SIDAAMU AFOO

Rosiisaanote Biddissa
Shoolki Kifile

Sidaamu Zoone Dadhinoonni Afii Haaru Rosu Budi Garinni:

Qixxeessitino Gaamo Isilanchimma Buuxxino Gaamo

Abaate Hagoosi Borce
Abbebe Urgeessa Baalle
Alamaayyo Lanqa Danqara
Ayyelech Tesema Mebiraatu
Beyyene Ba’raasa Baallango
Daamxo Daawiti Qaaqqe
Maatiwoos Kaayyamo Harqa
Taaffese Gebre Ficho
Teshoome Tseggaye Hoollango
Abbayneh Nushe Arusa
Alemu Kirba Booto
Maatoos W. Gorgis Siddoole
Pheexiroos Tiibbo Dambi
Taaddasa Diimoole Goota
Taaffasa G. Maarami Shallammo
Gaamo Massaginohu
Alemu Kirba Booto

Itophiyu Federaalete Dimokiraatike Ripabilike Mangiste

Rosu Ministere
Kuni maxaafi qixxaawinohu Ameeriku Daga Alamete Latishshi Uurrinshanni
afi’noonni woxunna ogimmate irkonni, Itophiyu Rosu Ministerenni, Qoqqowu
Rosu Biironna READ TA projekte mittimmanni ikkanna, attamate hasiisanno
woxi layinki xaphoomu rosi isilanchimma prograamenni baatamino.

Konni maxaafiti hinkiilote qoosso ©2006 M.D Itophiyu Rosu Ministeretenna

Wodiidi Daga Dagoominna Manni Qoqqowu Mangiste Rosu Biirote.

ISBN 978-99944-2-340-8
 FURCHO

Lamala Amado Qoola

Qaagishsha Rosiisaanote ............................................................................................. i

1. Umi Lamala Hanafo ..................................................................................................... 1

1. Haqqe dola .............................................................................................................. 1

2. Haqqe Dola ............................................................................................................. 3

2. 2ki Lamala Lamala Hanafo ........................................................................................... 8

1. Bushshu Hoshooshama Ittinsanni Gara .................................................................... 8

2. Bushshu Hoshooshama Ittinsanni Gara .................................................................. 10

3. 3ki Lamala Hanafo ...................................................................................................... 16

1. Hayisso kala ........................................................................................................... 16

2. Ishine Giira ............................................................................................................. 18

4. 4ki Lamala Hanafo ..................................................................................................... 24

1.Kotte Saada Hodhishsha ......................................................................................... 24

2. Shalleette .............................................................................................................. 25

5. 5ki Lamala Hanafo ...................................................................................................... 32

1. Harrete Amadooshshe ........................................................................................... 32

2. Farado ................................................................................................................... 34

6. 6ki Lamala Hanafo ...................................................................................................... 41

1. Hodhishshu Qarra .................................................................................................. 41

2. Hodhishsha ........................................................................................................... 43

7. 7ki Lamala Hanafo ...................................................................................................... 49

1. Doogo Loosate Qarranna Tirosi ............................................................................... 49

2. Hayisso Itannokki Farashsho .................................................................................. 51

8. 8ki Lamala Hanafo ...................................................................................................... 57

1. Duula ..................................................................................................................... 57

2. Duuwane ............................................................................................................... 59
9. 9ki Lamala Hanafo ...................................................................................................... 65

1. Olluu Manni Kaa’lama ............................................................................................ 65

2. Olluu Manni Kaa’lama ............................................................................................ 66

10. 10ki Lamala Hanafo ..................................................................................................... 72

1. Seerunni Loosi’ra ................................................................................................... 72

2. Dee ....................................................................................................................... 73

11. 11ki Lamala Hanafo .................................................................................................... 80

1. Labballunna Seennu Rosi Beeqqooshshe .............................................................. 80

2. Labballunna Seennu Rosi Beeqqooshshe .............................................................. 82

12. 12ki Lamala Hanafo .................................................................................................... 88

1. Seennu Rosu Aana ................................................................................................. 88

2. Bao Bushu Budi ..................................................................................................... 90

13. 13ki Lamala Hanafo .................................................................................................... 96

1. Hayi Hawaasa ........................................................................................................ 96

2. Daaete Kora .......................................................................................................... 97

14. 14ki Lamala Hanafo .................................................................................................. 102

1.Loggitu Fooncho .................................................................................................... 102

2. Furra Rosu Lophotenna Xiinxallote Uurrinsha ....................................................... 104

15. 15ki Lamala Hanafo ................................................................................................... 110

1. Garambi Ilaala ....................................................................................................... 110

2. Hawaasi Garba ..................................................................................................... 111

16. 16ki Lamala Hanafo ................................................................................................... 117

1. Qalete godo’le kora .............................................................................................. 117

2. Beeri Xawi Godo’le ............................................................................................... 119

17. 17ki Lamala Hanafo .................................................................................................. 126

1. Sharro .................................................................................................................. 126

2. Lame Jaalla ......................................................................................................... 128

18. 18ki Lamala Hanafo ................................................................................................... 134

1. Dodaancho Ayyala ................................................................................................ 134

2. Bisu Millimmo ..................................................................................................... 136

19. 19ki Lamala Hanafo .................................................................................................. 143

1. Budu Godo’le ....................................................................................................... 143

2.Budu Godo’le ....................................................................................................... 145

20. 20ki Lamala Hanafo ................................................................................................... 151

1. Wayi Afamanno Dargubba .................................................................................... 151

2. Waa ..................................................................................................................... 153

21. 21ki Lamala Hanafo ................................................................................................... 159

1. Arfane .................................................................................................................. 159

2. Arfane .................................................................................................................. 161

22. 22ki Lamala Hanafo ................................................................................................... 167

1. Balete waa ........................................................................................................... 167

2. Shagge ................................................................................................................ 169

23. 23ki Lamala Hanafo ................................................................................................... 174

1. Bitimaayyu Xaadooshshe ...................................................................................... 174

2. Odoo Tareessa ..................................................................................................... 176

24. 24ki Lamala Hanafo .................................................................................................. 182

1.Bitimaayyu Xaadooshshe ...................................................................................... 182

2. Bitimaayyu xaadooshshe .................................................................................... 184

25. 25ki Lamala Hanafo ................................................................................................... 191

1. Wahenna Baaqeela ............................................................................................... 191

2. Jawanu Bunanna Maashinete Buna ..................................................................... 192

26. 26ki Lamala Hanafo .................................................................................................. 199

1. Daddalo ................................................................................................................ 199

2. Daddalo ............................................................................................................... 201

27. 27ki Lamala Hanafo .................................................................................................. 207

1. Balayine Diinsamo ................................................................................................ 207

2. Takilu Yota ............................................................................................................ 209

28. 28ki Lamala Hanafo .................................................................................................. 215

1. Rigamo ................................................................................................................ 215

2. Luulakko .............................................................................................................. 217

29. 29ki Lamala Hanafo .................................................................................................. 223

1. Meessi Ilamishshi Dhagge ................................................................................... 223

2. Kawajjo Qa’naafa ................................................................................................. 225

30. 30ki Lamala Hanafo .................................................................................................. 231

1. Heeshsho’ya La’e .................................................................................................. 231

2. Laanse ................................................................................................................ 232

Fichaalla ................................................................................................................... 239

 Qaagishsha Rosiisaanote
Bitima
Kuni rosiisaanote biddissinnna rosaanote maxaafi, woyyeessinoonni rosi budi garinni oosonke
dadhitino afiinni,nabbawa,borreessa, macciishshanna coyi’ra xomoosse dandiitanno gede
hawaqisate loonsoonniho. Loosu kunino kaima assi’rinohu rosaanonke nabbawanna borreessa
hiitto rossannoro xiinxallo assatenninna Sidaamu Afii jirte garinniiti.

Kuni rosiisaanote maxaafi woyyeessinoonni rosi budire qara kaimu assaawe aanno. Hattono
haaru rosiinsanni uduunnichi giddo horoonsi’noonnita rosiisate shiqore xawishsha aanno.
Roore anganni biddissu rosaanote maxaafa hiitto assine horoonsi’nannironna rosaano
rossanno wote hiittoo kaa’linanniro xawado biddissa aanno. Qoleno, hurrisu keeno hiitto assine
horoonsi’nannironna hiitto assine koo-tee amuraatenna hanqafaancho roso lende biddissuwate
huwachinshanniro xawisanno.

Rosiisaanote biddissira jeefote, Sidaamu Afiiti shoole kifile silabase shae shiqqino. Tini shae
diru goofimarchira rosaanotewiinni agarranni ikkadimma leellishshanno. Silabasete shaenni
aane, fichaalla nabbawa/borreessa, rosiisate qaalla, miteekkite rosiisaanote haaroote yine hende
kuulinsoonni qaalla worroonni.

Nabbawate/Borreessate Bisubba
Rosaano jawaata nabbawaanonna borreessaano ikkitanno gede hasiissannonsata onte bisubba
xiinxallo leellishshino. Rosaano uminsa qalonni nabbabbannonna borreessitanno gede kaa’late,
ati tenne ontenta bisubba xawissenna/tittirte/ hayyotenni rosiisa hasiissannohe. Xawisse yaa ati
dandoote modele ikka noohe yaate. Hayyicha yaa rosiisakki gari shotunni roore qarrissannonsa
dandoo widira hasiisannonsare mittoreno kubbinikkinni albira hige ha’rate. Kuri ontunku bissa :

1. Qoonqote huwanyo

2. Qoonqonna malaate xaadise borreessate huwanyo

3. Taashshe rahe nabbawa

4. Qaallate egenno

5. Nabbawe huwata

Wolootuno hatto hasiissannonsa. Ikkollana, kuri ontenti bisubba rosaanokki rosiisatto/a

danduubbaati. Togo assittoro/aro, umonsa dandiite nabbawanna borreessa kaa’litannonsati xintu
dandoo heedhannonsa.

Qoonqote Huwanyo: yaa Macciishshate, badatenna egennotenni afuu qoonqo nabbawate

dandaati. Kuni bisi hasiisanno korkaati:

• Fidalenna qoonqo xaadisannohuraati

• Nabbawatenna fidale woshshate kaa’lannohuraati.

Qoonqote huwanyo bowirtara dandiitannohu qaalla, qoonquwa, coyifooliishshonna hattono

kiironna faarso coyi’raatenniiti. Qoonqote huwanyora roore illanchinshoonnihu umi kifileranna
2ki kifile hanafote lee lamala geeshsha ikkirono shoole kifilera rosaano qaalla qoonquwanna coyi
fooliishsho loossanno woyite bowi’ranni ha’ranno.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile i

Qoonqonna malaate xaadise borreessate huwanyo: yaa fidale su’mise ledo xaadisate
dandooti. Qoonqonna malaate xaadise borreessate huwanyo hasiissanno korkaati:

• Rosaano, malaatta qoonqote widdira qolte tira dandiissannohuraati. Tinino umonsa

dandiitino jawaata nabbawaano ikkitanno gede kaa’litannonsa.

• Fidalete su’ma woshshate kaa’litano; korkaatuno, rosaano qaalu giddo macciishshitino

huuro fidalete ledo xaadisa danditannohuraati.

Qoonqonna malaate xaadise borreessate huwanyo bowirtara dandiitannohu mitte mittenta

fidalenna qoonqo addinni rosiinsirooti. Hattono, rosaanote qoonqo xaadisate, babbadatenna
qaallate sufo wo’naalsha uyinirooti. Shoolki kifilera roorinni illachinshannihu qaallate kifillanna
sufo xaadisatenna babbadate aanaati.

Fidalla baalanta 1nna2 kifillara rosiinsoonnihano ikkiro fidalla rosiisate horoonsi’noonni aante afa
kaa’litanno.Fidalla giddetenni aantensa garinni egensiisa dihasiissanno. Togo yaano kunni albaanni
ronsoonni garinni yaate. Konni rosi budira, fidallanna su’mise/qoonqose aante shiqinshoonnihu
roore yannara ganyite dagganno fidalenniiti. Konne gara agadhatenni, fidale egensiisate aante
konni maxaafi giddo xiinxallote biddissa horoonsi’ne shiqinshoonni:

• Luphi assine – horote aana hosiisi’nanni fidale/qoonqo, qaalu giddo ganyite leeltannotenni
hanafi.

• Fidale/qoonqo mimmito labbanno suudda woy qoonqo girreessa hoolate badi.

• Ganyite dagganno coyishiishaano, ganyite dagganno coyishiishamaano ledo mitteenni

egensiinsoonni.

• Shotu suudi noonsa fidallanna qarrissannokki qoonqo noonsare xurqanaabbinorinni balanxe

egensiinsoonni.

Kuri biddissuwa kaiminni rosaano rakke qaalla nabbawa dandiitanno. Ledde ledde rakke qaalla
nabbawa hanafa dandaansanni, gutonni nabbawanna borreessa xomoosse egentanno. Layinki
kifile umi lee hanafote lamalara gattino fidalla rosiinseenna fidalla badisiisate rosi jeefanno.

Taashshe Rahe Nabbawa: Coyishiishate taashshe rahe nabbawa yaa niwaawe taashshe
hasi’noonni rankenni suwise nabbawate dandooti. Tenne rankenni rosaano maricho
nabbabbinoro qaagganno. Qoleno, hasiisanno xawishsha/huurote heeshshi gotto, hekkonna
niwaawete tiro xaphi asse amadanno. Taashshe rahe nabbawa lowonta hasiissannote.
Korkaatuno, nabbawa otomaatike ikkitanno woyite , rosaano huwato illachisha dandiitannohuraati.
shoolki kifile jeefora rosaano, taashshe nabbawate roso guutino deerrinninna hasi’noonni
rankenni loossanno yine agarranni. Qolteno qaallanna coyifooliishsho hasiisanno xawishsha
horoonsidhanni nabbawa dandiitanno gede agarranni.

Suwise Coy’ranna Taashshe borreessa la’annohu mittu manchi umosi seekke xawisa dandaate.
Tinino, afoo garunni horoonsi’ra ikkitanni coyi’ratenninna borreesatenni assaawe biddi asse
xaadate dandoo amaddinote.

Suwise coyi’ranna taashshe borreessa bowirtannohu rosaanote dawarte qoltannota baca

wo’naalshu kaayyo aatenniiti. Taashshe rahe nabbawa bowirtannohu rosaanote dawarte
qoltannota, baca coyidhanninna nabbabbanni umonsa xawissanno kaayyo aatenniiti. Shoolki
kifilera rosaano, hasiissanno malaatta, fidalete jawishshanna qaallate mereeri fanfe horoonsidhe
2-3 gufo geeshsha borreessa dandiitanno gede agarranni.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile ii

Qaallate Egenno: yaa qaallate fichenna hattenne qaalla egennooti. Bikkantino qaalla noonsa
rosaano qaalla nabbambanni gara rossuro nafa qaalate fiche aate qarri hee’rannosa yanna no.
Kuni bisi lowonta hasiisannoho. Korkaatuno:

• Rosaano taashshe rahe nabbawate qeecha afidhino qaalla niwaawete giddonni assaabbe
fushshate kaa’lannonsa.

• Rosaano maricho nabbabbanni nooro huwattanno gede dandiissannonsa.

• Rosaano hedonsa garunni xaadooshsheho horoonsidhanno gede assannonsa.

Qaalla bowirtara dandiitannohu rosaano haaroo qaalla fichensa ledo rosiinsirooti. Rosaano
coyidhannonna borreessitanno woyite haaroo qaalla horoonsidhanno gede jawaachishshanno.
Qoleno, rosaano assaabbe macciishshitino woy nabbabbino qaalla fiche bade fushshate injo
rossanno. Shoolki kifile rosaano, qaallannita eote gari fiche huwata, rosu qaalla horoonsi’ra,
nabbabbinori giddonni batinye qaalla egenna, borqaalla horoonsi’ranna haaro rossino qaalla
borreessitanno gufo giddo horoonsi’ra dandiitanno.

Nabbawe Huwata: yaa coyi’noonni afiinna nabbamboonni niwaawe tiro huwanyo dandooti.
Qoleno, nabbawatenna macciishshate jeefote yooti. Kuni dandii fidallate huwanyo radhanno;
woy niwaawete giddo taje filiqise qaagisanno. Tajetenni ka’ne uyinanni huwanyo woy niwaawete
giddo suwashshu garinni borreessinoonnikki taje huwatanna huwanyote injo nabbawaanchu
woyyitino huwato horoonsi’re niwaawe tiranno dandoo amaddino. Huwanyo lowo gede
hasiissannote. Korkaatuno:

• Addi addi rosira rosaano nabbawa rossanno gede dandiissiissanno.

• Rosaano umonsa dandiitino nabbawaanonna macciishshaanno ikkitanno gede

dandiissiissannonsa. Konni daafira tenne dandoo taje afi’ratenna heeshshonsa baalate
rosate horoonsi’ra dandiitanno.

Huwanyo bowira dandiitannohu balanxe, nabbambanni woyitenna macciishshinanni woy

nabbambanni niwaawe gedensaanniiti. Rosaano qolteno, maricho nabbabburo woy maricho
macciishshituro keente afa hasiissannonsa. Shoole kifile rosaano, huwanyonsa lexxatenni
dhaggete bisubba bada, misilaannanna ikkito xawisanna keena, nabbabbinore addi addi misillanni
xawisanna xaadisaano qaalla coyifooliishshuwansanna gufonsa giddo horoonsi’ra dandiitanno
gede agarranni.

Rosu Kifilla
Rosu qinaawinohu nabbawanna borreessate bisubbanni afuu dandoo giinge/ macciishsha,coyi’ra,
nabbawanna borreessa/ bowirsateeti. Qoleno, rosu giddo kuri mittowa qole xaadisateeti. Togo
yaano:

• Nabbawanna borreessa rosiisate guulchunna niwaawete umi injaado uduunnichooti.

• Shoolenti afuu dandoo qara rosu kifillara mitteenni liisame xaadanno.

Rosaanote maxaafinna rosiisaanote biddiissi lamalate rosi aana illachishanno. Mitte mittenti
lamalano onte roso amaddanno gede assinoonni. Rosu mini yanna garinni ikkihano ikkiro,
rosiisate miteekke mitte lamala aleenni adhanno. Mittu mittunku rosi xawishshu malaatinni bande
leellinshoonni kifile afi’rino. Qolte mitte mittenti kifile rosaano loossannoha mitto woy roore
assoote afidhino. Roore kifilla mittu mittunku rosi giddo leeltanno.Kayinnilla , boode kifilla boodu

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile iii

rosi giddo calla leeltanno. Ikkollana, baalanti nabbawate/ borreessate bissa , hattono afuu dandoo
baalanti baalante lamala giddo shiimunni worroonni.

Rosu Kifillano:
Macciishshinanni Niwaawe
Kuni rosi illachishannohu macciishshate huwatoraati. Assootu miteekke lexxanno.

• Rosaano rosiisaanchinsa/onsa nabbawanno/bbanno dhagge woy niwaawe

macciishshitanno.

• Niwaawete xa’muwa dawartanno.

• Niwaawete giddo horoonsi’noonnita haaroo qaalla macciishshitanno.

• Niwaawennire hasaabbanno.

• Misilaannanna ikkito heewisiissanno

• Dhaggete giddo qarranna tiro hasaabbanno.

• Dhaggete amado xaphi assitanno.

• Addi addita lame dhagge heewisiissanno.

• Rosu umire hedonsa xawissanno woyite xaadisaano qaalla horoonsidhanno.

• Niwaawennire borreessitanno.

Qoonqo xaadisa/babbada
Kuni rosi illachishannohu qaalla nabbawateeti. Qaalla kifilensanni babbade, nabbawatenna
qoonqo su’mate kaa’litannonsa. Assootu miteekke lexxanno.

• Qoonqo xaadissanno - Qaalu kifile addinni nabbabbe qolte mitteenni woshshitanno.

• Qoonqo babbaddanno -Umo qaale nabbabbe hoodete hakkonne qaale qoonqote

babbadde, qaalu kifilera qoltanno.

• Sufo badde, fiche noosi qaalla nabbabbanno.

Rosaano Nabbabanno Niwaawe.

Kuni rosi illachishannohu coyifooliishsho, harancho dhagge/ tajete niwaawe nabbawatenniiti. Tini
ikkitannohu rosaano afoo fushshite qaale qaagge nabbabbannowaati. Tini kifile qolteno huwato
illachishshanno. Assootu miteekke lexxanno.

• Niwaawe nabbabbanno.

• Niwaawennita huwatote xa’mo dawartanno.

• Niwaawennire hasaabbanno.

• Misilaannanna ikkito heewisiissanno.

• Dhaggete giddo qarranna tironnire hasaabbanno.

• Dhaggete amado xaphi assitanno.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile iv

 • Addi addita lame dhagge heewisiissanno.

• Rosu umire hedonsa xawissanno woyite xaadisaano qaalla horoonsidhanno.

• Niwaawennire borreessitanno.

Qaalla
Kuni rosi illachishannohu haaroo qaalla rosatenna horoonsi’rateeti. Assootu miteekke lexxanno.

• Haaroo qaalla rossanno.

• Qaalla fichensa ledo woy wole qaalla ledo fiixoonsitanno.

• Qaalla gari garinsanni gaantanno.

• Uyinoonni qaalira addaarrosi woy gurchosi kultanno.

• Qaalla coyifooliishsho giddo horoonsidhanno.

• Qaallate fiche rosate borqaalla horoonsidhanno.

• Borrote giddo noo qaalla fiche buuxate sufote egenno horoonsidhanno.

• Qaalu fiche coyifooliishsho woy gufote giddo eino garinni buuxxanno.

Borreessa
Tini kifile illachishshannohu fidalenna qaalla xintate, su’matenna hedo misilete woy qaallatenni
xawisateeti. Assootu miteekke lexxanno.

• Qaalla borreessitanno.

• Qaalla macciishshite borreessitanno.

• Hasiisaanoha borrote bude (borrote Malaatta, qaallate mereeri fanfe fidalete jawishsha)
agarte 2-3 gufo geeshsha borreessitanno.

• Hedonsa/assaawensa beeqqate coyifooliishshonna gufo borreessitanno.

