , id eft,
quod eft lucrum animarum. poft idola vt exponit Hieronym. que
Abire in voluntatibus & prauitate cor fordibus inquit comparantur . Eft ergo
3
Hierem.7. dis fui,eft proprio amore duci. Sic Hiere- fenfus:dece tribus que vocatur Ephraim
mias ait: Abierunt in uoluntatibus & prauita ab Assyrijs quafi per calumnia opprefle
tecordisfui,quod nihil aliud eft , expofito funt,& redacte in feruitutem Deo rd iu-
Hiero: reHieronymo , quam fui cordis facere de fte permittente, propterea quod ei qui
fideria,non fecudum Apoftoli fentétiam mundifsimus eft, idolorum fordes,prępo
quipręteritoru obliuifcebatur, & in prio fuerant. Vbi vero legimus fordes in He=
ra fe extendebat,fed facere cötraria. Hæc bræo eft dictio aua, pro qua quidam
Hierony. Eodem modo Baruch ait . Et vertunt præcepta , fed melius tranftulit
Baruch.1. Hieronymus fordes , non enim predicta
abijmusunufquifque infenfu cordisfui maligni.
Matth.16, Quod nefaciamus Dominus clamat. Si dictio deducitur a verbo, auach, quod eft
quis vult uenire poft me abneget femetipfum, præcipere , & terminatur in litera n , fed
hoc eft , nefe præcipitet in barathrum potius a verbo aua terminato in litera
fuiipfius,& laxis,quod aiunt habenis,in- aleph,quod idem eft atq; fordefcere . In
clinata ratione & illecta eatin cordis de= eundemfenfum frequenter reperies Abi
Iacob.1. fideria. Nam unufquifque tentatur à concupif= repoft deos alienos,ficut Hieremię . 1 3 .
centiafua abſtractus & illectus. & .3 . Reg. 9. & alibi pafsim, que phrafis
Abire vagum in viam cordis fui,in bo- ad mores quadrat in eos qui abeunt poft
4
num accipitur, pro eo quod eft poeniten- vitia quçcunq;, quibus animus fordefcit,
tiam agere,neq; in ainore quiefceretépo immüdoq; demoni locu prebet.Sic ceco toan.9.
Efai.57. raliu. Sic Ifaias ait. Et abijt uagus in via cor- nato tanquam fordido Chriftus precepit
disfui,uias eius uidi, fanaui eum .Vbi Theo Vade & lauare in natatoriaSiloë , quia nemo
Theodor. doretus, oftendit inquit, Dominus pœni mud' aforde Iob. 14. fecundü Septuag.
Abire
ABIRE, ET RECEDERE .
Abirepoft aurum idem eft quod aua- expofitioné Hieronymi contra Hebreos Hieron.
Eccle.31 ritiæſtudere,iuxta illud, Beatus diues qui in dicit: Ego autem non contradico , retrorfum no Efai.so.
uentus eftfine macula , & qui poft aurum non rc.Qua-
abij ,corpus meudedi percutientibus,&
abijt,id eft, poft concupifcentiam auari- fi dicat. Opus redemptionis humanę non
1.Ioan.z. tię,que concupifcentia dicitur oculorum, detrectaui , vt carnis voluptatibus indul-
Lyra. vt exponit Lyranus , fed auro potius gerem. Quod enim adhuc infans fauien-
Matth:2
vfus eft in operibus pietatis, de quoDomi tem cotrafe fugit Herodem , certe retror
Luc. 16. nus ait:Facite uobis amicos de mammona ini fum non abijt , fed potius mortem vfque
Matth.s.
quitatis,& thefaurizate uobis thefauros in cæ. ad preftitutum diftulit tempus.Sic etiam
lo. Et recte dicitur , nepoft aurum abea quando de manibus fuorum ciuium cla-
mus,quod cum de terra fit,in terram con pfus eft, qui de fupercilo montis Na-
uertitur fimul cum illis qui poft illud ab- zareth volebant eum precipitem dare,
eunt , fed potius mifericordię pennis euo non abijt retro . Item quando abfcondit Luc.4.
lemus in cœlum dicente Domino apud fe ab illis , qui volebant eum lapidare , &
Matth. loco citato : Vbi enim eft thefaurus quando abijt in regionem iuxta defertu , Ioa Ioan.8:
n.10:
tuus, ibieft & cortuum. Et non palam ambulabat,quia uolebant eum lu-
Abire poftcarnem alteram, phrafis eft dei interficere. In his ( inquam ) omnibus Ioan.11.
7 in epiftola Iudæ canonica peccatum de- retrorfum non abijt,imo quando tempus
notans contra naturam. Sicut Sodoma, in- à prophetis predictum mortis eius adue-
Iudæ.1: quit,& Gomorrha, finitimeciuitatesfimili- nit,fpontefe militibus obtulit,quia, Nemo
ter exfornicate, abeuntes poft carnem aite- inquittollit animam meam à me ,fed ego pono
D.Thom. ram.VbiD.Tho.caro.inquit ,viri cu car- cam à me ipfo.Tantuin ergo abeft, vt retror Ioan.10 .
Genef.2 ne mulieris vna eft.Eterutduo in carne una, fum abierit , Vt exultaret ut Gigas ad cur-
fed caro mafculi ad mafculum nō eft vna rendam uiam , A fummo cœlo egrefsio eius,
fed altera caro.Hæc ille. occurfuseius ufq; infummum eius. Et ficut Pfal.18.
8 Abire in viam Cain eftodium eius in Leofortifsimus beftiarum,ad nullius pa- Proue. 30.
fratrem, & inuidiam imitari , fic legimus uit ocurfum , fed vicit leo de tribu Iuda Apoc.s.
Iudæ. I. radix Dauid.
in epiftola Iude canonica : in uam Cair
abierunt.Vbi peculiariter hereticos taxat , Abire diciturfponfa poft veftigiagre ΙΟ
Gloff. د
vt exponunt Gloffa , Lyranus , & Diuus gum id eft , itinere obliquo & fallaci,
Lyra. Cant.I:
D.Thom. Thom. quia doctores fibi contrarios Ca- Signoraste (o pulcherrima inter mulieres) e-
tholicæ fidei propugnatores materiali no gredere er abi poft ueftigia gregum tuorum.
nunquam gladio , fed fpirituali frequen De quo funt due expofitione. Prior He =
tius,ex odio & liuore necat. Quales olim bræoru qui legant : Siignora stibi , quia
Pharifei qui in fuo demum conciliabulo, Hebraicè eft : lach, id eft, tibi,que fo
crudelifsimam ex liuore necem machina let omitti , ita vt fit fenfus,non quidem, fi
Joan. 11. tifunt Saluatori dicentes , Quid factmus ignoras te,fed fi ignoras abfolute, vel fiig
quia hichomo multafigna facit? er expedit ur noras tibi,fubaudi viam, quę ducit ad fpo
unusbomo moriatur pro populo. fum , Abi poft ueftigiagregum, id eft feque =
Abire retrorfum , eft relictis fpirituali- reviam tritam,fanctorum videlicet anti-
9
bus ad carnalia quafi ad vomitum reuer quorum , quifunt gregis tui , gradere per
ti,fic Hieremias ait . Quis miferebitur tui viam Abrahę , Ifaac &lacob ,iuxta illud:
Hiere.15.
Hierufalem?tu dereliquifti me,retrorfum abij- Sifilij Abrahæeftis opera Abrahæ facite. Sic Ioan.8
Hieron, fti. Caufa inquit, Hieronymus redditur, exponit Lyranus fecutus Rabbinos . Ce Lyra.
quare nullus mifereatur Hierufale , quod terum fancti patres tranflationem retinet
cum iuxta Apoftolum pofteriorum obli Septuag.quam fequitur latina vulgata, Si
uifcens ad anteriora fe extendere debue Orig
ignoraste , id eft , te ipfam . Ita Origenes
rit,è contrario,retro,verfa fit Hæc Hiero Homil. 2. in Cática,fi nefcieris(inquit )te
Efai.1.
nym. In quem fenfum dicitur de Iudçis, ipfam , & ignorantia tui vixeris, fine du-
Efa.28. Alienatifuntretrorfum , & rurfus. Vtuadant bio nec tabernaculû proprium habebis,
Ioan.18: cadant retrorfum. Denique de Iudeis , & fed per tabernacula paftorum difcurres,
cohorte Romana, que Dominum cópre- & pafces hedos inquietu animal & pec-
hendit in horto, legimus ; Abieruntretror catis deputatu. Hec Origenes. Et Greg. Gregor.
fum. Sed è contrario filius Dei fecundum fuper Cantica dicit , Qui nefcit fein hoc
pofitum
A BIRON, ET D A THA N. . די
pofitum , vt tentationes per fufferentiam Abrahæ , recefsiffe dicitur , & cum oraf: Gene.18.
vincat , à familiaritate Chrifti recedit, & fet Abraham pro Sodoma & nepote fuo
dum prudentes quofque imitari negli Loth , fubditur , Abijt quoque Dominus, poft
git , neceffario reprobos fequitur. Item quam ceffauit loqui ad Abraham.
Bernar-
Bernard. Homil. 35. in Cantica formi- Abire quoq; & recedere dicitur Deus ,
dolola fententia egredere de fanctuario quando ceffat aliquem flagellare, vel etia 13
meo,&c.Vbi de propria cognitione pro- quando definit illi conferuarevita . Vtro=
Anfelm:
fequitur.Eodem modo Anfelmus, Gloſſa que modo exponitur illud Iob : Recede Iob.14.
Glof.
Interlin. ordinaria,& Interlin. & D.Thom. fuper paululum abeo utrequiefcat. Vbi Grego. In Greg:
D.Thom. Cantic. Quorum fententiæfubfcribendu hoc (inquit) loco recedere dicitur , id eft,
eſt maxime , quia in Hebræo vbi vul-· vim flagelli amouere. Eodem modo ex-
gata vertit (veftigia) legimus calcanei plă plicat interlinealis. In eodem fenfu dici-
tam,quod folet verti fupplantatio , ficut turin lib. Reg. Tunc curabimini & fcietis 1.Reg.6.
Gene.27 in Genefi : Supplantauit me, & in Pfal. Mag quare non recedatmanus Dei à uobis,fubaudi
Pfal.40. flagellandis.Nihilominus tamen D. Th. D. Thom!
nificauitfuper mefupplantatione.Eft ergo le-
gitimusfenfusJ abipoſt plantã ,vel ſupplä in Comment. aliter exponit , cui fubfcri-
tationem gregum tuorum , quod in ma= bit Lyranusfuper locum priorem Iob,vt Lyra.
lumplane capitur , vt fancti patres expo- recedere ibi Dei manum ab homine ,fit, lob. 14:
nunt:vnde propter hanc ignoratiam fui, flatum illi vitalem immiffa morte fubtra-
infcelera magna prolapfa eft Hierufalē, here ,ficut enim inquit fol fua præfentia
Luc:19. quam Dominus uidens ciuitatem fleuitfu= caufa diei eft , fua vero abfentia caufa no =
per camdicens: quiafi cognouiffes & tu. &tis,fic Deus fua præfentia vitæ viuetium
II Abire abfolute pofitü fignificat inter caufa exiftit , fua vero abfentia mortein.
Pfal.38. dū mori,fic legimus : Remitte mihi utrefri- fligit. Quod ergo Iob dicit : Recede paulu-
gerer,priufquam abeam , & amplius non ero lum ab eo ut requiefcat , idem eft quod per-
Hierony fubaudi in carne mortali,vt exponut Hie mitte illu mori, quæ expofitio literæ fub-
Lyra. rony.&Lyranus, quod autemait, & am . fequenti magis quadrat,fcilicet,Donec op=
plius non ero, non quidem fignificat ani- tata ueniat ficut mercenarij dies eius , id eft,
mam cum corpore mori , fed non ero , vt dies refurrectionis , quando perfecta erit
inquit Lyranus in ſtatu merendi, vel non tam corporis refurgentis,quam animære
erohomoviuus ex anima & corpore con tributio , de qua mox fubdit lignú habet
Ecclef. viti. ftans ,fed ficut dicit Ecclefiaftes, Reuerta- fpem, &c. Hanc refurrectionis fiduciam
tur puluis interramfuam, &fpiritus redeat ad Dís apoftolis reducebat in mente,quan-
Deum quidedit illum. do morientes cófolabatur dicês: Iterum ue
12 Abireper metaphoram dicitur Deus , niam ad uos, & aſſumam uos ad meipfum, ut ubi Ioan.14,
quitamen eft vbique , quando aufert ab egofum,& uosfitis,quafi dicat, & tuc opta-
aliquo dona gratuita,fiuefufpendit ea:fic ta veniet quafi mercenarij dies veftra.
Iob.9: Iob dicebat: Si uenerit ad me non uidebo eum,
CAP. X.
fi abierit, non intelligam. Super quem lo
D.Thom. cumD.Thom. in Comment. confideran Abiron, Dathan .
dum (inquit) eft, quod in fcripturis Deus
veniread hominem dicitur , quãdo ei fua BIRON, id eftpater celfi
dona largitur,fiue intellectum eius illumi tudinis , & Dathan affectan
nando, fue affectum inflammando, fiue tes populi principatuin de
qualitercumq; ei benefaciendo , & è con- A ferto caput feditionis exti-
trario abire dicitur,quando ei fua benefi- terut cotra Moyfen , quos Num.163
cia vel protectione fubtrahit ficut in Pfal tamen viuosterra dehifces in exéplu con
Pfal.9? mo:Vt quidrecefifti longes Eode modo ex- tra fuperbos,& ambitiofos abforbuit, de
Gregor. plicat Gregor. Richardus vero de S. Vi quo in Pfa. & Ecclefiaft.metio fit. Vbino Ecclef.45
Richard tore lib.4.de Contemplatione.p.1.cap . tat Lyran.fup.Num. 16. exemplum hoc
12.notat abire Deum nonnunquam ni prodeffe, vt difcant timere & humiliari ,
hil aliud effe , quam à reuelatione , quam qui contra maiores fuos ; vt ipfi digni ›
Gene.12. prophetæ fuggefferat, ceffare , ficut in Ge tatem obtineant eriguntur, quo morbo
nefi. Poftquam locutus fuerat Dominus ignorantes planè Iacobus & Ioannes
C pulfati
A BISA C. A BLACTAR E.;
Matth.20. ( pulfatifunt, qui matris precibus niteban- nomine tuo prophetauimus , &c. tunc con-
tur, vt Petro quem fibi præferri videbant fitebor illis , Amen dico uobis nefcio uos , diſ-
Chryfof. (quod Chryfofto, adnotat ) de gradu fuo cedite à me, fupple in damnationem mor
exclufo , ipfi dexteram & finiftram in tis æternæ.
regno Chrifti retinerent : quibus Domi-
nus opportunė refpondit: Nefcitis quid pe- CAPV T. XII.
tatis . Quafidiceret , fi fciretis , terra vos
viuos abforbuiffet malitiofe peccantes , Ablactare.
tantum crimen eft ambitionis æftu detur
bare velle prælatum. BLACTATIO גמול
infantis à lacte, & abla
Etatus infcriptura dici-
CAPVT. XI. tur Hebraice Gamul,
& eft nomen viri. 1.Pa
Abifac. rali. 24. Ablactare eft
infantem à lacte amo-
אבישג BISAC , id eft, patris ig- uere, ablactato autem Iſaac, Fecit Abraha Gene.21 .
3.Reg.21 . norantia ,virgofpeciofa con grande conuiuium, vbi notat Origenes ho- Orige.
iuncta fuit feni , & penè ex- mil. 3.in Matth. non feciffe conuiuium ,
haufto Dauidi in matrimo-
quando natus eft, quia potius flendus ef-
nio,quamtamen ille non te- fe videtur homo , qui nafcitur inter mife
tigit. Sed frigidum nihilominus nec mul rias vitæ mortalis ,fed tunc maxime læ
tis veftibus calorem vllum concipientem tandum, quando ablactatur à terrenis af
in lecto iunior puella fouebat,& miniftra fectibus,& voluptatibus carnis. Sic & Sa.Reg.1.
bat ei, quam, cum poft mortem Dauid, thuel non nifi ablactatus oblatus eft in
3.Reg.2. in coniugium peteret Adonias ,occidi iuf templo Dei , Qui autemamat animamfuam, Ioan.12 .
Hiero . fus eft à Salomone , tanquam regni & re- lactans cam voluptatibus , perdet eam, qui
giæ coniugis affectator. Hæc virgo vt no ueroab omnibus terrenis ablactatus ,? odit I
tat Hieronym. in epiftola ad Nepotianu animam fuam inuitam æternam cuftodit cam . Ioan.14.
typus fuit fapientia, quæ virgo femper in Sic & filius Dei Apoftolos fuos quafi abla
corrupta fenes fola fouet,neque deferit,re &tare volebat , quando dicebat eis paſsio-
liquis omnibus virtutibus , quæ pervires ni proximus : Amen dico uobis expedit uo-
corporis exercentur, frigefcentibus , & be bisutego uada,fi enim non abiero paraclitus nõ
ne Sunamitidis dicitur,id eft, coccinea & ueniet ad uos , fi autě abiero mittam eum adnos,
rubra , quia fapientiam feruore charitatis id eft confolatorem , & lætitiæ largito .
incenfam denotat, hoc eft cœlefte & fpi- rem his mittam , qui fuerint ablactati , ita
ritualem, non autem frigidam & terrena , vtillud Prophetæ dicere pofsint : Secun-
qua mundani fapientes fuperbiunt , hæc dum multitudinem dolorum meorum in cor-
enim frigida & mundana odit, & vlcifci- de meo confolationes tue lætificauerunt ani-
turinimicos , illa vero diligit eos , iuxta il- mam meam. Vnde Ifaias clamat : Quem Pfal.93.
Matth.5. lud:Diligite inimicosucftros . Terrena thefau docebit Dominus fcientiam , aut quem intel- Ifa.28.
rizat interra , fed cœleftis in cœlo , iuxta ligere faciet auditum ? ablactatos à lacte.Vbi
Matth. 5. illud : Thefaurizate uobis thefauros in cœlo. Hieronym. Quis ( inquit) dignus eft do- Hierony.
Huic terrenæ cœleftia myfteria penitus trina Domini dicentis ? Qui habet aures Luc . 8..
&
Matth. 11. abfconduntur, iuxta illud : Quiabfcondifti audiendi audiat, fequens verfus oftendit :
bec àfapientibus & prudentibus, illivero cœ Ablactatià lacte , qui iam lacte non nu-
lefti , que humilium eft reuelantur , ficut triunturinfantiæ , fed folido cibo . Hæc
fubditur : Et reuelafti ca paruulis . Deni- Hieronym. Et certe hi paruuli funt hu-
que qui coeleftem fapientiam animo fi- militate , non fenfu , de quibus dicitur :
to per hipocryfim coniungere fibi qua . Reuelaftica paruulis , id eft humilibus , qui Matth. 11.
fi matrimonio volunt , quorum typus nuntiu carnalibus dedere cõfolationibus,
fuit Adonias , morte damnantur æter= & ad cœleftia fufpirat , hifunt paruuli nõ
na , de quibus Dominus ait : Malti dicent ętate, fed innocêtia à puerilibus mudile=
Matth.7: mihi in illa die , Domine , Domine , non ne in nocinijs ablactati, de quib'etiam Dís ait, Matth.18.
Nifi
A BLACTARE . ABNEGARE 18 .
Nifi conuerfi fueritis, & efficiaminificut par- à qua totus pendet, fic filere feci animam
uulus ifte , non intrabitis in regnum cælorum, mea. Sic enim vertit Hieron , ad veritatē
tales cupit effe difcipulos fuos Apoftolus Hebraicam ,Chaldaicus etiam vertit ficut
1.Cor.14: dicens : Malitia paruuli eftote ,fenfibus autem ablactatus fuper mammas matris fuæ, fic
perfecti eftote: roboratus fum in lege .
2 De his ablactatis,qui perfectionem af
Hieron: fequuntur,explicat Hierony. illud Ifaiæ: Ꮯ Ꭺ Ꮲ Ꮴ Ꭲ.
CAPVT XIII
Efal.11. Delectabitur infans ab ubercfuperforamine af
pidis,& incauernam reguli , qui ablactatusfue Abnegare.
rit , manumfuammutter. Qui ablactatus in-
quit,eft , ne lacte nutriatur infantiæ , fed BNEGARE eft illud
iam folido vefcitur cibo , ifte in regulica- negare quod magis quo-
uernam mittet manum , hoc eft in ipfum dammodo amare debere-
Satana habitaculum vt inde eum extra- mus, & ab eo , quod nobis
hat. Hac Hierony. Sic Petrus & Paulus coniunétu eft , diuortiufa
ablactati triupharunt de vrbe Roma, quç cere,iuxta illud.Siquisuult uenire poft me, Matth. 16:
omnium erat dæmoniorum barathrum, abnegetfemetipfum,&c.vbi Hierony. Qui Hierony.
& baculo crucis Chrifti afpidem tortuo= deponit (inquit) vetere homine cum ope
fum extraxerunt, ædificata ibidem Eccle ribus fuis negat fe ipfum dicens: Viuo iam
fia Romana,que totius eft præfidium , & non ego uiuit autem in me Chriftus, & Grego. Galat.2
Matth.16. Greg.
firmamentum veritatis , Quiaporte inferi ho. 2. fuperEzech. Semetipfum (inquit)
nonpræualebunt aduerfus eam. abnegat,qui mutaturad meliora, & inci
Ablactatus raro in malum vfurpatur, pit effe quod no erat , & definit effe quod
3
fcilicet , pro eo qui diuinis priuatur confo erat, iuxtaillud Apoftoli . Și qua iguur in 2.Cor.5.
lationibus culpa fua , fic explicatur illud Chriftonoua creatura , ecce uetera tranfierunt,
Pfal.130c Pfalmi: Si no humiliterfentiebamfed exaltaui factafunt omnia noua.Præterea Chryfof. Chryfoft,
in me animam meam,ficut ablactatus Hebraice
fuper Matth.Siintelligit( ait) quid fit aliū
Gamuleftfuper matrefua, ita retributio.in ani- abnegare,recte percipies , quid fit abnega
mamea, id eft , fifum in fuperbiam elatus. rete ipfum. Porro qui aliuabnegauit fra
ex eo quod me profeciffe in Dei cognitio trem puta,aut feruum, fi cædi eum virgis
ne,vel operatione credebam , vt exponit videat , fi arêtari vinculis , & quidquid
Auguft. Auguftin.maneam adhuc ficut paruulus, aliud mali pati eum confpexerit, non ac-
qui ftare non poteft nifi inclinatus fuper currit,non auxiliatur,non penitus moue-
matrem fuam , & tamen ablactatus eft, & tur , vt pote qui ab illo alienatus fit. Hæc
Lyra
vt inquit Lyranus fuper hunc locu, diui- Chryfoftom. qui vim verbi ( vt arbitror)
na confolatione atq; fuaui Dei cognitio explicat exactius quam fuperiores fen-
nepriuatus. Sic Thomas Apoftolus , qui tentiæ , Abnego enim Græce wagaveos.
in fuperbiam elatus noluit credere condi- ua fignificat , in iudicio etiam negare
fcipulis , qui in ipfa prima refurrectionis vel coniugem , vel filium , velferuum.
die Dominu proprijs oculis viderant fur Vnde Ariftotel . 8. Ethicorum cap . vlti. Ariftot.
rexiffe , quafiablactatus , omniq; diuina timo , debitor ( inquit ) non poteſt abne.
confolatione priuatus octo dies integros gare ,ideo non eft pofsibile filio abnega .
mafit , vfq; dum mifertus Dominus eius , re patrem. Hæc ille . Sic ergo nos ferio
octauo die.Cumfores effent claufæ , ubi erant abnegare debemus illecebrofa:n concu
difcipulicongregatie Thomas cum eis , ingref pifcentiam carnis . Neque enim , fecun-
fuseft iefus Ianuis claufis, lactauitq; Thoma dum Apoftolum. Debitoresfumus carni Rom.8."
quafiadhucinfantulum, & infide nutan fanguini utfecundum carnem uiuamus .
tem, & tangerefecit pectus , & vbera hu- Secundum eundem fenfum intelliges 2
lcan.20 :
manitatis fuę à morte rediuiue. Ioan . 20. illud Apoftoli . Abnegantes impietatem , Tit.3 .
Ianfen...
Cateruin Ianfenius, & ante eu Vatablus & fecularia defideria , id eft penitus defe-
Vatabl
inbonum accipiút hoc loco ablactatum , rentes quia nihil illis debemus . E contra
vt fit fenfus,fi non humiliter fentiebam, & rio vero virtutem cui debemus, quod ra-
ibi fiftatur, deinde quafi refpondeat,quin tionales fumus , & ratio virtute perficitur
potius ficut ablactat' eftfuper matre fua, abnegare , vituperio dignum eft . Vnde
C 2 merito
ABOMINARI. ABOMINATIO , & c.
Hierony. & Hierony.epiftola ad Aglafia, fpiritua- epifto. 5o.poft medium, quod valet (in-
liter de illo,qui fcandalizat proximum,& quitD.Thom.)contra hæreticos quico-
bonum vitæ fanctae propofitum abortiri gendi funt ad fidem,neque fit plerumque
facit , contra qué Chriftus , qui fponfus eft id fine fructu , ideo dicitur : Compelle eos !
anime,fententiam profert feuerioredices : intrare . Poftremo dicitur abortiuus , qui Luc.14.
Matth. 18. Væ autem homini illi , per quemfcandalum uene ad naturalem quätitatem peruenire non
rit,&c.melius effet ei,
fifufpenderetur mola afi potuit,de quo fubdit: Egofum minimus apo 1.Cor.15:
naria in collo eius. ftolorum,qui nonfum dignus uocari Apoftolus,
2 Optat propheta Iob , fuiffe tanquam c.fed Apoftolus vere & difcipulus Chri
Iob.3. abortiuus.Sed vt notat D. Tho.in Com fti dicentis:Difcite à me quimitisfum, hu- Matth. 11 :
D. Thom. ment.Sanctus Iob non hoc dicebat fecu milis corde.
dum rationis deliberationem , fed often-
debat potius fenfualitatis in illa calamita- CAPVT XVI
Eccle.6. te motum , & affectum naturalem . Quod
vero Salomon dicit de illo , quifrui no po Abraham.
teft bonis fuis,quod melior illo fit aborti-
uus : intelligi debet de eo,qui propter car- BRAHAMnomen eft | אבות
nis lafciuiam morbos immedicabiles , & Patriarchæ, qui prius vo
dolores incurrit , & in eifdem tormentis cabatur Abram fine afpi-
fublethali peccato vita finit , quia vt ( in . ratione , quando ei dixit
Interlin. quitGloffa interlinealis ) ille quide & in vi Deus : Egredere de terra
ta,&in morte,&poft morte cruciatur fine tua, &c.De quo eft controuerfia apud pa Genef.12
fine:Abortiuus vero fi no fuit animatus ní tres quia in fine præcedentis capitis Ge- Quæft.
hilfenfit,fi vero animatus falte finevfu fen nef.11.dicitur : Tulit itaque Thare Abram Genef.11.
fus moritur , neque poftea poenam fenfus filiumfuum , &c. & deduxit eos de Vr Chal-
habet,fed damni dutaxat,nifi edatur in lu dæorum,ut irent in terram Chanaam,uenerunt-
Ioan.3. cem,& baptizetur,iuxta illud : Nifi quis re que ufque Haram & habitauerunt ibi, Quæ ci
natus fueritexaqua & Spiritufancto non poteft uitas in Hebreo vocatur Charram extra
intrare inregnum Dei . In lege vero per cir- Chaldæam fita in Mefopotamia Syriæ:
cuncifionem , & ante circuncifionem per deinde in hoc cap. duodecimo dixit Do-
facrificium infantes falui fiebant. minus ad Abram : Egredere de terra tua, &
Porro quod Paulus ait : Nouifsime au- de cognatione tua,&c.Ergohoc dixitei,poft
tem tanquam abortiuo vifus eft mihi , fub- quam venerat in ciuitatem Charram Me
1.Cor.15 .
au lit,Chriftus in carne glorificatus , ap- fopotamia.Cæterum contradicere vide-
paruit tandem mihi pergeti Damafcum. tur fic Stephanus qui , Deus,inquit , gloriæ
t.9.
A& Tribus autem de caufis fe vocat aborti= apparuit patri noftro Abrahe, cu effet in Mefo Act.7.
D.Thom .
uum,quas colligit D.Thom.in Coment. potamia , dixit ad illum , exi de terra tua,
huius loci ; Prima eft , quia abortiuus ille de cognatione tua , tunc exit de terra Chal-
dicitur , qui ante debitum tempus nafci- deorum, & habitauit in Charraam , & inde
tur,fic Paulus poft electionem facta duo- poftquam mortuus eft pater eius tranftulit il-
Luc.6. decim Apoftolorum , & poft aduentum lum in terram iftam , &c. Ergo videtur effe
Act.2. Spiritus fancti , quafi intempeftiue natus contradictio . Ad hoc tamen funt duæ
eft in Chrifto , fed quia poftea abundan- folutiones præcipuæ , prior eft Chryfo- Chryfoft.
tius omnibus laborauit , impletum eſt in ftomi,in Chaldea , que eft pars Mefopo-
illo quod de operarijs fero vocatis dici- tamiæ inter duoflumina Tigrim , & Eu-
Matth. 22. tur: Eteruntnouifsimiprimi. Secundo abor phratem vocatu fuiffe Abraham oracu
tiuus dicitur , qui coactus , & non fpontè loDei,quod cu pater eius refciuiffet , egref
nafcitur. Sicante Apoftoli Chriftü fpon. fus eft cum Abraham vfq; Charram , ex-
Matth.19. te fecuti dixerunt : Ecce nos reliquimus om♣ tra limites Chaldeorum.Deinde mortuo
nia, & fecutifumus te. Saulus vero non ita, Thare vocaffe Deu rurfus Abrahá ficut in
fed de equo in via Damaſci deturbatus, hoc.c.12.legitur,ita vt duæfuerint voca-
A&
t.9. & excocatus credidit.Iftetame, qui coa- tiones , vt nulla fit contradictio . Altera.
tus ad fidem venit , fuper multos fponte
& folutio eft Auguftini lib. 6. de Ciuitate, Auguft .
Auguft. venientes poftea floruit, ficut notat Aug. cap: i5. per recapitulationem dictum
eſſe
ABRAHA M..
20
Gene.12. effe in hoc.c. 12. Exi de terra tua, hoc enim
ætatis fuæ omnes tres filios genuerit , fed
prius illi Dominus dixerat , ante quam ve
ex quo anno generare cepit, cum annum
niret in Charram adhucpatre fuo fuper- memorauit fcriptura, fieri autem potuit,
ftite , cuius mortem Moyfes interpofuit
vt pofterior fit genitus Abram annis vi
in Charram , deinde in hoc.ca. 12.per re-
delicet fexaginta poft primum,fed meri-
capitulationem rurfus vocationem po-
to excellentię ponitur primus, & fic om-
fuit Abrahæ,quæ ante præcefferat: Egre-
nia quadrant. Eodem modo foluit Theo Theodor.
dere de terra tua, c.faciamque te ingente ma-
doretus in quæftionibus fuper Genefim
gnam.Que folutio facilior eft.Notant ni- dicens : Aram fuiffe maiorem natu , licet
hilominus patres non fine caufa dictum vltimo loco memoretur . Idem tenet , &
effe Abrahæ : Faciamque te ingentem mag▪
refpondet Lyranus, & mihi placet. Vbi
nam,fed quia moris eft Deo , relinquenti in eo quod Abram ætate minimus fratru
bus propter eum parua, magna polliceri, fed dignitate maior euafit, notandum eft
fic Apoftolis dicentibus. Ecce nos reliqui- iam illud apud Deun impleri cæpiffe : Et
Matth.19, musomnia fecutifumus te , duodecim fe-
eruntprimi nouifsimi,& nouifsimiprimi. Sic Matth.20.
des promifit ad iudicandum duodecim & Petrus natu minor Andreę ſeniori ger
tribus Ifrael , & relinquentibus parentes ,
mano præponitur , nec Andreæ fed Pe-
fratres,aut domos , & c.centuplumcu eter
tro dicitur, Super hanc petram ædificabo eccle Matth. 16.
navita pollicitus eft.Centuplum(inquã) fiammeam. Quamuis Andreas infignis
quantum adfpirituales confolationes, & quoque poft Petrum religione fuerit.
neceffaria fubfidia in hac vita. " Erat autem diues ualde Abram in poffefsio-
2 Eratfeptuaginta quinque annorum Abram, ne aurie argenti.Quærit Hieron.in qua- Gene3 .13 .
Genef.2. cum egrederetur de Haram. Sic Hierony.in ftio.Hebraicis , quomodo Abram egre- Hiero.
Quæftio. quæft.Hebraicis.Infolubilis ( inquit) ex
diens de Ægypto poterat effe diues val-
hoc loco nafcitur quæftio, quia hic dicitur
de? Refpondetq; in Hebræo haberi erat
Abraham egreffum effe de Haram mora
Cabed mud , grauis valde, & quamuis de
tuo patre Thare , cu feptuaginta quinque
auri argenti que pondere intelligatur, ta
effet annorum, & tamen pater eius Thare
men viro iufto diuitiæ multæ graues effe
capitefuperiore dicitur vixiffe annos fep
videntur, quæcuris videlicet & folicitudi
tuaginta, & genuiffe Abram, Nachor, & nibus mentem onerant , & quafi ad ima
Haram, deinde fubditur, & factifunt dies
pendente pondere grauant . Propterea Matth.5.
Thare ducentorum quinque annorum ,&
Dominus dicebat . Nolite thefaurizare uo-
mortuus eft in Haram , vnde confequens
bis thefauros in terra , & Quod fupereft da- Luc.18.
eft Abram fuiffe centum triginta quin
te eleemofynam , quafi dicat : Ne nimium
que annorum die mortis patris fui , poſt
grauemini , & de ftatu cadatis. Septua-
cuius mortem egreffus eft de Haram,
ginta vertunt, erat Abram wλou σ105
quo modo ergo fuiffe dicitur feptuaginta
Podpa ga diues valde , Chaldæus tran-
quinque annorum. Ad quod tamen ref ftulit , honoratus valde. Iofephus lib. 1. Iofephus
Hierony. pondet Hieronymus,forte quando Abrã
de Antiquit capit. 16. refert Abram
egreffus eft de igne Chaldæorum neado
propter fapientiam multis fuiffe mune-
raret idola feptuaginta quinque annorū ribes honoratum à Pharaone , & inter-
erat,in qua ætate poftea defcribitur egref iapientifsimos eo vel maxime conftitu
fus de Haram , non quia non haberetu
tum quod Arithmeticam , & naturalem
res annos ætatis,fed quia ifta ætasuunta = Aftrologiam Ægyptios primus docuerit ,
xat tanquam accepta ei reputatur co- quod etiam tenet Eufebius lib.9 . dePre Eufeby
ram Domino,in qua preuit idola.Deine
paratione Euangelica cap.4. Vbi veteres
de fubdit; Is, cui non placuerit hçc folu-
multos allegat autores ad hoc probandu
Auguſt. tio, querat aliam. Quæfiuit autem Augu Nicolaum Damafcenum , Alexandrum Nicol. Da-
ftinus , lib. 1, de quæftionibus fuper Ge-
Gene.25 hiftoricum peritifsimum , Eupolemon & mafce.
ne.Poteft(inquit) & fic folui queftio hçc,
alios .Omnis ergo (ciêtia que vtilis eft ho Alexand
quoniãfcriptura quæ dixit: Cuffet Tha
minibus & honefta a fanctis & fidelibus upolem
re annoru feptuaginta genuit Aba & Na ortühabuit Patriarchis qui tâ multos an
chor, &Aram ,non vtique ex hocntelligi
nos in ocio minime träfigebat, fed vt mèri
voluit,quia in eodem anno feptuagefimo
to dicere poffent . Qui portauimus pondus
C4
dici
ABRAHA M.
dieter eftus ,hoc eft non ad ocium, & vo- rem effe , cuius vita proponitur alijs tan-
luptatemcaptandam viximus fed ad põ · quam virtutis exemplar . Sic enim legi-
mus apud Ifaiam . Attendite ad Abraham Efai.51 .
dus potius laborum ,quibus & fcientie & loan.8
virtutes acquiritur iuxta illud : Homo na- patrem ueftrum : Sifilij Abrahæ eftis , ope-
Iob.5. fcitur ad laborem & auis ad uolatum,&c. Qui ra Abrahæfacite.Tales ergo Chriftiani ef-
ergo vacat ocio hominis nomine viuit in- fe debemus maxime in lege gratię , vt de
dignus vndeDominus operarijs.Quid in- nobis qui nos fecit glorietur, ficut gloria-
Matth. 20. quitftatis tota die ociofi. batur olim de lob : Confideraftiferuum meũ
Non uocabiturnomen tuum Abram fedap- Iob,dicens ad Satan , quod nonfiteifimilis Iob.1 .
4 interra? Propterea enim Chriftus . Orate Matth.s .
Gen.17 .. pellaberis Abraham . Hieronym. in quæft.
Hiero. Hebraicis ait : Dicunt Hebrei quod ex inquit, properfequentibus , & calumniantibus
fuo nomine Deus ( quod apud illos Tetra uos د, utfitisfilij patris ueftri qui in cælis eft,
gramaton eft)H.literam Abrahæ, & Sar- hoc eft vt Deus ipfe glorietur de vobis
re vxori eius addiderit , dicebatur enim tanquam de filijs fuis , ingenuam patris
primum Abram, quod interpretatur pa- nobilitatem præfeferentibus .
ter multarum,nam quod fequitur gentiu, Ne welitis dicere patrem habemus Abra- 6
non habetur in nomine , fed fubauditur. ham. Cui fententię primo obtuitu con= Matth.3.
Matth.1. Hæc Hieronym . Nec fine caufa Deus trarium effe videtur quod fupra allegaui-
de fuo nomine literam vnam Abrahę de mus apud Ifaiam. Attendite ad Abraham pa Efai.s1.
dit,cui daturus erat,vt verbi fui æternife trem ueftrum . Sed nulla eft contradictio,
cundum carnem pater exifteret, ita vt ve quia Ifaias attendere iubet ad Abraham
re dicere poffet Euangelifta Mattheus : propter imitationem virtutis , hic vero
Liber generationis lefu Chrifti filij Abrahá . Ioannes Babtifta prohibet vocare pa-
Denique in mutatione nominum quæ di- trem Abraham ad gloriam duntaxat in-
uina fit autoritate , quafi natura corrigi- nanem . Vnde Chryfofto. fuper hunc Chryfoft
locum Matth . Quid (inquit) prodeft eis,
tur, atque perficitur per gratiam, & mag
num aliquid promittitur fuper naturam, qui fordidant mores, generatio clara, aut
ficut conftat de mutatione nominis Ia- quid nocet illi generatio vilis , quem mo
cob ,in Ifrael, & de mutatione Simonis in res adornant? Et Ambrof. lib . de Noë, Amrof.
Gen.31
Ioan. 1. Petrum : Tu uocaberis Cephas , & Tues. cap. 4. Probati (inquit) viri genus virtu-
Matth.16 . Petrus & fuperhanc Petram ædificabo eccle tum profapia eft , quia ficut hominum ge
fiam meam. Denique in mutatione nomi- nus homines , ita animarum genus virt-1-
Marco 13. nis Jacob & Ioannis in Boanerges , quia tes funt.Et Hieronym . epifto. ad Celan- Hiero :
Ioannes intonauit ficut filius tonitrui : tiam , fumma apud Deum nobilitas eft
In principio erat Verbum , & Iacobus vt clarum effe virtutibus . De quo vide ver-
Ioan.I.
Boanerges quafi tonitruum incultam bo nobilitas. 1
olim Hifpaniam concufsit , & conuertit Potens eft Deus de lapidibus iftis fufcitare 7
ad fidem. filios Abrahe. Hieronymus iuxta literam, Matth.3 .
Vocauit autem angelus Abraham fecundo de potentiam Deià Ioanne demóftrari hoc Hierony.
calo,& c. Etbenedicentur inquit in femine tuo loco putat, quod ficut olim ex limo terræ
Gen.22 .
omnesgentes terræ. De hac benedictionele hominem primũ cōdidit,fic ex lapidibus
ges ad Galatas: Abrahæ dictæfunt promifsw pofsit nouos homines procreare, qui me-
Galat.3. nes.Sed dehoc latius in verbo benedice- to fidei filij Abrahæ nominentur
re , num. 5. Interim autem notandum non pe carnali . Sed Chryfoftomus , Cryfof.
eft , tanti Dominum feciffe Abraham , vt Beda , Rabaus , & Hilarius per lapides Beda-
Raba.
inter cognomina Dei ponatur , Deus gentiles defignatos exiftimant , qui lapi- Hilari.
Abraham , ficut habes Pfalm . 46.Exod. des colunt,in quibus (inquit) Hilarius no
fuccefsiocarnis queritur , fed fidei hære-
3. B. 3.Reg. 18.F. 1. Paralip . 29. &
2. Paralip. 30. ATobiæ.7.cap . Efther. ditas, cui confonat Apoftolus ad Roma- Rom.4.
13. &. 14. DeniqueMatth. 22. & alibi nos. Non per legem promifsio Abrahæ autſe=
pafsim , quod feciffe creditur Deus ad minieius v hæres effet mundi , fed per iuftitiä
oftendendum nobis fe illius miniſtri fidei , & ad Galatas , Preuidens fcriptura, Galat.3 .
Dominum , illius difcipuli magiftrum,at quia exfid iuftificat gentes Deus prænuncia-
uit Abrpe , qnia benedicentur in te omnes
que illius clientis patronum & protecto =
gentes
ABRAHAM. 21
gentes,igitur qui exfide funt benedicentur cum rituali vero lumine tunc illuftratis . Cæte
fideli Abraham. Gentiles ergo qui quafi rum poft Afcenfione Domini cœpitcæ
lapides lapidea fimulachra venerabatur, lum ipfum,finus quoq; Abrahæ à fanctis
fide viua fufcepta facti funt filij Abrahæ. patribus appellari,vbi animæ beatæ cla
Lucas ait : Factum eft autem ut moreretur re Deum vident, ficut in Concilio Floret. Cóc. Floret.
8
mendicus , & portaretur ab Angelis infinum definitum eft. Vnde Ecclefia de. B. canit
Luc, 16,
Beda. Abrahe.Beda fuper hunc locum in com- Martino : Martinus Abrahæ finu lætus
ment.Lucæ ait : Sinus Abrahæ requies excipitur,& Aug.li.9.Confef: quidquid Auguft.
eſtbeatorum pauperü, quorum eft regnü illud,inquit eft, quod finus Abrahæ voca
cælorum,quo poft hanc vitam recipiun- tur,illic Nebridius meus viuit . Item Are Aretas.
tas Epifcopus fuper illud Apoc: Vfque quo Apoc.6.
tur. Auguft.lib.4.de origine animæ c.15.
Auguft. Domine non uindicasfanguinem noftrum : Ani
Sierrare,inquit,pueriliter non vis, finum
Abrahæ intellige remotam fedem quic mas dicit martyrum quiefcere in finibus
tis ,atq; fecreta,vbi eft Abraham , & ideo Abraham.Et Iacobus Apoft. in liturgia Iacobus.
Abrahæ dicitur non quod ipfius tantum pro fideliu animabus precatur : Fae eas
fit,fed quod ipfe multarum gentium pa= ( inquit)quiefcere in delitijs paradifi,in re
ter fit,qui ad imitandum fidei principatu gione viuentiu,in regno tuo,in finu Abra
pofitus eft.Hæc Aug. Sed adhuc inquire hæ. Vbi alludit ad illud , quod Chriftus
dum reftat , vbi fit modo ifte Abrahæ fi- Dominus dixit : Multi ab oriente& occiden Matth.8,
Quæftio.
nus,an in paradifo vt dicit Theophy.fu- te uenient,& recumbent cum Abrahã , Ifaac,es
Theo phyl. perillud Luca:Hodie mecum eris in paradi- Iacob in regno cæloru , &c . Vbi loquitur de
Luc.23. fo.Vbianimam latronis in locis lucidis, & voca tionegentium poft fuum afcenfum
fragrantibus , & pulchris tabernaculis re incælum , ergo coclum fecundum Euan
ceptam fuiffe affirmat, Idem etiam fuper gelicam phrafim vocatur Abrahæ finus,
Euthymius eundem locum afferit Euthymius , Anve & requies : ideo & Ecclefia Romana in
ro finus Abrahæ fit cælum ipfum fiue reg Miffa defunctororum in offertorio canit:
nucælorum, quo beati recipiuntur , ficut Signifer Sanctus Michael repræfentet
ex Beda retulimus,quæftio eft, an potius eas in lucemfanétam , quam olim Abra-
infuperioribus fit inferni partibus , vtte hæ promififti , & femini eius. Sed de hoc
fatis .
Auguft. nere videtur,quamuis difputando, B. Au
Pfal.85 . guftinus.Super illud Pfalmi: Eruifti animā Preterea Chriftus ait : Amendico uobis 9
meam ex inferno inferiori : Vbiait , videri ante quam Abrahamfieret, egofum : Hoc di- Ioan.8.
poffeinfernum fuiffeante Chrifti refurre xit filius Deinon fecundum naturam hu
"
&tionem fuperiorem Abrahæ finum in manam , quam fufcepit in tempore,quo
quo detinebantur patres , refpectu cuius verbum caro factum eft , fed fecundum Ioan. 1.
locus damnatorum infernum dicatur in- hypoftafim diuinam , & naturam deita .
ferius. Sed ad hanc quæftionem breuiter tis,in qua coæternus eft patri , & de qua
dicimus ante refurrectionem Chrifti fu Micheas : Etegreffus eius à diebus æternita Michas.
tis,item Pfal : Filius meus estu, ego hodiege- Pfal-2.
periorem quidem inferni parte vocatam
effe Abrahæ finum , de quo dubitare iam nui te Id eft in æternitate in qua non eft
Pfal.109.
neminilicet,cum fit in Symbolo fidei de prius,aut pofterius, & alibi : Exutero ante
Chrifto,dictum , defcendit ad inferos , & luciferumgenui te,dixit autem : Egofum , &
ad Epheff. Defcendit ad inferiores partes ter non egofui alludens ad illud, quod dixe-
Eph.4 ra,& Petrus de Chrifto dictum exponit rat in Exodo Moyfi : Egofum quifum , hæc Exo.3.
Act.2.
Pfal.14: illud pfalmi. Quoniam non derelinques ani- dicesfilijs Ifrael , qui eft mifit me ad uos. Eft
mam meam in inferno. Hunc autem locu lu enim per effentiam fine limite infinitus,
mine gloriæ anima Chriſti circunfudit & immenfus , & fine durationis initio &
quando beatam in limbo animabus fan finefine:imo ficut ipfe dicit : Egofum Al-
torum patrum vifionemfuam impertijt,
& pha & Omega , initium & finis . Quomodo Apoc:
reddiditq; fpiritalemlocumillumparadi autem Chriftus fine addito dicatur æter
fum,vbi latronis etiam animam glorifica nus,vide in dictione Chriftus & in dictio
uit, no aute in locis fragrantibus vt Theo në æternus. Abraham pater vefter exul
phyl. & Euthymius dicunt ,fed infubter tauit vtvideret diem meum , quære in di
raneis, &lumine corporalicaretibus ,fpi tione Dies num . 1 2 ¶ Credidit Abrahā
&
CS
Deo
ABSALON, ABSCONDERE.
Deo , & reputatum eft illi adiuftitiam, rá iuxta : Ifaiam Vere tues Deus abfcondit , Efai.45 .
vide in dictione, Credere.nume. 1.
fanitus Ifraelfaluator. VbiHierony.Chri- Hierony.
ftus ( inquit ) Deus appellatur abfcondi-
CAPVT XVII tus propteraffumpti corporis facramen-
tum , & Deus Ifrael faluator,quod inter-
Abfalon. pretatur Iefus ,Hæc ille. Sic ergo quando
illi Iefus nomen imponitur,vt oftendatur
BSALON filius Das Deus abfconditus , figno peccatoris nem Luc.z.
אפשָלוֹן
uid corporis forma omniu pe circuncifionis contegitur.Rurfus quá-
mortalium fua tempeftate do tamqua naturalis Dei filius adoratur à
A pulcherrimus interpretatur Magis , infantuli celatur ætate. Cæterum Matth. z20
Mid.Clar
pater pacis, qui potius è con Ifidorus Clarius fecutus Rabbinos præ-
trario pater fuit difsidiorum & belli , nã dicta verba non de Chrifto fed de patre
2.Reg.13. fratrem Amnon per fraudem in conuiuio Deo per Apoftrophem dicta in Ifaiæ va
peremit. Et contra patrem infurgens reg- ticinio citato male credulus putat.Cuino
nu illi callide fere abftulit , fed in prælio
folum Hierony. contradicit loco allega. Hiero
fugiens capillorum nexu de quercu pepe to mille annis ante quam ille nafceretur,
2.Reg.18: dit,vbiâ Ioab tribus lanceis transfixus pe
verum & feptuaginta quoq; interpretes
rijt.In quo ambitionis affectum , & fuppli
quivertunt,noper apoftrophem,fed pla
cium expreffum eft , ambiciofus quippe ne de Chrifto affirmatiue videlicet. Tu
fuis machinationibus illaqueatus frequen
enim es De' & nefciebamus , Deus Ifrael
Iudith. 13. tius perit.Sic Olophernes dum dominiu faluator. VndeAmbr. Super illud Rom. Ambro
affettat capite truncatur à fœmina: Sic 2.Quiexecraris idolafacrilegiumfacis:Quo
Iudicum.13 . Abimelech dum regnare cupit faxo con- modo Chriftum (inquit) quem lex & pro
quaffatur.Sic Aman dum adorari defide- pheticus fermo Deum fignificat , negas?
Efther. 7.
rattollitur in patibulum . Deniq ; de am- Dicit enim Ifaias: Quia in te eft Deus,& non
Pfal.7.
biciofo dicitur: Incidit in foucam quamfecit.
eft Deuspræter te,tu enim es Deus & nefcieba-
Fuitautem Abfalon Iudæ proditoris , &
mus:Cumtota lex Dei patris autoritatem
iudaici populi typus , qui contra patrem
Ecclefia Chriftuni coniurauit , vt notat prædicet,nunquid Iudæihoc de Deo pa
tre dicebant , fed quia filius Dei femper
Aug. Aug Super Pfal. 3. in prologo. Propte-
rea vt nos ab ambitionis vitio deterreret quidē apparuit , latebat autem quis effet,
filius Dei,cum facta effet contentio inter cum poft refurrectionem cognofcitur di
citur ei in confefsione , Tues Deus , &
Apoftolos : Quis eorum uideretur effe maior? nefciebamus. Hæc Ambrofius . Et cer- Ioan.20
Luc.22: Principes(inquit ) Gentium dominantur eo-
te hoc Thomas Apoftolus dixit, quando
rum rc. in uobis autem non fic . Et alibi:
Matth.18. poft refurrectionem vulnera tetigit falua
Nifi conuerfifueritis , & c. Sicut paruulus iſte, toris.Eodem modo quo Ambrof. expli-
non intrabitis in regnum cælorum. ¶Abſcin
dere vide in alijs ditionibus coniunctis . cat Hilarius lib.5.de Trinitate in fine, & Hilar
Eufeb.lib.5.de Demonftratione Euange Eufebi
lica.c.4 . Hebraice vero vbi vulgata ver-
CAPVT XVIII.
tit, abfconditus , eft dictio Miftather, quæ
fignificat abfconditum vel nefcitum.
Abfcondere. Abfconditus dicitur vultus Chrifti fub 3
Efai.5 3
humanitate:Etquafi abfconditus uultus eius,
BSCONDERE in defpectus. Vbi Hierony. Abfconditus Hierony .
.I
facra pagina dicitur inter- (inquit) vultus illius, vt humano corpore
כלע dū Balaa , Num.4.Pro.19 .
A diuina potentia celaretur,de quo fupra di D.Thom.
Dicitur etiam Chabaa.Eft
&tum eft:Tues Deus abfconditus, & D.Tho.
1 autem Abfcondere aliquid in comment.Ifaiæ, abfconditus ( inquit)
ab aliorum notitia fubtrahere , cuius fim vultus eius fub infirmitate carnis:ideo ad
plex eft, condo, à quo abfcondo quafi ab miratione digna fuit fides eorum quifab
aliorum oculis condo,vel fepelio, fic Ge- mortali adhuc Chrifti carne omnipoten-
nef. 3.1.Abfcondit Rachel idola. tiam eius agnouerunt.Ideo q; miratus eft
2 Abfcóditus dicitur Deus per metapho filius Dei fidem Centurionis , & fidem Matth.8.
Chana
ABS CON • DER E. 22
Matth. 15.
Chananææ : Omulier ( inquit ) magna eft tur,denegatur tamen efficax refiftentibus |
fidestua. & obftinatis . Sic intelligitur illud Deut : Deut.34.
4 Abſcōditafagitta per metaphora filius Abfcondam faciem meam abeis, & confidera-
Efai.49 . Dei dicitur: Pojuit me quafifagitta electa,fub bo nouiffimacorum: & Ifaias ait : Abfcendifti Elai.64 .
pharetrafua abfconditme , id eftfub huma- faciem tuam à nobis, allififtinos in manibus
Hieron. iniquitatis noftræ,item Ezechiel: Et abfcon- Ezech. 39 .
no corporetexit,vt explicat Hierony.in
Procop.
Commentariis ,& Procopius.Ite Chryf. derim faciem meam ab eis.Cæterum aliquan
Chryfoft,
Super.1.c.Matth. Hanc fagittam ignora do non tam gratiæ fubtractionem quain
uit tamquam fibi abfconditam Iulianus permifsionem duntaxat , vt iufti in bonu
Imperator apoftata , qui ridiculum & nul ipforum,varijs afflictionibus conflicten-
lo modo putauit effe verifimile vt ad vnu tur,fignificarefolet. Sic legimus: In momen Efai- 54.
Chrifti verbum Petrus ", & Andreas reli- to indignationis meæ auerti faciem meam pa-
Matth.4.
&tis retibus & relicto Telonio Matthæus , rumper à te , fiue potius abfcondi , & in miferi
Matth.9,
fecuti fint Dominum , Atqui fagitta diz cordiafempiternamifertusfum tui : Quod nõ
uinitatis Chrifti fub fenfibili verbo trans de Synagoga vt Iudæi comminifcuntur,
fixerat animas eorum , qui quafi ceruus quæ non ad modicum quidem , fed per
faucius cucurrerunt ad fontem aqua- mille quingentos annos derelicta iacet,
Amb . rufine mora,quia vt dicit Ambrof. fuper imo potius de Ecclefia catholica , vt Hie . Hieron.
Cyril.
Luc. 2.Gratia fpiritus fancti nefcit tarda rony.Cyrillus, & Gloffa dicunt, neceſſa
Gloff.
molimina. rio debet intelligi, quæ in modico perfe-
5
Abac.3. Abfcondita dicitur fortitudo Chriftiin cutionis tempore , marty rum innundata
cruce pendentis : Cornua in manibus eius, ibi cruore , derelicta eft vt maius fidei robur
Hiero . in terris , & æterna in cælo præmia confe
abfcondita eft fortitudo eius.Ita Hierony.in
Comment.in altera expofitione,in mani queretur.Vnde Ecclefiæ ducibus Domi-
bus(inquit)eius trophæa crucis , in cruce nus dixit:Beatteritis, cum male dixerint uo- Matth. sẽ
ergo paulifper abfcondita eft fortitudo bishomines,& alibi: Abfquefynagogis facient loan.16.
Luc, 21,
Matth.26. eius,quando dicebat ad patrem: Triftiseft uos,item: Eritis odio omnibus hominibus pro-
anima mea ufq ad mortem, & Deus meus, Deus pter nomen meum.
meusut quiddereliquifti me ? Vnde non eft Abfcondere dicitur Deus mantada fua, 7
Lyra. audiendus Lyranus fuperhunc locu , qui id eft permittere ne à quibufdam intelli-
hæc de Cyro Perfarum rege, qui Baby lo gatur . Vnde Propheta clamabat dicens :
nios fuperauit , dicta putat, quafi quod Ne abfcondas à me mandata tua , id eft ne per Pfal.118.
cornua victoriæ haberet in manibus , cu mittas abfcōdi à me,ficut explicant Aug. Hierony.
Auguft.
contra non folum Hierony. Sed & Cy- Hierony.Cafsiodorus & Gloffa. Hac ea Casiodo-
Cypri.
prianus fermo.de Pafsione de Chrifto lu de phrafi vtitur Deus in Euägelio dicens : Matth.11 .
Eufeb. culentius intelligat. Item Eufebius lib.6. Confiteor tibi pater domine cali terræ,
Auguſt. de Demonftrat.c. 15. Auguft. lib.8.de quia abfcondiftihec à fapientibus, & prudenti
Gloffa.
Ciuitate cap. 32. Gloffa interlinealis , & bus Sub audi fecundum carnem , his
Theophy Theophyl. fuper Abacuc, & alij plures. enim Deus myfteria regni cælorum &
Fuit ergo abfcondita fortitudo Chrifti in confilia Euangelica paupertatis , caftita-
cruce,ne mors eius impediretur,quia fi cũ tis & obedientiæ voluntarię , atq; cætera
cognouiffent , nunquam Dominum glo- huiufmodi abfcondita & occulta manere
1.Cor.1. riæ crucifixiffent.Sic autem per mortem permififti. Quærunt tamen aliqui quo Quæftio.
deftruxit eum , qui habebat mortis impe modo de hocfilius Dei gaudeat , quod
Heb.2 . rium id eft diabolum . Et fic bonus pa- malum eft illis,nam Luc. o. legimus : in Luc.103
Ioan. 10. ftor animamfua pofuit pro ouibus fuis. illa hora exaltauitin fpiritu fanéto er dixit:
6 Abfcodere Deum ab aliquofacie fuam Confiteor tibi pater,&c. Ad quod duplex fo
idem plerunque eft , quod auxilium gra- lutio eft , altera Chryfoft. non gaudere Chryf.
Efai.8. tiæ fubtrahere :Et expectabo Dominum , qui quide filium Dei quia hæc myfteria abf
abfconditfaciemfuam à domo Iacob. Vbi Hie condita fuerint prudentibus fecundü car
Hierony. 1.Tim.2 .
rony.à Iudæis (inquit ) qui eum recipere nem, qui vult omnes homines faluos fieri
noluerunt.Hæcille. Vbinotandum, quá- & ad agnitione veritatis venire , fed quia
uis fufficiens Dei auxilium , vt Theolo reuelauit ca paruulis pater æternus. Alte Hierony.
gi dicunt , nemini dum hic viuit denege ra folutio eft Hieronymi & D.Th.in Co D.Thom.
ment.
ABSCONDERE .
ment.huius loci,exultaffe quidem filium ponit illud quod Dominus dicebat Apo Matth.13.
fteria ftolis:Vobisdatum eft noffe mysterium regni
Dei quia abfcondita funt hæc my
carnalibus,non quatenus hoc illis malum Dei,ceteris autem in parabolis, ut uidentesnon
eft,fed potius quatenus in hoc iuftitia di- uideant: Videlicet ne forte fi leuiter refipif
uina longius ,& latius effulget , & in hoc cantad falutem,& paulo poft iterum rela
(inquit) Hierony.iuftificata eft fapientia bantur, peius fit, maius q; illis immineat
à filijs fuis, dum fuperbis obcæcatis humi fupplicium , de quo nos alibi latius in ver
les illuftrantur. bo conuertere numer. 5 . 10
Abfcondit Deus lucem in manibus , id
8 Sic legimus: Si opertum eft Euangelium,in Tob.36
2.Cor.4. his qui pereunt opertum eft , in quibus Deus eft folem nube tegit Iob. 36. Vbi Greg. Greg
legit Immanibus abfcondit lucem, vocat
huiusfæculi excæcauit corda infidelium.Super
quem locum Hierony. intelligendu ( in autem immanes ,fuperbos, vnde fuperbie
Hierony.
quit) eft, vt dicamus Deum metes infide tibus inquit) veritatis lumen denegatur.
Luma huius fæculi merito infidelitatis ob Eodem modo legūt , & explicant Gloffa Gloff
cocaffe,ficut ait faluator : in iudicium ueni ordinaria & Lyranus . Cæterum D.Hic- Lyra
Ioan.9: Beda
inmundum,ut qui non uident, uideant,& qui ui- rony.feu Beda eius nomine,in Commen
2.Thefa. 2. dent , cacifiant,& ipfe Apoftolus ait: Qua tarijs Iob legit.In manibus,hoc eft , mani
non crediderunt ueritati , fed confenferunt ini bus fuis abfcondit lumen per manus po
quitati , mifiteis Deusfpiritumerroris : Hoc teftatem intelligens,poteftate ( inquit ) iu
eft permifit,quafi medicus fi inobedien dicij fui lume iuftitiæfuæ abfcondit à pec
tem ægrum deferat, ipfe ægritudinem di- catoribus malum operantibus. Septuagin
citur prolongare, cum tota culpa illius fit ta quoque interpretes vertunt επιχει
Regul qui audire contempfit. Hæc Hierony. gavid eft in manibus. Sic etiam habetur
Cuius regula feruada eft in omnibus fcri in Hebræo vox enim capaim ma-
pturæ locis , vbi dicitur Deus abfcondere nus fignificat , & nubes interdu, hic aute
myfteria fidei, vel operire vel quofdã ex accipitur in manibus ficut eft in vulgata
ccecare , quam fecuntur omnes patres in latina correcta.Ite Chaldaicus paraphra
Cyryfof. expofitione fcripturaru, ita Chry. fuper ftes,propter rapinam(inquit)manuú pro
Roma.1 . illud: Tradidit illos Deus in reprobumſenjum hibet pluuiam , & præcipit ei vt defcen-
Theophy ideft tradi permifit: Sic etiam ibidem Theo dat propter orantem ,quod noftra vulga
OEcumen.
ph lactus , OEcumenius & Gloffa ordi- ta dixit, &præcipit ei vt rurfus adueniat
Glof.
naria,& c. & annuciat de ea amicofuo. Paraphrafim
autem Chaldæam fubodoratus D.Tho. D. Thom.
Abfcondit quoq; Deus lumen fupra.
9 in Comment.de luce materiali hunc locu
naturale, id eft fubtrahit illud peccatori
vel in obftinationis poenam fecundum explicat, quam Deus nubibus ficut mani
iuftitiæ normam , vel etiam iuxta clemen bus tegit, & iterum detegit propter ami-
tiam ,ne deterior propter ingratitudinem cum orantem.Subdit autem, quod quem
luminis,quod contempfit,euadat: Inpo admodum lux ifta fenfibilis ex poteftate
Greg. nam quidem vt notat Greg. fuper illud Dei hominibus occultatur, & poftea co-
Iob.24. Iob.Nefcierunt uias eius, qui enim,ait, fcie municatur, fic intelligere debemus apud
do prius rebelles funt,poft modum cœcá Deum effe quandam lucem excellentio
tur vt nefciant.Hæc Greg. ad clementia rem ,videlicet fpiritualem , quam Deus in
2.Corint.4.
vero (vt inquit Chryf.) fuper illud quod præmium virtutis hominibus aliquando
Chryf.
paulo ante citauimus: Si opertum eft Euange manifeftat.Hæc eft fententia . D.Thome,
lium c.Nam fi eum(inquit ) qui debiles iuxta quam Dominus quoq; in Euange-
oculos habet, cogat aliquis folis radios vi lio Apoftolis celabat interdum doctrinæ
dere,auget magis illius infirmitatem,ideo fuælucem,quando in prouerbijs loqueba
illum mediciin tenebris includunt,ne ma tur,fed orantibus poftea referabat , ficut
gis morbus exafperetur:fic ergo Deum fa quando dixit: Modicum & uidebitis me, & Ioan.16.
Theophy. cere cogitandumeft ,&c. Ide fentit Theo iterum modicum& non uidebitisme : Quod
phylactus ibidem. Itaq; Deus etiam pu- cum poftea luculentius expofuiffet,illi di
Abac- 3 . niedo mifericors eft, iuxta illud Abacuc. xerunt: Ecce nunc palam loqueris & prouer=
3. Cum iratus fueris mifericordiæ recorda- bium nullamdicis , in hoc fcimus quia à Deo
beris. In quo fenfu Theophylactus ex exifti.
Abfcon-
ABSCONDER E. 23
rum neq; capillus de capite veftro pc- fa , fecuntur eamdem expofitionem Caf Calsi-
Gloffa.
ribit. fiodorus,Gloffa ord . & Bernardus fermo Ber
14 Abfcondita dicitur fapientia ab oculis ne.6.Super Cantica ,& merito.quia Apo
Iob.18. omnium viuentiu apud Iob. Vbi Gloſſa, ftolus Paulus allegat hunc pfalmum & de
Gloff. Quandiu hic(inquit)viuitur,videri Deus aduentufilij Dei in Epift. ad Romanos , Rom.ro.
perfuam effentiam non poteft , quæ ex- quando in vniuerfum terrarum orbem
Beda..
pofitio literalis eft. Sic etiam Beda fuper Chriftu's Apoftolos mifit ad prædican-
Iob,ab oculis omnium viuentium in mu dum: In omnem ( inquit ) terram exiuitfonus
do abfconditam dicit effe fapientiam de corum infines orbis terræ uerba coru,Mox
qua in eodem loco Iob fubdit: Non inueni- verofequitur,Infole pofuit tabernaculumfuŭ,
tur interrafuauiter uiuentium, Vbialiquo- Quod Hierony.vertit ad veritatem He- Hieron
modo difcrepat àfuperiori expofitione, braicam,folipofuit ta bernaculum in eis.
quia non intelligit de vifione diuinæ fas Quid eft ergo , in eis ? nifi in Apoſtolis,in
pientiæ per effentiam , fed de cognitione quibus filio fuo,qui fol eft iuftitiæ , pater
quadam eminēti, quæ non datur volupta æternus tabernaculú pofuit tãquam inpri
rijs atq; carnalibus Eodem modo expli- mis prædicatoribus & fun damētis Eccle
Greg-
cat Greg. Quoniam quifquis fapientiam fiæ, quibus Dominus dixit. Euntes docete Matth. vlt.
(inquit ) quæ Deus eft,inuenerit, huic vi- omnesgentes & c. Ex his ergo gentibus ta-
tæfunditus moritur,ne iam eius amorete bernaculü Dei factum eftde quo in Apo Apoc.21
neatur , Hæc Grego. Quod vero in code calyp:Ecce tabernaculum Dei cum hominibus
cap.Iobfubiungitur : Sapientia trahitur de habitabit cum eis. Sed de hoc vide latius
Greg occultis,fic explicat Greg. Cu fit ( inquit) in verbo Gigas numero.5 . contra Rabb
intelligibilis, non nifi inuifibiliter inueni nos. i
Beda: tur.Eodé fere modo Beda , Gloffa interl.
Interli De abfconditis Dei adimplere ven- 16
D.Thom. & Lyranus :item D.Thom . in Commēt. trem,eft in terra thefaurizare :fic in Pfal- Pfal. 16.
Iob.Eft( inquit ) fapientiæ origo occulta mo : De abfconditis tuis adimpletus eft uenter
fiueabfcondita dupliciter,vno modo ex- corum. Quod variè quidem propter He-
parte intellectualis luminis ,quod deriua braici idiomatis difficultatem à patribus
tur ab occultifsima caufa nepe Deo , Alio explicatur. Aug. Abfcondita Dei vocari Auguft.
modo ex parte rerum cognitarú quæ oc putat peccata , quæ tanquam tenebræ
cultas proprietates habent . Hæc D.Tho . (inquit)abfconduntur à lumine. Cafsiod . Cafsio
Secundum autem vtramq ; caufam quam
vero multifaria exponit,vel de cibis pro-
Matth.11. ille afsignauit intelligitur illud Matth.. hibitis ,quibus illi contra legem ventrem
Abfcondijti hec àfapientibus & prudentibus, implebant,vel abfcondita Dei effe myste
reuelaftica paruulis : Ideft , Abfcondifti ria diuina quæ illi populo fub metapho-
lume fupernaturale fideiufta permifsio ris & figuris contecta ad tempus funt tra
ne,& proprietates etiam occultas rerum dita &c. Arnobius vero fingulariter paf-
Arnob.
fupernaturalium à prudentibus fecundu fionis Chrifti Sacramētafubcortice literę
carnem . abfcondita exponit , quibus populus ille
15 Abfcondi à calore phrafis eft Prophe- ventrem memoriæ replebat fine vllo bo-
Pfal.18. tæ : Neque eft quife abfcondat à calore eius, næ operationis fructu . Cæterù quamuis
Nicolaus. Quod Nicolaus Lyranus,Titelm . Iafen. prædictæ expofitiones in fenfu myftico
Titel.
& alij recentiores de calore huius folis ma fintpulchra,explicatio tamen Lyrani & Lyra.
Ianfen,
terialis exponunt, quia die( inquiunt ) fol Ianfenij hoc loco, phrafim Hebraicam lu lanfe.
calorem effundit in emifpherio noftro,& culetius enodat.Abfcondita nempe Dei
Auguft. nocte in oppofito verfus antipodas . Cæ in fcriptura facra vocari diuitias atq; the- Regula.
terum Aug. de filio Dei potius explicat, fauros temporales , quibus reprobi freque
verbum (inquit)Dei caro factum non per terabundant, & quibus ventrem fuæ cu
mifit vllum mortalium excufarefe de vm
piditatis explere conatur. Dictio quippe
bra mortis , hoc eft de ignorantia aduen- Hebræa Tafiutach pro qua vulgata vertit
tus eius,prædicátibus Apoftolis. Eodem abfcondita proprie fignificat ea quæ mo
Hierony.
modo Hieronyfuper eumdem Pfal. vbi rethefauri in longum tepus reponuntur ,
calorem filij Dei dicit effe dona Spiritus
fecundum quam phrafim legimus apud
fanctifuper vniuerfalem Ecclefiam effu- Ifaia: Etdabo tibithefaurosabfconditos: Id eft Ifai :45 .
repofitos
ABSCONDER E. 24
repofitos in tempora longa. Sic etiã legi- ta illud Matthei : Non uenifoluere legem fed Matth.s .
Cant.7. mus in Canticis . Omnia poma noua & uetera ad implere. Sic & quando in patria fua le- Luc, 4,
feruaui tibidilecte mi: Vbi in Hebræo habe gitlocu Ifaie ,& cepit dicere ad eos : Quia
Ianfen. tur, Abfconditibi, vt obferuat Ianfenius . hodie hecfcriptura impleta eft in auribus ue-
Abfcondita Efau fecundum prædictā ftris,tunc certe abfcondita produxit in lu
17
regulam thefauros intelligimus Idumæo- cem. Sic etiam quando Pharifçis dixit,
rum apud Abdiam prophetam, quia Idu Ante quam Abrahamfieret egofum . Et Sama Ioan. 10.
Ioan.4.
meiab Efau ducunt originem. Dicit ergo ritanę de Mefsia loquenti , Ego ( inquit)
Abdias cap. Abdias : Quomodofcrutatifunt Efau, inueftiga fum qui loquor tecum. Vel etiam abfcondita
vnico .
ueruntabfcondita eius: Id eft omnes thefau- cordis in die iudicij finalis iudex produ-
ros eius fcrutati funt hoftes Chaldæi , vt cet in lucem ficut dicit Apoftolus : Omnes 2 : Corint, s
inter fe illos diuiderent, quis enim dubitet enim manifeftari oportet ante tribunal Chrifti
omnibus gentibus morem effe irruenti- c, Vel denique martyrum fidem doctri
bus hoftibus thefauros abfcondere ? Sic nam & merita Deus produxit in luce.qui
etiam intelliges locum alium difficilioré cum effent magiftri fidei & preclaris ino
Deut.33
Deut. Vbi de tribu Zabulon prædixit ribus prediti quafi fcelerati necabantur,
Moyfes: Inundationem maris quafi lac fugent de quibus Dominus dixit : Nihilopertum Matth.10 .
thefauros abfconditos arenarum ,id eft, Abfco quodnon reueletur neque abfconditum quod non
dit Deus & quafi repofuit infinitam mul fciatur.Vbi Hierony. Nolite ( inquit) ti- Hierony.
titudine arenarum morethefauri precio- mereperfecutorum fæuitiam, & blafphe
fifsimi, vt fuperbientibus fluctibus maris mantium rabiem, quia veniet dies Iudicij
miromodo refiftant,cum fuerit opus,ne- in qua & veftra virtus, & eorum nequitia
terram abforbeant.Hæ igitur arena the= demonftrabitur. Hec Hierony. vbialle- 1.Cor.s.
faurusfunt tribui Zabulo,quæ iuxta ma gat illud Apoftoli : Nolite ante tempus iudi-
re habitationem fortita eft , impediunt care,ufquedumuemat Dominus,qui illuminabit
enim ne abforbeatur à mare , & vitam ei abfcondita tenebrarum , &c. Et tunc laus erit
fubinde conferuant , quæ omni thefau unicuique à De o
ro preciofior eft. Vel , vt exponit Vata- A facie Dei fe non abfcondere, eft iudi
Batab 20
blus, Erit tribus Zabulon opulentifsima ciu eius minime timere , aut etiá animad
ratione maris,ita vt de terra effodiat the uerfionem. Sicut dicit Iob , Duo tantum fa lob.13,
fauros repofitos fub arena ne facile inueni ciesmihi,er à facie tua non abfcondar : Id eft
anturab hoftibus .Sunt etiam qui hoc re- nontimebo fubire iudicium tuum ,ita ex-
ferant ad fodinas metalloru quibus abun ponit Greg. fuper eundem locum & D. Greg.
D.Thom.
dabat hec tribus.Nam expofitio Lyrani Thom:& Lyranus . E contrario vero abf Lyra.
thefauros arenarum effe meritafanctoru conderefe à facie Dei, eft fententiam erus !
abfcodita in celo pulchra fed myftica eft. & iudicium formidare.Sic poft tranfgref Genef.3.
18 Abfcondere eloquia Dei fecundü præ fionem dixit Adam : Timui & abfcondi me
lob.14
dictam phrafim eft illa more thefauri in eo quod nudus effem,& Iob . Quis mihi tribuat
corde reponere vt fuo nobis tempore de- ut in inferno protegasme, abfcondas me do-
Pfal.118.
feruiät. Sic Propheta dicebat: in corde meo nec tranfeatfurortuus.
abfcondi eloquiatua ut no peccem tibi : Subau Abfcondi quoque ab ira dei , eft eua de 21
Iob.23. di quafithefaurum,& Iob: Infinu meoabf repenam atq; fupplicium:fic Sophonias : Sopho.2.
condi uerba oris eius : Quod qui facit fimi = Quærite iuftum, quærite manfuetum fi quomo
Matth:13. lis eft illi fcribę docto, in regno celorum, do abfcondamini in diefuroris Domini:id eft à
& patrifamilias :Qui profert de thefaurofuo vaftatione Hierufale fiue fub Chaldeis ,
nouae uetera:id eft eloquia tam noui quã fiue fub Romanis , vt exponit Hierony. Hiero
veteris teftamenti vt ad fuam & aliorum
qui in codefenfu explicat etiã illud Ifaię : Ifai. 2.
vtilitatem diſpenſet .
Ingredere in petram, Abfconderefoffa humo
Abfcondita in lucem produxit Deus
19 àfaciefurorisDomini : Hoc eft in perfecu-
Iob.28. id eft quecumq; repofita erat in tenebris tione Nabuchodonofor vel Romano-
Beda. vtexplicat Beda in Comment. Iob, fiue rum ,fed fortiori iure à facie iudicis Chri-
illa fint myfteria fcripturarum , fiue pro ftiin die finali , de quo Lucas , Tunc uide- Luc.21 .
phetic quas cum Dominus re ipfa com- buntfiliumhominis uenientem in nube cum pote
pleuit,abfcondita produxit in lucem , iux state magna & maieftate.
Abfcon--
ABSCONDERE .
22 Abfconfio pariter Dei denotat prote patent:Omniafunt nuda & apertaoculis eius, Heb.4.
tionem ,fic Ifaias : Tabernaculum erit in um
& Hiere.17.
Ifai. 4. & Hieremias ait : Scrutans corda er renes
A pac.& . 1:
braculum diei, abfconfionem à turbine & plu Deus:Vnde in Apocaly. oculos habere di 19.
Hieron. uld.Vbi Hierony.reiecta expofitione Iu- citur ficut flammam ignis, quia omnia pe
dæorum, nos(inquit ) hæc omnia refera= netrat & illuftrat.
mus ad primum aduetum Chrifti de quo 25
Abfcondita cordis in fcriptura facra
iPfal.26.
in pfalmo legimus: Protexit me in abfcondi- funt cogitationes liberæ & confenfus vo>>
to tabernaculijui,in petra exaltauit me : fuper luntatis humanæ fiue in bonu fiue in ma
quam fundata Ecclefia nulla tempeftate lum,ante quam prodeant in lucem , fic le
concutitur : Quia portæ inferinon præuale- gimus: Ipfe enim nouit abfcondita cordis. Su Pfal.43
Matth. 16: bunt aduerfus cam, c. Quod fi quis roget, per quem locum Hierony. Quod cognof Hierony.
quomodo Ecclefia tabernaculu fit in abf- rat (inquit ) Deus cogitationes hominis
Matth. 5 confione ,cum de illa fcriptum fit : Non po ipfe in Euangelio prodit ad Pharifços di
teft ciuitas abfcondifupra montempofita ? Faci cens : Quidcogitatis mala in cordibus ueftris? Luce. s. &,
lis & expedita refponfio eft : Ecclefia mi & Videns lefus cogitationes eorum: Quod re 9.&.11.
litantem vt pote vifibilem manifeſtam petit etiam Euägelifta cap. vndecimo vt
effe omnibus, propter fuccefsionem Pon oftendat Chriftum effe Deum , qui occul
tificum in Apoftolica fede Romana ,& in tifsima quæq;fuper omnes fpiritus fuper
uiolatam facramentorum & Apoftolicæ cæleftes fciat. Vnde tres pueri in camino
doctrinæ traditionem, nihilominus tamē Daniel,3
ignis de illo dicunt: Quifedesfuper Charu-
intra finum Ecclefiæ imbecilliores quiq ;
bim intuerisabyffos : Hoc eft , fcientiam
& tyrones fubfortiorum clypeo abfcon fuperas fupernorú omniumfpirituum ſe
duntur & defenduntur.
dens fuper eos,& penetras omnia profun
Abfconderefeu tegere peccata in bo- difsima.Inter quæ nihil profundius qua
quã
23 num & in malu accipitur, in bonum qui- cor humanum.
dem quando aliquis per pænitentiam & ¶Abfconditus thefaurus inagro quid
confefsionem , dum fe ipfum accufat &
fit , neeadem fepe repetamus vide verbo
punit, à iufto Dei iudicio fuas quodamo ager.numer. 5.TAbfconditum fermen-
do iniquitates abfcondit, ne puniatur , fic tum. vide in dictione fermentum. nu. 4.
Pfal.31- legimus : Beatiquorum remiffe funt iniquita Abfcondere talentum , vide verbo
tes, quorum tectafuntpeccata, & e contra= talentum.¶ Abfcondita vita iuftorum cũ
rio de Iudæis dicitur: Peccatafua ficut Sodo Chrifto,quare in dictione vita. In abf
Ifai- 3.
ma prædicauerunt,neque abfconderunt: Sub au condito loqui vide in dictione loqui. In
Hierony . di perpænitentiam , ficut exponit Hie- abfcondito orare , quære verbo , orare.
rony in Comment,Secunda(inquit) poft In abfcondito pofita lucerna , vide
naufragium tabula eft pænitentia, & co- verbo lucerna. Panis abfconditus vide
folatio miferorum impietates fuas abfcon verbopanis.
dere.Hæc Hierony. In malum vero abſ
condere peccata fua dicitur qui excufat CAPVT. XIX.
Iob 31 :
ea,vel negat iuxta illud.Si abfcondi ut homo
Greg.
peccatum meum:Vbi Greg.Vfitatum ( in- Abforbere, Abfortus, deuorare,
quit ) generis humani vitium eft latendo
deglutire.
peccatum committere,& commiffum ne
Luc.18. gando abfcondere.Hæc Grego . Sed pu-
Bforbere & deglutire He- 55
blicanus in parabola quia non abfcondit 19
braice in fcriptura dicitur בלע
fed voce & percufsione pectoris manife
balaa in Piel perdere difsi
ftauitpeccata fua, defcendit iuftificatus in A
pare Ifai. 2 5.Eft autem. Ab
domum fuam .
forbere per modum potus دdeuora- I
In abfcondito videre eft omnia fecre-
24 re per modum cibi aliquid faucibus tra-
tifsima penetrare quod proprium Dei
exiftit.SicMatthæus : Pater tuus quiuidet in ijcere, quod metaphorice pafsim ad ina-
Matth.6,'
Remig. nimata quoque transfertur , ficut mare
abfcondito reddettibi: Super quem locú Re- cymbam abforbet, & terra dehifcens de
D.Thom.
migius & D.Thom!notant premiu red- uorat ædificia. •
diturum Deum cui omnia cordis fecreta
Abforbere dicitur Deus hypocritam 2
id!
ABSORBER E. DE VORARE, & c. 25
Iob.6: id eft repête perimere, fic lob ait: Si abfor : iuci petræ indices coru ,
bucriteude locofuo,negabit eu, dicet no no-
abforti(
inquit
mea )quon iá potserüt . Abfortus Pfal . 140 .
Greg.
uite.VbiGreg.in moral.De loco (inquit ) | dicitur iuxta phrafim Hebraica cotritus ,
Regula
fuohypocrita abforbetur , cuà præfentis confractus,deuictus ,fecudu regulā Hier. Hierony.
vitæfauoribus interueniéte morte fepara fuper huc Pf.Abfortio(inquit),p victoria
Beda.
tur.Eode modo Beda fuper Iob. Cæterù ponitur ficut Apoftol ait: Abforta eft mors
Chaldaicus paraphraftes no quidé de hy inuictoria & c.Et fecüdü hac obferuatione 1.Cor.15 .
pocrita fed decyrpo vertit. Que fenfum exponens præfente locu ait: Ipfi hæretici
Lyra. Lyran.amplectitur . Itaque no Deus fed licet per Arift. & Plato.videatur Ecclefiæ
viator abforbet cyrpu , euellens eu radici fynceritate cōténere , tamen quádo vene
tus de loco fuo,& negabit eu dicens Non rint adfcripturas ftatim abforbet à petra,
D.Thom. noui inter tot herbas agreftes vnde cyrpu petra auté erat Chrs.Hæc ille. Itaq; vincũ
iftu euulferim :Ita etiã explicat D. The in tur& fuperat à Chro.Eode modo expli
Com.Iob, & confonat literæ fubfequéti : catAug.Cafsio.& Glo.Cateru Lyr.iudi Aug.
Caisio
Hæc eft letitiauie eius ut alij de terragermině ces noplane fapiêtes Græcorú Plato. & Gloffa.
tur,id eft vt alij cyrpi pullulates fuccedat. Arift.fed Moyfen potius & Aarointelli- Lyra.
Quod fateor etiãhominib? in fenfu mora gi putat,qui abforti funt,id eft fuperati at
li aptari poteft, ad quoru repetinu interi quead peccadu illecti ad aquas contradi-
tü fignificadū fimilitudo cyrpi adhibetur &tionis iuxta petra.Porro Chaldaicus Pa Chald.
3 Abforbuiffe legitur terra fluuiu inApoc. raphr.nomine petre fchola virtutis , ver-
Apoc.12: Et adiuuitterra muliere , & abforbuit fluuium tit in hunc modu,Abforti , id eft diftracti
que mifit Draco de orefuo.Quod varie quidé funt mali de fchola,fubaudi virtutis, mani
D.Thom. exponitur.D.Th.in Com.nomine terræ b' iudicũ fuorú fed couertetur & audient
perfectos quofq; figurari putat,qui tãquá verba mea. Poftremo lanfen. quartā ad Ianfen.
illuftres & fortes Ecclefiæ propugnatores hibet expofitione,fenfu myftico fancto-
fluctus tribulationu, dæmonis arte cötra ru patru Hier. Aug. & alioru plurimifa-
iuftos infurgétes excipiut, & apertis fauci &
to,fed interim pretermiffo. Nomine ita
Rupert. b' abforbet . Secuda expofitio eft Ruperti, q; petre intelligi exiftimat faxuad quod
terræ vocabulo fpecialiter hoc loco trece vas fictile collifum fragitur , ita vt fitfen-
tos dece & octo Epifcopos de toto terra- fus iudicio meo fatis ad rē, Oleū , id eft a 7
ru orbe opera Collatini magni in Cocilio dulatio peccatoru no impinguet, id eft ſe
Nicæno congregatos fignificari , qui erro ducat caput meu , quia iudices eoru id eft
res Arrij fidei veritate refellerüt,& argu magiftri & antefignani omniu vbique fe
mēta eius quafi fluuiu abſorbuerüt. Ter- ductoru abfortifunt, id eft , confracti ad
Gloffa. tia expofitio eft Gloffæ ordinariæ quæ petra,hoc eft de falfa doctri.cometi , & ip
nomine terræ Chricorpus de terra fum hipoti' audiet verba mea quoniã potuerut
ptum intelligit, quod omnes pafsiones & fallacias eoru retudere. Qua fententia me
tribulationes veternofi draconis opera co lius quidé dicere potuit qua Dauid,Chis
tra Dei iaculatas Ecclefia , infe ipfum ex filius Dauid,quádo Pharifç os pafsim re-
cipiens abforbuit, de mortecrucis immor darguit atq; couicit qui cotra eu confpira
tale refurgens & impafsibile, iuxta illud. bat,Vtcaperet eu infermone,ficut:quãdo ro Matth.223
Rom.s..
Chriftusrefurgens ex mortuis iam no moritur.. gabat eu,Licet cefum dari Cæfari an në? Quo
Que expofitio mihi magis qua fuperiores rum infidias ipfe confregit dicens :Reddite
arridet,quavidetur Paul.infinuare qui de quefunt Cæfaris Cæfari,& quæfünt Dei Deo.
refurrectionegloriofa differens ait: Cumor Abforbere,deuorare & deglutire in ma=
1.Corin: 15 talehoc induerit immortalitate tuc fiet fermo
lū fonāt & in bonu,vt obferuat Aug.in il- 5
quifcriptuseft , Abfortaeft mors in uictoria, lud pfal. 34. Ne dicant in cordibusfuis,Euge, Aug.
ubieft morsvictoria tua? & c.Deo autēgratias euge anime noftræ nec dicant deuorauimus eu: Pfal.34.
quidedit nobis uictoria per Iefu Chrifti Džum vel vt ipfe legit,Abſorbuimus eu ,hoc (in-
noftru.Sacra igitur terra corporis Chrime quit)abforbes quod in corpus tuutraijcis,
rito mortis fuæ & virtute refurrectionis , vultte mudus abforbere , tu abforbe mun
Matth.18. abforbuit fluuiu mortalitatis noftræ,par- dū, & traijce eu in corpus tuum , macta &
Mar. 16. ta de morte & fatellitibus eius victoria. manduca ,quod Petro dictum eft. Occi Acto.10
Luc.24.
De quavide apudMatthæum,Marcũ, & de in eis quod funt,& fac in eis quodtu es,
Lucam , vbi refurrectio Chrifti narratur. illicotrafi pfuaferint impietate , abforbe
4 Abforti dicútur iudices iūti petræ in Pſ, ris ab eis . Hec Aug. Sic intelligit illud Pf.
D Cum
ABSOBERE. DEVORA R E. & c .
Pial.132 . bo Behemoth . •
Cu irafcereturfuror coră innosforfită aqua ab
forbuffetnos. Vbiaquæ per metaphora in Abforbere volucre dicitur qui capit, &oc
9.
telligüt ar populi peccatores , iuxta illud: cidit celeriter fugiente. Sic legimus apud
Apoc.18 . Ifai. Nelæteris Philiftea tu quonia cominuta Ifai.14.
Aque multa populi multi.Sic exponut Aug.
Auguft .
Cafsi. & Cafsio.Hieron.vero aquas effe dicit cō eft uirga percufforis tui,de radice enim colubri
Hieron: motiones malaru nētiū , quod in idē re- egredietur regulus, &feme eius abforbebit uolu
dit Hi fanctos abforbere quærunt, id eft crě.Vbi Hier.per metaphora rege Achaz Hiero,
in fua ipfo u malitia traijcere , quod olim colubru appellari dicit ,qui cu mortuus ef
teranni facere nitebatur quãdo martyres fet lętabatur Philiftæi quafi cōminuta ef
Chrifti ad idolatriam impellebant quam fetvirga percufforis eorü, cedebat enim il
uis fruftra , dequibus Dominus dixit. los viriliter ,fed monet Propheta ne pro-
Matth.10.
Antereges præfidesducemini propter me.In pter obitu eius lętetur qa de radiceAchaz
eode fenfu Hierufale de Babylonio rege quafi de femine colubri egreffur' erat rex
coqueriturAbfarbuit me quaji draco : fubau- Ezechias tanquã regulus que Græci vo =
Hiere.51.
di , Nabuchodonofor. In eodé fenfu : Di- cant Bafilifcu , qui Palæfthina habitantes
Prou.1. xerüt impij Abfcodamus tèdiculas cótra infon- etiá fifugerint quafi volucres folo occidet
!་
tëfruftra: eglutiamus eu taquà infernus uiuen afpectu.Neq; miru fiBafilife rex , S. Eze
tě,idě cótra Chim facere Pharifçi machi chias appelletur,cu & Chrs filius Deivo
nabatur quádo collegerüt cöciliu dicêtes: cetur ferpes, Sicut Moyfes exaltauitferpëtë in loan.3.
Quidfacimus quia hic homo multafignafacit? deferto , &c Vbi notanduquod filius Dei
Ioan.11. expedit utun homo moriatur p populo & c. quafi æneus ille Moy fis ferpes faucios fa-
6 Abforbere dicitur triftitia homine mæ nabat ad vita æterna ,rex autem Ezechias
ftu id eft corporis vel etiã animæ interitu fuo è cotrario vifu peccatores occidebat,
perdere in defperationem illü impellens fed vtraq; in bonu comune, quia regis cle
2.Corint. 2. iuxta illud Apoftoli : Neforte abundantiori mentia fupplices faluat peccatores , iufti-
3
triftitia abforbeatur qui eiufmodi eft. tia vero fuperbos & obftinatos occidit,fi
7 Abforbere inbonu legimus vel etiã de cut Dauiddicit : In matutino interficiebam Pfal.100
1,Cor, 15 . glutire: fic Apoftol ait.onec abforbeatur omnes peccatores terræ &c.
ΙΟ
quod mortale eft à uita,id eft, in vita comute Profunduabforbere dicitur periclitātes
tur æterna .In eude fenfum Petrus . Per re- vnde propheta dicit : Neque abforbeat me Pfal.68.
1.Petr.3.
furrectioně Chriftiex mortuis , qui eft ad dexte profunda.Vbi Cafsio.rogat ( inquit) Pro- Calsio,
rá Deideglutiens mor të,ut uitæ æterne hære- pheta ne demergatur in fæculi huius tēpe
des efficeremur,id eft , cōmutans mortalia itate . Caterum Dauid in perfona potius
noftra infuicorporis immortalitate,& fu Chriin hoc pfloquit vt putat Hier.Aug. Hiero.
perans atq; confumens morte ita vt nihil & Gloffa.Lyran. Genebrard' & Cafsio. Aug.
D.Thom. eius appareat,vt notat D. Th.in Comm. ipfe confentit Orat ergo Chíus a dhuc in Gloffa,
8 Abforbe efluuiu dicitur Behemoth, id carne mortali patre quomodo tame oret, Lyra,
eft ,genus humanum in mortem quotidie aut pro quib' oret diffenfio eft inter auto
Iob.40. Auens inftarfluuij : abforbebitfluuiu : fub res . Aug enim vult Chim in priori parte Auguft
Nicolaus audi Behemoth, Etno mirabitur: Quod Ni
pfalmiin propria loqui perfona quantu
col. Ly ran.de Elepháto ficut de ty po dia ad morte & pafsione fua quãdo dicit: Ve
bolicenfet intelligēdu ,fed noplacet, quia ni inaltuudine miris tepeftas demerfit me,
neq; per hyperbole illi quadrarevalet, vt in pofteriori vero parte , ex infirmitate
fluuium abforbeat :& multo minus quod corporis fut my ftici , quod nos fum ', pete
fequitur,vtinfluat lordanis in os eius, fiducia re.Nome demergat tepeftas aque,neque abfor
Greg. habebit.Eft ergo fenfus legitimus B.Greg. beatme profundu , vbi profundu exiftimat
Beda. in Moralibus,Bedæ fuper Iob. & Gloff. effe iniquitate peccati . Cæteru Lvran.pu Lyra,
Gloffa. ordinarię,Behemoth Angeluapoftatā ap tat Chriftü in propria perfona tã in prio
pellari qui ab origine mudi gen? humanu ri qua in pofleriore parte Pfalmi petere,
inima deftuens vfq; ad redēptoris tēpora vt quoniã ia demerfus erat pafsionis pro
quafi queda fluuiu in fe traxit , & fiducia cella quátu ad corpus,falté quãtã ad ani-
habet vt Iordanis , id eft populus baptiza mā noabforberetur logo tépore infepul
tus in Chro in fauces ei prolabatur.quod chro,fed tertia die potius refurgeret. Que
Matth, 24, ex partefiet quãdo predictio Dñiimplebi fentétia eft etia Genebrardi,& non ca-
tur : Quonia fupe rabū dauit iniq uitas, re fr ig er ret docet Apoftoelus
tu probabilitat , quia Hebr.dicens
adhocpetijffe Chri-
.Qui Heb.5 .
cetcharitas multoru . Sed de hoc latius
in diebus
ABSTINERE. ABSTINENTIA. * 26
Profe
ABSTINERE . ABSTINENTI A.
fignificat.
ABSYN THIV M. AB VND ARE. & c . 27
fignificat, qui dulcedine illicitę voluptatis nit Hieron. Sicut etia legimus in Ofæa : Hie: ony:
Ofex.14.
in amaritudine perinde couertit,atq; fi ab Pereat Samaria quoniã ad amaritudinem pro-
fynthiupoft mellis fauu comedas , vt di- uocauit Deufuu:quod metaphorice intelli
Orig. cit Orig.homil..fuper Ezech.in que fen gedueft,cu nulla in Deo pofsit effe triſți
fum explic at illud Prou. Ne intederisfalla- tia , fed in eo fenfu dicitur, vt triftitia quã
Prou.5: ciemulieris , fauus enim diſtillans labia mere- iniuftus homo paruulis & innocētib⁹ in
tricis,nouifsima autě amara quafi abfynthiйt.in gerit.taqua fua reputet Deus, iuxta illud:
tellige propter remorfum confciëtiæ.De Quoduni ex minimis meisfeciftis mihifeciftis.
Matth.as
Hierem: 2. cui amaritudine legimus :Scito & uidequa Ne igitur Pharifæi Deuad amaritudiné
amaru eftreliquiffe te Dim Deutuu.Quodbe prouocarent temerarijs fuis iniuftis q; iu
ne experta eft mulier in ciuitate peccatrix dicijs,Dominus illis aiebat: Nolite iudicare Ioan.7
Luc-7- que poft carnis voluptates ad pedes Díi fecundumfaciem , fed iuftum iudicium iudicate.
fleuit amare. Nouifsima quoq; quafi aba Stella magna ardens tãquàfacula cecidit in Apoc.8.
fynthiuvltra denotat peccati pæna vt ex tertia partefluminuer infontes aquaru, no-
Beda, ponit Beda in Coment, quia labores & mě Stellæ dicitur abſynthiũ , & facta eft tertia
dolores immefi fubfecutur delicta noſtra pars aquaru in abſynthiu.Apoc.8.Aug. fiue Auguft
atq, flagitia tu in hac vita tu etiã infutura. eius nomine Tyconius fuper huc locu exi
Cuius exéplü Herodes omnibus eft, qui ftimat Stella quæ vocatur abfynthiu effe
Matth .2: poft necé innocentiu,de qua in Matth.fit doctores errorú, qui fcripturas , nomine a
mētio,in cruciatibus immenfis miferā vi- quarü fignificatas ,in virulētos & mortife
Iofephus. tá finiuit. De quo lege Iofephum.lib.17 . ros fenfus detorquet. Ide fentiut D.Tho. D.Tho
antiquit.c.9. & de bello Iudaico.li.i.c.al. & Lyra. Hac ergo doctrina homines ha Lyra.
3 Abfynthiu metaphorice in fcriptura de refibus infecti fpiritualiter moriuntur, re
notat eas tribulationes quib? De' peccato &te vero Stella dicuntur effe hærefiarchæ
res plectit, nofolú ad oftédēduiuftitiæ ri & falfi Prophetæ qui claritate fanctitatis
gore(de quo fupra dixim³)fedvtad falute verbis & habitu fimulat.Vnde Dis .Atte
Matth.7
refipifcat,& per confefsione pænitetię,vi dite(inquit) à falfisprophetis,quiueniūt aduos
rus delictorufuoru euomat ficut & abfyn in ueftimetis ouium,hoc eft. aureis & fplédi
thiu cotufum ( vt experiêtia docet ) fucco dis velleribus ornati foris : Intrinfecus autě
Hierony. fuo,vomituprouocat. Sic explicat Hiero. funtlupirapaces, à fructibuseorum cognofcetis
Hierem. 9. illud Hier:Ecceego dicit Dñs cibabo populu cos.Sut enim eorufructus abſynthio ama
iftu abfynthio,id eft,mittã cũ in captiuitatē riores ,mortiferi pacis & charitatis diuifo
vt erumnaru amaritudine cõuertatur.Ide res .Rupertus Stella, quç abſynthiu appel
Hier.23. minatur cótra Pfeudo prophetas. Electis latur,ira Dei & fententia eius diftricta ad Rupert
ergo abfynthiu hoc téporaliu tribulatio peccatiu punitione exponit, fed prior ex
nu vitalis eft medicina,ficut latroni in cru pofitio comunior eft , magisq; literæ co-
cepēdēti,qui in tormētis couerfus dixit; hæret , de qua lib. 3.in verbo cadere nu.
Luc.23. Dnememětomeic,Sic Chananæa tormē 23. latius a gimus contra Iuniores.:
Matth.19 tofiliæ vexata,fic Regul' filij infirmitate CAPVT. XXII.
Ioan.4.
coftrict ,fic deniq; Ceturio , cuius feruus
Matth.8. Abundare.Abundantia.
Matth.9. iacebatparalyticus qui preciofus illi erat,
Bundantia dicitur hebraice Sabah
Thren. 3: Princeps quoq; Synagoga, cui' filia mor
tuam Dominus fufcitauit In eodé fenfu Avindantia diciturh
D 3 eft
ABYSS V S.
eft hebraica denotans aliquid eŭ facere fu regnücelorú adire nemo potelt, primû fi
pra lege vel vltra limites & modos ratio- des Chrifti Dei & hominis, fine fide auté
nis humanæ ita in pfal. Abundauit : Subau impofsibile eft placere Deo. Deinde quia
Pfal.77. interiores animi affectus no curabat cohi Hebr.11.
di Deus : ut auericret irăfuă, id eft excefsit
Hierony. Imites humanæpatiëtiæ.Vnde Hieron. bere,vt pote ira cocupifcétia oculorú & fi
Multitudo inquit mifericordiaru conti milia, de quibus paulo poft differit, often
net eu , vt du expcctat penitētiā , nō pu- dens neceffariu effe ad falute horu etiã cu
niat delinquête , quia no vult mortê pecca ra gerere poftremo litera mordic' adhe
toris & Sic abi dauit vt auerteret irà fu à rebat,fpiritureiecto , & vt, dicebam ,māda
Luc.7- à Magdalena & à Matth. & à Saulo & à ta moralia fine charitate feruabāt , & qué
Matth.6bonofatione Luc. 2 3. & fic de fimilibus . admodü gētiliū fimulachra auro & gem-
A &to.9.
Abudare nefciút al.qui in ipfa abūdan mis exterius fplédétia diuinitatem quan
3 tia,vt pauperu mifereātur , alij vero fciut da prefeferebat , interius auté vacua erat
quide,ficut Apoftolu: Scio ( inquit) abur.da & inania.Sic & iuftitia Pharifeorü , & c.
Philip.4. Abudare in fuo fenfu, eft fua fentétia fe-
see penuria puti Super que locum Theo- 5
Thcophy.
phy Quomodo(inquit) nouit Apoftolus qui iuxta illud:Vnus quifque aute infuofenfu ' Rom.14
.
Iaulusa bundare, quoniã in alios impen- abider.Super que lucu Theophy . fecutus Theophy
debat fubaudieleemofy nas,nec gaudebat Chryf.quado fermo ( inquit) eft de dogs Chryf.
inabundatia fed æqualis erat in faturita= matib ,no oportet nos proprio fenfu abū
te & in indigentia.Eode modo explicant dare,fed que accepimusfirmitertueri.etiã
Ambr Ambro.Hierony . Chryfoft. & alij patres fiangelus de ca lo aliud predicaret,vbi au
Hierony. fuper Paulum.Nefcit itaq; abundaie di= të fermo eft de cibis & ieiunio , & qui offe
Chryf. ues fiue auarus ,fiue in mudanis prodigus ditur eft neophy tus,ab exacto rigore no
fit quia non curat thefaurizate thefauros nihil eft remittedū . Eodě modo Hieron.
Hierony.
Matth. 5 . in cælo ficut hortatur filius Dei. & Amb. Ceteru D.Th. in Coment. obij Ambro.
Abūdare debet iuftitia noftra plufqua cithic Paulu loqui de obferuatib' dies & D.Thom.
·4
Scribaru & Pharifa orufpiritu charitatis . cibos,quod eft de ſe malu , vt habetur ad
Matth.s.
Primũ quia pharifa oru iuftitia minoris Gala.4.cft enim planeiudaizare. Refpõ
poderis erat qua quæ fufficeret illos ami- det auté Paulu ad Rom.vbicöcedit abu-
cos Deicoftituere , tefte enim filio Deiir. dare poffe quéqua in fuo fenfu quantu ad
ritu faciebát mádatu Dei,ppter traditio dies ieiunioru & cibos prohibitos intelli-
Matth.15. nes fuas apud Matth Vbi Hieron.fuggil gi quidé fecüdü illud tépus dūtaxat quo li
Hierony. lat, (inquit) harifs os quicotêptis manda cebat Iudeis feruare legalia vt Synagoga
tis Dei fatuebat proprias traditiones. Vn cuhonorefepeliretur, modo aute no lice
Ecclef.
de Eccle, ait :Qui in uno peccauer u ,multa boz. ret ficut fignificaturin Epift. ad Galatas . Galat.4
Rom.14.
Iacobi.2 . na perder Et Iacob. Quitotā legēferuauerit, Abudatia aquæ & faturitas panis fecun
offendat autè in uno,faétus cft omniü reus,id eft duphrafim hebraica affluētia denotat deli 6
Abyfius
ABYSS V S. 28
Aby flus profunditas eft aquaru aut fimi interlin. Aug.Omnis (inquit) aqua diffu Auguſt.
liūfine fundo ,infern' quoq ; in inferiorib? fa per maria & perflumina & per antra
terrę partib' hoc eft in cetroin fcripturis quoq; occulta abyffus dicitur,quæ vt ve
abyflus dicitur apud Luc. Vbi dæmonu ftis terra circudat,Hæctépore diluuij fu-
Luc.8.
legio rogabat Saluatore ne pmitteret eos per omnes mötes afcedit.Hactenus Glof.
in abyffum ire.Item in Apoc.locufte ille In que etiã fenfum Hieron.exponit illud P Hierony.
rou. 3%
Apoc.
möftruofe habebat fuper fe rege angelu Prou:Sapiêtia eius eruperut abyfsi:Hoc ( in
Greg. abyfsi.Sic etiã intelligit Grego. illud lob quit)cotigit in diebus Noe, quando rupti
Iob.4 funt omnes fontes abyfsimagnæ,vel qua
qd de Leuiată , id eft , deantiquo aduerfa
rio dicitur:Aftimauit abyffum qualifenefcétě: do quotidiano progreffu fontes & flumi-
Abyflum ( inquit ) fenefcere æftimat qui na de abyffo id eft de mare per terræ ve
terminari quãdoq; in fupplicijs, fubaudi nas emanat.Vnde SapiêtiaDei dicit : Pro Eccle.24
inferni , fuperna animaduerfione putat. fundu abyjsi penetraui : Secudu eande phra
Hæc Greg.Erit nihilominus fuppliciu æ- fim legimus in Ezechiele,de rege dictum Ezech.31 :
Matthias ternu damnatorų Matth.25.quia poena
Afsyrioru:Aque multæ nutrierut illu , abyſ-
Hierony.
iufte plectitur æterna qui cötra Deum in fus eleuauit eu. Vbi Hierony. in Coment.
finitum fine timore, & fine compunctio Defcribit(inquit)potétiam regis Aſsyrij
ne confurgit , & quantum infe eft æterna fubfigura arboris cedriquod no aquis fed
Deum offendere obftinatione promptus abyfsis hoc eft aquis abūdātifsimis ficut
2 eft,fi æternum ad nutu tempus haberent. maris irrigetur. Hæc Hieron. Vbi per a-
Exo.15. Abyffump maris gurgite legimus : Abyf quas maris diuitias& opes intelligit.Ergo
Iob.38. fi operuerut eos, id eft Egyptios. Ite Iob. cleuat fine dubio diuitie in infoletiá pleru
Superficies abyfsiconftringitur . Vbi Lyr.In q; fuperbiæ poffeffores fuos quos Dís de
partib'ait,aquilonaribus, quæ funt valde flet dicens,Ve uobis diuitibus quia hic habetis Luc,
frigidæ, fuperficies maris quod abyffus cofolationeueftra ,Quafi dicat, Eleuati eftis
hic dicitur,prope ripas aliquádo cogela- ficut fluctus maris quipaulo poft in fpu-
Pfal.32: tur.Ite in Plal: Cogregansficut in utre aquas mas conuertuntur, & faxis adhærent. Sic
maris,ponensin thefauris abyffos:Hoc eft cin diues purpuratus eleuabatur Lucæ. 1 6. Luc.16,
gens mare fuis litoribus ficut in vtre con- Ab flus quoq; pro mari accipitur iuxta 4
ftringitur aqua, ne fuperefluat , vt expo illud Quado certa lege er gyro uallabat abyf- Prou.8.
nit Lyran. In thefauris aute hoc eft mo- fos.Vbi Lyran. Abyffos(inquit) id eft co Lyra.
Lyra,
re thefauri repofitam abfcōditā qi feruat cauitates terræ vbicögregata funt aquæ
in profundis terre cauernis , quafi immė vt appareret arida. Hac ille.Quo fenfu di
fam aquaru molé vt cu opus fuerit inŭda &tu exiftimo vt myfticas interim expofi .
re iubeat fuper terra , vt aliquas regiones tiones omitta in Ecclef: a mariabudauitco
Eccle.24
vel gêtes,iufto iudicio abforbeat,quod Ia gitatiocius,& confilium eius ab abyffo magna,
Ianfen fenius adnotat , Armat enim Deus inter- hoc eft cogitatio Dei practica in ipfo mu
Sap.5 . du creatură cótra infenfatos,fic & fub die diprimordio quãdo varias ad ornatu or-
Luc.21.
iudicij : Erit interris preſſuragetiu præ confu bis creaturas producere difpofuit , capit
fionemaris fluctuu.In eodé fenfu intelle. initiu ababyffo magna,hoc eft ab illa im
Pfal.76. gitur illud pfal: Viderйtte aquæ& timuerut menfa aquaru mole,quá in locu vnucoc-
Hierony turbatefunt abyfsi. Vbi Hierony, mare git.vt germinaret terra herbas& plātas &
(inquit)vidit & fugit quãdo populus trá- animalia.Ite yt ex humore,quod natat in
fiuit per mare rubru , creatore fuu intelli- aquis, & quod volat in aere , producere-
Lyra: xerüt aquæ.Eodé modo Lyran.& Ianſe . tur.Sic etiã in fpirituali Ecclefie mudo.co
Ianfen.
nius.Quod fiad præfentia Dei in colum gitatio filij Dei copit à regenerationis a
na nubis &ignis fe fe oftédētis aquarũ mo qua baptifmi iuxta illud Nifiquis renatus Ioan.3!
les timet,& abyfsi turbantur , quæ nuquã fueritexaquae fpiritufanéto no poteft intrare
peccauerunt,quo terrore concutietur pec inregnum Deic.Ite: Baptizates eos erc.Ex
catores & turbabuntur quando videbunt hoc mari varij procedüt in Ecclefia Catho Matth.vlt.
Luc.21. filium hominis venientem in maieftate? lica gradus fideliü, cóiugatorũ , viduarū,
Matth.24. In eodé fenfu pro mari fumitur abyflus virginü, doctotu martyru,& Apoftolorü,
3 inpfalvbilegimus: A byffus ficut ueftimetū quafi variæ & cæleftes creature de aqua.
Pfal.103. amic eius,fupermotėsftabutaquæ.Vbi Glo. Aby flus metaphorice(Hacten' enim de ད་
D 4 Abyflo
ABYSS V S.
abyffo proprie locuti fumus , quidquid bens profundu , aliam vocat abyiium,id
Regula. vel in rebus humanis magnu & quafi im- eft alium homine inuitat ad fidem,ficprę
mefum, vel quod in naturafpirituali pro cepit rexferuis fuis quos inueneritis: Voca Matth.22 .
fundu eft,fiue in bonu fiue in malũ diniq; te ad nuptias & c.Porro Lyranus & Janfe= Lyra.
iudicia Dei & quod cũque confilij diuini ni' prædictas expofitiones quamuis pul- Janfen,
fecretu fignificat.Sicut exéplis illuftrabi- chras vt myfticas tamen prętermittétes,
tur.Primú ergo quod magnum & multi- hiftoricu fenfum huius loci ex præceden
plex eft metaphorice vocatur abyffus.Si= tibus & fubfequentibus deprehendunt .
Amos.7. cut Amos . 7. Ecce uocabat iudicium ad igne Propheta quippe regi tribulationes fuas
Hierony. denorauit abyffum multam.Vbi Hierony.in inūdātibus fuper fe fluctibus confert, ſub
Comment. "Dominus vocat Nabucho dit enim:Omnia excelsa tua & fluctus tuiſu-
donofor, imo venire præcipit contra lu perme tranfierunt:Vndeabyffus irruenti
dam & Hierufalem , vocat autem vt tem calamitatu alia fubfequente ingentiũ tri-
plum igne fuccendat, & iudicium in igne balationũ cōtra me vocat , vt du magnis
faciat,& deuoret abyffum multam , id eft maiora fuccedut nulla mihi iam peneex
cunctas ciuitates Iudæ , & deuoret fimul haufto requies cocedatur.Similes tribula Ioan.16.
partem, id eft partem Domini & hæredi tionu fibi inuice fuccedetiu quafi aby flos Luc.21
.
tatem quod vocatur templum eius. Hæc prædicit Chriftus apoftolis & fidelib' fu
ex Hieronymo. Simile iudicium commi perueturas dicens : Abfquefynagogisfacient
natur Dominus ciuitati Hierufalem dia uos,& uenit hora ut omnisqui interficit uos ar9
cens : Et non relinquet in te lapidefuper lapidě: bitreturfe obfequiu præftare Deo,Et alibi.Eri
Luc.19. tisodio omnib hominib' propter nomě meum. Apoc.20 .
Ignisergo deuorauit illa abyffum magna.
6 Abyflus angelos bonos aut etiã malos Abyffus etiã metaphorice cor impioru
propter fcientiæ profunditatem figurate & profunda iniquitas peccantiu appella
Hierony. fignificat , vt notat Hierony. fuper illud tur,fic iuxta litera quamuis metaphorice
Abac.3. Abac.Dedit abyffusuoce fuá fi abyflum (in intelligitur locus ille Apoc. vbi angelus 1.Petr.
s
quit)in bona partem accipimus, dicamus decalo defcendens : Apprehédit draconem,
difperfis aquis itineris peſsimis , Viderunt & c, Et ligauit eum per annos mille, mifit eu
te o Chrifle fapiêtes tui , fubaudi, Ange- in abyffu , claufit fignauitfupereu. Quod Quæftio.
li,& altitudine fciëtiæ quam habebant ex fi obijcias cu legamus apud Petru: Aduer Aug.
tuo afpectu mutuates,quidquid de te pri fariusuefter diabolustáqua leo rugiens circuit
opinatifunt in vocis fuç laudibus protule quærens quedeuoret : quomodo claufus di-
rut.Hæc ille. Vbifapientes vocatangelos citur in abyflo? Ad quod Aug.lib. 20.de
bonos quos intelligit nomine abyfsi.five Ciuitate.c.7 . refpondet , nomine abyfsi
ro abyffus in malu accipiatur fignificare noquidehoc loco tenebricofa inferorum
dæmones putat Hierony. qui Chriftü re clauftra , fed multitudine poti innumera
furgente de que ipfis triúphantem vide- bile impioru fignificari , quoru malignita
runt, & dederunt vocemfuam. tecontra Dei Ecclefia multum profunda
7 Abyffus denotat iudicia diuina quæ funt corda,no quia diabolus ibi ante mor Primafius.
abhominibus penetrari non poflunt fic te Chriftino erat,fed quia exclufus à fide Haymo .
Pfal. 35 . pfal: iudicia tua abyffus multa. libus plus coepit impios pofsidere . Hac Gloffa .
Rupert.
8 Aby flus appellaturipfe Deus pater & Aug.Eode modo explicat Primafius fu- Richard.
Hierony. Chriftus eius,vt explicat Hierony.in Cō per Apoc.Haymo, Gloffa ord.Rupertus D. Thom.
Ahac.3 . ment.Abacuc.& allegat illud pfal : Aby- abbas, Richard de S. Victore, D . Th.in Lyranus.
Pfal.41 .
ffus abyffum inuocat,id eft Chriftus quidem Coment.Lyra. & comunior fentétia . Ni
coceptus fineopere nuptiali , que Daniel hilominus iuxta literă de inferno in quo
lapidem abfcifum de mõte fine manibus claufus eft Satanas in morte Chriftiintel·
appellat alia abyffum inuocat, id eft,pa- ligi poffe dicem' verbo Angelus nu. 31 .
trem,in voce cataractarum tuarum , id eft Eft ergo fenfus legitimus, diabolus qui ſta
vt det virtutem euangelizantibus.Velcer tuis idoloru, vt omnefere genus humanū
te abyffus noui teftamenti abyffum inuo ad cultü fuü alliceret,refpofa dabat , virtu
cat veteris teftamenti.Hæc ex Hierony. te mortis & refurrectionis Chrifti expul
Auguft. Cæteru Auguftinus aliter exponit in cos fus à fimulachris obmutuit, claufus q; mã
ment.Aby flus (inquit)id eft homo cor ha fit & elinguis in cordib'infideliu atq; im
P10-
T
pioru,täqua in quada impietatis abyffo rum,qui non re, fed lingua duntaxat Deū
vel in gehenna vfque ad tépora tandem laudant , vnde Hieremias : Prope estu ori
Hierem. 12.
Antichrifti, quando foluendus eft rurfus corum longe à renibus eorum . Vbi Hiero
ab inferno vt nouis oraculis & fignisifedu Hier ony..
nym.in Comment.licetfilios ( inquit )ge
Matth.24. cat reprobos , de quo Matth. Surgent pfeu nerent & fructum faciant hæretici , & pro
do Prophete er dabunt figna er prodigia, &c. pe fis tu ori corum , longe à renibus eorü, fai.29
Data eft eiclauis putei abyfsi Apoc. ( ideft) à confcientia , tamen non parua
9.vide in dictione clauis.nume.8. confolatio eft, quodtanquam pecora fig
nantur advictimam.Hæc Hieronym.In
CAP. XXIIIIith eundem fenfum de Pharifæis & imitato
Accedere, Vicinum effe , appropinqua- ribus corum Dominus dixit : Eo quod ap Matth.rs :
re,prope effe, iuxta effe. propinquat populus ifte orefuo , & labijs fuis
glorificat me, cor autemeorum longe eft à me.
PPROPINQVARE Quod teftimoniu contra foribas qui pro- 4
Accedere Hebraice dicitur ptertraditiones fuas mandata diuina vio
נגש
Nagag, vt patet Num. 8 labant, citat filius Dei. Hypocrite (ait) be-
Ifai.29.Genef. 33. Heb.LI
ne de uobis prophetauit :ſaias,&c.
Accedere eft alicui rei propinquum fre Accederead Deum, & appropinquare
ri, metaphorice vero dicitur Deus vici- Deo in facris literis in bonumaccipitan&
nus , & appropinquans vt denotetur effe in malum. In bonum quidem accedimus Theophy.
Hierem. 23. vbiquepræfens. Vnde Hieremias. Putas fide viua & fpefirma,iuxta illud Accede
Bafil.
Deus è uicino egofum , & non Deus de longe, tem ad Deum oportetcredere quieft , quod
vbi Septuaginta vertunt, Deus appropin inquirentibusfe remunerator eft.Super quem
quans ego fum.Super quem locum Hie locum Theophy, Det ( inquit) effe, & re..
Hieron. rony.Ifti (inquit) Deum exiftimant vbi- tributorem fieri per fidem tenemus De Matth.11 .
queeffepræfentem , neque aliquem locũ quo etiam lege Bafilium fuper Pfal. 33.
Pfal.138: effe vbinon fit Deus,iuxta illud Pfal. Quò His ergo grefsibus fidei viug & fpei fir
ibo àfpiritu tuo? quo àfacie tuafugia? ſiaſ me adfe venire omnes Dominus inuitat: D. Thom.
cendero in coelum tu illic es ', fi defcendero in in- Venite inquit ad me omnes qui laboratis one
Amos.9. rati eftis . Vult etiam vt appropinquemus
fernum,ades. Et Amos . Si defcenderint ufq; in 5
infernu inde manus mea deduceteos,& fi afcede per imitationem omnium virtutum , vt Auguft.
rint ufq; in cælu inde detrahã eos . Hæc Hie- Pfal.33 .
notat D. Tho. fuper illud Iacobi. 4. Ap-
ro.Hec fides defuitRegulo, qui no credi- propinquate Deo,& appropinquabit uobis.
dit filium Dei vbique præfentem , ægro Accedimus etiam ad Deu tribus alijs
tanti in alio loco filio fuo fanitate potuif grefsibus in bonum, vt docet Auguft . fu-
Ioan.4 fe conferre .Cui Dominus dixit: Nififigna per illud : Accedite ad eum & illuminamini ,
prodigia uideritis,non creditis. videlicet fumptione corporis Chrifti &
2 Accedere quoque dicitur Deus vel ef- Euchariftia , charitate, & pœnitétia . Nos
fe propè , quando fauet alicui & oratio- inquit ad eum accedamus vt corpus eius
Iacob.4.
nes eius exaudit ,fic Iacobus ait. Appropin &fanguinem fufcipiamus , & infra : Vn-
quateDeo , & appropinquabit uobis . Item in de accedunt gentes ? Fidem fectando ,
Deut.4 .
Deuteron.Neque enim eft alia natio tamgran corde inhiando, charitate currendo , pe=
dis quæ Deoshabeat appropinquantesfibi,ficut des tui charitas tua eft, duos pedes habes,
Pfal.33.
Deusnofter adeft nobis,& Pfalm.Iuxtacft Do noli effe claudus , qui funt duo præcepta
Pfal.44 minushis qui tribulatofunt corde & humiles dilectionis Dei & proximi , iftis pedibus
fpiritufaluabit.Præterea . Prope eft Dominus curre ad Deum . Et paulo poft: fed dicet
omnibus in cantibus eum, omnibus inuocanti- aliquis quomodo ad eum accedo tantis
Matth.4
buseum inueritate. In quo etiam fenfu Lu malis & peccatis oneratus ? Quomodo ?
Lucæ:24. cas Euangelifta, dicit de duobus difcipu- fi humiliaueris te per poenitentiam . Hæc Matth.g
lis euntibus in Emaus : Et ipfe Iefusappro- Augufti. His ergo grefsibus iufsit filius
pinquans ibatcumillis. Fauet quippe Deus Dei Andream & Simonem ad fe venire
de fe colloquentibus ,& conferentibus ad dicens: Venite poft me & faciam uosfieriț if=
inuicem de rebus facris & prefens adeft. catoreshominum, & Matthæum,quádo di-
3 Prope dicitur effe Deus ori hypocrita xitilli: Sequereme furgensfecutus eft cum .
Accef-
1
-- ----
ille vero deChrifto myfticus. Et certe hoc phrafis eft lib.Rg.Sic refpódit rex Ifrael Keg 20,
altifsimum confilium pafsionis fuæ & re- ad nucios,quos ei miferat rex Syrie Bena
demptionis humanæ filius Dei familiari dab defpiciens eum , & ciuitatem eius Sa
Matth. 20, bus fuis aperiebat, quando dixit : Ecce af mariam quafi prorfus imbellem . Senfus
cendimus Hierofolymam , & filius hominis tra autem eft ,ne fe nimium iactet rex Bena-
deturprincipibusfacerdotum, de quo & Luc. dab , propterea quod accinctus enfe con ;
Luc.18.. 18.Item Ioan. 12. Egofi exaltatusfuero à tra nos irruat , perinde atque fi iamparta
Loan.12. terra omnia traham ad me ipfum. Propter victoria difcinctus in ocio federet. Quafi
hocautem confilium altifsimæ fapientiæ diceret,Ne decantet triumphum ante cer
Ifai. 8. dicitur filius Dei , magni confilij angelus tamen . Quod & iufti facere debet, nean-
fecundum Septuag. & fecundum vulga- te quam decertamine vitæprefentis.exie
tam ,Confiliarius. rint difcincti gloriari velint , fed femper
efuriant , & fitiant iuftitiam , iuxta illud:
CAPVT XXV. Beatiqui efuriunt, &c. Ideo etiam Paulus Matth.st
ait: Que retro funt obliuifceus, ad anteriora
dum potentifsime, id eft, tu Chrifte in- | pulorum , & abftergere linteo , quo erat pre •
due carnem , pugna contra diabolum, li- cinctus . Præterea de feruis , quos in
bera genus humanum. Hæc ex Hierony. uenerit Dominus vigilantes , dicitur :
Quando ergo gladio Dominus humani= Amendico uobis, quia præcingetfe , &faciet Luc.12
tatis noftræ fe ipfum accinxit , merito vo illos difcumbere, er tranfiens miniftrabit illis.
Lucæ.2. catum eft nomen eius Iefus,id eft Salua- Sic Luc. 17. Herus miniftre dixit : Pre-
tor,quia iam apprehenderat arma, & fcu cingete, miniftra mihi. Et forte in eudem
tum ,vt exurgeret in adiutoriunoftrum. fenfum Ioan.viditfimilemfilio hominispra Ioan. Apos
Præcinxit fe Dominus. Indutus eft Do = cinctum ad mammillas Zona aurea , vt quem- al.1.
5
Pfal.92 . minusfortitudine, præcinxitſe. Vbi Au- admodum in Euangelio promifferat , in
Auguft. conuiuio cœlefti miniftret electis, Mini- Luc.12.
guft.inter verba compofita a fimplici ver
bo(cingo) obferuat difcrimen. Cuius fen ftrat autem fecüdum formamferui , qua-
Gloffa: tentiam in compendium redigit Gloffa tenus merita pafsionis fuæ & veftigia vul
Regul. fuper cundem Pfalmum poterit aute effe nerum quibus gloriam nobis promeruit
regula ad intelligendas fcripturas : Cingi æterno patri iugiter ob oculos ponit. Vn- Aug.
Pfal.92
mur (inquit) operaturi, accingimur pug de Auguft. illud Pfal. Indutus eft Dominus
naturi , fuccingimur ituri , præcingimur fortitudine & precinxitfe,de Chrifto fecun
miniftraturi.Hoc latius a nobis exemplis dum formam ferui, quam vt nobis ,& pro
exponendum eft . Accingimurergo pug- nobis miniftraret accepit , luculenter ex
Ieb.19. naturi , ficut ad lob Dominus dixit : Ac ponit. Pręcinxit enim fe filius Dei natu-
cingeutuir lumbos tuos,id eft, arma te con- ra noftra quafi linteo , vt fordes poenaru
tra elationis luxum , ne de patientia , vel noftrarum in fe ipfo fufciperet , & à no.
de caftitatefuperbias , vt exponit ibidem ftris nos culpis ablueret. Hinc apud Ifaia Ifai.627
Greg: Gregorius . Sic etiã intelligitur illud Ifai. ingenuefatetur veftiméta fua inquinaſſe.
Ifai.45 quod Dominus de Cyro rege Perfarum Præcinati Zonis aureis Angeli appa=
7
multoanteprædixit: Accinxi te, & non co- ruerunt, videlicet ad miniftradum nobis. Apoc.15.
gnouifti me .Et quamuis in textu vulgatæ Omnes quippefunt adminiſtratorij ſpiritus in Heb.1.
Hierony. legamus, Afsimilauite, fed Hierony, le: minifteriummifsi propter eos,qui hæreditatem
git in Comment.Accinxite, id eft fortem capiuntfalutis . Sic Dominus dicit : Angeli Matth.18
feci & multarum gentium victorem . Sic. corum uidentfaciem patris,id eft, angeli falu
Ifai.8. quoque Ifaias. Accingite uos uincimini, tis eorum minifterio.deputati , In eodem
id eft , ô Rafim rex , & Syri , vt exponit legimus. Sintlumbiueftri præcincti, lucer- Luc.12 .
Hierony. Hierony.quanuis accingatis vos contra ne ardentesin manibus ueftris , id eft fecun-
dum hiftoricum fenfum , Eftote precia
Hierufalem ad prælium , non reportabi-
tis modo de Iudæis victoriam , fed igno- ti more feruorum expectantium Do
&
miniofam fugam , fine Deo enim neque minufuum , donec reuertatur à nuptijs, vt
fortifsimi quique aliquid poffunt , iuxta ei miniftrent , ita & qui regni faftigiofu-
Ioan.rs. illud. Sine me nihilpoteftisfacere.Porrò con pereminet, miniftrumfe putet boni pu-
tra carnis infultus ,& inuifibiles hoftes ci- blici,neque tyrannicè dominetur , Pon-
licijs quafi gladio , & poenitentijs arma- tifex etiam miniftrum fe populi in rebus
mur. Vnde infcriptura frequenter legi- diuinis exhibeat non Dominum, sedfor-
Hiere.4.&6 mus . Accingite uos cilicijs, Accingere cilicio, mafactusgregis ex animo, vt Petrus ait . Na 1.Petr.s
3.Reg.20. Et accinxeruntfaccis lumbosfuos. Sic in die quod Greg in homil.fuper Lucam, præ- Gregor
cinerum accingit nos Ecclefia contra in- cingere lumbas , ad continentiam refert
uifibiles hoftes armis ieiunij dicens : Cum caftitatis, fpeciofa quidemfed myftica ex
Matth.5. ieiunatis nolitefierificut hypocrite, c, pofitio eft quid enim fitpræcingere lum
6 Præcingerefe, vt notat Auguft,loco ci bos fecundum hiftoricum fenfum docet
tato,cft ante fealiquid cingere,vt manci- Iobdicens : Qui baltbrum regum diffoluir, lob.122
Auguft.
piafolent,ne veftes maculent,mantile fi- er præcingit fune reneseorum. Vbipręcin
Verg bifupercingere , Vnde Verg. Tonfifque gererenes feruorum eft miniftrantium ,
8
ferunt mantillia villis. Sic filius Dei qui Succingere fe eft ad iter fe difponere;
formam acceperat ferui , veneratq; mini fic legimus apud Ioannem . Petrustunica Joan.21.
ſtrare,& non miniftrari, Cum accepiffetlin- fuccinxitfe,erat enim nudus, vt videlicet ve-
Ioan,137
teum præcinxitſe, cœpit lanare pedes difci= niret ad Chriftum. Eadem phrafis eft
Eccle
ACCIPERE. ASS V MERE , & c. 31
Ecclef.36. Ecclefiaftici. Quafifuccinctus latro exiliès de fumptum abAgyptiaca feruitute libera- interi.
ciuitate,in ciuitatem . Sic etiam intelligitur uit,fed Gloffa interl. aliter explicat , Do-
Ephef.6. illud ad Ephef. Statefuccincti lumbos in ueri- mini (inquit)eft affumptio noftræ carnis .
tate,id eft,ftate præparati ad iterfupernæ Ita etiam exponit Hierony.in Coment. Hieron.
1.Petr.1. patriæ,& quod Petrus ait, Succin&ti lumbos quia Verbum caro factum eft. Item ad He- loan.1.
tleb.1.
mentisueftre ,id eft ,præparatipuritate mē bræos Paulus ait. Non Angelos apprehendit
tis ad itercælefte. fedfemen Abrahæ apprehédit,quæ expofitio
Poftremo accingi dicuntur exultatio- probabilis eft . Affumere autem infirmũ Rom.14.
9
Pfal.64. necolles metaphoricè , & exaltatione col= eft curam illius gerere Rom . 14. Infirmum
les accingentur , id eft , fuauiolentibus flo- infide affumite.
ribus ridebunt quibus quafi exultare via Affumi dicitur quis ad dignitatem, iux 4
detur. ta illud : Omnis Pontifexexhominibus affum- Hebr.s
ptus,pro hominibus cöftituitur, Item ibidem:
CAP. XXVI
Nemo affumit fibi honorem ,fed qui uocatur à
Deo tanquam Aaron . In quo etiam fenfu fi-
Accipere, affumere ,fufcipere , capere. lius Dei affumptus dicitur in celum Mar Marci.16.
ci vltimo, &. I.Timo. 3. id eft, ad fummā 1.Tim.3 .
CCIPERE Hebraice cæli dignitatem , vt fedeat à dextris Dei.
dicitur Chatach . Prouer. Affumit ergo Deus aliquem quando il
hab lum ad munus gubernationis , & princi-
25.Ifai. 30.Pfal. 52 .
Accipere eft ad fe ali- patus eligit . Sic intelligitur illud Zacha. Zachar. 11 .
1 quid capere, ficut affume vbi Dominus ait : Affumpfi mihi duas uir-
re aliquid ad fe fumere, varijs autē modis gas,unam uocaui decorem, alteram uocaui funi-
vfurpaturin fcripturis . Accipere quippe culum , & panigregem, id eft, affumpfimi=
aliquam eft ducere eam vxorem. Sic San hi duo regna , alterum gentium fub Noë,
Iudic.14. fon dixit patrifuo , Hanc mihi accipe , quia quando feci pactum cum omnibus gen
Tob.6 .
placuit in oculis meis,& Tobias, Accipiesuir tibus , ne iterum vniuerfali diluuio dele
ginem cum timore Domini. rein genus humanum , ficut explicat Hie Hieron.
2 Accipere dicitur Deus aliquem,vel af- rony.in Comment. alterum vero Ifraeli-
fumere , quando eum eripit de periculo, tici populi,cui circuncifionis contulit fa
Pfal.17. cramentum , vocauitque Dominus deco
fic legimus :Mifit defummo,& accepit me,&
affumpfitmede aquis multis,quod explicant rem virgam regni Gentium, quia Genti
Ianfe
lafenius & Lyranus de Dauide, quem de les decore mundi capiuntur, ibi fiftentes,
Lyra.
periculis multis fuperna Dominus virtu- creatorem vero mundi ignorantes. Porrò
Auguft.
te liberauit. Nam expofitio Auguft. qui virgam Ifraelitici regni funiculum appel
de Ecclefia dictu intelligit , quam Domi lauit, quia diuifiteis terră infuniculo diftribu
nus de aquis multis, id eft de populis mul tionis.Iudæorum autemregnü hoc , quod Pfal.77.
tis vel de aqua baptifmi, fibi fponfam ac- peculiariprouidentia elegerat fibi Deus,
cepit,myftica eft. Sufcipere quoque dici- propter infignem nihilominus erga Chri
tur Deus quem à malis eripit,iuxta illud: ftum ingratitudinem deferere non dubi-
Pfal.117:
Impulfuseuerfusfum, ut caderem, & Dominus tauit, atquefuccindere virgamiftam , fi-
fufcepitme, quod de Dauide a filio fuo Ab cutfucciderat priorem , quod Dominus
Lyra. falon , & fautoribus eius impugnato Ly- prædixit : Ecce relinquetur domus ueftra de- Matth:23.
ranus exponit, quem Dominus liberauit, ferta.
& in regnum reftituit.Dequolibet autem In eodem fenfu legimus.Affumam te Zo 5
Hierony. iufto ab irruentibus malis erepto expli robabelfili Salathielferue meus id eft, princi Agg.2.
Aug.
Cafsiod. cant Hierony.Auguft. Cafsiod. & Giof- pem eligam te populi mei. Vnde fubdit:
Matth. 28. fa, poffet autem de Saluatore per antono Etponam te quafifignaculu,quia elegite. Vbi
Luc.24. mafiamintelligi, quem pater liberauit à Hierony.totumhocfub typo Zorobabel Hierony.
morte dietertiofufcitatum . de Chrifto Domino dictum exiftimat,
3 Dominieft affumptionoftra & fanéti Ifraël vel vt notat Francifcus Ribera fuper hunc
Pfal-88- regis noftri,legimus in Pfalmo,id eft,libe locum , quod promittitur hic Zorobabel
Lyra. ratio noftra vt exponit Lyranus , vel po= completum eft in Chrifto de eius femine
Itius populi Iudaici , quem Dominus af fecundum carnemprocreato, ficut bene
dictio
ACCIPERE . ASSVMERE, & c.
Gene.22. dictio gentium quæ promiffa eft Abrahę 18. Accipere perfonam impij in iudicio Prouerb . 18 .
in Chrifto completur , pollicitatio quoq; peccatum eft.Deutero.1 . Ne accipietiscuz Deut.1.
Pfal.88.
facta Dauidi:propterea Matthæus ( quod iufquam perfonam , itē in Ecclefiaftico : Non Ecclefiaf. 4.
Hierony . accipiasfaciem contra faciem tuam,id eft,con
uotat Hieronym. ) vt oftenderet promif-
ionem de Chrifto expreffam his duobus tra animam tuam,vel confcientiam , quæ
patrib us factam , coepit Euangelium di- facies eft ad intuendam veritatem ,vt ex-
Matth. 1.
cens : Liber generationis Iefu Chrifti filij ponit Lyranus . In eodem fenfu dicit Pe-
Lyranus.
Dauid,filij Abraham, quafi diceret : Hos trus. No eft perfonarum acceptor Deus, & Ec- Actor.10:
in pri cipio conftituo , quibus promifsio clefiaftic.Non accipiet Deusperfonam in pau- Ecclefia. 350
facta & completa eft Saluatoris. perem . Eadem phrafis eft Rom. 2. B. &
6
Accipere nonnunquam dicitur Deus Ephef.6.B.Callof. 3.D.Accipere quo
aliqué,id eft,præfenti vita tollere , ita Do que faciem Dei in abfcondito dicuntur
Ioan.14.
minus ait. Cum præparauero uobis locum,ite- amici lob cap.13 . id eft ,fimulate contra Iob.133
rum ueniam ad uos , & accipiam uos ad me ip- iuftitiam fauere Deo, vt exponit Grego. Gregor,
Pfal.48 .
fum.Sic etiam intelligitur illud Pfalm.vbi Tehis ergo qui perfonæ fauent contrà iu
Propheta dicit : Verumtamen Deus redimet ftitiam diciturin Euangelio : In quo iudicio Luc.6.
Matth. 7:
animam meam de manu inferi , cum acceperit iudicaueritis , iudicabimini , & in qua menfura Ioan.7
me. id eft , cum de præfenti vita colle- menfifueritis,remetietur uobis , & rurfus: No
Lyra. gerit me, ficut explicant Lyranus & Ian- lite iudicare fecundum faciem , fed iuftum iudi-
Ianfen. fenius iuxta litera.Nam explicatio Gloſ cium iudicate, Cæterum Deus fummè bo-
Interlin.
fæ Interlin.Cum acceperitme,id eft, cum ex nus fufcipere dicitur faciem alicuius in bo
me carnem affumpferit , myftica eft. In nu,quod eftadmittere preces eius vel po
codem quoque fenfu affumi dicitur quis, nitétiam ,vel etiam munera , vt notat Gre- Grego
id eft , morte tolli,fed ad meliorem vitam gor.fuper illud:lob autemferuus meus orabit Iob.42 !
Matth. 24. fpecialiter,ficut in Matth.Tuncduo erunt in prouobis & faciem eiusfufcipiam . Sed multo
agro uno, unus affumetur alius relinque- magis pater æternus fufcipit faciem Chri
Chryfo. tur,affumetur,inquam, ad meliorem vita, fti fui pro nobis de quo dicit : Hic eftfilius Matt. 17,
Theophy. vt explicant Chryfoft. & Theoph. meus dilectus , inquo mihi bene complacui , & Ifal.42.
7 Sufcipere quoque dicitur Deus , quos rurfus: Ecceferuus meusfufcipiam eum .
Pfal.3. protegit,iuxta illud . Ego dormiui fopora Accipere dicitur Chriftus dona in ho- 9
Pfal.67.
cusfum efurrexi,quia Dominusfufcepit me, minibusin Pfalmo ,Afcendifti in altum,cepi
id eft ,protexit me à perfecutione Abfa- fti captiuitatem , accepifti dona in hominibus. 8
Hieron . lon,ficut intelligunt iuxta literam Hiero- Quod aliter legit Paulus ad Ephef, Afcen- Ephef.4.
nym.Lyra.Ianfenius , Eugubinus & alij deus Chriftus in altum captiuam duxit captiui-
vbi eft Hebraice verbum ifmecheni, id tatem,dedit dona hominibus, fed vtrumq; con
Auguft. eft fuftinuit,fuftentabit ,& quafi manu te- ciliat Hierony.fuper eundem locum Pfa, Hiero
Cafsiod;
nebit in pugna.Nam quod Auguft. Caf Bene( inquit) dixit , Accepifti & dedifti,
Glot.
fiodo, & Gloffa ad Chriftum referunt a à patre quippe accepit , dat autë vt Deus ,
mortuis refurgetem,pulchrum plane, iux & quod accepit , hominibus accepit, vt
Pfal.29. ta typum & myfticum eft. Item Pfal. di- det,ipfe enim plenus eft,nihil indiget,de
cit Propheta Exaltabo te Domine, quoniam dit ergo dona fpiritualium gratiarum ho
fufcepiti me , nec delectafti inimicos meos fu- minibus . Item Auguft, Accipit (inquit ) Auguft.
perme,que in perfona Dauid exponunt dona in hominibus , dum homines acci-
ad literam Lyra, & Ianfenius.Infenfa ve piunt,qui membrafunt eius, Hæc Augu.
Lyra.
lanfen: ro myftico, Chrifti verba effe refurgentis In quem fenfum etiam à nobis accipit fi-
Auguft. tad patrem,dicunt Auguft. & Gloffa.Prę lius Dei dona , quamuis non egeat , quæ
Gloff.
crea quod legimus Pfalmo : Sufcepifti me pro eius amore donamus egenis,ficut ip-
Pfal. 138:
de utero matrismee , à quibufdam explica- fe teftatur : Quod uni ex minimis meisfeciftis Matth.25?
tur, quafi dicattradidifti me angelo cufto mihifeciftis.Sed vt intelligas Paulum non
diendum à natiuitate mea,vt recte adno- recefiffe à fenfu literæ Hebreæ,Rabbi Sa
Origen. tauit Origines fuper illud Matth. Angeli lomon apud Eugubinu exponit. Acce-
Matth.18. corum uidentfaciem patris mei,qui incælis eft. pifti dona èdiuinis fedibus, ô Deus , ca-
8 Accipere perfonam eft infauorem per que hominibus dedifti. IÒ
fonæcontra iuftitiam declinare. Prouer. Accipere dicitur Deus Leuiathan fer- ob:40 .
uum fem-
ACCIPERE, ASSVMERE , & c. 32
uum fempiternum . Nunquid faciet te- bant & ancillis , ad quem morem alludes |
cum pactum, & accipies eum feruam fem Deus apud Matt: Eran (inquit) due moler Matth.24.
piternum .Super quem locum Chaldæus tes inmola, una affumetur , & alia relinque-
vertit,emes eum in feruitium perpetuum , tur, iubet ergo Dominus , necreditor lo-
Septuag. douλov aviov,hebraice Olam, copignoris auferat debitori quçuis inftru
Hierony. vbi Hierony. Compellitur ( inquit ) dæ- menta domefticis vfibus neceffaria , fiue
mon quamuis rebellis , & nimium tumi- fit mola fuperior, fiue inferior, fiue quod-
dus vt Dominum creatorem fuum faltem uis aliud huius generis ,vt notat Rabbi Sa R.Salom.
vt feruus malus effe fateatur , dicitur autē lomon fuper Deuter. Iuxta quod etiam
feruus fempiternus, eo quod adoptionem Dominus dicit: Eftote mifericordes , & rur Luex.6.
Matth 5.
filiorum Dei , fiueprimatumillum ange fus:Beatimifericordes . Porrò B. Gregor Gregor.
licæ poteftatis nunquam fit accepturus, quem fequitur Gloffa ordin.fuper Deut. Glonia .
fed femperferuus fit futurus. Hæc ex Hie molam inferiorem timorem Dei , molam
Greg:
ron.Item Greg.fuper eundem locum ad verofuperiorem fpem intelligit , quifen-
dit,Leuiathatn, id eft, humani generis ad fus myfticus eft. Quadrat autem in illud
uerfarium feruum Dei dici fempiternū, Matth.quod martyribus dicitur: Nolute ti Matth.10.
quia in tentandis electis ad eorum vtili- mere eos,qui occidunt corpus ,fed timete cum ,
tatem femper Deo feruit , peruerfa licet quipoftquam occiderit corpus , poteft animam
voluntate . In eo ergo quod Chriftum in mittere ingehennam , & rurfus. Nolitetimere Luc.12.
Matth.4. deferto tentauit ferui munere functus eft pufillusgrex,quia complacuit patri ueftro das
in noftram cautionem & vtilitatem. reuobis regnum . In priori itaque loco re-
Accipere quoque tépus dicitur Deus. linquitur feruis Dei mola inferior , qua
II
Pfal.74 . Cum accepero tempus , ego iuftitias iudicabo. timeant eum , qui poteft mittere in gelien
Nicolaus Lvranus dicit Rabbi Salomo- nam , pofteriori vero loco permittitur eis
Lyra.
R, Salomon nem hoc dictum exponere in perfona po mola fuperior, id eft , pes regni cælorum .
puli Hebræidicentis : Cum accepero tem Inter has molas fit cor contritum quod
pus feftiuu , ego iuftitias Dei iudicabo , id non defpicit Deus Pfal. 50 .
eft,decantabo . Sed adulterina expofitio Acciperefacile & prompte , affectum 13
eft , nanquam enim iudicare in fcriptura cupiditatisexprimit in fcriptura pręterra Ecclefiaft.4.
fancta poniturpro laudare. Eft ergo fen- tionis modum iuxta illud : Nonfit porrecta Ecclefiaf. 19
Hierony.
fus legitimus fecundum Hieron . & Aug. manus tua ad accipiendum , & rurfus . Do- Matth.18.
Auguft.
in perfona Dei comminantis debere in nec accipiat ofculatur manus dantis.Talis erat
telligi , quigenus humanum tanta diftri . illeferuus, qui accepit à Domino fupplex
&tioneiudicaturus fit , vt non folum vitia remifsionem decem millium talētorum,
damnet , fed etiam opera iuftitiæ exami- ipfe vero vfque adeo contraxit manum
nefubtiliori difcutiat , cum acceperit tem erga conferuum , vt noluerit illi remitte-
pus ad iudicium definitum . De quo iudi re centum denarios , quod vitium hodie
Matth.19 cio legimus: Cumfederitfilius hominis infede proh dolor frequens eft.
maieftatisfuæ,fedebitis & uosfuperfedes duo Capere vulpeculas paruulas phrafis eft
Ioan.5. 14
decim ,iudicantes,& c. Et pater non iudicat que- Canticorum . Capite nobis uulpeculas par
Cant.2-
quam ,fed omne iudicium deditfilio. Eft autem uas,que demoliuntur uincas.Orig. homil . 2. Orig.
notandum in hebræovocem y fignifi- fuper Cantica exiftimat ſub vulpium me
careopportunitate,hic autem effe vocem taphora cogitationes denotari que fub
edquæ denotat determinatum tem . fpecie virtutis decipiunt,cum fint vitiofę.
pus iudicij , vnde melius vertit vulgata, Tropologicus tamen fenfus eft , quam-
cum accepero quam Chaldæus cum ele- uis vtilis iuxta litera vero homines deno
gero tempus , quia tempus illud iam ele- tantur aftuti , quifraudibus populum ad
&tum eft. idolatriam pelliciebant , vtexponit Ly Lyra:
12 Accipere loco pignoris fuperiore & infe ranus . Itemhæretici verfipelles , qui fub
Deut.34. riore molamprohibetur Deute. 34. Erat fpecie fanæ doctrinæ vulgus ad errores
autem mos frequens apud Iudæos , vt no trahunt, vt exponit Gregorius , quos non Greg.
Lyra . 31 tat Lyranus , & Arias Montanus inappa abfimili Chriftus metaphora notat dices: Matth. 7.
Arias Mont. ratu Biblico, molere inter duas molas fru Attendite àfalfis prophetis, quiuentut ad uos in
mentadomi , quod munusferuis manda- ueftimentisouium, &c.
Accipiant
•
ACCIPERE. ASS V MERE , & c.
E dicta.
ACEDIARE . A CEDIA , & c.
homini
A CERB V S. A CERV " V S. "
34
Genef.3. homini dictum fit. Infudore uultustui uefce= De acerbitate vero peccati legimus.Si.
Rom.2. 2 .
ris pane tuo.Vnde Paulus . Gloria (inquit) cut una acerba dentibus noxia eft ,fic iniquitas Prou.10
Galat.vlt: & bonor & pax omni operanti bonum,& Ga- his qui utuntur ea , & merito, quia ficut vua
Ecclef. 9. lat.vlti. Dum tempus habemus, operemur bo- acerba dentes obftupefcere facit , fic &
num. Demum Ecclefiaft. Quodcunque poteft peccatum animi potentias ftupidas red-
manustuainftanter operare. dit,ita vt homo non fentiat malumfuam,
5 Præterea nemo fanctorum qui ad ra- ficut läguidus ille, quem Dominus in pif-
tionis peruenit vfuram , fine accidia vi- cina reperit, triginta & octo annorum in- loag-5.
&toria, & operationis merito coronã con- firmitate quafi ftupidum , neque fanitatë
Apoc.14: fecutus eft , dicentefpiritu fanéto . Opera à Chrifto falutis autore pofcentem , pro-
Proti.vlti. enim illorumfequuntur illos . Et de muliere pterea enim rogauit eum dicens : Visfanus
forti dicitur: Operata eft confilio manuūſua= fieri ? maxima enim ægritudo eft malum
rum, & laudent eam in portis operaLillius , id fuum non fentire. Vnde Bernard. lib. 1. Bern
eft , infinevitæ, hoc eft , cum egreditur de Confideratione: Doleo( inquit) maxi-
portam huius vitæ, & ingreditur portam me ,fciens ægrum fe non fentientem pe
Gene.19.
coeli.Quid,quod Abraham peregrinis re riculofius laborare.Et Seneca epifto . 51. Seneca
cipiendis iugiterincumbebat, Loth etiam Ideo ad fanitate difficulter peruenimus,
iuftus propter hofpitalitatis opus de flam quianos ægrotare nefcimus.
Iob.299 miş Sodomorum ereptus eft , Iob autem
clamat : Oculusfui coco,pes claudo,patererã
CAPVT. XXX.
pauperum. Tobias relicto prandio mor.
Pfal.x18. tuos fepeliebat :Dauid vero Viam (inquit)
mandatorum tuorum cucurricum dilatafticor Aceruus.
2.Cor. 11. meum, & Paulus : Abundantius omnibus labo
Matth.5. raut , Denique Chriftus : Sic luceat lux we- CERVVS Hebraice di=
ftracoram hominibus , ut uideant opera ueftra citur Nad , vt patet Exod. נר
bona.Quis ergo locum dabit accidia? 1 81 .
A Aceruus eft cogeries reru
CAPVT 1 XXIX I
minutarum ficut frumenti,
Acerbus. vel etiam lapi dum minorum. Metapho-
rice autem in fcripturis fignificare non-
CER BVS & imma
nunquam folet abundantiam bonorum
turus fructus dicitur he ficut dicit Iob : Ingredieris in abundantiafe- lob.s
braice Bifer, Ezechiel.
pulchrum, ficut infertur aceruus tritici intem
2
E 2 ait.
A CERVVS . A CHAB . ACHAN .
Sopho.2 . Amon , quifunt Arabes Sopho . 2. Quafi Vnde &ipfe in prælio feductus ab fpiri-
Gomorrha ficcitasfpinarum , & aceruifalis, tu malo pfeudo prophetaru,fagitta tranf-
&defertum ufque in æternum.Eodem modo fixus interijt. Idque merito quia neglex 3. Reg. 20:
Luc.19. &to confilio Micheæ Prophetę , adulan-
Hierufalem filius Dei prædixit.Et non re-
liquent in te lapidem fuper lapidem. tium pfeudo prophetarum mendacia re-
Acerui fuper fulcos agri multitudi- cepit. Propterea monuit nos in Euange-
nem cuiufuis generis fignificant. Ofeę. 2 . lio Dominus : Attendite à falfis prophetis, Matth.7 .
Ofeæ.2 . Altariaeorum ficut acerui fuper fulcos agri, qui ueniunt ad uos in ueftimentis ouium, intrin-
Hierony. hoc eft plurimi in terra Ifrael deuaftan fecus autem funt lupi rapaces . Docemur
Glof. da ,vt exponunt Hieron. Lyran & Gloff. etiam legentes cafum Achab propter im-
Lyra. Aceruus Mercurij legitur Prou. 26. piamvxorem , dilectionem Dei vxoris
Prouer ,26.
Sicut qui mittit lapidem in aceruum , Mercurij, amori , peccatum prefertim fuadentis,
ita quitribuit infipicnti honorem . In Hebreo nunquam effeferendam , amor enim
autem habetur Marguma , quæ dictio co vxoris contra legem Dei aqua gelida
gregationem lapidu fignificarefolet , fed el , quam Dominus inuitatus ad nup -
eft
explicationis gratia addit vulgata ( Mer- tias conuertit in vinum , id eft , in amo- Ioan. 2 .
curij quoniam ad difcrimen viaru in tri- rem Dei fuper omnia , qui folus facit vt
uijs ftatua Mercurij lapidea olim apud quihabent uxores , tanquam non habentes fint, 1.Cor. 7,
gentiles collocabatur, digito viam demo-
trans , ficut autemhodie apud nos in vijs.
CAP. XXXII.
ponitur crux lignea , ad quam fuftentan=
dam viatores lapides apponunt, ita vt fa
ciant aceruum , honoris & reuerentia Achan.
caufa,fic olim gentes ad ftatuam Mercu
rij intriuijs fuftentadam lapides cōgrega CHAN fuit filius
bant . Senfus ergo huius loci legitimus Charmi de tribu Iu- עבן
Beda. eft , quem ponit Beda : Qui dat hæretico, dâ interpretatur que
vel indigno honorem,& dignitatibus ec conturbans . Vnde &
clefiafticis vel fæcularibus eum fuftentat, vere conturbauit po-
fimilis eft ei , qui ad honorandam , & fu pulum Dei furatus de
ftentandam ftatuam Mercurij lapides anathemate Iericho re
mittit , & coaceruat. A quo vitio vt nos gulam auream,veftem coccineam, & tre-
Dominus deterreret , Iacobo , & Ioanni centos argenteos contra preceptum Do-
non ob meritum virtutis, fed obfolam co mini . Vnde & populus victus ab hofti-
Matth.20. gnationem carnis petentibus dexteram, bus fuis terga vertit, & cæfus eft, propter :
& finiftram negauit dicens . Non eft peccatum Achan. Refert autem Gloffa Tofu.7.
ordinaria fuper hunc locum Originem Gloffa.
meum dareuobis,fubaudi ratione
duntaxat cognationis Adamantium inhæc verba : Non ociofe
humanæ. tranfcurrendum eft, quod vno peccante
ira Dominifuper totum populum venit,
quia
A CHATES. ACHAZ. ADAM . 35
E 3 tus
ADAM .
tus homo perijt , filius Dei , vt lucraretur ni fententia , lafenius fuper hunc locu ait. Ianfen.
hominem perditum , factus homo , can- Non videtur accipiendu hic , vt fit nomē
dem illi rurfus in Euangelio lectione al- propriu Protoplaſti, cum Grace non ha-
Matth.11. tius repetijt dicens : Difcite à me quia mittis beatur Ada,fed avbeaww ,id eft,homi-
fum, humiliscorde. Item Ecclefia in ini- numin plurali, quia vero liber ifte Eccle-
tio quadragefimæ hoc idem nobis redu- fiaftici Hebraice non habetur, non defer-
cit in mentem dicens : Memento homo quia uit nobis nuc Hebræa nota,fed Græca li-
fpirituali quia charitas fecit, vt pater filiū angelorü Dei , quã verſionē admittit etiã
Nicol.
fuum hominem factum ad redimendu ho Nicolaus infecuda expofitione huius lo-
minem deftinaret in mudum,iuxta illud. ci, & explicat ex turre Babel in tot regio-
Ioan.3. nes à Deo homines fuife difperfos , quæ
Sic Deus dilexit mundum,utfiliumfuam unige-
nitum daret.Non auté quod fola vuio cha - fufficeret ad tot homines electos procrea
ritatis fit vinculum inter humanitatem & dos vfq; ad fine mundi , quot funt angeli
verbu,in quo errauit Neftorius olim Cō Deiin cœlo , & ante Nicolaum eundem
cilio Ephefino damnatus, eft enim vtriuf- fenfum tenuit Greg ho . 34. de centuoui Greg.
que naturæ vnio perfonalis , fed vt caufa bushisverbis . Superna i la ciuitas exan-
finalis aduentus Chrifti charitas effe of- gelis,& hominibus conftat,ad qua credi =
tendatur , vinculo charitatis dicitur Deus mustātos humani generis afcedere quan-
hominemtrahere: tos illic conftat angelos remanfiffe , ficut
4 Eft & Adana nome appellatiuum , Ec- fcriptü eft in Deut. 3 2.Coftitui terminos po
Ecclef.35 . clefiaftici. 35. Donec retribuat hominibusfe puloru,iuxta numerum Angeloru Dei. Hæc
cundum actusfuos,& fecundú opera Ada, &fe Greg.Quia ergo ex hominibus angelicæ
cundu præfumptione illius.vbiomiffaLyra- fedes nofolú reparátur,fed etiã cumulan-
tur,
ADAM.
36
Luc.15. tur,gaudiu eft in coelo Angelis Dei fuper mil. 15. in Genef. quemfibi fauere pu
vnopeccatorepoenitentiam agente. tat Caietan. aduertit non effehæc recon=
6 Elt etiam Adam nomen appellatiuum dita myfteria humano more intelligéda ,
2.Reg.7: 2.Reg.7.vbiDauid ait: Ifta eft lexAdam & craffa quod (aiunt)Minerua, fed feip-
Domine Deus , vbiin Hebræo legimus fum explicat Chryfof. non quide fenega
haAdam,id eft, ifta eft lex hominum. Lo re vere coftă de latere Adam fuiffe abla .
quitur autem Dauid gratias agens Deo tã,quod nifi graui effetfopore correptus ,
de prorogatione pofteritatis fuæ vfque magnu illi potuiffet inferre dolorem , fed
ad regnum Chrifti fempiternum , & ait: quod no manib' corporeis Deus hecfece
Ifta eft lexAdam,id eft,hominis,vt prof- rit,imopotius imperio omnipotetiæ fuę:
piciat pofteritati generis fui , ne deficiat, ideo inuehitur cötra Caiet.Caftr.li. 2. de Caftro!
ficut exponit Lyranus,velifta eftlex ho- hærefib.tanquã qui errorem fcripferit, &
Catherin
minis,vt à Deopræmium recipiat, fibe- Catherinus fup.Genef.de quo lege Sixtu Sixtus.
nefecerit , vt explicat Gloffa iuxta illud Senenf.lib.5.annot.46 . Quærunt tamen Queftio,
Genef.4- Gene.Nonnefibeneegeris,recipies quæ aliqui an fateri debeamus monftrü fuif
explicatio magis placet. Cofirmauit autë fe Adam,quod vna cofta habuerit fuper-
cande legem filius Dei,autpotius auxit in fluam in creatione fua,ita vt tredecim ha-
Matth.19 Euangelio dicens: Quicumquereliqueritpa- buerit coftas in laterefiniftro,cöftat enim
trem, &rc. aut domos, aut agros propter nomen fecundú phyficos corpus humanum vi-
meum , centuplum accipiet , & uitam æternam ginti quatuor coftis,duodenis in vtroq; la
Ioan 12
pofsidebit,& rurfus : Qui mihi miniftrauerit, tere claudi.Ad quod refpódet D. Th.i.p. D.Thom.
honorificabit eum patermeus, c. 9.92.ar.3.habuiffe quide coſtā vna vltra
7 Iam vero de Adam vt nomen eft pro- numerum prædictum ,fed illa no fuiſſe ſu
Ofeæ.6. prium legimus in Ofea . Ipfi autem ficut perfluam, imo deperfectione Adæ, nõ vt
Hierony ! Adam tranfgrefsi funt pactum. Vbi Hieron. indiuiduum erat particulare, fed vt parēs
decem tribus imitat as effe dicit in fceleri-
& feminariu humanę nature . Catherinus Cather
bus fuis tranfgrefsionem primi parentis , veroloco citato tenuit duodenas tantum
itavt ficut ille in paradifo præuaricatus in latere vtroque habuifle coftas , ex qui-
eft , fic & ifti in terra fimili paradifo vio- bus vnam de finiftro latere detraxit illi
larent mädata Dei. Sic etiam Cyrillusin- Deus, vt fabricaret inde mulierem , quod
Cyril.
telligit primum parente per Adam.Quia vero fubditur: Et repleuit carnem pro ea,non
Grace fcribens reliquit Adam ficut in intelligi carne pura , fed cum noua cofta,
Hebræo: reliqui autem Greci patres pro que numeruimpleret naturalem. Quain
nomine appellatiuo fumunt Adam.Cete opinione alij ante Catherinum tenuerūt, Abulenf.
rum Hieronymo, & Cyrillo deferendum quos merito refutat Abulenfis. q. 393.fu
eft,& vulgate, quæ Ada vertit nome pro- per Gene. Et certe videretur lufiffe Deus,
priu,vt eft in Hebrço.Erubefcere aute de & noferio egiffe, maxime quia text.non
beret homines, qui ficut decem tribus If cofta dixit,fed carne pro ea, id eft,pro co
raël veterem Adam imitātur in vitijs,ne- fta quæ ibide erat.Propterea cu D. Tho.
que fequuntur exempla virtutum , quæ & comuni opinionetenendum exiftimo.
nobis propofuit imitanda fecúdus Adam Ia vero quidá Francifcus Georgius lib. 9
Ioan. 13. dicens: Exemplum meum dɔ uobis,ut quemad- 1.fuorum Problematum fuper hunc locu Franc.Geor.
modum egofeci uobis,ita & uosfaciatis. afferit,Ada à principio Androginum fuiſ
Tlugum graue fuper filios Adam,vide fe creatu , quòd duo haberet integra cor-
verbo lugum. pora,cofta quada in dorfo circa latus col-
8 De Adam provt nomen eft propriu in ligata,cofta vero dum dormiret homo co f
Gene.2 . Genefi legimus. Immifit Dominus
obdormiffet,tulit foporem
unam de co- fracta duos effecit, inarê videlicet, & fœ-
in Adam,cumque
mină. Hoc etiã ex lib. Gene. que aliquan
hah ftis eius, & c. pro fopore Hebraice Charde do habuit ad manus Plato quonda affe- Plato:
ma,Aquila vertit xaraQogay , Symma- ruit,quodq;magis mirandu eft,eande fen Acugub.
chus xa gou ,ideft, graue fopore, vertut au tentiam Auguft. Eugubinus tuetur in fua Hierony.
tem Septuag.ecftafim.Sequitur.Et ædifica Cofmopeia.Cuius fentétie contradicunt Auguft .
Ambrof.
Caietan. uitcoftam inmulierem.Caietanus exiftimat omnes patres Hieron. Aug.Ambr . Bafil. Bafil.
Chryfoft. hoc parabolice dictum .Chryfof. vero ho Chryfoft.& alij.Imo textus ipfe Genefis Chryfo
E4 vbi
1
ADAM .
vbipaulo ante dicitur : Non inueniebatur nem fecundum imaginemfuamfecit illum, & fe Ecclef.17 ..
Ade adiutoriumfimile fibi , Ergo non erat cundumfe ueftiuitillum uirtute. Neque folum
Eua corpore uiuenti & animato ad latus originali iuftitia creatum hominem fides
colligata fibi, alioquin fuiffet adiutorium docet,fed in gratia etiam iuftificante , ſi-
fimile viro ,fi vero corpus inanime fuiffe cut decernit Concilium Arauficanũ,ca- Con . Arauf.
dicatur, tam turpe dictu eft, & auditu , vt none. 19. & Concilium Triden.feff.s.ca Conc.Trid .
refutatione non egeat.Illud autein adno- none.2.vbi ait: Adam per peccatum ſta=
tandum, cauiffe Deum, ne in productio- tim fanctitatem , & iuftitiam , in qua con-
ne fœminæfentiret homo dolorem , vt ftitutus fuerat,amififle. Quæftio tame eft Quæftio.
cam magis diligeret,quæ nuquam ei fuif controuerfa, an ipfo primo creationis in-
fet caufa ina ftitie , & vterque Deum ama ftati ficut iuftitia accepit originalem Adā ,
ret ardentius qui dolori eorum tam amā- fic etiam & gratia gratum faciente prædi
ter peperciffet,vt iam dicere poffet Deus tus fuerit, an paulo poft: Et quidem Guil .
Ioan.15. quod Chriftus poftea dixit : Hoc eft præ- lelmus Altifsiodorenfis in fumma Theo Altifsiod.
ceptum meum,ut diligatis inuicem ficut dilexi logicaputat, non ftatim fed poftea gratia
uos,id eft, ficut ego diligentifsime caui, ne accepiffe.Idem Hugo de S.Victore lib. 1. Hugo.
moleftiam vobis inferrem , fic date ope Alexand.
de facramentis ,& Alexan.Alen. 2. part.
ram,ne mihi peccando molefti, quantum quæft.96 . & quidam alij . Sed cötrariam
ad vos attinet,fitis. fententiam , hoc eft in iuftitia fimul & gra
Erat autem uterque nudus Adam , & uxor tia productum effe hominem , tenet Da- Damafc.
ΙΟ
eius, & non erubefcebant. Vbi nota hebraice, mafc.lib.2.de fide.ca. 1 2. Bafilius in fer- Bafil,
Textus.
Gene.2. vox Haramim , id eft , nudi à verbo Ha- mone , quod Deus non eft autor malo-
ram inuoluere,quia nudi fe inuoluūt , fed rum,Aug.lib. 12. de Trinitate ,Deus (in Auguft.
non erubefcebant . Vnde Auguft, quem quit )fimul erat condens naturam & lar-
Aug.
Glof. citat Gloffa fuper hunc locum , Non eru- giens gratiam,& lib de Correct.& gratia
befcebant ( inquit ) quia nullam legem in C. 10. &. 11.Quid( inquit)Adã no habuit
Interlin. inembris fenferant, mentis legi repugnan gratiam? &c. & Iuftinus Martyr in Dia- luftinus :
Lyra. tem ,idem Interlin . & Lyranus qui meri - logo contraTriphonem dicit, Adam fuif
Jofephus.
to refutat Iofephum in lib. 1.Antiqui.di- fe domam diuini fpiritus . Idem tenet
cétem,ex puerili fimplicitate proueniſſe, D.Thom. 1.part quæft. 9 3.art. 1 , Pro D.Thom.
vt quamuis caufa fubeffet erubefcendi,1l- bat & hoc aperte Paulus ad Ephef. Indai- Ephef.4.
li tamen non erubefcerent,fed contra hoc te nouum hominem , qui fecundum Deum crea-
eft,fcientia perfecta præditum in fua crea tuseft in iuftitia, fanctitate ueritatis. Qua
tione fuiffe homine . Quia Dei perfectafunt re huic fententiæ finevlla hefitationefub
Deut.32. opera . Alioquin quomodo omnibus ani- fcribendu eft.Sed proh dolor hæc omnia
malibus nomen impofuit natura cognita perdidit homo quando defcedens de Hie
fingulorum:Accedit,quod etate perfecta rufalem in Ierico incidit in latrones , qui
Hierony. Luc.10.
fuille creatu Hierony . afferit in epifto.ad fpoliauerunt eum , &c . ficut in parabola
Theophylum , ité epiftola ad Euftochiu dicitur apud Lucam.
in Epitaphio Paule matris fentêtiam re- Sed illud quæri folet , quanto tempore I 2
fert Hebræorum , quitenét ætate integra fuerit Adam in gratia & iuftitia origina- Quæftio.
triginta triuannoru fuiffe conditu. Quare li inparadifo voluptatis , & quando fue-
non erubuiffe non ex fimplicitate fed ex rit inde electus? Quod quamuis fcriptura
fubiectione appetitus ad rationem proce non doceat , ex circunftantijs tamen com
debat, quam rectitudinem per peccatum munior fententia collegit , eadem die qua
lapfam perdidiffe naturam noftram , vel creatus eft & peccaffe , & eiectu fuiffe de
illa curua mulier reprefentat,quam poſt- paradifo, quod tenere videtur Irenæus li trena
Luc.13. annos decem & octo Dominus erexit, vel 5.contra hærefes , citatur etiam ab autori-
Ioan. 5. paralyticus multis annis in lecto iacens bus in eandem fententiam Cyrillus , item Cyril.
apud Ioannem . Epiphanius , tenet idem Moyfes Barze- piph.
1I Porro fide Catholica certum eft Adam phas lib.de Paradifo , & allegat Philoxe - arcepha.
Philox.
coditum effe in originali iuftitia iuxta il- num ,& alios autores .Idem afferit Diodo Diodor.
lud Ecclefiaftes. Fecit Deus hominem rectu. rus Tarfenfis in catena Lypomani fuper
Ecclefi.7. Et Ecclefiaftici : Deuscreauit de terra homi- Genef. & fundamentum eft, quia ferpens
dixit
ADA M. 37
Genef.3. dixit Euæ,Quare præcepit uobis Deus, ut non exponit D.Tho.in Comment quia om D.Thom.
comederetis exomniligno paradifi . Verfaba- nes in Adam peccauerunt , ideft infecti
tur autem ferpens in paradifo, quofuerāt funt originali peccato,quod mors eft ani
adducta omnia animalia ad Adam , ergo mæ, omnes enim in illo eramus ficut in
non viderat illos comedetes , alioquin no feminario , ideo infecti funt originali
dixiffet mulieri: Quare præcepit uobis Deus culpa , etiam qui non peccauerunt in
ut non comederetis ex omni ligno ? Fuit enim fimilitudinem præuaricationis Adæ , id
perinde,ac fi diceret,ego novideo vos CO= eft actuali peccato, quia falte ex eius pro
medentes toto hoc tempore,quod non ef pagine vitiata nati funt. De quo Paulus: Eph.2.
fet,nifi aliquo præcepto à Deoprohibitū Eramus nos naturafilij ire,ficut & cæteri: Pfal.so.
effet vobis.Si autem multis diebus primi Et Propheta: Ecce in iniquitatibus conceptus Galat. 3 .
parentes fuiffent in paradifo certe come- fum,& rurfus Apoftolus.Conclufitfcriptura
Abul. diffent.Ide tenuit Abulenfis propter hac Iob.13 .
omniafub peccato ut omnium mifereatur.item
rationem fuper hunc locum. q.14. quam Iob.13.fecüdum Septuaginta : Nemomu
uis poftea mutauerit fententiam. q.6.6. dus àforde,necinfans , cuius eft unius diet uita
fuper Genefim , licet præcife determina- fuperterram. Ita definit Leo Papa Epiflo Leo.
re nequeat , quanto tempore ibi fuerint. la 22. & alibi pafsim , & Concilium To - Con. Tol.6.
let.6.canone.l . & Cóciliu Tolet. 2. cap. Con. Fol
Quidam autem fatis eruditus ex recentio Con . Trid12.
,
ribus tenet fuper hunc locum , octo dieru 2.& in Bulla Leo. 1o.cotra errores Luthe Aug.
fpatioibi fuiffe commoratos homines pri ri, & Concilio Trid.feff. 5.c.. & Aug. Co. Carth.
mos ante peccatu primum , quia videtur lib. 1.de Baptifmo paruulorum,& lib.. Con. Mil.
parum effe vnius diei fpatium:fecudo qui contra Iulianum , & Concilio Car hagi . Ianoc.
dam patres innuunt,ibi primos homines 4.Concilio Mileuitano.cap. 2.& Innoc .
quiete vixiffe atque foeliciter & cum ani-
1.Epiftola. 25.Ab hoc autem originali in
malibus familiariter verfatos ,vnde potue lege gratia per baptifmum paruuli in re.
rint finguloru naturas experiri , ad quod adulti vero in re,vel fi non fuerit copia in loan.3:
logior mora requiritur. Ceterum Refpõ voto mundantur, iuxta illud : Nifiquis re-
deoprimum,quod hoc nemo ex patribus natusfuerit ex aqua, Spiritufanéto , nonpo-
tenuit,necfcriptura id dicit , & commu- 14
teft intrare inregnum Dei.
niorfententia vt diximus contrarium af- Cæterum cum de originali peccato fer
ferit,cuius ratio prætacta non eft infirma mo eft , femper exceptam volumus Dei
propterea quitenuerit eodê die homine param Virginem Mariam , de qua legi-
cecidiffe,& de paradifo fuiffe pulfum,re- mus:Totapulchra es amica mea,& macula no Cant.6.
prehenfione carebit. Accedit,quod fecun eft inte.Et in Pfal: Adiuuauit eam Deus mane Pral. 45.
dum fcripturam nocomederat homo de diluculo,decebat enim hoc priuilegiu Vir
Gen.3 fructu ligni vitæ,vt patet Genef. 3. cuius ginem illam. De qua natus eft iefus, qui uoca = Matth.1.
virtutem fructus cum homo non ignora- tur Chriftus.Reliqui omnes generali com-
ret,fine dubio primú de illo comediffet, prehendimur lege iræ propter Ada pec-
octo autem diebus fine vllo tranfegiffe ci catum,quod fi ille non peccaffet , certum
bo,nemo dicet. Iam vero ad eognofcen- eft filios propaginis eius fine peccato orr
das naturas animalium cum haberet fcie ginali de lege ordinaria nafci potuiffe, fi-
tiam infufam , vel afpectus vnius diei fuf cut definit Concilium Tridentinum.feff.
ficiebat,alioquin neque integerannus fuf 5.cano.2.Si quis dixerit Adam præuari Con. Tri :
ficeret,fi more noftro fingula experiri de cationem fibifoli, & non eius propagini
beret.Sed illud vide,quantiboni quã cito nocuiffe,& acceptam à Deo fanctitatem,
fecerit homo iacturam , ideo nos vigilare & iuftitia fibi foli,& nonetiam nobis per
Luc.12. Domin frequêtermonet . Sifciret(inquit) didiffe,anathema fit.
pater familias qua horafur ueniret , uigilaret De Adamlegimus : Sicut in Adam omnes 15
utique. moriuntur,fic in Chrifto omnes uiuificabuntur.. Corin.15 .
Legimus : Regnauit mors ab Adam ufque Vbi D.Tho. in Comment. viuificabun D.Thom.
13 ad Moyfen,etiam in eos qui non peccauerunt in turvita naturali refurgentes boui & mali,
fimilitudine præuaricationis Ade,que eft for- fed vitagloriofa boni duntaxat. Quod fi
Rom.s..
mafuturi.Quodnon folum de morte cor= quis opponatillud Pfal.Quonia non refur- Pfal .
porali,fed principalius de morte peccati gut impy in iudicio,refponfio expedita eft,
non
Er
ADAM.
vnguis
ADD V CERE
39
[ vnguis adamantina vocetur non ipfa me- fit intelligendum ,vide in dictione Vir-
moria iuftitiæ diuinæ aut voluntas Dei,
ginitas.
fed cor hominis obftinatum , propterea
Adducere apud Prophetas aliquando 2
enim dicit Propheta : Super latitudinem cor fumitur in bonum,aliquando in malum ,
dis eorum. Exarat autem , & quafi fculpit & quidem in bonum denotat per excelle .
Mar.96 corpeccatoris confcientiæ vermis , &in tiamaduentum filij Dei , vel ſpiritus fan-
hac vita & in futura ,iuxta illud: Etuermis
&ticögregatis Ecclefiam , fed minus prin
eorum nonmorietur. Vnde in Hebræo eft cipaliter reditum populi in Hierufalem
Hier.17. Hiere. 17.In vngue Samir,eft autem Sa- poft Babylonicam feruitutem. De priori
mir vermis, qui lapides perforat. ideft de aduentu Chrifti legimus apud
4 Ifaiam:Vocans ab oriente auem,er de terra lo
Zachy . Legimus etiam apud Zachariam : Cor
Efa.46
fuum pofuerunt ut adamantem. Super quem ginqua uirum uoluntatis meæ , & locutusfum,
Ruper
locu Rupertus notat quod fupra ex Hie= adducam illud. Vbi nos legimus , auem ,
rony.tetigimus.Illud(inquit ) in adaman quædam latina exemplaria habet iuftū,
te mirandum eft, quod cum tantæ fit du- fed mendoſe, Hierony . enim in textu & Hierony.
ritiæ folum perfufus fanguine hirci ,quod in Comment: legit, Auem , & Gloffa & Gloff.
animal libidinofum eft , ftatim diffolui- Lyra.
Lyra. Sic & in Biblijs regijs , Septuagin- Vatab
tur,cum ergo Iudæi duræ ceruicis , & in ta quoque vertunt Auem , & Vatablus
domita contra Deum effent , nihilomi- volucrem ,quia dictio hebræa volucrem
nus tamen mollifsimi erant in omnium li fignificat,no iuftum: eft enim dictio aith.
bidinum fluxum.Hæc Rupertus . Quod Sic & chaldeus ait, adducens ficut autem fi
Ioan.8; fatis Dominus oftendit Ioan.8 . Quando
lios Abraha. Atqui nomine Auis miror . עי
cum adulteram accufaffent Pharifæi di- quomodo Leo Caftro fuper Ifar. intelli-
cētes : Hec mulier deprehenfa eft in adulterio, gat Nabuchodonoforem, cum illenō ab
inclinans fefilius Dei digito fcripfit inter Oriete venerit,fed ab Aquilone. Lyran. Lyra,
ra : fornicationes eorum dicens : Quifine
vero,Vatablus & Hebrei Cyrum expli Vatab
peccato eft ueftrum , primus in illam lapidem cant Perfarumregem, qui ab orienté ve
Hierony
mittat,illivero
1 , vt Hierony.exponit . lib. nit refpectu Babylonis , vtcaperet eam Hie
rony.
2.contra Pelagianos,fuarum confcij libis iuxta hebræos . Sed nos ( inquit Hiero.)
dinum vnus poft vnumabierunt. no Cyrum,imo verum effe conuincimus
Dominumfaluatorem , cuius nomen eft Zach, 6.
CAPVT XXXVII. 11) oriens Zach. 6.Et quem Magi adorare
ab orientevenerunt. Præterea quia Beth Matth.2 .
Adducere. lehem , inqua natus elt filius Dei, ad oriē
tem eft refpectu noftri Romani imperij .
DDV CERE hébraï
יכל Deinde Chriftus,velfpiritus eius intel 3
ce dicitur labal , vt patet
ligitur Ofex. 3. expofitore Hieronymo Ofe.3.
Gen. 2. Et adduxit ea ad perventum, quemadducet Deus de defer
SA
Adam. "
to , verba Prophetę funt: Adducetuentum Hierony
I Adducere eft alio ducere pfal : Adducen urentem Dominus de deferto afcendentem , fic
Pfal.44. tur regiuirginespoft eam .Hierony.ad veri- cabituenascius,fab audi mortis ,quia vide-
Hierony. tatem Hebraicam vertit : Virgines feque licet Chriftus Dominus , quein adduxit
Lyra. tur eam ,amicæ eius adducentur ad rege. pater in mundum, mortem noftram mo-
3990
Lyranusexponitfponfam Chrifti, ideft riendo deftruxit.Itemfpiritus Chriftive
Ecclefiam laudari à prole , non carnali ,
niensfuperApoftolos quafi ventus vrens Act.2 .
fed fpirituali perfidem , & facramenta , in linguis igneis mortem peccati ex coru
quevirginesid eftincorruptasanimasred venis ficcauit,de quo latius in dictione de
dunt:nam in primitiua Ecclefia prædica fertum. Et propterea fortaffe Dominus
te Petro die vna crediderüt ad tria millia, Lazarum à mortefufcitaturusinfremuit,
Ioan,11.
Act, 2: & Pauli prædicatio totum fere orbem vt oftenderet ſeveniffe , vt flatu fpiritus
prole repleuit animarum , quæ illibatam fui mortis venas ficcaret iuxta quod dixe
& virginalem fidem feruat. Sic etiam ex rat: Omors,eromors tut,De quo etiam agi ofeæ.13 .
Cafsiod.
ponit Cafsiodo. Anvero de virginibus mus in diétione Aridum .
quoque , quæ caftitatem Deo vouerunt, Preterea de congregatione filiorum 4
Ecclefiæ,
A DD V CERE.
F.fai.7.
Ecclefiæ,quos de longe Dominus addu. Ifai. 7 .& . 8.&. 35. & alibi pafsim.
Efal.43. Neminem adperfecium adduxit lex , inquit 6
&
turus erat prædixit Ifaias : Ab oriente ad-
ducamfemen tuum , &ab occidente congrega- Apoftolus,quia videlicet gratiam mini- Hebr.7
Hierony.
Cyrillus. bo te.Sic exponunt Hierony. Cyrillus & me conferebat, neque illa , neque eius fa-
Matth. 8. alij patres iuxta illud.Multi ab oriente , & cramenta, de quo dicemus in dictione,
Efai. 56. aboccidente uenient. Item Ifaias ait.Tenentes lex .Adducere autem præputium eft gen
fœdusmeum,adducam eos in montem fanctum tiles ritus profiteri. 1.Corint: 7.quia cir- 1.Co
r.7
Hierony meum,ideft in Ecclefiam,vt Hierony.ex- cuncidebatur Hebræi ,quando vero Mo
ponit. Eodem modo intelligit etiam illud faycam lege abiurabant, & ad gentilium
Efai.60:
Ifaiæ, Adducăfilios tuosde longe,auru, arge mores tranfibant,fcifuram circuncifionis
Matth.2. telligi nequit,nifi Dominus nofter Iefus patres. Beatus Ambrofius libro de Para Ambrof,
Chriftus , de quo Matth. 2. rogabat Ma difo dicit, congregata ad Adam animalia
gi:vbieft quinatus eft rex Iudæorum ? quicũ in paradifo,non foluin vt nomina illis im
fit rex propter manfuetudinem & pater- poneret ,fed etiam vt in omnibus matem
nam charitatem paftor vnus appellatur effe, & foeminam recognofceret , & fibi
Ioan.ra. Ioan. 10.Et erit unum ouile , & unus paftor. quoq; opus effe ad fobolis procreatione
Matth . 21 . Et Matthei.2 1. Ecce rex tuus uenit tibi man vxore.Addit,hominem per fe ipfum po-
fuetusfedensfuper afinam. tuiffe animalia congregare,volatilia vero
5 Adducere quoque in malumfæpe legi poteftate diuina Rupertusdicit , adducta Rupert!
mus,quale eft illud Micheę : Adbuc bære- illa effe, vt ex eorum confpectu iudicaret
Micheç.1. demadducam tibi,qui habitas inMarefa, ideft homo,nulluex animalibus rationis effe
regem Afsyrium , qui quafihæres fucce- particeps, & fibi fimile. Præterea Theo- Theodorety
det in ciuitate Marefa , & in alijs oppidis doretus,Eucherius,& Rabanus aiunt,nu- Eucherius.
Raban.
Iudę,& Ifrael. Vbi notat Hierony.quod. tu diuino tanquam ad Dominum effe du
hebraice Marefa eft hæreditas ,alludit ita &ta , vt eum recognofcerent, ei que pare-
que ad nomedicens,ad Marefa , id eft hę rent. Cæterum Hierony.Oleafter fuper Oleafter.
reditatem adducam herede hofte , & vt Genef.2 . & Aug.Eugubinus in fua Cof Eugub
exponit Hierony.fic,fæpe hoftes in ma mopia tenent contra communem fenté
lum adducturum fe Dominus prædicit tiam,animalia fuiffe in paradifo creata,
ibi
ADD V CERE. 40
ibi que habitaffe cum homine familiari- derata,Abulenfis fuper Genef. ་ 3.q.87 . Abulen.
ter,& ab Adam afpectu diiudicata , cum & 89.tenet expreffe,non fuiffe bruta ani
congregata effent iuxta eum , & fuis no= malia cum homine ibi perpetuo manfu- Damafc.
minibus appellata.Sed reclamant vt dixi ra.Idem afferit ex profeffo Damafcenus
mus patres, & id fcriptura non dicit. De- lib.2.de fide.c.u.Nullus autem ex fanctis
inde quis ferat hominem , qui Dominus patribus tenet expreffecontrarium:vnde
eft animalium vt Genef.2.legimus , extra mihi videtur hoc probabilius . Siautem
Gen.2.
paradifum fuiffe creatum, & poftea in pa quis oppofitum fenferit , in fuo fenfua-
radifo collocatum, animalia vero exper- bundet.
9
tia rationis,quæ inferiora funt homini, in Poftremo,illud quod Caiet. dicit hoc Caiet.
loco dignifsimo paradifi producta effe, loco,nonfuiffe quidem volatilia & qua=
vbi neq; dignus habitus eft homo produ drupedia ad hominem corporaliter ad =
ci:Præterea ,quomodo tanquam magnu ducta ,fed mentali cogitatione ,quod fatis
beneficium conceditur homini habitatio illi effe videtur,vt naturas omnium confi
paradifi, à qua propter peccatum priua- derans,nomina fingulis in corde fuo im-
tur,fitamenbeftijs permiffa fuerat? Iam poneret tam facile reijcimus, quam leui-
vero fi dicas extra paradifum fuiffe be- ter contra communem patrum fententia,
ftias volucres que pariter cum homine & veramfcripturæ phrafim ab autore fuo
productas,fed cum eodem illuc transla- dicitur. Quis enim dubitet,fcripturævim
tas,vt cohabitarent ,certe non folum hoc inferre Caietanum ,quæ dicit: adduxitea
fcriptura non dicit, fed potius e contrario ad Adam . Aliud eft enim adducere ad Ada
adducta fuiffe illuc ad Ādam : Vt uideret animalia,& aliud menti eius , vel imagi
ipfe ( inquam ) Adam quid uocaretea , neque nationi repræfentare .Præterea vifus cor
dicitur,vt cum eo pariter habitarent. poralis difpofitionis fingulorum anima-
8 Quod vero dicit B.Auguft. 14.de Ci . lium ad experimentalem fcientiam Adę
Aug. uitate.c.11.Animalia cumhominibus in neceffariam, quis non intelligat,quantum
Bafil.
noxiain paradifofuiffe,& Bafilius inho conferat homini difcurfiuo : Sed de hoc fal
mil.de Paradifo idem affirmat , non oftë tis. Illud tamen ad mores aduerte, homini
ditillos fenfiffe animalia femper in para- tanquã vicedomino , hoc eft vicario Dei
difo fuiffe, & futura poftea , fi homo non interris,beftias fuiffe ad nutum obeditu
peccaffet , quia patres ingenue fatentur, ras,& ideo ad ipfum recognofcendum in
volucres,& animalia fubdita fuiffe homi paradifum adductas effe,vt hoc falte exe
niin paradifo,intelligunt tamen , quando plo difcant homines fefuis præpofitis cũ
adducta funt illuc à Domino,vt eis homo opus fit præfentare, & cor fuum eis aperi
nomen imponeret , quæ & tandiu ibi fuif re,vt tanquam Dei vicarijs obediant, iux
Luc.10.
fent, quandiu opus erat,vt de illis homo ta illud.Qui uos audit,me audit,& rurfus : Su Ma
tth. 23.
per ocularem experientiam philofopha= percathedram Moyfi federunt principes, er
retur:fed an ibi futura effent cum homine Pharifæi , quæcunque ergo uobis dixerintferua
perpetuo ficut nec fcriptura dicit , ita ne- te facite. Hoc etiam loco docentur bo
que Auguft.neque Bafilius aiunt. Imo fi ni paftores , vt agnofcant vultum peco-
Auguft: coftare fibi debet(vt par eft) Auguftinus, risfui,ficut Adam vultum animalium fibi
aperte hoc negat, dicit enim in eodem lib. fubditorum contemplatus eft,ac diiudica
14.c.10.Inparadifo neq; aberat quicquã uit , vt abouibus poffet lupos arcere , & ),
quodbonavoluntas adipifceretur ,neque leones ab hædis , quod non faciunt mer. Ioan.ros
inerat quod carnem,animam ve hominis cenarij,fed videntes à longe lupum fu
foeliciter viuentis offenderet. Hæc Au- giunt , ouibus in difcrimine derelictis.
gufti.Sed fi animalia ibi perpetuo como-
rari deberent, multa cadauera foetida fen CAPVT. XXXVIII.
fus humanos pafsim offenderent , multa
etiam fordibus fuis bruta pecora foeda- Adeps.
rent , multapulchra depafcerent , atque
vaftarent , quia natura beftijs non erat פרו
Depsdicitur
A tet hebraice
Leuit.primo pheder,vt pa
D.Thom. profecto aufereda,vtdicit D.Tho.q. 96. .
1.p.lococitato.Propterea re fatis confi Adeps eftpinguedo fuperaddita carni,
fiue
1
A DEP S.
fiue cuicunque rei, reftringitur tamen ali Adeps hebraice cheleb, per metapho- 4
ram iuxta literam charitatis , & deuotio- חלב
quando ad illud pingue,quod ad modum
retiaculi contegit inteftina. nis affluentiam fignificat pfal.62.Sicut adi Pfal.62
Adipem confpergere, eft,felectifsimam peer pinguedine reploatur anima mea , hebrai
2
cu aqua farina ad conficiendos panes co- ce eft,de futuro replebitur, fed frequenter
optatiuus ponitur pro futuro , & eft fen-
Lyran. mifcere,fic intelligit Lyranus illud Hiere
Hierony. mix.Mulieresconfpergunt adipem , utfaciant fus,repleatur anima mea gratię fpiritualis Hierony!
placentas reginæ cœæli, id eft lunæ. Itá quo- pinguedine,vt exponit Hierony.qua qui
Vatabl. dem repleta Maria Dei genitrix cecinit: Luc.
que transfert in fua verfione Vatablus,
Hierony. Magnificatanimamea erc.Et ibidem Eliza-
fed Hierony. adipem intelligit vel pin-
guedinem animalium , vel oleumfaltem beth eadem adipe in fpiritu perfufa : Cla-
cum farina mixtum , quod probabilius manituocemagna: Vnde hoc mihi , ut ueniat ma
Interli eft.Gloffa interli. reginam cœli non folu terDominimei ad me , quia exultauit ingaudio Auguft.
intelligit lunam , fed omnium ftellarum infans inuteromeo. Vnde Aug. fuper pfal. Pfal.62.
fplendorem , quem illi plane fuo modo 62.agens de hac fpirituali deuotione di
adorare videntur , qui Deo creatori crea cit: Habet quadam pinguedinem anima
turæ mundi huius claritatem, & gloriam noftra , eft quadamfaturitas pinguis fa-
Lyra,
præferunt,ita vt primos accubitus in con pientiæ. Lyranus vero adipem hoc loco
uiuijs affectent,tempore vero ieiunij ex- pfal.62.illuminationem & fpiritus fan-
terminant facies fuas , vt videantur ab ho ti confolationem intelligit , qualis crat
Matth. 5. illa,qua Dauid olim cum Domino fami-
minibus ieiunantes . Hi ergo hypocritæ
tanquam mulieres confpergunt adipem, liariter conuerfatus replebatur. De quo Ecclef.475
vtfaciant placentas reginæ cœli , id eft dicit Ecclefiafticus. Sicut adeps feparatus à
fplendori vanitatis humanæ. carne ,fic Dauid à filijs Ifrael. Quafi dicat,
Adeps metaphorice cuiufuis generis maioremhabuit apud Deu familiaritatē ,
3
Pfal.147. denotat abundantiam.Sic pfal. Quipofait & illuftrationem fpiritus fanéti, quam vni
finestuos pacem , & adipe frumentifatiat te. uerfus populus Ifrael. Tales effe deberent
Lyra. Quem locum Lyranus de Sion terrena,& reges,& principes populi,vt fœliciter fub
Ianfen: ditos gubernarent . Vnde filius Dei non
Ecclefia indifferenter exponit, Ianfenius
Vatab.
vero,& Vatablus de terrena tantum Hie folum fpiritualibus prælatis, fed & in fuo Matth. 5.
Hierony .
rufalem , fed de Ecclefia militante Hie. gradu Chriftianis principibus dicit : Vos
Aug. Ioan:4.
Cassiod. rony. Cæterum Aug. Cafsio , & Gloſſa eftis lux mudi.Talis euafit Regulus de quo
Glol. dicitur:Credidit ipfe erdomus eius tota. Ta- Matth. 8.
detriumphante. Ergo fecundum Ianfe. &
qui deterrena Hierufalem exponunt.per lis Centurio, de quo Dominus dixit : Non
adipem frumenti temporaliu rerum abu inueni tantamfidem in ifrael. Talis olim in◄
4.Reg.18
dantia denotatur,fecundu vero Hierony. ter Hebreos rex Ezechias,qui omnia ido 4.Reg.22 .
qui de Ecclefia intelligit militante, adeps la de Hierufalem demolitus eft.Ite Iofias Ecclef.10 .
frumenti Euchariftiam plane fignificat, qui omné abftulit idolatriam. 4.Reg. 22 :
de qua Dominus. Qui manducat hunc paně, Secundu enimiudice populi,fic miniftri eius. 5
Ioan.<.
uiuet in æternum. Denique fecundum alios, Adeps aliquando fonat in malum,ficut Pfal.72 .
qui de triumphante exponunt Ecclefia, pfal : Prodijt quafi ex adipe iniquitas corum . Auguft.
adepsfrumenti, vel Chriftus intelligitur Vbi Aug.diues(inquit) abundans tantis Hierony.
in coelo gloriofus , vel deitas , quæ rerum reb',quare diripit alienas, nifi quia huius
omnium affluentia cum gaudio perenni iniquitas ex adipeprocefsit. Hæc Aug. &
Ioan.16. fatiat beatos, de qua Dominus ait: Etgau- pulchre,quia crefcit amor numi,quantum
debit cor ueftrum ,
& gaudium ueftrum nemo tol ipfa pecunia crefcit.Eodem modo expli-
let à uobis.Similiter de téporaliu abūdan cant Hierony.Gloffa & Lyra. & allegat
Lyran! tia exponitLyra.illud pf.Et cibauit illos ex illud Deut: Incraffatus eft dilectus , & recalci Hierony.
Gloffa.
Pfal.80 .
adipe frumenti. Sic etiamintelligitur illud trauit,quia quo quis opulentior, copetula Lyra,
Deut.32. Deut.Lac de ouibe cũ adipe agnoru ,er ari tu tior effe folet, & crudelior , ficut diues ille Denter:32 .
filiorum Bafam, Erat aute Bafam terra pin- purpurat ,qui cpulabatur quotidie fplědi
guis in Galilæa citra Iordane optima paf de,neq; mică panis pauperi dabat vlcero Luc.16 .
Hierony:
cuis vt exponit Hiero.lib.de locis Hebrai fo, certèexadipeprodijt iniquitas eius.
cis,de quo latius in dictione Bafam. In eodéfenfu de Impio dicit Iob: Vifcera Iob:21 :
eius
ADHÆRERE. COHERERE. 41
eius plenafunt adipe, quafi dicat , ita plenus Cæterum cohærens Deo dicitur per 2
eft pinguedine fua,vt tamen neque gutta excellentiam folus Dei filius propter hy
inde pauperibus diftillet , fed totum fibi poftaticam vnionem ad verbum ,fic legi-
referuet. mus apud Zacharia. Frameafufcitarefuper Zach.13 :
paftorem meum , erfuper uirum cohærentem
CAPVT XXXIX. mihi,dicitDominus. Vbi Hierony.ait : Pro Hierony.
eo quod vocem Hebræam Amith, ver-
Adharere , Cohærere. timus cohærentem , Theodotion virum y
proximum traduxit , Aquila fuper vi
DHARER.E dicitur rum συμφιλὸν μου cotribulem meum,
צדק
hebraice fuc in coiugatione Symmachus,fuper viru populi mei, Sep-
cal. vt patet Pfal . 41.item tuaginta fuper virum ciuem meum. Et
A faham. certe nemo inter creaturas fic proximus
Adhærere eft aliquid con patri coæterno,aut contribulis , aut ciuis
I iungi cum alio, & illi hærere, vnde adhæ eius, autpopularis , ficut filius Dei confub
rere Deo, vel poft Deum metaphorice di ftantialis , & æqualis genitori. De quo vt
citur qui vinculo charitatis illi coniungi- (inquit)Hierony . ex fententia Matth.c. Matth.26 .
Pfal.62.
tur , Pfal. Adhefit anima mea poft te , vbi 2 6.fine dubio præfens ifte Zachariæ lo-
Gloffa.
Gloffa explicat Charitate,Lyranus , fer- cus intelligitur,vbi allegat etiam quod fe
Lyra.
Cafsiod . uenti dilectione , Cafsiodo.perfeuerater, quitur: Percutiam paftorem & difpergentur
ita( inquit)vt nunquam recedam à bono ouesgregis, & fubdit Euangelifta: Difcipu
propofito, ex quo femel adhæfi Domino, li relicto cofugerunt .In hoc fenfu ipfe filius
Aug. Auguft.vero,vbi eft ( inquit ) gluten , vt Deidicit vt pote patri æqualis & confub
adhæreat? ipfum gluten charitas eft,cha- ftantialis , Non rapiet eas quifquam , fubau-
ritatem habe, quo glutine agglutinetur di oues meas : de manu mea,nemo poteft rape
anima tua poft Deum , vt ille præcedat, re de manu patris mei, ego & pater unữ fumus,
tu fequaris ,qui enim vult Deum antece- vnu videlicet fubftantia,& effentia , quia
dere , confiliofuo vult viuere, & non vult humanitas cohæret hypoftatice verbo
Ioan.10: fequi præcepta Dei. Hæc Auguft. Inde Secundu çandé etiã hypoftatica cohæré
Dominus dixit:Quot quot ante me uenerunt, tia dicit difcipulis , Annocreditis,quia ego in Ioan.14
furesfunt , latrones , id eft qui voluerunt patre, pater in me eft ? vbi intelligit plane
confilio fuo præcedere fapiêtiam meā, perfubftantialem cohærentia & perfona
quales funt omnes hæretici , & impoſto- lem ad verbu quod eiufdem effentiæ eft.
Matth.4. res. Ideo filius Dei quãdo vocauit Petru , Adhærere vxori eft lege coniugij ferua
3
& Andream de naui, dixit: Verite poft me, reperpetua,neq; vxore dimittere. Sicut
Matth.9.
quando Matthæum adfe de telonio tra- legimus : Quiobrem relinquet homo patrem , Gen.2 .
xit,Ait illi,fequere me. Denique omnibus acmatre, adhærebit uxorifue, quem locu
Matth. 16, dicit,Si quisault uenire poftmeabnegetfemet Dominus Matth.19.citauit ad indiuifibi Matth.19.
ipfum , & tollat crucemfuam, & fequatur me: le coiunctione viri cũvxorefecüdü ius na
Pfal.73-
Propterea Dauid quia dixerat, Mihi autě turale,atq; diuinu fignificandã, & libellu
adhærere Deo bonum eft , netamen putare- repudij excepta fornicationis caufa reij-
inus voluiffe ita adhærere , vt antecederet ciendü.Ite Rupertus abbas lib. 3. de Tri Rupert.
Deum fubdit . Ponere in Domino Deo meo nitate.c. 38.demonftrat ex hoc loco ma-
fpem meam, Denique adhærere Deo dicun iorem effevnionem viri ad vxorem quá
tur,qui neque Deos alienos adorant , ne- adproprios paretes quos inuitos relinque
que alij fe legi fubdunt,quam legi Dei ex re poterit homo,vt ad ftatum tranfeat re
toto corde.Sic legimus Deut. 4. Vosautě ligionis ,vxorem autem matrimonio con
Deut.4 quiadhæretis Domino Deo ueftro,uiuitis ufque fummato nopoterit,nifi illa confentiat,&
inhodiernũ diem,fic & Deut. 30.D. Iofue. ingrediatur etia religione.Addendu eft,
1.Cor.6. 22.A.4.Reg.18.A.Ifai.66.B.1.Corint . vt fi fueritfexagenaria votum faltem cafti
tatis emittat in fæculo. Vocatur autem
6.Quiautem adhæret Deo, unusfpiritus fit cũ
eo.Sic etiam legimus, Adhærere teftimo- hoc loco vxor hebraice virago ab
nijs Dei Pfal. i 18.quod elt mandata di- vir,& ita dixit adhærebit ifto vxo-
Pfal.118. uina intimo cordis affectu feruare. rifug,vel viragini fux.
F Adhares
ADHAR ERE.
refellit dicens Epiftola prima Decretali : poteft Dei effe adiutor , ideo Iob fubdit.,
Scitis fratres quia Dei agricultura fumus, Suftentasbrachium eius,qui non eftfortis.Alio
ideo eius adiutores effe debemus ,fecundu modo obfequendo operationi alterius, fi
Anicetus P - gratia quam ipfe dedit nobis . Et Anicetus cut fi minifter dicatur Domini adiutor, in
pa. quantum exercet opus eius , aut miniſte-
Papa Epiftola..bonoru operum, & fpiri
tualiu ftudioru Deum autorem effe, nemi rium,& hoc modo miniftri Dei funt eius
ni dubium eft,qui hominuincitat mētes, adiutores.Hæc D.Tho. De his autem mi
& adiuuat actiones. Eadem verba refert niftris ait Dominus :Qui mihi miniftrat me Ioan.12 .
FoelixPapa..Epiftola fua . 2. Præterea fequatur,& ubi egofum,illic & minifter meus
Felix Papa Conciliu Carthaginenfe in Epiftola ad
Con. Carth. erit,id eft,quicoadiutor meus fuerit infal
Rom.8 . Innocentium . 1.adhoc propofitum alle- uandis animabus , mecum erit.
innocent. Adiutorium viri eft mulier, fed minus
gat illud Rom :Spiritus adiuuat infirmitatem 5
Papa principale,ficlegimus : Non eft bonum homi Gen.2.
Pfal.123. noftram.Ipfequoque Innocentius..idem
definit Epiftola . 25. & 26. vbi adducit nem effefolum , faciamus ei adiutorium fimile
illud Pfal: Adiutorium noftrum in nomine Do fibi. Chaldaicus vertit Semach , quæ vox
mini,quifecitcœlum ,& terram. Etalia tefti- fignificat fuftentaculum,vbi homo poni =
monia à nobis paulo ante citata , fubiun- tur vt principalis ,mulier vero quafi ful-
git q;,cum in omnibus diuinis paginis vo crum vt eu fuftentet. Sed ne putares abie
luntati liberæ non nifi adiutorium Deile &tu hoc effe fulcrum ,addidit , fimile fibi.
gamus effe nectendu,eam que nihil pof- Et quide hebraice eft,contra ipfum,quod
fe coeleftibus præfidijs deftituta , quomo idem valere videtur quibufdam , ac cora
Aug. do huicfoli pofsibilitatem hanc pertina- ipfo,ficut Matth.21.ite in caftellum , quod Matth.21 .
citer dari debere perfuadent?& Aug.Epi- contrauos eft,id eft corã vobis.Porro Chal
ftola ad eundem Innoc.ait:Nihil eius , id daicus vertit, Chechible,penes ipfum,vel
eft ,liberi arbitrij poteftas fufficit , nifi iuxta ipfum,quafi ad manum ,non tamen
adiuuetur infirmitas.Et infra: Diftingue vt feruam , vt male expofuit , R. Kimhi, R.Kimhi.
da eft lex, & gratia ,lex iubere nouit, gra- fed vt fociam . Quod & Arifto, agnouit Arift.
tia iuuare, nec lex iuberet, nifi effet volun qui lib. 1.Politic.cap. 1.dicit marem , &
Innocent tas,nec gratia iuuaret,fi fatis effet volūtas . foeminam focios effe generationis , quam
Con Milcui Lege etiá Epiftola. 27. Innocentij, & Co uis apud Barbaros ait , mulier , & fer-
Con-Affrica cilu Mileuitanu can. 3.4 & 5. & Cōciliu uus eodem habeantur loco. Certe in hac
Con. Arauf Affricanu.c.78 :Conciliu Arauficanum. focietate, & parilitate maris , & fœmi-
Leo.Papa. can.6 . & fequétibus.Legedus eft etiã Leo næ vir locum obtinet capitis , vt dictum 1. Cor.11.
Gelafius.
Con. Tol.3 Papa Epift. 28. 29. 30.9 . & Gelafius eft , & Paulus docet. 1. Corint . 11. Non
Zacha. pap . Papa in Decreto Synodali . Conciliu To uir ( inquit ) propter mulicrem , fed mulier
Con.Trid letanum . 3.can. 2.Zacharias Papa Epi- propter uirum . Dicit autem Auguftinus Aug-
ftola.4.ad Bonif. & Cōciliu Trid. ſeſſ, 6. libr. 9. de Genefi ad literam . cap. 3. &.
can.2.3.4.5.18.24.3 3.recte ergo luna- 4. datam fœminam viro in adiutorium
Mar.9. ticipater clamabat ad Chriftum : Credo non propteraliud , quam propter filios
Domine , adiuua incredulitatem meam. procreandos,ficut adiutorium feminiter
4 Adiutores auté nos effe Dei ,partim qui ra eft,vt virgultum ex vtroque nafcatur.
de quando cum eius gratia liberu noftrū Hæc Auguftin.Sed intelligit etiã neceffa
arbitriu cooperatur in nobis , partim etiã ria illi effe ad aledos lactados q; infantes
iniuuädis ad falute proximis docet Apo vfq; ad certuterminu ætatis , ideo eiufde
1.Cor.3 . ftol' : Deienim (inquit)fumus adiutores. Vbi effe debuit fpeciei cum viro , & hoc iu-
Ambrof.
Ambrof.hoc ad Apoftolorum perfonam dicio meo voluit phrafis hebræa que di
ait pertinere videtur,quos conftat Dei ef- cit Eefefaciam , Lo , id eft ei Ezer,id eft
fe adiutores , dum vicarij funt Chrifti.Sed adiutoriu,cenegdo,id eft eregione, quafi
D Thom. B.Thom.in Commét. opponit cótra hoc dicat:Faciamus ei adiutoriucótra ipfum,
Iob.16.
videri prima facie illud Iob. Cuius adiu ideftpafsiuu, oppofita enim funt actiuu
Efai.40 . tores , nunquid imbecillis? Et Ifaias ait : Quis & pafsiuuprincipiu,vt eiufde fpeciei pro
adiuuitfpiritum Domini? Sed dicendum eft, les,ficut in alijs animalib' generetur. Quá
quod dupliciter aliquis alium adiuuat, phrafim germane vulgata vertit , fimile
vno modo augëdo eius vires,& fic nullus fibi. Vt autem hanc focietatem ma-I
ris
ADMIRARI.
43
ris , &fœminæ legitimo fibi coniugio pauperes, fine literis ,& tam paucos nume
adprolis procreationem concurrentium ro , adtantã meffem ficut dicitur Luc. 10 . Luc.ro.
Dominus præfentia ſanctificaret , & illu- Mefsisquidem multa, operarij autě pauci . Qua
Ioan.2. ftraret , quod etiam fuper Ioan. 2. notat tam vero collegerint meffem, Ioannes te-
Auguft. in nuptijs Cana Galilea voluit ftatur:Vidi ( inquit ) turbam magnam , quam Apoc.7:
conuiuari , vbi & aquam vertit in vinum dinumerare nemo poterat ex omnibusgentibus,
Adiuuaffe dicitur terra mulierem iure ergo optimo dicitur de Sapiêtia Dei:
Apoc. 12.de quo in dictione Abforbere inplenitudinefancta admirabitur , id eft erit
latius egimus, nume. 3. mirabilis.Præterea cum hæc ipfa incarna
CAPVT. XLI. ta fapientia doceret,admirabantur turbæ
in doctrina eius ,apud Marcum . Itemmi Mar.11.
Admirari,Mirabile,Mirari, Mi racula eius,ficut quando Luc. 11. Locutus Luc.11.
rificare,Admirabile. eft mutus,& admiratefuntturbe, quia diuini
חבר DMIRARI hebraice tatem in operibus Chriftifub carne mor
buntur angeli cafum iufti in lethale pecca monftr. Euang. c. 32. & Cyrillus fuper Cyril.
Theodore
tum , ficut quando fanctifsimus Dauid Ifaiam, & Theodoretus , & alij . Sic ergo
2 :Reg.1-1.
Luc. 23. Propheta cecidit in adulterium , Petrus quæ à principio Deus cogitauerat, prædi Efai.7
negauit faluatorem, & Thomas de illius cete Ifaia: Ecce uirgococipiet, & parietfiliu,
Ioan.20. refurrectione dubitauit. Vnde Dominus narratur iam factu mirabiliter Luc.2. fcili Luc.2.
in Euangelio: Ambulate( inquit ) dumlucem cet,Maria peperitfiliumfuum primogenitu,
Ioan. 21. habetis,ut no uos tenebræ cöprehendat, & Pau c. Et fic de pluribus alijs de quibus Ec-
Rom. II. lus.Qui aute exiftimatfe ftare,uideat ne cadat. clefiaftic. ait: Innouafigna, immutamira- Eccle.36.
Mirabilis dicitur Deus in fanctis fuis bilia,& Ifaias : cum: Feceris mirabilia, nonſų Eſai.64.
4
Pfal.67. in Pfal.Et fubdit: Deus Ifrael ipfe dabit uirtu ftinebimus, quod de fignis à Chrifto patra
tem, fortitudinem plebifue, Quia vt expo tis exponit Hierony. quæ fuperbi , qui Hierony..
Lyra, nit Lyranus, non folu in fe ipfo Deus mi- montes hic vocantur , non fuftinuerunt, Ioan.II.
rabilis eft , fed etiam in fanctis fuis , quia id eft non expectauerunt.Vnde dicebant
per cos facit mirabilia,iuxta illud Marci: cius figna videntes : Quid facimus,quia hic
Marci.vlt.figna autem eos,qui crediderint,hæcfequentur, homo multafignafacit ? Nunquam enim illi
In nomine meo demonia eijcient, linguis loquen expectauerunt,fiue fuftinuerunt, vt qua-
tur nouis,& c. Sic & nomen Dei mirabile triduanu Lazarum refufcitaret,aut coecũ
Gen.32 . dicitur Genef.3 2.Quid quæris nomen meum à natiuitate illuminaret, & fic de alijs .Vbi
Iud.13.
quod eft mirabile?Idem repetitur Iudic. 13. nota, verbũ hebræum quod vulgata ver-
5 Mirabilia Dei in fcriptura dicuntur, tit,Non fuftinebimus ,fignificare etiâ , ex
quæfupra naturę vires operatus eft Deus pectare.Vnde Vatablus vertit, cum face-
prodigiofe,ficut quando traduxit popu- res mirabilia ,quç no expectabamus , & c.
lum Ifrael per mare rubrü ficco veftigio, Mirabile dicitur templü Dei : Sanctu eft 6
Exo.14.
Iofu 10 . & quando ad vocem Iofue ftetit Solfpa- tepluDei,mirabile in æquitate , quia vt expo Pfal.64 ;
ciovnius diei,& his fimilia, de quibus in nit Lyranus , omnes cafus difficiles & du Lyra.
telliguntur plura fcripturæ loca , ficut il- bij referebantur ad facerdotes templi, qui
Exo Is. lud Exod : Quisfimilis tui,terribilis atque lau ad fingula refpōdebat ,ficut legitur Deut. Deut.17 .
Iudi.6 . dabilis faciens mirabilia , & Iudicum.6 . 17.In quo templum illud typus erat Ec-
Iob.9,
Vbifuntmirabiliaeius?Item Iob : Quifacit clefiæ,fecundum quam phrafim,taberna
magna & incomprehenfibilia & mirabilia culum etiam foederis admirabile dicitur,
abfquc numero. Cæterum multo maiora & vbiDeus inhabitabat , & facerdotes ref-
admirabiliora fecit filius Dei in lege gra- ponfa dabant antequam Salomon tem =
Efai.25. Pfal.41.
tiæ,de quibus Ifaias. Domine Deus meus es plum ædificaret,fic in Pfal: Quonia tranfi
tu,exaltabo te,confitebor nomini tuo, quiafeci- bo in locum tabernaculi admirabilis ufque in Lyra.
fimirabilia,cogitationes antiquas amen . Vbi domum Dei . Vbi Lyranus hoc idem no-
Hierony. Hieron.exponit você effe Prophetæ glo tat.Sed multo mirabilior Ecclefia Chriſti
rificantis Deum pro mirabilibus cópletis quæ non folum :Columnaeft , & firmamentu 1.Tim.3 .
in Chrifto , &per Chriftum, quæ antiqui ueritatis , Sed & Porte inferi non præual · Matth. 16 :
Prophetæ prædixerat . Prædictu quippe but aduerfusea, quæ tamê portæ contra të
Efai.35 . fuerat ab Ifaia : Deus ipfe ueniet , & faluabit plu illud Hierofolymitanu pręualuerüt.
nos quod tunc cæpit impleri quado filius Mirabilià teftimonia Deiappellantur
Dei circuncifus eft octauo die , & vocatu Pf.118.propter promifsiones æterne glo Pfal :7
118 .
Luc.2 . eft nome eius Iefus,id eft faluator.Sic die riæ,vt ibinotat Ambr.ferm . 17.Lit.phe: Amb.
decimo tertio à natiuitate,Magos ab orie Mirabilia teftimonia tua , ideofcrutata eft ea
te venientes per fidem viuam faluos fecit, animamea, & certe mirabile teftimonium :
Matth. 2.
quia fecit mirabilia , cogitationes anti- Beatipauperesfpiritu quoniã ipforu eft regnu
quas amen.Sic enim antiquitus prædixe cæloru.Secundú eandem phrafim intelli Matth.s .
Pfal . 71: rat Propheta:Reges Tharfis & Infule mu- gitur etiä ille verficulus Pfal . eiufde : Reue Pfal.118.
nera offeret.c.Præterea quod antiquitus la oculosmeos, confiderabo mirabilia de le-
Hier, 31.
Matth.2. prædixerat Hier. Vox inRama audita eft, ge tua.VbiAug. mirabile putat Dei lege Auguſt.
plorat er ululat mult c.impleuit Matth. in eo quod dicit cotra comunem hominu Matt
h.s:
2.occifsis ab Herode infantib ', & marty confuetudine : Diligite inimicos ueftros.Eft
riocoronatis. Deniq; in hoc fenfu expli- etiam mirabilis,quado iubet:Thefaurizare
Eufeb : cat hunc locum Eufebius libr. 2. de Dethefauros in cælo , in eodem Euangelio .
Mirabilis
ADMIRARI.
44
8 Mirabilis fcientia Dei dicitur in Pfal. ineis .Vbi variæ funt lectiones apud Græf
Pfal.138. Mirabilisfactaeftfcientia tua exme, conforta- cos,& latinos,fed tamen quam retulimus
taeft, non potero ad eam .Particula, Ex me, elegit vulgata hebraicæ veritati magis co
difficilem reddit expofitoribus hunc lo- fonam,cuius fenfum exponit Ianfen. Ite Ianfen:
Genebr.
cum , maxime his qui phrafes hebraicas Genebr. quia præcefferat ,Deus meus es tu,
non attigerunt , eft enim vox min , quæ quoniam bonorum meorum non eges , fubiun-
deferuit ad comparationes,ficut,præ me git , Quamuis opera bona, que ego facio,
מין
ille eft fapientior,quç phrafis, latinos la- illi non profint,qui nullius eget,tamé fan
tet.Vnde quidã exponut verba effe Chri ctis qui funt interra eius mirificauit,id eſt
fti dicentis.Scientia pater mirabilis tua fa mirabiles fecit omnes voluntates meas in
&ta eft ex me,id eft ex incarnatione mea. eis,quia fecit vt prodeffent eis , & ex eo
Euthy. Alij vt Euthymius exponunt in perfona mirabiliter prodeffent ipfi Deo, qui repu
hominis dicentis ,exme, id eft ex eo quod tatfibi prodeffe,quod fanctis fuis pdeft :
ad imagine Dei creatus fum mirabilis eua in terra eius,id eft , dū viuunt in hac mor-
fit fcientia Dei. Sed in Hebræo eft , vt di tali vita.Quæfententia confonat cum illo
xi,Mirabilis facta eft fcientia tua præ me Matth.25.vbi Dominus ait : Quod uni ex
Matth. 5
Vatab: vel à me, vt vertüt Vatablus & Ianfenius , minimismeisfeciftis,mihifeciftis. Confonat
Ianfen. vel fuper me,vt ad veritatem hebraicam etiam Hebraicæ veritati,qua vertit Chal Chald.
Hicrony. vertit Hierony. Itaq; Propheta de fciétia dæus paraphraftes his verbis : Sanctis qui
loquitur quæ ex creaturis de Deo colligi- funt in terra, & magnificis in operibus bo
tur,dicit que,Hæcfciétia fuper me,& prę nis , omnis bona voluntas mea in ipfis.
meo captu eft mirabilis , ideft facta com= Quod fi myftice locum illum cum patri
Chald: paratione ad vires meas . Sic Chaldaicus bus intelligamus , non Dauid , fed Chri-
tranftulit , Mirabilis eftfcientia tua præ ftus in hoc Pfalmo loquitur,vt tenet Hie
me. Quod fi fciétia quæ de Deo,vifis crea rony.Aug. Cafsiod. Gloffa , & Nicolaus : Hierony
Aug.
turis haberi poteft,fuperat captum huma dicitautemfanctis qui funt in terra eius, id Caisiod-
num , nifi Deus lucem largiatur , iuxta eft in Ecclefia vt ait Hieronymus, vel qui Gloffa.
Pfal.93 illud Pfal.Qui docet hominēfcientia, quãto funt in terra hac corruptibili , mirificauit Nicolaus.
excelfior erit nobis cognitio myfterioru fupple Pater omnes voluntates meas , & Hierony
incarnationis Chrifti, & Trinitatis perfo merita mea in eis , vt quia ego gratiam
narum in vnitate effentiæ,nifi ipfe reuelet & gloriam mihi promereri non poffum,
Matth.11.
iuxta quod ait:Neque patre quis nouit nifi fi illis profint ad vitam æternam. Itaque
lius, cuiuolueritfilius reuelare, & infra, abf quod Chriftus quadraginta diebus ieiu- Matth.4.
codifti hec àfapientibus prudentibus , & re nauit , quod pernoctauit in oratione,
uelafti ea paruulis. quod lachrymatus eft fuper ciuitatem, Luc.6:
Legimus:Mirificauit Dominusfanctüfuü, & fuper Lazarum quatriduanum , deni- Luc.19.
9 Ioan.11.
Pfal.4. quod infua perfona Dauid dicere, expo- que quod crucifixus, & mortuus eft , fan-
Ianfen. nunt lanfenius & Lyra,quando ab hofti &tis in terra,id eft fanctificatis per baptif-
Lyra. bus fuis mirabiliter ereptus eft, scitote (in mum & pœnitentiam cumulatifsime pro
quit,)quonia mirificauit Dominus,id eft, mi fuit: & cos mifit ad magnifica patranda-
rabiliter feruauit, Sanct ufuum, id eft vnctu miracula.
in rege,& ita me exaudiet , vt regnú meũ Ite legimus: Audiens autě Iefus miratus eft. II
duret in æternu.Sed licet fenfus ifte fit li- Miratus,inquã eft,fidem viuam Ceturio Matth.8.
teralis ,myfticus tamé fanctoru patru de nis. Quærüt hoc loco patres,quomodofi Questio
Chrifto intelligit,qui poft morte,fe præ- lius Dei mirari potuit,omnia quippe fcie
dixit mirifice fufcitandu tertia die,vt con ti nihil poterat occurrere nouu, de quo di
Matth. 20.
Lu ftat Matth. 20. Vbi Affupfit lefus difcipu cit Paul,ad Coloff. In quofunt omnes thefau Colof- 3;
c.18.
losfuosfecreto, & ait illis , &c.& rurfus ait: rifapientiæ,& fcientie Dei abfconditi. Enim
Ecce afcendimus Hierofolyma ,&c. & filius ho vero quatenus Deus omnia nouerat , &
ministradetur,&c. & tertia die refurget quia quatenus homo fcientia beata fciebat illa
ΙΟ mirificauit Dís factü fuü,ideft Chŕm fuũ. omnia,quæ pater noucrat fcientia vifio-
Pfal.15. Mirificat De' omnes voluntates Prophe nis,fciétia quoq; infufa nouerat futura pla
te in fanctis ficut dicit Pfal. Sanctis quifunt ne côtingêtia fuper omnes angelos, & co
in terra eius mirificauit omnes uoluntates meas gitationes horninu,vt pote iudex viuorū,
F 4 ac
ADMIRARI. ADOLESCEN S.
ac mortuorum,ergo nouerat fidem illam nato dicitur: Erat adolefcens rufus , & pul- 1.Reg. 17.
Centurionis antequam effet , neque noui cher afpectu, quamuis aliquando accipia-
aliquid occurrit vt miraretur.Ad folutio- tur pro iuuene ad virilem ætatem acce- Acto.7.
Regula.
Aug. nem ergo queftionis huius notanda eft re dente,ficut Act.7.Teftes autem depofuerunt
Hilar, gula Auguftini lib.Quæft. fuper Genef. ueftimentafuafecus pedes adolefcentis,qui uoca
Greg. 9.58.& etiam Hilarij fuper Pfalm. 1 , & batur Saulus, erat enim 29. fere annorum
Gregorij libro. 21. Moral. fuper illud tunc Saulus.
Iob. 31.Etfciat Deus fimplicitatem meam, Adolefcentiæ peccata facilius remittū 2
quando Deus dicitur aliquid facere , vel tur propter ignorantiam ætatis. Vnde
pati,quod maieftate eius minime deceat , quafi de Domino conquerebatur Iob. di Iob.13 .
intelligitur illum in nobis effectum opera cens. Confumere me uis peccatis adolefcentiæ
Gene.22 . ri ,ficut quando dixit Abrahæ: Nunc cogno mee. Vbi Lyranus , licet adolefcentiam Lyra.
ui, quiatimeas Deum, intelligi debet, nunc te (inquit)meam no tranfierim abfque pec
fecicognofcere.quia Deus ab æterno cun catis,tamen peccata illius ætatis non funt
&ta cognouit. Iuxta hanc ergo regulam tam acriter puniēda. Sic nota quod Am Ambr.
Aug. dicit Aug. lib. de Genefi contra Mani- brofi. ait lib..de Viduis :Vicina eft lapfi
chaos:Quis in Centurione fecerat illam bus adolefcentia , quia variarum æftus cu
fidem,nifi ipfe qui mirabatur ? quod ergo piditatum feruore calentis in flammatur
miratur Dominus ,mirandum nobis effe atatis, & lib.de interpellatione.c.7 . Ado
fignificat,omnes enim tales motus Chri lefcentia(inquit) fola eft inualida viribus,
fti non perturbationis animi figna funt, infirma confilijs , vitio calens , faftidiofa
fed docentis magifterium . Hæc Auguft. monitorib',illecebrofa delicijs , vnde Da
Chryf. Eodem modo explicat Chryfoft. in Co uid clamat: Peccatsiuuentulis meæ , & igno Pfal.24.
ment.Alijs exēplum(inquit ) dedit vt mi rantias meas ne memineris. Hæc Ambrof.
Abul. rentur. Ceterum Abulenfis fuper Matth. Adolefcentulum Beniamin legimus
3
8.q.34.dicit Chriftum Dominum, quan Pfal.67 . Ibi Beniamin adolefcentulus in men Pfal.67.
tum ad ea quæ cognouit fcientia experi = tisexceffu.Vbivertit Hierony . ad verita-
mentali ,potuiffe aliquid noui difcere , & tem Hebraicam, Ibi Beniamin paruulus
D.Thom. de illo mirari quod etiam tenet D.Th.3 . continens eos,princeps in Iuda purpura
Hebr.s. p.q.15.ar.8 . & Paulus Apoftolus : Didi fua. Eft enim pro mentis exceffu in he-
citexhis,quæ paffus eft,obedientiam , id eft ex brzo, Rodem , quod eft continens vel do 71
pertus eft effectus obediétiæ in carne mor minans , fiautem fcribatur alijs punctis
tali,ficut ergo potuit difcere,potuit & mi- denotatfoporem, ideo Septuaginta ver
rari fuit que profecto admiratione digna tut in ecftali, & vulgata,in metis exceffu.
Centurionis fides , quia deitatem Chri- Secundum ergo priore lectione , quæ mo
fti , quem mortalem vidit, aperte credi- do habetur in Hebræo per Beniamin iu =
dit, & omnipotentiam eius vbique præ niore inter fratres fuos , intelligitur Saul,
fentem:Tantum (inquit ) dic uerbo, fanabi qui primus regnauit purpuratus in Iuda, Ianfen:
turpuer meus. vt exponit Ianfen. fecundu Hebræos. Si
vero legamus in ecftafi cum Septua. vel
CAPVT. XLII in métis exceffu cu vulgata iuxta lectio-
në antiqua,denotat Apoftolu Paulu detri
Adolefcens.Adolefcentia . Ado bu Beniamin que præuidit Propheta ad
tertiu coelu in ecitafi raptu ficut expos
lefcentulus.
nunt Hierony.Aug Cafsiodo, Remigius Hierony
DOLESCENTIA,& Gloffa,Lyra Pulchre autem fuit Benia- Aug.
Caisiod.
ילדות pueritia dicitur hebraice, min (vnde Paulus duxit originem)prius Remig.
İaldoth , Ecclefia. 11. Læ vocatus Benoni,id eft filius doloris ,dein- Gloffa.
tare iuuenis in adolefcen- de Beniamin id eft filius dexteræ, in Pau Lyra.
tia tua . li typum qui prius fuit perfecutor , & fi- Gen.35.
Adolefcens dicitur homo quandiu in lius doloris,fed cóuerfus poftea fuit filius
I longitudinem crefcit,& primam lanugi- dexteræ, quia dilatauit Ecclefiam , ita vt
nem producit quod fit ab anno 1 2.vfque qui prius deuorabat quafi lupus , poſtea
ad. 2 i.Sic de Dauid duo de viginti annos pauerit Domini gregem quafi paftor. JA&.9.
Adolef-
ADOLESCENS . ADOLESCENTIA . 45
Adolefcentulæ vocabantur concubi- tium eft obedientiæ , de quo Auguft . lib. Aug.
4 de duodecim abufionibus.c. 3.fic ait:Ter
næ Salomonis , quæ nondum reginarum
acceperant diadema , fub quarum meta- tius abufionis gradus eft adolefcens fine
phora de animabus fanctorum dicitur: obedientia , vnde Dominus adolefcetem
Adolefcentular um non eft numerus.Item , Ado iuxta Nain fufcitaturus clamauit : Ado- Luc.7.
Can.6.
lefcentule dilexerunt te nimis .In vtroque au- lefcens tibidicofurge. Quafi dicat: Etiã mor
Can.I. tem loco fponfa eft , & regina vna Eccle- tuus obedire debes, vt viuas , quia non eft
fia Catholica,adolefcentulæ vero funt iu adolefcens,qui pofsit in fpiritu viuere, ni-
D.Thom, ftorum animæ vt D. Thom. exponit in fi maioribus difcat obedire , ita Cypria Cypria
nus lib.de duodecim abufionibus, ficut in
Comment, vel certe particulares Ecclefię
Gloffa. vt exponit Gloffa ,dicitur autem: Adole- fenibus(inquit) fobrietas, & moru perfe-
fcentularum non eft numerus,quia nume &tio requiritur , ita in adolefcentibus fub
rus fidelium ignoratur à nobis in hac vi- iectio, & obedientia . Quartum frænum
ta Apocal . 7. Vidi turbam magnam quam di- eft difciplina ftudiumque difcendi Pfal.
Apoc.7:
numerare nemo poterat . Sed numerantur à 118. in quo corrigit adoleſcentior uiamfuam? Pfal.118.
Deo , qui numerat multitudinem ftella- Incuftodiendofermonestuos . Vbi Augufti Augus
rum. Eft & alia expofitio Ruperti nō in . nus:Non folum in memoria , fed in opere
Pfal.146.
elegans , videlicet, ficut vna eft luna, fed cuftodienda funt verba Dei. Idem etiam
Rupert.
ftelle nobis innumerabiles,ita eft vna vir fuper Pfalm. 27. Magis (inquit) cogi- Pfal.127:
go Maria ,de qua natus eft Tefus , qui uocatur ta quomodo nutrias , qui nati funt, quam
vt nafcantur . Non enim ia:n foelicitas
Matth.1. Chriftus. Sancti vero quafi fine numero, ſi
cutomnes fimul dignitatem matris Dei eft habere filios , fed bonos habere fi .
non adæquant ,fic neque claritatem eius lios . Et fuper Pfal. 50. monet parentes,
Luc.a. adæquare poffunt . Vndeilla canit. Beatam vt filios fuos fub difciplina contineant ,
tanquam qui ratione deillis Deo fint red
medicent omnesgenerationes.
Via viri in adolefcentia lubrica eft , & dituri, alioquin vt Salomo ait : Adolefcens Prou.22:
5 inftabilis, vnde Prouerb. 30.Triafunt dif- iuxtauiamfuam, cumfenuerit,ne recedet abea.
Prou.30. Idem Plato dialogo . 3. de legibus Cy- Plato.
ficiliamihi, quartum penitus ignoro, &c.uia
Beda.
Gloffa. uiriin adolefcentia.Vbi Beda & Gloff. dif. rum dicit, quia rectefuerat educatus , op
timu regem egiffe , filiu autem eius Cam-
ficile(inquiut) eft cogitatu , in quot cogita
tiones per omnes horas adolefcens , qui byffem in delicijs enutritum paternum
viam deferuit veritatis ,vaga mente decli perdidiffe regnum. Item Darius Hiftaf
net.Hæc Bed:aquiaficut quatuor ventos Pis filius regnum Perfarum perditum re-
Danic.7 . vidit Daniel in mari pugnantes , fic cogi ftituit, quiafub difciplina fuerat educa-
tus,quod tamen filius eius Xerxes in de-
tationes pugnantin corde vagi , &liberi
Ecclef.11 adolefcentis . Ideo dicit Ecclefiafticus . licijs agens corrupit. Idem Plato dialogo
Adolefcétia,& uoluptas uanafunt.Hinc in pa fexto de legibus curandum effe monet, vt
Luc.Is. rabola Lucæ. Adolefcentiorfilius patri dixit: fub difciplina virtutis adolefcentes nu-
Damihi portionem,que me contingit, receptā triantur , vt & magiftratus optimi , & ci-
ueroconfumpfituiuendo luxuriofe inter ues fortes euadant . Alioquin ex homine
ra longinqua . De hac etiam adolefcetium qui mitifsimus natura fua eft , quafi fero-
cifsimum omnium animalium fiet. Idem
inftabilitate Chryfoft. homil. 1.ad Po =
Chryfoft.
pulum ait, fciebat Timotheus quod diffi - docet Plutarchus lib. de educatione pue- Plutarch;
cilis res eft adolefcentia,iactabilis ,fallibi- rorum : Neque ad rempublicam reftituen
lis , & vehementioribus indigens frænis. dam remediu aliud efficacius effe putat,
Hæcille. Egetauté quatuor maxime fre = quam adolefcentulosfub difciplina com=
nis. Primum eft timoris Dei , iuxta illud ponere. Contra vero nihil ftultius effear-
Ecclef.15 : Ecclefiaftici: Qui time: Deumfaciet bona, id bitratur, qua bonis moribus pretermifsis
eft , longe erit â cöfumenda fubftãtia fua multis opibus filios fulcire. Xenopho illu Xenophon:
cum meretricibus , ficut filius prodigus. ftrem deinduftria compofuit hiftoriam,
quam Cyropodiam appellauit , vbi non
Secundum eft verecundiæ , de qua Am=
Ambrof. tam ad vnguem res geftas Cyri,qua mo-
brof. libr. 1. officiorum. cap. 19. Vere-
cundia (inquit) cum fit omnibus ætatibus res principis liberales ab adolefcëtia def-
lapta, iuueniles annos maxime decet . Ter cribit, mendatio indulgens aliquando ad !
Fs pofte-
ADOLESCENS .
Ariſtot, nis in adoleſcentia,eft & alia expofitio forte
pofteriorem eruditionem. Ariftot. etiam
lib 6. Politic, hanc adolefcentium difci literalis ( poteft enim vnus fcripturæ lo=
Chryfoft . plinam maxime commendat.B.Chryfo . cus plures literales expofitiones admitte-
fuper. 2. ad Timot . 3. multum laudat in re,vt docet D.Thom.i.par.quæft.1.art. D.Thom.
Timotheo , quod ab infantia facras lite- 10. )Quidam ergo de Chrifto Domino
ras noffet,idque à Paulo optime adnota= hunclocum intelligunt, viam viri in ado-
Bafil: tum putat Bafilius in regulis fufe difputa- lefcentia exponentes opera Chrifti in iu
Hierony. tis.ca.15.Hierony.grauem ad Gauden- uentutefua vfque ad trigefimum tertium
tium fcribit epiftolam de infantulæ edu . ætatis annum . Inter quos Ambrof.lib.de Ambrof.
Iob. 20.
catione.Denique Iob de illo ,qui fine dif- Salomone.ca . 5.explanans hunc locum,
ciplina fuit educatus ,dixit:Offa eius reple- quis hominum (inquit ) eftimare animo
buntur uitijs adolefcentiæ fue : & cum eo in pofsit , aut capere, quanta ille opera , fub
puluere dormiet.Ideo ergo Chriftus Domi audi Chriftus, exercuerit,dum aqua con-
nus vt dicebamus , clamat ad filium vi- uertit in vinum , dum quinque panibus Ioan. 2.
Luc.7. duæ in feretro mortuum . Adoleſcens tibi di quinque millia hominum pauit, dum lan loan.6.
cofurge.Quafi diceret,furge difciplina fi- guidum triginta & octo annorum infir-
deifirme, furgefpe certa ,charitate actuo initatis , fanitati reftituit , dum Lazarum Ioan.5 %
fa,cuius comites fint , vt te furfum fuble- quatriduanum refufcitat, &filiam princie loan.11.
uent,iuftitia, prudentia ,fortitudo & tem- pis duodennem ? Sed Lyra in Hebreo le Matth.9.
perantia.Addit autē .Tibidico,id eft, ego, git . Viamuiri in adolefcentula, Et certe fic Lyra.
qui omnia tribuere tibi poffum bona, tibi tranftulit Chaldaicus Paraphraftes. Via Chald.
dico,furge per confenfum & cooperatio- viri in virgine, & Hebraice eft vox illa
nem,vt gratia mea preuenienti excitatus , alma virgo , quare de incarnatione filij
auxilio meo efficaci coopereris : & cum Dei in vtero Marię Virginis intelligitur,
fubfequenti perfeueres. fic de Mefsia Galatinus lib . 7. refert ex- Luc.2.
Porro verba illa (Adolefcens furge) co pofuiffe Rab. Hecados , & fic ipfe intelli- Galati;
6 iunéta magnam emphafim habent , qua- git Galatinus.Quod myfterium Salomo
fi dicat, Nifi per difciplinam furgas, quã ■ iure optimo ignorare fe dicit, cum & ma-
uis corpore ſuſcitatus , fpiritu tamen ma = ior omnibus Prophetis Ioannes Baptiſta
nebis exanimis , corporis enim vita ani- ignorare fe illud profiteatur dicens : Non
ma eft, fed animæ vita difciplina virtutis. fum dignusfoluere corrigiam calceamenti eius. Ioan.1.
Genef.4.
Hæc Abel adolefcentem Deo placere fe- Ideft,vnionis vinculu, quo diuinitas hu-
Gen.27 .
Gene.11. cit plufquã Cain. Hæc Iacob minori fra- manitate quafi calceamento fe induit, ſi-
tris Efau primogenita dedit. Hæc Abra cut in homil. Gregor.exponit.Hoc enim Greg.
ham natu pofteriorem,primum,& fingu facramentum tantum eft, vt fermone de
Gene.21.
larem interfratres fuos effecit.Hæc Ifaac
Affumptione de illo Hierony. dicat : Igi Hierony.
fuper Ifmaëlem ad coelum erexit . Hæc tur quod natura non habuit,vfus nefciuit,
Iofeph inter fratres fuos tanquam lucife- ignorauit ratio: mens non capit humana ,
Gene 41 .
rum inter fydera confpicuum oftendit. pauet coelum , ftupet terra, hoc totum eft
1.Reg.16, Hæc Dauid natu minimum fuorum re- quod Marię per Gabrielem promitti -
gem fratrum conftituit . Vnde non fine tur Luc. 1. Spiritusfanctusfuperueniet inte, Luc.1:
caufa adolefcentum difciplina tanquam c.Et ideo quod naſcetur extefanétum uocabi
totius Reipublicæ fundamentum & ba- turfilius Dei. Deniq; quod legimus via viri
fis,àplurimis Concilijs grauiter commen in adolefcentula pro viro Hebraice eſt
Con. Later datur,ficut Concilio Lateranenfi fub Ale Gaber,quod eft nomen Messię.
xand . III.par.1.cap. 18. & Innoc. III, Adolefcens interdum in fcriptura pro 8
cap.11.Itemfub Leone.X.fefsio.9.cap . innocente ponitur. Non eft mifertus adolef- 2 ,Parali, 26.
Con. Valen. 7. Concilio Valentino, can. 18. Synodo t.20.B. Nonnun-
centis,er virginis , & A&
Syno. Parif Parifienfi.1.ca . 30. fexta Synodo gene- quam etiam denotat ignarum & inex-
Sexta fyno. rali,can. 5. Denique Concilio Tridenti=
Conc. Trid. pertuin,ficutde Roboam rege dicitur ad- 3.Reg, 12:
no,fell.23.cap. 18. hibuiffe ad confilium adolefcentes, id eft,
7 Caeterum præter literalem iftam ex- inexpertos . Ita. 1.Machab.11.F . 2.Ma
pofitionem loci à nobis explicati, Proue. chab.6.F.Matth.19.C.Prouer . 1. A. Ite Hiere.31 .
Prouer.30. 30. Quartum penitus ignoro, &c. uiam iuue- Hierem. 31.Ephraim dicit: Suftinuit oppro
brium
ADOLESCENS . A DONIS . 46.
Chrifti , eafque copiofifsimas , & fpiritua det D.Thom. loco citato , decedere qui D.Thom,
les ineffabili mifericordia Dei commu- dem Deum non fimpliciter, fed aliqua ra
tauit, quando lachrymis rigauit pedes eius. tione , hoc eft quantum ad cognitionem
fidei fubobfcuram , per quam eft in nobis
CAPVT. XLIIII. in hac vita mortali ,ficut Gloffa dicit fu- Gloffa
perillud Ro.8.sifilij ergo heredes. De hac Rom.8.
Adoptare, Adoptio. adoptione,qua nos adoptat non vna , vel
alia perfona,fed tota Trinitas ( quia ope
DOPTARE eft ali- ra Trinitatis ad extra funt indiuifa ) Paul.
I
quem filij loco recipere, dicit : Mifit Deusfiliumfuum ,factum ex mu- Galat.4
Caius.
quod vt refert Caius Pan liere ,factumfublege , ut eos, quifub lege erat,
dectarum lib. 1. de Ado- redimeret,ut adoptionemfiliorum reciperemus.
ptione , & Emancipatio · Subaudi à tota Trintate , cui dicimus in
ne, tuncfit, quando is , qui fui iuris no eft, oratione Dominica : Pater nofter , qui esin
per magiftratumin alienam tranfit fami calis.Itaque redempti per Chriftum à fer Matth
liam ,fed quãdo eos , qui fui iuris funt ado uitute peccati adoptati fumus in adoptio
ptamus , arrogatio dicitur, quia rogaban- nem filiorum Dei quatenus Deus trinus,
tur adoptandi , an vellent adoptatori lo- & vnus eft. Quod nobis in mentem redu
cofiliorum iuftorum effe.Priori modo fi- cit Dominus dicens . Orate properfequenti- Matth.s.
lia Pharaonis Moyfem adoptauit fibi in bus,&caluniantibus uos,utfitisfilij p itris ue-
Exod.z: filium . Et Mardochæus Efther. Indequeftri, & Matth. 6. Scit pater uefter , quia his Matth.6,
Efther.2. metaphorice Deus adoptare dicitur ho- omnibus indigetis.
mines, quos locofiliorum in gratiam reci Cæterum Chriftus Dominus non eft 3
pit, & in ius hæreditatis æternæ, fic olim filius adoptiuus ,fed naturalis, tam fecun-
quando Deuspopulo de Ægyptiaca fer- dum deitatem quamfecundumvnionem
uitute liberato legem dedit , & coremo- hypoftaticam humanitatis ad verbum,
nias رpromifitque hæreditatem in Palę- itaque etiam vt homo eft filius naturalis ,
ftina & regnum in Chrifto venturo, ado & nullo modo adoptiuus , quia filiatio no
Rom.9. ptaffe illum dicimus , vnde Rom. 9. Qui eft naturæ ,fed perfonæ, hæc autem per-
Junt ifraelite,quorum adoptio eftfilioru, glo fona etiam fecundum quod vnitam ha-
D.Thom. ria, teftamentum. Super quem locum D. bet humanitatem filius eft naturalis , non
Thom.in Commen .Ex hoc(inquit) Do. adoptiuus, vt definitum eft Concil. Fran Con. Franc.
Exod.4 . minus dicit Exod.4.Primogenitus meus cofordienfi , & tenent omnes patres ,Am- Ambrof,
Ifrael quod intelligitur , quantum ad fpi- bro. lib.i.de fide.Adoptiuum filium non
rituales viros , qui fuerunt in illo populo, 'dicimus filium effe natura , fed eum dici=
nam quantum ad carnales fupra dicitur, mus filium effe natura , qui verus eft fi-
quod acceperunt fpiritum feruitutis. Hęc lius , de quo . 1. Ioan. vltimo. Vt fimus in 1.loan.vlti.
D.Thom. ucro filio eius lefu Chrifto . Hæc Ambrofi . Aug;
Magift.
Ad diuinam quoque bonitatem per Idem tenet Auguft.in Enchiridio.ca.24 .
2
tinet , vt rationalem creaturam adoptet & Magifter 3.diftin . 10. Vbipreter Au-
Deus ad hæreditatem æternam cuius illa guftinum allegat Hilarium lib. 3. de Tri Hilar.
capax eft, vt notat idem Angelicus Do- nit. & Hierony.Ephef. 1. & alios . Idem Hierony?
D.Thom.tor. 3.par.quæft.2 3.art..explicans il- tenet Leo Papa fermone de transfigura- Leo Papa.
Ephef.1. lud Apoftoli : Quipredeftinauit nos in ado- tionefuper illud Matth. Etfacta eftuox de Matth.17 .
ptionem filiorum Dei. Accedit autem quod nube dicens: Hic eftfilius meus dilectus,id eft,
adoptio diuina plus aliquid habet quam naturalis non adoptiuus.Hæc Leo.Idem
humana. Enimvero Deus hominem,qué D.Thom. 3. part. quæft.2 3.art.4. D.The.
adoptat, fupponit capacem,fed facitido- Vnde Durandi fententia con-
neum ad hæreditatem æternain per gra- trarium tenentis ab om
tiæ munus , homo vero non facit quidem nibus accufatur.
fed eligit idoneum. Præterea fi quis obij- ( ..)
ciat inhæreditate cœlefti , adoptatum no
poffe fuccedere , quia Deus qui hæredi-
ftatis eft Dominus non decedit . Refpon-
CAP.
ADOR ARE.
47
CAPVT XLV . beturlatria. Ceterum in pofteriori parte
dictio ponitur exclufiua ,fcilicet. Et illifo-
Adorare. li feruies , Grece και αυτῷ μόνω λα
Teeuses quia latria foli Deo datur, de qua
DORARE dicitur He-
intelligit Damafus Papa Epiftola prima Damaf.
braice Sagar, Ifai.54. contra Maced. Spiritum fanctum creatu
סגר Adorare denotat venera
ram effe blafphemantem , fi quis non di-
Ι A tionem exhibere . Eft autem xerit Spiritum fanctum adorandum ab
duplex adoratio , altera Du omni creatura,ficut filiu, & patrem , ana - re
D.Thom. liæ,altera vero Latrię vt notat D.Thom. thema fit, & in Symbolo Concilij Con- Conc. Coft .
3.par.quæft. 25.art . 3. Poteft vero Du- ftantinopolitani , quod canit Ecclefia di
lia exhiberi creature propter aliquam ex citur , & in Spiritum fanétum, &c. qui cũ
Gene.23. cellentiam eius , ficut legimus in Genef. patre & filio fimul adoratur , népe latria.
Surrexit Abraham , & adoranit populum ter- Porrò D.Auguft.lib. 1o.de Ciuit.c.1.
3
Gen.27. ræ,filios uidelicet Heth , & rurfus . Dumfi . has duas adorationes luculenter diftin- Aug.
lium fuum Iacob benediceret , Ifaac di- guit. Nomine ( inquit ) feruitutis cultus
Gene.33. xit: Et adorent te tribus, ita etiã Iacob ado = Deo debitus intelligitur , latriam quippe
Gene.37.
rauitfratrem fuum Efau , & Iofeph vidit noftri , vbicunque fanctarum fcriptura-
infomnijs folem, & luna, & ftellas vnde- rum pofitum eft, interpretati funt feruitu
cim adorare fe,hoc eft parentes & fratres tem,fed ea feruitus que debetur homini-
Genef.47 eius, quod cópletum eft Genef.47.quan bus alio nomine grece nuncupatur , fcili-
dofratres adorauerüt Iofeph proregem cet Dulia,latra vero aut femper , aut tam
Iudith.10 :
Ægypti,&ludith adorauit Holofernem, frequenter , vt fere femper ea feruitus di-
& Berfabee Dauidem , & Moyfes foce= citur , que pertinet ad colendum Deum.
3.Reg.1. rum fuu.Vide etiam Gene.49 . B. Exod.
Exod.18. Hęc Auguft. Sed tertias cultus eft ciuilis Regula
1.C.Ruth. 2.B.2.Reg. 9. C. Hac ado- de quo infra. At quando fcriptura loqui
ratione fanctos adoramus , & Deiparam tur,ficut Hebraice femper loquitur indif-
Virginem hyperdulia , id eft , excellenti ferenter, ex precedentibus ,& fubfequen
dulia , & angelos dulia veneramur,vt de tibus colligendum eft, de qua adoratione
Sept.fynod. finitur feptima Synodo Generali, & Con loquatur, fi forte fuerit dubium, an de la-
Conc. Trid. cilio Trident.feff. 25 . tria an vero de dulia ,Hebraice enim ver
2 Alia eft adoratio, que dicitur latria,quç bum Auad,fignificat feruire, quod indif-
foli datur Deo ratione fupremę potefta- ferens eft ad duliam , atque latriam quod
Deuter.6. tis , & fummę bonitatis iuxta quod Deu- verbum ponit Genef. 17.18 . 23. Exod .
tero.6.dicitur : Dominum Deum tuum time- 20.Deuter. 6.
bis,er illifoliferuies, Gręce λargevoeisla Sic Pfalm. 98. indifferenter legimus :
4.
triam exhibebis,quod in vltima tentatio- Adoratefcabellum pedum eius , quoniam ſan-
Pfal.98
Matth.4. ne Dominus allegauit. Vade(inquit) Satan, tum eft,in quo verfu vt deprehendamus
fcriptum eft enim,Dominum Deum tuum adora de qua adoratione loquatur, prima diffi-
bis, illifoliferuies, vbi excluditur idola- cultas occurrit , an fcabellum ipfum Dei
tria que datur idolis vel pure creaturę , tā fanctum vocetur, nam Hebraica vox Ca
quam fi effet creator , quod autem priori dos accipi poteft in vtroq; genere, quod
loco legimus : Dominum Deum tuu adorabis, etiam adnotauit ante nos Ianfenius & lanfen:
non ponitur dictio exclufiua , quia Gre- Grece in genere mafculino legitur o'ri
ce eft a gоo xuvи σes veneraberis , que ayios egi, quoniam fanctus eft , fupple
comunis efttam fanctis quam Deo , ado Deus,fic etiam ex Hebreo vertit Hiero . Hierony.
7. ratio nempe Dulia . Enim vero Dulia vt nym. Auguftinum quoque fic legiffe ex Aug.
D.Thom.
recte notat D.Thom. 3.p.queft. 25. art. commentarijs eius patet , eft ergo fenfus .
2. Deo etiam exhiberi poteft , quatenus Adorate fcabellum pedu eius , quoniam
gubernator eft & Dominus ,ad quod alle fanctus eft Deus, fic etiam explicat in co
Gloffa. mentarijs Hierony. Quamuis lectio vul. Hierony:
gat Gloffamfuperillud Pfalm. Dominus
Deus meus intefperaui. Dominus ( inquit ) gata fanctum fcabellum in genere neutro
oninium per potentiam,cui debetur Du Fonat , nifi mendum fit.Sed certe parum
lia,Deus omnium per creationem cui de- refert , Deus enim fuum fanctificat fca-
bellum
ADORARE .
Exo.3. bellü, ficut Moyfi dixit : Terrain qua ſtas, Idem tenet Vatablus fuper eundem locu Vatabl .
terrafaneta eft . Quia fua illam Dís præ- Efther. 3. & omnes expofitores. Eadem
fentia fanctificarat. Cæterum quia quo- quoq; ratione tres pueri ftatuam auream Daniel.z.
modocunque legatur , fcabellum adorare Nabuchodonofor adorare noluerüt, quia
Quæftio iubemur , difceptatio eft inter doctores, diuinos impius rex ambiebat honores.
quid perfcabellum intelligatur ? Et qui- Quoniam is mos olim imperatoribus
Auguft. dem Auguft. Cafsiodo. & Gloffa atque gentium fuit , vt fuis ftatuis diuinos darı
Cafsiod. iuberent honores . Vnde Hieronymus Hierony
Hierony.corpus Chrifti effe putant fca-
Glof. bellum deitatis . Alij crucem , in qua pe- hunc Danielis locum explanans , iudices
Hierony.
Chald. des eius confixi funt , Chaldaicus para- (inquit) & principes fæculi , quiimpera ·
Vatabl. phraftes templum intelligit, Vatablus ar torum ftatuas adorant , hoc fefacere intel
Iof.7, cam teftamenti,quam adorauit Iofue.ca. ligut , quod tres pueri facere nolētes Deo
Lyra . 7.5
Ianfen. .Sic etiam Lyra , fed Ianfenius propitia placuerunt . Hæc ille , vbi non prohibet
torium effe exiſtimat,quod eratfuper ar- Hieronymus dari duliam , fed diuinos
cam fœderis . Vtcunq; autem fit, conftat honores . Enimvero ipfemet Hierony=
contra hæreticos, fiue facramentum cor mus duliæ adorationem fe creaturis facris
poris Chriftiin Euchariftia,fiue Crucem, dediffe fatetur ingenue ,lib. 2. Apologia
fiue templum ,fiue arcam foederis , fiue contra Ruffinum .Veni(inquit) Bethlehe,
propitiatorium in fcriptura fancta ado- præfepe Domini & incunabula adoraui .
rariiuberi. Eodem ergo modo fine vllo Hæc ille. Ecce adorauit præfepe . Sic & Lo
periculo idolatriæ, fanctorum imagines feph patrem fuum Iacob adorauit. Cum- Genc.484
crucem atque reliquias populo adoranda que tuliffet eos lofeph fubaudi filios fuos
proponit ecclefia, non quod in ipfisado = Ephraim , & Manaffem , de finu patris ado
ratio fiftat,fed tranfit ad prototypum , fi- rauit pronus in terram ,fcilicet 3, dulia . Item
cut neque fiftit in fcabello Dei, fed tranfit
Hierony.in epitaphio Paulæ infine di- Hierony
Bafil. ad exemplar,vt(inquit) Bafilius in epifto cit.Vale Paula,& cultorem tuum oratio-
la ad Amphilochiam , idemq; confirmat nibus iuua. & Auguft.lib . de vera religio Auguft .
Sept. Syno feptima Synodus Generalis , & ad idem ne.ca. 55. dicens, neque Angelis quidem
ftabiliendum innumera fanétorum på - nec fanétis hominibus iam defunctis reli-
trum teftimonia citat , idem habetur in
gionis cultum deberi intelligit latriam il-
Conc. Trid. Concil.Trident.feff. 24. Eft & de hoc le lis dari non poffe, nam de dulia non dubi
Damaf. gendus Damafcenus in oratione de ado- tat,vnde lib.20.contra Fauftum.cap . 2 1 .
ratione imaginum,prima & tertia, vbi di dicit , memorias martyru populus Chri-
cit imaginibus non dari latriam , quæ foli ftianus religiofa folennitate concelebrat,
Synod.7. Deo debetur , quod etiam monet Syno- &c. Quoties ergo fancti patres religionis Regula
dus feptima Generalis, act . 3. 4. 6.7. & cultum imaginibus ,vel fanctis negat , ace
Beda.
Beda fuper Luc.4.ait,intelligetes duliam cipiunt cultum pro famofiori fignificato,
imaginibus dari poffe , in quo nullum eft fcilicet, pro cultu latrię,quia cultus & ado
periculum idolatriæ.Nam quæ datur ido ratio analogice dicitur de latria & de du-
lis adoratio,non vocatur idodulia fed ido lia facra,& ciuili, quando vero cultum, ho
latria , fola ergo latria creaturis dari pro- norem, venerationem,folennitatem , cele
Auguft. hibetur,vt notauit Auguft. quæft. 61.in brationem , & adorationem imaginibus
Genefim . fanctifque defunctis concedunt , de du-
Quod fiquis obijciat illud Efter. 3.vbi lia facra patres intelligunt:quando deniq;
5 Mardochæus non flectebat genua , ne- regibus, magiftratibus.parentibus hono-
Efther.3.
que adorabat Aman, refpondendum eſt, rem exhibent vel exhibendum afferunt
Aman latriam fibi exhiberi voluiffe , vt doctores , vel fcripturæ fanctæ , de dulia
notat Lyranus fuper eundem locum . Iu- ciuili, vel cultu humano debent intelligi.
Judith.10. dith(inquit) cap . 10. profternens ſe ſuper Iftæ fiquidem tres fpecies adorationis , &
terra adorauit Holophernem adoratio- honoris analogicè ab fcholafticis docto
ne tantum dulię , ciuilis intellige , Aman ribus diftinguuntur. Que regula femper
vero cum effet arrogantifsimus , latria vo ad intelligendos patres ob oculos haben-
lebat , quafi Deus ab omnibus adorari : da eft.
ideo noluit eum Mardochæus adorare. Neq; curanda videtur Martini Perefij 6
ad
ADORARE . 48
wit
ADORARE . ADVLATIO .
49
uit eum dicens, Domine adiuua me : Adorauit nis fuæ,ficut dicit Ezech. Veniet afflictofu Ezechi.7.
Grace gorexúves indifferens verbum per terra cognofcetis quia ego Dominus. Sic
Quæfiio. eft ad latriam fiue duliam , quare diſpu-
Jairus caftigatus Chriftum recognouit. Matth.9.
tatio eft apud expofitores an latria Do-
minum adorauerit ? quod ex alio capite
CAP. XLVI.
Orig. pendet, an explicite crediderit Chriftum
Deum & hominem effe ? quod Orig. fu-
Adulatio.
per hunc locum negat,fide tantum huma
na illam credidiffe putans,fcilicet, Mef DVLARI dicitur He-
fiam &hominem purum . Nihilominus braice Chalac Prouerb. 28.
Hilar tamen Hilarius fidem vtriufq; naturæ il- הלד
Ille qui per linguæ blandi-
lam habuiffe tenet,vnde & latriam illi ex A
Hierony: hibuiffe.Idem exiftimant Hieron . Chry mēta decipitadulatur.Adu ·
Chryfoft. foft. Gloffa ordin . & D.Thom. in Com- latio eft ad gratiam alicu =
Gloffa.. ius captandam verborum dulcis accom-
D.Thom: nen.Matth. Et certe hæc fentétia ex eius modatio , vel etiam rerum . De quo Ec
petitionecolligitur. Miferere (inquit ) mei clefiaftes : Melius eft à fapiente corrigi , Ecclef.7 :
Domine, ecce diuinitatem fatetur, Filij Da =
quamftultorum adulatione decipi, quod Ifaias Efai.3.
uid , ecce humanam afferit in Chrifto na-
confirmat dicens : Popule meus quite beatum
turam.Quod fi obijciat aliquis prodigios dicunt ipfi te decipiunt . Vbi Hierony.pro Hieron.
fam profectofide in gentili foemina effe prium fuiffe dicit olim Pharifæorum adu
debuiffe,que tam diftincte duas in Chri- lari populo propter munera , qua etiam
fto naturas confiteretur expedita reſpon arte voluerunt Pharifæi vt Chrifofto.no Chryf.
fio eft. Primum gratuitum fuiffe Deido-
tat filium Dei decipere dicentes : Magifter Matth.22.
nu, qui fua reuelat myfteria paruulis Mat
fcimus quia uerax es , & uiam Dei in ueritate
Matth.11. the. 1 1. Deinde propterea fidem eius à
doces, noneft tibi cura de aliquo, neque refpi-
Domino cũadmirationis nota fuiffe lau
cis perfonam hominum : licet cenfum dare Cafa
datam : Omulier (inquit) magna eft fides tua,
riannon ? Cognita autem Iefus nequitia corum,
quæ profecto magna non effet, nifi vtram
Quod adulationis nempe dulcedine de-
que in Chrifto naturam complexa diſtin cipere eum vellent , tanquam deceptori-
gueret , imo denotat fuiffe cum charitate,
bus refpondit , & quafi hoftibus . Quidme
& reliquis infufis virtutibus copulatam . tentatis hypocryle ? Vnde Hierony . epifto Hieronys
Poftremo legimus apud Mattheum.
13 la ad Celanciam.Rumufculos , & gulofos ,
Matth.9, Princeps unus accefsit, & adorabateum dicens,
& palpates adulatores , quafi hoftes fuge .
filia mea modo defuncta eft. Hic erat Iairus
Et Aug.fuper Pfal. 59. duo ( inquit ) funt Auguft.
princeps fynagogæ , & Græce , Adora- genera perfecutorum , fcilicet, vituperan
Theophyl, bat indifferens elt,ficut in num . 10.Theo
tium ,& adulantium , fed plus perfequitur
phy.conijcit habuiffe Iairum aliquod ini
lingua adulatoris quam manus perfecuto
tium fidei diuinitatis, & fubinde ad latria
ris.Ad hoc etiam propofitum Chryfo , ho
Luc.8: inclinaffe, nam fuper Luc.8.fic ait : Vr- mil. de ferendis reprehenfionibus , to. 3 . Chryfoft.
gente necefsitate fe humi proftrauit, qua- adducit illud Prouerb . Meliorafunt uulnera Prou.27 ,
uis fine illa oportebat humi procidere, &
amici, quam uerba blunda inimici . Quid quod
agnofcere Deum effe Iefum, tamen affli-
& gentiles olim Philofophi adulatores vt
&tio cogit hominem , vt meliora fectetur. hoftes fugiendos effe docuerunt. Vnde Antifthe
Greg: Hæc Theophylactus. Vnde & Gregor. Antifthenes fatius effe dixit in coruos ,
lib.15.Moral.cap. 24.Multi (inquit) ad
quam in adulatores & paraſitos incidere,
perennem vitam per flagella redeunt, & hi enimviuentis animum corrumpunt,il-
Augi Auguft.fuper Pfal. 40. Cum patitur ( in-. livero mortui corpus , Pythagoras item Pythagoras .
quit homo tribulationes , docetur amare
redarguentibus potius quam affentienti
meliora , per amaritudinem inferiorum ,
bus acquiefcendum effe dixit , quia dete-
Hec Auguft. Vnde Iob clarius Deum de riores hoftibus affentatores & æftimare,
Job.38. turbine loquentem audiens recognouit,
Nahum.1.ideft, de tribulatione, fic & Nahum, 1 . & fugere oportet.Socrates quoque dixif- Socrates.
fe fertur lupos canibus fimiles affenta-
Deus in tempeftate & turbine uiæ eius , id tores inter amicos effe . Quorum ta =
eft in tribulatione viam aperit cognitio
men diuerfa funt omnino ftudia , nam
G lupi
ADVLATIO .
lupi & adulatores gregem iugulare & gor. Homil. 21. fuper Ezechiel. de voce !
perdere , canes vero & amici cuftodire adulationis his verbis. Vox grandis lo-
cupiunt. Præterea nõ diſsimiles funt adu quelæ eftfauor adulantis , vnde fcriptum
latores illis , qui defunétorum cadauera eft. Qui benedicit proximofuo uocegrandide Prouer.26.
vnguentis condiunt, & humeris fepelien- nocteconfurgens , fimilis eft maledicenti. Fru-
Luc.7: da portant , quos Luc. 7.ftare fecit Dis teta vero ad vocem grandem pereunt.
cum fufcitare vellet adolefcentem filium quando iam bona opera non amore Dei,
viduæ iuxta Naim , neque enim pecca- fed tranfitoriæ laudis fiunt. Hæc Grego.
tor in fpiritu mortuus ad fpiritualem vi Propterea Dominus monebat. Cum ieiu Matth.s
tam reuocari poteft, nifi prohibeantur,& natisnolitefierificut hypocritæ trijtes , vide
detineantur blandientes adulatores , qui licet quia bona opera folo intuitu laudis
adfepulchrum vitiorum omnium foeti- humanæfacta finefructu pereunt. Vnde
difsimum imprudentem geftant. Eadem qui adulantur eos , qui inanis glorie fla-
quoque Dominus ratione cum fufcitare tibus feruntur , funt quafi homicidæ
Matth.9.
difponeret filiam principis ,tibicines eie tum quia bona corum opera , quæ viuc-
ciffe legitur , quia tales funt adulatores, recoram Deo in æternum poffent,fi pro-
mortuis inpeccato blādiētes, iuxta quod pter Deum fierent , extinguunt. Deinde
Pfalm.9.
in Pfalm.legimus : Quoniam laudatur pec- animas miferorum , quibus dolofè blan-
cator,& c. Et iniquus benedicitur , exacerbauit diuntur, ad mortem agunt fempiternam,
Dominumpeccator. Et certe fœminæ Salo vt notat Hieronym. fuper illud Ezech. Hierony.
moni iam veterano blandientes ad cul . Quod craffum erat occidebatis . De crafsis Ezech.34.
3.Reg.11. tum idolorum pellexerunt. hoc eft de diuitibus ( inquit ) populi lo-
2 Dehis feductoribus exponit Hieron . quitur , quos mali principes in Ecclefia
illud Ofeæ . Oleum in Ægyptum ferebant¸ iugulare narrantur , dum eos prædicant,
Ofeç.12.
Hierony . metaphorice quippe oleum adulationis & vitia eorum increpare non audent .
in Egyptum affert , qui peccatores lau . Hæc Hieronym . De his paftoribus mer
dat ,& ab eis fauores aucupatur . In quo cenarijs Dís dicit : Mercenarij autemfugiut, Ioan.10:
fenfu iuxta literam idem exponit Hiero . &c. Et lupus rapit , & difpergit oues. Deni-
Pfal.140. nym . illud Pfal . Corripiet me iuftus inmi- que ifti adulatores fimiles funt lamijs
fericordia , & increpabit me,oleum autem p:c= Ægypti , beftijs ferocifsimis , quæ facies
catoris non impinguet caput meum. Sic etiam humanas habentes catulos fuos lactant,
Aug. eundem locum intelligit Auguftin. Sed & paulo poft ablactatos nifi fugiant , vn-
Bafil.
Bafilius addit , apes quidem oleo perfu guibus dilaniant & deuorant. De quibus Thren:4.
Hieremias: Nam & lamie nudauerunt mam-
fasquafi emori, poris, quibus refpirare fo
lent , interclufis , atqui fi aceto perfundan mas,lactauerunt catulosfuos,&c.
tur moxreuiuifcere: fic & laudibus blan Præterea Paulus non folum adulatio- 4
diéntium homines moriuntur incauti,fed nis vitium , fed & fufpicionem eius eui . 1.Thef.z.
correptionibus facris quafi aceto perfufi tans ait : Neque enim aliquando fuimus in
Gloff, fpirituali vitæ reftituuntur. Deniq; Glof. fermone adulationis ficutfcitis , neque in oca
Exod.10: fa fuper illud Exod. Ventus urens leuauit lo- cafione auaritie , Deus teftis eft. Vbi Theo- Theophy
cuftas,ait,linguam adulatoris fimilem effe phylactus deceptorum vitium effe ait
vento vrenti , qui omne genus locuftaru, adulationis , & feductorum , & merito,
id eft , vitiorum in corde hominum ina- nam & Antifthenes Philofophus aiebat, Antifthenes .
nium excitat, & fubleuat.Talis erat diues ficut meretrices bona omnia fuis amalijs
Luc.16. fine intentione cordis imprecantur , fic
ille purpuratus, qui micas pauperi dene-
gabat , & nihilominus canes,id eft,adula adulatores benedicunt his , quibufcum
tores alebat, in cuius cordevētus vrés adu agunt , quos dementare laudibus co-
lantium leuauit locuftas vitiorum om- nantur. Diogenes dicebat adulatores Diogen.
nium,quævirtutúgermina , quæ ibi pul- fimiles effe his , qui fepulchris titulos cla
lularepoterant, corrodebant. ros fculpunt , cum tainen intus non fint
Porrô quod Hieremias ait: Oliuam ube= nifi cadauera foetida mortuorum . So.
3
Hiere.11: rempulchram , & c. uocauit Dñs nomen tuum crates fimilem putabat adulationen Pa. Socrates.
ad uocem loquele grandis ignis exarfit in ea, noplie depicta , ideft , armorum varie-
Greg. combuftafuntfruteta eius , explicat Gre tati in charta , vel linteo defcriptæ , vbi
non
ADVLTERIVM . 50
non funt arma vera fed oculis apparen- Moyfi fecundum confuetudinem Pale . )
tia , ftultos autem effe qui his capian- ftinorum, Iudas cum accufata effet Tha- Gen.38.
Origen. tur. Origenes fuper Matthæ. difcum - mar nurus eius de adulterio. Producite(in
Matth 14. bentes cum Herode , qui filiam in con- quit) eam ut comburatur. Que confuetudo
81.cuiuio faltantem Herodiadis laudauerut , in lege Moyfipoftea fancita eftquantum
adufatores regis fuiffe dicit,& adulatium ad filiam tantum facerdotis in ftupro de-
figuram reprefentare , qui dum placere prehenfam , que flammis tradebatur Les Leult.21.
fibi leuifsimam puellæ faltationem often aiti.21.Tepore etiam Hieronymi, apud Hierony.
dunt , occafionem decollationis Bapti Romanos lege Conftantini magni adul
Marc.6. ftæ tyranno dederunt . Sic adulatores teri gladio cedebantur , vtrefert inepifto
augent eorumpeccata quos laudant.Vn- la. 48. de muliere fepties i&ta. Sed mul
Greg. de Gregorius : libro decimooctauo Mo- to ante Iulius Cefar libertum fuum , ob
Iob.27.
ralium , in illud fob . Abfit à me , utjuftos adulterium capitali fupplicio affecit. Et
huos effe iudicem, funt (inquit) nonnulli,qui poftea Auguftus Proculum libertu quo-
dum malefacta hominum laudibus effe- que fuum, obidemcrimen eadem pœna
runt , augent quæ increpare debuerunt. puniuit , vt invtriufque vita refert Sueto Suetonias.
Vofpicuus.
Ezech.13. Hinc enim Ezechiel dicit: Væ qui confuunt nius.Aurelianus Imperat. vt narrat Vof-
puluillosfubomnicubitu manus ,& faciunt cer- picus milité qui hofpitis violauerat vxo.
uicalia fub capite uniuerfæ ætatis. Quifquis rem , duarum arborum ramis qui magna
enim male agentibus adulatur,puluillum viconiuncti fuerant alligatum,difceden-
fub
bcapitevel cubito iacentis ponit:Hinc tibus deinde repente in locum fuum ra-
inis , in duas partes Viuum diflecuit. Tan x.
rurfum fcriptum eft ibidem: ipfe edifica
bat parietem , illi autem liniebanteum luto! ti erat horroris apud ethnicos etiam adul
Parietem ergo liniunt , qui peccata per terium . Quid, quod Macrinus Imperat.
petrantibus adulantur,quia quod illi per adulteros viuos pariter comburebat , vt
uerfeagentes edificat,ipfi adulantes qua- Julius Capitolinus refert. Apud Parthos Iul.Capit.
finitidius reddunt.Hæc Greg. etiam nulla delicta quantumuis atrocia
grauius quam adulteria plectebantur , vt
Ꮯ Ꮧ Ꮲ Ꮴ Ꭲ, XLVII.
refert Iuftinus lib. 41. Apud Ægyptios luftin.
vero virgis vfque admille plagas cæde
Adulterium , Machia , Machari . batur adulter , & merito feuere quidem
hoc delictum plectebatur luce naturali di
DVLTER in fcri- &tante, quia tria ingentia fecum affert ma
ptura dicitur Haifah, la primum iniuriam infert coniugi mag☛
האשה Deuteron . 22. nam,cuifidem violat,fecundum corrum-
I Adulteriü eft defer- pit complicem , tertiam prolem confun-
to coiuge alteri coiugi , dit. B. Ambrof. lib.5.exam.cap . 8. gra- Ambro .
Hicrony. vnde Hiero.fuper illud ue(inquit) eft adulterium & naturæ iniu-
Ofe.2 .
Olex. Auferatfornica- ria, intelligitautem iniuriam effe naturæ
tionesfuas àfaciefua,& adulteria de medio ube rationalis , quæ nonnifi ratione , & pru-
rumfuorum. Adultera(inquit) eft, quæ vnú dentia , atque iuftitia propagari debet.
virum deferens alteri coniugitur. Hæcil Quamuis autem grauifsimum fit deli-
le.De adultera legimus in Euägelio Pha- &tu , docuittamen Dís.loco citato pœni
Ioan: 8. rifæos dixiffe Domino . Hac mulier modo tentia poffe deleri , dicens adultere : Ne Ioan.8:
deprehenfa eft in adulterio,in lege autem Moy que ego tecondemnabo,uade in pace, noli am-
fes mandauitnobis huiufmodi lapidare . Hoc pliuspeccare...
quod allegant Pharifæi, habetur Deuter. Præterea legimus Matth. 19.cum Pha 2
Deuter.22 22.vbi legimus: Si non eft in puella,fub au- rifæirogaflent , an liceretlibellum repu= Matth . 19 .
di nupta,inuenta uirginitas,eijcient eam extra dij vxori dare , & dimittere quacunq; ex
forespatrisfui, & lapidibus obruent uiriciui- caufa,fecundum lege Moyfis refpondiffe
Leuit.20: tatis illius. Itemin Leuitic.Morte moriatur Dím :Non legiftis , quia quifecit hominē ab ini
machus& adultera. Idem oftenditur apud tio mafculum& foeminafecit eos,er dixit: Pro
Ezechi.16. Ezechiel. Iudicabo te iudicijs adulterarum, pter hocdimittet honto patre & matre, &c . &
lapidabunt te lapidibus. Ante legem vero erutduo in carne una, itaq; iam nofuntduo ,fed
G2 24124
ADVLTERIVM .
unacaro . Quos ergo Deus coniunxit , homo non Ambrofij vero locus putatur fuiſſe ab hę |
feparet : Vnde collige adulterium fecun reticis corruptus , vt refert Magifter in 4. Magift.
dum prædicta iniuriam inferre iuri na- Qui retinet adulteram reprehendi-
turali & diuino. Sed quia Dominus fub- tur Prouerb. 18. his verbis : Qui retinet
3.
Matth.19. iungit in eod. cap. Matth. Qui dimiferit adulteram , ftultus eft , & infipiens. Grece Pro.18.
uxoremfuam nifi obfornicationem , & aliam autem non infipiens ponitur,fed areßUS
Quæftio. duxerit machatur , quæftio fuit olim inter impius. Propter hunc locum difceptatio Quæft.10.
patres , an qui fornicationis caufa dimit- eft apud patres , an retinere pofsit mari-
tit adulteram.pofsit illa viuente aliam du tus innocens vxorem adulteram fine pec
Caleta . cere? Et quidem Caietan. fuper locum cato Neque defunt qui negent , ita Hie- Hierony
præfentem putat licere ,falua tamen Ec- ronym. fuper Matth. 19. Adultera (in-
clefiæ definitione . Idem fub eadem cen- quit ) non debetteneri, ne virum quoque
Catherin. fub maledicto faciat, dicente fcriptura.
fura, tenuit vt probabile Catherinus fu-
per.1.Corinth.5 .& ante illos idem Tere Qui tenet adulteram , ftultus & impius eft. Chryfoft
Tertulli, .
Ambrof. tullianus afferuit lib.4.aduerfus Marcio- Idem Chryfofto . fuper Matth. 19. Item Hilar.
nem. Ambrof. vero fuper. 1. Corinth. 7. Hilarius canone. 4. fuper illud Matth... Euthym.
id viro licere affirmat , qui propter adul- Qui dimiferit uxorem , & ibidem Euthy.
terium dimifit vxorem , fed illa dimiffa mius & Chromancius Aquileia Epifco- Chroman.
mulier non ( inquit ) poteft , quia infe- pus . Et quidemadmitti poffet ita fuiſſe
rior eft , neque gaudet priuilegio viri. in veteri teftamento , nam & Iofeph ob
Syxt.Sen . Preterea Syxtus Senenfis lib. 6. Biblioth . fornicationis fufpicionem , quam illum Matth.1.
Orig. Aug.
annotat. 81. citat. Origen, qui tracta. 7 . defponfa Maria habuiffe tenent Augu- luitin.
in Matth.dicit cognouiffe quofdam epi- ftinus , Iuftinus Martyr contra Trypho- Chryfoft.
fcopos , qui in fuis Ecclefijs permiferunt nem , Chryfofto . fuper Matthæ, 1. Be- Beda.
vxoribus , qui viros fornicationis caufa da & D. Thomas ibi , voluit illam occul- D.Thom:
dimiferant , alijs nubere . Idem quoq; de- te dimittere , ficut prædicti patres expo-
creuit Zacharias Papa huius nominis pri nunt. Cæterum in lege gratiæ licitum eft
Zachar. viro adulteram emendatam recipere , di-
mus , ficut refert Gratianus. 37.q.7.can.
Conc. Elib. concubuifti , & Concilium Elibertinum,
cente Paulo. 1. Corinth, 7. Præcipio non 1.Cor.7 .
Cốc.Mogic .
Conc. Trib. & Concilium Moguntiacum , & Tribu- ego ,fed Dominus uxorem à uiro non difcede-
rienfe,quorum decreta citat ibidem Gra- re, quodfidifcefferit manere inuptam , aut ui-
tianus . His tamen non obftantibus ,tenet rofuoreconciliari. Quod etiam poft adul
Ecclefia Catholica matrimoniu confum terium locum habet , vt docet Auguftia Aug.
matum quo ad vinculum effe indiffolubi nus lib.fecundo ad Pollentium. cap. 6.
le , nifi morte alterius coniugis interce- Quod autem ( inquit ) tibi durum vide-
dente , quod Apoftolus affirmat Rom . tur, vt poft adulterium reconcilietur con-
Rom.7. 7. Mulier uiuente uiro uocabitur adultera , fi iugi coniux,fi fides adfit , non erit durum,
fueritcum alio uero,fi autemmortuusfuerituir hæc crimina in veteri lege nullis facri
eius,liberata eft lege uiri, ut nonſit adultera ,ſi ficijs mundabantur , quæ noui teſta =
1.Cor.7.
fuerit cu alio uiro,Idemq; repetit.1.Corin. menti fanguine Chrifti fine dubitatione
7.Idé tenet omnes patresfuper Matt.19 . mundantur . Et infra : Nunc autem poſt-
Hierony. &fuper loca citata Pauli, Hieron.Chryf.
Chryfoft. quam Chriftus dixit adulteræ. Neque cgo Ioan.8 .
Theophyl, Theophyl.Euthy.Origen . & alij tam ve- te condemnabo , uade , noli amplius peccare ,
Euthym . teres quam recentiores Theologi, & decre quis non intelligat debere ignofcere ma
Orig .
ta Pontificum id affirmant , ac demum ritum?Hæc Auguftinus,cuius fententiam
Conc. Trid. fancta fynodus Tridentina decernit, feſt, vfus tenet Ecclefiæ . Sententia vero pa-
24. Quod vero quidam Epifcopi ques trum incontrarium allegata cum teftimo
refert Origen. aut etiam Zacharias Pa- nio fcripturæ , de adultera incorrigibili
pa, & præallegata prouincialia Concilia explicanda funt , quam tenere maritus
contrarium ad tempus permiferunt, nihil nequit , fi eius omnino defperat corre=
officit catholicæ veritati , nam & lupa= tionem , ne confentire videatur , iuxta 1.Cor.s.
&
naria maioris mali vitandicaufa permit- illud. Aufertemalum à uobis metipfis.
tuntur. Denique Caietan. & Catherinus Qui uiderit mulierem ad concupifcendum
4
Ecclefiæ cenfuræ fua placita ſubmiſerunt, eam , iam machatus eft eam in cordefuo , que Match- s.
fenten-
ADVLTERIVM.
51
Match.s fententia Chrifti Domini eft contra Pha Iftræ, &fponfe ueftre adultereerunt. Etcer
rifæos , qui actus interiores , non puta te hęc poena culpe,maius malum eft quá
bant effe peccatum , nifi exterius aliquo- millies ipfa gehenna, feclufa tamen ge
modo proderentur , quod addimus, quia henne culpa.Vt docet D. Thom. 1.part. D.Thom.
nonpoterant negare,nifi cocci effent,con queft. 48. artic. 6. Vnde grauius punit
Exod.zoj cupifcetiam effe peccatum, cum Exo. 20. Deus peccata noftra, quando propter ca
Lyran. expreffe prohibeatur ,fed ( vt inquit Ly permittit , vt in alia prolabamur, quam
ranus)forte putabant, eamtantum concu finos viuos in gehennæ ignem eternum
pifcentiam lege effe prohibitam , que fig- immitteret . Ideo monuit filius Deilan-
nis vtputa ofculis , tactibus & huiufmodi guidum que in pifcina fanauit. Eccefanus Ioan.s
manifeftum daret indicium , vel vt in- factuses , iamnolipeccare. Et adultere di Ioan.s
ian ,fortaffe putabant effe qui
Lanfeniusm xit.Vade noli amplius peccare.
empeccatu
, non tamen lethale. Ex-
Sed illud ingerit difficultatem quod
Dominus dicit Oſex. 3. Adhuc uade , & 6
plicat ergo Dominus effe mortale pecca-
tum , modo adfit deliberatio pleni con- dilige mulierem dilectam amico , er adulte. Quæftio.
Olex.36
fenfus , vel in rem veneream,vel in moro- ram . Et certe Ofeas Propheta iuffu Dei
fam eius delectationem , vt exponit D. duxerat vxorem Gomer filiam Debe-
D.Thom. Thom.fuperhunc locum Matthei. Vnde laim fornicaria,de quo latius in dictione,
Augult, Auguft. defermo. Domini in monte lib. fornicari nobis agendum eft. Nunc vero
2. non (inquit) dixit , qui mulierem con- iubet Deus , vt diligat mulierem adulte-
cupierit, fed quividerit ad concupifcen- ram. Eft autem difceptatio inter expofi-
dum, id eft , animo intenderit vt concu- tores , an hec adultera fit alia à priori,
pifcat ,quod iam non eft titillari delecta- quain duxerat ? Et quidam vt Ruffinus, Raffi!
tione carnis , fed plene confentire libidi Theodorus Antiochenus, & Francifcus Theod
ni. Idem Hieronym. alijs verbis : Differt Ribera fuper hunc locum Ofeę eandem Vatab.
(inquit) inter Pathos, & Propathiam, ſci effe affirmant, Alij negant , vt Vatabl. Ly
ra.
licet , inter pafsionem & propafsionem, Lyranus , Dionyfius Carthufian . Mihi Dionys
propafsio eft fine deliberatione aliquan- vero magis probaturfententia prior,quæ
tula culpa , fed pafsio videlicet cum deli tenet eandem effe , que poft nuptias cum
berato confenfu tenetur in crimine . Hęc Propheta relapfa eft in libidinem , com-
Hierony. Hieronym. De huiufmodi ergo libidi
mifit adulterium , quam iubet Deus , vt
nofis cum confenfu deliberato Apoftolus adhuc Propheta fibi reconciliet , ac dili-
1.Cor.6: ait: Neque adulteri , neque molles regnum Dei gat ,vt in co typum Dei prefeferat , qui
2.Petr.2. pofsidebunt , & Petrus. Habentes oculos ple- fynagogam fornicariam fibi olim fide
nos adulterij & inceffabilis delicti. defponderat in deferto per legem : Dein.
5 Adulteriùtam exofum eft Deo vt pote de vero adhuc in adulterium fpirituale,
mundifsimo , vt femper adulterantes gra id eft , in idolatriam fepe relapfam dili
2.Reg 12. uifsime puniedos putauerit,vt Dauidem, gebat. Sic vertit & exponit Chaldaicus Chald;
Iudic. 19. & & tribum integram Beniamin , quam pro paraphraftes his verbis : Vade vaticina
20.
pter adulterium fere deleuit , duos item re prophetiam aduerfus domum Ifrael:
Babylonicos fenes occidit, Sufannę caftif qui fimiles funt mulieri charifsimę fuo
Dani.13. marito, que licet fornicetur fub eo , adeo
fimę infidiantes, Moabitides etiam foe-
minas , que populum ad fornicandum tamen diligit eam , vt non velit eam di-
Num.31 . prouocauerunt, iugulauit,fed etiam Pha- mittere. Hec ille. Accedit quod adulte-
raonem & Abimelech reges , alterú Ægy ram alterius viri vxorem non poterat
Genef. 20. pti , alterum Paleſtine qui per ignoran- Propheta facile in domum fuam addu.
Gene.12. tiam vxorem Abrahæ vfurpare tenta- cere. Deinde fcandalum daret , & ri-
rant , vnum per terrefecit, & alterum fla- xasfufcitaret domi &foris.Dilectam ve-
gellauit. Eft denique tantum malum vt ro dicitamico , id eft , alteri amafio . Sic
in pœnam aliorum nonnunquam cri . ( inquit textus ) diligit Deusfilios Ifrael, &
minum tanquam ignominiofifsimü ma- ipfi refpiciunt Deos alienos . Vbi fumma
lum, lapfum inadulterium Dominus co- Deiclementia , & mifericordia erga ge=
Ofc.4- nus humanum demonftratur, ad quos
minetur , Ofex.4. Super capita montium
facrificabant, & c. ideofornicabunturfiliæ ue= etiam adulterijs & peccatis onuftos cla-
G 3. mat.
ADVLTERIV M. ADVOCATVS .
Matth. 11.
mat : Venite ad me omnes , qui labɔratis , er Iudæi prophetas occiderunt, Hieremiam
onerati eftis, & ego reficiam uos. Quæ mife lapidauerunt , Ifaiam difecuerunt, Ioan-
ricordiæ vifcera fatis oftendit Petro ro-
nem Baptiftam decollarunt , neque ab
ganti. Quoties peccabit inmefratermeus, & imitatione patrum fuorum difcefferant.
dimittam ei,ufquefepties? Refpondit: Non di- Generatio praua dicuntur præterea adul
Matth.18.
co tibifepties,fedfeptuagies fepties . O cle- teri , quia vt Theophylactus ait , receffe- Theophy:
mentiam,quis vxorem feptuagies fepties rant quidem à Deo, & dæmonibus adhæ
adulterantem admitteret ? Quid ergo mi
rebant , in quem fenfum de eadem fyna-
Ioan.8: ramur fi mulieri deprehenfæ in adulterio goga dicit Ifaias. Vos autem accedite hucfi- Ifai.57-
dixit: Neque ego te condemnabo. lij auguratricis,femen adulteri , & fornicaria,
Adultera uocatur anima per metaphoram, fuper quem lufiftis fuper quem dilataftis cor?
7
Regula. feu ciuitas,uel prouincia infcripturis , quæ Deo Vbi Hieronym. Cui ( inquit ) dixiftis ô Hierony.
Ioan.8.
fponfo relicto uel idola colit , uel demoni per Iudæi, Samaritanus es tu,& dæmonium Matth.12 .
Hierony. mortale peccatum adheret . Quæ regula eft habes : Et in Belzebuth eijcit dæmo Luc.11.
Ezech.16. Hierony, fuper Ezech . 1 6.Et iudicabo te in nia?
Ole.3 . dicijs adiuterarum , & fuper Ofe. 3. In que
Adulterare verbü Deiphrafis eft Pau-
9
fenfum pafsim infcripturis adulterare di . 11 , quæ denotatprædicatorum adulatio . 2.Cor.2 .
cebatur populus Ifrael cum idolis gentiu. nem , vtauditoribus placeant , vt Hiero- Hierony.
Ofeç.2. Sic intelligitur illud Ofex.2 . Auferat adul nym.exponit fuper eundem locum , Pfeu
Ezech.23. teriafua, & Hierem.1 3.D.2 3.B. & Eze. do Apoftolos ( inquit ) tangit de quibus
chie. 23.ad Hierufale dicit: Attrita esadul
Ifaias. Cauponestui mifcent uino aquam , id fai.1.
Ifai.r.
terijs,& Ifai. 1. Quomodo factaes meretrix eft , meræ doctrine adulationis mollia
Hiere.3 ciuitasfidelis,& Hierem.3.Mochata es in la verba, quibus homines non tam inebriati
pider in ligno,id eft,adorafti lapides , & ferueant , quam delectati tabefcant. Hæc
Greg.
ligna relicto Deo viuenti,vt exponit Ly- Hieronym. Sed Gregor. lib. 22. moral. tob.31.
Lyra. ra.Na myfticus eft fenfus huius loci , qué
in illud Iob. 31. Et non magis tacui , pul-
Origen.
exponit Orig. homil. 14.fuper Hierem. chre hanc phrafim explicat , Adulterari
vbiait,Moechariin lapide, eft cor habere (inquit) verbum Dei eft,aut aliter de illo
Ezech.34. lapideum, de quo Ezech . Auferam auobis. fentire , quam eft, aut ex eo non fpiritua
cor lapideum,id eft,adeo durum , & obſti- les fructus , fed adulterinos foetus quæ :
natum , vt fimile quodamodo effe videa- rere laudis humanæ. Hec Gregor. Hos
tur cordi Satanæ de quo legimus apud non querebat Ioannes Baptifta, imo po-
Iob.41. Iob: Cor eius indurabitur quafi lapis : Tales tius contemptis laudibus Herodis,illum
Ioan. 8. erant Pharifæi,quibus Dominus ait . Siue= de adulterio cum vxore fratris publicere Marc.6.
ritatem dico uobis, quare noncreditis ? Et Iu-
prehendit.
das cui non fatis fuit à Domino dici: Ami
Matth . 26. cc ad quid uenifti ? Neque emolliuit eum
loan.13. CAPVT. XLVIII.
quado lauit linteo præcinctus pedes eius.
Machariautemin ligno fecundum Oris
ginem eft fequi voluptatem guftus, & ta- Aduocatus.
tus, ficut moechata eft Eua in paradifo,
Gene.3. DVOCAT VS
vbi legimus : Vidit ergo mulier , quod bonum
effet lignum ad uefcendum ,&c . auxiliator Hebraicè
8 Generatiopraua, adulterafignum querit, dicitur Oozer, Ifa. 31. עוזר
Dominus dixit Iudæis . Vbi generatio & Pfalm.45.
Matth. 11. Iudæorum appellatur adultera fecun Aduocatus diciturpa- 1
dum phrafimregulæ num. 7. præceden tronus qui reum in ius
Hierony,
tis à nobis explicatam. Vnde Hierony. dicio defendit , aut in
fuper hunc locum Matth . Egregie ( in- iudicio ius fuggerit.Attribuitur autem in
quit ) dixit adultera , quia genus ducat à fcriptura filio Dei, de quo Ioannes . Si.Ioan.2 .
peccatoribus , & quia dimiferat virum, & quis peccauerit , aduocatum habemus apudpa-
Ezech.16. iuxta Ezechiel multis fe amatoribus co-
trem Iefum Chriftum iuftum , ipfe eft propi=
pulauerat , hoc eft multis olim feruierat tiatio pro peccatisnoftris. Vnde Auguftin . Aug.
fimulachris . Hæc Hieronym. Item quia
tractatu primo fuper primam Canoni-
cam
ADVOCATVS . ADIFICARE .
52
cam Ioannis , fi aliquando ( inquit ) in diuit autem maxime Maria , quando di- Luc..
hac vita homo committit fe difertæ lin- xit : Ecce ancilla Dominifiat mihi fecundum
uerbum tuum.
guæ,&no perit, multo magis committes
fe aduocato Chrifto , eum enim aduoca-
Beda. tum habemus apud patrem , & Beda ſu- CAPVT. XLIX
1.Ioan.2.
per..Ioan. 2.Et bene(inquit) cum dice=
ret aduocatum nos habere apud patre le- Aedificare.
fumChriftum,addidit iuftum,iuftus fiqui
dem aduocatus liniuftas caufas non fufci= EDIFICARE He-
pit,fed tuc iuftus nos defendet in iudicio, braicè dicitur Banach , à כנה
fi nunc nos metipfos & cognofcimus , radice Ben filius , quod fit
& accufamus iniuftos.Hec Beda.Quod quafi patris ædificium ,fed i
Satanas fciens mutos reddit nonnullos in latine ædificare eſt ę des fa
confefsione. Tale erat demoniu illud, de cere, & large ad omne ge-
Luc,Ir.
quolegimus : Erat Iefus eijciens dæmonium, nus conftruendi operis exteditur. Aggei Agge.1
& illud erat mutum.
1. Ædificate domum . Sed metaphorice ædi
2 Aduocati elt orare pro clientulo fibi ficare in literis facris varia fignificat. Pri-
Quæftio. commiffo , propterea quærunt patres, an mum enim denotat creare, Genef. 2. Adi Gen.z.
filius Dei in dextera patris interpellet ficauit Dominus coftam, quam tulerat de Adam
pro nobis oratione vocali , aut falte men in mulierem.Deinde ædificare domum ali
Beda. tali ? Ad quod Beda in loco allegato ref- cui,metaphorice eft,prolem eius, & diui-
pondet.Caput pro omnibus iuterpellat, tias multiplicare. Sic legimus in Exodo.
Rom.8.
dequo fcriptu eft Rom. 8. Qui eft ad dexte Etquiatimuerunt obftetrices Dominum, ædifi- Exod.r
ram Dei, qui etiam interpellat pro nobis , &c. ficauit illisdomos, hoc eft fobole, & diuitijs
Interpellat ergo pro nobis Dominus , nõ locupletauit . Hanc regulam ponit Hie- Hierony!
voce,fed miferatione, quia quod damna. rony.in tradit.Hebraicis exponens illud Regula.
ri in electis noluit, naturam videlicet no- Gene.vbi Sara loquitur maritofuo Abra Genef.16.
ftram fufcipiendo feruauit. Hæc Beda. hæ: Ecce conclufit me Dominus , ingredere er-
Quia tamen contra alicubi dicit Auguſt. go ad ancillam meam ,ut habeamfilios exea.Di
Chriftum in cœlo adhuc pro nobis ora-
ligenter(inquit) nota, quod procreatio li
re,dehocagemus latius in dictione inter- berorum in Hebræo , ædificatio fcripta
pellare. eft,dicitur enim hic in Hebræo textu:In-
3 Aduocatam vero effe Deiparam Virgi gredere ad ancillam meam,fi modo adi-
nem pro nobis non folum Ecclefia dicit, ficer ex ea , & vide neforte hoc fit , quod
fed & in Euangelio legitur,hoc illam mu- inExodo dicitur: Benedixit Deus obftetrici-
nere functa fuifle , cum in nuptijs Cana
bus, ædificauit illis demos.Hæc Hierony.
Ioan.z. Galileavinum defuiffet, dixit Maria ,fili
In quem fenfum legimus de gentibus ad
uinum non habent.Vbi pro fponfis atq; con fidem conuertendis . Hierem.1 2. Et adifi Hiere.12 .
uiuijs plane intercefsit. Quod fi intercede cabuntur in mediopopuli mei, id eft, multipli-
bat in terris,quato frequêtius,& illuftrius cabuntur prole corporali, & fpirituali, &
Aug intercedet in coelis.Vnde Auguft.lib.cur
eruntpars populi Dei , vt exponit Hie = Hierony.
Deus homo.c.vlt . Eft (inquit )quoddá fin ronym . Eodem modo explicat illud Ma Malac.3.
gulare refugium poft Deum , quod in illo lachia. Adificati funtfacientes iniquitatem,
regno habemus reginam fororem noftră, id eft , poft fcelera , atque blafphemias,
ac Dei genitricem femper virginem Ma & fobole, & profperis omnibus perfruu
riam,que no ceffat apudDeu pro homini tur,iuxta illud Matth.Quifolemfuum oriri
b' interuenire.Et infra: Hoc quod alij fan Matth.5
facitfuperbonos , malos , & pluitfuper iu-
ti minime auderent,hæc quada cógruēti
&
ftos, & iniuftos. Secundum eandem phra-
autoritate à filio poftulans obtinet. Hæc fim Deutero.35.depoena difcalciati, qui
Irenæus.
Aug. Et B.Irenæus lib. 5. contra hærefes non vult ducerevxore fratris defuncti fi-
aduocatam Mariam vocat, ficut ( inquit)
ne liberis.Expuct(inquit)infaciem illius, & Deut.35
Eua feducta eft,vt fugeret Deum, fichæc dicet,ficfiet homini , qui non ædificauit domum
fuafa eft obedire Deo,vti virginis Euæ vir
fratrisfui. Eade phrafis eft in Ruth: Faciet Ruth.
go Maria fieret aduocata, hæc ille. Obes Dominus hanc mulierem ficut Rachel , Gl
G4 Liam,
EDIFICARE .
Liam,que edificaueruntdomum Ifrael, id eft, bulis dicitur Pfalm. Nifi Dominus ædifica- Pfal: 126.
fobole multiplicarunt. Vnde & coniectu uerit domum , in uanum laborauerunt qui ædifi-
ra eft, cum Dominus fuerit Hebraice locu cantcam : Cum enim fint apud hereticos
tus , fecundum eandem phrafim dixiffe tot diuifiones, quot fere funt homines,im
Matth. 16. Matth . 1 6.Tues Petrus, & fuperhanc Petra plebitur in illis profecto verbum Dei :
edificabo Ecclefiam meam , id eft , legitima Omne regnum infediuifum defolabitur. Luc.IT
pontificum fuccefsione, & copiofa fidelis Adificare infcripturis eft interdú ide, 3
populi fobole vfque ad finemfæculi pro- quod reædificare fiue in priftinam pro-
pagabo Ecclefiam meam. fperitatem colapfa reftituere. Hiere. 31. Hier, 31.
2 Porrò quod legimus : Sufcitabo mihifa- de Hierufalem vaſtata dicitur : Adhuc ædi
cerdotemfidelem, qui iuxta cor meum , & ani- ficabote, & ædificaberis uirgo Ifrael, adhuc or
1.Reg.1: mam meamfaciet, edificabo ei domumfidelem. naberistympanis tuis. Quod non de mate-
Auguit. Beatus Auguftinus lib. 17. de Ciuita.ca. riali quidem ædificio,fed de reedificatio-
1. de Chrifto Domino dictum exponit, nefidei , & charitatis in Ecclefia Catholi-
cuipater æternus domum fidelem ædifi ca,quam perdidit fynagoga ,exponit Hie Hierony
cauit,que eftfuperna Hierufalem,in fen- rony.dicens:Delirant qui auream , atque
fu myftico debet intelligi: Nam fecundu gemmatam fufpirant Hierufalem, auari-
Glof. hiftoriam completum legimus,vt Gloffa tiam fua in myfteria Domini confecran-
Rabbanus. ordinaria , & Rabbanus , & Nicolaus hic tes,&c. Cui confentiunt Lyra, & alij ex- Lyra.
Nicolaus. adnotant,in facerdote Sadoch, quem Sa- pofitores hoc loco . Adificanda igitur in
3.Reg.2. lomon fubftituit loco Abiathar , qui erat lege gratiæ, quæ cœperat olim in lege na-
de ftirpe Heli , edificauit itaque Domi- turæ , & fcripta, præuidebatur Ecclefia
nus facerdoti Sadoch domum fidelem,id apud Prophetas pafsim , non tam mate-
eft,fobolem ei dedit,quç facerdotali mu- rialibus,quam viuis lapidibus,& in mul-
nereper fuccefsiones fuas deinceps fide- tis reedificanda.Enim vero ab Abel iufto
liter fungeretur. Cui expofitioni textus vfque in prefens nunquam defuit Eccle-
ipfe. 3. Reg. 2.irrefragabiliter atteftatur, fia,vt obferuat Auguft.fuper illud Pfalm. Auguft.
his verbis:Abiecitergo Salomon Abiathar,ut Sæpe expugnauerunt me à iuuentute mea, de Pfal.128.
non effetfacerdos Domini, ut implereturfermo quo latius dicemus in verbo Ecclefia . Cę
Domini , quem locutus cftfuper domum Heli in terum quia Iudeis tandem excęcatis,Ec-
Silo , &c. Fuit autem abfque dubio Chri- clefia que magna ex parte ex illis con-
ftifigura Sadoch,qui legali facerdotio cef ftructa fuerat,femidiruta máſit, reftituen
fante per Abiathar figurato , edificauit da quidem in aduentu Chrifti vaticinijs Regula.
Matth.16. Ecclefiam in Petro , vt proxime diceba- prophetarum predicebatur , fecundum
mus,quç fidem Catholicam nunquã ha- quam regulam intelligitur illud Tob . Tob.13
ficatio
EDIFICARE..
53
fficatio eftis.Hæc Hierony . Eodem modo Secundum eande phrafim dicit Hier.
Proco.
explicant Procopius, Glof. & Lyran.Ifte c. 31. Aedificabitur ciuitas Domino à turre
Gloff,
autem ædificator fepium Chriftus eft, Hanameel, ufque ad portam anguli , & exibit
Lyran.
qui ait : Aedificabo Ecclefiam meam , vt ultra normam menfure inconfpectu eius,fuper
Matth.16. dictum eft Matth. 1 6.Sic etiam de Eccle collem Gareb, incircuitu Goatha,& omnem
Efa.60 .
fia legitur Ifai. 60 :Aedificabuntfilij peregri uallem cadauerum ,& cineres,& uniuerfam re
norum muros tuos. Vbi Hieronym. ait. gionem mortis,& c.Et ufque ad torrentem Ce-
Alienigenæ, & peregrini proprie fignifi- dron, er ufque ad angulum portæ equorum orië
cant populum nationum , qui vere extru talis,fanctum Dni non cuelletur , & non deftrue
Hierony. xerunt Ecclefiam.Hæc Hierony.extru- tur ultra in perpetuu.De quo funt tres expo Hierony.
xerunt autem vt miniftri,nam principa- fitiones.Prima Hebreorü de qua Hiero.
lis , vt diximus, ædificator Dominus eft, fuper hunclocum ait: Iudei & noftri iu
cœperunt que olim ædificare Magi , qui daizantes , quia hoc edificium ciuitatis
ab oriente venerunt adorare Dominum poft captiuitatem temporibus Zoroba
Matth.2. bel , & Efdrę,nonpoffunt monftrare co
qui iure optimo dicuntur hoc loco filij pe
regrinorum. Deinde Centurio , cuius fi- pletum , tranfeunt ad Chrifti tépora, quë
Matth.8.
dem Dominus laudauit.Et Regulus,Qui in confummatione mudi dicunt effe ven
Ioan.4.
crediditipfe, & domus eius tota. Cæterum turum , vt aurea , atque gemmata iuxta
quod legimus Ezech. 36. Et fcientgentes, Apocalypfim Ioannis defcendat Hieru .
quia ego Dominus , qui ædificauidifsipata, & falem, & hoc terre fpacio, id eft ab illo lo
plantaui inculta , intelligi debet ( vt inquit covfque ad illum locu edificetur. Secun- Lyra.
Hierony Hierony.)iuxta hiftorię veritate,& Pro- da expofitio Lyran.Videtur( inquit ) mi
phete fide,quia reliquię Ifrael faluæ fient hi faluo meliori iudicio , quod locus ifte
Luc-6. in Apoftolis,quod impleri coepit Luc.6: pofsit exponi de reedificatione Hierufa
quando:Elegitduodecim exfuis,quos & Apo lem per Adrianum Imper.poft deftru-
Luc.10. ftolos nominauit , & rurfus vbi Defignauit &tionem factam fub Tito,in qua edifica-
Dominus alios feptuagintaduos. tione murus Hierufale fuit dilatatus, exi-
4 Secundum eandem phrafim legimus : uit que vltra normam menfurę , in tantu,
Pro.9.
Sapientiaedificauitfibi domum, id eft huma- quod loca Dominicę paſsionis . & fepul
Beda.
nitatem , vt exponit Beda inqua inhabi- turę funt ibi inclufa , que tamen erant ex
tat omnis plenitudo diuinitatis corpora tra portam , fuit autem olimturris Hana
Coloff 4.Reg.13:
liter.coloff. 2.vel certe ( inquit ) Ecclefia meel, de qua: 4.Reg. & Nehemię.3.à qua Nehem. 3 :
Chriſtieft ex lapidibus viuis conftructa, turre vfque ad portam anguli eft longitu
quæ expofitio literalis eft,de qua agemus do ciuitatis.Dicit etiam collem Gareb ef
aliquãto latius in dictione Domus.Porro fe locum Caluarię & Goatha effe Golgo Ioan-19.
August expofitio Auguftini in quodam fermone tha, de quo Ioa. 19. & vallem cadaueru
de Affumptione, myftica eft,vbi de Ma- & cineres ®ionem mortis effe loca,
ria hunc locum exponit , quamuis con- vbi circa montem Caluarię malefactores
gruentifsima fit, quia inter puras creatu- mactabantur.Denique & vfquead torre
ras nullam fibi digniorem domum filius tem Cedron exclufiue murus hodieciui
Dei ædificauit , quæ nunquam à furibus tatis attingit , & ad portam equorum .
Quod vero fubditur.Et fanctum Domi-
perfoffa , neque ab hoftibus capta, neque
fuis vnquam ornamentis fpoliata fuit, ni non euelletur, impletum exiftimat Ly
neque fpolari voluit dono virginitatis , ran.in eo quod fanctum Domini fepul
etiam vt effet mater Dei , fi optio fibi da chrum Sarraceni minime deftruxerunt,
Luc.1. retur , proptera enim dixit Angelo : Quo imo venerati funtvfq; inprefens. Ceteru
modofiet iftud , quoniam uirum non cognofco? tertia expofitio eft Hierony.& fanctoru Hierony:
Ber.
De hac domo myftice Bernar, intelligit patrum potius tenenda , videlicet, edifi
Luc.10 :
illud Luc.10.Intrauit Iefus in quoddamcaftel cium hoc metaphorice defcriptum Eccle
Genef. 28. lum, & mulierquædã Martha nomine excepit fiam in lege gratic catholicam fignifica Matth.16 .
illu in domumfuam. Hęc eft illa domus de re,de qua Dominus ait: Et porte inferi nõ
qua Iacob Genef. 28. cum vidiffet fcală. præualebunt aduerfuseam , quod certum
5 pertingentem coelos,dixit. Vere non eft hic eft de Ecclefia catholica , non item de fe
Hiere.31. aliud nifi domus Deier porta cœli. pulchro Domini in Hierufalem . Dicit er
Ꮐ s go
ÆDIFICARE .
go Hierony, ædificium Ecclefię hoc loco eft angelos, qui Ecclefiam tenent , ab ipfo
Chrifto vt eam teneant roborati , vt por Matth.16-
ipirituale à Hiereinia prædici, quod inci
pit àturre Hanameel , id eft ab obedien tæ inferi non præualeant aduerfus.cam .
tia , & extenditur vfque ad portam angu Legimus quoque Pfal. 50. Benignefac 7
li , id eft Chriftum , qui lapis eft angula- Domine in bona uoluntate tua Sion,ut adificen- Pfal.so
ris , & exiit vltra normam menfuræ prio turmuri Hierufalem . Quod vaticinium Ly Lyra.
ris ædificij nimirum Synagogæ,quæ vnú ran.& Ianfen.de reftitutioneciuitatis fan lanfen
duntaxat populum continebat , iuxta il- tæ fub Zorobabel , & Nehemia prædi .
&
Pfal.75: lad Pfal . Notus in lud ea Deus. Ecclefia ve tum exiftimant. Cæterum magis arri-
&
Hierony
ropopulos gentium comple& titur vniuer . & Aug
det explanatio Hierony. Aug. Gloff
fos , etiã fcabiofas in fpiritu , nam Gareb Cafsiodori qui de ædificatione potius Glola.
fcabies interpretatur , & lapides fanctos, Ecclefiæ fuper Petrum exponunt, de qua Cafsiodor
qui voluuntur in gyro. Goatha quippe legimus Ifai. 26. Vrbs fortitudinis noftræ Efai.26 .
gyram fignificat , & vallem cadauerum , Saluator,ponetur inca murus , & antemurale.
®ionem mortis,& torrentem Cedrō, De his ergo muris iuftitiæ Chrifti , item
quitenebras fonat , quia in Ecclefiae fage fidei , fpei,& charitatis exponunt patres, Hierony
na & bonipifces concluduntur , & mali antiquiores Hierony. Aug. Beda Greg, Aug.
Matth.13. Gloffa ,Chryfoft.Remig.Ambrofius lib. Beda.
Matth. 1 3 . &(vt inquit Gloffa) Ecclefia,
quæ nunc fcabiem , cadauera , cineres & 1.de Apologia Dauid.cap. 17. Haymo, Gregor?
Gloffa.
mortis regionem continet,futura eft tan- & plerique alij.Nam quod Lyranus , & Gloffa.
Eph.s. Carthufianus de muris Hierufalem poſt Chryfoft
dem gloriofa: Sine macula, ruga.Cui autē Remig .
hæc expofitio myftica vifa fuerit , eligat reditum de Babylone reftaurandis in Ambro
fecundam Lyrani,dum modo ædificatio telligunt , quorum fententias recentiores Haymo .
nem illam materialem Hierufalem fub
alijfecuntur, ægrefuftineri poteft , quia fe Lyra.
Adriano Imp. pofitam effe intelligat à quitur in textu. Tunc acceptabis facrifi Carthus
Hieremia vt fignum veritatis fequentis , cium iuftitiæ , Conftat autem nullum ma =
videlicet quodfanctum Dei non euelle- terialefacrificiu veteris legis iuftificaſſe,
Lyran. turvltra , non quidem fepulchrum Do- dicente Paulo Heb. 1o . Impofsibile eft fan
mini,vt Lyran.putat,fed fanctum Dei ha guine taurorum, aut hircorum delerį peccata.
bitaculumin Ecclefia catholica , de qua Solum autem facrificium de toto rigore
Matth.vlt, Chriftus ait.Matth.vltimo . Ecce ego uobis iuftitiæ Chriftus eft in ara crucis immola
cifum omnibus diebas ufque ad confummatio- tus , & in altari facramentaliter oblatus,
Matth.16. neiafeculi. Et porte inferinon preualebunt ad & in eius virtute acceptabile facrificium
uerfuscam. funtopera, & ftudiafancta iuftorum. Eft Regula
6
Præterea, Aedificabunt ciuitates defertas, ergo Regula patrum obferuanda , quan-
Amos.9.
leginas Amos.9.id eft apoftoli,& apo- do in veteri teftamento de ædificatione
ftolici virinationes ad fides conuertent , Hierufale vaticiniu ponitur,& maior am
Hierony. vtexponunt Hierony. & Nicolaus , quia plitudo,vel gloria, qua quæ terrenæ ciui-
Nicolaus. præcefsit : fufcitabo tabernaculũ Dauid, taticongruat, infinuatur, non de materia
quod cecidit , quod Iacobus apoftolus li Hierufalem,fed de Ecclefia potius , vel
A&.15. Act . 15.de Ecclefia luculenter expofuit ,
militante, vel etiam triumphante fermo-
R.Salomon. &. R.Salomon de tempore Mefsiæ præ
nem effe,vt in prædictis hactenus exem-
dictum fatetur , quia fequitur: Et plantabo plis liquet : vbi vero fine vlla huiufmodi
cosfuper humum fuam , &non euellam eos ul- nota fermoprocedit , de reædificatione
trade terrafua,id eft de Ecclefia,quæ terra ciuitatis fub Zorobabele, & Nehemia de
Efal.44.
dicitur propter firmitatem quæ defcribi- betintelligi,ficut Ifai.44.Qui dico Hieru-
Pfal.103 .
tur Pfal.103.Quifundaſti terramſuperſt1- falehabitaberis,& ciuitatibus Iudæ ædificabi■
bilitatemfuam,non inclinabitur infæculumfe- mini,quod Hierony.fub Cyro impletum Hierony
culi.Quod ergo in terra eft grauitas , & in exponit , fic & illud Pfal: Hierufalem , que Pfal.121 .
clinatio partium omnium ad centrum, edificatur utciuitas,vt volunt Nicolaus , & Nicolaus!
Ianfen.
quæftabilem illamfacit,hoc eft in Eccle- Ianfenius. Sed de hoc vide quæ dicimus
Apo.1. fia promiffio faluatoris, & ( vt ita dicam) inverbo Hierufalem numero vltimo.
manutenétia ,ficut Apoca. 1.legitur,fepté- 8
Adificari dicitur in fcriptura, quipoft
Chriftus ftellas habere in dexterafua , id peccati lapfum inprioremgratiæ ftatum
per
ÆDIFICARE. 54
per poenitentiæ fubfidia reftituitur. Sic Chriftum , alij edificant aurum , argentum ,
Greg. exponit Greg.illud Iob.Si reuerfus fueris lapides pretiofos ,foenum , lignum , ftipalam,
Iob.22 . ad omnipotentem, edificaberis. Difsimulanti Vbi in priori parte ædificare capitur in
bus(inquit) agere poenitentiam hoc exe bonum ,in pofteriori vero in malum.Tria
plum egregium proponitur, quiapoffunt ergo priora,aurum , argentum & lapides
Peccatores gloriam perdita recuperare. pretiofi bonam , meliorem , & optimam
Hæc Greg. Quod non intelligit de ange- doctrinam denotant , vt exponunt Hic Hierony.
Ambrof.
lis apoftatis quibus non eft poenitentiæ rony.& Ambrof.pofteriora vero doctri-
Chryf.
locus , fed de hominibus, de quibus Do- nā malā, peiorem, & pefsima. Secuda ex Theophy
Luc.s.: minus dixit Luc. 5.& Matth.9.Vtfciatis , pofitio eft Chryfoft.& Theophy.qui tria
Matth.9 . quia filius hominis habet poteftatem in terradi priora ad opera bona,meliora, & optima,
mittendi peccata,ait parayltico , tibi dicofur- triavero pofteriora ad opera mala, peio-
ge. Et de eifdem hominibus parabolam ra , & pefsima referunt , propter quæ ho
Luc.15. mo perit in æternum .Sed dices , Quomo
ponit depaftore quærente ouem erran
tem , Et de filio prodigo à patre receptó do fubdit Apoftolus, quod qui ædificaue
poft lapfum: rit fonum,&c.Saluuserit,fic tamen quafi per
9 Adificare in bonum denotat virtutis ignem ? Refpondent prædicti patres , fal-
exemplumalijs præbere, & fructus fpiri uari,in eofenfu accipi , vt in igne quidem
tuales ad lucrum animarum facere.Sicpa æterno non redigatur anima in nihilum,
1.Thef.s.
Theophy tres intelligunt illud..Thef. 5. Adificate fed falua maneat fubftãtia fub illo fuppli
Rom. 14. alterutrum, id eft, doceteno folum verbo, cio. Quæ expofitio duriufcula eft. Tertia
fed etiã exemplo , vt expon it Theophy. ergo fentétia eft Auguft.in Enchiridio.c. Aug.
Sic ad Rom.Quæ ædificationis funt inuicem 69.videlicet lignum , foenum , ftipulam
D.Tho.
cuftodiamus. Super quem locum D.Th.in ad peccata leuiora referri , quæ venialia
Comment.Cuftodiamus (inquit) ea, per vocamus, quæin igne purgatorij confu
quæ nos inuicem a dificemus,id eft bonu muntur , & ipfe homo faluus erit , fic ta-
conferuemus ,& ad melius prouocemus,
men quafi per ignem. Quam expofitione
1.Cor.14 iuxta illud Apoftoli. Ad ædificationem Ec- tuetur D.Tho. in Comment, fuper eun- D.Thom .
clefiæ quærite ut abundetis , & paulo fupe- dem locum, & mihi magis probatur,fcho
ríus,Qui loquiturlingua,fe ipfum ædificat , id lafticis quoq; doctoribus plaufibilior eft
eft,cum ipfe folus intelligat , quod dicit, dequa fine dubio intelligitur illud Mat- Matth.12.
folus inflammatur ad bonum , Qui autem th. De omni uerbo ociofo , quod locuti fuerint
1.Cor.12. prophetat , Ecclefiam Dei ædificat, id eft anis homines,reddent rationem deeo in illadie, vt fci
mat intelligentes ad meliora , & rurfus : licet falui fiant , fic tamen quafi per igné.
1.Cor.13. Omnia charifsimi propter edificationem ue= Item illud Matt. 5.Qui irafciturfratrifuo,
Matth.s.
ftram , ercap.fequenti idem Apoft.ait: reuserit iudicio,qui autě dixeritfratriſuo Ra-
Secundum poteftatem , quam dedit nobis Deus, ca , reuseritconcilio, ita tamen vt per igne
in ædificationem,non in deftructionem. In eun faluus fiat,fecus autem qui dixerit , fatue
1.Cor.8. dem fenfum legimus. 1.Corint.8.Scientia qui reus erit gehennæ ignis.
II
inflat,charitas uero edificat. Superquem lo- Adificare quoque in fcripturis in dete
Chryf. cum Chryfoft.fuperbia( inquit ) fubaudi riorem partem accipitur,fic.i . Corint. 8. 1.Cor.8 :
quæ exopinione fcientiæfuboritur,fepa legimus:Siuiderit quis eum , quihabetfcien-
rare,charitas vero coniungere,& fcientia tiam in idolio recumbentem , non ne confcientia
D.Thom. augere folita eft, & D.Tho. Charitas, ait, eius,cumfit infirma, ædificabitur ad manducan-
ædificat infirmos , quia quod eis obelle dumidolothita, vbi ædificari eft,prauo pec
Gal2.
Hierony, poteft,dimittit. & Hierony, Charitas ædi cantis exemplocorrumpi.Item Galat.2 .
ficat , quianon quærit quæ fua funt , fed Siquæ deftruxi,iterum ædifico , præuaricatore
quæ ædificat fratres.Hac Hiero.Talis ef meconftituo,id eft, filegis ceremonias iam
fe debet doctor Ecclefiæ,non inflatus,fed abolitas verbo , vel exemplo fimul cum !
Matth.s . ædificator , ficut defcribitur Matth. 5. Euangelio feruare doceo , præuaricator Chryf,
Qui autemfecerit, docuerit, hic magnus uo- Euangelicæ veritatis euafi, vt exponunt Ambro
Chryfoft.Ambr. Theoph.& D.Tho. Theophy
cabitur in regno cœlorum. D.Thom.
10
Adificare auru, & argentum legimus. Adificare Sion in fanguinibus,phra-
1.Cor.3 . 12..
1.Corint. 3. Suprahocfundamentum , id eft fis eft,quæ iudices taxat iniquos , & præ
----
fertim
ADIFICARE.
Hierony. fertim Ecclefiafticos , vt exponunt Hie- qui præparat fanétis fuis viam , vt in cœ
Mich.3 .
rony. & Gloffa in illud Mich.3 . Qui lum afcendant , fiue aereum , fiue æthe-
Gloffa,
Abac.2 : ædificatis Sion infanguinibus , & Hierufalem reum. Sic enim afcendit Deus cum Elia , Regula
in iniquitate. Et Abac. Væ qui ædificatciuitatě quando leuauit cum per turbinem in cœ
infanguinibus , id eft fugens fanguinem in lum.Item cum Enoch , quamuis hebræo-
nocentium , cuius contrarium exéplo fuo rum obferuatio fit, afcenfionem ,quæ Deo
nos docuit filius Dei , qui non in fanguini tribuitur,vt Deus eft , non tam motum ,&
bus rapinarum fed in fanguine fuo Eccle actionem aſcendendi ,que Deo non com.
fiam ædificauit,non folum quando in cru petit , qui vbique eft , quam locum fubli-
Luc.i:
ce redemit eam , fed & quando circun = mem denotare , quo quifquis de inferio-
cifus octauo die eius fundamenta iecit. ri adfuperiora moueri deberet , diceretur
13 Adificare lapidibus quadris eft fum- afcendere.Itaque Deus ponit in coelo af-
ptuofum ædificium ad oftentationem , & cenfionem fuam , id eft , loco fublimi
Hierony. fpeciem æternitatis erigere,vt notat Hie- coeli,quamuis illuc non moueatur , ita ex
Efa.9. rony.in illud Ifai . 9.quod dicebat Ifrael. ponitLyra. Et fic intelligitur illud Pfal: Lyra?
Lateres ceciderunt,fed quadris lapidibus ædifi · Qui ponis nubem afcenfum tuum , qui ambu « Pfal.103 :
cabimus: gloriabantur enim decem tribus Lasfuperpennasuentorum,quod idem eft , ac
fub nomine Ephraim cótra tribum Iuda, fi diceret,qui fedes fuper nubes, & ventos
& Hierufalem , quam vili pendebant . In impellis. Ceterum fecundum naturam
Amos. s.
eodem fenfu Amos ait contra fuperbiam humanam per motum Deus afcendit in
carudem tribuum: Domos quadro lapide edi cœlum ,iuxta illud. Afcendens Chriftus in al Eph.43
ficabitis, non habitabitis in eis , videlicet re tum , Vado ad eum,qui mifit me . ItemMar- Ioan.16 .
Mar.vlc.
pentina captiuitate vel morte fubtracti, ci vltimo. Affumptus eft in cœlum.
16
Hierony. vt exponitHierony.Quia omnis ,quife exal Adificare folitudines phrafis eft Iob.
Luc.18. tat,humiliabitur. Iob.3.
Somno(inquit)meo requiefcerem cum regibus,
14 Adificare parietem dicitur Deus , quan &confulibus terræ,qui ædificant fibi folitudi- D.Thom:
Ezech.13. do præcepta legis proponit Ezec. 3. nes.Et quidem D.Tho.in Comment.Iob.
Ipfe edificabat parietem, illi autem id eft pfeu exiftimat de edificijs regum intelligi , qui
do Prophetæ: Liniebantcum luto abfque pa venationis, & recreationis gratia in falti-
Hierony: leis.Vbi Hierony.Deus metaphorice ædi
bus folēt deliciofas domos edificare,cuius
ficabat eis maceriam per legis mādata , & expofitionem refellit hoc loco Lyranus. Lyra
prophetarum vaticinia , & comminatio- Enim vero fiproprietatem hebraicam at-
nes ,vt conuerfi ad Deumhoc quafi muro tendamus , vox hoc loco hebrea eft horai
cingerentur , pfeudo Propheta vero non bothfolitudines à verbo harab,id eft , de
femel,fed frequenter pollicebantur eis pa folare , deftruere.Sic habetur Nahum.. Nahum.i.
cem , quod erat linire luto abfque paleis. Omnia flumina ad defertum deducens.
Hac Hierony.Vbi nota fragile quidem Quare potius deferta fignificat loca , que
effe lutum , & maxime abfque paleis qua reges contra latronum , vel hoftium incur
le eft omne mendacium , quo lex diuina fus reftaurare fatagunt, & pręmunire. Eft
legitimo fenfufraudatur , quod vitiu fuit itaque fenfis ,fi lob puerulus originali de
Matth. 15 pharifeorum,de quo Dominus dixit:Qu pofita labe,de præfenti fuiffet vita fubla
Matth.6. re uos tranfgredimini mădatum Dei proptertra tus , quiefceret plane cum regibus fanétis
ditiones ueftraster Matth.6. Audiftis quia di in limbo patrum , vel cum angelis,vt ex.
Gloff
&
tu eft antiquis:Diliges proximum tuu, & odio ponit Gloffa,vel cum fanétis regibus , qui
habebis inimicum tuum , cuius prior pars deferta loca latronu infidijs infeſta munie
quafi paries erat , & mandatum Dei ,po- bant,& iufte viuentes,ſaluati funt.
fterior vero lutum abfque paleis,id eft me Aedificantes vocanturabfolute in fcri- 17
dacium Pharifæorum , quia nunquam ptura iudices,& prędicatores. Pfal. 1 17. Pfal.1173
Deus dixit , odio habebis inimicum tuu, Lapidem quemreprobauerunt ædificantes , hic
Glof.
vt notat Gloffa fuper hunc locum. factus eft in caputanguli,id eft Chriftus lapis
15 Adificare in coelo afcenfiones fuas di<
angularis factus eft caput Ecclefię , ex lu-
Amos.9:
citur Deus:Qui ædificat in cœlo afcenfionem dæis ,& gentibus congregatæ, quem tamë
fuam, fafciculum fuum fuper terram funda- reprobauerunt feniores,& Pharifæi, ficut Matth . 21.
Hierony: uit.Significat aute , vt exponit Hierony: ipfe exponit in parabola vineæ.
A edificium
ÆGYPT V S. 55
18 Aedificium ciuitatis vergentis ad au- ptembris , decrefcit vero ab ea die vfque
Ezech.40 . ftrum , quod vidit Ezechiel,typus erat Ec adfextam Ianuarij :
Matth.16 . clefiæ catholicæ fuper Petrum ædifican- Ceterumvirgo Maria mare minime na 2
Hierony. uigauit , vt veniret in Aegyptum, nec lon Matth.2 .
de que lumen ab auftro,ideft, ab Spiritu
Gregor.
Gloffa. fancto recipit, vt explicant Hieron.Greg. giora itinera percurrit deferti filiorum
& Gloffa. De quo lumine Dominus, Ifrael ,fed itinere breuori per terram Phi
Ioan. 14. Cum uenerit paraclitus,quem ego mittam uobis liftim , de qua Exod . 3.videlicet à Naza Exo.3.
à Patre,&c, Ille uos docebitomnia,&c. Et Ioa. reth in Gazam , per quam reuertebatur
Ioan.3.
3. Hoceritiudicium quia lux uenit in mundum, Candacis regine Eunuchus , que dicitur A&t.8 ,
& c. deferta.Eft autem iter feptuaginta trium
Superhancpetram ædificabo Eccle- leucarum, peruenit que fecundum tradi-
fiam mea vide in dictione Ecclefia. num. tionemantiquam , vt Abulen.ait,in ciuita Abul.
3.¶ Aedificare excelfa vide Verbo ex- tem Heliopoleos , que inter Alexandria,
celfa. & Cairum fita eft , vbi hodie lapis often-
ditur & fons in horto balfami , in quo pan
CAPVT. L nos infantis Iefu Dei genitrix abluebat,
qui magna propterhoc à farracenis vene-
Ægyptus. rationecolitur.Hos autem labores pere-
grinationis,& exili ) filius Dei matri quafi
EGYPTV Slingua he. munera preciofifsima contulit , quia vt
brea à quodam filio Cham Prudentius dixit , Virtutes omnes fine Pruden,
מערים Genef. 10. Mezraim ap- patientia viduę funt , patientia vero fœ
A Iacob.I.
pellatur. Et quidem Aegy cundantur, & crefcunt. Ideo Iacobi..
Plini. ptus ( vt inquit Plinius dicitur: Omne gaudiu exiftimate fratres
libr. 5. ) ab oriente , rubro mari , Afsyrię mei , cum in varias tentationes incideri-
queconiungitur , ab occafu Cyrenem & tis , fcientes quod tribulatio patientiam
Affricam,à meridie Aethiopiam,à feptë- operatur , patientia vero opus perfectum
trione habet mare mediterraneum , quod habet.
ibiAegyptiacumappellatur . Ortum ha- Legimus in Genef. dixiffe Dominum 3
buit à Mezraim filio Cham, vnde Hebrai Abrahe,Seminituo dabo terram hanc à fluuio Genef.15.
ceMezraim vocatur, qui interpretatur af Aegypti ufque adfluuium magnum Euphratem.
Hierony. flictio,vt inquit Hierony . delocis Hebr. Superquem locum Aug.lib.1 6. de Ciui- Auguft.
Habet figuraliterę v vel Cymbali triāgu tate,cap.2 4.Non(inquit) dixit à flumi-
laris. Eft fere inaccefsibilis nifi per mare ne magno Aegypti , fed à paruo , quod di
Abulen.
Matth. 2, Aegyptium ,vt notat Abul. fuper Matth. uidit Aegyptum , & Paleſtinam , vbi eft
2. In illud : Accipe pucrum , & matrem ciuitas Rhinocorura.Hec Aug.Item Hie Hierony.
eius , & fuge in Aegyptum , ad Auftrum rony.Epiftola ad Dardanum determinis
quippe defertü habet Aethyopię duode terre fancte,A torrente(inquit) Aegypti,
cim dierum itineris , ad orientem defertu quieft Rhinocorure. Hec ille. Eft autem
Themaydos vfque ad mare rubrum , ad ilte torrens , aut fluuius vnus ex ſeptem
feptétrionem defertum in quo filij Ifrael riuis Nili vt dicit Hierony. fuper illud
Amos.6 .
40.annis morati funt , quod nifi decem Amos. 6. vfque ad torrentem deferti,hoc
fere diebus tranfiri non poteft. Habet au- eft ad vfque Rhinocoruram , inter quam,
tem tota regio in circuitu trecentas dece & pelufium,riuus Nili ,fiuetorrens deere
&feptem leucas. Eft quetemperata ma- moveniens mare ingreditur.Hec Hiero.
Plato:
gis quam Iudea.Plato refert nunquam in Ideo hic fluuius Aegypti in fcriptura vo-
Aegypto pluere, fed hortorum more Ni- catur interdu torrens , & riuus. Sic Num . Num: 24.
Deut. 11. liinundationibus irrigari. Sic Deut. 11. 24.B. Iofue. 1.5.A.3.Reg.4. & 2. Paral.
Terramadquamingrederis pofsidendam , noest 7.cap. Item Ifaias ait : In die illa percutiet Efai.27.
ficut terra Aegypti, ubi iactofemine in hortoru Dominus abalueo fluminis ufque ad torrentcm
moremaquæ deducuntur irrigue , fed montuofa Aegypti,vbi Septuaginta vertunt , A foſſa
eft , er campestris, de cœlo expectans pluuias, fluminis vfque ad Rhinocoruram, & Hie Hierony.
&c.Incipit autem inundare Nilus à vigefi rony.explicat de vaftatione Iudee fub Ti
ma prima die Iunij , vfque ad octauam Se to, quiafiliú Dei non cognouit ab alueo
fluminis
EGYPT V S.
Huminis Euphratis , qui terminus eft ter berare volens clamabat. Matth.1.Veni-
ræpromifsionis feptentrionalis verfus te ad me omnes,qui laboratis , & onerati eftis,
Chaldæos , vfque ad torrentem Ægypti , ego reficiam uos , id eft educam vos de
qui eft alius terminus oppofitus ad Au❤ fornace ferrea Aegypti.Eft & fornax fer
ftrum & Aegyptum , quod etiam notat rea, in quaferrum tunditur ignitumtam .d...
Cyrillus .
hic Cyrillus , & Aug. lib. 4. fuper Iofue frequentibus malleorum ictibus , vt obfur
cap.21.Refert autem Dion in vita Adria defcant inibi commorantes . Sic ad Dei
August,
Dion . ni,vaftatas effe in Iudea . 5o.vrbes muitas verba furdi redduntur omnes mundani,
& vicos . 985. fub imperatore Adriano. in vanitatis fornace , quibus Dominus di
Decadem vaftatione Iudex fub Roma- cit : Propterea uos non auditis,quia ex Deonon Ioan.8:
nis prius fub Tito deinde fub Adriano ex eftis.Hifuntfimilés illis,qui dicunt Num. Num.11 .
Cyrillus. ponunt Cyrillus, Procopius,& Lyranus. 11.Bene erat nobis in Aegypto , & rurfus:
Procop. Quia tamen hæc defolatio maxime fæ- Conſtituamus nobis ducem , &reuertamur in
Lyra . uijt in Hierufalemtanquam in metropo Acgyptum .
Hicrony :
lim , & malorum omnium originem , vis Confidentia populi Ifrael in auxilio, &6
dens Iefus ciuitatem , fleuit fuper illam. protectione Aegypti reperhenditur paf Num.14:
Lnc.19: Quod vero Septuaginta verterunt,Conclu fim infcriptura,fic vaftata à Chaldæis ci
det Dominus à foffafluminis ufque ad Rhino uitateconfugere decreuerunt reliquiæ po
Strabo: coluram , fciendum iuxta Strabo, lib. 16. puli in Aegyptum , quibus Dominus præ fal.30-
oppidum effe in limite extra Aegyptum , dixit: Quiambulatis , ut defcendatis in Aegy-
Luc.19 .
Strabo. vbi facinorofi præcifis naribus conclude ptum , & os meum non interrogaftis , fperates
bantur,quia Rin eft nafus colurus trūcus. in auxilio , fortitudine Pharaonis , & habe
4 De eodemriuo Amos agens de capti- tesfiducias in umbra Acgypti in ignominiam .
Amos 9: uitate decem tribuū ab Affy rijs ait: Et afce Eodemmodo cap. 31.Ve quidefcendunt in Efal.31 .
detficut riuus omnis, & defluet ficutriu? Acgy
> Aegyptum ad auxilium.Et infra, Aegyptusho
pti,hoc eft,Ifrael afcendet de terra fua ca-
mo, & non Deus,equi eius caro, & nonfpiri-
ptiu' in Affyrios , & ibi defluet fiue abfor tus .De eodem Hieremias : Et nunc quid tibi Hier.23
bebitur , ficut riuus Aegypti abforbetur uisinuia Aegypti,ut bibas aquam turbidam? &
defluens in mare , ita vt neque veftigium quid tibi cum uia Affyriorum , ut bibas aquam
Lyra. fui relinquat, fic exponit Lyra,& Francif fluminis Vbi Hierony. In Hebræo ( in- Hierony.
cus Ribera fuper hunc locum.Myftice ve quit)eft in via Aegypti,vt bibas aquam fe
Hierony.
ro Hierony.de peccatorum turba expo- hor.Comunis editio habet Gehon ,fignifi
nit , quæ ficut riuus inundans per ſuper- cat autem aquas Nili , per flumen autein
biam afcendit , fed tamen continget eis, intelligit Euphratem , quia terra promif
Pfal.9. quod Pfal.9.dicitur:Conuertantur peccato- fionis fecundum fcripturam , vt diximus,
res in infernum , Et quod legimus Matth . ficut habetur Genef.15 protéditur à flu Gene.xs
Matth.25.25.Ite maledicti in ignem æternum . Sic, Mor-
Luc.16 . uio Aegypti meridionali vfque ad Eu-
tuuseft diues , erfepultus eft in inferno . Hic phratem Aquilonarem .Notat autem Ly Lyra.
enim afcendit ficut riuus inundans indu-
ranus denotari à Hieremia, quod Iudæi,
tus purpura, & byffo,fed defluit in morte quandoperfecutionem ab Affyrijs, quo-
ficut riuus Aegypti , qui abforbetur à ma rum terminus erat Euphrates patieban =
Iris abyffo. tur,ad Aegyptios recurrebant,quod erat
5
Dent:4: Aegyptus diciturfornax ferrea Deut. bibere aquam turbidam Nili: quando ve
4.Vos autem tulit Dominus de fornace ferrea ro è contrario ab Aegyptijs premeban =
Vatablus. Aegypti.Vatablus explicat , de feruitute tur , opem ab Affyrijs poftulabant , quod!
Lyra. durifsima , Lyranus fimiliter , addit que
eft metaphorice bibere aquam fluminis.
de fornacibus etiam Aegypti populum li Sic homines fæculi nunquam fciunt ad
beratum , vbi lateres coquebant ad ædifi auxiliu diuinü confugere , fed ad fæcula
candas turres , & præfidia munitifsima ria , quæ nuc funt amica , & poftea inimi
Pharaonis,virgis que durifsimis à præpo
ca.Multo prudêtius illi,quos refert Euá-
fitis cædebanturtanquam mancipia. Sic gelium , qui ad Iefum , id eft faluatorem
Ioan.8. profecto: Quifacit peccatum ,feruus eft pec- confugiebant , mulier videlicetpeccatrix
Eccle.1. cati.De quo Ecclefiaftes ait: Stultorum infi
à feptem oppreffa dæmonijs, Cum audiret,
Matth.11. nitus eft numerus,quos tamen Dominus li- quia Iefusrecubuit indomo Pharifæi:attulit ala
ba
A GYPT V S. 56
Luc.7..
baftrum, & c.Ite Chananæa , cum filia eius erit tibi. Hoc dicit Propheta de Nachao
Matth.15-
vexaretur à demone , recurrit ad Chri- rege Aegypti, qui de manibus Babylonio
ftum,& fic de alijs. rum euadere non potuit , multis licet fti-
7 In eodem fenfu Hieremias deterret po patus auxilijs, & armis. Lyranus ironice Lyra
Hier.42. .
pulü abingreffu Ægypti, Nec tantú duæ dictum putat , quafi dicat Hieremias : Nō
Hier.43.
tribus Iuda , & Beniamin , fed & decein proderunt tibi omnia medicamenta Ga-
tribus Samarię ad Aegyptios recurre- laad , vbi abūdat refina.Sed Gloffa. Hor Gloffa.
Ofeæ. 7. bant . Vnde Ofeæ. 7. Aegyptum inuocabant, tatur (inquit) ad poenitentiam opportu-
ad Affyrios abierunt , expandamfuper eosrete nam, & non fictam , alioquin fruftra ( in
Hierony. meu.Vbi Hierony.Qui deprecatur Aegy quit multiplicas medicamina , fipœnite
ptioru auxilium , ab Affy rijs captiuus ab tia vera non eft , accidet enim tibi , quod
Hier, 17. ducitur. Quæ Hieronymifententia pon- virginibusfatuis quæ cum iam vitæ tem- Matth.25.
dus, habet, quia Hierem. 17. Maledictus pus tranfiffent , & meriti;oleum atque re
bomoqui confidit in homine , & ponit carnem media fruftra quærebant.
brachiumfuum,& à Domino recedit cor eius. Ite Ezech.29.Ego ad te Pharao rex Aegy IO
Quam maledictionem quotidie incurrūt pti, draco magne,qui cubas in medio fluminum Ezech.29.
fuperbi,& diuites huius fæculi:Propterea tuorum, & dicis , meus eftfluuius , & egofeci
Paul, dicebat,Diuitibus huiusfæculi præci= meipfum , &ponamfrænum in maxillistuis.
1. Timot6. pe, nonfublimefapere,nequefperare in incerto Vbiprædicitur Aegypti vaftatio à Chal
diuitiarumfuarum, in quibus confidens di- dais.Et licet Hierony.contra Luciferum
Luc.. Hierony
ues purpuratus fepultus eft in inferno & fubtypo regis Aegypti dictum exponat,
Pharifæus , in ieiunijs fuis fine charitate nihil obftat myftice de diabolo intelligi,
fiduciam habens , reprobatus eft. Deni- iuxta litera vero de rege Ægypti , neque
Luc.18.
que de his,quifperabant in auxilio Aegy enim hiftorice omnia , quæ in hoc cap.di
ptilege Ofex.8.D. & . 9.A . cuntur de Ægypto,& Pharaone quadra-
8 Captiuitas Aegypti frequenter à Pro- repoffunt Lucifero,cú quadraginta præ
phetis prædicata fuit , quæ vaftata eft à fertim annis duratura captiuitas prænun
Cambyfe fub nomine Nabuchodonofor, cictur Ægypti,captiuitas vero diaboli, &
& fubiugata eft ab Alexandro magno, & regni eius æterna eft :fatemur tame inge-
Efa.20. poftea ab Augufto Cafare, Antonio de- nue,myftice pulchre quadrare etiam huc
uicto.De captiuitate ab Affyrijs Ifai. 20 . numerum quadragenarium captiuitati
Sicut ambulauitferuus meus Ifaias nudus, &c. mundihuius perÆgyptu fignificati, quia
trium annorum & portentum eritfuper Aegy numerus quadragenarius in fcriptura la-
ptum,id eft,poft tres annos à tépore , quo borem fæculi, & tentationum fignificat,
facta eft Ifaiæ reuelatio , quia cum rex Af quem vt meritorium nobis Dominus red
fyrioruinfeftaret Iudæam,audiuit regem deret , ieiunauit quadraginta diebus & Matth:4.
Aethiopum , & regem Aegypti contra eu quadraginta noctibus , & tentatus eft.
furrexifle&, mifit ducem Tartam ad im- Deinde dicitur in cod.cap.Ezech.Quia II
Lyran.
Vatablus. pugnandos cos, vt exponit Lyra. Item Nabuchodonofor feruire fecit contra Tyrum Ezech-29 .
Iofephus, Vatablus qui exiftimat Sargon effe Sena exercitumfuumferuitute magna,& c . Propterea
cherib,quod tenet Iofephus lib. 1o.c.1 . hæcdicit Dominus Deus. Ecce ego dabo Nabu
& 2.Ad quem remittimus lectorem . In- chodonofor regem Babylonis in terra Aegypti,
terim notandum, quod quemadmodum &c.. & rurfus,dedi ei terram Aegypti,&erit
Ifaias non verbis duntaxat , fed opere mercesexercituieius. Vbi Hierony. putat Hierony
fymbolico nuditatem , & captiuitatem Cambyfemfilium Cyri vocari hoc loco
Aegyptiprophetauit, nud ambulans , fic Nabuchodonofor , quia hic fecundum
doctorEcclefię verbo debet & opere pre Herodotum vaftauit Ægyptum , &fub Herodot
Matth.s. dicare , iuxta id quod dicitur:Qui autemfe dit paulo poft:Cæterum eoquod Nabu-
cerit,& docuerithic magnus uocabitur inregno chodonofor mercede acceperitboni ope
cœlorum.
ris , intelligimus etiam ethnicos , fi quid
9 De Ægypto à Chaldæis vaftanda pro bonifecerint , non abfque mercede Dei
Hier. 43. & phetauit Hieremias.cap.4 3.& 46.Afee= iudicio præteriri. Vndeper Hierem.cap .
46. de in Galaad , tolle refinam uirgofiliaAegy 15.aitDominus , Adducam feruum meum , Hier.as.
pti,fruftramultiplicas medicamina,fanitasnon Nabuchodonofor, &c.Ex quo perfpicuu eft,
condem
EGYPT V S.
lufium,qua parte munitifsimú erat Agy- Item:Ego pofuiuos, uteatis, fructum afferaz Joan.15 .
pti mare proditione(vt fama eft) Cleopa tis.Vnde quamuis hoftes fuerint Aegy-
træ.Vbi mirandu eft, quomodo Ifaias tā ptijAffyrijs longo prius tepore, fed in le
Matth.s
aperte prædixerit , quod Hiftorici poſt gegratiæ audiebant dicente, Diligite inimi
tot annorum centurias rumoribus , & fa- cos ueftros. Et vt intelligamus de mutua
mæ difcordiæ tribuunt , inter fautores charitate hoc fuiffe prædictu ab Ifaia , ad
Cleopatra & Antonij . Et certe veru fem dit ipfe Propheta; indie illa erit tertius if-
Luc.11:
per habuit quod filius Dei Luc. 11. dixit: rael Aegyptio, affyrio, videlicet quando
Omne regnum infe diuifum defolabitur, diſcor obedituri erant filio Dei dicenti : Hoc eft Ioan. 15 .
dia quippe regnorum antiquifsimorum præceptummeum, ut diligatis inuicem . Sed di
ruinæ caufa eft. ces,quomodo impletu eft in lege gratiæ,
14 lavero exponendum eft , quod in eo- quod in code cap.fubditur: Et percutict Do
Efai.19. de cap. 19. Ifaiæ dicitur: Indie illa crunt minus Aegyptam plaga,erfanabit eam ? Certe
quinque ciuitates in terra Aegypti loquetes lin illud fignificat, quod cum Aegyptus à Ro
gua Chanaam, iurantes , Per Dominum exer manis fub Augufto plaga acceperit fupra
Hierony: cituum. Vbi Hierony. quamuis affentiat dictam,mox tamen fub Chrifto, qui tem-
ante aduetu Chrifti hoc no effe impletu, pore eiufdem Augufti natus eft,fanaricoe
quomodo auté túc fuerit impletu myftice pit illa plaga, quando,fugiente illuc Do
exponit. Nihilominus tamen Lyran.& minum infantem habuerunt. Matth . 2.Et Matth,2.
Nicolaus. Vatablus iuxta hiftoria dicunt,Quinque omnino fanata eft,quando prædicate ibi
Vatablus.
in principio ciuitates ad fide Chrifti con dem Marco,tot ibi monachorum myria
uerfas effein Egypto ad prædicationem des furrexerunt,de quibus fcribit Philo ta
Simonis Apoftoli, & Marci Euangelifte, les fuiffe vt paradifum imitarentur, difpo
fiue quinquefuerint præcife , fiue nume- fiti enim fuerant præfentia faluatoris in
rus quinarius accipiatur pro numero par fantis,Qui uenit quærere , quod perierat. Luc.15.
uo,id eft pauca ciuitates , ficut Paul ait: Sequitur in code textu: Indie illa erit al 16
1.Corin.14 . Malo in fenfu meo quinque uerba loqui , quam tare Domini in medio terra Aegypti, titulus Efai.19 :
decem millia uerborum in lingua. Ergo cũor- Domini iuxta terminum eius,& erit us fignum.
dinaffent prefbyteros ibi, Simon Apofto Hierony.de altari intelligit Euchariftia, Hierony
lus,& Marcus Euägelifta , itē epifcopos , & detitulo crucis Dni fcripto hebraice ,
lingua tame hebræa facrificium Miffe ce græcè & latine,& de figno crucis, quod a
lebrabatur, quævocabatur lingua Chana doraturi erant Aegyptij in vijs etiá publi
nitis feu Chanança , ficut tota terra pro- cis,quia in eo Dominus exaltatus imple-
mifsionis vocabatur terra Chanaã . Prę- uit quod promiferat Ioan. 1 2.Egofi exalta
terea cu ad huc vigeret donum linguarü, tusfuero à terra , omnia trahamad me ipfum .
t.2
A& Ioan.127
de quo Act. Loquebantur uarijs linguis , pro Hactenus de cap.19.Ifaiæ,
utfpiritusfanétus dabat eloqui illis , maxime Legimus etiam Zachar. 14. Et erit qui 17
tame lingua hebræatunc clerici , quæfa- non afcenderitdefamilijs terræ in Hierufalem, Zachar: 14.
cra habebatur,recitabant,fcilicet Dauidi ut adoret regem Dominum exercituum non
cos Pfalmos,& prophetaru oracula.Ergo eritfuper eos imber , quod fi familia Aegy-
quinqueciuitates vel pauce loquebatur in pti non afcenderit , nec fuper eos erit. In
Aegyptoin lingua hebræa vel Chanaa: hoc loco Hierony, fub nomine Hieru- Hierony
15 Item: in die illa erit uiaab Aegypto ad Affy falem intelligit Ecclefiam Chrifti. Ita etiá
Efai.19. alij patres quos fequuntur Lyra. & Vata Lyra.
rios,in eodem capite Ifai.Primum quiavt
Hierony. Vatablus!
expon unt Hiero. Cyrill , & Lyra. con blus.Extra Ecclefiam vero ros , & pluuia
Cyrillus. uerfi ad fide Aegyp tijabus
Apofto lis fæpe
Lyra, gratiæ coeleftis non venit ,per Aegyptum
ad Affyrios couertendos pergebant, imo autem Ethnici fignificatur. Vnde cùPro
& Simo Apoftolus qui prædicauit Aegy pheta dixiffet, quod, Sifamilia Acgypti non
ptijs,poftea perrexit in Perfide ,vt Euan afcederit necfupereos erit,fubdit ftatim , Et
gelizaret cu Thadeo , pax enim fub impe hoccrit peccatu Aegypti,id eft , hoc erit per
rio Romano mundo reddita peruios ad excelletiã fingulare peccatu gentiu, quod
Euangelij prędicatione fecit populos,vt in Chriftü fibi predicatú credere nolue-
Matth.vlt . impleri poffet præceptů Domini : Euites runt,de quo Marci vlt.Qui uero non credi Mar. vlt.
inmundumuniuerfum predicate Euangelium, derit,condemnabitur. Vis aute videre quod .
H nomine
AMVLARI, AE M V LATIO.
nomine Ægypti infideles frequêter in fcri maxime fineque Spiritus fanétus perpro
ptura intelligüturpoftqua Hierufale Chri pheta hoc intellexiffet de Chrifto , fed vt
ftú Dominŭ crucifixit, vocatur Aegypt . infinuat Ianf.ab Euägelifta folum fuiffet lanfen.
Apoc.11. Apoc.11.Et corpora eoru ,fcilicet Henoch, applicatú,quia quod nó eft prædictũ , nō
Elia iacebut in plateis ciuitatis magnæ, quæ impletur. Quod vero Lyra.& Carthuf.di Lyra.
uocaturfpiritualiter Sodoma,& Aegyptus,ubi xerüt infenfu literali prophetia effe tam Carthufi .
Dominus corucrucifixus eft, quæ adnota◄ de Chrifto quá de populo Ifrael , facile re
Auguſt.
Richar. tio fuper eundem locum eft Auguftini , futatur , quia fi Spiritus fanctus ad literā
Ruper. Ruperti,Richardi & aliorum. intédebat,populu vt figuram Chrifti , non
18 Poftremo de Aegypto legimus Ofex. poterat fimiliter ad litera intelligere figu-
Olex.11. 11.Ex Aegypto uocaui filiu meu, quod alle- ratu,cú differant,ficut corpus , & vmbra
Matth.2 . gat Matth c.2.De quo eft difceptatio in- ifta duo:decepti ergo funt ifti autores, ma
Quæftio. ter autores.an in fenfu literali de Chrifto xime quia putauerut non potuiffe huc lo
fit prædi&tu principaliter , an vero in fen cu de Chrifto prædici principaliter ab
fu allegorico:quamuis de fide fit,intellige Spiritu fanéto , nifi in fenfu literali.Po
Hierony.
du effe de Chrifto.Et quide Hierony.ad tuit enim intelligere Propheta , & re ve=
litera de Ifraelitico populo , typice vero, ra intellexit fecundú primá expofitioné
Chryfoft. feu allegorice de Chrifto dici putat . Item de populo Ifrael ab Ægypto reuocando
Theophy. Chryf.fuper Matth. 2. & ibi Theophy- fe loqui ad litera , fed figuratiue loqui de
D.Thom. lactus, D.Thomas, Titelmanus , Caieta- Chrifto, & ita fciens & prudens allegori-
Titelmanus. nus,& Gagneius,Ite fuper Ofeæ. 11.Pau ce locutus eft de Chrifto figurato ,nã quod
Caiet. lus Burg.in additione prima huius cap . &
Ifrael fuerit Chri figura quod negat Ianf.
Gagneius.
Aiboreus. ibide Francif.Ribera,& Arboreus,Porro afferüt Orig.homil.17.in Numeros,Chry Orig.
Eufebius. Eufeb.libr. 9. Demonft. 4. ad literam de foft. homil.8.in Matth .& Ruper. Matth. Chryfoft.
Lyra. Ruper.
Chrifto intelligit, & no de populo Ifrael 2. & alij plures fed de hoc fatis. ¶ Quid
Diony,
deAegypto liberato , fed Lyra . & Diony. fit defolare Dominus lingua maris Aegy
Carthuf.ad litera de Chrifto dictú exifti- pti Ifai. 1.vide in dictione, Calceus.
Ianfen. mant , & depopulo Ifrael pariter. Atqui
lanfen. in cocordia Euang fuper hunc lo CAPVT. LI.
cu putat no effe de Chrifto ad literam, ne Aemulari, Aemulatio.
que etia myftice,fed allegorice prædictũ,
ita vt neque Propheta, cu hoc fcripfit, in- Emulari latinume , zelare gręců voca
tellexerit fe de Chrifto looui quouis mo- Abulum eft παραξκλειν .
do.Sed hoc dictú iure optimo reprehen- Acmulari in bonu,idem eft quod imita I
ditur , quia fi hoc effet , nullo modo vere ri,in malu vero eft inuidere . Priori modo
Euang. dicere potuiffet , Vt impleretur, accipitur. 1.Corint. 1 2 : Amulamini charif 1.Cor.12 .
Greg.Naz. quoddictü eft à Domino per Prophetam , quæ matameliora, id eft imitamini , & rurfus. 1.Cor. 14.
Athanaf
nec prophetia fuiffet de Chrifto , contra Aemulaminifpiritualia.Præterea . Aemula➡ 1. Mach.2.
Chryfoft.
quod tenet comunis fentëtia patru : nam toreseftotelegis & Act. 21.D.Galat . 1. C.
Theophyla.
Euthym . prophetia effe de Chrifto tenet Greg. Na Prou.24.A.Pfal . 36.Noli æmulari in mali Pfal.36.
Anfelmus, zianze.oratione . 2.li.4.Athanafius . 1.de gnantibus,id eft noli imitari malignantes.
Beda. Eode modo Prou. 3.D. & 2 3.B. In ma-
lincarnatione,ité Chryfoft.Theophy.Eu-
D.Thom: thym.Anfelm', Beda D.Tho.Glof.fuper lú vero,pro eo quod eft inuidere,de tem-
Gloff a.
Hierony . Matth. 2 , Hiero . Epift. ad Algafia . q.2 . pore legis gratiæ dicit Ifaias . Ephraim non
Greg.Emiffen Profper de promifsionib". emulabitur ruda,id eft, no inuidebit proxi Efai.11.
19
Deinde quia fi de populo Ifraelitico duta mo, quia legit in Euang. Hoc eft preceptum Ioan.Is.
Profper.
xat hoc vaticiniupredictú eft , & no intel meuut diligarisinuice.Ite Act.7.Patriarche Act 7.
lexit Propheta depopulo Ifraelitico ad li æmulantes Iofeph,id eft, inuidentes ei, &
tera,& de Chrifto myftice fe prophetare, 1.Corint.to. An emulamur Dominum : id eft i.Corint.10
no fuiffet perfecte Propheta,fed ficut Pha an inuidemus Deo,& contendimus cum
rao , Nabuchodonofor ,aut Cayphas , qui co?Item apud Ezech. Idolum zeli pofitù Ezech.8 .
nefciebant,quod per eos Spiritus fanétus crat iuxta portam templi , Ad prouocan
loquebatur.Vnde Mattheus no dixiffet, dam æmulationem,id eft contentionem , &
Ivt adimpleretur quod dictum eft , &c. & Paulus ait:Charitas non æmulatur,id eft,non 1.Corin
inuidiofe
AE NIG MA.O
58
Greg. illuminatur.Hec ille.Secuda expofitio eft di,vt exponit Hiero.Areus etiã arcus poe Hieronys
Hierony. Greg.fuper Ezech.& Hiero. & Gloff. in nas perpetuas fignificat,quãdo capitur in
Interli. Iob.20.
terl .fcintillas æris cādētis prædicatoru ef malu , ficut Iob.de hypocrita dicit. Fugiet
fetypum, qui ardent defiderio,& fonant armaferrea , & irruetin arcu areŭ.Id eft fu
Matth.s. giet poenas prefentis vite , vt exponit D. D.Thm.
verbo,de quibus dicitur: Voseftis lux mun-
di, fic luceat lux ucftra coram hominibus , ut Tho.que ad modu gladij ferrei de propin
Rom.10. uideantoperaueftra bona, Item, in omnem ter- quo feriut & in arcu arcu æterni cruciatus
ram exiuitfonus eorum , fonus inquam , non incurret, quifagittas inflexibiles terroris,
tatum vocis,fed & exempli virtutum , fic & confciétia remorfus etiã à lōge in obfti
Mar.vlt. natos iaculantur. Hunc æreu arcu fugere
& Marcivltimo:Prædicate ( inquit) Euan =
gelium omnicreature,non folum voce , fed nos Dominus docuit apud Matth: Time . Matth.10
& bonorum operum exemplo, quia vt in te(inquit)eum,qui poftqua occiderit corpus,
Bernar. quit Bern. Sermo Dei viuus , & efficax, poteft animam mittere ingehennam .
Areimotes in fcriptura terminos deno 6
exemplumeft operis.Hæc ille. In quo e-
Hier.1. tiam fenfu Hieremiæ verbo,& opere præ tant,quos ferocioribus gētibus Dominus
dicanti dicitur : Ego quippe dedi te hodie in pofuit,ne vfque adprafinitu ab eo tēpus
Hierony. adexpugnadas nationes reliquas egredia
murum ereum , quia vt exponit Hierony.
ibidem as nulla violatur rubigine, neque tur Zach.6.Ecce quatuor quadrige egredietes Zach.67
cafum imbribus deperit , fed vetuftate fit demedio duorum montium , & montes arci,
fortius.Hæc ille. Talis eft ille doctor , de quod fic explicat Hieron licet obfcurius . Hierony.
Matth. 5
quo Matth. 5.Quiautemfecerit, docuerit, Mõtes (inquit ) erat erei,id eft, infuperabi
bic magnus uocabitur in regnocoelorum.Item : les atque fortifsimi,qui nulla poffunt ve-
Matth. 24. Quiperfeuerauerit ufque infine,hicfaluus erit, tuftate confumi , quod aute Hiero.dixit
Pfal.91. & in Pfal:Et bene patientes erut, ut annunciět. infuperabiles, clarius explicat Francifcus
Nec folu patientes effe debent,vt in opere Ribera in Comment.huius loci,id eft, qui
virtutum durent , & ab officio prædican- retinent prouidétia diuina,ne prætergre
di pufsillanimitate victi non ceffent , fed diaturvltra gétes ferocifsimæ ad contere
etiam vt auditores infirmos , cum fuerit dos infirmiores populos :funt autem illæ
opus,defendant,& veritatem propugnet, quatuor quadriga , quatuor mudi monar
Hier 15 ficut Hieremiæ dicitur: Dabo te populo huic chie,de quibus latius in verbo equus .Nec
in murum ereum. Talis etiam fuit Ioannes mirüfi montes æreos opponat Dominus
Baptifta qui pro tuenda veritate libenter ferocifsimis hoftibus ,ne prolibito contra
Mar.6.
occubuit.Non habuit tales doctores gen inermes populos graffentur , cu in Euan-
Pythag. Matth.10.
Plato. tilitas vnquã , fed vfque adeo pufillani gelio dicat:No neduo pafferes affe ueneunt,&
Ariftotel. mes,vt quamuis quidam ex illis vnumfo unusex illis non cadetfuper terrafine patre ué-
Cicero. lum Deu prima omnium caufam cogno- ftroterc. Sic quafi motes areos oppofuit
uiffent,ficut nouit Pythagoras, Plato,Ari Herodi,quando mifit Petru incarcere, &
ftot. Cicero,& alij fimiles , hoc in vulgus voluit poftpafcha producere eu populo A &.12.
proferretimore mortis aufi no funt,ideo: Acto.12.Impediuit enim eu foluto Petro
Rom.1. Obfcurata eft infipiens cor eoru,ut Paul' ait. vthabetur ibidé. Propterea monet Lucę Luc.21 .
Æreus arcus inuicta virtutem denotat 21. Cum audieritis prælia , uel opiniones
5 Pfal. 17.Pofuifti ut arcum æreu brachia mea, præliorum, feditiones , nolite terreri, &c.
Pfal.17.
vbi dicit Ianfen. virtute fignificariad ia- quafi dicat , ego opponă montes æreos,
Ianfen.
culandum contra hoftes,& ad refiftendu & prohibebo vfque ad tempus.
validifsima, qualem in Ecclefiæ doctore Areus veterftatue qua vidit Nabucho 7
Tic.1
Paulus exegit ad Titu primo:Vt potensfit donofor,regni Græcoru eloquétia fonu Dan.2 .
hortari indoctrinafana, eos, qui contradi
claru fignificat , fuper qué locu Hierony. Hierony.
cunt,arguere. Talem magiftrum infinuat Et regnum (inquit) tertium aliud æneum
Dominus fub metaphora ciuitatis fupra Alexandru fignificat , & regnu Macedo
Matth .. mote pofita,Nonpoteft ( inquit) ciuitasabfnum,quod recte æneum dicitur,inter om
codifupramonte pofita,quafi dicat, prædica nia enim metalla as vocalius eft,&c.vtno
tor ficut ciuitas fupra mote pofita,& fuos folú famam,& potentiam regni, fed & elo
defendere debet,virtute fectates,& aduer quentiam grecifermonis oftenderet.Hec
farijs refiftere,neque propter metu abfco Hierony.Quia tamen hanc eloquentia in
H 3 rebus
AE S AE REV M.
rebus illi inutilibus impenderunt , & fa- dicauit Pharifeis .In malum vero frequen
ter ponitur es pro duritia cordis , fie Eze- Ezech. 22.
bulofis ,perierunt, & obcæcati funt : è con
trario vero difcipuli Chrifti qui de myfte ch.ait:Verfa eft mihi domus tfrael infcoriam,
Hier.6.
rijs fideifermocinabanturad inuicê, Chri omnes ifti es,& ftagnü er ferru,& Hier.Om=
ftum refurgentem viderunt,& per eum ſa nes ifti principes declinantes æs & ferrum,
Luc.24- lutem animæ confecuti funt. uniuerfi corruptifunt. Tales erant Pharifçi,
8 qui credêtib' turbis , & admirātibus Chri
Aris fpeciem habebat vir,quem vidit
Ezech.40. Ezechiel , qui filium Dei reprefentabat fti potentia,ipfi duriores ere dicebant: ! n
Luc.11?
toto terrarum orbe vocalem , & vfque ad Beelzebubprincipe dæmoniori eijcit dæmonis, 1
terminos terræ apoftolica prædicatione de quibus & coru fimilibus dicitur Iob. Iob.40 .
Mar. Vit: 40 ,fubtypo Behemoth, Offarius uelutfiftu
vulgatum , fic enim præcepit Apoftolis :
Predicate Euangelium omni creaturæ , &c. la aris.Vbi Gloffa ,per es , quoflibet vale
Hierony.
Ita exponunt Hierony.fuper . Ezech . & tiores in corpore dæmonis myftico acci-
Greg.
Greg fuper eundem homil. 3 , Incarna- pimus,in quibus iniquitas vehemétius in
tio(inquit) Domini fonoro metallo com- duratur Hec Gloffa.Et certe mire indura Gloffa.
paratur,quia per affumptionem humani baturiniquitas in illis,qui vidētes miracu
tatis noftræ infonuit Dominus gloriam la Chrifti, non credere , fed occidere eum
maieftatis fuç Hçc Greg. Quod vfque a- volentes dicebant : Quid facimus quia hic
Ioan.11:
deo veru eft,vt cunafceretur occultus , & homo multafignafacit?
humilis in prefepio , adhuc refonabat lau Aes nönuqua fideles vocatur in malu, II
dibus angelorum dicentium : Gloria inal- quãdo duriores fut in vitijs, quã infideles.
Luc.2. tifsimis Deo , & Magoru de oriente venië Sicexponit Hierony.illud Hierem. Nun Hierony:
tium clamore valido interrogantium.Vbi quid foderabitur ferrum ferro ab Aquilone, Hier.15.
1 Matth.2 .
eft , quinatus eft rex ludæorum . es? Baby lonii ( inquit ) qui ab Aquilone
9 Lapisfolutus calore in æs vertitur legi veniunt , funt ferrum durifsimum , fed
Iob.28. mus Iob. 28. vbi iuxta literam Lyranus huic populo duriori fub audi , Iudaico in
Lyra. lapidem( inquit ) vocari hoc loco minerā æris fimilitudinem indomito non pote-
eris , fiuefodinam , propter duritiam na runt amicitia copulari.Hæc Hierony.qui
terię , que calore foluta inęs vertitur in = Iudæos dicit duriores fuiffe getilibus.Sic
Beda.
fluentia fyderum. Porro Beda per meta- Iudæi ære duriores Chrifti doctrina rep
phoram dictum intelligit de duritia cor pellebant,quam tamen multo minus du-
dis humani , quę feruore fidei refoluta ra getilis recepit,ficut Chanança de finib
mollefcit , deinde vero velut es canorum Tyri, & by donis egreffa recepit ,Matth . Matth. 15-
Luc.11: ad laudes Dei proficit. Sic loquente lefu ad 15.Getilis quoq; Centurio, & Regulus,at Match. 8.
turbas extollens uocem quædã malier, ærevoca quevtina in Chriftiana repub nofint hos Ioan.4.
die multi infidelib' duriores , ficut multo Matth.2.
lior foluta duritia præ fidei feruore Chri
Luc-7.
fto dixit: Beatusuenter,qui teportauit. Itē ſuſ fuit durior Herodes , qua Magi.Matth.2 .
12
citato filio viduę ad portas Naim ciuita As indifferenter accipitur in Pfal: Confi
tis,lapidea corda turbarum calore fide li teantur Domino mifericordiæ eius,& mirabi- Pfal.106.
quefacta , & quafi in es vocale conuerfa lacius,filijs hominum , quia contriuit portas
magnificauerunt Deum , areas,& uectesferreos confregit.Quod ex-
ΙΟ Acs quatenus duritiem denotat ,'in bo ponit lanfen.de his , qui è carceris erga lanfen.
num accipitur,& in malum, atque indiffe itulo,& vinculis beneficio Domini quoti
renter,vt patres obferuant. In bonum qui die liberantur.Sicut olim Iofeph ab Agy Gene.41 ,
Efai.60 . de Ifaias ait: Pro ære afferam auru, profer ptiaca feruitute, Daniel de lacu leonu, Pe Dan, 14-
ro afferam argentum , & pro lignis as. Vbi trus decarcere folutus eft. Quæ mihiex- Act.12.
Hierony: Hierony.In reftauratione( inquit ) fpiri- pofitio placet.Nam quod Aug perpor Aug.
tualis Hierufalem , ligna vertuntur in as, tas areas confidentiam peccatoris in pro
id eft bruti quonda, & infenfibiles homi- prijs viribus exponit,ficut Pharifæus, qui Luc.18.
nes in eam materiam mutabutur, quæ vti confidebat infuis ieiunijs.Et Hierony.le Hierony.
litate prebeat ciuitati. Hec Hierony. Sic gis Mofaycæ duritiam intelligit, Cafsio Casiod.
Interlin .
coccus à natiuitate , qui fuerat quafi lignú do. vero prauas & inueteratas peccandi
Ioan.9: inutile receptis luminibus , quafi in es mu confuetudines , & Gloffa Interl. natura
tatus, Chrifti fidem fortiter,vel inuitis prę lemfomitis cupiditatë , quæ confracta eft
gratia
ASTAS , AST VAR E. 60
Luc.7.
gratia Chrifti in muliere peccatrice,& in Praterea loquens Ezechiel Propheta 4
fuis fimilib',pulchræ funt planæ expofi devaftatione Ægypti ab Affyrijs,que per Ezech.24 .
tiones,fed myftica. Aes,& ferru calcia petuis annis quadraginta duratura erat,
mentum eius Deut. 3 3 :require in verbo, dicit, erutfupereum uolucres æftate perpetua,
Calceamentum.numer. 3 . & omnes beftie terræfuper illum hyemabunt.
CAPVT. LV. Vbi per æftatem perpetuam , & hyeme
quadraginta prædictos annos intelligit,
Eftas, Aeftus,Acftware. vt exponut hoc loco patres.Sed poft præ
dictos annos relaxanda erat captiuitas.
I ESTAS dicitur Hebrai Prædicitur autem illis numerus annoru,
ce Cais vt patet Genef.8 . & ne defperent, quafi nunquam liberandi,
2.Item Hier. 8.& Pfal. 32 . fed poenitentiam agant ad falute. Sic nul
A Aftas annipars eft , inci lus peccator.quamuis multis annoru cur
piens ab ingreffu folis in cã riculis in co ftatu permanferit , defperare Ioan.s
Pfal.73: crum menſe Iunij , vfque ad æquino&tiū debet. Propterea enim languidus ille,
autumnale menfe Septembri . De quoin qui fanatus eft à Domino in probatica pif
Pfal. Acftatem , & uer tu plafmaftica. cina , explicatur triginta octo annos ha-
2 buiffe in infirmitatefua , ne quis propter
In æftate mendicare fignum eft pigri-
Pro, 20.
tiæ præterite inhyeme fecundum phra diuturnitatem morbi deſperet. 5
fim fcripturæ.Pro.20.Propterfrigus piger Legimus etiam apud Hierem . Tranfijt Hiere.8.
arare noluit , mendicabit in æftate. Sic qui in messis,finita eft aftas ,& nosfaluati nonfumus. Hierony.
iuuentute otio torpefcit , in fenectute me Vbi Hierony.vocem effe dicit populi ob
Matth.20. dicat. Propterea Dominus dixitfegnib fefsi à Chaldæis in Hierufalem , cum Hie
operarijs,Quid hicftatis totadie otiofis Eco remia Propheta,qui tranfacto anni circu-
Pro.10 . uerfo autem dicitur in fcriptura, Qui con- lo non erant ficut fallo prædixerant pfeu
gregat inmeffe,filiusfapiens cft: Qui autě ter do Prophetæ liberati.Sic fpes mundiva-
tit in æftate,filiusconfufionis.Vbi iuxta lite= na ett in auxilio terreno ,& fola firma,
Matth.11.
ram docethæc fententia, non effe præter quæ in Chrifto conftituitur , qui clamat.
mittendum tempus opportunum & occa Venite ad me omnes, qui laboratis , & onerati
Ianfen.
Beda. fionem ad bonum, vt exponit Ianfenius . t eftis,& egoreficia uos.Al
ioquin de his , qui
Beda autem ponit exemplum de his , qui fperant in opulentia ,amicis , & ædificijs Ofcæ. 13.
tempore legis gratiæ ( quod quafi tem- terrenis Dominus dicit Ofeæ. 1 3. Percu-
pus eft messis) ad lucrandas animas dor- tiam domum hyemalem cum domo aftiua, & pe Hierony.
Luc. 10. miunt otio ftertentes . Propterea Domi- ribunt domus eburnee. Quod Hierony.con
nus dixit de hoc tempore. Mefsis quidem tra decem tribus ab Affyrijs deuaftandas
multa , operarij autem pauci, Rogate ergo Do- prædictum effe dicit, & cótra diuites , qui
minum messis , utmittat operarios in meffem voluptatib' indulgetes diuerfas ad diuer
fuam,operarios (inquam ) operantes , non fa anni tépora domos habere folent ædifi
otioindulgentes . catas , ita vt aliæ verfæ fint ad Aquilonē,
3.
Proucr.26. Legimus etiam.Quomodo nix in æftate patétibus ab ea partefeneftris , alei ad Au
pluuia in meffe , fic indecens eft ftulto gloria. ftru,vt ventupro tempore co.nodu exci-
Oftendit autem indecentifsimum effe, & piat.Sed omnia ifta diuitibus auaris , & er
valde nocuum Reipublicæ Chriftianæ, ga pauperes crudeliorib ' infepulchra co
Ianfen. magiftratus feculares , & dignitates Eccle mutatur eterna,ficut de diuitelegim pur Luc.16 .
D.Thom. fiafticas indignis conferre , vt exponit Iã purato Mortu? eft diues& fepuli? eft in infern ) Pfal.48.
fenius.Et certe D.Tho.fuper illud Hebr. & Pf. Etfepulchraeoru dom³ corũ in æternữ.
5.Et nemofumitfibi honorem , dicit contra Aftus calor nimius eft ex folis ardore 6.
rationem ,& naturæ ordinem effe,vt quis maxime in æftate . De quo, Percutiet te Do Deut. 28 .
ambiat honores , & ideo huiufmodi homi minusardore,& æftu . Metaphorice autem Hierony,
nem quafi ftultum , & indignum effe re- denotat tribulationem , & afflictionem ,
pellendum.Propterea enim Dominus Ia vt inquitHierony. fuper illud Ifai. Etta
cobo & Ioanni ambientibus dexteram, bernaculum erit in umbraculum diei ab æftu. Efai.4
& finiftram regni eius dixit, Nefcitis, quid Quod dictum eft de Ecclefia catholi
Matth. 20. petatis, non eft meum dare uobis. ca , contra quam nullus tribulationum
H 4 æftus
A S T V S.
Pfal.90. lefcunt,neque franguntur aduerfis, de qui pafcit,& attrahit, qui profperitatem mun
bus Pfalm.90.Altifsimum pofuifti refugium di fectatur, & thefauros fuos in terra repo
tuum , non accedet ad te malum er flagellum nõ nit. Sed iftis Dominus dicit , Quid prodeft
Ioan.16. appropinquabit tabernaculo tuo. Quia licet homini,fi uniuerfum mundum lucretur , anime
illis dixerit filius Dei Ioan. 1 6.Venit hora ucrofue detrimentum patiatur?
ut omnis,quiinterficit uos , arbitreturfe obfe- Denique æftus tribulationê irati Dei
Luc.213 quiam præftare Deo,& rurfus, Eritis odio om fuperpeccatores fignificat fic de Hierufa 10
nibus hominibus propternomen meum , non ta le fub Romanis vaftanda dicitur Efa . 2 5. Matth . 16 .
men accefsit ad tabernaculum cordis eo- Sicut eftusinfititumultu alienoru humiliabis Ifai.25 .
ru flagellum , neque cecidit fuper eos fol, Et Efa.27.In menfura contramenfuram , & c. Ilai.27 .
aut vllus æftus,quia præmunitifunt , fpe, Iudicabis eam:meditatus eft infpiritufuo duro
& benedictione Domini , de qua dicitur perdiem æftus.
CAPVT
AET AS . AETERNV M. 61
HS litera
AETERNV M.
litera.. vau , illis tantum feruire poterit, domui Ifraelfoedus nouum, nonfecundum pactü
qui hebræas literas didicerunt . Additur quod pepigicum patribus eorum, & c. Sed po
alia obferuatio , quæ omnibus peruia eft , nam legem meam in cordibus eorum,&c . Non
Regula. & facilis , nimirum . Quando dictio Ho- quidem quod reprobata fuerit lex vetus,
la rebus natura fua incorruptibilibus ap = fed legitimu potius fortita finem , & fuo
ponitur , quæ nihilominus initium dura- fit termino veniéte completa, iuxta illud
tionis habent , qualis eft angelus , anima Chrifti : Nolite putare , quod uenerim foluere Matth: 5
rationalis,cœlum,& que ex mundi huius legem aut Prophetas , non ueni foluerefed ad
partibus permanent,æternitatem fignifi- implere.
cat,quam theologi vocant,à parte poft: fi Æternum vero à partepoft fecundum 4
vero rebus initio, & fine carentibus, ficut prædictam obferuationem dicitur facer-
eft Deus, & quæ ad Deum pertinent, eter dotium nouæ legis ,quod initium quidem
nitatem fimpliciter. E contrario vero , fi in ipfo habuerit incarnationis arcano
iungatur his rebus, quæ natura fua finem quando Verbum carofactum eft.Sed nullum Ioan.1.
præfcriptum habent,durationem tantum fit finem habituru , ficut neque filius Dei
temporalem vfque ad aliquam periodum carnem, quamfemel affumpfit , vllo vn-
fignificat. Quod autem de dictione Ho-
quam tempore derelinquet. Sic intelligi-
lam Hebræa dictum eft , idem ipfum de
turillud Pfal. Tu esfacerdos in æternumfe. Pfal.109 .
dictione Græca ewp & ewviop , & de di- cundum ordinem Melchifedech , quod Hebr. Hebr.7.
&tione Latina, æternum,fempiternum , & 7. Paulus confirmat dicens : Et alij quidem
perpetuum dictum volumus. pluresfactifuntfacerdotes, eo quod morte pro=
Secundumprædictam regulam multa hiberenturpermanere , hic autem eo quod ma=
3
fcripturarum locacontra quorundam Iu neat in æternumfempiternum habetfacerdotiu.
dæorumproteruiam,& fpontaneam cæ- Eadem quoque ratione regnum Chrifti
citatem luculentius explicabimus , verbi intelligitur æternum àparte poft, quate =
Leait.12: gratia, Leuit. 12.defolenni die &ritu ag nus in Ecclefia regnat fine fine , nunc in
ni pafchalis dicitur: Celebrabitis eum folen militante , & poftea in triumphante , fic
nem Domino ingenerationibus ueftris cultufem dicitur Daniel.7.Cuius regnum ,regnumfem Dani.7!
puterno,id eft,vfque ad periodum legis ve piternum eft,& omnes regesferuient ei, obe-
Leuit.3: teris,& Leuit. 3. Adeps Domini eft iure per- dient. Coepit nihilominus regnum hoc,
petuo.Item Leui.6.1gnis ifte perpetuuserit, quando nato Chrifto in Bethlehem , Mas
nunquam deficiet in altari. Sed quæro à Iu . gi ab Oriente uenerunt Hierofolymam dicetes:
deis,quomodo defecit deficiéte teplo , & vbieft qui natus eft rex? De quo prædixe- Matth.z .
altari , nifiquia periodus cius erat termi- rat Ifai. Superfolium Dauid , & fuper regnum Efa.9.
Exod.30: nus legis ? Eodem modo. Thymiamafempi eiusfedebit,utconfirmet illud, & corroboret in
ternum coram Domino , & de fabbato dici.
iudicio, & iuftitia à modo, ufque infempiter
Exod-40. tur : Et pactum fempiternum . Item & vn- num.Et Angelus ad Mariam dixit: Regna
ctio in facerdotium fempiternum , præce bitin dom) lacob in æternum. Luc.r:
ptum quoque de non bibendo vino facer Æterna quoque intelliguntur à parte
Num.18. 5
dotibus fempiternum. Item pactum falis poft,gloria,& lætitia fanctorum in patria
fempiternum , denique de lege tota Mo- coelefti,& protectio , qua fine fine prote-
Baruch.4. fayca Baruch.4.dicitur ,lex quæ eft in æter-
gentur à Domino , omnibus malis cum
num.Hæc &alia huiufmodi licet quidam
morte profligatis, ita Ifaias ait: Præcipitas fat.25 .
ex patribus infenfu ſpirituali conētur ex bit mortem infempiternum ,& cap . 32. Etcul fai, 32 .
ponere,vt verificent effefempiterna à par tus iuftitiæfilentium , &fecuritas ufque infem =
te poft,nihilo fectius tamen in fenfu hifto piternum ,que fecuritas licet in fanctis mar
rico fempiternum, æternum, & perpetuu tyribus coeperit in hac vita , quantum ad
in fimilibus locis terminum vfque ad ad- confcientiæ tranquillitatem , vt notant
uentum Mefsiæ & legis gratiæ, & perio-
Procopius, Theodore Gloffa interlin . & Procop :
dum folummodo denotant . Porro quod
lex illa vetus finem effet habitura, vtfuc- Lyra.permanet tamen cum augmento in Theodor .
cœlefti patria fine fine, & cap. 3 3.deco . Interl.
cederet noua , omnes prophetæ clamant, lefti Hier ufalem dicitur, vel fecundum ali Lyra.
Ifai.33 .
Hier, 31. inter quos Hieremias.Ecce (inquit) dies ue
quos de Ecclefia militante : Erunt oculitui
nient, dicit Dominus, feriam domui tuda,
uidentes Hierufalem ciuitatem opulentam,&c.
taber .
AETERNV M. 62
cundum naturam creatam cum initio du quiora funt,quamuis initium habeat . Sic 1
rationis. Ad hanc dubitationem & con= in Pfal. Illuminans tu mirabiliter à montibus Pfal.75 :
tęfunt,
&
AETHIOPIA. 63
polliceba
ΑΕΤΗΙΟΡΙΑ .
nauigia : His enim nauigijs papyraceis le cap.4.Nec mirum fi Hieron. & alij anti-
gatos mittebant Aegyptij Iudeis auxiliu, quihunc fenfum non attigerunt , quiavt
i rebellaffent , contra Babylonios pro. inquit Irenæus lib. 4.contra Hæref. cap. Irenæus.
mittentes , idque contra prohibitionem 43. vaticinia occulta non intelliguntur
Dei,propterea & Iudæi, & Aegyptij va■ fæpenumero, donec completa funt , hoc
ftati funt , & puniti , quia fibi ad inuicem autem eatempeftate non erat impletum.
fcandalum frequenter dabant, quod ne fa Quod vero obijcitur de papyro , quafi
cerent,longe ab inuicem feparati in cap- quod infolo Nilo apud Aegyptios in pa
Matth.18. tiuitatem ducti funt . Sic hortatur Chri- luftribus oriatur, legendus eft Plin. lib.5. Plin
ftus Dominus.Si manus tua, autpes tuusfcan ca.8. vbiinfluuio Nigri nafci quoque af-
dalizat te,abfcinde eũ, & proijce abs te. Item: firmat his verbis : Ante omnes Homerus bi- Homerus.
Væ autem illi,perquemfcandalum uenerit.Sc= partitos tradit Aethiopas ad Orientem , Occa-
Leo.Caftro. cunda expofitio eft Leonis Caftro , qui fumqueuerfos, Nigri autemfluuio,unde Nigri-
fuper Ifai.dicit,terram hanc,quæ vocatur tedicti, eadem natura que Nilo eft , calamum,
cymbalum alarum effe Iudæam, quæ mi papyrum,& eafdem gignit animantes , cif-
fit legatos ad omnes mundi prouincias demque téporibus augefcit, Hęc Plinius.Vn-
Iuftin. tefte Iuftino in Dialogo contra Tripho- defententia Frederici Lumnij fatis pro-
në, vt vbique blafphemaretur nomen Ie . babilis eft, quamuis prima expofitio cele
fu Nazareni. Sed hæc expofitio nemini- briorfuerit olim , & à doctoribus magis
probatur , cum Iudæa non fit terra trans recepta, quique eam tenuerit, nulli erit re
flumina Aethiopia. Tertia expofitio eft prehenfioni obnoxius. Quod vero Ifaias
acutior quorundam recentiorum,qui pu- ait.ite Angeli ueloces , idem valet, quod il-
tant Aethiopiam Orientalem , & nouum loan.20
lud Ioan. 20. Sicut mifit me pater, & ego mit Io :
an.Is.
orbem vfque ad Sinas à Lufitanis inuen- touos , & Egomifi uos , ut eatis , & fructum
tum hoc loco prænunciari : Eft enim ter- afferatis.
ra, quæinftar cymbali tinnitum fuum ad Porrò Sophonia. 3. fic fcriptum eft.
5
nos vfque mifit vellicatione nauium Lu- Vltraflumina Aethiopia inde fupplices mei, Sopho.3 .
fitaniæ, & vfque ad noftra fere tempora filij difperforum meorum deferent munus mihi.
in fua permanfit idolatria, multis flagitijs Hunc locum duas habere expofitiones
obnoxia. Eft etiam trans Alumina Aethio inuenio. Prior eft de conuerfioneAethio-
piæ , non folum vltra feptem Nili riuos, pum meridionaliu,id eft,vltra riuos Nili,
fed etiam trans magna flumina Nigrim , vt paulo ante dicebamus . Ita exponunt
qui nigras habet arenas, & Indum, & Ga Eufeb. & Hierony.Sed Rupertus, Gloffa Eufeb.
Hierony .
gem.Quadrat etia, quod fubdit Ifaias me Interl. & Lyra. aliam adhibent expofitio Rupert.
lius quamterra Aegypti , dicit enim : Ite në,intelligunt enim de conuerfione remo Interlin.
angeli ueloces adterram conuulfam , ad populū tifsimarum gentium, quæ circa finem mu Lyra.
terribilem , poftquem non eft alius. Vbiper di conuertentur, quas fub nomine Aethio
angelos veloces intelligit prædicatores, piæ comprehendi putant. Quidam etiam
qui hodie illuc velociterpergunt. Ipfave recentiores eruditi ab euentu completo
ro terra conuulfa eft,&populus terribilis , prophetiæ de conuerfione Aethiopia
poftqué no eft alius nobis hactenus cogni Orientalis , & gentium vfque ad vltimum
tus :quod nullo modo ad Aethiopes Me- terminum Orientis intelligunt , quæfunt
ridionales referri poteft , qui neque con-
non folum vltra flumina parua Aethio-
uulfifunt à nobis , fed omnibus noti, & pia Meridionalis , quæfunt riui Nili, fed
maxime Iudæis , neque terribiles , neque etiam vltra magna flumina Nigrim, Ti-
dici poteft poft cos non effe alium , quod grim, Gangem, Indum, ficut infuperiori
tamen recte quadrat Sinis , & Iaponijs. numero dicebamus. Fauetaute huic fen-
tentiæ
AETHIOPIA . 64
Chald. Įtentiæ verfio Paraphraftis Chaldaici , nã thiopiam,& Syenem pro te, id eft, o Ec-
quod Septuag.dixerüt, de finib ' fluminu clefia, dicit Dominus , profanguine quem
Athiopie,ille,videlicet , vertit,Ab vlterio fufura esin Apoftolis , & martyribus , dū
ri ripa fluuiorum India . Non eft ergo conuerteread fidem niteris gentilium po
quod expofitio prior Hieronymi & EU- pulos,dedi tibi Aegyptum, Aethiopiam ,
febij præiudicet huic pofteriori explana- & Syenem, quæ ponitur pro vltimo ter-
Rupert. tioni , cum huic faueant Rupert. Gloffa mino terræ, itaque ego couertam has gen
Glofla inter. Interlin . & Gloffa ordinaria , atque Lyra
Gloffa ordi. tes ad fidem in gratiam tui , & vt fint tibi
Lyra. nus, & Chaldaicus Paraphraftes.Accedit in coronam gloriæ . Sic exponit Gloffa, Glof.
exitus,quod prophetię magnü huic expo vel vt ait Procopius , vt tu Ecclefia fis Procop.
fitioni lumen affert. Præterea,quiapro- quafi propitiatio & acceptumfacrificium
pheta planè non de quacunque commu pro peccatis iftarum gentium , quod in-
ni conuerfione gentium propinquarum, tellige de congruo. Itaque ficut Dei filius
fed de aliqua remotifsimarum nationum de condigno, vt ita loquamur,fuit propi-
mirabili,& famofa loqui videtur,cum di . tiatio pro peccatis noftris , ita martyres
cit quafi gloriando : Vitra flumina Aethio fanguinefufo de congruo propitiatio fint
pie indefupplices mei ,filij difperforum meorü pro gentium conuerfione . Et additur in
deferent munus mihi. Neque non quadrat textu , Ex hoc quod honorabilis es inocu
religiofis hominibus , vt qui difperfi funt lis meis , id eft, ad honorandum té, vt
ad Orientem , & Occidentem , non pro- impleatur verbum Chrifti : Qui mihi Ioan.12.
pter aurum ,& argentum, fed propter in= miniftrauerit, honorificabit cum pater meus,
fidelium conuerfionem dicantur filij di- qui in cæliseft. Sic honorificauit Deus Ia-
fperforum Dei, id eft, filij Apoftolorum, cobum Apoftolum,in cuius laboris , & pe
qui mifsi funt in omnem terram . Munus regrinationis gratiam conuertit Hifpa-
etiam quod attulerunt, Chrifto, & Eccle- niam, etiam poft obitum eius gloriofum .
fiæ Romanæ tempeftate noftra tota Hi- Sic honorauit Petrum , & Paulum , quo
fpania, & Italia, ipfaque vrbs caput orbis rum impetratione Romam traxit adfi-
viditfub Gregor. XIII . quando ex infu- dem.Sicprofecutus eft honore Matthçū,
lis Iaponicis , & India Orientali per ma- cuius intuitu conuertit Aethiopiam,item
re Sinarum patres Societatis I ES V filios Bartholomæum , cuius gratia Indiam ad
regum illarum gentium fupplices,tanquã fidemadduxit. Ifte eft ille fructus hono-
munus egregium attulerunt Chrifti Vi- rificus de quo Dominus ait : Ego pofui uos, loan.is.
cario. De quo Dominus dicebat Matth. ut eatis, fructu afferatis, & fructus uefterma
Matth.8. 8.Multi ab Oriente , & Occidente uenient , & neat.Sic deniq; exponi poteft illud Ioan.
Ioan,10. Ioan, 10.Alias oues habeo,que nofunt exhoc 20.vbi Dominus dicit.Sicut mifit me pater, Ioan.20.
ouili, illasoportet me adducere , eritunu ego mitto uos,id eft,ficut inifit me pater,
ouile & unus paftor. Quamuis qui voluerit vt propter merita meade rigore iuftitiæ
cum Hierony. & Eufebio de Aethiopia conuertantur électi , fic & ego mitto vos,
Meridionali hunc locum intelligere, cum vt propter merita veftra faltem de con.
vtraque fit expofitio probabilis, optio da gruo,traducantur infideles ad fidem .
tur lectori , quem remittimus ad numeru Pręterça apud Ifaiam fic habes : Hæc 7
proximepræcedentem , vbi oftendimus dicit Dominus , labor Aegypti , & negotiatio Efai.45 .
in fluuio Aethiopia Orientalis, qui dici Aethiopie & Sabain, uirifublimes ad te tranſi-
tur Nigris, nonfecus nafci papyrum , vn- bunt, Quem locum Lyra . fecutus He- Lyra.
de fiant nauigia quam in paluftribus Ni brços ita exponit,vtputetad Cyrum re
Plin- li,autore Plinio. gem Perfarum hec verba dici, qui Aethio
6 Legimus etiã in Ifaia, Dedipropitiatione pas victurus erat, & gentes, que funt vltra
Ifai. 48: tuam Aethiopiam , & Saba pro te, ex quo hono Aethiopiam. Sed excluditur comentum
rabilisfactus es in oculis meis.Vbi ad Eccle- hebreorum , quos finefundamento fequi
fiamprimitiuam ex Iudæis, & Apoftolis tur Lyra,quia, vt inquit Hierony. ftatim Hierony.
