ОСНОВНИ ПОИМИ

Задача 1.
Светлински извор во вид на сфера зрачи рамномерно распределен светлински
флукс Ф = 1480lm. Колкава е сјајноста на сферата ако нејзиниот дијаметар изнесува 10cm?

Решение:
Дадено:
Φ = 1480lm
d = 10cm = 0,1m
По дефиниција, сјајност на еден елемент на светлинскиот извор во определен
правец е количник помеѓу светлинската јачина на елементот во тој правец и плоштината
на проекцијата на елементот врз рамнина нормална на истиот правец.
Со ова во предвид, ако една сфера ја набљудуваме од било кој правец, нејзината
проекција на површината нормална на тој правец би била круг, и сјајноста на сферата
можеме да ја пресметаме како:
I I
L= = 2
S r π
каде r е радиусот на кругот, односно сферата.
Светлинската јачина I се дефинира како количник помеѓу флуксот Ф кој го зрачи
еден извор и просторниот агол Ω низ кој тој флукс се зрачи. Ако изворот зрачи со иста
светлинска јачина во сите правци како што е случајот во задачата, тогаш велиме дека
изворот е униформен. Во ваков случај, светлинската јачина ја пресметуваме со следната
формула:
Φ
I=
Ω
Изразот кој е користен за пресметка на елементарниот просторен агол е:
dΩ = 2π ⋅ sin α ⋅ dα
каде α е аголот со кој се дефинира отворот на конус низ кој е зрачен набљудуваниот
флукс, односно тој конус има отвор 2α.
Бидејќи даден ни е флуксот кој сферата го зрачи низ целиот простор, овој агол ќе
усвоиме да е 1800. Следува:
Φ Φ 1480 1480
I= = = = = 117,834cd
(
Ω 2π (1 − cos α ) 2π 1 − cos180 0
) 4π
а одовде сјајноста на сферата ќе биде:
I I 117,834 cd
L= 2 = = = 15010,7 2
r π d  2
0,05 ⋅ π
2
m
  π
2
Задача 2.
Плоча од алуминиум има облик на правоаголник со должина 30cm и ширина 20cm.
На плочата паѓа рамномерно распределен светлински флукс од 4200lm. Од плочата се
одбива 60% од паднатиот флукс. Да се пресмета осветленоста и светлинската емисија на
плочата.

Решение:
Дадено:
Φ = 4200lm
a = 30cm = 0,3m
b = 20cm = 0,2m
Осветленоста ја дефинираме како количество на флукс Ф кое паѓа врз некоја
површина S. Можеме да ја пресметаме средната осветленост на плочата како количник
помеѓу вкупниот флукс кој паѓа врз неа и нејзината плоштина:
Φ 4200
E sr = = = 70000lx
S 0,3 ⋅ 0,2
Светлинската емисија се дефинира како како количник помеѓу светлинскиот флукс
емитуван од некоја површина и плоштината на таа површина. Бидејќи плочата рефлектира
60% од флуксот кој паѓа врз неа, нејзината светлинска емисија можеме да ја пресметаме
како:
0,6 ⋅ Φ 0,6 ⋅ 4200 lm
М = = = 42000 2
S 0,3 ⋅ 0,2 m

Задача 3.
На врвот на еден конус е поставен униформен светлински извор. Во внатрешноста
на конусот изворот зрачи светлински флукс Ф = 1200lm. Висината на конусот е H = 0,3m,
а дијаметарот на основата изнесува d = 0,2m. Да се пресмета светлинската јачина на
изворот.
O

α
Ω
s
H

d/2
Решение:
Дадено:
Φ = 1200lm
H = 0,3m
d = 0,2m
Како во задачата бр.1, светлинската јачина на изворот ја пресметуваме со
формулата:
Φ Φ
I= =
Ω 2π (1 − cos α )
Потребно е да го пресметаме аголот α. Него можеме да го изразиме преку катетите
H и d/2 на правоаголниот триаголник:
d /2
α = arctg   = arctg (0,333) = 18,435
0

 H 
Одтука добиваме:
( )
Ω = 2π 1 − cos18,435 0 = 2π (1 − 1,949 ) = 0,322 sr
1200
I= = 3726,7cd
0,322

Задача 4.
Вертикален ѕид од фасадата на една зграда е осветлен со рефлектор што се наоѓа на
растојание b = 30m од зградата. Оската на рефлекторот со хоризонталата зафаќа агол од
130. Ако е познато дека светлинската јачина по оската на рефлекторот изнесува 200 000cd,
да се пресмета осветленоста во точката на фасадата која лежи и на оската на рефлекторот.

β N

130
b

Решение:
Дадено:
b = 30m
β = 130 − наизменични агли
I = 200000cd
 Се бара осветленоста во точката N. Неа ќе ја пресметаме како компонента на
векторот на осветленост, односно користејќи ја формулата:
I ⋅ cos β
EN =
r2
каде I е светлинската јачина на рефлекротот, β е аголот помеѓу оската на рефлекторот и
нормалата на осветлената површина, и r е растојанието од рефлекторот до точката N.
Растојанието r можеме да го изразиме преку тригонометриската функција cosβ,
односно преку правоаголниот триаголник претставен на сликата:
b
r=
cos β
Одтука, за осветленоста добиваме:
I ⋅ cos 3 β 200000 ⋅ 0.925
EN = = = 205,55lx
b2 900

Задача 5.
Светлински извор е во вид на диск што свети само од едната страна. Ако со γ се
означи аголот помеѓу оската на симетријата на изворот, што е нормална на светлечката
површина, и набљудуваниот правец, а со Im се означи максималната светлинска јачина на
изворот, светлинската јачина во набљудуваниот правец е определена со законот:
I γ = I m ⋅ cos γ ; 0 ≤ γ ≤ π / 2
Да се пресмета вкупниот светлински флукс на изворот.

Решение:
Според дадениот израз во задачата, можеме да заклучиме дека изворот зрачи
според Ламбертовиот закон. Имајќи ја во предвид корелацијата помеѓу јачината на
светлината, флуксот и просторниот агол, следува:
dΦ = I γ ⋅ dΩ = I m ⋅ cos γ ⋅ 2π ⋅ sin γ ⋅ dγ = π ⋅ I m ⋅ sin 2γ ⋅ dγ
а одтука вкупниот флукс ќе го добиеме на следниот начин:

( ) = π ⋅2I
π /2
Φ= ∫ π ⋅ I m ⋅ sin 2γ ⋅ dγ = π ⋅ I m ⋅
1
− cos 2γ
π /2
0
m
(− (− 1 − 1)) = π ⋅ I m
0
2
Задача 6.
Сферична светилка со дијаметер 400mm е направена од опално стакло и е
поставена на височина h = 5m над рамната површина на земјата. Проекцијата на центарот
на сферата врз површината на земјата е означена со А. Во точките на површината на
земјата кои се наоѓаат на растојание b = 4m од точката А светилката создава осветленост
од 40lx.
a) Колкава е осветленоста во точката C која се наоѓа на површината на земјата
на растојание b+b1 = 8m од точката А?
b) Колкав е флуксот што го зрачи светилката врз кругот на површината на
земјата, чиј центар е во точката А и радиусот му е еднаков на b?

h r r1

β β1
b b1
A B C

Решение:
Дадено:
h = 5m
b = 4m
Eb = 40lx
Пред да ги пресметаме бараните величини, потребно е да ја одредиме светлинската
јачина на изворот. Неа можеме да ја одредиме преку познатата осветленост во точката B:
I ⋅ cos β I ⋅h
EB = =
r2 (h 2
+ b2 )3

h
каде cos β = и r = h2 + b2 .
r
Од претходната формула можеме да ја изразиме I:

I=
EB ⋅ (h 2
+ b2 )
3

=
40 ⋅ 262,53
= 2100cd
h 5
a) Осветленоста во точката C ќе биде:
I ⋅ cos β1 I ⋅h 2100 ⋅ 5
EC = = = = 12,5lx
r12 (h 2
+ (b + b1 )
2 3
) 893

b) Со цел да се пресмета флуксот на спомнатата површина, ќе ја употребиме

корелацијата помеѓу флуксот, просторниот агол и светлосната јачина.
 Според опишаното во задачата, разгледуваме конус кој ќе има отвор со агол 2β.
Заклучуваме дека овој агол е еднаков на β бидејќи аголот на полуотворот на конусот и
аголот β на цртежот се наизменични.

 
Φ = I ⋅ Ω = I ⋅ 2π (1 − cos β ) = I ⋅ 2π 1 −  = 2100 ⋅ 2π (1 − 0,78) = 2890lm
h

 h2 + b2 

Задача 7.
Светлински извор е поставен на височина H = 3m над хоризонтална рамна
површина. Светлинската јачина на изворот зависи од аголот α што го зафаќа
набљудуваниот правец со вертикалата. Зависноста е изразена со релацијата:
I α = 10000 ⋅ sin α
a) Во кои точки од хоризонталната рамнина осветленоста е најголема?
b) Колкава е средната сферна осветленост во точките што се наоѓаат на
височина од 2m над точките определени под а)?
c) Која е средната цилиндрична осветленост во точките што се наоѓаат 2m над
хоризонталната рамнина и на растојание 1,1m од изворот?
О

H r

β
a
N

Решение:
Дадено:
H = 3m
Iα = 10000 ⋅ sin α
α = β − наизменични агли
a) Со цел да одредиме во кои точки осветленоста е најголема, осветленоста ќе
ја изразиме како функција од аголот α. Потоа ќе пресметаме максимум на
таа функција и со тоа ќе најдеме при која вредност на α се јавува
максималната вредност на осветленоста, а одтаму ќе можеме да ги одредиме
и точките каде што таа се јавува.
Го имаме изразот за осветленоста во општ случај:
I ⋅ cos α
Е= α 2
r
 H
Ако во равенката замениме I α = 10000 ⋅ sin α и r = , ќе добиеме:
cos α
10000 ⋅ sin α ⋅ cos 3 α
Е=
H2
Услов за екстрем на функција е првиот извод од таа функција да изнесува нула.
Одтука добиваме:
dE
=0
dα
10000
2
( )
cos 4 α + sin α ⋅ 3 ⋅ cos 2 α (− sin α ) = 0
H
10000
H 2
( )
cos 4 α − sin 2 α ⋅ 3 ⋅ cos 2 α = 0

cos 4 α − sin 2 α ⋅ 3 ⋅ cos 2 α = 0 : cos 2 α

cos 2 α − 3 sin 2 α = 0
cos 2 α = 3 sin 2 α
*Прв извод од производ на функции: (u ⋅ v )' = u ' v + uv'
Крајниот услов добиен од пресметките важи само кога аголот α изнесува 300.
Знаејќи ја вредноста на аголот, можеме да ја пресметаме должината а, која ни го дава
растојанието на кое се јавува најголемата осветленост кај хоризонталната површина во
некоја точка N:
a = H ⋅ tgα = 1,732m
b) Средната сферна осветленост ја пресметуваме според формулата:
I
Е сф. =
4r 2
каде I е светлосната јачина а r е растојанието од изворот до осветлената точка.
Во овој случај растојанието r ќе го пресметаме на следниот начин:

r1 = a 2 + (H − 2 ) = 3 + 1 = 2m
2

Одтука за средната сферна осветленост имаме:

10000 ⋅ sin α1 10000 ⋅ а 10000 ⋅ 1,732
Есф. = = = = 541,25lx
4r12 4r13 4 ⋅ 23
a
каде sin α1 = .
r1
c) Средната цилиндрична осветленост се пресметува според формулата:
I ⋅ sinψ
E цил. =
πr 2
каде ψ е агол помеѓу правецот под кој доаѓаат светлинските зраци и вертикалната оска на
замислениот цилиндар кај точката во која го пресметуваме средното цилиндрично
осветлување.
Во овој случај ќе имаме:
10000 ⋅ sin α 2 ⋅ sinψ 10000 ⋅ sin 2 α 2
E цил. = =
πr22 πr22
бидејќи sinψ = sin α 2 - наизменични агли.
Функцијата sin α 2 можеме да ја пресметаме користејќи ги дадените растојанија. Нив
ќе ги наречиме h и r2:
 h 
sin α 2 = sin  arccos   = 0,42

  r2 
Одтука добиваме:
10000 ⋅ sin 2 α 2 10000 ⋅ 0,42 2
E цил. = = = 464,3lx
πr22 π ⋅ 1,12

Задача 8.
Точката О е средишна точка на рамна површина на светлински извор што зрачи
според Ламбертовиот закон. Нормалата на светлечката површина се поклопува со
правецот OB. Правецот OB е нормален на хоризонталната рамнина во која лежат точките
B, C и D. Точките A и D лежат на коса рамнина што е нормална на рамнината на цртежот.
Светлинската јачина на изворот во правецот OB е 1000cd. Растојанието помеѓу точките O
и A изнесува 5,5m, помеѓу точките A и D изнесува еден метар и помеѓу точките C и D
изнесува 1,13m. Да се пресмета:
a) Осветленоста на косата површина во точката А;
b) Хоризонталната осветленост во точката А;
c) Хоризонтална осветленост во точката C;
d) Вертикалната осветленост во точката А;
e) Вертикалната осветленост во точката C1, што се наоѓа вертикално над
точката C и на растојание 2m од неа;
f) Средната сферна и средната цилиндрична осветленост во точката C1.
О

300 D C
B
Решение:
Дадено:
I m = 1000cd
hOA = 5,5m
a AD = 1m
aCD = 1,13m
Во задачата кажано е дека изворот зрачи по Ламбертовиот закон, односно:
I = I m ⋅ cos γ
каде γ е аголот помеѓу нормалата на светлечката површина (правец ОА) и набљудуваниот
правец.
a) Осветленоста во точката А ќе биде:
I ⋅ cos 30 0 I m ⋅ cos 0 0 ⋅ cos 30 0 1000 ⋅ 0,866
EA = 2
= 2
= = 28,63lx
hOA hOA 30,25
O Аголот под кој паѓаат зраците врз
косата површина е 300. Ова го
30 0
заклучуваме бидејќи закосеноста
на таа површина како што е
A
прикажано на сликата е 300,
односно имаме агли со взаемно
30 0 D C нормални краци.
B
b) При пресметувањето на хоризонталната осветленост кај точката А,
замислуваме дека зраците паѓаат врз хоризонтална наместо коса површина.
Со ова, правецот на зраците се совпаѓа со нормалата на хоризонталната
површина, односно меѓу нив има агол 00:
I ⋅ cos 0 0 I m ⋅ cos 0 0 ⋅ cos 0 0 1000
E Aхор. = 2
= 2
= = 33,06lx
hOA hOA 30,25
c) За да ја пресметаме хоризонталната осветленост во точката C, потребно е да
го знаеме растојанието помеѓу точките О и C, како и аголот α помеѓу
правецот на зраците и нормалата на хоризонталната површина.
За таа цел го рагледуваме триаголникот ADB, односно прво ќе ги пресметаме
неговите страни AB и BD. Потоа ќе можеме да ги пресметаме страните OB и BC, со што
ќе можеме да ги пресметаме растојанието OC.
O hAB = a AD ⋅ sin 30 0 = 0,5m
a BD = a AD ⋅ cos 30 0 = 0,866m
γ =α OB = hOA + hAB = 6m
A BC = a BD + aCD ≈ 2m