Lamalate rosi mereersannohu niwaawe maciishshatenna nabbawateeti. Hakkurino ontenta

nabbawate bisubba shoolente afuu dandoo/ coyi’ra, macciishsha, nabbawanna boreessa / ledo
ikkite kaa’litannoreeti. Tini niwaawe illachishshannohu, lamalate niwaawe guulchi/niwaawete umi
aanaati. Macciishinanninna rosaano nabbabbanno niwaawe horoonsi’nannihu macciishshatenna
nabawate huwato bowirsi’rateeti. Nabbawate niwaawe kayinni rosaano nabbawa wo’naaltanno
gede kaayyo aateeti. Niwaawete qaalla horo uyitannohu qaallanna qoonqonna malaate
xaadise borreessate huwanyo asoote horoonsi’rateeti. Niwaawete afi’nanni hedo misile
misilsate,hasaawatenna borreessate horoonsi’nara dandiinanni.

Ontikki barri baalante lamalate roso marro qolatenna keenote barraati. Hakko barra rosaano
rosiishsha,assootenna godo’le rossanni noorire marro qolte loossanno. Qoleno konne barra,
atino mitto mittonka/mitte mittenta rosaancho hurrisu keenora doodhatto/a barraati. Tene
keeno guma amada hasiissannohe korkaatuno, rosaano albillicho qaafonsa woy ikkadimmate
woyyaawonsanna hoogansa afatto/a doogo ikkitinohuraati.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile v

Rosiisate Wodhi-woro
LOOSEEMMO, LOONSEEMMO, LOOSSINANNI,

Konni rosi budi giddo horoonsi’noonniti bayira rosiisate hayyo Looseemmo, Loonseemmo,
Loossinanni yaamante rosichunni egennantinote, woy garunni kayinni “ suutu facco modele”
yinannite. Rosaano loosse yinoonnire balaxe rosiisaanchu/o loosanna/ loossanna la’anno.
Qolte rosiisaanchu/oitenna kifilete miilla ledo assinannire assitanno. Jeefote , loossanno gede
xa’minoonninsare uminsa wo’naaltanno. Tini modele roore rosate assootira albisuffanno. Albisufa
(albira suffe) calla ikkitukkinni rosiisaanote biddissi giddo raga leellishanno garinni kulloonni.
Tini rosatenna rosiisate hayyo kaa’litannohu rosaano haaroo looso loossanno woyite umonsa
addattanno gedeeti.

Mittimmate Rosa
Mittimmate rosa rosaano kifilensa miilla ledo gaamantino harancho yannara loossanno gede
kaayyo uyitannonsa. Togo assa haaroo taje wolootu ledo soorridhanno gede kaayyo aatenni
rosaano kaajjishshanno. Mittimmate rosa lowo ooso no kifile amadateno kaa’litanno.

Assinoonnirira dawaro aa
Rosiisate kaajjurichi maatiro assinoonnirira rosaanote dawaro uyinanni ha’rate. Mito mito woyite
rosiishsha calla rosaanote assinoorira dawaro aantenni gumulate illacha tuga gara ikkitara
dandiitanno. Ikkollana, assinoonnirira dancha dawarsha uyinikkinni gantiro, rosaanote garimale
leellansara dandaanno woy doogimale rossara dandiitanno. Assinoonnirira dawaro aate gumaamo
ikkate atera hasiisannoheri:

• Rosaanokkira dawaronsa garahoronna gariweelotero kulinsa/leellishinsa.

• Dawaro mayira gara woy garimale ikkitinoro kulinsa.

• Rosaano maricho/hiikkone garunni loossinoro kulinsa.

• Uyinoonninsa looso hiito garunni gumultannoro woy injonsa/istiratejensa/ hiitto

horonsidhannoro xawisinsa.

Konni garinni, garu dawaro macciishiishshantenni rosaano uminsa iillitanno doogo leellinshanni
kaa’late. Lawishshaho; “ beetto” yaanno qaale “beeto” yee garunni nabbawinokki rosaancho
“ umi qoonqo garunni yootto. Kayinnilla “tto” yitanno qoonqo duudhe dinabbawootto/a. Hanni
gattinota la’no.” Duume biire leellishanno rosaanchi “ gordaame biire” yiiro dancha dawaro, “ ati
garaho, halaaleho biirete. Kayinni, digordaametena duumete.” yine taashshinanni.

Kaa’looshshu uduunne
Itophiyu giddo no rosi minna gari jiro noonsakki daafo, rosiisaanote rosiisaanote biddissi,
kolishshu sadeedinna chooke calla noosi gede hedanno. Qoleno, rosaanoteno irisaase, biirenna
daftaru noonsa gedeeti. Kayinnila, wole doogo heedhuhero, woy kalaqa dandiittoro/dandiittaro
shiimmaaddu uduunni, rosiisa jawaachishate kaa’lanno. Konni rosi budi giddo shotootu rosiisate
kaa’lanno uduunni eino.

Filashshi-kaarde: Rosaano fidalla woy qaalla badde woy nabbabbe leellishshanno kaardeet.
Filashshi- kaarde horoonsi’ra, mitte fidalenni/qaalinni wolete/woleho sa’nanni woyite yanna

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile vi

gundikkinni ranke soorrate, borreessate , fee hunate kaa’litanno. Tini kaardubba wo’ma kifile
horoonsi’rate( fafowa hee’ne nabbawate shota ikkitinohura ) ikkitanno. Shiimmaadda gaamora,
woy mittu mittunku rosaanchiwa/owa horoonsi’ra dandiinanni. Kuri kaardubba balanxe
qixxeessine qolle qolle horoonsi’ra dandiinanni.

Kiisaame chaarte: Tini hala’lado posterete geeshshi woraqata woy hocco ikke kiissa
noosiho. Tini kiissa rosaano la’annota filashshi-kaarde amaddanno. Kiisaame chaarte duucha
filashshi-kaarde mitte hige leellishate , bayichinni bayicho haa’re ha’rate , atino ikki rosaanono
horoonsi’ratenna coyifooliishsho kalaqate kaa’litanno.

Seeda Jawa maxaaffa: Kuri maxaaffa jawa seeddaanna maxaaffaati. Rosiisaanchu/o

qoonqo naggi asse/assite nabbawanno woyite wo’mante kifilera la”ate ikkannoho. Jawu seedu
maxaafinni nabbawa qaaqquullu qaale la’anno daafira taashshe rahe nabbawate lowo irko
ikkanno. Konni garinni, rosaano maxaafu ledo egenamateno kaa’lanno. Konne maxaafa garunni
horoonsi’ranna amadate doogo rosaano rossanni hadhanno. Kuni maxaafi rosaano hagiirsiisanno
daafira nabbabbanno gede assannoho. Konne maxaafa luukka horoonsi’re/dhe rosiisaanchu/o
loosa noosi/e.

Bushshu woraqati fidalla: Tini kaarde xaltu aana loonsoonni fidalla amaddinote. Hatte fidalla
bushshunni woy bushsha woraqatu gede asssine aanaho loonsoonnite. Mitte mittenti kaarde
woy xalta mitte fidale amaddanno. Tini fidale woyyata ikkiteenna rosaano angatenni xiibbe
woraqatu aana malaatese gatisannota ikka noose.

Hurrisu Keeno, kaa’lonna Egenaa’misa

• Hurrisu Keeno yaa rosaano hiitto loossanni nooro ganye taje hasi’rate, amado e’inonsaronna
ta’a hattono hansoonni garinni dandoonsa bowirsidhinota ha’runsate. Hurrisu keeno
lowonta hasiissannote; korkaatuno, rosiisaanchu/o rosiisasi/e aana murote iillanno/iillitanno
gede dandiissanno. Qolteno, rosiisaano laonsa maa’reekkidhanno gedenna hurrisu keeno
guma amadde rosaanonna qaafo mitte wogga giddota ikkadimmansa ledo xaadisse
la’anno gede dandiissitannonsa.

• Diro wo’ma rosiisatto/a woyite rosaano hiitto loossanni nooro horoonsi’ra dandaattoti hurrisu
keenora xaphoomu tekinike konni woroonni nooreeti.

Suwashsho ikkitinokkiti hurrisu keeno:

• Lawishsha: Rosiisaanchu/o rosaanote mereero millisanni LOONSEMMO yannara, addinni,
LOOSSINANNI yitanno kifile loossanno woyite illaallisa hasiissanno. Togo assatenni
rosaano hiittoonni loossanni nooro la”atenni ayeera kaa’lo hasiissannoro bada dandiinanni.

• Fulote kaarde: Rosu gumulora albaanni, rosiisaano mitte xa’mo xa’ma woy shiima looso
uyitanno, hakkuno; qaaleho addaarro woy huwatote xa’mo gedeere aate. Mittu mittunku
rosaanchi/o dawarosi/e shiimu woraqati aana borreesse rosiisaanchoho/te aanno. Hakkiinni,
rosiisaanchu/o lae/la’e me”e rosaano uyinoonni looso garunni loossinoro qonqolchitanno.

• Qaalla gotti assa: Rosaano dawaro boodu woraqati aana borreessite albansaanni
wodhitanno. Hakko woraqata rosiisaanchu/o lae/’e hiitto annu annunku/ama amanti
dawarinoro/dawartinoro la”anno. Lawishshaho, qaale kulootto/ansaha borreessate gedeere
ikka dandaanno.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile vii

Suwashsho hurrisu keeno:

• Kifilete giddo wo’naalshi keenonna Mini looso: rosaano kifilete loossanno looso rosiisaano
gamba assitanno. Qolteno, mini looso rosaanote dandoo/ albillicho shiqansa gamba assite
buuxxanno.

• Hedeweelcho jifonna teeste: Hedeweelcho jifonna teeste uyinara dandiinannihu rosaano

mitte amado xomoosse affinoronna hoogginoro buuxateeti. Shoole kifilera roore teeste
aamantannohu baalante kifilete rosaanora mitteenni ikka dandaanno. Lawishshaho
huwatote xa’mora harancho dawaro borreessitanno gede assa, macciishshe borreessate
jifo aanna wkl.Ikkollana,taashshe rahe nabbawa dandaansa buuxa hassiissannohura
mitte lamala giddo fakkana rosaanora kaayyo aatenni anna annanka/ama amanta keena
hasiissanno.

• Kaa’lo uyinanni yaa mayyaate? Kaa’lo yaa rosaanote rosa jawaachishate, assenna
coyi’ne leellishate. Addinni assine la’niro rosiinsoonninsare xomoose afatenna huwatate
wirrijjantanno rosaano kaa’late.

• Hurrisu keenora mittu hasiisannorichi hiikku/hiitti rosaanchi/o kaa’lo hasi’rannoro/

hasidhannoro badate. Ayee woteno rosaano LOONSEEMMO rosiisidhanna, addinni
LOOSEEMMO kifile roso loossanna wirrijjantanno rosaanora lamenta/qotanna bayichoho
kaa’lo/assate kaayyo uyitanno. Qolteno, garunni albira qaafate kifilete gobbaanni addi kaa’lo
hasidhanno rosaano afa dandaatto/a.

• Duucha wote kaa’lo aa dandaate umi doogo, kifile wo’mate ikko, shiima gaamora woy
mittu mittunku rosaanchira/ora LOOSEEMMO woy LOONSEEMMO loosi kifilewa ledote
lawishsha horoonsi’nanni badhera higate.

• Egennaa’misa (egennote bowirsa) yaa mayyaate? Mite mite ooso rakke hedo
affara dandiitanno. Tini ooso xunsonsa seekke amaxxate qoxxisama hasiissannonsa.
Egennaa’misa la’annohu assoote aate, rosaano kunni albaanni affinote aana ledote taje
uyine afansa birdiiffatisidhanno gede fajjate. Hattono, haaru garinni horoonsidhanno gede
qoxxisamate.

• Hurrisu keeno assoote woy shotunni dandiissa bade/dde afino/affino rosaancho

badisiissanno. Qoleno, lende lende loosa hasiissanno looso badisiissanno. Rosaanote
amado egennaa’misiisate doogo hoogittoro/aro miteekkite kifilete cee’maaleeyye ikkite
rosate halcho hooggara dandiitanno. Woy kayinni, busha akata kalaqidhanno.

• Kuri rosaano egenaa’ma afidhannoti lame doogga, ledote nabbawa wo’naalshinna( rosu
maxaaffa gobbaanni irikishshu niwaawe nabbawatenni) ledote borreessa wo’naalishinniiti
(ledote borreessa kifilete gobbaanni daftarinsara ikkikkinni woraqataho loosiisa). Irkishshaho
nabbambannirichi hoogiro, rosiisaanchu/o borreessate looso maxaafinsa giddo noohu
gedeeha kalaqa dandaanno. Rosaanote luphi yite sa’ino rosaano mimmitunniwa nabbawa,
borreessanna dawaro beeqqa dandiitanno (tinino ledote nabbawa kaayyo uyitanno).

• Aante noori keenotenna kaa’lote/egenaa’misate mitte mitente nabbawaranna borreessate

bisubbara ledote hedo uyitanno.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile viii

Xaadisanna babbada
keena
• LOOSSINANNI yinanni yannara, rosaano su’ma, qoonqo woy sufo nabbawa dandaansa
buuxi’ri.
• Mitto mittonka rosaancho doorte xaadissannonna babbaddanno qaalla leellishinsa.
Irkishsha/kaa’lo
• Rosaano kunni albaanni rossinota shota qaalla wo’naalte aanchite haaroo qaalla
wo’naaltona.
Egennaa’misa
• Rosaano uyinoonninsa qoonqonni xaadisanna babbada dandiituro, roore qaalla uyinsa.
Qoonqo su’ma/woshsha
Keena
• Dirroonni qaalla giddonni rosaano nabbabbara agarranni qaalla woshshitanna woy qaalunni
kultanna borreessitanno gede teeste uyi. Hansoonni qaalla lamalate hanafora uyine
lamalate jeefora teeste aa dandiinanni.
Irkishsha/kaa’lo
• Qoonqo woy qaale woshshitanno woyite rosaano su’mate qarranturo, mitte mittenta
qoonqo woshshitanno gede xa’minsa. Qolteno, hiitti fidale hiikkunni su’minni fiixoontannoro
xa’minsa. Fidalete su’ma afa hoogguro, ati kulinsa.
• Qoonqo woy huuro woshshitanno woyite rosaano qarranturo, su’munni ka’ine qoonqo
woshshate widira higge.
Egennaa’misa
• Rosaano hasi’noonni qaale qarru nookkiha nabbabburo, wole roore ayirranno qaale
nabbabbanno gede ledde uyinisa( hatte qoonqo labbannorenna hasi’noonni qoonqo woy
sufo gedeere ikka noonsa).
Taashshe Rahe Nabbawa – Rosaano nabbabbanno Niwaawe
Keena
Mitte mittenta rosaano nabbawa keena lowo geeshsha danchaho. Konne assate, mitte mitente
lamalara boode rosaano doorate. Kunni albaanni nabbabbinokki niwaawe leellishshensa
nabbabbanno gede xa’minsa( kayinnila, kunni albaanni affino qaalla rossinore ikka noonsa). Lame
doogonni albilicho qaafonsa buuxa dandaatto/a.
A. Rosaano hiitto rakke nabbabbannore yanna amadi. Mittu daqiiqi giddo isi/ise nabbabbino
qaalla kiiro shallagi( Sokondete kiirora beekke qolte 60 batisi). Tini taashshe nabbawate ranke
fonqoltanno.
B. Rosaano hiitto qarru nookkiha nabbabbannoro lai. Kuni baalanta taashshe rahe nabbawa
fonqolanno. Qoleno, mitteege rosaano 4-5 coyifoolishsho geeshsha nabbabbawo woyite
horoonsi’ra dandiinanni. Nabbabbu gedensaanni, mageeshsha afidhinoro konni woroonni no
chaarte giddo borreessa dandaatto/a. Shoole kifilera, ajanni ajeenna rosaano diru goofimarchira
8ki dirima iillitanno gede agarranni.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile ix

 Taashshe Rahe Nabbawate Lexxo Shae
Deerra Xawishsha Qaagishsha
• Mitto mittonka qaale fiche –tira( qaalu giddo mitte mittenta
qoonqo woshsha). Mitte kifile
rosaano umi
• Qarru nookkiha qaalla marro qole nabbawa dandaa
wogga
1 • Fiche tidhinannitenninna caakkeessu qaallanni kalaqantinota
goofimarchira
harammaadda coyifooliishshuwa 80% suwisse
konne dirima
mommoddiweelo nabbabbanno.
iillitanno yine
• Hasiissanno rankenni mitto mittonka qaale nabbawa agarranni.
hanaffanno.

• Mitto mitto qaale nabbabbanno

• Lamu woy sasu qaali handaara nabbabbanno (kayinnila tiro
noo handaara ikka hoogara dandaanno) Mitte kifile
rosaano layinki
• Boode borrote malaata taxxeessunna heeshshi gotto
wogga
horoonshi( mittu gariha ikka hoogara dandaanno).
2 goofimarchira
• Ajanni ajeenna 90% qaalla taashshe nabbawa/woroonni
konne dirima
ikkitara dandiitanno/
iillitanno yine
• Deerinsata harammaada gufo 80 anga suwisse agarranni.
mommoddiweelo nabbabbanno.
• Hasiissanno rankenni mitto mittonka qaale nabbabbanno.

• Lamenna sase handaara nabbabbanno,mitu kayinni sasenna

shoole handaara nabbabbanno.
• Miteekite boode kayinni mitto mitto qaale nabbabbanno
• Qaalla gaama shiimawa qarrisannoha ikkanno, tirote woy Lame kifile
niwaawete amadora xaada hoogganno. rosaano umi
wogga
• Boode borrote malaata taxxeessunna gottotenna dirrisate
3 goofimarchira
horoonshi( mittu gariha ikka hoogara dandaanno).
konne dirima
• Ajanni ajeenna 90% qaalla taashshe nabbabbanno. iillitanno yine
• Seeddaanna coyifooliishshuwa deerrinsata 90% taashshite agarranni.
nabbabbaano.
• Deerrinsata harammaadda gufo 90% suwisse
mommoddiweelo nabbabbanno.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile x

 • Sasenna shoole qaalla handaarra nabbabbanno
• Boode manaadda gaamo nabbabbanno.
• Roore handaarra niwaawe deerraseeti Lame kifile
• Roore dhagge deerrise xiiwonni, heeshshi gottonninna rosaano layinki
taxeessinni nabbawantanno wogga
4 • Ajanni ajeenna 95% qaalla taashshite nabbabbanno. goofimarchira
• Deerrinsata seeddaanna rosantino qaallanni kalaqantino konne dirima
coyifooliishshuwa 95% suwisse mommoddiweelo iillitanno yine
nabbabbanno agarranni.
• Deerrinsara qixxaabbinota harammaadda gufo 95%
nabbabbanno.

• Roorinni hala’lado, tiro afi’rino handaara gaantanno

• Miteekke boode so’ro woy marro qola heedhanno, kayinnilla,
tirote hekko diabbitanno. Sase kifile
rosaano umi
• Roore woy wo’manti dhagge deerrise xiiwonni, heeshshi
wogga
gottonninna taxeessinni nabbawantanno,
5 goofimarchira
• Ajanni ajeenna 95% qaalla taashshite nabbabbanno.
konne dirima
• Rosantino qaallanni kalaqantinota deerrinsata seeddaanna iillitanno yine
coyifooliishshuwa 95% taashshite nabbabbanno. agarranni.
• Deerrinsata harammaadda gufo 95% suwisse
mommoddiweelo nabbabbanno.

• Jajjabba fiche afidhinota handaarrate gaamo nabbabbanno.

• Boode so’ro woy marro qola, kayinni fiche soorritannokkiti
heedhara dandiitanno.
• Dhagge deerrise xiiwonni, heeshshi gottonninna taxxeessinni 3 kifile rosaano
nabbabbanno. 2ki wogga
6 jeefora konne
• Qaalla 95% suwisse mommoddiweelo nabbabbanno. deerra iillitanno
• Deerrinsata seeddaanna coyifooliishshuwa rosantino qaallanni yine agarranni.
kalaqantinota 95% suwisse mommoddiweelo nabbabbanno.
• Deerrinsa gufonna dhagge 95% suwisse mommoddiweelo
nabbabbanno.

• Deerrinsata seeddaanna rosantino qaallanni kalanqoonni Shoole kifile

coyifooliishshuwa 95% suwisse mommoddiweelo rosaano umi
nabbabbanno. wogga jeefora
7
konne deerra
• Deerrinsata harammaadda gufonna dhagge 95% taashshite iillitanno yine
nabbabbanno. agarranni.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile xi

 • Niwaawe coyifooliishshonna gufote gedeere coyi’rate gari
gede assite nabbabbanno. 4ki kifile
• Niwaawe taashshite rakke qarriweelo nabbabbanno. rosaano diru
• Qaalla 95% suwisse mommoddiweelo nabbabbanno. goofimarchira
8
• Deerrinsata seeddaanna rosantino qaallanni kalaqantino konne deerra
coyifooliishshuwa 95% taashshite nabbabbanno. iillitanno yine
• Deerrinsata harammaadda gufonna dhagge 95% suwisse agarranni.
mommoddiweelo nabbabbanno.

Irkishsha/kaa’lo

• Miteekkite rosaano qaalu fiche tirate sharrantannoha ikkiro, addinni qaale qoonqote widira
woy qoonqo mitte fidale su’mira babbandanni gara rosiisinsa. Hawa gede fidalete woy
qoonqote aana qarru hee’rinsaro, kultensa marro qolte loossanno assi. Qolteno, qaalu fiche-
tiro albisuffanno assi. Kayinnilla, qaallate ledo sharrantannoha ikkiro, qaale kultensa marro
marro qoltanno assi.

• Rosaano xawishshu aana sharrantannoha ikkiro, nabbabbanni no coyifooliishsho doorte ati

lawishsha ikkite hatte coyifooliishsho nabbawinsa. Qolteno, ati nabbawittonsa/ansa garinni
atera qolte nabbabbannohe gede xa’minsa.

Egennaa’misa

• Hasi’noonni niwaawe rosaano garunni nabbabbuha ikkiro, xawishshano kultanno gede

jawaachishinsa. Kuni loosi lamu lamunni ikkanno, ku’u ku’unnira qoonqo naggi assite
nabbabbu gedensaanni dawarte kultanno- woy dhaggete misilaanchi gede nabbabbanni
leellishshanno.

Qaalla

Keena

• Rosaano huwatote rosiishsha borreessituha ikkiro, gamba assite buuxi.

Irkishsha/kaa’lo

• Rosaano qaalla bayichweelo dirtuha ikkiro, lamu diri tiro xa’minsa.