Hierony: congregatamfermo dirigitur, vt exponut fequitur. Vere tues Deus abfconditus , Quod
Cyrill.
Hierony.Cyril.Procop.Gloffa & Lyra. quomodo quefo,Cyro poterit quadrare?
Procop.
Gloffa. Vertunt autem Septuag.hoc modo. Feci Ideo ad Chriftum potius dici tenendum
Lyra. commutatione tuam Aegyptum , & Ae. cenfet Hieronym . quiomneshas gentes
per
AETHIOPIA. AFFLIGERE , & c
per Apoftolos fuos Euangelij verbo ſub- Dominus ait:Nunquid non utfilij Aethiopum
iugauit:pulchre autem addit Hieronym . uoseftismihi filij Ifrael ? Sicut Hifpanicè
intextu dici : Labor Aegypti ad te ueniet. per opprobrium homo vilis vocatur æ-
Quia inpluribus idolis colendis vfque ad thiops aut niger.
cepas, pepones , & ferpêtes laborauit A- Præterea Pfa.7 3.dicit Propheta :Tu că
9
gyptus . In quo fenfu intelligi etiam po- fregifticapita draconis,dedifti eum efcam popu Pfal.73 .
Matth.11. teftillud ,quod Dominus dixit : Venite ad lis Aethiopum. Quod de Pharaone in ma-
meomnesqui laboratis ,&c. Supple in mul . ri Rubro fubmerfo cum exercitu fuo om-
tis adorandis Idolis, & Deum vnum ado nes patres exponunt , qui metaphorice
rate. Hunc etiam locum Ifaiæ non de Cy dracovocatur . Sed illud controuertitur,
Ambrof. ro,fed de Chrifto explicat Ambrof.libr . quomodo cadauera Aegyptiorum data
Tertul. vnico de fide,cap. 2.Tertullianus lib.ad. fint in efcam populis Aethiopum , cum
Cypria.
Hilar. uerfus Praxæam.ca.9.Cypria.lib.2.ad- in littore maris Rubri non habitent Ac-
uerfus Iudæos.cap.5.Hilarius, lib . 4. de thiopes?Ad quod refpõdent Vatablus & Vatabl:
Trinitate , quicoeptum impleri ait, quod Ianfenius phrafim effe confuetam, vt qui Ianfen.
dixit Ifai. Labor Aegypti, & negotiatio Ac fe vindicant de hoftibus fuis,dicantur co=
thiopia, & Sabaim, uiriſublimes ad te tranfi= medere carnes eorum.Sic Aethiopes, qui
bunt,quando Magi ab Oriente uenerunt Hie- hoftes erant Pharaonis , dicuntur come=
Matth.2.
rofolyma dicentes,ubi eft qui natus eft rexic . diffe carnes eius , quia gauififunt de eius
Eufeb.
Sic etiam explicant Eufeb.lib . 5. Demon interitu , quamuis Gueuara fuper Abac. Guenar.
Cyrill.
Procop. ftrat.ca.4 .& Cyrillus fuper Ifaia, Proco & Genebrard. hic intelligant melius per Genebr
Theodo, pius quoque , & Theodor . maxime quia populos Aethiopum Madianitas , qui ha
nunquam legitur Cyrus Aethiopas vicif- bitant circa mare Rubrum,quia inde erat
fe , nec minus inſulfum eft commentum vxor Moyfi , quæ vocatur Aethiopiſſa .
Vatabl . Vatabli ,qui dum Iudæis fauet cotra om- Num. 12. Item mare Rubrum duo habet Num.12,
nes patres ,hoc refert ad Senacherib, quod littora , alterum vocatur Arabicum vbi
refutatione non eget , vbi enim legitur in crat filij Ifrael & oppofitum Æthiopicu.
exercitu Senacherib Aethiopas veniffe , Quod legimus in Ifaia de tranfmi Ifai.20 .
adoraffe que in exercitu SenacheribDeu gratione Aethiopia expofitum eft fupra
Ifrael:Mira quidem audacia eft,fine fun- in dictione Ægyptus n.9. Præterea de
damento contra cominunem fanctorum vaftatione & defolatione Aethiopię pro
fententiam loqui. pter peccata fua prædicitur Ezechie. 30.
Iam vero videndum eft , quem ſenſum Danielis . 1.G.& Sophonia. D. vbi ni-
8
habeant verba illa Abacuc : Pro iniquitate hil occurrit intellectu difficile.
Abac.3 .
uiditentoria Aethiopiæ,turbabuntur pellester
Hierony. re Madian, vbi fecundum Hierony.nomi CAPVT. LIX.
ne Aethiopię non tam ipfa natio Aethio
pie,quam peccatores intelliguntur, & ma Affliger e , affictio , afflictus.
xime auari moribus denigrati & domo
nijs fimiles, de quibus ait Propheta : Pro FFLICTIO in fcri-
iniquitate,fubaudi multigena ,& prefertim ptura dicitur Hebraicè איך
auaritiæ , uidi tentoria Aethiopie , fupple Ed. Iam vero verbum
turbata , peccatores enim Deo iudicante Affligere Iagath. ינה
turbantur. Sic turbatus eft Herodes am- Affligere compofitu 1
biciofifsimus & auri cupidus , cum Ma- eft à verbo fligo anti .
gos audiuit interrogantes. Vbieft qui natus quo & præpofitione
Matth . 2. eft RexIudæorum? Et tota Hierofolyma cum Ad, fignificat autê terræ allidere , vel etia
illo turbata eft,quafitentoria Aethiopia, opprimere , vel dolore afficere . Vnde
Vbi notandum loco Aethiopia in He. quot modis quis opprimitur , aut male
bræo haberi Chufan,mendofetamen, le- mulctatur, tot modis affligi dicitur in fcri
gendü quippe eft, Chus,aut Chufi.Quod ptura.Sic Ægyptij Hebrços oneribus af- Exod.1 .
veroAethiopes metaphoricè in hiftorico Aligebant. Sic Annam , ante quam edito 1.Reg.1:
fenfu fecundum phrafim fcripturæ pec- Samuele fterilitatis notam ablueret , af-
Amos.9. catores fignificent , habes Amos. 9. vbi fligebat improperijs æmula eius.Sic Do-
minus
FFLIGERE AFFLICTIO . 65
Job 2.
minus Satanę de fancto Iob dixit: Tuuero ficat,fed etiam reticulum,& telam, vt pas
commoxiftime aduerfus eum, ut affligere eum
tet Leui. 3.vbi legimus, Reticulu quod pen- Leuit.3 .
fruftra id eft fine culpa eius. det exiccore , vbi eft pro reticulo Ieter ,po-
2 Affligere dicütur,animas fuas qieiunijs nituretiam pro adipe Leuit.4. Vnde in Leuit,4
facco, & fimilibus macerationibus pœni loco lobpræfenti accipiturpro pharetra
Leuit.16, tentia agut.Sit legimusLeui. 1 6.Sabbathu quæ fiebat ex tela ad modum reticuli , in
requietioniseft , affligetis animas ucftras. Et quo ficut in facculo fagitte feruabatur.Re.
Num :29.
rurfus. Decima dieshuius meſisfeptimi erituo &
te ergo vulgata vertit , Pharetramfuam
bisfancta : affligetis animas ueftras.Hebraice aperuit.Super quem locum Beda.Phare- Beda
pro affligetis, eft verbum anah, quod fi- tram , inquit, exiftimo multitudinem pla
gnificat affligere & humiliare curua - garum, & D.Thom . addit Pharetra eft D.Thom.
Deute.16. to capite, fic etiam accipitur Deut. Septem diuina difpofitio , ex qua hominibus ad-
diebus comedetis abfque fermento afflictio = uerfitates proueniunt, quæ aperta effe
Mais8.
nispanem.Item Ifaias. Nunquidtale eft ieiu- dicitur propter abundantiam aduerfita-
nium,quod elegi , per diem affligere hominem tum . Denique beatus Gregor. Pharetra, Gregor.
Hierony. animamfuam: Super quem locum Hiero. inquit , eft confilium occultum , vnde
Non (inquit) quærit Deus afflictione fo fententiam Deus emittit . Quod etiam
lam,& humiliatione animæ per iniuriam fequitur Gloffa.Sic Deus aperuit phare-
corporis,vt inftar circuli torqueat corpus, tram fuam , & afflixit in hac vita tres
& colla fubmittat ; iuxta illud , quodin pueros in fornace Babylonis , Danielem Dan . 3?
Pfal.37 Pfal. legitur , Afflictasfum , & humiliatus in lacu leonum , Ionam in tempeftate, Dan.4.
fum nimis, nec vt facco quis veftiatur , & Saulem in itinere ,Lazarum quoque vllon .1 :
Luc.16%
in cinere dormiat , quod de Dauid , & cerofum ad ianuam diuitis iacentem,
Achab legimus , fed vt cum iftis hæc fa vt eum propter patientiam in obitu por
ciat, quæ fequuntur, &c.Vnde ex verbis tarent Angeli ad finum Abrahæ . Sic
Matth.6. Hieronymi locum Euangelij Math. lucu & Mariam Deiparam aperta phare -
lentius intelliges, vbi Dominus ait : Cum tra pater æternus afflixit , de qua Si = ..
iciunatis nolite fieri ficut hypocrite triftes. meon Luc.2 . Tuam , inquit, Ipfius ani Luc.a.
Nec enim prohibet ieiunates ex afflictio mam pertranfibit gladius . Sic denique
ne,&maceratione carnis effe triftes ,quod Apoftolos aperte pharetra affligendos
Chryf. etiä Chryfoft.fuper eunde Matth.locum prædixit:Venit,inquit,hora, ut omnis qui in- Ioan.16 .
adnotauit , fed prohibet fimulare triftitia terficituos arbitreturfe obfequiu præftare Deo.
Regula. ad captandam aurai popularem. Efter- Afflictionis dies , locus,& tempus vo-
4
go obferuada regula contra hæreticos ad catur in fcriptura fancta mundus ifte,
legitimam intelligentiam fcripturarum. & vita præfens , in bonum quidem iu-
Pœnitentiam, & ieiunium afflictionem ftorum , in malum autem reproborum.
animæ pafsim vocari , neque enim ieiu- Sic Iob. Pofsident ( inquit ) me dies affli- Iob: 30:
nium intelligitur temperantia quædam tionis . Super quem locum Gregorius. Greg,
&
modefta ciborum , & potus , fed vfque Nunc (inquit)tempus afflictionis eft bo-
ad afflictionem animæ,de quo frequenter nis , vt fequatur eos exultatio quando-
in fcriptura exempla reperies , vltra ea que fine tempore . Hinc ab eis aliàs di
quæ citauimus. citur Pfalm. Humiliafti nos in loco affli- Pfal.43
3 Affligit Deus aliquem aperta pharetra &tionis. Locus namque afflictionis eft vi-
fecundum phrafim fcripturæ , quando ta præfens. Hæc Greg.Cæterum,neca-
illi omne genus plagarum infligit,fic legi lamitatum fluctibus in hac vita iufti peni
Iob.zo.
mus Iob.30 . Pharetramfuam aperuit, & tus obruantur, quædam illis profpera in-
afflixitme.Sed Rabbini vulgatam repres ter triftia fuccedunt . Propterea tempus
hendunt,quia in Hebræo non eft phare- illud fpeciale, ad eorum probationem di
tra, fed vox" Ieteri,quæ fignificat fu- uina prouidentia prefixu,per excellentia
dies vocatur afflictionis eoru. Vnde Pro
ne,vtpatet Iudicu. 1 6.Sifeptefunibus,& c.
Ad quod refpondemus in voce Ietericor pheta Pfal. 17. Præuencrut me, fubaudi ho Pfal.179
rupte poni in fine jod , quod fignificat tus eft Dñs prote
ftes, in die afflictionis, &fa&
meu,pro vau, quæ fignificat fuam. Dein tormeus.Quod expofitore Lyrano de il Lyra
&
devox leter non folum funiculum figni- lo tepore Dauid cecinit, quãdo primum
I Saulis,
AFFLICTIO . AFFLIGERE .
Saulis, deinde vero Abfalonis,& aliorum bubprincipe dæmonioru eijcit demonia.Item. Luc.11.
Ioan.8.
hoftium impetum fuftinuit , quomodo None benedicimus nos,quia Samaritanus estu,
Ianfen. etiam explicat Ianfen. Enim vero hunc demoniu habes? Vnde in his,&fimilibus
2.Reg.22. Pfal.2.Reg. 2 2.Dauid decantauit, parta afflictionibus à Pharifæis fæpe vexatus
de omnibus fuis hoftibus gloriofa vi- clamabat ad patrem cum Propheta , ex- Pfal.16.
Gloffa:
toria.Nam expofitio Gloffa , Hierony.
& pofitore Hieron, Subumbra alaru tuarupro Hieron
Hierony. y:
Aug. & Cafsiodo. qui deperfecutionibus tege me, àfacie impiorum ,qui me afflixerunt.
Auguft.
Cafsiod. Ecclefiæ hunc Pfal.interpretantur ,allego Affligitur qui transfert lapides,ficut di
rica eft , & quadrat profecto pulchrè in citur Ecclefiaftes . 10. Qui transfert lapides, 7
Ecclef.10.
fenfu myftico tam Apoftolis, quam mar- affligetur in eis: Quod per metaphora pro
tyribus,quorumfinguli dicunt : Preuene- uerbialiter dictú eft,& eft fenfus , Doctor
runtme indie afflictionis , & factus eft Domi- prauus,qui lapides viuos de Ecclefiæ có-
nusprotectormeus.Ideoq ; deillis filius Dei page in hæreticoru transfert macerie , vel
Luc.21. prædixit. Eritis odio omnibus hominibus pro ad fideliu vitioforum mores , fiue id ver-
pier nomenmeum , & capillus de capite ueftro bo,fiue exéplo fuo faciat, tormenta patie
Ioan. 16. nonperibit.Item Ioan. 16. Triftitia ueftra tur.Ité prelatus rectus,& Catholicus, qui
uertetur ingaudium . obftinatu in vitijs Chriſtanu,& contuma
Afflictionis tempus, quando accipitur cem excommunicationis cenfura eijcit de
5
in malum,initium eft danationis,& mor- comunione fideliü, affligetur plane exco
Hiere.z. tis periculofa , fic Hierem. 2. Synagogæ pafsione fuper eu,iuxta illud. Quisfcädati 2.Cor.11 .
dicitur à Babylonijs vaftandæ. Vbifunt dij Zatur,& ego non uror:Sic exponut fup Ec-
tui:furgant & liberent te in tempore afflictionis clefiafte Hieron.Glof.interlin . & Lyran. Hierony.
Ecclef.12: tue, & Ecclef. Memento creatoris tui,&c. an- Vnde charitatis affectu dolēdū nobis eft, nterl.
quoties illud Dni præceptú impletur. Si Lyra.
tequã ueniat tempus afflictionis, ideft mortis, Matth.18:
Hierony. vbi Hiero.Sic inquit)adolefcetiæ tuę viā quis Ecclefiam non audierit ,fit tibificat ethni
gradere,vt mortis vltimę recorderis.Hec cus& publicanus.
Hieron. Et certe huius téporis oblita erat Affligit labor ftultos ficut legimus Ec =
clefiaftes. 10. Laborftultoru affligeteos , qui 8
Hierufalem ,fuper quam Dominus flen-
Luc.19. nefciut in urbe pergere. Vbi Lyranus expo Ecclef.10 .
do dixit: Si cognouiffeser tu.
Lyra.
6 Affligere & contriftare Spiritum fan- nit, Quipergere nefciunt in fanctorure-
Euphrafis eft per metaphora in fcriptu · quie,& fupernam Hierufalé, de qua dici -
ris recepta quãdo quis ea facit,quæ fi pi- tur Ezech.vlt . Et nomen ciuitatis, Dñs ibi . La Ezechi.vlti .
ritus fanctus perturbationibus noftris fub borat autem omnis ftultus etiam in volu-
iaceret,moeftitudine afficeretur.Sic legi = ptatibus , & vanitatibus fectādis iuxta il-
Ilai.63. mus de reprobis Iudçoru Ifai.6 3.Ipfi ue- lud Sap.5.Laffatifumus in uia iniquitatis. Se sapien.s
ro ad iracundiam prouocauerunt , & afflixerut cunda expofitio eft Hieronym.qui fuper dierony .
Spiritufanctieius . Super que locú Hieron. Ecclefiaftem dicit, ciuitatem effe Ecclefia
Hierony.
Ipfi(inquit)non crediderüt, & exafpera- militantem Catholicam , de qua Dís dia
uerüt Spiritufancti eius , id eft Chrifti .Et xit.Non poteft ciuitas abfcondifupra montem Matth.s .
infra :Quãobre Apoftolus præcipit. No- pofita.Hac neq; philofophi gentiles,mul-
Ephef.4. liteconftriftare Spiritu fanctum , in quofignati tum licet in fuis difputationibus laboran-
eftis, quia Spiritus fanétus recedit à cor = tes, neq; hæretici,neq; obftinati Iudeiin-
porefubdito peccatis, &in peruerfam ani uenire potuerunt,de quibus Pfa. 106. di
ma non ingreditur. Hæc Hierony. Item citur: Errauerüt infolitudine,uiam ciuitatis ha Pfal.106 .
Chryfoft. Chryfof.fuper Ephef. 4. Nolite contriftare bitaculi non inuenerunt Nihilominus tamen
fpiritumfanctum, ficōtumeliofum ( inquit) tata eft mifericordia Chrifti , vt & iftis , &
verbu dixeris ,fi percufferis fratrem , non omnibus vitiofis clamet, in via iniquitatis
illu percufifti , fed Spiritu fanctu cotriſta laboratib'.Venite ad me omnes, qui laboratis, Matth.11 .
Theophy. fti.Eodem modo Theophyl.ibidé, & D. oneratieftis, quafi dicat :Ego fum ciuitas
D.Tho .
Th.fupereundem locu.Spiritus ( inquit) refugij , & recipiam atque reficiam vos.
fanct' dicitur cótriftari , vel affligi, quádo Legimus præterea Iob.20.Affligetur re 9
cotriftatur ânobis ille,in quo, eft Spiritus lictus in tabernaculofuo,fubaudi, impius , qui Iob.20 .
fanctus . Hæcille.Sic affligebant fpiritum relinquetur in locoinferni,in que fentétia
Chriftifan&tu Pharifei dicentes .In Belze- iudicis Chrifti detrudetur fine fpevenię, Matth.25 .
juxta
AFRICA; AGAR . 66
Greg. iuxta illud. Et ibunt hi infupplicium æternữ. quam fuccefforibus primorum prædi - 1
Beda,
Glof. Ita explicat hic Greg.Bed . Glof. &Lyra. catorum dicitur. Ego pofui uosut catis , & loan.15 .
Ioan.20:
Lyra. Afflicti poftremo in fcriptura dicütur fructum afferatis, & fructus ueftermaneat . Et
IÖ fancti in hac vita . Sancti perfidem uicerunt ficut mifit mepater,ego mitto uos.
Hebr.11. regna,&c.Egentes,anguftiati,afflicti.Sic Io- De vento Africo , vide in dictione,
feph in carcere Genef. 39. Elias fugiens Auſter.
Iezabel. 3.Reg. 19.Elifæus Syros.4.Re-
gum. 6. Daniel afflictus in laculeonum, CAPVT. LXI.
cap.14.Dauid fugiens Saulem. Pfal.41 .
Dum affligit me inimicus. Dehis Matth. 5 . Agar.
Beati qui perfecutionem patiuntur propter iu-
ftitiam. GAR ancilla Aegyptia תגר
CAPVT ZX quam Abraham propter
fterilitatem primæ coniu
Africa. gis Saræ,fecundam duxit
vxorem , ex qua fufcepit
FRICA Hebräice voca-
Ifmaëlem,interpretatur aduena,ab ea di Genef. 16.
tur Phul,patet Ifai.vlti. tifunt Agareni populi Arabiæ , qui mo-
&
Africa vna ex tribus par- do à Sara Sarraceni vocantur: & quam-
tibus orbis, animantium fe-
1 uis infideles fint , fed propter Abraham ,
rax ,femper enim iuxta pro qui vxorem accepit Agar,in temporali .
uerbium Africa aliquid affert noui , eft bus peculiariter protegutur à Deo, vfque
illa , quam Græci Libyam appellauere, adeo , vt referat Dion in vita Trajani Im Dion:
Flins vt inquit Plinius lib.5.cap . 1. quia mare peratoris ,quod cum eos effet aggreffus , &
ante cam Libycum incipiens in Ægyp- vrbem corů Agaram moenibus nudaſſet,
to finitur. Paucifsimos habet finus ,diui- eos tame nunquã potuit aciefuperare,të
ditur autem in prouincias ,Mauritaniam , peftate cœli tãquam diuinitus perpetuo
Tigitaniam , Numidiam , & quæ fpeciali obftante. De his fit mêtio Pfa.8 2. Moab
nomine Africa nucupatur . Eft & alia pro & Agareni.Item . 1.Paralip.5 . Fugit au- 1.Reg.
uincia dicta Cyrene, item Libya , Mareo tem Agar de domo Sarę propter inobe-
tis Aegypto contermina . Deinde Leuce- f dientiam ,& rebellionem,quod vitiu om-
thiopes habitant , fuper quos gentes Ni- nium malorum radix eft: iuxta illud Pau
grita à Nigri flumine dicta, quod nigras li.Propter inobedientiam unius hominis pecca- Rom.s.
feratarenas , quod fimile Nilo calamum , tum intrauit in mundum .Sic Eua propter in
& papyrum gignit . Hęc ex Plinio à cap. obedientiam paradifum amifit , & nobis
1.vfquead.8 . & fibi:Saul quoque rex Samueli , & Do- 1. Paral, 15,
2 De Africa meminit Ifaias. Et mittam ex mino fimiliter inobediens regni fui fecit
Ifai.66. eis,quifaluatifuerint adgetes,in mare,in Afri iacturam. Vafthi regina Affueri iufsibus
cam, Lidyam tenentesfagittam,in Italiam,& paruifactis , diademate priuata eft , fed è Efther..
Græciam, infulas longe. Super quem lo- cotrarioMariavirgo dictisAngelicis obe
· diens. Ecce (inquit)ancilla Domini , fiat mi- Luc,
Theodor. cum Theodoretus & Hierony.comple
Hierony. tam fuiffe dicit hanc prophetiam , quan- bifecundum uerbum tuum .Vnde merito regi
Cyrill. do filius Dei dixit Apoftolis: Euntes docete na coeli , mater Dei , & totius humani ge
Haymo. omnesgentes.Idem notant Cyrillus, Hay- neris poft Chriftum caput euafit. Deni-
Gloffa: qué Agar, quia filium Ifmaelem minus
mo,Gloffa,Lyranus , & alij,cöftat autem
Lyra. honefte educauit , eiecta eft de domo
Marc.vlt: Marcum Euangeliftam Ægyptijs prædi-
caffe,Petrum vero Apoftolum cum Pau- Abrahæ cum filio. In typum eorum , qui Genef.2x.
lo in Italia & Roma , Andream quoque ob negligentem filiorum educationem
in Græcia , denique quod ait , infulaslon de confortio Sanctorum eijcientur,
1. dicente Domino : Ite male Matth.25
ge, tempeftate noftra in infulas quas vo
cant Philippinas, & Japonias, poft Sinas diciin ignem æter“ ,
patres diuerfarum religionum , & Socie- num.
tatis IESV nauigaffe fcimus, nec fine fru
au conuerfionis gentium , quibus tan-
I 2 CAP .
AGER , # AGRICVLT VRA, & c.
CAPVT LXII. ne dicat nobis pater familias, Quid hic fta- Matth.20.
tis tota die otiofi ? Eft ergo regula in fancta Regula.
Ager,Agricultura,Agricola . fcriptura,agru plerumq; denotare locú la
boribus exercedis aptu, & otio côtrariu.
GRICOLA Hebrai Vnde in Genefi dixit Iofeph: Putabam nos Gene.37:
ce dicitur Iogeb.4.Reg. colligere manipulos inagro. Et de muliere
יוגב Prou.31.
25. in plurali legebim. forti dicitur. Confiderauit agrum,& emiteй,
Hierem.5 2. videlicet, vt fugeret otiù . Vnde etiã addi
Ager locum fignifi- tur, & panem otiofa non comedit , quod in-
I
cat ab vrbibus feparatu , telligitur de otio quidem vitiofo , otium
comprehéditque tanquam genus varias enim fan&tum ad contemplationis opus
Luc.10:
locorum fpecies,qui ab vrbibus,& oppi- laudatur in Maria . Quefedensfecus pedes
dis diuiduntur. Nomine quippe Agri in- Domini audiebat uerbum illius.
telligimus arua, fic dicta ab eo quod aran Ager infcriptura metaphorice fignifi- 4
Deute.33 . tur , & excoluntur , iuxta illud : Conftituit cat hunc munduvarijs laboribus, tam bo
eumfuper excelfam terram , ut comederet fru- norum in bono, quam maloru in malo re
Pfal.106. Ausagrorum,& Pfa.Seminauerunt agros. Sic
fertum , ficut in parabola zizaniorum
Luc.is. intelligitur illud Luc.in parabola filij pro agri Dominus dixit : Ager eft mundus, bonu Matth.13:
digi : Erat autemfilius eiusfenior in agro , id uerofemen hifuntfilij regni. Ager quoq; me
eft, in agricultura verfabatur, neindulge- taphorice fignificat cor humanuin hifto-
ret otio ficut frater eius , qui expertus eft rico fenfu,ficut exponit Hierony.in illud Hierony.
Ecclef.33. illud Ecclefiaftici : Multam malitiam docuit Matth. 13.Simile eft regnum coelorum grano
otiofitas. fynapis , quod accipiens homofeminauit in agro
2 Ager quoque fignificat folitudinem in fuo. Quis eft (inquit) ifte qui feminat, nifi
Leuit.26, cultam: Et immitta in uos beftias agri,quæ con fenfus humanus ,& animus? qui fufcipiens
Iob.39. fument uos , & Iob de Struthione dicit: granu predicationis, & foues femente hu
Quando derelinquit ouafua in terra , & obli- more fidei, facit in agro fui pectoris pullu
uifcitur , quod pes conculcet ea, aut beftia agri lare? Hæc Hiero. Eodéq; modo D. Tho. D.Thom.
Matth.6. conterat, fic & Matth. Confiderate lilia agri, Homo ( inquit ) feminat in agro fuo, hoc Anfelm .
que nonlaborant.Quafi dicat: Lilia fine vl- eft,in corde fuo. Eodem modo exponunt Bed?.
la folicitudine , Dei tantum prouidentia Anfelm.Beda , Gloffa, & Abulen . Et certe Gloffa.
verficoloribus ornantur , non ergo defi-
non feminat , qui obliuioni tradit, neque Abulenf.
ciet hominibus fine nimia contra legem qui memorie mádat,fed operari negligit,
Deifolicitudine veftimentum :
quin imoille vere feminat, qui cooperatur
3 Ager etiam denotat certam terræ par- cu applicatione animi , & fuma diligétia,
tem oppidis fingulis afcriptam in ditio- iuxta illud:Du tepus habem operemur bonu . Galat.6.
Iofue.s. ne fingulorum,fic legimus : Cum autem lo= Ager in quo thefaurus dicitur abſcōdi- 5
fue effet in agro urbis Hiericho,ideft,intrali tus in parabola regni coelorü, varie quide Matth.13.
mites ditionis ciuitatis illius , Et deoppis àfanctis patribus explicatur. Chryfofto- Chryfoft.
do quod appellatur Cariatharbe fcriptū mus enim inagro huius mudi thefaurum
Iofue.21. eft, Agros & uillas eius dedit Caleb. Præ- predicationis abfcöditu intelligit . Vbiſe
terea ager fignificat interdum prædium, tatores huius mundi latet, quantuuis fibi
quod dictum eft à præda , quæ diuiditur prudétes effe videatur , iuxta illud Matt . Matth.11 .
de more inter milites veteranos ab Impe Qui abfcodiftihæc àfapiétibus, & prudétibus,
ratore, quando vi capitur ciuitas , vt inde &c. Secunda expofitio eft Hieron . Agrũ Hierony.
1.Reg.8. illi viuant. Sic legimus , quando Samuel hoc loco carnem effe Chrifti, in qua late-
explicabat populo regis poteftate, Agros bat thefaurus diuinitatis. Thefaurus (in-
(inquit) ueftros uineas , & oliueta optima quit)ifte in quofunt omnes thefauri fapie
Exod.25 tię, & fciêtic Dei abfcöditi,aut Deus ver
tollet , & dabitferuisfuis . Item Exod. 25.
Sex annisferes agrum tuum , vbi myftice per büeft,qui in carne Chfividetur abfcōdi-
fex annos vita præfens defignatur , quia tus,autfancte fcripturę, in quib' repofita
fex diebus facta funt omnia , toto er- eft notitia Saluatoris . Hæc Hiero . Cuius
go vitænoftrætempore ferenda funt vir- fententiaconfirmat illud Ifaię.Vere tu es Efai.45.
tutis femina , & in virtute laborandum, Deus abfconditus . Tertia expofitio eſt
Auguftini,
AGRICOLA, AGRICVLTVRA. 67
Beda, Auguft.que fequitur Beda,agru effe vetus Chriftu in pafsione à patre, quaſi ſeinde-
teftamentu, fub cuius cortice abfconditus dum, & colendu inftar vitis, no quodege
eft thefaurus Euangelij. Que fenfum non ret ipfecultura, fed pro nobis , quam etia
parum corroborat verbum Domini infi Apoftolos vtpalmites effe purgandos: &
ne huius parabola fubinferentis . Ideo om- ita fimilitudo vitis conuenit Chrifto fecu
nisfcriba doctus in regno coelorum,fimilis eft dum humanitate, ita tenet Hilarius lib.9. Hilar.
homini patri familias , quiprofert dethefauro de Trinitate, quia nifi carnem(inquit)af-
fuonoua ,& uetera, id eft, myfteria noui, & fumpfiffet,nemo ei vt palmes per fidé ad
veteris teftamenti. Quarta explicatio eft hærere poffet,ita etiã Athanafius loco ci- Athanaf
Greg Greg. in homilia, per agru intelligi difci- tato. Sed quid dicemus ad Cyrillum qui Cyrill.
plinam mandatorum Dei,& confiliorum lib. 1o.c.13.afferit , ratione diuinitatis vi
Euangelij,in qua latitatftudium,vel defi- te effe Chriftu : Sed expedita refpófio eft,
derium cœlefte tanquam thefaurus opu- vtrumq; in Chrifto requiri , vt ellet vitis, I
lentus. Quam fententiam confirmat illud fcilicet, perfonam diuina & naturam hu-
Sapien. Sap.Concupifcentiafapientiæ perducit ad reg= mana.Vnde Auguft.tract. 8.Quamuis Auguft,
D.Thom. muin celefte Quinta eft D. Tho. in Comen (inquit)Chriftus vitis no effet, nifi homo
tarijs Matthæi , vbi agrum interpretatur effèt, tamen gratiam palmitibus non præ
Ecclefiam, in qua thefaurus doctrinæ fa= beret,nifi Deus effet.
cræ abfconditus latet. Ille inquam thefau Agricolæ vocantur Apoftoli, & præla
·7
rus fapientiæ, de quo legimus , infinitus ti èx gentibus conuerfi Ifai.61.Etfilijpere
Sapien.7. enim thefaurus eft hominibus. Quç expo grinoru agricolæ ,& uinitoresueftrierut.Vbi
Hierony. Saluator ait agricolis vinea , id Hierony.
fitiones mihi probantur. Neq; enim ob-
ftat,vt fupra dictum eft,eundem fcriptu- eft,principibus, & pharifæis. Auferetur à Matth.214
rælocum plures habere hiftoricos fenfus, uobis regnum Dei , & dabiturgentifacientifru
D.Tho: &tum eius . Quæ res interprétatione non
vtinquit D.Tho..par.quæft.1.art . 10.
Aug.
exAuguft.in lib.de Confef. indiget , quotus enim quifq; Ecclefiarum
6 Agricola dicitur Deus metaphoricè,& princeps eft de Iudæis , & non potius de
doctores Ecclefiæ,& doctores olim Sy na alienigenis,atque exterarum gentium ho
Ioan.15. goga.Primum quidem Chriftus ait. Ego minibus, qui ante idolis feruientes, & alie
Jum uitis,& pater meus agricola eft.Vbi Au- ni à teftamento Dei , & peregrini , nunc
guft . &talis quidem agricola , vt det etiã præfunt Ecclefijs , & dura corda genti-
intrinfecus incrementum.Hæc ille. Quia lium ad fructus ferendos aratro fidei
Deus dat exterius vires ad operandum , edomant. Hæc Hieronym.Idem notant
2.Cor.11. & interius gratiam,ficut Paulus ait : Gra- Procopius,& Cyrillus,in quo mutatio le Procop.
1.Cor.3.
tia Deifum id quod fum , &. 1. Corinth. 3 . gis veteris prædicitur,in qua nifi de tribu Cyrill
Neque qui plantat eft aliquid , neque qui rigat, Leui facerdotes effe non poterant.Poftre
fed qui incrementum dat Deus : Cæterum il- mo agricolæ dicti funt Pharifæi : Vineam Mar.12.
lud hic notandum eft , quod ex hoc loco paftinauithomo, & locauit eam agricolis, Itě. Matth.27
Arrius occafioné accepit, vt diceret, filiu Mifitferuosfuosad agricolas.Vbi Theophy
Theophy
minore effe patre, quia vitis minor eft, & lactus,Agricole ( inquit) doctores popu-
alterius fubftátiæ,qua agricola,de quo me li Pharifæi,& fcribæfunt.Eodemque mo
Athanaf do exponit Hierony.fuper Marc. 12.. Hierony.
minit Athanafius in difputatione contra
Bafil.
Arrium in concil.Niceno.Bafil . lib.4.cổ Præterea agricultura Dei in facris elo . 8
Cyrillus.
tra Eunomium,Cyrillus lib.2.ca.1 3.in quijs iuftinucupantur.Dei agriculturaeftis, 1.Cor. 3 .
Ambrof:
Ioan. Ambrof.lib.4.de fide ca.7 ,vbi refu Dei edificatio eftis.Vbi Chryfoftomus,cul Chryfoft,
tant argumentationem heretici,quia non tura(inquit)non eft agricolæ fed patris fa
ponitur fimilitudo ad oftendendam can milias, & Theophyl. Quatenus agricultu Theophy
dem ,vel diuerfam ſubſtantiam , alioquin ra eftis,vna cocordię fepe quafi muro fir
difcipuli effent eiufdem fubftantiæ cum mari debetis.Hec ille.Quafi dicat,iuftos
Chrifto,quia vitis , & palmites eiufdē na cocordes eſſe debere,ficut plate vni' agri
turæfunt, quod tamē Arrius negabat di- cole vnofepe vel muro cingutur.Neq; de
ces,Chriftum maiore effe homine,& an- bemus de magiftris per æmulatione glos
gelo natura,fed minoré patre: Ergo finili riari ,fed omne bonu Deo potius tanquã
tudo aliò tendit , fcilicet, vt oftendat, tam principaliagricole,qui nöfolü exterius vt
I 3. magiftri,
AGITARE . AGONIA
nobis,qui naturę cōditione fumus eis infe gunt,hiftoricu fenfuin cum fuis metapho
riores ,vtpote mortales,vnde nobis euäge ris,& parabolis pulchre exiftimet defig-
Luc.2. lizant,videlicet : Euangelizo uobis gaudium nari, nihilominus tamen literalis etiã ex-
magnum, & Marie Gabriel, inuenifti ( in- pofitio eft illa fine dubio Dionyfij lib.de Dionyf
Luc.1. quit)gratiam apud Dominum.Medijs autem Coelefti Hierar.ca. 1 5.dicetis , angelicos
alis volat ad fui cognitionem , quod quia fpiritus hoc loco à Propheta graphice de-
non fecit Lucifer, cecidit. fcribi,quos Cherubim appellamus. Sub-
Alas fenas habebant fingula quatuor dit autem,fed enim alaru leuitas id in fan
4
animalia , quæ vidit Ioan. quæ quatuor &tis angelis indicat , quod terreni corpo
Apocal.4.
fignificant Euangeliftas , fecundum om- ris farcina liberi,toti abfq; vlla admixtio-
Gloffa. nes patres. Quia vt dicit Gloffa. In Euan ne, feupodere ad coeleftia feruntur. Hæc
gelijs fex neceffaria , quibus ad fuperna Dionyf.Vnde fimiles angelis nos effe vo
volamus ,includuntur ,videlicet lex natu- lebat Chriftus Dís,quando dicebat: The Matth.s :
ralis,contra quam facere nefas eft, lex fcri faurizate uobis thefauros in cælo, & ubi eft the
pta , quatenus figura eft Euangelij , vati- faurus tuus ibi eft cor tuu, vt videlicet alis co
cinia prophetarum , quibus myfteria gra templationis, & defiderij cordis quafian-
tiæ prædicuntur , confilia Euangelica , do geli ad coeleftia feramur. Sed non incon
&
trina Apoftolorum , & Ecclefiæ decreta grue duabus alis Cherubim tegebant cor
Matth.18 . de quibus dicitur. Si Ecclefiam non audie- pora fua,& duabus volabāt, vt nos doce-
rit ,fit tibi tanquam ethnicus , & publicanus. rent Euágelio obedire dicēti.Quærite pri Matth. 6.
Lyra. Eandem expofitionem fequitur Lyra- muregnum Dei,& iuftitiam eius, id eft, dua-
nus,quam exiftimat literalem . Quidquid bus alis primum ad cœleftia volate,dein
autem fit , mihi fecundum hiftoricum fen de vero fperate corporis alimenta à diui-
fum illa expofitio quadrat,quæ per fena- na prouidentia cum veftra induftria mo-
rium numerum alarum tanquam pernu- derata , quia hæc omnia adijcientur uobis,
merumperfectum, in quo creata funt om quod eft duabus alis corpus tegere.
Genef. 1. Pennas venti habere dicuntur propter 6
nia perfectionem defignari putat contē-
plationis , & fcientiæ Euangeliftarum, & velocitatem Volauitfuper pennas uentorum, Pfa.17 .
verbi Dei prædicatorum. Quam expofi- & Quiambulatfuper pennas uentorum, pro- Pfal.103.
Oecum. tione tenet Oecumenius his verbis . Nu- pter celerem coru motu. Vnde Hierony. Hicrony.
merus vero alaru perfectionem defignat fuper Ifa . 6.Neq; enim (inquit) illud quod
minifterij , quia numerus fenarius apud de vétis dicitur:Qui ambulatfuper penas uě-
cos,quifenfum fupergrediuntur, nihil ha toru, vere vētos iuxta fabulas poetaru &
bet inutile. Hæc ille. Tales effe debet Euā pictoru licentiam pēnas habere teftatur,
gelici operarij , perfecti videlicet in fcien- fed celere in cucta difcurfum.Et Augufti- Auguſt .
tia & opere charitatis , de quibus Domi. nus ,quem citat Gloffa fuper hunc locum , Gloffa.
Luc.ro. nus ait.Rogate Dominum mefsis,ut mittatope Ventus, ait,eft motus aëris , cuius veloci-
Matth .5, tas perpennas defignatur.Hæc ille. Pula
rarios in meffemfuam,& Qui autemfecerit
docuerit , hic magnus uocabitur in regno colo- chre autem dicitur Deus aliquando am-
rum. Quia fancta rufticitas , quæ fibi foli bulare,aliquando vero volare fuper pen-
prodeft, duabus alis volat in column: ſex nas ventorum , quia nonnunquam filius
autem alis Ecclefiæ doctores , & prædi- Dei non in ictu oculi , vt ita dixerim , fed
catores , qui fibi , & alijs profunt ad fa · quaficeleriter ambulando fuper ventos ,
lutem. inuocantibus præfto erat. Sicut cocum à Ioan.9.
5 Alas quatuor habere Cherubim apud natiuitate paulatim illuminauit , prius
Ezechie 1. Ezech.legimus . Nã quæ in principio vo enim pofuit lutum fuper oculos eius, dein
cat animalia , poftea Cherubim appellat, de iufsit lauari in natatoria Siloë . Sic etia
Ezech.1o.
vbi ficait: Etfonitus alarum Cherubim audie- apud Marcum furdo , & muto prius fali- Marc. 7.
batur ufque ad atrium exterius , quafi uox Dei uam in linguam mifit , deinde digitos in
Hierony: omnipotentis loquentis. Et quamuis Hiero = auriculas eius , poftremo dixit Epheta,
ny, quatuor Euangelia per hæc defcribi, quod erat quafi ambulando greffus face-
atque per binas alas erectas fpiritualem, re,fed alios quafi fuper ventos volans in
& myfticam Euágeliorum intelligentia , momento fanabat, ficut Cêturioni dixit.
per alas vero totidem quibus corporate- Sicut credidifti ,fiat tibi , &fanatus eftpuer in
illa
ALA PENNA. 69
Matth.15. illabora,& Chananea : Fiat tibificut uis, & fpiritus nequam alas cogitationum popu,
fanata eftfilia eiusex illa bora. li Ephraim terre, ne fuum agnofcat erro-
7 Pennas columbæ legimus Pfal. 54. rem.Sic cogitationes Pharifæorum quafi
Pfal.54. Quis dabit mihi pennas ficut columbe? id eft ala,ita erant terræ alligata,vtcum vidif-
Aug. charitatis fine felle amaritudinis. Ita ex- fent Lazarum à Chrifto refufcitatum , no
plicat Auguft. pennas ait ficut columbæ, folum non crederent , fed dicerent: Sidi Ioan.11:
& tamen non ficut corui , columba à mo mittimuseumfic,uenient Romani,& tollent lo
leftijs quæritauolationem , fed no amittit cum noftrum gente, Cæterum Septuagin
dilectionem.Et infra: Quid dicit ifte dile ta aliter quam noftra vulgata hunc locum
&tor,conuitia hominum ferre no poffum, Ofeæ vertunt, videlicet , Turbo fpiritus
ftrident , rabieferuntur , vtinam requief- fibilabit in ális eius , quam lectionem fe=
cam alicubi ab eis feparatus corpore non quentes Theophylactus,& Theodoretus Theophy.
Theodoret.
Gloff, amore.Eodem modo explicat Gloffa :de exponunt , Turbo fpiritus,id eft, ventus
Matth.s: talibus etiam dicitur: Beati mites , quia ta- difperget Ephraimin captiuitatem , pro-
men columba auolat à perfecutoribus, pter fcelus idolatria,fed nota hebraice di-
Chriftus manfuetudinem referens colum דרה
&tio, Ruah,grace dicitur uvivua quæ &
binam , quando quærebant eum Iudæi in fubftantiam fpiritualis perfonæ , atque in
Ioan.II.
terficere, lam non palam ambulabat. Sed dice tellectualis, & ventum quoque indifferen
bat , Quis dabit mihi pennasficut columbe ter fignificat , vnde varia verfio promana
uolabo requiefcam ? Penne quo- uit:Sed vulgata preferéda eft.Sic Satanas
que columbæ deargentatæ referuntur ligatus fuit in alis Iudæ. Et poft bucellam in= Ioan.13:
Pfal. 67. de quo tamen agimus in die troiuit in eun Satanas.
&tione. Columba.Num.7. Alas Milui defcribuntur habere duæ ·• 10
8 mulieres , quæ in vifione Zachariæ am- Zach.s.
Qui habet pennas per periphrafim de
notat auem pennatam , vel metaphorice phoram inter coelum , & terram leuaues.
Eccle ,10.
famair.Sic legimus: Infecreto cubilis tuine runt. Et babebant(inquit)alas quali alas Mil-
maledixeris diuiti,quia aues cœli portabuntuo- ui, fpiritusin alis earum. Vbi Hierony. Hierony.
cem tuam, qui habet pennas annunciabitfen Iudæi(inquit) duas mulieres egredientes,
Hierony. tentiam.VbiHierony.hyperbolice ait in- arbitrantur regnum Medorum , & Mace-
telligendum ,ficut dicere folemus ipfos pa donum , & c.Sed duæ mulieres ,quæ egre
rietes non celare ſecretum , vel lapides diutur,haud dubium quin de terra Iudeę
Arias Mont. clamare.Sed Arias montanus in appara- accipiende fint,cuius dece tribusab Affy
tu biblico, Quihabet(inquit)pennas ru rijs,& duæ tribus à Chaldæis captæ funt.
mor eft, aut fama,de qua dixit Poeta . Iftæ duæ,& ille decemtribus quafi duæ
Vergil. Fama malum,quo non alind uelocius ullum! mulieres intelliguntur,& in alis earu erat
Mobilitate uiget,uires que acquirit eundo. fpiritus,id eft,poteftas diaboli,à quo mu ·
Sed alia phrafis eft mouere , aut non mo- lieres quafi vento , flatu que raptæ volatu
Efai.10. celeri ferebantur,fub audi in captiuitate,
uere pennam , de qua legimus : Nonfuit qui
Hierony.
moueret pennam , aut aperiretos. Vbi Hie- quia propter peccata fua captiuæ ductæ
rony.verba effe dicit regis Affyrioru Se- funt,quæ peccata cumfua menfura,& gra
nacherib fuam potentiam iactantis , cui uitate fignificantur in amphora , & plum
nemo refiftere aufus effet, vel hifcere.Sed bo.Prætereà Hierony.explicat alas earu Hierony?
ille mifer angelo exercitum eius percutie dici quafi Herodionis fecundum verfio-
te ignominiofe fugit,Quia omnisquife exal nem Aquila,Simmachi , & Theodotio-
J.uc.18.
tat humiliabitur. nis. Eftautem Herodio vel albi coloris,
9 Alæ dicuntur per metaphoram dæmo vel ftellati ,vel nigri,quod genus nigri in
num fuggeftiones,vel difcurfus mentis hu quam coloris fæuifsimum eft. Cæterum
Ofeæ.4.
mana.Sic legimus apud Ofeam,depopu Septuagintaalas Vpupęvertit, quæ auis.
lo Ephraim idolatra , atque rebelli : Spiri- eft fpurcifsima, & ftercoris amica. Et cer
Hierony. tus ligauit eum in alisfuis, & confundetur infa tetalis eft fpiritus immundus, qui ne pec-
crificijsfuis.Vbi Hierony . Immundus ( in) cator fpurcifsima peccatafua per confef
quit)Spiritus idoloru,ita ligauit Ifraelem fionem euomat folet illum reddere mu--
in alis fuis,vt eum liberevolitare non pa tum,iuxtaillud. Erat iefus eijciens dæmo
tiatur.Hæc Hierony.quafi dicat: Affixit nium,er illuderat mutum.Sedquamuis hæc Luc. 11 .
verio
ALABASTRV M. ALB V M, & c.
[verfio Septuaginta pulchra fit, preferen- preciofifsimo plenum , effudit que fuper |
da nihilominus eft tráflatio vulgata , vt le caput Dominirecumbentis : Vnguento un Matth.26.
Luc.7:
gamus alas Milui hebraice on ab he- xitpedeseius. Bene autem vnguentum attu Marc.i4.
bræis veteribus miluus qui, vt inquit Hie- lit in Alabaftro,quod è manibus elabitur,
ro. hoc loco , rapacior eft, & pullis infidia ita vtfrangi debeat, vt effundatur vnguen
tur.Sunt ergo ale milui vel cogitationes tum in typum eleemofynę vnguenta pau
crudelitatis,& odij cōtra proximu,vel im peribus effundentium , qui non debent fi
mudę ficut adulterij & fornicationis,at= biretineregloriam inanem ,fed frangere, Matth.s.
que huiufmodi,quib' anima ab fpiritu ne nede illis dicatur:Receperütmercede juam.
qua quafi veto rapitur in captiuitate. De
his cogitationibus dicitur: De corde exeunt CAPVT. LXVII.
Matth.15.
cogitationes praua homicidia,adulteria ,forni-
cationes,erc.Hæc adnotata funt iuxta Hie Album, Candidum , de
ronymu.Sed quid nos fentiamus de hac albare.
vifione Zachariæ , dicemus in dictione.
Amphora. LBVM , & candidů
II
Alæ duæ quafi aquila magnæ datæ hebraice dicitur Chur. כור
mulier i amicta fole , quibus fugit in de- Efther. 1. &. 8. vertitur
Apoc:12:
fertumpropt er Draconis infidias, figni- aerei coloris.Et quidem
I
ficant, Ecclefiæ vt exponit Gloffa Interl. albus color , & cadidus
data effe duo teftamēta ,vetus, & nouum, luciproximus,purus , &
Matth.22. vel duas dilectiones, de quibus Dominus valde confpicuus fanctimoniam , &læti-
ait:Exhis tota lexpendet & Prophetæ , vel tiam fignificat , vnde Sacerdotes olim in
duæfunt vitæ, actiua , & contemplatiua, facrificijs apud Rom . albis induebantur,
Luc.10. in Maria & Martha figurata:vel vt expo ex quo ortum habuit illud 12.Aeneidos .
D.Thom. nit D.Tho fequutus Gloffa , duæ alæ funt Procedutcaftris pura que in uefte Sacerdos.
Glof. Virgil.
contemptus mudi, & defiderium præmij Eratetiam fignum lætitię & triumphi, nă
Matth.5 . coeleftis . De his dicebat Dominus: Nolite milites albati triumphatem ducebant Im
thefaurizare uobis thefauros in terra,quod eft peratorem.Sic Claudianus Poéta in quar Claudian.
mundum contemnere,Sed thefaurizate uo- tum confulatum Honorij.
bis thefaurosinealo, quod eft coeleftia defi Per Ligurupopulos folito confpectior ires.
derare. Alarum cymbalum vocatur Atque inter niueas altè ueherere cohortes.
Egyptus , vel Ethiopia orientalis Ifai. Hinc etiam in conuiuijs dedecori tribue
18.de qua vide verbo Ethiopia num.4: batur nigra vefte,& non alba recumbere, Cicero?
Vnde recte Cicero legitur Vatinium re=
CAPVT. LXVI. prehendiffe,quod in epulo Quinti Arrij
atratus,hoc eft,cum toga nigra accubuif
Alabastrum . fet , quoniam albis induti accumbere fole
bant.Ad quem morem alludit Euangeli-
LABASTRVMgrę ca parabola,in qua rex quidamfecit cœ-
ca vox eft,quæ vas vnguen- nam magnam in nuptijs filij, & cum intra
tarium fignificat ex lapide, ret , & videret difcumbentes puniuit feue Matth.zz.
A qui apud Thebas Aegypti reconuiuain non habētem veſtem nuptia
Beda.
fecüdum Bedam reperitur. lem, id eft albam.Ex qua adnotatione va
Eft aute fpecies marmoris albi ſplēdidi, rias intelliges fcripturæ phrafes.
Pling & maculofi, quem Plinius lib.1 3.cap. 11. 2
Sic legimusin fignum profperitatis Ec
vocat Alabaſtritem , vnde fit vas feruan- clefię futurę prędictum: Circuitus muroru Tob.13 .
dis vnguentis aptum , quod vocant alaba eiusexlapide candido, & Ecclefiaftes ait : Va Eccle..
ftrum averbo græco λaubava quod eft de, comede cu lætitia panemtuum , quid Deo
capio appofita præpofitione à, que in co placent operatua,omni temporefint ueftimenta
pofitione quidem negat , quafi quod mo tua candida, fubaudi, in fignum fpiritualis
re anguille de manibus elabatur , ita vt lętitie,quç & corporale moeftitia minuit, Ioan.16.
capi non pofsit , vel retineri. Hoc genus vel aufert , iuxtaillud : Triftitia ueftra usr-
vafis attulit Maria Magdalene vnguento tetur in gaudium , quod etiam incipit in
habentibus
ALB V M. 70
[habentibus confcientiam bonam in hacy ciliu Florent.fub Eugenio.4 de qua vifio Florent.
Match.s
vita. Præterea quandotriumphator filius ne dicitur:Beati mudo corde quonia ipfì Leum
Dei apparebit in gloria maieftatis contra uidebunt.Sed de hac clara Dei vifione age
Matth.24:
Luc.21. impios , in die iudicij dicitur: Et tuncuide mus late in verbo Beatitudo.
buntfilium hominis uenientem in nube cum pos Albus equus legitur Apoc.6.Ecce equus 5
teftate magna, maieftate... albus, quifedebatfuper eum habebat arcum, Apoc.6.
3 De iudicio Daniel prenuncians ait: Af data eft et corona . Eft autem equus albus
Dani.7: piciebam donecthroni pofitifunt , & antiquus Ecclefia in baptifmo dealbata, fuper qua
dierumfedit , ueftimentum eius candidum ficut Dominus fedet tranfuerberans verbi Dei Gloff.
2. Mach, 11. nix.Item Angelus,qui venit vt Iuda Ma fagittis corda gentiliu,vt explicant Gloff. D.Thom.
chabæum iuuaret in bello, & triumphum & beatus Thomas . Secunda expofitio eft |
illi cöpararet dicitur apparuiffe vt eques, Oecumeni ,Equus ( inquit)albus fymbo- Oecum.
præcedens eos in vefte candida armis au lum eft apoftolicæ prædicationis , & c. &
reis : & de angelo lætitiæ dominicæ refur recte vocatur equus ,quia difcurrit , & al-
rectionis nuntio dicitur. Viderunt iuuenem bus,quia vincit,iuxta illud : Predicate Euan Ma
rvit
Marci.16. ftantem adextris coopertum ftola candida,& de gelium omni creaturæ.Et Nunquid non audie Rom.10.
Matth.28. eodemlætitie nuntio legitur: Et ueftimen runt? quidem in omnem terram exiuit fonus
tum eiusficutnix.Vnde Greg.homil. 21, in eorum,& c. Tertia expofitio eft Ruperti fu
Greg. Euangelia ,notans hanc regulam ad intel perhunc locum, Equum ( inquit ) album , Ruper
Regula.
ligendas fcripturas,Angelus (inquit) qui & eum,qui fedebat fuper eum , vnum in-
prenutiare perennem Domini vitam ve telligimus Chriftum , fubaudi, in duabus
nerat , in dextra fedebat, qui ftola candi- naturis , & recte album , quia de Spiritu
da coopertus apparuit, quia feftiuitatis no fancto fine peccato conceptum , & de Vir
ftrę gaudia nuntiauit. Candor enim ve- gine natum. Vnde Matth. Quod in ea na Matth.i.
ftis fplendorem noftrę denuntiat folenni túeft de Spiritufancto eft,& rurfus :Spiri fan Luc,r.
tatis.Hec Greg.Sic Hieremias profperi- tusfuperueniet inte, &c.Sed quamuis pul
Thre.4. tatem populi in fummam decidiffe mife- chræ fint omnes iftæ expofitiones, poftre
riam, deffens aiebat : Candidiores Nazarai ma tamen Ruperti magis placet , quia
eiusniue, c.denigrata eft facies eorum fuper Apoc. 19. fic explicatur : Ecce ( inquit )
carbones.Vbi Hieronymus duabus ait, fen equus albus, quifedebatfuper eum,uocabatur Apoc, 19 :
Hieron. tentijs oftenditur, quomodo omnis decor fidelis, uerax , vbi Gloffa : Ecce ( inquit )
prioris populi,quem habebat in ornatu equus albus , ideft caro Chrifti portans
templi,& cultu diuino , propter peccata verbum Dei ad bellum contra diabolum.
corum emarcuerit,& deftruentibus hofti Hæc Gloffa. Et certe hoc bellum contra Glo
ffa.
bus , ad nihilu redactus fit.Hçc Hierony. Satanam cœpit ardentius, quando ieiuna Matth.4:
Sic afcendente in cœlum Saluatore , Ecce uit Dominus in deferto,vbi & diabolum
A&
t.1! (inquit)duo uiri aftiterunt iuxta illos , fubau profligauit ad tempus . Sed & exercitus,
di Apoftolos, in ueftibus albis, quafi colore qui funt in coelo, sequebantur eum, fubaudi , Apoc.19 .
ipfo veftium dicerent,gaudete,quia vt vo filium Deifidelem,& veracem, In equis al
bis fedes pararet in cœlum afcendit , ficut bis,quem exercitum fanctorum hominu
dixit: Vado parare uobis locum, Poftremo intelligit Rupertus in equis albis,id eft,in Rupert
.
Ioan.14: Apocal. 3 :Ioannes ait:Qui uicerit , fic ue- corporibus mundis,in quibus vicerunt co
Apoc.3. ftietur ueftimentis albis,id eft , triumphali- cupifcentias malas . Sic etiam explicant Gloff.
bus ,& lætitiamfempiternam pre fe feren Gloffa & D.Th.Propterea iufti in corpo D.Thom.
tibus. ribus gloriofis refurgentes in albis tanqua
4 Albę ftolę dicuntur , id eft,gloriofæ, Victores vocátur aquilæ , quæ auiumfunt
Apoc.6. Apoc. 6. Vidifub altare animas interfectoru reginæ : Vbicunque fuerit corpus , fubaudi Matth.24.
propteruerbum Dei, & fubditur , Datefunt il Chrifti , illuc congregabuntur & aquile.
lisfinguleftole albe, fubaudi g'orię effen- Albi equi quadriga tertiæ ex illis qua 6
tialis anime,ficut explicant Gloffa Inter tuor quadrigis equorum , quas vidit Ża Zach.6.
Interli.
linealis,& Nicolaus,quia vt definitum eft charias tertiam mundi fignificant monar
Lyra.
Extrau. in Extrauaganti Benedicti Papæ,marty- chiam,quæ propitia , & læta fuit Iudæis
Benedi&i. rum anime , & fimiles ftatim vident clare nempe Grecorum, maxime fub Alexan
Deugloriofavifione,quod etiã definit Cō dro magno,qui mitis, & propitius ingref
fus
ALBV M.
fus eft Hierufalem,& adorauit Pontifice cit: Oportet uos nafcidenuo. Sic etiam expo loan.3:
Beda.
Iofephus. pronus in terram,vt refert Iofephus. lib. nit Beda,item Cafsiodorus,Gloffa,Lyra Cafsted:
11.antiquitatum ,cap.8.Item quia in hac nus ,& Carthufianus & Haymo, qui re- Gloffa.
monarchiafub rege Antiocho Machabeo ges,Apoftolos , & prelatos exponunt & Lyran:
rum victorias legimus per colorem albū rectores. Quamuis per Selmon , qui eft Carthuf:
mons iuxta Iordanem cauernis tenebro- Haymo.
defignatas , vt exponit Hierony. fupern Nicolaus.
Hierony: fus ,fed niue candefcens,Nicolaus , & Ge Genebrar.
Cyril. hunc locum, & Cyrillus. & omnes fere pa
tres .Sed de his latius in dictione , Equus, nebrardus non tam Chriftum fignificari
putent,quam tenebras tribulationu, quæ
agemus.
7 Dealbare fere femper in bonum ac- Apoftolis conuertuntur in gaudium , &
cipitur in metaphoris fcripturarum , vt candorem:Triftitiaueftraconuertetur ingau
obferuauerunt viri doctifsimi. Significat dium. Sic Magis triftitia de amiffa ftella,
enim hæcphrafis iuftificationem, vel mé conuerfa eft, ingaudium magnum, quãdo rur
ritiaugmentum , velprofperitatem poft fus apparuit Matth . 2. Sed alij aliter ex-
miferiam , raro vero in malum defignat ponüt vt Augubinus,qui reges in deterio Acugub
hypochrifim,vel defectum virium, atque rem partem accipi poffe putat , pro per
Regula. virtutis. Exemplum prioris partis huius fecutoribus Ecclefiæ, quia vbi vulgata cũ
Septuaginta vertit: Difcernit , hebraice eft
Ifai. regulæ eft,quod legimus: Sifuerint peccata
ucjtraut coccinum,ficut nix dealbabuntur. Vbi Bafphares,id eft ,Dum difsipat , & difturbat
Hicrony. Hierony.difcedens,ait,à malo , difcat bo reges,perfecutores Ecclefiæ , & difcernit
num , &c.quod fi fecerit ,tuc peccata quæ cos à fidelibus,deindefequitur in hebreo,
Tashelg. id eft , niue dealbabitur in fin-
prius in modum coccini fanguinea fue-
gulari,fubaudi Ecclefia in Selmo,id eft,in
rant,dimittentur.Hçc Hierony.In quem Matth.s
fenfum Propheta.Lauabis me(inquit ejus vmbra tentationum,quia Matth. 5. Beati
Pfal. so. per niuem dealbabor. Vbi Aug. Detalibus quiperfecutionem patiuntur propter iuftitiam.
Auguft. (inquit) fibi exhibet Chriftus veftem , fi- Legimus in eodem fenfu in Apoc. 9
Caísiod .
ne macula, & ruga. Cafsiodorus vero ex- Hifunt qui ueneruntde tribulatione magna , & Apoc.7..
ponit,ideofuper niuem dixiffe, quia fpiri lauerunt ftolas fuas , & dealbauerunt eas infan
tualis anima longe fuper corpora munda guine agni : vbi D.Tho.lauerunt (inquit) à D.Thom.
refplendet. Hæc ille, intelligens etiam fu- fordibus peccatorum,& dealbauerunt, id
Greg. per folem. Quod confirmat Greg. fuper ell magis & magis candidas fecerunt per
eundem locum.Oftendit ,ait, quod nulla imitationem Chrifti pafsi.Sic etiam legi- Dan.11.
pulchritudo,quæ ineft corpori, valet de- mus. De eruditis ruent,at conflentur, & eligan
Hierony, cori fanctæ animæ comparari : & Hie- tur,& dealbentur ufque ad tempus,id eft, vt pu
rony.fuper eundemPfal. Tu potes domi rificentur , & candorem meritorum aus Dan- iz
nepeccatum piceum in lacteum candore geant, & eligentur,& dealbabuntur , & quafi
transferre, vel lauabis meper poenitentiā igniprobabuntur multi.Ex quo intelligimus
&c.Sic lota, & dealbata fuit Magdalena : patientiam in perfecutionibus caufam ef-
Luc.
feaugmenti maioris meritorum,iuxta il-
Cuidimiffafunt peccata multa ; quoniam dibe-
Matth.9. xit multum. Sic & Matthæus publicanus lud:seatiqui perfecutionem patiuntur propter Matth.5.
Luc.19. & Zachæus princeps publicanorum qui iuftitiam.
Dealbatiin malum dicuntur phari- 10
tenebrofiad Chriftum accefferant , fuper
niuem candidi & fuper folis iubar fulgidi fæi , & hypocritæ , quibus dominus ait: Matth. 23
euaferunt, non fecus atque mulier illa ami Similes eftis fepulchris dealbatis , que foris
Apoc.fi, &tafole. apparent hominibusfpeciofa,intus autemplena
A&t.23%
8 Legimus Præterea Pfal. Dum difcernit funt ofsibusmortuorum,& Paul.dixitprinci
Pfal.67. cæleftisregesfuper eam , niue dealb..buntur in pi facerdotum, Percutiet te Deus paries deal
Aug. bate,id eft ,hypocrita,non tamen maledi
Selmon Vbi Aug. Reges intelligit, iuftos,
qui dealbatur gratia Spiritus fancti fuper xit ei,fed prophetauit.
Albi quoque per metaphoram facti di II
columba deargentata, quæ eft Ecclefia, & cuntur rami arboris ficus decorticati :
in monteSelmon,quod interpretatur vm Ioel.i.
bra, quia fub vmbra meritorum Chrifti, Gens enim afcenditfuper terram meam fortis,
c.ficum meam decorticauit , nudam fpoliauit
&non proprijs meritis iuftificantur , &
difcernuntur ab impijs. His Dominus di cam,albifactifunt rami eius. Vbi Hierony . Hierony:
ait
ALEXANDER MACEDO . יך
ait , fub metaphora locuftarum hoftium parte Europa , & omnem fibi Aliam iub
defcribitur aduentus , locuftæ quippe in iugauit. Quatuor autem capita beftia fi
tantum cunéta populantur , vt derodant milis pardo(quæ vifa eft à Daniele) qua-
arborum cortices,& omni virore confum tuor dicit duce seius fuiffe , qui poftea ſuc
pto albos ramos , & aridos derelinquant. ceffores regni extiterut, Ptolomau , Seleu
Sic itaque dicit populum Iudaicum fub cum , Philippum,Antigonum. Hæc Hie
typo ficus ab hoftibus exhauftu fuiffe, & rony.Neque profuit Alexandro thefau-
omnino confumptu, propter fcelera fua . ros immenfos rapuiffe,qui omnia fucceffo
Sed pulchra eft metaphora,quæ decorti = ribus fuis breui reliquerit,propterea Do-
catos dicit in captiuitate Babylonica ras minus ait:Nolite thefaurizare uobisthefauros Matth.s .
mos Iudæorum,quibus adhuc radix ma- interra,& rurfus. Quid prodeft homini,fi uni Matth.16.
Matth. 1: nebat Chrifti venturi, vt habes Matth. 1 . uerfum mundum lucretur, animæuerofuæ detri
vbi poftquam dixit captiuum ductum Ie mentum patiatur?
chonia in tranfmigratione Babylonis,fub Plinius vero defcribens Macedoniam 2
dit: Et poft tranfmigrationem Babylonis, lecho lib.4.cap.10.quantum Alexander Mace Plin.
niasgenuit Salathiel, & deinceps vfque ad do duodecim regni fui annis regionum
Mariam,De qua natus eft Iefus. Ecce manfit orbis obtinuerit, in cõpendium redigens
truncus , &radix.Sed quia fub Tito Vef ait.Hæc eft Macedonia , qua Afiam, Ar
pafiani nulla radix fecundum carnem ma menian,Iberiam , Albaniam ,Cappado-
Luc.19. nebat Iudeis,fed funditus delebantur , Vi ciam , Syriam , Ægyptum, Taurum, Cau
rc.
dens Iefus ciuitatem , fleuitfuper illam , & cafum transgreffa , hæc in Bactris , Me-
Illud etiam notandum fecundum Hie. dis,Perfis dominata, toto oriete poffeffo,
Nierony.
ronymum , Ioelemhoc loco prophetaſſe & Indiæ victrix.Hæc ille. Lyfippus au=
Lyra. contra Hierufalem,cuifruftra contradicit tem ftatuarius ex ære Alexandrum fupi-
Burg. Lyranus,vt notat Burgenfis . na facie cœlum infpicientem fubiectis
his verfibus finxit.
CAPVT. Lxviii. Iupiter afferuiterram mihi , tu afferecœlum.
Qua Lyfsipiadulatione delectatus Ale
Alexander Macedo: xander vfque adeo fuit,vt publico edicto
vetuerit:ne ab alio quam ab eode ftatua-
LEXANDER cogno
rio imago eius fingeretur. Merito ergo
1 mento magnus,natione Ma poft breue tempus raptus eft morte, & vf
cedo , Philippi regis filius que ad puluerem humiliatus, qui fe tantu
A exaltauit,iuxta quod Dominus ait:Quife Luc.18.
fuit, de quo fit metio primo
i.Machab.i. Machab.i. Factum ( inquit) exaltat humiliabitur.Iufsit etia,vt folus fum
eft ,poftquampercufsit Alexander Philippi Ma mus pictor Appelles poflet ipfius imagi-
cedo, c.Darium regem Perfarum , & Medo- nem pingere , qui depinxit eum fulmen
rum , regnauit in loco eius primus in Græ- manuferetem, & quidem tam ad viuum,
cia, conftituit prælia multa,& c. filuit ter vtvulgo diceretur,Philippum regem fi-
ra inconfpectu eius, exaltatum eft,& eleuatu lium genuiffe infuperabilem, & Appelle
coreius.Hecibi.Vbi graphice fcriptura vi depinxiffe nulla prorfus arte imitabilem.
Itam Alexandri depingit . De morte vero Recte autem fulminiferum Alexandrum
jeius fubdit :Et regnauit Alexander danisduo- finxit Appelles propter celeritatem , &
decim,& mortuus eft , videlicet à vigefimo potētiam mirabilem, item propterfuper
ætatis anno,vfque ad trigefimum fecun- biam Lucifero non difsimilem, quia licet
dum,quo tempore tam breui,& tam iuue in principio Deum Ifrael veru mundi gu
nili ætate,totum fere orbem perdomuiſſe bernatorem,& Dominurecognouit, qui
Dan.7. mirum eft.Propterea Daniel.7.Pardo ve ei apparuerat in Macedonia in fomnijs ,
Hietony locifsimæ feræcomparatur, vt ibidē Hie & poteftatem ad domandos Perfas , &
rony.adnotat. Nihil (inquit )Alexandri Orientem promiferat,vt refert Iofephus Iofephus.
victoria velocius fuit , qui abIllyrico , & lib. 1 1. Antiquit . c. 8. & propterea Deo
Adriatico mari vfque ad Indicum Ocea fupplex facrificauit in templo Hierofoly
num , & Gangem fluuium non tampræ mis , nihilominus tamen paulo poft in
lijs,qua victorijs percurrit,& in fex annis fuperbiam elatus , filius Iouis Amonij , vt
refert
ALEXANDER.
refert Curtius haberi voluit , propter quá eft illud Euägelij :Quidftatis tota die otioft Matth.20.
infignemfuperbiam , & arrogantiam ob Et quemadmodum Iudæis Dominus di-
cæcatus perijt,nec Deum Ifrael propitiu xit:Viri Niniuitefurgent in iudicio cumgene-
in morte meruithabere , cuius deitatem ratione ifta, condemnabunt eam . Sic dicere Matth.11:
aperte negauit , nec maieftatem , vt par poffumus , Alexander Philippi furget
erat , recognouit , quamuis fibi alioquin contra hos fegnes , & vecordes , & dam-
prudens videretur,& callidus , iuxta illud nabit eos in iudicio , qui cum Euange=
Math.1 Matth.Confiteor tibipater Domine cæli , & lium minime audiffet , iuuenili adhuc
terra,qui abfcondifti hæc àfapientibus, & pru ætateintra duodecim annos,tot & tā præ
dentibus, reuelaftica paruulis. clara patrauit in mundo,vt omnes rapiat
3 Alexandri etiam monarchia in ſtatua inadmirationem , & tam prudens fuerit
Dan.2.
quam vidit Nabuchodonofor æreo ven- filius huius fæculi fuper innumeros filios
tricomparatur , quia vt inquit Hierony. lucis . Nam & Iulius Cæfar, vt in eius vi- Luc.16.
æs metallum vocalifsimum eft , quo de ta narrat Suetonius,cum in templo Gadi Suetonius:
notatur magna imperij Græcoru fub Ale tano æream vidiffet Alexandri ſtatuam
xandro magno claritas , fama,& gloria. his verbis ingemuiffe dicitur. Qua ætate
Juftinus. De quo afferit Iuftinus , quod cum nullo Alexander totum domuerat orbem , nihil
vnquam hofte congreffus fuerit , quin de adhuc ego laude dignu agere cœpi. Ecce
uicerit,nullam ciuitatem obfederit , quin totum orbem cepiffe dicitur. Cui confo.
eam expugnauerit , nullam gentem adie- nat quod..Machab.1 . legitur: Etfiluut ter .Machab.i.
rit, quin eam calcauerit , adde quod tam ra in confpectu eius , vbi de vniuerfa terra
Plutarchus. breui tempore tanta fecerit , vt Plutar- fermo eft, & Daniel. 2. de tertio regno Dan.2.
chus afferat in priori oratione de virtute quod intelligitur regnumn Alexandri: m
& fortuna Alexandri ,hoc breuifpatio fe perabit(inquit)uniuerfæ terra,quod aliqui-
ptuaginta condidiffe ciuitates , deinde, bus ingerit difficultatem , cum non cepe
quod magis mirandum autoritate fua & rit occidetem. Ad quod refpondet Lyra. Lyra.
legibus quas barbaris in morem pragma fuper Daniel. 2. primum intelligi debere
ticarum fanctionũ dedit, mores eorü feri- de toto orbe tuc cognito: deinde quamuis
nos immanes que correxit, ipfe enim,teſte Italia & occidentalia regna minime adie
Plutarcho,Hircanos docuit vti coniugijs , rit , miffæ funt tamen ei adulatoriæ lega-
Archefios docuit agricultura , Sogdianis tiones,& munera , non folum ab Africa,
fuafit ne occiderent parétes fuos ia fenes, Hifpania, Gallia , Sicilia, & Sardinia, fed
Perlas docuit,ne matres vxorum loco ha etiam à Romanis , vt refert Plini. libr. 3. Plini
beret,fed potius honorarent , Scythas ne cap.5.
mortuos fuos comederit,fed magis fepul Cæterum in ftatua Danielis. 2. vifa,re
4
turæ traderent,milites, & duces exercitus gnum Alexandri ventricomparatum eft,
docuit exemplo fuo, ne forminis nobilio & femoribus,propter intemperantiam ,vt
ribus bello captis abuterentur , pulcherri recte notat , & pulchre,atque differte Be- Bened
mas enim Darij regis Perfarum filias vir nedictus Pererius , vbi de geftis Alexan- Perera
gines captas nequecernere voluit , fed ho dri lectu dignum compendium fecit. Fuit
nore affecit,poftremo principes docuit li ergo Alexander de illorü numero, de qui-
beralitatem in egenos,vel potius magnifi bus Paul.dixit:Quorum Deus uenter eft , vf- Phil.3.
centiam, nam tantillo tempore quo Impe que ad enim ebrietatibus & comeflatio
ratorem egit , adfoluendum æs alienum nibus deditus fuit , vt referat Curtius lib.
Curtius
omnium militum talenta viginti tria mil. 5.omnes virtutes eximias & naturę dotes
lia largitus eft,cuidam vero pauperi peté iftum vinicupiditate foedaffe , aliquando
ti munufculum ,ciuitate dedit,illi que refu enim triduo vino iacuit fepultus , præmia
gienti tantum recipere munus, quod vile victoribus in vino epotando propofuit,
hominem non deceret , refpondit : Non & talentum cuidam Protarcho victori de
attendo,quid te accipere,fed quid Alexã dit,qui quatuor congios hauferat , quita=
drum largiri deceat. Et certe Chriftiani menintratriduum ex ebrietate mortuus
viri geftis huius ethnici hominis auditis eft , cum alijs fere quadraginta ebrijs . Ia
erubefcere deberent,qui in otio tranfigút conuiuio Alexãder inebriatus iuffu Thai
iuuētutem,quibus iure optimo dicere fas dis meretricis, vt teſtatur Curtius lib.cita Curtius
to
ALEXANDRIA. 72
gelium
ALIEN V S. ALIENAR E. 73
Matth.6. gelium Matthæi , nemo pofsit duobus
tionem pofitum : Ignis autem in altarifem- Leuit.6.
dominis feruire , quis erit adeo ftultus, per ardebit, quem nutriet facerdos fubijciens
vt velit potius alienis tyrannis feruire , id lignamane perfingulos dies. Non quidem di
eft dæmonibus , quam legitimo Domino xit, quem accendet facerdos , fed quem
Chrifto ?
nutriet , quia diuinitus fuerat accenfus vt
Alieni quoque , & alienati vocantur dictum eft. Cæterum quod Iofephus lib. Iofeph,
Pfal.57. infideles, & reprobi. Sic legimus : Alienati tertio Antiquit. teftatur cap . 12. Na-
funt peccatores à uulua,errauerunt ab utero, lo- dab & Abiud portaffe hoftiam fuper al-
Hierony. re de his animalibus quæ non præcepe-
cutifuntfalfa.Vbi Hierony.Præfcius (in- ,
quit ) futuroru Deus iniquitatem ipfam rat Dominus , & hunc effe ignem alie-
priufqua nafceretur exterminat.Hęc ille . num ,facile conciliarepoffumus,fi vtrun -
Quod eft perinde , ac fi diceret , alienati que peccatum illos commififfe dicamus
funt peccatores à vulua , id eft , præfciti, in igne videlicet alieno , & aliena fimili-
quodfint alieni futuri.Vnde ab vtero per ter hoftia. Ad mores autem exponunt pa
mifit eis Deus concupifcentijs fuis ante tres hoftiam igne alieno Dío offerri , bo
vfuram , & poft vfuram rationis inhære- num opus fignificare, peruerfa nihilomi-
Interlin re.Eodem modo Gloffa Interlin . ex Au- nus intentione factum , quale ieiunium eft
guftino.Quia præcognouit (inquit) Deus hypocritarum , de quo Dominus ait : Matth.6.
peccatores ab vtero,ideo Rebeccę ait: ma Cum iciunatis , nolite fierificut hypocritæ tri-
iorferuiet minori.Hæc Gloffa . Secudum ftes.
quam præfcientiam,Dominus de Iudæis Alienum germen feminare dicitur Sy- 6
Matth.8. dixit : Filij autem regni eijcientur in tenebras nagoga . Propterea plantabis plantationem Ifai.17.
exteriores. De huiufmodi etiam dicitur : fidelem , germen alienumfeminabis , id eft,
Iob.31. vt Hieronymus ait , prædicabis verita Hierony.
Nunquidno perditio eft iniquo, e alienatio ope
Greg. rantibus iniquitatem ? Vbi Gregor. lib. 2 . tem vnius Dei contra Idola gentium , ò
Moralium.Floreant (inquit) iniqui, fed à Synagoga , fed negabis filium coater-
flore aternæ hæreditatis alieni. Hæc ille. num patri , & non recipies patrem , quia
Cæterum de alienatione non quidem re- non recipis filium , qui enim credit in
probationis æternæ fed ad tempus , dicit Patrem , credit in Filium , & quia ger-
Colo.1. men alienum feminafti in fynagogis sa-
Apoftolus Coloffenfibus. Aliquando alie-
Ephef.4: nat , & inimici, & Ephefijs . Alienati à uita tana contra Iefum , ideo non vinde =
Dei per ignorantiam , quæ eft in illis , propter miabis vuam , fed labrufcam. Hæc Hie-
1.Cor.15.cæcitatem cordis. Item Corinthijs . Ignoran- ronymus. De huiufmodi Iudæis , & fi-
tiam Dei quidam habent. De qua Dominus milibus hypocritis Dominus dixit. Exfru Matth.7.
Ioan, 16.
dixit Apoftolis : Et hæcfacient uobis , quia &u arborcognofcitur , Et,Nunquid colligunt de
non nouerunt patrem,neque me. fpinis uuast
Alienum opus Dei ab eo , phrafis eft
5 Alienum ignem legimus Leuit. 1 o. Ar .
iuftitiam denotans . Sicut in monte dixi- 7
Leuit..1o. reptis Nadab, Abiud thuribulis,impofuerunt
ignem, incenfumdefuper,offerentes coră Do- fionum ftabit Dominus ,ficut in ualle Gabaon
mino ignem alienum ,quod eis præceptüne erat, irafcetur , utfaciat opus fuum , alienum opus
Gloffa Super que locă Gloffa : Quia igne (inquit) eius,&c. Peregrinum eft opus eius ab eo.Cuius
diuinitus in altari accefo, & deinceps cu fenfus eft , fecundum Hieronym. Quia Hierony.
ftodito,omnia erant accedenda,quae in ta proprie(inquit) Deus Saluator, & beni-
bernaculoaccendi oportebat.Hæc Glof- gnus eft natura fua , punit autem non
Dionyf. fa.Eodem modo explicant Dionyf.Car- fua fponte , fed propter peccata popu-
Lyranus thuf.& Lyranus .Fit aute mentio de igne li , ideo alienum opus dicitur. Itaque fi-
Leuit.9. diuinitus accenfo in calce capitis.9 . præ. cut in Gabaon Sol ftetit fpatio vnius
cedentis , his verbis: Poftquam Aaron obtulit diei , multique de alienigenis perierunt,
holocauftum,apparuitgloria Domini omni mut fic contra impios , & illufores irafcetur Iofue 10,
titudini, egreffus ignis à Dño deuorauit ho- Dominus, vt faciat opus fuum ,non enim
locauftum, & adipes,qui erantfuper altare. De eft opus Domini perdere quos creauit,
hoc ergoigne in perpetuum cuftodito ac- fed facit opus alienum , quod ad crudeli-
cendenda erant omnia in facrificijs . De tatem magis , quam ad clementiam perti
quo intelligiturpræceptum per anticipa- net.Hæc Hierony. Ad hoc opus alienum
K à Deo
ALIENVS . ALTARE , ET ARA .
Matth.25 . [ à Deo pertinet illud , quod dicet Rex his ris vocabantur, qui no erant de genere If-
qui à finiftris eius erunt. Ite maledicti in ig- rael.Eft autem obferuatio Hierony.fuper Hierony.
Amos. I.
nem æternum, & in code cap.virginibus fa illud Amos. 1. Super tribusfceleribus Gaza,
tuis. Amě dico uobis nefcio uos. Ad hoc opus &fuper quatuor non conuertam eos. Vbicun- Regula.
tam alienum ab eius clementia videbunt que( inquit)in veteri teftamento, allophy
reprobi venientem filium hominis in nu- los,id eft,alienigenas legimus , non com-
Luc.21: be cum poteftate magna & maieftate ad mune eft nomen omnium externaru gen
Matth.25: hoc etiam opus pertinet illud Matth . Au- tium, fed propriu Philifthim, hoc eft,Pa- Pfal.59
Matth.18. ferteab eo talentum, Et, Tradidit eum tortori= læftinorum.Sic Pfal.Mihi alienigenæfubditi Pfal.82 ..
Matth.21.
bus,Et, malos male perdet. funt, id eft,Palæftini.Et, Alienigena, cum ha
8 Legimus etiam in bonum aliumpara- bitatibus Tyrum.Item. Ecce alienigena & Ty Pfal.865)
clytuin ad diftin&tionem perfonarum in rus.Et fic de fimilibus . Porrò nos obferua
vnitate diuinæ effentiæ denotandā . Item uimus excipiendum effe ab hac regula,
aliumfpiritum. Vnde Dominus ait . Ser- quando cum alienigenis ponitur particu
Num.14: uum meum Caleb,qui plenus aliofpiritufecutus la , omnis , quia tunc omnes quidem gen-
Exod.12.
Ioan.14. eft me,inducam in terra hanc.Et Ioan . 14. Et tes intelliguntur.Sicut Exod.12.vbiagi-
ego rogabo patrem:& aliumparacletu dabit uo tur de Agno Pafchali.Omnis (inquit) alie-
Didymus, bis: Super quem locum Didymus lib. de nigena non comedet ex eo,id eft, omnis incir-
Spiritu fanéto.Spiritum(inquit)fanctum cucifus,& infidelis, quia hebraice vox Na
alium fpiritum nominauit: non iuxta na- char fignificat ignotum. Erant autem gen
turæ differentia:fed iuxta operationis di- tiles quafi ignoti Deo , & foli Ifraelita no
uerfitate . Et infra,fed noli ex Spiritus fan ti. Tantummodo cognoui uos ex omnibus cogna Amos.3 .
&ti , & filij operatione diuerfa varias æfti- tionibus terræ.
mare naturas .Hæc ille. Vocat auté diuer-
fas operationes Didymus Chrifti, fecun-
CAPVT. LXXI.
dum quod fibi naturam copulauit huma-
nam : & Spiritus fan&ti , qui naturam fibi
creatam minime copulauit,in vnione per
Altare , Ara.
D.Tho. fona.Item D.Thomas fuper Ioan.Defig
nat ( inquit ) diftinctionem perfonalem
loan.15 . in diuinis contra Sabellium , &c. Ad ean- LTARE Hebraice I
Mizbeach dicitur á radi
dem perfonalemdiftinctionem fignifican nava
dam dicit filius Dei. Spiritus ueritatis , qui ce Zabach , quod eft ma
àpatre procedit, ille teftimonium perhibebit de &tare, quod mactatævi-
me. timæ ibi offerebantur,
&
Aliud nomenvocatur in fcriptura , no fed latine altare ab altitu
9 men chriſtianorum. Sic legimus. Etferuos dine dicitur: eo quod al-
Ifai.65.
fuos uocabit nomine alío. Vbi Septuag. ver- tiori terræ parte , coeleftibus dijs erigere-
tunt nome nouum ,de quo Hierony.No- tur:terreftribus vero, & penatibus , in ter-
Hierony. men(inquit)nouum fiue aliud , nullam eft ræ planicie : infernalibus denique in fof-
nifi quod ex Chrifti nomine deriuatur:vt fis , & cauernis terræ: Porrò altare pri-
nequaquam vocetur populus Dei Iacob, mum ædificatum eft à cultoribus veri
vel Iudæ,vel Ifrael,& Ephraim,fed Chri Dei cœli & terræ , caufa religionis : &
ftianus.Hæc Hierony. Eodem modo Hi ineundi cum eo foederis , tanquam men-
Hilar.
larius , lib. 5. de Trinitate. Ergo nominis fa quedam facra,ad quam Deus tanquam
origo Chriftiani , Iefus eft , qui vocatur ad epulum fpirituale quoddam inuitaba
Matth,r: Chriftus.Cæterum quoties fcriptum legi tur, vt de oblatis in facrificio , vel odorari
mus,aliud Euangelium: in malum accipi- faltem dignaretur: vt notat Arias Mon- Arias Mon-
mus :pro pfeudo Euangelio : iuxta illud : tanus, in Biblico apparatu. Sicin Genef. canus
Genef.8.
Galat.1. Mirorquod tam cito transferimini ab eo, qui uo legimus : Ædificauit Noe altare Domino ,
cauit uos ingratiam Chrifti,in aliud Euangeliu, tollens decunctis pecoribus , & uolucribus mun
quodnon eft aliud ,fedfunt aliqui , qui uos con- dis,obtulitholocauftumfuperaltare: odoratufq;
turbant. eft Dñs odoremfuauitatis. Offerebant etiam
Io Alienigena,fiue allophyli, in facris lite cultores Dei fuper altare pias preces. Sic
legimus
ALTAR E. ET ARA . 74
2.Paralip.6legimus : Salomon ftetit coram altariexad rius,quod folis conceffum erat facerdoti- ]
uerfo omnis multitudinis Ifrael, & extendit ma bus.De his legimus.4.Reg. 2 1. Manaf 4.Reg.21.
Malach. 2nusfuas, &c. Item Malachias . Et hoc rur- fes extruxit altaria vniuerfæ militię coeli,
fusfeciftis, operiebatis lachrymis altare Domi- in duobus atrijs templi Domini. Ergo no
Iocha
ni, fletu , & mugitu. Et Ioel. Inter ueftibu- erant plura quam duo ficut in verbo atrio
lum & altare plorabunt Sacerdotes Domini dia dicemus.Interim autemfatis eft interom
centes : parce Domine , parce populo tuo. Vbi nes conuenire,in atrio interiori facerdotu
Hierony Hierony. Locus ,inquit , aptus poeniten- fuiffealtare holocauftorum , ex lignis Se-
tiæ, & confefsioni templum eft, & altare. thim imputribilibus ære cōtectum: fuper
Hæc ille. quod animalia immolabantur , quæpo-
Cæterum vt intelligamus clarius , quis pulus abatrio exteriori , quod amplifsi
fit locus ifte inter veſtibulu, & altare:fcien mum erat , totius nimirum multitudinis
dum eft primum,altare hoc effe holocau⚫ capax,vfque ad portam atrij facerdotum
ftorum,vbi hoftia offerebantur : nam al- afcendens per gradus , cumcanticis , quæ
terum altare incenfi erat intra Sancta.Ses vocamus cantica graduum , offerebat in
cundo notandum, Templum ædificatum manus facerdotum. Inter hoc autem alta-
à Salomone in monte Moria, intra Hieru re & templumproprie dictum , veſtibulū
falem fuiffe,loco excelfo :ad quod pergra erat conftructum ,fuper colunas pulcher
dus afcendebatur. Primum ad atria latio rimas tectu defuper ,quod vocabatur por
ra,quæ erant ante templum, quafi quædã ticus. 3.Reg. 6.vbi legimus : Et porticus 3 , Reg.6.
plateæ magnæ, maxime verfus anteriore erat ante templum viginti cubitorum lon
partem:fcilicet ad Orientem.Deinde ve- gitudinis. Hanc porticum Propheta Ioel
ro vltimo loco , & eminētifsimo, erat tem fuo nomine vocat holam. Hieronymus אך למר
plum proprie dictum , diuifum velo quo vero veftibulum ,de quo. 2.Parali. 3.1p- 2.Palip.3 .
dam in duas partes,prior ante velum, ap fasquoque columnas pofuit in ueftibulo templi,
pellabatur Sancta: pofterior poft velu, di deinde iuxta hoc veftibulum , templum
cebatur Sancta Sanctorum. Sed magna eråt ædificatu in duas partes diuifum fi-
inter autores confufio eft , & difceptatio : cut fupradictú eft. Ergo inter altare mag-
quotfuerint atria fiueplateę anteteplu à num & porticum templiprædictam , qui
Beda. Salomone edificatę. Na Beda.ca. 16. de intercipiebatur locus erat facratifsimus ,
Cafsiod. edificio tepli, & Cafsiodor. in Pandectis vbi facerdotes ,cum lachrymis ,& gemiti-
Abulenf à Beda citatus ,& Abulenf.q.21.dicut, qua bus preces offerebant. Videri aute pote-
tuor fuiffeatria , primü vulgi,ad quod in rant àturba , quæ licet non ingrederetur
gredi poterat getiles , afcendetes per fep- atrium illud interius ,erat tamen profori-
tem gradus: deindefecundum atriu,quod bus in atrio exteriori , quod humili fepto
vocaturexterius,ad quodper octo gradus ab interiori diftinguebatur.
erat afcenfus folifq; Iudæis patebat. Erat Hinc ergo intelligitur locus Matth . Vt Matth.23 ,
autéin duas partes,id eft, in duo atria di- ueniatfuperuos omnisfanguis iuftus, &c.ufque
uifum,quibufdam cancellis,vt fœminę in adfanguinem Zacharie filij Barachiæ, que occi
altera parte , & viri feorfum in altera ef- diftis inter templum ,er altare,hoc eft,in loco
fent.Iam vero aliud atriu fuperius , quod vbi potius lachrymas pœnitétiæ fundere
quartü eft , vocabatur atrium interius , ad debuiffetis ,quam inoxium fanguine . In-
quodfolisfacerdotib' erat aditus , perfep telligitur etiam alius locus Ezech. Ecce in Ezech, 8 ,
tem gradus.Erantq; hec atria,quibufdam oftio templi Domini inter ueftibulum , & altare
feptis humilioribus diuifa. In atrio ergo quafi uigintiquinque uiri, dorfa habentes contra
interiori facerdotum , erat altare holocau- templum Domini.Tales funt qui cum orent
Ribera ftorum.Porrò Francifcus Ribera in libro inteplo,nihil ad falute anime petunt , fed
defabricatempli, ca. 1 6. putat, hæc qua- ad iactantiam & vanitate , feibi oftentat,
tuor atria fuiffe quidem in templo ab He ficut Pharifæus,qui afcendens inteplum,
Iofephus, rode conftructo, quod cóftat ex Iofepho, dicebat:Gratias tibi ago Domine, quia nofum Luc. 18.
lib.6.de bello Iudaico.c. 6. vbi hæc atria ficutcæteri homines,& ficut etiam hic publica-
defcribit latifsimè , non autem in Salomo nus.Item quiintendunt in templo emptio
nis teplo , nifi atria duo , fcilicet exterius, nibus,& venditionibus ,quales Dominus Matth.21 .
quod patebat omnibus Iudæis , & inte= ) eiecit detemplo. Loan.2 .
K 2 Altare
ALTARE .
Altare canticis , & lætitiæ choreis rum , Gloffa enim quam allegat fecu-
3
mos fuit circundare in profperitate , & ta eft Auguftinum , qui libr. 2. Quæ- Auguft,
falicifuccefu Reipublicæ. Sic intelligi- ftionum fuper Exod . Quaftione. 1 3 3.
Pfal.15. tur illud Pfal. Lauabo inter innocentes manus affirmat Pontificem confueuiffe quoti-
meus,hebraice Benicaion in innocëtia,& cir dieingredi Sancta Sanctorum , quia quo
cundabo altaretuum Domine , ut audiam uocem tidie debuit in altari thymiamatis in-
laudis tuæ , & enarrem uniuerfa mirabilia tua, cenfum adolere , & quod Paulus ait ſe-
item quando offerebantur munera , mit- mel in anno , exponit Auguftinus, cum
tebantur quidem in Gazophy latia , quæ fanguine دfine fanguine vero quotidie.
erant in atrio exteriori vbi populus effe Certius tamen eft femel in anno dunta-
poterat, fed quando erant magnifica do- xat Sacerdotem fummum intra velum ,
na deferebantur à facerdotibus ante alta quod fecundam tabernaculi partem à
► priori diuidebat , etiam ad folum incen
re. Etfic intelligitur illud : um offeres mu
Matth.5. nus tuum ante altare,&c.Relinque munus tuum fum offerenduum intrare potuiffe , &
ante altare ,& c. non quotidie , imo neque bis in anno . Ita
Altare fecundum , quod vocatur in tenet expreffe Philo Iudaus lib.de lega- Philo.
4
cenfi , velthy miamatis , erat in priori par tione ad Caium. Si ipfe ( inquit ) Ponti-
te teinpli , quæ dicitur fancta ante velum , fex duobus anni diebus , aut in cadem
erat queauro contectum , in quo non nifi die bis , ter, aut quater , introiret , capite 6
femel in anno fanguis à fummo Pontifice lueret. Idem teftatur Iofephus de bel- Iofephus.
fundebatur , vnde Paulus diftinctionem lo Iudaico libr. 6. cap.6.Item Chryfoft. Theo Chryfoft.
dor.
faciens inter duas partes , alteram exte- Homil. 17. fuper Hebræ. 9. & Theo- Hierony.
riorem templi , quæ vocabatur fancta, doretus ibidem , & Hieronymus fuper
alteram vero interiorem, quæ dicitur fan- Ezechi. 16. fuper illud : Indui te uarijs.
eta fanctorum dicit : In priori quidem ta- Etpontifex(inquit ) femel in anno,quan-
Hebr.9:
bernaculo femper introibant Sacerdotes facri- do pro populo adolebat incenfum , in-
ficiorum officiaconfummantes , in fecundo au- grediens Sancta Sanctorum varijs ve-
tem femel in annofolus Pontifex non finefan= ftibus vtebatur , & Ambrofius libro pri- Ambrof.
guine , quem offerret profua , & populi igno- mo in Lucam de Ingreffu Zachariæ in
D.Tho , rantia . Superquem locum D.Thom. po templum .
nit ( inquit ) officium miniftrorum quan- Cæterum fundamentum opinio-
5
tum ad Sancta Sanctorum. Circa quod nis Auguftini difsoluendum nobis eft,
Leuit, 16. fciendum eft , quod ficut dicitur Leuit. exiftimauit enim altare thymiamatis
16. fummus facerdos in die expiatio - intra velum fuiffe intra Sancta Sancto .
nis , quæ fiebat decima die Septembris, rum دfed contrarium eft tenendum,
offerebat pro fe , & tota domo fua vitu- quia Exod. 30. dicitur : Et pones alta- Exod.30:
lum , & hircum propeccato populi , & re contra uelum , non dicit intra , fed con-
iftis immolatis accipiebat de fanguine tra , hoc eft , iuxta , & extra . Quod
ipforum , & implebat thuribulum , & etiam adnotauit Lyranus fuper hunc lo Lyra.
cum omnibus his intrabat in Sancta San cum dicens : Auguftinus tenet , quod al-
&torum. Impleto etiam thuribulo de tare fuerit intra velum , fed Hieronymus Hierony:
prunis altaris holocauftorum , quod & omnes doctores hebræi tenent con-
erat in atrio ante fores tabernaculi , & trarium . Quod vero Paulus Hebr. 9. di- Hebr.9.
cum fanguine expiabat tabernaculum , cit : Poft uelamen autemfecundum tabernacu=
fpargendo contra velum , & poft egre- lum , quod dicitur Sancta Sanctorum aureum
diebatur , & cum eodem fanguine linie- habens thuribulum , non fauet Auguftino ,
bat cornualtaris thymiamatis. Hoc au- quia thuribulum illud non erat altare au-
tem femel in anno fiebat. De quo ait A- reuthymiamatis, vt ipfe putat, fed quod
poftolus : Semel in anno intrabatfolus Pon dam paruum thuribulum,in quo quando
Gloffa, tifex , nam vt inquit Gloffa , fæpius po- femel in anno ingrediebatur Pontifex ,
terat finefanguine , fed non cum fangui- adolebat incenfum,intra velum cufangui
ne nifi femel . Hæc D.Thom . Verum hoc ne animaliú.Ita tenet Lyra. fuper Exod. Lyra.
quod afferit autoritate Gloffa , non vf- 3.& Hebræ.9. Quod etiam conuincitur
que adeo certum eft , neque fortaffe ve- ex textu Apoftoli fequenti in eod.capite. I
Vbi
ALTAR E. 75
Vbiaddit : Inpriori tabernaculo ſemperin- eft altare aureum de quo Apocal. 8. legi Apoc.3.
troibat Sacerdotes facrificiorum officia cofum mus. Præterea corpus Chrifli effe dicit
mates.Nuc ergo quod genus facrificij con hoc altare Theophy. his verbis. Nos ob Theophy
fummabat in priori partetabernaculi:Nō feruationem habemus , verum non eam ,
quidem fanguineum , quia aliud erat al- quæ fit in huiufmodi cibis , fed fuper al-
tare fanguinis & holocauftorum areum tari , fiue incruenta hoftia viuifici corpos
inatrio , vbi offerebantur animalia , er- ris , huius enim vt fiant participes , nec
go erat facrificium incenfi , cum nonfit pontificibus legalibus permittitur. Hac
aliud genus facrificiorum . Sed de hoc la Theophyl. Et eodem modo explicat
Toletus: tius vide Francifcum Toletum,Ioan.13 . Gloffa . Primum ergo , quod requiritur, Gloſſa
Gloffat
Iofephus & Iofephum loco citato , qui ponit thu vt accedere quis pofsit ad altare hoc cor-
ribulum magnum , id eft , altarein cenfi poris Chrifti, eftfides Chrifti quam non
extra. Nec caret myſterio , quia dumfu habueruntreprobi Iudæi , neque fatis eft
mus in priori parte tabernaculi thurifi- fides mortua , fed viua , de qua Galat. 5. Gal.s
care quotidie debemus,Ioan:16 . Si quidpe Fides, que per charitatein operatur. Prote-
Ioan 16. 1.Cor.11
tieritispatremin nomine meo,dabit nobis. reaPaul.ait : Probet autemfe ipfum homo, &
Iuxta altare Sacerdotes conceffas ho ficdepane illo edat , qui autem fic accedit, &
6 non aliter,fibi dictum putet : Qui man- Ioan,6,
ftiarumpartes ftatis temporibus comede
Leuit.to,
bant , vnde Leuitic. Locutus que eft Moy- ducat meam carnem , &c. in me manet & ego
fes ad Aaron ; er Eleazar , Ithamarfilios inillo,& c.
cius , tolle facrificium quod remanfit de obla Altaria in plurali fere femper in ma- 8
tione Domini, & comede illud abfquc fermentó lum fonant , quamuis non femper , ficut
iuxta altare. Secundum hunc ritum in- etiam Ara plerunque idolorum , fiue in Regula
1.Cor:9. telliges illud Apoftoli : Nefcitis quia quí fingulari , fiue in plurali folet intelligi , vt
infacrario operantur ; que de facrario funt obferuat Arias Monta. in Apparatu bi- Arias mont.
edunt? & quialtarideferuiunt , cum altari par- blico: Exemplum prioris partis huius re-
ticipant ? Erat autem typus Sacerdotumi gulæ eft Ofex.to.vbi de tribus decem If- Ofen.10.
noui teftamenti , quinon poffunt offer- rael dicitur: Secundă multitudinemfructusfui
re facrificium corporis,& fanguinis Chri multiplicauit altaria,hoc eft fecundum vber
fti fuper altare, nifi de illo participent. tatem terræfuç exuberauit etiam in fimu
Joan.6 Vnde Ioan, Quimanducat bunc panem , ui lachris.Exemplum pofterioris in eodem Exod.34"
uet in eternum , item:Nifi manducaueritis car capite Ofer.Lappa, tribulus afcendetfu-
nemfili hominis ; & biberitis eiusfanguinem , per aras corum, & Exo. Aras eorum deftrues.
nõhabebitis uitam in nobis , quod fpecialiter Et: 3.Reg.16.Pofuit ară intëplo Baal. Semel 3.Reg.10.
obligat Sacerdotes , qui offerentes facrifi autem, aut iterum ara accipitur in bonum
cium , fublethali culpa tenenturfub vtrá- intotafcriptura,ficut Baruch, Emite ho- Barnc.
que fpecie communicare 3 non ita laici, locauftomata, & thus,& fácite manna , & offer
qui altari non deferuiunt , vt miniftri. tepro peccatoad aram Domini.Sic etiam alta
Prætereafignificatur , vt miniftri altaris ria in pluraliraroaccipiütur in bonum fi-
de oblationibus fidelium ad altare viuere cut Pfalm.Etenim paffer inuenit fibi domum , Pfal.83,
& turturnidum, & c. Altária tua domine uirtu
pofsint.
7 Altare metaphorice fignificat vel tum. Quod fic explicat Ly ranus. Siaues Lyra
Ecclefiam , vel corpus Chrifti , vel eius locum habent ad quiefcendum in nidis,
Hebr.3. crucem : Habemus altare, de que edere non multo magis anima rationalis beatitu .
habent poteftatem , qui tabernaculo deferuiunt. dinem habet , vbiquiefcat . Itaque fup .
Haymo: Super quem locum Haymo per altate plendum eft in verficulo pfalmi , ver-
Ecclefiam intelligit , in qua confecratur bum , Habemus altaria tua , &c: Domi-
Lyra corpus dominicum. Lyranus altare cru- ne virtutum , ideft confortia beatorum
cem exponit in qua Dominus oblatus diftinéta , fecundum diſtincta merita, de
D.Thom. eft , quafi in altari . Sed D.Thom . vtrum quibus : indomo patris mei manfiones mut- Ioan.14
que complectitur , altare ( inquit ) vel eft iefunt:
crux Chrifti , in qua pro nobis immola- Altaris rei holocauftorum cornua 6
tus eft , vel ipfe Chriftus , inquo , & per fanguine hoftiarum primum afperge- Leuit.14.
quem preces noftras offerimus , & hoc bantur. Sic intelligitur illud Zachar. Zach.9.
K 3 Dominus
A LIT A RE.
Dominusexercituum proteget cos , & deuoras. ante velum , quod diuidebat Sancta fan-
bunt , erfubijcient lapibus funde , & biben- &torum , ab exteriori parte templi , quæ
tes inebriabuitur quafi uino , & replebuntur dicebatur Sancta. Volunt autem qui-
ut phiale , & quafi cornu altaris. Vbi Hie- dam fuiffe quodam exemplar in cœlo:
Hierony. rony mus.Hebræi hunc ( inquit ) locum non manufactum , fed intelligibile illius
ad Machabeorum referunt hiſtoriam, altaris , quod erat in templo , vbi Ange-
&c.Nos autem referamus cuncta ad in- li recipiunt , & offerunt Deo orationes
telligentiam Saluatoris. Hæc ille. Eft iuftorum tanquam incenfa multa . Et
ergo fermo iuxta literam de prædicato- hunc dicunt fenfum effe literalem huius
ribus Euangelij , quibus Dominus die loci. Sed certe hoc effe potuit in veterile
Ioan.20: xit : Sicut mifit me pater, & ego mitto uos, ge, quando filius Dei non dum accepe
Ioan.15 . & rurfus : Pofui uos , uteatis , & fructum affe- ratcarnem humanam . Nunc autem cer-
ratis. Hi ergo pugnant contra idola gen- tum eft in lege gratiæ effe aliquod altare
tium , & fubijciunt lapidibus fundæ , id ante confpectum Dei patris , non folum
eft , teftimonijs fcripturæ facræ, & bia intelligibile fed corporale , de quo fupra
bunt , & inebriantur in conuerfione gen- retulimus.num.7.in illud Hebr. 13. Habe Heb.13.
tilium vfque in hodiernum diem , in orbe mus altare , de quo edere non habent potefta-
nouo prædicantes , & implentur vt phia- tem , quitabernaculo deferuiunt , quod expli
læ feruore Spiritus fancti , & replebuntur cuimus effe vel Ecclefiam fecundum Hay Haymo .
vt cornu altaris fanguine hoftiarum ratio monem , vel corpus Chrifti fecundum Theophy.
nalium quas Chrifto mactant , vt in æter Theophyl.Gloffam, & D. Tho. Cum er. Gloffa
D.Thom.
num viuant.Sic explicat de tempore Mef go hoc fit altare legis gratiæ , & Ioannes
Lyra
R.Salomon.fiæ nonfolum Lyra. fed & Rab. Salomo
in Apocal.loquatur de altari legis gratiæ,
& alij hebreinonnulli. quod dicit de præfenti effe ante thronum
ΙΟ
Abaltari eum , qui confugeret illuc, Dei ,quorfum nobis recurrendum eft ad
euellere fas non erat nifipropter grande legis antiquæ vmbras ? præfertim quia iã
Exod.21 . crimen , vt legimus in Exodo: Si quis per deltructa erat à Romanis Hierufalem quã
induftriam occiderit proximumfuum , & per do Ioannes fcripfit. Eft ergo altare aureu
infidias , abaltari meo euelles eum . Nec feue- Ecclefia , vt exponit Beda,cum capite fuo Bed a
ra lex videri debet , fiquidem in Euange Chrifto , vel per excellentiam humani- Gloffa.
Matth.5. Rupert,
lio legimus : Siquis dixerit fatue,reus erit tas Chrifti, vt explicat Gloffa fuper hunc
gehenne ignis. Illud autem adnotatione locuni , Rupertus abbas & D. Thom. & D.Thom.
dignum eft , quod vulgo non licebat in le communis fententia patrum.Item D.Hie Hierony.
ge veteri altare fabricare nifi vel de terra rony.fic intelligit ad literam eundem lo-
Exod.20.
uxta illud Exodi: Altare de terrafacietis mi cum fuper illud Ifaiæ, 6. vbi Seraphinus Efai.6 :
hi , velde lapidibus impolitis , fuperquos mundauit labia Ifaiæ calculo , quem forci
Iofu.8.
ferrum non afcenderet. Iofue.8.Quod pri pe tulerat de altari, quod etiam dicit figni
mum quidem iuffum eft ad deteftatio- ficare Chriftum, de cuius meritis præui-
nemidolatriæ , ficut fuper Exod. 29. no fis accepit Seraph. vt mundaret peccata
Lyra:
tat Lyranus.Idolatræ namque politis , & Ifaiæ: Quiade plenitudine eius nos omnes ac-
cepimus,In quo fenfu Chriftus dicebat : Si Loan:6
celatis lapidibus altaria faciebant , fed Loan.16,
quia omniain figuris contingebant illis, quid petieritispatrem in nomine meo, dabit uo-
1.Cor.10.
principaliterin typum Chrifti,quide ter bis,quod perinde eft , atque dicere , fi of
ra virginali & fine opere viri de Maria feratis incenfum orationum veftrarum
32
Matth.1. Virgine nafciturus erat , iuxta illud:Quod fuper altare meritorum meorum , ob-
enim inca natum eft , de Spiritu fanéto eft, tinebitis petitiones de his , quæ ego ele-
Luc.1. & rurfum : Spiritus fanétus fuperueniet &tis meis merui. Beatus Hierony. fu-
in te. per præallegatum locum Ifaiæ. 6. hoc fai.6...
II
Altare aureum legitur Apoc.8.vbiagi ipfum dicit effe altare , fub quo vidit
Apoc.8 Toannes: Animas interfectorum proptertefti- Apoc.s.
turde Angelo , qui ftetit ante altare : Da-
tafunt(inquit ) illi incenfa multa , ut daret de monium Iefu Chrifti , quam expofitionem
orationibusfanctorum omniumfuper altare au iuxta literam tenent Patres. Quero er-
reum , quod eft ante thronum Dei , vbi alludit go ab his qui Patres poftponunt , An
ad altare aureum thymiamatis, quod erat debeamus concedere duo altaria in cœ-
lo
ALTIT VDO, ALT VM, & c. 76
K 4 Et
ALTIT V DO, ALT V M.
num , fic Deus dicitur in alto effe , vel Quotquot autem crediderunt in eum , dedit eis Joan.x:
in altis habitare,vel de alto aliquid facere, poteftatemfilios Deifieri.Quid hac altitudi
vel in altis , fic obferuant patres inter nefublimius dici poteft? Hæc ille.Sic etiã
Regula.
Hierony: quos Hierony.fic explicat illud Pfalm . habet altitudinem rota Euangelica, quan
Pfal.92 . Mirabiles elationes maris , mirabilis in altis do dicitur Ioan. 3.Ita oportet exaltarifilium Ioan.3
Dominus,id eft, Gloriofus refidens ad dex hominis,ut omnis qui credit ineum non pereat,
teram patris.Sic etiam lanfen,fuper eun- fed habeat uitam æternam.Et quando Marię
Ianfeni
dem verfum,& Pfalm. Quisficut Dominus dicitur:Quod nafcetur extefanctum ,uocabitur Luc.1.
Pfal.112.
Deusnofter,qui inaltis habitat ? id eft in al- filius Dei,item: in principio eratuerbum: &fic loan, 1 .
Pfal.143 . tifsimis coeli fedibus fuam elegit habita- de alijs.
tionem , vt exponit Ianfenius.Sic Pfalm . Altitudo , vel fublimitas Dei myfte- 6
143. Emitte manum tuam de alto , vbi Hie- rium crucis Chrifti fignificat , vt exponit ph.3.
Hierony. rony.decœlo( inquit ) mittit manum fuă Auguft.Epiftol. 1 19. ad Ianuarium de ri Aug,
in terram , & tamen de coelo non recedit, tibus Ecclefię. Per altitudine(inquit) cru
Ephef.4. & Ephef.4. Afcendens Chriftus in altu, quod cis cui caput adiungitur, expectatione re
explicans fubdit: Nam qui defcendit, ipfe eft, tributionis intellige de fublimi iuftitia
qui afcenditfuper omnescælos. Dequo Mar Dei.Sic etiã Theophyl.in hçc verba fuper
Marc.vlt: Theophy.
civlt. Et poftquam locutus eft eis affumptus eft Ephef.3.Greg. (inquit)Niffen' per profu Greg. Nille
in cœlum. ditate, & altitudine, cruce dicit intelligi.
4 In altum manus extendere , vel eleua- Vbi Apoftolus ait: Vtpofsitis comprehende
Eccle.s1
re , eft orationem in coelum dirigere : M.- recum omnibusfanctis , quæ fit latitudo , & lon
nus measextendi in altum , infapientia eius gitudo ,fublimitas , & profundum. Secunda
luxitanima mea.Et in afcenfione Dominidi expofitio eft Chryfoftomi , qui omnes Chryfoft.
Luc-24.
Pfal.140 . citur: Eleuatis manibus benedixit eis, fereba has dimenfiones quas ponit Apoft. ad
tur in cælum. In eundem fenfum Pfal.140 .
charitatem refert. Docet(inquit)Apoſto.
Eleuatio manuum mearumfacrificium uefperti quæ fit magnitudo dilectionis Dei , quo-
Lyra.
num .Vbi Lyran. Petit ( inquit ) vt oratio modo illa nufquam non fe extenderit.
eius fit confummata & exaudita , quia Tertia expofitio eft Ambrofij , qui totum
Ambr.
poftfacrificium vefpertinum nullu aliud hoc intelligit de infinitate Dei.Cum dicit
Aug. reftabat.Hæc ille.Myftice vero Aug.ex- Apoftolus (ait)quæ fit latitudo , longitu
ponit de facrificio Chrifti in cruce pende do , altitudo & profundum , hoc vtique
Ioan, 12. tis . De quo: Egofi exaltatusfuero a terra, om fignificat , vt ficut in fphæra tanta eft lon
niatraham ad meipfum. gitudo,quanta latitudo ,& tanta altitudo,
5 Altitudo,& altu in facris literis & in bo quantum & profundum , ita in Deo om
nu,& in malu accipitur,& indifferêter.In nia æqualia fint immenfitate infinitatis .
Hierony. bonúquidem denotat fapiêtes homines, Quam expofitionem fequitur D.Tho.in D.Thom.
Abac.3. vel Angelos, fic intelligit Hierony.illud. Comment,dicens , has dimenfiones per
Altitudo manusfuas leuauit, quia quãdo Do metaphoram Deo in fcripturis fanctis at-
minus poft mortem refurgens afcendit in tribui,qui tamen natura fua incorporeus
cœlum, vel difcipuli eius , qui fapientes eft.Ita vt per latitudinem extenfio diui-
erat in fpiritualibus , vel Angeli,leuauerut næ fapientiæ fuper omnia , per longitu
manus fuas,& laudauerunt Deum .Ad de dinem duratio eius æterna,per altitudine
notandam autem hanc diuinę laudis iubi nobilitas diuinæ naturæ,per profundū,in
lationem,in hora qua dominus afcendit, cóprehenfibilitas confilioru eius fignifi-
cetur:
MALTIT VDO. 77
cetur.Quod fi quis obijciat hæc no poſſe folium Dei excelfum , & eleuatum int elli
gifupremafuper omnes creaturas Dei po I
à nobis comprehendi , dicit autem Apo-
teftas , & dominatio . Vnde Bafilius fu
ftolus , ut pofsitis comprehendere cum omni-
busfanctis, & c.Refpondet . D.Thom.com fuper Ifai. 6. Solium ( inquit ) eleuatumafil.
Dei dicimus in omnem creaturam prin -
prehedere hoc loco accipi pro apprehen
! די cipatum , & dominationem . Item Hie-
dere,feuclare cognofcere .
Altitudo etiã in bonu & latitudo ciuita rony.regium fignum explicat folium ele Hierony.
די tis fupernæ Hierufalé æqualia effe dicun uatum fuperIfai.Vt habitum(inquit) re-
Apoc.21. gnantis oftenderet, item Chryfofto . pau-
tur Apoc.2 1.Logitudo ( inquit) & latitudo,
& altitudo æqualiafunt. Vbi Rupertus , per lo luculentius explicat hunc locum , vt Chryfoft.
Rupert:
hanc( inquit ) pulcherrima quadratura fi videlicet,folium excelfum dicatur,ad de=
gura cocors fignificatur cöfefsio cunctaru notandam eminentiam Dei fummam re-
tribuu, quæ illuc afcendüt,ad cõfitendum fpectu inferiorum , quibus excellit , ele-
nomini Domini, lögitudo ciuitatis confo uatum vero addat aliquid vltra , vt de-
nantiam fidei fubaudi , per quam me- notet naturæ diuina incomprehenfibi-
ruerunt vifionem beatam , latitudo fuf- litatem , quæ fuper omnem intellectum
ficientiam charitatis , altitudo perfeueran eleuatur.Quæ omnes expofitiones pul
chræfunt , & literæ cohærent . Vnde re-
rantiam fpei , quam habuerunt , fignifi▪
cat. Eodem modo D.Thom. in Com- ête Magi quærebat. Vbi eft qui natus eftrex?
D.Thom. Quia folus Chriftus cuius foliu fecüdum Matth.2.
Gloffa. mentar . Et Gloffa . Quatuor (inquit) la-
tera æqualia funt , fides , fpes , charitas, Deitatem fuper omnem intellectum crea
tum eleuatum eft , ineffabiliter ab æter-
& operatio , quibus itur ad coelum , quæ
no natus eft rex , ita vt clamet Ifaias ,
quia Pharifæi non attigerunt , Domi-
nus dixit difcipulis fuis : Nifi abundaue- Generationem eius quis enarrabit ? Secun- Ifai.s3 .
Matth.5. dum humanitatem vero natus eft rex Iu-
rit iuftitia ueftra plufquam fcribarum , ej
pharifæorum non intrabitis inregnum cœlo= dæorum in tempore , folus ille , pro
pter vnionem humanitatis ad verbum.
rum .
Huius ergo folium excelfum , & eleua-
8 Altitudinis folium à principio dici-
tur cœlum impyreum , pertypum Hic- tum vidit Ifaias , quando vidit gloriam
Hierem. 17. rofolymitani templi fignificatum . So- eius :
Secundum altitudinem fuam etiam in
lium gloriæ altitudinis à principio , locusfan- bonum dicitur Deus benigne agere , fi.
&
tificationis noftra: Vbi Hieronym. Ip- 9
Hierony cut Pfalm. 11. Secundum altitudinem tuam
fe(inquit ) Deus eft , qui fecit omnia, cu-
multiplicaftifilioshominum . Vbi Hierony. Pfal.11.
ius folium excelfum eft , & gloriofum à
Iuxta abundantiam ( inquit ) mifericor- Hierony.
principio , & locus fanctificationis om-
nium credentium , vt non in loco fit Do dię tuæ, qua multiplicatur Ecclefia , &
minus , fed vbi ille fuerit, locus fancti- Auguft.Multiplicabuntur ( inquit ) iufti
Aug.
ficatus fit . Hæc Hierony . Quia tamen, fecundum altitudinem Dei , quâdo ibunt
de virtute in virtutem . Hæc ille . Sic
Matth.6. Matth . 6. dicitur, Pater nofter , qui es in
Matth.18. ibant Apoftoli , & difcipuli Chrifti , &
cœlis , Et rurfus. Angeli eorum uident fa-
multiplicabantur fecundum altitudinem
ciem patris mei, qui in cœlis eft , fubaudi
Dei , quia dixerat Dominus illis : Ego
per claram vifionem ; ideo recte Lyra.
Lyra. pofuiuos , ut eatis , & fructum afferatis.Quæ Ioan. 15.
fuper hunc locum Hieremiæ ait, colum
quidem expofitio literalis eft fecundum
impyreum dicitur folium gloriæ , quia
Deus præfidens omni creature , ibi cla- tranflationem.Septuaginta.Qui pro mul
tiplicafti , quod Græce eft ex Ouvas
re videtur , & laudatur à beatis à princi
verterunt επολυώρισας , quod eft ma
pio confirmationis fanétorum Angelo- gni pendifti , aut plurimi fecifti filios
rum.Necpoteft intelligi de templo Sa-
hominum , quafi dicat, ficut tu magnus
lomonis , quia non fuit à principio tem- es , ita magnifecifti homines, vnde He Hebr.1.
poris . Hæc Lyranus . Et addit cœlum
impyreum effe illud folium de quo Ifai. bræo. 1. Neque enim Angelos apprehen
dit , fedfemen Abrahe apprehendit . Deni anfen
Efai.6. Vidi Dominumfedentem fuper folium excel-
que Ianf. explicat, fecundum altitudi
fum , & eleuatum , Et rurfus : Hæc dicit Do-
Efai-66: nemfapientiæ tuæ, permififti multipli-
minus , cœlum mihi fedes eft . Poteft etiam
KS cari
AMALECH . AMOR
cari pro filijs Dei adoptiuis filios homi . quid timebo altitudinem profperitatis
Geneb: num carnales , & Genebrardus confen- hoftium meorum ? non plane , fed in
Hierony:
tit, præfertim quia Hieronymus vertit Deo fperabo . Sic monet filius Dei di-
ad Sophronium , Cum exaltati fuerint ui- cens . Nolite timere eos , qui occidunt cor- Matth.xx,
lifsimifilioru hominu,& vox quidé hebræa pus . Et Nolite timere pufillus grex. In ma- Luc.12,
Zuloth, viles, & voraces fignificat à ver- lum etiam accipitur alta fapere , pro co
Rom, 11,
bo. zel, vilipendere . Sic ponitur Thren, quod eft fuperbire , Noli alta fapere , fed Rom,f
1. Quoniam factafum uilis . Quadrat au- time, & rurfus, No altafapientes ,fed humi-
tem in Iudæos qui multiplicati funt, & libus confentientes.
Altitudo indifferenter accipitur pro re 12
exaltati , & vt vilifsimi agricolæ vt vora-
Matth.21: rent hæreditatem , occiderunt hæredem gia poteftate . Vnde de rege Afsyriorum Ezec
Matth. 2 1.Item dixerunt,Expedit ut unus h.31.
Ioan.II. vt explicat Hierony . prædictum eft: Ele= Hicrony
homo moriatur pro populo . Fateor pulchrā uata eft altitudo eiusfuper omnia ligna, region
effe expofitionem , quiafilij hominu pro num. Poteft etiam intelligi fub typo re-
vilibus hominibus,in contemptum poni-
gis Assyriorum de primatu Luciferi , &
tur , & ideo idem fenfus eft , Multiplica- cius excellentia naturali fuper reliquos
ftifilios hominum , vt vertit vulgata Et exal fpiritus , vnde fubdit Ezechiel . Cedri
tatifunt uilifsimi filiorum hominum, vt trans non fuerunt altiores illo in paradifo Dei :
fert Hieronymus.Nihilominus prior ex- Quia excellebat natura fuper angelos ,
pofitio magis quadrat cu Septua.qui ver- vt explicat Gregor. libr. 32. Moral. in Grego
tunt , Magnipendifti filios hominum , iuxta illud fob. Ipfe eft principium uiarum Dei, Iob,40,
Ioan.3. illud . Sic Deus dilexit mundum , ut filium nec tamenfuit maior in regno cælorum,
Matth , 18,
ſuum unigenitum daret , ut omnis qui credit in quia . Quife humiliauerit ficut paruulus, eft
eum non pereat . maior inregno cælorum.
IO Altitudo in malum denotat fuper-
biam , & arrogantiam , ficut legimus apud
Hier.49. CAPVT.
Hierem, de Moab vbi dicit Dominus, LXXVI.
præliati
A MORA A 78
præliati funt obftinatè contra Iofue, ſub dum tranflationem Septuaginta , ante
Exod.17, Moyfe , & ab eo deuicti .. Denique à quam facta effet verfio latina vulgata .
Saule Rege iuffu Domini vfque ad in- Eft autem Græcè ayawap, diligere &
1.Reg.15. ternecionem deleti funt. De quovide in- αγάπη dilectio fiue charitas & φιλείμ
dictione Delere numier.4.Illud autem in amare & amor. Cæterum Bea-
terim nota merito Amalechitas fuiffepu- tus Auguftinus , libro decimoquarto, de Auguft,
nitos , quia impedire voluerunt popu- Ciuitate Dei , capitulo feptimo , hanc
lum Dei , nefoelicem curfum ad terram Origenis obferuationem fuppreffo no-
1:
fibi promiffam profequeretur. Sic ergo mine autoris multis exemplis fubuertit,
& Pharifæi quia difcipulos Chrifti à con ita tamen , quod quamuis latinæ vulga =
fecutionefalutis in Euangelio promiſſæ, tæ proponat teftimonia , intelligi nihi -
falfis calumnijs impedire moliebantur, lominus velit , eodem modo Græce fe
dicentes Chrifto , Quaredifcipuli tui tranf= habere . Ipfe ( inquit ) Dominus Po-
Matth.15.grediuntur traditiones feniorum Et rurfus trum Apoftolum interrogans dixit : Di- Ioan,vlt,
Matth.9. difcipulis replicantes , Quare cum publica- ligis me plus his ? Ille refpondit , Tuſcis
nis, peccatoribus manducat magiſter ue - Domine quia amo te . Et ad trinam in-
fter grauifsimas poenas dederunt . Ita terrogationem eodem modo refpondit.
Ioan.8; vt Dominus dixerit eis, Moriemini in pec- Hoc ( inquit ) Auguftinus commemo
catis ueftris . Et, Ecce relinqueturdomus.ue- randum putaui, quia quidam dicunt ,
Matth,23 , fradeferta. dilectionem accipi in bonum , & amo =
rem in malum. Sic autem neque ipfos
autores fæculares locutos fuiffe certifsi
CAPVT LXXIIII.
mum eft . Dilectionem poni in malum
conftat Pfalm. 10, Qui autem diligit ini-
Amor.Amor charitatis. Amor dile fal.110.
quitatem , odit animamfuam , Et Nolite di-
Etionis . Amor amicitiæ.
ligere mundum c. Hæc Auguftinus . 1.Ioan , 2,
Nihilominus tamen, licet Origenis ob
MARE dicitur in feruatio exceptionem interdum patia
fcripturaHebraiceCha tur, vt aperte demóftrat Auguftinus, fed
bab,Deuterono.3 3. & certe frequenter verum habet . Itaque
Deute.6
Iob . 31. Eft autem plerunque dilectio bonum fonat , legi=
Deu.10.
amor affectus animi, mus enim pafsim , Diliges Dominum Leum Deut.30.
quo bene volumus nos, tuum . Et Diligas eum , & feruias Domino Lofu.23 .
& noftra,& extraneos. ·Et Diligas Dominum , Item Iofue . 23. Tob.13 .
Eft autem amor amicitiæ , quo quis amat &Iob.13 . & Cant. 1. Recti diligunt te, Et Cant.1 .
capitulo tertio , Quæfiui quem diligit anima Cant.3.
amicum propter ipfum, quicapaxad re Matth.22,
damandum eft , creaturas quippe irra mea , Et Matthæi. 22. Diliges Dominum Ioan.13,
tionales 8. amore amicitiæ nemo poteft Deum tuum Et : Vt diligatis inuicem , fi-
Ariftotel.
amare , vt teftatur Ariftote.8 . Ethicor. cut dilexi uos Rarifsime vero reperire
D.Tho, & diuus Thomas prima parte, quçftione licebit fcriptum vt amemus Deum, præ Deut..
vigefima , articulo fecundo , ad tertiu. ter Deuteron. 1 1 .Ama Dominum tuum , Et Ioan.16.
Amor vero concupifcentiæ dicitur , quo Ioannes. 16 Pater amat uos quia uos me
quis amat alium , vel aliquid fibi , ficut amaftis . Et fi quis alius locus forte eft
folent homines amare fibi diuitias . Cæ- fimilis iftis. Et fortaffe inde obferua
Orig teru amare, & diligere , vtóbferuat Orig. tio prædicta Origenis profecta eft , quod
apud humanos autores, amare, arden = 44
Homilia prima in Cantica, differunt. Vi
detur ( inquit ) mihi , quod diuina fcri- tiorem affectum, & corporalem potius
ptura volens cauere , ne lapfus aliquis. quam fpiritualem connotet , qualis fo-
legentibus fub amoris nomine nafcere- let effe carnalis. Vnde Ciceroapud Bru Cicero,
tur , pro infirmioribus quibufque eum, tum . Clodius ( inquit ) valde me dili
qui apud fapientes fæculi Cupido , feu git, fed vt enQataregovاد, hoc eft cum
amor dicitur honeftiori vocabulo chari.. maiori emphafi dicam , valde me amat .
tatem , feu dillectionem nominaffe.Hęc Hæc Cicero . Hinc ergo fcriptura farı
Origin. Loquitur autem Grace fecun cra frequentius vtitur dilectionis voca
bulo
A MOR DEI.
effe
AMOR DEI. 79
effe quærendam , quia dulcedo amoris meu utdiligatis inuicem , quia amorisdeitatis
diuini dulcedinem vincit amoris huma- igneliquefacta , quafi ad opera proximi,
Hierony. ni . Vnde Hieronym . Epiftola de cuíto- corporeis deftituor viribus . SicMaria qua
dia Virgin. ad Euftochium , Clauus ( in- fi amore languens fedens fecus pedes Do-
quit) clauo truditur , & amor amore fu- mini audiebat verbum illius , dum Mar-
peratur.Hæc ille. Facit etiam amoris dul- tha fatagebat circa frequens minifte - Luc.ro,
cedo , ne labor in præceptis exequendis rium .
Bern,. fentiatur . Vnde Bernard. fermone . 83 . Amor omnes animi vires fecum ra-
7
Vbi ( inquit ) amor eft , labor non eft, pit, & amoretendimus , quocunque ten-
Auguft: fed fapor: & Auguftinus tomo.4 . libro dimus . SicAuguftinus libro decimoter.
de fancta viduitate , capit. 21. In deli- tio Confefsio . Amor ( inquit ) meus pon- Aug.
tias(ait) fpirituales , ipfa quæ videntur la- dus meum , illoferor , quocunqueferor . Hæc
boriofa , vertuntur , nullo enim modo ille. Sicut ergo lapis grauitate fertur in
funt onerofi labores amantium . Sed centrum , & fluuius inclinatione fua na-
etiam ipfi delectant , ficut venantium , turali non folum præceps fertur in ma-
pifcantium , vindemiantium , negotian- re , fed &rapit fecum quæcunque obuia,
tium : & primum mobile omnes alios ca los
curfu fuo fecum trahit fic amor inter affe.
5 Amor Dei ,quem fupra diximus, ami-
citiæ propter bonum honeftum , & pro &tus cordis humani primus , & potentif
fimus eft, ita vt fecum intellectum , me=
pter ipfum amatum , nihil de remunera -
tione, vel mercede cogitat . De quo D10- moriam , & inferiores vires , toturnque
Dionyf,
hominem in fuum fcopum rapiat . Hoc
nyfius libro de Diuinis nomin . capitulo
quarto, propterea ( inquit ) diuinus amor pondere amoris traxit Dominus Pe-
Matth.4.
exceffum efficit , dum amantes fui iuris trum , & Andream dicens : Venue post
effe non finit , fed amatorum ( ſub audi, me , Et ipfum Matthæum, cui dixit , fe- Matth.9.
quos amant) iubet exiftere : Etinfra:Vn- quere me, & furgens fecutus eft eum , quod
de Paulus ille magnus diuino amore oc- intelligendum eft amoris , & affectus ma
Gala.2, cupatus clamat , Viuo iam nonego , ſed ui- gis quam corporis grefsibus , quia vt no-
Auguft
uit in me Chriftus , tanquam verus ama tat Auguftinus fuper illud Pfalmi. 3 3 . Pfal.33.,
tor extra fe pofitus , viuenfque iam vi- Accedite ad eum , & illuminamini , habet
tam , non fuam , fed amatoriam . Hæc amor Dei pedes fuos , quibus itur ad
Deum .
Dionyfi. Quæ propterperfectos fint di- 8
&ta . Neque enim contemnendus eft ille Amor filiorum honeftus in fcriptura
alius amor concupifcentiæ , qui Deum commendatur, nec Patriarchæ reprehen
diligit mercedis intuitu , de quo , filius duntur, quod diligerent filios fuos . Vn
Luc.16. Gene. 22 .
prodigus inparabola dixit : Quanti mer- de Abrahæ Dominus dixit . Tolle piium
cenarij indomopatris mei abundant panibus , tuum unigenitum , quem diliĝis Ifuac. Et, Re- Gene.25 :
id eft, confolationibus fpiritualibus , & becca diligebat Iacob. Et , Ifrael autem dilige Gen.37.
Pfal.118. meritis . Item, Propheta canit , Inclina- bat lofeph ; fignum autem veræ dilectio-
ui cormeum ad faciendas iuftificationes tuas in nis eft , filios cum fuerit opus corripe -
æternum propter retributionem, quam etiam re. Qui diligitfilium fuum fsiduat tilla . Ecel.30.
Petrus quærebat dicens . Ecce nos reli- gella , ut lætetur in nouifsimofuo . Vnde & Socrates.
inter dicta mirabilia Socratis , refertur il-
Matth.19. quimus omnia , & fecuti fumus te , quid ergo
eritnobis? la fententia inftitutionem filiorum in pue
6 Amorignitus inftar febris cuiufdam fpi ritia vtilifsimam effe , quia pulli fero-
ritualis facit animam languefcere , ita vt ciores , fi domentur , optimi equi eua-
dunt , nimius tamen erga filios amor eui-
ab operibus vitæ quidem actiuæ ceffet
interdum , vt amori creatoris quafi fe- tandus eft . Vnde & gentiles Philofo-
dendo vacet , de quo fponfa dicit: Ful: i- phi vitio dederunt Micerino regi Aegy- Micerinus.
Cantz. pti qui filiæ cadauer aurea capfa inclu-
te mefloribus , & ftipate me malis , quia amo-
fum ob oculos femper habere voluit ,
re langueo , id eft floribus fcripturarum ,
lucerna iugiter die ac nocte ante capfam
& exemplis virorum illuftrium , ad ope-
ardente , quod vtinam Chriſtiani vitium
randum conformate me , vt impleam
Ioan.is præceptum Domini . Hoc eft præceptum in fuo gradu fugerent , qui relictis pau-
peribus
AMOR FILIOR V M.
Matth.25 . peribus de quibus Dominus dixit. Quod ptifta parentes commendantur , qui tam
fancte fe mutuo dilexerunt , vt incede-
uni ex minimis meis feciftis , mihi feciftis ,
fumptuofifsima filijs condunt fepulchra, rent , Sine ulla querela in omnibus iuftifica - Luc, 1 ,
aurea , & eburnea . Nec minus repre- tionibus legis . Sanctus quoque Iofeph ita
Pythiris, henditur Pythiuis rex Bithyniæ,qui cum fanctifsimam dilexit fponfam , vt cum
didiciffet filium fuum à Xerxe interfe cam prægnantem videret , traducere,vel Matth, 2,
&tum , relicto vxori regno , in monu- accufare noluerit fed cogitabat occulte
mento fe inclufit , ibique flebiliter vi= dimittere cam . Denique Paulus modum
coniugalis amoris defcribens ait . Viridi- Eph,s?
xit . Laudatur vero pietas Dauid , quifi-
2.Reg.18. lium fleuit. Abfalom inobedientem fibi, ligite uxores ueftras , ficut Chriftus dilexit
atque rebellem . Quia corpore fuerat & Ecclefiam . Et Prouerbiorum . 5. Situena
anima extinctus . Commendatur etiam tuabenedicta, lætare cum muliere adolefcen= Pro.s
Ioan.4. tiæ tuæ ..
pietas reguli , qui quamuis gentilis fi=
lium obtinuit fibi à Chrifto fanitati refti- Amor proprius omnium malorum fe- ΙΟ
tui , importunis etiam precibus vrgens. minarium eft, iuxta illud : Qui amat ani- Loan.12:
Pietas etiam laudatur Ïairi Archifyna = mamfuam, perdet eam . De quo amore ex-
Matth.9 . gogi , qui filiæ duodennæ defunctæ vi . ponit Hieronym. illud Hieremiæ . Vbi Hierony.
Hier.12,
tam impetrauit . Simili amore vidua iux Propheta populo dicit fe ipfum aman-
Luc,7 ta Nain filio defuncto vitam lachrymis ti , Onager affuetus in folitudine in defiderio
obtinuit à Chrifto . Vnde matribus ju- animæfuæ attraxit uentum amorisfui. Et cer-
Tit.2. te hic eft ventus vrens , qui omnes adu-
Matth, 15, bet Apoftolus . Vt filios fuosdiligant , de
quo & Chananæa valde laudatur pro- rit virtutes , & inter omnia venena per-
pterpium amorem in filiam. niciofifsi.num eft virus . Vnde Plato , Plato
9 Amor coniugalis honeftus in facris Dialogo. 5. de legibus , Reuera, inquit,
Gen.24.
commendatur eloquijs . Vnde Genef. nimius in fe ipfum amor, omnium peccatorum
24. Ifaac in tantum Rebeccam dilexit omnibus femper eft caufa : obcecatur quip .
vxorem , Vt triftitiam , quam ex morte ma➡ pe circa amatum , qui amat . Hæc Plato . Et
risconceperat, illius amore temperaret. Item Beatus Auguftinus, lib. 14. de Ciuitate Auguft
Lacob Rachelem vxorem dilexiffe legi- cap.vltimo, Fecerunt , inquit , ciuitates duas
tur . Pro qua focero fuo feptemferui - amores duo , terrenam fcilicet amor fu ufque
Gen.29. uit annis . Et uidebantur ei dies pauci pro- ad contemptum Dei , caleftem uero amor Dei
pter amoris magnitudinem . Hunc hone- ufque ad contemptumfui.Hæc Auguft. Vn-
ſtum amorem inter coniuges , vt fua fi- de amores ifti contrarij funt,vt dicit Ori-
lius Dei præfentia commedaret , conui- gi.Hom.. fuper Cantica, Nemo, inquit, Orig.
ioan.2, uio nuptiali in Cana Galilee intereffe di poteft duobus amoribus pofsideri,fi carnis ama
gnatus eft . Sed exceffus amoris huiuf- tores,amoremfpiritus non capis. Quod alijs
modi gentium etiam damnaturhiftorijs, verbis Dominus in Euangelio docuit. Ne Matth.6,
Artemifia, qualis Artemifiæ , quæ cum Maufulo mo poteft duobus dominis feruire,& rc.Hacte
marito defuncto fepulchrum fumptuo = nus de amorefub nomine amoris.
II
fifsimum , quod inter feptem miracula Charitas , vt dictum eftfemper in bo-
mundi refertur , ædificaffet, ibi fixa hau- num capitur pro Dei amore fuper omnia,
ftis paulatim cum vino mariti fui cine- &proximi iuxta nos Paulus,Charitate fra Rom.12 Heb.12 .
ribus ad mortem vfque contabuit . Ta- ternitatis inuicé diligentes, Et, Charitasfrater Rom.14,
Portia. xatur etiam Portia Catonis filia , quæ nitatis maneat in uobis, Et,fecundu charitatem 1.Cor.13 :
mariti Bruti perempti cineres cum potu ambulate,Et, Manenttria hæcfides,fpes,chari-
bibens extincta eft . Laudatur vero in tas,Et. In Charitate radicati , & fundati. Eft Eph.3,
hiftoria Romana Publius Rubrius Ce- autemfciédum , charitatem effe virtutem
ler, qui vixit cum Caia Emina vxore, an- fuper naturam nobis infufam , iuxta il-
nis quadraginta tribus, & menfibus octo lud,Charitas Dei diffufa eft in cordibus noftris, Rom.s.
fine vlla quærela . Albucius etiam Ro= per Spiritumfanctum,qui datus eft nobis.Por
manus,qui cu Terentia Valentiana vxo- ro effe habitus infufos in nobis Theologi
reannis viginti quinq; peractis,fine iur= carum virtutum,fine dubio tenêdum eft.
gio defunétus eft . Sed multo magis in Dequo Concil . Trid. ff.6 . can.7 . & 11 .
Euangelio Zacharias , & Elizabeth Ba- Eft autemvnus,atque idem habitus chari Conc. Trid.
tatis
AMOR CHARITATIS 8
tatis Dei, & proximi , cuius primarium violentur: quæ non violantur nifi per le-
obiectum eft Deus, fecudarium vero pro thale peccatum, quod non diminuit , fed
D.Thom. ximus , vt docet D. Tho. 2 2.q.2 3.art.5 . aufert omnino charitatem , vt iam often-
Itaq; habitus charitatis elicit actum amo demus .
ris Dei fuper omnia, &proximi propter Porrò an charitas femel habita pof- I2
Deum,reliquarum vero virtutum actibus fit amitti, difputant doctores, eo vel ma-
imperat , tanquani regina virtutum, De xime, quod quidam ex antiquioribus di
1.Cor.13. cuius primatu Paul. Maior autem horum eft cere videatur , charitatem durare femper,
Colof.3. & illam quæ per lethale peccatum amit-
charitas,Et,fuper omnia charitatem habentes,
que eft uinculum perfectionis. Id eft vinculū, titur , apparentem fuiffe , non veram .
quo Deotáquam vltimo fini copulamur. De quo Sixtus fenenfis . lib. 5. Biblioth . Sixtus
Senen.
In quo fenfu dicitur.Qui manet in charitate annot. 240. adducit Gregor.Homil.5 . Gregor.
1.Ioan.3.
in Deo manet,& Deus in eo:Sola quippe cha in Ezechiel . dicentem : Sic electi quique
ritas facit hominem amicum Dei, eftque ad bona tendunt , vt ad mala perpetran-
D.Thom. vera cũ Deo amicitia , vt inquit D.Tho. da non redeant . Quod certe intelligen-
22.q.23.ar.1.Quia non folum nos Deo dum eft de iuftis quandiu iufti funt, alio-
gratos, fed & familiares facit, iuxta illud: quin peccando definunt effe iufti. Sed dif
Ioan,15. ficilius eft quod Augufti. dicit,tom. 3.in Aug.
Vosdixi amicos, quia omnia quæcunque audiui
à Patre meo notafeci uobis. Præterea notan priorem Epiftolam Ioannis . Vnctio( in-
dum eft , charitatem omnes virtutes ad fa quit ) inuifibilis charitas eft , quæ in quo-
lutem neceffarias fecum afferre, & earum cunque fuerit, tanquam radix erit , quæ
1.Cor.13. proprietatibus indui, iuxta illud . Charitas quauis ardente fole arefcere non poteſt .
Gregor. patiens eft , benigna eft,& c. Vnde Grego.in Sed certe hoc intelligit Auguft. ex parte
loan.15 .
Hom.fuperillud, Hoc eft præceptum meum, ipfius charitatis,non ex parte noftra.Iam Grat:
c. Sicut multi ( inquit) arboris rami de vero ad id quod allegat Gratianus di Ambr.
vna radice procedunt, ita multæ virtutes ftinctione, 2. ex Ambrofio, fuper 2. Co-
de vna charitate generantur , de quo la- rint.6 . ficta charitas eft , quæ deferit in
tius poftea . Interim autem fciendum cha aduerfitate , & ad alia fimilia , quæ re-
fert Sixtus fen. fciendum eft, fecundum
ritatem augeri meritorie ( quod aiunt) per
D.Thom. fingulos actus ,vt docet D.Thom . loco ci fidem catholicam ex parte fubiecti pof-
Matth.10. tato art.6. iuxta illud . Quicunque dederit Te charitatem , quandiu non eft homo in
uniexminimis iftis calicem aquæfrigide inno gratia confirmatus , per lethale crimen
minemeo,non perdet mercedemfuam, nec per amitti , iuxta illud . Charitatem tuam pri- Apoc.2.
folos actus fuos etiam remiffos crefcit (fal mam reliquifti , Et , Bonam confcientiam ,quam 1.Timoth.2
tem in acceptatione diuina ) charitas, quã quidam repellentes circa fidem naufragaue
do eos clicit,fed etiam per actus impera- runt . Quam veritatem orthodoxam tue-
tos aliarum virtutum cum debitis circun- tur Hieronym . libr. 2. contra Iouinia - Hierony.
Con.Trid. ftantijs. Ad quod facit decretum Triden = num, eumque refutat afferentem , gratiam
tini Concil.ff. 6. can . 10. & clarius , can . femel habitam amitti non poffe . Quod
32.Augeriautem charitasfemper in hac uita fialiquiex patribus catholicis dixiffe le
Pro.4
ufque admortem poteft,iuxta illud .Via iufto- gantur , charitatem quæ defecit , veram
minimefuiffe , veram quidem intelligen
rum ficutluxfplendens crefcit , augetur uff
Apoc. 22: dum eft illos accipere pro perfecta, & con
in perfectum diem.Et,Qui iuftus eft, iuftifice-
D.Tho.
tur adhuc . De quo lege D.Thom. loco firmata . Quæphrafis eftfcripturæ inter-
Matth.5. citato art.7.Vnde in omni vitæ momen dum accipientis verum pro perfecto , &
to,quadrat illud:Beati qui efuriunt,& fitiunt confirmato , ficut dicit Dominus . Ego Ioan.15.
iuftitiam . Poftremo quamuis accidenta- fumi uitisuera , vbi minime quidem vitem
lis feruor charitatis refrigefcere pofsit , fe materialem intelligit filius Dei ,fed emi
atque diminui , effentia vero charitatis nenter, & in altiori genere perfectam ,
Rom,11, & ita confirmatam in bono , vt non mu=
non diminuitur , quia , Sine poenitentiafunt
tetur in prauam iuxta illud Hieremiæ. Hiere.2.
dona, uocatio Dei . Cum ergo Deus cha
ritatem infundat, quod eft amicitiam no'z Ego te plantaui uine an electam , quomodo mi
bifcum inire,no minuit donum huiufmo hiconuerfaes in prauum uinea aliena ? ficut
di , nifi ab homine amicitiæ diuinæ iura fuper Ioann. notat Auguftinus . Deni- Auguſt.
que
AMOR CHARITATI S.
L difci-
CHARITATIS .
AMOR
bim & volauit ."
difcipulis , quos charitate repleuerat , di- !
Charitas Dei in fcriptura dicitur ni- 22
Ioan.15 . xit : Ego pofui uos ut eatis , & fructum affera
mia , id eft , fuperabundans : Propter ni Eph.z.
tis,id eft , pofui vos , ne charitas in vobis
miam charitatem fuam , qua dilexit nos
effet otiofa , fed actuofa .
Præterea charitas omnium virtutum ra Deus , cum effemus mortui peceatis , con-
Quaft.
20 dices firmat, & fundat. In charitate radica- uiuificauit nos Chrifto. Quærunt autem Ambr,
expofitores , quare nimia dicatur? Ad
Eph..
D.Thom.ti, fundati:vbi D.Tho . Omnia ( inquit)
noftra , vt in æternum durent , radicari,& quod dicit Ambrof. Nimiam, fiue vt ipfe
fundari debent in charitate : Que nunquam legit , multam vocari, quia non petenti-
bus , neque quærentibus obtulit mifericor
1.Cor.13. excidit. Vnde ficut arbor fine radice , &
domus fine fundamento facile ruit , ita & diam, iuxta illud quod per Ifaiam dicit , vt
Rom.10.
refertur Rom . 10. Palam apparui his , qui
fpirituale ædificium , nifi fit in charitate
fundatum . Nec folum charitas virtutes me non interrogabant. Sed D. Thomo. ni- D.Tho,
fundat , fed & fortiter ligat , ne defluant, miam dici putat , quia ex mera procedit
mifericordia , non ex iuftitia. Amor
propterea dicitur : Vinculum perfectionis.
Colof.3. enim , quando amat bonum , quod in-
Chryf. Quod explicans Chryfoft.ibidem. Quem
uenit in amato , quafi ex iuftitia tendit
admodum ( inquit ) in naui etiam fi mag
na fint inftrumenta , nifi fuerint fubliga- in illud tanquam in obiectum proprium,
cula,nihil proderunt , & in domo nifi fint quod eft bonum : quando vero non in-
uenit , fed efficit bonum , quod amat in
cotignationes ,& colligationes & in corpo
re etia fi magna fint offa, fi non fuerint vin amato , ex mera mifericordia procedit,
cula, & copages , nihil proderunt . Hæc ille eft que nimia charitas. Ergo tribus , aut
Hierony: quatuor modis nos nimium amauit Deus,
Et Hierony. fuper eandé Epiftola Pauli.
Charitas (inquit) multa membra in vnum vt notat idemfanctus doctor.Primo quia
Gloffa. colligit corpus.Et Gloffa ordi.bidem.Per de nihilo produxit : Diligisea quæfunt , & Sap.11.
omnes ( inquit ) virtutes homoperficitur, nihil odifticorum, quæfecifti.Secundo quia
& charitas connectit eas. Vt ergo ex Chri ad fuam nos imaginem capaces beatitudi
ftiana Republica vnum fiat templum Dei nis condidit. Tertioquiahomines inimi
viuum ,in quofint omnes virtutes funda- cos fibi,fua morte reparauit iuxta illud:Co Rom.s.
Ioan.is. tæ , & colligatæ , dicebat Chriftus : Hoc mendat autem charitatemfuam Deus in nobis,
eft præceptum meum, ut diligatis inuicem ,fi- quoniam cun adhuc peccatores effemus,fecun
cutdilexiuos. dum tempus ipfe pro nobis mortuus eft . Hoc
2.1. autem tertio modo non amauit nos pater,
Charitas fupereminet omni fcientiæ
Eph.3 . creatæ. Scire quoquefupereminentem ſcien- quia mortuus non eft , fed alio quarto mo
Quæſtio . do de quo Ioan. Sic Deus dilexit, mundum, Ioan.3.
Theophy. tia charitatem Chrifti. Vbi Theophyl.
quærit . Si charitas Chrifti fupereminet utfiliumfuum unigenitum daret.
Charitas perfecta foras mittit ti- 23
fcientiæ , quomodo dicit Paulus , fe ora-
morem. Et timor non eft in Charitate. 1.Ioan,4
re Deum , vt pofsimus comprehendere
Super quem locum Auguftinus . Eft(in- Aug.
& fcire illam? Refpondet autem, Charitas
quidem omnem fcientiam naturalem fu- quit ) timor , quem charitas tranfmittit,
& eft timor, qui manet in fæculum fæ-
perat , nos autem fcientia fupernaturali
cupimus illam comprehendere , non au- culi. Sicut funt homines , qui timent
tem quanta fit , hoc enim omnem fcien- Deum , ne mittantur in gehennam , ifte
timor introducit charitatem , fed chari-
tiam creatam etiam fupernaturalem ex-
tas venit vt exeat. Hæcille. Itaque fer-
cedit , fed vt comprehendamus , quod
magna fit. Quod intellige non quidem mo eft detimore feruili , qui mittitur fo-
ras à charitate , non de filiali . Alio au-
notitia tantum fpeculatiua , qualis eſſe
poteft in peccatoribus , fed fcientia pra- tem modo explicat Ambrof. fuperillud Ambro
tica , quæ cum gratia fit coniuncta , &
& Beati immaculati in via , verfu octauo.
mutuum pariat amorem .Nemo ergo ple- Pfalm. 1 18. Generaliter ( inquit ) chari-
ne capere poteft illud quod Ioannes de tas excludit timorem, vt fi quis trans ma-
Ioan.13. re pofitos filios videre defiderat , non ti-
filio Dei fcripfit : Cum dilexiffet fuos , qui-
Pfal.17. erat in mudo in finem dilexit eos,in hac enim met naufragia , liberorum charitate in-
greditur maris fluctus , & metum dif-
dilectione Dominus afcendit fuper Cherul
criminis
.1
AMOR CHARITATIS . 82
( criminis leuant defideria filiorum . Hæc tare vnum poft alium ordine longo , ita
Ambrofius , in quo fenfu Dominus dicit. vt pofterior fuftentet caput , & cornua
loan:Is Qui diligit me , fermonem meum feruabit , fuperdorfum præcedentis . Sic ( inquit )
id eft omnem meum fermonem , etiam fi cerui portantes quod graue eft , & viam
Matth.10. iuffero dicens : Ecce ego mitto uos , ficut pergunt, & inuicem fe non deferunt,quod
oues in medio luporum . Et Nolite timere cos, nos docet facere Paulus. Supportantes Ephef.4.
Rom.8. inuicem in charitate. Sic baiuli portaue-
quioccidunt corpus , quia perfecta charitasfo
rasmittit timorem.Vnde Rom.8 , Quisnos runt paralyticum : Quorum Dominus Luc.s.
feperabit à charitate Chrifti,&c.& certusſum fidem uidit , & in charitate viua proba-
uit.
24 quia neque mors , &c. 26
1.Cor.13. Charitas non quærit que fuafunt. Vbi Charitas operit vniuerfa delicta quod
Theophyl . Theophylactus : proprium ( inquit)com- duobus modis explicatur , priorem in-
modum charitas non quærit. Hæc ille. nuit ipfe textus , dicit enim : Odium fufci- Prou.io.
Vbicommodum intelligit temporale , & tat rixas , deinde vero fubiungit : Vniuer
quod non eft necceffarium ad propriæ ani fa delicta operitoharitas. Super quem lo- Lyra.
mæfalutem. Alioquin in his , quæ funt no cum Lyranus , Quia ficut odium ( in-
Matth.25 . bis neceffaria ad falutem , charitas quærit, quit ) per rixam vitia manifeftat alio-
rum , fic charitas celat , Nifi quatenus
quæ fuafunt.Vnde prudentes virgines fa
tuis petentibus . Datenobis de oleo ueftro, fraterna correctio requirit. Eodem mo-
refponderunt ne forte non fufficiat nobis , & do lanfen. Pofterior expofitio eft B. Ianfe.
uobis,ite potius ad uendentes. In neceffarijs Petri. Charitas operit ( inquit ) multitudi- 1.Petri.4.
quippe ad falutem charitas bene ordinata nem peccatorum , id eft , tegit peccata quo
à fe ipfa incipit. Loquitur ergo Paulus de ad culpam in iudicio , quod intelligitur
1.Cor.10: bono vtili , de quo dixerat. Nonquæro,quod vel per meritum charitatis , quo venialia
mihieftutile ,fed quod multis , utfalui fiant. frequenter etiam quo ad culpam dimitti
Eft enim ordo charitatis ,vt p iori loco ani confueuerunt, vel aliquando per modum
Matth.16. mam noftram diligamus in neceffarijs ad impetrationis. Vnde Gloffa Interl. fu- Gloffa.
falutein , alioquin dicet nobis Chriftus perlocum prædictum , cum per alias (in-
D.Thom.
Quidprodeft homini , ſi uniuerfum mundam quit ) virtutes culpæ dimittantur , maxi-
mè per charitatem , per quam proximis
lucretur,animæ uerofue detrimentum patia-
tur:Sic explicat D.Thom . in Comment. debita dimittimus , vt à Deo nobis debita
noftra dimittantur. & Lyranus, operit,ait, Lyran.
fuper.1.Corint. 13.qui & aliam ponit ex
pofitionem:Charitas non quærit,quæ fua multitudinem peccatoru,ne videantur tan Gloffa,
funt , id eft,ablata fibi non quærit in iudi- quam diuino iudicio punienda . Glof.quo
cio.Sed hocpertinet ad confilium . que ordinaria in eundem fenfum allegat il Iacobi.ş.
Charitas facit feruire inuicem. Per lud Iacobi.Qui conuerti fecerit peccatorem
25 charitatemferuite inuicem. In quo fenfu e- aberrore uiæfuæ,&c.ipfe operiet multitud .
Galat.s. tiam reges , & prælati in fuo gradu fer- nem peccatorum . Quem locum explicans Greg.
uiunt Reipublicæ , & Domini feruiunt Greg.lib. 19.Moral.in illud Iob. 2 6.Cor
feruis fuis , Denique fummus Pontifex vo uidue confolatusfum,& benedictio perituriſu
Ioan.Is. permeueniebat. Si enim ( inquit) magnæ
catur feruus feruorum Dei , qui audit om-
nium Dominum dicentem : Hoc eft præ= mercedis eft,à morte eripere carnem quan
ceptummeum , ut diligatis inuicem , id eft doque morituram,quati meriti erit à mor
per charitatemferuiatis inuicem. De quo te animam liberare in coelefti patria fine
Chriftus dedit nobis exemplum , quando fine victuram? Hæc ille.Et propterea dicit
Toan.i3 lauitpedes difcipuloruin , dicens . Exem= charitate operire peccata noftra , quia ipfe
plum meum dedi uobis , ut quemadmodum ego vrget nos ad lucrum animarum, quod tan
Luc.is.
Galat.3. ti habetur in cœlo vt Dominus dicat: Gau
feci uobis , &c. Quod Paulus per aliam
phrafim explicat: Alter ( inquit ) alterius diumerit in cælofuper uno peccatore poeniten
tiam agente.
Auguft. onera portate , & fic adimplebitis legem
Charitas vulnerat fuauiter amantem 27
Chrifti. Quod exponit Auguft. fuper
Pfalm.41 . Quemadmodum defideratceruus Cant. 2. vbi nos legimus : Quia amore lan Cantic,2.
ad fontes aquarum , vbi narrat ex hiftoria guro.Septuagint.vertunt,Charitate uulnera
naturali , ceruos flumina tranfituros , na- ta egofum, quod ita allegatur non folum à
L 2 Græcis
1 AMOR CHARITATIS
græcis patribus , fed à latinis etiam.Vnde) 1 ce dixit : Egofi exaltatusfuero à terra,omnia Ioan.12 .
Orig. Orig.homil. 2 fuper Cantica . Quam pul- traham adme ipfum , a ligno enim crucis
chrum ( inquit ) eft, & quam decorum à quafi rete charitatis fuper nos expandit Lyran,
charitate vulnus accipere . Alius vulnus ineluctabile. Vnde Ly anus , fuperhunc
locum . In vinculis ( incuit ) charitatis
carnis accepit , prabetu cor tuum nu-
dum iaculo electo , fiquidem fagittarius attraxit , id eft , beneficijs exhibitis , cuæ
attrahunt cor hominis. Hæc ille. Sed
eft Deus . Ha Orig. Vulnus hoc mulier
accepit quæ erat in ciuitate peccatrix, quare dicantur ifa vircula Adam , quæ
Luc.6. ideo ficut cerua charitatis vulnere faucia ripoteft . Ad hoc Refpondemus primum
cucurrit ad fontem , qui eft Chriflus Do- quia Adam, id eft, homo beneficijs maxi
Greg. minus.Praterea Greg. homil. 15. fuper meattrahitur, & muneribus , iux aquod
Ezech. eundem locum Cantic. explicat quidam Poeta dixit.
his verbis . Mens i'aque talis nullam præ
Munera, crede mihi , placant homines que,
fentis fæculi confolationem recipit , fed Deos que..
ad illud quod diligit medullitus , fufpirat, Interlin,
feruet , anhelat , vilis ei fit ipfa falus fui Deinde vt explicat Interlin. quafi dicat
corporis , quia transfixa eft vulnere amo Deus. Quo affectu feci Adam far & tum,
ris dicens: Vulnerata charitate cgo fum. eadem dilectione volui iftos fan &
tificare.
D.Tho. Hæc Gloffa .Ad quod facit illud Hiere- Hierem, 31 .
Et D.Thom. in Comment, fuper eun-
dem locuni leger's cum vulgata : Quia miæ fupracitatum : in charulateperpetuadi
amore langueo Tunc anima ( inquit ) lan- lexite, deo attraxi te.
guet amore Dei , quando eius dilectioni Charitas in fcriptura duplex legitur,
29
nihil præponit,imo quafi ad fa culi opera qua dam eft r creata, de qua loa.Deus cha 1.Ion.4.
languida efficitur . Hac D. Thom. Sic ritas tft , id eft , an o" quidam æternus , &
Matthæus vocatus à Domiro , ita ad ope infinitus , alia vero eft creata , & partici-
ra exactionis tributorum languidus effe- pata vt inquit ) Lyranus hoc loco , de Lyran.
Matth.9. &tus eft , vt nunquam ad ea rediiffe lega . cua fubiur gitur in textu : Qui manet in
Gloffa. tur. Vnde Gloffa fuper eundem locum: charitate, in eo manet , & reus in eo.Vnde
Pra amore(incuit) Det languet caro. Hinc Greg.decharitate increata homil . de Spi- Grego ,
Ioannes nofolum languidus ,fed & tranf ritu fan&to dicit ipfe Spiritus far &tus eft
amor . Sed hic cauendus eft error Magi- Magift,
fixus jaculo amoris fuper pectus Domi-
ni in cœna recubuit. ftri fententiarum in. 3. cui pu auit charita
Ioan vlt.
Charitas vinculafua ftringit vt fua- tem,qua nos diligimus Deum,effe Spiritů
28
uiter trahat. funiculis Adam traham eos in fan&tum , contra quem eft illud. Charitas
Offer. 11. Rom.s.
Hierony. uinculis charitatis. Super quem locum Dei diffufa eft incordibus noftris per Spiritu
Hieronym.Curaui ( inquit ) eos propter fanctum , qui datus eft nobis. Vbi particu-
funiculos , & vir cula charitatis , quibus la , per , fecundum phrafim fcriptura-
mihi Abraham , Ifaac , & Iacob aftrin- rum caufam denotat efficientem , iux-
xeram. Hac eft prima expofitio Hie ta illud : Omnia per ipfum facta funt , &, Ioan.x.
ronymi qui intelligit propter charita- Quoniam ex ipfo,& per ipfim & in ipfofunt Rom. 11.
tem Patriarcharum motum effe Domi- omnia. De quo vide Bafil. lib. de Spi- Bafil.
num , vt Iudæos att aherét per Chri- ritu fancto ad Amphilochium cap.5 .
ftum. Sed aliam expofitionem Chal- vbi explicat particulam,per, denotare cau-
daicus paraphraftes infinuat , vt Iudæos fam , quæ exteriorem producit effe-
videlicet att axerit Deus more aman- &tum , id eft , quæ effectum tranſmit-
tis his ve:bis, ficut moris eft trahi filios tit ad extra. Quando ergo Spiritus fan-
dilectos , traxi eos fortitudine charitatis . &us dicitur aliquid perfe ipfum nobis
Sic ille vertit infinuans beneficijs Iudæos tribuere, vel etiam venire fuper creatu-
potius , quamminis attractos , quod cer- ram, non intelligitur ipfam Spiritus fan-
te verum eft , quia quos nunquam attra- &ti perfonam dari robis , quafi quod
xerat flagellis , faltem attraxit quantum prius in nobis non fuerit , cum fit vbi
Sapient, 1,
Ioan.3. ad reliquias electas , quando : Sic Deusdi- que iuxta illud : Spiritus Domini reple-
lexirmundum , ut filiumfuum unigenitum da uit orbem terrarum, & , In ipfo uiuimus, Acto. 17.
ret,& quando ipfe filius exaltandus in cru mouemur , & fumus , fed intelligitur per!
ali-
AMOR DILECTIONIS 83
jaliquem nouum effectum nobis dari , vt) etiam ad eundem finem,&terminum amo
D.Tho explicat D. Thom. 1. parte, &fic intelli- ris fortitudo pertingit dicente Domino.
Ioan.is:
Luc.i. gitur quod Angelus Mariæ dixit. Spi- Maiorem hac dilectionem nemo habet , quam ut
ritus fanctus fuperueniet in te , id eft, per animafuamponat quis pro amicisfuis. In que
nouum,& mirabilem effectum. Quod fatis etiam fenfum Lyra.fuper Cant.eundem lo Lyra.
explicat in fequentibus : Et uirtus altifsimi cum exponit. Intelligit tamen de martyri-
obumbrauit tibi, ideoque , quod nafcetur ex te bus,qui mortem pro dilectione Dei fubie-
fanctum, uocabiturfilius Deic. Hinc obfer runt. Vndebene fequitur in textu : Et dura
Regula . uada eft regula, charitatem in fcriptura facra ficut infernus amulatio , vbi æmulatio accipi
nonnunquam vfurpari non folum pro ipfa tur pro zelo amoris tyrannorum,erga cul-
virtute infufa creata , quæ charitas dicitur, tum idolorum, pro quo dura tormenta fem
fed etiã pro dono, quod per charitate nobis per fanctis addebant, neque fatiabantur, fi-
donaturfiue à Deo,fiue ab homine.Sic inte cut non fatiatu: infernus. Accipitur etiam
1.Ioan.3 .lli gimus illud: Videte ,quale charitatē dedit no æmulatio pro zelo amoris martyrum er-
bis Deus,utfilij Dei nominemur, fimus.Vbi ga Deum, qui quanto maiora tyranni exco
charitas accipitur pro dono gratiæ, quæ effi gitabant fupplicia, tanto virilius ea illi perfe
cit nos filios Dei,& differt à charitate (quid rebant, recordati verbi Domini. Qui odit Ioan.12.
Scotus, quid fibi velit Scotus ) quia gratia eft effe animamfuam in hoc mundo , in uitam æternam
diuinum participatum , quo filij Dei effici- cuftoditeam.
mur adoptiui,charitas vero fuperaddit vir- Dilectio contemniturcumfubftantiate-
31
tutem operatiuam propter Deum fummè porali comparata. Si dederit homo omnemfub Cant.8:
dilectum.Sic etiam a cipitur pro dono ip- ftantiam domusfue pro dilectione, quafi nihilū
1.Ioa.4. fius charitatis, Apparuitcharitas Dei in nobis, defpiciet eam. Super quem locum Gregor. Gregor,
fcilicet per donu mifsionis filij eius ad nos . Homo( inquit) omnemfubftantia domus
2.Cor,2.. Item:Confirmate in illum,fubaudi fornicariu fuæ pro dilectione tribuit, quãdo quidquid
pænitentem,Charitatem, id eft opera chari- in mundo pofsidet , pro Chrifto diftribuit,
tatis. &c.Et tuc quafi nihilum defpicit eam, quia
¶Charitas ædificat. Vide verbo ædifi- poftquam oculum tergit, & Deum confpi-
care. cit, in illius vifione quidquid poffederat,ni-
Hactenus de amore fub nomine charita hili pendit. Hæc Gregor. Ad quod facit
30 tis , iam verò de amore fub vocabulo dile- illud Pfalm. Quid mihi eft in cælo , & à te Pfalm.72,
Cantic,8.
&tionis.De qua legimus. Fortis eft ut morsdi quid uoluifuperterram ? Gloffa quoque fu- Gloffa:
Greg. lectio.Super quem locum Greg. Bene (in- per Cant.Vbi(inquit) abundat amor æter
quit) pculdubio fortis vt mors dilectio per norum,vilefcit poffefsio labentium.Secuda
expofitio eft Lyrani , quiaddit.Non mul- Lyra
hibetur , quia dum per dilectionem a vitijs
mortificamur,quod mors agit infenfibus cor- tum laboriofum effe , pro dilectione Dei
poris,hoc agit dilectio in cupiditatibus mentis, relinquere propria domus fuæ , fed mul-
Sunt enim nönulli, qui fic diligunt Deum, tu laboriofum effe, relinquere femetipfum,
vt omnia vifibilia negligat , & dum ad æter quod fi no facis,omnia alia tanquam nihilu
nitatem tendunt, ad omnia temporalia pe- defpicit dilectio Dei , quæ cum debeat effe
ne infenfibiles fiunt. Hæc Gregor. Eodem fuper omnia,non folu debet effe fup noſtra,
Gloffa. modo explicat Gloffa. Sed aliam explica- fed fuper nos,quod recte Petrus intellexit,
D.Thom . tionem addit D. Th . in Comment. Vltra quando dixit Chrifto. Ecce nos reliquimus Matth.19.
inquit, in dilectione Chrifti hoc poteft acci omnia , &fecutifumuste . Quia nifi reliquif-
pi,qui in tantum nos dilexit, vt immortalis fent Apoftolifemetipfos, non fuiffent Chri
pro nobis mortemfufciperet.Hec D.Tho. ftum fecuti. Qui propofito fibi gaudiojufti
Hebr.12,
nuitmortem confufione contempta.
Secundum quam expofitionem intelligico
mode poteft annuete nobis Auguftino il- Cæterum illud quæri folet , quomodo 32
Ioan.13.
lud.Cum dilexiffetfuos, qui erat inmundo,infi verum habeat iftud Ioan. Matorem dilectio Quæftio.
Ioan.is.
nem dilexit eos, id eft vfque ad finem amo- nem nemo habet , quam ut animam fuam ponat D.Thom.
ris,qui eft vrgere amantem,vt vitam expo- quis pro amicisfuis? Circa quod D. Tho. in
natpro amato. In quo fortis eft vt mors di- Comment.opponit. Contra,inquit,obijci-
lectio, quia ficutviolentia mortis huc vfque tur, quod maioris eft dilectionis fignú,quan
pertingit vt vitam auferat temporalem , fic do animam fuam quis ponit pro inimicis,
L 3
AMOR DILECTIONIS . .
vt Chriftus fecit. Commendat Deus charitatem ret aliquando Petrum , quando dixit,Di-
fuam in nobis,quoniam cum adhuc peccatores ef ligis me plus his ? oftenfo etiam Ioanne.
femus fecundum tempus , ipfe pro nobis mortuus Tertio denique modo poteft effe dilectio
eft. Ad quod dicendum , quod Chriftus maior extenfione , qua videlicet plura im
non pofuit animam fuam pro nobis pedimenta amoris fuperamus , quomo-
inimicis , vt fcilicet inimici remaneremus , do maior eft dilectio inimicorum , quam
fed vt amicos nos efficeret , vel fi non ef- amicorum , quia ad plura impedimen-
femus amici omnes , effernus tamen ama- ta amoris vincenda fe fortiter extendit.Vn
ti quafi amantes. Hæc D.Thom.Et for- de & fignum eft robuftifsimæ dilectionis
te vult dicere eum , qui ponit vitam pro quæ non facile cedat contrarijs. Sic ita
inimicis , exponere pro amatis , id eft , in que recte dixit Apoftolus , commenda-
ratione amicitiæ,non inimicitiæ , quia ne- re Deum charitatem fuam in dilectione
mo poteft amari amore charitatis fub ra- inimicorum , tanquam in ea quae effet ma-
tione inimicitiæ. Quæ folutio legitima eft, gis extenfa , atque robufta , & fic recte
quia ficut Paulus dicit : Quantum in nobis Bernar. locutus eft , maiorem illam vo-
Rom, 12,
eft , cum omnibus hominibus pacem habentes. cans , recte quoque præceptum de dile-
fic etiam quantum in nobis eft , cum om- &tione inimicorum mirabile dicitur , &
nibus hominibus conferuare debemus a- difficilius , cum quo ftat , vt dilectio ami-
morem , finon propter ipfos , quia for- corum fit fumme perfecta genere fuo
tefunt inimici , faltem propter Deum , ad amore appreciatiuo , vt dictum eft ,
cuius imaginem conditi funt. Sed ad huc quando fcilicet exponitur vita pro re a-
vrget teftimonium Pauli,quomodo com- mata.
mendat Deus charitatem fuam in nobis, Præterea dilectio Dei vocatur in fcri-
33
ex eo quod pro inimicis mortuus eft , prę ptura , fecundum regulam patrum : non
Bernar fertim quia Bernar. Se m . feriæ. 4. Heb- folum illa , qua iufti accepti funt , fed e-
domadæ fanctæ , maioren ( inquit) dile- tiam qua beneficijs eius peccatores alli-
&tionem nemo habet , quam vt animam ciuntur , quamuis ingrati fint , & repro
fuam ponat quis pro amicis fuis , maio- bi. Sic Ifaias. Babylon dilecta mea pofita eft Ifai.al.
rem tuhabuifti Domine,ponens eam pro mihi in miraculum , vbi Hieronymus.Ba- Hierony.
Matth.s. inimicis. Præterea,quia præceptum Mat bylon ( inquit ) quæ Deo , vel Prophetæ
th. 5. de dilectione inimicorum ab omni quondam amabilis fuit , fubaudi multis
bus inadmiratione habetur , propter dif- beneficijs delinita , facta eftin fuafubuer-
ficultatem , vfque adeo vt Dominus di- fione mirabilis. Eodem modo exponunt
cat ibidem : Si diligitis eos , qui uos dili- interlinealis , & Nicolaus. Sed obijciunt
gunt , quam mercedem habebitis ? nonne Rabbini contra vulgatam , in hebræo non
ethnici hoc faciunt? Ad quæftionem ergo effe Babylon dilecta mea , fed vt verte-
vt dilucide refpondeamus præmittendum runt Aquila , & Theodotion , Tenebræ di Aquila,
Theodo.
eft , dilectionem vnam altera poffe dict lecte , Præterea, Septuag. tranftulerunt,
maiorem tribus modis. Primo vt fchola- non Babylon dilecta , fed Anima mea di-
ftici dicunt, quantum ad amorem apprecia Lecta. Ad quod Refpondemus in hebræo
effe vocem DDUI Nefeph , quæ figni-
tiuum , itaque illud plus diligimus , quod
pluris quam alia facimus , ita v: alioruni ficat caliginem , pro qua mendofe lege-
omnium pro illo , fiopus effet , iacturam runt Septuag. Nephes , id eft
faceremus : quæ dilectio abfolute dicitur anima. Porro caligo dilecta fecundum
maior , debetur que Deo fuper omnia di- phrafim fcripturæ eft Babylon ciuitas ca-
lecto. Alio modo aliquid maiori inten- liginofa , & multis beneficijs , atque vi-
fione , vel feruore diligimus , quomodo &
torijs à Deo affecta , & dilecta. Vnde
mater interdum magis diligit filios , quam Ifaias ait : Super montem caliginofum leua- Ifai.13.
Deum , in quo non peccat , dummodo te fignum. Vbi omnes intelligunt Baby-
pluris faciat Deum modo explicato . Sic lonem , quæ nebulis afcendentibus de lo-
& Ioannes à Chrifto diligebatur inten- cis bituminofis , & fulphureis , circumiacen
fius quam omnes Apoftoli , & ideo de tibus , caliginofum cælü habet. Rectè ergo
Ioan. vlt.
illo legimus : Difcipulus ille , quem dilige- vertit vulgata , Sed nota,dilectă Babylonia
bat Iefus , cum quo ftat , quod pluris face- quò maioribus fuerat affecta beneficijs , co
feuerius
AMOR DILECTIONIS 84
quam Iudæus , & infidelis in morte , pro- fu , vt Burgen. afferit in additione prima Burg.
Matth.25: pterea Dominus clamat.Vigilate , quianefci huius capitis , & Sanctus Thomas fuper D.Tho.
Luc.12.
tis diem, neque horam , & Luc. i 2. Beatifunt Paulum.Oportet (inquit)dicere , quod ab
feruiilli,quos cum uenerit Dominus, inueneritui æterno Deus Lacob dilexerit , volens illi
gilantes,ere. Iuxtaprædictam phrafim dici bonum gloriæ , deinde ad noftrum ino-
Deuter. 2. tur de populo Ifrael. Incraffatus eft dilectus, dun intelligendi , eum elegit feparans à re-
Hier.11.
recalcitrauit: Et de eodem, Quid eft , quod probis , poftremo prædeftinauit dirigens
tus meus in domo mea facitfeelera multa?
dile& illum efficaciter ad bonum gloriæ. Hæc ex
Matth.24.
Hierony. Vbi Hieronymus,dilectum (inquit) vocat, Diuo Thoma. Tales funtilli, de quibus
& amantifsimum populum Iuda ; qui in Matth. Propter electos breuiabuntur dies
templo eius pofuit , & veneratus eft idola. illi.
Diligentibus Deum omnia cooperari in 36
In quo etiam fenfu de eodem populo, Pau-
Rom.11, lus ait. Secundum (inquit) Euangelium inimi- bonum dicitApofto. His quifecundum pro- Rom.8.
cipropteruo,fecundum autem electionem cha- pofitum uocatifuntfancti.Super quem locum
D. Thom , in Comment. Quidquid acci- D.Tho.
rifsimipropterpatres, id eft, patriarchas,vn-
de Iudæi defcendunt , propter quos reli- dit (inquit)circa nobilifsimas partes mundi,
Rom.zo. quias conium faluandas effe dicit . In hoc non ordinatur nifi in bonum ipfarum , quia
Matth.26. etiam fenfutraditori Iudæ Dominus dixit: de illis propter eafdem ipfas curam gerit
Amice ad quid uenifti? quia vltra innumera Deus : ficut omnia animalia protegunt ca-
quidem alia beneficia , quæ illi contulerat, putpropteripfum idem , quia præcipuum
inembrum eft. Inter omnes autem partes
loan.13. pedes quoque eius Dominus humi proftra
tus, ficut & aliorum vndecim abluerat Apo vniuerfi excellunt fancti , propterea de iu-
ftolorum . fto dicitur: Super omnia bonafua conftituet Match 24,
Dilectus dicitur: Candidus, & rubicun eum. Vndequicquid malorum poenæ ac-
34 das, electusex millibus Cantic. 5. Vbi Gre- cidit fanctis , in bonum ipforum diuina id
Cannti. gor . Candidus Chriftus , & rubicundus ef- difponenteprouidentia dirigitur, ita vt fem
Greg
per fit verum illud.Stultusferuietfapiëti etiä Prouerb.11 .
fe perhibetur, quia nullum peccatum facies, Gloffa.
iuftitiæ pulchritudinem , ideft, candorem perfequendo. Addit etiam Gloffa fuper
ex integro tenuit, & tamen, tanquam pec- hunc locum, peccata quoquecooperaripræ
deftinatis in bonum , ficut in Pfal. diciture Pfal.36 :
toreffet , ad mortis pafsionem accefsit , cui
perprophetam dicitur. Quare rubrum eft Sicecideritiuftus , noncollidetur , quia Domi-
indumentum tuum? Hæc Gregor. Pro- nusfupponit manumfuam.Hæc D. Thomas.
Ifai.63.
pterea Iudæis effundere parantibus fan- Vbi duo funt adnotatione digna , alterum
fanctis deferuiffetyrannos & carnifices: fi-
guinem eius dixit : Quis ex uobis arguetme
Ioan.S. depeccato? Quafi diceret , fi candidus fum cut enim terra grano frumenti feminato de-
feruit, dumillud ad vbertatemfructus mor
mnocentia, quare meum corpus fangui-
nis effufione maculare quafi peccatoris vul tificando difponit, fic Chrifti,martyrum-
Gloffa. quetortores illis deferuierunt dicente Do- Ioan.zz.
tis , & reddere rubicundum Eodem mo-
D.Thom. mino: Nifi granum frumenti cadens in ter-
Lyra.. do exponunt Gloffa , & Diuus Thomas.
Varablus. ram mortuumfuerit, ipfumfolum manet , &c.
Lyranus vero fimpliciter explicat, Candi-
1.loan.1 . dus , & rubicundus , id eft, colore gratio- Alterum eft electis , in bonum peccata etia
fus :fed multo melius Vatablus , candor cedere, ficut mulieri peccatrici, refipifcenti
Sapien.7: (inquit ) deitatis denotat puritatem , iuxta occafionem dederunt lachrymarum . Sic Luce.7.
& Matthæoconuerfo , & Zachæo, & Tho Matth.9.
illud : Deus lux eft , & , Candor eftenim lucis
ma Apoftolo refipifcenti fua profuit ad loan-20,
Luc.19 .
eterne , rubor autem humanitatis paf--
fionem , & effufionem fanguinis præ- maius poenitentia meritum dubitatio,iux- Rom,s
ciofi. ta illud: Vbifuperabundauit deli&um,fupera-
Diligere dicitur aliquando Deus , pro co bandauit& gratia:
35 Diligere iubemur Deum ex tote corde,
Malachi quod eft , ab æterno quofdam elegiffe , vn- 37
ex tota anima,& ex tota mente noftra.Hic Deuter.6
de Malach No nefrater erat Efau Iacob,dicit
Dominus, dilexi Iacob,Efauautem odio ha adnotanda eft regula ,patrm , fcilicet. Vbi Matth, 22
ex toto corde vel dilectio Dei, vel couerfio , Regula.
hui? Quem locum de æterna Tacob præ-
L 4 vel
AMOR DILECTIONIS .
vel cuftodia mandatorum in fcripturis fan- fum,ita è conuerfo bonitas voluntatis , quæ
tis afferitur, vel præcipitur , non intenfio-
& eft per charitatein,efficit in intellectu iudi-
nem affectus fine intermifsione requiri, fed cium rectum de Deo. Sic dicitur : Animalis 1.Cor.2:
appreciatiue , quod theologi dicunt accipi homo non percipit ea,quæfuntfpiritus Dei,fpi-
debere,vt nihil dilectioni Dei, vel eius obe- ritualis autem iudicat omnia. Hæc ex Lyra-
Bernard: no.Propterea de tyrannis contra Apofto-
dientiæ anteponatur. Ita Bernard. homil.
ro.fuper Cantica. Vbicunque ( inquit ) in los in furgentibus Dominus dixit. Et hæc
fcripturis dilectio exigitur, no tam dilectio- facient uobis , quia non nouerunt patrem , neque Ioan.16.
nis exigitur affectus , quam charitas operis. me. Quia videlicet voluntate corrupta non
Sic enim Dominus ait: Qui diligit me,fermo capiebant fidem.
Ioan.14.
3.Reg.14. nem meumferuabit. Hæc Bernar. Sic intelligi Præterea legimus Prouerb. 8. Ego dili 40
tur illud.Dauid cuſtodiuit mădata mea, fecu gentes mediligo. Vbi difficultas eft,quia. 1. Prouer.8 .
2.Paral.is.tus eft meex toto cordefuo . & rurfus tota uolu Ioan.4.contrarium prima facie dicitur, vi- 1.loan.4.
tatefua quæfierunteu.Et delofia Reuerfuseft delicet,Diligamus Deum,quoniam ipfe prior di
4.Reg.23 . ad Dominum in totocorde fuo, &c . iuxta omně lexit nos.Ergo diligit nos Deus , priufquam
legem Moyfi. Blafphemant ergo,atque deli- illu diligamus,quomodo ergo dicit,diligétes
rant Nouatores dicentes, præceptum dile- mediligo? Præterea Sapiëtia, Preocupat ( in- Sapien.6.
&tionis Deifuper omnia non poffe in hac quit)eos,quife concupifcut,utfe prior illis ofte
vita feruari,cum conftet ex citatis locis,à iu- dat.Ad intelligentia ergo huius fententię no
ftis in vete i etiam lege feruatu.Vnde Hie- tät Gloffa,& Beda,hunc locum eodé modo Gloff:
Beda.
Hierony. rony.epift. ad Damafum de Symbolo ait. accipi debere , atque intelligi , ficut ille alius
Execramur eorum blafphemiam, qui di- Ioan. vbi Dominus ait: Qui diligit me, dili- Ioan.14.
cunt , impofsibile aliquid homini præceptu getur à patre meo , & ego diligam eum. Super
Auguft. effe.Idem dicit Auguft.fermo.6i.de tem- quem locum D.Tho.dicit,aliud effe nos di D.Tho .
Chryfof pore,& Chryfoft.hom.7 . de laudibus Pau ligi à Deo,aliud vero Deum fignum dile-
Coc . Mille.
Con.Araufi,&concilium Milleuit.cap. 4. & Araufi- ctionis fuæ nobis oftendere. Quantum ad-
canum.can.25. dilectionem ergo inuifibilem(vt ita dicam)
Quidiligitproximu legem impleuit , & ple prius nos vocat Deus , &fua gratia præue-
38
Rom.13 . nitudo legis eft dilectio. Quia non poteſt eſſe nit,& denique diligit, quam nos eum diliga
dilectio proximi propter Deum fumme di mus,ficut in locis allegatis habetur. Sed affe
lectum ,nifi dilectio Deifuper omnia præ- &tum dilectionis non nifi diligentibus ofte-
Matth.22 : fupponatur , vnde to a lexpendet , & pro- dit.Itaq; fenfus eft, Ego diligentes me diligo, Ioan.14.
Chryfoft. phetæ.Ita exponit Chryfoft.Virtutu ( in- ideft, eis quiparu me diligut , parua,qui me
D.Tho . diocriter,mediocria,qui veheméter,magna
quit)finis, & principium eft dilectio . Et D.
Tho in Comment. ait,proximus diligitur figna dilectionis oftédo . Propterea cu di-
propter Deum , & ideo in dilectione proxi xiffet Dominus : Et ego diligam eu,fubdit,Et
miincluditur dilectio Dei.Hæc ille.Eft ita- manifeftabo ei me ipfum, id eft , etiam in hac
que dilectiofupernaturalis quantum ad om vita figna ei proportionata dilectionis ofté-
niapræcepta quæ continet , ficut homo in dam meę manifeftatiua prefentiæ. Sic Ioa-
imundo,qui omnes virtute continet creatu- ni Chriftum tenerè diligenti , tenerrima fi-
ras,& ficut radix viua humi fixa, quæ fi fan gna dilectionis oftendit , quando recubuit
Rom.11. &ta fuerit,fancti erunt & rami. Denique eft in coena fuper pectus eius. Etfuam illi ma- Ioan.vlt.
trem commendauit in cruce . Petro autem
ficut aurum ignitum , quod virtute omnia
Apoc.3. continet metalla,iuxta illudApocalyp.Eme fortiter diligenti fortia dilectionis figna de-
aurum ignitum . möftrauit,fuam illi Ecclefiam tradens.Pafce
Quinon diligit,non nouit Deum, Quod de (inquit)ouesmeas.
39
1.Ioan.4. notitia practica debet intelligi, qua de Deo Legimus etiam Zacha. 1 3. Quæfunt pla 41
per donum fapientiæ confequimur.Vnde ga ifte inmedio manum tuarum? & dicet , His Zachar. 13.
Gloffa. Gloffa interlin . Super huc locum rationem plagatusfum in modo eorum , qui diligebat me,
adhibens ait. Quia ad notitiam Dei non ve Vbi quidam fatis probabiliter hunc locum
Sapien.1. nitur nifi per charitatem,iuxta illud : Inma- exponunt de honine prophetante menda
Cyrillus.
Lyra leuolam animam non introibitfapientia. EtLy cium, quem pater, & mater propter fcelus, Theodo.
ra. Sicut peruertitur ( inquit ) rationis iudi- cruci verberatum affigunt . Ita exponunt Lyra.
cium malitia voluntatis perhabitum vitio- Cyril.Theodoretus, Lyranus, Vatablus , & Vatablus.
commu-
AMOR DILECTIONIS 85
communis fententia Hebræorum , literæ nus dicit: Venite ad me omnes,qui laboratis, Matth, 11 .
quoquecontextus in eundem fenfum aper- oneratieftis,& ego reficiam uos , tollite iugum
te propendit. Nihilominus tame quia mox meum fuperuos , ideft , non iugum timoris
fubiungitur expreffe de Chrifto ad literam, feruilis,fed amoris filiorum.Quæ expofitio
Frameafufcitarefuper paftorem meum , quod ad mores fatis congruit. Lyra . tamen ma- Lyra
nullam haberet connexionem cum præce- gis ad literam exponit , Tribum Ephraim
dentibus , nifi de vulneribus Chrifti locus dilexiffetrituram cultus idolorum, & ideo
ifte exponeretur,probabilior eft illorü fen- perAssyrios puniendam , quod inhiarent
tentia, qui totum de Chrifto interpretatur. ad adipes facrificiorum gentilium . Eft &
Rupert. Inter quos funt Rupertus Abbas fuper Za- alia Gregor expofitio lib. 20. Moralium Gregor.
D.Thomel . char. 13.S. Thom fuper illud Pfalm. 21 . tropologica , fedpulchra, de illis qui iugum
R. Samu .
Foderunt manus meas. R. Samuel in epiſtola huius mundi cuin labore portant ingenti,
Galatin. de aduentu Mefsix.ca.7 . Galatinus , lib.8. idque libenter, qui poftea dicunt in inferno:
Frac.Riber. cap. 17.Accedit & Francifcus Riberafuper Ambulauimus uias difficiles. Quid enim dif- Sapien.s .
hunc locum , & mihi ita videtur exponen- ficilius,quamintegras noctes infomnes du-
dum,quia poftquam de Chrifto Propheta cere,vt alienum violent torum? &c. Hacte-
dicere coeperat. Eteritfons patens , quod de nus de amorefub nomine dilectionis , iam
vero de amicorum amore dicendum eft.
Chrifto intelligitur, interpofuit de falfis pro
phetis,quifuntilli contrarij ,& finita paren- Amici vocantur in fcriptura tam Apo- 43
thefi, reuerfus ad Chriftu ait. Etdicetur , que ftoli quamomnes illi , qui in charitate Dei
funtplage ifte, &c . Sed dices,quomodo qua mandataferuant . Vos amici mei eftis , fife- Ioan.15.
drat quodfequitur: His plagatusfum indomo ceritis,que precipio uobis. In lege quoquè
corum, qui diligebant me. Ad quod expedita veteriamici Dei aliqui dicebantur,iuxta il-
refpofio eft,ficutIudei dilecti dicütur(quod lud . Credidit Abraham Deo , & reputatum eft Iaco b.2.
ad notauimus.n. 3 3. ) etiamfi rebelles fint, illi ad iuftitiam, & amicus Dei appellatus eft .
quiafuntbeneficijs affecti,ſic etiã dicütur di Moyfes quoque facie ad faciem loquebatur
ligentes Mefsiam.Præterea, quia quamuis cum Deo. Sicutfolet amicus ad amicumfuum. Exod.33 .
illum venientemocciderunt, & extra vinca Cæterumpauci erant in lege veteri,qui ami
Matth.21. eiecerunt, tamen non omnes dixerunt: Hic ci Dei dicerentur, vt pote quæ lex effet fer-
eft hæres , neque nouerunt , nifi doctifsimi uitutis, in lege vero gratiæ, & adoptionis fi-
quique,reliquiautem ignorauerunt , iuxta liorum plures dicuntur amici, de quibus Do Cant.5.
A&.2. illud.Scio quia perignorantiamfeciftis, &c. Di minus ait. Comedifauumcum melle meo , bibi
ligunt autem Mefsiam in communi, & vf- uinum cu lacte meo,comedite amici, & inebria
Lyra.
quehodie fitiunt , quamuis dilectione ille- minicharifsimi, Vbiquamuis Lyranus ami
gitima finefcientia. cos exiftimet hoc loco Iudæos appellari
Diligeretritura phrafis eft Ofex. Vitula propter terram promifsionis , quæ lacte, &
42 Ephraim docta diligere trituram , ego tranſiui melle manabat, fed non quadrat , quianon
Ofe,10.
fuper pulchritudinem colli eius. Vbi Hieron. nifi in lege gratiæ Deus fuum comedit ho-
Hierony!
Ephraim (inquit) fimilis eft vaccæ , quæ à minum perfectorum fauum , ficut ex-
iuuêtutefua didicit area terere, & ferreos or- plicat Gregor . fauum , & mel fenfum fcri- Greg.
bes fuper aceruos fegetum trahere , & con- pturarum fanctarum genuinum effe di-
fuetudine coepit amare, quod docta eft. Sed cens, quem qui guftant, & mandata cum di
lectione cuftodiut, etiá fi in matrimonio vi-
protritura, contentionem Septuag. trāſtu-
lerunt, & eftfenfus , quia Ephraim non vult uat amici vocatur, quivero relictis omnibus
legis recipere iugum ,ego tranfibo fuper pul cælibatu cum charitate feruat, hi quafi ebrij
chritudinem colli eius, vt difcat contentiofa dilectionis poculo, charifsimi Chrifti dicun
vacca,atque lafciua laborare quod non vult. tur:de quibus.Suntquidam , quife caftrauerut | Matth. 19.
Sed hæc expofitio procedit fecundú tranf- propterregnum cælorum. Et in eodem capi-
lationem Septuag . At quifecundum vulga te: Ecce nosreliquimus omnia, fecuti fumus
Bernard. tam, expofitio Bernard . fermone. 9. fuper te. De alia vero expofitione , quæ perfauu
Cantica magis quadrat, vt de his intelliga- Euchariftiam intelligit , dicemus in verbo
tur,qui iugum legis , & mandatorú ex con- fauus.
fuetudine portant , & non ex dulcedine cha Amicivocantur Angeli, & anime beato 44
ritatis,fedpuro feruili timore,quibus Domi rum, de priori , id eft, de Angelis , Ecclefiaæl
LS dicitur
AMICVS . AMATOR . AMAR V M.
dicitur.Quehabitas in hortis, amici aufcultăt, cat idem Hieronym.fuper Ofex. 2. In illa Hieron.
Gloffa. Olex.2.
facmeaudire nocem tua.Vbi Gloffa. Amici verba: Vadam poft amatores meos, id eft Affy
inquit ,funt angeli, quos nobis Deus adiu- rios , & Ægyptios , quorum idola fufcepit.
tores dedit, qui orationes noftras audiunt, Quem locum ita vertit Chaldaicus para-
eafque offerunt Deo . Eodem modo expli- phraftes. Populos amatores meosfequar. In
D.Tho cant D.Th. & Lyra.Propterea Angelicu- quo fenfu dicit Dominus Hierufalem: Ecce Ezech. 16.
Lyra. ftodes dicuntur Angelicorum , id efthomi- ego congregabo omnes amatores tuos , quibus
Matth.18. num , quia illis afsiftunt.Amici quoque Dei commixta es, omnes quos dilexifti.Preterea
animæbeatæ vocantur,ficut legimus. Nimis ipfimet principes ciuitatis Hierufalem,
Pfal.138. honoratifunt amici tui Deus,id eftfancti in re qui plebem ad idolatriam fuo alliciebant
Aug. furrectione, vt exponit Auguft. fuper hunc exemplo,amatores eius dicuntur.Nam vbi
Gloffa. Pfal.&Gloffa.Sed Greg.homil. 27.in Euā Hieremię. 2 2.vulgata legit,Omnes paftores Hieron.
Greg.
gelia de fanctis martyribus explicat ante tuos pafcet uetus,Hierony.legit,Omnesamato
diem etiam iudicij . Nimis autem honorati restuos , & exponit reges tuos , & facerdo-
dicuntur , id eft, multum,vel nimis . Quia tes: & ventus eft fpes vana quam in Agy-
Deus præmium confert beatis vltra condig ptijs habebant, vt Deo non obediant, ficut Hieron.
Rom.8. num,iuxta illud, Nonfunt condigne paßiones poft Hieronym.explicat Lyranus.Etquod Lyran.
Ioan.16. huiustemporis adfuturagloria. De qua Ioa. fequitur in vulgata. Amatores tui in captiuita
Vosuerocontriftabimini,ſed triſtitia ueſtra uer tem uadent, exponunt prædicti authores , id
tetur ingaudium, & gaudium ueftrũ nemo tol- eft , ipfi quoque Agyptij , in quibus habe-
let à uobis. Hæc eft menfurafupereffluens bas fiduciamab exercita Chaldeorum ca-
Matth. 7.ideo himia vocatur. ptiui ducentur.
Matth.7
Amici vulnera funt meliora, quam frau- Rex virtutú dilecti , dilecti, Pfal. 64 .
45 dulenta ofcula odientis. Quem locum expli videin proæmiolibri octaui , numero octa
Prou.27.
Ambro. cat Ambrof.lib.3 . officiorum cap. 16.Errä uo,fufe fatis contra hæreticos.
tem( inquit)corripe amicum, & innocente
amicum ne deferas,conftas enim debet effe CAPVT. LXXV.
amicitia, Hæc Ambrofius. Itaque amicus
Matth.18. audiens illud Matth.Si peccaueritintefrater Amarum , Amaritudo , Amaricare.
tuus,corripeeum &c. Quafi percorrectione
fraternam vulnera fuo infligit amico, quan Marefcere dicitur he
do , & quomodo oportet, & tunc certe ve- braiceMarar. Ariarus
7722
rum habet,quod Salomon ait fecundum no fapor dulcicotraríus eft,
ftram vulgatam.Meliorafunt uulneradiligen qui nocet ftomacho , fi
tis,quam fraudulenta ofcula odicntis.Sic etiam fit nimius , & occidit.
Lyra,
exponitLyra. Hinc per metaphoram
46
Amatores in fcriptura fere femper in infcriptura fancta dicun
malum fonant in plurali numero , in fingu tur amara,quæ triftitiam inferunt, Obfer-
Regula.
lari vero quandoque in bonum, fecundum uantur autem quinque in fcripturis fub a-
obferuatione fanctorum patrum.Sic expli- maritudinis metaphora fignificari , vide-
Hierony. cat Hierony. fuper illud Hierem . 3. Vbi
Hierem.3. licet pænitentiam , remorfum confcien-
Synagoga Dominus dicit : Tufornicata es tiæ vel peccata, fupplicia , iram, commu-
cu amatoribus multis,id eft,idola multa co- nem que triftitiam. Primum itaque ama
luifti , amatores quippe apud Prophetas ritudo denotat pænitentiam, Luctum uni Hiere.6.
frequenter imagines funt idolorum . De genitifac tibi planctum amarum. Super que
Ezechi.16: quibus Ezechiel. Et tulifti uafa decoris tui locum D. Th. in Comment. Hortatur,in- D , Thom .
de auromeo,erfecifti tibi imagines mafculinas, quit , adpænitentiæ dolorem , & Ezechiel Ezech.27.
fornicata esineis. Sunt etiam amatores de Tyrovaftata dicit, Gubernatores maris,
fpiritus maligni, quafi leones , & ipfa quo- Hectores que &c. eiulabuntfuper te uoce mag
que vitia inueterata vt exponit Hierony.fu na, clamabuntamarè.Superque locum Hie- Hieron
Hierony
per idem cap.in illa verba , Expofuiftiforni- rony.Mentis,inquit, ainaritudinem clamo
cationem tuamomnitranfeunti , ut eius fieres. re fignificabunt , puluerem quoque fuper
Item amatores fynagogæ dicuntur omnes capita iacient , proterrenis operibus agen-
illæ nationes, quorum idola coluit,vt expli tes pænitentiam. Et de Petro poft negatio- Luc.23
nein
AMARV M.
86
Luce.23.
Prou.14 nem dicitur: Et egreffusforas fleuit amarè.Sic labituribifortis. Quod Hierony. nonfolu Hicrony.
etia: Cor ( inquit ) quod cognouit amaritudině de captiuitate Babylonica,fed etiã intelligit
animefue, ingaudio eius non miſcebitur extra- de vaftatione Hierufale fub Tyto & Veſpa
Lyran:
neus.Vbi Lyranus , Cor ( inquit ) quod cog
fiano,qua præcefsit vox diei Domini ama
nouit amaritudinem in peccatoru contritio ra,quia : Videns lefus ciuitatem fleuit fuper illa Luc.19.
ne,in gaudio eius de remifsione peccatorũ, dicens , fi cognouiffes & tu. Legimus etiam :
non mifcebitur extraneus , id eft alienus à Scribis cotra me amaritudines, & cējumere me
Gloffa Iob.13.
poenitentia.Sic etiam exponit Glof. Quis uispeccatis adolefcentia mea. Super quem
enim dubitat gauifam effe fingulariter mu locu Greg. fubtiliter phrafimfcripturæ no Grego
Luc.7. lierepeccatrice,que poft lachrymas audiuit: tat, videlicet,tunc Deu dici fcribere amari;
Remiffafunt ei peccata multa? In eundé fen- tudine, quãdo flagella eius diu durant,ficut
Bernar. fum explicat Bern.illud Ifai. 3 8. in fermo- quod fcribitur,diuti' durare folet, quá quod
Ifai.38. ne de Catico Ezechię: Recogitabo tibi omnes verbo profertur:loquitur aute amaritudinë,
annosmeos in amaritu fine anim e mee. Faciã
quado flagella cius cito tranfeunt,ficut cito
( inquit)recogitado, quod operãdo non pof träfit locutio.Repleri aute amaritudine, mul
fum.Recogitabo autétibi, quiatibi foli pec titudine denotat tribulationu . Sic Hierufale
Thre.3.
caui,vt in quo ego me cödemno, tu iuftifice à Chaldæis vaftata clamat: Replenit me ama Thre.1 .
Hierony.
ris.Quamuis aute Hierony.fuper Ifaia, ad ritudinibus,id eft, anguftijs diuerfis, vt expli D.Thom:
terrore mortis ia impendétis hac referat a cat D.Tho.in Comment.&:ipfa oppreffa à Thren.1.
maritudine,fed no minus placet expofitio maritudine. Sic contra languidu probaticæ Ioan.s.
Bern.
D.Tho. Bern.de Ezech.poenitétia exponētis.Ideo pifcinæ fcripferat Deus amaritudines , quia
D.Tho.in Coment . Ifai. vtraque coplecti-
triginta octo annos habebat infirmitatis , erat
tur expofitione.Recogitabo,inquit, tibi om que plenus,& oppreffus amaritudine,fed co
nes annos meos,in quib' bona paffus fum, folatus eft eu Dis ,quádo reftituit fanitati.
Luc.23 vel in quib' tibi peccaui,&c.Hæc Petrus re Amaritudine autem vocari peccata , quæ
cogitado poft trina negatione: Fleuit amare. Deu ad vltionem,& vindictam prouocant, 3
Præterea Amaritudo remorfum confcie-
2 docet locus Micheæ, vbi agens de Hierufa Mich..
tix,& omne fuppliciu, & malu pœnæfigni lē ait: Quia infirmata eft in bonum, que habitat
ficat,quod propeccatis infertur. Sic intelli- in amaritudinibus,id eft,infirmata eft ad facie
Hiero
la l,24 ny.git Hierony.illud Ifai.Cu cantico nó bibět ui dum bonu, quæ habitat in peccatis prouocã
nu,amara erit potio bibětib⁹ illud . In confum tibus ex parte fua Deū ad amaritudinē . Vbi
matione(inquit)mudi,præteritaru delitia- Symmachus pro eo quod vulgata vertit :
Hierony. ru recordatio erit materia cruciatuu. Sic e- Que habitat,ipfe tranftulit: Habitatio ad ama Ofex.12.
Deut.32.
tia intelligit Hierony.illud Deut. Vuaeorum ritudině prouocans, vt notat Hierony. hoc lo Hierony.
uuafellis, botrus amarifsimus,id eft, delitię co.Sic legimus: Ad iracundiam me prouocauit
carnales vertetur in fel. Super idem caput Ephraim in amaritudinibus fuis,id eft , meta-
Ifai.24. Ifai.in verba illa: Luxit uindemia tuc lugebit phorice amarum me reddidit peccatis fuis,
(inquit)vinu, atque vindemia in confum- qui dulcis fum,vt exponit Hierony.In quo
matione videlicet mudi , de qua Moyfes lo fenfu Petrus Simoni Mago emere volenti
quitur: De uinea Sodomorũ uinea corũ, &c. & donu Spiritus fan& ti: infelle ( inquit) amaritu A&, 8,
botrusamarifsimus . Tunc omnis potio, quæ dinis uideo te effe,id eft,in peccato. Quod fi ro
ftatu mētis euertit,in amaritudine comutabi ges , quomodo peccata vocatur amaritudo,
tur,quæ ad tépus vtentibus fe, mella menti cudepeccatoribus Dominus dicat: Mundus Ioan.16
tur,& in nouifsimo amarior felle reperitur. autegaudebit ,&,iætantur,cu malefecerint, &c. Prou. 2
Luc.2 : Quod oftédit Lucas circa figna finalis iudi Ad hoc refpödédú eft,peccatú effe inftar ca
cij, Eri (inquit)in terra præffuragentiu , &c. licis Babylonica meretricis , que mundanis Apoc.i7.
arefcentibushominibus præ timore. Præterea propinat,cuius labia mellita funt, & dulcia ,
Hiere.2.
pro malo poenæ accipitur amaru : scito,& ui quia in initio gaudet peccator,fed in imo ca
de,qua malu,er amarü eft,reliquiffe te Dominu licis amarifsimas cù hauferit feces , incipiet
Deutuum , & noeffe timore eius apud te.Vbi dolere finefine,quia dolor huius vitæ cum
Hierony,
Hiero. Initiu (inquit )fapiëtiæ eft timor Do flammis gehennæ copulabitur, nifi poenite
mini,que quia no habuit Hierufalem,malo, tiam egerit,fic fitiebat diues purpuratus fine Luc. 16.
Sopho.1 . & amaritudini traditur.Hec ille.In qué etià guttula aquæ refrigerio .
fenfum dicitur.Voxdrei vomini amara tribu Amaritudo etiam frequenter fignificat ... 4
iram
AMARVM, AMBIRE , AMBITIO .
Ofe.14.
Amos.6. [ iram , Pereat Samaria , quia ad amaritudinem ment.Licet verbum ( inquit ) Dei dulce fit
concitauit Deum , &, Conuertitis in amaritudi- rationi , propter feruidam charitatem ad
nem iudicium, id eft , in iram. Quod facit, in- Deum , tamen graue eft fenfualitati. Hæc
Hierony. quit, Hierony.fuper eundem locum ,qui tur D. Tho. Propterea Chriftus dixit Apofto Ioan.16 .
batus ira iudicat. Ad quod etiam allegat ibi lis : Vos uero contriftabimini , fed triftitia ue-
Ifai.5.
Hierony.illud Ifai. Vaquidicunt dulce aman ftrauertetur ingaudium, quia iufti in tribula-
rum , amarum dulce , quod plane dicunt, tione , quam propter verbum Euangelij to
qui caufam ira dignam dulci fententia fi- lerant , fentiunt amaritudinem carnis , fed
niunt , propter acceptionem perfonarum , moxfpiritu confolationem accipiunt etiam
& caufam dulci fententia dignam , in in hac vita , nam de hac etiam vita exponit
iram duræ condemnationis terminant, qui- Augu. illud : Beati qui lugent, quoniam ipfi Auguft.
Luc.7. bus Dominus dixit. Nolite iudicare, fubau- Matth.5.
confolabuntur.
di, iniufte, & non iudicabimini, & c . & Noli- 6
Amaræfactæ funt aquæ Apoc. 8. id eft,
Ioa.7.
te iudicarefecundumfaciem,fed iuftum iudicium expofitiones fcripturarum per hæreticos
Ioan. 8. iudicate , item.Vos iudicatis fecundum carnem adulterate:de quo videfupra in dictione,
&c. Sic etiam Paulus fecundum eandem
Abfynthium,num.5 .
Eph.4. phrafim. Omnis, inquit , amaritudo, ira , &
indignatio , & blafphemia tollatur a uobis. Et CAPVT. LXXVI.
Hebr. 12. Ne qua ratio amaritudinis furfum germinans
impediat. Intelligit autem , ne impediat pá- Ambire , Ambitio .
D.Tho. cem , vt exponit D. Thom. Vnde & de Sa
Sap.8 . MBIRE dicitur he-
pientia dicitur. Non habet amaritudinem con= סבב
uerfatio illius , id eft iram. E contrario vero braice Sabab , vt patet Cant.3
Pfal.9. de iracundis.Quorum os maledi& ione, ama Can.3 . I
ritudine plenum eft.Tales erant Pharifæi qui Ambire eft circuire,iux
Domino dicebant. Non nebenedicimus nos, ta citatum Cant. 3.Lectu
Ioan.8.
quia Samaritanus es tu, er dæmonium habes? lum Salomonisfexagintafor
5 Amaricari venter dicitur , id eft, portio tes ambiunt,&c. Vbi Vatablus lectulu Salo Vatablus.
inferior triftari , in obferuatione legis Dei, monis pacem intelligit Ecclefiæ , quam cu-
Apoc.10. vel imperfectus quifque amaricatur.Sic le- ftodiunt prædicatores fancti , tenentes gla-
gimus in Apocalyp. Accepi librum de manu dios fcripturarum contra hæreticos, & pacis
Angeli , & deuoraui illum erat in oremeo perturbatores . Sic ante illum D.Thom. ex D.Tho .
tanquã mel dulce, & amaricat⁹ eft uenter meus. pofuitin Comment.Alia expofitio eft Ori Orig.
Vbi Auguftinus explicans illum verficu- genis , & D. Greg. qui fanctam animam Greg.
Aug. lum Pfalm. Ad befit in terra uenter meus. lectulum effe Salomonis aiunt, quã prote-
Pial.43.
Venter ( inquit ) Ecclefiæ carnales funt. gunt Ecclefiæ doctores. Prior tamen expo
Hoc fignificat fcriptura, quando dicit, Ioan fitio magis hiftorica eft , defumpta à fatelli
nem fufcepiffe librum , & liber ipfe dulcis tibus , qui regum latus cuftodiunt: dicun-
erat in ore meo , & amarus in ventre meo. tur autem doctores Ecclefiæ fatellites for-
Quid eft hoc , nifi quodpræceptafumma, tes , quia nonfolum verbis quafi mifsilibus
quæ accipiunt fpirituales, non accipiunt car aduerfarios,fed exemplo quoque vite quafi
nales , & de quibus gaudent fpirituales, con turris munita profternunt,iuxta illud: Non Matth.s:
triftantur carnales? Hæc ille. Sic Apoftoli poteft ciuitas abfcondifupramontem pofita, de
As quo latius in verbo Gladius,num.4.
tanquam caput , & os Ecclefiæ guftabant
fuauifsime Euangelici libri confilia , iuxta il Ambitio metaphorice mundi pompam 2
lud : 1bant gaudentes Apoftoli à confpectu defignat , & honoris affectationem . Sic de
Concilij , quia digni habitifunt , pro nomine le fepultura Regis Afæ legimus : Et pofuerunt 2.Parali.16 .
fucontumeliam pati. Sed alia expofitio eft defuper lectum fuum plenum aromatibus , &
Rupert.
Rupertifuper Apocal. Magna ( inquit ) ve unguētis meretricijs, &c.& combuferuntfuper
re dulcedo libelli huius eft, quotiefcunque eum ambitione nimia. Vbi reprehenditur
deuoratur , fed ipfa dulcedo nunc interim, fumptus , & pompa fepulturæ.Sunt enim,
dum in fæculo viuitur , multis amaritudi- qui gloriam in terris etiam cadaueri fuo in
D.Thom. nibus refpergitur , ideo dulcis eft in ore, morte quærunt , non audientes vocem
fed amarus in ventre.Et D.Thom.in Com Domini dicentis : Thefaurizate uobis thefau
Tos
AMBITIO . 87
M
atth,s, Ire : Et inuidia diaboli mors introiuit in or.
roscalo. Vocatur etiam ambitio quadriga
rum,equitum , & longæ turbæ comitatus. bem terrarum. Ex inuidia quippe homi- Sap.3.
A&.27:
Sic notaturpompa Agripe & Bernices.Ite nem tentans , atque profternens in cor-
1. Macha, 9.
pompa nuptiarumfiliorum Iambri. poralem , & fpiritualemtraxit interitum .
3 De Ambitione verò , quæ eft affectatio Ambitiofus Abimelech filius Gedeonis
honoris , & dignitatu tam fæcularium,qua feptuaginta fratres , dum folus regna-
Iudic.9,
2,Macha, 4. ecclefiafticarum, legimus. Ambiebat Iafonfra re cupit , occidit. Saul dum regium dia-
ter Oniafummum facerdotium. Eft autem hoc dema in Dauidem transferri dolet ,fum-
vitium non folum humilitatis virtuti con- mum Pontificem fauentem ei cum
1.Cor.13. trarium,fed etiam charitati. Vnde. 1. Co- octoginta facris viris de medio fuftulit,
rint. 13. Charitas non eft ambitiofa. Quán- & ciuitatem facerdotalem igne fuccen-
tum verò mali hæc peftis mortalibus infe- dit. Athalia regnum ambiens omne fe-
1.Reg 22 .
rat , etiam fcriptores Ethnici , & philofophi men regium gladio peremit. Abfalon im- 4.Reg.11.
Herodotus. prodiderunt. Vnde Herodotus , Ambitio, perium ambiens patri Dauid bellum in- 2.Reg.18.
Antithen, inquit,improba res eft.Antiſthenes rogatus, tulit , quoipfe perijt. Ioab fraude Amafam 2.Reg.20.
quomodo ad Reipublicę munera acceden- neprimatum amitteret , interfecit. Hero-
dum effet,refpondit,ficut ad ignem , neque des innocentes pueros , dum regnare cu- Matth.2.
nimis prope , ne comburaris neque nimis pit , occidit : tanta eft ambitionis rabies,tan
Timon. longe , ne frigefcas. Timon Mifanthropos ta crudelitas , vt Leopardo cruentifsimæ
dixit: Elementamalorum omnium eſſe infanabi beftia comparetur. Poft hæc(inquit ) afpicie Dan.7.
Demofthen. lem cupiditatem , & ambitionem . Demofthe- bam , & eccealia quaſi pardus,& àlas habebat
nes aiebat, duabus vijs propofitis,altera que quafi auisquatuorfuperfe , & quatuor capita,
ad tribunal ducit, altera quæ ad inferos :pru &c.Vbi fubtypo feræ huius immanis Ale
dentem viru'n optaturum effe eam , quæ xandri magni monarchiam Propheta def-
Ariftoteles.
Plato. ad inferos, feu mortem ducit. Ariftoteles cribit , quod ambitiofifsimus , & fangui-
in Diatribis , plures feditiones docet in nis effufor fuper omnes mortales fuerit.
ciuitatibus ambitionis cauſa ſuboriri. Plato Vnde Virgillib. 1.Georg.ad Mecœnatē . Virgil.
Dialogo.7.de Republica , Ciuitas (inquit) Ne tibi regnandi ueniat tam dira cupido.
in qua ciuis ad expetendos magiftratus mi Et Saluftius in Catilinario.Pecuniæ (in Saluft.
nime ambitiofi funt, optime fe habet:è con quit)imperijque cupido, funt quafi mate-
Bafili, trario vero cum ambitio regnat. Cæterum ries omnium malorum . Hæcille . Hanc
B.Bafilius lib.Conftitutionum monaftica-
præcindit filius Dei difcipulis fuis.Qui ma Luc.22.
rumcap. 1. Ambitio ( inquit ) diabolicape- ior eft (inquit)inter uos,fiatficut minor, &, Dif Matt , 11 .
ftiseft , & fine dubio qui in huius uitij poteſtate cite à me,quia mitisfum, humilis corde.
eft , eodem plane cum diabolo morbo laborat. Ambitio more Struthionis inter-.
5
Hæc Bafil. Vnde dominus Ioanni , & Ia- dum alas demittit , vt ab amicis , & notis
cobo dexteram , & finiftram in regno Dei fuffragia fub modeftiæ prętextu venetur.
Matth.20. ambientibus dixit . Nefcitis quid petatis , id Deinde cum tempus fuerit , alas erigit , deridet Iob.38.
eft , nefcitis quam fæua fit hæc peftis , qua que equum, afcenforem eius. Vnde Petrus
laboratis.Et cum contentio facta effet in- Chryfologus in quodam fermone. Ambi-
ter Apoftolos , quis eorum videretur effe tio(inquit)eft,quędam fumia charitatis,Cha Petrus
maior , conftituto paruulo in medio eo- ritas patiens eft pro æternis , ambitio pro Chryfogo.
Matthiig rum dixit. Nifi conuerfi fueritis , & efficia caducis, charitas benigna eft pauperibus , am
minificut paruulus ifte , non intrabitis inregnu . bitio diuitibus , charitas omnia fuffert pro
coelorum , quafi diceret, fi primus angelus veritate , ambitio pro vanitate , pro qua
in cœlo creatus propter hanc peftem de omnia credit omniafperat. Hæc ille. Et
coelo cecidit , quomodo vos in terra, & de Ambrof.fuper Luc.ait, fepe quos vitia nul Ambro .
terra progeniti, nifi eundem morbum excu la delectant , quos nulla luxuria , nulla po-
tiatis,afcendetis in colum ? tuit auaritia fubuertere facit ambitio
4 Ambitio cruenta cupiditas eft ficut criminofos , & vt dominetur prius fer-
Ioan.8. ·
de Lucifero legimus ipfe homicida erat ab uit. Hæc Ambrof. Et quidem in ma-
tre filiorum Zebedæi fa is adumbratur
initio. Nam cum primatum ambiret in
coelo inuidit homini , quem intellexit hoc vitium , quæ genibus flexis accef- Matth.20 .
fuper choros angelorum poffe confcende- fit ad Chriftum , adorans , & petens
ab eo
AMBITIO.
Jab eo dexteram , & finiftram regni filijs quit ) Angelus effuditphialam fuam fuper be-
fuis , fic Ambrofi.adorant potentiores,vtab ftiam , & factum eft regnum eius tenebrofum,
eis pofsint honores , & dignitates aucupari, blafphemauerunt Deum coeli pre doloribus,
Cypria.
vt dicit Cypria.lib.2.Epifto. 2. ad Dona- & non egerunt pœnitentiam ,vbi beſtia intelli
tum. Accedit,quod fuos etiam hoftes ambi gitur Antichriftus , mortalium omnium
tiofus adorare fimulat fraudulenter , vtin ambitiofifsimus , & regnum eius omnes
cautos occidat , eis que dominetur.Sic He- fuperbi , & ambitiofi , qui in tenebris am-
rodes volens filium Dei recens natum de bulant, & in affectādis honoribus mirè cru
Matth,2. medio tollere vocatis ad fe clam Magis di- ciatur.Vnde Bernar.lib. 3 , de confideratio Bernard.
xit : Ite, interrogate diligenter depuero , & ne:0 Ambitio (inquit) ambientiu crux,quo
cum inueneritis,renunciate mihi , ut & ego uea modoomnes torques , & omnibus places,
nieus adorem eum.Vnde Cypria,loco citato, nihil acrius cruciat , nihil moleftius inquie
Quiamiclu(inquit) clariorifulgere uidetur in tat,nihil tamen apud miferos mortales cre
purpura, quantis illudfordibus emit,utfulgeat? brius negotijs eius. Hæc Bernar. & Greg. Iob.
Greg.
26.
id eft quantis maculis peccatorum,& fimu- fuperillud Iob. Ecce gigantes gemuntfub an
lationum. quis,elati(inquit) omnes , dum in hac vita
6 Ambitio fel draconum dicitur, quod qui affequihonoris celfitudinem cupiunt , fub
biberit ardentius fitit , & in rabiem agitur. ponderibus populorum gemunt , Nam
Deut 31. Feldraconumuinum eorum , & uenenum afpi quanto quis hic altius erigitur , tanto curis
dum infanabile: Dicitur autem infanabile, grauioribus oneratur.Hæc Greg. Ad quod
quia vix vnquam humilitas Chrifti ambi facit,quod Moyfes Domino dixit: Cur Do Num, 12 :
Lactantius.
tiofis poterit fuaderi. Vnde Lactantius mineafflixiftiferuu tuum? cur impofuifti põ
lib.7.Diuinarum inftitu. cap. 1. Qui uerò dusuniuerfi populi huiusfuperme ? Sed proh
(inquit ) ambitione inflati , & amore poten- dolor , hodic ambitiofi prælati de ponde
tie inflammati, omneftudiumad honores acqui re quidem annuorum reddituum curant,
rendos contulerunt , necfifolem quidem ipfum de pondere autem populi non curant : Et
Matth.23.
geftemus inmanibus, fidem accommodabunt do imponunt oneragrauia,& importabilia fuper
trine , que illos iubet,potentia & honore com humeros hominum , digito autemfuo noluntea
tempto humiles uiuere , ut accipere iniuriam mouere.Cumque Dauid arma Saulis porta 1.Reg.18.
pofsint , referre nolint. Hæc Lactant. renoluerit contra Goliath,propter ingens
Quod Chriftus planè confirmat dicens pondus , cuius non habebat confuetudi-
Ioan.7. nem:ambitiofi tamen hodie non folum ar
Pharifæis:Quomodo poteftis credere, quigloa
riam adinuicem quæritis ? Vnde mirabile ina fimplicia,fedgrauiora, id eft non vnam
fuit fignum , & fuper omnem naturæ con dignitatem,feu pingue beneficium tatum,
fuetudinem , quando Magi ( qui regesfuif fed & plura fortafsis,utinam addere fuper
Matth.2: fe creduntur)filium Dei adoraturi in præfe- humeros fuos iuxta Concilij Tridēt.decre
pio natum,venerunt ab oriente,cum è con- tum non præfumant. Denique cum Go-
tra qui huiufmodi funt, ab alijs velint potius liath Gigas immanis vnam duntaxat ha-
adorari quàm tā logo itinere , tantifque peri ftam geftaffe legatur, iſti plurimis haftis
culis quærere que adorent. Quod qua diffi vna manu comprehenfis , hoc eft , præben
Iob.39.
cile fit,vt qui huiufmodi funt humilietur,do dis multis non folum non vincunt aduerfa
cet Iob. Nuqdalligabis Rhinocerota ad arădū? rium,fed neque fe , neque fuas oues defen
Greg.
id eft fuperbos reges fubijcere poteris obe- dere poffunt .
dientia iugo:vt exponit Greg. fuper eun- Poftremò Chriftus Dominus non folu 8
H'er.8 .
dem locum . De Chaldæis etiam principi- verbo,fed etiam exemplofuo nos docuit
bus Hieremias dicit. Adducam eisferpen- ambitionem fugere quãdofciens poft mul
tes regulos , quibus noneft incantatio , Reguli tiplicationé quinque panum venturos po-
quippe nullis verbis incantatorum manfu pulos,ut raperent eu, & facerent eum regê, Ioan,6,
efcunt, & multo minus reges fuperbi miti- fugit folus in montem.Ergono qui ambit,
gantur , Hos tamen reges coeleftis incan fed qui fugit honores , Chriftum imitatur,
tator ad fui adorationem adduxit , vt fe Dei maximè quia cu filius Dei moretriumpha
Matth, 21.
filiú manifeftaret , & regu omnium regem. tis ingreffurus effet Hierofolyma , non in
7 Ambitiofi principatus regnum be- aureo throno, regali curru,albis equis , aut
Apoc.16. fiæ tenebrofum appellatur : Quintus ( in- trahentibus elephantis fed fuper afinamfel
dens,
AMBVLARE . 88
dens, & pullum intrauit , cumpotuerit pla- Paul. 1.Cor.quiraptus eft ad tertiu celu, & 2 Cor. 11 .
Dan.7
neingredi , ficut eum viderat Daniel in ve cor Petri,cui dictum eft: Caro , & fanguis no | Match. 16,
fte alba , in igneo curru , & ante illum mil- reuelauittibi,fed patermeus,qui incælis eft.
lia millium miniftrantium ei, & decies mil- Ambulare dicitur Deus cum populo fuo 3
lies centena millia aſsiſtentium angelorů. quod eft illum fpeciali gratiæ auxilio . di-
rectionegubernare.Sic intelligitur illud Exo. Exo. 33 .
CAPVT LXXVII. vbi Moyfes domino dicit : in quo enim ci-
re poterimus ego,& populus tuus,inueniffe nos
Ambulare,gradi,perambulare. gratiam inconfpectu tuo,nifi ambulauerisnobis
cu?Et Leuit. Ambulabo inter uos, & ero Deus Leuit.26.
MBVLARE in facra uefter,uosque eritis populus meus,vbi aſsiſten
fcriptura dicitur Azal. 1 . tiam gratiæ fuæ in populo fideli fignificat,
Reg. 9. vnde Azalath abijt qui quafi templum Dei eft. Sic explicathúc
A
Deut. 32. Eft autem ambula locum Paul Vos(inquit )eftis templum Dei ui 2.Cor,6,
reproprie animalium , de lo- uificutdicitDeus,quoniam habitabo in illis,
co ad locumpedibus gradientium , quibus inambulabo inter eos,& ero illorum Deus , &
reptilia carent , per metaphoram verò de ipfi eruntmihipopulus. Præterea in Deut.di Deut.27.
Deo dicitur, non quidem de operibus eius citur: Dominus Deus tuus ambulat in medio ca-
ad intra( vt fcholaftici loquutur )fed de ope ftrorum, &c.Nec derelinquet te. In quem fen-
ribus ad extra , externa quippe opera Dei fum vidit Ioannes fimile filio hominis,am- Apoc.i.
quafi quædam vix eius dicuntur , vnde fe- bulantem in medio candelabrorum aureo-
cundum variamoperationem varie dicitur rum , ficut exprefsius dicitur cap. 2. id eft,
Pfal. 17, &
ambulare.v.g.Pfalm. 1 7. & 103.legimus . in medio Ecclefiæ,vt exponit Aug. homil. Aug:
1031
Qui ambulatfuper pennas uentorum,id eft,ve- 1.in Apoc.vel Ticonius .Item fuperApoc. Ticonius.
locioreft ad operandum, quam venti, vt ex Rupertus abbas.Candelabra (inquit) fepte Rupertus,
Iob.9. D.Tho.
ponunt Aug. & Gloffa.Item Iob.9 . habe- Ecclefie funt,& D.Tho.in Comment.Am
tur : Quigraditurfuperfluctus maris, vbi Ly bulat in medio feptem candelabrorum per
ran.Subijciendo(inquit) eos ordini fuæ fa- effectum , & omnibus fe præfentem offert,
Eccle.14 pientia,licet maxime mutabiles videantur. fingulis enimfua bona diftribuit. Hæc D.
Sic etiam exponit D.Thom.in Comment. Tho. In quofenfu dixit fuis Chriftus Do- Matth.vlt:
In eodemfenfu fapiëtia in fluctibus maris minus:Ecce ego uobifcumfum omnibus diebus
Pfal.76. ambulare dicitur. Influctibus maris ambula ufque ad confummationefeculi.Cũ ergo Deus
uit,& Pfal. In mariuiæ tuæ , &femitæ tuæ in ambulet in medio Ecclefiæ catholicæ , fo-
aquismaltis. Ambulare autem fuper mare, uens, & protegens eam , non poterit verbu
quafiproprium Dei ponitur in fcriptura ve eius deficere: Et porta inferi non præualebut Matth.16,
teri.Propterea Chriftus in lege noua , vt fe aduerfuscam. T Ambulat etiam , & incedit
Matth.14. oftenderet filium Dei fuper mare pluries Deus contra hoftes fuos,vt puniat eos.Siam Leuit.26.
ambulauit, Venit ad eos ambulans ſupermare, bulaueritis exaduerfo mihi , ego quoque contra
Item Marci. 6. & Ioan. 6. Efai.27:
uos aduerfus incedam & rurfus. In præliogra-
Item Deus dicitur gradi fuper excelfater diarfupeream,incendam eam pariter. Quem
Amos.4:
ræ per metaphora. Faciensmatutinam nebu- locum exponit Hieronys quafi dicat. Quis Hierony.
lam, gradiensfuper excelfa terræ,id eft,fu- me docebit ait Dominus , vt durus fim , &
permontes , quifunt excelfa terræ , fuper vincam meam clementiam, & in prælio
Pfal.ro3 quos Deus operatur, vel quatiens,vel fulmi atque certamine truculentus incedam , &
ne feriens ,ficut legimus in Pfal. Qui tangit gradiar fupervineam, quam antea feruaui?
montes, fumigant,vt exponit fuper eunde Hæc Hierony . Et ce te aliquando Deus
Pfal.Lyran. Secunda tamen expofitio eft fuam vicit clemetiam, & in prælio gradiens
Hierony.fuper Amof.4.Graditur(inquit) venit fuper eam,quando impleuit fub Tito
fuper excelfa, qui excelfus eft, & in excelfis Vefpafiani , quod illi fuerat comminatus.
bitat,quorum conuerfatio in coelis eft , qui Malos male perdet , & alibi , Circundabunt Matth.21 .
fenfus myfticus videtur,fed pulcher.Sic am te inimici tui uallo , & ad terram profter- Luc. 19,
Luc.I. bulabat fuper excelfum Mariæ Virginis nent te.
cor. Propterea dixit illi angelus, Dommus Ambulaffe legitur angelus apoftata in
tecum. Ambulabat etiam fuper excelfum! medio lapidum ignitoru ,hoc eftangelorü. Ezech.28.
Vbi
AMBVLARE .
Hierony . Vbi Hierony . Ambulaui (inquit ) in medio la noch placuit Deo . Hinc intelligimus uerbū
Pfal.103. pidum ignitorum , de quibus fcriptü eft . Qui Domini ad Petrum,& Andrea.Venite poſt , Matth.4. ·
facit angelos fuosfpiritus ,er miniftrosfues ig- me,fignificare, Ambulate mecum , non tå gref
nem urentem. Hæcille. Igniti etenim chari- fibus corporis , quam confenfu , & affectu
tate funt Angeli, fed fuperbiendo Lucifer mentis.Quamuis exceptionem habet hæc
amiffa gratia cecidit vt fulgur,ficut Domi- regula in co , quod legimus de facerdote No
nus dixit:Vidi Satăficutfulgur de coelo caden Abiathar,quem fubrogauit Salomon pro
tem.Preterea perambulare dicitur Satan . Sadoch.Vbi dicitur: Adificabo cidomumfi
ei 1.Reg.2, inPro
Iob.r. Circuiui (inquit)terram , &perambulauică , delem, ambulabit coram Chrifto meo cunctis Glo
Gloffa, Vbi Gloffa.Circuit , inquit,quãdo carnalia . diebus. Nã ibi ambulare cora Chrifto,nihil tein
corda fcrutatur,vt mala inferat,nec tranfuo alud fignificat , quam fungi facerdotio , vt Cor
Lyra. 100. ma
lat,fed perambulat , quia non cito deferit , exponit Lyranus . Siue in gratia effet gra
Job.29.
quem tentat,fed moratur,vt veftigia impri tum facientem,fiue non effet.
mat prauitatis.Eodem modo explicat D. Præterea Ambulare in lumineDei eft,le 7 . anus,
D.Tho, Thom.ibidem.Sic etiam quafi ambulando ge eius & præceptaferuare ita Iob ait Adlu Tony
Satan filium Dei in deferto tentauit . Nec me eius ambulabam in tenebris.Vbi Beda. In Beda,
Matth.4. enim ftatim poft primam tentatione auo- ter peccata , inquit, & ea quæ ignorabam,
lauit ,fed paulatim gradiens,& fecundo ten quafi , inter obfcura vitæ huius ,ad lumen
tauit,& tertio,donec confufus recefsit ad të virtutum, vel confolationis diuinæ ince-
pus.Secundum eandem metaphoram, per debam præterea D.Thom.Item Lyranus D.Tho.
ambulare quoque dicuntur fancti Angeli ibidem .In dubijs (inquit)recte procedeba Lyra.
Zach.1,
terram ad cuftodiam noftram , vnde qui- per fpecialem Dei directionem . Sic etiam
dam ex eis refponderunt Angelo Domi- legimus de iuftis in lege gratiæ, ficut de Si Luce.2 .
ni,qui ftabat inter myrteta : Perambulauimus meone. Cum induceretpuerum lefumparentes
terram,ecceomnis terra habitatur, & quiefcit. eius,utfacerentfecundum confuetudinem legis
Ibi Hierony. Angeli (ait)qui præfidebant proco: uenitinfpiritu in templum,id eft am
Hierony. Pfal.88:
nationibus & regnis ,dixerunt.Omnia fub bulans in lumine Spiritus fanéti , ficut illi,
nobis regna tutafunt,& peccata,nec aliqua de quibus prædictum eft.Domine in lumine
præmuntur anguftia. uultus tuiambulabunt,id eft,in illuminatione
Hiero
Ambulare dicuntur homines permeta- Spiritus fanéti,vt exponit Hierony.Velin
6 contemplatione fanctifsimæ Trinitatis vi-
phoram ,nontam grefsibus corporis,quam
Regula. affectibus mentis. Primum autem am- uent vt explicat Cafsiodo.vel in lumine ra Cafsiod.
bulare quis dicitur cum Deo, vel coram tionis naturalis, & legis Dei , vt vult Lyra. Lyra.
Deo,id eft,placere Deo , & morem ei ge- Veldenique vtAug.ait,in lumine Chrifti, Augu.
Gen. rere . Sic legimus Genefim: Noc uir iuftus & verbi eius,fecundum quod fcriptum eft,
perfectusfuit , ingenerationibus fuis , cum Lucerna pedibus meis uerbum tuum, & lumem Pfal.118.
Deo ambulauit , ita habetur in Hebræo , & femitismeis.Dehac lucerna dicitur . Nemo Luc.6.
apud Septuag . Chaldeus vertit , in ti- acceditlucerna,& fub modio ponit,fedfuper că
Gen.17, more Dei ambulabit . Eadem phrafis &Ge delabrum, ut luceat omnibus , qui indomofunt. Efai.2
nef. 17.dixit Deus ad Abham : Ambula Secundum eandem phrafim legimus. Do-
coram me , & efto perfectus . Vbi in he mus lacob uenite, ambulemus in lumine Dei no
bro eft Itthallech , Lephanai . Ambula co- ftri,vbi Hierony.explicat: Venite recipia- Hiero
ram me.Id eft,ad nutum meum viue . Sic
mus Euangelium Chrifti, illuminemur ab
Septuag . tranfulerunt εναρεςε ενώπιον co qui dicit.Egofum lux mundi. Sic etiam di Ioan.8,
pov.Complace coram me ,& Chaldaicus.Ser citur. Ambulabimus innomineDei noftri,quod
3.Reg.8 . uiascoramme . Sic. 3. Reg. 8. Qui cufto vero dicitur.Ecclefie fubtypo Hierufalem: ica
dispactum , & mifericordiam feruis tuis,qui Mich.4.
Ambulabuntgentes in lumine tuo.Hierony.ex Efai.60.
4.Reg.20. ambulat coră te intoto cordefuo. EtEzechias ponit:Ambulabimus omnes nos in Apo Hiero,
rex dixit: Memento Domine quod ambulaue ftolorum luce,quæ lucetin mundo,de quo Matth.si
rim corate in ueritate eundefenfum habet: Dominus ait. Vos cftis luxmundi. Sic præ
Micha.6, Cyril, isa
Poft Dominu ambulabunt,& Michæas . Solici dictú locum Ifaiæ etiam exponunt Cyril Procop bo
c
tum ambalare cum Deo tuo.Denique fic legi- lus,Procopius,Aug. 1. de vnitate Ecclefiæ Auguft. carn
Gen.s. mus in Genef. Ambulauit Henoch cum Deo. ca.7 . &Tertullianus, libro. 4, contra Mar Tertu.
Hebr. 11. Th
cionem cap. 17: o
Quá phrafim explicans Paulus,vertit, He mor
Ambu- Hi
e
AM BVLARE. 89
8 Ambulare la lege Domini eft viuere ſe cudum carne ambularet, dixit ei Iefus . Se Matth 9.
Pfal.118, cundum legem ,Pfal:Beati immaculati in uia quereme, & omnibus etiã nobis: Si quis uult Matth.16
qui ambulant in lege Domini , vt exponit nenire poft me , abnegetfemetipfum , & tollat
Hierony. Hierony.ficut illud etiam,quod fequitur: crucemfuam,& fequatur me.
IO
No enim qui operantur iniquitatem, in uijs eius Ambularefecundü fpiritum eft, non folu
ambulauerut,id eft,in mädatis eius.Et quod operacarnis crucifixiffe , veru etiam lege
Pro.9
Interli. in Prou.dicitur . Ambulate per uiasprudêtie, fequi, qua dictat Spiritus fanétus,vt expli
Lyranus Gloffa interl.exponit:Ambulate de virtu cat D.Tho.fuper Rom.8 . Iuxta illud ad D.Tho.
te invirtute,Lyra.vero, per vias manda= Galat.Sifpiritu ducimini, non eftisfub lege, id Gal.s.
torum , & confiliorum , quæ eft illa via im eft , fub legis cæremonijs , quas præcepit
Pfal.400. maculata, de qua. Ambulans in uia immacu 、 Moyfes . Sic etiã in eodé ca. dicit Apollo
latahicmihiminiftrabat, Et ibidem. Perambu lus:Secundufpiritum ambulate, defideria car
Lyranus, laba in innocentia cordis mei,id eft,in purita nis non perficietis , Et infra , si Spirita uiui
Hierony, te confcientiæ,vt exponit Lyra. ite Hier. mus,fpiritu , ambulemus, vbi Hieron. Vir Hierony,
fuper eunde locú Nihil,ait, fic placet Spi- (inquit)perfectus in Chrifto,femper viuit
Matth.3.
rituifancto ficut fimplicitas, & innocétia, in fpiritu,fpiritui obedit, nuquam viuit in
Lucæ.3.
loan.I. ideo apparuit,fuperChriftum in fpecie co carne,videlicet, vt ei obediat. Ite B.Tho. D.Tho
lumbæ. In eundem modum intelligitur Sicut enim (inquit, in vita corporali corp❜
Pro, 28. illud Prou.Qui ambulaueritfimpliciter , fal= no mouetur nifi per animã , per qua viuit,
Lyra, uus erit,id eft,qui vixerit innocêter,vt ex- ita in vita fpirituali omnis motus effe de-
ponit Lyra.Deinde dicit Ifaias . Veniat pax bet ab Spiritu fancto, de quo Ioan.Spiritus Ioan, 6,
Efa.33.
requiefcat incubilifuo,qui am bulauit in dire eft qui uiuificat, caro non prodeft quicquả.Hæc
Hierony. ex D.Tho.Cuius rei vt Chriftus nobis da Matth.4.
&tionefua,vbi Hierony. ad literam hoc ex
ponit de Chrifto , qui eft pax noftra, & re ret exeplum . Dudus eft abfpiritu in defertu,
Ioan.16. to itinere ad patrem afcendit dicens. Va- & defanctis animabus dicitur: Vbi erat im Ezech.1 .
do ad eum,qui mifit me , vel certe intelligitur petusfpiritus,illuc gradiebantur.Qui autē ita
ipfe Ifaias propheta , qui ab impio rege ambulant,quia conformantur cu Spiritus
Manaffe fectus eft medius , & ambulauit fanti motione, dicütur in fcriptura facra
in rectitudine ad mortem vfque. Talis eft viuere,feu ambulare digne Deo, Teftificati Gal.r.
Hierem ,6.
via bona,de qua Hiere . Interrogate defemi- fumus ut ambularetis digne Deo,quiuocauit uos. 1.Thef.z.
tis antiquis,que fit una bona, ambulate in ea. Item dicunturambulare digne vocatione Ephef 4
Hierony.
Vbi Hierony.per femitas antiquas, vati- fua.Obfecrouosfratres,&c.ut ambuletis digne
cinia intelligit Prophetaru,in quibus quæ uocatione ueftra.Et rurfus , Ambulate in dile- Ephef.s ,
Ioan, 14, renda eft Euangelica via , quæ clamat, Ego &tione,Et,ut filij lucis ambulate, & c . Quod
J fum uia, ueritas,& uita.Hæcautem via vna certe eft digne ambulare Deo, qui lux eft.
eft in fe ipfa,fed multiplex in confilijs ,at- Tales erant Apoftoli,in quorü perfona di
Ofeæ.14. que preceptis , de quibus Ofe.dicitur :Re cit Paul, Ambulates in carne,nonfecundum car 2.Cor, 10
&euie Domini,iufti ambulant ineis,præuari- nem militamus , nam arma militiæ noftræ non
catores uero corruent cum eis . De eadem via carnaliafuntfed potětia Deo. Quod vt melius
Euangelica , quæ docet vetere exuere con affequerentur difcipuli Chrifti dixerunt,
Rom.6, Ecce nosreliquimus omnia. er fecutifumus te . Matth, 19,
fuetudinepeccatoru dicit Apoft. In nouit: -
loan,12,
te uitæ ambulemus. Et rurfus , Ambulate dum Quafi diceret, omnia quidé téporalia po
lucem habetis: dera queda funt, quibus curfus fpiritus ad
9 Ambulare fecüdum carne (hoc eft iuxta Deum impeditur,propterea, Ecce nos reli-
carnis lafciuía)phrafis eft frequês in nouo quimus omnia,& fecutifumust .
Rom.8. Ambulareinvijs alicuius eft,imitariope II
teftaméto. Vnde Apoft.Nihil,ait,dänatio-
nis eft his,quifuntin Chrifto Iefu, qui nonfecun ra eius fiue in bonu, fiue in malu.Sic legi-
dum carne ambulant,id eft, non fecundu car mus de Nadabfilio Impij Ieroboa. Etam - Reg.15 .
nis appetitu rationi rebellem , vt exponit bulauitin uijs Ieroboam patrisfui , & de rege
Theoph. hoc loco Theophylactus.Vel qui nolunt Achaz.Ambulauit in uijsregum Ifrael, id elt , Reg.16,
carni velutfubiecti fubdi , vt explicat D. coluit idola, ficut illi. De Iofia vero rege
D.Tho Tho.in Coment. vel qui opera carnis per pifsimo,Ambulauitper omnes uids Dawidpax.Reg.22 ,
Inortificatione crucifixerunt, vt exponit. trisfui.Chriftianivero ambulare debemus
H'erony. in vijs Chrifti,iuxta illud Petr. Chriftus pror ," etri,z.
Hiero Neigitur Matthæus ia amplius fe-
M nobis
AMB VLARE .
nobis mortuus eft nobis relinqués exemplu, utſe ptuag.hoc ipfum de peccatorib ' dicitur,q
quamini ueftigia eius . Hæcfæcuti funt inter noluerut obedire voci filij Dei.Hęc Hier.
alios exacte Petrus , & Andreas incruce Ambulare in medio,mortis (id eft ) in pe 13
pro Chrifto morientes, virtute illius verbi, culis magnis legimus Pfal. 21.Si ambulaue Pfal.21 .
Matth.4. quod de ore illius audierat : Venite poft me. ro inmedio umbra mortis no timebo mala,quo-
non
AMBVLARE.
90
(non propter Deum . nem, er dracone. Quod Lyra. friuole de po Lyra.
15 Ambulare in lumine ignis fui eft, di- pulo Iudaico, qui in deferto inter ferpen-
fcere , & refipifcere poenis fibi ob pro- tes tranfiuit illafus intelligi putat , cùm ta
Hierony. pria fcelera inflictis . Ita exponit Hie = mefciamus plurimos à ferpentibus fuifle
Ifa.so... ronym . illud Ifaiæ , Ecce uos omnes accen- percuffos. Propterea melius in additione Num.11:
demies ignem , accinéti flammis , ambulate in Burgenfis, de quocunq; iufto in Deo con Burgen,
Lunine ignis ueftri, er inflammis , quasfuc- fidente locum explicat , qui fpirituales dæ
cendiftis , vt in pœnis , ait , atque fuppli monum infidias fub metaphora ferpen-
cijs difcant potentiam Dei ludæi, & re- tium , atque ferarum Deo fe protegente
deant ad falutem , etiam poft excidium conculcat . Ita exponunt Genebr . Aug. Genebrar.
fub Tito Vefpafiani, Hæc ex Hierony. Gloffa & Cafsiodo.qui ait, Afpis damon Gloffa
Et certe fi hoc lumen antea recepiffent, eft, dum occulte percutit, Bafilifcus , duma Caffiod.
minime poenas dediffent , propterea , palam venena diffundit, Leo, dum violen
Luc.19. Iefus uidens ciuitatem , fleuit fuper illam di terperfequitur innocentes , Draco , dum
cens , fi cognouiffes & tu . Sunt ergo vtilia negligêtes impia voracitate deglutit. Hęc
flagella Dei inhac vita ad oculos men- Cafsiodo, Sed Chriftus tãquam nofter an
Pfal.77. tis illuminandos , iuxta illud . Cum occi
tefignanus fuper afpidem , & bafilifcum
deret eos , quærebant eum . Sic princeps Iai- ambulauit,in deferto tentatus, id eft, om- Matth.4.
Matth.9.
rus quæfiuit Chriftum , poftquam occis nes artes Satana, roburque confregit , &
dit Deus filiam eius , & vtfufcitaret cam nos contra immanem hanc beftiam, ora■
Ioan,4
obtinuit . Sic & Regulus , poftquam per= tione, ieiunio, & verbo Dei,fuoque muni
cuffus eft filius eius morbo lethali, quæfi- uit exemplo.Sed quod attinet ad literam
uit Chriftum , & fic de alijs. hebraiiuniores legüt. Nofuper afpidem ,
16 Ambulare in circuitu cft , non qui- fed fuper leonis catulu , & Bafilifcum cal
Pfal.11. dem fimpliciter , fed aftute, & fraudulen- cabis.Quia fic vertit Chaldçus . Eft autem
ter incedere, Sic legimus . In circuitu impij hebraicepro afpide , vox Sacham que fi
ambulant , quod non intelligitur ad lite- gnificat iuniorem leonem , fed cufit vox
ram de habitatoribus Ceile , qui quære- quiuoca, etiam afpidem fignificat, vt no
bantDauid tradere regi Sauli per fraudē, tat Lexicon Complutefe,& Hieronymus Hierony.
Lyra, vt putauit Lyra . fed potius de omnibus ad Sophronium vertit afpidem , & fenfui
Burg
fraudulentis, vt demonftrat Burgenf. in magis heret literali, neq; enim repeti bis
additione fuper hunc locum , quia præ- debuit leo,cum vox Sacham etiam fignifi
cefferat in textu: Tudomineferuabis nos àge cet afpide,quod debuitGeneb.aduertere.
neratione hac in æternum , id eft à generatio- Ambulare iuxta traditiones Phari-
18
ne fraudulentorum ,& deinde fequitur: In fæorum eft,illas feruare. In ftolis ambula Marc . 7:
circuitu impy ambulant , videlicet infidian- re, eft ornatum pompę mundanæ quæ- Mar.17.
tes pafsin innocentibus , ficut dicitur de rere, Palam Chriftum Dominum ambu Luc. 22 .
1.Petri.5:
lob.1. Satan . Circuitquærens , quem deuoret , Et lare , eft publice, & fine metu incedere. loan, 12,
rurfus. Circuiui terram. Sic & Pharifæi in Item quod Petro Dominus dixit , Am-
circuitu ambulabant , vt caperent Iefum bulabas ubi uolebas , perinde eft , atque di
infermone rogantes : Licet cenfum dari Ca- cere , libere ambulabas , quo te ducebat
Matth,2 2 , fari? Præterea ambularein viis cordis in voluntas , nondum pro fide mea ligatus
malum accipitur de volentibus propriam ab hoftibus . In fapientia ambulare ad
Eccelf.1
Hi erony.1. exequi voluntatem . Letare tuuenis, &c. Et cos , quiforis funt , eft prudenter, & cum
ambula inuijscordis tui . Vbi Hierony.pro ædificatione cu externis cöuerfari Ambu
vt libuerit cordituo . Ita tamen vt te fcias lare in latitudine, denotat extedi ad latitu Pfal.118:
à Domino iudicandum . Hæc Hierony. dine charitatis , ficut exponüt verficulum Auguft.
Abire autem in via cordis fui in bonum illum , Ambulabam in latitudine, quis man lata Cafsiod.
accipitur , vt fupradictum eft dictione tua quafiui, Aug.Cafsiod. Glof. Lyra. Ita Lyranus,
Matth.s.
Abirc. vtcharitas extedatur ad inimicos , de quò
17 Ambulare fuper Afpidem,& Bafilif Matth. Diligite inimicosueftros.
cum eft diabolicas fuggeftiones contere Ambulare vero trifté ,vel demiffo cápi-19
Pfal.90. re, atq; calcare Sic legimus: Super Afpidem, te, denotat pœnitentiam , apud Malach. Malach.3.
Bafilifcum ambulabis , conculcabis leo - Ambulauimus trifles coram Domino exer -
M 2 cituum
AMETIT HS VS AMINA DA B.
tranfiret,cuius dux Aminadab in quadri filiarum eius , quæ ab inebriato patre cos
'ga fua præcurrebat, aufus eft populus in- perinceftum conceperunt.Ad execratio- Gen 19.
gredi . Verum hæc expofitio qua da præ nem autem huius peccati excomunicati
fupponit incerta . Vnde alij doctiores He funt à Deo Ammonita,& Moabitæ ne in Deut.23 .
brei dicunt,Aminadab hoc loco non effe trarent in Ecclefiam Dei in eternu. Quod
nomen proprium, fed fignificare populu intelligi debet tempore Legis Molay cr.
principante.Dicit ergo Synagoga, Nefci- Nam in lege Euangelica quicunq; ad fide
ui,& conturbatafum propter quadrigas populi conuerti voluerint,recipiütur,iuxta illud.
principatis,hoc eftAffyrij , & Babylonici, Prædicate Euangelium omnicreaturæ,quicredi Mar.vlt.
qui mepropterfcelus idolatria captiuam derit, & baptizatusfuerit faluus erit . De his
duxerut.Que expofitio hiftoricavidetur. autem populis fit pafsim mentio in fcri-
Tertia tame eft Gregorii,Gloffe, D.Tho. ptura, prefertim Ezech. 2 5.A.Amof. 2 .
& comunis patru,Aminadab effe nomen D. Sopho . 2.D.
Greg.
Glodpropriuprincipis trib' Iudæ,de cuius pro
D.Tho genienatus eft Chriftus , & ideo illu reprę CAPVT LXXXI. Morell :
fentat, cuius quadrigæ funt quatuor Eua-
gelia toto orbe difcurretia, quatuor rotis, Amorrhæus.
quas vidit Ezech. & quatuor fanctis ani-
MORRHAVS, AN
Ezech.r: malibus,id eftquatuorEuangeliftis.Dicit
id eft amarus & rebel
ergo Synagoga: Nefciui,& anima mea cetur
bata eft,propter quadrigas Aminadab , id eſt lis,feu loquax, nomen'
propter,Euägelica Chrifti de ftirpe, Ami fuit populi gentilis in
nadab prędicatione,quia no potera crede terra promifsionis,qui
deuaftatus eft ab If-
re, omnes gentiles admitti debere ad re-
rael . Huius nomine
gnu Chrifti dicentis: Predicate Euangelium
mnicreaturæ, c.Et illud Docete omnesgen propter fcelus idolatriæ per opprobrium
es.Sed quia expofitio hæc myftica vide- appellatur fynagoga , Pater tuus Amor- Ezech.16.
Mar.vlt.
rheus,id eft multo fermone celebratus , &
Matth.vlt. tur, addit quarta Vatablus,verba effe fpo
fæ dicentis, Nefciui,anıma mea cõturbataeft, loquax ,id eft,famofus in peccatis; quia er
Vatab propterea quod fponfum non inueni , & go Pharifæi ab his originem ducebat , qui
quia eum quæreba tam celeri curfu,vt fa- quamuis Iudçi effent , per opprobriumta
men dicti funt, Amorrhei , Dominus illis
ta effem velut quadrigæ Aminadab, qui
& Matth.12,
cum princeps effet tribus regie , quadrigis dixit:Generatio praua& adultera.
velocifsimis vehebatur,itaq; fponfa turba
ta currebat ficut auriga quadriga , quæ CAPVT LXXXII.
equos velocifsimos detinere no poteft.Et
certe hoc modo currebat mulier, quæ erat Amos.
in ciuitate peccatrix, vt Chriſtu ſponfum
inueniret , & medică în domo Pharifæi. MOS fuitvocatus pa
co avnba vai fufpendere , vnde anathe- uerfalis ,imo, Sicutgranữ frumenti ,fi mortuù
ma fufpenfum,& feorfum pofitum figni- fuerit,multufructu affert , fic pro vno marty
re occifo centu denuo ad fide conuertebā
ficat , qualia erant illa dona, quæ fufpen-
debantur in templo , hodieque fufpen tur, & quafi totidē grana provno multipli Ioan.12 ,
cabantur. Contrarium vero minatur Dís
duntur voti gratia , vt potè imagines ce-
habitatoribus terræ,müdiq ; fectatoribus
reæ, vel argentea , & huius generis alia .
Hinc vfus obtinuit , vt excommunicati , perMalac.vbi iudex iuftus minatur è co Malac.4 .
quafifeparati à comunione fidelium , ana lo Neforte, inquit ,uenia , & percutia terram
thema dicantur . Quidam dicunt anathe- anathemate.Septuag.vertunt, Neforte percu
tiam terram penitus , id eft vfq; ad vltimum
ma conpofitum effe à propofitione Anà,
excidium ,quod fiet in die finalis iudici ) ,
quæ eftfurfum , & Thita litera , quæ in
damnatorum fronte defcribebantur in fi- quando peccatoribus cunctis interfectis , Luc, 21 ,
gnum exitij vel cædis. Vnde, vbi Septua iuftis dicitur. Hæc autem fieri incipientibus ,
ginta vertunt anathema , habetur hebrai- refpicite ,& leuate capita ueftra, quoniam ap=
propinquat redeptio ueftra ,quafi dicat , dies
ce Herem , quod proprie occifionem fi-
illa impijs erit anathema , & vobis redein
gnificat . Hinc apud hebræos quicquid
Deo mactatur dicitur Here. Sic legimus, ptio . Sed rogabit fortaffe quifpiam,quare
Sitque ciuitas hæc anathema , ( hebraice He- dubitando dixerit, Neforte uenia,& percu-
rem ) omnia que in eafunt Domino , id tiam ,ecsAd quod refpondemus , particu
Iofue.6. la forte non effe dubitantis Dei, qué certa
eft non nobis, fed difperdantur igne , vel
fide credimus venturu ad finale iudiciu ,
gladio,& alibi, Omne quod ex uoto dederint
Num.18. filij Ifrael , tuum erit , Hebraice legimus , Videbunt filii hominis uenientem in nube, &c. Matth.24.
Hierony. Omnis Herem,id eft omnis occifio anima- fed eft liberum arbitriu peccatoribus ad Matth.25
Regula . 1 lium ex voto tibi erit. Hanc regulam pro refipifcendum permittētis , ne illis fitana Luc.21 .
Hierony.
pofuit Hierony.Epiftola ad Algaf.q.9, thema ,fed redemptio aduentus Dúi ad iu
.2 dictum ,de quo in verbo fortuna . Nomine
Explicat autemHierony.in prædicta
autem
ANATH OTH. ANCILLA . 93
aute terræ peccatores, & reprobos intelii- reditate , qui obediès eft,iuxta illud: 3ea= \
Auguft. gi docet Aug.lib.20.de Ciuitate cap . 2 9 . ti qui audiunt uerbum Dei , & cuftodiunt illud . Luc, 11.
Terra( inquit)funt,qui terrena fapiut, &c . Vnde Hierony in, fuper Hieremia . Ager Hierony.
Secundum eandem regulam intelligi- (inquit) facerdotalis , cuius emptio, atque
3
1.Cor.16 . turillud: Siquis non amat Dominum noftrum poffefsio Hieremiæ deferebatur in Ana-
Iefum Chriftum fit anathema Maranatha.Su- thoth,eft in terra Beniamin , quoru prius
per quem locum Hierony.ficut illis qui obedientiam , fecundum filnim dexteræ
Hierony.
eum amant,vt redéptio veturus eft Chri- fonat , ideo eius appetit Hieremias em-
ftus, ita eis, qui eum non amant , anathe- ptionem,in quo obedientia, & virtus dex
ma fit, id eft, vt eos abominetur , & per- teræ Domini verfabatur. Hæc Hierony..
dat. Maranatha autem magis Syrum eft, Imitatores ergo funt Hieremiæ obedien-
quam Hebreum, & interpretatur Domi- tes , quibus Dominus ait : Super cathedram Matth.23 .
nus veniet,fubaudi adiudiciam . Hæc ex Moyh federunt Scribæ & Pharifæi, quodcunq; ¦
Hierony. Allufit aute in hoc vltimo Apo dixerint uobis,feruates & facite. Et Paulus . Hebr, 13 .
ftolus ad illud Malachiæ numero præce- Obedite præpofitisueftris.
Malach.4.
denti declaratum. Neforte ueniam ,& percu
\tiam terram anathemate , quafi dicat : Qui CAPVT. LXXXIX.
non amat Dominum Iefum Chriftum, fit
anathema, neque erit hec fola commina- Ancilla.
tio,fed Dominus veniet, vt percutiat eum
anathemate. NCILLA in fcriptura
Præterea anathema Iefu non dicitur, hebraice dicitur hamach ,
אמה
4 ficut ait Apoftolus : Nemo infpiritu Dei lo- &. eft fignú foœmenini
1.Cor.12 . quens,poteft dicere anathema seju ,quod eft di generis. Eft autem ancilla
cere , fpiritus Dei non eft fpiritus blafphe mulier minifterio cuiufpiã
miæ, neque dicit anathema Iefu,quod eft deputata prefertim captiua. Metaphori-
blafphemate nomen eius . Ita explicant ce vero folet interdu fcriptura facra imbe
Chryf. Chryfoft. & Theophylactus, qui ait: Hoc cilliores in reputatione hominũ , fed ele-
Theophy. tibifignü fit infani vaticinj.execrari, bla- &
tos apud Deu ancillaru nomine fignifi
fphemare , conuitijfque inceffere Iefum. care,fic legimus defapiëtia, que filius Dei
Hæc Theophyl. Quod certe faciunt om- eft: Mifit ancillasfuas, ut uocarent ad arce, erad Pro.9.
nes hæretici, qui veftem eius abfcindunt, moeniaciuitatis.Super quem locuin Hiero- Hierony:
id eft,Ecclefiam, imitantes Pharifços,qui ny.Id eft prædicatores (inquit) infirmos ,
Ioan.8. Dominum blafphemantes dicebant : Non & defpicabiles , qui fideles populos ad fu-
ne bene dicimus nos,quia Samaritanus es tu,& perna patriæ cœleftis ædificia collige -
demonium habes? rent. Eodem modo Cypria.lib.2.epifto- Cyprian
la. 3.adCoeciliu.Parauit ( inquit)fapiëtia
LXXXVIII. menfamfua , & mifit feruos fuos, vocans
CAPVT.
cum excelfa prædicatione, &c. Sic etiam
Anathoth. Gloffa Ordin . & Lyranus . Cui confonat Cloffa.
parabola de rege : Quifecit nuptiasfiliofuo, Lyra.
mifitferuosfuos,uocare inuitatos, &c. Item Matth.22 .
NATHOTH interpre Luc.14.
ענתות tatur obedientia fecundum parabola de homine , quifecit cœnam mag-
1
Orig.homil . 8. fuperHiere- nam. Hic enim homo fapientia incarnata Colof.z.
Orig.
A miam. Eftque nomen ciuita eft,ficut & ille filius regis,in quofunt, omnes
tis in tribu Beniamin,no lon thefauri fapientia , & fcientiæ Dei abfconditi ,
geà Hierufale,vnde Hieremias Propheta Quique dicit : Ego autem conftitutusfum rex Pfal.2 .
fuit. Dicitur aute Hieremias emiffe agrū abeo, & c.
Hiere.32.
in Anathoth cũ obfeffa effet ciuitas àchal Legimus præterea de Leuiathan , Do- 2
dæis,quo opere vaticinatus eft, poft ſep minum dicente : ad Iob: An i ludes eiquas tob.40 .
tuaginta captiuitatis annos , reædificata fi auier ligabis eum ancillis tuis ? Super qué
Hierufalem hereditates in ea rurfus à fuis locum Grego. Bene ergo ( inquit) Domi- Greg
.
nus Leuiathan iftum non feruis , fed ancil
dominis pofsidendas effe . Myftice au-
tem,vt patres aiunt, in Anathoth emft he lis fuis ligare fe afferit , quia ad noftram
MS redein-
ANCILLA. ANDREAS . ANGARIARE .
redemptionem veniens , & fuos contra tus femper in amorem cœleftium eleua-
mundifuperbiam prædicatores mittens , tus.Vndefecundo lapidipretiofo, qui fap Apocal, 21.
relictis fapientibus infipientes, relictis for phyrus dicitur iure optimo comparatur.
tibus debiles , relictis diuitibus pauperes Hæc quippe gemma , coeleftem colorem
1.Cor.1. elegit,quiateftante Paulo : Infirma huius referens , punctifque aureis diftinéta , at-
mundi elegit Deus,ut confundatfortia. Eodem que durifsima,ita vt fcalpi non pofsit,co-
Beda. modo Beda, & Gloffa .Vnde colliges, no templationem Andreæfublimen , cũ au-
Gloffa. bene Ianfenium fuper locum Prouer. fu- rea Dei, & proximi charitate coiunctam
Ianfen: & fortifsime colligata denotat,in qua tan
periori numero explicatum dixiffe, in ge
nerefœmenino pofitas effe ancillas, quia tū Domino crcuit, vt cu ad crucis fuppli-
fapientia etiam ponebatur in generefœ cium pro Chrifti fide duceretur, ardentif
menino,cum tamen videamus , Deum in fimo cordis iubilo , & verbis fuauifsimis
hoc loco lob non poni in foemenino , & imaginemcrucis à longe vifam fupplex
tamen ancillis fuis, & nō feruis vfum fuif- falutauerit dicens : O bonacrux ,que decore
fe ad ligandu Leuiathan.Et quod in Pfal. de membrisDominifufcepifti , diu defiderata,ſo
Pfal.67. dicitur : Dominus dabit uerbum euangelizan- licite amata,fine intermifsione quafita, aliquá-
tibus uirtute multa , in Hebræo legimus in do concupienti animo præparata , fufcipe me
foemenino videlicet, Euangelizatricibus air difcipulu eius,qui pependit in te, magifter meus
tute multa. Et Dominus ponitur in maſcu Chriftus. Fuit ergo Andreas fapphyto pre
lino. Quare myfterium fine dubio de vi- tiofior,atq; in oculis Chrifti pulchrior, &
litate difcipulorum in oculis mundi defig vnus de illis de quibus Ecclefiæ Domi-
nabatur,quia pifcatores duodecim Chri- nus ante promifferat: Fudabo te infapphyris Ifai.s4.
ftus electurus erat Apoftolos , ficut habes
Lude. 6. & Luc.6 . &. 10. Defignauit Dominus aliosfep- CAPVT XCI
10.
tuaginta duos, fubaudi,prioribus fimiles.
Cibaria ancillis dare quid fit , vide in Angariare.
dictione cibus , nu. 11. Poftremo quod
Maria dixit Angelo Lucæ. 1. Ecce ancilla NGARIARE eft
Domini explicatur in dictione Maria. alium coactum in fer-
uitutem redigere , vel
CAPVT. XC. ad opus feruile cogere.
Vnde intelligitur con-
Andreas. filium Chrifti: Quicüq; Matth.s.
te angariauerit mille paj-
NDREAS frater Si- fus , uade cum illo alia duo , fubaudi , millia.
monis Petri natu maior, Quod de præparatione animi exponit
I
Hierony. vt fcribit Hierony. de vi- Auguft . quafi diceretur. Efto paratus , fi Auguft,
ris Ecclefiafticis , difcipu- opus fuerit , cogi ad alia duo milliapaf-
Ioan.1. lus fuit Ioannis Baptiſta, fuum peragenda , potius quam vtchari-
quod etiam habetur Iaa. 1. Sed cum au- tatis, & patientiæ facias iacturam. Quod
diffet:Ecce Agnus Dei,&c . fecutus eft Sal- vero Simon Cyrenæus angariatus à Iu-
uatorem , fratremque fuum Simonem ad dæis legitur , vt tolleret crucem Iefu, non
Matth.27
eum perduxit,vt habetur etiam Ioann. 1 . repugnat Euangelio Ioannis , qui ait : Et Ioan 19.
In quo foelicifsimus pifcator euafit , qui batulansfibicrucem , exiuit in eum quidicitur
talem , ac tantum pifcemhamo, & arun- Caluarielocus.Quia vt dicit Auguft.lib.3 . Aug.
dine verbi Dei, adhuc tyrocinium agens de confenfu Euangeliftarum , vtrumque
Deocepit , electus vero Apoftolus inter factum inuenimus,primum id quod loan
duodecim fecundo loco poft Petrum, fa- nes dicit, deinde quod aliitres Euangeli
&tus eft pifcator hominum cumfratre, fi- ftæ retulerunt. Neque exiftimandum eft
cut illis promiferat mundi Saluator di- ex mifericordia Iudæos , fed inaudita po
Matth.4: ces: Venite poft me, facia uosfieri pifcatores tius crudelitate fæuientes,angariaffe Cy-
hominum. Dum ergo Andreas rete fuum renæum ,vt tolleret crucem Iefu , quem vi
expandit in Grecia,& tota Achaia, innu debant ex tormentis , & plagis pene exā-
meros filios Chrifto Domino peperit,to- guem , invia planè animam exalaturum ,
crucis
ANGEL V S.
94
crucis onere prægrauatum. Propterea vt ! riora, virtutes omnes , atque angelos, &c. 1
diutius cruciaretur,& contumeliofius mo Idem Hierony . Addit quoque Lyra . per Hierony.
Prouer.12: reretur in crucem actus , hocfecerit. Quia
hoc excluditur error eorum , qui dicunt, Lyranus .
ཎྞཱ
wifcera impiorum crudelid , quod creaturæ incorruptibiles vt intelli-
gentiæ , & corpora cœleftia , non habent
CAPVT XCII. 7 Deumpro caufa efficienti , fed pro finali
C tantum. Hac Lyranus . In nouoprætereal
Angelus. teftamétoexpreffe dicitApofto. in Chrifto Colo.1.
coditafunt uniuerfa,in cœlis , interra, uifibi
NGELVS nomen eft
I lia, inuifibilia,fiue throni,fiue dominationes,
Græcum quod nuntium fiuepoteftates,principat , Omniaper ipfum,
fignificat, & legatum. He inipfo creatafunt . Vnde Conciliu Latera-
braice vero dicitur -Ma- nefe cap.firmiter de fummaTrinit. & fide Conc . Late
מיאלב lachin fingulari,in plura- Catho.Abinitio inquit ) temporis vtram
li vero Malachim . Eftque nomen officij que condidit creatura corporalem , & fpi
Cyril. potius quam fubftantiæ , vt notat Cyril- ritualem, angelicam,& mundanam.Hæc
lus in illud Ioan. Fuit homo miffus à Deo . Et Concilium.
Greg.
Gregor.homil . de centum ouibus . Nihi- Cæterum propter hæc verba Concilij, 3
lominus tamen omnis fpiritualis natura, quidam exiftimauerunt effe de fide , non Qualtio:
quæ neque Deus ,neque homo eft, ad an- folum Angelos à Deo creatos effe, fed in
Hebr.1. initio etiam téporis creatos effe , ad quod
gelorum pertinet minifterium . Omnes
funt adminiftratorij ſpiritus . Vbi nota quod etiam facit illud: Quimanet in æternum,crea Ecclef.18.
hebraicum nomen Malach operantem uit omnia fimul. Sed in contrarium eft auto
fignificat, fiue vt Paulus exprefsit , quod ritas multorum patrum grauifsimoru , qui
græce dicimus uwepεTv, id eft, admini- tenuerunt angelos ante colum, & omnia
Damaf. ftratorem.Vnde Damafce.lib. 2. de Fide vifibilia creatos fuiffe , quod tenuit Bali , Bafil.
cap. 3.Angelus (inquit) eft fubftantia fpi lius in principio Exameron, Gregor. Na Greg. Názi.
ritualis,femper mobilis,fua poteftatis, ar zian.Homi.de Natali Domini, Origi ho Orig
mil.4 in Ifai.Chry fof.fuper Iob.40 . Am Chryfoft.
Ambr
bitrioque libera , incorporalis , Dei mini- .
ftra,pergratiam,non natura , immortali- brof.in præfatione Pfalmorum, Hilarius Hilar.
tatem confecuta . Hæc Damafce . Quod lib. 2.de Trinit. non longe à fine. Ifido, Ifidor.
D.Tho. autem dicitfemper mobilis , exponit D. lib. 1. de fummo bono cap . 12. Damafce. Damaf.
Th.1.p.quæft.5o.motus (inquit) ibi acci lib.2.de fide.cap. 3. Quos omnes conde-
pitur , pro vt intelligere , & velle motus nare difficile vifum eft doctifsimis viris ,
quidam dicuntur, quia angelus femper eft inter quos D. Tho . in explicatione illius D.Tho ,
in actu intelligendo faltem fe ipfum . decretalis Concilij Lateranen . præallega
Angelifacti , & creati leguntur impe- tæ,dicit verba Concilij , non determinare
2
rio diuino , in fcriptura facra , non folum hoc de fide , quod in initio temporis fue =
Auguft. fub nomine lucis ,vt opinatur Aug.quan-
Genef.1 . runt Angeli creati , fed pofitum effe ibi
do Deus dixit: Fiat lux,de quo videillum, quafi doctrinam probabilem, quia inten-
lib.4.de Genefi ad literam à cap. 2 2. vf- tio Concilij non erat ibi agere, vel defini-
que ad. 28. Cuius fententiam fequuntur re de creatione Angelorum , fed de produ
Eucher, Eucherius Lugdunefis , & Rupertus Ab- &tione animarum , contra errorem Prifcil
Rupert. bas in Genef. Sed expreffe habetur eoru liani & Origenis , qui animas in coelefti-
Pfal . 148. creatio Pfal. 148.vbi Propheta dicit: Ado bus ante corpora fimul creatas afferebat ,
rate Deum omnes Angelicius , &c. Cumque Cum ergo non fuerit intentio Concilij de
alias fimul creaturas numeraffet , fubdit: finire de Angelis , non eft id habendum
quiaipfe dixit,& factafunt;mandauit, & creata quafi de fide. Quod vero dixit Ecclefia-
funt. Quod Propheta plane intelligit non fticus : Creauit omniafimul nihil vrget, quia
folum de fole, & luna,fed & de angelis , & fimul, non ad tempus ,fed ad modum crea
omnibus alijs creaturis , quas in cade pe- tionis ex nihilo plane refertur,quafi dicat
riodo ad laudes Dei prouocauerat . Super fimul ex nihilo fecit Deus vniuerfa,id eft ,
Auguft. quem locum Auguft.Omnia (inquit) mā fimiliter ex nihilo , veruntamé multo pro-
dauit,& creatafunt, cœleftia omnia,fupe babilior , & certior fententia eft tenentiù.
Angelos
ANGEL V S.
Angelos in initio temporis,in cœlo, & cũ cœleftia , & corpora terreftria. Allegatur
cœlo fuiffe creatos,& cum reliquis creatu etiam in eandem fententiam Bernard. Bernar,
Aug. ris. Quam tenet Auguft.lib. 4. de Genefi lib.s de Confideratione. Nihilominus ta
Beda.
ád lit.& fequuntur Beda, Rupertus, Ma- men hacfententia minimam probabili-
Rupert,
gifter fenten. 2.diftinct. 3. & ibi omnes tatem habet, vel fere nullam, ficut funda-
Magift.
D.Tho, fcholafticicum D.Thom.Ex Græcis etiã mentum nullum firmum præfefert. Con- Angeli non
Theodor. Theodoretus , Genadius , & Achatius in traria vero fententia ,, quod Angeli omni habent cor-
Genadius. Genef. qui tamen contrariam fentētian, no fint corporis expertes , & (provt del pus.
Achatius,
tanquam erroneam damnare non audēt, creatura dici fas eft) purus fpiritus,fenten
neque Magifter, neque D. Tho . imo ne tia probabilifsima eft , quam tenent Pa-
que Auguft, quito. 4. lib. 1. de Incarna- tres,tam antiqui , quam recentiores ,ita te- I
tione Verbi c.6.ait: Eft & illud in Eccle- net Dionyf.Areopa, lib.de Diui, nom c. Dionyfius
Arcopa,
fiaftica prædicatione , effe Angelos Dei 4.Etian (inquit) fine corpore malitia po
qu ofdam , qui ei miniftrant , fed quando teft irrumpere , ficut in damonibus . Et
ifti creati funt , vel quales , aut quomodo Gregor. Nazianze. oratione de Natiui- Greg. Nazi.
fint ,non fatis in manifefto diftinguitur. tate Domini locum Prophetæ fupra.cita
Eodem modo Theodo.q.3.fuper Genef. tum : Quifacit Angelosjuosfpiritus,& c. ex-
An geliinfcriptura facra fpiritus vocá- plicans.Coeleftes ( inquit ) Deus excogita
4
Pfal.103. tur & flamma ignis propter velocitatein, uit virtutes, &itafubftiterunt illi fplendo !
& feruorem . Quifacit Angelosfuosfpiritus, ris miniftri , fiue illos fpiritus intellectua-
miniftrosfuos ignem urentem , vel vt legit. les,non corporales , fiue ignem immateria
Hebr.1, Apoftolus : Flammam ignis. Vbi multi ex lem,& incorporeum , fiue naturam aliam
fanctis patribus perfpiritum aerem intel appellemus .Hæc Gregorius. Et Damafc. Damafce.
ligunt , ita vtangelos putet aerea , vel ig. lib.2.deFide cap . 3.Angelus ( inquit) eft
nea corpora fubtilia geftare. In quo fenfu fubftãtiafpiritualis , &c.incorporalis.Ex-
Ioan. epifc . explicat hunc locum Pfal. Ioannes Epif- plicat autem locum Pfalmi citatum. Mi-
copus Theffalonicenfis in quodã fermo- niftros(inquit,fuos facit flammam ignis, I
Synod.7. ne allegato in feptima Synodo generali agilitatem,ignitione, feruorem, penetra-
Act.7.De Angelis ( inquit)&Archāgelis, bilitatem , acumen circa diuinum defide-
& ipfa quidé Catholica Ecclefia fic fentit, rium,& minifterium defignans . Hac Da Magift.
effe quidem intelligibiles, fed non omni- mafce . Idem tenet Magifter lib.2.dift.3 .
nocorporis expertes, &inuifibiles , vt vos & biomnes fcholaftici cum D. Thom . D.Tho
gétiles dicitis,fed tenui corpore pręditos, Quamuis ergo hæc fententia non fit de
aereofiue igneo,ficut fcriptum eft: Quifa= fide,ficut decretalis fupra allegata incap.
cit AngelosJuosfpiritus,& miniftrosfuos igně firmiter de fumma Trinit. nihil definit de
urentem,&rc.Sic autem multos fanctorum Angelis tenendum plane de fide, vt dictu
patrum fenfiffe cognofcimus, quorum eft eft:nihilominus oftendit prædicta decre-
Bafil. Bafilius cognomento magnus , & Atha- talis, fententiam effe communem docto-
Athanaf nafius ,& Methodius.Hæc ibi. Sed con- rum fua tempeftate fentientium , angeli .
Method. cilium nihil de hoc definit , neque afferit, cam naturam effe fpiritualem , ab omni
neque contradicit. Tenent etiam ex Lati corporali diftinctam. Quod autem flam
nis multi patres prædictam fententiam , ma ignis dicantur Angeli,manifeftum eft
Auguft.' Auguft.lib.3.de Genef. cap.9. &. 1o. & ignem accipi metaphorice fecundum al-
lib.3.de Ciuit.cap. 15.& lib.9 per plura iatas Patrum expofitiones,ficut metapho
Tertul. capita.Præterea Tertullianus.lib.de car- rice dicitur : Deus nofter ignis confumens eft . Deut.4
Cyprian. ne Chrifti. Cyprian.lib. de fingularitate Vbi fignificatur effe purus actus. Sic etia
clericorum.Ambrof. lib. de Noe. cap. 4. Angeli infuo gradu, co difcrimine, & in
Cafsian. Ioannes Cafsia.collatione.7.Abbatis Si- teruallo, quo diftat creatura à creatore in
reni.cap.13.Licet(inquit) pronüciemus actu quidem effe nomine ignis fignifica
nonnullas effe fpirituales naturas , vt funt tur, ficut ignis actuofus eft.
Angeli , &c . tamen incorporeæ nullate- Angeli metaphorice milites , militia ,
5
nus æftimandæfunt, habent enim fecun- exercitus , & legiones appellantur , & fic
dum fe corpus , quo fubfiftunt in natura, legimus: Facta eft cum Angelo militia cole Luc, 2 ,
quiafecundum Apoftolum, funtcorpora ftis exercitus laudantium , & benedicentium
Deum .
The ANGELVS .
95
Matthie 2. Deum. Et Dominus dixit ad Petrum : An ros, fed vnam aciem , quam militiam vo-
putas quod nonpoffum rogare patrem meum,& cat,apparuiffe. Sed non minus qui rema
exhibebit mihimodo plufquam duodecim legio nebant in coelo propter Natiuitatis Chri
nes Angelorum: Itein . Iacob abijt itinere, quod fti myfterium laudabant Deum , quã qui
Gen.32, fueruntque ei obuiam Angeli Dei,quo's
coeperat, apparuerant in terra. Propterea cecine-
cum uidiffet ait : Caftra Deifunt hæc. Et cum runt:Gloria in excelfis Deo (id eft) laudatio
Iofue.s . apparuiffet Iofue Angelus dixit: Princeps abfpiritibus, qui manent in excelfis.
fum exercitus Dni. Præterea Micheas Pro- Angeli omnes mifsi leguntur ad mini-
3.Reg.2. pheta : Vidi(inquit) Dominumfedentemſuper fterium falutis . Non ne omnesfunt adminiftra 7
Hebr.1 .
foliumfuum,& omnem exercitum cæli afsiften- torij fpiritus, inminiſterium mifsi propter eos,
Apoc.19. temei.Et alibi.Exercitus, quifunt in cœlo,fe quihæreditatem capiuntfalutis? De quo inter
ES
quebatur eum. De Angelis denique dicitur. patre quaftio eft , an omnes vere ad nos
Iob.as. Nunquid eft numerus militum illius? mittatur. De quo funt duæ contrarię fen- Quæftio .
tentiæ , prior eft Dyonifij Areopag. qui Dionyf.
Quanta verofit Angelorum multitu-
6 do fuper proxime allegatum locum Iob. lib.de coelefti Hierarchia.cap . 1 3. Defu-
Gregor. Gregor.exaggerat his verbis , in cognitio prema Hierarchia , in qua funt Throni,
ne(inquit) humanæ rationis fupernorum Cherubim,& Seraphim, nunquam ad ho
fpirituum numerus non eft, quia quãta fit mines quemquam mittimordicus tenet.
illa frequëtia inuifibilis exercitus neſcit, Vnde locumApoftoli præallegatum ex-
Daniel.7, de quo per Danielem dicitur: Millia milliu plicat, omnes effe ad minifterium miſſos
miniftrabant ei,er decies millies centena milliu falutis,non tamen ad homines, fed fupre-
afsiftebant ei. Hæc Gregor. Dicuntur ita- mos quidem ad medios , rurfus vero me-
que Angeli milites , & exercitus, tum prò dios ad infimos , infimos vero ad homi-
pter numerum ineffabilem,tum etiã pro- nes deftinari,qui funt infimæ hierarchiæ.
pter diuerfas acies , quæ ad nouem ordi- Quod fi apud Ifai. Seraphim miffus ad Ifai.6.
nes rediguntur.Vnde Dionyf.lib. de Cæ Prophetam legatur , infimi illum ordinis
Dionyf. lefti Hierar.cap. 6.Omnes (inquit) fimul fuiffe dicit , functum vero munere fupre-
cœleftes , immortalefque fubftãtias in no mi. Eandem fententiam tuetur Damafc. Damafc.
uem ordines diuinus fermo diftinxit, & c. lib.2.de Fide, loco citato.cap . 3.Et Greg. Gregor.
D.Thom.
Damaf:e. Damafc.quoque lib. 2.de Fide.ca. 3.cum homil. 34.allegata.Et S.Thomas..part .
Gregor, Dionyfio confentit , & Gregor. Papa, ho & pars fcholafticorum, maxime recentio
mil. 34. in Euangelium de centum oui- rum.Cæterum alia fententia eft prædictę
Luc.35. contraria , de omnibus interdum ordini-
bus.Nouem (inquit) ordines angelorum
diximus,quia videlicet teftante facro elo b', fpiritus angelicos ad homines in terra (Angeli fu-
quiofcimus effe Angelos , Archangelos , mitti. Quæ fententia fcripturis facris ma- premi ali-
Virtutes,Poteftates,Principat , Dominá gis cófona eft, & fanctis patribus frequen quando mit-
tiones ,Thronos , Cherubim, &Seraphim , tior,& rationi congruentifsima . Primum tuntur.
effe enim Angelos , & Archangelos pene enim omnium præterteftimonium Apo-
omnes facri eloquij paginæ teftatur ; Che ftoli Hebr. 1.fupra citatum vrget locus
Fzechie. 10. rubim vero, atque Seraphim fæpe vt no- Ifai. ca. 6.de Seraphim miffo ad purgan-
Ilai.6.
da labia Ifaiæ. Quorfum enim inferior
tum eft libri prophetarum loquutur, qua
tuor quoq; ordinu nominaPaulus Apoſt. functurus erat officio Seraphim ? & fi fun
Ephef.1.
numerat dicens : Super omnem principatum, geretur,quid opus erat illo nomine appel
&poteftatem , uirtutem , & dominationem, lari:fed claredici,miffum effeà Seraphim,
qui rurfus ad Coloffen. fcribens ait : Siue ficut apud Zachar. legimus fuperiorem
Colof.1. Throni,fiue Dominationes,&c. Ecce nouem Angelum inferiori dixiffe : Loquere ad pue- Zachar.2,
choros Angelorum . Idem afferit Hiero- rum iftum,abfque muro habitabitur Hierufale.
Hierony. ny.fuper illud Ezech. Tu Cherub extentus, Cum ergo fit confuetudo fcripturæ,expli
Ezech,28, protegenser pofui te in montefancto meo. carequando vnus Angelus ab alio mitti
Eftque communis fententia Patrum , & tur,quorfum præfuinere debemus dicere,
fcholafticorum etiam doctorum in fecun quod fcriptura non dicit ? Præterea ad
do fenten.cum Magiftro. Quod vero di Ezechielem mifsi funt Cherubim , vt ha- Ezech.io.
Magift.
Luc.2 . citur : Factaeft cum Angelo militia celeftis betur expreffe,quis ergo dicat , hos fuiffe
exercitus,denotat non omnes nouem cho: Angelos infimos , cum fcriptura dicat,
fuifle
ANGEL VAS.
fuiffe Cherubim , & eos tanquam excel Dominum. Neque quadrat expofitio Ly Lyra.
fos exaggeret fuper alios . Præterea Ras rani,qui interlinealem fecutus putat, fep- Interlin
Tob 12. phael ad Tobiam miffus dicit fe effe de tenarium ibi numerum fumi pro vniuerfi
Daniel.7, aftantibus principibus , & Michael ad Ec tate , quam enim emphafim haberet , ego
clefiam fæpius miffus de primis principi fum vnus de vniuerfis angelis ? Propter-
Luc.I. bus effe legitur.Item Gabrielad Mariam eaquidam exiftimant,feptem effe princi
millus , eodem cap. miflus fuiffe quoque pes angelorum omnium , ex quibus vnus
narratur ad Zachariam,cui dixit: Egofum eft Raphael ,funt autem numero feptem,.
Gabriel , qui afto ante Deum . Pra terea anti- quia omnibus illis fanctis fpiritibus præ-
quipatres fummæautoritatis noftra fen . funt, per quos Deus feptem plagas habi-
tabilis terræ gubernat & moderatur , de
Grego , Na- tentiam afferunt. Inprimis Gregor: Na-
zian.... zian.lib.2 . fuæ Theologia. Ezechieli, & quibus Deuter.fecundum Septuag. Qua- Deut.zz.
Ifaiæ huic Seraphim, illivero Cherubim dodiuidebat altifsimus getcs , quandojeparabat
miffos affirmat , & ne quis locu aliter au filios Adam,conftituit terminos populoru iux-
Hierony. deat exponere , Hierony. in epiftola ad ta numerum Angelorum Dei,id eft, conftituit
Damafum de vifione Ifaiæ locum citat feptem plagas terræ habitabilis , iuxta nu
ad mentem autoris , his verbis . Quidam merum leptem principum angelorum.Et
vbi Ioannes ait : vidi jeptem Angelos tan- Apoc.s.
(inquit) Græcorum apprimè in fcriptu→
ris eruditus , Seraphim virtutes quafdam tes in confpectu Dei , & datæfunt illis feptem
in cœlo effe exponit , quæ ante tribunal tube , non folum prædicatores vniuerfos
Dei afsiftentes laudanteum, & ad diuer intelligit , fed cum illis feptem principes
fa minifteria mittuntur , maxime ad eos, angelorum, qui eos illuminant, & guber-
Cyril. qui purgatione indigent. Idem tenet Cy nant. Item vbilegimus fepte angelos ha- Apocal. 15 .
Chryf. rillus fuper Ifai. 6. & Chryfofto. Homil. bentes fepté plagas exijffe deteplo,veſti
64.adpopulum. Hos Seraphinos , quos tos lapide vel lino mudo non foluprædi-
vidit Ifaias, ait aftantium orilinis effe. Et catores fignificantur , fed etiam hi feptem
Auguft. Auguft lib.2.medita. cap. 3. tom . 9. fic principes , qui & alijs inferioribus Ange-
Hebr.1. exponit locum Pauli : Omnes funt admini = lis,& prædicatoribus præfunt , per quos
tratorij fpiritus . Scholaftici quoque do- partim denuntiant plagas peccatoribus
&tores confentiunt antiquitate & doctri infligendas, nifi refipifcant , partim vero
Alexand. na nobiles . Alexander Alenfis in fumma cas illis infligunt. Horum quippe miniſte
Alenf.
Theologica . Et Præpofitiuus,Altifsiodo riofub diemfinalis iudicij erunt figna in
Præpofiti.
Altifsiod. renfis , & alij non infime clafsis autores. fole,& luna,& ftellis,& multo anteproui Luc.21.
Deinde ratio fuadet,vt filio Dei ad homi- dentia illorum quoque fict , quod Lucas
nes miffo propter eorum falutem , non fit etiam præmittit dicens: Etterremotus mag
iam indignumfupremos Angelos , qui mi nierunt per loca, &peftilentia, &fames, terro
niftri eiusfunt ad nos etiam interdu mit. refquedecalo.Hanc opinione tuetur Fran- Frácif.Ribes
ti , cum neque virtus humilitatis illis defit cifcus Ribera fuper illud Zachar. 3. Super Zachar.3 .
quæ confentit humilibus, neque etiã cha- lapidem unumfeptem oculifunt , id eft , fuper
ritas, cum fecerit eos Deus ignem vrentë, Chriftum,qui de fe dictum allegat : Lapi- Matth.21,
Pfal.193. non materialem fed fpiritualem. Cu ergo dem quem reprobaverunt ædificantes, hisfactus
hæc fententia probabilior fit,non impro eft in caput anguli.Septem oculi funt, id eft,
baremeum qui diceret, Gabrielem Ange feptem habet principes angelorum quafi
lum,qui ad Mariam miffus eft , de fupre- oculos totidem,per quos gubernat Eccle
ma effe Hierarchia , tum quia ad fum- fiam , de quibus etiam intelligiturillud :
Matth
mum myfteriunon nifi fummum Ange- Et accefferunt Angeli, miniftrabant ei:
Luc.1. Angeli in diuinis literis alij quidem
lum,aut certe de fupremis deftinari dece- 9
bat:tum etiam quia ad Zachariam dixit: alios iuuare , & alios alijs refiftere fancte
dicuntur.Sic Gabriel Angelus Prophetæ Daniel, 10 .
Egofum Gabriel , qui afto ante Deum. Aftan-
Danici.7. dixit : Ego uenipropterfermones tuos, prin-
tes autemfupremi funt ordinis .
8 Angeli in fcripturis feptem principes ceps autem regni Perfarureftitit mihi uiginti
Tob.12. habere dicuntur . Sic legimus Raphaelem unodiebus: & ecce Michael unus de primis
dixiffe Tobia : Ego fum Raphael Angelus principibus uenit in adiutorium mihi. De quo
unus defeptem principibus, qui aftamus ante funt duæ contrariæ patrum fententia,
quidam
ANGEL V S. 99
quidam enim putant hos fuiffe Angelos initio mundifactum fuffe in cœlo , quan
Hicrony. apoftatas , ita tenet Hierony. fuper Da- do Angeli boni contra malos diuerfis af-
niel. Ifti ( inquit ) funt principes , de qui- fectibus mouebatur, fed magis literæ con
1.Cor. I. bus Paulus ait. Sapientiam loquimur in- fonare , vt de Angelis bonis , iuuantibus
terperfectos, &c.quam nullus principum Ecclefiam contra reprobos , quos tandem
huius fæculi cognouit . Si enim cognouif- virtute fanguinis Chrifti fuperabunt, intel
fent,nunquam Dominum gloria crucifi- ligatur,neque in coelo impy reo ,fed in cœ
xiffent, reftitit autem princeps Perfarum, lo potius militantis Ecclefiæ hoc præliu
enumerans peccata populi Iudæorum , conferi. Tenuit etiam ante Diuum Tho-
quod iufte tenerentur captiui , & dimitti mam Rupertus, tempore martyrum poft Rupert,
non deberent. Hæc Hierony. Eandem Afcenfione Domini in coclum fpatio tre
Cafslan, expofitionem fequitur Ioannes Cafsia- centorum ferè annorum fuiffe geftü hock
nus in collatione Abbatis fereni cap. 13 . bellum , ablata vero idolatria fub chriftia
Principem,ait, regni Perfarum apud Da nis imperatoribus finem accepiffe . Sed
nielem aduerfariam poteftatem effe.quæ Gregor. Homil. 34.fuper Euangelia , cer Greg.
fauebat regno Perfaru,inimicanti popu- tamen iftud fauifsimum fub mundi pla
loDei minime dubitandu . Hęc ille.Idem ne finem Antichrifto regnante futuru pu
Rupert.
Greg. tenet Rupertus fuper Daniel. Nihilomi- tat, de quo : intempore autem illo confurget Daniel, 12 .
nus tamen contraria fententia eft Grego. Michael princeps magnus, &c. Et uenit tem-
lib.17.Moralium ,cap. 18. Sublimes (in- pus quale nonfuit ab eo ex quogentes cffe cape=
quit fpiritus eifdem gentibus principan- runt.Mihi vero fententia placet Oecume
tes,nequaquam pro iniufta agentibus de- nij.que cum Gregorio cocordat.Frit au-
certant , fed eorum facta iufte iudicantes tem fub Antichrifto tam atrox bellum, vt
examinant, quorum tamen omnium vna dicat filius Dei : Erit tribulatio magna qua- Matth. 24.
victoria eft fui fuper fe opificis voluntas . lis nonfuit abinitio mundi, &c.
Hac Gregor. Itaque omnes illos fanctos Angelus fanctus cum demone legitur II
Angelos fuiffe tenet, idem fequitur Glof- altercari ,ficut habes in epiſtola Iuda Ca iude.
Gloffa,
fa fuper eundem locum, & Lyranus , item nonica: Cum Michael Archangeluscum diabol
Lyra.
Albertus Magnus , Dionyfius Carthufia - lo difputans altercaretur de Moyfi corpore , non
D.Tho. nus,& D. Thomas , qui .. part. quæftio . eft aufus iudicium inferre blafphemiæ ,
fed ait
3. art. 8. vtranque referens fententia, imperet tibi Deus. Quod Gloffa ordinaria Gloſſa.
Gregorij partem probat. Enim vero fan- putat accidiffe , quádo mortuo , fepultoq ;
&
ti Angeli, iudicia diuina dum fcire defi- Moyfe dicit fcriptura : Nec cognouit homo Deut. 34.
derant, & pro vtraque parte caufas homi- fepulchrumeius.Quod factu diuina proui-
num,quos gubernant , exacte difcutiunt, dentia fuit , nein idolatriam populus pro
metaphoricè planè refiftere alijs alij per penfifsimus reliquias legiflatoris fui diui-
hibentur, que mihi fentëtia magis placet. no cultu profequeretur, quod dæmonem
Angelifancticotra præuaricatores præ malehabuit , qui contra vellet populū ad
10
lium magnum feciffe referuntur in cœlo. idolatriam pertrahere,cui tamen imperio
Apoca 12. Michael, & Angelieius præliabantur cum Dra diuino reftitit Michael , fine præiudicio
Quæftio.,
cone.De quo inter patres controuerfia eft, Angelice fui hoftis naturę . Eodem modo
quando coperit hoc prælium ,& quando explicant D.Thomas ,& Lyranus , & alij. D.Thom .
finem habet . Prima fententia eft, quam Quod fi neque diabolo Michael fine im- Lyranus,
Oecume.
tenet Oecumenius fuper hunc locum his perio diuino voluit irafci , æquifsimü eſt,
verbis.Prælium hoc in cælo contigit, pro quod Dominus in Euangelio dixit : Qui Matth.5.
pterprimam fuperbiam dæmonis , cum irafciturfratrifuo reus erit iudicio,
itaque Michael non tuleriteius fuperbia , Angelus etiam fanctus increpat Satan -12
& virtute bellica eum de coeli couerfatio in nomine Domini. Et oftendit mihi Domi- Zacha.3 .
ne abiecerit, rurfus in aduentu Antichri- nue ¡ efumfacerdotem magnum , ftantem coram
fti ,vna cum Iudæis , & Angelis fibi miniª. Angelo Domini, & Satanſtabat à dextris eius
ftrantibus, per tentationes aduerfus fide- ut aduerfaretur ei, & dixit Dominus ad Satan,
les ,& fanétos, perfectius excidet. Alia elt increpet Dis in te Satan , &rc. De quofunt
D.Tho. fententia Diui Thoma in Commenta - due expofitiones. Altera dicit,Iefum facer
riis,vbiait , quofdam tenuiffe hoc præliu dotem magnum hoc loco iuxta literam !
elle
ANGELVS.
effe filium Dei in lege promiffum , ita te- corporalem fuiffe lucta , non tamen fine la Luca la
Tertul. net Tertullia.lib.aduerfus Iudæos , & La chrymis,comunior fententia patrum affir cobcum An
&
tantius , qui eandem ratione obtendut, mat .Ita tenet Chryfoft.ho. 58. in Gene- gelo corpo-
quod videlicet Iefus filius Iofedech nun- fim,Magna ( inquit) Dni mifericordia ,in ralis.
quam fordidatus fuit , aut aliquid aduerfi figura hominis luctari cum iufto voluit . Chryfoft.
Theodor.
paffus legitur. Cæterum contraria fenten Eodem modo Theodoret.qq.fuper Gen. Genadius,
tia tenet, lefum hoc loco iuxta hiftoria ef & Genadius , Rupert.Abbas.Aug.lib. 16. Rupert.
fe filiu lofedech, myftice vero Chriſlū, ita de Ciuit.c. 34. & Lyran . fuper Gen. Quo Aug.
Cyril.
Theodor. Cyrillus , Theodoret. Beda , & Hierony. rum expofitio magis confonat textui: cor Lyra.
Beda. qui etiam hanc effe dicit expofitione he- porali quippe contactu neruum Iacob te
Hierony. bræoru.Quod autê veftibus fordidis fue tigit Angelus , qui mox obftupuit,quãuis
rit indutus,tripliciter(inquit) interpretan autem facile quide potuiffet profternere
tur,vel ob coniugiu illicitum , fubaudi, cũ Patriarcham , noluit tamen propter my-
alienigena, vel ob peccata populi, vel pro fterium multis de caufis , primü vttimen-
pterfqualorem captiuitatis.Angelus autē ti aduētum fratris Efau animum adderet,
præcepit experfona Dni cateris angelis, vt Chryfof. & poft illum Theodor. Vnde Chryfoft
vt auferret ab eo fordida veftimēta, ideft, fubdit, quoniam fi contra Deu fortis fui-
iniquitate. Satan vero à dextris eius erat, fti , quanto magis cótra homines præuale
quia vera erat accufatio , quã opponebat bis ? Velvt putatLyran.fecundü fententia Lyra,
ci. ed Angelus Domini increpauit Sata, hebreorum ,Angelus ille cuftos erat Efau,
id eft compefcuit, atquefugauit. Pontifi- cuius primogenita defendebat, fed tandé
cem vero à peccato purgatum facerdotali victus imperio diuino cefsit,& primoge-
munere Hierofolymis fungi permific. Vt nituram, & benedictione maioris minori
Cyril. inquit Cyril. Si vero fecundu Latinos pa permifit. Vel vt inquit Aug.lib. qq. fup. Auguft.
Hierony. tres,vt Hierony. ait, Chriftum fecundu or Gen.c. 104. myfticu certame fuit , & An
Pfal.109.
dinem Melchifedech , facer dotein intelli gelus Chriftum magni confilij Angelum
gamus , fordidis veftibus indutus dici - repræfentans ,& victus eft à Iacob, quia à
tur propterpeccata noftra , de quibus di . Iudais de ftirpe lacob crucifigedus erat,
Pf1,21. citur: Longe a falute mea uerba delictoru meo- & tamen Iacob benedixit , quia ex pofte
um.Tecatur autem à Satan in deferto ,fed ris eius electurus erat Apoftolos duode
Matth. 4. ab Angelo tetator, ideft,à d'uinitate incre cim principes Ecclefiæ , & feptuaginta Lu :.6,
patur, vade(inquit) Satana,&c . duos difcipulos, per quos orbem benedi- Luc.10,
Angelus fanétus cu lacob luctatus eft. tione repleret , mafitq; claudus Iacob in
&
13
Genef. 32 . Ecce inquit uirluctabatur cum eo , &c. De quo Iuda is: Qui claudicauerunt àfemitisfuis. Et Pfal.17.
funt duæ expofitiones , quidã enim putat rurfus benedict' in eis , de quib' dictüeft.
nocorporale ,fedfpiritualem fuiffe luctã. Reliquia per electionegratiæfaluæ factæfunt. Roma.11.
Hierony. Angeli homines cuftodire dicuntur.
Ita Hierony.fuper illud: Non eft nobis collu 14
Ephef.6.
itatio aduerfuscarnem,erfanguine. Simulin Quonia Angelisfuis madauit de te, ut cuftodiat Pfal.90.
quit videneforte ridiculifint, qui arbitrā te in omnibus uijs tuis.Iu quem fenfum legi-
tur in ritum luctantiu,tota nocte lacoblu mus : Videte ne contemnatis unu dehis pufillis Matth.18.
Atatu quid enim grande (ficut illi aiūt) fi- qui inme credut,dico enim ucbis,quia angelico
aut luftas fuperarit, aut victus fit? Sed iux ruincælisfemper uidentfacie patris mei, &c.
ta rationabilem , & cöuenientem Patriar- Super quem locu Origenes tract. 5. duas Orig.
chælucta , qualis eft , de qua nunc dicitur: fuitéporis magiftrorum fentétias refert,
Non eft nobiscolluctatio aduerfus carně &fan- prior eft omnibus , & folis prædeftinatis ,
guinem intelligendü. Hæc Hierony.Eode ab inftanti natiuitatis fua Angelu dari cu
Interlin. modo Gloffa interlinealis totum , ait,fuif- ftode, in cuius cöfirmationem citat illud
fefpirituale certamen in contemplatione quod Apofto. ait: Qui meſegregauitabutero Galat.1.
mentis.Cuifentétia fauere videtur, quod matrismeæ,fcilicet, per angelu cuftode : &
Ofe.12. legimus ,Iacob :Quiin fortitudine fua dire.. illad : De uentre matris meæ tu es protector Pfal.70 .
useft cu Angelo, & inualuit ad Angelum , & meus,& rurfus, Sufcepiftime de uentre matris Pfal.136.
confortatus eft,erfleuit, & rogauit eum. Ergo mee,deinde. Inte proved fum ex utero Quæ Pfal.21.
fletibus & orationibus potiufquam lateri omnia fieri dicit per cuftode Angelů . Po-
bus pugnaffe videtur. Nihilominus tame fterior fentétia eft,folis & omnibus Chri-
ftianis
ANGEL V S. 97
ftianis ex baptifmi lauacro dari cuftodē que locü Hierony.afferit,angelos fanctos Hierony..
angelu,qa no decet(inquit) fan&tu angelū propeccatoribus quide hominibus Deo
infidelib ,& immudis dari,fed potius an- preces offerre.Idé notat D.Tho. in com- D Thom.
gelu apoftatá fimile eis.Propterea dictu à mētarijs,q fatis cöfirmatur ex illoTobię. Tob.12 .
Dno cefet: Ne contenatis ună de pufillis iftis, cui angelus dixit: Quando orabas cũ lachry
Matth.18.
qui inme credunt , &c . Hanc pofteriorem mis,& c.cgoobtuli oratione tua Dño. Sic etia
opinionetenet Chryfo.fup.Matth . & ibi tenet Aug.fuper illud Pfal. in cefpectu ange Auguft.
Chryfoft.
Hilar. de Hilar.Ide tenerevidetur Cyril. lib. 4. loru Pfalia tibi.Ad quod etia Berna. ferm. Pfal.137Pfal.67.
Cyril, cötra Celfum. Cæterù Hierony.fuper eû 7.fuper Cantica allegat illud : Præueneruni Bernar,
Hieron. dem locu Matth.cunctis hominibus ,fiue principes coniun&ti pfallētibus.Credimus (in
malis,fiue bonis,fiue fidelib ,fiue infideli quit fanctos angelos aftare orantibus , of-
bus ab ortu natiuitatis fuæ darifine dubio ferre Deo preces , & vota hominú deniq;.
cefet angelu bonu.Magna(inquit)dignis Et alius angelus uenit, &ftetit ante altare, &c. | Apoca.8 ,
tas animaru, quia vnaqueq; ab ortu nati- datafunt ei incefa multa,ut daret de orationi
uitatis fuæangelu habet,infui cuftodia de busfanctoruomniufuper altare aureu. Qué lo
Orige. putatu.Idé tenuit Orig.ex propria fentê- cucitat Bern. fer. de fancto Michaele ad Bernard .
tia.lib. 3.Periarchon . Et allegat lib. de pa hoc propofitü . Et Gagneius putat huc an Gagneius,
ftoribus,vbi habetur, q bini angeli,alter- gelu effe Michaelē. Idem afferit Rupert. Rupert
Theoph. bonus ,alter vero malus fingulos homines Abbas fup.húc locu. Vtergofanctos an Luc.18,
Anfel.
Gloffa: comitatur. Ide afferut Theophyl. Anſel. gelos adiutores habeamus , oportet femp
D.Tho . Glof.D.Tho.in cōment. Lyran . Abulen. orare, & no deficere. Ad q etiãfacit vifio
Lyranus, eftq; comunis fcholafticorü fententia , & Iacob,de qua legimus: Viditq; infomnisfca Genel, 28.
Abulen. fenfus vniuerfalis Ecclefie,cui ia non licet la ftantefuperterra,& cacumě illiustages co
refragari. Enim vero Agar Ægyptia legi lu,angelos quoq; Dei afcedentes & defcedentes
Gen.16. mus angelu habuiffe , & Ifmaele ethnice per ea ,&c.Que locu explicas Origen.lib. Origen.
viuenteibide,Balaam ariolu , & Corneliu 5.contra Celfum ait Angelos dicimus af-
Num,24.
A&.10. adhuc Gentile.Perfaru etiã , atq; Græco- cendere, vt hominü vota,precefq; ad ea lo
Daniel. 10. rum angelos commemorari fcimus . ca pferat, que cœleftia funt.Hec ille. Sed
15 Illud autécotrouertitur , quid fibi vult queret fortalle quifpiaangelos noftros Co
1.Cor.11. Paulus: Vbi uelare iubet capitafœminarum in minus dicit videre femper facie patris q Matth.18.
Quæftio. Ecclefia propter angelos.Ad quod Caiet, in in coelis eft,cu ergo apud nos videat clare
Caietan. Deu qd op' eft illos ad orationes hominu
comentarijs angelos intelligit facerdotes ,
ita, & quida alij expofitores per pauci, in offeredas in cœluafcêdere?Ad qp refpon-
quo nulla eft difficultas . Sed communior dendu, afcedere quidē illos interdū, vt cũ
Chryfoft. fentétia patru de Angelis fanctis exponit alijs angelis incolo de gêtibus impleat,q
Theophy q cuftodes noftrifunt:ita exponut Chry
Theodor. Dís dixit : Maius gaudium erit in cælo fuper Luc.15:
Occume. fof.Theophy.Theod.Oecum.Beda, An- unopeccatore poenitentiam agente,quãfupra no
Beda. fel.D. Tho. Glof.interlineal. Ly ran.&c . nagintanouem iuftis qui non indiget pœnitétia.
Anfelm. Quæritur ergo quid detecta capita fœmi Angeli dicuntur afcendere & defcende 17
D.Tho:
Interlin. naru angelos offendat,quifpiritus funt, & refuper filiu hominis: Amen dico uobis, Vi- Ioan.1.
Lyranus. no caro ad q Anfel.refpödet,in capite co debitis cœlum apertu, angelos Dei afcědětes
Anfelm. gitationes effe , que turpes ex nuditate ca defcédétesfuper filiu hominis..Quod Ru- Rupert,
pitis fœminaru excitatur , quibus angelis per.Abbas explicat poft afcefione Dni in
Theodor, offenfio datur.At qui Theodor. Angelos calu hoc cæpiffe cópleri,quãdo porta co
dicit, qui hominü curafolicitè gerut,vide li virtute crucis referata , latantes angeli
tes fcandalu illis, & laqueu à foeminis po- fanctoru hominu animas carne folutas in
ni,hac meretricia mulierü capillatur àmul coelu inferre cœperunt . Hac Rupert, de
Matth.18. tū offendi,fcriptü eft enim: Ve autè homini quo vide in dictione Beatitudo.n.4. Alia Chryfoft,
illi,perquéfcandalu uenit. Neq; vt puto in- vero eft expofitio Chryfo. Theoph . & D. Theoph .
Luc.1,
greffus fuiffet angelus ad Mariam , fi dete Tho.fup.loa.Significari predictis verbis, D.Thom.
&
to illam procaciter capillitio vidiffet. Chrm ,qui polt reſurrectionẽ côfcëdit in
16 Angeli dicütur pro hominibus Deo lo coelu,effe Dim angelorü, cui miniftrates
Iob.3. qui hoc eft)intercedere: Sifuerit peo ange angeliafcedüt,atq; defcêdut.Sic defcëdit
lus loques,ut annutiet hominis æquitate. Sup angelus imperio Chrifti ad Corneliū , vt |
N nuntia-
i
ANGEL V S.
A&
t 10. nuntiaret ei orationes eius exauditas effe, nibus . Sed dicendum ait, quod de natura
fic etiam defcendit Angelus , vt Petru in humana dupliciter poffumus loqui, vel fe
t.12.
A&
carcere catenis ligatum folueret, &in ipfo cundū naturalia folù, & fic natura angeli-
A&t.I. die Afcenfionis Domini in coelum , afpi- ca excellentior eft , quia angelus cognitio
ciêtibus in coelum Apoftolis : Ecce duo uiri nem ex plenitudine accipit luminis in fe
aftiterunt iuxta illos in ucftibus albis , id eft, ipfo,homo autem excreaturis : alio vero
duo angeli,vt omnes patres exponunt. modo confideratur humana natura fine
18 Angeli Chrifto miniftraffe leguntur in peccato in ordine ad beatitudine obtinen Luc.20 .
Matth.4. deferto cibos. Et accefferunt Angeli & mini= dam,& ficfunt æquales : Eruntficut Angeli
Chryf. Jtrabantei. Super quem locum Chryfofto. Dei in cœlo.Chriftus auté, quantu ad excel
Angeli (inquit) præfentes erant Chrifto, lentia gratia,maior eft angelis . Hæc ille,
non vt cuftodes ,fed vt miniftri, miniſtra- quia Chrs nofolum gratia vnionis hypo-
bantautem ei forte in operibus miraculo ftaticę cunctis preftat creaturis, fed etiam
D.Tho. fis . Idem tenet D. Th.in comentarijs . Se- gratia habituali infinita in genere gratiæ,
Abulen, cunda expofitio eft Abulenfis.q.62.fup . de qua dicebat Pharifæis. Que paterJanctifi Ioan.10.
Matth. Angelos tunc Chrifto efurienti ci cauit,& mifit in mundũ ,uos dicitis quia blafphe
bos miniftraffe, quéadmodum olim Eliæ mas,quiadixifilius Deifum? Vbi, quem pater
3.Reg.19. fub iunipero cibum corporale , idem te- fanctificauit , fecûdū naturā humanā intel
Aug.
Hierony. nuit Aug.fuper Ioa. Tertia explicatio eft ligitur p vnionê diuinitatis pfonale, ficut
Hierony.fuper Matth - nihil noui tunc an explicat Athanafius lib.de Incarnatione, ' Athanaf
gelos Chrifto miniftraffe quidem , fed inprincipio.Hilar.lib.7.de Trini . Chry- Hilar,
accefsiffe potius ad coluetum Chrifti mi fo.ho. 60.fup.loa.de quo in dictione fan Chryfoft.
nifteriu,in omnibus ei obteperātes , à quo &tificare dicemus latius . Interim nota cōiū
paululu tépore tētationis recefferat, vt lo = &tione ( Et) accipi,p (quia) hoc loco fecüdü
cus daretur tentatori. Sic etiã tenent hoc more hebreorú, itaq; que pater factifica-
Anfelm.
loco Anfelm . Beda. & Greg.homi. deten uit, & mifit in mudū, idem eft,atq; fi dice
Greg.
Beda. tatione,in quo denotatur poft tentationis ret,fanctificauit quia mifit in mundum.
luctam confolationis palmam dari, & an- Angelis no eft fubiectus orbis terræ,fi- 20
gelicam gratulationem de victoria.. cut Diis ,fic legimus : Neq; enim Deus angelis Hebr . 12.
1.9 Angelis paulo minor,vel paulo minora fubiecitorbě terræfuturu.Vbi exponut Chry Chryfoft.
Hebr.2 , tus abangelis dicitur Chriftus filius Dei: fof.Theoph. Amb . Oecum.fignificaffe his Theoph,
Ambro.
Eum qui modico quam angeli minoratus eft uis verbis Apoftolu, Chro fubiectü effe mun Oecume.
dimus lefum,propter pafsionem mortis. Intel du tanquã Dío quide, angelis verò mini
Chryfoft, ligunt autem Chryfo & Theophyl.fuper mè. Opponit auté D.Th.in comen.quod D.Tho.
Theophy. hunc locum , in eo minore dutaxat filium
quidã Angelus princeps Perfaru dicitur, Daniel ,10.
Deiadhuc mortale angelis extitiffe , quod
alius vero gręcorú, ergo funt dii? Refpon
cum illi no moriatur,ille tame adhuc erat det tame,non quidé quafi dominos ,puin
D,Thom. legib' mortis obnoxius . Sic etiãD.Th.in ciis angelos principari , fed tãquã Dei mi
commentarijs, Chriftum ex hac parte no niftros , & gubernatores : senedicite Dim om Pfal.101 .
angelis folu,fed multis hominibus mino- nesuirtutes eius,miniſtrieius, quifacitis uoluta
ré fuiffe dicit,propter crucis fuppliciu, iux tě eius,fic legimus . Que ceftituit aliufupter Iob, 34-
Efai. $ 3.
ta illud. Vidimus eu nouifsimum uirorü . Quá ram,autque cöftituitfuper orbe que fabricatus
Matth. 11. humiliationem voluntariè fufcepit. Vnde eft ? Quafi dicat , neminem præter Chri-
Aug. dicebat. Difcite à me,quia mitisfum, & humi■ ftu. Sed rogas quare dixit: Orběterræfutu-
Gloffa.
lis corde. Illud autem notandü cum Aug. ru? Refpondetur, quia moxfubdit Apo-
lib. contra Maximu,& cum Gloffa. Hoc ftolus . Nunc autě nondum uidemus omniaſub■
loco Chriftum non effe minoratu aban- iectaei,id eft,Chrifto. Quafi dicat,orbis ad
gelis propter conditione humanę naturę, præfens novidetur pacificè fubditus effe
fecüdum qua illo fola Trinitas maior eft, Chrifto , propterinfideles , atq; rebelles ,
D.Thom. fed propter folam mortis pafsione , quod fed poft die iudicij , poftquá dixerit repro
Dionyf, etia notauit D.Th.in commētarijs.Obij- bis. Ite maledicti in igne æternu,tot orbis pu Matth.25 .
cit autem huic fententiæ dictu Dionyfij, rificatus, & quoad elemétoru atq; colorū
de cœlefti Hiera.ca. 4. vbi afferit,angelos machina,&quo ad oes electos fubdit' erit Oecume.
participatione luminis maiores effe homi filio Dei.Sic exponut Oecum. D. Tho . & D.Thom .
Lyran .
ANGELV S. 98
Lyra. [ Lyra.quorü expofitio magis placet , qua fententia fuiffe locutum, alioquin vt dicit
aliæ aliorü , quas de induftria millas feci. Aug.li.5.de Genefi ad litera c. 21. Enage Aug.
21 Angelus quida habere dicitur potefta- liu negat , qui dixerit Deum ignorare vel
Apocal4. temfuper ignē.Et alius angelus exiuit de al- vnius pafferculicafum , fic enim legimus :
tari,qui bahebat poteftatemfuper ignem . Item Nonneduo pafferes affe aeneat, tame unus no Matth.io:
Apocal.16. angelus aquaru refertur. Et audiui (inquit); caditfuperterram finepatre ueftros Et rurfus.
Ioan. 5.
angelum aquarudicetem,iuftus es Domine.Pré Refpicite uolatiliacaliquonia noferut,neq;me Matth.6:
terea legimus : Angelus autě Domini defcende tut,&c. paterueftercæleftis pafcitilla.& ite
batfecundum tempus in piscinam, & mouebatur rū.Tua pater puidĕtia ab initio cũctagubernat. Sap.iz.
aqua,er quiprior defcendiffet in pifcina poftmo Angeli ta boniqua mali iuffu Dei pec- 22
ahiol
tione aqua ,faluusfiebat , à quacunq; detineba- catores interdupunireleguntur,fic de fan Gen.19.
tur infirmitate. Vnde patres putauerunt di Єtis angelis legimus : Veneruntq; duo angcli
uerfos angelos effe, qui diuerfis creatura- Sodomam uefpere, &c.quifubuerterüt ciui-
D.Tho . rum ordinibus prefiderent , vt refert D. tate:alius etiãangelus in mari rubro fub-
Aug- Tho..p.q.110.ar.1.ad. 3. Sic Aug.lib. merfit Ægyptios.fic enim legimus: Attole Exo, 14-
83.quæftio.q.79.Vnaqugq; (inquit) res lenfq ;fe angelus Domini, qui præcedebat caftra:
vifibilis habet angelica poteftate fibi pre Ifrael,abit ,& c.De reprobis quoque ange
pofitam.Idem etia docet.lib.3 . de Trini. lis legimus: immifiones per angelos malos.Su Pfa.77.
c.4. corporale omne creatura per intelle per quem locu Aug.dicit , occifione peco Auguft.
Damafce, tualem gubernari. Damafcenus quoque rum , & primogenitorum Ægypti factam
lib.2.c. 4. Luciferum ex his fuiffe angelis fuiffe per reprobos angelos,per quos quid
dicit,qui terreftribus erant prapofiti. Itē quid etiã ad culpam pertinet follicitatur,
Orig. Orig.ho. 14.fuper.nu.2 2. explicās illud : fuggeritur , & iuuatur Idemfentit Greg. Greg
Cernens afina angelumftante in uia,afferit an- lib.2 5.Moral.in illud Iob. 34.Inducet no-
gelos præeffe fuper beftias , arbores , & deme conterentur.Cor(inquit) peccatoris
D.Tho. virgulta. Idemtenuit D.Tho. loco citato prioribus malis aggrauatupermittit,fcili
Greg. cet Deus fubfequétib?malis ,malorüfpiri
art..vbi allegat Greg.qui lib.4. dialogo
rum ait,in hoc mudo vifibili nihil nifi per tuum perfuafionibus falli. Hac Greg.Sic
Angeliceuir creaturam inuifibilem difponi poteft, di-
Iudæi , quiprius Chriftum Mefsiam effe
tutes cufto- citquæ ad tertium ordinem virtutum per
nouerunt,dicentes in parabola.Hic eft hx Matth.21 .
diunt irra=
tinere omnes angelos , qui fuper fpe- res. paulo poft propter peccata fua â Dę-
To tionales crecies rerum corporaliu præfidentia habet. monedecepti funt,permittête Deo , vt in
aturas.
Hi quamuis vni comittere poffent irratio eo etiam quod prius nouerant,excæcarē ·
nabilium omniu difpofitionem,ad fapien tur: Excæcauit enim illos malitia eorum. Sapien.1.
tiæ tamen diuinæ ratione pertinet , vt ad Angeli metaphorice propter fidelium 23
nies
fingulas rerum fpecies conferuandas fin= ruina flere dicuntur.Siclegimus: Angeli pa Ifai.35 .
gule virtutes deputentur : quãdo vero ali cisamareflebut.Vbi Hieron. Hoc inquit) Hierony.
quid miraculofefupra totius naturæ ordi locohebrai fignificari angelos arbitran
er në fit,per has virtutes efficitur,ficut quan tur,& effe prophetia poft vocatione gen-
doadmotionem aquæ pifcinæ fanabatur tium,& diuitias Ecclefiæ , defubuerfione
Toas vnus , quando virtus ignis, ne tres pueros templi,quod fiebant angeli , nequaquá in
Daniel.3. in camino Babylonis cõbureret, extincta tus habitantes fed exeuntes foras, Hac
onæ.3. eft,quádo cetus euomuit Ionam,quando Hierony.In que fenfum explicat Cyrill. Cyrillus.
Danie.14. leones Daniele tangere non potuerunt, quod in cod.ca. paulo ante legitur. A uoce
OLIO.
quádo fol ftetit , & fic de fimilibus. Quod angelifugerunt populi. Vbi fignificatur, qd
finobis Hieronymus opponatur in illud fua tempeftate completu refert Iofephus , Iofeph.
Hierony.
Abac,1. Abac. Facis homines effe ficut pifces maris. lib.6.de bello Iudaico ,angeloru vocêau-
vbi ait, abfurdu eft ad hoc deducere Dei ditam effe de teplo dicentium.Relinqua-
maieftatem, vt fciat per momēta fingula, mus has fedes,qua voce Iudæi exanimati.
quot nafcatur culices &c.Et infra.Ex quo fugerunt , & captiab exercitu Romano ,
(inquit)liberille apocryphus ftultitiada- difperfi funt inter gêtes. Occafione aute
nādus eft, in quo fcriptü eft queda angelū huius queri folet.An vere angeli deferant Quæftio .
nomine Tyripreeffe reptilib ,&c.Ad hoc cos,quos cuftodiut ,quadoviderint eos ob
dicendum , elt Hierony. non ex propria ftinatosin malis? Et certe Orig.ho.2.fuper
hom N 2 illud
ANGEL V S.
Hier.51. illud Hierem.Fugite de medio Babylonis ter meus diliget eum , & ad eum ueniemus , &
adducit illud Hierem. Curauimus Babyloně, manfionem apud eumfaciemus.
-
&non eft fanata , derelinquamus eam , dicens, Angeli in fcripturis fanctis varijs meta 25
his verbis Angelos fignificari , qui defe.. phoris fignificatur, vocatur quippe Aftra
runt obftinatos Vide (inquit ) homo.ne matutina, Lapides igniti: Oculi Dni : Ce- Iob.3.
quadoAngelis præcipiat Deus, vt ad lan dri paradifi ,& Abietes & Platani.Rurfus Ezech.28,
gorem animæ tuæ medicaminum empla Aquila ,Leones,Boues,Curr⁹ ignei ,Equi Plal-33-
Ezech. 31.
Itraconficiant,& refpondeant Angeli. Cu varij, & alibi: Sepes vineæ Dei: multifque Ezechi.1.
rauimus eam , & non eftfanata, derelinquamus alijs coloribus adumbrantur ,de quo alias Daniel.7.
figillatim dicemus, hæc aute fumma laus Zacha. 1.
eam.Hæc Origen . Eodem modo explicat
Gloffa. illorum eft quam Chriftus tangit Matth. Apoca.19.
Gloffa . Sed Ly ranus non infpiritualibus, Ifai.s.
Lyra. fed in téporalibus afflictionibus derelicta 18.Videntfaciem patrismei . Le quatuor
ab Angelis, cognita voluntate diuina Ba . Angelis tenentibus quatuorventos, vide
bylonem dicit. Derelinquitur itaq; pecca in verbo Angulus.num.8 .
tor interdum ab Angelocuftode noinſpi Angelorü nomen ad homines etiã ex- 26
ritualibus ,fed in afflictione tepoarli,Deo tenditur ad illos videlicet qui Dei nunti ) | Mala. 3 .
id volente, ficut de Hierufale Dís dixit: funt.Vnde Ioãnes Baptifta vocatur ange
Matth, 26, Ecce relinquetur uobis domus ueftra deferta , in lus. Ecce(inquit)ego mitto angelum meum.t
fpiritualibus veroneq; à Deo dum hic vi quide Origen. Ioanne putauit fpiritu fuif Orige.
uimus ,ncq; ab Angelo cuftode penit' de fe cœleftem, contra quem Cyrillus fuper Cyril,
relinquimur,fed fi refipifcerevelimus ,fem illud Ioánis.1 . Fuit homo miffus à Dco,cui no
per nobis prefto eft, & ab angelis, & ab ip me eratIoanes. Euägelico teftimonio docet
Coci. Trid To Deo fufficiés auxiliu . Vide conc. Trid. homineillu fuiffe carne,fed nuntiu Chri-
feff.6.can.29.Siquis dixerit, eu,quipoft fti conuerfatione cœlefti. Sic etiam & fa-
baptifmum lapfus eft, non poffe per Dei cerdotes angeli nominatur , propter offi
gratia refurgere, &c.anathema fit.Et Pau ciū. Labiafacerdotis cuftodiuntſcientiam , & le Malac.2 ,
3.Timoth.2 Lus:Deusuult omnes hominesfaluos fiert.Vn- gem requirent de ore eius , quia angelus Dñie-
Apoca.21 . de in duodecim portis que duodecim Apo xercituu eft.Et vt fupra diximus no defunt
ftolos fignant , duodecim Angeiifunt, vt qui fic intelligant illud Apoftoli. Mulieres 1.Cor.11 :
fciamus cooperatione tã Apoftolorü, qua in Ecclefia uelentcaputfuum propter Angelos. Caietan .
angelorum in cœlum nobis aditu aperiri. Na præter Caietan . que fupra citauimus Ambro.
Angeli confueuerunt quafi hofpites ad de facerdotibus etiã intelligüt huc locum Oecume.
24
illos diuertere , qui hofpitalitate exercēt, Amb.&Oecum qui allegat Clemête Ale Clem, Alex.
Hebr.13. vt Apoftolus ait ad Hebræos. Hofpitalita- xandrinu, quem dicitfic intellexiffe locu
tis nolite obliuifci,propter hanc enim quidam la prædictu.Angeli quoq; vocantur prædi-
tuerunt , argelis hofpitio receptis.Vbi Theo- catores verbi Dei. ite angeli ueloces adgente Efai.18 .
phy.Abraham inquit, & Loth latuerunt, cōuulſam & dilacerata.Id eft,ad gētes olim
Theophy.
id eft , latuit eos quod angelos reciperent, à lege Dei,& pacto , quod cũ Noe pepige
putabant enim quod homines effent. Di- rat couulfas ,conuertēdas , quales Ægyptij Genef,9.
Lyra. citpręterea Lyran.fecundü hebræos,tres & aliæ getes remotæ, vt aliqui exponunt,
angelos ab Abraham hofpitio fufceptos vel certe ad gente Iudæoru conuertendā ,
Michaelem , Gabrielem, & Raphaelem, que vocaturterribilis , propter prodigia ,
quod probabilitate non caret . Michael que,vt ea educeret de Egypto,fecit Deus
enim princeps Ecclefiæ promifit Abrahę & nihilominus à lege , & fide Chrifti con
filiú,per quegétes in Chrifto erat benedi uulfa,& à getibus dilacerata eft. Sic teſte
cendæ,& ad Ecclefiam conuocandæ. Ga Hierony.exponit Eufebius ,fic Gloffa in- Hierony.
briel, id eft , fortitudo Dei fidele Abrahā terlinealis , & Lyran.atq ; Vatablus , qua- Eufeb.
roborauit.Raphael vero,id eft, medicina uis prior expofitio magis placeat. Dehis Gloffa
Lyra.
Dei,fterili Sarę medella adhibuit.Ceterü, angelis,ideft, predicatorib'ad Iudços mit Varablus .
quod maius eft fub triú angelorum typo tendis Chriftus dicebat : Ecce ego mitto ad Matth. 23.
Trinitate Dei fufcepit Abraham,quia di- uos Prophetas , Sapientes,& Scribas, & ex
lectionis proximi propter Deu mádata eis occidetis , c. In eodem ſenſu paſsim in
Apocalypfiangelorum typo prædicato- 1
feruauit , iuxta quod Dominus dicit.
Ioan.14. Quidiligit me,fermonem meumferuabit, &pa res defcribuntur , vt iam oftendemus .
Enim
ANGEL V S. 99
Enim vero Apoca. 1. vbi in dextera il . lis confortati prædicant impédentes con
27
lius,qui fimilis filio hominis apparuerat , tra peccatores pœnas temporales , & ęter
Apocal.1 .
feptë ftellæ vifæ funt,fubdit Ioanes : Septe nas : temporales quidem, quando expo-
Origen. ftelle Angelifant ecclefiarum .Vbi Origenes nunt illud: Surgetgens contra gentem, &c. & Lucæ. 21 .
vult effe fpiritus vere angelicos , vt habet erunt terramotus per loca, & peftilentie, fa-
hom. 2.&. 1 3.in Lucam. Idemfequitur mes.Item.Eruntfigna in Soleer Luna, & ali- Matth.24.
Ambro. AmbroGus fuper Lucæ.2.in illud : et pa- bi. Sol obfcurabitur & Luna non dabit lumen
ftores erant in regione eadem uigilantes. Item fuum æternas vero iuxta illud , Tunc dicet Matth.25 .
Hierony. Hierony.fuper Micha. 6.quod fi quis ro rex his,qui afiniftris eiuserunt. Ite maledicti |
get,quomodo peccata que in.2 .& . 3.ca. in ignem æternum. Talis etiam eft Angelus Apoc.fo.
Apoca.ab Spiritu fancto illis obijcitur, qui habebat faciem ficut Sol, & iris in ca-
fanétis Angelis quadrare poffunt? Dicit pite eius, & clamauit,ficut Leo rugit, quia
Orige,
Orig.peccata ecclefiarum Angelis obijci prædicatores reprobis minas intentant. 29
no quod ipfe quidē illa commifferint, fed Præterea quod Ioannes dicit : Vidi al- Apocal.
14.
quiacuftodes funt illarü ecclefiaru , & de terum Angelum uolantem per medium cœlum,
illis quodāmodo rationé reddere debét. habentem Euangelium æternum. Angelum na
Aretas. Ita & Aretas Epifcopus explicat.Cæteru tura verum à Ioanne vifum effe creden-
fuftineri non poteft hac fententia ,nifi im dum eft, fed certe in typum prædicatoru
proprijfsimè, nam quomodo angelo dici illius temporis :homines enim ,& non an- Beda,
Ambrof.
Apoc.2. poteft. Quia prima charitatem tuam reliqui- geliprædicabunt, vt exponunt Beda Am Ansbert.
Apoc.3 . jti . Et iterum . Nomen habes , quod uiuas , & bro.Ansbertus , Tyconius ,hom. 11. An- Tyconius .
mortuus es. Tenendum eft ergo, prælatos felmus, Rupertus, & alij multi. Per mediu Anfel,
Richard. ecclefiarum angelos fine dubio nucupari, autem cœlum volat, quia prædicator non Rupert.
Rupert. debet adhærere terrenis , fed vt virtutum
fic exponüt Richard.Ruper, Aug. D.Th.
Aug.
D.Tho. & plures alij . Dicuntur autem ftellæ, quia exemplar verbo fimul ,& opere predica -
Matth.s. de illis dictú eft. Vos eftislux müdi Sunt etia re,iuxta illud: Qui autemfecerit , & docuerit Matth,s .
Richar. in dextera Dei, quia vt notat Richar.præ bic magnas uocabitur in regno coelorum. Idem
dicatores , & pralati fpeciali prouidentia intelligendü eft de fecundo , & tertio An-
Hiere.1. proteguntur à Deo iuxta illud. Ego quippe gelo quiprædictum fecuti efle referütur.
Matth. 5. dedi te hodie inciuitatem munitam . Præterea
Denique poftquam Ioannes vidit verbũ Apoc.i9 .
prędicatoribus dicitur:Non poteft ciuitas ab Dei in equo cum vefte confperfa cruore,
fcondifupramontempofita. qui vicit Antichriftifautores fubdit. Vidi
28 Quodvero Apoc. r . poft oftenfionem unum Angelumftantem in Sole, &c. qui inui-
libri vitæfignati figillis fepté, Loãnes ad- tabat ad coena n agni , quem aliqui pu-
Apocal,s. dit, Etuidi Angelum fortem prædicantem uo- tant verum Angelum:fed probabilior eft
Lyra. ce magna,quis eft dignus aperire librum? Lyra 1 fententia tenentium effe congregationem
nus putatfuifle Gabrielem , qui fortitudo prædicatorum , qui eo tempore Sole cla-
Dei interpretatur. Sed comunis antiquo- riores opere exhibebunt, quod de talibus
rum patrum expectatio , & defideriu ad- Chriftus ait: Voseftis iux mundi. Quia præ Matth.s ?
uentus Chrifti , nomine potius Angeli for dicatio Ecclefiæ , quo magis opprimitur,
Beda. tis defignatur, vt exponunt Beda, Anfel. clari' effulget, vt exponit hoc loco Beda Beda.
Anfel, & Ruper.iuxta illud: Dico uobis , quod multi Angeli veftiti lapide evel linomundo
Rupert.
Luc.10, Prophete, reges uoluerunt uidere,que nos ui Apoca. 5.quomodo intelligantur,vide
Abbas. detis, non uiderum.Abbas Ioachim putat in verbo lapis, num. 1 6.
Joachim, hunc Angelum effe Baptiftam , qui dice- Angelus vero per excellentia filius Dei 30
bat de Chrifto, qui liber eft vitæ fignatus. appellatur ,quauis cuaddito frequentius,
Ioan.1.
Ego nonfumdignus , ut foluam eius corrigiam quo fignificatur altitudo eius.Sic Efai.fe Ifai.9 .
Apoc.8.
calciamenti.Quod vero Ioannes dicit. Vidi cudu Septuag. Et uocabitur nomě eiusmagni
feptem Angelos, &c .&datæfunt eisfeptě tuba. cofilij Agnelus, de quo in dictione confiliù
feptem funt prædicatorum ordines, qui- agimus n.9.Similiter legimus de filio Dei Malach.3.
bus feptem Angelorum principes afsi- Etftatim uenietad tēplūfanétŭſuŭ dominator,
ftunt, vt fupra dictum eft num. 8. ficut & qué uos quæritis ,
&angel teftaměti qué uosuu
Apoca. 15. illi feptem qui habebant feptem phialas tis.Vbi oes expofitores deChro intelligū
& 16.
iræ Dei,funtprædicatores, qui ab Ange- dominatore, q folus tēplū habeat,ad q ve
N 3 nit, vt
ANGELV S.
С А Р.
ANG VL V S. 100
NGVLV S hebraice di
quit , & gentium populos copulauit , de
citur in fcriptura Zauah, quo in Pfal . Lapidem quem reprobauerunt Pfal.117.
& inplurali Zauioth. Za- edificantes,bicfactus eft in caput anguli.Idem
char. 9. Eft autem angu docet Cyrillus fuper Efai. 28.& ibi Theo Cyril.
Theodor,
lus duarum concurfus li- doret.vt ergo quafi lapis angularis duos
nearu fe iuuicem tangentium, vel in pun- illos populos copularet,dicebat.Alias ours loan.ro.
Єto acuminato, vel vbi fe interfecant:hinc babeo, quæ nonfunt ex hoc quili , & illas opor-
per metaphoram , quod eft in remotis fi tet me adducere, &c. Etfiet unum ouile,& unus
nibus regni , vel loci alicuius dicitur eſſe pajtor.
inangulo. Per oppofitum vero diciturali Secundum eandem obferuationem in-
4
quid effe in medio, quia ex omni parte co telliges quod habetur Iud: 20.Omnes quo - Jud, 20.
fpicuum eft, & late patet. Sic intelliges il- que anguli populorum, & cunctæ tribus fracl
Prou.21.
lud: Melius eftfedere in angulo domatis , quam in Ecclefiam populi Dei conuenerunt . Id eft,
cum mulierelitigiofa, & indomo communi, id omnes principes populorum: & alibi.Di
eft , melius eft federe in loco folitario , vt xitque Saul , applicate buc uniuerfos angulos 1.Reg.14:
Lyra. explicat Lyranus , vel vitam ducere con- populi, & rurfus dicit Dominus: Difperdi- Sopho.6.
Beda. tinentem, vt exponit Beda,quam in con- di gentes , & difsipati funt anguli earum, id
Matth.19. iugio pleno litigijs,ideoApoſtoliChriſto eft , principes , vel certe obliquæ princi-
dixerunt.Sitta eft caufa hominis cu uxore, nõ pum voluntates , vt exponit Hierony.Et Hierony
Prouer.7. expedit nubere. Sic etiã legimus : Cofidero ue apud Hierem.de Babylonis excidio legi Hierem. 51.
cordem inuene, qui tranfit per plateas iuxta an- mus : Dabo te in montem combuſtionis ,& non
gulu,graditur in obfcuro,&c. Quia videlicet, tollentde te lapidem in angulum , & lapidem in !
Ioan.3. Omuis qui male agit odit lucem.Ideo quç- fundamenta. Id eft , non ædificaberis , vt
rit angulos . Sic fenes dixerüt calúniantes exponit Lyranus , nec proprium regem Lyra,
Daniel,13. Sufannā : Porrò nos cũ effemus in angulo poma habebis , Babylon quippe , propter fu
rij,uidētes iniquitatem,&c. Bene itaq; erat in perbiam in Cyri redacta poteftatem, fub
angulo , qui fancte foeminę caftitatclam alieno rege feruiuit , quæ alijs prius do- Luc.18.
Pfal.9. infidiabantur. Infidiatur in occultoquafi leo. minabatur. Quia omnis , qui fe exaltat , hu-
Angulus etiá rei cuiufcunq; fignificat miliabitur.
2
Num.is: extremū: Faciatfimbrias per quatuor angulos In eundem fenfum exponit Hierony-
palliorum. Qua nota Iudæi ab alijs genti- mus vaticinium Zacharia de profperita- Zacha.i 5 o.
bus diftinguebantur, ité de impio Achaz te Iudæorum fub Iuda Machabao , & Hierony.
a. Paral.28. rege dicitur: Claufit ianuas templi Dei, & fex fuccefforibus eius. Dominus exercituum gre=
citjìbi altaria in uniuerfis angulis Hierufalem. gemfuum domum luda,pofuit eos quafi equum
Et cögruecaliginis principi altaria fecit in gloriefue inbello. Ex ipfo angulus , ex ipfo
angulis,fed fcandalu,qui paruulis dederit paxillus , & exipfo egredietur omnis exactor
quale dedit infœlix rex ifte , audiat fi- Jimul . Iudas ( inquit ) Machabæus , &
Matth.18. lium Dei dicentem . Væ autem homini illi, omnes qui de genere ipfius principes
perquemfcandalum uenit, fuere in populo , & angulus erant, quia
Angulus in fcriptura quia fortior eft,& regia poteftate populum continebant ,
3
duos coniungereparietes folet,per meta- & paxillus , quia facerdotes , & exacto-
phoram duces,& principes populi figni- res tributorum primi Duces. Hæc Hie-
ficat,qui alios inferiores conectut,& robot rony.fecundum fententiam hebreorum .
rat.Significat etiã regnum, quod populos Nam noftri ( inquit ) hæc ad perfecutio =
Hierony.
It ai.19. copulat , vt notat Hierony.in illud Efai. nis martyrum , & ecclefiæ tempora refe
Deceperut Ægyptum angulum populorum eius. runt,quemfenfum fequitur tanquam hi
Kegula, Idioma (inquit) fcripturarum eft, vt angu ftoricum Francifcus Ribera fuper hunc lo Frăcif.Ribe.
lůpro regno ponat , eo quod populos con cum, vbiangulum exponit Chriftum re
tineat, & quafi in tota domo fortifsimum gem ,qui defe allegauit in parabola vinea
N4 illud
A- N G V L V.S.
Matth.21. illud Pfal. Lapidem,quem reprobauerunt adi- funt,nam iuftis dicitur. His autem fieri inci- Luc, 21.
Pfal.117.
ficantes , hic factus eft in caput anguli. Exa- pientibus refpicite, leuate capita ueftra, quo-
&tores vero tributorum , qui laudes Deo niam appropinquat redemptio ueftra.
debitas . & complementum mandatorum Anguli terræfunt quatuor extrema ter 8
Dei exigunt à populis ,funt Apoftoli , & tæ , Oriens , Occidens, Septentrio, & Mc
prædicatores , quos Dominus elegit, fci- ridies, de quibus Ioannes : Et uidi quatuor Apoc.7 .
Luc.6 .
Luc.10 . licet : Elegit duodecim ex ipfis.Item . Deſigna Angelos ftantes fuper quatuor angulos terre
uitDominus aliosfeptuaginta duos. tenentes quatuor uentos terræ , ne flarentfuper
6 Anguli porta eft vifio Dei per fidem terram . Hic locus varias habet expofi-
Hiere.31. metaphorice, fic legimus . Ædificabitur ci- tiones . Prima communior eft patrum
uitas a turre Hanamcel , ufque ad portam angu- exiftimantium , hos quatuor Angelos ma
Hierony. l . Vbi Hierony . explicat ædificandam los effe , fuper quatuor mundi partes alijs
Ecclefiam à turre Hanameel , id eft, obe- reprobis fpiritibus præfidentes, qui præ-
dientiæ vfque ad portam anguli vifionis dicationem Euangelij per quatuor vētos
Anfel.
Dei,quæ licet videatur initium habere fu- fignificatam impedire conantur . Ita ex- Richard.
blime , quandiu in ifta carne fubfiftimus , ponunt Anfelmus , Richardus , Ansber- Ansbert.
nec pofsimus rectam veritatis viam pofsi tus , Gloffa, & Diuus Thomas. Secunda Glofia.
dere , tamen in angulo ftamus , & fractis expofitio Ruperti . Effe quatuor Angelos , D.Thom
Rupert.
Hineis in ænigmate Deum videmus . Hec regna quatuor, fiue quatuor Monarchias ,
ex Hierony . Idem fenfus eft illius loci Chaldæorum, Perfarum , Græcorum , &
Zachar. 14 Zachar. Hierufalem habitabitur in loco fuo, Romanorum , qui tenebant quatuor ven
c.Vfque ad portam angulorum . Id eft,à lo- tos, id eft, prædicatores ,ne Chrifti fidem
co obedientiæ mandatorum Dei , vfque prædicarent . Tertia explanatio Bedæ. Beda.
ad vifionis Dei ænigmaticæ contempla . Effe quidem quatuor prædictas monar-
tionem,ad quam attigit per pænitendam chias , fed quia fides Chritti non adhuc
Luc.7. mulier in ciuitate peccatrix . Quia dilexit prædicabatur nifi fub quarta Romano-
multum. Neque facit ad hoc propofitum , rum ,ideo non quidé expreffæ fidei Chri-
Apocal. 21. quod in portis ciuitatis fupernæ Hierufa- fti prædicationem impedire voluiffe pu-
lem,anguli duodecim effe leguntur, quos tat,fed ne homines refpirarent vbique ter
Rupert. putauit Rupertus Abbas fignificare do- rarum , omnes fuo comprimebant non
&trinam Apoftolorum , & doctorum Ec- tam imperio , quam tyrannide . Quarto
clefiæ ,per
per quam ad Dei contemplatio- Coelius in collectaneis , quatuor Angelos Caelius.
. رار
Tyconi. nem afcenditur.Ide etiam Tyconius cen- putat fignificare omnes diaboli mini-
fuit hom . 18.fuper Apocal. Sed hi patres ftros, & Antichrifti, qui Euangelicam im
licet eruditi , literas græcas non delibarat . pediunt doctrina. Sed Ribera fuper Apo Ribera,
Conftat enim in omnibus gracis codici- calypfim exiftimat fatis verifimiliter ,
bus , Angelos legi , non angulos, mendo- quatuor hos Angelos veros fpiritus effe,
fe autem in aliquibus latinis codicibus-le- cofque bonos , qui terram propter fcelera
gimus angulos . Sed liquet Primafium, & mundi, & Antichrifti maxime fautorum ,
Primafij.
Aretas. Aretam legiffe Angelos ex eorum inter- penitus delere decreuerant , ventofque
pretatione , & quofdam alios. tenebant, ne viuentia refpirarent,aut plan
Anguli quoque in malum accipiuntur tæ coalefcerent , fed prohibiti funt ab emi
7 metaphorice pro vijs peccatorum obli- nentiori angelo , afcendente ab ortu folis,
Hierony.
quis,vt notat Hieronymus fuper illud So vt daretur fpatium fignandi cunctos ele-
Sopho.1.
phon. Diestube , & clangorisfuper ciuitates Єtos ad vitam æternam . Deus enim cură
munitas,& fuper angulos excelfos, ideft, fuper electorum gerit , vnde & de Antichriſti
opera peruerfa ,& à recta via Domini de- perfecutione legimus : Sed propter electos Matth.24.
clinantia. Vnde & à Saluatore arguuntur breuiabuntur dies illi. Idque iure optimo,
Pharifei , qui orant in angulis platearum. quia de illis in mundo adhuc degentibus
Matth.6. Et areta uia,quæ ducit ad uitam , recta eft fine intelligitur illud : Sic Deus dilexit mundum,
angulis caliginofis, que vero ducit ad per utfiliumfuum unigenitum daret , ut omnis , qui
Matth.7. ditione lata,que tot habet angulos tortuo credit ineum,non pereat.Sed expofitio- Loan, 3,
Hicrony. fos , quot vitia. Hæc ex Hieron . Dies auté nesfuperiores nonfunt con-
tuba,& cligoris illos terret, qui in angulis temnendæ:
CAP.
1
>
dicuntur,intellige non effe mebra,fed per Et Gloffa ordinaria ibidem. Cæterum Glotia.
corum vocabula efficaciam eorum figni- Auguft.qui habraicas literas non didice August.
ficari. Sic etiam animam non effe fubftan rat.profua finguları modeftia fatetur in-
tialem,fed affectum mentis internæ , per genue,hanc fe phrafimfcripturarum igno
quem Deus fuam indicat volütatem.Hec rare. Porro vt Chrifti Apoftoli fcirent ſe
Regula Hierony.Eft etiam regula hebræorum, in animam fuamin manibus,id eft,in certif-
fcripturis confuetu efle , ponere animam fimo portare difcrimine, dicebat illis Ie-
Ecclef.24
pro perfona,ficut Eccl. Sapientia laudabit fus , Ecce ego mitto uos,ficut oues inter lupos Matth.10.
Leuit.26. animamfuam,id eft fe ipfam. Vnde quod Et uenit hora , ut omnis,qui interficit uos,
notat Origen. Hom.1 6. fuper illud Le- bitreturfe obfequium præftare Deo.
Ioan. 16.
Orige.
uit. quod Dominus ait , Non abominabitur Animæ iuftorum in manu Dei effe di- 5
uos animamea, Deianimam Chriftum ho- cuntur, luftorum animæ in manu Dei funt , id Sap.3.
minemfignificari, myfticus fenfus eft , nō eft, fub protectione diuina immortalita-
hiftoricus : anima quippe Dei Deus eft. te fruentes . Vnde Gloffa. Nunc, ait, con- Gloffa.
Quivfque adeo non eft nos abominatus, demnantur ftultitiæ , qui fanctos interire
vt e contrario Ioannes dicat: Sic Deus dile putant , quos pro Dei confefsionetruci =
Ioan.3.
xit mundum,utfiliumfuum unigenitum daret. dant.Et Lyra.Sunt (inquit ) immortales, Lyra.
Eft & regula. 3. Aug. in libro locutio- vt dictum eft, & ideo feparata à corpori-
3 num Exodi, fuper illud , Affumet uicinum bus funt in manu diuinæ mifericordiæ .
Auguſt. fuum, qui coniunctus eft domuifuæ, iuxta nume In eundem fenfum legimus, Et animas pau Pfa.71 ..
Regula.
Exod.12. rum animarum , que fufficere poffunt ad eſum perumfaluasfaciet. Vbi Hierony.Pauperi, Hierony.
agni, per Synedochem in fcripturis ani- ( inquit) & inopi, qui abiectis mundi diui
Gen.24. mã accipi pro toto homine. Sic dixit rex -
tijs pœnitétiam egerunt parcetur , & fal-
Exo, I. Sodomæ ad Abraham,Da mihi animas , ce uabuntur.Sic rurfus , Cuftodit Dominus ani- Pfa¸99.
tera tolle tibi,Et alibi, omnes animæ,quæ egrcf masferuorumfuorum . Denique Dominus !
fefunt de famore Iacob , feptuaginta . Item, in Euangelio dicit: Nolite timere eos, qui cc Matth.13 :
to.27.
A& Factum eft , ut omnes animæeuaderent ad littus, cidunt corpus,&c. Illum autětimete , qui poft
id eft,omnes homines, qui vehebantur in quam occiderit corpus , poteft animam mittere
naui cum Paulo. in gehennam .
Animam portare in manibus, hebraif Animam mori, quando legimus in fcri- 6
4
lob.13. mus eft, Anima meam porto in manibus meis. ptura fancta, non intelligitur quoad fub-
Significat autem exponere illam pericu- ftantiam,quæ immortalis eft, vt fupra di- Regula:
D.Tho lis. Sic explicat D. Thomas in Com- ximus, fed quoad vitam gratiæ, & amici
mentarijs .Illud ( inquit ) quod in mani tia Dei.Hanc obferuationem ponit Hie- Hierony.
Lyra. bus portatur defacili,amittitur, & Lyra- rony.inillud Ezech. 18. Anim que pecca
nus,quod manibus (inquit) portatur, vi- uerit, ipfa morietur . Non (inquit) abolitio
detur exponi raptoribus , fecundum il- ne fubftantiæ, fed ex eius confortio qui
Greg. dicit .Egofum uita.Item , Omnis qui uiuit , & Ioan.14.
lud Gregor.Homil . 37. fup.Euangel. De
prædari defiderat , qui thefaurum in via credit inme, non morietur in æternum , & in Ioan.11.
Regula.
publicè portat . Eandem obferuationem fra fubdit quod à Balaam dicitur : Moria . Num.23 :
Lyra. ponit Lyranus fuper illud Pfalm. Anima tur animamea morte iuftoram , hunc habet
Pfal.118 mea inmanibusmeisfemper , er legem tuam no fenfum, vt cupiat morifæculo atque pec-
fum oblitus . Animam(inquit) in manibus cato, & viuere cum animabus iuftorum,
habere , infcriptura fignificat in periculo quorumvita eft Chriftus, & poffunt cane
Iud.12. effe,propter quod Iephte, de bello quod re.placebo Dño in regione viuoru. Hæc
contra filiosAmmo fufceperat valde peri Hiero.In eunde fenfum , de priuatione vi
culofo, dixit: Pofui animam meam in manibus delicet gratiæ , intelligitur illud Sapi. 1. Sap.1 .
meis, & de prælio Dauid contra Goliad Osquod mentitur,occiditanima, Et illud quod
dixit Ionathas Sauli.Pofuit animamfuam in exploratores dixeruntRaab, Anima noftra Iofu.2 :
1.Reg.19. manufua,& percufsit Philiftæum,hęc Lyra- fit pro uobis inmortem, ſi tamen non prodideri
nus.Eandem obferuationem tangit Hic- tisnos,quamuis huncLocum per Synedo
Hierony. rony.fuper eundem locum Pfal. Quomo ché exponat Lyranus, vt accipiatur pars yra.
do ( inquit ) in manibus meis , qui para= pro toto, & mori animam, fit totum ho-
tus fum martyrium fuftinere propter te, minem mori . Eft ergo certum , quando in
fcripturis
ANIMA.
fcripturis animam mori legimus , vel de fter, anima, & corpusfine querela in aduen-
morte peccati intelligendum, vel per fy- tu Domini conferuetur. Super quem locum
nedochem,vt pars pro toto homine intel Chryfoft.Quid(inquit) fpiritus,nifi donů Chryfoft.
Leui.10, ligatur. Sic accipitur illud Leuit. Anima fpiritus ? Et Theophy.Spiritus autem ait,
que declinauerit ad ariolos,& magos , interfi- eft charifma, quod accipimus in baptif-
ciam eam, id eft, homo, & c . interficietur. mo. Eodem modo explicant Ambro . & Ambro,
Gen. 17. Haymo.Cæterum D.Thomas in Com- Haymo,
Item, Mafculus, cuius preputy caro circunci-
fa nonfuerit,delebitur anima illade populofuo, mentarijs,quamuis laudet expofitionem D, Thom,
id eft, delebitur mafculus ille.Porro quod prædictam , aliam tamen magis fortaffe
anima quoad fubftantiam fit immorta- literalem addit, vt fpiritus denotet ſupe=
Con.Late. lis , definit Conci. Lateranenfe in bulla riorem animæ partem , quam mentem ap
Leonis . Damnanus & reprobamus om = pellamus , anima vero fit inferior illapor
nes afferētes animam intellectualem mor tio,quæfenfum præbet , non effentia , fi-
talem effe,aut vnicam in cunctis homini- cut diximus ,fed operatione diftin&ta : hāc
bus ,Hæc ibi.Vnde & Dominus Marty- exercebat Martha in rebus externis Chri
Luc.21 . ribus fuis dicebat. Eritisodio omnibus homi- fto miniftrans, illam vero Maria, Quafe. Luc.10.
nibuspropter nomen meum , & capillus de ca- densfecus pedes Domini audiebat uerbu illius.
pite ueftro non peribit , in patientia ueftra pof- Etcerte hanc diftinctionem animæ, & fpi
Ambro. fidebitis animas ueftras.Et Ambr . lib. de bo ritus, fiue mentis ,fatis Dominus expref-
no mortis.Mors (inquit ) fiuis eft peccati& fit in maximo illo dilectionis mandato,
initium immortalitatis. Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo Deut. 6:
Matth , 22
In animam viuentem dicitur homo fa- ex tota anima tua , & ex tota mente tua. Vbi
7
Gen.2. &tus, fic legimus, Fecit Deus hominem de Li- cor pro affectu voluntatis accipitur , ani-
moterre, infpirauit infaciem eius fpiracu- ma vero pro inferiori portione ſenſitiua,
lum uite, Hebraice Nifmath haijm ſpira= mens deniq; pro portione fuperiori , qua
culum vitarum in plurali . Neque putes Deum contemplamur , atq; cæleftia , quia
Haijm vitarum in plurali tantum decli- hebraice Medecha , eft vehemétia & men
nari vt apud nos Athenæ , fequitur, & fa- tis attentio. Ideo interpres Matthæirecte
Etus eft honio in animam Haia, vertit ex tota mente.Sic explicat hunc lo
id eft,vitæ in fingulari. Itaq;, Spiraculum cum Matth.D.Thom.2 2.q.44.artic . 5. D,Thom.
vitarú eft in homine & anima vna,ex quo quamuis Gregorius Niffenus non ita pro Greg. Niffe,
teftimonio.refutatur error eorü, qui plu- prie cor ad partem vegetatricem retule-
res animas inuno codeq; homine pofue- rit,alia vero duo modo à nobis explicato.
Concil.
rut,qui error dānatus eft inConc. Vienēli, Aug.vero lib. 1. de doctrina Chriftiana, Auguft.
Vienen.
præfens quippe locus oftendit, vnam effe Toto corde,ad cogitationes refert, fed ani-
animam effentialem in homine, vnde di- mam ad vitales operationes,mentem de-
uerfi quidem gradus vitarum , videlicet nique ad intellectum.Illud tamen negare
vegetatiuæ, fenfitiuæ , & intellectiua pro nonpoffumus ,animam interdum in fcri-
manant. Hinc cum Elias pro fufcitatio pturis affectum cordis fignificare , iuxta
3.Reg.17.nepueri Deŭ oraret.Reue, tatur(inquit) ob illud. Et non tradat eum in animam inimico- Pfal.40.
fecro anima pueri huius in uifcera eius,& c. Et rum eius,id eft,in voluntatem,& affectum
reuerfa eft anima pueri, Ecce anima reuerfa corum . Et 1.Reg. 20. dixit lonathas ad 1 ,Reg.20.
Auguft. Dauid, Quodcunque dixerit mihi anima tua,
eft , non animæ. Et Auguft. Epiftola ad
Hieronymum de origine animarum , ad faciam tibi.Item , Anima Ionathe conglutina 1.Reg.18.
huius veritatis confirmationem allegauit taeft anime Dauid.Id eft, affectus, & rurfus .
Pfal.32, illud Pfalm. Qui finxit figillatim corda co- Dilatauit infernus animamfuam, id eft,infer- Efai,s,
rum, id eft , fingulis hominibus fingulas nales fpiritus dilatauerut affectum ad ho
animas creauit . Ideo Dominus dicebat, minu perditionem . Vel ipfemet locus in
Matth.16. Quid prodeft homini,fi uniuerfum mundum lu ferni metaphorice in eodem fenfu expo-
cretur, animæ uerofuæ detrimentum patiatur? nit Lyranus quod Salomon ait , Sortitus Lyra.
Anime,non animarum ait. fum animam bonam, id eft, benignum volun Sap.8.
8 Anima infcripturis ab fpiritu fuo di- tatis affectum:alioquin omnis anima ra-
1.Telf.s. uiditur, hoc eft , non effentia, fed mune- tionalis infecta creatur originali reatu .
9
re, fic Paulus ait . Vt integer fpiritus ue- Aninafrequenter in fcripturis pro fuis
effectibus
ANIMA. 103
effectibus , & operationibns ponitur , id) dit , Nec conclufijti me in manibus trimici ,
eft pro vita, & vitalibus functionibus , vt ita exponunt Lyranus & Ianfenius , Agu Lyra.
Auguft. obferuat Aug. fuper illud Pfal. Intrauerut binus & ali recentiores eruditi: Necefsita laafen.
Pfal.68. AEugub
aquæ ufque ad animam meam . Hanc (inquit) tes ergo erant volutarię Chrifti humano Matth.2 .
vitam dixit animam fuam , quoufque ad more fugain Ægyptum , natiuitas in prę Luc.2 .
illum accederetribulationes fæuiendo po fepio , contumelia Iudæorum , mors in- loan.8.
Hiere.4: tuere,&c. Sic intelligitur illud Hier. Perue cruce .
nitgladius ufque ad animam,id eft , vfque ad Anima noftra fimiliter dicitur pertran II
priuatione vitæ . Præterea Paulus dixit fire torrentem periculorum , Torrentem Pfal.123 .
Act.20.
Nequefac o animam meam pretiofiorem quảm pertranfiuitanima noftra,forfitan pertranfiffet Hierony.
me,id eft,non pluris æftimo vitam meam animanoftraaquam intolerabilem . Vbi Hic-
Genef.9. corporalem,quamme totum. Sic in Gen. rony.in hebræo legit, tortens pertranfi-
De manufratrisfuirequiram animam hominis, uitfuper animam noftram , in quo meta-
Id eft, vitam hominis violenter ablatam. phorice hoftilis impetus defcribitur , in
lona.I ...1:
Sic nautæ dixerunt apud Ionam. Quafu- modum torrentis rapidifsimi, que Dauid
mus Domine, ne pereamus in anima uiri iftius, Philifters fuper eum regem creatum mox 2.Reg.s.
id eft ,in vita ei ablata. Sic Chriftus ait. irruentibus euafit , vt exponit Lyranus. Lyra .
Ioan.12. Qui amat animam fuam , perdet eam , id eſt, Sed alia phrafis eft, qua ferrum per tranfi
qui plus nimiocontra Dei mádata vitam re dicitur animam alicuius , ficut de Pa-
Auguft. fuam diligit temporalem , vt exponunt triarcha Iofeph in carcere vincto legimus, Pfal.104
-
Chryfoft . Auguft.Chryf. & Theophy.Sic intelliges . Ferrum pertranftunt animam eius, donec uent- Hierony.
Theophyl.illud Deut. vbi de irrationabilibus ani- ret uerbum eius. Denotat autem, vt Hiero-
Deuter. I 2 malibus ait, Sanguis corum pro anima eft. Id
nymus explicat, ferréa vincula non folum
eft pro vita , feu vitę nutrimento . Siccre corpus eius vexaffe, verum etiam animæ
dereanimam fuam periculo, eft in diſcri triftitiam attuliffe , propter infamiam
Sap.14. mine vitam ponere. Exiguo ligno credunt ho adulterij , & calumniam iniuftam : Quia Ecclef.7.
mines animasjuas . Quædam autem phra- calumnia conturbat fapientem . Ideo præce-
fes & animam effentialem , & effectum ptum illudfummæ perfectionis eft, Ora Matth.s .
vitæpariter fignificant. Sicut tollere ani- tepro perfequentibus, & calumniantibus , & c . I2
3.Reg.19. mam dixit Elias : Domine tolle animam meă Animam in fe effundere phrafis eft Pfal.4L
à me, id eft, fepara animam meam à cor- Pfalm. Et effudi inme animam meam , id eft,
pore,&tolle vitam . Sic & dare animam , liquefecianimain meam, & in lachry mas
Ioan.10. illam refolui ,&c.exponit Hieron . Lique Hierony .
Bonuspaftor animamfuam dat pro ouibusfuis,
id eft,feparari animam âcorpore permit facta eft(inquit) anima mea, & tabui, idē
tit, datquevitam periculo Sic etiam quæ fequitur lafenius hoc loco , & refutat ex Ianfe.
rere animam alicuius,eft vitæ eius infidia pofitionem Lyrani tacito eius nomine , Lyra.
Pfal.39. ri.Quiquærunt animam meam . Et iterum. For quiputat eundem effe huius phrafis fen
Pfal.53.
tesquæfierunt animam meam.Et alibi pafsim. fum, qui & illius,vbi , Annadixit, ffudi uni 1.Reg.1 .
Item ponere animam , id eft, vitam cum mam meam coram Domino , fed diuerfus eft
Ioán, 10.
ipfa anima, iuxta illud. Poteftatem habeo po fenfus ,quia effundere animam coram Do
nendi animam meam. mino, idem fignificat quod illud, Effundi- Pfal.61,
10 Animam de necefsitatibus faluare,phra te corá illo corda ueftra,id eft,exponite Deo
fis eft Pfa.Saluafti de necefsitatib⁹ animă meă, cuncta defideria veftra , & aperite illi to-
Hebraice, refpexifti Bezaroth napfhi , tam animam veftram, petentes omnia ne
id eft , tribulationes animæ meæ. Itaque ceffaria,iuxta illud Ioan. Petite,& accipie- Ioan.16.
tribulationes vulgata vocat necefsitates. tis,utgaudium ueftrumfit plenum . Sed effun-
Cafsiod. Quod Cafsiod.exponit de nexibus pec- dere in fe anima fuam, eft illam in lachry
catoru : quia confuetudo mala vertitur in mas refoluere .
Auguft. naturam, & necefsitatem obtendit . Aug. Animam pauimento adhærere , idem 13
vero necefsitates intelligit infinita mala eft, atque animam corporalibus fe defide Pfal.118 ,
pœnæ , quæfrequenter incurrimus . Sed rijs conformare , Adhefit paumento anima
in hiftoricofenfu Dauid in figura Chrifti mea,vbiAug.Corpus(ait)quod extra eft, Auguft,
de periculis loquitur, & anguftijs , quibus non incongruè pauimentum intelligitur,
premebatur ab hoftibus , propterea fub- neque coniu&ionem folam , fed affectum
animæ
ANIMA. ANIMA L, & c
animæ ad corpus fignificat, qua caro con rint, mox in cœlo Deum videant , quære
cupifcit aduerfus fpiritum, eodem modo in dictione beatitudo, num. 4. ¶Abo-
Lyra. Lyranus. Cæterum Ianfenius non inepte minata anima quæ fit , vide in diétione
depericulo potius explicat Prophetæ ab Abominari .
Ianfe.
aduerfarijs,quo iam aggrauata dicitur ani Triftis eft anima mea vfque ad mor-
ma eius vfq; ad puluerem fepulchri, pro- tem,quære in dictione mors. Non de=
Pfal. 56. ptereafubdit , Viuifica me fecundum uerbum relinques animam meamin inferno,Pfal.
tuun.Huic proxima eft alia phrafis eiuf- 15.Vide in dictione infernus. num.4.
dem vatis.Laqueum parauerunt pedibus meis,
incuruauerunt animam meam . Iuxta hifto- CAPVT XCVII.
riam cecinit, quando abfconditus infpe-
lunca abfcidit oram chlamy dis Sauli, qui Animal, Animale .
cum per prærupta quafi feram perfeque
Lyra. batur,vt exponunt Lyra. & Ianfen . Et eft NIMAL hebraice I
Lanfe. fenfus , ficut venatores laqueis inclinant diciturin fcripturafan-
הית
& incuruant feram , vt perimant , fic ifti ta Chaia, quafi viues .
&
animam meam vfque ad terram frequen- Enim vero animal eft,
ter inclinant ... quod viuit anima fen-
14 Animæ detrimentum facere fummum fitiua . In lege vero in
Matth,16, ferehomini malum eft. Quid prodefthomi- typum, & figura quæ-
ni,fi uniuerfum mundum lucretur , animæ uero dam animalia dicebantur munda , quæ-
fue detrimentum patiatur ? id eft , fianimam dam auté immunda.Sic legimus in Leui-
perdatin gehenna , quæ pretiofior eft cun tico , Hæc funt animalia quæ edere debetis de Leuit.11.
atis opibus . De animæ rationalis excel- cunctis animalibus terra,omne quod habet diui-
Auguft. lentia Aug. lib.8 3.qq. Anima ( inquit) fam ungulam, & ruminat in pecoribus comede-
rationalis inter eas res , quæ funt à Deo tis, quidquid autē ruminat,&habet ungulă ,ſed
conditæ, omniafuperat, & elt Deo pro- nodiuidit ea,erc.no comedetis illud,er interim
xima, fifit munda. Hæc ille. Dicitur au- Lyra,
munda reputabitis.Vbi notat Lyra.nullum
tem Deo proxima , quia licet angelus na- animal naturafua immundü effe,nifi for=
tura fuafuperior fit , fed quantuin ad do- te ab extrinfeco,videlicet quod offereba-
Luc.20. nagratiç aqualis eft.AEquales enim angelis tur idolis , abominabile reputabatur , &
Chryfoft. funt, fi funt Dei . Item Chryfoft. fuper immundum. Corporalem vero immudi-
Matth. 6.Si omnia ( inquit ) quæ in or tiam duobus quidem modis contrahere
befunt, & ipfum orbem offerres ,nonpof poterant animalia, vel fubiectiue , vt ipfe
fes animam vnam redimere . Hæc ille . ait, qualia funtanimalia virulenta , & quæ
Siergo fanguis Chrifti pro animabus ef fub terra degunt, vt ferpentes , talpæ, &
fufus infiniti valoris eft,propter vnionem vermes , fiue quæ vefcuntur immudis , &
ad verbum, quanti debet anima æftima- volutantur in ceno vtfues:vel effectiue ni
ri, quæ tanto fanguine redempta eft Dei . miru que caufam prebet immuditie, quia
Adde quod neque folem , nequefydera, vel humida nimiu,vel arida funt, & ideo
neque angelos Deus concupifcere dici corporis humani vitiant humores : ergo.
Pra 44 tur, animam autem concupifcit , Et con= quæ huiufmodi funt , in lege plane vo-
cupifcet rex decorem tuum , quoniam ipfe eft cabantur immunda,tam ex quadrupedi
Prou.6. bus, quam ex alijs animatibus. Sed in le-
Dominus Deustuus . Sic intelliges illud. Pre Tit.r
tiumfcortiuix eft unius panis, ipfa autem pre- gegratiæ. Omniamunda mundis,folum pec-
catum immundum eft.
tiofam animam uiri capit . Super quem lo-
2
cum Auguft. lib. dehoneftate mulieru.n Animalia per metaphoram infcriptu-
Auguft.
cap.30.inquit. Quanta iniquitas , vt ani ra vocantur Cherubim quæ vel anima-
mam , quam Chriftus fuo fanguine rede- lium vultu pingebantur , vel ea fpecie fa- Ezcch.s .
mit , luxuriofus pro vnius horæ delecta cris vatibus apparebant. Sic Ezech. In me-
tatione diabolo vendat,& tradat.
& dio autemfimilitudo quatuor animalium . De
Ecclef.1. Animofitas eft iracüdia . iracundia enim quibus etiam dicit. Ipfum animal, quod uidi Ezech.11 .
animofitatis , fubuerfio illius eft: Jubier Deum Ifrael,iuxtafluuium Chobar: Et in
¶AnAn animæ feparatæ , fi purgatæ fue- tellexi quia Cherubin effent . Quod certum
eft in
ANIMAL . 104
eft in fenfu literali, negare autem non pof) malia beata, quæ habitant in Ecclefia iux
fumus,quin quatuor Euangeliftas repræ. ta illud , Angeli eorum uident faciem patris Matth, 18,
Hierony. fentent , vt hoc loco Hieronymus expli- mei,qui incelis eft.Ergo recte dicit Prophe
Greg
cat,& Gregor. in homil.fuper Ezech. & ta, Animalia tua habitabunt in ea : paraftiin
Ambro, vbique patres,Ambr. Auguft. Greg. Na- dulcedine tua paupert Deus , id eft, vt paupe
Auguft. zianz. & alij præfertim:quia in Apoc.ea- rem etiam cuftodiant, & confolentur.
Nazian. Animalis homo vocatur in fcriptura,
dem fere animalia defcribitur plena ocu-
Apoc.4.
lis ante, & retro. Animal primumfimile leo- qui terrenafapit. Animalis homo non perci 1.Cor.2 .
mi,& fecundumfimile uitulo , tertium animal pit ea , quæfuntfpiritus Dei . Et in Epiftola
habensfaciem quafi hominis , & quartum ani- Iudæ impij vocantur , Animales fpiritum Iudæ.
malfimile aquila uolanti , & c. Et fingula eo- non habentes, id eft, donis Spiritus fancti
rum habebant alasfenas . Quare autem quæ vacui . Sic & animalis dicitur fapientia,
vidit Ezechiel quaternas,quæ vero Ioan quæ alio nomine aftutia mundana voca-
nes vidit fenas haberent , latius explicui- tur. Ita Iacobi. 3. Non eft (inquit) iftafa-
mus in dictione ala. De quadruplici vero pientia defurfum defcendens à patre luminum, Iaco.3 .
Hierony. facie,Hieronymus fuper Ezech. ait, facië fedterrena, animalis , diabolica . De huiuf-
•
hominis Matth. effe dicunt , quod fcri- modi ergo fapientibus Dominus dixit.
Matth.1.
bat quafi hominem , dicens , Libergenera · Confiteortibipater,&c . Quia abfcondifti hæc Matth.11,
Mar.1 : tionis lefu Chrifti,&c. Leonis, ad Marcum àfapientibus, prudentibus.
referunt qui ait , Initium Euangelij lefu Chri Animale corpus dicitur quod adhuc
fti,erc, Sicutfcriptum eft ab Ifaia Propheta, eft mortale & corruptioni obnoxium . Se 5
Luc.i.
Vox clamantis in deferto : Vituli , ad Lucæ minatur corpus animale, & furget corpusfpiri 1.Cor.15.
Euangelium,quod à Zachariæ cœperit fa tuale.Tale eft nunc corpus Chrifti,de quo
Ioan.. cerdotio: aquila , ad Ioannis exordium, Matthæus. Vbicunquefuerit corpus, illuc con
Matth.24.
quod excelfum volans cœperit, in princs= gregabuntur , & aquile , id eft , ad corpus
pioeratuerbum.Hæc ille. Chrifti gloriofum fancti aduolabunt.
Animalia infcriptura uocantur homines illi, Illud tamen controuertitur , quid fibi
3 6
Dan.4. quiterrenis incumbunt,ficut Dan. Subter eă. velit quodin Abacuc legimus fecundum
fub audi arborem , habitabant animalia, Septuag.In medio duorum animalium cognof Abac.3.
beftia . Item iufti quoque vocatur anima . ceris.Vbivulgata vertit, In medio annorum Quæftio .
Pfal.67. lia, ficut habes in Pfalm. Pluuiam uolunta- notumfacies . Et quidem Auguft. libr. 1 8.
riamfegregabis Deus hæreditati tuerc . Ani = de Ciuit.cap. 3 2. & in oratione contra Iu Aug
malia tua habitabunt in ea,Id eft,iufti, ex gen
dæos,& paganos cap. 1 3.exponit in me=
tilitate ad fidem conuerfi , vt exponunt dio duorum teftamentorum , aut in me-
Caffiod. Cafsiodorus , & Gloffa , & ita Lyra.per dio duorum latronum,aut in medio Moy
Gloffa.
animalia Dei intelligit gregem Dei . Ita fi, & Eliæ in träffiguratione fuit cognitus
R.Salo. etiam . R. Salomon & Auenezra nam &
Auenezra, Chriftus.Eafdem expofitiones refert Hie
Poetæ fic locuntur, & Homerus vocat re Hierony:
Homerul. ronymus ,eligit autem,vt magis vulgo re-
ges ποιμένας λαών . Paftores populorum, ceptam , illam de duobus latronibus.Cæ
& populos greges . Accedit,quod vbi vul terum magis placet alia expofitio quam
gata vertit animalia. Hebraice eft tenuit Aug. oratione citata contra paga
Chaithac,à radice Chai. id eft vita . Et ita nos & Iudæos.cap. 13. vt intelligatur in
vocantur in hebræo viuentia , quod no- prefepio inter duo quidem animalia co-
menhonorabilius eft. Nam & Angeli vi- gnitus à paftoribus Chriftus, vbi de Ma- Luc.2.
uentes appellantur . Vnde non improba= ria matre legimus . Et reclinauit eam in pre
bilis expofitio eft huius loci , Animalia fepio . Quam expofitionem probat Eccle
tuahabitabunt in ea , id eft , Angeli in hæ fia infefto circuncifionis,quando canit an
reditate Dei Ifrael quæ eft Ecclefia . tiphonas illas , In medio duorum animalium
AEugub. Sic exponit Agubinus fecutus R. Da iacebat inprafepio, fulgebat incalo . Et in
R.Dauid, uid . Et fundamentum expofitionis eft. officio Natiuitatis . Omagnum myfterium , &
Ezech,10. Quia animalia,quæ vidit Ezechiel , Ches admirabilefacramentum, ut animalia uiderent
rubim erant. Et Deus ipfe ab Ariftotele Dominum natum , iacentem in prejepio, Eans Fran.Riber,
appellatur ζωον μακάριον Animal bea dem expofitionem tenet Francifcus Ribe
tum. Sic ergo in fuo gradu angeli funt anı rafuper Abacuc.3.
Præterea
ANNA , ET IOACHIM.
¶Ana
ANNVLVS . A N N V S. 105
NNVS dicitur hebraice ,
Anavirfuit qui primus aquas inuenit
calidas in folitudine de quo in verbo Sanah,vt patet Deut. 14. &
Efai. 20. Anni , Senoth. שנה
aqua.
A Prou.4.verfu 10 .
CAPVT XCIX. Annus eft circulus dieru,
I
vel reuolutionum cæli fecundum motum
Annulus. folarem per zodiacum ,continens menfes
duodecin,hoc eft, dies trecentos fexagin
ta quinque cum quadrante ferè vnius
NN VLVS dicitur ge diei. Annus vero lunaris duodecim Lunæ
תחם
braice in fcriptura Chotha . circulos includit.
Gen. 38.Annulutuũ &armil
Anni nongenti triginta fuerunt vitæ
A lá. Annul' ab anno dicitur. 2
Adam :Etfactum eft omne tempus quod uixit
quafi circulus fimilis anno, Adam nongenti triginta anni , & mortuus eft. Gen.s,
Ornamētu auté eft digitoru , metaphoris Quidã,quos refert Aug.lib. 15. de Ciuit.
cè vero in fcripturis certa denotat fide feu cap.14.fingulos annos antiquorum tri- Aug.
fidelitate.Vnde Thamar habitu difsimu-
ginta fex dies noftros habuiffe dixerunt ,
lans meretricio focero fuo dixit : Damihi
Gen.38. ita vt decem illorum anni vni ex noftris
annuli tuu inpignus , videlicet hædi quem correfpoderent. Cotra quos multa obijcit
promiferat pro cócubitu. Annulus etia
Aug. & inter alia. Cur(inquit)in fcriptu-
ad figillädas literas valet, quas munit , &
ra legitur : Et aquadiluuijfacta eft fuperter=
Gen.40. autheticas reddit. Hinc Pharao:Tulit annu
ramfexcentefimo anno uite Noe,fecundo men-
lu de manufua , deditque lofeph, que Ægypti fe ,iauicefimafeptima die menfis, nifi quia ta- Gen.7!
Ether. 3. prorege inftituit , fic Affuerus dedit an=
les,quales nunc funt,etiam tunc erant mē
nulufuum Principi Ama, quem fuper cen
fes ? Nãaliter quo pacto vicefima die mē
tū viginti reges fibi fubditos exaltauerat.
fis incæptum diceretur effe diluuium ? De
Myftice vero fi Pharao patriarchę Iofeph
indeautem fubdit fcriptura : Vndecimo au-
annulufuu in fignú poteftatis fuper Agy
tem menfe prima die menfis apparuerunt cacu
ptu dedit,quato liberalius pater æternus
minamontium.Siigitur tales erat , tales pro
annulum poteftatis excellêtiæ dedit Chri
fecto erant anni , quales nunc habemus .
Heb.r. ſto,ideft,gratia vnionis hypoftaticæ:Qué
Hæc Aug.Et Iofephus li.i.Antiquit.cap .
conftituithæredeuniuerforu,per quemfecit & 8. & lib.i.contra Apionem probat tefti- Iofephus .
facula? Qua poteftate filius Dei adhuc in
monio antiquifsimorum autorů, prinos
carne mortali difsimulare noluit, quando illos homines mille ferè annos ætatis atti
Matth.9. dixit:Vt autěfciatis, quiafilius hominis habet
Luc,s. giffe.Neque caufas tantæ longitudinis vi
poteftatem interradimittendi peccata,ait para= tæ tacet. Primum propter optimam cor-
lytico,furge, &c.Denique annul arrabone
porũ complexionem . Deinde quia beni
denotathæreditatis æternæ , quembapti
gnius erat ca tempeflate cœlum,& pabu-
zatis,& pœnitentibus dominus confert,
la terræ pinguiora.Præterea difpofitione
Theophy, vt explicat Theophy. inillud Luc. 15.de
peculiari diuinaprouidétia , vt genus hu
Luc,IS. filio prodigo,cui reuertêti pater dixit: Da manum citius coalefceret . Poftremo vt
teannulum in manum eius,idelt, pignus hare præter alias fcientias ,& artes ,naturalem
ditatis cæleftis. Quod hodie quidé inuifi quoque aftrologiam inultis vfibus vtilem
bile per gratiam datur iuftificantem ,fed
homines addifcerent ,quæante fexcentos
in Ecclefia primitiua fenfibile , iuxtail- annos experientia plenè comparari non
Mar.vlt.
lud : Signa autem eos,qui crediderint, hæcfe
poteft , totidem enim annis magnus an-
quentur demonia eijcient, & c. nus compleri dicitur.
Annuntiarevide cap. 101. Annue Annus ergo magnus celebris eft apud au
revide in alijs dictionibus coniunétis. tores , dequo Macrobi' fuper fomniu Sci
Macrobius:
pionis varias adducit opiniones de fpa Lilius
tio, & magnitudine cius. Lili' Giraldus fi Giraldus.
CAPVT. C.
militer inlibro de annis , & menfibus.To- Jofephus.
fephus vero lib..Antiquit.cap.8.fexcen-
Annus.
tos , vt dicebamus , annos folares annum
magnum
ANNV S.
cabant, vtfupra diximus in dictione ab. fingulis centu quatuordecim annis præ-
uenire
ANN VS. 106
3.Reg.13. Hinc dicitur: Filius unius anni erat Saul, cum lus ille regnauit anno vno , & fic omnia
regnare cœpiffet,& duobus annis regnauit fu- concordant.
Act.13.
per Ifrael,& tamen Paulus Apoftolus di- Eft& alia regula Hieronymi obferuani 12
xit: Dedit illis Saulfilium Cisuiru detribu Ben da , vt concordare pofsimus computum
iamin annis quadraginta. Quia nimiru duo annorum regum in fcriptura, quam inue- Dan.2.
bus tantu annis ex omnibus illis purè vi- nies fuper Lan. vbi legimus Vidit Nabu- Hierony :
xit,& innoceter. Vnde Hierony.loco cita chodonoforfomnium,præcedit autem : Inan-
to Sic(inquit)Saul erat innocens,quando nofecundo regni Nabuchodonofor, &c . In capi
regnare capit,ficut filius eft vnius anni, & te vero primo dicitur , poft tres annos
in eadéinnocentia duobus regnaffe annis poftqua Nabuchodonofor præceperat, Dan.1,
dicitur.Hec Hierony.Propterea Chriftus vt pueri de femine regio nutrirentur in pa
in Euágelio peccatores mortuos appellat, latio cibo regio, &c.introductum effe Da
I
Luc.9. quia coru anni in confpectu Dei quafi nó nielem cum focijs ad regem , deinde vero
gu
funt.Vnde Luc.Sine (inquit) ut mortui ſe= cōtigit fomnium Nabuchodonofor. Quo
peliat mortuosfuos.Ité de filio prodigo pa- modo crgo dicit Hieronymus, hæc ftare
Luc.15.
ter dixit alteri filio feniori : Hicfrater tuus poffunt,vt annofecundo regni fui Nabu
mortuusfuerat, & reuixit . Ideoque recte in chodonofor videat fomnium,& poft tres
fenfu quoque myftico Lazarus quatridua annos antequam videat fomnium , intro-
Ioan,II.
nus mortuus peccatore, cuius anni quafi ducti fint ad eam pueri cum Daniele: Nifi
nonfunt,re prafentat. quod obferuãdum eft in literis facris. Quá Regula,
II
Præterea fecundü regula prædicta, dif do quicumque rex victoriam aliquam in
2.Par.21
ficilis foluitur queftio. Par.21.vbi fic le fignem obtinet, quamuis multis annis an =
gimus :Annorum triginta duoru erat toram cũ tea regnauerit.nihilominus tamen annũ-
regnare cepiffet,& octo annis regnauit in Hie = illum triumphi eius, primum annum reg
rufale,in fine autem capitis fubditur, quod ni eius perhiberi. Dicit ergo Hierony.
mortuus fit octauo anno regnifai. Sed ca Hoc ita foluunt Hebræi , fecundum hoc
pitefequéti legimus : Regnauitque Ochozias loco annum dici regni eius , hoc eft Nabu
filius toraregis iude, &c . Et additur: Quadra chodonofor, poft infignem omnium illa
gintaduorumannoruerat Ochozias cu regnare rum gentium victoriam , qua's Domino
cepiffet, uno anno regnauit in Hierufalem. concedetefuperauerat.Vnde Iofephus in Iofephus.
Hierony. Super qué locum autor nomine Hierony. decimo Antiquitatu lib.refert,poft annu
in.Queftio.hebraicis. Si ( inquit) ita eft, Io fecundum Ægyptiæ vaftitatis,rex Nabu-
rā rex duobus annis antequa natus effet chodonofor vidit mirabile fomnium,& c.
genuit filiüfuum Ochozia , quod nifi fol- Hæc Hierony.Itaque anni in otio tranfa
༡ uatur,quá ridiculum fit fimplex lectorin Eti,fub filentio apud Deum quafi fepulti
telligit. Atqui fecundum obferuatione an iacent. Propterea paterfamilias in para-
tedicta,fic exponitur. Ioram reipfa tri- bola dixit operarijs cõplicatis manib⁹ in Matth.20.
ginta duoru annorum erat , cum regnare foro ftantibus: Quidhicftatistotadie otiofi?
capiffet, & octo annis regnauit in Hieru Hæc etiam regula deferuit ad quæftio
fale ficut textus ait,tu tamné intellige hos nem aliam chronologicam diffoluen 13
octo annos fuiffe primos illos , in quibus dam. 2. Paral . vbi legimus : Anno tricefi-
2.Par. 16.
innocenter vixit, antequã fratres occide- mo fexto afcendit Baafa rex Ifrael in Iudam,
ret , deinde vero cum iam effet annorum Cótra quod effe videtur, quod legimus in
quadraginta,haberet que filium Ochozia Regum lib. videlicet:Anno tertio Afaregis
viginti duorum annorum , vtpote quem Iudæ,regnauit Baaſauiginti quatuor annis , er- 3.Reg. 16,
genuerat decimo octauo ætatis fuæ anno, go fi finitum erat regnum Baafa cum eius
rurfus cum eo fimul regnauit alios viginti vita , anno vigefimo feptimo regis Afa,
annos, vfque ad annum ætatis fexagefi quomodo potuit Baafa noue annis poſt
mum , fed iftianni à regno eius auferun- quam mortuus fuerat , hoc eft anno regni
tur, & propter fratricidia,& quia in lango Afa trigefimo fexto afcendere in Iudam?
ribus illos tranfegit,& tandem fexageli- Sed refpondet Lyranus , iuxta regulā tra yra.
mofuæ ætatis anno mortuus eft, cu filius dita fuper Paralip. Quod Afa rex anno 2. Paral. 16.
cius Ochozias quadraginta duorum effet decimo regni fui , infinita Aethiopů mul
annorum,quo tempore defuncto patre,fo titudine,Deo duce fuperauerat. Quare ille
dicitur
ANNV S. 107
dicitur primus annus regni eius , relictis fonti fide effe penitus adhibenda . Noſtra ?
quafi in ob liuione dece primis , quos reg vero tepeftate Conciliu Tridentinu ,gra- Concil . Tri
nauerat.Ab ea vero victoria, tribus annis uifsimis de caufis decreuit, noftræ Vulga- dent.
tranfactis cœpit regnare Baafa rex Ifrael, tæ latinæ editioni , in quacuque varietate
hoc eft , re ipfa decimo tertio anno regis vel interpretu,vel editionů , vel fcriptura
Afa, qui tame tertius ratione dicta voca- ru,quocuque idiomate, vel lingua circufe
tur.Huic ergo numero tredecim annorŭ, ratur,ftandü effe, neque alia pro authetica
fi viginti quatuor addideris, quibus regna recipienda . Porro inter coputum annorū
uit Baafa in Ifrael,trigintafex annos regis hebraicæ veritatis , quã fequitur noftra vul
Afa complebis: quo nimirum rex Baaſa gata,& verfionis Septuag.hoc difcrimen
hoc eft,vltimo regni,& vitæfuæ anno, co eft,atque difsidiu , vt ab origine mudi vf-
tra Iudam afcendiffe refertur. quead natiuitate Abrahæ(quod inuenies
Eft & alia regula obferuada. Annos in apud Eufebiu in Chronico ) Græci nume Eufebius.
14
teregni , quibus regnú vacat , aliquãdo re ret annos ter mille centu octoginta quin-
Regula,
gipræcedeti,aliquãdo vero fubfequéti in que , Hebræivero , quos fequitur noftra
fcriptura tribui,vt coſtat in lib. Iudicũ de ulgata, annos dutaxat mille nongentos
annis ,quibus Iudices populo præfuerüt: quinquaginta quinque. Et ita fupputatio
nonuquã vero per fynedoche pars vnius Gracoru,& Septuag.fuperat hebraica &
anni vocatur annus integer,aliquando ve noftra latina,annis mille ducētis & trigin
ro pars anni penitus de numero annorum ta, quibus etiã quidam addūt annos qua-
aufertur.Sicut Abia rex Iuda duobus an dringetos & fexaginta vitæ Cainam, quá
niscu dimidio regnauit , &tamen dicitur neque Hebræi,neque vulgata commemo
tribus annis regnaffe in Hierufalem. Sic rant,de qua iam nobis agendum eft.
