WSPOLCZESNOSC NA MATURZE JEZYK POLSKI »CeSarz Ryszarda Kapuscinskiego Te ksiqzke naprawde warto przeczytaé. Nie tylko dlatego, Ze jest lektura. To dzieto wybitne ~ studium o upadku autorytarnej whadzy. Przyktad mistrzowskiego reportazu literackiego. Ez e yszard Kapuseitsl odwiedsl Etople w 1974 rok, m araz po krwanejrewoluc Ktraobaila ostatrie- « go monarche Halle Sellasje (1930-1974), a ocalatych cork jogo Swit i gabinetu postawilapraed sadam. e ‘Reporter postuzy sk wywadamipreeprowadzonymi m zludémicesarza. Toz nich wytania sie portret tej historycz- ct ne] postaciijej upadlu. Hale Sellase,ktéry jest gkéwnym jal bohiaterem ,Cesarza defacto nie pojawia sew repartazu HH osobisce f° Jaki to gatunek? gow _Cesarz” to proza reportaiowa, gatunek powstaly i 2 polgczenia pry fabulame) | report. Do czlowych ° praedstawicel pls prozyreportatowe)zaliza sig Hang ow Kral, Zofig Natkowsha, Tadeusza Borowskiego, An- ipo. toniego Federa, Melchiora Warlkowicza oceyiie $o¢ Ryszarda Kapudciisklego id WYZNACZNIKAMI PROZY REPORTAZOWE] SA: 5% €narracjaw perwszejlubtrzecieosobie~2utoresarza? p jestrarratorem, psze:,Wleczoramiszulalem tych ktérzy ° anal dwwér cesarza’. Kapusciriski nie tylko opisuje miejsca, 3 « \wydarzenia, sytuacie i osoby, ktére napotykat na swoje) § oe rodze ale del siezcaytenim swoima praesent se i komentarzami, co czyni go gléwnym bohaterem dela; ge «k foe = WSZYSCY LUDZIE OTACZAJACY CESARZA 3 ¥ SES ae AOE TEAS 5 & E25 Teena UM eivannteu reir to sect) 17 z Nine melacsns 5h Cogito{ox Hsu une SEGRE, Toon A Megane ncrshuretedcsm | © subiektywnoéé -autornie ukrywaprzedodbiora swojego _2dania,nlestarasigza wszellq cene pozostat bezstronny, Poniewa® to on jest na mieiscu vrydarzen i ma wyraény alad sytuadi: ‘@ autentycznoéé opisywanychwydarzef -w,Cesarzu” mam de paszcayeny:rieweryFikowalne informacje po- chodzace od shutacych niepodwadalne fakty historycane, jak np. Koronacia Halle Sellaslena cesarza w 1930 roku, pierwsza konferenca szeféw paistw Afryk w 1963 roku ‘© zwartajednowtkowa fabuta-nieralkazde 2danie odporzadkawane est zarysowaniywizerunkuHajle Sellse; © literackosé - w praypadia Kapuscifiskiego badacze _méwig 0 feriomenie fczeniafaktow 2 narracig. Czy,da sig okreslié czasi miejsce akeji? Wiemy, 2e opowiadana historia dotycry czaséw pa- nawenia cesarza (prawowat on absolutna wadze przez Prawie 45 lat), padajahistorycane daty: 2 listopada 1930 roku, dzie koronagi Halle Sellasje na cesarza Etiop; 1950 — rok wprowadzania reform (©1960 nieudany zamach staru podras wyjandu cosarza dorazyli; (© 10K 1963, ley Addis Abeba bya dutg,Kikusetysigczng ‘sia pokodong na wagérzach, wéréd gai6w eukaliptuso- wych; wéwczas tet po raz pierwszy w Etiopl polawil sig Ryszard Kapusciiski, (© luty 1974 ~ zamiescki w Ads Abebie; wrzesier 1974 roku - detronizacacesarza Cieatehetitehe dior cing MogPecay re nae oy) ean cen Pests eae a ce Pts re unt Mees Cee pecaa Pipe curr ras Bet icc oc em Cnet Cerner rae mae Samay Giese ar Rist Poznajemy migisce, odzie 4 cesarz I jago dwér, ale ted \dowiadujemy sig, jk wygladata Addis Abeba poza cesar= skiml wlogcam: ( wiela siedziba Hele Sellase i komplekspalacomyinowy pafac napraeciw Africa Hal, park, ogrédi parking ( patac staryna praedmiescach Addis Abe, zbudowany przez cesarza Menelika; (© ulce Addis Abby, pray ktérychpasly sig stadakrowik. Hajle Sellasje ~ portret cesarza (Sei lode olan tore, donoslse Korps, Set haranie toczony poe swjud lems gym iter © Dostojnicy wspominaja go jak wybitnego meza stanu,, nazywajg go .najmadrzejszym’” i,,boskim”. On sam uwazat ‘sig za boga, sam stanowit prawa, nie liczyt sig z Zadnymi Baza € By egos, zakochanym w lksuse, Strat prze to reves aeaywistosiy rie wid ney poddanych, co doprowadzito do rewolucji. 