• Lawishshaho: “ Gaxigalanna mini saada’’

• Tiro xawisa hoogguro, tironsa kulinsa. Qolte, qaale mayira bayichiweelo dirtinoro
xa’mitensa wolu dirira ikkinota xawisinsa.

• Rosaano qaalu einonsaha lawa hoogguro, lawannokki lawishsha gedeere aatenni woy gara
ikkitinokki tiro uyituro, ledde ate lawishshi uyite wolu garinni xawisate wo’naali.

Egennaa’misa

• Rosaano qaalla shotu garinni loossuro, misile misilsitanno gede woy wole qaallara
coyifooliishsho loossanno gede xa’minsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile xii

Nabbawe Huwata/macciishshinanninna nabbambanni niwaawe/

Keena

• Nabbabbino woy macciishshitino niwaawere mitto mittonka/mitte mittenta rosaancho

haaroo xa’mo xa’misi/e.

• Rosaano huwatote rosiishsha loossuro gamba assite buuxi.

Irkishsha/kaa’lo

• Albillicho hedate qarri rosaanote hee’rinsaro, qulfe qaalla hedate kaa’litannota niwaawete
uminni woy misilenni mu’lisinsa/xoqqomi/. Nabbambanni woyiti hedora, albira marichi ikkara
dandaannoro xa’minsa.

• Rosaano xa’mo qolate sharrantannoha ikkiro, xa’mote giddo no qaalla buuxi, addinni
nabbawate qaalla ( misilaancho woy mamiwaro labbannore) rosaanote einosata
huwatatenna maricho xa’mantinoro afate buuxi’ri.

• Niwaawete kifilla fushshitanno rosaano xa’mi woy niwaawennire biciqi assi, hatto assa
kaa’litara dandiitannonsa. Hattono assiteenna afa hoogguro, mu’lisse leellishi.

Egennaa’misa

• Xa’muwa qaalunni qola rosaano shotu gede assite la’uro, misile loossanno gede xa’minsa
woy dawaronsa borreessitanno gede xa’minsa.

• Rosaano huwatote rosiishsha rakke gudduro:

• Niwaawe lainohunni uminsa xa’mo dawarote ledo qixxeessitanno gede xa’minsa.

• Misile misilsitanno gede woy niwaawennita baxxanno kifile hattono niwaawennire uminsa
assaawe borreessitanno gede xa’minsa.

Koo-tee Amuraatenna Hanqafaancho Roso

Rosiisa addi addi badhi dhagge afidhino rosaano hasattora dawarannori hee’ra noosi. Rosaanote
mereero koo-tee, amma’note, bisunna surrete xe’ne deerri, ga’rete badhishshi, afuu, miinju deeri
w.k.l. badooshshi hee’ranno. Rosiinsanni uduunnichinna rosiisate hayyo kuri baalanta rosaano
xaphi assite amaddinota ikka noose. Mitto/e rosaancho kaajjishshe wole rosaancho qacce qolte
lashshi assite agurittoro/aro, hatte rosaano rosu mine keeshshansanna garunni looso loosa ajjanni
hadhara dandiitanno.

Koo-tee bidhatonna hanqafaanchu rosi konni rosi budi rosira mereerima qara wodhooti. Qoleno,
Konne rosu uduunnicho loosate wolqisa amma’nooti.

Tini amaddinohu:

• Dassitinokki riqiwo: lamenka meyaatenna labbaahu akata , bisu xe’ne nooreno, addi
addi budi akatanna amma’no dhaggete giddo ikko misillate taalo riqiwino. Konni daafira

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile xiii

 rosaanote hornyi addi addiha ikkasinni baalanti rosaano boode akatta babbaxxitara
dandiitanno.

• Afuu horoonshi: Dhaggete giddo horoonsi’noonni afii, rosiishshinna wolootu xawisaano

kisotenni gobbayidireetinna ayeeno qacce qoltinokkireeti.

• Loosu qeechi beehooshshe: Labbaahuranna meyaatera uyinoonni loosi budunni gobbaa

assine konnira uyinoonniho yine xiinbikkinni taalo leellinshoonniho. Meyaatenna labbaahu
misilaano lamunku hala’ladu mininna gobba loosinna assooti aana e’e leelitanno.

• Mislaachishiisha: Seennu/meentunna ooso/mannu amadisiisamino manninnati amali,

woluwiinni baxxinohu leellanno.

• Misilla: Rosaanote maxaafi giddo bae misilla no. Insano hasiissannoreeti. Hatte misillano
taashshe worate, loosu qeecha aatenna misilsate, bikkunni riqiwate addi illacha tungoonni.

Koo-tee lainohunni rosiisate qarqara

Maxaafu umisi callu koo-tee rosiisate qarqari xa’mo dawaro qola didandaanno. Atino
oosonnitanna seennu ikkito afa hasiissannohe. Qolteno,rosanna rosiisate aana rosaano baalanta
beeqaano assatota/ttata rosiisate tekinike horoonsi’ra hasiissannohe. Kifilete giddo koo-te
hajare qolannohu iso/ise assate rosiisaanchu/o konni woroonni noore loosate lowore assa
hasiissannosi/e.

• Afuu horoonshi: kifilete giddo afuunna afuu ikkinokki xaadooshshi lamenka labbaahanna
meyaata hanqafinoha ikkinota buuxi’ri. Hakkiino sae hasaabbanno woyite hiikko/hiitte
rosaancho diqqeessannoha /afoo ganannoha ikkinokkita buuxi. Lawishshaho;

• Koo-tee hanqafino hasaawa horoonsidhe: Hakkuno, lamenka “isi” nna”ise” bado

badotenni horoonsi’nanni , woy ganyine su’mi-riqiwaano horoonsi’rantenni koo-tee
baddannokki qaalla hanse horoonsi’ra rosaano qaccera diqoltanno.

• Waajjishannoha woy afuu abbi gede coyi’nanni qaale woy beeqqaano jawaachishannokki
qaale horoonsi’rantenni jawaachishanno qaale horoonsi’ri:

• Rosaano coyidhanno woyite jawaachishshannokkita bisu millimmo/qaale leellisha

dihasiissanno. Angate woy illete diqata lawannore hattono coyi’ranno/coyidhanno woyite
rosaancho la”a agura w.k.l.

• Baalante rosaanora taalo deerranna illachisha uyinsa

• Kifilete amadooshshi: Kifile biddi assinoonni gari rosaanote beeqooshshe huwanno.

Rosaanote barcimi biddi yaa hasiissannohu baalanti rosaano hasaawu aana taalo beeqqa
dandiitanno garinni ikka noosi. Lawishshaho, Seennu badheenni ofolliro, rosiisaanchu/
ote illachisha afi’ra hoogara dandaanno. Dandiiniha ikkiro, kifile kawa ka’a higate biiffanno
garinni qineessiniro danchaho. Hatto ikkiro rosaano danchummate hadhanni noota la”ate
kaa’lanno.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile xiv

 • Kifilete kawa ka’a hasaawa: Rosiisaanchu/o nna rosaanote( rosaanotenna rosaanote)
mereero batinyu kawi ka’i hasaawi hee’ranno. Beeqqaasincho rosiisate hayyo horoonsi’ne
, hasaawa lawinoha, eweli gede yinannihanna gaamote looso, meyaatinna labbaahu
mittu assootira huffi yiino beeqqooshshe assitannoha, rosiisaanchu/o baalanti rosaano
amadantinota buuxannoha lawannoreeti. Mito mito woyite xa’mo qoltanno yannara seennu
rosaanora woy addi kaa’looshi hasiisanno rosaanora roore yanna aa hasiissanno. Mite
rosaano wole miillansa doogimale iillitanno woyite ati ea hasiissannowi hee’ranno. Addinni
la’niro seennu rosaano, wolqaatamma ikkate, hanqisanno osolo mannu aana oso’late, saalu
qaale horoonsi’rate iillitanno rosaano heedhuro kubbe ea hasiissanno.

Hanqafaanchu rosi qarqara

Boode rosaano mittore assate ledote kaa’looshshe hasisannore ikkite taalo rosansanni
horoonsidhanno. Kuni ikkara dandaannohu addi addi qarrinniiti. Mite rosate dandaa hoogate
xe’nenni, maccate xunsa hoogatenni, ille la”a dunkatenni, tiiu dunkimmanni, coyi’rate woy afuu
dunkimmanni, macciishshamme/akatu gara ba”a, surrete laanshaambe, surre ganamate jaddo,
macciweela- ille ba”a woy lamenkare w.k.l. hee’rinsaro qarrantanno. Mitete kayinni, wolootu
rosaanonni luphi yitino egenno woy kalaqote dandoo heedhunsaro qarru hee’rara dandaanno.

Konni rosiisaanote biddissi giddo nooti tini rosiisate tekinike kifilete giddo no rosaano afate
badooshshi deerra hedote giddora eessitinote. Kuni ikkinohuno wole haa’ne meessi widira
qolle rosiisatenni leellishatenna duuchu rosichi assooti, la’nayirenna macciishshinannire amado,
loonsanninna millinsanni, baqqiima rosate shiqo, hurrisu keeno w.k.l. amadinoho. Konni aanano,
tini kifile dirantinota xaphooma tekinikka rosaano kifilete giddo kaa’litannota addi rosiisate
hasattonni horoonsi’ratto/a. Rosaanote kaa’litanno shiqora illacha tungoonni. Qaalunnni amadate
sharrantannorira, xaadoshshehonna qaalla woyyeesirate sharantannorira kaa’late illachinshoonni.

• Rosaano rossinore marro qoltanno gede woy uminsa qaalinni leellishanno gede
xa’minsa: Kuni rosunni gattino rosaanoranna huwatate qarri noonsarira kaa’lanno. Rosaano
atera woy ayiddinsara rossinore marro qolte kultanno. Atino uyinoonni yanna giddo qaalunni
rosiisattori/ari kiiro bikkunni assa hasiissannohe.

• Hayyokki woy assaawekki gaamamino laooshshinni uyi: Rosiisa hanafatto/a woyite

barru baala sai rosi dandoo/assaawe wirri yite iima iima assite kulatenniiti. Barru baala
marro qolle la”a haaroo taje albite ledo xaadisi’rate kaa’litannonsa.

• Addi addi xaadooshshe horoonsi’ri: Addi addi doogonni taje horoonsi’rate wo’naali.
Hakkurino; qaalunni, laooshshunni, millimmotenni, faarso labbannore millimmotenni assa
dandiinanni.

• Barru barrunku loosi albisufanno assi’ra: duucha rosaano rosate qarri noonsari barru
baali loosonsa afate woy hansoonnire loosate gano hasiissanno. Barru baali looso
borreessa woy mittiri aana gana dandaatto/a. Rosatenni agarrannire saleedu, girgiddu,
rosaanote barcimi aana looso hanafakkira albaanni gana dandaatto/a.

• Loosatenna mine loonsannire aate roore yanna fajjinsa: Togoori miteekke mite mite
rosaanora loosatenna haaroo taje amadate, haaroo egonnonna dandoo horoonsi’ra lowo

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile xv

 yanna adhara dandaanno. Hakko daafira , loosatenna mine loossannore aate mite mite
rosaanora lowo yanna hasiissahera dandiitanno. Rosaanote uyinoonni loosi bikka ajishate
yanna hasiissahera dandiitanno. Lawishshaho, shiimicco coyifooliishsho nabbawate,
shiimicco qaalla, w.k.l.

• Niwaawe halashsha woy batisa: La”a dunkitanno rosaanora, kaa’lannonsaha wora

dandaatto/a: lawishshaho, mulensa ofoltannore, albiidi barcimira saleedu mule woratenni,
borreessatto/a woyite jajjabba assite borreessatenni kaa’la dandaatto/a.

• Dumensa rosiisaanchi woy mittimmate rosa hayyonni horoonsi’ra: mitte dumere

waaxatenni woy karsamino dandoo noonsare gaamotenni mimmitunniwa rossanno
gede assatenni kaa’la dandiinanni. Rosaano mimmito ayirrissannonna affanno gede
jawaachishatenni dagoomitte dandoonsanna ayirrinyensa gotti assa dandiinanni. Addi
rosi hasattori assa dandiitannori woy baqqishsha qeecha godo’la dandiitannota huwata
hasiissanno.

• Xawashsho yannasi agadhitino dawaro looso gundanni hee’ne garunni aa

hasiissanno. Addi rosi hasatto afidhino rosaano rossanno woyite wolootu ledo taalo
ariiffattanni rosanni ha’ra hooggara dandiitanno. Tini ikkitonsa dumensa ledo mitto biso
ikkitinokki gede ikke macciishshamannonsa. Togo ikkansa rosate kakkaooshshensanna
rosate assitannore gawajja dandaanno. Kurira shiimareno assituro dancha dawaro aa
habbooti.

Aleenni no tekinike garunni horoonsi’rate, baalante rosaanokki dandoonna afansa gara huwata
noohe. Addi rosiisaano no rosi mine, addi rosate hasattore hiitto rosiinsanniro qajeeltinori noowa,
insawa gamba yite loosa hasiissannohe. Hattoore afi’rittoro/aro rosaanokkita addi addi hasatto
badde kaa’la dandaatto/a.

Konne rosiisaanote biddissa horoonsi’rate

Kuni rosiisaanote biddissi rosaanote maxaafa qaafo qaafontenni ha’runsanno. Lamalannitanna

barrunnita kiiro aate gari rosaanote maxaafi ledo xaadanno. Mitte mittenti lamala hanaffannohu
xaphoomu xawishshi qooli lamalanniti rosate mixo maatiro rosiisaanchu/o afanno/affanno gede
assateeti. Mittu mittunku barru rosi hanafannohu illachinshoonni dandoo/barru amadonniiti.
Rosiisaanote biddissira kifillate xawishshi malaatinna umi rosaanote maxaafi ledo xaadannoho.
Shota assate, roso ha’runsatenna rosaano kaa’late garu uduunnicho maxaafinsa giddo afidhanno.

Mitte mittente kifilera, rosiisaanote biddissi loosama hasiissanno assoote kulanno.

LOOSEEMMO, LOONSEEMMO, LOOSSINANNI shiqo ha’runsate assinannire kulanno. See
xawino, biddissi rosiisaanchoho/chote assitannore shotisatenna ha’runsitanno gede aamamino.
Shiima lamala gedensaanni, rosiisaanchu/o addi addi assoote loosa rosanno/ssanno woyite
biddissubba hara’mitanno. Kayinnilla, assootuwa hiitto loonsanniro badhillicho higge sa’u lamalla
la”a dandaatto/a.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile xvi

 Umi Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Niwaawe macciishshite amado kultanno.
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqanno.
• Qaallate giddonni qoonqo babbadde
nabbabbanno.
• Qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Qarqaru Agarooshshe
Umi Lamala Umi Barra
Barru Rosi Amado
• Niwaawete amado Macciishshe coyi’ra
• Niwaawe nabbawa
• Qoonqo xaadise qaale kalaqe nabbawa
• Niwaawete amado borreessa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Rosaanote niwaawe nabbawakkira
albaanni, rosu umo calla leellishshe
aane daannore heddanno gede assi.
• Rosaanote ledo niwaawete giddonni
fultino qaalla fichere hasaabbe.
Qaagishsha: .
Rosaano sase kifilera diru goofimarchira
rosse sa’inore kaima assidhe qaagge
kultanno gede assitanni jawaachishinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Sufo qaallate fiche aana leellishshanno
badooshshe kultanno.
• Borrote malaatta horoonsidhe gufo
borreessitanno.
• Xaadisaano qaallanni coyifooliishsho
loossanno.
Qara qaalla:
1. haqqe 4. qorowa
2. dola 5. qarqara
3. saada 6. agarooshshe
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano niwaawe seekkite
macciishshite albaanni hedde wortu
hedo gara ikkanna hooga buuxxanno
gede assi.
• Aanteteno, niwaawe wodaninni
nabbawinsa.
• Niwaawete mereero taxxi yitanni
rosaano aane daannore heddanno gede
assitanni hedonsa haa’rinsa.
• Nabbawatto/a woyite kifilete
macciishshate qarri noonsa rosaano
heedhuro hasiissanno kaa’lo assinsa.
Haqqe Dola
Adaare yinanni olliira Doogisonna Damboowe
yinanni ooso heedhanno. Insa mereero
Damboowe qarqara biifisate addi addi
haqqe kaassanni qooxeessa agarate lowo
sharro assitanno beettooti. Doogiso kayinni
qarqaraho heedhanno haqqe mure hirannoho.
Haqqe horoonsi’ra lainohunni lamunkura
noonsa lao lowo geeshsha babbaxxitinnote.
1
Mittu seekkannoha ikkanna, wolu kayinni Qoonquwa Xaadisanna Babbada
hunannoho. Yanna: 10 daqiiqa
Barrunni mitto barra Doogiso haqqe dole Rosiisaancho:
gudanno gara la’e aaraabbino Damboowe, • Rosaanote mitto lawishsha ikkannore
“Koo Doogiso haqqe dolte gudattohu loosse leellishinsa.
mayiraati?” yite xa’mitu. Doogiso qole,
• Hoodeteno rosaano ate ledo qoonqo
“Tee ballo agurie, ani barru hoshsho’yara
yeeti,” yii. Dambooweno, “Doogiso sodhanni xaadisse nabbabbanno gede xa’minsa.
nootto; ninke hee’ra dandiineemmohu • Qolteno rosaano qoonqo xaadisse
qarqarinke agaramirooti,” yite kultusi. nabbabbanna ha’runsinsa.
Doogiso, “Ani haqqe mureemmohu barru a. hi dhee mma hu → hidheemmahu
heeshsho’yaraatina, qarqarakki ati afi’ri,” yii.
Hakkiinnino sammi yee haqqa muranni isi b. yi na nni wa → yinanniwa
isiniiwa gungumanni keeshshi. c. hee ‘ra nno hu → hee’rannohu
Shoolki soodo Doogiso ronsonte gede d. a gu ra te nni nna → aguratenninna
haqqe murara billawa adhe dubbo ha’ranna e. doo gi wee lo → doogiweelo
Damboowe ledo xaaddu. Mimmito keere
haadhu gedensaanni, Damboowe, “Koo Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Doogiso xaano afummana ati haqqe dola Yanna: 15 daqiiqa
diagurootto?” yite xa’mitusi. Doogiso, Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
“Baxxinummo kawa maa afi’re agureemmo?”
yii. Damboowe qolte , “Qarqarinkera loonse Rosiisaancho:
eo afi’nanniri bacuri no,” yitusi. Qolteno, • Rosaano niwaawe nabbawansara
qarqaru agarooshshi manchi beettiranna albaanni, niwaawete umonna misile
saadate aanno kaa’lo ledde kultusi. calla la’e amdo kultanno gede xa’minsa.
Doogisono seejjose adhe hakko barrinni
• Aanteteno, niwaawete giddonni fultino
kayise haqqa dolannokki gedenna qarqarasi
qaalla fiche kultanno gede assitanni
qorowote agaranno gede sumuu yite baxxitu.
jawaachishinsa.
Hakkunni gedensaanni Doogisono
Damboowe gede qarqarasi biifisa hanafeenna • Rosaano hedde uyitu hedo giddonni 2-3
xaa yannara qarqarinsara haqqu lowo coyifooliishsho saleedaho borreessite
geeshsha biife leellanno. leellishinsa.
Xa’mo • Jeefoteno, rosaano niwaawete amado
maricho ikkitannoro hedo uyitanno gede
1. Aliito qarqarasi hiisse biifisanno?
ledde xa’minsa.
2. Doogiso haqqe dole hiraannohu
mayiraati? Nabbambanni Woyite
3. Haqqe dolle gundiro mayi qarri daanno Rosiisaancho:
yitine heddinanni? • Rosaano umo assite niwaawe
4. Qarqarikkira haqqe dole gudanno manna nabbabbanno gede kaayyo uyinsa.
afittoro /afittaro mayite seejjatto/a?
• Aanteteno, ati seekkite (suwisse)
Dawaro nabbabbanna macciishshitona.
1. Haqqe seekke kaasatenni.
• Hoodeteno rosaano lame lame ikkite
2. Barru hoshshora yeeti.
nabbabbanno gede kulinsa.
3. Gobbate moolle dagganno, hude
ubbanno. W.k.l yaa dandiitanno. • Jeefoteno, ati huurokki naggi assite
nabbabbanna rosaano huuro nookkiha
4. Haqqe dole gudannokki gede seejja,
ha’runsitona.
haqqa murriwa qole riqiiwanno gede
kula. w.k.l yaa dandiitanno.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 2

Haqqe Dola
Duguni shoole kifile rossaanchooti.
Rosannohuno, Booni umi 2ki Doyicho Rosi
Mineeti. Mitto barra Duguni rosu minira
ha’ranni doogote Baabbe yinanni manchonni
tuncu yii. Baabbe, haqqe doltanni no.
Tenne lae Duguni lowonta huluullami. Duguni,
“Baabbe tenne haqqe mayira dolte gudatta?”
yii. Iseno, “Mayi eessannohe? Diane
woxeeti?” yitu. Dugunino haqqe gobbate
gooffuro moolle dagganno,” yii. “Moolle
waajje woxe’ya horoonsi’ra dinoeni?” yitu.
Isino “Dihatto yoommona, haqqe murri
bayicho riqiwa hoongiro gobbate moolle
dagganno yaa’yaati. Konnira, haqqe murriro
dargaho qolle wole kaasa hasiissannonke”
yii. Baabbeno, “Afumma xaate, gobbate
haqqe gooffuro moolle daggannoha ikkiro,
anino haqqe doogiweelo mura aguratenninna
murranniwa qole riqiwatenni qorowo
asseemma” yite Duguni ledo sumuu yitu.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Rosaano umo hedde uyitu hedo
saleedaho borreessite, hedonsa
niwaawete amado ledo xaaddinoro
xa’minsa.
• Aanteteno, maxaafinsa giddo noo
xa’muwa daftarinsara borreessite
dawaro qoltanno gede kulinsa.
Xa’muwa
1. Duguni rosu minira ha’ranni
huluullamihu mayiraati?
2. Baabbera albaanni qarqarisera noose lao
hiittoote?
3. Qarqarikkira Baabbe gedee mancho affe
egennootto/a? Ma assitanna?
4. Qarqaru gawajjamannokki gede agara
ayee hajooti? mayira?
Dawaro
1. Baabbe haqqe doltanna laeeti.
2. Haqqe dolatenni qarqaraho daanno qarra
afa hoogate laooti.
3. Haqqe dola abbitanno qarra kula, moolle
daggannota xawisa, murrita riqiwa
hasiissannota kulanna w.k.l. yite qoltara
dandiitanno.
4. Dawaronsa addi addita ikka
dandiitannohura dawaronsa haa’rinsa.

