FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ

11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA

ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN

11.2.2. Elektriksel Potansiyel 2.2.1. Elektriksel Potansiyel Enerji, Potansiyel,

Potansiyel Fark ve İş Kavramları
11.2.2.1. Elektriksel potansiyel enerji, potansiyel,
potansiyel fark ve iş kavramlarını açıklar ve Elektrik Potansiyel Enerji
birbirleri ile ilişkilendirir.
K A
a. Öğrencilerin kavramlar ile ilgili matematiksel
B
modelleri incelemeleri sağlanır.
d d
11.2.2.2. Elektriksel potansiyel enerji ile +q +q
gravitasyon potansiyel enerjisini birbirleri ile
ilişkilendirir. Sabit tutulan noktasal +q yüklü K cisminin yakınına +q
a. Öğrencilerin deney yaparak ve simülasyonlar yükünü bıraktığımızda +q yükü A noktasından B
kullanarak kavramlar arasındaki ilişkileri noktasına doğru hareket eder.
sorgulamaları sağlanır.
11.2.2.3. Elektriksel potansiyel enerji, potansiyel, K B
potansiyel fark ve iş kavramlarını ile ilgili A
hesaplamalar yapar. d d -q
+q

Sabit tutulan +q yüklü K noktasal cisminin yakınına -q yüklü

noktasal cismini B noktasına bıraktığımızda ise yüklü cisim
A noktasına doğru hareket eder.

Elimizde tuttuğumuz bir silgiyi serbest bıraktığımızda

yere doğru harekete başlar. Bu olayın sebebi silginin
çekim potansiyel enerjisi fazla olan yerden az olan yere
doğru hareket etmesidir. Bir yayı sıkıştırıp
bıraktığımızda ise elimizden fırlamasının sebe bi yayda
depolanan potansiyel enerjisidir.
Pozitif yüklü iki noktasal yükü yaklaştırıp
bırakırsak birbirlerini itmekte, zıt yükle yüklü iki
noktasal yükü yaklaştırdığımızda ise birbirlerine
doğru hareket etmektedir. Yükler arasındaki bu
hareketin sebebi de elektrik potansiyel enerjidir.

K A
F B
d d
+q +q

Sabit tutulan +q yüklü cismin yakınına bırakılan +q yüklü

cisme elektrik alandan kaynaklanan coulomb kuvveti etki
eder. Kuvvet cisim üzerinde bir iş yapar. Yapılan iş
hareket eden yükün elektrik potansiyel enerjisini
değiştirir.

İş, kuvvet ve kuvvet doğrultusundaki yer değiştirmenin

çarpımı olduğu için,

q1.q2 q1.q2
W=k .d=k bağıntısı elde edilir.
d2 d
 FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ
11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN

q Her iki konumda da q 2 yükünü N noktasına

Aralarında d uzaklığı bulunan iki yüklü cismin sahip getirmekle yapılan iş, yükün geldiği yola bağlı
olduğu potansiyel enerji: olmayıp yükün son konumuna bağlıdır .
Elektriksel potansiyel enerji
q1.q2
EP = k ifadesiyle bulunur.
d

Aynı işaretli yükler için

Bu ifade noktasal iki yük arasındaki elektrik potansiyel

enerjisini verir. Elektrik potansiyel enerji elektrik alanın uzaklık
yüklü parçacık üzerinde yaptığı iş olarak tanımlanır. Bu
ifadeye benzer olarak elektriksel potansiyel
enerji elektriksel kuvvetlere karşı yapılan iş
Zıt işaretli yükler için
olarak da tanımlanmaktadır. Elektrik
potansiyel enerji skaler bir büyüklüktür.
Birimi ise enerji birimi olan joule’dür.

M N İkiden fazla yükün meydana getirdiği sistemlerin

potansiyel enerjisi yüklerin ikişerli kombinasyonlarının
potansiyel enerjilerinin cebirsel toplamına eşit olur.
q1 d q2

d1
q Elektriksel potansiyel enerji skaler bir büyüklüktür. +q1 -q2
Yüklerin işaretleri hesaplamaya dâhil edilir.