D α C OC = BC 2 + OB 2 = 6,325m
300
B
Тригономертиската функција cos α можеме да ја изразиме како:
OB
cos α =
OC
Одовде, хоризонталната осветленост во точката C ќе биде:
I m ⋅ cos α ⋅ cos α I m ⋅ OB 2 1000 ⋅ 36
ECхор. = = = = 22,5lx
OC 2 OC 4 1600
d) При пресметка на вертикалната осветленост во точката А, замислуваме дека
зраците паѓаат на вертикална површина на која лежи точката.
Во ваков случај, нормалата на таа
O замислена вертикална рамнина со
набљудуваниот правец ОА ќе
зафаќа агол од 900, и за
осветленоста ќе добиеме:
A
I m ⋅ cos 0 ⋅ cos 90 0
E Aвер. = 2
=
300 D C hOA
B 1000 ⋅ 1 ⋅ 0
= = 0lx
30,25
e) Во овој случај разгледуваме нова точка C1 која се наоѓа над точката C на
растојание од 2m. Оваа точка замислуваме дека лежи на некоја вертикална
рамнина.
O Го разгледуваме триаголникот
α1 ОB1C1. Од него можеме да го
B1 β C1 најдеме растојанието OC1:
B1C1 = BC = 2m
A
OB1 = OB − 2 = 4m
300 D C
OC1 = B1C12 + OB12 = 4,47 m
B
Тригонометриските функции cos α 1 и cos β ги изразуваме како:
OB1
cos α 1 =
OC1
B1C1
cos β =
OC1
Од тука, вертикалната осветленост во точката C1 ќе биде:
I m ⋅ cos α 1 ⋅ cos β I m ⋅ OB1 ⋅ B1C1 1000 ⋅ 4 ⋅ 2
EC1вер. = = = = 20lx
OC12 OC14 400
 f) Средната сферна и цилинидрична осветленост во C1 ќе бидат:
I m ⋅ cos α 1 I m ⋅ OB1
O EC1сф. = = =
α1 4OC12 4OC13
B1 β ψ 1000 ⋅ 4
C1 = = 11,2lx
4 ⋅ 89,3
A
I ⋅ cos α 1 ⋅ sinψ
EC1цил. = m =
D C πOC12
300
B I m ⋅ cos α 1 ⋅ sin α 1
= =
πOC12
I m ⋅ OB1 ⋅ B1C1 1000 ⋅ 4 ⋅ 2
= = = 6,369lx
πOC14 π ⋅ 400
каде ψ = α1 - наизменични агли.

Задача 9.
Сфера и диск зрачат според Ламбертовиот закон и имаат еднакви светлински
флуксови: Фсфера = Фдиск = 6280lm. Меѓусебната положба на изворите е прикажана на
сликата, при што H = b = 2m. Во однос на точката М двата извора можат да се сметаат за
точкасти. Дебелината на дискот може да се занемари. Дискот зрачи од двете страни.
a) Да се пресмета резултантната хоризонтална осветленост во точката М;
b) Колкава ќе биде осветленоста во точката М ако дискот се заврти за агол од
900 околу својата оска на симетријата што е нормална на рамнината на
цртежот?

I1 I2 γ

H r r

β β

M
b b

Решение:
Дадено:
Φ сфера = Φ диск = 6280lm
H = b = 2m
a) Резултантната хоризонтална осветленост во точката М ќе биде збир од
осветленостите од двата светлински извори:
 I 1 ⋅ cos β I 2 ⋅ cos β
EM = +
r2 r2
Со цел да ја пресметаме осветленоста, потребно е да ги одредиме светлинските
јачини на изворите. Сферата има еднаква светлинска јачина во сите правци:
Φ сфера 6280
I1 = = = 500cd
Ω 4π
За да ја пресметаме светлинската јачина на дискот, потребно е прво да го одредиме
флуксот кој тој го зрачи. Вкупниот флукс кој го зрачи дискот само од едната страна е:

( )
π /2 π /2
Φ диск 1 π /2

2
= ∫ π ⋅ I 2m ⋅ sin 2α ⋅ dα =π ⋅ I 2m ∫ sin 2α ⋅ dα =π ⋅ I 2m ⋅
0 0
2
− cos 2α 0 =

π ⋅ I 2m
= (− (− 1 − 1)) = π ⋅ I 2 m
2
Одовде добиваме:
Φ диск
I 2m = = 1000cd
2π
а бидејќи дискот зрачи според Ламбертовиот закон:
I 2 = I 2 m ⋅ cos γ = I 2 m ⋅ cos β = 1000 ⋅ cos β
бидејќи γ = β - наизменични агли.
Одовде ќе добиеме:
I 1 ⋅ cos β I 2 ⋅ cos β I 1 ⋅ cos β I 2 m ⋅ cos 2 β I 1 ⋅ H I 2 m ⋅ H 2
EM = + = + = + =
r2 r2 r2 r2 r3 r4
I1 ⋅ H I 2m ⋅ H 2
= + = 44,19 + 62,5 = 106,69lx
(
H 2 + b2
3
)
H 2 + b2
4
( )
H H
каде cos β = = .
r H 2 + b2
b) Аголот γ, како и аголот β во претходниот сличај изнесуваа 450. Ако дискот
би се ротирал за 900 околу опишаната оска во задачата, овие агли повторно
би изнесувале 450, па имајќи го тоа во предвид, би ја добиле истата вредност
за осветленоста во точката М.
 РАСПРЕДЕЛБА НА СВЕТЛИНСКАТА ЈАЧИНА

Задача 1.
Рефлектор со ротационо симетрична распределба на светлинската јачина е
поставен во точката О. Неговата оптичка оска се поклопува со правецот ОА и зафаќа агол
од 300 со хоризонталата. Точките А, B и C лежат на вертикален ѕид, но и во иста рамнина
со точката О. Познати се растојанијата OB = 12,2m и BC = 2,82m. Во рефлекторот се
наоѓа сијалица со метално влакно, со моќност 500W и светлински флукс 8250lm.
Распределбата на светлинската јачина на рефлекторот е дадена во табелата. Да се
определи осветленоста на вертикалниот ѕид во точките А и C. Колкави се средната
цилиндрична осветленост и средната сферна осветленост во точката C?
Агол во Светлинска
степени јачина cd/klm
0 710
2 690
4 640 A
6 580
8 535 C
0
10 510 O 30
B
12 460
14 420
16 395
18 365
20 340

Решение:
Дадено:
OB = 12,2m
BC = 2,82m
Φ = 8250lm
Растојанието ОА можеме да го одредиме преку правоаголниот триаголник OBA:
OB
OA = = 14,1m
A cos 30 0
300
α C Аголот α обележан на сликата можеме да го
γ β пресметаме преку триаголникот OBC:
O 30 α 0
B
 BC 
α = arctg   = 13
0

 OB 
а одовде можеме да го пресметаме растојанието OC:
OB
OC = = 12,52m
cos α
 Кажано е дека оптичката оска на рефлекторот се поклопува со правецот ОА. тоа
значи дека во правецот ОА светлинската јачина на рефлекторот ќе биде:
Φ 8250
I0 = ⋅ 710 = ⋅ 710 = 5857,5cd
1000 1000
*Во табелата читаме вредност за агол од 00 бидејќи набљудуваниот правец се
поклопува со оптичката оска на рефлекторот.
За да ја одредиме светлинската јачина во правецот OC, потребно е да видиме за
колку степени тој правец отстапува од оптичката оска на рефлекторот. Го пресметавме
аголот α, така да ако од аголот 300 го одземиме аголот α ќе го добиеме тоа отстапување γ:
γ = 30 − α = 17 0
а одтука светлинската јачина во правецот ОC (за флукс од 1000lm) ќе биде:
I18 − I16
I17 = I16 + (17 − 16) = 395 + 365 − 395 (17 − 16) = 380cd
18 − 16 18 − 16
*Бидејќи во табелата нема податок за агол од 170, вредноста на светлинската јачина
ја пресметуваме користејќи линеарна интерполација.
За флукс од 8250lm, светлинската јачина во правецот OC ќе биде:
Φ 8250
I17' = ⋅ 380 = ⋅ 380 = 3135cd
1000 1000
Осветлувањето во точката А ќе биде:
I 0 ⋅ cos 30 0 5857,5 ⋅ 0,866
ЕА = = = 25,5lx
OA 2 14,12
Осветлувањето во точката C:
I17' ⋅ cos α 3135 ⋅ 0,974
ЕC = = = 19,5lx
OC 2 12,522
Средната цилиндрична осветленост во точката C:
I17' ⋅ sin β I17' ⋅ sin (90 − α ) 3135 ⋅ 0,974
ЕCцил. = = = = 6,2lx
π ⋅ OC 2 π ⋅ OC 2 π ⋅12,52 2
Средната сферна осветленост во точката C:
I17' 3135
ЕCсф. = = = 5lx
4 ⋅ OC 2
4 ⋅12,52 2
Задача 2.
Во точката О на сликата се наоѓа рефлектор чија распределба на светлинската
јачина е дадена во табелата подолу. Во рефлекторот е поставена сијалица со вкупен
светлински флукс 20000lm. Оптичката оска на рефлекторот минува низ точката B1 и е
нормална на правата на која лежат точките B2 и D. Познати се должините: OB1 = 7,74m,
AB1= 1m, B1B2 = 3m и B2D = 5cm. Да се определат осветленостите во точките A и D.
Агол во Светлинска
степени јачина cd/klm О
0 6100
2 5700
4 4500
6 3000
8 2000 B1
10 1500
A
12 1000
14 600 D B2 300
16 400

Решение:
Дадено:
Φ = 20000lm
OB1 = 7,74m
AB1 = 1m
B1 B2 = 3m
B2 D = 5cm = 0,05m
O За да го одредиме осветлувањето
во точката А, потребно е да го
α одредиме растојанието ОА, како и
аглите α и β прикажани на
сликата.

β α1
B1 За таа цел го разгледуваме
A1 триаголникот ОАА1. Ќе ги
B2
A одредиме неговите страни, па со
D 300 нив ќе го одредиме аголот α.
Страните АА1 и A1B1 ќе ги одредиме на следниот начин:
AA1 = AB1 ⋅ cos 30 0 = 0,866m
A1 B1 = AB1 ⋅ sin 30 0 = 8,24m
бидејќи аголот ∠B1 AA1 е еднаков на аголот од 300 даден во задачата (согласни агли).
Одовде, страните ОA1 и ОА на триаголникот ОАА1 ќе бидат:
 ОА1 = OB1 + A1B1 = 8,24m
ОА = АА12 + ОА12 = 8,3m
а аголот α ќе биде:
 AA1 
α = arctg   = 6 0
 OA1 
За одредување на аголот β ќе го искористиме аголот α1:
α 1 = 180 0 − 90 0 − α = 84 0 - агли на триаголник.
Од сликата може да се види дека аголот β заедно со неговите два соседни агли
(аголот од 900 и аголот α1-300) формираат агол од 1800:
β + 90 0 + (α 1 − 30 0 ) = 180 0
β = 180 0 − 90 − (α 1 − 30 0 ) = 36 0
Светлосната јачина на рефлекторот во правецот ОА ќе биде:
Φ 20000
I6 = ⋅ 3000 = ⋅ 3000 = 60000cd
1000 1000
Осветленоста во точката А ќе биде:
I 6 ⋅ cos β 60000 ⋅ 0,81
EA = = = 705,37lx
OA 2 68,9
За одредување на осветленоста во
O
γ
точката D, ќе ги одредиме
страните на триаголникот ODD1
на сликата, па со тоа ќе можеме и
да го одредиме аголот γ:
B2 D1 = B1B2 ⋅ cos 300 = 2,6m
B1
A
B1D1 = B1B2 ⋅ sin 300 = 1,5m
γ DD1 = B2 D + B2 D1 = 2,65m
B2 300 D1
D OD1 = OB1 + B1D1 = 9,24m
 DD1 
γ = arctg   = 16 0
 OD1 
OD = DD12 + OD12 = 9,6m
Светлинската јачина во правецот OD ќе биде:
20000
I16 = ⋅ 400 = 8000cd
1000
а осветленоста во точката D ќе биде:
I ⋅ cos γ 8000⋅,096
E D = 16 2 = = 83,4lx
OD 92,16
Задача 3.
Во точката О на сликата се наоѓа рефлектор чија распределба на светлинската
јачина е дадена во табелата. Во рефлекторот е поставена сијалица со вкупен светлински
флукс 90000lm. Оптичката оска на рефлекторот зафаќа агол од 200 со хоризонталата и
лежи во истата рамина со точките A и B. Да се определи вертикалната осветленост и
средната цилиндрична осветленост во точките A и B. Познати се должините: AD = 3,42m,
BD = 8,14m, OC = 15m CD = 0,5m.
Агол во Светлинска
степени јачина cd/klm
B
0 6100
2 5700 opt
. osk
a na
4 4500 ref
A lek
tor
6 3000 ot
8 2000 200 O
C
10 1500
12 1000
14 600 D
16 400

Решение:
Дадено:
Φ = 90000lm
AD = 3,42m
BD = 8,14m
OC = 15m
CD = 0,5m
B Ќе започниме со одредување на бараните
осветлености во точката А. Со цел да го
одредиме аголот α на сликата, го
A α разгледуваме триаголникот OCA. Ја
900− α α1
одредуваме должината на страната AC,
α 200 O како и на страната ОА:
C
AC = AD − CD = 2,92m
D
ОА = AC 2 + OC 2 = 15,3m
Аголот α ќе има вредност:
 AC 
α = arctg   = 11
0

 OC 
Аголот на отстапување α1 на правецот OA од оптичката оска ќе биде:
α 1 = 20 0 − α = 9 0
Јачината на светлината во правецот ОА ќе биде:
 I10 − I 8
I9 = I8 + (9 − 8) = 2000 + 1500 − 2000 ⋅1 = 1750cd
10 − 8 2
а јачината на светлината во тој правец за флукс од 90000lm ќе биде:
90000
I 9' = 1750 ⋅ = 157500cd
1000
Вертикалната осветленост, како и средната цилиндрична осветленост во точката А
ќе бидат:
I 9' ⋅ cos α
ЕА = = 660,45lx
OA 2
I ' ⋅ sin (90 − α )
Е Ацил. = 9 = 210,3lx
π ⋅ OA 2
B β За да ги пресметаме осветленостите во
точката B, го разгледуваме триаголникот
OCB. Ги одредуваме должините на
β1
A страните BC и OB:
β
C 200 O BC = BD − CD = 7,64m
OB = BC 2 + OC 2 = 16,8m
D
Аголот β, како и аголот на отстапување β1 ќе бидат:
 BC 
β = arctg   = 27
0

 OC 
β1 = β − 20 0 = 7 0
Светлинската јачина во правецот OB ќе биде:
I8 − I6
I7 = I6 + (7 − 6) = 3000 + 2000 − 3000 ⋅1 = 2500cd
8−6 2
а светлинската јачина за флукс од 90000lm ќе биде:
90000
I 7' = ⋅ 2500 = 225000cd
1000
Вертикалната осветленост и средната цилиндрична осветленост во точката B ќе
бидат:
I 7' ⋅ cos β
ЕB = = 710lx
OB 2
I 9' ⋅ sin (90 − β )
ЕB цил = = 226lx
π ⋅ OB 2
Задача 4.
Во точката О на левата слика се наоѓа светилка чија распределба на светлинската
јачина во рамнината во која лежат точките A, B, и C е прикажана на десната слика.
Оптичката оска на светилката се поклопува со правецот OB. Во светилката се наоѓаат
флуоресцентни сијалици со вкупен флукс 8100lm. Познати се должините: OB = 3,5m,
BD = 0,5m, AD = 1,46m и BC = 1,54m. Да се определи:
a) Осветленоста во точките A, B и C;
b) Средната цилиндрична осветленост во точката C.