Umi Lamala 2ki Barra • Jeefoteno, rosaano maxaafinsa giddo

qaalla aane noo garinni qoonqote widira
Barru Rosi Amado babbaddanno gede kulinsa.
• Qaale qoonqote widira babbade a. duununniwa → duu nu nni wa
nabbawa
b. qoxantanni → qo xan ta nni
• Koranna guma bada
c. mimmitoho → mi mmi to ho
• Qaallate giddonni sufo bade fushsha
d. hoogirono → hoo gi ro no
• Qaalla macciishshe borreessa
e. yoommonawe→ yoo mmo na we
f. hasiisannonke → ha sii sa nnon ke
Qoonquwa Xaadisanna Babbada
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Babbade Nabbawa Rosiisaancho:
Rosiisaancho: • Tenne niwaawe rosaano nabbabbe
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto saleedu sa’inota ikkitinohura rosu umonna misile
aana borreessite, qaale qoonqote widira calla la’e amadose kultanno assi.
babbaddanni leellishinsa.
• Niwaawete giddo ayirritannonsa
• Aanteteno, qoonqo ati qubbichunni qaallanna handaarra heedhuro,
kissanna rosaano nabbabbona. nabbabbe leellishinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 3

Qara qaalla 1. kaima 3. moolle
2. gaamo 4. luphi yaa
1. tuncu yii 3. moolle 5. qorowo
2. kaasa 4. riqiwa Sufo
Nabbambanni Woyite Rosiisaancho:
Rosiisaancho: • Uyinoonni qaalla giddonni mitto qaale
saleedu aana borreessite, qara qaalenna
• Niwaawe balaxxe nabbabbe leellishinsa. sufo badde leellishinsa.
• Aanteteno, rosaanote ledo mittenni • Aanteteno, sufo qaru qaali fiche aana
nabbabbe. abbitanno soorrono xawisinsa.
• Qolteno, rosaano lame lame ikkite • Rosaano lawishshu garinni, ‘-weelo’
mimmitoho nabbabbanno gede assi. yitanno sufo adhitanno qaalla
• Niwaawete giddo ayirritannonsa qaalla borreessitanno gede kulinsa.
heedhuro hasiisanno xawishsha uyinsa. • Jeefoteno, sufo qaallate aana abbitino
• Jeefoteno, ati niwaawe qaale soorrono kultanno gede xa’minsa.
naggi assite nabbabbanna rosaano Lawishsha:
ha’runsitohena.
1. doogiweelo 3. rosiweelo
Huwatote Xa’mo
2. anniweelo
Rosiisaancho:
Borreessa
• Rosaano nabbabbu niwaawe amado Yanna: 10 daqiiqa
garinni maxaafinsara noo gedee shae
Taashshe Borreessa
qixxeessite, xa’mo loossanno gede assi.
• Xa’mote dawaro ikkanno yine Rosiisaancho, Woroonni noo qaalla ati
hendannire woroonni worate nabbabbanna, rosaano macciishshitanni
wo’naaloonni, wole hedono rosaanote taashshite borreessitanno gede kulinsa.
ledo hasaabbe. • Aanteteno, rosaano taashshite
Kora Guma borreessansa ha’runsite taashshinsa.
• Haqqe doogimale • Xeenu hooganni 1. huluullami 6. doogiweelo
dole guda moolle daa 2. yoommona 7. riqiwatenni
• Haqqe • Gobbate hude uwa 3. gooffuro 8. hasiissannonke
murroonniwa
bayichoho riqiwa 4. asseemma 9. aguratenninna
hooga 5. daggannoha 10. dagganno
Mini Looso
Rosu Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa • Rosaano maxaafinsa giddo noo
qaalla minensa wolu nabbawannansa
Rosiisaancho: macciishshite taashshite borreessite
• Rosaanote maxaafi giddo noo qaalla dagganno gede kulinsa.
fichere hasaabbe. • Loosansa aanino barra buuxi.
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto 1. yinanni 6. hidheemma
qaale haadhe coyifooliishsho loosse 2. hoogiro 7. mimmito
leellishinsa.
3. yoommona 8. doogiweelo
• Aanteteno, tenne qaallanni rosaano
4. hee’rannohu 9. aguratenninna
coyifooliishsho loosse leellishanno gede
kulinsa. 5. duununni

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 4

 Umi Lamala 3ki Barra Borreessate Qixxaawa
Rosiisaancho:
Barru Rosi Amado
• Rosaano haqqete horo lainohunni
• Qaalla Borreessa harancho gufo borreessate
• Coyifooliishso borreessa qixxaabbanno gede kulinsa.
• Gufo borreessa • Borrote haasiissannonsa qaallanna
handaarra doodhitanno gedeno kulinsa.
Qaalla • Hoodeteno doodhitino qaallano lame
Yanna: 20 daqiiqa lame ikkite hasaabbanno gede kulinsa.
Rosiisaancho: Borreessate Woyite
• Rosaano maxaafinsa giddo noo shae Rosiisaancho:
daftarinsara qixxeessitanno gede • Rosaano qixxeessidhino qaallanni,
kulinsa. haqqete horo lainohunni harancho
• Aanteteno, rosaano rosse sa’u umo gufo borreessitanno gede assitanni
lainohunni shiqqino xa’mora hedonsa jawaachishinsa.
wonshitanno gede kulinsa. • Borreessite ka’u gedensaanni lame lame
Affinoonnire Affinara Rossinoonnire ikkite hasaabbanno gede assi.
hasiidhinannire • Jeefoteno, borronsa kifilete miillansara
nabbabbanno gede kaayyo uyinsa.
Borro Buuxi’ra
Aleenni noo shaera rosaano dawarote yite
Rosiisaancho:
uyitannori babbaxxara dandaanno daafira,
hedonsa rosu amado ledo xaadissanni • Rosaano borreessitino gufo borrote
haa’rinsa bude agadhansa lawishshaho, fidalete
Borreessa jawishshanna hedote aante agadhansa
Yanna: 20 daqiiqa la’anni taashshinsa.

Umi Lamala 4ki Barra • Qolteno, rosaano lawishsha

la’anni loossanno gede assitanni
Barru Rosi Amado jawaachishinsa.
• Qoonqo xaadisenna babbade nabbawa hoon gi ro no → hoongirono
• Niwaawe nabbawa
qo xan ta nni → qoxantanni
• Coyifooliishsho borreessa
yoo mmo na we → yoommonawe
• Borrote malaatta horoonsira
mi mmi to ho → mimmitoho
• Qaalla taashshe borreessa
duu nu nni wa → duununniwa
Qoonquwa Xaadisanna Babbada Qoonqo Babbade Nabbawa
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadise Nabbawa Rosiisaancho:

Rosiisaancho: • Umo assite lawishsha • Umo assite ati qaale qoonqote widira
ikkannore loosse leellishinsa. babbaddanni leellishinsa.

• Aanteteno, ledo mitteenni qoonqo • Hoodeteno rosaanote ledo mitteenni

xaadissinanni nabbabbe. loosse.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 5

 • Aanteteno, rosaano uminsanni Qaalla
loossanno gede assitanni Yanna: 10 daqiiqa
jawaachishinsa.
Rosiisaancho:
a. yinanniwa → yi na nni wa
• Woroonni noo qaalla giddonni mitto
b. doogiweelo → doo gi wee lo
qaale haadhe coyifooliishsho loosse
c. hidheemmahu → hi dhee mma hu leellishinsa.
d. hee’rannohu → hee ‘ra nno hu • Aanteteno, rosaano loossanno gede
e. aguratenninna → a gu ra te nni nna kulinsa.
f. murranniwa → mu rra nni wa • Jeefoteno, rosaano loossino
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe coyifooliishsho la’anni taashshinsa.
Yanna: 10 daqiiqa 1. dola 3. haqqe 5. kaasa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo 2. riqiwa 4. moolle
Rosiisaancho: Borreessa
• Rosaano sa’u yannara nabbabbino Yanna: 10 daqiiqa
niwaawe ikkitino daafira rosu umonna
Borrote Malaatta
misile calla la’e amado qaagge hedo
uyitanno gede xa’minsa. Rosiisaancho:
Nabbambanni Woyite • Rosaanote uurrinshunna xa’mote
malaati horo xawisinsa.
Rosiisaancho:
• Aanteteno, lamunku malaatira lawishsha
• Umo niwaawe rosaano nabbabbanno ikkitanno coyifooliishshuwa loosse
gede kaayyo uyinsa. leellishinsa.
• Aanteteno, ati suuwisse nabbabbanni • Jeefoteno, rosaano loossanna la’anni
leellishinsa. taashshinsa.
• Jeefoteno, niwaawete amado Lawishsha:
xawissanni nabbawinsa.
• Haqqe doogiweelo mure guda
Huwatote Xa’mo didanchate.
Rosiisaancho: • Duguni shoole kifile rosiisaanchooti.
• Rosaano albaanni nabbabbe sa’uta • Baabbe haqqe murte guddannohu
niwaawete amado huwatansa buuxate, mayiraati?
woroonni noo gufo taashshite • Haqqe murroonniwa bayichoho riqiwa
borreessitanno gede kulinsa. hasiissannohu mayiraati?
• Fooqu dargira hasiissanno qaalla Taashshe Borreessa
niwaawete giddonni hasse fushshitanno Rosiisaancho, rosaano albaanni
gede kulinsa. kultannansa borreessitu qaalla marro qolte
Taaltino gufo nabbabbannansa macciishshitanni taashshite
borreessitona.
Duguni, “ Baabbe tenne haqqe mayira dolte • Loosansa aanino barra buuxi.
gudatta?” yii. Iseno, “mayi eessannohe?
1. moole daganno 6. asseemma
diane woxeeti? “yitu. Dugunino,” haqqe
gobbate gooffuro moolle dagganno,” yiise. 2. riqiwatenni 7. gooffuro
Iseno, “gobbate haqqe gooffuro moolle 3. doogiweelo 8. aguratenninna
daggannoha ikkiro, haqqe doogiweelo mura 4. yoommona 9. huluullami
agureemma,” yitu. 5. daggannoha 10. hasiissannonke

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 6

 Umi Lamala 5ki Barra Suwise Coyi’ra
Rosiisaancho:
Barru Rosi Amado
• Marrote Roso • Rosaano tenne lamalara rosse sa’ino
roso lainohunni huwattinore miillansara
qaalunni odeessitanno gede assi.
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa. • Rosaanote mereero coyi’rate
waajjitanno rosaano heedhuro
Qoonqo Xaadise Nabbawa coyidhanno gede assitanni jawaachi
Rosiisaancho: shinsa.
• Rosaano tenne lamalara rossinoha Rosu Qaalla
qoonqo xaadise nabbawa ledde. Yanna: 10 daqiiqa.
qaagganno gede assi. Mitto lawishsha Rosiisaancho
ati loossanna ha’runsitona.
• Tenne lamalata rosu qaalla saleedaho
• Aanteteno rosaano qoonqo xaadisse
borreessi.
nabbabbanno gede kulinsa.
Qoonqo Babbade Nabbawa • Lame qaale haadhe coyifooliishsho
loosse leellishinsa.
• Rosaanote tenne lamala roso qoonqo
babbadde nabbabbanni leelishinsa. • Aanteteno, rosaano lawishshu garinni
loossanni wo’naaltanna la’e taashshinsa.
• Aanteteno rosano lame lame ikkite
loossanni wo’naaltanno gede qaalla 1. kaasa 3. dola 5. haqqe
uyinsa. 2. moolle 4. riqiwa
• Jeefoteno , rosaano lamalate roso Borreessa
huwatansa addi addi wo’naalsha uyitanni Yanna: 10 daqiiqa.
buuxinsa.
Macciishshe Borreessa
Sufo
• Rosaano woroonni noo qaalla ati
Rosiisaancho: nabbabbanna macciishshitanni marro
• Tenne lamalara rossinota ‘-weelo’ sufo qolte borreessitanno gede kulinsa.
afidhino qaalla saleedu aana borreessi.
• Jeefoteno, qaalla garunni borreessansa
• Aanteteno, rosaano bado badotenni buuxinsa.
ka’e sufo leellishshanno gede assitanni
1. asseemma 6. riqiwatenni
jawaachishinsa.
2. doogiweelo 7. hasiissannonke
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
3. yoommona 8. daggannoha
Yanna: 10 daqiiqa
Niwaawe Marro Qole Nabbawa 4. huluullami 9. aguratenninna
Rosiisaancho: 5. gooffurro 10. moolle dagganno
• Rosaano sa’u yannara nabbabbino Borro
niwaawe bado badotenni nabbabbanno Rosiisaancho
gede kaayyo uyinsa.
• Rosaano xa’motenna uurrinshu malaatta
• Baalanti rosaano nabbabbanni horoonsidhe addi addi coyifooliishsho
dandoonsa bowirsidhanno gede loossanno gede kulinsa.
assitanni jawaachishinsa. Aanteno, rosaanote looso buuxxanni
taashshinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 7

 2ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni
xawissanno.
• Niwaawe macciishshite amadose
kultanno.
• Qoonqo xaadisse nabbabbanno.
• Qallu gidoo noo qoonquwa babbadde
nabbabbanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Qarqaru Agarooshshe
2 Lamala Umi Barra
ki
Barru Rosi Amado
• Niwaawe macciishsha
• Niwaawe nabbawa
• Qoonqo xaadise qaale kalaqa
• Coyifooliishsho loosa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Niwaawe nabbawakkira albaanni,
rosu umo misilenna qara qaalla la’e
rosaano aane daannore heddanno gede
xa’minsa.
Qara qaalla: agarooshshe,
hoshooshama, goortichaame, ilaalaame,
hawiitto.
• Niwaawete giddonni fultino qaalla
fichere rosaanote ledo hasaabbe.
• Rosaano hedde kultannore saleedu aana
borreessitanni xawishsha uyinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Rosu qaallanna xaadisaano qaalla
horoonsidhe coyifooliishsho loossanno.
• Qaalla taashshite borreessitanno.
• Borrote malaatta coyifooliishshuwa giddo
hasiisannowa wortanno.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano niwaawe macciishshate
albaanni hedde wortu hedo gara ikkanna
hooga, buuxxanno gede kulinsa.
• Aanteteno, niwaawe wodaninni
nabbawinsa.
• Niwaawete mereero taxxi yitanni, aane
daannore heddanno gede assitanni
hedonsa haa’rinsa.
• Nabbawatta/o woyite kifilete
macciishshate qarri noonsa rosaano
heedhuro dandaatto /a kaa’lo assinsa.
Bushshu Hoshooshama Ittinsanni
Gara
Hundi yannara Daama yinanni qarqarira
Heewiso yinanni wedellichi no. Annisi
su’mi Bukkuulaati. Heewiso shoole kifile
rosaanchooti.
Mitto barra Qarqaru Sayinse rosiisaanchinsa
qarqaru agarooshshi daafira rosiisinsa. Isino
bushshu hoshooshama gargarranni gara
kulinsa. Bushshu hoshooshamannohu,
haqqe doogiweelo dolle gudatenni, bushsha
biqqe amaddanno hayisso gooffanninna
goortichaame baatto haawiitto umme gadawe
fushsha hoogatenni ikkinota xawisinsa.
Heewiso rosu mininni hige wona
8
2ki lamala
rosiisaanchinsa rosiisinonsata annisi
Bukkuulira kuli. Bukkuuli baatto
loosi’re galanno manchooti. Baattosi
goortichaamete. Konninni ka’nohunni
bushshu hoshooshamanna mitii’manni
hee’ranno. Heewiso, “Anna, baattonke
hoshooshantannota hoolate rosiisaanchinke
yii gede assinummoro dancha guma
uyitannonke,” yee annaho kuli. Annuno, “Koo
ballo mari ka’a! xaa ooso haafarella haadhe
dagganno. Bi’reenku ki’ne kultinanna loosi’ne
galloonni? Hakkurikki ati afi’ri,” yee feexi’re
giwi. Heewiso qole, “Anna’ya xa yanna ati
yaattowa dino. Rosu ogeeyye xiinxallite
abbitinoreetina gibbooti” yiisi.
Jeefoteno, Bukkuuli shiima yanna
gedensaanni, beettisi hedonni sumuu yii.
Aanteteno, haqqe kaasate, baattote aana noo
hayisso qorowatenninna goortichaame baatto
haawiitto ume gadawe fushshatenni bushshu
hoshooshama ittisi. Qoleno, olliisi mannira
dancha lawishsha ikki.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Aante shiqqino xa’muwa
rosaano qaalunni dawartanno gede
jawaachishinsa.
xa’muwa
1. Bushshu hoshooshamannohu
mayinniiti?
2. Goortichaame baatto
hoshooshantannota hoollannihu
hiittoonniiti?
3. Heewiso anni beettisi kullota giwihu
mayira lawanno’ne?
4. Buushshu hoshooshama abbitanno
gawajjo maati yitine heddinanni?
Dawaro
1. Haqqe doogiweelo dolle gudatenni,
hayisso goofanna goortichaame baatto
haawiitto umme gadawe fushsha hooga.
2. Baatto haawiitto umme gadawe
fushshatenniiti.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
3. “Xaa ooso haafarella haadhe dagganno,”
yee seejjo mishe giwino.
4. Gide loonse dancha guma diafi’nanni,
gobbate moolle dagganno wole
dawarono rosaano leddannota haa’rinsa.
Qoonqo Xaadise Nabbawa
Yanna: 10 daqiiqa.
Rosiisaancho:
Rosaano qoonqo xaadisate albaanni
balaxxe ati mitto lawishsha ikkanno
gede loosinsa.
Hoodeteno ate ledo qoonqo ati assitta/o
gede mitteenni loosse.
Jeefoteno, maxaafinsa giddo nooha
daftarinsara galchite loossanno gede
kulinsa.
a. ho shoo sha ma → hoshooshama
b. mi dan ta nno kki → midantannokki
c. xiin xa lli ta nno → xiinxallitanno
d. di ha ‘ree mma → diha’reemma
e. be le lle qqee nna → belelleqqeenna
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa.
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Maxaafinsa giddo nooha niwawete
umonna misile la’anno gede kulinsa.
• Rosaano niwaawete umonna misile
la’uhu gedensaanni qara qaallata fiche
rosaanote ledo hasaabbe.
Qara qaalla: xeaho, wixi’neemmo, hawuura,
busullenni, woyyaawino.
• Niwaawete umo, misilenna qara
qaalla kaiminni, niwaawe marichire
coyidhannoro hedde kultanno gede
xa’minsa.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano umo assite niwaawe
nabbabbanno gede kaayyo uyinsa.
9
 • Aanchite, ati lawishsha ikkite
nabbabbanna huuriweelo
maccishshitonna.
• Hoodeteno rosaano lame lame ikkite
nabbabbanno gede assinsa.
Bushshu Hoshooshama Ittinsanni
Gara
Bi’ree waro Baxisonna Duuwane yinanniri
minaamanna minaanni no. Uullansano
Bansa Calbate Daanshete ilaalinni kayisse
dagge xeaho gawa’litino. Mininsano xeaho
minamino.
Baxiso baatto ilaalaame ikkasenni kainohunni
bushshu hoshooshamanni qarrisannonsa.
Loosirannorinnino dancha guma diafi’ranno.
Baxiso loosate sharramollana wole hayyo
diafino. Duuwane kayinni mitoricho
xiinxallitanno.
Barrunni mitto barra Duuwane Baxiso
woshshite, “Baxiso baatto tini ikkitanni noota
afootto?” yitusi. Isino, “ma assammora
yoottayya,” yiise. Iseno, “Anera mitte hayyo
leeltinoe. Hattino, uullate haqqe kaanse;
hayissono midantannokki gede assate. Gide
wixi’neemmo baseno haawiittotenni hawuura
hasiissannonke. Hakkuyi gedensaanni,
bushshu hoshooshama diheedhanno,” yitusi.
Isino, galtesi yitinota adhe haqqe kaasi.
Hayissono mida hooli.Gide wixi’ranno baseno
haawiisse hawuura hanafi. Hattee yannanni
kayise bushshu hoshooshama qarrinni gati.
Galtesi busullenni kainohunni loosi’rino
baattonni woyyaawino guma adhanni heeri.
2ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbada
• Mitte ikkito darganna yanna borreessa
• Rosu qaalla huwata
• Sufo lendanni qaale kalaqanna sufotenni
dagganno soorro xawisa
• Qaalla macciishshe taashshe borreessa
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Rosaano umo hedde uyitu hedo
saleedu aana borreessitto/atanna
niwaawete amado xaaddinoronna
hoogginoro xa’minsa. Miillansa ledo
amadonnire hasaabbanno gede kulinsa.
• Maxaafinsa giddo noo xa’muwa
daftarinsara galchitanno gede kulinsa.
xa’muwa
1. Hoshooshamate qarri hee’rannohu
hiittoo baattoraati?
2. Duuwane baattonsa gara xiinxallite
la”ase mayi kaa’lo uyitunsa?
3. Tenne borro giddo Duuwane
huluullisinoseri maati?
4. Ilaalaame baatto loosi’ranno manna
affiniro mayitine seejjitinanni?
Dawaro
1. Ilaalaame baattooti.
2. Bushshu hoshooshama gattu, galteseno
loosi’rino baattonni woyyaawino guma
afi’ri.
3. Uullansanni bushshu hoshooshame
goofanna, gatesi loose dancha guma
adha hoogate.
4. 4ki xa’mora rosaano babbaxitino dawaro
qoltanno daafira hedonsa haadhe
taashshinsa.
Qoonqo Babbade Nabbawa
Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho
• Umo rosaanote uyinoonni rosiishshi
giddonni mitto ‘busulletenni’ yaanno
qaale saleedu aana borreessite, rosaano
umo qaale mitteenni nabbabbannoo
gede kulinsa.
• Aanchite, ,qaalu giddo noo qoonquwa ati
leellishshanni babbadde nabbabbannno
gede kulinsa.
10
Dawaro konni garinni taashshinsa. Rosu Qaalla
1. busulletenni → bu su lle te nni Yanna: 10 daqiiqa
2. woyyaawino → wo yyaa wi no
Rosiisaancho:
3. diheedhanno → di hee dha nno
4. gedensaanni → ge den saa nni • Umo rosaanote ledo maxaafinsara
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe noota, rosu qaalla fiche qaallunni
coyifooliishsho loossinanni hasaabbe.
Yanna: 10 daqiiqa.
Nabbawate Albaanni Fooshu hedo • Uyinoonni qaalla giddonni mitto
Rosiisaancho: lawishsha adhi.
• Tenne niwaawe umi barra nabbabbinota • Hakko qaalinni coyifooliishsho loosse
ikkitinohura niwaawete umonna misile saleedu aana leellishinsa.
la’e niwaawennire qaaggaannore
xa’minsa. • Aantete tenne qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno gede kulinsa.
• Ayirritannonsa qaallanna handaarra
nabbabe lawishsha ikkinsa. • Jeefoteno, bado badotenni
Nabbambanni Woyite coyifooliishshuwansa rosaanote
Rosiisaancho: nabbabbanno gede kulinsa.
• Rosaano nabbawate qixxaabbanno gede Rosu qaalla: kaima, minensa, iseno, hatte
kulinsa. yannanni, isino.
• Tenne niwaawe nabbawisiisatto /a gara,
Sufo
umi barra kulloonnihe biddissa adhite
rosiisinsa. Rosiisaancho:
• Gaamotenni ikkite miillansa ledo • Lawishshaho uyinoonni qaalla giddonni
mimmitinsara nabbabbanna qarrissanno
‘loosi’ yaanno qaale saleedaho
qaallanna handaarra marro marro qolte
borrreessi.
nabbabbanno assinsa.
• Albaanni kullihe biddissi garinni qoonqo • Hakkunni gedensaanni rosaano ledokki
naggi assite nabbabbanna, rosaano nabbabbanno gede assinsa.
huuriweelo ledokki ha’runsitanno gede
• Aantete qaalu albaanni ‘-weelo’ sufo
assinsa.
ledde borreessite, qaale nabbabbanno
Huwatote Xa’mo gede xa’minsa.
Rosiisaancho:
• Lawishshu aana worroonni qaalla konni
• Maxaafinsa giddo noo shae daftarinsara
galchitanno gede assinsa. garinni assitanni huwattanno assinsa.