q Aynı işaretli yüklerin potansiyel enerjisi pozitif, zıt d3

işaretli yüklerin potansiyel enerjisi negatif olur. d2

q q1 ve q 2 yükleri aynı işaretli ise q 2 yükünü sonsuzdan

+q3
alıp N noktasına getirmekle elektriksel kuvvetlere karşı
iş yapılır. Yükler aynı işaretli olduğundan sistemin
potansiyel enerjisi pozitiftir. Bu durumda q2 yükü q1 Şekildeki sistemin potansiyel enerjisi;
yüküne yaklaştırılırken elektriksel kuvvetlere karşı,
uzaklaşırken elektriksel kuvvetler iş yapar. q2 yükü q1.q2 q .q q .q
EP = k k 2 3 k 1 3 olur.
sonsuza gittiğinde potansiyel enerji sıfır olur. Aynı d1 d2 d3
cins yüklerden meydana gelen sistemin
potansiyel enerjisi aralarındaki mesafe ile
Sistemdeki her bir yükün potansiyel enerjisi ise; sorulan
ters orantılıdır. Mesafe küçüldükçe yükün diğer yüklerle ikili kombinasyonlarının potansiyel
potansiyel enerji artar, mesafe büyüdükçe enerjilerinin cebirsel toplamına eşit olur.
potansiyel enerji azalır.
q q1 ve q2 yükleri zıt işaretli ise q2 yükünü sonsuzdan Bu ifade aynı zamanda sonsuzdan üç yükü bu noktalara
alarak N noktasına gelmesi sonucu elektriksel kuvvetler yerleştirmek için sisteme verilmesi gereken enerjiye de
iş yapar. Bu durumda sistemin potansiyel enerjisi
eşittir.
negatiftir. Sistemden enerji alınmıştır. Eğer q2 yükü q 1
yükünden uzaklaştırılacak olursa potansiyel enerji Bu sistemde sadece q 3 yükünün toplam elektrik
artarak sonsuzda sıfır olur. Zıt işaretli yüklerden potansiyel enerjisini bulalım. q3 yükünün q 1 ve q 2 yükü ile
potansiyel enerjileri ayrı ayrı bulunarak toplanır. Toplam
meydana gelen sistemin potansiyel enerjisi
elektrik potansiyel enerji
aralarındaki mesafe ile doğru orantılıdır.
Mesafe küçüldükçe potansiyel enerji azalır, q1.q3 q2.q3
mesafe büyüdükçe potansiyel enerji artar. EP3 = k k olur.
Sonsuzda potansiyel enerjinin sıfır olabil- d3 d2
mesi için zıt işaretli yüklerden meydana
gelen sistemin negatif olmasını gerektirir.
 FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ
11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN

Elektrik potansiyel
Sabit bir yükün oluşturduğu elektrik alanda hareket q1 r1 q2 r2
eden yükü, birim yük kabul edersek birim yük başına
düşen elektrik potansiyel enerjiye elektrik potansiyel
denir. Buna göre,

Ep q.qo 1
V= q =k İletken ve yüklü iki küreyi birbirine bağlayan iletken
o d qo
tellerin arasındaki anahtarı şekildeki gibi kapatırsak
bağıntısından, Elektrik potansiyel bağıntısı aralarında yük geçişinin olabilmesi için yük/yarıçap
oranlarının farklı olması gerekir. Bu oran eşitlene kadar yük
q
V=k elde edilir. geçişi devam eder. İki küre için son durumda elektrik
d
potansiyeller eşit olur. Bu potansiyele ortak potansiyel
denir. Ortak potansiyel:
N
q1 + q2
d Vo = k
q r1 + r 2

Sabit q yükünün d kadar uzaklıkta oluşturduğu elektrik bağıntısı ile hesaplanır.

potansiyel V = k.q/d bağıntısı ile hesaplanır. Elektrik
potansiyel skaler bir büyüklüktür. Birimi ise volt
olarak verilmiştir. Elektrik potansiyel, enerjinin yüke Elektrik potansiyel, elektrik alan yönünde gidildikçe
oranından bulunduğu için V yerine J/C birimi de azalır, elektrik alana ters yönde gidildikçe artar.
kullanılabilir. Elektrik alan içindeki alan çizgilerini dik kesen
düzlem üzerindeki her noktanın elektrik
q Elektriksel potansiyel skaler bir büyüklüktür. potansiyelleri eşittir. Bu noktaların oluşturdukları
Yüklerin işareti hesaplamaya dâhil edilir. yüzeye eş potansiyel yüzeyleri denir.

q İki veya daha fazla yükün bir noktadaki elektriksel

potansiyeli yüklerin her birinin elektriksel potansiyelinin
cebirsel toplamına eşit olur.

A C
+q1 -q2
d1
d2
B D
d3
A
+q3

Şekildeki A noktasının elektriksel potansiyeli;

Şekilde görüldüğü gibi aynı düzlemde bulunan A, B nok-
q1 taların potansiyelleri birbirine eşittir. C, D noktalarının
VA = k k q2 k q3 olur.
d1 d2 d3 potansiyelleri de birbirine eşittir. Fakat elektrik alan
yönünde gidildikçe elektrik potansiyel azaldığı için
VA = VB > VC = VD
A ve B noktalarının potansiyelleri, C ve D noktalarının
potansiyelinden büyüktür.
 FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ
11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN

VAB ifadesi A noktasının B noktasına göre potansiyelini

ifade eder. İki nokta arasındaki potansiyel fark,
q elektrik devrelerinde gerilim (voltaj) olarak adlandırılır.
d<r ise V =k
q r Potansiyel fark, birim yükün A noktasından B noktasına
r
q götürülürken elektriksel kuvvetlerce yapılan işe eşittir.
d=r ise V =k
r
q Elektriksel İş
V d>r ise V =k
d
K A
vmax B
d d
q1 q2
d
r
K noktasına pozitif yüklü q 1 yükünü yerleştirelim. Bu yük
A ve B noktalarında bir potansiyel fark oluşturur.
Yüklü bir iletken kürenin içerisinde yük yoktur. İletken Pozitif yüklü q2 yükünü A noktasına bırakırsak bu
kürenin merkez doğrultusunda bir tünel açalım . Tünelin potansiyel fark altında A noktasından B noktasına doğru
bir tarafından bir yükü sabit bir hızla karşıya hareket eder. Bu sırada elektriksel kuvvetler iş yapar.
fırlatırsak yüke hiçbir kuvvet etki etmeden yük karşıya
Yapılan iş W = q2.VAB bağıntısı ile hesaplanır.
geçer. Bu da bize kürenin içinde potansiyelin sabit
olduğunu gösterir. Yüklü bir kürenin içinde elektrik
potansiyeli kürenin yüzeyinde maksimumdur. Yüzeyden q1 q1
uzaklaştıkça elektrik potansiyel şekildeki gibi azalır . VA = k VB = k
d 2d

Elektrik Potansiyel Fark q1 q1 q1

VAB = k k VAB = k
2d d 2d
K q1 q1.q2
A B W = q2.VAB = q2 k = k
2d 2d
d d
+q

Elektrik potansiyel uzaklıkta ters orantılıdır. Yükü +q

olan noktasal K yükünün A ve B noktalarındaki po- 2.2.2. Elektriksel Potansiyel Enerji ile
tansiyellerini bulalım. Gravitasyon Potansiyel Enerjisi
q q Dünya üzerindeki bütün cisimler yer çekim alanının
VA = k VB = k etkisi altındadır. Dünya’nın çekim alanından dolayı bir
d 2d
vinç mermeri kaldırdığında mermer bir potansiyel
A ve B noktalarındaki potansiyellerin farkını bulalım. enerji (gravitasyon potansiyel enerji) kazanır. Çünkü
VAB=VB-VA İki nokta arasındaki potansiyel farkını mermer kütlesinin Dünya’nın merkezinden
verir. uzaklaşmasından dolayı çekim potansiyeli düşük olan
yerden çekim potansiyeli yüksek olan yere hareket
q q eder. Bu sırada yer çekim kuvvetine karşı iş yapılır.
VAB = k k
2d d Ağaç dalında duran elmalar koptuğunda yer çekimi
q kuvvetinin etkisi ile düşmeye başlar. Bu sırada yer çekim
VAB = k
2d kuvveti iş yapar. Yapılan iş elmanın kinetik enerjisini
artırır. Gravitasyon potansiyel enerjisi ile elektriksel
potansiyel enerjisi arasında benzerlik vardır .
 FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ
11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN

Çekim potansiyel enerjisi yeryüzünden yukarıya doğru

çıkıldıkça artar. Cismin kütlesinin artması çekim 2.2.3. Elektriksel Potansiyel Enerji,
potansiyel enerjisini artırır. Aynı yükle yüklü iki plastik Potansiyel, Potansiyel Fark ve İş Kavramları
çubuk arasındaki mesafe azaldıkça elektrik potansiyel ile İlgili Örnekler
enerjisi artar. Elektriksel potansiyel enerji, potansiyel, potansiyel fark
q Pozitif yüklü bir noktasal yükün etrafında ve iş kavramları ile ilgili hesaplamalar yaparak konuyu
oluşturduğu potansiyel yükten uzaklaştıkça azalır. pekiştirelim.

q Elektrik potansiyel enerjisi aynı işaretli yüklerde,

yükler arasındaki uzaklık azaldıkça artar. ÖRNEK:
q Zıt işaretli yüklerde elektrik potansiyel enerjisi, -q
yükler arasındaki uzaklık arttıkça artar. Y

KENDİMİZİ DENEYELİM d

q1 =+6.10-8 C
L 2d
X +q
K

Şekildeki -q ve +q yüklerinin birlikte X noktasında

0,3 m
oluşturdukları toplam potansiyel
V X, Y noktasında
oluşturdukları toplam potansiyel V Y ise VX oranı kaçtır?
VY
M
0,4 m N
q2 =-3.10-8 C ÇÖZÜM:

q q q q
K ve M noktalarına şekildeki gibi noktasal yükler VX = k k =-k -k
2d d 2d VX 2d
yerleştiriliyor. VLN potansiyel farkını bulunuz. = =-1
VY q
q q q k
-8 VY = k k =k 2d
q1 =+6.10 C d 2d 2d
L
K