C
B

A 300 D

Решение:
Дадено:
Φ = 8100lm
OB = 3,5m
BD = 0,5m
AD = 1,46m
BC = 1,54m
a) За пресметка на осветленоста во точката А, прво ги пресметуваме
растојанието OA како и аголот α:
O
OD = OB + BD = 4m
α
OA = OD 2 + AD 2 = 4 2 + 1,46 2 = 4,26m
 AD 
α = arctg   = 20
0

C  OD 
B Јачината на светлината во
правецот ОА ќе биде:
Aα
8100
300 D I 20 = 220 ⋅ = 1782cd
1000

Осветленоста во точката А ќе биде:

 I 20 ⋅ cos α 1782 ⋅ 0,94
EA = = = 92,3lx
OA 2 4,26 2
За одредување на осветленоста во точката B ја разгледуваме наредната слика:
Аголот под кој паѓаат зраците во
правецот OB врз косата површина
O е 300 (агли со взаемно нормални
краци). За светлинската јачина во
правецот OB, како и за
осветленоста во точката B
300
B C добиваме:
8100
I 0 = 235 ⋅ = 1903,5cd
1000
A 300 I 0 ⋅ cos 30 0 1903,5 ⋅ 0,866
D EB = = =
OB 2 3,5 2
= 134,56lx
За одредување на осветленоста во точката C го разгледуваме триаголникот OC1C
прикажан на наредната слика.
Страните OC1 и C1 C ги
пресметуваме на следниот начин:
O
β OC1 = OB − C1 B = OB − BC ⋅ sin 30 0 =
γ
= 2,73m

C1
β1 C1C = BC ⋅ cos 30 0 = 1,33m
C
300 Од сликата може да се види дека
B
аголот во темето C кај
триаголникот C1BC е 300
A 300 D (наизменични агли).
Аголот β ќе биде:
C C
β = arctg  1  = 26 0
 OC1 
Одовде можеме да го пресметаме и аголот β1 преку збирот на агли во триаголникот
OC1C:
β1 = 180 − 90 − β = 64 0
Разгледувајќи ја сликата, можеме да заклучиме дека важи следното:
β1 + 30 − γ = 90 0
па одтука можеме да го одредиме и аголот γ кој ни е потребен за пресметката на
осветленоста во C:
γ = β1 + 30 − 90 = 4 0
Растојанието OC ќе биде:
OC = OC12 + C1C 2 = 3m
Јачината на светлината во правецот OC, како и осветленоста во точката C ќе бидат:
 8100
I 26 = 210 ⋅ = 1701cd
1000
I ⋅ cos γ 1701 ⋅ 0,997
EC = 26 2 = = 188,54lx
OC 32
b) За средната цилиндрична осветленост во точката C ќе имаме:
I ⋅ sinψ 1701 ⋅ sin (90 − β1 )
ECцил. = 26 = = 26,4lx
π ⋅ OC 2 π ⋅ 32

Задача 5.
Во точката О на левата слика е поставена светилка чија распределба на
светлинската јачина е дадена на десната слика. Во светликата се наоѓаат сијалици со
вкупен светлински флукс 5100lm. Познати се должините: OA = 5,2m, AM = 3m, AB = 4m и
BN = 1,2m. Да се пресмета:
a) Осветленоста во точките А, M и N, ако оптичката оска на светликата се
поклопува со правецот ОА;
b) Осветленоста во точката N ако оптичката оска на светилката се поклопува
со правецот ON.

B
M A

Решение:
Дадено:
Φ = 5100lm
OA = 5,2m
AM = 3m
AB = 4m
BN = 1,2m
За одредување на осветленостите во точките наведени во задачата, ќе ја
разгледуваме наредната слика:
 О

γ
α

β N
N1

B
M A

a) Осветленоста во точката А ќе биде:

5100
I 0 = 235 ⋅ = 1198,5cd
1000
I 0 ⋅ cos 0 0 198,5 ⋅ 1
EА = = = 44,3lx
OА 2 5,2 2
За пресметка на осветленоста во точката М, прво ги пресметуваме растојанието ОМ
и аголот α:

OM = AM 2 + OA 2 = 6m
 AM 
α = arctg   = 30
0

 OA 
Јачината на светлината во правецот ОМ, како и осветленоста во точката М ќе
бидат:
5100
I 30 = 200 ⋅ = 1020cd
1000
I ⋅ cos α
EM = 30 = 24,5lx
OМ 2
За пресметка на осветленоста во точката N ќе го искористиме триаголникот ON1N.
Ќе ги пресметаме неговите страни, а потоа со нив ќе ги пресметаме и аглите β и γ:
NN 1 = AB = 4m
ON 1 = OA − BN = 4m
β = γ = 45 0
* Триаголникот ON1N е рамнокрак правоаголен, затоа заклучуваме дека β и γ се по
450.
Растојанието ON ќе биде:

ON = NN 12 + ON 12 = 5,66m
Светлинската јачина во правецот ON, како и осветленоста во точката N ќе бидат:
5100
I 45 = 150 ⋅ = 765cd
1000
I ⋅ cos β
E N = 45 2 = 16,9lx
ON
b) Во случај оптичката оска на светилката да се поклопува со правецот ОN,
осветленоста во точката N ќе биде:
I 0 = 1198,5cd
I 0 ⋅ cos β
EN = = 26,48lx
ON 2
 СВЕТЛОТЕХНИЧКИ СВОЈСТВА НА ТЕЛАТА

Задача 1.
Сноп на сончева светлина паѓа, под агол β = 700, на прозорец со две стакла.
Индексот на прекршувањето на стаклата е n = 1,5. Колкав процент од паднатата светлина
на прозорецот ќе мине низ двете негови стакла? Повеќекратното одбивање и апсорпцијата
да се занемарат.

Ф
β

Решение:
Дадено:
β = 70 0
n = 1,5

Φ Φ1 Познато е дека индексот на прекршување

β е дефиниран на следниот начин:
γ Φ2 sin β
β2 Φ3 n=
sin γ
γ2 Φ4 Φ5
Одтука за γ, аголот под кој флуксот се
прекршува кога преминува низ првата
Φ6
Φ7 површина на првото стакло добиваме:
Φ8  sin β 
γ = arcsin  = 38,8
0

 n 
Според Френеловата равенка (5.2.4) за коефициентот на одбивање, при одбивањето
на светлинскиот флукс од првата површина на првото стакло добиваме:
1  sin 2 ( β − γ ) tg 2 ( β − γ )  1  0,268 0,367  1
ρ1 =  2 + = + = (0,3 + 0,044) = 0,172
2  sin ( β + γ ) tg 2 ( β + γ )  2  0,896 8,629  2
од каде за флуксот кој што се одбива од оваа површина добиваме:
Φ 1 = ρ 1 Φ = 0,172Φ
а флуксот по прекршувањето, кој се пропушта низ првата површина е:
 Φ 2 = Φ − Φ 1 = Φ − ρ 1 Φ = (1 − ρ 1 )Φ = 0,828Φ

Кај втората површина на првото стакло, аголот под кој флуксот паѓа врз неа го
означуваме со β2, а аголот на прекршување со γ2. Од дадената слика може да се воочи дека
β2 = γ и γ2 = β, што значи дека коефициентот на одбивање на втората површина ќе биде
еднаков на коефициентот на одбивање на првата површина ρ2 = ρ1. Бидејќи двете стакла се
паралелни, истото ќе важи и за коефициентите кај наредните површини, и затоа во сите
наредни пресметки можеме да го користиме ρ1.
Флуксот кој се одбива од втората површина е:
Φ 3 = ρ 2 Φ 2 = ρ 1 Φ 2 = ρ 1 ⋅ 0,828Φ

а флуксот пропуштен низ втората површина е:

Φ 4 = (1 − ρ1 )Φ 2 = 0,828Φ 2 = 0,828 2 Φ

Флуксот кој се одбива од првата површина на второто стакло е:

Φ 5 = ρ1Φ 4 = ρ1 ⋅ 0,828 2 Φ
додека флуксот пропуштен низ површината е:
Φ 6 = (1 − ρ1 )Φ 4 = 0,8283 Φ

Може лесно да се заклучи дека флуксот пропуштен низ втората површина на

второто стакло ќе биде:
Φ 8 = (1 − ρ1 )Φ 6 = 0,828 4 Φ = 0,47Φ
што значи процентот од паднатата светлина кој што поминува низ двете стакла е 47%.

Задача 2.
Сноп на природна светлина паѓа, под агол β = 00, на површината на планпаралелна
плоча. Плочата е од стакло со индекс на прекршување n = 1,53. Апсорпцијата во стаклото
може да се занемари. Да се определи еквивалентниот коефициент на одбивањето од
плочата (водејќи сметка дека светлината се одбива од двете површини на плочата).

Ф
Решение:
Дадено:
Ф
β = 00 Ф5 Ф1

n = 1,53
Ф3

Ф4 Ф2

Бидејќи аголот под кој паѓа светлината на површината е 00, за пресметка на

коефициентот на одбивање ќе ја користиме равенката (5.2.7) во учебникот:
2 2
 2   2 
ρ = 1 −  = 1 −  = 0,044
 n + 1   2,53 
Во задачата се бара да се води сметка дека светлината се одбива од двете површини
на плочата, што значи треба да се земи предвид и делот од светлината кој што првично
поминува низ првата површина, се одбива од втората и повторно поминува назад низ
првата површина. Ваквиот случај на повеќекратно одбивање е прикажан на сликата
погоре.
Светлинскиот флукс кој што се одбива од првата површина на плочата е:
Φ1 = ρΦ = 0,044Φ

додека флуксот кој преминува низ истата површина е:

Φ 2 = (1 − ρ )Φ = 0,956Φ

Флуксот кој се одбива од втората површина, и се враќа назад кон првата е:

Φ 3 = ρΦ 2 = 0,044 ⋅ 0,956Φ = 0,042Φ
а делот од овој флукс кој преминува низ првата површина е:
Φ 5 = (1 − ρ )Φ 3 = 0,956 ⋅ 0,042Φ = 0,04Φ

Од претходно прикажаната слика може да се воочи дека флуксевите кои се

одбиваат од првата површина се Φ1 и Φ5:
Φ e = Φ1 + Φ 5 = 0,084Φ
што значи дека еквивалентниот коефициент на одбивање на плочата е ρе = 0,084.
Задача 3.
Во центарот на сфера од млечно стакло е поставен многу мал светлински извор што
зрачи светлински флукс од 500lm. Дијаметарот на сферата одбива дифузно. Коефициентот
на одбивањето од сферата е 0,6, а коефициентот на пропуштањето низ неа е 0,3.
Уважувајќи го ефектот на повеќекратното одбивање, да се определат сјајноста на
внатрешноста и сјајноста на надворешната површина на сферата.

Решение:
Дадено:
Φ = 500lm
0,2
d = 20cm ⇒ r = = 0,1m
2
ρ = 0,6
τ = 0,3
Со уважување на ефектот на повеќекратното одбивање, вкупниот светлински флукс
што паѓа на внатрешноста на сферата се пресметува според (5.5.3):
1 1
Φ внатр. = ⋅Φ = ⋅ 500 = 1250lm
1− ρ 0,4
Сметаме дека флуксот е рамномерно распределен во внатрешноста на сферата, што
значи осветленоста на внатрешната површина на сферата ќе биде:
Φ Φ 1250
E= = = = 9952,23lx
S 4 ⋅π ⋅ r 2
4 ⋅ π ⋅ 0,12
каде S е површината на внатрешноста на сферата.
Сјајноста на внатрешната и надворешната површина на сферата се пресметуваат
според формулите (5.2.11) и (5.3.13) соодветно:
ρ ⋅ E 0,6 ⋅ 9952,23 cd
Lвнатр. = = = 1901,7 2
π π m
τ ⋅ E 0,3 ⋅ 9952,23 cd
Lнадв. = = = 950,85 2
π π m
 ПРЕСМЕТКА НА СРЕДНА ОСВЕТЛЕНОСТ

Задача 1.
Хала во вид на паралелопипед има должина 15m, ширина 10m и висина 4,5m. Во
халата се предвидува изработка на конфекција.
Да се одбере:
a) Потребната средна осветленост од општото осветление;
b) Соодветниот тип на сијалица и светлика;
c) Висината на поставувањето на светликите.
Потоа да се определи:
d) Потребниот број на светлики и сијалици;
e) Постигнатата средна осветленост со усвоениот број на светлики;
f) Распоредот на светликите, со спрецифирање на сите растијанија потребни за
утврдување на локацијата на секоја светлика.

Решение:
Дадено:
a = 15m
b = 10m
h = 4,5m

а) Имајќи го во предвид типот на работа за кој е наменета халата, се поставуваат

големи светлотехнички барања (на 144стр. може да се прочита за какви активности какви
барања се поставуваат). Со помош на Табела 1, за големи барања усвојуваме минимална
средна осветленост од 500 lx (осветлението кое понатаму ќе го проектираме треба да ја
задоволува оваа осветленост).
Табела 1. Минимални и препорачани средни осветлености (Табела 10.1.1 на 143стр. во учебник)
Минимална средна осветленост во лукси според стандардот [66]
Општо со дополнително осветление Средна
осветленост во
Барања Само општо осветление Општо
Дополнително осветление лукси сопред
осветление препораките [15]
СМВ ФС СМВ ФС СМВ ФС
Многу мали 30 50 - - - - 60
Мали 50 80 - - - - 120-150
Средни 80 150 30 50 150 300 250-500
Големи 150 300 50 80 300 600 500-1000
Многу големи 300 600 80 150 600 1000 1000-1500
Особено големи - - 150 300 >1000 >2000

b) При одбирањето на типот на сијалица, најпрво го користиме дијаграмот на

Круитхоф прикажан на Слика 1. За усвоената осветленост одговара сијалица со
температура на боја од 3500 0К (во делот 6.5 во учебникот, 99стр., за температура на боја
објаснето е како се чита дијаграмот, кратко кажано во неисенчениот дел се одчитуваат
вредности на температура на боја кои одговараат на осветленоста). Погодна сијалица за
ваква температура на боја е флуоресцентна сијалица која зрачи бела боја. Оваа сијалица е
одбрана од Табела 2.
Табела 2. Номинални параметри на флуоресцентни сијалици за општа намена (Табела 7.4.1 на 115стр. во учебник)
Номинален светлински флукс за сијалици во [lm] со
Температура на
Назив на бојата моќност: Индекс Ra
бојата 0К
18W 36W 58W
Топло бела 3000 1060 2800 4600 49
Бела 3500 1060 2800 4600 62
Студено бела 4300 1020 2700 4400 67
Дневна светлина 6500 880 2300 3750 72
Топло бела DE LUXE 3900 750 2200 3400 79
Студено бела DE LUXE 4100 750 2200 3400 88

10000

Сл. 1. Дијаграм на Круитхоф (Слика 6.5.1 на 100стр. во учебник)

Соодветно светлотехничките барања, исто така и со цел да се ограничи блескотење

кое би можело да му пречи на работниците, се одбира светилка како на сл. Д.3 (203стр.) во
додатокот на крајот од учебникот (бидејќи го одбравме овој тип светилка, понатаму во
пресметките ќе ги користиме табелите приложени за таа светилка).
c) За да се избегни слаба осветленост врз работната површина, светилките ќе бидат
обесени на растојание z = 0,5 m од таванот.
Во задачата не е наведено на која висина се наоѓа работната површина од подот,
што значи ќе усвоиме произволна вредност, односно дека таа е на висина h3 =0,85 m.
Одтука, висината на светилките над осветлуваната површина ќе биди (за подобро да
разберите кои се овие висини, видете ја Сликата 2, растојанието z е помеѓу таванот и
светилката):
h1 = h − h3 − z = 4,5 − 0,85 − 0,5 = 3,15m
 Висината на просторијата, висината на светилките над работната површина h1 како
и висината на обесување се илустрирани на Слика 2.