3.Reg. 15. enim legimus : igitur in octauo decimo anno Annos vitæ Cainã,& ab Hebræis , & à 16
regni Ieroboam fily Nabat regnauit Abiamſu= vulgata latina prætermiffos cogit recipe-
per luda tribus annis in Hierufalem , quod ve re facrú Euangeliu Lucæ. Vbi legimus: Luc.3 .
rificari nullo modo poteft,nifi fecundù re Ipfe lefus erat incipiens quafi annoru triginta,
gula fupra dictam,quia fequitur: In anno ¦ ·ut putabaturfilius Iofeph,quifuit Heli, & poft
vicefimo Ieroboam regis Ifrael regnauit pauca:Quifuit Sale,qui fuitCainam.Cæteru
Afa rex Iuda,fub audi,filius Abiæ , quod in Hebræo à Noe vfque ad Abrahã dece Gen.11.
quomodo fieri poffet,fidecimo octauo an dūtaxat legimus generationes, prætermif
no Ieroboam Abia regnare cœpiffet in fa generatione Caina,quam pofuerüt Se=
Hierufalé,& regnaffet tribus annis , vnus ptuag his verbis. ou apParad εyévuH
enim annus fuperfluit, na inter decem & σε τον καινὰμ xaîáp
καὶ ὰμ δε εγέννησε τον
octo, & viginti ,certe duo tantũ anniſunt, raλa. Et Arphaxadgenuit Cainam, Cainam
ergo no tribus annis integris regnauit A- autěgenuit Sale.Neque audiedus eft hoclo
bia,fed duob' cũ dimidio, atqui dimidius co Caietanus, qui fatis libere , vt illu taxat Caiet.
annus quafi integer ponitur,quãdo tribus Catherinus,putat Luca Euangelifta fecu Cather inus
annis regnaffe dicitur, deinde vero dimi= tú effe opinione Septuag.noquafi veram
dius ille annus penitus omittitur, quando fed quafi quæ vulgo circúferebatur vt ve
duo anni duntaxat illi datur,hoc eft, quan ra .Quod abfit à fide tati Euägelifta.Mul
do dicitur vicefimo anno regis Ieroboam to modeftius Beda in Præfatione Actuu
mortuum illum fuiffe , & filiu eius Aſam Apoftolicorüfue tarditati potius afcribit, Beda
regnifceptra cepiffe poft patrem: quod tanti myfteri) nebulas minus pene-
Annorufupputatio ab origine mudiin tret. Lypomanus vero in Catena fuper
15 ter Hebræos ,& Græcos multú differt, vt Genefarbitratur,veram generatione Cai Lypoman
Auguſt. notat Aug lib.15.de Ciuitate cap. 1 3.Co nam à Moyfe quidem in Genefi fuiffe
ijcit aute ex negligétia tranfcribentiú , & prætermiffam,vt numerum denarium ge
coru qui ex bibliotheca regis Ptolomæi nerationum à Noe vfque ad iuftum A-
fcripturas à Septuag.de hebræo in græcũ braham commendaret , ficut Matthæus
tranflatas defcripferut, tanta annoru dif fine médacio quatuordecim numerat ge
crepantiacontigiffe . Sed fiue ifta fiue alia nerationes à Dauid vfque ad tranfmigra
quacunque ex caufafactu fuerit , iudicat tione Babylonis,propter myfteriu Chriz
Aug. in tali difcrimine hebraico potius fti,cum fuerint plures. Hanc igitur gene-
0 3 rationem
ANN VS.
rationem Cainamquam Moyfes prædi Apoftolus ait . Hoc autě dico tejtamětum con Gal.3,
&ta caufafubticuit,pofuerunt Septuag. & firmatum à Deo:quae poft quadringentos , & tri
poft eos Lucas Euangelifta veram effe ginta annosfacta eft lex, nõ irritumfacit, ad eua
confirmat, quod mihifatis verifimile eſt, cuandam promifsionem . Ad hoc refpondet
interim dum alia folutio non feo ccurrit. Aug.lococitato regulam effe in fcripturis Aug.
Anni hominis centum viginti definiun frequenter obferuatam , vt maior nume-
17
Gen.6. tur:Non permanebitfpiritus meus in homine, rus ponatur minori relicto,propter nume
quia caro eft,erunt que dies illius centum uigin- riplenitudinem ,ficut vulgato apud nos
Hierony. ti annorum.Quodtamen ita exponit Hie- morefeptuag. duos difcipulos , quos,Do Luc.10.
rony.lib. quæft.fuper Genef. videlicet: minus defignauit vocamus feptuaginta .
Habebunt homines centu viginti annos Annis quadraginta populus adoraffe 19
ad agendam pœnitentia. Non ergo humana dicitur idola,duper defertum vagaretur:
uita,ut multi errant¸in centũ uiginti annos coar Nuquid hoftias obtuliftis mihi in deferto quadra Amof.s.
&tata eft,fedgenerationi illi centum uiginti anni ginta annis domus Ifrael, & portaftistabernacu Hierony.
ad agendam poenitentiam datifunt. Siquidem Lum Moloch deo ueftro, &c. Vbi Hierony. Theod
inuenimus , quod poft diluuium vixerit Theodore, & Gloff.item alij patres fuper Gloff.
Abraha annos centum Septuaginta quin Act. 7.vbi hoc allegatur,dicunt poft ado Act.6,
que,& cæteriamplius ducentis annis , &c. rationem vituli filios Ifrael adoraffe ido-
quia verò poenitentia agere contemple= lu Moloch, & fydus Remphã , quod etiã
rut,noluit Deus tempus expectare decre teftatur Stephanus Act, 7.dicitur autë he
tum,ſed viginti annorum fpatijs amputa braice hoc idolum. ,: Molech , vel
Leuit.18.
tis,induxit diluuiu anno centefsimo agen Moloch , id eft regnans à radice
dæ pœnitentiæ deftinato.Hæc Hierony. malach , quod eft regnare eft:vnde Sep
Sic Deus aliquando ante tempus, in me- tuag.interpretes pro Moloc,vertut agxo
αρχο
dio vanitatum fuarum capit impoeniten- vra regnante leuit. 8. Cæteru difficulta Num.7
tes,ficut rapuit diuitem purpuratum quia te ingerit quod indedicationetabernaculi
Luc,16. nec illum clamores pauperis Lazari , ne- ab vniuerfo populo Deo Ifrael facrificatū
que mors eiufdem ad poenitentiam moue folenniter eft , quomodo ergo negat Pro-
rant peragendam . pheta hoftias Deo Ifrael à populo fuiffe
Annis quadringentis affligendu femen in defertoimmolatas ? Ad hoc quidã reſpō a.4
18
Abrahæ prædicitur in Ægypto in Genef. det obferuatione effe in literis facris , qua
Gen.15.
Vbi fic legimus , Cito prenofces quod peregri tetigimus , quamq; afferit Aug. q.47 . in Aug.
nufuturufitfemětuu in terra nofua,& fubijciet Exod. Siad fumma perfecti numeri ali- Regula
cosferuituti, & affliget eos quadringetis annis. quid paru defuerit hoc no obftate integer
Coftat autem neq; fuiffe tato tépore filios & perfectus numer' poniturfine medacio
Ifrael inÆgypto , neq; ab eo tépore , quo quod apud omnes nationes receptifsimū
in grefsifunt Egyptuafflictosfuiffe , fed eft.Ideo quadraginta quidê anni vocatur
poft morte Iofeph , qui logo cu fratribus quibus populus no Deo Ifrael , fed idolis
fuis vixit teporein magna gloria. Ad hoc immolauit in folitudine,quamuis aliquos
Auguft. Refpödet Aug.lib.16.de Ciuit. c. 24.Nō menfes defuerint,in quibus dedicatio ta-
intelligendü effe,quòd in eadem feruitute bernaculicu facrificijs facta eft.Hierony . Hierony.
fub Ægyptijs affligentibus totos quadrin verò fortefubtilius refpödet,populu Ifra
gētos annos populus erat futurus ,fed fuit el in dedicatione tabernaculi voce quidé
quafidiceret Deus, iftis quadringentis an & fignis externis Deo quidé verò , corde
nis iam futuris à tépore , quo teculoquor, aute non nifi dæmonijs facrificaffe . Cui
complendu eft , quod prædico, nempe ſe refponfioni Propheta Regius fuffragatur
inentuucaptiuitate in Ægypto,& feruitu dicens:Dilexerunt eum ore fuo , & linguafua Pfal.77
te vexandum eſſe, Non quod toto tepore mentitifunt ei , cor autem eorum non eratre-
quadringetorum annoru vexari deberet, tum cum eo, &c. & Moyfes . Immolauerunt
&
fed intra illud tempus tota aflictio , & fer- Dæmonijs ,& non Deo,dijs quos ignorabát, &c. Deut.s3 .
uitus cöplenda erat: Quod fi quis obijciat Poft annos quadraginta dixit Abfalō
hos annos âtempore promifsionis Abra- ad rege Dauid :Vadá,& redda vota mea, 20
hæ adhuc fuiffe plures quam quadringen Que uoui Domino in Hebron, De quo multi , 2.Reg.15
tos,additi quippe illis fuere triginta, ficut qui nam fint anni quadraginta de quibus Qualtio.
mentio
ANNV S. 108
2.Parali, vlt. Paralip, in quo dictum eft feptuaginta lu tiam aiunt, vno anno faluatore prædicaf
daicæ captiuitatis annos completos eſſe fe,& hoc effe, quod prædictú eft ab Ifaia ,
primo annoregis Cyri. Ad nodum ergo vt prædicarem annŭ placabilem Domi-
Theodoret . difficultatis diffoluédum,Theodoretus in no.Et certe,quod vnum annum prædica-
nonum caput Danielis , & 1.Ezechielis uerit tantu, afferit Tertull.lib . contra lu- Tertul.
notat hos duos prophetas Hieremiam , & dæos,vbi ait,Chriftum cum triginta effet
Zacharia feptuag. pofuiffe annos capti- annoruprędicaffe, & codem anno crucifi
uitatis,fed non ab eodem anno numerare xum effe ,ficut refert Hiero.fuper Daniel . Hierony.
coepifle . Nam Hieremias incipit ab anno 9. Tenuit autem hoc Tertull, quod aliter
captiuitatis numerare.quando adhuc ſtan feptuag. hebdomadas Danielis ad morte
te ciuitate, & templo,rex Ioachim capti- vfq, faluatoris congrue coputare non po
uus eft ductus in Baby lonem ,terminat au tuit , nifi in finetrigefimi anni ætatis fuæ,
tem captiuitatem illa in primo anno Cy- qui fuit decimus quintus Imperij Tybe=
ri regis: Zacharias vero incipit numerare rij Cefaris,fuam Dominus mortalem vi-
captiuitatis annos ab excidio vrbis Hie- tam cofummaffet.Ide fequitur Orige.lo-
Orig.
rufalem , & defolatione templi , terminat co citato . Qui etiã homil . 1.fuper Ezech .
autem in fecundo anno regis Dari, Hiſta dicit,menfe Ianuario fuiffe Dim in Iorda
fpisfilij, & fic præfens Zacharia locus cũ nebaptizatu, Lucas auté cap. 3. de Chri-
Hieremia concordat, & à libro Paralip.ci fto tunc baptizato fubiungit, Erat aute Ie- Luc.3 .
tato & ab Efdra miniine difsidet . Hac ex Jus incipiens quafi annori triginta Cum ergo
Fran Rib, pofitionem fequitur Francifcus Ribera ſu fuerit natus mefe Decêbri, & baptizatus
Aug. per Zachar.1. Cuifuffragatur Aug. libr. menfe Ianuario,fit, vt cœpto anno trigefi
Hierony . 18.de Ciuitate cap.26 .& Hierony.fuper mo,id eft,completo vigefimo nono anno
Zachariæ.. & fuper Ezechiel . 4. & alij ætatis fuæ cu paucis diebus cœperit præ-
nonnulli. Sed hęc computatio feptē dun · dicare, & fubinde , fi anno vno, vttenet
taxatannos tribuit regno Cyri , poftca Origen.prædicauit, certe anno tricefimo
plam Baby lonew : grauifsimi vero auto- ætatis fuæ completo cũ paucis menfibus
res triginta illiconcedunt, vt oftendemus mortuus fuit,quod nó minus abfurdū eft,
Canus.
infra num.4 3.Porro magifter Canus lib. quá quod in alio extremo afferit Irenæus Irençus,
11. de humanæ hifloriæ autoritate ad lib 2.cotra Hærefes cap. 39.dices. A qua
9.argum.exiftimat dictum Zachariæ in- dragefimo, aut quinquagefimo anno de-
terrogatiue legi debere, quafi dicat Nuquid clinat homo ad ætate feniorem, qua habés
ifte eft annusfeptuagefimus ? Et fub intelligi- Dominus nofter docebat. Hæc Irenæus .
tur,qui cöpletus eft ante mulos annos tē Cuius opinione Auguft.lib.. de Doctri Aug.
pore regis Cyri , ille inquam feptuagefi- na Chriftiana cap. 28. fuppreffo nomine
mus tá fauorabilis populo Dei prædictus autoris , ignorantię tribuit hiftoriæ. Qua
à Hieremia , ecce adhuc manet defolata retenenda eft fententia Hieron. Epiſtola
Hierufale quid ergo profuit annus feptua ad Euftochiũ, in epitaphio Paula matris , Hierony.
gelimus ? Sicut etiam hodie dicere poffu Anno trigefimo tertio fuæ a tatis incepto
mus, o Domine ifte eft annus natiuitatis Dominum obiiffe, quæ quidé çtas perfe=
tuæ , in quo prædicebatur mundu faluari &ta eft, de qua Paul. Donec occurramus om-
Eph.4.
debere, ecce tranfacta funt tot fxcula poſt nes inuirum perfectu , in menfura ætatis pleni-
iftum annu,& tamen multę adhuc gentes tudinis Chrifti . Idetenet Ignatius Martyr Ignatius .
in fua manent perfidia ,nec faluæ fiunt .Et Epiftola ad Trallianos , & Beda lib.de Co Beda.
certe hæc expofitio fatis quadrat quid = putationib' temporu, ca. 46. & B.Tho.fu D.Tho.
quid de ali's lit, per Ephef.4. & 3.p.eft quæ comunis fen
24 Annum placabilem Dío legimus.Spiri- fus Ecclefiæ definit feptima Synodo ge Synod.7 .
Efai.61 :3 tus ni fuperme,eo quod unxerit me ad annun= nerali his verbis: Chriftus Dominus no-
tiandu mafuetis mijit me,&c. ut prædicare an- fter ad homines veniens, & triginta duo-
num placabilem Domiro . Quod teftimoniu bus annis,& menfibus fere tribus nobifcu
infeipfo copletum effe oftendit mudi fal- viuens, & magnum illud , & falutare my-
Luc.4.
uator,quando aperiens in fynagoga librū fteriu operans,ad coelum migrauit. Hæc
Orig. legit hunc locum . Super que Origenes ho Synodus.
mil . 3 2. dicit :iuxta fimplicem intelligen Nec difficile eft numeru annorum vitæ 25
mortalis
ANNVS. 109
mortalis faluatoris,tum ex traditione Ec- bis obijcit Origenes Ifai . 61. in eius ex-
clefiæ, tu etiam ex Euâgelio colligere .Nã pofitione iam refpondebimus.
iuxta comunem traditionê fexta die la- Dicit ergo Ifaias in perfona Chrifti: ad 26
nuarij.quãdo Epiphania celebramus,ba- euangelizandum manfuetis mifit me,& c
. pre Efai.61 .
ptizatus eft Dominus , cum effet anno- dicarem annum placabilem Domino . Vbino-
Luc-3. tat Hierony. in comment. Annum acce Hierony.
rum fere triginta, ab eo ergo die, quo ba-
ptizatus eft à Ioanne , vfque ad primum ptabilem ( inquit ) & diem retributionis ,
Pafcha,id eft, phafe Iudæorum , quod pri omne prædicationis eius , quo in carne ver
ma luna menfis Nifam celebratur , qui fatus eft,tempus intellige. Deinde fubdit:
quamuis Martius partin fit, partim Apri Si diem retributionis nonin meritis bo-
lis, eotamen anno fuit in fine Martij , tres nis ,fed in pœnis vltionis accipiamus , de
fere menfes interfuere. De hoc Pafchate tempore vltionis contra Iudaicum popu
Ioan. 2. meminit Ioannes, cũ de nuptijs Cana Ga lum intelligendum eft, in quem poftpaf-
lilææ,quibus interfuit Dominus , retulif- fionem Domini ira defæuijt.Eodem mo-
fet: Prope (inquit) erat Paſcha dies feļtus \ u= do explicat Eufeb. lib . 9. de demonftrat. Eufeb.
dæorum.Ergo hoc Pafcha fuit anni tricefi- Euangelica cap. 13. Itaque annus infcri-
Ioa.s. mi Saluatoris . Deinde cum languidum il- ptura aliquando pro vno , aliquando pro
lum in probatica pifcina fanitati reftituif- multis accipitur , vt in præfenti loco , fre-
fet,dicit Euangelifta : Prope eratdies feftus quenter enim fingularis numerus accipi-
Judæorum. Ecce Pafcha anni trigefimi pri - turpro plurali,& è conuerfo . Folices au-
mi cæpti. Præterea cum turbas in mon- tem qui hoc anno placabili ad falutē ani”
Luc.7:
Ioan. 6. mæ vfi funt,qualis mulier que erat inci Matth.9.
te quinque panibus refocillare pararet , di
cit Euágelifta: Erat autè proximu Pafchadies uitate peccatrix ,Matthæus , Zachæus , & Luc. 19,
feftus iudæorum , quod Pafcha eft anni tri- tria millia in die Pentecoftes . Act-2.
gefimifecundi. Poftremo poft multas res Anni regni Græcorum in Machabæo- 27
geftas Saluatoris ponitur vltimum Paſ- rum libris pafsim citatur , quos exiftimat
cha,quod Hierofolymis trafiturus ad pa- Lyra. fuper. 1. Machab. 1.ab Alexandri Lyra,
1.Macha. 1.
trem cum Apoftolis celebrauit, quod fuit Magni regno computandos effe , eo quod
anni trigefimi tertij iam coepti , fed non ipfe dicatur ibidem primus in Græcia re-
completi, quia fupra triginta duos annos , gnaffe. Cæterum alij autores eruditifsimi Anni regni
tres infuper illi menfes ,nec du pleni fere illum aperte redarguunt, & merito . Nam Grecorum
tranfierant , de quibus à principio dixi- à Seleuci potius Nicanoris , qui annis computatur
mus.Recte igiturfeptima Synodus Euan duodecim poft Alexãdi morte , aut certe ab initio re .
gelicicis fixa teftimonijs computauit. quatuordecim impofuit fibi diadema re- \gni Seleuci.
Quod ex humana quoque conftat hifto- gni Syria, & Afræ computandoseffe con
ria. Octauianus enim Auguftus quinqua uincit. Primum quidem Eufebius tum in Eufeb.
ginta feptem annis imperauit,cuius anno Chronico , tum in libro octauo de Demo
quadragefimo fecundo natus eft Domi- ftrat.Euangelica, cuius fententiam fequi .
nus ,ficut demonftramus in dictione Au- tur Hieronymus fuper Daniel. 9. his ver- Hierony:
guftus. Erat ergo annorum quindecim fi bis.Seleucus (inquit ) diadema totius Sy-.
lius Dei , quando Octauianus Auguftus riæ,& Afię capiti fuo impofuit,anno duo
obijt , cui fuccefsit Tyberius Cafar,cuius decimo mortuo Alexandro.Et infra: Ab
anno decimo quinto Ioánes baptifmum hoc exordio Imperij Seleuci fcriptura
poenitentiæ prædicare cxpit , quando Machabæorum regnum Græcorum enu
Luc.3, etiam Dominus à Ioanne baptizatus eft, merat. Hæc Hierony.Et multo ante lofe-
Iofephus.
crucifixus autem filius Dei obijt anno phuslib. 12. Antiquit . cap. 7. dicit tem-
decimo octauo eiufdem Tyberij Cefaris : plum ab Antiocho pollutum anno poft
Ergo tricefimo tertio ætatis fux anno iã quam Seleucus inAfia regnare coepit.cen
cæpto. Sed reftat refpondere primum ad tefimo quadragefimo quinto , in primo
Tertull.qui hebdomadas Danielis vfque autem capite primi libri Machab. idem
ad trigefimum annum ætatis Chrifti con ita contigiffe narratur . Ergo idem eft ini-1
Hierony. numerat. Ad quod refpondet Hierony. tium regni Seleuci, & Gręcorum. Idem te
Seueras.
quod fupra notauimus in verbo abbreuia net Seuerus ulpicius lib . 2. facræ hifto- Sulpicius;
re,num.5.Ad teftimonium vero quod no riæ, & Rabanus fuper primum cap. libri Rabanus.
0.5 1.Ma-
ANNV S.
1.Machab.& diligentifsimi ætate noftra tionis eorum. Vbi Hierony . in comment. Hierony.
Chronologi. Hoc autem loco lectorem perviros Anathoth , quod oppidum tri-
admonitum volo,vt caucat plufquam te- bus milliaribus diftat à Hierufalem , &
Ioannes merariam fententiam Ioannis Annij , qui interpretatur obedientia , Iudæos omnes
Annius. intelligit obedientiæ legis fubiectos, ſu
in Comment.fuper Philonis libro qui in
fcribitur Breuiarium téporu, dicit libros per quos fæuijt gladius Romanorum , de
Machabæorum olimfuiffe fine vllatem- quo Dominus dixit:Circundabunt te inimici Luc.19.
Hierem. 23.
porum adnotatione , fed poftea adie - tui uallo.Item Hierem. Afferamfuper eos ma
Eta temporum diftinctione à Iofepho effe la,annum uifitationis eorum.
corruptos,& apochryphos redditos. Ipfe Anni qui non placent in ſcriptura vel 31
itaq; temere negat temporu illam diftin- funt anni fenectutis , vel temporis iudicij Ecclef, 12,
&
tionem , quam habet vulgata , & aliam finalis,fic legimus : Memento creatoris tui in
de fuo capite comminifcitur . Quem ſe- diebus iuuentutis tuæ, antequam ueniat tempus
Ioan.Lucid . quitur Ioannes Lucidus, & Driedo, & alij afflictionis , antequam appropinquent anni de
Driedo . plures , quod tamen iam reprefsit cenfu- quibus dicas , non mihi placent. Quod expli-
Conc.Trid, ra Concilij Trident. approbantis libros cat Hierony. de annis dequibus legimus : Hierony,
Pfa.89 .
Machabæorum , cum omnibus fuis par- Dies annorum noftrorum in ipfis feptuaginta
tibus . anni,fi autem in potentatibus octoginta anni ,
28 . Quod fi roges,quare cum Seleucus nō amplius corum labor, & dolor. Quos Poeta
in Græcia , fed in Afia , & Syria regnaue- venuftè defcripfit :
rit ab eius regni capite , & non à fucceffo Subcuntmorbi triftifquefenectus.
ribus alijs Alexandri , qui regnauerunt
Et labor, dire rapit inclementia mortis.
poft eum in Græcia , computum annorū
regni Græcorum in Machabeis fumatur? Vel certe locus ifte ad finale iudiciu refer
Refpondendum eft, Seleuci regnü in fuis tur,quia fubditur : Ante quam obtenebrefcat
ipfius fuccefforibus diutius duraffe, qua Sol, Luna, & ftellæ. Quod futurum legi-
in alijs hæredibus Alexandri. Deinde Se mus fub diem finalis iudicij , quando fol Matth,
Luc . 21.24,
leucum , & pofteros eius græco idioma- obfcurabitur , & luna non dabit lumen fuum, Lyran.
te, græcifque legibus ,& moribus femper Et , Eruntfignain Sole , & Luna. Lyranus Gloffa.
vfos .Vnde vbicunque terrarum effent, vo ab hoc loco vfque ad finem capitishuius .
cabantur Graci. Poftremo quia in Syria 12.fpecialiter exponit de annis fenectu-
regnabant,cuius pars eft Iudæa , propter- tis. Gloffa vero ordinaria tripliciter ex-
ea Iudæos fcriptores,qui Machabæorum poni poffe dicit, defenectute , de iudicio
hiftoriam memoriæ tradiderunt, regnum finali,& de captiuitate Iudaica.
Seleuci regnum appellauere Græcorum. Anni antiqui infcripturis vel tépus ſta 32
Annus retributionis frequenter in fcri- tus innocentiæ , vel fæculum fanctorum Malach.3 .
29
ptura facra fupplicium denotat , & fcele- Patriarcharum denotat. Sic legimus : Et
Ifai.34. rum vltionem , fic legimus in Ifai. Annus placebit Deofacrificium ludà , & Hierufalem
retributionis iudicij Sion. Quod de excidio ficutdies feculi , er ficut anni antiqui. Super
Hierofolymitano fub Tyto Vefpafiani quem locum Auguftinus lib. 20.de Ciui- Auguft.
Hierony. exponit Hierony . Sed indifferenter non tate.cap.26.Fortaffe (inquit ) tempus il-
nunquam vfurpatur,tam in præmiu , quá lud commemorat, quando primi homi .
Ifai.63. in pœnam.Sic explicat Hieronym. illud nes inparadifofuerunt,tunc enimpuri,&
Hierony. Ifai.Diesultionis in corde meo, annus retribu- integri ab omni labe peccati fe ipfos mun
tionis meæ uenit,ideft,vel annus redemptio difsimas hoftias offerebant. Sed Lyranus Lyra.
nis perfanguinem meum , & retributio- perannos antiquos intelligit aureamęta-
nis coronæ iuftorum , vel annus punitio= tem legis nature , quando Abel, Noe , &
nis non folum populi Iudaici , fed & fcele Abraham gratifsima offerebant Domino
ratorum omnium in fine mundi, quando facrificia , de quibus hodieque in canone
Lucę.21. erit interrapraffaragentium, præ confufione Miffe dicit Ecclefia : Super que refpicere,
fonitusmaris,& fluctaum. accepta haberedigneris ,ficuti accepta habere
Annus vifitationis frequentius in ma- dignatus es munera pueritui iufti Abel, &facri
30 lum pro tempore fupplicij capitur. Indu- ficium Patriarcha noftri Abraha , &c. Vbi
Hiere.11. cam malumfuper uiros Anathoth , annum uifita Lyranus adnotat.particulam (ficut ) non
omni-
ANNVS. 100
Annus
ANN VS. III
40 Annus annum multis modis fuperat, tatper fingulos annos.Sic legirus , Omnes (Zacu.14,
Eccli.33 . ficut legimus, Quare dies diem fuperat, &c. quirelictifuerint de uniuerfis gètibus ,qu.e mene
Lyra. Et,Annus annum àfole. Vbi Lyranus, Dies rut cotra Hierufalem, afcendent ab anno in annu
(inquit) diem fuperat in lögitudine , ficut ut adorent regem Dominum exercituum . Id eft,
dies æftatis longiores funt diebus hyema omnes qui relicti fuerint, vt exponit Hie-
libus.Et lux lucem fuperat, quia fecúdum ronymus,fuperftites, in fidelibus eradica Hierony:
Apoftolum , alia claritas folis,alia claritas tis,afcendent per fingulos annos, vt ado-
1 ,Cor.15 Luna , alia claritas ftellarum . Et annus rent Deum verum,& celebrent feftiuita-
annum.Enim vero folaris annus lunarem tem tabernaculorum . Sed hæc (inquit)
Gloffa, excedit.Hec ille.Sed melius fortaffe Glof Iudæi caffa fpe , in mille annorum re-
fa,non tam de inæqualitate durationis an gno futura promittunt . Sed intelligen-
norum intelligit, quam de illa inæquali- dum non litera, quæ occidit,imo de Eccle
-
tate quæ lege fuerat inftituta , fecundum fia,quæ cum Propheta dicit: Quam dilecta Pfal.83
cæremonias,& ritus legales.Dies quippe tabernaculatua Domine uirtutum . Ita Hiero.
Sabbathi iuxta legem alios hebdomadæ Denotatur ergo gentes ad fidem Chriſti
dies fuperabat : & menfis feptimus alijs couerfas,celebraturas folenniter per fingu
menfibus facratior erat . Denique quin- los annos in Ecclefia catholica , feftiuita-
quagefimus annus Iubilæi cæteris longe tem dominicæ refurrectionis , in qua no-
Ianfen. præftabat. Sic etiam exponit Iáfenius ,& bis tabernaculorum renouatio , id eft, re-
ex confequentibus deprehenditur : vbi furrectio repromittitur corporum glorio
alios homines alijs fapiëtia, dignitate, vel fa, & afcenfio in manfiones æternas , de
fanctitate præftare fubiungitur . Sic ergo quibus Dominus Apoftolis dixit : In demo Ioan, 14,
etiam in lege gratiæ dies natalis Saluato- patrismeimanfiones multæfunt . Et, Eo parare
ris, & ille primus totius anni , in quo cir- uobislocum.
Luc,2,
cuncifione peracta,uocatum eft nomen eius le Annumad annum addi , fignificat le- 43
fus,omnes alios dies, tãquam initium falu galium folennitatum annos fuprafe ipfos
tis humanæ longe fuperat, & nobis ad me continuafuccefsione reuolui.Sic Ifai. vbi Ifai.29.
moriam renouationis vitæ veteris , com . templi prædicitur defolatio fub Chal-
mendabilior eft. dæis, Annus additus eft ad annum ,folennitates
41 Anni feptem interdam , non tam nu euolutafunt , & circumuallabo Ariel . Vbi
merum materialem denotat,quam perfe- Hierofolymitanum templum Ariel vo .
Ezech. 39- &
tionem annorum, & fan&itatem . Sic le- cat, id eft, Leonem Dei. Ari enim hebreis
gimus , de Gog. & Magog . Et egrediantur leonem fignificat, El vero Deum.Dicitur
habitatoresde ciuitatibus Ifrael, & fuccendent autem ciuitas illa , quæ quondam fortifsi-
& comburentarma,& c . &fuccendentea ignife ma fuerat,leo Dei. Sciedum tamen , quod
Hierony. Altare vocatur, Ariel quatuor cubitorum : Et
ptem annis . Vbi Hieronymus fuper cap.
38.Ezech.Gog(inquit) interpretatur grę per fynedochem plane per altare tota ci-
co fermone doua , latine tectum:& Ma uitas intelligitur, quæ breui tempore vaa
gog interpretatur de tecto. Omnis igitur ftanda erat, euolutis paucis annis , & infe
fuperbia , & falfi nominis fcientia , quæ folennitatibus replicatis , vt Hieronymus
Hierony.
eri git fe contra notitiam veritatis , his no- ait. Tunc autem fubuerfo templo, folenni
minibus demonftratur. Et fuper cap. 39 . tates erant toto captiuitatis Babylonicæ
Succendent ea, id eft,arma,feptem annis, tempore ceffaturæ . Vnde cum hodie per
de Exodo (inquit ) & Leuitico exponen . mille quingentos annos templum illudia
durn eft hoc, in quibus locis lege præcipi- ceat,& loco illius Mauri & Turcæ fibi do
tur de feptimo anno remifsionis , quan- mum quam Mezquitam vocant ædifica
do feruis hebræis libertas redditur, &pofuerint ,fine templi Dei Ifrael reparationis
fefsio dominis , & fruges pauperibus dan fpe.quis dubitat , quin vetus illa lex iam
tur . Itaq; eft numerus facer, atque perfe- olim cafla ceffauerit?
&
tus , quo numero annorum facro, hære- Annis quadraginta fex templum fecun
44
ticorum amaritudo difpereat . Hac ex dum legitur ædificatum , dicentibus Chri
Hieronymo . De quo latius lib.7. in ver- fto Iudæis, Quadragintafex annis ædificatum Ioan.z.
bo Gog. eft templumhoc.Et quidem Ianfenius in fua landenius.
42 Ab anno ad annum aliquid fieri deno- concordia. Capta eft (inquit ) ædificatio
anno
ANNVS.
anno primeCyri ,confummata vero fexto mas decollatorum propter teftimonium Iefu
Efdra:6 . anno Darij Longimani , vt dicitur Efdræ Chrifti.& c. quinõ adorauerunt beftiam,& c.
uixerunt, & regnauerunt cum Chrifto mille
6. Porro à primo annoCyri vfque adfex
annis,cæteri uero mortuorum non uixerunt , do=
tū annú huius Darij anni fuere quadragin
ta fex , ná Cyrus viginti annis imperauit, necconfummetur mille anni . Hæc eft refurrectio
poft hunc . Affuerus etiam viginti annis. prima.Huc vfque Ioannes. Et quidem ſe-
Deinde, Darius Longi manus,cuius fexto dentes in fedibus , quibus iudicium da-
anno templum confummatum eft.Sed in tum eft , prælati funt Ecclefiæ , etiam in
tempore , & enumeratione regum Perfa- hacvita fecundum probabiliorem fenten
rum defecit Ianfe. vt poftea videbimus . tiam Auguftini lib.20.de Ciuit.c.9 . qui Auguſt
Prius autem difputandum eft , an regno bus à Domino dictum eft. Quæcunque alli-
Cyriviginti anni merito tribuantur poft gaueritisfuper terram,erunt ligata in calo, Matth.18 .
Babylonem ,fcilicet,expugnatam ? & cer- c.Animas vero de collatorum, quæ vi-
Fran,Riber te Francifcus Ribera fuper Zacha. 1.mul- xerunt, quidam olim putauerunt effe iu-
ftos,qui ab Antichrifto occidendi funt,de
tis teftimonijs probat, Cyrum regem ca-
pta Babylone feptem duntaxat annis im inde in corporibus proprijs refurrecturi , Mille anno-
peraffe, & filium eius Cambyfem,qui di- vt regnentcuChrifto in hoc mundo vifibi rumerror.
citur Affuerus cum duobus poft eum Ma li mille annis,vt refert Aug.lib. 20.deCi- Auguft.
gis octo folum annis, deinde Darium Hy uitate.c.7.Huius opinionis autor Papias
Itafpis filium regnum obtinuiffe , cuius Hieropolitanus effe dicit Ioannis Apofto
fexto anno templum confummatum eſt : liauditor,vt refert Eufebi'.lib. 3.Hiftorię
vnde viginti duorum annoru fpatio con cap.vlt .& Nizepho.lib . 3.Hifto.c.2o .&
ftructum effe templum arbitratur . Quod Hiero.lib. de Viris illuftribus in vita Pa- Papias.
Ioan.2 . antem Iudæi dixerunt : Quadragintafex an- pię ,& vt refertEufebius loco citato cande Eufebius.
fententia tenuit Ireneus &Tertull.vt dicit Nizephor.
nis ædificatum eft templum hoc , vel ignoran- Hierory.
tia deceptos , vel odio, & liuore contra fi- Hierony.loco allegato , & ille lib. 3. con Eufeb.
Bened. lium Dei putat effe mentitos . Sed Bene- tra Marcionem . Hoc etiam afferuit La- Irenæus. Prim
Pererius. dictus Pererius fperu Daniel. libr. 1 3. tem &tantius lib.7.cap.2 3. & 24. & Victori- Tertull, Bed
nus,& Apollinaris. Item Nepos Epifco- Hierony. Ru
net quadraginta fex annorum fpatio à fe- Lactant, Mast
cundo anno Cyri vfque ad feptimum Da pus Ægyptius,contra quemfcripfit Dio- Victorinus.
rij Hiftafpis ædificatú effe templum quan nyfius Alexandrinus lib. de Promifsioni Apolilina,
tum ad fancta duntaxat , & quo ad fancta) bus futuris, vt refert Eufeb. 7. Hift. cap. Nepos,
Sanctorum poft tres alios annos confum- 22.Eandem fententiam ponit Iuftinus in Ieftinus,
matum ,quod probabilius eft . Nam Cy- dialogo cum Tryphone prope medium.
rum triginta fere annos regnaffe probat Sed ifti omnes autores aut maxima coru
Cicero.
Cicero lib.1. de Diuinatione , autoritate pars , nihil meminerunt de voluptatibus
Dionifius,
Dionifij Perfarum rerú fcriptoris auten- corporeis tunc futuris, & præfertim de in
tici :Idem tenet Iuftinus lib. 1. Item Cle decentibus & inhoneftis . Has autem fu-
Iuftinus.
Clem,Alex mens Alex.lib . 1. Stroma . & Eufeb. Ca- turas dixit Cerinthus hæreticus , & qui
Eufebius . eum fecutifunt. Quamuis tam ifti, quam
far in Chronico ,Hicrony.fuper Daniel.7
Hierony . illi eodem vocabulo Chiliaftæ , feu mille
Orofius. Orofius lib.z.Beda in lib.deſex ętatibus
Beda mundi.Deinde vero Cabyfes octo impe narij vocantur, quorum errore antequam
rauit annis,Magi deinceps anno vno, qui nafceretur ,fcriptura refutat dicens : Re- Rom.14)
b'fi addas fex regni Darij Hyftafpis ,vfq; gnum Dei non eft efca,& potus. Et rurfus, Caro 1.Corin, 15 .
ad ædificata fancta ,& tres vltra annos ,vt fanguis regnum Dei non pofsidebunt. Denis
lofephus. tenet Iofephus lib. 1 1.Antiquita . vfq; ad que. In refurrectione neque nubent , neque nu= Matthzz.
bentur, federuntficut angeli Dei in cœlo . His
templi totius pleniorem confumationem ,
inuenies annos quadraginta fex , quibus ergoomifsis alij putauerunt hos mille an-
templum ædificatu eft . Neq; hanc Chro nos fignificaretotam æternitatem , in qua
nologiam poterant ignorare Iudæi quam fancti cum Chrifto regnabunt . Ita Al-
& Ciceroprodiderat , & Dionyfius . phonfus de Caftro in pofteriori expofitio Caftro,
45 Magnavero queftio eft,quid fibi velit, ne huius loci lib. 3. contra Hærefes verbo
Apoc.20. quod Ioannes ait : Etuidifedes, & fedentes Beatitudo fecundo . Sed hæc expofitio no
Quæftio. fuperillas, iudicium datum eft illis, & ani- multum quadrat , quia Ioannes ait in eo
dem
ANN VS ANN VNTAIRE .: 112
dem capite: Et poftquam confummati fuerint fimum mille pro numero perfecto poni.j
mille anni,foluetur Satanas , Ergo noneft fer Non potuit autem exprimi determinatus
mo de æternitate. Tertia fententia eft Au plane numerus annorum vel dierum vfq;
guftini lib.20.De Ciuitate cap.9 . vbi ait ad Antichrifti aduentum , ne certum ef-
Auguft. Animæ decollatorum funt fanctoru Mar fet quando mundi finis pariter adueni =
tyrum animæ à tempore afcenfionis Chri ret .
fti in cœlum,quæ non funt mortuæ, vt pu Cæterum obijcies , Gog , & Magog. 46
tabant tyranni , fed mortuis corporibus cum Antichrifto peribunt, & tamen po- Eze.394
fuper viuentes cum Chrifto regnant.Vn nitur numerus determinatus feptem an-
de in hoc libro inquit Auguftinus legitur: norum ,in quibus poft mortem eorum po
Beati mortui qui in Domino moriuntur, &c. pulus Dei arma Gog & Magog combu
Apoc, 14: Regnat ergo hoc tempore Ecclefia cum fturus eft , ergo tunc erit finis mundi.Sed
Chrifto,inviuis,& mortuis, fed ideo tan- refpondetur,feptenarium numerum po- |
tummodo martyrum animas commemo fitum effe,quia etiam pro indeterminato
rauit, quiaipfi præcipue regnant mortui, accipitur,ficut mille anni ,ne fciatur quan
& á parte (per fynedochem) totum etiam to tempore duraturus fit poft mortē An-
intelligimus omnes iuftos. Qui non adoraue tichrifti, & fuorum fatellitum mudus ifte
runtbeftiam,id eft, non fe fubiecerunt infi- corruptibilis,
delitati , Neque imaginem eius , coluerunt, Annus Iubilei erat quinquagefimus
quam adorant fimulatores Chriftianæ re Leuit.2 5.de quo in dictione Tubileus.
ligionis exterius , & præuaricatores inte- Diempro anno dedi tibi . Ezech.4.ex-
rius.Item , Qui non acceperunt characterem plicabitur in dictione, dextera .
eius infronte, id eft, qui non accipiunt no=
tam criminis in fronte publice peccantes , CAPVT. CI.
aut in manu per operatione occultam.Hi
ergo regnant mille annis , id eft , vfquead Annuntiare.
aduētum Antichrifti, cum Chrifto in cœ
Primafius lo. Hanc expofitionem fequuntur Prima NNVNTIARE I
Beda . fius, Beda, Rupertus , Ansbertus , Hay- diciturhebraicein fcri-
Ruper t.
Ansbertus: mo,D.Thom . & alij multi , quamuis ali- ptura Nagad Gene . 3 .
Haymon, quiex his in minutijs quibufdam difcre- & Hierem. 20. Annun
D.Thom, pent. Quod fi roges, quare mille anni vo- tiare compofitum eſt à
centur, quifunt inter afcenfionem Domi verbo fimplici nuntia=
ni, & aduentum Antichrifti,in quibus ani re,& præpofitione an-
ma beatæ regnant cum Chrifto? Refpon te,quafi ante nuntiare, græcè avayyeλá Plini,
dendum eft, quia toto hoc tempore repu In quem fenfum Plinius lib.7.cap.5 2.mi
tabätur martyres mortui, ideo referuntur rabilia referens ait.Anima relicto corpore
viuere,& regnare cum Chrifto ,deinde ve crrare folitam,vagamq; è longinquo mul
ro quia mox Antichrifto mortuo fequi- ta nútiare,ideft, quæ humana ratione, vel
tur refurrectio fecunda corporum glorio- tuc vel ta breui fciri no poterant. Hinc in
forum , ideo terminus ifte fatis apte pofi- fcripturis fanctis Chriftus prænuntiaba-
tus eft, vt diftinguatur regnum animarum tur annuntiaturus plurima præter opinio
finecorpore à regno carundem cum cor- nem , & fpem hominum : & Deus pater
per Prophetas multa annutiabat. Sie Ifai .
poregloriofo. Denique hoc fpatium pro- Efai.42
pterea mille anni vocatur,quia vt in pofte Quæ primafuerunt ecce uenerunt. Noua quoque
riori expofitione , loco citato docet Aug. ego annuntio, antequam oriantur, audita uobisfa
Auguft. ciam.Super que verba Hieronym. Eft (in- Hierony
millenarius numerus pro magno frequen
ter indeterminato ponitur fecundum con quit ) fenfus , quæ prima fuerunt , ideft,
fuetudinem fcripturæ , ficut legimus de ve quæ locutusfum,& quæ per Moyfem , &
teri lege, Verbum quod mandauit in millegene Prophetas pollicitus fum, vniuerfa com-
fal.104.
pleta funt, nunc autem annuntio vobis
rationes , cum tamen feptuaginta feptem
L tantummodo ponat Lucas ab Adam vf Euangelium vocationem gentium,pafsio
uc.3.
nem Chrifti , nouitatem fidei.Hæc Hie-
-reg. quead Chriftum . De quo lege Gregor .
ronym .
lib. 35.Moral.cap . 20.Eft enim vulgatif-
Annun
ANN VNTIAR E.
Annuntiare pacem dicitur Chriftus , & cum Domino latro ingreffus eft . Hæc
perfeipfum , &per Apoftolos fuos . Ego Hierony. Deinde quod ait : Hodie quoque
Efai.5 2. qui loquebar , ecce adfum , quam pulchri fuper annuntians duplicia reddam tibi , idem eft,
montespedesannuntiantis , & prædicantis pa- quod eide latroni Dominus dixit : Amen Luc.23.
cem, & annuntiantis bonum , dicentis Sion re= dico tibi,id eft,annuntio , Quia hodie mccũ-
Hierony. gnauit Deus tuus. Super quem locum Hier. eris in paradifo, & pro paruo labore con-
Chriftus (inquit) ipfe fuper montes Euan uerfionis, & poenitentię duplicia reddain
gelium prędicauit , id eft , fuper Apofto- tibim cœlis:vel vt Hierony.ait, omnibus
Pla.71. iuftis hoc annuntiat Dominus : nam in
los.Et infra fubdit. De hoc in pfalmo.71 . 2.Cor.4
canitur , Orieturin diebus eius iuftitia & abun præfenti, Quod leue eft, & momentaneum fu-
dantia pacis,& c.Deinde ait: Paulus fequés pra moduminfublimitate æternumgloriæ pon-
fenfum hebraicæ veritatis in Epiftola ad dusoperaturinnobis. Hec Hierony.Et certe
Rom. ponit: Quamfpeciofi pedes euangeli- duplicia hæc,ideft; magna premia Chri-
Rom, 10,
zantium bona, euangelizantium pacem , Apo ftus omnibus iuftis pollicetur.dicens uenite Matth,25
ftolos intelligi volens.Hæc Hierony.Hac benedicti patris mei accipite regnum , Et rur-
Luc.10. de caufa filius Dei iufsit Apoftolis : In fus:Gaudete,& exultate,quia merces ueftra mul Matth.s
quamcunque domum intraueritis , dicite . Pax ta eftincœlis. Luc.6.
huic domui , & falutans fuos poft refurre . Annuntiare dicitur Chriftus nomen pa-
4
Luc.24. &tionem dicebat , Pax uobis, quæ quamuis tris fui: Annuntiabo Homě tuumfratribus meis, Pfal.z.
loan,20, vbi alia litera habet, Narrabo, quia filius
falutatio vulgaris fit apud hebræos , Sa-
lom la , nihilominus tamen non fine cau- Deidiftinctionem perfonarum in Trinita
fa tam frequenter in ore fuiffe Saluatoris te diftincte prædicauit Apoftolis dicens :
ab Euangeliftis refertur . De hac pace an- Euntesdocete omnesgentes , Baptizantes eos in
Luc.2. geli cecinerunt. Et in terra pax hominibus bo nomine Patris,& Filij ,& Spiritusfanéti.Apo
ne uoluntatis . Eodem modo ficut Hiero- ftolos autem fratres fuos vocat , vt expo-
Eufeb. ny.explicat Eufeb.lib.3.de Demonftrat . nit Paul. Non confunditur fratres cos uoca - Hebr.z.
Chryfoft . cap. 1. & Chryfofto . fuper Rom. 1o . & re, Etrurfus: Vade adfratres meos, & diceis, Ioan.zo.
Origen.
ibi patres, inter quos Origenes : fpeciofos afcendo ad patrem meum,&c.
dicit efTe pedes euangelizantis pacem ,po Annuntiari dicitur Domino generatio 5
tius quam os,aut linguam , quando videli ventura . Annuntiabunt cœli inftitiam eius. Pfal,21,
cet ambulant per viam vitæ , quæ dicit de Quem locum fic vertit Hieron.ad verita = Hierony.
Ioan. 14. feipfa , Ego fum uia, ueritas, & uita. tem hebraicam: Narrabitur Domino inge-
Annuntiatur pax etiam temporalis di neratione , uenient , & annuntiabunt iuftitiam
3
Nahun, 1, uino miraculo parta. Eccefuper montes pc- eius . Quia Hebraice non eft generatio in
des euangelizantis ,& annuntiantis pacem,vbi recto fed Lador, in generationepofteriorem .
de morte Senacherib, per quam pax red- Sed duplex fuit olim lectio, & certe ficut
dita eft populo Dei , vaticinium ponitur, antiquior, ficetiam fyncerior,qua legerüt,
de quo vide in dictione Euangelium , nu. Septuag. q vertüt yeva " exoμévage-
11. Annuntiare quoque præmium futu■ neratio ventura,vbi prædicitur generatio
Zach.9. rum iuftis dicitur Chriftus . Tu quoq; infan ventura ad fidem Mefsiæ conuertéda ita
tos de lacu, in quo
guine teftamenti eduxifti uin& exponit Gloffa interlinealis , Ammuntiabi Gloffa,
non erat aqua. Conuertimini ad munitionem in turDominogeneratto tentara, id eft, peran-
& ifpci, hodie quoque annuntians duplicia red- nuntiationem Euangelij conuertetur . Ita
Lyra.
Hierony: dam tibi.Quod Hieron . Cyrillus, D.Tho. etiam explicat Lyra. Item Hieronym . in ony.
Cyrillus. 3.part. & recentiores exponunt de Chri .Comment.fubdit. Propheta dicit, genes Hier
D.Thom.
fto, qui de limbo in quo non erat aqua, ratio ventura , hoc eft, populus gentium,
fanctos virtute fanguinis fui ad confirma- qui venturus erat, antequam Chriftus ve
tionem nouiteſtamenti effufi refurgens à niret in munduni , annuntiabitur ad re-
mortuis eduxit . Quod vero fubdit,Con- dendun ei, & annuntiabunt coh , hoc eft
uertimini ad munitionem uintispei, exponit Apoftoli , & doctores iuftitiam eius . Hæc
Hierony. Hierony, dicens hanc munitionem , ad Hierony.Sed in litera ifta,vt notatlanfe . Ianfes
quam cohortatur vinctos fperantes Eccle nius.duplex effe poteſt ſenſus ,vel,Annun
fie filios,non aliam debemus accipere ni- tiabitur Dominogeneratio, ideft afcribe
fi habitationem paradifi,in quam primus itur, & quafi dedicabitur Domino per fi.
dem
ANN VN TIARE 131
dem , vel annuntiabitur Domino , id eft feftant , ficut quando tenebris obfcu =
annuntiationem accipient Iudæi non rantur . Sic prope diem iudicij finalis,
tam in vtilitatem fui , quam in gloriam Eruntfigna infole , luna . Id eft figna iu- Luc.zi.
Domini . Porro quod fequitur intex- ftitiæ diuinæ iam impendentis .Et Sol Matth.24.
tu . Et annuntiabunt cæli iuftitiam eius. obfcurabitur , & luna non dabit lumenfuum.
deficit vox hebræa iabon , ideft ve- Quia annuntiabunt coeli iuftitiam eius.
nient , & non habetur in hebræo vox Vel certe cœli metaphoricè vocantur
coeli , fed abfolute dicitur . Annuntia- Apoftoli, de quo alibi in verbo iudex .
bunt iuftitiam eius.Sed neque Septuag. ad- Annuntiare brachium Dei eft , po- 7
Pfal.70.
diderunt eam vocem , fed Vulgata eam tentiam eius diuulgare . Donec annun -
adhibuit explicationis gratia , & forte tiem brachium tuum generationi omni , que
non dicitur in Pfalmo , quinam fint an uětura eft, &c .Quæfecifti magnalia, &c.Vbi
nuntiaturi iuftitiam Dei , fed annun Lyranus & Ianf. exponunt ,Prophetam Ianf.
Lyra.
tiabunt abfolute, quafi dicatur ; Vulga- hæc fcripfiffe , quando petebat auxi-
res homines " qui nomen non habent lium à Domino contra hoftes fuos ,
in Republica , neque reputationem , fub eo prætextu , vt quando effet ab eis
vel generis , vel ingenij , vel eloquen- liberatus,non fibi attribueret victoriam
tiæ , vel diuitiarum , fed pifcatores de fed annuntiaret brachium Dei , id eft ,
fæce vulgi, de quibus . Et elegit duode magnitudinem diuinæ virtutis . Quod
Luc.6, cim exipfis.Etrurfus.Defignauit alios fep- in tantum Deo placet , vt propterea
Luc.10.
tuaginta duos . Sed noftra vulgata , quia mittens Apoftolos ad prædicandum di-
Ioan. 15.
non erant Apoftoli nomen in terris ha- ceret .Ego elegi uos, mifi uos ,ut catis , er
Luc.10. bituri , fed in coelo , iuxta illud , Gau- fructum afferatis .Sed ne fructus ifte tri- Matth.10.
dete quia nomina ueftrafcriptafunt in cœ. - bueretur eis,fed Deo mittenti dixit.Ecce
lis , vocat cos coelos , Annuntiabunt ( in- ego mitto uosficut oues inter lupos . Et qui-
quit ) coli. dem oues viribus fuis refiftere lupis
6 Annuntiare quoque dicitur firma - nequaquam poffunt , nifi paftor au
mentum , id eft prædicare Dei laudes xilietur , vnde ait . Sine me nihil poteftis Ioan.Is.
Pfal.18. modo fuo .Cæli enarrant gloriam Dei, & facere.
opera manuum eius annuntiat firmamentum. Annutiare dicitur baculusapud Ofe. 8
Colifemper hebraice in plurali dicun- Populus meus in lignofuo interrogauit,& ba- Ofc.4.
Datur Samaim , fed firmamentum in fin- culus eius annuntiauit ei . Vbi Hierony. Hierony:
gulari Racia. Super quem locum Hiero. in Comment . Propterea ( inquit ) qua-
רקיע
Hierony. ny.ait.Secundum hiftoriam , cœlum & fi ftupidus , & mirabundus eloquitur
terra cum cæteris creaturis gloriam Dei populus meus , qui quondam meo vo-
Rom.1.
narrant , quia vt ait Pau . inuifibilia Dei cabatur nomine , lignum interrogauit,
per ea que factafunt intellecta confpiciun- & virgas,quod genus diuinationis Gręci
tur à creatura mundi , vel à creatione mun- gaßo`qμavτx'ap vocat.Vnde in Ezech. Ezech.25.
di , quia fua pulchritudine cœli docent, legimus , quod Nabuchodonofor virgas
creatorem corum effe pulcherrimum , fuas mifcuerit contra Ammon , & Hie-
Pfal.96. & omnibus prouidentem . Quod vero rufalem , & exierit virga contra Hieru-
legimus . Annuntiauerunt cœli iuftitiam falem.Hæc Hierony.Itaque iactantes in
eius , duobus modis poteft intelligi.Vel fublime virgas olim veteres diuinabant,
quia quemadmodum coeli fecundum vt exponunt Cyrillus , & Theophyl.fu- Cyrillus.
quandam æquitatis menfuram, creatu- Theophy
per huc locú de quo etiam meminit Coe Cœlius Ro-
ris inferioribus plus minus ve , fecun- lius Rodig.lib.7.Antiq.lectionu.c.29 , dig.
dum quod plus aut minus capaces funt, Annutiare Chriftum non fimpliciter
lucem & influentiam communicant , legimus.Quida Chriftum annuntiantnonfim- 9
PhilI,
fic & Deus omnia iufte difponit , & ita pliciter.Vbi Chryf.id eft non pure & fyn
Chryf.
Ianfen , re ipfa annuntiant coeli iuftitiam eius. cerè,fed cuius gratia: Subdit,exiftimātes
Vel fecüdo vtlanfenius ait,coelifulguran fe afflictione addere vinculis meis .Hof-
tes , tonantes , & iaculantes fulmina tes itaq;Pauli multa de Chro Hierofoly=
contra hoftes Dei , iuftitiam eius mani. mis crucifixo narrabat in circulis platcis
P
ANN VNTIARE .
vt Apoftolus puniretur tanquam noui cuerit ,hic magnus uocabitur in regno cæloru.
Dei, que fenatus Romanus non recepif- Annuntiare Deus dicitur homini elo-
fet , prædicator. quium fuum ( id eft) verbum Dei incar-
Ad annuntiandum manfuetis miffus natum . Sic legimus . Annuntians homi- Amof.4.
10 Hierony .
eft filius Dei.Ita Ifai.Ad annuntiandum mã ni eloquium fuum . Vbi Hieronymus pro
Ifai. 61.
Luc.4. fuetis mifit me . Lucas vero citat Euangeli. hoc (inquit ) in Septuag. legitur . Annun-
Hierony . zare.Pauperibus mifit me. Hieronymus au- tians in homines Chriftumfuum , & infra,
tem in Comment . Ifaiæ, vtranque reci- Deus quafi vniuerfitatis Dominus fi-
piens lectionem , ait . Vnctus eft Domi- lium fuum hominibus repromittit . Ita-
nus ad cuangelizandum pauperibus , fi que éloquium Dei verbum Dei æter-
ue manfuetis dicens Beati pauperes,Bea- num fignificat hominibus repromiffum.
Matth.s. timites . Hæc Hierony. Nota autem he- Sic in Genef. Non deficiet fceptrum de lu- Gen.49.
בשר bræam dictionem, Bafar, quoties abfolu da, &c. donec ueniat silo . Vbi notandum ,
te ponitur, nonfolum effe fimpliciter nū= vocem Silo deduci à radice Sala , id eft, Matth. 11,
tiare,fed euágelizare . Vnde fic eam ver mittere vnde,Silodicitur mittendus.Ideo
tunt Apoftoli, quoties occurrit oppor- vocabatur filius Dei Ille venturus.Sic dif
tunitas . Notandum etiam dictionem cipuli Ioannis dixerunt Domino . Estu-
hebræam , Anao , apud Hebræos & qui uenturus es?Græcè orgxoμevos ille ven
pauperem fignificare , & manfuetum , turus.
ita tamen , vt Anao per vau fine Iod fit Annuntiare Angelum hominis æqui·
Iob.33.
manfuetus , Ani vero per Iod fit pau- tatem , eft orare pro illo . Si fuerit proco
עני per . Nihilominus tamen quia vtrun- Angelus loquens &c. Vt annuntiet hominis
que nomen ab eadem radice deriuatur, aquitatem . Quomodo autem Angeli
pro eodemfrequenter vfurpatur . Quare pro nobis orent , diximus in verbo An-
hebraicæ linguæ imperitus Erafinus te- gelus ,numero. 16. Annuntiare vero lu
Iob.36.
mere dixit,Lucam Euangeliftam non re- men amico fuo Iob . 3 6 . eft , diem nu
te vertiffe pauperibus ,cum optimè ver-
& bilofum propter iuftum Dei amicum fe-
terit,quando hebræa dictio, Anau, vt di- renare . De quo fupra egimus in verbo
Erafmus . Abfcondere . Annuntiare eos , qui ha.
&tu eft, vtrúquefignificat.Accedit , quod
Septuaginta verterunt pauperibus , & bent pennas,quæ in abfcondito quis fub
Euangelifta grecè gentibus fcribentes , murmurat , expofitum eft in verbo Ala,
numero.8.
græcan Septuag. tranflationem genti-
bus allegabant. Denique hæc verfio pau Annuntiare mane , & nocte idem eſt
peres confolatur , de quibus Dominus . quodfemper . Bonum eft confiteri Domino, Pfal.gr.
Beati pauperes , quoniam ueftrum eft reg- &c. Ad annuntiandum mane mifericordiam
num Dei.
tuam,& ueritatem tuam pernoctem,id eft om
Annuntiantes Euangelium patientes. ni tempore , vt exponit Ianfe . Sed præ- Ianfe.
II effe debere teftatur Propheta.Et bene pa- cipue matutino & vefpertino , quando
Luc.6, tientes erunt,ut annuntient, Hierony. ad ve- maior opportunitas eft adorandum.Et
Pfal.91 . ritatem hebraicam vertit. Pingues &frō- vtnotat Genebr. fit allufio ad facrifi- Genebr.
Hierony . dentes erut annuntiantes.Septuag. vero cium matutinum , & vefpertinum iuxta
Evaloves, bene patientes, vel bene dif legem . Cæterum fymbolice quadrat ex
pofiti, quia cupathia bona corporis difpo pofitio Auguftini, Cafsiodori , & Lyra- Aug.
Cafsiod.
Augu . fitio eft.Auguftinus legit, tranquilli erut. ni , qui manè profperitatem,noctem ve- Lyra,
hebraice eft vox verahnannim , id eft, vero triftitiam fignificare dicunt , in-
virentes , hoc eft , in fenectute virentes, qua ab oratione ceffandum non eft,my-
vt fit eis confilium , & robur . Vn- ftica videtur . Atqui annuntiare mor-
Lyra. de mihi quadrat expofitio Lyrani, qui tem Domini donec veniat , eft illam vf-
cum Hebræo concordat vulgatam . Vt que ad diem iudicij repræfentare . Quo 1.Cor.11 .
pingues fint ex diuina gratia prædicato- tiefcunque manducabitis pane hunc,& calicem
res,& virentes bonis operibus , vt annun bibetis,mortemDni annuntiabitis,donecueniat.
Matth.5 . tient
apudvero patien
Matth. tes,&
dicitu perfeu erantes .Sic
autemfecerit, Nec eft reprefetatio inanis fed in qua res
r.Qui do
ripfa repræfentata,id eft, Chriftus cötine
tur
ANNVNTIAR E. 114
& phan-
ANTICHRISTVSH! 115
& phantaftica carnis fubftantia organi vi chriftum effe futurum , refutat Hiero - Hierony.
ce vtetur.Hæc ille. Quemtamen errorem ny fuper Daniel . 1 1. quamuis illud in-
Hierony. D. Hierony , tacito nomine autoris refel- ter alios tenuerit Seuerus fulpitius in Dia
Dan-7,
lit,fuperillud Dani. Ecce oculi quafi oculi ho logo , qui dicitur Gallus . Quam tamen Seuerus.
Antichrift miniscrat in cornu fto.Hoc(inquit) propte Sulpit.
fententiam temerariam , & præfumptuo-
erit homo , rea dictum eft, ne putemus, iuxta quorun fam vocat Auguftinus libr. 20. de ciui- Auguft.
nondamon damopinionem , diabolum effe futurum , ta . cap. 19. Quorfum enim ad hoc Nero
fed vnum de hominibus ,inquo totus Sa❤ per miraculum fufcitandus effet , velvi-
Damafce. uus per tot annorum curricula ad hoc fer
tanas habitaturus eft corporaliter.Et Da-
mafce.lib.4.ca.2 8.non diabolus (inquit) uadus,quafi non poffet alius illo deterior,
fiet homoinftar humanationis, abfit enim illo & crudelior nafci ? Accedit , quod vt
fed nafcetur homo ex fornicatione, & fuf traditio tenet antiqua ex Iudæis Antichri
cipiet omnem operationem Satanæ , vt ftus in Babylone ex nefando concubitu
Paulus dixit.Hæc Damafc. Denique Pau nafcetur,vt Irenæus, Cyrillus Hierofoly . Ireneus.
lus refutauit hunc errorem antequam naf Cyrillus.
& Hippoly tus afferut locis fupra citatis . Hippoly
2.Thef.z Dicunt etiam ex tribu Dan proditurum ,
ceretur , dicens . Etreuelatus fuerit homo
peccatifilius perditionis , quod confirmans iuxta illud. Dan coluber in uia, ceraftes infe- Gen.49.
fubdit : Quem interficiet Cominus lejus,&6 . mita, mordebit ungulas equi , &
rc. Ita tenent
Quamuis autem dæmon illumfit poffef- Auguft.lib.quæft.fuper Iofue, quæft. 2 2. Auguft.
furus , quantum ad animam, & quantum Profper lib.de promifsionibus Dei, Gre , Profper.
adcorpus , vtetur nihilominus libero ar go.lib. 3 1.Moral.ca . 1o . Ambrof. lib . de Gregor.
Ambrof. .
bitrio per lucida faltem interualla . Alio- Benedictionibus Patriarcharum , Ruffi- Ruffinus.
quin non peccaret , neque damnationi nus libro etiam de benedictionibus , Ru Rupertus.
effet obnoxius , quia peccatum in tantum pertus libro, 9. de Trinitate, cap. 2. Be Beda.
Eucherius,
eft peccatum , in quantum eft volunta- da fuper Genef. 49. Eucherius libr. 3.in
Auguft: rium , fecundum prouerbialem Auguft. Genef. incap . 38. & plures alijautores
fententiam , quæ eftcommunis omnium antiqui , & recentiores . Dicitur itaque Antichri--
patrum , Paulus autem vocat illum filium Antichriftus Dan, ideft de tribu Dan , tusde tribu
peccati , & perditionis . Præterea etiam quod nomen iudicium interpretatur : vt Dan in Baby
cum illo contra Deum furgent Pfeudochris coluber in via propter peftiferum venė-
lone nafce-
fti , & Pfeudoprophetæ,& dabuntſigna,& pro num errorum ,& vt ceraftes, ideft , cornu=
tur.
Matth.24, digia. tusferpens in femita,propter robur atque
Exiftimant autem multi ex patribus potentiam , & mordebit vngulas equi, vt
3 Romanum fub Antichrifto imperium fi- cadat afcenfor eius retro , ideft omnem fæ
nem habiturum , à decem illis cornibus, culipotentiam conterat per equum meta
feu regibus deftructum , de quibus men- phorice fignificatam,& omnes retro fub-
Dan,7
Apoc.11, tio fit apud Daniel.& Apocalyp. Sic te = uertat. Quæ expofitio quamuis ihi ali-
Optatus. net Optatus libr. 2. contra Donatiftas , quando myftica vifa fit,cù Roma Gene-
Lactan. Lactan. libr.7.citato . cap. 25. Tertullia . fim explicarem, nunc tamen hiftoricapo
Tertul. libr. de Refurrectione carnis , & ita qui- tius apparet. Tanta enim futura eft Anti-
2.Thef.2,
dam illud intelligunt Theffal, Nifi uenerit chriftiperfecutio, vt mundum vniuerfum
difcefsio primum , videlicet à Romano Im- quafi equú robuftu , & principes eius qua
Hierony.
Gloffa. perio. Sic Hierony .fuper eum locum in fi equites folo profternat. ita ut nifi breutati
D.Tho. pofteriori expofitione , & Gloffa, ordin. fuiffent dies illi , nonficretfalua omnis caro. Matth.24.
& D. Thom . Qui tamen obijcit contra Illud tamen fcrupulum ingerit , quod
hoc , iam diu recefsiffe populos à iugo prædicti patres locis fupra citatatis An- Quæftio.
Romanu im Imperij Romani . Refpondet autem non tichriftum de tribu Dan in Babylone af-
perium fub effe omnino diffolutum , fed illud Impe- ferunt nafciturum , cum Babylon fubuer-
Antichrifto rium de temporali in fpirituale commu- fa fuerit , nec amplius fit reædificanda,
deficiet. tatum in poteftatem Ecclefiæ Romanæ. de quo latius agemus in dictione Bab- Efa.13.
Difcedent ergo à Romana fubiectione lon : Vnde quidam , inter quos eft Mar-
omnium fere multitudines reproborum . tinez lib. 3. Hypotypof.cap. 2. nomine Martinus
Porro quod quidam dicunt , Neronem Babylonis Romam intelligunt,quod no- Martinez.
ipfum reddiuiuum ab inferis Anti- men illi Petrus in fua prima Canonica,
P cap .
ANTICHRIST
TVV S.
& infra
1
ANTICHRIST V S. 116
7 Hoc autem Ioannes Apoft. pulchre de tes exponunt. Nomina vero blafphemiæ ftum.
Apo.6. pinxit : Etcum aperuiffet ( inquit ) figillum fuper capita feptem magnas , & expreffas.
quartum, ecce equus pallidus, quifedebatfu- blafphemias contraDeu in omnibus mun
percum,nomen illi mors , infernus fequeba di regnis effe iactandas, opera quippe da
tureum , & data eft illi poteftasfuper quatuor monum faciet, vt vel ipfa elementa voces!
partesterræ interficeregladio ,fame,& morte, edant,videlicet de cauernis terræ, de fluctif
beftijsterre.Quis enim eft equus ifte pal ) bus maris,de regione aeris , & nubibus &
lidus fecudum communem patrum expo de ipfo ignis elemêto , quibus quafi Deus
fitione,ficut explicauimus latius in dictio Antichriftus acclametur , Chriftus vero
ne equus nifi hipocritę, & multido Pfeu- blafphemetur , imo & ftatuæ lapidex, &
doprophetaru Antichrifti, qui pallido co canes , & ferpentes laudes diuinas Anti-
lore defperationecæleftis patriæ præfefe chrifto canent. Refiftentibus autem An-
runt ? Quis feffor huius equi cognomento tichrifto vt ex loco præfenti Apoca.cita-
mors,nifi diabolus affeffor Antichrifti, & uimus ignis de cœlo mittetur ,qui cos ab-
ipfe Antichriftus etiã quem infeipfum Sa fumet , vel terra viuos deglutiet , aut aues
tanas per affectu, & cooperatione trasfor roftris , leones ac feræ dentibus & vngui.
mat:Infernus auté fequitur eum ,quia om bus lacerabunt . Hoc eft illud bellum de
nes demonü phalanges ei ad nutu feruiét. quo Daniel dicit: Etfaciet bellum aduerfus Dan.7.
Cui imagines vbiq; terrarum erigent, que fantos,er præualebit eis,& Ioann. Et datum Apo. 131
loquentur, & quafi oracula refpondebut, eft illi bellum facere cumfanctis , & uincere il-
Apoc, 13, vthabes in Apoc.Etfecit,inquit, Signamag los.Erunt enim tormenta eius vfque adeo
na ut etiam ignem faceretde coelo defcendere in noua, & prodigiofa dæmonum artificio.
terram inconfpectu hominu,Et infra.Et datum Vt in errore inducatur,fifieripoffet,etiá electi. Matth.24.
eft illi,utdaretfpiritum imagini beftia, & ut lo Rogabittamen aliquis,quomodo Pau IO
quatur imago beftia, & faciet ut quicunque non lus venturum dixit Antichriftum in prodi
adorauerit imaginem bestie , occidatur. Hæc gijs mendacibus, fi verum ignem de coclo de 2.Thef, 2,
Hippolyt, Ioannes. Legendus eft autem Hippoly mittet,& feras contra electos incitabit , vt Miracula
tus martyr li. de cofummatione mudi, qui ex Apocalyp . citauimus ? Ad quod Antichrifti
multa ex his quæ diximus,fufe profequit. patres refpondet prodigia in duplici effe naturalia,er
8 Quod autem de largitione munerum differentia , quædam vires naturæ crea- præftitiofa.
II. Dan.17.
fupra tetigimus Daniel apperte prædi- tæ fuperant , ipforum etiam dæmonum,
cit . Et multiplicabit gloriam, illis , dabit & Angelorum, qualia funt mortuos fufci
P 4 te,
ANTICHRISTV S.
ad pontificatum , quæfuerat magiftra er- lem erit ciuitas magna Antichrifti, & ca-
rorum, facta eft difcipula veritatis , defijt put orbis , ebria fanguine fan&torum,quia
que martyrum cruorem fundere , iam illi non folum conuenit ei , quod Dominus di
Matth.23.
conditiones quatuor conuenire non pof xit : Hierufalem que occidis Prophetas , &c.
funt , quiquid garriant hæretici nouato- fed quia ibidem occidentur Henoch , &
res.quia neque regnum habet fuper reges Elias , quifunt duo Prophetæ, de quibus
terræ,quod vt conftat Ioannes dixit de agit Ioannes in hoc cap. Præterea quarta
iurifdictione temporali non de fpirituali, conditio conueniet ei , quia in ea erit my-
quam nullam tunc habebat.Neque fecun ftica Babylon,omnium nationum. Dicit
do mater eft fornicationum & errorum , enim Ioannes intextu : Et habitantes tèrrā
Matth.
ANTIOCHVS . 118
Matth . Antichriftus ( inquit ) fufceptus à in Syria , & Afia fuccefforem , qui inquā
Iudæis in locofanctificationis fubfiftet.Et primus diadema fumpfit, & duodecim im
Amb ro,
Ambro.fuper Luc. 21.in illo templo ſeſſu perauit annis,octauo ifte loco rex Syriæ
rum,ait,in quo & Romam per opprobriu numeratur , vt videre eft in Chronico Eu Eufeb.
olim porci caput proiecerunt , quod in- febij, qui regnauit annis vndecim.Fuit au
tellige in templo a dificando ab Antichri tem filius Antiochi magni , & frater mi-
Sedulius. fto fuperfundamenta alterius à Tito Vef nor Seleuci Philopatros, non filius vt mē
pafiani deftructi. Sedulius etiam fuper, 2 . dofe legitur apud Hierony.fuper Danie- Hierony.
Theff.2.Templum ( inquit ) Hierofoly- lem,filio quippe fratris fui Seleuci per vio
Damafce.
mis reficere tentabit.Et Damafc.lib.4.de lentiam abftulit regnum reuerfus Roma,
Seuer fulp.
Chryfoft. fide cap.8 . idem dicit, & Seuerus fulpi. vbi fuerat obfes,atque homo priuatus , vt
Theophyl . cis lib. 2. Dialog. Quamuis Chryfoft. legimus, in lib.Mach. Deinde cum coepif Machab,1,
Theodoret. Theodore. & Theophy.addant fuper lo= fet regnare anno regni Græcoru cētefimo
2. Teſlal.2 . cum citatum. 2. Theffal. 2. non folum in
trigefimofeptimo, multa bella gefsit, vide
Hierofolymitano templo feffurum Anti- licet ad orienté contra Artaxam rege Ar-
chriftum,fed etiam in alijs Ecclefijs Chri- meniæ,quem fuperauit. Item in Perfide
Robertus fti. Ex his omnibus fatis aperte colligitur, omnes,qui res nouas moliebantur , bello
Bellarmin. quod nofter etiam tenet Bellarminius , in reprefsit . ad meridiem quoque regem
fuis contra hæreticos controuerfijs ap Ægyptiprofligauit , cepiffet que Metro-
prime eruditus, & ita tenendum eft fecun polim Alexandriam , nifi prohibitus eſſet
dum communem fententiam Patrum , vt ab eius obfidione iuffu Romanorum. Vn
vnum,aut alterum omiffum faciam,Hie- de furibundus , totum venenum quod ibi
rofolymamfuturam effe Antichrifti re- conceperat, contra Iudæos euomuit, dire-
giam ciuitatem & metropolim , atque my pta que vrbe Hierufalem , & omnibus or
fticam Babyloniam magnam,de qua loã namentis eius ablatis ,legis Mofaycæ ob .
nes agit in Apocalypfi, cui & quatuorille feruationem fub capitali pœna Iudæis in
coditiones quadrant , quas collegimus ex terdixit , & in templo Dei prophanatos
Apocal. habituram ciuitatem illam Ba- Iouis ftatuam collocauit.Sic quead gen-
byloniæ, de qua exiens infalix ille ver- tilicos ritus Iudæos compulit,feptem que
fus montem oliueti à Michaele dicitur ar pueros Machabæos crudelifsimis affecit
Dan.12.
changelo perimendus. Dequo Daniel: fupplicijs.Propterea fub typo cornu par Dan.7.
Surget Michael Princeps magnus , quiflat pro ui magnæ beftiæ præualuiffe dicitur con
filijs populi Dei,&rc.qui dicitur fpiritus oris tra fortitudinem coeli ,vt exponunt Por-
2.Thef.2 . Chrifti: Quem interficiet ( inquit ) Dominus phyrius , & Catholici nonnulli , quamuis Porphyr.
Hierony.
Apoc.20. fpiritu orisfui. Id eft , fpiritu , qui obediet Hierony.fub figura Antiochi quafi præ-
Antichriverbo oris fui ( ideft) Chrifti Iefu . Quomo decefforis Antichrifti totum illud referat
ftusutuus in do autem hic perimendus dicitur, & tame ad Antichriftum.De quo paulo latius di-
infernudef- Apo. 2o.mittedus viuus dicatur inftagnu cimus,quia neque prophetia Danielis, ne
cendet.
ignis,de hocvide in verbo Beftia,num.16 . que libri Machab.fine huius hiftoriæ cog
nitione intelligi poffunt.
CAPVT. GIIII. Templum autem Hierofolymitanum 2
(vt refert Iofephus lib. 10.Antiq.cap . 11.)
Iofephus.
Antiochus. ab Antiocho manfit prophanatum ab an
no centefimo quadragefimo quinto regni
NTIOCHV Sno Græcorum,vfquead annum centefimum
I men generale fuit regu quadragefimum o&tauum,quando rurfus
Syriæ,& Afiæ,quamuis à Iuda Machabeo templum repurgatum
fpeciali vocabulo fint eft , legis que Mofayce libertas fudæis
ita nonnulli ex illis ap= reddita.Cuius renouationis memoria Sce 1. Mac h.4
pellati. Inter quos ma- nopegia dicitur , quæ in menfe Cafleu ,fi-
gis ille vulgatus eft in li- ue Nouebri per fingulos annos vfque ad
bris Machabeorum, qui dictus eft Antio tempora Chrifti celebrata eft, de qua Ioalan.7
chus Epiphanes , fiue illuftris , atque poft •nes: Erat autem proximusdies feftus iudæoru
Seleucum Nicanorem Alexandri magni Scenopegia.Quod vero dicimus Antiochū
Epiphanem
ANTIOCH VS .:
dem
ANTIQVV S.
dem de fapientia Dei fecundum deil Euam. Hunc ergo foras eijcere nemo
tatem , fed potius fecundum humani- potuit , vfque dum venit magni confi- Ioan.12.
tatem effe fermonem , quia fapientia lij Angelus qui dixit : Nunc iudicium
( ideft ) Chriftus fecundum naturam eft mundi, nunc princeps huius mundi eijcie-
humanam præordinatus eft ab æterno tur foras. Quomodo autem ligauerit
in diuina prædeftinatione & ex anti- eum , vide in dictione Angelus,numero
quis , pro vt antiqua fignificant ope- 31. 13
rationes diuinas ab æterno > tam di- Antiqui gigantes in malum fo- Eccle.16
lectionis quam electionis , & præde- nant : Non orauerunt pro peccatis fuis an-
ftinationis . Sic de Chrifto dicitur : Qui tiqui gigantes , qui deftructi funt confiden = Lyran.
Rom.1. prædeftinatus eft filius Dei , & c . ideft, tes fue uirtuti. Vbi Lyranus. Gigantes lanfeni. Call
Gen.6.
præordinatus ad vnionem hypoſta- ( inquit ) erant fuper terram tempore
ticam verbi Dei , quæ vnio facta eſt Noe , qui deftructi funt in diluuio .
in tempore quando Maria dixit : Ec= Ianfenius vero cenfet , de Sodomitis c-
Luc.1, tiam fermonem effe , quia fequitur in Lug
ce ancilla Lomini. Hæc explicatio eft
Aug.
Auguftini , libro primo de Trinitate, textu : Non pepercit peregrinationi eorum.
cap. duodecimo , & Bafilij lib . 4. ad- Grace autem legitur , non pepercit pe-
uerfus Eunomium , & Epifto. 141. ad regrinationi Loth. Quafi diceret , Loth
Bafilius .
Chryfoft. Cæfarianos , & Chryfofto. fermone de inter illos , vt peregrinus receptus , non Mat
Cyrillus. Trinitate , tom. 3. & Cyrilli in libris The potuit illis ( vt pote obftinatis ) obti-
faurorum . nere mifericordiam , ideo filius Dei , vt
Antiqui reges infcriptura laudan- mifericordiam paralityco exhiberet , & •
IO
tur interdum , eo quod primi olim re- fanitatem , propter preces & fidem of-
ges Philofophiæ , & Aftrologiæ natu- ferentium , oftendit illum non effe ob. Matth.9.
ralis peritifsimi fuerint , & maxime a- ftinatum " ſed pœnitentem , dicens: Luc.s.
pud Perfas , & Ægyptios . Sic de rege Confidefili , remittuntur tibi peccata tua. 14
Efai.19 .
Ægypti legimus : Filius fapientium ego, Antiqua fine addito in fcriptura
Hierony. filius regum antiquorum . Vbi Hierony. vocari folent , vel quæ ad mundi per-
Matth.2.
ait. Sic appellantur reges Philofopho- tinent creationem , vel prodigia facta Ilai,4 3
rum.Hæcille . Vnde Magi qui ab orien- ad ftabiliendam veterem legem.Sic Efai.
te venerunt adorare Dominum in a- Nolite reminifci priorum , & antiqua ne
ftrologia peritifsimi , reges quidem fuif intucamini , ecce ego facio noua. Vbi Hie-
Hierony
Cyprian. fe perhibentur , vt tenet Cypria . fer- ronymus . Ne memineritis , ait , vete-
Hierony. mone de ftella , & Magis. Hierony. rum mirabilium,quia in Euangelio fum
Ifidorus.
fuper Pfalm. 71. Ifidorus in præfa- maiora facturus , nequaquã enim iam in
&tione Miffa Mozarabæ , de quo in ver- mari rubro , fed in deferto totius mun-
bo Magilatius. direperiam viam . Hæc Hieronymus.
II Antiqui mores aliquando in ma- In eodem fenfu Pfalmifta. Domine tu
4.Reg.17. lum accipiuntur pro idolatriæ confue- cognouifti omnia nouifsima , & antiqua , id Pfal,128.
tudine. Dijs quoque fuis inferuiebant iux- eft , quæ ab initio facta funt , quæ vf-
ta confuetudinem gentium , & ufque in præ que ad finem mundi fient , vt exponit
fentem diem morem fequuntur antiquorum. Lyranus , Sic vetera poma , & noua
Pfal.78. vocantur. noui , & veteris teftamenti Lyran.
De quo etiam intelligitur illud Pfalm.
Lyra.
Nememineris iniquitatum noftrarum anti- tum prodigia , tum etiam promifsiones.
Sap.13.
quarum , vt Lyranus exponit. Sic & Omnia poma noua & uetera feruaui tibi Can-7
fapiens idola vocat : Lapidem inutilem dilecte mi , vbi Gregorius , quia ita ( in- Grego
Ifai.26 . opus manus antique. Sic intelligitur illud quit ) nouum teftamentum recipit Ec-
Efaia : Vetus error abijt , vt explicat Hie- clefia , vt vetus non reijciat. In quo etiam
ronymus,ideft , error idolatriæ , de quo fenfu Hieronymus explicat illud quod Hierony
2.Cor.5. Paulus : Vetera tranfierunt. Dominus ait : Sic omnis fcriba doctus in Matth.13.
Antiquus quoque ferpens Diabo
L
Vetera vocari folent corrupti mo- effe , vt petra ponatur pro refugio ,& au- Į
15
i.Reg.z. res Recedant uetera de ore ueftro , quia xilio , quia fugientes confugiunt ad pe-
Deus fcientiarum Dominus eft , & ipfi præ- trā, vox autem Sura fignificat etiam pe=
Baruch parantur cogitationes. Hinc dicitur ve- tram in Exo. Percuties petram , Hebraice Exod.17,
tus homo apud Paulum : Scientes quia Sura , quam phrafim melius caluerunt
uetus homo nofter fimul crucifixus eft. Qua- feptuag.interpretes,quàm Chaldæus , &
lis autem fit hic homo vetus , expli- Genebrardus,& ita recte verterunt : Au Luc.16,
Eph.4 cat luculenter idem Apoftolus : Depo= xilium, quod certe defuit diuiti Epuloni
nite ( inquit ) fecundum priftinam con= in gehenna,imo & his qui damnatur , ne Matth.s
uerfationem ueterem hominem , quicorrum- que myriades miffaru profunt:Quia in in
pitur fecundum defideria erroris . Et alibi: ferno nulla eft redemptio , ideo Dominus
Col.3. Expoliantes uos ueterem hominem cum acti- ait:Thefaurizate uobis thefauros in cælo , &
rurfus, Ambulate dum lucem habetis. Ioan.1.
busfuis , & c. Eftitaque vetus homo cor
rupta concupifcentia non tantum car- Veterafcunt offa corpore vel fpiritu la 18
nis , fed etiam animi , propter reliquias guetiu apud Prophet.Quonia tacui,inuete Pfal.31
Aug:
originalis peccati : vt docet Auguft. lib. rauerunt offa mea, dum clamaré tota die,ideft
14.de Ciuit. cap. 2. Nam & fuperbia corporali eniarcuerunt langore, vt expli
mentis , & inuidia adveterem pertinet catlanfenius , qui propter adulterium, Ianfen,
hominem , quem tamen abnegare iube= & homicidium Dauidem morbo percuf
Matth,16 mur : Siquis uult uenire poft me. ( Chri- fum putat, quia tamen hoc nullo fcriptu
ftus ait ) abneget femetipfum, & tollat crum rarum teftimonio firmatur,magis placet
cemfuam,& fequatur me. hoc loco per offa metaphorice virtutes
16 Vetus quoque fermentum metapho- intelligi , quæ propter peccata languef
1.Cor.5, rice corruptela concupifcentiæ noftræ cunt,& dum pænitentia differtur,magis
Chryfoft. vocatur,iuxta illud. Expurgate uetus fer- ac magis veterafcunt , quod contigiffe
mentum,utfitis nouaconfperfio . Vbi Chry- Dauidi tenent hoc loco Hierony. Aug. Hierony,
foft. Fermentum ( inquit ) vetus & Greg.Gloff.Lyra.Burgenfis . Sicut etiá Aug.
Hierony, Greg
eft omnis malitia . Et Hieronymus.Ni- in Pfal.dicit: Noeft pax ofsibus meis, à facie Gloffa
hil ( inquit ) in nobis conuerfationis peccatoru meoru. In quo fenfu rurfus Pro Lyra.
priftinæ relinquatur , quod fyncerita- pheta clamatPfal. 6. Inueteraui inter omne Burgen
tem pofsit naturæ corrumpere. Hæc inimicos meos. Sed Hebraice eft phy
ille.De quo Dominus dixit : Cauete à Ateca,inueterauit in tertia perfona,fcili-
Matth,i6!
fermento Pharifæorum , in quo fenfu : Si- cet oculus , denotatque contritum effe
manustud , autpes tuusfcandilizat te , tan- & emarcuiffe,non ætate,fed dolore. Sed
quam fermentum vetus expurgare Cafsiodo.exponit in veteris Adam anti Cafsiod,
Aug
Matth. 18, debes : propterea : Abfcinde ( inquit ) er qua corruptione permanfi, & Aug.ficut
proijce abste veftis vetus neque vtilitati(inquit)eft, ne
17 Veterafcit auxiliu, quádo nihil ad falu que decori , fic & ego inter inimicos
Pfah48. të animæ prodeft,fic Proph, Etauxilium meos,vel homines, vel dæmones inuti-
corum ueterafcet in inferno àgloriaeoru.Vbi lis, & deformis remanfi.Quæ expofitio
Hier ony Hierony. Habuerunt quidem diuitias, germanior eft. Talis profecto & filius Luc
.is
fed cum defcenderunt in infernum,euo erat prodigus inter animalia , quæ paf-
muerunt illas.Et Lyra.Auxilium carna- cebat immunda.Sic & de Iudæis dicitur : Pfal.17
Lyra,
lium amicorum non profuit illis. Eo- Filij alieni inueteratifunt. Vbi Hebraice
Gloffa. dem modo Gloffa.Hieronymus ad So legimus Ibbolu , diffluent , veterafcent,
Hierony phronium non vertit auxilium eorum, abfumentur, hoc eft Iudçi,qui fe à Chri
Chaldæus fed figura eorum conteretur . Chaldæus fto alienarunt funt corrupti , vt ex- Hierony
vero. Corpora corum veterafcent inge- ponit Hieronymus , & in eodem fen-
henna , fed occafio variæ tranſlationis fu Daniel adulterum fenem caftifsimæ Dan. 730
fuit,quia vox Hebrea Sura,idem Sufannæ infidiatorem , inueteratum die
Genebrar. eft , quod figura , & vt notat Genebrar- rum malorum vocauit. Ad Ifrael dicitur: Bar.3
dus in carmine ponitur per fyncopem Inueterafti interra aliena. Sic etiam Domi
Regula. Sura pro Suratham: Imago corum. Nihilo . nus dixit: Nemo mittit commiſſură panniru- Matth.9,
minus fciendum phrafim hebraicam dis in ueftimentü uetus,&c.Nec mittutuinum
nouum
APER , APERIRE . & c.
1
nefcit, prope interitum eft.
præpofitione ab, & pa
rio, abiecta , eftque idē,
CAPVT. CVII.
quod patefacio , dete-
go,& reuelo. Per meta
Aper , & fingularis phora auté Deus dicitur oculos, & labia
Salomon
APERIRE . 122
Salomon orat ad Deum dicit : Ape- teret. Sed ipfe quafi præco os aperiret, &
riantur,quæfo , oculi tui , & aures tuæ atten- legem perfeipfum clara voce per vias pu
te fint ad orationes , que fiunt in loco ifto. blicas promulgaret , quis non feruaret
Baruch, 2, Eodem modo orat Baruch : Refpice Do hanc legem aperiebat os fuum,qui ante
mine de domo fancta tua in nos , & c. Aperi quam os carneum haberet,fola voce fpi-
oculostuos uide. Sic dicitur Domi- rituali cælos fideribus ornarat , terram
nus,leuare oculos fuos vt mifereatur. floribus, aquam pifcibus, & Angelos glo
Luc6. Sicut legimus apud Lucam: Et eleuans o- ria , nunc autéfpirituale & corporale di=
culosfuos indifcipulos dicebat : Beatipau- uinitatifuæ hypoftatice vnitum os ape-
peres , eleuabat oculos fuos in difcipu- riens quid non efficiet? certe difcipulos fi
los , qui prius in finu patris oculos di- cut nouos cælos ftellis virtutum om-
uinitatis in populum Iudaicum ape- nium, & ficut nouam terram,floribus co
ruerat, quando per mare Rubrum ficco filiorum ornauit,quia aperuit os fuum:
illum veftigio traduxerat , Ægyptijs In quofunt omnes thefauri japientiæ, & fcien Colof.zi
perfecutoribus in marefummerfis , & tie Dei abfconditi.
aqua de rupepotauerat , panibufque ci- Aperit Deus manum fuam , quando
liberaliter omnibus bona diftribuit , fi= 3
bauerat de cælo paratis, & lege in mōte
per angelos dederat : fed modo non fo- cut in Pfalmo legimus : Aperiente te ma-
Pfal.103
lum oculos deitatis , fed & humanitatis num tuam omniareplebuntur bonitate,pro im
fuper difcipulos eleuat, quibus illis ma = plebuntur Hebraice eft Isbun fa
iorem conciliet gratiam , & potumfpi- tiabuntur,pro bonitate vero eft in
ritualem cibumque præbeat cæleftem, Tob ,bono.Sic etiam in alio Pfalmo , le-
Pfal.344
& non iam timoris vt olim , fed chari- gimus : Aperis tu manum tuam & imples
tatis legem & confilia perfectionis ad■ omne animal benedi&tione.Sed quomodo in
dat,beatos pauperes appellans,quibus quies Lazarus fame , & vlceribus pe
non iam terra promifsionis effettribuen rijt ad hoc dicunt Auguftinus , & Auguft.
da, fed quia: Veftrum eft ( inquit ) regnum Gloffa ,fi non das aliquando , tamen Gloffa:
Dei. Itavt non ficut hofpites habitetis, opportune das,differs non aufers.Sic fi
fed vt domini , vt eos qui vos fecerint Lazaro non dedit panem, dedit æter-
fibi per eleemofinas amicos , recipere nam opportune requiem , fi triduo di-
tandem pofsitis in æterna tabernacula. ftulit dare cibum quatuor millibus qui
Sic etiam eadem metaphora vfus eft fecuti funt eum in deferto , fed oppor
Ioannes , cũ defcripturus effet conuiuiū tune multiplicauit illis feptem panes, Mar.8.
illud , in quo multiplicatis quinque pa- vt omnes pariter faturaret.
nibus,quinque millia hominum Domi- Aperire manus in bonum , & in 4
Ioan.6
nus faturauit:Cumfubleuaffet ( inquit ) Ie- malum dicuntur homines. In bonum Pro.vlt,
fusoculos, & uidiffet quia multitudo maxima liberalitatem denotat. Sic mulier
rc. Subleuare itaque oculos,
uenitadfe, & fortis : Manum fuam aperuit inopi , per
Beda.
eft clementer aperire vt mifereatur. eleemofynam , vt exponit Beda. Sed
Aperit Deus labia fua quando fuafe- in malum deauaro dicitur'in Ecclefia - Eccle. 40.
2
creta iudicia hominibus manifeftat , vel ftico: Aperiendo manusfuas lætabitur. Vbi
Iob.il, fuam beneplaciti volütatem. Vnde Iob Lyranus aperit ( inquit ) manus vt male Lyra.
ait: Vtinam Deus loqueretur tecum & aperi- accipiat.
Greg ret labiafua tibi.Vbi Greg-labiafua ( in- Aperire dicitur Deus oculos homi- 5
quit ) Deus aperit cum voluntatem fua nis.Sic de duobus difcipulis cuntibus in
hominibus per aperta iudicia oftendit. Emaus dicitur : Et aperti funt oculi eorum , Luc.24,
Gloffa
Eodem modo Gloffa & Lyranus. Et cognouerunt eum.Vbi Gregorius,hom. Greg,
Lyra,
quia voluntas Dei eft homines ad perfe 23. Super Euang. Audiendo ( inquit)
&
tionem inducere , prædicaturus de bea difcipuli præcepta Dei illuminati non
Matth.S titudinibus & confilijs in monte : Ape- funt , faciendo illuminati funt.Hæc ille.
riens os fuum docebat eos. Aperiebat ita- Sic de Chrifto dicitur apud Ifaiam . Ifai.52.
Auguft. que os fuum,vt Auguftinus ait, qui prius Dedi te infaduspopuli,in lucegentium ,utape
aperuerat ora Prophetarum.O remmi- riresoculoscæcorum, ideft,gentium , quæ
Deum no videbant, vt Hierony. ait.Sic Hierony.
rabilem , firex non folum præcones mit
nouo
}
APERIRE .
, nouo fydere oculos Magorum aperuit, Cor aperire dicitur Deus , quádo mo 8
quiprocidentes adorauerunt eum.Mat- uet auxilio efficaci ad fufcipiendam fi-
Ifai.35. th. 2. Quodvero legis , Deus ipfe ueniet, dem. fic in Actib. Apoſt. Quædã mulier A&.15,
& faluabit nos , tunc aperietur oculi ce- nomine Lydia, & c. audiuit cuius Deus aperuit
corum,tam de corporalibus, quam etiam cor ,rurfus.in Machab. Adaperiat cor ue 2. Mach. 1,
defpiritualibus oculis intelligitur:vt ex- ftrum in legefua,& in præceptisfuis,& faciat
Hierony. ponit Hierony.ibidem . Quod quamuis pace. Sed rogabit aliquis, fi Deus aperit
fignorum (inquit) magnitudine comple- cor peccatoris ,quomodo dicit: Ego fto ad Apoc.3.
tum fit , quando loquebatur Dominus oftiù , & pulso:& fi quis aperuerit mihi,intra
Matth.i1. difcipulis Ioannis: Ceci uident,claudi ambu bo adeum:Ite in Canticis : Aperimihiforor Can.4:
lant , & c. tamen quotidie completur in mea,& c.poffet enim fponfa dicere, aperi
gentibus, quando qui prius cæci erant, tu Domine, qui folus potes meum aperi
lume veritatis afpiciunt.Hæc Hierony: recor. Ad hoc tamen refpondendu eft,
Sic etiã aperuit filius Dei Apoftolis fen= vtrunque requiri , & vthomo libero fuo
Luc.14. fum:Vt intelligerentfcripturas. Aperire e- arbitrio gratia Dei præueniente, quæ nũ
tiam hominem oculos , eft diligentiam quam deeft,confortatus aperire confen-
Prous20,
adhibere:Aperi oculos tuos,& faturare pa- tiat, & Deus auxilio efficaci , quod agen-
nibus,ideft, efto vigil,& diligens in operi ti, quod infe eft nunquam denegat, ape-
Lyra. riat.de quo lege Conciliù Trident. Seff. Cöcil . Trid
bus tuis,vt explicat Lyra.vel vt exponit
Hierony .
Hierony.aperi oculos, cordis ad vigilias 6.Can.4 .
A
fanctas.Cæterum aliquando fero, & fine Aperit Dominus os , vel labia noftra, 9
Iob, 27: vtilitate homo dicitur oculos aperire. fic ideft , dat verba opportuna.fic legimus : Sap.10,
legimus:Diues cum dormierit ,nihilfecum au Quoniamfapientia aperuit os mutum , & lin-
feret,aperiet oculosfuos,& nihil inueniet.vbi guasinfantiufecitdifertas . Vbi Gloffa fine Gloffa.
Greg. Greg.lib. 18.Moral. Oculus (inquit) ob fapientia(inquit) Dei nec humana mens
dormifcit in morte,& anima tunc vigilat
aliquid cogitare , neque os proferre po=
in vera cognitione,dormit ergo diues , & teft.Sic Propheta petit:Domine labia mea Pfal.so.
oculos aperit , quia cum carne moritur, aperies, osmeum annuntiabit laudem tuam.
eius anima videre cogitur , quod videre fuper quem locum Greg. ait illius labia Greg
cotempfit. Hec Greg. fic & diues, qui dũ Deus aperit, qui no folu quod loquitur,
viueret , nequefuper.Lazarum vlcero- fed etiam quado , & vbi , & cui loquatur
fum aperire oculos dignabatur , poftea attendit.Sapiêtia nanque Dei dicit apud
interflammaru cruciatus: Cumfubleuaffet Ifai. Deus dedit mihi linguam eruditam.Hæc Ifai.so:
Luc.16. oculos uidit Abraham,& Lazaru infinu eius: Greg.hoc petebat Apoftolus ab Eccle-
fed finefructu , quia fero. fia,vt fupplicaret Deum : Cum obfecratio- Ephe,6 ,
7 Aperti dicütur oculi Adam in Genefi ne(inquit)pro omnibusfanctis, & pro me, ut
Gen.3 .. poft peccatum infuæ nuditatis confufio deturmihifermoin apertione oris mei.Sic de
nem.ita Aug.lib.11.de Genefi ad literam iufto dicitur : Inmedio Ecclefiæ aperuit os Eccle,15,
cap.31.Aperti aitfunt oculi amborum , quo eius, impleuiteum Dominusfpiritufapien=
modo nifi ad concupifcendum, ad pecca tia, intellectus.
ti pœnam carnis ipfius morte conceptă . Aperit etiam homo os fuum in arbitrij ΙΟ
& infra: habuerunt iam oculos apertos Jibertate,vel in bonum quidem , vel in
ad aliquid intuendum , & cogitandum , malum:In bonum. Aperui os meum, & at- Pfal.118,
quod antea non aduerterant. Hæc Aug. traxifpiritum,quia mandata tua defiderabam.
hoc autem modo ficut vituperabile eft, ait Dauid.vbi Aug.aperuit (inquit) os pe Aug:
Matth.5 .
oculos aperire,iuxta illud:Qui uiderit mu tédo,quærédo,pulfando, & fitiens hau-
lierem ad concupifcendum eam , iam mocha- fit fpiritum bonu. hæc Aug. & certe hoc
tuseft eam in corde fuo.Sic oculos claudere fecit Propheta , vt voci Domini obedi-
Ifai.33
laudi datur apud Ifaiam : Qui claudit ocu ret præcipienti : Dilata os tuum , & ad Pfal.80.
losfuos, ne uideat malum,& c. ifte in excelfis ha implebo illud. Super quem verfum Hie- Hierony.
Pfal.09 . bitabit,ideft,in ſtatione fecura,de qua Pro rony.quatum (inquit)dilataueris os tuu ,
pheta dicit : Altifsimum pofuifti refugium, accipies,& Gloffa' interlin .Dilata os tuu Gloffa.
tuum ,non accedet ad te malum,er flagellum no defiderio.Denique Lyranus dilata os pe Lyra,
appropinquabit tabernaculo tuo,&c . têdo vtilia.hæc ille.Et certe ille dilatat os
fuum
APERIRE .
123
fuum quiterrena, & temporalianopetit, fcum fiducia loquitur , eo quod imple= |
fed audit Dominum dicentem: Petite & རྭ
tum fit, quod ante prædixerat.Sic Eze . Ezech.33.
accipietis , ut gaudium ueftrum fit plenum. chiel. Et aperto ore meo nonfilui amplius.
Ioan.16. Aperit etiam os fuum homo , quando Vbi Hierony. Tunc ( inquit ) aperitur Hiero.
placendi Deo defiderio libere ad nu- os prophetæ , quando quod prius nun-
Ezech.3, tum obedit Spiritui fancto. Sic Eze- tiauerat , opere monftrarit effectum ,
chieli dixit fpiritus : Comede uolumen & tota libertate proclamat , qui nequa-
Hiero. iftud , & aperui ( inquit ) os meum , & quam futura , fed præfentia , vel tranfa-
cibauit me uolumine illo. Vbi Hierony. a demonftrat . Hac Hierony. Con-
Non eft ( inquit ) volentis , neque cur- tigit autem hoc, quando nuntium ve-
rentis , fed miferentis Dei : attamen
nit captam fuiffe Hierufalem , ficutan
velle , & currere noſtri arbitrij eft.Hæc tea Propheta prædixerat. Etin eodem
ille. Aperuit itaque os Propheta , & fenfu , dicit illi Dominus : Dabo tibios Ezech.29.
Deo reuelanti futura libere confenfit, apertum in medio eorum , &c. Vt ibidem Hiero:
non folum vt doceret , quæ contine- Hieronymus ait.
bantur in libro , fed vt prius comede-
Non aperire os, eft , fe minime ab im
13.
ret,( hoc eft ) faceret,iuxta illud : Qui pugnatibus defendere.Sic rex Afsyrius Ifai.10 .
Matth.s,
autemfecerit, docuerit,hic magnus uocabi- apud Ifai.fe iactabat dicens : Vniuerfam ter
tur in regno cœlorum. ram ego congregaui , & non fuit qui ape='
II
Aperire denotat interdum , non riret ose garriret.Et rurfus, Obautui ,
excidere verbatemere de ore loquentis , Pfal.38
& non aperui os meum , quoniam tu fecifti.
fed confiderate loqui.Sic legimus apud Et Ifaias ait de filio Dei.Sicut agnus co-
Mai.53.
Iob.3. Iob.Poft hæc aperuit lob osfuum , & maledi ram tondente fe obmutuit , & non aperuit :
D,Thom. xit diei fuo. Vbi D. Thomas in come osfuum. Et Hierufalem peccatrici præ-
mentarijs. Verba ( inquit ) quæ fe- dicitur . Vt recorderis , & confundaris, Ezech.16 ,
quuntur funt per rationem prolata, non fit tibi ultra aperire os tuum præ
nonper triftitiam perturbantem : ma- confufione. In quo fenfu mulier , quæ
ledixit autem diei , ideft , malum per erat in ciuitate peecatrix , lachrymas
malitiam culpæ originalis demonftra- fudiffe legitur ad pedes Chrifti , fed Luc.7,
Greg.
uit. Et Gregorius.Corda , quæ clauſo præ confufione fcelerunt non aperuit
ore occulta funt , aperto ore detegun- os fuum .
tur : & cum cogitationes fancti dete- Aperire os fuper aliquem in ma-
·14
gunt , os aperire referuntur. Vnde fu- lum , eft calumniari , vel ma ledicere.
Iob.16,
blimia verba Domino in monte di- Aperuerunt fuper me ora fua , percuffe-
aturo præmittitur : Et aperiens osfuum, runt maxillam meam. Quod Iob dicit
docebat eos. Hæc Gregorius.Sic Sa- tam de Satan , quam de hoftibus fuis
Pro,&.&.31 .
piens Aperientur ( inquit ) labia mea vifibilibus , vt exponit Lyranus. Item: Lyra.
Pfal.108,
ut recta predicent. Et alibi iudici con- Os peccatoris, os dolofifuper me apertum
fulitur Aperi os tuum muto , & caufis eft , ideft , os Iudæ proditoris , vt ex-
omnium filiorum , qui pertranfeunt , aperi ponunt Hieronymus , & Lyranus ,vel Hiero?
Beda,
os tuum , iudicaquod iuftum eft. Vbi Beda, Iudæorum , ita vt accipiatur fingula- Lyra.
Pro caufa ( inquit ) pauperum , qui re pro plurali , vt explicant Auguft. Aug.
pro fe in iudicio cloqui non valent, ip- & Cafsiodorus. Hi nanque contra Cassiod!
Dan.io, fe loqui memento. Hæc ille.In eodem Chriftum obloquebantur dicentes :
fenfu Daniel : Et aperiens ( inquit ) os In Beelzebub principe demoniorum cijcit, Luc.rr.
Ioan.8.
meum locutusfum. Item de eo , qui con- demonia. Item : Samaritanus es tu , e! Aug.
demonium habes. Sic & iuxta literam Casiod."
Eccle.39 gruenter orat : Aperiet os fuum in ord
tione. Et certe qui feruat quod Do-s de Chrifto explicant Auguftinus ,Caf- Gloffa.
Ioan.16.
minus ait : Si quid petieritis patrem in fiodor . Gloffa , & Lyranus illud Lyra..
nomine meo , dabit uobis , hic aperit os Pfalmi: Aperuerunt fuper me osfuum , fi-
fuum in oratione . Illius autem verba de cut leo rapiens , rugiens , quando ni Ioan.11.
mirum in fuo concilio dixerunt : Quid Matth-26,
ore decidunt imprudenter, qui petit con
tra rationem falutis. facimus , quia hic homo multafignafacilè&c.
12 Item: Reus eft mortis.
Aperit os fuum Propheta , quando
Q 3 Aperire
APERIRE .
Aperire dicitur terra os fuum me- quia non aperienda apud Ezechielem
15 taphoricè in bonum , & in malum , in porta dicitur , propter illafa clauſtra
bonum quidem in Apoc. Et terra adiunit virginitatis Mariæ. Sed aperiri ter-
Apoc.12.
mulierem , & aperuit os fuum , & abforbuit ram ad germinandum nobis Saluato-
flauium: vbiterra corpus Chrifti fignifi- rem pradicit Efaias , quafi dicat , non
cat , quod vfque adeo iuuit Eccle-- aperiri vuluam defidero virginalem,
fiam , vt fluuium poenarum in fe re- fed confenfum voluntatis oblatam ma=
Anfel. ceperit , ne illa periret , ficut expli- tris dignitatem libere recipientis. Et cer
Haymo . cant Anfelmus , Haymo , Ansberts, te aperta eft myftica hacterra , quando
Ansbertus. Gloffa , Beda , de quo vide , quæ fu- dixit Gabrieli:Ecce ancilla Domini,fiat mi Luc.1.
Gloffa.
pra diximus in verbo Abforbere.Quia hiſecundumuerbum tuum.
Beda.
ergo in tantum nos filius Dei dilexit, Apertum cœlum videri à Prophe- 17
vt noftra omnia fupplicia fubiret , ait : tis exponit in hiftorico fenfu Hie- Herony.
Hoc eft præceptum meum , ut diligatis in- ronymus fuper illud Ezechielis : A- Ezech.1
Ioan.15 . uicem , ficut dilexi uos. Item materialis pertifunt cali , & uidi uifiones Dei. A-
hæc terra aperuit os fuum , & fufce - pertos ( inquit ) cœlos non diuifione
Gen 4.
Num.16. pit fanguinem Abel. In malum vero: firmamenti , fed fide credentis intel-
iuxta illud Aperuit terra os fuum, & deglu- lige , co quod cæleftia fint illi refera-
tiuu Dathan, Abiron. ta myfteria. Vnde in baptifmate Sal-
Aperire vuluam dicitur primoge- uatoris apertos colos legimus , qui Matth.3
16
nitus , item Deus dicitur aperire vul bus referatis panduntur vifiones Dei .
Luc 2 .
uam fterilis fœminæ , cui fœcundita- Hac Hierony mus .Secundum hancre-
Exod.13 . &
34. tem dedit. Cæterum quæftio eft , an gulam intellige loca fimilia fcriptura-
Quæftio. hac phrafis partui Maria matris fem rum. Sic Stephanus dixit : Ecce uideo Regula.
per virginis pofsit accommodari , vt ad calos apertos. Item Ioannes. Et uidi, Act.7.
germinandum Saluatorem aperiri in ecce oftium apertum in cœlo. Et rur-
Apoc:4.
fus. Vidi caelum apertum . Præterea . Et
Apoc.19,
fcriptura dicatur, metaphorice faltem ? Apoc.11. ins
Ezechi. 44 De Maria metaphorice dictum eſt: apertum eft templum Dei in cœlo. Vbi D.Thom.
Porta hæc claufa erit , & non aperietur. quod D. Thomas , & Ansbertus per Ansbertus.
Hanc enim expofitionem tanquam. coclum Ecclefiam fignificari dicunt , Richar
s
pulchram de Maria femper virgine item Richardus , Gagneius , & alij Gagneiu .
Hierony. adducit ex aliorum fententia Hierony. facram fcripturam intelligi putant, my-
fuper Ezech. quia illi dictum eft : Spi= fticæ funt expofitiones , & ad prædi
ritusfanctus fuperueniet in te , & uirtus al- canduin aptifsimæ. Quis enim non
tijsimi obumbrabit tibi. Sed ex alia par- videat pulchre quadrare apertum
Ifai.45 . te legimus : Rorate cœli de fuper, & nubes fuiffe oftium in cœlo,quando filius Dei
pluarit iuftum , aperiatur terra , & ger- myfteria coeli referabat dicens : Beati
minet Saluatorem.Quod , non ad regem pauperes fpiritu. Et , in domo patris mei Matth.5 ,
Cyrum referendum eſt , ſed ( vt in- manfiones multa funt. Et fic de fimili- Ioan.14.
Hierony, quit Hieronymus fuper eundem lo- bus.
cum ) ad aduentum Saluatoris, vbi nu- Aperire dicitur Deus flumina per 18
bes Prophetæ funt, & terra illa,de qua: metaphoram , ideft dona fpiritualia, &
Veritas deterra orta eft. Sic in Concilio Euangelicam doctrinam apud Ifai. Ape- Ifai.41.
Pfal.84.
Hifpalenfi. 2. cap. 1 3. explicatur hic riam infupinis collibus flumina, & in medio
Con,Hifpalocus , & Auguft . oratione de quin-
len.. camporumfontes, vbi Procopius. Hifon- Procop:
Auguft. que hærefibus cap. 4. in eundem fen- tes ( inquit ) funt fpiritus fan&ti , qui
fum exponit. Item Chryfoft. homil. manat in Ecclefia aquas viuificantes,
Pfal.71. 1. fuper Pfalm. 71. in illud : Defcen- ex veteri , & nouo teftamento. Eodem
Chryfoft.det ficut pluuia in uellus. 1 Et Lactantius modo Bafilius in illud Pfalm. Vox Do- Bafil.
La &ant..
lib. 4. cap. 1 1 quod impletum eſt, mini concutientis defertum , vnde fluent a- Pfal.28.
quando Maria peperit filium fuum que defontibus Saluatoris.Sic etiam ex
Luc.2 . , non . eft
primogenitum
fenfum inter hæcergo
Secundum duohunc
loca plicat Hierony.fuper Efai. Hos fontes a Hierony.
Matth.11,
peruit Dominus paruulis. Etreuelaftica
Ezech.44. Ezechielis C & Efaiæ contradictio,
paruulis , Sed aliter intelliguntur apertę
portæ
APERIRE . 124
Nahum.2 . portæ fluuiorum. Apertefunt portæ fluuio dicitur Propterea apertifunt thefauri, Į
rum , vbi Hieronymus.Aperta ( inquit ) cuolauerunt nubes quafi aues. Ita ex-
funt porteNiniue , quæ ad inftar flumi ponit Lyranus , eft enim phrafis fcri- Lyra.
num habebatpopuli multitudinem. pturæ , thefauros vocare niuium , &
19
pluuiæ , quia ficut homines recondunt,
Apoc.s. Aperire librum fignatum figillis fepte
dicitur agnus Dei ficut eft in Apocaly : & reponunt pretiofa vfque ad tem-
Vicit leo detribuluda , &c. aperire librũ , & pus , fic Deus quafi feruat repofitas
foluere fepte fignacula eius . Vbi fecundu pluuias. Ita in Deut. Aperict Deus the . Deut,28.
omnes ferè expofitores , liber ifte , qui faurum fuum optimum cœlum , ut tribuat
eft liber vitæ,facram de notat fcripturā pluuiam terræ in temporefuo . Pro the
noui teſtamenti, in qua æternævitæ my fauro hebraice eft nomen Ofar , repo-
fteria cötinentur, & calamitates, quæ no fitorium à radice afar , ideft reponere.
uifsimis funt veturæ téporibus : fignacu Sic quando manna dedit populo dici .
Beda. la verofepte,Beda putat effe omniamy tur. Etianuas cœli aperuit , & dedit illis Pfal.77,
fteria fcripturarum, feptiformis fpiritus manna ad manducandum . In quo fenfu
Ruper gratia confcripta , fic etiam Rupertus, manus Dei , ideft , potentia aperire
& alij patres plurimi.Sed alia expofitio dicitur arcum coeli verficolorem . Et
magis ad mentem Ioannis eft , quam manus eius aperuerunt illum . Ideft ap- Eccle.431
cap.6. & 7 per fe ipfum explicat often- parere fecerunt , vt exponit Lyra- Lyra,
dens , quæfint hæc figilla , dum feptem nus.
Aperirequoque dicitur Deus thefau 21
calamitates , feu perfecutiones Eccle-
fiæ ad apertionem figillorum enume- rum iræ , quam reprimit aliquando , &
rat. Sunt itaque feptem figilla feptem ficut thefaurum referuat ad tempus op
perfecutiones nouifsimæ , quibus claudi portunum . Vnde contra Babylonem .
tur hiftoria , quæ de Ecclefia militante in Aperuit Dominus thefaurum fuum , pro- Hier, se
fcriptura continentur. Aperit autem fo- tulit uafa ire fue . Ideft , mala poenæ
lus filius Dei myfteria fcripturarum , occulta vfque ad tempus , vt exponit
quiafolus implet redemptionis myfte- Lyranus . In quo etiam fenfu aperit Lyra.
Ansbert,
Richard. ria.Itaexponunt Ansbertus & , Richar Deus pharetra . Pharetram fuam ape- Iob.30 .
dus hoc loco , & alij quidam . Quæ ex- rait , & afflixit me. Ideft confilium fuum
pofitio non excludit alteram commu- occultum in meis flagellis manifeſta-
niorem , quæ dicit , folum filium Dei uit , vt explicat Gregorius , Beda , Greg:
poffe diuinas fcripturas aperire , vt Gloffa , Lyranus , & Diuus Thomas, Beda.
Ambr. Sic pharetram confilij fui fecreti ape- Gloffa,
exponit Ambro. fuper Pfalm. 11.8 .
Lyra.
Bern;
ferm. 8. qui folus fcientiæ clauem de- ruit , quando percufit morte filiam D.Thom.
tulit , ita etiam explicat Bernar. ferm . principis duodecim annorum , & fi 1 Matth.9 .
14. inter paruos. Sicipfe Chriſtus a- lium reguli vt conuerteret parentes vul- Ioan.4.
peruit Apoftolis fenfum : Vt intellige nere filiorum . De quo vide in verbo
Luc,24
rent fcripturas: Neque fine fpiritu Chri- affligere. Cæterum , fi quando ira Dei
fti aliquis poterit libri fcripturarum le- grandis in feriptura deſcribitur , ca-
gitimum fenfum aperire , fed ille de taractæ cœli dicuntur aperiri , id eft,
quo fcriptum eft : Vicit leo de tribu lu- feneftræ fiue nubes.Sic tempore gene-
da c. aperire librum. Ita exponit ralis diluuij , Cataractæ cæliaperta funt, he- Gen. 7.
Hierony. Hieronymus fuper illud Ezech. 44. braice , Arubboh , feneftræ , quia in ארבת
Porta hæc claufa erit & non aperietur. magna pluuia quafi feneftræ coeli ape- Ifai, 24
Lal,22
Sic illud Efai.fub typo Eliachim de Chri riri videntur.Ita & apud Ifai Cataracta de
fto exponit idem Hieronymus : A- excelfisapertefunt , & concutienturfunda
Apoc.3:
menta terra . Vbi Nicolaus , ide
ft f
ideft, ,fe Nicolaus.
perit, nemoclaudit,& claudit,& nemo ape
rit,quod etiam de filio Dei dicitur. Sic neftræ ( inquit ) coeli per metapho -
Theodorett etiam Theodoretus exponit de fum ram , vnde omne malum poenæ irruet
ma Chrifti poteftate. contra peccatores , quando erunt præ
20 Luc.21 .
Aperit Deus thefaurum fuum, fertim figna in fole , & luna . Vel catara
ideft , niues , pluuias , & fimilia , quæ tæ feneltræ metaphorice dicuntur,pc
&
Eccle.43 . fuo tempore mittit.Sic apud Ecclefiaft. quas refpicit Deus de coelo flagitia , &
Q4 fcelera
APERIRE .
Hierony. fcelera noſtra , vt puniat , ficut ex po- apoftata explicat : Illud in cœlum confcen.
Gloffa. nunt Hierony.& Gloffa. dam,&c.
22 Aperit Chriftus carcerem vinctis , id Aperit oftiarius paftori . Sic Ioan:
23
Efai.61 . eft patribus de limbo quos eduxit : ficut Qui intratper oftium,paſtor eft ouium ,buic Ioan,10.
Ifai.ait Spiritus Dominifuper me,& c.ut pre oftiarius aperit,Hoc loco tria funt,oftium,
dicarecaptiuis indulgentiam, claufis apertio- paftor , & oftiarius , de quo prima expo
Theophy, nem. Quod ita explicat Theophylactus: fitio eft Chryfoft.hom.58 dicētis, oftiu Chryfoft.
quamuis de gentibus pofsit intelli- effe fcripturas , Chriftum vero pafto-
gi à fuis erroribus per Dei filium libera - rem , & oftiarium Moyfem , quæ expo
tis , vt exponit Hierony. Prior tamen fitio eft etiam Euthymij ,fed non mul- Euthymi;
Hierony.
expofitio de patribus à limbo deductis tum quadrat , quia fcripturæ oftium
non difplicet. Soli enim Chrifto conce- nofunt,vbi Chriftus dicit, Egofum oftium.
ditur, hoc quod alijs erat negatum,dicen Nec Moyfes oftiarius congruus tanti
Tob.38. te Domino ad Iob : Nunquid aperte oftij videtur . Secunda expofitio eft
funt tibi porte mortis , er oftiatenebrosa ui- Auguftin. in tractat. 45. Chriftum effe Aug.
Greg. difti ? Vt exponunt Gregorius , Lyra- oftium , fimul & paftorem , quia ipſę
Lyran. nus , & Beda qui ait , vbi vulgata ver= de fe vtrúq; affimat dicens. Egofum oftiu,
Beda. tit & oftia tenebrofa vidifti , ab alijs & egofumpaftor bonus. Dicit autem fpi-
verti : Etianitores inferni uidentes te timue- ritumfanctum effe oftiarium , quia teftimo
runt. Vnde percrucem impleuit quod nium perhibet de Chrifto : ipfe teftimo- Ioan.16:
Ioan.12. prædixerat : Egofi exaltatusfuero à terra, nium perhibebit de me. Cyrillus idem tenet, Cyrillus.
omnia traham ad me ipfum,idelt non folum quamuis & Epifcopos Chrifti vicarios
viuentes electos , fed & animas iufto- putet etiam paftoris nomine fignificari.
rum exlimbo. In quo etiam fenfu de Sic etiam D.Thom.quorú expofitio ma D. Them.
portis vultus Leuiatham à folo Chriſto gis placet.
aperiendis , vt educeret patres de lim- Aperuit Iob radicem fuam in profpe 24
Iob.41 . bo , dicit Iob : Portas uultus eius quisape- ritate : Radix mea aperta eft iuxta aquas. Iob.29.
riet ? Quafi dicat, nemo nifi Dei filius. Vbi D.Thomas temporalem intelligit D.Thom. "
Et quia fub metaphora magniiceti maris profperitatem , quia multum affert fru-
Athlantici dæmon intelligitur , notat &tum arbor illa , quæ ad aquas aperit
Lyra. Lyranus , portas vultus ceti dici duas radicem fuam.Sed Lyranus eadem me Lyra.
mandibulas fuperioris , inferioris que taphora fpiritualem gratiæ abundan-
partis oris , quæ ad inftar portarum tiam exiftimat denotari. Mihi autem
clauduntur , & aperiuntur , per quas, videtur de vtraque dictum affluentia,
dæmonis violentia pariter › & aftu- quam in Euangelio quoque legimus:
tia intelliguntur. Sed filius Dei for- Querite primum regnum Dei , & iuftitiam Matth.6.
Luc,11: tior fuperueniens > vt habes Luc. cias, bæc omnia adijcientur uobis.
11.vicitfortem , & non folum aperuit, Aperiri portæ dicuntur in fcriptu- 25
fed confregit portas vultus eius , & fpo ris fecundum varias phrafes. Primum
lia eius diftribuit per Apoftolos ad coe- portæ iuftitiæ , fidei , & facramento-
leftes manfiones , quibus animas fancto rum : Aperite mihi portas iuftitiæ , non Pfal.17.
Ioan.14. rum collocauit , iuxta illud : Indomo pa- quidem templi Hierofolymi , tani,
tris mei manfiones multe funt. Preterea vt fecundum corticem literæ pu-.
Chriftus , & non dæmon limbi portas tat Ianfenius , fed fidei viuæ , & facra- Ianfen.
Lyran.
aperuit , ficut explicant patres prædi- mentorum , per quæ in Ecclefiam in Hierony.
Efai.14 tum effe ab Efaia : Qui urbes eiusdeftru
& tratur, vt hiftorice ex ponit Ly ranus, &
xit, uinctis eius non aperuit carcerem , vbi ante illum Hieronymus , in illud Eſai:
fubtypo Nabuchodonofor de lucifero Aperite portas , & ingrediatur gens iufta, Efai. 26.
fermo eft , qui deftruxit quidem genus vbi ait, Angelis hoc præcipi à Domi
humanum,nec tamen vinctis eius (ideft) no . Et fubdit. Quæ funt iftæ portæ,
patribus fanctis aperuit carcerem limbi. quæ aperiuntur ab Angelis , vt ingre-
Eufeb.
Ita exponit Eufebius de demonſtratio- diatur ? Non populus Iudæorum , qui
Cyprian.
ne libro.4.cap. 9. & Cyprianus libr.1. abiectus eft ,fed gens iufta , quæ ex fi-
Epifto. 3.ad Cornelium, vbi de Angelo de fidelium nomen accepit : vtique
illa,
A PERIRË. 125
fur, ideft mors , que vt fur repente ve- uos , vix Angelorum linguæ poterunt
nit , non perforet , & animam peccatri= explicare . Sumiliter & Dauid , de quo 1.Reg.16.
cem quafi per aperturas exire compel- pater dixit Samueli . Adhuc reliquus eft
Matth.24. lat , ideo Dominus ait . Si feiret paterfa- paruulus , & pafcitgregem. Quos pfalmo
I.uc.12, rum fauos , & quanta fuauitate refertos
milias, qua hora fur ueniret, uigilaret utique,
& nonfineret perfodi domumfuam. elaborauerit, quis dignè loquatur?
Aperturas muroru tabernaculi Da- Apes regem habent omnium pul-
Amof.9. 3
uid reædificare eft quod ceciderat in fy- cherrimum,& magnitudine corporis ex- Ambr.
nagogis , in ecclefijs reftaurare , vt ex- cellentem , qui tamen vt Ambrof, refert
Hierony. ponitHieronym . De quo vide in verbo loco citato caret aculeo . Sic reges cle-
ædificare numero.6 . mentes effe debent,crudelitatemque fu-
gere
APORIARI, ANGVSTIARI. 26
eis ab Apoftolo,fed ex vifceribus eorum . qui retrocedit à bono coepto fiue fidei, & (
Hæc D.Thom. religionis Chriftianæ,quales funt hære-
Anguftia denotat interdum triftitiam tici , vel à ftatu religionis , quales funt
5
naturalem carnis , vitam pondere quo- transfugæ religioforum . Dicuntur etiam
dam naturæ appetentis , cum contra fchifmatici Apoftatæ , qui ab obedien-
tia Ecclefiæ retenta fide orthodoxa re-
fpiritus ad maiorem Dei gloriam præe-
ligat mortem, quæ omnia fimul effe pof- cedut : imo omnis qui deferit obedientiã
funt fine culpa , & fine defectu , ficut in large dicitur apoftatare,iuxta illud. Initiй Ecclefio.
Chrifto Domino de quo legimus . De fuperbiæ hominis apoftatare à Deo , quoniam
Efai.53 :
Hierony. anguftia, de iudicio fublatus eft . Vbi Hie- ab eo , quifecit illum , recefsit cor eius.Vbi
ronymus ,de tribulatione , atque iudicio Gloffa Non ft maior (inquit ) apofta- Gloffa.
ad patrem victor afcendit. Hæc ille. Quá fia , quam creaturam à creatore recedere,
uis anguftia referri pofsit ad calum - quæ merito afcribitur fuperbiæ . Quòd
niam ,& falfa teftimonia , quibus non ref- vero initium peccati effe dicitur apo=
pondebat , fed permittebat fe iniufto iu- ftafia , explicat Lyranus , quia noluiffe Lyra.
Orig. dicio damnari .Sic exponit Origen . ho- quidem Euam præcepto parere diuino, Gen.
mil. 6.in Exodum legens cum Septuag. fuit initium tranfgrefsionis . Hæc ille.
in humilitate iudicium eius fublatum Ideo vt à tanto nos malo filius Dei de
eft , id eft , qui vfque adeo humilis fuit, terreret , dixit : Si autem Ecclefiam non au- Matth.18.
vt falfo accufantibus non refponderet . dierit , fit tibi ficut ethnicus , & publica-
Tertul. nus.
Sie exponit etiam , & legit Tertullia -
Chryfoft.
nus libro contra Iudæos , & Chryfoft. Apoftatæ mores defcribit Salomon: 2
homil.aduerfus Iudæos ,tom . 5.Sic ita- Homo apoftata uir inutilis , graditur ore Prou.6,
que opere docuit quod prædicarat, di- peruerfo , annuit oculis , terit pede , digito
Matth.11.
cens .Difcite à me , quia mitis fum , & hu• loquitur, prauo corde machinatur malum , &
milis corde. omni tempore iurgia feminat . Vbi Beda. Beda,
1
6 Anguftia vocatur etiam conflictus Recte dicitur , quod annuit oculis , terit
iuftorum cótra tentationes irruentes Vn pede, interior nanque eft cuftodia , quæ
Dan.13. ordinata feruat exterius membra,& mo
de Sufanna dicebat . Anguftia mihi funt
undique . Eodem modo capitur in fcrip- bilitate exteriore indicat , quod nulla
Pfalm.6.
turis anxietas , & anxiari . Afinibus ter= radice inteius fubfiftat. Hæc ille.
ræ ad te clamaui , dum anxiaretur cor meum. Apoftata regem vocat Deus fuperbu " 3
1
Quod Propheta dicebat , vt ex ponit tyrannum fic lob.Quidicit Regi, apoftata: Iob.34.
Lyra. Lyranus , quando ab exercitu Saulis in qui uotat duces impios. Vbi Gregor.Vnuf- Greg.
1.Reg.13. modum coronæ cingebatur in rupibus quifque enim ( inquit ) fuperbus rector
ita quoque ait . Collocauit me in obfcurisfi- toties ad culpam apoftafia delabitur,
Pfal . 142. cut mortuosfæculi , & auxiatus eft fuper me quoties præeffe hominibus delectatus,
fpiritus meus . Quia videlicet latitare in honori fui fingularitate lætatur ,ex imi-
fpeluncis tenebricofis cogebatur Pro tatione illius , qui defpectis angelorum
pheta profugus. focietatibus dixit : Afcendam fuper altitu- Efa, r4.
dinem nubium. Hac.Gregor. Sed Lyra- Lyra.
CAPVT. CII. nus. Deus inquit regi , Apoftata , quan-
do iuftitiam in bonum commune non
feruat , quod eft à ftatu fuo apoftata-
Apoftata. re. Hæc ille.Sic apoftauit Herodes , qui
contra ius & fas pueros innocentes oc- Matth.2
I POSTA TA cidit.
hebraice dicitur Belial, Apoftatare faciut mulier &vinũ, iux- 4
vt patet Prouer. 6.Sed ta illud: Mulier uinu apoftatarefaciüt fa- Ecclef.19 .
Apoftata nomen græ- pietes.Vbi Lyranus,de vino adducit exê Lyra.
cum à verbo Awogα = plum Loth , qui inebriatus filias fuas Gen, 19.
Tew quod eft fugio , ftrupauit.De mulieribus autem vt omit-
ab eo quod coeperam , vel deficio, & tamus Euam , quæ primum fecit ho-
refilio ab incapto . Eft ergo Apoftata, minem apoftatare , recolamus Salomo-
nem
APOSTOL V S.
127
nem fapientiæ claritate confpicuum, fides tua,tu autem aliquando conuerfus confir-
qui cum effet fenex , à mulieribus de- mafratres tuos , Confirmare autem in fide Luc.22 .
mentatus , cultum exhibuit idolis . Ad maioris eft.
.Reg.13.
Ofe.4 . quod etiam facit illud Ofeæ. Fornicatio, Deinde verò præter hos duodecim 2
Ioan,2. uinum , & ebrietas auferunt cor . Ideo in Apoftolos electi funt ad munus Apo-
conuiuio Architiclini non multum vint
ftolatus per fpiritum fan&tum Paulus ,
paratum legimus , quod honeftos ho- & Barnabas, ficut in Actibus Apoftolo-
mines fobrietas deceat . Denique Iu-
rum legimus . Dixit autemfpiritus fanétus, Act . 13 .
dæi , qui vino , voluptatibus indulge- fegregate mihi Saulum , & Barnabam ad opus,
bant apoftatrices gentes appellantur ad quod affumpfi eos . Vnde in Epift . ad
Ezech.2 ,
Mitto te adfilios Ifrael , adgentes apoftatri- Galat. Paulus (inquit) Apoftolus iefu Chri Gal.1,
ces, que recefferunt à me ftinon abhominibus , neque per hominem , fed
per Iefum Chriftum , & Deum Patrem . Vbi
CAPVT. CXII. Hieronymus ait , Quatuor autem gene- Hierony .
ra Apoftolorum funt,vnum quod neque
ab hominibus , neque per hominem ,
Apoftolus.
fed per Iefum Chriftum & Deum patre
eft,qualis poteft effe Efaias,ceterique Pro
POSTOL VS phete,& ipfe Apoftolus Paul.aliud quòd
I idem eft, quod miffus, à Deo quidem , fed per hominem , vt
à verbo Græcoдwo- Lefus filius Naue à Deo quidem, fed per
sɛλaw, id eft , mitto. Moyfem conftitutus fuit , tertium quod
Erat auté aput Athe- ab homine non à Deo , vt cum quis ho-
nienfes olim dignitas minum fauore ordinatur,quod vitium
dirigentis naues hoc maxime cauendum eft , qui enim homi-
nomine . Vndeper ex numfauoremquærit,parum in Deo con
cellentiam vocati funt Apoftoli , quiac- fidit fine dubio . Quartum ,quod neque
cepta ad ædificationem Ecclefiæ imme- ab homine, quale eft genus Pfeudopro-
diate (vt Theologi dicunt) à Chrifto po = phetarum, quibus hodie fuccedunt hæ-
teftate miſsi funt , quales fuerunt primi
retici, qui neque à Deo,neque à prælato
duodecim Apoftoli , quos filius Deièle- mittuntur,fed fpiritu diabolico ipfife in=
Matth. 10. git. Sic apud Matthæum & Marcum le- gerunt.Hæc ex Hieronymo , qui etiam
Marc.6.
Luc,6, gimus. Vocauit difcipulos fuos , & elegit notat Chriftum per fingularem excellen
duodecim ex ipfis, quos er Apoftolos nomi- tiam vocatum eſſe Apoftolum . Dicunt Heb.3.
Auguft, nauit . Dequo legendus eft Auguft. libro (inquit ) propterea Paulum in Epiftola
de qq.ad Orofium. Quamuis autem Pe= ad Hebræos folita confuetudine , nec
trus fit caput Ecclefiæ Catholicæ confti- nomenfuum , nec Apoftoli vocabulum
tutus: omnes tamen Apoftoli fub Petro, præpofuiffe , quiade Chrifto erat dictu
& cum Petro parem acceperunt à Do- &turus. Habentes ergo principemfacerdotum,
mino poteftatem ad prædicandum Eua- Apoftolumconfefsionis noftre iefum.Nec
gelium toto terrarum orbe: tanquam le- fuiffe congruum , vt vbi Chriftus Apo-
gati Chrifti à latere , & immediati . vt ftolus dicendus erat , ibi etiam Paulus
Hierony. notat Hieronymus lib. 1. contra Ioui Apoftolus poneretur . Hæc Hierony=
Cypria
nianum , Cyprianus libro de vnitate Ec- mus . Sed aduerte Prophetas, quofdam
Leo
Be rnPap
ar. a. clefiæ, Leo Papa Epift.8 .& Ber. lib.2 . vocatosApoftolos dignitate magis à Hie
de confideratione ad Eugenium . Nihi- ronymo ,quam poteftate plena , quam
lominus tamen poterat folus Petrus , vt ad facramenta toto terrarum orbe præ
Ecclefiæ caput, Cocilium generale con= dicanda , & miniftranda ſoli Apoſtoli
3
gregare , & ad illud cæteros Apoftolos Chrifti habuerunt.
Ioan.13 .
vocare , confirmare quoque definitiones Apoftolus non eft maior eo , qui mi-
conciliorum , & reuocare ad fe fummas fit illum, vt Ioannes ait , in quo denota-
Ecclefiæ caufas , quia illi dictum eft fin- tur poteftas Chrifti , quæ dicitur excel-
gulariter . Pafce oues meas.Et apud Lu- lentiæ , propter vnionem humanitatis
loan.vlti,
cam. Ego rogaui pro te Petre,ut nondeficiat ad verbum , propter quam licet miffus
à Patre,
APOSTOL V. S.
à Patre, omnem tamen fuperat creatu- prædicator, & Apoftolus , & magifter gen- 1
ram , & authoritatem habuit eligendi, tium . Super quem locum Chryfoft.que Chryfoft.
mittendique Apoftolos , quod vero di- nam , inquit, caufa eft , cur feipfum iugi-
Ioan.20 ter gentium magiftrum vocat ? Perfua .
xit apud Ioannem , Sicut mifit me pater
ioan,15 ego mitto uos . Intelligit ficut mifit me dere quippe vult , gentes quoque in hæ-
pater, qui maior me eft prout ego homo reditatem Dei effe vocatas , quarum ſe
fum >, fic ego maior vobis , mitto vos, magiftrum afsidue appellat , & D. Tho D.Thom,
meofque facio toto terrarum orbe lega- mas fuper illud Gal. 2.Qui operatus eft Pe Gal.2,
tos . Neque folum legatos fed & mea- tro in Apoftolatu circuncifionis , operatus eft
rum pafsionum participes, & virtutum & mihiintergentes . Dicit Petrum non fo-
atque miraculorum patratores & fan& ti- lum Iudæis ,fed poftea gentibus, & Pau-
tatis hæredes. lum non folum gentibus, fed Iudæis in-
4 Apoſtoli inter omnes Ecclefiæ filios terdum prædicalle . Primum autem, in-
primatum obtinent dignitatis,& meriti. quit , Petrus Iudæis prędicauit, & Pau-
1.Cor.12. Vnde Paulus . Ipfe dedit quofdam primum lus gentibus, fed quia dicere aliquis pof
Chryfoft. Apoftolos . Super quem locum Chryfoft. fet , vnde nobis conftat , quod tibi fit
primum ( inquit ) & fecundum hic non commiffum Euangelium in gentibus ,
funt vulgariter dicta , fed ordine quid ideo interponit dicens , quod per ope-
fublimius , quid humilius fit , oftendit. & rationem Chrifti : ficut enim patet , Pe-
Theophy. Theophy. ibidem , principe (inquit, lo- trum accepiffe Euangelium à Chriſto
co Apoftolos ponit tanquam omnium propter mirabilia, quæ Chriftus fecit per
D.Thom, bonorum duces.Et B. Thom. fuper illud cum, ita patet, me accepiffe Euangelium
Rom.8.
Rom . Nos primitiasſpiritus habentes. Pri- ab eodem Chrifto propter mirabilia ,
mitias ait fpiritus habentes , quia fcilicet quæ operatus eft in me, & per me . Hæc
fpiritum Sanctum & tempore prius,& D.Thom. Erant ego Apoftolorum mi-
cæteris abundantius Apoftoli habue - racula fimul cumhoneftifsimis moribus
runt . Et infra , ex quo patet , quod Apo- patentes literæ Dei , quæ illis authorita-
ftoli fint omnibus alijs fanctis , quacuque tem apud auditores conciliabant . Iuxta
prerogatiua prefulgeant, fiue virginita- illud,quod apud Marcum legimus: Sig Marc, vk,
tis , fiue martyrij , fiue doctrinæ , præ- na autem eos , qui crediderint , hæc fequentur
ferendi, tanquam abundantius fpiritum in homine meo dæmonia eijcient,linguis lo-
Sanctum habentes .Hæc D. Thom.fem- quentur nouis,&c.
per tamen Dei para virgo excepta ſub Apoftolatus etiãfui fignaculum often
ditPauluscu dicit: NafignaculuApoftolatus 7
intelligitur , cui fingulariter dictum eft,
Luc.r,' 1.Cot.9.
Matth.12 . Aue gratia plena, quid autem de Ioanne mei uos eftis . Vbi Chryfoft. fivult quif Chryfoft .
Baptifta tenendum fit de quo Dominus
piam (inquit) videre me Apoftolum ef
dixit : Inter natos mulierum non furrexit fe , vos ego teftes adhibeo , omnia nam-
maior, require in verbo Ioannes . que , quæ Apoftoli erant opera , in vo-
5 Apoftoliin Hierofolymitano concilio bis oftendi , quod etiam alias meminit
definitiones &, præcepta ftatuerunt præ dicens.Tametfi nihilfum ,figna tamen Apo- 2.Cor. 12.
A&to.15,
fidente Petro ficut legimus : Conuenerunt ftolatus meifacta funt fuper uos in omni pa-
que Apoftoli, feniores,& c. & infra,uifum tientia, & fignis,& prodigijs , & uirtutibus.
eft fpiritui Sancto nobis , &c. Quo ver- Vbi nota primo loco patientiam collo-
botanquam hæreditario vtitur in conci- caffe , deinde figna , quia patienter om-
lijs Ecclefia Catholica,licet eadem con- ne genus malorum tolerare , & adhuc
cilia à Pontifice Romano Petri fuccef- malefacientibus bene facere , fignum
fore confirmentur: quia fpiritus Sanctus fignorum eft , quod fola Dei charitas
præfidet in concilijs legitime congrega- præftat , iufta illud . Diligite inimicos ue- Matth s
tis vt latius oftendemus in verbo con- tros . Et illud. Aque multe non potuerunt Cant.8.
cilium. extinguere charitatem . Denique Hierony-
6 Apoftolus gentiú vocatur Paul.dicés: mus fuper 2. Corint. 12. figna , inquit, 2.Cor. 12.
Rom.11. Apoftolatusfua monftrauitvobis,hoc eft
Quandoquidem ego fum gentium Apoftolus,
minifterium meum honorificabo . Et rurfus. patientiam in moribus, &prodigiain fig
2.Tim.1. Per Euangelium (ait) in quopofitus fumego nis.Hæc Hieronymus . Multoque magis Hierony.
Apofto-
APOSTOL V S. 128
Apoftolorum charitas mundum attraxit in ea murus & ante murale , &c. Duode
quam prodigia. cim vidit fundamenta , & in ipfis nomi-
Apoftolos nouifsimos nominat Pau- na duodecim Apoftolorum agni. In hoc
I Cor.4. lus fe & collegas fuos . Putò autem, quod nos ergo fenfu dixit Apoftolis filius Dei. Ioan . 20.
Apoftolos nouifsimos oftendit ,tanquam mor- Sicut mifit me Pater, & ego mitto uos, ideft,
Chryfoft. ti deftinatos . Vbi Chryfoft.Omnium (in ficut mifit me lapidem primarium fun-
quit)nos defpectifsimi fumus ,omnes nos damentalem Ecclefiæ : ita vos fecunda-
damnant : nam ad calamitates per pe- ria mitto fundamenta.
Hierony . tiendas femper obiicimur . Et Hie- Apoftoli abfentes corpore videbant, ΙΟ
ronymus: Deus nos , ait , omnium vlti - quæ apud difcipulos fuos alibi fiebant,
Colof, 2.
mos ad gentes,tanquam ad mortem di- fic Paulus ait ad Colloffenfes . Et fi cor .
Matth.10. rexit.Hæc ille.Vnde apud Matth. in eo pore abfens fum , fed fpiritu uobifcum fum,
fenfu,Dominus Dixit . Ecce ego mitto uos gaudens , & uidens ordinem ueftrum . Super Hierony .
D.Thom ' tanquam oues inter lupos . D. Thomas in quem locum Hieronymus habebant (in-
commentarijs in hoc impletum etiam quit) hanc gratiam Apoftoli,vt alibi po-
Matth. 20.
effe dicit verbum Chrifti, dicentis . Et fiti , quid alibi ageretur , agnofcerent.
erunt nouifsimi primi . Quia de Apoftolis Sicutfpiritus Helifæi cum Giezi fuit in 4 Reg.5 .
dicitur . Deus pofuit in Ecclefia primum via, idem afferunt Ambro. & D.Tho . Ambr.
1.Cor.13. D.Thom,
Apoftolos . Ettamen in hominum repu- mas fuper eundem locum , quod tunc
tatione nouifsimi putabantur . Et quid opus erat, vt nouellas in fide plantas me-
mirum , fi de Chrifto dictum eft , apud lius ad falutem gubernarent.
Ifai. 53. Ifaiam:Defiderauimus eum deſpectum ,& no- Quamuis ante aduentum Spiritus fan II
uifsimum uiroram . Qui tamen . Factum eft Eti peccata lethalia committere potue=
Matth. 22 . in caput anguli . Sicut in parabola vineæ runt Apoftoli : vt conftat de negatione
apud Matthæum, ipfe dicit allegans lo- Petri apud Lucam , & de dubitatione Luc.22 .
Pfalm. 117 cum Pfalmi : Lapidem quem reprobauerunt Thoma apud Ioannem , nihilominus Ioan, 20 .
ædificantes , &c. tamen poft aduentum Spiritus fancti,
9 Apoftoli vocatur Ecclefiæ fundamen confirmati funt in gratia,de qua confir-
Eph.2. tavt Paul. ait . Superædificati juperfundamě matione apud Lucam dicitur . Se = Luc.24.
Theophy. tu Apoftolorum,& Prophetaru . Vbi Theo- dete inciuitate , donec induamini uirtute ex
Beda,
phy. Perinde (inquit ) eft , atque fi dice- alto . Vbi Beda , de qua virtute (inquit)
ret fundamentum pofiti funt Propheta, ideft , de Spiritu fancto , & Maria di-
& Apoftoli , vos reliquam ftructuram cit Angelus . Etuirtus Altifsimi,obumbrabit Luc.1.
compleuiftis,vt omnes vos efficiamini tibi . Hæc ille. & Theophy . virtute , ait, Theophy.
Hierony. non humana, fed cælefti. Nec dixitfuf-
vnum templum . Hæc ille . Et Hiero-
nymus docet (inquit) non excludi Chri cipiatis , fed induamini , integram tute-
ftum , fed ipfe , inquit , eft etiam funda- lam fpiritualis velaminis indicans , Hæc
mentum ,& lapis angularis ,in quoftru- Theophy.integram autem tutelam Spi-
Etura crefcit, quod luculentius explicat ritus fan&ti habere , eft, eius virtute nun
D.Thom. in commentarijs . Fundamen- quam deferi , quòd Tertullianus appe . Tertulli.
D.Thom.
tum , inquit , ponit duplex , vnum fe- llat plene habere Spiritum fanctum in
cundarium , quod funt Apoftoli & Pro- libro Exhortat. ad caftitatem pagina.4 .
phetę , & aliud principale , quod eft Propriè (inquit ) Apoftoli fpiritum San-
Chriftus , vt fit fenfus fuperædificati tum habuerunt , qui plenè habent in
&
fupra fundamentum Apoftolorum & operibus Prophetiæ efficaciam virtu-
Prophetarum , quorum fundamentum tum , & documentum linguarum , non
eft Chriftus idem autem eft reipfa quafi ex parte , quod cæteri &c.denique
Chriftum effe fundamentum , vel do-
Auguft. lib. 1. retract . cap . 19. expli-
&rinam Apoftolorum ,& Prophetarum cans illud Matth. Beati pacifici . Inqui- Auguft.
effe fundamentum , vnde prædiétæ duæ bus motus carnis contra rationem re Matth, 5.
expofitiones in idem recidunt , hæc ex belles domiti funt ,ad iungit & ifta qui =
Apo.21. D.Thoma . Nec fine caufa Ioannes in dem in hac vita compleri poffunt . Si-
muro magno ciuitatis Hierufalem , qui cut completa effe in Apoftolis credimus
Ifai.21. Chriftus eft.iuxta illud .Saluator ponetur explicat autem eo modo in Apoftolis
com-
АРОТНЕСА .
bes imbrem roris celeftis continentes, pturis, vt quando apothecæ difsipari di-
Ifai.s. vt docet fuper illud Ifa . Et nubibus man- cuntur, vaftitas , penuria , & clades de-
dabo, ne pluantfuper eam imbrem. Quia Iu . notetur. Ita Ioel. Demolita funt horrea, dif- Tocl.r.
dæi quidem Apoftolos eiecerunt , vnde fipata funtapotheca . Quod Hieronymus Hierony
exponit de Hierufalem à Chaldæis va-
Spiritu fanéto dictante ad prædican-
ftata , dequa dicitur . Præualuitque fames 4.Regis
dum gentibus recefferunt Sunt & per
metaphora oues fœtæ, vt idem dicit fu- in ciuitate , neque erat panis populo terræ.
Ifai.40. Cæterum aliquando latè apothece vo-
per Ifai . Foetas ipfe portabit . Poffumus
(inquit ) oues foetas Apoftolos, & Apo . cantur ,in quibus & aromata pretiofa,&
thefauri feruantur. Sic legimus de rege
ftolicos viros, &c.dicere,qui falutem par
turiunt plurimorum . Sunt & lumen Ezechia.Et lætatus eft Ezechias,er oftendit Ifal.39
mundi , & fal terræ, ficut Dominus illis eis (fub audi legatis Babylonicis ) cellam
Matth, s . aromatu, argenti, auri,&c. omnes apo
dixit . Vos eftisfal terræ, & c. Vos eftis lux
mundi . Item duodecim margaritæ, & thecasfupellectilisfue.Vbi Hieronymus . Hierony
totidem portæ cæleftis Hierufalem vt Ira Dei iuftifsima fæuijt , quod non fo-
Apoc.21. in Apocalyp . Et duodecim porte duodecim lum thefauros fuos , atque palatij , fed
Beda.
Ambrof. margaritafunt perfingulas , Vbi BedaHæ & templi oftenderit , quod certe fuit po .
teftatis eius, de cuius valuis auri laminas
Victorinus. (inquit) portæ Apoftoli funt,idem Am-
ante iam tulerat.Hæc Hieronymus.V1-
Tyconius. brofius, Victorinus ,Ticonius hom. 18.
Haymo. Haymo, Rupertus , & Aretas ,quæ om- cifcitur itaque Deus tepli fui prophana-
Rupertus.
Aretas. nia nomina hactenus à nobis defignata tionem , ideo & filius Dei patremimi-
tatus
APPARERE . 129
Ioan.2: tatus eiecit vendentes , & ementes de quod latebat , vnde pro eo quod eft,
Matth.21. fub vifibili forma fe præfentare , quod
templo .
2 natura fua eft inuifibile , frequenter ac-
Cella vinaria,contemplationis denotat
Cant, 2. arcanum:vnde fponfa dicit: Introduxit me cipitur , fic Deus Abrahę dicitur appa-
ruiffe fumpta videlicet ex elemento vi- Genef.12.
Gregor. Rex incellam uinariam. vbi Gregor. quid
fibili forma. Item : Apparuit ei Demi Gen. 18.
per cellam vinariam congruentius, quàm
nus in conualle Mambra. Hebraicè legitur,
ipfam arcanam contemplationem eter- זא
vifus eft ei Dís . Vaiera Adonai. Raa
nitatis accipimus , in hac eternitate fancti
angelivino fapientię inebriantur.Eodem enim verbum in paffiua videri , & appa-
Gloffa: modo exponit Gloffa.Pofterior verò ex re fignificat. Sic Exo.3 . Apparuit Domi- Exod.3 ?
[D.Thom. pofitio eft D.Tho.dicentis :Cella vinaria nus Moyfi inflamma ignis.Vbi in illa fe fpe
cie Deus oftendere voluit, vt Gloffa no Gloffa,
Ecclefia eft,in qua eft vinum Euangelice
doctrine: de quo myfticè dixit Architicl tauit , quia de materie quidem rubi fimu
Ioan. nus fponfo: Tu autem bonum uinumferuafti lachrum fabricari minime poteft:ignis au
Vatablus, ufquemodo.Sed non ineptè Vatablus fu- tē, vel maximè diuinas refert proprieta-
per hunc locum cellam vinariamverbum tes ,vt docet Dionyfius Areopagita, lib.de Dionyfi.
Matth.9: Euangelici intellexit.de quo Mattheus : celefti Hierar.c.15.Hinc etiam.Apparue A& to.2 .
Vinum nouum in utres nouos mittunt. Spon- runt Apoftolis difpertite linguæ tanquam
fa ergo ex gentibus congregata in cellam ignis: quibus Spiritus fancti charifmata fi-
vini noui Teftamêti introducta eft,& or- gnabantur. dicitur quippe.Deus nofter ig= Deut.4-
dinata funt in ea non ta legales obferua- nis confumens eft.
tiones carnis , quam precepta charitatis, Apparuit gloria Dni in nube. Sic legi- 2
Matth,z2. diliges Dominum Deumtuum , &c. mus.In nube apparebofuper oraculu . Notat Exod.16.
3 Cellaria quoq; fcripturę funtfancte,de autemTheophyl. fuper Luc.confueuiffe Leuit.16.
Cant.1. quibus eadéfpola dicit: Introduxit me Rex Dominumin veteri lege fub nube appa- Theophy
Gregor. in cellariafua.vbi Gregor.fatetur cellaria, rerecaliginofa, vt obfcuritatem,& vmbrā
quidem effe fanctę Scripturę myfteria, legis fignificaret. Porrò in lege gratięfub
que expofitio congruit cum illo Prouer. Matth , 17.
nube potius lucida . Ecce nube lucida obum
Prou, 24. Indoctrinareplebuntur cellaria,uniuerfa ſub brauiteos:quia tranfiit(inquit)vmbra ve-
ftantia pretiofa , & pulcherrima, ideft, co- teris legis,& tenebrofa obfcuritas. Vide-
gnitione myfteriorú facrę fcripturę cor- tur autem ab Apoftolis in nube lucida,ve
Lyran. da replebuntur , vt explicat Lyranus , & nit enim veritas, & illuxit gratia Domini,
Beda, ante eum ibidem Beda , qui ait cellaria nihilq; nuctenebrofum eft. Hec Theop.
funt corda iuftorum,que non nifi doctri- fed Chryfoft. fuper eundem locu Matth. Chryfoft.
nafapientię variis virtutibus replebūtur. in veteri,inquit, lege intentans minas Do
minus fub nubecaliginofa loquebatur, in
4 Promptuaria plena, diuitias tempora
Pfal.143. les fignificant. Promptuaria eoru plena, eru lege verò gratię fub nube lucida miferi-
&tantia exhoc in illud , erc, beatum dixerunt cordiam omnibus pollicetur. Vnde à
populum,cui hæcfunt, beatus populus cuius beatitudinibus incipit prędicare : Beati Matth.s .
Dominus Deus eius. Sed promptuaria ple- pauperes,erc.
.M
na diuite epulonem beatum cora Deo fa- Apparere Deus dicitur in fcripturis 3
cere nequiuerunt, cum ex illis in inferno, aliquando fub materiali , & vifibili for-
neque aque guttam habere potuerit, ma , que corporalibus oculis videatur.
Luc.16. In quo fenfu dixit Iacob : Vidi Domi- Gen.32 .
CAPVT. CXIIIL num facie ad faciem , & faluafacta eft ani-
mamea. Non quod diuinitatem eius vi-
Apparere, comparere , com- derit , fed 'potius fenfibilem formam
paritores, quafi hominis , aliquando in vifione Num, 12,
tantum imaginaria , vel in vigilia , vel
certe in fomnis. Vnde Dominus di-
PPARERE Hebrai cit: Si quis fuerit inter uos Propheta Do-
cè dicitur Iaa videri. mini , inuifione apparebo ei,uel perfomnium
A Apparere eft de im- loquar ad illum. At non talis feruus meus
1
prouifo fe fe oftendere , Moyfes,& c.ore enim ad os loquor ei:pala,
R non
APPARERE
|non per ænigmata , &figuras Dominữ uidet. Apparuerunt multis corpora fancto-
rum,quæ fub Chrifti mortem refurrexe-
D.Tho . Dequo D.Tho.2.2.q.174.ar.4.Moy
m
runt apud Mat.Vbi Hier. notat fanctos , Matth.27.
fes, inquit,aliis Prophetis fuit excellétior, Hieron.
primoquidé quantum ad vifionē intelle- de quibus hic fermo elt, neq; refurrexiffe
tualet eo quod vidit ipfam Dei effentia, quidem , neq; apparuiffe multis ,nifi poft
ficut Paulus in raptu,quod Auguft. dicit Li refurrectionem vt Chriftus , inquit,
Auguft. Quæftio.
lib. 12 : fuper Genef.ad litera . Vnde dici- effet primogenitus mortuorum. Queftio
Num.12. tur: Nonper enigmata,Deu uidet. Secundo autem inter patres controuertitur,an cor-
quantu ad imaginariam vifionem , quam pore mortali furrexerint fancti prædicti:
¿ quafiad nutu habebat,non folum audies ita vt paulo poft rurfus obierint? Dequo
funt duæ fententia contraria , Proreft
verba fed etiam videns loquentem etiã in
fpecie Deinofolum dormiendo , fed etiá mortales quidemfurrex.ffe,vt iterum mo
vigilando. Vnde dicitur: Quod loqueba- reretur Hanc tenet Auguft.epift.99 ad Auguft.
Exod.33. tur ei Disfacie adfaciem.Hec D.Thom . Euodium ,& B Profper . lib. de Promif. Profpers
3.cap. 1o. quòd mihi placet. Vnde non Apparere dicuntur Angeli in fauorem 5
aduertit D.Thom.non effe Gloffam il- iuftorum contra impios habitu congruen
lam,quam refutat, autoris libri de Mira- ti.fic legimus contra prophanum Helio- 2.Mach.3 .
bilibus facre Scripturę quia hic potius fa- dorum in fauorem Onia Pontificis , &
uetfententiæ D.Thom. fed fuit defum- templi Dei. Apparuit equus, terribilem ha- 2.Mach, 11.
Auguft. pta ex Auguft. in libro de Cura pro mor bensfefforem, optimis operimētis adornatus ,
tuis agenda. af [; cum impetu Heliodoro priores calces eliz
fit,
APPARERE. 130
fit, rc. Item cum egrederetur Iudas ad Gloffa, quia dicitur fugiffe in defertu dua Lyrá.
Calius.
prælium: Apparuit præcedens eques in ue- bus alis , quafi aquilæ magnæ , ibiq ; la- D.Thom.
jte candida,armis aureis,haftam uibrans. Do titaffe per tempus , & tempora , & dimi- Gloffa.
mino etiam in horto ad Patrem oranti, dium temporis ,hoc eft, per ties annos cũ
Luc.22.
Apparuit Angelus de cælo confortans eum. dimidio , quo tempore Antichriftus re-
Sed ifta apparitiones vifibiles erant ocu- gnaturus eft.Quare Deiparæ Virgini in
lis corporeis : ficut & apparitio Angeli calo gaudenti conuenire non poteft in
Gabrielis Zachariæ Pontifici facta à dex hiftorico fenfu. Item,quia hæc mulier.cru
Luc.1. tera altaris incenfi : & quando Angelus ciabatur vt pareret,Maria verò fine dolo
Gabriel miffus à Deo , ingreffus eft ad repeperit filium Dei.Quod verò dicitur,
Mariam. Aliæ verò apparitiones pluri- peperiffe filium mafculum , no repugnat
mæ factæfunt Prophetis in vifione tan- Ecclefiæ , quæ fuit à tempore Abel iufti,
tum imaginaria, ficut apud Ezec. dicitur: vt notat Auguft, fuper illum verficulum Auguft.
Ezech.. Pfal.128:
Apparuit rotaunafuperterram iuxta anima- Pfalmi: Sæpe expugnauerunt me à iuuentute
lia,habensquatuorfacies. De qua appari- mea,& c.Hæc ergo Ecclefia peperit Chri-
Dionyf. tione Dionyfius, lib. de cælefti Hierar- ftum per virginem matrem, quæ pars eft
chia.cap. 15.Rotæ,inquit,quæ altæ qui- Ecclefiæ . In quo etiam fenfu,ficut pars in-
dem funt , cæterum in anteriora femper telligitur in toto, & maximè fi pars fit prę
abfque vlla conuerfione in nullam par- cipua,fic intelligi etiam poteft virgo Ma
tem declinando incedunt , vim profecto ria,mulier amicta Sole , ideft,pars præci-
actionis Angelicæ , qua rectam femper pua mulieris amicta Sole. Et fic eft intelli
viam , atque arduam pergunt,infinuant. gendus Auguftinus lib. 4. de Symbolo Auguft.
Ezech.8.
Prætereà dicitur: Apparuit oftium unum,& ad Catechumenos , c.1.to . 9. vbi ages de
foramen unum : deinde verò dicit Prophe- muliere amicta Sole dicit, Nemo veftru
tam ingreffum in templum,imagines ido ignorat mulierem illä Virginem Maria
lorum, & omnium reptilium in pariete fignificare . Vel certe fenfus hiftoricus eft
Hicrosy. depictas confpexiffe. Vbi Hieronymus de Ecclefia , quæ lachrymis , & orationi-
ait:Perhoc oftenditur per parua vitia ma bus peperit Saluatorem, & cruciabatur vt
iora monftrari , quafi per paruum fora- pareret. Myfticè verò Maria eft hæc mu Aretas.
men.Hæc Hieronymus. Ad quod facit Bernard.
lier,quòd tenent Aretas,& Bernardus .
Ecclef.19. illud Ecclef.Rifusdentium , & amictus cor- 8
Legimus etiam: Et tunc apparebitſignũ
poris, & ingreffushominis enuntiant de illo. filiihominis incalorde quo quærit etiam Matth.24.
quafi dicat,perparua vitia rifus immode- patres, quodnam fit hoc fignumfilij ho-
rati, atque intempeftiui,& veftium pere- minis? Et quidem Origenes fuper hunc Orig
grinarum,atque fimilium maiora vitia fu- locum exiftimat effe Crucem Chrifti.
Hieron.
perbiæ,luxurie,& huius generis demon- Item Hierony.Signum,inquit, hic Cru-
ftrantur. Quodfatis conftat in hiftoria di- cis intelligimus,vt videant iuxta Zachar.
uitis purpurati : de quo nullum aliud vi- & Ioannem Iudæi , quem confixerunt,
tium legitur , nifi quod induebatur purpu- aut vexillum victoriæ triumphantis.Hec
Luc.16,
ra, bylo, epulabatur quotidieſplendide, Hieronym.Idem Anfelmus, Theophyl. Anfel.
& tamen per hoc quafi foramen innume Euthymius,Gloff.interl .& Lyranus : fed Theophy
ra alia vitia demonftrantur. contrarium tenet Chryfoft.fuper hunc lo Euthym .
Interlin
7 Apparuit quoque fignum magnum in ca cum his verbis . Quidam ( inquit) exifti- Lyra.
Apoc.11. lo,mulier amica Sole , & Luna fub pedibus mant Crucem Chrifti oftendendam: ve- Chryfoft.
Quæftio, eius, incapite eius corona ftellarum duode rius autem eft, ipfum Chriftum in corpo
cim. De quo difceptatio eft inter autorės , re fuo habentem teftimonia paffionis , id
quæ nam fit ifta mulier?An virgo Maria? eft,vulnera. Hæc Chryfoftomus: quia cũ
anverò Ecclefia in hiftorico fenfu ? Quia iam omnia in die iudicij igne confumen-
Ecclefia non videtur peperiffe Chriftum , da fint,non putat probabile Crucem ap-
fed illa potius de latere eius in cruce pen parituram.Nihilominus tamen probabi-
dentis emanauit.Nihil
Anfelmus . ominus tamen co- liffima eft fententia patrum , vt vel ignea
Beda múnior fententia patrum tenet effe Eccle Crux,non lignea,vel radiis Solis rutilans
Rupert: fiam.Ita Anfelmus ,Beda ,Rupertus , Ri- appareat,fimul cum ipfo Chrifto. Vnde
Richardus.char , Lyranus , Cælius . B. Thom . & D.Thom. in Commentariis, vtrumque D. Thom.
dus
R 2 appari-.
APPARERE .
Ephrem appariturum probat , & Ephrem lib . de uelata funt fundamenta orbis terrarum , Píal,17.
Anfelmus, Poenitentia , capit. 4. Anfelmus in Elu- ideft , cum exiccaret Dominus mare
Hippolytus. cidatorio, Hippolytus oratione de con- Rubrum confumptis aquis : vt expo-
Clemens. Nicolaus.
fummatione mundi , Clemens Papa lib. nit Nicolaus , apparuerunt fcaturigines
7.Conftitutionum cap.3.Et rationi con = fontium , quæ fub maritimis vndis la-
fentaneum eft , tam ad terrorem impio- titabant , & concaua terræ fundamenta,
Philip.3. rum :de quibus Paulus dixit : Inimici Cru vel etiam excurrentibus aquis fluuij lor-
" cisChrifti , quorum Deus uenter eft : quam danis in mare mortuum,& exiccato flu-
ad confolationem, & triumphum electo- minis alueo , apparuerunt fontes in pro-
Lanfenius.
rum , qui obedierunt Domino dicenti: fundo.vt explicat Ianfenius : phrafis itaq;
Matth.16, Siquis uultuenire poft me , abneget femeti- confueta eft , vt feparatis aquis apparere
pfum, & tollat crucemfuam , & fequatur me. dicatur , quod fub eis latitabat. fic legi-
9 Sed querat aliquis, quare dicitur appa- mus: Dixit Deus ,feparentur aquæ in unum Gen.1.
Quæftio. rere Chriftus veniens ad finale iudicium? locum,er appareat arida: & decrefcentibus
Col.3. ficenim legimus: Cum apparuerit Chri- aquis diluuij.Apparuerunt cacumina mon- Gen.8.
tium.
ftusgloria ueftra , tunc apparebitis uos cum
1.Ioan.3 . ipfo ingloria. & cum apparuerit ,fimiles ei Apparere nonnunquam dicitur , qui 12
1.Ioan.2 , erimus.Et rurfus. Vt cum apparuerit habeam fe quafi aduocatum reprefentat , inter-
musfiduciam , ideft, in die iudicij :ad quod dum etiam quando quis fe præbetprom-
tamen refpondendum eft , tunc appare- ptum ad obfequendum. Depriori phra
re dicetur,quia de improuifo veniet , qui fi exemplum habes de viro fapiente
Ecclef.39
occultus erat ab oculis noftris.iuxta illud. propofitum : Et in confpectu præfidis ap-
Matth, 24. Sicut fulgur exitab Oriente , & paret ufque parebit: vt videlicet in iuftitiæ patroci❤
Lyran.
in Occidentem,fic erit aduentus filij bominis. nium dirigat iudicem, vt exponit Lyra-
Iufti etiam tunc apparituri dicuntur : nus. Item de aduocato Iefu , quem ha-
quia,qui in hacvita mortali viles reputa- bemus apud patrem , dicit Apoftolus :
1.Ioan.2,
bantur , & miferi , apparebunt fubito Intrauit in ipfum cælum , ut appareat uultui Hebr.9 .
gloriofi : ita vt impij dicant: Hifunt, quos Dei pro nobis. Ad exemplum verò po-
Sap.5. aliquando habuimus in derifum? & Ecce quo fterioris , dixit Anna de Samuele pue-
modo computatifunt inter filios Dei , ideft, ro. Ablactetur infans, & ducam eum, ut ap- 1.Reg.1.
inter Angelos . pareat ante confpectum Domini , ideft,vt fa-
10 Apparitio vocatur etiam aduentus fi muletur Domino in tabernaculo tefti-
lij Dei in carne , quia inuifibilis erat ftimonij , & Propheta dicit : Ego autem Pfal.16.
1.Ioan.I, apud Patrem ,& in carne vifus eft : Qui in iuftitia apparebo in confpectu tuo.
erat apud Patrem, apparuit nobis. Et rur- Apparere poffe homine cora Deo mū 13
1.Petrus.i fus. Apparuit princeps paftorum . Item: dum negatur. vnde Iob: Nuquid inftificari Iob, 25 .
Apparuit gratia Dei Saluatoris noftri om poteft homocoram Deo,aut apparere mun-
Tit.2. nibus hominibus , crudiens nos.& Apparuit dus natus de muliere? Vbi Gregor.huma- Gregor
benignitas , humanitas Saluatoris noftri na ( inquit ) iuftitia authori comparata
Tit.3." Dei . Quæ autem maior benignitas , quam in iuftitia eft , cui tamen ad maiora pon-
recens natum in præfepio reclinari , quia dera acceffit culpa , quam ferpens intu
Luc.24 non erat ei locus in diuerforio ? Iacuit lit , & mulier perfuafit. Hæcille. Vn=
itaq; Dominus in præfepio , vt feruos de iudicis in ignco curru venientis ve-
Dan.7
collocaret in cælo : porrò quando filius ftimentum effe dicitur ficut nix candi-
Exod.3. Dei apparebat in ardenti rubo, & inter dum apud Danielem , quia ficut cando-
duo Seraphim in folio excelfo : & fuper re niuis fuos prius dealbat filius Dei me-
Ifa.6. alas Cherubim,atque in igneo curru ma= rito paffionis fuæ, & facramentorum per
Ezech.ro ieftas apparebat , atque potentia : quan-
Dan.7 . . ceptione , vt apparere poffint fub vefti-
do verò in præfepio vifus eft pannis in- mento eius , fine macula iniudicio fina
uolutus, & fafcia ligatus ,vt folueret à vin- li, de quibus: Hi funt, qui uenerunt de tri-
Apac.7.
culis mortis genus humanum : Apparuit bulatione magna,& laueruntftolasfuas , &
benignitas planè , & humanitas Saluatoris dealbauerunt eas infanguine agni.
noftri Dei. Apparet maior plaga , quam culpa, 14
II
Apparuerunt fontes aquarum , re- quando iuftus tribulatur ad meritum, po
tius
APPARERE , APPENDERE . 131
lob.6.
tius quam adfupplicium: Vtinam appende- |
CAPVT CXV.
rentur peccata mea , quibus iram merui ,
calamitas, quam patior in ftatera, ficut arena
D.Thom. maris hæc grauior appareret. Vbi Diuus Appendere.
Thomas dicere , inquit , non poffum in
me nulla effe peccata : confidero tamen
non effe mortalia , fed venialia , & fic ad-
PPENDERE
uerfitas incomparabiliter grauior appa-
Hebraicè Tachan. Iob.
ret,quam ipfa peccata , eodem modo ex- 125
28.
Lyran, ponit Lyra. & ante eos Beda. fic etiam
Beda, putamus infirmitatem Lazari, & imma- Appendere nonnun- I
turam eius mortem non ei propter gra- quam , idem eft , quod Plini
uia contigiffe peccata , fed tum ad meri- fufpendere. Vnde Pli-
tum quidemmaius : tum etiam adglo- nius maturas( inquit ) vuas ad folem ap-
Ioan.II riam Dei , ficut Dominus dixit: Infirmi- pendunt.Interdum verò appendere, eft,
tas hæc non eft ad mortem , fed pro glo- ad ftateram ponderare.vt Cicero in An-
rid Dei. tonium. Appendatur pecunia,non nume
15 Non apparere femitam in pedibus retur. In priori fenfu legimus de Aman:
currentis , velociffimum eius curfum de- Dixit unus de Eunuchis , qui ftabat in mini Efther.9 .
Kai.41 . notat , fic legimus : Quis fufcitauit ab fterio Regis,en lignum, quodparauerat Mar-
Oriente iuftum ,&c. Dabit in confpectu eius docheo , ftat in domo Aman , cuidixit Rex,
gentes, & Regesobtinebit, c. perfequetur appenditeeum in eo. Sic de impio dicitur:
eos,tranfibit in pace :femita in pedibus eius Incidit infoueam, quàmfecit : quòd & Iu- Pfal.7.
Hiero dæis accidit , qui per Romanos volue-
non apparebit. Hieronym, tres ponit hu-
ius loci expofitiones . Nam quofdam,ait, runt perdere filiu Dei, & ipforü ciuitas Ioan.11.
à Romanis deleta eft: ita vt non relinque-
de Cyro Perfarum intelligere , qui fine
labore coepit Babylonem . Deinde verò retur in ea , iuxta verbum Domini:Lapis Luc.19.
alios maximè Hebreos de Abraham ex- fuper lapidem.
ponere , qui quatuor Reges velociffimè Appendit Deus aquas in menfura apud 2
proftrauerit , &fpolia retulerit , fed alios Iob. Vbi Diuus Thomas :Aquas (inquit) Iob.28 .
quorumfententiæ Hieronymus acquief= vaporales appendit , ideft , appenfas te- D.Thom.
cit,de Chrifto iuxta literam , qui fine labo net in aëre , in nuuibus , in menfura , nè
re fuo fupra modum excedentes terram fub-
gen es per Apoftolos fidei iugo
Ioan.15. mergant , aut fi minuantur, arefcant om-
fubdiderit,quibus dixit: Ego mifi uos,ut ea
tis, fructum afferatis, fructus uefter ma■ nia.Hæc ille. Atqui Lyranus metapho- Lyranus.
Marcivlt. neat.& rurfus: Prædicate ( inquit) Euange- ricam putat effe loquutionem : ita vt per
lium omni creature. Eodem modo ex- aquas intelligatur fapientia , quæ aliis da-
Cyrillus. ponunt Cyrill. Procop. & Theodoret. tur,aliis occultatur.Iuxta illud. Abfcondifti Matth.11:
Procopius. quos forte non legerat Lyranus , qui di- hæc àfapientibus,& prudentibus ,& reuelaſti
Theodoret cit de Abraham exponi hunc locum à eaparuulis,quamuis myfticum fapiat hic
Lyranus . fenfus.
Catholicis , & Hebræis, quòd etiam fequi
Vatablus. tur Vatablus . Appenditfuper nihilum terram. dicit Iob,
3
16 Apparitores miniftri funt iuftitiæ , & vbi Lyranus : Aquæ , inquit , fulcimen- Iob.26 .
fatellites iudicu,qui præfto funt iudici ad tum eft terra,vltra quam nihil eft aliud,
1.Reg,19, ligados ,vel plectedos reos. Saul mifit quo fulciatur ipfa , cum fit infima pars
apparitores , qui rape mundi, dicitur ergo appenfa fuper nihi
rent Dauid. lum.Sed Diuus Thomas dicit : Scriptu- D.Thom .
(.?.) ram loqui more vulgi , quodputat fuper
nihilum effe terram , quæ tamen in cen-
trum fuum in medio conftitutum ex o-
mni parte propendit æqualiter : ideo fu-
per illud fulcitur , quod quia punctum
quoddá eft, pro nihilo reputatur. Quòd
fi fupra nihilum fuftentat Deus terram
R 3 omni-
APPENDERE.
omnipotentia fua : non ne poterit ctiam Genef. Nunc cognoui , quis timeas Deum . Genef. 22.
Ecclefiam fupra Petrum fuftentare fi- Quando Deus denuo aliquid fcire , vel
Matth. 16. cut promifit. Super hanc petram ædifica- cognofcere dicitur , intelligi debet , effi-
bo Ecclefiam meam . Nam quod ad Dei cerevt nos illud fciamus. Quod fi obij-
omni potentiam vtrumque referatur, au- cias, maioris effet humilitatis Iob , ficupe
Efa.40. ret iuftitiam fuam occultari , quam a
di Efaiam qui dicit. Quis appendit tribus
digitis molem terræ fubaudi, nifi Deus, Deo manifeftari.Refpondendum eft,fi-
de Spiritu vero fancto , qui manet in Ec- ne vanitatis vitio fanctos interdum cum
clefia in æteruum,in Hebræo , pro ap- illo Chrifti verbo fe conformare . Sic
pendit eft , Cal, quod Septuag. vertunt luceat lux ueftra coram hominibus , ut ui- Matth.s.
omne. Sed fi deducatur à Cul ideft deant opera ueftra bona , & glorificent pa-
ל.ּקו
fuftineo , recte vertitur appēdit, fcilicet fu trem ueftrum.Et ideo in Domino fe lau-
ftentans eam,fubdit Efaias ibidem . Aut dant.
quis adiuuit fpiritum Domini ? Vbi fi ob- Appendi negatur argentu pro commu 6
iicias , ergo Petrus , aut fucceffores eius tatione fapiëtiæ.fic Iob. No appendetur ar Iob.28.
non poffunt in eccleſia ſuſtentanda iu- gentum procomutatione eius. Vbi Beda ex Beda.
uare fpiritum Domini :Expedita reſpon plicat , nullum ftudium , aut laborem
1.Corin.3. fio eft Pauli dicentis . Dei enimfumus adiu- æquiparari pretio fapientiæ, non tamen
tores, fed vt miniftri quidem non quafi prohibetur quis argentum appendere,
roborantes eum , qui eft omnipotens . eo modo quofcriptura permittit, ad com
1.Corin.4. Vnde Apoftolus ait . Sic nos exiftimet ho- parandam veram fapientiam , vt pote,fi
mo , ut miniftros Chrifti. cenfum pauperibus tribuat ad impetran-
Appenfam habere legem ante oculos , dam à Deo fapientiam. Omnis quippe
4
Exod.13 . iufsit Deus veteri populo.fic legimus . Et qui perfectus eft , fapiens eft , &tamen
crit quafi fignum in manu tua,& quafi ap. Chriftus dixit adoleſcenti. Si uis perfe-
penfum quid ob recordationem ante oculos &
tus effe,uade,& uende omnia quæ habes , & Mattth.is .
tuos. Quod vulgata vertit appenfum He da pauperibus.Et Apoftoli, vt hanc fapien
טוֹטָפוֹת braice Totaphot,quæ fiunt,vfque hodie tiam impetrarent , dixerunt Domino.
ex membrana , vbi lex fcribitur.Dicit Ecce nosreliquimus omnia, &fecutifumuste.
ergo gloffa ex Hieron. Hoc male intelli Imo Efaias nos exhortatur , vt non in a-
Efa,ss
gentes Pharifæi, phylacteria capitibus al lio quam in vera fapientia , quæ cum Dei
ligabant , quæ femper ante oculos mo- charitate coniuncta eft , argentum no-
uerentur , in quibus defcripta erant de- ftrum impendamus. Quare ( inquit )
cem legis mandata.Cæterum beneficij appenditis argentum & non in panibus?
potius recordationem , & obedientiam Laborem ueftrum,& non in faturitate ? Vbi
requirebat Deus , ficut in lege gratiæ, Hieronym. Quidam , inquit , appen- Hierony.
Euchariftiam ad memoriam pafsionis in
dunt argentum pro ca difciplina ,
fuæ inftituit in cibum , dicens : Caro mea qua non funt panes , & fudant pro his
Ioan.9.
uere eft cibus. Vt ficut cibos ad fuften- cibis , in quibus nulla faturitas eft , quo
tationem vitæ non poffumus obliuif- oftenditur eam effe fectandam fapien-
ci : fic neque mortis eius , & charita- tiam , quæ non in foliis eft , & flore
tis eximia obliuio nos capiat in æter- verborum , fed in medullis ac fructi-
num . bus fenfuum , quæ non aurem præter-
uolat , fed animum reficit.Hæc ille . Eo- Cyrillus.
པ་
de
APPLICARE , 132
1ob 40 . be. Sic ergo Dauid dixit . Applica ad me ninus. Deinde in Hebræo vox , Zemora
Ephod, fcilicet deofculandum , ramum aperte fignificat vt patet ex libr.
Applicare gladium Behemoth dici- Num . Abfciderunt palmitem cum uua fua,
4 :
turDeus.Quifecit eum , applicabitgladium Vbipropalmite, feu ramo , eft Zemora,
cius.Vbi D.Tho. & Nicolaus dicunt Gla & ex Ezech. Quidfietdeli gno uitis. Ideft, Num.12.
D.Thom. Ezech.13 .
Nicolaus. dium Behemoth effe noxiam eius opera de ramo vel palmite vbi eft Zemora , &
tionem , quauis autem Dæmon ex feipfo ex Efai. Germen alienumfeminabis. Zemora Efai.17.
voluntatem habeat femper nocendi fed ergo,legendum eft ramus , ficut habet vul
effectum non habet nifi permittente Deo gata.Applicare autem ramum ad radium
qui permittendo applicat gladium eius . folis,deinde vero ad nares,& os ,erat con-
Beda. fuetudo vetufta adorantium folem tan-
Cæterum aliter exponit Beda. Qui fecit
em applicabit gladium eius contra ipfum, vt · quam totius terræ fœcuditatis autorem,
de quo lege Alexandrum ab Alexandro Alexander ,
malo,quo alios premit , ipfe puniatur Se- Ab Alexadr
ptuag. vertunt hunc locum aliter , videli- libr. 4. Genialium dierum cap. 17. dicit Hiero.
cet. Qui factus eft , ut illudatur ab Angelis autem Hieronymus ramumfuiffe pálma
Dei, quæ verfio quadrat cum expofitione rum,quas Græco fermone Ta Baia vo-
Beda.Tunc enim ifte Behemoth ab An- cant,quia palmæ erant arbores foli dedica
gelis illuditur, quando glaudius eius verti tæ.Sed qui ramum no haberet ad manu,
tur cotra ipfum , verbi gratia gladius Behe ofculabatur refpiciens folem manum fua, Lucianus,
moth erat perfecutio tyranoru contra mar vt Lucianus ait li. de falutatione. Quid ve
tyres . Na eius machinatione fiebat, quod ro tibi græcas gentes commemorem po-
Luc.21. ftea qua inane è ftrato furrexerint, & fole
illis Dominus futurum prædixerat Eritis
Ioan,16,
odio omnibus hominibus propter nomen mẹũ, precibus venera i fuerint , non quemad-
& rurfus. Abfque Synagogisfacientuos,&c. modum vos deofculata manuperfectam
Sed quando hæc omnia Angelorum au- adoratione effe arbitrátur. Hæc ille. Sed
Hiero.
xilio martyres fuperabant , cofufi Dæmo vt ait Hierony.ex lib. Iob fatis liquet vbi Iob.31:
nis gladius contra ipfum conuertebatur, ait.Siuidifolem cumfulgeret,&rc.Et de ofcu
& eum magis , ac magis cruciabat, fic ergo latusfum manum meam,quæ eft iniquitas ma-
vterque fenfus in ide recidit , & ille quem xima . Scilicet Idolatriæ qua folē vt Deu
Matth.s.
facit verfio vulgata , fecundum Bedam & colebant, non agnofcentes Deum. Qui fo Matth, 2.
quem facit editio feptuaginta . lemfuŭoririfacitfuper bonos,& malos. Er-
Applicare ramum idolorum cultores go fol non eft Deus , fed creatura Deo
5 ad narès fuas , eft,cultum idolis exhibere. femper obediens.
6
Sic legimus de viginti quinque viris, quos Applicare quafi clibanum cor fuum ,
Ezech. 8 . vidit Ezechiel conuerfos ad Orientem eft Idolatrię flamis fponte fuccendi,fic di
adorare folem. Conuerfi funt ad irritandum citur de Fribubus Ephraim. Applicuerunt Ofe.7Hiero.
me, ecce applicant ramum ad nares fuas. quafi clibanum corfuum.Vbi Hierony.prę
Hierony . buerunt ( inquit ) regi Hieroboam quafi
Vbi Hierony.Pro co ( inquit ) quod nos
clibanum corfuum ,cum eis infidiaretur,
tranftulimus ecce applicant ramum ad
nares fuas,Septuag.tranftulerunt . Etecce vt eas Idolatriæ flammis ardere faceret,
Theodoret. ipfi ficut fubfanantes , & ex Theodotione Hæc Hierony . Sic hodie in multis locis
additum eft. Extendunt ramum quafi fubfa- plebs ftulta applicat Hærefiarchis cor fuu
Symachi, nantes . Pro quo interpretatus eft Syma- contra quod malum Dominus ait.Atten-
chus.Quafi emittentes fonitu in fimilitu dite àfalfis Prophetis , qui ueniunt ad uos in-
dine canticiper nares fuas.Hæc ille.Chal ueftimentis ouium intrinfecus autemfunt lupi Matth.7 .
Chaldæus.
daicus Paraphraftes vertit ipfi applicant rapaces.
confufionem ad faciemfuam. Sed recen- Applicabuntur eis plurimi fraudulenter, 7
Vatablus. de eruditis ruět plurimi.Hoc ex parte ac Dan, 11.
tiores Hebrei, vt refer Vatablus,pro ramo
foctorem vertunt , & pro , ad nares fuas, cidit Iudæis tempore Apoftata Iuliani,
transferunt ad nares meas, in quo duplex vt Hieronymus ait, quia exgentilibus fi- Hiero.
error eft,ifte enim eft vnus ex locis , quos mulauerunt cum eis amicitias , tanquam
tatem
APPONERE . 133
tatem , videntes illis fauere tyrannum, ļ fic lob.Quid eft homo, quiamagnificas eum ? Iob.7.
ideo ruent ex eis ,ideft , ex Iudæis pluri- aut apponis erga eum cor tuum . Vbi Lyra- Lyra.
mi,atque peribunt,de quo diximus in ver nus apponis ait cor tuum , per fpecialem
bo Antichriftus. curam,& diligentiam. Quod luculentius
D. Thomas,
8 Applicare Deum ad fe ducem populi exponit D. Thomas . Apponit ( inquit)
Hiere, 30. Iudaici, cft vnire hipoſtaticè humanitatē Deus cor fuum erga hominem , dum ei
Chrifti ad verbu æternù fic Hiere. ait. Et prouidet propter eius bonum,non autem
duxde medio eius producetur, applicabo eu, cor apponit erga fingula bruta,quomodo
Hierony. accedet ad me.Vbi Hiero. Haud dubiu, erga fingulos homines , fed tantum erga
ait,quia Dominus , & faluatorfecundum bonum fpeciei , quod poteft effe perpe-
carnem ex genere Ifrael , & princeps de tuum.Hæc ille,prouidet autem Deus, &
medio eius productus eft, applicuit enim fpecialiter profpicit fingulis hominibus,
10an, 14. eum pater ad fe, & accefsit ad eum ; ita vt tum propter animam immortalem , tum
diceret filius. Annon creditis,quia ego in pa- etiam quia capaces funt aternæ beatitudi
Ioan.10. tre, pater inmeeft? Item. Ego, & pater nis. Vnde præftantior eft vna rationalis
unumfumus. creatura vniuerfo mundo rationis exper-
te.Ideo Dominus dixit. Quam commuta Matth.16.
CAPVT CXVII. tionem dabit homo pro animafu .
3
w
.
Apponi quempiam ad patres fuos,
Apponere. vel ad populum fuum , denotat vltimum
לות diem ,claudere. Sic leg mus de Ifaac. Et
PPONERE he- appofitus eft populofuofenex,plenufque die-
braicæ dicitur Laua rum . Et de Iacob. Et appofitus eft ad popu- Gen.35 :
Gene.49-
Hiere. o. Venient& lumfuum, & de Abraham. Congregatus eft,
apponentur ad Dominu. ad populumfuum .Vbi Gloffa interlinealis Gene.25 .
Apponere eft, iux- explicat ad Angelos , quorum erat ciuis, Interline .
I ta aliud ponere, vel ad Lyranus vero inquit, ad limbum vbi po- Lyra.
dere, vel adiungere, vn pulus erat iuftorum . Hæc ille , quia vero
fides Abrahæ viua inter omnes Patriar-
Exo.7. deapponere cor , eftapplicare cor ad ali-
quid, fic de Pharaone dicitur . Necappo- | chas enituit , & fubfequétibus quafi quod-
Pfal.61 .
fuit cor etiam hac uice . Ita & Propheta dam exemplar fingulare virtutum data
dicit. Diuitiafi affluant , nolite cor appo- eft , totus limbus Abrahæ finus dictus Luc,16,
nere. Ideft applicare , quafi fpem in il- fuit,vnde de diuite purpurato dicitur. Ele
Here:
lis conftituentes , ficut explicat Hiero- uans autem oculos cum effet in tormentis¸ui-
nym. Quia qui in his ( inquit ) fperaue- dit Abraham à longe , Lazarum infinu
cius.
Gloffa. rit , regnum cælefte capere non poterit,
Aug & Gloffa , Augufti . Non ( inquit ) Apponi diciturquifpia populo Dei quá 4
Damnat propheta diuitias, fed cor appo do denuo fufcipit fide fic dicitur. Achrior Iudi.14.
fitum , quod,fcilicet,non expendit, fed re relictogentilitatis ritu credidit,& c.Et appo
Lyra A &t.2.
condit.denique Lyra. Nolite cor appo- fitus eft populo Dei.Item.Baptizati funt, &
nere, ponendo ibi vltimum finem , quia appofitæfunt die illa animæ circiter triamil- A&t.11.
ifta deducunt ad gehennæ interitu , hæc lia.Præterea prædicante Barnaba Antio
ille.E contrario vero Salomon ait. Appo- chiæ,Appofita eft multitudo Domino . Deni Hiere.so.
Pro.22. ne cor tuum ad doctrinam meam , quæ pul- que.Et apponentur ad Dominumfæderefem-
chraerit tibi,cumferuaueris eã in uentre tuo. piterno. Quod de conuerfis ad fidem in le
Beda . Ideft,in corde tuo. Vbi Beda.Afpera (in ge gratiæ exponit Gloffa. Gloffa.
quit)fæpe videtur incipientibus doctrina Apponere ergoin fcriptura frequen- 5
Sapientiæ, fed cum eius virtutem intimo ter,idem eft quod addere. Dixit Domi- Act.18.
corde perceperint, & operibus feruaue- nus per vifionem Paulo.Ego fum tecum ,&
rint,tunc eam omnibus dogmatibus pul- nemo apponetur tibi,at noceatte , id eft ne-
Ecclef.8. chriorem effe deprehendent, hæc Beda. moad nocumentum addetur tibi : Sic &
In eunde fenfumEcclef. Appofui cor meũ, in Pfal. Vt non apponat ultra magnificarefe Pfal.9 .
utfciremfapientiam. homofuper terram , id eft non iterum ad-
2 det Antichriftus magnificare fe interra, tā
Apponit Deus cor fuum erga homine
R5
quam
APPONERE.
Cafsind. quam fit Deus,vt exponit Cafsio. Glof. dabiturtibi , aut addetur contra linguam
Gloffa.
& Lyramus .Item. Et filius iniquitatis non dolofam : Vtique fagittæ potentis verbi
Lyra.
Pial. 88. apponet nocere ei. Ideft Abfalon Non no Dei,fic explicant Hierony.Auguft.Cafl. Hie ro .
Lyra. cebit amplius Dauidi , vt exponit Lyra- & Gloffa. Vnde quanuis filius Dei fuos Aug.
Genebrard. nus.Vel nullus iniquus fubijciet eum , vt ours in medio luporum. Dedit
miferit. Sicut ones Cafsiod.
Gloffe.
explicatGenebrardus. Vel de Chrifto in tamen illis fagittas potentis verbi Dei qui Matth.io.
telligitur , cui neque Iudas , neque Iudæi bus Petrus multos Romæ trasfixit, ita vt Matth.16.
Cafiodorus nocere fpiritualiterpotuerunt,vt Cafsio- fuper illum fuerit Ecclefia ædificata fecun
Hierony,
Gloffa. dorus,Hieronymus , & Gloffa intelligūt, dum verbum Domini,& Paulus Myria-
Ioan.11. & magis quadrat quamuis collegerint co des gentilium fagittis verbi Dei fauciaue-
Pfal.76. cilium Pharifei contra Dominum . Deni rit . Pofteriortamen expofitio eft Lyra- Lyra.
Vatablus.
que eadem phrafis eft . Nunquid in æter- ni,Vatabli,& aliorum,non effe verba pe-
nu proyciet Deus, non apponet,ut complaci tentis remedium , fed potius vindiétam
Gloffa. tior fit adhuc?Vbi Gloffa qui quafi adhuc contra linguam dolofam , videlicet fagit
(inquit) aliquando placidus fuit in veteri tas iræ Dei omnipotentis,ita etiam Ianfe-
teftamento,non addet vt plus fit in nouo nius ,quia hebraice legitur. Quid dabit ti-
per aduentum filij ? Quod vero legimus: bi aut quid addet tibi lingua dolofa? ideſt
Appone iniquitatem fuper iniquitatem eo- ò lingua perfida Babyloniorum vt expo Nicolaus :
Pfal.68. nit Nicolaus, & Genebrardus ,& doctio- Genebr.
rum.Gloffa Auguftin , exponit iniquitas
Augu. eorum , ideft , Iudæorum fuit,vt hominē res Hebræi, quid mercedis habebis ex tua
occide ent , fuper hoc appofuit Deus , perfidia Vtique fagittas Perfarum , at-
vt filium fuum occiderent. Gloffa vero in que Medorum fub Cyro , quibus mifere
Hiero. terlinealis Hieronymi explicat. Appo- faucia fuccumbes. Sed & extendi poteſt
ne,ideft , permitte apponi , &recte quia ⚫ad omnem linguam pernitiofam , qua- Matth: 22.
Matth. 21, Deus non addidit iniquitatem , fed per- les fuerunt linguæ phar.fæorum dicen-
mifit Iudeis,vt qui dixerunt in parabola. tium.Magifterfcimus, quia uerax es,& c.Củ
Hic eft hæres,uenite occidamus eum , cognof tamen illum occidere vellent. 8
centes quidem illum effe Mefiam, igno- Apponere pro vt idem eft, quod iux- Ecclef. 15.
rantes tamen effe Deum , occiderent fi- ta ponere legitur apud Ecclef. Deus ab
lium Dei. initio conftituithominem, & reliquit eum in
6 Secüdücande phrafim dicitur:in Pro. manu confilijfui,&c. Appofuit ei aquam , &
Pro.10 . Timor Domini apponet dies. Vbi Lyranus ignem.Scilicet libertatem eligendi, vel glo
Lyra. ficutpater(inquit) de rege Ezechia, cui ad riæ refrigerium,vel ignem gehennæ,vt in Lyra.
4.Reg.20 . dit funt quindecim anni vitæ, fic & La- quit Lyranus , & Gloffa interlinealis , & Gloffa
Ioan, 11. Lanfen.Propterea fub conditione Domi- Ianfeniu
zaro quatriduano, quem diligebat Iefus, Matth.16,s.
refufcitato appofiti funt dies viginti fere nus dixit :Siquis uult uenire poft me. Item. Ioan.is
Pro.3
annorum. Ita & Sapiens dicit . Præcepta Vos amicimei eftis ,fifeceritis,quæ præcipio
mea cor tuum cuftodiat, & c. Annosuite , &
r uobis. Vtliberum vnicuique permittat ar
pacem apponenttibi.Vt ergo timentibus fe bitrium.
multiplicet Deus dies vitæ eripit eos fepe Appofitiones epularum in fepulchro, 9.
Danas à mortis periculo. Sic Sufanna à calúnia erant epulæ, quas Getiles errore decepti
Efther.7. liberauit, Mardochæu à fufpédio, Danie fupra defunctorum fepulchra ponebant,
Dan.14. le à lacu Leonu,tres pueros à caminoBa quas tamen defuncti maducare non pote
Dan.3 . bylonico , Petrum à carcere Herodiana, rat,his coparantur docti,fed pigri ad doce
A&to.12 ,
Gen.19. Loth à Sodoma, Noe à diluuio , denique du apud Eccl. Bona abfcodita in ore claufo ,fi Eccle.30 .
Gen.7. martyres fæpe àtormentis , iuxtaillud. In cut appofitiones epularum circumpofitæfepul
Luc, 21, patientia ueftra pofsidebitis animas ueftras. chro.Sic exponit Lyranus ,fed Ianfenius Lyra.
Apponere alicui ad linguam dolofam de auaro dici putat, cui bona fua abfcondi
7 aliquid , eft remedum illi contra linguam ta in ore claufo non magis profunt, quam Ianfe.
dolofam adhibere . Sicut di.it Pro- epulæ mortuis. Vt ergo diuiti profint the
Tfal.19. pheta . Quiddetur tibi , aut quid appona- fauri,clamat Dominus . Thefaurizateuobis
tur tibi ad linguam dolofam fagittæpotentis . thefaures in celo . Sic profuerunt Magis . Matt.s
De 'quo reiectis alijs , duæ funt expofitio- Qui apertisthefauris fuis obtuleruntci. Id- Matt.2.
nes præcipuæ ,prior eft.Quod remedium ! eft,filio Dei munera..
Quod
APPREHENDERE . 134
IO Quod uobis apponitur mäducate , legimus fia,& per eius difciplinam ,quamuis myfti
1.Corin. I c.Quod dicitfidelibus,qui ab ca videatur expofitio Quare Nicolaus in Nicolaus.
1.Cor.10
Idolatris ad manducãdum inuitabantur, fenfu hiftorico dicit: Quemadmodum efu
ne videlicet rogarent, an effent carnes im ligni vitæ prorogabatur in paradifo vita
molatitię,fed tacentes manducarent. Prę corporalis fine morte:fic fapientia , vel fa-
terea difcipulis præceptum eft à Domi- pientiæ difciplina ducit hominem ad vi-
Luc.io. no.Manducate que apponuntur uobis, omnia tam fine fine,dummodo perfeueret in ea.
Tit.1. enim munda mundis . Quod fi alicuicibi in Propterea fubditur in textu. Et qui tenue-
tempore ieiuniorum ab Ecclefia prohi- rinteam , beati. Eft autem vera fapientiæ
bentur,non damnantur plane cibi,fed ab- difciplina totis viribus fequi iuftitiam: de
ftinentia , & obedientia commendatur. qua.sifequaris iuftitiam,apprehendes illam, Eccli.27.
QuodfiquisEcclefiam non audierit,fittibifi= ideft, fi fequaris iuftitiam per exercitium
Matth, 18.
cut ethnicus,aut publicanus. De quo egimus operis , apprehendes illamper habitum.
in verbo abftinentia. Quæ expofitio pulchre quadrat cum co
quodfequitur . Et indues illam quafi po-
CAPVT. CXVIII. derem. Ideft quafi veftimentum hono-
ris.
2
Apprehendere, comprehendere. Apprehendere itaque eft fortiter, &
1.Tim.6.
viriliter capere.iuxta illud . Apprehende ui
Pprehendere Hebraicè tam æternam.Vbi Chryfoft. Quicoronari
dicitur Acaz, & tendere. (inquit)votis omnibus cupiunt,nullis ce-
אהן VndeMehachem tenes. dunt ictibus,& libentifsime tolerant om-
Iacob. 26. nia,fpe enim futurarum aluntur, atque ex Chryf.
Eft aute Apprehédere citantur.Hæc Chryfoft.Et D. Tho Ap- D.Thom.
I
capere , & ad fe trahere, prehende,ait,vitam eternam,vt quafi iam Matth.11.
nonunquâ vero tagere:vel attrectare.Me tenens tuo certamine vincas.Hæcille.Ad
!
taphoricè veroad intellectum refertur,ita quod facit illud Matth. Regnum cælorum
vt apprehendere fit leuius , & minus ple- uim patitur,& uiolenti rapiunt illud.
ne,comprehendere vero plenius pe cipe Apprehendit fponfa fponfum per fi-
3.
deviua in Cat. Quis mihi te det fratruelem Cant-8
re fignificat . Ita tamen,vt apprehendere
quamuis non ad plenum , ficut diximus, meum,ut apprehendam te , & ducam in domũ
fortiter tamen & viriliter capere fit , ita vt matris meæ. Vbi Synagoga introducitur
non facile id nobis elabatur. Vnde Pro- mater Ecclefiæ fecundum Gregoriu. Ap Greg.
Pfal.2.
Cafsiod. pheta. Apprehendite difciplinam , ne quando prehenfum (inquit ) fponfum in domum
irafcaturDominus. Vbi Cafsiod. Appre- matris fuæ ducit,quia Synagogæ Chriftu D.Tho.
hendite (inquit) difciplinam quafimuni- Ecclefia prædicabit. Sed D.Thom. ma-
men clypei contra vitia noxia profutu- trem Ecclefiæ militantis intelligit cælefte
rum.Hebraice vero eft verbum Nafecu, Hierufalem . De qua Paulus. Illa autem, Gal.4.
ּשקו
quodtria præfertim fignificat, videlicet quefurfum eft Hicrufalem,libera eft, quæ eft
apprehendite,ofculamini, adorate: & no- mater noftra. Apprehendit ergo Ecclefia
Lyra, men Bar,quod denotat difciplinam,puri- fponfum, & ducit reuertentem in coelum
tatem & filium,vt notat Lyranus hoc lo. poft finale iudicium,quando implebitur Ioan.14-
Hiero. co,vndevarietas verfionum huius verficu illud Ioan. Et cum abiero , & præparauero
li nata eft.Nam Hierony,iuxta veritatem uobislocum,iterum ueniam ad uos,& affuma
Vatablus,
hebraicam vertit,adorate pure. Vatablus , uos ad me ipfum.
& quidă alij ofculamini filiu Denique Se Apprehendere dicitur Deus arma per
tug δράξασθε παιδι'ας Apprehedite metaphoram , quando nobis auxiliatur.
difciplina,quæ verfio à vulgata, & ab Ec- Sic propheta clamat ad Deum. Apprehen Pfal.34.
Prou.3. clefia vt grauior recepta eft: maximè,quia de arma, & fcutum,& exurge in adiutorium
Hiero.
Beda. de Sapientia diuina dicitur . Lignum uit.e mihi. Vbi Hierony. In armis(inquit) co
eft eis, qui apprehenderint eam. vbi Beda . Si lefte adiutorium ,in fcuto diuinam prote-
Nicolaus.
cut in medio inquit) paradifi Moyfes lig &tionem defignat.Ite Nicol . Loquitur, in
numvitæ effeteftatur , ita per fapientiam quit , in perfecutione Saulis Dauid de
Dei,videlicet Chriftum , viuificatur Eccle Deo , more humano , quia aliquis volens
auxilium
APPREHENDERE.
rius Deumvident: vnde quilibet habebit corum eft, eos iuuare,ficut quando coepit
certam menfuram ex prædeftinatione di Petrus in mare mergi.Apprehendit eum le
Matth.14.
uina,& ideo dicit: in quo & comprehen- fus,ideft,iuuit.
fusfum, ideft , vt in tali menfura Deum Apprehendere proximi manum fe-
videam , in qua prædeftinatus fum : ad cundum candemphrafemeft illum iuua 13
Ioan.14. quod facit illud Ioan. Indomo Patris mei re. ficapud Zachar. Et apprehendet ma- Zach.14.
Hierony. manfiones multæfunt.Sed Hieronymus ex num proximi fui , & conferetur manus eius
ponit:fequor fi quo modo comprehenda Super manum proximi fui. vbi Hiero. Vt Hierony.
meritum Apoftolatus , in quo à Chrifto coferant(inquit) dexteras , & mutua fide,
Chryfoft. comprehenfus fum. Denique Chryfoft. ac neceffitudine copulentur.Hæc Hiero.
tertiam adhibet expofitionem: Sequor, in Hebreo eft:& afcendet manus eius fu-
ait , fi quomodo comprehendam Chri- per manu proximi fui, fed eadem eft lo-
ftum,ficut ab ipfo comprehenfus fum: ex cutio,quafi dicat,ponet manum fua fuper
pereuntibus enim eram , & fuffocabar, manuproximi. vbi falfa eft comentatio
eramperiturus , apprehendit me , & te- R.Dauid,afcendet manus ficut fumus , & R.Dauid.
nuit, & ego perfequor,vt teneam eum,nec euanefcet.Porrò melius penetrarut phra-
dimittam,quæ expofitio &pulchra eft, & fim Septua.vertêtes συμπλακι σεται
hiftoricum retinet fenfum. adhærebit coplexu manus ad manu. Sed
II Apprehendere femitas vitæ , eft tene- auxilium hoc mutuu proximoru tunc va
re præcepta Dei,quibus itur ad vitam: fic num erit,quia in malofe contra Hierufa-
Prouerb, 2, dicitur de adulteris: Non reuertentur,nec ap lem,ideft, contra Ecclefiam fruftra iuua
I bunt fub mundi finem.Ideo non folu di-
prehendentfemitas uitæ,ideft,difficile.refi-
pifcent, vt feruata lege Dei vitam confe- xit filius Dei: Hoc eft præceptum meum ut Ioan.15 .
Janfen. quantur æternam. vt explicat Ianfenius : diligatis inuicem quia peccatores in malis
Lyran Porrò Lyranus de adulteris,ideft, de ido fe diligunt inuice,fed addidit : Sicut dilexi
Gregor.
latris dictum putat, qui relapfi ferò refi- uos.videlicet ad vitam æternă. vbi Greg.
Beda.
pifcunt:denique Beda de mortuis in adul ad id amate,ad quod amaui vos ..
terio exponit , qui nunquam reuertentur Apprehendere cornu altaris, erat olim 14.
ad vitam,fed fimplicior eft expofitio Ian ad facrariu confugere,ficut hodie rei mör
fenij, quia ergo adulteri difficile conuer- tis, ne à lictoribus comprehendantur , ad
tuntur, monuit Dominus adulteram di- tepla confugiunt.fic Ioab.Apprehědit cor 3.Reg.2.
Ioan,8. cens: Vade noli amplius peccare,quafi dice- nu altaris, quia tamen duos duces fraudu
ret , quamuis difficilis tibi fit vitæ corre- lenter interfecerat, ibidem transfofus eft.
&tio, tamen voluntatem correctionis ha- iuxta illud,quod de huiufmodi præcipi
be,& ego te meagratia iuuabo, quia om- tur.Ab altarimeo euelles eum . Quòd etia
nia poffibilia funt apud Deum. in lege gratic , quandoq; feruatur in odiu Exod.21 :
12 Apprehendere dicitur Deus,quos eli- traditoru,nec iniuftè:ná fiQuisdixeritfra Matth.s.
git,& fpeciali auxilio gratiæ iuuat , fic le- trifuofatue , reus eritgehennæ ignis. tradi-
Ifai.41. gimus : Semen Abraham amici mei, in quo tor,& homicida quid mirũ fi ab altari ad
Hieron. apprehendi te abextremis terre. Vbi Hie- fupplicium temporale fecundum leges
ronymus. Duodecim, inquit, elegit Iefus, euellatur?
Luc.6: 15
quos Apoftolos nominauit, quipoftfer- Apprehendi virum vnú à feptem fœe-
1 minis,raritate denotat virorum , & defo-
uitutem pedadogiæ legis electi funt in
Euangelio , & femen Abrahæ , & amici lationem.Apprehendentfeptem mulieres ui Ifai.4.
Hieron.
Dei effe meruerunt,in eo eifim apprehen rum unum.vbi Hiero.Ob nimiam, inquit, ["
dit eos ab extremo terræ, & vocauit If- hominum raritatem , interfectis omnibus
rael:de vniuerfis nationibus , congregans bellatoribus,vt maritum habere videatur,
primum populum Iudæorum. HæcHie neque maledicto legis fubiaceat. Maledi Deut.7:
Cyrillus.
rony. Eadem phrafis eft apud Hier. vbi Eta fterilis.Eode modo Cyrill.cötigit au-
Hier.31.
Iudæis,Dominus dicit: Feriam cum domo tem in excidio Hierofolymitano fub Ro
uda, c.fœdus nouum , nonfecundum pactũ, manis.fic etiam exponunt Theod. & Ba- Theodor.
Bafili,
filius.Notat etiä Hierony. Numerufepte Hieron
quod pepigicu patribus ueftris,in die qua ap-
prehendi manum corum , ut educerem eos de narium, indeterminatè plures fignificare,
de terra Ægypti. vbi apprehendere manŭ quia Hebraica dictio y Seba , & fe - l
ptem,
APPREHENDERE.
[ptem , & plures fignificat : de liac defola- lio: Apprehendi manum tuam , ideft , natură
Luc.19.
tione,Dominus dixit: Nonrelinquent in te humana hypoftatice vniui cuni meo con
lapidemfuperlapidem . fubftantiali verbo.vel vt Hierony, expo- Hierony,
15 Apprehendere fimbria alicuius, deno- rit,apprehendi manum tuam , dicit filio
tat auxilij gratia eum tenere.fic legimus: pater,quia quidquid operatur filius , ope-
Zach.8. Apprehendentdecem homines ex omnibus lin ratur & Pater:ideo Chrift dicebat: Pater Ioan. 14.
guisgentiumfimbriam uiri Iudæi ,dicentis ibi in memanens ipfefacit opera. de quo vide
Hierony. Eufebium lib. 9.de demöftratione c.15. Eufeb,
mus uobifcum.Vbi Hiero. Quida (inquit)
ex Iudæis hec fub Zorobabel,& poft Zo & Lactantium lib.4.cap . 20. Lactantius.
robabel,dicut effe completa: nos autem in Apprehédit etiam Deus dextera Cyri 1
18
1
aduētu Dni Saluatoris , quãdo de Maria Regis,fed per folu auxiliu tëporale. iuxta
natus eft virgine, rectius & verius intelli- illud. Hec dicit Dñs Chrifto meo Cyro, cu- Ifai.45.
Cyrill getes.Hec Hier.ideCyri.qui addit,nume ius apprehendi dexteram . Quod multi de
ru denarium no quidem præcife capi, fed Chrifto ad literam dictum putant , quia
multitudine fignificare.Sicut autempar- Septuag. vertunt. Hæc dicit Dominus
uulifimbrias veftimentorü extremas pa- Chrifto ineo Domino.Ita tenet Lactan- La&ant.
tius lib.4.cap. 12.Tertull. libro aduerfus Tertull.
rentu apprehenduntfæpe, ne cadant , ita
prædixit Zacharias , Gentiles Apoftolis Iudæos Cyprian. lib. 1. contra Iudæos, Cyprian.
adhæfuros.Hçc ex Cyrillo.fic Dominus cap.21.Auguft. in oratione de quinque Auguft.
Ioan,20, Athanaf,
dixit Apoftolis : Sicut mifit me Pater, rego hærefibus,Athanaf.lib. 1. de vnitate fan-
mitto uos,ideft,ficut me mifit Pater dices: tiffimæ Trinitat.in principio. Sed etiam
Pfal.z. R.Salomon referente Lyrano di it,anti- R.Salom.
Poftula à me,&r dabo tibigentes hæreditatem
tuum :ita ego mitto vos , vt eafdem gentes quos Hebræos de Mefsia hunc locu fub
mihi datas ad me cögregantes adducatis. typo Cyri intellexiffe. Porrò de Cyro
Ioan.154
& iterum: Ego mifi uos,ut eatis, fructum Rege Perfarum exponunt Hierony. hoc Hierony.
Cyrillus.
afferatis. loco,Cyrillus, Theodo.Procopius, Glof. Theodoret
16 ordinaria , & interlinealis , & Vatablus, Procop.
Apprehendit filius Dei femen Abrahę
factus homo ex feinine Abrahæ fecundu quæ fententia tenenda eft, quia quædam Glofordin
Hebr.2, interlinea.
carne.ficPaul.Nunqua angelos apprehédit, hic dicuntur, quæ nequehiftoriæ, neque
fedfemě Abrahæ apprehédit, quod tunc co in figura poffunt quadrareMeffiæ, quale
tigit , quando Maria dixit Angelo: Ecce eft illud quod fequitur:Affimilauite,& no
Luc.r.
ancilla Domini , fiat mihifecundum uerbum cognouiftime. Dicit autem è contrario fi
Chryfof,
tuum.Notat autemChryf.fuper Hebr. 2 . lius Dei.Sidixero, quia nefcio eum,erofimi- Ioan,7,
quare non dixit fufcepit , fed ifto verbo lis uobis mendax,fedfcio eu,quia ab ipfofum.
vfus eft apprehendit : vtiq; per metapho- Apprehendit autem Deus dexteram Cy
ram infequentium eos, qui auerfi funt, & ri intemporaliauxilio .
omnia facientiú,vt fugientes occupet, &c. Apprehendere mefilium tritura ipfam 19
aufugientem ab eo naturam humanam in quoque vindemiam , fignum eft magnæ
fecutus apprehendit.Hçc Chryf.Et recte, fertilitatis.ficlegimus.Apprehendet mejliu Leuit.26.
ia enim homo non poteft fugere Deum, triturauindemiam, & in eodem fenfu apud
quia obfidem habet pretiofiffimum apud Amos dicitur.Ecge dies uenient, dicit Dís, Amos 9.
Deum,hoc eft natura humanam hypofta comprehendet arator meſſorem, & calca- !
Hieron,
ticè copulata filio Dei: nec mirum fi prius tor uineæ mittentemfemen. Vbi Hieron.vt
fugeret cu obfides ( Hifpane rehenes ) non nunquam,inquit,fint fine frumento,& vi !
dediffet Deo.Idco nafcente Domino ca- no,& gaudio , quamuis fpiritualium mef-
Luc.2.
nuntAngeli. Et in terra paxhominibus. fium abundantia in lege gratiæ fecundum
17 Apprehendere Deu manum Chrifti, hiſtoricum etiãfenfuin fignificetur,vt no-
denotat vnionem perfonalem naturę hu tat Hieron. de qua : Messis quidem multa, Luc.10.
Ifai.42 . mianę cũ verbo.fic Ifa.vbi Pater loquitur operarij autem pauci, Apprehendit autem
ad filiu: Ego Dis uocaui te in iuftitia,appre- meffium tritura vindemiam, quando fub
hendi minum tuam, &feruaui te, dedi te in Apoftolis tyrunculi vix baptizati per-
foeduspopuli inlucemgentium.vbi Pater,qui fectionis confilia fectabantur , renuntian-
Ioan.rs: maior eft filio fecundu humanitatem , de tes omnibus , quæ poffidebant, & marty-
qua dixit:Quia Patermaior me eft, dicit fi- I rio vitam profundentes .
Appre-
A QVA. 136
Auguft. aquas.vbi Auguft.terram hac fuper aquas f Idem omnes Aftrologi , & Philofophi
firmata dicit,eam effe terræ partem , quæ quia in littoribus conftat humilius effe
arida vocatur,& animalia cötinet : de qua quam terram:in medio verò proportiona
Gen.I, dictum eft. Separentar aquæ in unum lɔ- tum eft littori, neque enim violenter totu
cum, appareat arida. hoc pendet elementu, fed vt, inquit, Aug. Auguft
Quæftiotamen eft inter autores mul- lib:7.de Trinita.c. 30. fic Deus admini-
2
tum agitata . An aqua maris fit altior, & ftrat omnia,quæ creauit, vtetiam ipfa pro
Quæftio.
fublimior quam terra , quæ difcooperta , prios motus agere finat : quòd etia fcriptu
& habitabilis eft ? an humilior vt diceba ra confirmat,na præter id qp nu, 1.allega-
mus:de quo funt diuerfæ patrum fenten- uimus:dicit Prophet. Ipfefuper mariafun- Pfal.:
te , prima dicit, effe aquas maris multo dauiteum, ideft, orbem terræ , etiam alibi
fublimiores terra habitabili.Hác tenet Ba dicitur: Quidefcendunt mare in nauibus. & Pfal.106.
Bafil. filius,hom.4.Examero,quia Darius Rex apud Iona .Inuenit nauem , & dedit naulum Iona, 1 :
Perfarum , & quidam alius voluit mare eius,er defcendit in eam . & ideo hæcfenten
Rubrum coniungere mari Ægypti, quòd tia mihiprobabilior eft.
non tentarent , nifi humilior effet terra Quod fi quis roget, quid ergo fcriptura 4
Plinius. Ægypti, quam mare Rubrum ,Plinius ve
tamfrequenter exaggerat, imperio diuino
rò lib.6.ca. 27. Regem quemdam Agy aquas maris retineri , ne obruant terram ?
pti refertvoluiffe mare Rubrum cum Ni Refponfio expedita eft,raritatis , & denfi
Ambrof. lo coniungere,quod in idem recidit.tenet tatis elementi aquæ magnam effe latitu-
etiam cum Bafilio,Ambrof.lib.3.Exame dinem ,feruata etiam aquarum fpecie:vn-
D.Tho. ron cap.2 .& D.Thomas. 1.p.q.69.ar= dequando initio mundivniuerfam ope-
Catheri. tic. 1.& Catherinusfuper Genef. 1.Item ruit terram , & intempore diluuij Noc
Dionyf.Carthufia .& alij . Hæc opinio rariffima erat aqua,Deinde verò quando
habet pro fe teftimonia fcripturarum , & in Gen. Dixit Deus congregentur aquæ in Gen.1.
phyficam rationem, quæ docet maius ef- locum unum,& appareat arida, condenfauit
fe elementum aquæ quam terræ, triplo elementum non quidem violenter, fed in
fortaffe,quia ex pugillo terræ multi fiunt tra latitudinem naturæ aquæ , vfq;adeo,
aqua , ergo non poteft incauernis terræ vt in cauernis terræ potuerint comprehen
premi,fedfurgitaltior terra habitabili mo di:ita,vt fub ea denfitate non poffint na-
Pfal.103 . les aquarum, quod Propheta canit. Super turali profufione terram operire, neq; ei-
Pfal.32.
montesftabunt aquæ. &, Congregansficut in dem fupereminere, nifi rarefiant,quod in-
utre aquas maris,Hebraicè ficut in aceruo. finuatur in voce Hebræa , quamvulgata
Ecclef.39. ficut dicit Ecclefiaft. In uerboeiusftetit aqua
vertit:Cogregentur aqua,Hebraicè Cauah,
2.Paral. vlt. quafi congeries.& alibi.Tuligafti mare wer= צות
quòd duo fignificat, videlicet ligari , item
Prou.8. bo præceptitui.Rurfus: Quando legem pone voragine ad lineam concludi , quod ante
Iob. 38. bat aquis,ne tranfiretfinesfuos, &Iob.Quis nos adnotarut Hiero.Oleafter , & Augu Oleafter.
conclufit oftijsmare,&rc.conclufit illud termi binus infua Coſmopia,quia à verbo Ca- Acgubinus,
nisfuis,& pofuit uecté ,& oftia,& dixit, buc uah deriuatur dictio Cau , quæ eft linea
ufq; uenies, & noprocedes amplius , &c.Ite iuxta illud. Extenda fuper Hierufale Cau, La 2.Reg.2 .
Hier.5 Hiere.qui pofuit terminu mari.& denique. tine linea.Et rurfus:Extedit Cau,ideft linea. Ifai.44
Pfal.103. Terminum pofuifti,quem non tranfgrediétur, Itaq; ligauit & congregauit,ideft,conden
neque conuertentur operire terram . Accedit fauit Deus aquas ad lineam, vt in illa natu
quod initio mundi aqua terram operuit rali condenfatione effent in Oceano hu
Gen-7. vniuerfam, & tempore diluuij . Quinde- miliores, quá terra hæc habitabilis : & ita
cim cubitisaltiorfuit aquafuper omnes mon- naturalis fuit lex, quã pofuit aquis ,no mi-
tes,quos operuerat. Ergo modo in Ocea- raculofa fupra naturam aquæ, exaggerat
noaltior eft terra, fed diuino nutu, ne ite- auté illam fcriptura locis citatis. Prou.8 .
rum eam operiat,cohibetur. Iob 38.Hiere.5 . & Pfalm. 103. &alibi
3
Calet. Nihilo fetius tamen contraria fententia paffim,vt innotefcat prouidétia diuinæ fa
Terra eft eft Caiet.fuper Gen. 1.Terram videlicet pientiæ,quæ feruata liquidi elementi na-
altior ma- habitabilem altiorem effe Oceano , & tura , quando vult rarefacit aquas inaris,
ri. aquis maris , vt experientia docet oculo- vt cooperiant terra,ficut in initio, & in du Gen.1.
Nicolaus, rum .Idem tenet Nicolaus fuper Pfa.3 2.1 luuio Noe , & quandiu vult condeſatas Gen.7.
ad li-
A QVA. 137
yad lineam retinet in Oceano humiliores ) placitum eft antete . Ecce menfura eft be-
terrain tempeftatibus etiam rarefactas neplacitum Deicui mifericordiam , & iu
eleuat flatu ventorum fupra montes, de- dicium cantat Propheta.
Pfal.roo.
inde fedat eas , & condenfat iuxta li- Sub aquís gemere dicitur de danatis ,
neam præfcriptam . Nequefundamen- fic legimus apud Iob . Gigantesgemuntfub 7
Bafil.
tum contra nos Bafilij ,Ambrofij , & alio- aquis.Vbi Lyra.tepore,inquit,diluuij di- lob 26:
Ambra: Lyra.
rum vrget de rege Ægypti.vel Perfarum, citur.Gigantes erantfuperterra.Gigantes er Gen.6.
qui coniungere voluit mare rubrum cum go aquis diluuij fubmerfi gemunt in infer
Nilo , vtinflueret in mare Mediterrancũ no. Sed D.Thom.per gigantes fuperbos D.Tho .
quia non potuerunt illi reges,quod inep- intelligit,fic etiam Greg. quiaquas popu Greg.
te cogitauerunt , quare potius confirmat los exponit iuxta illud.Aque multæ populi Apoc. 17,
fententiam noftram. Denique nobis fauēt multi.Elati ergoinquit,omnes du in hacvi
fcripturæ præallegatæ , quas non eft ita ta affequi honorum celfitudinem cupiut
facile foluere. fub ponderibus populoru gemunt . Hæc
In medio deinde aquarum firmamen- Greg. quia ergo celfitudo fæculi dignita
Gen.1. tum legimus verbo Domini factum . Fiat tugemitus potiufquá quiete parit. Chri-
firmamentum in medio aquarum , diuidat aquas ftus difcipulis federe ad dexteram,& fini
ftram cius , infublimi dignitatum rega-
ab aquis , c. & diuifit aquas,que erant fub
firmamento abhiis , que crant fuper firma- lium petentibus.Nefcitis (inquit) quid peta
mentum . Vbi magna quæftio eft An ue- tis . Quafi dicat fefsio , quam vt quietam Matth.20 .
re fint aquæ fuper celum elementares, defideratis , plena folicitudinum & ge-
de quo latius agendum nobis eft, libro. mituum eft.
6. in dictione firmamentum interim ta- Aqua calidæ balnea fignificare folēt,
8
men ne nihil hic dicamus , probabilem quæ langudis vtiles funt aliquãdo,fic legi
duco fententiam Gloffa ordinariæ ex inus.lfte eft Ana, qui inuenit aquas calidas in
Gen.33 .
Auguftino , quæ fuper Gen. 1. dicit nu- folitudine . In Hebræo pro aquis calidis le
bes , & vapores aquæ nomine denota= gimus hic iamin,quod code modo vertut
ri , quæ vt firmaméntum , ideft, in media Sept. Tov saμxp fuper quem locum Hie Hierony.
regione aeris pendent , quanuis verius rony.in traditionibus Hebraicis.Alij (in ימים
fit cælum cryftalinum vocari aquas pro- quit) apud Hebræos putant Iamin Ma-
pter proprietatem aqueam. ria appellata . Iifdem quippe literis fcri-
.6
Aquas Deus in nubibus ligat, quando buntur maria , quibus & nunc hic fermo
Job.26.
nubes ex vaporibus paulatim cogit. Qui fcriptus eft,& volunt illu du pafceret afi-
ligat aquasin nubibus fuis , ne erumpant pari- nos patris fui in deferto,aquarum congre
D.Thom. ter deorfum . Vbi Diuus Thomas fit ( in- gationes reperiffe , quæ iuxta idioma lin
quit ) diuina virtute vt vapores non fi- guæ Hebraica maria nuncupantur, quod
mul condenfentur , ne oporteat eos fi fcilicet ftagnureperit,cuius rei inuétio in
mul in pluuiam conuerfos cadere. In eun deferto difficilis eft. Nōnulli putat aquas
Iob, 28. dem fenfum dicitur . Appendit aquas in calidas iuxta Punice lingue vicinia, quæ
menfura.De quo diximus in dictione ap- hebree contermina eft,hoc vocabulo fig
Lyra. pendere num.2. Atqui Lyranus aquas nificari. Pleriq; putant quod equarugre
appenfas in menfura putat effe fapien- ges ab afinis in deferto ipfe fecerit prim
tiam ,aquarum nomine per metaphoram afcēdi,vnde mulorúnona contra patură
fignificatam . Et quamuis fenfus myſti- animalia nafcerétur. Hac Hiero . Atqui
cus videatur,quadrat tamē pulchrè fatis, noftra vulgata Punicam phrafim fecuta
fic enim filius Dei fapientiæ cæleftis my eft , quia in illa regione fortaffe calidæ
fteria in parabolis quafi in nubibus in aquabalneorum vfui pretiofæ reperiun
Matth.13. menfura ligabat, difcipulifque dicebat. tur,vbi fut venæ fulphureæ, vt inquit Ly
Lyra.
Luc.8, Vobis datum eft noffe myfterium regni Dei, ce ran. Illud auté notādū inuentores rerum inuentores.
terisautem in parabolis . Quam menfuram infcripturis laudari, Abel, qui primus pa rerum lau-
ftoralem artem inuenit; Noe,qui primus dantur.
iuftitia pariter,& mifericordia diuina prę
Matth.11. fcribunt ficut inMatth. vbi patrifilius di plātauitvinca .Tubal, qui mufica primus Gen.4.
cit.Abfcondifti hec àſapientibus, & prudenti reperit inftrameta,cithara,& organu:Tu Gen, 9.
bus , reuelafti ea paruulis , itapaterquiafic bal Cain, qui fuit primus faber ferrarius Gen.4.
S & era-
A QV A.
& ærarius ite Ana, qui primus balnea re- tur cineres vacca cobufte.de qua legitur. Num, 19 .
perit in deferto aqua calidæ , fed multo Adducant ad te uaccam rufam ætatis integræ,
magis Ioannes Baptifta, qui fpiritu diui- in qua nulla fit macula , nec portauerit iu-
no baptifmureperit,quo difponeret ho- gun, erc. comburetque eamfacerdos , lignum
mines ad pænitentiam . Et uenit in omnem quoque cedrinum,& hyffopum mittet inflam-
Luc.3. regionem circa Iordanem prædicans baptif- mas , &c. Deinde iubet colligere cine-
Ioan.3 : mum.Et fuper omnes filius Dei,qui facra- res , ut fint ( inquit ) multitudini ifraelin
Marc.vlt. menta gratia condidit efficacia. Nifi quis cuftodiam , & in aquam afperfionis . Hæc
Matth.vlt: renatusfuerit. ergo dicebatur aqua luftralis , quia om-
9 Aquas amarifsimas indices adulterij nes,quiproptercadaueris,aut reicuiufuis
permittebat lex vetus num. 5. Vbi de immundæ contactum reddebantur im-
de muliere adulterij nota refperfa dicit mundi , & quafi irregulares ,afperfione
lex. Potum det mulieri , fub audi facerdos, huius aquæ luftralis mundabantur. vn=
aquas amarifsimas,quas cum biberit,fi pollu- de Apoftolus ait . Si cinis uitule afperfus Hebr,9.
taeft contempto uiro , adulterij rea,&c. infla= inquinatosfanctificat ad emundationem carnis,
to uentre computrefcet fœmur , eritque mulier quanto magisfanguis Chrifti , & c. emunda
in maledictionem . Et paulo ante vocat tex- bit confcientiam noftram ab operibus mortis,
Lyranus. tus aquam hanc fan&tam. Vbi Lyranus, c. Erat itaque hæc aquafigura fangui-
R.Salom. ait. dicit R. Salomon quod vocatur fan- nis Chrifti , vocabatur autem luftralis,
ta , co quod accipiebatur de labro eneo quia luftrabat , vel illuftrabat obfcura, &
de fpeculis mulierum deuotarum facto. immunda , ficut & apud Romanos fpa
Iofephus. Iofephus vero libro. 3.antiquit . cap. 14. tium quinque annorum luftrum dice-
dicit vocari fanctam , eo quod nomen batur, quia fingulis quinquenniis vrbem
Der ineffabile in fchedula fcriptum dilue luminariis , & quibufdam alijs ceremo-
Dionyfi. batur in ca , vel vt inquit, Dionyfius Car niis luftrabant , fiue purgabant . Vnde
thu, quia oblata erat in facrificio in atrio Liuius lib, 2. Omnes centurię , & equi- Liulus;
fancto.Amarifsimæ vero aquæ diceban- tes in campumMartium conuocati oue ,
tur non propter faporem amarum , fed tauro cæfis immolarunt , quod luftrum
effectiuè , quia caufa erant amarifsimi do eft dictum . Sed lege gratiæ aqua baptif-
loris & morbi. Hinc autem & apud fide- mi luftramur femel ad falutem . Nifi quis Ioan, 3.
les olim in lege gratia ortum habuit pur- renatus fuerit exaqua , & Spiritufanéto, non
gatio vulgaris, quæ fœminę adulterij no poteft introire inregnum Dei . Aqua vero
Purgatio ta laboranti adhibebatur , fiue in ferro lachrymarum frequenter purificamur
uulgaris. candenti , fiue in aqua calida, interdum quafe luftrauit mulier , quæ erat in ciui-
vero foemina infrigidam aquam manus tate peccatrix . Luc.7
immittere iubebatur , de que Fulgofus Aquam fluminis percufsione virga
Fulgofus, libro. 18. cap. 1. mirabile narrat exem- vertit Moyfes in fanguinem . Etfuitfan= II
plum de muliere , quæ cum ad purga guis in tota terra Agypti. Deinde fequi- Exod.7.
tionem obiecti criminis in frigidam mi- tur in textu . Feceruntque fimiliter malefi
fiffet manum , combuftam penè retra= ci Agyptiorum incantationibusfuis . Quæ-
xit , non aliter quam fi in aquam bul- rit itaque Auguft.in qq.fuper Exodum, Aug,
lientem eam intuliffet , quæ omnia ad quomodo fifuerat fanguis in tota terra
Honorius. imitationem aquæ legalis fieri cœpe- Ægypti , poftquam Moyfes virga per-
Papa. rut ob zelotypia, fed Honorij tertij Pon cufsit fluuium, potuerunt malefici facere
tificis maximi decreto prohibita funt , fimiliter, cum no fuiffet aqua relicta , que
de purgatione vulgari cap. vltim. in le- non effet verfa in cruorem?Sed refponfio
ge quippe gratie adulteræ pœnitenti par extextu colligitur , quia fequitur fode
cere potius Dominus docuit, quam con- runt autem omnes Ægyptij per circuitū
tra illam talia machinari , quando dixit fluminis aquam , vt biberent: hanc ergo
Ioar 3.
adultera.Neque ego te condemnabo.C. aquam ex parte malefici verterunt in
10 Aqua luftralis memoratur . Tolles le- fanguinem , ex puteis , quos foderunt
Num.8.
ultas & دpurificabis eos iuxta hunc ritum, Ægyptij.Illud autem adnotatione dig-
Lyra. num eft , magos Agyti plagas Agytiis
afpergantur aqua luftrationis , &c . Vbi
Lyranus.In hac ( inquit) aqua poneban- lá Domino per Moyfem inflictas nūquā
abftu
A QVA. 138
reficit
A QV A. 139
reficit in tribulatione,& profperitate , ap Sic in Ecclef. Mitte panem tuữſuper tranfeun \Eccleſ.11 .
Pfalm.92 : pellatur etiã voces aquarumultaru.Quia tes aquas.Vbi Lyranus.Omnibus (inquit) Lyra.
Marci.7 .
1fai,8. furdosfacit audire mutos loqui . Præterea egentibus da cibum, & potum, & maxi-
dicitur Aqua Siloe quæ vadit cu filentio, me tranfeuntibus peregrinis . In eodem
quia filentiú vitæ docet cotéplatiuæ , de fenfu Hierem.ait. Ecce aquæ afcendentes ab Hierem. 47.
Luc.10.
qua Lucas.Maria optimam partě elegit.Po- Aquilone. Ideft, gens Chaldæoru furgens
ftremo vocatur Aqua fidelis , quia quod Theodoret.
Matth.s contra Iudæos, vt exponit Theodoretus.
promittit fcriptura dicens . Beati pauperes Aquarum multarum vox,fecundu ean 19
Spiritu erc. fideliter complet,ficut & om- dephrafim, eft fonitus multitudinishomi
nes alias promifsiones . nu,vel Angelorü,feu vox maxima, & val
17 Aqua fecundu varias adhuc metapho detreméda . Sic in Apoc. de viro fimili fi Apoc.1,
ras fapientiæ denotat doctrina. Sic dici- lio hominis , que vidit Ioannes . Vox (in-
tur.Aqua breuis,Aqua decifterna,Aqua quit)illiustanqua uox aquarum multaru.Vbi Richar,
tenebrofa in nubibus , Aqua profunda, Richard.você intelligit fcripturaru , quæ
Ifal.30. Aqua de fitula.Aqua breuis apud Ifai. Et perApoftolos toto infonuit orbe,iuxta il
dabit uobis Dominus paně arêtũ,& aquam bre lud.Prædicate Euangeliu omni creature. Sed Mar.vlti.
Hierony. uem.Ideft doctrina Euangelica, vt expo-
myftica eft hæc expofitio.luxta literā ve
nit Hiero.quæ in'dilectione Dei, & pro- ro vox iudicis ad finale iudiciù veturi de
ximi omne vetus abbreuiaturedigit teſta notatur,quç tá valida erit, vt vox multitu
Matth.22. mentü,vt habes apud Matth. Aqua vero dinis exercitus videatur , quando dicet. Matth . 25 :
Prou.5.
de cifterna legitur inProu.Bibe aquam de ci Ite maledicti in ignem æternam . Sic & Eze- Ezech. 1.
fterna tua, fluenta putei tui,deriuenturfontes chiel de quatuor fanctis animalibus . Et
tuiforas, in plateis aquas tuas diuide. Vbi Ly audiebam ( inquit) fonum alarum quafifonum
Lyraj
nus de cifterna tua, ideft, de facra fcriptu aquarum multarum , & quafi fonum fublimis
ra fapientiam hauftam alijs communica Dei . Ideft, fonum maximum.Quamuis
Greg. per doctrinam.Eodem modo Greg. 3.p. aliter etiam poffet intelligi , quod fcilicet
Paftoralis admonitione. 2 5.Aquam (in-
audierit Angelos per quatuor animalia
quit)prædicator de cifterna fua bibit , cũ Ezech, 10,
fignificatos (vt conftat ex eodé Ezech.
ad cor fuum rediens ,prius facit ipfe quod
Matth.5. dicête.Etfonus Cherubim audiebatur ufque ad
dicit,iuxta illud.Qui autémfecerit, & docue atriuquafi uox Dei omnipotentis) Quod per
rit,hic magnus uocabitur in regno cæloru. Prę
rindefit,atquefiPropheta Deu audierit:
terea,Aqua tenebrofa in nubibus aëris , legi- ité qui audit quatuor animalia,ideft, qua
Pfalm.17, tur in pfalmo quæ eft facra doctrina pro tuor Euangeliftas quafi Deu audit,iuxta
pheticis inuoluta myfterijs, vt exponunt illud. Quiuos audit me audit . Hiftorice ta- Luc.ro
Auguſt, Auguft.Hieronymus ,&Gloffa,quamuis
Gloffa. menvox aquaru multaru vt dicebamus
de nubibus,& pluuia materiali iuxta lite
Hierony: vocem multitudinis denotat etiã Apoca.
Lyranus, ram explicent Lyranus,Ianfenius ,& an- 14. &. 19. Audiuiuocem quafi tube magnæ
Ianfenis. te cos Theodoretus.Item , Aqua profunda
Prou.1 8. ficut uocemaquarum multarum:
uerba exore uiri , habetur Prou . 18.ideft,
Aqua per metaphora tribulationes fig 20
verba fapiëtiæ ex oreviri perfecti funt fi
nificat,&impugnationes hoftiles.Sic Pro Pfalm, 133
R. Salomo cut aqua profunda ,vt ait R.Salomon.De
pheta.Forfita pertranfiſſet anima noſtra aquã
nique Aqua de fitula diciturfapientia po intolerabile.Ideft ,tribulatione intolerabi
puli Iudaici quæ quafi aqua de fitula ad lem, vt exponit Lyra.Qui code modo ex Lyra.
Pfal.17
Num.240 multas gêtes deriuada erat.Sic Balaã di- plicat illud Pfalm. Mifit defummo, & acce
xit de populo Ifrael. Fluet aqua defitula cius
Lyranus. pit me,& affumpfit me de aquis multis . Ideft,
femen eiuserit in aquis multis . Ita expoz
de impugnationibus Saul, & Abfalonis. Pfalm.68 .
nunt Lyranus & Carthufianus . Vnde Ite alibi. intrauerunt aquæ ufq; ad animã meă.
Dionyfi. Apoftolis de populo Ifrael dictum eft
Ideft,perfecutiones & tribulationes , iux
Matth. viti, illud.Docete omnes gentes.
ta illud.Adducetfuper eos Dominus aquasfor Ifaiæ, 8.
18 Aquæ per metaphoram gentium fig-
tes,er multas,regem Affyriorum . Poteft au-
nificant multitudinem . Aqua multe popu-
Apoc.17. të intelligi verlicul' Pfal.de Chrifto, quia
Nahum,2 . li multi.Et apud Nahum. Niniue quafi pif- perfecutiones Iudæoru, vt inquit Lyran. Lyra,
Hierony, cina aquarum aquæ eius.Vbi Hierony.mul
- nofolu aureseius tetigerüt, ficut quãdo di
Ititudinem Niniuitarum fignificari dicit. cebãtei.Samaritanus es tu,& demoniu habes. Ioan.8.
S 3 Sed
A QV A.
Ioan.8: banda fiducia populi Iudaici, quã in au-
Sed vfque ad feparationem anime à cor-
pore, de quain Concilio Cayphas dixit. xilio infidelium ponunt,fruftandãq; prę
Expedit ut unus homo moriatur pro populo. dicit:Sic etiã turbatur &fallit fpes in mū
Ioan.IT,
Sed vt dicitur in cant.Aque multæ non po- di thefauris conftituta , ideo Dís ait No-
Cant,8
tuerunt extinguere charitatem . Ideft , tribu- lite thefaurizare uobis thefauros interra. Matth.s
Ioan.13. 22
lationes multæ , vfque adeo. vt Sciens le- Aquæ furtiuæ errores denotant hæ
fus , quia uenithora eius , & c. cum dilexiffet reticorum,fic Sapiens. Aque furtiue dulcio Prou.9 .
fuos quierantin mundo infinem dilexerit eos. resfunt. Ita exponunt Beda, Gloffa, Lyra. Beda.
Neque fuos folos Apoftolos intelligit, & Greg.fuper illud Iob. 33.Abominabilis Gloffa.
Lyra.
fed omnes electos , inter quos erant aliqui fitei in uitafua panis . Sic intelligitur & il- Grego.
ex illis , qui eum morti tradiderunt . In lud Ifai.Vinum tuu miſtũ eft aqua. Vbi Hie Ifai. ,
Pfal : 143. codem fenfu propheta clamat. Liberame ro.&Septuag.habet. Cauponestui mifcent ui Hierony.
de aquis multis . Sic etiam de Ecclefia pri · no aqua. Pro quo Symma.tranftulit.Vinu Symma.
Hierony. mitiua exponit Hieronymus illud Efai. tuum miftum eft aqua .Et eft fenfus , lex Dei
Ifai.43 .
Sitranfieris per aquas , tecum ero , flumina pura , atque fyncera violata eft traditio-
Hicrony.
non operient te . Vbi Hieronymus Aquas nibus Pharifæorum , quòd Dominus in
Matthis.
(inquit) & flumina , ignem, & flammas , Euangelio docet dicens. Irritufeciftis man
perfecutorum impetu, furoré que defcri- datum Deipropter traditionem ueftram.Et in=
bit , Hæc ille.De his perfecutionibus Do fra hæretici quoque Euangelica veritaté
Ioan.16 .
minus dicebat. Venit hora, ut omnis , qui in= corrüpunt , & faciunt de vino aquã ,cum
terficit uos , arbitretur fe obfequium præftare è contrarioDís aqua invinum cõueterit.
Luc.21 . Deo . Et : eritis odio omnibus hominibus prop-· Hæc Hierony.Eodem modo Procopius Ioan.2.
ter nomen meum. & Irenæus lib.4.ca.25 . vbi de traditio . Procop.
21 Irenæus.
Aquæ infideles vocantur tribulationes nibus Iudaicis Euägelio còtrarijs agit, & Chryfoft,
illæ , quæ initio vltimum comminantur Chryfoft.ferm.aduerfus hereticos tom.
exitium , fed ficut nimbus repentinus ci 5.deniq; quod Dís ait.Qui uentut aduos in Matth.7.
to tranfeunt . Sic de fuis tribulationibus ueftimentis ouium . de fcripturis intelligit,
Hicre.15. dicit Hieremias . Factum eft mihificu: men- quas heretici fibi circundant , fed cor
dacium aquarum infidelium . Ideft , in mo- rupte illas in perniciem fidelium ex-
dum aquarum tranfeuntium , vt expo . ponunt.
Hierony.
Theodor. nunt Hieronymus, Theod.D.Thom. & Aqua infcripturis interdum pro ini= 23
D.Thomas Lyranus . Sic tranfierunt tribulationes
quitatefumitur apud Hieremias.Sicut ci- Hierem.6.
Lyranus. meæ, quæ prius videbantur plaga incu-
fternafrigidam facit aquam fuam, ita iftifri-
Vatablus. rabilis . Porrò Vatablus vertit & tu (fub
gidamfecerunt malitiamfuam. Ite apud Íob Iob,1s.
audi , ò Deus ) es mihi , ficut aquæ quæ
Qui bibuntficut aquam iniquitatem. Denotat
fallunt , & firmæ effe nefciunt , explicat etiã aqua venerea voluptatem ,fic dicitur
autem verba effe Hieremiæ quafi parum
de muliere fornicaria . Ab omni aqua proxi Ecclef.261
fidentis de exitu reuelationis fibifactæ, ma bibet.Ideft venerea percipiet volupta-
eo quòd foleat Deus minas non adim- Lyra..
tê,vt explicat Lyran .& Ianfenius. In hoc Ianfen
?
plere vnde fubdit . Si conuerteris , conuer- etia fenfu Iacob filio fuo Rube,qui patris
Hier,8. ta te.Quafi dicatDeus ò Hiere.fi cöuerté toru violauerat dixit . Effufus esficut aqua, Gen.49 ,
ris ab hac tua diffidētia , cóuertã te . Quæ
noncrefcas. Vbi Gloffa voluptatis , inquit, Gloffa,
expofitio non difplicet, quia etiam cum effufus es impetu . Quamuis effundi ficut
verfione vulgata quadrat . Præterea tri- aqua,denotet etiã viribus deftitui , & ex- Pfalm.21 .
bulationes fuppliciorum pro fceleribus , hauriri , fic Propheta in perfona Chrifti Ioan.io.
Hierem, fellis aqua vocantur tefte Hiere.. Potum de ait.Sicut aqua effufusfum, difperfafunt om- Hierony.
di uobis aquamfellis . Denique aqua turbi- nia offamea.Quia bonus paftor animafua de. Auguft.
da vocatur amaritudo fiduciæ vanæ , ditpro ouibusfuis.Et vt ipfe biberet vite pe Cafsiodor.
Theoret,
quãdo fallit quia in homine fragili collo rennis aquas, ipfevt'aqua effuf' eft, quod Gloffa.
Hierem,2. Cata fuit:fic ide Hiere . Quid tibi uis inuia de Chrifto ad litera exponut Hiero.Au- Lyranus:
Ægypti,ut bibas aquam turbidam ,& quid tibi gu.Cafsio.Theo.Glof.L
yr.Iafen . & alij . Ianfenius .
uis in uia Affyriorum,ut bibas aqua fluminsi? Aqua linguæ fluxu interdú fignificat 24
Hierony. Subaudi Euphratis , vbi Hiero. & Vata iuxta illud.Qui dimittit aqua caput eft iurgio Prou.17.
Vatablus.
blus ex analogia turbidæ aquæ Nilitur- rum.Vbi Gregor libro.7.morali . inillud Gregor.
Iob
A QV A. 140
Et caufas adhibet huius myfterij . Aqua, tus ,ficcitas , & calor auferet eis aquas
&
inquit,illafalutare temperat poculu, hæc niuium , ideft tranfibunt ad nimium ca-
2
lauacrü præftat, & potu, Itaque per aqua lorem ab aquis niuium : & vfque ad in-
fignificatur baptimus , ficut perfanguine feros Hebraice Sheol. peccauerunt , vel
49, peccatum illius in fingulari , deficit
cuaqua euchariftia , inqua cu fpecie vini
admifcetur aqua , hæc etiam duo facrame enim in Hebræo particula vfque . Iam
Cyrillus.
ta ibidem repræfentari notant Cyrill.lib . vero de hac fententia funt tres expofitio
Chryfoft.
12.cap. 39. & Chryf.hom. 84.in Ioann. nes.Prima eft Bedæ , intelligitur inquit,
jo. Aqua dicitur dare teftimoniu Chrifti. effe apud inferos hac poena,vt àtormen
26
Tresfunt quiteftimoniu dant in terra , fpiritus to caloris nimij tranfeant ad fenfum qua
1.Ioan.s.
Gloffa. aqua,&fanguis, hi tres unufunt. Vbi Glof fi frigoris niuium. Iuxta illud Matthæi. Matth.25 .
fa.Spiritus,inquit,id eft anima , de qua di Ibi erit Fletus & ftridor dentcum.Vbiftri-
Luc.23 . xit Lucas . Inmanus tuas Domine commendo dor dentium.de rigore frigoris oritur .
fpiritum meu Aqua, &fanguis, quæ de late Hæc Beda quem omnes ferè fcholaftici
re eius fluxerunt, ex his quippe cöftat fal doctores fequutur in4.fent.cuius hic quo
uatorenoftrum veram habuiffe humani- que Lyra.meminit. Vbino afferit Beda
tatem,quæ ex anima conftat intellectiua, aquas effe in gehena,fed quafi aquas.Sed
S 4 Lyra.
AQVIL A.
que
AQVILA . 141
queplummis:& ecce uinea iſta quaſi mittens radi milis aquilæ non planè quiefcenti, fed vo
cesfuasadea,ideft vinea populi Iudaici mi lanti quia de diuinitate Chrifti exordium
fsit ad RegeÆgypti, auxiliu poſtulās ab fecit Euangelij dicens :in principio erat Ver ioa
Iofephus. n.r:
eo contra Chaldeos.Vt narrat Iofephus bum. Deinde quia veloci quodam amoris
lib. 1o.cap. 1o.fed nihilprofuit.Prater- volatu filium Dei profequebatur , vnde
Ofeæ.8 . ea Regem Nabuchodonofor contra do- ipfe dicit: Cum uidiffet Petrus difcipulum illu, Ioan. vlt.
mum Domini vêturum prædicit Ofeas: quem diligebat lejusfequentem, Videlicet no
Ingutture tuo fit tubaficut aquila in domo Do tam corporis greffu , qua amoris affectu :
mini, quiatranfgrefsi funt fædus meum.Vbi Denique dicitur Aquila volans propter
Hierony.
Hierony.prædicitur, inquit, Prophetæ propofitum virginitatis , quo fequitur
exalta vocem tuam,vt tubæ fimilis fit, & Apoc.14.
agnum velocifsimè : Quocunque erit.
hoc dicito cum clamore , ficut aquila in
Aquila pra dicatorem denotat Euange 8
domo Domini, id eft, veniet Nabucho= licum , ita in Apocal . Et uidi ,& audiui uocem Apoc.8.
donofor tam raptim, & tam velociter, vt unius aquile uolantis dicentis uoce magna, Væ,
aquila imiteturvolatu, & veniet ad Hie ua,ue,habitantibus in terra.In Græco men-
rufalem ad domum Domini, vt deftruat dofè habetur vnius Angeli , pro vnius
eam.Hæc ex Hierony.Idem Rex Baby aquila,nam Græci expofitores Aquilam
Dan,7. lonius oftenfus eft Danieli.In prima be exponunt.Vide Oecumenium, & Areta . Oecumen.
ftia , quæ afcendit de mari. Quafi leana ,
Significat autem Aquila hæc prædicato- Aretas.
alas habebat , ut aquile : vbiin facie lex- Tyconius.
res , vt exponit Ty conius homi.6 . Beda , Beda
næ ,& alis aquila fæuitia pariter , & re- hoc loco, Gloffa , D. Thomas , & alij ferè Gloffa:
gia poteftas Nabuchodonofor oftenfa omnes.Nam quòd Rupertus Abbas no- D.Thom.
eft. Quòd verò fubditur , euulfas fuiſſe mine Aquila facram intelligit fcriptura , Ruper,
alas eius: Et cor hominis datum effe ei.De- quæ calamitates Ecclefiæ prædicit , in ide
notat priuatum fuiffe Nabuchodonofor fere recidit , quia Scriptura facra à docto
regno feptem annis , & more beftiæ per ribus explicatur , vt inftilletur populo .
fyluaserraffe donec quafi homo refipuit. Prædicit autem ter væ, ideft, tres calami-
Sæpe enim flagella Dei potentes ad tates magnas fuperuenturas de cæteris vo
meliorem frugem conuertunt: ficut lan- cibus trium Angelorum , qui tuba erant
Ioan.4 gorfilij Regulum traxitpatremad Chri cantaturi , id eft , de tribus aliis tribula-
ftum,deinde ad fidem. tionibus
6 , quas alij tres prædicatores
Neque fine caufa de Ecclefia dictum erant latiùs promulgaturi Ita vt ifte , qui
Apoc.12,
eft in Apocal. fub typo mulieris folis ra quafi Aquila ceteris eminebit, dicat: quam
diis amictæ , & ftellis coronatæ : Et date
uis ego magnas imminere calamitates pec
funteidue ale aquila magnæ,ut uolaret inde catoribus terrenis, & carnalibus prædico :
fertum. Vbi in alis aquilæ regnum Eccle alij tamen, qui poft me venient,magis ti-
fiæ denotatur contra portas inferi poten mendas prædicabunt, Illis autem , quo■
Benedict . tifsimum.Vtnotat Benedictus Arias in
rūcũ Apoftolo cöuerfatio in cæliseft : &
Arias. libro Iofeph in apparatu Biblico. Quia quithefaurizant thefauros fuos in cælo, Phil.3 .
Matth. 16. porte inferi non præualebunt aduerfus eam. iuxta verbü Domini.Nihil erit trifte, etia Matth, s?
7 Aquila fecundum hiftoricum fenfum quando Eruntfigna in Sole , & Luna, Stel
Ioannem fignificat Euangeliftam ,fic le. lis,quia illis dictum eft : His autemfieri in
Apoc.4. gimus : Et quartum animal fìmile aquilæ uo- cipientibus refpicite , & leuate capita ueftra,
Luc.21
lanti. Porrò his quatuor fanctis animali- quoniam appropinquat redemptio ueftra.
Irenæus. bus quatuor Euangeliftas fignificari te- Aquilis comparantur electi poft refur
Hierony. 9
net communis traditio patrum. Ita Ire- rectionem corporum apud Matth. Vbi
Auguft. Matth.24.
næus lib.3.cap. 11. Hierony. in Proce cunquefuerit corpus ( ait ) ibi congregabun-
Gregor .
Ifidorus. miofuper Matth.Auguft.lib. 1. de con- tur , & aquile. Sic explicat Chryfoft . San Chryfoft.
Theophy. fenfu Euangel.cap. 6. Gregor. homil. 3 . tos omnes cum corporibus gloriofis re- Theophy.
&
Beda. &.4.in Ezechiel . Ifidorus lib. 1. allego= furgentes Chrifto de cælo ad iudicium
Haymo . riarum noui teſtamenti. Theophyl. fu- defcendenti obuiam ituros : ita quoque Euthymi.
Anfelmus . Gloffa:
Richardus. perApocal.4 . Et ibi Beda, Haymo, An- Theophy. Euthymius , Gloffa interlinea
Lyran.
Gloffa , felmus, Primafius, Richardus, Gloffa , D. lis , & Lyranus . In eundem fenfum ex Hierony.
D.Thom. Thomas,& alij : Dicitur autem Ioannes fi plicat Hierony.illud Efai:Qui autem confi Efai. 40.
S s dun
AQVILA , AQVILO , &c;
dunt in Domino , mutabunt fortitudinem , affu miliabitur. Aquila præterea volatus cele
ment pennasficut aquila,current,& non labora ritatem in conficienda re , & dexterita-
bunt , ambulabunt,& non deficient. Itaque in- tem fignificat , fic de hoftibus populi Iſ-
ftar ( inquit ) aquilarum fancti repueraf- rael dicitur : Adducet Dominus fuper tegen Deut.27,
cunt , & affumpto immortali corpore la- tem de longinquo ,& de extremis terræ,infimili
borem non fentiunt mortalium , fed ra- tudinem aquila uolantis , item de hofte Ba-
pientur in nubibus obuiam Chrifto . Hæc bylonico : Velociores aquilis equi illius , & Hier.4.
Hicrony. rurfus : Ecceficut aquila uolabit , & extendet Hier.48.
ΙΟ Aquila decidentibus plumis decalua- alas fuasad Moab. Sic & alibi. Velociores Thren:4
tur vnde fatis aptè pænitentiam denotat fuerunt perfecutores noftri aquilis cæli. Quæ
Mich.1. & triftitiam , fic Michæas ait expofitore omnia infenfu myftico ad dæmones, qui
Hierony Hierony.Decaluare, tonderefuperfiliosde velociter incautos aggrediuntur , referri
litiarum tuarum , dilata caluitium tuum ficut poffunt, vt notat Clemens Alexandri- Clem.Alex.
aquila, quia captiui ductifunt. Loquitur au nus in pædagogo cap . 9. Orig. homil. 7: Origen.
tem ad terram Ifrael. Idem de renoua- fuper Leuit. & homil. 11.fuper Ezech.
tione fpirituali per pænitentiam fimilitu & Hierony. fuper illud Ezech. Aquila Hierony
Pfal.102. dinc ab aquila renouatione fumpta dici- grandis , & c. Tanta quippe eft velocitas Ezech.17
tur : Renouabitur ut aquile Iuuentus tua , fu- dæmonum , & auiditas nocendi,vt neque
Auguft . per quem locum Auguftinus ex lib. 10. minimam occafionem prætermittat , vſ=
Plinius. Plinij citato refert , deficere aquilam non que adeo vt Ioannem , & Iacobum , na-
tam annis , quam fame , in tantum fupe= &
ti opportunitatem mox de ambitione
riori crefcente roftro , vt aduncitas ad vef dexteræ , & finiftræ tentauerint, & Tho Matth. 20
cendum aperiri non queat, fed collifo ad mam de infidelitate,Petrum de negatio- Ioan.20.
Luc.22.
faxum , & confracto illo fuperfluo ro- ne , &ipfum Deifilium in deferto degu Matth.4
ftri , cibos rurfus fumere , & iuueneſcere, la, fed frufta.
Ariftot. idem refert Ariftoteles lib. 9. de hiftoria Nunquid adpræceptum tuum eleuabitur
Aquilapen animalium, cap.3 2. Quod vero vltra cal Aquila. Iob 39. vide in verbo cadauer
nas in fenio uitium alias plumas perdat , aut recupe- num.1.
mutat.
ret , non legimus apud illos ,qui de auium
Hierony. fcripfere natura , tenet nihilominus Hie= CAPVT. CXXI.
rony. fuper Efai. 40. Sæpe ( inquit ) di-
ximus aquilas reuirefcere mutatione pen Aquilo, Auſter , Africus.
Euthy. narum , & Euthymius fuper verficulum
præfentis Pfalm. folenne ait eft aquilis, Quilonaris pars dici-
veteres pennas exuere , nouafque indue tur Hebraice Saphon,
Ambro, re , & Ambrofius ferm. 54. adducens Exod. 26. & Iudi. 21 .
prædictum verficulum , aquilam dicit Aquilo ventus frigi- I
noua pennarum mutatione iuuenefcere, difsimus feptemtriona
Arias, denique idem afferit Arias montanus in lis fic dictus ab aquila,
Mont. apparatu biblico in libro Iofeph dicto , propter celerem vola-
Hierony: lege etiam Hierony. epiftola ad Præfi- tum , accipitur autem in fcriptura frequen
dium , vbi refert aquilam in fonte de mer ter pro parte mundi Septemtrionali quæ
gi , & fanatis oculis , refumptifque paula lumini oppofita eft meridiei, dehocven=
tim pennis iuuenefcere. Sic mulier , quæ to iuxta literam intelligimus illud Pro. Pro.25
-
Luc.7- erat inciuitatepeccatrix fonte lota lachri Ventus Aquilo difsipat pluuiam , quod Philo
marum , refumptis virtutum infufarum fophus quoque dixit , & experientia do-
pennis , per pænitentiam renouata eft. cet: de eodem in Ecclefia. Frigidus uentus Eccle.43
II
Aquilis fuperbi , & violenti comparan Aquiloflauit,& gelauit Criſtallus ab aqua,ſu-
Abdias, tur fic Abdias Propheta de populo dicit peromnemaquarum congregationem requief-
Idumæorum : Superbia cordis tui extulit te cet. Vbi Lyranus,quia congelare ( inquit) Lyra,
habitantem inſciſſuris petrarum ,fi exaltatus facit fuperficiem aquæ , & fubdit textus:
fuerisficut aquila, fi interfidera pofucris ni Etficut lorica induitſe aquis:deuorabit montes,
dum tuum , inde detraham te dicit Dominus. c.ficut ignem. fed legendum eft, ficut ig
Luc.18.
Vnde Lucas ait : Omnis , quife exaltat , bu= nis , fic enim eft in Græco , fic etiam le
gunt
AQVILO . 14-2
A QVILO .
Lucifer dixit : Sedebo in monte teftamenti in trumfuorum non reputabit,per regem Aqui-
lateribus Aquilonis. Quod duobus modis lonis iam non Antiochus , fed Antichri-
foluitur à Hieronymo in commentariis ftus intelligitur , fic ergo dicit : Et in tem=
Ifaiæ, 41. ciufdem loci.Primò,monté quidem te- pore prafinito præliabitur aduerfus cum rex
ftamenti vocari templum quod eft ad Auftri,ideft,rex Ægypti,quia in toto hoc
7
Aquilonem , ad quem vergit ciuitas Hic- capite Danielis rex Auftri vocatur , co
rufalem iuxta literam , & ita in hoc fenfu quod refpectu Iudææfit ad Auftrum, vt
allegat verficulum :Mons Sion , latera Aqui notant Hierony.Lyranus Theodoret. & Hierony:
Lyran.
lonisciuitas regis magni .Secundò ad mo alij.Sequitur autem in textu: Etquafi tem- Theodoret.
Hierony,
res , quod Lucifer velit federe fuper iu- peftas ueniet fuper eum rex Aquilonis , vbi
ftos , quifunt montes teftamêti Dei, vt fa Hierony. contra Porphyrium. Noftri Hierony.
Matth.20. ciat eos latera Aquilonis tenebricofi.Sic ( inquit ) extremum huius capituli fuper
voluitfedere fuper Iacobum , & Ioanné, Antichrifto exponunt.Hæc ille.Et Theo Theodoret:
Gloffa,ordi.
dexteram & finiftram affectantes in re doret.Antiochus ( inquit ) qui Antichri Interline,
gno Dei , & fuper Thomam dubitantem. fti typus erat , Aquilonis rex vocabatur,
Ioan.20.
Leo Caftro. Velvt Leo Caftro dicit , polus Arcticus fed multa quæ dicuntur hoc loco , Antio
Arifto Aquilonaris eftfuprema celi pars in orbe chonon quadrant.Hæcille. Sic & Gloffa
noto,vt docet Ariftoteles lib. 1. & 2 , de- ordinaria,& interlinealis. Solet enim Spi Regula,
cælo. Volebat ergo Lucifer fupremum ritus fanétus agens iuxta literam de vna
cæli locum . perfona, fubito ad aliam tranfire,fecundu
Aquilonis interdum nomine fpiritus regulam patrum , quando vna eft figura
5
malus intelligitur , ficut nomine Auſtri alterius,& vmbra. Sic Efai. cum de Cy-
Cant, 4, ro fermo effet , tranfit ad Chriftü dicens . Ifai.45
fpiritus bonus.Sic in Cat.Surge Aquilo.
ueni Aufter , perfla hortum meum, & fluent aro Rorate celi defuper. Item Dauid cum Pfal. 88:
Gregor . mata illius.Vbi Greg. Quid ( inquit ) per ageret de Salomone tranfiit ad Mef-
Aquilonem, qui in frigore conftringit, & fiam .
torpentes facit : nifi fpiritus immundus Aufter ventus meridionalis calidus, 8
defignatur , qui reprobos dum pofsidet, & humidus , contrarius Aquiloni , gelu
àbono opere torpentesfacit : per Auſtrũ ab illo congelatum niuefque diffoluit. Vn
verò calidum ventum Spiritus fanctus de Iob dicit : Nonne ueftimenta tua calida Iob. 37.
Titelman.
defignatur , qui electos feruentes facit , vt funt , cum perflatafueritterra Auſtro ? Quod D.Thom.
bona opera , quæ defiderant , operentur. ad literam intelligūt Titelmanus ,D.Tho Lyra.
Hac Greg. Et certe Aquilo fugerat , & mas , Lyranus , & Beda , vnde naturali Beda.
Luc.19.
Aufter flabat quando Zachæus dixit : Ec- quodam inftinétu,accipiter veteres pen-
ce dimidium bonorum meorum do pauperibus. nas excutere volens , ad flatum Auftri ex
Et quando mulier,quæ erat in ciuitate pec tendit alas , iuxta illud : Nunquid perfapien Iob.39
catrix , pedes domini lacrymis irriga- tiamtuam plumefcit accipiter , quandoextendit
Luc.7. uit,& vnguento vnxit. Denique quando alasfuas ad Auftrum:&c.Sic & Simeon ſe-
Matth.2. Magi: Apertis thefauris fuis obtulerunt Chri- nex inftar accipitris , vetus corpufculum
fto munera. exuere cupiens quafi plumas veteres , ad
6 Aquilonarem cæli partem,in qua funt Auftrum pennas extendit , quando venit
multæ fyderum conftellationes , dicit in ſpiritu in templum , & fufcepit Iefum
Deus extendiffefuper vacuum. Iob. 2 6: puerum in vlnis fuis dicens .Nuncdimittis Luc.2.
ideft,fuper puctum axis Aretici.Nō enim feruum tuum Domine ,fecundum ucrbum tuum
placet intelligi de terra Aquilonari , vt in inpace.
Acugub. telligit Augubinus cum Hebræis , fed de Auftralis terra refpectu Iudææ vocaz 9
Iob, 26 . cælo , quod extendi dicitur Pfalm. 103 . tur Ægyptus ,vt numero. 6. diximus.Sed
Pfal.403. quia vtrobique eft vox Natha , exten- adhuc fciendum,in ipfa terra fancta alias
dere. prouincias , & alias ciuitates effe magis
Aquilonis Rex poft Antiochum voca ad Auftrum. Nam vt videre eft in tabu-
turetia Antichriftus , qui regnabit in Sy la Ptolomæi fub titulo Palefthinæ , & in Ptolomæus,
7
ria , & Iudça , vt diximus in dictione An illa ,quam Arias montanus in Apparatu Arias Mont.
Dan,II. tichriftus. Sic apud Dan. ab eo loco , vt biblico defcripfit , Palefthina quidem
dicit Lyranus , vbi legimus : Et Deum pa- Idumæam complectitur , Iudæam , Sa-
mariam
AQVILO , AVSTER. 143
mariam , & Galilæam. Ita vt Idumæa, quod expedita refponfio eft. Quod nimi Questio .
fit omnium maxime Auftralis . Deinde rum duplex fuerit Saba fecundum fcri-
Iudæa , poft Iudæam Samaria eft magis pturas:altera eft in Arabia, quæ vergit ad
ad Aquilonem &, multo magis Galilæa , Orientem: altera vero in Æthiopia in in
quæ clauditur à Septemtrione monte Li- fula Nili,alio nomine dicta Meroe , vbi
bano , & Antilibano. Hinc intelliges vrbs eft totius Æthiopie antiquifsima,
Bethlehein ,quæ eftin Iuda ante Benia- quam Cambyffes vocauit Meroem de
min , ad Auftrum effe refpectu Hierufa nomine fororis fuæ ibi defunctæ , vt He Herodot,
lem , quæ eft intribu Beniamin ad Aqui rodotus refert. Hæc ergo refpicit ad Au=
lonem : ideo de Chrifto in Bethlehem na ftrum , vbi fœminæ regnant ficut teftatur
Abacu.3.
Theodo.. to dicitur . Deus ab Auftro ueniet , intellige Strabo lib. 16. Quæ prius Reginæ Saba , Strabo.
refpectu Hierufalemn: Ita intelligit Theo- deinde Meroes,poftremo reginę Canda-
doretus. Incarnationem ( inquit ) Salua= cis appellatæ funt , vt fcribit Plinius lib. Plinius.
quia fequitur in textu : Translata eft omnis fter: & infra.lignum autem, quod in hac
Ifai.30. Juda tranfmigratione perfecta. Sic etiam in- vita corruerit , & conditione mortalitatis
Hierony. telligitur illud. Ifai: Omnes iumentorum Au fuerit exciffum , aut peccauit dum ftaret,
ftri.Vbi Hierony. fignificat ( inquit) tri- & in parte Boreæ ponitur , ideft , Aqui-
bu Iuda , quæ in Auftrali parte fita eft, & lonis , aut fi dignos Auftro fructus attule-
infra recte appellantur iumenta Auſtri, rit , in plaga iacebit Auftrali. Hæcille , à
Ioan. 7. quia repulerunt notitiam Dei . Hæc ille. Regula tamen generali , qua dicit Auftrū
loan.8. vnde Dominus dicebat Iudæis : Eft uerus, Hieronymus femper in bonum capi,ex=
qui mifit me,quemuos nefcitis. & rurfus . Vos cipitur locus Ezech. vbi de Tyro de Ezech.27:
nefcitis unde uenio , aut quo uado , &c. Etibi- ftruenda dicitur: Ventus Aufter contriuit te,
dem. Simefciretis , & Patrem meumfciretis. ideft , impetus hoftium Chaldæorum, vt
11
Auftriregina legitur, apud Matth. ve- exponit Theodoret. Eodem modo Lyra Theodor.
Lyra,
Matth.12 . niet in iudicio cum generatione ifta , & condem- nus ,fumpta metaphora ab Auftro , qui
nabiteam , quiauenit de finibus terræ audirefa- excitattempeftates.
pientiam Salomonis,& c . Hæc eadem voca- Aufter bonum denotat fpiritum , qui 13
3-Reg.10. tur Regina Saba , in lib, Reg.vbi legimus: gubernat Ecclefiam , & direxit Apofto-
Hierony. Sed & Regina Saba auditafama Salomonis , ue los : fic legimus de Ecclefia in lege gratiæ
Ezech . 40.
nit , & c. Quod afferit Hieronym . fuper fuper Petrum ædificata in Ezech. 4.0 .
Matth.Sed curdicitur Regina Auftri , cũ Dimifit mefupermontem excelfum , ubi erat
Saba fita fit ad Orientem quæri folet, ad quafi ædificium ciuitatis uergentis ad Auftrū .
Huic
AVSTER .
Matth. 16. Huic monti Dominus dixit: Tues Petrus, tra : fatis probat hanc fuiffe veterum opi-
nionem : poft hæc igitur omnia oftendit
fuper hanc petram ædificabo Ecclefiam
meam. De Apoftolis quoq; dicitur à Chri Dominus fingulari fua prouidentia im-
Zach.9.
fto mifsis apud Zach. Dominus Deus in tu peraturum Auſtro , ne nauigationem ad
ba canet, & uadet in turbine Auftri , Dominus inuentionem noui orbis prohiberet,quod
Hierony, impletum fua tempeftate Carolus V. Carolus.V,
exercituum protegeteos. Vbi Hierony. He
bræi hunc ( inquit ) locum ad Machabeo Imperator , ficut Ifaias prædixerat , pro
rum referut hiftoriam, &c . nos autem re teftatus eft cudens in argentea pecunia
columnas Herculeas cum illa fententia
feremus cucta ad intelligentiam Saluato
ris . & infra, vadet in turbine Auftri , vel Plus vltra.
vt vertunt Septuag. in comminatione ter Quarti equi,ideft,varij egrefsi funt ad
roris , & ideo comminatur fe illaturum Auftralem terram Zach. 6. vide in verbo Zach,6,
quod
ARARE .
Lyra. quod Lyranus exponit de montibus ma- mę,& Lyra.no effe impofsibile apud Deu Lyra.
terialibus, quicolendi erant poft reditum omne v erbu ficut Angelus dixit Mariæ.
Vatablus populi de Babylone. Eodem modo Va= Arare quoque in bubalis,quafi quid im 5
tablus. Sed mirum eft , quomodo ifti non pofsibile ponitur , apud Amof. Nunquid Amof.6,
conuincantur ratione, qua fuper hunc lo- currere queunt in peiris equi, aut arari poteft
cum vtitur Hieronymus ad demonftran inbubalis ? fubintellige , in petris quafidi-
dum non de materiali Hierufalem loqui cat,in limpidifsimis petris neque currere
Propheta , fed de Ecclefia Chrifti , quia poffunt equi , neque arare bubali. Suntau
fubdit : Et habitare uosfaciamficut à princi- tem bubali bobes Sylueftres,magri , par-
uis , atque retortis cornibus , velocifsimi:
pio , donifque donabo maioribus. Et paulo
poſt:Etgentem tuam non amittes amplius.Sed fed quamuis olim ad iugum indomiti
Hierony. erant hodie tamen innumeros domitos
quomodo verum hoc effepoteft de Hie-
rufalem , quæ fub Romanis iterum fub vidimus in Italia,in petris autem ararenō
uerfa eft non remanente in ca lapide fu- eftpofsibile.Sic( inquit) Amos ad populi
Luc.19, rectores , neque vos poteritis veniam à
per lapide ficut apud Luc. Dominus præ
dixit. Ergo vt ait Hierony. nos montes Deo , &gratiam impetrare , quandiu per
Ifrael , Prophetas , & Apoftolos intelli- uertitis Iudiciu. Ideo dicebat Dominus:
gimus , item Doctores Ecclefiæ tranfacto Nolite iudicare(fubaudi temere:) Et non iudi
Luc.6!
Martyru tepore fub Diocletiano , & aliis cabimini,Et rurfus . Nolite iudicare fecundum
tyrannis , quãdo poftealibere arati funt faciem,fed iuftum iudicium iudicate.
Ioan.7
vomere verbi Dei , & acceperunt femen- Arare in boue , & afino prohibetur in 6
te doctrinæ,& virtuti à Doctoribus:qua Deut : Non arabis in boue , afino. Velad
lis Auguft.Hierony . Bafilius de quibus di idolatriam prohibendam , quia vt Guil- Deut.22.
Guillielmus
Matth.s . citur :Qui autem fecerit, er docuerit, hic ma- lielmus Parifienfis refert.lib. de fide, & le
gnus uocabitur inregno cæloru . Mons enim gibus , Gentiles hæc animalia fub eodem
qui non aratur , neque accipit per virtu- iugo copulabant iuxta coniunctiones pla
tu exercitiu femen verbi Dei , non poteft netarum , vel vt Iofephus ait lib.4.de An
aliis facile dare,quod ipfe non habet. tiquit.cap.6.quia non communione qui-
Ligare Rhinocerota ad arandum poni dem difsimiliu natura lætatur. Sed cogna Iofephus!
4 tur , quafi foli Deo pofsibile. Sic Iob: Nun tis , & paribus gaudet. Quod fiquis ob
Iob.39.
Beda, quid ligabis Rhinocerota ad arandum? vbi Be- ijciat prædictum ab Efaia fub Mef-
da ex diuerfa ( inquit) editione transferê fiæ aduentu:Habitabit Lupus cumagno. Ref Ifali
tium cognofcimus , quod idem fit Rhino pondendum eft hoc licere quando gratia
ceros quod Monoceros, & Latine intelli- perficit , & quafi in vnum charitatis fym
gitur vnicornis,hoc eft fuper nares cornu bolu mutat naturas , quod lex vetus face
habens , funt autem huiufmodi feræ in renon poterat. Sed noua Chriftigratia fa
Oriete. Hic ergo Monoceros populi Ge cit quia paftores , & magorum Principes Luc.2.
tilis imaginem præfigurat, cuius fuperbia ad idem prefepe perduxit in quo Chri- Matth.2
denotatur in cornu , & Gregorius. Nun- ftus natus & reclinatus eft. Poftremo D. D.Thom.
Greg . quid potentes(inquit) huius fæculiin fua Thomas.1 2.q.102 . aliam adhibet huius
fatua elatione confidêtes ad laborem præ deuteronomij legis rationem, voluiffe le=
dicationis diriges?& fub difciplinæ vincu giflatoremfignificare , non effe in eodem
lis reftringes fubaudivtego. Hæc Greg. munere ftultum fapienti copulandum,
Nec fatis eft arare Rhinocerotem , neque qui potius impedit , quam adiumento fit.
id commode facerepoterit , fiDei præ- Vnde Dominus prius defignauit , & de-
Luc.io.
ceptis non ligetur.Quia : Quifoluerit unum fignandofecit idoneos feptuaginta duos,
de mandatis iftis minimis, docuerit fic homi iuxta illud:Qui idoneos nos fecit miniftrosno
nes,minimusuocabitur in regno cæloru . Vnde ui teftamenti , antequã mitteret illos binos 2.C
or.3.
Matth.5. Magi olim tanquam generofi quidam adprædicandum.
Rhinocerotes prius fidei viuæ loris ftella Quid fit illud Amos: Comprehendet ara- 7
duce ligati funt : deinde intra regiam vr- tormefforem,explicuimus in verbo Appre Amor.9.
bem Hierufalem regem recens natupræ- hendere. Nunc addimus de abundantia Hierony.
Matth.2. dicantes,arare ca perunt. Sed hic fenfus fpiritualium bonorum hoc intelligere cu Rupert.
D.Thoin. eft myfticus. Hiftoricus autem D. Tho- Hieronymo Rupertu,qui ad hoc propofi
tum
ARARE . " 145
loan.4. tu allegat illud quod Dominus dixit Apo de quo funt varię expofitiones.Na Lyra. Lyranus,
ftolis:Alij laborauerunt,& uos in labores eoru putat intelligi detêpore Machabæorum,
introiftis,& c.Laborauerüt itaq; Prophetä quádo illi vlti funt iniurias acceptas à Ty
arātes,& feminātes orationibus, & vatici- riis, Sidoniis ,& Palæfthinis , quivēdiderat
niis aduētū Chrifti , que Apoftoli meſſue filios Iudæoru Græcis.Machabæi autē a
rut : Etcöprehendit arator meffore , quando ratra cociderüt in gladios, & filios circũ vi
chorus Prophetaru in Ioanne Baptiſta cinaru gentiu, quas vicerat, vendiderütSa
quafi abbreuiatus cōprehédit mefforem, bæis . Sed obftat o hic dicitur de iudicio
Iaan.I ideft,choru Apoftolorü,quem in Andrea finali: Afcedantgetes in uallē Lofaphat, ideo cũ
mifit ad Chriftu dicens : Ecce agnus Dei, ec- Hebræi etiã veteres tefte Hiero.dixerint, Hierony :
ce qui tollit peccata mundi,tüc impletũ eſt il- hoc nunquã contigiffe prius,fed fub Mef
Efalg lud Efaiæ: Letabutur coră te,ficut qui lætan- fia futuru. Tenet ide Hiero . Apoftolis me
tur in meffe. taphorice dici,vt aratra cocidat in gladios
8 Ararialiqua ciuitate vaftatione fignifi- fpirituales verbi Dei, & capiat , & vendat
Hiere.23. cat,apud Hier. & Mich. Sionquafi ager ara fpiritualiter filios gentilium, ad fidem cos
Mich.3. bitar,de quo vide in verbo Ager , illud ta- Chriftitraducētes , de quo Dominus dixit
men adnotandü eft, difsidiu effe inter au- Apoftolis:Ego pofui uos,ut eatis , & fructum Ioan.is.
thores,de qua defolatione Hierufalem hi afferatis. Cæteru adhuc obftat quod dici-
Theodoret duo Prophetæ loquantur,quia Theodore tur: Afcendantgentes in ualle lofaphat. nō de
tus putatloqui de illa,quæ facta eft à Chal tépore Apoftolorü loquitur,ideo tertia ex
dæis,de qua dicit intelligi illud Pfal.Et po pofitioRuperti, & Vatabli magis quadrat, Rupert
Pfal.78 vt totü hoc intelligatur dici metaphorice Vatablus.
fuerut Hicrufale in pomoru cuftodia.Ide Lyr.
Lyranus. Sed Eufeb.li.8.de demoftratione Euägeli de fanctis vêturis ad iudiciu finale,qui gla
Eufeb. ca.ca. 3.dicit vaticiniu effe de defolatione dio fentëtiæ finalis impios , à quibus iniu-
Hierufalem fub Tito,& Vefpafiano pro rias in vita mortali pafsi funt, percutiết, &
pterfufum Chrifti fanguinem à Iudæis, Sabæis,ideft , dæmonibus vendent filios
quia paulo ante dixerat Micheas : Væ qui perditionis.Maxime aute hoc faciet Apo
adificatis Sio infanguinibus, & Hierufale in ini ftoli, quibus dictú eft : Sedebitis uos fuper
Matth. 23. quitate,de quo Dominus :Vt ueniat(inquit) fedes duodecim, iudicantes duodecim tribus If Matth.19
Super uos omnisfanguis iuftus,qui effufus eftfum rael:per quas omnes quotquot iudicandi
Hierony. perterra,ita etiã exponit Hieron. & Glof. funt , intelligütur, vt exponit,Aug.li. 2o . Auge
Gloffa. & Rupert. Abbas, quorumfentëtia magis de Ciuitate c.5.No enim (inquit) quia di
Rupertus. placet, quia fub Chaldæis no manfit Hie- au eft,iudicabut duodecim tribus Ifrael,
rufale à deo deftructa , vt aceruus lapidū trib'Leui, quç decima tertia eft,ab eis iudi
Luc:19
effet,ficut quando dixit:non manfit inea la- cada noerit autfolu illas no etiã gētes cęte
pisfuper lapidem. ras iudicabut.Hæc Aug. que fequutur Be Beda,
9 Aratra,& fegetes derelinquere fignü eft da, & D.Tho. & omnes fcholaft.in .4. fet. D.Thom.
Efai.27. timoris hoftiu irruentiu, fic legimus apud Quimittit manufuam ad aratruses refpicitre II
Efai.Indie illaerut ciuitates fortitudinis illius trò no eft aptusregno Dei.Sic Luc.vbi qui la Luc.9,
defertæ ficut aratra , fegetes,quæ derelicte borareinDomino incipiút: & retrocedüt ,
Hierony. funt à facie filioru Ifrael. vbi Hierony . fi- metaphoricòsfugillatur, qualis olim Saul 1.Reg.13
cut gentes(inquit) quæ habitabat terram rex, & Ioas fub Ioiada facerdote, & Iudas 4. Reg. 14.
promifsionis ,dereliquerut vomeres , & fe proditor,qui benè cepit & malè finiuit,vt Hierony.
getes & aceruos in agro atque fugerunt, (inquit ) Hiero.Ep. ad Furia quare Ber. Bernard.
ne abhoftibus occuparetur. Sic & Iudæa fer.de fanctis, ait, inter virtutes , fola perfe
fecit,Romanis ea vaftantibus. Hæc Hie- uerantiacoronatur.
ro.de hacdefolatione Dominus dixerat: CAPVT CXXIIII:
Matth.23 . Ecce relinquctur uobis domus ueftra deferta.
Arbor.
10 Aratra cocidere in gladios fignü eft vrge
Joel.3- tis belli,fic Ioel : Accedant , Accedant omnes RBOR vocatur Hebraicè
uiri bellatores,cocidite aratra ueftra ingladios. Ty ez. Leuit. 23. & alibi
&ligonesueftros in lanceas, infirmus dicat quia A fæpe,latine verò Arbor , eft
fortis egofum,erupite, & uenite omnesgetes de autem plata maior fimplice
circuitu,&rc.afcendantgëtes in ualle lofaphat, caudeci, ramis inſtar brachioru protenfis.
T Sic
ARBOR .
Sic Agar fubter vnam arbore proieciffe né,falix caftitatē, palma victoriā, vt ( in =
dicitur Ifmaele: Gen. 2 1.vbi Hebraicè ar quit)loco citato Zachariæ Hierony. figni Hierony,
bores legimus in plurali , nam in fin- ficat,quibus feftu tabernaculorũ glorioſæ
gulari eft Siach.Arbor aute queda inLeu. refurrectionis celebramus.
2
Leul, 23 pulcherrima dicitur, in celebratione quip Arbor malus , vel crucem fimiliter,vel
Can,S.
pe fefti tabernaculoru quinta decima mē Chriftü denotat,fic legimus dicente fpon
fis feptimi , ideft, Septembris,iubet legiſla fum Ecclefiç:Sub arbore malofufcitaui te¸ibi
tor : Sumetifque uobis die primo ( per octo corrupta eft matertua,ideft,Synag oga quæ
quippe dies feftu agebatur) Fructus arboris in cruce Chrifti fcandalizata fuitficut ex
pulcherrima ,fpatulafque palmaru , & ramos ponit Glof.ideo Dominus dicebat : Beatus Gloffa.
ligni denfarifrondium,& c.Et quide in He quinofueritfcandalizatus in me,ideft, in cru- Matth.111
brao no dicitur pulcherrima fed ponitur ce mea,vt Greg.ait.Sed germanā huius lo
propriu nomen arboris ,quæ reipfa fpecio ci expofitioné ponimus latius li. 1 1. ver- Gr
eg
fa eft.Vulgata verò,quia nome eft dubiũ, bo Mal',interim D.Tho.B. Greg. & alij D.Thom.
vertitpulcherrima,eft autem dictio He- per arbore malu cruce Domini Saluato- Ioan, 3.
חרר bræa Hadar, quæ vt dicut Moyfes Agy- ris intelligit, de qua loã. Sicut Moyfes exal
Moyfes, ptius,Lyra.& Vatab. arbor eft quæ græ tauitferpente indeferto, ita exaltari oportetfi-
Lyra.
Vatablus, cenrgoμsλ (ideft) mal' que citrea ferre liu hominis,ut omnis qui credit in eu no pereat:
dicitur,& vocatur, vt ex Diofcoride refert fed habeat uită æterna , fructibus itaquevitæ
Volaterranus.Medica , & perfica malus, perennis fub arbore malo, ideft,fub cruce
Diofcorid. quæ tefte Diofcoride mala coloris aurei Domini Ecclefia fufcitata eft,vbi Synago
Volaterra. producit prælonga,& odorata,toto anno . ga corrupta fuit, de quo vide latius in ver-
Athenæus. Et Athenæus ex Theophraftro Media (in bo malus punica num. 3.
Theophr. quit) regio,& Perfica malú habet Medicu Arbor homine fignificat metaphorice 3
feu Perficum appellatu , quæ folium fert fi apud Matth.Securis ad radice arboris pofita Matth.3 .
Hierony.
mile auro ,fpinas acutas fimiles pyro ,fru- eft , vbi arbore homine Hieron.intelligit,
&tu no comedut,boni alioquin odores , ve fecurim autê verbü Dei, op tuc hominé à
ftes incorruptas foliu eius feruat , fert fru- mudofuccidit , quádo fuadet , vt: Abneget Matth.16 .
Etu toto anno,aliu perfectü,aliü incipiête, femetipfum . Ia verò quod in textu fubdi-
Iofephus.
aliu medium : hæc ille. Accedit Iofephus , tur:Omnis arborque nofacitfructu bonu exci Rabanus.
qui li. 3.antiquit.ca. 1 3.ait iuffum in lege detur exponit Rabanus quatuor effe arbo Quatuor ar
vt in fefto tabernaculoru Iudæi manibus rufpecies, quafda planè aridas,quales in fi borumfpe-
portaret ramos myrthi, & falicis , & pal- deles.Alias virêtes quidē finefructu, qua- cics.
maru exquibus & mala Perfica depen- les Chriftiani funt hypocritæ , quicum Matth.7.
D.Thom. deant.Ide tenet D.Tho.1.2.q.102.ar.4 . ieiunat triftitiam fimulant. Aliæ verò fru
Carthufi. ad. 1o . & Diony.fuper Leuit. 2 3. Quod
&tum afferunt,fed virulentum, ficut hæreti
Hicrony fiquis nobis Hierony.obijciat , quifuper ci,quarta denique fpecies fructum facitbo
illud Zachar. 1 4.Celebrentfeſtu tabernacul › num.Talis ille vir beatus : Quierit tanquam
ru, dicit arbore pulcherrima ab Hebræis lignum quodplátum eftfecusdecurfus aquarum , Pfal.1,
cedru intelligi:fciat pro nobis effe, quia ce quodfructumfuum dabit in temporefuo.
dru no quide excellá appellat,fed arbore Subcadearboris metaphora Dominus 4
Diofcorid.
Perfică, cuius fructus Diofcorides li. 1 .ca. dicit tefte Matth.Nepoteft arbor bona malos Matt.6 .
131.vocat cedromela,ideft , mala cedri, fructus facere: arbor mala bonosfructus face
vel cedronea,fiue citronea græce ITCoμE Auguft.
re. Vbi Aug.lib.2.defermone Domini in
A
Aa iubebatur aute cotra ferpentes in de mõte cap. 3 6.Eoru( inquit)hic error ma=
ferto populus hæc mala portare , quia vt xime cauēdus eft, qui de ipfis duabus ar-
Plinius.
(inquit)Plinius li.2 3.ca. 6. cotra venenu boribus ,duas naturas opinatur, quarũ vna
in vino bibūtur.Deinde in typum crucis fit Dei, ideft, bona:altera neq; Dei , neque
Can.21
Chrifti,de quo Sponfa: Sub umbra illius qué ex deo,ideft, mala.Hæc Aug.Fuit autem
defiderauerafedi & fructus eius dulcis gutturi olim error ifte Manichæorum,contra qué
mto.Porrò ficut odor, & afpectus malici fcripfit Aug.lib.de duabus animabus , &
tronei homines ad fe trahit , ita filius Dei: hoc loco Chryfoft.Item Hierony.qui ait. Chryfoft.
Ioan.12.
Si exaltatus(inquit)fuero à terra,omniatrahā Nos inferimus Iuda arbore quanda bona Hierony.
ad me ipfum. Myrthus autem mortificatio fructus feciffe malos,poft qua tradidit Sal
uato-
1
ARCA . 146
uatoris.Et Saulu arborē malá,co tempore natur.Sic exponüt Tyconius,Beda, Anfel Tyconi.
Beda.
quoperfequebatur Ecclefiam, feciffe po- mus,& Richardus, ignis autē mifta fangui Anfel.
ftea fructus bonos , quando in vas electio neira eft vindictæ fine fine,in abyflo Ge- Richar.
nis de perfecutore tranflatus eft . Tandiu hennæ ,fed non intelligas tertia partem
ergo bona arbor fructus non facit, malos, æqualem effe fingulis fuperioribus , cum
quandiu in bonitatis ftudio perfeuerat. maior fit numerus pereuntiu iuxta illud:
Hæc Hierony.Itaque non tollit hic libe- Multifunt uocati,pauci uerò electi, multitudo Matth.20.
rum arbitrium filius Dei:fed folum docet itaque reproboru licet pars tertia fit alias
malum hominem,in malo voluntatis ftu- partes fuperat,Iudæi quippe vocati funt,
dio perfeuerantem , non poffe virtute il- & hæretici, & mali Chriftiani , qui ad hac
lius mali propofiti bonumfacere: neque tertiam pereuntium parte fpe&ant, quam
bonum virum virtute voluntatis bonæ fa uis D.Thom. fuper hunc locum tertiam D.Thom.
Theoply cere malum. Sic etiam exponunt Theo- Iudæorum partem damnari exponit, qui
D.Thom.
vocati,fed increduli remanferunt:
Aug. phylact : D.Thom . & Aug. qui loco fupra
citato fubdit,Malus fi vult bona operari, Multa de arboribus explicantur lib.
priusbonus fiat. Quod intelligendum eft 10. in dictione lignum .
fi vult bene, & meritoriè operari : nam in CAPVT CXXV.
fidelis,& malus bonum poteft opus mora
Arca.
Coci. Trid. le patrare,vt feff. 6.Cocilium definit Tri-
dentinü.Quod autemgratia Dei præue- RCA vocatur Hebraicè
הבת
niete,in noftra fit poteftate bonos ex ma in fcripturafancta Theba
Matthiz.lis fieri , docet filius Dei, dicens: Autfacite
ch.vt patet Gen. 6.a radi-
arborem bonam, fructum eius bonum:autfaci ce Thib.
te arborem mala, fructum cius malu.De quo Arca fit ex lighi materia I
latius in verbo colligere,differemus.
ad feruada quæcunque pretiofa.Fuit autē
Arbores autumnales in Epiftola canoni arca iuffu Domini fabricata fub Noe ad
5
Ep.lude : ca Iudæ,reprobiatque peruerfi vocantur, feruadas octo animas ,ideft,Noe cũvxore
Gloffa. quia vt notat Gloffa,Arbores in Autum- & tribus eius liberis cũfuis vxoribus , &
noplanctata tardius fructificant,vel quia volucribus,atque animalibus terræ : Fac Genio
potius in Autumno frondes poft fructus (inquit)tibi arca de lignis leuigatis, trecētoru
cadunt,quod fialiquis fructus fupereft, & cubitoru erit longitudo arce, & c. quinquaginta
crefcit adulterinus eft.Sunt etiam reprobi
cubitorum latitudo, triginta cubitoru altitu.
arbores eradicatæ à charitate,& bis mor
do illius. Cotra quod Appelles hæreticus
tuæ,femel quidem ante baptifmu , & poft Marcionis olim difcipulus,irridens vetus
Lyra, baptifmum , vel pænitentiam iterumla- teftamétú tanquã à malo conditũ Deo di
pfe,vt recte Lyra. tales erant Pharifæi o- cit , fi illas menfuras habebat arca Noc,ne
Matth.7 lim,& hodie hypocritæ, de quibus Domi quequatuor integros elephantos in latitu
6 nus ait:Afructibus eorum cognofcetis eos.
dine capere potuiffet,ad quod refpondet
Arboru tertia pars concremata dicitur Orig.hom.2.fuper Genefim, aiebant( in-
Apec.8. Origen
in Apoc. Poftquam primus Angelas tuba ceci- quit)maiores,quos Hebraicarum traditio
nit,facta eft grando e ignis,miftafanguine,&c. num magiftros grauiores intelligit, quod
Rupert,
vbi Rupert. Abbas per arbores homines Moyfes omnifapientia Ægyptioru fuerat
intelligit,quorum tertia partem damnari eruditus , quiarte geometrie præcipue ca
putat,ficut extribus filiis Noe,Sem, Chã, lēt.Secüdü ergo cubitos geometricos mē
& Iaphet , Cham , reprobus fuit, fic inter fura arcæ defcripfit.Habet auté vnus cubi
Matth homines quidam prędicantverbu Dei,& tus geometricus , quantu fex cubiti ex no
faciunt,de quibus dicitur : Qui autefecerit, ftris,Hæc Orig.vnde longitudo arcæ fe-
docuerit,hic magn⁹ uocabitur in regno celo cūdu has menfuras fuit duoru milliù, & fe
ri.Alijfaciut, & no docent,fed difcunt,fi
ptingêtoru pedum, & latitudo quadring.
cut:Mariafedensfecus pedes Domini audiebat quinquag.denique altitudo ducentorufe
Luc.10 , uerbu illius.Alij verò no faciüt aliquid dig
ptug.Ide placet Aug li. 15.de Ciuit.cap . Aug.
nu æterna vita ,ficut illi quibus Dominus 27.Sicogitemus ( inquit) quod Origenes
dicet:Difcedite à me omnes,qui operamini ini- no inelegáter aftruxit , Moyfem eruditū
Matth.7.
quitate.Hæc ergo tertia pars, eft quæ dam fecúdú fapiêtia Ægyptioru geometrica cu
T 2 bita
ARCA .
bita numerare potuiffe, quoru vnum, quã fuiffe animalia congregata , etiam quæ in
tum fex noftra valere affeuerat. Hæc. infulis , & non in continente procrean-
Aug. tur , aut in locis remotifsimis orbis , vt in
2 Dicitur etiam in textu : Feneftram in arca Piru , & noua Hyfpania, vbi funt quædã,
facies, in cubito confumabisfummitate eius, quæ nifi diuino nutu,& fpeciali prouiden
oftium autem arce pones ex latere. Hic debet tia conferuari extra regiones fuas ne-
ponipun& tus, & deinde fequitur : Deorfum queunt. Eft enim feruanda Regula quan Regula.
canacula, triftegafacies in ea, vt recte nota do vires naturæ deficiunt , ad alicuius fpe
Caiet. uit Caietanus Septuag.verò vertunt: Infe ciei animalium , vel volucrum conferua-
riora bicamerata , & tricameratafaciesinea, tionem tunc Angelorum prouidentiam
Orig, quod eleganter explicat Origenes loco ci fubuenire, ne defintfpecies vniuerfi, vt do
tato.Tres itaquefunt diuifiones generales cet D. Thom. 1.p.q.110.a.1 . ad tertium,
D,Thom
àfummo cubito:in quo quafi in modum de quo egimus in verbo Angelus nume-
pyramidis terminatur arca,vfque ad imũ. ro.21.Eodem autem Angelorum ininifte
Prima pars ab imo vocatur à vulgata deor rio illa animalia, quæ cu egreffa effent de
fum , & à Septuag. inferiora, que excremē arca regredi ad fuas infulas natando,pro-
tis, & ftercoribus animalium erat deputa pter longifsimum tractum minime pote-
ta.Pars verò media vocatur cænacula que
rant,neque diutius fine periculo vitæ in
dicitur à Septuag.bicamerata, quia in vna peregrina regione conferuari trans Occea
parte pabula , in altera vero animalia in nu vel ad fua natiua loca reportata funt,
efcam illis , quæ carnibus vefcebantur fer quod verifimile reputat Auguftinus li.16 . Aug.
uata erant. Poftremo fuprema pars erat de ciuit . Dei cap.7. vbiquerens quomo-
tricamerata , tribus diuifionibus factis ad do poft diluuium animalia in infulis effe
habitationem hominum , auium , & qua
potuerunt, cum deleta fuerint omnia quæ
drupedu, Hæc fere ex Origene,vide ordi extra arcam Noe remanferant , refpödet:
në architecturæ diuinæ , quia quæ à Deo poffunt quidem credi ad infulas natando
Rom.13. junt , ordinata funt , ideo in Ecclefia cuius tranfiiffe,fed proximas.Sunt autem quæ
Hierony. typus arca fuit,vt (inquit) Hierony. Epi- dam tam longe poſitæ à cōtinentibus ter
ftola de fymbolo,& fide ad Damafum gra ris ,vt ad eas nulla videatur natare potuif-
duum ordo feruatur . Nam primum om- fe beftiarum . Quod fi homines eas captas
nium Apoftolos Chriftus elegit , quibus fecum adduxerunt , venandi ftudio fieri
Luc.6 .
Epifcopi fuccedunt : deinde : Defignauit a- potuiffe incredibile non eft , Quamuis
Luc.10 .
Losfeptuag. duos,difcipulos , quibus præf- iuffu Dei ,fiue permiſſu , etiam opera An-
byteri fubftituutur,&c.aliique gradus mi gelorum negandum non fit potuiffe trans
nores de quibus alias. Quod verò arca ex ferri.Hæc Aug.Quod fi Deus curam ge-
lignis leuigatis facta dicitur, pro leuigatis rit beftiarum quanto magis hominum
Hebraicè eft Gofer, quod , vt quidam He
propter quem illas creauit.propterea di-
bræi dicunt,genus eft cedri , de quo infra
xit: Nolite follicitieſſe animæ ueftræ quidman Matth.6.
num . vltimo.
ducetis , neque corpori ueftro quid induamini,
3 De Animalibus quoque mundis, & ex uolati c.Quærite primum regnum Dei & iuftitiam
libus,& ex omnibus ,quæ mouenturfuper terră, eius hæcomnia adijcientur uobis .
duo & duo ingreffa funt ad Noe in arcam, maſ- Arcam Noe typumfuiffe Ecclefiæ te-
Gen.7: 4
culus femina. Sic in Gen. vbi quærunt a ftatur Petrus : Sicut in diebus Noe cum fabri- 1.Petri,3.
liqui,anex omnibus , quæ mouentur , hoc caretur arca,inqua pauca, ideft,octo animæ fal
Queftio. eft,an etiam ferpentes , & reptilia ingref-
uæfactæfuntper aquam fic nosfaluos facit ba-
Abulenfis. fa fint in arcam ,ad quod refpondet Abu-
ptifma , fubaudiin Ecclefia. Sic explicat Orige .
lenfis,ea quæ fine congreffu maris , & fæ.. Orige. homil, 2.fuper Gen, quia ficut in
minæ ex putrefactione fiunt, no fuiffe in arca Noe ex omni genere animalium
greffa , quia neque opus erat. Deinde notā aliqua falua facta funt , fic in Ecclefia
dum non effe dictu animalia , & volatilia
ex omni genere hominum aliqui faluan
fuiffe in arcă introducta , fed: Ingreffa (in- tur , extra Ecclefiamverò falus non eft, vt
Rabanus.
Diony . quit)funt ad Noe in arcam.vbi notant Raba. Hieron.ait,qui refertur. 24.q. 1.Cã.Quo Hiero,
nus,Diony.Carthufianus,& alij vel impe niã vetus.Itễ Aug.li. 15. de Ĉiuitate cap. Aug,
rio diuino , vel Angelorum minifterio 2 6. vbinonfolius Chrifti arcam fed &
Ecclefiæ
ARCA. 147
Ecclefiæ typu efle cöfirmat,, que bicamera effe fædus , pactu , & teftamétum : de quo
ta eft,propter duos populos Iudaicu & ge vide in verbo fædus :ficut ergo dicitur ar-
tilicum in eadem fide congregatos,& tri ca foederis,ita &: Arca teftamenti.Myfticè
camerata in fuperioribus dicitur,propter verò corpus Chrifti arca teftamenti figni
fide ,fpem ,& charitate:vel quia in fola Ec ficabat,vt notant Hilarius fuper Pfal.131 . Hilárius.
clefia fitfructus triplex , feminis feminan Surge Domine in requiem tuam tu & arcaſancti Pfal.131..
Matth.13.tis,trigefimus
Luc.8 coniugatorü , fexagefimus ficationis tue.Quod corpori Domini refur
viduaru, & centefimus marty rū, vel vir- geti quadrat.Vnde Greg. hom . 22. fuper Greg.
ginum.De eadem Ecclefia intelligit arcă Ezechielem Arca (inquit)teſtamenti ipfe
Noe hom.38.fuper Euägelia Greg.Papa. nobis factus eft : inquofunt omnes thefauri ,
Gregor.
Arca Noe in inferioribus latior fuit, in fapiëtia & fcientia Dei abfconditi: Arca intra Colof.2.
5 fuperioribus vero: Incubito confummabatur. velum eft Redeptor nofter in cœlo . Hac
Gen 7⚫
quod hæc figura ad excutiendas plu- Greg.de quo Marci vlt.Affumptus eft in ca
uias aptifsima fit, ficut in capitellis turriů lum fedet à dextris Dei.Ide dicit Ifichius fu Marci.vlt.
Ifichius.
altioru experiêtia docet.Deinde ad figni per Leuit . 16. & Cyrillus , lib.4. fuper Cyrillus .
ficandu in Ecclefia plurimos fore, qui via Joan,& D.Thom.12.q.102.ar.4 .& recte D.Thom.
Matth.19 . incederent latiori de qua Dominus : Si uis dicitur arcafa deris filius Dei,quo nafcen Luc.2.
ad uită ingredi¸ſerua mādata, Pauciores verd te Angelicecinerunt: Gloria in excelfis Dco Hebræo.9.
quiconfilia perfectionis fequerentur , di- interra pax hominibus.&c.
centes cum Apoftolis : Ecce nos reliquimus Arca teftamēti dicit Apoftolus :Eratex 7
omnia, &fecutifumus te. Quod notat D. omni parte auro circumteca . In qua erat urna Quæftio
D.Thom.
Thomas,inillud Can. 2. Venter tuusficut aurea habens manna, & uirga Aaron que fron- 3.Reg.8.
aceruustritici. duerat,& tabulæ teftamenti.Sed de hoc quæ-
6 Arcafoederis ex lignis Sethim albis & ftio difficilis eft quia cotra legimus : In ar-
imputribilibus fabricata legem in duabus cano erat aliud , nifi duæ tabulæ lapide.e , quas
lapideis tabulis digito Dei fcriptam conti pofuerat inea Moyfes in Oreb, quando pepigit
nebat: eratque auro circumtecta , aurea Dominusfœdus cum filijs Ifrael. Ad concilia
quoque corona circundata , ex vtroque da ergo hæc duo loca varia dicunt expofi
autem latere duo Cherubim ex auro pu- tores.Prima fentétia Theophy.quiforte, Theophy
rifsimo ftabant, qui alas expandebant fu- ait,quãdo Hiere. abfcondit arca teftame 2. Mach . 2:
per arcam , &tabulam auream ſuſtenta- ti,mifit intra ea quæ dicit Paul. quamuis
bant æqualis cum arca longitudinis , quæ illa no effent prius ibi,vt dicitur. 3.Reg. &
oraculum dicebatur:vnde Dominus ref- ita duo illa loca cocordari poffunt Secun
ponfa dabat:de quo Exo.2 5.26. G. 30. da expofitioD.Tho.fuper Heb.9.ex prin D.Thomas,
A. 35.B.40.C.Num.4 . A. 10. D. 14.G. cipali intétioneno fuiffe in arca nifi tabu-
Deut.19.A,Vocabatur,autem Arca tefti- las legis , q fignificatur. 3.Reg.8.Sed mi-
monij , quia legem cótinebat, quæ dicitur nus principaliter fuiffe,quæ dicit Apofto Martinus
6, Pfal.18.
teftimonium Dei iuxta illud:Teftimonium 19.Tert.fentëtia eft Mart.li.9.Hypotypo
Pfal.131. Dominifidele fapientia præftans paruulis. Di feon Regula. 3 6.ex tota lege Petateuchi
&ta eft etiam arca fanctificationis Pf.131. no fuiffe in arca nifi duas tabulas decẽ mã
Lanfen. SurgeDomine in requiem tuam,tu arcafan- datoru,quod fignificat. 3.Reg.8.notamë
&tificationistue.Vbi Ianfenius, fic appella excludit alia quæ nopertinebant ad lege,
ri putat,quia iufferat eam Dominus fancti & ita,fimulconfentitvterque locus , neq;
Exod.30- ficare vnctionefacra, de qua legiturExo. eft difcordia, Quarto meo iudicio facilius
30.Deinde quia laudabatur in ea à Sacer dici poteftintra arca fuiffe tãtu duas tabu
dotibus,& populo Deus Ifrael. Vocaba = las legis . Sed ad latus arcæ fupra anulos
tur & Arcafæderis,propter legem ibiferua aureos per quos vectes tranfibant fuiffe
Exed.24. tam quæ foedus erat inter Deum, & popu virgam & vrnam : & ita ficutaurei circuli
lum ,de quo Exo. 24. Affumenfque Moyfes dicebatur effe in arca licet extra nō intra
uolumenfœderis legit coram populo, quidixit, effent, fic & vrna cu virga, ficut & corona
omnia que locutus cft Dominusfaciemus.Dein aurea erat in arca,quamuis intra no effent
de cum afperfiffet Moyfes fanguine librū fic etiã ad latus arcæ pofuerut Philiftæica
& populum dixit. Hic eft fanguisfoederis, pfelā,in qua erant mures aurei , quos pro
Conftatautem apud Hebreos idem delicto exoluerant Deo Ifrael. i.Reg.6.
T 3 Neque
ARCA.
8 Neque minore habet quæftione locus debatur,in quo veruplane dicut.Sed quid,
Quæftio . ille. 2.Mach. 2. Vbi legimus in tempore. vel quale fit hoc particulare myfterium,
quopopulus captiuus ducebatur in Baby quod no folu Ioanni quando fcripfit hæc,
lone,abfcodiffe Hieremia in fpeluca qua fed in fine mudi oftendetur electis , no ex
dā arcam teftamêti cum aliis pretiofis , & plicant . Dicēdũ ergo cũ Richardo & Ga- Richard ,
facris , & obftruxiffe fpelunca oftiu atque gneio facra Scriptura cælum hic appellari Gagneius.
dixiffe:Quod ignotus erit locus donec congre= arca verò teftamêti Chriftum ficut expo- D.Thom.
nunt etiã D. Tho . Gloffa & Cœlius incol Gloffa.
get Deus cögregationě populi,& propitiusfiat, Cælius.
tucapparebitmaieftas, nubes eritficut Moyfi letaneis. Sed no vtcunque , imo vt in arca
manifeſtabatur &c,& oftendet hæc, & c. Quæ teftamenti o lim ficut in typo figurabatur,
rut ergo expofitores,quando hoc erit?Nā in qua , manna Euchariftæ facramentum
poft captiuitate Babylonică, nunquã ha▪ fignificabat , fynaxim videlicet , quod
buit ille populus foe deris arca, neque poft Hieremias dixit, quãdo material em arcă
liberatione facta à Cyro,neque fub Efdra fœderis occultauit : Ignotus erit locus, & c. do 2 , Matth.
aut Nehemia, neque tépore Machabæo nec congreget Deus cōgregationě populi ', ſubau
Abulen. ru mêtio fit de arca teftamenti. Abulenfis diad Synaxim,&c. Et tunc Dominus oftē
fuper litera cap.25.Exod.putat ,abfcondi det , hæc dicens : Coro mea uere eft cibus.
ta fuiffe arcam à Hieremia in fepulchro Ite debet intelligi , oftendet hæc , quando
Geneb. Moyfi:ideo vtrunque manfiffe ignotum , in transfiguratione tribus Apoftolis Pe-
fednon poteft hoc certo probari. Gene » tro,Iacobo & Ioanni vifus eft Chriftus Ioan.6.
Matth, 17.
brardus in fua Chronologia allegat quof- ficut arca teftamenti myſtica inter duo
da Hebreos dicêtes,ab ipfoMoyfe adhuc Cherubim , Eliam,videlicet, & Moyfem,
viuêtefuiffe arcã abfcondita :Iudæos vero in gloria nubis . ficut dixerat Hieremias :
feciffe alia,quæ repofita fuit in teplo Salo Tücapparebit maieftas eius, nubes erit,ficut
monis ,& poftea abfcondita à Hieremia , Moyfi manifeftabatur. Non eft auté amplius
Hugor
3.Reg.8. fed hoc fapit fabulas Iudaicas, & cótradi- vifa arca teftamenti materialis à tempore
citfcriptura.Reg. 8.Vbi eadé effe dicitur Hieremiæ,vt dicit Hugo Victorinus li.4.
arca,his verbis:in arca non erat aliud, nifi due except. cap. 11. vt ceffatura vetere lege
Naucler. tabula lapidea,quas pofuerat inea Moyfes , in in lege gratię perfidi cognofcerent Iudçi.
ca ergo noin alia.Nauclerus Gen.5 3.af-
CAPVT CXXVI.
ferit Romanos in triúpho Titi Vefpafiani
duxiffe arca teftaméti. Sed forte vult dice
Arcanum,Secretum, Myfterium.
refabricaffe arcă ad fimilitudine Moyfay
Iofephus. cæ vtfuum triúphum illuftrarent . Sed tea R.CANV M fecretu
טור
ftis oculat Iofephus lib.7.de bello Iudai Hebraicè dicitur Sud Pfa.
co.cap.24.no numerat ea inter fpolia,fed 25.Hier. 6.
1
menfam aurea & candelabru, quare Nau Arcanum dicitur fecre-
Gre
tum nobis occultum , my- lob.II.g.
clerus hiftoriographis , & fibi contradi-
cit,qui Gen.5.afferit arca foederis à Hie fteria verò funt fecreta diuina : de quibus Rom.11 .
remia olim abfconditã , vfq; ad die iudicij explicat Greg.illud:Vt oftenderet tibi fecre
finalis,no effe inueniendam.Iofephus lib. tafapientia,ideft , oracula & iudicia Dei
6. de bello ca. 6. dicit in Sancto Sanctoru iuxta illud: altitudo diuitiarumſapientiæ &
Petrus come fuo tep ore nihil fuiffe. Vnde fallitur Pe- fciëtiæ Dei, qua incõprehenfibiliafunt iudicia
itor,
trus comeftor fuper Iudith.13.vbi ,ait,fuif eius.Hæc abfcoditafunt fapiêtibus & pru Matth.11.
fe à Romanis inter fpolia captam. dentibus fæculi,fed reuelata paruulis .
9 Et forte ad hoc facit, quod in Apoc. poft Arcana in Nablis cantabant olim Sacer 2
Apoc.11. morte duoru Prophetaru Enoch, & Eliæ, dotes in Paral. Vbi Glof.Nablu (inquit) 1. Paral . 15.
& proftratu Antichriftu.Ioannes dicit: Et Hebraicè, idé eft , quod Pfalteriu,arcana Gloffa.
opertueft templü Dei incælo, & uiffa eft arca verò funt occulta legis gratiæ myfteria,
teftamentieius inteplo eius.vbi quidã recen- quæ fuo têpore reuelada erat. Neq; enim
tiores folu putant hoc loco fignificari, ma omnia omnib', neq; omni tepore reuelan
gna & recódita myfteria oftenfa effe Loan da funt.Vnde Pfal.77.Dominus per Pro Pfal.7
7.
ni,quia arca in Sanctis Sanctoru poft velu phetam dicit : Aperiam in parabolisos meũ,
femel in anno dutaxat à fummo Pētificevi | loquar propofitiones ab initio. Sic & Chri-
ftus
1
ARCANV M. 148
ftus de quo prædictum erat , populis in quando ipfi fideles mortua fide rapinis
Matth.13. parabolis loquebatur , quia non erant fraudibus & cædibus facratiora loca vio-
Luc.8.
vniuerfi capaces myfteriorum gratiæ. lare no definut. TücDeus iufte permittit,
Nec fruftra Dominus parabolas præ- vt abin fidelibus prophanetur , ficut acci
dicabat , quas auditores minime in- dit Iudeis de quo fæpius Dei filius coque
telligebant , fed vt Apoftoli fenfum rebatur,dicens :Domus mea domus orationis Matth.21.
earum interrogarent , qui capaces erant, uocabitur,uos autěfeciftis illafpeluca latronu, loan,2 .
& populus etiam quando conuertere- Arcanafecretoru vocari folent thefau
5
tur ad fidem , intelligere cuperet myfte- ri getium reconditifsimi.quos Dominus
ria , quorum iam fieretcapax.Itaque qua aperuit & dedit Cyro regi , ficut pro-
Pro.25.
do expedit : Gloria Dei eft celare ncrbum. mifit. Et dabotibi thefauros abfconditos & Ifai.45 .
Lyra.
Pro.25.Vbi Lyranus facræ( inquit ) fcri arcanafecretoru , ut fcias quia ego Dominus.
pturæ fecretum celandum eft , vt expo- Vbi fic iuxta litera exponit Hierony. il- Hie
R.Salom, rony.
nit Rabbi Salomon, ficut principia Gene lud que notandu nunquã Deum ea inten
fis & Ezechielis velate traduntur , tum vt tione diuitias hominibus etiã fceleratis lar
infideles vt ftulti irrideantur , tum etiam giri,vt fint illis in animæ pernitie,fedpo
Dionyf.
vt fideles exerceantur , ide docet Diony. tius vt téporalibus beneficiis allecti Deu
Areopagita lib. de celefti Hierarchia ca. recognofcat,ideo dixit Cyro:vt fcias quia
2.Noomnes(inquit)homines facri funt, ego Dominus ,fibi ergo imputet diues ille
neque iuxta fcripturæ fententiam om- purpuratus,fi diuitiis in pompam & vani
nium eftfcientia. | tatibus contempto paupere Lazaro abu- Luc.16.
3 Arcana verba : Quæ non licet homini lo- fus periie.
2.Co.II.
qui.Paulus audiuit quod duobus modis Secretü eft ficut dicere capimus quod
D.Thom. 6
exponit D.Thomas aut non licet homini abaliorüfecernitur cognitione,& occulta
vt hæc loquatur, quiafunt in comprehen tur,vnde Efaias cu dixiffet: Afinibus terra Ifai.24.
fibilia & ineffabilia , vel non licet hæc re Laudes audiuimusgloriá iufti,fubdit: Et dixife
ferrehominibus imperfectis , nifi illis for cretu meummihi fecretumeum miht.Pro quo
te qui fupra hominem funt , & diuina fa- Rabbinilegunt : Macies mea mihi , vt notat
Ambro, piunt. Propterea Ambrofius fuper illud Pagninus in dictione Raza. Addūt tamē Pagninus,
Luc.6. Hebræi vaticiniu hoc effe de tepore Mef
Luc.6. Stetit lefus in loco campeftri.Aduer-
te(inquit) omnia diligenter quomodo cũ fiæ,quádɔ quafiauru igne conflatum iufti
Apoftolis afcendat , & defcendat ad tur redepti remanebunt , nihilominus Chal- Chaldæus.
bas , quomodo enim turba nifi in humili deus & R.Iofeph , R.Salomon legūt ficut R. Iofeph .
Chriftum videret ? non fequitur ad excel noftra vulgata , eftque fenfus legitimus. R. Salom,
fa,nonafcendit ad fublimia, & c . Hæcille: Duo fecreta reuelata funt mihi , alterú vl-
itaque:in monte aperiens osfuum docebat eos, tionis,& redemptionis alteru( quomodo
Matth.s •
ideft , Apoftolos . Deinde cum defcendif etia Hierony.exponit) redemptionis per Hierony
fet ad turbas, multo pauciora locutus eft, Chriftü ergo : Afinibus terræ laudes audiui-
quia non erant capaces omnium:imo & m'gloria iujti.De fecreto vero vltionis fub
Ioan.16.
ipfis Apoftolis dixit . Multa habeo uobis dice Tito Vefpafiani propter nece Saluatoris
re , que non poteftis portare modo. Vnde & fubiungit Propheta : Ve mihi,præuaricati
Matth.17. trasfigurationis myfterium folisPetro,Ia- funt:Porrò pro laudibus iuftifeptuag.ver
cobo , & Ioannireuelauit . tur régata ideft, portēta forte vt Hiero. Hierony:
4 Arcanu in fcripturis interdu denotat të ait,quía quafiprodigium eft,vt repudiato
Ezech.7. plu Domini , quod non omnibus patebat. populo Iudæorum gentes laudent & reci
fic Ezech.Violabunt arcanum meum dicit Do piant Mefsiam, de quibus Angeli cecine
1 runt nato domino: Et in terrapax hominibus Lus,2 .
Hierony. minus introibunt in illud emißarij , ideft vio
labut Sancta Sanctorum.vnde Hierony. bona uoluntatis,ideft.no obftinatis Iudæis,
ibidem hoc(inquit ) quod fcimus ,& à Ba- fed gentibus fubditis fidei & Euangelio
byloniis ,& ab Antiocho , &à Pompeio Saluatoris de quibus Matth. Multi ab Matth.8.
Oriente& Occidente uenient,&
rc .
& ad extremu factum eft fub Tito Vefpa
fiani.Hæc Hierony.tantum aute nefas vt Myfteriu ergo recipiedi Chrifti à genti
7
abimpiis fancta violētur , nūquá Deus ni bus recte feptuag.Tegara ideft , pro digia
fivehemeter permittit iratus , & maxime vocarunt , vt dictú eit,numero præceděti .
T 4 Vnde
ARCANY M.
Vnde & myfteriu tacitu vocat illud Apo Paulus: Deus aperiat nobis oftiumfermonis ad Coloff.4.
Rom.16. ftolus Rom . 16. vbi ait : Secundú reuelatio- loquendum myfterium Chrifti: & 1. Timoth.
Luc.18.
nem myfterij temporibus æternistaciti , quod 3.Habentes myfterium Chrifti in confcientiapu
nunc patefactum eft per fcripturas Propheta- ra.Ideo non mirandu quod cũ Dominus
rum ,fecundum præceptum æterni Dei ad obe- afcederet vltimo Hierofoy maapudLuc.
dientiam fidei in omnibus gentibus;quod Am- & de morte fua fecreto cum Apoſto= 1
Ambrof.
brofius exponit de vocatione gentium ad lis loqueretur: ipfi nihil horum intellexerunt,
D.Tho . fidem Euangelij , & D. Thomas in com- erat uerbum abfconditum ab eis. Quia my-
mentariis huius loci fubdit , quod my. fterium erat fecretifsimum & Angelis ip-
fterium patefactum eft de conuerfio- fis admirabile.
Ephe. 3. ne gentium, vnde Eph . 3.dicitur : Aliisge Myfterium quoque vocari folet in fcri
9.
nerationibus non eft agnitumfiliis hominum¸ſi- pturis refurrectio mortuorum in fine mũ
cut nunc manifeftatum eftfanitis Apoftolis , & divel ad gloriam æterna vel ad fuppliciū
Prophetis cffe gentes coheredes. Hæc D. fine fine , de quo. 1. Corit. Ecce myfterium.Cor.ts .
Thom.Sic & Rom.11.myfterium appel uobis dico, omnesquidem refurgemus,fed noom
Rom.11,
latur vbi Apoftolus ait : Nolo uos fratres. nes immutabimur. Vbi Ambrofius Soli (in- Ambr.
ignoraremyfterium hoc, quod cæcitas ex parte quit qui adgloriam refurgent mutabun- !
contigit in ifrael,donec plenitudogentium intra tur, & Hierony. Soli qui regnaturi funt in Hiero.
Coloff
ret. De eodem dicit Apoftolus : Vt im- gloria mutabuntur. Hæcille,intelligeau-
pleam uerbum Dei , myfterium quod abfcondi- tein in melius,de hoc etiã legimus Apoc. Apoc.io.
tumfuit àfæculis,&c. Nunc autem manifeſtatū In diebus uocis feptimi Angeii cum cæpe-
Theophylantis eius. vbiTheophy.Belle ( inquit) rittuba canere,confummabitur myſterium Dei,
dixit myfterij huius , funt autem alia my ficut euangelizauit perferuosfuos Prophetas.
fteria refque arcana.Cæterum hoc reuera Vbi Gloffa myfterium (inquit ) ideft , re- Gloffa,
myfterium eft quod nemo nouerat, quod furrectio, & remuneratio Iuftorum , qua:
præter communem expectationem eft, Neque oculus uidit,neque auris audiuit, & Be- Beda.
nempe quod gentes affumenda erant. da myfterium quod nunc euangelizatur ,
Hæc ille. Cepit autem myfteriu iftud ma tunc confummabitur , quando:1bunt iufti in
nifeftariin die Epiphania venientibus ab uitam æternam.Ite Rupertus hæc ( inquit ) Rupertus,
Matth.2. OrienteMagis adorare Dominum.Tunc tuba illa nouifsima eft , de qua dicit Apo
enim Herode & confortibus eius reiectis ftolus :Canet enimtuba: mortui reruagent in
electæ funt gentes . corrupti.Sed cu in refurrectione fint impij 1 ,Cor.15
8
Myfterium etiam vocatur incarnatio in flamas mittedi fempiternas quomodo
1.Cor.2.
& pafsio Chrifti , vt Paulus ait : Loqui- euágelizatú hoc dicit Ioannes à Prophe-
Hiero.
mur Deifapientiam in myfterio,Vbi Hieron. tis quia Euangelium bonum plane nun-
in Euangelio ( inquit ) quod continet Na tium eft , quale hoc reprobis non eft ? Ad
tiuitatem Chrifti,& pafsionem, &c. quæ quod Patres refpondent, Bonum effe iu-
Theophy. eft fapiétia in myfterio. Et Theophy.my- flis nutiu de gloria fine fine,quod fatis eff,
fterium ait, de Chrifto prædicatione vo- vt euangelizari dicatur. Addit etiam D. D.Tho.
cat Apoftolus , nam feruum video & Do Tho . incomentariis,refurrectione finale
Ambr. minumadoro.Eodem modo Ambrofius . dici myfteriú occultu, quia de die illo nemo
D.Tho . Matth.24.
Item D.Thomas quiaddit cum Ambro fcit neque angeli Dei incalo,
fio ,Neque ludæoru Principes neque dæ- Myfteriu iniquitatis operari eft Anti- Io
mones hanc Dei fapientiam . cognouiffe, chriſtu repræfentare vêturu. Sic legimus
alioquin : Nunqaa Dominum glorie crucifi- puda Paul.Vtreueletur infuo tempore, na my 2.Teff.2 .
Matth. 21: xiffent.Quamuis enim in parabola vineæ fterium iam operatur iniquitatis, quod e Im
Matth. 2 1.dixerunt : Hic eft heres. Sed peratore Nerone crudelifsimo , qui tyran.
quafipurum hominem Chriftum & Mef nidem Antichrifti reprefentabat , intelli-
fiam effe cognouerunt , non tamen eſſe gunt Chryfoft. Theophylactus Oecume Chryfoft.
Deum & Redemptorem , qui à peccato nius Ambrof. Gloffa & Lyran . quamuis Theophy
rum feruitute populum pofset liberare. Hierony.exponat de hæreticis qui falfis Oecum.
Hoc enim myfterium cum Saluatore oc- dogmatib' iter planu Antichrifto faciüt. Ambrof.
Gloffa.
Efai.45. cultifsimum fuit , de quo Efa. Veretu es Secretum calami vide in dictione'
Lyran .
Deus abfconditus Sanctus ifrael Saluator : Et Calamus. Hierony .
CAPVT
ARCHISYNAGOGVS ARCHITRICLINVS , & c . 149
quæ conftat feptë ftellis fplendidis, & fi- quitOuidius.Que feptë dici,fex tameneſſe for
cut axis rotæverfantur ad cæli motu: poſt let . Qui ideo dixit, quia feptima vix cōf
caudam ergo huius maioris vrfæ eft quo = picitur vnquã , has Virgilias latini vocat,
da fidus,quod vocatur Bootes, vel arcto- oriuturaute Pleiades fiueVirgilie aperiut
phylax ideft cuftos vrfæ , ita dictu quod nauigatione in mefe Maio in principio
à tergo quafi cuftos fubfequi videatur, hu mefis fedHyades in fine ferè eiufdé mêfis
ius imaginisftella quædam dicitur Arctu vt ex faftis Ouidij colligitur li. 5. ia vero
Job,38.
rus ,quafi cauda vrĺæ. quod Iob dicitur. An gyru Arcturipote-
I Ad oftendendam auté Dei potentiam risdifsipare.Arctur accipitur pro totaVr
dicunt Prophetæ Deu fabricatorem effe fa maiori,incuius cauda eft ftella Arctur⁹
Amos.5. Arcturi , fic Amos ad dece tribus loqui propriè dicta , quia ergo in gyro mouétur
tur. Et iuftitiam in terra relinquitisfacientëAr circa cæli axem feptem ftellæ Arcturi ne 'D.Thom,
durum Orionem. Vbi dicit iuftitia Dei, que vnquã gyrare definunt , vt notat D.
quæ ide eft quod Deus , illos proftratam Thom.in comentariis , propterea quafirë
in terra reliquiffe , nam quod iuftitiapro hominibus impofsibilem , foli vero Deo
Chaldæus, Deo iufto accipiatur , docet Chaldaicus pofsibile dicit.AngyruArcturi poteris difsi Greg
:
paraphraftes,qui vertit . Defierunt timere à pare.Myfticè vero B.Greg.notat , nomi-
facie Dni, quifecit Arcturu & Ortoně.Orio ne A returi Ecclefia figurari, quç alijs atq;
autem conftellatio eft iuxta tauri fignū. aliis fuccefforibus Petrifeper fibi fuccede
Et quidē tā Arcturus quá Orion tempe- tibus difsipari no poteft, iuxta illud Mat Matth.16.
ftates mouent, Arcturus qui apparet pro- th. Porte inferi no præualebut aduerfus cam .
pecalendas octobris,na ante non afcedit
noctu in noftro Emifpherin fed claro die: CAPVT. CXXX.
ideoque no apparet , nifi cu venerit initiu
octobris , non autem nonis feptembris vt Arcus.
Columella . fcripfit Columella li.2.cap.4 quia muta-
t
tu eft tempus ortus eius propter anticipa RCVS dicitur Hebrai-
tione æquinoctioru, quæ non fuit adple- ce cafeth vt patet Gen.9 . &
Gregor , 13.nureformata àGreg. XIII.vt diximus in 1.Reg.2. Arcus fortium fu
Papa. A
verboAnnus.Orionvero apparet fiue ori peratus eft.Arcus inftrumē
tur initio eftatis pridie calendarū Iunij . tum eft vulgare, quo fagittæ iaculantur,
Quia ergo tepeftates horridas mouēt Ar dicitur aute ab arcendo quod arceat emi-
&
turus initio Octobris , & Orion initio Iu nus hoftem,vocatur etiam arcus fornix fi
nij . de illis fcriptura meminit ad oftenden uecuruatura ædificij ,vnde Cicero. Atrio Cicero.
Plinius.
da potentia maieftatis Dei, de quo Plini lu inquit & duos arcus abfoluerat . Deni
lib. 18. ca. 28. vbide horridis agit fideri- que in nubibus arcus dicitur,que gręce
bus.Sic ad eanda omnipotentiã creatoris iris verficoloris vocatur.Iã vero exvariis
Iob.,.
infinuandã dicitur Iob.9. Quifacit Arctu huius vocis acceptionibus variæ phraſes
rum & Oriona Hyadas e interiora Auſtri oriuntur,dicitur enim Deus per metapho
quifacit magna admirabilia,&
rc. Vbi Hya rā. Arcum tendere,Arcum habere, Arcumjuf
des funtfepte ftellæ pluuiofæ in frōte fig citare , Arcum conterere . De hominis
Macrobius, ni Tauri,vt docet Macro.li.i.de fomnio quoque arcu dicitur. Arcus extentus, Arcus
Ouidius. fcipionis ca.18.fic Ouid.li. 5.Faftoru ait prauus, dolofus,amarus. Item dicimus . Ar-
Oramicant Taurifeptem micantia flammis. cum renouare,fuperari arcum,difsipari, marce
Adeadem manifeftanda diuinæ pote- fcere,præterea,eft arcus erèus,arcusfortium,
3
Iob.38. tię magnitudiné rogatur lob. Nunquid con De quibus omnibus breuiter dicédú eft.
iungere ualebismicantes ftellas Pleiadas , aut Primum ergo Deus tendit arcum & 2
gyrum Arturi poterisdifsipare ? Vbivt no- parat: quando fecundum iuftitiam puni
Lyra, tat Lyran. Pleiades fepté ftellefunt fple re difponit iufto iudicio fic Pfalm . Ar-
dida fibi valde propinque, quia tamen fi cumfuum tetendit e parauit illum . Eft autem
xefunt in octaua fphera,non poffunt ne- fenfus vt notatPaulus Burgenfis in addi Pfalm.7.
Paul, Burg.
quepuncti diftantia mutare vt magis fibi tione , videte òfatellites & complices res
appropinquet. Porrò fciedu has Pleiadas gis Saul fi contra me(funt enim verba Da
feptëvocari in capite figniTauri fed yt in uid)maliciofe machinari perfiftatis, Deu
vindi-
AR CV S. 150
Burgenfis. ( vindictam contravos paraffe,vt iaculetur dos obftinatos , vel conuertendos pecca :
mortiferas in vos fagittas , & gladium vi- tores minis fuis perterritos Pfal. 44. Vbi Pfalm.44.
bret per manus Philiftinorum. Ita etiam ad litera de Chrifto dicitur . Sagittæ tuæ
Lyra. exponit Lyranus . Secudum eandē phra acuta,populifub te cadent , in corda inimicoru
Beda .
fim Hierufalem à Nabuchonofor vaftata regis.Sic etiã exponit Beda Gloſſa quo- Glof
Thre,2: fa.
lamentatur in Thre. Tetenditfubaudi Deus que ordinaria Anfel. Richard. Abbas Richard.
altum fuumquafi inimicus,&c. & occidit me . Loachim,D.Tho.in Cometariis,Tycon . Abbas
Pfal.$9 Vbi Hieronymus Tetendit , inquit, arcă hom.5.in Apoca. & allegat illud Zacha- loachim :
iudicij fui,&c.Item Pfalm.Dediftimetuenti riæ. 1o.de Apoftolis à Chrifto mifsis ad D.Tho.
conuertendas gentes fagittis Euägelij . Et Tychonius.
bustefignificatione,utfugiat, àfacie arcus.vbi Zachar.40 ,
Aug; Hierony.vtfugiant inquit à futura ira co pofuit cosquafi equumgloria, rc ex ipfo ar
dem modo Auguft.pertribulationes ,ait, cusprælij.Vnde prædicatores etiã Chrifti
temporales,dedifti metuentibus te figni- ab co mifsitãquã à iudice viuorū & mor
ficationem ,vt fugerent ab ira ignis æterni tuorú arcus eius funt,per eos enim iacula
& infra.quid ergo eft iudicium futurum ? tur & fauciat peccatores de his ergo , &
arcus eft extentus , nonne fagitta in prio- prefertim de Apoftolis , exponunt Cyril Cyrillus.
ra mittenda eft:neruus tamen retro exte- lus & Lyran,quod Dominus ait in Zach . Lyra.
Zach.9,
ditur in contrarium , & tanto maiori im- Extendi mihi Iudam quafi arcum.Et certe qua
petu fagittacurrit,quid eft quod dico quã fi arcum extendit Apoftolos, quádo apud
to magis differtur iudicium tanto maiori Ioan.dixit eis.Sicut mifit me pater, & ego Ioan, 20:
impetu venturum eft.Hæc Auguft. figna mitto uos, & apud Matth. Eutesdocete om- Matth.vlt.
Marc,vlt.
itaque dantur metuentibus Deum,vt fu- nesgentes, & apud Marc. Prædicate Euan
Luc.21. giant à facie iudicij finalis Luc. 2 1. Erunt gelium omni creaturæ.
Jigna in Sole & Luna,& c. Arcucōterere eft potentia alicuius frá 5
3 Arcum etiam fufcitat Deus ideft , poft gere.fic legimus Olex.1.Contera arcum if- Olex.1,
aliquätulum difsimulationis , rurfus.com rael, ideft,omne robur exercitus Ifrael,&
Habac.3. minatur iram atque vindicta fic dicit Ha Ezec. 38. ad Gog, ideft, ad principe Scy Ezech.38
Hiero . bac.Sufcitasfufcitabis arcum tuu.Vbi Hie tharum Antichrifti fautorem Diis ait:
rony. Contra peccata, inquit,fermo Dei Ego percutiam arcum tuum in manufiniftratua
quafifedens in equis & curribus fuis vide fagittastuas de manu dextera tua . Ideft,
licetin prædicatoribus intendit fulgoris poteftatem auferă nocendi filiis Ecclefiæ,
fuicontrariafpicula,& interim non emit- fjue à deftris,fiue à finiftris . vt Hiero . ait,
tit,vt qui ad intentum arcum territus fue de qua poteftate dici putat Pfalm.to . Quo
Hierony.
rit , emifsionem nonfentiat fagittarum . niam ecce peccatores intender ut arcum , paraue Pfalm . 10,
Hæc Hieronymus Eodem modo expo- runtfagittasfuasin pharetra . Pro pharetra רחר
Theodor. nit Theodoretus fufcitat itaque Deus ar- Hebraice eft Iether.corda , Chaldæus ver
cum comminationis per Apoftolos & tit neruu. & Hierony.Sed vox æquiuoca
prædicatores contra fceleratos . Imo & etiã pharetra fignificat.DeBabylonis quo
filius Dei in carne mortali nimis difsimu Hiere.si.
queaà Perfis & Medis proftratis dicit Hie
labat cum peccatoribus, & dicebat adul- remias:Emarcuit arcus eorum, Ideft, poten=
Pfal.36.
teræ . Neque ego te condemnabo , uade no- tia bellica:ita de impiis Pfal. Et arcuseoru Pfalm.43
Coan.8. li ampliuspeccare.Nunc verò fufcitabat ar cofringatur. fic & Pfalm.Arcus pro poten
cum comminationum dicensincredulis. tia capitur &fortitudine.vbi Propheta di
Moriemini inpeccatis ueftris, recce relinque cit: Non enim in arcumeofperabo , brachiu
Matth.2
3. tur uobis domus ueftrad ferta. meum nonfaluabit me.
Arcum etiam habere dicitur filius Dei, Arcum præterea conteri,fi in bonu ca❤ 6
4
verbi Dei fagittas in hoftes,vel perdedos piaturdenotat poft bellum reddi pacem,
vel conuertédos iaculantem,fic Apoc.6. fic de pace quide Ecclefiæ ex duobus po
poc.6. pulis congregate Getilico,videlicet & Iu
Ecce equus albus, quifedebatfuper eumhabe
upert. Jofex.a
bat arcum. Vbi Rupertus per arcum iudi- daico, dicitOfeas. 2.Arcumgladiumcontera
Ioan ciariam Chrifti poteftate intelligit , quia de terra,& dormire eosfacia fiducialiter. Vbi Hierem.
, s.
Ioan. 5.Pater non iudicat quenquam , fed om- Hieron in aduentu inquit, Domini falua
ne iudicium dedit filio , hoc arcu fagittas toris poft refurrectionis eius triumphos.
verbi fui omnipotētis iaculatur ad perde &c.duo parietes angulari lapidi copulati
funt
ARCV S:
Lyra. uisLyra, de pace tepore Iofue, deuictis ab maferrea, & irructin arcu æreu. Vbi Lyra. Luc.11 .
Ianfenius. co gêtibus illis ,Ianfen. de pace reddita tē Arma ferrea necefsitates téporales expo Lyra.
pore regis Ezechia intelligant:melius ta = nit,quia ferru ærugo confumit ,fed per as
Hierony, men Hierony. iuxta litera de pace totior quod nofacile confumitur fententia æter
bi conceffa fub Augufto Cæfare Saluato na figuratur. Hæc ille:De quo fupra in di
Luc.2 . renato . quando Angeli cecinerunt. Glo- &tione es.Cōgruit autem diuiti, qui dum
Auguft. ria inexcelfis Deo,& interra pax.Aug.vero fugiens inopiam temporalem, neque La Luc.15 Ga
Cafsiodor. & Cafsio.de pace fub Coftatino Magno zaro pauperi fruftrü porrexit panis,inci-
Ecclefia reddita exponunt,à quo Vatab. dit in inopia æterna.Cæteru arcus æreus
Vatablus. in bonùfortitudinem infinuat inuictanı,
non diffentit , & Genebrardus fuffraga-
Geneb.
tur.Quod aute paxilla Ecclefiæ data no fic Dauid gratias ages Deocanebat. Pofui Pfal.17
diutius permanferit:fed fub Apoftata Iu fti utarcum areum brachia mea. Ita exponüt Lyra.
liano fuerit interrupta,peccata noftra me lanfenius,
Lyranus & Ianfenius .
ruerunt. Arcus fortiu denotat mundana fortitu ΙΟ
7 Arcus extétus denotat perpetua in bel dinefic, Anna Samuelis in fuo Cantico.
lado perfeuerantia, fie legimus de his qui Arcus, inquit,fortiumfuperatus eft,& infir- 1.Reg.21
de vaftatione Hierufale fub Nabuchodo mi accinetifunt robore . Quod fatis qua-
Ifai.21. forfugerunt.Ifai.2 1.A facie enim gladioru drat in Apoftolos , quibus Dís dixit .
Matth.io.
fugerunt, àfacie arcus exteti.Ité de Tito Vel Ecce ego mitto uos,ficut oues in medio luporũ.
Ifal.s pafiano Hierufalé expugnante Ifaias ait. Et tamen oues Chrifti mundi vicerunt in
Sagitte eius acute, omnesarcus eius extěti. uictos.Ná Petrus & Paul. Romanas ar-
Talesfuntarcus dæmonûad nocendu ex cesfuperarunt, & repugnate Nerone cru-
tenti in hora mortis , propterea Dís cla- cis vexillu in Capitolio fixerunt.
Matth.25. Arcu alicuius in forti federe,eft,inDeo ΙΙ
II
mat.Vigilatequianefcitis diem neque horam.
8 Arcus deinde prauus & dolofus eft,qui fua fortitudinem collocatam habere , fic Gen.49 .
fagitta contra ipfumiaculatore conuertit, Iacob de filio fuo Iofeph dixit . Sedit in
Ofe.7 qua metaphora notantur Iudç1,Ofeæ.7. fortiarcuseius.Ideft, mafit in Deo virt, ei?
Reuerfifunt ut effent abfque iugo,factifunt ut ar ad præliandu, vel certe mafit in eo, quod
Theophy. cusdolofus.Velvt legit Theophy, arcus in Hiero. in qq. Hebraicis, de perfona Io-
uerfus.Contra me dicit Dñs bellum pro feph dictu exponit , non de pofteris eius,
Ffal.77.
idolis gerunt,in code fenfu in Pfal.de lux inquibus licet fuerit fortitudo nontame
dæis dicitur , Conuerfifunt in arcumprauum.lin Dño permafit, nã defiliis Ephraim di- J
citur
ARDER, & c.) 151
Pfal.77. citur Pfal.Filij Ephrem intedentes mittetes phetarum cap.20.Vbi ait arcum in nubi-
arcu conuerfifunt in die belli. Myftice verö bus fignificare quod non perdat Deus or
fubtypo Iofeph deChriftoprædictü eft. be diluuio fpirituali,&c.fic in Apoc. An- Apoc,to."
Ambr.
fedit inforti arcus eius.Secundü Ambr. lib. gelus ille qui fecundu patres Chrifti figu-
(debenedictionibus Patriarcharu , & Eu- ra eft,irim habebat in capite quafi coro
Eucherius . cheriu &Hyppolitu in catenaLipomani, nam quia corona Chrifti eft opus recōci-
Hyppoli.
quia vinculis mortis diffolutis , in virtute liationis generis humani ad Deupatrem,
arcus diuinitatis è limbo fanctos cofractis vnde & cum circuciditur filius Deilefus Luc, 2.
inferni foribus liberauit, & à mortefarre- appellatur,Vbiin lefu circuncifo, quid ni
xit corpore rediuiuo,vnde fanctis fœmi- fi in nube rorida iris apparet?Iefus autem
Marci. 16. nis Angelus dixit apud Marcu. Iefum que nomen eft.Quod eftfuper omne nomen , ut in
ritis Nazarenum crucifixumfurrexit,& c. 3 nomine lefu omnegenu flectatur. Eft ergo no- Phil , 2,
Arcus inftauratur in manu iuſti,ideft, men Iefus corona & arcus verficoloris
13 potentia & fortitudo Iob. 29. Gloria mea incapite Chrifti magni confilij Angeli. Ribera.
Iob.29. femperin nouabitur & arcusmeus in manu mea Sunt & ex recentioribus qui dicunt iridē
החליף inftaurabitur.Hebraicetachaliph,ideft,re- in capite Chrifti omnes fanctos fignifi-
ficietur &reftaurabitur arcus,fiue potétia care , & allegant illud Virgilij libro . 5. Virgilius .
& robur meu:vbi D.Tho.inftauratur,in- Cum nubibus arcus,
D.Thom. quit,potétia in manuiufti, quicũ Apofto mille trahit uarios aduerfofole colores.
Philip.4. lo dicit Philip.4.Omnia poffum in co qui me Ideo in mille coloribus fanctorum mil-
Lyra, confortat. & Lyra.arcus inquit,ideft,forti- lia fignificari putant, quibus Chriftus co-
Beda,
tudo cotra tentationu infultus, Beda inty ronatur gaudio accidentali . Et certe mag-
po Ecclefiæ dictu putat in cuius manufé- nus eft honor fanctorum , vt fint Chrifti
per arcus, ideft, virtus bene operandi re corona, de quo honore forte dicebat filius
Ioan.12
nouatur, ita vt . Porta inferi non præualeant Dei . Siquis mihi miniftrauerit honorificabit
Matth. 16. aduerfuscam .
cum patermeus.
14 Arcus innubibus roridis apparet in fig
(nu fœderis interDeu &terra ne generalis CAPVT CXXXI.
Gen.9. rurfum diluuij aquis fūmergaturGen.9 . Ardere Ardor exardefcere..
Vbiquæftio eft quomodo cu arcu in nu= RDERE dicitur He
Quæftio, bibus fieri fit naturale,datu fit hoc in fig- braice inScripturaBaar
בער
nufoederis ad quod Gloffa refpödet for- neutraliter , & actiue
Gloffa.
fitã ante diluuiu non apparuiffe arcu,ne = comburere,& fuccende
que pluiffe quod tamen aliis non placet, re Hofæ.7 . Eft auté ar-
Leul.6.
potuittamen fignü, quod naturale eft, da = dere flammis aduri Le
ri quafifignu ad placitu , de quo agimus uit.6. Ignis in altari meo femper ardebit . Et
lib. 3.in dictione cöftituere nu.1.Hinc ali quidem per tranflationem & metapho-
qui regula deducunt. QuotiesProphetis ar ram Ardere & Ardor vehemens denotat
Regula.
cus cæleftis inuifione oftéditur,pare Chrifti qua defiderium vndeCicero nimio te vidēdi Cicero.
nos Deo patrirecociliauitfignificari . De qua defiderio ardeo.
Luc.z. cecinerunt Angeli nato Dño.Gloria inex= 2
Ardere in bonum in fcriptura feruos
celfis Deo & interra pax hominibus bone uolu rem denotat deuotionis , fic difcipuli
Ezech, 1. tatis Sic Ezech. 1. Etfuperfimilitudine thro euntes in Emaus dixerunt . Non ne cor- Luc.24.
ni,fimilitudo quafi afpectus hominis & c.uelut noftrum ardens erat in nobis, cum loqueretur in
afpe& u arcuscumfuerit in nube in die pluuia. uia.In quo fenfu per tropu animalia fan-
Hierony. Vbi Hieronymus . Hic inquit , arcus &ta in Ezech. facies habebant. Sicutfacies Ezech.1,
fignum eft clementiæ & teftamenti Dei, lampadarum, & ficutcarbones ignis ardetium. Greg.
Apoc.4.
quod fecit cuhominibus, &c.ite in Apoc. Super quem locum Greg.homil. 5.Quid
quando viditthronum Dei fubiungit & inquit nifi carbones funt, qui & fi perfor
iris erat in cirtuitu fedis . Vbi Ambro.ex- uorem fpiritus ardorem habent , fiqui-
Ambrof.
plicat Dei fignificari mifericordia & fœc= dem accenfifunt,fed aliis in exemplo lu-
dus,nehumanu genus deleat iuftitia , fed minis nonfunt.Hæc Greg. Quifacies ar>
Auguft. protegat mifericordia fupplices.Ide Aug. dentium lampadarum haberefubdit eos
libro..contra aduerfarium legis & Pro- qui & ipfi accenfi funt & aliis præbent
exem-
ARDER E.
exempla virtutum . Sic de Elia dicitur Kimeat fignificat ad paululu , vel fecudo במיעט
Ecclef.48 . in Ecclefia . Sermo illius ficut facula arde- inbreui, ideft, poft paululu inopinato vt
bat . Quia videlicet Elias &in fe fucc en- vertit Hieron.ad Sophroniu & ita expo Hierony .
fus erat & aliis bonorum operum exem- nit ficut & Augu.cu exarferit, repente ira Auguft..
pla monftrabat . Ita & Spiritus fanétus , eius ficut quãdo. Media nocte clamor factus Matth. 25 .
Ifai.4.
fpiritus appellatur ardoris apud Ifaiam . eft, dormientibus virginibus . Beati omnes
Cum, abluerit Dominus fordes filiarum Sion, quiconfidunt inco. Quia oleu charitatis ha-
&c.infpiritu iudicij ,& infpiritu ardoris .Vbi bet,fic apud Luc.Beatifuntferui illi,quos cu Luc.12 .
Hiero . uenerit Dominus inuenerit uigilantes.
Hieronymus de quo,inquit,fpiritu iudi-
loan.I, 5
cij & combuftionis Ioannes Baptifta di- Ardentibus fagittis fauciat obftinatos
xit . Ipfe uos baptizabit in Spiritufanéto & Deus fic legimus Pfal.7.Nifi conuerfifueri
Act.2, igni Hæc Hieronymus ideo Spiritus fan tis,erc.fagitasfuas ardentibus effecit . Quod
&tus in linguis apparuit ignis , vt ardo- duobus quoque modis,exponi poteft vel
ita vtardétib fit in datiuo ita vertit Char
rem deuotionis & gratiæ prædicatori -
bus infunderet . dæus ardentibus ,ideft, contra eos qui ar-
In eodem fenfu de Ioanne Baptifta denter iuftos perfequutur fagittas fabrica
3
Ioan.5. Dominus dixit . Ipfe erat lucerna ardens bit,quifenfus ,placetGenebrardo,tu quia
lucens. Ingreco ponitur articulus , Lu- perfecutores iuftoru,vocatur ardentes fic
Cyrillus cernailla. Vt notat Cyrillus vt ad pro- Virgilius. Inftant ardentes Tyrij ,& ardent in Virg?
arma magis.Tum etiam quia vox Hebræa
phetiam de Ioanne reuocaret Iudæos ,
Pfal.131. quia in Pfal. dicitur Paraui lucernam Chri. Dalac & ardentes , & perfequentes
Auguft. fo meo.Quomodo etiam Auguft. tractat, fignificat. Nihilominus fecuda expofitio,
23. eandem exponit de Ioanne prophe cit vtardétibus fit in ablatiuo,fcilicetDes
Greg.
tiam, & vt inquit Gregor. Homil. 1 1.in fagittas fuas ardentibus flámis & fulmini
Ezechiel , erat Ioannes lucerna ardens bus effecit & fabricauit ,ita vertit Hiero.
per cælefte defiderium, & lucens perver àd Sophroniú fagittas fuas ad coburēdū
bum .Etplene Baptifta totus ardebat de operatus eft, &Nicolaus fagittaru ferrum
uotionis flamma, quia meditatione cor igni dicit inflämarivt magis noceat, vnde
fuum afsidua quafi crebris flatibus fuc= metaphora fumitur .Item huc fenfum lite
| Pfal. 38. cendebat iuxta illud Pfalm. Inmeditatio- rale fupponit Greg.ad myfticuli.9 . Mo
Lyra . ne meaexardefcet ignis . Quod Lyranus ad ralium,vbiaitfagittasfuas Dus ardetibus
literam putat intelligi de Dauid pro Ab- fubaudi verbis effecit , quando minas co
falone filio extincto dolente , ex chari- tra peccatores exhibuit, hec ille,verbi gra
tate , inquit quam habebat ad filium, do- tia, quando dicit virginibus fatuis.Nefcio-
lebat de cius culpa ,multo magis qua de uos Item:Væ autem homini illiper quemfcan Matth.25.
perfecutione quam contra illuin moue- dalum uenit.Etrurfus.Ligatis manibus & pe . Mattha8.
Burgenfis. rat . Sed Burgenfis in additione dictum dibusmittite eum intenebras. Matth . 2 2.Et Matth.22 .
Lucæ.21.
exiftimat de quocunque pœnitente, in eruntfigna in Sole & Luna.
cuius corde verbum Deifit quafi ignis In eodemfenfa dicitur de hypocritis 6
Hiere.zo.
exæftuans , ficut dicitur Hieremiæ. 20. qualis erat ille Pharifæus qui defpexit pu
4 Ardere vel exardefcere diciturira Dei blicanum.Quidicunt recede à me, non ap-
Pfalm.2. in Pfal.Cum exarferit in breui ira eius beati propinques mihi,quia immunduses , iftifumus
omnes qui confidunt in co . Quod verò dixit eruntinfurore meo ignis ardens tota die , Ifai. Luc. 18.
in breui duobus modis poteft intelligi , 65.Vbi Hieronymus Nequeinquit , ira ai.65
Hierony
vel quod per breue tempus duret ira Dei quæ eft vltionis libido ita definiturin
ideft,folum in hac vita,ita exponit Lyra. Deo ficut in hominibus,quia illa materiā
cui fauet Chaldæus vertens . Cum exarse- habet in vitiis noftris non in Dei volunta
rit paululum iraeius.Sic irafcitur Deus con te iuxta illud.Thefaurizamus nobis iram in Rom.z
Lyra.
Chaldæus . tra leuia peccata iuftorum, quos punit in die ire . Etinfra dehoc igne perpetuo in
Luc.16 . hac vita vt Lazarum vlcerofum , vel in Moyficantico legimus . Ignisfuccenfus eft Deut.32.
3.Reg.13 . exitu vitæ,ficut virum Dei quem occidit infurore meo, ardebit ufque ad inferninouif-
1.Cor.3.
leo,vel in purgatorio poft mortem 1.Co fima,deuorabitque terram cu germinefuo, & c.
rinth. 3.Ipfefaluus eritjic tamenquafi per ig- Terram,ideft,carne noftram, & germina
nem.Ethic fenfus in Hebreo eft,quia vox eius,ideft , carnis defideria eade flamma
combu-
ARDERE.
152
comburet hæc ille: præterea legimus de fub typo Leuiatha dicitur apud Iob. Haliɲlob.41 .
Pfalm.49.
igne finalis iudicij in Pfal.Deusmanifefte ue tuseius prunas arderefacit,& flamade oreein.
niet,Deus nofter& nonfilebit, ignis in cospectu egreditur.Sic exponunt Greg. Gloffa & Greg.
Gloffa.
Hierony. eius exardefcet.Vbi Hiero. duplice virtute Beda ,fic inflamauit ardore concupifcien Beda.
illum ignem iudicij finalis habituru dicit, tiæ Dauidé vifà ab eoBerfabee fic & duo 2.Reg.11.
alteram illuminandi iuftos ad gloria corũ, fenes Babylonis.IteHolopherne afpectu Dan.13 .
Luc.16. alteram vero cōburendi peccatores . Sic Judith.Erat,inquit,ardens.fubaudi Holo ludith.12.
Luc. 16. idem ignis illuminabat Laza- phernes, in concupifcentia cius . Cui fatis co
ru in finu Abrahæ & illuftré reddebat di- gruit illudEcclefiaf. Anima calida quafiignis Eccle.23 .
uiti purpurato,& tamen ipfum diuité có- ardens,non extinguetur donec aliquid glutiat.
lanfen.
burebat atrociter: denique deDeo dicitur Quod vt refert lanfen.quida de quocun-
in Pfal. Exardefcet ignis in ira tua. que vitiofo in quo animæ cupiditates ex-
8 Ardor etiã in homine inuidia metapho tra modu efferuefcunt intelligunt , fi autě
rice & odiu denotat. Sic Ifa.33.legimus exéplaria græca cofulas de fornicario fer
Concipietis ardore , parietis ftipula, fpi mo eft, quia punétus ponitur poft verbū
Ifai.33 :
ritus uefterficut ignis uorabit uos , & c. Lyra. no extinguetur deinde pafsiue non acti
Lyra.
Vatablus. & Vatablus contra exercitu Senacherib ue dicitur έως αν καταποθη ανθρω
hęc dicta putant , qui ardebant vaftandi πως πόρνος ενσώματι σαρκός αυτού .
Hierufale defiderio,fed pepererunt ftipu donec deglutiatur homo fornicarius in
lã quidem inane, qua eadé nocte combu corpore carnis fuæ , ideft , non extingue-
Hierony. ftifunt , hæc tamen expofitio Rabbinorū tur ardor carnalis concupifcentiæ , niſi
eft.Hieron.verode Catholicis agens ait. corpore carnis mortalis exhaufto ,vel lä-
Hoc plerique ad extrema captiuitaté re- guoribus vel extrema quidé morte, & for
ferunt Hierufalé , alij plenius in extremi te languidus ille Euangelij triginta octo
iudicij tépore futurü effe confirmant, hęc annos habebat in infirmitate fua , vt de-
ille,fed expofitio de vaftatione Hierufale glutiretur in eo carnalis ardor , ne periret
Gloffa. magis arridet qua præter Hieron . Gloſſa ideoque cum illum Dominus fanaffet ait . loan.si
Cyrillus.
Procop . ordinaria præfert, eaque tenent Cyrillus, Iam noli peccare,ne deterius tibi aliquid conti-
Ambro, Procopius & D.Amb.libro de benedicti gat.Ideft,ne morte ipfa deglutiaris:myſti
onibus Patriarcharu cap . 1 1. itaque Iu- ca verò eft expofitio Gloffa & Rabani, Gloffa:
Rabanus,
dæi contra Chriftü conceperunt ardore qui anima calida hæreticoru hoc loco in- Lyra
..
¡ Inter: inuidiæ, vt exponit Gloffa Interlinealis, telligit,Lyra.verò exponit de auaro, fed
& pepererut ftipula quia vani fuerunt co meli vt dixi de fornicario explicatde quo
natus eorü fic enimvertut Sept.Vana erit Eccl . Propterfpeciem mulierismulti perierut Ecclef.9.
fortitudofpiritus veftri, videlicet quando exhoc concupifcentia quafi ignis exardefcit. Hiere.11 .
dicebant ? Quidfacimus,quia hic homo multa Exardefcere dicitur punitio diuina cō · 10
Ioan. 11, fignafacit: Et rurfus .De bono opere non lapi- trafuperbos Hiere. 1 1.Oliua uberē,& c. uo Hiere I I.
Ioan.10. damus te,fed de blafphemia.Præterea. Quan cauit Dñs nomen tuu,&c.ad uoce lcquelægran
Ioan.8. dotuleruntlapides ut iacerent ineum. Ite quan dis, ignis exarfit inea & combuftafunt fruteta
Luc.4: do duxerunt eum ad fuperciliu montis, eius.Gloffa ordinaria grande loquela in- Gloffa,
&c. vt præcipitarent,& quando, miferunt telligit fuperbiapopuli Iudæoru,propter
ad filium Deidifcipulosfuos cum Herodianis. quaignis diuinæ vindicta exarfit contra
an.19. .
Matth.22
Io Deniq; quado dixerut crucifige, & c.Con eu.Eodé modo exponit Hiero.qui ait po
ceperunt itaque in omnibus his machina pulu Iudæorum exfuperbia non cogno-
tionibus Iudçiftipula plane vanã ,& dein uiffe creatore, vnde filio Dei dicebant cæ
defequitur.Spiritus uefterficut ignis uorabit ca elatione delufi . Nunquia tu maiores patre
uos, eritpopulus quafi de incendio cinis . Id- noftro Abrahamqui mortuus eft . Et fortefub loan.8,
Interli.
eſt ſpiritus vefter malus , vt dicit Interli- typo Pharifei qui dicebat . Nonfu ficut cæte
nealis,qui vos ad necem Dni exacuit,pri rihomines.Populus Iudaicus figuratus eft. Luc.18.
cipites aget in man' Romanorũ fub Tito Ardere Aquas igné, in bonu poteft & II
Lue, 19. Vefpafiani , iuxta illud Lucæ. Circunda- in malu accipi Ifai.64 . Vtinam dirumperes Ifai.64.
bunt te inimicitui uallo. cælos defcenderes , & c. Aquæ arderent igni,
Ardere eftconcupifcientiis pefsimis in ut notumfieret nomen tuum inimicis tuis , à facie
9
flammari,fic defuggeftionibus dæmonis tuagentesturbarentur. Quod Lyra,fecundu Lyranus.
Hebreos
ARENA .
Hæbreos in malu de igni punitionis intel res fignificat propter proprietates eius ,vt
ligit in die finalis iudicij , ad quod allegat notatOrigenes fuper illud quod dixitDo Origen..
Alex.Alef Alexand.Halenfem qui ita exponedum minus Abrahæ.Multiplicabofemen tuumfi- Gen.22:
Luc.21 , putat de maieftate iudicis iuxta Luc. cutftellascæli, ficut arenam que eft in littore
Et tunc uidebuntfiliu hominis cũ poteſtate mag maris . Fortaffe ait quis dicat cæleftis nu-
na maieftate . Scindetur aute calu aereй merifiguramChriftianorum populo, fed
conflagratione præcedenti , iuxta illud arenæ maris Iudaico conuenire: ego aute
Pfal.49. hoc magis puto, quod vtrunque exemplu
Pfalm. Deusmanifefte ueniet,& c.ignis in con-
Spectu eius exardefcet. In eodem fenfu acci- vtrique populo pofsit aptari, nam & inil
pit Greg.in hom.i.in Euangelia in illud lofuerunt multiiufti &Prophetæ quibus
Greg.
Luc.21. Luc.His autemfieri incipientibus refpiciteer ftellarum celi merito comparatur exem-
leuate capita ueftra quoniam appropinquat re- plum,& in noftro populo funt multi , qui
demptio ueftra.Quod præuidens inquit Ifa terrena fapiunt , quorum ftultitia grauior
ias dixit.Vtinam dirumperes cælos & defcen eft arena maris.Hæc Orig.quæ ad nota-
Hierony. deres,& c. Sed Hierony.accipit aquas ar- tio pulchra eft,nam in omni lege naturæ,
dere in bonum ,ideft.gentes conuerfas ad fcilicet fcripta,& Euangelica.Stultorum in
fide amore Dei arfuras in primo Chrifti finitus eft numerus. Et lata eft uiaque ducit ad Ecclef.r
Symmach . aduentu , quia Symmachus vertit . Aque perditionem.Item : Multifunt uocati pauci ue-
maris arderent.Ideft,charitate Dei fuccef ro electi .Vnde arena multa eft in littore,fi Matth. 7.
cut ftellæ in cælo militantis Ecclefiæ. Matth.20.
Gloffa. populi . vt etiã exponit Gloffa. Ite Iuſti
luftinas. nus in Dialogo cum Triphone citans huc Arenaru thefauros legimus Deut. 3 3 3
locum Ifaię dicit aquas Iordanis igne Spi in benedictione duarum tribuum de qui- Deut.334
ritus fancti tunc quidé arfiffe quado Chri bus Moyfes ait.Latare Zabulon in exitu tuo,
fto Ioanne Baptizato . Spiritusfanctus defce & lachar in tabernaculis tuis, &c. qui inunda
Matth.3 .
Ioan.1. dit infpecie columba .Præterea . Quando na tionem maris quafi lacfuggent , & thefauros ab
Luc.3 . to Dei filio claritas Dei paftores circun- fconditosarenaru.Vbi Gloffa ordinaria, & Gloffa,
Luc.2 . Lyranus ad literam exponunt, Zabulon Lyra,
fulfit.Et uenerunt feftinantes,& c.
in littore maris habitaffe. Ite Iffachar iux (Ly=
CAPVT. CXXXII. ta terminos maris & Iordanis fluuij,vt cõ
ftat ex Gen.49.vnde in portandis oneri Gen.49 Manfer
Arena Sabulum. bus ad mare , & in tributis maritimarum
ditate dicta eft arena ,cuius triplex ſpecies dem hoc loco monemur otiumfugere, &
laboribus incumbere honeftis , nenobis
alia quippe fofsilis eft, alia fluuialis , alia
dicatur illudMatth.Quidftatistota Dei otio Matth.20,
denique maritima ,ex his quæ crafsior eft
fi.Item non abfcondere in arena thefau-
fabulü appellatur, adducitur aute in exe-
ros fed abfconditos debemus & vere &
plum infcriptura fancta propter multitu-
dine ,grauitatem ,vilitate,inſtabilitaté, de vt lac fuggere, quod facimus quidem quá
prima proprietate fit metio in Pfal.vbi di do illis vtimur ficut lacte ad nutritionem
Pfal.138 . citur. Nimis bonoratifunt amici tui Deus , &c. vitę corporalis & fpiritualis noftrę,& pro
ximorum,illi enim qui in vanis thefauros
dinumerabo eos fuper arenam multiplicabu-
Prou. 26 . confumunt , non fuggunt illos quafi lac,
tur. Depõdere in Prou.Graue eftfaxй & põ
Sap.7 . fed quafi aquam effundunt, ficut fecit di
derofa arena.De vilitate in Sap.Qgonia om- Luc.16,
ne aurum in coparatione eius arena eft exigua . " ues ille.Atqui Zachæus.Qui dimi-
Matth . 8: dium bonorumfuorum paupe
Poftremo de inftabilitate apud Matth. Luc, 19.
ribus dedit thefauros
Qui audit uerba mea ,& non facit ea , fimilis eft
fuos ficutlac.
homini ftulto,qui adificauit domumfuamfuper
fuxit.
arenam,&c.
2 Arena maris per metaphora peccato-
Cap.
-
ARERE . ARIDVM 153
Hiero, intelligunt Hieronintus Auguft. libr. de pio fublata fignificari putat , quia fi arbor
Aug. vitentibus ramis fi extirpata fuerit,repara
Ambr. fancta Virginitate cap . 2 3. & .24. & li.
14. contra Fauftum in fine , & Ambrof. ri poteft infertis alicubi ramis , quod fira-
Greg. libro de exhortatione ad Virginitatem . miquoq; cum radicibus arefcant, actum
Bafil. Item Greg. 3.p.Paftoralis c. 2 9. & Bafil. eft de reparationis fpe,ramos ergo impij
lib. devera Virginitate , & recte virgines arefecit flama , quando pofteros etiã eius
Apoc.14. qui,fequutur agnu quocunq; ierit,lignū aridū aufert diuina vindicta fic etiã de hoftibus
& in fecudu effe no poffunt,agnus enim Sio materialis di itur,vt vult Lyra, vel cer Lyra.
ita fecundos in fpiritualibus reddit fequa- te de inimicis Ecclefiae fub typo Ifrael, Aug.
Ioan.15. ces fuos,vt dicatur eis. Ego elegi uos, poſui vt exponit Aug illud Pfa . Fiantficat fænu Pfal.128.
uos ut eatis, & fructu afferatis, & fructus ue- tectorum quod priufquam euellatur exaruit.
ftermaneat. E cotrario verò qui cótra Deŭ quòd certefuturum Dís prædixit de ho
erigütur,& agnu Dei fequi defpiciut, atq; ftibus Ecclefiæ Matt. 1 6. Et porte inferi Matt.16.
in multitudine carnaliu filiorum glorian- no præualebunt aduerfus ea.Sic de Antichri
Ofc.9, tur,maledictioni Prophetæ Ofe.fubiiciū- fto qui Dei Ecclefiam perfecuturus eft, fu
tur,quiait,de filijs Ephraim qui pofthabi per omnes dicitur Zach. 1 1.0 paftor ido- Zacha.11.
to Deo Ifrael in multiplicatione prolis lum,& infra. Brachiu eius ariditate ficcabi
carnalis confidebant.Daeis Dñe, quid dabis | tur.Vbi Hiero.ifte,inquit,dicitur alio no- Hiero.
Matth.24.
eis? Da eis uuluamfine liberis , & ubera aren- mine abominatio defolationis ,& no ido- 2.Thef.2.
tia,& infra: Percuffus eft Ephraim, radix co lorum cultor, fed ipfe Idolu nominatur, Matth.24-
rum exiccata eft, fructum nequaqua faciet. quia in templo Dei fedebit tanquam fit
Hiero:
Vbi Hiero. regulá effe dicit diuinæ iufti- Deus,fed fortitudobrachij eius ficcabitur
Regula.
tiæ.Vt qui abutitur donis Dei,priuetur il quia cito finietur,hoc eft poft tres annos,
lis :ita trib' Ephraim,que interpretatur fe cum dimidio ,quia propter electos Eccle-
cuda, quia liberoru fæcuditate cotra Deu fiæ breuiabuntur diesilli. Ezech.17.
gloriabatur euafit fterilis , & apud Affy- Eadem metaphora vtitur Ezec. Ad de 9
rios captiua ducta eft.Sic illi qui fe excufa notáda regni Iudaici deftructione fub Re
uerunt ne ad filij Regis conuiuiu nuptia- ge Sedeciha , expugnantibus Babylonijs
levenirent,temporalibus bonis que ab eo Hierufalem.Ecce, inquit, uinea ifta. Ideft,
Hiero:
dem Rege acceperant abufi, & in eis occu regnum Iuda,vt exponit Hiero . Ergo ne
pati,eifde bonis merito priuati funt , & ab profperabitur, non neradices eius euellet, &
Matth.22 .
exercitibus Regijs proftrati , apud Matt. ficcabit omnes palmites germinis eius ? de
feruus etiã cui Dominus debitum decem quo lege 4.Reg.quomodo vaftata fit Hie 4.Reg.25,
millium donauerat talentoru , quia tanta rufalem à Chaldais.
Dii liberalitate abufus conferuu pro debi Sic etiã vaftatio fignificatur Ægypti, 10
to paruo mifit in carcere, omnibus bonis ! vel potius erroris gentiu,in vaticinio Ifai. Ifai.19.
quibus abufus fuerat priuatus eft , & mif- Et arefcet aqua de mari , erfluuius defolabi-
Matth.18. fus in vincula , fic deniq; qui talentu Do tur,atqueficcabitur, &,deficietflumina, Vbi
mini abfconderat eodem priuatus , & vl= Hieronymus , ait , in Aduentu Chrifti Hiero,
Matth.25.tra punitus eft. omnia " hæc τροπικώς intelligenda
8 Arefacit ergo Deus, & temporalem eo funt, iuxta illud quodfupra legimus . De-
ruprofperitate marcefcere facit , qui in fu fertumfaciet Dominus mare Ægypti . Hæc
perbiam erigütur.Sic legimus in Eccl. Ra ille.Adconuerfionem autem celere Agy
dicesgentiumfuperbaru arefecit Deus,&plá pti adfidem non parum profuiffe creden
tauit humiles ex ipfisgentibus. Vbi Lyra. ra dum eft,quòd in fua infantia filius Deifu
Lyra.
dices getium diuitias interpretatur,fed me giens Herodis perfecutionem Agyptum
Ianfenus. lius fpem omnem germinadi exponit Iå vifitauerit , de quo apud Matth. Accipe Matth.2 ,
fenius,ita vt neq; hæredes aut fucceffores puerum, & matrem eius , & uade in Ægyp-
habeant, non fecus atq; arbor illa quæ ra- tum, erc.
dicitus euellitur, prorfus arefcit.Sic de im- De verò fenfufcripturaru, & omni gratia II
Job.15. & charifmate à Iudeis propter nece Chri
pio dicit Iob . Ramos eius arefecitflam-
ma,& infra. Ante quam dies eius impleantur auferendi,& deuotione getiu:legimus fub
Ifai. 42.
D.Tho . peribit,& manus eius arefcent. Vbi D. Th. eadem metaphora Ifai. 42. Tacui, fe m-
hac metaphora omnefpem pofteritati im perfilui, erc . Sicut parturiens loquar , dif
fipabo,
ARERE . ARIDVM . SICCARE . 154
|ſipabo , & abſorbebo fimul , defertos faciam | rectionem Chrifti nuntiantibus, Cyrillus Cyril.
montes : colles , & omne gramen eorum fuper hunc locum , & Procopius Órige- Proco.
Orig.
exficcabo , ponam flumina in infulas , & ſta- nes in illa verba Matth . Erant autem mu- Theophy,
Hiere gua arefaciam. Vbi Hierony.defcribit,in- lieres à longe,Theophyl.in illa verba.Erat Matth.27.
quit, fermo propheticus gloriofum falua- . Maria Magdalena, & altera maria ,fedéntes
toris aduentum , deinde cum vos ait,ò ſu contrafepulchrum ,&c. Imo noftra vulga-
dæi à capite vfque ad pedes exficcauero, ta in eodem fenfu cum fept. concordari
atq; de leuero, tuc flumina doctrine meæ poteft,fcilicet.inficcitate messis illius,ideft
in infulis gentium currere faciam,& ftag- quando ficcabiturmefsis gratiarum fpiri-
na veftra , fiue paludes redigam in aridita tualium Hierufalempropter necem Do-
tē,vt in gétibus fiat fcientia fcripturaru , & mini, conterentur , ideft, laffabuntur cur-
in vobis doctrinæ ariditas . Hæc Hieron. rentes mulieres fancta venientefque , &
Proce docentes Dominica Refurrectionem : do
Sic etiam exponit Procopius Dominum
in pafsione filuiffe,& expectafle quadra- cuerüt aute Synagoga in Apoftolis. Nec
ginta duos annos, conuerfionem Hierufa audiéda eft expofitio huius loci Lyra.qui Lyrai
lem , fed tandemper Romanos fub Tito alio deflectit fenfum huius prophetiæ.
Arefcere mellem terræ , metaphora
Vefpafiani proftraffe ciuitatem, & mon- 13
tes, ideft principes, & colles,ideft minores eft temporis finalis iudicij , ficut legimus
Ambr.
deftruxiffe . Idem tangit Ambrofius li- Apoc. 14. Etalius Angelus exiuit de tem- Apoc,14 :
bro. 1. de Vocatione Gentium cap. 3 . ploclamans uoce magna ad fedentem , fuper,
Lyra Item Lyranus ,& Vatablus, fic exponut. nubem,mittefalcem tuam & mete quia uenit
Vatab
Quod autem Iudæis arefcentibus , gen- bora utmetatur,quoniam aruit meſsis terræ.
Match.2. tes donis gratia Dei abundare deberent, Vbi aruit mefsis , idem eft quòd matura
nafcente Domino cæpit oftendi . Nam eft,& aptifsima mefsis , quia copletus eft
Herode turbato Magi Dominum ftella numerus electorum tempore iudicij fi- Ambrof.
duceadorauerunt. nalis, fic exponut Ambrofius, Tyconius, Tyconius.
12 Siccitas messis Hierufalem, vaſtatio Beda,Glof. Ordinaria,& Interlinealis , & Beda,
nem cius à Romanis fignificat. Siclegi- D.Thomas, Similis metaphora eft , Iocl. Gloffa Or-
Ifa.27. dina.
mus apud Ifaiam. Inficcitatemessis illius 3.Confurgant , & afcendantgentes in uallem Interline.
conterentur mulieres uenientes , er docentes lofaphat,quia ibi iudicabogentes in circuitu, Ioel.3.
Hierony.
eam.Quòd Hieronymus iuxta vulgatam mittitefalcesquoniam maturauit mefsis. Ide D.Thom.
Lac.z3. explicat de mulieribus , quæ Luc. 23 . eft ergo aruiffe meffem , quod maturam
Chriftum ad pafsionem euntem. Lamen- effe crefcentibus malis ad fummum , &
tabantur,docentes Synagogam quæface- bonis fimiliter . Per Angelos autem fiet
Matth.13.
re deberet,ne à Romanis ciuitas vaftare- cofummatio fæculi, quia apud Mat. Ange
tur,& mefsis arefceret Iudæorum.Cæte- lifunt meffores.Ita etiam exponit Gagne- Gagneius.
rum fept. vertunt. Mulieres uenientes abfpe ius.Præcedent quoque figna in Sole , &
Hierony:
&
taculo nenite buc , illuminate. Vbi Hiero- Luna, & Stellis, Porrò expofito Calij in Luc.21
nymus. Hoc , inquit , de Maria dicitur collectaneis de prædicatione Chrifti my
ftica eft.
Magdalene , & cæteris mulieribus, quæ
primæ viderunt Dominum refurgen- Siccare venas mortis eft,mortis auferre 14
tem.Hæc ille.Quod verò fequitur,Venite tyranide fpe glorie Reſurrectionis fic le-
buc, illuminate: fignificatfanctas mulie- gimus Ofea3.Omorseromors tua,& c. Et Ofe.13 .
res predicaffe Apoftolis Refurrectionem adducet uětu urentě Dñs de deferto afencediě,
Matth.28. Domini : ficut Matth. 2 8.iufsit cis Ange & ficcabit uenas eius.Vbi Hieron.ventum Hierony.
lus.Etcito euntes dicite difcipulis eius quia de deferto afcédente intelligit Spiritufan-
Marc. 16. furrexit. Idem iufsit Marc. 16. &c. Eft &tu Chrifti,fiueChriftu in ep.adHeliodo
Cyril:
ergo , hæc tranflatio Septuaginta, hoc lo rum , eodem modo Cyrill.quide deferto
co prophetia Refurrectionis Domini à afcendere dicitur , ideft , ab Auftro terræ
mulieribus prædicatæ , quam recipiunt, promifsionis , quæ pais filicet.Auftralis
& ita explicant ficut Hieronymus om- magna ex parte deferta erat , dicitur au
Tertul. nes antiqui patres ,Tertullianus libro . 4. tem pars Auftralis , & defertum vterus
aduerfus Marcionem &in expofitione B. Mariæ Virginis quæ Angelo dixit. Luc.1
ſymboli, vbi exponit de foeminis. Refur -l Quomodofiet iftud quoniam uirum noncog= |
V 2
nofco
ARIDVM SICCARE.
nofco,de quo vide lib.4.in dictione defer- cum humani generis aduerfario . Ieip- Matth.4.
tu.Vel venit ab Auftro, vel deferto Chri- ' nauit quadraginta diebus & c . Ad hoc
ftus, ideft, de Bethlehem,quæ ad Auſtrū facit expofitio Hieronymi fuper illud Hierony.
eft,refpectu Hierufalem , vt diximus indi Pfalm . Percuffus fum utfoenum , & aruit Pfal.10 .
&tione Aufter. Quia verò Dominus eſt " cor meum , quia oblitus fum comedere panem
loan.1. ille de quo Ioannes dixit. Ecce agnus Dei: meum.Talem,inquit , poenitentiam egi vt
ecce qui tollit peccata mundi : recte venas etiamobliuifcerer manducare,defiderium
mortis ficcauit, quia peccatum abftulit, & Dei habens, & ipfumfolum confiderans .
fpem Refurrectionis gloriofæ nobis de- Hæc Hierony.eft alia expofitio Greg. & Greg,
Ioan.5.
dit,de quo apud Ioan. Venit hord,ut omnes Gloff.ordinariç ,aruiffe videlicet cor Pro , Gloffa.
1.Cor. 15. qui inmonumentisfunt audiant uocemfilijDei phete, quòd fuerit oblitus panem verbi
qui audierint uiuent , & c. Et ad Cor.vbi Defpiritualiter comedere , ideo peccati
eft morsuictoria tua? c.Deo autemgratias, mafiffe ardoribus exhauftum ,& aridum ,
quideditnobisuictoriam per Iefum Chriftum , fed hic fenfus myfticus eft, neque coheret
c. Ideft , vt gloriofis corporibus refur- cum fequentibus ,fubdit enim propheta :
gentes de morte finefine , triumphemus A uoce gemitus mei adbæfit os meum carni
deftructopeccato quod erat ftimulus , & mee:Ergo degemitupoenitentia,& deie
Chryf. telum validifsimum mortis,& diaboli cō- iunij , & ciborum materialium abftinetia
Theophy. tra nos , ficut exponunt fuper hunc Pauli loquebatur : & ad maiorem claritatem ad
Anfelmus.
Primafius locum Chryf.Theodo.Anfelmus Prima dit.Quia cinerem tanquam panem manduca =
Vatablus.
D.Thom, fius D.Thom.& alij patres. bam.Sic etiam iuxta litera exponunt Va- Ianfen.
Arida loca corda gentilium fine humo tablus,& Ianfenius , & Genebrardus dicit Genebrar.
15
regratiæ,vel etiá corda poenitétium : hu effecatholicorum expofitionem,cui fauet Chalda.
moribus concupifcentiæ vacua fignificat , Chaldæus vertens : Aruit cor meum quia!
vel loca inculta,& deferta, fecundu varias oblitus fum legem . Hinc dices quod Matth.s .
Luc.11. expofitiones patrumfuper illud Luc. & quando dixit Chriftus . Cum ieiunatis
Matth.12 .
Matth.Cum immundusſpiritusèxierit ab ho nolitefierificut Hypocrite triftes,nonpro-
mine ambulatperloca inaquofa, vt ait Lucas, hibuerit triftitiam , & afflictionem quam
wel perloca arida : vt inquit Matth . que carni noftræ ieiunium infert, vt in exem- M
Hieron. rensrequiem,& non inuenit.Vbi Hierony. plo Dauid præfenti liquet, fed ne triftitiá
per arida loca gentilium corda metapho- & macie fingamus , quod etiafuper Matt.
ricè fignificari dicit , in quibus non inue- 5.Chryf. adnotauit de quo vide in verbo
nit requiem dæmon,quia predicantibus ieiunium,num: 6.
Apoftolis ad fidem conuerfi funt, &ideo Cutis aridain fcriptura maciem figni- 16
ad Iudços vacantes ab operibus charita- ficat,& afflictionem , vt patres obferuant
tis reuerfus eft, cum alij feptem fpiritibus fuperillud Iob . Cutis mea aruit , & con- Job.7.
nequioribus fe . Eodem modo exponunt tractaeft,& Pfal. 1 2 .inperfona Chrifti in Pfal.21.
Chryf. Chryfoft. Theophyl.Euthymius , & Cy cruce fupra modum afflicti Propheta di-
Theophyrillus . Secunda nihilominus expofitio eft
Euthimius . cit. Aruittanquamtefta uirtus mea ,ideft,vi-
Cyrillus. Gregorij fuper illud Iob. In umbra dor= gor naturalis exhauftus eft , membris ex
Greg. mit in locis humentibus. Vbi allegans locu languibus in cruce remanentibus , ita Ly-
Euangelij de immundo fpiritu, qui in lo- ra.ait, & Genebrar.Porro Hiero.&Aug. Geneb, Hiero.
cis aridis non inuenit requiem,ait. Loca Aruit (inquiunt ) tanquà tefta, quæ aref-
Auguft,
arentia, & inaquofa funt corda iuftorum, cens confolidatur , ficut Chriftus confoli-
quæ per difciplinæ fortitudinem ab om- datus regnauit à ligno, & refurrexit.Prę.
nis carnalis concupifcentiæ humore fic- terea de Iudeis inBabylonica feruitute de
cantur.Hæc Greg.cuius expofitionem ſe prefsis dicitur Thren.4.Ahæfit cutis eoru Thren.4
Beda.
Theoph. quitur Beda fup. Luc. 1. & Theophy. ofsibus, aruit, facta eft quafi lignum,quòd
Rabanus. Ite Rabanus,& Gloffa. Fugit itaque de- al literam exponit D.Tho. in commenta D.Tho
Gloffa . mon à cordibus aridis ieiunantium, iux- riis,per hyperbolem dictum.
Marc,9.
ta illud. Hocgenus dæmoniorum non eiicitur, Siccatio fagenarum Ezec. 47.quid fit
nifi inoratione & ieiunio , propterea Do- vide lib..in dictione Engaddi.
minus vt nobis exemplofuo arma contra Siccatio fagenarum Ezec. 2 6. vide li-
diabolum inuicta relinqueret luctaturus ,' br. 17.in dictione Sagena.
CA P.
ARGENTVM. 155
Greg Rex Salomo,& c.Colunaseiusfecit argĕteas. quòd per elationem magifter erroris fit.
Vbi Greg.fup.Cat.quia Ecclefiæ,inquit, Hæc Beda : de huiufmodi Dominus ait.
Matt.7.
prædicatores,dedit,vt ea exeplis fuftenta Attendite afalfis Prophetis. Et,furgent Pſeu
rent,&c.quos nitore eloquētie decorauit: dochrifti, & Pfeudoprophéta.Sic etiam legi
Theodo. Matth.24.
eode modo Theod .& Glo. & D.Tho.de mus in Ifa. dictu effe ad Hierufale. Argen Ifai.1.
Gloffa ,
D.Tho. talib autē colunis verbo, & exeplo fubdi tu tuum uerfum eft inſcoria . Vbi Hiero. ait, Hiero:
Matth.s . tos fulciētib'Dís dixit.Qui autefecerit,er ad ciuitate loquitur Sion, in qua prius re-
docuerit hic magnus uocabitur in regno cœ- quieuit iuftitia,quòd argentu illius, doctri
lorum. na videlicetfcripturarum,verfum fit infco
Præterea de Ecclefia dicitur. Simurus ria quod Hebraicè dicitur Syrim rubigo
3 סיצים
Cant. 8. eft, ædificemusfuper eă propugnacula argen- metallorum . Septuaginta autem vertunt
Lyra. tea.Vbi Lyra.adiugamus,inquit, ei princi argentum reprobum, & certe ad hoc allu
Theodo . pes ad defenfione infirmoru , & Theodo. debat Dominus dicens ,Irritum feciftis ma
propugnacula argentea, ideft, eloquia ra- datum Dei , Propter traditione ueftram . Sicl
V 3 etiam
ARGENTVM.
Matth.15 . [ etiam exponut Cyril. Bafil & Proco. Ite Ioan. 1 6. Venit hora ut omnis qui interficit Ioan.16.
Cyril. uos arbitretur obfequiu fe præftare Dep : Et
Bafil. frençus lib.4.c. 25.Sic dicebant Mat. 5
Proco. Diliges amicu tuum, & odio habebis inimícũ alibi.Eritisodio omnibus hominibus propter Luc.21,
Irenæus, tuum:cũ hoc fecundū non fit in fcriptura . no menmeum. Quia certè illud in eis com-
Hier.6 . In codefenfu Hiere. 6.de Pharifæs dici pleri debuit.Tanquam auram infornace pro Sap.3.
bauit electos Deus.
tur. Fruftra coflauit conflator , malitiæ eorum
Hierony. uonfunt confumpte. Argentureprobum uoca Legimus etiã de iuftis Pfal. Congregatio
te cos.Vbi Hiero.Principes ,inquit,funt in tauroru in uaccis populorum , ut excludat eos, Pfal.67.
obedientes,qui peruerfe ambulant,& frau qui probatifunt argeto,Vbi Hiero. Tauros Hiero,
dulenter. Hec Hiero. Vis videre qua frau Iudços ,vel poft illos,Hereticos vocari pu
Matth.22.
dulenter. Adducunt difcipulos fuos cum He- tat qui vaccas ducut , & feducut populoru,
rodianis dicentes magifterfcimus , quia uerax vt fi fieri pofsit electos etiã excludat à reg
es.c.Licet cenfum dari Cæfari an non? no cæloru quiprobati fuerat,ficut argetu,
6 Argentufolet etiä metaphoricè , fecula fic etiam Lyra.vt excludant, inquit, fideles Lyra:
Ifai.ss. re eloquentiam fignificare,ficut Ifa.Qua- non folu pertormenta, fed etiã perblandi
reappenditis argentũ, nõ in panibus , ideft, Cias à veritatefidei tauri cu vaccis congre
Theod.
quare ftudiu veftrum cofumitis circa mũ- gantur.Eode modo explicat Theodo .Itē
Hierony. danáfapientiam. vt exponit Hiero. Item in Hebræo,vt vertit Hiero, ad veritatem Hiero.
Diony. Diony.Carthu. & Clem. Alex.li. 1.ftro- Hebraica legimus : Congregatiofortiu inui
Clem.Alex .
matu,& Aug.ferm. 1.Dominice. 5.Poft tulis populoru calcitrantium cõtrarotas argẽ
Auguft.
Gloffa, octaua Epiphaniæ , vel certe , vt exponit teas,Vbifortes , fiue tauri principes geētiū
Glof.ord.quare circa cortice legis,& mor intelliguntur, qui adorant , vaccas aureas,
tuă literā laboratis,fpiritu relicto,& quiin ideft idola,que tameconuerfi confringet,
fide viua,& in charitate cofiftit:propterea quia vox Razze.Significat frangere, à ra
Matth.5.
Dominus difcipulis fuis dicebat. Nifi abun dice Raaz, & Cafeph eft argentum . Sic
daueritiuftitia ueftra plufquã Scribarum , & enim,& Chaldaicus Paraphraftes, in vitu
Pharifæoru non intrabitis in regnũ cæloru. lis vertit,& Idolis, quæ gentes,& multitu
7 Argentu purgatu,& auru vocantur iufti do populoru adorat,feuvaccas aureas ve-
.
Malac. 3. in Mala. Etfedebitconflans, & emundans ar neratur Ofæ. 10. Vaccas Betaue coluerunt. Ofe.10.
Hierony. gentum,er purgauitfilios Leui. Vbi Hiero. Tauri verò feu cultores idoloru fortes cal
Theodo . &Theod.perfilios Leui omnes electos fa citrabantcontra rotas argenteas ,ideft,con
cerdotalis intelligunt dignitatis, vel Eccle tra martyres prædicatores ,vel defenfores
fiafticos, quia tépus eft, vt incipiat iudiciu verbi Dei . Quod eft argetum igne exami
à domo Dei,vt ergopurgaretur Apoftoli natum, excluderet.Et eijcere eos de mun Pfal.II
Ioan. 16 . dicebat illis. Mundusgaudebit uos uerò con- do.iuxta illud.Beati eftis cu uos oderintho- Luc.6
Matth.10. triftabimini , &, Ecce ego mitto uos,ficut ques mines, feparauerint uos, & eiecerint nomě
interlupos , de quibus , & fimilibus dixit ueftrum,tanquã malum propterfiliŭ hominis,
Zach:13
Zachar. Etducă tertiam partemperignem , & Ioan. 1 6.Abfque Synagogis facient uos . Ioan. 16,
&uram eos,ficuturiturargentu, & prouabo Argeteus funiculus vita prefens per tro
Hierony. eos,ficutprobatur auru.Vbi Hiero. pereun pum dicitur Eccli.12.Memēto creatoris tui, Eccl. 12.
tibus ,inquit, Getilibus atq; Iudæis, tertia c. Antequarüpaturfuniculus argenteus,&
pars eft Chriftianoru populus, ipfa quo- recurratuitta aurea.Vbi Hiero.Funiculus, Hiero;
que tertia pars ne delicata effet atque fe- inquit,argêteus candida hanc vita, & fpira
cura confefsione,quafi argentü , & aurum men, q nobis de cælo eft , recurfus quoq;
per igne ducitur, & probatur, &c.Et infra: vittæaur éæ anima fignificat, quæ illuc re
Vnde Apoftoli igne Dii in fpiritu bapti currit vnde defcederat,hæc ille:neq; intelli
Pfal.65.
zati loquuturin Pfal. Quoniam probaftinos gas fecudu erroreOrig.anima in celo crea Origi.
Deus,igne nos examinafti,ficut examinatur ar ri,& inde ad corpus defcedere,fed quia nō
gentum.Hæc Hiero. Eodé modo explicat eft & materia terrena quin poti' àDeo crea
Tertul.
Tertul. in Scorpiaco contra Gnofticos. toread quecorpore extinéto reuertit ideo
Audi,inquit, alibi dicente Deu vra illos fi Dís apudMat.nolite,inquit,timere eos,qui Matth.10.
cut vritur aurũ vtiq; per tormenta igniu, occidut corp poft hæc aute no habent ampli
&fupplicioru, per tormēta fidei examina quidfaciat,erc.Sed Lyra.funiculu argeteu Lyra.
toria.Hec ille, propterea fuis Dís dicebat armoniam exponit elementorü in corpo
re huma-
ARGENTVM. 156
rehumano,qua rupta fumul vita præfens dabilis eft,aliquádo verò in fcriptura vitu
finitur, & recurrit vitta aurea,ideft,vita cæ peratur: laudatur quidé quando perfectæ
leftis,fedLyra.vitam legit per fimplex t. virtutis amori poftponitur : fic filius Dei
In quo fallitur quia Hierony.legit per du , Apoftolis dixit. Nolite pofsidere auru neq; Matth.10.
plex t. vt denotetur non tam vita anima argetu.Vnde Act . 3.Petrus,ait, argetu. Acto.3 .
auru non eftmihi,vituperatur auté quando tele
lis,quam velum capitis,Hebraicè quippe
Vatablus.
vt vertit Vatab . Gulath Azahab , eft malo fine defpicitur , ficut hæretici quos,
phiala aurea vel collectio liquoris aurei, Aug.Apoftolicos voca t libro de Hærefi- Auguft,
ideft, mēbrana illa quæ cerebru continet, bus, ad QuodvultDeu, quiauri,& argenti
quæ eft veluti rufa,& flaua, ideo cópara- poffefsione illicitam dicebat effe Chriftia
turauro. Et recte vitta vocatur ,fept. verò nis.Rurfus fi propter feuitia, & cupiditate
traduxere. Et coprimatur auru electu auri. humani cruoris ,auru defpiciaturficut legi
Chaldæ: Efai.11.
Caldai. verò.Etfit confractus uertex tuus; mus in Efa.Sufcitabofuper eosMedos,qui ar Hieron.
Interl.
interlinealis auté myfticè intelligit animā gentu non querant, auru.Vbi Hiero. tan
que eft pretiofior auro electo:iuxta quòd ta,inquit,fcribit Medoru,Perfaruq; fæui-
Matth.16.