ÖRNEK:
0,3 m
q yükünü, potansiyeli -4 volt olan bir noktadan +4 volt
olan noktaya taşırken 8.10-2 J iş yapıldığına göre, q yükü
M
0,4 m N kaç C’dur?
q2 =-3.10-8 C

ÇÖZÜM:
q1 q2 6.10-8 3.10-8
VL = k k = 9.10
9
9.109 = 810 V
0,4 0,5 0,4 0,5 W = q (Vson – Vilk)

q1 q2 6.10-8 3.10-8 8.10-2 = q (4 – (-4))

VN = k k = 9.10
9
9.10 9
= 405 V
0,5 0,4 0,5 0,4 8.10-2 = q.8

VLN = VN – VL = 405 – 810 = - 405 V q = 1.10-2 C

 FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ
11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN

ÖRNEK: ÖRNEK:
Q
+Q -Q K

+q
II
K
III

+q -q
Şekildeki sabit +Q ve -Q yüklerinin oluşturduğu elektrik
Şekildeki sistemde Q yükü kaç q olmalıdır ki K
alan içindeki K noktasında bulunan +q yükü I, II ve III
noktasındaki elektrik potansiyel sıfır olsun?
yolları boyunca hareket ettiriliyor.

Bu yollar boyunca elektriksel kuvvetlere karşı yapılan ÇÖZÜM:

4 br Q
işler sırasıyla W 1, W2, W3 olduğuna göre, bunlar
arasındaki ilişki nedir? K

ÇÖZÜM:
3 br

+Q -Q
d3 L d3
I
d1 d2 d1 +q -q
d2
M K
II
III
VK = 0
q q Q
k -k +k =0
3 5 4
-Q Q -Q Q
VK = k +k d1 < d2 k >k 2q Q -2q
d1 d2 d1 d2 k +k =0 Q=
15 4 15
VK = -V
ÖRNEK:
-Q Q
VL = k +k =0
d3 d3
K L M

Q -Q Q -Q
VK = k +k d1 < d2 k >k a a
d1 d2 d1 d2
a
VM = +V
a a
W1 = q (VL-VK) = q (0-(-V)) = qV a P a

+q +qx -q
W2 = q (VL-VL) = q.0 = 0

W3 = q (VM-VL) = q (V-0) = qV Şekildeki yük sisteminde P noktasındaki +qx yükünün K,

L, M noktalarından hangisi veya hangilerine götürülmesi
W1 = W2 ; W3 = 0
halinde sistemin potansiyel enerjisi artar?
 FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ
11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN

ÇÖZÜM:
K L M

a a K noktasındaki +q yükü KL güzergahında r yarıçaplı çember

a qx = q olsun üzerinde hareket ederken aralarındaki uzaklık sabit (r kadar)
kaldığından potansiyel enerji değişmez.
a a
LM güzergahı boyunca aralarındaki uzaklık arttığından ve
enerji (-) olduğundan sıfıra yaklaşacak ve enerji artmış
+q a +qx a -q
olacaktır.

q.q q.q q.q q2 ÖRNEK:

Eilk = k a
k
a
k = k
2a 2a

q.q q.q q.q q2

EK = k k k = k
2a 2 2a 2a 2 2a II
I E
q.q q.q q.q q2
EL = k k k = k
5a 5a 2a 2a
III
2 2
q.q q.q q.q q q K -q
EM = k k k = k k
2 2a 2a 2a 2 2a a

Şekilde K noktasındaki -q yüklü cisim, homojen E elektrik alanı

içinde I, II, III yolları boyunca hareket ettirilerek K
q2 q2 noktasına geri getiriliyor.
k > k EK > Eilk
2 2a 2a
Bu yolların hangisinde elektriksel kuvvetlere karşı iş
2 2
q q yapılmıştır?
k > k EL = Eilk
2a 2a

q2 q2 q2
k k < k EM < Eilk ÇÖZÜM:
2 2a a 2a

ÖRNEK: I yolu boyunca potansiyel aynı olduğundan yapılan iş sıfırdır.

K
+q II yolu boyunca elektriksel kuvvetlere karşı iş yapılmıştır.

III yolu boyunca elektriksel kuvvetler iş yapmıştır.

r

M
-q
L r O

O noktasındaki -q yükü sabit tutulmaktayken, K noktasındaki

+q yükü KL ve LM yolunu izleyerek M noktasına getiriliyor.