• Niwaawete giddo Baxisora iillinosi • Jeefoteno, uyinoonni lawishshi garini

qarranna asse tidhino dooge ‘-weelo’ sufo adhitanno qaalla
borreessitanno gede kultensa kalaqqanni borreessitanno gede kulinsa.
dawaronsa taashshinsa.
Qarra asse tidhino gara
Illinosi qarra
Lawishsha:
Lawishsha:
1. Galtesi seejo adha.
1. Dancha guma loosire adha hooga
2. Haqqe kaasa
2. Baatto ilaalaame ikka
3. Hayisso midantannokki gede assa.
3. Bushshu hoshooshama
4. Gide loonsanni baatto hawiitto hawuura

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 11

Lawishsha: Mini Looso
1. loosi-weelo 2. gati-weelo 3. gumi-weelo Rosiisaancho,
Borreessa Maxaafinsa giddo noota 10 qaalla rosaano,
Yanna: 10 daqiiqa minensa wolu manni kulanna taashshite
Qaalla Taashshe Borreessa borreessitanno gede kulinsa.
Rosiisaancho: • Loosansa aanino barra buuxi.
• Woroonni noota 9 qaalla ati 1. xiinxallitanno 6. diheedhanno
nabbabbanna taashshite borreessate 2.dihee’reemma 7. qarrisannonsa
wo’naalsha assitanno gede kulinsa.
1.minaanni 4. ilaalaame 7. haawiissa 3.belelleqqeenna 8. gedensaanni
4. hoshooshama 9. woyyaawino
2.minaama 5. baatto 8. wixi’neemmo
5. midantannokki 10. busullenni
3.uullansa 6. haawittotenni 9. hasiisannoha

2ki Lamala 3ki Barra Rosiisaancho:

Barru Rosi Amado
• Qaallate gurcho qaalla borreessa
• Niwaawete amdore gufo borreessa
Yanna: 20 daqiiqa
Qaallate Gurcho Qaalla Borressa
Rosiisaancho:
• Rosaano konne looso loosansara
albaanni, ati lawishshaho uyinoonni
qaale saleedaho borreessi.
• Gurcho fiche mayimma lawishsha
loosse xawisinsa.
• Hoodeteno wole umikkinnino ledde
huwatanno gede xawisinsa
• Jeefote uyinoonni lawishshi garinni
rosiishshuwa loossanno gede kulinsa.
• Uyinoonni rosiishshi dawaro aante
noota ikkitara dandiitanno.
• Rosaano tenne lamalara nabbabbu
niwaawere borreessitanno gede kulinsa.
• Hoodeteno lame lame ikkite gufo
borreessitanno gara hasaabbanno gede
assinsa.
• Jeefoteno, hasiisannore assituhu
gedensaanni, annu annu borreessate
qixxaabbanno gede kulinsa.
Borreessitanno Woyite
• maxaafinsara woramino biddissi garinni
annu annunni gufo borreessitona.
Borro Buuxi’ra
Rosiisaancho:
• Rosaano borreessite gudduhu
gedensaanni, gaamotenni ofoltanno
assinsa.
• Hoodeteno borreessidhino gufo
mimmitinsara nabbabbanno gede
kulinsa.

Qaale Gurcho • Mimmitu ledo hasaabbe adhitino rosicho

• duuwo hude kaima assidhe, so’ronsa taashshidhanno
gede kulinsa.
• goortichaame xeichaame
• busule gowwa • 2-3 gaamo geeshshi, gaamonsanni
dooraminohu, kae kifilete nabbawanno
• uulla iima
gede kulinsa.
• minaama minaanna
• Macciishshaano hedonsa uyitanno gede
Gufo Borreessa kaayyo uyinsa.
Yanna: 20 daqiiqa • Uyinoonni hedonni ka’e borronsa
Borreessate Qixxaawa woyyeessidhanno gede kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 12

 2ki Lamala 4ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qoonqo xaadisenna babbade nabbawa
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra
• Borrote malaatta horoonsi’re
coyifooliishsho loosa
• Qaalla macciishshe borreessa
Qoonqo Xaadisana Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadise Nabbawa
Rosiisaancho:
• Umo qoonqo ati mitte mitte nabbabbe,
qolte qaale mitteenni nabbabbe
leellishinsa.
• Aantete ati mitte mittenta qoonqo
leellishshanna insa nabbabbona.
• Hoodete qaale mitteenni leellishshe
nabbabbanno gede assinsa.
• Konne roso rosaano layinki barra rosse
sa’inohura harancho xawishsha uyite
loosiisinsa.
• Dawaro togoonni taashshi
a. di hee dha nno → diheedhanno
b. qa rri sa nnon sa → qarrisannonsa
c. ge den saa nni →gedensaanni
d. bu su lle nni → busullenni
e. wo yyaa wi no → woyyaawino
Qoonqo Babbade Nabbawa
• Umo,mitto qaale haadhe ati babbadde
nabbabbe lellishinsa.
• Aantete, ati qaalu giddo noo
qoonquwa angichunni kissanna ledokki
nabbabbanno gede assinsa.
• Hoodeteno ati mitte mittenta qoonqo
kissanna calluwinsa nabbabbona
1. xiinxallitanno → xiin xa lli ta
2. dihee’reemma → di hee ‘ree mma
3. belelleqqanna → be le lle qqa nna
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
4. hoshooshama → ho shoo sha ma
5. midantannokki → mi dan ta nno kki
6. haawiittotenni → haa wii tto te nni
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa.
Nabbawate Albaanni Fooshu hedo
Rosiisaancho, rosaano tenne niwaawe umi
barra nabbabbe sa’inota ikkitinohura, rosaano
nabbawate albaanni fooshu hedo uyinoonnihe
biddissa la’anni, hedonsa haa’ri.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Konni biddissi garinni rosaano
nabbabbanno woyite assatto /are umi
barri biddissi aana xawinsoonni.
• Konni daafira biddissa seekkite aantete
ha’runsite jeefisi.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Rosaano tenne niwaawe lame
higge nabbabino daafira niwaawe
guddu gedensaanni uyinooni qaalla
horoonsidhe gufo taashshitanno gede
kulinsa.
• Umu umunni borreessitu gedensaanni
gaamote ofoltanno gede kulinsa.
• Aanteteno, miillansara gufo
taashshitinota mimmitoho nabbabbona.
• So’ronsa taashshidhu gedensaanni
gaamotenni mite 2-3 geeshshinni
doorammohu kae nabbawona.
• Macciishshaano hedo uyitanno gede
kaayyo uyinsa.
Taaltino gufo
Baxiso minaamasi seejjo adhe hayisso mida
hooli. Gide wixi’ranno baseno haawisse
hawuura hanafi. Hatte yannanni kayise
bushshisi hoshooshamate qarrinni gati.
nno
1. c 4. b rosaano togoonni fidale
2. a 5. d calla worteno loossuro garaho.
3. f
13
Qaalla taxxeessunna xa’mote malaate
Yanna: 10 daqiiqa. horoonsidhe, lame lame coyifooliishsho
loossanno gede kulinsa.
Qaallate Addaarro Fiche Borreessa
Taalo coyifooliishshuwa:
• Rosaano shiqqino qaallara addaarro
fiche aate albaanni,lawishsha haadhe 1. Baxiso galtesi seejjo adhe hayisso mida
xawisinsa, hasiisanno ikkirono ati wole aguri, haqqe kaasi hattono, baattosi
ledde uyinsa. haawiisse hawuri.
• Aanteteno, loosse ka’uhu gedensaanni 2. Qalete godo’le awaraaro, daada, gido
lame lame ikkite hasaabbona. worahonna qiidaho.
• Loossino, gara mimmitu ledo hasaabbu
gedensaanni so’ro taashshidhona. 3. Baxiso loose dandcha guma adha may-
ira hoogi?
Taaltino Dawaro
4. Duuwanenna Baxiso mini mama
Lawishsha:minaanna minu anna minamino?
(gashshaanna)
Qaalla Taashshe Borreessa
Qaale Addaarro fiche
Rosiisaancho, rosaano onti barra 20 qaalla
hoshooshama bushshu lolahunni kae ha’ra
taashshite borreessitanno rosi noonsa.
busule egennaamo Tenne qaalla giddo 10 qaalla ati kultannansa
woyyaawa haaroo’ma taashshite borreessitona.
qarra mitiimma 1.minaama 6. hawuura
ilaalaame goortichaame 2.ilaalaame 7. hasiisaannoha
Borreessa 3.minnanni 8. wixi’neemmo
Yanna: 10 daqiiqa. 4. baatto 9. uullansa
Borrote Malaatta
5. haawiissa 10. haawittotenni
Rosiisaancho:
• Rosaano kuri borrote malaatta albaanni
sa’u lamalara rosse sa’ino malaattare
harancho lawishshsa uyitensa,

2ki Lamala 5ki Barra • Aanteteno, mitto lawishsha loossanni

qaagiissinsa.
Barru Rosi Amado • Qolteno rosaano lawishsha la’anni
• Marrote Roso qoonqo xaadissanni nabbabbanno gede
kulinsa.
Qoonqo Xaadise Nabbawa • Tenne lamala qaalla kaima assite wole
qaallanno horoonsidhe.
Yanna: 10 daqiiqa.
Qoonqo Babbade Nabbawa
Rosiisaancho:
• Rosaano tenne lamalara rossinota Rosiisaancho:
qoonqo xaadise nabbawa ledde • Rosaano tenne lamalara rossinota
qaagganno gede assi. qoonqo babbade nabbawa qaagganno
gede assi.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 14

 • Lamalate giddo rossu qaalla giddonni • Rosaanote mereero coyirate waajjillu
lawishsha marro qolte loosse heer’annonsa rosaano coyidhanno
leellishinsa. assitanni jawaachishinsa.
• Aanteteno, rosaano qoonqo Qaalla
babbaddanni nabbabbanno gede kulinsa. Yanna: 10 daqiiqa
• Lamalate giddo rossino qaalla kaima Rosiisaancho:
assidhe wole qaallano horoonsidhe.
Rosaano tenne lamalara rosse sa’ure
Sufo
saleedaho borreessi.
Rosiisaancho:
Lame qaale haadhe coyifooliishsho loosse
• Rosaano tenne lamalara rossinota qaalu fiche leellishinsa.
‘-weelo’ sufo afidhino qaalla saleedaho Aanteteno, rosaano lawishshu garinni
borreessi. loossanno gede assitanni jawaachishinsa.
• Aanteteno, rosaano bado badotenni
1. xeaho 4. busullenni
ka’anni sufo leellishshanno gede
assitanni jawaachishinsa. 2. wixi’neemmo 5. woyyaawino
• Rosaano baalanti beeqqo assitanno 3. hawuura
gede assitanni jawaachishinsa. Borreessa
• Qaalla lamalannita kaima assidhe wole Yanna: 10 daqiiqa.
qaallanno horoonsi’ri.
Rosiisaancho:
• Macciishshaano hedo uyitanno gede
• Rosaano aante noo qaalla ati
kaayyo uyinsa.
nabbabbanna macciishshitanni
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe borreessitanno gede kulinsa.
Yanna: 10 daqiiqa. • Aanteteno, qaalla wodaninni
Niwaawe Marro Qole Nabbawa nabbawinsa.
• Jeefoteno, rosaano qaalla garunni
Rosiisaancho:
borreessansa buuxinsa.
• Rosaano niwaawe marro qolte
1.hawisiisa 4. uullansa 7. wixi’neemmo
nabbabbanno gede kaayyo uyinsa.
2.baatto 5.minaama 8. hasiisannoha
• Baalanti rosaano nabbabbanni
dandoonsa bowirsidhanno gede 3.ilaalaame 6. minaanni 9. haawiittotenni
assitanni jawaachishinsa. Borro
Suwise Coyi’ra
Rosiisaancho:
Rosiisaancho:
• Rosaano taxxeessunna xa’mote
• Rosaano tenne lamalara rosse sa’ino malaatta horoonsidhe lame lame
roso lainohunni huwattinore miillansara coyifooliishsho loossanno gede kulinsa.
qaalunni odeessitanni coyi’rate • Aanteteno, rosaanote looso buuxxanni
dandoonsa bowirsidhanno gede assi. taashshinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 15

 3ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:

• Macciishshitino niwaawe amado • Rosu qaalla horoonsidhe coyifooliishshuwa

coyidhanno. loossanno.
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqanno. • Macciishshitino qaalla taashshite
• Qaalu giddo no qoonqo babbadde borreessitanno.
nabbabbanno. • Sufo horoonsidhe qaalla kalaqqanno.
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni • Coyifooliishsho giddo borrote malaatta
xawissanno. horoonsidhanno

Lamalate Rosi Guulcho: Qarqaru Agarooshshe

Nabbambanni Woyite
3ki Lamala Umi Barra
Rosiisaancho:
Barru Rosi Amado • Rosaano macciishshitanno gede
• Niwaawete amado xawisa assite niwaawe suutunni nabbawinsa.
• Qara qaalla fiche xawisa Nabbwate yannarano umo heddinorinna
niwaawete amado xaadasenna hoogase
• Qoonqo xaadise nabbawa
buuxxanno gede assinsa.
• Niwaawe nabbawa
• Nabbawatto/a woyite mereeroho taxxi
yitanni aane daannore xa’minsa.
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa • Nabbawatto woy nabbawatta woyite
miteekkite macciishshate qarri noonsa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo rosaano heedhure albaanni ofoltanno
Rosiisaancho: gede assite qoonqokki hattoo qarra
afidhinorira macciishshama dandiitanno
• Niwaawete umo, misilenna qara qaalla garinni bikkite nabbawinsa.
maxaafinsa giddo noota la’anno gede
assite niwaawe marichire coyidhanno? Hayisso Kala
yite xa’minsa. Mittu olliira Bakkaayye yinanni manchi no.
• Niwaawe nabbawate albaanni qara Isino hee’rannohu Bansi woradira Sade-waare
qaalla fiche ledonsa hasaawi. yinanni ollii giddooti. Bakkaayyera duucha
saada noosi. Ikkollana saadasira ikkado
• Qara qaalla: dindi’micha, Kaasa, buula ,
hayissote uulla dinosi. Konninni kainohunni
doyissa.
kiiro ikkinina saadasi giddonni afi’ranno gumi
• Roso shiqishatto/a woyite tini misile hakkeeshaantilla.
maricho kultannoha lawanno’ne? Yite
Bakkaayye saadasira hayisso hoogatenni
xa’mite kakkayisinsa.
lowonta yaadaameessa ikkino. Wolewano
massi’rannokki gede qarqaru baalu

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 16

dindi’micha ikkino. Mitto barra saadasira hagiidhe, “Ada togo doyine ha’niro hayisso
hayisso hoogasinni kae togo yee callisi kalantanno!” yee maala’li. Hakkunni
hasaawanno. “Ani mayira mitte saa calla gedensaanni saadasira hayisso hiitto assine
gatisi’re hire digudeemmo?” yee umosi horoonsi’nanniro afi. Goofimarchohono
xa’manni gungumanno. Beettisino Bunnaaqi qarqarisi mannirano dancha lawishsha
rosu mininni higanni macciishshe “Anna ikki. Hakkunni kayisse hayisso kalatenni
maaho?” yee xa’misi. Annuno mayira qarqaransa agarate dancha doogo afidhe
ikkanni nooro xawise kulisi. Beettuno, “Anna heedhu.
saadanke dihirantanno, xa badalano kaanse
ka’noonni daafira saada Osole doyissite
Macciishshate Gedensaanni
haadhe hari.” yee kulisi. Annuno shiima Rosiisaancho:
geeshsha male, “Qaena?” yee xa’misi.
Bunnaaqino “Rosonke ronsanni hee’ne • Niwaawete balaxi-hedonna niwaawete
rodii’ya ledo agarreemmona haadhe ha’ri,” amado xaadanna hooga xa’minsa.
yiisi. • Niwaawete garinni Bakkaayyenna
Bakkaayyeno galtesi Shubbaare ledo ma’le beettisi akati hiittoohoro xa’minsa.
saada adhe Osole doye ha’ri. Hayissote Bakkaayyenna Beettisi
uullasino kalante keeshshitu. Shoolu agani
gedensaanni hakkiinni higanno woyite
Bakkaayye Bunaayye
hayisso buulte no. Addinta lowo geeshsha
Mulenni hexxo Qarraho mala hasannoho
mudhanno manchooti
Busuleho /malaanchoho
Seejjo adhannoho

Qoonqo Xaadisanna Babbada

Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisa
Looseemmo Loonseemmo Loossinanni
‘Sholoolaasine’ Rss: Hanni ane ledo togoonni Rss: danchaho, Hanni xa calluwi’ne
yaanno qaali qoonqo qaalla nabbambo. loosse.
saleedaho borreessite; (Umo mitte mittenta qoonqo, ( Qoonqo babbadde borreessinsa.)
Rss: Rosaano qoonqo hoodete qaale mitteenni Rss: Qoonqo nabbabbe
nabbaweemmo gara nabbawinsa)
xunsitine la’e yite ( Rs: sho loo laa sine
Rss: ‘sho loo laa si ne’
mitte mittenta qoonqo yitanno qoonqo borreessite. Rss: danchaho qaalu xa----------------
qubbichunni kissanni
Rosaano hanni mitteenni Rs: sholoolaasine
nabbawinsa.
nabbanbo. Rss: danchaho
Rss: qaalu
‘sholoolaasine’ Rss, Rs: sho loo laa si ne ( Baalanta qaalla tenne ha’rinsho
yaannoha ikkanno( Rss: danchaho qaalu xa ------ garinni nabbabbanno gede assinsa.)
qaale mitteenni kissanni
Rss, Rs: sholoolaasine
nabbawinsa .)
ka la qa ma nno → kalaqamanno
qar qa ri se ra → qarqarisera
a ga roo shshe → agarooshshe
a ma xxi ta nno → amaxxitanno