Dominus ait apud Matth. Quam commu tia,vt ardorefanguinis effundedi argetum
tationem dabit homo pro animafua. auruq; contēnāt. Quòd fi Medi propter
10 Argenteu pectus ftatuæ quá vidit Na- perdendas animas alienas , cum patrefuo
Dan.z. buchodonofor Dan. 2. Monarchia deno diabolo auru argentumq ; contenunt,pro
tat fecüda Perfaru atq; Medoru vt expo pter faluandas animas proprias no ne pru
nit eodem loco Hiero. Sicutaureu caput, dentius contenemus cũ Apoftolis, qui cō-
Hierony.
Theodor et. Monarchia Chaldeorü. Ide fentit Theo. filium Dúi complexi dixerüt. Ecce nos re
admores autê,thefauri mudani in metallis liquimus omnia,& fecutifumus te.Aut certè Matth.19%
ftatue Nabuchodonofor repreſentatur,in catenus contenendů nobis eft, vt falté de
quibus aureucaput pectori innititur arge fuperfluo pauperibus erogem , alioquin
tco,argentum verò æreo ventri, æs deinde Ezech.7.
nobis dicitur,apud Ezec. Argentü eorumfo
cruribus , ferrum pedibus terreis, quod to ris proijcietur,& auru corum infterquiliniu
tum in puluerem vertitur , & vento rapi- erit.Quod tuc maximè veru habebit, quá
Matth.s: tur ideo Dominus ait,Nolite thefaurizare do iuxta literam Antichriftus , vt explicat
uobis thefauros interra,&c. D.Tho. & Lyra.fup.Iob.40 . Sternetfibi D.Thom..
I.I Argentum fine addito pofitú folet om aurum quafi lutum , ideft , nullis donis auri Lyra.
Iob.40.
ne genus pecunię fignificare, ficut etiã quâ placabitur,fed omnia cotemnet,vt fæuiat Matth.24:
do copulantur argentum,& aurum, vt no in feruos Dei , ita vt. · Nifibreuiatifuiffent
tat Aug in qq.fuper libros Iudicuc.117. dies illi nonfieretfalua omnis caro..
iuxta illud Efa.Sine argento redimemini, id " 13
Ifai.as! Argenteus nūmus eft moneta fignata,
Zacha.II.
eft, finepretio pecuniæ,& de Abrahá di- de qua Zach.ii.Et appēderunt merccdé meă Hiero
.
citur,erat aute diues valde in poffefsione trigintaargēteos.Vbi Hiero.pro meo, in=
auri , & argenti de quo vide in dictione quit,Dis fanguine dantes eos Iude pro-
Ruffinus.
Abrahá. n. 3. in codem fenfu legimus de ditori,quomodo etiã exponit Ruffi.in ex
2.Para.1.
Salomonis opulentia. Præbuitq; Rex ar- pofitione fymboli.Quâuis autē apud la i
Pfal.104. gentum,& aurum in Hierufalë,quafi lapides, nos argēteus nūmus tantu valeat , quantu
quodhyperbolicè dictú eft.Sic in Pfalm. Attica Drachma,&Iulius Romanus ,atq;
Ezech.7, Eduxit coscu argeto , duro,& apud Ezec. regalis argêteus Hifpan : apud Hebreos
Aurucorum, argentu eorum non poteritli tamen olim duas Drachmas Atticas pen Budaus .
berare eos indiefuroris Dni. Idem dicitur debat, vt teftatur Budæus li. 5.de affe,vi-
Sopho
Luc.16. Soph.i.Quod diuiti accidit epuloni. Qui diffeq;,ait,vnu ex triginta argenteis, qui-
Baruc.3. cu mortu effet auru eius nopotuit libera bus vêditus eft Dís Parifijs in æde S.Ioa
reeu,quinfepeliretur in inferno,vnde Ba- nis Lateranefis,pondere duaru Drachina
ruc.vbifunt principesgentiü ,& c. Quiargë ruq etiâfatetur Hebrei in lib.Mifnaioth
tum thefaurizant, & auru in quo confidunt ho tract.de iuramétis c.6.vide ergo quà parū
mines, c.exterminati funt, ad inferos def argēti cordi Iudę dominari eatenus po-
cederut, quarecofiliú Chri fecurifsimü eft, tuit,vt Dnicęli, & terræ minifter,&Apo
Matth.s:
dicētis , thefaurizate nobis thefauros in calo. ftolus effecötempferit. Vnde Dís dixit. Matth.6 .
12
Argenti,&auri contēptus plerüq; lau- Non poteftis Deoferuire , & mammonæ.
V 4 Mille
ARGVERE .
curari
ARGVERË.
157
V 5 cufsit
ARGVERE .
proba-
ARIEL. 158
probationem teftium , de iuridica etiam fti Pfalm. Infuper er ufquead noctem incre Pfal.1s .
Hiero,
Theophyl. increpatione Theophylactus intelligit pauerunt me renes mei. Vbi Hieronymus:
coram omnibus , inquit argue, quos in- iuxta veritatem Hebraicam vertit: Nocti-
Theodoret, quirendo deliquiffe compereris . & Theo bus erudierunt me renes mei.Vbi idem fan
doret.nec cödemnemus , inquit, ante pro
etus Doctor , ait , per noctem fignificari
Hierony. bationem.Item Hierony.Coram omni- paffionem:in qua interiori erudita eft di-
bus, inquit,argue fi de illis fuerit compro uinitate humana fragilitas:& Theodore- Theod,
batum.Cæterum fi particula cora omni- tus à diuinitate,inquit, quæintus habita-
bus referatur ad peccates, ficut placet Ca- bat docebatur , nec mirari debet,qui legit
Caiet. ietano tunc no eft tantù fermo de iuridica
proficiebatIefus etate fapiëtia,apud Luc. Luc.2
correptione, fed de publica reprehenfio- Sed intelligere de fapientia experimen =
ne publice peccantium: ad quod , inquit, tali:in qua etiam per dolores , vfque ad
Caiet. non oportet accufationem & te• mortem Crucis proficiebat. iuxta illud.
Anfel, ftes expectare: fic etiam Anfelmus , illa Didicit ex his que paſſus eft obedientiam . Hebr.s.
inquitcorripieda funt fecretius, quæ pec- Perrenes ergo metaphoricè deitatis ex-
cantur fecretius :illa verò argueda coram hortationes ad tolerantiam dolorum in
CAPVT CXXXVII.
leo Dei vocabatur redigenda erat in pul-
uerem,poftquam à Dei amicitia recefle-
Prou,28: rat.Sic de iufto viro dicitur Prouerb. 2 8 . Aries & Agnus.
luftus quafi leo confidens. Cum tamen à
Dei gratia recedit , canis vocatur apud RIES Et Agnus He 1
Matth.15. Matth . Non eft bonumfumere panem filioru braicè dicitur Car, dif-
เนื่
Matth.7 . mitterecanibus.Subdit per Prophetam fert autem à veruece,
Pfal.1. Dominus: Et circumvallabo Ariel , erit quod ifte amputatis fit
triſtis,& mærens , ererit mihiquaſi Ariel. te fticulis , fed aries eft
Hieron. vbi Hieronymus.Poftquam exercitu Ba ouium mafculus ad ge-
bylonico fuerit Hierufalem circumualla nerationem aptus gregiq; ducendo ido-
ta,diruta, & in captiuitatem adducta , in neus,ferit cornu,eftiræ obnoxius ,animal
feptuag. annis captiuitatis erit moerespo alioquin in lege mundum ,& offerri foli-
ftea verò relaxata fub Zorobabel captiui tum in legalibus facrificiis . De quo vide
tate, reædificabitur , non vt prius Ariel, Exod.29.a.Leuit . 5.d.Num . 5.a & ali- Exod.29 .
ideft leo fortiffimus,fed quafi Ariel , hu- bipaffim.Sacrificium verò arietum om-
milioribus ædificiis,que habeant,inquit, nium illorum , de quibus in fcriptura fit 2.Paral.7.
templi fimilitudinem,fed magnificentia, mentio copiofiffimum fuit illud Salomo
& ornamenta non habeant.Hæc Hiero- nis:in quo obtulit arietum centum & vi-
nymus. Alij recentiores explicant ,erit ginti millia,fuitq; typus Chrifti regis pa-
mihi altare, quafi altare , quia Chaldæus cifici,qui de conuerfione gentium , quas
Chaldæus. non vertit Ariel , nifi altare : ita Lyranus eratad inftar arietum patri oblaturus , ad
Lyranus. & Vatablus,ficut altare plenum eft fan- patre loquitur apud Ioannem : Pater non Ioan,17-
Vatablus.
guine , & fruftris carnium , fic Hierufalē tantum prohisrogo,fcilicet pro Apoftolis,
fanguine,& cadaueribus plena erit. Ter- fed prohisqui crediturifunt per uerbum
Leo Caftro. tia expofitio Leonis Caftro fuper hunc corum .& Ioā. 10. Alias oues habeo,que no loan.io.
locú, erit Ariel,ideft leo Dei, quafi Ariel, funt exhoc ouili, illas oportet me adducere .
ideft,mihi Deo fuo,quafi leo. iuxta illud Arietes Bafan robuftiores funt & pin-
Hier.11. Hiere. 11.Facta eft mihi hæreditas mea,fi- guiores. De quibus Deut, 3 2. Conftituit Deut.zz.
cut leo infylua. Quem locu fic explicat La eosfuperexcelfam terram , & comederet fru
Lactant. 1
&tantius lib.4.cap . 2 c.quod Chriftus di- Ausagrorum,&c.cum adipe agnoru, & arie
cát: Præda factus fum hæredibus meis fi- tumfiliorum Bafan. Eft quippe Bafan re-
Luc.18. cutleonibus,qui me vt pecudem immo- gio fertiliffima Galileæ duarum tribuum
lauerunt.De quo Luc. 18. Tradeturenim & dimidiæ : de qua dicemus in dictione
gentibus,fubaudi à Iudæis, & illudetur, & Bafan: de hac regione feligebant homi-
flagellabitur, &c. quod clarius Matth. nes religiofi arietes , & oues ad facrificia,
Matth.20. narrat. Filius hominis tradetur Principibus fed carnales ad comeffationes & conui-
facerdotum & Scribis , condemnabunt eu uia ideo incraffati funt, & dereliquerunt
morte,& c.quæ expofitio elegans eft licet Deum ,de quorum numero fuit homo il-
myftica , duæ verò fuperiores literales le diues.Qui epulabatur quotidie fplendidè . Luc.16.
funt :deniq; fubditur in textu Ifaiæ. Etcir Aries quoq; fignificat fignum illud ce 2
cundabo,quaſiſphæram in circuitu tuo.quod lefte primum in Zodiaco,quòd cum Sol
Hieronymus ad fecundam & vltima ob- ingreditur inchoat annum menfe Mar-
fidionem Hierufalem refert fub Roma- tio fecundum Aftrologos : eft & Aries
nis: de qua,inquit, Dominus plangens lo nomen machinæ bellicæ, qua muri qua-
Luc.19. quitur:Quoniam ueniet diesfuper te, cir- tiuntur:de qua Vegetius libr.4. cap. 14. Vegetius
cundabunt te inimici tui uallo, & c. Hec ille. Materia,inquit,ac tabularis teftudo con-
Aridum , vide in dictionibus aliis texitur,quæ ne flammis exuri poffit co-
coniunctis. Itein Ari. rio,fiue cilicio veftitur , intrinfecus recipit
fta, &c. trabem , quæ fi adunco præfigitur ferro
falx vocatur ab eo quod incuruata eft, vt
ex muris lapides extrahat , fiverò caput
ipfius ferro tegitur aries appellatur, quod
inftar arietini capitis fieri foleat : eo quod
habeat
ARIES . 159
cus populus , vfque ad regni fceptru. At nis,qui interficit uos arbitretur fe obfequium
Chald, Chaldaicus paraphraftes vertit arietes præftare Teo: ita exponut Hiero. Arno- Hierony.
tres,capras res,&c.fed melius vulgata ad bius & Hilarius iuxta literam. Item Va Arnobius.
Hilarius.
annorum retulit numerum perfectum : tablus , qui addit typice Prophetam de Vatablus.
Vatablus. vt notat Vatablus , item Carthufianus . his facrificis legalibus feciffe mentionem,
Carthufi.
Vult enim Deus oblationem perfectam quibus facrificia legis gratiæ fignifican-
cogitationis,verbi , & operis qualem of tur,quod inde probat,quia in fine verfi-
ferre non poteft, qui proximum odit, culi: Offeram tibiboues cum hircis,Hebrai-
etiam fi totum offerat mudum:ideo Do- cè ponitur fela ,quæ vox fignificat in eter
Matth.s. minus Stoffers,inquit,munus tuum ad alta num.Ergo facrificia legis gratiæ figuran-
re.& ibi : recordatusfueris,quod frater tuns tur,per arietes quidem Apoftoli,per bo-
habet aliquid aduerfum ce,relinque ibimanus ues facerdotes, & operarij Ecclefiæ , per
tuum ,&c. & uade recociliarifratri tuo,&rc. hircos verò poenitentes , qualis illa mu- Luc.7.
Arietem immaculatum iubet Domi- lier, quæ erat in ciuitate peccatrix. Arietes
6
nus fibi offerri in Leuit. in quo denotari quoq; vocantur Apoftoli Pfal. 64. Et in Pfal.64.
Leui,s.& 6 durifunt arietes outù,fcilicet letitia in refur
expofitores putant opus noftrum, vt me
ritorium fit & acceptum Domino facn- rectione Chrifti , ficut legimus Ioan. 20. Ioan. 20.
ficium,non fatis effe vt bonum & hone- Gauififuntdifcipuli uifo Dio. fic exponut Hierony.
ftum generefuo fit,nifi etiam bona inte- Hieronymus,Hilarius,Caffiodorus, Au Hilarius, Caffiod.
tione fiat cum debitis circunftantiis, qua- guftinus & Beda.
Auguft.
rum fi defit aliqua non offertur victimna Arietes metaphoricè duces populi Iu- Beda.
D.Tho. immaculata,vt docet D.Thom. 1. 2.q. daici intelliguntur & facerdotes , vt expli 8
18.art.3.ideo apud Matth. Dominus cat Hieronymus fuper illud Thre. 1. Fam Hierony.
Matth.5. dicebat: Cum ieiunatis nolite fierificut hypo &ifunt principes eius uelut arietes non inue- Thre.1.
crite triftes. Erat etiam aries immacula- nientes pafcua. Item principes Babylo-
tus figura Chrifti fine macula,qui hofti- nis capta à Medis & Perfis fub Cyro
Joan.8. bus fuis dicere merito potuit. Quis exuo- Hierem . 51. rucam eos , quafi arietes, Hiere.s1.
bisarguet me de peccato? Arietes quoque Nabaioth permetapho-
Arietes infenfu myftico frequenter in rain appellantur gentes ad fidem conuer
7
fcriptura Apoftolos &Apoftolicos viros fe ,Ifa . 6o.de quo latius agemus in diétio Ifa,60
Pfal.28, fignificant.fic Pfalm. 2 8.cuius titulus eft ne Cedar.
in cofummatione tabernaculi typice legi Arictes quando cum hircis infcriptu-
9
mus:Afferte Dominofilit Dei, afferte Domi ra conferuntur iuftos fignificant ab ini-
nofilios arietum,ideft offerte Domino fi- quis feparandos Ezech.34.Ecce ego iudi- Ezech.34.
lios fpirituales Apoftolorum , qui arietes cabo inter pecus, & pecus arietum & hirco-
Hierony.
fueruntgregis Chrifti,vt exponunt Hic- rum.Vbi Hierony.Non quidem dignita Hiero.
Auguft. tes iudicaturumfe Dominus ait , fed ho-
Balil, rony.Auguft. & Bafilius fuper eundem
Pfalmu. Notandum autem Apoftolos à mines iuftos,& iniquos fub dignitate prę
Chrifto Domino in Euangelio quidem lationis : ita vt prælatus & Doctor , qui
Matth.1o., oues vocari: Ecce ego mitto uos ficut oues non fuerit aries,fed hircus folueritq ; vnữ
inter lupos. Nihilominus tamen hi , qui de mandatis minimis,& docuerit fic ho
propter mafuctudinem oues funt , pro- mines ,minimus vocabitur in regno calo
pter prudentiam in gubernando me- rum,ideft minimè vocabitur,fed delebi
Pfal.65. rito dicútur arietes . fic etiam Pfalm . 6.5 . tur de libro viuentium , qui autem , ficut
vbi in titulo canticu ponitur refurrectio- aries fecerit & docuerit. Hic magnus uoca- Matth.s.
nis additů quidem, & ab Ecclefia receptů bitur in regno cælorum.
ad denotandam refurrectionem in Chri Agnus arietis proles animal mundum 10
fto futuram,quam fperans Propheta di- & manfuetum facrificiis legalibus ido-
cebat: Holocaufta medullata efferam tibi cũ neum erat,agna verò formina ad foedus
incenfo arietum,ideft,holocaufta tibi offe- & amicitia adhiberi confueuit,fic inGen.
ram Apoftolorum , qui pro fide viua & Statuit Abrahamfeptem agnas gregis/cor- Gen.21,
Euangelica predicatione feipfos in holo- fum . vt videlicet, cum Abimelech Rege
cauftum Domino obtulerunt, à Chrifto Paleftinorum fordus iniret , vbi nume-
Ioan.16.
præmoniti,qui dixit eis : Venu hora ut om – rus feptenarius perfectionem, agnæ ve- l
rò foc
AGN VS. 160
rò foecunditatem , & pacem fignifica- & Lyran. qui & Hebreos niultos afferit Lyran.
bant. ita fentire,fic etiãCarthuf. Poftremo traf- Diony.
AGN VS.
dixit: Siuis ad uitam ingredi ,ferua manda- re.Sic & bis folenniter Chriftus Deo Pa Exod.28.
ta. Sed Apoftolicæ perfectionis viris tri præfentatus eft , prius quafi mane in Leuit, 14.
Matth.19 . Vos quifequuti eftis me fedebitisfuperfedes teplo adhuc infans quadraginta dierum: Luc.2.
duodecim, c. deinde in ara crucis quafi vefpere , cum
14 De eifdem agnis legimus in Ifa . Ecce triginta trium effet annorum,quo facrifi-
Ifa.40. Deus uefter in fortitudine ueniet, &c.& in cio falutari peccata mundi funt quo ad
brachio fuo congregabit agnos , Et infinu fufficietium expiata : ideó Ioannes dixit: Ioan.r.
Hieron.
fuo leuabit , foetas ipfe portabit. Vbi Hic- Ecce qui tollit peccata mudi, vt notat Orig. Origen.
Cyrillus.. ho. 2 4.in Numeros,& Chryf.ho. 2 4.in , Chryfoft.
ronymus , Cyrillus , Procopius : foetas
oues Apoftolos & Doctores fed agnos Matt.Additur autecu articulo: Ecceille
reeens in Chrifto natos intelligunt , quos agnus.vt denotetur effe ille ipfe, qui fue
congregat omnes brachio fuo,ideft,vir- rat à facris vatibus prænutiatus. Sic enim
tute paflionisfux:de qua dixerat Ioan- legimus apud Ifaiam: Tanquam agnus co. Ifa.s3.
Ioan.11. Hier.11.
nis 2. Ego fiexaltatusfuero àterra, om ram tondentefe obmutuit.& Hierem.in per
Ioan.11.
nia traham ad me ipfum.Et rurfus. Ipfe mo- fona Chrifti.Ego tãquam agnus manfuetus,
riturus erat progente, non pregente tantum, qui portatur ad uictimam.Deniq ;, vt figni-
fed ut filios Dei, qui difperfi erant congrega- ficetur abolitis vniuerfis legalibus facrifi-
Ioan.vit. ret in unum. De quibus omnibus Petro di- ciis hunc folum effe agnum illum , qui po
xit: Pafce agnos meos. tuit propter vnionem humanitatis ad ver
15 Agni virgines peculiariter in Ecclefia bum de toto rigore iuftitiæ peccata dele-
Hebr.9.
Ifa.3o. denotant apud Ifai. Pafcentur in die illa re:nam vt inquit Apoft. Impoffibile erat
in poffeffione tua , agnus fpaciosè ,& tauri fanguine uitulorum, aut hircorum deleripec-
Hierony. tui & palli afinarum.Vbi D. Hieronym . cata:ideo in Apoc. de electis dicitur: Hi Apoc.7.
Pafcentur , inquit , agni loco fpaciofiffi- funt quiuenerunt detribulatione magna , &
mo , qui fequuntur agnum quocunque Lauerunt ftolasfuas & dealbauerunt eas in
Apoc. 14. vadit , & qui femper ad dexteram funt. fanguine agni,quafi diceret:nullo alio me-
Hæcille Neque audiendus eft hoc loco dio efficaci lauare poterant confcientias
Vatablus.
Vatablus , quide tempore quo Senache- fuis,& veftem nuptialem, fine qua con-
rib percuffus receffit hoc intelligi putat, uiuiu nuptiaru non licet ingredi, nifi fan- Matth.22.
cum conftet nunquam illa tempeftate guine , quafi immaculati agni iuxta Pe- 1.Petra
tantam abundantiam contigiffe Iudæis, tru: Scietes,quod non corruptibilibus auro &
quantahic promittitur , fed de Ecclefie argento redempti eftis de uanaueſtra conuer
fpirituali foecunditate & affluentia fer- fatione,erc. fed pretiofo fanguine,quafi im-
maculati agni , &c .
Cyrillas. monem effe, vt etiam exponit Cyrillus,
Lyra. & Lyranus , & Gloffa Interlinealis , fed Controuertitur aute an de folis marty
Gloffa. 17
&martyres hoc loco vocantur agni , de ribus dicatur,quod lauerint ftolas fuas in Quæftio.
Luc.10.
quibus apud Lucam : Ecce ego mitto uos, 1 1 . defan- Auguft.
fanguine agni?quia Aug.fer. 11.
ficut agnos inter lupos. Denique Cyrillus Etis,de martyribus exponit , & Gregor. Gregor.
agnos dicit fimplices homines , quorum ho. 17.in Ezech. & Lyra. fuper Apo . 7. Lyra.
Joan.6, quinque millia quinque panibus, & qua- Accedit,quod ibi dicitur: Hifuntquiuène -
Marc.8. runt de tribulatione magna, qualis eft mar-
tuor millia feptem panibus pauit Chri-
ftus in deferto. tyrū.Nihilominus tamen,quamuis Aug.
16 Agnus frequenter in fcripturis Dei fi- & Greg.de martyrib. meminerunt , non
Ioan.1. lius appellatur Ioan. 1. Ecce agnus Dei, tamen alios excluferunt electos ab hac
ecce qui tollit peccata mundi. Vbi in græ- albatorum congregatione , imo Auguft. Auguft.
coapponitur articulus : Ecce ille agnus hom.6.in Apoc.No inquit,vt aliqui pu-
Exod.12. Dei,quafi dicat,ille figuratus in lege qua tantfolimartyres funt,quia no dixit.La-
do fanguine agni confperfi funt poftes uerunt ftolas fuas in fanguinefuo , fed in
ædium Iudæorum ad primogenitorum fanguineagni&gratia Chrifti. Idé tenet
falutem, fic enim fanguis Chruti falus eft Beda caderatione ductus.Item de omni Beda.
omnium electorum , vnde cum primum bus electis exponut Ansbertus , Havmo, Ansbertus,
& Ambrofius , qui explicat lauiffe illos Haymo.
in circuncifione fuit fufus , Iefus , ideft Ambrofius,
Luc.2. Saluator appellatus eft. Agnus etiam in ftolas fuas primum per baptifmura: po-
lege quotidic mane offerebatur & vefpe- ftea verò perpoenitentia, & bona opera,
quæ
A GNV S. 161
quæper Chrifti fanguinem vim habet ltimo Dis dixit.Euntes docete omnesgen
mudandi Hæc Ambrofius . Nemo ergo tes.oculos agni , ideft , feptiforme gratiā
in cælum nifi qui detribulatione magna in omne terra dilatauerunt,in omnequp Pfal.r 8.
Rom.10.
veniat ingreditur . Quia per multas tribu pe terra exuit fonus corum.
Act.14 lationes oportet nos intrare in regnum Dei, Agnus etiam dicitur filius Dei Apoc. 19
Matth.s . 6.à.d. &. 7.c.d.&. 1 2.c.ItemApoc. 13 Apoc.13.
Luc.6. ideo.Beati qui perfecutione patiuntur prop-
ter inftitiam Etadorauerunt (inquit) cam ,ideft,imagi-
18 nem Antichrifti . Omnes quibabant ter-
Agnus quoq; vocatur filius Dei Apo
Apoc.s. ram,quorum nofunt nomina fcripta in libro
cal. 5.Vidi agnum ftantem tanquam occifum
habentem oculosfeptem carnuafeptem.Di uite, agni qui occifus eft ab origine mŭdi.
cituraute.Tanquam occifus. Quia licet fit Vbi fignificat eus omnes Antichrifto
fecudu naturahumană occifus,fed no fe fubiiciedos , qui non funt predeftinati in
cundum deitatem , deinde qui etiã fecu- vitam æternam.Sed qua ftio eft quare, Quæftio.
duhumanitate citò refurrexit , vt notant dicatur agnus occifus ab origine mun-
Aretas. di , magis qua ab æterno fi de occifione in
Aretas,Ambrofius ,Haymo , & Rupert
Ambrofius .
qui ftante exponit , ideft , regnante ficut diuina præfcientia fermo eft , abaterno
Haymo. enim præfciuit Deus filium fuum occi-
regnare debebat qui pro falute mundi fue
Rupert.
Rom.is . rat occifus. Dicente Paulo. In hoc Chriftus dendum:ad hoc quidam patres refpon-
mortuus eft refurrexit ,uter mortuorum, dentper hyperbato dictu à Ioanne , ita
uiuorumdominetur.Oculos feptem ad vt aborigine mundi non debeat coniun-
gi cum agno qui occifus eft , fed cum li
fapientia Chrifti perfectam referunt pa-
tres , & ad feptem dona Spiritus fanéti, bro vitæ, in hunc modum.Quorum nomi-
quia fequitur.Quiafuntfeptëfpiritus Dei na nonfuntfcripta ab origine mundi, in libro
mifsi in omnem terram . Septem verò cor- uite agni qui occifus eft . Ita expreffe Ru Rupert.
nua plena Chrifti poteftatem,fignificant pertus, Abbas, & Aretas legunt & Ty- Aretas.
conius homil . 10.Eandem lectionem ap Tycon
Ambrof ..
Iob.12. vnde apud Iob deillo dicitur . Apud ipfu
eftfortitudoerfapiétia . Pulchrè aute feptē probat Ambrofius . Dicitur liber vitæ
oculis videt necefsitates noftras, & hoftiu continere nomina fcripta ab origine
contra nos infidias,atque fepté cornibus mundi, quia tunc coeperunt homines,
nos defendit. Sic fepte oculis vidit Apo- fcribi,quando omnes inAda peccauerüt. Rom.s.
Marc.4 ftolos laborantes in remigando, & fepte Cæterum alii dicunt agnü hic dicbori
cornibus procellas tepeftatefque difcuffit ginemundi occifum præuifione.Calius
Matth.14. ficut & Matth. 14.ergo fecundu hanc ra in collectaneis fic exponit, quia fi Adam
tione emphafim habet quòd Dis dicit primo parenti mox vt peccaffet non ei
Ioan.;o.
apud Ioan.Sicut mifit me pater ego mit fuiffet datafpes veniæ,perfidem viua ag
to uos.Quafi dicat,ficut me pater femptē ni Chrifti crucifigendi facile defperaflet.
plici gratia Spiritus fancti fecudu naturā Fuit ergo ab Ada &pofteris eius prçuifa Ansbert.
humanā munitu mifit in mundu,quafi ſe o cifio agni Dei.Alij vt Ansbert & Six Sixtus
pte occulos & fepte cornua habente , fic tus Senefis lib. 2.Bibliothecæ, &c.Dicut Senfenf.
eifdé armis polletes vt ad mea fide gen- agnu Dei in figura occifum in fuis mem-
Matth .1otes adducatis ego mitto uos . Neq; obftat bris népe in Abel & aliis innocêtibus, de
Luc.so. quod apud Matth . Sicut ouis inter lupos. quibus apud Matth. Vt ueniat ,fuper uos Matth.23-
Etapud Luc. Sicut agnos inter lupos eos omnisfanguis iuftus , qui ffufus eftfuperter
mittere dicatur , quia ficut ipfe filius Dei ra,àfanguine Abel iufti ufq; adfanguiné Za
1fai.5 3. agnus dicitur propter paflione & ouis : & charie, c. Vtraque autem expofitio
nihilominus feptéoculos , & totide cor- probabilis eft,fed poflerior hæc magis . Apoc.14.
nua,ideft, dona Spiritus fancti habere de Pretera Ioan.a't in Apoc. Vidifupra 20
fcribitur:Sic &Apoftoli oues & agni fut mětě Sion agni ftante,cr cu co cětu quadra
propter carnis infirmitate fed munitio cu gintaquatuor millia. Vbicertu eft monté
lis , &cornibus fepté propter feptiforme Sion quidem terrenum fed cæleftem in- Quæftio.
gratiam Spiritus fancti , & propterea de telligi.Magna verò difceptatio eft,an de
feptem oculis agni dicit Ioannes . Hi virginibus orpore & mête fit fermo,de)
funtfeptemfpiritus mifsi in omnem terram. inde an ifte numer" formalis & determi
Quia nimirum Apoftoli quibus Matth. natus virginu intelligatur:& quomodo?
X Et
AGNVS .
rius
162 •
ARM A, & c.
rius quidem virgines . Puritas quippe quo Malac . Etftatim ueniet ad teplufan- Luc.2 .
mentis & corporis , cæteris paribus, agno tumfui dominatos que nos quæritis.Quòd Malachi, 3
&
purifsimo eft amabilior , folique virgines in diepurgationis Mariæ cœpit impleri
canticum illud canere valent , in quo & ipfe ait Matth. 1 1.omnia mihi tradita
Beda. virginitatis aureola, & gaudium quoddā funt à patremeo.
D.Thom, illorum fingulare vt ex Beda D. Thom . Agnus interdum in malu fumitur pro Prou.7.
Primas. Primafio &Ansberto retulimus defigna iuuene lafciuiente Prouer. 7. Etquafi ag
Anfbertus,
tur.Quale nec Beatus Petrus Apoftolo rc.
nus lafciuiens, &
rum coryphæus habet , qui nuptias ex- De nuptiis agni vide in verbo Nuptię.
Rupert pertus eft , quidquid Rupertus dicat
hoc loco. Fatemur autem ingenue canti- CAPVT CXXXVIII.
cum martyrum folis etiam martyribus
competere,ficut & aurelam doctrinæ fo . Árma, Armatus, Armatura ,
lis doctoribus,vt omnes fcholaftici in.4 .
fent,tenent,cum D.Thom. Verumideo Armigatus.
2
22 Agnus Dominator terræ Chriſtus eft Arma Dei per metaphora dicitur ver
Ifai, 16. Ifai. 1 6.Emitte agnữ Dñe dominatorě ter bu Dei,fic ad Deum clamat Propheta. Pfal
.34.
ræ de petradeferti ad montě filiæ Sion . Vbi Apprehende arma& fcutum& exurge in ad Theodo.
Hierony. Hieronymus Ruth moabitudinem de- iutorium mihi.Vbi Theodor.fatis eft , in-
ferti petram effe dicit , de qua legimus in quit verbum Dei ad infligenda vltimam
Matth . 1. genealogia faluatoris . Booz autemgenuit poenam vndeverbo fuo veniet armatus,
Vatablus . Obeth exRuth.Vatablus refertHebræos quando in finali iudicio clamabit. Ite ma
hunc locum Ifaiæ fic exponere ,Mittant lediti in ignem æternum . Sed vbi vulga- Matth.25 .
agnos Moabitæ de ciuitate quæ apud ta vertit apprehende arma & fcutum in
eos Petra vocatur,foluantque tributu do Hebræo eft Apprehende maghem fcu-
מגן
minatori terræ, videlicet Ezechia regi, fi tum & zina hafta & ita vertit Hierony.
cut foluere confueuerant antequam reg= Aprehende fcutu & hafta, quanuis ide fit
naret Achab, centu millia videlicet agno fenfus de quo Sapies. Etaccipiet armatur à Sap.s.
4.Reg.3. rum,vt habes 4.Reg. 3.fed cotra iftos eft zelu illius.Sic enim gręce legimus in ac-
Hiero Hieron. & communis fententia patru, & cufatiuo per appofitione,no zelus in no-
Lyra.
Vatab, Lyranus & Vatablus qui tenentprophe minatiuo,ficut ex errore imperitoru fur-
tiam effe de aduc u Chrifti de Ruth Mo repfit. Et armabit creatură ad ultione inimi Gloffa.
abitide . Multo autem minus audiendus corum . Vbi Gloffa Armat, inquit Deus
R,Iofeph, eft R.Iofeph qui vertit.Mitte arietem do- creatura,quando creaturis contra repro-
minatoriterra.Ideft, bellicam machinam bos, quafi inftruimētis vtitur. Sic legimus
quæ vt fupra diximus aries vocatur.Sed apud Luc. Erut figna infole & luna & ftel Luc, 12,
fabula hæc ficut nullo nititurfundamēto lis, &c. Porrò nonfolum Dei verbum
fic facile ab omnibus refutatur. Maximè imo & zelus eius pręter creaturas,arma-
quia vox Hebræa Car,quanuis agnü fig tura diciturDei.Item ifa illius, & iuftitia.
nificet,& arietem,femper tamen pro ag- Quæ omnia vocatur non folu armatura.
no hoc loco abinterpretibus accipitur, fic fed panoplia,fic enim gręce legimus loco
Sept.vertunt. Mittă agnũ dominatorě ter= citato fapietis ληψεται πανοπλίαμ
re.Etquanuis dominatorem in Hebrço τὸν ζήλομ αυτού .Οuod Vatablus ver
pofsit effe in genitiuo , & datiuo, & voca- tit. Pro omni armaturaproferet indignatio-
tiuo, fed etiamin accufatiuo vt vertit Hie! tionemfuam.Et recte quia zelus hoc loco Vatablus,
Hierony.
ro. & ante illu Sept. quare fruftra Pagni pro indignatione ponitur,vnde fubditur.
Pagninus.
Vatab nus vertit in genitiuo & Vatablus in da- induet pro thorace iuftitiam,& accipiet pro
Matth . 3. tiuo . Eft enim dominator Chriftus del galea iudicium certum , &c. acuet autem
X 2 diram
ARMA .
[ virtute gratiæ fpiritualis.hæc ille. Certe- Prodiit quafi ex adipe iniquitas corum.
his armis Dominus Apoftolos muniit Hæc ille . Diues ergo iniquus ex diuitiis
Ioan.zo, quando Ioan. 2o.dixit. Accipite Spiritum armafabricat contra Deu,fuperbiæ nimi
fanctum quorum remiferitis peccata remit- rum, auaritiæ ,luxuriæ , & vitiorum om
tuntur eis. Item quando dixit. In quan- nium propterea Dominus dicit, Beati pau
cunque domum intraueritis dicite pax huic Matth.s.
Luc,Io. peres fpiritu,& C.
domui. Arma ferrea quære in dictione æs .
5 Armatura fortium in fcriptura vocan Arma confringet Pfalm.4.vide in di-
tur exempla virtutum & doctrina fan- &
tione Arcus .
Cant.4 &torum fic legimus deEcclefia in Cantic. ¶Arma Gog vide in dictione Arcus &
ficut turris Dauid collum tuum, erc, mille indictione Aquilo .
clypei pendent ex ea omnis armaturafortiй. Armigatum dicitur muficum inftru-
Greg
Vbi Gregor. in clypeis, inquit, Ecclefiæ mentum,alligatum armis, ideft, hume- 8
omnis armatura fortium pendet , quia ris 2.Reg. Vbi Dauid percutiebat in or-
quifquis hoftium cuneis fortiter refifte- ganis armigatis,ideft, ab humero penden 2.Reg. 6.
re vult,in eis exempla videt quibus ar- tibus, quamuis Gloffa organa quidem
matus hoftes valeat ftrenuè fuperare. afmigata perfecte compacta potius intel Gloffa:
Theodoret, Hac Gregor. & Theodoret.munita, in- ligat.
quit, es ò fponfa fpiritus armatura,& faci
le hoftes fuperas ,cu omnibus fortiu fagit CAPVT @XXXIX.
tis abundes, cofque modo per Apoftolos
modo per Prophetas redarguas : & ipfo- Armenia.
rum detegas imbecillitatem : hæc ille. Rej
Mtath.16. te igitur de Ecclefia Dominus dixit.
&
Et porte inferi non præualebunt aduerfus cã Rmenia vt refert Pli-
6 C Armatus in malum dicitur dæmon. nius libro. 6. cap.18 .
Luc.11. Cumfortis atmatus cuftodit atrium fuum in
Matth.12. duplex eft altera ma- A
pacefuntea que pofsidet. Dequo etiam Iob ior &altera minor,
ait. Et ipfa, fubaudi impiu,rapiet armatus. maior monte Parie-
Greg. Vbi Greg. Antiquus inquit hoftis quafi dro,& Euphrate am=
inerinis vincitur cum mala apertefugge+ ne diuiditur à Capadocia. De Armenia
rens humanæ menti bona omnia fimul Hiero.de locis Hebraicis,ait, Arat eft Ar
deftruere conatur,fed armatus vehit,quã menia,fiquidem in montibus Arat,ideft,
do bona quædam intacta deferens laten- Armeniæ atça poſt dilimuiu fediffe per Gen. 8 .
teralia corrumpit.Hæc Greg.fic& Glof hibetur Gen. 8. & dicuntur ibide vfque
རྣམས་ལ
fa interlinealis Armatus, inquit, eft diabo hodie eius permanere veftigia.Meminit Hierony.
ཁསནོར
lus non aperte fed occultè decipiens . Sic hotu montiu Hiere, in vifione contra Ba
Gloffa. lofephus.
& Gloffa ordinaria,quamuis D.Thom , bylone . Iofeph quoque in primo antiqui
D.Tho.
in commentariis iuxta hiftoriam perar tatum Iudaicaru libro fæculariu literáru
matum non malignum quidem fpirituni hiftorias profert , deinde recitat hiftorias
fed hominem potius prædonem intelli, quas de hoc allegat Iofephus his verbis .
gat, qui diuiti infidiatus interimit , &fpo Berofus,inquit , Chaldæus fuper diluuu Berofus.
liat eum , nec profunt tunc ei fed magis referes,hec locutus eft,diciturhuius$•nauis
nalis
nocent diuitiæ fuæ, ideo Dominus di- inArmenia prope monte Cordichu pats
Matth.S. cit Noliteuobisthefaurizane theſaurosin aliqua permanere & quofda bitumen ex
terra . De forti verò armato qui cuftodit eh auellentes circüferre quo vtuntur ma-
atrium fuum vide in dictione cuftodire xime qui luftrantur & le expiant, fed &
numeroagoana hivenog midh,.st0 Hiero,Egyptius & Manafleas & multi Hierony.
AFgyp.
7 Armatus quoque dicitur impiusho- ali :Nicol.quoque Damaſce. in. 9 6.lib . Nico. Dam
Iob.rs.
mo contra Deum Iob. i.Sulcurrikadı refert, eft in Armenia fuper Myniadem
uerfuseum erecto collo e pingui ceruicear mons nomineBearis ad que multos in di . SoboutT
Hieronymatus eft .Vbi Hieronymus pingui cerni luniofugiffe autumat, ibiq; faluatos effe:
Ace abundantiam & quafifuper effluente alios autem in arc alueo fupernatantes
Pfalm . 72 fuperbiam indicatimpij iuxta illud Pfal. ad cius verticem porucille , & vlouead
X 3 multas
ARMILL A.
multas ætates ligna arcæ monftrari foli- na(inquit ) opera dederit nobis Deus ,cir-
ta , quos ego puto non effe alios ,nifi quos cudatarmillas manibus noftris , hçc ille.
Moyfes legifer Iudæorum in fuis volmi Has armillas plufquam aureas manibus
nibus edidit hæc Hieronymus ex loſe- circundedit Apoftolorum,quando apud
pho , quòd fi propter foedus ,quod cum Marc . In multiplicatione feptem panum Mar.8.
Noe iufto percuffurus erat, octo animæ in quatuor millia hominum , dabat difcipulis
faluatæfunt indiluuio ad generis huma- fuis ut apponerent turbe Item quando .
ni propagationem,quanto certius in Ec- dixit eifdem.Ego pofui uos uteatis & fru Ioan.s.
clefia Chrifti faluabuntur electi propter &tum afferatis.Hæc eft armilla bonorum
promifsionem filij Dei dicentis . Et por- operum qua perforatur maxilla Leuia-
Matth, 16, tham Iob.40 . Nunquid pones circulum in Iob.40,
te inferinon præualebunt aduerfus eam.
naribus eius , aut armilla perforabis ma-
CAPVT CXL. xillas eius ? In quem fenfum explicat
Hieronymus illud Ifaiæ . Auferet Domi- Hierony.
11ai.3 .
Armilla & circulus. nus ornamentum ,&c.& armillas.Idelt.ar-
millarum,inquit,bona opera ,quales Re-
Gen.24.
I R MILLA & becca accepit in fponfalibus.
torques dicitur He Armilla virtutem verbi Dei omni 3
שיר רט
braice Seiroth in plu- potentis metaphorica denotat Iob.40 . Iob.40 .
rali Ifai. 3 . loco paulo ante,citato de Leuiathan an-
Armilla vt fcribit tiquo dicitur . Nunquid pones circulum
Lazius.
Lazins Reipublicæ in naribus eius,aut armilla perforabis ma-
Romanæ lib.9.cap. 1 5.militare fuit or- xillaseius? Vbi fub nomine Hierony-
Beda.
namentum,tegumentum videlicet hu- mi Beda procirculo alij captapulum ,
meri in brachium deflexum, quòd in an & pro armilla forcipem dixerunt : cir
tiquis fculpturis Leonis capite plerunque culi, captapuli , forcipis & armillæ no-
Prifcianus,险 defcribitur , diciturque armilla ab armis minibus intelliguntur fermones diui -
graceβραχιος κ ' ρία & vtPrifcianus ait næ potentiæ, quibus fuperbus atque
brachialia ex auro potifsimum, olim ar- blafphemus fuperatus eft à Deo, & ats
gentoque fiebant, & abimperatoribus iis tritus , hæc ille. Hac armilla perforauit
qui res præclare gefferant donabantur. Dominus maxillas draconis antiqui, Luc.1 .
Deinde ornamentum, foeminarum fuit quando . Exat lefus eiiciens dæmonium,
quo ab fponfis donabantur fponfa, de illud erat mutum, cum eieciffet de-
Ifai.3
quo fit mêtio. & apud Ifa. Aufer Domi monium locutus eft mutus . Sic Gregorius Greg.
nus ornamentum calciamentoru, lunulas,tor- libro . 33. moral.Armilla , inquit ,Do .
ques,armillas.Quòd licet aliqui ad Baby= minus maxillam iftius Leuiathan per-
lonicam referant, captiuitatem, fed Hie- foratquia ineffabili mifericordiæ fuæ
Hierony.
ronymus de excidio Hierufalemfub Ro potétia fic malitiæ antiquihoftis obuiat,
manis congruentius exponit,nec de foe- vt aliquando cos etiam quos iam ma-
minis folum expoliatis fed fub typofoe- le cepit , amittat , & quafi ab ore illius
minarum de ciuitatibus intelligit Iudæo cadunt,qui poft perpetratas culpas ad
rum, quæ corporalia fimul & fpiritualia innocentiam redeunt . Hæc Gregor.
ornamenta perdiderunt , de quo præf- Sic mulier que trat inciuitate pecca-
cius filius Dei . Videns ciuitatem fleurt trix,& Zachæus etiam de faucibus hu- Luc. 7.
Luc.19.
Super illam ius Leuiathan , armilla C potentiæ me- Matth . 9.
Luc.19.
2 Armille per metaphoram virtutes de ritorum Chrifti perforatis prodierunt
notant actuofas qualis eft charitas,fic lo- in lucem.
quitur Dominus ad Hierufalem fub foe Circulum ponere in naribus alicuius 4
Ezech.16. mina figura Ezech. 16. Ornam te orna eft illum muitum trahere quo velis, quod
namento dedi armillas in manibus tuis. de Senacherib Dominus dixit Ifai. 37 .
Theodore . Vbi Theodoret. ait per armillas, vnum- Ponam circulum innaribustuis , frænum
quodque eorum decet moraliter intelli- inmaxillis tuis, roo Ifai.37.
gere,quod ex virtutibus ad operandum Ponere circulum in auribus in bonum 4.Reg.19.
Hierony, nos excitat . Et Hieronymus quando bol accipitur protimore Dei , qui auditum --5
à malo
ARMON, & c. 146
à malo cuftodit & munit , fic fub typo fo rupes quædam in fublimeporrecta in fi=l
minæ dicit Dominus ciuitati Hierufalem nibus Amorrhæorum inter Moab &
Ezech.16. Ezech. 16. Dedi circulos in auribus tuis.Vbi Amorrhæos,Moab verò Arabiæ ciuitas
Hiero habet, inquit circulos in auribus. eft , quæ nunc Arcopolis nominatur:
Qui claudit aures fuas ne audiat fanguine oftendunt regionis illius accola locum
& fepit eas fpinis . Ne particeps fiat cu in- vallis in prærupta demerfæ fatis horribi-
ierony. uidis & detractoribus. Hæc Hieronymus lem & periculofum , qui vfque hodic Ar
Cai.33....
Theodor. fed Theodoret . fuper Ezech. fectione.5 . nonas appellatur , inquo & militum ex
percirculos aurium bonam putat fignifi- omni parte præfidia diftributa pienum
cari doctrinam , & virtutem obedientiæ, fanguinis & formidinis teftanturad ciui-
de qua Dominus dicebat apud Luc. Qui tatem ingreffum,hæc ille. Num.21.
Luca.8. babet aures audiendi audiat. Legimus autem num.2 1. Arnon termi- 2
6 Circulus aureus in naribus fuis , pul- nus eft Moab diuidens Moabitas & Amor .
Prou.it , chritudinem denotat fine prudentia Pro rheos,unde dicitur in libro bellorum Domini.
uer. 1 1.Circulus aureus in naribus fuis mulier ficutfecit in mari rubro,fic faciet in torrenti-
Gloffa. pulchra & fatua. Vbi Gloffa & Beda circu bus Arnon fcopuli torrentium inclinatifunt ,ut
Beda. lum aureum fi naribus fuis infixeris ,nihi- requiefcerent in Arnon, recumberent infini-
lominus in volutabro luti demeget illum. bus Moabitarum . Vbi Lyranus magnum Lyra.
Sic mulierfatua pulchra licet fit, volupta miraculum hic narrari dicit , facto quip-
tis fe ceno immergit, hec ille.Sicfecit adul pe terræmotu fcopuli montis Arnon in-
Ioan. 8.
tera quam,ne ſe rurfus in lutum immerge clinatifupermilites qui aditus cuftodie-
ret,Dominus monuit dicens. Vade iam am bant , ne intraret populus Ifrael , cecide =
plius nolipeccare. runt & opprefferunt eos,ficut fluctus ma
ris opprefferant olim Agyptios ,compla
CAPVT. CXLÍ: nataque via populus tranfiuit , de quo le .
Armon. ge dictione collis num. 1 2 .
& Pharifæi, qui Chriftum recens natum perbiæ,quæ vel arrogat fuis viribus virtuj
non viderunt,in facris tamen ſcripturis in tem,vel fuis meritis bonum quod habet.
uenerunt . quando rogati ab Herode: quæfunt duæ partes fuperbiæ quas ponit
Matth.2. Vbi Chriftus nafceretur ? dicebant : In Be- Greg.libr. 2 3. Mor.&D . Thom . 22.q.reg .
thlehem Iude.Sic enimfcriptum eft per Prophe 162.r. 4. vel. 3. arrogat fibi quod non D.Thom .
Mich.5. tam dicentem & tu Bethlehem terra Iuda , erc. habet ficut quidam qui diuinitatem fibi
Aromatafœminæ fanctæ emerunt a- cum effent mortales arrogauerunt,de quo
7
Ma..16. pud Mar.Cutranfiffetfabbatum Maria Mag- rum numero fuit Alexander Magnus qui
dalene, Maria lacobi Salome emerunt a- dici voluit filius Iouis Ammony ,ideft, A-
romata, ut uenientes ungerent lefum.Vbinota renarij, vt refert Curtius.Item Nabucho Curtius.
dum moremfuiffe Iudæis mortuorum & donofor, qui fuam ipfius ftatuam auream Dan.3.
præcipuè nobilium corpora multis aro- iufsit adorari , vt Hieron mus ait , & Hiero.
Gen.50. matibus condire,vt conftat Gen. 50. vbi alius Nabuchodonofor in libro Iudith .
Iofeph. Præcepitferuisfuis medicis,ut aroma- quorum omnium caput Lucifer eft , qui
tibus condirentpatrem . Et de corpore filij non folum ipfe dixit : Erofimilis altifsimo, Ifai.1 4.
Ioan.19.
Dei Ioannes : Ligauerunt illud linteis & aro= vt explicat Cyprian.li.1. Epiftol.ad Cor : Cyprianus,
matibus,ficut mos eft Iudæis fepelire. Sed cu nelium :fed eandem arrogantiam primæ
Nicodemus in condiendo corpore Salua- fœminæ inftillauit in paradifo, dicens eri
toris Aloes , & Myrrhæ libras centum ex tis ficut dij. Quidam etià cum mortales Gen.3.
pendiffet, quorfum denuo fæminæ fancte effent vt fibi apud pofteros immortalita-
emerüt aromata?nifi forte mæftitia quafi tem arrogarent,nomina fua ftellis impofu
abfortæ oblitæfuerant vnctionis prioris , erunt , ficut Saturnus , Jupiter,Mercurius,
vel fancta quadam æmulatione obfequiu Venus,Mars . Apollo , Diana, fed hæc no
Rom.12 . Nicodemi vincere cupiebant iuxta illud mina tunc demum delenda funt quando:
Rom.Spirituferuetes Dominoferuiètes,quod Virtutes cœlorum commouebuntur , & motus
Luc. I,
Matth.25 . fi quis obfequi Domino cupit audiat di- cœli ceffabit.
centem:Quod uniex minimis meisfeciftis mi 2
Arrogantiam fpiritus fapientiæ dete-
hifeciftis. ftatur.Pro.8.Arrogantiam ,&fuperbiam , & Pro- 8.
Iob.40,
Fluent aromata illius Can.4 . vide in os bilingue deteftor,& Iob . Omnem arrogan-
dictione Aufter. tem humiliat,quod cum non lateret Virgi
Genæ eius ficut areola aromatum nem Mariam, vfque adeo fugit hanc dia-
Can . 5.vide in dictione gena . bolicam vanitatem,vt cum tanquam Dei
mater ab Angelo falutaretur, illa ſe voca-
CAPVT CXLIIII. ret ancillam dicens.Ecce ancilla Domini,fu Lac.1 .
per quem locum Ambrof. Vide(inquit) Ambro.
Arrhabo. humilitatem,vide deuotionem , ancillam
fe dicit Domini , quæ Dei mater eligitur.
ערכון RRHABO vel vadimo Hæcille.Quátum autem Deus arroganti
nium Hebraicè vocatur Era bus refiftat,præter illud quod fcriptu eſt:
bon Gen. 38.Eft autem Ar Deusfuperbis refiftit,exempla docens fcri 1.Petr.s.
A rhabo pignus quod datur pturarum. Enimuero Nabuchodonofor, lacob. 4.
2.Mach, 15. occifus eft miferè. Goliath, qui fortitudi- Arrogantiam Moabitarum incufantes
5
nem fibi fingularem tribuebat , ictu lapi- Prophetænobis etiam noftram arrogan-
1,Reg.18 . dis abadolefcente Dauid cefus eft. Deni tiam ob oculos ponunt,vt corrigant . Sie
Luc.1. que:Deusdepofuitpotentes defede,ideft, arro legimus Efai. 1 6.Arrogantia cius & fuper- Efai.16:
gantes. exaltauit humiles. bia cius plufquam fortitudo eius, & Hier. Quo Hier.48 .
3 Arrogantiam Ioannes Baptifta clarif- modo dicitisfortesfumus & uiri robufti ad præ
fimo quodam humilitatis exemplo decli- liandum,uaſtata eft Moab, ciuitates eius afce
nauit , qui legatis Scribarum & Sacerdo- derunt,& iuuenes cius defcenderunt in occifio-
Ioan.I. tum rogantibus an ipfe effet Chriftus ? co nem,& infra:Audiuimusfuperbiam Moab ſu-
feffus eft , & non negauit , & confeffus eft perbiam eius & arrogantiam eius egofcio, &
quia non fum ego Chriftus. Deinde roga- rurfus : Arrogantia tuadecepit te. Denique Hier,49 .
tus an effet Elias refpondit non, & an ef- mater Ecclefia initio quadragefimæ near
fet Propheta?& dixit non effe, neque dig rogantia nos noftra decipiat , fignäs filios
num quidemfe reputans vt Chrifti folue fuosfigno crucis &cinere benedicto dicit:
ret calciamentum,vnde merito de illo fi- Memeto homo quia puluis eft & inpuluerem re
Matth. 11. lius Dei dixit : Quem exiftisin defertum uide- uerteris.Item ne arrogantia diuitiarumo -
re? Prophetam,&rc.dico uobis & plus quam Pro culos populi claudat in Euägelio canit . No
phetam.ec. inter natos mulierum nonfurre lite thefaurizare uobis thefauros in terra.Chri Matth . 5
2.Cor.10.xit maior Ioanne Baptifta.Porrò neque:Qui ft etiáDiis vt fuo nos doceret exéplo om
fe ipfumcommendat ille probatus eft fed quem në arrogantiam excutere, cu fanaret infir-
Leuscommendat,quia fcrutans corda & pro- mos,eorufidei fanitatem tribuebat, fic a-
Hier.17.
bans renes Deus.Fugiés itaque Ioannes ar- pud Matth.foeminæ à fluxu fanguinis cu Matt.9
rogantiam,gemma carbunculi pretiofior, ratæ dixit :Fidestua tefaluamfecit. Et mu-
matutino Lucifero fplendidior , fole ful- lieri Chananææ Sicut credidifti fiat tibi, Matth.151
gete clarior euafit , Angeli nomen & dig præterea leprofo mundato Matth.9 . di- Matth,9.
nitatem adhuc in carne mortali meruit: xit : Vide nemini dixeris. Denique ad pa-
item negando fe effe Eliam, zelum & fan- trem omnia referebat dicens : Mea doctri-
Etitatem Eliæ fuperauit, & qui fe Prophe nanon eft mea,fed cius qui mifit me, Item: P4- Ioan.7.
tæ nomine iudicauit indignum , plufquá ter in me manens ipfe facit opera. Denique loan.14
Propheta refloruit: denique ille qui ter ſe quam ftulta fit hominum arrogantia
non effe dixit,tantus ore Domini fuit , vt mors docet vt de Alexandro cecinit Iu-
illo maior inter natos mulierum nullast uenalis Satyra.0. Iuuenalis,
furrexerit. Vnus Peleo iuueni non fufficit orbis,
4 Arrogantia vitium fecit vt opera bona Aftuat infelisangufto limite mundi,
Luc.18. quæ fecerat Pharifæus , nihil ei prodef- Cu tamen àfigulis munitam intrauerit urbe,
fent,quia quamuis dicens : Gratias tibiago Sarpophago contentus erit,mors una fatetur,
Domine quia nonfum ficut cæteri homines, non Quantula finthominum corpufcula.
fibi fed Deo tribuere bona opera videba-
tur , fuis tamen illa meritis obtinuiffe fin- CAPVT CXLVI.
Greg. gulariter reputabat, quam fpeciemfuper-
bia ponit Greg.li. 3 3.mor. & S. Th.22 .
Artaxerxes.
loco num . 1 ,à nobis citato. Propria verò
merita dicit fe habere qui primam gratia
gratis accepiffe minime recordatur , cum RTAXERXES, vt fcri
I
1.Ioan.5. contrafcriptum fit:Quoniam prior ipfe dile bit Herodotus lingua Perfi
Rom.I · Herodot,
xitnos, quis prior dedit illi retribuetur ei? ca ,magnus bellator dicitur,
A
quoniam ex ipfo & in ipfo & per ipfum funt. Xerxes autembellator , ille
Pfal.101, omnia,& Pfal. Quicoronat te in mifericordia autem Artaxerxes,de quo fit mentio. 1 .
Auguft. Efdra.7.Fuit feptimus rex Perfarum cog.Efd.7.
& miferationib . Vbi Aug.coronat(inquit)
Ifai.26: Deus in nobis mifericordiasfuas ,& apud nomento Longimanus , qui fecundum Eu Eufebius.
Ifai. iufti clamant: Domine omnia opera no- febium in chronico quadraginta regnauit
ftra operatus es in nobis , denique viginti annis , fcribit autem Strabolibr. 15.tam Strabo,
quatuor feniores id recognofcetes inApo. longis fuiffe brachiis , vt ftans rectus ma-
Apoc.4.
mittebant coronas fuas ante thronum Dei,&c. nibus genua contingeret , vel vt ( inquit)
Plutarchus
ARVNDO.. 166
Platarchus, Plutarchus,Longi manus dictus eft, quia Cyri.vt putat Auguft.lib. 1 8.de Ciuita . Auguft.
alteram habuit manum longiorem. Hic capit. 26. vel alius Rex Perfaru fit poft
ergo in Iudæos extitit humaniffimus , Cainbyfem & ante Artaxerxem Ochu,
1.Bfdr.7.vfque adeo , vt Efdram & Nehemiam quòd verifimilius eft , videbimus in di-
Nehe,a.
miferit Hierofolymam,ficut apud Efdrā &tione Iudith.
refertur, & Nehemiam.Ab anno autem
vigefimo huius regis fecundum certio- CAPVT CXLVII.
rem fententiam Danielis hebdomadæ
numerantur: de quo diximus in dictio-
Artemon & Aruum.
ne abbreuiare num . 3.Putat autem loſe-
Iofephus: phus lib. 1 1 .antiquit. cap. 6. hunc effe,
Eufeb. qui Efther duxit vxorem,fed Eufebius in
ARTE de quo legimus I
Chronico argumento valido contradi- in Act.naMON
uis &c.,leua to Artemone A&t.27.
cit,quòd cum is miferit Efdram,haud du fecundum auræ flatütendebat ad littus,
bium quin de hiftoria Eſther mentionē non eft velu nauis,vt quidam minus con
alicubi feciffet.Prætereà quòd Iofephus fideratè putarunt,fed vt Vitubrius in li- Vitubrius,
codem lib. 1 1.cap.5.dicit Xerxem Da bris de Architectura dicit , quem refert
rij Hiftafpis filium huncfuiffe Artaxer- Antonius Nebrifenfis in fuis quinquage Antonius
Nehes . xem,qui Efdram mifit & Nehemia,ſtare nis, machina eft ad onera fubleuada, quæ Nebrilen,
non poteft,quia Nehemias numerat an- Hifpanicè Grua dicitur,tres habens tro-
num trigefimum quintum fui Artaxer. cleas, quas Hifpani vocant poleas.
xis.Conftat autem Xerxem non excef- Aruum dicitur ab arando quafi ager
2
fiffe viginti quatuor regni fui annos fecu- aratus,de quo in dictione ager: quod ve-
dum hiftorias. rò legimus Abac.3 . Et arua non afferent
2 Artaxerxes generale cognomen fuit cibum explicatur lib. 3.in dictione cibus
Regum Perfiæ:ideo Cambyfes filius Cy num. 10.
ri Babylonis expugnatoris vocatur etia
Artaxerxes à Gręcis, quifcribitur impe-
CAPVT CXLVIII.
z.Efd.4. diffe fabricam templi. 1. Efdr.4. vttenet
Beda. Beda fuper eundem locum, & Iofephus
lib.1.cap.2. Eufebius quoq; in Chro=
Arundo,Arundinetum, calamus.
de
ARVNDO .
ντ
ipfum. Arundo aurea dicitur menfura , qua
5
Arundo quaffata vel calamus quaffa- metiebatur angelus ciuitatem cæleftis
3
Matth.12. tus dicitur peccator Matth. 1 2. Arun- Hierufalem inApocal. Et quiloquebatur Apoc, 21.
dinem quaffatam non confringet. pro quo mecum habebat menfuran arundinem_au=
Ifa.42. Ifai.pofuit: Calamum quaffatum non con- ream,ut metiretur ciuitatem. Hic primu ad
Hierony. fringet. Vbi Hieronymus explicat.Non uerte Grace legi τον καλάμον χρυ-
mittet peccatorem poenitentiam agen- 8v,ideft arundine auream,ficut etiam
tem in defperationem veniæ, fed omni- legit Primafius ,mendosè,itaq; legunt ali
bus erit placabilis, fic inquit mulieri pec- qui menfuram arundineam auream, fed
Luc.7. catrici dixit: Remittuntur tibipeccata tua, fubftantiuè legendum arundinem, quòd
Ioan.&. & adulteræ: Neque ego te condemnabo, de firoges,quare vocetur arundo,recole ge-
học vide lib. 5.in dictione extinguere . nus quoddam menfure ædificiorum ca-
Arundinis fere dicuntur potentes bel- lamum effe fex cubitorum,&palmi apud
4 Ezech,40.
ligerantes,quos arundinis inftar conterit Hebræos.fic legimus apud Ezechielem.
Pfal. 675
Deus Pfalm.Increpaferas arundinis.Hea Et ecce air cuius erat fpecies , quafi fpecies
braicè in fingulari dicitur Chaiath , be- eris, &c. calamus menfuræ inmanu eius.
קנה ftiam Kanech arundinis.Sed nefcio quo Etinfra. Inmanu uiricalamus menfure sex
modo,vel vnde Vatablus vertit ,increpa cubitorum & palmi . de quo agimus lib. 3 .
Vatablus,
cxercitum haftatoruin. Hierony.ad ve- in verbo cubitus . Atqui Richardus per Richar
Hierony.
ritatem Hebraicam tranffert: Increpa be- ciuitatem Hierufalem Ecclefiam etiam
Ianfen. ftiam calami. Et quidem Vatablus & Ian hoc loco intelligit militátem, cui plurima
fenius has feras arundinis, fiue exercitum conueniunt eorum , quæ hic ab aliis de
haftatorum Idumæos intelligunt, & Phi cælefti Hierufale explicantur : vnde huc
liftæos quibelligerantes contra Ifraëliti- Angelumprædicatorum chori typu effe
cum populum increpati funt à Deo , & putat,qui arundine aurea , ideft doctrina
Lyran contriti, fed Lyranus,qui melius de nouo Scripturæ facræ omnium Ecclefiæ filio-
teftamento hunc Plalinum exponit ,fe- rum ftudia , & actiones metiuntur, fed Victor.
ras arundinis Imperatores Romanos . & communior fententia patrum de Eccle- Beda.
tyrannos omnes intelligit , qui vento glo fia exponit triumphante & angelu hunc Ambrof.
ria vanæ,vel cultus idolorum ,quafi arun effe Chriftu,ita Victorinum,Beda,Am- Rupert.
Gloffa,
dines vento agitatę mouebantur contra brof.Rupert Gloff.& D.Tho . Arundi D.Thom.
Auguft. martyres Chriſti , fic ante Lyranu Aug. nem verò auream Beda fapientia Chrifti Beda.
effe
ASCENDERE 167
effe putat,que fingulorum merita nouit, plo docemur inimicos cedentes non ni-
Ioan.s
&præmia deftinauit, quia Pater non iudi mis hoftiliter perfequi, & maximè fatif-
cat quemquam,fed omne iudicium deditfilio. facere paratos,dicente Domino : Diligite Matth. 5,
loan.14. ideo dicebat Apoftolis : Eo præparare uo- inimicos ueftros. Nam effundendi cruoris
Rupert. bis locum:ita & Rupert.quia: De plenitudi nimium cupidi fine fepe calamitofo per-
ne eius nos omnes accepimusgratiam progra cunt.iuxta illud Pfalm. Virifanguinum & Pfal.54.
tia . Preparat ergo omnibus electis in ce- dolofi non dimidiabunt diesfuos.
lo manfiones,iuxta menfuram arundinis
aureæ fapientię fuæ atq; iudicij.Alij ve- CAPVT CLI.
rò dicunt menfurâ arundineam auream
effe eternitatem, que méfura eft vifionis Afaph.
beatę fanctorum,habet autem eamChri
ftus in manu fua,qui vt Deus illa confert SAPH Filius Barachia prin-
אסף
Ioan. 10. Aceps catorumfuit . 1 .Par . 6.a.1 6.a. 1. Paral.6 .
apud Ioa. Ego uita æternam do eis.Et vt ho
mo illam nobis promeruit paffione fua. Efdra 2.c. Quádo verò in titulis Pfal- 1.Efdra, 2 ,
morum ponitur intellectus A faph fecun
CAPVT CXLIX. dum regulam Auguft. fuper Pfal. 72. Regula,
& 73.denotatur fub typo Iudaici popu
Asa. li, & Synagogæ aliquod legis gratię my-
fterium contineri.
S A InterpretaturMedicus, fuit rex
אסא Aluda,& filius Abian 3. Reg. 15 .
3.Reg.15. CAPVT CLII.
& initiofanctiffimè gubernauit , & vixit
honeftiffimè , tanquã verus religionis cul
tor & pietatis amator, fed in fine in fuper Afcendere , Afcenfor , con-
bia elatus,quod vitium iuftis valde cauen fcendere.
dum eft ,foedus iniuit cu Rege Syriæ:de
2.Para,16.
Ai-
quo cum correptus effet ab Anani Pro- SCENDERE Hebraicè Iaal יעל
pheta, egre tulit,mifitq; Propheta in ner Aeft progredi, &moueri ab inferiori
uum,quarediuina vltione per uffus do- loco ad fuperiorem , fic legimus in Gen.
luit pedes,neq; in infirmitatefua quæfi- Fons afcendebat de terra irrigans uniuerfam
uit Dím , fedmagis in medicorum arte fuperficiemterra. Sed vbi vulgata vertit
confifus eft : ideoq ; fine remedio vitam fons Hebraicè eft W. ed. quæ voxva- אר
Theodor.
cum doloribus claufit,cuius contrariu fe- poremfignificat Theodoretus citat Aqui Aquila .
cit mulier,quæfanguinis fluxum patie- lam vaporem interpretantem, Chaldai- Chaldeus.
Matth . 9. baturannis duodecim,fed in virtute Chri cus paraphraftes vertit nubem , fed quo-
fticonfifa tactu fimbriæ Dominici veſti- modo fontemfignificet, vide in dictione
menti fanata eft apud Matth. poftquam fons lib. 6.vbi de hoc latius agimus.
fubftantiam fua in medicis cofumpferat. Afcendere cubile alterius eft , vxorem 2
eius violare in Genef. vbi Iacob ad Ru- Gen,49.
CAPVT. • CL. bem primogenitum dixit: Non crefcas,
quia afcendifticubile patris tui, de quo in di
Afael . &
tione aqua. interim nota cubile hoc loco
vocari Iefui à verbo Iafa fternere,fiebat,
SAEL Interpretatur factura Dei autem ex ligno, vel tabulis ftratis cubile.
Shy Afuit frater Ioab duc is totius exerci-
Afcendere nouaculam fuper caput alicu-
2.Reg.2. tus Dauid , Curfor velociffimus , qui in ius eft tonderi , ficut legimus de Sanfone Iud.16,
prælio perfequutus eft Abner principem Judi. 1 6.Nouacula non afcendetfuper caput
exercitus Isbofeth Regis vndecim tribuu eius,ideft erit Nazaraus Domino confe
Ifraël filij Saul, cumq ; rogaretur ab Ab- cratus. Afcendere dicitur clamor in ce-
ner,vt declinaret alio , fineretq ; perfequi lum , vel quando vociferatio magna fit
tantum ducem fugientem , noluit Afael, qualis effe folet in prælio. 1. Machab. 1 , Mach.s.
donec percuffit eum Abner auerfa hafta Clamorbelli afcendit ad cælum,vel tempo-
in inguine,occiditq; pertinace, quo exē- re peftis.1 . Reg. Afcendebat ululatus in 1. Reg.s
cælum
1
ASCENDERE.
celum , quòd dictum eft per hyperbo- timum omne donum perfectum defurfum
lem , vel quando peccata publica fine eft defcendes à patre luminum . fic & Bapti- Ioan. 1,
Dei timore patrantur , ficut apud Sodo- fta dixit: Vidifpiritum defcendentem, &c.
Gen. 18 . mitas olim. Defcendam & uidebo atrum Secundum regulam prædictamfaci-
4
clamorem qui uenit ad me opere compleue- lius intelligitur locus ille Ecclef. Si fpiri- Ecclef.so .
rint, erc. Afcendere quoque dicitur tuspoteftatemhabentis afcenderitfuper te lo-
malitia peccantium coram Deoper me- cum tuum ne dimiferis. Vbi non eft fer-
taphoram. fic de Niniue legimus Io- mo de Spiritu fan&to , qui potius defcen-
Ioan,I. næ 1. Afcendit malitia eius coram me. & dit in hominem , quam afcendat fuper
de Rege Senacherib , Dominus dixit cum,fed de fpiritu nequam . Vnde Hic- Hierony.
Ifa.37. in Ifai. Superbia tua afcendit in aures meas. rony.ibidem. Principem , inquit, mundi
Denique metaphoricè dicuntur mon- iftius,& rectorem tenebrarum haru, &c.
tesalcendere, quia excelfi funt.vel flu- nuncfcriptura fignificat , quòd fi in cor
Aus raris afcendunt inftar montium . noftrum afcenderit, & animus malæ co
Pfal.103. Afcendunt montes , & defcendunt cam- gitationis vulnus acceperit,non debemus
pi, &c. locum vltro tribuere , fed pugnare contra
Afcenderefermones fuper cor alicu- cogitationem peffumam . De quo Pfalm. Pfal.18.
3
ius indicat indignationem & fuperbiam Simei nonfuerint dominati tunc immacula-
fecundumphrafim fcripturarum , fic de tusero, emidator à delicto maximo.Hęc
Gog vno de feptem gentium Regibus Hierony.Hoc docebat Dominus, quan-
maximè Scytharum , qui fequuturi funt do dicebat: Vt quid cogitatis mala in cordi- Matth.9.
partes Antichrifti legimus apud Ezech . busueftris,ideft,quare non refiftitis afcen
Luc.s.
Ezech.38. indie illa afcendentfermonesfuper cor tuum. denti cogitationi peffimæ?
Sic explicat Hieronymus, quia fequitur : Afcendere dicitur fecundum eandem 5
Hierony.
& cogitabis cogitationem peffimam. Li-. phrafim ira Dei , aut fumus in ira Dei,
cet aliquando afcendere aliquid fuper quia Deus naturafua nulla perturbatio-
cor , denotat recordationem illius. fic ne mouetur , fed omnis iræ demonftra-
Ifa.65. Ifai. ait. Et non erunt in memoria priora, tio,qua punit errantes ab imis coram co,
neque afcendentfuper cor. Denotat etiam hoc eft à noftris peccatis afcendit. Ita 2. 2.Reg.22.
interdumhæcphrafis tentationem , quæ Reg.2 2.dicitur: Afcendit fumus de nari- Ioan,4
ab inferioribus manat , ficut Dominus buseius. Quòd metaphoricè intelligen-
difcipulis de eius refurrcétione dubitan- dum eft,quia Deus fpiritus eft. Sed nares
Luc.24. tibus dixit: Quid turbati eftis, & cogita- eius denotant iudicium,quo bona difcer-
Beda, tiones afcendunt in corda ueftra. Vbi Be- nit à malis, hoc autem iudicium peccatis
da.Cogitationes, inquit,no defuper def- noftris,quafi cogitur fumum contra nos ,
cenderunt,fed de imo in cor , ficut herba & flammas punitionis emittere.iuxta il-
Regula, mala afcenderut.Hec ille.Eft itaq; regu- lud Ifaiæ: Alienum opus eius ab eo , ideft Ifa.28
la in literis facris, quæ mala funt,vel terre opus vindictæ,vfque adeo , vt puniturus
na afcedere vel in homine , vel fuper ho- ciuitatem propter infignem eius ingrati-
mine dici frequenter,quæ verò de cælo tudinem tamen illam, ideft , Hierufalem
funt defcendere in cor, vel in hominem . fleuiffe legatur. Luc.19
D.Thom. ita D.Thom.fuper illud 1. Corinth. 2 . Afcendere dicitur oratio,vel fumus in 6
1.Cor.2 , Oculus non uidit , nec auris audiuit,neque in cenfi , qui fignificat orationem in Apoc. Apoc.s,
cor hominis afcendit , quæ præparauit Deus Afcendit fumus incenforum de orationibus
his qui diligunt illum . Alio,inquit, modo fanctorum de manu Angeli. Sic de Ecclefia
Regula. poteft exponi fecundum, quod propriè miratus Salomon,ait in Cant.Quees ifta Cant.3.
dicitur in corhominis afcendere,id quod que afcendit per defertum,ficut uirgula fumi
ab inferiori prouenit in hominis intelle- exaromatibus myrrha, thuris. Vbi Theo Theodore .
&
tum , nempe à fenfibilibus & infimis, doret.Aquila,inquit, & Simmachus fer- Aquila,
quare clara Dei vifio non afcendit in cor monem nobis perfpicuum reddiderunt, Symmach.
humanum,quia non nifi lumine gloriæ dicentes: Sicutfimilitudofumi exfuffimėtis.
defcendente potius de fupernis datur re- Nec immerito illam fimilem fumi fuffi-
uelatione diuina. Hæc ex D.Thom . fic
mento dicunt,quæ vtait B.Paul. Membra Rom.12.
ob.1 . intelligitur illud Iacobi. Omne datum op- fua conftituithoftiam uiuentem fan&tam Deo
placentem,
ASCENDERE. 168
plicari.
ASCENDERE.
equos
ASCENDERE . 169
equos tuos, ideft, tuis prædicatoribus, quos lium Dei in cælum afcendente omnes ele
ad prædicandum per totum orbem mit- &tioriutur ad vita. Deniq; proad Oriētē
tis , afsiftis.vt exponit Hieron.Sic quadri in Hebræo eft MiKedem à principio vt
gæ tuæ faluatio , ideft, prædicatorum qua vertit Hieronymus ad Sophroniu.deno-
drige falutein afferunt mundo, quibus Do tatq; celu impyreu quod eft à principio. Gen.1 .
minus dixit: Euntes docete omnes gentes, & Deeodemafcenfu in cælum Dominus 15
prædicate Euangelium omni creatura. Mar- ait ad Magdalenam : Noli me tangere non loan, 20 ,
Matth.28. civlt.fic dicitur filius Dei Zachar.1. Vir- dum enim afcendi ad patrem meum . Hic locus
Mar.vlt.
afcendens fuper equü rufum: vt ibi Hier. ex- non mediocrem difficultatem ingefit pa-
plicat,de quo indictione equ' agem li. 5 . tribus,maxime propter caufam qua Do-
14 Afcendere dicitur filius Dei in cælum
minus dedit prohibitionis contactus, quia
Pfal.46 virtute propria fecundum humanitatem nondum(inquit)afcendiad patrem meu ,
Pfalm. Afcendit Deus in iubilo,Dominusin uo nãfi hac caufam fubticuiffet, reciperemus
Lyra. Chryfoft!
cetube,quamuis autem Lyranus de arca expofitione Chryf.qui fic intelligit.Noli
fæderis explicèt , inqua Deus dicebatur me tangereficut prius cu effem mortalis,
Ianfenius. triumphator de barbaris terre promifsio fed maiori reuerentia, fed quorfum addit
nis afcendere fub Iofue:& Ianfenius de ea nodum afcendi ad patre? Similem difficul
dem arca fæ deris , quando introducta eft tate habet expofitio Cyrilli lib . 1 2. cap . Cyrill
in tabernaculum fub Dauide.Melius ta- 5o.in Ioann. qui exponit ne accedas ad
Vatablus,
men exponit Vatablus de Meſsia fecun me neque ad Euchariftiam antequã acci-
dum fententiam peritifsimorum inter pias Spiritumfanctum,quem vt ego fuper
Mar.vlt. Hebræos quod certe completum eft quã- vos mittamprius afcendere ad patrem de
do filius Dei . Poft quam locutus eft eis, beo.Sed forte Magdalena non erat in gra
ideft , difcipulis : Affumptus eft in ca- tia,vt poffet ad Euchariftia accedere : imò
Hierony . lum & fedet a dextris Dei. Sic exponunt erat vt creditur , & Apoftoli ante afcen-
Auguft. Hieronymus Auguft. Cafsiodor. Glof fum Chriſti ad patre nonne Spiritu fan- Ioan.20.
Calsiodor. fa & Theodoretus, quando clamarunt iu- &tu acceperunt quibus : Infuflauit & dixit ac
Gloffa
Theodor. bilantes Angeli Tollite portas principes cipite Spiritum fanctum.Sic ergo poterat ſpi
Pfal.2 3 .
ueftras. De eodem afcenfu poft mortis oc- ritu Chrifti recipere Maria ante quă ad
Pfal.67. cafum præ dicitur Pfal . Qui afcendit fuper patre Chrift afcederet.Tertia ergo expo
Greg. occafum Dominus nomen illi , Sicut explicat fitio eft Hiero.q.5.Ep.ad Hedibiam noli Hierony.
Cafsiodor .
Auguft. Greg.libr. 19. Mora . & Cafsiod. fuper. me tagere quia nondu tibi afcendi ad pa-
Hierony. Pfal.Auguft.Hiero .& Gloffa vel fuperce tré meum ,ideft, nondū tibi videor immor
Gloffa, lu inuifibile quofol ifte non pertingitHe- talis cu patre & gloriofus , ideo indigna es
braicè Araboth fupremu celum impyrũ: meo contactu , fed nondu fatiffacit , quia
Mi ch.2: ita Ianfe. & Hebræi . Præterea de eodem aliud eft effe immortale & aliud afcendif
Chriſti afcenfu legimus Mich. 2. Afcendit fe ad Patre.Ideo Aug.tract. 121. non tam Auguft
Hierony. pandens iter ante eos , quod de Chrifto de immortalitate qua de paritate cu patre
Joann.16: Hierony.exponit qui fuis aperuit via falu explicat, quafi dicat , nondū afcēdi in fide
D.Thom. tis quando dixit : Vado parare uobis locum.
tua ad æqualitate patris,ideo indigna es ta
Sic etiã explicat D.Thomas de afcenfio- au meo. Quinta expofitio Leonis Pape Leo.
ne Domini. 3.p.q.57.ar.6.Item de afcen fer. 2.de Afcen.Noli me tagere quia nödu Papa
fal.67. fione Domini declarat Paulus Eph. 4. il- plene credis, cũ auté ad patre afcedero , fi
lud Pfal.Afcendens in altum captiuamduxit ca de tages plena deitatis mea.Sexta expoſi
ptiuitatem, ait Apoftolus. Propheta verò: tio Juftini.q.48.noli me fequi vt prius in Iuftinus.
Afcendifti in altum, cepifti captiuitatem , de vita mortali confueueras,quia nondū afcē
quo egimus in verbo accipere num.9.Ité di ad patre,fed adhuc defideratur aliquid,
in eodem Pfal.Qui afcenditfuper cælum cæli quia neq; poftqua afcendiffet ad patre cu
afsiodor, ad Orientem,quod ideo dicitur quia vt hoc fequipoterat ficut prius,fciēdu eft ergo a-
doſſa. loco notant Caſsiod . Gloffa.Lyranus, & liis facris forminis permififfe Dominu vt
yra . Genebrardus mõs Oliueti vnde fili' Dei eutangeret,quia folú adorare,non autē cũ
enebrar.afcendit in cælum ad partem Orientalem retinerevolebant , Magdalena verò quia
ciuitatis. Hierufalem fitus eft, quamuis ad multu fleuerat ad monumentum pútans
Oriente exponatHieronymus,quia perfil Domini corpus ablatu,voluit eum ne ite-
Y rum
ASCENDERE .
dicitur
ASIA . 170
dicitur : Aduerfarius uefter diabolus tãquã leo ranus in forte Afer quædam rara & pre-
rugiens circuit quærens quem deuoret. Mala er tiofa nafcebantur ad magnatum , princi
go beftia non per naturam fedper malitiā pumque delitias propterea dictum eft
ficut in hac vita omnes inuadit , ita vt & &prabebit delitias regibus. Ambrofius
filium Dei in deferto ieiunâtem fit aggref lib.de benedictionibus patriarcharum di
Latth.4 fa.Sic è contrario pofthanc vitam nec mi cit fuiffe Afer typum Chrifti , cuius pa-
nimum poterit beatum adoriri. nis facramenti regibus delitias præbet
21 Afcenfor afini & afcenfor cameli Cyrus ideft,illis quife ipfos regere fancte noue-
Ifai.21. dicitur in Efai.Vade ponefpeculatore & quod runt , quæ autem maior voluptas quam
cunque uiderit annuntiet tibi , & uidit currum pro noftræ mortalitatis modulo vnio-
duorum equitum , afcenforcm afini er afcenſore nem illam cum Chrifto experiri? de qua di
cameli.Et quidem hoc loco literalis expo cit : Qui manducat meam carnem & bibit Ioan.6
Hierony, fitio Hierony.eft Cyrum duarum gentiu meumfanguinemin me manet, ego in illo.
imperatorem effe afcenforem afini, ideft,
regni Perfarum ,quod prius minori florue CAPVT CLIIII
rat nobilitate, & cameli,ideft, regni Me-
doru quod fuerat ante Cyrum illuftrius. Afia.
Lyra,
Eodem modo exponit Lyranus , vidit er=
SIA eft vna ex tribus
gofpeculator,ideft,ipfemet Spiritus Efaię
Cyrum cu exercitu Perfarum atque Me- partibus terra, Nilo flu
dorum contra Babylonem præliaturum , uio ab Africa , Tanai
Hierony. myfticè verò ( inquit ) Hieronymus , af- verò amni ab Europa
cenfor afini Chriftus eft qui afcendens fu diuiditur latifsima eft
Matth.21. perafinam intrauit Hierofolymam iuxta partium terræ & Afiam
Zach.9 .
Zach. Ecce rextuus uenit tibi iuftus & Salua minorem in feincludit in qua primŭ ab
tor& ipfe pauper afcendensſuper afinam , &c, Euägelifta Ioanne fundata funt Septem
afcenfor verò cameli cótraria poteftas eft Ecclefiæ: quibus fcribens in Apoc. Ioannes Apo.1
oan.14 .
quæ mortem filio Dei machinabatur Ioā. ( inquit ) Septem Ecclefiisquæfunt in Afia,
14.Venitenim princeps mundi huius & in me huius minoris Afiæ Ephefus metropolis
non habet quicquam . erat,in qua Paulus prædicauit & adeam
Afcedit abies Efai. 5 5. vide in dictiɔne direxit Epiftolam quæ ad Ephefios nun-
abies num.4 . cupatur.
Afcendentes Angeli vide in verbo An
gelus num.17. CAPVT CLV.
Afcendit Deus fuper nubem: Efai. 19 .
vide in verbo Ægyptus num.12 . Afinus ,Afina.
Vt cadat afcenfor Gen.49.vide Anti-
chriftus.num.3 . SINVS animal pigrum
I
Ad prædamfili mi afcendifti vide ca- & rude oneribus ferendis ap
tulus num.1 . tu ficut in benedictione Ifla
A char filij Iacob tangitur, de
CAPVT CLIII. Gen.49
quo legimus in Gen. Iffechar afinus fortis
accubans inter terminos uidit requiem quod
Afer. effet bona, terra quod optima,& fuppofuit hu
merumfuum ad portandum , & factus est tribu-
SER beatitudo inter tisferuiens. Quia nimirum hæc tribus
שר
pretatur,fuit nomen filij terram iuxta mare fortita eft terminos
Gen.30. acob ex Zelpha Lię an itaque mare ex vna parte & exaltera ri-
cilla Gen. 30. cui pater pas fluuij Iordanis ,vbi eft mare Galilææ
Iacob in benedictione habebat vt hoc loco notat Lyranus, cum Lyra,
prædixit : Afer pinguis que nauigationibus poffet locupletari ,
panis eius præbebitdelitias regibus.Gen. maluit tame humum fum colere, & mer-
en.49. 49.Quodilli in forte dada erat terra pin catorum ad naues onera portare.atque tri
yra. guis & foecunda tritici.Notat autem Ly- buta foluere domique quiefcere, quam fru
12 &ibus
ASINA .
maris fe committens longe peregrinari. bat.Dandum eft ergo virtuti Dei eius que
Et certe ex peregrinatione longa nihil particulari prouidentia vt dicentibus
bonifilius prodigus reportauit : Sed con- Apoftolis : Quia Do minus his opus habet.
Luc.16. fumpfitfubftantiam fuam uiuendo luxuriofè. ftatim acquieuerint domini iumento
Quod patres familias ob oculos habere- rum . Vnde & illud patres familias difcere
deberent ficut iuniores. Denique fi hæc debent fiquandofilius aut filia cupit Chri
tribus onera portare propter lucrum tem fto in religione nomen dare & cum Apo-
porale non erubuit quis erubefcet onus ftolis dicere : Ecce nos reliquimus omnia &
Chrifti dicentis : Onus meumfuaue eft in- fecutifumus te , facile vt acquiefcant tan-
gum meum leue. quam fibi dictum audirent : Dominus his Matth . 9
2 opushabet.
Afina Balaam aperuit os ad loquendu
Matth 11. Angelus Domini vt infipientem Prophe Illud tamen ingerit difficultatem quod 6
Num.22.
tam increparet, qui Deo repugnare tenta ex Zach.allegat Mattheus : Vt ad imple- Zach.9.
bat . Quo fatis oftenditur animalia muta fi retur quod dictum eft per Prophetam dicen- Matth.21.
loqui poffent voces contra præuaricato- tem : Dicite filie Sion ecce rex tuus uenit tibi
1
res legis Dei ederet & clamores qui Deo manfuetus & fedens fuper afinam & pullumfi
tam perfricata fronte repugnant quafi illu lium fubiugalis , & tamen Marcus, Lucas , Mar.15 .
minune quidem agnofcerent dicente per & Ioannes nihil de afina meminerunt Luc.24
Efai.r.
Efaiam Domino : Cognouit bos poffefforem Marcus enim & Lucas de pullo, Ioannes
Juum & afinus præfepe dominifui ifrael autě verò de afello duntaxat.Ad quos faci-
mecognouit,& populus meus non intellexit. lis refponfio eft tres pra dictos Euange-
Sed quivocem Chrifti non agnofcit, ne- liftas grace ad gentes fcripfiffe ideo de
que reueretur , fignum habet apertum nō afina quæ Judaicum populum defigna-
Ioan.8 effe de numero illorum de quibus Domi- bat mentionem fcientes non fecerunt
Ioan.10. nus dixit : Quiex Leo eftuerba Dei audit & fed pulli qui gentilici populi ad fidem vē
alibi : Oues meæ uocem meam audiunt. turi typus erat. Illud tamen maiorem ba-
3 Afini fepultura fepeliri denotat exhu bet quæftionem quod Matthæus alle-
Ioan.10. matum cadauer beftiis & volucribus dila gans teftimonium Zachariæ de fuo ad-
cerandum exponi ficut in Hier. de rege didit : Dicitëfilie Sion , cum tamen in He
Hier.22. reprobo Ioachim dicitur : Sepultura afini bræo non fit fed tantum hæc verba legan
fepelietur. Præterea libidinofi carnes afi- tur : Exultafatisfilia Sion, iubila filia Hierufa
norum habere dicuntur quod hoc ani- lem ,ecce rex tuus uenituibi luftus , & Saluator,
Ezech.23 . mal fit ad libidinem propenfum Ezech. & ipfe pauper, afcendensfuper afinum ,& fu=
4 23.Carnes afinorum carnes corum. per pullumfilium afine. Quod fi dicamus
Afini maxilla Samfon mille proftraf- Mattheu & Ioannem qui hoc etiam cita-
Iudi,15. fe philiftaos legitur , Iudi. 15.quo figno uit teftimonium , non tam verba attendif
quid aliud oftendit fapientia diuinaquam fe quam fenfum paraphraftice , ficut &
vilifsimis etiam inftrumentis fortifsi- Chaldæus paraphraftes in veteri teſta-
mos quofque poffe deiicere, & totum or- mento aufert & addit in verbis , feruat ta=
bem fuperare, quod fatis oftendit quan- men fenfum. Adhuc tamenreftat difficul
Matth.28. do pifcatoribus duodecim illiteratis di- tas quia Matthæus vltra fenfum Prophe
Ioan.20, xit : Euntes docete omnes gentes,& ficut mifit tæ addit de fuo ; Sedensfuper afinam &fu-
Ioan.15 . perpullum, cum apud Zachariam tantum
me pater& ego mitto uos.Item alibi: Ego mifi
uos utcatis & fructum afferatis & fructus ue= fit : Sedensfuper afinum non afinam & fuper
fier mencat. pullumfilium afine , ideo enim Ioannes fo
5
Matth,21. Legimus apud Matth. Statim inue . lum tranftulit fuper afellum.Nihilo fetius
nietis afinam alligatam & pullum cum ea . vbi tamenfciendum eft , dictionem Hebræa
Lyra. Lyranus notat confuetudinem fuiſſe vt Chamor fere femper in mafculino afi-
pauperibus communis aleretur afina cirs num fignificare,quamuis in vno fcriptu-
ca portam ciuitatis . Sed contradicit Euan ræ loco inueniatur in foemenino, nempe
Luc.19,
gelicus textus refert enim Lucas cap. 19. 2. Reg. 19. vbi Mifphibofet ait ad Da 2.Reg.19.
Dominos pulli Apoftolis dixiffe : Quid uid: Dixiqui et ego famulus tuus ut fter=
facitisfoluentes pullum : Ergo non erat com neret mihi Chamor afinam , neque obftat,
munis pauperibus fed dominum habe quod Hieronymus verterit afinum, Hierony
quia
ASINA. 117
quia in textu Hebræo fequitur, & afcen- federe fecerunt. Ergo fuper vtrunque pri-
dens fuper eam , in foemenino genere mum fuper vnum deinde fuper alium,
Pagninus. quod aduertit etiain Panignus.Mathæus vt videlicet vtrumque fe populum fuba-
vero,qui fcripfit HebraiceChamor pof. turum Dominus fignificaret , Iudaicum
&
uit ficut Propheta Zacharias , interpres inafina , & gentilem in pullo fignifica-
autem tranftulit afinam in femenino, tum, vt exponit Iuftinus in dialogo cum Iuftinus.
& rectè , quia filius Dei Apoftolis di- Triphone,& Orig. Tract . 14. in Matth . Origen.
xerat inuenietis afinam alligatam & & alij patres iuxta ilud : Ipfe eft pax noftra Eph.2.
pullum, vnde intellexit interpres Prophe quifccitutraque unum .
tam etiam fic olim fenfiffe , quia fic erat Nec fine caufa ingreffurus Dominus
9
implendum. Hierufalem quafi triumphans currus Ioan.194
7 Præterea vbi nos habemus in Zach. & quadrigas fpreuit , quia regnum eius
Zach.9. Super pullum filium afine , in Hebræo le- non erat de hoc mundo. Valeat ergo Iu-
gimus filium afinarum , vbi quidam di- lius Cæfar quitriúphans fub nocte Ro-
cunt plurale poni pro fingulari , fed alij ma pompam inanem quadraginta cum
Regula,
fortaffe melius addunt regulam effe a- turribus deauratis & candelabris aureis
pud Hebræos quando in fcriptura nomi- atque luminaribus ex utroque latere du-
nialicuius animalis adiungiturgenitiuus xit elephantos ,vt refert in eius vita Sueto Suetonius .
pluralis eiufdem fpeciei , fignificari ani- nius. Valeat Popeius quitrahentibus ele
Gen.38. mal illud nouum effe, & adhuc matrem phatisauro & margaritis onuftis ingreffus
fequi , fic in Gen. Mittam tibi hædum degre eft vrbem.Valeat Antonius qui leonibus
1.Efdra,6. gibus , Hebraicè eft caprarum , ideft tene exoculatis fub iugum aureum mifsis age-
rum lactentem , &. 1.Efdra. 6. Et obtu- batur incurru. Quia vt dicitur in Pfalm. Pfal.19
Dan,8. lerunt in dedicatione domus hircos caprarum. Hi incurribus hi in cquis nos autem in nomi
Item apud Dan. vt denotaretur Alexan ne Dei noftri inuocabimus , quifuper afellum
der inagnus effe adolefcens de illo dici- fedens mundicontemptum & humilita
tur:Hircuscaprarumueniebat.Item cap. 11 . tem docuit.
de Antiocho magno qui dedit Ptolomæo
Philadelpho filiam fuam vxorem dici- CAPVT CLVI.
tur : Etfiliamfœminarum dabit ei, ideſt ado-
lefcentulam quæ adhuc eft fub cura fœe- Afmodeus.
minarum , quam phrafim recte calentes
Septuag.Zachar. 9. pro pullo afinarum SMODAEVS inter-
verterunt : Pullum nouum , dicitur autem prætatur deſtructor , fuit
hædus caprarum vel pullus afinarum qui damo libidinis qui fepté
adhuc àmultis capris vel afinis cum ne- Saræ filiæ Raguclis viros
cefsitas vrget lac fuggit. antequam eam tangerent
Illud etiam quæftionem facit quomo fuffocauit Tobiæ. 3. quem Tobias iunior Tob.3.
8
Quæftio. do in tam modico itinere in duobus Do- confilio Raphaelis Angeli ieiunio & ora
Hierony. minus federit animalibus, ideo Hierony. tione fuperauit quia iuxta verbum Domi Tob.g
fuper Matth. probabilius putat fuper ni: Eft quoddamgenus Demoniorum quod non Marci,9
folum fediffe pullum propter itineris eijcitur nifi in oratione & ieiunio.Ideo vt nos
Chryfoft. breuitatem , idem tenet Chryfoftom . in fuo contra diabolum armaret exemplo Ma
Euthy . tt.4
imperfecto , item Euthymus & Ianfenius filius Dei.40.diebus ieiunauit.
Hanfenius.
in concordia , alij verò dicunt myfterij
caufaprius fuper afinam deinde verò fe- CAPVT. CLVII.
Chryfoft. diffe fuper pullum , ita tenet Chryfofto-
Theodor. mus verus in homil. 65. in Ioannem . Aſpergore , Spargere.
yranus. Theophylactus fuper Matth. 21. Lyra-
Caiet,
nus ,fuper Ioan 1 2. & ibi Caiet. quæ fen SPERGER E dicitur A
tentia recentioribus merito magis pla- Hebraicè Catha , vt patet
Matth, 21.
cet , quia apud Matth. dicitur : Et ad Pfalm.50.Afperges me Do
duxerunt afinam & pullum & pofuerunt mine & Num. 19 .
I
veftimenta fua fuper eos , er eum de fuper ! Afpergere coponitur à verbo fpargo cũ
Y 3 præ-
ASPICERE.
præpofitione ad , eft ergo , vel imbrem, quomodo etiam explicat Cyrillus pro- Cyrillus.
vel rorem, vel puluerem, vel fimile fpar pter hanc ergo vindictam quam fua
gere. exigente iuftitia de Hierofolymis fum
2
Afpergi hyffopo metaphoricè eft à pturus erat:Videns Iefus ciuitatem fleuitfu
Pfal. 50.
peccatis mundari Pfalm. Afperges me per illam. Sed Theodoretus . Sanguis ( in Luc.19.
Lyra. quit) corum afperfus eft fuper veftimenta Theodoret.
Domine hyffopo & mundabor. vbi Lyranus .
Loquitur ( inquit ) de emundatione fpi- Chrifti , ideft fanguis Chrifti , qui dici-
rituali peccatorum per modum emun- tur effe corum , ideft Iudæorum,quiapro
Theodor. dationis corporalis , quæ fiebat in lege eis fufus eft à quibus crudelifsime funde-
herba hyffopi. Leuit.14 . Sic & Theo- batur,vtfuo nos exemplo Dominus do-
dor. Enigma( inquit) eft fanguinis Chri ceret quod ore præceperat : Diligite ini- Matth,s .
fti Saluatoris &ligni crucis,quo munda- micos ueftros , benefacite his qui oderunt
mur , quæ expofitio videtur hiftorica,fic uos.
exponunt Vatablus ,Ianfenius & D.Tho Spargit Deus nebulam ficut cinerem
Greg: mas fuper hanc Pfalm.eft & alia expofi- Pfalmo. Qui nebulam ficut cineremfpargit : 5
Pfal.147.
tio Moralis Greg.fuper hunc locum, qui quod ad literam exponit Theodoretus The odor.
hyffopum typum effe dicit humilitatis, adoftenfionem fapientiæ Dei , qui cum
Hierony.
qua purificamur.Item Hieronym . Hyf- fit eadem aquarum natura partem in cri
fopus ( inquit ) terrenus curandis pul- ftallum duram,partem in niuem lanæ fi-
monibus aptus eft : ita qui cælefti ref- milem , partem in nebulam inftar cineris
perfus efthyffopo , ideft, humilitate cor- fpargit , partem denique pluuiam reddit,
dis , ab omni fuperbiæ malignitate pur- ad varias terrævtilitates , fic & Dei ver-
Aug,
gatur. Eodem modo Auguft. Sic Do- bum varios fructus parit in corde. Pro-
minus hac nos herbam edicinali pur- pterea Dominus dixit : Beati qui audiunt
Luc,11 .
Matth.11. gat dicens : Difcite à me,quia mitisjum & hu= uerbumDei, & cuftodiunt illud. Ideo fub-
miliscorde.
dit in Pfalmo : Qui annuntiat uerbum fuum
3
Ifai. 52 , Afpergere Chriftum gentes eft illas Iacob, quia voluit de verbo Dei fimilitu-
fuo mundare cruore.fic Ifai. ait : 1 ſte afper dinem ponere.
get gentes multas.fuper ipfum continebunt re- 6
Hierony, Afpergere cinere vel puluere caput
ges osfuum,vbi Hieronymus Afperget ( in fignum erat luctus & pænitentiæ , fic
quit ) gentes multas mundans eas fangui- Hefter. Afperfit cinerem capiti , & apud
ne fuo , & baptifmate Dei confecrans Hier. dicitur : Afpergite uos cinere optima- Hefter.4.
feruituti ,Septuag. pro afperget , vertunt tes .Ita amici Iob. Afperferunt puluerem Hier.25.
mirabuntur gentes multa. Sed Hebraicè fuper caputfuum : in fignum moeroris : &
יזה
eft Lazech afperget Goim gentes, fcilicet Thamar filia Dauid: quem morem vfque Iob.2.
Ioan.3. Baptifmo , quia : Nifiquis renatus fuerit ex hodie feruat Ecclefia in feria quarta ci- 2.Reg.13.
aqua & Spiritufanéto non poteft introire in nerum , vt ad pœnitentiam filios fuos
Marc.vlt. regnum Dei.& Marci. vlt. Qui crediderit & inuitet & ieiunium , neque hæc cere-
baptizatusfuerit,faluus erit. monia mororis contratia eft verbo Do-
4 Afperfus eft fanguis fuper veſtimenta mini, quod eodem die decantatur : Cum Matth
Ifai.63 . Chriftiapud Ifai. Torcular calcaui folus, ieiunatis nolite fieri ficut hypocrite triftes:
c. calcauieos in furore meo , & conculcaui quia vt ( inquit ) Chryfoftomus. Non Chryf.
cos in ira mea, afperfus eftfanguis eorumfu- prohibet Chriftus ieiunantes effeponi-
perueftimenta mea. Quòd duobus modis tentiægratia triftes , fed fieri , hoc
Hierony. poteft intelligi fecundum Hieronymum , eft, fingi triftes ad captan-
vel quod filius Dei folus non Angelus ,nc- dam auram popula-
que Archangelus crucis torcular calcaue- rem .
rit & poteftates ibi aduerfarias cōculcaue (.?.)
rit & fanguine eorü,ideft, qui eorum fug
geftionibus fufus eft afperferit vefti-
menta fua , vel quod in vindictam crucis
& mortis fub Tito Vefpafiani Iudæos
coculcauerit, & per metaphoram more vi
&toris corum fanguine veftem aſperſerit.
САР
ASPICERE . 172
Toan6 . ne panum in fucitatione filij viduæ iuxta [ cia impiorum , ideft non approbareil-
Marci,8. Naim & Lazari quatriduani & fic de alijs, Ja , fic Malachias : Non refpiciam ultra ad Malac, 2.
Luc.7.
Ioan.II. fed Theodoretus aliter exponit hunc lo- facrificium , nec accipiam placabile quid de
Theodoret , cum , putat enim parientem , noftrum ef- manuueftra. Vbi & Hieronymus expli= Hierony.
fe corpus mortale fingulorum , poft cat non placuiffe deo facrificia Iudæo-
quod ftare dicitur Deus : Quia dum fum rum qui repudiabant vxores , quia Do-
2, Cor.5, musin hoc corpore peregrinamur à Domino , minus ait : Dico autem uobis quia quicun- Matth.19.
vt Paulus, ait , feneftræ verò & cancelli quedimiferit uxorem fuam nifi ob fornicatio= Cyrill.
nem , er aliam duxerit machatur. Eodem Theodor,
corporis noftri funt quinque fenfus,
quos fi ad diuina promptius aperimus , modo explicant Cyrill . & Theodore-
per illos nos refpicit Deus, v.g. Si audias tus,quiaquos Deus coniungit homo non
verbum Dei , refpicit te Deus propterea feparet. Quod vt ita effe oftenderet fi-
Ioan,2
Luc.8. dicebat:Qui habet aures audiëdi audiat.Si af- lius Dei adfuit nuptiis Cana Galilææ.In
picias cælum defiderio pio afpicit te , ideo eodem fenfu, dicit Dominus Iudæis a=
Pfal.8. Propheta dicebat : Videbo calos tuos, opera pud Amos. Vota pinguium ueftrorum non Amof.s.
Luc.21 . digitoru tuoru. Propterea quoque Chriftus refpiciam , quamuis alia de caufa, quia vt Hierony.
iubet electis : Rejpicite & leuate capita ue- (inquit ) Hierony. de rapinis & fceleri-
ftra quoniam appropinquat redemptio ue- ribus parta offerebant , contra quod Sa-
ftra. lomon ait : Honora Deum de tua fubftantia, Pro. 3:
Refpicere Deus iniquitatem non po- prius enim aliena funt dominis fuis refti-
6
Aba. I. teft , Abac. 1. Mundi funt oculi tui Domine tuenda & deinde ex propriis facrifican=
ne uideantmalum,& refpicere ad iniquitatem dum , cuius nobis exemplum dedit Za=
nonpotes. Sed contrarius in eodem textu chæus præclarifsimum:Ecce ( inquit ) di- Luc.19,
fibividetur Propheta , fubdit enim : Qua midium bonorum meorum do pauperibus , & fi
re non refpicisfuper iniqua agentes ? Ergo vi- quem defraudauireddo quadruplum , in quo
detur poffe refpicere iniquitatem , ad fenfu intelligendum eft quod Dominus
quod refponfio expedita eft , poteft ait : Facite uobis amicos de mammona iniqui- Luc.16.
Deus iniquitatem refpicere vt puniat,iux tatis , hoc eft redditis alienis , de co
Pfal . 93. ta illud Pfalm. Dixerunt non uidebit Domi- quod veftrum eft facite amicos pauperes
nus , nec intelliget Deus Iacob. Intelligite in vobis.
fipientes in populo. ftulti aliquando fapite, Refpicit Deus uias hominis & om- 8
Quiplan duit aurem non audiet, aut quifinxit, nes greffus illiusconfiderat. Prou.5.quod Pro.s
oculum non confiderat , qui corripit gentes non fciptum eft vt notat fuper hunc locum
arguet ? Cæterum non poteft Deus ad ini Beda , ne reputent adulteri tenebris fe Beda,
quitatem refpicere vt eam approbet , fi- noctis poffe tegi , aut hæretici fua vo-
Hierony. cut exponit Hieronymus fuper Abac. lumina poffe celari , hæc ille vbi per
dicit ergo : Quare non refpicis fuper iniqua uias hominis etiam cogitationes, intel-
agentes , ideft, quare non punis Chaldæos ligit quæ quafi quædam mentis viæ Matth, 9.
inique deprædantes Iudæam ? negatiue funt de quibus : Videns Iefus cogitatio- Luc.5-
enim legendum eft cum vulgata : men- nes eorum , ideft Pharifæorum : Dixit
dum quippe eft in Hebreo, vbi non eſt ut quid cogitatis mala in cordibus ueftris,
hoc loco negatio ,fed quia Septuaginta idem enim filius Dei eft de quo Iob at Iob.28,
quoque fine vlla negatione vertunt , di- teftatur : Ipfe fines mundi intuetur , & om-
cendum accipi quidem in fenfu negatio- nia que fub coelo funt refpicit. Vbi fines
nem includente , quare refpicis iniqua mundi ideft terminos intelligit hoc eft
agentes,ideft,foues & exaltas,hoc eft non Lyranus.
omnia loca & tempora vt exponit Ly- Pfal.1 3.
refpicis ad puniendum ? & ideo recte ver ranus. Sic Pfalm. 13. Deus de cœlo
tit per negationem vulgata , quia vtrun- profpexitfuper filios hominum ut uideatfi
que verum eft , refpiciebat enim Deus eft intelligens aut requirens Deum , fic dici-
fuper iniqua agentes Chaldæos , ideft, tur in Sapient. Omnium habens uirtutem, Sap.7.
exaltabat,& non refpiciebat ſuper cofde, omnia profpiciens , cum ergo profpiciat
quia non puniebat eorum iniquitatem ad omnia etiam Vidit fuos laborantes in
tempus. remigando erat enim uentus contra rius
7 Refpicerenegatur Deus ad facrifi= cis. Mar.6,
Profpicit
ASPICERE 173
Pfal.65. mifsi vel committendi, Pfal. Iniquitatem ft vbi Petrus crucifixus , & Paulus capite Match, 16.
Hierony afpexi incorde meo non exaudiet Dominus.Hie truncatus eft.Et fubdit Propheta confor
ronymus ad veritatemHebraicam vertit. tans Ecclefiam , fed liberaberis , quia.
Siuidi in corde meo , ideft confcius mihi fui Porta inferinon præualebunt aduerfumcam.
alicuius iniquitatis. Non exaudiet Dominus, Afpicere interdum eft cum admiratio 16
fed quia puritatem cordis mei vidi,pete- ne cernere fic apud Mich. Afpiciet me ini- Mich.7
Theodo ,
repræfumpfi. At qui Theodoretus Sym- micamea,& operietur confufione, verba funt
Symmach .
machus,inquit,fic vertit.Iniquitatem fi pre ciuitatis Hierufalem ad Babylonem , vt
uidi, ideft fi præuidi me facturum iniqui- exponit Hieron. quæ poft captiuitatem, Hiero.
tatem poft preces , non exaudiet Domi- & opprefsione qua à Chaldæis paffa eft,
nus.Hæc Theodo. fi ergo volumus veniā reftituta prifting libertati, & tatæ profpe
peccati petentes exaudiri.proponere de- ritatifit,fub Machabæis prefertim, vt aſ-
bemus non amplius peccare , propterea piciens eam Babylon iam humiliata con
cum internas adultere preces exaudiſſet funderetur. Quod quadrat Ecclefiæ Ca-
Ioan.8.
filius Dei. Neque ego,inquit,te condemnabo, tholicæ prius a tyrannis exagitatæ fub
Cafsiodo, fed uade noli amplius peccare. Denique Caf- Apoftolis& martyrib' , deinde verò fub
fiodorus,afpicere iniquitatem in corde in Conftantino Magno gloriæ fuæ reftitutę
telligit diftrahi voluntariè cogitationibus quçgetib' in admiratione fuit,illud quip
ad peccatum inducentibus inter orãdum pe experientia comprobatum intellige-
quod eneruat orationem. re cæperunt , quod filius Dei prædixe
14
Afpexiterram , & ecce uacua erat , & uidi rat. Et porte inferi non præualebunt aduer- Matth.16.
Hiere.4.
montes, eccemouebantur,dicit Hiere. Vbi fuseam.Sicut præcedenti numero diceba -
Hlerony.
Hieron . Cernit Propheta in fpiritu quæ mus.
futura erant , vt audiens populus terrca- Afpicere nuditatem alicuius eft illum 17
tur,defcribit autem ad literam more pro- irridere ,fic Habac. ait. Væ qui potum dat Habac, 2 .
phetico vaftationem ciuitatis fub Nabu- amicofuo,mittensfelfuum, & inebrians,ut af-
chodonoforfuturam, fed multo crudelio- piciatnuditatem eius: pro quo ait Hierony- Hiero.
rem præuidit ciuitatis eiufdem defolatio mus,Symmachus ,& quinta editio inter- Symmach.
nem filius Dei,quando fleuitfuper illam , pretatur. Vt uideret ignominias corum : dicun
Luc.19. de qua etiam fub Romanis futura dixit
tur autem , hæc per metaphoram homi-
Matth.23 . Mat.2 3. Ecce relinquetur uobis domus ucftra nis ebrij ,quiturbatione nudatur , fic Na-
deferta. buchodonofor omnes inebriauitcalice fu)
15
Mich,4, Porrò de Babylonica, quidá intelligūt roris fui , & redactos in feruitutem irrifit,
defolatione illud Mich . Nuc cögregateJunt pro quo , & ipfe bibiturus erat calicem
fuper tegětesmultæquæ dicut lapidetur afpiciet iræ Dei. Eodemmodo explicant Theo Theodo
doretus , Theophylactus , & Lyranus, Theoph.
in Sion oculus nofter, ideft defpiciat Sio ocu
Lyra.
lus nofteratque contemnat,ficut adultera quod quadratcum illa fententia Matth. Matth.7,
defpicitur quando publice lapidatur , vbi In quo iudicio iudicaueritis iudicabimini,& in
Hierony. Hieron. Nos inquit qui non occidentem qua menfura menfi fueritis , remetietur uo-
literam fequiinur , fedfpiritum viuifican- bis.
tem ,dicimus aduerfus Sion quæ interpre 18
Afpicere eft aliquando cum timore,
tatur Ecclefia multas nationes congrega- & reuerétia quempiam intueri , fic Zach. Zach.12.
ri dæmonum , & infultare ei , & occifione ait. Afpicient in me que cofixerunt. Ifte lo-
Ioan.19,
filiorum eius fubaudi martyrum gaude- cus allegatur ab Euangelifta Ioanne.de
re.Hac Hieron . Et certe hoc prædixit fi- Chrifto clauis in Cruce confixo : pro quo
Ioan.16.
lius Deiapud Ioannem . Venithora ut om= fept.vertiffe videntur . Afpicient in mepro
nis qui interficit uos arbitretur fe obfequium eoquòdinfultauerunt . Ideo quidam ex Græ
præftareDeo. Quòd fiquis obiiciat Mi- cis putarunt , teftimonium hoc à Ioanne
chaam hoc loco ad literam agere de ca- citatum in Prophetis minime reperiri, &
Euthymius exiftimauit abrafum effe à lu Euthy
ptiuitate Hierufalem à Babyloniis, refpo
Lyra.
Vatablus. dentLyranus , & Vatablus Babylonem dæis,nihilominus Hebraice legimus Ra-
intelligi Romam , quam eodem nomine cadu,transfixerunt,& fortefept. fimiliter
2.Petr.vlt,
vocat Petrus in fua epiſtola. 2.cap.vltim . verterant,fed deprauatus eft locus à typo
Romæ quippe martyres occidebantur, graphis,difceptatio tamen eft apud expo
fitores
ASPICERE. 174
AElianus. Ælianus lib.9 . cap . 20. agit de multiplici cundum fimilitudincmferpentis,ficut afpidisfur
afpidum fpecie. de, obturantis auresfuas, ut non exaudiat no-
2 Afpidum venenum in fanabile vocan- uocem incantantium. Tales fuiffe Iudæos , &
Deut.32 . tur opera quibus ſe oblectant peccatores. Saulem contra Dauid explicant Lyran. Lyra.
Feldraconum uinum eorum , & uenenum afpi- & Ianfenius,fed de eifdem Iudæis contra lanfen,
Vatablus. duminfanabile . Ita exponit Vatablus,quia filium Dei,& difcipulos eius inftar afpi- Aug.
quando voluptatibus allecti peccata fre- dum furentibus exponunt Auguft. Caf- Cafsiod
Gloffa.
quentant,cofuetudo vertitur in naturam , fiodorus, & Gloffa . Nam illis Dominus Ioan.8.
& quafi in fanabilis euadit, quadrat etiam dixit.Quiex Deo eft,uerba Dei audit, propter-
hæc fententia Iudæis de quibus à Moyfe canos no auditis,quia exDeo non eftis: & quan
prædicta eft, qui vinum blafphemiarum do prædicabat Stephanus , vt notat hic
contra filium Dei ex torculari cordis fui Auguft.Continuerunt aures fuas Iudei. Ad- Aug.
Acto.7,
bibentes, & alijs minoribus propinantes dit etiam non probari hoc loco ab fcriptu
Luc.II. dicebant.In Beelzebub principe dæmoniorum ra incantationes quibus Marfi ferpentes
leycit dæmonis,item. Samaritanus es tu, &de- incantare folent . Sed referre confuetudi-
Ioan. 8. monium habes , & , quid facimus quia hic ho- ne ,Marfus enim dum incantare fuis car-
loan.II. minibus nititur afpidem, illa præfentiens
mo multafignafacit.
Afpidum oua rumpere , eft fuggeftio- alteram aurem allidit terræ,alteram veró
3
nibus dæmonis in corde confentire , fic prout poteft cauda quidem obturat . hęc
Ifai, 59. Efai.ait.Oua afpidum ruperunt, &c. Quico- ille.Hæc etiam Euthimius . Idem Lyran. Euthy:
mederit de ouis eorum morietur , Lyra.
quod confo Vnde Propheta fimilitudinem duxit ap=
Proco.
tum eft erampet inregulum . Hoc Procopius tifsimam . Sic etiam Virgilius. Frigidus in Plini
Vergi.
us.
exponit de Iudæis , in quorum cordibus pratiscantanlo rumpitur anguis. Deniq; Pli Pfal.13 .
jafpis , ideft diabolus feminafuæ malitiæ nius lib. 28.ca. 3. Præterea de Iudæis di- Aug.
iecit , rumpebant autem illi paffim oua, citur:Venenum afpidumſub labijs eorum . Vbi
quando confilium contra Iefum capie- Auguft venenum,inquit,dolum dicit, aſ=
Matth.22.bant , ficut quando miferunt ad eum. Dif- pidum autem quia præcepta legis ficut
¡cipulosfuos cum Herodianis rogantes . licetcea afpides audire nolunt , quafi verba incan
fam dare Cefari ? Et quando affentiebant tantis . Ideo filius Dei clamabat.Qui habet Luc.8.
Caiphæ dicenti . Expedit ut unus homo mo- auresaudiendi audiat.
Ioan. II. 5
riatur pro populo. Item quando cæperunt Afpidüfel eft amaritudo que in morte
loan, 8. Iob.20.
Joan.10. lapidare eum. Comederunt autem turbæ nafcitur ex cōfciétia peccatoru Iob. Panis
Ioan.19 . de ouis corum,quando clamauerunt , cru ciusin utero ipfius cöuertatur infel afpidum in
cifige Ioan. 19. Denique quod confotum trinfec . Hebraicè propane eft vox Lache!
fuerat erupit in regulum , quando in fuis quæ denotat quidquid pafcit ficut efca ci
fceleribus obftinati Romanos contra fe
bus.Profelleverò afpidum eft Merorath
prouocarunt,à quibus tanquã à regulo de amaritudo Phetanim afpidum , fed idem
Luc.19. leti funt fub Imperatore Tito de quo eft fenfus .Vbi D.Thomas . Sicut folet,in- D.Tho.
præfcius . Iefus uidens ciuitatemfleuit fuper quit,cibus indigeftus in venenofos humo
Greg. illam.Sic B.Gregor.allegans hunc locum res conuerti , fic bona impij temporalia
Efaiae fuper Iob.20. Vbi de afpide fit mě non digefta mifericordiæ calore , couerte
turei in mortis amaritudinem vnde ama
tio dicit, oua afpidum rumpere effe malis
cogitationibus à diabolo feminatis præ- rior eft mors illius qui cordis affectu bo
D.Tho, bere confenfum Sed D.Thom.fuper eun nis temporalibus adhæret , talis fuit mors
dem loc Efaiæ luculentius exponit . Af- diuitis purpurati , qui fepultus eft in infer Luc. 16.
pidum,inquit,oua concipere , eft malum no,eodem fere modo exponit Greg. lati Greg.
cogitationem admittere,oua autem rum- tia,inquit,temporalis cum peracta fuerit,
pere,eft peccatum opere manifeftare,con deglutitur ad poenam .
fotum autem ouum erupere in regulum, Afpidum caputfuggerere eft diaboli- 6
eft alijs fcandalum præbere mortiferum , cam fuggeftionem frequenter fufcipere
Matth.18. dequo Mat.18 .Ve autem homini illiper que fic lob dicit.Caput afpidum fugget , er mor- Iob.20 :
fcandalum uenit, D.Tho.
debit eum lingua uipere.D.Thomas legit fur
4 Afpis furda typus eft eorum quiver- get contra eum ,fed in Hebreo non habe
Pfal. $ 7. bo Dei aures obturant,Pfal. Furor illis fe= \ mus furget,fed fugget,ita vertit Vatablus 'Vatab
& in
ASPIS .
175
& in blibijs Complutefibus ita legitur,& martyres,vt inquit, Gloffa Ordinaria de Glof ordi.
Chaldeus. Chaldaicus paraphraftes vertit: capita af- quaIoan. Venit hora ut omnisqui interficit Ioan.16.
pidumfugget. Denique in Hebræo eft vox uos,arbitreturfe obfequium præftare Deo. De
PI Inac quæ eft fuggere , fic Deut. niq; dracoaftutia eft occulta hæreticoru,
32.vtfuggeret mel. Item fept . Ovor de vt Gloff. notat de qua Dominus dixit. At Matth.7.
δρακοντων θηγάσκεν . Hoc eft . Furorem tendite à falfis Prophetis,& c.Sunt enim dra
Greg . Solinus.
draconumfugat. Vbi Grego. exponit afpi- cones pulcherrimi , vnde Solinus cap.30 .
dum caput fugget , ideft blandam initio dracofcytalis,inquit , tanta refulget tergi
dæmonis fuggeftionem , quæ poftea in varietate,& notarum gratia, vt vidētes re
confuetudinis rabiem conuertitur, & vio- tardet. Et miraculi fui capiat ftupentes .
lenter cruciatnifi obediatur ei , mordetq; Hæcille,tales funt hæretici.
ficut vipera.Propterea omnis blanda ten Affummere vide indictione accipere.
tatio longe mox arcenda eft , ficut filius
Dei nos fuo docuit exemplo, qui tentato- C PVT CLX.
ri de gula fuggerenti ftatim repellendo
Matth. 4
dixit.Non infolo pane uiuit homo.
Aftare Afsiftere.
7 Super foramine afpidis delectari , eſt
charitatis deuotione de obfeffis corpori .
Ifai.11. bus demones expellere Efa . Et deleci abitar SSISTERE , & afta-
infans abuberefuper foramine afpidis . Vbi re dicitur Hebraicè
Gloffa. Gloffa,& Lyranus infantes ab vbere abla Amad Gene. 19. & Za• עמיר
Lyra. cha.3 .
tatos intelligunt Apoftolos à carnalibus
delectationib' abſtractos, qui de obfeffis Affiftere,& aftare ide
immundos fpiritus expellebant.Item D. eft quòd coram alio ſta =
Athanaf. Athanafius libr. de Pafsione , & Cruce, re, in obfequium velho -
hanc , inquit , poteftatem dediffe filium norem illius , vnde apud Dan. de Ange- Dan.7.
Luc.10: Dei difcipulis calcandi fuper ferpentes . lis in obfequium Dei paratis dicitur. Mıl-
Sed non minus fancti prædicatores de lia millium miniftrabant ei,& decies millies cẽ
corde prædicatoris afpidem extrahunt tena millia aſsiſtebant ei. Vbi aſſiſtentes di-
virulentam , ficut cerui generofi qui flatu cuntur qui non huc ad nos facile deftina-
ferpentes exufflant decauernis ,& necant, tur,fed manent circa thronum Dei , qui .
Cyril. atque difrumpunt. Sic intelligit Cyrillus que primæ, & fummę funt Hierarchie vt D.Tho
Tertul. hic, & Tertullianus contra Marcionem tenet D.Thom.1.par.q.112 . artic. 3. & į
Matth.9.
lib.4.Sic filius Dei de his ferpentibus di= Grego. fuper illud Iob. Nunquid eft nume- 'Greg:
cit.Nonueni uocare iuftos fedpeccatores ad poe rusmilitum illius. Affiftere etiam vel afta- Iob.25 .
Luc.as. nitentiam,Luc.15.fubiungit.Ita gaudiu erit reprimores dicuntur in conciliis, Pfalm. Pfal.2.
in calocoram Angelis Dei Juper unopeccatore Aftiterunt Reges terræ, & principes conuene - |
runt inunum,&Iob ait .Cum ueniffent filij Dei Iob.1.
pænitentiam agente, &c. Delectatio ergo.
prædicatoris no debet effe in affectatione utafsifterent coram Domino. Ideft paratiad
eloquentiæ , fed in abigenda procul afpi- obfequium Domini , vt exponunt Greg. Gregi
de Satanæ. Gloffa D.Thom.& Lyra. ita dixit Elias.
Glof.
co
Super afpidem ambulare, eft blandas Viuit Dominus Ifrael in cuius confpectufto.In D. Tho?
tentationes diaboli fupprimere,Pfa.Super quofenfu Salomoni dixit Regina Saba. Lyra.
Pfal.90 .
afpidě, bafilifcu ambulabis, & coculcabis leo Beati uirituiquiafsiftunt coram te : denique 3.Reg. 17.
Glof.interl. ne, draconě. Vbi Glo.interlinealis afpidē Raphael Angelus Tobiæ dixit . Ego fum 3.Reg.to.
tentationem intelligit que occulte percu- Raphael Angelus , unus è feptem qui aftamus 2. Para.9.
Tobiæ.12.
tit,qualis illa qua tentator Domino dixit ante Dominum .
Aftare dicitur Deus in auxilium, fuo- 2
Matth. 4. efuriéti:Dic utlapides ifti panesfiant.Bafilif-
cus eadem Gloffa dicit , Rex eft dæmo- rum , & patrocinium metaphoricè vnde 2.Tim . 4.
num qui flatu necat,ideft, tentatio fuper dixit Apoftolus : Dominus mihi afsiftit, & Sap.9-
bię diabolice,qua fcilicet,tentati Iacobus Salomon:Da mihi: ait,fedium tuarum aſsiſtri
.I.
& Ioannes dexteram , & finiftram regni cem Sapiëtiam. Scilicet vel quæ tibi afsiftit,
Matt.20. Chriſti petebant , Matth . 20. Leo verò tanquam regiafsiftunt fapiêtes. Velquia
violentatentatio tyrannorum eft contra regnum Ifrael dicitur Regnum Dei, iux-
ta illud.
ASSISTERE ASTARE .
1,Para. 29. ta illud . Seditque Salomon fuperfolium Domi mam eius,ita vt tertia die refurgeret,pro-
ni:ideo petit fapientiam Dei, quæ afsiftat pter vnionem quidem ad verbum pro-
regno eius,vt pofsit fapienter gubernare, pria virtute. Fuit autem pauper Chriftus
Lyra. ita exponit Lyranus.Hæc fapientia afti- in hac vita mortali.Qui cum effet diues ege- 2 . Cor.8.
tit Magis ne deciperentur ab Herode . Nã nuspro nobisfactus eft , ut nos fua inopia dita-
refponfo accepto in jomnis ne redirent ad Hero ret.Nec audiendi funt Vatablus , & Ianfe
Matth.2. dem,per aliam uiam reuerfifunt.Dicitur præ- nius de Doeg inimico Dauid hunc Pfal
Sap.19. terea in Sap. Honoraſti populum tuum, & non mum exponentes.
defpexifti in omni loco, & tempore afsiftens eis. Aftare quoque nobis dicuntur Angeli 5
Ideft auxilium es præbens vbicunque vt confolentur,& adiuuent , fic de fanctis
Lyra, opus fuit,vt notat Lyranus. Nam in mari fœminis fepulchrum Domini vifitanti-
Rubro , & in deferto in temporefitis , & bus dicitur . Ecce duo uiri aftiterunt iuxta il Luc.424
quando peribant morfu ferpentium , præ las in uefte fulgenti.Et aſcendentem in cœlu
fens tulit illis adiutorium. Quid ergo du- Dominum afpicientibus Apoftolis . Ec- Acto.1.
Matth, 16.
bitant haretici de perpetua Dei affiften- ceduo uiri aftuerunt iuxta illos in ueftibus al ·
tia in Ecclefia Chrifti,de qua dixit.Et por bis.
te inferinon præualebunt aduerfus eam: Cum Aftare ad honorem Dei à deftris eius 6
femper aftiterit Ifraelitico populo ingra- dicitur Ecclefia triumphās Pfal . Aftititre- Pfal,44.
to, & murmuranti contra illum? gina à deftris tuis in ueftitu deaurato circunda-
3
Eccl.24. Afiftit fapientia Dei abundanter ele ta uarietate . Vbipro veftitu deaurato eft
&tis ,fic Eccl.ait.Qui emittit diſciplinamficut Hebraicè Bekethe Ophir . Ideft in maſſa בהם
Lyra. Lucem, afsiftens quafi Geon in die uindemia. aurea Ophir fed Kethem maſſa auri eſt,
Vbi Lyranus Geon, inquit , eft quartus & fignificat veftem totam auream , quod
fluuius paradifi , videlicet Nilus, qui quá explicat Bafilius de Ecclefia electorum . Bafil.
uis abundet aquis, maxime tamen tempo Et eodem modo Hieronymus in expofi- Hiero.
Matth.26.
revindemiæ,fic ergo Sapientia copiofiffi tione ciufdem Pfa. Ad Principiam Virgi
me iuftis afsiftit,illis præfertim qui humi nem.De quo legimus. Venite benedictipa-
Matth. 11. litatis excellunt virtute , iuxta illud. Quia trismei,accipiteregnum , quod uobis paratum
abfcondiftihæc à fapientibus, & prudėtibus,& eft aborigine mundi . Tunc ftabit Ecclefia
reuelafti ea paruulis : tépus auté vindemia fanctorum à dextris iudicis Chrifti diade
per metaphora infcripturis tēpus eft mor mate gloriæ coronata,tunc implebituril-
etis , quando fapientia Dei abundantius lud Sap.Accipientregnum decoris , & diade- Sap, s
electis afsiftit , ficut credimus aftitiffe ma fpeciei de manu Domini . Eodem modo
Luc.16 . mendico,de quo Luc . Factü eft ut morere- fuper eundem Pfal, exponunt Chryfoft. Chryf.
tur mendicus, & portarctur ab Angelis . Sed & Theodoretus. Cæterùm de B.Maria Theodo
multo copiofius Deiparæ Virgini , quæ virgine intelligit Sophronius Patriarcha Sophon.
optimam partem elegit.ficut illi applicat Conftantinopol. Quæ aftat à deftris filij, Athanaf,
Luc.10,
Ecclefia. Itembeato Stephano aftitit mo fic etiam Athanafius fuper Euangelium
A&t.7 .
rienti. de fanctifsima Dei genitrice. Item Adel . Adelfon.
In eodemfere fenfu dicit filius Deife fonfus in fermone de Affumptione B. Ma
4 cudum humanitatem fe adiutum ab eter- riæ,& quia mediatricis ,& aduocatæ mu-
no patre Pfa. Qui aftitit à dextris pauperis, nerepro nouis fungitur , nontamfedere
ut faluam faceret à perfequentibus animam quam aftare dicitur , quod munus adhuc
meam.Porrò de Chrifto iuxta litera hunc in vita mortali fufcepit, quãdo in nuptiis
Pfal.ro8.
Hiero. Pfalmum intelligunt Hierony. Auguft. Cana Galilçæ dixit vino deficiente con-
Aug. Caffiodorus, Gloffa, Lyranus , & Gene- uiuis : Vinum non habent. Stabit ergo Max Joa.2 .
Caffiodo. brardus, Hugo, Beda. Cum Petrus , Act. ria Virgo à dextris filij ,honoris gratia fu
Glofla, 1.De hoc Pfalmo fumpferit teftimoniu
per omnes Angelos neque obftat quòd שֶׁגָּל
Lyra,
Genebrard. dicens . Viri fratres oportet impleri fcriptu- Hebraice non eft regina fed, Shegal con=
Hugo Card. ram,quam prædixit Spiritusfanétus per os Da iux,vt vertunt Aquila , & Hierony. quia Hiero.
Beda. uidde luda, c. Epifcopatum eius accipiat al- mater, & fponfa Chriſti eſt Maria.
Actor.I. 7
ter. Itaque Chriftus dicit fibi vt homini Afsiftens Pontifex pro nobis dicitur Hebr,9
patrem aftitiffe,vt faluam faceret à perfe- filius Dei,Hebr. 9. Chriftus afsiftens ponti-
quentibus Iudæis , & Iuda traditore ani- fexfuturorum bonorum . Et certe dum inter-
ris erat
ASSVERVS. 176
Luc.6. ¡ ris erat nobis orando etiá afsiftebat. Quan fequitur Lyranus , item Hyftoria Schola Lyra.
ftica. Scholafti.
do eratpernoctans in oratione Dei : poſt af- Hiftoria .
cenfione verò in cælu aduocatus nofter Affuerus alius fuit Perfarum Rex
poft annos multos maritus Efther : de
2
1.Ioan.2. eft.Siquis peccauerit aduocatum habemus apud
patrem. De quo in dictione aduocatus , & quo agimus in dictione Efther , libro. 5 .
in dictione interpellare . Hic fecit in tertio anno regni fui grande
conuiuium in typum Chrifti Domini,
CAPVT CLXI de quo habes in libro Efther . Vbi fuper Efther.1,
1 27.Prouincias Rex dicitur:neque alie-
Affuerus. num eft à figura , & myfterio filij Dei,
quòd tertio fecerit anno conuiuium , quia
1 SSVERVS non neque in lege naturæ , neque in lege fcri-
eft nomen proprium pta , fed inlege gratiæ Chriftus Rex re-
-אחשן
fed appellatiuum , & gum , & Dominus dominantium in eſ-
617 cam omnibus Chriftianis corpus fuum,
fignificat magnũ ca-
put quomodo Perfæ & in potum fanguinem pretiofiffimum
olim fuum Monar- dedit , de quo dixit . Caromea uere eft ci- Ioan,6
cham appellabat , de bus, & fanguis meus uere eft potus. Hoc au-
Dan.9. quo fit mentio apud tem epulum verus Affuerus quem pater
Dan . Anno primo Darijfilij Affueri , &c. dedit caput fuper omnem Ecclefiain in Epher.
Qui Darius fimul cu Cyro Babylonem veftibulo horti fecit, qui regia manu con-
fitus erat, ideft in veftibulo paradifi ,quæ Matth.16 .
cepit. & quidem patrem huius Darij puta
Canus. uit Melchior Cano.li. 1 1. de locis Theo eft Ecclefia militans, quam fuper Petrum
ædificauit .
logicis ca. 3.ad nonum fuiffe nomine pro
Affuerus quoque vocatus eft Cam- 3
prio Affuerum appellatum, & illum exti-
tiffe qui duxit vxorem Efther. cuius opi- byfes filius Cyri,qui apud Efdram fabri. Efdi,4.
nio ftare nonpoteft , hic enim regnauit cam templià Cyropatre conceffam, im-
Dan.11.
ante Cyrum anno vno in Babylone fed pio impediuit edicto , vnde in expedi-
Affuerus maritus Efther fuit poft Cy- tione Ægyptiaca male periit . Aduerfa-
rum, quia idemipfe vocatur Artaxerxes farios enim templi fui difperdit Deus , & 2.Mach.3.
Efther.11 inlibro Efther , quod nomen apud Per- flagellat feueriffime , ficut Heliodorum 1.Mach, 6 .
fas fuitplanè poft Cyrum introductum . & Anthiochum .Vnde & filius Dei: Ze-
Deinde maritus Efther metropolim reg- lus , inquit , ad patrem , domus tue come- Pfal. 68.
ni fui habuit Sufan, conftat autem nonfo dit me. Ideo & ementes atque vendentes Ioan, 2.
lum poft Cyrum , fed & poft Cambyfem eiecit de templo , Match,2r.
filium eius,&poft duos magos , Darium
Hyftafpis filium primum inter Reges CAPVT. CLXII.
Plini, Perfarum fedem fibi regiam conftituiffe
Sufan ,vt refert Plini.li.fexto ca.vigefimo
feptimo.Infra , inquit , eft Sufiane , in qua Affur, Affyrius.
vetus regia Perfaru Sufa à Dario Hyſtaf
pis filio condita . Poftremo de marito SSYRII dicti funt 1
Efther.legimus capit. 10. Rexuero Affue- ab Affur filio Sem.vtvult
Iofeph:
rus omnem terram , & cunétas maris infulas Iofepus libr. 1. Antiquit. N
fecit tributarias . Reges autem Perfarum cap.decimoquarto, quod
ante Darium Hytafpis non ceperunt ma & nomenipfum Affyrio
ris Infulas . Ergo Darius filius Affuerinō rum indicat. Græce quip
eft filius mariti Efther , fed filius Aftya- pe,& latine Affurij nominantur,& Syria
gis Regis Medorum potentifsimi qui pro vfquehodie Suria dicitur vulgo , nam.y.
pterpotentiam vocatus eft Affuerus , id- apud Græcos idem eft,quod . v. apud la-
Iofeph. eft magnum caput . Ita tenent Iofephus tinos.Sic legimus 4.Reg. VenitTheglathe 4.Reg.15 .
Hiero. Pfal.82.
libr. 10. Antiquita cap. 13. & Hierony . phalafar . Rex Affur,ideft,Afsyriorum, & fai, to.
Theodo
fuper Dan. 5 . &. 9. & ibi Theodor. Beda Pfalm. Etiam Affur uenit cum illis , & Efai. Queftio.
Beda.
quoque in lib.de fex ætatibus mudi,quos Væ Affur uirgafuroris mei. Sed non medio Gene.10
cris
ASSVR ASSYRII.
cris oritur quæftio quod cum Affur inter Affur prifcus filius Sem diem clauferat vt
filios Sem numeretur Gene. 1o. his ver- credere par eft.
bis.Filij Sem,Alam, & Affur , & Arphaxad Afsyriorum & Chaldæorum vel Ba-
byloniorum diuerfa funt regna diuerfif- 3
Lud , Aram:nihilominus tamen in co =
dem capite paulo ante,vbi de filiis Cham quelimitibus circumfcripta , quia tamen
mentio fit , & de Nemrod qui cæpit in vnus frequentius vtrique regno impe-
Babylone regnare fubdit textus. De terra rabat Monarcha , fcriptura facra alterum
illa egreffus eft Affur , er ædificauit Niniuem. pro altero vfurpat interdum , ficut 1. Ef 1.Efdr.6.
Quæritur ergo an ifte Aflur fit ille filius dræ. 6, & alibi de quo agimus latius li-
Sem,& fi filius eft Sem, quomodo egref- bro. 2. in dictione Babylon . Sed Hie- Hiero.
fus eft de terra Sanaar , vbi eft & Baby- ronymus quoquefuper Efai. Regem Af=
lon ? de quo funt duæ fententiæ prior eft fyriorum ibi intelligit Nabuchodono-
Iofeph. Iofephi qui loco fupracitato dicit , Af= for Babylonium , qui deftruxit Hierufa-
fur filium Sem illum eundem effe qui ædi lem.
ficauit Niniuem , & Affyriis nomen Assyriorum opem Iudæi poftulabant 4
dedit , quod fequuntur Hieronymus li= necefsitate famis aut belli , maxime quan
Hiero. bro de traditionibus Hebraicis , Au= do abÆgyptiis bellum imminebat ,& è
Aug. contrario fi ab Afsyriis bellum vrgeret,
Schol. Hift . guftinus libr. 1 6.de Ciuitate cap.3.Hy-
Lyra. Itoria Scholaftica, Lyranus fuper Genef. tunc Ægyptiisfæderabantur , & diis co-
Vatab. 10. Vatablus & alij plures : quare autem rum , Deo autem verò nihil fidebant ,pro-
Affur de terra Sanaar, & Babylone dica= pterea derelicti funt ab eo , vt dicit Hiere
Aug. Thre- s.
tur egreffus, variæ funt coniectura. Aug. mias. Ægypto dedimus manus , & Afsyriis ut
loco citato dicit Affur filiu Sem occupaf faturaremurpane . Quod non folum fecit
fe aliquot ciuitates Nemrod interra Sa- tribus Iuda & Hierufae , fed idem prius
naar,& in de exiiffe vt Afsyros conderet, fecerant decem aliæ tribus quæ dicuntur
Ofe.7.
non tam ipfe quam pofteri eius . At qui Ifrael,& Ephraim, de quibus apud Ofcã .
Sehol. Hift. Hifloria Scholaftica putat Aflur inuafiffe Ægyptum inuocabant,ad Afsyrios abierunt, &
Lyra. terræ Nemrod , indeque ab eo pulfum, cumprofectifuerint , expandam fuper eos rete
Vata.
ædificaffe Niniue. Denique Lyranus , & meum.Item.Ephraim, &c.fædus cum Afsy
Vatablus exiftimant Aflur cum pacifice riisimit. Putabant enim,& Deo Ifrael, &
ageret apudNemrod , propter idolatria Diis Ægyptiorum atque Afsyriorum
tamen eius inde exiiffe, & Niniuem ędi- poffe fimul in feruire , fed contra Domi-
ficaffe. nus dicit.Nemo poteft duobus dominis ferui- Matth.6.
Cæterum contraria fententia eft Ioan. re. Vnde quando fame vel bello premi-
tur fidelis,non debet quidem ad inimicos
Ioan Aniús, Anij qui in fuo Berofo lib . 4. ait Aſſur fi-
lium Sem condidifle Afsy rios , fed poft religionis facile cofugere. Sed quærite. ait
multos annos fuifle alium Affur de ftir Dús. primuregnüDei & iuftitia eius,& hæc Hiero.
pe Nemrod, qui alio nomine appellatus. omnia adijcientur uobis. De quo lege Hiero. Lyra,
eft Ninus,hicexiit de patria terra Sanaar fuper Thren.5 .& Ofe.7 . & ibi Lyran.
Aflur & afsyrij in fcripturis compa = 5
& venit in Afsyrios expulitque inde Af-
fur filium Sem,aut certe pofleros eius, cũ ratur apibus aculeatis , propter vfum fa-
que occupaflet regionem vniuerfam , ædi gittaru ,& Monarchiam ,cuius fpecie refe
Hiero
ficauit Niniuem. Hic itaque fuit filius Be runtapes.Vt notat Hiero.fuper illud Ifa. Ifai.7.
li filij Nemrod qui dictus eft Saturnus, Indic illa fibilabit Dominus mufcæ quæ eft in
cum autem cepiffet Aſsyriam, eam con- extremoflumina Ægypti.Ideft Egyptiis in
iunxit cum Babylone, & exvtraque fecit ftar mufcarum immundis , & api quæ eft
Monarchia. Eande fententia tenent ex in terra Affur. Vbi de Ægyptiis imple-
recentioribus viri quidem eruditifsimi tum eft, quãdo occiderunt regem Iofiam 2 - Para-35
Fran. Riber. fuper Gene. 1o. & Francifcus Ribera fu- de Afsyriis vero, quando Nabuchodo-
per Ofe. s. nequefua probabilitate caret nofor cepit Hierufalé , fic exponit Hiero.
quia communis fententia eft , Ninum fi- de quo vide in dictione Apis.Dabat autē
lium Beli Niniuem ædificaffe, cuius tem- Dís victoriam tam Ægyptiis quam Afsy
Eufeb.
pore fecundum Eufebium in Chronico riis contra populum fuum,vt illum flagel
natus eft Abraham . Eo autem tempore lis humiliaret, & iftos beneficiis ad virtu-
tem allia
ASTAROTH. 177
Z Aftaroth
ASTYAGES .
Aftaroth nomen proprium eft loci :de | ranus,& Dionyf. Carthufi. fed neq; hoc Lyran.
Carthufi .
quo fit mentio Genef. 1 4. a . Deut. 1.a. fuftineri poteft, quia ex ipfa hiftoriæ nar
Iofu.9.b.12.b.13.b. ratione colligitur , adhuc quando Daniel
Dracone occidit, Babylonicum fub pro-
priis regibus imperiu floruiffe, neque di-
CAPVT CLXIIII.
tioni Cyri fuiffe fubiectum,alioquin non
diceretur occifo à Daniele Dracone: Ba-
Aftyages. byloniiindignatifunt uehementer,& congre=
gati aduerfum regem dixerunt, Iudæusfactus
eft rex,& c. Et dixerunt, trade nobis Danielē
AStyage s Rex
ra memor atur,femel
Dan.in1 facra
3. hisScript
verbisu-:
alioquin interficiemus te. Atquicōtra Cyrū
Dan-13.
Et Rex Aftyages appofitus eft ad patresfuos, Babylonij proftrati, neq; hifcere aufi fuif
fufcepit Cyrus Perfes regnü eius. Erat au fent. Quare vt Pererius fuper Daniel . Bened.
të Daniel eo tempore plufquam nonage adnotauit,mentio mortis Regis Aftyagis Pererius.
Dan.9.
narius :na feptuagefimo anno captiuitatis pertinet ad caput 9.Danie.vbi legimus :
expleto cœpit regnare Cyrus , vt conftat Anno primoDarii Affueri , qui imperauit
ex poftremis verbis libri Paral. 2. Fuerat fuper regnum Chaldæorum anno uno regni
2.Paral. 2 . aute cum Iechonia Rege translatus in Ba eius,& c.quia vnum duntaxat annum in
bylonem,vndecim annis ante captiuitate Babylone regnauit Darius , quo mortuo
Sedechix Regis, & defolatione Hierufa regnum eius fufcepit Cyrus , vocatur au-
lem : ergo licet puer tunc dece fuiffet an- tem Darius hoc loco Aftyages.
norum:iam quidē excefferat nonagena- Sedrogabis fortaffe, quare Darius, Me 3
riu ætatis annum, quando Babylonicum dus , Aftyages appelletur? Ad quod ref=
Quæftio. Cyrus fufcepit Imperium. Quærunt au- pondemus duas effe de hoc Dario opi-
tem expofitores,quorfum hoc loco exor niones, qui in Babylone capta vno anno
dij regni Cyrimortifq; Aftyagis metio regnauit. Quidam enim dicunt fuiffe fi-
Hector Pin fiat?Et quide Hect.Pint' fuper Dani. pu lium Aftyagis Regis Medorum , qui củ
tus, Darius vocaretur dictus eft etiam Ziara
tat,in exordio regni Cyri hiftoriam Su-
fannæ contigiffe . De quainhoc cap. 13. xes à Gręcis, &cognome eius fuit Aftya
mentio fit. Et eodé tempore auunculum ges,cuius fententiæ inter authores Ethni-
Cyri Aftyage apud Medos obiiffe , eiq; cos folus fuit Xenophon in fua Cyrope- Xenophon,
in regno Medorum Cyrum hærede fuc dia:de quo latius agemus libr.4.in dictio
cefiffe : veruntamen hæcfententia ftare ne Darius . Altera fentétia eft Aftyagem
nullo modo poteft , quia hiftoria Sufan- nullum habuiffe filium marem , fed filia,
næ tempore Nabuchodonofor multo an quæ fuit mater, Cyri, & hunc ipfum regé
te præceffit,cu adhuc Daniel puer tranf- Media potentiffimum auum Cyri cum
latus fuiffet in Babylonia . Sic enim legi- eodem Cyro Babylonem coepiffe , & ibi
Dan.13. mus:Excitauit Dominusfpiritum pueri îu- de vno anno regnaffe:fuiffe verò aliono
nioris cui nomen Daniel.vbi non folupue- mine dictum Darium , hic ergo defun-
ri dicitur fed additur lunioris . Aftyages tus narratur Dan. 1 3. & vtrumq; regnu
&
Eufebius. autem Medus in Chronico . Eufeb.regna Medorum , videlicet , & Chaldæorum
uit in Media poft morte Nabuchodono cũ Babylonia nepoti fuo Cyro reliquiffe:
for,qui Nabuchonofor anno octauo re- quifecundum iftam fententiam regnare
4.Reg.4gni fui tulit Iechoniam in Babylonem cũ quidem cœpit in Media trigefimo quin
Daniele,& regnauit poftea annis trigin- to anno captiuitatis Babylonicæ , regna
ta quinque compleuitq; quadraginta tres uit autem,vt in libro 1.refert Herodotus Herodotus .
annos regnifui,quomodo ergo poteft co annis triginta quinque , vfque ad com-
ftare fententia Pincti. pletum annum feptuagefimum captiuita
2 Porrò fecunda fententia tenet mentio tis,fub fine auté huius anni defunctus eft:
Dan. 13. ne de morte Regis Aftyagis Dan. 1 3.fa & certe vtranq; fententia , vt probabileın
&tam non ad hiftoria pertinere Sufannæ, fepe inculcat Hiero.maximè fuper ca. 5. Hierony
Dan, 14. Danielis : concordat & Eufebius in Chro Eufebius.
que ibinarratur , fed ad hiftoria cap. 1 4 .
fequentis : vbi agitur de idolo Bel, & de nico.cum pofteriorifententia, qui Aftya
dracone, què Daniel occidit: ita tenet Ly gem vltimum Regem ponit Medorum,
& polt
ATHALIA: 178
&poft eum Cyrum. Quòdfi quis obii- tem fugiendum fit homicidium , Domi-
Herodot, ciat,quòd Herodotus tradat Aftyagem nus in Euangelio docuit. vbi non folum , Matth.s.
auum Cyri ab ipfo Cyro victum fuiffe, qui occiderit,reum futurum dixit in iudi-
& in Carmaniam relegatum : refponden cio , fed & qui dixeritfratri fuofatue, reus
dum eftfcripturam facram de hoc , quòd (inquit)erit gehenne ignis. Fuglendar
per violentiam factum eft no curare , fed etiam effe ambitionem docuit , quæ cœ-
reconciliatum Aftyagem cum nepote dium mater eft, & exitij ,quando conten-
fuo Cyro regnafle in Babylone, & ibi de dentibus aliquádo Apoftolis, quis eorum
functum referri, quanuis certe prior fen- videretur effe maior:oftenfo paruulo in -
tentia Hieronymo magis arridet fuper fante.Nifi conuerfi (inquit)fueritis, effi- Matth.18,
Iofephus. Dan.5 .& 9.quam etiam tenet Iofephus ciamini,ficut paruulus ifte, non intrabitis in
lib. 1o.antiquitatum capit. r 3.vbi Darių regnum cælorum.
vocatAftyagis filiü, quitaine ait alio no-
mine vocabatur à Græcis, videlicet Zia CAPVT CLXVI bam
"
raxes,cui manebat cognomen Aftyagis.
Cæterum adhuc nodus manet diffi- Atrium.
4
cultatis prioris,quorfum de hiftoria mor
TRIV M Vocatur הצר
tis Darij Aftyagis, quæpropria erat capi
Hebraicè Chafer Exod.
tis 9.Danielis, agitur in capite 13. Ad
quòd refpondendum eft,librum Danie- 27. & 40. & 3. Reg. 6. .22zidan V
lis vfque ad caput 1 2. finitum lingua Adificauitatrium interias.
Chaldæa legi literis Hebræis, vt in præ- Atrium fignificatprimam domus par
Hierony.fatione Danielis refert Hieronymus. tem,quæ continet mediam aream,inqua I
Græcus autem interpres Danielis non collectæ ex orhni tecto pluuie defcen-
dunt. Continet etiam veftibulum : &
fuit exfeptuaginta viris , vt ibidem Hic
ronym , ait, fed quidam alius , qui poft quidem in tabernaculo foc deris erat area
12.caput duo fequentia , fcilicet 19. & antetabernaculum fine tecto, vbi facrifi
14.ab initio Græcè fcripta à perito lin- cia offerebantur : de quo in Exod.praci Exod.28,
guæ tunc Græcè inter Chaldæos , cuin pitur , vt longitudo eius ab Oriente ad
aliis duodecim primis capitibus, fine or- Occidentem effet centum cubitorum : ita
dine pofuit poftremo loco : quæ tamen vt plagam Auftralem occuparent colum
ponenda erantante 1 1. caput , quia res næviginti,vnde cortina pendebant cen-
geftas intermiffas continent:ideo perre- tum fimilitercubitorum :latitudinem ve-
capitulationem de morte Darij cogno- rò à Septemtrione, ad Meridie ex vtro-
mento Aftyagis fecit mentionem in ca que latere quinquaginta cubitorum eius
pit. 1 3.fed de hoc fatis. menfuræ cortina fimiliter ambiebant.
Poft atrium hoc eratveftibulumtaberna
CAPVT CLXV. culi: & deinde tabernaculum in duas par
tes diuifum,quaram prior fancta ,pofte-
Athalia. riorverò Sancta fanctoru appellabatur.
Erat aute altare holocauftorum , & ho-
THALIA Vxor ftiarum inter atrium & veftibulum. De
ּעתליהו hoc atriofit etiam mentio in Exod. Exod . 40 :
fuit Regis Ioram , ma-
ter Regis Ochozia, - De atriis verò templi in monte Moria 2
que ambitione, & tu- poftea ædificatifepe fit metio in fcriptu-
piditate regnandi, mor ra:putamus aute duo fuiffe atria à Salo= 2.Reg . 6 .
tuo filio fuo Ochozia, mone ædificata , exterius , & interius :
omneperdiditfeme regium,preter Ioas, fed Herodem addidiffe locum vulgi:
4.Reg.8, qui abfconditus euafit. Is cum adoleuif- de quibus egimus in dictione Altare. Ent
fet Rex induftria Ioiada fummi Pontifi autem regula feruanda quotiefcunque Regula.
:. cis creatus eft: ab eius autem fatellitibus
in fcriptura facra de atrio Domini , vel
occifa infoelix Athalia , poenas fufifan- de atriis domus Domini mertio fit,fem-.
Gen.9 guinis dedit,quia quifuderit humanumfan per quidem de atrio tabernaculi , vel
guinem fundeturfanguis illius, quantum au' atriis templifermonein effe , vel per me-
Z 2
tapho
ATTRIV M.
bylonia redeuntium , qui beatum iudi- poſt:Dicite ingentibus, quia Dominus regna Genebrard.
Vatablus.
cabant eum , qui in atriis templi ædifi- uit.& ita Vatablus conuictus re ipfa fate-
Hierony. candi moraretur, fed Hieronymus vo- tur. De qua gentium vocatione Domi-
cem hoc loco agnofcit Ecclefiæ, beatum mus dixit: Multi ab Oriente & Occidente Matth.8.
potius appellantis eum , qui in illis ca- uenient, &c. Accedit quod vox Hebræa
Ioan.14.
leftibus manfionibus reciperetur. Eo- na minha,hoftias fignificat ex fari-
Caffiod .
Gloffa , dem modo Caffiodorus, & Gloffa. De na,quas dicit Propheta , vt tollant in al-
Genef.6.
atriis quoque Ecclefiæ militantis expo tum facerdotes,ideft Euchariftiam, vt ait
Genebrar.nit Genebrardus. Item Vatablus , fed Genebrardus . De eadem vocatione ad
Vatablus.
melius refertur ad manfiones æternæ pa Ecclefiam intelligunt illud quoq; Pfalm .
triæ , fimulque prophetia eft de regno Introiteportaseius in confeffione, atriaeius Pfal.99.
Chrifti militante, & triumphante, de inhymnis.Hieronymus, Auguft. Caffio- Hierony.
Ioan.14.
quo dicit Chriftus: In domo patris mei dorus,Theodoretus, & Gloffa, ideft, de Auguft.
introeuntibus in Ecclefiam per portas ba Caffiod
Theodor , .
manfionesmultæfunt. Prætereà Prophe-
ta clamat: Concupifcit, er deficit anima mea ptifmi, & fidei,de quibus: Nifiquis renatus Gloffa,
Pfal.83.
Ianfen. inatria Domini. Quòd Ianfenius iuxta fuerit exaqua , & Spiritu fanéto, non poteft Ioan.3 .
corticem literæ de Dauid intelligit, quan intrare inregnum Dei.Quamuis Lyranus, Lyranus,
Vatablus.
do poft fugam propter Abfalon , reddi- Vatablus, & Ianfenius de templo Hiero Janfenius.
Genebrar. tum ad Hierofolymitanum templum folymitano dictum exiftiment , quando
Genebrard,
Vatablus. defiderabat,fic & Genebrardus , & Va- populus gratias agebat,fed melius Gene
Auguft. tablus,fed Auguftinus,& Gloffa, & Be- brardus putat de Ecclefia prædici: & alle
Gloffa, gat Rabbi Iohana , qui explicat de nouo
da , item Lyranis , Hieronymus , &
Beda.
Caffiodorus, de defiderio cæleftis habi- Teftamento , vbi funt pafcua Eucha-
Lyranus.
riftiæ.
Hierony . tationis explicant,ficut & Gregor.lib.8 .
Caffiod. Moral, fuper illud Iob. lbi requieuerunt De atriis quoque Ecclefiæ Catholicæ 4
Gregor. feffi robore. Quorum fententia magis pla in latitudine fidei , fpei & charitatis , aut
Iob.j
cet , quia in eodem Pfalm.dicitur: Mc- de latitudine cæleftis patriæ , cæliq; im-
lior eft dies una in atriis tuisfuper millia, pyrei , in quo tres hierarchiæ verfantur
Quòdper metaphoram dictum quidem Angelorum, intelligitur vifio Ezech. vbi Ezech.40.
eft de die æternitatis , quæ omne tempus ædificium ilii templi monftratum eft in
comprehendit. Quòd verò dicit Pro- vifionibus Dei,& atria quoque tria, ficut
pheta deficit anima mea Hebraicè eft explicant Hieronymus , Gregorius , & Hierony.
vox Chala,ideft, præ defiderio co- Theodoretus,quia templum illud mate- Gregor.
Theodor.
ficitur vfque ad deliquium . In his atriis riale vix efle potuit , ficut ibi defcribitur,
fecudum naturam deitatis erat filiusDei, aut nullo modo potuit,fed funt ille man-
Ioan.12.
qui dixit: Quimihi miniftrat,meſequatur, fiones : de quibus Dominus dixit Apofto
Ioan.14.
ubi egofum, illic & minifter meus erit. lis:Vadoparare uobis locum, vel certe per-
Vbi cum effet in carne mortali præfens tinent ad ædificium : de quo ipfe dixit:
in terra de præfenti dixit: Vbi ego fum, Super hanc petra adificabo Ecclefia meam. Matth.16.
videlicet quatenus portionefuperiori glo Quòd verò fubditur apud Ezech. quòd , Ezech.46.
riofus clare diuinam intuebatur eflen- atriola quædam erant in quatuor an
tiam. gulis atrii exterioris . Duxit ( inquit )
3 Atrium pro Ecclefia capitur militan- me ad atrium exterius , & circunduxit me
per
ATRIV M. 179
(per quatuor angulos attrii , & ecce atrio- ro aliqui codices habent , quòd intus eft
lum erat in angulo atrii , atriola fingula Græcè obey : alij verò , quòd foris
per angulos atrii. Quæ quatuor atrio- elt , Græcè ¿'¿ wber , quæ lectio prafe-
Hierony.la , inquit Hieronymus . quatuor mundi ferenda eft, quia ad atrium templi exte-
fignificant plagas , in quibus in fudore rius alludit. Sic etiam legunt Victori- Vi t
&ori,
vultus noftri comedimus panem . Hrc nus,Auguftinus,fiue Tychonius , Prima Auguft.
Primafius .
ille.Itaq; dum in templo fumus Ecclefiæ fius, Beda,& Hieronymus epift. ad Mar Beda.
militantis , non eft nobis otio indulgen -i cellam,cuius initium eft,Menfuram cha- Hierony.
Matth, 20. dum,ne dicatur nobis : Quidftatis totadie ritas non habet. & Gregor.homil. 12 .in Greg.
otiofi? Ezechiel . Hoc ergo atrium , quòd foris
Atrium ,quodforis eft templi, eiice foras, eft , quidam intelligunt folos hæreticos ,
5
ne metiaris illud,quoniam datum eft gen.. quifunt extra Ecclefiam ,fic Rupertus , & Rupert.
tibus,dictum eft Ioanni,cui prius dictum Ansbertus , fed accomodatior fenfus eft, Ansbert
erat: Surgemetire templum , & altare, & vt omnes reprobi intelligantur , fiue hæ ·
Apoc.11.
adorantes ineo . Vbi notandum eft Ioan- retici,fiue Chriftiani obftinati . fic expli-
nem , ita de Ecclefia Catholica Chrifti cant Tychonius hom . 8. Beda , Richar- Ticonius.
dus,Anfelmus , & D. Thomas , qui ait, Beda.
agere,ac fi templumillud Hierofolymi- Richard.
tanum præfens haberet , in quo erat fan- ficut atrium extra templum ad templum Anfel.
&ta , & Sancta fan&torum , & altare , & pertinere videtur , cum tamen fepulchris D.Thom .
atria:vnum vulgi , ad quòd Gentiles in- mortuorum plenum fit:fic tum hæretici ,
gredi poterant : deinde atrium aliud, tum reprobi Catholici Ecclefiæ quidem
quòd vocabatur exterius , vbi omnibus perbaptifmifacramentum videntur hæ-
Iudæis verfari licebat,fed infideles mini- rere,fed exterius foetent corruptione vi-
mepermittebantur: & aliud interius , ad tiorum: de quibus apud Matthæum. Si Matth.18 .
quod folis facerdotibus patebat aditus , quis Ecclefiam non audierit , fit tibi ficut
ibiq; erataltare victimarum , vt diximus Ethnicus & Publicanus, ideft per excom-
in dictione Altare : denique intra illud municationis fententiam foras eiicere cu-
templum propriè dictum erat Sancta , & ra. B.Gregor.fuper locum citatum Iob. Greg
Matth. 7.
Sancta fanétorum . Dictum eft ergo Quis pofuitmenfuras eius? per atrium ex-
Ioanni,vt metiretur templuni , ideft,fan- terius latitudinem dicit fignificare vitæ,
&ta,& fancta fanctorum , per quæ figni- quæ ducit ad mortem. Datum autem,
ficatifunt viri fan&
titate confpicui : præ- dicitur atrium hoc exterius gêtibus , ideft
tereà , vt metiretur altare , quòd erat ex- Antichrifto,& fatellitibus eius , qui deci-
tra in atrio interiori , & adorantes in eo, piet homines huiufinodi.
ideft,facerdotes de altario viuentes vt ex Atrium materialis templi Hierofoly 7
Richard. ponit Richardus . Deinde nota metiri mitani intelligitur illud , ad quod non
hæc omnia nihil aliud effe , quàm mo- tam corpore , quàm in vifione fpirituali
res fingulis debitos ,decentefq; defcribe- portatus legitur Ezechiel. capit.8 . & 9. Ezech.8 .
D.Thom. re,atque præfcribere,ficut docet D.Tho & 10. Item illud , de quo Hierem. Hier.26.
Gregor. mas in Commentariis ,& D.Gregor.fu- Sta in atrio domus Domini. Et alibi . vbi
Hieremias dicitur fuiffet claufus in a- Hier. 38.
per Iob.38.in illud: Quis pofuit menfu-
ras eius fi nofti? Etcerte menfura fide. trio ,&rc.
Matt.16. lium omnium eft illa Domini : Si quis Attollite portas.Pfa.2 3.vide in verbo
eleuare, num . 1 1.
uultuenire poft me , abneget femetipfum , &
tollatcrucemfuam ,& fequatur me.Sed per- Attendere,vide in aliis dictio-
fectorum menfura eft illa apud Mat- nibus coniunctis.
thæum.Sunt quida,quiſe caftrauerunt pro- (..)
pter regnumcælorum , qui poteft capereca-
Matth. 19 piat. &: Ecce nos reliquimus omnia,&fequu
tifumuste.
6 Cæterum , quòd fubiungit textus :
Atrium , quòdforis eft templi , eiiceforas,
duplicem habet lectionem , vt in adno-
Erafmus. tationibus fuis refert Erafmus.: enimue-
Z 3 CAPVT
ATTRAHERE.
D.Thom. na concupifcere.De quo D.Thom. 2.2 . ) Deus effet aurum,fic illud amat, & illi fer
quæft.1 18.arti. 2.vbi diuidit auaritiam uit. Vnde & filius Dei: Non poteftis, in- Matth. 6,
in generalem illam habendi cupidita- quit,Deoferuire & mammona . & Ecclefia- Ecclef, 16:
te, quæ ad honores & fcientias extendi- fticus dixit:Nihil eft iniquius, quàm amare
Aug tur:de qua tractat Auguftinus lib . 3. de pecuniam,mimam enimfuam uenalem habet,
libero arbitrio: & in fpecialem auidita- ideft vendit animamfuam, quafi manci-.
Cicero,
tem poffeffionum , quæ nomine pecu- pium pro pecunia. Hinc Cicero libr. 1 .
niæ defignantur , quæ nimirum fpeciale Offic.ait. Nihileft tam angufti animi,tan-
peccatum eft liberalitati contrariu.Vnde quam praui,quam amare pecuniam . Et An- Antifthenes
Arift. Ariftoteles in Moralibus . Huius fpecia- tifthenes Philofophus dixit: Anarus ne-
lis auaritia tres ponit fpecies , quæ funt mobonus effepoteft , neque rex, neque liber:
turpe lucrum , tenacitas , & illiberalitas, quianimirum feruus fuarum efficitur cupi- Hefiod
ditatum. Prætereà Hefiodus quantum- us.
turpe lucrum eft, quando quis per fas lu-
cratur , & nefas fine pudore , tenacitas uis,inquit fapientem animum lucrum vio
quando in rebus honeftis cum opus fit lenter vincit. Et uin&ta eft atque ligatafa-
expendere non expenditur , illiberali- pientia lucro. Item B. Hicronym. fu Hierony.
tas verò expendere quidem , fed minu- per Matthæi 6. Qui feruus , inquit, eft i
tatim ,tetroq; vultu, & cumtædio,vel ex diuitiarum , cuftodit eas vt feruus , qui
probratione. verò feruitutis difcuffit iugum,diftribuit
Auaro autem nihil eft fceleftius.dicit Ec- eas egentibus. Hinc eleganter Prophe- Pfal.75 .
~
Ecclef.10. clefiaftic. quæ fententia inter Doctores ta: Dormierunt,ait,fomnum fuum uiri diui
fcholafticos iure cōtrouertitur,quia quæ- tiarum,ideft ferui diuitiarum , & nihil in
dam alia peccata grauiora cenfentur , vt uenerunt in manibus fuis. Defcribit au-
Bernard.
puta blafphemia,odium Dei, infidelitas tem Bernard, ferm. 39. captiuam ani-
Nihilominus tamen pulchrè D. Thom. mam in auaritiæ vehiculo his verbis:
D.Thom. 2.2.quæft. 1 18. dicit auaritiam fecun- Auaritia rotis uebitur quatuor uitiorum,
dum aliquid , non tamen abfolutè gra- quæfuntpufillanimitas , inhumanitas , cons
uiffimum effe delictum , quia in peccato temptus Dei , & mortis obliuio : porrò duo
& auerfio eft à Deo, & conuerfio ad crea equi trahentesfunt tenacitas rapacitas,
turam , & quidem ex parte auerfionis à his unusauriga præfidet habendi ardor.Hçc
fummo bonograuius peccatum eft odiй Bernard . Et certè magis erat feruus pe-
Dei & fimilia.Ceterum ex parte conuer cuniç quam Dei, qui in parabola Matth. Matth,18,
fonis ad creaturam grauiffimum delictu Cùm remiffionem debiti decem milliu
omnium eft auaritia, quia viliffima eft o- talentorum à Domino liberaliter impe-
mniumcreaturarum auri materia, velar- traffet , ille pro centum denariis confer-
genti vt puta infenfibilis , quam homo uum mifit in carcere, ideoq; punitus eſt
Chryfoft . præponit fummo Deo. Vnde Chryfo- feueriffimè.
Matth.25. ftomus fuper Matth. 2 5 : Virgines fa- Auaro etiam nihil effe fceleftius dici- 5
tuas iure dicit , vt fatuas effe damnatas, tur alia ratione , quia videlicet ferè nullū
quæ cum nobiliorem creaturam religio- aliud eft vitium,quòd in plura fcelera ho
nis gratia & caftitatis amore contemplif minem impellat , quodq; adeo noxium
fent,nempe virile confortium,& prolem , fit proximis & reipublicæ. Iuxta illud .
viliffimæ tamen pecuniae cupiditati fer- Radix omnium malorum cupiditas. Græcè 1.Timot.6:
uierunt, oleum charitatis contemnentes, philargyria.& Cicero 2. Reth. Auari- Cicero.
& præceptum Dei minimè curantes. tia,inquit, ad omne malum hominem impel-
In hoc fenfu Paulus cum dixiffet: Mor lit. In quo fenfu Menander quoque di- Menander.
4 tificate membraueftra,que funtfuper terra, xit:Auaritia mortalibus eft maximum ma-
Coloff.3 addidit & auaritiam, quæ eft fimulacro- lum . Et Euripides:quifquis ambitiofum, Euripides!
Ephe.s. rum feruitus.& ad Ephef. Auarus,quod eft aut auarum ingenium habet , nihil iu-
Bias.
idolorumferuitus. Non quòdauaritia fit fti fapit , neque agit ? Bias quoque vous
vt Theologi loquuntur , formaliter ido- de feptem fapientibus ait. Auaritia me-
latria,fed quod ad fimilitudinem eorum , tropolis eft totius improbitatis. Quòd
qui aurea velargentea colunt fimulachra, fatis Semyramis Affyrioru regina often Semiramis.
& illis fe fubiiciunt , fic auarus : ficut fi dit, quæ moriens in monumento fuo tuf-
Z 4 fit
AVARITIA.
fit infcribi quicunque rex pecuniis indi- Sintmores fine auaritia contenti præfenti 5
guerit,aperto fepulchro quantum volue bus.Heb . 13.hoc docet Apoftol' omnes Hebr . 13.
rit capiat,cumq; aperuiffet Darius,pecu fideles,cui confonat Chriftus : Nolite, ait, Matth, s .
nias quidem nullas inuenit,fed in fcriptu thefaurizare thefauros in terra. Primum ,
ra incidit,quæ dicebat : Nifi vir malus ef- quia latronum violentiæ , & furum obno
fes,pecuniarum inexplebili fiti laborans, xij funt rapacitati . Deinde, quia vita bre-
mortuorum loculos minimè commo
uis paucis eget.Vnde Gregor. hom. 32. Gregor.
Timon. uiffes. Sic & Timon ille Miflantropos in Euangelia. Longa, inquit, noftra defide-
duo malorum omnium elementa pofuit, ria increpat uita breuis. Hæcille. Vnde
ambitionem & auri cupiditatem . Hinc Euripides:Si viueres ,inquit,longum cer- Euripides .
eft , quòd de diuite illo , qui cpulabatur ui tempus,aut cornicis,aliquando in colli
quotidie fplendide : nullum aliud graue gendis opibus veniam haberes , fed cum
Luc.16. fcelus narratur , nifi quod auaritia qui- breui fis moriturus :cur te crucias in acqui
dem fuperatus, nec fruftrum panis pau- rendis thefauris,quibus alij imprudenter
peri Lazaro dare voluerit: & tamen cum vfurifunt? Et planè hoc fpectat , quòd
mortuus effet fepultus eft in inferno:fatis Propheta canit.Veruntamen in imagine per Pfal.38.
enim erat auaruin illum defcribere,vt o- tranfit homo,fed & fruftra conturbatur,the-
1. Timot.6, mnibus vitiis fcatere conftaret,cum radix faurizat & ignorat ,cui congregabit ca. De
fitomnium malorum cupiditas. Ideo Pro- quo vide in verbo imago num. 9 .
Pfal. 118. pheta clamabat: inclina cor meum Domine Auarusno implebitur pecunia. Ecclef. 5 .
6
in teftimonia tua,& non in auaritiam. Vnde Ambrof. libr. de interpellatione
Auaritia omnia conturbat, ficut Salo- Iob.Modum,inquit, non habet auaritia, Ecclef.:
4 Ambrof.
mon ait.Conturbat domumfuam , qui fecta- neccapiendo expletur , fed incitatur. &
Prouerb, 15
tur auaritiam, qui autem odit munera uiuet. Gregor.lib. 15.Moral.Auaritia,ait, de-
Gregor.
Quia nimirumcum in tot felera propter fideratis rebus non extinguitur,fed auge-
auaritiam quotidie labatur homo con- tur more ignis, qui cum ligna, quæ confu-
fcientia turbata miferè torquetur. Dein- mit acceperit, excrefcit.Hæc ille . Diege- Diogenes ,
de folicitus eft auarus, vt acquirat , & ti- nes Philofophus auarum hydropicis co
met ab omni parte ne quid amittat. Vn- parabat , qui quo plus bibunt ardentius
de Herodes hoc morbo laborans , cum à fitiunt, & Pittacus vnus ex feptem fapien Pittacus .
Matth.2. Magis audiret Meffiam effe natum : Tur tibus quæfitum aiebant lucrum effe inex
batus eft, & omnis Hierofolyma cũ illo.Sic plebile . Plato dixit auaro. Improbefi uis Plato.
Ifidorus. Ifidorus lib.3.de fummo bono, qui bo- repleri,nonftudeas augere cenfum,fed minue
na, inquit , mundidiligit , velit , nolit ti re cupiditatem. Cu Pyrrhus Epirotarum
moris & doloris pœnæ fuccumbit. & Rex Siciliam , Carthaginem , vrbemq;
Gregor, Gregorius libro 20. Moral. Auaritia, Romam,fuo arderet Imperio fubiugare ,
inquit,latenter oritur in mente , fed pun- Gyon Ceneas vir prudens illi dixit:
Ationes peccatorum omniu patenter pro O Pyrrhe poftquam hæc omnia occupa
ducit in operatione.Hæc ille. Vnde re- uerimus,quid inde fict:Refpondit ille vi-
Matth. 13 . &te Dominus dixit: Diuitiæfuntfpinæ. & uemus quietè , tunc Ceneas incipiamus Ceneas:
Auguft. Auguft.lib.3.de libero arbitrio , de aua- ergo ille ait, fine tantis moleftiis quiete i
ritia,inquit, omnium peccatorum fpine viuere : quòd confilium de ore Chriſti
Ariftophan. producuntur : in quo fenfu Antiphanes , ceperunt, qui dicebant: Ecce nos reliqui- Matth.19.
quoque Philofophus dixit. Lucra male- mus omnia 3 fequutifumus te : quia cer-
quæfita uoluptates pariūt breues, longam ue= tè verum dixit ille Poëta.
rò deinde triftitiam. Et Euripides ait. Crefcit amor numi quantum ipfa pecunia
Euripides.
Quimale cotrahitdiuitias, Meffem ipfarum crefcit.
Diogenes. infoelicitatem metet. Diogenes quoq; aie- &,Quo plusfunt potæ plus fitiunturaquæ.
bat. Auarusfemper uitafua tanquam gladio Auaritia Iudæorum frequentifsime
utitur,quo dum uiuitfeipfumfauciat, & alios diuinam excitauit contra eos iram . Sic
percutit inceffanter. Eftergo vita in ma Ifai. cum dixiffet . Omnes befiæ agri Ifai.56 .
nuauari,ficut gladius in manu furiofi.vi. uenite ad dencrandum . vbi beftias Roma-
Matth,2. de Herodem cupidum quot millia occi- nos intelligit Hierony.mox fubdit Pro-
dit infantium . pheta. Omnes in uiam fuam declinauerunt,
unuf-
iSI
A V DIR E.
Z5 difcendi
AV DIRE.
difcendi , & vtrunque donum Dei eft. ( ex Deo effe,neque enim aliqua creatura
Ita Gloffa & Lyranus ibidem, iuxta hoc mala eft,cum fit fcriptum. Vidit Deus cun Gen.1.
Pfalm. 44. donum audiendi dicitur Ecclefiæ. Audifi &
ta quefecerat erant ualde bona. Et omnia!
lia & uide inclina aurem tuam,&c . & con per ipfumfactafunt . Neque malum Deu Ioan,1.
cupifcetrexdecorem tuum. Nihil enim fe-. dicimus autorem malorum ficut Mar
rè pulchrius in oculis Dei quam hoc do- cion delirando tradidit : ex Deo autem
num audiendi quo rationalis creatura in effe dicitur hoc loco non folum quipræ-
omnibus docibilis redditur Deo, & obfe deftinatus eft, neque omnis qui predefti
quens exactifsime ideo excitat concu- natus eft , neque folum qui in gratia eft
pifcientiam amatoriam Dei. Item etiam iuftificante,fed qui fpirituDei fupernatu
qui docet eum qui audit libenter , Deo raliter agitur iuxta illud . Quifpiritu Dei Rom.8.
Prou.25 . quoque fumme placet iuxta illud. Marga aguntur hifunt filij Dei. Quia ergo tuc Iu
ritum fulgens qui arguitfapientem & aurem dæifpiritu Dei non agebantur dicti funt
Ecclef.25 obedientem . Item Eccle. Beatusqui inuenit ex Deo non effe , quæ expofitio legiti=
amicum uerum, qui enarrat iuftitiam auri ma eft,& ad fenfum eius priores aptadę .
audienti.Ideo Dominus loquebatur Ma Audire dicitur Deus gemitum poeni
Luc.16. 4
riæ quia illa.Sedensfecus pedes Domini au - tentium & iniuriam fuftinentium, ideſt,
diebat uerbum illius , fide fcilicet viua & exaudire fic in Exodo . Afcendit clamor Ex.z. "
actuofa. Eadem quoque de caufa libēter eorum ad me,audiuique gemitum eorum . Et
Luc.11.
loquebatur ad turbas vnde . Loquente le- Pfalm.Dominus de cæloin terram afpexit, Pfalm, 101:
fu ad turbas extollens uocem quædam mulier ut audiret gemitus compeditorum . Quod
de turba dixit illi beatus uenter qui te de Iudæis in Babylone captiuis expli-
portauit. cant Theod . & Ianfen . & Vatablus fed Theodo .
lanfenius:
Audire,itaque verbum Dei viua & de iuftis efflagitantibus aduentum. Dúi Vatablus.
3
actuofa fide quæ parit obedientiam, do- in carne, exponut Hiero. Aug. Greg.fu- Hierony.
num eftfupernaturale Dei vnde Domi- per, hunc Pfalm. Beda, Caffiod. Lyran. Auguft.
Ioan..8.
nus ait.Qui ex Deo eft uerba Dei audit,pro- & Geneb.ex quibus fuit Simeon fenex, Greg.
qui refponfum acceperat ab Spiritufan- Beda.
pierea uos non auditis quia ex Deo non eftis.
Cassiodor,
De quo très funt explicandi modi, nam &to non vifurum fe mortem, nifi videret Geneb.
Auguft. prinum Aug.tract. 42 .. fuper Ioan. & Chriftum Domini : vnde tanquam Luc,2.
Greg. Greg homil. 18. in Euangelia hæc ver- compeditus iam folui fe petit dicens .
ba de prædeftinatis & reprobis expo- Nunc dimittis feruum tuum Domine fe
nunt , ita vt prædeftinati audiant & re- cundum verbum tuu in pace, &c. Quod
probi quales erat Iudaei non audiat, que autem Palmus ifte. 101. fit de Chrifti
tamen expofitio à quibufdam refutatur, aduentu defiderato Paulus Hebre. 1.te Heb.I:
quia funt quidam prædeftinati qui ali- flatur qui de Chrifto allegat verfum hu-
quando non audiunt , quales aliqui for- ius Pfal. 1o.nu.2 1 .
taffe ex illis ipfis Iudæis erantquipoftea Audire vel exaudire dicitur Deus de
5
A &.2. adprædicationem Peti i conuerfi funt fe cælo,quia quanuis fit vbique per effen-
D.Thom, re tria millia . Secunda fententia eft D.
tiam,præfentiam, & potentiam , in cælo
Thomæfilios Dei adoptiuos per gratiá tamen eft per excellentiam vbi fe beatis
Gen-21,
iuftificantem ex Deo effe, & ita libenter clare manifeftat . Sic in Gen. Exaudiuit
audire vocem illius aquo regenerati funt autem Dominus uocem pueri, uocauitque An
Ioan, 19. 3.Reg.8.
Ioan. 19. Omnis qui eft ex ueritate audit gelus Domini Agar de calo . Ite 3. Reg.Tu
uocem meam . Sed eodé modo poffet hæc exaudies incelo. & infra, exaudi & dimitte .2.Parai.6 .
fententia refelli , quia contingit aliquan- Item. Tu de celo exaudies nos. Et Pfalm. Pfal.1.
do illum qui eftin gratia non audire in Exaudiet illum de cælofanctofuo , Itë quia
confiliis vocem Chrifti , ficut iuuenis ille in templo quoque fuo materiali per qua 2.Reg.22 .
Pfal.3 .
Matth.1 , quiferuauerat omnia mandata, & tamen dam peculiarem afsiftentiam habitat Ianfenius .
cuaudiret.Siuis perfecius effe, uade e uě- Deus legimus 2. Reg. Exaudiet de tem- Lyra .
Origen . de omnia que babes, c. abiit triflis , neq; plofanétefuo uocè mea . Ite Pfal. Et exaudi Geneb.
audiuit vocem Domini. Quare tertia fen uit me de motefanctofuo.Vbiper montem Auguft.
Hiero.
tentia eft Origenis fuper Ioan. to. 2.fci- Ianfen.cælu, Lyra. vel cælum vel tem-
licet, omnes creaturas quantu ad natura plum intelligi putat : Genebra.propitia-
torium
182
AVDIRE .
6 Audire dicitur interdu Deus ea quæ git mihi aurem , ut audiam quafi magiftrum.
H -בלמין
notat,vt fuo tempore puniat,fic in Exo- Hebraice in plurali vt audiam Calma =
Exod.16. do. Audiuit enim murmur ucftrum. Et Pfal. dim,quafi magiftros fubaudi tres perfo- זיים
Pfal.77. Audiuit Dominus & diftulit, & ignis accen- nas & vnum Deu in Trinitate.Præterea
Sap.1. fuseft in Iacob.Item Sap. 1 .Quoniam auris audire verbupoft tergū monētis Dei eft
zeli audit omnia, & tumultus murmuratio- in hacvita mortali quando non videmus
Hier, 18, Ifa.30.
nunonabfcondetur . Et Hier.Audi Domine eu facie ad facie,ab co dirigi, Ifai . 30. Et
intende uocem aduerfariorum tuorum. eruntoculi tui uidentes præceptore tuum, &
Exaudire dicitur Deus, ideft ea quæ durestuæ audient uerba poft tergum monen-
7 tis,hæc eft uia. Quòd Hierony.de Spiritu
poftulantur concedere,fic legimus apud
Ofc.2. Ofe.Et erit indie illa dicit Dominus exau■ fancto intelligit,qui docet hominem fcië
diam cælos, illi ex audient terram,&ter– tiá,& affiftit Ecclefiæ prælatis , per quos
raexaudiet triticum,uinum & oleum ,& hæc docet filios Ecclefiæ.Luc. 10. Quiuos au Luc.10.
Match, 18.
exaudient lezrahel . Vbi exaudire late ditmeaudit, fi Ecclefiam nõ audierit,ſitti-
vfurpatur,pro.co quod eft quod appetit, bificut Ethnicus & Publicanus.
vnicuique dare , quauis nulla interfit vo Auditus fæpè vocatur reuelatio facta 9
calis petitio,fed propenfio tantum natu- Prophetis, non quidem per modum vi-
ralis.Cæli enim appetunt influere terris fionis,fed per modum vocis,fiue in fom-
abundantiam, quos tunc Deus exaudit, no vox audiatur,fiue in vigilia, que voca
quando concedit affluetiam :terra fimili tur etiam auditio.fic Iob: Auditu aurium Iob.42,
ter imbres cæli defiderat, triticum pręte- audiui te,nanc autem uidet te oculus meus. &
rea & fructusterræ calorem appetut & Propheta: Auditui meo dabisgaudium Pfal.so.
humorem.Iezrahel denique abundantia lætitiam.Abdias : Auditum audiuimus à Do Abdias.1,
cupit fpiritualium & temporaliu, ideft, mine exercituum. Item Ifaias: Quis credi- 1fai.s3.
electi qui Iezrahel,ideft , femen Deiap- ditaudituinoftro , & brachium Domini cai
pellantur,quæ Deus omnia in lege gra- reuelatum eft:& Abacuc; Domine audiui au Abacu. 3.
tię per Chriftum daturum fe pollicetur, ditionem tuam, timui : quia videlicet de
Hierony.
Cyrillus. vt exponunt Hiero.Cyrillus, Rupertus , iudicij finalis feueritate per reuelationem
Rupert. Gloffa,& Lyranus,atque Vatab. Vnde audierat, totus exhorruit. Sic etiam &
Gloffa. non placet expofitioTheodoreti & Ruf Paul. 2. Corinth. I I. raptus in tertium 2.Cor.11 .
Lyranus, fini,qui abundantiam temporalium bo- cælum:Audiui,inquit , arcana uerba , quæ
Vatablus .
norum Iudæis de Babylone redeunti- non licet homini loqui.Sed & illud notan-
Theodoret
Raff inus, bus hoc loco promitti putarut . Eft enim dum aliquando auditum , non tam pro
fermo de lege gratiæ , inqua Apoftoli ipfa auditione capi,quàm pro rebus au
Ioan.16. metaphoricè dicuntur cæli quibus dici- ditis :ficut 1.Reg Heli facerdos filiis fuis 1.Reg.2,
tur Ioan.Si quid petieritis patrem in nomi dixit: Nonfilii mei,quia non eft bonus audi-
ne meo dabit uobis . Vobis dicit qui eftis tus quem ego audio, ideft fcelera funt peffi-
Matth.9.
Luc.10. lux mundi:petere autem debent prælati ma,quæ audio vos patrare.
Ecclefiæ quod Dis iubet apud Luc. Ro Auditur autem à Propheta , quòd ei 10
loan.16. gate Dominum mefsis,ut mettat,operarios in per vocem reuelatur diuerfimodè , nam
meffemfuam.Item. Petite inquit & accipie fi reuelatio fit de rebus altis , fed fub mo-
tis,ut gaudiu ueftrufit plenu . Eft autē ple- do & menfura.fonus vocis lenioris audi
nitudo gaudij in conuerfione peccatorul tur : fi verò fit de rebus horrendis , vox
quoq;
Á V DIR E.
quoque auditur ingentior & terribilior, terra fpofi nifi vita illabeata defignatur?
prioris exempla funt in Iob. Você, inquit cu ergo defiderio fuo fancta Ecclefia de
quafi aure lenis audiui,nunquid homo com- precatur, à Chrifto in carlo clementifsi-
me exauditur. Hæc Gre.fed Gloffa vox
Greg. paratione Deiiaftificabitur, & c .Vbi Greg. Gloffa,
lib.5.mor.vox, inquit Dei quafi aurale inquit,turturis vox eft predicatorum ad
nis auditur,quia in hac vita adhuc pofitis poeni entiæ gemitus exhortantium , qui
conteplatoribus fuis, nequaquam fe diui conuerfatione ficut turtur fugiunt homi
nitas ficut eft,fed tenuiter demonflrat po num, dū in mudo corpore pofiti couerſa
3.Reg.19, nitque exemplum de Elia qui in monte tione habet in calis.HecGloffa.Et certe
Dei Oreb occurrens Deo audiuit quafifi de his prædicatoribus dicitur . Qui autem
Iob 37. Laure tenuis. Exemplum pofterioris fecerit & docuerithic magnus uocabitur in Matth.
eftillud Iob . Super hoc expauit cor meum regno calorum.Sed prædicta expofitio-
eemom eft de locofuo , audiet auditioně nes myfticæ videntur, eft autē literalis ,
in terrore ei.Vbi reuelatio indicij finalis que textus indicat defcribens hyeme infi
exprimitur, que animũ rapit in ecflafim, delitatis pręterüffe,vernum auté conuer
Greg .
vt Greg.ait lib. 27.mor. Auditio,inquit, fionis gentiu in lege gratic adueniffe,qua
Deiprius in terrore fit,vt poftvertatur in do uox turturis,ideft, Spiritus fanéti.ail-
dulcedinem,quia ante diltricti nos iudi- dita eft in terranoftra • per os Elizabeth,
cij timore caftigat , vt iam caftigatos fu- quæ repletaSpiritu fancto.clamauitdices Luc.i.
pernæ dulcedinis confolatione reficiat. ad Mariam . Benediéta tu, erc. Et per Si
Hæc Greg fic Abacuc vt Paulo ante ci meone dicente . nunc dimittis,& c.Quan
Abac.3 . tauimus, cu de terrore iudicij finalis dixif do orätibus indie Pentecoftes Apoftolis.
fet. Audiuier conturbatus eft uenter meus, factus eft repente decælofonus.Sic Vatab. Luc.2 .
crc.Sedpoftminas terroris confolatio- & quando Angelus miffus ad Maria di- Act.2 .
nefuba &tit dicens . Egoautem in Donino xit. Spiritusfanctus fuperueniet inte . Vt Vatablas.
Luc.1.
gaulebs, exultabo in Deo iefum:o. Sic & pulchre Rupertus abbas exponit ad que Rupertus.
Luc.21 . remittimus lectorem.Fuit etiam vox tur Ifai.40%
in Euangelio prius terret nos Dominus
dicens . Eruntfigna in Sole & Luna , & c. turis vox Baptifte.Vere legisgratie iam Luc.3.
Deinde confolatur iuftos cum addat. His ineute,iuxta illud.Voxclamatis in deferto
autemfieri incipiëtibus refpicite , & leuate Audire vocemfponfe defideratſpon 13
capita ucftra,quoniam appropinquat redem fus in Cat.Que habitas in hortis, amici auf Cant.8.
tis ueftra. cultant,fac me audire uocem tuam. Vbi Gre Greg.
II
Audiri foris negatur vox filij Dei gor.fponfa,inquit in hortis habitat , quia
Mi.47. Ecclefia vel quælibet anima fancta in
apud Ifai. Et non audietur uox cus foris.
Hiero
Quod Hierony, ad illud refert, quod nũ operatione virtutum verfatur,cuiusvocê
qua ex profello extra Galilçã aut Iudçã fpofus audire defiderat, quia in hoc fum
Matth.15. in carne mortali prædicauit.Nã quando mopere Chrifto placet,vt perfectus qui-
Aliam fanauit Chananææ occulte ingref libet vir infirmos quofque verbofanetę
fus eft ciuitate. Sed Hilarius.Can, 1I 2.in predicationis admoneat . Deinde ait
Hilarius.
Matth , 12 . Matth.fuper illud.Curauit multos . Et Greg.Et notandum quia amicus eft qui Greg.
præcepiteisnemanifeftum eufacerent.Glo aufcultat,quia qui ex Deo eft ,verba Dei
riandi,inquit,de fe declinauit iactantiam audit quanuis alias huius loci expofitio Ioan.8.
& nihilominus cognitionem fui præfti nes habes in dictione amare, & amicus.
tit , quia hoc pofitum erat fignü, quo erat Audire auribus grauiter , eft molefte 14
Chriftus agnofcendus,taciturnitas , man audire vel ad fpiritualia furdum fieri Ifai. | Ifai.6.
fuetudo,& filentij obferuantia . Hæc Hi Et auribusgrauiter audierunt. Quod etiam
larius itaque tunc auditur vox tua foris, habetur apud Zach.Auresfuas aggrauaue Zach.7. Matth.13.
quando teipfum iactas , ficut ille Phari- runt ne audirent.Quòd allegatur Matth. Hierony.
Luc.rs, faus qui clamabat inteplo. Iesuno bis in 13. & Rom. 1 1. quod iuxta literam co Pfals .
jabbao &c. petit Iudeis vt Hieronymus , ait & Euan Auguft.
12 Audi a vox turturis defideria iuftoru gelium Matth.hoc illis applicat vt dice- Calsiodor,
Can 2. Ioan, 6.
fignificat patriæ cæleftis fic Cant. 2.Vox bam,ideo Pfalm.de illis fcriptus eft.Fu
Greg.
turourts audita cftin terra noftra. Vbi Gre. ror illisfecundumfimilitudinemſerpentis,fi
quid perturturem nifi Ecclefia? quid per cut afpidisfurda,&
rc.Vt Aug. & Cafsido.
cxpo-
AV DIRE. 182
eaalicubi effe,& poftea inuenimus că in goge Deus negat apud Amos. Et cática Amos.s
Hiero .
capis fylue.Sic ifti laborant auferre volē lyre non audiam.QuodHiero.contra tri-
Luc.z. tes vaticiniu deChrifto inBethlehe nato. bu Iuda dictum exiftimat,& contra illos
Matth. 2
Eft ergo tenenda fentétia Hiero . Ephra peculiariter qui offerentes Deo hymnos
Hierony. & hoftias adhuc idolis immolabat , quia
tam effe Bethlehem vbi Ecclefia primū
Michæas. eft audita,hec ille.Et certeMagi primitię Deo placere non poteft duplex cor iux- Matth. 6.
Theodo. gentiu audierunt Hierofolymis ab Hero ta illud. Nonpoteftis Deoferuire & mammo Matth.s
Cafsiodor. dein Bethlehe Mefsia effe querendum ne.Vnde & in Matth.Dñs dixit phari-
Gloffa. teftimonio Michee.5 . Ita explicat etiã fæis.Hypocrita bene prophetauit de uobis
16 Theod.Cafsiod . Gloffa & alij plures. Ifaias,Populushic labiis me honorat, cor au
Llob.28. Audierunt mors & perditio fama fa- tem eorum longe eft à me.
Gloffa. Audire dicütur cæli & terra per meta 20
fapientię apud Iob. Mors & perditio di-
D.Thom,
xerunt auribus audiuimus famam eius. Vbi phoram iuxta illud Ifaiæ . Audite cæli, Efal.1.
Lyra.
lacob.z. mors & perditio funt dæmones & ho- auribuspercipe terra. Vbi alludere vide-
mines dānati,qui audierunt de fapientia turad illudMoyfi.Audite cæliquæ loquor Deut.32 .
Chrifti ,fed non fe fe illi accomodarunt. audiat terra uerba oris mei. Itaq; cælos in
Ita exponunt Gloffa D.Thomas in co- animes tanquã animatos conteftatur ad
mentarijs, & Lyranus quia. Dæmones exaggeratione fceleru illius populi,quan
uis
AVERTERE, AVERSIO .
nis
A VERTERË . 184
Cafsiodor, nis fic & Cafsiod .& Hiero . Dauid quoq; permittit ab aliis affligi fiue ad meritum
Hiero. in tribulatione cóftitutus clamat in Pfal fiue ad poena , & ad meritum quidē fiue
Pfal.12.
Machabæi fiue omnes vbique martyres
Vfque quo auertisfaciem tuam à me . Vbi
Auguft. dicunt. Auerftiti nos retrorfum poft inimi- Pfal.43 .
Auguft Auertere,inquit, dicitur Deus fa
ciem, dum non dat animæ notitiam fui. cos noftros.Vbi Hierony . ad veritate he Hiero .
Hierony . Sed Hierony. Ecclefiæ clamorcm effed i braicam tranftulit . Vertifti terga noftra ho Cafsiodor.
fti.Quafi dicat victos nos hofti tradidifti Gloffa
cit.At Hebræi ,quia à quatuor monar
fic exponit etiã Cafsiodor . Gloffa , Beda, Beda.
chiis,pafsi funt Iudei perfecutionem,fcili
Haymo & Genebrard.de electis in vtro Hay mo.
cet à Babyloniis, Perfis, Gręcis, & Roma Geneb.
que teftamento & de Martyribus quod
nis.Ideo quater dicit víq; quo vfq; quo.
ItePropheta ait.Auertiftifaciẽ tuă à me. in bonum Deus permittit electorum , vt
Pfalm.29.
Et factusfum conturbatus . Præterea . Vt Hierony. notat in commentariis eiufde
Pfal.87.
loci,vnde & Dominus dixit fuis. Eteri- Luc.21.
quidrepellis orationem meam , auertisfacič
Hiero. tuam à me.Quod Hierony.dictum fuiſſe tis odio omnibus hominibus propter nomen
meum & beatiqui perfecutionem patiuntur Matth.s .
putat à Chrifto,quando ad patrem ora-
Theodo. bat in horto.Sed Theodoretus & Lyra. propter iuftitiam.In poenam verò legi- Pfal.34
.
Lyra. tur Pfalm. Auertantur retrorfum,& conjun
exiftimant vocem effe populi in Babylo
nica feruitute.Sed expofitio Hiero. ma- dantur cogitantes mihi mala.Quod quauis Auguſt,
gis quadrat quia Hebraice , non eft vt Auguft. inbonum accipiat , quafi dicat
quid repellis oratione mea fed Napfi & Propheta hoftes mei fequantur, non præ
grace ψυχα'ν μοῦ vtquid repellis ani cedant,obediant potius quam imperent ,
י.נפש
mam meam,fcilicet,vt moriar in cruce& Sedfecundum phrafim habraicam in ma
Hiero.
animam dem pro mundo,& pro inimi- lum accipit Hierony.videlicet non profi
cis crucifigentibus me. ciant,fed deftruatur hoftes Ecclefiæ , vel
2 . vt exponit Theodoretus hoftes Dauid Theodo,
Deut.3 Secudum eandem phrafim Deut. 3 2
2. Saul & Doeg. Eodé modo Pfal .Auertă Pfal.69 .
Dominus aitpopulo fuo ingrato. Auer-
tamfaciem meam ab eis , & conſiderabo no - tur retrorfum erubefcăt , qui uolunt mihi Hiero.
uifsima eorum . Itaque cum fit fons vitæ mala.Vbi Hierony exponit. Non comu
Deus,quando faciem à viuentibus auer- tentur in melius in refurrectione cu fan-"
Pfal.103, tit,mori permittit . Sicut Pfalm. Auerten & tis.Quod fiobiicias , quomodo Chri-
te autem tefaciem turbabuntur, auferesfpiri ftus iubet contra hoc.Orate pro calumnian Matth . 5 :
tum eorum deficient, & in palueremfuum tibus & perfequentibus uos.Refpondendū
conuertentur. Sic etiam à martyribus ad eft no elle verba odio profequentis Pro-
modicum faciem Dcus auertebat , vt in phetæ fed futura vaticinantis ,ficut præ-
Pfal.43 tormentis vitam finirent Pfalm. Quare dixit Dominus Pharifæis . In peccato.nes
Ioan. 8.
faciemtuam auertis,obliuifceris inopia no- ftro moriemini.
ftre & tribulationis noftræ ? Ita exponit Auertere Deum faciem fuam à pecca 4
Hierony.
Gloffa Hieronymus & Gloffa & recte quoniã tis noftris,& auertere iramfuam à nobis
Apoftolus de hoc Pfalmo teftimonium phrafes funt quæ idem fignificant .
Rom.8. ad martyrum tribulationes exaggeran- Sic Propheta clamat . Auerte faciem Pfal.so.
das fumit dicens . Quoniam propter te mor tuam à peccatis meis. Quam petitionem
Matth.10, tificamur tota die , æftimatifumusficut oues infinuauit mulier in ciuitate peccatrix
occifionis.De quo Dominus.Ecce ego mit Quando accefsit retro fecuspedes Domini. Luc.7.
to uosficut oues in medio luporum .uenit ho- quafi declinas ab eius afpectu . De pofte
ra ut omnis qui interficituos , arbitretur fe riori phrafi habes 2.Paral.Auerte ànobis 2.Paral . 29.
Loan,16.
obfequium præftare Deo . Neque contra tuæ.Et 1.Efdræ . Auertetur 1.Edre . 1o .
furorem iræ tue.Et
hanc expofitionem eft, quòd de feptem ira Dei,Item Pfal.77 . Abundauit ut auer Pfal.77-
Martyribus Machabais hoc dictum teret iramfuam . Sic etiam dicitur Deus
Theodor. exiftiment Theodoretus , & Lyranus, Auerterecaptiuitatem Iacob, ideft rela- | Pfal.84 .
Lyra.
quia omnes martyres pro fide Chrifti xare.
Gre, Nazia, certamen fubierunt etiam illi vt docet Aueftere Deu adiutorium,eft non ad 5
Pfal.88.
Gregor .Nazianzenus oratione. 20. in iuuare Pfalm . Auertifti adiutorium gladij
Machabæos. eius non eft auxiliatus ei in bello.Sic etia
3 Auertere dicitur Deus retrörfum, quos auertere dicitur Deus dexteram fuam,
nenos
A VERTERE ..
Thre.2 .
ne nos adiuuet Thre. 2.Auertit Deus dex\ pedem tuum à malo . Eccli.'9 . Auerte faciem
Pfal.73 .
teramfuam àfacie inimici . Et Pfalm. Vt tuam à muliere compta. Et Pfalm. Auerte
quid auertis manum tuam & dexteram tuam oculos meos ne uideant uanitatem . Vbi in
Lyranus. de mediofinu tuo infinem:Vbi Lyranus ex partetotum intelligendum eft. Propte-
ponit Auertis manum adiutorij tui qua reafequitur.In uiatua uiuifica me.
fi in finu retinens.. Auerfio abfolutevocatur mortale pec
3.Reg.9.
6 Auertere fe peccatorem à dorfo duro, catu 3.Reg.si auerfi auerfione fueritis uos Hier.2 .
Baruc.z. dehctat poenitentia & refipifcentia , Ba- fil ueftri nonfequentes me. Et Hiere.
ruc. 2.Et auertentfe à dorfo duro & à ma- Auerfio tua increpabit te . Vbi Hierony- Hiero,
lignitatibusfuis . Idem eft peccatorem mus.Quia deferit, inquit , timorem Do
Ezech .. auerti à via fua impia Ezechie. 5 . mini, malo & amaritudini traditur,hæc
Ezech.14. A contaminationibus ueftris auertuefacies ille,quod ideo dicit quod non fola ma-
Ezech.1 8. ueftras, cum auerteritſe impius ab impic- neat culpa lethalis,fed etiam confcientiæ
tatefua, &c. Ipfe anima fua viuificauit. remorfus in corde peccantis,vel quia poc
Malac,2 . nas tandem luet, vt exponit D.Tho. Ite D.Thom,
Et apud Malachia . Multos auertet ab ini
quitate . Subaudi fammus facerdos qui apud Hiere.Sanabo auerfiones ueftras,id- Hiere.3.
typus erat Chrifti , & cuiufuis doctoris cft ,vulnera peccatorum. Vbi Hierony. Hiero.
Matth. 5 . libenter,inquit, Deus fufcipit poeniten-
fancti,de quo Matth . Quiautem fecerit
docuerit, hic magnus uocabitur inregno tes,ficut pater occurrit filio prodigo.Prę
Eccli. 8. Luc.rs
celorum . Similis phrafis eft Ecclefi. terea auerfio contentiofa eft peccatum
obftinationis & malitiæ. Sic Hiere, ait.
Nefpernas hominem auerteniem fe à pec- Hier.8.
cato,ideft, penitentiam agentem , quod Quare ergo auerfus eft populus ifte in Hie-
Luc.18. Pharifæus feruare noluit , fed contem- rufdem auerfione contentiofa ?Vbi Hiero- Hiero,
pfit publicanum . Qui percutiebat pelus nymus. Quanto magis ego , inquit , eos
Juum dicens: Domine propitius efto mihi, ad poenitentia prouocaui,tanto illi plus
c . Neque Simon Pharifæus.qui pec- recefferant à me, nontam peccandi ftue
catricem fprcuit ad pedes Domini la- dio,quàm me fuperandi.Hæc Hierony.
Luc.7 .C
chrymantem. tales erant Iudæi de quibus Dominus di
Matth, 23,
7 Auertere fe iuftum à iuftitia fua con→ cebat . Hierufalem Hierufalem quæ occidis
trarium fignificat , hoc eft à Dei gratia Prophetas, &c. Quoties uolui congregaré
Ezech.18. recedere Ezechi . Si auerterit fe iuftus à filios tuos,&c. noluifti.
iuftitia fua & fecerit iniquitates morietur Auerfio paruulorum fignificat igno- 9
Eccli.27. ineis.Similes phrafes funt Eccli. 27.Qui rantiam , vel deftitutionem pauperum Prou.b
querit locupletari auertit oculum . Subau indigentium . fic legimus Prouerb. 1.
Lyra. di à iuflitia , vt exponit Lyranus . Item Aucrfio paruuloru interficiet cos, profpe
Sophon. Sophon. Auertuntur de pojł tergum Do- ritasftultoru perdetillos. Vbi feptuag.ver
Matth, 25,
mini,ideft , ne fequantur Dominum , vt tunt. Quoniam iniuriam fecerunt paruulis
Hierony.
Zach.7. exponit Hieronymus . Et Zach. Auer. interficientur,ideft auerfio, qua auertcrut
tuntfcapulam recedentes,07 auresfuas aggra à fe paruulos infpiritualibus, ne docerēt
uauerunt , ne audirent. Que phrafis fimi- cos quos tenebatur,vel in téporalibus,ne
2.Timo.4.lis eft illi . ad Timoth. A ueritate qui- alerent efurientes , interfectionis eorum ,
Ifai. 59.
dem auditum auertent .Et Ifai. Auerfi funt ideft mortis eteraç caufa erit, iuxta illud.
ue irent pofttergum Domiu . Et 3. Reg. Quod uni exminimis meis non feciftis,nec
3.Reg.11,
Iratus eft Dominus Salomoni, co quad auer mihifeciftis.Sed iuxta Hebraicam verita
facffetmens eins à Domino. Vbinota cor tem, quam tenet vulgataparuali Hebrai
omnibus dominari potentiis, vnde auer ce vocantur Pethaim innocentes , infan-
fo corde à bono auertuntur oculi, aures, tes ,quia Pethi eft infantia,Pro. 1. Vfque Prou
Prou-14.
tergum, & totus homo,&è contrario cor quoparuuli diligitis infantiam:Et cap. 14 .
de à peccato fefe auertente omnes fen- Innocenscredit omni uerbo , ideft ftultus,
fus , & membra quoque auertuntur , & fic ergo auerfio paruulorum ,ideft,ftulto
quia inparte intelligitur totum quando rum à via Dei interficiet cos , ideft ipfos
Regula. iubet Deus,vel iuftus defiderat vnam fui met paruulos & ftultos, qui non excufa-
partem à malo auerti , intelligit totum buntur ignorantia fua craffa, quia nolue-
corauerti , verbi gratia,Prou. 4. Auerte runt audire fapientiam clamantem Si -1
quis
AVERTERE AVERSIO . 185
:
AVFERRE ABLAT V M.
Vatab. hiftorico refpodent Vata. & Rabbi Salo cium de medio tui , & non adorabis ultra opera
R.Salomon manuutuarum.Hoc vaticiniu iuxta literam
mon,quem citat hoc loco Nicolaus paxil
Nicolaus.
lum hunc , qui fixus fuerat in loco fideli, impletum intelligit Hiero.in reliquiis If- Hiero,
qui dicitur aufered , effe Sobona, de quo rael, primum inApoftolis de quibus ait Matth.
10.
prius dixerat quod effet deponendus à fa apud Matth . Ecce ego mitto uosficutouesin
cerdotio,& no Eliachim,& mihi quadrat, medio luporum. Ideft non in equis fuperbis,
repetitur aute Sobonę depofitio quia cũ & poft excidium Hierofolymitanu,quan
effet fixus in loco fideli,infideliter fe gefle do in populis difpenfi,ex Iudeis multico
Hiero. rat,pro quo eligitur Eliachim: fed Hiero. uerfifunt ad fidem. Eodé modo exponut Theedo.
qui fub typo Eliachim figuratum Chri- Theodor. Rupert.Glof.& c. Noneftiam Ruper.
fu intelligit,deinde quoque tenet in po- Iudæus qui adoraret idola , de quo vide Gloffa.
fteriori loco de eodem Chrifto dici.Et au- latius in verbo idolum .
fereturpaxillus , qui fixusfuerat in locofideli: Aufert de Ecclefia Deus multa mala 13
no quod regnum Chrifti pereat, quod eft quæ fub variis metaphoris promiferat
æternum ,fed quod tepore Antichr fti fit per Prophetas,fcilicet malas beftias, fpiri
auferendum facrificium de templo, & qui tu immundum, & ftannum. Et primü qui
Chrifto adherebant,huc & illuc ,fint dif- dem in Leuit-Auferam malas beftias, gla- Leuit. 26.
pergendi. Cæterum quia generaliter dici dius non tranfibitterminos ueftros,ideſt aufe-
tur.Etfrangetur & cadet,quod pepederat in co. ram demonũ tyranidem ,de quo videli.2
Pependerataute in co Ecclefia Catholica in verbo . Beftia,quod certe cepit Domi-
Ma th. 16, de qua inMatt.Et porteinferi non præuale- nus facere, quando ieiunans quadraginta
bunt aduerfuscam pretermiffa hoc loco ex- diebus in deferto diabolum profligauit.
pofitione Hieron.magis placet expofitio Et quandoerat lefus eijciens dæmonium . Vbi Matth. 4.
Gloffa. Luc.11 .
Glof. ordin.quæ tenet, fub ty po quidem dicebat: Siindigito Dei eijcio dæmonia,profe-
Eliachim facerdotiù Chrifti intelligi , de &to peruenit in uosregnum Dei : De quo per
Pfal. 109. quo Pfa.Tues facerdos in æternü fecundu or- Zacha.Spiritum immundum auferam de terra. Zacha.13 .
dinem Melchifedech : per paxillum autem Vbi Cyril. non folum dæmonia eiiciēda Cyril.
auferendu intelligi vetus facerdotiuAarō, prædici putat: de quibus Marc.vlt.In no- Marc,vlt.
quod prius fub ty po Sobonę , &in fine minemeo dæmonia eycient , fed vltra cultum
fub metaphora paxilli de loco fideli aufe idolorum ,& refponfa dæmonis , quæ iam
Matth. 21. rendifignificatur,iuxta illud Matt. Aufe- tépore Trajani Imperatoris defeciffe fcri Plutar.
retur à uobis regnum Dei , & dabitur gentifa= bit Plutarch.lib.de Defectu oraculorum.
cientifructum eius. Aufert Deus ftannu ab Ecclefia, hoc eft 14
Ablata eft ineffis Efa. 1 7.vide in verbo fuperbos , & adulterates legitimü fcriptu
meffis, rarú fenfum Efa.1 . Auferà omneftannu tuu. Efai.1
Proco. .
Auferetur zelus meus à te Ezec. 1 6.vi =
Sic exponit Proco. quia pro ftanno fept.
de indictione zelus. vertunt , και αφελιό πάντας ανέ
Auferent cor vide in verbo Cor. Mous. Auferam omnes tranfgreffores legis: Hiero.
Auferet lachrymã Efa. 2 5. vide in ver Ita Hieron. quoque exponit, & fubdit in
bo lachrymæ . Euägelio fubalia metaphora. Ide fenfus
Auferetur ab impio lux fua:vide in ver oftenditur,fcilicet Matt. 3.Purgauit aream
bo lux. fuam ,&c.paleas autě comburet igni in extingui
¶Auferetur claui ei' vide in verbo clau . bili.Hæcille.Alia quoque metaphoraidė
PLal.67
Auferet ab eo talentum : vide in verbo fignificatur in Pfa. Sicutcera que fluit aufe-
talentum . rentur.Et Hiere.ait de peccatoribus , & fu Hiere.s
Aufera cor lapideu: vide in verbo Cor. perbis in Babylonia traducendis , vt ex-
Job.9. Auferat à mevirgam fuam Iob.9 . ideft ponit Gloffa. Auferte propagines eius , quia Gloffa.
ceffet me caftigare. nofunt Domini & Amos . Aufereturfactio laf Amos. 6:
Sublatus de anguftia Chriſtus Efa.5 3: ciuientiu. Ideft eorü qui conuiuiis , & po-
vide in verbo anguftia . tationibus vacabant , de quibus erat ille. Luc.16:
12
Aufert Deus equos , quando bellicam Quicpulabaturquotidiefplendide. 15
Mich.5 .
deftruit fuperbia apud Mich.5. Ererit in Auferrefepein à vinea eft omnepræfi-
die illa auferam cquos tuos de medio tui, & dif- dum fupernum tollere à Iudeis , vt à Ro- Matth.224
perdam quadrigas tuas,& c. auferam malefi- manis vaftarentur, fic Dominus in Efaia.
Auferant
AVFERRE . 187
Math.21 . Auferam fepem cins, erit in direptionem de cium eius ne puniatur ex clementia :prio-
quo filius Dei: auferetur à uobis regnum Dei. ris exemplu eft apud Iob . Vbilegimus . Iob. 27
16 Auferre ftillas pluuie eft ficcitatis indi . Viuit Dominus, qui abftulit iudicium meum.
Tob.;6. ciu,fic apud Iob. Qui abftulit ftillas pluuiæ, Quod dixit vt Lyranus ait , quia fentie- Lyra.
effundit imbres ad inftar gurgitum . Vbi bat fe innocentem puniri,exemplum po- Soph.3 :
Gloffa . Glof.ordinaria legit: qui aufert ftellas plu fterioris eft in Soph.Laudafilia Sion , iubila
Greg. uiæ , & beatus Gregorius : ftellas quoque Hierufalem , & c. Abftulit Dominus iudicium
tuum,auertit inimicos tuos. Quod erit vt Hie Hiero.
legit , fed Septuaginta interprètes, ftillas
vertüt,quia Græce sayoves ftille funt, & rony.ait, quando in fine mundi.Reliquie Efai.10 .
Chaldaicus:quia cohibetguttas aquarum: Sic Ifrael conuertentur : tunc auferet Deus iudi-
Nitepe legimus Hebraice ftillas , guttas cium populi Iudæorum , & faluabit eos, Ioan.10.
Beda pluuiç fic etiam legunt, & explicant Be- & implebiturillud Ioan.Etcrit unum ouile,
Lyra, da,Lyranus, Vatablus , &c. Lyranus au- unus paftor:poteft & peccatoribus con-
Vatab tem dicit vtrumque conftitiffe tempore uerfis hoc applicari , vt mulieri quæ erat
Reg. 18. Elix , quando non pluit tribus annis cum in ciuitate peccatrix ,cui dimiffa funt pec ·
dimidio: deindeverò copiofiffime pluit , cata multa , quoniam dilexit multum , quia Luc, 6.
myfticè autem vt exponit Beda: pluuia tunc abftulit Dominus clementifsimus iu
Bed doctrinę fpiritualis ftillas Deus abftulit à dicium eius.
19
Iudeis,& pluuias ad inftat gurgitum Euá Auferre dicitur Deus opprobriumvel
gelicæ prædicationis effudit per Apoſto Ægypti , vel fterilitatis , quia duplex hoc
los quafi per nubes gentibus, dicens . Sicut opprobrium erat legale. &quidem oppro
Ioan.20
mifitmepater,& ego mitto uos.Pręterea.Eun brium Ægypti erat non fuiffe circunci-
Matth.vlt.
Marc.vlt. tesdocete omnesgentes:& Marci vlt. Prædi- fum populum, 40. annis in deferto , fed Iofu.s
cate Euangelium omni creaturæ. manfiffe ad modum Ægyptiorum ,ita Io
17 Auferre verba fua negatur Dominus , fue.5.quando poft 40.annos circuncifus
ideſt cominationes aut promiffiones fuas eftpopulus natus in deferto , dictum eft á
Efai.5 1.
implere, fic Efai. Ipfe enimfapiens adduxit Dio. Hodic abftuli opprobrium Ægypti à uo- Orige
Hiero. malum,& uerbafua non abftulit. Vbi Hiero. bis.Vbi Orige.homil.5.fuper Iofue.Nili
explicat,Dominus adduxit malum con= quis inquit,fuerit per Euangeliü fpiritua
tra Hierufalem, fcilicet , Nabuchodono- licircücifione purgatus non poteft depo
for,vel malum ponę,& verba fua, quibus nere opprobriu Ægypti.Hec ille.Vt ergo
cominabatur per Hieremiam excidiu ci⭑ nos ad fpiritualem circuncifionem Dis
uitatis,non abftulit,quîn impierentur.In prouocaret ,fine qua falus effe non poteſt,
eundem fenfum explicatur alia phrafis , octauo die circuncifus , & Iefus appella
Amos.3 tus eft.Deindè verò de fterilitatis oppro- Luc.2.
Amos. 3. Nunquid auferetur laqueus de terra
antequam quid ceperit? Vbilaqueus eft fen- bio dixit Rachel fufcepto filio Iofeph.
Lyra Gene.30.
tentia comminatoria vt vult Lyranus, vel Abftulit Dis opprobrium meum.Sic & vafta-
Ruper
Pfal.88 promiffiopræmij vt putat Rupertus , vel ta Hierufale à Romanis propter virorum Efai.4,
vtrunque, iuxta illud Pfal. Que procedunt paucitatem:feptem mulieres.ideſt multę vt
Efai,ss . delabijsmeis nonfaciam irrita. Item per Efa. exponit Hiero. uirum unữ,fcilicet ambien Hiero
Dominus ait. Verbum meum non reuertetur tes coiugem, apprehendent,dicentes aufer op-
ad me uacuum : manet ergo quafi laqueus probriumnoftru. Videlicet ne fine liberis re
verbum Dei interra,donec capiat gentes linquamur , quanto verò maius oprobriu Matth. s.
de quibus :Multi ab Oriente, Occidente ue- eft facerdotis qui filios no habet fpiritua =
Matth.8.
nient. Item manfit laqueus comminato- les:quales habet qui fecerit,&docuerit hic
rius contra Hierufalem.Ecce relinquetur uo enim:magnusuocabitur in regno cælorum.
bisdomusueftradeferta, & rurfus alibi. Et ad Auferre dicitur Deus alicui coro- 20
LMatth.23
uc.19: . terram profternentte , quod completum eft nam duobus modis , videlicet vel ad
fub Romanis . maius meritum vel ad fupplicium : prio-
18 Aufeft Deus iudicium alicuius duo- ris exemplum eft Iob , qui flagellatus à
bus modis , vel fic vt caufa eius non iudice Domino dicebat. Abftulit coronam de capite Iob.19.
tur,fed fine iudicio innocens puniatur ad meo. Ideft gaudium, & regium fceptrum,
maius meritum , vel è contrario cum fit fed auferebatur illi exterior plane coro-
alioquin reus, parcitur ei, & auferturiudi na adaugmentum interioris , & æternæ,
Aa 3 quam
1
AVFERRE.
Matth. 6. quam nos petereChriftus docuit Matt.6. &c.& Luc.2 2.Principesgentium dominan- Luc.22 .
Matth. 5- Zacha. 3.
Adueniat regnum tuum, & cap. 5. ipforum eft tur eorum,& c.in uobis autem nonfic.
regnum cælorum . ¶ Auferre iubet Angelus veftimenta
Exemplum verò pofterioris fuit im- fordida à Iefu, de quo vide in verbo An-
21
pius Rex Sedechias cui loquitur Eze - gelus num . 1 2 .
Ezech,2 . chiel. Tu autem prophone impie Rex Ifrael Auferre fortitudinem Damafci , eft
23
cuiusuenit dies in tempore iniquitatis prafi- gentes ad fidem conuertere,fic Efaias. An Ifai.8.
nita . Hæc dicit Dominus , aufer cidarim , tol- tequam fciatpuer uocare patrem aut matrem au
rc. iniquitatem, iniquitatem,ini-
le coronam , & ferctur fortitudo Damafci , &fpolia Samaria
quitatem ponam eam , & hoc non fict , donec coram rege Afsyriorum . Omiffa verò expo
ueniatcuius eft iudicium , & tradam ei . Vbi fitione Rabbinorum de filio Efaiæ , ſen-
Hiero.
Hieronymus . Non femel ò Sedechia, fus eft , antequam filius Dei recens natus
in Bethlehem fciat fecundum formam hu
nec iuxta Sept. bis . Sed tertiò iniquita-
tem ponam tibi in perpetuum , quæ non manam loqui pro ætate, auferetur fortitu
ftatim tibi reputata eft , fed donec veniat do gentium , quæ per Damaſcum tropi-
Chriftus , cuius eft iudicium , & tradam cefignificantur ita cepit impleri, quando.
ei fubaudi regnum , & facerdotium . Hæc Magi Ab Oriente uenerunt adorare Dominum . Matth.2;
Gloffa. Hieronymus , & Gloffa , item etiam Sic exponunt Iuftinus martyr in Dialo- Iuftinus.
Theodo . Tertul.
Theodoretus fect . 8.Vbiait prophetiam go cum Tryphone, Tertullianus lib . con-
Gene.49 . Aug.
effe de Chrifto de quo in Genef. Non au- tra Iudæos, Auguftinus , fer.4.de Epipha Chryf
feretur fceptrum de Luda , nec dux de femore nia,Chryf.fuper Matth . 2 , Ambrof.fuper Ambro.
eius donec ueniat qui mittendus eft . Nam li- Luc. 3. de Genealogia Chrifti. Epipha Epipha.
cet ablata fuerit Sedechia Regi corona nius li. 3. in compendio fidei . Eft nihilo-
propter tres iniquitates quas vt exponit minus fecunda fententia prædictum fen-
Lyra.commiferat contra Deum , contra fum effe myft cum licet aptiffimü , iuxta
Lyra,
fubditos , & contra fidelitate debita Regi literam verò Damafci, & Syriæ nec non,
Babylonis,tamen duces manferunt de tri & decem tribuum Ifrael captiuitatē præ-
bu Iuda vfque ad Machabæos, qui ex liz dici per Afsyrios , de quo ponitur tanquã
nea materna fuerunt de tribu Iuda,& du- medium vaticinium de Natiuitate Chri-
rauerunt vfque ad Herodem , cuius die- fti de Maria Virgine,qui inuocãdus erat,
Matth.2.
bus natus eft Chriftus cuius eft iudicium vt inimici Hierufalé qui erat tuc Syri, &
Ioan.5 .
iuxta illud Ioannis . Pater non iudicat quem- decē tribus Samaria ab Afsyriis fupera-
Pfal.71 .
quam ,fed omne iudicium deditfilio, & Pfalm . rentur, & caperentur ,fcilicet. Antequam
Lyra. Deus iudicium tuum regida , quare decepti fciat puer,Chriftus,uocare patrem aut matre,
Vata. funt Lyranus fuper hunc locum Ezech. Ideft antequam homo fiat capietur Da-
mafcus ab Afsy riis , ita explicant Hiero. Hiero.
& Vatablus qui cuius eft iudicium expo Lyra.
nut effe iudicium Nabuchodofor Regis : Lyranus, & Vatablus, ergo Chriftus ante Vatab.
fed certe non illius eft iudicium fed Chri- quam natus fit in mundo, dat virtute ad
fli.Preterea quod iniquitatem , iniquita- conterenda regna Gentilium , & decem
tem Vatablus vertit obliquam,obliquam tribuum, vnde non eft purus homo , fed
minus recte vertit , quia in Hebræo non etiam Deus , quo teftimonio Athanaf. Athanaf.
funt nomina denominatiua , fed obli- li.i.de Incarnatione vrget Iudæos,fic fo- Matth.2
quitatem non obliquam. lus Chrs natus eft Deus, & Rex Iudeorü .
22 Auferre pallium fponfæ eft,amputa- Auferebat Iobprædam de dentibus, 24
Cant.f. re fæcularia Cant. 5. Vulnerauerunt me , tu- iniqui , quia innocentium opprefores Iob.29.
lerunt pallium meum cuftodes murorum. Vbi condemnabat , & innocentes defendebat Beda.
Greg. iufto iudicio, vt exponunt Beda D. Tho .
Grego.prædicatores,inquit palliumfpō- D.Tho.
Lyra,
fæ tollunt , quia fiquid refiduum eft pom & Lyranus , quod dictum eft in typo Luc.z.
pæfæcularis in corde,tollant : & interio- Chrifti.Quidepofuit potentes defede , exal
ra noftra , & occulta quænon cognofce = tauitbumiles.
bamus detegunt.Hæc ille. Sic docuit præ Abftulit Deus de fpiritu Moyfi fine
dicatores filius Dei , vt tollant pallium diminutione eius, quando Dominus di- Num 25
.11 .
Matth, 16, fponfe dicentes illud verbum Domini. xitei . Auferam de fpiritu tuo , tradam que
Siquisuultuenire poft me abneget femetipfum, eis : ideft feptuaginta viris . Vtfuften-)
tent
AVGERE . 176
61 Aug. tenttecum onus populi . Vbi Auguftinus feminaffet apud Palefthinos , collegit cen
Gloffa
quem citat Gloffa fuperhunc locum, no- tuplum , fic etiam auxit Deus populun
tat apud Sept. legi. Auferam de fpiritu qui fuum,multiplicauitque illum inter Egy =
fuper te eft . Itaque de fpiritu fupernatu- ptios . Habitauit Ifrael in Agypto , auctufque Gene.24.
rali auferendum Dominus dixit , ne- cft ,& multiplicatus.
que ita vt in Moyfe Spiritus fanctus mi- Auget Deus fidem, & gratiam quam 2
nueretur , fed
fed vt
vt inalios
in alios quoque diffun- folusinfundit, quia donu Dei eft . vt Pau Ephe.2.
deretur . Hæc ex Auguftinos , quòd lus ait, ita legimus apud Lucam. Et dixe- Luc,17:
Lyra Lyra nus adhuc luculentius explicat , runt Apoftoli , Domine adauge nobis fidem :
ficut inquit , ex vna candela inflamma- quòd intelligi poteft , vel de fide Catho
tur alia , ita de fpiritu, quo Moyfes illu- lica quæ facit ea credere quæ diuinitus
minabatur , defumptum eft , & emana- funt Ecclefiæ reuelata , quomodo expo-
uit donum quo alij funt illuminati , nën nit Theophilactus.Item Auguftinus quia Theeph
vt effectiue quod aiunt fpiritus partici- poteft augeri fides , & quatum ad inten- Aug.
patus fupernaturalis Moyfi efficeret fionevtfit magis radicata , & quãtu ad ex
donum quo alij funt afflati , fed per mo téfione vt plura explicite credenda com- Ianfen
dum impetrationis . Nec audiendus eſt prehendat . Sed lanfenius explicat de
Burgenfis . Burgenfis qui hoc loco redarguit Ly- actu fiduciæ in Deum , qui coniunctus
ranum , conaturque probare potuiſſe fidei auget illam vfque ad patranda mi-
Moyfem per modum caufæ effectricis racula . Iuxta illud Apoftoli . Si habuero 1.Cor.13 .
feptuaginta fenioribus donum Spiri- omnemfidem , ita ut montestransferam . Hæc
tus fancti præftare. De quo lege Diony- enim affimilatur grano finapis in hoc
Dionyf.
fium Carthufianum fuper hunc locum ipfo contextu , ego vero exiftimo de his
de quo nos latius li. 1 6.in verbo Spiritus . diftinctionibus fidei minime tunc Apo-
Mariæ non auferetur optima pars ftolos cogitaffe , imo defide indifcrimi-
26
Luc.10. quam elegit Luc . 10.Vbi D. Augufti- natim fuiffe locutus , & maximè de fide
Aug. nus optimam partem , ideft meliorem viua atque formata , quæ mirabiles parit
exponit, quia vita contemplatiua ex ob- effectus, quando fuerit cum fpe certa con-
iecto perfectior eft quam actiua , vt po . iuncta . Quod autem Deus augeat iufti-
te qua circa fummum bonum occupes tiam noftram , & merita cum fide viua,
tur , quæ ideo non aufertur à contem- habes Ephef.4 . Crefcamus in illo per om- Ephe.
plante, ficut ab actuofo aufertur actiua, nia qui eft caput Chriftus , ex quo totum cor-
quia opera vita actuofæ cum hac vita pus compactum , &c . augmentum corporis
fimul deficiunt , contemplatio verò in facit , in ædificationem fui in charitate , & ali-
clara vifione Dei temporali vita finita bi. Et augebit incrementa frugum iuftitiæ ue-
perficitur in æternum . Are. Item Salomon . Dabit capiti tuo augmě 2.Cor.9.
Prou.
tagratiarum .
CAPVT CLXXII. Augere ficlum eft menfuras ponde 3
rum ad accipiendum plus iufto muta- Amos . 8:
re. fic legimus apud Amos . Imminua=
musmenfuram, & augeamus ficlum . Vbi Hiero
Augere.
Hieronymus,ideft minorem in venden
dis mercibus menfuramfaciamus , & ma-
VGERE dicitur
פרה iora pondera in accipiendis , & quidem
Hebraice Phara Pfal. minuere fudæi menfuram facile pote-
104. Et auxit popu- rant: quomodo autem augere ficlum pri- Quæftio
lum fuum vehemen-
uata poffent authoritate dubium eft, quia
ter. vt inquit,Iofephus li. 3. antiquit. ca. 9.fi Iofeph,
I Augére eft fiue in clus numi genus eft apud Hebræos , qua-
corporalibus , fiue in les funt tetradrachmi Attici , hoc eftfunt
fpiritualibus incrementum fufcipere , fic quatuor drachmæ Attica , vel quatuor re
Gene.26.
Abimelech rex dixit Ifaac. Inpace dimi- gales argétei Hifpanici.Anvero ficlus fan
fimus te auctum benedictione Domini. Ideft ctuarij maior effet aut minor quam ficlus
diuitem factum diuino fauore , quia cum communis,dicemus in dictione ficlus ,fed
Aa 4 interim
AVGVR AVGVRARI .
criberetur uniuerfus orbis.Anno videlicet tri Auis genus eft ad omnia volatilia que I
gefimo fuæ monarchiæ poft victoriam pariunt oua , pennifque & plumis ornan-
Actiacam. Et recte quádo mundi rex mũ tur,ductuque eft nomē auis ab auiis ,feu in
dumfecit tributarium natus rex cæliiux- viis,quia talibus locis volatilia delectatur.
2
ta Prophetas mundum à peccatorum fol- Aues de aquis ne fuerint procreata.An
Efai.9 . uit tributo Efai.9.lugum enim oneris eius & verò de terra, magna inter autores difce-
Gen.1.
uirgam humeri eius,& c.fuperaſti. ptatio eft fuper illud Gen. Producant aqua
Qualtio
2 Quod fi quis nobis obiiciat Irenæum reptile animæ uiuentis , & uolatilefuper terră,
Irenæus. lib.3.contra hærefes capi.vigefimo quin- fubfirmament oceli.videturautem effe com
Tertullian. to,& Tertullianum lib.contra Iudæos di munior fententia patrum ex aquis effe vo
cere:Anno quadragefimo primo Augufti lucres generatas ,ficut fonare videtur præ
natun effe Dominum, exponendum eft, fens textus , fed ex qualibus aquis difsi=
anno quadragefimo primo completo , & dium eft.nam quidam ex liquidis vndis at
Eufebius. quadragefimo fecundo cæpto.vt tenet Eu que fluentibus productas effe putant.
Epiphanius. febius in Chronico . &lib. 1. hiftoriæ Ec- quod tenet Auguft.Agubinus in Cofmo- Aegubinus.
Beda.
clefiæ cap.5.Epiphanius hærefi quinqua- poeia Hierony. epilt. 83. quam fcripfit Hierony.
Orofius.
gefima prima , Beda lib. de fex ætatibus ad Oceanu , & Ambrofius autor hymni, Ambrofius.
Inundi.Orofius.lib.7.cap.2 .
quem canit Ecclefia feria quinta în vefpe
Pax etiam à Prophetis circa natiuitatē ris: Qui exaquis ortum genus partim remittis
Efai.2.
Chriftipredi& ta eft,ab Efaia: Et coflabūtgla gurgiti, partim leuas in aera,& c.alij verò di-
diosfuos inuomeres,& lanceasfuas infalces,no cunt ex vaporibus aqueis volatilia fuiſſe
Micheas. 4. fumetgens contragentemgladium,& c. & Mi- procreata,ita Auguftinus li. 3. de Genefi Auguft,
Pfal.71 . cheas : Nondifcent ultra belligerari , &c. & ad literam.cap.3.Rupertus fuper Gen.1 . Rupert.
D.Thom.
Pfalm.Orietur in diebus eius iuftitia,& abun- D.Tho. 3.p.q.71 . ar. 1. eftque comunis
dantiapacis , quodper hyperbolem dictú fententia fcholafticorum.Cæterum con-
eft,implericoepit in diebus Augufti.Nam trarium tenent pauci quidam , ex ter-
Suetonius.
vt Suetonius Tranquillus ait, in eius vita, ra videli cet volucres effe productas .
ca. 22.téplum Ianibis tantum ab vrbe co Quod tuetur Caiet. item Catherinus . Caieta!
dita claufumtertio claufit ,breui tempore Et Hieronymus Vuielmus libro. 2 2. fu. Catherin.
Hierony.
paceterræ marique parta , ab hac autem per Exameron , quorum fundamentum Vaielmus,
pace temporali initium habuit fpritualis , eft,quod Hebraicè aliter legitur quã vul-
Luc.2: de qua precipuè Angeli nato Domino ce gata vertit, nimirum : Reperefaciant aque
cinerunt : Gloria in excelsis Deo , & in terra reptile anime uiuentes, auts uolet fuper ter
Ioan.14. paxhominibus bone uoluntatis : de qua Domi ram, Veoph volatile Ieopheph volet al
nus quoque : Pacem(inquit)meam do uobis, haaremfuper terram : at non dicit nifi vt
pacem relinquo uobis ,&c. auis volet fuper terra . Præterea , quia Moy
3 Auguftus menfis dictus eft ab Augufto fes dicit: Formatis igitur Dominus Deus exhu Gen.2.
Cefare,qui prius fextilis vocabatur, quod mocunctis animantibus terre, & uniuerfis uola
Suetonius, co menfe obierit, cumque iam effet morti tilibus cæli,adduxit ea ed Adam.Ergo aues ex
vicinus , vt refert Suetonius,afsiftentes ro humoformatæ funt. His vifis fententiis
gauit amicos , an eisvideretur commode dicere poffumus in fcriptura etiam iux-
vitæfabulamtranfegiffe , itaquefabulam ta verfionem vulgatam no effe difcordia ,
iudicauit effe profperitate huius vitæ iux opiniones autem doctorum facile poffe
1.Cor.7, concordari duobus modis:primo fi dica-
ta illud Apoft. Præteritfigura huius mundi.
mus ex aqua limofa fuiffe aues formatas,
CAPVT CLXXV. vbi & aqua & terra funt : vnde verum eſt
exaqua fuiffeformatas.vt habes Gen. 1 .
Auis. & ex humo fuiffe productas.vt legimus
Gen.2.Deinde fiteneamus nonfolum ex
VIS Hebraicè dicitur Oo vaporibus aquets , fed fimul ex terræ ex-
עייף
ph, per fic 2.Reg. 2 1. & halationibus fuiffeproductas. Itaque ex
Gen.1. & 6.dicitur à verbo liquida fluenti pifces, ex humo autem gra
vuph volare vnde veoph. uiori quadrupedia, ex aqua verò fimul &
עיף
volatile. terra in vapores & exhalationes refoluta
aues
AVIS . 190
SIC
AVRICHALCVM .
fic capiuntur homines tempore malo , cum ex- lent enim occiforum in prælio nuda caue
Hierony. templo fuperuenerit. vbi Hierony. diem rabeftiis, & volucribus deuoranda relin=
malum intelligit diem iudicij finalis , de qui ad terrorem atque vindictam . Sic in-
Luc.21. quo Lucas:Et interris preffuragentium . Ly telligitur illud Apoc.Etuidi unum Angelum
Lyran . Apoc.19.
ranus vero putat diem mortis repentinæ ftantem infole, & clamauit uoce magna dicens:
fignificari, qualis diuiti fuperuenit purpu Omnibusauibus, quæ uolabat per medium cæli,
Luc.16,
rato:Quifepultus eft in inferno.Item Hieru wenite congregamini ad cænam magnam , ut
falem,quamuis quafi auis verficoloribus maducetiscarnesregum,& equitü ,& equorum.
quidem ceremoniarum plumis gloriare- Similis phrafis eft apud Hiere. de ftrage Hier.7
tur ,non cauithunc laqueum abfconditu Iudæorum fub Nabuchodonofor : Et erit
ficut Dominus nonfine lachrymis prædi morticinumpopulihuius in cibum uolucribus ca
Luc.19 . xit ei : Quoniam fi cognouiffes & tu, bec li. Et apud Ezech. de eadem clade : Dic Ezech.39
nuncabfconditafunt aboculis , &c. orani uolucri,& uniuerfis auibus,& c. Conueni-
10 Auis volans diciturfiue homo,fiue res, te & properate concurrite undique ad uictimam
quæcunque fugit nos , neque illam poffu magnam Domini, &c.ut comedatis,& c. Sic er
Ecclef. 27. mus comprehendere.Ecclefi.2 7.Sicut qui go deuicto Antichrifto & vniuerfis auxi
dimittit auem de manufua,fic reliquifti proxi- liaribus eius occifis,vocat ad deuorationé
Lyran. mum tuum,non eumfequaris. vbi Lyranus &
Janfen cadauerum Angelus aues in Apoc: quod
Ianfenius explicant relinquere proxi- &fpiritualiter intelligi iuxta literam po-
mum effe fidem ei violare , quod ani- teft,vt aues per metaphoram viri fpiritua
mum eius valde quidem auertit. Item les intelligantur,qui non quidemhumi ad
promiffa mendacia volantibus auibus hærent, fenfibilium amore capti , fed per
Pro.ro. conferuntur àSalomone. Qui innititur medium cælum libera contemplatione
mendaciis , pafcit uentos , ipfe autem fequitur volant , hi quafi ad prandium vel cænam
auesuolantes. Profperitas quoque bonoru inuitantur vt gaudeant de vindicta quam
Pfal.$7
temporalium eadem fimilitudine fugax Beus de impiis fumpturus eft,iuxta Pfal.
Sap.5. defcribitur,in lib.Sapient : Diuitiarum ia- Lætabitur iuftuscum uider it uindictam, manus
&tantia quid contulitnobis ? tranfierunt omnia fuas lauabit infanguine peccatoris. Ita expo-
.
iſta , ec, tanquam auisquæ tranfuolat in aere. nit D.Thomas,augebitur quod hoc gau D.Thom .
Celeritas quoque captiuitatis decem tri- dium quando fedebunt Apoftoli : fuper
buum aui volanti comparatur , apud fedes duodecim iudicantes duodecim tribus If- Matth9!
Ofex.9. Ofcam. Ephraimficut auis auolanit. Sic ex- rael.Nam expofitio Ruperti qui aues vo- Rupen.
Theodoret,
ponit Theodoretus. Eadem fimilitudine lantes per medium celi Apoftolos intelli-
Efai. 16. prædicitur Moabitarum fub Afsyriis ca- git,qui comederüt carnes regum & equi-
ptiuitas in Efaia.Et eritficut auisfugiens, tum conuertentes eos ad fide , iuxta quod
pullide nido auolantes , fic eruntfilij Moab.Ita A& t.10.Petro dictum eft,in vifione qua- A&t.10:
etiam diuitiarum jactantia & humana glo drupedum & reptilium , Occider man-
ria Hierufalem auolauit fub Romanis.de duca , myftica quidem eft fuperiores aute
Matth.2 3. qua Dominus : Ecce relinquetur uobis domus hiftorica.
Luc.16 . ueftra deferta. Sic denique fplendor auola-
uit diuitis purpurati. САРУТ CLXXVI.
II Auianolanti,quæ femel emiffa reuoca-
ri non poteft afsimilatur execratoriú ver Aurichalcum vel Orichalcum.
bum & maledictio Pro. 26.Sicut auis ad al
Pro.26. I
ta tranfuolansficmaledictumfruftra prolatum. VRICHALCVM
Beda. vbi Beda in alta (inquit)volare dicitur ma legimus Apoc.1 . in vi- Apoc, 1 .
ledictum , quia Deo iudici fiftitur, qui ma fione Ioannis que vi-
1.Cor.s ledicos à regno cælorum excludit. i.Cor. dit: Similem filio homi-
5.Malediciregnum Dei non pofsidebunt : tales nis,& c. pedes eiusfimi
erant olim Iudæi , qui filio Dei dicebant: les Aurichalcò. Anto-
Ioan.8. Samaritanus estu dæmonium habes. nius Nebrifenfis in fuis quinquagenis, Nebrifenfis .
12 Aues volantes per medium cæli voca- quinquagena. 3.cap. 4. dicit Aurichal-
riad deuorandum cadauera,denotat iux- cum non effe nomen fatis latinum quia
ta literam ftragem magnamfuturam.So- nocomponuntur nomina latina ex Ĝræ
ca
AVROR A. 191
ca & latina voce , aurum quippe latinum gorius Theologus & Victorinus quos ci - Greg.Nazi
Victorinus
eft,Chalcos verògræca vox, quæ idem eſt tat Gagneius item & Tychonius , hi ergo Gagneius .
quod æs quod quafi aureu eft, Hiſpanicè igne tribulationis probati refulferunt.de Tychonius.
Cicero. Lato,quod à Cicerone vocatur Orichalcu qua tribulatione prædixit eis filius Dei
ideft, inontanum æs quod fplendet quafi Mundusautemgaudebit uos uerò contristab loan.16.
zurum , ita libr. 3.officiorum fiquis ( in- mini.Et Luc. Eritis odio omnibus hominibus Lüc.21 .
quit ) aurum videns Orichalcum fe pu' at propter nomen meum , & alibi : Ecce ego mit- Matth.10.
videre , &c. Coniicit autem Nebrifenfis to uosficut oues in medio luporum. Secuda ex.
vulgatam vertiffe iuxta quod grace legi- fitio pedes Chrifti effe Ecclefiam quam te
mus : Pedes eiusfimilis Chalcolibano. Quod nent Haymo & Anfelmusquamuis aute Haymo .
Anfelmus.
fignificat Thus mafculum , qui fuauem igne tribulationum probetur , fed porte Matth.16.
Vergilius, quidem odorem emittit, de quo Vergilius inferi non præuilebunt aduerfus eam. De-
in Buccolicis : Verbenafque adole pingues & nique tertia expofitio recentiorum eft ,
maſcula Thura, Dicit autem in vetuflifsi- pedes Chriftihumanitatem eius fignifica
mis latinis codicibus fe legiffe pedes eius re , ficut caput denotat deitatem dicente
1.Cor. 11,
fimiles aurichalco libano , vnde putat ab Apoftolo : Caput uerò Chrijli Deus. Ergo
imperitis forte typographis additu auri, pedes eius fimiles aurichalco in camino
& ab aliis ablatum libano & ita mendo- ignis tribulationum fulgorem virtutum
fè legi aurichalco • pro chalcolibano , omnium emiferunt , quando fugit in Ae
Beda. Pro hac fententia facit , quod Beda , Hay gyptum.Cum poffet Herodem facilè ob Matth.2,
Haymo. mo,& Anfelmus dicunt aliam tranflatio- ruere.Item quando lapidibus impetitus oan.8.
Antelmus. fe minime vindicauit . Præterea quando Ioan.10 .
nem habere aurichalcolibanum , grace
auté legitur ,vt diximus ,Chalcolibanu ita coram iudice accufatus nihil refpondit. Ioan.19:
Aretas. Sed de hoc fatis,
legit & exponit Aretas Græcus. De quo
poftea interim pedes Chrifti affect amo
ris eius fignificant, qui ficut Thus mafcu- ( APVT CLXXVII.
lu nin camino ardenti fuauifsime redo-
Ioan.13. lentcharitatem illam, de qua apud Ioane, Aurora.
dicitur: Cudilexiffetfuos qui erant in mundo,
in finem dilexiteos.Etalibi : Egofum paftor VRORA & Luci-
Ioan.10. fer Hebraicè dicitur in שהר
bonus.Bonuspaftor animamfuam dat pro oui =
busfuis. Scriptura Sahar Efai.
Cæterum probabilius eft vulgata ver 8. & 14. & Pfal. 109 .
2
tiffe , Pedes eius fimiles Aurichalco in cami- Aurora prima pars I
Beda no arděte, velut Beda legit Orichalco, quia eft diei luce dubia,fic di
Cyprian , Cyprianus antiquior quam noftra vul- ta.quod luce folis fub.
gata & fatis latine peritus Aurichalcum rutilante aer iam incipiat aurefcere , vt
legit libr.2.aduerfus Iudæos cap. 25. Et Varroni placet , de aurora dicitur Pfal- Varro
August, pedes(inquit)eius Aurichalcofimiles, & Au mo. 73. Tufabricatuses auroram folem, Pal,73
fed hic pro aurora Hebraicè eft lumi-
Tyconius. guft.fiue Tychonius homil..fuper Apo.
legit : Pedes eiusfimiles Aurichalco libani , vt nare.
infornace ignis. Præterea vox Aurichal- Aurora furgens refurrectionis Chriſti
cum,vt cum bona venia Nebrifenfis dica tempus fignificat.Sic explicat. Beda illud
Beda.
mus , non eft barbara fed latina , qua vti- Iob.vbi noctem natiuitatis fuæ propter. Lob.3:
Plinius.
tur Plinius lib. 34.cap. 2. Mox(inquit) vi originalepeccatum maledicens ait : Non
litas præcipua fcilicet æris, reperto in aliis uideat ortumfurgentis aurore. Quia refurre-
terris præftantiore , maxime Aurichalco. &tionem Chriftiin aurora nox præuari-
Item Sextus Pompeius aurichalcum ex- cationis no vidit. & Greg.Ortus ( inquit) Greg,
Sextus Po- plicat æs aurumreferens, neque dicit, non auroræ eft noua natiuitas refurrectionis,
peius . effe latinum in fuo dictionario fic ergo le= quam neque oculus vidit fe cundu Ap- 1.Cor.2.
Golum.Eodem modo Gloffa.Videtur au Gloffa...!
gendum.
Pedes autem Chrifti Apoftolos fignifi tem quibufdam hæc expofitio myftica.
3
care qui per orbem euangelizantes per Senfus autem hiftoricus eft quem tra- D.Thom.
Aretas. currerunt tenet Aretas hoc loco & Gre- dunt D.Thomas & Lyranus defideraffe Lyran.
Iob
AVRVGO.
Iobne nox illa in qua natus eft , ad auro- [ promifit . Spipiritus fanétus quem mittet pa
ter in nomine meo ipfe uos docebit omnia,
ram vfque vitam eius protrahere potuif-
fet , imo fifteret nox æterna,nead tantas fuggeret uobis omnia quæcunque dixe-
ro nobis.Vnde experientia docet in con- Ioan.14:
ipfe miferias naſceretur, & planè vox hæc
fenfualitatis erat non rationis , vt exponit ciliis quando harefum erroribus op
D.Thomas, pugnatur Ecclefia lumine fupernaturali
D.Thom.
recepto , clarius ad definienda fidei de-
3 Aurora locumfuum oftendere , eft cur
creta fulgere . de quo latius in verbo Eccle
fum folis defignare fub fignis Zodiaci.Sic
Lyran. explicat Lyranus illud Iob. Aut oftedifti au fia libr.5.num.7 .
Iob.38 Tore locumfuum , ideft fecifti vt fic appa-
reat ortus folis in diuerfis punctis Orien- CAPVT CLXXVIII.
tis fecundum temporum varietatem, nam
alibi æftate nafcitur, alibi hyeme & alibi
Aurugo & Rubigo.
D.Tham temporibus æquinocti, & D. Thomas in
commentariis confiderandum ( inquit)
quod claritas auroræ diuerfificatur fecun VRVGO vel Rubigo S
dum diuerfas partes eleuationis fignorů, Hebraicè dicitur in facra
quia cum eft Sol in figno velocioris & agi Scriptura Selafal Deut.
lioris afcenfionis , cumquo oritur , parun 28.
durat aurora , quando autem eft in figno Aurugo morbus eft fe- I
tarde afcenfionis , amplius durat, eft au- getum pallorem inducens coloris aurei
tem in cælo determinata menfura loci,vn vel ærei vt dicebamus in dictione ærugo,
de fole inibi exiftente incipitclaritas dilu prouenitq; ex nimio fegetu humore ,quo
culi apparere , quæ loca tu ( inquit ) o vitiatur culmi:de quo Deut.2 8. & 3.Reg.
Iob fortaffe difpofuifti?Hæc ex D. Tho . 8. D. 2. Paral.6.Pf.77.Eccl . 12.B. Hier.
ma.Quod fi non poteft homo tempus au 30.A.Baruch . 6.Ezech . 24. B. Iacob. s.
rora longius aut breuius facere, quomo- A.de hoc etiam legimus Amos.4.Percufsi Amos.4
do periodum vitæ fuæ poterit immutare? uos uento urenti,& in aurugine.vbi Septuag.
aut longiorem reddere? Sed Nec Crafus
vertunt xregos icteros , qui morbus etia
quidem opulentifsimus tyrannus Neq; hominibus magnum pallorem inducit;
Midas Phrygiæ rex, neque diues purpu ita vt & album oculorum pallefcat,hifpa-
Luc. 16.
ratus qui epulabatur quotidie fplendi- ne (tiricia ) hanc eande peftem Dominus
de , vel horulam termino vitę fuæ fu- in memoriam populo reducit apud Ag-
peraddere cunétis fuis thefauris potue- geu : Percufsi nosuento urenti & aurugine, Agg..
runt. c.vbiventus vrens vocatur vredo ,
quo
Aurora metaphorice vocatur Ecclefia fegetes aduftæ rediguntur in cineres.Præ
4
Cant. 6, dum agit in terris, de qua in Cant. Que terea quamuis Rubigo metallorum mor-
eft ifta que progreditur quafi aurora confur- bus fit,inde etiam transfertur ad fegetes,
Gloffa. gens. Vbi Gloffa Ecclefia ( inquit ) in iu- quas fimile vitium deftruit,hęc autem ma
dicio agens , adhuc aurora ,fed in regno la Iudæis ob fua eueniffe peccata legimus
dies eft, vbi plenum vifum veri Solis ha- têpore Eliæ,quibus & iufti cautiores fiant 3.Reg.18.
Gregor. bebit. Eodem modo exponit Greg. Sed ne thefauros fuos in terra recondant iux
Theodoret Theodoretus ante aduentum Chrifti pu- ta illud Matthçi : Nolite thefaurizare uobis Matth, s
tat Ecclefiam fuiffe quafi lunam. Deinde thefauros in terra , ubi erugo demolitur et
12-05
fub aduentum Domini quafi auroram. tinea.
Sed poft refurrectionem mortuorum Aurigo comedit refiduum Bruchi 2
quafifolem,pulchre autem Ecclefia mili. Ioel. 1. quia vt exponunt fuper eundem Ioel.1.
tans aurora, quæ femper lumine crefcit locum Hierony.& Rupertus abbas exer- Hierony.
vfque ad plenum diem comparatur,fem- citus Romanus inftar auruginis Iudæo Rupertus.
perenim Ecclefia crefcit in cognitione, & rum vires difsoluit , capta & deftructa
Ioan.io. amore. Porrò Spiritus fanctus qui Ioan . Hierufalem , itaque quod ait Ioel. Refiduй
Aug. 10.expofitore Auguft. oftiarius dicitur, erucacomeditlocufta ,& refiduum locuftæ co-
aperit Ecclefiæ fecundum temporum exi medit Bruchus , & refiduum Bruchi comedit
gentiam oftium luminis , ficut filius Dei rubigo, hunc fenfum habet fecundum
prædictos
AVRV M. 192
prædictos patres. Primum Afsyrij atque Qui argentum thefaurizant , & aurum in quo
Chaldai velut eruca : deinde Medi & confidunt homines, confidunt autem,quia vt
Perfæ ficut locufta ,poftea Macedones & dicit Ecclefiaft . Pecunie obediunt omnia. Ecclefi. 10.
Afiani vt bruchus , proftremo Romanifi Sed potentior eft Deus de quo Iob. Deus lob.9.
cut aurugo Iudæos & Hierufalem fuper cuius ire nemorefiftere poteft , cui neque re-
quam Dominus etiam fleuit , contriue- fiftere valuit diues ille , qui induebatur
Luc.16. runt. Peccatores enim qui prioribus fla- purpura & byffo & epulabatur quotidie Luc.16.
gellis non refipifcunt , poftremis tandem fplendide.
atteruntur,& pereunt, ideo Dominus lan Aurum ponitur in comparatione re- 3
guido quem in pifcina poft triginta & o rum pretiofarum etiam fpiritualium, fi
to annos infirmitatis fanauit dixit : Noli cut id quod eftfuper omnia fæcularia &
Ioan.s
amplius peccare, nedeterius tibi aliquid con- mundana pretiofum , fed omni fpiritua -
tingat. libono inferius : fic fapientia quidem au-
3 Rubigofuperargentum eft iniuftitia in ro antefertur Iob. 28. Non dabitur aurum Iob,287
Pro.25.
corde gubernatoris , Pro. 25. Aufer rubi- obrizum pro ea , ideft preciofior eft cunctis
ginem de argento, & egredietur uas purifsi- opibus fenfibilibus per aurum fignifica-
mum, aufer impietatem de uultu regis,& firma tis , Pfalmo.Iudicia Domini recta , iuftificata Plal,18.
Beda. infemetipfis , defiderabiliafuper aurum . Sic
bitur iuftitia thronus eius. Sic exponit Be-
da,fic etiam ablata fæuitia Pauli perfecu- etiam Propheta teftimonia diuinæ legis Pfal.118 .
toris egreffum eft vas purifsimum de quo dilexit : fuper millia auri & argenti , & ju-
Actor.9.
Dominus dixit : Vaselectionis eft mihi ifte. per aurum & topazion. Et Salomon ait Me Pro.3 .
lior eft acquifitio eius,fcilicet fapiëtię, negotia
CAPVT CLXXIX. tione auri argenti. Etamicus fidelis præ
fertur auro Ecclefi. 6. Non eft digna pondes Ecclefi. 6 ,
Aurum & Aureum. ratio auri argenti contra bonitatem fidei il-
lius. Græcè luculentius x'ai oux Éçi
AFFE
fulgidun
AVRVM .
Rupertus. & charitatem vt notat Rupertus fuper il- hunc locú explicat lib. 34. Mor.vbi hac Greg:
Apoc.3. lud Apo . 3. Suateo tibi emere à me aurum metaphora fplendorem diuinæ cognitio
ignitum ut locuplesfias.Græce legimus au- nis in fuperna patria fignificari dicit , de
rum ignitum ex igne, quafi dicat aurum qua: Beati mundo corde quoniam ipfi Deu uide Matth.s .
ideft puram charitatem igne tribulationis bunt.Gloria etiam vnicuique propria nota
Deda. probatam , vt exponit Beda,vel additum erit & aliorum quoque beatitudinem cli
eft ex igne vt puritas & feruor pariter cha re videbit,nam vt(inquit ) Aug. Quid nō Aug.
Aug.
D.Thom. ritatis denotetur. Sic exponunt Aug. & videt qui videntem omnia videt: propte-
D.Thom.Nam ficut aurum omnibus prę rea fimile vitro mundo dicitur aurum cla
ftat metallis , & igne non confumitur , ita ritatis cæleftis Hierufalem.
charitas omnibus preftat virtutibus & nu Aurum non folum charitatem erga 8
1.Cor.13.
quá excidit.1 . Cor. 13. folus autem ille Deum vt numero . 6. diximus fed et cha-
qui conferuat aurum charitatis vere locu- ritatem erga proximum in fcripturis fig-
ples eft, quia thefautizat ſibi thefauros in nificat , vnde Apoc. 1. ille vifus à Ioan- Apoc.r
cælo,fecüdum præceptum Domini. Hac ne fimilis filio hominis : Precinctus eratad
Matth.5 charitatem vt aurum pauper Lazarus the mamillas zona aurea,vbi Rupertus per zo- Rupert
Luc, 16.
Matth. 19 . faurizauit.Et quidixerunt: Ecce nosreliqui nam auream regiam Chrifti dignitatem
musomnia. fignificari putat , & quia inter mamillas
7 Aurum tropice fignificat muita etiã in cor eft , ad mamillas præcingi fignum vi-
Greg. hiftorico fenfu ,vt docet Greg.li. 34. Mo tæ immortalis effe docet. Melius tame B. Greg
ral.fuper illud Iob.41.Sternet fibiaurum Greg.lib. 34.Moralium vbi hunc locum
quafilutu.Appellatione (inquit)auri in fa explicat in corde quidem fedem amoris
crocloquio aliquãdo diuinitatis claritas , effe dicit, zona vero ad mamillas præcin =
aliquádo fplendor fupernæ ciuitatis , ali- gi , charitem fignificat, qua & Angeli fe
fe
AVRV M'AVRÉVM. · 193
& nos propter Deum diligunt , ideo & cent duo illa præcepta. Diliges Dominum
Apoc. 15.Septem Angeli preciuiti erant Deum tuum ex toto corde tuo,& c. & pro .
Apoc-15.
zonis aureis circa pecorafua. Quia charita ximum ficut te ipfum , hinc tota lex pendet
te gen' profequitur humanu,& maxime Prophete. Aureum etiam candela- Matth, 22.
poft qua Dei filius natus eft homo ,vnde brum denotat Chriftum Dominum ,
pax inter Deum & homines firmata vt docet Beda, quem citat Gloffa Exo. Beda.
eft,de qua cecinerunt . Gloria in excelfis 25.qui omnibus fuæ fummæ charita- Exo- 2 .
Luc.10. Glofta.
Deo er interrapax hominibus bone uolunta tis exemplum exhibuit , iuxta quod, di-
tis.Sed quæret fortaffe quifpiam , quare xit Apoftolis . Exemplum dedi uobis , ut Ioan.13 .
in lege veteri non legimus Angelos auro quemadmodum cgofeci uobis , ita er uosfa-
ad manillas vel pectora fuiffe præcin- ciatis.Deaurata quoque menfa,vt Glof Gloffa.
&
tos,ficut in lege gratiæ, nam de Gabrie fa dicit,facram defignat fcripturam , quæ
le habes apud Daniel . Et precinctus erat charitatem fuper omnia commendat ,
Dan.10. Colo.3.
ad renesauro obrizo . Ad quod Richardus iuxta illud . Super omnia autem charita
Richar.
refpondet in lege quidem veteri opus im tem habentes que eft uinculum perfectio- Ioan.15 .
mundum in renibus prohiberi , in lege nis , Et Dominus ait . Hac mando uobis
verò noua voluntatis etiam cordifque urdiligatis inuicem . Quafi dicat omnia
confenfum , ideo in veteri renes,in noua mandata hoc vno comprehenduntur,
cor cingitur.Sed certè in lege veteripræ- denique quid eft quod eodem capite
ceptum etiam erat,non concupifces, qua Moyfi dicitur . Parabis & acetabula,&
re melius dicimus renes in lege veterifuif phialas, thuribula , & cyathos , &c. ex-
fe precinctos , quiatimoris erat lex , qua auro purifsimo ? nifi quod nibil in diui-
renes reprimebantur,fed tempore gratię no culto fuze charitate Deo placet, iux-
1.Cor.13.
lex charitatis cor potlus aftringit & ta illud . Si linguis hominum loquar &
Gre
g. amor,ita Greg. fuper illud Iob. 3 1.Pe- Angelorum ,charitatem autem non babeam,
pizifœdus cum oculism: is,& lib . 21.mno- | factus fum uelut es fonans , &c . Idéoom-
raliumcap.2.vbi allegat citatum locum nia in templo laminis aureis tecta erant
Apoca.Precinctus erat ad mamillas zona etiam parietes intra fancta & fancta fan-
Apocr
aurea.Quia Chriftus,quem ille Angelus &torum & omne vas aureum quia nul- 3.Reg.7.
repræfentabat fumma generis humani lum facrificium aut libamen operis ,ver-
charitatefactus homo,cũ ad huc peccato bi, aut bonæ cogitationis , nifi inaureo
res effemus nos dilexit , ad morte vfque, vafe charitatis Deo placet . Idco Do- Matth.5 .
ideo dicebat . Hoc eft præceptum meum ut minus ait . Si offers munus tuum ante al-
|loan.1 . diligatisinuicem ficutdilexi uos. Item ver- tare , & ibi recordatus fueris , quod fra
bo &exemplo clamabat . Diligite inimi. ter tuus habet aliquid aduerfum te , &c.
Math.. cos ueftros.
relinque munus tuum dute altare , & uide
9 Auru nitorem gloria mundanæ figni reconciliare fratri tuo . Denique iufti &
Hier.. ficatiuxta illud Hier.Calix aureus Babylo. fancti viri aureis vafis comparantur fic
Sicut etiam è contrario fplendorem quo in Eccli. de Simone magno legimus . Ecclio .
Thre.4
que fignificatfan&
titatis,vndeHieremias Sicut uas auri folidum ornatum omnilapi-
hac metaphora populum Iudaicum ab de pretiofo . Et Paulus ait . In magna do -
fpledorefanctitatis ad peccati caliginem mofut uafa aurea argentea , que Dei ele
deuolutum amarè deplorat dicens . Quo tos fignificare dicunt Hierony.Chryfo Hiero.
modo obfcuratum eft aurum,mutatus eft co- ftom . Theophy. fuper eundem locum . Chryfoft.
Theophy.
lor optimus, & c, Auru fuum vocat aliquando Deus au
10 II
Aurum quoque myftice in his ,quæ rea vafa tabernaculi, &ornamēta facerdo
ad cultum diuinum in lege veteri perti- talia,quæ dedit populo Iudaico , ex quo
nebant fanctitatis fulgorem, & fapien . ille cæcus & ingratus conflauit idola . Sic
Hicro .
tiæ claritatem cum charitate fignificabat. exponit Hiero.illud Ezechiel . Ettuliftiui
Exo.25 Ezech . 16.
Ita legimus Exod. 2 5. duo Cherubim fa decoris tuide auro meo,& de argento mea
exauro fabricati qui vt docet Orige- que dedi tibi , fecifti imagines mafculi-
Origen:
nes duo teftamenta fe mutuo refpicien- nas, e fornicata es ineis , ideft fecifti
Lyra.
tia præfigurabant, quæ omnem virtu- ex illis idola , vt iuxta literam Lyranus , Vatablus .
tum fplendorem emittunt & vbique do & Vatablus exponunt. Origenes vero ' Origenes .
Bb fuper
AVRVM AVREVM.
fupereunde locu hæreticos dicit ex auro nesde Saba ueniet aurue thus deferentes,
diuinaru feripturarum adulterato hære- laudeDño annuntiantes. Vbipro Saba He
fes fuas conflare, fed quia ifti fe Ecclefiæ braice, legitur Seba que eftArabia foelix ,
cenfuræ fubiicere nolut excludendi funt nönulli enim putat de generali gentiúco
Matth, 18 foras , iuxta illud,Si Ecclefia no audierit,fit uerfione debere intelligi,quia no omnes
tibificut ethnicus & publicanus. In eodem de Saba,&c.venerüt ad incunabulaChri
fenfu dece tribubus Ifrael Dis dicit apud fti Bethlehemitica,fed vt numero colligi
Ofe.z. turtriu munerum tres fuiffe dicunt . Nihi
Ofeă.Argentũ multiplicauiei ,& auru que
Ioel.3. fecerunt Baal,ideft ex eade materia idolu lominus tamen probabile fatis eft, hoc
Baal conflauerunt.Ité Ioel. 3.Argentum Ifaię vaticiniu de tribus Magis prædictu
meuer auru tuliftis ,& defiderabilia mea tanquã de primitiis multaru gentiu qui
pulcherrima intuliftis in delubra ueftra. His poftea venturi erant ad fidem . Omnes
non funt difsimiles forte mercenarij do- enim pro multis accipitur,tres autē multi
&tores populi , qui auro facraru literarum dici poffuntcu regio comitatu & camelo
abutuntur,ad epifcopatus animarum per rucopia,præterea vbi vulgata vertit om-
oftentatione obtinenda ,no vt oues Chri nes, eft Hebræa vox Cula,quæ fidictio-
fti fed vt fe ipfos pafcat, & pompã mudi, naria Hebrea confulas,non fimpliciter
qua fupra Deu diligūt, fectentur,aufferūt omnes fignificat, fed cù reſtrictione relati
etia auru & argentum facroru reddituŭ, ua,fcilicet omnes ifti , dixerat autem de
vt primogenituras inftituant , & faciant camelis & dromedariis cum fuis feffori
ex eis Baal,ideft Dim fuccefforem ,hi cũ bus,&fubdit, omnes ifti de Saba venient, Chryfoft.
vident.Lupu uenientemfugiunt quia merce deniq; de tribus Magis explicant Chry
Ioan.io narijfunt. Quibus etiam congruit illudEc foft. fuper Matth. 2.Profper lib. depro Profper.
Eccle, 14
cle.Viro cupido & tenacifine ratione eftfub mifsionibus Dei p. 3.promifsione. 6. &
ftantia: uiro liuido ad quid aurum . Liuidũ Eucherius Lugdunefis ideoq; in die Epi Eucherius.
autevocat qui inuidet animæ fuæ, & ani phaniæ hanc prophetiam canit Ecclefia.
mabus proximoru,in quoru ſpiritualē & Aureum reclinatoriu in ferculo fecit fi
14
corporalê eleemofyna ecclefiafticos red birex Salomon Cant.3.fed vbi vulgata Cant.3 .
ditus qui fanguine Chrifti madent ex vertit. Ferculü fibirexfecitSalomo delignis
penfurus erat. Libani.Vatablus vertit vmbraculutento Vatab
12 Auru inter alia Magi Dio recens nå- rium,Chaldaicus vero paraphraftes te- Chaldeus.
Matth.2. to legimus obtuliffe . Et apertis thefauris plum fecitfibi rex Salomon , vnde fatis
Pfal. 17. Juis obtulerunt ei munera auru thus & Myr- comode fignificat Ecclefia vt Vatab. ait,
Chaldæus. rham.quod fine dubio prædictüeft Pfal. & fubdit aurum hoc loco charitas eft,
Vbi de Mefsia vaticiniu texitur,vt He- Greg
ex qua aureum reclinatorium fponfus fa
brei cofitetur & Chaldaic' paraphraftes cit,ideft vt Greg.exponit animas fancti
Pfalm.71. vertit primü verficulū. Deusfententiam iu- tatis & charitatis fplendore fulgentes red
Ioan.14.
diciorum tuoruregi Chrifto da. In hocPfal. didit inquibus reclinatur Deus , iuxtail-
dicitur.Reges Tharfiserinfulæ muneraoffe lud.Quidiligu me fermonem meuferuabit,
rent reges Arabu faba dona adducent . In Cr pater meusdiliget eum , & ad eum uenie 1.Ioan.3.
hebreo verò fcribitur pro reges Arabu, mus,& mafionem apud eumfaciemus.Item . Theodo,
שבא & Saba,reges Scheba & Seba, prior vox Quimanet in charitate , in Deo manet, er Greg.Nifle.
Arabiafoclice , pofterior Athiopia figni Deusin eo. Eodem modo exponit Theo- Nilus.
Maximus.
ficat.Itê & dabitur ei de auro Arabia co doretus & apud eundem Gre. Niffenus D.Th
ftat autem Chrifto non nifi in natiuitate B.Nilus & Maximus . Altera expofitio loan.14.
hæc munera à regibus Arabiæ & Atio- eft B.Thomæ aureum reclinatorium re
piæ data , quanuis poftea conuerfæ quiem effe beatitudinis,& mafiones eter
per Apoftolos ad fidem gentes & reges nas de quib Dominus ait. In domo patris
hæc munera contulerunt Ecclefiæ mul- meimanfiones multæfunt. In his electire-
to locupletius. quiefcunt à laboribus fuis: 15
Ceterù queftio eft : An de Magis quos Greg. Ni
Aureę manus fponfi virtutes ope- Nilus
13 .
Matth. 2.. Ecclefia reges vocat,& Matth.adorandi rationis eius funt , ficut exponunt Grc- Maximus .
caufa ab oriente venifle narrat, intelligi gorius Niffenus , Nilus & Maximus Theod.
Efal.60. iuxta literá pofsit vaticiniu Ifai. 60.0m- apud Theodoretum , & dicuntur virtu-
Cant.s. Cant. 5.Craraeius columnæ marmorcæfu- teloneo & turpibus lucris deditfilice con
ftantiæ in connerfionefua , & torrentes
per bafes aureas.De quo variæ funt expo
fitiones Greg.& Gloffa bafes aureas va aureos non folu gratiæ iuftificatis & cha-
Greg.
Gloffa, ticinia Prophetaru intelligüt quibusApo ritatis heroicæ,fed & charifmatu fpiritua
ftoli &prædicatores , vt crura fponfifan liueuangelifta,martyris, & Apoli. Simi
Chaldæus, datifunt,cocordat Chaldaicus paraphra lis eft promifsio , Ifai.60.que fit Eccle - Ifai.60
ftes,quicrura iuftos & bafesaureas verba fig.Pro arc afféra auru, proferro afferă
Hicro.
Nilu.s.Niffe
Greg legis vertit. Secuda expofitio Gre.Niff. argentum.Vbi Hierony. Promittitur,in -
Maxim. Nili,& Maximi, apud Theod. bafes au- quit Ecclefie ad fide conuerfe bonorum
Theodoret. reas duo effe præcepta charitatis.Diliges omniu auginētu,& in melius comutatio.
Dominu Deй tuum , .ex quibus manda Sic Andree& Simoni pifcatoribus pifciu
Matth.22.tis . Vniuerfa lex pendet, Propheta . Ter- irrationabilium dicitur. Venite poft me,& Matth.4.
Rupertus. tia expofitio Ruperticrura Chriftiopera faciam uosfieri pifcatores hominum .
eius effe iuftitia & mifericordie quta Vafa aurea Iob. 28.quære libr . 3.in
Pal,100.
Pfalm.Iudicium mifericordiam cantabo dictione commutare.
tibi Domine pfalam ,& intelliga in uis imma Aureum candelabrum Zachar.4.vide
culata quando uenies alme : Bales vérò ef- in dictione candelabrum num. I
fe confilia immobilia diuinæ fapientiæ, Auru quafi lutum denotat immenfam. 18
Luc,19. vnde flere,inquitfuper Hierufalem Do- fere copia auri Iob.41.Sternetfibi qurum Iob.41 .
minus potuit.Ex mifericordia tamen ani quafi lutum , quod de diabolo dicitur, pro
mumfuum inducere non potuit , vt auer aurotamen in Hebræo eft Charum vox ph
teret iram iuftam ab ea , quia non qua- æquiuoca, que fignificat acutum quafi di
lis effet humana fua voluntas,fed iu- catur,acutas petras fternet fibi Leuiatha
ftitiæ diuing rationes quafi bafes firmas quafi lutum molle,quæ expofitio placet
attendebat . Denique mihi quoque pro- Augubino fed cade vox fignificat auru, Auguft.
babile eft bafes aurcas effe vltima opera & ita vertit Chaldeus.eftq; fefus , Leuiată
Bb 2 cubat
AZY MVS .
LAVS DE O.
THESAV .
195
THESAVRI
DIVINARVM SCRI
PT VRAR V M.
Liber fecundus .
PROEMIVM AD LECTOREM .
V LT V M!
ptuag.interpretes in gracu fuiffe verfos, Iofephus.
refert(amiceLe quod manifefte conuincitur ex Iofepho
&or) cũfcriptu lib.1.contra Apiorem . Vbi refert Heca
ra facra lingua theu,quivixit tepore Alexandri magni,
peregrina fcrip multa in grecu de facris libris tráftuliffe,
ta fit Hebræa,
Cu enim poftea Ptholomæus Philadel
videlicet,Chal phus rex illeÆgypti ,quicouocauit Sep.
M dæa,& Græca , familiarefuu Demetriu Phalereu rogaf-
certa eius habere interpretatione, de qua fet,quomodo libroruHebrçoru authores
nulla fit hæfitatio ; fed certifsima fides. hiftoricigræci infuis libris non citaflent.
Conc.Trid, Propterea Ecclefia catholica Cocilio de Refpódit ille, quofdá ex græcis feuerius,
mu Tridentino Sefsio. 4.latiná verfione irato Deo,fuiffe punitos quod interfcrip
vulgatā iure quidē optimo approbauit, tafua prophana facrashebrçoru hiftorias
&reliquis omnibus vt pote no autheticis interponere,& deflorare tentaflent, vfq;
tanqua verè authentică fola preferendā adeo vt Theopompus in hoc pertinacius Theopom .
Theodo
cefuit. Quia tame ad genuina fcripturæ hæres in phrænefim fuerit lapfus , Theo.
interpretatione Sep plerunq; interpretes verò acieoculoru amiferit : vnde conftat
& alios antiquos citarefolemus,quos paf ante magnu quoq; Alexand.gręce libros
Hiero. fim Hiero.citat,in hoc proemio quantæ facros ex parte fuiffe vulgatos. Imo Ale .
fint Septua.interpretes authoritatis,item xãder non nifi græce vt pote qui Hebrai
Theodort. Symmachus , Aquila , & cu ignorabat,vaticinium de feipfo capite
editiones quinta & fexta paucis ex- Daniel.octauo perlegit referête Iofepho
ponam . propter quod & Iudæos honorauit . Sed
2
Et primu Elias leuita in prologo libri quia tranflationes illæ & mutilæ,& cor-
Eliasleui. Mozoreth.poft Babylonica afferit capti ruptæ planè cirumferebantur . Ptolo-
uitate,tres Rab. diuerfarum linguarum mæus rex ab Eleazaro pontifice fummo
peritos vetus traduxiffe teftamentumin multis muneribus & precibus viginti quo
Oachelos. Chaldaicu & Syriacu idioma : ita vt On- que millibus Iudæoru libertate donatis
jonatham.
chelos quide Pentateucum , Ionatham Septuaginta viros Hebraice &grece pes
R - Iofeph.
Prophetas ,& Rabbi Iofeph Pfalmos & ritifsimos impetrauit,qui fcripturāveteris
agiographa omnia verterit. Alij dicut ali teftamēti de Hebræo in Græcum tradu
quot etiâ libros veteris teftamēti ante Se ! xere,de hac tranflatione meminit Iofe
bB 3
phus
PROEM IV M.
fofephus, phus libro. 1 2.Antiquitatum cap.2 . &. & à plerifq; nunc Luciani dicitur, & alia
Eufebius.
Eufebius de præparatione.Euangelica li. Sep. interpretu, que reperitur in exaplis
8.cap. 1. ide quoque in Chronico refert codicibus,& à nobis inlatinum fermone.
tranflationem Septuag facta circa olim- verfa eft,& Hierofolymis atque in Orien
piade centifimam vigefimam quintam, tis Ecclefiis decantatur .Hæc Hierony.
anno Dominifecundum computatione Iam verò illud confiderandu eft quan 5
Græcorum quater millefimo nogentifi tam authoritatem editio Septuag.habue Septu.inter
mo vigefimo,cu ergo fecundu illius com rit in Ecclefia, & quare poftea noftra vul pretes.
putatione natus fit Dominus anno mun gata latina iuffu Damafi Papæ facta fit.
di quinquiesmillefino cétefimo nonage Et quidem quantum ad Septuaginta ver
fimo nono,coftat ante Chrifti natiuitaté fionem attinet,legendus eft Auguftinus Auguſt,
annis ducetis feptuaginta & eo amplius libro decimo octauo de ciuitate Dei cap.
Septuag. viros fua tranflatione edidiffe. quadragefimo tertio,qui afferit fpiritu di
3 Cateru poft Chrifti natiuitatem an- uino factam effe, & fummam habuiffe in
Aquila . Ecclefia authoritatem , omnibufque aliis
nis centum penè viginti Aquila Ponti-
cus,qui fub Adriano imperatore ex Iu- fuo tempore fuiffe prælatam . Ide tenet
Hilarius.
dæo Chriftianus fuit : & deinde factus Hilarius fuper Pfalm . 2. Perfecta inquit
apoftata,non fatis fyncerè fcriptura Grę Septuag. in
horum Septuag.interpretă autoritas ma
cè traduxit. Deinde tertiam editione fe- net, &c. Accedit quod quanuis miraculu terpretesfin
Symmachus cit Symmachus Samaritanus ,anno cete illud de feparationeSeptuaginta interpre gul i feorfu
tranitulerut
fimo nonagefimo à natiuitate Chrifti,cũ tum in feptuaginta cellis, & de concordia
quefuerit Marcionifta neque ipfe fideli tranflationis fingulorum feorfum fcribe incellisfuis
Theodotio tertranftulit . Quartafuit Theodotionis tium,ita vt neque latum vnguem, vel in Hiero.
Ephefij anno ducentefimo à Natiuitate apice difentirent, non credat Hierony.
Domini.Quinta verô editio fine nomi- fed reputet fabulofum in libris contra
ǹe authoris inuenta eft in dolio Hiericò Ruffinum,& in præfatione libri Prarali
fubCaracala imperatore filio Seueri.Sex pom nihilominus tamen comunis fen
ta quoque fine autore inuenta eft Nico- tentia patrum è contrario miraculu illud
poli,fiue Emaus , ex his autê editionibus probatin teftimonium veritatis interpre
Aug. .
tationis illorum . Ita tenet Aug. lib. 18. Irenæus
Origenes, fecit Origenes exapla fua,& octapla mi-
Hierony .
ro vt refert Hiero.artificio ,de quo lib. de de ciuit.cap.43.Irenæus lib. 3. contra- lidorus.
fcriptoribus Ecclefiafticis , & in prologo hærefes cap. 25.Ifidorus lib. 1. de offi- Iuftinus.
Paralipomeno adCromantiù , octo quip ciis ccclefiafticis cap. 1 2. Iuftinus mar- Clem.Alex.
Cyrillus.
pecolumnas per fingulas paginas ita di- tyrin apologetico , vbi teftatur veftigia Hierofoly .
ftinxit,vt in prima columna fcripta literis domuncularú quibus feparati erant , pro Philo.
Hebraicis Hebraica legerentur , in fecun priis oculis in Ægypto vidiffe. Clemens Epiphanius.
da idem Hebræus textus characteribus etiam Alex.lib. 1. ftromatum , Cyrillus
Græcis, propter eos qui Hebraice legere Hierofoly.Catechefi . 4.Philo Iudçus in
non didicerant: tertio deinde loco po- vita Moyfi,Epiphan.lib.de ponderibus
fuit Aquile träflationem,in quarto Sym & menfuris hiftoria Ecclefiaftica lib. 5. Nicephorus
machi,in quinto Septuaginta viroru, in cap.8.Nicephorus lib.Hifto.4.cap. 14.
fexto Theodotionis ,deinde verò quintã Quod vero Iofephus de hoc mirabili no
& fextam editionem colunina feptima meminerit,facit hoc fortaffe ne gentiles
& octaua,vt omnes diiudicare facile pof reru mirabilium non capaces irriderent.
6
fent,in quo fingulæ tranflationes ab He Accedit quod ipfe Hiero , etiá fi mira-
braica veritate difsiderent ,& in quo cum culúnoncredat prædictum , nihilomi- Hiero.
ea pariterconuenirent. nus Septuag.Spiritufanéto plenos fcrip
4 Atqui poftea Origenes feptimam turas traduxiffe teftatur,cuiusverba fut in
Origenes. reperit editionem,quæ dicitur effe mar- prefatione libri Paralip.Septuaginta inter
Lucianus , tyris Luciani , de qua Hieronymus ep. pretes Spiritufacto pleni ea quæ uerafuerut
Hierony. ad Suinam & Fretellam ,breuiter , inquit
tranftulere . Hæc ille.Præterea Chriftus
illud admoneo vt fciatis aliam effe editio Dominus fi interpretatio Septuag. falfa
ne,qua Origenes & Eufebius Cæfarien- contineret,redarguiffet illa,ficut menda-
fis xoway ideft communem appellant tia & fallacias reprehendit Scribarum,
Pha-
AD LECTOREM.C. 196
& Pharifæorum. Deinde Apoft. græce uis dubius fuerit aliquando,femper taine
fcribentes & Euangelifta Lucas teltimo cum fcripturas & prophetarum exponit
nia fcripturarum fecundum verfionein oracula, Septuag. tranflatione ,tanquam
Septuag. frequenter citant , vt fcribit quæ illorum fit explicat deniqueApofto
Auguft.
Auguftin . ep . 3.ad Hierony. & afferit li hancallegabant, neque alia erat authen
Hierony.in prologo fuper quatuor Euá tica græce quam allegare poffent..al
80
gelia,poftremo Ecclefia ab Apoftolis ,vf Iam verò caufa reddenda eft quarecu
que ad tempora Hiero . nulla alia authen authentica fuerit editio Septuag. Dama
tica verfionem habuit. Neque falli debuit fusPapa decreuerit vt tranflatio Hiero. Hiero.
Ecclefia , quæ eft firmamentum & colu- vulgaretur,de quo Hieronymus ipfe ca-
1.Timo,
na veritatis . Quod verò quçdam quæ tionem reddit in prologo libri Paralipo.
funtin textu Hebræo nontranftulerint ad Chromatium.Septuaginta,inquit, in-
Septuag.alia verò non fecundum literæ terpretum fipura, & vt ab eis in græcum
corticem,fed fecundum fenfum tranftu- verfa eft,editio permaneret,fuperflue mi
lerint,neque malitiofe, neque negligenter Chromati epifcoporum fanctifsime im
Hierony. factum ab eis fuiffe teftatur Hierony. in perares , vttibi hebræa volumina latino
prefatione Pentateuchi ,fed pio pruden-. fermone transferrem.Quod enim femel
tique confilio quædam facramenta Chri aures hominum occuparat , & nafcentis
fti occultare gêtibus voluerunt, ne illa co Ecclefiæ roboraueratfidem iuftum erat
Ifai.9:
temnerent,quale eft illud Ifai. 9.Vocabi- noftrofilentio comprobari, &c. Erat er-
turnomeneius admirabilis , cõfiliarius, Deus go tranflatio Septuag. pluribus in locis
c.Pro quofolum reddiderunt . Magni corrupta. Et quauis apudpaucos incor-
confilij Angelus. In aliis verò non difcre = rupte citaretur , difficilimum tamén erat
pant fenfu ab Hebraica veritate, licet in- imperitis hebree linguæ difcernere, quid
terdum in verbis difcordent , & maximè integrum,quid ve mutilum ,quidfynceru
quia voces Hebraicæ plerunque plura aut quid corruptum in ea legeretur, dein-
fignificant,vnde illi in vna fignificatione de quædam quæ Septuaginta transferre
& alij inalia verterunt. propterfcandalum infidelium noluerat,
Cæterum difceptatio eft,anfolum illi iam gentibus ad fidem conuerfis in eadé
7 quinque libros Moyfi verterint,an verò fide confirmandis in lucem erant emitte
totum teftamentum vetus , quia Iofe- da,poftremoilla inquibus Septuag.fen-
Iofephus. phus inprologolibrorum de antiquita- fu magis qua verba reddiderant, erat ad
tibus folos libros legis refert à feptua- verbum quoque vertenda,quia propter
gintafuiffe græce redditos . Idemtene- illa nos quotidie hebrçitanquã falfas alle
Hiero re videtur Hieronymus fuper illud Mi- gantes fcripturas redarguebant & infa-
che. 2. Mulieres populimei eieciftis . Inter mabant apudgentes . His ergo & fimili-
pretatio,inquit,feptuaginta, fi tamen fep bus adducta rationib' Ecclefia catholica
tuaginta eft, Iofephus enim fcribit & He diuino fpirituafflacta decreuit,vt de He
bræi tradunt , quinque tantum libros bris fontibus vbi incorruptiferuabatur
Moyfiab eis tanflatos hæc illi.Idem te partim apud Hebreos,partim verò apud
net in proemio quæftionum Hebraica Samaritanos ,no nullis etiam ab ipfisSep
Hiftoria rum.Nihilominus tamen hiftoria fcho-. tuaginta retetis , in quibus incorrupti ma
fcholaftica . laftica dicit primum Sep. vertiffe quinq; nebant,fcriptura facra in latinum idioma
libros Moyfi, &abiiffe, deinde verò re conuerteretur , vt liberius , confitentibus
uerfos in Ægyptum alias fcripturas græ- Hebræis träflationem noftram, cum He
Chryfoft cetranftuliffe . Ide tenet Chrifofto.fuper bræoconcordare, eofdem redarguere &
Gen. 1. homil. 4.pag. 17. & 18. Item conuincere poffemus,& maxime fi quid
Irenæus, Irenæus lib.3.contra Hærefes cap. 25. corrumperent,ficut reipfa corrumperunt
citato Prophetas à Sep.effe tranflatos di ex Hebraica veritate Hebrei,deprehede
cit . Petrus , inquit & Ioan . & Matth. & re & diiudicare omnia atque eofdem fal
Paul. & reliqui deinceps horü fectatores fitatis accufare non effet dificile.
prophetica omnia ita annūtiauerût , qué Quaverò neceffaria qua & vtilis hæc
admodum feniorum interpretatio con- fuerit tranflatio latina vulgata , res ipfa
Hierony: mox docuit.Nam téporeGregorij Pape
tinet: hec Irenæus . Hiero.quoque quan )
Bb 4 huins
t PROEOMIVM AD LECTOREM .
huius nominis primi cum editio feptua- ta inferinonpræualebant aduerfus eam , &
que eft columna & firmamentum ueritatis. Matth.16.
ginta latinè reddita,& editio noftra vul- 2.Tim.3.
gata ex Hebræofonte traducta fimul in Vnde prouidentifsimè Concilium Tri- Conc.Trid.
vfu verfarentur , iudicio tum catholicoru dentinum hanc editioncm latinam folam
tanquam authenticam cũ omnibus fuis
qui periti erant,tum etiam Hebræorum
noftra latina vulgata præponebatur alte partibus approbauit Sef.4.vnde excludi Sixtus
Greg ri.Sic enim Gre.ait in præfatione Mora tur error Sixti Sinenfis qui lib. 1.fuæ Bi Senenfis.
lium Nouamtranflationem differo , fed bliothecæ dicit Concilium de veris parti
cum probationis caufa me exigit nunc bus loqui non de additamentis.ideo addi
veterem nunc nouam pro teftimonio af- tamenta pofteriorum capitu libri Efther
fumo,vt quia fedes Apoftolica cui auto- no recipit, quod fi dicere liceret multa ad
re Deopræfideovtraque vtitur,mei quo ditamenta & partes facrorum amputare
que labor ftudij ex vtraque fulciatur. mus Dantelis ,Marci,Lucæ , & Ioannis ,
Deinde lib. 2.0, Moralium cap. 24. de imo nihil inconcuffum in facra pagina
hac noftra vulgata fic ait,fed quia hæc no remaneret , quod hæretici non poflent
ua tranflatio ex Hebræo nobis Arabico fubhoc prætextu conuellere dicêtes effe
que eloquio cuncta verius transfudiffe additamentum & non veram partem
perhibetur,credendum eft,quod in ea di fcripturæ,quare huic malo prouidit con-
citur, & oportet vt verba illius noftra ex- cilium dicens.Siquis autem libros ipfos in-
pofitio fubtilius rimetur:Hæc Greg. tegros cumfuispartibus adiunxitq; prout
ΙΟ Accedit quod non folum à tempore in Ecclefia catholica legi confueuerunt,& c.
Gregorij fed etiam à tempore Hieroni- Legiturautein Ecclefia cap. 1 3. Efther
ni & Auguftini noftra Latina vulgata co intermiffarufolemnia feria.4.poft
tra hæreticos in conciliis , & in omnibus Dominicam fecunda Quadra
THESAVRI
197
THESAVRI
DIVINARVM SCRI
PTVRAR V M.
Liber fecundus.
quafi beftia per fyluas feptem errauit an- inclyta infuperbia Chaldæorum,ficutfubuer-
Luc.18. tit Dominus Sodomam & Gomorrham, non
nis , quia omnis qui fe cxaltat humiliabitur.
3 Eft itaq. Babylon ab autoribus celes habitabitur ufque infinem, & non fundabitur
brata Mefopotamia totius & Chaldææ ufque adgenerationem & generationem,&C.
prouintiæ metropolis , vnde pro eodem De hoc ergo magna quæftio eft , quia in Queftio,
accipiuntur in fcriptura Reges Babylo - Babylone à Cyro &Medis capta regna-
nij ,& Reges Chaldæorum , qui Nabu- uit primu Darius anno vno: deinde Cy
chodonoforis olim cogizomento gloria rus longiori tempore,fuitq; ciuitas opu-
bantur,ficut & Romani vocabulo Cæfa- lenta , etiam poftquam capta fuit ab his,
ris,vel Augufti, quos prædixerant Prophetæ, quomodo
Cæterum Babylonij ,fiue Chaldæi ab ergo fubuertenda prædicitur,ficut Sodo-
Affyriis regibus longè differunt : ficut ma, &c.Hæc quæftio coëgit quofda ex-
Chaldæa differt ab Affyria. Enimuero, pofitores ad allegorias confugere , quos
vt in verbo Affyrij dicebamus ab Allur Hierony.fuper Ifai. 1 3.merito reprehen Hierony,
filio Sem dicti funt Affyrij , quos Ninus dit.Eft ergo regula feruanda. Prenuntia- Regula,
ædificata Niniue Affyrioruin metropo- tanonunquam à Prophetis excidia ciuitată,
li multum illuftrauit. Diftant autem limi non fimul eodemq;tempore,fed paulatim cue
Ptholom. tes vtriufque regni Babylonici, & Affyrij nire ,ficut Babyloniæ contigit,expectan-
longe inter fe.Lege Ptholomæum lib.5. te Domino pœnitentiam eius. Primum
Geographiæ cap.vltimo,&lib.6.cap.r. enim à Cyro capta perdidit monarchiá:
vbi terminos vtriufque regni inter fe di- deinde poft annos quadraginta rebellans
Pomponius ftantes circunfcribit.& Pomponius Me- à Dario Hyftafpis iterum capta,murifq;
Mela. la lib. 1.cap. 2.fed quia termini non mul folo aquatis robur amifit. vt narrat He- Herodotus.
tum diftant,& fæpius Monarchia ad Ba rodotus libr.3 .& Iuftinus lib. 1.Pofthec Iuftinus.
bylonios tranfiit ab Affyriis,apud expo- autem condita iuxta eam Seleucia à Re-
fitores fcripturaru nonnulla confufio eft, ge Seleuco,& à Parthis non longè con-
qui vtrunq; Imperium pro eodé nonnu ftructa Ctefiphonte,vt refert Plin. lib.6. Plinius.
quam vfurpant. Sacra verò fcriptura ple cap.2 6.fuis ciuibus ad noua illa oppida
runq; diftinguit : Nam Affyrios vocat tranfmigrantibus,vacua ferè manfit.Iam
Affurin,Chaldæos verò Chafdin. Quâ- verò deinceps fub Adriano Romanoru
uis negare nonpoffumus , quin etiam in Imperatore nihil in ea reliquum fuit præ
Scriptura fancta vtrunq; regnum inter- ter muros . vt teftatur Paufanias libr. 8. Paufanias.
dumconfundatur , & vfurpetur pro eos Deniq; Hierony.fuper Ifai. 13. afferit, Hicrony,
dem :vt dicebamus libro primo in dictio tempeftate fua nequepecora in Babylo-
Ifa.7. ne Affyrij.fic in Ifaia : Etfibilabit Dominus ne pafci potuiffe, folifq. feris dediffe la-
Hierony. api , que eft in terra Affur. Vbi Hicrony. tibula , quia venationibus fuit in fyluam
intelligit fub metaphora apis , quæ eft in redacta à principibus deputata, fic com-
terra Affur , Nabuchodonofor & Chal- minationes diuinæ in eos, qui flagellati
dæos,qui vaftaturi erant Hierufalem. & non refipifcunt fi non fubito quidem,ni-
Micha.7, apud Michaã ad Hierufalem dicitur: hilominus paulatim implentur : dilatio
indie illa ufque ad te ucniet de Affur. Vbi verò prolixior comodiorem præbet poe
Affur vocat Babylonem ,imo & Regem nitentiælocum,quòd etiam in Hierufale
Perfarum Daraun Hyftafpis filium, qui poft quadraginta duos annos à prædi-
in Babylone dominabatur, fcriptura vo- &tione Chrifti deftructa , conftat excap.
1.Efdr.6. cat Regem Affur in libro Efdra.vbilegi Luc. 19.vnde Paul. An ignoras,ait, quòd Luc.19.
mus: Quoniam lætificauerat eos Dominus, benignitas Dei ad pœnitentiam te adducit , tu Rom.z.
qui conuertit cor Regis Affur,ut iuuaretcos, autemfecundumduritiam tuam er imponi-
quia Darius fecundo anno regni fui iuffit tens cor,thefaurizas tibi iram in diem ira,
templum ædificare. reuelationis iufti iudicii Dei?
Babylon in fcriptura redigenda præ- Babylonis fluminafiguificat Euphra- 6
5
Hier.s1. dicebatur in folitudine,Hiere. 5 1.Et crit tem fluuium accipitur enim plurale pro
Babylon in tumulos, habitatio draconumstu fingulari.fic Pfal. Super flumina Babylonis Pfal.136.
por, fibilus , co quod nonfit habitator. Ite illicfedebimus,& fleuimus , dum recordare-
Wal. 13. Ifaias.Eterit Babylon illagloriofa in regnis mur tui Sion:quòd iuxta literam de popul
lo lu-
BABYLON. 198
lo Iudayco in Babylone captiuo intelli- byffoe epulabatur quotidie fplendide , qui Luc.16 .
Lyran. gitur,ficut exponunt Lyranus,Vatablus, mortuuseft & fepultus in inferno.
Vatablus. Lanfenius & Genebrardus . Conftat aute Defcende,fede inpuluere uirgofilia Baby= 8
lanfenius.
folum Euphratem per mediam interla- lon,non eft foliumfilia Chaldæorum . Legi
bi ciuitatem .Nam Tigris fluuius non tan mus de Babylone apud Ifaiam.vbi Hie- Ifai.47.
git Babylonem,quanuis non longè à ter rony.fub perfona captiuæmulieris , quæ Hierony.
minis eius præterlabatur , vel Babylon quondamregina fuerit, Babylonis ferui-
Genebrar. accipitur pro tota prouincia,vt ait Gene tus indicatur , diciturq; ei , vt defcendat
brar.iam verò in eodem Pfalmo deftru- de regni fuperbia. Virgo verò dicitur, vel
&tionem prædicit Propheta Babylonis propter naturam quæ bona eft,& à Deo
per Cyrum & Perfas,fubdens: Filia Baby facta,vel propter delitias, quia cum effet
lonismifera,beatus quiretribuet tibi retribu vetuftiffima , & occafui proxima , quafi
tionem tuam, quam retribuifti nobis , beatus puella voluptatibus indulgebat. Hæc
qui tenebit , allidet paruulos fuos ad pe Hierony.Tales funt & illi qui nunquam
tram,ideft beatus Cyrus Rex, nam aper- fe putant morituros,neque audiunt illud .
te de Cyro Perfarum Rege prædicitur, Securis adradicem arborispofita eft. Tales Matth. 3 .
quicoepit Babylonem vltus iniurias ab funt virgines fatuæ , quæ nunquam pu-
ea factas Iudæis, Dicitur autem Babylo tant fponfum effe venturum,neque lam-
mifera Hebraicè Haſedudah , vaſtata, pades oleo nutrire curat.Ideo Dominus
quæ deuaftanda es,eft enim in vocatiuo. ait:Beatus illeferuus , quem cum uenerit Do- Matth.25 .
fed Dauidin hoc Pfalmo vocat Cyrun minus eius inuenerit uigilantem. Luc.12.
1.Cor.9. copiofas lachrymasfudit,& Paulus qui di- ponit Lyran':Memor ero Babylonis, ideft Lyranus,
C. cebat:Caftigo corpus meum. gentilis nationis eorum,qui credut in me,
7 Babylon cafura prædicitur apud Ifai. fed quod Raab fignificet fuperbu , habes
Ifai.ar.
Cecidit,cecidit Babylon , præteritum pro Ifai.51 . Nunquid non tupercufifti Raab, Matth.2.
futuro ponitur , fed ante cafum dicitur: ideft , fuperbum:dicit ergo: Memor ero
Babylon dilecta mea pofita eft mihi in mira- Agyptifuperbi, & Babylonis,vt mittam
culum Hebraicè in pauorem , quia pa- Apoftolos ad coru conuerfionem , ficut
uendum eft illis, qui profperitate munda ftella adMagos,qui querat. Vbi eftqui na Matth.15.
na , tanquam dilecti alliciuntur ad virtu- tuseft Rex. & Chanança , reguluque co-
1.15
tem,quia fi non refipifcant, quo altius af- uerta,qui credit ipfe , & domus eius tota,
cenderant, eo terribilius corruent in mor- fed pro eo quod vulgata vertitfcientium Ioan.4 .
te,ficut diues ille,qui induebatur purpura & me,eft in Hebreo Lidehai,& Gręce Tos! 775
γνωστα
BACVLVS ET VIRGA.
ciborumin Hierufalem, & aquæ penuria confractuses.Vbi Hieronym .Vt fcire, Hierony.
incredibilem atteftetur, hæc iuxta literā. inquit,valeamus,quis fit baculus arundi-
Mifticè verò fubiungit.Nihil tam vefce- neus,fuper quem domus Ifraël confide-
tis animum roborat, quomodo panis vi- re non debet, è contrario baculo, & virga
Pfal103. tæ.de quo fcriptum eft Pfal. Panis cor ho Domini intelligere poterimus :de qua ad
minisconfirmat.Hæc Hieronym. Quanta Dominum dicitur. Virga tua , & baculus Pfal.22 .
igitur fames opprimet hodie hæreticos tuus ipfa me confolatafunt.Hanc virgā ha-
Germanie & Anglię populos , quibus buit Aaron, que dracones Acgyptios de Exod.7.
fubtractus eft baculus panis vitæ,de quo uorauit. & infra de hac puto virga,& nu-
loan,6.' Dominus :Qui manducat hunc panem uiuet mer. 17. quod floruerit, & amygdala & Num . 17.
inæternum? nuces germinauerit , & qui Pafcha cele-
Eadem metaphora vtitur fcriptura brabát,baculos tenebat in manibus , fine Exod.12 .
4
Leuit.26. Leuit.2 6.vbi de fame,qua Dominus ob quibus agni carnes comedere no poterat :
ftinatos erat puniturus ait. Poftquam con- hæc eft virga de radice Ieffe.Hec Hiero. Ifai. 11.
fregero baculum panis ueftri,ideft omne pa Itaq; non in creaturis,fed in creatorefpes
nis fubftentaculum abftulero,vt exponit & fiducia noftra cöftituenda eft.De qua
Lyran. Lyranus.fic in Ezechiel. Conteram uirgam Dominus Apoftolis Marc. 6. dixit: Con Marc.6.
Ezech,14. paniseius,ideft Hierufalem , & immittam fidite,quia egofum. Et rurfus: Habetefidu- Matth.14.
incamfamem:quod detempore vaftatio- ciam egofum,nolite timere.Item paralyti-
nisfubTito &Vefpafiano exponit Hie- co dixit:Confidefili,remittunturtibi pecca- Matth.9 .
Hierony. rony.necfolum de cibo vfuali , fed etiam tatua. Denique Apoftolis: Confidite,quia Ioan.16 .
egouici mundum .
de fpirituali,quia Iudæi propter incredu
litatem funt Euchariftia fide , & virtute Baculus & virga pro regia poteftate, 6
loan.6. priuati.de qua Dominus Ioan.'6. Caro vel pro dignitate quauis fuperiori, frequé
meauere eft cibus.Denique de fame , quæ ter accipitur. vnde Hierem. de regno Hier.48.
tempore Iofeph accidit in Ægypto.legi . Moab à Chaldeis deuaftando dicitur:
Pfal.104. mus in Pfal.Et omnefirmamentum panisco Quomodo confracta eft uirgafortis , baculus
Pfal, 71. triuit.fic & alibi de Meffia dicitur: Et erit gloriofus fic & de Babylonico Rege à
firmamentum in terra in fammis montium. Perfis & Medis coterendo predixit Efa. Ifa.14.
Chald. vbi in Chaldaico legitur: Eritfubftantifi- Contriuit Dominus baculum impiorum, uir-
cuspanis interra. Hebraicè verò eft Pif- gam dominantium ,Vbi Hierony. Baculus, Hierony.
fath barparticulafrumenti, & alij vertut, inquitimpiorum, qui fuit fceptru & vir=
erit placentula panis , quod ad Euchari- ga regalis, &c. Sed Athanafius libro de Athanafius .
ftiam referunt,quia & aliud targum ver- Paffione & Crucehunc locum explicat
tit: Eritfacrificium panisin terra.de quo fa de regno diaboli per Crucem Chriftico-
1.Cor. crificio Dominus ait. Hoc facite inmeam fracto.De quo apud Ioan. Nunc princeps Ioan.12.
commemorationem.. buiusmundieiicieturforas,& egofi exalta-
Baculus fenectutis vocatur ille, in quo
5 tusfuero àterra, omnia trahamad me ipfum.
merito parentes fperantfolatium , fuften Eodem modo Remigius fuper Zach.9 . Remigius.
Tob.5. tationem &protectionem ,fic Anna To- adhoc facit illud Pfal. Quia non relinquet Pfal.124.
bię de filio procul deftinato dixit: Bacu- Dominus uirgam peccatorumfuper fortem iu
lumfene&tutis noftre tulifti. Idem repetitur ftorum, utnon extendant iufti ad iniquitatem
capit. 10.E contrario vero baculus arun- manusfuas.Vbi Hierony. Pro virga,in- Hierony
dineus vocatur homo,vel quçuis res ter- quit in Hebreo fceptrum habetur,hoc eft
rena,in qua fruftra quis maiorem, quàm ergo quod petimus . Et nenos inducas in ten Matth.6 .
4.Reg.18. in Deo fiducia ponit. fic dixit Rapfaces, tationem ,, quam
quam fufferre non poffumus.
in quo cofidis,vt audeas rebellare? an fpe Hec ille.De eodé fceptro & regno tene-
ras in baculo arundineo, atque confracto braru in Ifai.dicitur: lugu enim oneris eius, Ifai.9
Ægypto , fuper que fi incubuerit homo, uirgam humeri eius , &fceptrum exacto-
comminutus ingredietur manum eius? ris eiusfuperafti.Vbi Hieron. Tu, inquit, Hierony .
Ifa.36: idem refertur in Ifai.Prætereà Ezechiel. Die Creator atque Saluator iuguoneris
Ezech,29. Etfcient omnes habitatores Ægypti,quia cgo eius , hoc eft diaboli, quiprius exultabat
Dominus , pro eo quod fuifti baculus arundi in mudo,& virga eius fuperafti, &c. code Cyrill.
neus ifraël,eo quod apprehenderunt te manu, modo explicant Cyril .& Bafil.Pretereà Bahl,
deim-
BACVLVS ET VIRGA.
de imperio diaboli fub typo regis Affy. I à Hierufalem.Dicitur autem virga virtu=|
Hierony. rioru Senacherib explicat Hierony.illud tis,vt notat Caffiodorus ibidem,quia per Caffiod.
Nah.I. eam dominatur in medio inimicorum ,
quod Dis dicit Hierufale Nah. 1. Affli-
xi tefubaudi, ò Hierufale , e non affligam videlicet per verbum Dei, & figna virtu-
te ultra, nunc conteram uirgam eius de dor tum. Dicitur & virga vigilans , quia om-
fotuo.Sub codem etiá typo Affyriorum, nium cogitationes, verba, & opera iudi-
Ifa.ro. dicitur de Satana in Ifa . Ve Affur uirgafu cat.fic Hierem.ait. Virgam vigilantem ego Hier.1.
rorismei. wideo.Vbi Hieronymus . Quidam,ait,vir Hierony,
Virga quoq; regiam Chrifti poteftatē gam vigilantem, atque nuceam intelligüt!
7
in hiftorico fenfu fignificat: inde fumpta Dominum, quia in Ifai. dicitur: Egredic- Ifai.11.
metaphora , quòd reges aureas virgas, tur uirgade radice Ieffe: Et virga Aaron, Num.17.
ideft fceptra : & iudices virgas leuigatas quæ putabatur emortua , in refurrectio
Num.24. ne Domini effloruiffe narratur , dicenti-
in manibus geftent.Hinc in Nu. dicitur:
Orietur ftellaex lacob, & uirga corfurget de bus Angelis: Surrexit Dominus, ideft, rex Apoc.19 .
Lyran. Ifraël.Vbi Lyranus.Stella, inquit,dicitur regum ,&r Dominus dominantium. Ergo re-
mudi Saluator propter duinitatem: vir &te Magi rogabant: Vbi eft qui natus eft Matth.2 ,
ga propter poteftatem regiam.Hæc ille. rex?Et recte Angelus Mariæ dixit: Et re- Luc.1 .
Hæc ergo regia Chrifti poteftas multis gnabit in domo lacob in æternum.
modis virga vocatur,videlicet virga dire- Virga pro regia poteftate,& pro regno 9
&tionis,quæ dirigit iuftos ad vitam æter- capitur.Hiere. 10. Qui enimformauit om Hiere.10.
nam recta iudicans iudicia , ficut notant nia ipfe eft. Et Ifraël uirgahæreditatis eius,
Bafil. Bafilius,Hilarius,Auguft. & Glof.fuper ideftrregnum eius. Item apud Zach. Et Zach B
Hilarius.
illud Pfal.Virgadirectionis uirgaregni tui. affumpfi mihi duas uirgas,ideft duo regna,
Aug.
Gloffa. Vnde Auguft.ibi.Nemo, inquit, de mife videlicet Gentilium , & Iudæorum. vt
Pfal.440 : ricordia nimium præfumat, nec fibi blan exponit Hierony.de quo vide libro 4.in Hierony:
Aug. diatur , quiavirga directionis fi alios re- verbo Decor, num . 17. Præterea in Eze
git,alios conterit:regit fpirituales , conte◄ chiel. in parabola vineæ , quæ typus eft
Ezech,ig.
rit carnales.Hæc Auguft.quòd fatis com Hierufalem, dicit Propheta: Et facta funt
probatur exillo Ifa.quòd de Chrifto di- eiuirgefolidæ infceptra dominantium,ideft
Ifai.II. citur: Etpercutietterram uirga orisfui: Et habuit reges , quitamen poftea à Chal-
fpiritulabiorumfuorum interficiet impium. dæoru rege captifunt, & regnum illud ad
Bafilius. Addit Bafilius loco citato , fed etiam filij tempus diffipatum eft. vt exponunt Hie Hierony.
Dei confolationis dicitur virga Pfalm . ronym. & Theodo. &c. Theodoret.
Pfal.22 10
Virga tua & baculustuus , ipfame confolata Virgas in manibus geftare dicuntur
funt. Dicitur & poteftas Domini regia Angeli in fignu poteftatis & principatus
Pfal.a virga ferrea.Pfa.Reges eos in uirgaferrea: in inferiora.fic legimus Iudi . 6. Extendit Iud.6.
& tanquam uasfiguli confringes eoscufpide Angelusfummitatem uirgæ , quam habebat
ferrea paftorali, Hebraicè Tirrhem, & vt in manu,& tetigit carnes , & azymos panes:
allegat Ioan. Apoc.2.woμeveis ,vt pa- afcenditq; ignis de petra, e carnes , azy-
ftor reges.Conteruntur autem vafa figu- mospanesconfumpfit. Quærit autem Aug. Auguft.
li ad corum beneficium , fecundum quod in qq. fuperlibrum Iudicum , quem hic
ad carnis perditionem traduntur, vt fpiri refert Gloffa ,quomodo extra tabernacu Gloffa.
Bail : ritus feruetur,vt inquit Bafil.Eadem ex- lum foederis contra præceptů Dii facri -
Caffiodor. plicatio eft Caffiod .fuper eundem Pfal= ficauerit Gedeon hoc loco : refpondetq ;
Greg... putaffe Prophetâ effe Angelum que vi-
mum. Et Gregor.libr. 7. Moral. fuper
Iob 6.vbi ait. Per contritionem Domi- dit,& cu eius confilio,tanquã oraculo fibi
ni, fracti vitiis , ad virtutem roboramur. per eu dato facrificaffe, ficut Elias reuela- | 3.Reg.Js,
Hæcille , fic virga contritus Saulus vas tione Dni, fibifacta extra teplum obtulit
Actor.2. electionis euafit.de quo vide num . 12. facrificiu.Sed Lyran.ait.Non Gedeo fa- Lyrans
8. Virga quoq; virtutis cade regia Chri- crificaffe quide,fed Angelum,quádo vir•
Pfal.109. ftipoteftas appellatur ficut Pfal. Virgam ga tetigit carnes , afcendit autem ignis in
uirtutis tue emittetDominusex Sion : dami- fignú diuine acceptationis:myftice verò
Gloffa, nare in medio inimicorü tuorum.Vbi Glof- in fignú Spiritus fanéti , qui de petra,qui
fa exponit regnumpotentiæ tuæ incipiet Chriftus eftprocedit. vt notat Gloffa ex Gloffa
Auguft.
BACVLVS ET VIRGA . 200
ed.
Aug. Auguft.vnde Dominus dicebat: Ignem uẻ fed poftea baculo fui adiutorij vtrunque
Luc.2 ni mittere interram.Et in die Pentecoftes: retinuit, & confolatus eft. Poftremo my-
ard.
Ignem mifit Spiritus fancti fuper Apo . fticè Hugo Cardinalis . Virga , inquit, HugoC
Act.2.
ftolos. ideft Maria virga de radice Ielle , & ba-
[I Virgulafumi vocatur Ecclefia, vel que culus Crucis Chrifti ipfa me conſolata
Cant.3 . cunq; anima fancta in Cant. Quæ eft ifta funt.
in ore
BACVLVS ET VIRGA.
in oreftulti . quia videlicet fuperbus ftulte falem filiam latronis,fcilicet Adæ vaſtan
loquens verberat alios lingua fua, & con- dam ,propter iniuria's Deo factas . Tu ( in-
tumeliis afficit. vt exponit Lvranus , & quit ) erfiliitui obfidionem pofuerunt fuper
Lyran.
ante eum Beda. Tales erant Pharifæi, me,&fuper filium & fpiritum meum.An
Beda.
Loan.8, qui Domino dicebant Samaruanus es non contumelia trinitatis eft , quando te
tu , demonium habes. Quamuis Ianfe- faciente percufierunt Romani caput iudi'
Janfenius.nius aliter exponat, nimirum in ore ftul- cis Ifraël,dicentes . Prophetiza Chrifle,quis Matth.26 .
fre- eft qui tepercuffit fiue quando vnus de mi
ti verba fuperba funt,propter quæ
quenter à potentioribus verberatur eius niftris tuis percuffit cum in maxillam,
fuperbia , quæ expofitio confonat cum dicens: Sic refpondes pontifici? Hæc Hie = 10an.18.
Prou. 22. ronymus.Eodem modo iuxta literam ex
illo Prouerb. Quifeminat iniquitatem ,
metetmala, uirga iræfuæ confummabitur. ponit Gloffa ordinaria. Item Rupertus Gloffa,
Beda. Abbas , & B. Ifidorus ad Sororem , &, Rupertus.
Vbi Beda. Qui iniufte, inquit , in alios
eft fenfus legitimus , quidquid alij tecla- Ifidorus.
fæuiunt,ipfa fæuitia ipfi fibi in ſe interitū
confcifcunt. Hacille . Tales erant Pha- ment.
1
rifæi,quibus Dominus dixit: Vt ueniatſu- Virga dicitur metaphoricè B. Virgo
Matth.23 . peruos omnisfanguis iuftus,qui effufus eftfu- Maria. fic intelligit Hieronymus. illud Hierony.
perterram. Ifai.Egredietur uirga de radice leffe.Virgā, Ka11 :
Virga in fcriptura pro verberatione inquit de radice Leffe B.Mariam intelli-
16
fæpeponitur, fiue manu fiat , fiue loris, gimus,&c. Dicitur autem virga folida,
aut quouis modo. fic legimus in Micha. non vacua more calami,fed gratia plena.
inuirga percutient maxillam principis if Item. Virga recta non obliqua , caftita-
Mich.5.
rael. Vbiprimum omnium ferme eft, tem enim quampromiferat , feruare vo-
non vt quidam recentiores putant , de va lens Angelo dixit: Quomodo fiet iftud, Luc.1.
ftatione Hicrufalem à Chald eis , quia quoniam utru non cognofco? Quafi dice-
nullam haberet connexionem cum my- ret , non eft animus flectere ad dexte
fteriis Chrifti : de quibus mox Propheta ram , neque ad finiftram à fancto pro
loquitur dicens : Et tu Bethlehe terra Ephra pofito , denique virga humilis in oculis
ta,erc. Vbi & de conuerfione gentium fuis , quanuisfublimis in oculis Dei,vnde
ad Ecclefiam primitiuam ex Apoftolis dixit: Ecce ancilla Domini , cum mater Dei
congregatam in toto capite fermo eft, falutaretur.
quare de vaftatione loquitur Hierufalem Baculus eius annuntiabit ei Olex
fub Romanis , in vltionem necis Chrifti, 4. vide libro 1. in verbo Anun-
vt exponunt Hieronymus, Gloffa , Ru tiare.
Hierony:
Gloffa. pertus ,Lyranus, Vatablus ,&c. Iam ve-
Rupertus. rò,de quo iudice Ifraël prædixerit Mi
Lyranus. CAPVT III.
chæas:in uirga percutient maxillam princi=
Vatablus.
pis ifrael,quæftio eft , & quidam tenent
accipi fingulare pro plurali , vt fitfenfus, Bala.
percutient fufte principes & facerdotes :
Lyranus. ita exponunt Lyranus, & Vatablus , fc-
Vatablus. quuti Chaldaicum paraphraftem . Sed A LA Interpreta- בלה
Chaldæus. alia expofitio de verberatione intelligi, tur deglutio , vt inquit
qua Chriftus rexregum à Iudæis in ma- Philo. Iudæus de con- Philof.
gref, &c. que fuit an-
xilla percuffus eft. Neque obftat,quod
non legatur virga in facie percuffus , fed cilla Rachelis , quam
alapis , quia virga pro verberatione & dedit vxorem marito
correptione accipitur, ficut quando dici- fuo Lacob, vt ex ipfa fufciperet liberos.
Pfal 8 8. turin Pfalm. Vifitabo in uirga iniquitates Habeo ( inquit ) famulam Balam , ingre Genef.30 .
corum,ideft in verbere & punitione : itaq; dere ad illam , ut pariat fuper genua 'mea ,
in virga percutient maxillam , idem eft, &habeamex illa filios . Sic &prælatus
quòd verbere velictu percutient. Ita te- Ecclefiæ fi fenferit fe prædicationi mi-
Hier ony. net Hierony.fuper hunc locum, qui Deu nus idoneum , ita vt filios generare fpi-
patrem inducit hicloquentem ad Hieru- rituales non poffit , fubftituat fibi præ-
dicatio
BALAAM. 201
dicatorem zelo Dei fuccenfum , vt
quit ) Balaam Propheta Dei , & dæ-
fructum faciat in Ecclefia. Sic Valerius monum, Vbi notandum Balaam voluif-
olim Epifcopus præsbyterum fuftituit fe duobus Dominis feruire , vt puta Deo
fibi Auguftinum. vnde quod Dominus & dæmoni,fed minimè potuit , iuxta il-
Matth.6,
Ioan
. dixit : Pofui uos ut eatis , & fructum affe lud ; Nemo poteft duobus Dominis fer-
ratis , intelligit perfe & per alios fubiti- uire.
tutos ,
CAPVT V.
CAPVT IIII.
Balfamum.
Balaam ,
ALSAM V. M
בלעם Hebraicè dicitur Pa- בנג
ALAAM , ideft,
Num.24. nag , vt legimus Eze-
veſtuſtas populi fuit ch . 27.
Onefto. ariolus , de quo Num. Balfamum eft fuccus I
Aug 24. Sed an fuerit Pro- B
pretiofus fuauiter olens
B pheta quæftio eft: Au- in modum olei , dequo
guftinus enim vocat Plinius libro 12. cap. 25. Qmnibus Plinius.
illum Prophetam libro . 4. qq. fuper
( inquit ) odoribus præfertur balfamum,
Numer. Idem tenet libro. qq. ad Sim =
vni terræ Iudææ conceffum , quondam
plicianum . q. 1. Afina ( inquit ) locu =
in duodus tantum hortis vtroque regio .
ta eft , in qua fedebat Balaam Prophe-
Oftendere arbufculam hanc vrbi Impera
ta. Nihilominus tamen tenendum eft
tores Vefpafiani , Viti fimilior eft quam
non fuiffe propriè Prophetam , licet ali-
quando fpiritu diuino prophetauerit, myrto , implet colles vinearum modo,
quia on vocatur aliquis Propheta ex quæ fine adminiculis fe ipfæ fuftetant , fo
vno vel altero actu , fed ex habitu.Quod lium proximum rute, perpetua coma ,
proceritas intra bina cubita fubfiftit.Se-
ipfe Auguftinus , declarat loco citato ,
dicens non fuiffe illum propriè Pro- men colore ruffum , faporis vini , ra-
phetam. Non enim ( inquit ) fi quis mus crafsior quam myrto. Inciditur vi
tro , lapide , offeifue cultellis , nam fer
aliquid fapienter dixerit , continuo fa-
ro læditur interius percuffa , & emori=
piens exiftimandus eft , neque fi quis ali-
quid prophetauerit , iam inter Prophe- tur protinus:ideo vltra corticem incidi
tas numerabitur , idem tenet. 2.p. qq. non debet , fuccus è plaga manat , te-
Num,24, noui teftamenti q. 39. Explicans illud . nuis gutta lanis colligitur in cornua ,
Orietur ftella ex Iacob. Hæc ( inquit ) mox in vafe nouo fictili , eft que oleo
craffiori fimilis , prius candens , dein-
prophetia eft Balaam , non quia fuit
1.Cor.10 . Propheta , fed Deus caufam populi fui de rubefcens durefcit : ter omnibus per-
fecit per illum . Et ficut prophetaffe in cutitur æftatibus : purum in vefle macu-
ueniuntur miſsi à Saul , & ipfe Saul , las non facit , prima gratia lachrymæ,
Ambrof. fecunda femini , tertia cortici , minima
cui dictum eft: Nunquid Saul inter Pro-
phetas Præterea B. Ambrofius in il- ligno.Hæc ex Plinio.
lad. 1.Cor.13 . Si habucro prophetiam , exi-
Quando autem nulli alteri liquori 2
ftimat fuiffe ariolum. Nam & Balaam mifcetur , balfamum quidem pretiofifsi =
Cc dedit
BALTHASAR .
CAPVT VI.
dedit vt pote fapientia Dei incarnata
Matth.s . quando Aperiens os fuum docebat di-
cens beati pauperes , &c. Et quando dice-
Balthafar.
bat : Nolite thefaurizare uobis thefauros
Matth.5. interra , &c. Et rurfus : Querite primum
Matth, 6. regnum Dei & iuftitiam eius. Addit au- ALTHA SAR
Goffa. fuit vltimus rex Baby--
tem Gloffa , ordinaria fuper locum ci-
tatum ficut balfamum ( inquit ) non loniæ , fub quo ciui-
mixtum odor meus . Nam Chriftus ficut tas à Cyro capta eſt-
arbufcula balſami aromatizans odorem fuit autem variis no-
B
dedit , quia humilis in carne fed plenus minibus ab fcriptori- Dans.
gratia & virtute , yulneratus eft propter bus appellatus , in He-
iniquitates noftras , & nobis vitæ & fa- bræo enim Balthafar dicitur , & Balfa-
lutis facramenta profudit . Hæc Gloffa. far. Item Hieremias . 50. appellatur Me- Hier.so..
Sic ergo in circuncifione cultro lapideo rodach, vbi legimus : Capta eft Babylon,ui-
caro eius incifa guttulas falutaris balfa- dus eft Merodach. Nominatur etiam Na-
mi ftatim effudit . Ita vt merito : Voca- boan & Nabonidus vt patet apud Bero- Berofus.
Luc, 2. tum fit nomen eius Iefus. Ideft Salua- fum , Alexandrum Polyftorem , & Al Alexand
tor. phæum , apud Iofephum lib. 10. Anti- Polyftur.
Legimus etiam in Ezech . vbi de in quitatum cap. 3.& libr. 1 .contra Apio- Alphaus.
3 Iofephus.
fula Tyro quondam opulentifsima Pro- nem & apud Eufebium libr. 9. de præ- Eufebius.
Ezech, 27.
pheta loquitur : Iuda & terra Ifrael ipfi in paratione Euangelica . cap . 9. Denique
ftitores tui in frumento primo , balfſamum Labintum vocat illum Herodotus libr. Herodotus.
mel , & oleum , & refinam propofuerunt 1.Conftat autem prædictos omnes au
Hierony. in nundinis tuis. Super quem locum Hie thores loqui de Balthafar excircunftan-
ronymus , Cum manifefta fit litera iux- tiis , quia vltimum illum regem Babylo
ta fpiritualem ( inquit ) fenfum dicemus, nis effe dicunt fub quo Cyro duce à
non debere terram confefsionis , ideft, Medis & Perfis capta fit ciuitas , circa
Ecclefiam deferre Tyro prædicta , & in olympiadem quinquagefimam quarta.
Matth. 7. fra, audiamus Domini verba dicentis : No Quod verò illum in conuiuio , vino & 2
Matth.15. lite fanétum dare canibus , & quod Mulie= dapibus indulgentem calamitas op-
ri Chananææ refpondit : Non eft bonum prefferit , non folum Efaias prædixit: Efai. 21 .
fumre panemfiliorum , mittere canibus. Pone menfam, & c. Sed & Danielteftis nar Dan.s.
Sed quia exierat definibus Tyri & Si- rauit oculatus.Et Iofephus libr. 10. An- lofephus .
Xenophor
donis , & appropinquabat terræ If tiquit cap. 13. Item Xenophon libr . 7. Herodotus
rael , idcirco quod rogauerat confecu- Herodotus lib. 1.Solêt enim perditifsimi
ta eft. Hæc Hieronymus , infidelibus homines cum in fummo vitæ difcrimine
itaque irriforibus non eft balfamum verfantur,foluto , & quafi tranquillo ani
myfteriorum fidei aut frumentum effun- mo , voluptatibus indulgere. Propterea
dendum , fi tamen conuerti velle videan- Dominus ait: Vigilate , quia nefcitis diem ne Matth.25 .
tur , aut fcire veritarem fitiant : docen- que horam ,& in Luca : Etuosfimiles homini Luc..
di plane funt,quia vt Apoftolus ait: busexpectantibus Dominumfuum. Non tamen
2.Tim , 2 . Deus uult omnes homines faluos defunt, quidicant inter autores, Balthafa-
fieri, & ad agnitionem ue- rem eo die conuiuiis vacaffe,quòd facer ef
ritatis uenire. fet Belo,quem inter Deos fuos Babylonij
(-¿-) præcipuum habebant protectorem , ad-
dunt prætera tam munitam fuiffe Ba-
bylonem muris, militibus,& armis , fluuio
quoque magno Euphrate , qui interluit
vrbem , vtnullus ab hoftibus fubeffet ti-
mor,cæterum non eft munitus locus con-
tra iram Dei , de qua lobait . Deus cuius Iob.9 .
ire nemo refifterepoteft.Dicit aute D.Tho . D. Thon
libr. 3. de regimine Principum , diuino
epente
BALTHASAR. 202
M rum violatore, figno vifibili quafi á fom- chonia rege Iuda in Babylonem , illis Baruch,1
LE no excitauit, etiam vniuerfo mundo fub
qui remanferant Hierofolymis , Orate
Luc.21. diem finalis iudicij perituro figna præmit pro uita Nabuchodonofor . er filij cius Bal-
Matth:2 4. tat: Infole & Luna & Stellis. Deus enim uult thafar. Hoc autem ante Hierofolymi
2.Tim.2. omnes hominesfaluosfieri. tanum excidium fcriptum eft. Ergo
Quærunt etiam patres quot reges Ba- Balthafar Princeps erat inclytus in Ba-
4 byloniæ vltimum hunc Balthafarem bylone viuente patre fuo Nabuchodo-
antecefferint : de quo multis interim nofor,ante feptuaginta cæptos captiui-
opinionibus intermifsis , probabilio- tatis annos , quomodo ergo nepos eius
Hierony.
rem putamus fententiam Hieronymi, fuiffe dicitur ? Ad quod refponden-
Dan.s •
fuper illud Dan, 5. Nabuchodonofor dum eft in Babylonia multis fuiffe cog-
pater tuus. vbi ait Sciendum eft , Bal- nomen Balthafar. vnde exiftimatur fi-
Berofus. thafarem non fuiffe filium Nabuchodo- lius Nabuchodonofor Euilmeredach,
Iofephus. nofor , fed iuxta Berofum & Iofephum, cognomento dictum fuiffe Balthafar, De
qui eum fequitur libro. 10. de antiquit . indeverò vltimumregem fub quo capta
Cc 2 eft
BALTHEVS BAPTISMVS .
CAPVT VIII.
eft à Cyro Babylon,nomine proprio vo-
catum effe Balthafar, qui nepos fuit Na-
buchodonofor , quomodo fupra dictum
eft.Alioquin fi ante aliquot annos quam Baptifmus Baptizare.
capta effet Hierufalem , Princeps fuiflet,
iam fuiffet quando Babylon capta eft vf- APTIZARE dici -
que adeo fenex, vt non poffet comeffatio tur Hebraicè Tabal. intin=
nibus ebrietatibufque vacare , de quibus gere & lauare.4 . Reg. 3. La
Dan,s . meminit Daniel. Illud poftremo notan- uit fepties in Iordane.
dum , non fine caufa calamitates in conui Baptizare eft lauare , & Baptifmus ablu 1
uiis accidere, vbi immoderatæ funt pota tio, quamuis pro facramento ablutionis
tiones , qualis contigit huic mifero regi, frequenter accipiatur , de quo iam dice-
qui vitam eadem nocte cum florentifsi mus.
ma perdidit monarchia. Illa verò conui- Baptizabat Ioannes Baptifta in
uia probantur, in quibus vinum potius de aqua tantum : quia baptifmus eius cor-
fit,quale conuiuium illud fuit nuptiarumn pus duntaxat abluebat , non animam .
Cana Galiææ in quo Dominus aquã mu Vnde Luc.3.dixit : Ego baptizo uos in aqua, Luc.z.
Ioan.2 .
tauit in vinum , in aliis autem dæmon vi
uenit autemfortior me poft me,& c.ipfe uos bar
nummutat in virus , ptizabit in Spiritufanéto & igni. Vnde Hæ
retici Seleuciani , & Herminiani perperā
CAPVT VII. hunc locum intelligentes , non aqua fed
igne fuos baptizabant . Cæterum non
Baltheus . effe hoc loco de igni materiali fermo-
nem, ex verbo Chrifticonftat apud loan: Ioan. ; .
Nifi quis renatusfuerit ex aqua & Spiritufan
ALTHEVS in fa- to non poteft introire in regnum Dei . Vbi de
cris literis vocatur He aqua folum elementari mentionem facit,
braicè habenet Ifa. 22 :
non de igne , quare ignis apud Lucam, me
Exod. 21. dicitur etia taphorice fumendus eft , vt authoritas
hah
Chagorah . Euangelij , & vfus Ecclefiæ Catholicæ
I B Baltheus cingulum docet. Et quidem Cyrillus libr. de recta Cyrillus,
militum , regum , & Sa fide ad reginas , per ignem Spiritus fan
Iob.12. cerdotum; de regibus Iob. Quibaltheum tus intelligi putat , de quo Dominus
&
Luc,12.
regum diffoluit, & præcingitfune renes eorum, apud Lucam : Ignem ( inquit ) ueni mittere
Leuit,8. De Sacerdotibus Leuit. 8. Talles Aaron, interram.Et maximè cum in die Penteco
&c.&accinges eum Baltheo .De militibus. 3 . ftes fuper Apoftolos in linguis igneis A& t.2.
Reg. 2. Pofuit cruore prælij in bultheo.Signi apparuit. Eodem modo Beda fuper Beda.
ficat autem in regibus moderationem in Lucam , Poteft ( inquit ) idem Spiritus
perturbationibus edomandis & pafsio- fanctus per ignem fignificatus intelligi. Glof.Interl
Pfal.2. nibus quæ rectum peruertere iudicium Sic & Gloffa interlinealis & antea Chry- Chryfo.
folent,de quo Pfal. Et nunc reges intelligite foft. & Hieronymus , fuper Matth. 3. Hierony.
erudiminiquiiudicatis terram, c, apprehendi Secunda expofitio eft , per ignem pur-
te difciplinam.Chriftiana itaque difciplina gationem , quæ per tribulationes fit , de-
baltheus regum eft.Sacerdotu verò Bal- fignari: quam etiam tenent Beda, & Glof Beda .
Luc.12. fa interlinealis . Tertia fententia eft Ori . Glof.Intert
theus continentia de qua Luc.Sint lumbi ue
ftriprecincti. Denique Baltheus militum genis homilia. 24. fuper Lucam, per igne Orige .
timor Dei eft , qui refrænat amalo , & in quidem vel iudicij finalis,vel purgatorij
ducit ad bonum.Ecclefi.15 . Quitimet Deu flamma intelligi.Stabit ( inquit ) in igneo
Orige. facietbona. Qui plura de his velit legat Ori flumine Dominus Iefus , vt eum,qui poft
Hierony. genis.hom.6 . & 9. in Leuiticum & Hie- exitum vitæ huius ad paradifum tranfi
rony.fuper Efai. 11 . re defiderat , & purgari indiget , hoc
Bananias vnus ex viris fortifsimis Da amne baptizet. Hacille , quam, ex-
2
uid fuit qui occidit leonem in cifterna de pofitionem Hierony.fecundo loco ponit, Hierony.
quo in verbo Cifterna nume. 2. agimus. fuper Matth. 3. in præfenti inquit fæculo
fpiritu
BAPTISMVS BAPTIZARE . 203
fpiritu baptizamr , in futuro igni, & Hi- cos, vt habes in Conci.Florent. Baptizetur
Hilarius:
larius fuper Matth. 3. de igne intelligit feruus Chrifti,in nomine Patris,& Filij, &
r Spi
iudicij.Prima tamen expofitio magis qua
ritus fan& i,quæ Trinitatis inuocatio habe-
drat , Matth.vlt.
tur explicita Matth.vlt.Loccteomnes gen-
3 Baptizari pro mortuis phrafis eft Pau tes baptizātescos,innomine Patris,er Filij,&
1.Cor.15. li. 1.Cor.15.vbiait: Siomaino mortui nore Spiruusfandi. Ad materian: verò baptiſ-
furgunt, ut quid baptizatur pro mortuis ? Quod mireferuntur multa Prophetarum vatici-
Hierony. Hierony . de baptifmo exponit facramen
nia,de mundatione per aquam , Ifai, Om- Ifai.55
tali, in hunc fenfum , vt dicat Apoftolus , nesfitientes uenite ad aquas . expolitore Hie- Hierony,
qui baptizantur, non folum baptizantur, ronymo, & Ezech.Effundamfuper uos aqua Ezech.36.
vt remifsionem peccatorum accipiant, mundam,& mundabimini ab omnibus inquina-
fed etiam vt gloriofi poft mortem refur- mentis ueftris,& cap.47 . Ecco aqu.e redundan Ezech.47:
gant in æternum , & hoc eft pro mortuis tes à latere templi.& Zach.Eritfons parcus do Zach.13 .
baptizari , ideft, pro fide refurrectionis mui Dauid, c, de quo vide in dictione A =
Chryfoft , mortuorum.Sic & Chryfoft.dicit , bapti
qua.Quod fiquis obiiciat deforma baptif
zandos de more Ecclefiæ rogari , ancre- mi, fatis effe quempiam baptizari in no-
dant mortuorum refurrectionem ? dein- mine Iefu,velin nomine Chrifti , vt habe-
de baptizantur.Vnde Paulus hic ait, fi fu tur de more quo baptizabant Apoftoli:
per hac fide refurrectionis mortuorum ba Baptizati(inquit ) erant tantum in nomine Do A&
t.8.
Theophy. ptizantur , quomodo non credunt mor- mini lefu . Adhocrefpondet D.Thom . 3. D.Thom.
tuos refurgere ? eodem modo Theophy p.q.66.ar.6.fuiffe factum difpenfatione
Ambr. Altera verò expofitio eft, quam referunt diuina,ne odiofum effet Chrifli nomen,
D.Thom , Chry.Theop.Ambr .& D.Thomas , do- fed cunctis potius honorabile, hodie tamē
cuiffe Marcione Harefiarcham, fi aliquis fieri minime poffet , de quo latius agunt
fine baptifmo contingeret ex catechume- doctores fcholaftici.4.fententia .
nis mori fatis illi ad falutem æternam fo
Baptifmus aquæ facramentum eft no- 5
re,fi alius pro eo baptizaretur, quofuppo uæ legis , fed vltra funt alia baptifmata,
fito,dicit Paulus , quorfum pro mortuis
quæ non funt plane facramenta , baptif-
quidam baptizantur , fi mortui non refur mus,videlicet flaminis,& baptifmus fan-
gunt:fed prior expofitio preponenda eft: guinis. Baptifmus flaminis eft , quando
quiahæc pofterior non retinet vim ratio- adultus fide viua , & igne charitatis infla
nis Pauli,diceret enim quifpiam baptizā matus à peccatis purgatur, cum voto ba-
tur viui pro mortuis , vt animæ illorum
ptifmi aquæ finondum illum recepit. Et
requiefcant , licet no fit refurrectio futura. fi copia non adfit baptifmiaquæ , fufficit
Baptifmi facramenti materiam effe
ad falutem ,ficut definitum eft , in cap. de Ca. Debitu
aquam naturalem Dominus inftituit, bitum, de baptifmo & eius effectu .& cap . de Bapt.
Ca.ad Apo-
Joan-3.
apud loan : Nifi quis renatus fuerit exaqua, ad Apoftolicam ,de presbytero non baptiftolicam ,
Spiritufancto &c. Ita decreuit fide effe zato, & de confecrat. dift. 4. Can. Cate- Ca. Catehu
Vittor Pap . tenendum Victor Papa & martyr huius
chumenum,& Can.Non debito. Idemte menum.
nominis primus ,Epift. ad Theophi ca.
lum net Ambr. lib.de obitu Valentiniani , & Non de-
blto.
Epifcop A
um lexandrinum.Sin (in Aug. li . 14.cotra Donatiftas ca. 2 2.Con Ambro,
e effe
quit ) fuerit , quocunq loco vel c
m o m en cil.Trid.feff. 6. Can.4.vbiper votum ba Aug.
ue
to , fiue in flumine , fiue in mari , fiue in
ptifmi intelligit baptifinum flaminis . Con.Trid.
fonte , tantum confefsion diuini nomi-
e Baptifmus autemfanguinis eft martyriú,
nis Chriftian credulitat ti
æ is fan & ficata , de quo apud Luc. Chriftus dixit : Baptif. Luc.22,
ConcilLat. baptizen
tur . Sic etiam definitur Concil . mo habeo baptizari, quomodo coarčior , uf-
Laterane
nCicap . firmiter de fumma Tri- quedum perficiatur. Quod fiquis fine copia
Con, Flor. nit & fide f atholica . & Cocil.Flor
ent.in baptifmi aquæ martyrium fubeat, fortio
vnione Armenor , poftremo Concil . ri ratione faluatur , quàm qui folo baptiſ
um
Con: Trid. Trident . feff.6.cap . 2. Item idem habe-
mo flaminis obiit , quia in baptifmo fan-
tur in cap . in quodam de celebrat guinis ille includitur re ipfa implicite vel
ione
miffarum
.Accedit formam baptifmi effe : explicite, vt Theologi dicut, de quo meini
Aug.
Ego tebaptizo innomine Patris ,& Filije Spi nit Aug.l1 , 4.cōtra Donatiftas ca. 21.hæ
ritusfanct , vel quæ toleratur apud Græ- ergo tria baptifmata,niodo à nobis expl .
i
Cc 3.
cato ,
BARABBAS .
CAPVT IX
.
CAPVT XI.
Barabbas .
Barachias.
A RABBA S quif-
Matth.27 . nam fuerit , fcriptura ARACHIAS
Narrat. Matth. 27 .
כ
interpretatur benedi - רכרה
Mar. 15.Luc.2 3. Qui
cens Dominum , de quo
B erat propter feditionem
quæftio eft inter patres veftio.
quandamfactam in ciuita- Matth 23.
fuper illud Matth. 2 3 .
ter homicidium miffus Vbi Iudæis Dominus
in carcerem, apud Ioan: Erat(inquit ) Ba dixit : Vt ueniat fuper uos omnis fanguis
rabbas Latro. Siergo Barabbas Latro fedi
iuftus, qui effufuseft fuper terram à fanguine
tiofus & homicida antepofitus eft filio
Abel iufti , ufque adfanguinem Zacharie
Matth, Dei,& melior illo reputatus ,recte dicitur:
filij Barachia,quem occidiftis intertemplum &
Luc.6. Beati eritis cum maledixerint uobis homi
altare. Quæritur ergo quis fit ifte Za-
nes & perfecutiuos fuerinte dixe charias filius Barachiæ , de quo Hic Hierony.
rintomne malum aduer
ron.fuper Matthæum tres refert opinio-
fusuos. nes.ex quibus vna eſt iſtum Zachariam
fuiffe
BARATHRVM. 204
fuiffe patrem Ioannis Baptiftæ qui ideo plum & altare iuffu regis Loas , vt habe-
dicitur occifus à Iudæis , quod cum
mus.2.Paralip.24. quia hoc eft certum . 2. Paral, 24.
Maria in die purificationis ingreffa ef- ita tenet Hieronymus hic & Hilarius,Ian Hilarius .
fet templum collocauit eam in locum fenius, D.Thomas in comentariis , Remi lanfenies .
virginibus feparatum , dicens:Virginem gius , Anfelmus , Lyranus & Beda fuper D.Thom.
poſt partum permanfiffe : propter quod Luc.11 .& Albertus Magnus,& alij, & ad Regius.
inter templum , & altare à reliquis Sa- rationes in contrarium refpondetur,quod Anfelmus.
cerdotibus fit occifus. Ita ex patrum Lyran.
Orig. in Euangelio Nazaraorum.vt Hierony. Beda.
traditione fe tenere dicit Origin. ho- ait, dicitur filius loiada : item quod Bara Albertus,
Bafili. mil. 26. in Matth . & Bafilius homi- chias interpretatur benedictus Domini
Chryfoft. lia de natiuitate Chrifli , & Chrifoftom.
qualis fuit Ioiadas , quod verò de folo
Abel & Zacharia Chriftus meminit , &
Leo Caftro. allegatus à D. Thomas fuper Matth.
23. & alij Græci, quos allegat Leo Ca- non de Ifaia vel Hieremia ,ideo fuit, quia
ftro in fuo Apologetico , fed Hierony- ifte fuit occifus in teplofummus Sacerdos
mus , dicit hoc effe Apocryphum.Dein- & cum occideretur petiuit iufte vindi
de non eft verifimile quod Maria quæ tam dicens , Videat Dominus & iudicet,
ne lapidaretur à Iudæis voluit purifi- ideo vidit filius Dei & iudicauit vt iudex
Luc,à. cationis feruare legem Luc. 2. fuam ce= hoc loco.
lans ad tempus virginitatem , voluerit 2
fe tunc cum virginibus collocare , & CAPVT XII.
tantas de fua virginitate poft partum
excitare turbas , vt Zacharias, occide- Barathrum.
retur. Eft ergo fecunda opinio , hunc
Zachariam effe vnum, ex duodecim ARATHRVM Bagatgov
Chryfoft. Prophetis , qui vocatur filius Barachiæ, locus eft profundus , à
ita tenent Chryfoftomus in homilia na- quo qui delapfus fue-
tiuitatis S. Ioannis Baptiftæ quæ eftin.
Vatablus . rit non euadit , qui erat
F.Ribera. 2. tomo , & Vatablus & Francifcus Athenis putei modo,
Ribera fuper Zach. 1. numero . 1. ne- B
in quem noxios detur
que caret fua probabilitate , primum babant , cuius fauces
quia ifte eft filius Barachiæ : deinde hiatufque præcipites . de quo Iud.Iud. 5. Iudic,s
Luc.11,
quiaLuc. 11. Chriftus loquitur de fan- Barac veftigia funt fequuti , qui quafi in
guine fufo Prophetarum , quorum iſte præceps in barathrum fe difcrimini de
ferè vltimus eft , & quia Chriftus inci- dit. vbi Lyranus dicit Barac dum fugien Lyran.
piens numerare ab Abel debuit in vlti- tes perfequitur inimicos , in pracipitia
mo Propheta occifo finire qualis ifte eft: fe fortiter immififfe , vnde euafit victor,
Na poft illu aliu Zachariæ filius Ioiadæ, Gloffa verò interlinealis in torrentem Glof. Inter.
occifus eft Ifaias & Hieremias. Nihilomi Cifon dicit fe dediffe præcipitem , vt ho
nus tamen contra hanc fententiam facit, ftes perfequeretur,quod magnæ fortitudi
quod non potuit ifte Zacharias occidi in nis fuit , & fiduciæ in Deo , qui victoriam
ter templum & altare , cum tempore quo per Prophetiffam Deboram illi promiſe
Zach.7
1.Efdræ.6. prophetauit non fuerit templum readi- rat. Sed multo fortior Paulus qui dum
ficatum , nec valet dicere Zachariam an- animas Chrifto lucratur nocte, inquit , &
no. 4. Darij regis filij Hyftafpis prophe- diein profundo maris fui . 2.Cor.11 .& for 2.Cor.11.
tifsimus Chriftus,qui vt bonus loan.10 .
taffe,vt ipfe cap.7.fcriptum reliquit,tem- pa-
plum autem abfolutum effe anno. 6: ftor animam fuam pofuit, vt
eiufdem Darij . vt conftat Efdræ. 1.cap. oues debarathro libe
6. Quiafaltem incertum eft, an vfque ad raret.
illud tempus Zacharias Propheta fuper ( ..) IT & : .ssii
vixerit:ite nefcitur an interfectus fitibi,
Br
aut alibi,aut vnquã à Iudæis :itaque eft de
incertis velle diuinare ,vnde reſtat tertia
Hierony.
fententia omnino certior Hierony . quod
sight.
ifte fuerit Zacharias lapidatus inter tem- sides te
Cc 4 CA
7
.BARBA.
* ... CAPVT XIII ducespercaput tuum & barbam. Ita Efdras 1.Efdr.9 .
pænitentiam agens pro peccato populi,
Barba. qui alienigenas vxores duxerat : Euulfi
(inquit)capillos capitis & barbe, fedi ma
ARBA Hebraicè dici rens ,quia certe pænitens omnem debet
13 tur Zecan vt habes Pfalm. exteriorem etiam pompam & ornatum
13 2. Græce verò vocatur deponere , ideo Ecclefia loco abfcifionis
I wesywy & quidem barba capillorum,& barba,cinerem imponit ca
pili funt in facie,& in men pitipænitetium feria. 4.cinerum, dicens:
to viri , denotat autem in fcriptura vigo- Memento homo,quiapuluis es.
rem ,& virilefortitudinem fic legimus in Barbam lauare , & odoriferis vnguen=
Ifai, 7 Efai. In illa die radet Dominus innouacula con tis vngere,fignü eft lætitiæ,& folennitatis Pfal.132.
ducta , in his qui trans flumenfunt , in rege Af Pfal. Sicutunguentum in capite quod deſcen=
fyriorum,caput & pilospedum , & barbam uni dit in barbam Aaron , vocabatur oleum
Hierony. uerfam.vbiHierony . Nos ( inquit ) noua- fanctum Exod. 30.Hebraicè verò hic di
culam mercede conductam ipfum arbi- citur cafsheme Hatob,oleum bonum , Ita
tramur regem Affyriorum. Et infra. In re que hic agitur de confecratione fummi Sa
ge ergo Affyriorum omnes capillos , & cerdotis , & vt Lyranus tradit ex fenten- Lyran
. .
tia R. Salomonis ritus fuit legalis vt qui R.Salom
pilos totius corporis à capite vfque ad pe
des , decoremque barbæ quod virilitatis fummum confecrabat Sacerdotem , digi-
indicium eft,radet Dominus in Iudæa,vt to vnguentum acciperet , traheretque pri
ignominiofis mulieribus comparentur. mum per caput , deinde per palpebras Sa
Hæc Hierony.His ergo Dominus radet cerdotis , vfque ad barbam:myftice verò
barbam in opprobrium æternum qui ad vt dicit Gloffa vnctio Spiritus fancti capi Gloffa,
tempus credunt & in tempore tentationis tis Chrifti in quo habitat omnis plenitu-
Luc.8:
recedunt,quiquè Domini iugum de quo do diuinitatis corporaliter , hoc eft per
Matth. 11, dicit Dominus in Matth.lugum meumjua
vnionem hypoftaticam , quando ipfe in
ue eft , propter pufillanimitatem aut non cælos afcendit , diftillauit fuper barbam
fufcipiunt,aut no tolerant , fed ficut vxor eius myfticam , qui funt fortes in Ecclefia
Loth refpiciunt retrò. & ftrenui , quales erant Apoftoli: vt pof-
2 Barbam radere prohibitum fuit Iu- fent illas tribulationes perferre, de quibus
Leuit.19. dæis in Leuiti. Nec radetis barbam. Quod illis prædixerat apud Luc. Et eritis odioom Luc.21 ,
Gloffa. Gloffa ordinaria & Lyranus , ad dete · nibus hominibus propter nomen meum , &
Lyran. ftationem idolatriæ præceptum fuiffe Ioan. Venithoraut omnisqui interficit uos ar Ioan.16 .
dicunt , radebant quippe barbain Sacer- bitretur fe obfequium præftare Deo. Denique:
dotes idolorum , vt conftat apud Ba- Ecce ego mittouosficut oues in medio Lupo- Matth.10,
Baruch.6. rum.
ruch.Videte ne uos fimiles efficiamini fatis
alienis,& infra : Sacerdotes eorum fedent ha- Cæterum difceptatio eft inter quof- 5
bentestunicasfcifas , capita barbam ra- dam An quod Leuit. 9. dicitur : Non- Leuit.19.
Jam, quod illis dæmones ad voluptatem radetis barbam , & rurfus: Non attondetis co Quæftio.
& illecebras carnis fuadebant. Tales mam in rotundum, neque barbam radetis, extra
funt illi de quibus dicitur apud Ioan:Qui tempus luctus & maftitiæ prohibitum
Ioan.12. fuiflet Iudæis in viniuerfum ? & an manfe
amat animamfuam perdeteam.
3 Barbam nihilominus radere licebat Iu rint aliqua veftigia prohibitionis huiuf-
Hier.4 1.
dæis infignum mæftitiæ.Sic apud Hier. modi in lege gratia? Ad quod breui-
vaftata Hierufalem à Chaldæis venerunt ter dicimus , pritnum Iudæis non fuiffe
octoginta viri rafa barba , fcifis veftibus, in vniuerfum prohibitum cum ex cau-
fqualentes,& munera,&thus habebat in fa rationabili fieri poffet. Sicut legimus
Hier.4 8. manu,&c . & cap.48 . de vaftatione Moa in Act. Prifcillam , & Aquilam , fuccepto Act.18.
bitarum dicit : Omne enim caput caluitium, videlicet Nazaræorum voto : Abrasiffe
& omnis barbarafa erit , & fuper omne dor in Cenchreiscaput.Et Paulus Confilio vfus
fum cilicium. vnde ad fignificandum luctu Iacobi vna cum aliis abrafit caput. Vn- Act.21 ..
Hierufalem conterendæ , dixit Domi- de nullam habent hæretici nouato-
Ezech.s . nus Ezechieli: Sume tibigladium acutum, & res occafionem vituperandi Catholicos
Sacerdotes
BARBAR VS.
205
facerdotes qui barbam radunt , & tonfu- uiter ac dure verba proferentis , more bar
ram faciunt in capite. Quod fi aliquando baroru, qui impedita funt lingua. Vnde
patres vituperant eos qui barbam radūt : Græci olim de lenitate , & legantia fuæ
certenon omnes quihoc faciunt taxant: linguæ præfumentes, nationes omnes ex
fed eos tantum qui effeminatorum illece- teras Barbaras vocauerunt , hic Plautuslautys
bris capti,hoc faciunt: non autem eos qui Neuiuin poetam latinum Barbarum no-
id efficiunt vt morem feruent ecclefiafti- minauit, quamuius poftea Romani prop-
Hierony- cum ,fic intelligendus eft Hierony . fuper ter cultiorem linguam, & imperium, alios
Epipha Efai. 5. & Epiphan . libr. 3. Panarij ad- à fe Barbaros vocauerunt. Denique om-
Clem.Alex uerfus Meffalianos, & Clemens Alexan- ne horridu crudele , & immane Barbaru
Ifidorus.
drinus libri 3.Pedagogicap.1.lege Ifi- dicitur.Quamuius quædam in Africa Pro
dorum li. 2 .de Officiis Ecclefiafticis c.4.
uincia proprio vocabulo Barbasia nuncu
quitonfuram ecclefiafticam ab Apoſto petur.
lis introductam fuiffe afferit . Cuiconfo- Prioriverò acceptione quædam Pau-
Anicetus. 2
nat Anicetus Papa , & Martyr Vicinus li loca intelliguntur , ficut illud Roma . 1. Rom. 1 .
Papa.
Apoftolorumtemporibus, in ep.ad epif- Græcis , Barbaris,fapientibus, & infipienti
་་ copos Galliæ.Clerici, inquit,comă nutriant bus debitorfum. Ideft omnibus gentibus ,
Coe.Carth fed defuper caput in modum sphere radant. Et! vt doctor gentium teneor prædicae.Vbi
Concil.Carthag.4. Can.4.ante hos mil in Græcos , & Barbaros omnes gentes di-
le centum annos.Clerici, inquit, neque co uifit : &Romanos etiam fub Barbaris co
Cốc. Tol.4. mam nutriant,neque barbam , & Concil. prehendit.Alio verò modo accipit Barba
Tolet.4.ante hos mille annos capi.4.co- ru fclicet pro eo cuius lingua vt pote pere
1.Cor.14,
ronatonfuram præcipit. Præterea Pau- grina no intelligitur. 1.Cor. 14.Si nefciero
lus tonfuram comæ capitis natura dictan inquit,uirtutem uocis, ero cicut loquor Barba
1.Cor. 11.
te in viris probat.Vir, inquit, fi comam nu- rus,& qui loquitur mihi Barbarus , Vbi Hie- Hiero.
triat ignominia eft illi,Ratio autem propter ro.Omnis , inquit fermo, qui non intelli- !
quam barba raditur facerdotis , quæ fig- gitur Barbarus iudicatur.Ide dicit Theo Theoph.
Beda. num fortitudinis virilis eft, redditur à Be phylactus.
da in commentariis fuper Efdram.Ne vi- Cæterum D.Tho. paulo aliter expli- 3
delicetfibi quicquam facerdotes miniſtri cat vocem Barbari loco citato. Aliqui in- D.Th.
Dei tribuant , dicentes manus noftra ex =
quit , dicunt,quòd omnis extraneus Bar-
celfa , & non Dominus fecit hæc omnia. barus eft.Alij.qui extraneus eft, & non in
Sed in Deo confidant, & illi totuin accep telligitur ab alio Sed hoc no eft veru , quia
tum referant, cuius vices gerunt iuxta il- fecundum Ifidorum Barbaria eft fpecia- Ifidor!
loa.16. lud Ioan.Confidite quia ego uici mundum, &, lis natio , de qua Col. 3. In Chrifto lefu non
Joan.15. Non uos me elegiftis fed ego elegi uos , espofui eft Barbarusneque Scytha,&rc.Sed quod ve-
uosuteatis,& fructum afferatis, Denique. Si rius eft, Barbari proprie dicuntur illi , qui
ne me,inquit, nihil poteftis facere. Tonfura vitute corporis vigent , fed virtute ratio-
veròcapitis monet vt celeftia meditemur nis deficiunt, & funt quafi extra leges , &
Ifidorus. ficut docet Ifidorus loco citato. fine regimine iuris .Hæc D.Tho.Sic acci
pitur. 2.Mach.Vbi Nicanori hofti Iudço 2.Matth.15 .
CAPVT XIIII. rum die Sabbati perfequenti pios , quidã
dixerunt. Ne itaferociter , barbarefeceris,
fed honorem tribue dicifanctificationis :in quo
Barbarus. etiam fenfu Ægyptij qui crudeliter fine le
ge , & moderatione Iudæos afflixerunt,
Barbari vocantur in Pfal. In exitu Ifrael de fal . 113.
ARBARVS voca-
Ægypto,domus lacob de populo Barbaro , facta
ביער tur Hebraice Loeer. Pfa. eft Iuda à fanétificatio eius.Sic Barbarus fuit
11 3. de populo barba- moribus Herodes qui innocentes Matth. z.
ro , & folum ibi reperi- pueros trucidauit , & filius Marc,6.
tur.
eius , qui Ioannem
I Barbarus fictitium no decollauit,
men eft ftridorem linguæ denotans gra-
Cc S САР.
BARIONA.
CAPVT XVI.
CAPVT XVII.
Barnabas.
Bafan.
fuper
BASIS BARTHOLOMAVS .
[fuper nihilum , ideft fuper punctum indiui tichrifti.De quo diximus libro. 1. in ver-
fibile centri:quod quafi nihil effe reputa- bo Amphora.
tur. De quo vide in verbo appendere, nu .
3. denique experientia nos docet eſſe an
CAPVT XX.
tipodas,ad quos noftri nauigatione lon=
giffima peruenere.
2 Bafes argentea pulchritudinem firmi Bartholomeus.
tatem , & animi pondus , cum matura de
Eccle.26 notant grauitate, fic in Ecclef. Columnæ au-
Artholomæus in 1
reæ fuper bafes argenteas, & pedes firmi ſuper
Lyra. plantasftabilismulieris. Vbi Lyranus ,& Iã- terpretatur filius
Janfenius. fenius morum grauitatem in for minafig . fufpendentis a-
nificari dicunt iuxta literam.Myftice ve- quas fuit vnus ex
Glofinterl. rò Gloffa interlinealis prędicatorem Ec- illis duodecim de
clefiæ fuper Catholicæ fidei firmitate fun quibus Luc. 6. Et Luc,s,
datum intelligit per hac mulierem.Porrò utfactus eft dies uo=
B
mulieres & ancillæ in fcriptura predicato cauitdifcipulosfuos
Prou.9, res vocantur,Prouer.9. propter cogitatio elegit duodecim
nem ,quàm habere debent propriæ infir- exeis,quos & Apoftolos nominauit . Ponitur
Ioan.15 . mitatis , dicente Domino. Sine me nihilpo- autem ab omnibus Euangeliftis fexto lo-
teftisfacere,Iidem etiam prædicatores vo- co Bartholomæus . Vnde difceptatio eft Quaeftio .
cantur è contrario columnæ marmoreæ inter expofitores , an fit ille qui poft qua-
Cant, 5. fuper bafes aureas firmiffimæ in charitate tuorprimos ,Simonem ,Andream , Iaco-
Canti. 5.de quo vide in verbo Aurum . bum & Ioannem , & deinde poft Philip =
Bafis virtutis ftudium eft fapientiæ pum quinto loco ad Dominum addu-
1.Ioan.1,
3 cum perfeuerantia.iuxta Eccle.Eterunt ti- &tum,fexto vocatus eft: Sed obftat, quod
Eccle . 6.
bicompedeseius in protectionefortitudinis, ille fexto loco vocatus Nathanael appella
Lyra.
bafes uirtutis.Vbi Lyranus.Adheſio,ait,& tur, nihilominus eundem effe Nathanac .
vnio fapientiæ infeparabilis facit nequis lem, & Bartholomæum opinatur Ruper- Rupert.
aduerfitate frangatur . Hæc ille, quamuis tus Abbas fuper Ioan . 1.Tum quiafextæ
autem hodie in Græco non legatur : Bafes vocationi fextus congruit locus Bartho
uirtutis, putamus nihilominus in antiquio mai:tum etiam , quia videtur nomen ap-
ribus exemplaribus fuiffe olim ,vnde vul- pellatiuum Bartholomæus , ideft filius fuf
gata fic vertit. Eft ergo Bafis virtutis in le pedentis aquas : preterea quia Nathanael
Pfal.1. ge Domini meditari die ac nocte Pfal. 1 . qui confefsionem fecit egregiam dicens
Sed in lege Domint uoluntas eius , & in lege Domino . Rabbitues filius Dei. laudatus
eius meditabitur die ac nocte.Neque enim fa- eft àfaluatore,& vocatus . uir Ifraelita , in
tis eft legere , fed vt Dominus ait . Qui le- quodolus non eft. Vnde videtur probabile
Matth. 24. git intelligat.Hoc myftice fignificant baſes vt fit etiam ad Apoftolum afcitus , quod
Exod. 36. & argente.e columnarum tabernaculi Exo. cum Ruperto aliqui recentiores tenet, fed
38.
36. & 48. & Baſes anex decem , quæ in contrarium eft Auguft.qui tracta.7 . in Aug.
Ioannem de Nathanaele inueftigat , qua-
decem fignificabant præcepta decalo -
2.Reg. 7. gi. Qui nititur itaque fuper has bafes fa- re cum talem confefsionem fecerit , non
Matth, 5 .
cit , & docet . iuxta illud . Qui autem fe- fuerit electus à Domino inter Apoftolos ,
cerit, docuerit hic magnus uocabitur in regno & refpondet fuiffe legis peritum . Voluif
cælorum . fe autem filium Dei potius ad Apoftola-
4 Bafis impiorum vocatur Antichri- tum illiteratos vocare,vt fapientiam mun
Zach, s . 1.Cor,1.
ftus,vnde Zachar . ç . Amphora quæ por- di confunderet . Quæ ratio eft Pauli . Que
tabatur à duabus mulieribus , ideo por- funtftulta buius mundi elegit Deus ut confudat
tari dicebatur in terram Sennaar , ideftin fapietes . Sed vltra eft alia caufa ne propter
Babylonem myflicam vt poneretur ibi merita,fed ex gratuito potius dono Dei
fuper bafem fuam , ideft populus Iudæo- Apoftolatus culmen conferri conftaret .
ruin oftinatus portatur propter peccata, Proftre ò Bartholomæus femper ab Eua-
permittente Deo, vt partes fequatur An- geliftis in cathalogo Apoftolorum fic ap-
pellatur
BARTIMEVS .
207
pellatur: & nunquam Nathanael, quòd fi vertit , quem Plinius libro. 37. Et Geor- [ Plinius.
Binomius effet , id Euangelifta explicuiſ Georg, Ve-
gius Ventus , & Aretas fuper Apoc. 4. etus.
fent , ficut de Matthæo Leui , & Thoma
acuere dicunt ingenia:& timorem ellais Aretas .
Dydimo exprefferunt, vt conftaret Eccle atque monftris ingerere, quare fatis deno
fiæ Dei numerus , & nomen fingulorum
tat virtutemfpecialem Bartholomæum
Apoftolorú : neque paftores grex ignora
fubtypo huius gemme , contra dæmonũ
ret . Denique ita tenet communis fentētia accepiffe monftra . Qui & velut Sardius
patrum ,cui ftandum eft.
quidam pretiofiffimus , rubeo fanguine fu
2 Cæterum alia Quæftio eft:An Bartho
fo,detracta pelle, Ecclefiam militanté, &
Queftio lomæus fuerit nobili loco natus vel de ftir
triumphantem pariter ornauit . Quod fi
peregia gentium ?an verò pauper, & idio Bartholomæus pellem dedit vt cali ia-
ta ficut & alij vndecim ? quidam enim nuas ingrederetur, quomodo qui non fo-
aiunt fuiffe Gentilem parentibufque rega
lum pellem , & fanguine dare recufat, ſed
libus , fed apocryphum eft. Coftat enim neque fruftrum panis pauperi porrigit, vt
duodecim Apoftolos fuiffe Iudæos . Vn- fuis voluptatibus , & vanitatibus indul
A&to.2 . de Act . 2. cum Spiritus fan&tus in linguis geat,cælum intrabit?
ignis fuper Apoftolos defcendiffent , &
illi variis linguis loquerentur . Stupebant om
nes , mirabantur , dicentes nonne ecce omnes CAPVT XXI.
ifti qui loquunt ur Galilæi funt : Et quomodo nos
audiuimus unufquifque linguam noftram , &c .
Bartimeus.
Iacob. 2. erant ergo omnes Apoftoli Iudæi , fed &
pauperes vt Iacobus ait. Nonne Deus elegit
pauperes in hocmundo,diuites autem in fide? fic Artimæus nomē
2.Matth.ii apud Matth.Vbi vulgata vertit : pauperes eft illius hominis
euangelizantur:multi patres in fenfu actiuo ceci.quem egref-
intelligunt:pauperes cuangelizant. fus à Hierico Do
Fuit Bartholomæus vt antiqua tradi- minus illumina-
3
tio tene t, orationi maximè deditus: & dæ
uit : de quo Mar- Marc,10:
monibus. valde terribilis. Vnde infefto
B cus.Bartimeus CL-
Luc, 6. eius canit Ecclefia Euangelium Luc. Et
cus fedebat iuxta
erat Jefuspernoctans in oratione Dei: Recte uiammendicans.De
Matth. 20,
autem qui orationi vacabat , dæmones co eodem apud Mattheu & Lucam legimus Luc.18.
terebat:quia oratio nos Deo, & Angelis fa clamaffe, lefu fili Dauid , miferere met,& qui
miliares facit , quorum præfentia dæmo- præibant, quifequebantur increpabăteй, uíta
Pfal.go.
nes fagantur,iuxta illud Pía . Quoniam An ceret, ipfe ueromagis clamabat. Ibi Chryfof. Chryf.
gelisfuis mädauit de te,ut cuftodiant te in omni fuper Matthæ. Nouit inquit fides omni-
bus uystuis, & c. Super Afpidem, Bafilifcum bus repugnare , & in omnia triumphare .
ambulabis,conculcabis Leonem , & Draconem. Vtile enimeft pro cultu diuino pudorem
Ideft dæmonem qui vt iuftos fupplantet deponere, nam fi caufa pecuniæ nonnulli
varios induit beftiarum mores. Nihil au-
funt impudentes , nonne decet bonam in-
tem potentius homine orante , vt in homi duere impudentiam : Hæcille. Tropolo-
Chryf lia de oratione Chryf. ait. gice autem Anfelmus , turba inquit ifta Anfelmus.
Accedit quod cum Ioannes in Apoc. que impedit clamantes ad Iefum , carna-
4
dicat ciuitatis fuperne Hierufalem effe lia funt defideria , quæ bonum folent impe
Apoc.21:
fundamenta duodecim,fubdit: & ipfis duo dire affectum . EtBeda fuper Luc . 18.
decim nomina duodecim Apoftolorum agni. Quanto, inquit, grauioritumultu carna-
Sextum autem fundamentum in quofcri lium cogitationum præmimur, tan-
ptum eft nomé Bartholomæi , dicitur Sar to orationi infiftere ardentius
F10.28. dius,qui Exo. 28. poniter in rationali Põ debemus. Hæc Beda.
אדם tificis , & Hebraice vocatur Odem , ideft Beda.
Hiero. rubeus itaque vt vult Hieronymus Olea-
Oleafter .
fter,quemcunque lapidem pretiofum ru-
bei coloris fignificat.Sed interpres Sardiù
CAP.
BATVS BATILLVS.
quòd
BEATVS BEATITVDO . 208
( quod eft genus arboris nigræ fecundum ne perfectus. Quare in hac vita nemo po-
Plinium ,vnde non videtur quadrare , cũ teft effe plene beatus, vt inquit , Auguft.li Aug.
fit genus lapidis pretiofi , & ex facris lite- 19.de Ciuit. cap . , 1.0 . Hic autem , inquit ,
ris habetur albicoloris effe . Quanquam dicimur effe beati , quando pacem liabe-
puto D. Hieronymum non intellexiffe mus, quantulacunque effe poteft in hac vi
Chaldesde Bdellio , fed Hebraicum dimififfe non ta: Sed hæc beatitudo illi finali compara-
interpretatum Bedolah . Targum quoq; ta,prorfus miferia reperi ur. Hæc Auguf.
dimifit, transferens Bedalha , Haghoan , Quamuis autem in ' criptura facra pluri-
Rabbi exponit margaritam , &c. Vnde mis de caufis capaces beatitudinis beat ef
margarita eft recta interpretatio ,non iaf- fe dicatur, fed ad fepté fere modos beatitu
pis neque cryftallus, vt quidam putauere: dinis acceptiones reducere licet. Eft enim
Hæc Pagninus, & recte iudicio meo , eft beatus natura fua, & beatus participatio-
ergo mendum vbi legimus Bdellium,pro ne duntaxat, rurfus ille qui participatione
Bedolah . Quòd autemfit margarita vel beatus eft, vel abfolute quod aiunt be tus
Hierony: vniotenent fuper Genef. 2. Hieronymus exiftit , vel imperfecte . Deinde ex his
Oleafter.
Oleafter, & Auguft.Augubinus, & colli- qui funt imperfecte beati , alij quidem
AEugubi. beati dicuntur quoad ius tantum , alij ve-
Num.11. gitur ex libro Num.ca. 11.Vbi legimus:
manna eratficutfeme coriandri colorijs Bdellij. rò quoad ius, & primos beatitudinis fru-
Hebraice Bedolach. Hifpanice vero di &tus fiue falutis femina, item quoad fimi=
Matth. 13. citur Perla.De qua Matth. 13. Simile eft litudinem . Deinde alij beati quoad & fli-
regnum cælorum homini quærenti bonas mar mationem fapientium , alij vero quo..d
garitas, inuenta autem una pretiofa margarita, opinionem vulgi , qua diftinétione facta
uendidit omnia quæ habuit , & emiteam : puls : plura fcripturæ loca luculentius intelli-
chreverò margarita virginitatis inueni- ges.
Ecel.24. tur in Phifon,de quo Eccli . Qui ad implet Primum ergo natura fua beatus eft 2
ut Phifonfapiétia. Enim vero,in virginibus Deus, immenfus , & infinitus folus , fic
fatuis margarita virginitatis quia non fuit intelligitur illud Pauli . Beatusfolus potens 1.Tim.6.
cum fapientia,& prudentia coiun&ta, nul- rexregum , & Dominusdominantium , quifo-
lius quoad promerendam illis vitam eter lus habet immortalitatem . Ideft natura fo-
Matth : 25. nam pretij fuit. lus immortalis eft , & beatus . Vbi Hie- Hiero!
ronymus , ille folus propriè habet qui
Angelis , & hominibus dedit habere.
CAPVT. XXIIII.
Nos autem nec foli , nec nobis habemus ,
vtille.
Beatus per participationem quam-
Beatus, Beatitudo, Beatificare. 3
uis perfecte folus ile dicitur , qui Deum
clare videt, vt docet Diuus Thomas . 12. D.Tho.
EATVS Heb rai-
quæftion . 1. articul. 8. de quo Ioannes . 1.Ioan.s.
I
ce in plurali tantu m Cum apparuerit fimiles ei erimus, uidebimus
diciturAfehere, ideft eumficuti eft. Et Auguftinus fermo. 9. Aug.
beatitudines Græce fuper illud Pfalm . 118. Veniant mihi mi- Pfal.118.
!אשו
verò μακάριος qua ferationes tuæ , & uam. Tanquam fola,
B fi immortalis , fed la- inquit , vita beata dicenda fit , in cuius
tine beatus , dicitur comparatione ifta, quam ducimus , mors
quafi bene auctus vt fit potius appellanda quàm vita . Hæc
Remigius, vultRemigius fuper illud Pfa.t ,Beatus uir, Auguftinus , & Lyranus fuper illud Pfal. Lyra,
Pfal.1. Pfal.16.
vel vt exiftimat Caffiodorus fuper eun- Satiabor, cum ap, aruerit gloriatua . Hæc
Caffiod.
dem Pfalmum Beatus eft quafi bene ap- inquit , fatiat appetitum humanum , co
tus cui omnia bene defiderata proue=
& quod ibi habeat bonum infinitum . Hæc
Aug. niunt. Nam vt inquit Auguft. lib. 1 3. de ille. De hac perfecta beatitudine intelli-
Trinitate capit.5 . Beatus non eft nifi qui Pfal.83 .
gitur illud Pfalm . Beati qui habitant in do-
Boetius,
habet que vult, & nihil mali vult. Boetius mo tua Domine, in facula fæculorum lauda-
Ianfenius.
lib.3.de Confolatione . Beatitudo,inquit, bunt te. Vbi non myftice vt vult Ianfe
ftatus eft omnium bonorum congregatio nius , fed iuxta literam de cælefti beati
tudine
BEAT VS BEATITVDO .
tudine fermo eft , quia dicitur in fæcula vifione beatæ . Quia Bernardus fermo Bernar
fæculorum , quæ verba diximus veram ne. 4. de fefto omnium fanctorum , dum
æternitatem à parte poft fignificare. Item explicat illud Apocalypfis. Vidi fub altari Apoc.6.
quia ponitur fela in fine verfus quæ vox Deianimas interfectorum : dicere videtur: vf-
Aug. denotat æternitatem , fic exponunt Au- que ad iudicij finalis die animas fanctoru
Caffiodo.
guftinus,Caffiodorus , Gloffa Beda, Hay martyrum folutas à carne differri ,ne fta=
Gloff.
Beda. mo, Remigius & Gloffa interlinealis : Bea tim videant clare Deum : quod hæreti-
Haymo. ti qui habitant in domo calefti : vbinon ci noftri temporis libentifsime comple
Remig. eft timor. Eodem modo Hugo Cardina- &tuntur . Sed dicendum eft Bernardum
interli.
lis,& Auguftinus. Vbi, inquit , quidquid non plene legiffe, quæ ad hunc articulum
voles erit,& quidquid noles non erit : vbi pertinebant , & ita fuiffe hallucinatum.
erit Deus omnia in omnibus . Ita etiam Eft autem certa fide tenendum animas
Hiero,
exponit Hieronym. Qualis erit , inquit, ante corporum refurrectionem adhuc à
illa lætitia , vbi dabitur femper gaudere, corpore exutas , ftatim clara Dei vifione
Lyranus, & nunquam deficere . Et Lyranus de cæ- beati , fi purgatæ fuerint . Ita definitum
Extrauag.
lefti explicat beatitudine . De hac ergo eft in Extrauagante Benedicti Pape. 11 .
Benedicti.
Ioa. 14. domo Dei dicebat mundi Saluator. In do- quæ fic ait,Apoftolica authoritate defini-
mo patris meimanfiones multæ funt : in hanc mus quod fecundum communem Dei or
etiam domuin prudentes virgines intra- dinationem,animæ fan&torum omnium,
Matth . 25. uerunt, Et claufa eft ianua. & aliorum fidelium , poft facramentum
Eadem participatione perfecta bea- baptifmi fufceptu defunctorum , in qui-
4
Apoc.14. titudineIoannes ait in Apocal. Beatimor- bus nihil fuit purgandum , vel poft pur-
tuiqui in Domino moriuntur : fequitur enim: gationem, &c.videbunt, vident, & vide-
amodo iam dicit fpiritus , ut requiefcant à la- runt diuinam effentiam immediate , cla-
boribusfuis . Animæ verò iuftorum quæ re , & aperte feillis oftendentem. Idem
adhuc igne indigent purgatorio , non- definit Concilium Florentinum in vnio- Conc . Flor
dum planè requiefcunt à laboribus fuis , ne Armenorum , item eft definitio Inno❤ Inno. Papa
quare de animabus fine dubio iam bea- centij Tertij capitul . ad Apoftolicam de
Gloff.inter. tis fermo eft. Vnde Gloffa interlinealis præsbytero non baptizato , & Concilij Conc.Trid
vt requiefcant , inquit , nec amplius pa- Trident.Seffio.2 5. capit. de inuocatione
Lyra. tiantur . Et Lyranus quia in beatitudine Sanctorum , & merito quia Dominus
cæleftiait , appetitus omnino quietatur. latroni dixit. Hodie mecum cris in paradifo: Luc, 23.
D.Th. Eodem modo Diuus Thomas in Com- neque de terreftri potuit intelligi , cum
mentariis. Dicit autem : amodo dicit fpi- vfque ad tertium diem fuerit in limbo,
ritus, ut requiefcant : Ideft ab hora mortis ergo de vifione beata . Præterea Paulus 1.Cor.s,
fi purgata iam excant animæ , fic intelli- ait. Quandiufumus in hoc corpore peregri-
Haymo , gunt hoc loco Haymo , Ambrofius & Be namur à Domino : audemus , & bonam uolun-
Ambro.
da:item Richardus.De hac requie fancto tatem habemus magis peregrinari à corpore,
Beda,
Richardus. rum ait Paulus ad Hebr . 4. Ingrediemur præfentes effe ad Dominum . Sed præſen-
Hebr.4. enim in requiem qui credidimus , c : Ad tes effe ad Dominum facie ad faciem eft
eandem beatam requiem pertinet ille de clare Deum videre , fic autem Paulus di-
Pfal.126. quo Pfalm . 126. Beatus uir qui impleuit cit poft hanc vitam fe Deum uifurum.Vi- 1 ,Cor.1
defiderium fuum ex ipfis. Quia . Defiderium demusnunc per fpeculum in ænigmate , poftea
Pfal.11.
iuftorum omne bonum . Item de eodem in- autem facie ad faciem . Hanc claram Dei
Luc.14,
telligiturillud Luc. Beatus qui manducabit vifionem vocat Ioannes claritatem Dei
panem inregno Dei.Quòd quamuis ille, ho- Apocal.2 1.Ciuitas , inquit, non eget Sole, Apoc, z .
mo qui hoc dixit , minus fortaffe intelle- Luna,ut luceantin ea, nam claritas Der illumi =
xit,tamě fi recte intelligatur fcilicet de pa nabit cam : & lucerna eius eft agnus . Sic & Efa.60.
ne inuifibili Angelorum , certe ille pro- Efai . Non erit tibi amplius Sol ad lucendum
prie duntaxat , qui panem fuperſubſtan- per diem , nec fplendor Lunæ illuminabit te:
tialem clara vifionepercipit,beatus eft. Sed erittibi Dominus in lucemfempiternam,
5 Cæterum illudolim difceptatum eft. Deustuus ingloriam tuam . Eade phrafi vtun
Quæftio.
An iuftorum animæ quæ fatis ex hac vi- turfanctipatres, ad claram Dei vifionem
ta purgatæ prodeunt , mox fint clara Dei inpatria fignificandam .
Ita
BEATVS , BEATITVDO . 209
Ita Iræneus lib. 1.contra hærefes c. 2 .
6 (ferò) fignificat ibi finem mundi,fed expe
Irenæus , Iuftis , inquit & æquis , & præcepta eius
dita refponfio eft,nomine mercedis in illa
feruantibus,&c. incorruptela Deus loco
muneris confert & claritatem æternā cir- parabola integru anima & corporis glo-
riofi præmiudenotari : quod ad fine víq;
Greg.Nazi . cundat.Item Greg. Nazian . in oratione mundi non datur,fed antea datur finga-
ad Bafilium.Obiter ait è cælo nos refpi-
lis animabus vifio Dei clara tanquã ftola
ce, vel iube difcedere,vel adiuua, & horta
quædã alba Apoc. 6. Tertio nabis obiici Apoc.
re me æquo animo ferre, vt hic demum
difcedentem me in æterna tabernacula tur illud Hebreo: Hocfignificante Spiritu Heb..9 .
fanéto,nondum propalatã eſſeſanctoru uiam :
recipias :vt beatam trinitatem, eo quo eft
ergo non eft patefacta ad cælumvia , fed
modo, tecum pariter contemplari valeā. adhoc refpendent Primafius,Theophyl. Primafius.
Chryfoft, Hæcille. & Chryfoft. homil. 3. in epiſt.
Anfelmus ,Oecumenius, & alij patres, lo Theophyl
ad Philip. Iufti, inquit,fiue hic,fiue in fu qui Paulum de tempore legis veteris , in Anfelmus.
Oecumen.
turo fæculo fuerint, cum rege funt, illic ta
qua neq; iuftis ad cælum via propalata
men magis & proprius , non per ingref- erat,vfq; ad Chriftum : qui de finu Abra-
fun & fidem , fed facie ad faciem. Hæc hæ & limbo, animas ad celum afcendens ,
Epiph Chryfoft.Item Epipha.hærefi feptuage patefacta via,fecu duxit. quòd fatis often
fima octaua.Sanéti, inquit,funt in hono dit Aug.tract . 49.inIoane exponensilla Auguft.
re,qui es ipforum ingloria , fors ipforum verba Hebr. 1 1.Et hi omnes teftimoniofi- Hebr.11 .
inbeatitudine ,in manfionibus fanétis tri dei probati non receperunt promiffione , Deo
pudiat cum angelis . De his autē mafioni pro nobis melius aliquid prouidente, ut nëfi-
Ioan.i4. bus Dís dixit: indomo patris meimanfio- nenobis confummari tur.vbi non dicit Apo
nes multefunt,ideft diuerfi gradus viden- ftolus ,vt non fine nobis præmium beati
Enfebius. tium clare Deum.Item Eufeb. libr.4.hi tudinis confequeretur,fed vt non fine no
ftoriæ capit. 15.Polycarpum martyrem bis confummarentur, videlicet gloria cor
dicit per morte immortalitatis præmia
poris &animæfimul,fed de hoc fatis.
iam adeptum.At quæ eft,inquit, ifta que Beatus dicitur filius Dei etiã ante mor
8
præmij loco datur animæ natura fua im tis fupplicium in terra.Pfalm . Beatus que Pfal.64.
mortali,nifi beatitudo? Deinde B.Aug. elegistir affumpfifti , ideft Chriftus ad-
Aug.
fuper illud Pfal. 1 6.Heumihi, quia incola- huc in carne mortali,vt exponuut Arno- Arnobius.
tus meus prolongatus eft.Ibi,inquit, omnes bius,& Hilarius , quia licet viator effet, Hilarius.
iufti & fanctifruuntur verbo Dei,fine le-
quoad vires animæ inferiores, fed quan-
tione , fine literis : quòd enim nobis eft
&
tum ad portionem fuperiorem compre-
per paginas fcriptum, per faciem Dei illi henfor erat , & diuinam effentiam clare
Profper. cernunt, & B.Profper.de eadem beatitu- videbat. In eodemfenfu Gloffa de filio Gloffa.
dinelib. 1.de vita contemplatiua capit. 1 .
Dei dictum putat illud Pfalm. Beatus uir ] Pfal.1 .
Cyprian & Cypr.li. de exhortatione ad martyres qui non abiit in confilium impiorum . Item
cap.vlt.& alibi fæpe ,idem repetit.
ibidem Remigius : Chriftus , inquit, bea- Remigius.
17 Quòd verò ex Apocaly, nobis obiici tus dicitur,ideft bene auctus , quia loa. 1. Ioan.1 .
Apoc.6 . folet: Vidi fubaltari animas interfeétorum , Non ad menfuram dedit Deusfpiritum , Pa-
Gregor. c.B.Greg.explicat fuperillud Pfa. 5o. terdiligitfiliu,& omnia dedit in manueiss.
Pfal.10.
Auditui meodabisgaudiu er lætitia. Quid, De eodem exponit Eufebius,vt habes in Eufebius.
inquit,eft fingulas ftolas albas tribuere, catena Græca fuper Pfalmos. & bene!
nifi animabus eorumbeatitudinis æterne
quadrare putat Chrifto, quia in Hebræo
immortalitate conferri? &c. Dicuntur au-
legimus. Beatitudines uiri , folus autem
té aninę effe fub altari, ideft fub Chrifto Chriftus beatitudines habuit , vt Deus,fci
Anfelmus.vtexponit Anfel. No quòdChriftus ob- licet, & vthomo , quia folus eft Deus &
umbret eas, ne Deu clare videat : fed quia homo :cæteri autemvnam effentiale bea
in vifione clara , inferiores funt Chrifto. titudinem habent, ficut & naturam vna.
Secüdus locus qui difficultatem poffet in Solus etia multas beatitudinis manfiones
Matth:21: nobis promeruit , de rigore iuftitiæ, ideo
gerere,fumitur ex parabola vinex Matt.
vbi dicitur:Cumferòfactum effet,uocauit pa dicebat Ioa. 14. Vado parare uobis locum . Ioan.14.
terfamilias procuratoremfuum, & ait ei:no- Beatus quo adius tantum dicitur qui-
ca operarios , er redde eis mercem . Porrò cunque homo , qui per baptifinum , vel
Dd aliud
BEATVS , BEATITVDO .
aliud facramentum , vel certè compun- Denique,quia Deus eft fumma fapiëtia, [
tionecordis , ex impio fit pius : antequá
& ideo fapientes beati dicuntur Prouerb.3 . Prou.3 .
aliquid boni,vel mali poft primam iufti- Beatus uir qui inuenit fapientiam. & Eccli. Eccli.14.
ficationem fecerit : quia gratia nihil aliud Beatus uir qui infapientia morabitur. Item,
eft quam ius ad gloriam , de huiufmodi quiaDei eft facere iudiciu & iuftitia qui in
Pfal.31. fpecialiter intelligitur, illud Pfalm. Beati hoc ei affimilantur beatitudinis nome ac
quorumremiffæ funt iniquitates , & quorum cipiunt. Pfal. Beati qui cuftodiunt iudiciu, Pfal.10s,
tectafuntpeccata.quod Paulus exponit ad faciunt iuftitiam in omni tempore.Cæte-
Rom.4.
Rom. Sicut Dauid, inquit,dicit beatitudi- rum fingulariter beatitudinis titulo gau-
nem hominis,cui Dominus accepto fert iufti- det,quæ fingulariter Deum imitatur, qui
tiam fine operibus : Beati quorum remiſſe cu fit munditiæ fons notamen fterilis eft
funt iniquitates , &c. Hoc etiam modo, fed filiu generat fibi fimilem,fic & Maria
qui lugent vera compunctione cordis virgo caftiffima,virgo permanens genuit
Matth.5 . filium Dei:idco clamat: Beatam medicent Luc..
peccata fua beati dicuntur apud Matth.
Beatiquilugent. De quibus etiam expo- omnes generationes , quia fecit mihimagna
Aug. nunt Auguftinus & Gloffa,illud Pfalm. quipotens eft. Hinc & beatus venter eius
Gloffa. Beatus qui intelligitfuper egenum & paupe- dicitur: Beatus uenter qui te portauit.qui fi- Luc.11 .
Pfal.40 . rem.Etinfrà: Dominus conferuet eum,& ui= militudine habuit Dei patris,qui ab eter-
uificet eum , & beatum faciat eum in terra. no genuit filium fuum.
Vbi viuificet iuftificando per gartiam ex Beati quafi in femine reputantur, qui II
Caffiod. ponit Caffiodorus : quod contigit olim femina vitæ beatæ recipiunt , qualia funt
Zachæo , qui dixit: Domine, ecce dimidium audire legem Dei , meditari & cuftodire
bonorum meorum do paupribus , & fi quëde verbum Dei, eft & femen timor Dei, qui
fraudaui,reddo quadruplum : cui Dominus : initium eft fapientiæ & patientia. Itë fi-
Luc.19: Hodie,inquit ,falus huic domuifacta eft. De des,fpes : de quibus omnibus per Hiere.
Hier. 2
Apoc.22 . huiufmodi legimus in Apocal. Beatiqui Dominus ait:Ego te plantaui uineam electā
lauantftolasfuas infanguine agni,ut fit pote- omnefemen uerum,& Paul. Qui feminat in
Gal.6,
ftas corum inligno uitæ, & per portas intrēt fpiritu,defpiritu metetuitam æterna, in hoc
Beda. inciuitatem . Vbi Beda. Portas intelligit ergo fenfu de recipientibus femen verbi
Pfal.117, Dei dicitur Pfal . Beati quifcrutantur tefti- Pfal. 118.
iuftitiæ. de quibus Pfalm. Aperitemihi
portas iuftitia. Ex quibus prima eft iufti- monia eius in toto corde exquirunt eum. &
ficatio perpoenitentiam . De his denique Prou . Beatus uir quiaudit me. Itê Luc. 1 1. Prou.8 .
Apoc.19. dicitur Apocal. 19.Scribe ,Beati qui ad cœ
coe Beati qui audiuntuerbum Dei , & cuftodiunt Luc.11.
Beda.
nam agni uocatifunt.quòd Beda hoc loco , illud.Sic in Apoc. Beatus qui legit audit Apoc.1,
Gregor, & Gregor.homil . 2 4.in Euangelia.Non uerbaprophetiæ huiuserferuatea. &.c.2 2 .
Apoc. 22.
de quacunque intelligunt vocatione , fed Beatus qui cuftodit uerba prophetiæ huius.
de efficaci,vfque adfinem vitæ perfeue- Item: Dominus conuerf us addifci pulosfuos Luc.zo.
rante,ideft , vfque ad cænam , quæ fit in dixit: Beatioculi qui uident quæ uos uidetis
Matth.4. fine diei. Ad hanc nocati funt Simon & & Ioan. 1 3.Sihafcitis beatififeceritis ea. Ioan.13 .
Matth. 9. Andreas,& Matthæus . quãdo ergolegimus : Seme eftuerbu:intelli Luc.8.
ΙΟ Beati quarto modo dicuntur, qui bea- ginus verbü Dei femen effe beatitudinis
tos,& Deum beatitudinis fontem in alı- æternæ,quod facit nos beatos in femine.
quofupernaturali bono repræfentant.fic Beatum quoque reddunt infemine fi-
12
legimus apud Matthæum. Beatimiferi- des & fpes Luc. 1. Beata que credidifti. &
Matth,s . Luc.l.
cordes,quia nimirum Dei mifericordiam Beati qui non uiderunt & crediderunt. Item Ioan.20 .
imitantur.Item : Beati pacifici,quoniam fi- Pfal. Beatus uirquifperat in Domino . Vbi
lii Dei uocabuntur.Prætereà: Beati mundo Gloff.no in hominibus ,no in fe,fed in eo Gloff.
corde, qui Dei munditiam repræfentant, quem iam habet infpe.vnde Pfal. Beatus
Sap.7. qui müdiffimus eft, & fpeculum fine ma- uircuius eft nomen Dnifpes eius:& non ref-
Pfal. 118.
cula.Sic etiam legimus Pfal. Beati immacu pexit inuanitates, inanias falfas. & Die Pfal.39 :
Eccli.31 .
lati in uia.& in Ecclefiaft. Beatus diucs qui Deus uirtutum,beatus homo qui fperat in te
Prou.14.
inuentus eftfine macula. & Salomon . Qui Ite Ifa.ait. Beati omnes qui expectant eum.
mifereturpauperibus beatus erit.Item A&t. Ad hanc ergo initialem beatitudinem fal 83 :
A&
t.20. 20. Beatius eft magis dare quam accipere . prouocabat Dominus Apoftolos di-. Ifa.30.
cens:
BEHEMOTH , VEL BEHËMA.