İki yükten oluşan sistemin elektrik potansiyel enerjisi nasıl

değişir?
 FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ
11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN

Kavram Yanılgıları Bölüm Sonu Değerlendirme Soruları

q Gerilim bir devrede akar.
1
q Elektriksel alan ile gerilim arasında hiçbir K M
bağlantı yoktur. 2m
q Gerilim enerjidir. q1 = 5.10-4 C q2 = 2.10-4 C
q Eş potansiyel eşit alan veya düzgün alan
anlamındadır.
K ve M noktalarına sabitlenen şekildeki noktasal
q Yüksek voltaj kendine zarar verir. yüklerin elektrik potansiyel enerjisi kaç Joule’dür?
q Gerçek bir yükü bir eş potansiyelde hareket
ettirmek için iş yapmak gerekir. q1.q2 -4
9 5.10 .2.10
-4
EP = k = 9.10
q Yükler kendi kendilerine hareket eder. d 2
EP = 450 V

2
4q qL
K L

3d

M
4d
-3q

Şekildeki dikdörtgenin köşelerine K, L ve M yükleri

sabitleniyor. Sistemin toplam elektrik potansiyel
enerjisi sıfır olduğuna göre L noktasındaki yük kaç
q’dur?

EP = 0
4q.qL 3q.qL 4q.3q
k k k =0
4d 5d 3d

q.qL 3q.qL 4q.3q

k k =k
d 5d 3d
qL 3qL
= 4q
5
2qL
= 4q
5

qL = 10q
 FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ
11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN

3 5 9q

K
0,2m L 0,2m M
-8q
6q
q1=16.10-4 C
O

K noktasına yükü 16.10-4C olan noktasal cisim

sabitleniyor. Yükü q = 1.10-4 C olan noktasal bir cisim L
noktasında iken elektrik potansiyel enerji E 1, M
noktasında iken elektrik potansiyel enerji E 2 oluyor.
E1/E2 oranı kaçtır? 5q

Şekildeki ölçekli çizim üzerinde her bir aralık d

q1.q2 -4 -4
= 9.10 16.10 .1.10
9
E1 = k kadardır. Şekil üzerindeki noktalara sabitlenen yüklerin
d1 0,2 O noktasında oluşturdukları toplam elektrik potansiyeli
E1 = 7200 V bulunuz.

q1.q2 -4 -4 5q k 8q + k 9q + k 6q
E2 = k = 9.10 16.10 .1.10
9 VO = k
d2 0,4 5d 4d 3d 3d

E2 = 3600 V 4q
VO = k
d

E1 7200
= =2 6
E2 3600
+12q
-2q
4 r r 2r
O K L M

2d L 2d d K

q1=+5q q2=-2q Yükleri -2q ve +12q olan küreler şekildeki gibi

q1 ve q2 yükleri şekildeki konumlarında sabittir. K
noktasının elektrik potansiyelinin L noktasının elektrik
potansiyeline oranı kaçtır?
yerleştiriliyorlar. O, K, L ve M noktalarındaki elektrik
potansiyellerin büyüklüklerini hesaplayınız.
O noktası her iki kürenin de merkezindedir.

5q k 2q = k q 12q
VK = k VO = k k 2q = k 4q
5d d d 2r r r
5q k 2q = K noktası küçük kürenin yüzeyinde, büyük kürenin
VL = k
2d 2d içindedir. Bu nedenle O noktasının potansiyeli ile
aynıdır.
4q
k q VK = k
VK d 2 r
= =
VL 3q 3 L noktası küçük kürenin merkezinden 2r uzaklıkta iken,
k
2d büyük kürenin yüzeyindedir.

12q
VL = k k 2q = k 5q
2r 2r r
 FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ
11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN

6q q
M noktası her iki kürenin de dışındadır. VA = k k 12q k 10q = k
2d 6d 5d d
12q
VM = k k 2q = k 5q 6q 7q
4r 4r 2r VB = k k 12q k 10q = k
6d 2d 5d d

7
6q
DV = VAB = VB-VA = k 7q k q = k
q1 = +4.10 -8
C d d d
L
K

9
0,3 m d d 2d

L K
q1 = -24q q2 = -6q
M
0,4 m N
q2 = -3.10-8 C
Yükleri -24q ve -6q olan iki noktasal yük şekildeki gibi sa-
bitleniyor. Yüklerin K ve L noktalarındaki potansiyel
K ve M noktalarına şekildeki gibi yerleştirilen yüklerin L
farklarını (DV = VKL) bulunuz.
ve N noktalarında oluşturdukları potansiyellerin farkını
(DV = VLN) bulunuz. 24q 9q
VK = k k 6q = k
4d 2d d
-8 -8
q1 4.10 3.10
VL = k k q2 = 9.109 9.109
24q 30q
0,4 0,5 0,4 0,5 VL = k k 6q = k
d d d
VL = 900-540 = 360 V

21q
q1 4.10-8 3.10-8 DV = VKL = VL-VK = k 30q k 9q = k
VN = k k q2 = 9.109 9.109 d d d
0,5 0,4 0,5 0,4

VN = 720-675 = 45 V
10
DV = VLN = VN-VL = 45 – 360 = -315 V 1m

q1 = 4.10-4 C q2 = -2.10-4 C

8 K ve M noktasına şekildeki gibi noktasal yükler

6q -12q sabitleniyor. Sonsuzdaki 5 .10-5 C yükü KM uzaklığının tam
A B ortasına getirmek için elektriksel kuvvetlerin yaptığı işi
bulunuz.