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 17

Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Maxaafinsa giddo nooha niwaawete
umonna misile la’e niwaawe mayinnire
coyidhannoro kultannohe gede
xa’minsa. Heddinoreno 3 coyifooliishsho
daftarinsara borreessidhona.
• Maxaafinsa giddo noota qara qaalla
fiche kultanno gede assi.
1. gawajjo 3. biifisa 5. fayyimma
2. guunjo 4. bowanye
Nabbanbanni Woyite
Rosiisaancho:
• Niwaawete umo insa nabbabbanno
gede assinsa.
• Aanchite, ati akeeka ikkite nabbawinsa.
• Hoodete, mimmitinsara nabbabbanno
gede assinsa.
• Jeefoteno, baalunku macciishshitanni
illetenni ha’runsitannahe ati nabbawinsa.
Ishine Giira
Ishine giira manchi beetti qarqarasi agarate
assannori giddo mitte doogooti. Ishinu
qarqaraho addi addi garinni kalaqamanno.
Lawishshaho, haqqetenni giggiltanno
daronni, addi addi sholoolaasininninna lolahu
haa’re abbanno ishineeti.
Beeri olliira Baatire yinanni beetto no. Baatire
fayyimmate agarooshshi loosaasinchooti. Tini
beetto qarqarase biifisse amaxxitanno. Mitto
barra Baatire qarqarisera noo ishine gamba
assite giirtanno. Hatte yannara qarqaraho
wiliile guunjo ka’u.
Tenne ikkito afidhe gibbino Daaite, “Tee
beetto maricho giirte qarqara boshshatta?”
yituse. Baatire, “Ama’ya qooxote noo
ishine gamba asse giiranni noomma,” yite
dawartu. Iseno qolte, “Beetto’ya ishine
giira hoongiro maaikkanno?” yite xa’mitu.
Baatire, “Qarqaraho ishinu hee’riro manchi
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
beettira lowo gawajjo abbanno. Lawishshaho;
bowanye, gansho, godowu dhibbanna w.k.l.
abbanno”. Jeefoteno Daaite, “Hada togooti
no!” yite konni albira iseno minise manni ledo
ishine giiratenni qarqarase agartara sumuu
yitu.
Niwaawete Gadensaanni
Rss: niwaawe nabbawankera albaanni
niwaawe marichire coyidhannoro hedonkenni
borreessinoommoti umo hendummo
hedonna niwaawete hedo xaaddino?
Rs: xaaddino/dixaaddino.
Rss: qara qaalla fiche qarrissinoti noorro hanni
hasaabbe.
Rss: danchaho hanni xa nabbanbummo
niwaawe garinni tenne xa’mo dawarre.
Dawaro dafitari’nera borreessidhe.
Rss: umi xa’mo nabbawannohu ayeeti? (anga
kayissino rosaano giddonni mittu nabbawona.)
Rs: ishinu kalaqamannohu hiittoonniiti?
Rss: tenne xa’mo dawaro hanni ayeeti
niwaawete giddo noowa kulannoehu?(
anga kayissinori giddonni 2-3 geeshshi
leellishshohena.)
Rs: dawaro noowa qubbichunni kultanno.)
Rss: ( Baalanta xa’mo konni garinni
loosiisinsa.)
Xa’mo
1. Ishinu kalaqamannohu hiittoonniiti?
2. Qarqarunni ishine hiitto assine hunnanni?
3. ki’ne qarqarine ishine hiitto assitine
agadhitinanni?
4. Daaitewiinni adhinanni rosichi maati?
Dawaro
1. Haqqetenni giggiltanno darooni, addi addi
sholoolaasininninna lolahu haa’re daanno
ishininni.
2. Gamba assine balete giiratenniiti.
3. Dawaronsa babbaxxitara dandiitanno
daafi’ra haa’rinsa.
4. Seejjo adhitannota ikkase lowo rosicho
uyitannote.
18
 3ki Lamala 2ki Barra • Jeefote insa qaale fushshitukkinni
Barru Rosi Amado nabbabbanni ha’runsitanna ati
nabbawinsa.
• Qoonqo babbada
Nabbanbanni Woyite
• Rosu qaalla huwata
Rosiisaancho:
• Qaalu giddonni qara qaalenna sufo bada
• Borrote malaate Rosaano,nabbawate qixxaabbanno gede
assite:
• Gufo borreessa
• Ayirritanno qaallanna handaarra marro
Qoonquwa Xaadisanna Babbada marro qolte nabbawinsa.
Yanna: 10 daqiiqa • Qaale naggi assite rosaanote ledo
Qoonqo Babbada mitteenni nabbabbe.
Rosiisaancho: • Rosaano lame lame ikkite mimmitinsara
nabbabbanni qolte nabbabbanno gede
• ‘Lawishshaho’ yaanno qaale saleedaho
assinsa.
borreessite mitte mittenta qoonqo
qubbichunni kissanni nabbawinsa. • Jeefoteno, ati niwaawe suwisse
nabbabbanna rosaano huuriweelo
• Qolteno qaale mitteenni nabbawinsa.
ledokki ha’runsitanno gede assinsa.
• Anateteno konni qaali giddo noo
Huwatote Xa’mo
qoonqo addi addinni babbadde worte
rosaano mitte mittenta nabbabbanno Rosiisaancho:
gede assinsa. • Rosaano, shae wonshansara albaanni
• Hoodeteno ledokki loossanni qaalunni dawartanno gede xa’mo
wo’naaltona. xa’minsa.
• Aanchiteno, calluwinsa loossanno gede • Dhaggete ama/anni ayeeti ? Dargu
assinsa. mamaati ?
• Baalanta qaalla konni garinni umo ati, • Umo ikkiri maati? yitanno xa’muwa
hoodete ledokki,jeefote calluwinsa xa’minsa.
loossanni qoonqo babbandanni gara • Hoodete shae wonshitanno gede
huwatansa buuxi. assinsa.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe Dhaggte Ikkitote Ikkito
Yanna: 10 daqiiqa ama woy darga
anna
Nabbawate Albaanni Baatire Beeri Umo,Baatire ishine giirtu.
Rosiisaancho:
Daaite olliira Aantete, wiliile guunjo
• Qara qaallanni niwaawete uminninna ka’u.
misiletenni ka’e niwaawennire
Hoodete, wiliilete
qaaggannore xa’minsa.
bowanyera mancho
• Ayirritannonsa qaallanna handaarra xa’mo kayissu.
nabbabbe leellishinsa.
Jeefoteno xa’mote
• Lame lame ikkite niwaawe Baatire dawaro
mimmitinsara nabbabbanno gede qolteenna sumuu yitu.
assinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 19

Qaalla • Badooshshe buuxxuhu gedensaanni
Rosu Qaalla lawishshu garinni rosiishsha loossanno
gede assinsa.
Yanna: 10 daqiiqa
Borreessa
Rosiisaancho:
Yanna: 10 daqiiqa
• Mitto qaale haadhe lawishsha ikkannonsa
gede coyifooliishsho loosse leellishinsa.
Qaalla Borreessa
Rosiisaancho:
• Gaamotenni mimmitinsara
coyifooliishsho loossanni wo’naaltanno • Woroonni noota 10 qaalla saleedaho
gede assinsa. borreessitensa daftarinsara galchitanno
• Loossino coyifooliishsho giddonni assi.
2-3 gaamo geeshshi ka’e kifilete qarqarisera agarooshshe
shiqishshanno assinsa. ikkollanna loosaasinchooti
a. konni daafira d. insano Jeefoteno, insano
b. ikkollana e. kuri fayyimmate giggiltanno
c. lowo geeshsha biifisa
Sufo • Kuri giddonni 5 qaalla (agarooshshe,
ikkollana, fayyimmate,
Rosiisaancho:
loosaasinchootinna Jeefoteno,)
• ‘daro’ yaanno qaale saleedaho yitannota la’ukkinni ati nabbabbannasa
borreessite qaale naggi assite nabbawi. borreessitanni wo’naaltanno gede
• -nni yitanno sufo ledde qaale gamba assinsa
assite nabbawinsa. Mini Looso
• Hegersansa buuxittohu/ttahu Rosiisaancho: Maxaafinsa giddo noore 10
gedensaanni ‘giira’ yaanno qaale qaalla rosaano sodhukki minensa wolu manni
borreessite ledokki nabbabbanno gede nabbawannansa borreessitanno gede mini
assinsa. looso uyinsa.
• Tenne - nni sufo ledde qaalu
• Loosansa aanino barra buuxi.
mayyaannoro xa’minsa.

3ki Lamala 3ki Barra

Barru Rosi Amado sholoo
feya
• Qarqaru agarooshshe lainohunni laasine
uyinooni doycho wonsha
• Gufo borreessa biifisa
gansho
Qaalla Qarqaru
Yanna: 20 daqiiqa agaroo
Rosiisaancho: shshe
• Rosaano, qarqaru agarooshshe yaanno gamba giira
umi ledo xaadooshshe afidhinota assa
8te qaalla lawishshaho: ishine, feya,
yitannore kulittonsa gedensaanninna
gattinore wolootano wonshitu wiliile guunjo
gedensaanni eonsa woy ikkitonsa gara
hasaabbe.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 20

Rosiisaancho:
Sai rosinni rosaano haaroo qaalla rossinorenna
guulchunni maricho rossinoro xa’minsa.
Borreessa
Yanna: 20 daqiiqa
Borreessate Qixxaawa
Rosiisaancho:
Rosaano niwaawete hedo harancho gufonni
borreessite xawisansara albaanni gaamo
gaamote ikkite hasaabbe kaimaho ikkitansara
uyinoonni qaallanna handaarra ha’runsitanni
harancho gufo kalaqqanni coyidhanno
assittonsa/ tansa gedensaanni shiqinshoonni
rosiishsha mittu mittunku daftarinsara
borreessitanno gede assinsa.
Gufo Borreessa
Rosiisaancho:
• Borreessitanno woyite hanafate
qarrantannokki gede milli yitanni kaa’lo
assinsa.
• Borreessite gudansa buuxittoro/
taro lame lame ikkite mimmitinsara
nabbabbanno gede assinsa.
Gufote lawishsha
Mitto waro beeri olliira Baatire yinanni beetto
no. Tini beetto qarqarase biifisse amaxxitanno.
Mitto barra Baatire qarqarisera no ishine
gamba assite giirtanna williile guunjo ka’u.
Qarqarise manchono Daaite, “ Tee beetto
maricho giirte qarqara boshshatta?” yituse.
Baatireno qooxote no ishine gamba asse
giiranni noomma yite dawartu. Ishine giira
dancha ikkitinotano kultuse. Jeefoteno, Daaite
isente gede qarqarase agarate sumuu yitu.
Gufo Nabbawa
Rosiisaancho:
• Mimmitinsara nabbabbe xe’ono mucci
assidhuhu gedensaanni, 3-4 rosaano ka’e
gufonsa kifilete miillara nabbabbanno
gede xa’minsa.
• Nabbabbu gufono nabbabbe gudduhu
gedensaanni, miillansa hedo uyitanni
guwuuristanno gede assinsa.
• Kifile konni aantinore buuxxona.
• Baalanta taje amaddino?
• coyifooliishsho yitannori xawino?
• Mayitannoro affinoonni?
• Xeino qaali woy qaalla no ?
• Hakkonni gedensaanni, borreessiture
buuxidhona?
• Buuxantuta mittu woy lamu nabbabbona.

3ki Lamala 4ki Barra a. la wi shsha ho → lawishshaho

Barru Rosi Amado b. jee fo te no → Jeefoteno,
c. fa yyi mma te → fayyimmate
• Qoonqo xaadisanna babbada d. loo saa sin choo ti → loosaasinchooti
• Qaallannita eote fiche xawisa e. gi ggil ta nno→ giggilatanno
• Borrote malaatta horoonsi’ra Qoonqo Babbada
• Qaalla taashshe borreessa Rosiisaancho:
Qoonquwa Xaadisanna Babbada • Layinki barra uyinoonniha togoo
rosiishsha shiqishate hayyo horoonsidhe
Yanna: 10 daqiiqa
qoonqo umo ati babbadde leellishinsa.
Qoonqo Xaadisa
• Hoodeteno ati uyittonsa/ansa lawishshi
Rosiisaancho:
garinni rosiishsha loossanno gede
• Umi barra uyinoonni shiqishshu hayyo assinsa.
garinni umo qoonqo ati xaadisse a. sholoolaasine→ sho loo laa si ne
nabbabbanni leellishinsa. b. amaxxitanno → a ma xxi ta nno
• Uyittonsa/ Uyittansa lawishshi garinni c. agarooshshe → a ga roo shshe
loossanno gede assinsa. Loossinoreno
d. qarqarisera → qar qa ri se ra
ha’runsite so’ronsa taashshinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 21

e. kalaqamanno→ ka la qa ma nno sholoolaasine = mitturichi aaniidi goga
f. giiratenni → gii ra te nni biifisa = seekka
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa Yanna: 10 daqiiqa
Borrote Malaatta
Nabbawate Albaabni
Rosiisaancho:
Rosiisaancho, rosaano tenne
niwaawere qaagganni coyidhanno gede • Xa’mote malaatenna uurrishshu malaate
kakkayisinsa. saleedaho borreessite su’mansanna
suudensa buuxxuhu gedensaanni
Nabbambanni Woyite rosiishshunniwa sai.
Rosiisaancho: • Uyinoonni lawishshanna woleno ledde
• Umo niwaawe ikkitote xawishshi ledo horonsi’nanni gara huwatansa buuxi.
ati nabbawinsa.
• Umi coyifooliishsho saleedaho
• Hoodete ikktote xawishshi ledo
rosaanote ledo niwaawe nabbabbe. borreessite hasiisanno malaate wora
• Anchite rosaano lame lame ikkite dandaannohu ayeeti yite xa’mi.
niwaawe xawishshu ledo nabbabbanno • Anga kayissinori giddonni malaate
gede assinsa.
wortanno gede assi.
• Rosaano huuriweelo ledokki
ha’runsitanna niwaawe xawishshu ledo 1. Ishine giirrannihu mayiraati?
suwisse nabbawinsa. 2. Mancho qarqaru agarooshshi roso adhitu.
Qaalla 3. Ishinu mayinni kalaqamnno?
Yanna: 10 daqiiqa
Qaalla Borreessa
Qaallannita Eote Fiche Biddissa:
Rosiisaancho: Rosiisaancho, rosaano Arbete barra layinki
• ‘sumuu yaa’ yaanno handaara saleedaho barri rosira worroonnita 20 qaalla taashshite
borreessite konne handaara amaddino borreessitanno loosi noonsa. Techo kuri
coyifooliishsho niwaawete giddo la’anno giddonni 10 qaalla ati kultannansa taashshite
gede assinsa. E’ino coyifooliishsho borreessite leellishshanno gede assi. Konni
garinni qaalu fiche mayyaatero daafira konni loosira qixxaabbanno gede
gaamotenni hasaabbanno gede assinsa. kultensa qaalla 10 borreessitanno gede
• Baalanta qaalla fiche konni garinni assinsa.
rosiisinsa. 1. loosaasinchooti 4. insano
sumuu yaa = hedote xaada 2. kalaqamanno 5. bowanye
qooxote = qarqaraho 3. dindi’micha

3ki Lamala 5ki Barra Rosiisaancho,

Barru Rosi Amado Rosaano tenne lamalara rossinota qoonqo
• Marrote roso xaadisate looso mucci assitanno barra
ikkinohura baalanta qoonqo xaadisse kalaqqu
qaalla nabbabbanno gede assinsa.
Qoonqo Xaadisanna Babbada 1. sholoolaasine 4. agarooshshe
Yanna: 10 daqiiqa 2. kalaqamanno 5. amaxxitanno
Qoonqo Xaadisa 3. qarqarisera

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 22

Qoonqo Babbada
Rosaano tenne lamalara rossinota
qoonqo babbadate roso boowirsidhanno
barra ikkinohura tenne qaalla nabbawa
dandaansa buuxi.
Qaalla
1. giggiltanno 4. lawishshaho
2. loosaasinchooti 5. fayyimmate
3. Jeefoteno
Sufo
Rosiisaancho
• Rosaano tenne lamalara rossinota -nni
sufo marro qolte rosse boowirsidhanno
daafira –nni sufo afidhino qaalla
dirte saleedaho borreessite qaalenna
sufo baddanno gede assi.Daronni,
giiranni, giggilanni, sholoolaasinunni,
agarooshshinni , gawajjonni, boshshanni
yitanno qaalla horoonsi’ra dandaatto/a.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Niwaawe Marro Qole Nabbawa
Rosiisaancho:
• Suwisse ati balaxxe nabbabbe rosaanote
lawishsha ikkinsa.
• Rosaano mommodditukkinni
nabbabbanno gede assinsa.
•
Maatto Coyi’ra/assa
Rosiisaancho:
• Rosaano gaamotenni mimmitinsara
maatto kultanno gede assinsa.
• Fajjonsanni lame rosaano geeshshi kifile
wo’mate maatto shiqishshanno gede
assinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Rosu Qaalla
Rosiisaancho:
• Rosaano tenne lamala giddo rossinota
rosu qaalla techo boowi’rino garinni
horonsidhanno gede agarranni.
• Konni daafira tenne qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
Rosu Qaalla:
1. konni daafira 4. insano
2. ikkollanna 5. kuri
3. lowo geeshsha
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Rosaano techo qaalla macciishshe
borreessate looso loossanno barra
ikkinohura tenne lamalara maxaafinsa
giddo nootanna ati kultannansa
wo’naaltu qaalla ati nabbabbannansa
taashshite borreessitona.
Qaalla Borreessa
Rosiisaancho:
• Rosaano mitte gufonni rosinsa mine
fooliishshote yannara ikkitanno ikkito
borreessite xawissanno gede assinsa.
• Borreessitanno woyite rosu qaalla
lamalannita horoonsidhona.
• Borreessitinore mimmitinsara
nabbabbona.
• Borreessate qarrantannokki gede
mereeroho milli yitanni towaatinsa.
• bilbilu ganama
• rosaano mimmitu ledo godo’litanno
godo’le
• rosiisaanonsa fooliishshote yannara
assitannore wkI, borreessa dandiitanno.
23
 4ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Macciishshitino niwaawe amado qaalunni
coyidhanno.
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqe
nabbabbanno.
• Nabbabbino niwaawe amado borreessite
xawissanno.
• Rosu qaalla horoonsidhe coyifooliishshsho
loossanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Hodhishsha
4 Lamala Umi Barra
ki
Barru Rosi Amado
• Macciishshitino niwaawe amado
qaalunni coyi’ra
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqa
• Nabbabbino niwaawe amado borreessine
xawisa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Niwaawete umo, misilenna qara qaalla
maxaafinsa giddo noota la’anno gede
assite niwaawe marichire coyidhanno
yite heddannoro xa’minsa.
• Niwaawe nabbawate albaanni qara
qaalla fiche ledonsa hasaawi.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano macciishshitanno gede
assite niwaawe suutunni nabbawinsa.
Nabbambanni woyiteno umo
heddurinna niwaawete amado
xaadasenna hoogase buuxxanno gede
xawisinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Sufo qaalu aana abbitanno soorro
xawissanno.
• Xaadisaano qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno.
• Coyifooliishsho giddo borrote malaate
horoonsidhanno.
• Nabbawatto/a woyite niwaawete
mereeroho taxxi yitanni aane niwaawete
daannore xa’minsa.
• Nabbawatto/a woyite kifilete miteekkite
macciishshate mitiimma noonsa
rosaano heedhuro qarrantannokki gede
qoonqokki insa macciishsha dandiitanno
deerrinni bikkite nabbawinsa.
Kottete Saada Hodhishsha
Hodhishshaho yaa dargunni darga manna
ikko saada massanna abbate. Hodhishsha
dargunni sasewa gaammanni. Insano:
ayyarete, uullatenna baaru aani hodhishsha
yineeti.
Kottete saada hodhishshino uullate
hodhishshi giddo mittoho. Kottete saada
yinanniri, gaango, farashshu, harrenna
gaalaho. Kuri saada giddono mittu farashshu
hodhishshaati. Faradu Sidaami giddo roore
bati’re leellannohu alichaamu qarqariraati.
Togo yinanni woyiteno, mereerimatenna
gammoojjete dihee’ranno yaa di”ikkino.
Faradu baadiyyeteno ikko katamaho
addintanni lowo kaa’lo aanno. Baadiyyete
mannanna addi addi uduunne hodhisate
hosanno. Katamaho kayinni gaare
goshooshatenni afamanno. Faradu kaameelu
nookkiwano manchi beettira lowo kaa’lo aanni
no.
24
Mannu gulufanno farashsho sangaho (gulufi Rss: Danchaho. Hanni Xa calluwi’ne loose.
farashshooti) yinanni. Addi addi uduunnenna (mitte mittenta qoonqo ati kisatto/a woyite
sagalete ikkanore hogonbanniha maaxaanaho yitona)
(hogowi farashshooti) yinanni. Gulunfanni
Rss: dancha gede nabbabbinoonni, hanni
woyite farashshoho addi addi uduunni
xa qaale calluwi’ne nabbabbe. Qaalu-----
hasiissanno. Insano: koorichu, gilaassa, fuulo,
bixaalunna addi addi kuulinni loonsoonni ikkanno(qaale mitteenni qubbichunni kisi)
seesu uduunneeti. Hogowu farashshirano Rs: hodhishshaho
hogonbanni woyite hasiisanno uduunni no. Rss: danchaho. Baalanta qaalla gaamotenni
Kurino rero, hogowu siiwo, raro usurranni ikkite umo qoonquwa calla aanchite, qaalla
xushshonna qarqaawu siiwo lawannoreeti. mimmitinsara nabbabbanno gede assinsa.
Xaa yannara, baadiyyete kaameelu a. su ’mi na nni se hu → su’minannisehu
eannokkiwanna doogo qarritinnowa lowo
kaa’lo aanno. Katamahono taksenna bajaaje b. ii lli sha ra → iillishara
iillitannokkiwa gaare goshooshate mannanna c. qo ro phi ne → qorophine
uduunne hodhisate lowo irko assanno. d. ti raa fi ke te → tiraafikete
Goofimarchohono, kottete saada Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
horonsi’neemmo yannara, sagalensa garunni
aa, bikka sa’nokkire hogowanna dhiwanturo Yanna: 15 daqiiqa
xagisa hasiissanno. Nabbawate Albaanni
Macciishshate Gedensaanni Rosiisaancho:Maxaafinsa giddo nooha
niwaawete umo la’e niwaawe mayinnire
Rosiisaancho, niwaawete garinni hodhishshu coyidhannoro kultannohe gede xa’minsa,
dana uyinooni misile giddo borreessitanno
gede rosaano assinsa. Heddinoreno 3 coyifooliishsho daftarinsara
borreessitona
Hodhishshu Dana
Maxaafinsa giddo noota qara qaalla fiche
kultanno assi,
Uullate ayyarete wayi aaniha
1. kooricha 3. qoropha 5. dimajjate
kaameelu Kottete saada 2. fireene 4. oofa 6. shallette
Nabbanbanni Woyite
farado gaango harre gaala
Rosiisaancho

Qoonqo Xaadisanna Babbada • Niwaawe umo, insa nabbabbanno gede

assinsa.
Yanna: 10 daqiiqa
• Aanchite, ati lawishsha ikkite
Qoonqo Xaadisa nabbawinsa.
Rosiisaancho, ‘hodhishshaho’ yaanno • Hoodete mimmitinsara nabbabbanno
qaali giddo noo qoonquwa saleedu aana gede kulinsa.
borreessite;
• Jeefoteno, baalunku macciishshitanni
Rss: rosaano hanni tenne qoonqo la’e. hanni illetenni ha’runsitannahe ati nabbawinsa.
mitte mittenta qoonqo ane ledo nabbabbe. Shalleette
(nabbabbinanni woyite ati mitte mittenta
qoonqo malaatisinsa) Gobbankera hodhishshaho horoonsi’nanniri
bacuri no. Hakkuri giddonni shalleette mittete.
Rss &Rs: ho dhi shsha ho Shalleette addi addi bisu kifilla afidhino.
Rss: danchaho hanni xa qaale mitteenni Insano: goomma, charke, kamandaara,
nabbambo qaalu------ agashsho, kooricha, albiidinna badhiidi
fireenenna w.k.l. Duucha yannara shalleette
Rss &Rs: hodhishshaho