210
Loan,14. cens: Creditis in Deum , & in me credite.
ftolus ait de virgine : Beatior erit fi fic per , 1.Cor.7.
De femine quoque beatitudinis , qui manferit,fecundum meum confilium.
PLIII eft timor Dei, Pfal.Beatus uir qui timet Do Beatus fecunduin opinionem vulgi,
Lyran, minum. Vbi Lyra.quia nulla,inquit, eter- 15
nonverè beatus , fed in apparentia dici
na funtgaudia,nifi quæfuerint Dei timo tur Ifa. 3. Popule meus, qui te beatum die Ifa.3 .
Plal, 127- repræparata.Sic Pfal. Beati omnes qui ti- cunt , ipfi te feducunt. Et Pfalm . Noneft | Pfal. 143 .
ment Dominum, quòd præcipuè intelligi- ruina macerie, neque tranfitus, neque clamor
Pro.28. tur de timore filiali.Item Prouerb. Beatus inplatciseorum , beatum dixerunt populum
Eccle.34 bomo quifemper eft pauidus.& Ecclef.Timě cuihæcfunt. Deniq; Malach. Ergo nunc Malach.3 .
tis Deum beataeft anima, quòd ideò dicit beatos dicimus arrogantes :fiquidem ædifica-
Eccli.as Spiritus fanctus,quia Ecclefiaf. Qui timet tifuntfacientes impietatem. Sedmendacia
Apoc.16. Deum faciet bona. & Apoc. 1 6. Beatus qui funt hæc hominum : de quibus Pfalm . Pfal.115 .
Luc,12, uigilat. & Luc. Beatus ille feruus quem Ego dixi in exceffu meo , omnis homo men-
cum uenerit Dominus inuenerit uigilantem. dax, quòdfatis modo compertum habet
timor quippe Dei facit vigilare. diues ille, qui induebatur purpura & byfa
Beatitudinis quoq; femen generofun fo,& beatus fruftra vocabatur. Luc.16.
13
Matth.s. eft patientia.de qua: Beati qui perfequutio- Beatum dicere , & beatificare verbis,!
16
Lac.6. nem patiuntur propter iuftitiam. & Beatieri idem eft , Iob. Auris audiens beatificabat Iob.29.
tis, cum maledixerint uobis homines, & per me , ideft beatum dicebat. Sic Iacob. 5. Iacob.5.
1.Petr, 3. fequuti uosfuerint. Item. Si quid patimini Beatificamus eos ,qui fuftinuerunt. Cæte-
propter iuftitiam beati. & certè patientia rum beatificare , pro eo quod eft reipfa
fructum parit immortalita is , & beatitu- verè beatum per participationem facere,
Luc.8. folius Dei eft. Sic Ecclefiafti.41 . Beati-
dinis,Luc.8.Et referuntfructum in patien
tia, c. ficauit illum in gloria , ideft Dominus
14 Beati fecundum opinionem veramfa- Aaron fecit gloriofum , in hac vita , & in
pientium quidam dicuntur in fcriptura: futura,
fic legimus de his,qui in rebus fpirituali-
fal.88. bus toto corde lætantur Pfal. Beatus popu CAPVT XXV.
lus,quifcit iubilatione. & de muliere forti.
Prou.vlt. Surrexeruntfiliieius, beatiſſimamprædi - Behemoth, vel Behema. maha
cauerunt.Item de fpõla Chrifti, quæ eſt,
Cant.6. vel Ecclefia,vel virgo Maria. Viderunt cá EHEMOTH vox
filie Sion , & beatiſſimam prædicauerunt. Hebræa numeri pluralis
Rupertus. quo Rupert.de Maria Deipara meritò fignificat beftias , & ta-
exponit. Quis enim non laudet eam, que
B men fecundum phrafim
cum inater Dei falutareturab Angelo, di Hebraicam facit, fenfum
Loc.. 1
xit: Ecce ancilla Domini.fed Gloffa,& Gre numeri fingularis cum energia , fignifi-
Glofa.
Gregor. gor.& D.Thom. exponunt de Ecclefia cat enim maximam beftiarum, quæ cor.
D.Thom Catholica,cuiusvnitas beatificatur: Beata
poris mole, quafi multas contineat. Sed
quoq; dicitur terra,cuius rex nobilis, & cu» Iob 40. vbi legimus : Ecce Behemoth, Iob.40.
Ecclef.10- iusprincipescomedunt in tempore fuo. Eccle quem feci tecum , non fignificat irrationale
4 fiaft. 10.Item: Beatus qui habitat cummu- iumentum , quia quanuis quidam expo-
lierefenfata: & qui lingua fua non eft lapfus: nant hoc loco iumenta fignificari cum
& qui nonferuiuit indignis fe:& beatus qui homine facta , quia fexto die creata funt:
Ecclefas inuenit amicum uerum ,Ecclefiaft . 2 5. Hęc in quo & homo ex eadem humo forma-
omnia fecundum opinionem fapientium tus eft . Nihilominus tamén non po-
foelicemin hac vita faciunt hominem , in teft dici de iumentis , quod fequitur: pfe
gradu fuo. fic & Regina Saba Salomo- eft initium uiarum Dei, hoc enim non com
Reg.1o. ni dixit: Beati uiri tui, beati ferui tui,qui petit nifi angelo, qui non fexto die vt iu-
ftant coram tefemper, & audiuntfapientiam menta, fed primo die creatus eft.. Vnde
tuam.Prætereà Dominus dixit: Eccedies Gloffa ordinaria. Hunc , inquit , pri- Gloffa,
uenient,in quibus dicent,beati uentresqui non mum Deus condidit , quem eminen-
genuerunt.Dicent , videlicet fecundú æfti tiorem reliquis Angelis fecit , eodem
Gregor
mationem rectam fecúdum quam Apo modo exponunt Gregor. & Beda, quòd Beda.
Dd 2 ergo
BEL , BA A L.
ergo dicit quem feci tecum,ad naturæ in- illius linguæ proprietatē nunc Beel , nunc
tellectualis fimilitudinem referēdum eft. Baal legitur. Hæc Hieron. qui vt confir-
Ita vt verum habeat intellectum. Nam met Bel Affyrioru à Belo corum rege di-
Lyra. quod Lyranus Elephantem dicit proxi- &u,& adoratum vt Deu ad Sydonios ge
mum effe intellectuali propter fubtilem nere cognationis tráfiffe: adducit verfum
Virgilij 1.Æneid. Virgil,
æftimatiuam , & allegat Ariftotelern, ni-
hil curandum eft:quia non eft intellectua Atreginagrauem gemmis auroq; popofcit,
lis naturæ , & quafi infinite diftat : quòd Impleuitq; mero pateram,qua Belus & olim,
verò dæmon fænumfub nomine Behe A Belofoliti, & c.
moth comedere dicitur, metaphoricũ eſt: Super que locum Seruius dicit: Belu pa- Seruius-
Genef.3.
ficut quãdo dicitur ferpeti:Terra comedes. tre Didonis regina Affyriorufuiffe. vn-
quòd explicatur à Petro.Aduerfarius ue- de religio idoli Bel & Baal duxit origi-
1.Petr.s.
fter diabolus,tanquã leo rugies circuit quæ nē apud Sydonios . Cæteru illud obiter
rens quem deuoret.Deuorat auteni eos , de notandu eft,cu idolatria adorationis Beli
quibus dicit Ifaias . Omnis carofanum.qua Affyrios innumera in bibiſſe flagitia : de
Ifa ,40
les Iudæi,quibus Dominus dixit:Inpec- quibus omnibus,mirabile dictu,prędică-
Ioan.8, catoueftro moriemini. te Iona poenitentiam egerut , quòd Dis
comemorauit Matth . 12.& tamen Chri Matth.12,
ftiani multi ventrifuo feruientes , ad pre-
CAPVT XXVI. dicationem Chrifti & ejus miniftrorum
non refipifcunt .
בעל Bel , Baal , Baalim , Beelzebub, 2
Baalim fæpe legitur in plurali apud
Baalberith , Beelfephom , Prophetas ad varia eiufdemidoli fimula
immola-
BELIAL . 21 I
Dd 3 CA-
BELLVM PRAELIVM .
Secunda .
BELLVM PRAEL IV M. 212
Secunda generalior expofitio eft Hie tet. Et primum incipiamus à bello Dei,.
4
ronym. pleraq; ex teftimoniis citatis in quod quidem fic appellatur in fcriptura,
telligi depace , quæ toto terrarum orbe quando fola religionis caufa præcipuè
fuit lub Augufto Cafare, circa Domini- fufcipitur,vel etiam quod maximum eft:
Eufeb. natiuitatem. Sic etiam explicat Eufebius ficut dicuntur montes Dei, & cedri Dei,
libr. 1. de præparatione Euangelica ca- ad magnitudinis , velaltitudinis exagge
pit. 1. & de demonftratione libro 9. ca- rationem , & vtroque modo dicitur ali-
Chryfoft. pit. 17. & Chryfofto.homil. 20 2o.fuper quando. ficut Exod. 17. Manusfolius
Matth. 6. Orig. contra Celfum libr. 2 . Domini, & bellum Domini erit contra Ama Exod. 17 .
Orig.
Theodor, Theodoretus fuper Mich. 4. loco citato . lechageneratione ingenerationem . Ecce 7.952
Quod fipoft aliquot annos bella rurfus duas caufas adhibuit , quia pro religione
infurrexerunt , cum Prophetæ prædixe- Domini, & quia diuturnum erat futuru .
rint non vltra bellum nafciturum , figura In eodem fenfu Saul dixit ad Dauid: 1.Reg.18.
Lyran Tantum modo efto uirfortis,& præliare bel-
Nah.1. eft hyperbole, vt notat Lyranus fuper
Ifa . 2.ficut Nahum 1. Senacherib exer- la Domizi,ideftcauft religionis , vel præ-
citu ab Angelo deleto, dictum eft ciuitati lia magna.Abigail Dauidi quoque dixits
Hierufalem. Non adiicietultra , ut tranfeat Quia prelia Domini Domine mi tu prelia- 1.Reg.25 .
per te Belial , & tame poft aliquot annos ris,quafi diceret,ne mnaculaueris gladium.
Nabuchodonofor ciuitatem coepit. Vel tuum fanguine innoxio ,qui bella foles re
intelligendum quidem eft eo modo,quo ligionis tantum caufa fufcipere. Sic& fant
Theodoret, Theodoretus exponit illud Pfalm . 71 . &ti Ecclefiæ Doctores bella Dominipræ
Pfal.71. Orietur indiebus cias iuftitia, & abundantia liantur, quando iaculis fcripturarum hæ-
pacis,donec auferatur Luna.Non quodom riticos tranfuerberant : ideo vocantur
nia bella fintauferenda , fed quod etia no Matth. 5. Ciuitas fupra montem pofica , Matth. 5 .
Euthymius tat Euthymius fuper eundem Pfalmun quæ ideo nonpoteft abfcondi ,quia Do-
apud Chriftianos, qui iuxta legem Euan mini bella contra religionis hoftes fufci
gelicam viuent ex variis gentibus ad fidē pere debet. De his prædicatoribus legi- Cant.3.
conuerfi,tantu erit pacis & iuftitię Chris mus : Lectulum Salomontsfexaginta forres
ftianæftudium ,vt nunquam bellum mo ambiunt,exfortiffimis Ifraël , onnestenen-
ueant ficut olim gentiles ad iuftè ,vel iniu tes gladios, ad bella doctiffimi. Tenent
ftè perfas & nefas dominandum, vel ra- quippe in manibus , ideft in opere glas
piendum,vel iniuriam vlcifcendam , fed dium verbi Dei , ficut exponunt Gre- Gregor.
neceffitate cogente,ad melius pacem fta- gor. Gloffa,D.Thom.Richardus , Va- Glo
D.Thom.
biliendam . Cumq; omnis actio nomen tablus , & alij multi,vndecompetit illis . Richard.
&fpecie n,fecundum Philofophos , acci- Qui autemfecerit , & docuerithic magnas Vatablus .
piat à fine:confequens eft , vt huiufino di uocabitur in regno cælorum . Hiambiunt Match, s
bella , neque fint bella, neque vocari de lectulum Salomonis Chrifti , ideft Ec-
beanthoc nomine,fed potius remedia pa clefiam . Quam ab impugnatoribus de-
cis conciliande. Iuxta illud Matthæi. Beal fendunt.
Matth-s
ti pacifici, quoniam filii Dei uocabuntur, vbi Bellum graue vel ingrauari dicitur, 6
Græcè legimus:Beati pacificatores ,qua- quando recentes milites in auxilium co-
les illi planè funt, qui non ftudio bellan- rum,qui defatigatifunt frequenter fucce-
di,fed firmandi pace cum debitis circun- dunt , & omnes contra hoftem conglo-
ftantiis bella gerunt.Contrarij verò funt merati feruntur. Sic legimus Iudic. 20. Iud 20 .
Pfal.67. Euágelicæ pacis illi: de quibus Propheta Ingrauatum eft bellum contra filios Benia-
Gloffa. clamat: Diffipagentes que bella uolunt.Vbi min , & non intellexerunt , quod ex omni par
Gloffa.Qui non correctioni,fed conten- te illis intraret interitus. Sic in hora mor
tioni ftudent. tis bellum malignorum fpirituum con-
5 Bellum infacris literis,fiue prælium.di tra iam egredientem animam ingraua-
citur graue , feu aggrauatum. Item duru, tur Pfalm. Virum iniuftum mala capient in Pfal.139.
potens,magnum ,forte, nouum, longum, interitu. Propterea Dominus dicit : Bea- Luc.12 .
1:1 fiue longa concertatio, Prætereà bellum tus illeferuis quem cum ueneritDominusin-
Dei , prælium Dei ,vnde variæ phraſes uenerit uigilante.Et Vigilate, quia nefeuis Matth. 25 .
oriuntur , quas iam explicare nos opor diem neque horam.
Dd 4 Bellum
BELLVM PRAELIVM .
fceleratos mittit tunc autē. Pugnabit cũillo humanam cöfuetudinem. Vnde Iud.5.1udis .
Sap.5 .
orbis terrarucotra infenfatos : Et eruntfigna cũ Debora proftraffet hoftes populiDei,
Luc.21. in cantico cecinit. Noua bella elegitDomi-
in Sole, Luna, ftellis, interris preffu
61.5ra,& c. Et uirtute scælorum mouebuntur. nus , & portas hoftium ipfefubuertit Tale
fuit etiam bellum Iudith.contra Holo-
8 Belluin durum appellatur, quòdper-
phernem,& Efther reginæ contra Amâ,
tinaciter geritur, ita vtneutra pars vel mi
& Mariæ matris Dei contra ferpentem,
a , Reg.z., nimum alteri cedat. Sic legimus 2.Reg.
cum duodecim milites ex parte Abner, qui feduxerat Euam : cuius caput virgo
& totidem ex contraria parte Ioab ducis contriuit : quando Gabrieli refpondit.
Dauid manus conferuiffent inter vtran- Ecce ancilla Domini,fiat mihifecundum uer- Luc.1 :
que acie finguli fingulos æmulos fixis in bum tuum.Deniq; tale fuit bellum inno-
pectore aduerfarij fui gladiis ceciderunt: centium infantium , qui fe tanquam mu-
ita vt neque vnus euaferit & fubdit fcri- rum occidentibus opponebant pro filio Matth: 2.
ptura; Et ortum eft bellumfatis durum in die Dei.
Inprælio ftare indie Domini eft ora 12
illa. Tale eft bellum corum, qui perpe-
remundo corde,ne contra peccatores fe-
tuam pro. Chrifto feruantes virginita-
tem ad mortem vfque anima corum cũ uiat ira Dei. in Ezechie. ait. Neque op Ezech.1
carneconfligit,neque ceffat , vfque dum pofuiftis murum pro domo Ifraël, utftaretis
caro exvna parte & anima ex alia diffol- in prælio indie Domini. Ita exponit Hie- Hierony.
ronymus . Falfi , inquit , Prophetæ non L
uitur in morte corporis. Nam virginitas
quidem fancta diuturnu quoddam mat- poffunt ftare in die Domini,vtpro popu
tyrium eft , & durumvtiq; bellum,pro- loprecibus dimicent , &c.Hæc ille. Stetit
pterea Dominus ait: Qui poteft capere ca- autem Moyfes & auertit iram Dei a po- Exod.32.
Matth.19. piat. pulo:fic ftetit , vt nobis daret exemplum Luc.6.
Bellum forte dicitur , quòd nequit fu- filius Dei.de quo Luc.ait . Et erat perno-
9
Ifai.42. tans inoratione Dei.
perari.Ifa.42.Et effudit fuper eu indigna-
Hierony. tionefurorisfui: fortebellu: quòd Hie- Bellum fcientes dicuntur experti , & 13
ronymus contra Iudæos dictú exponit, exercitati in re militari Baruc 3.Vbi fue- Baru.3 .
quibus Romanorum mifit exercitu fub- runt gigantes nominati,illi qui abinitiofue
Tito & Vefpafiano : vnde fubdit Pro- runt ftatura magna,fcientes bellum. De quo
pheta: Et cöbufit eu in circuitu ,&non cogno latius in verbo Gigantes lib. 7.
uit ,& fuccendit eum , & non intellexit. Qui docet manus meas ad prælium,vi
de lib.4.in verbo Docere.
Ideo quando fleuit Dominus fuper ci-
Luc.19. Conuerti in die belli eft terga hoftibus
uitatem dixit: Quoniam fi cognouiffes&
tu. Quia radix totius ruine Hierufalem vertere Pfal.77. Fili Ephre,&c.con
fuit incogitantia , & ingratitudo. Ideo uerfi funt in diebelli,quádo decem tri=
Ifai,l. 14
Ifaias clamabat: Cognouit bos poffefforem bus captæfuntab Affyriis .
fuum, afinuspræfepe Dominifui, fraël an Obumbrarefuper caput alicuius in die! Pfal.17 .
tem me non cognouit. belli eft illu protegere Pfal. Obumbraftifu-
10 per caput meum in die belli. Quod ideo di-
Bellum pluere fuper aliquem, eft abu-
danter impugnare fine intermiffione. cit,quia nifi Deus inbello fpecialiter iu-
Iob. 20, ¹ Iob 20. Pluatfuper illum bellum ſuum . uet,nulla fortitudo poteft obtinere victo
Ecclef.9.
Greg. Vbi Gregor.lib. 15.Moral. Bellum,in- riam.iuxta illud Ecclef. Ne fortiu eft bel-
quit, Deopluere eft , iniqui vitam diftri- lum . Vnde vt oftendatur Deus gratuito
luerit in bello concedere per Prophetas Hiere. 20. Dominus mecum eft quafi bella Hier.20,
aliquando prædixit victorias,quas genti torfortis,ideft in auxilium meum . Item
Ifai.42.
libus etia regibus deditsficutdeCyro per contra hoftes Ifai . Dominusficutuir for-
Lai.45
Ifai.prenuntiauit. Vtfubiiciam,inquit ante tisegredietur, & ficut uir præliatorfufcita
faciem eiusgentes. Item de magno Alexã bit zelum,uociferabitur & clamabit: contra
Daniel.8: dro Daniel fub vifione arietis & hyrci
inimicosfuos confortabitur . Quod Hiero- Hiero.
prædixit victoriam eius contra Darium. nymus de primo Chrifti aduentu expo-
2.Mach.zo. Sic & Machabeis victorias dedit infig. nit,maxime quando non credentibus Iu
Luc.19.
nes ,vnde & Angeli iuuantes eos in bello deis impleuit quod dixerat Luc. 19 : Cir
vifi funt . Ideo pro regibus Chriftianis. cundabunt te inimici tutuallo , ideft Ro- Matt 23
h. .
prælia gerentibus orationes in Ecclefia manifub Tito.Et rurfus. Ecce relinquétur.
fiunt. nobis domus ueftra deferta. De tempore Zach-14.
15 Bellum contra hoftes fanctificare , eft verò iudicio finali proximo dicit Zach.' )
quafi diuina quadam ceremonia bellum 14.Et egredietur Dominus & preliabitur.
contra hoftes indicere,cum fiducia auxi contra gentes illas ficut in die certaminis,
Hiere. Vbinon eft intelligendum , vt Hierony. Hierony.
lij obtinendi cæleftis.Hiere.6 . Sanctifica
Hiero.
tefupeream bellum. Vbi Hieronymus pa notat , vifibili Deu fpecie præliaturum,
rate,inquitcontra cam,ideft contra Hie fed inuifibili potentia,ficut quando dici-
rufalembellu ò Chaldei: Domini enim tur Abac. 3. Egreffuses in falutem populi Aba.3 .
lol.3.
Lyra imperium eft. Et Ioel.Clamate hæc ingen tui,infalutemcum Chrifto tuo . Cum ergo
tibus,fanctificate bellumVbi Lyranus , id- talis preliator fit pro Ecclefia decertans,
eft,firmate,quia in vna fignificatione fan- quid impofsibile putant hæretici quod
&tum dicitur firmum,idelt fancitum . Itē de Ecclefia chatolica fcriptum cft . Et por Matth.16.
Mich.3. Micheas de pfeudoprophetis dicit. Etfi tæ inferi non præualebunt aduerfus cam
quis nodederit in ore eorum quippiam fanéti Ideo etiam dixit. Cum audieritis prælia &
Gloffa, ficantcontraeum bellum. Vbi Gloffa inter feditiones,nolite terreri.Quia ipfe prefens
lincalis,authoritate,inquit,prophetali mi adeft.Item. Nolite timerepufillusgrex. Luc.12.
nantur.Eftautem in his locis vt ante nos Bellum & certamen dicitur vita præ
17
Lyra. Lyranus ad notauit verbum: Hebraicum fens,tot tentationibus pulfata , & tot ca · Iob.40 .
æquiuocum,quod parare & fanctificare lamitatibus obnoxia . Sic Iob Domi-
fignificat:vertitautem vulgata potius fan nus dixit.Memento belli, & ne adiicias lo-
Atificare , alludens ad morem indicendi qui,ideft memento ex hac tribulatione
bellum tam apud Hebreos ,quam etiam quam fit terribilis hoftis ille malignus ,
apud Romanos confuetum . Et de more cum quo decertas , & ne addas verba qui
quidem Hebræorum tetigimus num. 1 . bus ab eocapiuris . Ita exponunt Greg. Grego.
Varro. morem autem Romanum Varro hunc Beda.
Beda & Lyianus , & certe bellum eft vi-
effe refert : Mittebant quatuor oratores ta mortalis, in qua & filium Dei hoftis Lyra.
Matth.4.
(quos foeciales vocant) qui fanctè Ro antiquus inuafit. Sic Iob.Militia,inquit, Iob.7.
manum ius conferuari debere prænun eft uita hominis fuper terram. Et Paulus
tiantes , fiaudire hoftes nolent , contra adTimotheum. Non coronabitur,inquit, 2.Tim.2.
contumaces bellu indicebant, quod quia nifi qui legitimecertauerit. Et rurfus Pau 2.Tim.4
religionis fpecie gerebatur, iuftum &fan lus Bonum inquit , certamen certaui.
Cicero, Vbi notat D. Thomas tria concurrere D.Thom.
Atum bellum fore dicebant de quo Cice-
ro.7.in verrem Habemus inquit homi- debere , vtcertamen vitæ præfentis bo
nem in foecialium manibus educatum, num fuiffe dicatur, primo fi bonade cau
vnum præter cæteros in publicis religio- fa certetur , vt puta pro iuflitia Iud. 1. Tuder.
nibus foederumfanctum, ac diligentem . Neceffe habuifcribere uobis,deprecansfuper
Hinc ergo nata eft phrafis fanctifi an- certarifemel traditafanctisfidei.Et Eccle- Eccli. 4.
di bellum,ceterum hodie (proh dolor)in fiafticus. Pro iufticia agonizare pro anima
terlæreticos prefertim , & iniquos fine tua, ufq; ad mortě certa pro iuftitia.Secu
religionis fpecie , feditiones & bella graf do vt modus certandi fit legitimus vnde
fantur , dequibus Dominus prædixit. Apoftolus.Sic pugno non quafi aerem uer–
Lac.21.
Cum audieritis præliae feditiones ,&
rc. berans,fed caftigo corpus meum,& c.Tertio
16 Bellator & præliator fortis eft Deus, bonum, ideft magnum & difficile dici
Dd s tur
SIS BENADADAVI
1
tur Sap. 1.Et certamenforte dedit illi , utf bra os fi fcribaturper Lamed & Vau
uinceret.Vbinota nunquam dare nobis fignificat ei:fi verò fcribatur per &N
1.Cor.10. Dei forte certamen,vt vincamur ,fed vt fignificat non , ita autem olin legebatur
vincamus,iuxta illud . Fidelis Deus,qui nou non viues, Sed fihoc admittamus, vulga Vatablus.
Ioan. 16, permittetuos tentari,fupra id quod poteftis." ta non tranftulit veram ,quarepotius di-
Vnde Apoftolis ait.confidite, quia ego ui- cendum cuin Vatablo , non imperatiue,
ci mundum.Quafi dicat quanuis audiatis. fed permifsiue dixiffe, dicciviues, vel fa=
Ecce ego mitto uosficut ours in medioluporu naberis, fi tibi placet . Sed oftendit milu
Matth :10, eritis odio omnibus hominibus propter no Dominus quod morte morietur Permi
Luc.11. fit autem Helifæus mentiri homini , qui
mem meum,& abfquefynagogis facient uos.
Sed confidite quia ego vici mundum vt firmiter idfacerepropofuerat negratias
vos mundifacia triúphatores. Ideo Pau domim fui perderet: quia tantum viuere
lus ad Timotheum.Certa, inquit, bonum defiderabat,vt ibiferit Helifæo , vt pro vi
certamenfidei. ta eius oraret, munera quadraginta came
Militia,& Militare , quanuis eun- lorum,cum omnibus bonis Damafci.Sic
dem fere fenfum habeant , quem belhun multi non audent diuitibus ægrotanti-
& præliu , fed fpecialiter de his agemus bus dicere mortem eis adeffe vicinam, yt
lib. 1.in verbo Militia. fe difponant,ideo fæpefine præparatio
ne moriuntur ,ficut, diues ille purpuratus
qui mortuus eft , & fepultus in inferno, Luc,10,
CAPVT XXIX. Luc.12
ideo Dominus dicit. Beatus illeferuus que Matth.25 .
.02. cum ueneritDominus, inuenerit uigilante.Et
sl curfus, Vigilate,quianefcitis die neque bora.
Benadad.
CAPVT XXX.
Enadadfuit rex
fyrię aduerfa-
rius Ifrael ,inter Benedicere,Maledicere, Be 80
pretaturque fie Lonefacereton bu ་་་་་་ ་ “ ས
, sunn ་་་ ་
lius fonitus de 31
quo fit mentio
Enedictio Hebraice dici-
B 3.Reg. 15.vbi
rex Afa fondus tur Baracha quæ vox ברכת
fecitcum Benas etiam genuflexionem fig
nificat. Ι
3.Reg, 20 dad rege Syrie contra regemIfraelBaafa, B
Eft aute benedicere bo
de codem fit mentio 3.Reg.vbi cum tri-
ginta duobus regibus & innumera multi nu alicui imprecari, differt auteinterbe
4
tudine,venit contra Achab regem Ifrael, nedicere hominis & Dei . Quod homo-
à quovictus eft incipientibus præliari benedicit optado,vel laudado, De aute
benefaciendo, & multiplicando. Vtno- Pfal.66.
contra eum pueris pedifequis principu,
tat Auguft,fuper illud Pfalm . 66. Deus Auguft.
Sic myftice in lege gratia pueri innocen Gen.l.
Matth. 2. tes præliaricontra diabolum coepere fuf mifcatur noftri, benedicat nobis . Cum
fo cruoreapud Matth. 2. & victoriam benedicit nos,inquit,De' crefcimus, &c, 10:3510
4.Reg. 8, reportauere de hoftefuperbo . Denique Hinc cum die quinto creaflet Deus om-
4.Reg.prædicente Helifço mortuus ef- nia aquatilia , fubdit textus, Vidit Deus
Quafio fe refertur. Vbi difficultas eft , quia cum quod effet bomum benedixitque cis dicens,
rogaretur Helifæus ab Hazael an Domi crefcite & multiplicamini . Neque enim
nus eius fanari deberet , refpondit Heli- Deus verba protulit materialia, qua aere
fæus,dic cifanaberis . Porro oftédit mahi iftum ve berarent , fed benedicere Dei
Dominus, quod morte morietur in quo fuit virtutem creaturæ conferre , vt non
Vatablus. etitus effevidetur Propheta, Ad quod folum eflet ,verum etiam indies magis
refpondet Vatablus quofdam Hebreos multiplicaretur & crefceret. Vnde He-
Lyranus.legere negatiue, non fanaberis. Et ita te- braice Barach & bene optare fignificat
net Lyranus quia particula lo apud Heil & benefacere. Sic cum creaflet hominem
marem
BENEDICERE . 214
marem & fæminam dixit Benedicens cetur in Domino Amě.Vbi Cyrillus. Nos, Cyrillus.
eis. Crefcite & multiplicamini , e replete inquit , in nouitate vitæ Euangelicæ,
terram.Vbipro crefcite,vox Hebræa fig veluti corona quadam infigniti , nomi-
nificat fructificate,eft enim humanapro ne Chrifti Chriftiani nominamur :
fal. 88. les quafi fructus Pfalm . Defructu, uentris, quod eft nomen benedictum in terra:
tuiponamfuperfede tu.m.Et Elizabeth vir quia fumus benedicti à Chrifto.De Chri
Luc.I. ftianis etiam in Chrifto benedictis ex-
gini Deiparę dixit. Benedictusfructus uen
ris tui.Vnde tales educare filios parētes ponit Cypria. lib. 1. contra Iudæos ca. Cyprian.
deberent, vt fructus eorum in eternis celi 22. Hilarius libro . 5. de trinit . & Am Hilarius.
Ambro.
tabernaculis prefentari Deo pofsent . brofius libro.. de fide cap. 7. benedi-
2 Benedictio Dei præcipua, non tam in cimur autem in baptifmo & in aliis de Eph.1,
augmento corporalium bonorum,quam indefacramentis fic Apoftolus Ephe. 1 .
Auguft. fpiritualiu confiftit, vt docet Aug. fuper dicens . Benedictus Deus , &c. Quibenedix!
falm.66 . illud Pfal. 66. Deus mifereatur noftri , &
Pfalm.27, nos omni benedictione fpirituali , in cælefti-
benedicat nobis .Item Pfalm. Benedicat tibi.
bus in Chrifto. Omnis autem huiufinodi
Gloffa. Dñsex Sion ,er uideas bona Hierufalē. Vbi benedictio ad æternam nobis conducit
Hiero . Glofla interlinealis de æterna exponit falutem:ideo merito vocatum eft nomë
Luc.2.
benedictione,ficut etiam Hiero.intelligit filij Dei Iefus, ideft faluator , atque largi
de illa cælefti Hierufalem ,quæ eft mater tor æternæ falutis.
Hilarius . noftra.Sic & Hilarius imo & Hebrei no 4
De hac eadem benedictione legi-
Geneb .
Hiero . tat Genebradus de reftitutione intelligūt mus Hieremiæ. 31. Adhuc dicent uer. Hier. 31 .
Hierufalem per Mefsiam . Sic & in Pfal. bum iftum in terra Iuda , cum conuertero
5. Quoniam tubenedices iufto Beatus captiuitatem eorum , benedicat tibi Domi-
Pfal.28. Hierony infuturo inquit, differtur beati nuspulchritudo iuftitiæ . Hoc autem di-
tudo,& fuper Pfalm. 28. Dominus be- cit poft illa verba de Maria Deipara .
Auguft.
nedicet populo fuo in pace, Aug. hic in- Fœmina circundabit uirum . Que autem
quit, & in futuro , quando dicturus eft. illuftrior iuftitiæ pulchritudo , quam il-
Matth.25 .
Pfal.108.
Venite benedicti patris mei . Item fuper il- lius , qui vt fatis faceret pro nobis patri Ioan.1 .
lud Pfalm.Noluit benedictionem,& elonga
de toto rigore iuftitiæ dicit. Apud Ioan
Aug.
Hiero . bitur ab co. quod Auguft.Hierony . Caf- nem. Et animam meam pono pro ouibus
Cassiod. fiodorus Beda & plures alij de Iuda meis.Item . Sanguine fuo pacificans , fiue
beaa . explicant prodictore , de quo citatur a B. que incælo,fiue que in terrafunt .Vnde ait Colof.1.
Aft 1. Petro.Noluit inquit benedictionem Iu . perEzech. Etfaciam cum eispactum pa- Ezech. 34.
das ,ideft Chriftum , in quo efbæterna be cis . Et infra . Etponam cos in circuitu col-
lis mei benedictionem . Vbi Hieronymus . Hiero.
nedictio . De hac fpirituali benedictione
Eccli . dicitur Eccli. 1.Timenti Deum bene erit in Et erunt,inquit benedictio , hæc ille. Qua
extremis : indie defunctionis fue benedi- fi dicat,ficut Chriftus ipfe per effentiam
Lyra. cetur . Vbi Lyranus Benedicetur ait , & eft benedictio & beatitudo : fic & illi
à Deo, & ab hominibus . Eodē modo ex vnum facti cum eo per charitatem,non
Eccli. 33.
ponit illud Eccli.Ex ipfis benedixit , & exal folum erunt benedicti , fed benedi-.
Prou.ro.
tauit.Nempe Abraham, Ifaac, & Iacob, tio , implebitur in eis illud Prou . Benedi
&
quibus tam intemporalibus ,quam in fpi tio Domini fuper caput iufti . Denique Matth.25
&
ritualibus bene dixit. vocantur benedicti patris apud Matth.
3 Defpirituali quoque benedictione in Venite benedicti patrismei.
Ifai.61. Benedictiones factæ patribus non 5
telligitur illud Ifai.Omnes qui uiderint eos,
Regula.
cognofcent illos, dicet iftud eftfeme cui be nunquam implen tur in pofteri s, quam Chryfoi t.
nedixitDis.Quod vaticiniu fpecialiter de regulam tradit Chryfoftomus homil.8 . Euthymius.
Cyrillus.
Apoftolis,& difcipulis eorum,& prædi- in Matth. & Euthymius in illud Matth.
catoribus legis gratiæ Cyrillus exponit : 2.Ex AEgypto uocauifilium meum . Eius Gen.12.
Matth.5. de quibus Dominus dixit . Non poteft ci- modifuit benedictio Abrahæ . In te bene
uitas abfcondifupra montem pofita : & uos dicentur omnes cognationes terra . Deindel
Ifai.65 . eftis lux mundi . De eifdem dicit Ifaias Gene . 2 2.explicat Deus' hanc benedi- Gen.22 .
alibi.Et feruosfuos uocabit nomine alio , in &tionem in pofteris cius effe implen-
quo qui benedictus eft fuperterram, benedi- dam, dicens . Benedicentur in femine tuo
omnes
BENEDICERE .
mnesgentes terre : Quod exponit Pau- ficut poft alios recte adnotat Diony- Dionyfi .
Carthuf
lus ad Galat. Abrahæ diftæ funt promif- fius Carthufianus . Benedictiones ve
Gala.3.
fiones, femini eius : non dicit in femini =' rò abyfsi deorfum , ex irrigatione flu-
bus , quafi in multis , fed in, femine tuo minun, fontium & paludur , ex qui-
qui eft Chriftus . Idem dictum eft Ifaac bus terræ fructus crefcunt , & augentur ,
Genefis . 26. Item quando Ifaac fic etiam Vatablus . Benedictiones au Vatab.
Gene . 2 7. filio fuo Iacob dixit . Efto tem vberum & vuluæ adfiliorum per-
27.
Dominus fratrum tuorum . Non eft illa tinent procreationem , ne vuluxfami ="
narum fint fteriles, &c. Item vt iumen-
benedictio in perfona Iacob iupleta :
ta pofteris eius armenta & greges mul.
fel in polteris eius quia Idumei ex
Efau ftirpe feruierunt Iudaeis . De quo tiplicentur: cæterum cum tribus Ephraim
Pfal.so. Dauid dixit in Pfalm . In Idumeam ex- quæ fuccefsit in primogenitura ex Io-
tendam calcementum meum : mihi alieni- feph, ad idolatriam declinaffet , bene- Ofe.9.
Plurima quoque de dictio hæc eiablata eft , Ofe. 9. Quid
gene fubditi funt . Plurima
dabis eis Domine ? uuluam fine liberis , &
benedictionibus patriarcharum non
Gen.49, ubera arentia . Vbi Hieronymus . Si his
eorum perfonis ,fed pofteris euenerunt .
Vnde inter alia benedictio Iudæ in qua inquit , quæ Deus pro benedictione do-
dicitur . Catulus leonis Iuda , ad prædam nauit , abutimur, expedit vt auferantur
filimi afcendifti : requiefcens accubuifti ut à nobis . Hec Hieronymus . Et certe ta- Hiero.
leo , & quafi leena , quisfufcitabit eum? lentum ablatum eft illi , qui abufus fue-
Iuxta Auguft . libro . 16. de ciuitate cap. rat . Et donatio decem millium talen- Matth.25.
Aug.
41. in Chrifti morte & refurrectione torum facta ingrato , reuocata eft. My-
impleta eft, quia nullus homo purus Matth.18 .
ftica verò licet pulchra eft expofitio Ambro,
1 Ambrofij, libro de benedictionibus pa
fufcitauit eum à fepulchro , fed refurre-
Matth. 28. xit . Sicut dixit, quia , furrexit Dominus triarcharum , vbi ait Iofeph typum fuiffe
Luc.24. aerè , ideft ipfe propria virtute , vere Chrifti & Iocob addidiffe has quidem
loan.10 furrexit , ficut dixerat loan. 10. Pote- benedictiones imprecari fe fuper caput
ftatem habco ponendi animam meam ; & Iofeph, donec veniat , inquit defiderium
poteftatem habeo iterum fumendi cam. Eo- collium eternorum, ideft Chriftus om-
Greg. dem modo explicat Gregor. fuper il- nibus defideratus , in quo plenius ifta
lud Pfalm . Vigilaui , & factus fum ficut tandem benedictiones compleantur.Eft
Pfalın, 101.
paffer folitarius in tecto . Quanuis au- ergo filius Dei benedictus benedictio .
tem in Dauide rege iuxta literam un- nibus cæli defuper , quando in nomine
Lyra. pletum effe Lyranus contendat , qui ad Icfu omne genu flectitur , cæleftium,
prædam quidem multarum gentium af- qui in natiuitate eius canunt , gloria in Luc.z
cendit : & iam fenex quicuit vt leo:nec excelfis . Et terreftium , quando non fo-
aufus eft quifquam fufcitare, & inquieta lum eum paftores adorant , & Magi, Matth.2
1e eum : & licet Hierony . libro de tradiz in Matth.Sed & omnes gentes ad fidem
Hiero
tionibus Hebraicis de Chriſto myſtice , conuerfe , Et infernorum , quando pa-
& de pofteris Iuda iuxta hiftoriam ex- tres educit è limbo , vbi benedictioni .
Vatab, ponat, & Vatablus , adhuc regula noſtra bus abyfsi deorfum potitus eft , poftre-
vera eft,in pofteris Patriarcharum multa mo venerunt fuper Chrifti caput bene-
ex eorum benedictionibus adimpleri. dictiones vberum , & vulux: non fo-
Sicut hoc in Dauide . lum quando Luc. 11 : Extollens uocem Luc.11.
Benedictio qua Iofeph à patre mor- quadam mulier de turba dixit illi , beatus
ti vicino benedictus eft , multiplex fuit, uenter qui te portauit : ubera que fuxi-
& affectu plena . Sic enim legimus . fti. Sed & quando mater eius conce .
Omnipotens benedicat tibi benedictioni- pit cum de Spiritu fan&to , dicente An-
Gen.49.
bus celi defuper: benedictionibus abyfsi gelo . Spiritus fanctus fuperueniet in - Luc.r.
iacentis deorfum , & benedi& ionibus ube- te,erc.
rum & uulue. Vbi benedictiones cali Benedictionum confuetudo, qua pa-
rentes obedientibus filiis benedicunt , 7
d fuper funt partim fpirituales ex An-
gelorum prafidio , partim corporales imprecantes eis bona, difcolis autem ma
ex influentiis cæleftium luminarium: ledicunt :ortum habuiffe videtur , à Noel
Patriar-
BENEDICERE. 215
Patriarcha , qui poft lapfum Adæ pri- nolens , magno nos afficit beneficiç : vt
mus legitur nepoti Chanaam mala fuif pote qui nobis eternam fabricet patien-
Gen fe
.9. pro peccato Cham patris eius impre- tiæ coronam quia Tribulatio patien
catum fpiritu plane prophetico Gen.9 . tiam operatur.
Rom.j.
Neque enim aufus eft , vt Hebrei di Benedicere pro laudare, intellectuali
cuut ,filiu Cham maledictionibus impe- competit creaturæ, quæ laudibus finein 9
tere,cui Deus benedixerat . Porrò ma- termifsione benedicere debet creatorem
ledictio Chanaam , non nifi feruitutis ·Pfal.ts.
Pfalm.Benedicam Dominum qui dedit mihi Hier
o
temporalis fuit . Præuiderat enim Cha intellectum.Hæc eft prima caufa benedi-
nanæos feruituros Iudæis , & gentilibus cedi Deu, quod nos intellectualis fecerit
ad fidem conuertendis , ex quibus Iu naturæ : & omnia bona huic naturæ con
dæi quidem à Sem,getiles vero àlaphet uenientia nobis benigne contulerit . Sed
Hiero, Hieron.de Chrifto exponit,qui Luc. 2 .
originem ducunt:vt notat Hieronymus
in quæftion Hebraicis . Ideo benedi Proficiebat fapientia. At Glofla Vatab. Gloffa.
cens Sê dixit, Benedictus Deus Sem :ht Cha Ianfen. Geneb.de Dauid cuiDeus dedit Vatablus.
Ianfen.
naamferuuseius,ideft in pofteris eius . Di- confiliu vt eligeret ipfum inhæreditatê. Geneb.
latet Deus laphet, habitet "in tabernaculis Sic & Pfalm. 102. Benedic anima mea Pfal.1oz .
Sem. Quia vt loco citato Hieronym, ait Domino omnia quæ intra me funt nomini
pofteri Laphet gentiles ad fidem conuer fancto eius,ideft quia omnia bona mihi in
fi in hereditatem Iudeorum intrauerunt trinfeca dedit, & connaturalia qualis vo-
Matth. 6.
iuxta illud Matth. 8.Multi ab Oriente, luntas,memoria,fenfus,&c. Item caro no
Occidenteueniet, recumbět cum Abrahá, ftra,quæ vt ferua rationifubditur, ideo in Pfal.144.
Ifaac, lacobin regno cælorum,erc. Bene Pfalm . 144... dicitur . Et benedicat omnis
dictiones vero facerdotales præfcribun- caronominijanto cius . Quoa vt inquit
Num.6. tur Num. 6.Loquere adAarões filioseius , Hieronymus ibidem, non ad in fenfioi- Hier.
fic benedicetis filiis Ifrael , Benedicat tibi lia , fed ad omne corpus Ecclefiæ refer=
Dñs,& cuftodiatte.Oftedat Dominus faciem tur.Sic Euthymius &Geneb.item Lyra. Euthymi,
fuam tibi,& mifereaturtui:conuertat Domi- Percarnem inqut fæpe in fcriptura ho- Lyranus
Geneb, .
nusuultumfuum adte ,& det tibi pacẽ. Hęc mo intelligitur,quale eft illud Luc. etur- Luc, 3.
Luc.2.
eft illa pax dequa Angeli cecinerunt . Et debit omnis carofalutare Dei. Itaque pau-
in terra paxhominibus bonæuoluntatis. lominus beneficiu eft,quod carneos nos
8 Benedicere maioris eft iuxta illud condiderit Deas , ne propter intellectus
Heb.7.
Hebr.Quod minus eft à meliore benedici- acumenfuperbiamus cum. Angelo apo- Pfal.77.
tur . Vndeinfert Apoftolus . Melchi- ftata: quam quod intellectuales nos fece-
fedech qui Abrahæ reuertenti à cæde rit:propterea benedicere Deu debemus
regnum benedixit , maiorem fuiffe qui recordatus eft quia caro fumus nifi
Gen.14.
quam Abraham , & fubinde typum enim ea haberemus non effet nobis pec-
Chrifti , cuius facerdotium fublimius cantibus peccatorum venia,de qua Do¹
eft , fecundum ordinem Melchifedech, minus . Vefciatis quiafilius hominis habet Luc.s.
quam Leuiticum quod tunc erat in poteftatem dimittendi peccata. Match.8.
lumbis Abrahæ , ficut in primo femi- Benedicere fecundo in fcripturis iube 10
nario . Cæterum quando maior dici- mur,ideft laudare Deu proter bona ex -
tur effe qui benedicit, de folenni bene - terna,ex quibus quædã funt omnibus cō
dictione debet intelligi, qualis apud nos munia adconferuationem, & ornatu vni
facerdotalis aut epifcopalis exiftit , de uerfi :pro quibus dicit Propheta Pfalm. Pfal.103.
Num.6.
qua num. 6. Nam priuata benedictio Benedic anima mea Somino , Domine Deus
ne miferrimus & pauperrimus quifquả meus magnificatus es uehementer,& c. Exte
benefactori fuo benedicit , ficut dicit dens cælumficut pellem, & c. qui ponis nubē
lob.273
Iob. Benedictio perituri fuper me ueniebat: afcenfum tuum, & c. quifacis Angelos tuos
Job.gr: cor uidue confolatus fum . Et alibi . Si Spiritus, & c. quifundafti terram , & c. Sic
non benedixerunt mihi latera pauperum . Ecclicus.Vide arcum& benediccum,quife- Eccli. 3.
Rom.12 . Item Apoftolus . Benedicite prefequen- cut illü,& c.Item apud Daniel. Benedictus Dan.3 .
Matth.s .
tibus uos . Et Matth. 5. Orate pro perſe- es in throno regni tui , &rc. Benedictus es infir
quentibus uos . Quia perfecutor quanuis mamento cæli, c.Denique pro difpofitiol
ne
BENEDICERE.
nis
BENEDICERE .. 1
Mat 316
t.1 p
Gen h . nis fuos ræue pro
pte
, dici iug
t u
Luc eb. nir
e rea Matth. Accepit Iefus parem , & benedixit. Maith. 26 .
Matth. 1
.1 4.
meumfuaue eft.Sed vt Geneb.ait in ip- 1.Cor.10.Calixbenedictionis cui bene di- 1.Cor, 10,
fo prius in carnationis inftante mox vt cimus,none comunicatiofanguinisChriftieft?
Maria dixit.Ecce ancilla Dom inum . Præ Etapud Luca cora difcipulis in Emaus.
uenta eft natura humana vnione verbi Accepit pane, benedixu,ideft cõfecrauit,
perfonali. in corpus fuum conuertens ,vt exponunt Luc.24 .
15
Gloff Benedicta vena fapētiæ,eft facra fcrip Beda & Theophy.fuper Lucam & Au- Beda.
pro
I bliga tura.Sic exponit Gloffa ordinaria illud guftinus lib. 3. de confenfu Euangelifc. Theoph.
Prou . Situenatua benedicta . De hac vena cap.25 . Aug.
Ioan.s. Benedicere vias fuas eft rectas facere 19
dicebatfilius Dei Ioan . 5.Scrataminifcri
pturas:Sed ifte fenfus myfticus eft iuxta operationes, vt exponit Hieronymus fu Hiero.
Beda. hiftoria verò Beda & Ianfenius de vxo- per illud Hier. Si benedixeritis mias ueftras Hier.7.
Lanfen. re intelligunt legitima quæ dicitur vena ftudiaueftra:habitabo uobifcum.E contra
benedicta,quia proles ex illa fuccepta be rio verò benedicere ore, & corde maledi
nedicitur & à Deo & ab hominibus. cere,eft opera mala facere, & ea quafi vir Bafilius.
16 Beneditum lignú per quodfit iuftitia tutum floribus palliare. Sic exponit Ba-
Sap. 14 . Eft crux Cgrifti,in qua multo filius illud Pfalm.Orefuo benedicebant ,&
Sap.14. Pfal.61 .
melius quam in arca Noe , faluatur fide cordefuomaledicebant . Sic Pharifæi qui
viua genus humanum,per diuinum amo Dno dixerüt. Magifterfcimus quia uerax Matth. 22 .
Ioan,12.
rem attractum,iuxta illud . Egofi exalta- es, uiam Dei in ueritate doces. Quem ta
tusfuero à terra,omnia traham ad meipfum men interficere moliebatur. Sic de Chri
Gloffa. Sic explicat de cruce Chrifti Gloffa fu= fto intelligunt Auguft. & Cafsiodorus Aug.
Ambro : perSap. 14.&Ambfuper Pfal. 1 18. fer fed iuxta litera Vatablus Ianfenius Ge. Calsiod.
Vatab.
laterline, mo.8.& Gloffa interlinealis.Sed Vata- nebrardus putant verba hæc dicta in per lanfe.
Vatab.
blus Ianfenius , & Lyranus myftice de fona ipfus Prophetę ficet Lyr.de Dauid Geneb.
lanfen.
cruce fed iuxta literam verò de arca Noe exponit cui, Saul&fatellites eius ore fuo Lyran.
Lyra,
in qua iuftus faluatus eft,mundopropter benedicebant , inuitantes vt fieret gener
peccata diluuio fummerfo , potius intelli regis,&corde fuo maledicebant , volen-
gunt , mihi verò de vtroque dictum vi- tes occidendum tradere Philiftais . Vt
detur quia arca fuit typus crucis. habetur 1. Reg. myftice verò transfer- 1.Reg.18.
Benedictionibus facerdotum præuari tur ad Chriftum.
17 20
Malac. 2, cantium opponit Deus maledictionem Benedicere aliquando fignificat lauda
fuam.Malach. 2. Maledicam benedictioni- re adulatorie:aliquando verò contrariu
Hiero. busueftris.Quod duobus modis exponit filicet blafphemare & maledicere,prioris
Hieronymus.Videlicet maledicam diui exemplum eft Pfal.48 . vbi de diuite die Pfal.48.
tiis , & poffefsionibus veftris , quas loco citur.Anima eius in uita ipfius benedicetur :
benedictionis vobis dederam , & auferá Et Pfalm.9.Quoniam laudatur peccator in Pfal.9.
dona mea ingratis. Eodem modo expo- defideriis animafua,& iniquus benebicitur
Prou.27.
Cyril, nit Cyrillus.Etquadrat hicfenfus cũ Eua Item.Salomon.Qui benedicit proximofuo
gelica parabola.inqua talentum aufertur uocegrandi,maledicentifimilis eft.Ita expo Glof.
illi,qui abfconderat illud in terra . Sic & nunt de adulatoribus Gloffa & Lyran. Lyra .
Luc.19.25.
Matth. Luc.Omni habenti dabitur , & abundabit, ei
Exemplu pofterioris eft,illud. Vbi vxor
autem quinon habet & quod uidebaturhabe lab dixit ei.Benedic Deo & morcre • Ideft Iob.2 .
re,aufereturabeo.Pofterior expofitio eft. maledic,vt exponut Greg. Beda, Glof- Greg.
Si vos ò facerdotes benedixeritis agris, fa,Lyranus,& ali. Vbi ficut Eua tenta- Beda.
Gloff.
aut poffefsionibus, ego maledicam eifdé, uit virumfuum : fic Iob ab vxore tētatus
Lyra,
Lyra. propter fcelera veftra , qui fenfus placet eft,contra præceptum Dei . Sed beatus
Lyrano,ceterum fi facerdotibus legis gra Iobfapiéterftultitiæ reftitit vxoris, ideo
tiæ occomodetur, de his duntaxat intetel in hocfenfus Paulus ait . Qui habentuxo - 1.Cor.7.
ligendum , quæ ex opere operantis impe restanquam non habentesfint. Hoc eft quã
trarifolent , non de benedictionibus qui tum ad hoc,vt caufa complacendi coniu
bus facramenta confecrantur:quæ file- gi nihil faciant contraDeum .In quo etia
gitima intentione fiant,facta tenent. fenfu Dominus ait . Qui dimiferit uxorem | Matth. 19.
18
Benedicere. Significat cófecrare apud centuplum accipiet uitam ætenam pofside)
bit
BENEFACERE .
bit.Dimittit autem fpiritualiter vxorem tiam, nifi quis erudiatur congruis difci-
qui non placet eiin malis. plinis . Hec Hieronymus . Quod ideo
dictum eft, quia non fufficit ieiunare,ni-
CAPVT XXXI. fiquis difcat verbum Domini . Cumie- Matth, s .
innatis , nolite fierificut hypocrite triftes.
Benefacere.
Nequefatis eft munus ante altare fre
quenter offerre , nifi difcas doctrinam
Matth. 5 .
ENEFACERE Chrifli dicentis . Stoffers munus tuum að
eft alicui benefi = altare , ibi recordatus fueris, quodfrater
cium præftare He- tuus habet aliquid aduerfumte , & c. Vade
braicè Iatab, dicitur prius,reconciliarefratrituo,&c.Item non
autem Deus homi-
fufficit orare,nifi difcas illud . Siquid pe- Ioan16:
ni benefacere, quan tierietis patrem in nomine meo , dabit uobis.
doliberat cum à pe
Neque fat eft diligere inuicem,nifi difcas
riculis , fiue corpora
illud. Vtdiligatisinuicem,ficut dilexi uos. Ioan. 15.
libus ,fiue etiam fpiritualibus , fic bene- Denique omne opus virtutis fuis debet
Gen.31 : feciffe dicitur Iacob , liberans eum ab circunftantiis ornari , vt laudabile fit, &
Efau. Item Dauid liberatus à Saul di= meritorium , vt docet Diuus Thomas D. Thom.
Pfal.56. cebat.Deum qui benefecit mihi. Et Pfalm. 1.2.quæft.7.art.2 . &. 3. ideo Apoc. 6. Apoc.6.
Pfal, 114 : Conuertere anima mea in requiem tuam,
fancta quatuor animalia plena funt ocu-
quia Dominusbenefecit tibi, qui eripuit ani- lis ante & retro , vt omnes circuftantias
mammeam demorte , oculos meos à Lachry-
circunfpiciant . Hiac & perfona cui be-
mis , pedes meos à lapfu . Quod poterat nefacimus eligenda eft. Eccli. 1 2.Sibene
Luc. 16: dicere anima Lazari ,quando portaba-
feceris feitocuifeceris.Quia egenis bene
Luc.21 , tur ab Angelis in finum Abrahæ . Item faciendum magis quam diuitibus . Mat- Matth.25 .
martyres quibus Dominus dixit . In pa- th. 25.Quod uni exminimis meis feciftis: Matth.s
Pfal. 124. tientia ueftra poffidebitis animas ueftras: mihifeciftis. Item inimicis . Benefacite his
fic etiam intelligitur illud Pfalm. Bene- quioderunt uos.
fac Domine bonis , er rectis corde . Et
Hiere.32.
Hierem . Feriam eis pactum fempiter-
CAPVT XXXII
num : non definam eis benefacere: quod
Hiero.
de lege gratiæ Hieronymus exponit.
Quauis enim omnibus iuftis conueniat, Beniamin.
fed per excellentiam Ecclefiæ Catholicę
quadrat.quam fpecialiter Dominus ab
omnibus periculis eruit , iuxta illud. Eniamin filius I
Matth. 16.
Et porte inferi , non præualebunt aduer- Iacob, & Rache
בנימין
fus eam . Quia principaliter in fpiritua- lis minimus :que
libus benefacit Deus Ecclefiæ , & ele- mater doloribus
&tis , atqui peccatoribus non tam in ſpi partus animam
tualibus quorum capaces minime funt, agens vocauit
quam in temporalibus benefacit . Sic B Benoni,ideft fi
Pfal.48. de diuite reprobo dicitur . Confitebitur liu doloris mei
,באוני
tibi cum bencfeceris ei . Subaudi intem- fed pater vocauit
poralibus. eum Beniamin, ideft filiu dextræ Gen. Gen.35 .
2
Benefacere homo dicitur , cum vel 35.Detribu Beiaminfuit Paulus Apo-
præcepta feruat , vel opera fuperero- ftolus de quo funt qui exponant illud Phil.3-
3.Reg.& gationis addit . Sic dixit Dominus Da- Pfalm. IbiBeniamin adolefcentulus in men-
idi . Quod cogitafti in corde tuo , edifi- tisexceffu . Sed de hoc latius egimus lib. I
Eccli.14. in dictione Adolefcens nuin. 3.
care domum nomini meo , bencfecifti.Item
Hein . Beniamin in benedictione Patriar 2
Ecclef. 1. Ante mortem benefac amico . Et
Hierony,
Ifai. 1. Difcite benefacere . Vbi Hiero- charum à patre Iacob fic fuiffe legitur
nymus virtus inquit difcenda eft , nec benedictus . Beniamin lupus rapax , mane Gen.44.
naturæ tantum fufficit bonum ad iufti= comedet prædam & uefpere dividet fpolia
lia
BENEPLACERE BENEPLACITV M. 217
lia Hiero.in qq.Hebraicis hoc, inquit, ita meum, uenit hora ut omnisqui interficit uos, Ioan. 16 .
Hebræi edifferunt , altare templi in forte arbitreturfe obfequium præftare Deo.
feu parte Beniamin ædificatum vocari lu Beniamin minimus fratrum in conui-
5
pum rapacem, feufanguinolentum : quia uio, quinque partibus plufqua reliqui fra Gen.43 .
mane victimarum fanguis ad bafem illius tres honoratus eft , quia humiliores Deus
fundebatur , & ita ficut lupus fanguina- amplius honorat:iuxta illud Luc. Quife Luc.18.
rius mane capiebat prædam , vefpere au- humiliat exaltabitur. Et Ioannes Baptifta loan. 1.
tem diuidebat fpolia : quia facerdotes de quirogatus an effet Propheta refpondit:
altari viuentes, diuidebant ea vefpere que Nonfum.Et indignum fe reputauit foluere
fibi à populo ex lege collata fuerant. Sed corrigiam calceamenti Chrifti, in tantum
ait Hieronymus , quanquam de Paulo ab eo exaltatus eft, vt diceret de illo filius
Matth.11.
Apoftolo manifefta prophetia fit , quòd Dei : Inter natos mulierum nonfurrexit maior
in adolefcentia fua perfecutus Ecclefiam , Ioanne Baptifta.
in fenectuteprædicator Euangelij fuerit.
Hæc Hieronym . Eodem modo explicat XXXIII.
Augu. CAPVT.
A&t.g Aug.fer. 14.de Sanctis , qui eft primus de
conuerfione Pauli.Vbi rapientem prædã
defcribit Saulum, quando:1batfpirans mi- Beneplacere, Beneplacitum.
narum cædis.vt puniret Chrifti difcipu
los:fed vefpere fpolia diuifit , quando fa- Eneplacitum voluntariu Hebraice 1
Etus vas electionis,plurima de diabolo ce Rafon,fic rex Rafin 4.Reg.15.ideft ,
B
pit , & Ecclefiæ dedit fpolia , conuertens volūtas dicitur fed beneplacere fibi רצון
Ambr
plures ad fidem.Sic etiam Ambro . lib.de vel alteri eft voluntatifuæ , vel alterius fe
benedictionibus Patriarcharum cap. 1 2 . conformare : fi vero fumatur neutraliter
exponit. ide eft,quod aliquid alicui proporcionatu
3 Beniamin filius doloris à matre voca= effe,vel conforme.Sic legimus Eccli . 41 . Eccl.41
tus,eft vt diximus.n. 1. à patre verò filius Non omnia omnibus beneplacent infide . Vbi
dextræ , quia Ben eft filius, iamin autem Gloffa interlinealis ait . Non omnia omni Glof.interl.
dextera manus, fi finiatur in.n. litera non bus conueniunt, quæ aliis proficiunt,aliis
Hiero:
m.vt lib.deqq. Hebraicis , notat Hieron. officiunt: fibilus equos mitigat, & catulos
Gene-35.
fuper Gene.35.Tropologice autem opus inftigat . Et Lyranus non omnia inquit do Lyra,
heroycum fignificat : quale eft illorü qui &toris dicta difcipulis placent,licet in fide
Matth.19. dixere: Ecce nos reliquimus omnia,& fecutifu
Matth.s. conueniant : quia variæfunt opiniones in
muste,& quod Dñs præcipit: Diligite ini- his, quæ contra fidem non funt. Hæc ille. m
Joan.12. micos ueftros.Item quale eft illud Ioa. 12. De his dicebat Apoftolus : Vnufquifq; infen
Qui amat animam fuam perdet eam : & rurfus fufuo abundet.Illud tamen cauendú eft , ne Rom.14.
Match:19 illud Matth. Si quis uult uenire poft me, abne- opiniones contrariæ diuidant charitate:
get femetipfum , & c. Eiufmodi quippe he- Luc.li
quia omne regnum infe diuifum defola-
roycu opus , ex parte voluntatis humanæ bitur.
tanquam ex parte matris ,filius doloris eft Beneplacitum Deo ad habitandũ dici- 2
& Benoni qui mortificat voluntatem , ex tur,vel de corpore & humanitate Chrifti:
Ioan,Is
parte verò patris ,ideft, Chrifti qui ait. Sine vel de Ecclefia Pfal.Mons inquo beneplaci= Pfal. 67.
menihilpoteftisfacere , Beniamin eft, ideft, tu eft Deo habitare in eo:etenim Dominushabi-
filius dexteræ.
tabit in finem.Vbi Hieronymus vna inquit Hiero
4 Beniamin plufquam omnes fratres di- eft Ecclefia ,vnus eft Chriftus fponfus Ec
ligitur à Iofeph , vt pote vterinus : & ta- clefiæ, in nullo enim alio habitaculo ,
iugi
Gene-44 men plufquam reliqui omnes ab eo affli- ter Spiritus fanétus habitat, nifi in Salua-
gitur, & quafifur de argenteo fcypho ca- tore loan.dicente : In quemuideris Spiritum Ioan.
pto publice arguitur,& infamatur , inty- fanctum defcendentem, manentem fuper eum ,
pucoru,qui plus à Chrifto diligütur qua hic eft qui baptizat . Eodem modo exponit
fivterinifratres :& tamen maioribus tribu
Aug.in eo, inquit habitat omnis plenitudo Auga.
lationibus vexati probatur.Sic Dís Apo ر
diuinitatis , non obumbraliter , vt in tem-
Luc.21. laci
ftolis quos diligebat tenerrime dixit : Et
plo à rege Salomone facto , fed corporali-
critis odio omnibus hominibus propter nomen !
lier,ideft folide,atque veraciter : quoniam ,
Ee Deus
BENEPLACITVM .
Deus erat in Chrifto, mundum reconciliansfibi. Ecclefia: Porta:ait, inferi non præualebunt ad
Cafsiod. Sic & Caffiod & Arnobius, Remigius , & uerfus eam . Hoc ergo eft Dei beneplacitu. Matt.16.
Arnobius. Glof.de Chrifto videlicet. Sed Lyra Ian- Dehac etiam bona erga nos voluntate in Pfal.105 .
Glof, interl.
Colof.
fen. & Geneb. de Ecclefia,de qua Domi lege gratiaPfa . Memento noftri Dne in bene-
Remig
nus dixit: Ecce ego uobifcum fum omnibus die placitotuo. Vbiinterlinealis vifita nos ,in
Glof.
quit,in Iefu & Hierony . vifita nos in filio Hieror
Lyra. bus, ufque ad confummationemfeculi.Nec fufti Aug.
tuo,quãdo venerit & Aug. ipfe enim ait,
qui de monte Sion di-
lanfe . 24. neri poteft Vatab.
Matth.
&tua intelligit quia in illo non habitauit eft faluator,in quo peccata dimittutur:&
Geneb.
Vatab. Deus in fine,ideft, vfq; ad mundi fine. Sed animæ fanätur. Eodemodo exponitur il-
Matth. 23. ecce ait , relinquetur uobis domus ueftra de- lud Pfa.Beneplacitu eft Dno in populofuo,&,
ferta. exaltabit manfuetos infalutem. Vbi Aug. le- Pfal.149.
Aug,
Beneplacititempus dicitur per excelle git,pro beneplacitum eft Dño in populo
3
tiam , tepus paffionis Chrifti, & confum fuo.BenefecitDns populofuo:& addit quid
Hiero . mationis myfteriorú gratiæ, vt notat Hie tam beneficu, quain mori pro impiis:be
Pfal.68. nefacit Dís populo fuo, dimittendo pec=
ro.Super illudPfa.Tempus beneplaciti Deus.
Omnia inquit ,tempora beneplacita funt : cata,promittendo vitam eterna.Hæc ille . Caffiod.
Eode modo Caffio . Exaltat ergo manfue-
Sedpræfertim hoc tempus ait filius Dei,
quo mea paffione genus humanum redi- tos infalute in beneplacito fuo, quãdo di- Matth. 5.
mis , quodammodo plus beneplacitu fa- xit Matt. Beati mutes quoniã ipfi poffidebunt
Augu. terra:fubaudi viuentium, de qua Ioan.14 . Ioan.14.
cis. Hæc Hiero.& B.Aug.Hoc inquit ,të
pus quo fepelitur granui frumenti , vt dicebat: Vado parare uobis locum.
exurgat fructus,Prophetæ dixerüt, quod Beneplacitu Dei dicitur voluntas Dei, 5
2.Cor.6. commemorat Apoftolus : Dicens ecce nunc quæ femper impletur,quam Magifterfen Mag.
tempusacceptabile: Ecce nunc diesfalutis , & c. tent.vocat volutaté beneplaciti, ad diftin
Remig, Sic Remig & Glof. & Lyra.& Ianfen.Be &tionem voluntatis figni : qua Deus præci
Gloffa, da,Haymo, Geneb. qui de Chrifto ad li- pit bona, & prohibet mala, qua tamé vt li
Lyra. bertas homini concedatur no femperim-
1. nfen, ceram putant hunc Pfa.intelligendü , quid
bead quid Vacab. contradicat quia fex vicibus pletur, fic Deopermittente . Cæteru volū
Haymo. e hoc Pfalmofumpta teftimonia, Chri- tas beneplaciti femper impletur . De qua
Genebr. Eph.1 . Vtnotufaceret nobis acramentũ uo-
fto in fcriptura funt applicata : & multa
huius Pfalmi, neque Dauidi, neque Iudai luntatisfuæ fecundu beneplacitu eius, quod dif-
co populo quadrant,fed Chrifto. pofuit ineo, in difpenfatione plenitudinis tempo
Beneplacitum Dei eft affectus ille diui rü,inftaurare omnia in Chrifto. Praterea de
4
Plai, 88. nus quo Pater æternus per Chriftum Ec- periodo vitæ fingulis à Domino definita Eccl.4 .
clefiæ ,& filiis eius fauet . fic dicitur Pfal. dicitur:Eccl.41.Etquifuperueniet tibi,inbene
loan.20. 88. Et in beneplacito tuo exaltabitur cornu no- placito altifsimi,fiue dece fiue centum ,fiue mil-
tru.ideft poteftas Ecclefiæ, & prælatoru le anni: Aliqui legunt in fingulari , & quid
Matt, 16.
eius, quibus Dominus dixit, Accipite Spiri fuperueniet tibiin beneplacito altifsimi ?
tumfanctum quorum remiferitis peccataremit cum interrogatione . vt notat Ianfenius lanfe.
tuntur eis:& Matth. 1 6. Quidquid ligaueris hoc loco.Et eft fenfus , & quid quafotem
fuper terram,& c.Quod verò fequitur. Quo poris poterittibi accedere fupra benepla
niam Dominieft affumptionoftra,ideft,carnis citum altifsimi, quòd fuerit, vt viuas de-
noftræ per vnionem hypoftaticam expo cem ,aut centum anni? quæ lectio magis
Hiero.
nunt Hieron.Cafsiodo. & Gloff.fed vide acceditad Gracam και τι πααναίνη εν
Gaffiod.
Gloffa, tur expofitio myftica, licet pulchra,quia είδο κια υψίσου . Et quid renues in be
Hiero. Hieronym.ad veritatem Hebraicam ver neplacito altiffimi ? quafi dicat nihil
Rom.11.
tit. Quoniam Domini eft protect io noftra , & quia Roman. 1. Voluntatieius quis re
Chaldæus Chaldæus :Dominifunt protectionesterræ.In fiftit ? De hac voluntate beneplaciti le- Matt. II.
Hebræo vero eft : Domini eft protectio no- gimus:aput Matth.Itapaterquiafic benepla
Vatab.
travtvertit Vatablus:quarefenfus hiſto- citum fuit ante te . Hæc autem voluntas
ricus eft Domini eft peculiaris protectio Dei vt myfteria gratiæ fapientibus - hu-
Geneb.
lanfe. Ecclefiæ.vt exponunt Geneb.Ianfe. Ly- ius feculi abfconderentur , non excufat
Lyra, ra.Vata.iuxta quod promifit Matth.vlt. cos abinfidelitate, & peccato , qui liberu
Varab. Ecce ego uobifcumfum omnibus diebus , & de arbitrium recepere , vt cum auxilio Dei,
quòd
BENEPLACIT
VM .
218
quod nemini negat fuperbi non effent, &
infolentes . fivixerit quis centum annos in gratia
6 Dei , & in vltima hora præuaricatus fi-
Beneplacitum quoque Deo dicitur ex
Pfal. 118: noftris operibus , quod illi gratu eft, & ac ne pœnitentia moriatur , reprobus erit.
ceptum : fiue ad præcepta, fiue ad confilia Quia qui perfeuerauerit ufque ad finem , hic Matth.10.
Auga
pertineat. Pfa. Voluntaria oris mei beneplaci faluus erit Vnde Bafilius in Iulitam Bafilius.
martyrem, Itineris, inquit , labor inanis,
ta fac Domine, Vbi Aug.ideft noli reproba
nifi ad ftatum perueniat locum , quo via-
re fed approba , bene autem intelliguntur
Volūtaria oris , facrificia laudis , cũ confeſ tor præfcripferit : Et in ftadus vno fæpe
fione charitatis , non timore neceſſitatis gradu deficiente à palma excidunt. Hæc
Eccl.1. Bafili . Hinc cum Petrus de vndecim
oblata.Hæc Agu.fic Eccl . 1. Et quod bene-
dixiffet , inter quos tunc Iudas erat .
placitueft illi: fubaudi Deo :fides & manfue- Matth.19:
Eccl.z. Ecce nos reliquimus omnia , fecutifumus te.
tudo:& ca. 2.Quitiment Dominữ inquiret be
Eccl.35 Quia tamen Iudas non perfeuerauit , ex
neplacitaei, itēca. 3 5.Beneplacitu eft Dño ,re
duodecim iudicantium fedibus,fuam per
Eph.s. cedere ab iniquitate . Et Eph . Probates quid
didit.
fit beneplacitum Deo. Et nolite comunicare
Rom.12 operibus infructuofistenebrarum . Præterea
Rom.Vt probetis quæ fit uoluntas Dei benepla
censer perfecta.Et certe qui ca in omnibus CAPVT XXXIIII.
profua virili parte quærunt, pacem illam
confequuntur, de qua Angeli cecinerunt,
Luc.z & in terrapax hominibus bonæ volun- Benignus , Benignitas.
tatis.
7
In beneplacitis hoftiú noftroru eft ora ONVS benignus
Tanfe tio noftra , quãdo oramus ab eoru infidiis
liberari : Sic explicat Ianfe.illud Pfal.Quo bonitas etiam , benig
Pfal.140: nitas Hebraicè dicitur
nia adhuc oratio mea in beneplacitis eoru. Sub
Tob . Vnde Tobias
Hiero audi impediedis.Quauis Hiero.pauloali
B bonus Dominus ,
ter explicet . Oratio , inquit,mea eft in be
neplacitis eorum :vt cõuertantur , quod fe Eft aute benignitas li
Auguf re in idem recidit , quia vt explicat Augu . beralitas in pot êtibus magnificetia , vnde
placebit eis , hoc eft hoftibus meis oratio metaphorice benignam terram appella-
mea, pro ipforü conuerfione facta , prior mus feraciorem. Ita Plinius de Ægypto
Plinius,
tamen fenfus quamuis paru differt, cofo- Nulla , inquit, benignior tellus , nullus
Chaldus nat verfioni Chaldaica, vbi legimus.Quo ager feracior . Benignitas etiam voca-
niam ad huc oratio mea ordinatur in malitiam tur affectus amoris , quo aliis benefaci-
corum . Ideft contra malitiam eorum , & mus , vel iniuriam remittimus , Vnde
Hiero inverfione Hieronymi ad veritatem He Paulus Charitas patiens eft , benigna eft.
braicam . Oratio mea pro malitijs corum: Vbi Teophylat . Benigne , inquit , to- 1.Cor.i3.
lerandi funt , qui nos iniuria affecerint, Theoph
Augu fupple auertendis . Cæterum expo -
& Diuus Thomas ibidem benignitas
Matth, S fitio Auguftini confonat cum Euange-
lio Matthæi : Orate pro perfequentibus ait, ferax eft boni , efficit enim hominem
uos, propenfum ad donandum , & ad comiter
8 fuauiterque fe gerendum cum aliis, Hac
Beneplaciti dies funt in fcriptura qui
ex condicto , & conuentione duarum ille.Sic intelligitur . Eftote inuicem benigni. Ephe.4.
Et inter cætera Paulus ad Tit. 1 .iubet do Tit.1.
partium ad aliquod negotium tranfigen.
&torem effe benignum . De impio verò di
dum defignati funt , fic Saul dixit Sa- citur Pfalm , Dilexifti malitiamfuper benigni Pfal.s
Reg.13. mueli . Tu non ueneras iuxta beneplacitos tatem.
dies. Etpaulo ante dicitur : Saul expecta = Benignitas Dei in genus humanu, vbi- 2
uitfeptemdies, iuxta beneplacitum Samuelis. que paffim prædicatur. Pfalm. Donginus. Pfal.84.
Vbi notandum quod quamuis expecta- dabit benignitatem , & terra noftra dabit fru-
uerit feptem dies beneplacitos , quia ta= &umfuum . Vbinon de captiuitatis Ba-
Imen non expectauit vfque ad finem vl bylonica relaxatione fermo eft , cui
timi diei tranfacti , reprobatus eft , quia multa in hoc Pfalmo non congruunt .
Ee 2
Sed
BENIGNVS .
Augu . Quifit tiueniat ad me, bibat.Vnde Aug.fa intelligit,quia , hos inquit verfus explicat
per verficulum Pfalmi prædicti, nifi Do- Iudæi de regno Meffiæ , de quo vide in
verbo ædifficare num.7 .
minus,inquit, pluat quid prodeft quòd fe
minatur? veniat imber Dei , & fructificet Berith interpretatur pactum Iudi. 8.de
quòd feminatum eft, ita etiam exponunt quovide in verbo Bel, Baalberith,& in
Vatab. Vatablus ,& Rab. Chimhi,& Caffiod . & verbo foedus .
R.Chimhi alij plures Porro Hiero.fuper eunde Pfa.
Caffiod.
& terra noftra dabit fructu fuum . Nolite, CAPVT XXXV.
Hiero .
inquit, defperare , quòd femel natum eft)
ex Maria, quotidie in nobis nafcitur , & Berfabee.
terra noftra dat fructum fuum. Hac ille.
Matth.12. Erfabee ciuitas in extremis finibus
In quo fenfu Dominus dixit: apudMatt. 5
Qui facituoluntate patris meiqui in cælis eft, Juda , interpretatur puteus iuramen-
B
ifte meusfrater, foror,& mater eft. Deco- ti , fiue faturitas , vbi habitauerunt
ronaverò anni benignitatis Dei Pfal.64. Abraham ,Ifaac, & Iacob , Gen. 2 1. quæ Gen.21.
Hiero.
egimus: in verbo Annus nu . 38 . vt dicit Hiero.de locis Hebraicis diftat à
3 Gaza quatuor leucis,& vocatur hodie Gi
Benignitas Deiapparuiffe dicitur, qua
Ioan.I. do verbum caro factum eft . Sic legimus . blim eftq; parua quedam villa, ibi Abra-
Tit.3. Cum autem apparuit benignitas , & humanitas, ham & Abimelech foedus inierunt iuran
D.Tho. faluatoris noftri Dei.Vbi D.Tho.Benigni tes , ideo dictus eft locus puteus iuramēti :
tas , inquit, eft amor interior profundens eftq; ad Auftrum verfus Ægypti folitudi
bona ad exteriora. Hæcab æterno fuit in nem , ficut è contrario Dan eft in alio ex-
Ioel.2. tremo terræ promiffionis verfus Aquilo-
Deo,quia amor eius eft caufa omniu Ioel:
2.Quonia benignus,&mifericors eft.Sed hoc nem : diftantia verò inter vtraque eft cen- Hiero .
quandoque non apparebat, ficut dicebat tum fexaginta millium ,vt Hieronym.ait
Efai.63.
Efai. vbieft nunc zelustuus, & fortitudo tua, in epiftola ad Dardanu in 3.Tom.p.68 .
multitudo uifcerum tuorum, & mifericordiaru ita vt tota latitudo terræ promiffionis fit
tuarufuperme continuacrütfe: Sed per effectu quinquaginta trium leucarum. Hinc re- Regula,
apparuit benignitas,qui effectus eft huma gula deduces quod , quando in facra fcri-
nitas , quoniã Deus ex benignitate factus tura aliquid factum dicitur vel auditum à
cft homo.Hæcille. De hac benignitate di Dan vfq; ad Berfabee, intelligitur per vni .
Luc.2 . uerfam terram promiffionis à fine vfque Iud.20 .
xit Angelus paftoribus. Annuntio uobis gau
dium magnum,quod erit omni populo , quiana- ad finem dilatatum , fic libr.Iudi. contra
tus cft uobis hodie faluator. Tribum Benjamin propter fcelus viola-
4 In cudem fenfum intelligit Greg. illud tæ vxoris leuitæ, vndecim tribus ad præ-
Greg. Pla.Benignefac Domine in bona uoluntate tua lium egreffæ dicuntur à Dan vfque Berfa 1.Reg . 3 .
Pfal.so. Sion:utedificetur muri Hierufalem.Quid in= bee,item 1.Reg. Cognouit uniuerfus Ifrael à
quit benignius,quàm filiü Dei forma fer- Dan ufque Berfabbe , quod fidelis Samuel Pro-
uilem induere , mortis legibus fubiacere, pheta effet Domini.Item 2.Reg.Elewe-
propriofanguine nos redimere , & corpo tur thronus Dauid à Dan afque Berfas
bee, cap. 17. 24. & 3. 2.Reg. 3.
Ioan.6. refuo nos pafcere : de quo Ioa. 6. Caro mea
wereeft cibus.Etinfra quid benignius , quã Reg. &c.
quod traddiditfiliü fuum vt redimeret fer
Ioan.3.
uum?Hec ille de quo Ioa. 3. Sic Deus dile-
CAP-
BERZELLAI. & c. 219
Ee 3 Beftix
BESTIA.
Hieronys genuerunt,omnes beftiæfaltus,&fub umbracu- nibus aliis ,Romanorum, vt exponüt Hie Hiero .
lo illius habitant catus gentium plurimarum. ro.Theodo.Glo.Lyra. & alij recte autem Theodo.
Glof.
Vbi Hiero.Vt nullus,inquit, effet,qui nó de mari afcendiffe dicuntur,in quo eft in- Lyra,
eius , ideft diaboli tegeretur vmbraculo, fabilitas huius mundi fignificata , de qua
Ioan. 2.Mundus tranfit, & cocupifcentia eius. 1.Ioan.2,
præter eum qui dixit . Ecce uenit princeps
Rom.s mundi huius,& in me nõ habet quicq;,& Rom . Sic ille: monarchiæ opulentifsima quon-
dam quæ de mari huius mundi afcende-
5.Sicutin Adam omnes moriutur,ita in Chrifto
runt,cum illo tranfierunt. Ideo Dominus
omnesuiuificabuntur.Item omnes peccauerunt,
Rom.3: egentgloria Dei. Et quidē alij habitat in dixit:apud Matth. Quid prodeft homini,fi Matth, 16.
ramis quafi volatila,fcientia fibi in philo- uniuerfum mundă lucretur,anime uerò fuæ de-
fophia,&in hereticorum dogmatibus pol trimentu patiatur?Sub cadem beftiaru me-
licentes , alij quafi beftia immites, atque ! taphora apud Dan . Aries qui typus erat
crudeles, alij quafi multitudo gentiu plu- Imperij Períaru,ventilare vifus eft corni- Daniel.8:
rimarů, vt comiſtos diuerfis vitiis fignifi- bus omnes beftias, contra Occidentem, &
cet,atq; peccatis.Hæc Hiero. ideo dæmo contra Aquilone, & Meridie. Et omnes be
Ioan.12. fte non poteraut refiftere ei,neq; liberari de ma
Ican.16. princeps appellatur mundi. Nunc princeps
Hiero . buiusmundieijcieturforas,& alibi: Quia prin nu eius:Ideft gentes beftiales , & idolatræ,
ceps huius mundi iam iudicatus eft.Sed & Hie Arictem tame vicit hyrcus capraru , ideft
ro.per Aflur intelligi poffe Antichriftü di Magnus Alexander, vt explicant Hiero . Hiero.
cit,qui fub fe maxima multitudinem tra= Theod . & alij patres . Quia nulla eft pote- Theod .
het,ita vt nifi breuiati fuiffent dies illi, non ftas humana ta robufta, quam alia non fu
Matth. 24. fieret falua omnis caro. perct , idco Ecclefia non humanæ , fed
Beftiaruin nomine Chriftianos quoq; diuinæ nititur potentiæ , de qua legimus. Matt, 16,
7
Hiero. vitiis deditos fignificari, docet Hiero . fu Et porte inferi non præualebunt aduerfus
Ezech, 38, per illud Ezec. Vbi de vltione diuina con ram .
tra Gog Rege Scytharu , Antichriftifau- 9
Beſtia per excellentia ,propter feritatē ,
tore,fermo eft. In die illa crit comotio magna & infigne tyranidé, vocatur Antichriftus
in terra Ifrael, & cómouebuntur à facie mea uo Apo.. Vbiagens de duobus Prophetis,
lucres cali, pifces maris, beftiæ agri.Vbi quos intelligimus Enoch, & Elia , fubdit . Apo,11 .
ait. Quòd manifefte de habitatoribus Ec Etcu finierint teftimoniüfuum beftiæ quæ afcé
clefiæ demonftratur. Quod autem moru ditde abyffo,faciet aduerfus eos bellu, & uincet
diuerfitas variis defignetur nominibus, t cos. Vbinotandum antequà fùum finirēt
Apoftolus fcribit ad Corinthios , quia alia teftimoniu , nemo potuit eos vincere , vel
corpora poft Refurrectionem dicit effe morti tradere,fic Petrus,& Paulus licètfe
cæleftia,alia terrena ,&c. Et propter hanc pefint in carcere mifi ,A& t . 12 . &. 16. &c : A&.12.
morum diuerfitatem etiam intra corpus, tamen non nifi Romæ , finito fuo minifte
& finum Ecclefiæ Dominus dixit : apud rio,&teftimonio deChrifto,per martyriŭ
Math: 7 Matt.Non omnisqui mihi dicit Domine , Do- fublati funt.Sic& Chis nifi hora, &tépore
mine, intrabit in regnum cælorum ,fed qui facit ab eterno prefinito & opere cópleto , no
uoluntatem patris mei,qui in cælis eft. Deniq; potuit occidi loa.13 . Sciens icfus quia uenit Ioan. 13 .
Tier de Cretenfibus etiã iam credentibus Pau hora eius,& Ioa.7 , Nemo in illi mifit manus, loan, 7.
lus dixit , vtcorriperet eos dure, quia qui quia nondu uenerat hora cius.Sic Henoch , &
dam de illis proprius coru Propheta di- Elias , non nifi completo fuo teftimonio
Efai.43 xit. Cretenfes femper mendaces , male beftiæ, fuperabuntur à beftia , quæ eft Antichri-
uentres pigri. Item Efai . Glorificabit me fus,vt exponunt Victor. Aret . Anfel.D .
Victorinus
beftia agri , dracones , & c. Ideft gentiles Th . & Richa. Ansbe.Prima.Dicitur aute Aretas .
Matth.2. ad fidem conuerfi , quales Magi ab Antichrift beftia , quæ afcêdit de Abyilo Anfelmus.
=
Richardus. exponit Richardus , vel de peruerfitate Iu Dnifaluatoris fe habere finget , & vitam , )
Ansbertus.
ideo de hac beftia dicit filius Dei. Attedite Matth. 7.
Primafius. deorum quia detribu Dan orietur, vt ex
ponit D.Thom.Ansbertus & Primafius, àfalfis prophetis qui ueniunt ad uos in ueftimen
faciet autem bellum blanditiis ,prodigis, tis ouiu, c. Sed alia expofitio eft non om
Haymo.
D.Th. & tormentis , vt inquiunt Haymo , & D . nes hypocritas hoc loco : fed quendam in
Tho.vincet autem, ideft occidet corpus, fignem Pfeudo Propheta fignificari , qui
non fuperabit animum eorum . crit quafi armiger Antichrifti,vt tenet Ire Irenæus.
ΙΟ
Beftia de mariafcendens eft Antichri næus lib. 5. & quafi præcurfor eius, & lo-
Apoc.13 . ftus fic legimus, Apocalyp.1 3.Vidi de ma quetur vt draco, ideft ficut diabolus qui
ri beftiam afcendentem habentem capita feptem, tentas faluatorem fcripturas afſtute diſtor
cornuadecem.Beftia hæc vel totum cor- tas allegabat:Quia Angelisfuis madauit de te. Matth-4.
pus impiorum fignificat cuius præcipuu Quod vero fubditur, & fecit terram , & ha Pfal.go.
Beda. caput eft Antichriftus , vt exponit Beda bitates in ea adorare beftiam primā, ideft
Ansber.
vel eft ipfe Antichriftus, vt aiunt Ansber- Antichriftum,per terra non intelliguntur
Gagneius. tus Gagneius , & ante illos Irenæus lib.5. iufti,& electi,fed terreni , & reprobi vt no
Irenæus.
Hipoly . cap. 28. & Hipolytus de confummatione tat D.Th.fuper huc locü, & allegat Greg. D.Tho .
Methodius. mundi , & Methodius quem citat Aretas Quia vt legimus in Euangelio . Propter ele Greg.
lob 41 .
& alij multi inter quos eft D. Grego.libr. ctosbreuiabuntar diesilli .Videlicet ne & ip Matth.24.
Greg. fi peruertantur,vt exponut Hilarius, Hie Hilarius.
33.moral , in illud Iob.41 . De ore eius lam
Hiero.
pades procedunt. Et capita feptem funt toti ron.& alij patres. Quid fit autem adorare
dem regna ei paritura , cornua verò de- imagine beftiæ, & accipere characterem
cem totidem principes fautores eius infig eius explicuimus lib . 1. in verbo annas.
nes, afcendit de mari in eo fenfu quo nu- Num.44 . De numero nominis eius vide
mero præcedenti de Abyffo afcenden- li . 12. verbo numerus. Deniq; beftiæ ſe-
té explicuimus , dicitur fimilis pardo pro des, & regnü eft cōgregatio infideliu An-
pter velocitatem occupandi monarchia , tichrifti fequaciu,vt explicat Glo.fuper il Gloff.
& crudelitatem eft enim pardus velox , & lud Apoc.1 6.Etquintus Angelus effudit phia
Beda ,
Jcrudelis . Item vt vult Beda propter varie lamfuafuperfedem beſtiæ,es regnũ eius , fa
tatem gentiu quas fubiiciet, & pedes eius tü eft regnü eius tenebrofum. Ideo Chriftus
Celius. ficutpedes vrfi propter robur , & malitiā dicebat Ioã.12 . Ambulate du lucem habetis, loan.12 .
Gagnejus. fatellitum eius vt Beda, Cælius, & Gagne & Ioa. 3.Dilexerunt homines magis tenebras, loan.3 .
ius exponunt: Quia vrfus robuftos habet qua luce: erat enim eorú mala opera. Tādē
pedes, quibus fe erigit vt humo , fic mali- Apoc.2 0. beftia mittitur in ftagnu ignis
tiofe humanitatem fimulabit ,& os eius vt cu diabolo, & Pfeudo Propheta precurfo
os leonis propter crudelitatem , & fuper- r:fuo,ideftin gehenna vt exponit Glof,
Beda. 12
biam ,vtait Beda , & dedit illi draco virtu- Beftia quoque dicitur diabolus meta-
2. The.2 .
tem fuam quia vt Paulus ait. Cuius adučtus phorice, quia feuit in genus humanu , vt
fecundum operationem Satane : Græce legi- notat D.Tho.fuperillud Apo.17.Vidimu D.Th.
inus dedit illi draco virtutem fuam xas lierem fedentemfuper beftiam coccinea plenam Apoc. 17.
Aretas. θρόνον αυτού . Ideft fedem fuam ficut le- nominibus blafphemie,habente capitafepte, &
Primafius. gunt Aretas, Primafius, & Irenæus lib.5. cornua dece.Hęc mulier eft Babylo de qua
Irenæus . contra Hærefes . egimus lib. 1. verbo Antichriftus nu . 1 3 .
ΙΙ Sequiturin textu.Etuidialiam beftiam af- 14. 15. videlicet metropolis Antichriſti,
cendentem de terra , habebat duo cornuafimi iam vero beftia fiue dæmon intelligatur,
Apoc. 13. lia agni,& loquebatur ficut draco , & potefta- vt D.Thom . exponit, & Beda fiue totus D.Th.
| Greg. te prioris beftia, omnefaciebat,& c. D.Greg. populus impiorum vt vult Tychon.hom . Beda.
li. 3 3.moral.loco citato in numero præce 14.fiue ipfe Antichriftus , cuius affeffor Tychonius .
deti dicit defcripta priori beftia, ideft An elt Satanas vt alij dicunt , habet nihilo-
tichrifto,alia beftia afcendiffe dicitur quia minus capita feptem , & cornua decem,
poft eum multitudo prædicatorum illius ideft regna , & reges impietatis , quia
Primafius. exterrena poteftate gloriantur. Eodem vt Beda notat , tam feptenario , quàm Beda.
tlaymo.
modo Primafius ,Haymo, Glof.D . Tho. denario numero vniuerfitas hoc loco
Glol.
| D.Tho. & Beda fic ait , duo cornua agni habet reproborum intelligitur , qui aliis prin-
Beda. Iquia per hipocryfim fanctitatis fapientia cipantur, & Antichrifto fauent . Tropo-
logice
BESTIA 221
Gla ffa.
logice verò vt (inquit) Gloffa , feptem caj nesmontes herbasferunt , & omnes beftiæ agri
pita beftia feptem funt media , quibus ludentibi. vbi Greg. dicit , in montibus Grego .
diabolus reprobos attrahet , videlicet de hoc eft in cordibus fuperboru , dæmones
lectabilia quinque fenfuum , deceptio in= ludunt, quia initium totius peccati fuper- Ecclefi.10.
tellectus , & Antichrifti potentia , pul- bia,fed Lyranus,magis iuxta literam ait, Lyran.
chrè autem tam diabolus , qua Antichri- metaphoram fumi hoc loco à natura ele-
ftus beftia fera,& virulenta dicuntur, fi- phantis, qui herbis pafciturlibere fine im
loan.1.
cut è contrario Chriftus : Agnus Dei qui pedimento,ideo huic montes omnes her
tollit peccata mundi , vt fignum detur ele- bas ferunt ,& quia non vefcitur carnibus,
& tis , ad dignofcendum quem fequi de omnes beftiæ agri funt eifamiliares, & lu
beant, ne decipiantur. Antichriftus enim fibus eum oblectant.Sic dæmon vbique
Math.11. fuperbifsimus , Chriftus verò humili- in fuperborum cordibus , qui nullofepto
tatis magifter quiclamat : Difcite à me quia
timoris Dei vallatur libere pafcitur, talis
mitis fum humilis corde erat Pharifæus, qui in ipfoDei templo fe
Beftias terræiuftus minime formidare iactabat , contemnebatque publicanume
I 3
Tob.s. dicitur Iob. 5. Etbeftias terræ non formi- Talis & Caiphas, qui cæteris in Confilio Luc.18.
Gloffa. dabis.Vbi Gloffa per beftias terræ damo cotra fefum dixit Vosnefcitis quicqua ,nec Ioan.11 .
nes intelligit , quos iuftus in hora mortis, cogitatis.Omnes ergo beftiæ agri, ideft dæ
non reformidat,quia tunc non timet dæ- mones, in corde fuperborum quafi ludūt,
Lyran. mones feuientes qui blandientes fecutus quia nontiment ne ab eis rugitu confefsio
non eft.Eodem modo exponit Lyranus. nis ,vel pænitentiæ abigantur,fiue cædan Luc.
11.
Vnde B. Martinus in hora mortis fine tur.Ideo Luc.11.cum : Immudusfpiritus exiif
formidine vifo dæmoni dixit. Quid agis fet abhomine , ideft , à populo Iudæorum .
Beda hic cruentabeftia? nilin mereperies . Se- ambulauit per loca arida gentilium , fed
cuda vero expofitio eft Bede per beſtias , non inuenit requiem, neque ludere ibi po
tyranos,& crudeles homines intelligen- tuit.conuerfionegentium percuffus, & re-
Matt tis , de quibus Dominus martyribus fuis uerfus eft cum aliis feptem fpiritibus ne
,10,
dixit : Nolitetimere eos , qui occidunt corpus, quioribus ad Iudæorum Synagogam fu
animam autem non poffunt occidere. Et alibi: perbientem adhuc contra Chriftum &
Luc. 1.
Inpatientia ueftra pofsidebitis animas ueftras. obftinatam .
Matth Quod autem tyrannos beſtias vocauerit, Beftia mala dicitur dæmon in Efai.vbi
1.10.
oftendit dicens : Ecce ego mitto uos , ficuti de Hierufalem cælefti legimus : Non erit 15
Titelna
n. ones in medio luporum.Tertia nihilominus li ibileo, mala beftianon afcendetper eam , ne- Efai.35.
teralis expofitio eft Titelmani, beftias ir- que inuenietur ibi.Ita exponit Hierony.De
rationales , & feroces intelligetis, quas no Ecclefia quoque militante dicitur in Eze Ezech 34.
timent iuftiin Deo fiduciam fuam collo- ch. Ceffare faciam beftias pessimas de terra,
&
cantes,quando contemplationis gratia de qui habitant indeferto,fecuri dormient infalti-
ferta petunt,vbi beftiæ graffantur,nam de bus.vbi Hieronymus,vitia(inquit) ceffare Hierony.
Chrifto qui ductus eft,ab fpiritu in defer = 1 faciam , vel perturbationes , quibus ani-
Mar. tū legimus : Eratque cum beftiis.Sic & Da- mæ vexantur, vel aduerfarias poteftates,
uid iunior cum pafceret oues , Leonem & à quibus impugnantur. Hæc ille. De eif.
Reg.17. Vrfum interfecit, & Antonius,Hilario & de aduerfariis fpiritibus intelligitur,quod
alij Anachoretæ cum beftiis in eremo ver in eodem capite legimus . Etfactafunt oues
fabātur intrepidi.Sed in hoc eft difcretio mee, indeuorationem omnium beftiarum agri:
Matth.10.
feruanda , iuxta illud Matth. Eftote pruden Ideft dæmonum , qui ad idolatria , & alia
tes ficutferpentes,& Habete inuobisfal. Ideft vitia animas pertrahebant , ante quam ve
Mar.9. difcretionem . Neque enim omnia om- niretille,qui defe dixit. Egofum paftor bo- Ioan. 10,
nibus dantur. Et temerarium effet cum
nus,videlicet per effentia ,cui neque deelt
Leonibus morari. bona voluntas arcendi beftias à caulis
Beſtia agri , & mala beftia , & beftia ouium fuarum , neque prudentia , neque
pefsimæ per metaphoram damones ap- potentia,quando ifte magni confilij An-
Iob.40. pellantur. Sic Iobagens de Behemoth, gelus : Apprehendit draconem antiquum , qui
D.Thom . ideft de Satana fub typo elephantis, vt vo eft diabolus & Satanas , & ligauit eum catena Apoc.20 .
Lyran. lut D.Thomas, & Lyranus , dicit: Huic om quidem magna meritorum pafsionis fuæ,
Ees fed
BETHEL BETHAVEN, & c.
fed oues reprobas derelinquet , exigente feph afcendit in Bethel , & fuit Dominus cum
id diuina iuftitia , vt impleatur myftice eis,namcum obfiderent urbem, qua prius Luza
Ofe, 13 quod legimus Ofe. 1 3. Bestia agri fcindet uocabatur,uiderunt hominem,crc.Sed alia for
cos,ideft reprobos , dæmonfcindet à re- te fuit Bethel , quæ, vt docet Hierony.fu Hierony.
Hierony.gione viuentium , vt exponit Hierony- per illud Ofe. 5.Vlulate in Bethauen ,poftter
mus. gum tuum Beniamin: fuit in forte Beniamin,
16 De Antichrifto denique , & dæmone non quidem hæc de qua meminit Ofe. 5. Ofeæ.s.
eius affeffore dicitur Apoc. 19. Et appre- fed alia de qua habes Iofue. 18.vbi nume Iofu.18.
Apo, 79.
hensa eft Bestia & cum ea pfeudopropheta & rat ciuitates Beniamin , de qua quia cele-
hiduo uiui mifsifunt inftagnum ignis. Cum ta bris nofuit,nihil vtra hic dicem', maxime
2.Theff.2 . men.2.Theff. 2.legamus de Antichrifto, quia Hierony. aliquando confundit vtrā Hierony.
Quem interficiet Dominus lefus. Eft autem que,& accipit pro eadem vt dicemus nu-
Beda, dura expofitio Bedæ,Anfelmi & D.Tho. mero.4. quod etiam tenet Mafius fuper Mafius.
Anfelm. Iofue. 16.
Quod viuus dicitur mitti,licet fit interfe-
D.Thom.
tus , vt denotetur tam ingens pæna cius
& Bethel autemcelebris quæ fuit in forte E-
futura ,ac fiviuus mitteretur, item non mi phraim , in qua fuit à Ieroboa rege impio 2
nus dura eft expofitio, vt interficiendus di vitulus aureus collocatus,per opprobium
catur,qui viuus remanebit,quia de regno àprophetis vocatur Bethauen,quia Beth ,
fuo abfcindetur & priuabitur omni fua eft domus,& auen idolum , quafi domus
poteftate quare potius dicendum eft viuu idoli.Sic ergo Ofeas dicit: Neafcenderitis in
Antichriftum mittendumin gehennam. Bethauen, ideft in Bethel , quæ iam non
Sed ibi in gehenna interficiet eum Domi Bethel , ideft domus Dei,fed Bethauen
nus alioquin fi non moreretur ille non ef- ideft Domus idoli vocari debet, vel vt ver
Theodotio
Cor,Is . fet verumillud. 1.Cor.15.Omnes quide tit hic Theodotion domus iniquitatis , aut
Aquila.
refurgemus , quia non refurgit , nifi qui ficut transferunt Aquila, & Symmachus, Symmach,
obiit. domus inutilis , fiuenihili vt fept. domū
on,eft autem on, iniquitas , & dolor , imo
Hierony.
CAPVT XL. & on fignificat idolum , vt Hieronymus
adnotat Ofe. 12. Inueni idolum mihi. vbiofc.iz ,
Bethel,Bethauen,Luza. eft inueni on mihi, itaque Bethel vocatur
vel domus on à feptuag. vel Bethaue per
ETHAVEN eft ter- opprobrium , ficut Ole. 10. Vaccas Before,io.
יהאון
rapromifsionis & frequen thaue coluerunt,& Ofe. 5. Vlulate in Betha
I tius eft cadem , quæ alio no uen.Obferuat autem Hieronymus in tra-
B mine vocatur Bethel. Sic ditionibus hebreis fuper libros Paralipo=
Ofe.4. Ole.4. Ne afcenderitis in Bethauen. Ideft in menon , morem effe fcripturarum , muta
Bethel , vbi erat alter è duobus vitulis au- tis bonis moribus locorum , eorum quo- R eula.
reis,quos fecerat rex leroboam. de quo le quenomina per irrifionem in contrarium
3,Reg.2. gimus : Fecitque duos uitulos aurcos , pofuit- mutari. Sic Hierufalem nomen mutatur
que unum in Bethel : alterum in Dan. Eft auté in contrarium , Apoc. 11. Corporacorum , Apoc.11,
notandum , duas fuifTe ciuitates Bethel ideft Elia & Henoch, iaccount inplateis ciuita
appellatas , alterim in forte Ephraim ,in tis magnæ ,que uocaturfpiritualiter Sodoma,
qua Ieroboam rex qui erat detribu E- Ægyptus , ubi Dominus eorum crucifixus eft,
phraim,pofuit vitulum,hæc autem eft illa & Hier.7.de templo dicitur : Ergo fpelun Hier.7.
nominatifsima infcriptura , quæ non vo calatronumfacta eft domus ifta. Quod tefti-
cabaturvlamaula , vt aliqui imperiti lin- monium contra cmentes & vendentes in Matth.21 .
loan.2 ,
guæ hebraicæ putauerut : quos fequitur templo Dominus vfurpauit .
Aug. Aug.9.85.& 1 1 3.in Genefim.Sed dicta Cæterum quæftio eft An præteriftam .
Gen.28. 3
eft Luzaiuxta quam dormiens : Viditſca Bethel,in quafuit vitulus aureus, quæ per Quæftio .
lam & Angelos, uocaxitquc nome urbis Bethel opprobrium vocatur Bethauen, fit alia ci
Iofue. 18. ideft domus Dei , quæ prius Luza voca- uitas , quæ proprio nomine in fcriptura
batur , ideft amygdalus , de qua & Iofue. vocetur Bethaue.Ad quod quid quid An
I 8. Pertranfiensiuxta Luzam ad meridiem, dreas Mafius velit , refpondemus fuiffe Mafius .
Judi.1. ipfa eft Bethel,& Iudic. 1.Domus quoque 10- quidem aliam fatis probabiliter , de qua
fit
BETHAVEN. 222
multitudo
BETHABARA.
multitudo militiæ cæleftis laudantium & be- nius , qui fic exponunt.Tu Bethlehe,minil anfemus.
nedicentium Deum. ma quidem es muroram ambitu,fed ne-
Bethlehem fita eft in fexto milliario à quaquã minima dignitate , quem fenfum
3
Hierony. Hierufalem,vt fcribit Hieronymus de lo fignificauit Chaldæus vertens de præte- Chaldæus.
cis Hebraicis , vergitque ad Auftrum , vn rito , quæ minima fuifti , quafi dicat, mo-
Abac.3. de impletum eft illud Abacuc. Deus ab Au do non es minima propter Mefsia in te=
ftro ueniet , bene autem qui depulso Sata- natiuitatem ,quæ te fuper Romanas arces
na Spiritum fan&tum nobis adduxit,ad illuftrauit,& cælo parem fecit: quæfente
auftrum nafcitur , & circunciditur , vt im- tia fatis probabilis eft. mihi autem proba
Can,4 pleatur illud Cant. Surge Aquilo , ueni bilifsima refponfio videtur , quam retulit
Aufter,& perflahortum meum,&fluent aroma Ianfenius.cap.9.fuæ concordiæ , & Ifido Ianfenfus:
ta illius.Flante quippe Auftro, inciditur vi rus Clarius in fcholiis Michææ , in He- Ifido.Clari.
tis Balfami , vt liquorem diftillet fuauifsi bræointerrogatiue pofitú effe á Prophe-
mum,fic in Auſtrali prefepio Bethlehem ta.En tu Bethlehem Ephrata paruula es?quafi
Dominus lachrimulas fudit , & circunci- dicatnon es paruula.vnde legitimum fen
Luc.2: fionis fanguinem , quando : Vocatum eft fum reddidit Matthæus dicens : Nequaqua
nomeneius lefus, & balfamum paradifi quo minimaes. Extant autem duo antiquifsi
vulnera noftra fanaret cæpit effundere. mi codices fancti Ifidori gotici contra
Sed illud ingerit difficultatem , quod Iudæos, & biblia gotica antiquifsima in
Mich. s . cum Michæas affirmatiuè dixerit: Et tu Be Ecclefia Toletana ,vbi in Michæalegitur:
Quæftio .
thlehem Ephrata,paruuluses in millibus Iuda, Et tu Bethlehě terra Ephrata, nunquid paruula
ex teenim mihiegredietur, quifitdominator in esErgo Matthæus legitimum citauit te Matthal
Ifrael.Nihilominus tamen Matthæus alle ftimonium Prophete infenfu verifsi-
gauit: Nequaquam minimaes. De quo funt mo.
Hierony,
variæ patrum refponfiones.Hieronymus
dicit Matthæum volentem arguere fcri- CAPVT XÌIL
barum,& facerdotum erga diuinæ fcriptu
ræ lectionem negligentiam , ficpofuiffe Bethabara , Bethania , Bet-
Anfelm. ficut ab eis dictum eft.Idem tenent Anfel
Gloffa. phage.
Canùs. mus ,Gloffa , & Canus de locis Theolog.
D.Thom. 1 2.cap. 14.Sed D. Thomas addit ita qui
ETHABARA
dem Matthæum pofuiffe,ficut fcribæ di- I
xerunt illi verò non per incuriamita di- vt docet Hierony
xerunt,fed feruata veritate fenfus , acco- Hierony
mus de locis He- Ioan.I
modauerunt verba , vt Herodes illa faci . braicis , eft locus
Ofiander.
lius caperet.Tertia eftfententia Ofiandri, trans Iordanem,
1.1.fuæ armoniæ.cap. 10. Vulgatam non vbi Ioannes ba
recte vertiffe textumMichaæ,quific erat B ptizabat,interpre
transferendus . Heus tu Bethlehe Ephra- tatur autem do-
ta , parum eft, vt fis inter Chiliadas Ìuda? mus tranfitus , quia baptifmus Ioannis
per interrogationem. Sed huius hæretici gratiam minimè conferebat , fed quafi
commentum facile retuditur, quia in Hæ tranfitum & præparationem ad Chrifti
breo non eft parum.Sed eft nomen adie- baptifmum,ficut ipfe teftatur dicens : Ego
Chaldæus, &
tiuu paruula.Sic vertut feptuag. Paruula baptizo uos inaqua , &c. Ideft non confe-
es,utfis inmillibus luda. Et Chaldæus quæ ro adoptionis gratiam, quam confert Dei
minimafuifti , & Aquila Symmachus & filius naturalis ,Cuiusnonfum ego dignusfolue
Pagninus
Theodotio paruula: fic Pagninus,feptuag. recorrigiam calciamenti.
Σ
Galatinus. Hebræus, & Vatablus,item Galatinus. li. Bethania vt refert Hieronymus loco ci
Hierony!
4.cap.13.Denique in Hebræo eft Sachir, tato villa eft in fecundo à Hierufalem
quodnomen fignificat adolefcentem iu- milliario, in lateremontis Oliueti, vbifal-
niorem ,& paruum, neque vnquam aduer uator nofter Lazarum fufcitauit , cuius loan:11.
monumentum Ecclefia nunc ibi conftru
Chryfoft. bium effepoteft. Vnde eft quarta fenten-
Theophyl tia Græcoru,Chryfoft.Theophyl.Euthy Єta demonftrat, interpretatur autem do-
Euthymius,
Lyranus: mij , quos fequuntur Lyranus , & Ianfe- mus obedientiæ , in qua erant Maria ,
Martha ,
BETHSABE . 223
Bibere , Potare.
fiue
BIBERE .
Hiero .
fiue potum,bibere autem vinum prohibi- ris fanguinem , conuerfis ad fide genti-
Leuit,10. tum erat olim facerdotibus Leuit. 10. y,
bus,fuderunt,Hieron intelligit.Se d Ru Kupetas.
pertus de Iudæis ad fidem conuerfis à Pe A&.z .
Quod inebriare poteft non bibetis.
2 tro in die Pentecoftes.Act. 2.Quando qui-
Bibere vinum in fcripturis abfolute po
Regula, fitum , denotat copiofe & immoderate bi dam dixerunt,mufto plentfunt ifti.
Amos.6.
Pfal.68. bere. Amo.6.Bibentes uinum in phialis,Pfal. Bibendum fanguinem in fupplicium
Hierony Et inme pfallebant , qui bibebant uinum. vbi dare damnatis dicitur Deus. Sic exponit Gloffa.
Hierony. Repleti ( inquit ) viño iniquita- Gloffa ordinaria , & interlineatis illud Apcc- 16.
tis, qualiter Chriftum occiderent conci- Apoc.Etaudiui Angelum aquarum dicéniem,
nebant , vel ebrij erant de vino , quando Rectuses Domine,& c,Quiafanguinemfancto
operiebant caput eius , & dicebant , pro- rumer prophetarumfuderunt: dedifti eisfan D.Thom:
Aug, phetiza nobis Chrifte, quis eft qui te per guinem bibere.Eodem modo D. Thomas ,
cufsit.Hæc Hierony.& Aug. fuper eun- qui Angelú aquarü prædicatoru intelligit
dem locum , Putatis ( inquit ) fratres, hoc ordine, qui Deu laud at , propterea quod
Chrifto tantummodo contigiffe , quoti- fautoribus Antichrifti , qui fanguine Eno
die illi in membris eius contingit , quan- ch, & Helia aliorumque iuftorum fude-
do forteneceffe exit feruo Dei prohibere runt , æternum dedit fanguinis potum,
ebrietates. Hæc Aug Sic & defiliabus ideft æternam damnationem . Damnatio
Gen.12 Loth, qui patremfuum ftudiofe inebria- vero dicitur fanguis,quia mortis eft fignu
runt dicitur.Gen . 19. Dederunt itaque patri fine fine,quæ quidem explicatio myftica
lob.1 .
fuo bibere uinum nocte illa, & Iob.. Cum qua videtur. Literalis autem eft , Angelum
dam diefilijfiliæ Iobcomederent , & bibe= aquarum materialium pæfectum,vt expo
rent uinum in domo fratris fui primoge- nit Aretas , gratias agere Deo , quodcon- Aretas.
Lyran
niti: vbi Lyranus ratione(inquit) primo- uerterit aquas materiales in fanguine ad
fai.5 . geniti fiebat folennius, & iucundius con- pænamimpioruillius temporis,fanguinis
uiuium.SicEfai.5.Væ qui potentes eftis martyrum effuforum . Nec mirum cum
ad bibendum vinum , & virifortes ad mif legam Ex.7.aquas fluminis Ægyptiver Exod. 7.
Efai,22, cendam ebrietatem.Item Efa. Et uocauit fas fuiffe infanguinem ,& pifces,qui erant
Dominus in die illa ad fletum ,& c .& eccegau- influuio mortuos effe , Et non poterani
dium , comedere cernes, bibere uinu, Efa. Agyptij bibere aquam fluminis.
24. Ioel. 1. & 3. Quia ergo vinum cum Bibere quoque fanguinem dicitur , qui 5
abunde fuerit, immoderatebibitur, & me periculo fanguinis & mortis aliorum pa-
tem fubuertit , in conuiuiis quæ miraculo rat fibi efcam aut potum , vnde Dauid, 1 . 1.Pa
ral. 11 .
Ioan.5. Dominus multiplicatis panibus fecit ad Paral, 11.cumtres illifortes aquam de ci
Marcı.8. turbas , nulla mentio fit vini , in exemplu fterna Bethlehem,quam appetieratattu .
Ioan.2. fobrietatis , & in conuiuio nuptiale cui fiffent,dixit: Abfit ut in confpectu Deihoc fa-
interfuit in Cana Galileæ , vinum de- ciam, & fanguinem iftorum uirorum bibam.
fuit.
3 Et. 2.Reg.dixit: Numfanguinem uirorum fto 2 ,Reg.23 .
Bibere fanguinem eft in vindictam , rum ,qui profectifunt, & animarum periculum
Num.23. fanguinemhoftium fundere.Sic Ifraeliti- bibam:Quodfi in fuos vfus Dauid aquam
co populo prædixit Balaam. Num. 2 3 . illam conuertere non eft aufus quæ cum
Ecce populus ut leena confurget,& ficut leo eri periculo fanguinis hominum peccatorum
geturnon accubabit leo, donec deuoret prædam quæfita eft , qua fronte prælatus Ecclefiæ
Ezech, 39, occiforumfanguinem bibat.In eodem fen- in fuos fuperfluos , & confanguineorum
fu Ezech.Carnesfortium comedetis,&fangui vfus redditus Ecclefiafticos proh dolor
dem principumterræ bibetis,ideft vindictam quos fuifacri cruoris effufione filius Dei
de hæreticis & Antichrifti fautoribus fu- comparauit: infument:certe non paftor Ioan,ro.
metis,dicitur Ecclefiæ Catholicæ filiis , vt fed mercenarius ifte vocatur à Chri
Hiero,
Matth. 16. exponit Hierony.Quiaporte inferinonpre fto.
Zach.9. ualebunt aduerfus cam.Item vbi vulgataver- Bibere calicem, pafsionem fignificat, 6
tit Zach.9.Bibentes inebriabuntur quafi à ui- ficut Hierony.ait,fuperillud Matth. Po - Hiero.
no.Septuag.vertunt: Bibentesfanguinem co- teftis bibere calicem quem ego bibiturus fum ? Matth.20 .
rum ficut uinum, quod de Apoftolis & Apo Calicem ( inquit ) in fcripturis diuinis
ftolicis prædicatoribus,qui hominis vete intelligimus pafsionem:iuxta illud : Pater
fi non
BIBERE .
224
Matth.26. fi non poteſt calix iſte tranfire,nifi bibam illum?
pheta dicit: Vini meri plenus mixto, & Ioan-
Fiat uoluntas tua.
nes ait.Quod mixtu eft mero , fi eft ergo me- Quæftio.
Bibere defurore Dei , vel calicem de
7 ru quomodo mixtu: eft& fi mixtú quomo
manu Dei , vel de vino iræ Dei , denotat
do merü, de quo funt duæ fentetiæ expofi
poenas fcelerum luere , diuino iudicio ple toru diuerfæ,prior eft,vinu mixti intelli-
Hieron y. &ti,vt docet Hierony.fuper illud Efai : Ele gi fecundum Græcã phrafim , ideft infu-
Efai.s I. uare,confurge Hierufalem, quæ bibiftide manu fum, quia mifcerè grace negavvów , eft in
Dominicalicem iræ eius, ufque adfundum cali= fundere, etiá fine alterius liquoris additio
cisfoporis bibifti: potafti ufque adfaces.vbi nc.aut.comixtione.ita exponut Gagneius Gagneius
.
Hierony, Hierony. notat , de vltima defolatione fuper Apo. & Erafmus in fuis annotationi Erafinus.
Hierufalem effe fermonem,fub Romanis :
b⁹ , itēAntonius Gueuara fuper Abac . 2. Ant.Guedà.
de qua Dominus dixit : Nonrelinquent inte inillud :Circudabit te calix dexteræ Domini . Abac.2 .
lapidemfuperlapidem. vnde fubdit Efaias : Quia verbi Græcum κεραννύςαι , quovti-
Luc, 19. Non eft qui fuftentet eam ex omnibus filiis tur hoc loco Ioannes , deducitur à nomine
eius.Enim verò in prioribus calamitati- egas , ideft cornu, quod veteres vtebatur
bus fuftentata fuit à prophetis : nunc au- ad bibendum , ideo mifcere eft cornu in
tem neque Prophetas habet , neque Deu fundere , & miftum eft , cornu fufum ,etia
nouit , neque fpem retinet , ideo dictum finerum fit.ita Plato in Philebo ait, diis Plato.
eft vfque ad fundum calicis foperis bibi- o Protarchemifceamus . Sed diis non nifi
fti, ideft, vfque ad vltimum exterminium meru libabant ficut Virgilius ait. Virgili .
Cyrillus, peruenifti . Eodem modo exponit Cyril- Hic duorite mero libans Charchefia Bacho, Seruius ."
lus. Secundum eandem metaphoram . fundit bumi.
Hier. 25.
Hier.de flagello quo manu Regis Babylo Denique Seruius ibidē tradit, gētes olim
nis percuffurus erat Iudeos,& varias tunc diis fuis non nifi merum libaffe, ritu anti- Aretas.
gentes , dicit Dominus: Sume calicemfuroris quifsimo . Eodem modo exponit Aretas
de manu mea, Etpropinabis de illo cunctisgenti fuper Apoc. 14.mixtum (inquit) effe, non
bus,ad quas mittam te : bibent , & turbabun- fignificat temperaturam aliquam ,fed ad-
Hier.51.
tur.Et Hier. 51. Calix aureus Babylon , &c.
ditionem, ideft, appofitum in cratere iræ
Deuino eius biberunt omnesgentes, ideo commo Dei.Significat ergo damnationem æter-
Ezech.23. tafunt.Et Ezech . ad Hierufalem à Chal- nam , fine admixtione mifericordiæ, iux- Iacobi . 2.
dæis tunc deuaftandam ait : Calicem foro- ta illud Iacobi. 2.iudicium fine mifericordia
ristuæ bibes,profundum,& latum, & eris in de his,qui non faciunt mifericordia. Pofteriorni Gloffa.
Lyran
rifum. vbi Lyranus calicem fororis tuæ, hilominus expofitio eft Gloffa ordina- D.Thom .
ideft Samariæ, quæ ductafuerat prius cũ
riæ , & D. Thomæ fuper Apo . 14. Item Vatabli,
decem tribubus in captiuitatem ab Affy-
Nahum,2. Vatabli fuper Pfa.74.Qui tenent mixtu
riis.Itē Nahum.2.Regi Babylonico dici
propriè capi, pro eo quod mixtum e't cũ
Hierony tur,à Perfis Medifque fuperando: Bibe tu alio vel vino quidem , quia diuerfa vina
quoque e confopire , vt exponit Hierony.
mixta robuftiora fiunt, fiue cum foecibus, Gloffa
Dederat enim De' BabylonicoRegi Bal dicit Gloffa . Quod autem etiam fecundu
thafar fpatium pænitentiæ , & lucem do phrafim Græcam , verbum xe gavvuw,
trinæ Danielis , & aliorum prophetaru,
& licet aliquãdo fine additio ne alterius li-
fed quia noluit ambulare in luce,tenebras quoris infundere fignificet , fæpe tamen
æternas incurrit , à fuis hoftibus interfe-
Ioan. 12 , propriè accipitur pro eo quodeft duos
&tus,ideo Dominus dixit : Ambulate dum
liquores coniungere, & vinum cum aqua F.Ribera .
lucem habetts, ne tenebræ uos.comprehendant.
temperare, vt F. Ribera dicit idque affe- Plutarchus.
8 Sub eadem metaphora legimus Apoc.
rit Plutarchus in conuiualibus qq. lib. 8. Cælius.
Apoc.14. 14. Si quis adorauerit beftiam , ideft Anti- q.6. & Cælius Rodiginius libr.27.Anti-
chriftum ,Bibetde uino iræ Dei, quod mixtum quarumcap.27.ait κεράσαι
xaparayDicunt Græ Euthymius.
eft mero,de calice iræfuæ,item Pfal.Quia ca- ci pro mifcere viño aquam, & Euthymius Pfal.74.
lix inmanu Domini uinimeri , plenusmixto: græc fuper Pfa.74.Plenus mixto, exponit
Et inclinauit exhoc in hoc,uerutamenfexeius plenus mifericordia ficut vinu aqua mifce
nõcft exinanita,bibent omnes peccatores terra. tur,fed fecundu Euthymiu duos calices in
In vtroque autê loco cade eft difficultas, manu Domini poni oppottebat,alterume
Pfal.74 quomodo merum eft mixtum.Quia Pro ri,alterum verò mixti aqua, propterea me
lior
BIBERE .
quam
BIBERE .
225
quam ego dabo ci , non fitiet in æternum,&c.
Aug qua velut de torrente bibit , exponuntj
quia vt exponit Aug. tract. 15. in Ioan- Aug Hierony Caffiod Gloff & Lyran . Aug.
nem ,hoc quidem fiet,fed in refurrectione
quæ expofitio communior eft,& præfe- Hierony.
mortuorum . Item aliquando dat feruis renda :propterea enim exaltauit caput re Caffiod.
fuis Deus in hac vita , ne ad tempus efu- Gloffa.
furgendo ,Phili . 2.Quia humiliauitfemet- Lyran .
riant,aut fitiant , in pignus impoffibilita- pfum , factus obediens ufque ad mortem . Philipp . 2.
tis æternæ in gloria ,ficutdedit Moyfi & Chaldaicus paraphraftes exponit: Abore Chaldæus.
Eliæ ,
, qui quadraginta diebus no fitierūt. Prophetæ doctrinam accipiet,propterea exal
Deaqua deniq; fpiritualis fapientię Dís tauit caput.Sic autem filius Dei teftimo-
Ioan.7, dicit apud Ioan.Quifitit ueniat ad me er bi nia Prophetæ ad fuæ mortis conuenien-
bat,ideft, vt fatiatus non fitiat cum torme
Luc.16. tiam comprobandam accipiebat , ficut di
to , vt diues in gehenna . xit Luc. 24. Neceffe eft impleri,quefcri- Luc.24.
16 Bibere de genimine vitis nouum vinu ptafunt in lege Moyfi ,& Prophetis Pfal
Matth,26. in regno patris,phrafis eft Matt. 26. No mis deme. & Luc . 1 8.Et confummabuntur , Luc.18 .
bibam de hocgemine uitis , donec bibam illud que fcripta funt per Prophetas defilio ho-
nouum in regno patris mei , quòd duobus minis.
modis exponitur.Prior eft depotu in Eu Bibere diuitias dicitur fur &
raptor, 19
chariftia poft refurrectione , quando cor- Iob 5.Bibetfitientes diuitias eius,ideft pre Iob.s.
pore gloriofo Dís cum difcipulis comu- donos &raptores.vt exponit Lyr diuitias Lyran,
nicauit,& comedit,& bibit.vt conftat Lu impius, quas defiderauerat nō obtinebit:
Luc.24 ca 24.quando come lit parte pifcis affi,
ideo monuit Dís Matth 5. Nolite thefau
Mare.vlti. &fauum mellis,& Marc.vlt.quãdo con- rizare uobis thefauros in terra,& c. ubi latro Matth, s.
ucfcentibus vndecim difcipulis apparuit
nes effodiunt & furantur .
Chryfoft. illis Iefus.Ita exponit Chryfoft & Theo
Bibere ficut aqua iniquitatem, eft fine 20
Theophy. phyl.Cu refurrexiffet, inquit, comedit & timore Dei peccare.Iob . 1 5.Cæli nofunt lob is.
bibit, nouo quodam modo,non quafi in- mundi inconfpe&u eius , quanto magis abomi-
Euthymius. digeret cibo ,&c. Eodem modo Euthy- nabilis & inutilis homo,qui bibitficut aquam
Lyran.
D.Tho. mius, quos fequitur Lyra.item D. Tho. iniquitatem. Eodem modo amici Iob de
in Comment.Matt. Pofterior expofitio illo dicebant: Quis eft uir ut eft lob ? qui lob 34.
uguft eft Aug.lib. 1.qq. Euangelicarum.q.43- bibitfubfanationem quaſi aquam, ideſt fubfa
Vbi per regnum Dei generale intelligit nat finefræno iudicia Dei , vt exponunt
refurrectionem ,in qua nouum vinueter- D.Tho . & Lyranus . D.Tho.
næ lætitiæ cum beatis bibet. Idemtenet Bibere puriffimamaquã , & reliquam. lyian .
Lanfenius. Ianfenius .
turbare pedibus eft prædicatorum adulte 21
17 Fere eodem modo explicatur illud rantium verbum Dei.vt Hierony.expo- Hierony.
Luc.22 Luc. 2 2. Etego difpono uobis , ficut difpo- nit fuper illud Ezech. Cu puriffima aquam Ezech.34.
fuit mihi pater meus , ut edatis er bibatisſu- biberetis, reliqua pedibus ueftris turbabatis.
Lyran Ecclefiaftici,inquit viri , qui dogmatum
permenfam meam in regno meo. Vbi Lyra.
duas admittit expofitiones,vt vel intelli- non cuftodiunt veritatem,fed de fuo cor-
gatur in Ecclefia militate de Euchariſtia, de confingunt, & magiftrorum fibi affu-
vel in triumphante de gloria beatæ vifio. munt authoritatem.Hæc ille. Hoc præ-
Pfal.35
nis.de qua Pfal.35 . Et torrente uoluptatis cauens filius Dei dicebat: Predicate Euan- Marc.vlt.
tuæ potabis eos. geliumomni creaturæ, ideft non veftra cō-
18 De torrente in via bibire eft de paffio- menta & phaleras.Et rurfus: Docentes eos Matth,vlt.
Pfal.109. nis aqua potari, Pfal. 109. De torrente in feruare omnia quæcunque mandaui nobis.De
uia bibet, propterea exaltabitcaput. Quod, nique.Qui autemfecerit & docuerit , hic ma Matth.s .
Janfenius: Iafenius ad victoriam Chrifti refert , qui gnus uocabitur in regno cælorum.
hoftes fuos victurus prædicebatur , & de
Alias phrafes de potu , vide in verbo
eorum fanguine quafide torrete per me Aqua.
taphoram bibiturus , quod impletum eft Bibère depetra , vide in verbo Lapis
vaftata Hierufale à Romanis , quæ expo numero 6.
fitio non eft improbabilis , quia præcef-
fit: Conquaffabit capita in terra multorum.
Sed nihilominus de Paffione Dii , de
FF CA
BIGA. BILIBRIS .
Ioan.io: ci & Getilici,qui ait.Alias oues habeo que pterherefes véturas,vt bilibris tritici,ideft
nonfunt exhoc ouili,& c. & illas oportet me legitima Euangelij intelligentia , quæ ex
Matth.22.
adducere, & c. duobus pendetcharitatis preceptis,quæ
quefola poteft mentem humana in fpi-
CAPVT XLVII. ritu fuftentare,conftet denario vno , ideft
Bilibris . toto pretio induftriæ & laboris humani.
Et tres bilibres hordei , hoc eft legitima in
ILIBRIS Duas libras figni- telligétia veteris teftamenti, quòd diuidi-
ficat,libra autem pondus eft duode tur in tres partes,fcilicet in lege, Prophe-
B
cim vnciarum , vel duodecim par- tas, & Agiographa,fimiliter coltet pretio
laboris totius vitæ , quæ confumenda eft
tium æqualium.
Bilibris tritici metaphoricè verá intelli- infcrutandis fcripturis fecunduni tradi-
I
gentia fcripturarum ,noui prefertim teſta tionem patrum,& decreta conciliorum,
menti fignificat , quæ duobus præceptis atque Summoru Pontificu. Quòd quia
Apoc-6 charitatis cötinetur.Sic legimus Apoc. 6. non faciebant Pharifæi , dictum eft eis .
Et audiui tanquã uocem de medio animalium Euntesdifcite,quidfit mifericordiam uolo, Matth 9.
dicentiu ,Bilibris tritici denario uno , &tres nonfacrificium , & alibi. Irritumfeciftis ma Matth.15.
Bilibres hordei denario uno,uineu & oleune datum Dei proptertraditionem ueftram. Ite
Sadu-
BLASPHEMARE .
226
Luc.20. Saducæis dixit: Erratis nefcientesfcriptu-
illud Pfal. 2. Quarefremueruntgentes , &
ras,nequeuirtutem Dei. Secunda nihilo Origenes lib.2.cótra Celfum.Prætereà, Origen. I
minus expofitio eiufdem loci eft, parum
quòd Ifaias fubiungit in fine cap. 5. Elo- Ifa.s.
Abb.loach. diuerfa Abbatis Ioachim , Gagnei, & Ca
quiumfancti Ifraël blafphemauerunt.Cyrill. Cyrillus.,
Gagaeius.lij in collectaneis : bilibrem tritici denario
Calius. exponit de Iudæis,qui Euangchum blaf
vno emi , ideft intelligentiam Euangelij phemauerunt, dicentes filio Dei. Tu de te
fide, & operibus , qui denarius argenteus
ipfo teftimonium perhibes teftimoniumtuum Ioan.S.
decalogi opera, & argentum continet fi- non eftucrum, & his fimilia.
dei.Quòd verò fubditur: Vinum oleum De eifdem Iudæis dicit Ifa.c.§.2.Quia
Beda 3
ne leferis.Exponit Beda. Ne læferis per bec dicit Dominus : In Ægyptum defcendit po Ifa.5 2.
fcandalum vinum charitatis Dei , &
pulusmeus,ut colonus effet ibi, er Affur
, abf-
oleum charitatis proximi dicente Chri- que ulla caufa calumniatus eft eum , &nunc
Matth.18. fto:Ve autem homini illiper quemfcandalu quid mihi eft hic , dicit Dominus : quoniam
uenit.
ablatus eft populus meusgratis.Dominatores
eius unique agunt, & iugiter tota die nomen
CAPVT XLVII.
meura blafphematur . Vbi Hieron. Arguit, Hierony.
Blafphemare. inquit populu Iudæorum ,& vetura pre-
dicit, Quòd qui voluntate fua in Iacob
Lafphemare in fcri- defcedit in Ægyptios , & tempore neceffi
ptura diciturHebrai- tatis , ac famis peregrinatus eft in terra
cè Nachab, Leui . 2 4 . Geffen : poftea ab Affyriis , quos in nul-
fignificat etia pugere. lolæferat, calumnia fuftinuerit , & in Ba-
B Eft autem blafphe bylonem captiuitate translatus fit. Vnde
I mare,maledicere,exe infert, & nunc quid mihi eft , dicit Domi
crari , & alicui quip- nus: & eft fenfus. Nihil habeo reliqui , vt
piam indecens per iniuria tribuere,maxi
in hac regione videlicet Iudæorum per- こん
ma verò blafphemia contra Deuin eft:
maneam,quia populus meus ablatus eft,
deinde contra fanctos, quoruhonor refer
Leuit.24. vel peccatis fuis , vel viribus Romanoru,
tur in Deu, Leuit. 2 4.Homo qui maledixe-
nempè fubTito & Vefpafiano captiuus.
rit Deofuo, blafphemauerit nomen Domi= Deinde caufam captiuitatis fubdit , quia
ni,mortemoriatur. Deo autem maledice-
dominatores coru , hoc eft magiftri ,prin-
D.Thom: re,vt notat D.Thomas 2.2.q.1 3.art. 1 .
duobus modis contingit,aut quãdo quis cipes & Pharifæi iniquè agut.Hec Hie-
tribuit illi,quòd ei minimè conuenit ,vt fi rony.codem modo exponit Cyrill. Itaq; Cyrillus.
dicaturiniuftus , crudelis , impotens , aut tres captiuitates proponit apud Egy-
obnoxius cuicunq; defectui , fiue id cre- ptu, apud Babylonios, & fub Romanis.
Dominatores verò funt Pharifæi qui ini
dat homo,quòd ad infidelitate pertinet,
fiue nocredat,quod eft pura blafphemia , què agunt,vide quam iniquè : lege Domi
Job.r. ficut vxor Iob:Dixit ei benedic Deo & mo- num eos reprehendente Matt. 5.Qua Matth.15.
reuos tranfgredimini mandatu Dei, pro-
rere,ideft maledic.
pter traditione ueftra ? Vide quoq ; quomo
2 Blafphemaueruntfanctum Ifraël, legimus
do in cocilio fuo dicut. Expedit, ut unus ho loan. 11:
Ifa.r: Ifa.1. Quod Hierony.per vaticiniu de
mo moriatur pro populo, erc. & quomodo
Hierony. Iudæis dictu exiftimat,qui clainauerunt :
loan.19. clamauerunt aduerfus Saluatore: Crucifi , Ioan. 19.
loan.8. Non habemus regem nifi Cæfarem. & dice-
bant : Samaritanus es tu , & dæmonium ha- ge,crucifige. Deniq; quod ait Propheta :
loan.10. Et iugitertola die nomen meum blafphema-
bes. Item: De bono opere non lapidamus te,
tur: Subaudiatur, inquit, Hier. in Synago Hierony.
fed de blafphemia , quia tu homo cum fis facis
gis veftris, qui diebus ac noctibus blafphe
te ipfum Dei.Itaq; totum hoc vaticinium mant Saluatore, & fub nomine Nazare-
Ifaiæ prophetiæ de Chrifto prædictum norûter in diein Chriflianos congerunt
•Caprianus effe tenet Cypri. lib. 1 .contra Iudæos in
Tertull. maledicta, illis ergo blafphemantibus po
principio, & Tertul.lib. 3. contra Marcio
Procop: pulus meus , ideft populus Chriftianus
nem : Item Procopius hoc loco non nifi fcietnomen meum,quod ego fum quilo
de Chrifto poffe intelligi putat, quem Iu
Hilar. quebar per Prophetas. hac Hierony.
dæi blafphemauerunt , & Hilarius fuper Prætereà legimus de Iudæis ad fidem 4
Ff conuer-
BLASPHEMARE .
conuerfis , & conuert endis prædictum ab Nomina blafphemiæ fuper capita be-
Ifa.48. Ifa.cap.48.Excoxi te,fed non quafi argen- flix Apoc.13.explicuimus ver bo An
tum: Elegi te incamino paupertatis , propter tichriftus.
mefaciam,ut non blafphemer, gloriam meam Aftuauerunt homines æftu magno &
Hierony. alierinondabo. Vbi Hieronymus fermo- blafphemauerunt , vide verbo Aftus.
nem effe Domini dicit ad Iudæos , ad Blafphemia in Spiritum fanctum dici- 6
quorum Synagogam , ait : Excoxite tur irremiflibilis Matth. 1 2. Ideodico uo- Matth.12 .
quomodo conflatur argentum,fiue non bisomnepeccatum , & blafphemia remitte
in diuitiis,fed in fornace paupertatis pro- tur hominibus, fpiritus autem blafphemiæ
bauite : ex quo oftenditur , & in diuitiis, non remittetur : & quicunque dixerit uerb▷ m
& in paupertate plerofq; tentari , fi aut contrafilium hominis remittetur ei : quiau-
illis abutantur, aut penuria nequaquá vir tem dixerit contra Spiritumfanétum,nonre=
tute fuftineant. Proptermefaciam, ut non mitteturei,neque in hocfæculo,neque infutu-
blafphemer. Ne putent gentes vos non ro. De hoc funt variæ patrum expofi-
mea ira , fed idolorum veftrorum auxi- tiones, ex quibus quafdam refert D.Tho D.Thom.
lio cffe fuperatos, quodq; infert: Gloriam mas 2.2.quæft . 14. artic. 1. Prima fen-
meam alteri non dabo. hoc fignificat ne ido tentia tenet blafphemiam effe in Spiritū
la putentur opprefifle populum. Hæc fanctum,quando quis exprefsè blafphe
Hierony. Hierony.in Hebræo legimus . Elegite, mat contra Deum, qui eft purus fpiritus,
& non in argento , ideft , non in diuitiis, fiue contra Deum quatenus trinus eft,fi
quia diues effes,fed in paupertate. Vnde ue vt eft tertia Trinitatis perfona : qui er-
Hieronymus. Addit hoc explicari à no- gocontra Chriftum vt homo eft,blafphe
ftris, ideft à Catholicis de Apoftolis , & mabat,vocans eum voracem ,potatorem ,
difcipulis Domini conuerfis ex Iudaif- publicanorum amicum , facilius venia ob
mo ad Chriftum,quos ille probauit in ca tinebat. De quo habes Matth. 1 1. quia Matth, ri.
Matth.19 mino paupertatis , vnde dixerunt: Ecce de homine humano more iudicabat, qui
nos reliquimus omnia , & fequuti fumus te. verò miraculofa Chrifti opera , quando
Elegititaq; Apoftolos pauperes ex Iu- dæmones expellebat , mortuos fufcita-
dæis Dominus neblafphemaretur fi non bat,&c.vituperabat:hic ægre obtinere re-
impleret prophetias de Iudæorum con- miffionem poterat,quia contra Spiritum
Ifa.10. fanctum , qui eiufmodi operibus diuinita
uerfione.de qua Ifai. 10. Reliquiæ con-
uertentur, reliquie inquam lacob ad Deum tem Chrifti prodebat , blafphemus erat.
Vatablus, fortem.Et certe Vatablus vertit. Confia- huius fententia funt Athanaf Hilarius . Athanafi.
Ifa.48.
ui te at non pro pecunia , fed verba He- AmbrofHieron.Chryfoft &c.Secunda Hilarius.
Ambrof
bræa funt Serapticha excoxi purgaui te , fententia eftMagiftri. 2.fent illumpecca Hieroni.
y.
ve Lo,& no,ve Cefeph,in argēto. Vnde ren Spiritumfanctum, cui malitia perfe Chryfoft.
Iacob.2: Iacobus: Elegit , inquit, Deus pauperes in placet,videlicet, qui non propenfione vi- Magift.
hoc mundo. tiofa inclination is,fed ex malitia bonita-
elle ,
BONVM. 227
effe contra Spiritum fanctum, cætera ve bonus. 1.Paral. 1 6.& alibi paffim.Præ-
rò peccata poffe debita poenitentia facta tereà de Spiritu fanto, quòdcontra Ma-
remitti: quando verò Dominus dixit ſpi cedonium facit in Pfal.Spiritus tuus bonus | Pfal.142 .
ritus autem blafphemiæ non remittitur, deducet me in terram rectam , ideft bonus
intelligidebet,vix ægre dimitti, quantum per effentiam, iuxta illud Sap. Quam bo- Sap.12,
ad quinq; peccata priora , quæ ideo vo nus fuauis eft Dominefpiritus tuus in om-
canturcontra Spiritum fanctum irremiſ- nibus. & Luc. Dabitfpiritum bonum peten- Luc. 11.
fibilia,quia natura fua difponunt ad fina- tibusfc.Vbi bonus denotatbenignitatem
lem impoenitentia ,quæ eft omnino irre- ergafuos.ficut apud Hier. Confitemini Do Hier.33 :
miffibilis, &c. minoexercituum,quoniam bonus, quoniam in
eternu mifericordiaèius.Thr. 3.Dan. 3 .f.
CAPVT XLVIII. Nahum.1.b.1 . Mach.4.c. 2. Mac. 1 .f.
Matth. 20.b.
Bonum & Bonus. Prætereà Dominus dixit Ioan. 10.
3
Egofum paftor bonus,ideft bonus per effen Ioan.10 .
tiam,& benignus erga oues:vnde fubdit:
ON VM Et Bonus paſtor animam juä dat pro ouibusfuis.
pulchrum Hebrai- Quem locum allegat Hieronym. fuper Hierony.
יב- ט cè dicitur Tob,Nu Matth. 19. contra Arrianos : qui filium
mer . 24. Can. 4. Dei creaturam dicebant, neque refpectu
Gen. 1. & 1.Rc- patris bonum effe.Ideo Hieronym.Ne .
B gum 9. quis, inquit putet,in eo quod bonus vnus
Bonum dicitur, Deus effe dicitur,excludi à bonitate filiu
I
quod omnibus modis abfolutum eft , vt Dei,legimus in alio loco: Bonus paftor ani-
Deus,vel quod in aliquo genere,feu mu mamfuam dat pro ouibusfuis. Hæc ille. &
nere perfectionis apicem tangit, ficut di- Gregor.hom. 14.in Euangelia Ecce,in- Gregor.
citur bonus miles,bonus medicus,autgu quit , is qui non ex accidentali dono, fed
bernator.Item bonum dicitur à Philofo effentialiter bonus eft dicit: Egofum paſtor
phis,quod fui caufa expetitur , quale eft bonus.Hæcille. Vtautem denoteturfilius
honeftum virtutis opus. Eft & bonum Dei bonus per effentiam , in Græco du-
apparens,vt diuitiæ,& delectabile,vtvo- plex articulus ponitur,videlicet: Ego fum
luptas. ille paftor,ille bonus.
2 Bonum abfolutè pofitum per antono Bonum in neutro ponitur aliquando,
4
mafiam de Deodicitur infcriptura , Lu-
Luc.18, pro Deo Ofe.8.Proiecit Ifraël bonum, ini - Ole.8.
ce 18.Nemo bonus nififolusDeus. & apud micus perfequetur eum,ideft, proiecit Deu,
March.19. Matth. Adolefcenti cuidam diuiti Do-
qui bonus rex eius erat,repudiato vicario
minus dixit: Quid me interrogasdebono? cius Samuele : elegitq; Saulem reprobů,
unusbonus eft Deus. Vbi nonfolus pater ficut & decem tribus elegerunt impium
bonus intelligitur,fed tota Trinitas :vnde Hieroboam.vt exponit Hierony. Pro
D.Thom. D.Thomas in Commentariis . Nomine, pterea inimicus, ideft Affyrius hoftis,per
inquit Dei,Pater, Filius & Spiritus fan- fequetur eum.Enimuero, qui bonum ef-
ctus intelligitur. Ab hoc autem excludi- fugiunt paftorem, incidunt in lupum. de
tur omnis creatura , quæ non per effen- quo Ioan.Lupus ħlenit & diſpergit oues. Ioan.to.
Hierony: tiambona eft. Hec ille.Item Hierony- Bonum etiam in neutrofilium Deifi- 5
Marc.10. mus fuper illud Marc. 10. Quid me dicis gnificat incarnatum, lob . 9.Dies mci uclo Iob.9.
bonu?nemo bonus nifi unus Deus,ideſt, quid cioresfueruntcurfore,fugerunt ernon uide -
me vocas bonum , quem purum homine runt bonum .Vbi Sept.folum vertunt fuge
putas,& nonDeum,vel Dei filium ?vnus runt& non viderunt , fed in Hebrço ad-
enim Deus bonus eft , in cuius compara- ditur Toba . bonum , & ita ver-
tione quantumuis fanctus fit homo , bo- tit Chaldæus: Fugerunt non uidcrunt bo-
nus non eft,&c. Ergo Saluator non boni num , ideft non viderunt filium Dei
tatis teftimoniu renuit,fed magiftri abfq; hominem factum . Vbi Gregorius . Auguft.
Deo exclufit errorem.Hæc Hierony.in Omnes , inquit electi , qui ante Redem-
eodem fenfu Deus per effentiam dicitur ptoris aduentum orti funt, quafi in mun-
Ff 3 do cur-
BONVM .
do curfores fuerunt, &c. Diefque fuos 1 Omne bonum, vel omnia bona abfo- 6
breues effe ingemifcunt , quia vfque ad lutè pofitum,plerunq;,vel Deum ipfum,
Redemptoris aduentum luce minime in quo eft omne bonum per effentiam,
Gen.t. extenduntur.Et quamuis vidit Deus cun vel participationem beatitudinis eius,feu
&ta quæ fecerat, & erant valde bona , fed gratiæ,& amicitiæ fignificat . Sic ipfeDo
hoc folum bonum principaliter bonum minus Moyfi dixit in Exod.Ofterdam ti- Exod.33 .
eft,per quod hæc omnia bona funt. Hac bi omne bonu,ideft me ipfum ,in quo funt
Greg Quòd ergo Patriarchæ & Prophe omnia bona.fic Salomo.Defiderium iufto- Prou. 11.
tæ non viderant bonum ", videre in nocte rum omne bonum.Item apud Matthæum .
natiuitatis Domini paftores dicentes : Beatus illeferuus , quem cum uenerit Domi- Matth.24.
Luc.2.
Tranfeamus afque Bethleem,& uideamus hoc nus cius , inuenerit uigilantem, &c . Super
uerbum quodfactum eft.Item Magi qui ab omnia bonafua conftituer eum. Vbi Orig. Origenes.
Matth. 2.
Oriente venerunt. Et quidem Lyranus tract.2 1.in Matth.explicat, vt fcilicet co
Lyranus,
locum Iob explicat.Non viderunt bonũ regnet cum Chrifto :cui omnia bona tra-
ftabile, fed in idem recidit, quia no eſt bo diditpater.EtHilarius .Super omnia bo- Hilartus.
num ftabile , nifi cælefte per Chriftum. na,inquit,conftituentur, qui in Dei glo
de quo Luc. 10. Multi Prophetæ, & Reges ria collocabátur,quia nihil eft vltra, quod
Luc.io. uoluerunt uidere quæ uos uidetis,& non uide= nielius fit.
runt. De eodem bono beatitudinis dicitur
7
Bonum malum dicere,& malum bo- Hierem . 17. Maledictus homo qui confidit Hier.17:
5
num ,fignum eft peruerfæ voluntatis ,at- in homine,&c. Non uidebit cum uenerit bo-
Ifa.s. que iudicij.Ifa.5.Væ quidicitis bonum ma num.Quòd Lyranus de Rege Sedechia , Lyranus.
lum, & malum bonum,ponentes lucem in te- qui confidit in Ægyptiorumauxilio ex-
3 Lyranus, nebras, tenebras in lucem. Quòd Lyra- ponit,qui non vidit bonum profperita-
nus exponit de magiftris Iudæorum,qui tis.Sed incommuni potius dictum vide-
cultum idolorum, tanquam bonum lau- tur,de quocunque homine , qui contem-
dabant, cultum verò Dei , tanquam ma- pto Deo confidit in homine: vel de Iu-
Hierony, lum refpuebant , fed melius Hieronym. dæis,vt vult Hieronymus,qui confiden- Hierony.
generale dictum ad Pharifæos applicat, tes in Cæfare dixerunt: Non habemus re- Ioan, 19,
Ioan,2.
quifilium Dei,quifolus per effentia bo- gem nifi Cafarem. Hi ergo non viderunt
nus eft, malum dicebant Ioan. 9.Nosſci= bonum,ideft,non cognouerunt oculis fi
Ioan.8. mus,quiahic homo peccator eft. & Ioan. 8 . dei Chriftum, paftorem bonu, ficut Ioan
Nonne benedicimus nos, quia Samaritanus es nes Baptifta dixit: Medius weftrumftetit, Ioan. 1.
tu, demonium habes . Denique Bara- quem uosnefcitis,Ioan.. E contrario gen
bam latrone & homicidam, tanquam bo tiles oculis cordis, & lumine fidei viderut
Iuftinus. num petierunt,Chrifto reprobato. Iufti- bonum.de quo Matth. 1 1. Quiaabfcon- Matth.11 .
nus in dialogo cum Tryphone eodem difti hæc àfapientibus, & prudentibus,& re-
Athana, modo applicat hoc , & Athanafius in uelafticaparuulis. De quibus etiam dici-
Pfal.4.
Apologetico,lib. 1.& in lib.in illud Eua- turin Pfalm. Multi dicunt,quis oftendit no-
gelij quicunque dixerit verbum contra fi bisbona? Vbi notat Lyranus in Hebreo, Lyranus.
Tertullia. lium hominis. Sed Tertullianus libr. de fecundum Hieronymum ,hoc non habe
carne Chrifti, de Iudæis quidem adulte- ri,fed nihilominus , fic Septuaginta tran=
rantibus fcripturas hoc dictumn intelligit, ftulere.& Chaldaicus paraphraftes. Ne- Chald.
quòd fub Domini aduentum facere coe- que placet expofitio Ianfenij qui dicit Ianfenius,
Matth.s perant.de quo Dominus : Audiftis , quia hæc verba hoftium effe Dauid , cædem
dictum eft antiquis , diliges amicum tuum,& eius,tanquam magnum bonum defide-
Gloffa. odio habebis inimicum tuum : quòd Gloſſa rantium , fed potius de quærentibus fpi-
in toto corpore legis reperiri negat , in ritualia bona , & cæleftia intelligi debet.
Sap.4. quem fenfum dicitur, Sapient. 4. Fafcina- vt tenent Auguftinus, Remigius, Gloffa, Auguft.
Remig .
tio nugacitatis obfcurat bonum. Vbi fafcina & Genebrardus, quæ reuelat quidé Do- Gloffa
Lyranus, tio,vt inquit Lyranus , eft illufio fenfus, minus paruulis, dicens : Vos autem uocaui Genebr:
quæ verbis nugacibus, & fucatis obfcurat Ioan. 15.
amicos , quia omnia quæ audiui à patre
Ioan.14:
bonum,ideft fenfum verum eloquiorum meo , nota feci uobis. Item Ioannis 14.
fanctorum .
Philippus , quafi diceret: Quis oftendit
nobis
BONV M.
328
nobis bon ? rogauit : Domine oftende nobis culum , ideft vfque in æternum , ficut
patrem, fufficit nobis. Chaldeus vertit quod regno Dauid te- Chaldæus.
8 De eifdem bonis dicitur Ifai . 55. porali minime quadrat,fed Ecclefiæ , cui
Andite audientes me, comedite bonum, e benedicens Dominus dixit : Et porte
Ifai.ss.
Hiero. delectabitur in crafsitudine anima ueftra. inferi non præualebunt aduerfus eam. Matth. 16.
Vbi Hieronymus ait , non iuxta Chi- Secundum hanc regulam bonum fu-
ΙΟ
liarchas feu Millenarios , opum abun · mitur prohonefto , & meritorio, multis
dantiam, & delicatos cibos Dominus in locis, fic Propheta dicit: Mihi autem ad Pfal.72 .
anime pollicetur . Sed illas delitias , ad hærere Deo , bonum eft . Subaudi glutino
quas myftice prouocat dicens : Delecta- charitatis in hac peregrinatione ,ficut ex-
re in Domino , & dabit tibi petitiones cor- ponit Auguft & Pfalm . Bonum est confi-
Pfal.3 6. dis tui,ercredo uidere bona Domini,in terra teri Domino.Vbi Auguft. Quid eft, in Aug.
Pfal .26. uiuentium.Item Pfalm.Qui replet in bonis quit,confiteri Domino? in vtraque re, & Pfal.91 .
defiderium tuum . Denique omniumbo- in peccato tuo , quia tufecifti , &in bo- Aug.
Pfal,102.
norum promifsio , vita eft fempiterna, nofacto,quia ipfe fecit illud Pfalm . Bo- Pfal , 117.
de qua Dominus.Ego cognofco oues meas, num eft confiderein Domino quam confidere
Joan.10.
&c.& uitam æternam doeis. in homine.Imo neque in Angelo , vt in-
9 Quando legimus infcripturis, non iro quit Auguftinus proprie confidendum, Augu
Regula nice , fed affertiuè bonum eft hoc , vel quia cum homo vel Angelus videntur
quam bonum eft,denotat nifi dicatur in adiuuare, cum vera dilectione id faciut,
perfona ftultorum , bonum honeftum Deus pereos facit, quipro modo corum
bonos eos fecit . Hæc ille. Sed id etiam
perfe appetendum , & meritorium eter-
næ vitæ . Sic legimus Pfalm . Quam bo - notandum hoc loco , bonum accipicom
num , quem iocundum , habitarefratres in paratiue,bonum eft confidere,ideft,mne-
Pfal.131.
unu. Quod varie exponitur,videlicet vel lius, ficut in Ecclefi . Quam bonum eft ar- Eccl.zo.
de Ecclefia ex Iudæis & gentibus con- guere quam irafci , ideft quam melius eft,
Ianfe.
Ioan.16 . gretata , vt Ianfenius intelligit , de qua fraterne corrigere quam irafci , iuxta
vnienda Dominus dixit : Et erit unum Matth. 18.
Geneb. illud : Si peccauerit in tefratertuus, corri-
R.Auen Ez- ouile & unus paftor. fic Genebrardus pe eum , & c. Præterea de bono honefto
ra. Thre.3 .
quiallegat Auen Ezra exponente. Fide. Thren. 3.Bonum eftpræftolari cumfilentio
R.Iofeph. les eiufdem fanctæ religionis R. Iofeph. falutareDei . Item ibidem . Bonum eftui-
Principes politicos Ecclefiafticos maxi- ro,cum portauerit iugum ab adolefcentiafua Hiero .
R.Dauid. me regeMefsia , & Summu Pōtificē R. Vbi Hieronymus hanc , inquit, fpeciem
Dauid tuinquit in genere de omnibus fi conuerfationis , boni heremtæ, & mo-
delium ordinibus cocordes intellige.Di
nachi , qui voto diſciplinæ monafticæ
citur autem bonum hoc , & iocundum
obligatifunt , feruare contendunt. Sed ra
Hebraice Nahim fuaue, quia nihil fua-
ra eft , paucifsimis dono Dei hæc perfe-
uius qua fratrum cócordia in honeftis & tio concefla . Hæc Hieronymus . Item
fanctis moribus . Velcerte de congrega Matth. 18.Bonum eft tibi ad uitam ingre- Matth . 18.
tione virorum fpiritualium intelligitur di debilem uelclaudum ,&c. Vbi vt exponit
Hiero. in vita zenobitica Sic explicat Hierony Hieronymus de amputandis peccati Hiero,
mus. Quamproprie inquit ifte Pfalmus occafionibus fermo eft . In eademaccep-
monafteriis couenit,verè bonuhoc, & io tione bonum ponitur Rom . 14. cap. &
cundū,vnū forte fratre dimifimus , & ec- 1.Cor.7.a. B. & .1.Timoth. 2.B.
Aug
ce quantos inuenimus , &c. Et Augufti. Preterea in codem fenfu de Chrifto II
ait ifta verba Pfalterij , ifte dulcis fonus adhuc infantulo dicitur Ifai. 7. Butyrum
multa monafteria peperit. Porrò expo- mel comedet , ut fciat reprobare malum , Ifa.7.
Lyra,
fitio Lyrani verba huius Pfalmi referen- eligere bonum.Vbi Hierony. Hoc in
tis ad regnum Dauid , quando non fo- quit dicitur vt veritas humani corporis
lam fuper Iudam,fed fuper reliquas etiã coprobetur,tamen ad hucpannis inuolu
tribus congregatas in vnum rex creatus tus habebit mali, bonique iudicium.Hçc
eft , non multum quadrat , quia fequi- Hierony.Quod fatis oftédit, cũ Herode Hiero,
tur in Pfalmo,Quoniam illic mandauit Do impiu minime ad fe vocás Magos ad fuu
minus benedictionem ,& uitam ufque infe- prefepe fupplices adduxit ab Oriente. Matth.2 .
Ff 4 De
BONV M.
Deinde de inditiis infantiæ Dei incarna- git actus Chriftianę virtutis. Ideo Domi
Irenæus.
ti explicat Irenæus lib.3.cap. 2 6. & Ter nus docet nos in Euangelio actus bonos
Tertullia. tull.lib.3.contra Marcionem ca. 8.Iufti in Deumfumme dilectum dirigere , non
luftinus.
Eufebius. nus contra Tryphonem, Eufebius lib.7. in inanem gloriam.Mattb.5 . Cum ieiuna Matth.5 .
Ambrofius demonftra.cap . 2.Ambrof.libr.de Abel. tis nolite perificut hypocrite trifles, &c.
Epiphan. cap.4.& Epiphan.in Acyrato,quia filius Prætereà Salomon ait . Not et bonum ,da-
Dei,adhuctener,bonum à malo perfectè num inferre iufto, necpercutere principem , Prou.17.
diiudicabat. in fimili acceptione fumitur qui recta iudicat.Quòd licet generaliter di
Deuter. 1 2.d.Deuter. 30.c. Iofue 9.d. &tum fit adaptaripoteft , vt inquit Beda Beda.
1.Reg. 1.d.3.d. 14.c.26.c.1.Reg. 10 . Chrifto Domino,cui in fuo concilio Pha
c.15.f.16.g.3.Reg. 3.b. 4. Reg. 18.a. rifçi dam num intulerunt dicentes : Expe Ioan.is.
1.Paral.19.c. 2.Paral. 14.a.1 9.d. 24. dit ut unus homo moriatur pro populo. Sic
a.25.a.1.Efdræ 5.e. & alibi paffim. Sic etiam Salomon ait: Accipere perfonam in
Gen.3. Gen. 3.ferpens dixit Eua : Et eritis ficut iudicio non eft bonum , ideft non eft rationi
diifcientesbonum er malum,ideft nihil vos confonum . Sic accipitur Prou . 19.a.2 4. Prou.18.
latebit coram que funt rationi confenta- c. 25.d. 28.b. Ecclef.7. In die bona fruere | Ecclef. 1 .
nea,vel diffentanea,quòd ideo dixit foc bonis,& malam die pracaue. Hieronymus Hierony .
mine,quia natura fua cum minori fciētia magiftri fui expofitionem hic ponit qui
infufa creata eft,quam vir , cui maior ex dicebat in die bona , ideftin hac vita , in
natura rei debetur,ideo fciendi auidamfa qua poffumus operari bona virtutú om-
cilius decepit mulierem.In codem fenfu, nium ,operare bonum , & præcaue à die
Iob, 10. Iob dixit Deo : Nunquid bonum tibi uidetur mala mortis eternæ, fed quia Symma- Symmach .
fi calumnieris me? ideft , nunquid rationi chus tranftulit,in die bono efto in bono,
confentaneum eft infontemaccufare ? & diem verò malam intuere, magis placet
Pfal.13
Pfalm . Non eft qui faciat bonum,ideft pro Hieronymo, vt totum in hac vita intelli-
pter reliquias peccati originalis, & fomi- gatur , in qua iubemur recte vti libero ar-
tem carnis, nemo femper & vbiq; facit,cũ bitrio,atque in die occafionis benefacien-
omnibus circunftantiis requifitis , quòd di benefacere, in die verò qua datur occa
Pfal.33 .
eft rationiconfonum.Itaquoq; Pfal.33 . fio peccádi precauere,fic dixit Dominus
Recede à malo, fac bonum , quòd repeti- adultere : Neque ego te condemnabo,uade, no Ioan, 8 .
Pfal.36. tur Pfal. 3 6.Hec enim eft plena iuftitia, li amplius peccare,quafi diceret : in hac die
vt relicto per poenitentiam, & repudiato bona fruerebonis poenitentie & veniæ,
omni malo,quòd bonum eft deinceps fa & deinceps precaue à die mala . Sic &mu
Ifai.1. ciamus.Sic Dominus per Ifaiam: Aufer- lier,queeratin ciuitate peccatrix , & bo-
te malum ab oculis meis, difcite bencfacere. nis poenitentiæ in die bona clementiæ
Hierony. Chrifti pofita eft, & à diemala fibiprof- Luc.7.
Vbi notat Hieronymus .Virtutes no ni-
Prou . II, fi exercitio difci,Item Prou. 1 1. In bonis pexit. Ita etia,& Mattheus Publicanus, Matth.9 .
Luc, 19.
iuftorum exaltabitur ciuitas , ideft in bonis & Zacheus Publicanorum & ipfeprin-
22 operibus , fecundum ftudium virtutum ceps.
omnium factis ,fic ciuitas Hierufalē exal- In eodem fenfu dicütur Sodomite ig 14
tata eft ad tempus bonis operibus Ste- noraffe bona,ideft honefta virtutum ope
phaniprothomartyris,qui profuis hofti- ra,fed ignorantia quadam affectata, quia
A& ,7 : Loth iuftum audire noluerunt. Sap . 10. Sap.10.
bus exorauit.Atque Romana ciuitas, re-
bus à Petro & Paulo preclare geftis, mul Sapientiam,inquit,prætereuntes,non tantum
to fublimior euafit, quam triumphis Me- in hocipfum lapfifunt,ut ignorarent bona,fed
tellorum,Scipionum ,& Cæfarum. Nam infipientiæfuæreliquere hominibus me-
Matth.16 . de Ecclefia Romana legimus: Etporte in moriam . Ita etiam Ecclef. 1 5. Qui timet Eccli. 15.
feri non præualebunt aduerfus cam. Deum faciet bona,ideft opera rationi &le-
Iuxta eandé phrafim dicitur Pro. 17. gi conformia,&infrà : Ante hominem uita,
13
Prou.17. Qui peruerfi cordis eft , non inuenit bonum. mors, bonum & malum,ideft virtus & vi
Beda, Vbi Beda exponit,eum qui charitate ca- tium ,meritum , & demeritum.vt exponit
ret ,licet videatur virtutum interdu actus Lyranus.Quia opus virtutis in gratiame Lyranus.
exercere,deeft illi nihilominus circunfta ritorium eft, & premium , atquefuppli-
tia finis vltimi, in quem fola charitas duri cium ,& libertas ad vtrulibet. Proptereà
Chri-
BONVM . 229
Matth.16. Chriftus nemine cogit,fed Si quis,inquit, repellit malum, qui fugit eum , de quo feri
uult uenire poft me, abnegetfemetipfum . Por ptum eft: Mundus in maligno politus eft, & 1. lean.s.
Eccli.21.
rò,vt dicitur Ecclefiaft . 21. Non erudietur infra:diligit bonu,qui non inuitus, aut ne
ceffitate legum coactus , facit quod bonu
qui noreftfapiens in bono,ideft, qui prudēs,
quidem eft prudentia carnis : ita vt ftre- eft:fed idcirco, quiabonum eft. Vnde &
2. Cor.8.
nuè ad illam fouedam media quærat ef- Apoftolus ait. Hilarem datorem diligit,
ficacia,fed ad fpiritum dirigendum in vl- Deus,& c.conftituere autem in portis iu-
timum finemfapiens non eft, ideft , non dicium : ideo dicitur, quòd in portis olim
ciuitatum tribunalia iudicum collocabā.
ftudet fapere , non crudietur gratia Dei,
tur.Debent autem iudices non folum fci
Matth.11. quia Dominus art. Abfcondifti , fubaudi
pater,hæc,àfapientibus & prudentibus fecu re leges , vt fecundum illas iudicent , fed
dum carnem, & reaclafti eaparuulis . Sic corde & affectu diligere , quod rationi &
Ecclef.31. etiam intelliges,illud Ecclef.3 1.de diuite legi confonum eft ,& bonum .Vnde Mi
fine macula. Ideo,inquit, Stabilitafunt , bo- chee 3. Audite principes, & duces domus Mich. 3 .
na illius in Domino, ideft, quia de bonis të Ifrael: Nunquid non ueftrum eft fcire iudiciй
poralibus fecit opera mifericordiæ,atque qui odio habetis bonum , er diligitis malum.
virtutis:ideo ftabilita funt bona eius alio- Vbi Hierony.Bonum ,inquit, non ama- Hierony.
Gloffainterquin fluxa & caduca , ad remuneratione re peccatu eft , quanto magis diligere vi-
lineal. æternam,vt ait Gloffa interlinealis : pro- tium.Hæc ille.Tales erant Pharifæi , qui
ptereà Dominus dicebat: Thefaurizate uo vitia diligebant: ideo Dominus dixit cis .
Match.5.
bis thefauros incælo. Benede uobis prophetauit Ifaias populus hic Matth.15 .
15 Ita quoq; bona pro operibus virtutu labiis me honorat, cor autem eorum longe eft
Eccli.so. à me. Quis enim ab eo longius recedit,
accipit Ecclefiafticus,qui cu toto libro ad
virtutem & fapientiam hortatus fit,cóclu quam quivitia ipfa diligit : vt auaritiam,
dit: Beat' qui in iftis uerfatur bonis,qui ponit fraudem , &c. Deniq; bonum pro hone- Matt. 12. &
illa incorde fuo,fapiens erit femper. Præte- fto vfurpatur Matt . 7.b.12.c. 15. c. vbi 15.
Ofe.14. reà legimus de verbis bonis Oſex 14. Chanança Dominus ait: Noneft bonum
Omnem aufer iniquitatem, & accipe bonum , fumerepanem filiorum , & mittere canibus,
reddemus uitulos labiorum noftroru.Vbi ideft , non eft confonum rationi. Sic &
bonum quod poenitens populus reddit Matth.18.a.& 19.c.2 4.d. Marc.7.c.
Deo , vituli funt labiorum , ideft facrificiu Luc. 1.e.b.c.11.b.Ioan.1.b. 5.c. Ro..
laudis,quodpaulò ante Propheta dixit: ma. 2.b.3.b.7.c.1 2.c. 1 3.a. 1. Cor.7.e.
Tellite uobifcum uerba,ideft preces , & de- 2,Cor.8.d.Galat.4.c.Ephef. 6.b.& 1 .
Hierony, lictorum confeffionem.vt exponit Hie- Theff.5.c.Phil.a . Heb.5.d. & 13.d.Ia-
ronymus. Ita Matthæus bonum confef- cob.4.c.1.Petr. 3.b.
fionis delictorum obtulit Chrifto , & in Bona dicuntur abfolutè ſpiritualia gra 17
æternum monumentum,fe Publicanum tiæ & gloriæ.Siclegimus Pfal. 102. Qui Pfal.1oz:
& Teloniarium fuiffe , in Euangelio fuo replet in bonis defiderium tuum , Hebraicè
Matth. 9.
fcriptum reliquit. Sic & Petrus Do- non eft defiderium tuu,fed Hedicc , quæ
Luc.s. mino confeffus ait.Exi à me Domine, quia
Luc.23. vox æquiuoca duo fignificat ornamentu
homo peccatorfum.Sic & bonus latro. Fa- fcilicet , & ita vertit Hieronymus ad So-
&
tis,inquit,digna recipimus . Ad hanc bonā phronium.Ite fignificat os : & ideo Buccă
Amos 5, delictorum confeffionem , & emendatio tuam,aliqui vertunt, quá replet Deus epu
nem vitæ, nos hortatur Amos. Quærite lis.Vnde Lyranus & Iafenius exponut. Lyranus.
laufenius.
bonum, nonmalum,ut uiuatis , erit Do- Quireplet te bonis temporalibus,fed ifti
minus exercituum uobifcum . non aduertunt os accipi pro petitione & Pfal . 80.
16 defiderio vt Pfal.80.Dilata os tuum , & ad |
Præterà poft bonum confeffionis de-
lictorum, & laudis Dei, eft & aliud bonu implebo illud. ideo melius exponunt Au Auguft.
verborum, & reipublicæ neceffarium , & guft. & Hierony.qui replet in bonis fpi- Hierony.
Deo gratiflimum : de quo fubdit Amos . ritualibus &celeftibus defiderium tuum .
Odite malum,er diligite bonum,& conftitui- Summum bonum , inquit Auguftinus
Hierony. eft bonum tuum. Item Caffiodorus. Caffiodo.
te in porta iudicium :Vbi Hieronymus .Bo
num ait quærit , qui credit in eum,qui in Replet in bonisdefiderium tuum , quod un-
Joan.10. Euangelio loquitur: Ego fum paftor bonus. plebitur,quando fanctis dicetur : Venite be Matth.25-
Ft s
BONVM .
nedicti patris mei, percipite regnum ,& c.& myftica,literalis verò eft prior expofitio.
certe hoc Propheta defiderabat , quando Bona abfcondita funt talenta abfcon- 20
Pfal. 16.
dicebat Pfal. 16. satiabor cum apparuerit dita.fic legimus Eccli . 30. Bona abfcondita Eceli, 30,
Chaldæ,
gloria tua. Vnde Chaldæus vertit. Qui in ore claufo,quafippofitiones epularum cir
fatiat bonis diesfene&utis tuæ , & in mundo cumpofitafepulch o,ideft eruditio abfcon-
wenturo renouabit ut aquilam iuuentutem dita claufo ore nihil prodeft. vt exponit
tuam.Vbi de bonis cæleftibus intelligit in Lyranus,de quo egimus verbo apponere Lyran.
refurrectione gloriofa , in qua non folum lib. 1.num.9 .
fatiaturappetitus intellectualis fummi bo Bonum quando ponitur in accufatiuo, 21
ni, fed & appetitus etiam omnium fen- præcedentepræpofitione In, videlicet in
fuum ,quia omnes habebunt obiecta fum borum.denotat profperitatem, vel tem-
me delectabilia cum gloria corporis . de poralem honeftam , vel fpiritualem , aut
Ioan.15.
quo Dominus dicebat Apoftolis: Petite etiam celeftem, Gen.5o .Vos cogitaftis de Genef.so.
accipietis,utgaudium ueftrum fit plenum. me malum,fedDeus uertit iliud in bonu , dixit
18 Secundum eudem fenfum dicitur Ec- Iofeph fratribus,ideft in profperum fine.
Ecclef. 9. clef.9.Qui in uno peccauerit,multa bonaper & Nehemias: Memento, inquit, mei Deus Nehem.s . 37,
det,ideft merita omnium retro iuftitiaru, in bonu,fecundu omnia quefeci populo huic.
Hierony. & præmium æternum.vt Hieronym.ait. quæ oratio vtinam effe poflet omnium
Nehe.s.
Lyran. Item Lyranus.Sicut , inquit in bello , in principum , rectorum , & magiftratuum . 1.
።።
primo congreflu ex modico defectu , de- hoc eft enim thefaurizare in cælo. Item Matths .
bellaturtotus exercitus,fic ex vno pecca- legimus: Ponam oculos meos fuper cos in ma Hiere, 21.
to mortalitotus cumulus pe ditur præce lum, non in bonum: quòd maximè com-
den ium meritorun.Hec ille.Sic Phari- petit reprobis,quos Deus caftigat , noad
Luc.18. 23
fæus propter arrogatiam perdidit omnes correctionem,quæ non fperatur , fed ad 1.26.
iuftificationesfuas. fupplicium,quibus dicet: Ite malediéti in Matth.25 .
19 2.Mach.s rony
Legimus etiam Pfalm.85 . Fac mecum ignem æternum.Item 2.Mach.Cotigit per
Pfal.85. uniuerfam Hierofolymorum ciuitatem uideri
fignum in bonum , ut uideant , qui oderunt me,
Lyranus. confundantur.Vbi Lyranus, Ianfenius , diebusquadraginta per aëra equites difcurrè
Ianfenius. & Genebrardus putant, regnumn integru tes,auratasftolas habentes, &c. Quapropter
Genebrar. I Caffiod
& pacificum Prophetam petere, in fignu omnes rogabat,inbonũ monftra couerti, &c.
Gloffa
diuinæ erga febeneuolentię,ficut & gen- Vnde colligitur cometas igneas fignum Genebra
Ouidius: tiles petebant,vt Ouidius. effe folere bellorum,aut cædium natura-
fenius.
Euenient,dedit ipfe mihi modofignafuturi, le,orationibus verò placari poffe Deum, tablus.
Phebus & àleua mœfta uolauit auis, vt conuertat hæc in bonum,hinc etiam in 13.
Hierony. 30.
Ceterum Hieronymus potius arbitratur, fine mudi.Eruntfigna in Sole & Luna. Prę | Luc.2 1 .
fignum Crucis poftulare,ad aperieda bo tereà de miniftro quoq; iuftitiæ dicitur:
na regni cæleftis per Chriftum , vt pote- Minifterenim Deieft tibi in bonum. Et rur- Rom.13 .
ftates aëreætan potens vexillum intuen- fus. Vnufquifque ueftrum proximo fuo pla. Rom.15.
tes confunderentur, &c. Hoc fignu exal- ceat in bonum.de quo vide Hiere. 2 1.c.&
tauit Moyfes in deferto dicete Domino: 24.c. & Eccli. Initium neceffariareiuite Eccli. 39-
Ioan.3 SicutMoyfes exaltauit ferpentem in deferto, hominum ,aqua,ignis, &ferrum,lac,& panis
fur
ita oportetexaltarifilium hominis.Hoc etiã fimilagineus, mel, botrus uue, oleum, Ibor
eft fignum refurrectionis Chrifti: de quo ueftimentum , hec omnia fanctis in bona:
Matth.12, filius Dei dixit: Generatio mala & adultera fic impiis & peccatoribus in mala conuer .
figni querit, fignŭ no dabitur ei,nififignu tentur.
22
lone Prophete.Item. Hoc eft fignu exal- Reddere mala pro bonis , frequenter
tationis Chrifti in Cruce:n, vt nos exalta ponitur in fcriptura,tanquam fignum in
Bo
Ioan.12 ret in cælum.de quo dixit: Et egofi exalta gratitudinis Sic in Genef.difpenfator do Gen. 44: pax
tusfuero à terra, omnia traham ad me ipfum. mus Iofeph dixit fratribus eius: Quare 1.Reg.25 .
10 Fed
De hoc deniq; figno Simeon propheta- reddidiftis malupro bono? & Dauid de Na
Luc.I. bal Carinelo dixit : Reddidit mihi malum. rufa
uit. Hic pofitus eft in ruinam ,& in refurre -
pro bono.Item Pfal . Retribucbant mihi ma- Pfal.34. po
&tionem multorum : & in fignum cui con-
Caffiod. deB
58
Burgen-
BONV M.
Burgenfis. Burgenfis & Hugo Cardinalis , Gloſſa Bonum femen quære in verbo femné.
Hug. Card.
Gloffa. ordinaria & interlinealis,&c. Quid eft bonum eius nifi frumentum
Preterea de eifde bonis Zac.1.dicitur: electorum?quare in verbo electus:
26
Adhuc affluent ciuitatesmeæ bonis. Quod Bonus homo,in verbo homo.
Hiero.
Hierony. & Lyra.cæptu impleri dicunt, Bonus dies,in verbo dies.
Lyra,
fub Zorobabel,fed multo perfecti' Chri Bonę margarite,in dictione margarita
fto prædicante,& miracula faciente, qua bonum fal,bona negotiatio , bonum vi
Marc.7. do populi clamabant.Bene omniafecit, & num ,bona vita,bona arbor,infubftan-
furdosfecit audire,& mutos loqui. Et quan tiuis nominibus inuenientur.
do. Defignauitfeptuaginta duos, & mifit il= Bonum erat ei ſinatus non fuiffet ho- 28
losbinos in omnem ciuitate locu quo erat moille. Matth. 26. de quo eft difcepta . Matt. 16 .
Luc.ro. from.
Matth, 25. ipfe uenturus.Et iufsit vt dicerent. Appro- tio apud autores , quomodo intelligatur? Quæftio,
pinquauit in uos regnum Dei. Denique de quia quod non eft, neque bonum eft , &
his bonis in parabola de talentis . Sicut ho quidem Origenes imprimis hoc loco Orige.
mo inquit,peregre proficifcens , uocauitfer- reiiciêdus eft,qui tenuit animas fimul in
Hierony. uosfuos,& tradidit illis bonafua. Vbi Hie celo creatas , propter peccata præceden-
rony.vocatis inquit,Apoftolis , doctrinā tia, miffas effe in corpus, tanquam in quo
eis Euangeliorum tradidit. Hæc ille. dam ergaftulum , ideo dicit non fuiffe
Bona dicuntur interdum quæ appa- dignam animam Iudæ vt corpori con-
27
rēt bona,fed fallacia funt. Sic intelligitur iunéta nafceretur. Secunda fententia Ca
Sap. 2. tholica eft Auguft.libr.deqq. Euangeli- Augu
illud Sap. Venitefruamur bonis que junt,
ideft bonis delectabilibus caducis quæ cis.Melius, inquit , erat ei non ludę fed
modofunt,& ftatim marcefcunt.Ite de- diabolo,fi natus non fuiffet homo ille Iu
Eccl.14 das.Quia de Iuda non poffe intelligi pu
bonis vtilibus Eccli . Qui aceruatexanimo
fuo iniufte in bonis illius alius luxuriabitur. tat, vt melius effet ei non nafci, quia vtte
Iob, 21. Et Iob. Veruntamen quia nonfunt in manu net libr. de libero arbitrio non effe , non 23.15.
corum bonafua , confilium impiorum longe eft eligibile.Tertia expofitioGloffe,Me Gloffa,
fit à me. Vbi Greg.bona inquit in manu lius erat ei non Iude,fed Chrifto, fi natus
habet,qui defpiciendo temporalia , fub non effet homo ille . Quarta fententia
130
dominio mentis preinit. Nã quifquis ni Caiet .Melius erat ei, ideft Iude fi natus Caiet.
mis illa diligit,fe magis illis , quaipfa fibi non fuiffet, ideft fi mortuus fuiffet in vte cli.
fupponit.Hec ille,&c. Confiliu aute im ro matris ,neque in lucem iftam prodiif-
Matth . 5. pioru eft cōtra cófiliu Chrifti dicētis. No fet. Nihilominus tamen non eft , quòd
lite thefaurizare uobis thefaurus in terra. formidemus , intelligere quomodo me-
Ideo longe fit à me. Quia ifti, vt in code lius fuiffet Iudæ non fubfiftere omnino,
loco Iob ait.Ducunt in bonis diesfuos,& in quam male fubfiftere , ficut explicant
puncto ad infernadefcendunt. Vbicöftat no Hieronymus ,Diuus Thomas , & Lyra- Hiero.
habere illos in manu bonafua , quiavt nus quia vt ait,Diuus Thomas non fub- D.Tho.
Pfal.48.
Propheta dicit . Ne timueris cum diuesfam fiftere duplciter poteft confiderari , vel Lyra. tu
&
tusfuerit homo, c.quia cum interierit,non fecudum fe , quomodo certü eft non effe da
Jumet omnia , neque defcendet cum eo gloria eligibile, vel fecundum comparationem el
eius.Imo diues ille purpuratus cum effet ad aliud , & fic fine dubio poteft eligi.
in tormentis,neque guttam aquæ habere Quia quamuis non fit aliquid in natura,
potuit,ad linguam refrigerandā, & Abra tamen fecundum apprehenfionê anime,
Luc.16.
ham illi dixit. Fili recepifti bona in uita tua. accipitur vt aliquid magis expediens no
Quafi diceret, fuerunt tua bona,quafice effe,quam in æternis manere tormentis,
fus ad vitam,qui cum vita finitur. Sed La ficut quiputantes non effe aliam vitam,
zari requies,& iuftorum omnium , eſt cẽ vtaliquod malum euadāt , laqueo fefufe
fus & ius perpetuu ad gloria finefine, il- pendunt,eligunt potius non effe,cui fen-
lud autemaduertendum,his bonis tepo- tentiæ ftandum eft.
ralibus, & apparentibus poffe diuites , G Illud etiam quæritur quid fignificet, 29
fapiant, æternos cenfus coparare vitæ pe quòd legimus in parabola nuptiarum,
Luc.19. rennis,ideo Zacheus.Stas dixit, Die ecce Matt.2 20
Matth. 2 2.Et egreffiferui patrisfamilias
dimidiu bonoru meorum do pauperibus,& c . | inuias, congregauerüt omnes quos inuenerüt
malos,
BORITH . BOS.
231
joanda
BOS.
fcandalum uenit, & Paulus ait: Peccantes in & addit: Nunquid de bobus curaeft Deo :An
|fratres, & percutientes confentiam eorum propternosutique hæc dicit:fuperquem lo
infirmam , in Chriftum peccatis. Præterea cum Theophylactus , qua inquit ex re Theopby.
legimus aliam humanitatis legem , erga certiores efficimur,quæcunque de anima
boues , ficut firperior iuftitiæ indicium libus brutis in veteri teflamento narran→
Exo.23. fuit. Stoccurreris inquit bouiinimici tui,er- tur,ad hominum conferri doctrinä. Hac
Deut.22 .
ranti,reduc ad eum.Quod fi charitas in bo ille.Et D.Thom.fub metaphora inquit, D.Tho.
ue ad Dominum reducendo feruanda boum triturantium dedit legem de no.
cft, quanto magis in correctione proxi- bis, ergofpiritualiter hac legalia funt in
mi fraterna,qua reducimus errantem ple lege gratiæ intelligenda , imo qua Salo¹
rumque hominem ad creatorem fuum ? mon quoque fecit in templo adboues &
Matth. 18, de quo Dominus ait : Si peccauerit in te fimilia pertinentia,ficut illud quod legi-
frater tuas corripe cum inter te & ipfam fo- mus.3.Reg. fecit quoque marefufite, & ita 3.Reg.7.
lum,&c. batfuper duodecim boues . Res mira cũ iuf
2
De occifione quoque bouis legimus ferit Deus ne fieret fculptile , neque om-
Leuit, 17.
Leuit. 17. Homo quilibet de domo jraelfi nem,inquit,fimilitudinem ,&c.Fxo 20. Exo.20.
occiderit bouem,aut ouem, aut capram inca. Hæctamen ille fecit. Quod fi refpōdeas,
ftris , aut extracaftra , & non obtulerit ad ftatim in codem loco fubiungi . Non
oftium tabernaculi teftimonij oblationem Do adorabis ca, neque coles : & ideo folum
mini,fanguinis reus erit.Ideft tanquam ho prohibuiffe fculpturas Moyfen factas
micidij reus capite plectetur. Quod vt ex ad adorandum,nihilominus tamen cum
Lyra.
ponit Lyran.non debet intelligi de qua- populus ad vitulum aureum adorandum
cunq; bouis aut alterius animalis occifio- fe propenfum in deferto demonflraflet,
ne,fed de occifione ad immolādum,alio■ occafio vicebatur vulgo dari , nifi boues
quin quouis loco fas erat mactare ad vef fub marifuiffent fufilicollocati, quafi mi
Deut. 12. nifteriuexhibétes,nodominiu oftētātes.
cendum ,vt conftat Deut. 12. Quod fi fa
crificium animalium in veteri lege non li Significabant ergo doctores legis, & prę
cebat extra tabernaculumfoederis, & ex dicatores verbi Dei, qui maculas peccato
tra templum offerre,idq; non ab homine rum lachrymis po nitetię populu deter Matth. 1.
laico,nifipermanus facerdotis ,quid hæ- gere docet, &ipfi pondus legis fuftinent,
retici nouatores contra templum , & alta iuxta illud: Qui autem fecerit , & docuerit
riumfacrorum ritum , ad oblationemfa- hicmagnusuocabitur in regno calorum,
crificij corporis Chrifti garriut? aut quo- Difceptant aliqui fuper expofitione 5
riodo laniones ,& prophani homines au illius loci Eccl. 2 2. Deftercore boum lapi . Eccl.22,
dent tantum facrificium cómunibus ma datus eft piger,quærentes quare piger hac
nibus attrectare, quod nemo planè nififa poenaplectatur Lyranus hac metapho- Lyranus.
cerdos rite facratus vere confecrat. ra confufionem fignificari putat, qua pi-
3 Sed illud nonnulli quærunt . Quid gerpuniendus eft, fed forte fub hac me-
Deut.22. fibi voluerit illa lex, Deuterono. Non ara taphora aliquid altius latet. Videlicet in
Lyra. bis inboue fimul & afino, ad quod Lyran. fcriptura boues vt fupradictum eft,præ-
refpondet , rationem æquitatis legis hu- dicatores,& operarios de notant de qui-
bus Luc. 10.legimus : Rogate Dominum Matth.12.
ius effe,ne afinus qui, imbecillior eft,plus
nimio grauaretur , toto in illum one- Meffis , utmittal operarios in meſſem ſuam.
re vt pote in humiliore declinante , fed Hifunt quiverbo,& exemplo multos lu
de hocegimus hbro. 1. in verbo Ara crantur, nullis parcentes laboribus , horu Luc.10.
re. Et certe natura comparibus gaudet, ergocomparatione piger in die iudicij la
Rom.13. & que à Deo funt, ordinata funt. Quod pidabitur, quia neq; ftercorihuiufcemodi
fi in iumentorum vfu Deus ordinem boum cöparari mereatur : & certe Ionas
exigit , in rebus fpiritualibus non exi- Propheta quafi bos fuit in vinea Dei,qui
get? Niniuitas quafi ftercus planè calcauit Matt.10,
In lege etiam legimus , Deut. Non alli- quos vna voce conuertit, & tamen ad la-
4
Dent- 25. gabis os bouitrituranti.Quod allegat Apo pidädos pigros : Viri Niniuite furget in iu
1.Cor.9 . ftolus ad Cor. Vbi miniftros verbi Dei, dicio, cugeneratione ifta, quia ad prædicatio
& altaris de altari demöftrat aledos effe , nem lone pænitentiam egerunt.
De
BOSPHORVS ET FRETVM . 232
Chal-
BOSPHORVS .
prouin-
BOTR VS.
233
Hier,49. Domini.Torcular calcauifolus,ideft no An Efai.63-
prouincia Bofra Hier. 49. Ad Idumæam
hacdicit Dominus exercituum. Nunquid non gelus,vt exponit Hiero.neq; archāgelus, Hierony
ultrafapientia eft in Thema : & infra: infolitu fed folus filius Dei pro noftris peccatis fa
dmem , opprobrium , er in defertum , & in tisfecit pafsione fua , tanquam botrum in
maledi& ionem eritBofra , & omnes ciuitates torculari calcans corpus fuum, vt precio-
cius.Ergo Bofra prouincia eft Idumææ, fum funderet fanguinis muftum , quando
Matth.21.
multas fub fe ciuitates habens , de hac dici extra vineam,ab agricolis occifus eft.
Amos.1:
tur Arzos..Mittam ignem in Theman, es de CAPVT LIII.
uorabit ædes Bofra.
2 Eft & alia ciuitas in Arabia Metropo- Botrus.
lis Moabitarum nomine Bofra,de qua le OTRVS Hebraicè dicitur Efcol, אשבל
Hier.49
gimus Hier.48.Etfuper Bofra, & fuper om-
nescilitates Moab. B vt patet Num.3 . & in plurali afche Ι
loth Deut. 32.Betri amarifsimi Bo- Deut.32
Deinde tertio Bofra , nomen appellati
3 trus ,Græce Borpus , latine racemus , vel
uura eft , & interpretatur munita , in qua vuarü quidē vel cuius vis fructus. Botrus
Hierony:
Efai.6 3. fignificatione exponit Hieronym . illud auté amarifsimus, populu denotat Iudao
Ela. Quis eft ifte qui uenit de Ædon, tinct is ue- rü,vel eius opera viruleta & crudelia con
ftibus de Bofra. Vbi Ædon vt explicat Hie tra filiü Dei.De quo in Deut: Vua corñ uua
rony.interpretatur terrenum , fiue rubrū, fellis, & botrus amarifsimus . Sic exponunt
& fanguineum , qualis Dominus à mor- Lyra.& Vata.Iudæi quippe botros quide Lyran.
tuis refufcitatus feruatis vulnerum vefti- amarifsimos protulerut, quando Chrifto Vatablus .
giis,afcendebat in cælum , quando Ange que fuis vocibus ad patibulu adegerät vi-
lirogare cœperunt : Quiseft ifte qui uenit de numirrhatu amarifsimü propinarūt củ
Adon,tinétis ueftibus de Bofra?vbinot it Hie
felle mixtu. Cunque pater familias mitte
rony mus quofdam pio errore deceptos, ret eis filium fuum,vt reciperet abeis fru-
pro Bofra carnem intellexiffe , quia He- &us vine , loco fructuum , eiecerunt extra
braicè trib' literis caro fignificatur D. vineam hæredem, & occiderunt.
Ita vt in medio fit litera .Sin, quãdo ve Matth.21.
Botrus impioru læditur in primo flore,
rò fignificat,non quidem carnem,fed mu 2
quia bona licet opera faciat, plerüq ; tamē
nitam , tres literæ habent in medo Stlade
ma la intentione ducütur,fic in telligit Ly Lyran.
& eft fenfus , quis eft ifte qui venit de
ra. illud Iob. Lɛdetur quafi uinea in primo
Adon, ideft derubro,& fanguineo, tinétis
veftibus de munita ? vel de Hierufalem flore botrus cius,ideo ne ielunatiu botrus lę Jobs.
datur Dominus dixit : Cum ieiunatis nolite Matth.5 ,
Hierony.
quæ,vt Hierony ait, firmifsimis erat mu=
Lyran. fierificut hypocrite triftes.Ite virginibus fa
Vatablus. nita mænibus,ficut etiam Lyranus & Va
tuisbotrus læfus eft quia vt.Greg.ait glo- Matth. 25 .
tablus intelligunt, vel vt ait Hieronymus
riam inanem quæfierunt, Matth.25 . Gregor.
de munita quondam inferorum regione,
Mar.vlt. Botrus Cypri vocaturfponfusCan . 1.30
in cælum gloriofus afcendit . De quo Mar trus Cypri,dilectus meusmihi inuincis Engad- Cant.3.1.
civlt: Et poftquam loquutus eft eis, affumptus eft
di.Noquide botrus dicitur vuæ , fed flos
in celum : fedet à dextris Dei. Sic etiam de
Tertullia. eadem Afcenfione Domini. Tertullia ex quiinuenitur in Engaddi vico prægrandi
tribus Iudæ, in vineis balfami. Eft aute no
Origenes. ponit lib.4.aduerfus Marcioné,& Orige
Match.21, nes in illud Matth . 2 1. Cum intraffet Iefus quide infula Cypri,fed arbor Cyprus vɔ
catur, vt notat Lyr. In qua flos ille nafcitur Lyran
Hierofolymam, commota eft uniuerfa ciuitas.
Ambro. granis odoratis fuáuiter flagrans , de arbo
Item Ambrofius lib.de inftiſtutione vir:
Dionyfius. re Cypro meminit Pli.li.12.c. 2 4.Cypr? Plinius .
ginis cap.quinto, & Dionyfius lib.de cæ.
lefti Hierarchia cap . 5. Rogant autem in (inquit) in Ægypto eft arbor Ziziphi fo
liis,femine coriadri, flore câdido odorato ,
feriores Angeli fuperiores , vt ab eis ali-
vnde fit olcu , &c.Optimuhabetur è Cano
quid noui difcant de myfterio Incarnatio
picain ripis Nili, fecuūdu in Afcalone Iu
nis,quid ergo miru fi tatu myfteriú mun da ,tertiu in Infula Cypri, quida dicunt
dus no intellexit? vfque du Domin' dixit
hac effe arbore , quæ in Italia Liguftum
Apoftolis prædicate Euangeliu Mar. vlt. vocatur. Hæc ille . Recte igitur filius Dei
4 Sunt qui Bofra, interpretentur vinde-
flori comparatur , qui conceptus eft in.
mia,cui interpretationi quadrat refponfio
Nazareth , quifios interpretatur. Luc . 1. Luc.1 .
Gg Mijus
BOSRA.
Luc.I.
Miffuseft Gabriel Angelus à Deo in ciuitatem Quam ficut fuperiorem expofitionem Hierony.
Galilee , cuinomen Nazareth , ad uirginem, probat Hieronymus quam tenet Eufe- Eufebius.
¡Cyrill.
Efi. 11 . c. Et Efaias : Egredietur uirga de radice bius lib. 2. demonftrationis Euangelica Gloffa.
leffe, flos de radice cius afcendet. cap.49 . Et Cyrillus hoc loco , Vatablus, Vatablus.
Botris vbera fponfæ comparantur, Gloffa & Lyranus . Lyran.
4
Cant. 7. Cant. 7. Et erunt ubera tua ficut botri ui- Botras metaphorice virum iuftum , & 6
Gloffa. electum fignificat Michae . 7. Ve mihi, Micch . 7.
nee , vbi Gloffa & Lyranus vbera Eccle-
Lyran .
Matth.vlt . fie putant effe doctores دquibus dictum quiafactusjum ,ficut qui colligit in tumno
Mar.vit . eft:Euntes docete omnesgentes , & Mar. vlt. racemos , non eftbotrus ad comedendum . Quis
Pradicate Euangelium omnicreature. Talis autem fit ifte botrus ad comedendum ,
1.Cor.3 .
Paulus qui dicebat : Tanquam paruulis in quinon inuenitur , fubdit. Perit fancius de
Chrifto lac uobispotum dedi. Sed botri vi- terra , & iuftus in hominibus non eft . Vbi
neæ ipfi pleni funt , & alios inebriant,fic Gloffa & Rupertus Abbas , atque Lyra- Gloffa.
plenus debet effe & operibus charitatis nus exponunt iuxta literam hoc dictum Rupert.
doctor Ecclefia , vt doctrina difcipulos effe à Propheta , propter decem tribus Lyran.
Matth.5.
inebriet, de quo Matth. 5.Qui autem fece- ducendas in captiuitatem , pro quibus
rit , docuerit ,hic magnus vocabitur inregno non reperiretur iuftus , qui Dei placa-
calorum. Altera nihilominus expofitio ret furorem. My ftice verò quidam ex
Gregor, huius loci tropologica eft Greg.duo vbe ponunt , approbante Hieronymo , de
ra fponfæ duo effe præcepta charitatis. fine mundi quando implebitur illud: Hierony.
Dei & proximi , de quibus Dominus di- Quoniam fuperabundabit iniquitas refrigefcet Matth, 24,
Matth.22. xit Matth. 2 2. Ab his duobus mandatis uni- charitas multorum .
uerja lex pendet & Prophete, de his etiam di Botri vineæ reprobos aliquando figni
Cant.I, ficant,ficut Apoc. 14.vbi Angelus di- 7
citur : Meliorafunt ubera tua uino. Cant.1 .
xit ad habentem falcem acutam : Mitte Apoc.14.
Quia vinum dementat quidem ebrfos,
fed vbera charitatis faciunt homines falcem tuam acutam , & uindemia botros uinea
potius ad metem redire & interdum pro terræ:quoniam maturæfunt uuæ eius, vbino
Deiamore cuncta contemnere,ficut ine- tandum fimilem filio hominis fedentem
Matth.19. briatus erat ille qui dixit: Ecce nos reliqui= in nube mififfe falcem, & meffuiffe mef-
mus omnia &fequutifumus te. fem terræ. Deinde verò alterum ponit
A 5 Granum de botro Chriftus eft Efai. Ioannes Angelum qui etiam falcem ha-
Esai.65 . 65.Quomodofi inueniaturgranum in botro, bebat , & fignificat vt quidam volunt
dicaturne difsipes illud,quia benedictio Domini ipfummet Chriftum vel Apoftolicum
eft ,ficfaciam propterferuosmeos , ut non dif- chorum cum Chrifto iudicaturum. Matth, 19 :
perdam totum, educam de Iacob femen. " vbi Hic admonitus eft ab eo Angelo qui
Ilierony. Hierony.ait botrum putridum effe popu habebat poteftatem fuper ignem , ideft
lum Iudæorum , in quo fecundum expo. qui præeft Angelis , qui miffuri funt
fitionem plurimorum Chriftus reperitur reprobos in caminum ignis Matth. Matth.13.
tanquam granum ex omni parte perfe- 13.vt exponit Beda admonitus inquam Beda.
tum ,filius Dauid , & Abraham , qui ad
& eft , vt mitteret falcem fuam , & vin-
hoc granum pertinent , tanquam patres demiaret botros vineæ terræ . Quæ-
Matth.1. Chriftifecundum carnem.Matth. 1.Liber runt ergo expofitores , quid differat in-
generationis lefu Chriftifilij Dauid,filij Abra- ter meffem terræ , & botros vineæ terræ?
ham. De quo pater aternus eduxit fe- Ad quod refpondemus , per meffemin-
men quod eft Chriftus. Sic exponit telligi quidem iuftos , per botros autem
Glof.Inter. interlinealis & Carthulianus fed
Carthufia. vinee impios fignificari. Ita tenet Ambro Ambro.
alia expofitio eft granum botri re- fius fuper hunc locum.Item Andreas,quo Andreas.
feruatum integrum & incorruptum rum fententia mihi probatur quamuis Cefarien.
cffe Apoftolas , & reliquias Ifrael, Primafius Gloffa & Hay mo inter vtran- Primafius.
Gloffa.
quibus Dominus dixit. Ioan. 15. que metaphoram nihil difcernant , fed Haymo.
Ioan.15. Non uos me elegiftis , fed cgo clegi uos, per meffem & per botros idem putant
Luc.6. & Luc. 6. Vocauit difcipulos fuos , & fignificari , nihilominus tamen fi phra-
Luc, 10. elegit duodecim ex ipfis. Item Luc. 10.De fes fcripturarum confulanius , priorfen-
fignauit Dominus alios feptuaginta duos. tentia præligenda eft. Quia mefsis in
bonum
BRAVIV M.
234
Matth.3. bonum accipi folet, & triticum Matth . 3 . ludorum , quia terrena brauia confere-
Congregabit triticum in horreй fuum , & cap . bant,iudicio mundano , recte humi fede-
Matth.13 : 13 . Triticum autem congregate in horreum bant , noftri autem iudices & Brabeute,
meum.Calcatio verô vuarum in malu pro nimirum Apoftoli , fuper fedes cæleftes
Thren. feffuri funt ad iudicium dicente Domino : Matth.19.
reprobis femper accipitur fic Tren. 1.
Torcular calcauit Dominus , uirginifiliæ Sion, Sedcbitiser uos,fuperfedes duodecim, tudican-
Apoc, 19. & Apo . 19. Ipfe calcat torcular uini furoris tesduodecim tribus Ifrael.De Brauio memi
iræ Dei omnipotentis. Denique botros vi . nit Apoftolus: Nefcitis,quod qui in ftadio cur 2
neæterræ reprobos defignare etiam te- runt,multi quidem currunt,fed unus accipit bra- 1.Cor.9.
D,Thom.net D.Thomas ,& ratio eft , quia messis uium, Sic currite ut comprehendatis.Quem lo
matura dicitur, quando arida eft & flauef cum Aug.explicat Tom.7.libr. de perfe Aug.
cit fic iufti maturifunt, quando arefcenti- fectione iuftitiæ cótra Cæleftium , ratioci
bus concupifcientiis, charitate flauefcunt. natione. 16, omnes qui recte currunt ait,
Impij verò è contrario tunc quando ad comprehendunt, non fic in agone theatri
imaturitatem perueniunt , maiori mali- co:omnes quidem currunt, fed vnus acci-
tix humoreturgent,ficut botri iam matu pit palmam. Ecdem modo Ambrofius . Ambro,
ri & turgent, & fuperabundant , de qui- Itaque ait,vult oftendere, quanta vtilitas
Math 24- bus Matth. 24. Quoniamfuperabundabitma fit legis noftræ , in qua non vni , fed omni
litia,refrigefcet charitas multorum , Eft & a- bus promiffa eft palma. Secunda nihilo-
liud indicium huius diftinctionis inter minus expofitio eft Hierony. Chryfoft, Hierony.
meffem & botros , quod poftquam meſ- Theop.& Lyrani ,cilicet no omnes qui in Chryfoft.
Theophyl
fis terræ falce fuccifa eft, non dicitur quo ftadio currunt , palmam confequi,nifi qui Lyran .
fuerit in loco repofita : atqui botri fuccifi legitime currerit. Ita licet multi ingrediä )
in lacum iræ Dei mifsi dicuntur . Similis tur Ecclefiæ atque fidei ftadium , non core
loc1.3
loquendi modus habeturIoel. 3. Mittite nabuntur,nifi qui in charitate perfeuera
falces,quoniam maturauit mefsis, uenite & def- uerint,hi verò funt pauci , iuxta illud Mat
cendite,quoniam plenum eft torcular , exuberat th. 20.Multi funt vocati , pauci yerò ele- Matth.20.
torcularia,quoniam multiplicata eft malitia eo &i,quæ expofitio magis effe ad mentcm .
rum.Vbi Ioel & meffem , & torcularia di Apoftoli demontratur, ex eo quod dicit
ftinguit, &de meffe nihil mali dixit,torcu Timoth.5.Non coronabitur , nifi qui legiti 2.Tim.s
laria verò malitia fubdidit abūdare, quod ne certauerit. Mihi autem: Hoc modo magis
eruditi quoque ante nos hoc loco adnota placet expofitio,videlicet fi notemus fin-
uerunt,his itaque botris maledictio illa de gulas manfiones cæleftes, de quib' Dis di
Mitch.25 betur: Ite maledicti, & c. xit.Ioan. 14. in domo patris mei , manfiones Ioan.14 .
Botri torrens, vide in dictione Torrens.
multefunt , quafi fingula effe propofita
Vallis botri,vide in verbo Vallis. brauia,& quia pauciores funt qui faluan-
tur,ex multis aliquando contingit vnum
CAPVT LIIII duntaxat accipere brauium reliquis per-
euntibus , cui confonat , quod Ioannes
Brauium. ait,Apoca. 3. Tene quod habes , nemo ac- Apoc 3 .
cipiat coronam tuam . vbi coronam il-
RAVIVM eft , quod
βραβείον: lius quidem effe intelligit , quiper gra-
proponitur tanquam præ- tiam vocatus iuftificantem , fi perfeue-
mium victori , nomen eft raffet , habere debebat.vt egregieD.Tho D.Thom
B Græcum vnde Beabεv- mas explicat..p . q. 23. art. 6. ad pri-
Ts, ideft iudex brauij fi- mum, quia ergo contingitfæpe numero
Floftratus. uc præmij dicitur Autore autem Phi- vt ex multis qui conuertuntur ad fidem:
loftrato ludis Olympicis decem præfi- & baptizantur , vnustantum perfeueret
cere iudices folebant , humi in ftadio afsi
in gratia,& cæteris pereuntibus ,accipiat
Suetonius. dentes. vnde Suetonius in vita Neronis ,
brauium iure optimo adducta fimilitudi-
neque aliter ( inquit ) certaminagymni- ne monet Apoftolus : Sic currite,ut compre-
ca Græcia tota fpectauerat , quam Bra- bendatis:vt finguli fingulas manfiones cx-
beutarum more , in ftadio humi afsi-
leftes ad quas vocati eftis accipere the-
dens . Cæterum iudices Olympicorum reamini.
Gg 2 Idem
BRACHIV M.
Idem quoq; Apoftolus de fe ait Phi- Poteftatem habeo ponēdi anima meam : & iterũ
3
Phil.3 lip. 3. Veruntamen que retrofunt obliuifcens, fumedicam.Itaquebrachiu(inquit)meuco
& ad anteriora extendens me ipfum perfequor fortabit eu ,ideft verbú hypoftatice vnitū
humanitati ei ,ite Pfal.97.de cade refur Pfal.97.
Theophyl . brabium æternæ uocationis , in Chrifto Iefu .
Vbi Theophyl.Obliuifcitur , inquit, ope- rectione Chrifti prædicitur:Catate Domino
rum tranfactorum , quid autem eft quod canticu nouum:quia mirabiliafecit,faluauitfibi
ait,ad anteriora fuper extendens me? fcili dexteraeius: brachiumfanétum eius. Neuu
cet pedes currentes cum reliquo corpore enim fuit vt fe ipfum propria virtute fufci
anteuertere feftinans , flectendo me ver- taret. Sic exponut Hiero . & Lyra. & Ge- Hierony.
Lyran,
fus anteriora, quod à multa cupiditate fit . nebrardus quæ expofitio melior eft quã Genebrar.
Hacille.Itaque carnem aliquando infir- expofito Gloffa faluabitfibi orbe terra, Ecclefi- 36.
mam corde trahere debemus ad cæleftia, quia potius fe ipfum faluabit à morte, nam Gloffa.
fupplentes defiderio quod opere præfta verbum Hebræum Hofah , cum datiuo
re non poffumus, vt dicat nobis Chriftus: conftruitur,ficut Matth. 21. Hofannafilio
Matth.26. Spiritus promptus eft , caro autem infirma. Dauid..Salua filiu Dauid,fic Ecclefi . 36. Ecclefi.36.
Quod vt vere de nobis dicatur , omnia im Glorifica manum & brachium dextrum. vbi
pedimenta , quæ curfum retardare pof- Ly ra.per manu iuftitia ,per brachiū dex-
funt , abiicienda funt. Sic Petrus & An- trú potentia in miferedo exponit : Gloffa Gloffa.
Matth.4. dreas relictis retibus fecuti funt Domi- vero melius Chriflu in miraculis glorio-
Matth.9. num, & Matthæus ipfe reliquit teloniu , fum,quãdo Lazaru fufcitauit : quando fi- Lyran .
Matth.19 . & Apoftoli dixerunt : Ecce nosreliquimus liŭ viduæ Naim vitæ reftituit: quádo filiæ Ioan . I,
omnia,& fequutifumus tee Principis defunctæ vita donauit,quando Luc.7 .
cæco à natiuitate lumē oculoru dedit , & Matt.9
CAPVT. LV
LV.. fic de fimilibus,quib ' brachiū potētię fue loan.9.
glorificauit,fed multo magis quádo fe ip-
Brachium, Lacertus. fum propria virtute fufcitauit à mortuis.
Brachiu ergo metaphorice no folu potē 4
RACHIV M tia denotat patris : fed ipfum quoq; filium
Hebraicè dicitur Ez Dei , de quo Ioan.1. Omniaper ipfumfacta Ioan, 1 .
ròoa,lob. 31.Et bra funt. Ita Hiero. docet fuper illud Efai. 51. Hierony.
chium meum cum
Brachia mea populos iudicabunt.Septuag. (in Efai.s 1,
ofsibus & Hier. 32 . quit ) vertut & in brachio meo gêtes ſpera
Brachium pars il but, qui vel hoc fignificant, quod omnes
I
la humani corporis virtute Domini iudicetur,vel quod Chri
eft,quæ ab humero ad cubitum pendet: ftu,qui eft brachiu & fortitudo Dei, om-
Lacertus verò ,quæ à cubito vfque ad ma nes credituræ fint nationes. Hæc ille. De
nu:fed vtraq; interdu brachiu appellatur. quo Dominus: Multi ab Oriete , & Occidete Matth.8 .
Brachium metaphorice Deo tribuitur uentent.Ideo claimat . Venite ad me omnes qui
2
fecundum deitatem , fignificat autem po laboratis. Sed Aug.libro de effentia diuini Matth. 11,
tentiam , & virtutem illam gubernatrice, tatis exponit Brachia mea populos iudi- Aug.
qua cúcta moderatus ad fuum nutum dif- cabunt, ideftfilius & Spiritus fanétus qui
Exo.6.
ponit.Exo.6.Educam uos de ergaftulo Ægy- à Patre procedut.Et de Chriftofubdit, co
ptiorum: redimam in brachio excelso. Eo- de c.51. Efaias.Confurge, confurge induerefor Efai.si,
3.Reg.8.
de modo. 3.Reg.Audietur enim nomě tuй ma titudine brachiu Domini, confurgeficut in die-
Iob.40 .
gnum: brachium extentum ubique.Ite Iob. bus antiquis.vbi Hiero, falute (inquit) fuam Hierony:
Et fi habes brachiumficut Deus.De quo Efai. fempiterna eis promiferat:quæ no eft alia
30.G.48.C.Ofe.11.B.Hier.27. 32.C. præter Chriftü, brachiu Domini. Vnde
Dehoc quoque Luc. 2. Fecit potentiam in populus loquitur ad brachiu Domini , &
brachio fuo. eius deprecatur aduētu . Hæc ille, fic etiã
3 Item Pfal.7 3.88 . Manus mea auxiliabi- Cyrill. Et hoc petebat fub nomine totius Cyrillus.
Pfal . 88: turei, brachium meum confortabi eu: quod populi Iudaici Ioannes ,quãdo mifit difci
dicit pater æternus de Chrifto, que fufci pulos fuos ad Chriftum rogans cum :
Matth.20 .
Luc.18. tauit à mortuis propria virtute : ficut ipſe Estu qui uenturuses? Quafidiceret confurge Matth.11 .
Ioan.10. dixit,defe: Et tertiadierefurget.& Ioan.io. brachiu Domini, quare non induis fortitu
dinem
BRACHIVM. 235
dinem , conuertens mundum vniuerfum : Ita Hieronymus patrem in filio iurafle di Hierony.
nunquid alium expectamus qui hoc fa = cit, non daturum fe triticum Eucharifliæ
ciat:ideft non expectamus alium. Quia hoftibus eius,de quo pacis cæleftis effici
tu locutus es per faiam in eodem capite: tur,de hoc Ioan.6.QLi manducat bunep-në,
Me infule expectabunt: brachium meum fu uiuet in æternum . Caucat ergo facerdos , ne Ioan.6.
Tertullian. ftinebunt, Quod teftimonium de Chrifto contra Domini iuramentum Euchariftia
Aug. manifeftifsimum effe dicit Tertullianus hoftibus porrigat. Quod intelligitur de
Cyrill.
Hierony. lib.de refurrectione carnis,& Aug.lib.de publicis hoftibus , nami Iudam fecretum
Haymo, vnitate Ecclefiæ,atque Cyrillus,Hierony adhuc hoftem Dominus fecundum fen-
Efai.5 2. mus,& Haymo hoc loco. tentiam probabiliorem communicauit.
5 De Chrifto quoque legimus Efai. 52 : Et certepanis vitæ non eft cibus mortuo
Parauit Dominus brachium fanctum fuum in rum,fed in gratia viuentium. Porro licet
confpectu omnium gentium: uidebunt omnes omnes qui in lethali peccato funt inimi
fines terræfalutare Dei noftri.Septuag.verte ci dicantur Ecclefiæ & capitis eius Chri-
Hierony rut.Reuelauit Dominus,quiavt Hierony fti fedfpecialiter Iudæi , vt exponit Cyril Cyrillus.
ait vox Hebræa Chafaph trunque figni lus defpiritu & litera.
ficat,parauit, & reueuelauit, habet autem Brachium hominis metaphorice de 8
duplicemfenfum , quia aut reuelat pater notat fortitudinem, & virtutem operan-
Pfal.17 .
brachium, ideft filium fuum cunétis genti di: Sic Propheta Regius dicebat,Pfal.17.
bus,quod initium habuit in die Epipha- Pofuifti ut arcum aream brachia mea. Item in
niæ ,quando ftellæ fulgentis indicio reue Deut.de tribu Gad dicitur: Gadficut Leore Deut.32 .
Matth.a.
lauit cu Magis. Vel ipfefilius reuelat bra quieuit, cepit que brachium , uertice . Quod
chium virtutis fuæ,& fortitudinis , de quo iuxta literam exponit Lyranus de tribu Lyran.
Luc.6,
fcriptum eft: Etuirtus de illoexibat sana- Gad:quæ hoftibus fortifsimis fuperatis,
bat omnes.Et reuelauit pater filium quan- ideft brachiis, hoftiliis exercit , duces quo.
do Dominus dixit : Caro & fanguis non re- que quafi vertice expugnauit. Sed Glof. Gloffa.
uelauit tibi,fed patermeus.Sic explicant huc ordinaria fub typo Gad ,Chriftum intelli
Matth. 16. Efaiæ locum præter Hieronymum Cyril gitaccinctumper hypoftaticam vnionem ,
Cyrillus. lus & ante eum , Tertullianus lib. 3. con-
qua verbum Dei accinxit fe humanitate
Tertullian tra Marcionem , & Eufebius lib. 6. de de-
Eufebius, noftra,& brachium diaboli fuperauit:at
Iuftinus. moftratione cap. 24. atque luftinus mar queverticem Imperij Romani, ficut dixe
Haymos tyr in dialogo cum Tryphone.Haymo & rat.Ioan. 12.Nuc Princeps huius mudi ciicic Ioan.12,
alij patres. turforas, egofi exaltatusfuero à terra, om =
6 Incodem fenfu Efai.5 3. Quis credidit nia trahamad me ipfum, que expofitio fatis
auditui noftro , brachium Dominicuireuela quadrat , quia Gad interpretatur accin-
Hierony. tum eft. vbi Hieronymus raritatem (in- Aus,vt(inquit)Hierony.lib.de traditioni Hierony.
quit ) fignificat credentium in Chriftum bus Hebraicis Sic etiã brachium pro for-
ex Iudæis quod fatis indicat Ioannes : titudine capitur Pfal: Quoniam brachiapec Pfal.36.
Ioan.12.
Cum tanta(inquit)feciffetfignacoram cis, non catorum coterentur,& rurfus : Brachium eoru Pfal.43.
credebantin cum:ut fermo Efaie impleretur, nonfatuauitcos:fed dextera tua,& c. Item Ec- Ecclei,7
Orige
quiscredidit auditui noftro & c. Sic Orige- clefi . Datum brachiorum tuorum , & facrificiu
nes citans hunc locum Efaia fuper Rom . fan& ificationisofferes Domino.vbi lanfenius Ianfenius.
10.Hæc(inquit)interrogatio , quis credi hic( inquit) nonie brachioru no accipitur
dit audituinoftro:paucos aut raros fignifi pro brachiis humanis,vt quidã inepte fa-
Chryfoft. cat,qui crediderunt.Eodem modo Chry tis accipiut, intelligétes oblationê de his,
Aug. foft . fuper Rom. 10. & Aug. fuper Ioan.
loan.II. quæ propriolabore acquirütur datu bra-
12.Propterhanc incredulitatem in Con- chiorü,fed accipiturpro armis dextris ho
cilio fuo dicebant Iudæi:Quidfacimus,quia ftiarum , qui in facrificio pacificorum,
Tertull
hic homo multafignafacit? vide Tertullian. cum pectufculo cedebant facerdoti , quia
Athana. lib.1.aduerfus Praxeam, Athanaf.lib.de in Leuitico vbilegiinus de armo dextro
Cruce & Pafsione. Exod. 29. Leuit.7.8.9.Num. 18.Deut.
7 . Sic etiam intelligiturillud Efai. Iurauit 18. Græcè eft Beanxiop de op bra hiū
Efai.62. Dominus in dexterajua:er in brachiofortitudi feu armus dexter. Cæteru quia verfio vul
nisfue :fi dedero triticum ultra inimicis tuis. gata pro authentica retinenda eft, & quia
G 3
paulo
BRACHIV M.
paulo ante dixerat Ecclefiafticus ,purgate tur ab hominibus , quod eft illorum
cum brachiis. Ideft cum operibus bonis fupplicium æternum . Nec te moueat
Glof. Ordi. brachiorum tuorum : non inepte expo- quod vbivalgata vertit proiiciam vobis
Interlineal, nunt Gloffaordinaria , & Gloffa inter- brachium, Pagninus & Vatablus fecuti Pagninus.
Lyran.. Vatablus,
linealis , & Lyranus datum brachiorum Hebræos , vertunt increpabo vobis ſe-
tuorum , eleemofynam de proprio labo- men,quia vox Zeròa , quæ fcribitur tri
re. Quod fi cui placeat expofitio Ianfe- bus literis , apud Hebræos , cum
nij , referuet vulgatam verfionem , & in- quibufdam punctis, fignificat brachium .
telligat oblationem armi dextri multa Exod. 6.& 15.& Iob. 26. & 40. Si ha-
rum victimarum ,ideft facrificij volunta = bes brachium ficut Deus in quibus lo=
rii , quod tufponte vouifti , & propterea cisfcribitur fi verò cum aliis pun-
dicitur datum brachiorum tuorum , fi- tis fcribatur , fignificat femen. Sed ifti
ue dextri armi facrificij tui multiplicis. Hebræi variatis punctis adulterantfcri-
Praterea de vaftatione Damafci ab Af pturas. Iamverò quia armus brachij dex
9
Efai.17. fyriis , & paucitate populi, qui poft capti tri dabatur facerdotibus , brachium dig-
uitatem remanebit dicit Efaias Eterit nitatem fignificat facerdotum.Sic dictum
Hierony. ficutcongregans in meffe quod reftiterit , & eft Heli facerdoti. Et præcidam brachium
brachium eius fpicas leget. vbi Hierony- tuum , & brachium domus patris tui, vbi Greg.
mus , tampauci ( inquit ) remanebunt Gregorius , fuper. 1. Reg. 2. Brachium 1.Reg.2 .
in Damafco , quam folent poft meffores, ( inquit ) eius , & domus patris eius Do-
pauca remanere fpicæ,&c.hac ille. Ha- minus præcidit , quia & fummos Iu-
bet autem emphafim quod dicit : Bra- dææ Pontifices , & minores facerdo-
chium eius fpicas leget. Ideft brachium tes ab immolatione veteri penitus am-
alioquin robuftum ad cor cutiendas tur . mouit. Hæc ille, quamuis fenfus ifte fit
Lyran.
res excelfas, & cedros Libani confringen myfticus , nam vt notat Lyranus fuper
Luc.18. das ,fpicas leget refiduas poft meffem . Sie hunc locum hoc impletum eft tempore
omnis quife exaltat humiliabitur. Econtrario Salomonis , qui abiecto de fummo fa-
verò qui fe prudenter humiliat , ideft, qui cerdotio Abiathar de ftirpe Heli , inſti-
doctrinam Saluatoris amplectitur dicen- tuit Sadoch fummum facerdotem , qui
Matth.11. tis: Difcite à me quiamitis fum, humilis cor venerat de progenie Eleazar , vt habetur
Ecclefi , 21. 3.Reg.2.
de.Præterea legimus Ecclefi. 21 , Ornamen 3.Regum .
tum aureum prudenti doctrina: quafi brachia In eodem fenfu explicat Hierony- 1I
le inbrachio dextro. Quia pulchra eft do- mus illud Efai. 51. vbi Dominus ait: Hierony.
Arina cum recta operatione, iuxta illud : Et brachia mea populos iudicabunt. Ideft, Efai. 51.
Matth.5. Quiautemfecerit, & docuerit hic magnus uoca Apoftoli & facerdotes , qui fecundum
bitur in regno.
facerdotalem poteftatem brachia Dei
ΙΟ Brachium pro armo hoftiæ capitur,vt appellantur , de quibus apud Matth . Matth.19.
nume 8.tetigimus . Sic legimus Malach. Sedebitis fuper fedes duodecim , iudicantes
2.vbi reprobis facerdotibus Dominus di duodecim tribus Ifrael. Denique brachia
Dan. II.
Malach.2. cit: Ecce ego proiiciam uobis brachium : & dif vocantur milites auxiliarij , fic Dan. 11.
pergam fuper uultum ueftrum ftercusfolennita Brachia Auftri , funt milites auxiliarij
Hierony. tum ueftrarum.vbi Hierony.Iuxta quod no Regis Agypti ad Auftrum vergentis
Lyran
tauimus num.8.ait Sacerdotibus quafda cum ducibus. vt exponit Lyranus ibi
partes victimaru referuari,inter quas erat dem. Quia ergo Apoftoli , quafi mili-
Leuit.7. armus brachij dextri, Leuit.7.num.18. & tės vel Duces auxiliarij funt exerci-
Deut, 18
Deut. 18.Secundum legale præceptum , tus Chrifti , quos mifit ad mundi con-
hoc(inquit)vobis proiiciam, ideft non vo uerfionem , recte brachia Dei appel
bis tribuam,nec fubinde reliqua vobis ad lantur . vnde Ioan. 20. dixit illis Si-
fubftentationé , & honorem data, &c.Cæ cut mifitme pater , & ego mitto uos. Ideo
teru facerdotibus nouæ legis , ficut maius &adiutores Dei vocantur abApoftolo: 1.Cor. 3.
Matth.s . præmiu promittitur videlicet, Quifecerit, Dei adiutoresfumus .
1-2
docuerit,magnus uocabitur in regno celo- Sic etiam de Ecclefia fubty po mu-
rum. Sic fi infatuentur , ficut fal infa- Pro.si.
lieris fortis legimus : Roborauit bra- Beda.
tuatum mittuntur foras , & conculcan- chiumfuum. vt exponunt Beda & Gloffa. Gloffa:
vbi
BRACHIV M. 236
vbi per brachium dignitas præfertim fa- quid facitis , omnia in nomine Domini noft
cerdotalis intelligitur. Ecclefia quippe iefu Chrifti facite.
duo habet brachia, alterum Ecclefia ticu, Brachiu quandoque denotat violenti 15
alterum vero feculare ,roborauit autē bra tyrannidis.lob Eiulabunt,propter uim bra ob.35.
chium Ecclefiafticum vfque adeo , inter chij tyrannoru, & Pfal . Contere brachium pec- fal,9 .
huius mundi tentationes& omnigenas im catoris, maligni.Ideft Antichrifti, vt ex
Math.16. pugnationes,vt de illa dictum fit : Matth. ponit Aug. Quia propter electos breuia Matth.24.
Aug.
16.Etporte inferi non præualebunt aduerfus buntur aies illi. Sic etiã explicant Hiero. Hierony.
lanica eam.Quamuis autem Ianfenius , & quida & Lyra.fuper Pfal.9 . Item. 2. Paral. 32. Lyran..
alij putent hic iuxta literam fermonen ef- Rex. Ezechias dixit populo fuo de Re - 2 , Paral. 32 ,
fe de muliere coniugata , inelius tamen ge Senacherib. Cuillo eft brachii carneй : no
Lyran. Lyranus ,metaphoricam dicit effe locutio bijcum autě Dominus Deus nofter..
R.Salo, në ,& licet, ipfefequutus R. Salomonem , Brachiu fimiliter fignificat fortitudinë 16
per hac mulierem fortem , fapientiam in- Hier.17.Maledi &us homo,qui confidit in homi Hier. 17.
Gloffa
telligat : melius Gloffa & doctores Eccle neer ponitcarne brachiu fuum, & in Ofe. de joie.7.
fiam exponunt Chrifto coniunctam.Hçc tribu Ephraim Dominus dicit: Ego confo:
eft enim illa mulier.de qua Dominus di- taui brachia eoru, & ipfi cogitauerunt contra me
Marth,13
xit:Simile eft regnum cælorum fermento, quod malitia . Quia videlicet rege Dominus fe-
acceptum mulier abfcondit infarinefatis tribus cit Ieroboa de tribu Ephraim :& ipfe ado
donecfermentaretur & totum, vt ergo fermen rare iufsit vitulos aureos . 3.Reg. 12.vt ex 3.Reg.12 .
tum Evangelij ad conuerfionen maſſæ ponit Hierony. Quod myftice referri po
totius mundi temper iret fub fide Trinita teft ad Pharifæos , quorü mortuos Domi
tsi, roborauit brachium fuum . nus fufcitauit , & languidos curauit : ipfi
13 Brachiafempiterna vocātur auxilia di vero congregato Concilio morte eius ma
uina.veletiam Angeli , per quos primum chinatifunt dicentes : Quidfacinus ,quia hic loan.11 .
Deus Sinagoga , deinde vero Ecclefiæ fa homo multafignafacit: Ioan.11 .
uet. Sic legimus in benedictione qua In codem fenfu de Antichrifti fortitu
Deut.33. 17
Moyfes benedixit populum Ifrael : Afcen dine , & potentia conterenda Hierony
Hierony.
for celi auxiliator tuus :Magnificentia eius dif mus intelligit illud Zach. O paftor idolum, Zach.ii.
currant nubes : habitaculum eiusfurfum, & fub c.gladiusjuper brachium eius.Sic etiam ex
terbrachiafempiterna. Eiiciet àfacie tua inimi ponunt Cyrill. Gloffa ,Rupertus, & Lyra Cyrill.
atablus, cum.vbi Vatablus exponit , Deum dici- nus. Quia propter electos breuiabuntur Gloffa.
afcenforem cali , quia in cælo habitat , & dies illi. Hoc eft brachium illud excel- Rupert.
per metaphoram dicitur, quafi fuper nu- fum,dequo Iob. Et Brachium excelfum con Lyran,
Matth . 24 .
bes equitare , & quafibrachiis fempiter- fringetur , quamuis Gloffa de poten- Iob.38.
nis protegere populum Ifrael, cui præftat tiafuperborum dictu n putet : per excel- Gloffa.
Lyran lentiam vero de Antichrifto , & de Sata-
auxilium.Lyranus in Hebræo legit : bra-
chia feculi , quæputat effe Angelos , fu- na .De impio quoque exponit illud Iob . Iob.18 ,
Matth.16. per quos Deus federe dicitur , & per quos Confumat brachia illius primogenita mors.
protegit Ecclefiam ,ita vt de illa dicat. Et
Ideftpotentiam illius confumat diabo-
porte inferinonpræualebunt aduerfuseam. lus , qui primogenita mors dicitur pro
14 Brachium dextrum funt opera virtu- pterea quod inuidia diaboli mors intra-
Gloffa.
tum ,fic exponit Gloffa,Lyranus, & Vata uitin orbem terrarum . Sicut explicat Be- Sap.3.
| Lyran. Beda.
Varablus. blus illud Cant. Pone me ficutfignaculumfu- da , fed Vatablus vertit primogenitus Vatablus .
Cant-S pracortuu :&fignaculumfupra brachium dex mortis , ideft morbus lethalis. At D: D.Thom.
tru.Quia quod valde diligimus fupra cor Thomas , & Lyranus explicant primo Lyran.
ponimus,& in brachio ad memoria quæ genita mors, ideft in tempeftiua, violen-
da ligarefolemus , fic ergo in operibus bo ta præter naturam , quæ dicitur pri-
nis memores Chrifti fponfi iugiter effe mogenita:quia ante tempus naturale fuc-
debemus,vt omnia, in eius gloriam refera cedit.
Matth.s mus.Ideo dicit: Sic luceat lux ueftra coram ho Brachij proximi fui carnem deuora 18
minibus :ut uideant opera ueftra'bona:&glorifi re,eft proximum fuum diuitijs , & rebus
cent patrem ueftrum ,qui in cælis eft.vnde Pau neceffariis ad vitam expoliare , vt no Arias Mon-
1.Cor.10 .
lus ait.Siue manducatis,fiue bibitis , fiue aliud tat Arias Montanus in idiotifmis lingua canus.
G4 Hebræa
BRANCHIA , BRV CHVS.
Efai.9 .
Hebrææ. Sic Efai. 9. Vnufquifque carnem intelligentia literali illius loci foel. 1.vbi loci..
brachyfui deuorabit, Manaſſes Ephraim,& E- dicitur:Refiduum eruca comedit locufta, re
Vatablus. phraim Manaffe m. Ita etiam explicat Vata fiduum locufte comedit Bruchus : & refiduum
Hierony blus.putat autem Hieronymus , hoc de- Bruchi comedit Rubigo. De quo funt tres
cem tribubus contigiffe, dum pro fuis re- fententiæ, prima Hebræorum tam iunio
gibus eligendis, aliæ contra alias ciuili bel rū quam veterum, quatuor annos conti-
lo diffecabantur,fed contra Hierufalem iu nuos in Iudæa fecundum literam viguif
giter concordabant . Sic Hæretici inter fe fe famen , propter has peftes infrugum
Luci difcordes cotra Ecclefiam iugiter confpi arborumque perniciem,fibi in vicem fuc-
rät.Sed omne regnum infe diuifum defolabitur. cedentes.Idem tenet Ruffinus contra Hie Ruffinus,
ronymum ,quæ fententia inde minus red
CAPVT LVI. ditur verifimilis,quod non conftet fecun-
dum fcripturas,quando ifta fames accide
Branchia. rit. Secunda fententia eft Theodoreti , & Theodor.
Lyrani , quæ in eo concordat cum prima Lyran.
RANCHI Afunt opinione quia vere hos quatuorannos iux
in pifcibuspartes iuxta ta litera quadruplici pefte prædicta labo-
ceruicem , folis more ralle dicit:addit tamen in figura quadru-
hiautes, quibus anheli◄ plicis hoftis, qui Iudæam vaftaturus erat ,
B tum reddere , ac per vi diuina prouidétia difponete , id accidiffe .
ces fpiritum recipere Tertia denique fentet a eft Hierony . que Hierony. !
Plin. exiftimantur, & vt Pli omnes fere latini fequutur,nullas huiufmo
nius ait libr.9 . branchiæ non funt Bala- difuiffe locuftas , aut bruchos,fed fub co-
nis, neq; Delphinis,hac duo genera fiftu ru metaphora,Chaldæoru & aliarum na-
tionum contra Hierufalem incurfione fuif
lis fpirant,qua ad pulmonem pertinent,
Balanis à frontefunt . Delphins à dorfo. fe á Propheta prædicta : & fundamentum
Hinc intelligimus pifcem illum quia ag- huius fententiæ eft,quia fubdit Propheta.
greffus eft Tobiam Iuniore, pedes in flu- Gens enim afcendufuper terràfortis, c.De-
uo Tigri lauantem,minoremfuiffe Bala inde quia tá fæua famem,fi eueniffet , fcri
na:vtpote branchias habenten fic enim ptura certe non illam præteriffet intactā.
Sed ait Theod.camfame ab Amos Pro- Theodoret,
legimus: Etecce pifcis immants e2uit, ad de uo Amos.4.
randum cum,& c.Et dixit ei Angelus:apprehen pheta narrari. Vbi Dominus ait. Percuf=
de branchiam eius, trahe eum ad tc.Vbi no = fi uos ucnto urenti.At qui non ad vertit pla-
ne Theodoretus , illud ad dece tribus di
tanda eft follicitudo Angelorum cuftodie
tium nos & munus illuminandi, de his le- &tum ab Amos , non aute ad Hierufalé : de
Matth, 18.
gimus Matth.18.Angelicorum uidentfaciem qua loquitur Loel.Nec ad re eft quod Ly- Lyran :
patris meiqui incaliselt. ranus & Vatab. dicunt :hanc effe famem Vatablus,
fepte annorum fub Elifeo, quia loel poft 4.Reg.s.
CAPVT LVII. Elifeum prophetauit,quod & R.Salomo, R.Salom.
R.Dauid , ex Chronologia Hebræorum, R.Dauid.
Bruchus. quam vocant fedet holam,ingenue faten
tur.Porro per metaphoram que druplici
RVCH VS Hebraicè dicitur genere vermium Iudæam fore vaftandam
Ielec,fic leges Nah. 3.& Ioel. 2. de- Ioel Propheta prædixit: quæ quatuor Mo
I B ducitur à radice Lacac lambere. Bru
narchias fignificant fecuaum antiquiores
Hebræos,fcilicet Chaldeos,Perfas ,Mace
chus eft vermis de genere locuftarum,ma
gnoventre,grauior ad faltum , voracitate donios & Romanos, quod etia putat Ly- Lyran.
verò infignis numeratur inter animalia ranus ,Item Rupertus.Sed Hieron . regat uper.
Leuit.11: Perfas ,contra Iuda & Beniamin, de qui- Hierony:
munda Leuit.11.vnde his vefcens Ioannes
Baptifta nonfaciebat cotra legem, quãdo bus loquitur loel expeditione feciffe : Le-
cibus eius erat locufta,alas autem Bruchu gitimus ergo fenfus eft,quatuor incurfio.
Nahum:3.
habere,more locuftæ cóftatNahum . 3.Bru nes eiufdem gentis Babylonicę fignifi-
4.Reg.24
chus expanfus eft:er auolauit, cari,de quibus mêtio fit 4.Reg.Has figgil & 25 .
2. Eft autem di ceptatio inter doctores, de latim numeratas inuenies à Fran.Ribera, F.Ribera
fuper
BRVCH VS. 337
fuper Ioelis. 1.Ad mores verò totidem in expofitio Hieronymi,cui confentit Theo Hiero.
Theodo,
curfionesfaciunt, diabolus,mundus ,caro, doretus .
& mors.contrafingulas animas. Eruca in Bruchi in fcriptura multitudinem ho
cipit ideft caro,qua concupifcit aduerfus ftium fignificant. Sic de Babylone vaftant
Galat.s
fpiritum. Hæc deuorat innata nobis vir- da fub Cyro à Medis , & Perfis , dicitur
Hiere.si.
tutum initia , deinderefiduum carnis co- Hierem.5.lurauit Lominus exercituum per
medit mundus quafi locufta volatilis animamfuam , quoniam replebore hominibus;
quæ ventorum flatu, huc illuc impellitur. quafi brucho. In quo Babylonis Imperij co
Refiduum autem mundi diabolus deuo- fummatio prædicitur : quia bruchus ante
rat, qui quafi Bruchus latiori ventre nun quam alas habeat,infidet herbis, quas ra-
quam faturatur, refiduum denique diabo dicitus deuorat.Ad mores autem , otiofæ
li repentinafæpe mors quafi rubigo con- cogitationes brucho plane merito compa
fumit, dum ad poenitentiam agenda fen- rantur.quæ antequam alas habeant,ad fu
Matth. fum aufert.Propterea Dominus dicit: Vi- giendum infident cordi , & femina verbi
Luc.12.25
Matth.24. gilate quia nefcitis diem neque horam,& , Be4= Dei pullulantia radicitus deuorant, ideo
tus illeferuusquem cum uenerit Dominus,inue- Dominus dixit operariis:Quid hicflatis to Matth. 20 .
nerituigilantem. Item: Sint lumbi ueftri pre- ta die otiofi?
cincti,& c. Et fifciretpaterfamilias qua bora Anni quos comedit bruchus,funtope5
fur, & c. ra meritoria in gratia facta , quæ fuperue-
Cæterum & ille locus difficultatem nienti lethali culpa mortificatur. Sed per
3
Efai.33 ingerit Efa.Congregabuntur fpolia ueftra , fi- pœnitentia reuiuifcunt . Sic legimus Ioel Toel.z.
cut colligitur bruchus cum foffe plene fuerint 2.Et reddam uobis annos, quos comedu iscuția
de co.In hoc exponendo in varias autores bruchus, & rubigo , eruca. Vbiexponit
Hiero .
Glof. fententias diuiduntur , Gloffa & Lyran. Hieronymus,fterilitatem præteritain , in
Lyra. de exercitu Senacherib dictum putant. nouam fœcunditatem temporalium ,
QuodoRexEzechias fpolia collegit Afsy fpiritualium bonorum panitentibus con
riorumin numera quafi bruchum . Sed uertam.In hunc fenfum Dominus in Eua
4.Reg.20. Hieronymus dicit hanc expofitionem gelio clamat. Venite ad me omnes quilabora- Matth. 11.
Hiero .
effe Iudæorum, myfteria legis gratie de- tis, oneratieftis : ego reficiam nos. Ideft
ftruentium ,& intelligi potius debere de qui vexati eftis ab omni genere tentatio-
predicatione Apoftolorum,fub protectio num,carnis,mundi , dæmonis , & mortis
nemagniconfilij Angeli Chrifti : de quo impendentis, iamque fæuire incipientis,
dicit Efaias : Auoce Angelifugerunt populi: ego reficiam vos , & liberabo , ita vt quæ
quia Gentiles atque tyrannos fide impug per peccatum perierant , per poenitetiam
nantes repreffit Chriftus,& eorum fpolia reuiuifcant.
inftarbruchi fine numero dêdit Ecclefiæ. Bruchus dicitur auolare ,quando mul 6
Tuncin Apoftolis, & martyribus , imple titudo fugiens hoftes fuos deferit propriā
Matth. 5. tum eft. Beatimites quoniam ipfi poffidebunt ciuitatem.Sic de Niniuitanis fugientibus
Joan. 15 .
terram .& illud :Ego pofui uos,ut eatis, fru= hoftes Chaldæos , qui Niniuem ceperant,
tum afferatis.Et certe caput hoc Efaiæ ad
& exponit Hieronym. illud Nahu. Brachus Hiero .
calcem vfque vaticinium effe videtur de expanfus eft : & auolauit. Quia Niniuitani Nahum.3,
Ecclefia Chrifti . Quia concludit. Populus quafi bruchus in fua ciuitate refederant,
qui habitauit in ea , auferetur ab eo iniquitas. quafi in fepe, vigente frigore , fed incalef-
Quod non nifi per Chriftum factum eft. cente fole,totus auolauit : Ideft in calefce
1 Cyril, Tertia nihilominus expofitio eft, Cyrilli, te perfecutione Chaldæorum , Niniuem
Proco. & Procopij Gazæi , qui fub lege quidem ciuitatem , in qua delitiis affluebant,
gratiæ hanc impletam prophetiam arbi- deferuerunt . Sic & mundani incalef-
trantur:Sed contra Hierufalem à Tito, & cente febri lethali mundum, in quo volu-
Vefpafiano deſtructam , cuius fpolia colle ptatibus indulgebant deferere compellü-
Luc.19.
gerunt Romani,de quo Dominus : Circun tur , & auolare quafi bruchus,ficut auola-
dabunt te inimici tui uallo . Sed quia dicitur. uit diues ille purpuratus . Dicit etiam in Luc.16.
A uoce Angelifugerunt populi,& ab exaltatio- eodem loco Propheta ad multitudinem
ne tua difperfæfuntgentes:quas idolatras in- Niniuitanam. Peribis gladio,deuorabit te ut
telligimus , & non Iudæos , magis placet bruchus,congregare ergo ut bruchus. Quafi di
Gg S cat vc
BVBAL V S.
cat vt notat Lyranus quantumuis congre tur Leui.11 .& pulchros eius oculos appe Leuit.11.
ges copias tuas , non euades : fed gladius tut volucres,typufq; eft peruerforu homi
vorabit te , ficut bruchus folet extingui, nu, de quibus loa.Dilexerüt homines ,magis Ioan, 3 .
quado foffe implentur brucho,vel fi mul- tenebras,quä lucem:erant enim mala,eorum ope
titudo tua fuerit vt bruchus , gladius etiã ra: Quidautem denotat bubonem auem
hoftium congregabitur contra te vt bru malignam effe, & nihilominus mundam?
chus:ita licet magna effet multitudo Hie nifi fideles fide muda præditos inter alios
rufalem,fleuit Dominus fuperillam: quia reperiri qui tamen reprobi fint.
plures futuri erant inimici cius : Et circun-
Luc.19, dabunt,inquit,te inimici tui uallo.
CAPVT. LX.
CAPVT LVIII.
Bucella.
Bucella panis ponitur interdum pro mentum : nin manducet etiam rem fa
2
Prou.28. re vili,fic de iniquis iudicibus dicitur: Ifte cramenti , quæ eft gratiæ donum , ideſt
loan.7. probucellapanisdeferit ueritatem .Dihis Dis Euchariftia , quæ interpretatur bona gra-
Joan.8. ait:Nolite iudicarefecundumfaciem , & uosfe- tia
cundum carnem iudicatis.
Clangor
BVCCINA.
Clangorque buccine uehementius per ftrepebat. &folennitatis tubarum , & quidem tuba
rum feftiuitas celebrabatur fecundum tra
Fiebat autem ftrepitus ille angelico mi-
Lyranus. nifterio, vt notat Lyranus . Cæterum in ditionem Hebræorum , quia Ifaac die pri
promulgatione legis gratiæ non buccine mo menfis feptimi ereptus ab immolatio
terror auditus eft: sed aperiens, Chriftus :os ne dicitur & aries pro eofubftitutus . Ideo
Matth. 5. cornu buccinatur illo die,quia : Aries here Genaz
juum,docebat eos,ideft Apoftolos :ideft non
iamos prophetarum ,hoc eft tubarum aut batcornibus inter uepres : & vfque hodie vo-
catur à Iudæis feftum cornu. Sed vt in-
buccinarum ftrepitum , fed dulciffimam
vocem oris fui , præconem faciens Euan- quit, Radulphus in præfatione libri. 17. Radulph,
in Leuitic.feptimi menfis Neomenia , &
gelij,& in Petecofte promulgatorem mit
Act.2. tens Spiritum fanctum : quandofactus eft re buccinatio , typus erat legis gratiæ, quæ
pentede celofonus,tanquam aduenientisfpiritus ab Spiritu fancto feptiformi dono in die
A&
t.2?
uchementis. Pentecoftes,promulgari debebat.
Buccinarum vfus Iudæis fuit in bel- 5
3 Buccinæfonitu promulgabatur in le
Leuit.7. geannus quinquagefimus iubilçi , in Le- lo , fic Iud. 3. Aioth cum occidiffet Eglon Iud.3.
uitico : Clanges , inquit , buccina menfe fepti- Regem Moab, &c. Statim infonuit buccina
mo,& c.Etuocabis remiffionem cunctis habita- in monte Ephraim . Et certe prædicator per
toribusterræ ueftræ. Eodem modo legimus Aioth ducem, & iudicem figuratus , prius
Iofue.6: apad Iofue:Tulerunt jacerdotes arcam Domi fuperare diabolum bonis operibus de-
mi,&c.Etfeptě buccinas,quaru in iubilæo ufus bet: quàm buccinet verbü Dei, vt implea-
tur in illo:Qui autemfecerit, & docuerit , hic Matths .
eft.Nec mirum fi in anno iubilei legis ve=
magnus uocabitur in regno cælorum.Sic etiam
teris buccina concreparent, quia non qui Iud.6 .
dem peccatorum remifsio fiebat in lege, Gedeon prius deftruxit Ara Idoli Baal,
fed debita ciuilia duntaxat remitteban- deinde fequitur in textu: Spiritus autem Do
mini induit Gedeon : qui clangens buccina conuo
tur. Porrò in lege gratiæ linguis igneis
A&t.z. Apoftoli Spiritu fancto pleniprædicant cauitdomum Abiezer . Sicprædicator con-
Euangelium, quia lex eft charitatis. culcato dæmone , & indutus gratia Spiri-
Buccinæ quoque concrepabant apud tus fancti fecurus clangit Euangelij bucci
4
Iudæos , initio fingulorum menfium in na :quia indutus fpiritu Domini ,quiignis Deat
Pfal. 30. Nouilunio, Sic legimus in Pfa.Buccinate in confumens eft ,iam illi quadrat illud Mat Matth.s
thæi:Vos eftislux mundi, Item Gedeon cũ lud.7.
Neomentatuba : in infigni die folennitatis ue-
Lyranus. ftre.Vbi Lyranus notat Iudæos inomni- trecentis viris Madianitas aggrediens ,no
bus nouiluniis,Ncomeniæ feftú celebraf- prius clagere buccina cepit, quam confra
fe ob recordationem beneficij diuinæ gu &tis lagenis lumen oftéderet, & quia prę-
bernationis : quia vt idem ait fuper illud dicator confractis paffionibus terrenis
numer. 2 8.Incalendis autem, &c. mutatio- quafi lagenis , lumen boni exempli debet
nes inhoc mundo inferiori , magis appa- oftendere,vt buccina clangat Euangelica.
rent fecundum innouationem lunæ : di- Sic & ad canendum buccina verbi Dei,
in excelfo virtutum vertice flare debet
cebaturque noua luna, quando poft con- Hierony.
iunctionem cum Sole incipit apparere , Ecclefiafticus doctor , vt infinat Hierony Hier, 6.
duratque menfis lunaris viginti nouem mus fuper illud Hierem . InThecua clangite
dies,& duodecim horas . De quo latius buccina. Thecua inquit , vinculus eft in mo
agemus ,in verbo Calende ,& Neomenia . te fitus , quindecim millibus à Hierufale
Ianfe. feparatus : vbiclangere buccina iubet , vt
Cæterum Ianfenius fuper locum Pfalm.
propofitum ait, non fieri mentionem hic fe præparent ad refiftendum Nabucho-
de quocunque fefto Neomeniæ , fed de donofor venienti . Quæ omnia ad Eccle-
Neomchia fpecialiter feptimi menfis iu- fiam referimus . Hac ille . Ergo inEccle-
bilei : quia fubiungitur , in infigni die ſo- fia ex alto virtutum faftigio buccinare de
lennitatis veftræ: & ita tenendum eft.Ná bet prædicator , vt populus refiftere dia-
vt notat Orige.homil . 2 3.in Numeros,fi bolo poffit,vnde Ezech . Situlerit populus Ezec. 33
Orig. terræ uirum unum de nouiffimis fuis,& confti.
cut dies feptima Sabbati , erat ſancta : fic
& menfis feptimus , ideft September , & tuerit eum fuperfe fpeculatorem,er ille uiderit
feptimus annus. Dies ergo primus fepti gladium uenientem fuper terram, & cecinerit
mimenfis honorem habebat Neomeniæ buccina,& c.Audiens autem quifquam ,fe non ob
feruauerit:
BVTYRV M. 139
feruauerit:fanguis eius in ipfoerit. Vbi Hiero uideat riuosfluminis torrentis mellis , er buty-
nymus fpeculatorem abhominibus con- ri:ideft non fruatur affluentia rerum tem
ftitutum hanc habere obligationem dicit, poralium,vt exponit Lyranus,myftice ve Lyranus.
quanto magis qui conftitutus eft à Deo ro dicit Gloffa riui torrentis, lactis & bu- Glof.
debet pericula irę Dei populo prędicare: tyrifunt fides, fpes , & charitas , quæ quafi
quod vt ei fides adhibeatur , in alta virtu- riui profluunt ex Chrifto, qui fons eft vi-
tum fpecula cunctis profecto debet emi- tæ ,vel iple Chriftus fluuius eft mellis , &
nere popularibus , cauendum enim eſt, butyri,vbi mel eft diuinitas,butyrum hu-
Hierony: vt ait hoc loco Hieronymus , ne delitiis , manitas. Hunc fluuium ,vt viderent Ma-
ventrique , & otio feruientes , honorem gi ab Oriente venerunt: & viderunt, im-
nos accepiffe putemus : non minifterium. pius autem Herodes non vidit : neque à Matth,2.
Hæcille. longe quidem.
6
Poftremo buccinæ vfus erat in bello: Butyrum & mel manducat homines,
3
non folum ad incitandum ad congreffum in regione fertili , etiam ab hoftibus vafla Hiero.
prælij militem : Sed etiam vt caneretur re ta . Sic exponit Hierony. illud Efai . de Efai.7.
ceptui:vt fe milites in caftra reciperet.Sic Iudæa deftructa à Chaldæis : Et erit in
2.Reg.2. legimus 2.Reg. cum effet bellum inter tri die illa , nutriet homo uaccam boum , & duas
bum Iuda,& tribus alias Ifrael :, Infomuit oues: pre ubertate lactis comedet butyrum:
2.Reg.18.10abbuccina : ftetit omnis exercitus : necper- Butyrum enim & mel manducabit omnis homo .
fequutifunt ultra Ifrael. Item 2.Reg.cum oc Eadem abudantia fignificatur à Iob , vbi
Iob. 29:
cifus effet in prælio Abfalon, dicit fcriptu agens defua priftina profperitate dicebat:
ra: Cecinit autem loabbuccina: retinuitpopu Quandolauabim pedes meos butyro. Ita expo
tum:ut non perfequereturfugientem Ifrael : no- nit Diuus Thomas , quia fi liquor aliquis D.Tho .
lens parcere multitudini : in quo clementia pretiofus abudat, ad lotionem pedum re
Ducis commedatur, & Principis manfue ferri folet , vt fi quis dicat lauabam pedes
Matth.5. tudo:vt parcant multitudini , iuxta illud: meos balfamo , præabundantia liquoris , Iob.29,
Beati mites: quoniam ipfi pofsidebunt terram . Myftice verò quando Ecclefia Sanctis
Et rurfus dilectio laudatur fratrum , etiam abundat predicatoribus,qui cum Apofto
inimicorum, iuxta illud . Diligite inimicos lo dicant: Lac uobis potum dedi , & quibus 1.Cor . 3.
Matth.5 .
ueftros, ere. Eft autem frater omnis qui ad quadrat illud Cant . Fauus diftillans labia Cant.4
huc poteft effe beatus. tua mel, & lac,fub lingua tua , ideſt doctrina ,
efttibiconfiliorum inftar mellis , & com-
carien
BVXVS , BYSSVS .
8 Præterea reges etiam , & iudices bo- fuiffe Romam ad huc gentilem fub Im-
num exemplupræbere debent,ficut olim peratoribus impiis : qualis in fine futura
Para. Dauid, de quolegimus : Dauid erat indutus eft Hierufalem fub Antichrifto : Amicta
Apoc.18.
ftola byffina.Item vniuerfa iuftorum Eccle byffo,& purpura, cocco. E contrario veio,
fia,& omnes animæ Chrifti fponfæ,iuxta duo illi Prophetæ Enoch, & Elias prædi-
Apoc.19% quod de fponfa legimus : Venerut nuptiæ ag cabunt amicti faccis . Item de Tyriquon- Apoc.11.
ni, uxoreiuspræparauitje, & dat eſt illi ut dam opulentia, & fuperflua pompa dici-
operiatfe byffino fplendenti : quæfunt iaftifica- turapud Ezech.fub figura nauis : Byſſus ua
tionesfanctorum.Soli quippe mundo corde ria exAgypto texta eft tibi inuelum, ut ponere Ezech, 27 .
videbūt Deum, vt paulo ante dicebamus. turinmalo.Ettame Tyrus illa fuperba flu-
Matth, s Sic de Ecclefia fubtypo mulieris fortis Sa Etibus maris abforta iacuit, donec ad præ
lomon ait: yffus & purpura indumentu eius. dicationem Euangelij refipifceret: Quan- Mart.15 ,
Beda. Vbi Beda Byffo,inquit induitur Ecclefia do. Mulier Chananæa definibus illis egreſſa,
Prou.31, cumcaftigant iufti corpora fua charitatis clamauit adChriftum dicens : Miferere mei Do-
Gloff. ardore.Eodemodo exponit Glo . & Lyr. minefili Dauid? Quod quidem magis illi
Lyranus, byflus itaq; caftitatem , purpura verò de- profuit,qua opulentia Tyri.Quidenim pro
notat charitate. Hæc eftveftis illa nuptia deft homini,fi uniuerfum mundum lucretur, ani=
March 2 lis de qua fit metio, Matt. 2 2.De his vefti meuerofue detrimentum patiatur. Matt.16,
Scripturarum ,
THESAV-
241
THESAVRI
DIVINARVM SCR I-
PTVRAR V M.
Liber tertius .
PROEMIVM AD LECTOREM .
ginta
AD LECTOREM . 242
ginta habent Dominum ad Noë dixiffe : effe Kiton , quòd verti debere putatfa- ne קיטון
Hierony. Colligensfacies arcam. Hieronymus verò uillam , quafifornacis fumum , fic autem
notat in hebræo legi : Meridianumfacies editio nollra vertit. Deinceps Gene. 2 2. Gen. 22 .
in arca, ideft feneftram ad lucem meridia vbi habent Septuaginta: Vade in terram
nam: quod retinet editio noftra latirta. excelfam : hebraicè,vt notat Hieronymus Hierony.
Gen. 8- Deinde in capite 8. Genefis Septuagin- eft:Vade in montem Moria, quem Sym
machus tranftulit montem vifionis,cuius Symmac ,
ta interpretes ponunt: Ceffauit aqua. At
Hierony. Hieronymus ait,in hebræo legi: Et reuer verfionem Hieronymus laudat.Sic aute
fe funt aque de terra , vt noftra tenet edi- editio latina traduxit. In eodem etiam
Gen.11. capit. 2 2.vbi Septuaginta tranftulerunt :
tio.Item Accedit, quòd in cap. 1 1.Ge-
nef.vbi Septuaginta tranftulerunt : Mor- Aries tenebatur in uirgulto Sabech. Dicit
tuus eft Aram in regione Chaldæorum.Hic- Hierony. Sabech non effe nomen pro-
ronymus adnotat , in hebræo effe in Vr prium ,fed fignificare vepretu: vnde vul-
אור
Chaldæorum, fic etiam habet noftra vul gata habet:inter uepres.
I I
Gen.12. gata.Deinde in cap.1 2.Gen.vbi Septua In cap.2 3.Genef.Septuaginta habet:
ginta vertunt: Proficifcens Abraham caftra Mortua eft Sara in ciuitate Arbee, quæ eft in Gen.23 .
metatuseft indeferto. Hieronymus notat conualle. Sed Hieronymus negat in he-
bræo effe conuallem, quare vulgata neq;
fecundum phrafim hebraicam , non tam
meminit conuallis : quomodo ergo non
defertum,quàm meridiem fignificari, &
Auftralem plagam, quòd habet editio eft Hierony? In eodem cap. vbi Septua =
vulgata,quæ fere femper regulam feruat ginta vertunt: Filios Heth dixiffe Abrah.e:
Hieronymianam , vt pro deferto vertat Rexà Deo estu.Hierony.aduertit, no effe
Auftrum. inhebræo rex , fed princeps à Deo es tu:
Prætereà cap. 1 3.Genef.vbi Septua- & ita vulgata vertit. Prætereà Gen.2 6. Gen. 26.
19
ginta vertut,vide ad Aquilonem,& Me- Septuaginta traducunt : Seminauit Ifaacin
Gen,13:
ridiem, & Oriente,& mare : pro eo quod terra illa , & inuenit in anno illo centuplum
Hierony. hordei.Hieronymus obferuat in hebræo Hierony.
Septuaginta dicunt mare,dicit Hierony.
in hebrao legi Occidentem, quàm regu- non explicari hordeum,nequefubintelli-
lam editio vulgata & hocloco, & vbique gi :fecundum quam adnotationem editio
feruat: Quis ergo neget effe Hieronymi? noftra folum vertit : Et inuenit centuplum.
Gen.15. Deinde Gen. 15. Septuaginta vertunt: Itemin cap. 24. Gene.Septuaginta ver- Gen.24.
Filius Mafeu hæres meus erit,filius ancillæ tunt: Egreffus eft Ifaac exerceri in agro.
mea. Vbi Hieronymus ait in hebræo le Vbi notat Hierony. non ad exercitium
gi:Vben,mefet,betht,quòd verti debet : Fi- planè corporale,fed ad orandum exiiffe:
Lus procuratoris mei ,fic auté vulgata ver- nam in hebræo habetur , vt loqueretur
tit editio.In eodem cap.habent Septuag. cum Deo. Sic & editio vulgata habet:
Ad occafum Solisecftafis cecidit fuper Abra Egreffus eft Ifaac ad meditandum in agro.
ham.Sed Hieronym.dicit: Vertendum, So- Denique ne prolixiorfim Hieronym.in Hierony
por.& ita vulgata retinet. Sopor irruitſu- qq. hebraicis in Genefim ad Septuagin-
per Abraham. ta ponit obferuationes,quibus verfionem
10 Item Genef. 1 7.Septuagintavertunt. Septuaginta in totidem locis corrigenda
Gen.17. Et ftatuam teftamentum meum . Hieronym. putat : in quibus omnibus editio noftra
verò obferuat , hebraicè Berith pactum vulgata, exceptis ex his quinque vel fex
cenfuram Hieronymianam ad vnguém
fignificare,& ita vertit editio vulgata. In
codem cap.habent Septuaginta . Rifit Sa retinet:quis ergo non videat luce meridia
ra dicens,necdum mihifactum eft ufque nunc: na clarius,hác effe Hieronymi verfione?
Sed in hebrço refert Hieronymus legi: Alioquin,quis effet Hierony.vfque adeo
Poftquam attrita fum ,facta eft mihi vo- ftudiofus, qui ne latum quidem vnguem
luptas .Vnde ad mentem Hieronymi la ab eius fententia & phrafi atque ftilo dif-
tina noftra vertit eleganter : poftquam con- creparet etiam in ipfo computo annoru,
Gea,19 fenui uoluptati operam dabo.Prætereà Ge- & vfque ad apices literarum ? Quid quod
nef. 19 Septuaginta tranftulerunt. Et cc- Septuag.venditum Iofeph viginti aureis
ce afcendebat flamma de terra quafi uapor. vertunt,quòd Hieronymus ait in hebrgo
Vbi Hierony. dicit hebraicè : pro fläma non effe ,fed viginti potius argēteis : & ita
Hh 2 tenet
PROE MIV M.
tenet editio latina. Item quòd Septuag. ginta.Refpexit Dominus ad Abel , & ad mu
neraeius.Cùmtamen è contrario in sq.
dicunt : Iofeph venditus eft in Agypto,
& emit eum princeps coquorum.Hicro- obfert affet ,magis fibi placere quod ver-
terat Theodotio, inflamauit Dominus fu Theodotio .
nymus cenfuit traducendum iuxta he
bræum: Emit cum princeps excrcitus: & per Abel. Sed fatis verifimile quidem cft,
ita habet latina vulgata . ipfummet Hieronymum hanc fuam fen Hierony.
12 Cæteru iam ratio nobis reddenda eft: tentiam in latina vulgata correxifle, quia
quare cum ex Septuaginta Hieronymi verbum Sahah ,quòd eft refpicere , nun-
cenfuris,fexaginta quatuor latina vulga- quam intota Scriptura facra fignificat in
ta retineat, in folis quinque velfex difcre- flammare,fed refpicere , afpicere ,animad
pare potuerit fi Hieronymi eft : qui non uertere.meditari ,confidere,inclinari, ( x-
debuit quidem ipfe à fe ipfo in his adhuc cæcare, remittere, quiefcere, dele&tari , vt
paucis diffidere? fed facilis , & expedita videre eft in dictionario fanctis Pagnini,
refponfio eft. Vel ipfum Hieronymum & in dictionario Bibliorum Regalium &
re altius confiderata, pro fua modeftia & Complutenfium,quòd & ante nos adro Hierony:
fynceritate mutaffe planè fententiam, vt tauit Hierony. Oleafterfuper Genef.4 . Oleafter .
illi alias moris eft , vel SedemApoftoli- Nam Exod. 5.vbi legimus . Non acquief=
cam in approbatione Hieronymianæ cantuerbis mendacibus , accipitur pro ac-
verfionis , hæc pauca iuxta Septuaginta quiefcere.Et Ifa.31 . vbi legimus: Nofunt 11a.31 .
retinenda iudicaffe Hieronymo ipfo co- confifi,accipiturpro confidere.Item vbile! Ifa.17.
fentiente.Nã quod illi moris fuerit,quan gimus Ifa. 17.Inilla die inclinabitur homo,
do fuit opus mutare fententiam in fauorē fignificat inclinari. Prætereà Iob 14.vbi Iob 14,
Septuaginta vel veritatis . verba ipfius eft:Recede paululum ab eo ,denotat recede- Pfal.118.
Hieronymi atteftantur fuper Ifa. 19.vbi re.poftremo Pfal. 11 8.vbi legimus : Dele
fic ait. Melius reor proprium errorem repre &abor in mandatis tuis , accipitur pro dele-
hendere,quàm dum erubefco imperitiam con &tari,nunquam autem pro inflammare.
fiteri , incrroreperfiftere , in eo quod tranſ- Deinde coiectura Theodotionis falli po
tuli: Et erit terra Iuda Ægypto in feſti- terat . Deus enim oftédere valuit fine ig-
uitatem. & ita pro feftiuitate correxit pa- nis inflammatione facrificium Abelis ac-
uorem dicês : Et erit terra Iuda Aegypto ceptaffe,vel voce de nube de lapfa,velAn
in pauorem. Iam verò quædam ex illis gelo miffo de cælo, velalio quouis figno
perpendamus,quæ aliter quam Hierony fenfibili,re ergo maturius confiderata,no
mus in qq. hebraicis cenfuerat translata luit tandem Hieronymus coniecturam,
funt in noftra latina vulgata :vt intelliga- quæ fallere poterat,in textum Scripturæ
mus merito ficut prius fuerant apud Sem facræ conuertere .
ptuaginta fuiffe retenta. Non diffimile eft quod in eodem Ge- 15
&to
AD LECTOREM . 243
eto infpiratus cognouit effe vere addita & publicè in Ecclefia quotidie decanta-
lumine fupernaturali,fic Ecclefia additio ta omnium aures occupauerat, ne muta.
nem illam: Egrediamurforas ,Spiritu fan- tio fortaffe multis fcandalum pareret. De
&to infpirata recepit , quare translatio la- inde quia Hieronymus aliam,quamtra-
tina vulgata no ideo non eft Hieronymi. duxit ad veritatem hebraica ad Sophro-
16 Illud tamen rogare quis poterit, quare nium non ad veritatem incorruptam,qua
cum Ecclefia Catholica verfionein Hie- lis fuerat olim , antequam puncta prodi-
ronymi latinam in omnibus receperit,fi- rent , vertit, fed ad veritatem hebraici tex
cut ab eo ex hebraico fonte tranffufa eft tus,qui tunc iam vitiatus variatione pun-
in veteri teftamento : nihilominus tamen &torum abhebræis circunferebatur , quia
Pfalterium ab eo ad veritatem verfum he ficrogatus fuerat à Sophrono,vt admit-
braicam no recepit , fed quod verterat ex terent Iudæi illum fcripturæ hebraicæ te
Græcaverfione Septuaginta de verbo ad ftimonia citantem , & fi non in omnibus
verbum. Ad quod refpõdemus : Voluif- incorrupta faltem in multis coarguentia
fe quidem Ecclefiam translationem lati- perfidiam Iudæoru.de quo in prooemio
nam ex incorruptis exemplaribus Græ- bbri quarti dicemus:noluit itaq; recipere
cis Septuaginta interpretum verfam re- Ecclefia verfionem veram , fed fenfum vi
manere,quoniam incorrupta feruabatur, 'tiatum dolo Iudæorum .
Hh 3 THE.
THESAVRI
DIVINARVM SCRI
PT VRA R V M.
Liber Tertius .
liqui-
CACVMEN ET CVLMEN . 244
cumine fynceroq; principio vidit Do- la,tamen vt oftenderent aquilam hic pro
minus & approbauit Abraham , Ifaac & vulture capi fubdunt. Vultur innidisfuisfe
Lacob veros deitatis , & virtutum omniu dens habitat.Ideo quidam putant de vultu
cultores : pofteri verò eorum ficut ficus re hoc loco fermonem effe. Ceterum cō-
peffimæ corrupti funt vfque adeo , vt in- muniorfententia de aquila intelligit. Ita
trarent ad Priapum , feu Belphegor libi- D.Thomas in Commentariis , & Lvra- D.Thom."
Lyran.
dinis idolum adorandum:ideo ad imita- nus,Vatablus, Titelmanus,Arias Mon- Vatablus.
tione potius Abraha illos Dominus pro tanus in apparatu Biblico B.Gregor. & Titelman.
Ioan.8. uocabat dicens: Sifilii Abrahæ eftis, opera Beda.Ite Chaldaicus paraphraftes aqui Arias Mon-
Abrahæfacite.Et Zachæo refipifcenti di- lam vertit. Et textus dicit: Pulli eius lam- tanus.
Lúc.19 . xit:Salus buic domui hodiefacta eft,quoniam buntfanguinem , vbi fignificatur prædain Gregor.
Beda.
ipfe fitfilius Abrahæ. viuam occidere.Sed vt ait Lyranus.Tem Chaldæus.
5 Cacumen arboris tutiorem locum fi- porefamis ad cadauera volat. Eft & ge-
gnificat ad euadendum violentorum ma nus aquila quam Plinius lib. 1o.capit . 3. Plinius,
Ifa.17. nus. Sic legimus Ifai. 17.de Damafco à vocat Olipelargum vulturina fpecie alis
Chaldæis inagna ex parte vaftanda: Et ninimis, quæ fola,inquit, aquilarum ex-
eritficut excuffio oleæ duarum, uel trium oli- animafert corpora. Myfticè verò Greg. Greg.
uarum infummitate rami : fiue quatuor aut aquilam typum fancti prædicatoris tene
quinque in cacuminibusfructus eius,ideft in redicit, qui per contemplationem in altū
Hierony. Damafco.vt exponit Hieronymus in lo- volat:fed inde contëplatur eſcam ,vt quë-
cis inacceffis , & tutis , pauci homines ab libet in peccato mortuu conuertat ad poe
hoftibus Chaldæis relinquentur.Myſtic nitentiam, exemplo Chrifti,qui dicebat:
cè verò pauci electi in Antichrifti perfe- Nonueni uocare iuftos,fedpeccatores ad pœ- Matth.9 :
quutione in cacumine charitatis, & con- nitentiam.Sic quæfiuit cadauer adolefcen
filiorum Euangelicorum intacti relinque tis iuxta Nain , & vitæ reftituit Luc.7 . | Luc.7.
Matth,24 tur: quiapropter electos breuiabuntur dies Item Lazarum quatriduanum Ioan . 11. Ioan.11.
illi. Denique,quia pauci funt,qui in ca= Cadauer vocatur non folum anima-
2
cumine charitatis hæreant. Proptereà : liu , fed per metaphora Angeli quoq; de
Matth.20. Multifunt uocati pauci uerò electi. Item. cælo cadentis.fic exponit Hierony. illud Hierony:
Luc.10. Meffis quidem multa operarii autem pauci. quod de Rege Babylonis iuxta literā di-
citur:Concidit cadauer tuum, ideft RegisNa Ifa.14,
CAPVT IIII. buchodonofor,vt putat Hieronymus , &
fub eius typo concidit Lucifer Luc. 10. Luc.ro:
Cadauer. Vidi Satan ficut fulgar de cælo cadentem.
Quamuis Lyranus non de Nabuchodo- Lyranus.
ADAVER Di- noforputet intelligi , qui Dan.4.refipuit:
citur Hebraicè Ne- & vt refertur in decretis : Fructuofam egit
bela, vt legimus Le- poenitentiam. 23.q.4.c. Nabuchodono
uit. 7. Adipem cada- for:fed intelligit de Balthafar eius nepo
ueris. te, qui à Medis,& Perfis,Cyro duce oc
Cadauer eft cor- cifus eft, & fub eius typo de diabolo : fed
I pus mortuum dictu de Nabuchodonofor exponunt Hicro Hierony .
à cadendo,vt Hieronymus ait. Eft autem nymus,Haymo D.Thomas,& Hugofu Haymo:
proprium vulturis cadauera deremotiffi per Ifa.&Theodoretus , & Theophyla D.Thom.
mis interuallis odorari , & velociffime vo &us fuper Abac. 1. quia poftpoenitentia Hugo Car.
Theodo ret.
lare vt rapiant . E contrario dicitur aquila relapfus creditur.de quo lib. 1 2.in verbo Theophyl.
Nabuchodonofor latius agemus .
viuam capere prædam non cadauera :vn-
Iob.39. de ingerit difficultatem locus ille Iob: Decadaueribus foetorem afcendere fi-
Nunquid ad præceptum tuum eleuabitur aqui 3
gnum eft ftragis magnæ , qualis erit fub
la,ut inaltis ponat nidumfuum?Et infra. De die iudicij finalis.fic explicat Hierony.il- Hierony .
longe contemplatur efcam , & ubicunque lud Ifa . Indignatio Dominifuper omnesgen- Ifa.34-
cadauerfueritftatim adeft. Et quidem Se tes, furorfuper omnem militiam eorú,&c.
ptuaginta quamuis initio verterint. Nun interfectieoru proiicientur , & de cadaueri-
quid ad præceptum tuu eleuabitur aqui- bus coru afcedetfactor. quia ergo indigna-
tio
CADERE . 245
པ་
vnitain refurrectione mortuorum.Sic le- Quando locus aliquis in Scripturafa- 5
gimus Ifa. vlt. Et egredientur , & uidebunt cra implendus cadaueribus dicitur , vel
Ifa.66 .
cadauerauirorü,qui præuaricati funt inme. ftrages bellica, vel peftis fignificatur, lu-
Hierony, Vbi Hierony. ait , in refurrectione mor- dic. 5. & 1.Reg. 27.f.& 2.Paral. 20.c.
tuorum egredientur iufti,non loco,fed in Ifa.37.g.Hier. 1 6.a. & 31.g & 33.a.
telligentia. & fubdit : Quod fi omnis caro & 41 .b.Ezech.6.a.Nah. 3.a.Heb.3.d.
adoratura eft Dominum: Et è conuerfo
CAPVT V.
cadauera virorum, qui præuaricatifunt in
Dominum æternis tradentur ardoribus,
in vtranq; partem veræcarnis erit refurre Cadere,ruere, corruere,ruina,
Theodoret. &
tio.Hec Hieronymus.Et Theodoretus . procidere.
Oftendit,inquit,quòd qui æterna fruun-
ADERE Hebraicè dicitur
tur foelicitate damnatos videt , & pœnas
corum.Ité Aug.lib. 2o.de ciuitate.c. 21 , Nabel Ifai. 40, & Prouer. 30. &
Auguft. CA
cadauera damnatorum non inanima fu- Ifa. 64. cecidimus quafifolium.
tura effe dicit : alioquin poenas minimè Cadere eft de ftatu fuo decidere , meta I
fentirent , fed propter cafum in mortem phoricè verò in fcripturis multipliciter
æternamcadauera nuncupantur. Quòd dicitur, verbi gratia, Cadere fuper collum
autem iuxta literam de corporibus dam- alicuius amplexando, quod fignü eft cha
natorum fit fermo , vt exponunt etiam ritatis.Sic Iofeph amplexatus cecidit fu-
Cyrillus. Cyrillus,Procopius,D. Thomas , Glof. percollu Beniamin. Iofeph autem typus Gen.45 .
eft Chrifti venditiin Ægypto mundi hu-
Procopius. Lyranus,& Haymo.ex co conftat,quòd
D.Thom . fequitur: Vermis eorum non morietur, ig- ius,& Beniamin interpretatur filius dex
Gloffa . træ. fic ergo in die iudici finalis , quando
niseoru nonextinguetur. Neq; placet quod
Lyranus. dicet Chriftus,his qui à dextris eius erut:
Haymo. putat Vatablus tantum meditatione qua
Vatablus dam electos egreffuros dicentes intra fe Venite benedicti patris mei, & c. amplexa-Matth.as .
magna eft poena dänatorum , fed potius tus eos cadet fuper collu fingulorü. fic &
in parabola filij Prodigi: Pater cecidit fu- Luc.15.
videbunt in verbo quam magna erit, quia
hoc pertinet ad gloriam eorum. Itemfcie per collum filij ad meliorem frugem re-
tia quoque infula per fpecies more Ange deuntis , tuin fignum charitatis, tu etiam
lorum egredientur , & videbunt mente vt iugu dilectionis collo eius alligaret , vt }
Hh 5 ibi
CADERE .
Ambrof, Jibi docet Ambr.Et collum eius ad celum Secundum hanc phrafim intelligimus 4
erigeret . quòd Luc.8.dicitur: Semen eft uerbü Dei : Luc.8 .
2 Cecidiffe dicitur Spiritus fanctus fu Etexit quifeminatfeminarefeměfuum, ideft
per aliquos,quando figno quouis fenfibi- verbu Dei: Et aliud ceciditfecus uiam ,& c . Matth.13 .
t , 10.
A& li fuper eos venit.ficut legimus Acto . 10. & aliud interfpinas, & aliud in petrofa,&c .
Cecidit Spiritus fanétus fuper omnes qui au- Neque enim aut fapientia , aut potentia ,
diebant uerbum , & obftupuerunt ex circun- aut bona voluntas deeft feminanti Chri-
cifione fideles . Signum autem fenfibile fto verbum fuum,vt mittat in (pinas, aut
Chryfoft. fuit. vt notant Chryfoftomus & Lyra- interfaxa,& non potius totum in terram
Lyran nus , quòd fequitur in textu: Audiebant bonam : fed cadere dicitur femen verbi
enim illos linguis loquentes. Prætereà Ca= Dei in corda hominum permiffa libere
dit etiam manus Domini fuper Prophe agere,& fe pro libito difponere ad fructi-
tam , quando illi fit reuelatio per Spiri- ficandum,quia Deus ab initio conftituit ho- Eccli,15 .
Ezech.8. turn fanctum. Ezech.8 . Cecidit fuper me minem, & reliquit eum in manu confilii fui.
Hierony. manus Domini. Vbi Hieronymus. Ma- Proptereà dicta parabola conclamabat:
nus,inquit,opera fignificat, vt non folum Qui habet aures audiendi audiat, quafi dice-
videat , fed & vifionis poffit facramenta ret: In veftra libera poteftate relictu eft,
cognofcere. Non ficut Nabuchodono- vtfitis vel terra petrofa,vel fpinofa,vel bo
Ioan.13: for,& Pharao,qui viderunt , & Cayphas na,& optima. & perditionis veftræ culpa
qui loquutus eft facramenta , fed neque veftra eft.
Cadere dicitur fors fuper aliqué,quàfi
པ
illi qui viderunt , neque qui loquutus eft 5
༥
intellexit , quia non ceciderat fuper eos contingere, quia ex parte noftra quafi co
manus Domini. Hæc ille. Sed & ma- tingens eft.vt cadat : quauis ex parte Dei
nus Domini fuper doctorem & prædi- nihil fit contingens.fic legimus Ionæ 1. Ionæ 1 :
catorem cadit , quando facit illum opere to.2 .
Ceciditforsfuper Ionam . Item in Actibus . A&
præftare quod docet.Iuxta illud.Qui au- Ceciditforsfuper Matthiam. Vbi notandũ
Matth.5. eft fecundum doctrinam D. Tho . 2.2.22.. D.Tho.
temfecerit docuerit,hic magnus uocabitur
in regno cælorum. 9.95.artic.8 . Tres effe modos mittendi
Cadere dicitur verbum Dei in aliquos, fortes: primusfortis diuiforię ad tolledas
3
quando libertatem Deus arbitrij permit- lites,quo vfi funt milites diuidentes inter
terefe oftendit illis, in quorum quafi po- fe veftimenta Chrifti: Mittentesfortemfu- Ioan.19.
teftate libera cadit fermo diuinus. Sic ex- pereis. Alter eft modus fortis confulto-
Ifa.9. ponitur illud Ifa. 9. Verbum mifit Domi- riæ, quando quæritur quid agendum fit,
Hierony. nusin Iacob, cecidit in Ifraël. Vbi Hie- non per diuinationem , fed ad dubium vt
ronymus. Dabar,inquit , per tres literas cunq; excutiendum .Tertius deniq; mo-
דבר confonantesfcribitur autem lega- dus eft diuinatorius ad futura prænofce-
tur Daber peftilentiam denotat , fi verò da:priores duo modi liciti funt,tertius ve
legatur Dabar verbum.fic ego legendum rò prohibitus & nefarius,quando quæri-
elt. Mifit Dominus uerbum in Iacob , ideft tur à dæmonibus quod futurum eft. Ita
regnare voluit tribum Iuda , vt in Genefi Augu.lib. 1.de doctrina Chrift. cap. 28. Auguft
Gen.49: prophetatum eft. Non deficiet fceptrum & epift. 8o.ad Honorium. Cæterum fi
de Iuda.Et cecidit in Ifraël , hoc eft decem iuffu,vel certo quodam inſtinctu Dei ab
tribus imperium fibi vendicarunt , de qui ipfo Deo perfortemfutura querantur li-
Ofe.8. bus dictum eft in Ofeæ. Ipfi regnauerut, citum eft.Sicut quando cecidit fors fuper
nonperme.Hec Hieronymus,quia ta- Matthiam,loco citato . & 2.Regum 10.
men Deus quando voluntate abfoluta Quando ceciditfors fuper tribum Benia-
Sap.8. quippiam vult: Attingit à fine ufque ad fi- min,&fuper domum Cis , quando Saul
nemfortiter. Ideo tandem: Depofuit po- electus eft rex.
Luc,2. tentes defede , & exaltauit humiles , hoc eft Cadere verba alicuius in terram , dif- 6
decem tribus difperfit in gentes, neque re fertab eo quod eft cadere verbo vel lin.
uocauit ad regnum. De tribu autem Iu- gua , quia prius illud fecundum phra-
da Chriftum regem fufcitauit æternum, fim fcripturarum denotat verba alicuius
Matth.2. quem Magi quærentes dicebant : Vbi cft paruipendenda tanquam falfa , vel non
qui natus eft rex Iudæorum? implenda.Sic de Samuele dicitur: Et non 1.Reg.z.
cecidit
CADER E. 246
Lyra-
CADERE . 249
Lyranus. Lyra.& mihi non difplicet , nihilominus jrò transferunt terra impioru cadet , fed in
idem recidit. Quia Gigates fuperbi , & ty
pofteriorfententia eft , magis probabilis
quæ tenet de diabolo inxta literam dici. ranni intelliguntur quoru corpora , vtter
ra cadet,ficut ait Hiero . de quibus Matt. Hiero .
Nam cũ defuperbia Babylonici Monar Matth.25.
Ibunt hi in fuppliciu æternum . Sic explicat
che loqueretur Efai.fecit Apoftrophem Augu.fer. 2. de Cófolatione mortuoru . Augu.
Orige
Athana ad cadente Luciferu , ita tenet Orige. lib.
2.Periarchom ca. 2.Athan.li . de Paffio De his Dís dixit.Quid prodeft homini ,fi Maith, 16.
uniuerfum mundu lucretur : animæ uerò fue Pfal.81,
Ambr. ne,& Cruce,Ambr.fuper Pfa. 118.fer.3 .
Tertul . in illa verba: Increpifti fuperbos:Tertul.li. detrimentu patiatur? Ita Pfal. De reprobis
Eufeb. 5.cotra Marcio.Eufeb.li.4.de demoſtr. iudicibus & magiftratibus dicitur : Vos
Cypria. Euang.c.9.Cypri.li . 1.epift.3 . & Vata. autěficut homines moriemini : & ficut unus
Vatab. de principibus cadetis . Ideft, ficut cecidit
Luc. 10. hic ad quod Dís alludere videtur Luc.
10.dicens : Vidi Satan ficut fulgur de celo Lucifer,qui mane oriebatur , ficut expo- Hiero .
nit Hiero.Qui ia iudicatus eft : Ioan. iI 6. Ioan. 16:
cadente. Cum itaq; Efai . ageret de Rege
Babylonis recordatus eft Luciferi , & di- que itaq; imitātur in culpa : fubfequetur
xit quomodo cecidit, &c. in poena. Item de cafu in culpa , & pœna
De eodem cafu diaboli intelligit Glo. Luc. 6.f. Rom . 1 1.b.c. & 1 4.a. 16
14 Præterea &Thren . 5.dicitur : Cecidit
Gloff. illud Apoc.9.Vidi de cæloftella cecidiffe. Thre.5.
coronacapitis noftri,ue nobis quia peccaui=
Rupert. Sic etiá fentit Ruper. Abbas fuper Apo .
Haymo. mus,ideft templufub Babylonica vaſta-
& Haymo, & D.Th.quamuis quidá ac-
D.Th. tione,vt ait Vatab.vel regnu Iudæorum Vatab.
Andr.Cæfa. cipiant hoc loco ftellä pro Angelobono, Gloff.
& ita refert,& fentit Andreas Cæfarien- cecidit propter peccata : ficut explicant
Glof.& Lyra.fic & de tribubus dece ali- Lyranus .
fis fuper Apoc. de quo lib . 17. in verbo
quanto prius,ab Affyriis ductis in capti- Efa.28.
Stella,interim probabilitate magna non
caret fententia prior, vt de diabolo intelli uitate Efa.dicit:Va coronæfuperbiæ ,ebrijs
gatur:qui damnatus cecidit in terram,iux Ephraim,& flori decidenti : quia dece tri-
bus propter idolatriam regnu amiferút .
Apoc.12. ta illud Apoc. 1 2.Væ terræ, & mari , quia
vt exponit Hiero . Et ad omne mudi glo Hiero.
defcedit ad uosdiabolus : habens iram magnā,
Ioan.16. ria innanereferri poteft . Sicut illud Efa . Ela.40,
de quo Ioa. 1 6.Princeps huius mundi iam
iudicatus eft.Ideft de celo exclufus obfua Omniscarofonu ,& c.exiccatu eftfœnu , &
cecidit flos, & Pfa. Sicut olera herbarum ci Pfal.36.
fuperbiam infempiternu.Dabitur autem Pfal.89.
to decident,& rurfus.Mancflorcat, & tran-
ei fub tempus Antichrifti clauis abyffi,vt
feat:uefperedecidat, item Efai.5 3. Cecidi- | Efai. 53 .
tentet homines ipfe cum fuis cohortibus
musquafifoliumuniuerfi , & iniquitates no =
infernalib ,quádo enim deAngelo bono
vnquã legimus cecidiffe de cælo : ideo fen ftræ ficut uentus abftulerunt nos. Sic de ho
ftibus Dauid,& de omnibus impiis ex-
tentia Andre Cefariefis mihi non proba
plicat Lyra.illud Pfa. 5.Decidant à cogita Lyra.
tur que no eft iuxta phrafim fcripturaru.
15 tionibus fuis fecundu multitudinem impieta Pfal.s.
Delapfu quoq; in culpa obftinationis ,
tum eoru expelle eos:quoniã irritauerunt te
& poenam danationis , intelligitur illud ,
Apo.14: Apoc. 14.Cecidit Babylon. Vbi Glof. gc- Domine. Quod myftice de Iudæis dictu
Gloffa : eft,qui cögregauerut Conciliu contra fi-
minationem illa cecidit, cecidit,omnimo Moa.11.
liu Dei,dicentes : Si dimittimuseum fic ue-
damfignificare deftructione putat , quo
ad omniabona corporis ,& animæ . Eft uient Romani: tollentgentem noftram , er
locum , cogitauerunt itaque Dominum
aute hoc loco Babylo Metropolis regni Matt.21.
interficere,dicentes : Hic eft hæres , uenite
Antichrifti , quæ erit Hierufale :vt often
fum eft li. 1.in verbo Antichriftus num. occidamus eum : er noftra erit hæreditas,
Sed deciderüt à cogitationibus fuis , quia
16.& li. 2. verbo Babylo. Ite de impiis
Efa.26 potius à Romanis propter Domini necē
dicitur in Efa.Terram Gigantu detrahe's in
vaftati funt.Sicut prædixerat
prædixerat Ifa.Corruet Efa.3 .
ruinam.Vbi quidã terram medicoru tra-
duxere , quia vox Hebræa Raphaim fi populus uir ad uirum , unufquifque ad proxi-
mumfuum tumultuabitur puer contrafenem .
poft litera R.ponatur Vau ,fignificat me
Quòd de feditione populi Hierofolymi
dicos,fi verò non ponatur ,fignificat Gi-
gates,ficut Aquila ,& Symmachus tráftu tani obfidente ciuitatein Tito,Hierony-
Aquila.
mus exponit:quæ feditio totius cladis ini
Symma. lerüt,&in margine vides,Septuaginta ve
tium
CADERE .
in æternum non ædificetur. Vbi alieni vo- decem millium à dextris effe victoriam ,
cantur Iudæi ,quia fe alienauerut à Chri- vbi plures funt hoftes. Ita cæteris pari-
fto, & inuitati ad nuptias Ecclefiæ cũ fi- bus,maius eft meritum regum profpere
agentium & proceru quifancte viuunt,
Matth. 22. lio Dei noluerunt venire . Vt habes in Eccli.31
Euangelio, ciuitas aute non fuit reædifi- iuxta illud Eccli. 3 1.Beatus diues,qui inuen
Luc.14. cata in eodemloco quia modo Caluariu tuseft fine macula, & c. qui potuit träfgredi,
non eft tranfgreffus . Idcirco laudantur
intrafe continet, qui diftabat olim à ciui-
Gregor. Magi , quos Ecclefia putat fuiffe reges,
tate, vt notat Greg. in Homil. fup. Luc. Matth. 2.
qui ab Oriente venerunt,adorare Dim.
Luc : 19 . Videns lefus ciuitatem ,fleuitfuper illä . De
Præterea legimus Efai . 5 9.Corruit in pla Ifa.59.
Ma.64. cadem vaftatione legimus Efa. 64. Om-
1 teaueritas : & aquitas nonpotuit ingredi.
nia defiderabilia noftra uerfa unt inruinas,
Super
CADERE . 248
Ouidius,
Hiero. Ouidius de Phaetonte dicit:
fuper quem locum Hieronymus dicit,Iuf
Voluiturinpræceps , lõgoq; per dera tractu
dæos profpere agentes contëpfiffe veri-
tatem Euangelij . Vnde Dominus illis di Fertur,ut interdum de cæloftellaferend
Haymo Etfi non cecidit,potuit cecidiffe uideri. Primafius:
loan.8. cebat,apud Ioan . Si ueritatem dico , quare
non creditis mihi . Sic etiam exponunt Myftica verò eft expofitio comunior pa Haymo,
Cyril, truPrimafij,Haymonis, Ruperti, Gloffe
Proco Haymo,Cyril . & Proco.quia expulerut Rupert.
ord .& interlinealis ,& aliorum per ftellas Gloffa , ord.
Iudai Apoftolos veritatis doctores , & Glof, interl.
ex difcipulis occiderunt, iuxta quod Do iuftos viros intelligentium qui tempore
Antichrifti velcuiufuis alterius perfequa - Matth.24.
Matt. 23. minus dixit:Hierufalem, Hierufalem , quæ
occidis Prophetas , & lapidas eos , qui ad te tionis deferent ſtatum gratiæ, de quibus :
Nifi breuiatifuiffent dies illi,ere.
miffi funt,erc. 23
21 Simile eft illud Apoc. 8. Ettertius An-
Cadere diciturfuper lapidem Chriſtia
Matt,21. nus peccator,Matth. 21.Etqui ceciderit gelus tuba cecinit : & cecidit de cælo ftella Apoc.8.
magna , ardens tanquam facula , & cecidit in
Super lapidem iftum confringetur,fuper quem
Hierony. uerò ceciderit,conteret eum.Vbi Hierony. tertiam partemfluminum , infontes aqua-
Peccator inquit , qui credit in Chriftum , rum. Vbiquidam intelligunt ad liter.im
magnam exhalationum mult tudinem
cadit fuper lapidem, & confringitur , fed
non omnino conteritur , referuatur enim cafuram de aere, quæ in partes poftea di
per poenitetiam ad falute,fuper quem au uifa, quafi abfynthium tertiam parte flu
minum amaritudine corrumpet. Sed ex
tem lapis ceciderit , tanquam fuper cum,
qui filium Dei negat:fic conteret eum,vt pofitio patrum, qui perhanc ftellamhy-
nec tefta quidem remaneat.Eodem mo- pocritas , & hæreticos intelliguntiuxta li
teram,qui fcripturarum fluenta corrum▾
Augu: do exponit Aug.lib . 1.qq.Euangelicarū
Glof. Tyconius:
9.30. & Gloffa. Lyran.& D.Tho . Item punt, tenenda videtur, ficut exponut Ty Primafius .
Lyranus, cadem fentén.prædicta eft Efai. 8.ca.& conius ,Primafius , Gloffa,Haymo,Lyra Gloff.
D.Tho. nus ,D.Tho.Richardus ,& alij multi : de Haymo.
ad eundem fenfumfacit illud Eccl. Qui in
Eccl.27.
altum mittit lapidem,ſuper caput eius cadit, qua egimus l.1. verbo Abfynthiūnu.5 . Lyra .
D.Th.
qui enim filium Dei negat,quafi lapide Et ratio eft quia huic ftelle imponitur no
Richar
in ventum furfum mittit, in die autë mor men,ergo eftaliquis Herefiarcha,& quia
poterant homines ne amaras fluminum
tis cadetfuper eum.
22 Stelle cadentde celo. Legimus Matth. aquas biberent,fodere puteos, ficut fece-
Matth.24.2 4.de quo funt tres expofitiones :prima runtEgyptij ,quando aqua fluminis ver
Hierony. Hierony.&Chryfoft.in aduentu Chri- fa eft in fanguinem :Item quia tam ama-
Chryfoft, ftiadiudicium finale præ fulgore corpo ras aquas non effet qui biberet,ficut mo-
ris eius gloriofi ftellas lumen fuum abfco do de aqua maris nauigantes, etiam fi de
furas: ficut lucerna non lucet in meridie. fit illis aqua dulcis, non bibunt, ergo neq;
tunc biberent etiam fi multum fitirent:
Sed hæc expofitio non quadrat , quia de
fignis in Sole,Luna & Stellis ante aduē- vnde non moreretur expotu aquaru ter
tum Domini ad iudicium, fermo effe vi- tia pars hominum, quia vno vel altero
Rabanus: mortuo ex potu aquæ alij refugeret. Por
detur. Secunda expofitio Rabani , & D.
D.Thom. Thomæin commentariis , ante aduentu rò de doctrina hypocritarum multi bi-
Chrifti Stellas lumen fuum retracturas: but,ideo Dís dixit Mat.7.Attedite à fal Matth.7
ficut moriente: Domino , Sol obfcuratus fis prophetisqui ueniunt ad uos in ueftimétis
Glof. ouium, &c. & furgent multi Pfeudechrifti. Matt.24.
eft. Ita etiam exponit Gloffa ordin.quæ
expofitio fatis probabilis eft.Tertia verò De Synagoga vero, que propterinfi- 24
Lyra eft Lyrani , denfitate nubium ftellas effe delitate cecidit,legimus Amos. 9.Etfuf- Amos.9.
tegendas: & crinitas ftellas cafuras , quas citabo tabernaculum Dawid quod cecidit. Ita
cometas vocat. Quæ expofitio plane nõ exponit Hieron. fecundum fententia B. Hiero .
Apoc,6 difplicet. Sic etiã intelligitur illud Apoc. Iacobi, qui alleganit hoc vaticinium Act . A&
t.15 .
6.Lunatotafacta eftficut fanguis , & ftelle 15. ad probandu ex couerfione Getiliū
de cælo ceciderunt. Ideft cadentibus come ad fide reftauradas effeSynagoge ruinas
tis , & abfconditis præ nubium denfitate & Vata. afferit omnes fere hebræos dice Vatab
cunctis luminaribus, ftellæ cecidiffe vide re, hoc vaticinium de tempore intelligi
bütur. Talevidetur quod 2. Metamorp. Mefiiç,& maximè de vocatione gentiù,
de qua
CADES ET CADES.BARNE .
licitatem
CACVS CÆCITAS 249
licitatem æternam erexit dicens : Cumfede- } } cubitalis ftaturæ , qui in muris eius fuf-
ritfilius hominis infede maieftatis fuæ,ſedebi- pendebantpharetras fuas, ad derifionem
tis & uosfuper fedes duodecim . Item apud hoftium. Porrò Hieronymus fuper Eze- Hierony.
joan. 14. Ioann. oculum corum ad veram eleuauit chielem non breues homines putat , pyg-
foelicitatem dicens . In domo patris meiman maos ibidem intelligi , fed bellatores.
fionesmulte funt, & uado parare uobis locum . από του πυγμες quod Græco fermo-
ne certamen fignificat , fed de hoc in
Item cap. 16. Petite & accipietis ut gaudium
verbo Pygmæus agemus , interim vtra-
loan.1c
Matth.s. ueftrum fit plenum.Præterea Matth.5.No-
lite thefaurizare uobis thefauros in terra , &c. quefententia probabilis eft. Vbi notan-
Sed thefaurizate uobis thefauros in cœlo, Vi dum vtramque ciuitatem Hierufalem , &
des quomodofapientia exaltatur vtpal- Tyrum modo prædicto fuperbientes in
main oculofœlicitatis,qui facit omnia ter poteftatem,hoftium quos irridebant , per
rena contemnere ? ueniffe , quia Luc. 18. Omnis qui fe exal- Luc.18.
Glof.
Cadus ,vide Batus . tat humiliabitur . Præterea myftice Gloffa
dicit lebufæum qui conculcans interpre-
tatur demonis typum fuiffe qui Chriftum
APVT VII.
impedire fuperbe cupiebat ne in Ecclefia Ioan.12.
regnaret , fed Dominus dixit : Nunc iudi-
4 Cæcitas quoque, qua Sodomitę ab An cipiebant , vnde oculos quidem fine lu-
gelis percuffi funt, mirabilis fuit. de qua mine habuere. & Ifa. 59. Palpauimus fi- Ila,49.
Gen.19 . legimus: Eos quiforis erant percufferunt ca- cutcæci parietem , & quafi abfque oculis attre-
citate,fubaudi Angeli, à minimo ufque ad ma- Etauimus. Sic de Pharifæis Dominus di=
Lyranus. ximum ,ut oftium inuenire non poffent. Vbi Ly cebat: Egoin iudicium ueni in mundum : ut qui Ioan.9.
ranus intelligit illos non potuiffe inueni- non uident uideant , & qui uident cæci fiant,
re oftiu domus Loth , fed Septuaginta ha ideft Iudæi , qui per fcripturas videre. fi =
bāt, εκαςτος τωμ εα του θυρώμ τω διοδον bi videntur , dum in me credere nolunt
εTEL. Vnufquifque fuarum portarum tranfi- cæci maneant , quia medicum qui curare
Sap.19. tum quærebat. Sic etiam Sapient. 19. di- eos venerat reiecerunt , vt exponit Augu Auguft.
citur:Sicut illi in foribus iufti cum fubitaners ftinus. De hac Iudæorum cæcitate Pau- Rom.9 .
cooperti effent tenebris , unufquifque tranfitum lus ait.vt hoc loco Chryfoftomus allegat: Chryfoft.
fui quærebat.Itaque ficut ebrij nec por-
oftij Quidergo dicemus ? quòdgentesque nonfesta-
tam iufti Loth , neque fuarum quifque bantur iuftitiam,apprehenderunt iuftitiam : If-
ædium oftium inueniebant. Fuit autem raèl autemfectando legem iuftitiæ, ad legem iu-
illa punitio iufta:vt qui oftium alienę do- ftitiænon peruenit : quare? quia non exfide ,fed
mus violare per nefas aggreffi funt : nec quafi exoperibus , ideft, qui fuperbientes in
domus propriafores inueniret. Iuxta il- fuis externis operibus confidebant , nihi-
Luc.7. lud Luc. Et inquamenfura menfifueritis re- li facientes fidem & charitatem , ideo lon-
Auguft. metietur uobis. Notat autem Auguftinus , ge erant à via.Gentilicus autem populus,
libr. 2 2. de Ciuitate capit. 19. non fuiffe quia promptus fuit ad fidem & obedien-
illam omnimodam cæcitatem , fed quæ tiam, erat ficut ille cecus iuxta viam , quem
Græcè dicituragaría aorafia inaduerte Dominus cum appropinquaret Hie - Luc.18 .
tia &ftupor iudicij oculorum . Ne quis rico mirabiliter illuminauit . Denique
difcernere fciat inter ea quæ videt nequé Paulus de Iudaica cæcitate dicit: Cacitas Rom, 11.
diiudicare. expartecontigit in Ifraël : donec plenitudogen-
5 Caci permetaphoram vocantur in fcri tium intraret. Porrò peccatis Iudæorum
ptura Gentiles , qui fidem non accepe- exigentibus diuina prouidentia permi-
runt, quos tamen Deus homo factus illu- fit , vt Iudæi magna ex parte cæcirema-
Auguft.
minauit:Apoftolorum præfertim doctri- nerent,vt notat Auguftinus libr. 1 3.con-
na , & prædicatione . Sic legimus in Ifa. tra Fauftum per omniafere capita illius li
Ifa.29 ,
De tenebris & caligine oculi cæcorum uide- bri , videlicet vt cæci Iudæi prophetias
Hierony .
Procopius. bunt , ideft Gentiles , vt exponunt Hiero- de Chrifto venturo , quas à fuis maiori-
Theodor, nymus, & Cyrillus,Procopius , Theodo- bus Patriarchis & Prophetis acceperant
Cyrillus. retus , &c. quòd coepit impleri , quando circunferrent, & toto ferè orbe poft Hie-
Matth.8. rofolymitanum excidium diffeminati
Céturio, Chananæa,& Regulus fidei ocu
Match.15
Joan.4 . los receperunt. de quo Ifa.42 . Dedi te in atque difperfi prædicarent. Ideo enim
fa.12, fœdus populi in lucem gentium, ut aperires ocu- difperfit illos Deus , vt notat idem Au-
Hiere . 31 . los cæcorum, & Hieremias de conuerfione guftinus fuper illud Pfalm . 58. Dif-
Hierony. gentium expofitore Hieronymo dicit: perge illos in uirtute tua , & depone cos!
prote-
CACVS . 250
vt inquit philofophus , omnis peccans eft cus ibidem vfque adeo bitumine abun-
Apoc-3. ignorans . Sic loan. Epifcopo Laodice dat,vt muri Baby lonici , & turris hoc bi-
fcribit . Dicisquia diues fuum, & c. Et nefcis, tumine loco calcis ædificata fint . Lacus
quiatuesmifer, miferabilis pauper, & C'm etiam eftin Iudæa : qui bitumen egerit,
Haymo. cus. Haymo explicat cæcum dici , qui no vbi olim fuit Sodoma , ideo Afphaltites .
habeat dona Spiritus fancti,inter quæ eft vocatur, quibitumen Afphaltus dicitur,
donum fciétia.Et certe cæcus eft qui crea myftice verò non calce quide turris Ba-
turam creatori preponit, & bona externa bylonica conftructa eft , fed fulphureo bi
Matth. 16. faluti anime,dequa Dominus . Quid prodeft tumine,quiafuperbia mundana non cha
homini, fi uniuerfum mundum lucretur , anime ritate planè,fed diabolica fuggeftione , &
ucrò fue detrimentum patiatur ? De cæcis ambitione concrefcit.Propterea Chriftus
cæcitate peccati Dominus dicit Sophon. Apoftolis per quos edificabat Ecclefia , di
Luc.6 1. Et tribulabo homines , & ambulabunt ut xit: Hæc mando uobis ut diligatis inuicem ficut Ioan. 15.
cæci quia Domino peccauerunt • De his dilexiuos. Ideft curandum vobis eft vt no
Marci. 3. A. & Ephef. 4. E. & Luc. 6. ambitione diabolica,fed charitate, & mo-
Nunquidpoteft cecus cæcum ducere? c. deftia ædificétis Ecclefiam .
¶ Calare & fculpere vide in ver- Camenta fine impenfa pofita , funt 2
bo Lapis, Numer. 5. Ego ca- quæ arena tantum fine calce congluti -
laui fculpturam cius uantur:ficut explicat Lyranus , & Lanfe- Lyra:
Zach . 3. nius illud Ecclef. Sicut pali in excelfis , & Eccle.22 .
camentafineimpenfa pofita,contrafaciem uen- lanfe,
tinon permanebunt: fic tor timidum in co-
gitatione ftulticltrafacie timoris non refifter.
Vbi fignificatur no effe parcendu impen-
fis laboris,vt edificemus fpirituale virtutu
Ii 2 ædifi-
CERA .
finali,
CESAR CÆSAREA . 251
finali quafi cera liquefient , manente na- cipulos congregare filius Dei , Tyberio
tura,& permanente cruciatu. Quod ve- etiam imperante rogauerunt Pharifei Do
rò de præterito loquitur , fluxerunt , pro minum:Licet cerfum dari Cæfari an non? qua Matt.22:
præfenti capitur,&denotat certitudinem lis autem effet cenfus , diximus in verbo
Vatab, prophetiæ , vt inquit Vatablus . Poffunt Auguftus. Item anno decimo cctauo hu-
etiam homines fuperbi montes intelligi ius Cæfaris incepto , dixerunt Iudæi ad
Luc.21. Pilatum : Non habemus Regem niji Cefarem.
liquefacti.iuxta illud Luc. 21. Arefcenti-
bushominib pre timore,& expectatione,. Hic compleuitannos viginti duos Impe- Ioan.19:
Regula rij fui, cum menfibus feptem. cui fucefsit
Quando eruntfigna in Sole, & Luna,&c. Re-
gula denique feruanda eft, quando poten Caius Caligula,annis tribus, & méfibus
ofto, & diebus tredecim . Poft qué Clau
tia Dei cotra peccatores in fcripturis ofte
ditur , cui refiftere nemo poteft , induci- dius Cæfarimperauit annis octo,in cums
turvt ignis , in cuius confpectu montes, tempore accidit fames , de qua fit mentio
vt cera liquefcunt.Sic Michæas vaticina- A&t.11.hic etiam præcepit , vt omnes Iu Act .11,
turus de captiuitate decem tribuum If- dei à Roma difcederent, vt ibidem habe- 1
raël ab Affyriis , & Hierufalem à Chal- tur,deniq; Agrippina vxor Claudium ve
dais , dicit : Ecce Dominus egredietur de loco nenofuftulit , vt Nero filius eiufdé Agrip
fancto fuo, c. Et confumentar montes fubtus pinę inimperio fuccederet, hic Nero tam
eius , & uillesfeindenturficut cera àfacie ig- crudelis euafitinfolentia fceptri , vt diui-
Hierony.
nis.Vbi Hieronymus per montes prima- na prouidentia permittente, matrem occi
Efa,641
tes , per valles minores intelligit.Sic Efai. derit Agrippinam ,& ita quæ occiderat vi
Vtinam dirumperescelos, defcenderes, à fa- rum fuum,àfilio necata poenas dedit. De
cie tua montesdefluerent : ficut exuftio ignis ta- hoc Nerone intelligitur , quando Paulus Acto.25 .
befcerent. accufatus à Iudæis Cafarem appellauit ,
à Nerone autem prius abfolutus eft, dein
de vero fub eodem Nerone cum Petro
CAPVT. X. martyrium fubiit.
Cæfarea nomen eft quatuor ciuitatum 2
prima Cefarea Palefthing que vt inquit,
Cafar,Cefarea, Caiphas. Hieronymus in epitaphio Paulæ matris Hiero.
ad Euftochium ,prius Turris Stratonis vo
ASARES vocati cabatur : Sed poftea ab Herode Antipa-
funt Imperatores Ro tris Idumçifilio , qui Innocentes occidit,
mani à primo Iulio & decimo Augufti Imperatoris anno rex
Cæfare dictatore : qui Iudçoru declaratus eft, in honore eiufdé
non eft fic appellatus : Augufti nobilius edificata, & Cefarea vo
à cafo matris vtero: cata eft. Ibi nepos eius Herodes ab Ange Acto.12,
Plinius. hoc enim modo vt fcri lo percufl ' eft,eo quod no dediffet honore
bit Plinius libr. 7. Scipio Africanus pri- Deo.Ibi Corneli' Cêturio à B. Petro Bap
mus dictus eft Cefar , à cæfo matris vte tizatus,ibiq; domusCornelijEcclefia facta
ro.Porrò Iulius Cæfar , non ita natus eft, eft.Altera eftCefarea Philippi à Philippo
fed matrem habuit Aureliam, quæ longo ad radices mõtis Libani ædificata:vbi duo
vixit tempore . Sic autem dictus eft vel à fontes Iordanis , Ior videlicet, & Dan oriũ
cæfarie cum qua natus proditur : velab tur,fuit aute Philippus ifte frater Herodis
Elephato in pugna cafo qui Maurorum qui Baptiftam decollauit, vocabatur ciui-
lingua Cæfar appellatur . Huic fuccefsit tas antea Lais Iud. 18. qua tribus Dan oc fu.18.
Octauianus qui dictus eft Cæfar Augu cupauit,de quo vide Iofeph.lib. 1 8. Anti Iofeph.
ftus,de quo egimus lib. 1.in verbo Augu- quitatu ca. 3. Vbi addit quod etiã eadē ci
ftus. Augufto fuccefsit Tyberius Cæfar, uitas priusPaneas vocata fit,eandéq; poſt
Luc.3. in cuius anno decimo quinto : Factum est Philippu rexAgrippa clariorem reddidic
uerbum Domini fuper Ioannem Zachariæ fi- & adhonorem Neronis Neronianam ap
lium , uenit in omnem regionem Iordanis, pellauit:vt idem Iofephus ait,lib . 20. An
prædicans baptifmum pœnitentie: eo tempo- tiquit.ca. 1 6. Erat aute in confinio Syrię ,
re capit priuatim prædicare vel certe dif. &ideo Chriftus fugiens congreffum Iu-
Ii 3 dæorum ,
CAIPHAS CALCARE .
Matth. 16. dæorum , fecefsit ab eis : Etuenit in par- gationem in domo Annæ , & poftea ſe=
tes Cæfarea Philippi : & interrogauit diſci- quitur : Etmifit eum Annas ligatum ad Cai-
pulos fuos , quem dicunt homines effe filium pham Pontificem . Ergo in domo Annæ
hominis vt liberius Petrus eum Chri- primum Petrus negauit , quod concedit
Chryfoft. ftum confiteretur , vt notat Chryfofto- Auguftinus libro.. 3. de Confenfu Euan- Aug.
musibidem . Tertia fuit Cæfarea Cap- geliftarum , item Bedafuper Ioanne , fed Beda.
Bafilius, padocia , cui præfuit Bafilius Magnus , Matthæus tres negationes Petri factas
quarta eft Cæfarea Mauritaniæ in A - refert , in domo Caipha , fluctuant ita-
frica . que expofitores. Nam Chryfoftomus , & Chryfof.
Theoph.
3 Caiphas fuit Pontifex ille , fub quo Theophyla. fuper Matthæum , ponunt
Pharifæi concilium fecerunt contra fi- tres negationes factas in domo Caipha,
Ioan.II.
liam Dei : Ioann. 11. Dicentes quidfa fcribentes autem fuper Ioannem , dicunt
cimus , quia hic homo multa figna facit ? Si factas quidem in domo Annæ . Porrò Euthym.
dimittimuscum fic , uenient Romani , &c. Euthymius vt fimul Euangeliftas , & ex-
Caiphas autem, cum effet Pontifex anni illius pofitores concordet , afferit eandem fuif-
Chryfoft. prophetauit. Vbi Chryfoftomus . Vide au- fe domum Annæ , & Caiphæ , quod ta-
tem quanta Spiritus fancti virtus eft : à men negant defcribentes terram illam.
mente enim mala valuit verba proferre Ad folutionem ergo difficultatis præmit-
prophetiæ , vide etiam quanta eft Pon- tendum eft tres tantum fuiffe negationes
tificalis virtus poteftatis , Pontifex enim Petri : quiafilius Deipræcife dixit Petro:
effectus , etiam indignus exiftens, tamen Termenegabis, Matt.2 6.& ita omnes anti Matt. 26.
Orige, prophetauit: & Origenes . Non quicun- quipatres comuni confenfu tenent,Cyril Cyril.
que, inquit , prophetat , Propheta eft : Li- lus autem nodum foluit difficultatis , di-
cut non quicunque ius profequitur , iu- cens Matthæum omnes tres negationes
ftus eft , Caiphas ergo prophetauit qui- retuliffe factas in domo Caipha : Ioan-
dem , fed non fuit Propheta : ficut & Ba nem vero Pontificem abfolute vocaffe
Augu.
lam . Hæc ille . Et Auguftinus mouere, Caipham ipfum . Quia non vocabatur
inquit , aliquem poteft , quomodo dica = abfolute Pontifex , nifi qui munere fum-
tur Pontifex anni illius , cum Dominus mifacerdotij fungebatur, quod verò in-
conftituerit vnumfummum facerdotem: terpofuerit, Annam mififfe ligatum Chri
cui mortuo vnus fuccederet . Sed intel- ftum ad Caipham , hoc fecit , vt often-
ligendum eft , per ambitiones & con- deret ligatum fuiffe Dominum in do-
tentiones inter Iudæos poftea confti- mo Caiphe , quando primum alapa fuit
tutum effe , plures fore Pontifices : qui percullus . Eodem modo expofuit fan-
perannos fingulos vicibus miniftrarent. tus Ephr.in fermonede pafsione ,& Ian- Ephre.
& lanfe,
Alcuinus '
Hæc Auguftinus , addit quoque Alcui - fe.infua concordia. Quia certe Petrus fi fe }
Iofeph. nus hoc loco Caipham , tefte Iofepho , mel negaffet Chriftum in domo Annæ,
pretio facerdotium illius anni rede - non iffet ad Caipham.
miffe.
Legimus etiam Matth. 26. demi- CAPVT XI.
Matt.26. litibus qui comprehenderunt in horto fi-
lium Dei : At illi tenentes lefum , duxerunt Calcare,Conculcare..
Ioan. 18. adCaipham . Sed quia Ioannes ait pri-
mum in domum Annæ Soceri Caiphæ ALCARE & con-
Onrft . ductum fuiffe Dominum , Quæftio. eft culcare in fcriptura סלה
an negationes Petri cæperint in domo dicitur Hebraice Sa-
Annæ quia Ioannes id videtur afferere, lach, Pfalmo . 119 .
dicens capit. 18. Et adduxerunt eum ad Thren . 1 .
rc. Petrus autem ftabat ad
Annam primum ,& Calcare proprie
oftium foris , exiuit ergo difcipulus alius , qui fignificat pedecompri
erat notus Pontifici , & dixit oftiarie , &in- mere , metaphorice autem Deo tribui Mich, 1.
troduxit Petrum,dixit ergo Petro ancilla oftia- tur , pro eo quod eft conterere , fic Mis
ria . Nunquid er tu ex difcipulis es hominis chæas Ecce Dominus egredietur de loco
iftius ? dixit illenon fum. Ecce primamne- fancto fue defcendet , & calcabit fuper ex- 1
celfa
CALCARE , CONCVLCARE . 252
(celfa terre . Ideft conteret potentes Sa- da expofitio Ruperti , qui de excidio Rupert.
Hierony. mariæ , & Hierufalem : vt exponit Hie- explicat Iudæorum , vtraque verò ex-
ronymus, defcenfio inquit eius eft maie- pofitio tendit ad fenfum loci Efaiæ, pau-
ftatis Dei ad inferiora decurfus : calcare lo ante explicati. Vbi Dominus ait : Tor-
terram eft potentes quofque contere- cular calcani folus . Cæterum magis pla-
re , atque fuperbos . Hæcille. Ad hoc cet tertia expofitio D. Thoma vt de D.Tho :
Luc.18. tormentis damnatorum intelligatur:quia
facit illud Luc . Quife exaltat, humiliabi-
tur,quia non calcat Deus nififuper excel- in his fuppliciis æternis maximè fplen-
fa terræ. det non quæuis ira Dei , fed furor : nec
2 Sic & filius Deitum dæmones in cru quiuisfuror , fed qui decet Deum omni-
ce moriens , tum etiam Iudæos poft qua- potentem . Ad Chriftum autem tam-
draginta duos annos ab Afcenfione fua quam ad iudicem pertinet , calcare tor
Ela.63 . in cælum per Romanos calcauit : ficut colar hoc , quia fententiam prolaturus eft
prædixit Efai. 63. Torcular calcaui folus, ti in ignem æternum . Ace Matth.25 .
illam : Ite maledi&
degentibus non eft uir mecum , calcaui eos cedit quod torcular huiufmodi vocatur !
in furore meo , & conculcaui cos in ira mèa. Lacus , Apocalypfi.14. Et calcatuseft La- ' Apoc.14 :
Hiero
Vbi Hieronym. Torcularait,in fcriptu- cus extra ciuitatem . Eft autem lacus Ge = }
rafacra interdum pro vltione ponitur,at- henna , ficut Aretas , & Andreas Ca- Aretas.
Regula.
Thren.1 . que fuppliciis peccatorum . Thren. 1 . farienfis , item Glofla ordinaria , & in- Andr.Cæfa.
Torcularcalcauit Dominus uirgini filie Iuda. terlinealis dicunt , calcatio verò eft cru- Gloffa ordi.
.Glof.interl.
Sic ergo Chriftus dæmonem in cruce cal ciatus æternus . De quo intelligit Hie- Hiero.
Ioan.12. "
cauit ficut dixit : Nunc iudicium eft mundi, ronymus illud Efai . Impij autem ficut ma- Efa.57.
nuncprinceps huiufmundi eijcietur foras , & re feruens , redundant fluctus eius in concul
egofi exaltatus fuero à terra , omnia traham cationem , ite 1 Malac. 4. Calcabitis impios, Malac.4 .
ad me ipfum. Ergo Crux Chrifti quæ no- cum fuerint utcinis,& c.
bis falus fuit, tormentum dæmonum ex- Conculcare quoque dicitur Chri-
ftus magiftratus , ideft mundi fuperbiam 4
titit , & fupplicium vfque in hodiernum
diem : ideo crucis fignum fugiunt , quod humiliare , Efai . 41. Veniet ab ortu folis, 'Efa ,41 ,
autem hoc loco-torcular pro cruce acci- uocabit nomen meum . & adducet magiſtra-
piatur , non folum Hieronymus afferit: tus quafi lutum : & uelut figulus conculcans
Cypria: Sed & Cyprianus , libro. 2 epiftol. 3.1 humum .Vbi Hieronymus explicat Chri- Hiero :
Greg.
Gregorius Homil. 13. in Ezechiel , & ftum effe qui venit ab ortu Solis : dequo
Cyrillus.
Vatab. Cyrillus fuper Efaiam , & Vatablus.cx- Zachar . 6. Ecce uir Oriens nomen eius. Zach.6 .
terum alia expofitio eft non minus li- Ipfeprincipes inquit , & magiftratus , &
teralis : vt accipiatur pro fupplicio , quo omnem mundi fuperbiam conculcabit ,
1
Iudæos fub Tito , & Vefpafiano Domi- & fubiicietur ei quafi lutum figulo : vt
nus affecit : quos calcauit in furore fuo. faciat aliud vas in honorem , & aliud
Quam expofitionem approbat etiam in contumeliam . Hæc Hieronym. con❤
Hierony.
Hieronymus , & poft eum Theodoretus cordat Theodoretus , vocat inquit,ab or- Theodo .
Theodor. quòd verò fubdit : Eteffufus eft fanguis eo-,
tufolis iuftitiam incarnatam ,& ab A qui- !
rum fuperueftimenta mea , nontam loqui- lone Ecclefiam , codem modo Cyrillus , Cyrill.
tur de cruore fufo à Romanis de occifis &Procopius . Quare reiicienda merito eft Proco,
Iudæis , quam defanguine quem pro eis fententia Lyrani , & Vatabli , qui de Lyra.
Dominus fudit , qui dicitur fanguis eo- Cyro Rege Perfarum hunc locum ex
rum , quia pro eis fufus eft.Sed ipfi recipe ponut. De Chrifto enim tam expreffum
Luc.19 . re noluerunt:ideo videns Iefus ciuitatem eft vaticinium , vt recens natus ad Beth-
fleuitfuper illam. lehem adduxerit Magos Principes Orie
3 Calcare quoque dicitur Chriftus tor tis , qui procidentes adorauerunt eum . Matth, 2:
Apoc. 19.
cular Apocalyp. 19. Ipfe calcat torcular Deinde per Apoftolos magiftratus mun-
di conuertit,vnde dixit: Sicut mifit me pater Ioan.20,
uini furoris iræ Dei omnipotentis . De quo
Gloff. funt tres expofitiones præcipuæ , Prima er ego mittouos.
Haymo. Gloffa, & Haymonis dicentis Chriftum Eodem modo intelligitur illuc Aba- • 5
in Refurrectione torcular calcaffe iræ cuc In fremitu conculcabis terram 1 in Abac.3 .
Dei : ideft mortem fuperaffe. Eft fecun- furore obftupefacies gentes , egreffus es in
Ii 4 falutem
CALCARE CONCVLCARE .
Walutem populi tui : in falutem cum Chrifto tuo. Defecit qui conculcabat terram , & præparabi=
Hiero, Vbi Hierony.per fe Chriftus, inquit , & tur inmifericordia folium . Quod quamuis
per Apoftolos fuos prædicans , quæ fup- Vatablus , & Lyranus iuxta literam ex-
plicia impendant peccatoribus, conuertit ponat de Senacherib Affyriorum Rege,
eos ad poenitentiam , & vt imminuant ter cuius exercitum, Angelus vna nocte vaſta
rena defideria, & quærant cælum. Hæcil uit : fed certetypus fuit dæmonis , quem
le . Ergo in fremitu conculcabat terram, Dominus fuperauit dicens : Nunc iudicium Ioan.12 :
Luc.6. quando dicebat : Væ uobis diuitibus quia hic eft mundi , nunc princepshuius mundi eijcietur
habetis confolationem ueftram.Etfiquis nonfue foras.De Senacherib autem exponit Hie . Hierony.
Ioan . 3.
rit renatus exaqua, & Spiritufanéto,non poteft rony. illud Efai . Vt conteram Affyrium in Efa, 14,
intrare inregnü Dei.Ite.Dicit rex his qui àfì- terra mea : & in montibus meis conculcem
Matth.25. niftris eius erunt: ite maledicti. Quorfum igi- eum .
Lyra. Conculcat iuftus Leonem,& Draco-
tur Lyranus intelligit deCyro Rege: Infre 7
mitu conculcabis terram,& , egreffus eft infalu nem Pfal. 90. Super Afpidem,& Bafilifcum Pfal.90.
Vatab
tem cum Chriftotuo . Item extorte Vatabl. ambulabis,conculcabis Leonem,& Draconě : id
hunc locum de liberatione Ifraelitici po- eft diabolum, qui propter aftutiam afpis,
puli ab Ægypto putat intelligi , cum fer- propter fuperbiam bafilifcus.propter vio
mo fit de Chrifto,cui per vnionem Hypo lentas impugnationes contra martyres
ftaticam fecunda perfona Trinitatis aſſi- Leo, propter fraudes Hæreticorum dra-
ftit , videlicet filius Dei : qui eft illa patris co vocatur,vt exponit Auguſt. Augu .
Eccl.24. Et certe de marty ribus, qui tyranno-
Sapientia, quæ Eccl.2 4.clamat : Ego om- 8
nium excellentium , & humilium corda uirtute rum violentiam à diabolo in dies auctã
Gloff.inter. calcaui.Quia vt notat Gloffa interlinealis : fuperarunt , exponit Hieronymus illud
Philip.3 . Zach, 10.
Ioan, 13. In nomine leju omnegenu flectitur , cæleftium , Zach.10.Eterunt quafifortes,conculcantes lu
terreftium,& infernorum , & Ioa. 1 3.fciens tum uiarum in prælio.Sic Petrus , & Paulus
Iefus quia omnia,tradiditei in manus,& c. & Neronem , Ignatius Traianum , Lauren-
Matth.ult, Matth. vltimo: Data eft mihi ait, omnis pote- tius Decium quafi lutum conculca runt.
Hiero .
Efai.26. ftas, incælo & in terra. Vnde Hierony. fu- Quibus Dominus dixit Ioan . 16. Confi- Luc.21
loan. 16.
.
per illud Efai. 2 6. ciuitatem fublimë hu- dite quia ego uici mundum , & Lucæ. 2 1 :
miliabis, &c. Calcabit eam pes pauperis gref= Capillusde capite ueftro non peribit, in patien-
fus egenorum.Pes inquit, Chrifti pauperis, tia ueftra pofsidebitis animas ueftras.
& pedes Apoftolorum imperium mundi De hoc martyrum triumpho , & in
Marc. vlt. calcauerunt , fic Dominus dixit Apofto- figni de diabolo , & fatellitibus eius vi-
Matth.vlt. lis:Prædicate Euangelium omni creaturæ,itē: 9
Єtoria , explicat etiam Hieronym. illud Hieron
y.
docete omnesgentes. Michææ. 5. & erit ifte pax , Affyrius
Mich, s
6 Calcare Hierufalem, eft fubiicere illa: cum venerit interram noftram: & quan-
Sic Luc.2 1.Et Hierufalem calcabitur àgen- do calcauerit in domibus noftris , fufci-
Luc.21 .
Eufeb. tibus , quod de excidio eius fub Romanis tabimus fuper eum feptem Paftores , &
Ambr, exponit Eufebius, Ambrof. & alij patres. feptem Primates . Erit inquit Hierony.
Apoc.11, Preterea de Ecclefia Catholica dicit Apo ifte pax noftra Chriftus Ephef. 2. Ipfe
cal. 11.Et ciuitatemſanctam calcabunt, menſi eft pax noftra . Et cum venerit Affyrius , Eph.2 .
bus quadraginta duobus . Quia Antichriftus ideft diabolus , fuper terram regionem-
regnaturus eft tribus annis cum dimidio : que credentium , & eos conculcauerit
quibus perfequetur Ecclefiam , vt expo- tribulationibus variis , nihil tamen nos ,
Primafius. nunt Primafius , Tyconius , Anfelmus,
à charitate Chrifti feparabit , & infra Rom.8.
Tyconius.
Beda, Boda, D.Thom . Haymo & Richardus . feptem paftores vniuerfitatem prophe-
D.Thom. Addit autem Rupertus , cum Ecclefiam tarum,& octo primates , omnes Apofto-
Haymo. Romani,& Barbari multis annis ab initio los,& Apoftolicos viros,qui octauamprę
Richard.
perfequuti fuerint,quare de trib annis, & dicant Refurrectionis intelligit. Et quide
Rupertus. dimidio vitæ Antichrifti mentio fit , nifi Lyranus , & Vatablus concordant cum Lyranus.
Vatab,
Matth:24. quia : Erit tribulatio magna , qualis nonfuit ab Hieronymo, in eo quod ingenue fatean-
initio mundi neque fiet. Sic & diabolus ante tur ,prophetiam effe de Chrifto : quieft
Hierony. faluatoris aduentum terram conculcabat, pax noftra quod verò attinet ad Affyrios
Efai.16. ficut exponit Hieronymus illud Efa. 16 . iuxta corticem literæ exponunt , in hoc
fenfu
CALCARE . CONCVLCARE .
253
Ii s uitute
CALCANEVS , CALCITRARE :
juitute liberauerat : ficut ipfe improperat telligitur non fore deinde reedificanda li
Ezech. 16. ei,Ezech . 1 6.Tranfiens per te, uidi te concul bera, & regia, quia poftea femper fuit fub
catam infanguine tuo: dixi uiue , ideft vidi Chaldæis , vel Macedonibus,vel Roma-
Hierony.
te ream , vt inquit Hieronym. lethalium nis.Merito enim quæfuper omnes fuper
criminum:& tribui poenitentiam. Velvt bicbat, redacta eft in feruitutem , & con-
Lyran.
exponit Lyranus, vide te verberatam vf- culcationem : Quia omnis quife cxaltat humi Luc.18.
que ad fanguine ab Aegyptiis, &iam in liabitur,ideo Chriftus clamat ne in ferui- Matth.11.
terficiedam, & liberauite in mari Rubro . tutem diabolicam incidamus : Difcite à me
Deinde quia Synagoga filiorum profe- quia mitisfum & humilis corde.
Calcare vuas vel torcularia fine me- 16
&tum in agnitione Chrifti, & fufceptione,
Iob.39. non fecus oblita eft , atque Struthio folet taphora in fenfu proprio,fignum eft pacis
oua quæ peperit obliuifci,iuxta illud Iob: & abundantiæ in fcriptura : & contrariú
Obliuifcitur quod pes conculcet ea:aut beftia fignum ponitur defolationis.Sic Efai. 16. Efai16.
agri conterat.Poftremo quia filiu Dei , que de captiuitate Moab per Chaldæos di-
Redemptorem fufcipere debuit, contem citur:Vinum in torculari non calcabit. Item:
Pfal.ss nens conculcauit, de quo myftice fub ty- uocem calcantium alftuli : & de eodem exci-
po Chrifti Propheta clamat Pfal.Conculca dio Hier.Nequaquam calcator uusfolitum ce Hier.47.
acrunt me inimici mei tota die . Et certe con- leufma cantabit, ideft canticum confuetum
culcabant filium Dei , quando dicebant: vindemiatoribus.E contrario verò Amos Amos.9.
Ioan.8. Samaritanus tu, & dæmonium habes, Item : de abundantia ten poralium, & fpiritua-
loan.9. Nosfcimus quia hic homo peccator eft. Porrò lium bonorum in Ecclefia : Ecce dies ueniet
de dece tribubus captis olim ab Affyriis dicit Dominus,& comprehendet arator meſſo-
Ifai.28.
propter idolatriam prædicitur Efai. 28. rem, & calcatoruue mittentem femen : Talis
Pedibus conculcabitur corona fuperbiæ ebrio- abudantia fuitfubApoftolis fecundu Hie Hierony.
rum Ephraim. ronymum & cæpit in die Pentecoftes.
t.2,
A&
Conculcaturus dicebatur Nabuchodo A&t . 2. Quando prædicante Petro, cöuerfi
15
Ezech.26 . nofor plateas Tyri,ideft valtaturus :Vng funt in die vna ad tria millia , & quando
liscquorumfuorum conculcabit omnes plateas de Apoftolis dicebatur : Mujto pleni funt
Hierony. tuas .Refert hoc loco Hieronymus quofda ifti.
opponere huic vaticinio,neque in Græco Calcare femitam fæculorum Iob. 22 .
rum , neque in Barbarorum hiftoriis fele- vide in verbo Semita.
giffe.Quod Tyrus fuit aliquando à Nabu Conculcata geus Efai. 18. vide in ver-
chodonofor , & Chaldais expugnata : & bo Gens.
refpondet multa legi in fcriptura facra, Calcant filij infitorum quid fit Iob.
quorum externi quidem fcriptores non 22.vide in verbo inftitor.
meminerunt. Potuiffet tamen fortaffe Conculcatum femen, vide Semen.
Hierony mus fortius hoc loco defendere Calcabit fuper eum quafi rex interi-
Iofephus. Ezechielem :quia Iofephus lib. 10. Anti- tus.Iob.18.vide in verbo interitus ,con-
Philoftrat.
quitatum cap. decimo tertio ponit hæc culcari à tenebris eft abfcondi fub caligi-
verba agens de Nabuchodonofor. Philo ne Pfal. 138. Forfitan tenebræ conculcabunt Pfal.138 .
ftratus in Indicis & Phanicis hiftoriis, di me.Ideft abfcondent.
cit quia ifte rex obfedit Tyrum annis tri
bus ,& decem menfibus :cum illo tempo- CAPVT XII.
rein Tyro regnaret loathablus.Hæc ille.
Ergo in prophanis hifloris reperitur Na Calcaneus , Calcitrare.
buchodonofor vaftaffe Ty rum fed non
Hierony. mirum eft fi Hieronymus fit oblitus.Iam ALCANEVS dici-
proprium
CALCANEV S. 254
proprium eftferpentis : cui Genef. 3. Do= citur. Et eft fenfus cur timebo in die mala,
minus dixit : Ipfa conteret caput tuum: & tu ideft in die Iudici) ? iniquitas calcanei
infidiaberis calcaneo eius. Vbi in Hebræo mei circundabit me,ideft finalis impœni
quod ante nos etiam adnotauerunt Picus tentia poterit me quidem implicare, alio-
Picus Mira . Mirandulanus in quadam Epiſtola , & quin innumera licet peccata commiſe-
Hierony. Hieronymus Oleafter hoc loco , eft di- rim,fi in fine vitæ non fit peccatum,vt po
Oleafter.
&tio Hu,poteft autem Hu ipfe,vel ipfa,co te omnibus per poenitentiam deletis ni
uerti.Sed vulgata vertit ipfa fcilicet mu- hil eft quod timeam. Sed Ianfenius qui ianfenius.
lier conteret caput tuū :alij vertunt ipfum dem calcaneum fumitpro fupplantatio-
fupple femen mulieris coteret caput tuu. ne, vt fitfenfus iniquitas calcanci mei cir
Silegatur in fœmenino ipfa fignificat Vir cundabit me : ideft iniquitas qua ego
ginem Mariam : quæ prima contriuit ca- fupplätatus fum.Sed Vatab.per calcaneu Vatab
put Serpentis, ideft, peccatum originale, intelligitcogitationes & affectus qui funt
àquofuit immunis.Si verò neutro gene- qualipedes animæ, iniquitas ergo cogita-
re legatur fignificat Chriftum,femen Ma tionum me obfidebit in die mortis.fed
Hebr.2: riæ,qui permortemdeftruxit eum,qui habebat Auen Ezra . & Genebrardus per calcaneu
mortis imperium,ideft diabolum , de quo di- extremu vitæ potiuş intelligunt vt Glof.
Joan.12. dixit & mihi magis placet expofitio hæc,
xit Ioan.1 2.Nuc princepshuius mudi eiicie
turforas. Calcaneus autem dicitur He- vt non fit timendum in die Iudicij , niſi
braicè Haqueb, deriuaturque ab Hacab, peccatum quod in vitæ calcaneo , fiue fi-
de quo num .1.quod eft fupplantare. Sic ne remanet perfraudem com legem mi
Hier.9 . Hiere.9.habetur : Omnisfrater fupplantan- nime purgatú, quod ne maneret fibi , mu Luc.7.
Gen.27: lier quæ erat in ciuitate peccatrix iux Luc.23 .
dofupplantabit .Etin Gen.Enfupplantauit me,
&c. Serpens ergo infidiatur calcaneo , vt ta pedes Domini lachrymas fudit, & La Match, 11 ;
fupplantet.Vnde & faluatorem fupplan= tro in Cruce culpas confefsione purgauit,
tare voluit , quando in deferto tentauit & Chriftus ad omnes clamat :Tollite ugum
Matth.4 . Matth. 4. vt notat Lyranus. Item quan- meumfupers , ideft iugu poenitentiæ fic
Lyran, do mori fecit in Cruce calcaneo eius, ideft tenet Theodoretus , pulchre etiam expo-
carni mortali infidiatus eft ferpens, fed re nit hunc verficulum ,vt iniquitas calcanei
furgens Dominus contriuit caput illius, fit,qua retro pede tuli ab itinere legis , ne
vt inquit Eucherius in qq. fuper Gene- que rectificaui per poenitentiam : vnde
fim, & Hugo de Sancto Victore. fraudem feci & fpiritum meumfupplan-
Calcaneum alicuius obferuare , fecun- taui.
2
dum eandem phrafim , eft illi tendere in Sic in fcriptura leuare contra quemuis
Pfal.ss. 4
Hierony. fidias.vt ait Hieron.fuper illud Pfal. 5 5 . calneum:eftillum fupplantare , ficut de Regula
:
Ipfi calcaneum meum obferuabunt: Propter- Iuda dictum eft.Ioan.13 . Qui manducat loan.13 .
ea Pharifæiquibus hoc tribuit Hierony. mecum panem , leuabit contra me calcaneum
interrogabant filium Dei: Licet cenfum da= fuum.Etita eft in Hebreo in Pfal. 40. vbi
Matth.22: re Cafarian non ? Quamuis locum Pfalmi legimus iuxta vulgatam : Magnificauitfu- Pfal.40 .
de Philiftæis Dauidis vitæ infidiantibus per mefupplantationem. Sed vt dixi ficut al-
Lyran.. iuxta literam exponat Lyranus, myftice legat Ioanes eft in Hebræo , eft que ide
verô de Pharifæis tentantibus faluato , fenfus,neque fignificat conculcare verbu Aug.
rem. Hebræu Hacab.vtputauit Auguft.tract . עקב
Calcanei iniquitas inter alia fignificat 59.Sed fupplantare vt oftendimus nu-
3
Hierony. Originale peccatum. Sic exponit Hie- mero.1 ,idelt per dolum & fraudem ad ca
Pfal.48 . rony.illud Pfal. 48. Iniquitas calcanei mei dendum impellere,vt fentiunt Chryfoft . Chryfoft.
circundabit me. Ideft, concupifcientiæ fo- & Euthymius fuper Ioannem . Euthymius.
mes,ex peccato remanens Originali,que Contra ftimulum calcitrare, eſt poten 5
vfque ad horam mortis circundat homi- tiorivelle refiftere. Sic dictum eft Paulo . A&t 9,
nem.Propterea filius Dei monet vt vigi- Durum eft tibi contra ftimulum calcitra-
Jemus ,quia nefcimus diem neque horam. re.Id eft difficile eft efficaci
Matth . 25 Deivocationire=
Sic & Aug.calcaneum inferiorem parté
Aug. fiftere:
fignificare dicit: quæ eft caro noftra, vel
Gloffa. vt ait Gloffa,ipfe finis vitæ,calcaneus di-
CAP .
CAL CEAMENTV M.
Co
fuit autem Nadab filius Aaron facerdo- Calceatum quenuis poffe fluuium 8
tis:vocatur ergo Ecclefia filia Synagoga: tranfmeare, denotat aquas eius aruiffe. Sic
cuius facerdos fuit Nadab , iuxta illud de fluuio Nilo dicitur quando Octauia-
Ifai.2.
Efai.De Sion exibit lex, uerbum Domini de nus Auguftus cæpit Ægyptum Efai. 1. Ifai. 11.
Hierufalem.Notat autem hoc loco Theo- Et leuabit Dominus manumfuamfuper fluuiu,
Aquila.
doretus.Aquilam vertiffe filia Principis, c. percutiet eum infeptem riuis, ita ut per
Symmach. & Symmachum filia ducis : vulgata con tranfeant per eum calceati. vbi Cyrillus ait Cyrillus.
cordat cum Aquila , eft autem princeps poft quam Deo placuit Ægyptum Roma
Theoderet. vt ait Theodoretus Spiritus fanctus : qui norum fceptris fubmittere , vento Noto
lean.3: Ecclefiam in Baptifmo regenerauit , iux= violentifsimo,fluuij vnda in mare de pul
ta illud Ioan.Nifi quisrenatusfuerit ex aqua, La , primam totam regionem meabilem
Spiritufancto,non poteft introire in regnum fecit:vt qui lacus & valles, Nem fepte
Dei.Calciamenta verò predicatorum Ec Nili ora traiicere vellent,nec pedis fui vt
clefiæ dicit Chryfoft.fuper Paul.effe ope fic dixerim calceum foluerent , aperiente
Eph.6. ra perfectionis de quibus Eph. 6. Calciati ergo Domino tranfitu Romanorum exer
Chryfoft . pedes, in præparationem Euangelij pacis. vel cituifuperata eft virtus Ægypti ,hæc Cy- Procopius.
Greg. vt(inquit) Greg.fuper Cant. fub imitatio rill.Idem afferit Procopius, item Gloffa, Gloffa.
nes virtutum mortuorum ,in fanctitate & & Lyranus.quiaddunt, primumab Ale- Lyran.
iuftitia,quia calcei expellibus fiunt ani- xandro Magno diuifum fuiffe Nilum , in
malium mortuorum, debet itaque prædi feptem riuos , vt effet tranfmeabilis.De-
cator imitari zelum Eliæ , fortitudinem inde cum ampliati effent,fub Augufto ,fic
Ioannis Baptifta , mifericordiam Daui- cati funt tandem vt fubiecta Romanis
dis.patientiam Iob, &c.vt de illo dicatur: Aegyptus peruia predicationi Appſtolo
Quiautemfecerit & docuerit,hic magnus uo- rum redderetur.Vnde Dominus Apofto
Matth.s cabitur , inregno cælorum . Matth . 5.In eun lis dixit: Euntes docete omnesgentes,& prædi-
Exo.12.
dem finem Exo. 12.qui pafcha comede- cate Euangelium , omnicreature. Quafi di- Matth.vlt.
bant habere iubebantur calceamenta in ceret ego abftuli impedimenta . vnde & Marci.vlt.
pedibus,tum vt poffentinter fpinas & la Plutarchus dicit , in vita Marci Antonij , Plutarch us.
pides ambulare:tum etiam vt mortuoru propter extçuatas Nili aquas Pelufium
virtutem imitarentur. Aegyptipromontorium , quod lingua ma
Calciamenta in pedibus habere fignü ris Aegypti vocatur,fuiffe facilimè captu.
7 eft lætiæ & honoris ficut & fine calceis in Idem refert Dion. lib. 51. Nec audien Dion:
cedere meftitiæ folet effe , vel captiuitatis dus efthoc loco Vatablus , qui non de Ni Vatab
indicium, propterea iufsit Dominus Eze lo Sed defluuio Euphrate,contra textum
Ezech.24: chieli vt pro vxore mortua nulla ederet Ifaiæ intelligit ,dicit enim Ifaias : Defolabit
figna triftitiæ:Et additcorona tua ligatafit ti Dominus linguam maris Ægypti.Ideſt Pelu
Ezech.16: bie calceamentatua erunt in pedibus tuis.Sic Gum.
& Synagoga lege data in fponfam Domi Calceamenta prohibuit Dominus Apo 9
nus ducens,calciaffe dicitur :Calciauite( in ftolis,quando primum cos ad prædican-
Hierony.
quit:) Hyacintho. Quod & Hieronymus dum mifit,intra fines Iudæorum.Matth. Matth.10 .
cuilibet animæ dictum putatat fideli,quã 10.Nolite(inquit ) pofsidere aurum neque ar=
Hyacintho coloris cæleftis Dominus cal
gentum,& c, Nequecalceamenta.Sed huic præ
ciat dicens:Thefaurizate uobis Thefauros in cepto prima facie contraria videtur narra
Matth.5.
Luc,Is. ceo. Sic etiamfilio prodigo in patris gra- tio Marcicap.6.Et præcepit(inquit)eis, ne Marci.6.
tiam reftituto: Calciamenta dari iubentur : vt quid tollerentinuia,&c. Sed calceatos janda-
exutaconditione feruili , quam propter liis , & c. Et quidem primum Caietanus, Caietanus.
putat
CALCVLVS.
Ꮑ
C
Richard: præmium vincēti, fed eft fubfidium vt vin vnus de duodecim exploratoribus
cat,melius autem Richardus calculum cã terræ promifsionis , qui animum addebat
didum vitam expofuit æternam . populo,ad ingrediēdu , iuxta præceptum
Dominicum Iofue Num . 13 . &. 14.Vn- Num . 13. &
3 Calculo impleri os peccatoris , eft con
fcientiæ remorfu os eius obftrui: Sic expo de hi duo duntaxat ingrefsi referuntur ter 14 .
Prou.20.
Janfen. nit Ianfenius illud Pro . 20. Suauis eft homi ram illam à Deo promiffam, Myfticeve-
ni panis mendacij, & poftea implebitur os eius rò illi foli doctores terram viuentium in-
Pfal. 106. calculo. Quia vt legimus in Pfal . Et omnis grediuntur: qui verbo & exemplo mouet
iniquitas oppilabit osfuum. Sic cum rogaret populum ad capeffendum iter cælefte,
rex impurabola nuptiarum hominem iuxta illud:Qui autem fecerit & docuerit: hic Matth.5.
quendam : Quomodo huc intrafti non habens magnus uocabitur in regnum cælorum . Recte
ueftem nuptialem?ille quidem obmutuit. Quia vero Calebvocatur : quifequitur Domi-
Matth.22 . maculauerat veftem charitatis pane me nu,id eft quafi cor Dei item qui alios hor-
Lyran. dacij.Matth. 2 2.Sic etiam exponit Ly- tantur aditer virtutum , quæ ad patriam
Caieta .
ranus.Sed alia expofitio eft Caiet. Vide- ducunt: Quia Deus amat animas , Sap. 11. Sap.11 .
2.Timot.2 .
Et uult omnes hominesfaluosfieri.Ideo dice- Matth.4
licet, peccator per fraudes panem auget: .
Deinde os eius impletur calculatione iu . bat Apoftolis. Venite poft me & faciam uos
ftitiæ,nec ceffat loqui de iuftitiæ calculis . fieri pifcatores hominum .
Quod vitium proprium erat Pharifæoru: Quod vero dixit Caleb, Iofu. 14. Ho-
de quibus Dominus ait: Nifi abundauerit in 2
die octogintaquinque annorum fum , fic ualens,
Matth.s. ftitiaueftraplusquamfcribarum, Pharifæo- uteo ualebam tempore, quando ad explorandum Iofu. 14:
rum,non intrabitis in regnum calorum . miffusfum :Illius temporis fortitudo vfque
4 Calculus per metaphoram filium Dei hodie perfeuerat.Denotat fecundu Glof- 'Glof.
Ifai.6. fignificat in duabus naturis , fic exponit fam & Origenem fapientiam tam in ve- Origen.
Hierony. Hierony.illud Efai.6.Volauit ad me unus de teri,quam in nouo teftamento , quam de-
Seraphim, in manu eius calculus.Vbi Sept: bet habere doctor Ecclefiæ : Quia omnis
vertunt:Et in manu eiuscarbunculus , qui ni- fcriba doctus in regno cælorumfimilis eft patri
mirumfplendet in tenebris , fic filius Dei familias:qui profert de thefaurofuo nouaue
in tenebris Iudæorum effulgebat. Ioan.1 . tera.In omni etiã ætate zelus animarum Matth. 16.
Et luxin tenebrislucet:& tenebræ eam noncom in eo vigere debet : ficut in Petro , qui in
Joan.1:
loan. 11. prehenderunt.Vnde Dicebant illi : Quidfaci fenectute crucifixus Romanam fundauit
mus quiahichomo multafignafacit? Ideft mul Ecclefiam ,de quo Dominus : Etfuperhanc Matth.13 .
tis fplendet fignis:calculus etiam , vel igni. Petram adificabo Ecclefiam meam.Poftremo
Cyrill.
tus carbo , vt inquit Cyrillus fuper hunc Caleb Axæfiliæ dedit irriguum fuperius ,
locum , vel pruna,lignum natura eft : fed & irriguum inferius.Iofue. 15. Quia præ
ex omni parte igni plena lucèt, fic & Do. latus,& doctor Ecclefiæ , non folum ver-
Lofu.is.
minus Iefus , quamuis fimilis nobis eſſet bo irriguum fupernæ confolationis au-
in humanitate , omnis tamen plenitudo ditoribus fubminiftrat,fed & irriguu infe
diuinitatis in eo habitauit. Vnde virtute rius alimenti corporalis fi egeant , iuxta
•
Luc.7% planè diuinam operandi habuit : tacto illud Quis putas eftfidelisferuuser prudens, Matt.24 :
loan.9 . fiquidem loculo mortuum viduæ filium quem conftituit Dominusfuperfamiliam fuam:
ut
CALENDA , NEOMENIA
ut det illis cibum in tepore. Et certe de vtroq ; luminationis,tempus quo inter duas con
Bernar. paftu exponit Bern.illud quod Petro Do iunctiones luna lucet , quod. 28. dierum
loan. vlt. eft. Denique menfis coniunctionis lunæ
minus dixit loa.vlt. Pafce oues meas. Ide >
etiam per Apoftolos quinque panes in dicitur , quo fiue luceat , fiue non luceat
quinque millia hominum multiplicatos luna,ab vna coniunctione cum fole , re-
Ioan.6,
diftribuit, vt doceret eos mifericordes ef- dit ad aliam coniunctionem habetque
fe in pauperes,& egenos . viginti nouem dies,& duodecim horas, &
hoc modo numerantur apud Iudæos vf-
CAPVT XVII. que hodie menfes lunares , habent enim
fpeculas in Synagogis fuper tecta, & cum
Calenda, Neomenia . ex tabulis Aftronomicis tempora coniun
&tionis explorauerint : poft folis occafum
1 ALENDAS latini vocant pri- de fpeculis diligenter lunæ ortum con-
Plutarchus. mum diem menfis,vt fcribit Plutar templantur,& mox tuba fonātes Neome
C Abulenfis.
chus averbo Græco xaλew quod niæ fefta denuntiant lege Abul . fuper ca.
eft voco,tunc enim Pontifex, vocato po- 23. Leuitici & fui defenforij cap. 24. &
pulo, quot dies à calendis ad Nonas fu- fuper.cap.1 2.Exodi.
pereflent referebat, die autem Nonarum Cum verò populus ad Neomeniæ fa- 3
populus fimiliter concurrebat: vt addifce crificium , feu calendarum hoftias pin-
ret , quid illo menfe in diuinis humanif- gues mactaret : ſub occafione fefti co-
querebus facto opus effet. Nonæ autem meflationibus, ebrietatibus , & libidinı-
dicebantur , à nouis negotiis inchoandis, bus vacabant,quibus ira Dei prouocaba- Efai. I.
fed vt à Gentili ritu ad facrum reuerta- tur. Vnde per Efaiam Dominus clamat :
mur , ficut latini calendas , fic Græci pri- Calendas ueftras & jolennitates ueftras odiuit
mum dicin menfis Neomeniam vocant. animamea. Quia vt notat Hierony. Non Hierony.
Quod ab Hebræis acceperunt: quilun- Dei erant:fed populi vitiis dedicatæ. Itë
res menfes habent : ita vt noua luna inci- in Ofea : Ceffarefaciam omne gaudium eius: Olea
piente menfis apud eos incipiat : in quo folennitatem eius ,& Neomeriam eius,& omnia
die feftum celebrant Neomeniæ , non feftatemporacius.Quafi dicat quæ no mea,
quod tunc ab operibus neceffario cef neque in gloriam meam,fed ad fuam ex-
farent : fed quod Deum certis facri- plendam libidinem celebrat fefta fua:
ficiis colerent tam propter beneficium ideo: Tranfmittam eam in Babyloniam , vbica
D.Thom. creationis , vt ( inquit ) D.Thom. 12.q. ptiuitate de preffa celebrare fefta non po
Lyran . 102.ar.4.ad.10 . & Lyranus in illud nu- terit,vt exponit Hierony. Etplané non Hierony.
mer. 28.incalendis autem , tum deinde vt his dissimilia erant Iudeorum fecta fub
temporum primitias offerrent Deo. Vo Prædicationem Chrifti, de quibus dixit
catur autem hic dies ab Hebrais caput, Ioan. 7. Ego non afcendam ad diem feftum Ioan.7.
fiue initium mentis à Græcis vero Neo- iftu. Quia videlicet necem illi Iudæi infe
menia , ideft nouus menfis ideo Septua= fo die ipfo machinabantur.
ginta femper caput menfis vertunt Neo- Neomenias & fimilia fefta legalia cele 4
meniam .Quod quialatini vt dictum eft, brare Iudæiad fide conuerfiminimetene
vocant calendas , ideo vulgata latina, batur ideoiudicandi fiue damnandi de
nunc calendas , nunc vero pro libito huiufmodi omifsione non erant in initio.
Neomeniam vertit, cum in re nullum fit Sic exponunt Hierony .& D. Tho . illud Hierony;
in Scripturafancta intervtrumque dif- Colof. 2.Nemo ergo uos iudicet in cibo,aut in D.Thom.
Colofia ,
crimen. potu,aut inparte dieifefti, aut Neomeniæ , aut
Illud etiam notandum menfem , qui Jabbatorum,quæfunt umbrafuturorum , corpus
menfura eft curfus lunæ , tribus modis autě Chrifti.Quafi diceret Paulus, non eft
ab Aftrologis confiderari . Eft enim apud hoc vobis vitio dadu, quia lege gratię pro
eos menfis peragrationis , in quo ab vno mulgata , quæ verum eft corpus Chrifti,
puncto Zodiaci luna difcedens, proprio vmbra huius corporis que lex vetus erat,
motu , aboccafuad ortum peragrato Zo- ceffauit. Ita D Tho. & quia veniête verita
diaco, redit ad idem punctum :quod. 27. te no eft op' imagine vt ait Hiero. TNeo 5
I diebus, & horis octo fit. Eft & menfis il menia ergo vel calēda fecudu Apoftolu
figura
CALOR , CALIDVM.
257
figura erat noui luminis Chrifti : cui Lu- &torinus,Aretas,Beda,Ansbertus, Hay. Aretas.
naideft Ecclefia coniuncta,quando cali- ino,itaq; vtina,que vox defiderantis eft, Leda.
Ansbert.
ginem veteris hominis exuere cæpit no- non approbat ftatu frigoris infidelitatis , Haymo .
uo lumine lucens, Neomeniamfeftiuam fed oftedit tolerabilius futurü illi , in die
>
Orige. fecit,vt explicat Orig. Homi. 2 3. in Nu . iudicij ,qui nunquã fidem audiuit , quã ei
Pfal.80.
Sic intelligitur illud Pfa. 80. Buccinate in qui cufidem fufcepiffet, tepidus eft: & cu
Neomenia tuba:quod infenfu literali deno fit in peccato mortali, de fide mortua fibi
tat feftum tubarum feptimi menfis,vel fe blanditur.Que fententia vera eft. Nam Luc.ro.
ftum expiationis,fed myftice : Buccinate Dominus dixit de ciuitateIudæoru , que
in Neomenia tuba. Eft prædicate couerfio non reciperet Apoftolos : Dico uobis quia
nem peccatorum,videlicet, quando mu- Sodome indie illa remiffìus erit,quä illi ci-
uitati & Petr.ait. Melius erat illis non cog- 2.Petr.2.
lier in ciuitate peccatrix pedibus Chrifti
prouoluta, quafi noua luna lumine Chri nofcere uiam iuftitiæ ,quam poft agnitionem,
Luc.7 . fti cæpit lucere,& quando Matt.lumen retrorfum conuerti.Frigidus autě huiufino
Matt. 9. cæpit iuftificationis verbo Chriſti recipe di no dicitur effe in corpore Chrifti, quia
re,qui dixit ei: Sequere me. Qui vt noua infidelis eft,tepidus autem quia fideliseft
Luna furgens fequutus eft eu,&c. Tunc incorpore Chrifti , cum maiori euomitur
Abac.30
impletum eft:illud Abac. 3 : Sol, & Luna horrore, qua frigidus qui calcatur quidē,
fteterunt in habitaculofuo. fed cu horre minore . Alia expofitio eft,
de fidelibus per omnia fermone effe, nec
CAPVT XVIII. optare Deu vt aliquis fitfrigidus in mor
tali,fed minus effe dicere difpofitum , ad
Calor,Calidum, Calefacere. præcauendu danationis ftatu , illum qui !
eft in mortali peccato fibi minime noto,
ALESCERE & ca- &opera quædã bona tepidè facit, nec co
lefieri dicitur Hebraicè uerfionem curat,qua illum qui eft in no-
Cham vel ChamamPfa. tifsimis criminibus frigidus , quia vt in-
39.Iofue.9 .& Eccle. 4 . quit, D.Tho.fuper hunc locum, qui frigi D.Tho .
I Calor eft qualitas ig- dus eft,fuis ipfis criminibus, ad timorem
nis,frigori contraria : vn- & conuerfione ftimulatur: qui vero poft
de calidus dicitur qui calorem concepit, conuerfioné ,& feruorem tepuit,infuaco
metaphorice verò transfertur calor ad uerfione cöfidens , timorem repellit, & va
charitatem: quæferuorem ingerit fpiri- cuus remanet , fic de fidelibus exponunt
Quæftio. tualem. Eft autem Quæftio interexpo- Ruper.Cafsianus ,collat 4.cap. 19.item Rupert.
Apoc.3. Callian..
D.Tho . Anfel.Lyra , Sed quod tepidus D.Tho
fitores, quid fibi velit Ioan. Apoc.3.Vbi
Epifcopo Laodiceafcribit : Vtinam cali. intelligatur,qui eft in p.m. excontextu Anfelm .
dus effes, autfrigidus:fed quia tepidus es,inci colligitur, quia dicit : Cumfis mifer, mife Lyran.
piam te euomere ex ore meo. Si enim cali- rabilis,&rc. Poffet etiã adaptari ei, qui li-
dus denotat eum qui charitatem habet, cet fit in gratia , vicinus eft tamen grandi
& frigidus illum , qui Lethali morbo fri- ruinæ, & timore Dei fibi fidens , aperte
gefcit,dubitari poteft, quomodo Spiritus poft ponit.Noquod melior fit ftatus fri-
fanctus optarepoffit , vt aliquis fit frigi gidi,fed quia ad couerfione aptior, & cer
dus in mortali? deinde quomodo qui fri- tevirgines fatuæ tepidæ in mortali erat,
gidus eft incorpore Chrifti non euomi- & tamefruftra de fua virginitate fidebat.
tur , cum tepidus euomatur : funt itaque Item Pharifæus, qui fe iactabat, & omnes Matth.25.
Luc.18.
nobis patrum fententia breuiter propo- deniq; Pharifæ i qui fibi iufti videbatur:
nende.Priorfententia eft tenentium fri- Apoftolifque improperabant dicentes:
gidum hoc loco effe,non folum peccato- Quare cu publicanis,& peccatoribus mādu -
rem, fed infidelem , calidum autem chari catmagiſter uefter.Le qui cæco nato dixe
Ambrof. tateferuenter , ita Ambr.ferm. 2.in Pfa. ut:in peccatisnatus es totus , tu doces nos Matth.9.
Pfal.118. Ioan.9.
118.Nerepellasme à mandatis tuis. Frigi foa.9.Sut qui exponat vtina calidus ef-
dus,inquit eft,qui fidem nefcit,codēmo- fes deuotionis feruore,aut frigid' timore
Tycon.
Gregor. do Tyconius Homi. 3. in Apoc.Greg. ingratia tame,quia timor facit algere fed
Victoria in 3.p.Paftoralis , Admonitione 35. Vi quia neq; amas, neq; times quoniam te.
Kk Calefieri
CALOR.
Calefieri non poteft facile, qui folus Calor inbonuaccipitur, & in malu:fi 4
Eccli, s .
eft,iuftorumq; fugit focietatem , Eccl.4 . cut & calefieri, in bonum quide Pfal.Con rfal.38 :
Sidormierin duo fimul , calor erit cis , unus caluit cor meum intra me , & in meditatione
quomodo calefiet ? Ideft qui feparat fe à cô mea exardefcet ignis . Ideft concaluit ani
Hierony.
fortio bonorum, vt exponit Hiero.quo ma mea zelo poenitentiæ , vt exponunt
rum exemplo feruorem conciperet, &co Hiero & Ianfe.ite addit Theodo. Sym- Hierony,
lanfe.
rum admonitionib as incalefceret. Vnde machus vertit exaruit cor meu intra ine, Theodo ,
Thomas Apoftolus ,qui focietatem Apo videlicet zelo pocnitetiæ , fic Saulus pro Symma,
ftolorum, in die Refurrectionis Domini ftratus concaluit poenitudine , & factus Acto.9.
deferuit, & admonitionibus eoru non ac eft vas electionis , Sic & mulier in ciuitate Luc.7.
quieuit , dubius in fide octo diebus à Do peccatrix vfq; adeo concaluit vt niueum
mino relictus eft, vfque dum octauo die, cor in aquas refoluerit lachrymaru:in ma
Ioan.20.
cumApoftolis fociatus,Dominu vidit & lum verò culpæ Ofe. 7. Omnes calefacti Ofe.7:
credidit. funt quafi clibanus.Ideft decem tribus fub
Non calefieri veftimentis , aliquando rege
Ieroboa calefactæfunt furore idola
3 Hierony,
3.Reg. 1, prouenit ex debilitate natura fenilis , vt trię :vt exponit Hiero. de malo autépo Efa,25
Dauidi cotigit feptuagenario, de quo le ne Efa.ait: Quafi calore fub nube torrente,
gimus : Cumq; operiretur ueft bus, non cale- propaginefortium marcefcerefacies. Ideft
fiebat.Vel extenuitate veftium: ficut dici Iudæos in Hierufale fub Tito Vefpafia-
Agg.1. tur Agg 1.Operuiftis uos , er non eftis ca- ni igni combures, quia vocati ad nuptias
Hierony. tefacti. Vbi Hiero. operuiftis inquit,vos Chrifti cu Ecclefia venire noluerunt: Er-
pallio:fed tam tenui, vtfrigus non reppel go miffis rexexercitibus fuis, perdidit homi
Lyram leret: nec feruaret calorem . Lyra. verò,di cides illos: ciuitates eorum fuccendit. No Math, 22,
cit effe hebraifmum , quo denotatur non difsimile dicitur de excidio Babylonia
accepiffe illos bona temporalia : qui tem fub Cyro,& Medis expugnatę, decuius
pli ædificatione fulte neglexerat. Enim auguribus,&magis, dicit Efa.47.Stente Ela:47-
verò cum homo negligit fpiritualia:tem- faluet te augures cali,& c.Ecce factifunt qua
poraliu etiam aliquando penuriam pati- fi ftipula,ignis cobufit eos,& c.Nonfuntpru
Matth.6. tur.Vnde Dominus ait: Querite primum ne quibus calefiant. Hoc eft non erit ignis
regnum Dei, iuftitiam eius , & hec omnia vt foueantur,fed vt crucietur,& pereant.
adycientur uobis. Ideft etiã temporalia iu Sicpereunt mundanifil Babyloniç, de
ftis abundabunt.Et forteDauid propriis quibus Luc. 6. Ve uobis diuitibus , (ic Luc.6.
veftimentis no poterat in fenecta calefie- mortuus eft diues, fepultuseft in infernum. Luc. 16.
ri:quia prius vxorem tulerat aliena . Qui Lapis calorefolutus Iob . 28. vide in
enim aliena rapit , neq; propriis interdū verbo As ,Num.1 1 .
rebus foueri poteft.Myftice verò Iudçi, Non eft qui fe abfcondat àcalore eius
Rupert. vt fuper Agg. 1. notat Rupert.veftime . Pfa. 18.vide in verbo Abfcondere.
tis ceremoniarum, & iuftitiæ legis operti,
calore charitatis concipere non potuerut,
Matth. 5. vnde Dis dixit Apoftolis : Nifi abūdaue - CAPVT. XIX.
rit iuftitia ueftra plufquafcribaru, & Phari
fæorum,non intrabitis inregnum celorum.E
Caligo, Caliginofus , Caligare.
cöuerfo verò Auftro flante Spiritus fan-
&ti in lege gratiæ,veftimenta bonorú ope
rum ad meritum regni cæloru calefiunt. ALIGO Hebrai-
Iob.37. נשף
iuxta illud Iob: Nunquid non calida funt ue cè dicitur Nefeph.Iob
ftimenta tua, cuperflatafuerit terra Auſtro? 3.8.24 .
Etplane terra perflabatur Auftro, & ve- Caligo eft obfcu- I
Matth. 5. ftumēta bonoru operum calefiebat: quá- ritas , & opacitas , fiue
Acto.4. do filius Dei clamabat: Sic luceat lux ueftra carentia luminis . Cali
cora hominibus, ut uideant opera ueftra bona gare verò eft cæcuti-
glorificet patrem ueftrum qui in cælis eft. re.Porrò in veteri teftaméto caligo diui
Item : Diligite inimicos ueftros,& c. Et quã náfrequéter apparitione comitabatur :vt
dodifcipuloru erat cor vnu,&anima vna. lib. 1.ad notabamus :in verbo Apparere,
ex
CALIGO , CALIGINOS VS.
258
Chryfoft.
ex Chryfoft. & Theophyl . quia Domi- nouerunt patrem,neque me.Et rurfus.Que- Ioan.8.
Theophyl .
nus , quafifub vmbra quadá & figura fua retis me,& in peccato ueftro moriemini:&fi
Exod.19. myfteria reuelat.fic Exod. 19.Veniam ad non credideritis,quia egofum, moriemini in
Lyranus. te in caligine nubis. Vbi Lyra. Hinc diſci- peccatis ueftris.Sic & de vaftatione Hieru
mus,ait,cognitionem , quàm de Deo ha- falem à Chaldæis dicitur: Quomodo obte - Thren.2 .
bemus in corpore effe enigmaticam. Iux xit caligine Dominusfiliam Sion ? & de co-
1.Cor.13. taillud Apoftoli. Videmus nunc perfpeculu dem excidio expofitore Hierony. legi= Hierony :
in enigmate. & Philofophus 1 2. Meta- mus Ioel. 2. Prope eft dies tenebrarum &
Ariftotel, phyfice : Intellectus nofter ad diuinaſe ha- caliginis. Item de eodem Amos 5. Nun- Amos 5.
bet,ficut oculus notue ad lumen Solis. Sic quidnontenebræ dies Domini?caligo, & non
ergo Dís Moyfemin mõte vocaſſe dici- Splendor,ideft tribulatio non gaudium. vt
tur demedio caliginis Ex. 2 4.Dísquoq; Hieronymus ait. Item de Sedechia Rege Hierony.
Exod.24.
dicit:Et accefiftis ad radices montis,qui arde à Chaldæis capiendo , dicitur in Ezech.
bat ufque ad cælum, ante que in eo tenebre, Incaligine egredietur. Præterea de vafta- Ezech. 12 :
Deut.4.
nubes, caligo.Item Deut. 5 : Hecuer- tione Hierufalem fub Romanis in necis
Deut.5.
ba loquutus eft Dñs ad omnem multitudinem Chrifti vindictam , exponit Hierony il- Hierony.
de medio ignis,er nubis, caliginis uoce ma lud Ifa.Etfonabitfuper eum indie illa ,ficut Ifa.s
Pfal.17. gna.& Pfal. Inclinauit cælos , & defcendit, fonitus maris afpiciemus interram , & ecce
Hierony. caligofubpedibus eius. Vbi Hieronym. tenebræ tribulationis , & lux obtenebrata eft
Caligo, inquit, inuifibilē ſubſtantia Dei, in caligine eius.De eodem excidio expo-
& iudiciorú occulta fignificat, & profun- nunt Procopius & Cyrillus illud Ifa. Ma Procopius.
Cyrillus,
ditatem fcripturarum . Idem notat ibidē ledicentregifuo, Deofuo,erc. erecce tri- Ifa.8.
Theodoret. Theodoretus.Caligo diciturfub pedibus bulatio,& tenebræ, & diffolutio , & angu-
eius, eo quod præfentia eius videri nopo ftia, & caligo perfequens . quia vt Cyrillus
Dionyf.
teft.Item Dionyf.lib.de Myſtica theolo ait,Chriftum perfequuti funt dicentes Iu
gia.c...vbi agit de hac diuina caligine in- dæi: Non poteft hic effe à Dco , qui Sabbathu Ioan.9 .
ter alia fubdit.Tu verò ipfa 'quoq; vifibi- noncuftodit. & rurfus. Quid facimus, quia Ioan 11.
lia,atque intellectualia contemplator lin- hic homo multafignafacit?Ideo maledixe-
quens ingreditur ignorationis myfticam runt principibus fuis , quando impletum
profecto caliginem : in qua omnia fciëtiæ eft in illis: Non relinquent in te lapidemfu- Luc.19.
& cognitionis præfidia terminas,totus in perlapide.Deniq; de perfequutione , qua
co fit , qui tranfcendit omnia. Hæc ille. martyres perfequutus eft mundus vniuer
Ideofruftra Philippus Apoftolus in hac fus prædixit Dominus Ezech.34 . Ecce Ezech.34.
loan.14
vita petebat.Domine oftende nobis patre,& ego requiram oues meas, &c. Et liberabo eas
fufficit nobis. Volebat enim clare videre de omnibus locis , in quibus difperfa fuerant
patrem,fed filius Dei ad fidem fubobfcu-
in dienubis, caliginis.Vt exponit Hiero Hierony.
ram eu reducens , dixit: Philippe , qui uidet nymus.Et certè dies erat caliginis, quan-
me:fubaudi vifione fidei ænigmatica,uidet
do impletum eft illud Luc. Eteritis odio Luc. 21 :
patre meum, c.ideft,credit, &c. Eande omnibus hominibus propter nomenmeu.Sed
loan.201
caliginofam vifionem exigit apud Ioan. liberatifunt quando rurfus impletum eft
Beati , ait,qui non uiderunt,& crediderunt, & illud Matth.Gaudete exaltate in illa die, Matth. 6.
Marc. vlt. Marc.vlt.Qui uerò non crediderit, cödemna
Auguft quoniam merces ueftra multa eft in celo. &
bitur.quia vt inquit Aug. Fides eft crede- Ioan. 16. Iterum uidebo uos, & gaudebit Ioan.16 .
re quod non vides. cor ueftrum, & gaudium ueftrumnemo tollet
2 à uobis.
Caligo quoq; & dies caliginofa fignü
eft infcriptura diuinę vltionis,tribulatio • Caliginofi montes funt montes Baby
Pfal. 96: 3
nis,& ira.Pfal. Nubes & caligo in circuitu loniæ , ad quos populus Iudæorum ca-
eius.iuftitiae iudicium correctio fedis eius:
ptiuus ductus eft. Sic explicat Hierony. Hierony.
Theodoret ignisante ipfum præcedet.Vbi Theodoret. illud Hieremiæ: Date Dño Deo ueftroglo= Hier.13.
Hæ,inquit,fecundi aduêtus , videlicet ad ria antequam offendant pedes ueftri ad mötes
Auguft, iudicium vaticinationes funt. & Auguſt. caliginofos.Quòd Babylon inquit , & om
Nubes,ait,& caligo impiis, &c. qui cum nis regio Chaldæorum montes caliginofi Ifai 13 .
non intellexerunt .Hæc ille. Tales erant appellentur.Ifa . 1 3.legimus : Super mon- ¡
Ioan.16. illi,de quibus dixit Dominus: Quia non tem caliginofumleuate fignum, ideft contra
Kk 2 Babylo-
CALIGO , CALIGINOS VS.
Babylonem , monet itaque vt antequam nit Hicron illud Efa.Surge illuminare Hiel Hiero.
ducantur in captiuitaté,& mortem,agant rufalem,& c. Quia ecce tenebræ operient ter Ela . 60 ,
Ioan. 12, poenitentiam.iuxta illud loan, Ambula- ram: & caligo populos : fuper te autem orie-
te dum lucem habetis,ne tenebræ uos compre tur Dominus.Hoc eft Hierufalem ex par-
bendant. te incredulorum , qui Chriftum non rece
Caliginofus locus vita præfens ap- perunt,eft terra quam tenebræ, & caligo
4
2.Petr.1. pellatur 2. Petri. 1. Firmiorem habetis infidelitatis operient . Ex parte verò cre-
propheticum fermonem : cui benefacitis at- dentium illuminaturfide Chrifti in Apo
tendentes,tanquam lucerne ardenti in caligi ftolis,& difcipulis . Quod vero vulgata
Gloff. nafo loco. Sic exponit Gloffa, quia ænig- vertit: caligo populos ,in Hebræo eft, Hiero :
maticam tantum de diuinis hic cogni- caligo tribus,quod vt Hieronym.ait,pro-
1,Cor.13. tionem habemus . iuxta illud : Videmus priè refertur ad Iudæos , quibus Domi- Ioan.8.
mune perfpeculum in enigmate. Cæterum nus dixit: in peccato ueftro moriemini.Prę
licet fit locus caliginofus , non tamen eft, terea tenebræ operient terram : & caligo Lyra
terra operta mortis caligine: qualis infer- populos,quia vt inquit Lyranus , extra
Iob.10, Ecclefiam erunt vbique tenebræ , in Ec-
nus, de quo Iob. Antequam uadam ad ter-
ram tenebrofam, opertam mortis caligine, clefia vero lux,quia in eaChriftus eft vf-
Matt. vlt.
Greg. . quod de infernofempiterno.ExponütGreg. que in finem fæculi,Matth. vlti. De quo
Gloil. & Gloff. Recte autem dicitur terra oper
in Efaia pater ait, pofui te in lucemgentium Efa.49,
ta caligine,quia fi aperta effet mortis eter utfisfalus mea ufque ad extremum ter
ne poena,& nota imortalibus,vel metus , ræ.
& horror illius multos quidem poffet à Caligare negantur oculi fidelium in 7
peccato forfitan cohibere . Ideo diues Ecclefia Efa. 32. Non caligabunt oculi ui- Efa, 32-
Luc.16 . dentium:& aures audientium diligenter auſ-
epulo petebat vt Lazarus ad nos reuer-
fus narraret viuentibus horribiles poenas cultabunt . Quod de conuerfis ad fidem,
inferorum.Præterea B. Petrus de impiis tam ex Gentilibus, quam exIudæis,Hie Hiero.
Cyril.
2.Petr, 2. dicit: Nubesfine aqua : quibus caligo tene- rony. & Cyrillus exponunt,Procopius, Procopius,
{ Iudæ.c.1. brarum referuatur. Et Iudas Tadæus in & Haymo , & certe de his Dis dixit Haymo.
fua Canonica: Angelos uerò, qui non ferua Luc. 10. Beati oculi qui uident quæ uos uide Luc.10.
ucruntfuum principatum , &c. in iudicium tis, & aures que audiunt , quæ uos auditis.
magni Dei uinculis æternis fub caligine re- Vbi autem vulgata vertit, non caligabūt
Jeruauit. oculi videntium, Sept. träftulerunt : Non
5. Caligo pro nebula, & nubilo capitur, erunt confidentes in hominibus . Ideft non
Iob.3. Iob.3 . Vbide die natiuitatis fuæ in de- habebunt fidem tantum humanam : qua
teftationemoriginalis peccati dicit : Occu fæpe cæcus cæcum ducit : Sed diuinam,
Ioan.5.
pet eum caligo . Ideft nebula vt exponit Quia erunt omnes docibiles Dei. Ioan. 5 .
Lyra. Lyranus. Etftellæ obtenebrefcant incaligi De Iudæis vero incredulis , qui traditio-
ne cius.Ideft,non appareant , in nocte il- nes humanas credebant.iuxta illud. Irri
la peccati originalis , vnde tot mala pro . tumfeciftismandatum Dei propter traditio- Matth. 15:
cedunt. nem ueftram. Legimus è contrario Efai. Efai. $9.
6 Caligo peccatum metaphorice fignifi 59. Expectauimus lucem, & ecce tenebræ,
cat mortua fide , vel infidelitatem inter- c.impegimus in meridie quafi in tenebris,
dum, quæ fidem excludit. Prioris exem- in caliginofis quafi mortui. Quia cum logo
Iob.23. plum eft,illud Iob. Nec faciem meam ope- tempore Meffiam expectaffent : tan-
ruit caligo: Ideft culpa peccati , vt expo- dem venientem non receperunt , dicen-
Gloff. nunt Gloffa ,& Lyranus. Item D. Thơ- tes : Non poteft hic effe à Deo qui Sab- Ioan.9.
Lyra. mas in Commentariis , quia omnis pec- batum non cuftodit , & dæmonium ha- loan.8.
D.Tho. cans eft ignorans fecundum philofophu, bes . Etnunquid à Galilea Chriftus Ioan.7;
& illecebra peccati caligat oculus ratio= uenit : Ioann. 7. Sic explicant Cyril.
Theodo
nis.Ne igitur caligare contingat , lumen Cyrillus,Theodo.
Hiero .
illud fequamur, quod in Euangelio cla- & Hiero.
Ioan,8. mat,Ioan.8.Egofum lux mundi : quifequi-
turme non ambulat intenebris. Porrò cali-
go denotat etiam infidelitatem, fic expo
СА Р.
?
CALIX , CRATER , CRATERA . 259
CAPVT XX.
dicebat in propria perfona Pfal. 2 2.1m- Pfal.22 ,
pinguafti in oleo caput meum , & calix meus
Calix, crater, cratera .
inebrians,quàm præclarus eft.Quòd no de
temporaliu abundantia in terra quidem!
כום ALIX Hebraicè dicitur Cos,
promiffionis reuerfus à terra Moab Pro
C& in plurali Cogoth . Gen. 40.
I pheta dicebat, vt deceptus putauit Lyra. Lyranus .
Calix genus eft poculi , quo bibimus :
& poft eum Vatablus :fed de confolatio- Vatablus.
fic dictu quod veteres, non tantu frigidū,
nefpirituali ,&fpecæleftium bonorum ,
fed & calidum in poculis adhibebat. Cra
vt exponunt lanfe .& Genebrar.Cumq;
ter verò poculu maius eft, quo folennio- Dauid parsfuerit Ecclefiæ :certe & in fua
ribus epulis vtifolebant, vt Virgilius ait perfona, & in perfona totius Ecclefie, hgc
1.Æneidos .
ceciniffe putandus eft.vt exponunt Hie- Hierony .
Virgilius,
Craterasmagnos ftatuunt, & uina coronant. rony.Aug. Gloff. & Caffio gaudet enim Auguft.
Crater etiam vocatur receptaculu illud la Gloffa.
Ecclefia , & fpe cæleftium inebriatur, du Caffiodor.
pideu,in quòd è fontiu fiftulis aquæ deci audit filiu Dei dicentem : Vado parare uo- | Ioan.14 .
dunt,quòd & labium dici ſolet. bislocu.Et merces ueftramulta eft in cælis. Matth.5.
2 Calix in fcriptura per metaphorapaf· Myfticè verò, vt exponit Theodoretus .
Hierony. fionem denotat, vt docet Hierony. fuper Theodoret,
Item Genebrard . Oleu capitis vnctione Genebrard .
Matth.22. illud Matth. Poteftis bibere calicem , quem facerdotum , & calix poculum fanguinis
ego bibiturusfum?de quo vide lib. 2.in di- Chrifti fignificat. De quo Ioa. 6. Sanguis Ioan.6.
&tione Bibere,num. 5.in code fenfu acci- meus uere eft potus.
Matth.26. pitur Matth. 2 6. vbi Dís in horto dice. Calix mortem etiam pro Chrifto fi
bat: Paterfi poffibile eft tranfeat à me calix gnificat Pfal . 11.Calicem falutaris acci- Pfal.5
Ioan.18. 115 .
ifte.& apud Ioan . Calicem quem dedit mihi piam, nomeu Domini inuocabo. Vbi Lyr. Lyran,
pater non uis ut bibam illum?
putat verba effe Dauidis in perfequutio-
Calix etiam pro paffione tain Chrifti. ne Abfalon fe fe morti propter Deum fi
3
Pfal.15. quàm martyrum accipitur.Pfal. 15.Dñs. opus eflet offerentis , dum modo ab illo
pars hereditatis mee, calicis mei, c. hic conflictu liberaretur. Sed Apoftolus
enim Pfalmus prædictus eft à Dauid,
2.Cor.4. priorem huius Pfal.parte fibi. 2.Cor.4.
non infua perfona , fed in perfona Chri-
A&
to, 2. & martyribus applicat: quorum hanc ef-
fti.vt probat Petrus Acto . 2.quia Dauid
fe vocem Hieronymus putat, & vbivul- Hierony.
vidit corruptione,hic autem dicitur: Non
gata vertit calicem falutaris , in Hebræo
dabisſanctum tuum uidere corruptionem.Di
legimus calice Lefu accipia, fubditq; Hie-
cit ergo Chriftus : Dominus pars heredita- rony. Grandis res eft martyrium , quo-
Theodor. tis mee,ideft Ecclefiæ .vade Theodoret .
giam retribuit Domino , quod accepit à
Caffiodor. Caffiod . & Ianfen.dicunt: Hæreditatem
Ianfenius . Domino, & Auguft. ait . O homo quis Auguft.
nuncupat getium regnum , calicem verò dedit tibi calicem falutaris ,quem accipiēs
mortem,quàm pro nobis fuftinuit , dicit retribuas ei:nifi ille.qui Ioanni & laco-
ergo Dominus , ideft Deus pater eft pars , bo dixit: Poteftis bibere calicem, quem ego Matth. 20 .
ideft merces hæreditatis meæ,ideft Eccle
bibiturusfum?& cum dixiffent : Poffumus ,
fiæ:& calicis paffionis meæ,ideft etiã eft ait, calicem quidem meum bibetis. Sic etiam
Lyran, pręmiupaffionis meæ:Lyranus verò ca
exponit Theodor.Ite Remigius &Glof. Theodoret.
lice accipit pro paffione fanctorum , quo-
decalice martyri.ficut Bafil. & Cypria. Remigius.
rupars,ideft merces eft ipfe Deus. Quá- lib.3.cp.25 . fed Chaldæus vertit calice Gloffa.
Bafilius
do igitur Chriftus dixit Iacobo & Ioani: redemptionis potabo , ideft præmiufu- Cyprian. .
Matth.20. Poteftis bibere calicem , quem ego bibiturus
turifæculi,vt exponit Genebrar. Nå de Chaldæus.
fum modum illis dedit, quo poffent plus expofitione Vatablicum Rabbinis nihil Genebrard,
habere,quampetebant, quia terrenum illi eft curandum .
volebant regni honorem , Chriftus verò
Calixin fcriptura frequenter pœnam
calicem illis propinauit , quo Deu ipfum 6
denotat,& fuppliciun pro peccatis,vel in
pro parte mercedis confequerentur. hac vita ,vel in alia , vt diximus libr. 2. in
Calix inebrians dicitur confolatio fpi- verbo Bibere,nu.6.7.8.vbi varia expo
4
ritualis, maximè que de tribulationis me
fuimus fcripturarum loca in hoc fenfu
rito ,& fpe cæleftiu promanat. Sic Dauid] Ifa.51.f.g.Hiere.2 5.d.f. & capit.5 1.a.
Kk 3 Threno.
CALVARIA , CALVITIVM .
Chryfoft. Ioan .& ferm.7 1.detempore.Chryfoft. dicitur Micheę 1.Dilata caluitium tuum, Mich.1,
Euthym. hom.84.in Ioan. Euthymius & Theo- ficut Aquila.Vbi magnum luctum fignifi
Theophy. cat , qualis eft Aquile , quæ in fenectute
phylactus in Matth. 27.& ibi Lyranus ,
Lyranus.
Canus. & inter recentiores Cano de locis Theo- omnibus ferè plumis à capite nudatur.vt
logicis,libr. 1.aliiq; eruditi.Neque ob- notant Hierony.fuper Ifai. Inillud Affu- Hierony,
Iofu, 14 ftat locus Iofuæ 14. quem citat Hiero- ment pennas,ut Aquila, & Ambro.fer. 54. Ifa.40.
nymus,vbi dicitur: Hebron autem voca- Auguft.fuperPfal.Renouabitur ut Aquile Ambrofi.
Pfal. 102.
tur Cariatharbe , Adă maximus ibi fitus iuuentus tua. & ibidem Euthymius. Prouo Euthymius.
eft,quia Cariharbe nomen eft ambiguũ, cabat ergo Propheta populum Ifraël ad
&fignificatciuitatem Arbæ gigantis,qui pœnitétiam : fimilitudine caluiti) Aqui-
vocatus eft Adam maximus, ideft homo larum,vt ficut ille omnes plumas,ficpœ-
magnæ ftaturæ , Adam quippe non eft nites omniavitia deponant,tunc enim il-
ibi proprium nomen fed appellatiuum. lis quadrabit,quodDominus ait: Beati qui Luc.6.
De gigate verò Arbe leginus Iofue 15 . nunc lugetis ,quia ridebitis. & apud Matth.
Beati qui lugent. Matth.5 .
Calebfilio lephone dedit partem in mediofi-
Vacare ad caluitium, eſt vocare ad
liorum luda Cariatharbe patris Enach , ipfa pœ 5
eft Hebron. Vbifcriptura dicit:Arbe pa nitentiam.Sic exponunt Hierony.& Cy Hierony.
tremfuiffe Enach , & ciuitatem eius He- rill.illud Ifa. Vocauit Dominus adfletum, Cyrillu
Ia. 22. s.
bron Ergo filius Dei crucifixus eft in lo- ad planctum,& ad caluitium. Vbi Septuag.
co,vbi cadauer primi iacebat Adã : & vbi vertunt: Ad rafuram capitis , necfine my.
Hier.48. & cap.48.de captiuitate Moabab Affy pti.de quo egimus libr. 1. in verbo Agy-
riis.Omne caput,inquit,caluitium.de Hic ptus num.1 1. Quis autem fuerit ifte Na
rufalem quoq; vaftata ab exercitu Chal- buchodonofor , qui Tyrucoepit,autores
Ezech.7:
dæorum Ezech.Inuniuerfiscapitibus eoru dubitant,Hierony. hoc loco putat fuiffe Hierony
caluitium . & de Tyri defolatione cap. 27. Cambyfem filium Cyri regis Perfarum.
Ezech.27 Nauta,&c.radentfuper te caluitium. Ad Alij dicuntfuiffe quidem Magnum Ale
hanc ergo confuetudinem refpiciens for- xandrum cognominatum iure Nabucho
taffe Dominus , qua victis & captiuis ca - donofor propter regnü Babylonię quòd
pilli radebantur , vt oftenderet martyres coepit , cuius reges fic funt cognominati.
fuos,non effevictos , fed mundi victores, fed fupra oftendimus in verbo Calcare,
Luc.21, ait. Eritis odio omnibus hominibus propter nume.15.fuiffe Nabuchodonofor illum
nomen meum, capillus de capite ueftro non magnum qui cepit Hierufalem,teſte
peribit , ideft longe eritis à caluitio ferui- Iofepho, qui & alios citat
tutis. autores.
De captiuitate quoq; decem tribuum
4 Ifraëlfub Salmanalar & Senacherib præ
Kk 4 CA-
CAMEL VS.
nus
CAMPVS . 261
nus cibis appofitum.Eft itaq; minor fur- telligunt Hieronymus,Auguftinus ,Ly Hierony.
Auguft.
no & portatilis , ille verò maior & fta- ranus, & Genebrardus . Pones , inquit, Lyran.
bilis. eos inftarfornacis ardentis,quòd fub Ti- Genebrard .
2 Caminus per metaphoram infcriptu- to & Vefpafiano completuin eft. Ita vt
N.
ris vocatur humilitas , & paupertas, om- non relinqueretur in Hierufale lapis fu-
Ecclef.z. nifq; aduerfitas. Sic Ecclefiaftici 2.1n ig. per lapidem , quòd verò ait in tempore Luc.19.
ne probatur aurum : homines autem recepti- vultus tui,idem eft atque in tempore ir
Ifa.48. biles in camino humiliationis.& Ifa . Elegi te tuæ,vt ait Genebrardus. Quia vultus Dei
in camino paupertatis , quòd ad populum pro ira ponitur:ficut etiam notant Theo - Theodoret,
Hierony. doretus & Vatab. iuxta illud Pfalm . 3 3. Vátablus,
Iudaica,vt Hiero.Gloffa, & Lyranus ex
Gloffa.
ponunt, quando premebatur in Ægypto Vultus autem Dominifuperfacientes mala. Fl. 33 .
Lyran.
operibus luti & lateris refertur. Myfticè Porrò Chaldæus ad vindicta ignis eter- Chaldus.
verò deprimitiua Ecclefia dicitur: in qua ni refert dicens : Deus inflammauit eos,con-
colles defertu, & capi.Quid ergo funt hi quæcunq; capeftris : ideo Septuag. vertut
capi? nifi Ecclefiæ plena meffibus, vt ait avtos Tou wedio'v. Flos campi . & Chal Chaldæus ,
Ioan.4 . Auguftinus, de quibus Dominus : Videte daicus rofa campi.Et quidé Orige.ho. 3. Origen.
regiones , quia albæ funt ad meffam. & Lu- in cantica putat capum appellari populu
Luc, 10. cæ 10. Rogate Dominum meffis , ut mittat Iudæoru, qui per Prophetas & legemco
operarios in meffemfuam. lebatur. Horum itaq; flos Chriftus fuit,
Campos gaudere,denotat abundantiä vt habes Matth. 1. Libergenerationis lefu Matth.x :
3
bonorum omnium , in aduentu Chrifti. Chrifti,fily Dauid,filij Abraham ,&
rc.Secun
Pfal.95.
Pfal.95.Gaudebunt campi,& omnia quæ in da expofitio Gloffa , quafidicat, Chriftus Gloffa,
cisfunt,& c.àfacie Domini, quoniam uenit iu flos fum campi: colèdus eft campus tuus
Hierony. dicare. Sic exponunt Hierony.Auguft. òfponfa,vt ego germinem apud te. Pro-
Auguft.
Caffiod.Lyranus , Vatab. Genebrard. & ptereà dicebat Dis operariis : Quid hic Matth.20 .
Caffiod,
Lyran. Theodoret.qui addit Symmachus vertit: Jtatis tota die ociofie Sed pulchrior expofi-
Vatablus. Gaudebit ager,& omnia quæ in cofunt. Ex- tio Ber.fer.47.in Cant. Vt flos,inquit in Bernard:
Genebrar. planas verò zizanioru parabola Mat. 1 3 horto floreat hominumn manu, & arte co
Theodoret dixit.Ager eft mundus. Dicit ergo omnia litur. Capus autem ex femetipfo produ-
Symmach".
Matth. 13. gaudio,& voluptate plena fore .Hec ille: cit flores,abfque vllo humanæ diligentiæ
quòd de primo aduentu Díi intelligit,in adiutorio:fic Chriftus ex campo nafcitur
quo fuauiter iudicare cepit terra: ideo ga- vteri virginalis Mariæ fine operi viri. Vn
Ianfenius. uifi in eius aduetu capi dicutur : Iafenius de: Inuenta eft in utero habens de Spiritufan- Matth.1.
tropice dictu putat,ficutprata rident. Sed to.& dixit Angelus ei : Spiritusfanctusfu Luc.1 .
Lyran, Lyranus accipit continens pro contento, perueniet inte , uirtus altiffimi obumbra-
ideft capos , pro habitatoribus capeftriu, bittibi.
quales erant paftores, quibus Angelus di- Campus geminans de profundo in lib. 6
Luc.2. xit Luc. 2.Annuntio uobisgaudium magnữ, Sapientiæ dicitur: Alucus maris Rubri,de- Sap.4.
Auguft. quod eritomni populo.Aug. Capos hic in- ficcatus admodumcampigerminantis ,quando
telligit æquabiles , & mites : de quibus tranfiut duce Moyfe populus Hebræorum :
Matth.s . Matt.Bratimites.Ideo nato Saluatore cru vt exponit Lyran. Sicpopulus Gentilis, Lyran.
Matth.2 :
delis Herodes turbatus legitur Matth . 2 . quem multo tempore operuerat fluctus
Mitesuerò Magi uidentesftellamgauififunt erroris ,viafecit Chrifti difcipulis , & ope-
Euthymius gaudio magno. Deniq; Euthymius detem ra virtutum fubito germinauit. de.quo
pore iudicij finalis exponit,fed magis qua apud Ifa.Ecclefiæ dicitur:Tunc mirabitur, Ifa.603
dratfuperior expofitio , quia etiã in carne dilatabiturcortuum ,quando conuerfafue-
mortali cœpit iudicare in parabola vineę rit ad te multitudo maris.
Matth.21. Matth. 2 1. Filius Dei. In medio camporum fontes denotant 7
Campi defcendere, & môtes dicuntur intoto terraru orbe gratiam & doctrina
4
afcendere,quando feparatæfunt aquæ in Euangelicam fcaturientem gentibus . Sic
locuvnum,& apparuit arida partim cam Dís dixit Ifai.41.Ponam infupinis colli« Ifa.41 ,
peftris,partim verò montuofa. Sic expli busflumina, er inmedio camporum fontes.!