Слика 2. Пресек на просторија со назначени карактеристични големини (Слика 11.1.1 на 149стр. во учебник)

d) За да го одредиме потребниот број на светилки и сијалици, според минималната

средна осветленост потребно е да пресметаме колкав е бараниот светлински флукс во
просторијата. Пресметките ќе ги направиме користејќи вредности од табелите соодветни
за одбраниот тип на светилка. Откако ќе го пресметаме бараниот флукс, според одбраниот
тип на сијалица можеме да пресметаме колкав број на светилки и сијалици се потребни во
просторијата.
При одбирањето на фактор на нечистотија усвојуваме дека периодот на чистење на
халата е на две години, и во неа се јавува нормална нечистотија. Одтука, одчитуваме
фактор на нечистотија f1 = 0,7. Земаме дека времето на користење е 6000 саати, на кое му
соодветствува фактор на стареење f2 = 0,8. Одтука факторот на стареење и нечистотија
според равенката (11.1.4) ќе биди:
f = f1 ⋅ f 2 = 0,56
Бидејќи во задачата не беше специфицирана боја на ѕидовите во халата,
претпоставуваме дека ѕидовите се обоени бели. Соодветно на тоа, за коефициентите на
одбивање ги земаме вредностите: ρ1 = 0,8; ρ3 = 0,7; ρ4 = 0,3. (Табелата 3 дава некои
ориентациони вредности на овие коефициенти, и над табелата има кратко објаснување за
нив. Што се однесува на одбраните коефициенти во задачата, тие се одбираат од табелата
за соодветната светилка во додатокот)
Табела 3. Ориентациони вредности на коеф. на одбивање (Табела 11.1.1 на 148стр. во учебник)
Боја Коеф. на одбивање
Бела боја и блиски до неа 0,7
Светла боја (жолта, златна и слични) 0,5
Слабо светла боја (црвена и слични) 0,3
Темна боја (темно црвена, темно сина) 0,1

Одбраната светилка не е за индиректно или полуиндиректрно осветление (осмото

поглавје за светилки на 138стр. во учебникот објаснува за вид на осветление директно,
индиректно итн.), што значи индкесот на просторијата го пресметуваме според равенката
(11.1.6):
a ⋅b 15 ⋅ 10
k= = = 1,9
h1 ⋅ (a + b) 3,15 ⋅ 25

Бидејќи за добиената вредност на индексот на просторијата во табелата не се

дадени вредности на коефициентот на искористување, ги земаме двете најблиски
вредности кои ги има во табелата, и со помош на линеарна интерполација го добиваме
коефициентот на искористување:
k1 = 1,5; k 2 = 2; η1 = 0,5; η 2 = 0,54
η 2 − η1
η = η1 + (k − k1 ) = 0,5 + 0,54 − 0,5 (1,9 − 1,5) = 0,532
k 2 − k1 2 − 1,5
Одтука, вкупниот баран светлински флукс на сите сијалици кои ќе бидат
инсталирани во халата се пресметува преку формулата (11.1.5):
a ⋅ b ⋅ E сред. 15 ⋅ 10 ⋅ 500
Φ= = = 251745lm
f ⋅η 0,56 ⋅ 0,532
Бидејќи решивме да користиме флуоресцентни сијалици во светилките, потребно е
за усвоената температура на боја да одбериме една од сијалиците во Табелата 2. За
температура на боја 3500 0К, одбираме сијалица со моќност од 36 W, која оддава
светлински флукс 2800 lm. Бидејќи светилката која ја одбравме е со две флуоресцентни
сијалици (кај доддатокот, во описот под сликата за секој тип светилка пишува колку
сијалици има вградено), флуксот кој една светилка ќе го оддава е:
Φ свет. = 2 ⋅ Φ сијал. = 2 ⋅ 2800 = 5600lm
Одтука преку равенката (11.2.1) го пресметуваме ориентациониот број на светилки:
Φ 251745
n`свет. = = = 44,95 светилки
Φ свет. 5600
Бидејќи мора да имаме цел број на светилки, треба да усвоиме или 44 или 45
светилки. Ќе усвоиме 45 светилки бидејќи бројката што ја добивме погоре е поблиска до
45 одколку до 44.
nсвет. = 45 светилки
Ако овие 45 светилки ги распределиме во 5 низи по 9 би била потребна должина од
најмалку 11,4 m за една низа (во додатокот, во описот под сликата за светилката која ја
одбравме, дадени се соодветни должини на светилките во зависност од моќноста на
сијалицата. Бидејќи одбравме сијалица од 36 W, должината на една сијалица ќе биде 1,267
m), што значи халата е доволно долга (15 m) за во неа да ги собери петте низи.
Средната осветленост која што би се постигнала со овие 45 светилки ја
пресметуваме според формулата (11.2.2):
 nсвет. ⋅ Φ свет. ⋅ η ⋅ f 45 ⋅ 5600 ⋅ 0,532 ⋅ 0,56
E сред. = = = 500,5lx
a ⋅b 15 ⋅ 10
што е скоро идентична вредност на бараната.
За ваквата конфикурација на светилки (5 низи по 9 светилки), растојанието помеѓу
две низи би било (ширината на халата ја делиме со бројот на низи):
b 10
s= = = 2m
5 5
Следно потребно е да се направи проверка на односот s/h1. Ова се прави за да се
провери дали ќе се добие преголема густина на поставени светилки, или пак премал број
на светилки со што би се добило нерамномерно осветление во просторијата (за светилките
Д.1 до Д.11 во додатокот овој однос треба да биде помеѓу 1,0 и 1,5. Ако недостасува овој
податок, се зема односот да не биде поголем од 1,25).
s 2
= = 0,63
h1 3,15
Добиената вредност ни покажува дека светилките ќе бидат пренатрупани, што
значи дека ќе треба да го намалиме бројот на светилки. Ова во нашиот случај можеме да
го направиме со замена на сијалицата која ја имавме усвоено, односно ќе земеме сијалица
со поголема моќност.
Усвојуваме нова сијалица од истата табела (7.4.1) , но овојпат со моќност 58 W која
зрачи светлински флукс од 4600 lm. Израчениот флукс во една светилка сега ќе биде:
Φ свет. = 2 ⋅ Φ сијал. = 2 ⋅ 4600 = 9200lm
Ориентациониот број на светилки сега ќе биде:
Φ 251745
n`свет. = = = 27,36 светилки
Φ свет. 9200
а за бројот на светилки ќе усвоиме 27 светилки:
nсвет. = 27 светилки
Нив ќе ги распределиме во 3 низи по 9 светилки. Бидејќи сега во светилките
користиме сијалици од 56 W, потребната должина за една низа ќе биде најмалку 14,1 m.
Тоа значи дека халата е доволно долга за во неа да се постават трите низи.
Средната осветленост која што би се постигнала со ваквата конфигурација би била:
nсвет. ⋅ Φ свет. ⋅ η ⋅ f 27 ⋅ 9200 ⋅ 0,532 ⋅ 0,56
E сред. = = = 493,4lx
a ⋅b 15 ⋅ 10
што е доволна вредност, иако е за малку пониска од бараната.
Растојанието помеѓу низите ќе биде:
b
s= = 3,33m
3
и
s 3,33
= = 1,06
h1 3,15
што може да се смета за прифатлива вредност, и со ова ја добиваме крајната
конфигурација на светилките. Растојанието на крајните низи до ѕидовите ќе биде (на
Слика 3 под а) прикажани се виличините s и s’ кои ги пресметуваме):
s
= 1,665m
s`=
3
а растојанијата помеѓу средиштата на соседните светилки ќе бидат (должина на халата
поделена со број на светилки во низа):
a
d= = 1,67 m
9

а) б)
Слика 3. Распределба на светилки (Слики 11.2.1 и 11.2.2 на 151стр. во учебник): а) светилки во низи; б) одделно поставени светилки.

Задача 2.
Склад за порцелански производи има димензии: должина 9m, ширина 14m и висина
4m. Со соодветно образложение да се одбере:
a) Потребната средна осветленост од општото осветление;
b) Соодветниот тип на сијалица и светилка;
c) Висината на поставувањето на светилките.
Потоа да се определи:
d) Потребниот број на светилки и сијалици;
e) Постигнатата средна осветленост со усвоениот број на светилки;
f) Распоредот на светилките.
На крајот да се нацрта и шема на поставување на светилките, на која ќе бидат
назначени сите димензии неопходни за нивната монтажа.
Решение:
Дадено:
a = 9m
b = 14m
h = 4m
a) За складот потребни се мали светлотехнички барања. Усвојуваме средна
осветленост од 120 lx.
b) Употребуваме флуоресцентни сијалици со температура на боја 3000 0К (топло
бела). Го употребуваме типот на светилка прикажан на слика Д.7 во додатокот.
c) Светилките ќе бидат поставени на плафонот, односно z = 0 m.
Усвојуваме висина на работна површина h3 = 0,85 m. Од овде, висината на
поставувањето на светилките ќе биде:
h1 = h − h3 − z = 4 − 0.85 − 0 = 3,15m
d) За одбраната светилка одчитуваме коефициенти (голема нечистотија, чистење на
три години, време на користење 6000 часа):
f1 = 0,59; f 2 = 0,8
f = f1 ⋅ f 2 = 0,472
Претпоставуваме дека складот е обоен со светла боја. Според табелата за одбраната
светилка одбираме коефициенти: ρ1 = 0,7; ρ3 = 0,5; ρ4 = 0,3.
Индексот на просторијата е:
a ⋅b 9 ⋅14
k= = = 1,74
h1 ⋅ (a + b) 3,15 ⋅ 23

Преку линеарна интерполација, го одредуваме коефициентот на искористување:

k1 = 1,5; k 2 = 2; η1 = 0,34; η 2 = 0,38
η 2 − η1
η = η1 + (k − k1 ) = 0,34 + 0,38 − 0,34 (1,74 − 1,5) = 0,36
k 2 − k1 2 − 1,5
Бараниот светлински флукс од сите сијалици ќе изнесува:
a ⋅ b ⋅ E сред. 9 ⋅ 14 ⋅ 120
Φ= = = 88973lm
f ⋅η 0,36 ⋅ 0,472
Одбираме сијалица со моќност од 36 W и светлински флукс 2800 lm. Одберената
светилка има две сијалици, што значи флуксот на една светилка е:
Φ свет. = 2 ⋅ Φ сијал. = 2 ⋅ 2800 = 5600lm
 Φ 88973
n`свет. = = = 15,88 светилки
Φ свет. 5600

nсвет. = 16 светилки
Постигнатата осветленост со 16 светилки ќе биде:
nсвет. ⋅ Φ свет. ⋅ η ⋅ f 16 ⋅ 5600 ⋅ 0,36 ⋅ 0,472
E сред. = = = 120,8lx
a ⋅b 9 ⋅ 14
Светилките ги поставуваме во 4 низи, по 4 светилки. Должината на една светилка е
0,625 m, што значи за 4 светилки ќе бидат потребни најмалку 2,5 m за една низа.
Растојанието помеѓу низите ќе биде:
b
s= = 3,5m
4
s 3,5
= = 1,11
h1 3,15
Одбраната распределба на светилките ги задоволува барањата.
s
s`= = 1,75m
2
a 9
d = = = 2,25m
4 4
d
d `= = 1,125m
2
b

d'

a
d

d'

s' s s s s'
Задача 3.
Паркинг на отворено има должина од 40m и ширина од 25m. Висината на
канделабрите кои ќе се поставуваат за осветлението е 6m. Да се одреди:
a) Потребната средна осветленост
b) Соодветниот тип на сијалица и светилка
c) Потребниот број на светилки и сијалици
d) Постигнатата средна осветленост со усвоениот број на светилки
e) Распределбата на светилките
Решение:
Дадено:
а = 40m
b = 25m
h = 6m
a) За паркингот усвојуваме мали светлотехнички барања, и средна осветленост од
120 lx.
b) Бидејќи најсоодветната светилка која ни ја нуди податокот во ваков случај е на
сликата Д.19, а таа светилка е наменета само за живини и натриумови сијалици со висок
притисок од моќност 400W, ја одбираме таа светилка и натриумова сијалица со висок
притисок.
Табела 4. Податоци за натриумови сијалици со висок притисок (Табела 7.7.1 на стр.134 во учебник)

Специфично
Напон на горење Светлински флукс
Ознака производство Сјајност [cd/m2]
[V] [lm]
[lm/W]
SON 50 W-I 85 3300 57 45000
SON 70 W-I 90 5800 92 70000
SON 70 W-E 90 5800 92 70000
SON 100 W 100 7500 86 150000
SON 150 W 100 13500 79 100000
SON 250 W 100 25000 89 190000
SON 400 W 105 47000 108 240000
SON 1000 W 110 120000 113 360000
SON-T 100 W 100 10000 90 3000000
SON-T 150 W 100 14000 82 3000000
SON-T 250 W 100 27000 96 3600000
SON-T 400 W 100 47000 108 5500000
SON-T 1000 W 100 125000 118 6500000
SON-H 210 W 104 18000 - 140000
SON-H 350 W 117 34500 - 180000
SON-R 250 W 100 23000 - -