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 25

4ki lamala
su’minannisehu loosantanno darginniiti.
Hakkuno Fonekise, Mawunteene, Chayinu
w.k.l.
Shalleette hodhishshaho horoonsi’nanni
uduunnichi giddo baattooshshise shotaho.
Shota ikkasenni kainohunni haammatu manni
ise horoonsi’ranno. Roore yanna rosaano rosu
minira hadhanno woyite isenni hadhanno.
Rosaanote roore yanna ise horoonsi’rate
korkaata ikkannohu doogote wolu hodhishshu
hoogara dandaanno daafiraati.
Shallette horoonsi’nanni yannara addi addi
gawajjo iillishshara dandiitanno daafira
qoropho assa hasiissanno. Qorophine ha’ra
hoongiro iillishshanno gawajjono dimajjate.
Lawishshaho, qoropho assa hoongeenna
miteekkite fireene ta’uro, saada woy manna
kibbine dano iillinshanni. Konni daafira,
shalleette gulunfanni woyite lowo qorowo
assa hasiissanno.
Aleenni kulli qarri baalu iillannokki gede addi
additi gargadhinanni doogga no. Hakkuno
Tiraafiikete wodho agadha, yaano, qiniiticho
raga amande shalleettete ha’ratenni, doogo
tayinsanni woyite gura qiniite qolle la’ne
sa”atenni muddama darbinikkinni wodaninni
oofatenni w.k.l assatenni hodhishsha
horoonsi’ra dandiinanni.
Niwaawete Gedensaanni
Rss: niwaawe nabbawankera albaanni
niwaawe marichire coyidhannoro
hendoommo. Hedonkeno 3 coyifooliishsho
borreessinoommo. Nabbanbummo woyite
hedonkenna niwaawete amado xaaddinonso
dixaaddino?
4ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qoonqo babbade nabbawa
• Rosu qaalla huwata
• Qaalla macciishshe borreessa
• Sufo horoonsire qaalla kalaqa
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Rs: xaaddino/dixaaddino.
RSS: danchaho hanni xa niwaawete giddonni
fultino xa’mo loonso. Hanni umi xa’mo
nabbawannoehu? ( anga kayissinori giddonni
mittu nabbawanno gede asssi)
Rs: shalleette su’minannihu marichisenniiti?
RSS: tenne xa’mo dawaro niwaawete giddo
noowa kulannoehu ayeeti? (Anga kayissinori
giddonni lame rosaano leellishshannohe gede
assi)
Rss: (baalanta xa’mo konni qarinni
loosiissanni rosaano kultannota addi addi
dawaro haadhanni soro heedhannowa
taashshitanni xaphishshu hedo uyinsa)
Xa’mo
1. shalleette su’uminannihu marichisenniiti?
2. Roore yannara shalleette hiittoowa
gulunfanni.
3. shalleettete uduunni giddo dargunni darga
ha’rate qarrammannihu roore marichise
bairooti?
4. kaameelu doogo aana shalleette horoonsi
’neemmo woyite agadha hasiissannonkere
kulle.
Dawaro
1. loosanitino darginniiti.
2. wolu hodhishshi hoongowaati.
3. goommise
4. qiniiticho anga raga amande shalleette
tenni ha’ra wodaninni oofa w.k.l.
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho: ‘horoonsi’nanni’ yaano qaale
saleedaho borreessite;
Rss: rosaano hanni konne qaale la’e
konni qaali giddo no qoonqo babbaade
nabbambiro; ho roon si ’na nni yite
nabbawantano.
26
 Rss: hanni xa ane ledo ki’neno
babbaddine nabbabbe.
RSs &Rs: ho roon si ‘na nni
Rss: danchaho. Hanni xa ki’ne calluwi’ne
babbaddine nabbabbe( nabbabbanno
woyite qubbicunni mitte mittenta qoonqo
kisi)
Rs: ho roon si ‘na nni
Rss: dancha gede nabbabbinoonni.(konni
garinni rosaano baalanta qaalla giddo
noo qoonquwa babbadanni nabbawa
dandiitanno gede assinsa. Mittekkite
macciishshatenna la’ate qarri noonsa
rosaano heedhuro mulensa no miillansa
irkissannonsa gede kulinsa
Rosaanno Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Qara qaallanni niwawete uminninna
misiletenni ka’e niwaawennire
qaaggannore xa’minsa.
• Ayirritannonsa qaallanna handaarra
nabbabbe leellishinsa.
Nabbanbanni Woyite
Rosiisaancho, rosaanno nabbawate
qixxaabbanno gede assite,
• Ayirritanno qaallanna handaarra marro
marro qolte nabbawinsa.
• Qaale naggi assite rosaanote ledo
mitteenni nabbabbe.
• Rosaano lame lame ikkite mimmitinsara
nabbabbanni qarrissanno qaallanna
handaarra marro marro qolte
nabbabbanno gede assinsa.
• Jeefoteno, ati niwaawe suwisse
nabbabbanna rosaano huuriweelo
ledokki ha’runsitanno gede assinsa.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Rosaano niwaawete garinni shalleettete
bisi kifilla aana worroonni su’ma misile
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
la’e balaxxe qaalunni Aanteteno,
borreessite dawaratanno gede assinsa.
• Hoodeteno loossinnore la’e woroonni
noo garinni taashshite kulinsa.
1. mare 4.goomma
2.agada 5.peedaale
3.kooricha
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Rosu Qaalla
Rosiisaancho:
• umo rosaano maxaafinsara worroonni
qaalla fiche miillansa ledo hasaabbanno
gede kulinsa.
• Mitto qaale lawishsha ikkannonsa gede
coyifooliishsho loosse xawisinsa.
• Hakkiinni aante gaamotenni gamba yite
hasaabbano gede assinsa.
• Loossino coyifooliishsho giddonni 2-3
gaamote giddonni mittu mittu ka’e
kifilete shiqishshanno gede kulinsa.
Sufo
• ‘dargi’ yaanno qaale saleedaho
borreessite rosaano nabbabanno assi.
• “-nni” sufo ledde qolte nabbanno gede
kulinsa.
• Badooshshe huwatansa buuxxe togoo
qaalla kalaqqanno gede assinsa
Lawishsha: gulufanni, oofanni
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho:
• Woroonni noota 10 qaalla ati
nabbabbanna macciishshite
borreessitanno gede assinsa.
kottete saada baatooshshe
hodhishsha su’minanniha
baadiyye gargadhinanni
raro charke
maaxaana mawuntene
27
Mini Looso
Rosiisaancho:
• Maxxafinsa giddo noota 10 qaalla
rosaanno taashshite minensa wolu
manni nabbawannansa borreessitanni
rossiisdhanno gede mini looso uyinsa.
• Loosansa aanino barra buuxi.
4ki Lamala 3ki Barra
Barru Rosi Amado
• Lamalate guulchi ledo xaaddanno qaalla
borreessa
• Gufo borreessa
Qaalla
Yanna: 20 daqiiqa
Rosiisaancho:
• Hodhishsha yaanno qaali fiche rosaano
affinore kultanno gede xa’minsa.
• Hodhishshu daafira rosaano affara
hasidhannore kultannohe gede
xa’minsa.
• Hodhishshu ledo xaado afidhinota
8 qaalla uyinoonni doyicho giddo
borreessitanno gede assinsa.
• Buuxate qarrisannonsari hee’ri ro
lawishshunni xawissanni kaa’linsa.
Doyichote ea dandiitanno qaalla
tiraafike kottete saada
shalleette kaameela
oofa howolo
gulufa horophilla
Borreessa
Yanna: 20 daqiiqa
Borreessate Qixxaawa
Rosiisaancho: Rosaano shalleettete
daafira affinorenna xa kifilete rossinore
borreessitanno gede xa’minsa. Affinonna
rossino qaalla baalanta borreessitona.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
1. goshoosha 6. dimajjate
2. gulufa 7. shalleette
3. bixaala 8. fireene
4. hodhishshaho 9. tiraafikete
5. darginniiti 10. qorophine
Gufo Borreessa
Rosiisaancho:
• Rosaano lame lame ikkite shalleettete
daafira gufo borreessitanno gede kulinsa
• Borreessitanno woyite rosaano wona
umo borreessitu qaalla horoonsidhanno
gede kulinsa.
• Borreessate qarrantannokki gede
maxaafinsa giddo worroonnita
massagote qaallanna handaarra
horoonsidhona.
Gufo
Uullate hodhishsi giddo mitte shalleettete.
su’minannisehuno loosantino darginniiti.
• Konni garinnino su’mase fonekise,
maawuntene, chayinunna w.k.l,
Shalleette addi addi bisu kifilla afidhino.
kurino, goomma, charke, kamanadaara
, agada, kooricha albiidinna badhiidi
fireenenna w.k.l.
Gufo Nabbawanna Buuxa
Rosiisaancho: Lame gaamo borreessitino
gufonsa saleedaho borreessitanno gede
assite kifilete rosaano ledo gufonsa keenne.
• Baalanti taje borreessantinoro
• Horoonsidhino coyifooliishshuwa
xabbinoro
• Xe’ino qaalla woy handaarra nooro
rosaanote ledo buuxi.
Hakkunni gedensaanni baalanti rosaano
gufonsa qolte buuxidhanno gede assi
Aanchite, gufonsa mimmitinsara
nabbabbanno gede assi.
28
 4ki Lamala 4ki Barra Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Barru Rosi Amado Yanna: 10 daqiiqa
• Qoonqo xaadisanna babbada
Nabbawate Albaanni
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra Rosiisaancho,
• Borrote malaatta horoonsi’ra
Rosaano niwaawe sa’u yannara
• Qaalla taashshe borreessa nabbabbinota ikkitino daafira techo
tenne niwaawe lainohunni qaaggannore
Qoonqo Xaadisanna Babbada xa’mitensa qaaggannore kultannohe
Yanna: 10 daqiiqa gede assite nabbawate kakkaayishsha
assi.
Qoonqo Xaadisa
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
Rosiisaancho:
• Umo qoonqo ati xaadisse nabbabbe
leellishinsa • umo niwaawe ikkitote xawishshi ledo ati
nabbawinsa.
• Hoodeteno insa ledokki xaadissanni
• hoodete ikkitote xawishshi ledo
nabbabbanno gede assinsa.
rosaanote ledo niwaawe mitteenni
• Jeefoteno, ati qineessitanna calluwinsa nabbabbe.
loossanno gede assinsa. • Aanchite, lame lame ikkite niwaawe
sha llee tte te shalleettete xawishshu ledo mimmitinsara
nabbabbanno gede assinsa.
ii lla nno kki iillannokki
• Jeefoteno, rosaano huuriweelo
baa too shshi se baatooshshise ha’runsitannohe gede assite ati
dar gi nnii ti darginniiti xawishshu ledo niwaawe nabbawinsa.
Huwatote Xa’mo
ho roon si ‘na nni horoonsi’nanni
Rosiisaancho, rosaano niwaawe
Qoonqo Babbada
marro marro qolte nabbabbino daafira
Rosiisaancho: techo niwaawennita cu’mantino hedo
• Umo qaalu giddo noo qoonqo ati giraafetenni xawissanno. Konni daafira
babbadde leellishinsa. umo qaalunni tenne niwaawenni
shallettennire mairicho affinoro xa’minsa
• Hoodete ledokki babbaddanni . Hoodeteno giraafe daftarinsara galchite
wo’naaltanno gede assi. wonshitanno gede assinsa
• Jeefoteno, ati kaa’ltannansa calluwinsa
babbaddanni wo’naaltona bisise kifilere

tiraafikete ti raa fi ke te
su’minannise garire
qorophine qo ro phi ne
iillishshara ii lli shsha ra shalleettennire baatooshshisere

su’minannisehu su ‘mi na nni se hu oonfanni woyiti qorophore

hodhishshaho ho dhi shsha ho

iillishshanno jaddore

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 29

Qaalla dandaannohu ayyeeti? Yite xa’minsa,
Yanna: 10 daqiiqa anga kayissuri giddonni lame rosaano
Xaadisaano Qaalla fulte borreessitona. Hasiisanno darga
wortinotanna hoogginota kifilete
Rosiisaancho rosaano xa’mi,
• ‘-nna’ nna ‘woy’ Xaadisaano 1. shallettete bisu kifilla goomma, charkenna
horoonsidhe lame coyifooliishsho kamandaare lawannoreeti.
saleedaho borreessite badooshshensa 2. Hoola maganoho!
leellishinsa.
a. Kottete saada yinanniri farado,harre,
1) bodooshshensa shalleette woy gaangonna gaalaho.
kaameela horonsi’ra dandaatto b. Hoola diroho!
2) Faradunna harre kottete saadaati. c. Hada tininni no !
• Lamenta xaadisaano horoonsidhe d. Hodhishshu dana ayyarenniha, wayi
insano lame lame ikkite coyifooliishsho aanihanna uullanniha yine bandanni.
loossanno gede assinsa. Qaalla Borreessa
• Borreessitino coyifooliishsho fajjonsanni Rosiisaancho:
kifilete nabbabbaanno gede assinsa. • Rosaano Arbete barra lamalate giddo
• Baalante qaalla konni garinni loossanno rossino qaalla giddonni 20 qaalla
gede kaayyo uyinsa. taashshite borreessitanno.
Borreessa • Techo kuri qaalla giddonni 10 qaalla ati
kultannansa taashshite borreessate
Yanna: 10 daqiiqa looso loossanno.
Borrote Malaatta • Konni daafira konni loosira qixaabbanno
Rosiisaancho: gede kultensa qaalla 10 borreessitanno
gede assinsa.
• Taxxeessu malaate( ,) nna darbu Konne barra wo’naaltanno qaalla
malaate(!) saleedaho borreessite
rosaano suudenna su’ma badansa kottete saada baatooshshe
buuxi. hodhishsha su’minannihu
• Lamenta lawishshaho worroonni baadiyye gargadihinani
coyifooliishsho saleedaho borreessite raro charke
hasiisanno malaate fule wora maaxaana mawuntene

4ki Lamala 5ki Barra looso mucci assitannonna suwisse

Barru Rosi Amado nabbabbanno barra ikkinohura qoonqo
• Marrote roso saleedaho borreessite xaadisse
nabbabbanno gede assinsa
Qoonqo Xaadisanna Babbada
sha llee tte te shalleettete
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisa ii lla nno kki iillannokki

Rosiisaancho: baa too shshi se baatooshshise

dar gi nnii ti darginniiti
Rosaano tenne lamalara rossinota
qoonqo xaadisatenni qaalla kalaqate ho ron si ‘na nni horonsi’nanni

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 30

Qoonqo Babbada Qaalla
Rosaano tenne lamalara rossinota Yanna: 10 daqiiqa
qoonqo babbadate roso boowirsidhanno
Rosu Qaalla
barra ikkinohura tenne qaalla babbadde
nabbabbanno gede assinsa • Rosaano tenne lamala giddo rossinota
rosu qaalla techo boowi’rino garinni
Qaalla: tirafikete iillishshara
horoonsidhanno gede agarranni.
hodhi shshaho qorophine
• Konni daafira tenne qaalla horoonsidhe
su’minannisehu coyifooliishsho loossanno gede assinsa.

Sufo Rosu Qaalla

Rosiisaancho: Insano
woyiteno
Tenne lamalara rossinota ‘–nni’ sufo marro
qolte rosse boowirsidhanno daafira –nni sufo kurino
afidhino qaalla dirte saleedaho borreessite lowohunni
qaalenna sufo baddanno gede assi.
konni daafira
Daronni, giiranni, giggilanni, sholoolaasinunni,
agarooshshu gawajjonni, boshshanni
Boreessa
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Yanna: 10 daqiiqa
Qaalla Borreessa
Niwaawe Marro Qole Nabbawa Rosiisaancho, rosaanno maxaafinsara noota
Rosiisaancho: 10 qaallanna ati kultannansa daftarinsara
borreessituta 10 qaalla xaphoomunni 20 qaalla
• Umo ati balaxxe nabbabbe lawishsha taashshite boreessitanno gede kaa’linsa.
ikkinsa.
Borro
• Rosaano mommodditukkinni
mimmitinsara nabbabbanno gede Rosiisaancho:
assinsa. Rosaano tenne lamala giddi rossino qaalla
Maatto Coyi’ra horoonsidhe uminsanni lame coyifooliishsho
borreessitanno gede assinsa.
Rosiisaancho:
Tenne qaalla saleedu aane borreessinsa
• Konne roso rosiisate balaxe qixxaawo
assa hasiissanno . konni daafira, mitte kotte saada insano
maatto balaxxe hedde qixxaabbe kifile hodhishsha kurino
maritto/ahu gedenesaani rosaanote
macciishshsitanno gede assite ikkitote kooricha konni daafira
aante agarte maatto kulinsa.
fireene -nna
• Kulitto/ahu gedensaanni hatte aante
dimajjate woy
agarte 2-3 rosaano geeshshi qolte
kultannohe gede assi. goshoosha ikkollana