Vatablus . cat Vatab.illud Pfal. 103.'Aſcendunt mon Ita exponut Hierony.Cyrill. Vatablus, Hierony.
Pfal- 103. tes, defcendunt campi in locum quemfunda Procop.Theodoret.Haymo, & alij Ca- Cyrill.
Vatablus.
Theodoret. fticis.Quamuis Theodo.Montes fluctus tholici patres.de quo Dis: Multi ab Orien Procopius .
te & Occidente uenient.Matth.8 . Theodo .
aquaruinftar montiu intelligit,cápos ve
ro planiciem equoris,fed myfticè , quide Campus idoli vocatur Damafcus Sy- Haymo.
Auguft. Aug.montes perfequutionu fluctus con- rix,propter planiciem fitus.Amos 1.Co Matth.8,
Luc, 21.
tra iuftos exponit.de quibus Luc. Eritis teram uectem Damafci,& perd im habitatore 8
odio omnibus hominibus propter nomen meũ. de campo idoli. Sic exponit Hieronymus : Amos 1 .
Capos verò animos perfequutorum iam Notatq; idolu Hebraicè vocari on,quæ Hierony,
placatos. vox inutile interpretatur & vanum , vt
Decampis fylux, vide fupra libr. 1 .in oftendatur vanum effe idolorum auxi-
verbo Audire num . 15 . liun. Bene autem in campo, fiue lata via
Campi flos Chriftus dicitur Canti. 2 . funt in vtilia in veneratione : poftpofito
5.
Cant... Ego flos campi. Hebraicè rofa Saron. Sic verò Deo,quia lata eft via , quæ ducit ad Matth.7
Vatablus . vertit Vatab. fed Saronites eft planicies perditionem.
Cana-
CANDELABRVM . 262
Canales dicuntur per quos aqua con- bis: Docet, inquit, fiducia prædicandi, ne)
fluit, de quo vide in verbo Capillus & Apoftoli abfcondantur ob metu,fed tota
Coma, vbi explicatur illud Cantic.7. libertate fe prodant.Itaq; candelabru fe
cundu Hieronv.locus eft omnibus con-
Coma tua ficut purpura regibus iuncia ca-
nalibus. fpicuus & manifeftus , in quo docere de-
Candacis Regina : de quá mentio fit bet,no in angulis, Ecclefię doctor. Sic etiã
Chryfoft. & D.Tho.in Commenta.Sed Chryfoft .
Actor.8.Quenara fuerit,vide in verbo D.Thom.
Gloffa,Beda: Candelabru Ecclefiam in- Gloffa,
Aquilo Num. 10.Eft Regina Auftri &
Saba. telligit, fuper qua doctor conftitutus, non Beda.
fub modio propriæ fenfualitatis.vt etiam
CAPVT XXV. Auguft.ait, fed in comune bonu omnes Auguſt.
illuminat.Porrò Hilar. Can.4.in Matt. Hilarius.
Candelabrum . myfticè quide, ait, lucerna fuper candela
brú Chriftum effe in Cruce fufpenfum,
ANDELABRVM Di: vt exemplo virtutum omnium in vniuer-
CA N Hebraicè Menorah Exo. 25:
citur fa luceat Ecclefia.
Faciescandelabrum, Secundu hanc eandem phrafim can- 4
Candelabrum inftrumentum eft can- delabrum metaphorice pro Ecclefia fumi
I
delis aptandis , Candela verò dicitur à tur.fic Apoc. 1.Et conuerfus uidifepte can- Apoc,i.
Candore. delabra aurea. & infra. Candelabrafeptem,
2 Quæri autemfolet quid fignificat can feptem Ecclefiæfunt, quas videlicet funda-
Zach.4. delabru in illa vifione Zachar.4 . vbi legi ucratIoannes in Afia minori, quæ vt in-
mus : Ecce candelabrum aureum totum. Ad quit Rupert.vniuerfale Ecclefiam repre- Rupertus.
Hicrony.
quod Hierony.candelabrum,inquit He- fentant:aurea verò dicütur,quia vt Glof- Gloſſa.
brei lege interpretantur, & lucerna lucen fa notat:Aurum igne probatur,& i&tibus
Matth.5. tem fuper ipfum Chriftum: Qui non uenit extenditur, fic Ecclefia tentationibus pro
foluere legem,fed adimplere. Sed noſtri ſub bata fulget,& dilatatur,fed non confumi-
dit Hiero. candelabru Ecclefiam intelli- tur.iuxta illud Matth. 1 6.Et porte inferi Matth.16.
gunt , aureu verò fenfum fpirituale, lam- nonpræualebunt aduerſus eam.
padem Chriftum, qui eft caput Ecclefię. Candelabru mouerc de loco fuo,phra 5
Luc.6. de quo Matth.5 .& Luc, 6.Neque accen- fis eft Apoc. 2. Age pænitentiam ,finautem Apoc.2.
duntlucernam , & ponunt eamfub modio ,fed uenio tibicito,& mouebo candelabrum de lo-
Lyran. fupercandelabrum.Porrò Lyran. Quia că cofuo. Vbi Aretas, & Ansbertus putant Aretas.
delabrum erat vltimü,quod in teplo col- hoc fcriptum ad ipfam Ecclefiam Ephefi Ansbertus.
locabatur. Ideo per vifionem candelabri nam, quæ eft vna de feptem candelabris :
ædificium teplifub Zorobabele nonfo- de quibus fupra dixit: Septem candelabra,
lum inchoandu , fed & confummandum feptem Ecclefie funt. Cæterum iftæ ad-
fignificari putat. In qua ille expofitione monitiones non ad ipfas Ecclefias,fed ad
relictis patribus,& antiquis etia Hebreis, Angelos Ecclefiaru fiunt : quos diximus
recentiores Rabbinos fequitur,melius ta- Epifcopos effe libr. 1.in verbo Angelus, victorini .
Vatablus. men Vatab.candelabru Chriftum expo- num . 27. ergo fecunda expofitio Victo-
nit,auruautem eius purum humanu cor- rini eft mouere cadelabrum effe plebem
pus de Spiritu fanéto conceptum. iuxta fpargere,quòd non eftimprobabile, quia
Luc.r illud:Spiritusfanctusfuperueniet in tc. Po- percuffo paftore propter peccata fua dif-
ftremò Rupert. candelabru aureum to- pergi folet grex,vt habet Zach. 1 3.Nihi- Zach.13 .
Rupertus, tu,poft refurrectionem Chriftü intelligit, lominus tamen melius explicat hac phra
quando abforpta mortalitatis fcoria Sole fin Haymo: Vtcandelabrum accipiatur, Haymo.
fpledidior refurrexit. Septē autem lucer- pro loco vel dignitate Epifcopali, quæ lo
ng,fepte funt Spiritus fancti dona,que de cus virtutis eft in exemplum fidelium,fi-
dit Apoftolis,dicens : Accipite Spiritufan cut Matth. 5.dicitur. Neque accendunt lu- Matth.s .
Ioan.zei &ü,quoru remiferitis peccata remittitur eis. cernam , & ponunt eamfub modio ,fed fuper
Quòd verò diciturMatth. 5.Nemo ac - candelabrum , ideft in loco virtutis omni-
3
Matth.s: cendit lucernam, ponit că fubmodio,fedfu bus manifefto ego mouebo candela-
Hierony. percandelabru.Hierony.explicat his ver- brum,ideft auferam Epifcopalem dignil
tatem ,
CANIS .
interfi-
CANERE , CANTARE , CANTICVM .
interficeret eum.De eifdem quoq; Iudeis , hoc canticum,vt Theodoret.ait,quem fe- Theodoret
& maximè de doctoribus corum dicit quitur Ianfen. Cufugeret Abfalon, & Selanfenius,
Ifa.5 6.- Ifaias:Canes multi non ualentes latrare,&c. meicotumeliis prouocatus effet,vt in ad-
Pfal.39 .
Canes impudentiffimi,quòd quamuis apta= uerfis gratias ageret: quia vt dicit Pfa. 39.
ri poffit Catholicis quoque prædicatori- In die mandauit Dñs mifericordiam fuam, &
bus & prælatis,qui vitia minimè reprehe in nocte caticum eius, ideft in tribulatione.
dunt , fed fuo potius indulgent ventri , vt Et Pfal.44.infcribitur: Canticu pro dilecto. | Pfal.44.
Gregor. explicat Greg fuper 1.Reg. 3.& Hiero. Vbilaudat Deu pro aduentu Meffiæ.vt
Hierony. fuper Ifaiam . Nihilominus tamen Eufe- notat Theod. & Ianfen.fecundu omnes Thedoret.
Eufebius. Ianfen.
bius Cæfarienfis demonftrationis Euan- tam Hebræos,quàm Catholicos.Porrò,
gelicæ lib. 10. cap. 8. Iudæoru primores quòd Pfalm. 64.Te decet hymnus Deus in Pfalm.64.
canes huiufmodi fuiffe dicit,qui no latra- Sion.in titulo ponitur canticũ Hieremiæ,
uerunt contra eos , qui Chriftum, paftorë nohabeturin Hebrço, neq; in exaplo,vt
omnium crucifixerunt,fed contra pafto- notat Theo.fed Pfalmus eft à Dauideco Theodoret.
rem ipfum cui bladiri potius debuiffent : pofitus, quauis refpexerit ad captiuos in
ideo legit:Non canes muti,fed ftupidi,& Babylonia fub Hieremia, & aliis Prophe
Epiphan. amentes.Eodé modo Epiph.lib. 3. cotra tis,fed de Ecclefia Chrifti vaticinium eft,
Antidicomarianitas ,canes rabidos intelli vt Ianfen.notat,&Genebrard quia dicit:
git,qui neq; latrant, neq; Dím agnofcut, Adte omnescaro ueniet, iuxta illud Matt.
fed potius illum mordent.Sic filium Dei Multi ab Oriente & Occidente uenient.Simi Matth: 8.
Luc.11. mordebant dicentes: In Beelzebub eiicit liter quòd in titulo Pfal.65. ponitur can Pfal, 65 .
Ioan.8. dæmonia: Et Samaritanus es tu, dæmoniu tikum Pfalmi refurrectionis , in Hebræo
habes.Eode modo de primoribus Iudeo- nohabetur,neq; in Septuag.neq; in exa-
Cyrillus. rum exponit Cyrillus fuper Ifaia, & ibi- plo,vt notat Theodor.Sed adicctum eft, Theodo.
Gloffa, dem Gloffa & Lyranus . quia de liberatione populi Dei à periculis
Lyran. Canes etiam detractores vocantur pa- agitur fubfpe refurrectionis Chrifti . Re-
8 Etè quoq; Pfalm. 66. & 67. infcribitur Pfal.66.
cifq; diuifores.fic explicant D.Thomas,
D.Tho. Pfalmus cantici , quia in vtroq; agitur de
& Lyran.illud Apoc. Foris canes , quos à
Lyran, laudibus Dei propter conuerfione. gen-
ciuitate cælefti Spiritus fanctus excludit,
Apoc.22 .
Beda, in quafumma pax eft,fic etiã Beda , quia tium ad fide Ecclefie, & de liberatione fi-
de idolatris nopoteft intelligi : de quibus deliu ab infidelium crudeli tyrannide, vt
paulo poft fubditur & idolis feruientes . notat Theo.Pretereà in Pfal. 7 4.infcribi Theodor.
Apprehedere auribus cane,vide lib.1 . tur Pfalmus cantici Afaph . Quia laudes Pfal.74.
in verbo Apprehendere. continet Dei iudicaturi iuftè,præmium-
que iuftis largituri,vtnotant Genebrard. Genebrard.
Theodor. &Ianfen. Vnde Symmachus Theodoret,
CAPVT XXVII. lanfenius.
pro cantico vertit: Triumphalis de immorta Symmach .
Canere, cantare, canticum. litate , quia in fine dicitur: Omnia cornua
peccatoru confringam, & exaltabuntur cor-
ANERE Dicitur in Hebræo
nua iufti.quòd fiet planè, quando Dís di Mat
שור CA th. 25.
Sur,vt patet Pfal.7 . & 2. Reg.19 . cet peccatoribus. Ite maledicti,&c.iuſtis ve
& cantores Sarim. rò :Venite benedicti, &c. vt notat Aug. & Auguft.
I Canere propriè eft voce modulari,qua Caffiodor.Porrò, quòd Pfal.75 . infcri- Caffiodor.
Pfal.75 .
uis etiam dicamus tuba vel tibia canere. bitur canticu ad Affyrios indicat prædici )
Cicero , vnde Cicero . Quemadmodum,inquit,ti- cotra Senacherib ,de cuius exercitu 185.
bice fine tibiis canere,fic orator fine mul- millia Angelus Dúi vna nocte deleuit.
titudine audiente eloquens effe non po- 4.Reg. 20. Ita Theodor. & Lyran. &c. Theodor.
2 teft,lib. 2.de oratore. In fcripturis aute Additq; Theod.in Pfal.Qui habitat in ad Lyranus.
Regula. facris quado in titulo alicuius Pfalmi po- iutorio Altiffimi. Canticu infcribi,quia de
niturcanticu Moyfi,vel Dauid, aut alte eade agitur ftrage Affyriorum.Prætereà Pf al,86, .
4.Reg.20
rius :canticu fignificat laude Dei,vel actio Pfal. 86. in titulo ponitur cãticum , quia
Iudith. 16. ne gratiarum Sic Iudith 16.Tunc canta- de fundatione Ecclefig in Chrifto fuper
uit canticu,ideft gratiarum actionem. Et Apoftolos, & maximè omniu fupra Pe-
Pfal . 38. Pfal.38.Canticu Dauid. Copofuit autem trú,& de gentiu vocatione laudaturDeus
cum
CANERE , CANTARE , CANTICVM . 264
cum dicitur: Fundamenta eius inmontibus Cantate Domino căticum nouum, laus eius ab Ifa.42.
Theodoret. fanctis.Ita Theodoret. Genebrard, Aug. extremis terre.Sic de nouo teftamento ex
Genebrard.
Beda,Remig.Caffi . & alij patres :de qua ponunt Hierony. Cyrill . Procop . hic & Hierony.
Auguit .
Beda. Matth. 1 6. Super hanc petram ædificabo. Iren.lib.4.c.2 1.Clem. Alex.in protre- Cyrillus,
Remigius. Ecclefiam meam. Deniq; cantare pro lau ptico,Chryf.to..in Pfa.115.de hocca Procopius.
Iren.
Calliod. dare.legitur frequenter Pfal. 12.Cantabo ti co Apoc . 5.
Matth. 16. Clem.Alex ,
Domino,qui bona tribuit mihi, Sic Pfa. 20. Canticu noctis fanctificatæ folennita- Chryfoft .
Pfal. 12.
Pfal. 29.Pfal.5 8.Pfal.67.Pfal.70.88 . tis eft canticum , quòd cantari folebat in Apoc.s
100.Pfal. 149.Pfal. 143. Pfal.97.Pfa. Pafcha, quado Phafe Iudçi celebrabat ob 4
104.Pfal.137.Ifa. 5.2 6.42.b. 55.d. beneficium liberationis ab Agypto . Sic
Hierem. 20.d.Ephef. 5.e.Coloff.3.c.Iu Ifa.30.Canticum erit uobis,ficut noxfancti- Ifa.30 .
dic. 5.a. &c. ficatefolennitatis , Gloffa & Lyra.putant, Gloffa.
Catare canticum nouu in Scriptura fa decantico iuftorum intelligi in die iudicij Lyran .
3
cra,vnu è tribus fignificat fecundù obfer- finalis,quando audient : Venite benedicti Matth.25 .
Regula
uationem patrum , videlicet aut quod in patris mei. Quod erit fimile cantico popu
illo cantico myfteria legis nouæ contineā li ab Aegyptiaca feruitute liberati. Sed
tur , aut quod agatur de renouatione per Hieronymus ironicè potius dictum exi Hierony .
gratia veteris hominis, aut deniq; pro no ftimat Iudæis qui perituri erat,partim in
uis tunc beneficiis acceptis gratiæ reddan excidio Hierofolymitano fub Romanis
tur.Hos tres modos affignat expofitores partim in die finalis iudicij , quafi dicat
Pfal.32. fuper illud Pfal.3 2. Exultate iufti in Domi eis,caticum erit vobis ficut in nocte Paf-
noc.Cantate ei canticum nouum.Vbi Hie chatis:ideft nequaquam ita erit,fed mife-
Hierony: ronymus primam affignat ratione.Can- rè peribitis.Puxta illud Ioan. 8. In peccato Ioan.8
tate,inquit,canticum nouum,quia nouus ueftromoriemini,
homo venit in mundum,noua legem in- Verti aliquid in canticum eft verti in
5
ftituit nobis , nouam ecclefia per baptif irrifionem fob.30 . Nunc in eorum canticu Iob 30.
Auguft: mum.Eodem modo Auguft. Cantate, in uerfusfum,ideft in irrifionem, vt exponit
quit,ei canticum gratiæ fidei. Secundam Gloffa Septuaginta vertunt: Nunc autem Gloffa.
Caffiodo, rationem tangunt Coffiodorus & Glof. in cythara eorum fum , ideft cantiones de
Gloffa. Cantate canticum nouum, quia non fuffi meper ludum canut. In eodem fenfu'de!
Matth.5 . çit iuftitia Pharifaica: Nifi enim abundaue- Iudæis irridentibus verbum Domini,di-
ritiuftitia ueftraplufquam Scribaru & Pha citur Ezech.3 3. Audiuntfermones tuos , Ezech.33 .
rifæorum , non intrabitis in regnum cælorũ. nonfaciunteos, quia in canticum orisfui uer-
Lyranus. Tertia expofitio Lyrani,Vatabli Ianfe- tunt illos,ideft in ludibrium & rifum.Ta-
Vatablus.
nij ,& Genebrardi. Quia noua inquiunt les,inquit,Hieronymus funt vfque hodie Hierony.
lanfen.
Genebrard. femper recipimus beneficia , noua debe multi in Ecclefia ,qui dicut: Venite audia
mus catica gratiarum actionis exoluere. mus illu,& illú mira elequetia predicatio
Agiturautem hic de beneficio intypo fa nis fuæ verba voluentem: plaufufq ; com
to regi Ezechia cotra Senacherib, vt pu mouent,& operari negligunt. Proptereà
Theodoret. tat Theodoretus. Secundum has rationes Luc.11.
cum dixiffet Dominus: Beati qui audiunt
Pfal. 39.
intellige,quod dicitur Pfal.3 9.Et immifit uerbum Dei adiecit, & cuftodiunt illud. In
in os meum canticum nouuŭ , carmen Deo no- eodemfenfuThren . 3. Factusfum inderi- Thren.3 .
ftro , quia videlicet de incarnationis filij fum omni populo canticum eorum tota die.
Dei beneficio fit mentio. Nam Heb. 10. Canticum Patruelis eft canticũ Chri- 6
Heb.zo.
exhoc Pfal.Paulus allegat: Sacrificiuer fticognati hominum fecundum carnem.
oblationem noluifti, corpus autěaptafti mihi. to meo canticum Pa- Ifa.s:
Sic Ifa . 5.Cantabo dile&
Genebrard. Ita exponit Genebrar. Vatab.Lyranus, truelismei uineæfuæ , ideft cantabo Deo
Vata blus.
Hierony.Aug. Beda,Haymo,Caffiodo. Patri , dilecto meo , vt exponit Hiero- Hierony.
Lyran.
Hierony. & alij patres. Ite Pfal. 5.Cantate Domino nymus . Canticum lugubre patruelis
Aug. canticu nouum , quia etiam de Saluatoris mei , ideft canticum Chrifti cognati mei
Beda . aduentufit mentio,vt Theodor.notat, fci fundum carnem,'de vinca fua , ideft de
Haymo.
Caffiodo. licet: Dicite ingentibus, quia Dominus regna depopulo Iudaico propter fummam in-
Pfal.95. wir.Ide habetur Pfal.97. & Pfalm. 143. gratitudine repudiando ,& vt Vata.notat Vatab.
Theodoret. Item de eodem aduentu Chriſti.Iſa.4 2. Į in Hebreo habetur Sirath,ideft canticum
lugu-
CANERE , CANTARE , CANTICVM.
Hierony. lugubre,quòd confirmat hoc loco Hiero. [ Cæterum è contrario Lyranus , & Vata- , Lyranus,
Vatablus.
fubdens cantat Propheta carnien lamen- blus opponunt nullo modode excidio
tabile populo Ifraël quod compofuit ille, Hierufalemfub Romanis intelligipofle ,
Luc.19. qui uidens ciuitatefleuitfuper illam.Et rur fed de captiuitate potius decemtribuum,
fus clamabat: Hierufalem , Hicrufalem , & c. fub Affyriis, quia fubditur , qui iurant in
Matth. 23 . quoties uolui congregare filios tuos,& c. delicto Samaria, & dicut viuit Deus tuus
Canticú quafi meretricis vocatur poe. Dan.Refponderitamen poteft pro prio-
7
nitentia, qua peccator allicit Deum ad re rifententia, ita poffe contextum aptari: In
conciliationem ,fic dicitur de Tyro vafta- die illa deficient uirgines pulchra : & adn-
ta deinde verò renouata poft feptuagin- lefcentes in fiti , qui iurant in delicto Sama-
ta annos defolationis,& pœnitentia agē-. rie ,ideft in die illa vaftationis Hierufalē
Ifa.23. te Ifa. 23. Et poftfeptuaginta annos erit Ty fub Tito deficient adolefcetes ifti, qui mo
ro,quafi canticum meretricis, fume cytharam do iurant in delicto Samaria, quatum ad
circui ciuitatem meretrix frequenta canticu, fuamprogeniem & getme. Nec habebūt
ut memoria tuifit,ideft canticum quod ca- vltra fpem remeandi in Iudæam : vnde
Hierony. nebas,ut exponit Hierony . in oftentatio fubditur ad hoc explicandum in fine ca-
nem, conuerte in carticum lugubrepo- pitis: &cadent & non refurgent vltra.Ne
nitentiæ. Hoc confilium Spiritus fancti pè , nec ipfi, nec progenies corum:quòd
imitata eft muler,que erat in ciuitate pec pra dicit quoque Dominus apud Matth. Matth.23.
Luc.7. catrix Luc.7.cecinitq ; ad pedes Chriſti Ecce relinquetur uobis domus ueftra deferta.
poenitentia lugubre canticum ,quo venia Eadem phrafis denotat finem vniuerfi,
obtinuit,& gratiam. Ifa . 2 4.Cum cantico non bibent uinum,ama- Ifa.24:
8 Cantica lyræ funt Iudæorum in lege raerit potio bibentibus illud. Quòd expo-
veteri catus , & ceremonia fine cordis pu nit Hierony. detempore confummatio- Hierony.
Amos 5 . ritate Amos 5.Cantica lyræ tuæ non audia. nis faculi , quando erit in terris preſſura Luc,21.
quòd Hierony. ad tribum Iuda dictum gentiu:& veniente ad iudiciumDomino:
Hierony .
putat,quæ Deo & dæmoniis pariter im- Plangent fe fuper eum omnes tribus terræ. Matth.14.
molabat. Alij ad decem tribus dici contē Denique de vaftatione Tyri dicitur Eze Ezech, 26 ,
dunt ,contra quas hoc capite vaticinatur chie. 26. Quiefcere faciam multitudinem
Amos. Sed parum refert cum fenfus legi canticorum tuorum,ideft vaſtabo te,& de-
timus fit Deo laudes externas acceptas folabor.
Cantica facra in prophanos vfus con- ΙΟ
ad meritum non effe corde præuarican-
Lyran. te.ficut etiam exponunt Lyranus & Van uerterereprehenditur Amos 6.Qui cani Amos 6
Vatablus.
tablus .Vnde apud Matt. Dominus Pha tis ad uocem Pfalterii,ficut Dauid putauerunt
Match.is. r.feis hoc morbo laborantibus dixit:Hya Hierony .
fe habere uafacantici. Vbi Hierony. notat
pocrite beneprophetauit de uobis Ifaias,po- reprehendi magnates domus Ifraël:quia
pulus hiclabiis me honorat,cor autem eorum quod Dauid inuenit ad cultum Dei,can-
longe eft à me. tica videlicet , & fonum tibiarum, ipfi ad
Cantica in luctum vertere, item ceffa- carnis referebant voluptatem. E cötrario
9 re facere cătica,vaftationem & defolatio- vero tanta erat pietas captiuorum in Ba-
nem fignificant. Sic de excidio Hierufa- bylonia , vt rogati, vt cantarent hymnos,
lem fubRomanis propter necemfaluato- quos in templo concinere confueuerant,
Hierony. ris,exponit Hierony . illud Amos 8. In refponderent in Pfalm.Quomodo cantabi- Pfal. 137.
Amos 8. muscanticum Domini in terraaliena?videli-
die illaoccidet Sol in meridie,& c .& conuer-
tam omnes feftiuitates ueftras in luctum , & cet, nefacra mifcerent prophanis , in quo
cantica ueftrà in planctum, quia moriente in fenfu Dominus dixit : Nolite fanétumdare Matth.7-
Cruce Domino Sol obfcuratus eft in me canbus.
ridie: vnde vindicta proceffit contra Hie Canere iuxta dies iuuetutis eft infpiri- II
Eufebius.
rufalem fic etiã exponit Eufebius lib. 10. tu renoua i fic de Ludako populo dicitur
de demonftratione capit. 6. Et vrget non Ofe.2 . Canet iii wvxta dies inuentutis fuæ. Ole,2:
poffe aliter huc locum intelligi. Sic expo hoc eft,quando reliquiæ Iudæorum con
Cyprian .
Ruffinus. nunt quoq; Cypria. libr. 2. aduerfus Iu- uerfæ fuerint ad fidem in lege gratiæ can
Rupertus. dæos,cap. 23.& Ruffinus in expofitione tabunt in gratiarum actionem,ficut in iu-
Giofla ordi. Symboli , Rupertus & Gloffa ordinaria. uentute fua , quando afcenderunt de
Ægypto.
CANI , CAN VS.
265
Spiritu
CAPILLI 266
Vocauitque tonforem er rafit feptem crines Capi in oculis quafi hamo eft cibo an- { 2
eius. vbinotandum fuper naturale fuiſſe te oculos pofito, in venatoris poftetatem
donum illud fortitudinis ,& gratiam gra incidere. Sic explicant D. Thomas & D.Thom.
tis data , quod fatis Samfomindicauit Da Lyranus illud fob. In oculisfuis , quafi ha- Lyran.
lilæ dicens: Ferrum (inquit ) Nanquam aſcen mo capiet eum. Ideft venator ante oculos lob,40,
ditfupercaput meum : quia Nazarausfum. Elephantis cibum ponit , quo trahitur ad
Ideft confecratus Domino,fi: Rafumfuerit locucauernofum , vbi incidit in foueam ,
caput meum,recedet à mefortitudo mea , dɔ- & capitur.Additque D.Thomas,hoc di-
num itaquegratuitum,voto violato recef ci in Chrifti Domini figuram , qui often-
fit. Quod fi quis obiiciat quare feptem dens diabolo quafi Elephanti naturam
crines,potius quá octo,vel decem, raden- humanam quafi efcam,capit eum: & fu-
Lyran. di erant,vt recederet fortitudo,refpondet perauit.Ioan . 12.Nunc princeps huius mun= Ioan.12,
Vatablus, Eyranus ,item & Vatablus , non intelligi di,eiicieturforas : rego fiexaltatusfuero à ter.
quidem feptem fimplices capitis pilos, ra,omnia traham ad me ipfum. Quia dæmo-
quibus radendis, non erat opus tonfore: nesetiam ligatos , fub pedibus fuis traxit
fed potius feptemfloculos , quibus , tota filius Dei,moriens in Cruce. Sic exponit
Cafaries conftabat.Sic fæpe vota fua vio etiam Beda, & ante illum Greg. In hamo Beda ,
Greg.
2,Cor,6. lantes,gratias perdunt gratis datas : vnde (inquit) incarnationis captus eft: quia du
Paul. Videte ne in uacuũgratiă Dei recipiatis. in illo appetit efca corporis ,transfixus eft
Capilli tui ficut greges caprarum , vide aculeo diuinitatis .Hæcille. Sic fortior vi
Luc.II.
li.i.verbo, Afcendere.n. Capillicãdidi cit fortem : & vafa eius diripuit Luc. 11 .
Apo.1 .& Dan.7.vide in dictione Candi- Capere cum alio dulces &fuaues ci-
3
dus. bos , eft familiorem illum habere . Sic Da
CAPVT XXXI. uid de Architophel , regio confiliario di-
xit Pfal.55.Tu uerò unanimis,dux meus , & Pfal.54 .
Capere. notusmeus, quidulces mecum capiebas cibos.
Vbi fecundum Hebræos quos citat Vata Vatablus.
שבה APERE & captiuum ducere He blus,& quos fequntur lanfenius & Gene lanfen.
braicè dicitur Sabah.Ifai. 24.Hier. brard' de perfequutione Abfalonis fermo Genebrard.
C
41 eft : & de traditione Architophel : & fub
I
Capereidemferè eft , quod accipere, eius Typo de traditore Iuda . Sed melius
de quo egimus lib. 1.literà. A. eft tamen intelligitur iuxta literam de Iuda qui filiú
caperelatifsimæ quidem fignificationis, Dei prodidit.vt explicat Hierony. Theo Hierony.
Theodoret.
quofecundum varias phrafes,frequenter doretus, & alij patres , iuxta illud Foa: Qui Ioan.13.
vtitur fcriptura:ex quibus quædam cla- manducat mecum paně,leuauitfuper me, calca=
ræ funt.Dicimus enim capere experimen neumfuum.
اد Quod vero Septuag.vertunt, os
tu,ideft experiri, Gen. 24. capere feram πί το αυτό ελύκανασ εδέσματα .
Leuit.17.capere ciuitate, vel regnü Deut. Qui fimul mecum, dulcescapiebas cibos ,
2.& 2 0.capere reges, ideft captiuos acci Hebraicè hebetur,vt vertit Hiero. ad veri
pere.Iob.i.Capere Confilium.Iud . 21 . tatē Hebraică : Quifimul habuimus,dulceſe
Caperecibum.i.Reg.1 : Locus etiam di- cretu:uel confiliu.Sed você Hebræam Sod.
סיר
citur capere ,vel non capere , ideft capax Confiliu per Synærefin,figură poetica , Se
effe fic . 3.Reg.8.Cæli cælorum capere tenon ptuag.refoluerüt in Seod.conuiuium. De
poffunt.In quo immenfitas Dei fignifica = nique Chaldaicus hoc dictum de Archito
tur.Item capere vindictam, eft vindicari. phel vertit qui côtra Dauid.dedit confiliu.
Efther.8.Capi laqueo occulorum Iudith. Capiunt impium peccata fua Pro. 5 .
4
9.eft afpectu quidem oculorum concupif Iniquitates uæ capiunt impiu,vel quia,culpa Pro.s
cientia libidinis irretiri.Item de captione fecum affert reatu ad pœna: quo reatu vt
fimili dicitur Pro : 3. Cuftodi pedem tuum ne explicat Ianfen.quafi graui onerere cate- Ianfen.
capiaris.Ideft ne temere ingrediaris adfoe naru,impius tenetur,ideo fubdit Salomo
mina ,& Pro.6 . Ne capiaris mutibus illius, & vinculis peccatoru fuorum conftringi-
& infra:Pretium Scorti uix eſt unius panis,ip- tur. Vnde & Dís ad hos vinctos clamat:
fauerò,preciofam uiri animam capit.Ideſt il- Venite ad me,omnes qui laboratis : & onerati Matth.11.
laqueat. eftis,& ego reficiam uos.Vel certe peccator,
dum
CAPERE.!
267
dum in fuo inſiſtit fcelere,facit habitum : qua fi igne de cælo cadete in fauillas fubi
quo magis indies conftringitur , & incli- to redigatur, quod cotigit ciuitati Sodo-
Lyran: Thren.4.
naturad malum , vt exponit Lyranus. morum Dequa in Thre:Et Maior effecta eft
Ideo Dominus duobus difcipulis dixit, iniquitasfiliæ populi mei peccato Sodomorum:
in figura peccantium de afina & pullo: quefubuerfa eft in momèto : no ceperut inea
Matth.21. Solaite & adducite mihi. manus.Quod R. Salomo,que citat:& fequi R, Salomo !
5 Secundum candemphrafim , ficut cul- tur Lyra fic exponit ,vt iniquitas accipia Lyran,
pa,fic & pæna capitur impius,vnde legi= tur hoc loco pro culpa, & poena , & ficut
Ecclefi.9. maior fuit culpa Hierufale quá Sodoma,
mus Ecclefi.9.Nefcit homofinemfuum : fed
ficut pifces capiuntur hamo ,& aues laqueo com quia vt(inquit)Hiero. hæc cótra folā pec
prehenduntur:ficcapiuntur homines in tempo- cauit lege naturale: illa verò cótra natura =
re malo:cum repente eis fuperuenerit. Quod le & fcripta ,fic poena Hierufalem maior
non intelligitur de iuftis , qui cum Simeo fuit quia nofolú vaftata eft à Chaldeis,fed
ne dicunt: Nunc dimittisferuum tuum Domi- manus hoftiu per irrifione cæperut in ea
Luc.2:
ne,fecundum uerbum tuu in pace: Neque de La captiuos crudeliter & fpolia,& gauifi funt
Luc,16,
zaro de quo dicitur: Factum eft autem , ut mo depræda fubfanates,quod eft magnü fup
rereiurmendicus , & portaretur ab Angelis, pliciu.Porrò de Sodoma nullus hoftis ga
Pfal.139.
r.Sed ficut legimus Pfal. Virum iniuftü, uifus eft:aut ditatus,fed in ictu oculi de cæ
Theodoret. mala capicnt in interitu. Quod de Saule lo fulminibus conflagrauit:Sed Gloffa ali Gloffa
Theodoretus explicat , qui in bello mife- ter de Sodoma meliufque exponit & nō
rabiliter occubuit.De eodem quoque ex- cepit in ea manus eleemofynam quia
Lyrani
Aug. ponit Lyranus Auguftinus verò , legit in Ezech.16,
Ezech.16.Manum pauperi non porrigebat.
communi de omni iniufto : Virum iniuftü Capere odore de facrificiis,vel cögrega 8
mala uenabuntur in interitum.Ita Græce 0- tionib' eft accept are.Vnde Dominus ait
Chaldæus.
gevoel , & Hebraicè : vnde Chaldæus vi- Amos.1.No capia odore cætuu ueftroru.vbi Amos.1!
rum malignum venabitur Angelus mor- Hiero.ide(inquit) accidet nobis fi fimilia Hierony.
tis & detrudet in gehenna in interitu, pro delinquamus,& de rapinis,periuriis,fcele
interitu in Hebræo eft Lemad Hephet ribufque quæfita offeramus Deo,cum le-
in ruinas,quia vna ruina eft in morte alia gamus Zachæum , fi que de fraudauerat , Luc.19.
Matth.25 in iudicio, ideo Chriftus clamat Matth. quadruplum reddidiffe.Hæc Hierony.
Luc.12,
25.Vigilate quianefcitis diem neque horam. Capere animas eft decipere, vt pereant. 9
Et fintlumbiueftri precincti. Sic de Pfeudoprophetis dicitur Ezechi. Ezech.13 .
6
Capere cos qui fe ceperant , eft victos 13.Pone facie tuafuper filias populi mei:quæ
Ifai. 14. fuperiores victoribus tandem euadere. prophetant de cordefuo,&c .&faciut ceruica-
Sic legimus Ifai. 14. Eterunt capientes eos, liafub capite uniuerfæ ætatis ad capiedas ani-
Hierony . quife ceperant: fubiicient aduerfarios fuos. mas. Quia Pfeudoprophetiffa faciebant
Cyrillus. Quod Hierony,Cyrillus , Theodor.Glof ceruicalia , dicêtes fecure poffe cuctos ob
Theodoret. fa Lyranus , & Vatablus de populo Iu- dormire fine metu bellica cladis fub Na-
Gloffa , dæorum prædictum putant poft redi-
Lyran: buchodonofor.Dequo in verbo Ceruical.
Vatablus . tum de Babylonia , maxime victo in li- Capere dicitur quoq ;læo prædã : Leoce-
Nahum.2.
bro Iudith Olopherne , tunc enim mul- pitfufficienscatulisfuis.Nahu. 2.vbi Hiero. Hierony:
tos Affyrios captiuos duxerant:vt expo- Leone intelligit Nabuchodonofore , qui
nit Hierony. vel etiam fub Machabæis, Niniueficut& alias ciuitates deprædatus
vt vult Lyranus , quando fæpe caftra ce- vxoribus fuis tradidit captiuos , quos ce=
perunt Antiochi & ducum eius. Myftice pit. Pręterea de Loachaz rege filio Iofię ex
Athanafius. verò Athanafius lib.de Pafsione & Cru-
ponit Hiero,illud Ezech.19.Leofactus eft: Ezech.19.
cefub Apoftolis mundum verbo Deica didicit capere præda.Ideft: Crudeliter oc
pietibus completum dicit hoc vaticiniu, cidere ciues.Dequo in verbo Leo.vbi etiã
virtute Crucis Chrifti : de qua Dominus exponemus illud quod de Apoftolis præ
Ioan. 12 . dixit: Egofi exaltatusfuero à terra , omniatra dicitur Michaæ.5.Erūt reliquiæ Iacob, c. Michas.
Remigius. ham ad me ipfum . De quo vide Remigium quafi Leo,quicu tranfierit: conculcauerit:
Altifiodorenfem fuper Zachar.9 . ceperitpræda,& c.no eft qui eruat. Capere
Capere captiuos & prædã manibus de hæreditate falutis. Hebr. 1. eft faluari de Hebr.1.
7
aliqua ciuitate, clades eft aliquãdo maior quo in verbo Hæreditas. Capete in Sage
LI 3 na
CAPERE , CAPI
CAPPARIS .
Theodor. addimus fecundum Theodoretum & Rul verbo Aries.Capilli tui ficut greges capra
Rupert, pertum trium annorum hæc animalia of= rum ,Cant.4.vide lib . 1.in verbo Afcen-
feri iuffa, quia tres generationes filiorum dere. Duo vbera tua ficut duo hinnuli ,
Abrahæ futuræ prænotatæfunt in Ægy- vide inverbo Hinnulus.
pto,in quarta verò egreffurus erat popu-
lus quafi volans ad inftarturturis.Deni- CAPVT XXXIIII .
que quafi columba terram promifsionis
ingreffurus.Illud etiam notandu non fa-
Capparis.
tis fuiffe turturem:ni fi adderetur colum
ba:quia non fufficit gemitus poenitentiæ, APPARIS dicitur Abiio | אביונה
& caftitas turturis , nifi columba quoque na Hebraice,Ecclef. 12. Et
Dan.I. terpro vita Dan. 1.Condemnabitis caput meu; & triumphantis , hominum videlicet,
Regi.Etcap.1 3. Recte mentitus es in caput & Angelorum . iuxta illud Colofenf . Colof.2,
tuum.Sic Iofue. 2.E.Ezec. 1 1 . &. 16. Ioel
Qui eft caput omnis principatus , & poteſta-
3.A.1.Reg. 28.A. &. 29. Pfalm. 7.D. tis.
Eccli. 17.C .& . 27.B.29.C.Hier . 1 3.
3.D. Caput etiam pro Chrifto ponitur Ofe. 5
23.D. 31. A. Ezech.4. D. Item fanguis 1.Et congregabunturfilij Iuda,& filij Ifrael pa Ofe.I.
alicuius effe fuper caput eius , dicitur vt riter: ponentfibicaput unum . Ideft conuer
denotetur , peccatum eius effe in interi- fæ reliquiæ Iudæorum , & Ecclefiæ ex gé
tum illius Ezechiel . 3 3. A.2 . Reg. 1. C. tibus congregate credent in Chriftum, vt
2 3.Reg.2.F. exponit Cyrillus de quo lib.1. egimus , in Cyrillus.
Caput dicitur cuiufcunque rei princi- verbo afcendere. In codem fenfu accipi-
pium . Sic fons paradifi diuiditur in qua tur illud Mich. 2. vbi cum facta effet me Mich.2.
tuor capita,ideft in quatuor fluuiorum ini tio de Afcenfione Domini in cælum fub-
Gene. 2 . tia, eodem modo accipitur, 2.Parali. 3 2 . ditur: Ettranfibunt per portam tranfibitrex
Gen.47. Iudith. 3.A. Ezech. 42.C. Nahum. 3 . corum coram eis , Dominus in capite eorum.
C.Zacha. 4. A. Gen.47 . Orauit lacobcon- Quod perperam exponit Vatablus de Vatab
uerfusadlectulicaput . Sed & columnarum Rege Sedechia , qui perportam in muro
capita,fiue capitella dicuntur fummitates perfoflam tranfiuit in captiuitatem corā
carum Exod. 27. B. 36.D.38.D.2 . Re- populo fuo,in capite eorum. Nec minus Theodo .
gum.7 . extorta eft Theodoreti explanatio , fcili-
3 Caput per fynedochen totum homi- cet Dominus princeps eorum ad perden
Num. 1.
nem fignificat.Num . 1. Recenfentes eos per dum eos . Legitima verò eft expofitio Hie Hiero.
per cognationes,& domos , & familias.& capi= ronymi,Dominus inquit,in capite corum
ta fingulorum, Et cap. 3.Quinqueficlos perfin vt princeps erit ad faluandum eos. Quia
gula capita.Et ca. 3 1. Ex media quoque parte illi tranfibunt per portã , qui elt ipfe Chri
filiorum Ifrael accipics quinquagefimum caput ftus,qui in Euangelioclamat.Egofum oftiu
Ioan.ro :
hominum & boum , &c.Item Exod.16.agés permefiquis introierit faluabitur. Ipfe ergo,
de mana, dicit.Colligat unufquifque exco Go- tanquam rex tranfibit in capite corum
morperfingula capita. afcendens in cælum ,de quo Marc.vltim . Marc.vlt.
Num.1, Caput infamilia vel in populo voca- Et poftqualoquutus eft eis, affumptus eft in ca- Rupert.
Amos 6. tur princeps,Num 1.Capita exercitus ifrael, lum: fedet à dextris Dei . Sic explicant Ru Gloffa.
& Amos. Optimates capita populorum . Et pertus, Gloffa & Lyranus . Lyranus .
Pfal.17.
Pfal.Dauid ait.Conftituit me incaputgentiu. Caput fecundum eandem acceptione 6
Quia videlicet gentes circum circa fubie- principatum denotat Efa.1.Omne caput lan Efai.1.
cit Idumæos, & Moabitas , & alios, vt ex- guidum,& omnecor mærens, à planta pedis uf-
Lyranus. ponunt Lyranus, Vatablus,& Lanfenius .
Vatab. que ad uerticecapitis non eft in eofanitas. Vbi
Ianfe, Nihilominus tamen Theodoretus Dauid Hierony.permetaphoram, inquit , docet Hiero.
Theodo. inquit,dominatum effe gentibus non no- quod à principibus vfque ad extreinam
uinus . Igitur per eum qui ex ipfo fecun- plebem in nullo fit fanitas, Sed omnes in
dumcarnem ortus eft, vaticinatio imple= impietati pari ardore confentiant . Hæc
Matt. I.
tur,ideft per Chriftum . De quo Matth. ille.Hinc prouerbialiter dicitur: Effe inca-
Lifer generationis Iefu Chrifti filij Damid. put, non in caudam , quod vt Lyranus & Lyran.
Quamuis enim prælio vicerit fæpe Gen- Vatablus exponunt effe denotat foelice, Vatab
tiles Dauid,non tamen rex eorum , & ca= & principem: & non ignobilem, & mife-
put factus eft:fed Chriftus , qui populo lu rum. Sic Deut. Conftituct te Dominus in ca- Deut. 28 ,
Pfal.117. daico, & Gentilico præeft, vt lapis angu- put, non in caudam . Eris femperfupra , er
Mattha 21. laris,ficut ex Pfa.i7.ipfe de fe ipfo prædi nonfubter. Item Efai . 9 . &. 14.&. 19 .
&um allegat, Matth. 21. Lapidem quem re- Caput mouere fuper aliquem eft , vel 7
probauerunt ædificantes,hic fa&us eft in caput illius calamitati condolere: vel certe illum
anguli. Quod citatur A& t .4. & 1. Petr. 2 . irridere 4.Reg. Spreuit te , & fubfanauit te, 4.Reg. 19.
de quo, & Eph . 1. Ipfum deditcaputfuper om poft tergum tuum caputfuum monit.Et Pfalm. Pfal.43-
Eph.4 nem Ecclefiam.Et Ephe.4.Qui eft caput Chri Pofuiftinos infimilitudinemgentibus: commo-
Ephes , ftus.Item Ephe..Chriftus eft caputEcclefie. tionem capitis in populis.Sic Pfalm. 108.D.
Quod intellige non folum militantis , fed Efai. 37. D. Hier. 18. C. Nahum. 3. B.
Iob.
CAPVT .
270
Tob.42.C.Eccli.12.C.13.A. Matth. 27.1 fus eft:non eleuet mentem meam in fu-
E.Marc. 15.C. perbiam:vt exponit Lyranus.Veladula- Lyra .
8 Porrò exaltare caput alicuius , eft il- tionis oleum no me eleuet iniactantiam, Hilarius,
lum in faftigium dignitatis extollere, vt explicant Hilarius, Auguft. Theodor. Augu .
Pfal. 3• Theodo.
cum Dauid fugeret à facie Abfalon, dice- Bafilius,Hierony . & alij patres, eft autem Bafilius,
Pfal.62. bat: Tu autem Dominefufceptor menses , glo- in Hebræo pro oleo , peccatoris,oleum fel Hiero .
ria mea, exaltans caput meum . Et Pfal.2 6. lis , & veneniferpentini,quia talis eft adu- Pr
Matth. .
latio virulenta : vide Genebrardum hic, Prou.1 ou .1.022
.
idem Propheta priufquam rex vngere-
tur dicebat:In petraexaltauit me, nunc exal propterea Chriftus adulantibus cum Pha
tauitcaput meum fuper inimicos meos. Quod rifæis dixit :Quid me tentatis hypocrite.Præ
Theodo.
dixit vtputat Theodoretus , quando fu- terea caput pro anima ponitur Prouer. I.
giens Saul,panes propofitionis accepit in Vt addaturgratia capiti tuo, & Prou . 10. Bene
tabernaculo Dei. Item Pfal. 82. Quiode- dictio Dominifuper caput iufti: & Ecclef. 2. Eccle.2 .
runtte,extulerunt caput.De Chrifto quoque Sapientis oculi in capite eius.Ideft in fuperio
Pfal.109. dicitur Pfal.De torrente in uia bibit,propterea ri animæparte : quæ contemplationi va-
exaltanitcaput. Quod explicuim' in verbo cat,vt exponit Lyranus . Myfticè verò in Lyra,
Eccl.11. Hiero .
Bibere, fic Eccli. 11. Sapientia humiliati Chrifto capite noftro , vt exponit Hiero-
Lyranus. exaltabitcputillius . Sicut notat Lyranus,! ny.fuper hunc locum.Item Greg.Homi . Gregor .
Dan.6.
Daniel in captiuitate exaltatus eft inter 2.in Ezech.Tunc inquit , in capite oculos
Gen.41.
principes, & Iofeph in Ægypto venditus? habemus:quando redemptoris noftri vi-
Eccl.20 .
Sic dicitur Eccli . 20.Et qui ab humilitate le- tam tacita cogitatione confpicimus.Hac
Luc . 18.
uabitcaput.Quia omnis : qui fe humiliat exal, ille. Sic Maria optimam partem elegit :quæ fe
2.Reg.15 . tabitur .
2.Reg.19 . densfecus pedesDomini audiebat uerbum illius. Luc.10 .
Capite operto procedere , figum eft Sic & Maria Deipara quæ audiebat om
Hier. 14. luctus , & triftitię,fic Dauid fugiens Abfa nia verba de Chrifto : Conferens in corde Luc. 2 .
lon operto capite dicebat . Item mortuo fuo Luc. 2.
Abfalon:Rexoperuit caputfuum,& clamabat De animarum quoq; gloria, quæ poft II
Hierony.
fili mi Abfalon.Et Hiere.14.Operuerunt ca- Afcenfionem Chrifti purgatis maculis re
2.Cor. 3. pitafuapropterterræ uaftitatem.Myfticè ve cipiuntur in cælefti Hierufalem , exponit
rò vt hoc loco Hieronymus notat operiūt Hieronymus , illud Efai. 35. Ibunt in Sion Hiero.
caput, qui nequeunt cum Apoftolo dices laudantes,& lætitiafempiterna fuper capita co Efa.35 .
re: Nos autem reuelatafacie, gloriam Deifpecu rum.Et Cyrillus venient , inquit , in Sion, Cyril,
lantes Ideft non fub cortice literæ mentis ideft in Ecclefiam, habentes in terra, & in
Exod.3.
oculos tegimus : fed fpiritualia detecto cælo iugem lætitiam. Sic etiam Theodo. Theodo,
Ambrof
velamine contemplamur. Vnde Moyfes intelligit de lætitia cæleftis Sion, & Am
in rubo:Abfconditfaciemfuam : & non aude= brof.fuper Pfa . 37.in medio, & Tertullia Tertul .
bat afpicere contra Deum . quia fub vmbra nus lib.de Refurrectione carnis . De hoc
Ioan.16.
Matt.17. legis erat,tres autem Apoftoli viderunt fi gaudio Ioan. 16. Gaudium ueftrum nemo tol-
ne velamine in monte Dominum , quan- let à uobis.De quo alias diximus.
do transfiguratus eft ante cos . Vbi Caput fecundum eandem metapho- 12
notat quod dixit Euangeliſta : Ante ram accipitur Prou . 25. Siefurierit inimi- Prou.25.
eos. Rom.12.
cus tuus,cibaillum ,&rc.carbones ignis cogeres
IO Caputinterdum, pro anima ponitur: fupercaputetus . Ideft ardoremcharitatis ,
quia præftantiorpars hominis eft , vt do- fufcitabis fuper animam eius,vt exponut
Auguft. Beda.
Gent . 9. cet Auguft.fuper Pfal. 3.Sic Iacob de be Beda & Gloffa . Quia charitas gignit cha- Gloff.
lob.29. nedictionibus dixit : Fiant in capite Iofeph. ritatem,ideo Dominus dixit : Diligite ini Matthis .
& Iob ait.Quando fplendebat lucerna eiusfu micos ueftros,Præterea: Vifiones capitis mei,
percaput meum.Ideft, quando illuftratio di Dixit Dan.c.2.4 . &. 7.ideft animæ meę.
Glof. uina illuminabat mentem meam, vt expo Item Hierufalem vaftata à Chaldæis cla-
D.Tho. nit Gloffa, item D.Thomas, quando pro- mat:Inundauerunt aquefuper caput meum . Id Thre.3.
Pfal.140 .
uidentia inquit , Dei dirigebat mentem eft opprefferunt tribulationum fluctus,
meam in multa bona.Sic & Pfalm.Oleum animam meam .
autem peccatoris non impinguet caput meum . In capitefunt figna lætitiæ, & è con-
Ideft vnctio regia, qua peccator Saul abu trario triftitiæ . Lætitiæ quidem eft vn-)
gcie
CAPVT .
gerecaput vnguento pretiofo , item fig- [ tit:in principio creauit Deus, in Hebræo in fi
num facerdotij , regiæque dignitatis , & lio fcribi.Sed Hieronymus in quæftioni- Hierony:
Matth.s: prophetalis.De lætitia : Tu autem cum ieiu- bus Hæbraicis fuper Genefim , afferitin
Luc.7
nas,unge caputtuum.Vnde etiam dixit Do- Hebræo haberi,Berefith,quod eft in prin
minus Pharifæo.Oleo caput meu non unxifti, cipio,non autem Beben,in filio,Symma- Symma c:
Matt. 29 . Theodo.
item Magdalena effuditlibram unguenti fu- t
chus etiam , & Theodotio vertun in prin -
per caput Domini recumbentis. In quo fenfu cipio. Tertia ergo expofitio eft Hierony. Hierony,
Eccl.6.
Salomon dicit : Oleum de capite tuo non defi- in 1.cap. Genefis fcriptum effe in princi-
ciat.Ideft lætitia fpiritualis , quæ prouenit pio,fed principium illud effe filium Dei,fi
Lyranus, ex charitate,vt exponit Lyranus. iuxta il cut Ioan.8.Chriftus de fe ait: Ego fum prin Ioan.8,
lud. Fructus autem fpiritus charitas,gandium. cipium,qui loquor nobis . Et ita fermo eft
Gala. 5:
Neque enim delætitia humana poteft in iuxta hiftoriam de Chrifto in Pfalmo: de
Vatab.
telligi :vt Vatablus putauit , quæ aliquan quo fumpfit de filio Dei teftimonii Apo Heb
r , 10.
do in ieiuniis deficit, & in macerationibus ftolus Hebr. 10.Neque obftat de iniquita
Matth.5.
corporis,iuxta illud Matth. 5.Beati qui lu- tibus fuis Chriftum loqui , quia quantum
gent.Lætitia tamen bonæ confcientiæ iu- ad pœnam fuas fecit iniquitates,quæ cul-
Pfal. 21:
Leuit.8. ftis quidem non deficiet. Iam verò de vn- pæ noftræfunt:non illius . Sicut Pfal. 21 .
Pfal,132. &tione capitis facerdotis ,lege Leuit. S.itë dicit:Longe àfalute mea uerba delictorum meo
Pfalm.132.Sicut unguentum in capite , quod rum.Denique Lyranus no de libro Sacræ
defcendit in barbam Aaron. De vnctione ve- fcripturæ,fed de libro vitæ putat Pfalmū
J.Reg.10.
3.Reg.19.ro capitis regalis 1. Reg.denique de Pro- loqui, in cuius capite fcriptum eft de Chri
pheta 3. Reg. Cæterum figna in capite fto:qui Rom: 1. Prædeftinatus eft filius Dei Romit.
mæftitiæ funt , quando tondetur feu de in uirtute,ut eligeret ipfe omnes electos. Ioan . loan.151
Iob, 1.
caluatur,fic Iob c. 1. in calamitatibus fuis : 15.Ego elegiuos, er . Sed expofitio tertia
Tonfo capite corruens in terram adorauit. De Hieronymipræferenda eft.
hoc v ide in verbo Caluitium . Item fignü Imponere homines fuper capita noftra 15
mæroris fuit cinerem vel puluerem fuper eft eorum fubiici tyrannidi. Sic legimus,
1.Reg 4:
caput fpargere 1. Reg. 4. C. Efter. 4. A. Pfal.65. Impofuifti hominesfuper capitano-
Lob.2.D.Ezec. 27.F.Apoc . 18.F. quem Pfal.65.
ftra.Pro quo in Hebræo eft :Pofuifticatenă
morem feria.4. Cinerum in fignum mæ= inlumbis noftris,impofuiftihominesfupercapi
Lyra:
roris pœnitetiæ reprefentat Ecclefia que ta noftra.Quod Lyranus putat intelligi de Theodor,
cinere fimul , & cruce fideles in frōte fig Ægyptiaca populi feruitute ſub Pharao- lanfe,
nat,ad mortis memoriam , & ieiuniu pro- ne. Theodoretus verò de captiuitate Ba- Augu.
uocans, & pœnitentiam . bylonica, Lanfenius deliberatione populi Hierony,
14 Beda.
In capite librifcriptum eft de me. Legimus Iudaici à magnis tribulationibus.Sed me Caffiodo.
Pfal.39. Pfal.39.de cuius hiftoriali fenfu difcepta lius intelligunt Auguft.Hieronym.Beda, Genebrar,
tio eft inter expofitores .Et primum in He Caffiodorus & Genebrardus de Marty-
bræo non quidem in capite, fed in volumi ribus,qui fpe Reſurrectionis , tyranorum
Chaldæus nelibri fcriptum eft,fic etiam Chaldaicus tormenta tollerabant : ficut in titulo Pfal
Aquila. mi de Refurrectione fit mentio. De his tri
Hierony. vertit paraphaftes,& Aquila, & Hierony
mus , idquefignificat Meghilla Sepher. bulationibus Dominus prædixit Apofto
Quod scpt. vertit, ἐν κεφαλίδιβλιβλίου Luc.21.
lis: Eritis odio omnibus hominibus propter no- Ioan.16.
in capite libri , quod fequitur vulgata : & men meum.Et abfque Synagogafacient uos. Et Matt: 10.
non male quia cum liber multa habeat ca egomitto uos,ficut oues in medioluporum .
Vatab pita,quod in volumine fcribitur in aliquo Capita hoftium conquaffare magnæ 16
Ianfe. capitefcribitur, vel in fumma , fed Vata- victoriæ fignum eft,Pfal. 109. Conquaſſa- Pfal.109.
blus & lanfenius putant, regium Prophe bitcapitainterra multorum. Quod de victo-
Deut. 15. tam infua ipfius perfona hoc dixiffe: quia ria Chrifti contra Iudæos poft Afcenfio-
de regis moribus fcribitur Deuter. 1 5. & nem in cælu per Romanos fub Tyto , &
quia hic fermo eft de peccatis quæ cade- Vefpafiano intelligunt Lyranus , Vata- Lyranus:
Vatab.
re minime poffunt in Chrifto . Secunda blus , Ianfenius & Hieronymus,qui notatlanfen :
Hilar. expofitio Hilarij tenētis in perſona Chri fcriptum:Conquaffabit capita multorum : non Hiero.
fti dici : de quo in primo capite Genefis omnium , quia punit eos qui non credut: Luc.2,
fcriptant effe exiftimat, & vbi vulgata ver ficut Simeon de illo prædixit : Hic pofitus
eft in
CARBO . • 271
jeft in ruinam, & refurrectionem multoru. Del ueftra,&Luc. 1 2.Vosfimiles hominibus expe- Luc,21.
Theodoret nique Theodoretus exponit de finaliiu- tantibus Dum fuu,quãdo reuertatur ànuptiijs.
&
Matt.25. dicio, quando dicet impiis iudex:ite mele- Velvt exponit myftice Theodor. Chri- Theode .
dicti.Huius iudicij figura pręcefsit in Pha
ftus eft caput fponfæ vt Carmelus , ideft
Pfal.73:
raone, cum exercitu fuo in mari fummer- vt fcientia circuncifionis . Quia ficut ipfe Luc.2 .
fo:de quo Pfal . Contribulafti capita draconu circuncifus eft: & uocatum nomen eius Iefus:
in aquis : Tu confregifti capita draconis . Ideſt Sic etiam docet inutilia circuncidere : &
duces præfectos, & Centuriones Ægypti nociua , vt falutem confequatur , dicens : Matth . 16.
Theodo, vt exponit Theodoret.cofregifti.Myfti- Siquis uult uenire poft me , abneget femeti-
ce verò, diabolus draco vocatur hoc loco: pfum.
Hierony.
loan.21. vt notat Hierony . De quo Ioan. 1 2. Nunc Multa de metaphoris vocis huius ca-
iudicium eft mundi:nunc princeps huius mundi,
put,fparfimus in aliis verbis . Nam in
Hiero.
eijcieturforas. De hoc iuxta literam intelli verbo Beſtia habes de capitibus beſtiæ
Abac.3 . git Hierony.illud Abacuc. 3. Percuffiftica Dan.7 . & Apoca.11 .&c.de capite aus 4
putde domo implj.Ideft diabolum, &caput rifponfi: in verbo Aurum . Item caput
Matth. 24. eius Antichriftum, cuius breuiabutur dies Cherubim Ezech . 1o.in verbo Cheru-
propter electos, & fubdit Abacuc:Maledi- bim, caput libani , in verbo Libanus,
xiftifceptriseius , capiti bellatorum eius. iris in capiteApoca: 10, in verbo Ange
17 Caputfponfi rore plenum, longam de lus, in capite mulieris corona Apo. 1 2 .
Lyranus . notat eius patientiam: dum noftram con- in verbo Corona, & c.
Cant. 5. uerfione expectat. Sic exponit Lyranus,
illud Cat.s.Aperi mihi foror mea, &c .Quia
Matt. 23. CAPVT XXXVII.
caput meumplenum eft rore: cincinni meigut
tis noctium.Sic clamat Matth.2 3.Hierufa-
lem , & c. Quoties uolui congregarefilios tuos,
Carbo .
c. Expectatergo Deus fingulos vocans,
à rore matutino,vfque ad noctis pluuiam,
ideft à principio mundi , vfque ad finem , ARBO Hebraicè di-
& à primahominis ætate , vfque ad fene- cítur in fcriptura Sacra
Matt, 20. ·פחם
&tam,ficut in parabola Matth. dicit: Simi Phecham Efa. 54.
le eft regnum cælorum homini patrifamilias : Carbofit ex ligno in
Ioan.4 : quiexijtfummo mane,cõducere operarios, &c. fornace combufto arte
Luc.2 3. Sic expectauit Samaritanam iuxta pu- carbonaria , vt rurfus in
teum, & latrone in Cruce . Myftice verò flammari pofsit : qui
Theodo.
Theodoretus capillos fponfi rore plenos
cum ardet pruna voca-
infpirationes,& illuftrationes eius, quibus tur,vel carbo viuus, vel ignitus.Sic Tobię tob. 8,
animam fua cognitione replet , intelligit,
8.partem iecoris pofuit , fuper carbones
! & guttas noctium , cognitionem attribu- viuos.
torum eius , per negationem : vt quòd Carbones appellari folent fulmina , 2 . 2
fit immenfus, ineffabilis ,&c. De hac cog-
Matth. ii . Reg. & Pfalm. Carbones fuccenfifunt ab eo . 2.Reg.22 .
nitione Matth. 1.dixit Chriftus : Neque
Ideft à Deo, qui tonans fulmina de cælo Pfal.17.
patremquis nouit nififilius : & cui uolueritfi- iaculatur, vt exponunt Vatablus , & Ian- Vatab.
lius reuelare.
18 fenius,& ipfe textus fe explicat, vt Theo- lanfe,
Caput Ecclefiæ ad cæleftia leuatum¸fi- doretus ait fubdens : Grando carbones ig- Theodo,
Cant. 7. mile dicitur Carmelo Cant . 7. Caput tuum
nis. Hæc fulmina Dóminus contra Ægy-
ut Carmelus . Quod fponfus dicitſponſæ , ptios vibrauit,vt inquit, Lyranus , velcon Lyranus.
quæ nonfuperbe caput erigit : fed eleuat, tra hoftes Dauid , vt vult Vatablus , vel Hiero.
vt Carmelus,qui interpretatur fcientia cir paffim contra inimicos Ecclefiæ vt dicit Auguft.
cuncifionis ,ideft non ad inania , & curio- Theodoretus . Myftice verò Hieronym .
fa vel fuperba tollitur.Sed ad moderatam Aug. & Gloffa carbones fuccenfos , pecca Gloffa
cæleftium expectationem , & contempla tores per pœnitentiam renouatos expo- Matth, 9.
Gloffa. tionem ,vt dicit Gloffa . Sic iuftis dicitur, nunt.Tales fuerunt Matth. Zachæus, mu Luc.19.
fub diem finalis iudicij.Refpicite , & leuate lier peccatrix . Luc.7.
capita ueftra: quoniam appropinquat redemptio Eft autem difceptatio inter autores , de 3
legitima
CARBO .
Pfal.119. legitima intelligentia illius lcci,Pla.119. bones , in ignem deijcies eos : & fubdit . Vir
Quiddeturtibi aut quid apponatur tibi ad lin- linguofus non dirigetur in terra : uirum iniu-
guam dolofam :fagittæ potentis acute : cumcar- fum mala capient in interitu . Quare ma-
Hiero.
bonibusdefolatorijs . Quod Hierony.ad veri gis hæc expofitio quadrare videtur, quæ
tatem Hebraicain , fic vertit : Quid dabitur poenam expofcit, non medicinam , fed de
tibi,aut quid apponetur tibi à lingua dolofa, fa- hoc alias dicemus fortaffe.
gittepotentis acute , cum carbonibus tunipero- Carbonibus comparantur in fcriptu- 4
Vatab rum.Ita etiam vertit Vatablus. Vnde fe- ra homines iracundi & proterui , de
Ianfe. cundum fontem Hebraicum Ianfenius pu quibus Prouerb. 26. Sicut carbones ad Prou.26.
tat ,linguam ipfam dolofama fagittis com- prunas , fic homo iracundus fufcitatrixas. Et Eccl.8.
parari: ita vt fit fenfus. Quid procedet à in eodem fenfu dicitur Eccli. 8. Non
lingua dolofa nifi fagittæ potentis acut .. accendas carbones peccatorum arguens eos.
Lyran.
Hiere.9 : iuxta illud Hiere. Sagitta uulnerans lingua co Quia vt notat Lyranus , correctio quo-
rum. Sed quia Septuag. vertunt , gos que fraterna differenda eft , quando pec-
γλώσσαν διλίαν ad linguam dolofain, cator magis irritaretur ad malum . Ideo Matt . 15.
& aliqui vt Hieronymus notat , addunt Dominus dabat Pharifæis locum iræ:
aduerfas linguam dolofam.Secuda plau- quando : Seceffit inpartes Tyrt , & Sidonis.
fibilior expofitio eft: vt Propheta intelli- Item Ioann. 11. Abijt inregionem iuxta de- loan. 11.
gatur remedium petere , ad coercendam fertum . Porrò publica poteftas non de-
linguam dolofam : & quafi refpondeat bet quidem poenam malefactoris dimit-
Spiritus fan&tus , remedium exit : Sagitte tere , quamuis ille irritetur , & fremat.
potentis acute,cum carbonibus ignitis. Quod Quia magiftratus commune iuftitiæ bo-
adhuc duobus modis intelligi poteft. Vel num intuetur,non ita priuatum .
vt remedium petatur poenale : vel fanati- Carbonibusfacies miferorum com . 5
Thre.4 .
uum quidem . I riori modo exponunt parantur : Nazaræi eius niue candidiores,
Theodo.
Theodoretus . Lyranus ,Caietanus & Ge- c. Denigrata eft facies eorum fuper car-
Lyranus,
Caletanus, nebrardus, vt fit fenfus , fagittæ potentis bones . Quod propter famem captiuo -
Genebr. acutæ,ideft vaftationes,cædes , & excidia rum, &fqualorem per emphafim dictum
prouenient à Romanis, contra Iudeos lin exponit Lyranus . Myftice verò Hie Lyra,
Hiero,
guofos , & dolofos,fub Tyto & Vefpafia ronymus . Nigri inquit , polt candorem
no , quia filio Dei dolo pafsim infidia- fiunt , qui miffa Dei iuftitia cum de ſe
bantur , nunc rogantes Licet cenfum dare) præfumunt , in ea etiam, quæ non intel-
Matt.22 Cafare? Nunc dicentes : Quare difcipulitui ligunt , peccata delabuntur . Talis erat Luc.18.
Matti 15.tranjgrediuntur mandata ſeniorum ?Nunc ad- Pharifæus,qui dicebat : Non fumficut cæte-
ducentes ei mulierem in adulterio depre- ri homines.
4 henfam: nunc rogantes: Si tues Chriftus, Facies eorum ficut carbones ignis , Eze
Ioan. 8. dic nobispalam . Vel certe non folum de chiel. 1.vide libr. 1.in dictione Arde-
loan.10.
Iudæis ferino eft : fed de omnibus dolo- re numer. 2 .
fis,& fraudulentis , qui in hac vita tribu
lationibus tranfeuntibus affliguntur, qua- 1
Theodo. fi fagitt's , vt Theodoretus ait , in alia ve- APVT XXXVIII.
rè carbonibus iuniperorum , qui diutius
ignem feruant : ideft poenis gehennæ .
Matth.25. iuxta illud Matth . ite malediéti in ignem Carbunculus.
aternum . Sedpofteriori modo fi medici-
na quæratur ad lingua dolofam refor
mandam , fagutæ , & carbones intelli-
AR BVNCVLVS
I
guntur effe verba Dei , quæ cor pene- Gemma eft igniti carbo
nis fimilitudinem refe-
Luc.rr. trant , & inflaminant , vnde Luc. 11.
Hiero. rens , nocte fub tene - פחם
Beti qui audiunt uerbum Dei : & cuftodiunt
Auguft. illud . Sic exponunt Hieronymus , Au- bris longe lateque ful-
Gloff .
guftinus & Gloffa. At pro priori intelli- gens , & quafi quofdam
Pfal.1 39.
gentia facit illud Pfalm . vbi dicitur de radiosemittés,que apud
dolofis , & obftinatis: Cadentfuper eos car- Indos , & Garamantas inuenitur . Dej
qua
CAR CER . 272
Plinius. Hieronymus ait , Septuaginta calculum Hiero.
qua Plinius libro. 37. capit. 7. de ignitis
gemmis ediferens ait . Principatum te- vertantcarbunculum . Ex quo intelligi-
nent carbunculi à fimilitudine ignium mus altare Dei plenum effe carbunculis:
appellati , cum ipfi non fentiant ignes , hoc eft lapidibus ignitis , quibus peccata
ob id à quibufdam apyroti vocati. Hæc purgantur. Vnde de Deo legimus Pfalm. Pfal. 17.
Exo.28. ille.Erat autem Exod . 28. in fecunda 11- Carbonesfuccenfifunt ab eo , & in Deuteron . Deut.4.
Luc, 12.
nea rationalis Summi Pontificis primus| Deus nofter ignis confumens eft , & Luc . 12 .
carbunculus . Hebraicè Nopech , ne- Saluator ait . Ignem ueni mittere interram .
Pagninus. que tenetur Pagninus qui fequutus R. Hæc ille. Eft ergo carbunculus verbum
R.Dauid. Dauid dixit , lapidem effe nigri coloris Dei ignitum : quod Seraphim , ideft do
in libro Radicum. Reiicitur etiam Thar- tor Euangelicus , forcipe fidei , & ope
&
gum vertens hoc loco Smaragdum. Quia rationis accipit de altari , faciens & do-
plures Hebræi conueniunt cum vulgata cens . iuxta illud Matthæi : Qui autemfe- Matth . 5 :
Hiero.
vertentes carbunculum, agens etiam Hie cerit , docuerit , magnus uocabitur in regno
ronymus de gemmis rationalis,in princi- cælorum:
Gemmula carbunculi in ornamento auri Et
pio fecundæ lineæ,fuper Efa.54 . carbun- 5
culum ponit. comparatio muficorum in conuiuio uini . Ec- Eccl.3z .
2 Sed quia in his lapidibus nomina duo- cli. 32. Ideft ficut carbunculus congruit
decim Patriarcharum , eo ordine quo na- auro :ficcongruit mufica in conuiuio vi
ti fuerant, fcripta erant:excepto Leui, qui ni, vt exponit Lyranus. Item Gloffa , fi- Lyranus.
ad Pontificatum vocatus in Aaron ea no cut carbunculus inquit , duplicat fplendo- Glofla.
mina potius portabat , ideoque nomen rem auri , fic mufica iucunditatem con-
eius non erat in gemmis duodecim fcul- uiuij. Myfticè vero fapientia quaficar-
ptum , colligerepoffumus carbunculum, bunculus duplicat fplendorem virtutum,
quartam videlicet gemmam,quarto loco vnde quifacit , & docet magnus vocatur Matth.s.
natum Patriarcham fignificare : Videli- in regno cælorum Matth. 5.
cet Dan, propter Samfonem illius tribus
ducem , quiinftarignis Philiftæos com-
buffit atque contriuit. Porrò Chrifti Do CAPVT XXXIX
nemi-
CARCER .
quadrat
.
CARDO , CARDINALI'S . 273
quadrat,quia Petrus cap.4.fequenti fub- rationem ponere cumferuisfuis. In eode 2
1.Pet.4 dit. Propter hoc & mortuiseuangelizatum fenfu Cardines accipiütur Deut . 30. Siad Deut.30.
eft , ut iudicareturfecudum hominem in carne. cardines cælifueris diffipatus, inde retrahet te
Ergo non de hominibus adhuc viuis , fed Dominus.Sunt itaq; quatuor mundi par-
de mortuis loquitur , quibus dicit filium tes cardines cæli: de quibus in Pro. Adhuc l'rou. 8.
Dei in fpiritu prædicaffe. Ideo fecunda terram nonfecerat, flumina,& cardines or
expofitio eft prædicaſſe animam Chriſti bisterra. Sic & 1.Reg. 2 : Domini enim 1.Reg 2 .
animabus purgatorij , quæ tempore Noë funtcardines terræ ,
& pofuitfuper eos orbě.
Francifcus illic degebant,qua tenet Francifcus Tur- Sic exponunt Gloffa ordinaria, & inter- Gloffa ordi,
Turrianus. rianus libr. 4. pro epiftolis Pontificum Gloff, inter
linealis . Quamuis Beda reges putet hoc
Beda.
capit. 12.quia non videtur congruum,vt loco metaphoricè cardines terre appella-
carcer vocetur, nifi locus poenalis pœna ri:dequibus Iob.Subquo curuantur, qui por Iob 9 .
fenfus,qualis eft locus purgatorij : fed no tant orbem. Porrò collector Hieronymi Hierony.
placet multis hæc expofitio , quia durum in annotationibus Hebraicis fuper libros
eft tam longo tempore animas in purga- Regum, ait in Hebræo non tam cardines
torio,fcilicet à tepore Noë fuiffe detetas. terræ, quàm afflicti terræ legi. Et pofuit
Ideo tertiafententia probabiliffima om. fuper eos orbem , quia vt dicunt Hebræi:
nium eſt, animabus in limbo patrum exi pauperum orationibus Deus orbem fu-
ftentibus Chriftum prædicaffe illumina- ftentat.Nec mirum,quia ipforum eft regnu Matth.s ,
do illas , quæ aliquando fuerant incredu- celorum. Accedit quòd myfticè iidem
læ, fed tempore diluuij crediderant , & funt pauperes afflicti , & cardines orbis
per poenitentiam faluatæ funt. Ita tenent terræ. Enimuero Apoftoli principes con
Clemen. Clemens Alex.lib. 6.Stromatum Atha . ftituti funt fuper omne terram adeo pau-
Alexand,
naf.epift.ad Epictetum , & libr. de Incar- peres ,vt dixerint: Ecce nos reliquimus om- Matth- 19.
Athana .
natione. Epiphan.hærefi 77.Cyrill.lib . nia, & illis dictum eft : Sedebitis fuperfedes
Epiphan: duodecim iudicantes ,&
rc .
de Fide ad Theodofium,Hilarius fuper
Cyrillus.
Hilarius, Pfal. 1 18. in illud : Defecerunt oculi mei, Cardines marisfunt quatuor eius ex-
Ambrofi: Ambrof.fuper Rom. 1 c.Ruffinus in ex- trema, verfus Orientem, Occidentem, Se 3
Ruffinus. pofitione Symboli , Oecumenius fuper ptentrionem,& Meridiem.Sic explicant
Oecumen.
1.Petr.3.Bellarminius contra hærefes . D.Thom. & Titelmanus, illud Iob 36. D.Thomas.
Bellarmin,
Siuoluerit extendere nubes quafi tentorium Titelman
CAPVT XL. fuum,er fulgurare luminefuo defuper, cardi- lob 36.
nesquoque maris operiet , ideft extremita-
Cardo , cardinalis. tes maris , quibus claudi videtur , operiet
lumine fulgurum.Sed Beda principes ge Beda.
ARDO Oftij Hebraicè dicitur ⚫tium inftar maris fluctuatis cardines ma
CPhoth&Cardines in plurali Pho-
ris appellari putat, quos lumine Deus ce-
toth 3.Reg.7. lefti perfundit ad fidem vocás : ficut olim
Cardo ferramentu illud eft, circa quod
1 Magos ab Oriete duce ftella vocauit Sal Matth. 2 .
fores vertuntur. Solêt etiam cardines ap- uatore nato,& lumine circumfudit.
pellari duæ cæli partes immobiles , fibi Cardines commoti dicuntur Hierofo-
oppofita, fcilicet polus Articus ad Aqui- 4
lymitani templi, quando Iudæis obcœ-
lonem, & polus Antarticus ad Auſtrum catis templ um à Romanis exuftum eft.
vergens . Sæpe etiam cofmographi qua- Ifa.6.Etcommotafunt fuperliminaria car- Ila,6 .
tuor præcipuas cæli partes appellant car. dinum à uoce clamantis,& domus impleta eft
dines , ortum ,occafum, Septentrionem , & fumo.Vbi Hiero . Clamantibus , inquit Se Hierony.
Meridiem.fic olim prouidentie Deiirri- raphim,&in tota terraTrinitatis Dei my
lob.22. fores dicebant Iob 2 2.Circa cardines ca fterium prædicantibus, ftatim commotu
li perambulat, necnoftra confiderat. Quoru eft liminare templi : & omnes eius cardi-
Dominus errorem in Euangelio refutat nes considerunt, impleta Saluatoris fente Matth.23 .
Matth.6. Matth. 6.Sifonum, quod hodie eft, cras tia Matth.23 . Ecce relinquetur uobis do- Hierony.
in clibanum mittitur Deus fic ueftit : quanto mus ueftra deferta. Hæc Hiero.idé Cyrill , Cyrillus.
Matthi 18 magisuos modicefidei? Et Matth. 18.Simi Cardines templi ftridere captiuitatem
Leeft regnum cælorum homini regi,qui uoluit populi denotant Amos 8.Tuncftridebunt Amos 8 .
Mm cadines
CARMEL.
fenfu
CARMEN.
274
fenfu de Senacherib Affyriorum rege ab
Dei, dabiturgenti facientifructu eius, Ita
Angelo perterrefacto militibus occifis di
Ifa.10 . quoq; explicat Eufeb.lib.9.demonftrat . Eufebi
citur: Etgloriafaltus eius , & Carmeli eius
Euang.c.6.Cyril .& Theod.hoc loco Hi Cyril .
ab anima ufque ad carnem confumetur. Vbi Theodor.
larius fuper Pfal. 54.Tertull.lib.4.cótra Hilarius.
exercitus Senacherib vocatur faltus , & Marcione.Hoc etia coepit impleri in con Tertull .
fylua:propter militu multitudine, & pro- uerfione Magorü ftella duce,quibus data
pter diuitias & delitias , dicitur gloria eft gloria Libani,decorq; Carmeli, quem !
Carmeli eius deftruenda , quoad corpus
Iudæi perdiderunt : quando turbatus eft Matth.2 .
Hierony. & anima. Ita Hiero.Lyran. & Vatab.ex Herodes , & omnis Hierofolyma cum illo.
Lyran. ponunt.Et certè magnum malum eft per Ite quando Centurioni ex gentibus con
Vatablus, ditio corporis & anime ,qualis fuit Hero- uerfo Dís dixit : Amen dico uobis : non in- Matth 8.
dis,& fautoru eius côtra Iefum infantem uenitantăfidem in Ifraël. In eodé quoque
Matth.2. coniurantiu: de quibus Matth. 2.Defuncti fenfu de couerfis ad fide ex gentibus præ
funt enim,qui quærebant animam pueri.Cæ- dicitur Mich. 7. Pafce populu tuum , &c.in Michxx 7.
Eufebius. teru Eufeb.lib.2.demonftr . Euang.c.40 .
medio Carmeli pafcentur. Vbi Hierony. Hierony.
locũ hunc Ifa.de vaftatione Hierufalem à
Deus,inquit,pater loquitur ad filiu , ideft
Romanis intelligit , fed præferenda eft ad Dim noftrum Iefum Chriftum , qui
prior expofitio. Quia eadê verba repetun Ioan.10,
dicit: Egofum paftor bonus, c . dicitq ; vt
Ifa,37. tur Ifai. 37. vbi de fuga Senach rib fatis pafcat grege fuum in medio Carmeli, qui
aperte fit fermo. Secundu hancphrafim interpretaturfcientiacircuncifionis . Hæc
Nahum i Carmel accipitur etiã Nahum 1.vbi le- ex Hierony.Pafcit ergo Chriftus fuos in
gimus:infirmatus eft Bafan , & Carmelus, medio Carmeli fcientia circuncifionis :!
Hierony, flos Libanielanguit . Vbi vt Hierony. ait quando docet nos carnalia circuncidere, Matth.16 .
contra Affyrios vaticiniu eft, quos Chal- dicens : Si quisuult uenire poft me , abneget
dei vaftauerunt . Vocatur autehumus eo femetipfum.Et ideo dico uobis , nolitefoliciti Matth.6.
ru propter fertilitatem Carmelus & Ba= effe quid manducetis . Et omnis qui irafcitur Matth.5 .
fan, quæfunt foecundiffimę regiones Iu fratri fuo,reus erit iudicio.
dæoru.Addit Hierony.de mundi quoq ;
Carmel concuffus dicitur in vaftatio-
5
fine hunc poffe locu intelligi , quádo vere ne Iudææfub Romanis Ifa.3 3. Concuffa
infirmabitur Bafan , & Carmelus , quia fa- 33.
eft Bafar, & Carmelus.Ita exponunt Hie- Hierony.
erit in terris preſſura gentium , præ confu- Gloffa.
rony .& Glof.Item Lyran. quá Dís va-
fione fonitus maris & fluctuum arefcentibus Lyran.
ftatione prænuntians : Videnfq; ciuitatem
Luc.21. hominibus. Myfticè quoq;, quia refrigef- Luc.19.
fleuit fuper illam . De defolatione verò
Matth. 24. cet in fine mundicharitas multorum.
prius à Chaldeis facta dicitur Hierem.4. Hier.4.
3 Carmel metaphoricè capitur pro gen
Afpexi, & ecce Carmel defertus . vt expo-
Hierony. tilitate ad fide conuerfa,fic exponit Hie❤ Hierony
nit Hieronymus.
rony.illud Ifa.3 2.Et habitabit infolitudi-
Ifa.32. ne iudiciu , & iuftitia in Carmelfedebit , hoc CAPVT XLII.
eft in folitudine gentilici populi,que ver-
tetur in Carmel foecunditatis gratię Chri Carmen.
fti habitabit iudiciu,& iuftitia maior,quá
Matth.si Pharifæoru:de qua Dís: Nifi abundauerit ARMEN Vocatur Sira in lin שירת
iuftitia ueftra, plufquam Scribarum & Pha- CALL
gua fanéta Exod. 15.
I Tunc cecinit
rifæorum,non intrabitis in regnum celorum. Moyfes, &c.carmen hoc.
Procopius. Eode modo exponut Procop . Lyran. & I
Carmen dicitur à canendo,quafi cani-
Lyranus. Vatab . De eadẽ Gentilitate ad fide có
Vatablus. men,quidquid metrice coponitur . Vnde
uerfa intelligit Hierony.illud Ifa.3 5. Le in Scriptura ,quia carminibus aures dele-
4 tabitur deferta & inuia,erc.gloria Libani da &tatur, dictæfunt aures : Filie carmin's.Sic!
Ifa.35 · ta ei,decor Carmeli & Saro . Ecclefie quip-
Hierony. exponut Hiero.& Lyranca . illud Eccl.vlt . Hierony.
rminis.Quòd Lyran.
pe ex gentibus couerfæ ,quæ prius fuerat Ecobfurdefcent omnesfiliæ carminis . Quod Ecclef. 12 .
deferta,gloria Libani,ideft tepli maieftas , fit tepore fenectutis, & mortis : ideo ante
& decor Carmeli,ideft fructus opimi, & mortem Dominus clamat: Quihabet au- Luc.8.
copiofiffimi datifunt.Iuxta quod Phari= res audiendi audiat. Matth. 13.
Matth.21 : fæis Dís dixit : Auferetur à uobis regnum Carmina vocantur in Scriptura facra 2
Mm 2 dogmata
CARO , CARNALIS .
dogmata,& omnis doctrina diuinitus in- nus ad Ifraël adorantem pariter Deu &
fpirata. Sic exponit D. Thomas illud idola.Aufer à me tumultu carminum tuorũ.
Iob,35. Iob 35. Vbieft Deus qui fecit me, quidedit Similes erant illis Pharifæi , quibus dixit
carmina innoctesideft, qui dedit per reuela filius Dei: Hypocrite benè prophetauit de Matth.15 .
tionem carmina , ideft dogmata inftru- uobis Ifaias: Populus hic labiis me honorat :
&tionis humane in nocte,ideft in fomnis . cor autem eorum longe eft à me.
Matth.1. ficut Mat. 1.Ecce Angelus Dii apparuit in Carmen muficum , interdum capitur 5
fomnis lofeph dices : Iofephfili Dauid noli ti- pro leui & fæculari cantilena.Sicut Eze- Ezech.33 .
Matth.2. mere accipere Mariä,& c . & rurfus : Angelus chiel. 33. Audiunt uerba tua, nonfaciunt
Domini apparuit in fomnis Iofeph , dicens: ea, c.Auaritiamfequitur cor eorum: Et eft
Luc. 10, Surge accipe puerum,erc. vel in nocte de- eisquafi carmen muficum,quòdfuaui , dulciq;
dit carmina,ideft in quietè contemplatio fonocanitur, audiet,& rc. Ideo Dominus
Luc.11 .
nis,quæ eft illa optima pars : de qua Do. ait: Beatiqui audiunt uerbum Dei ,& cufto-
minus dixit : Maria optimam partem ele- diunt illud , quafi dicat, parum eft audire,
Gregor. git.Sed Gregor. & Beda per noctem tri- nifi cuftodias.
Beda.
bulationis tempus intelligunt , quando Quædamalia de carmine, vide in ver-
Deus amicis fuis dat carmir a confolatio- bo Canere.
Matth.5. nis, iuxta illud:Beati qui lugent, quoniá ipfi
confolabuntur. Et rurfus: Triftitia ueftra CAPVT XLIII.
conuertetur ingaudium . In hoc fenfu Eccle
Eccli,14 fiaftici 14.de iuftis dicitur: Inperitiafua Caro,Carnalis.
requirentes modos muficos, narrantes carmi-
nafcripturarum. ARO In fcriptu-
2 Carmen infcriptura cáticum plerunq; ra vocatur Bafarge-
gratiarum actionis, & diuinarum laudum nerale nomen capitur
fignificat. Sic exponit Hieronym . illud pro homine, & omni
Ezech. 2. Etuidi, & ecce manus miſſa ad animato.
Ezech, 2
me,in qua erat inuolutus liber,&c.Etfcripta Sed fpecialis caro I
erant in eo lamentationes,carmen,& ue. Li- fecunduin Hierony P
ber ifte facræ Scripturæ volumen eft Pro mum à pulpa diftinguitur : ita vt caro fit, E
phetæ reuelatæ : lamentationes verò funt qua fanguine,venis, offibus,neruifq; con
Hierony. inquit Hierony. de his qui ad poeniten- ftringitur : pulpa verò à pulfando dicta
tiam prouocantur,&c.carmen de his, qui eft illa,que mäducatur, dicitur etiã depif-
Dei digni funt teftimonio : & quibus cibus,& pomis caro. Carnes,aute in plu-
Pfal.95. Pfalmifta præcipit Pfalm . 95. Cantate rali efcas folēt fignificare. Exo. 1 2.Edent Exod.iz.
Domino canticum nouum,verbi gratia : Car- carnes nocte illa.Et alibi : Quandofedebamus Exod.16.
men Dominus cecinit de Ioanne dicens fuper ollas carnium . Item de facrificio ho .
Matth.11, Matth. 11.Quem exiſt is in defertum uidere ftix propeccato dicitur: Omnis mafculus Leuit.6.
Prophetam, c? Dico uobis & plufquã Pro- degenerefacerdotali uefcetur carnibus eius,
phetam,& c. & de Centurione carmē di- quia Sanctumfanétorum eft.Sed notandum
Matth- 8, xit affirmans: Amen dico uobis,non inueni cu Lyrano & Hieronymo Oleaftro hoc Lyran.
Oleafter,
tantam fidem in fraël . Item de Chanança: loco hoftiam pro peccatofacerdotis , vel
Matth. 15 . Omulier magna eft fides tua. Denique væ pro peccato multitudinis tota combure-
fuper illis dicitur, qui penitus defperatur. batur,de qua dicitur: Non comedetur , fed
Matth. 18. Matth. 18.Ve mundo à fcandalis. comburetur igni,in fine huius capitis . Sed
Carmen lugubre in fcriptura vocatur de carnibus hoftiæ pro peccato alicuius
3
quodlibet de rebus aduerfis vaticiniu . Sic particularis excepta parte Domini , quæ
Ezech. 27. de ruina Tyri Eze h. 27. Et affumentfu- comburebatur poterant comedere facer-
per te carmen lugubre, plangent t:. Ité de dotes ,& mafculi eorum. Huius ceremo-
Ezech 32 . excidio Egypti Ezech. 32. Filihominis niæ myfticam rationem affignat Gloffa. Gloffa
canecarmen lugubre,&c. Quia fingulorum hominum peccata fa-
Carminum tumultus dicitur , quando cerdotes comedunt , & quafi calore fuæ
4 ore canitur , & corde diftracto animus charitatis,precibus , impetratione & ora-
Amos 5 . præuaricatur. Sic dicit Amos 5.Domi- tione confumunt.Sed totius multitudinis }
peccata
CARO .
275
peccata nullus purus homo meritorie co- [ afflictionibus huius vitæ, quibus homo,
fumit,nifi ignis charitatis Chrifti , qui eft tamin vigilia, quàm in fomno torquetur.
Deut.4. Deus & homo. Iuxta illud Deut. Deus no Conturbatus eft inuifu cordisfui , tanquá qui
fter ignis confumens eft. Ideo hoftia pro euaferit in die belli.Deinde fubdit: In tempo
peccato multitudinis igni confumitur, fi- refalutisfue exurrexit, ideft euigilauit : Ad
cut & hoftia pro peccatis facerdotum ve mirasad nullum terrorem, quia videlicet co
teris legis,quæ igni tota comburitur, quia gnouit nihil effe timendum , mox verò
folus Chriftus pro illis fatiffecit de rigore fubiungit. Cum omni carne ab homine ufque
iuftitiæ,qui ignis confumens eft. Ideo in ad pecus, fuperpeccatoresfeptuplum , hoc
Luc.2. die Circuncifionis Iefus vocatur, quia fo- eft,hi terrores in fomnis, & vigilia,comu-
lus Saluator. nes funt omni carni, ab homine vfque ad
2 Omnis caro ponitur in fcripturis inter pecus.Sed multo plus torquent peccato
dum pro omni viuente,in quo eft fpiritus res propter confcientiæ remorfum,vt ex-
vitę,fiue fit animal quadrupes,fiue repti- ponit Lanfenius.Prætereà cum Ecclefia- Ianfen.
le terræ,fiue volatile. Sic Gen. 6.Finis uni fticus agit de morte fubdit: Noli metuere in Eccli.41 .
Cen.6:
uerfæ carnis uenit coram me. & c. 7. d. & dicium mortis, & c. hoc iudicium à Domino
Leuit.17. 8.c. & 9.b.c.& Leuit. 17. Anima omnis omni carni, ideft omni animanti, lex mor-
Gloffa. carnis infanguine eft. Vbi Gloffa ex Aug. tis præfcripta,non eft immoderatè time-
Auguft. animam accipit pro vita , quæ fanguine da.Sic Ifa.40.dicitur: Omnis carofoenum . | Ila,40 .
fuftentatur.Autfumitur pro halitu,vt in- Ideo monebat Dominus : Nolite thefauri- Matth.s ,
Oleafter, quit Hieron . Oleafter, quia Nephes,vox zare uobis thefauros in terra, quia videlicet
Hebræa halitum fignificat. Prohibebatur omnis caro foenum .
autem fanguinis effufio. Iudæis in hono- Caro , vel omnis caro, per excellentia,
5
Num. 16. rem Dei ,qui vocatur.Deusfpiritum uniuer & perfynedoche vocatur homo: maxi-
Num.27. fe carnis.Prætereà de omni viuente dici- mè quãdo adiugitur aliquid, cuius no eft
Iob.34. turapud Iob.Deficiet omnis carofimul , & capax ,nifi homo.fic Iud.ait. Vtfimus op- Iudith.7 .
Pfal.55 . homo in cinerem conuertetur. & Pfal . InDeo probriu omnicarni,ideft omnibus homini
Pfal.64.
fperaui non timebo,quidfaciat mihi caro . Et b',quifunt capaces opprobrij.Et Pfa.de
Pfal. 135. rurfus: Quidat efcam omni carni,ideft om- couerfione gentiu ad fide prædicitur: Ad
Ecclefi.1. ni viuenti.Item Ecclef. 1.de fapiëtia , quæ teomniscaro ueniet , ideft ex omni genere
participatur à creaturis legimus:Ipfe crea hominu venient ad Ecclefiam aliqui : vt
uit illam in Spiritufanéto, uidit,er dinume exponunt Aug. Hilar.Vatab.& Geneb. Auguft.
rauit, & menfus eft, effudit illam fuper om in quofenfufilius Dei dixit Ioan. 1 2. Et Hilarius.
nia operafua , & fuper omnem carnemfecun-. egofi exaltatusfuero à terra , omnia traham Vatab.
Genebr.
dum datumfuum,præbet illam diligentibusfe. ad me ipfum. Nec placet expofitio Lyrani Ioan.12 .
Vbiper gradationem quandam exponit & Ianfenij , qui locum Pfalmi de reditu Liran.
lanten. Ianfenius . Sapientiam Dei fplendere in Iudæoru ex Babylonica feruitute friuo- Ianfen.
rebus inanimis , quæ funt vocata opera lè exponunt.Neq; enim tunc omnis caro
venit in Hierufale. Sed eodem fenfu acci
Dei,fecundo magis fplendet in rebus ani
mapræditis, quæ per omnem carnem de pitur.quo Pfal. 144. Et benedicat omnisca Pfal.144.
fignantur,poftremo in his qui diligunt ro nominifancto eius , ideft omnes gentes
Deu. Prætereà Eccli. 4. in eodem fen ad fide conuerfæ,vbi reipfa conuictus.fic
3
Eccli.14. fu accipitur: Omnis caroficutfoenum uete- Lyran.intelligit.Ita etia Ifa.ait. Et reuela- Ifai.40 .
rafcet. Quòd verò de homine dicitur in biturgloria Domini , & uidebit omnis caro,
Eccli. 174 Eccli . Pofuit timorem illiusfuper omnem car quòd os Domini loquutum eft.Vbi Septuag.
nem,ideft dedit onni animali , vt hominē vertunt: Et uidebit omnis caro falutare Dei.
Gloffa. timeret: vt notat Gloffa,Lyran. & lanfe. Quomodo etiã Lucas Euangelifta eunde Luc.3.
Lyra. inftatu naturæ integræ in paradifo debet locu allegat.Sic etiam Ioel. 2.Effundam de Ioel.z.
lanfenfus.
intelligi.Na poft peccatum in poena hoc Spiritu meofuper omnem carnem, prophe-
perdidit homo. Quamuis aliquid retinuit tabunt filij ueftri, c. quòd Petrus allega-
imperij ,fuper omnia feuiffima licet ani- uit,quando in die Pentecoftes venit Spi- Act.2 .
Bafilius. malia, vt docet Bafili.hom. 1 o . in Exam, ritus fanctus fuper Apoftolos , & per illos
In eadé acceptione vfurpatur caro pro gratia prædicationis diffufa eft fuper om
Ecclefia.40 . omnianimante.fic Eccli. 40. vbi agit de ! ne genus hominum.
Mn 3 İn
1
CARO .
6 In codefenfu caro pro homine vfurpa finalis iudicij fancti hæc videbunt. Quan
Ifa.49- tur Ifa.49. Etfciet omnis caro,quia cgo Do do ibunt illi in fupplicium æternu. Dein Matth.25 :
minusfaluas, Redemptor tuusfortis Iacob. de verò intellectualibus oculis fine fine. ;
Quòd de liberatione Ecclefiæ in marty- Poftremò locus ifte non poteft intelligi
ribus à tyrannis vexatæ prædictum eſt. de vaftatione Hierufalem fub Romanis:
Et de conuerfione gentium , vt exponunt vt putauit Cyrillus, quia dicitur: Ignis co-
Hierony. Hieron.Cyrill.Lyran .Vatab,& alij ,hoc cum non extinguetur,quod fupplicium de=
Cyrillus. prædixerat Dís Luc. 11.Cufortis arma- notat fempiternum . Ita & ipfe Cyrillus Cyrillas.
Lyran.
Vatablus. luscuftodit atriumfuum , in pacefunt omnia in fine intelligit. & Aug. lib. 20. de Ciui- Auguft.
que poffidet,cu autem fortior illofuperuene = tat. capit. 2 1. Item fuper Ifaiam Thco Theodor.
Luc.11 . D.Tho
rit, uiceriteum ,ideft Chriftus qui diabo doretus , D.Thomas , Vatablus,Haymo, Vatablus.
lum vicit, uniuerfa arma eius auferet, in qui- & alij plures . Haymo.
bus confidebat, ideft potentiam Regum, & Eodem modo accipitur omnis caro, 8
Imperatoru, & huius inundifapientium , Hiere. 25. Iudicium Domino cumgentibus , Hier.25-
quos abftulit Satanæ. Etfpolia cius diftri . iudicabitur ipfe cum omni carne , ideft nofo
Ioan.12. buet,ficut dixit Ioan . 1 2. Nunc iudiciu eft lumn gentes idolatræ,fed omnes iudicabū
mundi,nuc princeps huius mundi eiicieturfo tur à Dio,vt exponit Hicrony. Quòd fi Hierony.
Ioan.10, ras.Deniq; Ioan. 1 o. Ego,inquit,cognofco quis obiiciat,illud Ioan. 3. Qui non credit Ioan.3.
oues meas, c. non rapiet cas quifquam de iam iudicatus eft.Refpödet Hier. Quantū
manu med. ad fe iam iudicatus eft , fed quantum ad
7 Omnis caro pro hominibus quoq ; ac- alios iudicabitur iudicio finali. Ite vtin- Luc , 21.
Ifa.66. notefcat filium Dei effe iudicem omniu
cipitur, Ifa. 66. vbi de danatis dicitur: Et
vniuerfalem.iuxta illud: Paternon iudicat Ioan.s.
uermis eoru non morietur, & ignis corй son
extinguetur,& erunt ufque adfatietate uifio- quenquam,fed omne iudicium deditfilio.Prę
nis omni carni,ideft gehenalibus damnati tereà Ioan. 1.7. Sicut dediftici poteftatem Ioan.17?
tormentis in die iudicij fpectaculum erut omnis carnis,ut omne quod dediftici,det ei ui
omnibus hominibus, & inaximè electis, tam æternam, quæfentétia duas habet par
quividebunt eos condigna pati fine fine. tes.Prior duobus modis exponitur, quia
Hierony. Ita Hieron. Gloffa, & Lyran. qui addit, vel Chrifto ab æterno intelligitur per ge-
Gloffa.
Lyra, hoc pertinere ad gloriam electorum acci nerationem æternam poteftatem datam
dentalem,vt vifione tormentorum illoru fuper omnem carnem,tam rationalis crea
fatientur , fed vifio perpetua erit intelle- tura,quàm irrationalis.fic exponunt Hi Hilarius.
Pfal.57
Atualis.iuxta illud Pfal.5 7. Lætabitur iu- larius lib.9.de Trinit.& Chryfo.ho.79. Chryfoft.
fuscum uiderit uindictam,manusfuas lauabit in Ioan & Theophyl. Velcertefecudum Theophy
Luc. 16. naturam humanamfuper homines pecu-
infanguine peccatoris.Sic Lazarus videbat
Vatablus. cruciatus diuitis epulonis.Porrò Vatabl. liariter poteftatem indicat accepiffe,vt ex
Pagninus, ponunt Aug.tracta. 105.& Euthymius . Auguft.
& Pagninus ,pro eo quod vulgata dixit : Euthymius ,
Erunt vfq; adfatietatem vifionis, vertunt Inpofferiori verò parte duplex eft etiam
ipfi :Eruntfaftidio &opprobrio omni car expofitio,vt omni quod datum eft ei, det uită
1. Quia vox Darah fignificat reprobatio æternam , ideft aliquibus ex omni gente,
nem ,vnde Daraion eftcontemptus. Pu- vel omnibus quantu eft exparte fua, quia
tant aute vocem Daraion deduci à Da- 2.Timoth . 2 Deus uult omneshominesfal- 2 Timot.2.
ra,ideft vermis, eo quòd damnati verinia Hosfieri. Vtraq; expofitio eft Chryfoft. Chryfoft.
bus fcatentes fint electis abominabiles, fed pofterior magis germana,quam tenêt
& contemptibiles . Ceterum contra Hie- Theophylactus, & Euthymius. fic etiam Theophy
Euthymius .
Hicrony. ronymus Daraion exiftimat componi à accipitur omnis caro,& vniuerfa caro pro
Dai,ideftfufficientia: & raa vifionis , hoc omni homine.Ezech . 20.g. & 21 , Item
eft fufficientia & fatietas vifionis , in quo Matth. 24. Vnde Ingredi uiam uniuerfe Iofu.23-
R. Ionatha . etiam concordat R.Ionatha . Prætereà carnis eft mori.Iofu.2 3.iuxta illud Hebr. Hebr.
¡ Cyprian. Statutum eft omnibus hominibusfemel mori
Cyprianus vifionem legit tract. 1 .contra
Demetriadem,in fine dices: Spectabitur poft hoc autem iudicium.
9
à nobis femper,qui hæc nos pati fpccta- Verbum carofactum eft,ideft homo,quia
Magifter. Ioan, I.
uit ad tempus.Hæc ille. Et vt notat Ma per fynedochem accipitur pars pro toto:
gifter in 4.Corporcis oculis,inquit, in die quòd præ oculis habendü eft : cotra duas
præfer=
CARO . 276
præfertim hærefes , alteram Arrij dicētis : fionibus liberatur homo,& fpirituali con
Verbum Dei folam carnem fine anima folatione perfunditur: etiam caro eius di-
fufcepiffe: altera Apollinaris tenētis fuſ= citur reflorefcere.Pfa . 27. Etrefloruit ca- Pfal . 273
cepiffe quide animam: non tamen ratio - romea , & ex uoluntate mea confitebor ei.
nale,fed tantum fenfitiuam. Contra prio quòd Theodoretus,Lyran. & Ianfen.de Theodor,
re eft,quòd fæpè filius Dei in Euangelio perfona Dauidis explicant contra hoftes Lyra,
de anima fua facit mentione Matth. 27. fuos exauditi, vifibiles & inuifibiles . My laufen.
Triftis eft anima mea ufque ad mortem . & fticè verò Hieronymus de Chrifto expo Hierony.
Ioan. 10. Poteftatem habeo ponendi animam nit refurgente: idemfequitur Genebrard. Genebrar.
meam. Item Ioan. 1 2. Anima mea turbata Caro iufti ex redundantia fpiritualis 12
Luc.23. eft.Cotra pofteriore verò Dís Luc. 2 3 . charitatis Deu fitit multipliciter. Sic Pro
ait, Pater inmanus tuas commendo fpiritum pheta fugiens Saule in folitudine clamat :
Greg. Nazi. meum.De quo Greg. Nazian.epift. 1. ad Sitiuit in te animamea ,quam multipliciter ti Pfal.62 .
Celidoniu. Deniq; contra vtranq; hære- bicaro mea.Vbi notat Theodoret. Quòd Theodor.
1.Cor. 15. fim,Paulus ait. Secundus homo de cælocale Theodotion explanauerit , multipliciter Theodotio.
ftis.Sedhomo non eft,nifi qui corpore co Aquila inteta eft tibi caro mea. Symmach. Aquila.
ftat & anima rationali.de quo Roma.5. defiderat te.Septuag. verò wordwha's. Symmachus
Roma.s. במית
Ingratiam unius hominis Iefu Chrifti.Prę- qua multipliciter,fed Hebraicè Cammna,
tereà carnem pro toto accipi homine, la- quantu, quamplurimum admirandi par-
tiffimè conftat infcriptura.Nam Gen. 6. ticula eft, Auguft. Vna,inquit, eft fitis ani Augu.
legimus: Omnis quippe caro corruperat uiä me,quia vnu fitit Deum,&c. Sed caro no
fuam.Et Galat. 2.Ex operibus legis non iu- ftra,quam multipliciter laborat, tam mul
ftificatur omnis caro.Et 1.Cor. 1. Vtnon tipliciter fitit illam infatigabilem in corru
glorietur omnis caro in confpectu Dei. Item ptione . Deinde magis explicat , caro no-
Sap.7.Salamon ait. In uentre matris figu- ftra indiget,inquit pane, indumento , po-
Mai.66. ratusfum caro.Et Ifai . 66. Et ueniet omnis tu,numo, &c.hæc omnia debet à Deo pe
caro,ut adoret coram facie mea. tere,non à dæmoniis. Vnde Matth. 6. Matth. 6.
Caro mea, & os meu de fratribus dici- Queriteprimum regnum Dei , & iuftitiam
ΙΟ
tur , & confanguineis , qui ex vna radice eius,& hæc omnia adiicientur uobis. Item:
Gen.29. procedut. Gen. 2 9.d.37.f.Leu. 1 8.b.c. Venite ad me omnes qui laboratis : &omnis Matth.11 ,
Sic etiã vna caro, vel duo in carne vna di- quifititueniat ad me & bibat. Deniq; Lyra Ioan . 7.
Lyra.
Gen.2 . citur de coniugibus Gen. 2.Et eruntduo in nus.Caro Dauid multipliciter,ait defide
Matth.19 . carne una. & apud Matthæum : Itaque iam rabat aduentu Chrifti : in quo recte dicit:
nonfunt duo,fed una caro. Quia quam multiplex bonum attulit no
II In carne nó effe fanitatem, ad fomitem bis Chriftus,tam multipliciter à Dauide
Pfal.37.
peccati refertur. Pfalm. Lumbi mei impleti Propheta, & aliis Regibus , & Prophetis
funt illufionibus , & non eft fanitas in carne defiderabatur . iuxta illud. Multi Prophe Luc.10.
mea.Hieronymus in verfione fua.Lumbi te Reges defiderauerunt uidere que uos
mei impleti funt ignominia: quia vox He uidetis.
brea Nicole,rem foeda fignificat & igno Ammouere malitiam à carne eft refre
נקלה 13
Vatab. miniofam.Vnde Vatab. Ianfen.& Ğe- nare libidine. Sic exponit Lyranus illud Lyran.
Ianfen . nebrad. fecundü fententiam Hebræoru, Eccles.11.Ammoue malitiam à carne tua. Eccls. 11.
Genebrar, putant aliquo vlcere foedo infor more la Atqui lacerare carnem fuam aliquem de-
boraffe Prophetam : propter quòd à fuis tibus fuis eft præfame , & defperationis
Hierony: hoftibus illudebatur. Sed Hierony. Aug. rabie comedere carnes fuas. vt exponit
Aug. Beda,
Theodor.Caffiod . Gloffa, Lyran. illufio D.Thom.Iob 13. Quare lacero carnem D.Tho .
Theodo : & communis fententia patrum, de
Caffiod. meam, c. Sed faturari carnibus alicuius Iob. 13 .
Gloff. nibus fœdaru imaginationu fomitis car- eft illi detrahere , vt explicant Lyranus , Lyra.
D.Tho .
Lyranus. nalis ,propter adulterium cömiffum , lọ■ D.Tho. & Titel.Iob 19.Quareperfequi Titelma.
Beda.
qui Propheta exiftimant. De quibus con minimeficut Deus , & carnibus meisfatu- Iob.19.
Rom.7 : queritur Paul.Rom.7.has retundere, eſt ramin .
negare feipfum. iuxta illud Matth. 16. Sic exponit Beda illud Iob 31. Si non 14
Matth, 16: Siquis uult uenire poft me, abnegetfemetip- dixerunt uiri tabernaculi mei , quis det nobis Beda.
fum. Quando verò Dei gratia ab his illu de carnibus eius,utfaturemur? Sed commu- Iob. 31.
Mm 4 nior
CARO .
nior expofitio cft, vt non in odium hoc vt explicat Hieronymus, fic etiam Apo- Hierony.
dixerintferui Iob , fed in fignum vehe- flolus ait. Continuo non acquieui carni Galat,1,
fanguini , ideft opinioni Iudæorum , qui
Chryfoft. mentioris amoris . Sic accipit Chryfofto.
regnum Meffia carnale folum expectät.
homil.61 . ad populum, vbi agens de Eu
Vnde 1.Corinth. 10. Videte ifraelfecun- 1.Cor.10.
chariftia , de qua Dominus ait Ioan . 6 .
Ioan.6, Caro mea uere eft cibus, fubiungit.Propte- dum carnem.Sic in Ioan.legimus:Dedit eis loan.1.
reà feipfum nobis immifcuit : & corpus poteftatemfiliosDei fieri, qui non exfangui-
nibus,neque exuoluntate carnis, necexuolun
fuum in nos contemperauit. Hoc itaq;
Iob infinuans dicebat de feruis , quibus tate uiri ,fed ex Deo nati funt.Quòd licet
erat fupramodum defiderabilis : Quis det expofitores variè , & multipliciter expo-
nobis de carnibus eius,utfaturemur: Eodem nant,hiftoricus fenfus eft , qui non ex
Greg. modo exponut fuper Iob Greg.libr. 22 . concupifcentia fomitis carnis, nec ex vox
Gloffa.
Moralium, capit. 7. Gloffa, Lyranus,& luntate viri , qui rationis fequitur apparen
Lyran, D.Thomas . tiam , fed ex gratia Dei renati funt. Sicut
D.The. Ioan. 3.Dommus ait: Quod natum eft ex Ioan.3.
Comedere carnes fuas , vel carnes re-
gum, &c.vide in verbo Comedere. carne, caro eft : & quod natum eft ex fpiritu,
Spiritus eft. Quòd explicat Bafilius ho- Bafilius:
Nec caro mea ænea eft , vide in ver=
bo s. milia de baptifmo dicens: Quòd ex car-
¶Carnibus fuis cibare hoftes eft magnã ne natum eft, ex aliquo effe tale quale il-
lud ex quo natum eft . Vnde fit confe-
in illis edere ftragem Ifa. 49 .
Corcarneum ,vide in verbo Cor. quens,vt qui nafcimur ex concupifcentia
Arma carnaliafunt temporalia , & fæ- carnis , quafi iure quodam hæreditario
cularia,vide in verbo Arma. concupifcentia fomite folicitemur : quia
Carnes fanctæ , vel fanctificatæ perti= verò natus eft ex fpiritu, fecundum id ex
net ad carnes oblatas in facrificiis lega- quo natus eft, quantum ad aliquid fpiri-
libus.Leuit. 6.Hier. 1 1.c.Agg. 2.b. tus eft , ideft quantum ad dona gratiæ.
Caro iufti requiefcere dicitur in fpe re- Denique caro & fanguis,non tam pro na
15 furrectionis gloriofa,fic decorpore Do- tura,quàm pro corruptela capiuntur, iux
taillud 1. Corinth. 15. Hocitaquedico 1 ,Cor.1s
nini in triduo mortis in fepulchro quief-
cente, vnione perfonali verbo Dei vnito, fratres,quiacaro & fanguis regnum Deipof-
Pfal.15: fiderenon poffunt , neque corruptio incorris-
prædicitur Pfal. 15. Et caro mearequief-
cet infpe, vt exponit Petrus Acto. 2. Eco pielam poffidebit.in quofenfu Galat.4.If Gal.4
Act.2:
mael dicitur: Natus fecundum carnem . Et
trario verò impios,qui modo quoad ani- Rom.7.
Rom.7 . Scio quod non habitet in me , ideft
mam cruciantur igne gehennæ expectat
cruciatus etiam carnis in refurrectione fi in carne mea bonum, quòd Auguft. libr. Auguft.
Eccli.7. nali,Ecclefiaftici 7. Vindicia carnis impij contra duas epiftolas Pelagia. 1.cap. 13.
uermis.de
ignis & uermis.
ignis de quo Ifa. 66. Ignis co= explicat de concupifcentia , quæ non eft
Ifa.66 .
ruin non extinguetur , & uermis eorum non peccatum, fed effectus peccati.
morietur. Ex his quæ diximus alias quoq; phra 17
Caro & fanguis quando coniungun- fes Scripturæ facræ dignofcere quifque
16 poterit. Qualis illa eft viuere fecundum
tur in fcripturis in malum fonant pro ho-
Regula. minibus, qui carnis libidinibus indulgēt, carnem , ideft fecundum legem fomitis
& fecundum carnales regulas fuam vi- carnis. fic dicit Apoftolus: Si fecundum Rom.8 ,
tam inftituunt. Vnde Salomon ait.Quid carnemuixeritis moriemini : fi autemfpirit
Eccis.7. nequius, quàm quòd excogitauit caro erfan- facta carnis mortificaueritis, uiuetis.Sic ex-
guise ideft homo fecundum regulas car- ponit Hieronymus. Quia paffiones, in- Hierony.
Lyran. nis,vt exponit Lyranus. Eft enim ho- quit, carnis communes cum beftiis habe-
mo peffimum animal, vt Ariftoteles ait. mus , intelligit autē moriemini æterna
Ariftot.
1.Politic.In eodem fenfu Dominus Pc- morte,fi carnis libidinibus obtemperetis .
Matth.16. tro diuinitatem eius confitenti dixit: Bea- Eundem fenfum habet alia phrafis eiuf-
tus esSimon Bir- iosa , quia caro & fanguis dem capit. 8. Nonfecundum carnem ambu-
non reuelauit tibi , ideft doctrina carna- lamus, ideft fecundum regulas fomitis car
lis Pharifæorum corticem literæ dunta-I nis,ficut explicat Auguftinus lib. de ver- Auguft:
xat attendentium fine fpiritus medulla, bis Apoftoli. Idem fignificat in carne
effe,
CARO. 277
Jeffe , ficut & fecundum carnem effe , & propterea iuftitiæ legis iuftitię tantu car-
que carnis funt fapere in eodem ca- nis erant,purgates quide corpora,non fpi
pit.8. Quienimfecundum carnem funt,ait, ritu,& lauantes carnem, non confcientia.
que carnisfuntfapiunt.Et infrà . Qui autem Quando aliquid de Chrifto dicitur, & 19
additur fecundum carnem : denotat , non Regula,
in carnefunt,Deo placere non poffunt,uos au-
tem in carne non eftis,fed infpiritu , fi tamen eifecundu deitatem,fed fecundum huma i
Spiritus Dei habitat in uobis. Idem figni- nitate conuenire.Sic Rom. 1. Qui fadus Rom.1 .
ficat prudentia carnis, quæ eft directiua eft ei exfemine Dauidfecundum carnem.Pre
lex cogitationis,fermonis , & operis fecun tereà cognofcere Chriftum fecundu car-
dum fomitem carnis atque libidinis . Vn- nem,denotat cognofcere illum paffibilē,
Rom.8. & mortalem.iuxta illud. Et fi cognouimus 2.Cor.s.
de ait: Prudentia carnis mors eft , fubaudi
culpæ mortalis reatus,vt docet D. Tho fecundum carnem Chriſtum,ſed nunc iam non
mas ibidem : idem fignificat in carne fe- nouimus.Ita exponunt Hierony.Ambro . Hierony ,
Gal,6, minare. Quifeminat in carne,de carne me- Chryfoft.Theophyl.Anfelmus,D. Tho Ambrof
tet corruptionem. mas,& Gloffa. Facittamen difficultate, Chryfoft.
Theophy
18 In codem fenfu dicit Apoftolus ad quia dixerat Apoftolus. Itaque nos ex hoc Anfelmus.
Rom.8. Romanos: Debitoresfumus,non carni,utſe- neminem nouimusfecundum carnem ,deinde D.Thom.
cundum carnem uiuamus, ideft, vt fecúdum fub dit, & fi cognouimusfecundum carnem Gloffa.
fomitem carnis viuamus , vel fecundum Chriftum,fed nunc iam non nouimus.Collat Quæftio,
legem carnalium ceremoniarum ,vt expo autem Paulum multos ab illo têpore co-
Hierony. nit Hieronymus. Neque enim natura gnouiffe ,qui mortales adhuc effent:quo . Regula,
carnis mala eft, aut odio habenda, fi ratio modo ergo dicit ex hoc neminē nouimus
Eph.s. fecundu carnem? Sed notádum cognofce
ni obtemperet.iuxta illud. Nemocarnem
fuam odio habuit , fed nutrit & fouet cam. re hoc loco accipi pro approbare, vtnotāt
Gal.s. Porrò cauendum,quòd ait Gal. 5.Tan- Anfelmus , Gloffa , D.Thom . & Lyran. Anfelmus.
tum ne libertatem in occafionem demus car- Dicit ergo Apoftolus . Ex hoc quando Gloffa.D.Thomas:
nis,ideft libidinis. Quòd magis explicat Chriftiani renouati funt in Chrifto , fide, Lyranus.,
paulo poft dicens: Ecdefideriacarnisnon &fpe refurrectionis , & immortalitatis in
perficietis : caro enim concupifcit aduerfus baptifmo nemine illorum cognofcimus,
Gal.2. fpiritum. & Galat.2. Inexpoliationem cor- ideftapprobamus fecundu carnem ,ideft
poris carnis , ideft carnalis concupifcen- fine donofuturę immortalitatis , & finein
Col.z. tix. &ad Coloff. inflatos fenfu carnisfue, tentione feruandæ incorruptibilitatis ba-
ideft prudentia carnali , quia vt exponit ptifmalis,vel fecundu Hierony.Neminē, Hierony.
Aug. Auguft. Non intelligit ille aliud in lege inquit,approbamus fecundú obferuantia
& Prophetis, quàm quod fenfus carnalis carnalium ceremoniarũ viuentem, & fi co
capit. Prætereà veteris legis ceremonia gnouimus Chriftum aliquando fecundũ
Hebr.9. vocantur iuftitiæ carnis ad Hebr. quia carneferuantem ad tépus legalia,fed iam
lex infirmabatur per carnem , ideft percar non nouimus.Sic etia Glof. & D.Th.ex Gloffa.
Rom.8. nalemfomitem noftrum . & Roman. 8.
ponüt, & legitim' fenfus eft atq; tenedus. D.Thomas
Quòd impoffibile erat legi , in quo infirma- Carniù efus anfuerit ante diluuium in
20
batur per carnem , &c. quanuis enim lex vfu cōtrouertitur inter expofitores fuper
Queftio.
doceret mandata fpiritualia infirma ta- illud Gen. 1.Dixitq; Deus: Ecce dedi uo- Genef.1 .
men erat:quia libinem carnis noftræ non bis omneherbam afferentefemen, & c. utfint
Hierony.
poterat refrenare ,ficut exponunt Hiero uobisinefca.deinde Gen.9 . Dedit Noëe Genef.9.
Ambrof.
Chryfort. nymus,Ambrofius , Chryfoftomus , An- filiiseius animalia carnesficut olera uirětia. |
Anielmus. felmus , &c. Ideo mifit Deus filiumfuum in de quofunt due fententię . Prior eft Abu Abulenfis,
fimilitudinem carnis peccati, vt dánato pec
lenfis. Fuiffe præceptum homini datum,
cato , iuftitiam quam lex præfigurabat, vt herbis noncarnibus vefceretur. Ide ibi
fed dare non poterat , ipfe nobis diabolo de tenuerunt Lyran.& Cathari. & Beda. Lyranus.
victo conferret. Ideo quamuix lex Moy in opere fex dierum fub nomine Iunilij . Catharinus.
Rom 7. Ite Rupert.Abbas, & Theodoret, & ante Beda,
fi fpiritualis effet.iuxta illud.Lexfpiritua-
Rupert.
lis eft ,ego autem carnalis fum uenundatusfub eos Chryf.hom . 27.fuper Gen.9.vbifu Theodoret.
peccato. Quia tamen non poterat nos re- peril'a verba. Quafi olera herbaru dedi uo- Chyfoft.
dimere à iugo peccati , & eius feruitute: bis omnia. Hic , inquit eft initiu edendaru Genef.9.
Min S carnium.
1
CARTHAGO . CASIA .
fæculi
CASTELLVM, CASTIGARE . 278
fæculi , & quoniam ipfe eft Dominus Deus. Matth. 21. Vbi Dominus duobus difci Matth. 21.
Hebr.1 : tuus. Paulis etiam ex hoc loco Hebr . 1 . pulis dixit: Ite incaffellum quod contra uos
Chrifti diuinitatem oftendit, quod recte eft. Quod enim quidam cominifcuntur
Lyranus. notauit Lyran.Chaldaicus quoque Para poftquam Dominus exiit de Bethpha-
Chaldæus.
phraftes de Mefsia expreffe vertit. Ergo ge , iufiffe difcipulis , vt irentad pagum
Hierony. veftimentum Saluatoris fecundum Hie- inter Bethphage , & Hierufalem confti-
rony.corpus eius eft . Eodem modo ex- tutum,vt inde afinam , & pullum addu-
Theodo. ponit Theodoretus ex illo Heb. 10. Per cerent , nullum habet fundamentum .
Hebr.10. uclamen,ideft carnemfuam. Sic etiam Aug. Communior ergo patrum fententia eft,
Augu: lib.83.99.9.73.Ex carne igitur Chrifti Hierofolymam hoc loco vocari caftellu.
odor cafia quafi vnicum omnibus exha Primum vt Lyranus ait , quia caftellum Lyran.
lat aromatibus.ideft odor charitatis cum ponitur pro caftro munitifsimo . Erat
Luc.II, virtutibus omnigenis . Vnde Luc. 11 . enim Hierufalem vt fcribit Iofephus li Iofephus,
turbæ clamabant : Bene omniafecit,item , bro. 6. de Bello Iudaico capit. 6. tripli
omnisturbaquærebat eum tangere:quia uir- ci muro circundata ,fed fi Græcum fon-
Luc.'6. tusde illo exibat. Deniq; guttulæ fangui- tem confulamus ,hæc fententia Lyrani
Luc.2. nis in circuncifione quid nifi cafiam , & ftare non poteft. Quia Græce pro caftel
aromata redolent ad falutem? loeft . nas . ideft pagus vel vicus
Casleu nomen eft menfis Nouebris, fine muris . Vnde alij dicunt, ante mu-
de quo inverbo Menfis. ros Hierufalem extra portam , fuifle fu-
burbium : vbi domus effe folent , &
CAPVT XLVI. hofpitia ad eos , qui ciuitatem ingredi
commode non poffunt excipiendos , &
Caftellum , caftrum. hoc vocatum fuiffe caftellum à Domi-
no. Noluit autem dicere ite in Hierufa-
ASTRVM Dicitur lem , ne in tam ampla ciuitate vagari ſe
Hebraicè in fcriptura fan debere putarent: fed ite inquit, iuxta por
&ta Birtha 1.Efdræ.6 . tani ad vicum,fiue caftellum quod è re-
I Caftellum diminutiuu
gione videtis . Præterea noluit nomina-
à caftro, vicus eftparuus, re ciuitatem,in qua tanta ciuium crudeli-
muris circundatus . Nam tate paulo poft crucifigendus erat. Sicut Luc. 16:
ville fine muris patēt.Hinc intelligimus, nec diuitis epulonis nomen pofuit, apud
Luc.10. caftellu Mariæ & Marthæ, de quo Luc. Lucam , & ficut Ioannes tacito ciuita- Apoc.11 .
ait: Intrauit lefus in quodda caftellu , paruŭ tis impiæ nomine,vocat eam Sodomam
fuiffe vicum : nomine Bethaniam , quafi & Gomorrha: in qua Dís crucifixuseft.
ftadiis quindecim à Hierofolyma diſtan
tem.Habet autem ftadium centu viginti CAPVT XLVII.
quinq; paffus.eftq; octaua pars milliarij ,
diftabat itaq; illinc duobus fere milliari-
Caftigare.
bus,cum autem filius Deifrequenter Hie
rofolymis prædicaret,inde egreffus,intra ASTIGARE dicitur Hebraicè 10%
bat in caftellum Marthæ,& Mariæ. Hu Cfafar Efai. 20. Et caftigabo te.
I
ius contéplatione ,& illius operatione de Caftigare propriè eft verbis repre-
Ela. 64 lectatus : ficut dicit Efai.Occurriti lætanti, hendere , quafi caftum agere. Virgilius . Virgil,
facienti iuftitiam inuijs tuis.recordabun- Hicgrauis Entellu dictis caftigat Aceftes.
tur tui.Occurrebat itaq; Marię in diuina Quandoque verò caftigare eft punire.
contemplatione lætanti,& Martha,iu- Sic dicitur Hierufalem à Chaldæis olim
ftitia in talis hofpitis fufceptione facienti, vaflandæ , & feptuaginta quoque annis
occurrit etiam Dominus de diuinis collo in Babylone feruitura: Caftigabo te in iudi Hier. 30.
Luc. 241 quentibus, ficut legimus apud Luc. Vbi cio:ut tibi non uidearis innoxius,& infra,ca
duobus difcipulis euntibus in Emaus , ftigabo te caftigatione crudeli. Quod vt no
obuium fe obtulit , à quibus & hofpitio tat Hiero.no fua fpote Dís fecit,fed ficut Hierony.
fufceptus eft. medic', qui putridas carnes ardēti pulue
2 Caftellum quoque vocatur Hierufale re,& ferro fecat ad falutē. Vnde infignū
naturalis
CASTRA .
naturalis clementię, quando iteru fubRo lus: Caftigo corpus meu, inferuitutem re- 1.Cor.9.
manis Hierufale rigidè caftigaturus erat: digo,ne du aliis prædicauerim ,ipfreprobus
Luc.19 . efficiar.Vbi Hieron Caftigo, inquit, cor Hicrony:
Videns ciuitatem fleuutfuper illam .
2 Caftigare plerunq; denotat,ita punire, pus per abftinentiam & afflictione atque
vt femperferè falute caftigati punies ref- labores,ficut alibi ait in ieiuniis multis, &
( piciat non vltimum exitium . Sic Dís ad Anfelmus cum ifte quem vas electionis Anfelmus.
Hier.46. populu Iudaicum dicit: Te uerò non confu- Deus efle teftatur,fic metuit reprobus fie
mam,fed caftigabo te in iudicio,nec quafi inno ri,quid de nobis miferis erit,qui nulla ad-
cēti parcam tibi.Et alibi populus Ephraim huc Dei vocem de electione noftra au-
Hier.31. ab Affyriis captus dicit : Caftigafti me Dne, diuimus :& iam in otio, quafi de fecurita-
eruditusfum , quafi iuuenculus indomitus: te torpemus.Hæc Anfel .
conuerte me, & conuertar, quia tu Dñs гeus Decaftitate,vide in verbo Cōtinentia.
Hierony. meus. Vbi Hierony.dicit: Tribus decem
Ifraël,iuxta literam non effe de captiuita- CAPVT XLVIII.
te reuerfas in Iudæa,fed iuxta ſpiritũ hoc
planè cöpletur,quando de toto orbe fal Castra.
uatur Ifraël virtute paffionis Chrifti Iux
Ioan.11. ASTRA Hebraicè dicuntur
ta illud: Cu effet pontifexanni illius, fubau-
CAS
Machanech.Num . 1 3. & Gen. 3 2 מתן
diCaiphas : prophetauit, quòd Iefus moritu
Ioan.II. rus erat progente.Et rurfus : Egofi exaltatus Caftra vocatur loca , in quibus milites
fuero à terra,omnia traham ad me ipfum. In tentoria fixerunt, vel ipfatentoria,in qui-
cudemfenfum caftigare accipitur à Pau- bus milites diuerfantur , vel ipfe denique
Hebr. 12. lo.Quem diligit Dñs caftigat. & in Apoca. exercitus.
Apoc. 3. Quos amo,arguo & caftigo. Ideo tot tribu- Caftra pro exercitu quoq; Angeloru 2
lationes Dus fuis Apoftolis , tanquam legimus in Gen.Caftra Deifunt hæc . Item Gen.32 .
Matth.10. dilectis præparauit,dicens : Ecce ego mitto in Ezech. Et audiebam fonum alarum , quafi Ezech, 1.
loan. 16, uos,ficut oues in medio luporum. & Mundus fonufublimis Dei,&rc.Quafifonus erat mul-
gaudebit uos uero cotriftabimini.Ite: Eritis titudinis, fonuscaftrorum , ideft Angelici
Luc . 21 . exercitus,ficut dicitur: Etfacta eft cum An- Luc.2 ,
odio omnibus hominibus propter nomě meŭ .
2.Cor.6 . Vnde Apoftolus ait : Quafi caftigati,& nõ gelomultitudo cæleftis exercitus laudantium,
mortificati,idefttribulati,fed non ad mor- benedicentium Deum. Rectè verò caftra
te animæ perculpam lethalem:maximè vocantur Angelorü,qui nos à caftris dæ-
infidelitatis,vt exponit Ambrof. Tenebā monum cuftodiunt , de quibus : Angeli Matth. 18.
tur enim Apoftoli, & quia non vinceban coram femper uident faciem patris mei . & Pfa 90.
l.
tur,morti non addicebatur.Hic enim ad= Pfal. Quoniam Angelis fuis mandauit dee te,
dicitur morti, qui infide non permanet. utcuftodiant te in omnibus uiis tuis.
Hæc ille.In codem fenfu Propheta dice = Caftra quoq; Dei vocantur exercitus 3
Píal,117. bat Pfa.Caftigans caftigauit me Dñs ,& mor gentium, quando illorum Deus armis vti
tinon tradiditme,ideft permifit me tribu- tur ad puniendos fceleratos. fic Ioel.ait: Ioel . 2 :
lationibus erudiri, fed à detrimeto, quòd Deus dedit uocemfuam antefaciem exercitus
inde poterat prouenire,vindicauit me, vt fui,quia multafunt nimis caftraeius. Eft au-
tem fermo de Chaldæis contra Hierufa-
Theodoret, exponit Theod. Vnde lafar , pro quo vul
gata vertit caftigauit , eft flagellare apud lem ,de quibus Hierony. Caftra,inquit . Hierony.
Rabbinos,vt patres folent,aut præcepto- Dei nominantur,vbi illius faciunt volun-
res pueros corrigere. tate, & Lyr.Quia Chaldæi cōtra Hierufa Lyran.
Caftigat quoq; iuftus corpus fuŭ,vt ra le,inquit executores funt diuinæ iuftitiæ.
3
Pfal.72 . tioni fubdat,fic Propheta canit: Et fui fla= Caftroru acies appellatur Ecclefia in
4
gellatus tota die, caftigatio mea in matuti- Cantic. Terribilis ut caftrorum acies ordi- Cant.6 .
nis, ideft no differebatur in longu,vt expo nata. Vbi Gregor. Si multitudo quæuis Greg.
Aug. nit Auguft.fed mox de perpetratis culpis tenet ordine terribilis hoftibus apparet ,fi
Glof.interli. corrigebar,ut in Gloff,interli.in Hebreo per difcordiam fcinditur vndiq; ab hofti-
legimus pro in matutinis > Cal bus facile penetratur. Hæc ille.Vnde Do
haiom , omni die quotidie inceffanter , minus apud.Luc.Omne regnu infe diuifum Luc.11.
quia quotidie,& tota die. fic & Apofto- defolabitur.Tres patres apud Theodoretu
Eccle-
CATENA .
279
Ecclefiam magiftram aliarum exercitui mam,& Gomorrham , ubi Dominus corü cru
comparari putant Angelorum , qui terro cifixus eft.Eritautem: tribulatio illa magna
rem dæmonibus incutit merito quia por qualis nonfuit ab initio mundi. Match,24:
Matth.16. te inferi non præualebunt aduerfus eam. Caftrare quære Eunuchus .
Caftroru chorus eft in Ecclefia Catho Cafus ,vide Cadere,
5
lica,qui poft victorias præliantium mar- Cataclyfmus ,vide Diluuium.
Theodor, tyrum canit triuphos.Sic exponit Theo Cataracta, vide Feneftra, & Nubes .
Cant.6. doretus illudCant. Quid uidebis in Sunami Catechizare eft fidem docere Galat.
Luc.21:
te,nifi choroscaftrorum . Caftra enim pug 1 6.
nantium funt in Ecclefia, cuius filiis dici-
tur:Eritis odio omnibus hominibus propter CAPVT XLIX.
nomenmeum.Sed chori funt pfallentium ,
& benedicentiu Deo.Quiafequitur: C4. Catena.
pillusde capite ucftro non peribit . Caftra
loan. 16.
funt pugnantium: quia fcriptú eft: Mun- ATENA ferrea , & compedes
dusautemgaudebit: uos uerò cotriftabimini. vocantur Hebraicè Chebech Pfa. כבת
C
Sed chorifunt quoque canetiurn; quia ſe 105.& Pla. 149 .
quitur:Sed triftitia ueftra uertetur ingau- Catena eft vinculum ferreum , quo fu
dium . I
gitiuos retinemus, ue elabantur:fic dicta,
6 Caftra fanctorum vocatur etia Eccle- quod fe capiendo teneat . Anulus enim
Apo. 20. fia,in Apoc.Cum confummati fuerint mille anulum capit, & tenet.
anni,foluetur Satanas de carcerefuo, & exi- Effe in catenis propriu eft captiuoru, 2
bit, feducetgentes,quæ funt fuper quatuor & in carcere recluforum, fic Iob ait . Etfi Iob. 36,
angulosterra,Gog & Magog, & c. Et afcen fuerint in catenis uinciantur uinculis pau
deruntfuper latitudinem terra: circuierut pertatis,reuelabit opera eorum. Ideft vexa
caftrafanctorum , ciuitatem dilecta . Que tio carceris ducet cos in cognitionem fce
nam gentes fint Gog& Magog, & hic, leru fuorú:vt exponunt Beda, & Lyra.E Beda.
& fuper Ezec. 38. & 39.difputant expo conuerfo iuftis vexatio carceris charita- Lyra.
fitores : de quo nos latius lib. 6. in verbo tem eorum , & virtutes aperit. Sic Ioan-
Gog.Nuncfupponimus effe Scythas de nes in vinculis mifit ad Chriftum difci-
Gen.10.
quibus in Genef. Filij Iapheth, Gomer, & pulos, charitatis eximię feruore fuccefus . Matt.1i ,
Iofephus.
Magog,vt exponit Iofephus lib. 1. Anti Catena metaphoricè palpabiles Ægy
Theodo. 3.
quit.ca.vndecimo:idem tenet Theodore pti tenebræ vocantur,in libro Sapientie : Sap-17
tus,Gog itaque rex erit illarum getium, Vnaenim catena tenebrarum omneserat col
non ipfe quidem Antichriftus , fed vnus ligati.Sic exponunt Gloffa, & Lyranus, Gloff.
ex feptem fautoribus eius : vt recte dixit quiafub illis tenebris nemo fe mouit de Lyra
Joachim.
Abbas Ioachim . Quia Ezech. 39. Gog loco fuo Exo . 10. Non quod ambulare ,
fepeliendus eft in montibus Ifrael. Sed non poffent : fed quia timebant ne fe præ
Antichriftus viuus in infernum defcenfu cipites in foffas vel influuiu agerent maxi
Lyranus. rus Apocal. 1 9. Quod non aduerterunt mè quia horribilibus phatafiis turbaban
Vatab:
Lyranus in cap. 38.Ezechielis , Vatabl. tur. Timore igitur horribili tenebatur: nō
Burgenfis. & Paulus Burgenfis , qui decepti putaue craffitudine tenebraru: quod fincfúdamē
runt Gog cffe Antichriftum. Ergo Rex to Burgefis afferuit,deinde Hiero . Olea Burgenfis.
Gogcum exercitu fuo innumerabili cir- fter hallucinatus eft hoc loco, dicens be- Oleafter,
cuibit caftrafanctorum: non in vno loco neficio lucernarum Pharaonem mififfe
Augu.
pofita,vt docet Aug.li. 2o.de Ciuit . Dei quofdam,qui vocarent Moyfem. Quia
cap. 11. fed vbiq; terrarum , hæccircui- contra fcriptura dicit: Nemo uidit fratrem
bunt Hierufalem materialen, quæ nunc.
fuu . Ergo meli dixit Lyra. poft tres dies Lyra.
Beda: tenebraru miffos fuiffe nuntios ad Moy
non vocaturplane dilecta, fed Ecclefiam
Glaff. Deo ita dilectă : Vt porte inferi non præua fem :ne rurfus irrueret caligo. Quod fi tā
D.Tho . horribiles erant tenebræ trium dierum
leant aduerfus eam. Ita exponunt Beda ,
Matt.16.
Rupert. Glo.D.Th.Rupert. Primafius , &c, neq; quid erit audire : Ligatis manibus , & pedi- Matt.22 .
Primafius. enin tuc Hierufale vocari poteſt dilecta. bus, mittite eu intenebras exteriores.que fi loan. 12.
Apoc. 11. Cum eam vocet Ioan.Spiritualiter Sodo- ne no habet.Idco Dís dicebat: Ambulate
dum
CATHEDRA .
Ioan.12 . dum lucem habetis , ne tenebræ uos compre- vita ferreas æterni cruciatus fuftinebunt :
hendant. ideo Ioannes dicebat: Facite ergofructus Matth. 3.
3 Catena peccatoru metaphoricè dicitur dignos pænitentia.Et Dominus :Tollite iu- Matth.
Ifa.58. apud Ifa. Si abftuleris de medio tui cate- gum meumfuper uos ,ideft iugum Euange =
nam , ideftpeccata , quibus conftringeris , licæ pœnitentiæ in remiffionem pecca-
Hierony vt exponic Hierony.quia Pro.Iniquitates torum .
Prou.s,
fue capiunt impium , & uinculis peccatorum
Hierony. fuorumconftringitur.fubditq; Hieronym. CAPVT L.
Difficile reperies , qui his non conftrin .
gatur catenis , nifi qui dicere potuit. Quis Cathedra.
Ioan.8. ex uobis arguet me de peccato? De his cate=
Ezech. 34. nis apud Ezech.dicitur: Et fcient , quia ego ATHEDRA Seffio & fe-
Dominus,cum contriuero catenas iugicorum, Cdesvocatur Hebraicè Mofab 1.Re מושב
ideft diabolicumfcelerum iugu : vt inquit gum 20. & Pfalm. & incathedra peſti
Hierony. Hierony, fed ficut clauus clauo truditur, lentiæ.
fic diabolicu iugum,iugo Chrifti commi- Cathedra dicitur fubfellium , eft au- I
nuitur.Ideo clamat: Venite ad me omnes tem , vel magiftrorum , vel declamato-
Matth. 11. qui laboratis,& onerati eftis,& ego reficiam rum,vel iudicum , facerdotum & regum,
uos.Deniq; de his catenis Dís Petro di- fublimiorfedes in libro Reg. Cumq; fe- 1.Reg. 10.
Matth. 16. xit:Quidquidfoluerisjuper terram, eritfoludiffet rexfuper cathedramfuam. & in Eccle
tum & in cælis. Eccli. 72
fiaft. Noliquærere ab homine ducatum¸ne-
4 Catena magna in manu Angeli,pote- que à Rege cathedram honoris , ideft pote-
ftas eft cótra dæmonem non quæuis, fed ftatem iudicandi , vt exponit Lyranus. Lyran
Apoc.20 . excellentiæ.Sic legimus in Apoc.Vidi An Vbiambitionis reprimitur appetitus , fi-
gelum defcendentem de cælo , habentè clauem cut & Iacobo & Ioanni dexteram & fi-
Abyffi, catenam magnam in manufua. Pri- niftram regni Domini ambientibus ref-
Primaf. pondit:Nefcitisquid petatis. Sic etiam re- Matth.20,
mafius,Rupert. Beda,D.Tho. Gloffa, &
Rupertus. Haymo. Ineuitabile Dei poteftatem ca= prehendit eos,qui diliguntprimas cathe-
Beda.
D.Thom. tena intelligunt ad coercendu diabolum, dras Matth. 23.Luc. 1 1.& 20.
Gloffa. ficut adnotauimus fupra libr. 1.in verbo Cathedrapro doctrina nonnunquam 2
Haymo. Angelus num. 31.quia licet Angeli ha❤ accipitur. Sic exponit Hieronymus illud Hierony.
beant poteftate ligandi demone, ficut Ra Matth. Super cathedram Moyfi federunt Matth. 23.
phael Angelus ligaffe legitur Afmodæu Principes Pharifæi.Per cathedram,in-
Tob . 8. quit , doctrinam legis oftendit. Ergo Pfal.r
apud Tob.Nontamen habet catenam in
manu fua magna,ideft pro libito fuo. Nā quod dicitur Pfalm.Incathedrapeftilentie
Iudæ. & Michaël Archangelus cum altercaretur nonfedit.Et cathedras uendentium columbas Matth. 21
cum diabolo de Moyli corpore,non eft aufus iu euertit . doctrinam debemus accipere.
diciu inferre biafphemiæ ,fed ait imperetti- Hæc Hieronymus . Quòd verò Do Hierony.
bi Deus. Ergo de Chrifto magni confilij minus iuffit: Quecunque dixerint uobis,
Ioan.12. Angelo fermo eft, qui dixit: Nunc iudiciu fubaudi Pharifæi fedentes in cathedra
eft mundi,nunc princeps huius mudi eiicietur Moyfi,ideft in eius doctrina :feruate,in-
foras.Quod facere coepit,quando Erat le tellexit planè quandiu lex illa vigebat,
Luc.xi,
fuseiicensdæmonium, & illud erat mutum. fed vmbra legis recedente in lege gratiæ
5 Catenas iuffit Deus facere Hieremiæ nonfunt feruanda ceremonialia , vt do-
in fignüfuturæ populi captiuitatis , quas cet Apoftolus in Epiftola ad Galatas .
Hier.27. Quòd verò in Pfalm. dicitur: In cathedra Pfal, r.
cufregiffet ei Ananias Pfeudopropheta
Hier.28. promittens falfam populo pacem , dixit peftilentia nonfedit. Septuaginta vertunt
Dominus ad Hieremia: Vade dices Ana- Xov peftium , ideft peftilentium ho
nie:Catenas ligneas contriuifti, & facies pro minum : quorum tria funt præcipua ge-
Hierony . eiscatenasferreas.Vbi Hierony. Hoc,ins nera. Primum Pfeudoprophetarum &
quit oftendit,quòd minore renuens pœ- hæreticorum:de quibus Dominus : Atten Matth.7 .
nam maioris fupplicij caufa fuerit in po- dite à fallis prophetis . Alterumfcandalum Matt.ig-
pulo.Sic qui poenitentiæ leges in hac vi- doctrinam ingerentium , de quibus : Vel
ta quafi ligneas catenas refugiunt , in alia a utem hominiilli per quemfcandalum uenit.
Tertium
CATVLVS . 280
Tertium corum qui publice peccant : & Catinus erat vas maximum in quo car , loan.12 .
Ecclefi.11. omne genus virtutum irrident,de quibus nes cum iure mittebantur de quo vide
Bafilius. Ecclialiaft. Attende tibi à peftifero.Lege Marci. 14.& Luc. 1 1 .
Hilar.
Bafilium ,Hilariu,& Aug.fuper Pfal. 1 4.
Auguft.
Pfal. 106: Cathedra feniorum eft fic Pfal. Exai- CAPVT LÍ.
tent eum,in Ecclefia plebis , & in Cathedra-
3 Jeniorum laudent eum . Vatablus & Gene- Catulus.
Vatab:
Genebrar, brard per feniores Senatores populi pu
ATVLV S Hebraicè vocatur
tant intelligi,& Magiftratus : quod prius
fenfit Aug.Non folum ( inquit ) negotia- Cin Scriptura fancta Gure, & in plura ཏཏྭཱ སྶ
Auguft.
· tores plebis fed & gubernatores laudent li Gurim Gen.49.Thre.4.
Deum. De quorum numero erat Iob. Catulus,caniculus eft:feu iunior canis,
Iob.295 dictus à cato,velcauto propterfagacitate
qui dicebat:Quando procedebam ad portam
ciuitatis , & in platea parabant cathedram . vt vult Varro.vfurpatur etiampro foetu Ι
mihi. Sed Hieronymus Lyranus , & Leonis,& aliaru beftiarum. Catulus Leo
Hierony. Theodoretus Sacerdotes & viros facros
Lyra. nis infcripturis inbonum accipitur, & in
Theodo ,r intelligunt , quibus fauet Chaldaicus.qui malum :in bonum quidem,vt patres ob-
Chaldæu : vertit Sapientes . Docuit autem nos Chri
s feruarunt,per metaphoram, vel tribu re-
ftus exemplo fuo. Deum laudare freque giam quæ eft Iuda, vel Chriftum Domi
tius,dicens apud Matth. Confiteor tibi pa- nu,vel Sampfonem fortifsimum, vel gen
Matth.11. ter,Domine cali terræ, & apud Ioã.Gra tes fignificat conuerfas ad fidem:in malū
Ioan.II.
tiastibi ago pater quia femper me audis,&
c. verò Antichriftum, Romanos , Affyrios
In cathedra Dei federe , eft diuinain & Chaldæos . Ite Saul & perfequutores
æqualitatem vfurpare. Sicut de rege Ty- Dauid.Primuitaque legimus in Genefi:
4 ri fcribitur dixiffe, in cathedra Dei fedi Catulus Leonis Iuda: ad prædamfilimi afcen
apud Ezech. &de Nabuchodonofor in difti. Quod Hicrony. in . qq. Hebraicis
Ifai.Etfuper aftra cæli eleuabofolium mũ, de tribu Iuda,& regibus per ftirpe Daui
Ezech.28.
ideft cathedram. Quæ vt fuper Ezech. dis exponit . Quamuis de Chrifto ( in Gen.49,
Ifai, 141
28. Hierony. ait, per hyperbolem de- quit)fit grande nyfterium. Eodem mo- Hierony.
Hierony. bemus accipere quod in tantum in mo Lyranus , & Vatablus,quamuis de
tumuerint,vt elati fœlicitate fæculi, dum Chrifto,qui præcipuus rex regum in ca-
præfentiabona putant effe perpetua,ho = detribu fuit,exponant Orig.hom. 17.in Lyranus,
Vatab.
mines fe effe nefcierint.Hec ille. E contra Gene.Aug.1.16,& .i.de Trinit:c. 9.Theo
rio verò táta fuit modeftia Dauid regis, doretus.q. 109. in Gen. & Beda vnde Origenes.
cum fumma in rebus bellicis fortitudine, Apo.5.Vicit Leode Tribu Iuda, radix DaAug.
Theodo.
vt de illofcriptum fit :Dauidfedet in tathe- uid.In Hebræo legimus vt notat Caiet. Beda.
2.Reg.23 .drafapientifsimus princeps inter tres , ipfe gur arie ieuda,catulus Leonis Iuda, vt fi- Apo.s.
eft quafi tencrrimus ligni ucrmicul qui ostin lius Dei quafi catulus ante refurrectione , Caietanus,
gentos interfecit impetuuno. Super quem fuerit:leo verò poft refurrectione. Addie
locum Angelomus antehos feptingetos turautem in Genefi ad prædam filimi af
annos fcripfit,virtus in hoc bellica , fimul cedifti. vbi vox Hebræa Mitareph recte
Angelomus. & modefla viri defignatur ciuilitas, quia vertitur à vulgata,de præda, nam mendo
videlicet ficut vermiculus fragilis , & par fe legitur ad prædam. Significat aute vox
uus apparet : & nihilominus fortifsimu Tareph duo fcilicet farculum , &præ-
ligni robur exedit:fic Dauid domi quie- dam. Idco Septuag. vertunt de germi-
tus,atque humilis , in certamine publico ne fiue farculo Hieronymus verò in
intolerabilis hoftibus erat. Deinde typu qq.Hebraicis de captiuitate , quod cor-
dicit fuiffe Chrifti qui de fe ait: Ego aermis rexit Damafus Papa , in noftra vulga- Hierony,
& nonhomo : Et difcite à me quia mitis ſum, ta , vbi habetur : De præda , quia con-
Pfal.21. humilis corde, & tamen vafa fortis , fub
Matth.11 uerfa parte Iudæorum , de præda in cæ- Damafus.
audi diaboli à fe ligati,fortior diripuit, & lum afcendit conuerfurus partem aliam,
fpolia eius diftribut , apud Luca & apud in fine fæculi:quando Eritunum ouile ,
Ioan. Nunc (inquit) princeps huius mundi unus paftor. vel partem inferni depræ- Ioan.10
Luc.TI. eiicietarforas. datus > hoc eft animas patrumi af- 1
cendit
CAVDA .
Marc.vlt. cendit in cælum , de quo Marc. vltim .' lerunt lapides ut iacerent in eum.Et quando Iean : 11 .
poftquam loquutus eft eis , affumptus eft in fremebant dicêtes : Quidfacimus quiahic
Ioan.19.
celum. homo multafigna facit? Denique quando
2 Apoftoli quoque metaphoricè catu clamabant: Crucifige eum.
Mich . lus leonis vocantur apud Mich. Eterunt Catulus leonis vocatur exercitus Ro 5
reliquiæ lacob ingentibus,quafi leo in iumen manorum :in Efa. Rugitas eius , ut rugitus Elai.s.
tisfyluarum:& quafi catulus leonis ingregi- leonis : rugiet ut catuli leonis . frendet,
Hierony. bus pecorum. Vbi Hierony. Dominus in & tenebit prædam ,& amplexabitur, & non
Gen.49. quit,Iefus de quo in Gene.prophetatur, eritquieruat . Sic explicat Hieronym.de Hierony.
Matth.vlt. Catulus leonis Iuda . dedit Apoftolis fuis, excidio Hierufale fub Romanis .De quo
Dominus:Circundabunt te inimici tui,&c. Luc.19 ,
quibus dixerat : ite baptzate omnesgentes.
Vtquomodo catulo leonis nemo poteft Præterea de Chaldæis contra Hieru-
refiftere in gregibus pecorum , ita illi de falem venientibus exponit Hieronym. Hierony.
manu Affyrij,& diaboli liberati raperēt illud Ioelis. Molareseius , ut catuli leonis, Ioel.1.
iumenta & pecora , ideft homines , & c. & Nahum:Vbi eft habitaculum leonum, er Nahum.2.
Hec ille.Neque contra hoc eft quod Do pafcua catulorum leonum.
Matth. 10. minus dixit Apoftolis : Ecce ego mitto Quædamalia de catulis leonum,vide
Luc. 10. verbɔ de conuerfione gentium , fed
uos , ficut ours in medio luporum . Quia
quafi oues erant mactandi martyrij cau latius in verbo Leo, fic & Ofe. 5.
fa , fed quafi catuli leonis,rapturi prędam Præterea de catulis vrfi, in verbo Vr-
animarum . fus. Decatulis Ericij , in verbo Eri-
Catulus leonis vocatur Samfom , in cius. De catulis Lamiæ , in verbo La-
3 Deut.Dan catulus leonis. Quod licet de to mia.
Deut. 33.
ta tribu Dan intelligatur, quæ potenter
Iud,18. cepit vrbem Lais , fed fpecialiter defor- CAPVT. ZII.
tifsimo Samfom eiufde tribus iudice , vt
Abrahæ moneret eos , fubdit : Abraham Cedar,ipfi negotiatores manus tuæt cũ agnis,&
pater uefter exultauit , ut uideret diem meum, arietibus, hadis uenerunt ad te. Vbinego-
uidit & gauifus eft . Quafi dicat , & vos tiatores manus Tyri dicuntur, quia focie-
gaudere,& non perfequi debebatis. tatem cum Tyro manu data de rapinis, & Io
an . 21
Caula vide Ouile. fraudibus fecerant. Quod vitium quia ne
Cauterium vide in verbo Confcien- gotiatoribus eft familiare , Dominus eie= Mat.
21.
tia. cit ementes vendentefque de templo.Po-
ftremo cum inftabiles effent in tentoriis.
huc & illuc transferendis Cedareni, in re=
CAPVT ZIIII.
ligione tamen quamuis falfa idolorum
fuorum ftabiliores prædicantur , quam
Cedar. Hierufalem in veri Dei cultu . Sic Hiere. Hiere.2 .
ait: In Cedar mittite : & confiderate uehemen i
3
Theodo. racenos quiprofugorum inftar in vno lo- tis,pulueri,& iniuriis cæli effent expofita,
lanfen: co diutius non quiefcunt. Ita Theodore- & ardoribus folis , exterius nigra erant, &
Genebrar, tus ,Ianfenius & Genebrardus , fed Theo deformia : fed intus plena diuitiis , & fpo
doretus de captiuis in Babylone Iudæis liis pulcherrimis , ideo fponfa fimilem fe
fuam deplorantibus captiuitatem, Gene- illis dicit in Cantico. Nigra inquit ,fum fed "Cant. 1.
brardus verò de Ecclefia inter infideles
formofa filiæ Hierufalem , ficut tabernacula Ce
peregrinante vaticinium effe putat : cui dar, ficut pelles Salomonis.Ideft exterius ni-
Dominus dixit : Etfi abiero , & præparaue- gra vt exponunt Gloffa , Vatablus & Ly- Gloffa.
ro uobis locum , iterum ueniam ad uos, & af- ranas , propter tribulationes de quibus Vatab
Joan,14. Lyra. 7
fumam uos ad meipfum: Propterea fuum de Dominus ait : Eritis odio omnibus homini-
plorat exilium effe prolongatu . Augufti bus propter nomen meum , & rurfus : Abſque Sy Luc . 21 .
nus , Cafsiodorus de iufto qui folui defi- nagogis facient uos : Et ecce ego mitto uos ficut
derat.
Quesec . Sedintus variegata virtutibus , loan. 16 .
2 Cedar ideft Arabes de vaftandi
ficut pelles variis coloribus gemmifque Matth.10 .
Efai.2T. quidem a Chaldæis olim prædiceban & margaritis ornatæ , quibus Salomon ,
Theodo.
Hier. 49. tur apud Efaias . Sed fub nomine Ara- hyeme induebatur , vt Theodoretus ait,
bia, apud Hieremiam. fic ait: Ad Ce- varietas enim pellium eius viuos lilio-,
dar : & ad regna Afor , quæ percuffit Na- rum , & rofarum colores imitabantur
buchodonofor, & c.Hæc dicit Dominus ,fur- de quibus Dominus : Videte lilia agri, Matth,6.
gite, afcendite ad Cedar, uaftatefilios Orie c. Amen dico uobis Salomon in omni glo-
tis tabernacula corum ,&greges eorum . Vbi riafua nonfuit ornatus , ficu: unum ex iftis.
notandum non nifi Domino iufte difpo- Cedarponiturinterdum , pro populis 4
Luc.21, ponente, vaftari regna, & furgere gentem gentium conuertendis ad fidem , perfy-
contra gentem.Dequo Luc. Surgetgens co nedochem pars fcilicet , pro toto . Sic de
tragentem, c.Erant autem Arabes Ceda Chrifto pra dixit Efaias : Letetur defertum , Efa.42 .)
Ezec.27. reni diuites propter rapinas , & propter habitatorescius: in domibus hal itabit Cedar.
neggotiationes. Vnde in Ezech.de nundi- Ideft gentium ,vt exponit Hierony.quod toan.10.
nisTyridicitur:Arabia,& uniuerfi principes Dominus pollicitus eft dicens : Alias ours !
Nn 2 bauco
CEDRON, CEDR VS.
ארז
EDR VS in fcriptura dici-
CAPVT LV. tur Hebraicè Arez Leuitic. 14.
C
& alibi , &in plurali Erazim.
Cedron.
Eft aute Cedrus arbor perpetuo virens,
iunipero non abfimilis , folio duro, acuto
EDRON vt notat mucrone,capillato & fpinofo ligno cōtor
1 Hieronymus de locis to, nodofo ,medulla rubēte,odorata, bac-
Hebraicis nomen eft cis quoq; flauis,& odoratis efculētis. Lau
vallis , & torrentis iux- datifsima Cedrus nafcitur in Syriæ mon
ta Hierufalem ad Orien tibus. Item in Creta Infula, & in Africa.
Ioan. 19.
talem plagam : de quo Materies cariem non fentit : vnde clafsi-
meminit Ioannes capit. bus , & tectis ædificandis aptifsima eft, Plinius.
19. Scribitur autem Hebraice Quidron Plinius lib.3.cap.5.Maioris Cedri duo
per literam Coph. P. De valle Cedron diftinguit genera , quædam enim floret,
meminitIofephus , libro.6.de Bello cap . neque fructum facit : altera fructum fe-
3. fignificat autem hæc vox non plane rens non floret . Cedrus maxima in Cy=
Cedros vt imperiti putant , fed obfcurum pro nafcitur centum triginta pedum lon-
potius , & vmbrofum.A valle verò,& tor gitudine , crafsitudine autem ad qui-
rens nomen accepit Cedron , qui natiuis num hominum complexum charta peru
minimefcatet aquis : fed abundat pluuia &ta refina Cedri tineam minime fen-
libas temporefuo. Huncnudis pedibus tit.
2.Reg.15 . tranauit Dauid Rex,cum filium fuum fu-
Cedrus in fcriptura per metapho
geret Abfalon, inquo typus Chrifti Do- ram aliquando in bonum , interdum ve
mini fuit:qui perfequutionem à difcipulo rò accipitur in malum . In bonum qui-
traditore paffus , eundem cum difcipulis dem Cedro diuina fapientia compara-
Ioan.18, torrentem pedibus tranfuadauit. tur , in Eccli. Quafi Cedrus , inquit , exal- Eccli.14.
2 Porrò Rex Ezechias cũ omnia Hiero . tatafum in Libano . Vbi Libanus qui in-
3.Reg. 15. folymis comminuiffet idola , & turpifsi- terpretatur dealbatus Ecclefiam baptif-
mum Priapi fimulachrum in cineres re- mate candidatam fignificat , in qua fa-
degiffet , in torrentem Cedron fauillas pientia Dei exaltatur , ficut in Libano,
proieciffe legitur,in cuius etiam ripis Rex monte Phæniciæ Cedrus in miram ex-
4.Reg.19. Iofias omnia vafa combufit, quæ fuerant cefcit proceritatem , vt Lyranus notat. Lyranus.
idolorum cultui Hierofolymis dedicata. Eft autem Chriftus Sapientia Dei incar-
Quod ante illum quoq ; fecerat Rex Ezc- nata , qni natus humilis in præfepio ,
2,Para.29. chias 2.Paral.Torrens ergo Cedron plu- mox exaltatus eft,ftella duce , vifitatus
uialibus aquis de cælo videlicet affluens, & adoratus à Magis, cumque deindehu- Matth. 2
lachrymas pœnitentium propter Deum milis in fepulchro iaceret,tertio die exal-
fumme dilectum adumbrat , in quas for- tatus eft , quando gloriofus refurrexit :
Matt. 10.
Luc.7. des, cineres , & reliquiæ peccatorum. om- ficut prædixerat apud Matthæum , &
Luc,23. nium fubmerguntur. Tales fuerunt Luc . dicens de fe : Et tertia die refur .
Luc.18 .
lachrymæ peccatricis, & Pe get . Vnde in Cantic . de illo dicitur:
tri poft negatio- Specieseiusut Libani,electus ut Cedrus. Quod Cant.s!
nem. Vatablus intelligit quia furrexit immor- Vatab
talis .
Cedrus etiam metaphorice vocatus
eft Chriftus fuper omnem Ecclefiam 3
exaltandus, in hiftorico fenfu, apud Eze- Ezech.17.
chiel . Hac dicit Dominus , fumam ego de
medulla
1
CEDRVS . 283
Cedrus, quando capitur in deterio- nium , id eft Iudæorum qui vnum folum
rem partem , fuperbos fignificat reges Deum colentes Vnicornes nomi -
Efai.2. nantur , ita exponunt Hieronym . Au- Hierony.
fiue tyranos atque magnates , fic Efai.ait :
Quia dies Domini exercituum fuper omnem guftinus , Cafsiodorus , Hay mo, Beda & Augu.Calliodo.
Superbum , &c. & fuper omnes Cedros Liba- Hugo Cardinalis , addit lacobus de Va- Haymo.
nil . •
Vbi arrogantes , & infolentes ex- lentia quia ficut Vnicornis venenofas Beda.
Hiero. ponit Hieronymus. De quibus Pfalm. aquas cornu fanat , fic Chriftus aquas fa . Hugo Card )
Pfal. 36. Iacobus. !
Vidi impiumfuperexaltatum , & eleuatumfi= nat Baptifmi Sacramenti , dicens : Nifi de Valentia.
cut Cedros Libani : & tranfiui,& ecce non erat. quisrenatusfuerit ex aqua & Spiritu fancto , Efai-14.
Luc.16.
Talis erat ille de quo Lucas : Homo quidă nonpoteft introirein regnum Dei , quod pla-
erat diues , qui induebatur purpura , & byfſo, cet.
8
c. Et mortuus eft diues: & fepultus eft in in- Cedri vocantur reges pœnitentia con-
Pfal.28.
ferno . Item Pfalm . Vox Domini confrin- uerfi,iuxta illud Ifaiæ 14. Contriuit Domi-
getis Cedros: cofringet Dominus Cedros Li- mus Deus baculum impiorum uirgam domi-
bani:e comminuet eas tanquam uitulum Liba- nantium &c. Abietes quoque latatafuntfuper
ni. In Hebræo pro comminuet eas tan- te : Cedri Libani , ex quo dormifti , non af
quam vitulum Libani , eft exilire faciet cendit quifuccidat nos. Ideft extincto Re-
cas ficut vitulum Libani. Ideft confrin- ge Babylonis tyranno crudelifsimo,prin
gendo faciet exilire , ficut exilit vitulus. cipes refipifcentes , & ab eius tyrannide
Vel fiferuetur noftra verfio , comminuet liberati latati funt vt exponit Hierony- Hierony
eas ficut comminuit Moy fes vitulum au- mus. Sed Cyrillus ad principes Hebræos Cyrill.
Zacha.II:
reum , in monte Oreb quem Libanum reftringit , quia Zachar. 1 1. Hierofoly-
Theodo. ma Libanus vocatur. Vnde Cedri Lyba-
hic vocat : vt exponit Theodoretus . Sed
Exo.32.
fimplicior expofitio eft . Comminuet eas nifunt illius populi proceres : quia à cap-
ficut fcinditur facile vitulus Libani te- tiuitate reuerfi dicunt. Ex quo dormifti
nerrimus , aut puilus Vnicornis , vt ex- òtyranne fuperatus à Cyro , non afcen-
Ianfe,
plicat Ianfenius , vocat autem Cedros fu- dit ex terra Affyriorum qui fuccidat nos . Gloffa:
perbos, & potentes: quos Dominus con = Myfticè verò Gloffa fubtypo regis Ba-
Hierony. fringit ad poenitentiam , ita exponunt bylonici diabolum fuperatum intelligit
Augu. Hieronymus.Tales erant Magi qui Chri ab eo , qui dixit , Nunc princeps huius mun-
ftum infantem adorauerunt . Talis Re- dieiicieturforas. Propterea latantur Ce Ioan.12.
gulus qui credidit ipfe , & domus eius to- dri , id eft omnes qui tam ex Iudæis ,
Matth. 2, quam ex gentibus conuerfi funt ad fi-
ta , fed quia poftquam dixit Prophe-
Ioan,4.
ta :Confringeteas tanquã uitulü Libani: pofuit dem , dicentes ex quo dormifti Satana
in accufatiuo velut eft expreffe in Græ- ligatus in Tartaro , non afcendit quifuc-
co: Tanquam uitulum Libanu: Id denotat to cidat nos , dicenteDomino faluatore: Ego Hier,22 .
tum Lybanum confringet ficut vitulum cognofco oues meas , & c. Et non rapiet eas
Euthymius. quifqua de manu mea Ideft non fuccidet ele-
tenerum , vt recte exponunt Euthymius
Genebrar, & Genebrardus , hoc eft totam Gentili- tos in æternum .
&
tatem couertet, nomine Libani fignifica Ergo Cedri Lybani vocantur vt di-
9
tam in fcriptura . iuxta illud : Docete om- cebamus in hiftorico fenfu per metapho-
nesgentes, fed reftat difficultas in eo quod ram proceres Iudæorum : Vnde apud
fequitur in nominatiuo: Et dilectus quemad Hieremiam Dominus ait ad Hierufalem, 'Hiere.
Matth.vlt. modum filius Vnicornium . Quid fignificet. expofitore Hieronymo : Et fanctificabo Hierony,
Item quia in Hebræo non eft dilectus , fuper te interficientem uirum , & arma eius,
שריון
fed Sarion , fed fciendum quod Sarion, fuccident electas Cedros tuas . Item ad Se-
ישו
fignificat directuin , & placentem à ra- nacherib , qui minabatur Hierofolymi= Efa.37-
dice Iafar , quæ fignificat rectum ef- tanis ftragem dicit Efaias : Et dixifti,
Genebr. fe , & placere , vt ante nos Genebrar- fubaudi o Senacherib : afcendi in alti ~
dus adnotauit , & ita certe Saron eft pla tudinem montium , & iuga Libani : & fuc-
cens , & dilectus . Ponitur autem in no- cidam excelfa Cedrorum eius . Ideft op-
minatiuo , & fubauditur : erit dilectus , timates Hierufalem . Item idem Hie- Hier..22.
ideft Iefus Chriftus qui hoc faciet , & remias. 22. ad impium Regem loa =
confringet Cedros : ficut filius Vnicor - chim dicit : Sedes in Libano : & nidificas
in Cedris.
CEDR VS. 284
dütur demones fuper animas tyrannorũ, guftus &fuper vniuerfum orbem , apud Luc.2.
& diuitum feculi. Qualis ille diues epulo Lucam Exit edictum à Cæfare Augufto , ut
defcriberetur uniuerfus orbis . De quo vide
Luc.16. quiepulabatur quotidiefplendide: & mor
libro. 1. in verbo Auguftus. Eft autem
tuus eft & fepultus eft in inferña. !
Cella & cellaria quid in fcripturis fig- caute legendus Auguftinus libro. 1.qq. Augu.
nificent diximus in verbo Apotheca , f Euangelicarum quæftio . 2 3. Vbiconclu
quo remittimus lectorem ne cadem fæ dere ex hoc loco videtur, omnes Chriftia
Vatablus. eneruat.Ideo Vatablus putat hac fimili- curi, fine metu Chaldæorum. Tales funt
fudinelaudari tribum Dan de aftu belli- feductores hæretici , pacem peccatoribus
co.Nam ex infidiis incautos habitatores fine pœnitentia promittentes & veniam,
Iud 18.
vrbis Lais opprefsit repente in lib.Iudicũ. Item diffoluti fideles , quiad voluptates
Hierony.
Porro Hierony. in qq. fuper Genefim. alios trahentes , magnam Dei mifericor-
putat vaticinium effe de Samfon , qui fuit diam,quafi ceruicalia capiti fuorum fequa
detribu Dan quique cæfarie Nazarai cium fupponunt:de quibus Dominus di-
quafi cornutum habuit caput , in quo eius xit:Attendite a falfis prophetis , qui ueniunt ad Matth.7.
fortitudo vigebat contra Philiftæos, quos uos in ueftimentis ouiu & rurfus :furgent multi
ex infidiis percutiebat.Nos tamen fecun- Pfeudochrifti & Pfeudopropheta. Denique
dum communiorem patrum expofitio- Dominus apud Marcu dormiebat inna Matth.24.
nem tenuimus iuxta literam de Antichri
ui fuper Ceruical quod ligneum fuiffe pu
flo de tribu Dan nafcituro vaticinium ef tat Theophylactus , in quo dedit exem. Theophyl.
fe,in verbo Antichriftus.num , 3. vbicita Chryfoft.
Auguft. plum humilitatis vt Chryfoft.ait.
Ambr.. uimus in hanc fententiam Aug.Ambr fi.
Greg, Greg.Profperum Bedam ,Eucherium, Ru CAPVT LXII.
Profper. pertum ,&c.Myftice verò dæmon quafi
Eeda.
Cerafles calcaneum curforis equimordet: Ceruix.
Eucherius.
ideft finem operis boni ad vanitatem re
Rupert
flectit:vt percat equus , & corruat eques, ERVIX Hebraicè in fcriptura .
ideft opus & operans, omni merito frufta dicitur Oraph pery & Araphecha
ti concidant.Ideo filius Deidicebat: Cum 'ceruix tua Ifai . 48 .
Matth.s.
loan.8. zeruatisnolueperificut hypocrite trifics,&c. Ceruix pars eft colli poflerior , qua ab 1
& apud Ioanem :Ego non quero gloriämeä, occipitio incipit & tendit in fpina. Con-
iceli inaniter non quæro illam,vt vos.Ite ftat ex ofsibus orbiculatis, ex quibus fit ad
vt nos doceret huius Ceraftis virus euitare, circunfpectum flexilis. Magnum autem
Matth.8. cum leprofum mundaflet dixit : Vide ne- vitium eft duricies ceruicis & inflexibili-
minidixeris. tas . Vnde in domabiles & inexorabiles ,
ceruicofi dicuntur , hac nota populus if-
CAPVT 1 XI. rael pafsim inuritur fic in Exo. Cerno quod Exo.32 .
populusifte dura ceruicisfit, & Exo. 34. B.
Ceruical , Puluillus. Deut.9.B. & 10. D. & .31.G.4 . Reg.7. Ifai 32 .
C.Item Ifai. Neruusferreus ceruix tua. De Hier.7.
-משפ ERVICALIA dicun- quo & Hier.Indurauerunt ceruicemfuam , & |
חות Hebraice in Scriptura fan- inAct. Duraceruicer incircuncifis cordibus, A t
&.7 .
&ta Mifpachoth Ezech. 13 . femper Spirituifando reftitiftis. Qui autem
faciunt ceruicalia. Ceruical ceruicofifunt,plerunque finem infauſtū Pro.19.
dicitur, quiquid capiti dor- incurrunt.Sicut Salomon ait.Vero qui corri
mientis fuftentando, atque fouendo fup- pientem dura ceruice contemnit , repentinus ei
ponitur. Idem fere fignificat Puluillus me fuperueniet interitus , &fanitas cum nonfubfe
taphorice verò blandam& fallacem de- quetur. fubaudi mentis & corporis,vt ex-
Hierony. notare folet confolationem , qua fouentur ponit Lyranus . Vnde Pharao duræ cerui Lyran
.
Ezech.in vitiis fuis peccatores. Sic explicat Hie cis homo cum exercitufuo fummerfus eft
Exo.14.
rony.iliud Ezech. Væ quiconfuunt puluillos in mari Rubro.Datham & Abirom cerui
fub omni cubitu manus: & faciunt ceruicalia cofos , terra dehifcens vinos abforbuit.
fubcapite uniuerfæ ætatis ad capiendas animas. Saulem regem ferreæ ceruicis finis in fau- Num . 16.
Refert autem Hieronymus ,fuifle in popu ftus confumpfit, & fic de finilib , obftina 1.Reg.3 1 .
lo Dei Pfeudoprophetiffas : quæ fpiritu tio quippe vulnus eft quafi immedicabi-
pefsimo auertebant homines à poeniten- le.Propterea pocta dixit: Nam immedicabi-
tia, & ad voluptates relaxabant: vt pugil- le uulnus en ferecindendum eft, nepars fyncera
lum hordei ab eis expifcarentur,vel cice- trabatur.Et de huiufinodi filius dei iubet. Matth.18 .
Lyra:
ris,aut fabæ,faciebant autem vt Lyranus Si Ecclefiam non audierit,fit tibi ficut Ethnicus
notat Ceruicalia,& Puluillos, vendebant Publicanus.
quepopulo, dicentes dormite fuper his fe Ceruicem eleuare fuperbiæ fignum ha 2
betur.
CERVVS . 286
K
Cal.41.ficut ceruus defiderat, &c &
dixit:V tueniatfuper uos omnisfanguis iuftus, .
Matth.23. qui effufus eft fuper terram . De huiufmodi Ifai. 35.faliet ficut ceruus claudus .
Deut.29.
ceruicofis dicitur, in Deut : Seruies inimico Ceruus animal fy lueftre pedum perni i
tuo, ponet iugumferreumfuper ceruice tua: citate valet , fic diftu από των κεράτων,
donecte conterat. Quod non folum de iugo ideft à cornibus de quo Plinius lib.8.cap .
intelligitur materiali , fed principalius de 32. animal placidifsimü effe dicit quam
iugo diaboli,quod obftinatus dura cerui- uis fua fit illi malignitas. Fugiunt ait
Matt.11. ce fufcipit , contra verò iugum fuaue por Plinius latratu canum audito , aura fem-
tat feruus Dei, dicente Domino: Iugũ enim perfecunda,vt veftigia cum ipfis abeant,
meumfuaue eft & onus meum leue, cum erexere aures accerrimi auditus,cum
4 Flectere ceruicem alicuius eft fortitudi remifere furdi. Maria tranant gregatim
Ecclefi.38. nem eius eneruare, atque deiicere ,iuxta il- nantes,porrecto ordine & capita impo-
lud:Triftitiacordis flectit ceruicem, ideft tol nentes præcedentium clunibus. Quod &
Lyran.
lit fortitudinem ,vt exponit Lyran . quod notat Aug.fuper Pfal.41.Cornua foli ma
2.Cor.7. de triftitia fæculi intelligitur : que mortem res habent & ftatuto veris tempore amit-
ļ operatur,quæ autemfecundum Deum eft, pœni= tunt.Pugnant cum ferpentibus : & fpiri-
Matth.5 . tentiam infalutemftabilem operatur, vnde Do tu narium è cauernis extrahunt reniten-
minus ait:Beati qui lugent quoniam ipfi confo tes . Expetunt fontes aquarum,viuunt lon
labuntur. go tempore , poft centum annos inuenti
5 Afcendere fuper hoftium ceruicem, eft funt,Plinio tefte , cum torquibus aureis ,
Baruch. 4. illos fubiicere,fic legimus in Baruch: Per- quos Alexander Magnus addiderat.No
fentit hoc animal febres.Et carnibus eius
fequutus eft te inimicus tuus :fed cito uidebisper
ditionem ipfius, fuper ceruicem eius afcendes. vefcentes quotidie mane principes fœ-
Quod de Babyloniis, qui populum Dei minas fcimus longo auo febre caruiffe.
captiuum adduxerunt , intelligitur :quos Hæc ille.
poftea populus Iudaicus fubegit, vel tem Ceruus infcriptura metaphorice dici- 2
Lyran. tur , qui velox eft ,& magnamn habet dex
Ifai.14: pore Machabæorum , vt putat Lyranus
fuper Ifai. Et erunt capientes eos qui fe cepe- teritatem in rebus agendis. Sic in bene-
rant.Vel tempore Olophernis & Iudith, dictione Nephtalim dicitur : Nephtali Gen.49.
ceruus
CERVVS.
Vatablus. Etapud Lucam : Et cum eieciffet dæmonium, agilitatem fignificari Prophetæ in fugien
loquutus eft mutus.Deniq; Vatablus prefen dis periculis,maxime perfequente Saule.
tifsimum Chriftiauxilium in caprex hin Sed Lyranus , & Ianfenius , & ante illos Lyran.
nulique ceruorum metaphora fignificari Theodoretus intelligunt celeritatem Da Lanfen:
uid in occupandis locis in expugnabili- Theodoret.
exiftimat:fic Dominus cum rogatus à Ce
Matth.8. turione pro feruulo fuiffet : Ego ( inquit) bus, & infequendis hoftibus, ficut ceruus
uenia , & curabo eum.Et rurfus cu vocaretur ferpentes infequitur. Myftice verò Hie- Hierony.
Ioan.4. à Regulo vt fanaret filium eius . Vade ( in- rony. verba effe putat cuiufcunque viri
quit filius tuusuiuit. Dicentique leprofo: Apoftolici, qui gratias Deo agit pro do-
Domine fi uispotesme mundare,refpondit uolo, no expeditionis , & agilitatis ad omnia
Matth.8, mundare.Quod fi quis obiiciat, quare ergo mundi impedimenta tranfilienda. Talis
cum audiffet in Galilæa Lazarum in lu erat Petrus qui dicebat Chrifto : Ecce nos re Matth.19
daa periculofe ægrotare non accurrit liquimus omnia,& fequutifumus te. Sic quafi
Matth.15. cerui celeritate idem Petrus & Andreas Matth.4.
continuo , fed poft aliquot dies : vnde &
quatriduanom mortuum illum inuenit? relictis retibus fequuti funt eũ,item Mat- Matth.9.
Rogalus etiam à Chananæa pro filia cun thæus: Surgensfequutus eft cum.
In
CER VVS . 287
6 In eodem fenfu dicitur in Pfal. Vox Do ad Euftochiumclauu's clauo truditur , &
Pfal.28, mini præparantis ceruos. In Hebræo eftin amor amore fuperatur. Vnde Propheta.
genere foemenino,vnde Hieronymus ver cæleftium amore , carnalem obruens , clá
tit ad veritatem Hebraicam : Vox Domini Pfal.41.
mat: Sicutceruus defiderat adfontes aquarum ,
obftetricans ceruis.Sed in idem recidit, quia ita defiderat omnia mea ad te Deus.
præparans dicitur vox Domini ceruas ad Cerui camporum metaphorice dicun-
partumVox auté accipitur pro tonitru . 8
tur Angeli.Sic explicat Theodoretus il-
Sunt enim tam difficiles ad partum ceruę Theodo.ret.
lud Cant. Adiuro uosfilia Hierufalem , per Cant.2
propter anguftiorem vuluam,vt fæpe nifi capreas ceruofque camporum. Quod Septua
tonitru pauidæiuuarentur,parere non pof ginta vertunt , per potentias fortitudines
fent.Ideo diuina prouidentia obſtetricat & virtutes camporum. Sed in verfione
Iob.39. eis,& præparat.De difficultate partus cà vulgata legimus ceruos quos Lyranus in Lyran.
rum apud Iob.Dominus ait: Vël parturien telligit Patriarchas & Prophetas , .quia in
Plinius. tesceruas obferuafti,& c . incuruantur ad partu Genefi.Nephtalim vocatur ceruus . Nos Gen.49.
rugitus emittunt.Plinius.lib.8.cap . 32 . autem concordantes fenfum verfionis
citato . Fœminæ( inquit ) ante partum pur Septuag. & vulgatæ , putamus potentias
gantur herba quæ fefelis dicitur , faciliore & fortitudines effe charitatem Dei & pro
ita vtentes vtero.Hac ille. Sub ty po verò ximi , quia in Canticis : Aquæ multæ non po- Can.8 ,
ceruorum præparat Deus tonitru verbi tueruntextinguere charitatem.Etfortis eft , ut
fui fpirituales ceruas ad poenitentiæ par- mors dilectio . Quæ typo quoque ceruorum
Matth.13 . tum,dicens:Qui habetaures audiendi audiat.
Luc.8. fignificatur, tum quia cerui mares foemi-
Luc.s. Sic & Paralytico dixit:Confidefili remittun nas vehementer amant : vnde Salomon . Pro.s!
turtibipeccata tua.Item languidum in pro- vxorem vocat ceruam charifsimam &
batica piſcina , voce fua præparauit di- gratifsimam . Tum etiam quia cerui marë ,
Ioan.j cens:Visfanusfieri. Item Petrum & An- vel flumina tranfeuntes ,inclunibus præ-
Matth.4 dream quando dixit : Venite poft me. Sic & cedentium fubfequentes capita fuften-
Matth. 6. Matthæum dicens , Sequere me. Vox ergo
tant ,vt diximus num.1.adumbrantes prę Ioan.15.
Domini præparantis cèrues. Nec folum ceptum Domini dicentis: Hoc eft præceptu
ad partum fpiritualem pra parat.Sed etiã meum, ut diligatis inuicem , Itaque fponfus ad
vt virulentos ferpentes velocius perfequa
iurat filias Sion per charitate Dei & pro-
Ioan.20, tur, dæmones fugent , & peccata difcer-
ximi , ne à contemplatione fponfam exci
pant.Vnde:Sicut (inquit ) mifit me pater &
tent, quia : Maria optimam partem elegit : quæ
Theodoret. ego mitto uos. Ita Theodoretus exponit .
non auferetur ab ea. Itaque adiuro vos per Luc.io.
Præparauit itaque Domini vox ceruos
capreas & ceruos perinde eft atque fi di-
quando etiam Defignauit alios feptuaginta
cat, Adiuro vos per charitatem,quæ figu-
Lucio. duos. mifit illosbinos. De quo Habacuc: ratur in ceruis fyluaru. Septuaginta verò
Abac-s. Deus Dominusfortitudo mea , pofuit pedes noluerunt vertere ceruos :fed virtutes , vt
meos quafi ceruorum , quod Ecclefia dicit de virtutem in illis adumbratam ſignifica -
Hierony . fuis prædicatoribus, & quilibet Apofto- rent charitatis.
lus vt Hierony.explicat. Cerui cum ferpentes deuorauerint viru
7 9
Ceruis refugium eft altitudo montium lento cibo exaftuant , & fontes aquarum
Pfal.103. fcopulique prærupti , vbi latrantium ca-
Pfal.Montes excelfi magna velocitate petunt: vt notat Aug. (u Aug.
Theodoret.' num inſultus euadunt. per illud Pfal.Sicut ceruus defiderat adfontes Pfal.41
Lyran. ceruis.Ita exponunt Theodoretus Lyra-
Vatablus: aquarum:ita defiderat anima mea ad te Deus.
nus & Vatablus . Myftice verò Aug. &
Aug. Eft & alia caufa quia cum fe faucios vena
Greg.lib.30.Moral.contéplatio cæleftis
Greg torum fagittis fentiant, primum Dictamū
patriæ, refugium eft iuftis , vt lenocinia herbam deguftant , dequa Plinius 11.2 6. Plinius,
carnis,& latratus , ac morfus appetitaum
cap. 14.Dictamum(inquit)pota, fagittas
fenfualium, & malignorum fpirituum cua
Pfal.90% pellit , cum ergo Dictamum demafticatū
dant,iuxta illud, Altifsimu pofuifti refugium
portet , currit ceruus ad fontem : vt potu
tuum non accedet ad te malum. Ideo in Euan traiiciat,& fagitas pellat. Sic mulier quæ Luc.7.
Luc.10.
gelio:Maria optimam partem elégit.Ideſt co erat inciuitate peccatrix. vt fagittas ma-
templationis montem,& amoris cæleftiu lignorum fpirituum eiiceret , haurire la=
Hierony. refugium ,quia vt Hieronymus ait Epift. Epiſt: chrymis dictamum poenitentiæ cupiens,
ad
CESSAR E.
typo
CETE , CETVS. 288.
Ifal.14.
typo regis Babyloniæ prædixit Ifaias : magna, legimus in Matthæo & Luc. Quã Ma chị. 14-
Luc.8:
Quomodo ceffauit exactor,quicuit tributum . do irruit tepeftas fuper nauiculam, in qua
Quod de Balthafare à Medis & Perfis oc dormiens Domi uus vehebatur. Sed exci-
cifofub Cyro, qui Baby lonem cepit , ex- tatus ab Apoftol is , imperauit mari , &c.
Hierony. Hierony.
ponunt Hierony.Cyrillus Lyranus Va- VbiHierony.ille (inquit)cominatur ven Pfal.88 .
Cyrillus.
Lyran . tablus , &c.Myftice vero ceffauit diabo to & mari,vttace at,de quo dicitur: Tu Do-
Vatablus. lus confuetudinem peccandi à Chriftia- minaris poteftati maris,motum quiem fluctuum
nis exigere.Dicente Domino : Nunc iudi- eius tumitigas. Myftice verò fubdit Hie- Hierony.
Ioan.12.
Athanafius . cium eft mundi:Nuc princeps huius mudi eiicie rony.Ventus & rnare perfequutores funt,
turforas.Sic exponit Athanafius ferm. de &c.tranquilitas autem magna pax Eccle Dan
cyrillus. .7.
Clof.Interl. pafsione & Cruce,& Cyrillus, & Gloffa , fiæ.Hæcille,iftifunt veti ,de quibus Dan .
Interlinealis.Hoc loco. Vidi quatuoruento spugnantes in mari magno,
7 Ceffareviatores à viis alicuius regio- Fluctus funt hære fes,videlicet Arrij cōtra
nis,manifeftum eft defolationis indiciu. qua Apoftolorü fucceffores Epifcopicla-
Sic de Hierofolyma fub Tito & Vefpafia mabatin Cocilio Niceno , Domine falua
Ifai. 33 . nos perimus.Ite hærefis Macedonij cotra
no vaftanda ,prædixit Ifaias :Angeli pacis
amarefrebunt:difsipatæfunt uiæ,ceffauit tran= Spiritum fan&tu, cótra qua in Cocilio pri-
fiensperfemitam , irritumfactum eftpactum : mo Conftatinopolitano conclamatu eft,
proiecitciuitates, non reputauit homines. Ita in præterea hærefis Neftorij fub Concilio
Hierony telligunt Hieronymus , Cyrillus & Proco Ephefino.Deinde ha refis Euthychetis , de
Cyrillus.
Procopius, Pius , quia dicit irritum factum eft pactu, qua in Cocilio Chalcedonenfi , &c. fic de
fcilicet legis veteris , veniete poft vmbram aliis.Sed ceffauit vētus, & tranquillitas vir
Euangelico lumine , & Iudæis punitis de tute Chrifti facta eſt,tanto maior, quanto
Matth. 22 , quo in parabola nuptiarum filij regis dici fuerat tepeftas grauior & periculofior.
Matth.21. tur: Mifsis exercitibusfuis,perdidit homicidas
illos,& alibi: Auferetur à uobis regnum Dei, CAPVT LXv.
Vatablus. Quare Vatablus & Lyranus qui hoc de
Lyran. vaftatione Hierufalem fub Affyriis expo Cete , Cetus.
nunt toto calo aberrant.
8 Ceffare interdum eft recedere Ifai. 30. ETE dicuntur Thanin in Hebræa
Ifai .30. תנן
Ceffet àfacienoftrafanétus Ifrael,ideft rece- Clingua Gen. 1. Creauit Deus cete
dat, quod dicebant reliquiæ,Iudæorum, grandia.
qui deftructa Hierufalem à Chaldæis co Cete in plurali tantü indeclinabile, Ce
tra Dei raculum in Agyptum confuge- tus declinabile nome eft omnibus grádio
runt . Dicebant itaque Hieremiæ, vt ex- ribus pifcibus maris comune, qui animal
Hierony: ponit Hieronymus , auferatur ab auribus pariut no oua. Cuiufmodi funt Ballena,
noftris ifta prædicatio : Hæc dicit Dominus Orce,Priftes ,Thyni,& huiufmodi.Refert
Deus Ifrael :Vnde Septuag.vertunt auferte autePlinius lib. 32.ca. 1.Cetos fexcento Plinius.
â nobis verbu Ifrael. Non difsimiles iftis rūpedulögitudinis, & trecetoru fexagin
Ioan.8. erant Pharifæi : quibus Dominus dixit ta latitudinis in flume quoda Arabia in
Qui exDeo eft,uerba Dei audit : propterea uos traffe.No difsimilis fortaffe fuit qui deglu
non auditis,quia exDeo noneftis. tiuit Iona in typufepulchri corporis Chri
9 Ceffabit linguarum diuerfitas in refur- fti,fiue linbi patru, de quo Domin' : Sicut Matth. 12,
1.Cor.13. rectione mortuorum iuxta illud ; Sine lin- Jonasfuit inuetre Ceti, tribus diebus & tri-
gue ceffabunt , fiue fcientia deftruetur. Quia bus noctibus,itafilius hominis erit in corde ter-
Hierony.
D.Thom. tunc opus non erunt,vt exponunt Hiero. ræ , tribus diebus tribus noctibus , quod
D.Thom.& Theodoretus. Quæ aute lin- intelligédum eft per fynedochem , acce
Theodoret,
gua vel qualis remanebit poft die finalis pta parte prototo fpatio trium dierum
iudicij , vide in verbo Lingua.Quod verò noctem fuam habentium.Secundum He
Theophyl, dicit fcientia deftruetur Theopy lactus ex braifmum . Sed in parte non in totum . A
ponit ex parte deftrueturquia fine Syllo- Cetus metaphorice vocatur diabolus 2
gyfmis per fimplicem vifione multo plu- apud Ifaia: Etuijitabit Dominus in die illa fu- Ifai. 27 .
ra intelligemus & altius & manifeftius . per Leuiathaferpente uecte ,& c. Et occidet Ce-
10 Cellauit vetus , & facta eft tranquillitas tu qui in mari eft.Ita exponit Hiero.qui dia Hierony,
bolum
í
a
CETHIM , CHALANE .
bolum dicit vocari Satan.Zach . 3. Ideft tta fuftineri nopoteft . Na de beftiis quo-
aduerfarium,& Belial,ideft abfque iugo. que terræ in Baruch legimus.Vbifunt prin- Baruc..
2.Cor.9 . & diabolum,ideft criminatorë. cipes gentium,& qui dominanturſuper beflias,
Apo. 20. Ité draconem Pfal, 10 3.& Le quæfuntfuper terram ? Quamuis autem ali-
uiathan Iob . 40 Ideſt additamētů . Hoc qualis victoria fit cete grandia , & feroces
verò loco cetus appellatur,quia peccato- domare beftias, illa tame apud Deu coro
res quafipifces ingurgitat. Occidet ergo nã illuftrem habet repromiffam qua ho-
Dominus cetu extrema iudicij finalis po mo fe ipfum vincit qui mudo maior eft,
na,videlicet mortis æternæ, Capit autem de quo Dominus : Siquisuultuenirepoft me Match, 16.
ad morte illü cruciare,quãdo de cœlo de- abneget femetipfum , &c.
Joan.16 , iecit,de quo Dominus in Euangelio: Prin
ceps(inquit)huius mundi iä iudicatus eft.Dici CAPVT LXVI.
turaute ferpens vectis , quia ficut vectis fer
reus Sanctosin limbi carcere recluferat, Cethim, Chalane.
que tame ominus in Cruce moriens con
Cbraic כתיס
fregit vt explicant Tertullianus lib . 4.co ETHIM
is fuper Hierony.ait
vtgen Citi
efim , funtin qq.j ,He
vel
Tertullia. tra Marcione ,& Cyrillus & Theodoretus
Cyrillus .
Theodoret. & Procopius hic. Et Athanafius lib . de Cypri à quibus hodie quoque vrbs Cy-
Procopius. pafsione & Cruce.Neq; obftat expofitio prij Citiu nominatur, proprie igitur & ſtri
Athanati. Vatabli , qui Baby lonicu rege cetu hic vo- te vocabulo fumpto, Cethim eft Cyprus Gen.10 .
Vatablus cari putat . Quia comunis patrum fenten infula , de qua legimus in Gen, inter filios
tia præferenda eft.Ité Leuiatha in lib.quo Laua ponitur Cethim qui prim ' Cyprũin
q; Iob diabolus appellatur vt dictumn eft. habitauit.Cæterù quia confuetudo fcri-
3 Creauit Dominus cete gradia ficut legi pturaru eft,nomina quædã propria comu
Gen.1. nia facere.Iudæi ab infula Cypro que pro
mus in Gen. & apud Dan. Benedicite cete,
Dan.3.
& omnia que mouentur in aquis Dominữ ,ideft pe illos adiacet illuftrior , & Cethim pro-
homo propter que hæc omnia creata funt prie dicitur,loca omnia maritima eodé vo
Iofephus.
benedicat pro his Dominu,illud auté cōtro cabulo Cethim appellant : vt docet Ioſe-
uertitur An cete grådia in fua creatione ,hu phus li.1.Antiquit.ca.vndecimo.Sic etiã
Quæftio. mano fuerint in perio fubdita,fub illis ver 1.Mach.dicitur de Alexandro Magno. 1.Mach.1:
Gen.1 . poftqua: Percufsit Alexäder Philippi Mace- ,
bis Gen. Et dominamini pifcibus maris. Et
Theodoret.
quide Theodoretus q . 2 c.fuper Gen.hoc do,qui exiuit de terra Cethim, Dariu regē,&c.
negat.No inquit) dominatur homo cetis vbi Gloffa dicit Cethim maritima totius Gloffa.
illis grandibus:neque beftiis, quæ fortafle Grecię littora fignificare à Cethimvno ex Ifai.33.
ab initio non propter ipfam creata funt. pofteris Noe:fic intelligitur illud Ifa.Onus
Bafilius. Hacille:fed ecotrario Bafilius hom. 10. Tyri ululate nauesmaris :quia uaftata eft domus
Hexamero aperte docet homine magnis unde uenire confueuerat. De terra Cethim reue- Cyrillus.
cetis dominari,vbi etiã afferit vidiffe qui- latu eft eis.vbi Cyrill.per terra Cethin vel
de fe hominem,inirabilis folertia in Bal infulas Heladicas feu Macedonicas : vel
lofephus nis capiendis . Item Iofephus Acofta in li cy pru intelligit. In code fenfu dicit Hier. Hier.2.
Acoita. bris quos de naturali Indoru hiftoria nu- Tranfite ad infulas Cethim:&uidete an mutaue
per edidit ,ingentes cetos ab vno Indo , hoc ritgens Deosfuos, &tamě ipfi nonfunt dij. Vbi
artificio capiteftatur portat homuncio in Hiero. infulas(inquit) Italiæ, vel Occide Hierony.
parua cymba fudes duas ligneas funibus taliu partiu debemus accipere,fic appella
higatas longioribus , & remigans accedit tas à Cypro infula , quæ Iudææ proxima
ad cetum quiefcentem , falienfque fuper eft.Hac ille. Fuit aute illud ignominofum
collu bellua fudes illas ictibus mallei na fatis , vt gétiles infulani Deos fuos falfos
ribus eius infigit:cumque cetus refpirare no mutauerint.Iudæa verò tot propheta
nequeat,ad litus paulatim accedit.vbi ſa- ru oraculis præmonita, venientem Deu in
bulo ad hærefcens,facile à pifcatoribus in carne, nö folü no receperit,fed vifis pluri-
iectis capitur laqueis .Denique in canoni- mis fignis, quibus fua diuinitate filius Dei
lacobi.3.
ca Iacobi legimus : Omnis natura beftiaru,er cōprobabat,necem illi machinātes dixe-
uolucru,cæterorumque domatur,& domitafunt rint:Quidfacimusquia hic homo multa figna Ioan.11.
ànatura humana. Quare Theodoreti fenten facit :fi dimittimuseumfic ueniet Romani,&c.
Chalanne
CHALDEA . CHANAAN. 289
Matth.s .
gere cupiditatem, fic quafi cingulo reftrin Cham. Sic autem appellatur non quidem
git noftram ,auiditatem dicens : Nolite the fpecialiter, & proprie , neque per oppro-
jaurizare uobis thefauros in terra,ubi erugo brum quidem. fed generice, quia vtno
de molitur er tinea. Secundu eandem acce tat Lyra.fuper Pfa. 104. & ibide Ianfe. Lyran.
Ianfe,
ptionem Babylon quoq; vocatur terra & Genebr. Ægyptus condita fuit à Mız Genebr.
Ezech.17. Chanaan,ideft negotiatoru apud Ezec. raim filioCha,de quo fit métioGen . o.
Aquilagrandis,& c.uenit ad Libanum : &tu &ipfa Agyptus Hebraicè vocatur Miz
·lit medullam Cedri,&c . & tranſportauit in raim ,&fubinde Cham , ideft pofterorū
terram Chanaan,in urbem negotiatoru pofuit Chá,fed Hieron. in qq.Hebraicis ,magis Hierony,
Vatablus. illam.Vbi Vata.pro terra Chanaan ver- ad rem dicit, Cham Hebraicè Ham dici,
tit terra negotiatorum,quia Nabuchodo lingua veròÆgyptiaca vfq; hodie Ham
nofor vt aquila grandis venit ad Libanu, Ægyptuvocari. Quod Ham , ideft Cha
ideftad Hierufale , & captiuum duxit le cum filio fuo Mizraim primus illam in
choniam , & fratres cius in Babylonem : coluerit . Vnde merito vocatur terra
quæ erat negotiationibus dedita pariter Cham,& terra Ham.
& rapinis . Ne igitur negotiator rapinas
quoque faciat vendit ei cingulum Eccle CAPVT LXIX.
fia verbi Dei, ficut dictum eft.
Chananæi vocantur etiam aliquando Character.
4
Soph.1. Iudæi , fed per opprobrium quafi imita = Ι
tores fcelerum Chananæoru . Sic ait So- HARACTER dicitur fignum
phonias:Conticuit omnis populus Chanaan, impreffum infigne, nota, & figura.
Hierony.
Vbi Hiero. populum , inquit, Chanaan Characterem autem beftiæ quofdam
Dan.13. appellauitpopulum Iudæorum , iuxta il habere in fronte , vel in manu legimus in
lad quod dicitur in Dan. adfenem calu- Apocalyp. Etfaciet omnes pufillos & mag Apoc.13,
niatorem Sufanna : Semen Chanaan, non nos,diuites& pauperes,liberos, feruos ha
inda,peciesdecepit te. Etad Hierufalem, bere Characterem in dextera manu aut in fro
Ezech.16 .
apud Ezech. Pater tuus Amorrhæus , ideft tibusfuis. Quidam ex patribus myftice
Chananeus. Quod verò dicit Sophonias: exponunt,illum Characterem Beitig,id
Conticuit populus Chanaan . perinde eft at- eft Antichrifti, habere in fronte qui pro.
que fi diceret in excufationem peccati fui fefsionemfacit cultusAntichrifti.Item in!
nihil potuit refpōderc.ficut ille cuiDomi dextera manu characterem eius habere,
Matt. 22 .
nus dixit apud Matth. Amice quomodo, qui operatur opera fimilia operibus Be Tyconius.
Pfal.106. buc intrafti,nō habens ueftem nuptialem? At flix ,ita intelligit Tychomus apud Augu Augu
ille obmutuit, Quia omnis iniquitas oppila- ftinum Homil. 1 1. & Beda fuper illud Beda.
bit osfuum. Apoc. 14.Siquis adorauerit imaginem be-
5 In eodem fenfu Hiero. per opprobiu ftie,aut acceperit Chara&erem eius in manu
Hierony, diatu exponit , quod de populo Epraim fua, ut infrontefua,& c. Sed alij iuxta lite-
Ofe, 12.
Ofeas dicit: Chanaan in manue iusftaterado ram quærunt, an differat inter Characte
lofa . Ideft perinde atq; mercator fraudu' rem Antichrifti,& nomen eius ? & vide-l
lentus ftaterarn habet falfam, & dolis vti tur,quod differat Character , vt ait Hy- Hypolitus
tur ad pecunias corrádendas,cum contra polytus in oratione de confummatione
Dominus fuadeat: Facite uobis amicosde mundi,&quod fit abominaricrucem,fed
Primaf.
mammona iniquitatis , ut cum defeceritis, re Primaf.Rupert . & Beda dicunt quod no Rupertus,
Luc.19. differat.nomen,& Character,fed ide effe Beda.
cipiatuos in eternatabernacula. Sicper op
probriu dictü exponuntcontraEphraini quia cap. 1 4.dicitur: Siquis acceperit Cha
racterem
CARTILAGO . 290
racterem nominis eius.quia aliud eft nome tur bonoru operu, non fufficit ad falutem.
natiuum,& aliud dignitatis,vel quod fibi vnde fponfus in Cant. Pone me, inquit, ut Cant.8:
propter infolentiam vfurpabit:hoc pofte fignaculumfuper cor tuum , & fignaculum in
rius probabilius eft,ideft nomen dignita- brachio dextro.
tis elle characterein no nomen natiuum , Charitas,vide lib. 1.in verbo Amor.
quòd portabit in anulo , vel figillo im= Charta,vide Epiftola .
preffum , vt folent reges. Hoc autem
Ansbert. Ansbertus ,& ante illum Primaf.putat fu CAPVT LXX.
Primafius, turum nomen,in quo totu Chrifti nome
Cartilago .
compendio cotineatur, quòd ita fignat:†
Quia fe Chriftum & Meffiam effe glo- גום
Cartilago dicitur
Hebræa lo b 40 .Garem in lingua
riabitur ,vt Iudæos præfertim decipiet.
Accedit quòd Conftätinus Magnus :hāc Cartilago eft quid intermedium inter
eande notam nominis Chrifti portabat, carne & os, qualis eft tota auris,& extre-
Onuphrius . vt Onuphrius fcribit in faftis . Eandepor mæ offiŭ partes . de qua fit mentio apud
tauerunt poftea Leo V.& Michaël Co- Iob Cartilago,inquit,eius,fubaudi Behe- Iob 40 .
ftantinus Imperatores , code Onuphrio moth,Lamineeferreæ. Quòd de Satana
authore.Sic ergo Antichriftus & ipfe por diciturfub typo Elephantis , qui crura ha-
tabit,& fuos fequaces eadem nota diftin- bet inflexibilia propter duritie offium , &
guet in frote,& in manu,quæ partes funt cartilaginis . Sic & demo liberu arbitriu in
corporis præcipue : & omnibus cofpicuę , flexibile quidé habet ad bonu poft pecca
fed neintanta multitudine quis poffit ef- tu,vt exponit Lyre.ideo fententia quoq; Lyran
fugere iubebit , nequis poffit fine hoc fi- irreuocabiliad æternum igne damnatus
gno,aut emnere, aut vendere. Simile quid eft.iuxta illud: Quia princeps huius mundi Ioan.16:
Nicephorus feciffe Iulianum Apoftatamfcribit Nice- iam iudicatus eft.Ceterum Greg.libr.3 2. Greg.
phor.lib. 1o.c. 2 4. & ficad literamfactu Moral.fuper hunc locu dicit : Cartilagine
Arethas. rum Antichriftu tenent Arethas,& Hip- fpecie offis habere , & fortitudine offium
Hipolytus.polytus martyr, & alij multi. non habere.Quæ fubinde fimulationem
Porrò contra illos,qui tali fuerint nota diaboli fignificat, quipro virtutibus foli-
2
infigniti fæuiet ira Dei.Vnde in Apocal. dis cartilagines vitioru,fpeciem folam vir
Apoc.16,
Primus Angelus effudit phialamſuă interră, tutu habentium proponit , videlicet pro
factueft uulnusfuum peffimum in ho- fimplicitate imprudentiam : contra quod
mines,qui habebant characterem bestie.Hu- Dis ait: Eftote prudentes ficutferpentes , & Matth . 10 .
iufmodi plagas fimiles illis futuras, qui- fimplices,ficutcolumb.e.Ite triftitiam fimu
bus Deus afflixit Egyptum licet grauio- lata pro ieiunij maceratione , cotra quod
res,ait Iren.lib.4.cotr.hæref c . 5o. Beda Dis dicit: Cum ieiunatis nolite fierificut Matth, 6,
fpirituales plagas putat : fed Arethas , & hypocrite tristes. Deniq; folicitudine mũ-
Andreas Cæfarienfis corporalem in cor danam pro diligentia : contra quod Dús
de cruciatum , nofter verò Ribera vlcera ait: Nolitefolicitieffe corpori ueftro, quid ma Matth.6 .
Exod.9 . queda peffima,qualia Ægyptiorum, quia ducetis.
qui publicè peccantes alios fcandalizant,
immaniter, &publicè cruciabuntur iuxta CAPVT LXXI .
| Matth.18. illud Match. Ve autem homini illi per que Chereri & Phelethi.
fcandalum uenit.Vnde in Apoca.qui eiuf-
modi eft poenas luet fempiternas, & ma Hereti populi funt Palæfthini, vt in
ximè Pfeudopropheta , quifeduxit eos , Cquit Vatablus fuper 1.Reg. Noseru Vatablus.
Apoc.19. quiacceperunt characterem beftiæ, &c. pimus ad Auftralem plagam Cherechi, co 1.Reg.30 .
Character inbonu denotat apud fcho- tra ludam.Ite Abulenfis q. 1o.fuper eun- Abulenfis.
3
lafticos indelebile nota , quã animæ im- dem locu dicit efle nomen alicuius vrbis |
primunt triafacraméta duntaxat, Baptif- Palestina.Nihilominus tame Hierony. Hierony .
mus,videlicet Confirmatio,& Ordo, que fuper illud Sophonie.Ve qui habitatisfu- Soph. 2 .
propterea iterari non poffunt, vt Concil. niculu maris,gens perditoru , Hebraicè le-
Cocil,Trid,, Afferit Trident. Seff.7.c.9.fed huiufmo
git, gens Cherethi : & notat tota Palyſthi
di character in adultis,nifi charitate fulcia nãvocari gente Cherethi. Eft enim velut
Oo funiculus
CHERVB , A. CHERVBIM .
tre meo. Et refertur Synodo 7. Generali Synod.7 .
funiculus iuxta mare longa , & angufta. Act .4. Ite Chryfof. de incöprehenfibili Chryfof.
Ezec 25, Vnde in Ezec. Vbi legimus : Et extendan Dei natura Homi . 3.Grego . Papa Ho- Greg. o
Theod .
manum meafuper Palajthinos, & interficiá
interfectores,in Hebræo eft , & interficiá mi.34 . fuper Euang & ide Theodore -
tractauit fententia li. diuinoru decretoru
Hierony. Cherethim. Addit quaq; Hiero. duaru,
cap.7.Deniq; quod Cherubim fint fpiri
inquit,legionum Dauid , quaru vna ap- tus intellectualis naturæ ,tenet Aug. Am Aug u.
pellabatur Phelethi,altera Cherethi : vlti Ambro.
bro.Genadius ,& alij patres : idē etià affe Genadius .
ma ab co quòd iugularent , & interfice-
rit Caiet.fuper Gen. 2.addit tamen non Caieta , ...
rent,Cherethim nomen accipit . Ideft in
effe fupreme Hierarchię qui cuftodiebat
terfectoru.Hæc ille. De his legimus in li
bris Regu : Bananias autěfilius Ioiade er at aditum paradifi,fed illorü vice furgetes .
2.Reg. 8. Cuftodiebant aute aditum paradili vfq;
fuper Cherethi, Phelethi . Appellantur
ad Chrifti aduentum , qui dixit : Egofum Ioan.ro,
verò legiones 1.Para. 18.& herebant la.
oftium ,per mefiquis introierit ,faluabitur .
teri Dauid taquã cuftodes corporis eius. 2
Cherubim duo ex auro fecit Moyfes ,
2.Reg. 15. Quod verò dicantur Gethai non ideo am m
vnu ad dextr ,& alteru ad finift ram
eft,quòd illius effent nationis.Erat enim
arce teftamenti ,alis obumbrantia propi-
Abulenfis. Iudæi,vt probat Abulefis fuper 2.Reg. tiatorium in Exod . Dicit aute Hiero.lib.Exod.25 .
1.Reg. 27. -15.9.2 6.Sed quia fecuti fuerant Dauid de Nominibus Hebraicis, Cherubim in- Hierony .
Iofeph. in Geth,quod confirmat Iofep.li. 7. An
terpretari fcientia multiplicatam , vel qua
tiqui.ca. 9. Sicut autë vna legio Cherethi
fi plures. Per duo ergo Cherubim iuxta
vocabatur abinterficiendo,fic altera Phe
Glof.duo teftamenta plenitudine fcien- Gloffa.
lethi à liberando , Phalath enim liberare
tiæ referta fignificantur ,obubrant autem 1.Ioan.I.
fignificat,in repræfentationem igitur mi
propitiatorium ,ideft Chriftü : Qui eft pro
fericordiæ, & iuftitiæ diuinæ his legioni
pitiatio pro peccatis noftris . Quia omnis
Pfal.100. bus vtebatur Propheta regius ,dicens : Mi
fcriptura fancta Chriftü prædicat . Ideo Ioan,s
fericordiam , iudicium cantabo tibi Domi-
ipfe dicebat Pharifæis : Scrutamini fcriptu
ne.Tyranorum autem eft fine mifericor
ras, quiaipfe teftimonium perhibent de me, Luc.18,
dia cædes meditari : qualis Herodes qui
fine mifericordia innocentes occidit in- & apud Luc. Ecce afcendimus Hierofoly-
mam,& confummabūtur quæfcriptafunt per
Matth.2. fantes.
Prophetas de filio hominis .
Super Cherubim dicitur federe Deus 3
CAPVT LXXII. Pfal.79.
in Pfa.Quifedesfuper Cherubim ,& in Eze Ezec.10.
Cherub, Cherubim. ch.Eleuata eftgloria Dñi fuper Cherub . Itē
1.Reg.4.a. 2.Reg. 6.a. 4.Reg. 19.c.1 .
HERVBIM quid fit inter an Paral . 13.b.Pfal.98.a.Efai . 37.c. Dan.
I
3.e.Præterea dicitur Deus afcendere fu-
tiquiores olim difputatücft . De
ברב C per Cherubim : Afcendit fuper Cherubim , Pfal. 17
Gen.2, quo legimus in Genef.poft eie-
tionem hominis de paradifo : Collocauit
& uolauit.Porrò phrafim priorem , fcili- Vatab.
ante portam paradifi Cherubim , & flameum cet federe fuperCherubim ,putat Vatab .
gladi .Vnde Theodo.in qq.fuper Gen. fignificare quod Deus oracula, & refpofa
Theodo,
putauit non effe virtute angelică intelle- reddebat in propitiatorio inter duo Che Exo.25.
ctualis naturæ, fed per Cherubim omne rubimex auro. Pofteriorem vero phra-
fim ,videlicet afcendere Dominu vel ele
potentiam fignificari, Pfa. Afcendit ſuper
Cherubim & uolauit. Ideft afcendit fuper uari fuper Cherubim , effe fignum veloci
Theo.Gaza omne potentiam . Ide exiftimat Theodo tatis inpræftando petentibus auxilium .
rus Gaza fuper Genef. 2. & Iacobus Eadem eft fentétia Lyra.& Genebr.atq; Lyranusi
Genebr .
laco.Chius. Chius autor Grecus in expofitione fym Hebræorum.Quafi Deus infideat fuper
boli.Cæterù contra hunc errore eft com equis alatis ,& afcendens fuper quadrigas
mumis patru fentétia , inter quos Diony . pennatorum animaliu , vel loquatur no-
Dionyf. bis, vél celeriter auxilietur : vt in vifione
lib.de Cælefti Hierarchia ca : 6. qui in fu
prema Hierarchia ponit Cherubim,poft habes Ezec. 1.& 10.Vbi quatuor anima
Athanaf lia penata oculis plena vocat Cherubim
Seraphim ,&Athanaf in fermo.fuper il-
Auguft.autem fuper Pfal. 98. Quidam Augu
hud Mat.11.Omnia mihi traditafunt à pa
inquit,
CHIROGRAPHVM . 291
Hieron eratcontrarium nobis. Et ipfum tulit de me- Nophec, quod Pagninus vertit carbuncu Pagninus .
y
dio affligens illud cruci, de quo Hierony- lu,quia eadem vox eft Exo. 2 8.prima in Exod.28 .
mus duas ponit expofitiones , alteram fecunda linea gemmarum rationalis vbi
chirographum effe legem veterem , quæ vulgata vertit Carbunculum , fed vox eft
omnia fub maledicto concludit dicens : æquiuoca Nophec ad guttam , & ad ge-
eut. 32.
Maledictus omnis qui no permanferit in libro mam , vnde recte vertit vulgata vtrobiq;.
legis, c. Alteram verò fubdens ait. Qui Porrò fcutulata fignificat fericum Da-
dam dicut chirographum effe apud Deu mafcenum,vndulatum.Ergo in nundinis
Oo 3
Tyri,
04
CHORVS .
САР.
)
CHRISTVS .
292
CAPVT LXXV.
dixit:Vosfcitis Iefum à Nazareth quomo- A & .10.
do unxerit Deas Spiritufancto. De quo &
Chriftus. reuelatione habuere Magi , vt tenet Leo Leo Papa,
Papa fer.de Epipha.quando dixerüt: Vbi Matth, 2.
HRISTVS Hebraicè dici-
EMefiach. eft qui natus eft rex Iudæoru? Neq; enim di-
CHtur
xerunt , qui factus eft aut vnctus, fed qui
I Chriftus idé eft quòd latine vnctus,vt natus eft rex:ita vt vnctio fit natiua , ficut
Aug. notat Aug.fer. 1.de Adue. Ruffi.in expo & ius ad regnü.Ite Simeon : Refponfum ac Luc.z.
Ruffinus.
fitione Symboli, Hiero.fuper Ezec. 16.
Hierony. ceperat ab Spirituſancto non uiſurum femor
Hebraicè verò Mefiach.Porrò apud He
Cyrill. tem,nifi prius uideret Chriftü Domini , ideft
breos,vt Cyrill.ait, lib.de Incarnat. Ver- Chriftü vnctum,no ab homine,fed à Do
bi. Reges, Prophetæ & facerdotes vngi mino.In quofenfu Baptifta :Confeffus eft Ioan.1.
cofueuerüt.De regibus habes 1.Reg. 1 6.
& nonegauit: confeffus eft , quia nonfum ego
& 3.Reg. 1. De Prophetis. 3. Reg. 19. Cbriftus.Et Martha. Ego,inquit,credidi, Ioan. 11.
Defacerdotibus.Exo. 2 8. & Leu.8.Pro
Aug quia tu es Chriftusfilius Dei uiui . quomo-
ptereà filius Dei . vt notat Auguſt. fuper
do nulla pura creatura vocari legitur in
Pfal. 149.Chriftus fuit appellatus : quia fcriptura.
rexfuit pariter, & facerdos . Vt rex quidē Chriftus itaq; tribus modis vnêtus di-
3
Zach.9. pugnauit pro nobis : ideo apud Zach.dici citur, videlicet per gratiam vnionis hypo
tur: Ecce rextuus uenit tibi,ideft, vt pro te
ftaticè perfonaliter enim. Deus erat in 2.Cor.s.
pugnet.Vt facerdos autem obtulit femet Chrifto mundu reconciliansfibi.Et Coloff. 2.Cor.9.
Pfal.109.-
ipfum in ara Crucis.Pfal.Tu es facerdos in In quo habitat omnis plenitudo diuinitatis cor
aternufecundum ordině Melchifedech. Ideo poraliter, ideft realiter non in vmbra Se-
Matth.L Matth. genealogia Saluatoris per reges, cudo ex confequenti per gratiā habitualē
Luc.3. Lucas verò per facerdotes enarrauit. ab hypoftatica vnionepromanante, quæ
2 Neq; oleo materiali vnctu eſſe Chri- à D.Thom . 3.p.dicitur infinita in genere D.Tho ,
ftum Dum putare debemus . Vnde Hic- gratiæ, vnde loa. 1.De plenitudine eius nos
Hierony. rony.fup.Ezech. 1 6.dicit . Illos quidem
omnesaccepimusgratiae.Ita vt fi infini-
vnctione materialis olei eguiffe, quifaucij
ti homines effent,gratia abillo participare
funtvulnere peccatoru :at verò filius Dei, potuiffent. Tertio vnctus eftper exterio-
illofpirituali vnctus eft oleo.de quo Pfal. rem aduentu Spiritus fancti in fpecie co- Ioan. l
Pfal.44 Dilexifti iuftitia, odifti iniquitate, propter lumbæ fupereum ficut docet Bafilius fu- Matth.3 :
ea unxit te Deus Deus tuus oleo lætitiæ præ per illud Pfa. Propterea unxit te Deus Deus Pfal.44 .
confortibus tuis. Que locuallegat Apofto tuus oleo lætitiæ. Bafilius.
Aug lus Heb. 1.de quo Aug.fer.5.de Aduētu
Cæterum illud notandü eft plures ef- 4
ipfe, inquit Chriftus eft Deus vnctus à fe phrafes innouo præfertim teftamêto,
Deo,quicum cæteris facramentis ipfam
in quibus inferitur Chriftus , quætamen
carnem in fpiritualem mutauit vnctione.
ne eademfæpius repetamus in fuis adiū
Hæc ille.Qui non quidem intelligit mu=
Etis quærende funt . v.g.Ioan. 1.dicitur:
tatam effe carneChrifti humanam in alia
Lexper Moyfem data eſt,gratia autem & ue Ioan.i,
naturam , fed ad vnionem hypoftaticam
ritasper Iefum Chriftümfacta eft. Quære
verbi Dei affumptam: ita vt non habeat
in verbo gratia , vbi explicamus Chriftu
creata hypoftafim,fedfolam hypoftafim caufam effectrice effe gratiæ, & eius facra
verbi,quodfuit vngi fpirituali vnctione. menta: legem autem veterem folum fuif-
In quofenfu reuelante luminupatre , di-
fe figuram & fignum gratia . Item: Chri- Ioan.12 .
xit Apoftolus Petr Saluatori : Tues Chri ftusmanet in eternu. vide in verbo Ater-
ftusfilius Dei uiui, ideft per vitalē vnionē, nitas. Item: In nomine Iefu Chrifti, ideft in Acto.16.
Matth. 16, & fubftantiale ad verbu : Tues Chriftus,
virtute & potentia Chrifti,vide Nomen .
ideft vnctus filius Dei uiui.In eodê quoq;
Prætereà Apoftolus ait. Mortuus fum Rom. 7.
Ifa.61. fenfu in perfona Chrifti dicit Ifai.Spiritus legi per corpus Chrifti,ideft liberatus fum
Dnifuperme,eo quod unxerit Dñs me , ideft ab obligatione legis veteris, quæ erat ve-
vnierit naturam meam humanam verbo lut vmbra veniente corpore illius vm-
Luc.4. Dei hypoftaticè . Quod apud Luc. in fe bræ , qui eft Chriftus , de quo latius in
impletu Dís atteftatus eft. Sic & Petrus verbo Lex . Ité: Coheredes autem Chrifti, Rom.8.
Oo 4 ideft
CHRISTVS .
cita
CHRISTVS .
293
citæ refpondet, Chriftum hoc dicere po- pidě angulareIté lux mudi vocatur Ioá.8 .
tuiffe Iofue, quia manet femper æternus. Egofum lux mudi. & Ioã. 3. Quia lux uenit
Et ficut potuit iuuare Iofue ante Incarna in mundu.Deinde Ioa. 1 4.Ego,inquit,ſum
tione , ficpoterit Ecclefiam vfq; in æter- uia, neritas , & uita.& Pfal.35 . Quoniam
num protegere.Sed obiiciet aliquis dietū apud te eft fons uite.Ite liber vitæ Apo . 5 .
Aug. Auguft.tract.105.in Ioannem,vbi agēs & lignú vitę Pro. 2.Lignu uite eft his qui
de Chrifto ait. Priufquam mundus fie- apprehenderint ea.Pretereà . Foshortorum ,
ret • nec nos eramus , nec ipfe mediator &puteusaquaru uiuentium . Cat.4. & fons
Dei, & hominumhomo Chriftus Iefus. fapiëtiæ verbum Dei in excelfis Eccli. 1 .
D.Thom. Ad quod refpödet D.Thom.3.p.q.16. Ité: Paftorbonus.Ioã. 10.oftiu celi.Ibidē.
art. 9.Auguftinu intelligerefecundu na- Egofum oftiuper me fi quis introieritfalua=
turamhumana . Nobis autê propter Ar- bitur.& medicus peccatoru Matt.9. Non
rianoru hærefim,no licet ita loqui, nifi re- opus eft ualentibus medico , fed male habenti-
ftrictione addamus expreffe fecüdum na bus.Ite.Murus Ecclefię Ifa. 2 6.Vrbsfor-
turam humanam,quam ideo non addidit titudinis noftra, Saluator ponetur in ea , mu-
Aug.quia de natura humana loquebatur. rus& ante murale. Ite Heres Heb. 2.Que Matth.21 .
Chriftus Dominus multis nominibus conftituithæredeuniuerforu. & Matt. 2 2 .
9 Hic eft heres. dicitur & Agnus Ifai. 16.
in fcripturis decoratur, & quafi variis plu
mis & coloribus adubratur.Dicitur enim . Emitte agnum Die dominatorem terre. &
principiu Ioan.8.Principium qui loquor Ioa. 1.Ecce agnus Dei,ecce qui tollitpeccata
uobis.quia de illo cum Patre procedit Spi mundi.Ité Legifer Ifa.33 . Dus rexnofter
ritus fanctus. Sic vocatur vnu cum Patre Dislegifer nofter. & PL.8 3.Etenim benedi
Ioan. 10.Ego Pater unữfumus, fubaudi &tionedabitlegislator. & Iob.3 6. Nullusfi
fubftantialiter.fic & Ioan. 17. Ite Ifa. 9 . milisciinlegislatoribus. Vocatur & vitis Ioan.13 ,
Vocabitur nomé eius admirabilis,cõfiliarius, Ioă. 13.Egofum nitis .& Eccl . 2 4.Ego qual
Deusfortis,princeps pacis,paterfuturifæcu- fi uitisfructificaui. Ite Fluuius ibi. Ego qua
li.& Ifai.8.Voca nomen eius accelera fefti- ilusiusDorix.Pretereà.Sol iuftitie.Mal.
rc.Deinde Apo.19 . Etuocabaturno
na,& 4. Erftellafplédida & matutina.Apo . 2 2 .
méeius uerbum Dei.Item: Vocabaturfidelis Ite falutare Dei, Gen.49 . Salutare tuŭ ex
uerax.& Apo. 1.Ego,inquit,fum Alpha pectabo Dne.Ite Defideriu collium æterno
wmega,principiuerfinis. & Apoc. 19 . rũ,ideft Patriarcharu, ibidem . Itē Agg.2 .
Et infœmore eiusfcriptum Rex regum , & Et uenietdefideratus cuctis getibus.Dicitur:
Dominusdominantium.& Hier. 2 3. Et hoc Etoleu effufum.Cat. 1.Flos capi, liliü co
eft nome quod uocabunt eum Dñs : Hebraice walliu.Cat.2. Caprea hinnulus ceruoru.
Iehoua iuftus nofter. & Ifai . 49.Redeptor ibide.Et Botruscypri.Cant. 1.Leode tribu
tuusfanctus Ifraël.Item Silo Gen. 49. Do Iuda,radix Dand . Apo. 6.Sactusfanctoru.
necueniat , qui mittendus eft Hebraice Silo, Dan.9 . Sicat aquila prouocans ad uolandŭ
Matth.11. ideft miffus.de quo Mat. 1.Estuqui ue pullosfuos. Deut. 3 2. Cerua matutina ,
turus es? ideft ille Silo.f. Meffias.vocatur wermis.Pfa.2 1.Margarita pretiofaes the-
Luc, 2, etiam Iefus Luc. 2. Et uocatum eft nomen faurus abfcoditus,Mat. 1 3.Candelabru au-
eius Iefus.de quo Matth . 1.Vocabis nomen reu totum.Zach.5.Fundamentu ,extra quod
eius lefum , ipfe enim faluum faciet populum aliudnemopoteftponere. 1.Cor. 3. Pants ui
fuum à peccatis eoru.Ite Sap.7. Candor est te,quide calo defcedit.Ioa.6.Angelus tefta
lucis eterne fpeculum fine macula, ima menti,que uosuultis.Mala . 2.Et ipfetanqua
go bonitatis illius.ad quod alludes Paulus iguis coflans, ficut herbafullonu , ibidem.
Heb. 1.ait.Quicufitjplendorglorie , fi Ite:Dis quafi uir pugnator omnipotens no-
gurafubftantiæ eius , ideft confubftantialis mecius.Exo.15.Ite Gigas. Pf. 18.Exal-
Coloff, xa
Patri.& Coloff. Quieft imago Dei inuifî- tauit utgigas ad currendauiam . Ite fagitta
Luc.1. bilis.Item Saluator mundi Luc. 1.Euange Ifai.49.Et pofuit me quafifagittă electam.
Prætereà dicitur quafi viator. Hiere. 1 4:
lizouobisgaudiŭ magnú , &c. quia natus eft
uobis hodie Saluator , quieft Chriftus Dis. Quare quafi colonus futurus eft in terra , &
Ite dicitur Pax Eph. 2.Ipfe eft pax noftra. quafi uiatordeclinans ad manendum. Itē plu-
& lapis angularis Eph . 2.Mat. 2 2.Pfal. uia.Pfal.71.Defcëdetficut pluuia in aellus.
117.Ifa. 2 8.Ego pono infundamětis Siō la his & aliis nominibus Meffias,ideft Chri
Oo S ftus
CHRYSOLITVS .
ftus delineatus eft contra verò Pharifæi Chryfoliti fpecie referebat corpus , in 2
Samaritanum illum per opprobrium vo quo Gabriel Archagelus apparuit. Et cor Dan. 10.
cabant: None benedicimus nos, quia Samari pus eiusquafi chryfolitus . Et Hebraicè ,qua
Ioan. 8. fi Tharfis,ideft mare hyacinthini coloris,
tanusestu? Itemappellabatur: Ecce homo
Matth.11.
Ioan.9 . norax Publicanoru amicus.& Ioã.9.Nos fcilicetcæleftis :in quo Lyranus putat de- Lyranus :
fcimus, quia hic homo peccator eft. Ite blaf notari Angelūno habuiffe quidé corpus
Ioan. 10. phemus Ioan. 10. De bono opere non lapi- terrenum,fed cælefte : quia tamé vulgata
damuste ,fed de blafphemia , deniq; fedu- vertit, quafi Chryfolitus, qui duriciem ha
Matth.27. &tor. Item Beelzebub:Si patremfamilias bet, & fulgore atq; fcintillas,proprietates
Beelzebub uocauerunt,quanto magis domefti- Angeli Gabrielis denotare videtur , qui-
Matth.1o. coseius. & Si mundus uosodit ,feitote, quia bus aptus nuntius defcribitur,oftendent
Ioan.15. me priorem uobis odio habuit. Itaq; ex no- fortitudine in lapide , quia Gabriel forti-
minum collatione,quibus fcriptura filium tudo Dei interpretatur. Deinde fapientia
Dei honorat , & quibus mundus eidem in aureo : poftremo fcintillas charitatis,
improperat , deprehendes quanto illum quæ proprietates nuntio myfterij diuinę
odio profequitur, &ad imitatione ei' ille, Incarnationis Chrifti neceflariæ funt.
qui mundo eft odiofus propter Deu erit Quia nil fortius, nil ſapientius , nil diuinâ
Deo infummo pretio in gloria cælefti. magis redolet charitatem,quà Incarnatio
verbi Dei,in qua prius fecit Deus poten- Luc.2 .
CAPVT LXXVI tia in brachio fuo.& iuxta Ifai. Ecce Deus Ifai.40,
nofterinfortitudine ueniet , & brachium eius
dominabitur.Deinde.Quid fapientius illo
Chryfolitus & chrysopaffus.
myfterio de quoPaulus: Sapientiam loqui 1.Cor.z.
i Hryfolitus pretiofus lapis aureo ni- mur interperfectos:fapiëtiam autě non huius
CH
tore refulgens, & fcintillas emittens fæculi,neque principum huiusfæculi.Poftre
Plinius. inEthiopia reperitur.de quoPlin.li. 37. mo vbi magis ignis diuinæ charitatis ſcin
Ifidorus: cap.9 .& Ifido.lib . 1 6.Etymolog.c. 14. tillas emittit , quàm vbi Ioannes clamat:
vbi ait Chryfolitus aurei coloris eft, cum Sic Deusdilexit mundum,utfiliumſuum uni- Ioan. 3.
marini coloris fimilitudine,&c. ab hac fi- genitum daret?Dedit autemprimum virgi
militudine maris Hebraicè dicitur Thar- ni filium. Ecce concipies, & pariesfilium. Luc.1,
fis,quòd mare fignificat, vt docet Hiero- Deinde nobis Saluatorem , de quo Ange
Hierony. nymis in Comment. in illud Ifaiç.Super lus ait:ipfe enimfaluumfaciet populumfuum Luc.2.
Ifa.2 .
omnesnauesTharfis. Item Ezech. 1o.vbi à peccatis eorum. quia igitur Gabriel hæc
Ezech.10 .
vulgata vertit: Species autem rotarum erat, erat nuntiaturus talibus ornamentis in af-
Hierony. quaji uifio lapidis Chryfoliti. Hieronymus fumpto corpore refulgens apparuit.
notatin Hebreo effe,quafi vifio Tharfis. Chryfolitus ponitur in Exo in quarta
3
Quòd vulgata quoq; feruauit Ezech. 1I linea Gemarum rationalis , numero de- Exod- 28.
vbi vertit:Quafi uifio maris.Rectè autē vi cima : denotatque Iofeph , cui fucceffit
fio rotaruapparet prius,quafi vifio maris Ephraim in benedictione Patriarcharum
c. 1.Deinde verò ca. 10. quafi vifio lapi- Gen.49.Myfticè verò quelibet fapien
dis chryfoliti aureum colorem referentis, te in Chrifto doctorê , qui & auro fulget
quia quatuor Euägeliorum doctrina per fanæ doctrinæ, & ad exeplum virtutum
quatuor rotas fignificata , prius videtur omniufcintillas emittit.Iuxta illud Mat. Matth.s.
amara ficut mare dicens: Poenitentiam agi Qui autemfecerit, & docuerit hic magnus uo
tr. Deindefulget,vt aurum fubiungens: cabitur inregno cælorum.
Matth.4: Appropinquauit enim regnum cælorum. Et Chyfolitus ponitur feptimu fundame 4
prius oftendit tribulationum fluctus, di- tu ciuitatis Hierufale in Apoc. & cu in his Apoc, 21
cens: Beati pauperes . & Beati qui perfequutio fundamētis nomina fint Apoftoloru duo
nem patiuntur propter iuftitia.Deinde ful- decim, cófequés eftMattheu,qui Luc. 6. Luc.9.
Matth.s: gore emittit lætitiæ fubnectens :Quoniam in electione Apoftolorü feptimus nomi-
ipforumeft regnum cælorum.Prius denique natur , chryfolito copari. Idq; fatis aptè.
dicit: Eritis odio omnibus hominibus propter Primum quia hanc gemam nobis parit
Luc.21. nomen meum.Deinde ait: Et capillus de ca- Aethiopia ,in qua Matthæus prædicauit ,
pite ueftro non peribit. quiq; maris prius, ideft fæculi fimilitudi-
nem
CHVS .
294
Inem in teloneo retulit : iam deinde voca-
Matth.9. Theodoretus, Auguftinus , Caffiodorus, Theodoret.
tus à Domino aureum induit fapientiæ & Gloffa . Contra verò Hieronymus in Auguft.
fulgorem :ita vt primus omnium fcripfe- Caffiodor.
expofitione Pfalmi dicit: Non de puero Glofa .
tit Euägelium : & fcintillas charitatis ,quæ Abfalon fermonem effe ,fed de Saule que Hierony.
nunquam extingui poffunt,in totum or- Dauid leonem vocat. Deinde in verfione
bem emiferit : Chryfopafus inter viri- Pfalterij ad veritatem Hebraicam , vertit
Plinius. Pfalmus Dauid , quem cantauit pro ver-
des gemmas collocatur à Plinio libr. 37.
ca.8.Præfertur inquit huis fupradictis, vi- bis Æthiopis viri Temini : itaq; Chus in
delicet gemmis , Chryfopafus, porri fuc Hebræo hoc loco fignificat Athiope , &
cum & ipfa referens , fed hæc parum de- fcribitur initio per litera Chaph . Nomen
Ifidorus.
clinans à Topazio in aurum . & Ifidorus autem amici Dauidis per literam Heth .
libr. 1 6.Etymol.capit . 7. Chryfopafus , Deinde certe Saul erat de ftirpe Iemini ,
inquit, Indicus eft coloris porrifuccu re- vt hic dicitur . Sed amicus ille Dauid fuit
ferentis ,aureis interuenietibus guttis : de- Arachites.2.Reg. 15. Ideo tenendu Sau 2 , Reg.15 .
fignat charitatem, quæ femper virens nu le hoc loco vocari Athiopem , quia nigrú
quam excidit. Sapientiæ diuinæguttis or etiam latini, & Hifpani vocant perconte
nata. Hæc viguit in Iuda Thadeo , qui ptum hoftem fuum . Ita cũ Hieronymo Hierony .
Luc:6. Luc.6.decimo loco numeratur . Et ideo
tenent Lyranus, Ianfenius , & Genebrar . Lyranus.
Ioan.15 in eius fefto canitEcclefia , illud Ioan . Hoc Item Chaldaicus paraphraftes , & R.Sa Genebrard ,
Ianfen.
eft preceptummeum, ut diligatis inuicem.le- lomon ,vbi notandū , quòd quãuis rex fit Chaldæus .
geApoc. 21.Fundamentumdecimum Chry aliquis robuftus potes , & opulentus,fita R. Salomo,
Jorafus. me vitiofus euadat , & perditus , Athiops
apud Deu reputatur,& vilis . Iuxta illud :
CAPVT LXXVII.
Quid prodeft homini fi uniuerfum mundum Marth , 16.
lucretur, anime ueròfuæ detrimentum patia-
chus, chufai,chufi, chub . turs Ideo fponfus fatuis virginibus dixit :
כוש HV B Eft eadem prouincia, quæ Nefcio uos . quia per peccatum atræ ficut Matth.25 .
Athiopiffe videbatur . Iuxta illud Thre .
1 Cara bi
Arab ia , vt notat Hierony. fuper il-
Hierony. Denigrata cftfacies eorumfuper carbones. Thre.4,
lad Ezech. 30. vbi agens de vaftatione
Ezech.31. Egypti à Chaldæis . Et Chub, &filii terre
CAPVT LXXVIII .
foederis, inquit , cum eis gladio cadent. Sic
qui fedus ineunt cum Ægyptiis , ideft cũ
Cibus , cibare, cibaria, efca.
peccatoribus, à quibus fcandalizantur cũ
eis cadent,nifi foedus rumpant. Ideo Do
Matth.18. AIBVS In Scriptura dicitur He-
minus Matth. 1 8.clamat : Si manus tua aut Chraice Bag.Dans, & Ezech.25.
pes tuusfcädalizat te, abfcinde eum,& proii- גב
Eft autem cibus alimentum quo vefci-
ce abs te. I
Chus fuit filius Cha Gene . 10.primus mur,fiue fimpliciter , fiue etiam lautè &
2
delicatè, quamuis pro delicatioribus efcis
coluit Æthiopia, quæ ab eo Chus dicitur
frequentius fumitur,tefte Donato, quiari
Chufai , & Chufi interpretatur Æthiops
dum alimentum & vile victum appellat,
meus ,fuitq; nomen viri principis, qui de
hinc cibare eft cibum alicui alendo præ=
ftruxit confilium Architophel contra Da
bere . & cibaria funt alimenta.
uid, vtpote quifucrat confiliarius oliin,
Cibare dicitur Deus peccatores abfin-
& amicus eius, nuntiauitq ; Dauid victo- 2
.Reg.18.riam contra Abfalon, & nece eius 2.Re- thio,ideft tribulationibus affligere. fic le-
Pfal.7. gimus : Ecce ego cibabo, populum iftum ab- Hiere 9 :
gum.fed in titulo Pfal.7.dicitur : Pfalmus
fynthio.Vbi minatur populo Babylonicā
Dauid quem cant uit Domino pro uerbis Chu
Quxftio, fi uiri lemini.Vbi eft difceptatio inter pa feruitutem, vt'exponit Hierony. Eadem Hierony
vtitur phrafi aduerfus Pfeudoprophetas ,
tres quidam enim putant Chufi hoc lo-
capit.2 3.c. Porrò cibare aliquem cinere
co elfe amicum Dauid, quem dicimus de eft viliffima illum feruorum eſca fuftenta Thren. 3:
ftruxiffe confilium Architophel : & ita
hunc Pfalmum 7.interpretantur de per- re,fic explicat Hieronymus illud. Ciba
uit mecinere , ideft pane fuper cineres ra-
Euthymius. fequutione Abfalon . Ita tenent Euthym.
ptim cocto , vt Lyranus ait . Sed fi Lyran.
homo
CIBVS.
homo flagellum Domini patienter feres tor Deus.Sic etiam exponit Hieronymus , Hierony.
poenitentiam agat de peccatis , propter fed Origenes homil.2 6.fuper Num.in Origen.
Luc.6.
qua fecorripi videt,audietillud Luc. Bea- telligit de terra cordis iufti,in qua virtutes
tt qui nucfletis,quia ridebitis.Et rurfus . Bea pu lulant.
Matth.5 . Cibari Prophetam volumine eft refici
ti quilugent. Eundem verò fenfum habet
5
Pfal.79. jilla phrafis: Cibabit nos pane lachrymarum , verbi Dei intelligentia Ezech. 3.Aperui Ezech.3 .
quod de Babylonica populi captiuitate os meum , & cibauit me volumine illo.
Theodo . explicat Theodor. fed de Ægyptiaca & Vbi Hieron. Ego,inquit, aperui os meu, Hierony.
Lyran.
Vatablus. Babylonica exponit Lyran. Ite lanfen . & Dominus cibauit me:quia initia volu-
Genebr. Vatab.& Genebrar. quiafubdit Prophe tatis in nobisfunt: & perfectionem bene-
ta.Vineam de Ægypto tranftulifti. Sic aute dictionis cæleftis à Domino confequi-
Deus electos fuos cibat in hac vita , qui= mur. Eft autem volumen fcriptura diui-
Luc .21. bus dicit: Eritis odio omnibus hominibus na. Vbinota Hieronymum dixiffe initia
Ioan.16 . propter nomen meum. Et rurfus. Mundus au in nobis funt,fubaudi per confenfum,fed
temgaudebit aos uerò contriftabimini. non ex nobis , imo ex gratia Dei. Item
Cibare aliquos ex adipe frumenti iux- Gregor.fuper Ezech. Os , inquit, aperi- Gregor.
3 ta literam eft illos delicate nutrire Pfalm . mus quando fenfum ad intelligentiam fa
Pfal.go.
Et cibauit illos exadipe frumenti,& de petra cri verbi præparamus. Hæc ille.De hu-
mellefaturauiteos , ideft dedit illis bonoru iufmodi verò Dominus ait. Qui ex Deo Ioan. 8.
temporalium affluentia in terra promif- eft,uerba Lei audit. Dunimodo audire ac-
fionis,quæ fluebat lac & mel,vt exponüt cipiatur pro cuftodire. iuxta illud. Beati Luc.11 .
Theodoret. Theodoret.Lyran.Ianfen .Vatab. & Ge qui audiuntuerbum Dei, & cuftodiunt illud.
Lyran . nebrard. quia mel de rupibus diftillabat. Cibum nonfumere,vel efcam in bonu 6
lanfe,
Vatab 1.Reg. 14. Mifticè vero Auguft. Ciba- accipitur, & in malum. Bonum quidem
Genebrar. uit,inquit,eos ex adipe frumenti.Mifcuit eft ab illo cibo abftinere , qui lege diuina,
Augu. eos facramentis fuis , & Iudamex adipe vel humanafancte prohibetur:ficut pro-/
frumenti cibauit . De hoc Dominus dicit: hibuit Dominus Adæ in paradifo dices:
Ioan 6,
Egofum panis uiuus qui de calodefcendi. Et De lignofcientiæ boni & mali ne comedas. Gen.z :
forte de Euchariftia quoque Ecclefiafti- Ettempore Noë: Carnem cumfanguine no Gen.9.
cus intellexit,quando de iufto loquens di comedetis. De quo etiam Leuit.7 . & 1 1 .
Eccli 15 : quo tempore à talibus abftinere cibis ho-
xit: Cabauitilium pane uitæ, & intellectus.
Enimuero corpus Chrifti in hoc facra= neftuin fuit, Sicut etiam in primitiua Ec-
mento panis intellectus eft , quia fenfus clefia, quando decreuerunt Apoftoli di-
accidentia tantum vfualis percipit panis, centes: Vt abftineatis uos à fuffocato, & fan- Acto.15 .
intellectus verò lumine fidei illuftratus, guine,quòd poftea ceffauit. Item in lege
credit verum corpus Chrifti . gratia quando Fcclefiæ præcepto in qua
Cibare quofdam hæreditate Iacob, eft dragefima , & in vigiliis , necnon in feria
4 fexta à carnibus abftinemus. Prætereà
Ifa.58. excipere illos conuiuio cælefti. fic Ifaias:
Et cibabo te hæreditate lacobpatris tui. Va in mocftitiæ fignum honefta de cauſa ci-
Vatablus. tablus de promiffione terræ Iudæorum bi nonnunquam intermittuntur , ficut
fecundum Hebræos exponit. Sed exta- 1.Regum.Anna flebat fterilitatis mo ro 1.Reg.1.
re non poteft, quia iam introduxerat Do re: Neque uolebat capere cibum. Sic & luge
minus populum in illam promiffam pa te Dario rege Danielis damnationemin Dan.6.
tribus terram, & ibi cibabat eos , vt fuper lacum.Cibi non funt allati coram co. Ali-
Cyrill. hunc locum Cyrillus ait, fed loquitur de quando verò charitate nos vrgente , ne
terra viuentium,fic etiam de terra calefti alios fcádalizemus, qui ex infirmitate pu-
Ambrof, tant illicitum effe cibum , qui tamen lici-
intelligit Ambrofius libr.de Fuga fæculi,
cap.6.de qua apud Mat.Beati mites,quo- tus eft.Iuxta illud Apoftoli. Si efca fcan- 1.Cor.8.
Match, 5.
nia ipfi poffidebut terra,cæleftis,quippe glo dalizatfratrem meum non manducabo car=
ria hæreditas eft Patriarcharum , vt con nem in æternum , &c. Item cum excom-
Hebr. 11. ftat ex Apoftolo: In cafulis habitando , in- municatis : Neque cibumfumere. In malum 1. Cor.s.
quit,de Abraham ,cũ Ifaac,& lacob cohære- verò & contra fas abftinetur à cibis quan
dibusrepromiffionis eiuſdě. Expectabat enim do id fit more hæreticorum. Iuxta illud
fundamenta habentem ciuitatem, cuius condi- Pauli:Difcedent quide àfide, & c.prohibetes ) 1.Tim.4?
nubere,
CIBVS ..
295
nubere, abftinere à cibis, quos Deus crea- ftradeferta.quòd nofolü in corporalibus ,
uit, c.quod Manichæ oru fuit. De quo fed etiam in fpiritualibus accidit.
vide latius lib. i.in verbo Abftinentia . Cibum familia in tempore dare præ-
I I
7 Cibus folidus infcriptura confilia funt latorú eft atque doctorum . iuxta Matth. Matth.24
Euägelica , & effectus charitatis , imo ipfa Quisputas eft fidelisferuus & prudcns,quem
Heb.5. lex Euägelica,iuxta illud.Facti eftis quibus conftituit Disfuper familiamfuam,ut det il-
lacte opusfit,nonfolido cibo,perfectoru autě lis cibum in tempore : Vbi Hierony.Cohor Hierony.
Theophyl . eft folidus cibus. Vbi Theophil . Solidus in tatur , inquit Apoftolos & Doctorcs , vt
quit cibusfuntfublimia dogmata,&Chri conferuis fuis miniftrent in tempore ciba
fli coplectentia diuinitatem . Eode modo ria doctrinaru.Item Euthymius . Vt det, Euthymius .
Theodoret. Theodor.Cæteru D.Tho . in Comenta .
D.Tho. inquit, illis cibum ,ideft rationalem doctri
ad perfectione cibi folidi non fola exigi nain.Et Anfelmus.Cibum diuini fermo Anfelmus.
putat fidem Chrifti,& my fteriorum eius nis,vel exempli virtutu.Deniq; D.Tho . D.Tho,
Theoria,fed etiam charitatis affectü.Vn- in Comment .Vt det,inquit,illis cibudo
Caiet. de Caiet.ibidé cócludit . Solidum cibum
Atrinæ exempli , & temporalis fubfidij fi
effe ftudium Euangelicæ iuftitiæ : de qua egeant.
Matth.53 Dominus: Nifi abundaurrit iuftitia ucftra ,
Cibus pro fometo ignis accipitur apud I2
plufquam Scribarum & Pharifcorum non in Ifaia. Etueftimentum commixtum fanguine 1a.9.
trabitis inregnum celorum. erit in combuftionem,&cibus ignis, ideft,fi-
8 Cibus inuifibilis eft beata vifio , de qua cut veftimentum fanguine fox datum in
Tob.12. Raphael Angelus Tobia dixit: Sed ego ci iguem mittitur,fic demon qui fanguino-
bo inuifibili ,qui ab hominibus uidèri non pɔ- fus eft : Ipfe enim erat homicida ab initio, Ioan.8.
teft,utor.Et certe hoc recreabutur illi, qui- ficut indumentum fanguine maculatum
bus Dís dicit: Beati qui efuriunt & fitiunt coniicietur in ignem.de quo Dis. Nunc Ioan.12 :
iuftitiam , quoniam ipfifaturabūtur. De hoc princeps huius mundi eiicieturforas. Et ali-
Eccli, 14 etiá inuifibili cibo dictú eft in Eccli. Ante
bi. Quia princeps huius mundiiam indica Ioan. 16.
morte operare inftitiam,quia noneft apud in- tus eft.
Gloff.Inter, feros inuenire cibos.Vbi Gloffinterl.Sire Caro meauerc eft cibus. Ioan . 6. Vbirő 13
cedas, inquit fine iuftitiæ merito, non erit finecaufa dixit: Vere eft cibus,nifi vt often Ioan.6,
Lyran. inuenire cibü eternæ vite.Ide Lyra.quia deret non metaphorice de cibo loqui per
poft morte non eft locus meriti refectio folam fidem , fed de cibo reali carnis fuæ
nis eternę . Proptereà Dominus dicebat: in Euchariftia realiter exiftentis , fic expli
Matth.s . Thefaurizate uobis thefauros in cælo. cat húc locum Orig.ho. 7. in Numeros , Origines.
Cibus electus tyrannorum funt homi & Damafc.lib.4.de Fide.c.1 4.Chryfo . Damaic
Chryfoft.
୨
nes opulenti. Sic de Nabuchodonofor di hom.45.in Ioan . & Cyrill.lib.4.ca . 1 4. Cyrill
Abac. I. citur Abac. 1.Cibus cius electus. Quia fele
& lib. 19.ca. 13. & Leo Papaferm . 6.de Leo Papa.
tiffimos quofq; principes & reges capti-
ieiunio feptimi mefis . & Innoc.3.lib.4. Innocent
uos duxit in Babylonem . Sicut exponūt de facramento altaris . Item Bafil. fic ex- Papa .
Hierony. Hicrony. & Lyran.Myfticè verò,vt fub Bafilius.
plicat illud Ioa. 6.Nifi manducaueritis car - loan.6.
Lyran: dit Hierony.fan&tiores quoslibet dæmo nemfilii hominis. Item eadé verba fic in-
tyrannus inuadit, quales fuerunt filij Zc- telligit Conc. Ephefinu, incpiftola Syno Coc.Ephef
bedæi, qui dextera & finiftra regni Chri- daliad Neftornum. Et Concil.Trident. Conc.Trid .
Matth.20, ftipetierit. Et Thomas Apoftolus octo Seff.13 . Quid ergohac charitate maius?
diebus de refurrectione Chrifti dubius,
quàm fua nos Dei filiü carne cibare: Que
oan.20. imo ipfum Dei filium impeccabile pror- materfilios fuis carnibus cibat ? vnde re-
Matth.4 fus tetare in deferto diabolas minimè for
&te Dís per Ifai. Nunquid,ait,mater obli- Ifa.49
midauit.
uifci poteritinfantemfuum :&c. & tamen fi
Cibum arua non afferunt, quãdo ma-
ΙΟ illa oblitafuerit,'ego non obliuifcar tui.
nent cultoribus vacua,&omnino deferta. De Ecclefia fub metaphora mulieris
Sic de Hierufale à Romanis vaftanda di 14
fortis legimus in Prouerb. De nodefurre - |Prou .31 .
Abac. 3. xit Abacuc: Ficus enim non florebit, & non
xit, deduq; prædam domefticisfuis, & ciba-
Hierony. eritgermen in uineis,mčtictur opus oline,& ria ancillisfuis. Pro præda in Hebræo ha
arua non afferent cibum. Ita exponit Hicro. betur dedit annona domefticis fuis, vt no
Matth.23.iuxta illud: Ecce relinquetum aobisdomus ue tat Lyra.ideft facra doctrina refectione, Lyran .
tam
}
CICATRIX .
Non
CICONIA. CIDARIS . 296
Matth.9, Non eft opus ualentibus medico, fed male ha- vita,tantam adhibet folicitudine. Sed ho
bentibus. Item quando Paralytico dixit: mo ad faluanda animæ vram vfq; adeo
Lac.s Confidefili remittuntur tibipeccata tua. Et negliges eft,vt cum Magi ab Oriente ve-
Luc.7. de muliere peccatrice: Remittuntur ei pec- niflent Hierofolyma dicentes : Vbi eft qui
catamalta,quoniam dilexit multum. In co- natus eft rex Iudæorum ? Ipfi tamen Iudei,
de fenfu de têpore aduentus Chrifti pro- & facerdotes tepli, nec pedem mouerunt
mittitur populo Hierufalem per Hiere. ad inquirendü cum. Ideo cum excidium Matth.2.
Hier.33 Ecce ego obducam eis cicatrice, fanitatem, Hierufalem à Romanis prædiceret filius
Luc.19,
curabo cos.Etinfra Indicbus illisfaluabi Dei caufam adhibuit : Quia non cognouifti
tur Iuda, Ifraëlambulabit căfiděter, hoc diem uifitationis tuæ.
eft nomen quod uocabant eum Iehoua Diis iu-
ftus nofter. Quis aute iuftior illo qui dixit CAPVT LXXX
Ioan.8. apud Ioánem . Quis ex uobis arguet mede
peccato? Cidaris, Mitra,Tiara.
Cicatrix murorum metaphorice dici-
tur apertura parietis calce & cemento res Idaris Hebraicè dicitur in Scriptura
Cfacra Saniph ,vt patet Zach . 3.Poni-
plenda, 2.Paralip . 2 4 . צניף
te Cidarim ,& c.
1
CAPVT LXXIX. Cidaris tegumentú eft capitis, quo Per
faru Reges peculiariter vtebatur maculis
Ciconia. albis in fafcia coloris cerulei intermicanti
bus.Cidari quoq; vtebatur Hebræifacer
ICONIA Hebraicè dicitur dotes,ta fummus , quà etiam minores in
Aagur Hier.S. Tuitur & hirudo, &
CA fuo gradu,vt refert lofeph.lib . 3. antiqui. Iofephus.
ciconia nouerunt tempus fuum . c.1 1.vbi dicit: Super caput aute geftat pi
Ciconia auis eft,que ferpetibus pullos leu ad modum parue caffidis , quòd exte
I
nutrit.Iuuenalis Satyra I14.. ditur fupra fummitate capitis , & modice
Iuuenalis .
Serpente ciconiapullos, verticis medietateexcedit, vocaturq; Maf
Nutrit, & inuenta per deuiarará lacerta. naemphthis.Et infra.Summus, inquit fa-
Plinius , Dehis Plin.lib. 1o.c.2 3.de loginquo ve cerdos pileo quafi ceteri facerdotes vteba
nire dicit , & abire dicit in fine æftatis: tur:fupra quem extabat alius cõfutilis ex
abituræ congregantur in loco certo. Et hyacintho variatus. Hunc aurea corona
quæ nouiffimo aduenit lacerant atq; ab- triplici ordine circudabat , in quo fpecta-
cunt.Quò cotra pigros raru exemplum bantur calyculi aurei. Huiufmodi corona
Matth, 21. eft,quibus Dis dicit: Quid hicftatis tota ab occipitio circú tempora vtraq; proce- 037
dic otiofi ? Deinde ait Plin. Ciconiæ nidos debat. Calyculi autem erant ficut lorum
repetunt,genitrici fenectam inuicé edu- quodda latum aureum , quod nome Dei
Matth.15. cant,in quo crudelitas arguitur Pharifço facris characteribus incifum habebat .Hec
ru,qui irritum faciebant mandatu de pa- Iofep. Porrò vitta byffina ex lino comu
rentibus honorandis propter traditione nis tā fumino,quàm reliquis facerdotibus
fuam dicêtes vt filij offerent templo quæ erat. Coronaverò propria fummi facer-
danda parentibus crant. dotis.de quo Hierony.cp.ad Fabiolla de Hierony
2 Ciconie fimilitudine Dis confundit vefte facerdotali.Pretereà de his legimus
Hier.8. in Leuit. Cidariquoque texit caput, Et in
etia Iudeos apud Hier.Turtur, birūdo ,
ciconia caftodierunt tépus aduentusfui,po Exod.Cidarim baltheumfacient. Et Le- Exod.28 .
pulus auté meus no cognouit iudicia Domini. uit.1 6. Cidarim linea imponet.Vbi nota Leuit.8.
Hierony.
Vbi Hicronym. Ciconias , & alias aui hac quoq; Cidarim vocari tiara Exo. 2 8. Leuit. 16.
culas téporadignofcere dicit, quádo hye- Ettiara byffinam facies. Appellatur etiam
mis debeat declinare rigore,calidas terras mitra Exod. 29. Fecerunt tunicas byffinas
petere, & rurfus initio veris in fuas remea Aaron, filiiscius mitras cu coronulis fuis
refedes,Populus auté Dii nefcit manda. ex byffo.Vbiex bylo coronulas no ex au
ta difcernere, neq; curat, quo debeattepo ro dat comunibus facerdotibus: in omni-
re faluti neceffaria complere. Hæc ille.Et bus autem his locis vbi vulgata pofuit mi
quide auicule ad conferuandam corporis tra,vel tiara, Sept. Cidarim tranftulerunt .
Cidarim
CILICIV M.
2 Cidarim reponere fuper caput facer- mihi molefti effent induebar cilicio,humilia- Pfal.34.
dotis, quæ ablata fuerat: fignum eft reddi bam in ieiunio animam meam .Theodoretus Theodoret.
Zach.3: tæ dignitatis,fic Angelus dixit apud Za- putat hoc feciffe Dauid cum fugeret Sau
char.de Iefu filio Iofedech , qui alienige- lem delatus a Doeg, quòd panes propo-
na vxore ducta peccauerat. de quo poc fitionis à facerdote recepiffet: in Hebrço
nitentiam egerat. Ponite Cidarimfuper verò,quòd vulgata vertit cum mihi mo=
Hierony . caputeius. Ita Hieronymus . Vel intelli- lefti effent legimus pro infirmitate eoru. CIU
gitur de Chrifto refurgente poft ablutas Itaq; pro inimicis fuis induebat faccum. vtry
fordes peccatorum noftrorum ,cui digni= fic enim eft Hebraicè Sac. Seruabatque nil
tas redemptoris & facerdotis in eternum præceptum , quòd Chriftus erat promul no
fecundum ordinem Melchifedech con- gaturus Matt. 5. Diligite inimicos ueftros. Matth. s . fo
firmatur.de quo diximus Patrum fenten De Chrifto verò Dño. Myfticè ex-
tias in verbo Angelus, num.1 2 . ponunt Latini patres. Sed pro cilicio ex- 3
Cidaris aliquando fumitur pro regio ponunt carnis velamen neceffitatibus vi-
3
Ezech. 21 . diademate. fic apud Ezech. ad Sedechia tæ fubiecte.Ita Hierony Auguft.Caffio Hierony.
Aug.
regem. vt Hieronymus exponit dictum dorus, Gloffa. De Chrifto etiam ad lite- Caffiodo,
Hierony. tus.
elt.Tu autem prophane impierex Ifraël,cu- ram exponunt illud. Et pofui ueftimentum Gloffa.
ius uenit dies in tempore iniquitatis definita, meum cilicium, & factusfum illis in parabo Pfal.86,
auferCidarim tolle corona .Vbi impius ap lam.Ita Auguft.Hierony.Caffiodo.Ly Aug,
Hierony .
ranus , Ianfenius , & Genebrardus , quia Caffiodo. 3.
pellatur, eo quod iuramentum regi Baby
lonico factum violauerit. de quo vide in ifte Pfal. fex vicibus citatur de Chrifto in Lyranus .
lib. 1.inverbo Auferre,num.20. nouo teftamento.Cæterum quæftio eft. Ianfen..
An iuxta literam filius Dei induit fecili. Genebra.
CAPVT LXXXI. cio?Ad quod Auguft.refpödet, & Glof- Auguf
Gloffa.
fa. Cilicium accipi pro fletu , quia fleuit
Cilicium,cilicinumfaccus . Lazaru quatriduanum mortuu loa. 1 1 .
&fuper Hierufalem Luc. 19.Sed Lyra- Lyran.
ILICIVM Hebrai nus dicit: Veftem Chriftifuiffe afperam
cè vocatur infcriptura Sac inconfutilem defuper contextam , qualis
שת Gene. 37.indutus eft cili- eftfaccus Ioan. 19. De veftibus autem
cio . & 4.Reg. 19. cilicinis , quæ luctus tempore in vfufue-
I Cilicium veftis eft lugu runt lege Thren. 2. Iona 3.vbi rex Ni- Ioan.3.
bris,afpera ex villis caprarum contexta, niue indutus eft facco. & iuffit: Operiantur
prinum à Cilicibus populis , vt inquit faccis homines & iumenta,& Ioel. 1.b. Za
Varro . a.
Varro.lib.2.dere Ruft. cap. 11.inuēta. char. 13.b.Iob. 1 6.c. Ifa.3 . d. Sic etiam
Vegetius. Adhibebatur aute militibus olim, vt Ve- Ecclefia in capite ieiunij quadragefimalis
getius ait,ad excipiendum impetum fa= ciliciis cooperit altaria, & cinerem impo .
gittarum. Deinde vfus eius fuit in luctu. nitfrontibus populi in figrumpoeniten-
Gen.37.
ficin Genef. Iacob putans mortuum effe 10- tiæ. Clerici quoque in cathedralibus ec-
fephfiliamfuum indutus eft cilicio.Ite: Ref- clefiis & collegiatis , iuxta Canonem vi-
2:0
pha crucifixisfiliisfuis, & nepotibusciliciu uentes,pullis veftibus amiciuntur. In cu-
2.Reg.21. fubftrauitfibifuperpetram. Deinde: Rex ius typum olimcilicina faga vndecim co-
Exod.26.
Achabpoenitentiam agenspoft correptionem operiebat tabernaculü foederis Exo.2 6.
Beda.
3.Reg.2 Elie operuit cilicio carnemfuam.Pretereà : Quibus,vt inquit Beda facerdotes , & prę
loramrex Ifraël obfeffa à Syris Samaria in- dicatores Ecclefiæ defignantur, qui quan
4.Reg.6. duitcilicium. Item: Obfeffaab Holopherne to maiores meritis effe debent,tanto pœ-
26 nitentiæ ftudiofiores fint oportet, vt ver-
Bethuliafacerdotes indueruntfe cilicio.In li-
Judith 4:
Iudith 8. bro Iudith.Ipfa quoque ludith habebat in ui bo doceant & exemplo. Iuxta illud : Qui Matth. 5.
duitatefuafuper lumbosfuos cilicium. Eft er autemfecerit & docuerit hic magnus uocabi-
gociliciu veltis pœnitentiæ , ficut faccus tur in regnocælorum.
Hiere.4.
Hiere.4. Accingite uos ciliciis , plangite es Sacco cilicino Sol comparatur ob eam 4
Ibid. ululate. &cap. 6. Filia populi mei accingere caufam obfcurus , vt prouocet homines
cilicio,confpergere cincre. ad luctum,&pœnitentiam. fic Apoc. 6. Apoc.6.
2 Item Propheta canit: Ego autem cum Et Solfactus eft niger,ficutfaccus cilicinus.
De quo
CINNAMOMVM.
297
Matth . 24. Dequo Matth.Sol obfcurabitur & Lucas . INNAMOMVM Hebraicè
Eruntfigna in Sole & Luna, & c.Ita exponut dicitur in facra fcriptura Befen. בשם
Andreas. Andreas Cæfarienfis , &. Cyrill . Quod ICExo.35 .
Cæfarien.
verò fimul pofuit faccu,& ciliciu,ad exag Cinnamomum frutex eft in Ethiopia
Cyrillus .
Luc.21 , gerada luctus caufam fecit, quia erit in ter furculofus , duorum cubitorum altitudi- I
ra preffura getiu.Præterea laccus & cili- nis,omnem in cortice virtutem , & pretiu
ciu pro eodeaccipiütur, & apud Hebrços habens, corticem itaque cinnamomi à qua
Op
vtrüque vocatur eodé nomine, Saq in omj dam canalis figura vulgus canelam vo-
nib' locis fupra citatis ,& vbiq ; alias . Nã de cat,de quo Plinius lib . 1 2 .cap. 19 . Plinius .
nomine cilicij nulla mentio eftin Hebrço Cinnamomu numeratur inter quatuor
fonte, fed à vulgata fic vertitur, quia idem 2
illas fpectes aromaticas , ex quibus pretio
eft op facus la verò myftice Sol obfcurabi fum vnguentum ad vnctionem taberna-
tur ficut faccus cilicinus, quia viri iufti qui culi,& arcæfæderis inifcebatur.Exo . 30. Exo.30.
Sole Clariores prius erut téporequidé An Denotatque cognitionem fui vt ibidem
Beda. tichrifti , viles reputabutur, & aliqui ex eis docet Gloffa:tum propter colorem cine- Gloffa.
Rupertus. cadent.Ná certe: Nifi breuiatifuiffent dies il
ricium , tum étiam propter humilitatem
Gloffa.
linonfieretfalua omnis caro . Ita exponunt fruticis & quia non corde fed cortice pol
Matth.24. Beda,Rupertus , Glof.Haymo . & D.Tho. Ecclefi.24.
Haymo. let.Vnde fapientia clamat in Ecclefi.
D.Thom. ¶Cincinnus vide Capillus . Quafi cinnamomum ,& baifamum aromati=
3
CAPVT 1XXX11. zans odoremdedi. Quafi dicat, dedi odorem
balfami quia charitate repleo fapiêtes : &
Cineus , & Cinei.
דיני dedi odoté pariter cinnamomi , ideft pro
1.Reg. 1.5. INAI populi erat qui inter Ama- priæ cognitionis , qua fapiens quidquid
Cl lechitas habitabat.1.Reg . 15. vnde il habet,non à fe, fed ab extra putat habere ,
los recedere iufsit Saul, quãdo iuffu Domi
juxta illud Matth. Lijcite à me quia mitis Matt,11,
ni deleuit Amalech. Ducebat aute Origi-
fum & humilis corde,& Iocobi. 1. Omne datu
në Cinæi à Ietro , focero Moyfi venerant
optimum & omne donum perfectum de furfum
q; cũ filiis Ifrael recepta fide & lege Moy fi Eph.6.
eft , ideo Paulus ait: Induti loricam iuftitia,
Exod.18 . & Num.io.vbi legimus : Dixit
ideft no ex interiori veftra fed ex donata
Moyfes Obab filio Raguel Madianita cognato
extrinfecus defuper à Dco. Quod etiam
fuo.Veni nobifcu , benefaciemus tibi,quia Do
infinuatur apud Ifaiam.vbi Ecclefia dicit:
minusbond promifit Ifraeli,& c . Et paululum
Quia induit me ueftimentisfalutis, ideft ſalute Ifai.61 .
renitenti fubdidit : Noli nos derelinquere , tu
ab extrinfeco mihi veniente, non ex mea
enim nofti per defertu , quibus locis caftra pone
Gloffa. propria virtute pullulante : quamuis mihi
Greg re debeamus.Vbi Glof. Greg, allegat , qui
vere inhæreat, & in me re ipfa fit, ficut cin
ait, No anguftiabat metė Moyfi itineris namomum corticem odoratum inhæren
ignoratia,que columna nubis ,& ignis de- tem habet.Hoc ergo modo fapientia qui
ducebat : fed egit vt fuperbus auditor co
dem aromatizans dat humilitatis odore,
magis fieret deuotus quo putaretur necef ficut cinnamomum.Hunc odorem dedit
Matth.10. farius.Hæc ille prudéter itaque illu cepit ,
Centurio Chrifto dicens : Domine non fum Matth.8.
Matth.24. iuxta illud : Eftote prudentesficutferpentes,&
dignus ut intresfubtectum meum .. Et Petrus
quis putas eft fidelisferuus & prudens, quem cỡ cum dixit:Exi à me Domine ,quia homo pecca
ftituit Dominus fuperfamiliamfuam ,& c. Per
torfum. Et Maria clamans . Fece Ancilla Lucas .
manferunt itaque Cinæi inter filios Ifrael .
DominiVnde Hierony.Epift.ad Celantia, Luc.i.
1.Paral . 2.G. & Iudi . 1.D.4.c.5.D. Ci-
Nihil (inquit ) eft quod nos ita gratos Deo Hierony!
næus aute interpretatur poffefsio , eft que
& hominibus faciat, qua fi vita merito no
typus gentium, quæ fufceperunt fide Éc-
magni apud nos,fed humilitate infimi fi-
cllefiæ,de quibus Pfal . pater filio dicit . Gloffa .
m'.Hçcille & Glof.fuper illud Ca. Emifsio Can.4
Poftula à me , dabo tibigentes hæreditatem
nestuæ,paradifus malorüpunicoru esc. Fiftula
tuam,& poffefsionem tuam terminos terræ. cinnamomu.Fiftula.inquit, quæ inter her
CAPVT LXXXIII & bas aromaticas à quibufdá coputatur.hu-
miles fpiritu fignificatcinnamomu breuis
Cinnamomum.
arbor ,cinerei coloris ,ad medicine vfum ,fi
ftula duplo præftans, denotat illos qui del
Pp fe
;
CINGVLVM , CINGERE .
fe infirmos reputant, coru humilitas apud Beda, de quibus Luc. 10.Defignauit Domi Beda.
Deu,dulcedine habet, & laude. Hac Glof. nus aliosfe plusginta duos . Cingulum etiam Lue.10.
CAPVT LXXXIIII. pro dignitateponitur facerdotali Ifai. 22. Ifai.zz.
Cingulo tuoconfortabo cum, ideft ablato fa-
Cingere, Cingulum, Balthens. cerdotio Leuitico, quod Sobonas tūc ha-
ING VLVM dicitur Hebraicè bebat.conftitua Sacerdotein Eliachimin
Hierony,
in fcriptura Mezach. Pfal . 108. & typum Chrifliv Hierony.ait vnde Pfal. Pfal.109.
Ifa.23.Non eft Cingulum , & c. de Chrifto dicitur : Tuesfacerdos in æternű
Cingere eft defluentes aftringere ve- fecundum ordinem Melchifedech.
ftes quouis cinctorio . Cingulum verò eft Cingulum non foluere eft fignumfum 3
mæ diligentia in bello,fic legimus Ifa. 5 . Ifai.s.
quo veftes aftringimus. Quauis Cingulu
fit foeminaru frequens,Baltheus vero vi- Nequejoluetur cingulum renum eius. Quod de
rorum,& peculiare facerdotum & militu . Tito Vefpafiani in expugnatione Hie-
Exo.29. rufalem Hierony.exponit: quia cupidita Hierony
Sic legimus Exo, 29. Cingefque battheo Aa
ron.Item de militibus habes . 1. Reg. 18. teprædandi vix fomnum admittere pote
Ionathas dedit Dauid arcum fuum, & ujque ab rat aut cingulumfoluere.Quid ergo no-
Iob. 21. baltbeum . Et lob. Baltherm regum diffoluit. bis faciendú eft calum depradari cupien
Dequo indictione accingere libr.1 . tibus, quia Matth.11 . Regnum cælorum uim Matthis.
Cinxit eu tintinabulis phrafis eft Eccl. patitur : & uiolenti rapiunt illud , ideo &
45.qua denotat dignitatem fummi facer Dominus ait:Vigilate quia nefcitis diem ne-
Ecclefi . 45 dotij veteris legis:qua Dominus decora que horam .Matth. 25. Matth.25.
uit Aarō.Erat enim vt Exod. 28. legimus Cingulum habiturus Chriftus prædice 4
fummo facerdoti facta tunica tota Hya- batur Ifai..Eteritfides cinctorium eius,& fai, 11.
cinthina ,deorfum verò pendebant quafi iuftitiacingulum lumborum eius. vbi Hiero. Hierony.
Hierony. mala punica,& aurea tintinabula Hiero. fidem credentium cingulum eſſe Domini
Ep.ad Fabiol.dicit in extrema partetuni- dicit, ipfe enim etiã vt homo no fide quidé
ce,ideft,ad pedes feptuaginta, duo tintina obfcura,fed clare Deû videbat,iuxta illud
bula & totice mala punica fuiffe ita vtin Pfal.Et beatumfaciat eum in terra. Itē apud Pfal.40.
.01
ter duo mala punica vnŭ tintinabulū ef- Ioã:Que uidimus teftamur, Iuftitia vero cin loan.3.
fet , & inter duo tintinabula malum puni gulum Chrifti eft qua tanta fuit,vt dicere Ε
cum,vt cum ingreditur pontifex in fancta poffet hoftibus fuis : Quis ex uobis arguet me loan.8.
totus v ccalis incederet. Ecclefiafticus lo depeccato? Poteft etiã fides referri ad fideli
co citato dicit , iuffum fuiffe pontifici fo- tate Chrifli inferuandis prom ifsis,quiafi
nitu facere in teplo , in memoriam filiis gē deliter implet quod promifit fi promitit
Lyran. tis fuæ quod Lyranus exponit in meino Ioan.12.Vbicgofum, illic & minifter meus
riam legis date cum fonitu buccinæ.Quia eru.Et Ioan. 14.Eo parare uobis locum, Ite
facerdos non folum debet facere legem Ioan.16.Iterk uenia ad uos, & gaudebit cor ue
quod per mala punica defignatur in tru- ftrü.Et Matth. 19.Vos quifecutieftis me,fe
tu . Sed & docere.iuxta illud : Qui autem
& debitisfuperfedesduodecim c.Et certe cin-
; Matth .5.
fecerit & docuerit : hic magnus uocabitur inreg gulufummipōtificis Aaro.Exo.2 8.quod
Ianfen. no celorum.Sed Ianfenius explicat in me Latitudinis quatuor digitoru & ex quatuor
moria debitæ reuerentiæ facerdoti, & obe coloribus variegatu erat figura fu thuius
Matth.23. odiëtiæ, iuxta illud : Super Cathedra Moyfi cinctorij fidelitatis Chri in promifsis ,pro
federunt principes & pharifæi:quæcumque diz mittit enim téporalia bona dicens : Queri Matth.6.
xerint uobisfacite. Porrò fecundum Apo- te primu regnü Dei,& inftitiä eius, & becom
ftolu:Omnia infigura contingebant illis , ideo nia adiicietur uobis , Secüdü pollicetur etiã
1.Cor.10. in memoria promifsionis Mefsiæ de gen- pace anime in hac vita : Pace relinquo nobis. Ioan.14.
te fua fonitus edebatur, quia ille miffurus Promittit deinde poft hanc vitā gloria ani
erat duodecim Apoftolos per omnem ter mę: Egouuta æterna do eis.Poftremo refurre Ioan.10.
Mar.vlt: tione corporis:Qui creditin me etiá fi mor loan.11.
&
oan.20. ram.Vnde & Iuftinus Martyr duodecim
Iuftinus. fuiffe dicit aurea tintinabula in dialogo cũ tuusfuerituiuet. Hoc ergo cingulo quadru
Hierony. Tryphone . Quamuis fi ex fententia Hie- plicis promifsionis aftringit fefilius l`ei
ronymifuerint feptuaginta duo,ad totide iuxtaillud Pfal. indutus eft lominus fortitu- Pfal.92 .
Chrifti dicipulos referri poffunt : vt notat dinem & præcinxitfe , fubaudi fidelitate &
veritate
:
CINIPHES , CINIS . 298
Apo.19. veritate iuxta illud Apo.Ecce equus albuster intelligit,fed quia vulgata Ciniphes ver
quifedebatfuper eu uocabaturfidelis & uerax. tit, magis tenédü eft fuifle culices moleftif
Cingulu pro fortitudine & decore acci fimos,quos tame Pharaonis Magiefficere
5
Ifal,23. pitur Ifa.2 3.vbi de Tyro quonda Infula fuis artibus nequiuerunt fcilicet virtutedi
opuletifsima dicitur:Tranfi terrătuan quafi uina ligati, vt dicere cogeretur. Digitus Dei
flumenfilia maris:nō eſt cingulă ultra tibi,ideft cft hic.De quo vide li.4 . in verbo Digitus,,
trafi incaptiuitate terra tua,ficut qui trafit Myftice veròculices pungētes remorfus
fluum , vt vel à Nabuchodonofor in Baby confcientiæ fignificant ad refipifcentiam
loniã ducaris ,vel ab Alexãdro Magno in quide flimulates , quos Deus profecto &
Macedonia ,quia vterque cepit Tyru. Nō eius prædicatores excitant,damnonis autē
Hierony. eft cingulu vltra tibi q exponit Hiero.fe- opera non fiunt. Hos immifit Deus in
abrat cudu translatione Septuag.No veniet , ad corda trium millium qui conuerfi funtad A&.2.
te naues,vt te cingat , & ornēt,ficut prius prædicationem Petri.Itemincor mulie- Luc.7:
confueuerat, cũ effes Infula. Sed ia cris con ris qua eratinciuitate peccatrix. 1
tinens, & deferta. Myftice verò , quando,
CAPVT LXXXVI.
anima quafi infulà manet a mudanis terre
nifque feparata voluptatibus,nauibus vir Cinis.
tutuAngelicaru cingitur quæ celeftes ad INIS apud Hieremiam cap. 6. & אפר
Matth.18, eius nundinas merces fanctoru donoru ad CINI
125.vocatur Epher & Hierony. ver-
ducunt.De quibus dicitur : Angeli eoru ui-
tit aliquando puluerem.
Pfal.33dentfaciepatris mei,& Pla . Immittet Angelus Eftaute Cinis ille puluis q ex cōbuſtio I
Dominiin circuitu timenttu cũ.Sed fi tradita ne'remanet.Cinere auté fuper fe fpargere
fuerit in poteftate Satanç: no eft cingulū vel fibifternere vel pané cucinere mãduca
vltra ei, ideft no eft tam familiaris Angelo re eft agere pœnitétia & lugere fic. 2.Reg.
Matth.23 . rum protectio . Sic Pharifçis Dominus di 1.3.Thamarlugens fe à fratre oppreffam :
xit: Ecce relinquetur uobis dom? uefira deferta. Afperfitcinerefuper caputfuum. & ludith.4.
6 Alius te cinget dixit Dominus Petro mor
Erat cinisfuper capita eorum, & cap.7.A. &
Ioan.vIt. te Crucis illi predicens ,vt exponüt Cy- 9.A.Ite Efther.4.A14.A.Iob.6.c. 30.c.
Cyrill. rill. & Euthymius , quo etia denotatur ne-
Ide cap.42.dicit. Ago pasitentia in fauilla
Euthymius. mine debere feipfum occidere vt ait Aug. cinere.Item Dauid Pfal. o . Cinerem
Cingulum tradidit Chananço vide in
tãquã panë manducabă & potu meu cufletumif
verbo Chanaan.
cebam, & Ifa.58.B.61.A. Et alibi pafsim.
Cingulumfaccividein verbo Cilicium Sic Matth.ad Corozaim & Bethfaida 2
¶Cinxi te byflo vide in verbo By flus, Matth,11.
cinitates Galilee Dís dixit :St in Tyro &
CAPVT LXXXV . Sidon:facta effent uirtutes quefactafunt in ao-
bis olim:in cilicio& cinere pœnitétiä egiffent.
- ciniphes , Cynomia.
De quo magna queftio eft qua mouet hic Queftio ."
Hierony :
INIPS in fingulari & Cyniphes in Hiero.his verbis fi Sodoma & Gonor
Cplurali genus efl mukarum minutits ha potuerut agere poenitētā ad prædi ca
maru quæ tamen aculeo terebrant corpus tione & miracula Saluatoris, no videntur
Hierony.
Pfal.104. cui infederint,ita tenet Hiero. fuper illud effe inculpa quod olim non crediderint.
Pfal . Dixit & uenit Cynomia & ciniphe's in Ad refpödet ignorare nos iudicia Dei
omnib?finibus corü,vbi Cynomia mufcă ex fed Abulenfis q.5 3.fuper huc locu clarius
Lyran. ponitcanina Çiniphes aue quafi culices nodu foluit dices Tyrios, Sidonios , Sodo
Iofephus, pugentes : idetenet Lyra.fed Iofephus . li. mitas & Gomorcheos iufte fuiffe darna
Exo,8. 2.Antiquitatum cap . decimotertio expli tos quia iftipredicatores habuere Loth.illi
cans illud Exod. Etpercufsitpuluerem terre Prophetas fibi proximos Iudçoru Efaiam
factiquefunt Ciniphes in hominibus e inmetis. Hiere.qui cötra eorú vitia fcripfere ite gra
Pediculoru( inquit ) innumera multitudo tia Deipræueniété, quæ nullinegaturiux
Genebrar. Ægyptiis
pullulauit.Ide ter et Genebrar. ta illud Iob.Super quem nonfulget lume illius? Iob.25.
Oleafter.
fuper Pfal.104 .& Hieron. Oleafter fuper Quod fi adhuc roges quare non dedit il-
Exo.8.Et quidé vox Hebræa Chinim ad lis Deus efficax auxilium?refpondent do
culices & pediculos indifferens eft. Vnde &tores fcholaftici , fatis effe dediffe illis au-
lanfen.
Ianfen.in Pfal . 104. vtrunque indifferen xilium fufficiens , quo fi bene vbi fuiffent
Pp 2 nec
CIRCVNCISIO .
nec libere illud repuliffent, dediffet illis fi- & temploru, eft idolatria deftrueregētiū,
(ne dubio efficax auxiliú iuxra Theologi- quodfacturos Apoftolos prædixit Efai. Efal. 27,
cum axioma: Facienti quod infe eft Deus non Superhisdimittetur iniquitas domus Iocob. Et
Aug.
denegatgratiam.v.g.vt(inquit)Aug.lib. de ifte omnisfructus eius,ut auferatur peccatu eius
gratia & lib.arbit. Deus dat auxilium fuf- quiapofuitomnes lapides altaris , ficutlapides
ficiens peccatori,vt oret,ieiunet,& eleemo cinerisallifos.Non ſtabunt luci:& delubra.vbi
Hierony.
fynasfaciat fi poteft,iſti enim comites iu« Hiero.præteritu poluit,pro futuro ponet
uant orationem vt petat peccator auxiliu interpretatur. Vt fit fenfus. Dimittetur
efficax,quod fi petierit cum conditions- peccatu Domui Iacob,Crucifixionis Chri
bus requifitis accipíet:Quia omnis qui petit fti,quia per filiosfuos Apoftolos deftruct
accipit. Matth.7Sed fi adhuc roges quo- lapides idolatriæ gētiū in toto orbe , trini
modo Chriftus defuturo contingenti ab tatis notitia introducens juxta illud Mat- Matth,vlt!
folute dicit:In cilicio, cinere, pœnitentiā th.Euntes docete omnesgentes, baptizantes cos:
D.Thom. egiffent .Ad hoc refpondent D. Thomas, innomine patris & filij & fpiritusfancti.Eo-
Remigius, in commentariis huius loci,Remigius , &
Abulenfis. dem modo Cyrillus qui ad hoc allegat il- Cyrillus.
Abulenfis, in effentia diuina quam filius lud Rom. 11.Cum plenitudo gentium intra-
Dei clare intuebatur cunéta effe certa,qua uerit tunc omnis Ifraelfaluusfiet.
dam certitudine infallibili, etiá quæ apud CAPVT 1XXXVII.
nos futurafunt contingentia fciebat, ergo
Circuncifio , ircuncidere .
Deus fcientia fimplicis intelligentiæ: fita
M le auxilium Tyrij & fidonij accepiffent, IRCVNCIDERE dicitur He-
Cbraicè Mol.vt habes Gen. 17.Circu מול
infallibiliter ad poenitentiam , libere ta-
men refipuiffent. cidetur ex uobis omne maſculum..
3 Incinere aliquid redigere eft deftruere Circucifio vt (inquit ) damafcenus erat I
Ezech.28. & defolare fic apud Ezec.de fuperba Tyr. abcifiopraputij,ideft pelliculæ fummita Damafcen.
Dominus dicit : Dabo te in cinerem . Et in tis,mebrivirilis ,in fignü diftinctionis If-
Amos.2.
AmosSuper tribusfceleribus Moab , &fuper raeliti populi à gétibus, ex pacto Deifa-
quatuornon conuertam eum ,eo quod incenderit &to cu Abraham Gen. 17. & cũ pofteris Gen.17.
offa regis idumea ufque ad cinerem.In quo vt eius,vbi precipiebatur:Infans octo dieru cir
Hierony.
Hieronymus ait oftendit fe Deus omniu cücidetur. Hoc pręceptu filius Dei obſer
creatorem , qui iniuriam gentilis populi uauit quãdo : Vocatum eft nomen eius Iefus, Luc.a.
contra gentilem regem Idumæum filicet, ideft Saluator,vt oftéderetur, ipſum eſſe
vlcifcitur. Quod fi punit Gëtilē, qui odio cuius virtute circuncifi remiisionem origi
gentile habuerit, etiam defunctum : quo- nalis peccati recipiebant.
modo puniet Chriftianos qui odio habēt Quomodo auté circucifio peccata dimit
2
Matth-5. inimicos fuos contra præceptum illud :Di teret & gratia conferret iuftificante quæ-
ligite inimicos ueftros.Item effe ficut cinere rut doctores in 4.fent, Certuauté eft re-
Malac.4. fubpedibus.Eft omnino perire , fic de im miflone originalis paruulis cotuliffe cum
piis dicitur apud Malach.Cu fuerint impij gratia iuftificate,adultis verò etiã actualia
2. Pet. 2. ficutcinis,fubplanta pedum ueftrorum.Et Pe- remififfe, vt afferit D.Tho. 3.p.q.71.ar.4. D.Thom.
trus ait:Ciuitates Sodomorum in cinerem redi- ceteru difficultas eft, An virtute operis o-
gens. Vndead mortis memoriam , & ad perati ipfi' circucifionis , an verò ex folo
propriæ infirmitatis cognitionem,fepe in pacto diuino hoc fieret? De quo quidquid
fcripturis homo cineri comparatur. Sic ali, fenferint, fententia D.Thom. magis
Regula. Abraham ,Loquar ait,ad Dominum meũ , quá mihi probatur loco citato. Videlicet non
Gen. 18.
uisfim puluis, & cinis. Et Iob. 3. Memo- virtute quidé circucifionis , operis q aiūt,
Sap.2 .
ria ueftracomparabitur cineri, & fapiens ait: operati.fed ad prefentia eius, virtute pa-
Ecclefi.10. Extinctus cinis erit corpusnoftrum. Et in Ec- &ti diuini, ex fide Chrifti,& propter meri
Ifai. 33. clefia: Quidfuperbis terra & cinis.Itē in Ifa . ta eius preuifa gratia conferri confueuiſ
Erunt populi quafi de incendio cinis.Ideo in fe fe, Quia vt definitu eft Concilio Florenti Cócil . Flor.
ria.4.cineru in memoria mortis & pœni no & Tridentino fola noue legis facrame Con, Trid,
tetiæ fignum Ecclefia cinere fignat fide- ta efficiunt quod fignificat,ideft gratia, ve
lium froutes. tera verò non item. Vnde Gal. 5. Si per
4 In cinere ponere lapides altaris,lucorű legem iuftitia gratis Criftus mortuus eft.
Eft
CIRCVNCISIO . 299
Con.Araufi Et Concil.Araufiano Can. 16. & 2 1. di- Circucifio dicitur ab Apoftolo fignacu
citur. Si fecundum legem alicui continge lu iuftitiæ fidei,vbi Hiero.Signaculu ( in-
ret iuftitia , fine caufa & fruftra Chriftus quit) accepit illius iuftitiæ qua eius fides 5
loan:1: cuadhuc praputiatus effet meruit.Perfe- Rom.4.
veniffet , vt moretur. Sic Ioan ait : Lex
per Moyfem data eft :ueritas autem & iuftitia, eta enim fuit fides eius:ita vt fignaculum Hierony,
per Iefum Chriftumfacta est. mereretur.Semper enim res plena figna-
3 Cæterum rogare quis poffet quare fo- tur, Hæc ille. Alludit autem ad Epifto =
Jis mafculis data fuerit circuncifio, cum fæ lam , librum , picturã,& fimilia , quæ cum
minæ quidem non minus quam mares in perfecta fuerint ab autore fignatur. Hinc
originali peccato nafcantur? Ad quod ex probat Apoftolus fidē & iuftitia Abrahæ
pedita refponfio eft : propter peccatum ante circücifionemfuiffe præftantem : ne
Adæ pofteros eius in originali concipi, que ab ea fubinde dependiffe vtpote an
non propter mulieris culpam : quæ licet tiquiore illa,& fic effe credetiu patre,tá in
peccaret , virò fine peccato perfeuerante, incircucifione qua in præputio . Sic expli
immunes plane à peccato nafceremur.Vn cat Chryfoft.Theodoret.Theophy . & D.
Rom.s: Tho.quiaddit in comētariis , circunfione
de in Epift.ad Rom . Legimus, per unum bo-
minempeccatum intrauit in mundum. Quam vitra fignüfuiffe quoque iuftitiæ Abrahæ Chryfoft.
obrem non fæminis quidem , fed viris in duobus modis. Quia credebat peccatu à Theodoret,
Theoph.
dicta eft circuncifio. Habebant autem fæ Deo remitti, & refecari, ficut fuperflua ca
mellæ remedium fuum : videlicet oblatio to refecabatur. Præterea fignü erat multi
nem , qua Deo ficut in lege nature offere plicationis feminis fui ficut ftellas cæli,
bantur,quo etiam remedio faluari pote- fecundum promiffa Dei , quia refecatio
rat in lege puer, qui fine circucifione forte. praputi ad generatione iuuat. Denique
Hugo Vict. ante die octauu moriebatur. Quia vt Hu- fignü erat Chrifti ex eius femine pura car
go tenet, non licebat illis octauum diem ne & ab omni fuperfluo munda nafcituri.
à lege præfcriptu præuenire , ficut neque Cicücifione aliqui etia cum lege gratiæ
hodie Iudæiprçuenire audent. Vnde non neceffaria putabat ad falute Apoftolis ad
Magifter Se erat in hoc,quod Magifter in.4.dubitaret. huc viuêtibus.vt legimus Act. 15. fed cō 6
ren tia.
Circuncifio ergo lege præcepta , cum trariu in Cöcilio tuc Apoflolico, decretū
Act.is.
4 effet opus falutis , non erat inter opera fer eft.Ita tame vt aliquo tépore dum adhuc
uiliaconnumeranda , ideo in Sabbato fie Synagoga cuhonore fepeliretur , circuci
bat , fi Sabbatum quidem effet octauus fio Iuda is no quidē vt neceffaria, fed ad
dies natiuitatis . Eadem quoque ratione corü confolatione permitteretur:gêtibus
cum Dominus corpora fimul animas que autem nullo modo indicta eft : vnde. 1 :
fanaret, non violabat diem Sabbati, quam Cor. 7. Circuncifio (inquit) Apoftolus :ni- 1.Cor.7.
uis in Sabbato curaret : quod ignorantes bil eft ,& præputiu nihil eft ,fed obferuatio ma
Pharifæi ftulte damnabant filiu Dei ideo datorü Dei.Ite circuncifus aliquis vocatus
Joan, 7: dixit eis : Propterea Moyfes dedit uobis circun eft.no inducat præputiu:in præputio ali-
cifionem. Nonquia Moyfi eft circuncifio,fedex quis vocatus eft,no circucidatur. Preterea
patribus.Siergo homo circuncifione accipit in Getilibus fcribit Paul.Ecce cgo dico uobis, Gal.s
Sabbato,ut nofoluatur lex Moyfi, mihi indigna quema fi circücidamini , Chfs uobis nihil pro
mini,quia totu hominē faluumfe in Sabbato? deft.Super que locû Hiero.poteft ( inquit) Hierony.
Quod ita explicat Chryf, & Cyrill. vide aliquis dicere contrarius eft hic locus illi,
Chryfoft, licet cu circücifio no fit ex Moyfe , vt po-
Cyrillus. quod Rom.2.fcribitur : Circuncifio quidem Rom, 2 .
te quæ multo prius qua ille nafceretur, da prodeft,fi legem cuftodias,Quod hac reſpon
ta eft Abrahæ, nihilominus tamē no vio- fione foluitur,illud ad Romanos fcribi lu
lat lege de obferuatione Sabbati, quamuis dæis ad fidem conuerfis , qui inter genti-
fiat in Sabbato, multo ergo minus miracu les erant, & hoc egit Paulus vt neuter po
lofum opus à mefactu in Sabbato , violat pulus offenderetur, hoc eft vt gentiles no
lege Moyfi. In circucifione quippe vna circunciderentur, nec Judæi præputiù ad
fola ratio milita , falutis animæ pueri , in ducerent. Ad Galatas autem folum lo-
meis auté miraculis pluresplane rationes quitur his qui crediderant ex genti-
funt. Quia fupernaturali virtute fiūt, & in bus , &c. ideo fub dit. Nam in Chriflo
falutecorporis & animæ , & à Dío legis. Iefu neque circunfio aliquid ualet , neque
Pp 3
præpu-
CIRCVNCISIO .
præputium fed fides quæ per charitatem 19.1ubilafilia Hierufale . Ecce rex tuus uenit ti-
operatur.Hæc Hieronymus . Secundum bi. Quamuis Ambrofius & Chyfoftomus Ambrof.
hanc ergo regulam Paulus Timotheum , extendant promifsiones patrum non folu Chryfoft.
qui ex patre quidem Gentili, de matre Iu ad Iudaos , fed etiam ad omnes gentes.
dæa natus fuerat,circuncidit.No quia ne- Sic enim promiffumeft Abraha :lafemine Gen.12.
ceffarium effet fed caufa dicta. tuo benedicentur omnesgenies.
Pp 4 hanc
CIRCVNDARE .
hac vefte fponfæ cepit contexere,quádo : quod verbis docent,exëplo confirmant, &
Luc.2, tales apparent in fermone , quales funt in
Paftoresuenerutfeftinates,& rurfus: Ecce Ma
gi ab Oriente uenerunt.Item Simeon & An- opere.In quofenfu Salomon ait: Mifericor Pro.3.
Matth.z.
na prophetiffa. dia ueritas non te deferant,circunda eas quitu
7 Circundare virum foemina dicitur, ri tuo , ideft fermone & cpere eas retine Matth.s.
quando fola fine viri confortio concipit fi iuxta illud: Qui autemfecerit& docuerit :hic
lium Dei Hier. 31.Nouum creauit Dominus magnus uocabitur in regno calorum. II
fuperterram:fæmina circumdabit uirum. Ita Circudabutcu,fubaudi Behemoth : falices Iob.40.
Hierony . torrentis,Iob.40 fub ty po Elephantis qui
de virgine Deipara exponit Hierony.
quæ fine opere viri concepit filium Dei, fub vmbrafali cũ requiefcit, diabolus defi
qui ętate infans,fed perfectione vireterat. gnatur qui inter homines otiofos & fine
Luc.1 . Dequo Lucas:Spiritus fanctus fuperueni & truge, quales falices funt,per quietem dele Hierony,
Matth.1. in te,& Matthæus :Inuenta eft in utero habens &tatur,vt exponut Hierony. & Greg. hoc Greg.
Luc,IL,
Aug. de Spiritu fanéto.Sic explicant Aug. ferm . loco vnde Dominus ait apud Lucam: Cum
Cyprianus. 5.de natiuitate Chrifti: Cyprianus fer. in fpiritus immundus exierit ab homine , ambulat
Lyran . natiuitate Domini.Item Lyranus hoc lo- perloca aridaquærens requié,& non inueniens,
Vatablus. co, & Vatablus ,& R. Heccados hunc lo- ait,reuertar ad domum meam, & c . inuenit ea
R.Hecca.
cum de Meſsia exponit.Fæmina circun- uacantem,ideft otiofam. I2
dabit Ghibor.Ideft virum fortem ac po- Circudare fibi legem Dei quafi coronā,
tentem.Eodem modo R.Hunna.vt refert fummam denotat venerationê eius & ob
Iob.31.
Galatinus. P.Galatinus lib. 7. de Arcanis cap. 14. feruantiam.Iob, 31.Et librumfcribat ipfe qui
& lib.8.cap.2 . tudicat,ut inhumero meo portem illum , & cir
8 Circundant Ecclefiam varij ordines fa cumdem illum quafi coronam mihi. Quia vt Greg.
crorum hominum Deo miniftrantium fic (inquit)Greg filex fuper humerum recte
Zach.9. Dominus ait apud Zach. Et circundabo do- portatur in opere,coronat caput operan-
Hierony. mum meam de his qui militant mihi , vbi Hie- tis quafi diadema victoriæ , iuxta illud Matth.19,
ronymus exponit circundabo Ecclefiam Matth.Si uis ad uitam ingredi,ferua mandata.
meam,de his qui miniftrant inihi in variis Iniquitas calcanei mei circundabit me
Matth.23. minifteriis,de quibus apud Matth : Ecce Pfal.48.vide in Verbo Calcaneus.
ego mitto ad uos Prophetas,& Sapientes,&fcri ¶ Quia circundediſti me carcere. Iob. 7.
Luc. 6. bas,& Luc.6. Vocauit difcipulosfuos , & cle- Vide Career.
Luc.10 . git duodecim ex ipfis. Item:Defignauit Domi- CAPVT IXXXIX.
nus alios feptuaginta Duos. vel loquitur de
præfidio Angelorum de quibus Lucas: Et Circunducere.
Luc.2.
facta eft cu Angelo multitudo cæleftis exercitº.
Circundare eft interdum dolo vel frau IRCVMDVCERE di
defertum:
CIRCVIRE , CIRCVITVS . 38 i 97.
defertum:donec confumeretur uniuerfa genera-
tio,quæfecerat malum in confpectu eius.Deni- CAPVT Xċ
Exo.13. quene reuerterentur in Ægyptu Exo . 13. 1
3 Circumduxit Spiritus Domini Eze.
Circuire, Circuitus.
Ezech. 37. chielem per campum mortuoru ofsibus
plenum, quæ coram oculis eius refurrexe
Theodo. runt.Neque vifio corporalis fuit vt notat IRCVIRE circui
Lyra. Theodoretus , fed imaginaria & rurfus uit & circundedit He-
Vatab. Lyranus & Vatablus non de refurrectio braicè diciturCog lob
ne mortuorum in die finális iudicij , fed 26. Vnde circulus di=
de liberatione populi Iudæorum à Baby citur Chogdicitur etiã הוג
lonica feruitute intelligendum effe dicut, circuire lacaph. ག:
Hiero. Circumire , & cir I
idem ante eos Hieronymus tenuit . Item
Theodo: etiam Theodoretus , qui tamen putat re- cundare differunt, quoniam dicimus Her
furrectionem mortuorum finalempropo cules circuiuit terrain ,non autem circum
fitam fuiffe Prophetæ vt intelligeret faci dedit , & anulus circundat digitum , non
le futurum effe Deo captiuitatem populi autem circumit , circumire autem varia
Joan. S relaxare , cui tam facile effet mortuos il- fignificat . Aliquando enim idem valet
los fufcitare. Vndeapud Ioann.dicit : Ve- quod cingere 3.Reg. Vbi de Labio ma .
3.Reg.7.
niet hora , & nunc eft quandó omnes qui in mo- ris fufilis ait: Sculptura ,fubterlabium circum
numentis funt audient uocem filij Dei , & qui ibat illud: Ideft cingebat. Vnde & circuitus
audierint uiuent , & rurfus : Omnis qui ui- in eodem fenfu , pro margine ponitur in
loan.11.
uit,& credit inme etiáfi mortuusfuerituiuet. Exod. Vbide menfa panum propofitio- Exo.25
Circunducere mulieres à quibus fu- nis ait : Faciefq;fupra coronam per circuitum.
4 ftentarentur mos fuit Apoftolis per totu Significat etiam confiderare, fic in Gene . Gen.14
orbem predicantibus ,ne populos quibus Egreffus itaque loseph ad terram Ægypti, cir-
prædicabant grauarent, vnde Paulus : No cuiuit omnes regiones . Ideft cöfiderauit eas
1.Cor.9.
habemus,inquit,poteftatém mulieremſororem dil geter,& luftrauit oculis : Eft etiam prę
circunducendi,ficut cæteri Apoftol ? Quidam terlabi:ficut de fluuio Geon,ideft Gange
dixerunt Apoftolos vxores duxifle cum fecundum probabilem fententiam dici- Genç.2.
ad prædicandum pergerent, contra quos tur:Circuibat omnem terram Heuilath . Ideft
Hieronymus fuper hunc locum fcribit. Indiam præterlabebatur,neq; enim opus
Hierony.
Non dixit,inquit, mulieres ducendine de eſt ad veritatem huius fententię ,vt totam
vxoribus diceré putaretur ,fed circumdu omni ex parte circumcingeret. Eft etiam
cendi per prouinciis , quæ neceffaria de vagariad infidiandum ,ficut Satan Domi
fuis facultatibus miniftrarent . Hæcil-
no dixit apud Iob: Circuiui terram : & per job.i
Ambr. le . Et Ambrofius mulieres ait , defide- ambulaui eam.Ideft Vagatus fum infidian-
rio doctrinæ dominicæ , & virtutis cu- do per eam quod quamuis circulum non
pide Apoftolos fequebantur: & fumptus faceret , fed ad libitum tranfiliret verum
miniftrabant , &feruitia , que fimul Chri érat.
Haymo. ftum fecuta funt Luc.2 3.Idem Haymo, 2
Significat etiam comprehendere per
Theoph. Theophylactus quoque foeminas locu- effentiam,prefentiam , & potentiam, ficut
pletes fuiffe ait, quæ miniftrabant Apo- fapientia Dei dicit in Eccli. Gyrum cæli eir Eccl.246
Theodo . ftolis , idemtenet Theodoretus, item Ly-
Lyranus, cuiuifola. Quod duobus modis poteft in-
Gloffa. ranus , & Gloffa. Fœminæ igitur huiuſ- telligi,vel comprehendi cælum fummum
modi certifsimè credebant dicenti Do- fola,fine indigentia 'alieni auxilij , & fine
mino apud Mattheum : Thefaurizate uobis minifterio Angelorum aut creaturarum,
Matth.6: thefaurosincælo, & hoc quidem modo non excludit, quin
Circun ferre,vide in verbo Mortifi Angeli pofsint circuire omnes celos.Vel
catio, & c. De qua Paulus : Morti- quod probabilius eft fecundum Lyranu Lyran
ficatione Dni noftri Iefu Chri- omnem creaturam excludit quantum ad
fti in corpore noftro modum comprehendendi per effentiam
circumferentes . gyrum cæli,& per potentiam, qua poteſt,
-32 i.Cor.4. vbiq; cu patre,& Spiritu fanéto fola ope
Pp $ rari.
CIRCVIRE . CIRCVITV S.
rari.Quod quiaRegulus ille cuius filius in tuit. Sic Ecclefia ex gentibus quærebat
firmabatur Capharnaum de filioDeinon fponfum, quæ quidem in Magis ab Orie
dun credebat,dixit ei : Defcende priufquam te venientibus Hierofolymam ad inqui
Ioan.4.
moriaturfilius meus.Quamuis poftea: Cre- rendum Chriftü reprefentatur.Sed prius Matt. 2
didit ipfe , erdomus eius tota. Stilicet quod fponfus occultis infpirationibus quafiuit
ftans Chriftus in terra,gyrum cæli cōpre- fponfam,& pulfauit eam , vt furgeret ad-
henderetfolus. quærendu. Vnde Salomon ait defapien Sap.6.
3 Circuitus aliquando fignificat quod tia quæ filius Dei eft: Dignosfe ipfa circuit
oculis luftratur , Gicut de Man dicitur in quærens.
Exod.16, Exod.Erat per circuitum caftrorum.Ideft in Item in bonum dicitur, apud Efaiam, 6
confpectu caftrorum , fignificat etiam vel Tyro ad Alexandro Magno deſtructæ,
affiftentiam honoris caufa, vel cuftodiam & poftea tandem reædificata: Circuiciui- Efai.23:
corporis alicuius . Prioris exemplum eft, tatem meretrix obliuioni tradita. Ideft quære
Pfal.88 . Pfal. Deus quiglorificatur in Concilio Sandi9 – Deum per pœnitentiam vt cxponit Hie- Hierony.
rum:fupple Angelorum :magnus & terribi- ronymus,quod Tyrus fecit tépore Chri-
lisfuper omnes qui in circuitu eius funt. Ideft fi.vt Lyranus ait,quando conuerti cæpit Lyranus.
qui reuerenter afsiftunt ei. Exemplum ve in Chananæa de finibus illis egreffa, fic iu Matt.15 .
2.Para,23. ro pofterioris,in Paral . Conftituitque omně git etiam Efaias : Et benecane, ut memoria tui
populum ,& c. percircuitum Regis. Ideft ad. Jit.Vfque adeo autem bene cecinit Tyria
cuftodia Regis, denotat etiam errorem iti mulier Chananæa in auribus faluatoris ,
neris , per longifsimos viæ circuitus Io- vt dixerit ei: O mulier magna eftfides tua,tūc
fue.s.Defignat quoque infatiabilem no- capic impleri in Tyro: Et erunt merces eius
cendi cupiditatem, & calliditatem. fanctificatus à Domino. Quia hæc mulier fi-
4 Vt explicant Theodoretus , & Gene- de viua, & oratione humili mercata eſt
Theodoret. hrardus illud Pfal.1 1.In circuitu impij am- regnum cælorum.
Genebr. 7
bulant , ideft omnem mouent lapidem vt Præterea de diligenti hæreticorum in Ezech.39.
Pfal.11 .
noceant ,fic Pharifæi quando rogabant fi quifitione dicitur.apud Ezech. Circuibunt
Matth.22 . lium Dei : Licet cenfum dari Cæfari. Item peragrates terram : cumque uiderint os hominis
quando dicebant: Hec mulier modo depre- ftatuent iuxta illud titulum, donecfepeliant illu
Hiero.
Ioan.8. henfa eft in adulterio , vt anlam inde cape . pollintores.Vbi Hieron. eligentur, inquit,
Vaticinium
rent calumniandi, ficut alias pafsim , imi- Ecclefiaftici viri, qui hoc habeant fludij,
1.Petr.5 . de Inquifi-
tantes Satanam , de quo Petr. 5. Aduerfa- nequid in terra maneat fordium priftina-
rius uefter diabolus ficut leo rugies circuit que run,& infra fi in aliquo loco os hominis , 1tione bereti
cæ
rensquem deuoret. In quo fenfu defatelliti- ideft duritiam hæretica prauitatis vide- ca prauita-
tis, &puni
bus Saulis quærentibus necem Dauid ex rint remanfiffe , ponent circa illum titu-
tione.
Janfen. ponunt Theodoretus, Ianfenius, & Vata lum,vt poftquam notati fuerint , qui hu
Theodo .
blus, illud Pfal. Conuertentur ad uefperam,& iufmodi funt,tunc vel emendentur, vel fe-
Varab,
Pfal.5 8. famempatientur ut canes, & circuibuntciuita- peliantur cum Gog.Hçc Hierony.Et cer
Genebr. tem. Sed Genebrardus vaticinium putat telicet Scytharumi Regemfuturum Gog
Hierony. effe de Iudæis per totum orbem difperfis dixerimus, non tamen dubium eft , quin
Auguſt. poft necem Chrifti , in qua expofitione hæreticorum protector futurus fit . Ideo
Gloff
Beda. confentiunt Hierony.Auguft . Gloffa , Be Catholici magis eu , & fatellites eius ca-
Mátth.7.
da ,Haymo,Cafsiodorus fecundum quos uere debebant iuxta illud Matth . Atten-
Haymo,
Cafsfodo. hoc loco circumire eft folicite quærere fa dite à falfis Prophetis, &c..
8
lutein,in fine mundi per ciuitatem , ideft Circuibunt quærentes uerbum Dei,& non in
per totum orbem ad vefperam , ideft in fi uenient.Legimus apud Amos.Quod Hic- Amos.
nemundi. ronym. & Lyra.dici putant de Ephraim, Hiero.
Lyra,
Sic in bonum accipitur Canti. 3. Vbi & decem tribus Ifrael , quæ cum noluif.
5.
Cant.3 . fponfa dicit : Surgamer circuibo ciuitatem , fent audire Prophetas ,Eliam, Helifæum ,
peruicos, plateas : quæram quem diligit ani & alios ,poftea funt ab Affyriis in Sama-
Gloff. mamea.Vbi Gloffa. Quæfiuit , inquit, plu ria ta grauiter obfeffæ , vt quæfierint audi
rimo labore mundo peragrato , philofo- re verbum,& oraculum Dei neque habe-
phorum fapientium verbis difcufsis,& ni re potuerint.Quod etiam accidit habita-
hil certum de via veritatis addifcere po- toribus Hierufalem, quæ à Romanis ob- )
fella ,
CISTERNA . 302
feffa, nullum à Prophetis oraculü habuit. quit,munus tuum ante altare, & ibi recordatus
Matt. 23. bed impletum eft in illa, quod apud Mat fueris , quodfrater tuus habet aliquid aduerfum
thæum Dominus dixit: Ecce relinquetur uo te, ec . Vade prius , & reconciliare fratri
bis domus ueftra deferta. Et certe fiti verbi tuo,& c.Sic in Apoc.fancta animalia in cir Apoc.4.
Dei mortui funt,qui audire noluerunt cla cuitu plena funt oculis , vt omnia circus
f loan.7 : mantem. Qui fitit veniat ad me, & bibat. pecte faciant,& præparent fe ad oratione
9 Circuire in platea eft corü quos mæ- & ad facrificium altaris, ne ficut Iudas in
Eccli.vlt. ftitia reddit inquietos,& follicitos, fic Ec lethali communicent corpus Chrifti.
cle.Et circuibunt in platea plangentes. Quod Circuire Goata dicitur Ecclefia Hie I I
Hierony. in obitu mortui fieri notat Hieronymus, rem. 31.Et adificabitur ciuitas , & circuibit Hiere.31,
ad cuius funus cognati , & amici circum Goata.Septuaginta pro Goata vertunt la- |
Eccl.39 . curfitant in platea, & lachrymantur . Sic pides electos , & Hieronymus exponit Hierony.
Ioan. 11. Eccli.ai Supra mortuŭ produc lachrymas , & effe lapides viuos iuftos &fideles , ecclefię
defuncto Lazaro: lachrymatus eft Iefus. Cir filios electos , quos circuit , & protegit
cuire autem per fepes , fugientium eft , & Ecclefia, vfque adeo , vt de tempore An-
latibula querentium . Sic de captiuitate tichrifti Dominus dicat: Sed propterelectos
Hier.49.
Ammonitarum à Chaldæis predicit Hie breuiabuntur dies illi. Quod orando impe- Matt. 24.
reinias: Plangite circuite perfepes. Admo trabit Ecclefia.
res autem pœnitentium eft , & iram Dei Circuire pro obfidere ponitur in 12
Luc.7.
fugere cupiétium . Sic mulier, quæ erat in Apoc.Vbi de militibus Gog dicitur:Cir- Apocaly.
ciuitate peccatrix , plages circuibat per fe culerunt caftra fanétorum.Vide in verbo Ca
Heb.11 .
pes, vfque dumftansfecus pedes Domini , fe- ftra .Et Pfalm . 1 17. in perfona Chriſti di Pfal.117.
pem humanitatis eius ,in qua lateret ,inue cit:Omnesgentescirculerunt me.Quod idem
nit. Denique fancti : circuierunt in melotis. eft atque illud Pfal. Aftiterunt reges terræ, Pfal.2,
Ideft fugientes , vagati funt per loca defer & principes conuenerunt inunum aduerfus Do
ta,latibula quærentes. minum: aduerfus Chriftumeius.
10 .
Circuire folebat circa altare vocifera
Pfal.26. tes adDeuqui hoftias immolabāt folēnes.
Sic Dauid feciffe dicit in Pfal . Circuiui & CAPVT XCI
Gencb .
immolaui hoftiam uociferationis.Vbi Gene-
Iofephus. brardus notat ex Iofepho li. 3. Antiquit .
Cifterna.
cap.decimo tertio quædam fuiffe folenia
facrificia,quædam vero priuata: in folen-
ISTERNA He
nioribus refonabant tubæ , & Catica pla
bra cè dicitur Bor כור
lentium, de quibus hic loquiturPropheta,
in priuatis non item: Præterea Talmudi- Exod . 21. fignificat ,
ci duplicia ponunt Kodafim , ideft ſancta & fepulchrum Pfalm .
quædam fanétorum quibus erat folenni- 7. & Ezech. 3 1 .
tas inftituta , in loco templi , & tempore Eft autem Cifter-
certo: alia Kalim fancta leuia, quæ offerri na quæ viua,ideft fca-
poterat extra templum , vt agnus Pafcha turientem aquam non
lis in domibus priuatis, fic & filius Deiin habet : fed imbres excipit per cannicu-
loan.13. los in ftillicidio pofitos , in tempore vero
Canaculo celebrauit feflu agni , &c . Sed
Lyra. ficcitatis caret aqua,ficut illa in quam Io Gen. 37.
Lyranus exponit Circuiui, & immolaui ,
frequentando loca diuini cultus.Myfticè fephfratres coniecerunt. Solet etiã Aſta
Hierony.
vero Hieronym circuiui confideratione, te frigidam aquam feruare .Sic Hiere. ait, Hier, 6.
omnes creaturas ,& pro beneficiis cantica Sicutfrigidafacit cifterna aquæ,fuăfic ifti friz
Auguft. gidamfecerunt malitiamfuam. Quærunt au-
gratiarum actionis edidi. Denique Augu
Gloff. ftin.quem fequitur Gloffa circuini prius. tem expofitores , quare cum Dauid defi-
circumfpiciendo nequid mali culpæ mi- derare fe dixiffet in prælio bibere de ci Quæftio.
hi ineffet , ficut miles ante prælium om- fterna Bethlehem, & tres viri fortes tran- 2.Reg. 23 :
nia explorat , & deinde immolaui , fic feuntes per caftra Philiftæorum tulerunt
Matth.s: apud Matt . Circuire iubemur omnes cor ei quam petierat aquã , noluit bibere? Ad
dis receffus ante oblationem : Si offers, in quod refpondet Angelomus antiquus Angelomus
autor
CISTERNA , CITHARA.
autor his verbis , Culpam concupifcentiæ non ualent aquas.Vbi Hierony. Gloffa,Ly Hierony,
Gloffa.
mactauit per pœnitentiam reprehenfio- ranus,Vatablus , & Theodoretus , dicunt
Lyran.
nis fuæ. Ideo libauit aquam illam Do- Deum quidem comparari fonti viuas a Vatab:
nuino , Hæc ille. Vide autem profectum quas fcaturienti bonorum omnium pe- Theodo.
Dauid qui de vxore aliena vfurpata vfq; rennium, Idola verò cifternis, que non ha
adeo compunctus remanfit , vt neq; aqua bent aquam nifi aliude prouenientem , &
bibere voluerit cum periculo militum alla fi fuerint difsipata hanc etiam perdunt,
Match.3: tä,vt iuxta Matth. Fructusfaceret dignos po fic idola pulchritudinem habent additi-
nitentiæ . Et fibi quafi violentiam inferret tiam, & hanc facile tempore perdunt.Ta-
Matth.11. quia:Regnum cælorum uim patitur: & uiolen les etiam funt mundani inimici Crucis
Matt. 16.
urapiunt illud. Denique Dominus ait: Si- Chrifti quorum Deus venter eft, quiter-
quis uult uenire poft me, abnegetfemetipfum. rena fapiunt , fecundum Apoftolum, qui
2 Bananias legitur in medio cifternæ voluptatibus , & bonis temporalibus fo-
occidiffe leonem tempore niuis . De quo diunt cifternas difsipatas, quæ continere
2.Reg.23.
1.Para.11. Iofephus lib.7.Antiquit . cap. 1 2. fic ait. non valent aquam , víque adeo, vt diues
Iofepho. Quadam tempeftate cum ningeret, in pu epulo poft mortem in flammis gehenne Luc . 16:
teum lapfus incidit leo. Erat autem puter neque guttam aquæ habere potuerit , fed
orificium anguftum, & niue plenum, nul- de hoc fatis.
lum ergo egreffum videns leo rugiebat,
Bananias autem audiens beftiam procla- CAPVT XCII.
mantem , dum iter tunc agerct,in puteum
defcendit,& baculo quem portabat in ma
Cithara.
nubeftiam repente proftrauit . Hæc ille.
Quamuis autem hoc fortitudinis opus ab
fcriptura laudetur, laudabilius autem eft, ITHARA Hebrai
כנר
& majus fortitudinis fignum iram extin- cè dicitur in fcriptura Ci
guere , omnibus leonibus crudeliorem , nor Gene.4. Pater canen-
maximè quando nuc niue iniquitatis om tium cithara.
nia replentur : Alioquin omnis qui irafcitur Cithara inftrumentü I
fratri fuo,reus erit iudicio. Eft & laudabilius eft muficum quod alio
Matth.'s . inueteratum odium profternere, iuxta il no:nine Lyra vocatur,
quam Hieronymus afferit effici in modu Hiero.
lud:Diligite inimicos ueftros.
Rotafuper cifterna cofringitur per me Delta A. literæ cum chordis viginti qua
3
Eccli.12 . taphoram in mortehominis , de qua Ec tuor,& per digitos variis vocibus tinulif-
cli.Confringetur rotafuper cifternam, & reuer que ictibus in diuerfis modis concitari.
Hierony. tetur puluis in terramfuam. Vbi Hieronym. Fuit autem Tubal pater canentium citha
Gloffa. Gloffa ,Lyranus , & Vatablus , rotam in- ra ,& organo , in Genef.4. in Hebræo eft Gen.4
Lyranus, telligunt humanum caput,puteum vel ci- pro cithara Cinor , quæ vox in plurali
Vatab.
fternam cor. Vtaute rota haurimus aqua habetur Pfal. 137. Infalicibus in medio eius Pfal.137 ,
ita ex vitalibus cordis fpiritibus omnes fufpendimusorgana noftra . Vbipro organis
fenfus capitis vigorem hauriunt . Attrahit eft Chinorothenu citharas noftras , fed.
enim caput à corde vires fpiritufque vita vulgata pro eodem accipit organa , & ci-
les ,quod ceffat in morte . Hæc Vatablus. tharas.Porro Gene. 4. Organa dicuntur
Cæterum ficaput noftrum, quod Chri- Hagab ab eo quod infuffiando redditur,
ftus eft, nobis per gratiam, & bona opera fonus. Decithara lege epiftola Hierony- Hiera
referuemus,caput humanum etiam in pul mi ad Dardanum de diuerfis generibus
Luc.21 , uerem conuerfum gloriofe refurget , in cu- muficorum , vbi habet quæ fupra retuli-
ius fpem Dominus dicit electis : Refpicite, mus Tomo.4. Sed alia cithara duplo mi-
leuate capita ueftra , quoniam appropinquat nor cft,de qua idem Hierony.fuper illud
Pfal.1321
redemptioueftra. Pfal.Confitemini Domino in cithara,in Pfalte-
4 Cifterne difsipata dæmones per me- rio decem chordarum pfallite illi.Sex dicit ha
Hier.2.
taphoram appellatur , & idola apud Hie bere chordas ,& in parte inferiori concaui
rem. Dereliquerunt me fontem aquæ uiuæ , & tatem ad fonum.Pfalterium autern conca
foderuutfibi cifternas difsipatas,quæ continere uum effe in fummo. Idem fuper eundem
Pfalmum
CITHARA .
303
Augu Pfalmum docet Auguftinus .Vnde myſti dixi uobis, triftitia impleuit cor ueftrum .
ce in cithara confitemur , quando carnis : Profperitatis quoque impiorum ci-
5
appetitum, & quinque fenfus mortifica- thara typus eft lob. a 1. Tenent tympanum, Iob.21 .
Hiero.
Matth :16. mus,vt Hieronym.ait, iuxta illud Matt. citharam,& gaudent ad fonitum organi :du-
Siquisuultuenirepoft me abneget femetipfum. cunt in bonisdiesfuos, & in puncto ad inferna
Et inpfalterio pfallimus, quando conteni defcendunt . Idel profpere viuunt , & fine
luc.10. plationi vacamus, ficut Maria : Que opti- anguftia in puncto moriuntur,ficut expo
2 mam partem elegit. nunt D.Thomas, Lyranus , & Vatablus , D.Tho,
Quæri autemfolet quid fibi velit quod Hinc quiefcere fonitum citharę eft finem Lyra,
1.Reg.16:dicitur : Quandocunque fpiritus venire profperitatis huius vita. Sic de Ty Vatab.
1.Reg.16.
Dominimalus arripiebat Saul , Dauid tollebat ro vaftanda apud Ezech.dicitur: Quiefce- Ezech.26
citharam,erpercuciebat manufua,& refocilla- refaciam multitudinem Canticorum tuorum,&
Jofephus.
batur Sauler leuius habebat . De quo Iofe= fonitum cithararum tuarum . De fine quoque
mundi fecundum Hieronymum prædi- Hierony. Efai.24
phus ait lib.6.Antiquit.cap. 10. Saul au-
tem quædam paſsiones , & dæmonia re- cit Efaias : Quieuitfonitus lætantium conti-
pente comprehenderunt, fuffocationes ei cuit dulcedo cithara . Denique de voluptuo Efa.j.
& anguftias inferentes , iufferunt autem fis, & mundanis dicit Efaias alibi :Cithara
vt cum eum dæmonia inuaderent,aliquis Lyra, & tympanum in conuiuijs ueftris, &
ftas fuper caput eius pfalleret,& hymnos opus Domininon refpicitis,& c. Quod vt Hie Hiero.
Beda.
diceret. Hac Iofeph,fed Beda fuper hunc rony.ait illis quadrat qui delitiis occupati
locum,neque putandum eft, inquit,citha- ex creaturis non intelligunt creatorem,de
ramillam quamuis dulcifsime reſonantë quibus Dominus dixit Apoftoli : Et hæc Ioan. 16;
tantæ potifle virtutis exiftere , vt fpiri- facientuobis quia no nouerunt patrem neq; me.
tus pelleret immundos.Sed figurafanctæ Sic exponunt Cyrillus hic,Ambrofius li. Cyrill.
Crucis in cithara , dæmonis iam frange. de Elia & Ieiunio.ca.5. & lib.de Naboth, Ambr.
Bafil.
bat audaciam cũ Pfalmis pafsionis Chri cap. 3.Bafilius Homili.contra Ebrietatë
Ioan.12. Origenes
fti,de quo Dominus ait , apud Ioannem : Origenes lib.7.contra Celfum.
Nunc princeps buius mundi eijcieturforas.Idē Citharain Dauidicis Pfalmis fere fem 6
Angelomus Aqualis Bedæ notat Angélomus , dequo per in bonufumitur pro inftruméto mufi
Pfal.42.
latius lib.4.in dictione dæmon. co quo Deo laudes canebatur,fic Pfa.42 .
3 Prophetare in citharis, efticanerepro Cofitebor tibi in cithara, & Pfa.i46 . Pfallite Pfal.146 .
pheticos Pfalmos , & cantica in citharis, Deo noftro in cithara, &c. In aliis vero fcrip
1.Para.25 . fic legimus,in.Para. Igitur Dauid & ma- turis fanctis fepe cithara metaphorice fu-
giftratusfegregauitfilios Afaph,er Heman, & mitur iufta hiſtoria pro mortificatione car Apoc.s :
Idithum,qui prophetarent incitharis,& Pfalte nis,& pro martyrio,fic Apoc. 5. Et uiginti
Lyranus: rijs. Vbi Lyranus, ideft prophetias cane- quatuorfenioresceciderufuperfaciesfuas:ha- Primafius.
rent, ficut explicant communiter Docto- bētes citharas Dei. Sic explicat Primaf.Be Beda.
Haymo.
res.Hebræi verò dicunt confueuiffe quo- da, Haymo, Rupertus, D.Tho. & Gloſſ. Rupertus.
quenonnunquam dum canerent , irruere ideo Matt. 1 6.Dominus ait:Siquis uultue- D.Thom.
fuper eos fpiritum Domini. Nec mirum nire poft me,abnegetfemetipfum,& tollat Crum Matt.16.
cum per Caipham, quia Pontifex erat , lo cemfuam.ec.Sed alij hunc fenfum myfti . Gloff.
Lyra.
cutus fit Spiritus fanctus , ergo & hodie cum putant iuxta hiftoriam vero Lyran. Andræ.Cef
Loan.11. & Andreas Cæfarienfis citharas dicunt
clerici fic attente , & deuote pfallere debe
rent,& orare vt fuper eos veniredignare- effecantica diuinæ laudis, & phialas ora
tur Spiritus fan& tus: tiones.Quod fi ab his quæras quare hym
4 Cithara per metaphoram proſperita ni quibus fancti laudant Deum magis ci-
tem , & temporalem denotat confolatio= tharis quam aliis inftrumentis muficis co
Tob. 30.
nem . Sicut Iob inquit ,conuerfa eft in lu- parentur, maximè cum comparari Pfalte
Etum citharra mea, ideft profperitas in ad riis poffent quæ in fuperiori parte conca-
Beda.
Lyranus. uerfitatem, vt exponunt Beda , Lyranus, ua furfum edunt fonos qui plane calico-
Vatab & Vatablus . Hoc dicere potuit collegiu lis magis congruunt nihil refpondent ta Apoc. 14,
loan. 161 Apoftolorum , quando præfentiam cor- men .Ioannes intota Apocalypfi de pfal- .. ד
poralem filij Dei in pafsione perdide- teriis nunquam meminit,de citharis verò
runt,de quo Dominus dixit : Sed quia hæc frequenter . Nam & illa centum quadra
ginta
CIVITAS .
2
ginta quatuor millia virginum in citharis Ciuitatis oppugnadę lex præfcribitur
Apoc:14.
Apoc.15 . rurfus Apoc.
canebant canticum nouum , & rurfus populi Ifrael Deut . 20.Et primü fi ciuitas Deut. 20.
15.Etuidi tanquam mare witreum, & c. Creos no effet de promifsis populo, in terra pro
qui uicerunt beftiam , &c. ftantesſupra mare uil mifsionis:Si quando inquit , accefferis ad ex-
treum habentes citharas Dei . Vbi de electis puganduciuitatem ,offeresei primum pacem , fi
qui vicerunt Antichriftum fermo eft, quif receperit,& aperuerit tibi portas,cunctuspopu
ftantfupra mare vitreum , ideft ſuper ba- lusquiineaeffaluabitur, &feruiettibi. Si au-
Victorinus .
ptifmum vt exponunt Victorinus, Beda, tem foedus inire noluerit, tradiderittibi Do-
Beda.
Haymo. Haymo , D.Tho .& Gloffa,&c . Et habent minuseam,percuties omne mafculină în oregla
D.Tho, citharas Dei, quas fignificare dicunt mor dij. Deinde de ciuitatibus eide populo da
Gloff. tis interra promiffa iubet, ne paccin offe-
tificationem Chrifti in corpore fuo, & cá-
tanthy mnos gratiarum actionis pro vi. rant fed omne mafculum occidāt. Quod
toria. Deniq; cithara gaudium eft in cæ
& nocrudelitatis fuit,vt hæretici Manichæi
Matt s lo pro tribulationibus toleratis in terra, garriunt,fed iufto Dei iudicio facti , qui
Luc.6 . in gloriam Dei ,de quo Matthæus , & Lu getes illas ad poenitentia expectauerat, &
cas : Beati eritis cum maledixerint uobis homi tempus exigende poenæ definierat.iuxta
Gen.is,
Ioan,i6. nes, e. Gaudete & exultate , quoniam merces illud Gen.15.Nec dum enim coplete funt ini
ueftra copiofa eft in Cælis.Item Ioan . Trifti- quitates Amorrbeorum . Sic & Dominus'di
tia ueftra ucrtetur ingaudium.Et Lucas : In pa xit Pharifæis apud Matt . Implete menfura Matt, 23.
tientia ueftra,pofsidebitis animas ueftras.Alio patrum ueftrorum.Quafi diceret tune iuftas
quin fiquis hanc expofitionem fecüdum dabitis poenas,nec crudelitati quidem im
Hierony traditionem patrum Hiero .& Aug.fuper putabitur mihi .
Auguft. Pfalmos , & Greg.fuper Iob,atq; aliorum Ciuitati parcit Deus peccatrici propter 3
Grego .
latinorum patrum fuper explicata nobis paucos iuftos Gen. 18. vbi de Sodomis à Gene.18,
Apocal.loca non recepit , reddat rationē Domino igne vaſtandis, dixit Abrahá: Si
quare de citharis potius Ioannes mentio- fuerint quinquaginta iufti in ciuitate peribuntfi
ne fecerit, quam de Pfalteriis vt dictú eft, maule Et procefsit interrogando , vfq; ad de
aut acquiefcat expofitioni fanétorum . cë iuftos de quibus Dís dixit: Non delebo
propter decem. Notat autem Lyran.decem Lyra.
facere populu: & ad elementiam pertine
CAPVT XCIII.
re propter populam minore, maiori par-
cere.Propter duos auté veltres aliquado
T Ciuitas , Ciuis. negatDeus veniam intègre ciuitati apud
Hiere. Si fteterint Moyfes, Samuelcora me Hiers !
Ezech.14
IVITAS dicitur. no eft anima mea ad populu iftum.Et in Ezec.
. עים Ait,pery & in plurali Etfi fuerinttresuiri ifti in medio eius, Nor,Da
ערים hebraicè legiturAarim niel, Iob , ipfi iuftitiafua liberabunt animas
Num. 35% fuas,& c.Sed necfilios,necfilias liberabūt,&c.
Ciuitas eft collecta: Rarò autem propter vnum iuftü populo Exo.
32.
multitudo eodem iure. parcitur quauis aliquando propter Moy
viuentiu, legibus firma fem fexcentis millibus pepercit Deus. Vn Ambr.
&ftabilis . Aliquãdo ve de Ambr.di, de Abraha Difcimus inquit
ro fumitur pro ciuibus,& interdu pro lo- ex hoc loco , quantus murus fit patriæiu-
co habitationis . Primus auté Cainhoc in flus, propter quem vniuerfæ parcitur ciui
Gene.4. tati.Hæc ille.Ideo vnus aliquando iuftus Hier.1.
mudo edificauit ciuitate Gene.4. de quo
Grego . ciuitas vocatur Hier. 1.Pofuite in ciuitatem
# Iob, zz, Greg.fuper illud Lob.2 2. Fluuius fubuertit
fandametum eius.Primus inquit,Cain ciui- munică . Et de fingulis Apoftolis, & fanctis
Matth , sa
tatem conftruxiffe defcribitur. Quia ipfe Doctoribus dicitur: Non poteft ciuitas abſcō
in terra fundamentum pofuit, qui à folidi di,jupra mostěpofita. Quia ficut ciuitas fuos
tate eternæ patriæ alienus fuit , è contra ab hoftibus,& ab iraDei defendunt.
rio verò Dñs omnium dicebat,filius aute Sex ciuitates refugij in lege veteri de 4
Luc.9. hominis non habet vbi caput ſuum recli- fignabantur quo fe reciperent , qui non Deut, 19,
Luc.10. odio,fedcafu hominem occidiffent Deut. Num. 35 .
net.Et opushabuit : Vt mulierquædam Mar
tha nomineexciperet eum indomum fuam. 19. & Num. 35. Ex his tres crattranslor
danem
ப
CIVITAS . 304
danem, & totidem citra. In lege verò gra nit in ciuitatem.Quod vt notat Greg.fuper Greg.
tia loco harum ciuitatum fuccedunt om eundē locum perinde eft atq; fi dicatur,fi
nia loca facra, in quo fplendet mifericor- ftatutu tēpus tranfierit, ad contéplatione
dia diuina , item quia olim vnum erat in recedet. Neq; in horis fuæ quietis verbis
orbe templum Iudæorum, quo non pote externis,aut actionibus intendet, fic ergo
rant omnes confugere , ideo fex ciuitates ftatuendæ funt nobis horæ minifterij , vt
refugij locis aptis funt defignate:fed in le breuiterperfifla mus in opere, &feftinan
gegratiæ,vt inquit filius Dei : Venit hora, ter redeamus ad oratione. Hæc Greg. Sic
quando neq; in monte hoc, neque Hierofolymis, filius Dei in die pradicabat , & poftea Luc.6.
Ioan.4. eratper noctans in oratione Dei ,
adorabitis patrem , &c. Sed Ecclefiæ funt
8
vbiquefundatæ quia Deus vbique eft be Ciuitas Dauid appellatur Sion , quia
nignus,& mifericors quia alacrius parcit, cum primumille creatus eft rex fuper om
Matth 9. quã punit,iuxta illud quod Pharifæis di- nes tribus Ifrael , expugnauit Sion arcem
xit apud Matt. Euntes difcite, quid fit, miferi : Hierufalem : quæ ab eotempore vocata
cordiam uolo, nonfacrificium.Ideo & adul eft ciuitas Dauid. 2.Reg.5.8. 3. Reg.2.2.Reg.8 .
loan. 8.
teræ pepercit liberalifsime Ioan.8.itë mu b. 3.a.8.a.9.d.11.g. 15.b. 2.2.g.4 . Reg.
lierem peccatricem abfoluit , & tanquam 8. & alibi paffim. Vbi notandum omnes
Lac.7. ciuitas refugij omne genus pœnitentium fere reges tribus Iudæ fepultos fuiffe in
complexus eft.iuxta illud Luc. Erant ap= Sion ciuitate Dauid , vbi ille conditus fue
Luc.15. propinquantes ad lefum publicani , & peccato- rat.Eft autem ars Sion typus Ecclefię Ca
Pfal.86. res.Ita vt de illo in fenfu myftico dici pof tholicæ,quam Petrus verbo prædicatio
fit: Gloriofadictafunt de te ciuitas Dei. nis expugnauit , atque ibi fepultus , fe-
Quiferuat legem Dei benedictus di- dem fibi & fuccefforibus fuis delegit , ita
5
Deu 1,280 citur in ciuitate. Quiaprofpere ei cuncta vt portæ inferi non præualeant aduerfus Matt. 16.
olim ciuitatis ornamenta cedebant,& vr- cam .
Lyranus, bana negotia,& diuitiæ,& proles , vt no- Ciuitates equitum condidit Salomo 9
tat Ly ranus , hodie vero cum tot paſsim fic legimus: Edificauit Salomon Gazer, &c. 3.Reg.9.
occurrat occafiones malorum in ciuitate, ciuitates equitum . Ideft vbi habitarent
folus ille benedictus reputabitur qui om- equites & feruarentur currus, & arma bel
nia vitat ciuitatis fcãdala,iuxta illud Mat lica contra hoftes,vt exponitLyranus.ex Lyra.
Matt.18.
th.Simanustua autpes tuus fcandalizat te ab- redditibus etiam illarum ciuitatum , ale-
fcinde eum & proijce abs te. bantur equites prefidiarij tempore pacis,
6 Ciuitas literarum legiturIofue. 15. Da vt notat Vatablus , Myftice vero ciuita Vatab:
Iofue.Is.
birquæ prius uocabatur Cariath Sepher , ideft tes equitum fignificant monafteria in Ec-
ciuitas literarum.Quia vt notat Ly ran.ibi- clefia ædificata , in quibus illi habitant,
Lyran.
dem literæ quibus vtebantur olim Chana quifuper equos confiliorum euangelico-
næi fuerant inuentæ , vel quod probabi- rum currentes pedes affectuum feparant.
lius eft , ibi quondam ftudium floruerat à terrenis ,dicentes cum Apoftolo Petro :
literarum,talis fait apud Agyptios Ale- Ecce nos reliquimus omnia , & fequuti fumus Mat 19.
t.
xandria,apud Græcos Athenæ, quamuis te. Iftifuntequites præfidiarij quiindu Rom . 13.
literas in ciuitate Cariath Sepher inuētas unt arma lucis . Et quibus Dominus Matth.16.
Plinius.
effe coniecturam facit quod Plinius li.7: ait : Siquis uult uenire poft me , abneget fe-
Hiftorię naturalis cap.57. literas,inquit, metipfum : tollat Crucemfuam , & fequa-
femper arbitror Affyrias: alij apud Ægy- tur me:
Gellius, ΙΟ
ptios vt Gellius ait, alij apud Syros reper Ciuitas palmarum vocatur Hiericho 2.Para, 28.
tas volunt.Hac ille .Cóftat aute promif- in 2.Paral. Quia vt inquit, Vatablus ibi Vatab.
fionis terram fub nomine Syriæ ab autori erant excellentes palmæ fcilicet , in illo
bus externis cöprehédi,vbi probabile eft deferto quod defcendentibus à Hierufa-
primuliteras effe inuentas, fed de hoc age lem vfque ad Hierico late protenditur.
inus latius in verbo Litera quo remitti- Et quia inter palmas latitare in infidiis la-
mus Lectore ne eade fæpiùs repetamus. trones folent eft locus,ibi qui vt Hierony Hierony.
7 Ciuitatis plateas raro prædicatores , & mus ait , in epiftol. ad Euftochium virgi
1.Reg.9. Prophetæ frequentant vnde 1.Reg.9.de nem,diétus eft Adomim , hoc eft fangui-
Samuele dictum elt Sauli: Feftina hodie ue num , quia multus in co fanguis crebris la-
tronum
CIVITA S.
tronum incurfibus fundebatur. Vndefi- ronymus, & Lyranus exponant , nihilo- Lyran.
Luc.10.
lius Dei inparabola Luc.fatis apte dixit: minus tamen intelligi de illa non poteſt,
Homo quidamdefcendebat à Hierufalem in Hie antequam Chriftus veniret in mundum.
rico, incidit in latrones . Myftice verò Quia tunc in Hierufalem errores erant, fi
Efai.1.
in itinere ciuitatis palmaru latrones funt cut dixit Efa.Argentum tuu uerfum eft infco-
in infidiis , quia ieiuniis , & orationibus riam.Quod fatis Dominus oftendit, quan
ad palinas victoria properantibus d- do dixit Saducæis : Erratis nefcientesfcriptu Matt.22 :
mones infidiantur , quorum princeps ip ras neque uirtutem Dei,Matth. 2 2.Ité quan Matth. 5.
Matth.4.
fum Dei filium tentare aufus eft. Sed ille do ait: Audiftis quia dictum eft antiquis,diliges
deuictis tentationibus Satanæ, & fibi pal proximum tuum: odio habebis inimicum tuu.
mam triumphi , & nobis victoriam pro- Quod in tota quidem lege non reperitur.
meruit. Et rurfus: Irritumfeciftis mandatum Dei,pro- Matth.15 .
ΙΙ Ciuitas fan&
ti,& fan &ta, & fanctifica- ptertraditionem ueftram. Sed intelligédum
Efai.45- ta , vocatur Hierufalem Efai.45 . &. 64. eft tuncHierufale fuiffe plenius ciuitatem
Eccl.24. &.52 . Daniel. 3. 2.Efdræ. 1 1.A.Eccl. veritatis,quádo vt notat Rupertus, & Va Rupertus,
Vatab
24. Vbi fapientia dicit : Et in ciuitatefan- tablus Chriftus prædicatione fua repulit
Matth.4.
Atificata fimiliter requieui. Et Matthæ. 4 . eius errores dicens apud Ioan.Egofum lux loan.8.
Et affumpfit en diabolus infanctam ciuitatem. mundi , quifequitur me non ambulat in tenebris,
Sic autem appellabatur propter tem- fed babebit lumen uite.Et quando in die Pen
plum , quòd ibi tantum vnicum erat, quo tecoftes:venit Spir tus fanétus fuper Apo
ex toto terrarum orbe Iudæi religionis ftolos in linguis igneis , & plantauit in ca A& t . 2.
caufa confluebant , & ibi lex Moyfifer- primitiuam Ecclefiam : quæ 1.Timo.Eft 1.Tim.3.
uabatur,& facrificia fecundum legem of- columna, firmamentum ueritatis . De quo
ferebantur. vide in verboHabitare .
1 2 Eadem ratione vocabatur ciuitas Dei Quod verò diximus Pfalm . 86. voca- 13
ludit.3. Iudith. 13. Thob. 3.Pfalm. 8 6.fed ma- tam effe Ecclefiam ciuitatem Dei . Vbi Pfal.86.
xime propter myfteria Chrifti , quæ ibi Propheta dicit : Gloriofa dictafunt de te cin
celebranda erant qualia funt pafsio , re- uitas ei. Vatablus cum quibufdam He- Vatab,
furrectio , miffio Spiritus fancti , initium bræis de materiali Hierufalem dictum
Ecclefiæ primitiuæ , quod de illa prædi- effeputat. Sed è contrario Theodoretus, Theodo.
Efai.1.
xit Efaias : Poft hec uocaberis ciuitas infti, Lyranus & Genebrardus demonftrant , Geneb.
Hierony. non poffe de illa terrena quidem intel- Lyranus.
urbsfidelis,Sion in iudicio redimetur. VbiHie
ronymus . Hæc perfpicuè de Ecclefia ligi , fed de Ecclefia Chrifti militante , &
quæ in Dominum creditura erat prophe triumphante . Quia poft prædicta ver-
ticus fermo complectitur, vocabitur au- ba ponitur in Hebræo , fela , quæ dictio
tem ciuitas iufti, ideſt Domini faluatoris. æternitatem indicat à parte poft, vt dixi .
Sed vbi vulgata vertit vrbs fidelis , Sept. mus libr. 1.in verbo Alternitas . Idem te-
Hiero.
tranfulere metropolis , quod de totius nent Hieronymus , Cafsiodorus , Beda, Cafsidor.
orbis capite fatis apte prædicitur , ideft, Haymo, Remigi.& Gloffa.Deinde in fi- Gloffa.
de Ecclefia Catholica vt exponit Proco= ne huius Pfalmi dicitur: Nunquid Siondicet Beda.
pius. Sic & Chryfoft.Hom . 37. in Matt. homo, er bomo natus eft in ea, &c.Conftat au Haymo:
21.& certe Ecclefia Romana, & Metro- tem Chriftum non fuiffe natum in Hieru Reinigi.
polis, eft & fidelis , vtpote quæ nunquam falem , fed in Eccleſia , quæ ab Abel iufto
hæreticorum erroribus fuerit maculata, capit , fic intelligunt Hieronymus , & Hiero.
neque inaculanda credatur , iuxta illud Theodoretus , quod ifte nimirum homo Theodo
Matt.16. Matth. Porte inferi non præualebunt aduerfus qui natus eft in ea,fit qui fundauit cã altif-
eam. De eadem Ecclefia intelligitur illud fimus. Quamuis legat Theodoretus ma-
Efai.60 . Efai.60.Et uocabunt te ciuitatem Domini, Sič, ter Sion , fed Græce vt notat Hierony-
Hiero. mus non eft ματης ideft mater,fed µRT
fancti Ifrael,vt exponunt Hierony. Cyril-
Cyril.
Hier. 31. lus,&c.De qua Hiere.ait:Adificabitur ciui Ideftquid ,vel nunquid . Præterea Hiero.
Zach.8. tasDomino,& Zach, Et uocabitur Hierufalem ad veritatem Hebraicam vertit : Ad sio au
ciuitas ueritatis, mons Domini exercituum, es tem dicetur uir & uir natus eft in ea.Quod ex
monsfanctificatus. Quod licet de Hierufale ponit Geneb.de viris infignibus, qui nati Genebrard,
Hiero.
materialipoft Babilonicam feruitute Hie funt in Sion,fed melius , etiã fi admitatur
Hebraica
CIVITAS .
305
Hebraica verfio intelligenda eft:fecundú illud: Multi ab Oriente & Occidente menient, Matth.8.
fenfum , quem facit vulgata de Chrifto, & apud Lucam: Meffis quidem multa, & c . Luc. 10.
qui diciturvir & vir, ideft per excellentia Deniq; in Apocal. Vidi turbam magnam, Apoc. 7.
vir,in quo funt duæ naturę humana & di quamdinumerare nemo poterat.
Luc.1:
uina ,de quo Angelus ad virgine: Et quod Fluminis impetus latificat ciuitatem 16
nafcetur extefanctum uocabitur filius Dei. Dei Pfal.45.in fenfu myftico de cælefti
Eft autem illa repetitio homo homo , vel
gloria fatis commodè intelligitur.iuxta li-
Hierony. vir vir declaratiua, vt notat Hierony. fu- teram verò de Ecclefia militante ab Spi-
Ezech.14 per illud Ezech. 14. Homo homo de domo ritu fan&to irrigata , ficut exponunt Hie- Hierony.
ifrael , ideft non quiuis homo ,fed homo rony.Aug.Theodor.Caffiodor. Gloffa, Auguft.
verè homo generofus & honeftus. & Genebrar.Quauis non fit contemnen Theodoret.
Caffiodo ,
14 Ciuitas regis magni vocatur Ecclefia. da expofitio corum , qui de terrena Hieru Gloffa..
Pfal.47 Pla.47.Fundatur exultatione uniuerfæ ter- falem dictum putat: interquos Lyranus . Genebrar,
re mons Sion, latera Aquilonis,ciuitas regis Fluuium Iordanem intelligit . qui conuer Lyran.
magni.Quòd quamuis Vatablus, & Ian- fus retrorfum latificauit ciuitatem Dei,
fenius de Hierufalem intelligunt materia
ideft populum Ifraëliticum. Sed quia in
li : certius tamen eft de Ecclefia dici , quæ Hebræo, vt vertit Hieronymus habetur, Hierony.
A&
to.z.
in Hierufalem orta eft , quando Acto.2 . fluminis diuifiones , Vatablus & Ianſen. Vatablus.
Spiritus fanctus in linguis igneis fuper Ianfen.
putant effe Siloë , riuum qui præterlabi
Hierony.
Apoftolos defcendit. ita exponunt Hic- tur Hierufalem,in quo hoftia lauari fole-
Auguft.
Caffiod . rony.Aug.Caffiodorus,Gloffa, Theodo bant, & Angelus Domini defcendebat
Gloffa. retus Lyranus.& Genebrardus. Quia fe
in pifcinam Siloë apud Ioan. Et qui ingre loans.
Theodoret. quitur Deus fundauit eam in æternum , diebatur primus poft motionem aquæfanusfie
Lyran. Hebraicè Sela,quæ æternitatem denotat
bat à quacunque infirmitate , quod lætifica-
Genebrarà parte poft. Fundata eft ergo exultatio- bat ciuitatem.Nihilominus tame de Ec-
ne vniuerfæ terræ , quia Porte inferi non
clefia prædictum magis fufpicor. Vnde
preualebunt aduerfus eam. Pulchrè quoq;
Auguft. apud Ioan. Dominus dicit: Si quisfitit, ue loan,7
Aug.quadrare dicit Ecclefiæ in Hierufa- niat ad me bibat, & flumina de uentre eius
Matth . 16. lem incipi,quod fubditur: Sic audiuimus ,fic
fluent aque uiue.Sed vbi vulgata vertit flu
uidimus in ciuitate Domini uirtutum :quia fi
minis impetus lætificat , & Chaldaicus Chalde,
cut audiuimus in Prophetis , fic vidimus
vertit. Populi velut flumina, & fatebre co
Malach.z. impletum. Prædictum eft Mala. 2. Sta-
rum venient,& letificabunt ciuitate Dei:
tim ueuiet ad templumſanctumſuum domina.
Luc.2. Vbi de conuerfione quidem gentium ad
tor, c. & impletum vidimus, Luc. 2 .
fidem intelligit. de qua Dominus dixit:
Tulerunt lefum in Hierufalem . Item prædi- Multiab Oriente & Occidente uenient, Matth.8.
&tum eft nafciturum Meffiam in Bethle-
Mich.s Ciuitas pro Hierufalem materialipo-
hem.Mich . 5.fic autem vidimus imple- 17
Matth.2. nitur multis locis , qui nobis notádi funt,
Luc.z. tum,Matth. 2.Cum natus effet Iefus in Beth autaliquifaltem ex illis , nelector offen-
Pfal. 107% lehem Iude. & fic audiuimus Pfalm. 107 .
dat & dubitet fi Ifa : 2 2.Etfcifuras ciuita- Ifa.226
Marc.vlt. Exaltarefuper calos Deus. Vidimus quâ tis Dauid uidebitis Quod de Hierufalem
impletu, Marc.vlt.Et poftquam loquutus eft expugnationefab Chaldæis Lyranus & Lyran.
Varablus.
eis affumptus eft incalu, & fic de fimilibus, Vatablus intelligunt , fed Procopius , &
quomodo autem mons Sion , fit ad Au- Theodor.de väftatione eiufdem fub Ro- Procopius.
Theodoret,
ftrum,& latera ciuitatis inferioris Hieru-
manis,quia Ifaias præmittit: Amare jlebo,
falem ad Aquilonem ,vide in verbo Aqui ficut & Videns iefus ciuitatemfleuir fuper Luc.19 .
lo,num.4. illam. De eadem defolatione fub Tito &
Florebunt de ciuitate, ficut foenu terre,
15 Vefpafiano, exponit Hierony . illud Lai, IfHieron
a.6 . y.
Pfal.716 Pfal.7.De tempore Meffiæ fermo eſt Excæcacor populi huius , & c. ufquequo Do-
fecúdum omnes patres .Eft autemfenfus,
mine?&refpondit: Donec defolentur ciuita-
de ciuitate ciues florebunt in tanta copia,
tes abique habitatore , & domusfine homine.
ficut folet foenuterræ florere: quia vt no
Hierony Sic etiã exponunt Theodor.Cyrill. &Eu Theodoret.
tant Hierony. & Auguft.à tépore Chi- feb.lib, 2.de demöftrat.c . 38.neq; audie Cyrillus.
Auguft. fti innumerabiles in Ecclefia fanctitate Eufebius,
dus eft Vatablus , qui de captiuitate fub Vatablus,
florerent ex omni tribu & natione. iuxta'
Chaldeis hoc intelligit. De eode excidio !
fub
CIVITAS .
füb Romanis dicit Ifa . Ciuitatemfublimem ucftram , ideft adulteraftis verbum Dei.
Ifa. 26.
De Hierufalé à Chald.ris olim deua- 19
humiliabit,humiliabit eam ufque ad terram,
detrahet cam ufque ad puinerem. Vnde fatis ftanda diciturapud Ezech. Hæcdicit Dus, Ezech,22.
Luc.19. aptè Dis dixit apud Luc. Non relinquent ciuuas effundensfanguine in mediofui,ut ue-
Hierony . in re lapidem fuper lapidem . Sic Hierony. niat tempus eius,ideft tempus Babylonice
Matth. 23. ait.Iudæi putant Roma,nos rectius con- captiuitatis ,vt exponit Hieron . & c. 24. Hierony.
uincimus Hierufalé effe,qua occidit Pro de eadem dicitur: Væ ciuitati fanguinum . Ezech,24.
Multa alia vide li. 1.in verbo Adificare .
phetas,& ad extremu filium patris fami
Matth.21. lias interfecit.Hæc ille. Eodé modo expo Vidi iniquitate, & contradictionem in
Glof.interl. nit Glofl.Interlin fed Cyrill.deftruenda ciuitate,quære in verbo contradicere.
Cyrill. demonupoteftatem intelligit.iuxta illud Accipiunt in vanitate ciuitates fuas,
Ioan.fa. Ioan. 12.Nunc princeps huius mundi encie. Pfal.1 38.vide in verbo Accipere.
turforas.Ité de eodé excidio Hicrufalem Circuibunt ciuitatem quærecircuire.
La. 27. Ifa.ait.Ciuitas enim munita defolabitur , c ¶Ciuitates Auftri , vide in verbo Aquilo
Hierony . fpeciofa relinquetur.Vbi Hierony.Hieru & Aufter,& fic de fimilibus alias.
fale inquit, quia non fufcepit filium Dei, Ciuitas vanitatis vocatur hic mundus 20
Matth.21, fed dixit: Venite accidamus eum , derelin- apud Ifa. Attrita eft ciuitas uanitatis, quòd Ifa.24.
Matth. 23. quctur dicente Dio: Ecce relinquctur uob de fine mundi explicant Hierony. & Ly Hierony,
Lyranus.
domusucftra deferta. Sic exponunt etiam ranus . De Niniue aute dicitur Nahum 3. Nah
Cyrillus. Cyrill.& Lyran. Qua verò munita fucrit Va ciuitasfanguinum . Quia cufanguinem
Lyranus. Hierufalem lege Iofeph.libr. 6. de Bello fudiffet innocentem,à Chaldeis defolata
lofephus, c.6.vnde de cade Ifa . 25. Super hoclau- eft.de eadé legimus apud Soph.Hæc eftci Soph,.
Ifa.25 .
dabit te populusfortis, ciuitas gentium robu = uitasgloriofa habitās incēfidentia , & c.Quo
ftarum timebit te,ideft Ecclefia , quia pofui- modofacta eft indefertum ? Quia videlicet :
fti ciuitatemin tumultu,urbemfortem inrui- Omnisquife exaltat humiliabitur. Luc. 18. Luc.is.
nam.domum alienorum , ut non fit ciuitas,& Cæterum quæftio eft interpatres,que 21
infempiternum non ædificetur,fubaudi in co nam fit illa ciuitas , de qua Matth. 8.legi- Quæftio.
de loco poft vaftatione à Romanis.Ita in mus: Afcendes tefus in mauiculam , tranfreta Matth. 8.
Hierony. telligunt Hieronym. Eufeb. demonftra. vit,& uenit in ciuitatemfua.Et quidē Aug. Auguft.
Eufebius. lib. 2.c.3 2.& Theod . & Gloffa ordina . lib.2.deconfenfu Euangelij , & Chryfo- Chryfoft.
Theodoret. De code excidio Hierufale fub Roma ftomus atq; Lyran. fuper Matth. putant Lyranus
Gloffa.
ris intelligit Hierony, illud Zach. Congre effe Capharnaum diuerfis tamen ratio
18
gabo omnes gentes ad Hierufalem in præliu, nibus.Nam Chryfoft. ideo fic appellatá
Hierony. exiftimat, quòd ibi Dominus diutius re-
capieturcinitas. Ite illud Soph. Va pro-
Zach.14. fideret,& miracula creberrima faceret , vt
uocatrixredempta ciuitas calumba,non audi
Soph.3 .
uit uoce,nonfufcepit difciplinam, & c. Princi conftat ex Luc.4. & Matt. 11. Lyranus Luc.4.
Matth.11.
pescius inmedio eius quafi leones rugientes. verò cum Aug.dicit: Chriftum Galilæu
Quod Hierony . intelligit de Hierufalē, dictum,& quia Metropolis Galilea erat
Hierony.
Capharnaum: ideo patriam eius effe vo-
quæ olim erat coliba,& poftea redempta
fanguine Chrifti noluit audire você eius, catam.Porrò Hierony.fuper Matt. Ci- Hierony
Ioan.8. cui dixit apud Ioan. Propterea uos non au- uitatem ,inquit , eius non aliam intelligi-
ditis,quia ex Deo non eftis.Prouocabant au mus quam Nazareth , vnde Nazarenus
appellatus eft. cum quo tenet Abulenfis Abulenfis,
te filium Dei Pharifæi, vt notat Lyranus
Lyranus.
Luc.11 : paffim dicêtes: In Belzebub eiicit demonia : hocloco.Quòd fi obiicias Paralyticu, de
de bono opere no lapidamus te,fed de blaf- quo ibi fit mentio,non quidem in Naza-
Ioan.10. phemia: nosfcimus,quia hic homo pecca- reth,fed in Capharnaum fuiffe fanatum,
Ioan.9. ergo Capharnaum dicta eft ciuitas cius?
tor eft. Ite Hierufalem appellatur colüba
Ole.7. ficut Samaria. Oſe.7 . Ephraim columbafe Adhoc refpondet Abulenfis non obftare,
ducta non habens cor,&
rc. Prætereà de ea- quòd Marcus cap. 2. dixerit Paralyticů Marc.z.
dem Hicrufalem tempore Saluatoris di-. in Capharnaum effe curatum , quia mox,
Ifa . f. vt defcendit de naui Dominus vifitauit
citur in Ifa.Quomodofacta eft meretrix ci-
uitasfidelis.Vnde apud Matthæum Do- patriam Nazareth,fed fine mora mox in
Matth. 15. minus dixit principibus eius : Irritum de perrexit Capharnaum, vbi fecit mira
feciftis mandatum Dei propter traditionem culu. Quia charitas patriæ,ita feruis Dei
feruan-
CLAMARE .
306
feruanda eft, ne illos forte retardet ab ope Dominus adMoyfem: Clamor ergo filio . Exo..
ribus charitatis.
rum Ifraël uenit adme.Et Abaç.ait.Vfque. Abac.i.
22 Ciues fanctorum dicimur per baptif. quo Domine clamabo, & nonexaudies?uoci
Ephef.z, mu,& adoptione filiorum Dei. Ephe.2 . ferabor nim patiens, nonfaluabis? Sic etia
Non eftis aduene, peregrini,fedeftis ciues eft petere auxilium ob violentiam fibi à
Heb.11.
fanctoru, domeftici Dei. Vnde Heb.11 . quouis illatam , vnde domina Iofeph fi
agens de Patriarchis ait. Non confunditur mulans intentata m violentiam à iuue-
Deus uocari Deus eorum. Parauit enim illis
Heb.12. ne ait . Cum audiffet me clamare reliquit Gen.39:
ciuitatem.& cap. 1 2. Acceffiftis ad Sion mõ pallium.Cumq; Sufannam fenes inuade-
tem, & ciuitatem Dei uiuetis Hierufalem ce rent callidiffimi . Exclamauit uoce magna Dan. 13,
leftem, c.Ecclefiam primitiuorum, quicon Sufanna.Eft & clamare poftulare iuftitia .
Luc.10.
fcriptifuntincelis.Sic Apud Lucam dixit 4.Reg. Apparuit mulier , &c. clamans pro 4.Reg-8.
Apoftolis: Gaudete,quia nomina ueftrafcri- domofua, proagris jais. In quo fenfu
ptafunt incælis.Quia ergo gratia ius eft ad dixit Dominus ad Cain : Sanguisfratris Gen.4 :
gloriam confcripti fumus ciues cæli. Non tui clamat ad me de terra , ideft iuftam po-
habemus hic manentem ciuitatem , fedfutură ftulat contra te vindictam .
Hebr.13.
inquirimus.vt Paulus ait. Hæc oftenfa eft Clamare quoque eft confortare fead 3
Ezech.40. intypo Ezechieli: Quafi ædificium ciuita- prælium,fic in lib.Reg. Clamauit ergo om 1.Reg.13.
tis uergentis ad Auftrum . Denique de illa nispopulus poft Saul in Galgala . & in Exo . Exo.32 .
Ioan,14. Dominus dixit: Eoparare uobis locum. 鱿
cum populus vitulu adoraret , dixit Moy
fes: Noneftclamor adhortantium fe ad pre-
CAPVT XCIII . lium. Sic metaphorice Ifa.ait. Dominus Ifa.42 .
quafi uirfortisegredietur,ficut uir præliator
Clamare, clamor, exclamare. fufcitatabitzelum, uociferabitur er clamabit,
fuper inimicos fuos confortabitur. Quòd
LAMAR E Hebraicè dicitur
duobus modis explicatur , vel vt fit vati-
PIN CLA Anac,in Cal,& Niphal,eſt etiam in ciniu de vindicta Domini contra Iudços
gemifcere,fed latinè. per Romanorum exercitum , ficut expo-
I Clamare eft vociferari,ad modum prę
nunt Hieronymus , Gloffa , & Lyranus . Hierony,
Gen.41. conis.Genef.41.Clamante præcone. Et de
Lquit.13 . Iuxta quod prædixerat apud Lucam: Gloffa.
leprofo in Leuit. Clamabit fe immundum. Circundabunt te inimici tui uallo , c. vel Lyran .
Luc . 19.
Eft etiam in bonum clamare in fcripturis deſtructionem intelligit idolatriæ tem-
inuocare Deu, & clamor oratio quædam
pore Conftantini Magni,& deinceps , vt
affectuofa, quamuis exterior vox non au ait Cyrillus . Quamuis prior expofitio Cyrillus .
Exod.8. diatur,aut vix percipiatur,fic Exo.8.Cla-
Exod.14 . magis quadret. Denique clamare eft in-
mauit Moyfes ad Dominum. & capit. 1 4. terdum ad duellum prouocare , ficut Go
Dixit Dominus ad Moyfem: Cum ille exte-
liath. Clamabat aduerfus phalangas Ifraèl 1. Reg.17.
Gregor. rius taceret.vt notat Gregor. fuper quarti
date mihiuirum,esc. Sed ficut Dauid ig-
Judith.4. Pfalmipoenitentialis verficulum primu. notus vicit funda & lapide Goliath , fic
Quid clamas ad me? Itemin Iudith.Et cla-
filius Dei adhuc ignotus in mundo , pro-
mauitomnis populus ad Dominum inftantia ftrauit diabolim in deferto lapide & fun-
Lac.r.
magna .& apud Lucam.Repleta eft Spiritu da verbi Dei. Matth.4.
fancto Elifabeth,er clamauit uoce magna.vbi
Lyranus. Clamare capitur pro rixari , vel irafci 4
Lyranus. Ifta, inquit, magnitudo magis
& publicè peccare. Et clamor pro rixa
intelligenda eft deuotionis interioris, quá & contentione Ifa . Ecce ad liteser conten- Ifa.5 8.
Beda. fonus exterioris.fic & Beda.
tiones ieiunatis , c, ut audiatur in excelfo
2 Clamare interdum idem valet quod
clamor uefter. & c.5 . Expectaui ut faceret Ifa.s.
plorare, & calamitatem fuam deflere. Sic iudicium, ecce iniquitas , & iuftitiam , &
Samuel populo petenti fuper fe regem di ecce clamor. Vbi Hieronymus . Expe- Hierony
Reg.8 . xit: Etclamabitis die illa à facie regis ueftri, tauit autem Deus inquit , vt faceret iu-
&
ideft oppreffi plorabitis. Item in Genefi ftitiam populus Iudæorum , & ecce cla-
Efau propter ablatam benedictionem . morem,quo vociferatus eft, Tolle , tolle, Ioan. 19.
Gen.27.
Irrugiit clamore magno. Ite cum populus
crucifige eum, erc. In quo fenfu dicitur
Ifraël ab Agyptiis opprimeretur , dixit
apud Ifaiam de filio Dei: Non contendet, Ifa,42.
Q¶ 2 neque
CLAMARE ..
neque clamabit , neque accipiet perfonam . [ Hæc Auguftinus . Poteft etiam apud
Hierony. Vbi Hicronymus.Erit ait mitis, & man- Ifaiam ex Hebræo vertivox clamans:
Matth.11.fuetus,iuxta illud: Difcite à me , quia mitis ita , vt totus Ioannes fit voxpublicè cla-
fum , humilis corde. Sic etiam explicat mans poenitentiam.Cibus enim eius ,ve =
Tertulli. Tertullianus libr. 3.contra Marcionem, fitus,potus,habitatio,vita & mores, qua-
Hilarius. & Hilarius fuperillud Pfalm. 131. Me- uis lingua tacente clamabant , & ad pœ-
Pfal.131. mento Domine Dauid , & omnis manfuetudi- nitentiam hortabantur. De quo lege Ba= Bafilius.
niseius. Quòd fatis oftendit in iudicio filium fuper Pfalm.2 8.in illud: Vox Do- Pfal.28-
adultcræ Ioan. 8. Denique clamor di- mint in uirtute. & Gregor.homilia 7. fu- Gregor.
Ioan , 8. citur peccatum publicum , Genef. 18 . per Euangelia. Recte autem Ioannes di-
Gen.18. Clamor Sodomorum uenit ad me. Vide Gre citur vox in abstracto, quafipura &fyn-
Gregor. gor.fuperprimum verfum Pfalmi quarti cera , neque vlla falfitate permixta , ficut
Pœnitentiæ. balfamum non mixtum , ficut argentum
Clamare etiam, & clamor folet effe le = purum.
5
I.Reg.4. tantium,& plaudentium 1. Reg Cumq; Clamare legimus per diem & no& tem, 7
ueniffet arca Dei in caftra nociferaius eft om & tota die, & de profundis clamare, & à
3.Reg.1. nis Ifraël clamoregrandi. Et 3. Regum . finibus terræ. Item laborare clamando:
vncto Salomone , & coronato. InJonuit prætereà in toto corde , & in maturitate
Ifa.42,
terra à clamore corum . Et apud Ifaiam : clamare.Iam ergo primum in Pfalm. di Pfal. 21 .
Deuertice montium clamabunt, ponent Domi citur : Deus meus clamabo per diem , & non
Ifa.6:
nogloriam. Eft & laudare Deum Ifai. 6. exaudies,& nocle, non ad infipientiam mi-
Duo Seraphim clamabant alter ad alteru San hi. Vbi Chriftus loquitur. vt exponunt
&us, Sanctus,Sanctus,& c. Auguftinus,Hieronymus,Theodoretus, Auguft.
Hierony.
6 Clamare eft quandoq; prædicare ver- Beda , Haymo , Remigius , Euthymius, Theodor.
Ifa:40. bum Dei.Ifai.40 . Voxdicentis clama, & Lyranus,Vatablus , Ianfenius & Gene- Beda
dixi quid clamabo ? omnis caro fanum. & brardus,quiaddit.totum hunc Pfalmum Haymo.
Ifa.48:
capit.48.Clama ne ceffes , quafituba exalta ad Chriftum pertinere , quòd etiam do- Remigius.
uocem tuam. Sic accipitur Hiere. 2 . &. 3 . cet antiquiffima Hebræorum Gloffa an- Euthym.
Lyranus:
Zachar.1. & 22. & Zachar. 1.Et dixit Angelus, qui te bis mille annos ferè fcripta. Dicitur Vatablus,
Matth.3.
loquebatur inme clama. Item apud Mat- autem in die clamaffe , quando in Cruce Genebrar.
Luc.3 .
Ioan.r. thæum & Lucam: Voxclamantis indefer= dixit:Eli, Eli,erc. & nocte,quando in hor
to. Idem Ioan. 1.quando rogatus Ioan- to dicebat: Pater fi pofsibile eft tranfcat à Matth.26.
nes Baptifta,quid de fe diceret. Refpon- me calix ifte. Neque infipienter clama-
dit: Egouox clamantis indeferto, Vbi qua- uit, licet paffionem fuam non auerterit,
tuor notanda funt , os , vox , verbum & fed vt voluntati patris confentiens incli-
perfona clamans. Et quidem Prophe- natione oftenderet carnis humanæ , quá
tæ veteris teftamenti os Domini diceban fufceperat,vt omnes patres exponunt. Si
Ifa.1
turapud Ifaiam : Os Domini loquutum eft. gnificat etiam die & nocte clamare , ideft
Sed Baptifta vox appellatur quæ propin iugiter,ficut Pfalm.87.Domine Deus falu Pfal.87!
tis meæ indie clamaui nocte coram te. Si-
quior eft:ideo plufquam Propheta voca-
Matth.11. tur à Domino apud Matthæum: Verbum ue quærimonia fit cuiufcunque hominis
Ianfenius.
autem eft ipfe filius Dei. Denique perfo afflicti, vt volunt Ianfenius,Vatablus & Vatablus.
na clamans intelligitur Spiritus fan&tus : Genebrardus ,vel populi Iudaici fuas ca- Genebrar,
Qui loquutus eft per Prophetas. vt dicit Cō lamitates deplorantis , vt putant Lyra- Lyranus.
Cóct.Cófta. cilium Conftantinopolitanum primum . nus, & Theodoretus, vel Chrifti Domi- Theodoret
Ambrofi, Sic Ambro.Bene,inquit Ioannes vox di ni in diepaffionis, quòd magis placet , vt
exiftimant Hieronymus , Auguftinus, Auguft Hierony.
citur: & verbum fequitur,quod præcellit. .
Auguft. Et Auguftinusfermo. 20. infeflo Ioan. Gloffa ,Caffiodorus , & plures alij . Gloffa.
tomo 10. Beatus , inquit Ioannes vox Clamare tota die , licet non addatur Caffiodorus
fuit, per quam ad nos Dominus protulit nox , idem fignificat , ideft iugiter , fic in 8
verbum fuum iam incarnatu,præco ver- fua perfona Propheta poft peccatu dixit : Pfal.31.
bifuit Ioannes:& vox per quam declara- Quoniam tacui inueterauerunt offa mea, dum Lyranus.
tum fuit:Verbum carofactum . Dixit enim : clamaretotadie. De quo prima expofitio Vatablus.
Ecce agnusDei, ecce qui tollit peccata mũdi. eft Lyrani, Vatabli & Genebrardi. Cla- Genebrar
mare,
CLAMARE .
307
mare hoc loco,&tacere non opponi, quia dicit Propheta po peccatum refipifces.
referuntur ad diuerfa . Tacuit enim pec- De profundis clamaui ad te Domine.Sunt au Pfal. 129.
cata fua,vnde emarcuit in malis inuetera- tem quatuor explicationes præcipuæ.
Prima Theodoreti cui fubfcribit Ianfe . Theodoret.
tus, du clamaret propter inflictas à Deo Ianfenius.
Anonymus. poenas. Sic & Anonymus , quem alle- nius . De profundis ex toto corde , & vif-
Auguft. gat Genebrardus, & Hebrei.Sed Augu- ceribus clamaui, non vt Pharifæi,de qui-
Hierony.
ftinus,Hieronymus , & Gregorius. Ta. bus Dominus apud Matthæum ait. Hy- Matth.15 :
Gregor.
cebat,inquiunt,ille peccata fua, & clama- pocrita bene prophetauit de uobis Ifaias: Po
ト bat merita fua : ficut ille Pharifæus qui fe pulus hiclabiis me honorat , cor autem eoru
Luc.18.
iactabat dicens: Nonfumficut cæteri homi= lõge eft à me. Secuda expofitio Hierony. Hierony.
Theodoret: nes, c.Porrò Theodoretus tertiam ad- De profundis confiderationibus iudicio .
hibet expofitionem quoniam tacui, neq; rum tuorum clamaui , quibus permittis
pœnitentiam egi, vfque ad nonum men electos cadere, vt cautiores refurgant. Sic
fem admonitus à Natham. Deinde dum Deus in nouo teftamēto permifit labi Pe Luc.23:
clamarem meam in pœnitendo tardita- trú ,Iacobu & Ioannem , Thoma quoq; Matth. loan.2020.
.
tem iugiter,præ macie inueteraui. Itaq; vtfortiores fierent. Tertia expofitio Au
Auguft.
alio tempore tacuit , ideft primis nouem guft. & Gregor. Deprofundis habitatio- Gregor.
menfibus oblitus peccatum fuum, & alio nibus mortalis vitæ , in qua ficut in maris
poftea tempore clamauit pœnitens . abyffonihil eft firmum, nihil tutum cla-
Laborare clamando de Chrifto legi- maui ad te. Quarta expofitio. De pro-
9
Pfal.68. mus Pfal. 68. Laboraui clamansraucafa- fundis clamat, qui de ingentibus calami-
&tæ funtfauces meæ,dum fpero in Deum meũ. tatibus non decommunibus quidem vi
Hierony. Sic intelliguntpatres Hieronym. & Au= te mortalis,fed de fpecialibus clamat, qua
Auguit. guftin. Item Lyranus , & Ianfenius , fi de mortis faucibus , vt exponit Gene-
Lyranus. quiafex vicibus in nouo teftamento de brardus,quæ expofitio literæ fatis inha- Genebrar.
Ianfenius .
Chrifto allegatur hic Pfalmus , laborauit ret : quiavox Hebræa Maamakim pro-
autem clamans,mirante quoque Centu= funditates denotat & abyffos , fymbola
Marc.15.
rione: Quodfic clamans expiraſſet. Vndė ingentium calamitatum , fed quæ maior
Theodoret,
Vatablus. mirandum eft Theodoretum , & Vata- calamitas,qua lethale peccatum. De hac
blum, non de Chrifto huc Pfalmu,fed dé profunditate clamabat Chananæa , vnde
populo Iudaico calamitatibus oppreſſo Apoftoli dicebant : Dimitte eam,quia cla- Matth.15.
aufos fuiffe exponere. mat poft nos.
A finibus terræ clamare eft ab exilio Clamarelapides dicuntur metaphori- 12
10
vociferari.Pfalm.60 . A finibusterræ ad cè in re apertiffima . Sic apud Luc. Cùm Luc.19.
Pfal . 60.
teclamaui, dum anxiaretur cor meum inpe- ingrediente Domino Hierofolyma pue
traexaltaſti me.Tuxta corticem literę non riclamarent : Benedictus qui uenit in nomine
de populoin Babylone captiuo, vt puta Domini.Quidam deturba dixerunt : Ma-
Theodoret. uit Theodoretus , fed de Dauide potius gifter increpa difcipulos tuos , quibus ipfè
intelligitur, quando perfequutionem illā ait,Dico uobis:Sihitacuerint , lapides clama
Saulis euafit , qui cingebat illum in mo- bunt. Sic infenfu contrario de auaritia &
1.Reg.23 . dum coronæ,vt exponunt Lyranus,Va- crudelitate regis Babylonis dicit Abacuc: Abac.2 .
Lyranus.
Vatablus. tablus , Lanfenius , & Genebrardus , fed Lapis depariete clamabit , lignum quod in
quia in titulo ponitur in finem , fcilicet,
Hanfenius. ter iucturas edificiorü eft refpondebit.Quia
Genebrar. Lamnatfeah , fub illa litera , qua Dauid vt exponit Gloffa interlinealis, & Lyra . Gloff. inter.
compellebatur exire à finibus terræ pro- nus etiam lapides , & ligna tyrannus ille Lyranus..
miffionis vaticinium eft de Chrifto ", vel de alienis rapuerat ædificiis,vtfuum orna
Ecclefia primitiua eiecta quidem à fini- ret palatium. Sed è contrario doctores
bus Iudææ,fed congregante filios fuos à Ecclefiæ curare publicè debent , vt aliena
Matth,22. finibus terræ. Iuxta illud Matth . Ite ad reftituantur , & eleemofynis hofpitalia
exitus uiarum,& quofcunque inueneritis uo- pauperum ædificentur , vt lapides cla
Genebrar cate ad nuptias. Ita Genebrard . fequutus ment gratulantes eis , iuxta illud Mat-
Auguft . Auguftinum,Hieronymum , &c. thæ. Sic luceat lux ueftra coram homini- Matth.s .
Hierony. De profundis clamare humilitatem bus,& c.
II denotat orantis. Sic in perfona propria Clamat Chriftus ex commiferatione 13
Q9 3 pereun-
CLARIFICARE.
Luc.. pereuntium Luc. 8. Hæc dicens clamabat: ipfo media noctis tepore ,fed pro negli-
Quihabet aures audiendi audiat.Vbi Chri- gentia , & incauta generis humani defi-
fti charitas innotefcit immenfa , qui fla- dia , & incogitantia , quia quando mi-
lfa.ss gellis cefus tacet iuxta Ifai. Etficut agnus nus homines cogitabunt , inuadet eos vl-
coram tondentefe obmutuit. Et tamen quan timus finis. Ita etiam tenet autor operis
do agit de iactura feminis verbi Dei , & imperfecti Chrifoftomi, de quo agemus Chryfoft.
perditione animarum , cælum clamori- in dictione Nox lib. 1 2.
Cant. 8. Iefus autem clamans voce magna emi
bus rumpit: Quia fortis eft ut mors di- 16
lectio. fit fpiritum. Vbi Chryfoftomus homi- Matth.26.
Illud autem quærunt aliqui, quare Do lia 89. hunc clamorem indicium fuiffe Chryfoft.
14
minus Lazarum quatriduanum fufcita- dicit poteftatis , quàm habuit ponendi
Ioan.II. animam fuam : & iterum fumendi cam
turus. Clamauit magna uoce, dicens: Lazare
weni foras. Cumtamen quando fufcita- prodigium fiquidem fuit magnũ , quòd Ioan.ro
uit puellam,non magna quidemvoce cla cum fanguine fufo, viribus moreretur ex
Matth,9. maffe dicatur. Ad quod primo refpon hauftis,clamorem edere validum potuif-
dendum eft. Clamaffe hic Dominum fet , quod Centurio miratus dixit: Vere Marcast
magna voce , quia plurima turba fepul- filius Deieratifte. Hoc enim clamore fe-
chrum Lazari circunfteterat : vt percipe- pulchra apertafunt,vt Chryfoftomus no Chryfoft
rent omnes virtutem vocis , qua mortuus tat,& faxa fcifa funt, & templi velum di-
ille iam foetens reuocabatur ad vitam.In uifum eft in duas partes . Denique mu-
fufcitatione verò puellæ pauci quidem in tatio legis veteris in Euangelium figni-
tererant. Deinde quia licet omnipoten- ficata eft , vere igitur:Vox Ďomini inuir- Pfal.28.
tiæ diuinæ æqualia fint omnia miracula : tute. Item. Dabit uoci fuæ uocem uir- Pfal. 67.
fi tamen ad virtutem caufarum natura- tutis.
lium attendamus, maximum miraculum Cacus , qui clamabat Matth. 2 c. re-
17
reputatur refurrectio mortuorum : & quiratur in verbo Cæcus. Clamatper-
multo maius quatriduani foetentis , ad dix,in verbo Perdix. Clamat terra , in
quod infinuandum magna voce vocife- verbo Terra. Clamat mulier , in verbo
ratus eft Dominus. Maximè verò ,quia Mulier. Clamatfeir,in verbo Seir. Cla
in illo fpectaculo refurrectio finalis ho- mat leo,in verbo Leo. Clamat pilofus,
minum,quando mortui quidem audient in verbo Pilofus. Clamor exactoris , in
vocem filij Dei repræfentata eft:vt notat verbo Exactor:& fic de fimilibus, ne ea -
Tertull Tertullianus lib.de Refurrectione carnis, demfæpius repetamus .
Ambrof. & Ambrofius libr. 2. de Poenitentia , ca-
pit. 7. Denique fufcitatio illa referebat
CAPVT XCV.
reftitutionem animæ peccato fotentis
Auguft. ad vitam gratiæ , vt affirmat Auguftinus
Gregora tractat. 49. in Ioannem, & Gregorius Clarificare,Claritas.
libr. 2. Moralium , capit. y . quæ pluri-
mi fit. LARVM Effe dici-
Clamor media noctis iudicij finalis tur Hebraicè in Scriptura
15
Matth.25 , indicium eft . Sicut in parabolaMatth.di- fancta Sachach.Ifa. 18.
citur: Media autem nocte clamor factus eft, Claritas eft luciditas , fi= I
ecce fponfus uenit , exite obuiam ei. Quòd cut claritas Solis . Meta-
Hilarius: ita iuxta literam exponunt Hilarius hoc phoricè verò dicitur manifeftatio nomi.
Auguft. loco, Auguftinus, Chryfoftomus, Grego nis , & gloriæ : vnde clarifico eft clarum
Chryfoft. rius,D.Thomas, & Hieronymus afferen reddo,& illuftro, atque glorifico. Sic le-
Grego.
D.Tho. tes.Media quidem nocte vltimam illam gimus Ioan. 12. Venit bora ut clarifice- Ioan.12 .
Hierony. iudicij finalis tubam refonaturam , quæ turfilius hominis. Quòd tunc Dominus
mortuos fufcitet , quos dormientes vo- dixit , quando. vidit Gentiles , qui dixe-
Origen. cat. Sed Origenes tenet, clamorem hu- rant Philippo: Domine uolumus Iefum ui-
ius parabola denotare quidem ftrepi- dere. Hacitaq; occafione recordatus eft,
tum mundi ruentis fubfinale iudicium:
quo modo poft mortem Crucis erat per
non tamen noctem hic accipi putat pro totum terrarum orbem tanquam verus
Dei
CLARIFICARE . 308
Dei filius prædicandus & colendus : pre- eft in co. Vbi non intelligunt Deus, ideft
fertim à gentibus . Ideo dixit venit ho- ipfe Deifilius, qui latebat in carne mani-
ra vt clarificetur filius hominis , ideft , vt feftabitur effe Deus , fed pater clarifica-
qui cognofcitur homo cognofcatur vt bitur,qui filium mifit. Iam verò in po-
Deus & homo, ficut exponunt Chryfo- fteriori parte textus vbi dicitur: Si Deus
Pfal.6. ftomus,Theophyl. & Auguftinus.Iuxta clarificatus eft inco , Deus clarificabit eum.
illud Pfalm . Exaltarefuper cælosDeus, & Auguftinus hoc futurum putat in die fi- Auguft.
fuperterramgloriatua,ideft,poftquam af nalis iudicij , quòd verò fubdit: Et con-
cenderis in cælum , gloria quoque tua in tinuo clarificabit eum , deproxima Chriſti
terra clarificetur:ita vt Deus, & homo cre refurrectione confequenter intelligit : fed
daris. poftea fe corrigit, & vtranq; glorificatio-
2 In eodem capite Ioan. Chriftus dixit: nem ad refurrectionem Chrifti refert , fic
Iean.12. Pater clarifica nomen tuum. Venit ergo uox Chryfoft.
Chryfoftomus,& Cyrillus.
decælodicens:Clarificaui, & iterum clarifi- In hoc clarificatus eft pater meus , utfru= 4
.
Auguft, cabo. Auguft.exponit. Pater clarifica no- &tum plurimumafferatis : er efficiamini mei
men tuum,ideft manifeftam redde pote- difcipuli. Ioan. 15. Quòd ita exponit Ioan.15 .
tiam tuam in refurrectione filij tui poft Chryfoftomus.Ad claram patris meino Chryfoft,
mortem. Voxautem de cælo Angelo- titiam pertinet , vt vos eius virtute mul-
rum minifterio formata fuit , vt notat tum faciatis fructum . Quare non con
Gregor Gregorius lib. 28.Moralium.Quòd ve- temnet gloriam fuam , fed dabit vobis, vt
rò vox illa refpondit : Et clarificaui , & fructificetis . Quod facientes difcipuli
iterum clarificabo. duobus modis expo- mei eritis. Hic autemfructus , vt inquit
Auguft. nit Auguftinus tractat. 52. Refpondet: Theophylactus , gentium conuerfio eft Theophy.
Pater clarificaui , ideſt ab æterno clarum ad fidem, dæmonumq; expulfio.Accipi
genui mihi coequalem, & confubftantia- turautem præteritum pro futuro, videli-
lem: & iterum clarificabo per refurre-
cet: Inhocclarificatus eft patermeus , ideft
&tionem à mortuis , oftendens te filium
clarificabitur. Sed Cyrillus de præteri- Cyrillus.
meum,mihi coæternum. Vel aliter,cla- to exponit , in hoc myfterio , fcilicet in-
rificaui te in natiuitate de Virgine, canen carnationis clarificatus eft pater meus
Luc.2, tibus Angelis:Gloria in excelfis Deo: & ite apud omnes, qui illud nouerunt : vt vir-
rum clarificabo in morte prodigiis , & tute eiufdem incarnationis plurimum fru
mirabilibus,& refurrectione gloriofa. Sic &tum afferatis,fuperantes fructum veteris
Chryfoft. etiam explicat Chryfoftomus. legis,cuius facramenta vacua & egena gra
Prætereà Ioan. 13. cum exiiffet Iu- tiam minimè conferebant.
3
das,dixit Iefus: Nunc clarificatus eft filius Spiritus fan&tus clarificat filium Dei 5
loan,13
hominis , & Deus clarificatus eft in eo : fi apud Ioannem: Ille me clarificabit, quia de Ioan.16.
Dens clarificatus eft inco , Deus clarifica meo accipiet, annuntiabit uobis. Vbi Au- Auguft.
bit eum infemetipfo , & continuo clarifica- guftinus tractat. 100. in Ioannem ex-
bit eum. Duas partes habet hic textus, ponit,fpiritus charitatem Dei effundens
priorprius exponenda eft. Exeunte Iu in cordibus veftris manifeftabit me patri
da , vt morti traderet Saluatorem , ille de coæqualem. Item vt Chryfoftomus ait:
præterito propter certitudinem dixit , Spiritus fanctus oftendet me effe princi-
quòd moxfuturum erat. Nunc clarifica- pium vnde ille procedit. Quod autem
tus eft filius hominis , ideft clarificabitur Spiritus fan&tus non folum à patre , fed
per mortem & refurrectionem, oftende- & à filio procedat contra Græcorum er-
turq; effe Deus , & homo. Et Deus cla- rorem , vltra præfentem locum definit
rificatus eft in eo, ideft ipfe filius Dei , qui Conciliu Lugdunenfe, & Florentinum , Cóci.Lugd.
latebat in carne, clarificabitur, & manife- præfentibus, & confentientibus Græcis , Coci. Floré.
Hilarius. ftabitur mundo. Sic exponit Hilarius Idem docet Didymus libr. 2. de Spiritu Didymus.
lib.9.de Trinitate paulo ante finem , fed fancto,& Cyrillus in epiftola Synodali Cyrillus.
Chryfoft. Chrifoftomus, & Cyrillus cöfentiunt in Concilij Ephefini , quæ à tota Synodo Coci.Ephef.
Cyrillus , eo , quod filius mox erat clarificandus approbata eft. Cæterum ad mores Spi-
per refurrectionem , differunt tamen in ritus fanctus clarificat filium accipiens ab
eo , quod fubditur , & Déus clarificatus co,vt annuntiet nobis. Accipit enim ab
Єo ve-
CLAVDERE .
Phari-
CLAVDERE .
309
Ifed fibi ; & non Deo Pharifæus dicens : patrem eft orare infecrcto no propter ina
Luc.18. Gratias tibi ago Domine , quia nonfum ficut nem gloria, vide in verbo Oftium. Clau-
ceteri, fa eft ianua fupple cæli virginibus fatuis,
8 Claufi dicuntur abfolutè in fcriptura, quibus defecit oleum charitatis , vide in Matth. 25.
qui carcere detinentur & vinculis . Deu- verbo Virgo,& verbo Porta, quare illud
Deut. 32.
ter. 32.Claufi quoque defecerunt, ideft vin- Joan. 20.Venit lefus tanuis claufis. In quo Ioan. 20,
Lyranus. &ti, vt exponunt Lyranus , Ianfenius , & dotem oftendit fubtilitatis gloriofa.
Ianfenius. Vatablus.Quamuis Hieronymus Olea- Aperit & nemo claudit Apoc. 3. vide
Vatablus.
fter claufumfecundum phrafim Hebrai- inverbo Aperire, & fic de fimilibusin
cam vocari dicat claudum ,qui fe non po- fuis locis.
teft magis mouere , quam fi claufus effet. Claufaporta, vide in verbo Ingredi,nu
3.Reg.14.Sic in libr.Regum. Et percutiam de lero- mero 3.
boamclaufum, nouiffimum. Hebraicè eft
Aafur à verbo à Aafar, quòd propriè eft CAPVT IXXXVIII.
detinere:& ita Septuaginta vertunt && =
xouévov detentum.Itaq; videtur claufus claudus.
effe detentus, fiuevinculis violentis carce
ris & ergaftuli , fiue ægritudinis forte vt LAVDVS Hebraicè dicitur
mancus & claudus quòd minus placet. CSulea,vt patet Genef.3 2.& clauda
Ifa.61. Eade phrafis eft 3 Reg. 2 1.f. & Ila . 61 . Suleah, Mich.4.