Натриумовата сијалица ја одбираме од Табелата 4. Во табелата нема дадени

податоци за температурата на боја на сијалиците, но познато е дека тие генерално светат
со температура на боја од 21000К (податокот е даден во учебникот во истата глава каде
што е табелата). Иако температурата не се совпаѓа со дијаграмот на Круитхоф (за дадената
осветленост 21000К е многу мала вредност според дијаграмот), на место како што е
паркингот луѓето не стојат подолго време за осветлението да им предизвика замор на
очите. Според табелата, натриумова сијалица од 400W произведува светлински флукс од
47000 lm.
c) Усвојуваме висина на работна површина h3 = 0,85m:
h1 = h − h3 − z = 6 − 0,85 − 0 = 5,15m
За одбраната светилка одчитуваме коефициенти:
f1 = 0,63; f 2 = 0,85
f = f1 ⋅ f 2 = 0,54
Бидејќи паркингот е на оворено (нема ѕидови), за сите три коефициенти на
одбивање земаме вредности 0 (најдесна колона во табелата).
Го пресметуваме индексот на просторија:
a ⋅b 40 ⋅ 25
k= = = 2,99 ≈ 3
h1 ⋅ (a + b) 5,15 ⋅ 65
Од табелата за дадениот индекс одчитуваме η = 0,76 .
Вкупниот светлински флукс со усвоените вредност ќе изнесува:
a ⋅ b ⋅ E сред. 40 ⋅ 25 ⋅ 120
Φ= = = 292398lm
f ⋅η 0,54 ⋅ 0,76
Во светилката има само една сијалица:
Φ свет. = Φ сијал. = 47000lm
Ориентациониот број на светилки е:
Φ 292398
n`свет. = = = 6,22 светилки
Φ свет. 47000

nсвет. = 6 светилки
Осветленоста која би се постигнала со овие светилки е:
nсвет. ⋅ Φ свет. ⋅ η ⋅ f 6 ⋅ 47000 ⋅ 0,76 ⋅ 0,54
E сред. = = = 115,7lx
a ⋅b 40 ⋅ 25
што е задоволителна вредност.
Бидејќи пренатрупаност или нерамномерност на осветлението не е голем проблем
кај паркинзите, не се потребни дополнителни проверки за односот s/h1. Светилките
рамномерно ги поставуваме по страните на паркингот: четири светилки во ќошевите на
паркингот, и уште две од неговите страни, по должината.
 ДОЗВОЛЕНА СТРУЈА

Задача 1.
Шест кабли од типот PP 00-AS 4x185 0,6/1kV се поставени во земја, во една
рамнина, непосредно еден до друг. Температурата на земјата е 150C. Колкаво е
дозволеното струјно оптоварување за секоја фазна жила на секој од каблите ако
оптоварувањата на каблите се еднакви и ако тие претставуваат дел на една трифазна
урамнотежена мрежа?

Решение:
Според ознаката, станува збор за кабел со изолација и плашт од поливинил-хлорид.
Спроводниот дел од кабелот е направен од алуминиум и кабелот е составен од четири
жили со секторски пресек, каде секоја од жилите е со напречен пресек од 185mm2.
Бидејќи кабелот е поставен во земја, станува збор за електричен развод од типот D.
Табела 1. Најголеми трајно дозв. струи за електричен развод од тип D (стандардизирана за 200C) (Табела 3.2 на 49стр. во учебник)
Најголеми трајно дозволени струи (во ампери) за
различни видови изолација на жилите
и за различен број на оптоварени жили
Материјал Номинален Поливинил-хлорид Умрежен полиетилен
пресек mm2 или гума
Две жили Три жили Две жили Три жили
1 2 3 4
Бакар 1,5 22 18 26 22
2,5 29 24 34 29
4 38 31 44 37
6 47 39 56 46
10 63 52 73 61
16 81 67 95 79
25 104 86 121 101
35 125 103 146 122
50 148 122 173 144
70 183 151 213 178
95 216 179 252 211
120 246 203 287 240
150 278 230 324 271
185 312 257 363 304
240 360 297 419 351
300 407 336 474 396
Алуминиум 1,5 17 14 20 16,5
2,5 22 19 26 22
4 29 24 34 29
6 36 30 42 36
10 48 40 56 47
16 62 52 73 61
25 80 66 93 78
35 96 80 112 94
50 113 94 132 112
70 140 117 163 138
95 166 138 193 164
120 189 157 220 186
150 213 178 249 210
185 240 200 279 236
240 277 230 321 272
300 313 260 364 308
 Од Табелата 1 одчитуваме трајно дозволена струја за кабел со изолација од
поливинил-хлорид или гума, со три оптоварени жили, поставен во околина со температура
200C:
I dozv.200 C = 200 A
Бидејќи температурата на земјата е 150C, од Табелата 2 за соодветната изолација
одчитуваме корекционен фактор:
k150 C = 1,05
Табела 2. Корекциони фактори за температура на околина различна од 200C (за кабли развод тип D) (Табела 3.5 на 51стр. во учебник)
Корекционен фактор
Температура При изолација од
При изолација од
на земјата умрежен полиетилен
поливинил-хлорид
0C или етилен-пропилен
10 1,10 1,07
15 1,05 1,04
20 1,00 1,00
25 0,95 0,96
30 0,89 0,93
35 0,84 0,89
40 0,77 0,85
45 0,71 0,80
50 0,63 0,76
55 0,55 0,71
60 0,45 0,65
65 - 0,60
70 - 0,53
75 - 0,46
80 - 0,38

Од Табелата 3 одчитуваме корекционен фактор за група од шест вкопани или

затворени кабли:
k 6 kabli = 0,55
Табела 3. Корекциони фактори за група од неколку струјни кола/кабли за електрични разводи тип A, B, C, D, E, F (Табела 3.3 на стр.50
во учебник)
Корекционен фактор
Начин на поставување на каблите за даден број на струјни кола или повеќежилни кабли
1 2 3 4 6 9 12 15 20
Вкопани или затворени 1,00 0,80 0,70 0,70 0,55 0,50 0,45 0,40 0,40
Еден слој на ѕидови, подови или на 1,00 0,85 0,80 0,75 0,70 0,70 - - -
неперфорирани полици
Еден слој на плафон 0,95 0,80 0,70 0,70 0,65 0,60 - - -
Еден слој на перфорирана полица 1,00 0,90 0,80 0,75 0,75 0,70 - - -
Еден слој на носечки куки или слично 1,00 0,85 0,80 0,80 0,80 0,80 - - -

Одтука, трајно дозволената струја на еден кабел во ваков случај е:

I dozv = I dozv.200 C ⋅ k150 C ⋅ k 6 kabli = 200 ⋅ 1,05 ⋅ 0,55 = 115,5 A
Задача 2.
Два еднакви трифазни асинхрони електромотори се напојуваат со одделни кабли од
мрежа со номинален напон 380V. Каблите се поставени на ѕид, еден покрај друг.
Температурата на околината е 350C. Секој од електромоторите ги има следните
номинални параметри: моќност 22kW; коефициент на полезно дејство 0,89; фактор на
моќност 0,83 и напон 380V. Електромоторите работат со номинално оптоварување. Да се
определи најмалиот потребен пресек на кабелот за напојување на еден од
електромоторите:
а) Ако спроводниот дел на жилите на кабелот е од бакар, а изолацијата е од
умрежен полиетилен;
б) Ако спроводниот дел на жилите на кабелот е од алуминиум, а изолацијата е од
поливинил-хлорид.

Решение:
Дадено:
Pn = 22kW
η n = 0,89
cos ϕ n = 0,83
U n = 380V

Номиналната струја на еден од електромоторите е:

Pn 22 ⋅ 10 3
In = = = 45,3 A
3 ⋅ U n ⋅ η n ⋅ cos ϕ n 3 ⋅ 380 ⋅ 0,89 ⋅ 0,83
Имаме два повеќежилни кабли поставени на ѕид, еден покрај друг (развод тип C).
Притоа, температурата на околината е 350C. Знаеме дека ова ќе предизвика да се намали
трајно дозволената струја на двата кабли.
Трајно дозволената струја на кабелот кој што ќе го одбериме, заедно со
корекционите фактори земени во предвид, не треба да биде помала од номиналната струја
која ја влечи електромоторот:
I dozv = I dozv.300 C ⋅ k 350 C ⋅ k 2 kabli ≥ I n
Одтука кабелот кој што треба да го избериме од табела не треба да има помала
струја од пресметаната со изразот:
In
I dozv.300 C ≥
k 350 C ⋅ k 2 kabli

а) Според Табела 4, корекциониот фактор за температура на околината од 350C, за

кабел со изолација од умрежен полиетилен е:
 k 350 C = 0,96
Табела 4. Корекциони фактори за температура на околина различна од 300C (за кабли развод A, B, C, E, F)
Корекционен фактор
Температура При изолација од
При изолација од
на околината умрежен полиетилен
поливинил-хлорид
оC или етилен-пропилен
10 1,22 1,15
15 1,17 1,12
20 1,12 1,08
25 1,06 1,04
30 1,00 1,00
35 0,94 0,96
40 0,87 0,91
45 0,79 0,87
50 0,71 0,82
55 0,61 0,76
60 0,50 0,71
65 - 0,65
70 - 0,58
75 - 0,50
80 - 0,41

Корекциониот фактор за 2 кабли поставени на ѕид според Табела 3 е:

k 2 kabli = 0,85
Одтука добиваме:
45,3
I dozv.300 C ≥ = 55,5 A
0,96 ⋅ 0,85
Од табела 5 одбираме пресек за кабел со изолација од умрежен полиетилен и со три
оптоварени жили кои се бакарни, за развод од типот C. Трајно дозволената струја на овој
кабел треба да биде поголема од 55,5А.
Одбираме кабел со напречен пресек на спроводникот 10mm2, со трајно дозволена
струја од 71А.

б) За кабел со изолација од поливинил-хлорид, при температура на околина од 350C

се користи корекционен фактор:
k 350 C = 0,94
додека корекциониот фактор за 2 кабли поставени еден до друг на ѕид останува ист:
k 2 kabli = 0,85
45,3
I dozv.300 C ≥ = 56,7 A
0,94 ⋅ 0,85
Сега од табелата 5 одбираме пресек на кабел со изолација од поливинил-хлорид, и
алуминиумски спроводници. Одбраниот пресек треба да има трајно дозволена струја
поголема од 56,7А.
 Одбираме кабел со напречен пресек на спроводникот 25mm2, со трајно дозволена
струја од 76А.
Табела 5. Најголеми трајно дозв. струи за електрични разводи од типот A, B, C, E и F (стандардизирана за 300C) (Табела 3.1 на 48стр.
во учебник)
Број на
Вид на изолација оптоварени Најголема трајно дозволена струја (во ампери) за развод
жили
Поливинил-хлорид 2 A B C E,F
или природна гума 3 A B C E,F
Умрежен полиетилен 2 A B C E,F
3 A B C E,F
Материјал и номинален пресек во mm2 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Бакар 1 10,5 11 12 13,5 14,5 17 18 19 21
1,5 13 14,5 15,5 17 18,5 22 23 24 26
2,5 18 19,5 21 23 25 30 32 33 36
4 24 26 28 31 34 40 42 45 49
6 31 34 36 40 43 52 54 58 63
10 42 46 50 54 60 71 75 80 86
16 56 61 68 73 80 96 100 107 115
25 73 80 89 95 101 119 127 138 149
35 117 126 147 157 171 185
50 141 153 179 192 210 225
70 179 196 229 246 269 289
95 216 238 278 298 328 352
120 249 276 322 346 382 410
150 285 318 371 399 441 473
185 324 362 424 456 506 542
240 380 424 500 538 599 641
Алуминиум 1 8 8,5 9,5 11 11 13 13,5 15 16
1,5 10 11 12 14 14 16,5 17,5 19 21
2,5 14 15 16,5 19 19,5 23 24 26 28
4 19 20 22 25 26 31 32 35 38
6 24 26 28 32 33 39 42 45 49
10 32 36 39 43 45 54 58 62 67
16 43 48 53 58 61 73 77 83 91
25 57 63 69 76 78 89 97 101 108
35 94 96 111 120 126 135
50 113 117 135 147 154 165
70 142 150 173 187 198 211
95 171 182 210 227 241 257
120 197 212 244 263 280 300
150 226 245 282 302 324 346
185 256 280 322 346 371 397
240 300 330 380 409 439 470

Задача 3.

Од нисконапонска инсталација со номинален напон 230V се напојуваат два

електрични бојлера. Напојувањето е преку одделни изолирани спроводници што имаат
пополнување и плашт. Изолираните спроводници се поставени во термички изолиран ѕид,
непосредно еден до друг. Температурата на средината е 400C. Секој од бојлерите е со
номинална моќност од 3kW. Колкава треба да биде плоштината на напречниот пресек на
секоја жила од изолираните спроводници ако тие се направени од:
а) Бакар со изолација од поливинил-хлорид
б) Алуминиум со изолација од умрежен полиетилен
Решение:
Дадено:
Pn = 3kW
U n = 230V

Номиналната струја на еден од бојлерите е:

Pn 3 ⋅ 10 3
In = = = 13 A
Un 230
Во случај на поставени спроводници во термички изолиран ѕид, директно или во
инсталациска цевка, станува збор за развод од типот А.
Температурата на околината е 400C, а исто така имаме 2 спроводници поставени
еден до друг.
In
I dozv.300 C ≥
k 400 C ⋅ k 2 kabli

а) Корекциониот фактор за проводник со изолација од поливинил-хлорид, при

температура на околина од 400C е:
k 400 C = 0,87
Корекциониот фактор за два спроводници затворени во ѕид е:
k 2 sprov. = 0,8

13
I dozv.300 C ≥ = 18,7 A
0,87 ⋅ 0,8
Од Табелата 5 сега одбираме пресек на спроводник со изолација од поливинил-
хлорид и бакарни жили за развод од типот А. Одбираме пресек за две оптоварени жили
бидејќи бојлерите се еднофазни.
Одбираме спроводник со напречен пресек на жилите 4mm2, кој е со трајна
дозволена струја од 26А.

б) Корекциониот фактор за спроводник со изолација од умрежен полиетилен при

температура на околина 400C е:
k 400 C = 0,91
додека корекциониот фактор за двата спроводници поставени еден до друг останува ист:
k 2 sprov. = 0,8
 13
I dozv.300 C ≥ = 17,9 A
0,91 ⋅ 0,8
Според ова, од табела одбираме алуминиумски спроводник со напречен пресек на
жила 4mm2, кој е со трајна дозволена струја од 26А.

Задача 4.
Четири кабли PP 00-AS 4x150 0,6/1kV се со еднакви должини. Соодветните жили
им се врзани на почетокот и крајот, така што каблите работат паралелно. Каблите
претставуваат дел од трифазна урамнотежена мрежа. Температурата на околината е 150C.
Колкава е трајно дозволената струја за жилите на каблите, ако каблите се поставени во
еден слој, еден покрај друг:
а) На под
б) Во инсталациски канал
в) Вo канал со вентилација
г) Во земја, на длабочина од 0,7m, а термичката отпорност на земјата е 2,5 K∙m/W.

Решение:
Типот на кабел е со изолација и плашт од поливинил-хлорид. Тој е составен од
четири жили, спроводниот дел на жилите е од алуминиум со секторски пресек,а
напречниот пресек на спроводниот дел е 150mm2 .