1 Unis poddata postane wet wsocyurzeicy ruse esopkorznallaprsy cesar bez mune him Jeg peek ay pati) Luly wees creme {eit ezarzon ular dygntarzo na uty. Dyn zom niewolna byte dranaé, ody poczulli, ze majg mokro w_ butch Do vada fednegozuoraldw tale oceanic dhoritram mec but, Roito poet. CogitossJEZYK POLSKI fie tolerowalludzniezaletnych, broniacych wlasnego ‘acy byl skazywani na mie (@ Lui patacu obdarzatielkim dobramn Dawatim majth, emig, w ten sposbb uzalezniatich od siebie, Zycie na dworze Drie byl podzelonynagodzny auiend da pose gotnychminterstw cry orupspolecrrych.Najwoanisca bylagodsina donosou ten procader bl bardzo prez ce- Sz pochwolanyl i godeinenominach Dek systemow nerrireci dara cesartrzymaturcgnikew wince wzledem sic. Flt, Zena poocy cae pleiona ging "oloucesare nae rc natural, Ni przaimOvat Se dope po migdzynarodowychproestachoswadcay, $etnarnsllosem poedanych god sept 2974 ricang pomec Wybucht standal gy ozzalo si, est hareakrdanapreecurzednkcesarea,Kéreyspzeca Syumoid po vectubowanyth cach, Zbuntows arma henomels tlie aresrtowala dota cesar. Po dlevorizag| wats ostalinteowary zara sece pl roku po odebraniy ma way. Studium o dworakach W ,Cesarzu” mamy nie tylko portret autorytamego ‘wladey, ale ijego shualceych dworzan,ktérych Kepuscik’ cokreéla dworakami-Tonajblis edz palacultérzy robig wszystko, by 2yé w dostatku. Ich nym dnia wyznaczaia inteyai, donasy | godzine nomninaci w trakcieltérej mogg 56 Cogito WSPOECZESNOSC NA MATURZE Revel r C MM are ays Teanga sh aVrlkie aatuenessatc) przemocy iuciskow najczescie| sam preeredza Eagacsusaltens awansowaé ub spaéé nite w hirarchil dworu. 2yigw 2a- aman, oszukuja wladce i samych siebie, byletyko nie stracié preychyinosci cesarza, Bez skrupuléw korzystaja pienigd2y przemaczonych dla dbywatelicalego pasta Ulegaia preepychowirezydencj, peta absurdaine funk: pleskavry” (ycierat mocz pieska z butéw urzedrileén), “poduszkovy" podsuvrajacy cesarzowipoduszkipod nog Co autor ,Cesarza” méwi o rewolucji? stra polazatwilorctni, erewolucazaszejest awatowme brutal wymaga fia. |ak te widemy arcesara hoe KaguSehspokaae stosukowolagad me ydareris 174 rola kcamipreecagalyhaladive manifesta, ule zapeinialy sg rozgoacakowanym {tamer wybuchlyparyak ony, twa kaenie’ pues nasett ina prawiloworiemal ad rewouc bunt praecukopraeocyludskow raja ‘am przsradzasewpremoc\ uc Luce tray way by powstrayac olsun metody cesar aie stesovall Zorez po ty jl prac lace w paste. Sanne ani micaiaiaaies: ; } Stynne cytaty A pan preeciezzna prawo kultury— Ze dvie ‘eywilizacie nie potrafig sig dobree poznaé i zroaumiec. Leslidobrae sie wwachac, 10 wszedzieSmient Jeteli kto$ idge 2 orgtem w reku wysunie sig 0 krok przed historig, musi zgingé. Na szezytach nigdy nie jest ciepto. Wie- iq lodowate wichry, kaidy stoi skulony Imusi pilnowaé, Zeby sqsiad nie strqcit go w praepase. Praychodza takie momenty, Kiedy najmniejsze edarzenie, ot, drobiazg zupeiny, glupstwo | byte jae, wynota rewolucje i rozpeta wojng. | 2a patac nie rune sam