Vt prædicarecaptiuis indulgentiam,& clau= Claudus quafi pedibus claufus dicitur, 1
fis apertionem.Vbi aperte claufifunt dete ideft impeditus illud autem quærifolet,
ti incarcere,fiue peccati,fiue limbi: de qui quid fignificet:Cecus claudus non intra-
foan.12. busDís dixit: Egofi exaltatusfuero à terra buntin templum.2.Reg. 5. de quo Lyra- Lyranus.
omnia traham ad me ipfum, &c. Porrò de nus ait , intelligendum effe de facerdoti=
Ifa. 24 folis damnatis dicitur Ifai. 2 4.Et clauden- bus, qui Leuit.2 1.facerdotis munerefun Leuit. 21.
tur ibi incarcere : de quo vide quæ dixi- gi prohibebantur in templo, ficlaudi ef-
mus in verbo Carcer. fent,aut cæci: co quod huiufmodi como-
9 Claufæ domus defolationem populi de miniftrare non poffent. Cæterucum
captiuitatemq; fignificant, vel mundi fi- iftud præceptum ante tot annorum cen-
Hierony, ne,vt docet Hierony.fuper illud Ifa. 24 . turias præcefferit,quo modo nunc denuo
Ifa, 24. Claufaeft omnisdomus nullo introeunte,fub- ex victoria Dauid cotra cæcos & claudos
audi in fine mundi , quod de vaftatione exiitin prouerbium : Cacus & claudus non
Hierufalem quidam intelligunt. Mihi ve intrabunt intemplum. Eft ergo fenfus que
rò magis hærere literæ videtur expofi- fuper hunc locum infinuat Angelomus Angelomus.
tio Hieronymi de fine mundi,ficut etiam æqualis Bedæ , videlicet ficut populus
Cyrillus. Deinon potuit intrare in doinum claud8
Gloffa, exponunt Cyrillus, Gloffa , & Lyranus.
Lyranus. Claufæ namq; tunc domus erunt. Areſa rum & cæcorum , quæ erat ars Sion, nifi
Luc.21. centibus hominibus præ confufione maris,& expulfis indecacis & claudis, qui lapidi-
Aluctuum. Deinde verò igne de cælo ca- bus & miffilibus eam ab exercitu Dauid
dentepenitus conflagrabunt. De capti . defendebant,fic poftquam illi de Hierufa
uitate verò fub Chaldeis ciuitatis Hieru lem exclufi funt,non intrabunt rurfus ho=
Hiere.13. falem, & totius Iudex dicit Hierem.1 3 . ftiliter in eam vrbem, quae templum Dei
Ciuitates Auftri claufæ funt,quia Iudæa ma eft,& ciuitasfancta.Myftice verò fecun-
gis Auftralis eft , quàm Galilæa & Sa- dum Gloffam, cæcus qui legem Dei fua Gloffa;
maria. culpa non intelligit:& claudus qui licet in
10 Porte Hierufale non claudentur. Ifa. 60 . telligat,fed in opere claudicat, no intrabit
Ifa.60. ideft Ecclefia patebit omnibus ad fidem in teniplum regni cælorum. Tales erant
venientibus,vide in verbo Porta. Sic & Pharifæi, de quibus Dñs apud Mat. Nifi Matth, s
Ezech.44. Apoc.2 1.Item porta claufa Ezech. 44. abudauerit iuftitia ueftra, plufquã Scribarum
eft Maria virgo,vide Porta. Item: Clau- Pharifæoru no intrabitis in regnü cæloru.
Eccls, 12.
dent oftia in platea. Ecclefiaftes 12 , ideft Oculum effe caci , & pede claudi eft 2
Lyranus. labia in facie hominis fenis,qui iam obmu egentes, & imbecillos omni modo iuuare:
Matth 6. tefcit , vt Lyranus ait.Claufo oftio orare" fic dicebat Iob. cap . 29. Oculus fuiceco, iob 29.
pes
CLAVDVS.
310
Lyranus, pesclaudo. Quod licet Lyranus , & Ti
Titelmanus telmanus metaphorice dictum intelligát renuntiate loannique audiftis , er uidiftis, {
cæci uident , claudi ambulant. Matt. 1 1. Matth.rt.
quafi diceret. Ego ignorantem docebam
Vnde Auguftinus Tomo. 6. libro de Auguft.
Gloffa. & negotia viduarum , & debilium folici-
tabam.Sed melius Gloffa ordinaria, ego quinque Hærefibus ex hoc loco proba-
ri dicit Chriftum effe Deum , quia præ-
inquit , per me ipfum duxeram cæcũ, &
cefsit : Deus ipfe ueniet , &c. Et Cypria- Cyprian.
manu ducebam claudum , quando opus
nus libro . 2. contra Iudaeos , capit. 7.
erat . Et multo magis eorum in aliis nego Item Eufebius libro. 6. de Demonftra Eufebius.
tiis quibus indigebant adiutor era, & pro
tione,ca. 2 1. & Hieronymus fuper hunc Hiero.
Matth. tector,de talibus dicitur : Beati mifericor=
Matt.25. locum Efaiæ , vbifubdit. Quamuis hoc
des, & rurfus: Quod uni ex minimis meis fe
inquit , magnitudine fignorum comple-
ciftis,mihifeciftis. tum fit , quando Dominus loqueba -
Claudus
3 per opprobium dicitur de tur difcipulis Ioannis , &c . tamen
negligente in neceffariis, fic Salomon ait:
Prou.26. quotidie completur in gentibus , quan-
lanfe. Claudus pedibus , & iniquitatem bibens , qui
do qui prius claudi erant , & rectam
mittituerba per nuntium ftultum. Quod lã viam no tenebant,faliunt vt cerui , imitan
fenius exponit de illo qui mitteret lega-
tantes Doctores fuos . Hæc Hierony. Cyrillus."
tionem magni momenti per imprudens
Beda Item Cyrillus ibidem fciendum , inquit,
Gloff. tem, aut de prælato , vt exponunt Beda, hæc Chriftum corporaliter impleffe in
Lyanus. Gloffa & Lyranus , qui mitteret hereticũ
gentibus miraculis . Hæcille. Quam-
adprædicandum,authominem temeta- uis fpiritualiter etiam claudi Gentiles cỡ
rium , vel mali exempli , ideo Dominus uerfi ad rectam viam intelligantur vt no
fciens quantu referat operarios qui Dei
tat etiam Hieronymus fuper Hierenia . Hiere.31 .
legatione funguntur effe viros iuftos,at- Vbi de conuerfione gentium iuxta lite-
Luc.1o, que prudentes,dixit : Rogateergo Domi- ram dicitur , & de reductione reliquia-
num meffis , utmittat operarios in meffem rum Ifrael : Congregabo cos ab extremis
Ioani20.
fua. Etcu mitteret Apoftolos : Infufflauit terræ , interquos eruntcæcus , & clandus .
c. Spiritum fanétum. Quod intelligi,inquit, poteft quod clau
Claudos rapinam diripere ciuitatis, di,quibus olim loquebatur Elias, dicens :
Efai.33: fignum eftomnimoda vaftationis, Efai.
Vfque quo claudicatis utroquepede poftea 3.Reg.18 .
Lyranus. 33.Claudidiripient rapinam, quod Lyra- ambulauerint. Hæc ille. Sic etiam Ly-
nus exponit de præda caftrorum Sena . ranus , Gloſſa , & Vatablus qui putant
cherib, 4.Reg. 20.Vbi occifa funt ab An ibi prædici multos de omni genere ho-
gelo centum octoginta quinque Affy minum conuertendos ad fidem , iuxta
Vatab. Matth, 22:
riorum millia , fic etiam Vatablus . Sed illud parabolę Matthæi . Et congregaue-
Hierony.
contra Hieronym . de excidio Hierufa- runt omnesquos inuenerunt bonos malos,
Lac.19 . lem fubRomanis intelligit.De quo Luc.
item apud Luc. 14. Vbihomo qui fecit Luc.14
Circundabunt te inimicitui uallo , &c. Sie
Procopius. coenam magnam iufsit introduci,debiles,
Theodoret . etiam exponunt Procopius , & Theodo cecos, & claudos . Ideft cötemptibiles ex
Cyril. retus.Porrò Cyril.de regni diaboli exter
loan.12. minio dictum putat,de quo Ioann. 12 . Iudeis,quales erant Apoftoli pifcatores,
& difcipuli primi qui crediderunt vt no-
Princeps huius mundi eijcietur foras.Et clau Ianfe.
tat fanfenius , iuxta illud Apoftoli : Vide
1.Cor.1:
di,ideft Gentiles claudicantes vno pede, te uocationemueftramfratres,quia non multi
quia no habuerunt legem & Prophetas, fapientesfecundum carnem,non multipoten-
Match,8: conuerfi quidem diripient rapinam reg tes,non multinobiles,fed quæfunt ftulta hu
nicælorum. iuxta illud Matth. Multi ab iusmundi elegit Deus.
Oriente, er Occidente uenient, & recumbent Claudicaffe dicuntur Iudei Pfal. 17 . 6
cum Abraham, c. Filij alieni mentiti funt mihi.Filij alieni inue Pfal.17.
5 Claudum ficut ceruum falire fig- terati funt, claudicauerunt àfemitis fuis.
Efa.35
num eft aduentus Mefsia , Efai. 35. Vbi Hieronymus ait , vno pede claudi Hierony:
Deus ipfe ueniet , & faluabit nos , &c. cant Iudæi , quia patrem credunt, filium
Tuncfali . Etficut ceruus claudus. Quod non credunt , imo cum multa vidiffent
quidem fignum dedit filius Dei difcipu- Saluatoris figna dixerunt : Quid faci-
lis Ioannis Baptifte : Euntes , inquit , mus, quia hichomo multa figna facit ? Et
damna-
CLAVIS .
Ioan.II. damnauerunt eum morte, vel claudicaue Conciliu Tridentinu . Seff. i 4. capit.5 : Conc. Trid.
Auguft, runt vno pede,vt dicit Auguftinus , quia Dicunt autem Theologi in 4.fentent. 2
vetus tenentes teftamentum nouum non duas effe claues alteram fcientiæ,alteram
recipiunt. Similiter de Synagoga quan- poteftatis. Clauis fcientiæ poteftas eft
tum ad reliquias , dicitur apud Sophon. inquirendi à pœnitente peccata fua , &
Etfaluabo claudicantem , & eam qua eiecta circunftantias neceffarias.Poteftatis vero
Soph, 2.
erat congregabo . Sic exponnunt Hiero- eft ad ligandum atque foluendum,vt no-
Hicrony. nymus,Vatablus,& Lyranus.Quòd ma tat Gratianus in Decreto diftinctio. 20: Gratian,
Vatablus. in principio,& Beda fuper Lutam.Eftq; Beda.
ximè fub Coftantino Magno copleri co
Lyranus. pit.Eundem fenfum habet illud Micha. aptior hæc clauium diftinctio , quam illa
Mich.4
indie illafaluabo claudicantem: cam quam Theophyl.quifuper Matth.alteram cla- Theephy.
eieceram colligam , & ponam claudicantem uem ad foluenda , alteram ad retinenda Matth.16,
inreliquias , quia videlicet reliquiæ Ifraël peccata conftituit. Obiiciunt autem hæ-
Hierony. conuertentur:vt explicant Hieronymus, retici hanc priorem clauium diſtinctio-
Rupertus. Rupertus , & Vatablus , quidquid aliter nem , inuentam effe à Beda cuin tamen
Vatablus. dicat Lyranus. Et tunc erit unum quile multis annorum centuriis ante Bedam
Lyranus.
Ioan.io. unus paftor. vocet eam Hieronym. fuper Matth. 1 6. Hierony.
Claudus dicitur, qui fe priuat amicis, & poteftatem difcernendi inter lepra & le-
7 auxiliariis propter Deum, Matthæ. 18 . pram,& iudicandi, quis debeat ligari vel
Matth.18. abfolui.Et Innocent. I. qui eodem tem- Innocentius
Melius eft tibidebilem , uel claudum ad uitam
intrare,erc.ideft priuatum obfequiis ne- pore rexit Ecclefiam epift. ad Decentiu Papay
ceffariorum & familiarium , fcandalum Eugubinumfacerdotis,inquit eft iudica-
Hierony. tibi præbentium : vt exponit Hierony- re,vtattendat ad confeffionem poeniten-
1.Cor.s. mus iuxta illud Apoftoli: Auferte malum tis, & ad lachrymas corrigentis , & tunc
à uobismetipfis : & modicumfermentum to= iubere dimitti,cum videat congruam fa-
tiffactionem .
tammaffamcorrumpit.
¶ Claudus quare manfit Iacob poſt lu- Quamuis autemfamofiorclauium di- 3
&tam cum Angelo , vide in verbo An- ftinctio fit ficut dictum eft fcientiæ & po
gelus . teftatis,foluendiq;,vel retinendi peccata.
Nihilominus tamen latius oportet fecun
dum fcripturas clauium nomen extende-
CAPVT XCVIII.
re.De Chriſto enim exponit Hierony Hierony,
mus illud Ifa. Et dabo clauem domus Dauid 1a.22.
Clauis.
fuper humeros eius:& aperiet, noneritqui
claudat, claudet , & non erit qui aperiat.
LAVIS Eft inftru- Vbi nomine clauis regiam Chrifti pote-
ftateminregno Dauid Ecclefiæ militan-
mentum , quo claufa ape-
rimus , & aperta obfera- tis, & triumphantis , & facerdotale digni-
tatem exponunt Theodoretus, & Proco Theodoret,
mus. Clauis metapho Procop
ricè multis modis accipi- pius.Item Cyrillus qui clauem Dauid ex Cyrillus.
turin Scriptura , in primis autem claues plicat regnum Ifraël, non fecundum car .
dicuntur regni cælorum : quas promifit nem,fedfecundum fpiritum in electis &
Dominus Petro , & fuccefforibus eius . fanctis:de qua poteftate regia & facerdo=
Matth. 16. Ettibi dabo claues regni cælorum , quia no- tali dicit:Data eft mihi omnis poteftas. De- Matth. vlti.
bis ergo cælum propter peccata claufum nique de Saluatore quoque intelligi locu
Ifa. 59 Apoc.3.
erat,iuxta Ifai. Peccata ueftra diuiferunt in- prædictum Ifaiæ docet Ioannes Apo.3 .
teruos Deum ueftrum : & iniquitates ue= vbi agens de Chrifto dicit: Qui habet cla-
ftre auerteruntfaciem eius à uobis. Ideo uem Ďauid , & aperit , & nemo claudit, &c.
præcipua clauis eft poteftas remittendi, quod fupremæ quidem poteftatis eft.
Hierony. & tetinendi peccata : ficut exponunt hoc Cum itaque clauis fit , omnis poteftas 4
Chryfoft. loco Hieronymus, Chryfoftomus , Theo in cælo , & in terra latiffimè fumpta fi-
Theoph. phyl. Beda, & Auguftinus libr. 5o.ho- gnificatione huius vocis, hâc Chriftus tan
Beda.
miliarum.. Item Calixtus Papa 1. epi- qua Deus in fua latitudine folus retinuit
Auguft. ratione authoritatis : deinde vt Deus & l
Calixt Pap. fto. 2. ad omnes Epifcopos Galliæ , &
homo
CLAVVS . 311
homo poteftate quidem excellentiæ , cæ taeft ei clauis putei Abyfsi, & aperuit puteй
terum clauem minifterij , qua poteftate Abyfsi. Vbilector aduertat non effe faci
minifterialemTheologi vocant,promifit le cotra omnes patres ftella iftä aliumqua
Matt. 16.
Petro.Matt. 1 6. & tradidit eide, & fuc- diabolu aut alique eius fautore in maluin
loan.21. cefforibus eius fuper vniuerfam Eccle- terpretari,fic enim explicant Beda ,Hay- Beda.
fiam dicens illi: Pafce oues meas. Ite Apo- mo,Richard.Ruper. Tichon.D.Tho & Haymo.
Richardus.
ftolis omnibus claues dedit, quãdo dixit: alij , quia nunquã in bonu ftella cecidiffe Rupertus,
Hoan : 90 ,
Accipite Spiritum fanctum, quoru remiferi legimus decælo. Abyflus auté cor eft im Tyconius.
tis peccata remittuntur cis. Etficut mifit me piorum qui clauem cordis fui per liberu D.Tho,
pater, & egomitto uos. Neq; tenetur fentē confenfum diabolo tradunt,vnde exeunt
Turrecre-
mata. tia Cardinalis Turrecrematę , qui libr.2 . cogitationes praua, homicidia ,adulteria,
fummæ Ecclefiæ,ca. 77.putauit Apofto &c. Que coinquinat homine apud Mat. Matth.15 .
los àPetropoteftatem clauium accepiſſe Vel puteus Abyfsi eft focietas malorum
loan:20.
cum conftet ex loco Ioann. fupradicto à ex quibus excunt peruerfi homines qui
Chrifto illam immediate,quod aiunt,re- fe ad inuicem cruciant odiis inteftinis,fin
cepiffe,vt toto terraru orbem prędicatio gentes amicitiam more Scorpionum
1.Tim.1.
ne , & facramentorum adminiftratione, clam percutientiun de quibus Apofto.
longe lateq; illuftrarent. Non tamen fuc lus: Hoc autem feito,quod in nouifsimis die-
cefforibus fuis illam relinquere tam am- bus, inftabunttempora periculofa , & erunt
plam vtiq; potuere , fed particulare dun hominesfe ipfos amantes , & c . proditores,
taxat epifcopis qui in fingulis dixcefibus c.De quo libr. 10. in verbo Locufta.
prefunt:folus autem Petrus fuininam in Clauem fcientię abftulerunt Pharifçi , 7
Ecclefia Catholica poteftatem & fibi, & negantes Chriftum pafsibile in duabus
fuis fuccefforibus retinuit , cui & reliqui naturis, vt exponit Aug.li deqq.Euage - Augu .
Luc.II.
etiam Apoftoli tanquã capiti obedire de licis,in illud Luc. 11.Ve uobis Scribis,
bebant . folufq, ipfe & fucceffores eius Pharifæis,quituliftis clauemfcientiæ.
poffunt Concilia generalia cögregare,&
cöfirmare,fanétos canonizare , & vniuer
fales fibi referuare caufas Ecclefiç, & que CAPVT Xc .
CLEMENTIA.
eft ueftrum primus in illam lapidem mittat. De Ecclefia pariter Catholica dicitur 5
2 Claui in oculis dicuntur hoftes popu= Ifa.5 4.Dilata temorium tuu, & clauos tuos Ifa-54-
li Dei , & facinorofi , atque fcandalofi, confolida.Vbi Hieronymus , & ne pute- Hierony.
quando inter innocentes impune verfari inus, inquit iuxta friuolam Iudæoru fa
Num.33. bulam,hoc de Sion dici,que in anticuum
permittuntur. Sic legimus Numer. 3 3 .
Si nolueritis interficere habitatores terræ, ftatum reducenda fit ponit manifeftius
qui remanferint erunt uobisficut claui in ocu quod latebat: Etfemen tuumgentes hæredi=
lis. Hebraicè Sichim , quàm vocem alij tabit. Eodem modo exponit Fufebius ' Eufeblus.
cultros vertunt alij clauos à verbo Sa- lib.3.de demonftratione ca. 2 & Augu. Auguft.
chah. Quòd eft claudere , quare vulgata ftinus libr. 1.de Confenfu Euangeliftaru
vertit clauos. Quia claui claudunt ocu- cap.3 2. & lib. 18. de Ciuit capit. 29.Ite
Matth.18 . los.Ideo apud Matthæum Dominus iu- Theodoretus, Cyrillus, Haymo, Lyra Theodoret.
bet:Simanus tua,aut pes tuusfcandalizat te, nus, Gloffa,&c. Claui verò Ecclefiæ cor- Cyrillus.
roborari dicuntur :quando myfteria gra- Haymo.
Lyranus.
1.Cor.5: abfcinde eum, proiice abste. Et Paulus:
Auferte malum à uobis metipfis . Iudices tiæ teftimoniis Prophetarum confirman Gloffa.
etiam debent malefactores de medio tol- tur , ficut quando illud quod Dominus
lere: ne maneant quafi claui in oculis po- dixit Ioan.3 . Nifi quis renatus fueritex Ioan.3 .
Matth, 22: puli,ficut in parabola Matth. Rex iratus aqua & Spiritufancio , non poteft intrare in
mifsis exercuibus fuis perdidit homicidas regnum Dei.Confirmatur ex illo Ezechi . Ezech.36 :
illos . Effundamfuper uos aquam müdam. Et quod
Claui dicuntur verba fapientium Ec- Dominus ait Ioan. 6. Sanguis meus uere Ioan.6.
༣
Eccle.12. clefiaftes 12. Verbafapientium quafi claui eft potus : & qui manducat hunc panem uiuet
Hierony. in altum defixi. Vbi Hieronymus . Sunt, in æternum : confirmatur & confolidatur , Prou . 9.
inquit,firina,& folida quafi claui in altum ex illo Pro.9.Venite comedite panem meu,
defixi authoritate Prophetarum corrobo & bibite uinum,quod mifcui uobis,&c.
rata:ideofubdit Ecclefiaftes : Que per ma=
giftrorum confiliam datafunt à paftore uno. CAPVT XCI.
Vnde Prophetas allegabant Apoftoli,
& Euangelifta, & ipfe quoque filius Dei. clementia, clemens .
Matth.24. ficut apud Matthæum: Cum uideritis,ait,
abominationem defolationis, quæ prædictaeft LEMENTIA Et
à Daniele Propheta,& c. mifericordia dicitur Hebrai
Clauitentorij Ecclefia Catholicę non cè Chefed, inde Chafid mi
4 הסר
auferentur:quia Porte inferinon præuale- fericors & fan&tus .
Matth.16.
Clemens eft qui remit- I
Ifa.33. bunt aduerfus cam. Sic legimus Ifai. 33.
Oculieiusuidebut Hierufalem ciuitatem opu tit aliquid de iure fuo, quod poffet profe-
lentam:tabernaculi quod tranfferri nequaqua qui, quafi colens mentem : differtq ; à pla
poterit, & c. & claui eius non auferentur. cido quod clemens animo , placidus vul-
Theodoret.Quòd Theodoretus, & Procopius. De tu fit de hoc Teretius in Adelph . Facili-
Terentius
Procopius. Ecclefia militante quidem explicant & tate,inquit,nihil homini effe melius, neq;
Cyrillus. triumphante. Sic & Cyrillus, quia de clementia. Eft auté virtus regibus & ma-
Matth,vlt. militante Dominus dixit Matthæi vl- gnatibus accommoda , vnde & Deo paf-
ti. Ecce ego uobifcumfum, &c.ufque ad con- fim tribuitur.Exod. 34. Deus miferator Exo. 34.
fummationemfeculi. De triumphante ve . clemens. 2. Paralip . 10. & 2. Efdr.9 .
Hierony. rò,de qua intelligit Hieronymus Domi- De regibus verò Prouerbiorum 20.Mi- Prou. 20 .
Ioan.16.
nus dixit: Gaudium ueftrum nemo tollet à fericordia , & ueritas cuftodiunt regem, &
uobis.Reiicitur verò commentum Lyra- roboratur clementia thronus eius. Vbino-
Lyranus. tandum duas virtutes indiffolubili foe -1
Vatablus, ni,& Vatabli,qui quofdam fequuti Rab-
binos de materiali Hierufalem hunc locu dere coniunctas in rege , & iudice requi-
exponunt,quafi ibi prædictum fit non fo ri : veritatem quæ debitum iuftitiæ fre-
re à Senacherib Affyriorum tyranno ca- quenter in fcriptura fignificat , & mi-
piendam,fed quomodo quadrat in fem- fericordiam , fiue clementiam , quia hic
4.Reg.24. piternum non effe euellenda,quæ paucis in Hebræo eadem vox eft. Priori lo .
poft annis à Babyloniis deuaftata eft? co , vbi mifericordiam , & pofteriori,
vbi
CLEMENTIA.
313
vbi clementiam vulgata vertit, iuftitia nā torem, expertus eft deinde laudatore, &
quefcelerati quafi membra putrida præf verum amicum.Pericles Athenienfis cu Pericles..
cinduntur,aut coercentur,clementia vero ia morti vicinus ab affiftétibus lecto eius
boni fortius ftabiliuntur, & confirmatur. de multis laudaretur,illud inquit , recoli-
Greg. te magis,quodcum Athenas multo tem
lob.29. Hinc Greg.lib. 20. Moral . in illud Iob.
29. Cumquefederem ficut rex circunftante poregubernauerim , nemo inea caufa cō-
Antigonus .
exercitu,eram tamen merentium confolator. tra ius lugubrem induit veftem.Antigo-
Circa fubditos inquit, fuos ineffe rectori nus Afsiæ rex filio fuo irato, & furetiali-
bus debet , & iufte confolans mifericor- quado dixit. Nöne fcis fili regnü non nifi
Lac.10. dia,& pie fæuiens difciplina , vnde femi- nobile quandam feruitute effe , magis er
uiui illius vulneribus , qui à Samaritano go feruire fubditis , qua tyranice domina-
in ftabulum ductus eft , & vinum adhibe re debemus.Auguftus Octauian' Cefar, Auguftus.
Cæfar.
tur, & oleum : vt per vinum mordeantur cu deambularet cu Diomede libertofuo,
vulnera,per oleum foueantur. Mifcenda effractis aper catenis , in Imperatorem
eft ergo lenitas cum feueritate: faciendu . impetu magno cucurrit . Diomedes autē
que ex vtraque temperamentum . Hoc poft tergu Duiab impetu beftig fe texit,
nimirum illa tabernaculi arca fignificat, fed cu incolumis euafiffet vterq; ,non eft
vbi cum tabulis , virga fimul & manna iratus Auguftus contra libertu,fedformi
Tytus.
erat,quia cum fcripturæ facræ fcientia eft dine eius clementer irrifit. Titus Impera
inboni rectoris pectore virga diſtrictio- tor duos patricios qui Imperiù affectaf-
nis, & manna dulcedinis.Hinc & Dauid fe dicebanturleniter coarguit, atq; dini- Seuerus.
Exod.25
Pfal.22 ait: Virgatuer baculus tuus , ipfa me con- fit.De Seuero Imperatore refertur quod
folata funt. Virga enim percutimur, & cuMammea mater &preterea vxor eius
baculo fuftentamur , &c . Denique in obiicerent ei nimia fua illa ciuilitate red-
Moyfe tanta fuitpietas , vt pro populo dere poteftatem moliorem : refpondit ,
peccantefe Deo opponens dixerit : Aut fed fecuriore quidem ac diuturniorem .
Exod.32. dimitte eis hanc noxam , autfi nonfacis , de= Deinde Saluftius de bello Iugurthino. Saluftius.
le medelibro uite . Et tamen poftea tane Non exercitus inquit , neque thefauri ,
ta fuitin eo feueritas , vt venia populo ob præfidia regni funt , verum amici,quos
tenta, occiderit ex eis quafi triginta tria neque armis cogere , neque auro parare Cicero,
millia,&c.Hac Gregor.fic filius Dei cle queas:officio ac fide parantur. Ite Cice =
inentiam oftendit in iudicio adultera: roli. 2.officiorum.Malus inquit , cuftos
Cuidixit, neque eo te condenabo , uade no- diuturnitatis metus , contraq; beneuolen
lipeccare. Iuftitiam vero quando accu . tia fidelis eft ad perpetuitatem.Hæc ille.
fatoribus eius dixit : Qui fine peccato Sed & Apocal. 4. Ioannes cum thronu Apoc.4.
a. 8. د Dei vidiffet,addit : Et iris erat in circuitu
eft , ueftrum primus in illam lapidem
mittat. throni.Quod fignum eft amicitiæ , foe de
2 Quod verò thronus regis clementia ris,& clementie Dei, quæ thronu cius cir
dicitur roborari, opinionem illorum tan cundat,vnde Prou . 1 1.Clementiaprepa- Prou.11 .
lanfe.
quam falfam omnino repellit, qui vt Ian rat uita.Et cap. 16. In hilaritate uultus re- Prou.16.
fenius hoc loco notat , armis & bellicis gis uita, clemêtia eius quaſi imberſerotinus
machinis muniendas putant ciuitates, & Cæterum quia clementia fine iuftitia nō
fubftantia ciuium minuendam exactio eft fatis ad regendos populos , vtriufque
ne maximè tributorum , & vectigalium , nobis exemplum Dominus infinuat , in
ad confirmationem regni. Contra nan- parabola patris familias , qui ex cle-
que Salomon docet , beneuolentia po- mentia filium fuum mifit ad agricolas ,
tius , beneficiis, & clementia, reges mag- qui feruos prius miffos occiderant di-
Philippus. na fecuritate regnare . Sicfertur Philip- cens : Verebuntur fortaffe filium meum :
pus Rex Macedo Nicanorem, quein co Sed cum & filium occidiffent , malos tan
trafe multa in vulgus fpargere audierat dein male perdidit . Exclementia quo- Matt.21 .
mala, non folum non puniuit atrociter, que debitori decem millium talentorum,
fed cum inopia laborare illum deprehen debitum omne dimifit: fed rurfus ingra
diffet , bonam pecuniæ fummam dono tum ,& in conferuum fuum crudelem , fe Matt. 18:
mifit,vnde quem fenferat prius crimina = uere puniuit.
Denique
CLERVS .
gredi
CLERICVS.
313
grediviam prohibuerit . Quod Pytagoras inquit,clerico liceat cauponariam habere
ex Leuitarum præceptis veteris teftamen tabernam , Imo ne tabernas clericus ingre.
ti, quod aliquando legit, accepit, & mini- diatur præcipit Synodus Cabilonenfis, Syn.Cabilo.
Chryf. ftris Euangelij magis quadrat.Ite Chryf.
Can. 44. & in Decreto Euthy chiani Pa Euthychia.
libr.2.de Sacerdotio , adducens illud præ
pæ fecüdum Gratianum iubetur. Clerici Papa,
Matth, 24. allegatum Matth.Quis putas eftfidelis fer-
non eant per tabernas, comedendo & bi-
uus & prudens, quem conftituit Dominus fuper bendo, neque cumfœminis, aut impuris
familiamfuam.Prodeant, inquit, in mediū, hominibus conuiuia excrceãt . Idem præ
qui longe omnibus præftant: quique ani- cipitur Coc.Laodicenfi,Can. 24. & Coc. Co.Loadic .
mi virtute reliquos excellunt. Quantum
Carthag. 3. Can. 27. Quod intelligendu Conci,Car-
corporis magnitudine Saul Hebræorum thag.3 .
eft nifi inter peregrinadu necefsitas cogat
gentem vniuerfam excelluit,& c.vt confti ingredi tabernam ,idq; cum honeftate, &
tui pofsint fuper familiam Dei , & c. Et Conci..Aga
modeftia. Ite Coc.Agathen & Can.31.cle thenfe
Bernar, Bernard.libr.4.de Confideratione. Ta-
rici vitare iubentur conuiuia nuptiarum .
lis inquit, effe debet qui mittitur ad popu Accedit ad clericalis ftatus honefta-
4
lum, quiregibus Ioannem exhibeat, Agy tem etiam pertinere ne canes venaticos,
ptijs Moyfem , fornicantibus Phinees, aut accipitres alant , quod ftatuitur Con- Conci.Aga-
Eliam idolatris , Helifxum auaris, Petrū
cilio Agathenfi Can. 55. Vbificlegimus thenſe,
mentientibus , &c . Qui vulgares non fper-
Epifcopis,presbyteris, ac diaconib canes
nat , fed doceat,diuites non palpet, fed ter ad venandum aut accipitres habere non li
reat pauperes non grauet , fed foueat: ceat. Idem iubetur Synodo Cabilonenfi, Synodus Ca
qui minas principum non timeat , fed Can. 9. Præterea prohibitum clericis eft bilon.
contemnat qui Ecclefiam non expo-
hiftrionun munere fungi Can.clerici de
liet fed emendet , cuius fermo adifica-
vitá & honeftate clericorum libr. 6. Item
tio fit , vita iuftitia , & c . Hæc Bernar-
dus cuius fententiæ confonant decreta arma nifi pro defenfione idque decen-
Conci . Car Conciliorum , Nam Concilio . Carthagi- ter portare vt habetur de fententia ex-
thag. communicationis Can, in audientia . Ne-
nenfi. 3. quod allegatur in Decreto di-
que poteft clericus caufam agere fangui-
ftin. 4.legimus, Clericus aut Monachus, nis vt habetur Concil . Tolet. 1 1. Can.5 . Concl, To-
qui verba fcurrilia aut rifum mouentia
Conci.Car- Idem ftatuit Alexãd.Papa.III . in Conc. let.11.
loquitur, accertime corripiatur ,& Con- Lateranenfi p.27. Con, Later.
thag.4
cil. Carthagi. 4. Can. 6. clericus, inquit, Prohibetur etiam cle cis cum foe-
fcurrilis fufpendatur . 5
minis cohabitare nifi cum matre aut foro.
3 Multa etiam clericis prohibentur, quæ Con.Nicen
re,&c.Sic legimus Conc.Niceno Can . 3 .
facrum eius ftatum minime decent , inter
ne mulierclerico cohabitet nifi mater fo-
Tim. 2. quæ eft negotiatio , iuxta Apoftolum :
ror aut amita , vt fine fufpicione fit. Idem
Nemo militans Deo , implicat fe negotijs fæ- Concilio Elibert. Can. 26. & Concilio Concì. Eli-
Can.Apoft cularibus , ut ei placeat qui fe probauit. Can . bertinum .
Arelatenf 2. & Concilio Carthaginen- Con. Arela
19.clericus qui fideiuſsio-
Con. Chal- etiam Apofto. fi 3. Can. 17.Concilio Toleta. 1. Con- ten.
cedo. nes dat,deponitor, Et Concil. Chalcedo- cilio Braccarenfi Ca. 15.Concil. Magun Conc. Car-
nenfi. 4.Generali Can. 2. Ne clerici fæcu
tienfi Can. 10. De quo legendus eft Cy. thag.
laribus implicentur , neue procuratores Conc, Brac-
Con . Turo- fint.Idem in Concil. Turonico Can . 2 3 . prianus lib.de Singularitate Clericorum , caren.
vbiad clericos ait. Nimium præceps eft, Concil, Ma
Co.Tarrac. & Concil.Tarraconenfi Can. 1.& 10.vt
qui tranfire contendit vbialium confpicit guntien,
clericus negotiator fufpendatur, & Syno- cecidiffe:& vehementer effrænis cft , cui Cyprianus .
Co. Cabilo. do Cabilonenfi Can . 8. Ne clerici emant
non incutitur timor, alio pereûte, &c.idē
fructus terræ,vt carius vendant, & ne villi
lib. 1.epift.15.ad Poponium , nec pati in
Co.Niceno, ci fiant , Can. 1 2. Præterea Concil.Nice-
quit , debemus virgines habitare cu viris,
no Can. 8.clericus , qui turpia lucra fue- cũApoftolus dicat Ephe.4 . Nolite locum Eph.4.
Co.Elibert. rit fectatus, deponatur. Ide Conc. Eliber dare diabolo. Liberanda eft vigilanter de
Con. Arelat tino Can.zo.& Con.Arelatefi 2. & Cōci .
periculofis locis naus , ne inter fcopulos,
Co.Loadi
Co c . Laodiceno Can . 5.Item Conc . Carthag.
nci.Car- Ambr.
& faxa fragatur.Et Ambr.li.de Apologia
thag-5- 3. Can. 14. Neclerici fint conductores. Dauid,vis inquit nonaduri , noliad ignê
Syn.6. Item Sexta Synodo Generali Ca.9.Nulli accedere.Ite Hiero. epift. ad Nepotianů,
Rr omris
CLYPEVS .
jomnes ait puellas , aut virgines Chrifti, pcus.Ideft non capiet cam hoftis cly peo
aut equaliter ignora,aut equali er dilige, munitus.Deinde clypeus abiectus dicitur
nec fub codemtecto manfit es , aut in præ hominis fugientis , qui pra trepidatione
terita caftitate confidas : Nec fanétior clypeum etiam deferit 2.Reg. ibi abieéius 2.Reg. 1.
Lyranus.
Dauid , nec Salomone potes effe ſapien- eft clypeus fortium , ita exponit Lyra. præ-
tior.Hæc Hieronymus . terea clypeum è contrario cotra aliquem
Decontinentia clericorum ,vide in ver eleuare eft pugnare aduerfus illum iuxta Ezoch.26.
bo Continentia. illud Ezec.Et enabit contra te clypeum,ideft
Nabuchodonofor contra Tyrum . Sic &
Iofue.s.
CAPVT CII Icfue leuauit clypeum contra ciuitatem ,
Hai,neq; manum deflexit erectam donec
hoftilis ciuitas caperetur . Vbi nota non
clypeus. glaudiu quidem contra hoftes,fed clypeu
viriuftus erexit , quia non tam exitiu ho-
כידון LYPEVS Hebraicè Chidon, ftium pugnando , quam noftra defenfio Matth.s .
dicitur, fic legimus 1.Reg.7.cly- ne debemus attendere , iuxta illud Matt.
C
peus creus tegebat humeros , & Diligite inimicos ueftros
Iob.39. 4
Clypeus vocatur ignitus , vel quia
I
Clypeus maius fcutum eft , olim pedi- fit aureus , vel quia i&tibus telorum pul-
fatus fcintillas emittat . Sic de exer-
tum,ham equitum fcutu erat minus , quo
fe tegebant ab ictibus hoftium.Metapho citu Nabuchodonofor contra Nini -
Nahu.3:
rice vero in fcriptura Deus dicitur cly- uem legimus apud Nahu'. Clypeusfor- Lyranus.
2.Reg.22.
peus falutis , vel diuina protectio 2. Reg. tium eius ignitus. Ly ran. putat , quod cum
Didifti mihiclypeum falutis tuæ , dicitur etia Babyloniorum clypei tecti effent laminis
clypeus verbum Dei quo protegimur , fic çrçis, reuerueratione luminis , ignem emit
Prou. 30.
in Prou.Cmnis fermo Dei ignitus clypeus eft tere viderentur:fed magis quadrat , quod
mnibusfperantibus infe,ideft protectio. Vn tam fortes effent, vt ictibus minimeiran-
Matth.4. de & filius Dei cum tentaretur à diabolo gerentur, fed ignem fcintillarent . Quale Eph.6 .
in deferto. Tribus eius tentationibus tria myftice fcutum eft fidei viuç, de quo Pau
fcripturarum obiecit teflimonia vt nos lus: in omnibusfumentes fcutum fidei. quod
doceret clypeo fcripturę fanctæ tentatio= fcintillas charitatis, & clari virtutum exé
num ictus rendere. pli fitribulationibus, & tentationibus pul
2
In code fenfu exponit Glof.illud quod fatur, emittit. Tales erant martyres , qui-
Gloff.
Cant. 4, de Ecclefia dicitur in Ca. Sicut turris Dauid bus dictum eft apud Luc. In patientia ucftra Luc.21 ,
collu tuu rc.Mille Clypei pidět ex ea, omnis ar pofsidebuis animas ueftras. Habent & fortes
maturafortiu.Verba quippe fcripturę facrę infide viriclypeos aureos ficut olim Ma 1.Mich, 6:
Matth.19. muniüt fortes inChro, caftos armat, iuxta cha.Refulfitfolinclypeus aureos, & fplendue-
illudMat. 19.Sunt quidam quife caftrauerunt Turtmotesabeis.Et certe in fpiritu clypeos
propter regnum cælorum: Man fuctos, & hu aureos in primitiua quondam Ecclefia ge
Matth.11.
miles armat, quod apud Matt. Dísdixit: flabat vbiq ; fideles de quibus dictum eft, Marc :vlt
Difcite à me quiamitis fum , & humiliscorde, Marc.vlt.Signa autě eos qui crediderint , hæc
Matth. 5.
Patientes deniq; munit iuxta illud Matt. fequentur,in nomine meo da monia eijcient, lin-
Beati qui perfecutionem patiuntur propter iufti guis loquentur nouis,& c.Sed proh dolorcly
tiam. Et fic de fimilibus : poftremo nifi fcri peos aureos quos fecit verus Salomon , id
pturæ facræ nobis armatura , & clypeus eft Chriftus Rex pacificus , rapuit Rex
1.Tim.s.
effent,non diceret Apoftolus ad Tim.Cm Ægypti magna quide ex parte, ideft prin
nis fcriptura diuinitus infpirata utilis eft ad ceps tenebrarum, de quo 2.Para.1 2.nar- 2.Para.12 .
docendum,ad arguendum , ad corripiendum , & c. ratur hiſtoria,iuxta illud Matth. Quoniam Matt.24.
ut perfe& usfit homo Dei , ad omne opus bonum fuperabundauit iniquitas , refrigefcet charitas
inftructus. multorum.Et Luc.18 . Cum uencr itfilius
Clypeus occupat ciuitatem que ab ho- hominis futas inueniet fidem inter
3
ftili Occupatur exercitu , fic de Hierufalē ra? Ideft fidem quæ per
charitatem ope- Gala.5 .
fub Ezechia Rege ab exercitu Senacherib
Efa.37 . liberanda dicit Efai. Non occupabit cam cly ratur.
CAP.
COAGITARE , COAGVLARE .
314
I quo beneplacitum eft Deo habitare in co , ete-
CAPVT CIÍ. nim Dominus habitabit in finem . Ideſt in
æternum , fed non durauit æternum pla-
nè templum Iudæorum antiquum illud .
Coagitare, Coagulare,Con-
Ideo melius mons ifte coagulatus filius
crefcere.. Dei intelligitur : vt exponunt Hierony . Hierony.
Auguft.Arnobius & Genebrardus.Quid Arnobius.
OAGITARE dici- ergo fufpicamini móntes coagulatos ait Augu.
Arnobius , ideft multos cur effe putatis Geneb,
tur Hebraicè in fcriptu-
ra Zamam. Deos ? cum vnus fit Deus in Chrifto : qui
Coagitare eft, ex om- recte lacteus , & coagulatus dicitur, vt po-
Luc,6. ni parte agitare . Vnde te : qui aperiens os fuum lacteu docebat, Matth . s
Luc.6.Menfuram boname difcipulos , dicens , Beati pauperesfpiritv.Et
certe lac eft doctrina mandatorum deca-
coagitatam dabunt infinum
ueftrum .Quæ eft eterna , & plena ex omni logi , coagula vero Euangelica dicuntur
Theophy, partefoelicitas , vt exponit Theophyla- illa maiora , & perfecta confilia , quæ à
&tus ,fed tribulationibus huius vitæ coagi filio Dei recipientes Apoftoli dixerunt:
tatur menfura meritorum ,vt plus capiat , Ecce nos reliquimus omnia , & fequuti fumus
Maths:
ideo apud Matth.Beati eritis cum maledixe- te. Etfuntquidam ait Chriftus quife caftrae Matt.19.
rintuobishomines, perfecuti uosfuerint,&c. uerunt propter regnum cælorum , Præterea
gaudete,& exultate,quoniam merces ueftra co quod fubditur : Vt quid fufpicamini montes Hierony.
piofa eft in cælo. coagulatos? Hieronymus , & Augufti- Augu .
2
Coagulare eft liquidum conftringere, nus exponunt , quare putatis filium Dei
Job-7. effe Eliam , aut Hieremiam , aut vnum
ficut lac coagulatur.Vnde Iob. 7. Non ne
ficut lac mulfiftime, & ficut cafeum me coagula ex Prophetis , cum fit Chriftus filius Dei Matt, 16:
fti?Quiavt Phyfici dicunt,femen in vte- viui?
ro foeminæ feptem primis diebus conglo Coagulatum in malum denotat corru-
4
batur, & coagulatur, vt ad figuram fulci- ptum cor,& obduratum , vt exponit Am Ambr .
piendam idoneum fit. Quamuis largius brofius in illud Pfal. I1 18. Coagulatum eft fi Plal, 118.
fumpto vocabulo , toto tempore quo fœ- cut laccor eorum,ego uerolegem tuam medita-
tus procreatur in vtero coagulari dicitur, tus fum.Talecor Pharifæorum erat , her-
ideftplenè confolidari,vt in lucem editus ba fcilicet inanis gloriæ coagulatum , qui
infans communem pofsit cum cæteris ac bus Dominus dixit apud Ioan. Quomodo Ioan.s.
Sap:7 rem ferre,fic intelligitur illud Salomonis : poteftis credere , quigloriam ad inuicem quæ=
Decem menfium tempore coagulatusfum,in fan
ritis: & apud Matt. Hipocryte benedeuobis Matt is .
guine,& femine hominis. Vbi decem men- dixit Efaias,populus hic labijs me honorat , cor
fes non plenos intelligit , fed incă- autem eorum longe eft à me. Quia videlicet
ptos.
propria volutate coagulatum eft, iuxta il
Coagulatus mons vocatur vel excel- lud Efa. In medio etuny ueftri inuenitur uolun Efai. 58:
Pial3
.67. fus ,vel incafeatus . Sic legimus Pfal.67. tas ueftra.
Mons coagulatus , mons pinguis , ut quidfufpica Concrefcere eft condenfari Prouer. 3.
5
míni montes coagulatos. Hebraice Gaunu- Nubesrore concrefcunt. Ideft condenfantur, Prou.3 .
nim , quæ vox fi deducatur à Gebina, myftice vero Gloffa nomine nubiuApo- Gloffa.
Ideft cafeo , fignificat montes ad mo- ftolos , & prædicatores fignificari putat,
dum cafei coagulatos , vt vertit vulgata, qui rore diuinæ gratiæ folidatur, fic apud
Auguft.
Varab. Vnde Auguftinus legit montes incafea - Ioann.infufflauit Dominus,& dixitApo Ioan. 20,
tos , item & Vatablus vertit mons ple- ftolis Accipite Spiritumfanétum,& c.
nus cafeis , fi vero vox Hebræa deduca- &ficut mifit mepater& ego mitto
Hierony: GibboGibbe
turà fus , & , fiue Gab
n excelf , vertit
us , vt ur mons
vertit Hiero- uos. Dehis quoque Efa. Efai.68.
Quifunthi, qui ficut
nubesuolát?
Lyra. nymus . Sed magis quadrat verfio vul-
Varab. gata . Putant autem Lyranus , & Vata-
blus de templo Hierofolymitano prædi-
&
tum , fed falfo , quia fequitur : Mons in
Rr. 2 CAP.
COCCVM, COCCINVM.
debent charitate fulgere : iuxta illud 1 . qui cælum fuiffe dixit æternum , cu-
1.Cor.16. Cor.Omnia ueftra in charitatefant. ius contrarium tenuit Plato : idque fides Plato.
Labia tua ficut vitta coccinea Can, 4 . catholica docet Gene. 1. Inprincipio crea- 1 Gene.1,
Vide in dictione Labia. uit Deus cælum&terram. Et Pfalm. Initio tu Pfal.101 .
Domine terram fundafti : &opera manuum tua= |
CAPVT CV. rumfunt cæli. Item fapientia dicit : Quando Prou.8 .
præparabat cælos aderam. Vnde non folum
titulo gubernationis ,fed etiam creationis
Cocytus. Ezech.11.
dicitur Deus pater Dominus cęli: Cofiteor
tibi pater Domine cæli & terræ.
OCYTVS Græce Calum Hebraicè,ficut diximus in plu 2
I
κωκύσος " interpreta- rali vocatur Sammaim , vel à verbo Sam,
xwxvσos
tur luctus , quo nomine quod eft admirari,ficut dicitur Eccl. 43 . Eccl.430
dictus eft à Gentilibus Vas admirabile opus excelfi. Vbi de Sole fit
inferorufluuius à Styge fermo.vel certe deducitur à Sem quod in
Palude pro flues : de quo terpretatur nomen, quafi creatura nomi-
Virg.6.Ane : nata , cumque omnes celi ab Oriente in
Cocytiftagna alta uides,ftygiamque paludem. Occidentem moueatur,fuper eminet vnu
2
Cocyti glareæfiue lapilli cocyti flumi- quod eft immobile , vbi Angeli creati
nis,vocabantur olim fcelerati , & inferni Deuquafi in propria fede glorificant, hoc
cruciatibus digni, vt notat Lyranus in il- theologi impyreum vocat : ideft igneum .
lob.21.
lud quod de impio legimus Iob . 21.Dul Et quidem Caieta.hoc celum inquit.non Caieta.
habere fundametum in fcripturis , ideoq;
cisfuitglareiscocyti. Ideft amabilis fuit pe
ftiferis hominibus , qui glarea cocyti pro nifi fcädalum timeretur, à celorum nume
pter infignem impietatem appellantur, roreiicipoffe.Accepit autem anfam à ver
D.Tho.
ficuthodie fceleratifs imi quiquetitiones bo quodam D.Th. p.q.66.ar.3.quod
inferni dicuntur . Talis fuerat olim Mat- forte no intellexit . Ille quidem dicêdum
thæus in teloneo , dulcis videlicet , & ama ait.Quod celum impy reum non iuenitur
Strabuss
bilis aliis publicanis , qui quafi lapillierāt pofitum , nifiper authoritatem Strabi, & Beda.
fluminis inferni . Sed poftquam furgens Bedę, & iterum per authoritatem Bafilij, Bafil.
fequutus eft Dominum,eofdem publica- Homil.2.Exameron, fed D. Thomas de
nos traxit ad Chriftum , vt non iam gla- cælo fub nomine impyrei loquitur vellu
reæ cocyti , fed lapides viui cæleftis fie- cidi, alioquin de fummo celo immobili
Matth. 9. rent edificij.Item & mulier quæ erat in ci ipfe D.Thom. reiecta ratione Bafilij qua
uitate peccatrix, quæ dulcis fuerat glareis illud afferit effe ponendum , aſsignat aliā
Luc,7. cocyti , ideft hominibus mundi conuerfa magis congruam: Videlicet rationi con-
tandem lapis viuus,& pretiofus euafit, & fentaneum fuiffe , vt ficut Deus ab initio
4
exemplar aliis pœnitentię fuit. creaturas fpirituales creauit,nempe Ange
los,quos poftfecundum inftans beatos fe
CAPVT CVI . cit, & gloriofos , fic etiam corpus crearet
cçlefte lucidū,& immobile,ab omni pla-
Calum. necorruptione longe remotu, quod locus
effet beatorum : & cum Angelis fymboli
ALI in plurali dicuntur Hebrai zaret.Accedit quod cum motus localis ce
cè Samaim quia caret fingulariGe lorum generationibus, & corruptionibus
שימים Ca
ne. 1 ,Creauit Deus cælum. mudi huius inferioris folü deferuiat, certe
I
Cælum illa pars orbis appellatur, quæ locus beatoru qui funt immortalitate do-
Ambr. fupra ignis eminet elementum,à celando nati,moueri no debuit, neq; decuit vt An
quod omnia tegat , vt putat Ambrofius, geli effent quafi in fede beata in celo mo-
Exameron.li.1.ca.6 . Vbi ait fecit Deus bili:maxime cum in fcripturis requies vo
cælum ficut cameram:quod intra celiam cetur,ficut Efa. 31.& alibi pafsim.
bitum vniuerfa claudantur,vel certe dici- Hinc multi patres illud Gene. 1. In prin 3
turà cælatura,quod ftellis quafi cælatum cipiocreauit Deus cælum & terram. Decalo Gene.x,
Ariftotel. fit : Eftautem Ariftotelis error cauendus, immobili, & fummo quod omnia cötinet
inter-
CALVM. 316
interpretatur , ita vtde duobus extremis plo,ca. 1.Abrahá Philofophus Hebreus, R. Abraha
facta fit mentio , decalo videlicet fum-
& Ifaac aftrologus.celum Impyreum af R, Ifaac.
mo,& de terra quæ centrum illius eft. Ita feruerunt. Neq; mirum hoc hilofophis,
Alcuinus. exponunt Alcuinus Rabanus , Beda ,Ma & maxime Hebrçis innotuiffe, cũ & Pla
Rabanus
gifter fenten.quem omnes Scholaftici fe- to Gentilis plane Philofophus multa ex
Beda.
Magif.fent, quuntur ,Magifter quoq; Hiftoria Scho- Moyfe,& Prophetis vbiq, collegerit , vt
Hilto.fchol. laftica,Lyranus, Abulenfis,& alij , Refel- demonftrat Eufebius ,lib.i.depræpara Eufebius .
Lyranus. litur autem fententia Augubini in ſua cof tione Euangelica,& Epicurus dixerit, re- Epicurus.
Abulen . mopia, & in lib. de Naturis corporum, te ferente Plutarcho, innumeros Angelos in Plutarchus .
AFugubi, nentis cælum Impyreum effe quandam fummo cælo cum Deo quietifsime com-
1.Tim. 6.
æterna, & increatam luce, de qua 1.Tim. morari , quorum non fit cum hominibus
6.Qui lucem habitat inaccessibilem . Quauis conuerfatio ..
autem fententiamfuamEcclefiæ cenfuræ Porro de numero celorü nönulli ex pa
fubmittat, debuit tum aduertere contra 5
tribus dubitauerut . Nam Chryf.Hom . 4. Chryfoft.
L
loan,1. Ioannem in Euangelio dicere : Omnia per in Genefim ,vnu tantum celui efle putat
ipfumfactafunt.Lux autem illa inaccefsibi quod verò de multitudine cæleftiu orbiū
lis de qua Paulus loquitur,lumen eft glo- dicitur,figmentum effe Philofophorum .
ria beatorum,vel ipfe quidemDeus , qui Quod fi in plurali fcriptura calos nomi
1.Ioan: .Luxeft.
nat,idco folum effe, quia in Hebræo no-
Cæterù vt ad immobile celum reuerta men celorum fingulari careat , ficut apud
Beda mur,fiue Impyreum nominetur à Beda,fi nos Athene, & Theba, quamuis D.Tho . D.Tho.
Bafil.
ue lucidum àBafilio, certe ab fcriptura ſan pro fuain Doctores fanétos modeftia , ex
Deut.8. &a per excellentiam cælum cæli vocatur. cufet Chryfoft.1.p.q.68.Preterea lufti- Iuftinus.
Sic Deut. 8.Damini Det tui eftcælum,& ¢ás nus Martyrq.67.ad Gentiles , duos effe
Pfal.67.
lum cæli. Quo nomine dicitur Pfa.67.Qui celos integros, & completos affirmat: qui
Pfal.ix3. afcedit fupercælum cæli ad Orientem . Et Pla. cum in plures partes diuidantur , fcriptu-
Clemens. 13.fed & ante Bafiliu antiquior ille Cle rafacraplures interdunominat celos.Ide
Alexand.
mens Alexãdrinus ,li..ftromatu , defum tenet Theodoretus q..in Genefimn : At Théodo
mocalo quod habitaculum Dei & Ange qui Bafilius Hom . 3. Hexameron tres ad Bafil
Clem,Papa. loru dicitur mentionem facit ,& Clemens
minimum celos fecundum fcripturas po-
1. Papa & Martyr difcipulus Apoftoli nendos putat, eo quod 2.Cor. 1 1.Paulus
Petri epif.4.ad luliu & Iulianu, dicit fum ad tertiu cælum raptus effe dicatur.Iunio
mum cælu effeinuifibile habitaculu An- res denique dicunt, celorunumeru ex di-
gelorü. Vocat autem inuifibile cælü,ideft uinis literis non pofle conftare. Quamuis
nullo nobis fenfu perceptibile , vt pote fi re altius infpiciamus Iudas Thadæus Judas Tha
quod nulla habeat ſtellam, neq; motũ. Sie fydera ponit errantia : quæ feptem effe daus.
Diodorus. & Diodorus Tharfenfis , magifter olim
conftat. Cumque illa errare fcriptura di-
Tarfenfis . Chryfoft. quem infua refert Catena Ly cat , infepte celis ab inuicem diuifis fixa
pomanus inuifibile dicit effe noftris afpe fint neceffe eft , nifi celos difrumpi dicas
tibus,& cælum cæli ab fcriptura vocari.
& cotra fententiam Iob afferentiss Nunquid Iob.37.
Damafc Vnde Damafce.li. 2.de fide Orthodoxa
cum illo fabricatus es cælos , qui folidifsimi
ca.6.dicit à Philofophis hoc calu avar quafi are fufi funt . Octauum autent eſt
gov quidem dici ideft fine aftris,& putat calu Sydereum de quo fub nomine firma
elle tertium illud cælum ad quod raptus menti legimus Daniel. 1 2. & Genef. 1. Dan, 11,
1.Cor.11, eft Paul.ita vt primum cælum in fcriptu- Accedit & cælum impyreum quod ce- Gene.1.
ra aeris regio , fecundum verò cælum om lum cæli in fcripturis appellatur, duos au
nes cæli mobiles intelligantur:tertium de tem alios mobiles inter cælum impyreŭ,
niquehoc fummum, & immobile. Quod & Sydereum , non nifi aftrologorum au-
Theophy. fequitur Theophyla&us fuper 2.Cor.11 . toritate recipimus.
Præterea fummum hoc calum habitacu- Cælum effe rotunde figurę , vltra ma- 6
lum Angelorum agnouerunt Hebræi, in- thematicos,afferunt Peripatetici, & Soi-
Philo Júde. ter quos Philo Iudçus a qualis Apoftolo ciphilofophi vt refert Plutarchus , libro Plutarchus.
Picus Miran rum temporibus lib.de OpificioDei,item de Placitis philofophorum , capit . 2.
dulanus. vt refert Picus Miradulanus in fuo Hepta tum propter aptitudinem huius figuræ,
Rr 4 ad mo-
CALVM ...
jad motum localem , ab Oriente ad Occi- } effe , plurimi ex fanétis patribus ex diui-
dentem:tum etiam propter capacitatem, nis literis probare nituntur , alij verò in-
& perfectionem figuræ. Non defuerunt corruptibiles effe contendunt. Priorem
tamen ex patribus aliqui , putantes hoc fententiam tenet Ambrofius,lib. 1.Hexa Ambr....
Philofophorum dogma fcripturæ fanctæ meron ca. 6. vbi eos irridet qui cum Ari-
contrarium effe , & fubinde reiiciendum, flotele dicunt,cælum effe quinta effentia,
Juftinus. inter quos Iuftinus Martyr fuit,in refpon non de natura elementorum . Idem tenet
fione ad quæftionem centefimam trige Cassiodorus,fuper Pfal.101.Opera manuũ Cassiodo.
Ambr. fimam Orthodoxorum . Item Ambr. lib. tuarumfuntcæli, ipfi peribunt,tu autem perma»
Chryfoft.
1.Exameron, & Chryfofto. Homi. 14. nes. Et ibidem Euthymius , Damafcenus Euthymius.
Damaf.
&. 27.in epiftolam ad Hebræos.Præte quoque,libr.2.de fide Orthodoxa, ca. 6.
Theodo. & Grego.Niffenus,libr.de Creatione ho Greg.Niffe.
rea Theodoret. & Theophylactus fuper
Theoph. illud Hebr . 8.Tabernaculum quod fixit Deus, minis,cap.24.Item Chryfoft. Homi.ro. Chryfoft.
Theodo ,
non homo. Vbi putant cælum ab Apofto ad populum,& Theodoretus fuper Rom .
loponi quafi quadratum tabernaculum, 8. in illud creatura liberabitur à feruitute
Procop Iuftinus:
Gen. I, propter hunc etiam locum Procopius in corruptionis , Iuftinus quoque Martyr
illud Gene.In principio creauit Deus cælum, in refpófione 9 3. & 94.& 9 5. ad quæft.
Lactanti. terram, afferit opinionem de rotundita orthodoxorü.Et pleriq; alij.Quorum fen
te cæli facris literis contradicere.Item La tentia pafsim multis fcripturaru teftimo-
&tantius lib.3.Diuinarum inſtitutionum niis corroborari videtur , in primis Iob. Iob . 141
cap. 24.cæterum teftimonium Apoftoli 14.Homocum dormierit non refurget donec at
nihil vrget:folum enim probat, cælum fi- teratur cælum.Et Pfal. 101. Operamanuum Pfal.1or .
xum effe tabernaculum, & non mutandū, tuarumfuntcæli , ipfi peribunt . Item Efai.
ficut lexvetus mutabilis , &non fixa fuit. 34. Et tabefcet omnis militia cælorum : &
Neque vrget alius locus Efai. 40. Vbife- complicabunturficut libercæli, &, omnis mili
cundum traflationem Septuaginta , ca lu tia eorum defluet. Et ca. 51. Calificutfumus
Pfal.103: camere affimilatur , vt citat Ambrofjus. liquefcent , & capit. 65. Ecce egocreocalos
Neque facit ad rem, locus Pfal. Vbi dici nouos , & terram nouam , & non crunt in me-
tur : Extendens cælumficut pellem . Quia moria priora . Præterea Luc. 21. Calum Luc.21.
Augu, vt docet Auguft.lib. 2. de Genefiad lite-- terra tranfibunt. Et 2. Petr. 3.Cæli magno
ram cap.9.Nihil obftat cameram effe ro- impetu tranfient.Item Matth. 2 4.Stelle ca- Matt. 24-
tundam,& pellem extendi in morem cir dentde calo. Aporal. 21.Cælum primum , &
culi.Quarefi patres citatos prætermittas, terraprima tranfit,& mare iam non eft.Et alia
reliquifere omnes Doctores fancti , tenet fimilia pafsim.Ceterü altera fententia eft
cælum effe rotundum , idque tantum ab- cuius fautores in duas factiones diuidun-
effe vt fcripturæ facræ contradicat,vt po- tur,prior eft cælos fy deribus ornatos , &
Hierony:
tius illi confentiat . Ita Hieronym . fuper quifuper cosfunt , natura fua incorrupti-
cap.3.epifto.ad Ephefios,à plerifque in- biles effe quinta cuiufdam effentiæ ab
quit,iuxta Ecclefiaftem , cælum affirma- elementis remotifsimæ.Hanctenuit Ari - Ariftotel.
tur rotundum : & in fphera modum vo- ftoteles,quem fequitur D. Thomas, & co D.Thom.
Eccli.1. lui.Hac ille. Et merito nam Eccli. 1. legi- munis hodie fchola theologorum, in 4.
mus:Oriturfol , & occidit,& in lecumfuüre fent.dif.48.Alia vero pars tenet quidem
uertitur,& c. Deinde addit : Et in circulos cũ Ariftotele, celos quoad fubftantia nū-
fuosreuertitur.Item Eccl. 2 4. fapientia cla quam effe corrumpendos , iuxta illud
mat:Gyrum cali circuiui fola, Eandem ſen- Pfalm. 148. Laudate eum cæli cælorum, Pfal.148.
Greg Nazi, tentiam tenet Gregor . Nazianzenus ſu- & aque omnesquæ fuper cælos funt , laudent
Damaf. nomen Domini , quia ipfe dixit , & facta funt,
per Eccl. 1. & Damafcenus libr. 2. de fi-
Theodo.
de cap.6.preterea Theodoretus,qui prio c. ftatuitea in æternum , & in fæculum fæ-
D.Tho. rem faa m mutauit fententiam quæftion. culi , &c . Porrò quod fint ex elementis,
20.fuper Genef. & D.Thom . I1 .p.quæft. vel quintam quandam effentiam, incer
68.artic.2.ad. 2. quem omnes Doctores tum putat, neq; ad re id facere Theologi-
fcholaftici fequuntur , & ita tenendum cam . Denique ad omnes fcripturas,pri-
certifsime cenfeo. mæ opinioni fauentes: duobus modis ref
7 Cælos autem natura fua corruptibiles podent,videlicet, vbi cælum in ſcriptura
corrupti
CALVM.
317
corruptibile dicitur, velfermonem effe de
11.Decalo expect ans pluuias ,fic etiam intel
regione aeris,quæ cælum pafsim appella
lige quod fcribitur Iofue. 10.Deus mifit la-
tur,ficut quod Petrus ait: Celimagno impe
pides magnos de calo, ideft deregione aeris.
tutranfient.Etignis calorefoluentur. Et quæ
Sic dicitur ignis de celo defcendere.4 .
huiufmodifunt.Vel cælis renouari , peri<
Reg.!.& Elias afcendiffe narratur pertur
re,liquefcere,defluereque , & complicari binem in cælum ibidem , ideft in regione
dicuntur, non quidem quoad fubftantia ,
aeris nobis ignotam . Secundum eandem
quæ in æternum manet, vt dictum eft. fed phrafim , explicant patres illud Pfal . 77. Pfal.77:
quoad motum qui fiftet , & accidentia. Ianuascæli aperuit, & pluit illis manna ad mā
Matth.24. Quia fol obfcurabitur, & Luna , & Stelle , ducandum.Item quod Ofças ait cap.2.C - Ofe.2 .
& ceffabit cæloru motus , rurfufque Sol
Ifai. 30. lum exaudiet terram : ideft volente , & propi
fplendebit feptempliciter.Hæc mihi fen- tio nobis Deo , regio aeris , quafi quæ-
tentia probatur magis, quæ grauifsimoru dam res animata exaudiet terræ defide-
Aug.
Hierony- autorum eft, Aug.lib.20.Deciuitate cap. rium : quæfcilicet metaphoricè dicitur im
24.& Hieronymi, ſuper Ifai. 5 1. & 65 ; brium copiam defiderare . Neque putes
vbi ait Si confummato iam mundo Lu-
defydereis cælis aut de impyreo dici , in
na fulgebit vt Sol , & Sol feptempliciter, baptifmo Chrifti in Iordane fluuio facto,
quomodo cæli quoad fubftantiam peri- apertos effecelos , &, &c.Sed de aeris re Matth.3.
bunt & non potius in melius mutabun-
1.Cor.7. gione,cæli enim fuperiores , vel in corru- Luc.3 .
tur:VndeApoftolus.1. Cor.7 . Non dixit ptibiles funt natura,vel firma Dei volun-
calorumfubftantia peribit : Sed præteritfi- tate,vt dictum eft.
gura buius mundi: quia figura & accidentia Caliportam vidiffe legitur Iacob : &
Ecclef.1: mutabutur, alioquin non folu cæli fed & : fcalam à terra ad calos víque pertingen- 9.
Ecclefi.3. Terrafemperftat.Ecclefi . 1.Inquo etiã fen tem,Gen. 2 8. Quod in vifione nocturna Gen.28 .
fudicitur Ecclefi. 3. Omnia opera quæ fecit contigit . Neque fuit locus ifte qui poftea
Deus perfeuerant in perpetuum , ideft fimpli- dictus eft Bethel , mons ille Moria vbi
cia quæ primum facta funt:non autem mi Salomon poftea templum ædificauit in
xta,præterhumana corpora , quæ perpe-
quo decipitur Hiftoria Scholaftica , & Hift. Schol
tua refurgent. Eandem fententiam doce Dionyfius Carthufianus , & Caietanus,vt Cartuhufi .
Greg. Gregor.libr. 17.Moral cap.5.fuper illud Ca:etan.
lob.24. oftendimus lib. 2 .in verbo Bethauen , &
Iob.24. Et humiliabuntur ficut omnia ,& aufe Bethel. Quod verò dixit Iacob: Verè non
74
rentur.vbi ait, quoad accidétia duntaxat, eft hic aliud nifi domus Dei e porta cæli,
Proclus. non quoad ſubſtantiam quidem cælos in variis decaufis id protulit . Primo quia
Methodius terituros,idem tenent Proclus , & Metho forte vtnotat Aug. Quæftionibus fuper Aug.
Epiphanius. dius, quos refert Epiphanius hærefi, 64 . Gen. & Rupertus , præuidit tabernaculu Rupertus :
Oecumen. Idemque afferit Oecumenius fuper. 2 . foederis aliquando ibidemfigendum eſſe,
Petri . 3 .
8 ideft in vrbe Bethel,Et quia orationis lo-
Exfupra notatis colligitur Regula , in cus futurus erat,porta cali dictus eft. Vel
fcripturafancta nomine cæli,aut etiam ca certe quia ibi reuelatio facta eft Iacob , de
lorum , fpatium acris frequenter intelligi, Chrifto Domino ,ex eius ftirpe nafcituro :
quod intercælum & terram continetur: qui defe dicit apud Ioan. Ego fum oftium: Ioan.10.
quod plane quia igne finalis iudicij purifi permefi quis introierit , faluabitur. Vel per
candum eft, cælos inftar fumi liquandos fcalamillam Chriftum Dominum in telle
Gen.2. fcriptura dicit. Nec mirum fi aer cælu vo- xit, vt Tertullianus ait lib. 3. contra Mar Tertulli.
Gen.9. cetur:cum in Gen.Volatilia cæli memoren-
cionê,qui via eft ad cælum , ficut ait apud
tur,& arcus apparuiffe dicatur in nubibus Ioan: Egofum uia,ueritas, uita. Denique Ioan.14.
cæli Item ros cæli, qui defcendit ex nubi vt Aug. ( inquit) fer. 2.de Natiuitate forte Aug.
Gen.17:
bus quando,vbi Iacob filio pater Ifaac bi per fcalam,&cæli portam, Mariam Dei
nedicens ait: Derore cæli det tibi Deus, &c.
matrem recognouit.Dequa natus eft Iefus qui
Matth.1,
Et Leuit. 2 6.Dabo uobis cælum defuper : fiz uocatur Chriftus.
cutferrum, ideft aerem durum,ne in nubes Cæli militia nonunquã Angelos fignifi
pluuiafque cocrefcat. Sicque iratus Deus cat ficut Luc. 2.Etfacta eft cum Angelo,mili- 10.
claufurus dicitur cælum , in eodem fenfu, tiacæleftis exercitus , interdum verò ftellas Luc.2.
terra quoque promifsionis dicitur Deut. or dine fuo fixas, aut difcurrentes denotat,
Rr 5 in
CALVM .
Deut. 17. in Deut.Adorent omnem militiam cæli, code | inclinet, quando defcendit , vt nobis præ
4.Reg.17. modo.4. Reg. 17. &. 2. Paral. 3 1. Ifai. beat auxilium.Sed poeticum figmentum
24. Hiere. 19.Sap.1.A&.7 . & alibi fre- redolet hæc expofitio. Grauior autem fen
fus eft,vt accipiatur continens pro conté
quenter.
II Cali leges vocantur ftatuta tempora. to:& cæli ponantur pro fanctis Angelis
Veris,Aftatis, Autumni , & Hyemis , & cæloru habitatoribus,quos inclinat Deus,
menfuræ quoque dierum, menfium , & quando deftinat ad nos , & per eos nobis
annorum,quæ ex vario & ordinato calo auxiliatur.Sic Iudam Machabæum for- 2.Mach.10.
Hier 33. ma vifibiliiuuerüt Angeli in prelio, & Ap
rum motu procedunt.Hiere: 3 3.Si pactu
meum inter diem & noctem, & legcs cælo non paruerunt aduerfariis de cælo: Viriquinque
Lyran. in equis ,frænis aureis decori , ducatum lude
pofui,erc.Signa vero cæli vocantur vt Ly-
ranus ait non folum ftellæ crinitę fed etiã præftantes.Item Angelus Petrumde carce
t.12.
A&
conftellationes quæ tempeftates pluuias re liberauit,& c.
In eodemfenfu dicitur de aduentu Do 13
& grandines fignificant & fimiles im-
prefsiones tonitruum , fulgurum & alia miniad iudicium Pfal.49 . Aduocabit celu Pfal.49.
quæ terrorem incutiunt, dequibus Hier. defurfum terram difcernere populum fuum,
Hier.10. ideft adducet cæli habitatores vt afsillant
Et à fignisceli nolite metuere. Præterea co-
lumnæ cæli dicuntur Angeli cælorum in iudicio,tam Angelos , quam Apofto-
Iob.26.
præfertim motores apud Iob. 26. Co- los.Ita Hieronymus , Lyranus,Vatablus, Hierony:
& Ianfenius. Vnde Apoftolis Dominus Lyran.
lumine cæli contremiscunt , & pauent ad nu-
tam eius,ideft Angeli gubernatores calo- dixit : Sedebitis & uos fuper fedes duodecim, Vatablus.
iudicantesduodecim tribus Ifrael , & Matth. Ianfen.
rum metu quodam reuerentia pauent co Matth.19 .
Beda. ram Deo:vt explicant Beda, Gloffa , Ly- 24.Mittet Pangelos fuos,&c. De Apoftolis Matth.24.
Gloffa. etiam intelligitur quod fubditur in code
ranus,& Titelmanus, & D. Tho. Deinde
Lyran. Pfal.Et annuntiabunt cæli iuftitiam eius, quo- Pfal.49.
Titelman . calicardines de quibus. Iob.luxta cardines
D.Thom. cali perambulat , funt altifsima cæli puncta niam Deus indexeft. Sic exponunt Gloffa Glof.Interl.
¡ Job.22 , ideft duo poli , Articus ,& Antarticus, fu- Interlinealis & Vatablus.Secundum ean Vatablus.
Gloffa. per quos calum voluitur:vt ait Gloffa, & de quoque Phrafim agens de impio Iob. lob.20,
alij Patres. Denique concentus calorum Reuelabunt(inquit) celi iniquitatem eius.vbi
Iob.38. Beda exponit reuelabunt Apoftoli ini- Beda:
de quo Iob.ait: Concentum caliquiefcere quis
D.Thom. faciet Non eftfonitus quidem armonicus quitatem impij . Cæli dicüturquoque lau
fed vt exponit D.Thomas , conuenientia dare Deum,ideft cæli habitatores , ficut
proportionis motus cæleftis, cótra Pytha Pfal.68. & alibi paſsim.Item cæli lætan Pfal.68.
goricos,qui motum cali fenfibilem conce tur,ideft ciues cæli Pfal. 95. vel figurati- Pfal.95.
Ariftoteles. tum edere putauerunt:quos refutat Ariſt. uè dicitur de ipfis cælis.
Gloffa. Ponere os in cælum , eft blafphemare 14
in.2.de calo.Quamuis Gloffa ordinaria ,
Beda.
& Beda.Sanctos Angelos intelligant hoc Deum.Sic explicant Hieronymus , Au- Hierony:
loco cæli nomine fignificari : qui femper gaft, Lyra . & illud Pfal.72.Pofueruntince Auguft.
Luc.2. canunt: loria inexcelsis Deo, cui expofitio Lum osfuum:& lingua corum tranfiuit in terra, Lyran.
Titelman. ni confentit etiam Titelmanus. ideft tranfiuit metas rationis , quafi non lanfen.
effent homines , ficut dicit Lyr. vel tranfi Pfal.72 .
1-2 Calumitaque nonnumquá pro cæliha
Pfal.17. bitatoribus ponitur. Siclegimus Pfal.17 . uit terrena omnia quia non putant fe mo
Hierony. Inclinauitcælos & defcendit. Vbi Hierony- rituros vtterrenos fic intelligunt Auguſt.
mus , cælorum nomine calicolas intelli- Cafsiod. & Gloffa:fic Pharifæi qui blaf-
git , ideft Angelos: quos præmifit Deus, phemantes Saluatori dicebant:Damonium G.
quando noftra venit ad nos indutus natu habes. Et in Beelzebub principe dæmoniorum Ioan.8.
ra , fic mifit Angelum Gabrielem : Ad uir- eiicitdæmones & c.& nosfcimus quia hic ho- Luc.11.
ginem defponfatam uiro , cui nomen erat. mo pecccator eft.Hierony.adueritatem He loan.10 .
Luc.I Iofeph : nomen uirginis Maria , fic mili braicam vertit . Et lingua corum de ambula-
Luc.2 .
tiam cæleftis exercitus mifit ad paftores.. uit in terra,ideft peruagata eft lingua co-
Pfal.143 .
Item Pfa.dicitur:Domine inclina calostuos, rum blafphemaper terram Chaldæus au
Ianfen. defcende.Vbi Ianfenius & Vatablus pu tem tranftulit: Et lingua corum ardet in iuftos
Vatablus. tant , cælorum nomine nubes intelligi: terra, ideft non folum blafphemat cæli-
quafiDeus fuper nubes obequitet : & cas tes , vt exponit Genebrard. fed & viros Genebrar.
iuftos
CANA. 318
iuftos terræ vituperat. Eft autem He-1 munditotius futura mutatio,fic exponút
חלח braicè verbum Halach , quod fignifi- Hierony.fuper Aggeum & Ambrof. lib.
Vataylus. cat ambulare & difcurrere & ita vertit Va
3.Epift. i 2.illud Agg. Adhuc modicum , & Agg.z.
Janfen tablus, & lingua corum orbem peruaga . ego mouebocelum , & terram , quod factum
tur:codem modo Ianenius quare optime eft quando moriente in Cruce Saluatore,
vulgata vertit : Tranfiuit fcilicet , vbique Solobfcuratus eft : & terra contremuit, in
murmurans contra iuftos etiam terræ. fignum mutationis veteris legis in Euan .!
15 Caliper metaphoram , & mærere di- gelium. Quamuis non incongrue Fran F.Ribera,
centur,in fignum calamitatis humanæ, & cifcus Ribera id explicuit,de Angelorum
è contrario lætari , ad fœlicitatis quoque cantico in nocte natiuitatis. Gloria inexcel- Luc.2 .
Hiere.4 & lætitiænotam. Prioris exemplum ha- fis Deo. Et quando noua claritatis ftella
bes apud Hiere. Afpexi terram. & ecce ud Magos duxit ad præfepe. Denique quan Matth.
cuaerat& nihili cælos , er non eratlux in eis, do prodigia quoque multa precefferunt
qua figura denotatur Babyloniorum irru vaftationem Hierufalem , quæ refert Iofe
Iofephus.
ptio contra Iudæos,fimilitypo defcribi- phus lib. 5. Antiquit.cap.7 . & libro. 1.
tur vaftatio poftea Babylonis, & vicinarū debello cap .14.
Hierony.
Mai13. gentium , vt notat Hieronymus fuper il- Decalo dicitur Deus afpicere in fcri-
lud Ifai.Quoniamftellæ eeli ,& fplendor earu pturis ,item & audire: quia vifus , & audi- 17
nonexpandentlumenfuum.Et infra : Super hoc tus eius montium altitudine non præpe ;
turbabo cælum.De vaftatione quoque exer ditur: cum non folum vbique fit,fed etiam
citus Pharaonis , quando Moyfes populū omnia de celo quafi de altifsima quadam
Hierony Dei per mare rubrum eduxit, exponunt fpecula contempletur,fic habes Fial. 1 3 .
Cyrill. Hierony . & Cyrillus illud Ifai. Induam Â.3 2.c.5 2.A. & alibi pafsim præterea
Maiso
cælos tenebris, jaccum ponam operimentum decælo audit.Pfal.19.B. 3. Reg.8 . B. &
corum.Sed quia hiftoria Moyfi præterita frequenter alas.
erat,& Ifaias loquitur de futuro potius in Cælos aperiri quamuis denotet ali- 18
telligendum effe videtur define mundi,vt quando regionem aeris diuidi,vt notaui-
Origenes
Matth. 24 vult Origenes fuper illud Matth . 26. Pro mus fupra numero.8 . Sed frequentius re-
Luc.zi. phetizanobis Chrifte.Quia vt apud Matth. uelationem prophetis factam în imagina
legimus: Solobfcurabitur, & apud Lucam: tione fignificat, & in mente.vt notat Hie- Hierony.
Eruntfignainfole, Luna, er ftellis.Vel cer- rony.fuper illud Ezech.1 . & aperti funt
tedetempore pafsionis Chrifti prædictu cali,dequo libr. 1.in verbo Aperire.
Tertulli: eft:quando obfcuratus eft Sol , vt expo- Calum tertium quid fit. 2. Cor. 1 1.di=
Ezech . 32. nit Tertullianus aduerfus Marcionē . lib. ximusfupra num . 5.
4.Similis defcriptio eft apud Ezech . vbi Regnum calorum quomodo intelliga
vaftatio prædicitur Ægypti à Chaldeis. tur.vide in verbo Regnum. Accipitur
Et operiam cum extinctus fueris calos , & in- enim non folum pro Ecclefia trium
grefcerefaciamftellas eius:folem nube tegam, phate, fed & promilitante, & pro facra
.E contrario verò ad gaudium magnu fcriptura.
fignificandum folent Prophetę calos in Cafar,vide in verbo Auguſtus , & in
ducerefplendore fulgentes , & dulcedi verbo Cenfus.
nem roris & mellis fuauifsime diftillan-
Mal.67%
Lyran. tes.Sic in Pfal.Et enim cæli diftillauerunt àfa CAPVT
Ꮴ Ꭲ CXVII
cie Dei Sina. Quod Lyranus exponit de
folutione captiuitatis populi ab Agypto. Cana,Canare, Canaculum.
Hierony. Preterea de beneficio natiuitatis Chriſti,
Mai.AS Hieronymus explicat illud Ifai. Rorate περιδειμ
ANA dicitur vefpertina refectio , àwegiderm
Co.
celi defuper . Dequo lib. 1.in verbo Aperi voce Graca χοίν ος , ideft commu- νως
χοίνος
re,num.4 3.Ite de aduētu Chrifti Hiero. nis ,quia multi fimul in communi cænare I
Hab.3 intelligit illud Habac.Operuit cælosgloria confueuerunt : vnde cæna fepe fumitur
eius: laudis eius plena eft terra :fplendor eius proconuiuio.Sic in libro Iudith : Fecit ei Iudith.6 .
ut luxerit.
Luc.14.23 .
canam magnam, & apud Matth. Amant pri- Matth.
Celum & terrä mouere dicitur Deus, mos recubitus in cænis.
16
quando prædicitur in aduentu Chrifti Cæterum Luc. 14.pro conuiuio regio 2
cæna
CANA.
cana ponitur,vbi legimus : Homo quidamfe· Seruauit ergo non folum corticem legis,
cit cænam magnan ,dif putari quidē inter au fed & fpiritum charitatis extra corticem ,
tores folet ,anfit eadem hięc parabola cum quafi medullam eduxit:atque figura adie
Matth.22. illa denuptiis filij regis.Matth. 2.Et qui &taveritate compleuit. Vbi docuit planè
Auguft. dem Aug.li. 2.deconfenfu Euangelift. di parum effe, fi præcepta quoad fubftan-
cit effe diuerfam cap.72.Sicu t & ordo ip-
cap.7 2.Sicut tiam,fiue quoad corticem folum obferue
fe Euangelice narrationis indicare vide- mus:nififinem præcepti, nempe charita-
Gregor.
tur.Idé tenet Greg in homilia. Quia per tem addamus:quæ fola meritum operitri
nuptias (inquit) hic apud Mattheum præ- buit.Et ficut Dominus Iudam proditore
fens Ecclefia per cenam illic celefte con- pauit,& abluit,fic & nos inimicos diliga -
uiuium defignatur. Cui fententie confen- mus,iuxtaillud : Diligite inimicos ueftros. Match.s:
Gloffa. Cana Dominica vocatur Euchariftia.
Abulenfis . trut Gloffa , & Abulenfis. Quamuis Aug.
4
lib.de verbis Domini,fermo . 3 5.Per cena 1.Cor.11.Conuenientibus uobis in unum,iam x.Cor.11.
Auguft .
apud Lucam,notam ca lefte conuiuium, noneft Dominicam canam manducare:fed unuf
qua Incarnationem , & Pafsionem Doini quifquecenamfuampræfumit ad manducandu.
ni exponat , quç in Euchariftię cena re- Hic abufus qui in primitiua Ecclefia fur-
Theophyl prefentatur. Eodem modo explicat Theo repferat vt prius comunibus epulis ingur
phylactus , fed meo iudicio, parum refert gitandis populus vacaret , quam fumeret
fiue celefte conuiuium cenam magnam Euchariftiam,abolitus eft,contrario infti- De confe-
vocari dicas,quia cena vltima refectio eft, tuto vt ieiunus accedat vnufquifque ad fa dis.z.
qualis erit epulatio gloriofa in fpiritu,poft cram fynaxim ,de confecratione dif. 2.ca.
feculi finem , fiue pafsionem & Eucha- facramenta , & ca. liquido,nifi fit langui-
riftiam effe putes , que vt vltima refe- dus,qui ieiunus expectare non pofsit pro
&tio & vt viaticum morituris miniftratur. pter impendens mortis periculum.
Hæc ergo merito cana dicitur magna, Cana nuptiarum agni legitur,in Apo. 5
quía magnus eft qui facit , vt pote filius Beatiqui ad cænam · nuptiarum agni uocatifunt. Apo.19:
Dei, magnum etiam quod manducandū Eft autem hæc czna Beatitudinis æternæ
Beda.
conuiuis apponit, nempe corpus fuum & conuiuium,& vt(inquit Beda,finito præ-
fanguinem cum diuinitate coniun& tum , fentis vitætempore, eft contemplationis
magnæ quoque multitudini exhibetur, Ruper
fupernæ refectio. Eodem modo Ruper-
Ecclefiæ videlicet vniuerfæ,& magnę pro tus ,ibi ( inquit ) tota cena eft amor , vbi
mifsionis pignus eft, gloria nimirum fine vxorviro, ideft anima coniungitur Deo:
fine. non ad horam,fed æternaliter. Ita etiam
3 Cæna facta , dicitur filius Dei pedes D.Thom. &communis fententia patru, D.Thom,
Ioan.13. Eft aute fermo de vocatione efficaci, qua
abluiffe difcipulorú Ioan. 1 3.vbi Cypria
loan.13.
nus in fermone de ablutione pedum , pu- lis illa apud Matth. Quandofilius Dei uidit Matth.4.
Cyprianus . tat hoc loco fignificari Euchariftiam fuif duos fratres , Simonem,& Andream, & rurfus
fe à Chrifto Domino iam tunc Apoſtolis alios duos , Iacobum , & Ioannem, & vo-
Rom 8.
datam,quando lauit pedes corum: fed nō cauit eos. Dequo Paulus ad Rom . Quos
tenetur hçc fentétia , quia iterum recubuit prædeftinauit,hos euocauit.Vnde in codem
filius Dei , vt finem imponeret myfterio Apocal.Paulo poft , Angelus apparet in
cœnæ ,fuumque corpus , & fanguinem ve fole,qui folas aues per medium celi volan
teri cæna præcedente Apoftolis confecra tes vocat adcenam magnam Dei,ideft nõ
ret.Alij verò intelligunt,cæna facta, ideft humi repentes,fed vt Rupertus exponit, Rupert.
ceremonia legalis agni fecundum legem quidicunt: Eccenos reliquimus omnia, fe- Matth.19.
finita, & deinde cana communi nē ficut quutifumus te:quid ergorrit nobis?Cæterum
priorad folam ceremoniam,fed ad natura an in hac cena magna Dei , aues quæ per
lem refectionem cæpta,furrexifle Domi- medium celi volantes vocantur ab Ange
num ad pedes abluendos difcipulorum . lo , fint eædem que ad cẹnam nuptiarum
Auguft,
Ita tenet Auguft.Tract. 55. vnde & libr. agni paulo ante vocata funt: & an fit alia
3.deconfenfu Euägeliftarum Can..per cæna illa quidem ab iſta , dubitare quis
acta(inquit) Pafchali cæna , & communi poffet.Etplane Rupertus cænas putat ef- Rupert.
incæpta, illis canantibus , furrexit Chri- fe diuerfas , quia prior illa nuptiarú agni
ftus & lauit pedes difcipulorü . Hac Aug. aterna refectio eft,vti diximus . Hæc au-
tem
COGERB
319
tem vel eft gaudium de pœna damnato- CAPVT CVIII.
Beda.
rum,vt exponit Beda.vel de vindicta con
tra comites Antichrifti, quorum hoc loco
Cogere, Compellere.
Ribera. ftrages magna metaphorice defcribitur,
vt Francifcus Ribera dicit. Vel Denique OGERE Hebraicè dicitur in fcri- פר
rem barbarorum , quem etiam filius Dei modo loquaris.Hæc ille. Hinc Virgo Ma
Luc.21. reprobat dicens:Attendite, neforte grauen- ria ab Angelo falutata : Cogitabat qualis ef- Luc.I
tur corda ueftra crapula,& ebrietate , & curis fet iftafalutatio.Itemfanctus Iofeph , ante
huiusfeculi: ueniatfuper uos repentinadies quam Mariam occulte dimitteret cogita Matth , 1.
illa. bat: Hæc autem co cogitante apparuit ei Ange
4 Cogere aliquando eft congregare , & lus Domini. In eodem fenfu Salomon ait : Ecclefia,
lob.37. condenfare.Iob. 37. Subito aer cogetur in Cogitauiincorde meo abftrahere à uino carně
nubes.Item de regione Moab à Chaldæis meam.Sic alibi pafsim.
Ifai.16: 3
deuaftanda apud Ifai.legimus: In confiliu, Cogitarehominem pro peccatofuo eft
cogeconcilium :ideft ,o Moab congrega du follicitum effe in agenda rationabili pœni Pfal
.379
ces tuos ad concilium, & confule de exi- tentia fic Propheta Pfal 37.Et cogitabo pro
Aug.
tu belli. peccato meo.Vbi Auguftinus, fi diceres ait
¶Compellendi funt hæretici intrare in cogitabo vel curam gerani pro vulnere
Ecclefiam refipifcentes. Dequo videli. meo , quid intelligeretur , nifi dabo ope=
9.inverbo Intrare exparabola Euange ram vt fanetur , &c. Fiant ergo eleemo-
Luc.14 .
glij :Compelle eos intrare , apud Lucam. fynæ,& redimantur peccata .Idem notat
Bafilius,
Bafilius fuper hunc Pfalm . dicens cogi-
CAPVT CIX. tare pro peccato effe quod Ioannes mo-
nuit apud Matth. Facite ergo fructum dig- Matth.3.
Cogitare, Cogitatio. num penitentia. Et Hieronymus ad ue . Hierony.
ritatem Hebraicam hunc verficulum ver
OGITARE dicitur Hebraicè tit , non cogitabo , fed : Sollicitus ero pro
חשב CC Chaſab Ifai. 3 6. & 5 3.& Hiere.49. peccato meo. Item Vatablus : Et ob pec- Vatablus,
Ianfen.
Leuit. 25. Ioan. 1. Item cogitare dicitur catum meum follicitor , fic explicat Ianfe- Genebrar.
זמים Zamam Zach.8.Pfal.17 . & Zamam co nius , & etiam Genebrardus qui notat
gitatio Pfal.140 . non effe putandum pænitentiam effe fo-
I. Et quidem. Cogitare verbum eſt fre- lum à peccato defiftere fed neceffariam
quentatiuum à cogere , propterea quod efle follicitudinem ad fatisfaciendum
mens multa in vnum cogat , vnde pofsit pro peccato : vnde & Chaldæus vertit: Chaldæus
eligere potiora. Sed reftringitur vox co- Sollicitus ero propter peccatum meum . Et
gitare ad ea tantum, quæ in animo colligū certe in Hebreo eft verbum Daag,quod
tur adconfilium capiendum. Vnde non fignificat follicitum & anxium effe , &
inepte quidam cogitationem effe dicunt, timere valde. idem verbum habetur Ifai.
quafi confilij agitationem , in quo fenfu 57.vbi legimus : Pro quofollicita timuifti,
I.Par.28.
Sanctus Dauid ait : Cogitaui ut edificarem & Hierem. 43. Et fames pro qua follici- Lue. 7.
domum,inquarequiefceret arcafæderis Domi- ti eftis adhærebit uobis . Hoc intelligens Luc, 23.
ni,ideft longo tempore deliberaui. Et pro mulier quæ erat inciuitate peccatrix,vf-
fecto talis effe debet regum ,& principum que adeo follicite cogitauit pro peccatis
cogitatio præcipua, vt cultus diuinus au- fuis,vt lachrymis irrigaret pedes Domi-
geatur,ideo & Chriftus rex regum, emen ni,& Petrus fic follicitus pro peccato fuo:
Ioan.2.
tes, & vendentes eiecit de templo, vt quie
Matth.21. Egreffusforasficuit amare.
teibicultus Dei celebraretur. Cogitatio hominis confiteri dicitur
2
Cogitare hominem vias fuas eft dilige Deo , quando quidquid latet in corde
ter ea quæfacit,aut fa &turus eft , præme- Pfal.75.
Hilarius. legitimo facerdoti confitetur. Pfalm. 75 .
Pfal.118 . ditari,fic exponit Hilarius illud Pfal. u8 . Quoniam cogitatio hominis confitebitur tibi:
Ambrofi, Cogitaui uias meas : & conuerti pedes meos in Et reliquiæ cogitationis diemfeftum agent tibi.
teftimonia tua.Et Ambrofius ibidem ferm. Ita exponit Auguft.Prima ( inquit)cogi- Aug?
8.Cogitaui(inquit)vias meas , nonfupe- tatio confefsio peccati,deinde verò reli-
riores,fed futuras ,vt antea meos actus co liquiæ cogitationis funt memoria perpe-
Pro.14 . gitationibus præuenirem,vtrum agendu tua doni Dei , qui nobis condonauit pec-
fit, & quomodo,quia vt Salomon ait : Eft cata,fic Mulier quæ erat in ciuitate pecca
uia quæ uidetur homini bona: pofteriora cius trix poft lachrymas & poft refurrectione
Matth.7. ducunt ad mortem. Et eft arcta uia quæ ducit ad Domini triginta fere annorum fpatio re- Luc.7.
uitam.Cogita ergo quomodo videas , quo liquiis cogitationum intenta diem feflu in
deferto
COGITARE .
320
deferto Domino egit inpoenitentia . Sed ; Cogitant impijinutile fic Mich.Væ quiz 8
aliter intelligunt alij Patres prædictüver cogitatis inutile. Hebraice Auen ,ideft dolo Mich.2.
ficuluin Pfalm. magis forte iuxta literam . rem & iniquitatem . Quod enim impij fe-
quia titulus Pfalmi eft,canticum ad Aſſy cundum mores fuos corruptos cogitant, li
rios , quando videlicet Angelus occidit cet ad punctum videatur illis vtile quan-
185. milla Afsiriorum. Vnde vt expo- tum ad corpus , fed inutile eft quantum
Theodoret . nunt Theodoretus , Cafsiodorus , & Lyra ad animam, quam doloribus implicantfi
Cafsiod,
fus,& alij cogitatio hominis confitebitur nefine,fic quidquid reprobi Pharifæi có
Lyran,
tibiidem eft quod rex Ezechias cũ fuis tra Dominu cogitabant in cordibus fuis ,
liberatus à te Domine , gratias tibiaget & iniquitatemillis peperit, æternumque do
reliquia cogitationis diem feftum agent lorem,tum quando rogabant: Licet cenfum Matth.22 .
tibi in ad impletione votorum tibi gratif- darı Cajari,an non,vt cum traderer t Hero- Ioan.8..
fima , quæ pro gratiarum vouit actione: dianis , tum etian: quan do mulierem in
Luc.1 Porro nifi adimplere vota Deo placeret, adulterio deprehenfam obtulerunt ei vt
Maria minime Gabrieli dixiffet. Luc. 1 . infidias ei necterent, & alibi pafsim.
9
Quomodofiet iftud , quoniam uirum non cog- Cogitabant hoftes Dauid.s ei frequen pfal.61 .
nojco. ter laqueos paraie, ficut Pfal. 61. clamat:
5 Cogitare in fcripturis frequenter acci- Pretium meu cogitauerunt repellere.Vbipro
piturin bonum,pro confideratione hone voce illa pretium , Græce legimus Tμ
fta myfteriorum, aut beneficiorum Dei. que fignificat etiam honore , &in ea figni
Deut.4
Prod.3. Sicin Deut: Cogitato in corde tuo , quod Do- ficatione accipite m lanfenius , quafi di . Ianfen.
minuseft Deus.Etin Prou. in omnib? utis tuis cat Propheta , honorem meum alioquin
cogita eum: ipfe dirigetgreffus tuos. Item pretiofum ( quia melius eft bonum nome ,
Sip.7.
fapiens att.Cogitare ergo de illa ,ideft de fa- quam diuitiæ multa) cogitauerunt depel
pientia,fenfuseft confummatus, c. lere,& denigrare,fic etiam exponut Aug Aug.
Hierony.
6 Cogitare dicitur lingua impij iniufti- & Hierony mus quamuis Hierony.ad ve
Plai.sz.
ftitiam.Pfal . 5.1.Iniuftitiam cogitauit lingua ritatem Hebraicain vertat partem eius co
tua,que phrafis non folum apud Septuag. gitauerunt expellere ,ideft impedire ne re
Sed in Hebræo quoque fic leg tur , iuxta gnaret Porròin Hebræo eft vt notat Ge
Hieron . interpretationem Hieronynu ad verita- nebrardus de fublimitate ipfius, ideft mea
tem Hebraicam ,denotatque locutionem deliberauerunt me depellere , ideft dere
velocem inftar cogitationis ,& quæ cogi- gno quæ omnia vmbra erät Chrift :cuius
Cafsiod.
tationem præueniat vt ait Cafsiodorus . partem & regnum Iudai moliebantur au
Vellingua ponitur pro corde, vt exponit ferre pariter & honorem.Ideo dicebant :
Hierony.
Pfal.13. Hierony.iuxta illud Pfal. 13. Dixit infi In Beelzebub principe da momorum eiicit de- Luc.II:
Chalda us. piens in cordefuo,non eft Deus. Chaldæus ver mones.Item : demonium habes , & nosfcimus loan.8.
tit non iniuftitiam fed obinurmuratio- quia hic homo peccator eft. In codem fenfu lean. 9.
në cogitauit lingua tua.Sed in ide recidit exponit Hierony.illud fal 20. Cogitaue Hierony.
Píal , 20.
quia iniufta obmurmuratio in iuftitia eſt. runt confilia,quæ non potuerunt ſtabilire, ideft
7 Cogitare confufionem fibi , eft machi impij Iudæi etiam refurrectionem Chri-
nari,& fen inare malum , vnde quis metit fi impedire putabant , militum ad fepu-
Nahum.2. fibi prius . Sic Nahum dicit regi Baby lo- chrum adhibita diligenti cuftodia , apud
Matth.27.
nis mach nanti malum omnibus fere po Matth.Sed fruftra ,fic etiam Aug.de Con
Aug.
pulis ,& regnis : Cogitafti confufionem domui cilio eorum dem exponit quãdo dixerüt :
tue.Quia cum alios ille cogitat depræda - Venient Romani tol eat locum noftrum.Vbi Ioan.II.
ri,incidit in manus Medorum , atque Per cogitauerunt confilia quæ non poterunt
farum fub Cyro,à quo proftratus & con- ftabilire .Lyranus hoc extendit ad diuites Lyran.
Hierony.
fu fus eft,vt exponit Hierony.fic Pharifai omnes auaros qui fe cogitant thefauris
dum in Concilio fuo , cogitant malum co ingentibus perpetuos reddere , & immor
tra filium Dei, dicentes : Sidimittimus cum tales :fed fua nequeunt flabilire confilia , li
fic,uenient Romani , tollent locum noſtrum. cut diues ille Euangelij , qui dum fibi quafi
loan.ir. Cogitauerunt confufionem domui fuæ: immortalı blanditur :Mortuus eft , & fepul. Luc. 16.
quia propter Domini necem ab eifdem tus in inferno.
Romanis , quos timuerunt , vallatifunt. Cogitationes Dei omnia peccatoribus io
fcelera
COGITARE .
Cyrill, refert,qui cogitauit mori pro perfequutori uos, & aſſumam uos ad me ipſum.
bus fuis. Sed Cyrillus generaliter de cle Cogitationes verò Dei quafi coactę co 12
métia Dei erga maximos peccatores qua tra obftinatos in malis fuppliciorum funt
Matth.9. non intelligebant Pharifæi ideo irafcebā atque pœnarum iuxta menfuram iuftitia
tur illi quod cum publicanis , & peccatori quas,fi in hac vita refipifcamus, facile re- Hiete
.18,
bus ederet , & quod mulieri peccatriciin trahit Hiere. 8.Si pænitentiam egerit gens
Luc.7.
Luc.s. domo Pharifæi peccata dimitteret, & Pa- illa à malofuo , & c. Et ego agam pœnitentiam
ralytico. Juper malo quod cogitaut utfacerem eis.Porrò
II
Cogitationes Dei fecundum naturam fi quis maneat obftinatus, obftinate quo-
deitatis neque variæ funt,neq; fluxæ , vel que iuftitia diuina cogitat fuppliciu eius, Hiere.st
incertæ: fed funt actus vnus,purus , ater- fic legimus apud Hiere. Eugilabit contra
Regula.
nus,qui idem eft quod ipfe Deus. Porrò Babylonem cogitatio Domini , & in Thren. Thre.2.
fcriptura de Deo loquitur more humano: Cogitauit Dominusdifsipare murumfiliæ Siõ,
quafiplures fint in Deo cogitationes : quæ & infta: Fecit Dominus quæ cogitauit.Sic qua
quidem plerunque effe dicuntur falu- do fuper Hierufalem fleuit , cogitauit illä
Hiere.29.
tis & pacis, Hiere.29.gofcio cogitationes, funditus euertere, quod & opere præftitit, Luc.19.
quasegocogitofuper uos, ait Dominus :cogitatio quia noluit illa refpifcere.
Zach.9. nes pacis & non afflictionis,ut dem uobis fině, Cogitationes Satanæ femper funt inge 13
patientiam,& Zach.9.Sicut cogitaui ut af neris humani pernicie. Vnde Apoftolus
2.Cor.2.
fligerem uos,cum me ad iracundiam prouocaf■ de illo dixit: Neque enim ignoramus cogita-
Ecclefi.24. fent Patres ueftri.Sic conuerfus cogitauiin dic- tiones eius.Sed hoc intellige de cogitatio-
bus iftis,ut benefactam domai lud.. Itė Eccli. nibus liberis, natiuus enim voluntatis mo
lanfen. de fapientia Dei dicitur : A mari abundabıt tus nonplanè propendit in malu,aut odio
cogitatio eius.Vbi lanfenius exponit, ideft habet folicitate in genere,quamuis fit ge
Diony
inftar maris abundabit cogitatio eius in hennalibus flammis addicta:vnde Diony
Lyran.
bonu,quia vt notat Lyr.eft infinita fciétia fius. lib. de diuinis nominib . c.4.dæmo
Chri diuina fimpliciter, itē humana eſt ſe nes dicit bonum concupifcunt actu natu- D.Thom.
cüdüquid infinita,ficut ergo cognofcit ho rali, effe videlicet , & viuere. Dequo D.
mines,quotquot funt & erut, & cogitatio Thom. 1.p.q.64.ar.2.ad. 5 .
2.Timo.2 . nes corum ,fic vult omnes homines faluos Cogitationes in confciétia accuſabunt
Matth.11. fieri propterea clamat apud Matth. Veni 14
pro meritis,aut defendet homines , in die Ro
m,2,
te ad me omnes qui laboratis,& onerati eftis: finalis iudicij , iuxta Apoftolu :Cogitationi
ego reficiam uos . De hac ergo cogitatione bus accufantibo autdefendetik in die qui iudica
Ioan.3.
filij Dei in falute mundi Ioánes dicebat: turus eft Dominusuiuos & mortuos . Ita expli
Sicut Moyfesexaltauitferpentem in deferto, ita cat Theodor.Theophylact . & alij Patres.
oporterexaltarifilium hominis:ut omnis qui cre cogitationes liberas humani cordis folus
15
dit in eum,non pereat .De his etiã cogitationi Deus propria virtute cognofcit.i . Reg. 2. 1.Reg.2 .
Ifai.21.
Hierony . bus exponit Hiero.illud Ifai. 2 5.Confite Quia Deusfcietiarü Diseft,ipfipræparatur co
bor ubiquoniamfecifti mirabilia: cogitationes gitationes, fic Iob. Scio quia omnia potes : Iob.40 .
antiquas, fideles Amen.Quod (inquit) fece- nulla te latet cogitatio. De quo etia.1.Paral. 1.Paral.2 8,
rit mirabilia , & cogitationes antiquas in Matth: 9.A.12.B.Luc. 5.E & 6.B.9.11.c.
veritate copleuerit : quãdo ftantes ad dex Applaudit aute De' bonis cogitationib
Matth. 25. tera audient : Venite benedicti Patris mei:pof noftris.Pro.8.Egofapiëtia habito in confilio:
fidete paratum uobis regnum à conftitutione mu eruditis interfum cogitationibus.Abomina
di.Hæc ille.Eft itaque fæpe cogitatio Dei tur autem cogitationes prauas Ifai. 1. Au
ferte
1
COGNATVS , NOSCERE .
321
fert malum cogitationum ueftrarum ab oculis
CAPVT CXII.
meis.De quo &Pfal. 32 .Sap.i.Pro . 1 5.
CAPVT. CXI.
Cognofcere, Agnofcere, Noffe.
Cognatus , Cognatio.
OGNOSCERE & fcire dici
מולרה OGNATIO dicitur Hebrai=
Coor
tur Hebraicè Iada Gen. 38.
CO
cè Moledeth.
I Cognofcere ciffert ab agnofcere,quod
Cognatus dicitur,qui eſt alicui affinita
Exo.3: illos qui prius nobis erant ignoticognof-
te cóiunctus , ficut Ietro dicitur cognatus
Num.ro. cere dicamur , fed agnofcimus ia olim no
Moyfi, quifiliam eius Sephoram , vxo-
2 tos,Deus autem dicitur in tempore ali
rem acceperat .
quid plane cognofcere , no quod aliquid
Cognationes Aquilonis infcripturis,
vnquam ab eterno nefcierit,fed fecudum
vocatur Affyrij,item & Chaldei, qui ref-
Hier. Regulam patrum , tunc cognofcere dici Regula.
pectu Hierufalem, ad Aquilone habita
tur quicquam, quádo nos facit illud cog-
bāt. Sic legimus apud Hier.Quia ecce ego
conuocabo omnes cognationes regnoru Aqui nofcere, vt notant Aug. & Chryf.fuper il Auguft.
lud Gen. 2 2. vbi Dís Abrahæ dixit, fi- Gene .22
lonis .& uenient ponent unus quifq
; foliū lium fuum Ifaac immolare volenti. Nunc
fuum, in introitu portarum Hierufalem, &c.
cognoui quia timeas Dominu . Ideft cognof
loquar iudiciamea cum eis ,fuper omnem
cere te feci, idé obferuat Gloffa, & Lyra, Gloff.
malitia eorum. Vbi nota nofine prouidē
Cognofcere quoq; Dei, frequenteride Lyranus.
tia diuina, in vindicta peccatoru noftroru
eft quod approbare,vt notat Hiero. fu-
Luc.21 furgere gente cotra gente, & regnü aduer perillud Pfal.3 6. Nouit Dominus uia im Hiero.
fus regnu, ficut Dís futurum effe prædi maculatorum,ideft approbauit. Sic Paul.
xit .Mittit autem Deus nobis hæc mala Pfal.36.
1.Cor.8,
ait: Nouit Dis quifunt eius,ideftelegit, &
Matt, 25 ante finale iudicium, vt refipicamus an-
approbauit.Et in Pfa. Nouit Dominus uia Pfal. i.
te fententiam irreuocabilem in eodem fi
3 iuftorum,er iter impiorum peribit. Vbino
nali iudicio proferēdā , ite maledicti, &c.
folu denotat approbare , fed efficerequi-
Puer Iefus , cum abfconditus à matre
Luc.2. dem & dirigere,vnde Aug.ficut medici- Auguſt,
Maria quæreretur , noluit inueniri inter
Origenes. na, inquit,nouit falutem,& eius caufa eft,
cognatos, & notos. Quia vt inquit, Ori.
&c.præterea Propheta Domino dicit in
genes Homi . 18. in Luca, non inter cog Pfa.Et tu cognouiftiſemitas meas. Ideſt ſe- Pfal. 1411
natos & notos, & propinquos inuenitur mitas iuftitiæ,vt idé exponit Aug. quas Auguſt,
Iefus neq ; enim poterat humana cogna-
folas probat,& dirigit Deus.In quofen
tio Dei filium continere.Hec ille. Quod
fu legimus,in Pro .Vias enim quæ à dextris Prou.4,
eft dicere caro & fanguis non folum non
funt, nouitDominus,vt exponit Beda,quod Beda,
retinent faluatore , imo fæpius faluti po-
fiquis roget anfecundu prædictam regu
Gen.12, nunt impedimenta mundana.Propterea lam intelligatur,quod Dís populo dixit
noapudcognatos quide,fed in teplo Ie. antiquo,apud Amos : Tantümodo cognoui Amos.3 .
fus inuenitur. Ideo quoq; in Genef.cum uos,ex omnibus cognationibus terræ, ideo ui-
apud cognatos fuos Abrahā in difcrimi- fitabofuper uos omnes iniquitates ueftras.
ne pietatis , & vitæ verfaretur , audiuit à Na fcientia fpeculatiua omnes cognofcit
Domino: Egredere de terratua, de cogna Deus ,que nihil latet,fciétia vero approba
Matt.lo tione tua, de domo patris tui . Nam vt in tionis non videtur eos cognofcere, quoru
Matt.7 Euangelio Dominus dixit. Inimici homi- iniquitates vifitat , quia non probat ini-
nisdomeftici eius . Quod Matth. 10. & quos.Sed nihilominus Hiero. de cogni- Hierony .
Job.2.
Matt.7.legimus. Hinc Tobiæ Parentes tione approbationis iuftorum hunc locu
Matt.19
cognati irridebant uitam eius. Vnde Do etiam exponit, quorum præteritas iniqui
minus apud Matth.Omnis inquit , quireli tates in hacvita plectit , vt in futura par .
queritdomum,uel fratres , uelforores,aut pa cat.iuxta illud Apoftoli : Cum iudicamur i.Cor.11 .
trem aut matrem,&rc.propternomen meum, autě à Domino corripimur, ne cum hoc mudo
dānemur.Verba Hiero.funt . Non omnes
centuplum accipiet, c. Denique quinque
fratres diuitis epulonis potuerunt eum in cognofcit Deus :fed eos qui eius cognitio
Luc, 16, gehennam fortafsis impellere,fed ab eter ne digni funt,loquens in Euágelio Matt. Matth,7.
nis cruciatib reuocare minime valuerut. Ame dico uobis nefcio uos,recedite à me om
Ss nesope-
COGNOSCERE , NOSSE .
na de calo dedi cu lege: cognofcere quip potentiam fua in puniendis peccatis , fic Ianfe.
dicitur illos Deus ,quos beneficiis pe- explicat Ianfen. illud Pfalm . Dexteram Pfal, 89.
pe
culiariter afficit , & eligit fic Paulus ait: tuafic notamfac, & eruditos corde in fapien
Gala.4 Nuns ergo cum cognoueritis Deu,imo cogni tia. Rogat itaq; Propheta Deu,vt poten
tiam dexteræ fuæ nota faciat in caftigan
Hierony . tifitisabeo.Vbi Hiero.non inquit, quod
Deus creator omnnum aliquid ignoret, dis , & erudiendis hominibus ad refipif-
fed quia eos tantum fcire dicatur,qui erro centia. Sic caftigauit languidum triginta
re pietate mutauerint : Cognofcit enim Do & octo annorum infirmitate, quem cufa
2.Tim.2, naffet in probatica pifcina: Et dixit ei noli
minus quifunt eius.Et faluator in Euange-
ampliuspeccare , ne tibi deterius aliquid con Ioan.s.
lio : Egofunt,ait,paftor bonus , er cognofco
Io2.1 . tingat.Porrò Lyra.aliter hunc locum ex Lyranus:
ouesmeas:& contra impios: Nefcio inquit,
Pfal.17. ponit , quia in Pfalmo de vita hominis
uos. Hæc ille. Quod vero legimus Pfal.
17.Populus que non cognouiferuiuit mihi. olim longiori, nunc vero ad tepus modi-
Auguft. cum redacta fermo eft,& ita orat Prophe
ExponuntAug.& Lyra. de populo Ge
Lyranus, ta vt oftendat Deus dexteram potentia
tilico que Deus prius non cognouerat ,id
eft no approbarat neq; illi lege dederat. fuæ, & etiã oftendat nobis eruditos cor
Cognofcere nihilominus à longe dici de in fapientia,vt ab eis difcamusfapien- Ge ne
4 tur reprobos,& facinorofos Deus, atque tiam , fic etiã exponit Geneb. Porrò Hie
Pfal.137 fuperbos ,Pfa. 1 37.Et alta à longe cognof ron.ad veritatem Hebraica, pro dextera . ימנו
cit.Videlicet vt puniat, fic introitum , & tua vertit dies noftros , quia legit Lamenu
exitu Regis Senacherib cognouiffe dici- dies noftros, at Sept. & vulgata legerunt
Efa.37 tur adperdendü cum apud Efai.ite Iob Ieminach per Caphin fine,ideft dexte
ait: Ipfe nouitdecipientem , & cu qui decipi- ram tua,quæ dextera Dei myftice eft fi-
tur.Etad populuEphraim idolatra apud lius Dei incarnatus que mitti rogat Pro-
Amoss. Amos . Quia cognoui multa fcelera ueſtra, pheta , & cum eo Apoftolos eruditos cor
Hierony. fortia peccataueftra.Vbi Hiero . fortia de in fapientia, ita explicant Aug Hiero .
inquit,peccata ad opprefsionem iuftoru , Cafsiod.Remigius & Gloff. & alij itaq; Auguft
& cædes atque rapinas , in quo fenfu de orat Propheta , vtfaltem in his pauciori- Hicrony.
Cafsiod:
Pharifæis rogantibus filium Dei : Licet bus annis vitæ præfentis, oftendat pote Remigius.
tia Dominus dexteræ fuæ id eft filij fui Gloffa
Matth , 22 : cenfum dari Cafariannons legitur , cognita
autem Iefusnequitiaeoru.Sic & cognofce- ad erudiedos homines.Quod exaudiuit
re cor hominü eft Dei 3. Reg . Ta nofti tunc maxime deus , quãdo mifit Apofto
3.Reg.8.
Pfal.47. folus cor omniufiliorum hominu , & Pfal. los dicens : prædicate Euágelium omni crea Mare.vlt.
Ipfe enim nouit abfcondita cordis. Itē apud ture, cuntesdocete omnesgentes.Eadem Matt.vlt.
Pfal.66.
Hiere,17, Hierem.Scrutans corda,& renes Deus . De fere petitio cft Pfal. 66. Vt cognofcamus
quo lege Dan. 13.E.2.Para . 6. E. Luc. inquit,in terrauia tuam, & in omnibusgenti
Hiero
16.D.Ioan . 2.D.A& t.1.D. busfalutare tuu. Vbi Hieronymus vt cog Joan.14.
Vna dies quæ nota eft Domino, intel nofcamus ait filium tuum , qui dixit : ego
5
ligitur dies finalis iudicij ,vel dies eterni = fum uia ueritas, & uita . Eodemque modo
Zach.14. tatis beatoru apud Zacha. Et erit dies una Aug.de code Chrifti aduetu in carne mu Augu.
que nota eft Dño,non erit dies neq; nox. Ita do prædicando,legimus in Habac. In me Habac. 3.
Hierony exponit Hieron.dicitur autem neq; nox dio annorum notumfacies. Ideft , in felecto
quia tunc motus cæloru fiftet , qui diem tempore : quia fecundü phrafim fcriptu
facit & noctem.Vocatur autem dies que rarum , quod felectum eft, in medio effe
dicitur
COGNOSCERE .
322
dicitur. Vnde ſelectiffimum tempus illud Jexponut Cyrillus, Theodoretus, Tertul- Cyrillus.
lianus de refurrectione carnis , Augufti - Theodoret.
Tertullia.
fuit ad prædicandum filij Dei aduētum,
Ioan. 20, quando apud Ioannem Dominus dixit nus lib. 20. de Ciuitate capit. 21. Se- Auguft.
Apoftolis:Sicut mifit me pater,& ego mitto cundum eandem phrafim dicit Hie- Matth.2 .
Ioan. 15. nos. & mifi uos,ut eatis & fructum afferatis. rem.4.Stultus populus meus me non cogno- Hieve.4 .
jcit: et non docebit ultra quis proximumjuð nit difcrimen inter notitiam raturale di-j
Theodoret. Magis placet expofitio Theodoreti di- uinarum perfonarum, quam de fe habent
centis.Hec aute verba fortiuntur effectu ad inuicem, & de notitia per reuelatione
in fatura vita: iu qua non amplius indige facta creaturæ . Aliud,inquit, eft naturæ
bimus mutua difciplina. Eode inodo in- æqualitate noffe quod noueris,aliud reue
Gloffa. telligit Gloff.ordina. De qua cognitione lationis dignatione. Hec ille.Et Chryfo . Chryfoft-
1.Cor.13. Paul.1.Cor. 13.Tunc,inquit,cognofcamfi Oftendit,inquit,quod eiufdem cum ipfo,
cute cognitusfum,ideft clare Deŭ videbo ideft cum patre fubftátiæ fit , id enim oc-
(ficut ille clare me vidit ab æterno . cultius fignificatur, ex co quod fic folum
Quidam autem fcholaftici de eadé co- fe nouiffe patrem dicit. Hæc Chryfofto .
13
gnitione beata, loqui Dum putat, quãdo Cognofcuntur ab omnibus difcipuli 15
loan,17. Toa. 17. dicit: Hæc ejt gloria eterna,at co= Chrifti nota mutuę charitatis . Ioan . 13. Ioan.3.
gnofcant te Deum ucrum, & quem mififti te- In hoc cognofcent omnes , quod difcipuli mei
fum Chriftum. Sed de cognitione potius , eftis,fi dilectionem habueritis ad inuicem . De
que in hac vita perfide habetur explicant quo Ifaias:Omnes, inquit , qui uiderint cos Ifa.61 .
Auguft. grauiores patres Aug. Cyril. & Euthym . cognofcentillos, & dicent, iftud eftfemen cui
Cyrillus. fuper Ioan. Ite Bafilius contra Eunomiū. benedixit Dns.Quòd de Apoftolis & Apo
Euthymius, lib.4.& Hilarius.lib . 6.de Trinit.c.y & ftolicis viris exponut Hierony . & Cyril. Hierony.
Bafilius. Et quide Hierony.Quis,inquit,ex ordine Cyrillus.
Hilarius. Ambro.lib.5.de Spiritu fancto.ca . 2.Ita
Ambrof. tamen vt fidem viuam de patre & filio :à vitę, mafuetudine , cötinentia & hofpita-
quo no excluditur Spiritus fanctus vitam litate, cunctifq ; virtutibus non intelligat
æterna inchoatam effe intelligat Euthy. populu Dei: Hecille. Proptereà dicebat
Porrò Cyrill,radice vitæ eterne dici pu- illis Dis: Vos eftis lux mundi,& fic luceat Matthes .
Rupert. tat hanc fide. Sed Rupert. Abbas de clara luxueftra coramhominibus, ut uideant opera
Deicognitione in patria, que caufa eft vi- ueftra bona, glorificent patrem ueſtrũ, qui
te perenis exponit. Vtraq; verò expofi- incaliseft.
tioprobabilis eft. De cognitione aute per Cognofcere pro carnali concubitu in 16
fidè aperte loquitur Apoftolis Dís apud Scriptura facra fæpe ponitur,Gen.4. Ada Gen.4.
loan.14. Ioan.vbi dicit:Sicognouiffetis me, & patrě cognouituxoremfuam.In quo fenfu Maria
utique cognouiffetis , amodo cognofcetis virgo dixit ad Angelum: Quomodo fict | Luc. 1.
eu, uidiftis eu. Quia cũ pater &filius fint iftud,quoniam uirum non cognofcotidelt vo-
correlatiui,credêtes Apoftoli in filiu Dei ui votum virginitatis, & feruo. Sicut ex-
Matt.16. viui,ficut credidit Petrus.Matth. 1 6.pa- plicant Auguft.lib.defancta Virginitate. Auguft.
Beda homil.fuper Miffus eft. Bernard.in Beda.
tre quoq; crediderunt. De eade pretereà Bernar.
Ioan.8. ferm.fuper Miffus eft. Gregor . Niffenus Greg Niffe.
cognitione per fide ait Ioa. 8. Cognofcetis
loan.1. ueritatem , & ueritas liberabituos. &cap. 1 . in homil.& D.Thom . 3.par.q.2 8.ar.4 . D. Thom.
Ioan.7. Mundus eu non cognouit.& cap. 7. Quino- Porrò quòd de Iofeph Mariæ legimus
luerituoluntate eiusfacere , cognofcetde mea fponfo,Matth. 1. Et non cognouit cam,do- Matth.1.
doctrina , utrum ex Deofit : anego à me ipfo nec peperitfiliumfuum primogenitum :puta-
loquar? c . Vbifermo eft no folú de noti uit Heluidius poft Chrifti partum fignifi
tia fidei fpeculatiua,fed de practica planè cari Mariam , fuiffe ab fponfo cognitam .
qua,qui feruat precepta Dei, pace experi Sed errorem eius refutat Auguft. libr . ad Auguft .
tur, & mirabile de carne victoria : de qua QuodvultDeum . herefi 56.& B.Hie- Hierony.
Pfal.118. Pfal. Paxmulta diligentibus legė tuam,&nõ rony.lib.contraipfum Heluidiun. Vbi
Ifa.48. eft illisfcandalu. & Ifai. Vrinam attendiffes docet fecundum.phrafim fcripturaru par-
mandata mea,facta fuiffet ut flumenpax tua, ticulam donec , non quidem terminun
femperfignificare prefixum ,fed aliquan от
& iuftitia tua utgurgicis mar is.
14 Noffe patrem eternum notitia cōpre- do eternitatem admittere fine termino.
henfua , & propria virtute, folius eft filij Sicut 1.Corinth.Oportet illum,ideft Chri 1 ,Cor.15.
Dei fecundum deitatem à qua non exclu fta regnare , donec ponat inimicos fuos fub
Hierony. ditur Spiritus fanétus . Sic explicat Hic- pedibus eius, ideft etiam in eternum. &
Matth.. ronymus illud Matthæi. Et nemo nouitfi- Ifai. 49. Egofum, egofum donecfenefcatis, Ifa.46 .
liam nifi pater , neque patrem quis nouit, nifi egofum, dicit Dominus, ideft finetermino,
filius, cui uoluerisfilius reuelare. Vbi po Cognofcere perfonam in iudicio,pecca
tum
COHORS .
323
tum fignificat, acceptionis perfonarum,
legimus.Neque cognofcet eum amplius
Prou.24. cotra iuftitiam , fic in Prouer . Cognofcere
locus eius , quafi dicat licet Dominus fue
perfona in iudicio,non eft bonum. Sic expo- rit alicuius loci , vel regni certe poftmor
Beda. nunt Beda & Lyranus . De eodem pecca ten eius , tranfibit ad hærede : neq, cum
Lyranus. to diciturc. 28.Qui cognofcit in iudiciofa- reuertentem locus eius , dominu & poſ=
ciem non benefacit. fefforem rurfus agnofcet . Propterea Do
18 Cognofcere peccatum fuum , vel ini= minus admonebat : Thefaurizate uobis Matth.s :
Pfal.so.
quitatem initium eft poenitentiæ Pfal. thefauros in calo &c. quia ibi tantum
Quoniam iniquitatem meam ego cognofco.
æterna &fecura poffefsio eft.
Aug. Vbi Auguft. Age inquit poenitentiam :
¶Cognofcere literaturam,vide in ver
Dic iniquitatem meam ego cognofco . bo Litera.
Hierony. Et Hieronym . fitu inquit , ponis pec-
¶Cognofcere ordine celi, vide Ordo.
catum tuum ante te , Deus non ponit il
Cognouit bos poffefforem fuum,
lud ante fe. Hæc ille. Hoc vfa confilio
vide in verbo Intelligere.num.9 .
eft mulier , quæ erat in ciuitate pecca-
Luc.7: trix , in quofenfu dicitur in Efa. Iniquita-
CAPVT CX11].
Ifa.59. tesnoftras cognofcimus.Et Hier. Cognoui-
Hier.14.
mas Domine impietates noftras, Hoc fuit
L18 . Cohors.
initium couerfionis Publicani : qui per-
Luc.15.
cutiebat pectusfuum , dicens Domine , propi
OHORS dicitur à cohortan-
tius eftomihipeccatori. Sic & filius Prodi
Co do , quod milites fe ad inuicem ad
gus dicebat : Ibo ad patrem meum , & di-
pugnam cohortentur. Eft autein cohors
cam , pater peccaui in cælum, & coram te.
Cyprian. peditum:turma verò equitů , habetque
Vnde Cyprianus lib. 1.Epift.3.ad Cor
tefte Varrone lib. 4. delingua latina co Varro.
nelium, ira inquit , Dei eft,non intellige
hors,manipulos quinquaginta. Manipu
re delicta , nefequatur poenitentia &c.
lus autem viginti quinque pugnatores ,
Primus for licitatis gradus eft, non delin vndecohors mille ducentos viginti quin
quere,fecundus delicta cognofcere.Hæc
que coplectitur milites . Hinc intelliges loan.18 .
ille.Fleuit autem Dominus fuper Hieru
illud Ioa. Quod de Iuda traditore, Chri
Luc.19: fale dices: sicognouiffes & tu, fubaudi fle-
ftu in horto comprehendere machinan
res, vtfordes peccatoru tuoru, vel lachry te dicitur: Cumaccepiffet cohortem : item
mis tandem ablueres. Quis enim fi facie
ad illudendum filium Dei, fpinis corona
in fpeculo videat, maculis fordidam , nõ tum , adduxerunt , uniuerfam cohortem ,
quærat fontem vt abluat? Matth.27.
apud Matth.
19 Cognofcere poffumus ex fignis exter
nis interdu,op latet in corde. Sic legimus CAPVT CXIIII.
Ecclef.19. in Eccl.Ab occurfufaciei , cognofciturfenfa
Lyranus. tus. Notat autem hic Lyranus in oculis
Colere, Cultus, Cultor , Colonus.
elucere cordis affectum , propter humidi
tatem complexionis eoru, cumluce mix OLERE Hebraice dicitur Ha
tam . Nec difsimile eft quod legimus de bad.Ifa.19 .
Cod עבר
falfis prophetis, quibus dignofcendis , re Colere multa fignificat , primum eft 1
Matth.7,
gula Dominus dedit apud Matth. Afru adorare & venerari Exo. 20. Non adora Exod . 20.
tu, inquit, arbor cognofcitur, & c. Et àfru bisca , id eft , idola,neque coles. Dicimus
&ibuscorum cognofcetis eos, fructus auté etiam colore homines indignitate confti
Gloffa:
funt opera,vt notat Gloffa ,vnde ex ope tutos Efther. Etquem patris loco colimus. Efther.13.
ribus cognofcitur homo. Item in Pro . Multi colant perfonam po- Prou.19 :
20 Noncognofcit amplius locumfuum, tentis.
in hac vita mortali ,qui moritur. Quia nó Colentes vocabantur olim , qui Gen
refurget vfque dum corruat in extremo tilium errore pofthabito Iudaifmum eli I
die mundus ifte corruptibilis . Sic expo- gebát: vt explicat Beda fuper illud Act.
Lyranus.
Pfal.102 . nit Lyranus illud Pfal. Quoniamfpiritus Beda.
Et quidam ex his qui crediderunt , adiuncti
pertranfibit illo, & nonfubfiftet, & non cog Act.17.
funt Paulo & de colentibus gentilibus, multi
nofcet ampliuslocumfuum. Hebraice vero tudo magna.De quibus etiam Actor. 1 36 ' A & t. 13 .
Sf 3
Sequuti
COLLIDERE.
Secuti funt multi ludæorum , & colentium [juturuseft in terra : &ficut uiator declinans ,
Deum aduenarum Paulum. ad manendum. Vbi Hierony. Noftri in- Hierony
Cultus iuftitia per excellentiam , lege quit,defutura Chrifti difpenfatione dici
Efai.32 . fignificat cuangelicam. Efa. Et erit cultus putant: quod fit futurus peregrinus in ter
Hierony. iuftitia filentium.Vbi Hieronymus expo ra , & paruo tempore terræ vfurus hofpi
nit, de lege gratiæ prædictum effe:in qua tio,ita vt relicta Ifracl,tranfeat ad gentes.
nonin multiloquio fudeo :um , fed fidei Hæc Hierony. Quod fatis oftédit natus
& geminæ charitatis præcepto , in filen- in præfepio,quianon crateilocus in diuerfo Luc.2 .
Matth.22, tio Dominus adoratur : ideo apud Mat= rio.Item cum predicaret , nō habebat vbi
thæum.Cum duo charitatis præcepta fi- caput reclinaret : Sed mulier quædam Mar=
lius Dei propofuiffet, addidit : Hinc tota tha nomine, excepit illum in domum fuam. Luc.10.
Matth.5 . lexpendet, & Prophete. Itemcap. 5.Qui Miror autemTheodoretum, maluiffe cu
Theodor.
foluerit,inquit , unum de mandatis iftismini hebræis tantum nobis auferre de Chri-
miserc,minimus uocabitur. Vbi minima di fto teftimonium ,aliam fecutus tranflatio ,
xit euangelica mandata , id eft, ad mini- nem , nobis autem vulgata de futuro non
mum :Hoc eft ad geminum redacta nu de præterito vertens fauetfatis.
merum Dei charitatis & proximi. Mihi
etiam videtur cultum iuftitiæ filentium CAPVT CXV.
pofitio
COLLIGERE .
324
pofitio communior eft,& quadrat cu pro CAPVT CXVI.
loan.10. miffione Dni apud Ioa.Ego cognofco oues
meas, c, non rapiet eas quifquam de ma=
Colligere.
numea Quia videlicet, quamuis electi ca-
dant de manu gratiæ iuftificantis,fuppo- OLLIGERE Di
nit tamen Dis manum auxilij efficacis vt
citur . Hebraice Chanas . כנס
refurgant.De qua manu , neq; mundus, Ezech. 2 2. & Ecclefiaft. 2 .
neque caro , neque diabolus rapit eas.
Collifa eft interra Chrifti fedes regia, Colligere eft difperfa co I
3 gregare, fic legimus de Mef
quando crucifixus mortuus eft,fed reno-
fia. Ifai. 11. Difperfos Iudacolliget à qua- Ifai. 11.
uatu eft regnum eius in die refurrectionis.
tuor plagisterra: quòd Hiero y. de con- Hierony.
Hierony. Sic explicat Hierony.illud Pfal.88 . Sedě uerfione reliquiarum Ifraël exponit : quã-
Pfal.88. eius in terra collififti , minorafti dies tempo-
do primum Dominus duodecim ex lu
ris eius.Eode modo Origenes deperfona
Origenes. Chriſti exponit homil.4. quæ expofitio dæis collegit Apoftolos.Luc. 6. Deinde Luc.6.
feptuaginta duos difcipulos. Luc. 10. fed Luc.10 :
pulchra eft Nihilominus tamen commu
de generali Iudæorũ collectione , de qua
nior expofitio eft de regno Dauid & Iu-
dicitur Ioan. 11.Quia nonfolum moriturus Ioan. 11.
deorú,quod Chrifti regnum in Scriptura
erat progente,fed & utfilios Dei, qui difper-
Matth.15. dicitur, eo quod ipfe dicat apud Mat.No
fi erant,congregaret in unum. Exponut hoc
fummiffus, nifi ad oues que perierut domus If loco Cyrillus & Bafilius,fed Euſeb.lib . 2 Cyrillus.
raël, ideſt prima intentione Iudæis folis Bafilius.
Auguft. demonftrationis,capit. 41. de vocatione Eufebius .
Theodoret, fum promiflus:ita Pfal. explicant Augu.
gentiu:in quofenfu etiam exponit Hiero Hierony.
Lyranus . Theod.Lyr. Vata. Ianfe. Gene. & Glof.
nymus de conuerfione multorum ex Iu .
Vatablus. quia Regnu Dauidis putabatur tanquam
Ianfenius. dæis & gentibus ,illud Ifai.43.Omnesgen Ifa. 43 .
Genebrar. eternu à Prophetis effe prædictu, regnu
tes congregatæfunt, collectæfunt tribus : quo
Gloffa inqua temporale , fed in hoc Pfal. Dauid
modo etiam explicat Procopius, quòd fe Procopius.
tollit hunc errore prædicens regnu illud
facturum predixit filiusDei: Alias,inquit, Ioan.10.
in Babylonica feruitute intercidendu fub
oueshabeo,que nonfunt exhoc ouili, er illas
rege Sedechia.4.Reg.vlt. & fede regni il- oportet me adducere, c.er erit unum ouile
lius temporale collidenda , differendüq;
unuspaftor. De Iudæis verò à Cyrore
effe Chriftü non auferendu:vt tandem re
laxatis de Babylonia dicitur Baruch 4.
gnaret à ligno,nofolumfuper Iudçorum Venient collecti ab Oriente ufque ad Occiden Baruc.4 .
reliquias, fed etia in gétibus. Collifit itaq ; tem,vt exponit Lyranus. Lyranus.
Pater fede Chriftiludaica plenius, quádo
Matth-8: Colligere eft quoq; hofpicio fufcipere, 2.
impletu eft,illud Matt. Multi ab Oriete & Matth. 25.Hofpes eram, & non collegiftis Matth.25.
Occidente ueniet, recubentcum Abraham,
me.Item eft reponere, & thefaurizare , fic
Ifaac er Iacobin regno celoră , filii autě re- in Eccli. de Salomone dicitur: Collegifti Eccli.47.
gnieiicientur in tenebras exteriores.
quafi aurichalcum aurum, & ut plumbumcō-
4 Collidütur quadrige in bello prę multi plefti argentum. Eft & poft meffione,con-
Nahum. 2, tudine. Sic Nah.vt oftenderet Chaldæo- gregare,vel remanentia metere, quod pro
rum quadrigas innumerabiles contra Ni hibebat Dominus in Leuit. Nec remanens Leuit, 19.
niuem cögregandas,ait, Quadrige collifæ tesfpicascolliges, neque inuinea tuaracemos
Hierony. funt in plateis . Sic exponit Hierony.quia grana decidentia congregabis ,fed paupe-
neq; latiffimæ viæ capiebant illas.Itaqua ribus & peregrinis carpēda dimittes.de quo
drigas dæmonum putamus præmultitu & Deut. 2 4.& Ruth.2 . Quiabeatimife- Matth. 5 :
dinecollidi,vt rapiant diuitem auaru, qua ricordes.E contrario verò collecta ad dan
Luc.16.
lis ille: Qui mortuusfepultus eft in inferno . dum manus denotat auaritiam in Eccli. Eccli,4.
5 Colliditur currus & afcenfor in ftrage Nonfit porrecta manus tua ad accipiendum,
bellica,fic de vaftatione Babylonis Do addandum collecta.
Hier.1.
minus dicit apud Hiere. Collidam in tecur- Collecta ftupa cöfpirationem denotat
rum, afcenforem eius. Myftice verò dici perditoru inEccli. Stupacollectafynagoga Eccli3.21 .
tur de perditione corporis & animæ: qua peccantiu, cofummatio eoruflamma ignis.
lem prædixit Dominus Pharifæis apud Subaudit Lyra . æterni,hoc eft gehenalis . Lyranus.
Joan.8.
Ioan.Quiamoriemini inpeccatisueftris. Talis erat Pharifæi colligetes conciliu co-
Sf 4 tra
COLLIGERE .
oan.11. tra filium Dei, & dicentes : Sidimittimus cu deductum ibi videtur à fefto colle&
tæ , &
fic , uenient Romani,& c. Item quando col- catus prædicto,fed vnufquifq; in fuofen
lecti cum Herodianis rogabant Domi- fu abundet.
Matth.22.num : Licet cenfum dare Cafari?E contrario ColligerexuChrifto no poteft Satanas , 5
verò in bonum fumitur: Ecclefia in Babylo ideft intendere nequit fideliu faluté. Vn-
ne collecta,pro Ecclefia Romana primiti de Luc. 11.dicebat filius DeiQuino col- Luc.11.
1.Petr.s. ligit mecu difpergit . Sic Chryfoft. & Cyril. Chryfoft.
ua. 1.Petr. 5.Salutat uos Ecclefia,quæ eft in
Cyrillus.
Beda Babylone collecta. Vbi notat Beda Roma diabolu dicunt :No colligere Chrifti oues,
fubNerone,variis idolorum cultibus de- fed difpergre,iuxta illud Ioa. Etlupus ra-
cen.10 .
ditam Babylonem , ideft confufionefuif- piter difpergit oues.Eode modo exponit
Beda . Ioan.15 :
fe ab Apoftolo Petro vocatam .
Collecta fiebat apud Iudæos diebus fe Colligit nemo de fpinis vuas. Matth.7. 6
4
Leuit.23. ftis,ideft congregatio Leuit. 2 3.Aquin- Nunquid colligutdefpinis uuas, aut de tribu- Match, 7.
to décimodie huius menfis feptimi erunt fe lisficus:fic non poteft arbor mala bonosfru-
rie tabernaculorum . Et infra. Dies quoque ausfacere.Quod intelligit Aug.homi. 4. Auguft ,
octauus erit celeberrimus,& c.eft enim cœtus fuper Ioa.5 . Quado quis non folu malus
atque colle&a.Vbi Lyranus ait. Die octa- eftin lethali peccato,fed quatenus opera-
Lyranus.
ua celebratur aliud feftum , quod diceba- turfecundu inclinationem peccati. Alio-
turfeftum cœtus, vel collectæ , quia eadē quim poteft quidé fpinofus homo, & pec
die colligebatur pecunia pro facrificiis cator vuas alicuius operis Loni præftare,
perannum fiendis , & aliis ncceffitatibus vt fi det eleemofyna pauperi ex humana
tabernaculi,vel templi de communi prę- compaffione, vel ex officio prædicet ver-
ftandis,cui fententiæ contradicit Paulus bam Dei,vel facramenta miniftrét. Vn-
Burgenfis, Burgefis,fola Rabinoru authoritate fret", de Concil.Trident.Seff.6.c.7.definitur : Conc, Tid,
qui dicunt poft feftum tabernaculorum Siquis dixerit : Opera omnia quæ ante
omnes tribus in diefefto coctus & colle- iuftificationem fiunt effe peccata, & c.ana
thema fit.
& in templum contenire confueuiffe,
vt gratias agerent Deo , qui cos à deferto Colligere lapides in hyeme, eft edifica
collegerat,neque tunc pecunias colligi fo- repariete,ex lapidibus & calce vigête ge
Hitas,fed ad pecunias quidem collecta fie- lu,quando nihil ftabile ex materia fimili
ri folitampertotam promiffionis terram , coflatur.Tales funt illi de quib'Eccl. 2 1. Fccli. 21
die prima duodecimi menfis . Nihilomi- Qui ædificat domufuam impendiis alienis,
Inus tamen relictis fabulofis Iudæorum. quafi qui colligit lapidesfuos inhyeme. Sic
Hift. Schol. fenentiis, Lyrano fauet Scholaftica hiflo exponit Lyra. Quia quod alienis fumpti- Lyranus;
Pria libri Nummer.c.47.quæ dicit: Octaua bus fraudulenterædificatur ftare non po
dies illa fuit folémis , quia conueniebant teft.Proptereà Zachæus vt eleemofynis
adfaciendam collecta :forte ad vfus pau- domuinfibi edificaret in cælis ftabilem ,
perum , vel alios vfus communes . & D. prius quidem in quadruplum aliena re- Luc.19 .
D.Thomas . Thomas 1.2.q.101.art. 4.ad decimu. ftituit.
Octauo,inquit die , fcilicet poft feftum ta Colligi dicitur homo cu moritur: Colli 8
bernaculorum, celebrababatur aliud feftú gi verò regna,vel gentes interdü, idem eft
coctus, atq; collectæ, in quo colligebantur quod deftruifecundum obferuatione pa-
jà populo ea, quæ neceffaria erant ad ex = trū. Prioris partis huius regulæ exemplu Regula:
penfas cultus diuini, & fignificabaturadu eft , quod de fancto rege Iofia legimus
natio populi, & pax præftita terræpro- 4.Reg. Fleuifti coram me, ego audiui , ait 4.Reg, 22 .
Abulenfis. miffionis .Hæc ille. Idem tenet Abulen- Dominus :idcirco colligam te ad patres tuos,
fis fuper Leui, 2 8.q.2 6. & 27.quamuis colligeris adfepulchrü tuum in pace. Sic
F.Ribera.
F.Ribera cum Burgenfi teneat lib. 5.de leginus in Cant. Dile&us meus defcedit in Cant.6 .
feftis cap.16.fed certe tempore Apofto- hortumfutut lilia colligat.Vbi Grego.ait. Greg.
lorum per vnam Sabbathi , ideft diebus Spolus lilia colligit,quádo perfectos quof
1.Cor.16. Dominicis,collectæ fiebant. 1. Cor. 16, que ab hac vitafufcidit.Hac ille. In hoc
Colligebantur autem eleemofynæ mittede pau fenfu apud Ifa.dicitur: Afacie malitia col Ifa.57.
f lectus eft iuftus, & uirimifericordiacolligu
peribusin Hierufalem,temporefamis fub Im
peratoreClaudio. Quare nomen collecta tur,& non eft quiintelligat. Super que locū
Hicro-
COLLIGERE.
325
Hiero.Ifte, inquit,iuftus eft. Dequo di- Hieronymus allegat: immedicabile uulnus
xit Pilato vxor fua: Nibil tibi& iufto ilti:"
enfe recindendum eft , ne parsfyncera traha-
viros autem mifericordiæ,qui colliguntur
tur. Rariffime tamen aliquando præfens
Apoftolos fignificat: quauis Hebræihoe
parabola docet parcenduin effe multitu-
adomnes iuftos extédunt, quos fequitur)
dini , quando fine maxima totius reipu
Vata.neq; aduertit vaticiniu hoc de Chri
blica perturbatione puniri non poteft.
fto intelligi iuxta traditionem patrum : de Tunc enim relinquenda eft punitio mef-
Hierony. quo exponut nonfolus Hierony. fed &
Cyrillus. foribus Angel's, quibus in fine mudi Do
Cyril.Theod.Proco . & Aug.in Pla.8 1 .
Theodoret. ininus dicet:Colligite primum zizania , & !
Procopius. in illu verfum . Eripitepauperum & egenu. mittite in ignem æternum . Sicut Hierony . Hierony...
Auguft. Cypria.lib.2.aduerfus fudeos c. 1 3.vbi
Pfal.8r. mus explicat, & Auguft.lib.qq. in Mar- Auguft.
ait,huc iuftü effe.de quoSap. 2.dictü eft: cum,capit. 12. Eadem phrafis eft in fi-
Cyprian. Circumueniamus iuftum. & Tertullia.lib.3 .
Sap.2. ne eiufdem parabola,vbi legimus : Mittet
Tertulli. contra Marcionem, & Iuftinus aduerfus
filius hominis Angelos fuos , er colligent de
luftinus. Tryphoné explicat de Chrifto viros au.
regno eius omniafcandala , ideft de Ecclefia
tem mifericordie,qui colligunturmarty-
peccatores , qui fcandala minoribus po-
res fignificare putat,qui interficiuntin ab munt falce mortis abfcindent. Sic etiam
loan.16.
impiis,iuxta illud Ioan . Venit hora, ut om - de palmite,in vite quæ Chriftus eft , non
nis qui interficit uos arbitretur fe obfequium ferente bonorum operum fructum , Do-
præftare Deo.Secundum cadem phrafim , minus ait, Ioan. 15.Omnem autem palmi- Ioan.15 .
1248 dicitur iufto eleemofynas faciēti . Ifa.'s 8.
tem nonferentem frudum colligent eum , &
Et ante ibitfaciem tuam iuftitia tua, gloria in ignem mutent, ardet. Ergo præter fi-
Dominicolliget te,ideft præibitiuftitia bo-
dem , quæ palmites inferit Chrifto ,fru-
Lyranus. norum operum ante te, vt inquiunt Lyra
Vatablus . atus bonorum operum neceffarius eft.
nus,& Vatablus , & gloria Dúi , hoc eft
Non colligi infcripturis interdum eft ΙΟ
Dís Iefus , qui eft gloria patris , deducet omnino deferi ,vel adtempus ,velin per-
Hierony. tein celum.Porrò Hieronym.ait. Gloria
petuum . Sic de Hierufalem adtempus in
Dominicolligette,ideft refufcitatum do- manu Chaldæorum defferenda dicitur
tibus gloriæ corpus tuum circundabit. Hier.9 . Et cadet morticinum hominisquafi Hier.9.
Leo Caftro . Denique Leo Caftro fuper hunc locum . ftercus,&c. quafifænum poft tergum metě
Colliget , inquit, te Dominus de puluere tis, non eft quicolligat. Item de clade à
fepulchri ad gloriam refurrectionis. Sic Chaldæis Agyptiis inferenda in Hiere. Hier.2 ;.
Luc.lo. colliget Martham , qua collegit eum in
legimus : Non plangentur , & non colligen-
domum fuam . tur.E contrario vero collecti vocantur illi,
9 Colligere quoq; pro deftruere , & de quorum Deus poft caftigationem curam
Soph.3. terra fuccidere legimus apud Sophon.Et gerit. Sic ad Hierufalem poft Babylont-
colligam regna, effundamfuper ca indigna cam feruitutem diciturin Baruc, Vide col- Baruc..
Hierony. tionem meam . Quod Hierony, de fint mū lectosfilios tuos. Et apud Mich . Eam quam Mich.4 .
Luc.21 , eicceram colligam .
di exponit,quando prius furgetgens cotrá
gentem.Deinde: Erit in terris præfaragen Colligi aduerfus aliquem eft totis il-
tium,præ confufionefonitus maris & fluctuй . II
lum copiis oppugnare , fic contra Eccle-
Prætereà de Hierufalem à Chaldæis va fiam Catholicam : de qua Dominus di-
ftanda intelligit idem Hierony.illud Hie xit: Et porte inferi non præualebunt aduer- Matt.16.
Hiere.6.
remię 6.Vfque ad racemum colligent quafi fuseam . Colliguntur omnes gentes , ficut
inuinea reliquias Ifraël. Sic etiam in para- legimus apud Zachariam . Ponta Hieru- Zach.11 .
Matth. bola zizanioru dixerunt ferui patrifani- falem lapidem oneris cunctis populis , omnes
13
has.Visinius colligim³ca?er :n5,ait,nefor qui eleuabunt eam concifione lacerabuntur:
Hierony tecolligentes zizania,fimul eradicetise tri er colligentur aduerfus cam omnia regna
Theophy ticum.Vbi Hierony . & Theophyl.feruos terre. Vbi nomine Hierufalem , non
huiufcemodi Angelos effe dicunt.Alij ve quidem illa terrena , fed Ecclefia potius !
rò putant effe principes & magiftratus, intelligitur Chrifti,vt explicant Hierony Hierony.
quihæreticos volunt porna capitali pu- mus , Rupertus , Lyranus & Vatablus . Rupertus.
nire:quod quamuis licitun fit, imo valde Nec audiendus eft Theodoretus, qui hec Lyranu
Vatablus.
s.
neceffariuni , ficut ex quodam fapiente de terrena Hierufalé, contra communem Theodoret .
Sf 5 fenten-
COLLIS ET MONS .
habebit tepore Antichrifti , de hac perfe- Matt 2 1.Eft etiam collis Domini typus Matt. 2 1.
Luc.21. quutione apud Luc. Eritis odio omnibus ho Ecclefiæ,de qua Matthæus dicit.Non po- Matth. s .
minibus propter nomen meu.Et apud-Ioan. teft ciuitasabfcondifupra montem pofita. Sic
Ioan.16: Venit hora utomnis qui interficit uos , arbi= Hieronymus exponit illud Ezech. 34. Hierony,
Matth.10. treturfe obfequiu præftare Deo.Et in Matt. Et ponam eosin circuitu collismei benedictio
; Ante reges & prafidesducemini propterno- rem,ideft conuerfos ad fidem Iudæos per
Iob. 16. men meum.Et fortaffe Iob de fe, fub Eccle Chriflu in Ecclefia mea collocaboeifq;
Gloffa. fiæ typo loquutus eft , vt notat Gloffa, benedicam,& corum difcipulos multipli
quando dixit: Sufcitaturfalfiloquus contra. cabo.Iuxta illud Ioan, Etpofui uos , utea- loan,is:
faciemmeam, totumfuroremfuumcolligit in tiser fructum afferatis, & fructus uefter ma- Gloff. inter.
me.Sic enim in fine præfertim mundi fub neat.Sic etiam intelligunt Gloffa interli-
Lyranus.
Antichrifto,diabolus totumfuum furorë nealis, & Lyranus, & Vatablus : Vatablus.
Matt. 24 contra Ecclefiam colliget: Et erit tribulatio Colles & montes metaphoricè, Apo- 2
magna,qualis nonfuit ab initio mundi.Quod ftolos, & Ecclefie principes,Angelos quo
autem in Zacharia: Lapidem oneris Ec- quefolent interdum in Scriptura fignifi-
clefiam vocat, denotat fub onere Ecclefiæ care.Sic Pfal.7 1.quiiuxta literam de ad- Pfal.7z.
cafuros hoftes eius , de quo vide in verbo uentu Meffiæ eft. Secundum omnes Ca-
Verbum
COLLES ET MONS .
326
loan.I,
Verbum carofactum eft.Neq; illius aduen- contremifcent,mifericordia autem meanō re-
tuin remorari potuerunt mōtes , & colles cedet à te. Quia videlicet veritas illa no de
peccatorum humani generis, quin omnia ficiet. Superhanc petram ædificabo Ecclefia Matth.16.
tranfiliret impedimenta : neque fuperbi
Pfal.96 . meam, porte inferi non præualebunt aduer
dæmones ,quia videlicet ,vt Propheta ca- fus cam.Que expofitio no folum eft Hie Hierony.
nit: Montes ficut cera fluxerunt à facie Dni.. ronymi , fed & luftini in dialogo contra Iuftinus.
Vatablus. Cyrillus.
Quæ eft fecunda expofitio Vatabli, & an
Tryphonem,Aug.libr.de vnitate Eccle Auguft.
Theodoret. te illum Pfelli apud Theodor.Tertia ex- fiæ,cap.5.Lyrani & Vatabli. Sed Hiero Lyranus.
Gregor,
pofitio eft Gregorij ,Motes & colles,fan- nymus addit. Montes & colles myflicè Vatablus,
tos omnes intelligetis . In his,inquit, ope quidem fanétos intelligi , qui in hac vita
ribus,videlicet natiuitatis de Virgine.Lu tentationibus irruentibus aliquãdo moti
Luc.1.
cæ 1.Manifeftationis perftella ad Ma- funt.Nam Petrus negauit , Thomas dubi Luc. 23:
Matth.2. loan.20.
Matth. 28. gos.Refurrec tionis die tertia, &c. Colles tauit , & filij Zebedai dexteram & fini-
Matth.20.
tranfiliuit,quia fanctos omnes , quatum- ftram ambierunt, & fic de aliis.
cunq; excreuerint, potétia fuæ operatio- Montes & colles Angeli quoque funt 6
nis longe tranfcendit.Hæc Greg. De his apud Mich . Audiant colles uoce tuam,ideft Mich.6.
collibus , quos filius Dei tranfiliuit mêtio Angeli,vt Hierony.ait, quos Dísad iu- Hierony.
Math .
fit Mat.1.vbi legimus : Libergenerationis diciuvocat,fuper fceleribus populi fui:vel
Iefu Chrifti filii Dauidfilii Abraha: de Pa- principes intelliguntur Iudæoru maiores
triarchis enim nafci fuit colles tranfilire,
& minores,vt intelligunt Lyra. & Vatab. Lyranus.
quia per eos ad nos defcedit, qui folus fal talibus Dís dicit: Qui ex Deo eft uerba Dei Vatablus,
uare nos poterat, quod illi non poterant. Ioan.8.
audit, beatiqui audiunt uerbum Dei,& cu-
De Patriarchis & Prophetis exponit Luc.ii.
4 ftodiunt illud.
Hierony. Hierony.illud Ifa. Et erit preparatus mons Colles in deteriorem partem metapho 7
Ifa.z. domus Dni in uertice montiü ,& eleuabiturfu rice dæmones fignificant, & homines fu-
per colles. Vbi dicit montem effe Chriftu
parbos.Ifa . 2.Dies Domini exercituu fuper Ifa.1.
in vertice montiu,ideft Apoftolorum &
omnem montem excelfum, & fuper omnecol-
Prophetaru: vnde fuper vnum montium lem eleuatum, ideft contra dæmones, & co
Chriftus fundat Ecclefia , & loquitur ad
tra principes infolentes,vt exponunt Hie Hierony.
Matth. 16.eu.Tues Petrus, & c. De eifde Apoftolis
Hierony. rony.Procop . & Bafil. Sed Theodoretus Procop .
exponunt Hiero . & Vatab.illud Ifa.41 . Bafilius.
Varablus, iuxta literam,Tito & Vefpafiano contra
Theodoret.
Ifa.41. Aperiam infupinis collibusflumina, inme Hicrufalem irruentibus omnes mötes &
diocamporüfontes. Apoftoli quippe flu- colles Iudææ ad machinas , & alios vfus
uiorum inftar doctrinam Euang licam, bellicos fuccifos effe contendit.Porrò ne-
quafi deverticibus fummis donoru Spiri gari non poteft, nomine montium in ma
tus fancti fuper gentes effuderunt, vt obe- Ifa.64.
Tun tenebraru principes intelligi, Ifa.64.
Matc, yle. dirent Chrifto dicenti : Euntes docete om-
vbilegimus : Vtinam dirumperes cælos
Marcivlt. nes getes, predicate Euangeliu omni crea- defcenderes, à facie tuamontes deflueret:ficut
Hierony ture. In code fenfu Hierony , intelligitil-
loelis.3. exuftio ignis tabefceret.Vbi Hieronymus . Hierony.
lud foelis. Indie illa ftillabunt montes dulce- Montes,quiad aduentum Dii, qui ignis !
dinem , colles fluent lac, mel.Vbi mon- confumens eft inftar cerę confumetur,ad Deut.4
tes Apoftoli , colles verò difcipuli funt: uerfariæ poteftates funt. Hec ille.Et cer-
Luc.10. quales olim feptuaginta duo, quos Domi te liquefiebant dæmones, quafi cera,quá-
nus poft Apoftolos defignauit : Etmifit do eiiciebat eos Dís ab obfeffis corpori-
illos binos,vt lac & melpopulis diftillaret : bus verbo,iuxta illud Luc. Et cum eieciffet Luc.11 :
quo paruulorü nutriretur infantia . Et for demonium loquutus eft mutus.Etapud Mar
te lac fine melle diftillant,qui non tá ver- cum:Surde mutefpiritus,ego præcipio ti- Marc.9.
Matth.s bo, quàm exemplo docent. Lac aute & biexi abeo,& c. In eode fenfu ad Ecclefiâ
mel: Qui fecerit docuerit,hic enim :Ma primitiuam fub Apoftolis dicit Ifaias :Tri Ifa.41.
gnus to abitur in regno cælorum . urabis montes , collesficut puluerem po-
། 5 Montes mouebūtur & colles fub diem
nes,uentilabis eos , uentus toilet. Vbi Hie Hicrony.
finalis iudicij , Ecclefia tame Catholica in ronymus , Cyrillus & Theodoretus te- Cyril lus, t.
Theodore
concufla manebit . Sic intelligunt patres
nebrarum poteftates , ab Apoftolis con Vatablus,
Eía-54. illud Ifa. 54. Montes mouebuntur & colles! terendas exponunt. Vatablus vero col-
1
les in-
COLLOCARE .
colles intelligit Senatores &Philofophos | exultatio pro gaudio , fed pro commotio
ne , & tremore , vt notant Theodoretus, Theodoret,
ad fidem à prædicatoribus primis conuer Janfenius.
fos, qualis Dionyfius Areopagita , Cle Ianfenius & Vatablus.De huiufmodi ve Vatablus,
mens Romanus , & alii. De quibus etiam rò montium , nempè Sinai & Oreb ad
Abac. 3 : iuxta literam dicitur Abac. 3. Cõtritifunt prafentiam Domini, legem Moyfi pro-
montesfeculi, incuruatifunt colles mundi, mulgatis concuffione,metio fit Exo. 19. Exo.19.
ab itineribus æternitatis eius , ideft reges & nam vbi legimus : Erat mons terribilis ual-
principes atq; Philofophi prædicatione de,in Hebræo habetur, omnis mons val-
verbi Dei, quod itinera nobis ad æternita de tremebat . Porrò Lyran.Hanc mon Lyranus.
te oftédit copuncti, & humiliatifunt , vt tium commotionem, putat illam effe: de
Hierony. exponut Hiero.hoc loco & Aug.lib. 18. qua mentio fit Num . 2 1 his verbis : Vnde Num.21.
Auguft. de Ciuit.Dei.c. 3 2.Sic incuruatus eftRe dicitur in libro bellorum Domini , ficutfecit
Ioan. 4. gulus , quando credidit ipfe , er domus eius in mari rubro,ficfaciet in torrentibus Arne:
Matth. 8. tota.Ite,& Centurio qui dixit:Dñe nōſum fcopulitorrentium inclinatifunt , ut requief-
Theodoret. dignus ut intresfub tectй meü . Porrò Theo cerent in Arnon. Hoc eft cum fcopuli,
doretus.Montes fæculi & colles mundi valde præærrupti & prominentes,qui emi
dæmones intelligit , quorum oracula ta - nebat fluuio Arnon tranfitu populi Dei
cuerunt, & templa contrita funt . præpedirent,inclinauit Dominus fcopu-
8
De gentium etiam conuerfione expo- los inplaniciem:vt tranfiret populus iti-
Hierony. nit Hieronym. illud Ifai.Omnis uallis im- nere plano,ficut diuiferat mare rubrum,
Ifai.40 .
plebitur,& omnis mons & collis humiliabi- vt ficco populus veftigio tranfmearet. De
quo lege Hieronymun libro de locis He Hierony.
Luc.3. tur,quod citat Lucas Euangelifta cap.3 .
Augu. Aug.verò fer. 2 6.de tempore omnis,in- braicis,in dictione Arnon.Et quod dixi-
quit vallis implebitur , quia omnis qui fe mus lib. 1.in verbo Arnon. Sic etiamfpi
humiliat exaltatur , & omnis mōs & col- ritualiter in lege gratiæ,omnia poeniten-
lis humiliabitur,quia omnis fuperbus qui tibus aufert impedimenta , quibus dicit: Matth, 11:
fe exaltat humiliandus effe predicitur.Et Venite ad me omnes quilaboratis, & onerati
fic eruntpraua in directa ideft deprauata eftis, regoreficiam uos.
Origenes, dirigentur.Myfticè autem Origenes,fa-
tis eleganter ait homil.4.un Luca. Valles CAPVT CXVIII .
non tain humiles dici,quàm demerfos in Collocare.
vitiis,qui in profundum venere maloru :
hos Spiritus fanctus conuerfos replet, fi- OLLOCARE
ישב
cutrepleuit mulierem , quæ erat inciuitate dicitur Hebraicè Iafab.
Luc.7. peccatrix.Ita vt dimiſſafint ei peccata mul- Pfal. 112. Vtcollocet eum
ta,quoniam dilexit multum. Et Samaritanā, cum principibus.
quæ defornicaria & infideli, prædicatrix Collocare eft aliquid I
Ioan.4. Euangelica euafit. Populus autem Iudai inloco ponere , & cum aliis fimul Loca-
Gen.3.
cus,qui legis faftigio præeminebat, humi re.Sic Gen.3.dicitur : Collocauit ante para
liatus eft, & à fide præcifus. Sic Publica- difum uoluptatis Cherubim.De quo egimus
Luc. 18. nus poenitens iuftus euafit, Pharifæus au fupra in verbo Cherubim.
tem ieiunator damnatus periit. Denique Collocare eft etiam ftatuere, & dedica 2
de conuerfione gentium exponit Hiero. re.Sic legimus in Exo.Igitur in menfe pri- Exo.400
Efa. 42.
illud Ifai. 42. Defertos faciam montes & mo,annifecundi,in prima die menfis colloca-
Hierony .
colles,ideftpompa fæculi in eis exiccabo. tum eft tabernaculu.Vbi Strabus . Primus , Strabus.
Exultare montes figuratiuè dicuntur, inquit mefis eft Nifan,feu Aprilis , in quo
2 qui florú varietate confperfi , afpicientiu Iudæi Pafcha celebrant.Sed fciendū Ñi-
oculos oblectant: & abundantia fructuū, fam,propter decimam quartam Lunam,
dominos faciunt exultare. Sic exponunt quæ in Martio variatur , occupare par-
Lyranus: Lyran.Vatab. & Ianfen. illud Pfal. Pin- tem aliquando Martij & partem Apri=
Vatablus.
guefcentfpeciofa deferti,& exultatione colles lis ,Myftice verò , collocatio tabernaculi
Taufe.
Pfal.64. accingentur. Cæterum in Pfal. 1 13. vbi in menfe primo , anni fecundi, militantis
Pfal, 113. legimus: Montes exultaftis ut arietes, col- Ecclefiæ fundatione , non in anno primo
lesficut agniouium. No accipitur quidem legis veteris, fed in anno fecudo legis gra
tiæ
COLLVM. 327
Lite er ponite pedes fuper colla regu iftorum . extremum vitæ difcrimen , & fummam
Vbinotādum principibus exercitus pre- calamitatem ,vnde vix quifpia poffit eua-
cipi ,vtpublice pedes ponant fuper colla dere. Sic de aduentu Affyriorum, qui de-
regum hoftiliu:quia principibus Ecclefiç, ce tribus duxere captiuas, & Iuda os quo
fcilicet,prelatis & doctoribus couenit pu- que terruerunt in Hierufale dicitur Ifa.8.Ifa.8.
blicè peropera bona coculcare demones, Ibit per ludam inundans, & tranſiës ufque ad
Matth.s . atq; peccata, iuxta illud Matth . Sic luceat collum ueniet.Item de iudicio finali expo-
lux ueftra coram hominibus, ut uideant opera nit Hieronymus illud Ifai. Labia eius re. Hierony.
Ifa.30,
ueftra bona,& glorificent patrem,& c. pletafuntindignatione & c. Spiritus eius ue-
2 Superpulchritudine colli vitula Dis lut torrens inundans,ufque ad medium colli ad
tranfit,quando lafciuientem populum, & perdendasgentes in nihilum . Sicut , inquit,
fuperbu tribulationibus domat.Ofc. 10. torrens fuffocat eum, ad cuius collum vf
Ofe.10.
Ephraim uitula doct a diligere tritură :&ego que peruenerit:fic iudicium Dei, neminē
tranfiuifuperpulchritudinem colli eius,ideft impunituabire patietur .Hæc ille. Quòd
populus decem tribuu doctus diligere tri quamuis Vatablus de perfequutione Se Vatablas
tura , ideft contentionem contra Deã, vt nacherib:cum quibufdam Rabbinis expo
vtunt Septuag. domabitur, vt exponit nat: fed melius de finali iudicio intelligüt
Hierony: Hierony.per incurfum Affyrioru, & ca- cum Hieronymo,Haymo,Dionyfius & Hierony.
ptiuitatem,quòd erit calcare collum eius, Adamus,quia mox deThophet, &gehe- Haymo-
Dionyf.
quæ currit aduerfus Deu erecto collo , fi- na fit mentio, & certe tunc fatuis virgini- Adamus .
job is cut apud Iob de impio dicitur: Cucurrit bus non proderit virginitas , & mirabiliū
aduerfus eum erecto collo. Tales erant Pha patratoribus fua charifinata nil confe=
rifæi,qui vfque adeo fuperbierunt contra rent,quæ malis operibus maculauerunt. Matth. 25.
Ioan.&. Deu,vt Chrifto dicerent:Demoniu habes. Matth.7.vbi dicturi prædicuntur in die Matth.7.
Et collegerunt conciliu contra illu, dicen- iudicij: Domine , Die , nonne innomine tuo
Ioan.IT: tes:Quidfacimus,quia hic homo multa figna prophetauimus : dæmonia eiecimus , &c.
facit:Vndeiure optimo Dís adduxit co Neque fides fine operibus iuuabit illos,
tra eos Romanuexercitu , & tranfiuitfu- quibus dicetrex.Ite maledicti in igne atera Matth.25
per vitula Ephraim , doctam diligere con num : quia efuriui , & non dediſtis mihi man
tentionem contra ChriftumDei,cu enim ducare.
figna faceret , vt eos ad fidem traduceret, Decollo iugum, & vinculatolli,fignu 4
Luc.II: illi contra contédentes dicebat: In Beelze- eft liberationis , & redemptionis Ifa. 1o. Ifa.10.
bubprincipe dæmonioru eiicit dæmonia. Sic Auferetur iugum decollo tuo , ideft iugum
inIudeos &Chriftianos in malis obftina Affyriorum de collo Hierufalem mate =
tos quadrat,illud Eccle. 33.Lugulorum rialis,vt Hebræi dicunt.Cæterum de Ec-
curuantcollum durum : quòd de bubalis & clefia Chrifti fub nomine Hierufalem
Lyranus. equis exponit Lyra.fed ad homines quo Hierony:
exponunt Hieronymus , Lyranus , Cy- Ciryll.
que more beftiaru duros,& infolentes ex rillus,Vatablus, Dionyfius , & Adamus, Lyranus .
Pfal.zi. tenditur:quibus diciturin Pfal.Nolitefie- illud Ifa. 5 2.Solue uincula colli'tui captiua Vatablu..
rificut equus & mulus,quibus non eft intelle- filia Sion. Quamuis enim per annos fere Dionyfius:
trecentos ab Afcenfione Domini, iugum Adamus. fa.sz.
tus:in chamo freno maxillas eorum con-
ftringe,quinon approximant ad te. Et certe perfequutionum duriffimum tolerauit ,
jugo & loro Romanoru collum ferreum quia tamenfcriptum erat Matth. 1 6. Et Matth.16,
Hierufale curuandum effe Dís videns: porte inferinon præualebunt aduerfus eam.
Luc.19 Fleuitfuper illam. Fleuerat aute prius Hie tempore Conftantini Magni collum ere
remias fuper eadem ciuitate à Chaldæis xit:& iam non pertranfit per ea incircun
Thren.1 . vaftandam,Thren. 1.Vigilauit,inquit,iu. cifus,ideft diabolus,vt ei dominetur, licet
gu iniquitatum mearum in manu eius,conuola enim tranfeat tentans,vt ait Adamus,non
tafunt,& impofita collo meo. Deniq; cate- pertranfit vincens Ecclefiam , quia im-
næ fuper collum alicuius , vel manus, vel pletum eft in illa, quod Dominus prędi-
violentia captiuitatem denotant & fuppli xerat Cantic. 1.Collum tuum ficut monilia. Cant.r.
cium. Hierem. 27.a. 28. c. Mich..a. Vbi Greg.collu Ecclefiæ prędicatores ex Grego
Matth.18.a.Marci 9.f.Luc. 17.a. ponit , qui quafi monilia auro prædica-
3 Ad collum pertingere malum , denotat tionis , & exempli virtutum fplendent.
Iuxta
COLLYRIV M. 328
Matth's . Iuxta illud Matth. Qui autěfecerit,& do =| nobis effe oculatum , atque difcretum,ne
cuerit,hic magnus uocabitur in regno cæloru. ficutvirgines fatue à regno cælorum in
Cant.4 Item Ecclefiæ conuenit illud Cant.4.Si- tenebris excludamur. Matth.25.
cut turris Dauid collum tuum. De quo vide da
¶Collyri ,vide Cruftula.
in verbo Armatura ,num. 6 .
In collo dæmonis viget fortitudo Iob CAPVT CXX.
5
Job :41. 41.In colloeius morabiturfortitude. Poni
tur aute fub metaphora ceti grandis , quæ Collyrium .
Lyranus, dicitur Leuiatha ,vt notat Lyra.quia tefte
Philof.lib.2.Animaliu.Nullus inter pif- OLLYRIVM Medicamen-
ces collu habet , nifi qui viuugenerat ani- Co tum eft oculorum,Apoc. 3.Collyrio Apoc.3.
mal, quale generat cetus :ideo ad tantã ca- unge oculos tuos ut uideas. Super quem lo-
pitis molemfuftinenda , & tanto corpo- cum D.Thomas. Collyrium,inquit,eft D.Tho.
ri conectenda , robuftitiffimü collum na- contritio , qua turbatur oculus cordis , vt
tura fortitur.Porrò myfticè collu Leuia- prauus humor in lachrymas refoluatur: &
Lyranus than effe dicuntur,vt Lyran . ait, quiper- clarificetur oculus mentis, &c. Et certe
ucrfo moru exemplo, vel doctrina pefti- hoc collyrio vnxit oculos fuos mulier,
fera alios ad malum trahūt, &quafi capiti quæ eratin ciuitate peccatrix , & lachry-
Luc.7.
Satanæ coniungunt : de quibus Dis : mis lauit pedes Domini Saluatoris . Secu
Matth-7 Attendite,inquit, &falfis Prophetis,& c. da expofitio eft Gloffa. Collyrium effe Gloffa.
6 Ad collum vfq; denudare fundamen- præceptum dilectionis proximi,Pfa. 1 8. Pfal.18 .
tu Satanæ ,eft vfque ad fummu detegere, Præceptum Domini lucidum illuminans ocu-
Hierony: & demoliri. Sic exponit Hierony. illud los. Hoc planè collyrio duo difcipuli in
Abac.3.
Abac. Percuffifticaput de domo impij:denu- Emaus dum Dominum fub habitu perc-
daftifundamentucius ufque ad collum , ideft grini retinent , lumen agnitionis Chrifti Luc.
24.
vicifti, ò Chrifte demonem,qui caput eft receperunt,cognofcentes eum in fractio-
Ioan.iz: impiorum,iuxta quod dixeras: Nunc iu- nepanis .Tertia expofitio Ruperti. Col- Rupertus.
dicium eft mundi , nunc princeps huius mundi lyrium effe humilitatem, quæ oculos me
ciicicturforas. Et vfq; ad fummu omnes tis illuminat, dicente Domino: Quia ab- Matth.11 .
fautores , & principes eius denudafti, & fcondifti hac à fapientibus , & prudentibus,
armis ablatis expoliafti :vt abicctis operi- rcuelafti ea paruulis. Item tribulatio,
Rupert, bustenebraru induerent arma lucis . Ru- iuxtaillud Ifa. Solauexatio intellectumda- Ifa.28,
pertus etiam hoc dicit impletum , quando bit auditui.
loan.20.
Chriftus Apoftolos mifit,dices :Sicut mi- Collocynthis eft cucurbita fylueftris
fit mepater,& ego mitto uos.Quibus etiam amariffima. 4. Reg. 4. quæ mifla per
linguas igneas per Spiritum fanctum di- errorem eft in ollam Helifæi, de qua in
ftribuit:vt mores gentium peftiferos prę verbo Mors.
dicatione confumerent : & fallacias da
monum atque oracula falfa denudarent, CAPVT CXXI.
& de medio tollerent.
·Loqui-
COLVM BA.
1. Cor.2 . Loquimur non in humane fapientiæ uerbis, Color Bdelij in Scriptura commenda
5
fed in oftenfionefpiritus. Ideo Spiritus fan- tur.Sic enim legimus Num. 1 1.Erat mā- Num. 11:
Acto.2. &tus igneas Apoftolis diftribuit linguas , na coloris Bdelij,ideft lapidis pretiofi,can-
vt confumerent flamma charitatis carna- didi,& fplendentis,vt notat Lyranus.Eft Lyranus.
autem manna typus Euchariftic facramê
lis fapientiæ fucos.
Color optimus in fcriptura in myftico ti fecundum patres . Ergo qui carnem Do
2
fenfu , bonorum operum exemplum de mini candidam, & dotibus gloriæ fplen-
didam manducat infacramento , vt ma-
Hierony. notat. Vnde Hieronymus fuper illud
Thren.4. Thre.4.Mutatus eft color optimus . Color neat in Chrifto ,ficut dicitur apud Ioan. Ioan.6.
inquit optimus mutatur ,cum quorūdam , eidem in candore confcientiæ,& fplédo-
re virtutum debet affimilari. Iuxta illud
qui agere religiofe videbantur , religiofa
Matth. Sicluceat lux ueftra coram homini- Matth, s
exiftimatio minuitur , & quafi pallefcit .
Propterea dicit Spiritus fanctus Eccl.41 . bus, ut uideant operaueftrabona.
Eccli.41 . Curam habe de bono nomine .& apud Mat- Coluber,quære ferpens.
Matth.s. thæum.Sic luceat lux ueftra coram homini-
bus,ut uideant opera ueftra bona, &rc. CAP VT
PVT CXXII.
Colores multi vocabantur ,'qui in or
3 natutabernaculi foederis refplendebant . Columba..
Vnde Synagogæ Dominus improperat
Ezech. 16. apud Ezech. Vestita es byfo , & multis colo
ribus. Quibus tamen illa calcatis ad idola OLVMBA Hebraicè
dicitur Iona.. יונת
Lyranus. defluxit,vt inquit Lyranus ,in quemfen-
Hiere.12. fum apud Hieremiam eidem Synago- Columba auis placida, Ι
gæ improperans Spiritus fanctus : Nan- & fimplex in duo genera
quid,ait,auisdifcolor hæreditas mea, nuquid diuiditur , tefte Varrone, Varro
auistinctaper totum,ideft, nunquid non te lib.3.de lingua Latina.cap.7.vnu agre=
ornaui quafi pauonem ,vt exponit Hiero fte,quòd nidificat in turribus , & ville cul-
Hierony nymus ,& coloribus variegaui ? & tamen minibus: vnde columba dicitur, quafi cul-
hæcomnia conculcafti , necfaltem ficut
mina petens .Alterum clementius , quòd
pauo turpitudinem pedum tuorum afpe domi pafcitur, differt autem vtrumq; ge-
xifti,vt te humiliares , atque tuafcelera re nus à palumbis , qui maiores funt , & feri,
Luc. 19 cognofceres.Proptereà : Videns Iefus ciui- atque in arboribus , vel fæpibus nidificat :
tatemfleuitfuper illam dicens,quoniamfi co- viuatiorefq; funt: ita vt adtrigintaperue=
gnouiffeser tu, ideft , fi cognouiffes orna- niant annos , tefte Plin.lib. 10 capit. 34 Plinius
menta diuerforum colorum , quibus te or cum columbarum vita octo fere clauda-
naui:imo & purpureum fanguinem, qué turannis. De quarum Plinius pudicitia
pro tefundam : & è conuerfo tuam erga ficait loco citato. Pudicitia illis prima , &
me ingratitudinem ,& fcelera,fortaffe fle- neutri nota adulteria coniugi, fidem non
res & refipifceres . violant ,communemq ; feruant domum ,
4 Color optimus iuxta literam dicitur nifi cælebs ,aut vidua nidum non derelin
albus quia natiuus , & primus , & luci pro quit. Hæc ille.
Lyranus . pinquus .Ita Lyr. fuper illud Ezech. 27 . Columba frequenter in Canticis voca 2
Ezech.27 vbi de nundinis Tyri Propheta loquens turfponfa : quia fidelis eft compari fuo,
ait: Damafcenus negotiator tuus, & c. in lanis amabilis, fyncera, atque morigera & fœ-
coloris optimi.Vbi in Hebreo legitur co = cunda.Sic intelligunt patres illud Canti.
Vatablus loris albi.Sic etiam vertit Vatablus ,in la Oculi tui columbarum ,ideft fynceri, fideles Cant.1 .
na candida.& Septuaginta,in lana lucida cafti.Ita Pfellus apud Theodoretu.Ocu Theodo
de Mileto, Chaldæus verò paraphraftes li tui virginales,inquit,& certe,tales erant
in lana fericia fubtili. Eft ergo myfticè in oculi virginis , ad quã miffus eft Gabriel
nundinis Ecclefiæ lana coloris optimi, & Angelus Luc. 1.Theodoretus verò cum Luc..
candidi,puritas mentis: quã pretio quidê tribus aliis patribus explicat oculitui, non
Luc.7. lachrymaru emit illa mulier,quæ erat in folum columbarum , fed ficut columbæ,
ciuitate peccatrix :& Petrus : qui poft ne- ideft fpirituales,quia Spiritus fanctus def-
Luc.23 . gationem egreffus foras fleuit amare. cedit in fpecie columbæ. In codem fenfu
fponfa
COLVM BA.
329
Cant.2. inualefcente fame in Sainaria quondam
fponfæ dicitur.Cant. 2.Veni columba mea
inforaminibus petra , ideft , ò anima virgo à Syris obfeffa partem fextam cabi fterco
Pfellus.
fide, & confcientia pura, vt Pfellus expo- ris columbarum, quinque argenteis ven-
nit.Veni ad petram , quæ Chriftus eft, vt ditam publicè fuiffe , intelligédum eft de
fecura requiefcas,& reficiaris depofita ni- gutture colube, quod plenum granis por
gredine & peccatorum farcina , fic voca- tant, quod extrahentes Samaritani occi
bat Dominus Ecclefiam , quæ laborabat fis columbis, quas remeantes à paftu ca-
Matth.II.
inter accipitres: Venite,inquit, ad me omnes piebant:ex illis granis menfuram imple-
qui laboratis,& onerati eftis,& ego reficiam bant quam quinque venditarent argen-
Cant,s. uos.Item Cant, 5.in eodem fenfu.Aperi, teis :qualis autem menfura fit cabus , vide
inquit, mihiforor mea , erc. columba mea, loco fuo in dictione Cadus . Et illud nota
ideft mihi vero,& fideli fponfo: Aperi tu vigente fame cibum nullum,etiam vilem
que non admittis adulterum. Nec dubi- ab obfeffis negligi. Sic etiam qui ex Deo
Lac.I tes de verbis Angeli falutantis : Auegratia eft,verba Dei audit : etiamfi minima fint Ioan.8.
Cant.6. plena. Deniq; Cant. 6. Vnaeft coluba mea: confilia,vtfpiritualem vitam obfeffus ab
Gregor. quod Gregor.de vnitate exponit Eccle- inuifibilibus hoftibus feruet,quia Eph. 6. Ephef.6.
Matth.16, Non eft nobis colluctatio aduerfus carnem&
fiæ,de qua Dominus apud Matth . Super
hancpetram,ait, edificabo Ecclefiam meam. fanguinem fed aduerfus principes, potefta-
Non dixit Ecclefias , quia non funt Eccle testenebrarum...
fiæ Chrifti , nifi quæ vnius Ecclefiæ Ca- Coluba plerumq; inbonum accipitur, 6
Piellus tholicæ mébra fuerint. Ceterum Pfellus interdu autem in differenter: raro verò in
Theodoret. apud Theodoretum,& Rupertus Abbas. malu, vt fequentibus oftēdemus exéplis .
Rapettus. per columbamvnicam, beatam Mariam Et primum ,quia in bonum frequëiiſſimè
Luc.1:
intelligunt:de qua fola dictum eft: Spiri- capitur,ipfe quoq; Spiritus fanctus in fpe
tus fanétusfuperueniet inte , &c. Et apud cie columbæ defcendit fuper filium Dei
March- 1.
Matth. De qua natus eft Iefus , qui uocatur apud Mattha.& Luc.quia vtnotat Cy- Matth...
Luc.3.
Luc.2. Chriftus. Item que defe ait . Beatam me di- prianus infermone de Spiritufanéto.Co Cypria:
cent omnes generationes. lumba pro cantu gemitum edit. Etfpiria Roin.8.
3 Columba typus iuftorum eft, vt notat tus eft qui poftulat pro nobis gemitibus in
Strabus. Strabusfuper illud Gen.8.Emifitq; colum enarrabilibus,ideft poftulare nos facit. De
Gen.8. bampoft eum ,ideft poft coruum, que cũno inde,quia columba , vt notat Chryfofto- Chryfoft.
inueniffet,ubirequiefceret pes eius reuerfa eft mus fuper eundem locum Matthei.Sym
ad eum in arcam.Sic iufti in diluuio mudi bolum eft charitatis : Que diffufa eft in
Matth.19. huius,requiem non habent. fic Apoftoli cordibus noftris , per Spiritum fanétum qui
dicunt: Domine ecce nos reliquimus omnia, datus eft nobis. Roman . 5. Putat autem Rom.s.
&fequutifumuste:fic & Thomas etiã poſt Auguft.libr. 2.deTrinitate ex elemento Auguft.
dubitationem reuerfus eft ad coenaculů, circumiacenté nempe ex aëre formatam
ban, 20.
Ioan. 20.vbi credidit. fuiffe Angelico minifterio columbam il-
4 Columbarum pullos duos , vel par tur lam,cui non quidem Spiritus fan&tus vni
turum ,puerperæ pauperes pro primoge- tus eft hypoftaticè . Sed vt in typo,fed co
nito in lege offerre iubebantur, diuites au trouertitur inter patres , an fuerit vera co-
Leuit.12. Quæftio,
temagnum.Leuit. 1 2.Maria verò Dei- lumba & animata ? an verò folum appa-
Matth.2. genitrix,etiamfi aurum,tus & myrrham rens quædamfpecies. Etcertehoc pofte-
Abulenfis: recepiffet à Magis : noluit tamen agnum rius tenet Chrifoftomus hom. 1 2. fuper Chryfoft.
offerre,fed vt notat Abulefis.q.47.fuper Matth.idem Ambro.lib. 1.de Sacrame- Ambrof
Mat. 2.auru pauperib' dedit,iuxta illud. tis cap.5.Non ,inquit, columba defcedit,
¡Ofe.6.
Mifericordiam uolui,er nonfacrificium. De fed quafi columba non in veritate colum
Procop .
inde verò paupertatis amatrix , pauperu bæ ,fed infpecie columbæ. Idemtenuit
Beda. obtulit oblationem,vt notat Beda in ho Procopius fuper Genef. 18. & Caieta- Caieta.
milia Purificationis , quia fcriptum eft in nus fuper Matthæum . At contrarium
Ifa.48.
Ifa.Elegite in camino paupertatis. docet Auguft.lib. de Agone Chriftiano, Auguſt.
5 Columbarum ftercus,non eft cibus ho cap. 2 2. fcilicet animatamfuiffe colum-
Lyranus. minibus congruus, fed valde nociuus :vn- bam,non genitam quidem , fed de nouo D.Thom.
4.Reg. 6. devt notat Lyr.quod legimus 4.Reg. 6 . creatam.Idemfequitur D.Thomas 3.p.
Tt 9.39.
COLVM BA.
19.39.art. 7. Quia ficut non debuit fallere propterfœcunditatem , iuxta illud: Pofui | loan.15 .
filius Dei,aflumpto corpore phantaftico , uos, ut catis, fructum afferatis . Cæterum
fic neque Spiritus fanétus fallere debuit Tertullianus libr.3.contra Marcione, & Tertull.
fpecie phantaftica , ita tenent ſcholaftici . libr.5.exponit columbas iftas Ifair, cfle
Cauendus auté autor imperfecti Chry- aimas refurgentes in corporibus glorio-
Chryfoft.
foftomi fuper Matth . 3. qui dicit hoclo- fis.Prætereà Ambrofius lib. de fuga fecu Ambrof.
co, minorem efle Patre Spiritum fanctū, li cap.vltimo per has columbas intelligit
quodeft ha reticum.- contemplationi deditos , & quicum Apo
Colibis etiam in fcriptura coparantur ftolo dicunt: Noftra autem conuerfatio in Philip.3 .
6
predicatores,Apoftoli, & couerfi ex geti celis eft , quæ omnes expofitiones pul-
bus ad fide, & iufti refurgetes gloriofi: de chræ funt:de quo vide in verbo Feneftra
Ifa. 60. quib* omnibus legimus Ifai. 6.Quifunt numero 6.
hi ,quificut nubes uolant,erficut colube alfe Columbæ pennis deargentatis com
7
neftrasfuas. Vbinotandum Septuaginta paranturin Scriptura,qui depericulis eua
vertiffe : Etficut colambe cum pullisfuis. Eft dunt incolumes.Sic exponit Gueuara in Gueuara,
autem in Hebræo vox Aruboth , quæfi- Comment. fuper Abacuc illud Pfal. 67. Pfal.67.
אָרְבוֹת gnificatfeneftras , vt rectè vertit vulgata, si dormiatis inter medios cleros penne co-
quia eadem vox eft Gen. 7.vbi legimus : lumba de argentate : fupple eritis .. Vbi
Cataracte celi apertafunt, ideft, feneftræ, columbæ eft in genitiuo, ideft,fi dormia-
vbi nemo verteret : pullicali aperti ſunt. tis intermedios cleros , fiue terminos ho-
Sed forte Septuaginta aliam lectione na- ftium,quia cleros eft terminus , eritis falui
&tifunt , quam que modo eft in fonte,vel & incolumes ò Hebræi de Agyptiaca
cadem vox cu aliis punctis fignificat mul feruitute prodeuntes ,ficut apud Palæfthi
titudinem:& ideo verterunt:Sicut colum nos,ad quos tenditis faluç feruantur, imo
be cum multitudinibus pullorum fuorum . vt dij columbæ coluntur, & apud Syros.
Porrò Chaldæus vertit: Etficut columbe Vnde Poëta Catullus. Catullus
Chaldæ .
que reuertuntur ad columbariafua. Siergo Quid referà ut uolitet,crebras in tecta perur
legamus cum Septuaginta: Sicut columbe Alba Palefthinofanctacoluba Syro. (bes,
cum pullis fuis. Significant Philofophos , Nec multum ab hac expofitione diffidet
་ & Doctores conuerfos ad fidem cu difci Genebrardus.Qui latius probat dormire Genebr.
pulis fuis ex infulis gentium , vt exponit inter medios cleros idem effe, quod in me
Hierony. Hieronymus ,iuxta illud: Multi ab Orien- diis verfari periculis , quia fors latine eft
Match. S. te er Occidente uenient. Sed etiam Vata- idemquod Græce cleros: & quia forte di
Vatablus. blus vertit cum vulgata: Sicut columbe in ftributa eft Ifraëlitis promiffionis terra ,
feneftrisfuis.Iuxta quam translationeper quida explicant :fi dormiatis in terra pro
columbas intelligunturApoftoli in fene- miffionis . Item, quiafors ad gloriamprç-
Theodoret. It is colubarij Ecclefię.Sic exponit Theo deftinatorum ,vel gehennam damnatoru
doretus fuper illud Cant. 2.Surge propera referri folet,alij explicant: fi dormiatis in
Greg. amicamea.& Gregor.dicit effe prædicato ter terminos cæli & inferni. Prætereà,
res homil. 18. fuper Ezechielem , qui in quia fors de clericis dicitur, de illis hoc lo-
feneftris fuis funt, ideft fenfus fuos cufto- co,quida fermone effe putant:fed phrafis
diunt,& aliena minimè concupifcunt, vt eft fcripturæ,vt de captiuis, & morte ple-
potequi dicut: Ecce nos reliquimus omnia. etedis mittaturfors; fic Ioel. 3.Super popu Ioel.3.
Matth. 19.idem repetit homil. 5. fuper lu meum miferuntfortem.& Pla.Superuefte Pfal.21 .
Lyranus. Euangelia. Eodem modo exponunt Ly meammiferuntjortem. Vbi Græcè eft cle-
Dionyfi. ranus,& Dionyfius de Apoftolis & præ ros periculi alecq; genus : fic Ariftides in Artides.
dicatoribus , quibus Dominus ait , apud Periclevnafuper omnibus alea vna fors
Matt. 10. Matthæum:Eftote prudentesficutferpētes, iaciebatur,fic etiam apud Homeru & Vir Homerus.
Virgilius.
& fimplicesficut columbe.Dicuntur etiam gilium milites fuper galeam iaciebant for
columbe propter fidelitatem ,iuxta illud : te.Eft itaq; fenfus:fi dormiatis , quafi ne-
Matth.24. Quis putas eft fidelis feruus & prudens , qué gligétes inter media pericula, eritis falui,
conftituit Dominusfuperfamiliam fuam? İtë ficutcoluba apud Syros alba, feu dearge-
propter indefeffum volatum, quia illis di tata.Porrò Hebraicè legimus : Si dormia
Matth.v lt. tum eft : Euntes docete omnes gentes. Item tis inter medios lebetes,tripodes, & ollas:
vtver-
COLVMBA. 33༠
Vatablus .
Ianfenius. vt vertunt Vatablus & Ianfenius.Idē ta- & fortitudine:ideo leone illum vocat fer
men fenfus eft , quafi dicat: Si dormiatis mo diuinus,Hiere.4. Afcendit leo de cubili Hier 4.
inter medios ignes inter facrum & faxũ, fuo,ideft rex Babylonicus. Aliud vero co
cuolabitis vt columbæ. Poftremò fenfus lube geftabat propter Semiramide, quæ
Theodoret. myfticus eft Theodoret. Si dormiatis in- Babylonicos muros inter miracula mun-
ter duo teftamenta videbitis pennas.colu di relatos edificauit , quam in columbam
bæ,ideft gratia Spiritus fancti , vel Eccle- putarunt fuiffe conuerfam.Ideoq ; vt nu-
Auguft. fiæ,vt exponit Auguftinus . mero diximus præcedenti, diuinos colú-
8 Columbe pennas petit Dauid,vt eua- be honores decreuerüt, hic itaq; hiftoric
Pfal.54. dat pericula.Pfal . 5 4.de quo lib. 1 .in ver fenfus eft. Quòd verò quidã nomine co-
bo Ala & Penna.Columba quoq; dicitur luba in locis fupra citatis Deu intelligūt,
meditari,ideft gemere. Vnde Ezechias fenfus myfticus eft , & fane venuftus.
Ifa.58.
dicebat: Meditabor ut columba , ideft gema Chriftus enim Dís,ficut olim Nabucho
pro peccatis. Sic & homines profugi,vel donofor, & leonis infigne, & columbe ge
captiui , gementibus columbis comparan ftat vexillu,vt pote qui terribilis fit obfti-
tur.Ifa.59.c.Hier.48 . d.Ezech.7.c.Na natis more leonis,& pœnitentibus mitis ,
hum 2.c.
quafi coluba . Ideo cuilli Pharifæi mulie-
9 Quaficolumbam auolare, exitu deno- rem adulteram iudicandam adduxiffent,
tat à captiuitate,fic de reliquiis Ephraim, apud Ioan. quafi leo digito fcribebat in
& Iudæis ad Chrifti fidem conuertēdis, terra , vbi accufatorum fcelera , & pœnas
Ofe.11. legimus Ofæ.1 1. Auolabunt quafi columba eternas oftendebat,vndeterriti: Vnus poft loan.8.
de terra Affyriorum.Vbi Affyrij accipiun alium exibant. Porrò ficut coluba , mulieri
tur pro Babyloniis , apud quos columbæ Matt.25
pœnitenti pepercit, Sic Matth . 2 1.qua-
intactæ volabant , & honoribus diuinis fileo reprobis dicet: Ite maledicti , & facta
Xenophon. colebantur : vt teftatur Xenophon in 1 . eritterraeoruin defolationem àfacic ire co
Diodorus. lib.expeditionis Cyri iunioris, & Diodo lube, vt dicit Hier.fed vt coluba mitis di- Hiere.25 .
rus Siculus Babylonios albam columbá cet electis:Venite benedicti patris mei,&c.
in Deos retuliffe narrat:quod Semirami- Columba licet rarò in deteriorem par ii
dem Reginam in colubam fuiffe verfam tem accepta obliuiofos denotat, & vecor
fabulentur. Itaq; reliquiæ Iudæorum, vt des .Colùba enim faxis, & fagittis impe-
columbæ ad Ecclefiam intactæ volabut: tita fugit venatorem, fed mox efca vili de
quòd in Apoftolis , & difcipulis Domini linita,periculorum obliuifcitur , & ad in-
Matth.19. coepit impleri,qui dixerut apud Matth. fidiarum loca reuertitur. Sic de filiis
Domine:Ecce nosreliquimus omnia,& fequu Ephraim propter idolatriam fæpe puni-
Lac.is, tifumus te.Et apud Luc. Erantappropin- tis,& rurfus in eadem obliuione relapfis,
quantes ad lefum Publicani & peccatores. dicitur Ofe.7.Ephraim columbafeducta,no Ole.7.
Columba indifferenter accipitur pro habens cor. Ideo Dominus languido tri-
ΤΟ
Hier.25 . Rege Babylonis Hier.2 5. Factaeft terra ginta & octo annorum infirmitatis , qué
eorum indefolationem àfacie columbæ, ideft in probatica pifcinafanitati reftituit, dixit Ioan.s
Hierufalem manfit feptuaginta annis ca- amanter: Eccefanusfactus eft,noli amplius
ptiuitatis defolata ab exercitu Regis Baby peccare , ne deterius tibi aliquid contingat.
Hierony
loniæ,vt exponit Hierony. Item de va- Idem dixit Adultere, quam fugatis abfol
ftatione Ægypti à Rege Babylonis dici- uit accufatoribus. Vade , inquit, noli pec- Ioan.8.
Biere.46. tur:Surge reuertamur ad populum noftrum à care.
I' Columna quafi culmina tenens dici- magni vocantur in regno celorum . Prætes Matth.s .
tur,eaq; fuftines,& fulciens. Metaphori reà peccatoribus , hæreticis , lupifq; refi-
cè vero frequenter in fcripturis accipitur, funt.vnde dixit Dís apud Hieremiam :
ita vt vocetur Angelicoluna, item Eccle- Dedi te in columnam ferream , & in murum Hier.1 .
fia Chrifti,& Apoftoli : prætereà predi- arcum & c.Et beilabunt aduerfum te, & non
catores , & viri fpirituales , & Prophetæ, præualebut,quiargo tecumfum, ut liberë te.
dona quoque Spiritus fanéti, vt fubiectis De huiufmodi Ecclefiæ prædicatoribus
exemplis oftendemus .. in Chrifto fortiffimis, qui quafi bonus pa Ioan.10 .
2 Columnæ celi ,primum omniumvo flor animam dant pro ouibusfuis,myſti-
Beda . cantur Angeli , vt notat Beda fuperillud ce Auguft.exponit illud Pfal. Liquefacta Auguft.
Pfal.74
Iob 26. Iob 2 6.Columne celi contremifcunt, & pa eft terra, & omnesqui habitant inea, ego com
uent ad nutum eius.Dicuntur autem merito firmaui columnas eius , ideft Apoftolos ,
cali colunę propter naturam immortale, Martyres,& Doctores Ecclefię.Confir-
& proptergratiæ, & gloriæ ftabilitate, & mauit aute eos Chriftus , quando mifit ſu
conteplationis altitudinem, & rectitudi- per Apoftolos Spiritum fanctum : item A&t.2 :
Gregor. ne intentionis . Ide fentit Greg.merito er quando dicebat eis apud Matth. Nolite Matth. 10.
go fingulis hominibus in terra fluctuati umere eos,qui occidant corpus. Etrurfus
bus, quafi in medio mari , finguli funt An apud Luc. Eritis odio omnibus hominibus Luc.21.
geli dati,quibus quafi columnis,ne cadat propter nome meu , e capillus de capite ue-
Matth.18: innitatur, iuxta illud . Augelicorum uident firo no peribit.Ite apud Ioa. Sicdituos mй Ioan.14.
faciem patris, c. dusfeitote,quiame priore uobis odio habuit,
Columna vocatur etiam iure optimo Has itaq; colunas tato Chrifti magifterio
3
1.Tim. 3. Ecclefia Catholica.Timo.3.Quomodo cófirmatas adumbrabant ille coluna ta-
te oporteat conuerfari in Ecclefia Dei uiui, bernaculi,cum capitibus aurifapientię, &
que eft columna & firmamentum ueritatis. bafibus argenteis fcientiæ,Exo.27 . item Exo 27.
Matth. 16. De qua Dís dixit apud Mat. Super hanc columne, quasfecit Salomon in templo, 3.Reg.7.
petram edificabo Ecclefiam meam , & portæ Coluna quoq; vocantur fideles prin- 5
inferi non præualebunt aduerfus cam .Huius cipes, & duces Dei zelo fuccenfi, qui de-
figuram fuiffe legimus columnam illam fendunt filios Ecclefiæ , fic iuxta literam
ignis,& nubis, quæ per mare rubrum , & explicat Lyranus illud Pfa.74. Liquefa- Lyra
Pfal.74
deinceps precedebat,atq; ductabat popu Eta eft terra, er omnes qui babitant in ea : ego
Exo.13. confirmaui columnas eius , ideft vaftata , &
lum Dei ab Egyptofugietem, Exo. 1 3 .
fic enim Chriftianos ducit,protegit, & il- igne combufta terra Hierufalem à Chal-
luminat Ecclefia Romana fedes Petri, & dais, ego confirmaui columnas eius,rem
thronus Chrifti. In cuius typo fapientia pè Zorobabel, Iefum filiu Iofedech , Nc-
Eccli.24. dicit apud Eccli. Et thronus meus in co- hemiam,&Efdram,qui cam reftituerunt.
lūna nubis. Vbi mirandum non eft, nubē Quæ expofitio non difplicet:folet enim
naturafua debilé , vtpote ex terræ vapo- Deus,rebus perditis & profligatis , colu-
ribus conflatam, columna effe , & firma- nas erigere: quç reftituat omnia fic Aria-
mentuveritatis inconcuffum, & vttheo- na pefte Grętiam,Agyptumq; vaftante,
logi dicunt infallibile : quia thronus eft fa erexit Dís Athanafiu quafi columnam ,
pientie,quæ non permittet illa in falfita- &in Galliis Hilarium , in Hifpania quo .
Luc.22. te declinare dicente Dño: Ego rogauipro que Ifidorum ,qui Cofubftantialis fidem
te Petre ut non deficiatfidestua.Ad hac co- fulcierunt. ItemAuguftinu contra Manı CI
lumna collifi funt , & contriti omnes ha- chæos, & Donatiftas , & Hieronymum
retici. cotra Heluidium, & Vigilantiuatq; Pela
Theodoret.
4 Colunę vocantur Apoftoli, prædica gium . Perro hunc locum Pfalmi Theo- Ianlen.
tores fancti, & Propheta. De quibus fu- doretus ,Ianfe. & Geneb. de finali potius Genebrar.
Greg. exponuntiudicio, & columnas tunccon-
per Iob. 2 6.explicat Grego.illud Apoc.
Apoc.3. firmatas,iuftos effe, quibus liquefacta cũ
Quiviceritfaciam eu columnam in teploDer
Gal.z. fuis habitatoribus terra , Dis dicit apud
mei.Vnde ad Gal.legimus : Petrus Iaco
bus,quiuidebantur coluna effe, dexteras dede Lucam.Cum uideritis hæc fieri : leuate ca- Luc. 21:
rut mihi,& Barnabæfocietatis. Tales quip- pita ueftra,quoniam appropinquat redemptio
pe verbo,& exéplo alios fuftentant, ideo Fucftra,
Columna
COMEDERE. 331 ·
Tt 3 rum
COMEDERE ..
rum præmium,fiue bonum , fiue malum Idicationis eius , & frondes : ita vt minimus,
Prou.1. recipere,Prou. 1. Comedet fructus uiefuæ, uel minime uocetur in regno cælorum .
fuifq; confiliisfaturabuntur : quòd de re- Comedit & confumit peccatumfilio- 6
probis dicitur, fic diues ille epulo in infer rum , quidquid pro cis orado & bene ope
nofepultus,fructus viæ fuæ comedit Lu rando,patres laboraue ut,fic clamat Hic- Hier.3 .
Luc.16 . ca 16. In codem fenfu dicitur impiis remias:Confufio comedit laborem patrum no!
Ofe, 10: apud Ofe.comediftis frugem mendacii.Itē freram, ideftidolatria deftruxit patroci-
de maledicis , & murmuratoribus legi- nium Patriarcharum ,& tradidit Hierufa!
Prou. 18. mus in Prouer . Vitae mors in manibus tin le Babyloniis ,vt cxponit Vatabus. Vel ,Vatablas,
gua:qui diligunt eam , comedunt fructus eius, confufio peccati contra Chriftu,cui Pha-
ideft , qui male diligit , & laxat illi babe- rifæi dicebant: Damonium habes , & conci- Ioan.8.
Matth.5. nas audiet illud Matth. Qui dixeritfratri lium contra illu congregabant deftruxit , loan.11.
fuo raca,reuseritgehennæ ignis. Deniq; fe quod in eis erudiendis, & Deo concilian-
Ifa.3. cundu eandem phrafim dicitur apud Ifa. dis ,laborauerat Prophetæ, & traditifunt
Dicite iufto quoniam bene , quoniam fructum Romanis fub Tito & Vefpafiano , ficut
adinuentionum fuarum comedet: uæ impio in prædixit filius Dei: Et nonrelinquent inte Luc.19.
malum , retributio enim manuum eius fiet ei. lapidem.Sic explicant Hierony. & Lyra . Hierony.
Quod fatis implebitur in die finalis iudi- Ita accipitur comedere pro deftruere. Lyranus.
cij ,quádo propter opera mifericordiæ iu Hier. 10.d.30.c.5 1.b.Eze. 2 5.a. 2 8.c.
Matt.25. ftis dicetur:Venite benedicti patris mei,per Item Ofæ.9 . & Matth. 2 3. Quicomedi- Matth.23 .
cipite regnum,& c.Non ergo retributio fi- tisdomos uiduarum . Denique Genef. 31. Gen.31 .
dei mortuæ,fed manuũ fuarum fiet Chri Vendidit comeditq; pretium noftram .
ftianis,ideft operum fuorum . Comederehominem, metaphoricè di- 7
Comedere ponitur in Scriptura paf- citur de tyranis,qui occidunt innocentes .
4
fim ,pro confumere quouis modo, fiue fic de Ioachim Rege impio legimus apud
corrofione.lob 13.Sicut ueftimentu ,quod Ezechielem : Didicit hominem comedere. Ezech.19 .
comeditur à tinea.& Iaco . 5.Vestimenta ue Eadem metaphora eft c.2 2.b. Comede
ftra à tineacomeftafunt,fiue combuftione. re autem cibos lugentium,cft comedere
Pla.77.Iuuenes eorum comedit ignis.Et de fuper cinerem cum facco , vt exponunt
Hieronymus & Lyranus fuper Ezechie- Hierony
Hierufale à Chaldçis cöburēda Eze. 19.
Lyranus.
Igniscomedit eam,fiue gladij percuffione, lis 24.c.f.
ficut Nahu 2.de Niniue à Chaldæis de- 8
Comedere terram dicitur ferpens anti
uaftanda.Et leunculos tuos comedit gladius, quus , qui eft diabolus , ideft confumere
Lyranus. ideft principes tuos,vt exponit Lyra.fiue corda terrena,Gene. 3. vbiferpenti Dis Gen.3
zelo charitatis cöfum dicitur cor.Pf. 68. dixit: Terram comedes omnibus diebus uitæ
Zelus domus tue comedit me. Quod de tua.Quamuis controuerfia fuerit interpa
Chrifto prædictum Ioannes atteftatur, tres , an maledictionem iftam Dominus
Ioan.2. quando vendentes eiecit de templo. contra diabolum , an verò contra corpo-
Comedere in codemfenfu eft auferre, reum ferpentem fulminauerit?Tenent au
5
Pfal.78. & deftruere.Pfal.78 . de hoftibus populi tem quidam maledictionem iftam cōtra
Dei dicitur:Qui comederut lacob, & locum ferpentem corporalem prima intentione
eius defolauerut. Itē defpiritibus immun- iaculatam ,effeciffe,vt qui prius rectus in-
dis,quiauferunt à memoria auditoris ve cedebat,curuaretur,& humi ferperet. Ita
Didymus,
Luc.8. cordis femeverbi Dei,dicitur apud Luc. Didymus in cattena Lyppomani.Secun
Matth.13 . & Matth. Aliud cecidit fecus uiam,& con= da fententia tenet fub nomine ferpentis
culcati eft ab hominibus,& uolucres celico dæmonem fuiffe maledictum , no autem
Eccli.6:
mederunt illud. Sic in Eccl.legimus : No te ferpentem , qui natura fua ferpit , & terra
extollas in cogitatione tua, &c. ne forte elida comedit. Ita putat Auguft. libr. 11.fu- Auguft.
Rupertus.
tur perftultitia uirtus tua,& folia tua come- per Genef.ad literamcapit. 36. & Ru- Hugo de
Lyranus. dat. VbiLyra.exponit, ne ftultitia verba pertus Abbas , Hugo de fancto Victore, fancto Vict.
tua,quafi folia deftruat,quòd tunc maxi- Albinus,D.Thomas . 2.2.q.1 66.ar. 2. Albinus.
D.Thom .
mè contingit , quando prædicator foluit ad vlt. Lyranus, Caietanus, Auguftinus ,!
Lyranus ..
Matth.s.. vnú demandat's minimis Euangelij : tuc Augubinus , & alij . Tertia denique fente Caietanus .
enim ftultitia peccati, cofumit ramos præ tia probabilior contra damonem quide Acugubinus
præcipuè
COMMENDARE. 332
præcipuè maledictionem inflictam, fecu | Phegor poft mortem eius. Populus auté
daria tamen intentione contra ferpētem, Ifraël pellectus à foeminis Moab , fuſci-
qui tanti fceleris fuerit inftrumentum:no piebatceremonias huius idoli, & comede
vt aliquid noui pateretur , neq; enimim- bat de facrificiis eius,quare refecandafunt
peratiuè dictum eft,terram comede . Sed cofortia foeminaru,iuxta illud Matt. 18. Matth. 18.
enutiatiuè , terra comedes , ficut folebas : Si manustua aut pes tuusfcandalizat te , &c.
fed prius natura tua,nunc per execratio- Comedere quoque in montibus erat de
Theodoret. nem.Ita Theodoretus fuper Gen. & an- facrificiis idolorum maducare, Ezec . 1 8. Ezech.18 .
Chryfoft. teillum Chryfoftomus , qui adducit exé- 12
Comedere metaphorice tranffertur ad
pluin de gladio, quo filius familias occi- intellectum ,& voluntatē,denotatq; mē-
fus eft:quem videns pater maledicit , & tealiquid, & affectu comprehendere. Sic
longeproiicit,fic Deus ferpentem execra ad Ezechielem dictum eft c.2 . & 3. Co- Ezech.2 .
tus eft. Vnde difcat etiam homo longe mede uolumen iftud, ideftfcripturam pro-
proiicere cum execratione inftrumenta phetiæ,de quo nos alibi latius. Prætereà
peccati,& focios,qui ad peccatu alliciunt, apud Ifaiam: Venite properate : emite , Ifa.ss.
Matth. 18. refecare.Iuxta illud Matth. Si manus tua
comedite abique argento,ideft percipite fcie
aut pes tuusfcandalizat te , abfcinde eum , & tiam,& doctrinam Euangelicam , vt ex-
proiice abste. ponit Hieronymus.Item Hiere. 1 5. In- Hierony.
9 Comedere infanguine,eft viuere ex rá uentifuntfermonestui , & comedieos , fa- Hier. 15 .
Lyranus. pto per iniuftitiam,vt notat Lyranus fu- &
tum eft uerbum tuum mihi ingaudium, in
Ezech.33 . perillud Ezech. 3 3.Qui infanguine come- lætitiam cordis mei, quod quadrat his , de
ditis, leuatis oculos ueftros ad immunditias quibus Dominus ait: Quiex Deo eft,uerba Ioan 8.
ueftras, ideſt ad idolatria.Alia verò phra Deiaudit: beati qui audiunt uerbum Dei, Luc. 11.
fiseft :comedere cumfanguine, quod erat cuftodiunt illud. De quibus , & Sapien-
Gene.9 .
contra præceptum illud Genef.Nifi quod tia dicit in Eccli. Qui edunt me,adhuc efu- Eccli, 24
carnem cumfanguine non comedetis. Idem rient,ideft non me faftidient.
Leuit,17. etiam erat comedere fanguine Leuit. 1 71 Comedere multa & diuerfa dicimur in 12
Deut. i 2. Scripturis ,ficut comedere prædam,meſ-
10 Comedere peccata populi , iuxta illud fem,fauum,carnes,ficus bonas , & malas,
Ofc.4. Ofeæ:Peccata populi meicomedent. Eft ho & vuam acerbam,quæ fuis locis quæren
ftas propeccatis oblatas comedere, quod da funt , fcilicet in verbo Præda , meffis,
Theodoret. facerdotum fuit. Ita exponit Theodore- fauus,caro,ficus, &c. & fic de aliis, ne cade
tus approbans in hoc fententiam aliorũ. fæpius repetamus .
Hierony. Sed Hieronymus aliter explicat. Come-
duntpeccata populf, ideft: deuorant fine
CAPVT CXXV.
fcrupulo , & quafi cibum fuauem deglu-
Pfal.9. tiunt eorum peccata,& laudant ea. Iuxta Commendare.
illud Pfal.Quoniam laudatur peccator in de
fideriis animefuæ,&c.exacerbat Dominu
peccator. Quæ magna peruerfitas facer- OMMEND ARE He-
Matth.s dotum eft : de qua Dominus Matth. 5 . Cbrace
braicè dicitur in Scriptura Pakad .
Quodfifalinfatuatumfuerit,inquo falietur? Ifa. 10. Apud Machmas commendauit ua-
Iuxta phrafimhanccomedere interdu in fafua. I
fcriptura,ide eft quod fornicari,vel adul- Comendare alicui aliquid, eft illud eius
Gloffa: Exo.22.
terari,vt notat Gloffa fuper illudProuer. curæ,velfideicommittere. Exod . 2 2.Si
Prou.30: Talis eft uia mulieris adulteræ, quæ comedit, quis commendauerit amico pecuniam , aut
tergesosfuumdicit nofum operata malu. uas in cuftodiam,& c. Sic etiam dicitur,quis
II Comedere facrificia mortuoru Pfal. regicommendatus , ideft fidei eius com-
Pfal.1os. 105 erat de oblatis idolo cuiufuis defun miffus,vel apud eum laudatus, 2 .Mach. 2.Mach.4 .
Eti in deos relati, comedere. Vnde legi- 4.d. & alibi paffim.
mus.Initiatifunt Belphegor , e comederunt Commendare fpiritum fuum in ma 2
facrificiamortuorum. Erat auté Belphegor nus Dei,eft illi quafi in depofitum trade-
idolum Moabitarum , in honorem Beli re,fic Dominus in Cruce moriens : Pafer, Luc.23.
patris Nini Regis , dedicatum in monte inquit , in manus tuas commendo fpiritum
Tt 4 neum.
COMMENDARE .
Pfal.30.
meum. quod prædictum erat Pfalm . 30. quidam dixit: Fas cft es ab hofte doceri. Siļ
quafi diceret: Depono fpiritum , ideft, ani enim impius ifte , vt celerius euaderet,
mam meam.in manu tua , vtpote diuinitati omnes farcinas , quafi impedimenta reli-
verbi hypoftaticè vnitam , vt eam tertio quit,quare & nos non relinquemus na-
die refurgens, iterum corpori meo coniun uigium , & retia cum Petro, & Andræa, Matth.4 =
& teloneum cum Matthao. Et omnia,Matth.9 .
gam. Grace legimus de futuro naga-
Ex'cuarcomendabo . Sic etiam in He- denique téporalia cum Apoftolis dicen- Matth.19.
bræohabetur Pfal. 20. & ita vertit Chal- tibus: Ecce nos reliquimus omnia. quod fe-
ְאָפְיִך cerunt, vt fideli Deo commendarent animas 1.Pe
daus Paraphraftes . In manu tua commē tri 4:
dabo fpiritum meum , quafi dicat,mox vt fuas. 1.Petr.4 .
fpiritum efflauero,deponam illum in ma Commendare fignificat etiam lauda- 5
nu tua depofiti more. Dum enim in cor- re ,fic Roma. 3. Si autem iniquitas nofira Rom.3.
pore eft,per eum viuit corpus meum, fed inftitiam Dei commendat,quid dicemus:ideft
cum feparata fuerit anima , manebit qui- fi iniquitas noftra confpicuam reddit , &
illuftrem iuftitiam Dei. Per accidens
dem depofitata, ficut eft in Verbo,fed in
manupotentiæ tue depofitata ,& non ti- enim oftenditur a quitas iuftitię Deipu
bi hypoftaticè vnita. Redemifti me Deus nientis,quando magnitudoiniquitatis no
ueritatis, ideft ab omni periculo liberafti. ftræ confideratur.
Commendare multum dicitur Deus Commendat etiam Deus charitatem fuam 6
3
prælatis Ecclefiæ :fic explicant Theophy in nobis , ideft confpicuam reddit: Quia
Theophy.
Luc.12 . lactus, & Beda,illud Lucæ 12. Cui com- cum adhuc peccatores effemus,fecundum tem
Beda. mendauerunt multum,plus petent ab eo.Do- pus,ideft ad fpaciu tridui , ipfe pro nobis
&toribus enim non folum proprium fibi mortuus eft , vt explicat D. Thomas . D.Thom.
ipfis donum datum eft , fed commune ta Quia bonuspastor animamfuam dat pro oui . Rom.s.
lentum,quod aliis quoque profit, eft com busfuis,fed filius Dei animam fuam dedit
mendatum. Vnde vacare debent labori- pro lupis,quos reddidit oues . Et impletu loan.ro.
Ifai.11.
bus propter lucrum animarum : ficut de eft illud: Habitabit lupus cum agno.
Prou.vlt. Ecclefia diciturin Prou. Etpane ociofa uon Efca nos non commendat Deo. 1. Co 7
.
comedit. Item:Multæfiliæ congregauerunt rinth. 8.ideft fola efca , nifi adfit abfti- 1.Cor.8.
diuitias,tufupergreffa es uniuerfas.Sic Pau- nentia, & modus charitatis, & finis, vt ab
2.Cor.6,
lus miniftrispræfertim Ecclefię dicit: Vi= efcis,quando & quomodo oportetabfti-
detene inuacun.gratiam Dei recipiatis . De neamus propter Deum. Sic explicat Hie Hierony.
Chryfoft.
fapientia quoque doctorum dicit fapies: ronymus,Chryfoftomus , Theodoretus, Theodoret.
Sap.7.
Qua qui ufifunt, participesfactifuntamici- Theophylactus & D.Thom.quia vt di- Theophy
tia Dei , propter difciplinæ dona commen- cit Apoftolus: Non eft regnum Dei efca D.Thomas.
dati . fcilicet , quia laudabiles magiftros potus. Proptereà dicebat filius Dei: Cum Rom.14.
Matth.5 .
reddunt profectus difcipuloru. Ideo ait: ieiunatis nolitefierificut hypocrite triftes,
Dan.12: ideft feruate finem charitatis.
Qui ufifunt, non in ocio comprefferunt.
Et Dan. 12.Qui alios ad iuflitiam erudiut, Com dare feipfum , non cuicunq; 8
ficutftellafulgebut inperpetuas æternitates. licet , neque in omni euentu , iuxta illud
Matth.5.
Deniq; Matth. Qui autemfecerit & docue 2.Corin. 1o. Non quifeipfum commendat, 2.Cor.ro,
rit,magnus uocabitur in regno cæloru: & qui itle probatus eft ,fed quem Deus commendat,
cum talentis duobus alia duo lucratus eft, ideft laudat.SicDominus Baptiftam co-
Matth, 25. audiuit à Domino: Eugeferue bone & fi- mendauit Matt. 1 1.& Petrum Mat.16. Matth. II.
delis,erc. Item Centuriorem Matth.8.No,inquit, Matth 16.
Matth.. 8.
Commendare vafa fua , eft in depofi- inueni tantamfide in fraël.Prætereà Cha-
4
tum traddere , fic de Senacherib explicat nanæam. O mulier, inquit,magna eft fides Matth. 15.
Hierony. Hieronymus illud Ifai. 10. Apud Mag- tua. Quorum virtutes , ideo Chriftus
Ifa.10. ore fuo laudauit , vt nos illas
mas commendabit uafa fua. Quia occifis ab
Angelo centum octoginta quinque mil= pro viribus imite=
4.Reg.20. libus de eius exercitu , trepidus fugiens mur.
apud Magmas oppidum Iudææ com-
mendauit farcinas, & currus , quo expe-
ditior euolaret in patriam . Et certe vt
CA.
1
COMMVNE . 333
6 Communicare filium Dei carni & fan domatis , vt Ianfenius exponit. Pinna- Llanfen.
Hebr. 2. guini,eft hominem fieri. Hebr. 2. Quia culum denotat tecti minimè cooperti ,
ergo pueri communicauerunt carni & fangui quia vox Hebræa Pinath,idem eft quod
ni,ipfe etiam participauit eifdem. Neque pinna tecti fubdio. Myfticè vero,vt ex-
gratis quidem filiuus Dei noftræ commu ponit Beda. Mulier litigiofa follicitudo Beda ..
nicauit carni & fanguini , fed recomperi- fæculi eft,vnde melius erit in religione,in
fauit cumulatè primum , quia fuant no- pinna tecti viuere more pafferis folitarij ,
bis in Euchariftia carne , fuumq; fanguis qua in lati fæculi domo : quod confilium Matth. 9.
nem communicauit . Vnde fumptio hu- Mattheus elegit,quando relicto telonco:
ius altiffimi facramenti communicatio vo Sequutus eft Dim. Ite Andreas, & Petrus, Matth.4.
1.Cor.1o. catur. i.Corinth. Panis quem frangimus quando relictis retibus fequuti funt eum.
nonne communicatio corporis Chrifti eft?
Deinde carni noftræ aditum in cælo re-
CAPVT CXXVII .
Ioan.14. ferauit,Ioan. 1 4. Vado,inquit,parare uo-
Ioan.6.
bislocum: quimanducat hunc panem uiuet
Commutare,Commutatio .
in æternum.
7 Commune in fripturis fæpe capitur
OM MVTARE
pro immundo fecundum legem , quales
erant quidam cibi, & alia quæ ad veteris Eft fimul mutare , item
commutare eft vnum pro
legis obferuantiam pertinebant . Sic
Act.19: Act.10.cuad oftendendu Gentiles ve- alio dare , & commutatio
nietes ad fide Chrifti, nō eſſe vt immun- dicitur contractus ille , in
dos repellendos,orati Petro dixiffet vox . quo vnum datur pro alio ad modum cã
de cæloin reuelatione lintei pleni repti- bij,fic de Sapientia dicitur apud Iob: Nec Iob 28.
bilibus terræ: Petre occide & manduca : ait commutabuntur pro illa uafa auri excelfa.
Petrus:abfit Domine , quia nunquam mandu- ideft Prophetæ , vt exponit Gregorius. Gregor.
caui omnecommune, immundum.Cui Do Hinc Petrus,quando rogauit Dominus :
minus: Quod Deus purificauit,tu commune Quem dicunt homines eſſe filium hominis.
Rom.14 ne dixeris. Sic ad Roma.Quianihilcom- non commutauitillu pro Elia, aut Hiere-
Matth.16.
muneperipfum , nifi ei,qui exiftimit quid mia , fed ait: Tu es Chriftusfilius Deiuini,
commune effe ei commune eft , ideft nullus Commutatio pro venditione & em- 2
cibus , aut potus eft natura fua immun- ptione capitur,Pfalm.4 3. Nonfuitmulti. Pfal.43.
dus,nifi ex confcientia erronea, quis pu- tudo incommutationibuseorum Præcedit au
tet aliquid immundum : tunc abftinere tem: Vendidifti populum tuumfine pretio.
debet vfque dum confcientiam illam de- Quòd de Iudæistempore Machabæoru
ponat errantem,ficut exponunt Chryfo- exponunt Theodoretus,Lyranus & Ian Theodoret.
Chryfoft. ftomus, Theophylactus , D. Thomas, fenius.Quando paruo pretio vendeban- Lyranus.
Theophy. Theodoretus , Hieronymus , & Anfel. turabhoftibus,fed pro commutationibus Ianfenius.
D.Th.
Theodoret mus, &alij . Hinc etiam intelligitur alia Auguft.legit: iubilationibus, fic etiam ha Auguft.
Hierony. phrafis ,qua dicitur in Scriptura commu- betur in Graco αλαλαγμασιν voci-
Anfelmus. nicare hominem,quod fignificat illum fa ferationibus , ideft pauci tunc erant , qui
Marc.7. cere immundum. Sic legimus Marci 7. hymnos decantarent :fed in Hebræo foe
Que de homine procedunt , hæcfunt que com nerationes , & commutationes legimus.
municant hominem, ideft , quæ illum im- Vnde Hieronymus vertit ad veritatem Hierony-
mundum efficiunt:ibidem etiam dicitur: Hebraicam: Necgrandis fuit commutatio
Cum uidiffent , fubaudi Pharifæi, quofdam corum.Et Chaldæus : Nonmultiplicafti li=
exdifcipuliscommunibus manibus manduca- crum incommutationibus eorum . Item Va- Vatabl.
Lyranus . re,ideft immundis & non lotis, vt Lyra . tablus tranftulit. Nec auxiftipretium eo-
nus exponit. rum in licitando.Denique Genebrardus Genebrar.
8 Communis etiam domus eft, inquam Non fuitfœneratio , &c. & certè Paulus!
omnibus ingredi licet , mundis , & im- hūc Pfalmu'allegat Rom. 8.vt tribulatio- Rom.8.
Prou.21. mundis. Sic Prouerb . 21. Melius eft fe- nes martyrum defcribat:quare no folum
dere in angulo domatis,quam cum muliere li- de Machabæis,fed de illis & de omnibus
tigiofa in domo communi. Vbi angulus ! perfequutionem propter iuftitia patien-
tibus,
COMPARARE , CONFERRE . 334
'fiue
COMPINGERE , COMPONERE . 235
fiue ferui Dei obedientiam in religione ! Quia in Petro datur Ecclefiæ paftoribus !
Eccl.33. profeffi, ne pereat in æternum , Eccl. 33 . claues adcælum aperiendum. Ettotum Matth.16 .
Seruo maleuolo tortura, & compedes, & in- Ecclefiæ corpus charitate copactum cref
Eph.4.
fra: quodfi non obaudierit curua illum com- cit Ephe . 4.
Pfal.31. pedibus.Cui fimile eft illud Pfal. Inchamo Complacere vide placere . Comple
frano maxillas eorum conftringe, quinon Eti ,vide amplecti , & fic de fimilibus.
approximant ad te.
Compitafunt,concurfus duarum via- CAPVT CXXXI.
5 rum,quæ fe interfecant, ficut duæ lineæ.
Vbi folet multitudo cocurre, tam euntiu ,
Componere.
quam redeuntium à quatuor partibus,
1 OMPONERE dicitur hebrai
ideo cum Dauid mortem lugeret Saulis,
2.Reg. 1. CceArach. ערת
in Cantico lugubri dixit: Neque annuntie-
tis in compitis Afcalonis,neforte lætenturfi- Componere eft ex multis vnum con- I
lie Philifthijm . Vbi Dauid oftendit fe dis ftituere: & aptare. Gen. 2 2.Defuper lig- Gen.12 .
ligere Saulem inimicum fuum , etiam an- nacompofuit.Et in Exo . componere lucer Exo. 30 .
Matth. 5. tequam audiret illud.Matthæ.5.Diligite nas & Thymiama , item vnguentum co
inimicos ueftros . pofitum,ibidem , de notat orationem iu -
ftorum,ex multis conflată virtutibus cũ
CAPVT CXXX. conditionibus requifitis, vt exponit Ori- Origenes
genes Homil. 9. in Leuiticu,in illa verba
Compingere,Compactum . Exo. 30. Factefq; Thymiama copofiti , ope
reunguentarij mixtum diligenter. Quod eft
OMPINGERE dicitur He- myftice dicere. Si quid petieritis patrem Ioan.16.
C braicè Rachach.
C brad in nomine meo,dabit vobis , ideft in no-
Copingere eft coponere , & effingere, mine Chrifti qui interpretatur vnctus, &
hinc de Leuiatham ceto gradi, quitypus vnguentarius,in nomine igitur,hoc eft in
lob: 41 :
eft Satane,dicitur Iob. 41. Corpus eius virtute,& meritis vnguentarij Chrifti pe
fcutafufilia,copactumfquamisfe præmenti- tere debemus ., Mixtuvero vnguentü eft
bus.Ideft tectu & munitum fquamis , fic cui cōditiones adfunt,videlicet vt pie, hu
dæmones cum fuo capite lucifero confpi militer, & cu perfeuerantia, petamus , de
rantin malu,quafi fquame fe prementes, quo D.Thom. 2. 2. q.483 , artic. 15. D.Th.
Luc.11. ad.2 .
idco apud Luc. Dominus dixit: Si Sata=
nas in fe ipfum diuifus eft , quomodo ftabit Compofitus fermo in bonu fumitur, 2
regnum eius . Hanc dæmonum in malo & in malu,in bonum quidem Efter. 1 4. Efter.14.
Jean.II. concordia, imitabantur Pharifæi , contra Tribuefermonem compofitu in nos meu, In
filium Dei cum apud Ioann. Collegerunt malu verò de Leuiatha qui typus eft dæ
princeps Pharifei confiliuc.ite, quan monis, Dís dicit : Non parcam ci uerbis po
tth.22. domiferunt difcipulos fuos cum Herodianis. tentibus, & ad deprecandum compofitis.Id- Iob.41 .
2 Compingit Deus fide,fpe, & charitate eft quauis Leuiathan , ideft diabolus de
animam,quæ quafi oftiu aperit corfuum precetur me dicens Luc.4. Quid nobis & Luc.4.
Vatablus, omnibus egenis propter Deum, fic expli tibi lefu Nazarene,ueniſti perdere nos , fcio
cat Vatab.illud Cant. 8.Si oftium eft, com quia fisfanctus Dei.Nihilominus nonpar
¡ Cant.8.
pingamus eam tabuliscedrints.Ideft hoftiu ca ei,fed expella de obfefsis hominibus:
mifericordiæ patens omnibus egenis,prę Et princeps buius mundi cijcieturforas.Ioa. Ioan.14.
bet coríuu,&c. Talis erat Martha de qua 12.Hic eft legitimus fenfus hui loci,fed
Lut.10 , apud Luc.Ingreffus eft lefus in quoda caftel Vatab.fequutus Rabbinos qui omnia va Vatabl.
lum, mulierquadam Martha nomine exce ticinia de Chrifto nobis auferre conatur,
March 9.
pit illum indomum fuam.Talis Matthæus pro co quod vulgata vertit : Non parcă ei
Luc, 19.
qui conuerfus excepitDominu conuiuio, uerbis potentibus,tranftulit : Nonfilentio ce
& Zachæus. Sed alij de Ecclefia hunc lo labo membra eiusi nontacebofortitudi-
cum explicant , quæ oftium eft cocli : & nemeius , & quam pulchre interferitcopias
compingitur tabulis cedrinis,ideft virtuti fuas.Ité Aug.Augubinus reprehédit feue Auguf
Gregor. bus multorumpopuloru , ita Gregorius , re vulgata, p
o male träftulerit,quia in He
1 bræo
COMPVNGERE .
quæ
CONCEDERE . 336
que dolore vfq; ad ftuporem inducút,fic ris,& ftuporis,quo mens quafi ligatur, &
Auga. exponunt Aug. Theodo.Lyra.Ianfe, & figitur.In quo fenfu petitPropheta Pfa. Pfal. 29.
Theodoret, Genebrar . Aquila vertit, vt Theodo.ait, 29.Pfalattibigloria mea, ut non copungar.
Lyranus.
lanfenius. vino torporis,Hieronymus vino confo- Ideft vt non configar ma'o , vt exponit
Genebrar. piente,aliqui exponunt toxicum, deno- Ifidorus referente Suida . Iudei vero fpiriIfidorus.
taturquefumma crux,de qua. Paulus 2.) Suidas.
Hierony. tu compunétionis confixi audire merue
2.Cor.1. Corinth . Supra modum grauatifumus,fu- runt horrenda Saluatoris fententia apud
prauirtutem.Sic Dominus predixit Apo Loann. Dixi uobis , quia , inpeccato ueftro
Luc.21:
ftolis : Eritis odio omnibus hominibus, pro - moriemini.
pternomen meu. Et uenithora , ut omnis qui Computare vide in verbo Putare
Joan. 16. interficituos,arbitreturfe obfequium præfta & inverbo Numerare, in quo fenfu acci
re Deo.Nec mirum cum , & filius Dei de pitur apud Lucam : Quis ex uobis uolens Luc.14.
codem biberit vino , dixeritq; filiis Zebe turrim ædificare non prius fedens computat
dæi: Poteftisbibere calicem, que ego bibitu- fumptusfi babeat ad perficiendum.
Matth. 10.
rusfum?In quo fenfu Chriftus Dís ,com
puctus corde vocatur, ideft mixftus fum CAPVT CXXX]II .
Pfal.108. ma tribulatione,Pfal. 103. quem de Iu-
da Petrus allegauit proditore in Actis : &t Concedere.
perfequutus eft hominem inopēm, mendicu
copunétum corde, mortificare.Sic expli- ONCEDERE Hebraicè
Hierony. cant Hiero.Theodo.Futhymius , Lyra. Nathan. נתן
Theodoret. & Genebr. & vere fuit compunctus cor- C
Concedere eft permittere , fic
Euthymn.de,qui dixit: Triftis eft anima mea, ufq; ad-
Lyranus. morte . Ideft vfq; ad fummu dolore, qui de Idumçoru Rege dicitur: Quãdotrafi Num.10.
Genebr. reper regione eius voluit , populus If
Matt.26 . poflitmortem inferre,vt exponitEuthy- rael de Agypto,ad terram promifsionis :
Euthym. mius. Nec uoluit acquiefcere deprecanti , ut conce=
3 Compunctionis fpiritus,quando capi derettranfitum perfinesfuos. Ideft vt tran
tur in deteriorem partem ,denotat dolo . fire perimitteretquia ergo fecerutIdumet
rem de bonis alienis, ex odio ,& inuidia contra ius gentium,ad debitam vltionem
D.Tho. promanantem.Sic explicat D.Thom.in poft multa tempora Dauid dixit in Pla. Pfal.59.
Rom.11. Comentariis illud ad Rom . 1 1.Deditil- in Idumæam extědam calceamentum meum :
lisfpiritu compactionis, oculos ut nõ uidrāt, mihialienigenafubditifunt. Ideſt calcabo
Ideft permifit fubtractione gratia inui . fubpedibus meis fubditam Idumça , &
Ambr.
diam Iudeis, eodémodo exponit Amb. puniam rebellem. Sicfilius Dei cum mit
Quidam inquit ex Iudæis,duminuident teret feptuaginta duos , quos defignauit,
Saluatori , nolebant videri intelligere,que apud Luc.Dixit in quacunque autem ciuita= Luc.ro,
audicbant,vt dum à legis peritis non in tem intraueritis , nonfucceperint uos,dici
telligitur,res abfurdas loqui videretur. Cę te etiam puluerem qui adh.efit nobis de ciuita
terum perfpiritum compunctionis perti te ueftra, extergimus in nos,dico uobis , quia
Origenes.natia in malo intelligunt Origenes, Hie Sodomis indie illa,remiffiuserit,quam illici
irony.
Theophy. ro.Theophy.& Theodo : ideft fpiritum uitati.
Thodor. compunctum , & quaii clauis perforatü , Concedente Deo pacem nemo refi 2
& affixum in malo. Sumpfitaute Apo . ftit,Iob.· 34. Ipfo enim concedente pacem , Iob. 34.
Elii.29. ftolus teftimonium ex ca. 2 9. Efa.vbile
quis eftqui condemnet, ipfo autem abfconden
gimus : Mifcuit illis Deus , fpiritum foporis te,uultumfuum,quis eft qui contempletur eu?
quod Sept.vertunt: Spiritum compunctio Ideft nemo poteft impedire ordinatio-
nis.Quorum tranflationem fequutus eft nes eius : vt exponit Lyranus. Et certe
Saidis. Paulus Porrò Suidas fequutus Chryfo. quamuis dæmonum omnium fremant Lyranus.
Chryfoft. & Origenem, exponit fpiritum compun phalanges , & tyranni cum orbe vniuer-
Urigenes. tionis , ideft clauis affixionis , ita vt mēs fo,contra iuftum quem Deus cuftodit,in
Iudæorum,in malo maneat, quafi clauis , pace liberabitur,fic PetrumDominus de
affixa.Quod quadrat cum proxima Hie carcere per Angelum eduxit in pace,He
ronymi ,& communiori patrum expofi rode fremente :Quiafi Deus pro nobis quis Acto.12 ,
tione. Quadrat etiam cumfpiritu fopo -1 contra nos.
Rom 8.
Concedit .
CONSCINDO , CONCISIO .
Concedit Deus aliquid petenti demo vertit,confcindent eum amici, Chaldai Chaldæus,
3 ni, & negat aliquid deprecanti paulo.Sic cus,quem Vatablus fequitur , tranftulit:
Marc.5. legimus Marc.5.Deprecabantur eum fpi- Nunquid prandiumfacient,fuper eum amici?·
ritus dicentesimitte nos in porcos : & con Sumpta metaphora , à pifcatoribus, qui
Hieron, cefsit eis ftatim Iefus.Quia vt inquit, Hie quando magnum capiunt cetum, pran
ronymus non in bonuin dæmonum, pe dium pariter gaudentes faciunt. Sic Mat
tita concefsit , fed in falutem corum , qui thæus conuerfus ad Chriftum , hominē
vifo illo miraculo crediderunt, & timue- veteremfuum magnum cetum reputa-
runt Deum. Itaque fpiritus quidemim- uit, &quafi cetum cu Domino,vel Leuia
mundos in detrimentum , & malum eo- tham magnum cepiffet , prandium fecit
rum exaudiuit, vt perderent quos dece- ei in domo fua, iam verò quod non pof-
perant. Paulum vero qui ftimulo carnis fit interrogatiue legi , confcindent eu ami
fatigatus petebat,vt difcederet ab eo ten- ci,fed affirmatiue , conftat, quòd nullus
eft tam grandis cetus,quem homines no Matth.9.
tatio,in bonum ipfius petentis audire no
luit:Quiafufficit, inquit, tibi gratia mea,uã capiant.
Confcindere gladios in vomères ,fig 2
2.Cor.It. uirtus in infirmitate perficitur. Vnde apud
loan. 16. Ioan.non dixit filius Dei: Siquid petieri- num eft pacis diuturnæ , Mich. 3 : Con Mich. 3.
tis patrem, dabituobis , fedfiquid petieritis fcidetgladiosfuos in uomeres. Quod expo
in nomine meo . Ideft in nomine Iefu, ponit Hieronym.de pace in Chrifti Na Hierony:
quo Saluator interpretatur, ideft quod tiuitate fub Augufto Cæfare , toto terra-
non fit contrarium faluti ,vt Auguftinus rum orbe conceffa . De qua cecinerunt
exponit. Angeli : Gloria in excelfis Deo , & in terra
paxhominibus bonæ uoluntatis . Sed contra
CAPVT CXXXIIII. ria phrafis eft Ioel. 3. Concidite aratra ue Lac.2 .
Ioel.3 :
ftra ingladios.Quod intelligit Hierony- Hierony .
Confcindo, Concifio , Concido . mus fautoribus Antichriftiprædici , per
modum ironix:quafi dicat,pacis inftru-
ONSCINDERE menta ò perfidi , in arma bellica , ftudio
Hebraicè dicitur Ra- præliandicommutate . Quia nihilomi-
רגע gaa. nus conatus vefter cotra Ecclefia meam,
I Confcindere , eft ſi- erit inanis: Quoniam portæ inferi non præ- Matt, 16 :
mul,fcindere , ficut de ualebunt aduerfus eam : fed propterelectos Matth.241
Leuiatha ceto marino , breuiabuntur diesilli.
Concidere terram eft illam deuafta
vel potius de diabolo, 3
Iob.40. fub eius typo dicitur Iob. 40. Confcindent re Zachar. 11. Ego tradam homines Zach.11 .
cum amici,diuidět eum negotiatores. Quod unumquenque in manum proximi fui: con
Lyra. Vatab. & Titelmanus interrogati cident terram. Quod Hieronymus ex- Hierony,
Lyranus.
Vatablus, uelegunt, quafi dicatur,nunquid confcin plicat , de tempore defolationis Hieru-
Tetelma. falem,fubTito , & Vefpafiano : Quan-
dent eum cetarij gladiis fuis , ficut alios
cetos minores folent? nequaquam profe- do populus tumultuabatur obfeffus , &
&to.Quia hunc neq; capere poterunt, ne feipfos mutua cede conficiebant . Quod
Gregor. que fcindere.Porro Greg. & Beda, affir- præuidens filius Dei , ante annos qua-
Beda. matiue intelligunt,videlicet diuident cor draginta duos , fuper ciuitatem fleuit. Luc.19 .
pus Satanæ myfticum,inter fe prædica- Sic etiam confcifio in fcriptura eft fchiſ-
Ioan.15. tores,quos filius Dei vocat amicos Ioan. ma , & difcordia , iuxta illud : Videte
Matth.13. 15.item Matt. 1 3.negotiatores : Simile, canes , uidetemalos operarios, uidete con- Philip. 3-
inquit,eft regnum cælorum, homini negotia fcifionem.
tori.Ergo diuident inter fe Apoftoli , re- Concidere populos multos , eft
giones mudi,quarum caput , & princeps tyrannice conuellere , & tranfmigratio-
eft Satanas , vt impleatur quod Domi- nem de patria fua in alienam cefos co-
Ioan. 12.
nus dixit apud Ioan .Nunc princeps huius gere , fic de Rege Babylonis dicitur , vt
mundi , eijcietur foras . Vtcapite fcilicet, Hieronymus ait , fuper illud Abacuc: Hierony.
præfcifo , corpus eius quod Getiles funt, Concidifti populos multos. Sed & ipfe Ba Abac, 2.
traducatur ad fidem . Vbi verò vulgata byloniæ tyrannus , qui alios conci-
derat,
CONCIDERE. 337
derat , quafi mucro fanguinofus à Per : | tium ,& gentiles Magos Stella duce , tra Matth.2 .
fis , & Medis fub Cyro,concifus eft: ficut xitab Oriente. Deinde & illud aduerte,
Hiere-47.
dicit Hiere. Vfquequo concideris mucro curam gerere clementifsimum Deum ,
Domini , ideft quando tu quoque ipfe con etiã de feruis ideo regi Sedechie pro fer-
Hal.9. cifus cades. Quod etiam de Antichrifto uis crudele minatur fuppliciu Ecotrario
dicitur in Pfalm. Inclinabitfe , er cadet,cum vero placuit illi Ceturio , quiobnixe pro-
dominatusfuerit pauperum. Vbi etiam no- ferualo paralytico deprecatus eft Sal . Matth.8 .
tandum , quomodo Tyrannus fæuifsi- uatorem .
mus mucro Domini vocetur , quia non Concidere factum fignum eft lætitiæ
6
nifi Deo permittente , bella confurgunt, Pfalin. 2 9..Concidijiifaccum meum : & air-
& cædes hominum fiunt ad puniendos cundedifti me lætitia. Quod prædixit Da- Pfal.29 .
Matth.2. impios , & purgandos innocentes . Sic uid , in fignum Ecclefiæ Chrifti edifican-
Herodes qui innocentes occidit mucro dæ fuper Petrum. Quod præuidi quan Matth.16 .
Dominifuit. Sic & alius Herodes prio- do ipfe domum fuam Deo dedicauit,
Marci.6. ris filius , qui Ioannem in carcere iugula- quod habetur in titulo Pfalmi huius , vt
Luc.21. uit,fic Domino iufte permittente : sarget notat Genebrardus . Confcidit autem fac Genebr.
gerscontra gentem , vt legimus apud Lu- cu Ecclefiæ Dominus tempore magni Co
cam . ftantini , quando tyrannorum perfecutio
5 Concidere vitulum in duas partes , & ceflauit, & iterum impletum eft canticum
tranfire per medium illarum diuifio- Angelorum : Et in terra pax. ¡Luc.2:
num , mos erat Iudæis , in folemni iu- Concidere verò pro cadere , compo-
ramento . vbi Dominum præcabantur, nitur à præpofitione con , & à verbo 7
ut & ipfi, quitranfibant , medij confcin- cado , denotatque fimul cadere , fic di-
derentur , nifi iurata feruarent. De hoc citur Cain Gen. 4. Quare concidit uultus Gen.4.
Hiere.34.
ritu meminit Hieremias quando Rex tuus? Ideft quare contriftatus es ? ita vt
Sedechias , & omnes ciues Hierufalem, neque oculos erigas : quod illi , ex inui-
qui retinuerant feruos Hebræos , vltra dia fratris accidit,
Exo.21. feptem annos contra præceptum Concidere verò cor alicuius , eft de- 8
Exod. admoniti à Hieremia , dimife- ficere præ timore , vt notat Vatablus , Vatablus ,
runt eos > & iurauerunt folemnitate fuper illud 1. Reg. Quod Dauid con- 1.Reg.17.
prædicta , non illos vltra in feruitu -
tra Goliath pugnaturus dixit : Non con-
tem redactaros. Sed iuramentum vio- cidat cor cuiufque ineo : Ego uadam & pug=
lauerunt. Vnde Dominus dixit : Et da = nabo aduerfus Philifatm . Qui typus
to siros qui præuaricantur fœdus meum , & Chrifti fuit. Qui ductus eft ab fpiritu in
non obferuauerunt uerba fœderis , & c. Vitu- difertum , vt pugnaret contra Satanam , Natth.4 .
lum quem conciderunt in duas partes , & heiam amplius concideret cor alicuius,
Theodoret, tranfierunt per concifiones cius , & c. Vbi maxime quia dedit nobis arma verbi Dei
notat Theodoretus , hanc confuetudi ■ & fcripturarum , quibus facile profterni-
Gen.15. nem foederis ineundi cum Deo , flu- mus aduerfariui, ideo in tribus tentationi
xiffe ex eo quod olim in Genefi ouem, bus Chriflus diabolo refpondit per fcri-
capram , & vaccam trimam diuifit A- pturas.
braham , & apparuit flamma ignis , Concidere fen: el, eft vel in hac vita 9
tranfiens per diuifiones illas , qnod fe- per panitentiam à fuperbia cordis ca-
cit quidem Deus , vt feruaret morem, dere , vel in morte quidem ruere in pœ-
qui tunc vigebat. Vbi duo notanda nas æternas , fic exponit lanfenius il- Janfenius .
funt , primum tranfiifle Deum in flamma lud , Pro. 28. Qui peruerfis graditur uiis, Pro.28,
ignis inter diuifiones facrificij Abrahæ, concidetfemel : ideft vel femel plene , vt
vt quafi typo myftice oftenderet inter nonfuigat à cafujdamnatus in a ternum ,
Duos populos gentilicum videlicet & lu vt Lyranus ait vel femel , ideft aliquan-
daicum traußiturum , vt vtrunque fidei vi- do,vt explicat Dionyfius Carthufianus: Dionyfius.
uæ flamma coniungeret, & non tamcar- Sic mulier que erat inciuitate peccatrix , conci Luc.7 .
ne quam in fpiritu faceret filium fidei ditfemel ad pedes Domini ,vt in æternum
Luc.2. Abraha, propterea recens natus paftores ftaret. Ite mulier Chananæa , quæ tenuit
quidem ex Iudæis per Angelicum nun- pedes eius dices, Lomune adiuua me. Ceteru Matth.15 .
Vu concidere
CONCILIVM .
concidere in malum, fine fpe reparationis fub Hilario Papa.Idem habetur in prox
mio Concilij Aruernenfis , & Concilio Con. Aruer.
dicitur,de Hierufalem fub Tito & Vefpa Con.Maftic.
Jai.3. Mafticonenfi.2.Item Concil . Chalcedo- Con.Chalc.
fiano apud Ifaiam: Ruit Hierufalem & lu-
das concidit.De quo Dominus dixit apud nenfi &.5 . & Concil . Tolet.4 . cap. 3. Con Tol..
Matth.23 Matth.Ecce relinquetnr uobis,domus ucftrade & Concil . Tolet.8.Can. 11. & Synodo. Cor.Tol, 8 .
Luc .19 . .
6. generali A &
t.18 . Synodo.6.
ferta.Etapud Luc.Non relinquent in te,lapi-
Gregor. Concilio non eft opus vt afsiftant Lai-
demfuper lapidem. Nam vt notat Greg. in 3
homilia alio nunc loco Hierufalem ædifi ci , quamuis regali aut in periali fulgeant
cata eft , templum autem eius in cultum poteftate , nifi forte ad decorem expe-
Dan.12 .
Dei nunquam reparabitur Dan. 1 2.Et us. diat , vel ad pacem componendam , vt
habeturin Epiftola Concilij Chalcedo- Con - Chale,
que infinem perfeuerabit defolatio .
nenfis , inferta fefsioni . 3.ad Leonem Pa-
pam .Vndein quodam canone Apoftolo
CAPVT CXXXV.
rum legimus.Epifcoporum concilia cele-
brentur : & interfe inuicem dogmata pie
Concilium , Concinnare. tatis explorent , & c. A hoc facit quod
fecundum Apoftolum Eph. 4. Non des Eph.4.
ערה ONCILIVM catus Hebraicè dit Deus in Ecclefia omnes doctores:
אסיפת Cdicitur Eeda item Afipha . fed quofdam Neque omnes paftores ,
Concilium eft confultantium congre- fed qui dicuntur Epifcopi , tales eligun-
I 1. Timot, 3.
gatio,Num.16 . Qui tempore concilij.per tur , vt pofsint effe doctores. 1. Timoth.
Num.16.
nomina vocabantur. Concilium autem in 3.Hinc foli Epifcopi iubentur ad con =
Con.Africa:
Ecclefia Catholica , eft congregatio Epifco cilia venire :vt patet Concil, Africano. Con. Carth.
pori m, & Sacerdotu ad tractandum de Can. 43. & Concil . Carthagi . 5.cap. Con.Agath.
rebus pertinentibus ad fidem , & bonos 10. Item Concil. Agathenfi Can. 35.
nores,autoritate fedis Apoftolicæ Roma & pud Leonem Papain Epift.4.ad Epif- Leo Papa.
na.Prius tamen quam Ecclefia Ramana copos Siciliæ. Excufatur autem Papa ad
Act , 15. fundaretur, Hierofoly mis fuit ab Apolto- concilia venire , quando fiunt extra vr-
lis congregatum fuper ceflatione legaliu. bem : nodofuos mittat legatos , vt con-
Sine autoritate verò Papæ, non pofle co- ftat ex Epift. 1 3.Leonis . 1.ad Theodo-
giconcilia neque vim habere, teflatur B. fium Auguftum &, Epift.45 . ad Concil .
Marcellus.
Chalcedonenfe. De ordine verò feruan-
Hift.Tripar. Marcellus Papa, in Fp. Decretali...To- Con.Tol.4.
mo Concil & Hiftoria Tripartita li.4 .ca . do in conciliis , lege Concilium Tolet. 4.
9.vbi dicitur. Cum Ecclefiaftica regula cap.3 .
iubeat,non opportere prater fentteia Ro Quatuor prima generalia concilia 4
maniPontificis concilia celebrari. Idem Gregorius Papa ficut quatuor Euange- Greg.
Julius Papa, decreuit Iulius Papa primus.Epiflo pri- lia veneratur libr.2 . Epift. 49. ad Sabi-
ma.Idemque Epift.2.dicit, definitum fuif num Subdiaconum. Irimum eft Con- Con.Nice.
Athanafius. fe in concilio Niceno.Idem tenet Athana cilium Nicenum fub Papa Sylueftro, &
fius Epift. 1.ad Foelicem Papam fecundū, Imperatore Conftantino , vbi trecenti
Damafus. & Damafus Papa Ep ft. 3.Neque vlla ( in
decem & octo Epifcopi , Arium dam
quit)concilia rata leguntur , qua non funt
nauerunt. Secundum eft Conftantino Con . Conit.
Con .Carth.' fulta Apoftolica authoritate. Idem ait.politanum fub Damafo Papa , & Theo-
Con.Chale. Concil . Car haginenfe Epift.ad Innocen- dofio maiore Imperatore. Vi centum
ciun: Papam , & Concil . Chalcedonen- quinquaginta Epifcopi Mocedonium
t . 3. in
fe ,quod eft quartum generale, A& contra Spiritu fanctum blafphemum , dā
Con . Ephe
Syn.7. Gen. Epift.ad Leonem Papam, & Synodus.7 : nauere. Tertium Concilium Ephefi-
generalis Act . 6. num fub Cæleftino Papa,vbicontra Ne-
Concilia verò authoritate Romani ftorium , Mariam virginem Dei matrem
2
prafulis congregata , & confirmata , di- dici debere , negantem : ducenti Epifco-
cuntur fpirata ab Spiritu fancto , fic le- piconuenerunt. Quartum eft Chalcedo Con.Chale
AA is.
nenfe fub Leone Papa & Martiano
Leo. Papa. gimus Act. 15. Vifum eft Spiritui fane
Conc.Rom, & nobis. Idem docet Leo Papa. 1 . Augufto , vbi contra Euthychem , &
Epift. 6. Item Concilium Romanum Diofcorum , naturam Chriftihumanam ,
in
CONCIPERE . 338
in deitatem fuiffe conuerfam affirmantes rodes ,ad perdendos innocentes , putans Matth.2.
Patres fexcenti triginta 'congregati funt. fe poffe inter illos Chriftum occidere.
8
Concilium in fcriptura facra, nonnun . Præterea de lingua dicitur in Pfalm.
5 ostuum abundauit malitia : & lingua tua, con- Pfal.49 .
Pfal.21. qua vfurpatur in malum, ficut in perfona
filiiDei,Propheta canit. Quoniam circun= cinnabat dolos , ideft coniungebat frau-
dederunt mecanes multi, concilium malignan- dem & netebat infidias. Tales
tium obfcdit me.Quod capit impleri,quan erant Pharifæi , qui difcipulos fuos ad
loan.10.
do apud Ioan.Circundederunt eum ludæi di- Chriftum in fermone capiendum , cuin
loan.11. centes,fitues Chriftus , dic nobis palam. Et Herodianis miferunt , dicentes licet cen
Ioan.. Quando. Collegerunt pricipese fam dari Cæfari , in non. Poftremo de Matth.22 .
Pfal.57 .
Pharifæiconcilium,dicentes quidfacimus, quia manibus dicitur Pfalm? 57. Iniuftitias
bic homomulta fignafacit? Vbi notandum manus ueftræ concinnant. Videlicet pecca-
cocilium illud alioquin legitimum , circun tum peccato nectentes , vt exponit Au- Aug,
ftantia finis fuifle viciatum, congregatæ figuftinus.v.g. Furaris vt ludas , perdis , &
quidem fuerant perfonæ legitima, princi blafphemas, corriperis de blafphemia, &
pes Synagogæ , & Pharifæi: & à fummo cædis corripientem , fic iniuftitias cone-
facerdote , penes que tuc erat autoritas co &tis.Audi Ifaiam: Væ quitrahitis iniquitate, Ifai.s
uocãdi. Itē matéria de qua confultatio, & infaniculis nanitatis : & ficut uinculum plau-
inquifitio facta eft , fummi ponderis erat : ftripeccatum. Quod fimodo hæc vincula
filicet de Mefsia, & defignis eius. Sed finis peccati non fentis , ait Auguftinus,fenties
odium fuit,& inuidia,ad perdendum filiu quando Rex dicet:Ligatis manibus e pedi Matthaa2
Sap.a Dei.Propterea: Excæcauit eos malitia corũ, busciusmittite eum intcnebras exteriores..
Ifai.6:
Etdomus impleta eftfumo. Item: Mifcuit eis
Kai, 29.
Dominusfpiritumfoporis. CAPVT CXXXVI.
6 Concilium vanitatis dicitur eorum ,qui
adres vanas,quæ nihil ad vltimum finem Concipere , Concubina .
foelicitatis æternæ faciunt , congregan-
Aug.
Cafsiodor. tur,vt notant Auguftinus , & Cafsiodo . ONCIPERE Hebraicè dici- חרת
Pfal.25 . tur Harah , Num. 1 1. Nunquid ego
rus fuper illud Pfalm. Non fedi cum con =
Hierony. ciliouanitatis. Porrò Hieronymus vanos Cconcepi omnem hanc multitudinem.
2
illos homines vocat , qui fola terrenafa- Concipere eft fimul apprehēdere,hinc
Ioan.11.
piunt : quales fuiffe dicit quiapud Ioan. & femen virile apprhendens foemina, co Gen.4:
Collegerunt : vt paulo ante dicecebamus : cipere dicitur. Gen.4 . Adam cognouit vxo-
Concilium contrafilium Dei Dicentes fi dimit remfuam,& concepit,& c.
I
timuseumfic,uenient Romani , & tollent lo- Concipere dicuntur animalia foetus
cum noftrum gentem.Quia Vanifunt om- fuos verficolores,fi ad afpectum rei diuer
S.13-
neshomines,quibusnonfub eftfcientia Dei.Prę forum concipiat colorum . Sic legimus in Gen.3 0,
terea concilium ludentium dicitur eoru Gen.Tolless igitur lacob uirgas uirides,detra
quivoluptatibus tantum , & iocis vacant. atis que corticibus , esc, color effectus eft ua-
Hiere. 15. Non fedi cum concilio ludentium. rius. ut cum ueniffentgreges ad bibendum, an
Tale erat concilium diuitis epulonis , qui te oculoshaberentuirgas: in confpectu earu
cum quinque fratribus fuis frequenter conciperent,&c.& parerent maculofa. Hie- Hierony
1
Luc.16. epulabaturfplendide,proterea timuit , ne rony.lib.qq.fuper Gen.Nec mirum ( in-
ficutipfe adpoenam ipfius in locum ve- quit)hanc in coceptu foeminarum effe na
nirent tormentorum , quia folis vacabant turam ,vt quales perfpexerint,fiue menté
carnis voluptatibus. conceperint,extremo voluptatis æſtu , ta
Concinnare eft aptare , & componere, lemfobolem procreent: cum hoc ipſum
dicitur autem homo concinnare cogitatio equarum gregibus , apud hifpanos dica-
tur fieri , & Quintilianus in ea controuer Quintilian
ne,lingua & manibus. De cogitatione a=
Kal.32.
pud Ifai.De impio rege Manaffe, qui me- fia in qua accufabatur matrona , quod
dium fecauit Ifaiam dicitur : Cogitationes Athiopem peperiffet , pro defenfioneil-
concinnabit,ad perdendos mites, ideft ad per- lius argumentetur , hanc conceptus effe
Lyran. dendas Prophetas Dei,vt exponit Lyra- naturam , quam fupra diximus. Addit
Hypocrat.
nus. Tales cogitationes concinnauit He- Hieronymus , Hippocratem fimile in li-
Vu 2 bris
CONCIPERE .
meum do uobis,ut quemadmodum egofeci uobis, gitur: Ecce virgo ens prægnans & pariens
Ioan.13.
ita& uosfaciatis.Vit ad exemplar verfico- eft,itaque ens , fiue exiftens virga , på- Vatablus:
riens eft . Neque fideliter Vatablus ver
erum actionum eius , varias virtutes con
cipientes , parturiamus , iuxta illud Ifai tit de futuro , fic Ecce virgo : & ibi facta
Ifai. 26,
Lomine àfacie tua concepimus : diftin&tione fubiungit : prægnans & pa
quafi par=
"
turiuimusfpiritumfalutis . Dehis ouibus Do riens erit,quia in Hebra o de prafenti po
Ioan.io.
minus ait , Ioan. 10. Ego cognofco oues nitur virgo exiftens , & particulæ exi-
meas cognofcunt me, mea : hoc eft ftens prægnans, & pariens,femenini gene
oues meæ virtutes meas ſcrutantur,vt imi ris , ideft ficut ante partum , ipfa perma■
tentur. nens virgo, crit prægnas & pariens . Acce
Concipere virginem illibatam , & pa- dit non tore plane fignum mirabile, quale
3
Ifai.7. rere ,foliMaria Deiparæ datum eft.Ifai. domui Dauid promittit Ifaias,fiue in pro
7.Ecce uirgo concipiet parietfilium. Vbi fundo inferni , fiue in excelfo fupra,fi vir-
notandum , hoc loco Hebraicè , pro vir go dehnens effe virgo, conciperet , quod
ingenue quoque nobifcum Erafmus , & Erafmus.
gine non poni Vetulah. Quod quamuis Vatablus.
Vatablus,confitentur. Denique Septuag.
fit apud Hebræos nomen virginis com-
mune.Sed hoc planè aliquando ponitur vertunt Talevos virgo . Poftremo quis
Ezech.23. proadolefcentula etiam corrupta , ficut dubitat Ifaiam pra dixiffe,quod Angelus
loci.1. Ezech.2 3.Meretrix vocatur Vetulah, & Mariæ prænuntiauit poftea roganti . Quo
apud Ioclem: Plange airgo.Hebraicè Vetu mcdofict iftud,quoniam uirum non cognofco:fci
lah. Accintafacco,fuper uirum pubertatis tuæ. Licet Spiritus (inquit )janctus fuperueniet in te,
e.Et quiafine virili feminine iuxta Ifaia
Vbiponitur pro vidua.Cæterum in præ-
fenti loco , Ifaiæ fcribitur Alma quæ di- erat paritura,ita exponut Patres, Chry fo. Chryfo
Hierony, Theopy 1.Euthy hmius.Ireneus lib.4.com Theophy.
10 , vt Hieronymus ait, nonfolum vir- Euthymius.
Gen.24. ginem fignificat , fed awongu Quv abf- tra Herefes cap. 40. Aug.fermo. 14. de Irenæus.
códitam,& in tactam ,vt conftat ex Gen.. Natiuitate , ideo Angelus vt oftenderet, Aug.
Hierony. 24 vbi Rebecca vocatur alma , & Incogn Ifaiam devirgine integra manente intelli Luc. ,
tquiro. Addit Hieronymus lingua quo gere,Exemplum fterilis addidit, & c.
que punica , quæ de Hebræorum fonti Concipimur omnes de immundo femi 4
bus manare dicitur , proprie virgo , Alma ne , propter originale peccatum Iob. 14. Iob.14.
vocatur. Noftro quoque fermone , Alma Quis poteft facere mundum de immando
faneta dicitur:Et quantum cum mea pug conceptumfemine: ita exponit Gloffa . fic Gloffa.
no memoria, nuquam me arbitror Alma, legimus apud Iob fecundum Septuag.Ne
Irenæus. de muliere nupta legiffe. Hæc Hierony. momundus aforde,neque infans cuius eft unius
Eodemmodo explicat Irenæus libr. 3 . dieiuitafuper terram. Quare cum nopofsit
Eufebius . cap.9 . & 18.& lib.4.ca.40.Item Eufebius in cæleftem Hierufalem intrare pollutus
Origenes , Apo.21:
Eralmus. lib.7.de demonftratione cap.2.Orig.lib. Apoc.21.folida manet illa fententia Ioā . Ioan,3-
Iuftinus. 2.in Ifaiam &lib. 1.contra Celfum, Iufti- 3. Nifi quis renatusfuerit ex aqua , & Spiritu
Epiphan. nus dialogo contra Tryphonem, Epipha fancio non poteft intrare in regnum Dei.
5
Greg.Niffe nius Herefi. 30. & 77. Gregorius Nif- Concepta dicitur fapientia diuina an Pro
Banus. .8.
Tertull. fenus oratione de Natiuitate Chrifti , Bafi te Abyflos Pro. 8 , Nondum erant Abyſsi,
lius homil. 25. de humana Chrifti gene- ego iam conceptaeram , ideft ante mare
Cyprian.
ratione ,& fuper Ifaiæ. 7. Tertulli. libr. & mundum ab æterno genita. Quod duo Beda,
contra Iudæos.cap.9.Cypria.libr.2.com bus modis patres intelligūt , vt notat Beda
fuper
CONCIPERE . 339
fuper hunc locum. Vel de filio Dei, fecun , Nazianzenus homil.in San& tum Pafcha,, Greg.
Nazian
dum Deitatem, quiab æterno genitus eft Epiphanius lib.3.contra ha refes, aduer-
Epi, ban.
Patri coæqualis, & confubftantialis , vbi fus Collyridianos.Et Procopius :Tunc ait Procopius.
idem eftconceptum effe , & genitum , in Spiritu fan&tus accefsit ad eam , quando
Mich.s. Gabriel dixit : Spiritus junctus juperueniet
loan.8. quo fenfu dicit Michæas : Etegreffus eius à
dicbus æternitatis , & apud Ioan. Dominus inte. Eodé modo Tertullianus.lib. de Tri Tertullian
ait:Ante quam Abrahamfierit , egofum . Sic nit.& Eufebius libr. 7. de demonftratio- Eufebius.
intelligit Tertullianus in libro quem fcri Bafilius,
ne cap. 3. & Bafilius fuper Ifaiam. Cate- Luc..
pfit contra Hæreticum Hermogene: Alio rum Hieronymus duas adhibet expofi- Hicrony.
modoficum Septuag.legamus : Cominus tiones prior eft prophetiflam vocari Spi-
creauit me .& c.Intelligitur de filio Dei fe- ritum fanctum, ad quem accefsit Ifaias, re
cundum naturam humanam , qui creatus uelatione ab eo recepturus, quia Hebrai
dicitur ante omnia,ideft : Prædeftinatus fi- cè Spiritus fanétus Ruah, in genere voca=
Rem.i,
liusDei inuirtute.vt dicit Apoftolus Rom. tur fa menino fed quia hoc non quadrat,
1.in hoc ergo fenfu concepta dicitur an- poflerior expofitio eft quod Maria pro-
te Abyffos fapientia, ideft fecundum hu- phetiffa dicatur, quæ Luc. 2. vaticinata di Luc. 2,
manitatem præordinata atque præui- xit: Ecce enim exhoc , beatam medicent omnes
Auguft.
Cyrillus. fa.Ita exponit Auguft.in lib.deTrinit. 1 . generationes. Ad quam præuifionem pro-
cap.12 .& Cyrillus in libr.Thefaurorum , pheticam Ifaias accefsit , fic & Lyranus Lyranus.
Dionyfius,
5.cap.1. & fequentibus. intelligit,& Dionyfius & Adamus neque Adamus.
6
Concipere ardorem,reprobi dicuntur, audiendus eft Vatablus , qui ait , Ifaiam Vatablus.
quando peccata committunt , propter ad fuam vxorem accefsiffe quæ expofitio
que in hac vita,& in futura:flammis con- eft D.Thomas non ex propria fententia
fcientia puniuntur quafi ftipulæ fic ex- fed ex fententia Iudeorum eam ponitfu
Hierony. ponit de pa na finalis iudici , contra Iu per Ifaiam,eft autem contra communem
Ifai.33 deos Hieronymus ,illud Ifai. 3 3.Concipie patrum fententiam quam recte refutat
tisardorem, parietis ftipulam , & ſpiritus Adamus ad quem remittimus lecto 1 Adamus.
uefterficut ignis uorabit uos . De eifdem Iu- rem ,
Hierony
Ifai.59. dais intelligit Hieronymus , illud Ifaiæ: Concordia , vide in dictione Diſcor-
59. Conceperuntlaborem : & pepererunt ini- dia Concrefcere,vide Coagulare,&c.
quitatem:oua afpidum ruperunt. Pharifæi Concubina dicitur,quæ fimul cum vi- 8
quippe & acerdotes reprobantes Chri- ro cubat.Et aliquando accipitur pro vxo-
Iud,19.
ftum , & alium loco eius quærentes, con- re legitima,ficut Iudicu 19.de Leuita cui
ceperunt dolorem, & laborem,ficut quan vxorem ciues Gabaa , vio Lenter rapue-
do mittebant ad Ioannem : Rogantes tu redicitur: Quod cernens homo , eduxit ad eos
loan.1. guises: & quando dicebant : Huncfcimus un concubinam , idefl coniugem fuam , fic &
lan.7. defit. Chriftus autem cum uenerit,nemofeit un- Abraham: Filiis concubinarum , largitus eft Gen,25,
Math.11 . de fit. Item quando fignum de cælo quæ- manera , ideft filiis aliarum vxorum, poſt
rebant fed pepererunt iniquitatem , quan- mortem Saræ. In quo myftice figuratur
loan.11. do dixerunt in Concilio : Si dimittimus Deus pater omnium gentium , fub ty.
Joan.19. cum fic,uenient Romaniec. Et quando di- po Abrahe:qui folis Sarç, ideft Ecclefie fi
xerunt : Crucifige,Crucifige eum . Rumpent liis , in baptifmo renatis hæreditatem con
denique afpidum oua ,quando recipient fert cœleftem : filiis autem concubina-
Antichriftum apud Ioan. Si alius venerit: rum , ideft non baptizatis , neque per vi-
Joan.j. uam fidem regeneratis , largitur mu-
In nominefuo illum recipietis. Sic etiam ex-
Procopias ponit huc locum Ifaiæ Procopius & Car nera temporalium bonorum : Quia fo-
Carthufian . thufianus .
lem fuum oriri facit fuper bonos , e Matth.s:
7 Concepiffe dicitur Prophetiffa de Spi- malos pluitfuper iuftos, &
Kai.8. •
ritu fanéto,ideft Maria virgo.Ifai.8 . Et ac iniuftos.
cefsi ad prophetiffam: er concepit, peperitfi
lium.Quæ verba funt Spiritus fanéti , qui
accefsit ad Mariam virginem,virtute fuæ 1
diuinitatis,& concepit illa,fine opere vi-
Cyrillas. ri,fic exponunt Cyrillus, hoc loco Greg.
Va 3 CA-
CONCV PISCERE .
rium
CONCVTERE . 340
rium , vfquead deliquium animi , non fpiritus , qui habitat in nobis Iacobi . Iacob.4.
Beda,
plane de tabernaculo foederis,fed de cœle 4. Quod duobus modis exponit Beda,
ftifuifle videtur. Nam verbum Kala eft vel defpiritu humano qui per furreptio-
Hierony. confici defiderio. Denique Hieronymus nem carnis adulteratur , & propenditad
Luc.16. defiderium hoc,illorum effe dicit : qui Do malum contra proximum , vel fi intelliga
minum audiunt dicentem apud Lucam: tur de Spiritu fanéto , legendum eft inter
Facitenobisamicos , de Mammona iniquitatis, rogatiue. Ad inuidiam concupifcit fpiri-
utcum defeceritis,recipiantuos in æternataber tus,qui habitat in nobis ? quafi dicat non
nacula.Etapud Matth. Thefaurizate nobis: plane. vel denique , fiaffimatiue legatur,
Matth.s.thefauros incolo. De quo & Philippus a- fubaudiendum eft,ad inuidiam extirpan
loan,14.
pud Ioan dicebat: Domine eftenae nobis Pa- dam,quia : Charitas non æmulatur. vt ( in 1.Cor.11 .
trem,& fufficit nobis. quit)Apoftolus.
4 Concupifcere diciturfilius Dei , deco-
rem animæ iuftæ, & Ecclefiæ fuæ baptifs CAPVT .
CXXXVI II,
Pfal.44.
migratia purgate Pfalm.44. Audifitiu,
uide, inclinaaurem tua,& c.& cöcupiſcet rex Concutere.
decorem tuum.Vox eft Dei Patris, fecundu
Hierony.
Hieronymum,ad fponfam filij fui Eccle- ONCVTER E A Hebraicè נער
Auguft .
fiam , vel fecunduni Aug.vox eft Prophe Naar,
CN
Theodoret, ta , tanquam vnius ex patribus Ecclefiæ, Concutere eft commouere,fic de 1
ex gentibus congregata fic & Theodore- Samfone legimus Iud. 1 6.Concussis quam ludi.16 .
tus, propterea enim iubet vt obliuifcatur fortiter columnis , cecidit domus fuper omnes
populum fuur , idololatriæ deditum ,Au Principes.Vbiquamuis fe ipfum cum ho-
di ergo Euágelum, ait ,o filia,quod Iudçi ftibus occiderit ,non peccauit: vt notat Ly Lyranus .
Ioan.8. audire noluerunt,quibus Dominus dixit: ranus , quia inflintu diuino id fecit. Alio
Propterea uos non auditis,quia ex Deo non eftis. quin non illi ad hoc dediffet, irruens in eũ
Et concupifcet rex fpeciem tuam , non ) Spiritus fanétus vires fupra naturam , De
fpeciempeccatricis , fed ilius , de qua di- nique in catalogo fanétorum defcriptus
citur in Cant.Quæ eft iſta que ajcendie dealba eft ab Apoftolo ad Hebræos : fuit autem, Heb.11 .
Hierony.
ta:vtexponit Hieronymus : vt ergo rex vt Gloffa ex Gregorio docet figura Chri Gloffa
Cant.8, decorem tuum cöcepifcat quãdo ieiunas : fti ,qui plure moriens in Cruce proftra- Greg.
Matth.g Vnge caput tuum erfaciem tuam laua.Matth. uit omnes videlicet dæmones & omnes
5.ideft ora & confefsione te ablue, facilius populos ad fidem traduxit ,quam
5 Concupifcentiam carnis,contra ratio- dum ageret in vita mortali : iuxta illud
nem infurgentis malam effe docuit lex. Joan Egofi exaltatusfuero à terra,omnia tra = Ioan.12.
Rom.8.
Rom . 7. Concupifcentiam nefciebam , niſi ham ad me ipfum , Et quia moriturus erat non loan.11 .
lex diceret : non concupifces. Vbi repræ . folum progenie fed utfilios Dei , qui difperfi
fentat naturam humanam in fe Paulus , erant,congregaret in unum.
Cocutere columnas terræ, vel extremá 2
Theophy⚫ ante legein Moyfi , vt putat Theophy-
lactus. Vel fufcipit in fe perfonam cuiuf terræ,dicitur Deus quando terremotum
cunque hominis , quando annos difcre- Iob.2:
Hierony. percaufas fecúdas excitat,Iob. 9.Qui com
D.Thom. tionis attingit , vt volunt Hieronymus, mouet terram: &facit em tremere:& colum- Ifai 34:
.
& D. Thomas . Qui licet concupifcen- næ eius concutiuntur. Et apud Ifai deterre-
tiam malam diftinguat à bona , nonta- motufub finali iudicio , legimus : Concutien Hierony .
men intelligit , tantum effe in confenfu turfundamenta terra.Sic exponit Hierony. Luc.21 .
malæ concupifcentiæ reatum , vt pœ- Vnde Luc.ait :Et in terra prafura gentium .
naminducat æternam : nifi lex diceret: Quia fluctus maris ex vna parte, exalte-
Nequis ergo per ignorantiam affecta- ra verò exhalationes de cauernis violêter
tam 1 in exculabilis fiat , audiat verbum irrumpentes,concutient terram . De quo in
Luc,ff. Pfal.81
Dei, iuxta illud Lucæ : Beati qui audiunt uer Pfalmo.Nefcierunt , neque intellexerunt , inte
bum Dei : cuftodiunt illud. Sed vide nebris ambulant:mouebuntur omniafundamen-
quæ de hoc dicimus libro. 10. in verbo taterre. Ideft ante quam illi refipifcant,
Lex. mudus corruet vniuerfus ideo Iudæis Do
Ioan.8:
6 Concupifcere dicitur ad inuidiam minus dixit :ix peccato nestro moriemini.
Vu 4 Concufsio
CONDEMNARE .
CAPVT CXXXIX.
Concufsio regnorum vel regionum di-
3
citur de bellica vaftatione , fic legimus de
Ifai.14. Condemnare.
Babylonico rege Ifai. 1 4.Qui concufsit re-.
gna,ideft bellica cede vaftauit. vt exponit
CONDEMNARE dicitur He- חיב
Hierony. Hierony.Quamuis multi Patres de diabo
lo dictum intelligant qui apud Mattha. Cbraice dicitur Chiie
Chuichb Dan . 2.· Conde
gis
CONDENS VS. 341
gis, quas acceperat, no peccaffe, vfque ad Item proprio iudicio condemnatus eſt
difceptationem verborum cum amicis . quia nohabet vnde fe excufet vt ait Theo
Vbinotandum eft difficile effe multa lo phylactus.
Pro.10. quentem,non offendere. Vt Salomon ait: Condemnationis multorum caufa fuit
7
In multiloquio non de eritpeccatum . Ideo Ma Adæ peccatum. Rom. 5. Sic iudicium ex Rom.s.
ria falutata ab Angelo , tacens : Cogitabat, uno in condemnationem . Quia videlicet pri-
Luc.2 .
qualis effet ifta falutatio. mus ille parens , ficut iuftitia accepit origi
Condemnare fanguinem innocentem nalem, quam fi non peccaffet , tanquam
4 magnum eft piaculum Pfal.9 3.Etfangui- caput ad prolem , ex Dei pacto transfu =
Pfal.93.
nem innocentem condemnabunt.Quod de ini- diflet,fic etiam cum peccaffet , transfudit
Theodore quis iudicibus dictum eft vt ait Theodo- quidem in pofteros originale peccatum ,
retus.Et congruit nocredentibus Dei pro in condemnationem :vt exponut D.Hie . Hierony .
uidentiam , circa defenfionem inocentis rony.D.Thomas , & alij . Propterea vt ab D.Thom.
Hierony. vt Hierony.Aug.Lyranus, Vatablus , & originali purgemur Dominus dicit apud
Aug. Ioan. 3.
lyran. Ianfenius,exponunt. Quamuis Auguſt. Ioan:Nifi quis renatusfuerit ex aqua & Spi-
Varablus. applicet hoc ad Iudæoru principibus, qui ritufanéto , non poteft intrare inregnum Dei,
lanten. collegerunt concilium contra Iefum apud
Aug. Ioan .At Chriftus à mortuis refurgens re- CAPVT. CXL.
lean.II.
gnum illorum fub Tito & Vefpafiano fu
uertit.Etreddiditillis iniquitatem ipforü,quia Condenfus.
Sap.2. dixerunt Sap.2.Morte turpifsima condemne
museum. ONDENSVM vocatur Hebrai
Condemnat fe ipfum qui cum aliquo Ifai.
Coè Sebach,& in plurali Sibachebrai
5 fit irretitus delicto , alium de codem deli- 10.Condenfa faltus.
Rom.2. &
to Iudicat Rom . 2.In quo enim alium iudi- Condenfus dicitur locus, multis arbori
I
cas,te ipfum condemnas. Quod de Iudicibus bus confitus ,vel arbor denfis ra mis Pfal.
Pfal, 28:
Hierony. & principibus Hiero ny. & Theodoretus 28.Et Reuelabit condenfa : & intemplo
Theodoret, principaliter dictum putant: quamuis ge- eius,omnes dicent gloriam, ideft nemora
neraliterad omnes qui rationis funt com- idolorum nudabit dæmoniis eiectis , vt ex
D.Thom, potes extendatur & D.Thom.in differen plicat Theodoretus, Myftice verò, Hie- Theodoret,
Hierony.
terad Iudæos & Gentiles dictum exifti- rony per condenfa,occulta fcripturarum
mat. Qui etiã notat no omneiudiciuhoc exponit myfteria: quæ Dominus duobus
Luc,24.
loco reprehendi , qui enim authoritatem difcipulis aperuit , cuntibus in Emaus . Et
habet à republica , eft fecundum leges fi- omnibus paulo poft Apoftolis. Aperuit Aug.
nefcandalo, bona iudicat intentione , lau (inquit)illisfenfum , ut intelligerent fcriptu-
Caisiod,
de potius dignus eft. Qui verò iudicat fi- ras.Eodemmodo intelligit Aug.Item Caf Beda.
fiodorus,Beda, Haymo & Remigius. Haymo.
neauthoritate,vel non quidem fecundum
leges,vel mala intentione,vel cum fcando In condenfis diem celebrare folenne , Remigius.
iuxta corticem literæ der otat feftum cele 2
Luc. 6: lo, vel fipriuata perfona fit temere iudi-
Matth.7: cat,fe ipfum condemnat. Dequo Luc. & brare tabernaculo rum , cum ramis denfa-
Matth.Nolite:ludicare,& non iudicabimini; rum frodium,fic explicat Ianfenius fequu lanfen.
tus Hæbræos,illud Pfal. 117. Conflituite Pfal.117.
nolite condemnare:& non condemnabimini. Sic
Ioan.7. Dominus dicebat Pharifæis : Nolite iudica diemfolemnem incondenfis,ufque cornu altaris.
Genebrar.
refecundumfaciem . Sed melius Genebrardus ,de ingreffu Do
6 Condemnatus proprio iudicio dicitur hæreti mini in templum cum ramis Palmarum,
Tit:3. cus.Tit.3 . Quia ficut hoc loco notat D. & Oliuarum intelligit : vt habetur apud
D.Thom . Thomas , Hæreticus fic dicitur quia hæret Matth.& Ioan procedite(inquit,cum ra Matth.21.
proprię fententiæ contra Ecclefiæ dccre- mis condenfis,obiam Chrifto , vfque ad loan.12 .
cornu altaris illum introducentes. Allu-
tum,in his quæ funt fidei ,& religionis , fi
ergo pertinaciter hæreat , proprio quidem fio verò folum facta eſt ad feſtum taberna
iudicio condemnatur. Reprobum quippe culorum in Leuit. in quo etiam Iudæi Leuit.23
iudicium eft, quod fibi potius credit , qua ofanna canebant,fic etiam Patres intelli-
1.Timo.3 . communi fententiæ , præfertim ecclefiæ , gunt.Quamuis particulam in condenfis,
quæ columna eft: Etfirmamentum ueritatis. varie quidem explicent. Nam Theodore Theodoret.
Vu S tas
CONDIRE , CONDITVM .
tus & Lyranus , in condenfis turbis fea eft , quæin omnibus operibus neceffaria
quentibus, & præcedentibus faluotorem dicitur , vt notat Gregorius lib.7 . Mora. Grego.
exponunt . Vel in frequentibus , & den- ideo Dominus Apoftolis , & dc & toribus
Augu, dixit apud Matthæ . Voseftisfal terra : & Matth.
fis hymnis vt Auguftin . ait , vel in con- Colof. 5 .
1
denfis virtutibus , quibus filium Deiimi- Apoftolus ad Colof. Sermo , inquit , ue-
Hierony.
tamur,vt vult Hierony mus . Et quidem fterfale fit conditus , ideft difcretione , &
ramiOliuarum quos tunc pueri geftabant gratia, vt exponunt Hieronymus ,Theo- Hierony.
Theoph.
mifericordiam fignificant , de qua Do- phy la. & D. Thomas . Vnde Ifidorus , D.Tho .
Matth. 5 . minus apud Matthæ . Beati mifericordes. quidquid , inquit , boni fine difcretione fe Ifidorus.
Palmæ verò fortitudinem , & perfeueran ceris, vitum eft.
Matth , 10 . tiam, de qua Matth. 1o.Qui perfeuerauerit Conditum vinum in fcriptura obfe- 3
ufque infinem hicfaluus erit. quium Deo gratum dicitur Canti. 8. Da Cant.8 .
3 Condenfa faltus , multitudinem po- bo tibi poculum ex uimo condito. Quod Vata Vatablus,
puli fcelerati , per metaphoram fignifi- blus verbum effe dicit fponfa Chrifto di
Efa.10.
cant . Sic legimus Efai. 1o. Et fubuerten centis: dabo pauperibus tuis refrigerium
i
tur condenfafaltus eius ferro . De quo duæ propter amorem tui , quia tu dicis : Quod
Lyranus.
funt expofitiones altera eft Lyrani & Va uniexminimis meisfeciftis,mihifeciftis . Vel Matt.25,
1 Vatablus. conditum vinum, eft deuotio fidelium,ita
tabli , dicentium per condenfa quidem
faltus , exercitum Senacherib ab Ange- Lyranus potabo te,ait o fponfe,deuotio- Lyranus,
4.Reg.20.
lo proftratum intelligi . Sed quia non nefidelium , qualis fuit illa deuotio Ma-
ferro , neque manu , fed angelica potius gorum , ad Chriftum recens natum , ab
virtute cecidit illa multitudo , hoc autem Oriente cum muneribus veniëtium. Nec Matth, 2,
loco ferro fuccidenda dicitur, altera pro- difsimilem potum filius Dei, à Samarita-
babilior expofitio eft, de fuccifione mul- na petebat, loann.4.dicens : Mulier da mi- Ioan 4,
hi bibere .Vel vinum conditum, nouum di
titudinis Hierufalem , gladio Romano-
Hierony. citur teftamentum , vt exponit Gregor. Greg.
rum ,fub Imperatore Tito : Ita Hierony-
Cyrillus. Quia miro ab Euangeliftis modo , tefti-
mus,Cyrillus , & Procopius intelligunt.
Procop.
Eufebius. Item Eufebius libro. 2. de Demonftra- moniis veteris legis conditur,vt magis fa-
tione capit. 40. & lib. S. cap. 4. de qua piat.Sic Matthæus cedem Innocentium Matth.2?
Luc.19. narrans condit illam teftimonio Hierem. Hiere.31,
Dominus epud Lucam : Circundabunt te
undique, dterram profternent te,esc. dicentis: Vox in Rama audita eft, &c. Sic hi-
Condenfe frondes, Ezechiel. 31. quæ ftoriam ingreffusDomini in Hierufalem,
re Frondes. in die Palmarum , vaticinio condit Zach. Matt.21.
Zach,9.
Eccerextuus uenit tibi , &c. Item Ioannes
Ioan. 2.
hiftoriam Domini eijcientis de templo
CAPVT CXLI
negotiatores condiit teftimonio Pfal. Ze- Pfal.68:
lus domus tuæ comedit me . Imo Dominus
CAP.
CONDVCERE .
342
vfq; ad Moyfem , & ab ifto vfq; ad Chri-
CAPVT CXLII. fu · & inde vfq; ad mundi confumationē,
Vocauit prædicatores , & pralatos , qui-
bus vineam populi fui excolendam exē -
Conducere.
Creg.
plo pariter & doctrina commifit. Ita ex- Hier
o.
ponunt Gregor. & Hieronymus , & Di. ¡D.Tho.
ONDVCERE uus Thom. En & alia expofitio ,quæ per
dicitur Hebraicè Sa- horas prædictas , varias hominis a tates
שבר char Gen.30.Quia mer intelligit. Quofdam enim Deus in pue-
cede conduxi te. ritia,quofdam in iuuentute , alios in ata-
Códucere eft fimul te virili, & in fenecta vocat , vt exponunt Chryf.
I
ducere ,& congregare : Chryfoft.Theophỳ.& alij . Danarius au- Theophy.
Efal.46.
Siue amore , fiue merce- tem diurnus , præmium eft æternæ vitæ
de, Efai. 46. Conducen- vt dicimus li.4.in dictione Denarius . Ex
hac vero conductione, meritum bonorum
tes artificem , utfaciat Deum . Ideft mer-
Con. Araufi
cede cum co conuenientes . Conducere operum,præfuppofita iuftificationis gra-
cano.
quoquealiquid , alicui , eft illi vtile effe tia fatis aperte deducitur.De qua Conci.
Excli-7· Arauficano definitur Can . 18 : Debe-
Eccl.7.Cum ignoret, quid conducatfibi, in uita
fus. Ideft quid profit ei .Eft & conducere, tur merces bonis operibusfifiant , fed gratia
Mich.2:
difperfos colligere apud Miche. In unum que nondebetur , præcedit utfiant . Deni- Eccli.6.
conducam reliquias Ifrael. Quod in fiue mũ- que in Eccli.legimus : Omnis mifericordiafa
Hierony. di futurum, Hieronymus exponit : Quan- ciet locum unicuique , fecundum meritum ope-
loan.10.
dofiet unum ouile & unuspaftor. rum fuorum . 4
2 Conducta nouacula ad radendum ca Conduxerat autem nemo illos ope-
put populi Iudaici , rex eft Affyriorum rarios , qui patri familias improperanti :
Efai.7 .
feu Babylonię Efai.7 . In die illa radet Deus Quidftatis hic tota die ociofi: Refpo derunt,
in nouacula conducta, in his qui transflumenſunt Quia nemo nos conduxit , quia vt inquit, Greg.
Hierony in Rege Affyriorum caput & pilos . Vbi Hie Gregor.in Homil.nullus ad Gentiles, le-
ronymus dicit Nabuchodonofor à Dea giflator à Deo › nullus fuerat Propheta
conductum,vt vaftaret Tyrum,propofita miflus.Quod intellige caute , Ionas enim
ei pro mercede laboris , terra Ægypti , de ad Niniuitas miffus eft,& Daniel Babylo
quo habetur Ezec. 28. & 29. Idco hic vo nico Regi Prophetauit.Sed non fuit facta
catur nouacula conducta , vt radat caput conuentio mercedis æterne vitæ cum Ge Chryfoft.
populi Iudaici , ideft victum ducat in ca- tibus ,vt ait Chryfoft. Homi. 3 4. condu-
ptiuitatem , vocatur autein Rex Baby lo- &tio enim noftra , & conductionis merces,
nix,Affyriorum Imperator , quia pariter eft promifsio vitæ , æternæ gentes vero
Affyriis imperabat. Quæ expofitio ma- Neque Deum fciebant , neque promiffa
Tatab.
gis placet, quam illa Vatabli, Lyrani, & Dei.Hac Chryfoft fed excipe ilios qui à
Lyranus .
Carthufia. Carthufiani de Senacherib Affyrio,cuius fuis Angelis funt fupernaturaliter illumi- D.Tho
exercitum Angelus deleuit , hunc locum nati, de quo D.Tho.2.2.q.2.art.7.ad. 3 .
intelligentium . Quomodo enim noua- Recte vero dixerunt. Nemo nos condu-
cula conducta,virtus angelica poteft ap- xit. Quia de folis dicitur Iudæis , apud Amos.3 .
pellari , quæ caput & barbam raderet Amos.Tantum modo cognoui uos , ex omnibus Efai.ss.
Affyriorum, quos potius redegit in cine- cognationibus terræ. Et apud Efai. Gentem,
tem ? Denique cum Hierony mo tenet quam nefciebas uocabis . Quod verò diabo-
Adamus.
Adamus , & contextus cogit de vaftitate) lus cum gentibus pepigerit , nonfuit qui-
per Chaldæos intelligere, quia fequitur: dem illas conducere , fed feducere.
Indieilla nutriet komo uaccam unam,& c.quia Quia promifla eius vana funt, Eccl.1.
tota terra deferta manebit. iuxta illud Ecclef.Vanitas
Conducere dicitur Deus operarios, uanitatum , & omnia
3 in vincamfuam Matth.20.exiens adhoc uanitas.
Matth.20.
primo mane,& hora tertia,fexta ,nona,&
vndecima, Quia ab Adā, fcilicet , vfq; ad
Noc,& à Noe,vfq; ad Abraha , & ab illo,
CAP.
CONFIDERE .
Pfal.24.
cooperatione legimus Ffal.24.Deus meus
CAPVT. .
CXLIII in te confido,non erubefcam.Etenim uniuerfi qui
tefuftinent,non confundentur Confundantur om
nes iniqua agentesfuperuacuc. Vbifuftinere Geneb.
Confidere.
Deum vt recte notat Genebrardus, eft pa
tienter illum ferre , & præcepta dantem,
ONFIDERE dici- & tribulationes immitentem , & moram
tur Hebraicè in fcriptura aliquando vocatu , facientem. Ergo vt co
חסה
fancta Chafa Pfalm.5 6. fidentes in Deo faluemur , in bonorü ope
Pfal.z.
Quoniam in te confidit rum exercitio , & malorum perpeſsione,
anima mea.
fuftinentia requiritur , & conftantia. Sic Pfal. 56.
I Confidere eft fiducia intelligitur illud Pfalm.Mifereremei , quo-
habere. Quod in bonum niam in teconfidit anima mea, & in umbra ala-
accipitur, &in malum,in bonum quidem rum tuarumfperabo , donec tranfeat iniquitas.
quando in Deopræfertim fiducia colloca Ideft donec tranfeat iniquitas perfequen
tur,& in virtutibus,Pfal . 2. Beati omnes qui· tium , quæ certe non tranfibit, nifi in me
confiduntin eo.Dicuntur autem beati, pro quiperfequutione patior, iuftitia inuenia
ptercertitudinem fpei , qua confidunt fe tur,vnde Symmach vertit vt notat Theo Symmach
per Dei gratiam clara Dei cognitione bea doretus, donec tranfeatcalumniator , fed Theodo,
Sap.3.
tificandos,iuxta illud Sap.Qui confidunt in non eft calúniator , nifiqui perfequitur &
Eccl.4. illo,intelligent ueritatem,&c.quoniam donum, accufat innocenté,nec innocens eft, nifi iu
pax eft electis eius.Item Eccli. Quiintuc- ftusin quem fenfum Theodor. pulchre fa
tur illam , fubaudi fapientiam : permanebit tis exponit illud Pfal.Qui confidit in comi- Pfal, 244
cofides,ficrediderit ei,permanebit,& hæredita no,ficut mons Sion, non commouebitur in æter-
Lyranus.
bitillam. Vbi Lyranus exponit hæredita- num , qui habitat in Hierufalem . I deft ille qui
bit illam in patria,vbi nunquam amittet, habitat in Hierufalem fecundum Hiero-
Efai.32. in quo fenfu dicitur apud Efai. Etfedebitpo foly mæleges eum viuere opportet, iis au
pulusmeusin multitudine pacis, in tabernacu tem qui hoc pacto habitant, & legis obtē-
Hicro. lisfiducia . Vbi Hieronymus exponit ta- peratfcopo , firmitatem vates pollicetur.
bernacula fiduciæ Ecclefiam effe , in qua Hæc ille, Abeat ergo inanis Nouatorú fi-
certifsima fiducia eft præmij cæleftis , fic ducia. De hac enim quæ cooperationem
Cyrillus.
Theodo. etiam de Ecclefia intelligunt Cyril.Theo liberij noſtri arbitrij ad iuftificationem ,
Proco. doretus,Procopius , addit Adamus hanc & opera bona fecum affert , intelligit in
Adamus. fiduciam non excludere timorem, contra Euangelio Dominus , quando Paralytico
Noultoresquia Eccl.9.Nemofcitanodio, an dicit apud Matth. & Lucam.Confide fili,re Matth.9.
amore dignusfit.Secundum hanc Regulā in mittunturtibipeccata tua. Et Hemorroyfæ: Luc.s.
Matth,9.
Ephe.3 . tellige illud Eph. 3.Inquo.fcilicet Chrifto : Confide, inquit,filia,fides tua tefaluam fecit.
habemusfiduciam perfidem eius , fubaudi vi- Ideftfides que per Charitatem operatur, Ga- Gala..
Heb, 10.
uam & Hebr. 10. Nolite amittere confiden- la.5 .
tiam ueftram,quæ magnam habet remuneratio- Sic exponit Gloffa interlinealis illud 3
nem.Scilicet beatitudinis. De hac confide Eccl. 11.Confide in Deo, & mane in loco tuo. Gloff. inter
Ioan.1 6.
tia dicebat Apoftolis filius Dei apud Ioá. ideft mane in fide, & charitate , & Lyra Eccl.11,
Confidute,quiaegouici mundum. Ideft confidi nusmanein loco tuo, per amorem inDeo Lyra.
te in meritis meis , quibus vobis & omni- qui eft locus in quo ficut in centro, quief-
Auguft.
bus electis promerui iuftificationem pri- cit anima , iuxta illud Auguftini inquie-
mam ,& deinde vt illi ipfimereri poffent tum eft cor meum , donec quiefcat in te.
condignis operibus vitam eternam. Con Hæc ille.Quod eft dicere propter folici❤
fidite etiam in deitate mea, quæ præftare tudinem temporalium , ne deferas locum
Ioan, 14,
poteft, eterna promiffa , iuxta illud Ioan. charitatis Dei fuper omnia, fed confide in
Creditisin Deum, & in me credite:in domo pa- co,qui dicit : Quærite primum regnum Dei,
trismei,manfionesmultæ funt,& rurfus : и4- & iustitiam eius , & hæc omnia adijcientur uo Matth.6. "
2 do parare uobis locum. bis. Denique in Prou.dicitur : iustus quafi ¡Prou. 28,
De hac in Deo confidentia quæ noftrā leo confidensfine timorc erit.
exigit, in obedientia mandatorum Dei, Confidere pro non metuere in fcriptu~ } 4
ra ca-
CONFITERI , CONFESSIO . 343
Prou,vitra capitur Prou.vlt. Muiterem fortem quis in Qui argentum thefaurizant , aurum , in quo
ueniet,& c, Confidit inea cor uirifui. Quod confidunt homines. Sed Chriftus ab hoc er-
lanfe.
Ianfenius de foemina pudica intelligit, de rore nos abducit apud Matthaum , di- Matth, s .
cuius caftitate vir eius no metuit. Sed me cens : Nolite thefaurizare uobis thefauros in
Beda.
lius Beda exponit de Ecclefia fancta , in terra.
qua vir eius Chriftus,ita confidit, ideft no Confirmare , vide Firmus .
metuit,fed benefperat vt dicat : Porte infe
Matth.16. ri non preualebunt aduerfus cam. In quo fen-
1.Cor.2 . CAPVT CXLIIII
fuPaulus:Confidens, inquit,in omnibus uobis.
Ideft non metuens , fed bene fperans de A
virtute veftra ,& vera fide,& fic alibi paf- Confiteri , Confefsio...
fim,quandoinfcriptura de homine confi
dere velin hominein bonum dicitur, in-
telligi debet, Galat. 5. b. 2. Thef. 3.a.ad ONFITERT He-
Philemonem.d. & c. braicè dicicitur Tadach. ירה
Confidere in arte medicorum magis Pfalm.7 . & 3.Reg. 8 .
Para.16. Pfal.28.
quam in Deo reprobatur 2. Para.16.Vbi
de Afà Rege dicitur : Nec ininfirmitatefua Confiterí denotat ve
quefiuit Dominum ,fed magis in arte medicoru ritatem fateri.Matth.7. Matth.7.
confifuseft. Quamuis fi precipuam in Deo Tunc confitebor illis, quia
fiduciam reponamus,non eft illicitum vti nunquam noui uos . Ideft nunquamappro-
Eccl.38. baui.
medicorum induftria , vt patet in Eccli.
Honoramedicum , &c. Dummodo quife Confiterifidem per excellentiam dici- 2
alicuius peccati confcium nouit , radicem mur. Quia fides de fupernaturalibus eft
morbi,quæ frequenter peccatum eft, reſe myfteriis, extat aute praceptu affirmati-
Can-cumin care ftudeat , ficut habetur Can . Cũ infir uum de confefsione fidei , quod tempore
firmitas.
mitas,de pœnitentiis & remiffionibus, cu perfequutionis aut necefsitatis obligatfor
iusconftitutio feruanda eft,vt prius voce lun.De quo Matth . 10. Quiconfitebitur Matt.10.
tur medicus animarum. Quod quia non mecoram hominibus : ego confitebor cum co
fecerat Hæmorroifa, duodecim annis flu ram patre meo . Vbi notat Chryfoftomus Chryfoft.
xum fanguinis paffa eft, donec medicum Grace legi ομολογηση εν εμοί. Quicon
Matth.9:
Matth.8. vitæ Chriftum inuenit. Eundem medicũ fitebitur in me , ideft auxilio meo fufful-
Ioan 4. adhibuit Centurio feruulo Paralytico. Et tus:Quianemo poteft dicere Dominus Iefus, ni 1.Cor.12 :
Regulusfilio. fi in Spiritufandto. Hoc eft nemo poteft id
Confidentia in humano potius auxilio dicerefide viua fupernaturali obediendo
5 ei, vt Domino, ficut exponit Diuus Tho- D.Tho.
quam in diuino,frequenter in fcriptura re
Hiere.17.prehenditur Hierem. 17. Maledictus ho= mas,fed obiicit Chryfoftomus, quid nam Chryfoft.
moquiconfidit in homine, ponit carnem bra- culpa erit Chriflum negare,fiabipfo de-
+
chiumfuum, à Domino recedit cor eius.Ta- feramur, cum nemo pofsit cum,nifi gratia
lis erat Pharifæus qui in iuftitia fua carna ipfius fubnixus confiteri ? Refpondet au-
Luc.18. li, magis quam in Deo confidebat , vnde te:imo vero maxima culpa eft,quiaDeus
Pfa.l117. Pfa.Bonum eft confidere in Domino, quam con- non deferit iuftum, nifi prius abipfo defe
fidere inhomine.Vbi bonum , ponitur pro ratur.Hæcille. Quod confirmauit hoc të
melius , quia homo quidem mendax eft, pore , facra Synodus Tridentina. feffio. Conc.Trid.
Rom.3. 6.ca. 11 .
iuxtaillud Rom.Eft autem Deus uerax, oma
nis autem homo mendax . Item homo muta- Confefsio fidei vocalis,quando non vr
Mala.2.
bilis Deus autern immutabilis , Malac. 2 . get necefsitas,non eft in præcepto. Sed fa 3.
Ego Deus,& non mutor, de quo lege Efa . 32 tis eft corde tunc credere. Vnde Rom.10. Rom.10..
Pfal.14 & 59.Mich.7.a. Ofc. 10. d.Amos . 6.a. Corde creditur ad iuftitiam, ore autem confeffio
5.
Pfal. 145 :Nolite confidere in principibus, în fit adfalutem. Ideft ad iuftificationem no-
quibus non eft falus . Quod fi confidere in ho ftram fufficit, viua fide corde credere,tem
mine qui perfectifsima fub cælo creatura pore autem necefsitatis ingruentis , fitore
eft , vituperatur,multo magis vitio dabi- confefsio ad falutem. Primo quando fiſti
Barna.3.
tur,inauro confidere, iuxta illud Baruch. mur coram publico magiftratu , de fide
nos
CONFITERI. "
nos noftra interrogante. Item quando à vt exponit Hieronymus , item Chryfofto Hierony .
priuatis rogati,fi non refpondeamus,fcan mus . Porro Hilarius fapientes hoc loco, Chryfoft.
Hilarius .
dalum nafcitur,vel detrimentum catholi- vocari putat omnes Iudæos , quibus eru-
cæ fidei, denique fi quempiam videamus, diendis data fit lex, & prophetia. Paruu-
in fide vacillare , qui confefsione noftra los vero Gentiles appellari, qui lege carue
D.Tho.
confirmandus iudicatur,de quo D. Tho. rint & Prophetis.Sed prior expolitio ma
2.2.q.3.artic.2.Sic Ioannes rogatus,an- gis quadrat cum intentione Chrifti , qui
chriftus effet :( hoc enim putant ipfum Apoftolos genere quidem Iudæos , par-
Cyrillus.
fuifferogatum ,Cyrillus hic , & Hierony- uulos voluit oftendere . Deinde confonat
Hicrony,
mus fuper Efaiam) coram legatis princi- cum proprietate vocabuli , quia vbi vulga
pum facerdotum:Confeffus eft er non negauit ta vertit paruulis , Gręce legimus vxwios
Ioan. 1. infantibus , non tam ætate, quam lingua
confeffus eft, quia nonfum cgo Chriftus . Item
vacillanti populo,digito Chriftum often- & innocêtia , quales erant Apoftoli , iuxta
dit dicens: Ecce agnus Dei,ecce qui tollit pecca illud.Cor.Malitia paruuli es tote.Item for
1.Cor.14
ta mundi . In quo fequutus eft fententiam mina fancta Elizabet paruula, ideft humi
Iob. Is. lis confeffa eft, Mariam effe matrem Dei
Iob. Sapientes confitentnr , e non abfcondunt
I patresfuos. dicens : Et unde hoc mihi, ut ueniat mater Domi
3. Confiteri Chriftum timuerunt patres nimei ad me: Quia reuelauerat Deus par- Luc. 1:
Ioan.9. hominis caci nati, quem cæcuDís illumi uulæ myfterium fuum ,
narat ne extra Synagogam tanquam ex- Confiteri, & confefsio , frequenter in
comunicati eiiceretur , quod magna fuit fcriptura fignificat peccatorum apertione Num.5 si
ingratitudinis argumetum erga bene me- & accufationem proprij deliéti, Num.5.
Chryfoft. ritum de illis ,& de filio fuo Dominum, Confitebitur peccatü fuum.Et Pfa, Dixicenfi- Pfal.3t.
vt notat Chryfoftomus Hom.57.in Ioan tebor aduerfum me iniquitatem meam Domine,
nem Filius autemparentibus fortior, falu & turemififti.Et in Eccl. Antemortemconfi- Eccli.17.
tis medicum, inter medios aduerfarios , vt tere,a mortuo quafi mihil perit confefsio.confi
Theoph. notat Theophylactus intrepidus confite teberis uiuens , & c. Quod de peccatorum
Pfal .264
tur.Quafi diceret illud Pfalm.Dominus il- cofefsione Lyranus exponit. Erat autem Lyranus.
luminatio mea, &falus mea,quem timebo? &c. inueteri lege typus duntaxat, & vmbra ſa
Si confiftant aduerfum me caftra,non timebit cor cramenti confefsionis , quod in lege gra-
meum. Acceperat enim cum exterioribus tiæ Dominus inftituit, Ioann. 20. dicens Ioan. 20:
oculis fidei viua luinen internum , & Se- Apoftolis:Accipite Spiritumfanctum, quoru
ptiformemfpiritus gratiam, quafi cande- remiferitis peccata,remittuntur eis,&c. Vbi
labrum feptem lampadibus irradians , in Synodus Tridentina fefsio.14.ca. 1.per Conc.Trid.
tabernaculo pectoris fui circumfere - fpicuis verbis Apoftolis , & fuccefforibus
bat , aperiens martyribus confefsionis corum poteftatem effe datam remittendi
viam . peccata , fecundum communem patrum
4 Confiteri Domino eft Deum lauda- confenfum docet,ita & Chryfoftomus ad
re Gen.29.d.2 . Reg. 22. d . 3. Reg. 8. d . folos Ecclefiæ Catholicæ facerdotes,
& alibi pafsim in quo fenfu filius Dei hanc refert poteftatem . Neque enim lai
Matth.11, apud Matthæum fecundum naturam hu cis,fed Apoftolis dictum eft: Accipite Spi-
manam qua minor eft patre, dixit : Confi- ritumfanétum,&c .
teor tibi PaterDomine cæli & terræ,quia abfco Coufefsionem auricularem in Eccle- 6
difti bac àfapientibus & prudentibus,& reue fia tépore Nouati capiffe, error eft vnius
laftica paruulis.Sed vbi vulgata vertit, con ex autoribus hiftoriæ Tripartita,cuius af
Gene.49. fiteor,Græce legimus evμoλoyouμai . & fertio falfitatis arguitur,teftimonio fancto
Hebraicè in Euangelio Nazaræorum,Ia- rum putrum,qui à tempore quidem Apo
dah, quod fignificat laudare , ficut Gene. ftolorum fcripferunt.Inter quos Diony- Dionyf:
49. uda te laudabuntfratres tui. Hoc ergo lo fius Areopagita Pauli difcipulus, de auri-
co laudat Chriftus patrem , quod myfte- culari confefsione mentionem facit epift.
ria gratiæ Pharifæis fecundum carnem fa 6.ad Demophilum.Et Irenæus Polycar- Irenæus:
pientibus , occulta reliquerit , quæ tamen piquondam auditor , lib. 1. contra hære-
humilibus de face vulgi viris,reuelauerit, fes.cap.9 . & lib.3.cap.4.Tertullianus li. Tertull,
nimirum Apoftolis rudibus , & idiotis , de Poenitentia , Origenes fuper Pfal. 37. Origenes:
& fuper
CONFITERI, CONFLARE.
344
Athanafius . & fuper Leuit. 2. Athanafius fuper illud lentifsima , quæ peccata fua confiteri per
Mat.21.Eutes in caftellum quod cötrauos eft. Pænitentiam noluit , & ideo tradita eft,
Bafilius. Bafil. in regulis Monachoru quod Greg.
vaftanda Chaldæis , legimus Ezech. 27.
Creg. Nazi Nazianzenus in oratione de Hieremiæ
Cyprianus. Que eft utTyrus,que obmutuit in mediomaris.
Epiphania- dictis, Cyprianus Epift.3.ad Cornelium Ideft tacuit peccata fua , & ideo à flucti-
ans. Papam li.Epipha.contra Catharos, Cle bus poenarum abforta,vocem perdidit, &
Clem.Papa. mens Petri difcipulus , & fucceffor epift. fpiritum .
Concil. An I .ad fratre Dii, & Conci. Antiochenuni
tioche.
fub Iulio . 1.Cüergo Apoftoli , poteftatë CAPVT. CXLV.
haberent à Dño retinendi, & remittendi
peccata,& illa fi fecretaellent publice cōfi
teri difficilimu , & fcädalofum fuiffet vfus Conflare, Conflatile.
ab initio retinuit, vt peccator fecreta fecre
to quidem confiteretur. Vnde fic intelli- ONFLARE dicitur
Jumptum
CONFORTARE .
Jumplum cft plumbum,fruftra conflauit confli- pto corpore. Hec ille.Quia Brachium Pa
tor,iniquitates eius nonfunt confumpta.Vbivt tris diciturfilius, qui naturam confortauit
Hiero.
exponût Hieronymus,Lyranus & Theo humanam , per vnionem hypoftaticam .
Lyranus.
Theodo. doretus,ignem & plumbum poenam vo- Vnde apud Ioann. de fuis ouibus agens Ioan. 10.
catfcriptura , conflatorem vero prædica- ait : Quod dedit mihi pater , maius omnibus cft,
torem , fententiam contra peccatores diui nemo rapiet easde manu patris mei :egoer pa-
nam fulminantem , fufflatorium vocem ter unumfumus.
2
prædicantis,plumbum autem iniiciunt ar Confortatus eft principatus Apoftolo
Pfal.138.
gentarij,fi atait Theodoretus , vt per il- rum fuper Ecclefiam Pfal.1 38. Nimis ho
lud abfumatur quidquid eft adulterinum noratifunt amici tui Deus :nimis confortatus eft
Hierony .
fed proh dolor omnia confumutur inftru- principatus corum.Hieronymus adueritatē
menta quibus peccata purgari debuerant, Hebraicam vertit: quamfortes pauperes co-
& peccata minime confummuntur , pro- rum.Ideft Apoftoli paupertatis amatores
Luc.8. pterea Dominus clamabat apud Lucam : qui dixerunt apud Matthæum : Ecce nosre Matth, 19 .
Quihabet aures audiendi audiat . Plumbum liquimusomnia, & ideo fedebunt fuper ſe-
etiam Dominus comminationis fugplicij des duodecim : Indicartes duodecim tribus
Hierony.
Matt. 22 . frequenter addebat in Euangelio dicens: Ifrael.Quamuis autem verfio Hieronymi
Matth.23, Auferetur & uobis regnü Dei: Etecce relinque pulchra fit,& prædicari pofsit , fed fcien-
Luc. 19. dum in Hebræo effe Rafechen . Ideft ca-
tur domus uestradeferta, item, circundabunt te Chaldæus.
inimici cui vallo . Sed confumptum eſt pita eorum,quod vulgata ,& Sept. & Chal
plun bum, & iniquitates eius non funt co dæus vertunt principes eorum,quia capi-
fumptæ. ta populi funt principes , fortalle vero ראשיהם
པ་
Conflari dicitur indignatio Dei con Hieronymus pro Rafechem legit in ali
5
trafceleratos , quando paulatim augetur, quibus exemplaribus Hebræis Rachim, Matthes .
& crefcit, ficut fluuius riuis in eum concur pauperes , ficut in Euangelio Matthæ. 5.
Hiere.7. retibus inundat Hierein. 7. Indignatio mea Racha vocatur pauper & ftultus.Nihilo-
conflatur.Idem dicitur Hierem. 42. D. & minus vulgata tenenda eft , quævertit
44.B.Sic à tempore Zachariç quem occi ficut habetur in fonte Hebræo a nam
derunt Iudæi, inter templú & altare, imo quod Vatablus vertit , alibi latius refuta- Vatablas.
à tempore Abel iufti,vfque ad necem Sal mus.
uatoris , conflata eft paulatim indignatio Confortauit Deus portas Ecclefiæ,
3
Dei contra Iudæos , vt veniret fuper eos: Pfal. 47.Lauda Hierufalem Dominum, & c. Pfal.147.
Matth.23. Omis fanguis iuftus , quieffufus est fuperter= Quoniam confortauit feras portarum tuarum.
rim. Augufti. legit vectes , & fic habent Sept. Auguft.
Conflatile ponitur in fcriptura,pro ido pox λous : quod etiam fonat dictio He
lo.Exo.3 1.A.34.C. & alibi pafsim. braica Berihe. Quod quamuis de materia כריחי
li Hierufalem poft captiuitatem reædifi
Theodo.
CAPVT CXLVI. cata Theodoretus & lanfenius intelli- lanfee
gant , fed melius Lyranus & Genebrar- Lyranus.
dus , Euthy. & Hieronymus , deEcclefia Genebr.
Confortare. Euthym.
Catholica , quæ cæpit in Hierufalem de
Matt, 16.
qua Mattha. 16. Et porte inferi, non pre Hiero.
ONFORTARE ualebunt aduerfus eam . Denique Cafsiodo- Cafsiodo.
& roborare dicitur He rus, Aug. & Glof.decelefti Sion exponut Augu.
braicè Saad Iudic. 19. quando poft diem iudicij , expulfis virgi- Gloffa.
סער dicitur etiam Azaz nibus fatuis , & intrantibus prudentibus, Matth.25.
quitur,
CONFVNDERE. 346
Matth.15. mitterecanibus,non eft confufa , fed potius Videant confundantur zelantes populi : & fai:26.
Pfal.33. ore Domini commendata.vnde Prophe- ignis hoftestuos deuoret. Quod de Iudæis !
Hierony.
ta Pfal. Accedite (inquit)ad eum , & illumina Hierony.exponit , qui cũ viderint gentes
mini: faciesueftræ non confundentur.Quod conuerfas ad Chriftü in fuum locu fuccef
fi quis obiiciat , mater filiorum Zebedai fiffe, zeli & liuoris ftimulis cruciabūtur de
ipfe quefilij accefferunt ad Dominu, dex que Matth.8.Multi ab Oriente & Occidente
Matth.20, teram,& finiftram in regno eius poftula uenient, recumbent cum Abraha , c.in reg
tes & tamen Domino refpondente: Nefci- nocælorum ,filij autem regnieiicientur in tene
Cyrillus
tisquid petatis,confufifunt, facilis refponfio bras.Sic etiam vt Hierony.exponunt Cy- Procopius:
eft :illos noncordis affectibus,fed pedibus rillus & Procopius Ite Ifichius in illud Le fichius.
corporis,accefsiffe:nec fperaffe in Domi- uit.Carocutis qua iguis excufsit.Sed gene Adamus.
nofpe fupernaturali præmij cæleftis , fed raliter de omnibus reprobis intelligunt Dionyfius.
Cyfoft. fpehumana regni terreni, vt Chryfoft.ad Diony.Adamus , &c.
notat dicens,nihil fpirituale petebat. Ideo Confunduntur agricolæ, quando labo 9
Pfal.go:
confundi meruerunt. Non autem ille qui rem perdunt agriculturæ Hiere. 1 4. Con- Hier.14 .
dixit: Inte Dominefperaui , non confundar in fufi funt agricole, operuerunt capitafua. Et
æternum,in iufìutia tua libera me .Ideft fecun apud foel.Confufifunt agricole: confufaeft Ioelis.1.
dum iuftitia tua , quæ reddit vnicuique, uinea.Cæterù maior erit confufio in fine
fecundum opera fua. Itaque fpes viua ne mundi , quando vinea reproborum fine.
minemfruftratur iuxta illud Pauli: spesau fructuboni operis vindimiabitur, vfque
Rom.s.
Rom.9. tem non confundit, & Rom.9 . Qui crediderit adco vt Solipfe in fenfibilis ,qui fruftra ca
in eum,nonconfundetur.Non dicit qui credi- lore fuo fouit illa,confundi videatur iux-
deritei,quodfide mortua fieri poteft. Sed ta illud Ifai.Erubefcet Luna , & confundetur Ifai.24.
1.uc.21.
Gal.s: qui crediderit in eum,fcilicet fide que per Sol.Quod Hiero.de illo predictu die fina
Matth.zs . charitatem operatur. Talis enim nonfru= liputat,quandoEruntfigna in Soler Luna.
ftrabitur in fine,fed audiet : Venite benedicti Confufio duplex aufereda prædicitur 10
Patris mei,&c. ab Ecclefia Chrifti Ifai.61.Et pro confufione Ifai.6i
8
Confunduntur omnes , qui fperant in ueftra duplici laudabunt partem eorum:& inter
Pfal.52.
diuitiis fuis,aut in rebus caducis , Pfal.5 2 . rafua dupliciapofsidebunt,quod Hiero.Apo Hierony
ftolis dici cenfet & difcipulis Domini pro
Theodoret. Qui hominibus placent , confufifunt: quoniam
Reg.zo. Deusfpreuiteos.Vbi Theodoret.de Rapfa eo quod duplicem habebatis confufionë,
ceprædictum exponit, qui dum placere ta fuper populo Iudæorú,qui à Dco receſ
cupit regi Senacherib,blafphemauit cotra ferat quafuper nationibus qua idolis fer
Deum.Sic & Pharifa i dum placere volūt uiebant,laudabitis partē corũ, qui ex vtra
Romanis,Chriftü in cocilio fuo damnaue que gente conuerfi in terra fua, ideft in pa
loan.11. runt,dicentes:Si dimittimus eum fic , uenicnt tria cælefti, duplicia polsidebunt,ideft æ-
Romani, tolient locum noftrum . Ecotrario terna bonafciétia intelligit Dionyfi. quia Dionyfi,
verò Magi noluerunt Herodi contra filij de Apoftolis Dominus dixit apud Ioan loan.is.
Deiconfpiranti placere fed : Refponfo acce nem: Ego pofuiuos ut catis, & fructum affera
Matth.2. pto infomnis, peraliamuiam reuerfifunt,in re tis: fructus ucftermaneat.Cæterum Lyra. Lyran.
Hiere, 17. gionem fuam ne incurrerent confufione exponit de Martyribus pro. confufione
de qua Hiere ait : Domine qui tederilinquut, veftra duplici , quia & facrilegi & corru-
confundentur. In eodé fenfu de Iudæis, qui ptores populi habebamini in terra viten
Hal.30 plus in auxilo Ægyptiorum , qua in Deo tium , duplicia ,ideft gloriam corporis &
Luc.if:
Hiere.2. confidebant,dicitur in Ifai. Erit tibi fortitu animæ pofsidebitis,iuxta illud Luc. Etca
do Pharaonis inconfufionem, & in Hiere. Ab pillusde capite ueftro no peribit :in patiětiaue-
Ægypto confunderis,ideft non te poterit ad ftrapofsidebitisanimas veftras ,fic etiã intelli Aug.t.
iuuare contra Babylonios Ægyptus,vt ex git Aug.fer.4.de fanctis innocentibus,
Xx 2 Confufio,
CONGREGARE .
quafi
CONGREGARE. 347
Hietony. mus ad præfidia ne capiamur ab exercitu & regnis gladio Romanorum intelligit:
Chaldæorum : ficut explicat Hierony, poft qua cladem, reddidit Deus terræ, la-
Hier.8. mus. Eodem modo intelligitur illud bium electum :vt iam non plures Deos,
Hiere. Conuenite,& ingrediamur ciuitatem fed vnum inuocarent.Eodem modo expo
Hierony. muinitam. Vbi Hieronymus fic ( inquit) nit Cyrillus & Rupertus, pofterior tamen Cyrillus:
fideles , graffantibus hæreticis , confu= expofitio eft Lyrani,& Vatabli, de finali Rupert.
gere debent ad Ecclefiam . De qua Mat= iudicio intelligentium , ante quod,prædi- Lyran.
thæus . Non poteft ciuitas abfcondifupra mon Vatablus,
Matth.s . cationem legis gratia pollicetur Domi-
Matth.16, tem pofita , & cap. 16. Et porte inferi non nus,per labium electum à Chrifto, qui di- Matth.
28.
præualebunt aduerfuseam . xit Apoftolis: Euntes docete omnesgentes :
loan.20
5 Congregari eft interdum de vita ficut mifitmepater,& ego mitto nos.
mortali præfcindi : & in fepulchro col- De eodem finali iudicio eft fimilis phra
7
Gen.25. ligi. Sic de Abraham defuncto dicitur fis Pfalm.49.Leus manifefte ueniet,& c.con- Pfal.49 .
Gen.49. Gen. 25. Congregatus eft ad populum fuum. gregate illi omnesfanctos eius. Ideft falce
Soph.1 . Idem dicitur de Iacob. In quo fenfu in- mortis præcifos,cögregate ante tribunal,
Hierony telligit Hieronymus illud Sophonia: iudicis : vt fedeant cum eo & Apoftoli, fu
Congregans congregibo omnia à facie terre, per fedes duodecim,iudicantes. Itē apud
dicit Dominus : congregans hominem & pe- Ioel:Venite omnesgentes de circuitu :& congre Matth, 19.
cus , congregans uolatilia cali , & pifces ma= loel.3.
gamini.Dequo Matth.Cum autem : eneritfi- Matth . 25.
ris. Quod Hieronymus intelligit præ- liushominis in maieftatefua,& c.congr egabun-
dictum de clade , quam multis regnis in tur ante eum omnes gentes. An verò pueri
tulit Nabuchodonofor , ita vt occifis ho- qui fine baptifmo defcendut in limbum ,
minibus , & pecora , & volatilia defice congregandi fint,ante tribual iudicis,pro
Theodoret. rent. Sic etiam exponit Theodoretus. blema eft , dequo latius agimus in verbo Rom.s.
Ezech.22 . Eadem phrafi vtitur Ezech. Sic congre- iudicare.
gabo uos infurore meo in ira mea. Item de Congregare bona temporalia ', eft I
reliquiis decem tribuum Ifrael quæ Afly reponere , vt longius conferuentur.
riorum declinantes violentiam , in Ægy- Pfalmo. 38. Thefaurizat , & ignorat cui Pfal.38 .
ptum confugerunt , vbi & mortui funt congregabit ea , & Ecclefiaflicus : Qui acer- Ecclefi.14.
Hierony.
Ofeæ,9% in foeliciter,explicat Hieronymus , illud uat ex animofuo iniufte , aliis congregat : &
Ofex. Agyptus congregabiteos : Memphis in bonis eius luxuriabitur alter. Et Abac. (Abac.2.
fepeliet eos.Vbi notandum , voluiffe qui- Ve qui congregat auaritiem malam domui
dem reliquias decem tribuum , fugere irá fue. Propterea dicebat filius Dei : Queri Matth.64
Dei, quæ per manus Affyriorum illos cor te primum regnum Dei,& iuftiam eius: & hæc
Xx 3 o
CONGREGARE .
Matth.s. Ecce Deus nofter infortitudine ueniet ,& c .& in
omnia adycientur uobis , &„noluce thejaurizare
uobis,thefauros in terra . Alioquin eueniet. brachiofuo cegregabit agnos.Ideft meritis hu
vobis quod Dominus comminatur. in manitatisfua verbo Deivnite cögregabit,
Deut. 32.
Deuter.Congregabo fuper eos mala , & fagit- • non quidem hados , quibus à finifiris
tas meas complebo in eis. Ideft vfque ad vlti flantibus dicet recedite , malcdiči . Eo Matth.25.
mam illamiacula bor contra eos.ite maledi quod inquieti , & mali fuerint odoris , &
Matth.25 . tiin ignem æternum .
& famæ , fed agnos , & cues obedientes , & Efai.43 .
9 Congregauit Ecclefia ex gentibus con innocentes , & Efai. 43. Ab Oriente ad-
uerfa fpirituales diuicias fuper eos qui vi ducam jemen tuum , & ab Occidente congre- Cyrill.
xerüt in lege nature ab Ada vfq; adMoy gabe te. Vbi Cyrillus Hierony mus, Pro- Hierony .
fem,& fuper eos qui fuerüt in veteri teſla copius . Item Irena us libro. 3. capit. 28. Proco,
Prou.vlt.
mento, iuxta illud Pro. vlt. Muliere fortem de Conuerfione omnium gentium ad Irenæus.
Gloffa. quis inuentet & c.Multæfiliæ cögregauerüt diui Chrifti fidei exponunt de remotifsimis
tias tufupergreffa es uniuerfas.Vbi Glof.di- locis quod hodie impleri videmus , nam
cit Ecclefia Philofophos fuperauit , & de ab Oc idente conuerfifunt gentes in Pi
hoc intelligitur iud parabola de opera- ru , & Mexico feu noua Hifpania . Ad
riis vineç quibus fero venietib darus eft Orientem. Sina prædicantibuspatribus
Matt. 21. prius denarius diuinus , non quidem.tem noftræ focietatis Iefu , qui primi Cru-
pore ,fed glorie cumulatioris prærogati- cis vexillum gentibus illis intulerunt, de
ua. Quia licet vnus fit denarius vifio Lei quo etiam Efai . Congregamint , & uenite, Elai.45 .
clara,fed multę funt manfiones in demo accedite fimul qui faluati estis exgentibus.
Ioan, 14. Recte vero congregari dicuntur ad vnius
patris apud loa. Quia ergo Ecclefia ex gē
tibus fuper greffa eft opulentia omnes Sy veri Dei cultum qui plures deos falfos
nagogas ludæorú , ideo filiis fuis cateris coluere.
paribus maiores parat gloria diuitias , & Cæterum quæftio eft de illo Efa . 49. 12
in hac vita maiora charifimata. Et Ifrael ad eum non congrégabitur . Cuius Efai.z7.
ΙΟ Congregare fructustemporis Autum contrarium dicitur Efai. 27. vt numero
Exo.23. ni eft Exod.2 3.B. Leuit. 2 3. G. fignifi præcedenti docuimus , & quidem Sept.
Leuit.23 . cat etiam induftriam in rebus domefti affirmatiue vertunt Ifrael ad eum con-
Elai, 17.
cis Efai . 17. Et erit ficut congregans in gregabitur , quia legerunt Lu. . fibi,
m ffe quodrestiterit. Quod contigit Syria, fed vulgata legit . S. Lo. non Porrò
& Palefthina per Chaldæis vallata . De cum Sept. legunt omnes patres Græci
Ecclefia vero expofitore Hieronymo di- Cyrillus, Procopius, Theodoretus, & alij . Cyrill
Hierony. Proco.
Efai. 51. citur: Qui congregabunt illud, Scilicet triti- Item ex latinis Ambrof. Auguftinus inde
Theodo.
cum & vinu , comedent , & c. Cogregari au tamen foluitur quæftio quod noftra vul- Ambr.
tem à Deo famem , eft multiplicari , apud gata concordat cum Sept. Si interrogati Auguft.
Ezech.5.
Ezechiel . Porrò congregare cor, eft ad cę Le legatur, & ita legi debet non congabi-
Eccli.30 .
leftia colligere Eccl.30.Congregacor tuum tur: ideft imo congregabitur vt fiat , unum
in fanctitate eius. Et certe hoc fecit Maria, ouile , & unus paftor , Ioann. 1o . cui con- Ioan. 10,
fonat illud Efai. Aut Dominus qui congregat Efai.56.
quefedensfecus pedes Domini udiebat uerbum
Luc.10. illius.
difperfos Ifrael : adhuc congregabo adeum,
Hierony.
ΙΙ Congregare profugos , & difperfos congregatos eius. Sicut exponit Hierony-
Ioan.11. munus eft Chrifti . Ioannes. 11. Quia mus ,funt autem congregati eius , ideft
Iefus moriturus erat pro gente , & non folum Ifraelis , populi gentium , vt lapis quem
progente , fed ut filios Dei qui difperfi erant reprobauerunt adificantes fiat in caput
congregaret in unum . De quo plura funt pro Anguli, ideft duos parietes , duorum co-
phetarum vaticinia in hiftorico fenfu , fic pulet populorum.De quo & Pfal. Exurge
Efa.11.& 27 dicit Efaias : Congregabit profugos Ifrael. Domine in præcepto quod mandafti, & Synago-
Subaudi Chriftus , & rurfus : Et uos con gapopulorum circundabit te : & propterhanc
gregabiminiunus, unus filij Ifrael . Vbi in altu regredere.Quod Aug.Hiero . & Caf Matth.22 .
Pfal.7.
Hieron,
denotatur vt Hierony mus ait , tardior, & fio.explicat de refu rectione & afcefione Augu.
lentior conuerfio Iudæorum , vt tandem Dni propter qua multitudo gentiu credi Hierony.
Ioan 10. in fine mundi Antichrifto perempto fiat dit,fed in fenfu myftico quia fenfu literali Cafsiodo .
Ela Vrum ouile & unuspaftor . Item Efai. 40 . cotra Saulē orat, vt De furgat ad iudiciu
illius
こ
CONGREGARE . 348
Genebrard. illius vt exponit Genebr. Porrò iuxta hi- reprobi fuo fe libero perdunt arbitrio , fic
Ifai.60.
ftoricum fenfum , legimus Ifai. 60. dictū in parabola Nuptiarum in eadem fenfu
Ecclefiæ primitiux , ex Iudais & Apofto in nuptiisboni congregatur & mali apud
lis con gregatæ : Leua oculos tuos & uide:om- Matth. Cæterum contra hoc effe videtur Matth.22 .
nes ifti congregatifunt,uenerunttibi,filij tur de quod de reprobis Dominus ait Pfalm.15 . Pfal.15 .
long e uenient , ideft ex infulis gentium , & Non congregabo conuenticula corum defangui-
Hierony.
Cyrillus. regnis remotis,fic exponut Hierony.Cy- nibus,nec memorerò nominum eorum per labia
Theodoret rillus, Theodoretus, Procopius , Tertullia mea.Sed nulla eft contradictio. Solum
Procopius. nus lib.4.contra Marcionem cap. 17.vn- enim dicit Dominus non fe congregatu-
Tertulli.
de & Magi ab Oriente venerunt,nato Do rum conuenticula impiorum ad impia.vn
Matt.2. de ad veritatem Hebraicam vertit Hie- Hierony.
mino in Bethlehem.Quod etiam à Hiere.
Hiere.3.
prædictum eft : Et uocabitur Hierufalemfo- ronymus:Non libabo libomina , corym defan-
lium Dominier congregabuntur ad eam omnes! guine. Quod duob' modis intelligi poteft,
Hierony. gentes in nomine Domini.vt Hieronymus ex vel vt fit fermo de facrificiis cruentis Iu-
Theodoret
plicat & Theodoretus de eodem Hiere. deorü , vt exponunt Euthymius ,& Glof. Enthymius .
Gloffa,
2 3.A & 31.B. De reliquiis etiam Ifrael fa,ideft non amplius renouabo conuentus
Ezech. 36. conuertendis Ezech. 36.Congregabo uos de & facrificia Iudaica , in lege gratiæ : Nec
1000-3 uniuerfis terris : & effundamfuper uos aquam memor ero now inum corum ,filicet Ephraim
mundam.Dequa Ioan:Nifi quis renatus fuc- Beniamin , & c. Sed baptizare præcipiā:
ritexaqua& Speritufanéto,non poteft intrare In nonine patris,& filij,& Spiritus fancti, vel Martth . vlt.
inregnum Dei. Dequo lege Ezech. 1 1.E.& vt fit fermo de gentium idolatria vt, expli
28.G, & 34.& Zach. 10. vbi prædicitur cant Theodoretus , & Lyranus :quam in le Theodoret
conuerfio Iudæorum. gegratiæ non congregat Chriftus , qui Lyran.
13 De eiufdem Ecclefiæ ex Iudæis & gēti apud Matth. allegauit : Dominum Deum
Ofc,1. bus vocatione Ofe.1.Et cögregabūturfilij Iu tuum adorabis : & illifoliferuies, de quo vi-
Matth.4
da,erfilij Ifrael pariter,& ponent fibi caput de latius in verbo Labium .
unum . Dequo vide libt. 1.in verbo Afcen- Congregat Chriftus vbi non fpargit 16
Mich.2. dere.Item Mich.2.Congregatione congrega apud Matth.in parabola detalentis : Con- Matth. 25.
boIacobtotum:in unum conducam reliquias If grego ait ubi nonfparfi . Quia Gentium con
rael,pariterponam illum ,ficutgregem in ou- uerfionem metit,vbi non fparferat femen
li.Ad quod allufit filius Dei quando di- legis,& prophetarum , vt exponit Hila . Hilarius.
Ioan.10. rius. vel ex peccatis vbi Dominus mini .
xit apud Ioan.Eterit unum ouile, unus pa-
Hierony. ftor,ficut fupra dicebamus . vbi Hierony. me feminat , metit ftimulos conuerfionis ,
mus,per Iacob luctatores intelligit genti- &poenitentiæ vberioris , & gloriam &
les,ad fidei lu&tam venientes:per Ifrael ve laudem , vt explicat D. Thomas, in com D.Thom
ròpopulum Iudaicum :dequo Micha.4. mentariis Matth .Quia ex peccato Iudço
B.Sopho.3.D.Ezech . 39. Tobiæ : 13.C. rum , qui Iudicauerunt filium Dei cffe oci
& Pfalm.46.Qua omnia diligenter no- cidendum apud Ioan.Congregauit homi Ioan.11 .
ta , vt dicernas , quod difficilimum eft in num redemptionem.Ex peccatis Magda
prophetis , congregationem populi ad fi lenæ apud Luc. & boni Latronis item
dem Chrifti,ab ea quæ fuit in lege veteri, Thomæ dubitantis apud Ioan. Congrega Luc.7.
uit maiorem fidei confirmationem . Lua.23.
poft Babilonicam feruitutem. Dequa ia Ioan.20
dicemus. ¶ Congregari in nomine Chrifti quid
14 Decongregatione Iudæorum in Hieru fit Matth. 18.vide in verbo Confenti-
Pfal.106: falem terrenam poft reditum ex Babylo- re numero.3 .
ne , prædicitur in Pfalm. 106. Difperfio- Congregare mercedes in verbo Mer-
Theodoret nes ifraelis congregabit..vt Theodoretus ait ces & fic de fimilibus.
Lyranus.
Janfen: & Lyranus Vatablus & Ianfenius , item ¶Coniungere,vide in verbo iunge
Vatablus. Ifai . Congregabit uos Deus Ifrael.Et Hic- re.Coniux, vide vxor. Coniu
Hal2. gium ,vide matrimo.
re. 29.d. Ezech. 11.c. & 20.g. & 27.f.
Congregat fagena miffa in mare bo- nium.
15
Matth.13.
nos & malos pifces,ideft reprobos & ele
1.Timot. 2.
&
tos,inparabola Matth. Quia Deus uo-
cat omnes.Qui uult omnesfaluos fieri. Sed
Xx 4 СА-
CONIVRARE .
Joan. II. runtprincipes, Pharifæi Concilium con- ille. Vnde licet non effet ignis inferni,
tra filium Dei. Ioannes . 11: Vbi & damnatis paratus in æternum, ficut vere
Caiphas , cum effet Pontifex anni illius, eft, Matthæ.2 5.ipfa mala malorum con Matt, 25
Prophetauit. fcientia , quafi ignis effet æternus,intolle-
Efai. vlt.
4 Conopeum velum eſt per modum rabilis , fine fine, qui Efai. vltim. vocatur
vermis:
CONSENTIRE . 349
vermis.Et uermiseorum non morietur. De des corum vt oftenderet quod iuxta Cân. Can.8.
Ioan.10.
Chryfoft.quo pulchre Chryft. de Lazaro concio- 8.Multa a que non potuerunt extinguere chari
ne prima.Non(inquit)mihi dixeris illum tatem.Quia : Lampades eius lampades ignis
menfa fumptuofa frui , veftibus circun- atque flammarum .
dari fericis. Sed explica mihi iftius con-
fcientiam : videbis grauem peccatorum CAPVT CLI
tumultum D tempeftatem , metum , tur-
bationem. Videbis velut incuria men- Confentire.
tem fuper thronum confcientiæ rega-
lem confediffe : & tanquam iudicem , co CONSENTIRE dicitur Phrafi
gitationes loco carnificum adhibere : in C Hebræa vno ore conuenire , dicitur
eculeo confcientiam fufpendere , & vn- autem os peh.Iofue.9 , vno animo , 1
gulis quafi latera radere pro commifsis, Confentire eft idem cu alio fentire A & t.8.
t . A&
peccatis. Hæc Chryft. Hoc confcientiæ 8. Saulus erat confentiens nect eius , ideft,
tormento cruciati Pharifæi qui adulteram Stephani.Dicitur etiam Hebraice confen רגש
coram filio Dei accufabant , vifis iniquita fus . Kages. Pfal. 54 , Ambulauimus cum
loan,8. tibus fuis , quafi digito Dei fcriptis : Vnus confenfu.
loan.13. 2
poft alium exibant. Porrò filius Dei fecura Confentire aduerfario noftro, in licitis
to
Ef o Ma
& honeftis, confilium eft. Matth. 5. Eft tt hi s
confcientia morti vicinus ,pedes lauit dif-
cipulorum & facramentuin inftituit Eu- confentiens aduefarto , dum es cum co
chariftia,o fælix confcientia que mortem ne forte tradat te aduerfarius iudici , & c. Aug
.
reputat tranfitum ad gloriam. Aug.lib.1.de fermone Domini in monte
3 De bonaconfcientia. 1.Timoth. 1.Fi= ca. 2.Confiliu boc metaphorice dictu in
1.Timoth . nis præcepticbaritas,de corde puro, confcie telligit,vt confentiamus Deo, & precepto
Chryfoft . tiabona.Dequa Chryfoft.homil.s.ad po- eius,quæ aduerfanturfenfualitati noftræ,
pulum non viuimus (inquit)cum diligen- & veteri hoinini.Sed myftica videtur ex Hierony.
tia , non habemus confcientiam puram: pofitio:Vnde iuxta literam Hiero. dicit
quodfi hoc effet, non nos mors terruiffet, pro eo quod nos habernus efto confen
non fames ,non pecuniarum iactura.Au- tiens , Gręce legimus.evvo benignus, &
fer iufto pecunias , fed habet in cælo diui beneuolus. Quia ergo dixerat Dominus
tias, vincula iniicies , fed habet confcien- vtreconciliaremur fratri,relicto etiam mu
tiam folutam.Idem homil. 63. nihil bo- nere noftro,cora altari, nunc fubdit . vt du
Bernar.
na fuauius confcientia . Et Bernar. Epiſt. in via huius fa culi currimus , cũ proximo
ad Henrricum Senonenfem Epifcopum . nob is aduerfante, que la fimus , curemus
Nihil formidat bona confcientia , exem- effe beneuoli ,ficut in fequentibus iubet:
plo Hieremiæ,& Ezechielis,in Ægypto, Diligite imimicos ueftros.Eodem modo ex . Hilarius.
& Chaldæa cum tranfgrefforibus capti- plicant,Hilarius , Chryfoft, & Theophyla Chryfoft.
uari: & cum lob fieri frater draconum , & tus.Item quia aduerfarius Grace hoclo Theophyl:
cum Moyfe, deleri de libro vitæ , & cum co dicitur avridixes , Quod non fimplici
PaulofieriAnathema :ipfam quoque fi ne ter aduerfariu,fed in caufa litis contrarių ſi
ceffe eft intrare gehænna. Quia inter me gnificat,aquo vel lefi fum , vel que lefim ?.
dias flammas decantat : Si ambulauero in Confentire duos fuper terra infide ca-
medio umbre mortis , non timebo malaquo tholica, & mutua deuotione,cöditio eft, vt
Pfal.22,
niam tu mecum es. Pfalmo. 2 2. hæc Ber. oratio impetratoria fit.Matth. 1.8.Si Duo Matth.18.
de bona confcientia,quam oftendit Chri ex uobisconfenferintfuper terram , de omni
ftus quando mortem fuam tranfitum ad requancumque petierint , fiet eis à Patre meo,
cælum effe oftendens , maxima dilectio pra cefferat autem:Vbicumquefuerint Duo
Matth.11. nis figna tunc difcipulis oftendit & quan uel tres congregati in nomine meo ibi fum in
do Dominus dixit : Venite ad me omnesqui medio eorum, Quæ fententia nihil fauet hæ
Cyprimus.
laboratis,& onerati eftis, er ego reficiam uos, reticis,vt notat Cyprianus libr. de vnitate
fubaudi bonæ confcientiæ refrigerio,quia Ecclefie Quomodo enim in nomine Chri
hæc eft illa pax , dequa Dominus apud fi congregantur qui ab vnitate corporis
Ioan.i4. Ioannem : Pacem meam do uobis,pacem relin cius,quod eft Ecclefia feparati funt: quare
quo, uobis.Ideo enim morti vicinus lauit pe defolis fidelibus fine fchifmate conuenien
Xx 5 tibus
CONSEQVI.
fecutam
CONSERVARE.
350
fequutam effe quidem, electos , & vocatos
cut principes uefiri.Et tamenmulti mie
ad fidem ex Iudais & gentibus, ficut nu ricordia minimeconfequuti , in peccatis
mero.4.dicebamus : Vocauit ( inquit) Pau- fuis mortuifunt : ficut Dominus prædixe
lus: Nonfolum ex Iudæis,fed etiam ex gentibus,
rat eis: n peccatis refais moricmini. Adhoc Ioan.8.
ficut in Ojea dicit,&c .Vocabo nõ dilectă , dile ¦ refpondet D.Thomas in commentariis D.Thom.
&am, no mifericordiam confequtem , miferi Fauli , aliud efle ignoranter facere quip-
cordia confequtam. Vbinota Gentilitatem
olim vocatam fuiffe non mifericordiam piam. aliud per ignorantiam.Ille dicitur
enim per ignorantiam facere , qui fi non
confequuta , quia nec legem habuit, neque
ignoraret non feciflet.Talis autem fuit ig
Prophetas. Synagoga verò, ab eo tantum norantia Pauli & illorum, qui ad prædica
tempore,quo filium Dei crucifixit , voca tionem Petri conuerfi funt,ad tria millia.
Dan.9.
ta eft non populus.Dan. 9. Et non erit popu aliud autem eft ignoranter facere. vbino Act.2.
lus eius,qui eum negaturus eft. Itaque Paulus denotatur ignorantia,vt caufa facti : quia
de Iudæis quidein etiam loquitur,non ta-
Origenes. poteft quis ignoranterfuum hoftem occi
men de folis Iudæis, vt minus recte Ori-
Theodoret dere putans efle feram. Quemtamem
genes & Theodoretus putauerunt. Sed multo libentius occidiffet,fi hoftem ſuum
Chryfoft. etiam de gentibus, quæmulto magis dice effe agnouiffet , fic ego multi ex Iuda is ,
bantur non populus Dei, vt re& te Chryfo Chriftum ignoranter occiderunt , quem
Ambrofius. ftomu s explic at fuper Rom. 9. & eodem ex odio cognitum quoque vt Meſsiam
modo Ambrofi. Theophylactus , & Oe occidiflent. De quibus Stephanus ait:
Theophy.
Oacumen. cumenius.Ite Anfelmus, & Profper. lib.
Anfelmus , 2. de vocatione gentium cap. 18.& Aug. Vosfemper Spirituifancio reftriftis. Hos ita Act.7.
Profper. quam ignorantia non excufat.
lib. 2 2. contra Fauftum.cap. 89. & libr.
Aug. Conferere vide in verbo Gena , & in
18.de Ciuit.Deicap.2 8.Vbi ait, Apofto verbo Apprehendere,& in verbo Ma-
los, verba Ofeç prædicta, de vocatione ge nus, & frequenter alibi in fuis coniun-
1.Pet..2. tium intelligere,dicit autem Apoftolos, vt tis,ne eadem repetamus passim .
comprehendat quoque Petrum , qui huc
locuOfeæ infua prima Canonica allegat, CAPVT CLIII.
Aug. cap.2.Scribit autem Epiftolam illam ad
gentes , & ad Iudæos , vt ait Auguftinus,
Conferuare.
cuius fententia probo ,quæ media eft inter
duas opiniones extremas , quarum altera ONSERVARE dicitur Hebrai
Beda. נטר
Gloffa.
dicit ad gentes , illam Epiftlam , non ad CO cèNNatar Dan.7.Verba autem in corde
Iudæos mififfe Petrum.Ita Beda Gloffa.
meo conferuaui.
D.Thom. D.Thomas , & Lyran . Altera fententiain 1
Lyran. Conferuare,idem eft quod feruare , &
Didymus. alio extremo , ad folos dicit miffam lu- cuftodire, fic dicimus conferuare anima ,
Oecume dæos,ficut tenet Didymus Oecumenius, ideft vitam ludith . 10. Conferuare difci-
Caietanus. Caietanus ,Titelmanus, & Erafmus Cate plinam Pro.. conferuare iuftitia Ecli. 1 .
Titelman,
Era rum melius Auguftinus ad conuerfos ex Conferuare legem Ecclefi . 35. Conferua
fmus.
Aug. vtroque populo, quia fecundum Paulum re amicitiam.1.Mach.8 .
Rom. 9. de vtroque Populo vaticinatus Conferuare tempus, eft obferuare tem 2
eft Oleas , ergo Petrus in codem fenfu alle porum vicifitudines , fic explicat Gloffa Gloffa.
gauit,ad vtrumque populum, intra Eccle illud Ecclefi.4.Fili conferua tempus , ideſt Ecclefi.4;
fiæ ouile collectú, de quo Dominus apud obferua quando mutatur,ne & tu muteris
loan.10.
Ioan . Fiet unum ouile & unus paſtor . abftatu iuftitiæ, fic Dominus docuit difci
6 Confequitur facilius mifericordiam, qui
pulos mutari tempora apud Ioan : Vbi Ioan.ir
per ignorantiam peccat, non affectatam , ait : Nonne funt duodecim bore diei ? Sed
1.Tim.1. fic Paulus ait: Sed ideo mifericordia confequu
aliter Lyra.exponit , conferua tepus doce Lyranus .
tusfum,quia ignorans feci , in incredulitate mea. di , vt opportunè doceas , quia vt ait Eccl . Ecclefi.3 .
Hierony. Vbi Hieronymus ait Leuius effe ignoran Omnia tempus habent :Et eft tempus tacendi, &
tiæ peccatum demonftratur.Quod fi quis tempus loquedi.Sic filius Dei clamate ad eu
obiiciat luda os quoque per ignorantiam Chananæa tacuit , vfque ad tépus . Tertia Matth.is .
Act.2 .
Domini necem machinatos,vt Fetrus ait:
denique expofitio eft. Bern in Epift.com
Sciofratres quoniamper ignorantiafeciftis,ft= ferua tépus.Le ociofe iactura illius fa 4 ias. Bernar.
Quia
CONSIDERARE,
Narth, 2: falem ne caperentur cù ludzis à Roma- citur Sabar cumpuncto fuper y in fi שבר
nis fub Tyto ideo præmonuit Matth. a 4. niftro cornu Nechem. 2 .
Tunc qui in Iudeafuntfugiant ad montes, ideft Confiderare eft cogitare , & contem- I
ad ciuitates montanas Regis Agrippa, plari quod à Syderum contemplatione
Chryfoft . quiconfæ deratus erat cum Romanis , vt deductum eft, vt Fefto placet. Eft autem Feftus.
Chryfoft, D.Thomas & Lyra
D.Thomas. exponunt Chryfoft.D.Thomas in fcriptura confiderare perfonam ad Iu-
Lyran. nus. dicandum prohibitum Leuit. 19. Non co Leuit.19.
3 Conferuat gratia & charitas iuftum,ſe- fideres perfonam pauperis , ideft ne accipias
1.Ioan.s. perfonam eius,cötra iuftitiam.Porrò con
cundum leges eius operantem vt Ioannes
ait:Scimpsquia omnis qui natus eft exDeo,non defcenderepauperi,in caufa iufta, licitum
peccat:fedgeneratio Dei conferuat eum. De eft.vt Notat Lyranus. Lyran
Beda. Confiderare multis modis accipitur in
quo funt duæ expofitiones , prior Bedę 2
qui natus eft ex Deo, ideft ex diuina pre fcriptura.Nam confiderare terram eft in-
deftinatione , non peccat peccatum ad terdum explorare. Num. 13. Mifit ergo
mortem vfque perd urans : quia Ioannes Moyfesad confiderandam terram Channaam.
hoc loco de peccato loquebatur ad mor- Sic & cap. 14.f. & 2 3. &c.Præterea confi
Auguft. derare nouifsima cuiufcunque , eft interi-
te.Sed altera expofitio fubtilior eft. Aug.
Tract.4.inprunam canonicam Ioanis fci tum illi machinari ,fic dicit Dominus de
Deut.32
licet omnis qui natus eft ex Deo, pergra populo ingrato : Auertam faciem meam ab
tiam iuftificantem, quatenus talis eft, non eis: confiderabo nouifsima corum, ideft fine
peccat peccatum contrarium ipli gratiæ, & mortem.Ité confiderare eft notare. 2 .
& charitati, quia ex charitate nequit elice Reg.2 3.Dixit SaulZiphæis confiderate locu,
reactum , ipfi charitati contrarium. Et fic ubiperciusfit.ideft notate diligenter Daui
generatio ipfa fupernaturalis gratiæ , con dis latibula: vt comprehendam eum. Eft
Lyran. feruat cum. Sic etiam exponit Lyranus. etiam,idem quod aduertere, fic Dominus
Quod fi iuftus committat veniale,no qui- dixit ad Satan:Confideraftiferuum meu lob? Iob.r.
dem committit illud , quatenus ex Deo Ideft aduertifti.& apud Luc. hypocritæ Luc.6.
natus eft:quia charitas non elicit nifi cha- dicitur: Trabem quæ in oeulo tuo eft,non confi=
D.Thom. ritatis actum . Eandem expofitionem ad deras?Ideft peccatum tuum graue no ad-
hibet D.Thomas . 2.2.q.24.ar. 1.ad pri uertis.
num.Et in corpore articuli.Si confidere- Confiderare dicitur Deus opera noftra ,
& femitas omnes :ideft examinare, fic le- 3
mus(inquit)charitatem ex parte Spiritus
fancti monentis animain ad diligendum gimus in Iob. Obferufti omnesfemitasmeas, Iob.13 .
Deum.Ex hac parte charitas impeccabi- ueftigia pedu meoruconfiderafti. Vbi D. D.Thom.
litatem habet, &c. Quia Spiritus fanctus, Thom.exponit.Examinafti(inquit, om-
non poteft mouere ad peccatum, &c. Er nes actiones meas , etiã quãtū ad affectū :
go quando filij Zebedai peccauerunt cũ & nofolü quoad fubftantiam operis , fed
Matth.20: nati effent ex Deo,affectantes dexteram , quoad omnes circuftatias.Propterea dice
Ioan. 20. & fimiftram ,in regno Chrifti,& Thomas bat in Euágelio filius Dei : Cu ieiunatis,nolite
de refurrectione dubius non quidem fierificuthypocritæ triftes, &c. Et ne uidearis Matth.s:
vt natiex Deo,fed vt homines operaban hominibus ieiunans.fed patri tuo qui eft in abfco
tur. dito.Et uidete nefaciatis iuftitia ueftră coră ho
Maria conferuabat omnia verba minibus ut uideamini abe is,alioquinmercedẽnõ
Luca. 2.vide in verbo habebitis.Quia Deus circüftantias exami-
conferre. nat.Ita apud Iob.Omnesgreffus eius confide tob:34
rat.Et Salomo ait: Refpicit Dominus uias ho Pro.s.
minis & omnes uias eius confiderat , ideſt
examinat , vt exponit Vatablus quote Vatablus.
1
ftimonio,refutatur philofophorum error,
prouiden
CONSILIVM . 351
prouidentiam Dei negantium : & dicen ces , & c. afpere refpódit.Quid me tetatis hy
Ιού, 22 . cium apud Iob.Iuxta cardinescaliperambu- pocrita Tertia expofitio Ly rani,fcilicet, Lyranus.
lat:nec noftraconfiderat.Contra quamhære quigeneraliter ad opera pietatis tardus,
fim filius Dei , texuit parabolam apud eft ob nimiam prudentiam expectans co
Matth.18 Matth.Simile ( inquit ) eft regnum cælorum modiora tempora , nunquam metet fru
homini regi,qui uoluit rationem ponere cum &
tu æternæ vitæ.Propterea Zachæus fine
feruisfuis , ideft voluit res geftas eorú ad mora: Stans dixu: Domine dimidium bonorum Luc.19.
calculum reuocare. Cum ergo Deus Deus exa- Matth.9.
meorum do pauperibus. & Matthæus ad vnā Matth, 4,
mine quodam exactifsimo,noftra fit ope Domini vocem: Surgensfequutus eft eum.Ite
Pro.vlt. ra difcuffurus , imitemur fortem mulierē, Petrus & Andreas: Relictis rectibus fequuti
de qua legimus in Proue: Confiderauitfemi
funt cum.
tas domusjuæ ; & panem otiofanon comedit,
Greg. ideft omnes cogitationes domus cordis CAPVT CIV.
fui examinauit : vt exponit Greg. libr.
35.Moralium.
Confilium, Confulere,Confiliarius.
4 Secundum eandem phrafim Dominus,
dicit de vafatione Ægypti, à Baby loniis, ONSVLERE Hebraicè dici-
*
Mai18 .
propter fcelera eius : Quicfcam , & confidera tur laas.2.Regum . 77 - Ifai. & .19.
bo in loco meo ,ficut meridianalux clara eft, C& confiliarius dicitur Ioes Ifai.9.
ideft omnia in me ipfo luce clarius exa- Confilium eft faciendi,vel non faciēdi, I
minabo , quæ vel apud Babylonios victo ratio ex cogitata.Confulere verò eft confi
Hierony res , vel apud Ægyptios vietos geruntur: lium dare, vel petere.Capitur etiam inter Ecclefi. is
IS
Lyran. vt exponunt Hieronymus Lyranus , dum confiliu pro libero arbitrio. Ecclefi.
Dionyfi . Dionyfius & Adamus vel certe typo 15.Deuscreauit hominem & reliquit eum in
Adamus.
Agytiorum , & Chaldæorum , Ecclefia manuconfilijfui , ideo Dominus dicebat
primitiua ab impiis impugnata repreſen apudMatth.Si quis uult uenire poft me, abne
tatur:dequa dicit filius Dei , confiderabo getfemetipfum ideft liberum volenti per
inloco meo, ideft ad dexteram Patris refi mitto confilium, & arbitrium , neminem
dens , quæ
fiunt in Ecclefia poft afcenfio cogo.
Procop.
Vatablus nem meam : vt exponunt Procopius , & Confilium in Deo ponitur metaphori 2
Vatablu s vt omnes iudicem in æquitate, ce, cu non fit in illo difcurfus,fed a&tus vni
& vt auxilium opprefsis præbeam , ficut cus , æternus,inuariabilis. Vocatur nihi-
Origenes explicat Origenes fuper Matth. 16. fic lominus confiliù difpofitio coru quæ ab
Stephanus lapidibus impetitus dixit: Vi- co fiunt in tepore : vt notat Gloffa fuper Gloffa 2
t.7.
A& Iob.12:
deo cælos apertos , &filium hominis ftantem illud Iob.Ipfe habet confilium , & intelligen- D.Thom .
à dextris uirtutis Dei.Sic de loco fuo Chri- tiam.Vbi etia D.Thom.confiliu ( inquit)
ftus confiderat , vt promifsionem fuam eft in actiuis inuenire vias commodas,ad
Matth.16.
de ecclefia compleat,in Matth. Et porte in aliquemfinem:quod fine difcurfu compe
Act. 20
ferinon præualebunt aduerfus eam. tit Deo.Sic intelligitur illud Pauli in A&t.
Confiderare nubes timoris eft nota ,fi Nonenim fubterfugi , quo minus annuntiarem,
5
Ecclefi.11. cut Ecclefi.ait : Qui confiderat nubes nunquã omne confilium Dei uobis,ideft viam quã in
metet. Ideft prædicator qui tempeftates lege gratiæ Deus hominibus aperuit ad fa
Greg perfequutionu , plus nimio timet.Nocol lutéconfequendam.Et ad Eph Qui opera- Eph .
liget animaru fructum : vt exponit Greg. tur omnia fecundum confilium uoluntatis fuæ.
3.p.Paftoralis admonit. 1 6.Ideo Domi- Vbi D.Thom.in commentariis, dehoc(in D.Thom.
nus dicit: Neque accedunt lucernam , & ponüt quit ) confilio voluntatis Dei,dicit Domi-
Matth-5. cam fub modio,fubaudi timoris inanis , fed nus Ifai. 46. Omne confilium meum fta- Ifa.46..
Hierony. vt ibi Hierony.explicat vult Dominus vt bit: & omnis uoluntas mea fiet. Non folum
prædicator, tota libertate fe prodat. Secu autě dicitfecundü volantatem , ne credas
Gloff.Inter. da expofitio Gloffe Interlinealis , qui co irrationabile.Sed fecundu confilium vo-
fiderat nubes adulatorum, non metet ope Jutatis.ex ratione videlicet,fine difcurfu,
ra pietatis. Propterea Dominus adulan= Hæc D.Tho . cui adde nõfolũ dicit Apo
Matth.22 .
tibus Pharifæis, & dicentibus : Magifterfci ftolus confiliu Dei ,ne putes effe coacũ,
mus quia ueraxes ,& uiam Dei in ueritate do- fed confilium voluntatis , vt liberum effel
intelligas ,
CONSILIVM .
tes
CONSOLARI.
tes laudem:quia confolatus eft Dominus popula ideft confolator, &c.Ipfe teftimonium perhi }
fuum:&pauperufuoru miſerebitur , ideft eos, bebit de me,confolans credêtes, fic legimus
Hierony. qui ex Iudæis credere voluerunt : vt Hie- Ifai.Etcu Hicrufale confolabimini ,ideft cuil Ifai.66.
ronymus ait, qui funt populus cius , quod la : Quefurfum eft mater noftra. Ita exponüt Heb.12.
Ambrofi.
verò fubdit& pauperum fuorum mifere- Ambro.li.3.1uper Luce.3 . & Aug.li.20. Auguft.
bitur degentilibus intelligit, qui pauperes de ciuitate ca .21 . ite cu Ecclefia Chrifti.
dicuntur, quia neque legem habuerunt,ne Confolabatur quoq; Dis populu anti
Eufebius.
que Prophetas.Eode modo exponit Eu- quü fub lege fpeliberationis à Babylonica Zach.1 5
1.
febius lib. 2. de demonftratione cap. 21 . feruitute,fic Zach.1 .& :Refpödit Dis Ange
Auguft.
& Aug.lib.de vnitate Ecclefiæ cap.7. & louerba bona:uerba confolatoria. Videlicet
Cyrillus. Hierony.
Vatablus. Cyrillus hoc loco , Vatablus quoque , & dereædificatione ciuitatis,vt exponit Hie
Lyranus. Lyra.& Gloffa,de quo apud Matth.Mul- ro.de qua infra fubdit: Et confolabitur adhuc
Gloffa. ti ab Oriente, & Occidente wenient. De quo Dis Sion.Ité in Pfal . In conuertédo Dominus Pfal.125.
Matth.8.
Ifai.s1. etiam Ifaias:Confolabitur Dominus Sio::: & captiuitatë Sič,faciifumusficut confolati. vbi
Genebrar.
confolabitur omnes ruinas eius. Quod licet Geneb.explicat particula ficut.appofita ,
Hebreiad tempora reuocent Zorobabel, vt denotaretur tanta vis confolationis, vt
non quadrattamen ifte fenfus cum præce t.Apo- A&t.12.
quafi fomniu videretur: ficut in A&
dentibus, & fubfequentibus , nifi de adue ftolus quãdo petru Angelus à carcere libe
tu Chrifti,quia fubdit: Prope eft iuftus meus, uit:Putabatfe ufum uidere.Sic apud Liuium Liuiais.
egreffus eft faluator meus,&c. Ita exponunt li. 33.De græcis audietib' você præconis
Iuftinus. Iuftinus in dialogo cotra Tryphonem ,&
beneficio populi Romani,cocedêtis omni
Procopius.
Procopius hic,& Cyrillus , Vatablus , & bus libertate. Alij ( inquit ) alios intuebatur
Cyrillus.
Vatablus. Lyran.item Aug. lib. 20. de ciuitate Dei mirabūdi,velut fomnij vanā fpecie, fic etiã
Lyranus. cap.21.Confolatur autem Dominus omnes rui Theodor.particula ficut ad exaggeratio- Theodoret,
Aug. nas Ecclefia,vel corrigendo errores , quibus ne notat pertinere lætitiæ: Cyro ludæis li
fcriba & Pharifæi legem adulterabant : bertate largiate,fic etiã myftice de fanctis
Matth.s.
qualis eftille apud Matth. Audiftis quia di- animab' de corporis ergaftulo,in cçlu fub
Ioan.16.
&tum eft antiquis diliges proximum tuum : & latis intelligitur: quib' Dñs ait apud Ioa.
Matth.15. odio habebis inimicum tuum : & ille: Irritum fe Etiterum uidebo uos , & gaudebit car ucftrum.
ciftismädatum Dei propter traditione ueftra. Contolationes vitæ præfentis, qui pro- 6
Lyran: Sic exponit Lyranus,vel confolabitur rui pter defideriu Dei faftidio habet,confola
Greg
nas Ecclefiæ,quia pro vno martyre in tor tionefpirituale experitur,fic Greg. fuper
mentis occifo, mille credebant : iuxta il- Iob. 28.vbi explicat verficulú Ffa.de Da Pfal.76.
Joan.12,
lud Ioa. Nifi granum frumenti,& c.mortuum uid , qui decebat:Renuitconfolari animamea
fuerit, ipfumfolum monet : fi autem mortuйfue memorfuiDei: deie&tatusfum, & exercitatus
rit,multumfructum affert. fum.Quia videlicet nec regia dignitate, ne
4 Confolatur præterea fuos Dominus, q; opibus delectabatur,ideo memoria Dei
Hiere. fpe cæleftis Beatitudinis.Hiere. 31.Confo confolatione capiebat,fic etiã Aug: fuper (Aug.
labor cos,& lætificabo. Quod de aduentu Pfal. & Theodor. Quod vfq; adeo verum Theodoret.
Hierony. Chrifti exponit Hieronymus. Sed Lyra- eft,vt fili' Dei Apoftolis dixerit poſt ſuū
Lyranus.
Ioan.16 . nus de æterno gaudio :de quo dixit Apo- afcenfum in cælü, & nō atea mifluru para
ftolis apud Ioan.Iterum uidebo uos, & gaude clitu,ideft confolatore, quiavidės Apofto
Ifa.16. bit cor ueftrum: gaudiŭ ueftré ,nemo tollet ad los præfentia corporis fui mortalis adhuc
duobis.De quo Dis in Ifaia: Ed euangelizā & vifibilis,humano quodã affectu delecta
dum pauperibus mifit me,&c.at confolarer om- ri,dixit eis apud Ioa . Amedico uobis,expedit loan: 16
ues lugentes. Quod defe Dominus allega- uobis ut ego uada,fi enim nõ abiero, paracletus,
Luc.4.
Matth . 5. ideft confolator; non ueniet ad uos.Quod ve
uit apud Luc, & opere preftitit apud Mat
th.dicens.Beatiqui lugent,quoniam ipfi confo rò dicit Propheta : Delectatusfum,vox in he
labuntur,fubaudifpe certa beatitudinis pa breo fignificat prælætitia vociferatus fum
triæ:modo caufa lugendi fit pia , vel pro- & iubilaui, eft enim verbum Hamach.Sic חמה
pterpropria peccata:vel propter peccata etiã Pfa.8 3.Cormeũ & caro mea, exultaurut Pfal.33
proximoru:vel propter defiderium Dei. indeu uiuu.Quia impetus gaudij metalis in
Ioan.16. De quo alias. De hac confolatione dixit corporis lætificationé erupit,fic Maria di Luc.2.
Apoftolis filius Dei: Cum uenerit paracletus xit:Exultauitfpiritus me in Deofalutarimeo .
Confolatus
CONSORS .
353
Cofolatus eft Noë generationefuam ; ! tanti matrum ,vfq; ad illam ciuitatë per- .
7
Gen.5. in cuius natiuitate pater eius dixit: fte con ueniffe. Imo Iuftinus martyr , in dialogo Iuftinus,
folabiturnos ab operibus manuum noftrarunt
contra Tryphone , vfq; ad ciuitatem aliaj
Hierony. in terra cui maledixit Dommus. Hieronym . Arabiæ , quæ Rhama quoq; vocaturfa-
in qq.Hebraicis allegat Septuag. qui ver ma Herodianæ in pueros crudelitatis per
tut: Ifte requiefcere nosfaciet , quia Noahh ueniffe teftatur, vbi Magi eam audierunt.
requies interpretatur , vnde Noë ab co Cateru Hierony.putat, non pro ciuitate Hierony.
quod omnia opera requieuerunt fub eo, quide, fed pro excelfo capi Rhama, quafi
per diluuium appellatus eft requies. Ad dicatur:Vox in excelfo audita eft. Quod
idem alludit Philo lib. Antiquitatum,cui
Philofo. probabilius cenfeo, fubfcribunt aute Be - Beda.
fubfcribit Chryfoft. Caterum Hierony.
Chryfoft. da,Glofl.Lyran . & Abulen.q.72.fuper Gioll a. s.
Lyranu
Hierony. potius vertit: ifte confolabitur , quia verbü Matth . Quomodo autem Rachel plorare Abulenfis .
Ienahamenu, quòd hicponitur , non de dicatur: Hierony . ctiá exponit . Quia ni Hierony.
riuatur à voce Nah, ideft quiefcere , fed à miru corpus eius fepultum fuerat , prope
Nahlia,quod eft cofolari : ideo Hierony. Bethlehe, quæ olim dicta eft Ephrata : &
Qatio: reliquithoc loco Sept. Porrò quæftio eft à vicinitate loci, matris nome accepit. Po
interpatres , in quo Noë confolatus eft ftremo.Noluit Rachel, ideft Bethlehem ,
mundu. Ad quod refpondet Diodorus confolari, quia no funt, ideft noluit ea fal
DioPhar, Tharfenfis in Catena Lyppoma.Caieta. fa cofolatione, leuare dolore,quia licet oc-
Caleta
Lyranus... Nicola. Lyran.Diony.Carthu hoc loco, cififuerint:vere quippe paruulorum ani :
Dionyfiu . & Abulenfis . Secundu Hebræoru tradi-
mæfunt apud Deu coronis martyrũ re-
Abulenfiss.
tione Noëprimum inuentorem extitiffe dimitæ,ficut explicat Hilarius . Vel certè , Hilarias .
iungedi boues ad arandum :in quo genus quia nofuntad vita rurfus mortale reuo -
humanú cófolatus eft. Quod licet proba candi, vfq; ad finale iudiciu cum corpori-
bile fit,non tane habetur in Scriptura fa- bus gloriofis: ita exponit Iuftinus in dia- Iuftinus.
cra,in qua quide habentur alia duo certif- logo contra Tryphonem, & Chryfofto- Chryfoft.
fima , quibus Noë vniuerfum confolatus mus hic.Vtranq; verò expofitione com-
eft mundü. Alterum quod poft Adã vni- plexus eft Hierony.quia non repugnat. Hieronger!
cus fuit propagator humani generis ,
CAPVT CLVII.
quod alioquin,nifi per illu periiffet: om
neq; genus animaliu , & volatiliu in arca Confors, Conftantia..
feruauit. Et maximè, quia ex eius proge- ONSORS Et particeps, dici
nie,crediderunt parentes eius,Meffia pro tur Hebraice Chaber , Iob 40.Diui 737
dituru, qui confolatus homines dicturus dent cum amici confortes .
Matth.II.
erat: Venite ad me omnes qui laboratis , & . Confors dicitur eiufdé fortis , ideft con
I
oneratieftis,& ego reficia uos. Alteru verò ditionis & fortunæ, & qualitatis, in omni
fuit,quod primus legitur vinea plantaffe. re,& negotio.fic Affuerus Regina Efther
Vnde nonfolu vinum expreffum cor ho vocauit confortem regni noftri.ca. 1 6.Et Eccli.16,
L103 vxor diciturconfors virifui.
minis latificat,iuxta Propheta,fed in co
quidé confecraturfanguis Chrifti:de quo Confortes Chrifti vocantur homines
loan.6. 2
Dominus ait: Sanguis meus uere eft potus. propter natura humanam ,eiufde cuin hu
8 Confolari renuit Rachel,ideft Bethle- manitate Chrifti fpeciei.Pfa. 44. Dilexijii| Pfal.44.
he decede infantiu ab Herode facta : fi - inftitia,& odifti iniquitatem : propterea un-
Hier.3 : cut prædixit Hierem. que citat Matth. xit te Deus , Deus tuus oleo lætitiæ præ con-
Matth.2.
agens de innocentiuftrage in Hieremia fortibus tuis.Septuagin . vt notat Auguft. Auguft.
ergo, fic legimus: Vox in excelfo audita eft ponunt Deus in vocatiuo priori loco.Idě
lamentationis, luctus, & fletus Rachelis plo notat Hierony.in epift.adPrincipiant,in Hierony,
rantisfiliosfuos, e nolentis confolariſuper expofitione huius Pfalmi , quafi dicat:ad
eis,quia nofunt. Vbi Septuag. Rhama po- hoc ( O Deus ) vnxit te Deus. Vn& tus
fuerunt, Hebræa voce relicta,fcilicet, vox eft ergo,inquit, Deus à Deo, quo oleo,ni-
in Rhama audita eft.Vnde quia eft que- fi fpirituali?Quòd verò tranffert vulgata
da ciuitas Rhama in tribu Beniamin,non prę cofortib tuis Sept.dicut, pre participi
Chryfoft longe à Bethlehe , Chryfoft . & Theodo . bus tuis.Qui enim , inquit,Aug.participes Aug
Tacodoret. aliiq; Græci patres putant voces lamen- eius, nifi filij hominu?quia &ipfefilius ho
Yy minis
CONSTITVERE .
Hebr. 2. [ minis.De quo Paul . Quia pueri eius comu Olopherne egit,formidine tamen foemi-)
nicauerut carni & fanguini,ipfefimiliter par nea vicit, conftans fuit : qua virtute illa pe
Theodoret. ticipauit eifdě.Theod. addit, vel fecudum tiit à Dio:Damihi,ait, in animo conftantia. Iudith 9.
Symmach . Syminachu pre fociis tuis,participes autē De qua etiã meminit.c. 1 6.in cantico di-
eius & focij ,& fratres fecüdū humanitatē ces: Amputauit pugione ceruicem eius, ideſt Iudich 16,
Rom.8. funt credentes,vt Paul.ait: Vtfit ipfe pri■ Olophernis: Horruerunt Perſe conſtantiam
mogenitus in multisfratribus. Quia ergo co eius,er Medi audacia cius.Et certe non mi-
fortes nos fecit fui fecundum naturam hu nus coftans,qua Iudith,Maria virgofuit,
mana ,fibi hypoftaticè vnita, confequen- que cu turbata effet in fermoneAngeli:ni
ter & cofortes nos fecit diuinæ naturæ in hilominus rogauit cu: Quomodofiet iftud, Luc,
feipfo:quia ipfe De' & verus homo eft, in quoniam uirum noncognofco? Hoc eft con=
quo nosfumus cui' cofortes fumus : ita vt ftans in propofito caftitatis fum,etiä pro-
verè dicamus homo eft Deus in Chrifto. miffa mihi matris Dei filij dignitate .
Pfal.81: Iuxta illudPfa.Ego dixi dijeftis, erfilij ex- nere,preficere.Sic Gene.9.Dñs dixit ad Gen.9,
celfi omnes. Quod Chriftus de Prophetis Noë:Hoc eft fignum fæderis , quod conftitui
dictuallegatapud Loa .In code quoq; fen inter me,& omnem carnem ſuper terrズc.
Ioan.Io.
Matth.sa fu apud Mat.cu dixiffet: Diligite inimicos ideft,quod propofui,ne defere terra am-
ueftros.Addidit: Vt fitisfilij Patris ueftri plius vniuerfali diluuio.Fuit autê Philo- Philo
qui inceliseft. Poftremo confortiu fami nis fentétia. Signú hoc non quide Iridem
liaritate fignificat: vndefacies Moyfi ref. fuiffe verficolore, fed in nubibus effe toni
Exod.34 plêduit ex confortio fermonis Dii.Tri- trua ,quibus Dei omnipotétia defignatur.
bus ergo modi confortes Chrifti fumus: Eode modo exponit Ambr.li.de Noë, & Ambrof.
primo, quia homines fumus ficut ille vere arca.c.2 7.Ita vt fit fenfus.Ponam arcum
homo eft licet Deus fit:fecudo,quia iuſti meu,ideft moderatione faciã in nubibus,
ficati deificamur:tertio,quia familiares ei- ne fit vniuerfale diluuiu. Cæteru de iride
Ioan.6. dem fumus, & cibo corporis eius faggina- potius intelligunt Chryfoft.Eucher.Ru - Chryfoft.
mur. Ioan. 6. Caro mea uere eft cibus. pert.Glof.Hiftor.fchol .Alcuinus,& Hie Eucherius.
Confpicere, vide Afpicere. ronym.fuper illud Ezech. 1. Velut afpe- Rupertus.
Gloffa.
Conftatia virtus eft, que inclinat ad per &usarcuscufueritin nube.Et Aug.lib. 1 2. Hifto.Scho.
·3 fiftendū in bono incoepto,cotra quæcúq; cotra Fauft. Eft etiã notandumfententia Alcuinus.
fuiffe Glof. & Alcuini.Ante diluuiú arcu Hierony.
exteriora impedimenta,fiue tentationum
carnis,fiue diaboli, fiue mudi,excepto te- minime noapparuiffe,quod non tenetur, Gloffa
dio,& difficultate proueniete ex diuturni quia vt inquit Aug. Deus res creatas fic Auguft.
adminiftrat & regit,vt eas agere finat pro
tateactus.Ná hoc vincere ad perfeueran-
D. Tho tiam pertinet. Sicut docet D.Tho. 2.2 . prias operationes, & motus,quare cum fit
q.137.art. 3.Fuit itaq; cõftans Suſanna, arcus naturalis,nodefuit vnquã , fed datu
Dan.13. que à fenibus follicitata,metu quoq; mor eft fignü ad placitu, vt dicit Lyra.ficut la- Lyranus.
tis ,& infamiæ incuffo , fortis in caftitate pis iacensin agro,ponitur interdu ex be-
permafit. Porrò Iofeph:nö folü conftans , neplacito,vt fignum diuifionis hæredita-
fed & perfeuerans fuiffe dignofcitur. De tis :ficut dixit Rabbi Moyfes Gerunden- R.Moyfes.
Gen.39. quo legimus in Gen.Huiufmodi uerbis per fis : ideo no dixit textus : Hoc eftfignum
fingulos dies loquebantur : & mulier molefta quod creaui denuo , fed quod conftitui.
eratadolefcenti:&ille recufabat ftrupu,&c. Ad diuinam autem clementiam pertine-
quia difficultate quoq; vicit Iofephus , ex bat hoc fignum conftituere ,'ne ad fingu
diuturnitate follicitationis foemine proce las tempeftates pauidi effent homines, &
dente,qualis in Sufanna minime fuit . Sic anxij ,vt Chryfoftomus ait. Prætereà vt Chryfoft.
& Iudith , quæ paruo quidë, tëpore apud typus effet foederis Chrifticum Ecclefia,
vt notat
CONSTITVERE. 354
Rupertus. vt notat Rupertus fuper illud Ifa. Sicut inļ eius fecundu carnem reprefentabat predi
Ifa.s 4. diebus Noë iftud mibi eft . Quod Chriftus xit:Coflitues me in caput gentiä. Sicut ex-
Matth.16. deniq; pollicetur dicens : Et porte inferi no plicat Hier.Aug. Caffio.Remig . Theod . Hierony.
præualebunt aduerfus eam ,videlicet propter Glof. & Geneb.vnde Ioã. 10. de gêtibus Auguft.
pactum cum ea factum . cixit: àlias oues habeo , que nonjuntex hoc Caffiodorus
Remigius.
2 Conftitutum vocant Prophetæ per ouili, illas oportet me adducere , uocem Theodoret.
excellentiam , quod firmiter decretum eft mea audient.Dauid aute nofuit rex Geti- Glofla.
à Deo,fine retractatione ,aut conditione. liucöftitutus,fed duodecim tribuu Ifraël. Genebr.
Sic de incarnatione filij Dei de ftirpe Da Conftituit etiã Dis Apoftolos princi - loan.10.
Lyranus. uid,vt Lyranus ait, dicit regius ipfe vates pes Ecclefie,Pfal.44.Cóftitues eos princi- 4
2.Reg.23 . 2.lib.Regu . Dixit uir qui conftitutum eft de pesfuperomne terra.Quod etia ad Epifco- Pfal.44.
Pfal.88. Chrifto Dei lacob. Dequo in Pfal. Semel pos in fuo gradu & diftricto extendi po
iuraui infandio meofi Dauid mentiar ,femen teft:ita exponut Hier.Aug Caffio . Glof. Hierony.
Pfal.4. eius in æternum manebit . Et Pfal.4.Quenia Lyr.Vatab. Ianfe . Gencb. & Arnob.qui Auguft.
Caffiod.
tu Domine fingulariter in fpe conftituiftime. ait , pro duodecim Patriarchis nati funt Gloffa.
Lyranus. Vbi rectè Lyranus . Singulari certitudine duodecim Apoftoli, quosLuc.6.Dís ele Lyranus.
fuiffe Prophetam afferit certiorem factu , git.Eode modo Theod. Dicat,inquit, Iu Vatablus.
Ianfen.
de confequutione regni æterniper Chi- dei,quos nã habuerint filios ,qui toti terre Genebr.
ftum.Ideo Gabriel de hacfpeciali confti imperauerint?ſed extremă feruitutem fer Arnobius.
tutione facta Diuidi,meminit in legatio- uiunt.Hecille. Et quide hunc principatu Luc.6.
Lac,x. ne ad Mariam. Et dabit,inquit,illi Deusfe ampliffimu Apoftolis Dís dedit , quan- Theodoret.
dem Dauid patris eius. do dixit apud Toa.Sicut mifit me Pater, Ioan, 20 .
In eodem quoq; fenfu filius Dei dicit ego mitto uos. Et rurfum . Ego elegi uos , loan.15 .
3
Pfal.z. Pfal. 2.Ego autem conftitutus fum rex ab co pofui uos uteatis, fructum afferatis,& fru-
Super Sion montemfanctum eius , predicans &
tusu:ftermaneat. Deniq; apud Matt. di- Matth.vlt.
præceptum eius, ideft irrefragabili decreto xit: Eutes docete omnesgetes . & apud Mar. Marc.vlt.
prædeftinatus fum filius Dei , vt inquit Predicate Euangelium omni creature.
Rom.1. Apoftolus ad Rom.Quia Chriftus nonfe- Conflituere dicitur Dís legislatorem ,
5
metipfum clarificauit , utpontifexfieret ,fed quide malum inpoena , ideft permittere.
quiloquutus eft ad eum,filius meus es tu , ego Pfa.9.Coftitue Die legislatorefuper cos, ut Pfal.9,
Hebr.5 . hodie genui te.Sic explicant fuper Pfal. 2 . feiantgetes quonia hominesfunt . Quod qua
Hierony. Hieronymins,Auguft. Theodoret . Glof. uis Theod.& Lyra . In bonu accipiant, & Theodoret,
Auguft.
Theodcret. Lyranus,
Vnde Vatablus
rectefolus , Euthymius
natus , &illud
eft rex,iuxta alij . legislatore Chriftü intelligat , quia tamen Lyranus.
Gloila. totus ferè Pfa eft de impiis, & impiorum
Lyranus. Matt. 2.Vbi eft qui natus eft rex,& c. Quia magiftro:multo quidē aptius deAntichri
Watablus. nimirum ab æterno fingulari fuit præor- fto intelligitur , qui hoc loco Hebraicè
hym. dinatione conftitutus,Hebr. 1. Quem con
Matth.2. More, per Segol,ideft magifter & doctor
Heb.x. ftituitheredem uniuerforum , per quemfecit vocatur,propter dogmata impietatis. Sic
fæcula.Porro fecundum humanam pla explicat Hiero . Aug. Caffiod. Gloffa, & Hierony,
ne naturam,hæredem intellige conftitu- Geneb.De quo apud Mat. Erit tribulatio Auguft .
Caffiod,
tum,quia fecundum deitatem non eft co- magna,qualis no fuit ab initio mundi, crc.ad Gloffa.
ftitutus,fed natus & creator fæculorum , quod alludens Chaldæus vertit: Conftitue Genebr.
Chryfoft . Matth.24 .
ficut explicat Chryfoft. Theophylactus , Domine timoremfuper eos.
Theophy. Theodor.D.Tho.Lyran .& alij.Cæteru Cöftit uere eft aliqua ndo , fingere, & co Chaldæus ,
Theodoret. in Pfal.2.vbi Chriftus ait: Ego aute confti ponere,Pfa.40 . Verbu iniquu -conftituerunt 6.
D,Thom.
Lyranus. tutusfum rex.In Hebræo pro conftitutus, aduerfum me:nuquid quid qui dormit no adii Pfal.40 .
Pfal.2. eftvox Nafacti,pro qua vertit actiue Hie ciet,ut refurgat? Vatab.Iafen .& Geneb.fe Vatablus .
ianfen.
Hierony. ronym. Ordinaui, fed paffiue accipit, vt quuti Hebræos , hoc in perfona Dauidis Genebr.
Genebrar. Gen b.ait.Pretereà fecundu eandễ phra di&tu putat in perfequutione Abfalonis ,
fim dicitur actio de homine Chrifto: HIG fed contradicere videtur , quod legimus
A&t.10. Ioan.13.
coftitutus eft à Deo , iudex uiuoru & mortuo- Ioan. 13.vbi Dominus defe protulit fe-
Fial.17.
ru.Et Pfa.Dauid nō in fua perfona,vt Ly quentem verficulum : Etenim hemo pacis
Lvranus. ran.& Ianfen.ininus rectè putauerüt, fed
infen me.ec.magnificauitfuper me fupplantatio
potius inperfona Chrifti , quam vt pater ! nem , ideft Iudas , præmifit Euangelifta , )
Yy 2 quoq;
CONSVETVDO .
quoq; vt impleatur fcriptura, &c. Quare lis & prælatis Ecclefiæ dictum putat. Eo Anfelmus .
tenenda potius eft expofitio patrum , de dem modo Euthymius,Anfelmus,& D. D.Thom.
Auguft. Chrifto hoc exponentiu :ita Aug. Hiero. Thom.qui dicunt emphaſim habere ver -
Hierony. Theodor.Gloffa, Caffiodor. & Lyranus. Heb, s .
Theodoret. Verbum autem iniquum , quòd ait filius bum iftud:Quem conftituit Dominus : quia
Glofla. multi feipfos,vel precibus,vel precio , vel
Caffiodor. Dei.Conftituerunt aduerfum me.putat Au- ambitione conftituunt, contra dictu Apo
Lyranus. guft fuiffeillud quod dixerut apud Mat. ftoli:Et nemoaffumitſibi honorem.
Matth.22,
Venite occidamus eum, & noftraerit hære- Supra multate conftituam. Matth. 25 .
ditas.Sedfruftra,quia vt inquit Theodo quarein verbo Fidelis.
retus : Tertia die refurrexit , ficut dixerat Conftitui cuftodes. Ifai. 62. quære Cu-
Matth.20. apud Matth.& Luc.Et tertiadie refurget : ftos.
Luc.18 .
Nunquid ergo qui dormit non adiiciet ut re- Conftituite diemfolemnem.Pfalm. 1 17.
Pfal.40.
Matth.12 . furga : quod etia prædixit Dís Mat. 1 2 . quare Cornu.
Sicut lonasfuit inuentre ceti tribus diebus & ¶Conftituit terminos populoru . Deut.3 2 .
tribus noctibus ,fic & filius bominis erit in videinverbo Angelus, &fic de fimilib .
corde terræ tribus diebus,& c.
Conftituit Deus fuos facerdotes fuper! CAPVT CLIX
7 gentes ®na, prefertim fummu ponti- Confuetudo.
Hier.1. fice.Sic legimus Hiere. 1. Ecce conftituite
Hierony. hodiefupergentes,& fuper regna .Vbi Hie- NSVETVDO Mos &
rony.Quida,inquit, hoc referunt ad Chri via dicitur Hebraicè Derch.Pfal. 1 . 577
ftum, Regemregu, fed dici fuper perfona Gen.3 1 .
Hieremiæ,nulla dubitatio eft. Hæc ille. Confuetudo eft qua logo paratur vfu,
I
Theodoret, Eodem modo Theodoret. quia facerdos & exercitatione cuiufuis rei , fiuebonæ,
erat Hieremias de facerdotibus , fcilicet fiue mala.Vt autem vim legis obtineat,
Anathoth. Vnde recte ex hoc loco Nico- oportet vt fit rationabilis , & legitime prę
Nicolaus Pa
pa. laus Papa in epift. quæ refertur titulo de fcripta.Alioquin iuri naturali , vel rationa
maioritate & obediétia, cap.Duo lumina bili legi obftare non poteft, vt inquit Gre Greg. Papa.
ria.Probat facerdotis poteftatem, maiorē gor.Papa IX.de confuetudine capit.vlt.
effe qua Imperatoris, quod infpirituali- Licetetiam , inquit , longeue confuetudinis,
bus intelligit . Quis enim dubitet Impera non fit leuis authoritas , non tamen eft ufque
torem & Regem , vna ex ouibus effe:de adeo ualitura,ut uel iuri pofitiuo debeatpræ-
Ioan.vlt. quibus Petro Dís dixit: Pafce oues meas. iudiciumgenerare:nifi fuerit rationabilis,&
Et quem ligare poteft & foluere, iuxta il- legitimefit præfcripta. Hæc ille. Quando
Matth.16: lud Matt.Quidquid ligauerisfuper terram, verò confuctudo cum lege concurrit, ma-
ligatu erit in cælis.Hinc Clemes Papa, iorem vim habet, ficut apud Lucam legi-
Clem. Papa . & mart.ep.in 1.to.cociliorum . Omnes, mus:Cum induerent puerum I Jum parentes Luc.2
inquit,principes terræ facerdotibus obe- eius,utfacerentfecundum cöfuetudinem legis
Bonif.Papa. diat.De quo lege ep. Bonif.Papę I.quæ proco.Item ibidem quando manfit in te-
eft prima ad Honoriu Imperatore: &ep . plofilius Dei annoru duodecim legimus:
Leo Papa. 94.Leonis Pape. & ep.Gelafij Pape ad Afcendentibus illis in Hierofolymam, fecun-
Gelaf.Papa. Anaftafium Imperatorem.Vnde & Pau dum confuetudinem dicifefti,erc . Vbicon-
lus oftendens quanto pluris faciendi funt fuetudinem legem appellat, quæ habetur
1. Cor.6, Exod.23.
facerdotes, qua iudices fæculi. 1. Cor. 6, Exo.2 3. Ter in anno apparebit omne maf-
Contemptibiles, inquit, quifunt in Ecclefia, culinum tuum,coram Domino Deo tuo, ideft
illosconftituite ad iudicandum. in tabernaculo, vel intemplo. Optabile
8 Conftituit ergo Dís in temporalibus autem effet vtomnis lex naturalis & Ec-
reges fuper fubditos ,fed in fpiritualibus clefiaftica,atq; diuina, à teneris vnguicu-
prælatos Ecclefie, & facerdotes.Sic expli lis confuetudine obferuationis , in nobis
Chryfoft.
Theophy, cant Chryfoft.Theophy. & Lyran. illud altas radices ageret. Vnde & Poëta dixit Virgilius:
Lyranus. Matth. 24. Quis putas eftfidelisferuus& 2.Georgicorum .
Matth.24. prudens que conftituit Dominusfuperfamilia Adeo inteneris confuefcere multum eft.
Sap.8. Juam: Iuxta illud Sapient. Per me reges res Et Horatius.
Hierony. Horatius.
Euthymius. gnant,&c.Sed Hierony. de folis Apofto Semelimbuta recensferuabit odorē,teftadiu.
Sic
CONSVMERE.