-10q

Her bir birim arası d olan şekildeki ölçekli çizimde

noktasal yükler bulundukları noktalara sabitleniyor. A ve B
noktalarının potansiyelleri arasındaki farkı (DV=VAB)
bulunuz.
 FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ
11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN

Sonsuzda potansiyel sıfır olduğundan yapılan iş, hareket

eden cismin elektrik yükü ile geldiği noktanın 12
potansiyelinin çarpımına eşittir. Yüklerin orta noktasının 20q 6q
potansiyeli, K L
-4 -4
q1 4.10 2.10
V= k k q2 = 9.109 9.109
0,5 0,5 0,5 0,5
3d
V = 36.105 V

W = q.V = 5.10-5.36.105 = 180 J M N

5d
8q

11
Şekildeki dikdörtgenin M ve L köşelerine şekildeki gibi
d d 2d noktasal yükler yerleştiriliyor. K noktasında bulunan
L K büyüklüğü 20q olan yükü N noktasına getirmek için
q1 = 16q q2 = -8q
elektriksel kuvvetlerin yaptığı işi bulunuz.

Yükleri q1 ve q2 olan iki noktasal parçacık şekilde

bulundukları noktalara sabitleniyor. Yükü 2q olan noktasal 6q 8q 58q
VK = k +k =k
parçacığı K noktasından L noktasına götürmek için 5d 3d 15d
elektriksel kuvvetlere karşı yaptığı işi bulunuz.
6q 8q 54q
VN = k +k =k
3d 5d 15d
16q 4q
VK = k k 8q = 0 DV = VKN = VN-VK = k
4d 2d 15d

16q 8q
VL = k k 8q = k W = q.VKN = 20q k
4q
= k
16q2
d d d 15d 3d
8q
DV = VKL = VL-VK = k
d

8q 16q2
W = q.VKL = 2q k =k
d d
 FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ
11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN

4
TEST SORULARI

1
q1=q q2=q
Q r r r r q
r
N M L K

r/2

A
Şekildeki q yükü, Q yüküne yaklaştırılırken KL, LM, MN
Şekildeki q2 yükünü A noktasına taşımak için elektriksel aralıklarında yapılan işler W 1, W2, W3 tür. Bunlar
kuvvetlere karşı yapılacak iş aşağıdakilerden hangisine arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisidir ?
eşittir?
A) W1 = W2 = W3 B) W1 > W2 > W3 C) W2 > W1 > W3
kq 2 2kq2 2kq2 2kq kq 2
A) B) C) D) E) D) W1 > W3 > W2 E) W3 > W2 > W1
r2 r2 r r r

2
5
K
q1=-4q
4d
K
r r
3d

r q2=+10q
q1=q q2=2q

Boyutları 3d ve 4d olan şekildeki dikdörtgenin üç

Bir kenarının uzunluğu r olan eşkenar üçgenin iki köşesine sırasıyla q1=-4q, q2=+10q, q3=+6q yükleri
köşesine q1=q, q2=2q yükleri konmuştur. konulmuştur.
Üçüncü köşesine bir başka q yükü koymak için Bu yüklerin K noktasında oluşturduğu elektrik
elektriksel kuvvetlere karşı yapılması gereken iş potansiyeli aşağıdakilerden hangisine eşittir?
aşağıdakilerden hangisidir?
kq 2kq 3kq 5kq -3kq
kq2 2kq2 3kq2 2kq2 A) B) C) D) E)
kq2 d d d d d
A) B) C) D) E)
r r r r 2 r 2

6
3

0,2 m A Elektrik alan içerisindeki bir K noktasından L noktasına

q 6 C’luk elektrik yükü taşımak için elektriksel kuvvetler
18 J iş yapıyor. Buna göre K ile L arasındaki potansiyel
farkı kaç volttur?
Şekildeki q yükünün A noktasında oluşturduğu
elektriksel alan şiddeti 10 N/C ise, aynı noktanın
elektrik potansiyeli kaç volt’tur? A) 2 B) 3 C) 6 D) 12 E) 18

A) 2 B) 4 C) 10 D) 20 E) 50
 FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ
11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN

7 10

K L M N
Elektrik potansiyeli 40 volt olan K noktasından,
potansiyeli -10 volt olan L noktasına 5 C’luk yük taşımak
d d q2 d
için elektriksel kuvvetler kaç J iş yapar? q1

Yükleri q1 ve q2 olan iki kürecik şekildeki gibi konmuştur.

q1 yüklü kürecik, K de sabit tutularak q 2 yüklü kürecik
A) 50 B) 100 C) 150 D) 200 E) 250
M’den L’ye taşınınca sistemin elektriksel potansiyel
enerjisindeki değişme W 1, M’den N’ye taşınınca sistemin
elektriksel potansiyel enerjisindeki değişme W 2 oluyor.
8
Buna göre W 1/W2 oranı kaçtır?