siebie. Naczympolegat totalitaryzm wEtiopii? Wi Eoh lad ofjhiebylamnartighonsytucyn awrzeczywistosci monarchia absolutna, wladze sprawowala jedna osoba ~ cesarz Haj Sellasjel. Aby sprawnie zarzadza¢ pafsem,ajednocesi edi le ompetencamt Pim woes caponadztcaytaltrne 52st ichmethriamas cyngor pede Iudnet, esol selec et pltyenyeh Topas stole ale erarhcnod y= pone da pars totttomyeh Weal i ay daty Ub tage by eae sak vie cesrea, pont 12 tyarantonal sidan mal czas way. mec ones Fat kato mg Czy cog pozytywnego wynikneto zrzadéw cesarza? Toprtaiedyslusyine Obilty ani naletypreymad te towiainiezapanawania Haj Sllasj, zwlaszcrawtrakcie pierwszych treydziestulat ego rzad6w, Etiopia poceyita ‘wild poste cyl Kr, Ky esarzzastatw 130 role praypominat bards Sreciowiecene krélestio ri nowoczesne paistwo. Reformy Rejskiego Ptaka, jek na- _ywaligo padi wpronadzitykrajwkolene stuede- To 23 jegorzadow zdelegalizowano niewolricwvo, powstaky pierusze crue’ perwsea gazeta wprowadzono Swiato clektryczne (rapier da palo, potriej cla innych budyn- kG), ziesiono zwyezaj zakuwania wiegndw waficuchy id 2lazne, pawolane perwszyuniversytet, na ktrym \wyidadal exopeiscyprofesorone, powstalpierwszy bank, pierwsza pocta “Zrugi| strony na dworze cesarza zapanowaly wieka ‘epraviaciatupadekmorainose Podczas qd really naréd na oczach Swiataslaial i glodu, Haile Sellasie urzadzal ucaty, na keérych art dk aieragtasurowym migsom. Kiedy wighs208 obywatel nie bylostaéna ric, on upcmat sobie keene samochody,ktérych pasiada!¥acznie cdwadtiesciasiedem (ol6wnie bardzo drogie rols-royce). Jaki mit obala ksiazka polskiego reportera? Pas elspa elt byl pestregany spo ‘econo migdyrradontocalonik Sty, redownk demoleoc, wie faseyzmu (ego wo)stom ual sie ode- peat atak arm Mussolnigo), dobry fdecevopsiego Tero edak vile x ntzesnyhotw par do- Sena sdawaa sbi sprane tg, co cto sie ym afrlaci pafstde, kc wots zachonat de. Doplro wr pow at 109% wk cay Sut pool pravdzhve tae wade top kplal Woideth Gey wets ‘Cesar to mal fape y6e, aor ulazal slew .Nowych iighac 1973 ola Cesare alr stone czy 2 cesarza Hale Sal, lazyczy 0 gwalci, jak dzier po dni, wiréd ciszy itadu, zadawany byt narodowi etiopskiemu. Kapuscitiski niewiele Gexsjood sere ez reacom ders, kesrych od. ‘Sula calamarkach Ath Abel, aya rencli? Seg hw cate rolebryh ong fn pole Jacpetina Solera sk cesarsiego plesk il, abo na Pokaan poduszkpodstopyNajaniego Pana, by iniedyndaly2 tronu, albona kukutkowani, czyffoddawaniv Cesarzowi serii uktondw, wskazujacych mu uptyw kolejnej ody, abo zn a noszers worecha prnedz Zr cesrskim harbnien bad te a preqyyymco do ‘aka sekundyotwianatraech drow w Sal Auden _gdy Jego Wysokos¢ zamierzat jg opuscic. Ciekawostkio ,,Cesarzu" © Pierwsze wydaiie ulazato sig w 1978 r. Na poczatlas [at B0.XX w,reporta® ulazat se na Zachodzie. € , Sunday Times” ogosit,Cesarza”ksigzkq 1983 roku Jofin Updike nazwa utwér .magicena reflesja, ktéra ‘zesto przemiena sg w poezjeaforyzm. (© yystawiona w 1987 przez londyiski Royal Court The- ate sceniczraadaptaca sat bilarekordy populamosci (Telewizja BBC yup prawa doemisi preedstavienia, erytyey preeécigal sig w zachwytach. © Niektérzy ezarnoskdzy londyczycy i rastafarinie protestowal przecvio ksigice bo uwazal Halle Sellasie za welelonie Boga, © Ksigeka doczekata sie adaptaciteatralne. Cesare" wre2. Anety Gluch-Klueznilcjstw repertuarzeTestru Zaglebie. Cogito 57