355
Plinius. Sic & Plinius afferit.Ceruos teneros ad- Dauid & Saule. Morbu, inquit, qui mul- {
huc pullos fuos , docere meditari fugam, to tépore cocretus fit,qui radicitus cuelle-
ferpentes quoque ciconia pullis eden- re voluerit , non fatis eft ad correctionem
dos portant, vt eiufinodi cibis affuefcant, vnius duorumúe dierum monitio:verum
& auiculę dulciorem cantus melodiam oportetfrequenter , & diebus pluribus in
pullos docent , quod in Philomena prę- haccura verfari.Et Bafil.refpöfione 6.ad Bafilius.
fertim obferuatum eft , deniq; confuetu= quæftiones latefufas. Cofuetudo,inquit,
do leones domat : neque quicquam , tam vetuftate firmata,nature vim folet nafcif-
afperu eft aut duru, quod no mollefcat co ci:illa autem nullo modo poterimus vin-
Calius. fuetudine.Vnde Cokus li. 8.c.7. & Plu cere fi multa hinc inde habeamus, quibus
Plutarchus, tarchus narrant, Schilium Philoſophů, in temerè animus diftrahatur : & vitę huius
Schilius. Theatro ad fotiu dixifle: Aduertis, quam negotiis implicetur. Hæc ille. Quare con
efficax fit confuetudo,athleta plagis affe = fulte magnates faciüt,qui circa hebdoma-
ctus,noclamat:clamantautē afpectātes . da fanctam,vel quadragefimam in mona
Mithridates pretereà Rex Poti robuftif- fterium foli recedut :vt confuetudines mu
fimus, cu victus effet à Romanis venenu di , contrariis actibus infecreto radicitus!
fumes,vt vita fibi auferret,lędi nõ potuit: euellat.Iuxta illud Thren. 5.Sedebitfolita Thre.s.
quia confuetudine habuit parum veneni rius, tacebit, quia leuauitje suprafe. Et
Pfal.549
quotidie,quod necare no poterat fumere. Pfal.Ecce elongauifugiens, manfi infolt =
Cofuetudo caftitatis , legifq; feruandæ ab tudine. Ideo filius Dei, quamuis ipfefibi
infantia , Sufanna contra fenes conftante no indigeret,in deferta nonnunquã rece-
Dan.13. reddidit. Et Iofeph inuictũ ,contra domi . debat.ficut Ioã.6.Subiit in montě lefus. & loan &
Gen.39 . na ad ftrupum alliciente. Confuetudo de apud Mat.Ductus eft Iefus ab fpiritu inde- Match.4.
fendedi oues gregis fui cotra leones & vr- fertum .
fos,forte effecit Dauid cōtra Goliath.Rei Cofuetudo peccati neminem debet ad 3
1.Reg.17.
militaris confuetudo fortiore reddit Iudā defperatione inducere cu legamus : Sana- Sap.1.
1.Mach.2. Machabæum ad bella Dni. Deniq; con- bile'sfecit Deus nationes hominum. Quod fi
fuetudo legis feruandæ à teneris annis,fe- quis obiiciat illud Hierem. 13. Si poteft Hier.13.
ptepuerosMachabços ad tormēta crude Atiops mutarepellēfuam, aut pardus uarie
2.Mach.7.iffima pro religione feréda fecit inuictos . fatem fuam ,fic & uos poteritis benefacere,
2 Cófuetudo praua difficile vincitur, nifi cudidiceritis mala.Refpödet Hieron.ibi- Hierony.
alia cotraria cöfuetudine virtutis & hone- de , fed hoc quod hominibus impoffibile
Bernardus. ftatis erradicetur.Vnde Bernard fer. 1 8. eft,Deo poffibile eft. Vnde & mulieri,
Abfcindatur,inquit ferro acute compun que erat in ciuitate peccatrix fecit muta - Luc.7.
&tionis,vlcus inueteratæ cófuetudinis.vbi re pelle & varietatē: ita, ut remitterentur ci
ferru vocat, confuetudine poenitentię vfu peccatamulta,quoniãdilexitmultu.Matthçi Matth.9.
Chryfoft. firmata . Et Chryfoft.ho.6 . ad Populu. quoq; pelle mutauit, qué de telonario fe-
Res,inquit,corrigedi difficilis eft cófuetu cit Apoftolum. Et latroni confiteti dixit: Luc.23.
do : fcio ego , & propterea vos feftino in Hodie mecü eris in paradyfo. Ite Ezec. 1o . Ezech.io .
alia confuetudinem bona inducere, Idem Aufera,inquit,à uobis cor lapideu : & dabọ
ho.vltima de Poenitentia . Planta ,inquit, uobiscorcarneu. Vnde Iob ait: Lapides ex Iob. 14.
humi nuperconfita , facile reuellitur : fed cauant aquæ,&gutta cauat lapide non ui ,fed
qnæ multo tépore radice firmata fuit,non fæpe cadendo. Sic affiduis fletibus praua
item: ædificiurecenterfundatú facilefub- confuctudo deteritur.
uertitur : bene autem fundatu diruere
conatib , multa præbet negotia :&febris CAPVT CLX.
abinitio aggreffa, non magna fiti laboran
tes exurit:poftqua verò inualuerit accen Confumere, & Confummare.
ditfornace.Sic in vitiofo accidit affectu,fi רכא
circa primordia no prohibuerimus . Hæc ONSVMERE Dicitur in Hel
CorzoDacha, Iob.4.
ille.Vnde & Poëta.
Principiis obfta,fero medicína paratur. Confumere eft deftruere & in nihi- I
Adhibet auté, & aliud remediu Chryfof. lum redigere. Genef. 35. Et confumptus Gen.35.
contrapraua confuetudinem , homilia de atate mortuus eft . & Exod. 18. Ietro
Yy 3 Moyfi
CONS VMMARE.
Moyfi dixit ftulto labore conſumeris. fta , fub fimilitudine palmitis dicitur in
Ezech.15 .
2 Cofumit Deus ficut ignis peccatores, Ezechie. Partem eius confumpfit ignis.
Deutero . Deut.4.Deus nofter ignis cófumes eft. Vbi Confumptus ferè vir pœnités ,reftau-
Lyranus. Lyranus Deus inquit , acriter punit , ficut ratur,Iob. 1 1.Cum te confumptum putaue. 4
Theophy. ignis acriter cruciat. Theoph . fuper Heb. ris orieris ut Lucifer. Vbi notat Beda Lu Iob.11.
12.vbicitatur teftimoniu hoc.Confumit cifer per occultas,curfus fui metas, aliqua Beda,
inquit Deus peccatores ,& aduerfarios po do occultatur:fed repente oritur in auro-
Gloffa,
pulifui . Gloffa vero interlinealis cofumit ra. Sic poenitens poſt luctus fui tenebras,
Matth.25. peccata & peccatores ,vnde apud Matth . iuftificationis lumine repente refulget.
dicet reprobis : Recedite à me maledicti in Quod mulieri contigit peccatrici : que re
iguem aternu.Sed interdum manete per- tro, fecus pedes Domini fleuit. Et quafi Luc.7.
fona & refipifcente, fola peccata confum- Lucifer orta furrexit.
Luc,7. Confumere eft aliquando comedere,
mit, ficut de peccatrice dixit : apud Luc.
5
Remittuntur ei peccata multa,quoniam dile- Dan. 14.Etconfumebantur omnia,quæ erat Dan-14:
xit multum. fupermenfam. Prætereà confumptio voca Eccli. 31.
3 Confumeretame in fcriptura frequen turprodigalitas & commeffatio,fic Eccli.
Hier.46. tius eft puniendo delere,Hierem.46.Tu ait:Quifequiturconfumptione replebitur ex
noli timereferuemeus lacob , ait Dñs : quia ea.Vbi Lyra. exponit quiprodige in co- Lyran:
egotecumfum.Quia ego confuma omnesgen meffationibus , &fuperuacuis fumptib' .
tes,ad quas cieci te:te uero non confumam,ſed fequitur,confumptione confumetur. Sic
caftigabo tein indicio. Cæterùm cótra hoc filius Prodigus confumpfit fubftantiam
effevidetur,quod de Hierufalem dicitur : fuam,viuedo luxuriofe. Ideo Dominus
Ifai.27 Ifai. 27. Ciuitas enim munita defolata erit, non dixit: Vendite quæ pofsidetis, & vane Luc.16.
&c.ibi pafcefur uitulus , & ibi accubabit: & confumite.seddate eleemofynam .Alioquin
Hierony . confumetfumitates eius.Vbi Hieronymus lli qui conuiuiis vacant , & ebrietatibus,
vitulum exponit Romanum exercitum audiant Salomonem qui ait. Dantes, in- Prou.23.
Matth.23. fub ImperatoreTito.de quo apud Matt. quit,Symbola confumentur.
Ecce relinqueturdomus ueftra deferta. Item Confummare eft , aliquid ad fummū 6
Ifa.31. apud Ifa. Corruet auxiliator, cadet cui perducere:hoc eft ad perfectione. 1. Ma 1.Mach.4:
præftatur auxiliu,fimulque omnes confumen chab Confum uerunt opera quefecerunt, id
tur. Ideft corruet Ægyptus qui auxiliari eft ad perfectionem adduxere. Sic dici-
voluit Hierufalem , à Babyloniis obfeffe : tur apud Matt.Cum confumaffet Iefus fer- Matt.26,
& corruet quoque Hierufalem ,& redige mones hosomnes, Ideft verbo & opere co
Hierony. turin puluerem , vt Hieronym.explicat . pleuiffet , fuper quem locum D. Thom . D.Thom.
Sed nulla contradictio eft : quia Hiere- in comment. Solus inquit, Chriftus fuos
mias,negat quide Iudæos confumendos , potrut cofummare fermones .Quod duo
etiam cofumpta ciuitate Hierufalé. Enim bus modis intelligitur,fcilicet, quod folus
vero vel in Chriftum credentes faluati
fine peccato,opere quod docuitimpleuit.
funt:vel difperfi ad finem vfq; müdi per Deinde quia Moyfes, & cæteri legislato
Lyranus. manebunt.vt Lyranus zit. Quando reli res,præcipere duntaxat potuerunt , folus
Rom.10 . quiæ illorufalua fient :Vt fiat unum oxile, autem Chriftus præcepit, & virtute con-
Ioan.10. unus paftor,ficut Dís dixit Ioa.io.quod tulit,ad implenda præcepta . In code fen
erit in fine mudi. Ifaias vero non tã de Iu fu dicitMatt.Etfactüeft , cũ confummaſſet Matth.7.
dæis , qua de ciuitate eorü cöfumenda, lo- Iefusuerba hæc admirabantur turba : Erat
Lob 30. quutus eft. in eodé fenfu de iuftis Iob die enim docens eos,ficut poteftate habes.Vide-
cit : Veruntame non ad confumptione eorum, licet quia quod docebat implebat , vt di-
emittes manữ tuă : &fi corruerint ipfefalua cit Hierony. & quia quofdam igniculos Hierony.
bis.Sic Lazaru vlcerofum fqualore & fa- ad exequendum fermone addebat,iuxta
mecorruentem , Dís non omnino con = illud Luc. Nonne cor noftrum ardens erat Luc.24.
Luc.16. fumpfit,imo faluauit. De reprobis autem in nobiscum loqueretur in uia.Eadem phra
filiis Ephraim ab Affyriis deuaftatis , di- fis eft Matth. 1 1 .&. 14.
Ofe.11. cit Ofeas : Copitgladius in ciuitatibus eoru, Secundú cudem fenfum dicit apud Ioa 7
confumet electos eius. De Hierufalem quo nem.Pater opus confummaui , quod dedifti Ioan.17:
que à Babyloniis bona ex parte combu- mihiutfaciam. Vbi putat Aug. præteritu
confum-
CONSVMMARE. 356
Chryfoft. confummabo morte mea mudi redeptio ! | Ad quod expedita refpofio eft, non repe
ne. Sed Chryf. de præterito potius Dim ti quidem oblatione quantum ad re obla
loquutum cenfet,ficut fcripfit euägelifta. ta:neq; moritur iteru Chriftus in Cruce:
Quia quod parum diftat , nihil diftare vi Quia mors illiultra no dominabitur Rom. Rom
.s.
detur. Quafi Dominus diceret , iam me
5. Nec iteru pro nobis fatiffacit,cu femel
reputo crucifixum , & mortuum. Solus omnia confummauerit. Sed repetitio fit
autem Chriftus quia Deus erat, & homo, quantu ad modü incruentu,& reprefenta
potuit redemptionis opus , de rigore iufti tione rei gefta. Quia vero Chfs infinitè
tiæ confummare ,Quia vt dicit Augu.lib. Syncategorematice fatiffecit, hoc eft fine
Anguft.
D.Tho 13. de trinitate quem allegat D. Thom. determinata méfura, hinc fit vt in repeti-
3.p.q.1.artc. 2. Deus purus,ficutpati no tione incruenta,& reprefentatione facrifi
poterat, ita neq; fatisfacere: homo autem cij Dúi in Cruce,ta offerentibus qua par-
purus de rigore iuftitiæ minime valebat. ticipantibus,rectè difpofitis ,aliquid fecü-
Leo Papa. Præterea vt dicit Leo papa fermone de dúdifpofitione fingulorum fatisfactionis
Natiuitate. Nifi cffet verus Deus , nō af-
quotidiecommunicetur . Prætereà Chrs
ferret remedium : & fi homo non effet, vna oblatione cruenta,cöfummauit femel
nonpræberet exemplum. in æternu fanctificatos ,quantú ad fufficie
8 Confummauit omnia Chriftus mor-
tia. Quia fufficientia reliquit in vafis facra
Joan.19. te fua Ioan.Sciens Iefus quoniam omnia.con mētoru,vulneribus noftris curadis medi-
fummatafunt & paulo poft. Cum ergo acce camēta . Ceterù quoad efficacia,no pote-
piffetacetum , dixit confummatum eft. Quia rit quis inde fanctificari , nifi applicetur ei
nimirum fola prophetia de aceti potu facramenta.Et hoc facrificiu , vnde facra-
Pfal.68. deeratimplenda , de qua in Pfal. Et infiti mêtoru virtus fcaturiit, vel in re quidē,vel
mea , potauerunt me aceto. Qua impleta in voto,fi defit copia miniftri,adfitq ; de-
dixit : confummatum eft. Hoc eft vt Eu- uotio.Proptereà hoc facrificium quotidie
Euthim. thimius exponit, omnibus numeris com modo incruēto fit in Ecclefia . Iubete Do
pleta funt omnia , vt ia nihil deficiat. Ide mino ,iuxta Paulum.Hoc, inquit,facite in 1 , Cor.11 .
Aug. dicit Aug.tract. 119. Quia nihil inquit, mea comemorationem . Vocaturq; facrificiu
remanferat,quod antequã moreretur fie incruētu, & facrificiu Miffa, ficut vere ita
ri oporteret. Hæc ille . Huc ergo refpi- cft.Vt Eufeb.Cæfar.ait li , 1.de demöftr. Eufebus.
ciebat Dominus quãdo dixit: apud Luc. ca. 1.6.Sacrofanétu,inquit,facrificiu facri
Luc.18.
Ecce afcendimus Hierofolymam: & conſum- ficamus nouo more . Et Aug. li. de Ciuit. Auguft,
mabutur omnia,quæfcriptafunt per Prophe Dei.c. 20. Dicit Chriftü authore effe fa-
tas,de filio hominis. Vnde ficut filius Dei crificij Miffa.Et Oecumen.fuper Hebr . Heb, s . '
fecundum legem ordinariam , Redeptor vbiait,Chim dici facerdoté eternu , quia
minime fuiffet,nifi omnia que de illo fcri femp p facrificulos fuos, offert Miffe facri
pta fuerant, confummaffet : fic etiã Chri- ficiu : Sed de hoc lati' in verbo Sacrificiu.
ftianus , redemptionis fructum confequi Cófummare in bonuin accipitur, &in
II
nequaquam poterit, nifi præcepta cople- malu:in bonü quide, de morte iufti iunio
uerit, vel de peccatis poenitentia egerit. ris ætate Sap.4. Confummatus in breui,co- Sap.4.
Confummare fanctificatos , eft ad fine pleuit tépora multa , ideft finitus breuiter:
9
Heb.10 . beatitudinis illos perducere . Sic Paulus Quia fic ibide dicitur,iuuêtus celeriter co
de Chrifto dicit ad Hebr. Vna oblatione fummata.Talis fuit iufti Abel, quia tamé
D.Thom. confummauit in æternữfanctificatos.Vbi & filius viduę,iuxta Naim.Licet in breui co
D.Tho.in comment . Quia inquit Chri- Luc.7.
fummatus , non tame copleuerat tépora
ftus eft Deus & homo,habet virtutē ęter multa grauitate moru & cumulo merito
nãfanctificadi.Ideo fatis fuit vna oblatio, rū,fufcitauit eũ Dñs.Eft itaq; cófummari
vt omnes homines ad finem vfque mun-
ide quod mori , Pfa.Paulo minus cofumma Pfal.118.
di futuros,participes facere poffet fancti- uerut me in terra:ego autě nõ dereliqui māda
tatis . Hæc ex Diuo Thoma. ta tu . Ité de Senacherib in malú cófum-
10
Cæterùm rogabit fortaffe quifpiam, mato,explicat Vatab.illud . Ifa.Finitus ift Vatablus.
Quæftio: quomodo in facramento altaris , quotidie puluis.cofumat'eft mifer.Depopulo quoq; Ifa.61 .
repetitur oblatio Chrifti, fi vna filius Dei Iudaico Hierofolyma habitate,qui Dim
oblatione fua cruēta,cófummauit omnia . crucifixit quiquefub Tito & Vefpafiano
Tt 4 deletus
CONSVMMARE .
deletus , poenas dedit, prædixit Ifai . Pau puli, in quofenfu de Hierufale no omni- {
no à Babyloniis eradicanda Hier.4.Con- Hier.4.
pereshominesinfancto Ifrael exultabut: quo
niam defecit qui præualebat , confumptus eft fummationem nonfaciam . Sic & Hiere. 5.c.
illufor . Illudebant enim Iudæi Apofto . Ezech.11.B. Dereprobis vero mittedis
lis , pauperibus & difcipulis Chrifti : qui in ignem æternum, intelligitur illud Na Nahum.1 ,
deftructis poftea Iudæis , exultauerunt hum . 1.Et indiluuio prætereunte confum-
in Domino triúphantes , iuxta illud Ioā. mationem faciens.
Ioan.16. Triftitia ueftrauertetur ingaudium.Sic ex- Porrò quod dicitur Dan. 9. Vt confum 14
Cyrill. plicant Cyrillus ,Procopius , Lyranus & metur præuaricatio,& fine accipiat peccatu. Dan.9.
Procop.
Lyranus. Vatablus. Item Iuftinus in dialogo con Intelligitur quidé præuaricatio primi ho
Vatablus. tra Tryphonem.Irenæus lib.4.cap . 2 6. minis, propter quam cælo claufo, iufti in
Iuftinus. Et Nazarai quorum expofitionem re- limbu defcedebant , fine per morte Chri
Irene. fert hoc loco Hieronymus . Prætereà po fiacceptura : ita vt iam deinceps porta
Hierony.
pulus Iudaicus vocatur Irrifor , quia & celi,iuftis & omnino purgatis pateat: iux
Ioan.2. Dominum irridebat dicens : apud Ioan. ta quod Dis dixit,apud loan. Vado para Ioan:14
Quadraginta &ſex annis ædificatum eft tem re uobis locu.peccata vero damnatorũ, fi-
plum hoc , tutribus diebus excitabıs illud? nēno habet : quia funt illi extra via in ter
Ioan. 8. Item. Quinquaginta annos nondum habes, mino . Deniq; peccata viatoru quantű
Abraham uidifti? Denique. Sifilius Dei ad fufficientia, morte Chrifti confumma
Matth.27.
eft,defcendat de Cruce. tionem acceperunt , quantum ad effica-
De populo quoq; gentium tyrannide ciam tamen, opus eft facramētis in re , vel
I2 contra martyres Chrifti exercente dici- invoto : quandocopia miniftri defuerit.
Ifa,33. tur Ifai. 3 3.Væqui prædaris,nonne & ipfe Confummatus eft filius Dei die tertia,
15
prædaberis? Væ quifpernis,none ipfe fper id eſt poſt modicūtēpus, ab initio prædi Luc.14
neris? Cum confummaueris deprædationem cationis fuæ mortuus eft, ficut Pharifæis
deprædaberis.Quod quamuis de Senache dicētib' : Exi hic quia Herodes uult te occide
rib exponant Hebræi : Hieronymus ta- re,refpodit:Dicite uulpi illi ecce eijcio damo
Hierony.
men , negatiuxta confequentiam textus nia fanitates perficio hodie & cras, ter
poffe de illo intelligi , fed potius de gen tia diecofummor, id eft poft modicu tep⁹.
tiu populo , qui perterecêtos fere annos Eft enim phrafisfcripturæ,vt modicu te-
poft Afcenfione Domini ,vfque ad Ma- pus,vocetur hodie,cras,& perēdie. Sicut Theoph.
explicantThephyl.Euthy. Caiet. & Ian Euchym.
gnum Conftantinum Ecclefiam marty- Caietanus,
ruperfequuti funt. Cuius fere omnes per fenius. Omiffa interim expofitione my lanfea.
fequutores infignes , miferè perierunt : vt ftica,Aug.lib.2.de confenfu Euág.c.75. Auguft.
conftat de primo omnium Nerone , qui quam fequitur Beda fuper Luca.Cæteru Beda.
feipfum interfecit . Ite de Domitiano cu- difficultate habet , q Dominus fubdit ibi Quæftio.
ius acta funt à Senatu recifa , & Maxi- dē: Veruntamen oportet me hodie, & cras,
miano ftrangulato , Deocletiano depofi- &fequenti die ambulare. Si enim tertia die
to ab Imperio, Decio interrempto . Ma- confummādus erat, cöpletis omnibus va-
ximino morbo infanabili confumpto . Et ticinijs,& myfterijs , quæ ad eum in vita
aliis eiufdem farinæ: vt impleretur verbu mortali pertinebat, quomodo oportebat
Matt.16.
eu ambulare die tertia?Ad quod Caiet.re Caieta.
Cyrill. Domini de Ecclefia ,apud Matt.Et porte
Theodo. inferi non præualcbūt aduerfus eam . Sic etiã fpondet, aliter priori loco accipi , hodie,
Primaf. exponunt locum Ifaiæ, Cyrillus , Theo- cras,& die tertia , fcilicet pro modico tem
Proco .
doretus & Procopius . pore, vt dictü eft. Aliter vero pofteriori
Cofummatio fumitur abfolute pro fi loco,fcilicet, pro itinere triu dierum,quod
13 inde vbi tuc erat , diftabat à Hierufalem,
ne mundifrequenter,fic Soph. 1. Confum
Sopho.1.
mationem cumfeftinationefaciet, vt Hiero. vbi moriturus erat. Sed melius accipitur
Hierony.
Dan.9. ait,& Dan. 9. vfque ad confummationě per eode modo pro modico tempore , in cu-
feuerabitdefolatio . Id eft vfq; ad fine mun ius fine perdie tertia fignificato, & ambu
di, templum Hierofolymitanum in Dei laturus erat interviuos filius Dei , & tan-
cultu no ædificabitur amplius , fic Matt. dem moriturus :vt Ianfenius exponit. Ianfen.
13. & Hebr. 6. Sed aliquando fignificat Cofummari dicitur indignatio Dei, fu
16
confumptione omnimodam alicuius po per peccatum alicuius, quando punittan
dem
CONSVRGERE.
357
dem peccata , fic de Senacherib rege Af-
cendentes,de Chrifti regno intellixerüt,
fyriorum, cuius exercituum Angelus de
Ifai.io, ideo ingreffi Hierofolymam rogarunt :
leuit, dicit Ifaias : Adhuc enim paululum,
vbieft qui natus eft Rex Iudæorum ? Quam Matth, 2 .
modicumque , & confummabitur indignatio,
fentétia refert D. Tho. 3. p.q.3 6.ad. 3. D.Tho.
furor meusfuperfcelus eorum. E contrario vero no confurgere amplius
¶Cofummatio abbreuiata quid fit Efa.
gente, vel regnu , eft vel extingui velin-
10.vide in verbo Abbreuiare,
feruitutem perpetua redigi,fine fpe domi
nandi Deut . 33.Qui oderunt eum non con- Deut.33 .
CAPVT CLXI. furgant.Sic Samuel dixit Sauli : Sednequa - 1.Reg. 13 ,
quam regnum tuum ultra confurget . Et de
Babylone deftruenda Hierem . ait : Non Hier.1.
Confurgere.
confurgat dicit Dominus. Quod tamen in-
telligendum eft in eodem fitu.Nam tem
ONSVRGERE dicitur in peftate noftra Babylon ,in alio loco, nón
ר.ער lingua fancta Vur.Hierem . so . longe à priori cernitur.Sicut & Hierufa
C
confurgent à finibus terræ , & lem in alio fitu , non longe à priori refti-
Ioel. 3 .
tuta eft ab Adriano Imperatore. Quam
1 Confurgere , idem eft quod furgere uis defolanda vfque ad mundi fine apud
Jofue.8. Iofue. 8. Confurgens afcende in oppidum. Danie.prædicebatur, in eodemfenfu de Dan.9.
Confurgere in aliquem , eft ire contra il- Affyriis dicit Efaias : Non confurgent, ne- Efai.14 .
Gên.4:
lum:fic Cainconfurrexit contrafratrem fuu que hæreditabunt terram . Quod adty=
Abel.Et deimpio, ad æternas poenas dā
Iob.20. rannos martyrum perfequutores exten-
nato,dicit lob: Et terra cofurget aduerfº eũ dit Hieronymus . Hierony,
Quia videlicet , in Refurrectione corpus Confurgere pro alio , eft illi fuccede 4
eius, & animam deglutiet in Barathro,in re,vel in hæreditate, veldignitate, & po-
terim autem corpore in fepulchro putres teftate, fic legimus apud Eccls . Vidi uni- Eccli.4.
Luc.16. cente, animam deuorabit abyffus Gehe uerfos uiuentes, qui ambulant fub Sole, cum
næiuxta illud Luc. Mortuus eft diues , & adolefcentefecundo,qui confurget pro co.D. D.Hiero.
fupultus eft in inferno. Hierony.fequutus Hebræum fuum Ba
2 Denocte confurgere vel mane , vel ruchiam , exponit hunc locum tropolo.
Gen.22: diluculo denotat diligentiam.Gen. 2 2 . gice de homine veteri , & de nouo in
cum iuffus effet Abrahamfilium immo-
Chrifto quiconfurgit proueteri,fed iux- Lyranus.
lare: dicitur: Igitur Abraham de nocte con- ta hiftoricum fenfum Lyranus , Diony - Carthufia .
Prou.vle, furgens.Et de muliere forte legimus: De- fius, Carthufianus & Vatablus, explicat Vatab
noctefurrexit , deditque prædam domefticis de adolefcente fenis Regis filio, qui con-
fuis : Et meritoquia fcriptum eft apud furgit pro patre , & forte aufert patri fuo
Hier. 48.
Hierem. Maledictus homo,qui opus Deifa- regnum , vt olim Abfalon , quem ta-
cit negligenter.Diligentia verò Saluatoris men omnes fequuntur , relicto patre.
Ioan. 8. in populo erudiendo refulget,in eo quod Quod eftvnum ex malis,quæ fiunt fub
Ioan.8 . dicitur: Et iterum diluculo uenit in Sole.
templum . Eademin Deo diligentia,in fa- Confurrexit Chriftus in regnum à
lute generis humani procuranda , tangi- 5
Cruce. Efa. 33.Nunc confurgam dicit Do- Efai
.33.
tur in parabola patris familias : Qui exijt minus,nunc exaltabor. Vbi Hier onym.de Hierony:
Matth.22. fummo mane , conducere operarios in uineam exaltatione Chrifi in Cruce,& Refurre
fuam . Єtione vaticiniu effe dicit. De quo apud
3 Confurgere nonnunquam denotat Ioannem: Ego fi exaltatusfuero à terra,om | loàn, 12 :
dominari,fic vidit Iofeph in fomnio,qua nia trahim ad me ipfum. Eodem modo ex
fi confurgere manipulum fuum , & ftare plicat Cyprianus libro. 2. aduerfus Iu- Cypria .
fuper manipulos fratrum fuorum,quibus dæos cap. 25. & Ambrofius libr.de Be- Ambr.
Gen.37.
Deut.2 4. erat dominaturus.in Gen.& in Deut. de nedictionibus Patriarcharum cap. 11 .
regno Chrifti prædicitur : Orietur ftella & quod hic fit ferno . de excidio Hieru-
Hierony. cx lacob,& uirgacofurget ex Ifrael. Quod falem in vindictam mortis Chrifti ,tenet Cyrillus.
Dionyf.
vaticinium vt notat Hieronymus , fuper Cyriilus, & Dionyfius,fed Procopius,de Procop.
Matthæum. Magi de ftirpe Balam def ' aduentu Chrifti ad iudicium , de quo Lu Luc. 21.
Yy 5 cam
CONSVRGERE .
CAP.
COTEMNERE. 358
Porrò
CONTERERE .
erat in ciuitate peccatrix, &latroni inCru Prouerb. i 8. Antequam conteratur , exalta Prou.18.
cepepercit. turcor hominis: antequamglorifieetur, ha
lanfen.
5 Contriuit pater eternus filiumfuum miliatur.Ianfenius putat, hanc eande fen
Efai.s. in infirmitate Efai. 5 3.Et uoluit Dominus, tentiam in eodem fenfu Dominum pro
conterere cum in infirmitate. Sic exponunt tuliffe,Luc. 18.vbi ait : Sic omnis quife ex- Luc.18,
Hierony, Hieronymus , Cyrillus , Theodoretus, altathumiliabitur : & quife humiliat exalta
Cyrill. Beda ,
Procopius,& alij patres , vndefatis mali bitur.Idem infinuat Beda , fic & Diony.
Theodoret. tiofe Rab. Salomon de populo intelligit Dionyf.
Carthufianus:quod vero ibidem dicitur:
Procop.
R.Salomon Iudaico vt notat Lyranus , quia populus Osftulticotritio eius,denotat per verbum
Lyranus. Iudaicus non iuftificauit morte fua mul- ftultum , animam interdum fpiritualiter
tos,neque eft fepulchrum eius gloriofumi occidi , ficut Pharifæo contigit dicenti:
ficut eft Chrifti.Porrò Sept.vertunt : Et Luc.18 :
Nonfumficut cæteri homines,&c.
Dominus uoluit mudare eum, ab infirmitate. Conterenda dicitur terra in iudicio fi- 8
Et plane vox Hebræa vtrunque fignifi naliapud Ifai.Contritione conterctur terra, Efai.24:
cat .Eadem quippe vox eft,Hierem.44. iuxta illud Luc. Et in terrrapræſſuragen . Luc , 21 .
. Dacha. Vbi vulgata vertit: non funt tium, pra confufionefonitus maris. Ita ex- Hierony.
Eufeb. "
mundati ufque in diem hanc. Vnde Euſeb. ponunt Hieronymus, & Lyranus , neq; Lyranus.
Eccls.1.
libr.3.de Demonftratione cap. 2.Secun contrahoc eft,quod legimus,in Eccl.Ter Pfal . 103.
dum Sept.ad Chrifti Reſurrectionem re raautemfemperftat.Et in Pfal. Quifunda-
fert, in qua cruor eius mundatus eft, fiaut ftiterramfuperftabilitatemfuam,non incli-
tem legamus cum vulgata, conterere , ad nabitur infeculumfæculi.Quia hæc de to-
paffionem potius pertinet, vt dictum eft. ta terræ mole dicuntur,quæ infuo centro
Etcerte verfio vulgata magis cogruittex immobilis perfeuerat,illud autem depar
tui,ficque vertit Vatablus. tibus terræ,& edificiis eius.
6 Cotritus corde dicitur humilis,& po Qui alios tyrannice conterit , conteri - 9
Efai.61. pnites,fic dicitfilius Dei apud Efa.Spiri- tur.Sic de Senacherib exponunt Hiero- Hierony.
Vatabl.
tus Dominifuper me, & rc. Ad euangelizandu nymus &Vatablus illud Efa. 10. Adcon
Efai. 10.
pauperibus mifitme,ut moderer contritiscor terendum erit cor eius.Propter eà cap. 1 4.
Pfal.so. de eodem Dominus dicit: Quomodo men
de. Et Pfal . Cor contritum humiliatum
Deus nondefpiciet . Ideft cor percuffum, tepertractaui,fic eueniet, ut conteram Affy
&attritum . Quia contritione Deus vti= rium deterra mea. Siccontritio in malum
tur pro inftrumento ad peccati remiffio- denotat defolationem , & vaftationem,
Efai.i4.
Greg. Nazi. nem,vt inquit, Nazianzenus in Apolo- Efai. 30. c. 51. f. 59.b. 60. d . 65. c.
gia prima. Et quemadmodum in holo . Hierem.4.b.& alibi fæpe. Sic Pfal. 13. Plaf.13.
caufto veteris legis, prius hoftia iugulaba Deimpiis dicitur : Contritio & infœlici-
Leuit.1.
tur,Leuit. 1.deindepelle de tracta infru- tas inuijseorum , & uiam pacis non cognos
uerunt.
ftra fecabatur, &igne coflagrabat,ficDe
cor noftrum vt poenitentiæ gladio iugu- Contererecaput ſerpentis , vide in
lemus expectat,in que fenfum dicit Pro- verbo Caput.
Pfal.146: pheta:Quifanat contritos corde, er alligat ¶Cotere brachriuni, naues, baculum,
contritiones eorum. Vbi priori loco contri virgam,caput,vide fuis locis,ne multa re
ti corde,funtpoenitentes ,pofteriori verò petamus.
contritiones eorum,funt peccata , vt ex- Contritio eft pars poenitentię,fcilicet, 10
Theodoret. ponut Theodoretus, & Genebrardus, & dolor de peccatis,propter Deum fumme
Genebrar. alligat vulnera more chirurgi . Sic apud dilectum. De qua Ezech. 2 1. Et tufilibo Ezec. 21.
Of c.14 .
Ofca . Sanabo , inquit, contritiones eorum minis ingemifce in contritione lumboru. Id
diligam eosfpontanee quia auerfus eftfuror eftcordis, quia lumbi pro corde nonun-
meus, c. Porrò iugum legis Dei aggra quam accipiuutur.Et Daniel.Sedinfpiri- Dan.j
uat,& conterit veterem hominem, fpiri- tu humilitatis , & in animo contrito fufcipia
Efai.66 . tumq; fuperbiæ.Vnde Dominus in Ifa. mur ficut in holocaufto arietum, tauroru.
Differt autem ab attritione,quæ etiã do-
Ad quem autem refpiciam,nifi ad paupercu-
lum er contritum fpiritu? lor eft depaccatis , fed non propter Deu
7 Conteritur etiam cor , ideft humi- fumme dilectuin ideo , hæc attritio fine
facramento non fufficit ad falutem .
liatur , in poenam peccati fuperbiæ ,
CAP.
CONTESTARI.
omni-
CONTINERE . 360
Gene.1. omnib'.Alludit enim ad illud Gen.i.Do revtantur vxoribus fuis, quas ante ordi-
minaminipifcibus maris,uolatilibus cæli, nationem habuerunt. Prætereà Concil. Conci, An-
uniuerfis animantibus, &c. Sic explicant Ancyrano,dicitur poffe diaconos cum li- cyra.
Ianfenius ,Lyranus & Dionyfius in pri- centi a tunc epifcopi,vxores ducere. Eft-
lanfe!
Lyranus. ma expofitione.Vnde miror plane Ru . que hoc Concilium confirmatam à Leo Leo Papa .
Dionyf. pertum alioquin eruditum, qui libr. 3.in ne Papa dift.2 0.cap.De libellis.Poftre-
Genefim ca. 3 1.Falfum effe dicit,quod ino in Concilio Tridentino Sefsionevi Conc,Trid.
Rupert.
hoc loco legimus Deum dediffe primo gefima quarta Can.9 .continentiam cle-
parenti,virtutem continendi omnia. Vn ricorum infacris de lege dicit effe Eccle =
de & afferit librum Sapientiæ non effe fiaftica.Quare locus Apoftoli , recte ex-
canonicum , nec aduertit receptum effe, ponitur à D. Thoma effe præceptum
Co.Cartha hunc librum inter Canonicos Concilio humanum .
Coc.Laodi Carthag.3 .& Concil. Loadicenfi. De 4
Cæterum an fit preceptum Apofto Queftio .
quo diximus in dictione Adam libro. 1 . licum,quod ab Apoftolis in Ecclefia fer
Præterea quid mirum fi Deus Adæ vir uaricæperit.An noua confuetudo ,non-
tutem dederit moderandi creaturas ra- nulli difputat.Nam Heretici Nouatores
tionis expertes , cum Chriftus Apofto- dicere audent à tépore Gregorij Papæ,
Matt.4 lis dixerit:Venite poft me, faciam uosfie vel Syriaci , cæpiffe hunc morein , non à
ri pifcatoreshominum . Et conftituerit cos tempore Apoftoli Pauli , fed confundit
Plal-44 principes fuper omnem terram ? illos ipfe locus Apoftoli, vbicontinetem
Continere pro abftinere , præfertim effe oportere dicit epifcopum.Quod pre
3
à carnis illecebris & libidine, legimus ad ceptum ab Apoftolis cæpiffe expreffe
Titum.2. Titum:Oportetepifcopumfine crimine effe, teftatur Conciliu Carthaginefe 2. Can. Conci.Car
ficut Deidifpenfatorem ,non fuperbum, & c. 2.Vbilegimus : Presbyteri, Diaconi ,uelqui thag.
Sedhofpitalem benignum, c. continentem. facramenta contrectant , pudicitiæ cuftodes,
Hierony
Super quem locum Hieronymus conti = etiamab uxoribusfe abftineant, utquod Apo
Qual .
nentem , inquit, abvxoris amplexibus . ftoli docuerunt , & ipfa feruauit antiquitas,
Difputant autem expofitores an propo nosquoque cuftodiamus . Item Concilium Co.Ancyra .
fuerit præceptum continentiæ Paulus, Ancyranum ante mille trecentos annos
tanquam ius diuinum . An vero tãquam celebratum, & ante Magnum Conftan
mandatu humanum facerdotibus . Qui tinum , Can. 1o.ftatuit , ne ordinentur
dam enim putant effe diuinu inter quos diaconi , qui non proteftatifuerint perpe
Maior. Ioanes Maior.4.dift.2 4.q. 2. Sed con tuam continentiam feruare. Et Conciliu Coc.Cefari,
tra præceptum effe tantum humanum , fub idemfere tempus , Cefarienfe,cap. 1 .
D.Tho tenuit D.Thomas 2.2.q.88.artic . 11 . Idem definit, & Concilium Roman.fub Coc.Roma .
Vbiafferit votum continentiæ facrorum. Sylueftro Papa , & Magno Coftantino ,
Ecclefiæ miniftrorum , exfolo Ecclefiæ prohibet Subdiaconis , nevxores ducere
Decreto,fuifle ordinibus facris anexum : audeat, Can. 8. Et ante prædicta cocilia
&poffe à Papa difpenfari.Quia nullum Origenes Homi. 2 3. in Numeros ean- Origenes:
aliud preceptum in veteri aut nouo tefta dem facrorum hominum continentiani
mento reperitur,nifi illud Paulinum alle in Ecclefia ftabilitam oftendit rationi co
gatum,quodfolum eft Apoftolicum, de fentaneam. Quia fi Apoftolus iubet con
illorum ,fcilicet,numcro, de quibus Pau- iugatis Laicis. 1.Cor.7.vt ab opere con 1.Cor . 7.
1.Cor.7
lus ait,priori ad Corint. Nam cæteris dico iugali ad tempus abftineant , vt vacent
Caleta. ego non Dominus.Tenuit eandem ſenten- orationi,confequens eft, vt facris initiati,
tiam Caietanus tom . 1. in Opufculis tra qui fepties in die , precibus incumbunt,
&ta.27.Et mihi placet,maximè quia Ec perpetuam continetiam feruent. Quam
Hiero.
clefia Romana multis retro fæculis , per- rationem vfurpat Hierony.lib. 1. contra
Epipha
mifit Græcis facerdotibus , vfum vxoru, Iouenianum , & Epiphanius in Hærefi
quas antequam facerdotio initiarentur , Catharorum . Et eandem Apoftolicam Eufebius:
matrimonio fibi copularunt , vt habetur traditionem commendat Eufebius, libr.
capit. Olim de Clericis coniugatis ,iuxta 1.de demonftratione Euangelica , cap. Cyprianus,
Greg
quam Regulam Gregorius Papa libr. 1. 9. & Antiquior. Cyprianus libro de Sin
epift.42.permittit Subdiaconis ,vt libe gularitate Clericorum , & Chryfofto- Chryfoft.
mus
CONTRADICERE .
tranfi .
CONTRISTARE .
361
tranfitus,fenfus legitimus eft. Væ et qui
CAPVT CLXVII.
non credit Chriftum à Patre ab æterno
genitum. Neq; Mariam eundem filium Contriftare.
Dei humanatum in tempore parituram:
proptereà dicit Ifaias. Væ qui dicit patri ÖNTRISTARE Eft tri-
quid generas ? & mulieri quid parturis? Citi
ftitia afficere, lagah . Sic Exod.2 2 .
Nam vaticinium Ifaię impletum de par- Aduenam non contriftabis .
Matth.1. tu Mariæ teftantur Euangelifta. Matth . 1
Contriftari contra Deum eft impatien
Luc,2 .
cap.1.De qua natus effet Lefus . & Luce 2 . ter de illo, & male fentire Tobi. 2.Noneft Tobi.2,
Et peperit filium fuum primogenitum. Sic contriftatus contra Deum. Præterea iuftus
Epiphanius. etiam exponit Epiphanius contra Noe- nonfolum contra Deum minime contri-
Hierony. tianos, Hieronym.hic,& Dionyfius Car-
Diony. thufianus . ftatur,fed neq; vlla triftitia fic ei domina-
tur,vtad iniquitatem trahat. Sic exponit
3 Contradicit , qui fe operibus alteri con İanfenius illud Prou. Non contriftabit in. Ianfen:
trarium exhibet. Sic dixit fanctus Simeo
ftum quidquidei acciderit, Quia Hebraice Prou.12 .
Luc.2. de Iefu Luc . 2.Hic pofitus eft in ruinam,& Auen dolorem & iniquitatem fignificat, און
in refurrectionem multoru, & infignu cui co vnde fenfus eft. Non ita punget eum do-
tradicetur. Et certe contradicebant ei Iu-
lor,vt ad iniquitatem impellat. Ita etiam
dæi , cum voluerunt eum præcipitare de explicat Lyranus , fic Maria & Martha Lyranus.
Luc4 monte Nazareth: & cum lapidare volue fratre mortuo,nonfunt ita contriftatæ, vt
loan 8. runt:&quando contra eum conciliucon-
loan.10. nonfperarent in Chrifto:ad quem Mar- Io
an. 11 .
loan.11. gregarunt .De hac contradictione Paulus tha: Sed nunc,inquit,fcio, quia quæcunque
Hebr.12, ait ad Heb.Recogitate eu,qui talemfuftinuit popofceris à Deo dabit tibi Deus. Quod fi
aduerjusfemetipfum à peccatoribus contradi aliquando iufti vfq; ad lachrymas contri-
&tionem. De qua ipfe filius Dei patri fuo ſtantur, triftitia feruit illis ad exercitiu pa Auguſt.
Theodorct. dicebat,ficut Theodor.exponit Pfal. 1 7 . tientiæ,ficexponit Aug. illud Pfal.Contri Pfals4
Pfal.17. Eripies mede contradictionibus populi,con- ftatusfum inexercitatione mea à uoce inimi-
ftituesme incaputgentium . Sic etiam intelli ci.Ita Dominus martyribus dixit: In pa- Luc.21 ,
Hierony. gunt Hierony. Auguft . & Genebr . &c. tientia ueftra pofsidebitis animas ueftras.De
Auguft. De eodem explicat Aug.illud Pfal. Quia niq; priuilegium bonorum parentum eft,
Genebr. uidi iniquitatem er contradictionem in ciuita vtcuinfilios fancte educauerint, nulla de
Pfal, 4
te,ideft in Hierufalem contra filium Dei illis triftitiam fentiant.Sic dicit Écclefiaft. Ecclef.30 .
coniurante, vt eum morti traderent igno Qui docetfiliumfuum , in uita fua lætabitur:
aniofe, quo modo exponunt etiam Hie in obitufuonon eft contriftatus. Quia vt
Hierony . ronymus & Theodoretus . Lyranus & Ianfenius adnotant bono pa Lyranus.lanfen.
Theodoret.
Contradicere plebeculamfacerdoti fi . tris exemplo filius confirmatus , conferua
4 gnum eft impudentiæ,fic Ofeas de popu turus in pace domum creditur , quòd mo
Ofex 4.
lo decem tribuum Ifrael , qui vitulos au- rienti patrifolatium eft. Sed multo ma-
reos adorabat,ait: Populus enim tuus,ficut ij gis letabitur Doctor Ecclefie , quifecerit, Matth.5 .
quicontradicuntfacerdoti, ideft,tam perfri- & docuerit filios fpirituales , quia Magnus
cata fronte Deo verò contradicunt , ficut uocabitur in regno cælorum.
Contriftari dicitur fecundum hominu 2
quando ignobile vulgus contradicitfacer
Hierony. doti,fic exponit Hierony.Quod quadrat exiftimationem,etiam qui triftitiâ fimu
in Pharifros Chrifto fummo facerdoti fe lat.Sic de Herode legimus , cui petiit filia
cundum ordinem Melchifedech contra
Lac.11 : Herodiadis caput Ioannis Baptifta: Et Marc.6.
dicentes apud Luc. In Beelzebub principe contriftatus eft rex. Et certequidam patru
demoniorum eiicit dæmonia. & apud Ioan. exiftimauerunt triftitiam illam Herodis
Nos fcimus,quia hic homo peccator eft. & ca fuiffe verã. Ita Chryfoftomus, Indoluit, Chryfoft.
pit.10.Tuhomo cum fis,faciste ipfum Deũ. inqu't ,propter virtutem,admiratur enim
Contrahere , vide in verbo Paſtor , ex virtutem & hoftis. Ita Theophylactus & Theophy.
Zach.11.Contracta eft anima mea in eis. Euthymius.Item Ambro.lib.3.de Vir- Euthym
Ambrof,
Item in verbo Os,& in verbo Manus. ginibus.Sed contra Hierony.fictam pu- Hierony.
tat fuiffe triftitiam : & de induftria iuraffe Gloffa.
ad prætextum facinoris perpetrandi:ideo Anfelmus,
Zz apud
CONTVS . CONVERTERE.
( Luc, 13. Japud Lucam Herodes à Domino vul- In haftis præfigunt capita. Virgilius.
pes appellatur , quæ fententia mihi vide- Rectius verò Hieronymus vertit in con- Hierony.
tis,quàm Rabbi Dauid , & Rabbi Salo- R.Dauid.
turprobabilior : quam fequuntur Beda,
Gloff. mon, qui tranfferunt,leuabunt vos infpi- R. Salomó.
Gloffa, Anfelmus , Lyranus , & Caieta.
Anfelmus. nis.Quia vocem Hebraam Theodotion Theodotio .
Dicitur autehiftorico more ab Euägeli-
Lyranus.
Caietan. fta contriftatus,quia fic putabatur,&quia vertit dogata haftas,vel cotos, & Sept.
vultu triftatus eft. Boxides,hoc eft iacula, eade quippe vox
Contriftari nopotuit plenè Chriftus eft Num . 23.Et lance & inlateribus. Vnde
3 abfolutè:ideo Matthæus de illo dixit: Ca &Vatablus vertit. Et auferent vos láceis. Vatables,
Matth . 26.
pit contriftari , er panere , mæftus effe. & poftremampartem ueftri in ollis pifcullo-
Hierony.
Quia vt notat Hieronymus . Non fuerüt rum.Sed pifculli coquutur in ollis feruen
in Chrifto paffiones , fed propaffiones , tibus :vnde recte vulgata vertit in ollis fer
quæ non præueniunt ratione,fed ei ada- uétibus,& per reliquias intelligit reliquos
Hilarius: muffim obtemperant. Putat autem Hila de vulgo ab Affyriis igne concremandos,
rius hoc loco propter Iudæ fcelus, no au- vel aqua bulliente decoquendos : quia
tem propter fuam morte iam impenden- imitati fuerant fcelera maiorum fuorum.
tem fuiffe Dominum contriftatu.Cæte- Ideo Dominus dicit ad turbas de Princi=
rum contrariafententia tenenda eft,vide= bus & Pharifæis:Secundum opera eorum no Matth. 23-
licet filium Dei fecüdum inferiorem por- litefacere.Qui enim fcelera principu imi-
tionem humanæ naturæ naturaliter nor tantur fimiliter cruciabuntur.
tem timuiffe: & de illa concepiffe dolore,
quein manifeftauit, vt homo effe credere CAPVT CLXIX.
Chryfoft. tur.Ita Chryfoftomus hoc loco, & Theo
Theophy. phylactus idem Cyrillus lib . 10.in Ioã . Canuertere, Conuerfio.
Cyrillus.
Epipha. Epiphan.inAnchorato pag.304.Greg.
Greg.Niffe. Niffenus lib. 2. contra Eunomium . Da- ONVERTERE Hebrai-
Damafce. mafcenus lib. 3.de Fide cap. 2 4.& Cy= Co dicitur Haphach Leuit. 1 3.Pfal.
Ccc
Cyprian. prianus,ferm.de Paffione. Vnde Paulus 78.
Hebr.4, ad Hebr.Non habemus, inquit, pontificem, Couertere idem eft quod vertere , aut Ι
quinon pofsitcompati infirmitatibus noftris, mutare:pertinet autem præcipuè ad mu
probatum peromnia,pro fimilitudine abfque tatione mentis humanæ, quæ dicitur con
Ambr. peccato.Deniq; Ambrofius fuper Lucam uerfio.
idem afferit.
2
Conuertere nos dicitur Deus in Scri-
Contriftare Spiritu fan&tum, vide ver- pturafacra & rurfus iubet,vt nos ipfos co
bo Affligere. uertamus.In priori phrafi gratiam fuam,
qua nos conuertit, in pofteriori verò libe
CAPVT CLXVIII. rum noftrum arbitrium quoad couerfio-
Contus. nem noftram cum Deo libere concurri-
mus manifeftans. Quàm regulam nobis Regula.
ONTVS Eft haſta lögior du- tradit Aug.lib.de gratia & libero arbitrio Auguft.
Criorq;,& ad percutiendumapta ; ac capit. 5.cuius verbafunt: Cùm dicit Dús:
cipitur etiam pro perticaferrum in capite Conuertimini ad me,& ego conuertar ad uos.
habente,qua nautę vtuntur ad loca naui- Zacha. 1. vnum horu videtur effe noftrę Zach.10
bus opportuna exploranda , vnde verbū voluntatis , & alteru ipfius gratiæ. Dein-
deducitur percontari , ideft inquirere , vt de ait, non noftris meritis, vt volebat Pela
Prifcianus ait. Hinc intelligitur locus ille gius,fed ex pura gratia fua nos impios ad
Amos 4. Amos 4. vbi de optimatibus Samariæ, pietatem conuertit Deus : quod multis lo
quos vaccas pingues Propheta vocat,fub cis docet Scriptura apud Zach.Conuertam
dit: Et leuabunt uos in contis, reliquias ue- eos,quia miferebor eorum, & eruntficutfue-
ftras in ollis feruentibus . Vbi crudelitas runt,quando non proieceram eos. Ego enim
Affyriorum dénotatur, qui 'capta Sama- Dominus Deus eoru exaudiam cos. Ergo ex
ria,capita magnatú eius,haftis erant prę- mifericordia precibus exoratus , non me
fixuri , quòd moris fuit olim victoribus , ritis noftris nos à peccato cóuertit : in quo
iuxta illud 9. Æneidos . fenfu Propheta clamat in Pfa.Deus uirtu- ' Pla-79.
tum
CONVERTERE .
362
tum conuerte nos, & oftendefaciem tuam, Deinde fubdit in fœmenino: Oblita cftk-
falui erimus. Vbi per oftenfionem faciei,
gis meæ,quæ regula feruanda eft. Præte- Regula.
quid nifi fauorem, & clementiam intelli- reà Chaldeus vertit in plurali fuper qua- Chaldeus :
git: & Pfal.89 . Conuertere Domine afque- tuor non parcam eis.Porrò maior cotro-
quo deprecabilis efto fuper feruos tuos, uerfia eft de quarto peccato irremiffibili.
Ecce non iuftum retributorem,fed depre Lyranus fuper hunc locum refert fenten Lyranus.
Hal.84. cabilem miferatorem rogat.ficut Pfa.84. tiam Hebræorum , ter peccati dimitti,fed
Deustu conuerfus uiuificabis nos, plebs tua
qui peccatum idem quater repetit , venia
letabitur in te: oftende nobis Domine miferi- non obtinere , quæ fententia pugnat cum
cordiam tuam,ere.Quod multo magis in-
Euangelio , vbi Dís Petro dixit apud
Joel.2 . notefcit.Ex illo Ioelis : Nunc ergo dicit Do- Matth.remittendu peccanti, nōfolum fe
minus,conuertimini ad me , ex toto corde ue- pties,fed feptuagiesfepties. Vbi numerus Matth. 18.
ftro in ieiunio,& c.& conuertimini ad Domi accipitur finitus pro indefinito. Item Re
num Deum ueftrum,quia mifericors eft & pa gi Manaffe innumera ferè funt dimiffa
tiens,&rc.Quisfcit fi conuertatur , er ignof- peccata,qui 2.Paral. poenitentiam egit . 2.Paral. vlt.
cat Deus? relinquat poft fe benedictionem. Secunda Theodoreti fententia eft fuper Theodoret.
Voiponitur dubitatio quis fcit, vt non ex tribus ,& fuper quatuor multitudinem in
debito iuftitiæ , fed gratis nos conuertere definitam fignificari , ficut Poëta dixit:
Deus intelligatur: & quia nefcit homo an Oterq; quaterq; beati , ideft multis modis.
adfufcipiendam gratiam Dei, fe difpofue Vatablus vero fuper tribus, & fuper qua- Vatablus.
Hierony rit fatis, vt notat his verbis Hieronymus . tuor,fepties fignificari dicit,fepties autem
Ego hortor,inquit,quod meu eft ad pœ- multitudinem magna denotare,fed vtra-
nitétiam,& Deum noui ineffabiliter effe que expofitio , fi intelligit multitudinem
clementem,fed fcientiam tempero:& op- peccatorum hominibus quantumcunq;
to potius quam prefumo.Hæc Hierony. magna non poffe quoad culpam dimitti,
Aug: Item Auguft.qui refertur de poenitentia , aut nonfolere,falfa eft ,ficut contra He-
dift.3.Can. is qui.Poenitentiam, inquit, bræos demonftrauimus . Si verò quoad 11.9
darepoffumus ,fecuritatem dare no pof- poenam intelligant duntaxat , probabilis
fumus.Hæc ille. Solus ergo dat fecurita→ expofitio eft:fic enim folet Deus interdu
Matth.9.
tem,qui Paralytico dixit: Confidefili , re- remiffa culpa, no conuerterepeccatorem
mittunturtibipeccata tua. & mulieri pecca= ad ftatum priorisfecuritatis , in quo erat
Luc.7.
trici: Remittunturei peccatamulta , quoniam ante peccatum , fed potius exterius fine
Ioan.8. dilexitmultum, & Adulteræ: Neque ego te remiſſione,aut venia punire: ficut Moy.
condemnabo, fed rari funt, qui hocclare de fem & Aaron nunquam in terram pro-
ore Domini audierunt. miffionis intrare permifit. Sic & Dauidi
Conuertere fe negat Deus peccatore, culpa remiffa,irrefragabiliter occidit in-
3
Anos I, vel populum peccatem,cuius peccata per fantem,quem de adulterio fufceperat.Sie 1.Reg.12
obftinatione fiunt irremiffibilia.Amos i . de idolatris fimulachra in templo colen-
Hec dicit Dominus,fuper tribus fceleribus tibus dixit apud Ezech. Faciam infurore Ezech.8.
Damafci , &fuper quatuor non conuertã eos. meo, nonparcet oculusmeus, neque mifere
Sic in hoc capit. fæpè repetitur quartum bor.Quod non de culpa,fed de poena qui
peccatum , propter quod Deus non con- dem intelligit. Sic & in præfenti loco pu-
uertit Damafcu, Gazam,Ædon,Ammö, tauerim effe intelligendum probabiliter,
Rupertus: Iudam, & Ifraëlitas. Et quidem Ruper quia de poena fubdit, & mittamignem in
tus exiftimat,quando dicitur: Non conuer Gazam,&c. Eft nihilominus certa expo
tam eum,in genere mafculino,ad verticem fitio de peccato finalis impœnitentie Do Hierony .
Carmeli referri,qui interpretaturfcientia minumloqui,quod quartum peccatu vo
circuncifionis, & fignificat Hierufale non cat,vt tenet Hieronymus epiftol.48 . ad
effe conuertendam, nequereferri ad fin- Sabinianum. Primum enim eft peccatu
gulas ciuitates Gazam , Ædon, &c. quæ cogitationis deliberatæ,fecundum confen
funt generis foemenini. Cæterum expo fus,non in fola delectatione , fedin opere dane
Ofe.4. fitio minimè quadrat, quia folet fcriptura contra legem Dei , tertium operis perpe
genera mutare diuerfa,ficut Ofe.4.Conti trati,quartum finalis impœnitetiæ,quod
cuit populus meus. Ecce genus mafculinú. folum eft irremiffibile, folet tamen Deus
Zz 2 ante
CONVERTERE .
ante quam homopœnitere velit repente peccatorum fuorum. Itaq; pro magnitu-
de viuis illum auferre,propter multitudi- dinefceleris,ait Hieronymus,Iudeipo- Hierony.
nem peccatorum ,cui fi longius tepus de- nitentia indigni iudicati funt.
diffet vita ,forte poenitentiam egiffet.Si- Conuerti ad poenitentia, & ad cor fre- 6
cut fi feciffet in Sodomis figna , quæfa- ques eft in fcriptura 2.Par. 6.d.Pro. 1.c.
eta funt in Iudæa poenitentiam egiffent. Eccli.5.b. &fepe alias, ad quam conuer-
Matth, 11. In quo etiam fenfu Dís forte loquutus fione inuitat filius Dei Matth. 1 1.Venite Mattǎ1.
eft in prefenti.Sic etiam Pharifæis dixit: ad me omnesqui laboratis,& c . Prætereà co
Ioan.8. Moriemini in peccatis ueftris, ideft vita vo- uerti ad cor,eft refipifcere : & poenitentia
bis auferam , ante quam velitis pœniten- agere,vel cognofcere femetipfum,Pf.48 . Pfal,84.
tiam agere. Quoniam loquetur pacem in plebemfuam,e
Conuertere cor alicuius in bonum , fi- fuperfanctosfuos , & in eos qui conuertuntur
4
ue naturále,fiue fupra naturale, Deo qui■ ad cor.Ita vertunt Septua.es xagd av ad
demabfolutè ad oftenfione omnipoten- cor.Sed Hierony. ad veritate Hebraica, Hierony.
Chaldæ.
1. Efdr.6 . tia tribuitur.Sic r.Efdr. 6. Quoniam læ & Chaldæus, & Vatabl.vertunt. Qui non Vatablus.
tificauerat eos Dominus,qui conuertit cor re- reuertuntur adftultitiam. Ratio verò diuer-
gis Affur adeos , ut adiuuaret eos. Item fitatis eft,quia Sept.legerunt Al. > , fed
Efther 15. Efther 15. Conuertitq; Deus/piritum Re .. Hieronym. . lo, non. Prætereà, quia
gis in manfuetudinem . De quo Pfalm.79. Chislah eft vox æquiuoca, quæ fignificat
84.a.Pro. 1 6.a. Hier. 3 1.c.d.Act.7.c. ilia & interiora cordis, & ftultitiam ,quare
Poteft quippe Deus fine violentia liberu melius vertit vulgata,& quoad vocem, &
Theodorct.
hominis arbitrium , quo voluerit inclina- quoadfenfum.Quia vt Theodo.ait. Con
re.Sicvno verbo Matthæu couertit.c.9 . uerfio cordis ad Deum poenitentia eft,&
Matth.9. & Zachæum Luc. 19. Quando verò in liberatio à peccato,& fubinde ab ftultitia,
Luc.19 . malum conuertere , quofdam Deus dici- quia omnis peccans eft ignorans , iuxta .
tur: Permittere cos conuerti. debet intelligi Philofophu.Sic Dis loquutus eft pacem Ariftot.
Pfal. 104. ficut Pfal, 104. Conuertitcor corum , idelt peccatrici conuerfæ ad cor apud Luc. & Luc.7.
Luc.19,
Agyptiorum , vt odirent populum cius . Zachæo, & Chananææ.Eade phrafi vti- Matth.15.
Hierony. Vbi Hieronymus.Conuertit , vtcontem tur Baruch 2. Conuertentur ad corfuum in Baruc, 2.
plarentur Ægyptij iniquitates eorum ,vn terracaptiuitatisfue . Etfilius Prodigus di Luc. 15.
Auguft. de illos oderunt, vel vt Aug.ait. Benefacie citur infe reuerfus,ideft ad cor fuum, vn- Ecclef.1.
do populo Ifraël , & augendo , permifit de peccando exierat foras. Ite Ecclefi.ait.
Aegyptios adinuidiam conuerti. Qut timet Deum conuertetur ad corfuum.
Cæterum quæftio eft , quia videtur in Quia nimiru non in elementis quidē, nec
5
Scriptura Deo nonnuquam tribui,vt au- in fyderibus cæli, aut in omnibus creatu-
ferat lume aliquibus facinorofis, ne couer ris rationis expertibus ,loquitur Deus , aut
Ifa.6 tatur.Sic eniin legimus Ifai. 6.Exc.ecacor fplendet imago eius, ficut in humano cor
populi huius, aures eius aggraua , ne forte de:quòd folu inter hæc omnia capax Dei
couertantur,& fane eos.De quo varie funt eft : & ideo in corde loquitur homini
Auguft. expofitiones. Prima , qua refert Auguft. Deus , vnde beatus erit qui infe reuerfus
lib.qq.Matth.ca . 14.Ne,particulam effe conuertitur ad cor.
optantis, quafi dicat : Si quando conuerta Conuertere pollicetur Deus captiuita- 7
tur,& fanem cos . Græcè un'wore . Ita te & defolatione populiper os Prophe-
Ianfen: Janfen tenet in concordia Euangelica . Se taru,partim à temporali malo, partim ab
Cyrilli. cunda expofitio Cyrillifuper Ifa. 6. Effe fpirituali miferia fuos eripiens in fide
præfcientis, quodvere conuerti prius de- Chrifti : quòd quia difficile in fcripturis ,
berent,& fanari , fi intelligeret parabolas nifi ab expertis difcernitur,nos hic lectore
Saluatoris, fed deberent poftea peius re- manu ducemus . Decaptiuitate quippete
labi: & proptereà potius clementer vult, porali fermo eft, Pfal. 52. Cu conuerterit Pfal.5 2 ,
vt in fua prima cæcitate minus culpabili Discaptiuitateplebis fuæ , exultabit Iacob.
Theoph. remaneant. Ita Theophylactus . Tertia Ita Theod.&c.ficPfa. 1 52. & Ofe. 6.CM Theodoret.
Hierony. expofitio Hieronymi rigidiorfuper Ifai . couertero captiuitatepopulimei. Hiero.fub Pfal.152 .
Ofc.6 .
Chryfoft. & Chryfoft.Permiffionem fuiffe,vt exce Cyro,inquit Rege.Et Hier. 32. Conuerta Hierony.
carentur, neq; conuerterentur in pœnam captiuitatem eoru:fubaudi à Babylonia,vt Hier.32 .
Hiero
1
CONVERTERE .
363
Hierony. Hiero.ait.Deniq; ex precedetibus & fub ri mortuo terminatur vbi fuit Sodoma,
fequétibus diiudicabit lector, an fcriptura cftq; à dextris Hierufale,& Samaria à fi-
loquatur de liberatione materiali populi. niftris,vt hic dicitur. Deniq; Lyranus & Lyranus.
Porrò de couerfione ad fide Ecclefiæ Ca Vata. per Sodomà Moabitas & Ammo Vatablus.
Ma.52.
tholicę dicitur Ifa.5 2. Oculo ad oculi uide nitas intelligi putāt, quia ex filiabus Loth
but,cu conuerterit Dñs sio,fubaudi ad Ec- habitatoris Sodoma nati funt Moab, &)
Hierony. clefia Chrifti. Ita Hiero. Lyr. Vata.& an Ammon,vnde Moabitæ & Ammonitæ
Lyranus. te eos Eufeb.libr. 6. demonftrat. Euang. procedunt.Coftat aute Arabes , quorum
Vatablus.
Eufebius. c. 24. Ite Ifa.60.Cum conuerfafuerit ad te pars iftifunt, ab Apoftolis ad fidem fuiffe
Ifa.60. multitudo maris , ideft gentiu inftar maris couerfos.Sic explicat comunior fententia
ad Ecclefia conuenientium : vt exponunt
uniorů. De his Dís prędixit; Alias oues Ioan. 10,
Hieron. Cyri . Proco.Lyra . & alij.Quòd habeo que nonfunt exhoc ouili, illas opor-
Hierony.
Cyrillus. coepit impleri,quando Magi ab Oriente ue tet me adducere. & mihi videtur hiftorica
Procopius: nerunt. De vocatione quoque reliquiarum hæc expofitio.
Lyranus.
Matth. 2. Ifraël ad fide explicat Hieron.illud Hie Conuertere facie adpariete eft pœnite
9
Hierony. re.2 3.Et couertam eos ad rurafua. & c. 30. tis,vel innane gloriam vitantis,ficut expo
Hier,23. Conuertam conuerfioně populi mei Ifraël, nit Hierony.de rege Ezechia , qui couer- Hierony.
Hier.30.
Iuda.& c.31.Conuertam luctu eorum ingau tit faciem fua ad parietem . Ne lachrymas, Ifa.38 .
Hiere. 31,
Joan.16. diu.De quo Dís apud Ioa.Triftitia ueftra inquit,fuas affidentibus oftentare videre-
Hiere.33° couertetur ingaudiu.Quòd verò Hie. 3 3. tur. Vnde & Dominus innanem fugere
dicitur.Conuertam conuerfione terræficut à gloriam nos docuit, dicens : Cum ieiunatis, Mat, s .
Lyran. principio.Lyr.exponit,ficut quãdo exic= nolitefierificut hypocritæ triſtes.
runt de Ægypto. De eodem Sopho.3.d . Conuertit Deus electos fuos, ctiá fi fue IO
& Ezech. 36.b. rint in profundo maris . Pfa . 67.Dixit.Do Plai, 67.
8 Cęteru difficultatem habet,quod Eze minusexBafam conuertam, conuertam in pro
Ezech.16. chiel. 1 6. de eadé conuerfione populi Iu fundu maris. Vbi Hierony.ad veritatem Hierony.
Quæftio: daici ad Chriftü legimus : Conuertam refti- Hebraica tranftulit conuertă de profun-
tuens easconuerfione Sodomoru cum filiabus dis maris . Et Sept. εν βύθοις θαλάσης .
fuis, conuerfione Samaria, & filiaru eius, Inprofunditatibus maris.Et Chaldeus.Re Chaldæ:
couertam conuerfione tuam in medio caru, dacă iuftos, quifuntfuffocati, quos abforbue
forortua Sodoma reuertetur antiquitatem runt pifces inprofundo maris.Ideo Auguft. Auguft.
fuam.Loquituraute Dís ad Hierufalem, Anfallit, inquit,latina loquutio: Etpofitu
cuius forores in iniquitate, dicit effe Sodo eft in profundu maris , pro conuertam in
mã,& Samaria cum filiabus, ideft cu villis profundo maris : vt fit fenfus, ficut lonas
caru,& Sodomam quidé atq; Samariam in profundo maris, & in ventre ceti couer
conuertendas priores ad fide in lege gra tetur,fic electos meos etiá fi in profundo
tię:deinde vero reliquias Hierufalé, ficut maris fuerint conuertam , fi fortè peccaue
Hierony.
exponunt Hierony.Lyra. & Vatab.fed rint. Hæc ille. Conuertam ex Bafam ,ideft
Lyranus.
Vatablus, illud vix intelligitur , quòd Sodoma reſti ex turpitudine & confufione , id enim fi-
tuenda,& conuertendam dicit Propheta, gnificat Bafam , vt inquiunt Hierony- Hierony.
quâvidemus vfque hodie deſtructa , & in mus , & Caffiodorus , fic de maris pro- Caffiodo .
Theodoret mare mortuü cöuerfam: ideo Theod.di- fundo,& confufione conuertit filius Dei
cit:Conuerfione hoc loco in malu accipi, peccatricem,& Chananæam. Denique Luc.7.
pro defolatione & reftitutione in ea folitu adultera. Præterea Vatabl. iuxta literam Matth . 15 .
Ioan.8.
dine,in qua fuit Sodoma antequã conde- exponit. Dixit Dñs: Conuertam adfalutem Vatablus.
retur,& ponifuturupro preterito. Quòd meos,ficut olim Ifraëlitas de terra Baſam,co-
certè minimè quadrat: vnde Hierony.fa tra Og regë illius oppidi præliantes, & ficut
bulă refert Hebræoru dicentiu,quòd So- eofdede mari Rubrofaluaui. Eft ergo legen
doma tépore Chrifti, ideft Antichrifti,fit dum,conuertam in profundo maris, non
Hierony reedificanda ,ipfe verò Hierony.ad fpiri- autem in profundum .
tale fenfum cofugit tacens literale, dicitq; Conuertere naturas rerum Dei omni-
ii
animam intelligi peccatricem conuerten- potētię fignü eft Exo.7.vbi virga Moyfi
Dionyfi. dam, &c. Porro Dionyf. Carthu. nomi- conuerfa eft in dracone,& Pfal . Qui con- Exod.1Pfal.65 ..
1 uertit mare in aridam . Ite: Conuertit infan- \
A ne Sodomę intelligit Gallilea ,que in ma
Zz 3
guinem
CONVIVIVM .
in con-
CONVIVIVM . 364
in conuiuio funt oppreffi,nec illos feruare cuiufda pellicis Perfepolim Perfæ metro
potuit facrificiu patris pro fingulis oblatus polim opulentiffimam ignefuccendit .
lob 1: octauo quoq; die, lob 1. fuper que locu Mufica in cóuiuis adhibebatur Eccle- 2
Greg Greg.lib. 1.Mor.c.5.fic ait. Vir quippe fiaft. 49. Myfticè verò mufica in conui Eccli.49.
fanctus nouerat , quod celebrari conui- uio denotat mores honeftos , & ordine in
uia fine peccato vix poffunt : quia ma- conuiuio profuturu: qualis fuit in couiuio.
gna purgatione facrificiorum diluendæ Nuptiaru Cana Galilee,vbi tāta fuit vini
funt epulæ conuiuiorum.Hæc ille. Indu- parcitas,vt defecerit quidé & occafio fue
cuntenim obliuionem operum Dei , quæ rit Saluatori conuertendi aquam in vinu.
Ifa.s omnium malorum radix eft , apud Ifaia: Quia ficut luxuriofis conuiuis diabolus , Ioan.2.
Cithara, & lyra , er tympanum,& uinum in fic lioneftis , & fanctis Chriftus affiftit.
conuiuiis ueftris: & opus Domini non refpi- Item conuiuio Abrahæ Angeli quidem
citis,neque opera manuum eius confideratis. tres in figuram Trinitatis Dei interfuere.
Eccls.71 Vnde Eccls.ait. Melius eft ire ad domum lu Conuiuiu myfticè in fcriptura Eucha-
3
ctus , quam ad domum conuiuij : in illa enim riftiæ denotat facramentu,imo & in fen-
finiscunctorum admonetur hominum. Vnde fu literali & doctrinaEuangelica,Ifa. 25.Ifa.25 .
Ægyptiis conuiuantibus moris fuit, calua Faciet Dominus omnibus popults in mote hoc
riamhominis defuncti recte elaboratam conuiuium pinguium medullatorum , & uinde
fingulis conuiuis afpiciendam,contrecta- mie defecate. Vbi Cyrillus ad myfteriu Cyrillus.
damq; porrigere. Romani verò leges va Euchariftiæ refert. De quo Dís apud
rias moderandis ftatuere conuiuiis, vt re- Ioannem:Caro, inquit, mea uere eft cibus . loan. 6.
Macrobi. fert Macrobius,lib. 3.Saturnalium.c . 1 7. Cypria:
Eode modo intelligit Cyprian.in expofi
Eufebius.
& quidem lex Orchia numerum conuiua tione Symboli , & Eufebius Cæfarienfis,
rum reftrinxit. Deinde lex Licinia decre lib. 1.demonftrat.c.vlt.fic & Dionyfius . Carthufian .
uit, vt Calendis, Nonis, Nundinis Roma Secuda expofitio eft Procopij , & Vatab. Procop,
Vatab.
nis cuique in dies fingulos triginta folum Conuiuium effe Euangelicorum dogma
affes in epulis confumere liceret. Cæteris tum , & vituli faginati Chrifti. De quo
verò diebus,ne amplius apponeretur,quá Luc, 15. Occidit pater tuus uitulumfagina- Luc,Is .
carnis arida pondo tria, & falfametorum tum. Tertia expofitio effe dicit conuiuiu Ioan : 13.
pondo libra,quod exterra,vite, arboreue gloriæ cæleftis, quâ tenet Hiero.Ité Ada Hierony.
Adamus.
natum fit. Sed relictis prophanis, facras mus,&placet mihi no minus qua priores.
Eccli.31.b conuiuij leges ponit,Ecclef.c.3.1 . & filius Deconuiuio ablactationis Abrahę,vi-
Luc.14. de verbo Ablactàre. Prætereà, nota
Deiapud Luc. Cufacis prandium,inquit,
autcoenam noli uocare amicos tuos, neque fra quod poft coenam legale agni Pafcha-
tres,neque cognatos,neque diuites: neforte lis,quafi figura completa ,couiuium le
ipfi te reinuitent fiat tibi retributio.fed us gis gratiæ fecit Iefus in Euchariftia:
ca pauperes,debiles ,claudos, & cæcos, & bea Cophinus vox Græca Latinè corbis, 4
tuseris, quia non habent retribuere tibi, erc. vas eft rufticum vimine contextum , erat
Gregor Porrò Greg inhomilia. Vocadt,inquit, autem apud Iudæos confuetudo,vt ferui-
funt aliquando amici, & cognati, fed tam les homines cophinum , aut ciftam vacuā
moderata illis conuiuia præparanda funt, fuper humeros circüferrent ad portanda,
vt fuperfit,vnde pauperibus eleemofyna quæ iubebantur. Vnde ceftiferos Poëtæ
tribuatur.Hæc ex Gregor. & certè diuiti vocant Iudæos:ita Martialis ait. Martialis.
epuloni , qui fepultus in inferno dicitur, Adfæminam que nupferat Iudeo.
Luc.16 . nihil aliudopponitur , nifi quod oblitus Nupfifti Gellia ciftifero.
pauperis vlcerofi: Induebatur purpura , Sic etiã loquitur Iuue.&c. Vnde deprehe Iuuenalis.
byffo ,er epulabatur quotidie fplendide. Sed dimus fine difficultate duodecim cophi-
fcriptura nobis confiderandum experi- nos habere potuiffe difcipulos, Ioann . 6. Ioan.6.
mentereliquit , ex nimia ingurgitatione, ad colligenda fragmenta conuiuij quinq;
& potu luxuriam,lafciuiam,adulteria,ce = panú,quibus quinq; millia filius Deiho-
des ,difcordias , rixas, murmurationes , & minum fatiauerat. Lactatius libr. 4. di=
omne genus flagitij procedere. Certè uinarum reftitutionu, cap. 15. Teftimo-
magnus Alexader in conuiuio Clitufra
niú citat Sybillæ hoc miraculu fic prædi-
tre collactaneu hafta tranffixit, & cöfilio centis. Hic panibusquinque & duobus pifcin'
Zz 4 bus
COQVERE .
2 Coquere per metaphora dicitur dece- eu?aut quid apponis erga eu cor tuum ? ideft
ptor, eos quos decipit . Ita de Rege Iero- cur menté ad illius adhibes gubernatio-
boa,qui per deceptione decem tribus If- nervt exponit Lyra.Quòdverò Dns di- Lyranus.
raël induxit, vt vitulos aureos adorarent, cit Ifa . 63.Dies ultionis in corde meo,figni- Ifa.63 ,
Olç.7: dicitur Ole.7 . Tota nocte dormiuit coquens ficat minas, quas intētat, dicēs apud Mat. Matth.25.
cos,ideft, quod dormiedo illufus à diabo Ibuntilli infuppliciu æternum. Et alibi paf-
lo fomniarat ,mane furgés fuafit populo , fim: non effe folú verborü ftrepitu,fed ex
Hierony. vt Hierony.ait , fecundu fententiam He- animo proficifci,vt Hieron.ait.De corde Hierony
pro
COR.
365
pro měte Dei,vide Hie. 19.b.Iob 9.&c. ganimitate ifte ad peruerfitatis fuæ incre-
Cor humanu Deus non cogit , fed per mentu abutatur,quippe qui eam cotem-
M
Cor humanu non quidem pofitiuè, vt tia futura beatitudinis, hic feminatam in
51
Theologi dicunt , fed permittendo duta- cordibus noftris , & conceptam colligent
xat Deus indurat, vel aggrauat. Sic intel- in cælo iufti beato Dei confpectu
Exod.4. ligunt patres illud Exo , de Pharaone: de Cor multa recipit infcripturis epitheta, 7
quo Dís ait:Ego indurabo cor eius, ideft in fiueadiuncta in bonum,& in malu. In bo
durari permitta, vt , exponunt fuper illud num quide cor mundum,cor immacula-
Rom.9. Rom.9.Cuius uult miſeretur,& qué uult in- tum & purificatum, item paratum , conca
Hierony. durat.Hierony.D.Tho. & Theophylact. lefcens , effufum Deo,eructans, dilatatum ,
D.Thomas.
No inquit,quo ipfe peruerfitate , aut ne- robuftum quafi cor leonis: contabefcens,
Theophy
quitia cum doceat.Ceteru,quod Dni lon! languidu,liquefcens,corruptum, moerēs,
Zz S aridum,
COR.
aridum ,diffolutum , diffimilè , obfcuratu , Pfal. 61. Effundite coram illo corda ueftra. , Pfa 61.
infipiens , longe à Deo , confractum ,va- Quòd tribus modis exponitur. Cor la-
nu,&c.Primum ergo cor,dicitur mundū, chrymis per poenitentia refolutum: &vi-
Luc,7,
& immaculatum à forde peccati , vel per rus peccati effundite corá illo,ficut mulier
baptifmu quidem, vel per poenitentiam. que erat in ciuitate peccatrix . Sic explicat
Pfal,50. Quod Propheta petebat Pfalm. 50. Cor Hierony.Aug.& Glof el preces offerte Hierony,
mundum creain me Deus.Sciebat enim fine Dio ex toto corde ,vt intelligunt Lyran . Auguft.
Glofla.
cordis munditia neq; in cæluconfcendi, & Ianfe, vel quod magis quadrat , omne Lyranus.
iuxta illud Pfalm.Quis afcendet in montem mentem veftra,& follicitudine in eo col- lanfen.
Pfal.23:
Domini? & c. innocens manibus , & mundo locate,quia præceffit: Sperate in co omnis }
Matth.5. corde.Neq; Deu clare videri,iuxta Matt. cogregatio populi.Sic Theodor. Vatab . & Theodo.
Vatablus.
Beatimundo corde, quoniam ipfi Deum uide- Geneb.quod Apoftoli fecerut,dicentes : Genebr.
Hier,4 bunt.Ideo Hiere.clamabat : Laua à malitia Ecce nosreliquim omnia, fequutifumuste. Matth.19.
cor tuu Hierufalem ,utfalua fias. Neq; fola Cor eructas Dei laudes legitur Pf. 44•
ΙΙ
Eructauit cor meu uerbum bonu. Vbi Pro-
fides cor purificat,nifi iuftificationibus bo Pfal.44.
noru operum in charitate dealbetur , iux- pheta faturatus gratiæ plenitudine eructa
ta illudPfal. Fiat cormeum immaculatu in uit laudem Chrifti : de quo vaticinatur in
Pfal.118
iuftificationibus tuis ,ut no confundar. In quo præfenti Pfalmo, non de Salomone,ficut
ftultihæretici Geneuêfes cotra Rabbinos
A&, 15. fenfu intelligendus eft locus Act. 15. Fi-
etia recentiores dicut,&cōtra explanatio-
de purificans corda corum. Fide inquã, que
Gal- 5 . per charitatem operatur. t . 1 3.&
nem Apoftoloru, Hebr. 1. & A&
8: Cor paratum intelligitur ad voluntate contra textu,quia maiores hic promiffio-
Dei exequendam Pfal.5 6. Paratum cor nes ponutur de Meffia, qua que Salomo
Pfal.56 .
Lyranus . meu Deus,paratum cor meum. Lyranus ad niquadrarepoffint.Sic exponut Auguft. Auguft.
Caffiod , feruiendu tibi , Caffiodorus ad laudandu Caffiod.Theod . Glof. Hiero.Lyr. Vata. Calsiodo.
Theodoret.
Auguft . te, Aug. ad toleranda pro te mala,Theo- Ianfe.&Geneb.Et certe: Ex abudantia cor Gloffa.
Theodoret .
doretus.Hoc,inquit, Symmachus ita ver dis os loquitur.Iuxta Matth.ideft eructat: Hierony
Symmach '. fic & Ioannes ex abundantia cordis eru- Lyranus.
tit: Firmatum cor meu, Nam clare tua pro-
uidentia videns , non amplius hoftiu ma- tauit dices:In principio erat uerbu. Itē Pe Vatablus.
&
Ianfen.
chinationes perhorrefco, fed paratus fuin trus,quando dixit:Tu es Chriftusfilius Dei Genebr.
ad tuos fermones profequedos . Hæc ille . uiui.Quauis Hilarius putet effe verba Pa - Matth.12,
Sic Saulus humi iacens dicebat: Domine , tris æterni eructatis filiu ab eterno genitu, Ioan.1.
A&to 9:
Matth . 9. & Aug. id probat: de quo aliàs. Matt.16.
quidme uisfacere: & Matt.c.9.Ad primā
Hilarius.
vocationem paratum fe fatis oftendit . Cor dilatatum dicitur fpe , & charitate
Aug.
Cor concalefcens igniculis charitatis le Pfal. 118. Viam mandatorütuoru cucurri,
9 12
Pfal.38. gitur Pfal.3 3. Cocaluit cor meum intrame, cum dilatafticorme . In quofenfu Paulus
Pfal.118.
Auguft. in meditatione mea exardefcet ignis. Aug. dixit in pofteriori ad Corin. Osnoftru pa= 2.Co
r.6.
exponitconcaluit amore Dei, ex defide- tet ad uos ò Corinthij , cor noftrudilatatu eft.
Pfal.72 . riocæleftiu. In quo fenfu Pfal. 72. Quo- Vbi Chryfoft.ait. Nã quemadmodum, Chryfoft.
niam inflammatu eft cor meum. Eode modo quod calefacit, dilatare facit , ita charitatis
Gloffa. Glof.fic difcipuli dixerunt: Nonne cor no opus eft dilatare.Hæc ille. Sic docuit nos
Luc.24.0 ftru ardens erat in nobis cũ loqueretur inuia. Chriftus,vfq; ad inimicos dilatarecor , di Matth.s
Lyran! Sed Lyran. explicat. Concaluit cor meu cens:Diligite inimicos ueftros.Sicut Dauid
charitate inimici,videlicet Abfalon filij co Saulem dilexit,& Abfalonem.
Matth . 5. tumacis,iuxta illud Matth. Diligite inimi- Item cor robuftú legimus apud Amos : 13
cosuestros. Tertia nihilominus expofitio Et robuftus corde interfortes nudus fugiet in Amos 2:
Theodoret. germanior eft,Theod . qui ait Symmach. illa die. Quod de filijs Ephraim intelligit
Symmach , fic explanauit. Exaruit cor meum intrame. abAffyriis fuperatis propter fcelera fua,
quia redigens in memoria peccatum , zeli vt Hiero. ait.Porrò in die iudicij neq; ve Hierony,
Ioan.2 . igne ardeba:itaq; zelo cocalefcebat , ficut lox , neque robuftus corde fugere poterit
Pfd.68. de filio Dei , difcipuli intellexere apud fententia illa: Ite maledicti in igne æternu . Matth.25.
Ianfen: Ioa.quod Propheta prædixerat: Zelus do Timor infcripturis dicitur cor tabefacere,
Genebr. mustuecomedit me.fic Ianfen.& Genebr. ficut de Niniue à Chaldeis deuaftata legi
10 Cor effundere coram Deo iubemur
mus:Dissipata eft,& dilacerata,& cor tabef Nahum.2 .
cens.
COR . 366
cens.Præterea languidum reddere , ficut Įnitentiá ſua ſed oſtedendo effectu pecca
lofuc.2. Raab dixit exploratoribus : Pertimuimus, ti effe cor aridum cui : expofitioni fauet Chaldæus:
elanguit cor noftrum,& cap.7.pertimuit Chaldæus vertens : Quoniam oblitusfum
Efai. 13. cor populi, & ad inftar aque liquefactum eſt. legem doctrinæ meæ. Sic ergo cor mulieris
Et in Efaia de Babyloniis ,fubCyro vafta que erat in ciuitate peccatrix,aruerat, fed
tis dicitur:Omne cor hominis contabefcet,& ad fontemgratia curres lachrymis illud Luc.7 .
conteretur.Sic in die finalis iudicij de quo irrigauit,& recreauit. Eft & cor diffolutu, Eccli.2 .
legimus Luc. 2 2. Arefcentibus hominibus Eccli.2.Va diffolutis corde,quod compe
pre timore. tit remifsis,quia Grace legimus,xagdia
Cor Chriftian liquefactũ timore paf- wagμeve cordiremiffo , quod ad om Matth. 11.
14
fionis dici pofsit , quidam dubitauerunt, nem auram mouetur,iuxta illud Matth.
Pfal.21. fuper illud Pfa. Factü eft cor meum tanquã, Quid exiftis in defertum uidere?arundinem
Aug. cera liquefcens, in medio uětris mei.Vbi Au uento agitatam. Prætereà peruerfum cor Prou.27 .
guft.non audet perfonæ Chrifti hoctri- in Prou.ponitur:Qui peruerfi cordis eft nõ
buere , quia nimius videretur illi fuiffe inueniet bonum.Subaudi virtutis , & præ-
mortis timor,fed per cor liquefactum in- mij celeftis :peruerfum verò duobus mo
telligit fcripturam aperta in pafsione Do dis intelligitur vel quod aliter intus , & ali
Hierony. mini. Hierony. autem de corpore myſti ter foris eft,ficut Pharifæorum mos fuit,
co Saluatoris exponit,quia cepitEcclefia qui exterius dicebat Chro: Scimus quia ue
in raxes,&interi? necē illi machinabatur, fic
Cafsiodo: uisApofto lis liquefieri. Nihilo
cum Aug.co fentiant Cafsio minus quã
do . & Re
exponit Ianfe. De his dicitur Eccl. 2. Ve Ianfe.
Remigius.
Theodor.migius ,tenendu eft cici de perfona Chri duplicicorde.Velperuerfum eft quod co. MatthEccli. .2 22
. .
D.Thom. fti,lic explicant Theodo. D. Tho. fuper tra mentem agit, &in fe ipfo diuiditur,vt Lyra.
Lyra, hunc Pfa.Lyra. &Geneb. Quia vt etiam explicat Lyra. De quo Prou. 15. Corftul Prou. 15 .
Genebrar.
Vatab.ait cor humanu Chrifti relictum torum difsimile erit. Talefuit cor agricola
Vatablus.
eft vt pateretur , ficut & fudauit fangui- rum , qui dicentes,hic eft beres, occiderut
Damafce, neofudore facies eius,& vt Damafce.ait, Chriftum. Quia fi credebant Iefum effe Matt. 22 .
vnaqueq; pars in Chrifto pafsibilis reli . Chriftu, & quod Chriftus manet in eter
Ioan. 12 :
&ta eft vt ad morte vfq; pateretur , vnde nu,ficut confefsi funt Ioan. 1 2. quomo
Chaldæus. Chaldeus vertit hunc locu:Fuit cor meum do dixerunt occidamus eu,nifi corde per
Ofe. 10.
liquefactum, ut cera palpitans in medio uiſce uerfo,&in fe ipfo diuifo ? De quo Ofeas:
rum meorum. Ergo venter pro vifceribus, Diuifum eft cor eoru,mox interibut. Etquia Rom. 2:
&concaua pectoris parte ponitur à vul- quod de Gentilibus Paulus dixit:Obſcu=
gata, & de fe ipfo in propria perfona Do ratum eft infipiens cor eorum,etiam Iudçis Sap.2.
minus locutus eft. cogruit quia: Excæcauiteos malitia eorum,
Cor moerens in malú capitur Efa. 1 . que fuit inter alia vitia præfertim auari-
15
Efai.s. Et omne cor morens.Ideft felle amaritudi tia , de quo Petr. Cor exercitatum auari.
Eccli,45 . nis peccati contractu , & cor corruptü Ec tia.Ideo permiffum eftillis cor malu incre 2.Pet.2 .
cli.45.C.Prętereà infatiabile,propter ar dulitatis Hebræ. 12. cor impœnitens . Heb.12,
Pfal.100.
dore auaritia Pfa. 100. infatiabili corde, Quod de philofophis getium dixit Apo Rom.2 .
cum hoc no edeba.Cor confractu , eft quod ftolus , fedIudæis congruit fimiliter qui- Ioan.8:
Eccli.21. non retinetfecretum,vt Eccli.ait.Corftul- bus Dominus ait: Dixi uobis quis moriemi
ti ficutuasconfractu . Item cor vanu quod niinpeccatis ueftris,erc.
caducis rebus ad finem vltimum non per Cor contritum pro pœnitente , & 16
Pfal.s. tinentibus ftudet Pfal. Cor corum uanum dolore confracto capitur Pfalm . 5o. Cor Pfal.so.
eft.Eft & cor aridum,vt Propheta canit : contritum , humiliatum Deus non defpi-
Pfal. 101. Aruit cor meu,quia oblitus fum comederepa cie. Et apud Efai . Vtmederer contritis Efai. 61.
Hierony . nem meum. Quod ad poenitentiæ rigore corde. Cæterum cordis fcrupulus eft con
Theodoret. quam pro peccato egit Dauid referunt, fcientiæ remorfus . Sic Abigail Dauid vin
Vatablus.
Hierony.Theodo .& Vatab. Sed nihilo- dicare fe volenti dixit 1. Reg. 25. Non 1.Reg. 25 .
Aug.
Gloffa.. minus contra hoc Aug. Glof.cor inquiut, erittibi hocinfingultum , & in fcrupu -
quod obferuatione legis gratia virebat, lum cordis . Item cor reprehendens idem
Iob. 27.
per legis tranfgrefsionem aruit,itaq; non fignificat Iob 27. Neq; enim reprehendit
dicebat hoc Propheta exaggerando pœ me cor me.Ideft confcientia . Sic Vatab .
vertit
COR.
templa-
CORNV . 367
teplationis maximè fauciat fpofum,ideo quo paulo poft dicemus , quafi cer-
Ioannes contemplationi deditus vocatur uus cornua fermonu folida pofsideat,co-
difcipulus, que diligebat Iefus, fcilicet, in cretione operis,iuxta illudMatt. Qui aute Matth.s
Luc.10. delitiis amoris tenerrimi,& ideo : Maria
fecerit docuerit hic magn³ uocabitur. &c.
Septuag. optimam partem elegit. Porrò Sept.ver- Cornu in fcriptura vires & potentiam 2
• tunt, εκαρδίωσας κ μας.abftulifti nobis fignificat:qua feriuntur, & quafi ventila
cor, ideft verbum noftruin æternum ,qua
tur aduerfarij ,hinc exaltarecornu, eft po
ficor noftrum ita in nobis vulnerafti, vt
tentiam ex tollere, frangere verò , eft de
quodamodo illud euulferis ad incarna- primere,iuxta illud Pfal. Nolite extollere Pfal.74,
Ioan, 3:
tionem & pafsionem , vnde Ioann. 3.fic in altucornu ueftrum : Nolite loqui aduerfus
Deus dilexit mundum , vt filium fuum
Deum iniquitatem . Et infra: & omnia cor=
vnigenitum daret. Poftremo Chaldaica nua peccatorum confringam: Et exaltabun-
tranflatio,fic vertit: Infixus eft in tabula cor turcornuaiufti. Sic confracta funt cornua
disnoftri amor tuus forormea,&rc. infixa diuitis : & exaltata cornua iufti Lazari, Luc.16 .
Chaldæus. eft in corde meo dilectio minimi filiorum decofractione , abfcifione,& contritione
tuorum,qui eft iuftus. Hec Chaldeus ideo cornupræuaricatium ideft potentiæ illo
Matth.18. Chriftus dicebat apud Matth. Videte ne rum abolitione vide Eccl.47 . Hier.43 .
contemnatis unum de his pufillis , qui in me D.Thre.2.A.20 .
Mattla: 25.credunt, &,quod uni inquit , ex minimis meis Cornua infcriptura regnum Ecclefiæ, 3
feciftis, mihifeciftis. & Chrifti eius, per excellentiamfignifi-
21
Cormaris denotat profundum matis , cant, & potentia inuictam. Sic Apoftoli
Pfal.45 •
Matth. Iz. iuxta illud Pfal. Et tranferentur montes in & Apoftolici viri dicunt in Pfal. Et in be- Pfal.88.
cormaris . Sicut & cor terræ fignificat neplacito tuo exaltabitur cornu noftru . Vbi
profundaterræ , apud Matthæ : Sic erit Aug. Quia tibi bene placuit,no quia nos Aug.
filius hominis in corde terræ tribus diebus, digni fumus. Hæc ille.Sic filius Dei cum
tribus noctibus. Quod denotat in fepul dixifTet patri:Reuelaftica paruulis , addit
chro Dominu iacuiffe,tribus diebus natu ita,pater,quiafic beneplacitu eft ante te, Ite, Matth.1r.
ralibus per fynedochem , fumpta pare Non xos me elegistisfed ego elegi uos : po loan.15.
prototo. Nam Græce quoque Hebraif- fuiuos ut eatis, fructum afferatis. Prima
mus explicatur , quia dies naturalis vna quippevocatio ad regnu Chrifti , & ele-
voce Nictimeron vocatur, quafi Nocti- étio non cadit fub noftro merito : neque
dies , tres ergo noctidies , per fynedoche gratiæ gratis datæ, qualis illa Petro pro-
Dominus egit in limbo patrum ,fcilicet, Matth.16.
mifla apud Matth. Tibidabo clauesregni
vnam integram noctidiem , & parte dua cæloru. Etilla que data eft Apoftolis di-
rum, & furrexit fummo mane,cum fuif- Matth.19:
cente Domino: sedebitis & uosfuperfedes
fet in fepulchro horis tatum quadragin- duodecim,iudicantes duodecim, &c.
ta vt dicit Augu . lib.4.de Trinitate. Cornu Dauid vocatur regnum Chri- 4
Coriandrum,vide in verbo Manna. fti Pfal. 131.1llucproducam cornu Dauid , Pfal.131,
quod licet deRegnoDauid carnali intelli
CAPVT CLXXIII. gät Lyra.&Vata.fed de regno in Chrifti Lyran.
Ecclefia melius intelligunt Hiero. Aug. Vatab.
Cornu. Cafsiodo . Beda & Theodo . qui id pro- Auguft
Hieron.y,
bat , quia regnum materiale Dauid defe Cafsiodo.
ORNV Hebraicè dicitur in fa cit in Iechonia, & tranímigratione Baby Beda.
Co
cra fcriptura Kerem,vt patet Dan.
hom lonis,vt prędixit Hiere.&Zorobabelno Theodoret,
I 8. & 1.Reg. 2 . fuit rex neq; pofteri eius . Idem tenet Ge Hier.22 .
Varro Cornufecundum Varrone, & Prifcia Genebr.
neb. &probat: quiavbi vulgata vertit pro
Prifcianus.nu à curuore dicitur. Scribit auté Plinius ducam cornu Dauid,in Hebræo eft Se-
Plinius.
li.11.c.37.omnibus animalib' cornife- miah,ideft germinare faciam, eft aute Se
ris caua,& in mucrone concreta effe cor- mach,ideft germe proprium nome Chri
3
nua.Cerais tantu folida,&fingulis annis fti, vt oftendimus in verbo Germinare.
code
decidua, vbi animali pauido folidū ad ali Vnde Hierony. ad veritatem Hebraica Hierony,
quãtulu roboris cornu natura tribuit,fer vertit ibi:Oririfaciam cornu Dauid.Quafi
uit &ad myfticos fenfus,vt predicator, de dicat faciam, vt regnum quod deciderat
in Iecho-
CORNV .
in Iechonia , iterú oriatur in Chrifto ,ficut Hebræos non vertere: Et fenectus meain
dixit Angelus Mariæ : Et dabiter Dñs fedě mifericordiaubert , fed confperfi caput meum
Luc. 1. oleo uiridi. Sic & Chaldaus. Item Vata- Chaldeus.
Auguft. Dauid patris fui.& vt notat Aug.hic ,recte Vatablus .
regnum Chrifti dicitur cornu, quia cornu blus: Tunc delibutus ero oleo uirenti, quod
fupra carnem eleuatur : & ita Chriftus di- Lyranus refert ad perfonam: Dauid , qui Lyranus.
ter vnctus eft rex , fed non recte vertunt
Ioan. 19. xit Ioan. 19. Regnum meum non eft de hoc
mundo,ideft non eft carnale , fic etiam ex · Vatablus & Rabbini, quia Hebraicè pro
ponit Ianfenius : de quo Zacharias apud fenectus, eft vox Balluth, que fignificat fe בלות
Ianfen. nectute, à radice Bala , ideft inueterauit.
Luc.ait . Erexit cornu falutis in nobis in do-
Luc.1.
mo Dauidpuerifui.Ecfic neceffe eft intelli- Sed Rabbini deducunt male hanc vocem
gere illud Eccli.47.vt notat Hieron . vbi à radice Balal,confpergere. Eft aute fen- כלל
Eccli.47.
Hiero. agens de Dauid ait. Exaltauit in æternum fus legitimus: Sencetus mea inmifericordia
cornu eius.Eft itaq; Chriftus folus propriè uberi , ideft fenectus regni mei fpiritualis
cornu falutis , quia uocatum eft romen eius in Chrifto , qualis erit circa finem mundi
Luc.2. Iefus,ideft Saluator.De quo etiam expo- in Ecclefia militante, fcilicet tempore An
nit Hieronym.illud Ezech.29.indie illa tichrifti,erit in mifericordia vberi : quia vt
Hierony .
Matthæus ait: Propter electos breuiabutur Matth. 24.
Ezech. 29. pullulabit cornu domus Ifraël, ideſt Chriſti
dies illi.Ecce mifericordiam vberem. Ite
regnum .
Cornu ficut vnicornis vocatur regnum quia tunc Antichrifto fublato,iuxta Ioan
5 Ioan. 10:
Chrifti in Ecclefia fidelium Pfalm.9 1 . nem: Fiet unum ouile unus paftor.
Pfal.91. 6
Etexaltabiturficut unicornis cornumeй , & Cornu quoque vocatur regnum Iu-
fenectusmea inmifericordia uberi. hic pfal- daicum , tam decem tribuum Ephraim,
mus canebatur in die Sabbathi in figurá que fe à Iuda fub Ieroboam feparauerút,
refurrectionis Chrifti.Quamuis aute Va quam tribus Iuda regię . De priori dicitur
tablus , Genebradus , & Lyranus intelli- in Deuter.in benedictione Iofeph: Cor- Deut.33.
Vatablus .
Genebr. gant,dici in perfona Dauid : non tamen nua Rhinocerotis , cornua illius,in ipfis uen-
Lyranus. quadrat eorumfententia,fed præferenda tilabitgentes, ufque adterminos terræ. Fuit.
eft expofitiopatrum,qui à Dauide dictu autem Ephraimfilius Iofeph, de cuius tri
exponunt non defuo regno materiali,fed bu Ieroboam regnum fibi decem tribuu
vindicauit. Sedante Ieroboam de tribu 3.Reg.12.
deregno fpirituali in Ecclefia Chrifti , vt
intelligunt Hierony.Aug. Beda, Caffio- Ephraim fuit Iofue , & de tribu Manaſſe
Hierony . Gedeon,quiventilauerunt gentes fibi ho
dorus,& Arnobius, quia in Hebræo eſt:
Auguft.
Beda. SicutMonocerotis cornu meu. vt vertit Hie ftiles,vfque adterminos terræ promiffio-
Carthufián.
Caffiod. ronymus ad veritatem Hebraicam , qui nis:vt notat Dionyfius Carthufianus, qui
Arnobius. in co decipitur,quod Rhinocerotem vnu
differt à Rhinocerote , quia Rhinoceros
Hierony. putat cornu duntaxat habere,cum Paufa Paufanias.
duo habet in naribus cornua.Monoceros
Plinius. verò,vt refert Plinius lib. 1 1.ca.46.vni- nias affirmet habere duo, & experientia
cum habet infronte cornu duorum cubi- nos doceat.De quo Martialis Epigra.9 . Martialls.
primi-
CORNV. 368
Lyran. primitiua explicent Lyranus , & Vata- Cornua vocantur regna quæ Roma- 8
Vatablus. blus,imo & Hebræi de tempore Mefsia nuimperium contritura dicebatur Dan . Dan.7.
prædictum putant. Quod mihi non dif- 7.Ecce beftiaquarta terribilis , &c. Et habe
loan, 20. plicet. Hoc ergoferreum cornu robora- bat cornua decem. Etecce cornu aliud paruй,
uit, & exacuitfilius Dei, dicens apud loa ortum est de medio corum :& triade cornibus
Matth,vlt. nem Apoftolis : Sicut mifit me pater, & cgo primis euulfafunt. Hieronymus refutata Hierony .
mitto uos , & Matth.vlt.Euntes docete om- expofitione Porphyrij fubdit ergo dica- Prophir.
Pfal.43. nesgentes. Sic Apoftoli & martyres lo- mus,quod omnes fcriptores Ecclefiaftici
Rom. 8, quunturin Pfal . quem allegat de eifdem tradiderunt in confummatione mundi,
Paulus Rom.8.In te inimicos noftrosuen- quando regnu deftruēdum eft Romano
tilabimus cornu.Vbi Hebraicè vox Nig- rum,dece futuros reges,qui orbem Roma
gah. eft cornu petere: Chaldaicas uertit ini num inter fe diuidant:& vndecimum fur
micosnoftrosfubiiciemus.Sic itaque mun- recturu regem paruulum qui tres de dece
dum Apoftoli fubiecere no ferro fed ver- regibus fuperaturus fit,ideft regem Ægy
Ezech. 32. bo Dei.E contrario verò de diabolo fub pti,& Africæ, & Etyopiæ, ficut in confe
typo regis Ægypti dicitur in Ezech . Ven- quentibus manifeftius fit .Hic autem rex
tilabascornu unfluminibus tuis.Et cap.34. paruus,non dæmon , fed homo peccati,
de membris Satanæ , & magiftris pefsi- ideft Antichriftus futur eft.Hæc Hiero .
mis.Ventilabatis omnia infirmapecora.Sed Eode modo Theodoret, explicans illud : Theodoret,
Ican12
quia Dominus dixit Ioan . 1 2.Nunc prin Et ipfe potentior erit prioribus,& tres reges
ceps huiusmundi eiicietur foras , dicunt ei bumiliabit.Quod fi non eodem ( inquit)
Apoftoli , inte , ideft virtute Crucis tuæ, tépore regnabūt, fed fuccedētes alius alij,
inimicos qui noftros olim vetilabant nos quomodo ifte tres fuperiores code tepo-
contra ventilabimus cornu , vel cornibus re humiliabit Perfpicuum igitur eft, fore
Hab.3
illis,de quibus Abac. 3. Cornua in manibus vt decẽ circa finem mundi fimul exurgat
Hierony. eius,ideft cornua Crucis in manibus Chri & poftremus Antichriftus exoriatur,hęc
!
fti,vt exponit Hieronymus. ille.Sic Lyranus & alij plures.Nec audie Lyranus.
7 Cornua vocantur regna, quæ vexaue- dus eft Vatablus, qui contra communem Vatablus,
Zacha .1. runt populu Iudæorum.Zachari fententiam hoc cornu paruum regnum
æ.1.Ec
ce quatuor cornua ,& c.Et dixit Angelus,hæc Turcarum effe dicit: & cotra textum , qui
funt cornua que uentilauerunt Iudam , & If- fubdit. Et magnificatum est ufque adfortitu
Hierony.
rael, Hierufalem . Hieronymus & He- nem cæli, dejecit defortitudine,er deftel-
brçi primu cornu dicut effe Babylonios , lis & c.quod ad perfecutione pertinet An
quiceperunt Iudæos , & feruituti fubiece- tichrifti,de qua in Matth.Eterittribulatio Matt. 24.
rut . Secundum Perfas ,& Medos ,fub Ca magnaqualis nofuit ab inicio mudinequefiet.
byffe eifdé infeftos , quia Cabyffes impe Item de his decem cornibus Apo. 17.
diuit reædificatione templi .Tertium græ poftquam defcripta eft beftia habens cae 9
cos ,fub Antiocho Epiphanes crudelifsi- pita feptem,& cornua decem , fubdit An Apoc.17 .
mos ,quartum Romanos fub Tito & Vef gelus: Hecdecem cornua,quæ uidifti , decem
Cyrillus.
pafiano.Sed Cyrillus reiicit hunc fenfum regesfunt:qui regnum nondum acceperunt,
quia Romani non uentilauerant Hierufa fed poteftatem tanquam reges una hora acci-
Theodoret . lem,quando fcripfit hæc Zacharias , ideo pient poft beftiam,intellige non ordine tem
Theodoret.quat
uor cornua, quatuor mũ poris poft eum , fed in eo fenfu vt fint
di plagas intelligit, à quibus gentes vexa reges poft eum , ideft fub eius ditio-
uerüt Hierufale,ab Aquilone Chaldæi , à ne : quamuis ei infidiabuntur : & ideo!
Meridie Ægytij ,ab Oriete Moab &Am tres ex illis profternet.De quo lege Pe
mon, ab Occidente Palefthini :quæ fente trum Comeftorem in Ecclefiaftica hi- Petrus Co-
tia non difplicet. Quamuis autem a qua- ftoria 1 & Haymonem fuper Apo - meftor.
tuor ventis ventilati funt Iudai , antequa cal. & ibidem Dionyfium Carthufia-
occiderent filium Dei, fed nunquam à fe num . Vnde facile deprehendes longe Carthufian.
dibus fuis difperfi , millequingentis annis aberrare , qui decem hos reges dicunt
errauerut fine templo ,& facrificio , vfque effe Alexandri fucceffores , vt refert Cæ-
ad necē Saluatoris ,quado impletum eft : lius incollectaneis.Neque funt decem illa Cælius.
Matt.23.
Ecce relinquetur uobis domus ueftra deferta . regna,quæ ab initio mundi nomen Dei
blafphe-
CORONA.
Rupertus. blafphemauerút : in quo etiam Rupertus agitur de aduetu Chrifti ad folatium pau
fuper huc locum hallucinatus eft: quia re peru.SpiritusDominifuper me,& c.utpræ-
gs illi diutius dominati funt . Ifti verò ,vt dicare captiuis indulgentia,&c .& darem eis
inquit Angelus Regnu nondum acceperut : coronam pro cinere , ideft pro pœnitentia,
quæ in facco & cinere fieri confueuerat.
Sed poteftatem vna hora accipient , ideft
paruo tempore . Ex quibus vndecimum Ad quod allegat hoc loco Hieronymus Hierony.
Matth.s .
cornu erit Antichriftus , ficut etiam Gre illud Matth.Beatiqui lugent, quoniam ipfi.
gorius exponit.li . 3 2.Mora.in illud Iob. confolabuntur.In eodemfenfu Paulus ait: 2. Timot. 2.
Grego..
Iob 40. Stringit caudam quafi cedrum. Vbi omne, Nocoronabitur,nifi qui legitimè certauerit,
inquit , peccatum vndenarium eft , quod ideftfecundum leges Euangelij . Na qui
ieiunant , vt ab hominibus videantur ad
duin peruerfa facit , præcepta decalogi
tranfit. Hæcille. hypocrifim: Receperunt mercedemfuam.Et Matth.6 .
¶ De duobus cornibus Arietis Dan . 8 . diutius orantes petunt,fed quia no in no- Ioan.16.
vide in verbo Aries . mine Chrifti,non recipient. Præterea de
De duobus cornibus,quæ habebat be- feipfo in codefenfu Paulus ait 2.Timo . 2. Timot.4.
ftia fimilis agno,Apoc . 1 3.vide in ver Bonum certamen certaui,& c , in reliquo repo
bo Bestia . fitaeft mihi corona iuftitia,& c. Vbibonu
Cornu dicitur per metaphoram altaris certamen vocat , quod fuis circunftantiis
munitum eft. Notat autem D.Thomas D.Thom.
angulus , quem reitenerefolebant ,ne inde
tanquà à loco facro ad fupplicium euelle fuper illud: Quam reddet mihi in illa die iu
3.Reg.I, rentur.Sic Adonias 3.Reg. Tenuit cornu fus iudex. coronam gloriæ effentialis ani
altaris.Prætereà cornu dicitur pars exer- mæ nonquidem ad illam vfque diem fi-
1.Mach.9 . citus dextra , vel finiftra . fic 1.Mach. 9 . nalis iudicij differri,fed purgatis mox ani
Bachides erat indextro cornu,& c. mabus à corpore folutis dari. De qua Ia- Iacob. 1,
De Boue cornu peta,vide verbo Bos. cobus:Beatus uirqui fuffert tentatione , quo-
niam cum probatus fuerit,recipiet coronam
CAPVT CLXXIIII. uite,ideft mox vt probatus fuerit, & pur-
gatus. Porrò corporalis gloriæ corona
Corona,Coronare . differtur ad refurrectionem vfque corpo-
rum immortalem. Vocatur autem coro-
ORONA Hebraice dicitur na iuftitiæ,ideft debita ex cōdigno : Quia
Nezar. 2.Reg. 1.Tulit diadema, & conuentione facta cum operariis de denario
גזר C diurno, mifiteos in uineam . Dominus apud Matth: 20:
4.Reg.11 . Pofuitfuper cum dia=
dema. Matth.Et non eft iniuftus Deus,ut obliuifca=
Hebr.7.
I Corona dicitur qua cingitur caput , & turoperisueftri.Heb.7 . Nihilominus ta-
ornatur:& dicitur à choro , quamuis fine men non debetur de toto rigore iuftitiæ,
afpiratione fcribatur , quia chorus circulū quia gratia prima fupponitur, iuxta illud
facit. Erant autem apud Romanos varia Pfalm.Qui coronat te inmifericordiae mi Pfal.102.
coronæ , quæ victoribus conferebantur: ferationibus. VbiAuguftinus . Coronat, Auguſt.
videlicet triumphalis ex lauro,vel ex au- inquit, Deus in nobis mifericordias fuas :
ro puriffimo , quæ erat Imperatoris trium in quo fenfu apud Lucam dicitur : Nolite Luc.12.
phatis . Obfidionalis ,quæ dabatur ei, qui timerepufillusgrex,quia complacuit patri ue
ciuitatis foluebat obfidionem ex grami- ftro dare uobis regnum.Et in Matth.Sic be- Matth.11.
ne .Ciuica,qua ciuis feruatus in bello ex- neplacitum eft ante te.
quercu dabat feruatori fuo .Muralis ex au Corona præterea accidentalis , quam 3
ro,qua donabatur , qui primus hoftilem laureolam Theologi vocant, triplex eft.
murum concendiffet.Caftrenfis , quæ da vt notant Doctores in 4.fentent. Et D.
batur ei , qui primus hoftilia caftra pene- Tho.fuper locum citatum . 2.Timoth.4 . D.Thom.
trabat : ficut ex auro Naualis donabatur Prima eft virginum,qui propofitum vir-
illi,qui in nauem primusclaffis hoftilis in ginitatis Deo quidem oblatum no viola-
Aulus Geli.filiiffet : de quo lege Aulum Gellium in li runt.Dequo Sap.4.Quam pulchra eft ge= Sap.4.
bris noftium Atticarum . neratio cafta cum claritate, &c . & in perpe-
2 Corona ergo ponitur in fcriptura tan- tuum coronata triumphat , incoinquinatorum
!fa.61. quam præmium victorum, Ifai. 61. vbi certaminum præmium uincens.Hanc expo-
fitore
CORONARE . 369
Chryfoft. fitore Chryfoftomo , confecuta funt vir- legimus & : Incapite eius diademata multa, }
Matth.25.gines prudentes apud Matth. Item illi, ideft omnes electi, præterea cap. 6: Ecce Apo,
equus albus:& quiſedebatfuper eũ,data eft eico
Matth.19. de quibus Dominus ait:funt quidam quife
Petr,s caftrauerunt propter regnum cælorum. Secun rona.Subaudi omniumfan&toru , quia cá.
da eft corona doctorum , de qua Petrus: 4.viginti quatuor feniores : Mittebat coro- Apo.4.
Pafcite qui in uobis eftgregem Dei,& cut cum as Juas ante thronum Dei , dicentes dignus es
apparueritprinceps paftorum, percipiatis im- Domine Deus nofter acciperegloriam , &c.
marcefcibilemgloriæ coronam . De hac coro Coronam Chrifto dedit mater Ma- 6
Philip.4.1 na Paulus difcipulis dicebat Philip. 4. ria,naturam filicethumanam fine macu-
1.Telf. 2.
Gaudium meum & corona mea , & ad Tella- la,fic explicat Gregorius illud Cant.Vide- Gregor.
Can , 3.
lo.difcipulos vocat coronam fuam. Ter- te regem Salomonem in diademate,quo corona-
Apoc.2.
tia eft martyrum de qua Apo.2 . Eftofide< uit cum mater fua in die defponfationis eius:
lis ufque ad mortem & dabo tibi coronam uite. ideft quando dixit : Ecce ancilla Domini Luc.r.
4 Coronantur perfecti effentiali corona quia tunc uerbum caro factum eft: Sic etiam
Ambrofius lib.de inftitutione virginis ca. Ambrofi
Hierony. præclariori, fic explicat Hieronymus il-
Mai,6r.
lud Ifai.61.Gaudensgaudebo in Domino, c. 16.Beatus ( inquit ) Mariæ vterus ,qui tan
Quia indumento iuftitiæ circundedit me quafi tum Dominum coronauit , coronauit au
fponfum ornatum corona: quafifponfam orna tem , quando formauit , quando genera-
tam monilibusfuis. Vbi priori loco intelli- uit. Hæc ille . Eodem modo exponunt Caffiodo .
Matth.19. gutur coronati perfecti,quique de quibus Cafsiodorus. Gloffa , D. Bernardus, D. Gloffa .
apud Matth. Dixit Simon Petrus ad lefum, Thomas , & Vatablus,fuper Cant. 3.Vo Bernat.
ecce nos reliquimus omnia. Incipientes vero catur autem humanitas Chrifti corona, D.Thom.
comparantur fponfæ ornate monilibus quia ex genere regio Dauid: Et dabitilli Do Vatablus,
Luc.1.
fuis:ideft primis rudimentis fpiritus. minusfedemDanid Patriseius. Item quiafe-
5 Corona capitis Chrifti funt omnes ele= cundum humanitatem vnctus eft Chri- Matthai,
Hierony. &
ti,vt explicat Hierony.Cyrillus & Pro- ftus rex & facerdos : De qua natus eft lefus
Cyrill quiuocatur Chriftus.De quo Pfal. Ego autem Pfal.2.
Ifai.62.us, copius illud Ifai. 62 , quod Ecclefiæ dici
Procopius: tur electorum : Et eris coronagloriæ in manu conftitutusfum rexabeo,& c.Vnde Magi di Matth.2.
Phil.4 Domini: & diadema regni in manu Deitui. cebant:vbi eft qui natus eft rex Iudæorum.Na
Quia fi difcipuli coronant doctorem, Phi tus videlicet rex , quia in ipfa incarnatio-
li . 4. quanto magis doctorem pariter & nevnctus ab Spiritu fanéto.
Aug. Redemptorem fic Ecclefia corona Chri- Corona mulieris amictæ fole, eft clari-
7
Lyranus.fi eft.Ita quoque exponit Aug.lib.de vni tas duodecim Apoftolorum , qua orna-
Carthufi. Apo.11¨
tate Ecclefię ca.7.Lyranus,Carthufianus tur Ecclefia, de qua Apo.1 2.Signum mag
Vatablus.
& Vatablus, & certe fummus honor cle- num apparuit in cælo,mulier amiétafole , er in
&torum erit,vt fint corona capitis Chrifti, capite cius corona ftellarum duodecim. Et vt Beda.
Jean.12. de quo forte Dominus intellexit apud diximus in verbo Apparerelibr. 1." de Ee Anfe Rupert.
lmus;
Ioanne:Siquismihi miniftrauerit,honorifica- clefia iuxta literam exponunt Beda , Ru- Gloffa.
Heb.z. bit eupater meus.Dehac corona Paulus ad pertus, Anfel.Glof.D.Tho.Lyra.Celius , D.Thom.
Pfal.8.
Hebræ:Videmas Jefum gloria & honorecoro & alij.Quamuis de beata Virgine intelli Lytan.
natu, & Pfal.Gloria er honore coronafti cum. gant Aug.lib.4.de fymbolo ad Catechu Calfus.
Ad fabricatione vero huius diademnatis di menos c.1.Bernardus in fermone de Ma Bernard
Jan12 Aug.
xit apud Ioanem: Et fi ego exaltatus fuero à ria, & Arethas græcus , de quo alias. Arctas
terra,omnia traham ad meipfum:ideft omnes Coronada vocatur Ecclefia Can.4 . Ve-
8
Pal.95 electos ad meipfum coronandum ,tanquã ni de Libano )ponfa,ueni coronaberis, de capite Can.4 .
Pfal,200 regem,qui regnauit à ligno.De cadem co Amana, Sanir, Hermon.Eft autein Liba-
rona Pfal.2 0.Pofuiftifuper caput eius,corona nus mons Phæniciæ altifsimus , niuium '
Hierony de lapide pretiofo.Sic intelligüt Hiero.Aug. candore confpicuus. Vnde candidus, vel
Gloffa,Beda, & Genebrardus Hebraicè dealbatio Hebraice interpretatur : deno-
Aug.
Gloffa. veropro lapide pretiofo habetur paz aurū tat que Gentiles lauacro baptifmi candi Gregor.
Beda
obrizu preciofsifimu iuxta litera & purifsi datos vt exponunt Greg.Theodor.Glof, Theodoret.
Gengb D.Thom .& Vatab.Ter autem vocatur, Gloffa .
mũ. Quid autē pretiofus , & purius poft
D.Thom.
Deu Ecclefia triúphate qua corouatur Rex primum vt exponit D.Tho.veni ad iufti Vatabl us,
Apo.19.
regū, Dominus dominantium ,in Apoc. vbi ficatione inpræfenti vita: fecüdo veni ad
Aaa vifionem
CORONARE .
vifione beata in morte,tertio veni ad glo- tablus ,fignificabatur autem duplex Chri
ria in iudicio finali refurrectione : corona- fticorona , Regis videlicet, & Sacerdotis ,
tur aute Ecclefia degramine motiu, ideft quæ ex auro quidem , & argento fabrica
tæ funt,quia duobus populis, Iudaico ni-
principu quos ad fide vocat tot enim coro
mirum , & Gentilico in vna Ecclefia con- Ioan.10.
nas accipit, quot animas Deo lucratur,vt
Paulus ait : Gaudium meum & corona mea. gregatis Dominus præeft, iuxta illud Ioã:
Philip.4. Etfictunum ouile & unus paftor.Deinde fub-
Quot ergo coronas habebunt Apoftoli?
quibus Dominus dixit : Ego elegiuos, & po dit Propheta Zacharias : Et corona crunt
fuiuos uteatis: fructum afferatis : & fructus Helem , & Thobia, &c . Vbi præcipit , vt
ueftermaneat,coronatur itaque Ecclefia de poftqua impofite fuerint coronæ fummo
Ioan. 15.
de capite Amana , Sanir & Hermon , ideſt facerdoti , tradantur quidem his, qui ad il
de floribus montium gentilitatis qui funt las fabricandas aurum & argentum dede
credentes ex illis. runt.Quia qui dona conferunt Dei tem-
Coronam hominis iuftificati, & poftea plo ad Ecclefiam ornandam,ipfi quoque
9 eifdem ornamentis ornantur in gloria fi- Matth.19:
per peccatu mortale damnati,alius loco il
Apo.3 .
lius accipit,iuxta illud Apoc. 3. Tene quod nefine,iuxta illud Matth. Qui reliquerit
Quæftio . habes:ne aliusaccipiat coronam tuam. Contro domum ,aut agrum propter nomen meum.centu-
uertitur aute inter expofitores , An gloriæ plum accipiet: & uitam æternam pofsidebit.
coronam quâ iuftus , cu reciderit,perdit, Corona regnum plerunque fignificat, II
alius pro co femper accipiat? Quod qui- & principatuTob.19.B.Ifai. 2 8.A Thre.
bufdam videtur difficile . Quia oporteret 5.c.Ezech.1 6.B.21.F.1 . Mach . 10. B.
tot effe prædeftinatos,quot poft gratiam Ifai. 2 3. B. Vfurpaturetiam pro honore,
acceptam lapfi pereunt.Nihilominus hoc vnde Salomon : Prudentia ut corona incli-
D.Thom.
ita elle tenet D.Tho , 1.p.q. 2. 3.ar. 6.ad ta proteget te , ideft honorabitte. Et Pro. Pro.4.
Iob. 24: 1.Vbi ait nopermittit Deus aliquos.cade 12. Mulier diligens corona eft uiro fuo. Et Pro.12.
re , quin alios erigat pro eis : iuxta illud cap. 14. Corona fapientium diuitie cox Pro.14.
rum. Vbi non dixit diuitias hominis
Iob. 24. Conteret multos , & innumerabi-
les : & ftarefaciet alios pro eis, fic in locum cuiufuis effe coronam , fed fapientis, qui
Angelorum apoftatantiumfubftitutifunt nouit bene difpenfare pauperibus : iux- Luc.16.
homines , & in locum Iudæoru Gentiles ta illud Luc. Facite uobis amicos de mam-
Matth.8.Multi ab Oriente & Occidente mona iniquitatis , ut cum defeceritis , reci-
Matth.8. piant uos in æterna tabernacula. Sic diuitie
venient, & recumbēt cum Abraham , & c.
coronauerunt Zachæum , qui dimidium Luc
Filij auté regni mittentur in tenebras,idē .19 .
Gregi tenet Greg.li. 25. Morali.fuper locum ci bonorum fuorum dedit pauperibus . Ad Pro: 16.
Beda. tatum Iob, & Beda fup. Apo. 3. & ibide eundem fenfum idem Salomon ait : Coro
Rupertus. Rupertus,Haymo,Gloffa, & Cælius.Vn nadignitatisfenectus , fed non quæcunque
Haymo .
Gloffa. de loco Iuda pereuntis fuffectus eft Mat fed quæ in viris iuftis reperietur , talis
thias Act.1. Et pro inuitatis ad nuptias , Simeon iuftus & timoratus apud Lucam . Luc.2.
Celius.
Act.1. qui venire noluerunt apud Matth.& Lu- Quia : Coronafapientiæ timor Domini Ec-
Matth.22. cam, alij funt fubftituti. cli. : & cap. 25.A. In malum vero ini- Eccli.1.
Luc.14. quos Deus coronat , ideft cingit ſuppli
Coronas duas præcipuas inter alias
10 habuit Chriftus,Regis videlicet , & Sacer ciis,ficut Sobonam ,cui dixit apud Itaia: Ifai.22.
dotis, quod figuratum eft Zacha . 6. Vbi Coronans coronabo te tribulatione.
Zich.6.
legimus : sumes aurum , & argentum & fa- Coronam de fpinis plectentes mi- 12
ciescoronas: ponesſuper caput lefufilij Iofe lites impofuerunt capiti Saluatoris loan.19.
dech. Vbi Hebræi putat , duas coronas fa per irrifionem quafi regni affectati. De
tas,alteram ad coronadu Iefum Sacerdo iuncis vero marinis tuiffe contextam
Hierony, tem , alteram verò ad coronandum Zo . teftatur Lyranus,quem alij fequuntur , in Lyranus.
robabel. Sed contrarium tenet Hierony ter quos Antonius Honcala in fuo Stau- Honcala.
Toletus.
mus cum Ecclefiafticis doctoribus , quos rico,cap. 8. & Toletus fuper Ioannem .
L
allegat. Videlicet foli Iefu Pontifici fum Quod verofuerint feptuag. duæ fping.in
Cyrillus. mo vtranque coronam iuffam imponi. certo quidé autore fama percrebuit, forte
Lyran. Quia de Zorobabel nulla fit mentio , idē quia fi in duodecim partes circulù huma
Vatablus. tenent hoc loco Cyrillus, Lyranus , & Va ni capitis diuidas,in fingulis partib' fenæ
poffunt
CORPVS. 370
poffunt fping crafsiores infigi que tanquã cap.8 . & 9.Aug. fuper Pfal. 2 3. concio- Auguft.
totidé margarita funt, quas in diademate ne.1 .& 2.Etfuper Pfal . 39 , & 98. Greg.
filij Dei Synagoga mates inclufit. Dequo, hom. 22.fuper Euangelia . Itaque per mil
Bernar Ber. ferm.5.de fanctis explicat illud Salo le fere annos à pafsione Domini hullus
Can.3: monis Cant. 3.Indiademate quo coronauitcu hanc veritatem aufus eft impugnare , ví-
materfua,& Hieronymus putat hanc coro que ad Berengarium, quifuit damnatus à
Vai.s
nationem ab Ifaiaprædictam cap. 5.Ex Leone.9.in Concilio Vercellenfi,de quo Con. Verc
pectaui utfaceret uuas,fubaudi vinea Iudæo Platina in vita Leonis . Deinde Anathe- Platina.
Teodotior : Et fecitfpinas, fic enim tranftulit Theo- matizatus eft à Victore Papa.11.in Coci- Con . Turo
Rupert.
doction.Item Rupertus quoddictum eft lio Turonenfi ,& Concil.Romano fub Ni Con. Rom
primo Adæ:Maledicta terra in opere tuo,tri- colao. 2.rurfus definita eft hæc veritas Co , Con . Later·
Gen.3
bulosesfpinasgerminabit tibi.Secundū Adā cil. Lateranenfi cap. firmiter de fumma Con.Trid
fufcepiffe dicit fuper caput fuum , ideſt Trinitate, & fide Catholica , & Concil.
Trident.feff.13.cap.1 .
Chriftum, fpinis coronatum qui figura-
tus eft in ariete quem poft tergumvidit Porro Auguftinus refertur de confecra 3
Gen.22: Abraham herentem vepribus in Genefi . tione dif. 2.Can.vtrum corpus Chrifti, & Auguft,
veritas & figura eft:Vbi luculenter docet,
CAPVT CLXXV. quomodo in Euchariftia fit figura corpo-
ris Chrifti in accidentibus panis & vini,
Corpus. repræfentantibus corpus , & fanguinem
eius:& nihilominus fub illis eft veritas ip
: גו ORPVS in lingua fanéta dicitur fa.Et ibidem Hilarius ca. Corpus.In quo Hilaries.
CORE
Hebraicè Geu.Ifai.5o.Corpus meu fenfu locutus eft Tertullianus lib.de refur Tertullian
quam
CORRIGERE. 271
Pro,27.
quam amor abfconditus. Meliorafurt uulnera di- tuum.Quare (inquit)lucratus es ? nifi quia p
ligentis,quamfraudulentz ofcula odientis.Vnde in homine peccãdoperierat. Ita D.Tho . D.Thom.
Fal.140. Propheta : Corripiet meiuftus in mefericordia, 22.9.33.2r.2.nifi forte tale fit veniale op
& increpabit me:oleum autè ideft adulatio,pec tranfeat in lethale quãdo incipit fcandalu
catoris non impinguet caput meum. Notandu præbere pufsilis , vt autëpræceptü hoc g q
auté quomodo vix vnquã difcipuli à Do- alioquin affirmatiuum eft, obl get fub lè-
mino correpti,fe verbis exufabant. Quia thali peccatotres requifita funt circüftä
Pro29
vt dicit Salomon : Vidiftihominem ueloce ad tiæ, prima vt certi quidem fimus vel quafi
loquendum,ftultitia magisfperanda eft quam il- certi moraliterfratrem peccatum morta-
lius correctio.Signum auté ftultitię eft, odio le committere , fecunda vt fit probabilis
Pros habere corripientem, fic legimus Pro. 15. fpes emendationis eius,tertio vt non fuc-
Non amatftultus eum,quife corripit,iuxta illud currat alius , qui hoc tunc correctionis fit
Amos. Odio habuerunt corripientem inporta. munerefuncturus vtiliter , fi nosnon cor
Ames.5,
Denique Sapiens ait. Qui corripientem dura rigamus.His itaque concurrentibus circu
Pro.29 ceruice contemnit,repentinus ei fuperuenict inte ftantiis,corripere debeinus,non folu præ
ritus.Sic populus Iudæoru à filio Dei corre Jati, fed etiam æquales,imo etiam fubditi
ptus incurrit contemptus fui poenam,Hie vt habetur Can.Ephefiis & Can.difpen-
'Gal.2,
rufalë repēte à Romanis circumfeffa , ficut fatio.4 3.diftinctione.Ite Gal.z.vbiPau
Luc.19 Dominus prædixerat eis: Circundabūt te ini lus corripuit Petrum,qui caput erat Eccle
mici tui uallo,& ad terram profternent te. Vnde fiæ.Et Natha Dauide.2.Reg. Quamuis 2.Reg.12 .
Pro illis Dús dixit : Omnes increpationes meas ne geri debeat hoc modeftifsime : vt docet D.Thom.
glexiftis. Ego quoque in interitu ueftro ridebo. D.Tho. loco citato.ar.4 .Imo femper fe-
Correctionis præceptum extat Matth. re correctio fieri leniter debet etiam æqua Gal.6 ,
3
Matth.18: 23. Sipeccaueritin tefratertuus, uade & cor- libus Gal.6,Vos quifpirituales eftis, inftruite
ripe eum, inter te e ipfumfolum. Quod pręce buiuscemodi infpiritu lenitatis , confiderans te
ptum omnes fere patres de peccato, quod ipfum,ne tutenteris. Quod fi quicorrc .
contra nos proximus comittit, exponunt: tionem differát,eo confilio, vt tempus in
&
ita vt fi peccauerit in te , idem fit quod ueniat opportunu , minime peccat : vt do Auguft.
contra te , & fite læferit vt exponit Hie- cet Aug.libr.1.de ciuita cap. 9. & Greg. Greg.
Hierony: ronymus , & Chryfoft.Prius ( inquit)do- lib.4.fuper.1.Reg.11 . & 13 .
Chryfoft. cuit dicere:Dimitte nobis del ita noftra,ficut e Correctionem fi quis metu quide mor
Matth.6. 5
Hilarius. nosdimittimusdebitorib us noftris : Nunc
dixit accufa ,fed arg aute tis,aut iacturæ bonorum intermittat,dif
no ue.Eodé modo Hi
tinguedum eft.Nam fifrater in extremo
Beda larius ,Beda ,Euthymius , & Aug.li.de ver vitae difcrimine verfatur, nec alius eft qui
Euthymius. bis Domini fermone . 1 6.Quia te(inquit ) corripiat extrema necefsitate vitæ fpiri-
Auguft. iniuria frater affecit certe fcis tu,quia in te tualis laborantem , cum periculo tene-
peccauit.Hec ille.Quod fi quis roget quo mur vitæ corporalis corrigere quia : Vai- Ecclefi . 18.
modo ergo doctores Scholaftici , expo- Auguft.
cuique madauit Deusde proximofuo.Ita Aug. D.Thom.
nunt in te,nofolum contra te fed vtcum loco citato , & D.Thom.22.q. 33.ar.2 .
Abulenfis que te fciente : Ad hoc refpondet Abulen ad 3.fecus fi non fit extrema necefsitas .
fis.q.84.fuper hunc locum Matthæi , ſub Corrigere penitus obftinatu minime 6
tiliter à Theologis explicari : & cum pa- tenemur, iuxta illud Ecclefi. Confideraope Ecclefi.7 :
trum fententia ad amufsim cóuenire fen- ra Dei,quod nemo pofsit corrigere,que Deusdef
tentiam corum ,quia quicunque coram te pexerit.vbi Lyran.eum obftinatu conici Lyran.
vel te fciente Deum offendit ,te quoque of poffe dicit,qui correctionibus peior cua-
fendit,qui filius Dei per ad optione voca dit.tunc enim à correctione ceffandü eft,
D.Thom.
ris. Et quantü in fe fuit,cora te peccas ,fcă vt docet D.Tho.2 2.q.3 3.ar.6.Addit ta
dalum tibi præbuit : & contra te peccauit . men prælatu quidemtunc , & iudicem à
Correptionem auté de venialibus tantū correptione ceffare non poffe : qui non
emendationem fcelerati duntaxat atten
Origenes. peccatis inftituta effe putauit Origenes
Auguft. tract.6 .fuper Matth. contra quem Aug. dit,fed magis publicum bonum , ideo li
ferm. 16. citato probat de mortalibus corrigi recufat,cogere illum fuppliciis de
corripiendis effe præceptum,quia dicitur bet : iuxta illud Luca : Compelle cos intrare . Luc.14 .
in textu: Site and terit, lucratus cris fratrem De quo compofuit Aug. integrum libru August.
Aaa 3- de
CREARE .
decorreptione & gratia: Item Dominus flans primùin quo pater eft a fecúdo, quo
de funiculis facto Hagello negotiatores ele generat verbum , & à tertio quo cũ verbo ,
Ioan.2. cit de templo.Et in terrorem aliorum Pe- ipirat Spiritum fan&
tum:non quod fit du
Act.4.
trus verbo Annania & Saphiram occidit. ration is diftinétio , fed exempli caufa po
Correctio mendax cauenda eft Eccli. nitur. Prohac fententia facit illud Gen. Gen.2 .
7
Eccl.19. 19.Eft correctio mendax in ira contumeliofi. 2.Hæfuntgenerationes cæli , & terræ, in die
Talis erat illa Pharifæorum , qui Apofto= quacreauit Leus calum, & terram, & omne uir
Matth .9. lis dicebant:Quare cum Publicanis & pecca- gultum agri.Ergo in eodem die creauit om
toribusmanducat magifter uefter? nia.Secuda fententia eft ,quam refert Hu Hu go,
Corrus videin aliis dictionib' adiuctis, go libr. 1.defacramentis cap.2 .& 3. Om
Corrumpere vide in coniunctis. nia fuiffe creata fex dierum interuallo , fi-
cut à Movfe defcribuntur.
2
CAPVT CLXXVII. Tertia denique opinio eft , omnia corpo
ra fimplicia , cælos videlicet & elementa,
Creare , Creatura. fine decore,& ornatu in eodem momento
confufe creata quidem efle. Poftea vero
REARE Hebraicè Bara quod eft fecudum proceffum Moyfi ,tribus primis
I
Cproducere quidem &gignere, fed iä diebus fuifle diftin&ta, & tribus aliis fe-
יא
ftrict a fignificatione ufurpatur mjcriptura Gra quentibus,fuis paulatim ornamentis de-
ce, latine,pro eo, quod eft aliquid de nihi- corata,videlicet quarto die luminaribus,
Gen.I.
lo formare,in quo fenfu dicitur Gen. 1. In quinto pifcibus , fexto quadrupedibus. Bafilius.
principio creauit Deus cælum & terram .Et de Hanc fententiam tenent,Bafilius in Fxa-
Deut.4. Greg.Niffe.
fole, luna , & ftellis, ait in Deut. Que crea- meron,Greg.Niffenus lib.de creatione re Ambrofi.
wit Dominus Deus in minifterim cunciisgenti rum, Ambrofi.in Hexameron, Chryfoft. Chryfoft.
bus,ideft de nihilo fecit, non vt adorentur. fuper Gen. 1.Beda, Strabus, Greg.Nazia Beda.
Strab us.
Pfal.32. ab homine, fed vtferuirent homini Pfal. zenus ferm.de Spiritu fanéto , D.Tho.. Greg. Na-
ipfe mandauit & creatafunt. Cæterum quia p.q.66.ar.1.Abulenfis fuper Gen. 1. Et zianzenus.
Eccl.18.
legimus Ecclefi. 18. Qui manet in æternum eft communior patrum & confirmatur D.Thomas .
creauit omniafimul,controue: titur inter ex ex eo quod Moyfes fubdit : Terra autem Abulenfis.
Quæftio.
pofitores, An eodem die Deus ab initio, eratinanis& uacua. Hebraicè Thou.ideft
Aug. fimul omn ia creauerit. De quo tres funt Chaos confufum , hoc autem Chaos per
fententiæ.Prima eft Auguft. libr.4.ſuper traditione acceperunt Philofophi gentiü,
Gen. ad literam cap. 24. & in fequenti- quia Moyfes omnes Philofophos, & Poe
bus.Item. 1 2. de ciuitate. Omnia fuiffe
tas gêtiu præcefsit: vt docet Clemes Alex. Clem.Alex .
momento temporis creata , & diftincta, li. 1.Stromatu, & Tertullian. in Apologe Tertullian.
quantum attinet ad corpora fimplicia ca tico cotra gentiles , & Cyrillus li.7.contra Cyrillus,
lorum , & elementorum , cum virtute pro Auguft.
Iulianu, & Aug.lib.18.de ciuit.ca. 39. (Fa
ducendi reliqua mixta ,quæ codem quo- cit etiã ad hancfententia illud Sap. Manus Sap.11.
que dié produxerunt. Quodvero Moy- tua creauit orbem terrarum , de materia inuifa.
fes hæc fex dierum fpatio facta recenfet, Grace εξαμορφούλης Ex confufa ma
non re ipfa,fed in mente Angelorum fuc= teria.Ergo nofunt omnia creata diftin& te, Ifal.45.
cefsiones illas factas exponit , quatenus
fic apudIfai. dicitur Deus: Creans tenebras,
fpecies inditas omnium rerum fuccefsi- idcft corpora lumine priuata,quando te-
ue recipiebant ad cognofcendum opifi- Gen.1.
nebræ eratfuperfacie abyfsi.Ergo nondu Eccl.18,
Plilo. cium Dei.Eandem fentétiam tenuit prius erat lux fed confufio.Quod vero Eccl. 18 .
Philo Iudæus.libr.1.Allegoriarum legis , dicitur, qui manet in æternũ , creauit omnia fi-
fed alio fundamento,dicit enim allegori- mul,no adidē tempus plane refertur , fed
ce Moyfem,dies illos diftinxiffe :vt cu fe ad vnucreatore, qui fimul,ideft fine focio,
ptimo die requieuiffet creator , ad obfer- vel alio creatore omnia creauit folus.
Procop. uationem Sabbati prouocaret,idem tenet Creare ideas non eft locutio admitte 3.
Procopius Gazæus addens, co modo di- da, in quo Rupertus improprie & incau- Rupertus.
ftingui dies per imaginationem folu , nõ te locutus eft lib. 2. de Trinitate cap. 18.
quidem re ipfa , ficut in procefsionibus dicens creauit Deus ab æterno,quod po-
Trinitatis perfonarum diftinguimus in fterius fecit opere externo , creauit Deus !
æternaliter
CREARE , CREATVRA . 3 72 '
æternaliter infua effentia,quæ temporali- { ergo fecundü latina, & Græcam phrafim
Auguft. ter creauit in propria natura,contra quod vt Hebræa omitta , creari fit eorü quæ de
D. Tho Auguftinus lib. 83. qq. quem allegat D. nihilo fiunt,& non funt de fubftantia cr eã
Thomas. 1.p.q.1.ar.2.Ideg (inquit ) for tis,expofitio Lyrani tenenda non eft ne
matæ non funt,ac per hoc æterne, & eo = que lanfenij,nifi cautifsime. Explicat ergo
dem modo femper fe habentes: quæ diui- patres prædicta loca de fapientia filij Dei
na intelligentia continentur,&c.Sed cum incarnata, fecundum humanitatem : non
ipfæ neque oriantur neque intereant , vt quod fuerit humanitas ab æterno fed
ibidem ait D.Thomas , fecundum tamen quod in æternitate quidé ordine dignita-
cos formari dicitur,omne quod oriri , aut tis fueritpri' predeftinata quâ alia ficut &
interire poteft.Hec D.Thomas . ipfa dicit Pro.8.Ab æterno ordinatafum . Ita Pro.8.
4 Creare malum dicitur Deus Ifai.45 . explicat Gloffa,& Rabanus , & Dionyfi . Rab Gloffa.
Hals. anus
Faciens pacem & creans malum. Vbi Hie- itein fuperillud Pro.8 . ominus poffedit me, Carthu
Hierony.
ronymus hoc malum non contrarium bo in initiouiarumfuarum.Vbi Septuag.vertüt
no,fed pro afflictione ponitur,& bello, fe- Dominus creauit me quod Patres de in
Matth, 6: cundum illud quod in Euangelio fcriptu carnatione filij Dei exponunt , ab æterno Aug.
Aug. eft:Sufficit diei malitiafua. Eodem modo præordinata, Aug.lib.i.deTrinitate cap.
Auguftinus lib. 1.contra Adimantu Ma- 2.Secundum(inquit )formam ferui di-
nichæum cap.27. vbi malum pœnæ in- au eft,Dominus creauit me , & Beda fu Beda.
Abac.I.
¡telligit , non culpæ , iuxta illud Abac. 1 . per Pro.8.in expofitione fecuda Bafilius Bafilius.
Irenæus . Mundifunt oculitui Domine ne uideas malum. lib.4.aduerfus Eunomium , & Epift. 1 4i.
Eodem modo Irenæus lib. 4.cap. 77. & ad Cæfarianos. hryfoft.fer. de Trinitate Chryfoft.
Chryfoft.
Greg. Chryfoft.hom.2 3.fuper Matth . 6. fic ex tom. 3 :vbi ait :igitur cum dicit Dominus
Iob.2.
plicat Greg.lib. 3.Moral.ca.7 . illud Iob. creauit me,prædicit futurum quafi iã eſſet,
2.Si bona recepimus de manu Domini,mala cur & maxime hac expofitio eft à patribus
nonfuftineamus. præelecta contra Arriũ qui dixit filiù Dei
Cyrillus
5 Creata dicitut fapientia Dei incarna- effe creaturam ideo etiã Cyrillus libr. 5.
Ecclefi.1: Ita fecundum humanitatem , Ecclefi. 1 . Thefaurorum cap.5.creatum dicit filium
Prior omnibus creata eft fapientia , & paulo Deifecundum carnem fignificari. Nihilo
Ecclefi.24. poft : Ipfe creauit illam in Spiritufanéto , & minus tame in Hebræo in his locis no eſt
Ecclefi . 24. Qui creauit me requieuit in taber difficultas vt Hiero.ait Epift.ad. Cyprian
Lyranus. naculo meo.Et certe Lyranus his locis dicit nũ quia non eft verbu Bara quod eft crea
creatione accipipro emanatione ab æter- refed vox cana, ideft pofsidere.
6
no filij Dei fecundum deitatem, de qua in Creauit Deus pace per Chrillu Ifai. 57.
Ifai.57.
hoc capite Ab initio & ante fæcula creata Creavitfructu labioru pace,quia per Chriftü
fum.Quia humanitas non fuit(inquit) an- Deus pace pra dicauit: vt exponit Hiero. Hierony.
lanfen: Ioan.15.
tefæcula.Porrò Ianfenius dicit fapientia Sic Ioa. 15.Face( inquit) mea do uobis : pacē
hoc loco , nonponi quidem profilio Dei, relinquo uobis.Et cap.2 0.Pax uobis, ité dif-
velfecundum humanitatem , velfecundu cipulis dixit apud Luca: in quamcunque do Luc. 10 .
deitatem ,fed fapientiam iftam effe ratio- mu intraueritis,dicite pax huic domui.Alia ex
nes ideales,quæ funt ad æterno in mente pofitio eft D.Thome fructu labiorum pro D.Thom.
diuina,creatæ vero dicuntur, ideft confide phetaru effe pace : quia fiue cominaretur
ratæ ab terno ante omnem creatură , fed populo,fiue profpera promitteret, pace in
iftæ duę expofitiones funt contra fentētiā ter populu & Deū,tanquã fru &tu fuauifsi-
patru, & contra legitima acceptione vocis muintedebant,fic etiã quando Angeli hu
Hierony:
huius creare Græce & latine de qua Hie- mana voce loquuti funt in natiuitate Do
rony.Epift.ad Cyprianu Tom. 3. creatio mini pace decantātes dixerunt : Gloria in Luc.z.
(inquit) eft eius quod prius no erat , condi excelsis Deo, in terra pax,
tionis exordium,quamuis quid fitHebrai Creauit Deus diabolu no quoad peccatu 7
Damafce (cè poftea dicemus & Damafcenus lib. 1 . fed quoad natura,fic explicat Hiero.illud Hierony.
Ifai.54 .
de fide Orthodoxa cap.8.creatio (inquit) Ifai.5 4.Ego credutfabri fufflante in igne pru
eft factio ex extrinfeco, & non ex fubftan nas,diabolus enim , fufcitat incedia & pro
tia facientis fieri, quod creatur: & difsimi- feret ( inquit)cotra tevafa,fed ego creaui in
le prorfus fecunduů fubftantia . Hac illecũ terfectore corü. Quia videlicet quamuis
Aaa 4 tyrannos
CREDERE .
Matth.10. tyrannos côtra Ecclefia diabolus excitet , Jait Cyrillus in libro quod Spiritus fanctus Cyrillus.
fit Deus allegans hunc locum,& Aug. fu- Aug.Gloffa,
iux taillud Matth.Et ante reges & prafides '
duceminipropterme, eritis odio omnibus ho- per Pfal . & Gloffa,item Genebrardus ,vn Genebrar.
Luc. 21.
minutuspropter nome meu ,fed capillus de capi de reiicienda eft expofitio Theodoreti , Theodoret,
quifpiritum animalem hoc loco intelle-
te ueftronon feribit.Et quamuis Satanas hæ
reticos exacuerit cötra Ecclefia fed tame: xit,fed diftinctionem apertam Propheta
Matth.16. fecit,dicens : Auferes fpiritum eorum . Ec-
Porta inferi non præualebunt aduerfuseam.
ce fpiritum animalem corum effe dixit .
8 Omnis creatura ponitur in fcriptura
pro homine , quia microcofmos , & epi- Deinde fubdit. Emitte fpiritum tuum &
creabuntur. Vbi non corum dixit. Sed
logus eft omnium creaturarum : vt ex-
Greg. ponit Greg.fuper illud Marci vlt. Padica tuum,ideft diuinum ,
Mar.vlt.
Aug. te Euangelium omni creaturæ . Ita etiã Aug.
Rom.8 . lib . 83.99.q.67 . in quo fenfu Paulus ad CAPVT. CLXXVIII.
Rom.Omnis crea lura ingemifcit & parturit
ufque adhuc. Quia omnis homo fælicitatem Credere.
Hiero. defiderat.vbi Hierony. Manifeſte edo-
cuit quia non de irrationabili , & infen- REDERE Hebraice Rachas
רחץ
fibili creatura mentionem fecerit, quia no CR Dan. 3.qui eripuit feruos fuos qui cre
participat Spiritum fan&
tum hæc ille quæ diderunt in eum.
Credere, eft dictis vel factis alicuius fi- I
Theophy, expofitio magis quadrat, quam alia Theo
phylacti,& aliorum patru dicentium, ele= dem ad hibere. Gen. 15. Credidit Abra- Gen.15.
menta muta ingemifcere , &c. Quia ele- ham Deo reputetum eft ei ad iuftttiam:
menta non habent fpem,Paulus autem lo Quærunt autem hoc loco expofitores, Quæftio.
quitur de creatura fubiecta correptioni in quomodo verum fit hoc Apoftoli dictum
cum contra legamus Gen. 17.Cecidit Abra
fpe.Deinde creaturę infenfibiles per me- Gen.17.
taphoram naturalem perfectionem expe ham infaciemfuam , & rifit incordefuo. Qué
locum adducens Hierony.lib.3.coōtra Pe Hierony .
&tare poffunt , fed fupernaturalem neque
permetaphoram expectare dicuntur, nifi lagium ait,Abraham non credidit , quod
admodum violenter.Quia non eft appeti Deus repromifit:fed rifit in corde fuo.Ide
tus naturalis ad fupernaturalia proprie lo afferit Chryfoft.homil.6.de pœnitentia. Chryfoft.
Rom.1. quendo.Quod verò legimus Rom . 1. In Sed cōtrariu tenet Aug.lib.16.de ciuitate Aug.
cap.2 6.videlicet Abraham non dubitaf-
uifibilia enim ipfius à creatura médi,per ea quæ
factafunt,intellect a confpiciuntur. Quidā per fe, rififfe verò prægaudio. Ide tenet Am Ambrofi,
Hierony. creaturam creationem exponunt vt Hie- brofius lib.de Abraham, & Gloffa Interli Glof. Inter,
Aug. ronymus & Auguftinus qui lib.8 . de ciui nealis hic ,& Theophylactus, & Rupert.
Teophyl.
tate cap. 8.citat hunc locum,pro creatura imo & aperte Paulus Apoftolus Rom.4 . Rupert.
mundi legens,à conftitutione mundi, fed vbiagens de Abraham : in promifsione(in- Rom.4.
Theophy.
Theophylatus & Chryfoft. per creatu- quit ) Dei , non hæfitauit diffidentia : fed
Cryfolt.
ram mundi , omnes creaturas intelli- confortatus eftfide. Vnde conciliantur ſen-
Pfal.i8. tentiæ infinuat enim Paulus hæfitaffe
gunt, de quibus Pfal. 18.Cæli enarrant glo-
riam Dei: opera manuum eius annuntiatfir Abraha,no diffidétia quide,fed metu quo
dã indeliberato. Sed confortatus eft actu
mamentum. Item non incongrua eft expofi
'Magift . tio magiftri,in..fententiarum dif. 3.qui fidei deliberato,fic conciliat fentétias Ioa
Ioan,Arbor
àcreatura mundi interpretatur ab homi- nes Arboreus li..Theofophiæ,& Sixtus Sixtus Sen!
Bernardus. ne.qui microcofmos eft,fequutus Bernar Senenfis li. 5. Bibliotheca annot.98.Vn
dum.Vox autem græca Tos ambigua de qui refiftit motibus indeliberatis pec-
eft,ad creationem , & ad creaturam : ideft cati,laudatur vt iuftus . Hoc eft enim abne
ad creandi actum , & ad rem creatam , gare femetipfum iuxta illud Matth. Si Matth.16.
Adamus.
quod etiã notauit Adamus fuper huc locũ. quisuult uenirepoft me,abnegetfemetipfum.
9 Credere debemus verbis Dei fine de- 2
Creator dicitur Spiritus fanctus : quia
Pfal.103. liberata dubitatione. vnde reprehendit
Deus vnus eft cum patre , & filio Pfalm .
103.Emittefpiritum tuum,& creabuntur : & Dominus Moyfem, & Aaron. Num . 20. Num.20 .
Hierony , Dicens :Quia non credidiftis mihi,utfanctifica
renouabisfaciem terra. Vbi Hieronymus fi
fpiritus(inquit)creat, ergo Deus eft.Idem ! retis mecufiliis Ifrael,no introducetis hos popu
los
CREDERE. 373
losin terram quam dabo eis. Vbi Lyra.affert fidias. Ita exponut Beda, Lyranus, & Va Beda .
Hebræorum expofitionem dicentiu, Do tablus. Hinc Herodes rex cum audiffet Lyranus,
Vatabius.
minum dixiffe ad Moyfem & Aaron.Lo Magos quærentes. Vbicfiquinatus eft rex Matth.2.
quimini ad petram : & ipfa Dauid aquas : Illi Juda orum ?turbatus eft.
vero dubitantes an foli verbo Deicbedi- Credere nolebant Iudai & Gentiles, 5
retpetra, percuferunt eamfemel & iteru habitare Deum in Ecclefia Chrifti, quod
Ideo non fanctificauerunt, feu glorificaue vt crederet,venit Spiritus fanctus igneis
rut Deum. Magna quippe Dei gloria eft linguis fuper Apoftolos, prædixit Pro A& .2 .
vt fermo diuin' omnipotes appareat.Cer pheta Pfal. 67. Afcendiftiin altum :cepiftica Pfal.67.
Sap.18.
Ifidorus. te Gloſſa Ifidori , & Augufti . in qq.fuper ptiuitate : accepifti,uel dediftidona hominibus.
Numeros afferunt Moyfem dubitaffe cu Etenim non credentes inhabitare Dominum
Auguft.
Aaron. Et quia de omnipotēcia Dei quã Deu.Id eft, ò Chrifte afcendifti in altitudi
expertifæpe fuerant,vix poterant dubita nem cæli cum patribus qui in limbo fue- Hierony .
re, probabile eft dubitaffe de fola verbi ef rantcaptiui, & accepifti vt Spirirus fan- Auguft.
ficacia, ideo percufiffe petram . Cæterùvt &
tus defcendens fuper Apoftolos daret Arnobius:
e contrario efficacia verbi Dei nobis in no hominibus dona charifmatum. Ita expli BedaEuthimius
tefceret , Lapefilius Dei, folo verbofana- cant Hierony.Auguft.Arnobius,Euthy- Cafsiodorus
bat ægrotos.Sic Regulo dixit : Vade filius mius Beda Caffiodorus Haymo,Remi- Haymo.
loan. 4.
tuusuiuit, & Centurioni ait : Sicut credidifti gius , Theodoretus , Lyranus , Gloffa & Remigius.
Matth.8.
Matth.is : fiat tibi. Item Chananææ : 0 mulier magna alij.Imo Paulus Ephef. 4. quod vero Pro Theodor.
Lyranus,
eftfides tua,fiat tibificutuis. pheta dixerit accepifli & Palus allegat de Gloffa .
3 Non credere vitæ fuæ eft non credere difti in ep.ad Ephef,foluit Hierony mus . Ephe.4.
Deut.28.
Chrifto, Deut. 28.Et erit uita tuatanquã pë dicen's accepit apatre vt homo , dat vero Hierony.
Lyran.
Carthuf. des ante te, timebis die ac nocte,& non credes vt Deus. Lyranus.
Vatablus. uitæ tuæ.Lyran. Dionyfius Carthu . & Va Credentes verba Dei loquuntur confi 6
tablus iuxta literam exponunt. Vita tua tentes fidem, quando cafus necefsitatis oc
ò Iudæe erit in dubio pendula.Et no cre- currit,fic Propheta Pfal. 115. Credidi , in- Pfal.115 .
des poffe de mane ad vefperum vfque vi = quit,propterquod loquutusfum . Quod cōtra
uere, fed defperabis de vita. Porrò Augu . communem fenfum patrum explicat Ly 2 ,Reg. 16.
Augufti
lib.1 6.cotra Fauftum.cap. 22. Teftimo- ranus de fide humana, quam præbuit Da
nium hoc adduces ait : præter predictum uid Siba mentienti contra Dominum fuu
fenfum literale, deChrifto poffe intelligi : Mithphibofeb , propter quod locutus
de quo non poffe intelligi.Nec Fauftus au fum inquit, diuidite inter uos hæreditate. Sed
fus es dicere. Ne quifq; prorfus audebit. hac eft hebreorum interpretatio . Nam
ait Auguft. Nifi qui negauerit aut Chri- Apoftolus. 2. Cor. 4. hoc allegat de fide 2.Corin,4.
ftum effe vitam , qui de fe ait : Ego fum uia fupernaturali. Nos, inquit, etiam credimus,
loan.14 ueritas & uita.Aut qui dixerit à Iudæis no propterqued & laquimur quia corde creditur
fuiffe vifum pendentem in cruce, aut Iu- ad iuftitiam: ore autem,fit confefsio adfalutem.
dæos dixerit Chrifto credidiffe . Eodem Rom,t.
omnes etiam expofitores catholici alicu-
ius nota de fide fupernaturali , quam pro Hierony .
LeoPapa. modo explicat Leo Papa ferm.8.de paf-
Gloff.inter. fione : & Gloffa interlinealis . Proptereà mifsis Dei adhibuit Propheta , communi Auguft.
1 dixit Chriftus Iudæis apud Ioanne. Vos confenfu exponunt. Porrò Hiero . Augu Beda.
Ioan.10% noncreditis quia no eftis exouibus meis.Porrò ftinus, Beda, Cafsiodorus, Genebrardus. Cafsiod.
Ianfenius , Vatablus de firma fide promif Genebrar;
Ioanes Baptifta quia erat ex ouibus Chri loan.4.
ftiin vtero matris accepta rationis vfura forum Dei, promiferat quippe illi regnŭ lanfen .
credidit in Chriftum, vt notat Ambrof. poft Saulem , & Chriflum de fua proge- Vatablus .
Ambrof.
Luc.1. fuper Luc. 1.1deo exultauit infans in utero ma nie in throno eius feffurum , & quod euin
tris Elizabeth. eflet a malis omnibus liberaturus , quod
4 Credere viuere fe diutius poffe,non pu Propheta credidit, fed Chryfoftomus pu Chrifoft.
tat quem propterfcelera multa confcien tat Dauid hoc dicere in perfona populi
tia remordet , maxime fi fit homicida , de Judaici multain Babylone mala perpef-
Job.24 furi. Alij in perfona martyrū , alij melius
quo lob: Detraxitfortes in fortitudinefua:&
cumfteterit non credet uitæfuæ. Idcft, cù ſte- generaliter dictu putant de omnibus fir-
terit in profperitate tyrannus timebit in- miter Deo credentibus , ita Genebrardus . Genebrar
Aaa 5 Cre-
1
CREDERE .
Credere debemus ,vt intelligente's fir eius acceperant. Quod vero dicit in code
Efai.7 .
mius permaneamus in fide. Efai.7 . Sinon capite:An non creditis , quia ego inpatre , &
Septuag.
credideritis non permanebitis . Vbi Sept.ver- pater inme eft ? Denotat vnitatem effentiæ
tunt: Sinoncredideritis,non intelligetis . In patris & filij. Quærettan en aliquis fi cre Quaft.
Vatablus. Hebræo verò habetur non eritis firmi,fi- dere in Deû denotat fidern, quæ per cha-
ue ftabiles:vt vertit Vatablus . Sed in ide ritate operatur , quæ potifsima virtus eft,
fere recidit cum verfione Sept. Quia ra- iuxta illud Colof. Super omnia autem chari- Colof.3.
dix firmitatis eft intelligentia , vnde pro- tate habetes,quæ cftunicu uinculu perfectionis.
uenit ſtabilitas in opere. Præmifit autem Quomodo Paul' ait, ad Philip.Quia uobis Philip.1.
hoc Efaias tanquam fundamētum , loqui donatum eft,nonfolum ut ineum credatis ,fed ut
volês departu Virginis . Sic conectit & ex etiam proillo patiamini?Ad quod refponde
Eufebius. ponit Eufebius lib.7.de Demonftratione dum eft,ficut credere in Chriftum charita
Chryfoft.
cap . 2 .fic etiam citat Chryfoft.Hom.51. tem includit , fic etiam pati pro Chriſto .
Ican.6.
fuper loan.7. & Auguft.fuper illud Ioan. Et vltra addit cum fide , & charitate patië
Augu.
6.Et nos credimus , & cognouimus , quiatu es tiam.De qua laco. 1.dicitur:Patientia opus Iacob.1.
Chriftus filiusDei.Non dixit,inquit , cog- perfe & umhabet . Vnde fuper locucitatum
nouimus & credimus fed è contrario, Philippen. Chryfoftomus ait. Patipro Chryf.
prius credimus,deinde cognouimus. Idé Chriito gratuitum donum eft , & munus
Ioan.7. Tract . 29. in illa verba Ioannis. 7. Siquis maioris admirationis , quam fit re vera,
uoluerit uoluntatem eiusfacere, cognofcet exdo mortuos fufcitare , & mirada figna patra
Sap. 3. trina,an exDeofit . Ideft fi corde & opere
& re.Nam hic quidem debitor fum,illic ve-
crediderit, cognofcet.Sic Sap. 3. Quicon- rò debitorem habeo Chriftum.Hæc ille.
fidunt in illo,intelligent ueritatem , & fidelesin De quo inverbo pati latius agimus .
Credere nolens nifi figna & prodigia ΙΟ
dilectione acquiefcent illi.
8
Credentes longanimiter fperare de- viderit, reprehenditur loan. 4. Vbi Dos Ioan.4:
Efai.5 8. bent.Efa.28.Qui crediderit,non feftinet. He ininus Regulo dixit,nifi figna & prodigia ui
Hierony. deritis non creditis . Cæterum quæret ali-
braice defuturo,nonfeftinabit. Vbi Hiero-
ny. fitardus videatur aduentus Domini quis,quomodo filius Dei Regulum repre
ad iudicium,qui credit, & tribulatur, non liendit figua quærentem,que vfque adeo
Abac. 2.
defperet, iuxta illud Abac. Veniens ueniet, adplantandam in populo fidem neceffa-
non tardabit . Vnde Dominus dicebat ria erant,vt ipfe dixerit apud Ioan.sifige Ioan. 15.
Ioan 14.
Apoftolis apud Ioan.Cum abiero , & præpa nanofeciffem in eis,quæ nemo aliusfecit,pecca
rauero uobis locum, iterum ueniā ad uos, er ac- tum non haberet.Et figna facturus Chriftus
cipiam uos ad me ipfum. Quarefenfum legi= à Prophetis prædicebatur, ficut Ifaias ait: Efai. 35.
timum vertunt Sept. Qui crediderit non con Deusipfe ueniet & faluabit nos,tunc aperientur
fundetur. Quia filonganimiter expectat, oculicæcorum,& c. Sed expedita refponfio
Matth, 10. obtinebit , iuxta illud Matth. Quiperfeue- eft. Solam filij Dei loquelamfuiffe fatis,
1. Pet,z.
rauerit ufque ad finem , hic faluus erit . Pe- cum gratia, qua interius cor auditorum il
trus autem allegauit hoc iuxta Septuag. luftrabat, atque flectebat, vt credere tene
1.C.2 . rentur, proptereà in codemcapite Ioan.
Credere in Deum, plus eft quam cre- dixit : Si nonuenijem , & locutus eisnonfuif-
9
dere Deum,quia præpofitio (in) directio fem, peccatumnonhaberent . Deinde multa
nem voluntatis fignificat in vltimum fi- figna viderat Regulus in Capharnaum,
nem:quod fit per charitatem,fic intelligi- fed maiora prodigia querebat. Ideo Do-
Ioan.3 . turillud Ioan. Vt omnis qui credit in eum non min' dixit:Nififigna,& vltra prodigia uide
percat,fed habeatuitam æternam . Item , qui ritis,noncreditis. Quæ caufa fuit vt ex ciui
credit in eum non iudicatur. Ideft non dam- tate Capharnaum,vbitantaDominus mi
loan. 11: natur & cap.11.Omnis qui uiuit,& credit in racula fecit, pauci crederent , quiafemper
me, nonmorietur in æternum . Ideft æterna maiora quærebant. Vnde Efaias Prophe Efai. 530
loan.7. morte.Item cap.7.Qui credit in me,flumina ta prædixit : Quis credidit auditui noftro, e
de uentre eiusfluent aquæ uiue, quod dicebat de Brachium Domini cui reuelatum eft? Vbiin-
fpiritu quem recepturi crant credentes in eum. terrogatio denotat paucitatem, vt expo-
Quia licet in eum credentes Spiritum fan nit Origenes lib. 1. contra Celfum & fu-
Origenes.
tühaberent, non tameplene chariſmata
& per Roma . 10.Item Auguft.lib . 1. de Cō Auguſt.
fenfu
CRESCERE.
374
fenfu Euangelift. & libro. 18. de Ciuita- , Efai.Diuitiæfalutisfapientia & fcientia . Fi- ¡ E(ài.33 •
Chryfoft. cap.29 . & Chryfoft.fuper Rom . 10. Vn. delis eft aute ille indiuitiis materialibus,
Pfal.111 .
de Chriftus dicebat : Vos non creditis quia qui difperfit, dedit pauperibus.
Ioan.10.
non eftis ex omnibus meis . Ioan. 10.
II Credentium Gentilium fidein Do- CAPVT CLXXIX.
minus in Euangelio laudauit, innuens ex
illis Ecclefiam maiori ex parte replédam ,
Matth.8. Crefcere,& Crocus.
fic Centurioni dixit : Sicut credidiftifiattibi,
fanatus est puer eius ex illa hora. Vteffe-
Etus feftinus oftenderet fidei foliditatem, RESCERE eft au-
& certe ficut credimus fit nobis , nam qui geri atque magnifica-
tepide credit,tardius impetrat. Ideo fide ri Hebraicè dicitur
Gadal Gene. 38. Iob גול
exigere Dominus confueuit ab illis ,quoś
miraculofe fanabat. Sic duobus cæcis vi= 2. Iofue . 4. Num . 6.
Matth.9,
fum petentibus dixit: Creditis quia hoc pof- Efai.49 .
Marci . 5 : fum præftare uobis. Et Archi Synagogo fi- Etproprie crefcere!
liam fibi fufcitare petenti dicebat:Nolitiz eft augeri , quod præcipue de viuentibus
Marc. 9 : mere,tantummodo crede.Item apud Marcũ , dicitur,que ab intrinfeco habent augmen
patri Lunatici ait:Si potes credere,omnia pof ti principium .
Matth. 21. fibiliafunt credenti. Denique apud Matth. Crefcere debuit genus humanum per
Omniaque in oratione petieritis credentes ac‣ naturalem generationem ,ficut hodie ho-
cipietis. Vbi non folum exigitur Catholi- mines propagantur , etiam fi homo.non
ca fides , qua omnes articulos fymboli peccaffet,quamuis tunc fine peccato con-
1.Ioan.3. credimus, fed vltra illam fiducia quædã ciperentur , in quo fenfu Dominus dixit
Gen.fi
&fpes ardentior in Deum,de qua Ioann. primis hominibus.Gen.i . Crefcite & mul
Fratresfi cor noftrũ nõ reprehēdit nos , fiduciă tiplicamini replete terram. In hoc tamen
habemus,quod quidquid petierimus ab eo,reci- multi ex Gręcis patribus hallucinatiſunt.
Nam in ftatuinnocentiæ fine coniunctio
piemus.Que fides ad miracula plane requi
ritur,quæ gratia gratis data eft, & oratio. necarnali,moreAngeloru , homines fuif-
nibus impetratur , atque interdum fine fe multiplicandos tenuit Greg, Niffenus Greg.Niffe.
1.Cor.13. lib.de creatione hominis . Idemtenuerut Chryfoft.
gratia iuftificante reperitur , iuxta Pau .
lum : Si habuero omnemfidem , ita ut mon- fuper Genefim Chryfoftomus , Proco- Procopius:
tes transferam , charitatem autem non ha- pius, & Euthymius fuper Pfal. Inpeccatis Euthymius.
Pfal.so.
beam ,&
rc. concepitme matermea . Item Damafcenus Damafce,
12
Credidit Thomas aliud quam vidit. libr.4.de Fide cap.25. & Auguft. libr.de Auguft.
Quia nimiru vidit veram humanitatem , Genefi allegorice,fed retractauit fentëtia
& vulnera Chrifti , fed diuinitatem cre- li.1.retractationum, cap. 1 o.&. 19. & lib.
didit . Quia fides eft argumentum non 8.de Genefi ad literam, cap . 1o.Quæ om
Heb.11. apparentium, vt Paulus ait.Sic intelligi- nino fententia tenenda eft, videlicet per
Joan.20. turillud Ioan. 20. Quia uidisti me Thoma carnalem concubitum homines nafcitu-
Greg. ros,etiam fi homo non peccaffet. Quam
credidifti,& c. Ita explicat Gregorius Ho
Auguft.
Hilarius. mil. 2 6.in Euangelia & Auguftinus Tra tuetur Auguft.lib.14.deciuitate cap.21 .
Etat.7 9.fuper loannem, & Hilarius libr. & 22.& Iunilius , feu potius Beda in ope Beda
D.Th. 7.de Trinitate, & Diuus Thomas 2.2.q. refex dieru,Glo.ordi.hoc loco. &Ite Glo, Glof. Ordi.
1.art.4.ad.1 . interl. & D.Tho.1.p.q.98.ar.2 . &Abule Glof. Inter.
13 D.Tho.
Luc.16. Crederealicui aliquid ,eft eius fidei vel fis hoc loco . Ad quod facit Euangelium Abulenfis .
fidelitati committere . Sic dicitur Luc. Matthæi cap.19 . vbi dicitur matrimoniu Matt. 19.
16. Si in iniquo mammona fideles non fuiftis, ab initio diuina copulatum authoritate:
Beda.
quod uerum eft, quis credet uobis? Vbi Beda Et quos Deuscoiunxit ,homo nonfeparet.Qua
exponit fiin fallacia diuitiarum fideles re Græcorum contraria fententia inter
bere,
CRESCERE .
Gen.49 . bere.cic lacob in Gene.dixit Ruben pri- etiam in temporalibus, fifit opus , augebi
mogenito fuo: Effufuses ficut aqua, non cref tur Chriftianus , qui diuina & facra foue-
Hierony . casquia afcendifli cubile patris tui . Hierony- rit,& reftitueritè Ideo prius diuina quam
Septuag. humana curare docuit nos Dominus , di-
mus inqq. Hebraicis dicit Sept, pro non
crefcas , vertiffe : Sicut aqua non ebullias . In cens : Quærite primum regnum Dei,& inftitiä
eius, & hæc omnia adijcientur uobis.. Matth.6.
Hebræo autem habetur : Non adijcias. Cu- I
Hierony, Crefcunt humiles in oculis Dei & fiad 6
ius phrafis fenfus eft, vt ait Hieronymus .
Tu es primogenitus in liberis meis , cui falutem animæ fit opus , in temporalibus
primogenitura debebatur , nempe facer- etiam augentur. Sic legimus deEftherre
dotium, & regnum . Sed quia maculaſti gina, quæfepoenitentiis & ieiuniis humi
cubile meum,cffufus impetu libidinis , ne liauit : Creuit paruusfons influuium magnum,
fed
adiicias peccare,fed cfto priuatus in pœ- quia omnis qui fe humiliatexaltabitur. My- Efter. 11.
nam in numero fratrum tuorum .Hacil- lice verò competit Maria Virgini , quæ Luc.18 . 3-4 fum
cum dixiffet ex corde:Ecce ancilla Domini, Luc.1.
le.Cæterum aliqui authores contra male- 4.9
dictionem Iacob creuiffe dicunt tribum Fons paruulus ille creuit in fluuium mag- cocr
Diodor 2
Tharfe. Ruben:ideo Diodorus Tharfen. dicit co- num :ita vt quafi mare gratiarum redun- C
minatoriam fuiffe fententiam , & pa ni- dauerit,vnde fluuius immenfus natus eft! infer
Pfal.45. 416.
tentia deletam , vnde Moyfes camreuoca Chriftus, qui letificat ciuitatem Dei. vtec
Crocus flos eft , qui Safranum vulgo di æk. diuit
·Deut.33. uit,Deu . 3 3.dicens . Viuat Ruben,& NOR MO 7
M.us,
Genadi riatur. Secunda Refponfio Genadij , non citur, nafcitur ex herba, quæ folia more ca cior in
pillorum emittit. Floris huius fibræ vtiles
fuiffetribum maledi&tam , fed peccatum patres
Ruben ne crefceret,fed potior eft folutio funt medicamentis,& condimentis,atque
repote
inter aromata numeratur.Can.4. Emifsio Cant. 4 funt
Caietanus . Caietani ,in Hebræo haberi,non plus ha-
bebis , hoc eft non habebis dignitatem nes tuæ paradifus,& c. Nardus,& crocus. Vbi
Gloffa.
primogeniti, vel non crefcas regio diade- Gloffa crocus ait, coloris aurei mentes fig D.Thom.
Origenes. mate Sic exponit Origenes Homilia . nificat diuina præditas fapientia, & D.
17.fuper Gene. Quia moris eft Dei,ma- Tho.in Commentariis Crocus,inquit, au
iores acrius reprehendere , vt minores ti- rei coloris eft, & ideo fignificat charitatē.
meant, Sic filius Dei filiis Zebedai digni Et quemadmodum crocus ignitas febres
tatem affectantibus feuerius dixit : Nejci- refrigerare dicitur, fic charitas ardore.con Paludanus.!mam
Matt. 20. tis quidpetatis . Et difcipulis euntibus in cupifcentiæ fæcularis refrigerat. Hæc il- Dionyf. rur:P
Luc.24. Emaus dixit: Oftulti er tardi corde ad creden le.Hac charitate plenus,refrigeratifque cu Terrarienfis fiusid
Matt.26. dum:Item Petro: Simon dormis? piditatis ardoribus , Petrus Domino di- Caietanus. tra gen
Creuit in vineam latiorem femen ce- xit:Eccenosreliquimus omnia , & fequutifum liumP
Ezech.17 . muste.Hunc crocum è paradifo cordis fui Matth, 19. fodore,buftio
dri,Ezech. 17. Ideft regnum Sedechie
creuit poft tranfmigrationem Iechonia Dominus Matthæo porrexit,dices:Seque tifiod
in Babylonem , ita vt aufus fit Sedechias re me. Et mox refrigerato diuitiarum cupi buren
rebellare.Quare timenda eft profperitas, ditatis ardore:surgèsfequutus eft eu.Porrò Matt.9.
Theodo cute
4.7
nam Petrus , poftquam audiuit à Domi . Theodo.crocu inquit : qui mediam inter idfie
no : Tibidabo claues regni cælorum , negauit caliditatem , & frigiditatem obtinet vim,
qua
terfilium Dei , quem fuerat tam fublimi & vtriufq; excludit extrema, iuftitiam ac bet
Matth.16 . reuelatione confeffus , cipimus.Hæc ille. Hunc ergo croci flore ign
Creuit regnum Perfarum fub Cyro Zachao Dominus dedit. Quando furges
5 ་ im
Rege, qui Babylonicam populi Dei cap- ille in conuiuio,dixit : Ecce dimidium bono-
git
tiuitatem relaxauit. Quod præuidit Da- rum meorumdo pauperibus : &fiquem defrau- Luc.19 .
aliu
niel in vifione arietis iuxta paludem , be- dani reddo quadruplum .
8 fent
ftias omnes cornibus ventilantis , cap.8 . Crocca ponuntur pro coccineis, Thrë. Thre.4.
Hierony. 44.0
Aries quippe vt Hieronymus ait regnum 4.Qui nutriebantur in croceis , amplexati funt nuda
Dan,8, ftercora. Ideft qui in coccineis & pur
Perfarum fignificabat,diciturautem aries geriu
habuiffe duo cornua,quia Perfis & Medis pureis inuoluebantur , de quo Hamn
Imperauit , & creuit vnum cornu excel-
vide in verbo Co- msSotus
fius altero, ideft potentia Perfaru ſub Cy ccus.
Gloffa delice
ro,vtinquit, Gloffa : quia Cyrus templu morta
Dei iufsit rexdificare, quanto ergo magis
CAP.
CRV CIARE. 375
pora
1
CRVX , CRVCIFIGERE .
po ra ignea fecumferre , tenere poffumus, num mundi huius ad portum vfque falu,
fola triftitia nuc,& fpecie cobuftionis cru tis nifi antennas malo in Crucis effigiem
ciar i. Sed in die iudicij finalis in igne ma applicemus , vt notat Ambrofius fermo. Ambrofi,
terialem effe mittendos , qui paratus eft 55.de Cruce.Poftremo extenfis brachiis
eis.Et ita omnia confonant.Quia licet mo homoprecans Crucemfacit, vt non for.
docrucienturfpecie ignis apprehenfa củ tuito quodam inuentu putemus Crucis
dolore combuftionis vel triftitia inde pro fignum introdu&tu , quod Dominus erat
cedente,fed magis cruciabuntur poft die mortefua in falutem humani generis illu
finalis iudicij in inferno ligati : ideoPetrus ftraturus ,Quodque fubodoratus Satanas
ait referuari cruciandos. tyrannis ingefsit,vt Cruci affixos facino
Mulier cruciabatur , vt pareret vide in rofos cruciarent.A Cruce nanque crucia-
verbo Apparere. tus dicitur,vt dicit Ifidorus libr.5.Origi- Ifidorus
¶Cruciari menfibus quinque Apoc.9 . vi num cap.vlti. Eratque ignominiofifsimu
de in verbo Locufta. genus mortis ,vt ait Auguft.fermo. 18.de Auguft.
verbis Domini, & Chryfoft.Homi . 7.ad Chryf.
CAPVT CLXXXI. Philip .& D. Thomas fuper illud mortem D.Th
aute Crucis. Ideo Sap.2.dicitur Morte tur -
pifsima condemnemus cum . Sed poftquam
Crux,Crucifigere.
perfidus ferpens qui in ligno vincebat , in
ligno deuictus eft à filio Dei, cæpit hono
RVCIFIGERE ri Crux effe , fuper capita regum longe
fiue fufpendere in lig- lateque refulgens , qua prius erat oppro
no dicitur Hebraicè brio : ftatuitque Magnus Conftantinus,
ידע in Hiphil Iaca 2.Reg. ne quis amplius toto terraru orbe ad Cru
21. cis patibulum damnaretur.
1
Crux patibulu erat Crucem fuam humeris portare mos
2.
in quo damnatifigeba fuit antiquus , ab his obferuatus qui Cru-
tur,dicta à ang8np.Quod eftferre.Crux cis fupplicio damnabantur , quod notat
autem in Hieroglyphicis Ægyptiorum Plutarch'libro de Sera numinis vindicta,
literis fignificabat futuram vitam fine fi- quam etiam confuetudinem , quoad po-
ne. Quia fi lineam à pede Crucis ad dex- tuit, corpore iam flagellis exhaufto, vo-
trum cornu , & inde ad caput , & à capite luit Dominus pro nobis feruare . Vnde
ad finiftrumbrachium , & inde rurfus ad Ioan. 19. Baiulansfibi Crucem exiuit in eum, Ioan.1
pedem ducas.circulum facis , qui fignifi- quidicitur Caluariæ locus , quod præter alia
cat æternitatem proptereà vocatur fignü fecit vt adimpleret vaticinium Efai.Etfa- Efai. 9.
Apoc.7.
Dei viui, Apoc.7 . Vidi Angelum afcenden- ctusestprincipatusfuper humerum eius , quod
tem ab ortufolis,habentemfignum Dei uiui. Id de Crucis geftatæ myfterio exponit Am Ambr.
eft aterni.Habet & terra hoc fignum im- brofius lib.3.de fide cap.4 . & Hierony- Hierons.y?
Iuftinu
preffum in quatuor pun & tis , Oriente , & mus fuper eundem locum Efaiæ. Iuftinus Tertul.
Matt.28. Occidente , Septentrione , & Meridie, à martyr 2.Apologetico , Tertullianus lib. Cyrillus:
quibus filineas ducas,ab Oriente fcilicet 3.aduerfus Marcionem,Cyrilluslib. 1 2. LeoPapa!
in Occidente,& à Septentrione in Meri- inIoan.cap.2 8.Leo Papa ferm.8.de Paf Chryfol .
fione,Chryf.Hom.88.in Ioan. Euthym. Euthymius .
diem.Cruce facis , quo defignabatur terra Athanafius .
tunc effe perficiendam , quando Crucis fuper Ioa, 19.Atha.fer.de Pafsi.Aug.fer. Auguft.
fignum fufciperet adorandum , ad quod 71.de tempore & Theophyl. fuper Luc. Theophy
Lominus mifit Apoftolos Matthæ. vlti. 23.impofuerunt ipfi Crucem , quòd ve-
Præterea volucres volantes alis extenfis ro Matthæus refert cap. 27. Angariatum
Crucem faciunt.IdeoAngelus flans in So Simonem Cyrinæum , vt Crucem Iefu
Apoc.19. lein Apocalyp. Clamauit ad aues quæ uola- portaret:intelligi debet,poftquam Domi
bantper medium cæli,ut uenirent ad cœnem mag nus aliqua itineris parte baiulauerat eam,
nam .Ideft ad eos qui obediunt Chrifto di vt notat Auguft.lib.3.de Confenfu Euan Aug.
centi: si quis uult uenire poft me abneget femet gel.cap.10 .
ipfum , & tollat Crucem fuam, & fequatur me. Crucifigere non auderent impii filiu 3
Matth.16, Neq; aliter nauigare poffumus mare mag Dei, cognitum verum Deum. 1. Cor. 2. 1.Cor.2.
Quem
CRVX .
376
¡Quem ficognouiffent , nunquam Dominum glo- quoque abraferunt. Sunt autem preter In
rie crucifixiffents Ideft fiIudæi Chriftum , ftinum teftes omni acceptione maiores ,
quem ex parteMefsiam effe cognouerāt, qui ita legerunt apud Sept. Tertullianus Tertul.
dicentes,hic eft hæres,Matth.2 . Deum libr. 3. contra Marcionem . Solus inquit,
effe cognouiffent , minime crucifixiffent, Dominus Iefus rex nouus infigne regiæ
Tertul. ita tenent Tertul. libr. 3. contra Marcio.
poteftatis, crucem in humero effert, vt fe-
Euthymius. Euthymius, Theophyl . Hierony.Gloffa, cundum prophetiam Dauidis Dominus
Theophyl. D.Thomas , Lyranus , Origen . Homil . 2 .
Hierony. regnet à ligno.Et Ambrof. fuper cap. 15 . Ambr,
Gloffa, in Cant.Burgenfis, Auguft.libr.de qq. no epift...ad Corinthios , ages decruce ait,
D.Tho. ui,& veteris teftamenti, de quo vide latius Dauid in Pfalmo ait, Dominus regnauit
Lyra. lib.8.verbo Hæres.Vel certe fi dæmones
à ligno. Præterea D: Augufti.ita legit & Auguft.
Origenes. Chriftum Deum effe cognouiffent , mor Lactantius .
Burgenfis. tem eius machinati non effent . ita expo- exponit Pfal.95.ita etiam alleg: t Lactan Arnobius.
Augu. tius, ita exponit Arnobius , & Cafsiodor. Cafsiodor.
Ambr. nit Ambrofius fuper epift.ad Corinthios ita canit Ecclefia ex Pfalterio Romano .
Hierony. Hierony.fuper Dan . 10. Auguſt. q. 66. Deberetque reftitui in Pfalterio commu-
Aug. Noui teftamenti. Anfel, fuper. 1. Cor. 2. 11,cum tot & tanti fint teftes.
Anfelmus, ideo in tentatione diabolus curiofe quæ- 6
Crucifigere iterum filium Dei in fe-
Heb.6.
rebat: Sifilius Deies.Matth.4. metipfis,eft iterum baptizari . Sic Hebr. Chryfoft .
4 Crucis cruore pacificauit Chriftus 6.Rurfuscrucifigentesfilium Dei,& c. Quod Teophyl.
Colof.. cælum & terram , Colof. 1. Pacificans per
fic explicant Chryfoft.Theophyl. Theo Theodo.
fanguine crucis eius, fiue quæ incælis,fiue que doretus , Ambrof. Gloffa, D. Thomas , & Ambr.
Bernar. Gloffa:
interrafunt.Tenet autem Bernardus Chri Lyranus . Quia baptifmus vt Chryfofto- D.Thom .
fum præuifa ab initio mundi morte fua, ait,crux eft, iuxta illud Romano . 6. Confe Lyra.
meruiffe Angelis fanctis ne laberentur, pultienimfumus cum illo per baptiſmu inmor
& fic pacificaffe cæleftia, prætereà meruif tem.Vnde apud loan.agens Dominus de Ioan.3.
fe quidem hominibus iuftificationem à baptifmo, ad Nicodemum de cruce fub-
lapfu,ficque pacificaffe terrena. Quod af- iunxit, dicens : Sicut exaltauit Moyfesferpen-
Cyrillus. ferit ferm . 2 2 .in Cantica.Idem tenet Cy
tem in deferto, ita oportet exaltari filium ho-
rillus lib. 1.fuper Leuit. Vbi ait non folu minis.
proterreftribus, fed &pro celeftibus obla Crucifigere carnemfuam cum Chri-
tus eft hoftia Iefus : & hic quidem pro ho- fto, eft mortificare veterem hominem ,fic
minibus ipfam corporalem materia fan- exponunt patres preallegati numero præ
guinis.pro celeftibus verò vitalem fuicor Gal.s.
cedenti,fuper illud ad Galat.Quifunt Chri
poris virtutem,velutfpirituale facrificium fti carnemfuam crucifixerunt cum uitijs, & con
immolauit.Hæc ille.Sed contraria fenté-
cupifcentis.Etfuper illud Rom. Vetus bo- Rom.6.
tia eft verifimilior, no meruiffe Chriftum
mo fimulcrucifixus eft , ut dectruatur corpus
Angelis fanctis perfeuerantiam . Neque peccati. Ideft multitudo peccatorum , &
Auguft. Gal.2 :
propter illos de cælo defcendiffe.Ita Au Gala.2.Chrifto confixusfum cruci.
guft.libr.de verbis Domini , & Leo Papa Crucifixum effe mundum alicui , eft 8
LeoThPapa, fermone de Natiuitate, & D. Thomas. 3 .
D. o. voluptates diuitias , & honores mundi,
Theophy. P. Pacificauit autem cæleftia , vt expo- quafi ei mortuas effe & nihili pendi. Sic
Theodo. Paulus aiebat ad Gala . Abfit mihi gloriari Gal.6.
nut Theophylactus & Theodoretus,quia
Angelos olim hominibus propter pecca- nifi incruce Domini noftri Iefu Chrifti, perque
tum auerfos , reddidit amicos , & cæleftis mihimundus crucifixus eft, & ego mundo. Id-
regniconfortes . De quo latius agimus in eft, mundus eft mihi horrori , ficut fatidū
verbo Iefus. cadauer, & ego illi, vt explicant Ambrof. Ambro:
Crux Chrifti dicitur thronus filij Dei Chryfoft.Theophyl.Theodoretu , & alij Chryfoft.
5 s
Pfal. regalis,ficut patres explicant , fuper illud plures.Crux autem Chrifti , in qua Pau- Theophy
95.
luftinus, Pfal.95.Dicite ingentibus quia Dominusreg. Theodo,
lus gloriatur, eft contumelia & tribulatio,
nauit . Vbi Iuftinus in dialogo aduerfus iuxta illud Rom.sed & gloriamur in tribula Rom.6.
Thryphonem dicit pag.8 3.fua tempefta tionibus.Item fecundum eandem phrafim
teapud Septuag.legi.Quia Dominus regna- inimicos Crucis Chrifti vocat Apoſto
uit a ligno. Quod Rabbini primum ab He lus, inimicos tribulationum quas proChri
bræo , deinde in odium crucis à Septuag.. fto patimur.
Crucis
CRVX , CRYSTALLVS .
Crucis fcandalum vocatur mors Chri- temus ardorem fidei poffe fufficere ,fed vt
fticontumeliofa ,in qua Iudæi fcandaliza femperros Chriftum amare doceamus,
bantur,dicentes fi Deus effet, non fe fine- eft itaque fecundum Hieronymum cru-
ret crucifigi. Sic exponit Theophylactus cem portare , ardoremfidei , quæ percha- 'Rom. 12.
illud 1.Cor. 1. Prædicamus Chriftum crui- ritatem operatur,conferuare , de quo Pau
1.Cor.1.
Gala.s. lus:spiritu feruentes.Tertia expofitio Hi- Hilarius .
fixum Iudeisquidemfcandalum. Et Galat.5.
fcandalum crucis.Item,uerbum crucis. Ibidē larij crucem portare effe crucis patientiã
Greg.
Nefciebat enim Iudæi naturam humanā imitari . Quarta Greg.in Homilia crucem
portare, elle per abftinentiam carnem af-
pafsibilem à Deo fufceptam, in qua pote
rat mori, ideo fcandalizabantur . De quo Higere,& per compafsionem , necefsitate
Match.11, proximi, quafi noftram reputare . Deni-
Dominus apud Matthæu:Beatus , inquit,
qui nonfuerit fcandalizatus in mè · Ideft in que Auguft.epift.38 . ad Lætum de con- Auguft.
Greg. temptu mudi, crucem, inquit, noftra effe
Gala-5, morte mea ,vt exponit Grego . fecundum
eandem phrafim dicit Apoftolus : Euacua mortalitatem carnis noftrę,ipfa enim nos
tum eftfcandalum crucis. Ideft fi circuncifio cruciat, donec abforbeatur mors in victo
ria.Hæc ille. Vbiadhuc nota non dixiffe
nem prædicamus neceffariam effe , fimul
cum baptifmo , ceffat fcandalum crucis. Dominum tollat crucem meam , fedfuam
Quia in co maximè Iudæifcandalizabā- quia crux Chrifti fola potuit fatisfacere
tur, quod homo quidam crucifixus , tolle promundi peccatis derigore iuftitiæ , qua
ret eis circuncifionem , & ceremonias le- neque Angeli , neque homines vniuerfi
Hierony, gis.Vt explicant Hieronymus ,Ambroſ, portare potuerunt , fed nos noftram pro
Ambrosi , Chryfoftomus ,Theophylactus , Theodo menfura donationis Chrifti patiëter por
Chryl. retus , Gloffa, Lyranus,& c .Poftremo cru tare debemus ,vt cum Chrifto regnare pof
Theophy. cem Chrifti euacuare eft falutis æternæ fimus,iuxta illud Roma, sitamen compati- Rom.8.
Theo do .
Gloff. virtutem per crucem credentibus com . mur ut conregnemus.
Lyran. municatam abfcondere.Sic explicant D. De figno crucis quod apparebit in cæ-
D.Th. Thomas & alij 1.Corinth, 1.Ne cuacuetur lo fub diem iudicij finalis , vide in ver-
1.Cor, 1.
Crux Chrifti. bo Apparere.
IO Crux in fcriptura vocatur clauis Da- ¶Crura fponfi Cant. 5.vide in verbo Au
aid,ideft regnicæleftis . Efai. 22. Etdabo rum .
Efai.22.
Crura vide in verbo Babylon, & in ver
clauem domus Dauid fuper humeros eius. Vbi
Hierony. Hierony.Hoc inquit,eft in Pafsione,iux bo Paftor . Item in verbo Damaſcus,
ta illud,quod in alio loco fcribitur : Etfa= Num.7.
&useft principatusfuper humerum eius . Vn-
Elai. 9. CAPVT. CLXXXII
de crux Chrifti appellatur clauis cali, fic
Auguft . Auguft.ferm. 123. Vis inquit,fcire aliud
crucis beneficium , paradifum ante quin- Cryftallus.
que millia annorum claufum crux nobis
Chryfoft: aperuit.Et Chryf. ferm. de Lazaro tom. RYSTALLVS dici
קְוָה
2.Crux inquit Chrifti,clauis eft paradifi . turlingua Hebræa Kera
Ambr. Idem dicit Ambrof.fermo.5 5.de Cruce, ch.Pfal. 147.Mittit Cry
Damafce. ftallum fuam ficut buc-
& Damafcenus libr.4.de fide cap. 1 2 .
II cellas, & Ezec. 1 .
Crucem tollere poft Chriftum , quid
Matt.16. fit.explicantpatres fuper illud Matthæ. Cryftallus eft gelu, vel
Siquisuultuenire poft me,abneget femetipfum: aqua diuturnis frigori- Eccli,43 .
Matth.10. tollatcrucemfuam,& fequatur me. Et cap.10. bus congelata.Eccli. 43. Gelabit cryftallus
Quinon tolitcrucemfuam,& fequitur me, non ab aqua.Sed aliquando pro grandine vfur Pfal . 147.
Chryfok. eft medignus . Super quem locum Chry- patur Pfal.Mittit cryſtallumjuamficut bucel-
foftomus ait , tollere crucem , effe animi las.De quo alias agimus.
præparationem ad mortem etiam vio- Cryftallus myftice fummam defignat 2
lentam pro Chrifto,cum fuerit opus fufti puritatem , ficut exponit Hieronymus fu Hicrony
.
Hierony. nendam . Sed Hieronymus fuper Marci. per illud Ezechiel. 1. Et fimilitudo fuper Ezech.1 .
Marci. 8. 8.Quinon accipit crucem fuam quotidie , ☛ſe
capita animalium firmamenti , quafi afpectus
quitur me,non eft me dignus . Ne femel ait,pu cryftallihorribilis : Decebat inquit,in fupe
rioribus
CVB ARE.
377
rioribus eximiam effe puritatem : quæ Quia inde anima & puritatem recipit , &
cuncta protegat, ideft rationales, fapien . firmitatem , in cryiftallo refplendentem,
tefque virtutes , &c . & Euangelicam vt fi moxpoft baptifmum è corpore dif-
prædicationem , quæ ex parte abfcondi- foluatur Deum clare videat , iuxta illud:
tur , & ex parte reuelatur. Hæc ille.Vbi Beati mundi corde quoniam ipfi Deum uidebut.
Sic explicant patres Tychonius , Beda, Matth.s
nomine cryſtalli Spiritus fancti gratia in Beda.
telligitur , cuius immenfa puritas quali Gloffa, Richardus , Anfelmus , D.Tho- Gloffa.
mare cryftallinum videre facit fpiritus mas , atque Lyranus, quamuis Aretas, Richar.
angelicos per quatuor animalia repræ- Græcus per cryftallum multitudinem Anfelm,
Aretas.
fentatos , & tranflucere facit quatuor Angelorum intelligat , & hoc effe mare Tyconius.
Euangelia , & quatuor Euangeliftas igne vitreum dicat,fuper quod ftabant qui vi-
charitatis inflammatos , qui per quatuor cerunt beftia ,ideft Antichriftu, Apocaly . Apoc.15
Pfal.90 ..
illas rotas fignificantur impertitq; mundi 15.Quia hominesportantur ab Angelis,
tiam illam, quá Euangelia fanéta docent, vt Propheta dicit : In manibus portabunt te. Matt.18 :
Matth.s: in quibus legimus : Beati mundo corde quo- Et apud Matth. Angelicorum uidentfaciem
niam ipfi Deum uidebunt . Et nifi quis renatus patrismei. Quia nimirum quafi cryftallu,
fuerit ex aqua , & Spiritu fanéto , non poteft fplendorem luminis gloriæ vbique reti-
Loan- intrare in regum Dei. Item,qui lotus eft , now nent.De quo diximus in verbo Beftia.
indiget nifi ut pedes lauet. Denique palmi-
tem quifert fructum : purgabit cum, utfru- CAPVT. CLXXXIII.
loan.13.
&tum plus afferat. Eft autem cryftallus ifta
Ioan.IS horribilis impiis & fordidis quibus dicet, Cubare, Cubile, Cubiculum.
Matth.7 apud Mattha . Difcedite & me omnes ope =
rarij iniquitatis . Et capit. 25. Nefcio uos, VBARE & accubare
Matt.25
item capit. a 2. Ligatis manibus, pedibus dicitur in fcriptura Ra
Matt.22.
eius mittiteeum in tenebras , qui veftem ma- bas in patet Gene.49 .
culauit. Deinde vero Cu-
biculum Hebraicè dis 6
3 Cryftallus pro puritate Spiritus fan-
Apoc.22. &ti , etiam Apocalyp . 22. capitur :Often- citur Chedar , 3 . Re-
dit mihi fluuium aquæ uiuæ , fplendidum tan- gu. 20. in cubiculum
gū.
intra cubiculum :inde cubare eft iacere,&
quam cryftallum . Græce habetur atagóv
purum , fed vulgata id circo videtur quiefcere Cant. 1. Indica mihi , quem diligit Cant, 1.
omififfe , quia puritas fatis exprimitur animamea,ubi pafcas,ubi cubes in meridie:Id-
in eo quod dicitur fplendidum tanquam eft vbi quiefcas ad dextera patris, de quo
cryftallum , diximus autem in verbo Marcivlti. Et fedet à dextris Dei. Sic ex- Marci vke:
Lapertus. Aqua ,fecundum Rupertum & Ambro- plicat Bernard. fermone. 3 3.in Cantica. Bernar
Ambro. fium libr. 3.de Spiritu fanéto capit . 2 1 . Origenes Homi. 1. & 2.in Cantica.Au- Origenes.
Aug.
denotare Spiritum fan&tum . Hic addi- guft.libr. de Vnitate Ecclefiæ capi.8.Se- Theodo .
mus purum quoque vocari Græce hunc cunda expofitio Theodore.quærit ſpon
fluuium , quiavenialem etiam abluit ma- fa ,vbifponfus in meridie luminis Euan-
culam Spiritus fan&tus in fua plenitudi- gelici pafcat oues fuas . Quærit inquam
ne, vfque adeo vt quamuis amore cha- de Ecclefiæ Catholicæ prima fede ,fcili-
ritatis diuini fpiritus carnem Chrifti cet Romana,de qua apud Matthæ. Porte Matth.16.
amarent Apoftoli , dum adhuc mortalis. inferinon præualebunt aduerfus cam : ne va-
viueret apud eos. Quia tamen affectu getur hæreticorum erroribus circunuen-
Ioan: 16. quodam minus ordinato afficiebantur ta , & feparetur ab eo , qui dicit : Ego fum
ei audierunt à Domino : Expedit uobis ut paftorbonus, & c. Quia prædictü eft apud Ioan.10
Matt . 24..
egouadam ,fi enim non abiero , Paraclitus non Matth.Surgent multi Pfeudochrifti, Pfeudo Matth.7 .
ueniet ad uos. fubaudi in fua plenitudine , prophete.Vnde& Dis admonets Attendite
vt vos omnino mundet,alioquin in illis àfalfis prophetis. Ad hanc intelligentia re-
erat gratia minori. ducitur expofitio Glof.D.Tho. & Lyra . Gloffa.
4 Cryftallus baptifmi gratia pariter af- qui quærerefponfam exiftimant , in qui- D.Th.
Apoc.4. bas animabus Chrifti requiefcat in meri Lyra.
fimilatur , Apocalyp. 4. Et in confpectu
fedis tanquam mare uureum fimile cryftallo. die tētationum feculihuius.Quia certe in
Bbb illis
CVBARE .
Cubile
CVBITVS . 378
Cubile per excellentiam, Chrifti de- dito cabilis fui.Et Pfal . iniquitatem meditatus Plal,js .
7
Efai. 57. notat fepulchrum Efa.57.Veniat pixerre eft in rubilifuo. Dan. 2.c.4.b.Ofe.7.d.Ioel
quiefcat in cubilifuo.Chriftus hoc loco voca 2.c.Nahu. 2.d.Denique Matth. 6.Tu au- Matth.6,
Hierony turpax , vt exponit Hieronymus , quod tem cum oraueris, intra in cubiculum tuum,fu-
Hierony .
Eph:2, & Apoftolus recognouit, Ephef. 2. Ipfe, per quæ loca lege Hieronymum .
inquit,eft paxnoftra. Et merito , quia fæpe Cubile draconum fieri ciuitatem , aut II
nobis pacem commendauit , & dedit, ip- cubile gregum, defolationem denotat , &
fo quippe nafcente Angeli cecinerunt : Et vaftitatem.Sic de Hierufalem à Romanis
interra pax , & ipfe dicebat : Pacem meam vaftata , Efai . 34. Et erit cubile draconum . Elai. 34.
Luc.2. do uobis, er paxuobis , & dicite pax buic do- Item Hier 9.c. & Sopho . 2. d. Prætereà |
Ioan.14
mui. Requieuit autem incubili fuo , ideft de gétibus idolatris ad fidem couertendis
in fepulchro , ficut paraphraftice vertunt legimus in Efai. In cubilibus, in quibusprius Efai. 35 .
Luc,10.
Sept. Et erit in pace,fepultura eius ablataeft dracones habitabant , orietur uiror calami , er
de medio . Quod explicat Hieronymus , iunci, erit ibi femita. Ita exponit Hiero
Hierony.
quia quærentibus mulieribus Doininum ny. & allegat Paulum ad Galat . Quoniam Gal.4.
in fepulchro , refpondit Angelus : furre- pluresfily deferta,magis quam eius , quæ habet Matth.
8.
Marcl.vlt. xit, non eft hic , apud Marc. & Mattha. uirum. Dequo Dominus Matth. 8. Mul
Matth. vlt. Sic explicat; etiam Iuftinus Martyrcon- tiab Oriente,er Occidente uenient, vide expli
luftinus. cationem quoque Greg.Papa Hom.3 . Gregor:
traTryphonem, & Tertullianus libr. 3 .
Tertul.
contra Marcionem . ItemAmbrofius li. in Ezechielem.
Ambr.
Procop, de Cain & Abel cap. 2. & fuper Ifaiam Cubile mammarum lupanar fignifi- 12
Theodo, Procopius ,& Theodoretus. cat Ezechiel. 1 3. Cumque ueniffent ad eam Ezec.23 .
Cubile dilatare eft adulterium admit filij Babylonis , ad cubile mammarum. Sic etiã
8
Efai.$7. tere Efai. 57. Vbi ad Hierufalem dicitur: intelligiturillud Roma. Non in cubilibus,er Rom.13.
Prou. 7.
Hierony. Dilatafticubile tuum . Vbi Hieronymus ex- impudicitijs. Sic meretrix dicit in Prover.
ponit ad adulterandum cum idolis gen- Afperfi cubile meum Myrrha Aloe Qua
tium , eadem fcriptura quadrat Tropo- quamuis aromaticæ fpecies fint , tamen
logice illis , qui cum Chrifto , mundum amaritudinem,quæ carnalem fequitur vo
amafium admittere volunt. Quibus Do- luptatem,denotat: quam fenfit filius Pro
minus dicit : Nemo poteft duobus dominis digus , qui poftquam fubftantiam fuam
Matt.6.
feruire. confumpfit cum meretricibus,facta fame Luc
.15:
9 Cubilearmentorum vocatur Genti- câpitegere.
Efai.65. litas ad fidem conuerfa,Efai.65.Et Vallis
Achor incubile armentorum populo meo , qui CAPVT CLXXX¡III.
Hierony,
requifierunt me. Hieronymus per Vallem
Achor quæ fuit olim vallis execrabilis , in
lofac.7. Cubitus.
qua lapidatus eft Acham Iofue.7 . intelli-
git populum gentium olim execrabilem ,.
qui promiffus eft Ecclefiæ primitiuæ, VBITVS dicitur
Ofe.2.
loan.to. apud Oleam: Et dabo ei uallem Achor , að
વ Hebraicè Gomed vn-
aperiendam fpem. Ideft dabo ei populum de vox Gamad cubi-
גמיר
gentium.Vbicubile erit armentorum, vt talis,depriori vide Iu-
fit,unum ouile unus paftor. Sic etiam ex- di. 3 .
I
Cyrillus ponuntCyrillus & Gloffa , de quo apud Cubitus pars eft à
Gloffa . Matth.Multi ab Oriente, Occidente ueniet. flexura brachii vfquè
Matth. 8.
Velquia Achor interpretatur conturba- ad manum. Accipitur etiam pro menfu-
tio , denotat pœnitentiam , ficut expo . ra,quæ fex continet palmos, vt docet Vi- Vitrubius,
Lyran.
nit Lyranus. Eft itaque vallis Achor fo- trubius libr. 2. Palmus verò quatuor ha-
rumpœnitentiæ , cuius iudicium datum bet digitos.Cæterum cubitus Geometri-
Ioan:20.
eft Apoftolis,& facerdotibus apud Ioan. cus fex cubitos noftros continet, fecundu
Origenes .
Quorum remiferitispeccata,remittuntur eis: Originem , & Auguftinum, quos citaui- Aug.
10 In cubilibusaliquid facere velcogitare mus in dictione Arca.
Ezec: 8. denotatfecretum,Ezech.8.Certe uidytifili Cubitoru menfura templi Salomonis
hominisquid iftifaciant, unufquifque in abfcon- diuerfa poni videtur 3.Reg. 6. Vbilegi 3.Reg. 6.
Bbb 2 mus:
CVBITV S.
mus : Domus autem quam ædificabit Salomon charitatem Dei & proximi defignat illius
Domino,habebat triginta cubitos in altitudine. qui ad menfam Dominici corporis acce-
dere debet,iuxta illud Pauli : Probet autem i,Cor.11.
2.Para. 3. Et 2.Para. 3.vbi de eadem dicitur : Porrò
Beda. altitudo centum uiginti cubitorum eratSed Be- fe ipfum homo,& fic de pane illo edat, & de ca-
lice bibat . Alioquin audiet verbum illud :
da lib . 30.quæft.in libros Regum ,vtrun =
Amice,quomodo huc intrafti , no habens ueftem Matt.22,
que locum facile conciliat , ex narratione
.Vbi nuptialem?
Iofephus, Iofephi libr.8.Antiquitatum, cap.3 . 6
Cubitorum duorum & dimidij fieri iu
ait triginta erant cubiti àpauimento vfq;
ad primum coenaculum, triginta quoque beturpropitiatorium in longitudine,cubi Exo.26.
tivero & femifsis in latitudine Exod.26 .
à primo vfq; ad fecundu, ad quam altitu-
Origenes fuper illud Rom. 3. In Chrifto Ie Origenes.
dinem porticus etiam templo cohærētes,
ab Auftro ,Occidéte, & Septentrione per fu ,quem propofuitDeus propitiatore, ait duos
tingebant,ibiq; confummabantur , ia ve- cubitos ad coniugia referri , quare Chri-
ro inde vfq; ad tertium cœnaculu alij tri= ftus quinon ex opere coniugij virilis,fed
opere Spiritus fan&ti natus eft, iuxta Mat Matth. 1.
ginta,& totidem vfq; ad fupremum do-
tha. & Lucam, duos cubitos excedit in- Luc..
mus tectu.ex quibus centum viginti fiūt,
Gloffa.. longitudine . Et dualitatem quærebus
quifecundum Gloff. numerum illorü fig
nificat,fuper quos in die Pētecoftes venit tribuitur immundis , in latitudine non ats
A &t. 2 . tingit.Quia iuxta Sap. 7. Candor eft lucis Sap.7.
Spiritus fan& tus A& t . 2. Quia paulo ante
A&t . i. aterna,&fpeculumfine macula . Ideo confi-
legimus: Eratenim turba hominum,fimul fere
denter Pharifæis dicere potuit: Quis exuo
centum uiginti. Eft autem probabile hos cu
bis,arguet me de peccato?Arca verò teftame Ioan.8:
bitos templi nofuiffe geometricos,fed vul
gares , quia effet alioquin immefa templi ti eafde habet menfuras, quia Chrifti de-
celfitudo ,& lapides longifsimi. notat humanitatem ,in qua omnis habitat
Colof.a.
Cubiti menfura confummata eft arca plenitudo diuinitatis corporaliter.
3
Gen.6. Noe,Gene.6.Et in cubito confummabisfum- Cubiti tres latitudinis altaris Exo. 27, 7
Lyra. mitatem eius . Vbi Lyranus notat ideo fic & 2 8.fecundü Glof. tres defignant pani Exo.274
Glofla.
fieri iuffum , vt pluuia fuper arcam def- tentię partes.Quinq; vero cubiti longitu=
cendentes facilius extra laberentur , fed dinis,fecundu Greg.Hom. 15.fuper Eze Greg.
Gregor. Greg.quem fuper hunc locum citat Glof. chielem, mortificatione fignificant quin-
Glof. defignari dicit latitudine arcæ in inferiori quefenfuum in patiëtia, & charitate: quá
bus , multitudinem eorum magnam qui quinq; prudétes virgines habuerut apud
Jata via gradiuntur : fummitate vero acu- Matth.Itaq; parum prodeft ad altare pre Matth.25.
minatam paucitatem eorum, qui per an- ces offerre,fi aliquem ex quinq; fenfibus,
guftam portam intrare contendunt. De deficiente proximicharitate , diuinæ legi
Matth.7. contrariu habeamus ,ideoDominus ait : Si
quo apud Matth. Angufta est porta quæ du-
cit ad uitam . offersmunus tuum ante altare,& ibi recordatus
4 Cubitorum centum quadraginta qua. fueris , quodfrater tuus habet aliquid aduerfum ' Matth. s .
Apoc.21. tuor murum menfus eft Angelus , Apoc. te,&c.uade, reconciliarefratri tuo.
Cubitis bis mille antecedebat verfus 8
21.Quam menfura myſtică muri Eccle-
Richar.
fiæ militatis putat effe Richardus , in qua Iordanem arca fœderis populum vniuer
murus eft chorus doctorum . Cubitus au- fum ,Iofue. 3.Quia vt exponit Richar. li. Iofue.3.
tem Doctorum denotat operationem , cē de exterminatione mali,capit. 28. Virin Richard.
tenarius vero numerus perfectionem,qua virtute proficiens tanta cordis humilita-
dragenarius autem decalogum per qua= te fundari debet,vt putet fe quam longiffi
tuor Euangelia multiplicatum , quaterna- me adhuc á perfectione diftare , quã exi-
rius denique quatuor virtutes Cardina git Chriftus per arca reprefentatus. Ideo
les. Quæ omnia prædicator fi fecerit , & Dís Simoni , & Andreę dixit:Venite poft
docuerit: Magnus uocabitur in regno cæloru. me , non iuxta me.Et omnibus clamat : Si
Matth.4.
Et eritmurus contra hoftes Ecclefiæ . Ita quis uult uenire poft me . Sic enim homo Matt.16.
Matt. 5.
etiam exponit D.Thomas . dum fe longe diftare putat , femper fitit Matth.s:
5: Cubitorum duorum erat menfa pro- juxta illud Matthæ.Beati qui efuriunt,& fi-
Exo.25 . pofitionis panum.Exod . 25. & .27 . Qui tiunt iuftitiam .
numerus munditiam, & innocentiam per Cubitorum viginti longitudo volu- 9
minis
CVBITVS . 379
Zach.s. minis erat,quod vidit Zacharias, capi. 5., Prater cubitum geometricum ( de quo di
Ecce,inquit,xolumen uolans, longitudo eius wi ximus numero. 1. ) adhuc cubituin diui-
ginticubitorum , latitudo eius decem cubito- di in naturalem feu vulgarem, & legalem,
Hierony, rum.Vbi Hieronymus per numerum vi= fiuefanctuarij, vt notat Benedictus Arias Bene,Arias,
cenarium, poenas iudicij contra peccato- Montanus in apparatu Biblico , in libro
res in illo volumine fcriptas denotari pu- de Sacris menfuris , ad quod varios alle-
tat, nifi poenitentiam egerint. Per decem gat autores. Primus ergo cubitus natura-
autem latitudinis , charitatem , & indulgen lis qui & vulgaris, quinque habet palmos
tiam fi refipifcant. Que latitudo aniroam quorum finguli quatuor funt digitorum,
Peccatricis exhilarauit , quando audiuit: quia tot habet nofter cubitus fiue vina hu
Remittuntur etpeccata multa,& c. Quod etiã mani brachij , à curuatura nimirum vfq;.
Luc.7 denarius numerus profpera fignificet, vi- ad digitorum fummitatem , hoc eft pe-
Hierony, cenarius verò cotrarium , docet idem Hie dem vnum cum dimidio . Quiatamen fta
ronymusfuper Ezechiel. 2.3.non longe à tura hominum eft inæqualis , & alij funt
principio , &fuper Agg. 1. in principio. aliis proceriores,no eft hic cubitus in om-
Cæterum vbi noftra vulgata volumen vo nibus æqualis , propterea fecundum le-
lans Septuaginta vertunt fafcem volantė, ges , non folum apud Iudæos , fed apud
quæ ab Angelo dicitur maledictio egre- exteras etiam nationes ftatutum eft, vt
Todor. diensfuper vniuerfam terram.Ideo Theo duos pe- Vitubrius .
cubitus fex habeat palmos , vel duos
doretus latitudinem decê cubitorum in des,vt Vitubrius ait libr. 3.quæ certa mē
malum accipit pro punitione tranfgreffio fura eft , continet enim palmus quatuor
nis decalogi, & longitudinem viginti cu- digitos دdigitus autem quatuor grana
bitorum. in qua denotatur peccata con- tritici.
12
tra decalogum duplo grauiora fieri ex ló Hæc autem diftinctio cubiti naturalis,
gitudine obftinationis in malo, quod etia & legalis ex literis facris aperte deduci-
tangit nofter Ribera. Proptereà Domi- tur.Nam in Deutero. fic legimus de Giz Deut.3.
nus dixit Matthæ.5 . Vade citoreconciliari gante Og Rege Bafan: Et monftratur lectus
Matt.ş. fratri tuo.Ideft.Non tardes conuerti ad Domi- eiusferreus nouem cubitos habens longitudinis,
Eccli.3 .
num. Iuxta Eccli. quod confilium Matth. quatuor latitudinis , ad menfuram cubitini-
recolens cumDominu dicentem audiffet: rilismanus . Non plane Gigantis ipfius,
Matth.9. Sequere me, mox ,furgens fequutus eft eum. vt recte notarunt Lyranus & Vatablus
Cubiti centu latitudinis atrij tabernacu ibidem, fed cuiuflibet hominis cubiti ma
ΤΟ
li, & quinquaginta latitudinis ,quia vterq; nus . Vbi diftinguitur cubitus natu -
Gloffa. numerusperfectifsim' eft,requie cæleftis ralis ad menfuram virilis manus à cabito
patriæ denotat, vt tenet Glo . de qua Dús. artificiali,vel legali. Quo præiacto funda-
loan, 14.
Apoftolis dixit. Vado parare uobis locum. mento dicimus . Menfuram fex cubitoru,
II Cæterum quæftio eft quid fignificet & palmi in loco Ezechielis . denotare
Ezech.40. in vifione Ezech. quod legimus : inmanu menfuram cubiti legalis.cuius erat vfus in
Quæftio.
uiricalamus menfura fex cubitorum & palmi. fanctuario,quafi dicatur calamus menfu-
Greg
Et quidem Gregor,Homi. 14. fuper Eze ræ fex cubitoru, & palmi additi,fuprafin
chielem , duas vitas hoc loco fignificari di gulos cubitos naturales, qui funt quinqué
cit, quibus vir ille, qui Chriftum reprefen palmoru tantü ita vt finguli cubiti habeat
tat metitur electos ,alteram Marthe folli- fenos palmos folum. Vnde in Hebræo le
citam in operatione,quæ fenario numero gimus,quod etiam notat Lyranus: In ma- Lyra .
quo creatus eft mundus fignificatur, alte- nuuiricalamus menfuræ ,fexalnarum in ulna,
ram Maria contemplationi vacantis , de palmo.Ideft, in vlna vulgari quæ quin
Luc.10,
qua Dominus : Maria optimam partem ele- quepalmorum eft, & palmi , vt fit vlna
git , quæ per palmum vltra fex cubitos de fex palmoru legalis, quæ inuariabilis eft,
notatur. Quæ quidem expofitio pulchra & verifsima . Denique Propheta fe ip-
eft,fed myftica. Nos autem fecundum hi fum declarat cap.43.Vbi ait:Iftefunt mes Ezech.43 .
ftoricum fenfum quærimus , quænam fit fure altaris , incubito uerifsimo,qui habercubi
smenfurain fcripturis fex cubitorum , & tu. palmu.Hec Propheta,vbi omne ab-
palmi & & quomodo intelligatur? Ad cu- ftulit ambiguitatem.Ad mores autem no
ius clariorein intelligentiam notandum . tandum.Menfuram Chrifti , qua merita
Bbb 3
fingu-
CVRARE .
1
fingulorum metitur,fex habere palmos in curarem te. Quæ curatio fupernaturalis
fingulis cubitis, quibus perfeuerantia vfq; fuit,neque enim fel virtutemad vifum re-
ad vitæ finem denotatur,fex quippe die- ftituendum natiuam habet. Vbi notandu
bus factus eft mundus.Vnde nequevirgi felnon ab Angelo quidem,fed à Tobia iu
Tob.11.
Matth.25, nes fatuæ placuerunt,apud Matth. Quia niorepatris oculis appofitum. Quia ni-
oleum ad finem vfque vitæ minime feruà mirum non Angelos fecit Deus poniten
runt. Neque Iudas placuit etiam in apice tia facramenti per fel fignificatæ mini-
apoftolatus,quia bene cæpit ,fed male fi- ftros,fed homines quibus dixit : Accipite
Matt.10. niuit.Denique : Qui perfeuerauerit ufque in Spiritumfanctum:quorum remiferitis peccata,
finem hicfaluus erit. remittuntureis . Neque folum iunior To- Ioan. 20,
Menfus eft mille cubitos Ezech.47. bias fuperliniuit felle patris fui oculos,
Vide in verbo Aqua. fed detraxit etiam albuginem. Quia non
Cuniculus , vide in dictionibus aliis folum pœnitentia peccatori debet impo
coniunctis , cuniculus autem in Hierogly ni , fed & confuetudo peccati tollenda eft
vnde Dominus adulteræ dixit : Vade noli Ioan.8.
phicis fignificat Hifpaniam , quia ibi eft,
magna multitudo, ficut Equus Italia,Ibis ampliuspeccare. Idem dixit & languido,
Matth. 10. Egyptum, Elephantus Africam,vbi funt triginta &octo annorum infirmitatis,qué
plurimi,&c. inprobatica pifcina curauit. Ioan.s.
Curatio medicinalis licita eft,imo ali 3
CAPVT. CLXXXV . quando neceffaria Eccli. 38. Altifsimus Eccli.38
creauit deterra medicinam, & uir prudens non
Curare,Curatio. ad horrebitillam . Ideftcreauit herbas, &
gemmas,atque fimilia , quibus virtus in=
VRARE dicitur Hebrai eft curatiua. Vnde fubdit. In his curansmi-
רפא cè Rapha, vt patet Efai.6. tigabit dolorem . Quod fi aliquando viri
Curare eft alicui rei dili fanctimedicinam corporalem recufarut,
gétia adhibere. Sic IoabDa fuit inftinctu Spiritus fan&ti , vt legimus
uid de morte filijAbfalo mę de B. Agatha. Alioquin vt notat hoc lo-
fto, & lugenti dixit: Non cu co Dionyfius , effet quafi tentare Deum,
2.Reg. 19. ras de ducibus tuis.Et deHelia legimus : Cu inftante morbo periculofo vel pefte cura
3.Reg.18. rauit altare Domini : Ideſt ſemirutu refecit. tionem adhibere nolle.
Cicero. &
Eft & curare idem quod mederi.Sic Cice Curare in fcriptura fæpius vfurpå- 4
ro de Senectute, Adolefcentes,inquit, gra tur pro fpiritualis medicinæ applicatio-
1301
uius ægrotant, & triftius curantur . Sicle. ne. Qua duplex eft ,altera poenitentiæ
4.Reg. 20, legimus de Rege Ezechia agrotante ad voluntaria , qua peccator curat peccata
mortem Efaiam dixiffe: Afferte maſſamfi- fua:Altera fuppliciorum,& pœnaru,quæ
coru,quam cũ attuliffent, & pofuiffent fuper ul peccantibus infliguntur à Deo.De priori Efai .
cuseius,curatus est. Quæ curatio fupernatu quidem legimus Efai. 1. Vulnus , liuor, pla
ralis fuit , dicente fcriptura additos illi gatumens,non eft circumligata,nequecurata me
effe quindecim annos vitæ. Myftice ve- dicamine . Vbivaria populi peccata def=
rò Regis vlcus mafla ficorum curatur , in cribuntur, vulnera fcilicet cogitationis de
qua typus dulcedinis eft, & concordiæ: liberatæ , liuores extrinfecus apparentes
propter multos ficos in malam vnam difcordiarum , & verborum contumelias
pulchre compactos . Sic concordiæ cura ingerentium, plaga tumens operum peffi
Luc.11
Regnum ftabilitur. Alioquin : Regnum in morum : quibus non eftadhibitaligatura
fe diuifum defolabitur . Hinc Apoftoli vt legis,neque medicaminis curaper pani
vlcus de morte Chrifti curarent in cœna- Rupertus.
tentiam.Rupertus auté fic explicat. Malu
culo congregabantur.Ad quos curandos: eft peccato falte ad horavulnerari : pei'ma
Ioan. 20. Ingreffus eft lefus , ianuis claufis. Neque vl lo vfu liuefcere:pefsimú cütumorefuper-
cus Thomæ curatum eft , vfque dum in biæ culpa defendere.Voluicircumligare,
coenaculo cum reliquis condifcipulis con & adpoenitentiam aftringere dicens : Po
gregatus audiuit: Pax uobis, &c. nitentiam agite.Et noluiftis. Hæc Ruper- Rupertus.
2 Curauit Raphael Angelus Thobiam tus.Iam verò de pofterioricura,quæ fit in
Tob, 12, cacum felle pifcis: Mifit, inquit,me Deus,ut Alictione panarum, & multiplicatione
fuppli
CVRARE.
390
Hierc.so . fuppliciorum legimus in Hieremia: Cara- nignitatem oftendi,vt factus fim eis quafi,
uimus Babylonem & non eft fanata , derelinqua nutrix,& c.
Hierony. mus eam, Hunc locum exponit Hier ny- Curat Deus populum fuum, ideft ele 6
mus fuper Efa.1.in illud.Vulnus liuor,& c. tos merito pafsionis , & virtute refurre-
&
Vbi ait,de Hierufalem fub perfona Baby tionis fuæ die tertia. Sic populus ductus
&
loniæ loqui Prophetam , & Angelos dice in captiuitatem Babylonicam dixit Ofe. Ofe.6 .
re.Curauimus Babylonem.Ideft Hierufalem , 6. Venite reuertamur ad Dominum : quiaipfe ca
vrbem videlicet confufionis , variis fup- pit, fanabit nos percutiet, curabit nos.ui-
pliciis , & afflictionibus , ficut hominem uificabut nos poft duos dies: dic tertiafufcita-
illum defcendentem à Hierufalem inHie bit nos.VbiHierony.exponit vocem effe
rico,à latronibus vulneratum , curatum- captiuorum, fe mutuo ad fpem in Mefsia Hierony.
que à Samaritano vino aufleritatis , & venturum prouocantium . Percutit , in-
oleo lenitudinis fpei veniæ , fed hæc Ba- quiunt , Dominus & curat nos : quia que
bylonica Hierufalé non eft fanata , dere diligit corripit,& non folum curat,fed vi-
linquamus cam . Quæ derelictio, inquit uificat poftdies duos , & die tertio refur-
Hieronymus , æternam captiuitatem de gens ab inferis, omne hominum genus fuf
notat Iudæorum , quæ contigit fub Ro- citat fecum. Hæc Hieronymus . Et certe
manis,& deſtructa Hierufale.De qua Do Hebræi hoc vaticinium de temporeMef=
Nath.23. minus apud Matth. ait : Ecce derelinquetur
Joan 8 fiæinterpretantur:vt videre eft apud Ga- Galatinus:
uobisdomusueftra deferta. Et apud Ioanem : latinum libr.8.capit. 22. Et ex hoc loco
Dixi uobis,quiamoriemini in peccatis ueftris. probant patres debuiffe Chriflum fecun
Quod fiquis obiiciat , contra hanc expo- dum fcripturas tertia die refurgere, Theo Theodo.
Hiere.33
fitionem facere quod legimus Hiere. 33. doretus hic,Tertullianus libr.aduerfus Iu Tertul .
1
Ecce ego obducam eis cicatricem , & fauitatem, dæos cap. declaritate gentium , Lactan- Lactan.
curabo cos. Refpondet Rabanus fuper tius libr.4.capit. 19. Cyprianus libro.2 .
hunc locum , Hieremiam loqui de plaga contra Iudæos capit. 24. Origenes Ho . Origenes.
Babylonicæ captiuitatis , quæ foluenda mil. 5.in Exod. Ruffinus in expofitione Ruffinus.
erat à Cyro,fed Efaias cap.1.&Hier.ca.so fymboli, Auguft.lib. 1 8.de Ciuitatecap . Aug.
de peccatis populi necem Chrifti machi 28.Dorothæus in Synopfi , Grego.Nif- Dorotheus.
nantis. Quado omne caput languidu fuit fen. libr. de Cognitione Dei , Anfelmus Greg.Niffe ,
Anfelmus.
principum Synagoga , qui congregaue- fuper 1.Cor.15.Bernard.in fermo. 1. de Bernard.
runt Concilium dicentes : Quid faci- Refurrectione , Gregor. Homilia, 20. in Gregor.
Ioan.11.
mus,&c. Ezechiel. primus autem dies eft, quo Do-
5 Curat etiam Deus poenis & fuppli . minus captus eft in horto , tunc enim ipſe
ciis ad refipifcentiam peccantes aliquan- fecepit, quilibere fe capi permifit. Nonne
Ofe. 11!
do reducens , Ofe. 11. Ego quafi nutricias quafi feipfum cepit , qui cum milites vna
Ephraim portabam eum in brachijs meis,&nef Voce proftraffet iterum erexit, Ioan. 18. Ioan.18.
ciuitquia curarem eum. Inuinculis Adam tra- & fe tradidit fponte capiendum , vt fana-
hameum.Vbi Hierony.allegat illudDeut. ret nos:Secundo autem die mortefua, me
DHierony
eut..
1.Portauit teDominus Deus tuus, ut folet ho- ritorie , quoad fufficientia viuificauit nos.
mo geftare paruulum filium fuum, inomni uia Denique pofttres dies,ideft die tertio re-
per quam ambulafti.Cumque peccaflent illi, furgens ,fufcitauit nos, per modum caufę
dedi locum pœnitentia , & ignorauerunt exemplaris , & effectricis . Quia virtute re
quod curarem.cos , & vulnus idolatria furrectionis eius, omnes in die finalis iudi
quadraginta annoru fpatio obducerem, cij refurgemus,fic ergo curauit nos.
curaui autem eos propter funiculos cha- Curatio pro caftigatione corporis 7
ritatis,quibus mihi Abraham,&c. cöftrin voluntariacapitur Eccli. 10. Sifpiritus po- Eccli. 10.
xeram . Hæc Hieronymus . Quodverò teftatem habentis afcederitfuper te, locum tuu
recentiores vertunt , portabat eos in bra- nedimiferis,quia curatio ceffare faciet peccata
chiis fuis mendofe,fic modo legitur in He maxima.vbi Lyra.fi poteftas demonis inci Lyra,
bræo,legendum autem ficut vertit vulga= tantis fomite inuaferit te , locü virtutis ne
Deut. 32.ta,vt patet ex teftimonio Deu. 32.Affum dimiferis, quia curatio refiftentiæ , & ca
pfit eos , & portauit in humeris fuis . Vnde ftigatio carnis ceflare faciet peccata .
Theophy. Theophylactus explicat , tantam eis be- Eodemmodo exponit Dionyfius Carthu Dionyf.
Bbb 4 fianus
CVRRERE .
loan 8:
1. Cor. 9. cato?Ioan. 8.quod mihi non difplicet.
fianus , ideo Paulus dicebat : Castigo cor-
pus meum , & in feruitutem redigo . De quo Currere eft etiã aliquod munus obire, 3
Matth. 16. etiam intelligitur illud Matthæi. si quis vel opus peragere , & fiue in bonum , fiue
uult uenire poft me, abnegetfemetipfum. Hæc in malum cona ri, in bonum quidem Pau
eft enim curatio falutaris , nec expectan lus aiebat :Bonum certamen certaui, curfum co 2.Tim. 2,
da eft hora mortis ad refipifcentiam , quæ fummaui . videlicet minifterij prædicatio Gal.2.
repente folet iudicium rationis auferre, nis,fic in eodem fefu dixit ad Gal.Nefor=
fed præfens tempus accipiendum ad cu = te in uanum currerem, aut cucurriffem. Et de A&
t . 13.
Hier.14. rationem,ne nobis dicat Hieremias : Ex- Baptifta dicitur in Actis: Cum impleret cur
pettanimus pacem , e non eft bonum , & tem- fumfuum,nimirum prædicationis . Sic in- Pfal.11
8.
pus curationis,& ecce turbatio. Deniq; quod telligimus illud Pfal. Viam mandatorum tuo
Hier.6. Hierem. 6 legimus : Curabant contritionem rum cucurri,cum dilatafti cor meum. Ideft ala
Hierony, filiæ populi mei cum ignominia . Hierony- criter obferuaui mádata tua,quando cha-
mus exponit de Pfeudoprophetis , qui ritatis dulcedine cor meum dilatafti, in
mendaciis curare volebant populum , di- quibus omnibus locis in curfu diligentia,
centes pax cum non effet Pax. quæ omnem excludit negligentiam , con-
Lingua curationis, vide in verbo Lin- notatur,quia vt Hiere.an : Maledictus bo- Hiere.48.
gua. mo,qui opus eifacit negligenter.Et inApoc. Apoc.3 .
Gratia curationum 1.Corinth . 2.vide Quia tepidus es,incipia te euomere exore meo.
Gratia. Ideo Magi velociter ad prefepe Domini Matt.2.
Sabbato curare , vide in verbo Sabba- ftella duce cucurrerunt, de quibus tanqua Efa
i.ss.
tum. degentium primitiis prædixit Efai. Gen-
tes,quæ te non nouerunt, ad tecurrent. Quod
CAPVT CLXXXVI. ad omnium gentium vocationem exien-
dunt Theodoretus , Gloffa , Lyranus & Glofla.
Theodo,
Vatablus . Et certe diligentifsime ad fi-
Currere. Lyra.
dem cucurrerunt Centurio , cuius fidem Vatablus,
Matth.8.Dominus miratus eft, & Cha- Matth,8 .
VRRERE dicitur nanaa cuius fides laudatur . Ad hanc cur
Hebraicè Rahat , fed fus diligentiam in bonis operibus cohor
magis eft dictio Chal- tatur Paulus dicens : Inftadio multi quidem Matth.15.
1.Cor.9.
daica dicitur etiam ros currunt ,fedunus accipit brautum. Sic currite,
Gen. 18.
utcomprehendatis . De quo vide inverbo
I Currere eft pedibus Bravium , de hoccurfu quiperagitur po-
velociter pergere , vel tius charitatis affectibus , quam pedibus,
Prou 4:
repere toto pectore celeriter,quod ferpen dicitur Prou.4.Et currens non habebis offen
tium eft , per metaphora vero ad inanima fionem . Ad hunc autem curfum foelicem,
ta quoque transfertur , ficut aquæ currere multam iuuat fpes confideratione refri-
1.Cor.9.
Pfal.18. dicuntur,& cæli,& ftellæ. Vnde de fole cata vnde Paulus : Stc , inquit,carro, non
Hicrony . dicitur Pfa. Exultauit utgigas ad currendam quafi in incertum.Præterea confideratio dis
August . uiam.Quamuis de Chrifto intelligantHie ligentiæ mundanorum in malum , vnde
Caisiodo.ronymus , Auguftinus ,
Auguftinus , Cafsiodorus , non præmium calefte , fed æternum illis
Gloffa. Prou. 1,
Gloffa. fupplicium prouenit, iuxta illud Prouer.
2
Currere denotat interdu coucrfari Pfa. Pedes eorum in malum currunt . Subaudi cul- Efai. 59.
58.Sife iniquitate cucurri & direxi. Quod pæ , &pœnæ. Et Efai. Opera corum opera
Lyra
Lyrands , Vatablus , Tanfenius & Gene- utilia,& opus iniquitatis in manibus corum:
Vatablus
Jaufe. brardus Dauid in perfona propria ver pedes eorum ad malum currunt . Denique
Genebrar. bun effe dicunt. Quafi diceret, Saul me Hierem. Factus eft curfus eorum malus , de Hiere.23.
Theodor. perfequitur , cum nulla fit in me culpa. mum currere pro conari legimus Roma. Rom.9 .
Quod vero in Hebræo in plurali dicitur, 9. Newest uolentis , neque currentis fed Dei
Feucurrerunt,fubaudi pedes mei , Theodó . miferentis . Quia conatus nofter , fine
retus dicit, hoc tantum in vmbra quadra !! gratia Dei non fufficit ad falutem , iuxta
re Dauidi, ideft in figura Chrifti, qui folus illad Ioannis : Sine me nihil poteftis fa- Ioan. 15 .
dicere potuit: Quis ex nobis argwet ine depoc Leore.
Currere
CVRRVS.
381
Currere eft in via Dei proficere cum dicit Hiere, 1.2.Sicum peditibus currens lato Hiere.12 .
4
Cant,I. eius gratia Cant.1.Trabe nos poft te, & curre rafit,quomodo currere poteris cum equist .Vbi
mus in odoremunguentorum. Verba funt Ec Hieronymus exponit o Hierufalem , fi Hierony.
clefiæ,quæ trahitur gratia præuenienti, & quando filios tuos captiuos ducebant pe
Greg.'
iuftificante , vt exponit Gregorius, cur- dites Moabitæ & Philifti, aliaque gen-
Theodor. rit autem proficiens guftu donorum Dei. tes vicina,ferre non poteras , quid facies,
Theodoretus vero notat ficut cadauerum
quando Chaldei, & Perla tecaptiuam &
fetor vultures trahit; & carnales fatida vo antefuos equos veloces currentem lon=;
luptas , fic è contrario fanctas animas gius abducant? Quod ad mores retorque
Chrifti virtutum exemplar fuauiter tra
ripoteft,ad peccatores intra Ecclefiam , Si
Ifai.40. hit,& eius gratia profciunt , iuxta illud quando excommunicatione propter in
Ifai.Qui autem confidunt in Demino, mutabunt obedientiam parum ab Ecclefia commu
fortitudinem, affument penna's ut aquile , cur- nione feparatus , fuftinerere non potes?
rent , non laborabunt. Quia videlicet in quomodo fuftinebis fententiam iudicis
eo quod amatur , aut non laboratur , aut iufti dicentis: lie maledicti in ignem æternum . Matth.25.
Aug
ipfe laboramatur : vt ait Auguft.libr. de
fanctaviduitate: fic amore Chrifti tactus CAPVT CLXXXVH.
Matthæus cucurrit poft illum ad vnam
Matth.9 vocem magiftri, Item Simon & Ans Currus.
Matth.4. dreas: Relictis retibusfequutifunt eum :fic Za
chæus fuper arborem Sycomorum cor VRRVS Hebraicè Rechuch. רברב
Luc.19 . declamabat ad Iefum : Trabe nos poft te, CGen.5.0.habuit incomitatu fuo.cur
curremus. Vnde vocatus, feftinus defa rus,& Exo.14.Iungit ergo Curtum .
cendit. Currus à curfu dicitur , eft enim vehi
2
Currere dicitur fermo Dei per totum
5 culi genus,quo veteres vtebantur ad cur-
Pfal.147. orbem ab Apoftolis prædicatus Pfalm. fum.Exquibus quidam falcati diceban-
Cant.1. $ 47.Velociter curritfermo eins.Quod duo tur,ad bellum apti, qui erant ferreis vncis
bus modis explicatur , vel vt fermo Dei armati ex vtroque latere fcindentibus , ad A
velociter fine mora fiat, ficut quãdo Deus abos
modumfalcium , his præcipue vtebantur
Genefi.1. Lyrank
dixit : Fiat lux, & factaeft lux. Sic explicant Chananæi, & Palæftini ,vt exponit Lyra lud.
Vatablus.
Vatablus,Lanfenius , & Genebrardus in nus fuper Iudicum . 1. & Iofue. 17.
Ianfen. 2
Genebrard . quofenfu Septuag.vertunt :Vfque ad ueloci Currus & equites in fcrip ura pom
.2L EF
tatem curritfermo eius ea's Taxovs. Quafi pam,potentia, & robur fæculare defignāt,
dicáteft ipfa velocitas , fic quando filius Vnde Salamon : Fecu tibi currus, .Reg.ro .
equites , 3.Reg.7.
&
Matth.8. Dei Centurioni dixit: Sicut crediftifiattibi, & vfque adeo excefsit . Vefaciifintei mille
fanatuseft puer cius exillahora, item quan- quadringenticurrus :& duodecim millia equită.
do regulo dixit: Vadefilius tuus uuit,cogno- Etcertè quamuis in pompa mundana fi-
uitpoftea paterquia illa erat hora,in qua dixerat gura Chriftinon fuit, qui fuper afellum fe
ei lefus,filiustuus uiuit,& credidit ipfe do- dens ingreffus eft Hierofolymam , in fpiri Matth.21 ,,
Ioan.4: tunihilominus ty pus eius fuit.. Duode-
museiustora. Altera vero expofitio eft, vt
fit fermo de prædicatione Apoftolorum, cim enin Apofloli conitabantur eums,
Ioan.20,
quib' Dñs dixit apud Toa: Sicut mifit me pa multo ad fpiritualia bella promptiores ,
Marci.vlt.
terer ego mitto uos . Et apud Marcu Euntes quam equites ad terrena , quibus Domi-
Rom,10: inmundiumuerfum , pradicate Euägelium . De nus dixit : Prædicate Euangelium omnicreatu Marcitylt, :
re.Virtus autem miraculorum , & exem-
quo adRom. Nunquid non audierunt :fed in
Theodoret . omnem terrem exiuitfonus eorum. Sic expli- pla bonorum operum potentius genti-
Hierony. cant Theodoretus , Hierony. Cafsiod. & lium corda diuiferunt, & fauciarunt , qua
Cafsiod.
Lyranus. Et confonat expofitio verbis mille quadrigenti falcati currus, Quod ve
Lyran.
Pauli ad Teffalonicen.Vtfermo Deicurrat ro apud Iofue Dominus iufsit hoftium Iofue.1 .
2 , Teffal . 3. multiplicetur.
equos fubneruare , & currusigne combu
6 Currere cum peditibus, aut cum equi- rere.Denotabat plane,non efle in carnali
tibus,eft compelli ad paritatem curfus in bus equis,aut curribus, populo Dei, & pre
itinere,fic Dominus Hierufalem in capti dicatoribus Euangelij fiduciam collocan
1.2.1.7
uitatém abducenda propter fua fcelera Edam , fed in humili corde , vt tiotant ibil
Bbb s
Gloffa
CVSTODIRE .
toribus
CVSTODIRE. 382
toribus & opprefforibus fpeciali proui- Iob.7.Peccaui quidfaciam tibio cuftos homi- Iob.7.
Pfalàx4. détia Pfal.114 . Cuftodiens paruulos Dominus .co.u
numeideft paratus fum quam volueris re-
Theodoret humiliatusfum, liberauit me.Theodoretus compenfatione facere pro peccato, Quia
paruulos intelligit fætus adhuc in vtero ergo Deus cuftos dicitur & nomen Sama
matris,quorum Dominus curam gerst , vt ritanus cuftos interpretatur,quando apud
edantur in lucem :& lac matribus , vt cos IoannemPharifæi Domino dixerunt, No
Genebrard.
alant, fubminiftrat.Sed Genebrardus ho ne benedicimus ros, quia Samaritanus es tu,
tat non effe nomen ætatis , fed virtutis de demonium habes?De Samaritano filuit ; &
Matth.11. quibus apud Mattheum:Reuelaftica parun folum refpondit :Ego da monium non habeo. Ioan.8
lis,& ca. 18. Nifi conuerfifueritis efficia Quia igitur folus Deus nofter cuftos eft
minificut paruulus ifte,non in trabitis in regnu fuorum,idola quippe & fimulachra nec fen
cælorum.Hivocantur Ifrael fecundum fpi ipfa cuftodire poffunt , ideofcriptum eft Topsid
Pfal.120:
ritum de quo Pfal. Ecce non dormitabit ne- apud Ifaiam cap.21 . Adme clamat de Seir, Ifai.21
quedormiet qui cuftodit Ifrael , ideſt populu cuftos quid de nocte cuftos quid de nocte?
pricipem apud Deum iuxta illud Pauli Dicit cuftos uenit mane , nox: fi quæritis,
Rom 9 :
Noenim omnesqui ex Ifraelfunt, bifunt Ifrae querite conuertimini,& uenite, vbi Theo-
litærfedquifilijfunt promifsionis æftimantur doretus , & Procopius exponunt vo- Theodoret,
in femine,de his itaque verficulum Pfalmi. cem effe Idumæoru habitantium in Seir, Procopius."
Aug.
Caffiodo. 1.20.exponunt Aug. Cassiod. Ianfenius, qui timentes victorem Cyrum clamare
Janfen. & Genebrardus, de quibus addit Prophe dicuntur ad Dominum, quibus ille refpo C
Genebrard. ta.Dominus cuftodiat introitum tuum , & exi- det,vt excorde couertantur ad fidem,fi li
tum tuum :ex hoc nunc & ufque infæculum. Sič berari volunt.Sed fpiritualter Hierony- Hierony
Hierony. (inquit) Hieronymus cuftodiuit Domi- mus Seir,qui interpretatur pilofus,Eccle-
nus exitum Lazari . Qui portatusfuitabA fiam exgentibus fignificare dicit: quæ cla
Luc.16 .
gelis,in finum Abrahæ,fic cuftodit Eccle- mat ad Dominum , bcuftos quide nocte
Matth.16.
fiam vfque ad finemmundi. Ita vt portæ confurgens vides intenebris , qui abfque
Hiere.31, inferi non præualeant aduerfus eam. Ita peccato in carne es peccatrice,quare volui
etiam promifit hoc idem apud Hiere.Qui fti corpus humanum affumere?Refpödet
difperfit Ifrael , cuftodiet eu ,ficut paftorgregé auté cuftos , ideft Samaritanus , quiapud
fuum hoc eft ut paftor, qui ait : Egofum paftor Lucam vulneratum fuper iumētum ideft
Ioan.10. Luc.10,
Arnobius. bonus, cognofco ouesmeas.Etcerte de Ec fuis humeris portauit,venit mane getibus,
Pfal.116 . clefia intelligit Arnobius illud Pfal. Nifi ortus eft illis Soliuftitiæ,& ftella in Orie
Genebrard. Dominus cuftodierit ciuitatem ,fruftra uigilat, te:Iudæis vero nox , & tenebræ fuperue- Matth.2.
quicuftoditeam ,fic etiam Genebrardus.Ne nerunt.Sime quæritis,coueitimini ad me
& venite ad hie: Omnes qui laboratis,& onera Matth it.
que timendum eft ne Dominus Ecclefiæ
fua feruet promiffa:cum de illo fcriptum tieftis, er ego reficiam uos.Sic etiam expli-
Pfal.145 . cat Richardus Victorinus. toto libro de Richardus.
fit Pfal.45 Quicuftodit ueritatem in fæcu-
lum.ideft fidelitatem in promifsis : vtex- verbo incarnato, & Aug.lib.5.qq. fuper Aug.
IM
Aug. ponunt Aug.Cafsiodo. Gloffa,Theodore Deuterono.Gregorius Papa lib. 16. Mo
Cafsiod
tus,Lyranus, Ianfenius, & Genebrardus, ral.in Iob.ca. 24. mane intelligit tempus
Gloffa.
Theodoret, fic infto Noe feruauit promiffa Gen. 61 incarnationis Chrifti,nox vero eft finis vi
Lyranus . fic etiam pollicitationem factam Abrahæ tę & Greg.Naziancen.homilia in fanctu
Janfen. Baptifma exponit mane tepus pænitētiæ.
in Genefi, & Dauidi in Pfal.de Meſsia ex
Genebrard. Cuftodiuit Sapientia Dei primum ho
Gen.zz. corum femine nafcituro , ideo de his in ip
5
Pfal.28.
fo Euangelico exordio fpecialitermemi™ minem, neperiret.Sap : 10. Hæc fubaudi Sap.io.
"
Matth.1. Sapiêtia illum qui primusformatus eft à Deo
hit Matthæus,dicens :Libergenerationisle
Tofu Chriftifilij Dauid,filij Abraham Denique paterorbis terrarum , cum effetfoluscreatus, cu
nonvni aut alteri Deus promiffa feruat? ftodiuit eum, eduxit illum a delicto fuo,ideft
Exo.34.
fed de illo dicitur in Exo Quicuftodit mifer primum folum fine vxore cuftodiuit au-
ricordiã în millia. Reddit quippe bene ope xiliogratiæ fuæ, ne peccaret.Deinde poft
rantibus præmia , &filiis eorum abfque quam vxoris fuggeftionepeccauit , edu
numero,fi tamen parentum veſtigiis infi- xit illumper poenitentiam à peccato : ita
Lyran.
3 ftant,vt notatibi Lyranus. explicant Lyranus,& Ianfenius , Gloffa, fanfen.
Lyran. Cúftas per excellentiam dicitur Deus &c.Erat quippe primus Adam de ouibus Gloffa.
illis
CVSTODIRE .
illis electis,de quib' Dominus dixit apud 2.Super cuftodiammeam ftabo. Vnde Pha
Ioan.10. rifaus omnia bona perdidit , quia fuper
Ioan.Non rapiet cas quifquam de manu mea.
Quia quamuis aliquando cadant iufti , cuftodiam humilitatis non ftetit. De hac Luc.18,
non tamen rapiet Satanas poenitentes . quoque legimus in Pro.4.Omni cuftodia jer Prou.4
Cuftodit autem Deus electos duplici vi uacor tuum:quia inde uita procedit.vbi nomi-
fitatione altera gratiæ confolationis , al- ne cordis confcientia intelligitur , quæfi-
tera verò animaduerfionis & correptio= cut corab ipfa natura diligenter cuftodie
bis:vtroque modo explicant Patres illud da eft,dicit autem Plinius libr.11.ca. 37. Plinius.
Iob.ro.
D.Thomas. Iob.10.Etuifitatio tua cuftodiuitſpiritu meũ . cor intra pectus noftrum pra molli, firmo
Lyranus. Priori modo intelligunt D.Thomas in co que opertum membranæ inuolucro :mu-
Titelman.mentariis,Lyran.& Titelmanus,videlicet nitum deinde coftarum & pectoris muro: Hierony.
Gregor. per dona gratie,pofteriori vero modo in- fubhac ergo metaphora vt exponunt Hie Beda . ",
telligit Gregor.lib.9 . Moral. fuper hunc ronymus,Beda, Gloffa,Lyranus, & Ian- Gloffa
locum,flagellis quippe Deus iuftum cu fenius,cuflodia nobis animæ commenda Lyran
lanfen.
flodit , ne in fuperbiam cleuetur & in dile tur.Et quidem filius Dei: Difcite ( inquit ) Matth.11 .
Matth. 11. &tione conferuat , fic Ioannem cuftodiuit amequia mitisfum, & humilis corde. Ecce.co
in vinculis Matth. 11.fic & Paulu dicêtem pendium cuftodia cordis , manfuetudo
2.Cor.11. 2.Cor. 11 , Nemagnitudo reuelationum extol cotra Irafcibilis pafsiones que funt quinq;
lat me,datuseft mihi ftimulus carnis mea,Ange Spes vana ,Defperatio,Timor , Audacia,
lus Satana,qui me colaphizet. L & Ira.Item humilitas contra concupiſci- (
6 Cuftos omniu Ecclefiarum eft Ecclefia bilem,in qua funt pafsiones fex. Amor
Can.I. Apoftolica,in qua fedes Petri collocata proprius,fuperbiæ radix,odium , Defide
eft.Quæ dicit Cant. 1 , Filij mairis meæ pug riu, Tadiu,Delectatio, & Triftitia . Quod
nauerunt contra me: pofuerunt me, cuftodem in finon cuftodiatur cor , inde exeunt cogi-
yincis,uineam meam non cuftodiui . Hoc eft lu tationes prauæ adulteria ,homicidia , & c.
dæifilij matris meæ Synagogæ pugnaue vt Matthæus ait. Denique : Quidprodeft ho Matth.15.
runt contra me, ciicientes me extra Hieru minifi uniuerfummundum lucretur , animæ ue- Matth.16,
Lyram:
falem, & Iudæam:pofuerunt autem me Fi rofuæ detrimentum patiatur . Porrò Lyranus
lius & Spiritus fanétus,cuftode in vineis fuper Pro.4.à tribus (inquit)hoftibusani-
Ecclefiarum gentium : & vincam meam ma impugnatur, Diabolo,Mundo, & Car
Hierofolymitanam nocuftodiui:fed fub ne.A carne igitur caftitate, à Mundo diui
Gloffa. Tito Vefpafiani defolata eft. Ita exponut tiis inhiante, liberalitate , & eleemofyna, à
D.Thom. Gloffa & D.Thomas. Ad mores autem Diabolo vero humili charitate cuftodien-
Greg. Greg.& Theodoretus dicunt,vocem efle da eft.Quod fapienter dixit Lyranus .
Theodoret prælati dicentis,pofuerunt me cuftodem Cuftodia lingua in fcripturis maxime 8
Pfal.38
commendatur Pfal . 38.Pofui ori meo caftori ..
al.140
in vineis Ecclefiæ,& dum actionibus ex-
ternisfollicitus implicor , vineam animæ diam , Hebraicè frænum & in alio Pfalm.
meæ non cuftodio. Contra illud quod PoneDomine cuftodiam ort meo: & oftium cir
Matth.16.
apud Matth.Dominus dicit . Quid prodeft cunftantia labiis meis. Vbi non petit omni-
homini,fi uniuerjum mundum lucretur , anime no filentiuni ,fed difcretionem in loquen- ད་
uerofue detrimentumpatiaturs Tertia expofi do,vt abftineatab omni vitio locutionis ,
Theodoret.
tio eft trium patrum,quos refert Theodo ad quod gratia Deineceffaria eft , ne lo
retus,vocem effeprimi hominis, dicentis, quamur verba otiofa,mendacia , vel per-
filij matris mea,quoad naturam faltem in niciofa .Quod quamdifficile fit perinter Ecclefi, 22.
tellectualem, dæmones funt: qui pugnaue rogationem oftenditEcclefiafticus dicës:
runt contra me,pofuerunt autem me diui Quisdabit orimec cuftodiam ? Quanti vero
na perfonæ cuftodem in vineis tanquam referat Salomon ait : Quicuftodit os fuum, Pro.13 .
omnium hominum feminarium : & vinea cuftoditanimamfuam qui autem inconfidera-
Gen.2: meam paradyfi non cuftodiui. De quo le tus eft ad loquendum fentiet mala. Ex quibus
gimus in Gen.Pofuit Deus hominem in para quidem malis non efl plane minimum,
difo uoluptatis,ut operaretur , cuftodiret il- quod Dominus apud Matthæum mina-
lum. Dehoc egimus in verbo Adamlib.1. tur : Qui dixeritfratrifuo fatue,reuseritge-
7
Cuftos omnium virtutum eft humili henne ignis.De hac materia vide Pro. 2 1.
Rupert.
Abac. 2. tas.De qua Rupert.intelligit illud Abac C.Mich.7.A.Pfalm. 38.A. Sap.i.C. Matth-5.
Cuftodire
CVSTODIRE.
383
Cuftodire fe à fæminarum fcandalo vi vel fermonem , Luç, 1 1.Beatiqui audiunt uer
9
Pro.6. ris vniuerfis confulitur in fcripturafreque bum Dei: cuftodiunt illud , & Pfal. 1 18. In
ter,Pro. 6. Conferuafili mi præcepta Patris quocorrigit adolefcentior uiam fuam, in cuftodi
tui,& c.utcuftodiant te à muliere mala. Idem dofermones tuos.Non folum memoria qui-
Matth.18. hortatur cap.7.vnde Dominus Matth. dem:fed etiam opere vt ibidem notat Au Augu
18.Si manus tua,aut pes tuusfcandalizat te,abf guftinus.
cindecum, prouice abste. In quo etiam fen II
Item cuftodire præceptum Ecclefi.8 .
Hierony fu cuftodire pedem abaliquo , pro vitare Qui cuftodit præceptum non ex perietur quic- Ecclefi, 8:
fcandalum legimus ,vt nota Hieronymus quam mali.Contra quod videtur effe quod
Ecclefi.4. fuperillud Ecclefia.4.Cuftodi pedem tuum ,in Apoftolis Dominus multa mala toleran
grediens domum Dei.Non enim (inquit) ingre da prædicit,Matth. 10. & Ioan. 16. Sed Matth.10.
di domum Dei laudis eft:fed fine offenfio vt (inquit)Hieronymus aliud eft malum Ioan. 16 ,
Hierony .
ne ingredi. Hæc ille.Sunt enim quidã qui pœnæ,dequo Dominus loquebatur Apo
ficut bos cornupeta,oculorum, verborum ftolis , aliud malum culpæ , de quo dicit
Exod.21. que lafciuia ingredientes Ecclefiam , infir Salomon non cognofcet malum fecundu
mas percutiunt animas , ideo in Exod.dici Septuag.ideft non committet, non faciet
tur:si bos cornupercuſſerit uirum , aut mulie- vel experietur malu,ideft peccatum. Idē
rem.& mortuifuerint, lapidibus obruetur : & eft cuftodire imperiu Domini Iofue . 22 .
Gloffa , non comedentur carnes eius. Quod exponit & legem Domini. 1. Paral. 2 2. Item Dei
Gloffa defupplicio quod impendet fcan teftamentum . 2. Paral. 6. Teſtimonia
dalizantibus fratrem, qui in die iudicij ab Dei Pfal. 96. Iuftificationes Dei Pfalm.
omnibus maledictionibus impetitus ,dam 104.Iudicium Pfal . 105. & fic de fimili-
Apo 16, nabitur inæternum,ideo in Apoc.dicitur : bus.Præterea in eodem fenfu Paulus . 1 ;
Beatus qui uigilat: & cuftodit ueftimenta fua,ne Timoth. 6. O Timothee depofitum cufto
nudus ambulet.Ideft præcepta innocentię, di,&. 2.Tim.i.Bonum depofitum cuftodi , per 1 , Timot. 6,
Greg
Matth.22 ; ne proximumladat:vt exponit Greg. 12 . Spiritumfanctum. Vbi Theophylactus ex- Theophy 1.
lib.Moraliu.Hæc eft veftis nuptialis cha ponit,ideft præcepta,quæ de fide , & vita 2.Tim. 1,
ritatis proximi. animæ funt tibitradita. Idem fignificat
10 Zach.3 .
Cuftodire legimus veritatem, cuftodire illa phrafis Zachariæ. 3. vbi dicitur lefu
quoque pactum Dei,& cuftodire depofi- filio Iofedech, Si in uiis meis ambulaueris, &
tum,& cuftodire fcientiam,& cuftodire cuftodiam meam cuftodieris , tu quoque iudica-
Ifa.26. cuftodiam, & ftare fuper cuftodiam Do- bis domum meam: cuftodies atria mea : Et da-
mini tota die & tota nocte.De primo Ifa. bo tibi ambulantes, de his qui nunc hic afsiftunt. Rupert.
Hierony. 2 6. Aperite portas:ingrediaturgens iufta cu- Vbi Ruper.Glof. & Lyra. Iefu facerdoti Gloffa.
ftodiensueritatem. Vbi Hierony. præcipit præcepta legis feruanti prorogandu pro- Lyra.
(inquit) Dominus Angelis, qui portis vr- mitti facerdotiu dicunt , & iudiciaria po-
bis beatæ Hierufalem prefidebant,vt ape teftatem, Angelorum quoque adiutoriu:
rirent portas, & ingrederetur gens cufto- quiillic tunc afsiftebant: à quibus viuens
diens veritatem:fiue vtin Hebræo habe- & moriens cuftodiretur .De huiufmodi di Matth.s:
tur.Emaunim,quod in lingua noftra verti citurMatth. 5. Qui fecerit & docuerit , hiç
Matth.24 . tur fides , vel fidelitas,no infingulari,fed in magnus uocabitur in regno cælorum.
I2
plurali. De hac fidelitate apud Matth. Cuftodire fcientiam dicitur , qui partã
Matth.25 Quisputas eftfidelisferuus & prudens, que con ftudio conferuat : vt eam communicet
Mala.2.
ftituit Dominusfuperfamiliamfuam ? Et cap. proximis tempore fuo. Malach. 2.Labia
25.de lucrante cum talentis :Eugeferue bo- facerdotiscuftodientfcientiam: & legem requi-
ne e fidelis.Preterea de fecudo dicimus cu rent de ore eius: quia Angelus Domini exerci=
Hierony.
ftodire pactum Dei , effe cuftodire legem tuum eft.Vbi Hieronymus ad Sacerdotis
Dei,de cuius cuftodia pepigimus in Ba (inquit)pertinet difciplinam , ad interro-
ptifmo,ficut olim promittebant in circun gata refpondere de lege. Alioquin fruſtra
cifione Iudæi , quod varia & multiplici iactat dignitatem , cuius opera non ex hi-
phrafi infcripturis exprimitur , idem ta- bet, hæc ille. ideo audiet : Minimus uocabi Matt
h.3
menfignificantibus. Dicitur enim cufto- tur inregno cælorum , ideft minime Mat-
dire pactum Leuit. 19. A. Cuftodire viā th. 5. quia mandata vel minima ſoluit,
Domini Gen.18.Cuftodire verbum Dei, qualia funt de tolenda Cruce poft Chri
ſtum
CVSTODIRE.
ftum,& de inftruédo populo fibi ſubdito quia pater etiam familias:Exiit primo ma-
verbo & exemplo,&c. ne conducere operarios. Adhoc autem facit
13
E contrario fuper cuftodiam Domini quod Dominus ait : Vigilate quia nefcitis Matth. 25 :
effe dicitur qui fcientiæ diuinæ vacat & die neque horam,& beatus ille feruus , quem cũ Luc, 12,
Ila,21.
fanctæ pariter operationi,fic lfaias : Et cla uenerit Dominus,inuenerituigilante. Denique
mauu Leo , fuperfpeculă Domini egofum ftans paftores vigilantes, & cuftodientes vigi-
iugiterper diem& fuper caftodiam meam ego lias noctis in natiuitate Domini, Angeli-
fum ,ftans totis noctibus,quod Ifaias dicit de cam videre vifionem meruerunt. Lue.2.
Hierony. feipfo.Leo autem,ideft Chriftus loqueba Cuftodire animam in bonum accipi-
15
tur per os Prophetæ,vtnotat Hieron.qui tur,& in malum,in bonum quidem loan. IoanJz :
dicitur clamare,quia fecit per fpiritü Pro- 1 2.Qui cdit animamſuam in hoc mundo, inui-
phetic lamare Prophetam,& dicere: ego tam æternam cuftodit eam, ideft qui vitá fuam
ito quafi in fpecula contemplationis , & quahic anima vocatur,pœnitentiæ mor-
Lyran. orationis,expectans reuelationem Domi tificationibus affligit, & propriæ volunta
ni,ficetiam exponit Ly ranus , ftat autem tis abnegatione,propter Deum, in vitam
fuper cuftodiam Propheta , vel prælatus, æternam cuflodit eam,fic explicat Chry. Chryfoft.
& doctor, & non fedet, quando diligetius foft.hom.66.fuper Ioannem,vel qui odit
quod docetur in fcripturis , & oratione à vitam,exponendo cam marty rio,quando
Matth. s. fpiritu Dei,docet, & quod docet ipfe ope opus eft,vt intelligunt alij :vtramque vero
Abac.2. ratur,iuxta illud , quifecerit & docuerit, intelligentiam admittit Euthymius. Sed Euthy.
&c.In eodemfenfu dixit Abac. Super cu- cauenda eft hærefis Circuncelionum , qui
ftodiam meamftabo,ideft non infra,fed dig- violentas fibi manus inferre:licitum effe
na,& æqualia muneri meo praſtabo ,quia docebant: vt refert Aug. Tract . 1. fuper August.
Luc.6. vt Lucas ait : Nemo accendi lucernam , & in Ioannem,contra quem errorem Domia
Zach.3 .
abfconditoponit,fcilicet fub modio, fic & Za nus fuadenti fibi diabolo præcipitium ref
charias clarius dixit: Cuftodiam meam cufto Matth. 4.
poudit : Non tentabis Dominum Deum tuum,
Hiere.17.
Baruc: 3: diam. Item Baruch , Stellæ dederunt lumen in Prætereà apud Hiere. legimus : Cuftodite
cuftodusfuis , ideft doctores & iufti vnus animas ueftras: nolite portare pondera in die
quifque in munere fuo , & gradu quia va- Sabbati,ideft feruate animas veftras ab eter Hierony
riis meritorum gradibus varia quoque na morte,in vitam æternam , vt Hierony .
Ioan. 14.
præmia refpondent apud Ioan. Indomopa explicat.In malum vero eft obferuare op
trismei manfiones multæfunt. portunitatem ad perdendā vitam alicuius
14 Acuftodia matutina vfque ad noctem fic Propheta dicit : Et qui cuftodiebant anima Pfal.70,
Pfal.129
perfeuerantiam denotat Pfal. 129. Acu- meam,confiliumfecerunt in unum, ideft qui in
ftodia matutina ufque ad noctem jperet Ifrael in fidiabantur mihi :vt exponunt Theodore Theodor ,
Suidas,
Demino, ideft perpetuo quia vt notat Sui- tus,Ianfenius, Genebrardus,Vatab. Caf. Ianfen.
fiodorus , & Gloffa : quia vt Hieronymus Geneb.
das in voce goQuλaxx excubitores in
Vatablus.
Luc.12. quatuorvigilias noctem diftribuebant, vt vertit Hebraicè eft qui obferuabant ani-
" Cafsiod.
habes apud Lucam.nunc autem dicit, ex- mam meam ,& Chaldæus vertit obferua- Gloffa,
cubitores ad vigiliam vfque matutinam fo tores anima mea.Sed Lyranus intelligit Hierony .
lum expectant , fed Ifrael ideft pop ulus quicuftodiebant animam meam, ideft cu Chaldæus.
Dei,abipfa etiam vigilia matutina víque ftodes corporis mei contra me pro Abfa- Lyran.
Hiere.20 .
Genebr. ad noctem.Quia prapofitio min non lon coniurauere , in quo fenfu Hieremias
fignificat ante vt notat hic Geneb. fed ab dicit : Perfequamur cum ab omnibus uiris qui
& invoce LaboKer , ideft mane indi- erant pacifici mei , & cuftodientes latus meum.
Chaldæus. cat genitiui cafus effe,fcilicet matut mitë- Myfticè vero Hiero.de Chrifto exponit
poris,vnde recte Chaldaicus vertit: Ab ex cui infidiabantur Iudæi dicentes : Quidfa Ioan.11 .
cubit oribusmatutini:qui expectant ut offerant cimus quia hic homo multafignafacit? 16
oblationem matutinam . Bene etiam explicat Cuftodire vias duras, eft vias graffato-
Janfen .
Hugo. Ianfenius,omnitempore. Et Hugo Cardi rum præfidio munire, ne viatoribus fint
Innocent. 3, nalis à pueritia vfque ad mortem, & Inno molefti Pfal. 16. Propter uerba labiorum tuo Pfal.16.
Matth. 21. centius . III . fuper Pfal.àprima iuftifica rum ego cuftodiui uias duras. Vbi Hierony. Hierony.
tionevfque ad morte, fed quia hæc poteſt verti tad veritatem Hebraicam: Obferuaui
effe fera , melius intelligimus à pueritia, uias latronis , quia in Hebræo Parits , eſt
Latro
CVSTODIRE .
384
Vatablus. Latro.Sic Vatablus tranftulit vias graffay Cuftodes vocantur tam Prophetæ , 18
Chaldæus toris, & Chaldaus vias impudentis . Sub quam doctores , & Ecclefiæ prælati Ifai. Ifai.62.
audi ,caui ,& declinaui longe ab eis , vt ex 62.Super muros tuos Hierufalem conftitui cu =
ponunt Rabbini. Sed Genebrardus ex- ftodes:tota die,& tota nocteperpetuo non tace-
ponit vias præruptoris & violenti quia bunt.Vbi Hieronymus vel Angelos , vel Hierony.
Parits deducitur à verbo Paras quod eft Apoftolos, & omnes principes atque do-
dirumpere & violenter perfringere & per &tores intellige, & c.qui neque diebus, ne=
forare Ifai.5.Diruam maceriam eius. Huiuf que noctibus,tacere debent. Sed in lætis
modi aute violenti graffatores ambulant & intriftibus Dei clementiam predica-
per loca inuia & difficilia,vt repete de infi re,vt grex illius, & muri Hierufale cufto-
diis adoriantur viatores , quare Septuag. diantur. Hæc ille. De his dicit Sponfa in
Beda: & vulgata vias dificiles , recteverterunt Cant.Inuenerunt me cuftodes qui circumcunt Can.s.
& quadrat expofitio patru inter quos Be ciuitatem,ideft doctores Ecclefiæ vt expo-
da ficut latro ait multa difficilia tranfit & nunt Grego.Rupertus , Gloffa, & D.Tho. Gregor.
Rupert.
tolerat vt de predetur fic ego ( inquit) Pro Hifponfam vulnerant & pallium eius tol Gloffa.
pheta cuftodiui vias difficiles & duras, lunt , dum negligentem , in aperienda Spo D.Thom :
Matth.11. pœnitentiæ & laboris , vt præmium cæle fo Ianua,reprehendunt , & fuperflua tol-
lefte quafi depræ darer vnde Dominus lunt pompa mundanæ, verbum Domini
Matth.16. apud Matthæum : Regnum ( inquit ) Calo- refricantes : Quinon renuntiat omnibus quæ
rum uim patitur , & uiolenti rapiunt illud, pofsidet, non poteft meus effedifcipulus.Porro Luc. 14.
& talibus Dominus dicit: Siquis uult uenire Theodoretus cuftodes ciuitatis Tyran- Theodoret.
Hierony. poft me abnegetfe metipfum , in quo fenfu re nos intelligit: qui Martyres verberarunt,
Auguft . &
te explicant hunc Pfal. Hierony. Aug. & cruciatibus affecerunt :fed prior expofi
Cafsiod .
Cafsiodorus, Remigius, Gloffa, Haymo, tio magis placet:quia Tyranni non folum
Remigius
Gloffa. , & Theodoretus . Quamuis autem Dauid vulnerarunt.Sed occiderunt,
Haymo. uias pœnitentiæ duras cuftodiret, difcre- Cuftodire femitam feculorum , cuftodire 19
Theodoret. tione tamen vtebatur : Quia nemo carnem
vanitates , & cuftodirepræcepta Amrri,
Pfal.58. Job.22.
fuam odio habuit , ideft nemo debet fe oc- idem fere fignificat. Deprimo Iob. 2 2.
cidere vnde dicebat in alio Pfal. Domine: Nunquidfrmitamfæculoru cuftodire cupis, quă
fortitudiuem meam ad tefuftodiam , ideo cum calcauerunt uiri imiqui: Vbi D.Thom. & Be D.Tho.
Pfal.58. Dom' eius à Satellitib' faulis obfideretur , da iuxta literamfemitam fæculorum di-
Theodoret per feneftram aufugit, fic exponunt Pfal. cunt efle Gentiliu , Dei prouidentiam ab
1.Reg.19. Theod.Vatabl. Ianf & Geneb.ideft for- negantium,quia paulo ante dixerant: lux-
Vatablus, titudie mea ad te referă,tanquã ad cuftos
lanfen. to cardines cali perambulat :nec noftra confide-
Geneb. dé,vel vt explicat Lyra.in obfequium tuū rat,contra quem errorem, parabola mili-
Lyranus. cuftodiam, fic cuftodiuit Petrus eductus tat Euangelica Matih. Simile eft regnum cæ Matth.18 .
abAngelo de carcere fortitudinem fuam lorum homini regi,quiuoluit rationem ponere
A &t.12. & Paulus demiffus in fporta per murum ,
2.Cor.11. cumferuisfuis,& c.Cæterù ad mores Greg. Greg.
vt euaderet perfecutores.Sed omnia in ob ait,ficut femita Redemptoris noftri humi
fequium Chrifti.
litas, ita femitafeculorü,fuperbia. Eodem
17 Cuftodit Deus fcientiam Ecclefiæ Ro modo exponunt Gloffa,& Lyranus . Hac Gloffa.
mana Catholicæ, contra omnes hærefes, femitam calcabat Pharifæus dicens : Non Lyran.
Beda. Luc.18.
fic explicat Beda illud Pro. 2 2. Oculi Do- fum ficut cæteri homines.Iam vero idolorum Iona.2 .
Pro,22.
minicuftodiunt fcientiam: & fupplantabuntur cultoribus dicitur apud Ionam: Quicufto-
uerba iniqui. Superna ( inquit ) confpectio diutuanitatesfruftra,mifericordiasfuas derelin
cuftodit femper in Ecclefia fcientiam veri quunt,ideft illiquicultu ex hibet creaturis , Hierony .
tatis omnis autem fermo hæreticorum , vt Hierony.ait,& diuinos honores , nö pla
vel veritati & pietati contrarius , cum fuo ne confequentur, in die finalis iudicij mi
Kanfen.
authore fuuertitur.Hęc ille fic etiam dicit fericordiam.Vnde Dominus apud Ioan. Ioan.3.
Ianfenius quod experientia nos hactenus Qui autem non credit, iam iudicatus eft , Ideft
docuit filicet fcientiam veritatis conferua damnatus . Denique Iudæorum Synago =
tam effe in omnibus conciliis, ab Ecclefia gæ adhuc idola colenti , dicit . Michaas : Mich.6:
Matth.16.
approbatis,iuxta illud Matth. Et portæ in Cuftodifti pracepta Amrri : & omne opus do-
feri non præualebunt aduerfus eam . mus Achab, ifte quidem reges Ifrael , idola
coluerunt,
CVSTODIRE .
coluerunt, & carnalibus viciis laxauerunt (inquit) eiusfunt omnes fpecies peccato= |
3.Reg.16. habenas. 3.Reg.vt notat Lyra.cumq; mú rum, quibus ccrtajuitcentra Tomines. Pfal.103,
Lyran.
dani omne opus domus Achab animo Sed poft aduentum Saluatoris victus illu-
propenfo cuftodiant, vnutamen e multis ditur à iuftis hominibus Pfalm. Draco ifte
Dei præceptis cuftodire grauatur, & egre quemformafti,ad illudendum ei, ficut Chryfo Chryfoft.
ferunt,ideo dicet illis vita magifter in die fto.explicat hom. 4. ad populnm fatis ap
Matth.7. iudicij : Rece dite à me omnes operarij iniqui- pofite.
tatis. Cuftodiunt regem mifericordia & veri
20 tas,ideft iuftitia Pro.20 . de quo inver Pro,20.
Cuftodire dicitur Deus impios in die vin
dictæ,ideft referuare cruciandos fine fine, bo Clementia .
Lyran.
Iaufen. fic exponunt Lyranus , & Ianfenius il- Cymbalum eft inftrumentum æneum
Ecclefi.12 . lud Ecclefi , 1 2. Peccatoribus reddet uindictă fonorum cui.1.Cor.13. comparatur ho
cuftodiens cos in diem uindicte. Quia corpo- mo doctus fine charitate,& terra Ægy- Ifai.18.
ra quidem in fepulchro , quafi in carcere pti apud Ifaiamcap. 18.Va terræ cymba
cuftodit, vt in die iudicij cumfuis crucien loalaru quæ eftiransflumina Æthyopia, de
tur animabus.Cuflodia enim pro carcere quo diximus latius in verbo Athy opia
Pfal . 141, quo remittimus lectorem.
fa pe ponitur Hiere. 37.A.Actor.4.A.5 .
D.8.A. Apoc. 18. A. Pfalm. 141. Educ ¶ Cyminum quod latine dicitur cuminu
Theodor. de cuftodia animam meam ad confitendum nomi eft herba quæ femen copiofum habet,
Aquila. nituo.Vbi Theodoretus ait. Aquilam tran & minutum. Quod ad oftentandam
ftuliffe: Educ de carcere animam meam.Quod iuftitiam fuam decimabant Pharifæi,
Genebrar. obfeffus in fpelunca Propheta dicebat , vt apud Matthæum cap. 23. de quo
idem Theodoretus & Genebrardus expo etiain agitur apud Ifaiam cap. 28. Nor
nut,fed tras ferri poteft ad corporis huius enim inferris trituratur Guḥ,nec rota plav☛
ergaftulum , vnde iuftus exire defiderat, ftrifuper Cyminu circuibitſed uirgaexcuti
& effe cum Chrifto. tur Guth, Cyminum in baculo ,panis autem
21
Cuftodire pro obferuare ponitur Hier. comminuetur . V bi Hieronymus fubhac Hierony .
Hiere.S.
8.Turtur, Hirundo, & ciconia , auiculæ cæli metaphora denotari dicit facerdotum
cuftodierunt aduentumfuum:populus aulẽ meus maius futurum elle fupplicium fi pecca
Hierony
Theodoret, non cognouit iudicia Domini. Hieronymus, verint,qua vulgi,quia vulgus indoctum
& Theodoretus Ifraelitici populi tardita ficut Cyminum & Gith, ideft Melan-
tem , & ruditate in præceptis & myfteriis tu Hyfpanice Neguilla) virga percuti
diuinis accufari dicunt , exemplo volati- tur,ideft po naleuiori: Sacerdotes ve
lium, qua fine rationis vfura na tura duce ro & principes ficut panis triticeus
norunttemporum mutationes : vt ad loca plauftris quafi ferreis torquebuntur,
fibi opportuniora tempeftiue migrēt, iſti quia: Quifcit uoluntatem Dominifui & nõ
vero neque norunt , neque metuunt iudi- facituapulabitmultis,de quo alibi latius.
cia Dei à Prophetis prædicta. Quod in
peccatores intra Ecclefiam,retorqueri po CAPVT CLXXXIX.
teft, qui clamatem Dei filium non atten =
Luc.21. dunt.Eruntfigna in Sole, Luna , & Stellis. Cypreffus, & Cyprus.
Matth.24. Item: Sol obfcurabitur , & Luna non dabit lu-
Matth.25. menfuum ,& uigilate quianefcitis diem neque ho VPRESSVS Hebraicè dicitur
ram ברת
Beroth Cant. 1. Laquearia Cu-
22 Cuftodiebat princeps huius mundi lo prefsina.
Luc.11. cum fuum ante aduentum Chrifti Luc. 11. Cypreffus quæ & cupreffus dicitur, I
Cumfortis drmatus cuftodit atriumfuum, in pa arbor eft procera , caulice ob longo , &
cefunt omniaquæ pofsidet,ideft pacifice reti- recto, folio pini, fed molliori, nec ita pun-
net.vbifortem vocat Dominus Satanam : genti , coma femper virente , odore ve-
Iob.40.
quia vt Iob ait:Non eft poteftasfuper terram, hementiori , numeratur autem inter arbo
que comparetur ei , fcilicet quoad vires na- resfuneftas : co quod tardius crefcat , &
turales.Sed eius fortitudo armis creuit, nō fucciffa nõrepullulet.Ideoque fuper fepul
Chryfoft.
Theophyl. natura : vt notat Chryfoftomus hom. 42 . chra plantari confueuit, idemque mohos
in Mattheum.Vbi Theophylactus Arma die apud monachos Carthufiæ perfeuerat .
Cypreffo
CYRENE CYRVS.
385
Ccc Hero
PROOE MIVM AD LEC .
Herodot, Herodotus,& alij autores. Deinde Afia & copiis eius vniuerfis ad internecionem
bello domita vniuerfum Orientem fub- vfq; deletis,caput Cyri amputatū in vtrē
iugauit,fed cum ad vltimum bellum Scy cruore plenum immifit. Etfatiare, inquit,
this intuliffet , eofq; magna affeciffet cla- humano fanguine crudeliffimè . Hic pri
de, filio Tomiris Regina Scytharum in mus captiuitatem populi Dei è Babylo-
prælio perempto : mater furore fuccenfa ne , quam ceperat relaxauit: iuxta vatici-
inclufum intra duorum montium angu- nium Ifai . De quo vide latius li.4.in ver- Ifa.41.
ftias cum exercitu Cyrum comprehedit : bo Darius.
LAVS DE O.
LIBER
386
THESAVRI
DIVINARVM SCRI
Hieremiæ locum tempeftate fua à multis nis codicibus pariformiter reperiütur, quod
exemplaribus amputatum ,in aliquibus ta exemplis probat manifeftis,vt afferit pre-
men remanfiffe . Vnde Iudæorum comen dict Cardinalis in expofitione illius Ioa. Ioan.vlt.
tum obfcurare volentium Chrifti Crucem vlt.Sic eum volo manere donec veniam..
à Prophetis prædictam ,cuctis innotuit.Et Pretereà Bruno Amerbachius, triū lin- 6
ex eodem Hieremia inquit detraxerunt guaru peritia celebris in prefatione in Pfal Amerbachi
hæc.Recordatus eft Dominus Deus Ifraël mor terium Hieronymi , affirmat: vera Pfalte-
tuorumfuor um, defcendit ad eos ut euangeli rij exemplaria manufcripta multis in locis
variare,atq; diffentire à Pfalterio Venetiis
Pfal.95 . zaret eisfalutem fuam . Item ex Pfalm.95 ..
Dicite ingentibus quia Dominus regnauit à li- impreffo: quod tamen vulgo habetur om =
.
gno.Vbi lignum præciderunt etiã a tranf- niu caftigaffimú. Notat etiam Elias Gram Elias Gram,
Tertul.
La&tan. latione Septuag.quam integram citat Ter- maticus de quo dicebamus nume. 2. Rab-
Ambrofi. tullianus,Lactan.,Ambrof. Arnob.Augu. binos multis modis corrupiffe diuinas fcri
Arnobius. pturas.Videlicet literaru ablatione ex prio
& alij locis citatis in verbo Crux, num . 5 .
Auguft. Prætereà Hieronymus atteftatur tem ri dictione, & earudem additione in dictio
4 peftate fua multa fcripturæ loca ab He- ne fequenti ,vel è cotrario,quod multis pro
Hierony. bat exéplis. Item quia apud Hebrços quç
bræis fuiffe corrupta , ipfe enim in caftiga- 7
tione Pfalterij in verfu . 10. Pfalmi trigefi- da funt literę valde fimiles,que mutat litera
Pfal. 34. fimilem in altera fimile,quod oftéditfactu
mi quarti:Omniaoffa mea dicent Domine quis
fimilis tibi?In multis inquit,codicibus He- infexaginta duobus locis Sacræ fcriptura.
Quis ergo fidem adhibeat Hebræo fonti?
bræis, necfemel nomen Domini ponitur.
Etad Gala. 3. afferit Hebræos corrupiffe Prætereà mutat punctuatione,item pucta
Deut. 21. locum illu Deute . 2 1. Maledictus â Deoqui Hebræa,quæ vocalibus correfpondet, mu
tat ad libitu & variant fenfum:vel duas in-
pendet in ligno. Cum in Hebræo vetuftiffi
monon fit à Deo , fed Maledictus omnisqui, terdum dictiones in vna copulant,aut è co
trario dictione vna in duas diuidut. Vtdi-
pendet in ligno.Sed æftimadum,inquit, poft
pafsionem Domine,in Hebræis noftris co uerfiffimos à veritatefenfus extorqueat: &
dicibus , ab aliquo Dei nomen appofitum , medacia proferat teftimonia, quibus Dis
vt infamiam nobis inureret :qui in Chriſtū dixit apud Ioan. Vos àpatrediabolo eftis : Ioan. 8.
maledictu à Deo credimus. Audaci itaq; ipfe medaxeft, patereius.Quomodo ergo
Concil.Trid patres, quibus hæc omniaco Conc. Trid.
pede fubdit, inhoc procedo ad certamen .
ftiterút,& falfata loca viderüt, Rabbinoru
Prætereà fuper ide caput ad Gala. aliam
malitia turbatu huc fonte Hebræu,& mul
Deut. 21. adducit corruptelam in codem Deut. 2 1 .
vbi dicitur: Maledictus omnisqui non perman tis in locis virulentu , propinare filijs Eccle
fiæ debuiffent? Quodfciebat etiã facturos
ferit in omnibusque fcriptafunt in libro legis Ezech.34
buius,fic enim legunt Septuag. Sed Iudæi Iudæos prædictione Ezech. vbi Dís ait.
particulam Cal, abraferunt , id eft omnis , Et cum purifsima aqua biberitis, reliquã pedi
quam tamen Hieronymus in vetuftiffimo busueftristurbabatis. Hanc ergo turbatam
codice Samaritanorum literis fcripto , qui- aqua Pagninus & Vatabl. in locis , quibus
bus ante Efdram Iudæi vtebantur reperif cotradicut vulgatæ offerut tibi Chriftiane
fe teftatur.Vndefubiugit , fruftra illud ab- lector , & tu plurimi facis corruptum co-
ftulerunt Iudçi : ne viderentur effe fub ma rum feetentemq; liquorem.
Cæterum vltra teftes allegatos Iuftinu 7
ledicto,fi non poffentimplere omnia,quæ
fcriptafunt illic. Hec Hyeron. fed Paulus fcilicet martyrem,Hieronymu,Nicol.Dia Iuftinus.
conu Brunonem Amerbachiu, Eliam Le- Hierony
fideliter hæc loca citat iu epift.ad Galat.
Porrò poft D.Hieronymi etatem,ante uitam,atq; Beſſarione Cardinalem, Ioan- Amerbac
5 hos quingentos annos ,Nicolaus fancti Da nem Cochleu , Lindanum Epifcopum, & Elias.
Nicolaus
Diaconus. mafi Diaconus , anno Domini millefimo alios quos breuitatis caufa millos facio. Ex Beffarion.
quinquagefimo Hebraicèperitiffimus ,Va multis paucula qde oboculos pona ad exe Cochleus
Lyndan.
Bellarton. ticane Biblioteca fuffraganeus , tefte Belfa plu.In editione vulgata legimus,Pla. Inom Pfal. 18.
rione Cardinali in epift . ad Petrum fanéti nem terra exiuitfonuseoru. Ita locum citat Rom. 10.
Petri Canonicum , de emendatione Sacrę Apoftolus Ro. 1 o.ita etiá Hieron.legit, & Hierony.
fcripturę teftatur: fe nonnulla coperiffe de omnes antiqui patres Septuag.quoq; ver- Septuag,
Hebreo abeffe,quç tamen in omnibus lati tunt fonus eorú, fed Hebræi iuniores fcri-
pfere
ADLECTOREM .
387
Opfere Kauam, quæ vox interpretatur fu- Hieronymu rogauit,vt Pfalteriu falte ver
niculus, ita vt fit fenfus: In omnem terram teret, eo modo quo apud Hebræos illius
exiuitfuniculus corum ,ne legatur prædicta têporis vitiatum.erat. Erat autem vitiatū
fuiffe predicatio Apoftolorum totum or pluribus locis,&ratio huius petitionis So
bem illuftratura : fed qua fycophatia hoc phromj fuit,qua affert in prologo Hiero-
ifti fecerunt?dicam literam Lamech de nymus, quia cu Sophronius cum Iudæis
medio dictionis abftulerunt , quã fi relti- difputaret,ad fingula fere verba dicebant
tuas leges Kolam , quæ eft ide quod vox, illino eft ita in Hebreo. Voluit ergo alle-
Hierony. &fonus,vtvertit Hieronym.in fuo Pfal- gare ficut ipfi habebant Iudæi , vt quauis
Aegubinus. terio.& notat Auguftinus ,Eugubinus fu queda corrupta effent,ex aliis faltē , quæ
Pfal.21, perhunc Pfalmum .Deinde Pfalm. 2 1. incorrupta manebant conuinceret eos.:
Dolentes quod tam apertum haberemus Quod Damafus Papa , & Ecclefia Roma
de crucifixione Chrifti vaticinium , vide- na certo fciens,noluit Pfalteriu Hierony-
licet. Foderunt manus meas & pedes meos. miadveritate Hebraicam in vfu recipe-
15
quòd & Septuaginta verterant wav re quia veritas illa no eft abfolutè veritas,
Hierony.xeigas nov . Foderunt manus meas. & Hie fediuxta translatione Iudæorum corru-
ronymus in fuo Pfalterio,fic vertit. Fixe- pta in multis dicitur vera cu eorum tradu
runt manusmeas. Rabbinifcribunt, non fo ctione conformitas , vt notat Iacobus de Iacobus de
derunt,fedtanquam leo .Quomodo autē Valentia Epifcopus Chriftopolitanus , Valentia.
corruperunt vocemfuis auribus inimică? tract . 6.fuper Pfalteriu.Vbi etiã refert Iu
ברך dicam planè in Hebræo eft Caru fode- dæoru Rabbinos ante Hieronymu,tem-
runt:illi verò in medio dictionis addide. pore fcilicet Magni Cóftantini in Baby-
runt literam N , & vltimam mutarunt lone Ægypti, quæ nunc Cairus appella-
ר.באר in " ſimilem,ideft vau in iod,& fcripferut tur fub prætextu corrigendi mendas ex
Caari ideft tanquam leo . Ita vertit Vata incuria fcriptorum furrepentes in diuinis
blus corruptelam pro veritate fcilicet , ceu libris , duos celeberrimos ex ipfis fcribas
leo . Vides fraudes Iudæorum : de quibus elegiffe,quifepte puncta loco vocaliú in-
Pfal.57.
prædictum eft in Pfal.Alienatifunt pecca uenerunt.Na Chaldæi, Syri , & Hebræi,
tores à uulua errauerút ab utero, loquutifunt ab initio nullis vocalibus fcriptis vteban-
tur , vtpatet in omnibus codicibus vetu-
falfa.Ite in latina vulgata legimus Pfa.4.
Filiibominu ufquequograui corde?quod Se ftioribus,fed memoria vocales retinentes
ptuaginta quoq; vertunt Bagunagdio
Βαρυκαρδιώsν. legendo folu modo proferebant: inuento
Etin Hebræo erat Chabed leblama Gra res autē harum vocalium , vocat Rauuia,
ues corde,vt quid? Rabbini verò modo le & Rauaffe,quauis Petrus Galatin' li. 1. P. Galatin'.
gunt Chebod liklima,gloria mea ad igno de Arcanis catholicæ veritatis dicat prio-
miniam:quia mutauerut litera Chaph re vocatum effe Beth Nephtali.Pofterio-
in Beth,quæ funt fimiles , & puretum re verò Affer,fed quocunq; nomine nun-
vocalem inuerterunt. Ne graues corde vo cupentur, hacfua inuentione peftifera plu
cati à Propheta putarentur ipfi Iudçi, co rimafcripturarum loca vitiarut ante Hie-
quod poftcaptiuitatem, fine templo, & fi ronymunatum,quæ tamen ipfe deprehe
ne facrificio mille quingentis annis pro- dit ex codice vetuftiffimo ,Samaritanoru
pter Chrifti necemadhuc in illum crede- characteribus fcripto ante hæc omnia,
re nolut corde grauiffimo: hac corrupte- imo ante Efdra,vtfuper epift. ad Gal.3 .
lam fequutus Vatablus vertit, non filij ho docet,ficut dicebamus numero 4.
minum vfquequo graui corde ? fed ò uiri Ne verò fine exemplis euidentibus lo 9
ufquequogloriammeam ad ignominiam? Et quamur tépore Hieronymi Iudæi lege-
funt qui recipiant hoc. bat corruptè Gen.3 8.quod Iudas afcen- Gen.38.
& Cæterum ne putaretur ea folú,quæ ad diffet ad tofores ouium, ipfe & Hiras ami t
Chriftu pertinebat ex odio corrumpere, cus eius,& tame Hierony. no ita vertit in
Iudæi quædam alia indifferentia mutaue noftra latina vulgata,fed ipfe , Hirasopi
runt,vt quado noftri allegaret illis fcriptu liogregis eius:quia Hebraicè habetur Ro .
ras poffent frequêter refpõdere, nō eft ita per tres literas in vetuftis codicibus , que li
in Hebræo fonte. Male tráftulerunt Se. tere funt Res Hain He, & legeba- רעת
ptua.& alij veftri. Proptereà Sophronius tur memoria per puncta hole,ideft per vo
Ccc 3 calem
PROOE MIVM AD LEC .
LIBRI
388
THESAVRI
DIVINARVM SCRI
PTVRAR V M.
Liber Quartus.
37%
DAMASC VS.
Ezech,27 Damafcenus negotiator tuus. Aliam quo- quia folus natura fua fine peccato fuit.
que putet effe caufam denominationis Damafcus myfticè diabolum fignifi- 4
ciuitatis Damafcena. Interpretatur , in- cat homicidam Cantic. 7. Nafus tuusficut Can.7 .
quit Damafcus fanguine bibens , eo quod turris Dauid , que refpicit contra Damaf- {
Abel iuftas à Cain parricida fratre ibi fue cum. Vbi Gregorius , & D. Thomas Gregor.
rit extinctus.Eft autem Damafcus caput nafum Ecclefiæ prædicatores , & docto- | D.Thomas.
Syrie,iuxta Ifaiam : Et caput Syria Damaf- res effe dicunt. Qui odores veritatis &
Ifa.7
cus,fitus eius ad Septemtrionem vergit in erroris fagaciffimè difcernunt, ficut nafus
latere montis Libani,qui terræ promiffio diftinguit odores. Sunt autem in culmi
nis Septemtrionalis terininus eft,diftatq; ne dignitatis contra Damafcum fangui-
à Hierufalem quinque mafionibus . Huc ne madidam , ideft contra diabolum ,de
quo Ioan. Ipfe homicidaerat ab initio. Vel Ioam.8.
properabat Saulus ,vt biberet fanguinem
Chriftianorum lupus adhuc rapax , fed
" contra hæreticos quidem , vt exponit
eiectus de equo & cæcitate percuffus à Theodor.quia Ecclefiæ doctoribus fpe- Theodoret.
Domino de lupo factus eft agnus . Cui cialiter dicitur apud Matthæum . Atten- Match,7.
Matth. 1o. competit illud Matth . Ecce ego mitto uos dite à falfis prophetis , qui ueniunt ad uos in
ficut ouesinterlupos. uestimentis ouium : intrinfecus autemfunt lu-
Damafcus multum affligit Ifraëlitas. pi rapaces. Et furgent multi Pfeudochrifti, Matth.24.
2
Amos i. De quo Amos 1. Supertribus fceleribus Pfeudopropheta . Item. Attendite à fer- Matth. 16,
Damafci , & fuper quatuor non conuertam mentoPharifæorum.
eam ,eoquodtriturauerit in plauftris ferreis Damafcus denotat Gentiles infideles, 5
Hierony. Galaad. Vbi Hieronymus . Azael , in- Ifa.8. Antequamfciat puer uocare patrem, Ifa,8.
quit , qui factus ex Rex Damafci , iuxta aut matrem,aufereturfortitudo Damafci, &
quodprædixerat Helifæus 4. Regum . fpolia Samarie cum Rege Affyriorum.
4.Reg.8. Eufebius Cæfarienfis iuxta hiftoricum Eufebius.
tempore Amos Prophetæ , tan grauiter
vrgebat Ifraël,hoc eft decem tribus, vtfu- fenfum,libr.7: demonftratione capit . 3 .
perato Achab in Ramoth Galaad , om- Dicit hoc loco vaticiniu effe,quod imple-
nem regionem Galaad , quæ in hæredi- uit Chriftus fub natiuitatem fuam. Tra-
tatem cefferat tribus Manaffe inſtar tri-
didit enim fuafpecialiprouidentia Octa-
turantium in area comminueret , atque uiano Auguftol hæc regna , fcilicet Da
contereret. Proptereà voracibus flam- mafci, & Samariæ , quæ abftulit à Rege
mis Domus Afael dicitur effe tradenda. Affyriorum , ficut refert Dion libr. 49. Dion:
Vbinotandum quod quemadmodum : de quo meminit etiam Horatius dicens: Horatius.
Matth.5 Beatifunt mifericordes,quoniam ipfi miferi- Ius imperiumq; Phraates, Cæfaris accepitge
cordiam confequentur. Ita : Iudicium fine nibus. Hæcille. Hic enim Phraates gra-
mifericordia his qui non faciunt mifericor tusfuit Cæfari Augufto , à quo regnum
Iacobi 2. diam,etiä in hoftes , vt Iacobus ait , Quod Syriæ accepitfubpopuli Romani prote-
contigit Regi Damafci. &tione. Prætereà per Damafcum intel-
In Damafco facere plateas eft tribu- ligitur populus Gentilis , fcilicet à parte
3 tum ab ea exigere. Sic dixit Benadab totum.Conftat autem Chriftum infan-
Rex Syriæ deuictus ab Acab Rege Sa- tem gentium accepiffe fpolia,hoc eft Ma Matth.2.
maria. & Ifraël.3. Regum. Factibi pla- gos ab Oriente ad fe tanquam fpolia tra-
3.Reg.20.
teas in Damafco ,ficutfecit pater meus in Sa= xiffe,Matth. 2.Sic explicat Tertullianus Tertullia.
maria, quafi diceret,vt exponit Lyranus. libro aduerfus Iudæos, & Iuftinus Dialo Iuftinus.
Lyranus,
In Damafco metropoli regni mei,fac tibi go aduerfus Tryphonem , Athanafius Athanafi.
forum venalium mercium, vt inde reci- lib. 1.de Incarnatione, Epiphanius lib. 3. Epiphan.
pias tributum, tanquam habens in regno in compendio fidei, Chryfoftomus fuper Chryfoft.
meo principale dominium . Et vtinam Matth. 2. Procopius, & Theodoretus fu Procop .
has plateas , fiue forum venalium mer- per Ifai. 8. Ambrofius fuper . Pfalm. Theodoret.
Ambrofi.
cium non faceret dæmon in Ecclefia. Vn 118.ferm. 2 1.in illa verba: Sicut qui in-
de multarum animarum pereuntium tri- uenit fpolia multa . Sed Hieronymus Hierony.
buta reportat. Solus autem filius Dei.con myfticè exponit per Damafcum intel-
Ioan. 14, fidenter dicere potuit. Venit enim prin- ligi fapientiamfæcularem, per fpolia Sa-
Sceps mundi huius, inme non habet quicqua, mariæ hæreticorum caliditatem , quàm
Chriftus
DAMNARE .
389
Chriftus fuperauit. Denique tertia ex - captiuitatem. Myſticè vero hic exprimi
pofitio eft Lyrani , ante Chrifti Natiui- tur, diuites magna ex parte ab co rapi:
tat em victamfuiffe Damafcum , & Sa-
Quificut leo rugiens circuit quærensquem
mariam ab Affyriis,fub Ofe Rege Ifrael .
deuoret. Pauperes autem & afflictos ab
Quod putatab Efaia prædici. Sed magis co relinqui faluandos,iuxta illud Matth. 1.Pet. § .
hiftorica, & magis ad rem eft , expofitio Marth.s.
Beati pauperes fpiritu, quoniam ipforum eft
prima Eufebij . Vatablus autem & recen regnum cælorum . Etapud Luc. Beatipau- Luc.6 .
tiores Hebræi neque audiendi quidem
peres , quoniam ueftrum eft regnum Dei,
funt hoc loco,qui non de puero Chrifto,
beati qui lugent quoniam ipfi confola-
fed impudicifsime ( proh dolor) dicut q buntur.
quidam Zacharias rem habuerat cum De deftructione & captiuitate Da-
vxore Efaix, & antequam fciret puerex
mafci per Affyrios multa funt vaticinia
adulterio natus vocare patrem fuum ca-
Efa. 17.Hiere.49 . Amos . 1. &c.
pienda erat Damafcus .
6 In eodem fenfu Damafcus pro genti-
CAPVT 111.
Zach.9. bus accipitur Zacha. 9. Onus uerbi Domi-
ni in terra Hadrach Damafci requiei eius .
Cyril. Vbi quamuis Cyrillus & Lyranus præ- Damnare , Condemnare.
Lyra, dici putent Damafcum expugnandam à
Iudæis à feruitute Babylonica redeunti- חיב
Hierony. Amnare , & con-
Theodo, bus.Sed melius exponunt Hieronymus
demnare dicitur He
Gloffa. Theodoretus & Gloffa de vocatione ge
braicè Chiieb. Dan.
tium adfidem per Apoftolos , qui in Da I
1 : Condemnabitis ca-
mafco predicarut, & in ciuitateHadrach put meum.
illi vicina . Quod verò Propheta onus D
Damnare eft re-
verbi Domini dicit , hoc denotat Genti-
probare , condemna
les tunc doluiffe,quod ciues eorum ad fi- re vero, fententiam autoritate iudiciaria Matth.27.
dem Chrifti conuerterentur , certe legi-
contra aliquem ferre. Quamuis pro co-
mus Saulumin Damafco prædicaffe do
A&.9. dem interdum accipiantur damnare &
lentibus Damafcenis in Actis Apoftolo condemnare, 2.Mach. 46. Matth. 27. Pfal.36,
ru:requies aute Domini dicitur, no quod A. Tunc aidens Iudas quia damnatus effet .
in Damafco Dominus requiefcat . Sed
Ideft condemnatus , in eodem fenfu de
2.Cor. 11.quod per Apoftolos ibi prædicet illud
Matth. Venite ad me omnes qui laboratis,&
Match, 11. Mat viro iufto dicitur Pfal. Non derelinqueteй Geneb.
th.Venite
in manibus eius.Ideft iuftum, in manibus
onerati eftis,& egoreficiam uos , & difcite
impiit: Nec damnabit eum , cum iudicabitur
àme quia mitisfum, humiles corde , & in illi. Quod vt notat Genebrardus poteft
uenietis requiem animabus ueftris.
duobus modis intelligi , prior modus eft ,
Damafci grabatum legimus Amos.3. vt non fit fententia vniuerfalis , fed pleru
7
Amos-3. Sic reuerteturfilij Ifrael qui habitat infama que dicit ita Deus eripiet iuftum de ma-
ria,in plaga lectuli : & in Damafci grabato nibus perfequutoris vt Deus ipfe non co
quomodo , fi eruat paftor de ore Leonis duo demnet ad mortem etiam corporalem , Theodo.
Theodo. crura,aut extremum auricule . Vbi Theo-
quem iniquus calumniator, vel perfequu
doretus exponit prædici captiuitatem tor iudicat occidendum ,nec permittat oc
Samaria, & decemtribuum à rege Affy cidi:ita explicat Theodoretus , & ponit
tiorum,exqua inutiles tantum relinque exempla de Iofeph à carcere, & à morte,
tur,tain Samaria, quam etiâ in Damaſco primú à fratribus, deinde ab hera procu
fimiliter ab Affyriis capienda.Nam ficut rata liberato, idem eft de Sufanna iudica
leo, cum deuorat ouem , folum relinquit ta calumniantibus fenibus, & diuina ope
inutilia,fcilicet crura , vel aurem pecoris , liberata.Item de Daniele miffo in lacun
quæ colligit paftor,vt oftendat Domino leonum,& inde erepto,&c. Cæteru quia Auguft.
à feris ouem fuiffe deuoratam,fic rex Sy videmus martyres inique damnatos , nec Glof.
riæfolum relinquet in Samaria,plagis in tamen à cæde corporali ereptos , pofte-
lecto decumbentem , aut in grabato Da- Matt. 10.
rior expofitio eft generalior Auguft. &
mafci iacentem,reliquos autem rapiet in Gloffa , vt fitfenfus , non der elinquet
Ccc S
DAMONG
ra,fic
DAMON. 390
Pfal.95
ræ,fic Pfa.95.Omnes dijgentium dæmonia . dæmonium potius mutum dicitur in ge-
& Leuit. 17.b.Deuter. 3 2.b.Pfal. 105 . nere neutro λεμονιον καφός ab effe &tu,
fed Chriftus Dominus morte fua foras
quia mutum hominem reddidit. Vbi
Ioan. 12. Satanam eiecit apud Ioan. Nunc princeps Chryfoftomus.Miranda ,inquit, eft ne-, Chryfoft.
buius mundiciicietur foras.Et per Apofto- quitia dæmonis , vtrumq; ingreffum op-
los fuos cultum demonibus abftulit, ora- pilauit, per quem ille erat crediturus , au-
culis eorum impofito miro filentio , quia ditum & vifum . Et Theophylact. Vias , Theophy,
1.Ioan.3. vt Ioan.ait.In hoc apparuitfilius Dei in mu inquit, adfidem occluferat demo,oculos,
do,ut diffoluat opera diaboli.Et ideo primũ, aures ,& linguam. Hæc ille.Videlicet ocu
Marc. vlt. quod credentibus fignü dedit Marc. vlt. los ne videret Chrifti miracula , nec cælu
In nomine , inquit, meo demonia ciicient, & afpiceret. Aures ne audiret verbum Dei,
quamuis alia miracula magna ex parte de quo Sap. 18.Omnipotensfermo tuus Do Sap.18.
ceffauerint:hoctamen nunquam in Eccle mine. & apud Ifaiam: Sic erituerbu meum la.ss.
fia ceffat . Quia contra hoftes femper no. non reuertetur ad me uacuum.Et linguam ad
bis infidiantes iugiter neceffarium eft:vf- confitendum , euomendumq; virus pecca
que adeo vt noftri de Societate Iefu,cum ti, de quo Pfalm.dixi: Confitebor aduerfum Pfal.3
primi omnium ad Sinas conuertendos, me iniuftitiam meam Domino, & tu remififti
Deo duce penetraffent : ab eorum Dina iniquitatem peccati mei.
ftis, & magiftratibus rogati,an fupra dæ- Dæmon quofdam male vexat, & mul 4
mones , à quibus Sinę crudeliffimè fæpe tum,alios quidem multum,fed bene con-
vexantur poteftatem à Chrifto haberet, tra propofitü fuum.De priori dixit Cha-
illiq; habere fe planè dixiffent , & exor nanæa Matth. 15. Miferere mei Domine, Matth. 15 .
cifmis Ecclefiæ Romanæ coram illis dæ- fili Dauid,filia mea male à dæmonio uexatur.
mones expuliffent obfefsis liberatis,ma- Vbi male pro multum accipitur , ficut
gno cum plaufu ad fidem Chrifti prædi- Matth.8 . Centurio de fuo feruulo dixit: Matth. 8.
candam funt recepti,circa annum Domi- & male torquetur , vbi Græcè legimus
ni 1580.Hæreditamus itaq; primú hoc Seva's grauiter. Vel certè Paulus Apo- 2. Cor.11 ,
Matth. to. priuilegium Apoftolis datum Matt. 10. ftolus ab Angelo Satana colaphizatus ,
Iob 26.. Demones ciicite , in quo impletur illud bene quidem vexabatur: Quiafufficit, in-
Iob. Et obftetricante manu eius eductus eft quit Dominus , tibigratia mea , quia uirtus
colubertortuofus.Vbimanus accipitur pro in infirmitate perficitur. Sed in peccato
Lus,9. mortali,& in infidelitate vexata filia Cha
illa poteftate,de qua Luc. Et dedit illis uir
tutem & poteftatem fuper omnia dæmonia. nanææ male profecto vexabatur. Erat
Hodieq; impletur in Iaponibus , & In- enim illi tormentum ipfum damnationis
Ifa.11. dis,illud Ifai. In cauernam reguli , qui abla- initium,nifi refipuiffet: illud itaq; notan-
&tatusfuerit,manumfuam mittet,ideft mor- dum.quod Bernardus ait,ferm. 17.fuper Bernard.
tificatus mundo à cauernis corporum ob Cantica.Iuftis per vexationes fuas diabo
fefforum , & à cordibus etiamfpiritus ex- lus nefciens,& inuitus fabricat gloriæ co-
trahet nequiffimos. ronas : in quo mifer illuditur, iuxta illud
Demonem mutu eiecit Iefus Luc. 1 1. Pfalm.Draco ifte ,quemformafti ad illuden- Pfal.lo3 .
3
Luc.11 . de quo meminit etiam Matthæus fecun- dam ei.
Matth. 12. dumcommunem patrum expofitionem , Dæmonia pro peccatis interdu accipiu
5
vbi legimus: Et oblatus eft ei dæmonium ba◄ tur,ita quidam exponunt illud, Marc.vl. Marc,vlt.
bens,cecus & mutus. Vbi Matthæus cæcu Surgens Iefus mane apparuit primu Marie
Auguft. addidit,quod Lucas omifit, vt notat Au- Magdalena,de quafeptem demonia exierant,
guft.lib.2.de confenfu Euang.c.37.Ac- ideft omniafeptem vitia capitalia, fic ex-
cedit quod Græcè xopos , cæcum & fur- ponit Gregor.hom. 35.in Euangelia di- Gregor.
Chryfoft. du fimul fignificat : ideo Chryfoftomus,
cens: Que enim per feptem demonia,nifi
Theophy. & Theophylactus , aliiq; Græci patres, Vniuerfa vitia intelliguntur ? idein tenent
hominem illum mutum cæcum &furdu Beda fuper Marc.vlt. Gloffa , Albertus Beda.
Albertus.
fuiffe dicunt : totumq; hoc dæmonis ar- Magnus, Dionyfius Carthufianus, &Ca Dionyfi.
tenon infirmitate naturali, vt minus con ietanus, qui quafi excufationis gratia dicit Caieta.
Abulenfi. fideratè fortaffis putauit Abulenfis fuper Luc.8.dixiffe: A quafeptem dæmonia exie) Luc. 8.
Matth. 12.quia non homo quidem , fed Irant,no quod obfeffa corporaliter fuiffet,
fed
DAMON. ath, 23-
fed quod à demoniis tentata vehemétius : à Saulefugatum . Idem tenet Beda fuper Beda.
Abulen.
ex quo deftruitur fundamentum illorum eundem locum,& Abulefis & Lyranus,
Lyranus,
qui dicut fuiffe demoniacam, ex eo quod quiaddit poffevirtute muſici inftrumēti
Luc.8. diuerti mentem energumini à moeftitia,
Luc.cap.8 . dicat: Et mulieres aliquæ , quæ
erantcurate abfpiritibus malignis, & infir- & aduertentia diabolicæ vexationis , &
18
mitatibus, Maria quæ uocatur Magdalene , de leuius habere, non tame penitus liberari.
quafeptem damonia exierant. Vndecolligit Et eodem modo explicat quod Tob . 6.
Lanfen. Ianfenius in fua concordia fuiffe à dæmo de corde pifcis ænigmaticè ab Angelo di
Lyranus: niis obfeffam,& Lyranus fuper Mar.vlt. citur, vbiper fumum orationem quidem
Ambrofi. Ambrofius libr.de Salomone capit.5 . & intelligit, quæ prunis charitatis accenfa dę
9
Euthym. Euthymius fuper Marcu. Nihilominus mones fugat. Hæc fententia vfque adeo *.16.
prior fententia magis probatur,quia cum certa eft,vt contraria fit quafitemeraria iu
dæmon interdum corpus,interdum ani- dicanda:primu, quia Iob 41.de demo- Iob 41.
mam vexet, equiuocum eft curari à dæ- ne dictum intelligimus: Non eft poteftasfu
Luc.7. moniis:& Lucas planè cap. 7. à peccatis perterram quecomparetur ei,ideft non eft
exponit curatamfuiffe peccatricem dicen vittus naturalis , & quod magis vrget,
teDomino . Dimittuntur ei peccata multa, Chriftus Marc.9.dixit: Hocgenusdamo Marc.9.
quoniam dilexit multum. De quo latius in niorum nocuicitur nifi in oratione & ieiunio.
verbo Magdalena.&c. Quomodo ergo verum eft , quod fumus
Ad dæmonem extricandum particula particulæ cordis cobufta omne genus dę
7 moniorum extricat:quia falte hoc genus,
Tobi.6. cordis pifcis cobuftam dixit Angelus To
biæ iuuaturam.Cordis,inquit,eius particu- de quo Dominus loquitur , extricat ora.
tio per fumum fignificata. Deinde fun- no
lam,fifupercarbones ponas,fumus eius extri
cat omne genus damoniorum . Vbi quæftio damentum Burgenfis nullum eft , quia pu
Quæftio. difficilis eft inter expofitores. An corpo- dæmones non quidem folum applicãdo fua
ralis virtus reru naturalium poffit demo- actiua paffiuis hominibus nocent, quia vt O
nes ab obfeffis corporibus expellere : de inquit Aug.lib.10.de Genefi ad literam, Auguft. CAFT
Burgenfi. quafunt duæ fententię.Altera, eft Burgë cap . 23.Omnis natura corporalis Ange- perb
fien
fis fup.1.Reg. 16. vbi legimus : Quando lis fubdita eft quoad motum corporalē,
1.Reg.16. D.Tho.
fpiritus Dominimalus arripiebat Saul , Da- & idem lib.3.de Trinitate,& D.Thom .
uid tollebat cithara, & percutiebat manufua: 1.p.q.110.ar.3.docet. Creaturam cor-
Matth.24
leuius habebat Saul , recedebat enim abeo poralem quoad motum localem ad nutū
fpiritus malus.hoc loco tenet naturali vir- Angelis obedire : vnde poffunt corpus
tute rerum corporalium poffe dæmones mortale dæmones cruciare ad nutum , &
Pr
expelli:quia,inquit,non vexat hominem omnino difrumpere, nifi à Deo prohibea peri
dæmon nifi applicando actiua paffiuis, tur.Quòd verò in hiftoria Iofephi, & Pe Matth.7 . Atte
poffunt ergo applicari contraria potêtio . tri Comeftoris refertur expacto cum dæ 10 I
ris virtutis,quæ deftruat caufas illas acti- mone fiebat.Poftremo non fuiffet fignu Hierony. calu
uas,quibus demon obfeffum vexat: vnde fufficiens veritatis Chriftianæ fidei, quod p12, for
recedere copelletur: ide tenet Dionyfius Dominus dedit Marc.vlt.dicens: Signa Marc.vk. Et
Carthufia. Carthufianus fuper 1.Reg. 1 6.quos qui autem eos,qui crediderinthæcfequentur,in no ac
mine meo dæmonia eiicient.Si virtute natu-
dam phyfici fequuntur : præfertim, quia
Petr Come. Petrus Comeftor lib. 1.hiftorię cap. 1 5. rali expelli dæmones potuiffent, quod di
Hifto.Scho. refert , melodia catus mufici multos fuif- cere nefas eft.
fe liberatos à dæmonis vexatione , expul Dæmonia habitant indeuaftata Hie- 8
fa nimirum triftitia , per qua dæmon ho= rufalem à Romanis propter necem Do. Hierony bimo.
minem torquet. Et Iofephus in libris de mini,fic explicat Hierony. illud Ifai. 34. Ifai.34. bertus.
Iofephus.
bello Iudaico teftatur, quendam in exer- Annus retributionis iudicij Sion , & c.Et oc-
citu Titi lapide cuiufdam anuli dæmonē currentdæmonia Onocrotalus , & pilofus cla Thom. 19
fu
expuliffe. Cæterum contraria fententia mabunt alter ad alteram, quæfuntfigna ex
Loan.12. tu
eft communis fanctorum patrum fuper tremæ defolationis,vt aiunt Cyrillus, Pro Cyrillus,
Procop. لأثر
Ifidorus: 1.Reg. 16.Vbi Ifidorus &Gloffa dicut : copius,& Haymo.Et verè hodie demo- Haymo
. C
Gloffa. Non quidem virtute lyræ Dauid, fed cru nes habitant Hierofolymnis cum Machu-
cis Chrifti in eafiguratæ dæmone fuiffe metanis & infidelibus , & impletum eft !
illud
D'AMON. 391
Matth, 23. illud Matth.Ecce relinquetur uobis domus
corde iuftorum , qui cæli dicuntur detur-
ueftradeferta, quia templum , in quo non batus eft,velcerte de æftimatione diuini-
habitat,aut colitur Deus defertum eft. tatis, qua fibi diuinos honores arrogabat
8 Metropolim Antichrifti futuram eſſe apud nationes.fed queret aliquis quomo
Hierufalem ex patrum fentētia diximus do furcifer ifte accufabat homines ante
in verbo Antichriftus , quæ propter con-
Chriftitriumphum. Ad quod autores al-
fufione dicitur Babylo , de qua Apo . 18 . legati refpondent id feciffe quidem accu-
Apoc, 186
Angelus clamare vifus eft. Cecidit, cecidit, fabiles oftendendo,quos fubiectos habe-
Babylon , & facta eft habitatio dæmoniorum . bat ditioni fuæ propter peccata, quæ non
de quo etiam diximus in verbo damnare dum abluerat filius Deifanguinefuo : &
numero 2 .
vt dicit Rupertus,quia,Chriftus : Chirogra Rupertus.
9 Dæmones tempore Antichrifti fa- phum deleuit illius decreti, quod erat contra- Coloff. 1.
Apoc. 16. cient figna Apocal. 16. Et uidi de ore rium nobis affigens illud cruci . Nunc ergo
draconis , & de ore bestie , Pfeudo- non habet diabolus chirographum , quo
prophete exiiffe tres fpiritus immundos in nos citet,& accufet : de quo Lucas:Sifor- Luc.rt,
modum ranarum:funtenim fpiritus dæmonio tiorillofuperuenerit, &c. arma eius auferet,
rumfacietesfigna. Vbi draco Diabolus, be in quibus confidebat , & fpolia eius diftri-
ftia verò dicitur Antichriftus , & Pfeudo- buet,&c.
propheta prædicatores eius. De quorum Diabolus dicitur ftare à dextris alicu- iİ
ore,hoc eft quorum inftrumento verbo- ius, quandofuperior illo eft in iudicio,fic
rum tres fpiritus maligni ingeretur incor de Iuda legimus proditore,iuxta expofi-
Gloffa. dibus impiorum , vt exponunt Gloffa, tionem Petri in Actis Apoftol. Diabalus Act, 1.
D.Thom. D.Thomas ,& Haymo.Tres autem de ftet à dextriseius,& cum iudicatur exeatcon
Haymo.
notat vniuerfos dæmones, qui fidem im- demnatus.Ita fuper Pf. 108. Auguftinus , Pfal . rog:
pugnant Trinitatis , & tria vitia capitalia Hieronymus , Gloffa, & Theodoretus . Auguft.
1.Ioan.3. Hierony.
fuadent hominibus , de quibus Ioannes : Quod enim præponitur, vt notat Aug.à Gloffa.
Omniaquæfunt in mundo , aut concupifcentia dextris ponitur:& quia Iudas dæmouent Theodoret.
carnis, aut concupifcentia oculorum , autfu auaritia Chrifto præpofuit feq; illi fubie Auguft.
perbia uite in modum autem ranarupro- cit , merito diabolus ſtat quafi victor à
filientpropter ftrepitum clamoris, vt præ dextris eius.
dicti patres exponunt,& curabunt,vt prę Diaboli fuerunt peccata duo , propter I2
dicatores reprobi faciant cum garrulitate quæ damnatus cecidit, Superbia: de qua
Matth.24.figna:de quibus Matth. Surgent Pfeudo- apud Ifa.Incalu ,inquit,cofcendam, erc.Ifa.14.
chrifti, Pfeudoprophetæ , & dabuntfigna, erofimilis altifsimo. Et Inuidia, dequa in Sap.2 .
prodigia, ita ut in errorem inducantur fi Sap.Inuidia diaboli mors intrauit inorbě ter
fieripoteft etiam electi. Ideo Dominus ait. rarum.Sed difceptatio eft inter doctores.
Matth.7. Attendite à falfis prophetis, &
" rc. An in cælo adhuc ante quam caderet , fi= | Quæftio.
10 Diabolus Græcè idem eft quod latine mul cum fuperbia liuoris fuerit vulnere
Hierony. calumniator,& criminator,vt notat Hie- fauciatus contra genus humanum ? quod
Apoc. 12, rony.fuper Ifai. 27. fic legimus in Apoc. fide nouerat creandum à Deo beatitudi-
Et proiectuseft accufatorfratrumfuoru , qui nis capax:dequo certiffimum eft , primů
accufabat illos ante confpectum Dei noftridie cius peccatum fuiffe fuperbiam, Eccl. 10. Eccli.lo.
acnocte,quæ verba funt Angelorum fan- Initium totius peccatifuperbia. Ita Auguft . Auguft.
torum,qui amore noftri de cafu diaboli
& lib. 14.de Ciuitaté capit. 1 3. Ambrof.fu Ambrof.
gaudent,frater autem vocatur ille propter per illud Pfal.3 6.Vidiimpiumſuperexalta
intellectualis naturæ confortium,vt expo tum.Bafilius in hom. Quod Deus non fit Bafilius.
Aretas,
nuntAretas, Haymo,Ansbertus, Gloffa, autor malorum . Anfelmus libr. de cafu Anfelmus.
Haymo .
Ansbertus. & D.Thonias. Porrò cafus diaboli , de diaboli cap.4.Hieronym.fuper Ifai. t 4. Hierony.
Gloffa. quo fit hoc loco mentio,ille præfertim Chryfoft, homilia de Adam Ber.fer. 69. Chryfoft.
D.Thom.
fuit fecundumprædictos autores, quo vir in Cant.Gregor.34.Moral . cap. 14. Ía Bernard.
tute crucis Chrifti foras eiectus eft , iuxta vero de inuidia peccato,quod mox poft Gregor.
Ioan.12. •
illud Loan. Nunc princeps buius mundi eii . actum fuperbiæcommifit dolens de futu
cieturforas. Tunc enim quafi de cælo in ro humani generis bono certum etiá eſſe
Gloffa. videtur, cum enim: Sine fide impofsibilefit
terram cecidit,vt Gloffa dicit, vel quia de
placere
DIABOLVS , DEMON.
Hebr.11 . placere Deo,Hebr. 1. Certe Angeli, qui gelis fue factionis ,vt igne cruciaretur eter
funt in gratia creati, fidem habuerunt , vt no: homines verò reprobi confequenter.
Vnde iudex ill's dicet: Recedite à memale Matth. 25.
D.Tho . docet D.Thomas 2.2.q.5.art. 1.ante-
quam ingratia confirmaretur,qua cogno di&
tiin ignem eternum, qui paratus eft diabo
uerunt Deum trinum & vnum , & ex tri- lo,er Angelis eius.Ex quolocofatis aperte
bus perfonis filium naturam humanam colligitur diabolum , ideft Luciferum fu-
affumpturum ,de quo in fecundo inflanti periorem fuiffe natura cunctis Angelis,
poftpeccatu Superbiæ ex Inuidia dolue- qui ceciderunt : p optereà enim dicitur:
runt.Tenent hanc fententiam de inuidia, Et Angelis eius. An verò fuerit omnium
fcilicet diaboli.D.Tho . 1. p.q.6 3.art.2 . ordinum fupremus,qua ftio eft inter au Quæftio.
& ante illum Bafilius homi. de inuidia, tores. Nam Damafcenus lib. 2. de Fide Damafce:
Bafilius.
Auguft.lib.de libero arbitrio, cap. 25. & cap.4.non quidemfupremum omnium,
Auguft . epift.48.Cyprianus lib.de zelo & liuo- fed caputexiftimat fuiffe infimæ Hierar-
Cypria.
re.Greg.lib.5.Mora.cap.3 2.& 33.vn- chiæ,quæ terrenis præ eft. Atprobabilior
Gregor. fententia eft omnium nouem ordinum
de mox homini recens creato per mulie-
rem ex inuidia infidiatus eft , & illu pec- fuiffe fupremu,ficut Greg.afferit lib. 32. Gregorlas.
cato,mortiq; fubiecit. Moral.cap. 24. & hom.de centum oui-
Diabolitentationes externas Chriftus bus: quia de illo diciturapud Ezec. Omnis Ezech. 28 .
Ezech ,31.
13 voluit experiri,Matth.4. Ductus eft iefus lapispretiofus operimentu tuu. & cap. 31 .
Matth,4 . Cedri nofuerüt altiores illo in paradifo Dei.
abfpiritu in defertum ,ut tentaretur à diabolo.
Caufas verò , quare ab Spiritufancto ad Idem tenet D.Tho. 1. p.q.6 3.art.7 . & D.Tho,
tentationes fubeudas fuerit ductus colli- omnes Theologi Scholafti in 2.fentent.
gunt patres Inter quos Ambrof.in præfa Quomodo ante dæmones igni materiali
Ambro.
tione fuper Luc. 4. dicit. Voluiffe filium torqueantur diximus fupra in verbo Cru
t ciare.
Dei,non Angelum ,aut Archangelu , fed
potius feipfum nobis ducem in certami Diabolo confentire tentanti, vel refifte
15
ne cruento contra principem mundi hu- re in noftra poteftate eft,iuxta illud Eph. Eph.4:
ius exhibere.Secüdo Greg.in hom.fuper Nolite locum dare diabolo. & Iacobi : Re- Iacob,4.
Gregor.
hunc locum . Hac,inquit ratione Chriftus fiftite diabolo, fugiet à uobis. Maximè
tentationes noftras fuis tentationibus vi- poftquam victus à Domino prius inde-
SI cit ,ficut mortem noftramfua morte fupe ferto , deinde in Cruce & Refurrectione)
Cypria. rauit,& Cyprianus fermone de têtatione." fuit .De quo exponit Hieronymus illud Hierony.
In hoc,inquit voluiffe fapiétiam Dei fuo Abacuc. Antefaciem eius ibit mors, regre Abac.3 .
nos exemplo formare. & contra tentatio- dietur diabolus ante pedes eius. Hoc,inquit,
nes do amenta nobis proponere . Tertiò eft quod dicitur:Statim cum uenerit Domi-
Hilari. Hilarius , voluit,inquit ,filius Dei à dia- nus in lordanem , & fuerit baptizatus, égc.
bolotentari, nequis quantumuis fanctus Exeunti de aquis occurret diabolus , ante
fibi effe videretur,à tentationibus fe puta pedes eiusftabitmors : & coluber antiquus,
Hebr.4 ret immunem . Deniq; Paulus ad Hebr. quiquadraginta diebus tentauit eum in defer
ait. Non habemus Pontificem,qui non poffit. to,apud Matth. & Marc.Hæc Hierony- Matth.4
compati infirmitatibus noftrisprobatum per mus.Victus autem à Domino in deferto Mar, 1.
omniaprofimilitudine abfq; peccato. Notat facile Satanas fuperatur à nobis. Notat
autem Gregor. loco citato , omnem dia- etiam Hieronymus ibidem Septuaginta Hierony
Gregor.
bolitentationem contra filium Dei exte- pro morte , & diabolo tranftuliffe verbu.
riorem fuiffe non interiorem. Neq; enim Et ratio fuit , quia in Hebræo habentur
primum Chriftus motum inordinatum tres literæ Res, Beth, Daleth,qui-
habere poterat, neque circa cogitationem bus fi apponatur punctus Pathac Dabar
illicitam,vel minimum immorari,aut de verbum fignificat :fi verò Deber, pefte &
Sap.7.
lectari,quia iuxta Sap.Cador eft lucis æter mortem.Deniq; Aquila fic interpretatus Aquila,
ne, fpeculum fine micula.Fuit autem ten elt . Antefacie eius ibit peftis . Symmachus . Symmachus
tator Chrifti Lucifer princeps omnium, Ante faciem eius præcedet mors. Quinta
vt infra num . 15 . editio ante facie eius ambulabit mors,& c.
14 Diabolus primus & folus præcipuè re DeindeAquila pro diabolo tranftulit vo
probatus fuit, atque damnatus cum An latile, Symmachus & Theodot. & quinta Theodotio .
editio
DAN , ET DANIEL.
392
editio volucre Hebraicè dicitur Refeph . [
Tradunt aute Hebrai dæmonis effe no- ficere,ille homicida erat ab initio . Aug.libr . Auguft.
contra Adimantum cap. 4.putat Iudgos
men, qui principatum teneat inter alios: duobus modis filios appellari diaboli,ſci-
& propter nimiam velocitatem auis & licet doctrina & imitatione, & lib. 1.retra
volatile nuncupetur : ipfumq; effe qui in
tat. cap.2 2.dicit Pharifæos filios fuiffe
paradifo in figura ferpentis mulieri fit lo- diaboli imitatione. An vero filij fuerint
Matth . 4.
quutus,&c.Et ifte eft qui dicitur ferpens, diaboli incubi illi quonda gigantes ,de qui
qui tétauit Dominum in folitudine . Hæc bus fit mentio Gen. 6. dicemus in verbo Gen.6 ,
ex Hieronymo. Victo ergo Lucifero,ac- Filius. Poftremò quod diabolus dicitur
cefferunt Angeli ad Dominu triumphan immififfe in cor Iudæ , vt traderet Salua-
tem,& miniftrabant ei. Ideo Apoftolus
Hebr.z, torem apud Ioan. no intelligitur coëgifle loan. 13.
ad Hebræos: In quo , ait,paffus eft, & tenta- voluntate eius , fed cogitationem ingefif
tus, potens eft his qui tentantur auxiliari.De fe,cui traditor libere confenfit . Neq; poft
Ifa.26: Ecclefia igitur dicit Ifaias : Vrbs fortitudi- bucella intrauit in Iuda , ficut in energume
nis noftra , Saluator ponetur in ea murus,
Rom.5. nu,fed per tentationem vehementem , &
ante murale. & Paulus. Si Deuspro no- confirmauit in malo propofito , de quo in
bis quiscontra nos? Denique ifte eft Ange verbo intrare.
lus qui ligauit draconem . De quo in ver- Diabolus, quibus nominibus in fcriptu
Apoc.20 .
bo Angelus lib. 1. dictum eft.
16 Diabolus non in primo inftanti pecca ra appelletur,dicit Hieronymus fuper il- Hierony:
lud Ifa.27.Et occidet cetum qui in mari eft. Ifa.z7.
uit,fed in fecundo, fic intelligi debet illud de quo vide in verbo Cetus.
1.Joan,3, 1.Ioan. 3. Ab initio diabolus peccat, quote
ftimonio abutuntur Manichæi, vt dicant
CAPVT V
diabolum fuiffe malum in fua creatione,
Auguft. fcilicet natura fua : contra quod Auguſt.
Dan, Daniel.
difputat libr, contra Adimantum cap.4.
& exponit ab initio quo peccare cœpit
AN Interpretatur iudiciu. Fuit 13
non definit peccare. Alioquin quo modo
Dnomenfilij Iacob de Bala ancilla I
dicitur inquit Auguftinus , lib. 1 1.de Ci- fufcepti, in cuius benedictione pa
uitatecap.1 3.& 14. Et in ueritate nonfte ter dixit: Dan iudicabit populumfuum, ficut Gen.49
Ioan.8.
tit,Ioan.8.quia.qui non permanfit in ve aliatribus in Ifraël. Deinde quia de eius
ritate,aliquando profecto in veritate fuit, fti pe nafciturus erat Sampfon de illo prę
ad cuius contrarium peccando deflexit . dixit: Fiat Dan Coluber in uia,ceraftes infe-
Chryfoft. Sic etiam explicat Chryfof.homilia 5 4. mita.Vt exponit Hierony. in traditioni- Hierony
fuper Ioannem. In veritate iuftitiæ & fan
bus Hebraicis:de quo & nos diximus in
&
titatis,in qua conditus fuit non ftetit. Et dictione Ceraftes ,& in verbo Antichri-
LeoPapa. Leo Papa ferm. 1o.& Euthymius fuper ftus,quifuturus dicitur de tribu Dan.
Euthym .
Ezech.28. Ioan.8.Item apud Ezech.de Lucifero di Tribus Dan locum obtinuit in vltimo 2
citur: Tufignaculum fimilitudinis in paradi- terrę promiffionis termino ad Septētrio-
fo Dei fuifti plenus fapientiae decore. lege nem : de quo meminit Hieronym.in illud Hierony.
Damafce. Damafce.lib.2.de Fide, cap.4. & D.Th. Hier.4.Vox cnim annuntiantis à Da. Dan , Hiere. 4.
D,Tho 1.p.q.62.art.5 . Qui ergo non perma- inquit,tribus iuxta montem Libanum ,&
net in veritate fequitur principe tenebra- vrbe,que nunc dicitur Paneas, Aquilonē
rum : qui verò permanet fequitur filium refpicit.Hæcprius Cæfarea Philippivo-
Dei , dicentem apud Ioannein : Egofum cabatur, de qua Matth. Venit lefus in par= | Matth. 16,
loan,8,
luxmundi,quifequitur me non ambulat in te-
tes Cæfarea Philippi. Vbi eft fons Dan
nebris.
qui coniunctus cum fonte Ior facit flu-
17 Diabolus vocatur Iudas per imitatio- uium,qui inde Iordanis vocabulum for-
loan,6. nem nonper naturam , Ioan. 6. Nonne titur,quod repetit Hieronymus fuper il-
ego uos duodecim elegi, & unus ex uobisdia- lud Ezechie . 27.Dat,& Græcia, & Men - Ezech.27 .
boluseft ? ideft imitator diaboli. Sicut & zel in nundinis tuis. Quòd de nundinis
Joan S. Pater dicitur Iudæorum apud Ioannem, dicitur,quæ olim in Tyro fiebant, fed fi-
nonatura fed imitatione. Vos expatre dia cut nihil profuit infulæ Tyro , quòd ad
bolo eftis: & defideria patris ucftri uultis per } nudinas eius de Da, & aliis ferè omnibus
orbis
DAPHNE .
པ་
trapæ inuenire Danieli ex latere Regis,
Caterum aliqui rogant. Quare Daniel 5
occafionem criminandi quærebant,vide-
nonfuerit iuffus ftatuam auream adorare?
licet ex verbo , vel dicto ad Regis concu-
quam erexit Nabuchodonofor , ficut tres
binas,quæ dormiebat in latere Regis,fed
cius focij ,Dan . 3. Gloff.Refpondet Da- Dan.3.
cum effet eunuchus inuenire minimè po- Gloffa,
tuerunt. Idem tenet Origines homil 4. nielem,vt pote Regis cubicularium Regi
Origenes. in Ezechielem ,& Iofephus lib. 10.anti- tunc aftitiffe , qui cum ftatuam fuam non
Iofephus. quitatum,fequutus Hebræos , & Simeon adoraret ,neque eius cubicularij cogeban-
Simeó Met.
Metaphraftes in vita Danielis. Quamuis tur,imo nec poterant à Regis abeffe con-
alij dicant non fuiffe quidem Eunuchu,vt fpectu.Lyranus coniicit illum longe tunc Lyranus.
Dorotheus . Dorotheus in Synopfi, & Epiphanius in abiiffe,vel fortaffis ægrotaffe . Denique
Epiphan. vita Danielis & Lyranus . Concordant ta diuina prouidentia factum hoc eft , quæ
Lyranus, men omnes autores perpetuam illum ca- alia aliis certamina referuauit, ficut etiam
&præmia ,iuxta illud Ioan.14 . Indomo Ioan.14,
Damafce. ftitatem feruaffe : cuius merito putat Da-
mafcenus lib.4.de Fide,cap . 25.fuiffe li- Patrismeimanfiones multæfunt.
beratum de lacu leonum. Cum ergo effet
virgo fuit illi reuelata virginitas matris CAPVT VII.
Dei inlapide abfcifo de monte fine ma-
Dan.z: nibus,cap. 2.Quamuis prudêter barbaro
Daphne.
Reginoluerit hoc facrum reuelare myfte
rium,ne fanctum canibus daret.
Matth.7. APHNE Locus eft in dav
Danielis fcripta vt Hieronymus ait,in
4 Antiochia Syriæ fontibus
præfatione vaticinij eius ab Hebræis in-
Hierony. irriguus . Vnde fuit Lucas
ter agiographa computantur,eo quod hi- D
ftorias inferat. Non tamen negant effe Euangelifta ,interalios auté
Prophetam,neque Hebræi, neque Hiero fontes ,vnus eftpræcipuus, de quo fit me
nymus , quod illi gratis Ruffinus oppo- tio Numer.capi . 34. Defcendebant termini
Hierony.
Ruffinus. fuit.Cuius ille fufpicionem diluit lib. 2.ad in Rablatha contra fontem Daphnem . Quod Lyrand
uerfus Ruffinum . Imo in præfatione cita- nomen adiectiuú effeputat Lyranus , fed Nebrifenfis .
ta illud,inquit in præfatione commoneo. eum ,reprehendit Nebrifenfis in fuis quin
Nullum prophetarum tam aperte dixiffe quagenis, quia Hieronymus fuper Eze
de Chrifto. Non enim folum fcribit eum chiele.Rablatha ,inquit, nunc Syriæ nota
effe venturum , quod eft commune cum tur Antiochia propter fonte Daphnem ,
cateris,fed etiamquo tempore venturus & 2.Macha.4.dicitur : Onias continebatfe
fit docet, & Reges per ordinem digerit, & in loco tutiffimo Antiochiæfecusfonte Daph- Strabo.
annos enumerat.Hæc ille. Accedit quod nem.De quo etiam Strabo lib. 15. Daph
à Chrifto Propheta vocatur apud Matt. ne,inquit, ingens eft Lucus , & Opacus ,
Matth.24. Cum uideritis abominationem defolationis, quadraginta ftadiis diftans ab Antiochia
que difta eft à Daniele Propheta. Prætereà Syrię ,aquis fontanis irriguus ,in cuius me
Iofephus lib.to.antiquit.cap. 1 2.Ei,in- diofanum eft Afylum Apollinis . Hæc
quit , reuelabatur aperte diuinitas. Vbi ille. Quia ergo templum illud erat locus
aperte,ideft diftinctè, & non confusè in- inuiolabilis dicitur locofupracitato : Onias
telligit,non autem quod Deum clare vi continebat fe in loco tutifsimo , &c. Deniq ;
Lyran. derit . Lyranus etiam expones epiftolam propter fontem Daphnem diftinguitur
Antio
DARIVS.
193
Antiochia Syria,à duabus aliis eiufdem Medorum. Quod aliquos fenfiffe refert
nominis , alia videlicet in Cilitia, alia ve-̀ Hierony.fuper Dan.5 . Sed Aftyages fé Hierony
rò in Caria.Dicitur autem Daphne,ideft cundum omnes hiftorias non legitur con
laurus , propter lauros quos ibi Popeius tra Babylonios bella gefiffe. Quare reftat
plätauit , in memoria cuiufdam fœminæ quarta fententia:Hunc Darium Medum
nomine Daphne , quam ibi fabula refert effe filium Aftyagis , de quo inter omnes
in lauru fuiffe conuerfam. Sic religio Gen prophanos autores vnum habemus pro
tilium fabulis ad lafciuiam prouocãtibus nobis Xenophotem , qui dicit in libris de Xenoph.
plenafuit . E contrario verò Dominus, Cyropedia, Aftyagem habu ffe filiu no-
Ioan. 14. Ego inquit,fum uia ueritasuita. mine Cyaraxem : & filiam de qua natus
eft Cyrus. Hic ergo Cyarexes , Darius
CAPVT VIII. quoq; appellatur , quod etiam tenet Iofe Iofephus.
phus lib. 1o.Antiquitatum.& Hierony . Hierony
Darius. fuper Dan. 6. Vbi ait Iofephus lib. 10.
Antiquit. ca. 13. huius loci fcribens hi-
ARIVS Fuitrex Medo- ftoriam ita loquutus eft , Darius auté qui
דריוש rum ante alios , qui hoc po- Babylonicu deftruxit Imperium, iuuan-
1 ftea nomine regnum Perfa- te fe , & pariterdimicante Cyro propin-
rum tenuere. Hic cum Cy- quo fuo , annum vitæ agebat fexagefimu
ro rege, qui poftea Medoru fecundum,quadocepit Babylone.Eratq;
ad Perfas tranftulit imperiu, Babylonia filius Aftyagis , quialtero apud Græcos
expugnauit : & in ea deuicta regnauit, de vocabatur nomine:tulitquefecum Danie
quo nulla mentio apud prophanos repe- lem Prophetam: & adduxit in Mediam.
Quæftio. ritur autores. Vnde magna quæftio eft Et vnum fecit è tribus principibus , qui re-
quis illefuerit, omnes quippe Græci folu gno eius præerant. Ex quo intelligimus
Cyrum autorem victoria contra Baby= fubuerfa Babylone , Darium reuerfum
Xenopho . lonem celebrant : excepto Xenophonte effe ad regnumfuum in Mediam, fecum
in libro de Cyropedia, qui primum auto que adduxiffe Daniele . Nemo ergo per-
rem bellicontra Babylonios regem Me- turbetur,quod nunc in regnoDarij ,nunc
dorum ponit.Quod non modicum indi - in regno Cyri,Danielfuifle dicatur.Hęc
ciu eft,mendaces Græcos in hiftoria qui- Hieronymus .
dem nimium Cyro fauiffe , noftram ve- Ceterùm quæftio adhuc eft quomodo
2
ròfcripturam fynceram in omnibus veri fcriptura dicat Dan. 5.Eademnocte interfe
tatem propofuiffe: quæ & Xenophotem &us estrexBalthafar, Darius Medus fuc- Daniel
habet Gentilem Philofophum fuffragan ceßit inregno. Cum contra dicant omnes
tem.Iam verò de Dario Me do & Cyri hiftoricprophane , Cyrum in Babylone
inhoc bello conforte variæ funt noftro- regnaffe . Ad hoc refpondet Hieronymus Hierony.
Theodo, rum fententię . Theodoretus fuper Danie fuper eundem locum. Quod aute inquit,
lem oratione. 6.putat hunc Darium fuif- Vincete rege Perfaru, & Dario rege Me-
fe filium filiæ Nabuchodonofor. Sed no dorum , folus Darius fucceffiffe in regno
quadrat : quia non debuit nepos auitum dicitur:ordo etatis & propinquatis & re-
deftruere regnum.Secunda fententia huc gni eft. Darius enim fexaginta duorum
Darium dicit fuiffe Hiftafpis filiu, quam annorum erat, & maius regnum Medo-
Porphyr. rum quã Perfarum legimus, & auuculus,
Hierony. fententia tenetPorphyrius fuperDan.9 .
Tertul .. quam refert ibi Hierony. & Tertullianus
quia prior erat iure nature,fucceflor regni
Cyrillus. cotra Iudæos . Et Cyrillus Catechef. 1 2 . debuit nominari.Accedit quod non om-
loan. Anius Item Ioannes Anius in Berofo , & Ioan- nino diſtincta erat duo tunc Regna,Me
Ioan, Luci- nes Lucidus de emédat.têporu. Et Drie dorum,fcilicet atq; Perfaru , fed vnus Da
dus .
Driedo . do li. 3. de Spiritu fan&to.c.5.p.3.Cęte rius,velCyaraxes rex erat vtriufq; gentis
rùm hæcfentëtia ex ignorantia procedit cuius loco Cyrus Perfas regebat. Deniq;
hiftoriæ , quia Darius Hyftafpis , filius ex præcedentibus Prophetarum vatici=
Perfa fuit,hic autem nofter Medus.Ter- niis conftat, Babylonios à Medis fuifle
ia verò fententia eft hunc Darium effe coterendos.fic Ifai . Ecce ego fufcitabo fu- Efai.13 .
Aftyagem,auum Cyti,vltimum Regem per cos Medos. Et Hiere. Sanctificate con- Here. 15.
Dld tra
DAVID .
traeam gentes Reges Media duces eius,erc. fuper illud Ezech. Ettu prophane tolle coros Ezech.ai ,
Darius ergo Medus , qui & Cyaraxes nam.No dubium,inquit,fignificari Sede-
3
dicebatur,& Aflyages capta Babylone re chiam, in quo regnum Ifraèl de ftirpe Da
uid finitum eft. Porrò inter Sedechia Re
gnauit anno vno , & reliquit regnu Baby-
lonis,Medię, & Perfię Cyro nepoti fuo, gem,qui regnum Dauid perdidit,& Chri
ficut legimus in fine c. 1 3.Danie. Dein- ftum ,qui in aternum illud recuperauit:
de paft Cyru qui annis regnauit 29.fili? duces fuerunt deftirpe Dauid, & de tribu
eius Cabyfes, que Efdras vocat Artaxer- Iuda,vfq; ad Machabeos, qui linea quidē
xem annis 8.qui impediuit opus templi, paterna de tribu Leui facerdotes , fed li-
quod Hierofolymis reedificari Cyrus pa nea materna de tribu Iuda Reges fuere,
ter cius imperauerat.DeindeMagi regna que coniunéta cufacerdotali coiugali vin
rut anno vno,& poft cos Darius Hyftaf- culo fuit.Etficimpleta eft Prophetia Ia- Gen.49 :
pis filius.De quo intelligendü eft, quod le cob.No deficiet fceptru de Iuda,& dux defoe
1.Efdr,4 gitur apud Efdra fub Artaxerxe,ideft Ca more eius donec ueniat qui mittendus eft. De
byfe filio Cyri.Tuc,inquit, intermiffum eft intercifione verò regni Dauidis ipfemet
Pfal.88.
opusdomus Dni in Hierufalé,e nofiebat uf- fcripfit Pfal.88.Tu uerò repulifti,diftulifti
que ad annu fecundü regni Darij Regis Perfa Chriftum tuum . Item.Etfedem eius in terra
ru,Hæc ibi,ideft Darij Hyftafpis filij ,fic collififti:de quo Aug.li. 17.de Ciu.c. 12. Auguſt.
Iofephus intelligit Bed. ex fentétia Iofep.li. 1 1.an Dauid interpretatur manufortis , vt in 2
tiq.c.2 .& 3.De hoc etiã Dario fit metio, quit Hieron fuper Ifai. 3 2.qui vfq; adeo
Zach..& Agg. 1.qui ta pius fuit in Iu- fortis fuit, vt iunior adhuc oue de ore vrfi
dæos,vt mox vt regnú adeptus eft,fecerit & leonis extraxerit : in quo figura quidē 1.Reg.18.
votu templu & ciuitatem Hierufalé reedi fuit Chrifti,qui dixit apud Ioan. Ego co- Loan.10,
ficandi.Eft aute de hoc metio 3. Efdr.4. gnofco ouesmeas,&rc. & nonrapier eas quif-
Fuitq; templu anno eius fexto cofumma quam de manu mea. Fuit etiam manfuetudi
tum i.Efd. 6.quod intellige vfq; ad San ne infignis,ficut in Pfal. dicitur: Memento Pla131.
ta.Na quoad atria, & veftibula, non nifi Domine Dauider omnis manfuetudiniseius.
anno quidé ciufdem nono copletum eft, Vnde & inimicos dilexit , iuxta illud
Matth , s.
referete Iofep.li..antiq .Nec contem- Matth. Diligite inimicos ueftros , difcite
Iofephus. Matth, 11.
neda eft fentétia Lyra.qui huc Dariu Hy àme,quia mitisfum & humiliscorde. Pro-
Lyranus.
ftafpis,dicitfuiffe Affueru maritu Efther, ptereà fæpè in Euangelio filius Dauid no
cuius tempora potuit attingere Mardo- minaturpropter virtutes eius, quas refere
chæus. bat Matth. 15.&c. Matth.15.
Darius alius magnus fuit vltimus Rex Dauid Lyrico carmine Pfalmos con-
3
4
Perfaru:de quo fit métio 1. Mach.1.qui fcripfit,vt teftatur Hiero.fuper Hier. 1 1. Hierony.
1.Mach. 1. Controuertitur verò interpatres,an om-
fuit ab Alexandro Magno deuictus : de
quo vifio extat Dan. 8. Arietis & Hyrci. nes ille Pfalmos confcripferit:de quo funt
Diodorus. Fuitq; 14.Rex Perfaru, vt referut Dio. dua fententiæ. Altera eft, multos fuiffe
Iuftinus. dot. Iufti. Eufeb.Hierony. & Beda,cüq; autores Pfalmorum , qui ponuntur in titu
Eufebius. magnas cögregaffet opes, fexto anno re lis,paucos autem,videlicet nouem à Da-
Hierony. gni fui omniu fecit cu vita animaq; iactu- uid fuiffe compofitos, nihilominus tamē
Beda.
Matth.16, ra.Vnde filius Dei dicebat. Quidprodeft omnes ab eo tanquâ à principaliori deno
hominifi uniuerfum mundum lucretur, anime minatos.Hanc fententiam tenuit Hiero- Hierony
uerò fuæ detrimentum patiatur? nymus in explicatione Pfal. 89. ad Cy-
prianu,& Lyran.in expofitione eiufdem Lyranus.
CAPVT IX. Pf. & Hilar.in prologo explicationis Pfal Hilarius.
morum, Chry.ho. 1 .in Pfal. o. & Am- Chryfoft.
Ambrofi.
Dauid. brofius in præfatione in Pfalmos. Ratio
autem quare nouem Pfalmi Dauidi tri-
AVID Rexprimus fuit de tribu buutur eft,quia ifti duntaxat in titulo Da
7717
uidis funt, qui verò habent titulu alterius,
Beniamin ,Dauidicü autem regnum dura illi dantur cuius titulum habent. Qui ta-
uit vfq; ad Iechoniam, & Sedechiam fub men nullum titulum præfeferunt , autori
Hierony. captiuitate Babylonis ,vt notat Hierony. quide applicantur præcedentis proximè
Pfalmi.
DAVID. 394
Ddd 2 literam
DARE , DATVM .
litera expont Theod . Ideo libenter Chri tibus corde quidem in terra , de quibus in
fus in Euangelio : Vocabatur filius Dawid . Apo.ve habitantibus in terra,fed calcanti- Apoc.8.
Mat.1 . & 15. & 2 2.vbi Pharifæi roga busterra,ideft terrenos affect" , vfq; adeo
Tore. 3. gati cuius filius effet Meffas, dixerüt Da vt Apoftolis terreno quodã affectu diligē
uid. Sed pro Chrifto accipitur Ofe. 3 . tibus carne Chrifti mortale Dís dixerit:
Poft hæc reuertentur fili Ifrael , & quærent Siergo no abiero Paraclitus no ueniet ad uos. Ioan.16.
Dim Deumfuum , &rDauid regemfuum,ideft Dare dicitur Deus pluuia abfolutè in 2
Chriftum filium Dauid, qui conuerfurus fignu potetic in fignu verò mifericordiæ
erat Iudæos , vt Ioannes ait quanturn ad dicitur illam dare in tépore fuo. De priori
Ioan . 11. electos. Quia morituruserat progente ,
Iob ait.Qui dat pluuiam fuperfaciem terræ, Iob..
non folum pro gente,fed utfilios Dei,qui dif= & irrigat aquis uniuerfa.Hoc auté fecundu
Ddd 3 nesad-
DARE.
nes aduerfarij ucftri. Itë ipfe dat linguã eru tus eft in malo,neq; defiderat refipifcere.
dita.If. 5o.b. & dicere ex fentétia Sap.7 . Dedit Pater eternus Chrifto gentes in 8
Ideo Paul.rogabat Ephef. 6.Vt detur, in- hereditate.Pfa . 2.Poftula & me,& dabo tibi Pfal.2.
quit,mihifermo in apertione oris mei. Sic genteshæreditatem tuam. Quod intelligit fe
cundum humanam natura Theod. hic & Theodoret.
dat Deus corperfectu . 2.Reg. 29.Item.
Dat ueram lætitiam . Pfal. 5o . Auditui meo
Pfal.50 Theoph.fuper Heb. 1.& Cyril.li. 1 1.in Theophy,
dabis gaudium & lætitiam. & Pfalm . 4. Ioan. Quia fecundü deitatem omniù eſt
quæ de fpe nafcitur boni: dat itaq; talenta natura Dñs: dicitur autem hereditas pof-
quinq;,ideft intelligentia quinq; fenfuum feffio,vt poffideat gentes per fide & chari
Greg. fpiritualiu, vtnotat Greg. Dat vifum ípiri tate , tanquam peculiu fuum, in cuius pi-
tuale. Pfal.8.Vidcbocelos tuos.Dat audi- gnus natu in Bethlee Saluatorem Magi Matth.2,
tu fpiritualem.P.8 4. Audiam quid loqua- vt primitiæ gentium adorauerunt.
Dedit nobis fili? Deiclaritate diuinitatis
tur in me Dñs Deus. Dat guftü.Pf. 33.Gu- 9
ftateer uidetequamfuauiseft Dñs. Dat olfa fue noftra affumens humanitate loa. 17. Ioan.17 .
atu. Cant. 1. Trahe nos poft te,& curremus Ego claritatem,quam dedifti mihi,dedi eis : ut
in edore unguentorum tuoru.Dattactum in fint unu,ficut nos unumfumus. De cuius in-
tellectuale.Sicut Gabriel tetigit Danielē telligétia variæfunt fentétia. Prima Au. Auguft.
c. 1 o.ifta funt quinq; talenta. Porrò duo guft.tract. 1 10.fuper Ioan.qui putatcla-
tus fupernaturaliu, &
talenta funt intelle& ritate effe gloriacorporis,fed obftat quod
operatio miraculorum,vt Greg.ait. fequitur,vt fint vnu,ficut & nos :quia Pa-
7 Datiuftis Dís petitiones cordis , Pfal. ter non habet corpus. Secunda fententia
Pfal, 36. Delectare in Dio,& dabit tibi petitiones cor Chryfoft. & Euthym. qui claritate intelli Chryfoft.
distui,ideftfamiliaris efto Deo in oratio- gunt miraculorü,fed hæc non eft commu Euthymius.
ne, & fpem tua in eo colloca , vt exponit nis omnibus electis, neq; enim omnes fi-
Theodoret. Theod. & obtinebis . Simile eft quod fi- gna faciut,pro quibus Dñs hic rogat.Ter
Ioan.16. lius Dei dicit: siquid petieritis Patrem in tia expofitio eft Ambrof. libr. 5.de Fide, Ambro.
nomine meo dabit uobis, Quærunt autē ex- ca.4. qui filiationé putat dici claritatem,
pofitores ,quid fit petere in nomineChri- que licet in Chrifto fit naturalis , in nobis
Greg: fti.Ad quod Greg.in homi.dicit: In Sal- tamen eftadoptionis:hæc fentétia proba
uatoris nomine petere,qui nopetit cötra- bilis quidé eft. Quauis alia probabilior vi
Auguft. riafaluti.Aug.tract. 102.idē ait,& addit, deatur,quæclaritateintelligit ipfam verbi
Cyrillus. vt recta fide petamus.Prętereà Cyril.fu diuinitaté:quæ fimul cum carne datur no
per eunde locu. & Chryf. ho.7 . infuper bis in Euchariftia , iuxta illud. Egofum pa- Ioan.6:
Chryfoft.
adiiciunt, vt petamus fola cotemplatione nis uiuusquide cælo defcendi,erc. Et qui man
meritorum Chrifti: & nopropter merita ducat huncpanem,uiuet in eternu.Hanc ex-
noftra, ita vt ficut olim petebatur propter pofitionem fequitur Cyrillus fuper Ioa. Cyrillus.
Abraha,Ifaac,& Iacob,multo nuc melius Hilarius.
& Hilarius lib.8.de Trinitate.
propter Chriftüpetamus, totam in co no 10
Dare gratia & gloriam poteftate autho
ftram fiduciam reponêtes, quæ expofitio ritatis folius Dei eft,Pfal. 83. Gratiam Pfal. 83.
multü quadrat.Prętereà circa illud,quod gloriam dabit Dis. & in Prou. Et dabit capi Prou, 4
Auguft. dicitur:Dabit vobis,Aug.tra. 102. intelli tituo augmentagratiarum . Itaq; fecundum
git non effe certam impetratione,quando deitate autor eft gratiæ,fecundú verò na-
pro aliis oramus,& no pro nobis, itaq; vt turam humana filius Dei poteftate , quæ
certa fit,petere debemus pro nobis , quia dicitur excellentiæ,faluté confert, quã de
fcriptu eft: Dabit uobis.Sed huic expofitio toto rigore iuftitiæ propter vnione ad ver
ni videtur obftare,quod legim 1.loa.5 . bum nobis meruit. Ideo vocatur falutare
Bafilius. Qui fcitfratrem fuupeccare peccatu non ad Dei inPf.Quis dabit ex Siõfalutare Ifrael? Pfal,13 .
mortem,petate dabitur ei. Ergo,vt inquit Vbi in neutro ponitur fubftantiuè To
Bafil. Regu. 261.Nihil differt,fi pro no wTygio illud falutare , vt intelligere-
bis ,aut pro alio peccante peccatu non ad mus perfona Chrifti.Sic etia Hebrçi hüc
mortepetamus,quia vtrobiq; impetratio verficulü intelligunt de tempore Meffie,
Tole, Card. promittitur:quodfuper hunc locum To- de quo Pfal.84. Oftende nobis Dãe miferi-
letus quoque Cardinalis Noftei adnota- cordiam tua, falutare tuŭ da nobis. Quod
uit . Peccatautem ad mortem qui obftina impletum eft, quando Vocatum eft nomen Luc.2.
eius
1
DARE. 396
Luc.2.
jeius Iefus. Id eft Saluator fed quia nemi- di, audiat. Quia & cæli enarrantgloria Dei
nem faluat, nifi per fidem viuam , & facra in Pfal. & apud Iob.Loquere terra re- Pfal.18.
menta,vt peccator per hæc faluari pofsit, fpondebit tibi, narrabūtpifces maris. De- Iob.12 .
datei locum poenitentiæ Iob. 24. & Sa- niq; vox Dei in omnib refonat creaturis.
pien. 12. Nemini autem datſpatiu peccadi. Dat Deus in Sion falute.Ifa.46 . Dabu
Eccli. 1 5.Quia dies hominis non ideo di in Sionfalute : er in Hierufalemgloriă meã.
23
latat,vt peccatis infiftat:fedvt poenitentia Quod Hieronymus iuxta hiftoriam de Ifa.46.
Rom.2. agat.iuxta illud Rom . An ignoras quod be Cyro intelligit, qui captiuitatem Hierufa Hierony.
nignitas Dei ad poenitentiam te adducit? le relaxauit : & de Dario Hyftafpis , qui
II Dare dicitur Deus você infcripturis , tepluni reædificare iufsit. Ita & Lyranus Lyranus.
vel quando fupplicium minatur,vel qua- ait.Sed Vatablus intelligit de Chrifto:de Vatab.
do in nubibus tonat,vel quando per os lo quo in Hierufalem prefentato Simeo di-
quitur Apoftolorum . De primo legimus xit,apud Luc. 2. Quia uiderüt oculi mei,
fa Luc.2.
Amos.t. apud Amos:Dominus de Sion rugiet : & de lutare tuum.Quod parasti antefaciem omniữ
Hierufalem dabit uocemfuam. Id eft ille Do populorum, & c . & gloria plebis tuæ Ifraël.
minus,qui coliturin Hierufalem,vt expo Sic etiam exponit Gloffa interlinealis : & Glof, interl.
Hierony: nit Hieronymus, terribilem dabit vocem plaufibiliorfenfus eft. E cótrario vero da-
inftar leonis , contra decem tribus ab Af- re dicitur Deus aduerfa propter peccata
fyriis capiendas.Similia verba legimus in noftra, Ifai. 42. Quis dedit in direptionem Ifai,42.
loel.3. Loel.Dominus de Sion rugiet : de Hierufa Iacob, Ifrael uaftanti , nonne Dominus cui
lemdabit uocemfuam.Sed hic locus intelli- peccauerunt. Quod contigit, quando pri-
gitur de fententia finalis iudicij contra im mum decetribus ab Afsyriis, deinde Hie
pios,Videlicet:Recedite maledicti in ignem rufalé à Babyloniis defolata fuit. de quo Ezecis .
Matth.25: eternum . vt idé explicat Hieronymus. Ezech. Dabo te in defertum.Et cap. 6.Dabo Ezech.6.
Hierony. Quia precefferat , confurgant, & afcendant cadauerafiliorum Ifrael,antefaciemfimula-
gentes inuallem lofaphat, & fequitur & mo chroru.Dedit etiam Deus populo pecca-
uebunturcali terra. Quod Ruper.idem tori regem in furore fuo , apud Ofæ. i 3 . Ofe, 13.
Luc,21. effeputat,quod Luc. 2 1.dicitur : Et uirtu Ideft Saulem vt exponit Hierony.quem Hierony.
tescalorumcommouebuntur. In quo fenfu præfciebat malum futurum , ficut è con-
Pfal.67. Pfal. 67. Dominus dabit uoci fuæ uocem uir uerfo ad oftéfionem mifericordiæ, Hier. Hier.3:
tutis , fcilicet in die iudicij , quando ca- 3.dicit: Dabo uobis paftores iuxta cor meu,
nettuba vtait Hieronymus , Auguftinus , pafcentuos fcientiae doctrina. Videli-
Cafsiodorus & Gloffa, cet Apoftolos,& Apoftolicos viros,quos
I2 Defecundo diciturPla. 17. Et altifsi numero duodecim elegit, Luc. 6. Etpoft Luc.6.
Luc.io.
Pfal.17. musdedit uocem fuam. tonando fcilicet in. hæcdefignauit aliosfeptuaginta duos.
nubibus,& fulgurado,de quo Exo. 9. & Dare fructum dicitur metaphorice iu- 14
Pfa.45.&. 1.Reg. 1 2. Poftremo dat vo ftus opportune Pf. 1. Et erit tanqua lignữ, Pfal.1.
cemper Apoftolos prædicando .Prouer. c.quodfructumfuum dabit in 'temporefuo.
Prou.r. 1. Sapientiaforis prædicat , c . & in pla- Quia iuxta Eccle. Omniatěpus habent. Sic Eccls.3 :
Hierony: tess dat uocemfuam. Quod Hieronymus tépore fuo filius Dei: Dedit dilectam animā
de Chrifto quidé intelligit , qui prius in- fuå inmanusinimicorü eius.Hier . 1 2.Quia Hier.12 ,
tra Synagogam, deinde poftrefurrectio- fponte Chriftusfe morti tradidit , vt expo-
nemforas per totum orbem mifit Apo- nit Hierony .& Origen.hom.8.in Hiere Hierony
Ioan. 20. ftolos dicens : Sicut mifit me pater , rego miam.Greg.li.9.Mora.in illud terra da- Origen.
Marc.vlti .
mittouos,&Matth.vlt & Marc.vlt.Cæ- taeft inmanus impij , ideft corpus Chrifti Gregor.
Lyra,
Vatablus. terùm Lyran. Vatabl. & Ianfen . de fa- terrenum in manus populi Iudaici, & Pi
Ianfen. pientia Dei inuifibili ab initio mundiin- lati,cui Dis : Non haberes poteftatem aduer Ioan.19 .
telligi putant. Vnde in Hebræo legimus fum me ullam,nifitibi datu effetdefuper:hoc
Ioan.3.
inplurali, Sapiêtiæprædicant:id eft mul eft ab eterno Patre.de quo Ioan.Sic Deus
tiplex Det fapientia prædicat multifariā dilexit mundu , utfiliumfuum unigenitu da-
per Prophetas,per Angelos, per Philofo ret. cuius fanguine irrigatæ uineefloren=
phos,per Apoftolos, per internas infpira- tesdederut odoremfuum. Ideft Ecclefix ex Canti, 2.
Luc.8: tiones, & p omnes creaturas . Vnde Dís gétibus credentes odore boni exepli de-
dicebat apud Luc. Qui habet aurės audien derunt, & primitiæ gentium Magi, quafi
Ddd 4 vineæ
ì
DARE.
1 vineæ nouellę circuncifionis Domini ro- dedit in cinerem Regem Tyri fuperbien-
re perfufe , odoremfidei viuæ longe la- tem dicens: Producam ergo ignem de medio Ezech.28.
teq; fparferunt , vt explicant tres patres tui, dabote in cinerem. Quod fecundum
Theodoret. citati à Theodoreto. Tempore etiam con Hieronymum, & Theodoretum tam Re Hierony.
Theodor.
gruo filius Deipoftquam afcendit in cæ - gi Tyri,qua Luciferofub eius typo con-
lum : dedit dona hominibus,ideft mifit Spi- gruit,quia apud Ioan.Dis dicit: Nunc ix- Ioan. 12 .
ritum fanctum Pfal . 67. de quo vide in dicium eft mundi , nunc princeps huius mundi
verbo donum . eiicieturforas. Vnde omnis eius cultus ,
Dare pro terra filicem eft bona tepo- quo Satanas quafi Deus à gentibus cole-
15
Iob.22 . baturin cinerem abiit.
ralia,& fpiritualia iuftis augere. Iob 22 .
Sireuerfusfueris ad omnipotentem ædificabe Dedit Deus impios Iudæos in manus 17
ris,ere . Dabit pro terra filicem: profilice Romanoru in vindicta necis fuę, Ifa. 5 3. Ifa.5 3.
Titelma. torrentes aureos. Ita explicant Titelma- Dabit impios profepultura , & diuitem pro
Lyranus . nus, Lyranus & D.Thomas , ideft om- mortefua.Vbi Hieronymus exponit im Hierony
D.Thom. nia tibiin melius commutabuntur. Gre- pios Hierufalem Romanis traditos effe
Gregor.
gorius verò terram in filicem commuta- pro morte & fepultura Domini, & diui-
ri dicit: Quãdo vita carnalium in fortitu= tem illum populum in captiuitatem idcir
dinem boni operis tranfit; & pro fortitu- co fuiffe redactum :quod præuidens filius
dine boni operis , quafi pro filice,dantur Dei fuper ciuitate ex mifericordia fleuit .
Luc. 19. Luc.199
torretes aurei gratiæ prædicationis: quòd
planè Matthæo conceffum eft : poft- Data eft poteftas Alexandro Magno 18
quam ad vocem Domini fequere me: fpeciali Deiprouidétia ad punienda fcele
Match. 9 .
Surgensfequutus eft eum , cap.9 . ra gentiu: quod reuelatu eft Danieli, quan Dan7
16 Quãdo verò voci Dúi vocatis homo re do vidit beftiam quafi pardum habentem
fiftit,addit ex charitate flagella Deus,iux quatuorcapita, &quatuor alas. Et poteftas,
Ifa.28. ta illud Ifai. Sola uexatio intellectum dabit inquit,data eft ei.Ita exponit Hieron. Fuit Hierony,
Hicrony. auditui.Quia vt exponit Hieronymus.Se enim regnũ Alexandripoft eius mortem
pe homo caftigatus à Domino refipifcit, in quatuorcapita feu regna diuifum,neq;
fic latro vexatus in Cruce refipuit. Sic Re tyranni quicquam contra fubditos,auti
Luc.13. gulus,cuius filius infirmabatur in Caphar becillos poffent, nifi Deo permittête. Sic
Ioan.4 , naum. Sic Chanança in filia energume- etia in Apoc.Sedentifuper equum rufum da Apoc.6.
Matth. 15. na male à dæmonio vexata . Sic de be- tus eft gladiusmagnus. Vbi Bed. Anfelm³, Anfelmus.
Dan.7. ftia legimus , quæ vifa eft Dan. 7.quafi Gloffa , & D.Tho . dicunt: Perequú ru- Beda.
leena , & alas habere quafi Aquile,quæ fum & equiteperfequutores martyru , & Gloffa. D.Tho
poftquam vexata eft, & auulfæ funt alæ maximè Romanos Imperatores fignifi-
eius: Corhominis datum eft ei , fcilicet Regi cari.vnde fubdit: Et datum eft illi utfumeret
Nabuchodonofor poft flagella data elt picemdeterrd , ut mutuo fe interficerent.
Hierony. refipifcentia , vt exponit Hieronymus. Iuxta illud Luc. Eritis odio omnibus homi- Luc.21.
Sedcontra hoc planè videtur illud facere nibuspropternomenmeum. Et Ioan. Venit Ioan.16.
Iob.3. Iob 3.Quare data eſt miſero lux, & uitahis hora,ut omnisqui interficit uos, arbitretur fe
qui amarofuntanimo? Vbi innuitur melius obfequium præftare Deo. Et Matth. Tradet Matt. 10.
effe homini à Domino de hac luce mox autemfraterfratrem in mortem.Item in eo-
auferri, quàm miferiis in vita vexari . Sed de.c.Apoc.de equo pallido. Et quifedebat
D.Tho. refpondet D.Thomas,Tob loquutu qui- fuper illum nomen illi mors:fubditur: Et da-
dem effe humano more. Cæterum aliud taeft ei poteftasfuper omnes quatuor partes
eft confilium Dei, qui miferiam & flagel- terre.Quod dehypocritis ,&maximè de
la permittit ad refipifcentiam peccatoris, Antichrifto prædictum eft, vt videbimus
& ad maius meritum iufti. Quòd often- in verbo Equus, lib. 5. Quod fi quis obii-
Ioan.14.
ditur fatis exemplo languidi , qui triginta ciat quomodo ergoChrift' dixit Ioa. 1I 4.
& octo annorum infirmitate politus,tan- Pacem meam do uobis, pacem relinquo uobis.
dem fanitatem corporis & animæ conſe- Cuè contrario det tyrannis poteftatem
Ioan,s quutus eft Ioa.5 . Deniq; fineq; flagellis auferendi pacem de terra? Refpondedum
Dei peccator infe reddit : deftruit illum eft:Pacemfpiritualem atq; cæleftem fi-
Deus fecundum iuftitiæ diuinæ leges.Sic lium Dei Ecclefiæ dediffe:de qua cecine-
runt
DARE. 397
Luc.2. runt Angeli: Et in terra pax hominibus bo- Itus obiit,huic enim in die mortis,atq; iudi
Re uoluntatis. Pacem autem carnalem no cij finalis auferetur dona , quæ videbatur
folú non dedit,fed abftulit potius dicens : in hac vita poffidere , videlicet fides fuper
Luc.12, Noueni pacem mittere in terram ,fedgladiú. naturalis,& fpes :stem gratiæ gratis datæ,
Ifa.26 : Vnde quod legimus apud Ifa.Domine da- quales illi , de quibus Matthæus : Domine Matth.7.
bis pacem, de recociliatione generis huma nonne in nomine tuo prophetauimus , & r dæ-
nicum Deoprincipalius debet intelligi. monia eiecimus , & uirtutesmultas fecimus?
Dat Deus dilectis fuis fomnium quie- tunc confitebor illis: Amendico uobis nef=
19
tum fine cöfcientiæ remorfu. Siclegimus cio uos. Ab eo igitur, qui non habet cha-
D.Tho.
Pfal.126. apud Prophetam, Pfal. 1 2 6. Cum dederit ritatem , vt exponit D. Thomas, omnia
dilectisfuisfomnum : Ecce hæreditas Domini, dona gratuita in fine tolluntur : illi verò
filij merces,fructus uentris, ideft impij in va qui charitate habet , coronę aliorum , qui
num laborabunt furgentes ante lucemad eas perdiderunt , quodam modo dantur:
fraudes,& nihil boni colligentes . Porrò quia gaudium deillis recipit accidentale.
dilectis fuis dabit Dús fomnum quietum , Caterum qui non habet donuin aliquod
& erit illis hæreditas copiofa , & filij tan- petitq; illud cum debitis circunftantiis ,ſi
quam merces ,& fructus vêtris peccorum expediat dabitur ei,iuxtaillud: Petite & Ioan.16
Matt.6. & armentorü,iuxta illud Matth . 6.Que- accipietis , ut gaudium ueftrum fit plenum.
rite primum regnum Dei, iuftitiam eius ,& In quofenfu Deus dat laffo virtutem, &
hæcomnia adiicientur uobis. Ita explicant peccatori poenitenti gratiam , & opera-
Theodoret. Theodor,Vatab. Ianfen , Geneb. & He . tionem ..
Vatablus. brei.Melius verò Hieron . Gloff. & Caf. Dare nemo poteft aliis meritum gra- 21
Ianfen. fiodor.aliterexponunt,fcilicet, cum dede
tix , & gloriæ cæleftis de fuo merito , nifi
Genebrar. rit Dominus dilectis fuis fomnium mor-
Hierony. Chriftus , qui gratiam folus capitis habet.
Gloffa. tis quieta: ecce hæreditas celeftis erit eis, De cuius plenitudine nos omnes accepimus. loan.1.
Caffiodor. qua eft filij Dei merces , quam ille quide In quofenfucum virgines fatuæ peterent
Matth.25.
Matth.20. operariis in vinea promifit apud Matth. prudentibus:Date nobis de oleo ueftro. Ref.
eftq; filius Deifructus vētris Marię ma- ponderuntprudentes:Neforte nonfufficiat no
tris.Pretereà deditPater eternus filio om bis,& uobis, ite potius ad uendentes. Quafi
Ioan, 13. nia.Ioa. 1 3.Quia omnia dedit ei pater in ma dicant, merita noftra, & opera charitatis
nus,ideft ab æterno per eternam genera- vix nobis fufficiunt ad falutem ,neque me
tione omnia æqualiter habet à Patre cum ritis alienis faluari debetis , nifi meritis
Chryfoft. Patre,vt exponut Chryfoft. & D. Th. & Chrifti per facramenta fidei , & opera bo
D.Tho. rurfus .Eadem accepit per vmonem hypo na & meritoria. Ita Hieronymus. Gre- Hierony.
Auguft. ftaticam temporalem , & vt Auguftinus, gorius verò in homil. Date nobis de oleo Gregor.
Theophy. & Theophylactus aiut , & ipfum Iudam veftro fic exponit , laudate nos apud iu-
traditorem,& Iudæos perfequutores ha- dicem. Caietanus quoque teftimonium
bebat in manus, vt cos perderet fi voluif. bonum pro nobis reddite , quòd nemo
fet , at potius pro nobis fponte mori vo= quidem poteftfacere de aliena confcien-
luit tia,quàmplenè non nouit. Ita etiam D. D.Aug.
20.
Dare diciturDe' omni habēti Mat. 25. Aug.lib.8 3.99.9.59 . fed prior expoſi-
Matth.25. Omni habenti dabitur, & abundabit: ei autem
tio Hierony.magis quadrat , quia oleum
qui non habet, qucd uidebatur habere aufe- pro bonis hic vfurpatur operibus.In eode
retur ab eo. Sed huic fententiæ multa pri- fenfufilius maior, videlicet frater filij Pro
ma facie videntur effe contraria. Quia digi patri dixit:Ecce tot annis feruio tibi: Luc.15.
Ifa.40. Ifai. 40. dicitur: Qui dat laffo uirtutem : & nunquam dedifti mihi hædum , ut cum amicis
certe laffus non habebat illam. Et pater de meis epularer. Quia fiue populus Iudai-
Luc.15 . filio Prodigo nihil habente dixit:Date an= cus,fiue quilibet iuftus,nunquam accepit
nulum in manum eius,&r calceamenta inpedes gratiam capitis , vt redemptionem & re-f
eius, c.refpondetur tamen . Duobus mo miffionem peccatorum amicis fuis im-
dis dicitur aliquis nohabere,videlicet, qui partiretur , fed folus filius Dei , de cuius
accepit & potuit habere, neque habere di , plenitudine nos omnes accepimus. Vt ex-
gne voluit , fed male vfus eft donis acce- ponit Hieronymus in epiftola ad Dama Hierony,
ptis,in quo quide vfq; ad morte obftina- fum de explicatione huius parabola.
Ddd 5 Dare
DEBERE .
22 Dare fecundu varia data quæ datur va lium, que occiderüt agricolæ apud Mat. ,
riatur. Legimus enim dare fymbola ad! Idem afferit Theoretus fuper Ifaiam. & Theodoret.
Prou.23. vefcendu Pro. 2 3. quod eft comeffationi Chryfoftomus fuper Matth . 18. Nulla, Chryfoft.
bus vacare. Item dare cötra Hierufale ca■ inquit , humana mens ex cogitare poffet
Ezech.4.
ftra Ezechiel. 4. ideft prædicare bellum . parem curam ei, quam Deus adhibet, qui
Dare quoq; dexteram infignum pacis, etiam cum Deus effet,homo propternos
Galat.2. Gal. 2. & 1. Mach . 6. Dare animamfuam factus eft. Hac ille. Denique Paulus : Rom.8.
Matth.2 .
in redemptionem pro multis,Matt. 2o.ideft Qui propriofiliofuo non pepercit , fed pro
vitam exponere ad faluandos homines. nobis omnibus tradidit illum , quomodo non
Item dare animam , ideft homines , Ge- cum illo omnia nobis donauit ? ideft omnia
Gen.14. nef. 14. vbi animæ pro hominibus acci■ remediafalutis? Quis enim vineam fuam
piuntur,quos liberauerat Abraham de ca vnigenitifilij fummè dilecti cruore riga-
ptiuitate. Darepræterea fignum Ifai.de ret: Et quamdiligentiam ille prætermi-
quo egimus in verbo Concipere.Item da fiffe putandus effet? Vnde Ioan.3 . Sic Ioan.3-
refignum Ione Propheta,de quo vide in Deus dilexit mundữ, utfiliü fuum unigenitū
verbo Adultera.Dare etiam Euangelifta, daret.Ad hocfacitillud Pf. 1 20.Nodor- Pfal.12 0.
de quo in verbo Euangelium , & fic de fi- mitabit , neq; dormiet quicuftodit Ifraël.Ité
Can.8.
milibus quære in locis fuis, ne eademfæ- illud Ca.8.Vineameacora me eft.Et If.49 Ifa.49 .
perepetamus. Ego non obliuifcar tui , in manibus meisfcri-
Dealbare,vide in verbo Album. pfite. Sed homo Deo plerunq; refiftit.
Deargetatum & Deauratum , in verbo Matth.2 3. Quoties uolui congregare fi- Matth.23.
Argentum & Aurum . lios tuos ,ficut gallina congregat pullos fuos
fubalas, noluifti.
CAPVT XI. Debet peccator Deo decem millia ta. 2
lenta. Matth. 18.Et oblatuseft ei unus,qui Matth. 18.
Debere, Debitum, Debitor. debebat ei decem milliatalenta. Quòd Ori- Origenes.
genes homil.7. in Matth. peculiariter ex
EBITOR Dicitur Hebrai- ponit de doctorepeffimo,cuius funt gra-
חוב D cè Chob,vt patet Ezech. 18. vn- uiora peccata,cæteris paribus , quam to-
deverbumChieb debitore facere. tius populi propter perfonæ , & muneris
I Debere eft ad aliquid obligatú effe . Sic dignitatem. Secunda expofitio Auguft . Auguſt.
Leuit.23. Leu. 23.Hæfuntferie , quas celebrare debe qui decem præcepta violat , decem mil
tis.Debitor aute eft qui aliquid debet. Et lium talentorum debitor eft : qui verò
certe folus Deus eft,qui abfolutè loquen- vnum , aut alterum ex mandatis præter
do,vt Theologi dicunt, nihil alicui debet. greditur , quafi centum denarios debet.
Rom.11. Iuxta illud Rom . Quis prior dedit illi , & Tertia explicatio Hieronymi grauiora Hierony
retribuetur ei?Quoniã ex ipfo, & per ipfum, peccata,vt puta proditionem, homicidiu,
& inipfofunt omnia. Nihilominus tamen adulterium,quafi decem millia talenta re
ex hypotefi,vel fuppofitione, promiffio- putari:leuiora verò , quafi centum dena-
nefua fe nobis voluit quodam modo obli riorum debitum effe. Quarta fententia
gare,diciturq; noftro more loquendi de- Chryfoftomi,fola peccata contra Deum Chryfoft.
Ifa.5. bitor. In quo fenfu dicit per Ifaiam. Quid directè commiffa debitum effe decem
eft quod ultradebuifacere uinea mea , & non millium talentorum ,vt puta blafphemia,
feci? Qua fententia refpondet ad quære- infidelitatem odium Dei. Quæ verò con
las corum ,qui dicunt:quare Deus qui pro tra proximum patrantur centum dena-
mittit fe homines faluaturum , non faluat riorum reputari, Quæ expofitio magis
Ifa.46. quidem omnes,dicit enim apud Ifai. Ego mihi hærere literæplanè videtur. Quia
feci , egoferam , ego portabo & faluabo. intentio Saluatoris erat, vt proximis con-
Athanafi. Refpondet itaq; Athanafius libr. de Paſ- tra nos peccantibus dimittamus , often-
fione & Cruce.Dominus ait in Ifa . Nihil ditq; rationi confentaneu effe,vt parua cô
feprætermififfe corum , quæ facto opus tra nos patrata codonemus, quádo ipfe no
effet, & præftitiffe plenius omnem dili bis grauiffima cotra diuinā cius maieftatē
Matth. 21. gentiam vineæ,&c. Nam ad vineam mi- comiffa ,poenitétibus fpōte dimittit.Pec-
fit feruos femel, & iterum, & tandem fi- catuquippe contra Deu poenam meretur
prome.
DEBORA . 398
promeretur, quòd verò contra proximū uamus , ideft folum, vt fuftentemus, iuxtą
fit, fi fepares offenfam, quæ ibi côtra Dei illud Ephef. Nemo carnemſuam odio habuit, Eph.s.
præceptum includitur,& fola proximilę fed nutrit fouet eam: moderate tamen,vt
Gonem attendens folum mereturtempo . idem monet Apoftolus ad Gal. Defideria Gal.s
ralefuppliciu,idq; modicum, quod notat carnisnon perficietis, & ad Rom. Curam Rom.13 .
Aug. Aug.fuper illud Pfa.50 . Tibi foli peccaui. carnis ne feceritis indefideriis.
Pfal.So,
Vbi Dauid læfionê Vriæ,quafi nihil cu
rat ,fed de fola Dei offenfa follicitus eft. CAPVT XII.
Poftremo ex hoc loco deducitur in Scri-
ptura fancta debitu vocari peccatu. Vnde Debora.
Matth.6. apud Matth.dicitur: Dimitte nobis debita
noftra. Et debitor eft peccator,ficut apud EBORA Quædam feniorfuit
DEBO
Luc.7. Luc.Dis ait: Duo debitores erant cuidamfoe nutrix Rebbeca,de qua Genef. 2 4. Gene, 14.
neratori.Vbi notandum vocari Deufœ- Sed alia fuit clarior foemina Prophetiffa
neratorem , cui debemus non folu dona, pariter & iudex Ifraël,fola nimirum inter
quæ ab eo recipimus , fiue naturalia , fiue iudices foemina , & Prophetis , vt notat
fupernaturalia, fine vitio peccati coferua Gloff.fuper ludi.4. vbi legimus:Erat au- Gloffa,
re, fed etiam cu fructu, & cum vfuris ,iux- tem Debora Prophetis uxor Lapidoth , que
Matth.as. ta illud Matth.Et ego cum ufuris exegiffem iudicabat populum in illo tempore. Et quide
illud : de quo in verbo Talentum. Ambrof.lib.de Viduis.Afferit illam fuif- Ambro,
Debitores funt prælati populis fubie- fe viduam,quæ coniugem amiferat Lapi
3 R,Salom,
&tis , ficut & ipfis debitores funt populi. doth.Imo Rabbi Salomon ait in Hebreo
Rom.1. Depofteriori Paulus ait Rom. 1. Sapien haberi mulier lichnaria , & non vxor La-
tibus infipientibus debitorfum , ideft te- pidoth,quia non eft Lapidoth proprium
neor omnibus doctrinam fecúdum capa- nomen,fed appellatiuum lichnaria , quæ
Matth.24. citatem eoruimpertiri , iuxta illud Matt. lucernis tabernaculi faciebat lichna : quá
Quisputas eft fidelis feruus & prudens,que opinionem communen effe iuniorum
coftituit Disfuperfamiliamfuam,ut det illis Rabbinorum,refert Lyran.fed Hierony. Lyranus:
Quivertit Lapidoth, tanquam nome pro Hierony.
cibum intempore:Confequenter verò po-
puli grati effe doctoribus debent, iuxta il- prium fequutus eft Sept.Vnde in epifto. Septuag.
Rom.IS, lud Rom.Etdebitoresfunt eorum: namfifpi ad Furiam,deviduitate feruanda.Quidā,
ritualium eorumparticipesfactifunt gétiles, inquit,imperite Debora inter viduas nu
debent erincarnalibus miniftrare illis. merant,ducemq; Barach arbitrantur De
Deniq; omnes debitores fumus debiti bora filium cum contra dicat Scriptura .
4
mutuę charitatis,vt in neceffitate fratre iu Hæc ille. Quare Hierony.fententie , que
Rom,13. uaredebeamus.Rom. 1 3. Nemini quic- cum vulgata,&cum Sept.concordat ftan
quam debeatis.nifi ut inuicem diligatis. Vbi dum eft. Proponitur autem in Scriptura
Hicrony. Hierony.ait. A debito charitatis neminƐ foemina iudex & Prophetis.Neputemus
feipfum eximere poffe,dicente Dño: Hoc iudiciaria vbiq; femper fuiffe foeminis po.
eft præceptam meu ut diligatis inuicem, &c. teftatem à Deo denegatain. Vndeficut
Ioan.Is Ioan. 15.Ad
15 dit etiam Hierony. loco ci- nonfolis duodecim Apoftolis iudiciaria
tato debitum etiá eleemofyna appellari , poteftas promittitur apud Mat.Sedebitis, Matth,19.
Eccli,4: iuxtaillud Eccli .Inclina pauperifinetrifti- inquit, uosfuperfedes duodecim,&rc.fed etiá
tiaaurem tuam, redde debitum tuum , ideft iuftis paupertatis voluntariæ profeffori-
debitum charitatis.Porrò inter coniuges, bus,vt tenent Auguftinus, Gregor. Glof. Augufti
nonfolumcharitatis, fed & iuftitiæ debi- Beda, D. Thomas, & omnes fcholaftici. Gregor,
Gloff.
1.Cor.7. tum eft propterpa&tuin coniugij . Vnde Sicetiam & foeminis fanctis pauper-
Beda:
Paul.ait. Vxori uir debitum reddat , er uxor tatis etiam profeffione claris iu D.Thom.
uiro,quia vt ibidem fubdit : Virfui corporis diciaria tunc poteftas
poteftatem non habet,fed mulier, & idem de referuatur.
muliere circa virum .
CA-
DECERNERE . DECIMA .
poteft?
DECIPERE . DECLINARE .
399
poteft ? aut decipictur uthomo ueftris fraudu ¡taxat,quem temeritatis errorem correxit
lentiis: ideft non decipietur. Sed neq; de iunior Eua, dum ab Angelo falutata non
cipere Deus quenquam propriè poteft, temere quidem affenfit, fed Cogitabat qua Luc..
quia prima &fumma veritas eft per effen lis effet iftafalutatio.
tiam Rom. 3.Eft autě Deus uerax , omnis au Deceptores fugiendos paffimfcriptu-
tem homo mendax. Vnde quãdo in fcriptu- 4
ra monet , primum quidem Pfeudopro
ris Deus decipere aliquem dicitur impro- phetas : de quibus Hier.Et in Prophetis Sa Hier.23 .
priè capitur , pro eo quod eft permittere marieuidifatuitatem , prophetabant enim in
Hier.4 quequam decipi. Sic apud Hier.legimus : Baal,er decipiebant populum meum . Idem!
Heu , Heu,Domine,ergone decepiftipopulum Ezech.ait. Deinde adulatorum deceptio Ezech.13.
iftum, Hierufalem dicens: Paxuobis. Et perniciofa eft , de qua Ifai. 3. Popule meus Ifa.3 .
ecce peruenitgladius ufque ad animam? Vbi quite beatumdicunt, ipfi te decipiunt.Pręte-
Hierony. dicit Hieronymus . Pacem fuiffepromif- reà fcientia fuperftitiofa, ficut de Baby lo-
fam à Deo tempore Chrifti futuram, fed ne dicitur in Ila . Sapientia tua , & fciëtia tua Ifa.43 .
gladium prius Chaldæorum fæuiturum . hec decepit te. Et quia omnis peccaus eft
Theodoret. Atqui Theodoretus exponit Prophetā ignorans,ficut Philofophus docet, de Idu
non afferendo dicere: Decepifti populum,
mæa dicit Hiere. Arrogantia tua decepit te. Hier.49 %
fed interrogatiue.Ergo ne decepifti , qua Vnde apud Matt.detalibus intelligitur: Matth . 11-
fi dicat,non decepifti,fed decipi à Pfeudo Abfcondiftihec àfapientibus & prudêtibus,
Lyanus. prophetis permififti. Ita etia Lyra.Porro Ideoq; Apoftolus admonebat Coloffen. Colof,2 .
Ezech.14. apud Ezech. Dís ait: Propheta cum erra- Videte nequisuos decipiat per philoſophiam ,
ucrit, loquutusfuerit uerbum, ego Dйsde- inanemfallaciam.
cipiam Prophetam illum , ideft permittam Decipula eft inftrumentum decipien-
5
illum decipi, neque