а) Во овој случај се работи за развод од типот C (C3). За ваков тип на развод, од

табела ја читаме трајната дозволена струја за еден кабел:
I dozv.300 C = 226 A
Корекциониот фактор за температура од 150C во овој случај е:
k150 C = 1,17
додека корекциониот фактор за четирите кабли поставени на под во еден слој е:
k 4 kabli = 0,75
Трајно дозволената сруја за ваквата конфигурација на кабли е:
I dozv. = I dozv.300 C ⋅ k150 C ⋅ k 4 kabli = 226 ⋅1,17 ⋅ 0,75 = 198,32 A

б) Имаме повеќежилен кабел поставен во инсталациски канал, што значи се работи

за развод од типот C (C5). Трајно дозволената струја, како и корекциониот фактор ќе
бидат исти како и во претходниот случај:
I dozv.300 C = 226 A
 k150 C = 1,17
Сега имаме четири кабли еден до друг кои се затворени во канал, така да
корекциониот фактор за двата кабли ќе биде:
k 4 kabli = 0,7
Трајната дозволена струја за двата кабли во овој случај ќе биде:
I dozv. = I dozv.300 C ⋅ k150 C ⋅ k 4 kabli = 226 ⋅1,17 ⋅ 0,7 = 185,1A

в) И во овој случај имаме развод од типот C (C4). Важат истата трајно дозволена
струја за еден кабел, како и температурниот корекционен фактор. Бидејќи и во овој случај
каблите се затворени, ќе важи и претходниот корекционен фактор за 4 кабли.
I dozv.300 C = 226 A

k150 C = 1,17

k 4 kabli = 0,7
што значи ќе ја имаме истата трајно дозволена струја:
I dozv. = I dozv.300 C ⋅ k150 C ⋅ k 4 kabli = 226 ⋅1,17 ⋅ 0,7 = 185,1A

г) Во четвртиот случај имаме развод од типот D. За ваков развод, трајно

дозволената струја на еден кабел од типот во задачата изнесува:
I dozv.200 C = 178 A
Корекциониот фактор за кабел закопан во земја при температура на околината од
150C е:
k150 C = 1,05
додека корекциониот фактор за четири вкопани кабли е:
k 4 kabli = 0,7
Одтука, трајно дозволената струја за овој случај е:
I dozv. = I dozv.200 C ⋅ k150 C ⋅ k 4 kabli = 178 ⋅1,05 ⋅ 0,7 = 130,83 A

Задача 5.

Од нисконапонските собирници во трансформаторска станица среден/низок напон

до разводен орман треба да се постави во кабелница еден кабел. Од разводниот ормар на
носечки куки треба да се постават три кабли. Растојанието на секој од овие кабли од ѕидот
на кој се поставени куките да не биде помало од половината на нивниот надворешен
дијаметар. Секој од трите кабли е поставен одделно и напојува по еден мал индустриски
погон. Врвните моќности на погоните се јавуваат едновремено. Врвната моќност на
првиот погон е 50kW и 10kvar, на вториот 20kW и 40kvar и на третиот 40kW и 20kvar.
Предвидено е сите кабли да бидат со спроводници од алуминиум и со изолација од
поливинил-хлорид. Номиналниот напон на нисконапонската мрежа е 400V. Да се изберат
номиналните напречни пресеци на каблите за напојување на секој од погоните, како и за
кабелот преку кој се напојува разводниот ормар.

Решение:

Дадено:
P1 = 50kW
Q1 = 10k var
P2 = 20kW
Q2 = 40k var
P3 = 40kW
Q3 = 20k var
U n = 400V

Најпрво ќе ги пресметаме струите кои протекуваат при врвните оптоварувања.

Потребни ни се факторите на моќност за трите погони. Нив ги одредуваме со следната
формула:
  Q 
cos ϕ = cos arctg   
  P 
  10  
(
cos ϕ1 = cos arctg    = cos 11,310 = 0,98)
  50  
  40  
(
cos ϕ 2 = cos arctg    = cos 63,430 = 0,45 )
  20  
  20  
(
cos ϕ 3 = cos arctg    = cos 26,57 0 = 0,89 )
  40  
За ефективните вредности на струите при врвните оптоварувања добиваме:
P1 50 ⋅ 10 3
I1 = = = 73,7 A
3 ⋅ U n ⋅ cos ϕ1 3 ⋅ 400 ⋅ 0,98
20 ⋅ 10 3
I2 = = 64,2 A
3 ⋅ 400 ⋅ 0,45
40 ⋅ 10 3
I3 = = 64,9 A
3 ⋅ 400 ⋅ 0,89
 За трите струи претставени во комплексен облик добиваме:
I 1 = I1 ⋅ cos ϕ1 + jI1 ⋅ sin ϕ1 = 73,7 ⋅ 0,98 + j 73,7 ⋅ 0,196 = (72,226 + j14,445)A
I 2 = I 2 (cos ϕ 2 + j sin ϕ 2 ) = (28,89 + j 57,42 )A
I 3 = I 3 (cos ϕ 3 + j sin ϕ 3 ) = (57,76 + j 29,03)A
Според описот на поставувањето на трите кабли кои излегуваат од орманот,
станува збор за развод од типот E. Температура на околината не е специфицирана, затоа ќе
усвоиме дека таа е 250C.
Корекциониот фактор при оваа температура за кабли со изолација од поливинил-
хлорид е:
k 250 C = 1,06
Бидејќи секој од трите кабли е поставен одделно, нема потреба за одредување на
корекционен фактор за група на кабли, односно за него усвојуваме 1.
Значи, пресекот кој ќе го одбираме за каблите треба да ни го исполнува условот:
I
I dozv.300 C ≥
k 250 C
односно
73,7
I 1dozv.300 C ≥ = 69,5 A
1,06
64,2
I 2 dozv.300 C ≥ = 60,5 A
1,06
64,9
I 3dozv.300 C ≥ = 61,2 A
1,06
Имајќи во предвид дека станува збор за развод од типот E, за кабел со изолација од
поливинил-хлорид, и спроводници од алуминиум, за трите кабли одбираме пресек 25mm2
со трајно дозволена струја 78А.
Следно, потребно е да го одбериме пресекот на кабелот кој го поврзува ормарот и
нисконапонските собирници. Низ овој кабел ќе течи вкупната струја од трите претходни
кабли. Ефективната вредност на оваа струја е:

I4 = (72,226 + 28,89 + 57,76)2 + (14,445 + 57,42 + 29,03)2 =

= 25241,58 + 10179,8 = 35421,38 = 188,2 A
*Бидејќи струите низ трите кабли се комплексни, со цел тие да се сумираат
ппотребно е одделно да се сумираат нивните активни и реактивни компоненти, па потоа
да се одреди ефективната вредност на сумарната струја I4. Грешно е да се сумираат
ефективните вредности на трите струи за да се добие I4.
 Овој кабел е поставен во кабелница, што значи станува збор за развод од тип D
(D1). Ќе усвоиме дека температурата во околината каде што е вкопан кабелот е исто така
250C. Корекциониот фактор ќе биде:
k 250 C = 0,95
И овде кабелот е поставен сам, затоа повторно не го бараме следниот корекционен
фактор.
188,2
I 4 dozv.200 C ≥ = 198,1A
0,95
За овој кабел со изолација од поливинил-хлорид, и спроводници од алуминиум
одбираме пресек 240 mm2 со трајно дозволена струја 230А.
 ЗАГУБА НА НАПОН

Задача 1.
Номиналниот напон на еден трифазен урамнотежен вод е 35kV. Водот е долг 30km.
Спроводниците на водот се јажиња од алуминиум-челик со номинален напречен пресек на
алуминиумот 95 mm2 и челикот од 15 mm2. На крајот од водот е приклучен трифазен
урамнотежен потрошувач со активна моќност 5MW и реактивна моќност 2Mvar. Колкава е
загубата на напонот во водот?
Податоците за водот се:
Ω
r = 0,3058
km
Ω
x = 0,38
km
k var
q vod = 3,53
km
Решение:
Загубата на напон ја пресметуваме преку формулата (4.7), каде што резултатот го
добиваме во проценти од номиналниот напон:
100   Q  
∆u =  P ⋅ R +  Q2 − vod  ⋅ X 
2  2
Un   2  
каде
Qvod q vod ⋅ l 3,53 ⋅ 30
= = = 52,95k var
2 2 2
и
Q2 = 2000k var
Во случај да биде исполнет условот
Qvod
<< Q2
2
оправдано е Qvod/2 при пресметките да се занемари, како што е случајот во оваа задача.
Одтука следува:

∆u =
100
(5 ⋅ 0,3058 + 2 ⋅ 0,38) ⋅ 30 = 5,61%
35 2
 *Моќностите при пресметката се земаат во MW/Мvar, напоните во kV, должините
во km.

Задача 2.
Среднонапонски вод е изграден со кабел од типот IPO 13 3×150mm2 6/10 kV.
Номиналниот напон на водот е 10kV, а должината 10km. Оптоварувањето на водот е
трифазно урамнотежено. Колкава е загубата на напонот на водот ако тој на својот крај
предава активна моќност 2MW и реактивна моќност 700kvar?
Податоците за водот се:
Ω
r = 0,124
km
Ω
x = 0,08
km
µF
cvod = 0,5
km
Решение:
Реактивната моќност генерирана од водот е:
Qvod = q vod ⋅ l = B ⋅ U 2 ⋅ l = ω ⋅ cvod ⋅ U 2 ⋅ l = 2π ⋅ 50 ⋅ 0,5 ⋅ 10 −6 ⋅ 10 2 ⋅ 10 6 ⋅ 10 = 157 k var
Qvod 157
= = 78,5k var
2 2
Во овој случај условот Qvod/2 << Q2 не е исполнет, па потребно е Qvod/2 да се земи
во предвид при пресметките.
Одтука за загубата на напонот имаме:

∆u =
100
(2 ⋅ 0,124 + (0,7 − 0,0785) ⋅ 0,08) ⋅ 10 = 2,98%
10 2

Задача 3.
Три кабли од типот XHP 48-A 1x185mm2 12/20 kV припаѓаат на ист трифазен вод
со номинален напон 20kV. Каблите се поставени во земја и лежат на иста хоризонтална
рамнина. Растојанието помеѓу обвивките на соседните кабли е еднакво на надворешниот
дијаметар на еден од каблите. Должината на водот е 9 km. Водот е оптоварен само на
својот крај. Оптоварувањето е урамнотежено и изнесува 4MW и 500kvar. Колкава е
загубата на напонот во водот?
Параметрите на водот се:
 Ω
r = 0,164
km
Ω
x = 0,123
km
µF
cvod = 0,267
km

Решение:
Реактивната моќност што ја генерира водот е:
Qvod = q vod ⋅ l = B ⋅ U 2 ⋅ l = ω ⋅ cvod ⋅ U 2 ⋅ l = 2π ⋅ 50 ⋅ 0,267 ⋅ 10 −6 ⋅ 20 2 ⋅ 10 6 ⋅ 9 = 302k var
Одтука, за загубата на напонот ќе имаме:
100   0,302  
∆u =  4 ⋅ 0,164 +  0,5 −
2   ⋅ 0,123  ⋅ 9 = 1,57%
20   2  

Задача 4.
Трифазен електромотор се напојува од урамнотежена трифазна мрежа со
номинален напон 400V. Напојувањето е преку кабел долг 200 m, поставен во земја.
Ознаката на кабелот е XP 00 3x185+95mm2 0,6/1 kV. Електромоторот ги има следните
параметри:
- номинална моќност 110kW;
- номинален коефициент на корисно дејство 0,93;
- номинален фактор на моќност 0,83;
- номинален напон 400 V.
Температурата на средината е 300C. Кабелот ги има следните параметри:
Ω
r = 0,0991
km
mH
l vod = 0,222
km

Решение:
За реактивната отпорност по километар на водот добиваме:
Ω
x = 2π ⋅ l vod = 2π ⋅ 50 ⋅ 0,000222 = 0,0697
km
Равенката со која се пресметува процентуалната загуба на напон кај трифазен
урамнотежен нисконапонски вод е (4.14):
 P⋅L  x 
∆u = 1 + tgϕ 
K ⋅S  r 
Активната моќност на крајот од водот е:
Pn
P=
ηn
Факторот на реактивна моќност изнесува:
tgϕ = tg (arccos ϕ ) = tg (arccos 0,83) = 0,672
а одтука
x 0,0697
tgϕ = ⋅ 0,672 = 0,4726
r 0,0991
Ако изразот погоре го исполнува условот
x
tgϕ << 1
r
за равенката (4.14) во заградата усвојуваме вредност 1, односно ја користиме упростената
равенка (4.16):
P⋅L
∆u =
K ⋅S
Меѓутоа условот во овој случај не е исполнет, па ќе ја користиме равенката (4.14).
Следно коефициентот K го одчитуваме од Tабелата 1. Спроводниците на кабелот
се од бакар, а температура на средината е 300C. Одчитуваме K = 84.
Табела 1. Вредности на коефициентот К (трифазни водови) (Табела 4.1 на 63стр. во учебник)
Вредност на коефициентот K
Материјал kW.m/mm2
Температура на средината
20°C 30°C
Бакар 87 84
Алуминиум 53 51

Одтука добиваме:
Pn ⋅ L  x  110 ⋅ 200
∆u = 1 + tgϕ  = (1 + 0,4726) = 2,24%
ηn ⋅ K ⋅ S  r  0,93 ⋅ 84 ⋅ 185
*При пресметките, моќноста се зема во kW, должината на водот во m, пресек на
проводникот во mm2. L во равенката ја претставува должина на водот.