K L M N
A) 3 B) 2 C) -1 D) -2 E) -3
d d d
q1 q2

Şekildeki q 1 ve q2 yüklerinin L noktasında oluşturduğu 11

elektrik alan sıfır, potansiyel V dir. Buna göre yalnız q1 ++ + +++
yükünün L’de oluşturduğu potansiyel kaç V dir? ++ +
+ +
+ +
+ +
A) 1 B) 1 C) 1 D) 1 E) 1 +
r L +
+
5 4 3 2 +
+ r +r
+
+ O K + M
+ +
+ +
9 K + +
+q2 ++
++ + +++
+

Yarıçapı 2r olan içi boş iletken küre + yükle yüklen-

miştir. Şekilde belirtilen noktalardaki elektriksel
potansiyeller VK, VL, VM ise bunlar arasındaki ilişki
L +q1 nedir?

A) VK > VL > VM B) VL > VK > VM C) VK = VL = VM

D) VM > VL > VK E) VK = VL > VM

M

Şekildeki +q1 yükü sabit, +q2 yükü hareketlidir. +q2 yükü 12

KLM yayı boyunca hareket ettirilirse sistemin, K
d d
elektriksel potansiyel enerjisi nasıl değişir?
Şekilde görülen +q ve -2q +q -2q
noktasal yüklerinin oluşturduğu
KL arasında LM arasında elektrik alanda K ve L noktaları
arasındaki potansiyel farkının 2d 2d
A) Artar Artar değeri aşağıdakilerden hangisi-
B) Artar Azalır dir? L

C) Artar Değişmez
D) Azalır Artar kq kq 2kq kq kq
A) B) C) D) E)
E) Azalır Değişmez 2d d d 2d 2 d2
 FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ
11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN

13 16
K +q
2r r
K L M R
+Q L
d d
+q P M
N
K noktasında +q yükü bulunmakta iken L noktasında
elektrik alan şiddeti E, potansiyel V dir. M noktasına -q +Q yükünün elektrik alanı içinde K noktasındaki +q yükü
yükü konulduktan sonra bu değerler ne olur ? şekilde belirtilen güzergah boyunca hareket ettiriliyor .
Bu yükü M’den P’ye götürmek için yapılan iş nedir?
E V

A) 0 V 4kqQ 3kqQ 2kqQ kqQ kqQ

A) B) C) D) E)
B) E 0 r r r 2r r
C) E 2V
D) 2E 0 17

E) 2E 2V
+q +q

14 d

-4q +q Şekildeki yüklerin arasındaki uzaklığı yarıya indirmek

için yapılması gereken elektriksel iş ne kadardır?
d
kq2 2kq2 kq2 4kq2 kq 2
A) B) C) D) E)
Sabit noktasal yüklerle oluşturulan sistemde elektrik 2d d d d 4d
alan şiddetinin sıfır olduğu noktada elektrik potansiyel
değeri nedir?

18
kq -kq 2kq -2kq
A) B) C) D) E) Sıfır
d d d d
Yüklü iletken bir cisim yüksüz iletken bir cisme
dokunduruluyor. Yük alış verişi tamamlandığında bu
15 cisimler için hangi nicelikler kesinlikle aynı olur?
I. Yük işaretleri
II. Yük miktarları
VN = 75 V VM = 25 V
III. Potansiyelleri

N M A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) I, II ve III
4 C’luk bir yükü şekildeki M noktasından N noktasına
götürmek için kaç J’luk elektriksel iş yapmak gerekir?

A) 25 B) 50 C) 100 D) 150 E) 200

 FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ
11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN

19 21
A B

q
d
d VA=2 V VB=4 V
2d L +q elektrik yüklü bir cismi şekildeki A noktasından B
Q
noktasına götürmek için yapılan iş aşağıdakilerden
3d M hangisine eşittir?

Noktasal Q yükünün elektrik alanı içindeki K noktasında A) qV B) 2qV C) 3qV D) 4qV E) 6qV
bulunan q yükünü, L noktasına götürmek için 30 J’lük
elektriksel iş yapıldığına göre, aynı yükü L noktasından
M noktasına götürmek için kaç J’lük elektriksel iş
yapılır?
22 A

A) 5 B) 10 C) 15 D) 30 E) 45 +q

20
-2q

B Q
+q r
L
O A ve B noktalarındaki +q ve Q yüklerinin C noktasındaki
toplam potansiyelleri sıfır olduğuna göre Q yükü
aşağıdakilerden hangisidir?
K

-q A) -q B) -2q C) -3q D) +q E) +3q

23
+2q
Aynı düzlemde bulunan şekildeki yüklerin O noktasında
oluşturdukları bileşke elektriksel alanın büyüklüğü E,
potansiyeli V dir.
K noktasındaki -q yükü L noktasına götürülürse O
aşağıdakilerden hangileri doğru olur? r L
o
60o 60
I. O noktasının potansiyeli değişmez. +q +q
II. O noktasındaki elektriksel alanın büyüklüğü artar.
III. -q yükü, K’den L’ye götürülürken yapılan elektriksel K
iş sıfırdır.
O merkezli çember üzerine sabitleştirilmiş +q, +q, +2q
yüklerinin O noktasında oluşturdukları elektrik
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III potansiyeli 4 volt ise, K noktasının elektrik potansiyeli
D) II ve III E) I, II ve III kaç volt olur?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
 FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ
11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN

24 26
+2q

K K
r 90 V r 100 V
Q1 d d
Q2 50 V
3r 2r L
30 V
L
-q +Q
d

K Kenar uzunluğu a olan eşkenar üçgenin köşelerindeki -q,

r 40 V +2q, +Q yüklerinin yerleri sabittir.
Q3 +2q yükünün elektriksel potansiyel enerjisi sıfır
2r 20 V olduğuna göre, +Q yükünün elektriksel potansiyel
L
enerjisi aşağıdakilerden hangisidir?

kq2 kq 2 2kq2 4kq2

+Q1, +Q2, +Q3 yüklerinin eş potansiyel eğrileri şekildeki A) sıfır B) C) D) E)
gibidir. 2a a a a
-q yüklü bir cismin her üç şekilde de K noktasından L
noktasına götürülmesi halinde elektriksel kuvvetlere
karşı yapılan W 1, W2, W3 işleri arasındaki ilişki
aşağıdakilerden hangisidir?

A) W1 = W2 = W3 B) W1 > W2 > W3 C) W3 > W2 > W1 27

D) W1 = W2 > W3 E) W1 = W3 > W2

q1= +24.10-9 C
25
K 37o
-q
L
d O
d
K
+q 37o
+q
d d L
M N
q2= +48.10-9 C

Şekildeki M ve N noktalarında +q yükleri sabit

tutulmaktadır.
K noktasındaki -q yükünü L noktasına taşımak için
elektriksel kuvvetlere karşı yapılması gereken iş
aşağıdakilerden hangisidir?
Yarıçapı 5 m olan O merkezli çember üzerindeki q 1 ve q 2
yüklerinin K ve L noktasında oluşturduğu potansiyellerin
farkı VKL kaç volttur?
(k=9.109 N.m2/C2

kq 2 2kq2 A) 6 B) 9 C) -9 D) 18 E) -18
3kq2 kq 2 kq 2
A) B) C) D) E)
2d d 2d 2d 4d
 FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ
11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA
ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN

28 30

5V Net kuvvet

10 V
15 V

P 20 V R F1

batı doğu
F2

r1 r2
Şekilde bir grup eş potansiyel eğrisi görülmektedir. Uzaklık
Buna göre P ve R noktalarından hangisinde elektrik
alan şiddeti en büyüktür ve yönü nedir?
İki noktasal yük arasındaki kuvvetin, yükler arasındaki
uzaklığa bağlı değişim grafiği şekilde gösterilmektedir .
A) P noktasında, doğu yönünde Buna göre aşağıdakilerden hangisi ya da hangileri
B) P noktasında, batı yönünde kesinlikle doğrudur?
C) R noktasında, doğu yönünde I. Yükler arasındaki uzaklık arttıkça birbirlerine
uyguladıkları kuvvet azalır.
D) R noktasında, batı yönünde
II. Yükler arasındaki uzaklık arttıkça sistemin
E) Her ikisinde de eşit büyüklükte, doğu yönünde
elektriksel potansiyel enerjisi artar.
III. Yükler arasındaki uzaklık r 1 den r2 ye çıkarıldığında
yapılan iş taralı alana eşittir.
29
+q
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
K D) II ve III E) I, II ve III
2a 2a
a a

L a M

+q 2a +q

Bir kenarı 2a olan eşkenar üçgenin köşelerine konan +q

yüklerini, bir kenarı a olan KLM eşkenar üçgenin
köşelerine taşımak için yapılan toplam elektriksel iş
aşağıdakilerden hangisidir? 1) E 11) E 21) B
2) C 12) A 22) C
(k, Coulomb sabiti)
3) A 13) D 23) C
4) B 14) E 24) B
5) C 15) E 25) D
A) 3kq2 B) 3kq2 C) kq2 D) 2kq
2
E) kq2
6) B 16) D 26) C
2a a a 3a 3a 7) E 17) C 27) B
8) C 18) D 28) C
9) D 19) B 29) A
10) E 20) B 30) C