Задача 5.
Од мрежа со номинален напон 400V преку кабел со ознака PP 00-Y 4x4mm2 0,6/1
kV се напојува трифазен асинхрон мотор. Параметрите на моторот се: номинална моќност
4kW, номинален напон 400V, номинален коеф. на корисно дејство 0,86 и номинален
фактор на моќност 0,89. Кабелот е долг 100m и е поставен на ѕид. Колкава е загубата на
напонот во кабелот ако температурата на околината е 300C?
Дадени се следните податоци за кабелот:
Ω
r = 4,56
km
mH
l vod = 0,318
km
Решение:
Индуктивната отпорност на кабелот е:
Ω
x = 2π ⋅ f ⋅ l vod = 314 ⋅ 0,318 ⋅ 10 −3 = 0,0998
km
За факторот на реактивна моќност добиваме:
tgϕ = tg (arccos 0,89) = 0,51
x 0,0998
tgϕ = ⋅ 0,51 = 0,01 << 1
r 4,56
Според погоре добиеното, го користиме следниот израз за пресметка на загубата на
напонот:
P⋅L Pn ⋅ L
∆u = =
K ⋅ S ηn ⋅ K ⋅ S
Од табелата 4.1 одчитуваме коефициент K=84 за температура на околина 300C. За
загубата на напонот добиваме:
4 ⋅ 100
∆u = = 1,38%
0,86 ⋅ 84 ⋅ 4

Задача 6.
Три светилки се напојуваат преку кабел чија ознака е PP 00-Y 3x2,5mm2 0,6/1 kV.
Должината на кабелот од разводната табла до првата светилка е 40m. Помеѓу првата и
втората светилка, како и помеѓу втората и третата светилка, кабелот е долг по 30m.
Номиналниот фазен напон изнесува 230 V. Во првата светилка е инсталирана сијалица со
моќност од 700W. Во втората светилка е инсталирана сијалица со моќност 400W. Во
третата светилка е инсталирана сијалица со моќност 250W. Да се пресмета загубата на
напонот кај третата светилка, ако температурата на средината е 300C.
 0 1 2 3
l1 l2 l3

P1 P2 P3

Решение:
Во случајот се работи за еднофазни потрошувачи, и се употребува равенката (4.23):
P ⋅l  x 
∆u = 1 + tgϕ 
Kf ⋅S  r 
меѓутоа кога вториот член во заградата е многу помал од 1, или пак кога се работи со мали
пресеци на каблите, се користи упростената формула (4.24):
P ⋅l
∆u =
Kf ⋅S
Коефициентот Kf го одчитуваме од табелата 2. Станува збор за кабел со бакарни
спроводници, поставен во околина со температура 300C, односно Kf = 14.
Табела 2. Вредности на коефициентот Кф (еднофазни водови) (Табела 4.2 на 65стр. во учебник)

Вредност на коефициентот Kф
kW.m/mm2
Температура на средината
Материјал 20°C 30°C
Номинален фазен напон Номинален фазен напон
220 V 230 V 220 V 230 V
Бакар 13,2 14,5 12,7 14
Алуминиум 8 8,8 7,7 8,5

Бидејќи станува збор за неколку редно врзани водови, загубата на напонот од

точката 0 до точката 3 се пресметува како аритметичка сума на загубите на напонот на
одделните секции:
3
∆u = ∑ ∆u i =∆u1 + ∆u 2 + ∆u 3
i =1
каде што:

∆u1 =
(0,700 + 0,400 + 0,250) ⋅ 40 = 1,54%
14 ⋅ 2,5

∆u 2 =
(0,400 + 0,250) ⋅ 30 = 0,56%
14 ⋅ 2,5
0,250 ⋅ 30
∆u 3 = = 0,21%
14 ⋅ 2,5
а со тоа за загубата на напонот на крајот од кабелот се добива:
∆u = 1,54 + 0,56 + 0,21 = 2,31%
Задача 7.
Урамнотежен трифазен нисконапонски вод се напојува од трифазна урамнотежена
мрежа со номинален напон 400V. Водот е кабелски, кабелот е долг 250m и е поставен во
воздух со темпераура 300C. Водот е рамномерно оптоварен по својата должина.
Специфичното активно оптоварување на водот изнесува 600 W/m, а специфичното
реактивно оптоварување 200var/m. Колкава е загубата на напонот во водот ако тој е
изведен со кабел чија ознака е XP 00-A 3x150+70mm2 0,6/1 kV? За кабелот е дадено:
Ω
r = 0,206
km
Ω
x = 0,0694
km

Решение:
Вкупното активно оптоварување на водот изнесува:
P = p ⋅ l = 600 ⋅ 250 = 150kW
а факторот на реактивната моќност е односот помеѓу специфичното реактивно и активно
оптоварување:
q 200 1
tgϕ = = =
p 600 3
Од Табелата 1 одчитуваме K = 51. Во случај на трифазен урамнотежен вод со
рамномерно оптоварување ја користиме равенката (4.33):
P ⋅l  x 
∆u = 1 + tgϕ 
2⋅ K ⋅S  r 
па го добиваме следното:
150 ⋅ 250  0,0694 1 
∆u = 1 + ⋅  = 2,73%
2 ⋅ 51 ⋅ 150  0,206 3 
 ПРОЕКТИРАЊЕ НА ЕЛЕКТРИЧНИ ИНСТАЛАЦИИ

Задача 1.
Да се одреди инсталација за индустриски погон во кој што се инсталирани 7
електромотори, секој со моќност од по 20kW и фактор на моќност 0,85. Во инсталацијата
се вклучени и останатите потрошувачи во објектот со заедничка потрошувачка од 20kW.
Производствениот процес е сериски. Објектот може да си дозволи сопствена
трансформаторска станица.

Решение:
Вкупната инсталирана моќност на седумте електромотори е:
Pinst .1 = 7 ⋅ Pn = 7 ⋅ 20 = 140kW
додека инсталираната моќност на останатите потрошувачи е:
Pinst .2 = 20kW
Пред да ги пресметаме струите кои ги влечат потрошувачите, потребно е да
усвоиме корекционен фактор, уште наречен и фактор на едновременост, кој ќе го
вклучиме во пресметките. Овој корекционен фактор ќе го бележиме со k1.
*Кога имаме поголем број потрошувачи во рамките на еден објект или пак ако
разгледуваме повеќе објекти, логично би било да заклучиме дека веројатноста во еден
даден момент сите потрошувачи да бидат приклучени е мала. Со други зборови, мала е
можноста во даден момент да биде ангажирана целата инсталирана моќност. Тука улога
игра претходно споменатиот корекционен фактор, кој во пракса го земаме во вредности
0,3-0,8. Во случај на помал број на потрошувачи земаме поголеми вредности за
корекциониот фактор, а во случај на поголем број на потрошувачи/објекти земаме помала
вредност.
 Бидејќи во задачата е спомнато дека производствениот процес е сериски, знаеме
дека електромоторите работат заедно. Во овој случај правиме исклучок за факторот на
едновременост, односно за него усвојуваме вредност 1:
Pedn.1 = k1 ⋅ Pinst .1 = 1 ⋅ 140 = 140kW
од каде за струјата на електромоторите добиваме:
Pedn.1 140 ⋅ 103
I1 = = = 250 A
3 ⋅ U n ⋅ cos ϕ1 3 ⋅ 380 ⋅ 0,85
Меѓутоа, за остатокот од потрошувачите ќе усвоиме фактор на едновременост 0,8
бидејќи во задачата станува збор за само еден објект. Одтука добиваме:
Pedn.2 = k1 ⋅ Pinst .2 = 0,8 ⋅ 20 = 16kW
Pedn.2 16 ⋅ 103
I2 = = = 24,34 A
3 ⋅ U n ⋅ cos ϕ 2 3 ⋅ 380 ⋅ 1
Значи, вкупната едновремена моќност и струјата ќе ги имаат следните вредности:
Pedn = Pedn.1 + Pedn.2 = 140 + 16 = 156kW
I = I1 + I 2 = 250 + 24,34 = 274,34 A
Бидејќи објектот ќе има сопствена трафостаница, потребно е да одбериме моќност
на трансформаторот (трафостаница) кој што ќе го напојува објектот.
*Големини кои ни се на располагање се (дадени во kVA): 50; 100; 160; 250; 400; 630;
800; 1000; 1250; 1600.
Според пресметаната едновремена активна моќност, одбираме трансформатор со
привидна моќност од 250 kVA.
Следно, според пресметаната вкупна струја потребно е од табела да одбериме
соодветен пресек на кабелот кој ќе ја поврзува трафостаницата со главната разводна табла
(ГРТ) на објектот. Табелата 1 ги содржи пресеците кои ни се на располагање за одбирање
на доводен кабел.
Одбираме кабел со алуминиумски спроводник, тип PP 00-A 4x240mm2 со трајно
дозволена струја 360А.
Исто така, потребно е да одбериме соодветни заштитни уреди
(осигурувачи/автоматски прекинувачи) кои ќе бидат инсталирани во ГРТ. Условот кој
треба да биде исполнет при одбирањето на осигурувачи е следниот:
погонска стр. < стр. на реагирање на заштитен уред < трајно дозв. стр. на кабел
Имајќи го ова во предвид, од Табела 1 одбираме осигурувач кој реагира на струја
од 315А.
Што се однесува на инсталацијата во објектот, за напојување на приклучните кутии
(штекови) користиме изолирани спроводници од бакар со пресек 2,5mm2 (3х2,5mm2 и
5х2,5mm2 за еднофазни и трифазни соодветно) додека за осветлението користиме пресек
1,5 mm2. Во спратната разводна табла (СРТ) за напојуваните приклучни кутии користиме
осигурувачи од 16А (или 20А), додека за осветлувањето користиме осигурувачи со струја
на реагирање помала од 16А (обично 10А). Наведеното е честа практика при изведувањето
на инсталациите во еден објект.
Исклучок е пресекот кој ќе го користиме за напојување на електромоторите. Секој
од моторите влечи струја:
I1 250
I мотор = = = 35,7 A
7 7
што значи за нив ќе користиме изолирани спроводници Cu 5х6mm2 и во СРТ користиме
осигурувачи од 40А.

Табела 1. Изборни пресеци за доводен кабел и за заштитни уреди

Други пресеци
Тип осигурувач In (A) Тип на кабел Пресек (mm2) Irat (A)
(mm2) Irat(A)
NV01 16/32 16 NAY2Y-J 4x240 SM 240 360 Al Cu
NV01 20/32 20 NAY2Y-J 4x150 SM 150 275 2,5 1,5 16
NV01 25/100 25 NAY2Y-J 4x50 SM 50 145 4 2,5 25
NV01 35/100 32 NAY2Y-J 4x25 RM 25 100 6 4 36
NV01 40/100 40 NAY2Y-J 4x16 RM 16 78 10 6 44
NV01 50/100 50 NYY-J 4x10 RE 10 77 16 10 65
NV01 63/100 63 XOO/O-A 3x70+71,5 mm2 70 200 25 16 80
NV01 80/100 80 XOO/O-A 3x35+71,5 mm2 35 130 Коеф.-пад на напон
NV01 100/160 100 XOO-A 4x25 mm2 25 94 U=380V
NV01 125/160 125 XOO-A 4x16 mm2 16 81 KAl = 40 KCu = 66
NV01 160/160 160 XOO-A 2x16 mm2 16 81 U=220V
NV01 200/400 200 AlC - 4x95/15 mm2 95 290 KAl = 6,7 KCu = 11
NV01 250/400 250 AlC - 4x70/12 mm2 70 235
NV01 315/400 315 AlC - 4x50/3 mm2 50 170
NV01 400/630 400 AlC - 4x35/6 mm2 35 145
NV01 500/630 500 AlC - 4x25/4 mm2 25 125
NV01 630/630 630 AlC - 4x16/2,5 mm2 16 101
NV01 800/800 800 PP 00 4x240 mm2 240 465
NV01 1000/1000 1000 PP 00 4x185 mm2 185 400
NV01 1500/1500 1500 PP 00 4x150 mm2 150 355
PP 00 4x120 mm2 120 315
PP 00 4x95 mm2 95 275
PP 00 4x70 mm2 70 230
PP 00 4x50 mm2 50 185
PP 00 4x35 mm2 35 155
PP 00 4x25 mm2 25 130
PP 00 4x18 mm2 16 100
Cu 4x70 mm2 70 282
Cu 4x50 mm2 50 231
Cu 4x35 mm2 35 174
Cu 4x25 mm2 25 151
Cu 4x16 mm2 16 115
PP 00-A 4x240 mm2 240 360
PP 00-A 4x185 mm2 185 310
PP 00-A 4x150 mm2 150 275
PP 00-A 4x120 mm2 120 245
PP 00-A 4x95 mm2 95 215
 PP 00-A 4x70 mm2 70 175
PP 00-A 4x50 mm2 50 145
PP 00-A 4x35 mm2 35 120
PP 00-A 4x25 mm2 25 100
PP 00-A 4x16 mm2 16 78
AlC - 2x95/15 mm2 95 290
AlC - 2x70/12 mm2 70 235
AlC - 2x50/8 mm2 50 170
AlC - 2x35/6 mm2 35 145
AlC - 2x25/4 mm2 25 125
AlC - 2x16/2,5 mm2 15 101
Cu 2x70 mm2 70 282
Cu 2x50 mm2 50 231
Cu 2x35 mm2 35 174
Cu 2x25 mm2 25 151
Cu 2x16 mm2 16 115
NA2XS(F)2Y 1x400 mm2 400 530
NA2XS(F)2Y 1x240 mm2 240 419
NA2XS(F)2Y 1x150 mm2 150 320

Задача 2.
За стамбен објект од 30 станови, секој со инсталирана моќност 70kW, да се
определи кабел за довод и инсталација, осигурувачи, како и да се пресмета загубата на
напон по доводот до зградата ако растојанието од трафостаницата до разводниот ормар е
120m. Стамбениот објект е со инсталирано парно греење. Зградата се напојува преку
нисконапонска мрежа.

Решение:
Во овој случај потребно е да усвоиме уште еден корекционен фактор кој се
однесува на парното греење. За него секогаш усвојуваме вредност k2 = 0,5. Бидејќи имаме
поголем број на потрошувачи, за факторот на едновременост ќе усвоиме вредност 0,3.
Едновремената моќност и струјата за еден стан е:
Pedn = k 2 ⋅ Pinst = 0,5 ⋅ 70 = 35kW
Pedn 35 ⋅ 103
I= = = 53,24 A
3 ⋅U n 3 ⋅ 380
*За еден стан се зема предвид само k2
Инсталираната моќност на целата зграда ќе биде:
Pinst .vk . = 30 ⋅ Pinst = 30 ⋅ 70 = 2100kW
додека едновремената моќност за цела зграда, кога покрај првиот фактор ќе го земиме во
предвид и корекциониот фактор за парното греење ќе биде:
Pedn.vk . = k1 ⋅ k 2 ⋅ Pinst .vk = 0,3 ⋅ 0,5 ⋅ 2100 = 315kW
и струјата:
 Pedn.vk 315 ⋅ 103
I vk = = = 479,2 A
3 ⋅U n 3 ⋅ 380
Според добиеното, за довод од трафостаница до ГРТ одбираме четири едножилни
кабли тип NA2XS(F)2Y 1x400mm2 со трајно дозволена сруја 530А. Во ГРТ поставуваме
осигурувачи со номинална струја 500А.
Имајќи ја во предвид пресметаната струја за еден стан, од ГРТ до разводната табла
на секој стан поставуваме кабел Cu 5x10mm2 со трајно дозволена струја од 65А. Трите
главни осигурувачи за станската разводна табла ги одбираме за номинална струја 63А.
*За електричната инсталација во секој стан ги користиме истите пресеци и
осигрувачи како во претходната задача.
За пресметка на загубата на напон ја користиме формулата:
P ⋅l
∆u (%) =
K ⋅S
каде што коефициентот К го одчитуваме од Табелата 1.
 x 
*Во равенката, членот 1 + tgϕ  е занемарен.
 r 
По правило загубата на напон се пресметува од трансформаторската станица до
крајниот приклучок (штек).
Освен другите барања, електричната инсталација треба да исполнува и одредени
критериуми кога се работи за загубата на напонот, бидејќи можни се негативни последици
заради пренизок напон на приклучоците за приемниците. Дадени се следните случаеви:
Ако инсталацијата се напојува од нисконапонска мрежа, дозволената загуба на
напон е:
• 3% - за струјните кола кои преку кои се напојуваат електричните извори на
светлина
• 5% - за струјните кола преку кои се напојуваат другите електрични
приемници
Ако инсталацијата се напојува непосредно од трансформаторска станица, односно
ако објектот има своја посебна трансф. станица:
• 5% - за струјните кола кои преку кои се напојуваат електричните извори на
светлина
• 8% - за струјните кола преку кои се напојуваат другите електрични
приемници
Во задачата се бара да се пресмета само загубата по доводниот кабел. Номиналниот
напон е 380V, a спроводниците на одбраниот кабел се алуминиумски. Значи, за
коефициентот К земаме вредност К = 40.
315 ⋅ 120
∆u (%) = = 2,36%
40 ⋅ 400
Задача 3.
Да се пресмета доводен кабел како и загубата на напон за трособен стан со
инсталирана моќност од 65kW. Станот има парно греење. Растојанието помеѓу ГРТ на
целата зграда и разводната табла на станот е 45m, a растојанието помеѓу станската
разводна табла и приклучокот на кој е предвидено да се јави најмал напон е 15m.
Споменатиот приклучок предвидено е да биде трофазен, односно се претпоставува дека на
него ќе биде приклучен приемник со моќност од 6kW.
Дали загубата на напон ќе биде во дозволените граници? Загубата на напон по
доводниот кабел од трансформаторска станица до зграда изнесува 0,67%.

Решение:
Pinst = 65kW
Pedn = k 2 ⋅ Pinst = 0,5 ⋅ 65 = 32,5kW

32,5 ⋅ 103
I= = 49,44 A
3 ⋅ 380
Одбираме довод тип Cu 5x10mm2 со трајно дозволена струја од 65А. Во станската
разводна табла (СРТ) поставуваме главни осигурувачи со номинална струја од 63А.
Бидејќи не е спомнато дека зградата е напојувана од посебна трафостаница,
претпоставуваме дека се напојува од нисконапонска мрежа. Тоа значи дека најголемата
дозволена загуба на напон ќе биде 5%.
Загубата на напон по доводот ќе биде (К = 66):
Pedn ⋅ ldovod 32,5 ⋅ 45
∆u1 (%) = = = 2,21%
K ⋅S 66 ⋅ 10
За струјното коло на трифазниот приклучок користиме изолиран спроводник Cu
5x2,5mm2. И за него ќе имаме коефициент К = 66:
Pprik ⋅ l prik 6 ⋅ 15
∆u 2 (%) = = = 0,54%
K ⋅S 66 ⋅ 2,5
Вкупната загуба на напонот е:
∆uvk (%) = ∆u (%) + ∆u1 (%) + ∆u 2 (%) = 0,67 + 2,21 + 0,54 = 3,42%
што е во дозволените граници.

Задача 4.
Да се проектира електрична инсталација на улично осветление. Во осветлението
вклучени се редно поврзани 11 светилки, при што растојанието помеѓу секоја од нив е
30m. Растојанието помеѓу првата светилка и трафостаницата од која се напојуваат сите
светилки е исто така 30m. Предвидено е во секоја од светилките да се инсталирани
сијалици со моќност од 50W. Да се провери дали загубата на напон е во дозволените
граници.

Решение:
Вкупната моќност од сите сијалици е:
Pvk = n ⋅ Psij . = 11 ⋅ 50 = 550W = 0,55kW
*Сијалиците се приклучуваат во исто време од денот, што значи за факторот на
едновременост земаме вредност 1.
Светилките се еднофазни потрошувачи, затоа користиме Un = 220V.
Pvk 550
I= = = 2,5 A
U n 220
Според добиената вредност за струјата, одбираме кабел со бакарни спроводници со
пресек 1,5mm2, со трајно дозволена струја 16А. Соодветна заштита за целото осветление
би се постигнала со осигурувач со номинална струја од 10А. Исто така, стандардно
осигурувачи се поставуваат и во секоја светилка поединечно. Поради селективност на
заштитата, овие осигурувачи треба да бидат со номинална струја помала од 10А.
Што се однесува на загубата на напон, неа ќе ја добиеме како сума од загубите на
напон по секоја секција од струјното коло. Осветлението ќе претпоставиме дека е
напојувано од нисконапонска мрежа, односно максималната дозволена загуба на напон ќе
биде 3%. Го добиваме следното (К = 11):
n

∑m ⋅P i
0,05 ⋅ 30
sij ⋅l
∆u (%) = i =1
(11 + 10 + 9 + 8 + 7 + 6 + 5 + 4 + 3 + 2 + 1) = 6%
=
K ⋅S 11 ⋅ 1,5
што значи условот за дозволената загуба на напон не е задоволен.
*mi е бројот на светилки кој ги напојува дадената секција.
Овој проблем можеме да го решиме со применување на довод со поголем пресек.
Одбираме нов пресек од 4mm2, со трајно дозволена струја од 36А:
n

∑n⋅ P 0,05 ⋅ 30
sij ⋅l
∆u (%) = i =1
(11 + 10 + 9 + 8 + 7 + 6 + 5 + 4 + 3 + 2 + 1) = 2,25%
=
K ⋅S 11 ⋅ 4
што е во дозволените граници.

Задача 5.
Да се направат потребните пресметки за инсталација на објект наменет за
производство на хартија. Објектот може да си дозволи сопствена трансформаторска
станица. Машините кои ќе бидат инсталирани во објектот, и се наменети да работат
истовремено ги имаат следните параметри:
P1 = 25kW ; cos ϕ1 = 0,8; η1 = 0,87
P2 = 40kW ; cos ϕ1 = 0,9
P3 = 20kW ; cos ϕ1 = 0,85; η 3 = 0,85
P4 = 30kW ; cos ϕ1 = 0,75
Инсталираната моќност на останатите приемници во објектот е 20kW. Секоја од
машините може да се напојува преку кабел со должина од 10m. Растојанието помеѓу
трансформаторската станица и ГРТ е 35m.

Решение:
Правиме пресметка на струите кои течат низ струјните кола на машините, како и
остатокот од инсталацијата:
P1 25 ⋅ 10 3
I1 = = = 54,64 A
3 ⋅ U n ⋅ cos ϕ1 ⋅ η1 3 ⋅ 380 ⋅ 0,8 ⋅ 0,87
За првата машина одбираме кабел Cu 5x10mm2 со трајно дозволена струја 65А, и
осигурувач со номинална струја 63А.
P2 40 ⋅ 10 3
I2 = = = 67,6 A
3 ⋅ U n ⋅ cos ϕ 2 3 ⋅ 380 ⋅ 0,9
За втората машина одбираме кабел Cu 5x16mm2 со трајно дозволена струја 80А, и
осигурувач со номинална струја 75А.
P3 20 ⋅ 10 3
I3 = = = 42,1A
3 ⋅ U n ⋅ cos ϕ 3 ⋅ η 3 3 ⋅ 380 ⋅ 0,85 ⋅ 0,85
За третата машина одбираме кабел Cu 5x10mm2 со трајно дозволена струја 65А, и
осигурувач со номинална струја 50А.
P4 30 ⋅ 10 3
I4 = = = 60,85 A
3 ⋅ U n ⋅ cos ϕ 4 3 ⋅ 380 ⋅ 0,75
За четвртата машина одбираме кабел Cu 5x10mm2 со трајно дозволена струја 65А, и
осигурувач со номинална струја 63А.
За остатокот од инсталацијата на објектот имаме:
Pedn = k1 ⋅ Pinst = 0,8 ⋅ 20 = 16kW
Pinst 16 ⋅ 10 3
I5 = = = 24,34 A
3 ⋅U n 3 ⋅ 380
Вкупните моќност и струја ќе бидат:
 P1 P3 25 20
Pvk = + P2 + + P4 + Pedn = + 40 + + 30 + 16 = 138,27 kW
η1 η3 0,87 0,85
I vk = I1 + I 2 + I 3 + I 4 + I 5 = 54,64 + 67,6 + 42,1 + 60,85 + 24,34 = 249,53 A
Одбираме трансформатор со привидна моќност 160kVA.
За довод од трафостаница до ГРТ одбираме кабел тип PP 00-A 4x240 mm2 со трајно
дозволена струја 360А. Одбираме главни осигурувачи со номинална струја 315А.
Објектот има своја сопствена трафостаница, што значи најголемата дозволена
загуба на напон е 8%.
Загубата на напон по доводниот кабел на цел објект е:
Pvk ⋅ ldovod 138,27 ⋅ 35
∆u dovod (%) = = = 0,5%
K ⋅S 40 ⋅ 240
Загубата на напон за првата машина е:
P1 ⋅ lma sin a 25 ⋅ 10
∆u1 (%) = = = 0,435%
η1 ⋅ K ⋅ S 0,87 ⋅ 66 ⋅ 10
∆uvk1 (%) = ∆u dovod (%) + ∆u1 (%) = 0,5 + 0,435 = 0,935% < 8%
Загубата на напон за втората машина е:
P2 ⋅ lma sin a 40 ⋅ 10
∆u 2 (%) = = = 0,38%
K ⋅S 66 ⋅ 16
∆uvk 2 (%) = ∆u dovod (%) + ∆u 2 (%) = 0,5 + 0,38 = 0,88% < 8%
Загубата на напон за третата машина е:
P3 ⋅ lma sin a 20 ⋅ 10
∆u3 (%) = = = 0,36%
η 3 ⋅ K ⋅ S 0,85 ⋅ 66 ⋅ 10
∆uvk 3 (%) = ∆u dovod (%) + ∆u3 (%) = 0,5 + 0,36 = 0,86% < 8%
Загубата на напон за четвртата машина е:
P4 ⋅ lma sin a 30 ⋅ 10
∆u 4 (%) = = = 0,45%
K ⋅S 66 ⋅ 10
∆uvk 4 (%) = ∆u dovod (%) + ∆u 4 (%) = 0,5 + 0,45 = 0,95% < 8%
Утврдуваме дека загубите на напон низ секое струјно коло се во дозволените
граници.

Задача 6.
Да се направат потребните пресметки за изведба на инсталација во зграда со 25
станови. Секој од становите е со инсталирана моќност од 38kW. Предвидено е греењето на
објектот да биде преку топлификациска мрежа. Растојанието помеѓу ГРТ и разводната
табла на најоддалечениот стан е 35m. Во истиот стан претпоставено е дека најголема
загуба на напон ќе се јави на трофазен приклучок со моќност 6kW, оддалечен од СРТ за
10m. Зградата се напојува од своја сопствена трафостаница на растојание од зградата 25m.

Решение:
Едновремената моќност и струја за еден стан се:
Pedn = k 2 ⋅ Pinst = 0,5 ⋅ 38 = 19kW
Pedn 19 ⋅ 10 3
I= = = 28,9 A
3 ⋅U n 3 ⋅ 380
додека вкупната моќност и струја за целата зграда е:
Pvk .edn = n ⋅ k1 ⋅ k 2 ⋅ Pinst = 25 ⋅ 0,6 ⋅ 0,5 ⋅ 38 = 285kW
Pvk .edn 285 ⋅ 10 3
I vk = = = 433,53 A
3 ⋅U n 3 ⋅ 380
Одбираме трафостаница со привидна моќност 400kVA.
Доводот до зградата го реализираме со четири едножилни кабли од типот
NA2XS(F)2Y 1x400mm2 со трајно дозволена сруја 530А. Одбираме осигурувачи со
номинална струја 500А. Од ГРТ до секоја СРТ за довод користиме изолирани
спроводници Cu 5x6mm2 со трајно дозволена струја 44А. За заштита на струјните кола на
овие доводи користиме осигурувачи со номинална струја 32А.
Загубата на напон по главниот довод е (K = 40):
Pvk .edn ⋅ l gl .dovod 285 ⋅ 25
∆u1 = = = 0,445%
K ⋅S 40 ⋅ 400
Загубата на напон од ГРТ до наојддалечената СРТ е (К = 66):
Pedn ⋅ l dovod 19 ⋅ 35
∆u 2 = = = 1,68%
K ⋅S 66 ⋅ 6
Загубата на напон од СРТ до трофазниот приклучок е (К = 66):
Pstek ⋅ l prov. 6 ⋅ 10
∆u 2 = = = 0,36%
K ⋅S 66 ⋅ 2,5
со што добиваме:
∆u (%) = ∆u1 + ∆u 2 + ∆u 3 = 0,445 + 1,68 + 0,36 = 2,485% < 8%

Задача 7.
Да се направат потребните пресметки и да се одреди тип на довод и заштита за
производствен погон. Во погонот се инсталирани пет машини со следните параметри:
 P1 = P2 = P3 = 15kW ; cos ϕ1 = cos ϕ 2 = cos ϕ 3 = 0,85; η1 = η 2 = η 3 = 0,92
P4 = 20kW ; cos ϕ 4 = 0,9; η 4 = 0,88
P5 = 7 kW ; cos ϕ 5 = 0,95; η 5 = 0,98
Производствениот процес е сериски. Дополнителна инсталирана моќност на
објектот е 15kW.

Решение:
Пресметка на струи на машините:
15 ⋅ 10 3
I1 = I 2 = I 3 = = 29,2 A
3 ⋅ 380 ⋅ 0,85 ⋅ 0,92
За првите три машини одбираме за довод изолиран спроводник Cu 5x4mm2 со
трајно дозволена струја 36А. За заштита одбираме осигурувачи со номинална струја 32А.

20 ⋅ 10 3
I4 = = 38,4 A
3 ⋅ 380 ⋅ 0,9 ⋅ 0,88
За четвртата машина одбираме изолиран спроводник Cu 5x6mm2 со трајно
дозволена струја 44А. Одбираме осигурувач со номинална струја 40А.
7 ⋅ 10 3
I5 = = 11,44 A
3 ⋅ 380 ⋅ 0,95 ⋅ 0,98
За петтата машина одбираме изолиран спроводник Cu 5x2,5mm2 со трајно
дозволена струја 25А. Одбираме осигурувач со номинална струја 20А.
Едновремената моќност на дополнителната инсталирана моќност е:
Pedn = 0,8 ⋅ 15 = 12kW
додека струјата ќе биде:
12 ⋅ 10 3
I= = 18,25 A
3 ⋅ 380
Вкупната струја од целата инсталација е:
I vk = 3 ⋅ 29,2 + 38,4 + 11,44 + 18,25 = 155,7 A
За довод на целиот објект одбираме кабел тип PP 00-A 4x70 mm2 со трајно
дозволена струја 175А. Одбираме осигурувачи со номинална струја 160А.

Задача 8.
Осветлувањето за еден стадион се содржи од четири рефлектори, секој со моќност
од по 3kW. До стадионот постои и дополнителен објект со инсталирана моќност од 15kW.
Стадионот заедно со објектот се напојуваат од нисконапонска мрежа. Да се направат
потребните пресметки за да се одбери соодветно напојување и заштита за инсталацијата.

Решение:
Бидејќи рефлекторите работат истовремено, ги сумираме нивните моќности:
Pref = 4 ⋅ 3 = 12kW
Нивната струја ќе биде:
12 ⋅ 10 3
I ref = = 54,55 A
220
За напојување на осветлението би задоволил бакарен спроводник со пресек 10mm2,
кој има трајно дозволена струја 65А. Одбираме осигурувач со номинална струја 63А.
Едновремената моќност од дополнителната инсталација е:
Pedn = 0,8 ⋅ 15 = 12kW
а струјата од неа ќе биде:
12 ⋅ 10 3
I edn = = 54,55 A
220
Вкупната струја за цела инсталација е:
I = 2 ⋅ 54,55 = 109,1A
За напојување одбираме кабел тип PP 00 4x25 mm2 со трајно дозволена струја 130А.
Одбираме осигурувачи со номинална струја 125А.