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 31

 5ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Macciishshitino niwaawe amado qaalunni
coyidhanno
• Qoonqo xaadisse kalaqqino qaalla
nabbabbanno.
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbaddanno.
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni
xawissanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Hodhishsha
5 Lamala Umi Barra
ki
Barru Rosi Amado
• Niwaawe macciishsha
• Qoonqo xaadise qaalla kalaqa
• Niwaawe nabbawa
• Niwaawete amado borreessa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
• Niwaawete umonna misile maxaafinsa
giddo noota la’anno gede assite
niwaawe marichire coyidhanno yite
heddannoro xa’minsa.
• Aanteteno, woroonni noota qara qaalla
fiche ledonsa hasaawi.
• Qara Qaallano: hodhishsha, harricho,
horo, uduunne, deerriweelo, hogowo
• Misiletenni niwaawete uminna qara
qaallanni ka’e niwaawennire heddinore
daftarinsara borreessitanno gede
kulinsa.
• Heddinori giddonni gama kultannohe
gede assite 3 coyifooliishsho saleedaho
borreessi.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Rosu qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno.
• Sufo horoonsidhe qaalla kalaqqanno.
• Coyifooliishsho giddo borrote malaatta
garunni horoonsidhanno.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano heddu hedonna niwaawete
amado xaadasenna hoogase buuxi.
Qolteno macciishshitanno gede
kultensa niwaawe suutunni nabbawinsa.
• Nabbawatta/o woyite mereeroho taxxi
yitanni aane daannori maati? yitanni
xa’minsa.
• Nabbawatto/a woyite kifilete miteekkite
macciishshate mitiimma noonsa
rosaano heedhuro qarrantannokki gede
qoonqokki insa macciishsha dandiitanno
deerrinni nabbawinsa.
Harrete Amadooshshe
Gobbankera bacu hodhishshu dani no.
Insano, baattote aani hodhishsha, ayyarete
hodhishshanna wayi aani hodhishsha
yinannireeti.
Baattote aani hodhishsha yinanniri giddo
mittu harrichoho. Harrichu budu hodhishshu
dani giddo mittoho. Harrichu kottete saadaati.
Harrichu babbaxxinore dargunni darga
hodhisate kaa’lanno. Qoleno, eote buicho
ikkatenni mannaho jawa horo aanna la’nanni.
Hodhishsha lainohunni albi yannanni kayisse
xa hee’noommo yanna geeshsha uyitanni noo
horo baasata ikkase huwata dandiinanni. Albi
32
manni mittu bayichinni wole bayicho ha’ranno
yannara uduunneno ikko gide harrete hogowe
adhe ha’ranno. Xaa yannarano la’nummoro
harre uduunne hodhisi’rate uyitanni noo horo
majjate dikkitino. Hattoonni, katammateno
ikko baadiyyete haqqu gaare loonseenna lowo
uduunne mitte higge haadhe hodhissanna
la’nanni. Konninni horo uyitanni leeltanno.
Ikkollana, xaa yannara harrete aana haammatu
qarri iillanni leellanno. Harre lowo horo
uyiturono, mannu garunni horoonsi’ra
didandiino. Qooxeessaho la’neemmo garinni
harre deerriweelo hogowo hogowantanno.
Ganama hasiissannokkirinni ganantanno.
Qoleno, harre ganamate batinyinninna bikku
aleenni ikkitino hogowamanni badhensa
ta’anno.
Wole harrete aana iillitanno gawajjo kayinni,
ikkado sagale afi’ra hoogatenna injiitinokki
doogo ha’ratenni lekka hiiqqamate.
Konne harrete qarra lainohunni babbaxxitino
wodho fultanni leeltanno. Ikkollana, loosu
aana hossanni dileeltanno. Konni daafira,
baalunku tenne huwante harrete lowo
qorowo assa hasiissanno.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Macciishshate albiidi hedonna
niwaawete amado xaaddinota ikkasenna
hoogase xa’minsa
• Niwaawete garinni rosaano xa’mo
dawarate injaannonsa gede
qixxaabbanno gede assitensa umi xa’mo
nabbawannoha /nabbabbannota xa’mi.
• Anga kayissinori giddonni mittu
nabbawanno gede assite hattenne
xa’mora dawaro qola dandiitannorira
kaayyo uyi.
• Konni garinni baalanta xa’muwara
dawaro qoltanno gede assinsa.
Rosaanote maxaafi aana noo
xa’muwa:
1. Hodhishshu meu danihu no?
2. Manchi beettira harre uyitanno horo xawisi.
3. Harre albi waronna xaa yannara uyitanno
horo badooshshese kuli.
4. Harrete hiitoo qorowo assa hasiissanno?
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Dawaro
1. Sasu danihu
2. Babbaxxinore dargunni darga hodhisatenna
eote bue ikkite kaa’litanno.
3. Albi yannara addi addi hogowo badhete
hogonbanni. Xaa yannara kayinni
badhetenna haqqu gaare uduunne ikko
wolere goshooshshanni hadhanno.
4. Baalinke lowo qorowo assa noonke.
Qoonqo Xaadisa
Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho:
• ‘Gaa ma ma nno hu’
yitanno qoonquwa saleedu aana
borreessite ledokki mitte mittenta
qoonqo nabbabbanno gede assinsa.
Nabbabbinanni woyite mitte mittenta
qoonqo qubbichunni kisi.
• Aantete qaale ledokki mitteenni
nabbabbanno gede kulinsa. Tenne
yannara qaale mitteenni qubbichunni
kisi.
• Hoodeteno ati mitte mittenta qoonqo
kissanna insa nabbabbanno gede
kulinsa.
• Aanchite, qaale mitteenni ati
qubbichunni kissanna nabbabbanno
gede assinsa.
• Baalanta qaalla konni garinni loosiisinsa.
fa ra shshu wii nni farashshuwiinni
gu lu fa nni gulufanni
ho dhi sa nno hu hodhisannohu
dan daa nno ho dandaannoho
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
• Maxaafinsa giddo niwaawete umo
la’e niwaawe marichire coyidhannoro
kultannohe gede xa’minsa.
• Qolteno misile la’e maricho qummi
assitannonsaro xa’minsa.
• Maxaafinsa giddo nooti qara qaalla
maricho kultannonsaro xa’minsa
33
Qara qaalla: farado, kottete saada, gulufa,
maaxaana sanga.
• Tenne qaalla ficheno ledonsa hasaawi.
• Niwaawennire heddino hedo
3 coyifooliishso daftarinsara
borreessitanno gede assinsa.
• Hedonsa giddonni 3 coyifooliishsho
saleedaho borreessinsa.
Nabbambanni Woyite
• Niwaawe umo insa nabbabbanno gede
assinsa.
• Aanchite, ati lawishsha ikkite
nabbawinsa.
• Hoodete lame lame ikkite mimmitinsara
nabbabbona.
• Jeefoteno, baalunku macciishshitanni
illetenni huuriweelo ha’runsitannahe ati
nabbawinsa.
Farado
Faradu kottete saadaati. Gaamamannohuno
mini saada giddooti. Faradu gottiima hojja
afi’rino. Haxote shuru noosi. Qoleno addi addi
kuulla bisisi aana afi’rara dandaanno.
Faradu hodhishshaho horoonsi’nanni kottete
saada giddo mittoho. Hodhisannohuno addi
addi uduunne dargunni darga massatenniiti.
Faradu hodhisannohu uduunne calla
ikkikkinni mannu gulufe dargunni darga ha’ra
dandaannoho. Kuri lamenka uyitanno horo
garinni hogowunna gulufi farashsho yine
lamewa gaammanni.
Hogowi farashshi gulunfanni farashshiwiinni
baxxanno. Hogowu farashsho maaxaana
yinanni. Isirano addi addi uduunni hasiisanno.
Hakkuno raro, hogowu siiwonna qarqaawu
siiwo yinannireeti.
Gulunfanni farashsho sanga yinanni. Sangu
farashshi manna dargunni darga hodhisanno
yannara jawaate iillishate aleenni budu
adhamme yannara aanno horo dimajjate.
Tenne yannara horoonsi’nannihuno addi
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
addi uduunni hasiisanno. Hakkuno: koora,
gilaassa, fuulo, bixaalanna w.k.l. Kuni aleenni
kulliri uduunne farashshunni dargunni darga
hodhinsanni yannara lowo horo aannoreeti.
Huwatote Xa’mo
• Niwaawe nabbawate albaanni
heddu hedonna niwaawete amado
xaaddinotanna xaaddinokkita rosaano
xa’minsa.
• Huwatote xa’mo giddonni umita
nabbawannoha xa’mite nabbabbanno
gede assi.
• “Tenne xa’mo dawaro noowa
kulannoehu ayeeti” yite xa’mi.
• Kulihe/tuhe dawaro gara ikkasenna
hoogase rosaano xa’minsa.
• Baalanta xa’mo konni garinni loossanno
gede assinsa.
Rosaanote maxaafi aana noo
xa’muwa
1. Hogowi farashshinna gulufi farashshi
badooshshi maati?
2. Budu adhammera gulunfanni
farashshira mayi hasiisanno?
3. Faradu harretewiinni baxxannohu
mayinniiti?
4. Qarqari’nera hodhishshaho roore
horoonsi’nanniri maati?
Taalote yine hendanni dawaro:
1. Hogowu farashsho maaxaanaho yiniro
gulufiha sangaho yinanni
2. Kooru, fuulo, bixaalu, gilaasenna w.k.l.
3. Harre uduunne hogowate calla ikkitanna
faradu kayinni gulufatenna uduunne
hogowate kaa’lanno.
4. 4ki xa’mora dawaro ikkitannore
qarqarinsa garini dawartannohura
yitannore haadhanni taashshinsa.
34
 5ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qaalu giddo noo qoonqo babbada
• Rosu qaalla huwata
• Qaalla macciishshe borreessa
• Sufo horoonsi’re qaalla kalaqa
Qoonquwa Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Babbada
• ‘ hasiisanno’ yaanno qaale saleedaho
borreessite rosaano umo qaale
mitteenni ledokki nabbabbanno gede
assinsa.
• Aantete qaalu giddo noo qoonqo mitte
mittenta babbadde ledokki nabbabbanno
gede xa’minsa.
• Nabbabbanno woyite mitte mittenta
qaalu giddo noo qoonqo qubbichunni
kissanni kaa’linsa.
• Hoodete qaale mitteenninna calluwinsa
nabbabbanno gede assinsa.
• Hakkunni gedensaannino mitte mittenta
qaalu giddo noo qoonqo ati qubichunni
kissanna calluwinsa nabbabbona.
(Baalanta qaalla konni garinni
loosiisinsa.)
hodhisannohuno→ ho dhi sa nno hu no
hogowunna → ho go wu nna
maaxaanaho → maa xaa na
horoonsi’nanni → ho roon si ‘na nni
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Tenne niwaawe umi barra nabbabbinota
ikkitinohura niwaawete umonna
misile la’e niwaawennire qaaggannore
xa’minsa.
• Ayirritannonsa qaallanna handaarra
nabbabbe leellishinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Nabbambanni Woyite
Rosaano nabbawate qixxaabbanno gede
assite,
• Ayirritanno qaallanna handaarra marro
marro qolte nabbabbe lawishsha ikkinsa.
• Qaale naggi assite rosaanote ledo
mitteenni nabbabbe.
• Rosaano lame lame ikkite mimmitinsara
nabbabbanni qarrissanno qaallanna
handaarra marro marro qolte
nabbabbanno gede assinsa.
• Jeefoteno, ati niwaawe suwisse
nabbabbanna rosaano huuriweelo
ledokki ha’runsitanno gede assinsa.
Huwatote Xa’mo
• Rosaano maxaafinsa giddo noo misile
daftarinsara galchitanno gede kulinsa.
• Lame lame ikkite gulufi faradi uduunni
su’ma mimmitoho kultanno gede
assinsa
Jeefoteno, daftarinsara loossu misile giddo
uduunnu su’ma annu annunku borreessitanno
gede kulinsa.
koora gilaase
Gulufi Farashshi
ho Uduunne
fuulo bixaala
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Rosu Qaalla
Rosiisaancho:
• Umo rosaanote ledo maxaafinsa giddo
noo qaalla fiche nabbabbanno gede assi.
35
 • Mitto qaale lawishshaho ikkannonsa Borreessa
gede coyifooliishsho loosse leellishinsa. Yanna: 10 daqiiqa
• Aanchite, gaamotenni tenne qaalla Qaalla Taashshe Borreessa
horoonsidhe coyifooliishsho loossanno Rosiisaancho:
gede assinsa,
• ‘Woroonni noota 10 qaalla saleedaho
• 2-3 gaamo loossino coyifooliishsho borreessitensa daftarinsara galchitanno
giddonni ka’e kifilete nabbabbanno gede gede assi.
assinsa.
ikkollana horoonsi’nanni
Sufo gulufanni farashshuwiinni
Rosiisaancho:
qoleno dandaannoho
• ‘dargu’ yaanno qaale adhite qaale naggi hasiisanno maxaana
assite nabbawinsa. gaamamannohuno
• ‘-nni’ sufo aanaho ledde qaale ledokki Tenne qaalla ati nabbabbannansa taashshite
nabbabbanno gede xa’minsa, borreessate wo’naaltanno gede assins
• Qaalu aana daggu soorro kultanno gede Mini Looso
xa’minsa. Rosiisaancho:
• Badooshshe buuxxuhu gedensaanni • Maxaafinsa giddo noore 10 qaalla
‘-nni’ sufo adhitanno qaalla rosaano taashshite minensa wolu
niwaawensa giddonninna gobbaanni manni nabbawannansa borreessitanni
hasse boorreessitanno gede assinsa. rosiisidhanno gede mini looso uyinsa.
dargunni farashshinni • Loosansa aanino barra buuxi.
hodhisanni hogowunni hodhishsha deerriweelo sanga
gulufanni harricho hogowu koora
horo ganama fuulo
uduunne

5ki Lamala 3ki Barra

• Konnirano umo, “hodhishshu ledo xaado
Barru Rosi Amado afidhino qaalla affinoonniri hiikkuriiti?”
• Lamalate rosi umi ledo xaaddanno qaalla Yite xa’minsa.
borreessa • Aanteteno, ‘‘hodhishsha lainohunni
• Gufo borreessa affinara hasidhinoonniri maati?’’ yite
xa’minsa.
Qaalla • Jeefoteno, “ hodhishsha lainohunni
Yanna: 20 daqiiqa rossiniri maati?” yite xa’mitanni batinye
qaalla shaete giddo borreessitanno
Rosiisaancho:
gede kaa’linsa.
• Rosaano maxaafinsara noo shae Borreessitara dandiitanno qaalla:
daftarinsara borreessitanno gede
kulinsa. howolo ooffaancho
Bajaaje shalleette
• Gaamotenni ofoltanno gede assite
‘Hodhishsha’ lainohunni affinore, affara horophilla baawura
hasidhannorenna kifilete rossinore oofa hogowo
qixxeessinoonni shae garinni daftarinsa baawuru doogo kaameela
aana borreessitanno gede kulinsa. xexxerrisa jette

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 36

Rosaano wonshitanno shae massagote qaallanna handaarra
horoonsidhona.
Affinara
Affinoonnire Rossinoonnire
hasidhinannire Gufote lawishsha
Faradu kottete saadaati.
Gaamantannohuno mini saada
Borro
yineennaati. Horonsano gulufatenna
Yanna: 20 daqiiqa hogophateeti. Hodhisannohu
Rosiisaancho: mannanna uduunne dargunni darga
qolatenniiti. Uyitanno horo garinni farado
• Rosaanno farado lainohunni gufo
hogowunnihanna gulufi farashsho yine
borreessitanno daafira konni loosira
lamewa gaammanni.
qixxaawo assitanno gede kulinsa.
Konnirano faradu ledo xaado afidhino Gufo Nabbawanna Buuxa
qaalla lame lame ikkite borreessitanno
gede xa’minsa. Rosiisaancho:
• Tenne qaalla gufo borreessitanno woyite • Lame gaamo borreessitino gufo
horoonsidhannota ikkitinota qummi saleedaho borreessitanno gede assite
assinsa. gufonsa keeni.
Gufo Borreessa
1. Baalanti taje borreessantinoro.
Rosiisaancho:
2. Horoonsidhino coyifooliishshuwa
Rosaano lame lame ikkite ‘Farado’ Xabbinoro
yaanno uminni gufo borreessitanno
gede kulinsa. 3. Xe’ino qaalla woy handaarra nooro
rosaanote ledo buuxxe.
Borreessitanno woyite wona
umo xinqite borreessitu qaalla • Hakkunni gedensaanni baalanti rosaano
horoonsidhona. gufonsa qolte buuxidhanno gede assi.
Borreessate qarrantannokki gede • Aanchite, gufonsa mimmitinsara
maxaafinsa giddo worroonnita nabbabbanno gede assi.

5ki Lamala 4ki Barra • Jeefoteno, ati qineessitanna calluwinsa

Barru Rosi Amado loossanno gede assinsa.
• Qoonqo xaadisanna babbada 1. ho roon si ‘na nni→horoonsi’nanni
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra 2. maa xaa na ho → maaxaanaho
• Borrote malaatta horoonsi’ra 3. ho go wu nna → hogowunna
• Qaalla taashshe borreessa 4. ho dhi sa nno hu no →hodhisannohuno
5. ha sii sa nno → hasiisanno
Qoonqo Xaadisa Qoonqo babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho: Rosiisaancho:
• Umo qoonqo ati xaadisse nabbabbe • Umo qaalu giddo noo qoonqo ati
leellishinsa. babbadde leellishinsa
• Hoodete insano ledokki xaadissanni • Hoodete ledokki babbaddanni
nabbabbanno gede assinsa. wo’naaltanno gede assi

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 37

 • Jeefoteno, ati kaa’litannansa calluwinsa • Hoodete ikkitote xawishshi ledo rosaano
babbaddanni wo’naaltona ledokki nabbabbanno gede assi.
1. dandaannoho → dan daa nno ho • Aanchite, lame lame ikkite niwaawe
2. hodhisannohu → ho dhi sa nno hu xawishshu ledo mimmitinsara
3. farashshuwiinni → fa ra shshu wii nni nabbabbanno gede assinsa.
4. gaamamannohu → ga ma ma nno hu • Jeefoteno, rosaano huuriweelo
5. gulufanni → gu lu fa nni ha’runsitannohe gede assite ati
xawishshu ledo niwaawe nabbawinsa
6. qarqaawa → qar qaa wa
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe Huwatote Xa’mo
Yanna: 10 daqiiqa • Rosaano sa’u lamalara rossuta
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo ‘shalleette’ yitannotanna tenne lamalata
‘farado’ yitanno niwaawere heddanno
Rosaano niwaawe sa’u yannara nabbabbinota gede qaagiisinsa.
ikkitino daafira techo niwaawete umonna
misile la’e tenne niwaawere maricho • Aanchite, misile daftarinsara kayissanno
qaaggannoro xa’minsa. gede kulinsa.
Nabbambanni Woyite • Lame lame ikkite hasiissanno
Rosiisaancho: qaallanni shalleettennire calla, lamenta
xaadisannore, faradunnire wonshitanno
• Umo niwaawe ikkitote xawishshi ledo gede kulinsa.
ati taashshite nabbawinsa.

Shalleete Xaadisannonsare Farado

Mannu loosinote kalaqamu eltooti

hayisso di’’ittanno hodhishshaho
ikkansa, horo hayisso itanno
siwiilunni loosantinote gogunna maalu nossi
roore yanna mannalla noonsareeti
roore yanna uduunnenna manna
hogobbanno goommu haa’ranno - shoole
noose mittu gulufanno
- dodanno lekka noosi lubbo
- lame lekka noose noosi.
- lubbo dinose

Qaalla • Hoodeteno lame lame ikkite gattino

Yanna: 10 daqiiqa Xaadisaano qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
Xaadisaano Qaalla
• 2-3 gaamo geeshshi fajjonsanni kifilete
• Umo ‘ikkikkinni’ yaanno amadisiisaancho coyifooliishshonsa nabbabbanno gede
horoonsidhe coyifooliishsho loosse xa’minsa.
leellishinsa.
• Wolootu rosaano nabbabbu
• Aantete insano konne horoonsidhe coyifooliishshonsara hedo uyitanno gede
coyifooliishsho loossanno gede kulinsa. xa’minsa

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 38

Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Borrote Malaatta
Rosiisaancho
• Lawishshaho worroonni
coyifooliishshuwa saleedaho
borreessinsa.
• Lamenta bado badotenni nabbabbanno
gede assite lamente badooshshe
kultannohe gede xa’minsa.
• Shoolenka hasiisanno malaate garunni
wortanno gede xa’minsa.
• Wolootu rosaano nabbabbu
coyifooliishshonsara hedo uyitanno gede
xa’minsa
a. Ati me’’e kifile rosaanchooti?
b. Hoola beetto maxumaati!
5ki Lamala 5ki Barra
Barru Rosi Amado
• Marrote Roso
Qoonqo Xaadisa
Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho, rosaano tenne lamalara
rossinoha qoonqo xaadisate looso
mucci assitanno barra ikkinohura
qoonqo saleedaho borreessite xaadisse
taashshite nabbabbanno gede assinsa.
Tenne qoonquwa lame lame ikkite
xaadisse taashshite nabbabburo
danchaho.
1. gaa ma ma nno hu→ gaamamannohu
2. fa ra shshu wii nni → farashshuwiinni
3. gu lu fa nni → gulufanni
4. ho dhi sa nno hu → hodhisannohu
5. dan daa nno ho→ dandaannoho
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
c. Gulufate ikkanno farashsho su’masi
mayinanni?
d. Hoola yanna ma doda doddanno!
Qaalla Taashshe borreessa
Rosiisaancho, rosaano konni rosi jeefora
20 qaalla taashshite borreessitanno rosi
noonsa. Tenne qaalla, giddonni 10 qaalla ati
kultannansa borreessitanno. Konni daafira
borreessate qixxaabbanno gede kultensa
qixxaawansa buuxittoro/ttaro qaalla ati
kultannansa borreessitona.
Konne barra wo’naaltaanno qaalla:
ikkollana qoleno
dandaannoho farashshiwiinni
maaxaana hogowunna
gaamamannohuni gulufanni
hasiisanno horoonsi’nanni
Qoonqo babbada
Rosiisaancho: rosaano tenne lamalara
rossinota qoonqo babbadate roso
boowirsidhanno barra ikkinohura tenne qaalla
babbadde nabbabbanno gede assinsa.
Qaalla
hasiisanno maaxaana
hodhisannohuno horoonsi’nanni
hogowunna
Sufo
Rosiisaancho
• Tenne lamalara rossinota –nni sufo
afidhino qaalla saleedaho borreessinsa.
• Rosaano bado badotenni dagge qaallate
giddonni sufo xuruurunni malaatisse
leellishshanno gede assinsa.
• Malaatisse ka’e sufonniha su’ma
kultanno gede xa’minsa.
• Hoodeteno qaale gudissenni
nabbabbona.
• Qaalla darginni, gulufanni, oofanni
39
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa Yanna: 10 daqiiqa
Niwaawe Marro Qole Nabbawa Qaalla Borreessa
Rosiisaancho:
Rosiisaancho, rosaano 20 qaalla ati
• Umo ati niwaawe qoonqo naggi assite
kultannansa daftarinsara taashshite
nabbawinsa.
borreessatenni wo’naaltona.
• Aanchite, rosaano bado badotenni mitte
mitte coyifooliishsho nabbabbanno gede Borro
kaayyo uyinsa. Rosiisaancho:
Nabbambanni Woyite
• Rosaano annu annunni mitte gufo
Rosiisaancho: borreessate qixxaabbanno gede kulinsa.
• Mine mitte maatto rosicho aa
• Borreessitanno woyite tenne lamala
dandiitannota qixxaabbe marte
giddo rossino qaalla horoonsidhanno
rosaanote hatte maatto kulinsa.
gede kulinsa.
• Rosaano gaamotenni ofolte
• Borronsa umo insa doodhitanno gede
macciishshitu maattonni afidhu rosichi
maatiro hasaabbanno gede assinsa. ikkeenna ‘farado’ yitanno borro gedeeta
ikkituro dancha ikkino daafira hattoota
• Hasaabbuhu gedenoonni bado borreessitanno gede kulinsa.
badotenni maattote sokka kultannohe
gede assinsa. . • Kuri qaallano horoonsidhanno gede
saleedaho borreessinsa.
Rosu Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa hodhishsha gaamama
qoleno horo
Rosiisaancho
hogowo ikkollana
• Rosaano tenne lamala giddo rossinota
uduunne hodhisa
rosu qaalla techo boowirino garinni
horoonsidhanno gede agarranni. insano gulufa
hasiisanno konni daafira
• Konni daafira, tenne qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
qoleno konni daafira
ikkollana insano

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 40

 6ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Macciishshitino niwaawe amado qaalunni
coyidhanno.
• Qoonqo xaadisse kalaqqino qaalla
nabbabbano.
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbaddanno.
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni
xawissanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Hodhishsha
6 Lamala Umi Barra
ki
Barru Rosi Amado
• Niwaawe macciishsha
• Qoonqo xaadise qaalla kalaqa
• Niwaawe nabbawa
• Niwaawete amado borreessa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho,
• Niwaawete umo, misilenna qara qaalla
la’e niwaawennire heddinore kultannohe
gede xa’minsa.
• Qara qaalla fiche ledonsa baddanni
hasaawi.
Qara qaalla: rere, kaameelaancho
loosi’nannire, diinaggensawa
• Niwaawennire heddinore daftarinsara
borreessitanno gede kulinsa.
• Hedonsa giddonni 3 coyifooliishsho
geeshsha saleedaho borreessi.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Rosu qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno.
• Sufo horoonsidhe qaalla kalaqqanno.
• Coyifooliishsho giddo borrote malaatta
garunni horoonsidhanno.
• Xaadisaano qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano seekkite macciishshitanno
gede kultensa niwaawe suutunni
nabbawinsa.
• Nabbawatta/o woyite mereeroho taxxi
yitanni anne daannori maatiro heddanno
gede xa’minsa.
• Nabbawatto/a woyite kifilete miteekkite
macciishshate mitiimma noonsa
rosaano heedhuro qarrantannokki gede
qoonqokki insa macciishsha dandiitanno
deerrinni bikkite nabbawinsa.
Hodhishshu Qarra
Hodhishshu manchi beetti umosi ikko addi
addi uduunne dargunni darga hodhisate
kaa’lanno. Konne injeessateno xaa yannara
mangistenna dagoomu hodhishshaho
ikkitanno doogo qineessanni leellanno.
Hodhishshu qarra tirate lowo sharro
assinoonni. Ikkollana, mitu mitu baadiyyete
qarqarira mitiinsannilla no. Kuri giddonni
mittu, Lokka Abbaayyu Alatta Sooddote
ollaati. Konni qarqarira hee’ranno manni aana
doogote injo hooga baca qarra iillishshanni
keeshshitino. Kuri giddonni umihu, jajjabbu
ikko qaaqquullu xissamironna meyaati ilate
gamaa’mituro hakimete minira massate rere
horoonsi’ranno. Layinkihu, loosi’noonnire
41
dikko massi’rate, rosaano rosu minira
ha’ratenna aju ikko akkalu hasi’no haja
yannate xaadate baca qarra iillishshanno.
Konni qarrinni kainohunni, olluu daga konne
qarra tidhate amaalantu. Hakkiinni qolte,
woradu doogote loosi ogeessa aannonsa
gede xa’midhu. Olluu manni kayinni
wolqansanni kaa’lante loosate sumuu
yitu. Aanteteno, sumuu yitino garinni
kaameelaancho doogo biifisse loosu.
Hakkunni gedensaann albaanni noohu
doogote qarri fuli. Qoleno, Itiyophiyu
fayyimate ministerenni woraddate uyinoonni
kaameelinni, meyaati ilate gamaa’mituro
doogote mitiimma nookkiha hakkimete rahote
iillinshanna leellanno.
Xaphoomunni, aleenni kullihu doogote
qarri Alatta Sooddote olliinni dagate
mittimmanninna mangistete irkishshinni
albinsa mitiimma gattu.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho
• Macciishshate albiidi hedonsanna
macciishshitu niwaawe amado
xaaddinotanna xaaddinokkita ikkase
xa’minsa.
• Rosaano gaamotenni ofoltanno gede
assite niwaawete garinni doogote
hoongenni iillino qarri maatironna
qarra tidhate assinoonniri maatiro
hasaabbanno gede assinsa.
• Aanchite, misile daftarinsara borreessite
annu annunni wonshitanno gede
assinsa.
Qarra Tiro
ilanno meento woradu ogeessa
hakimete mine xa’ma
massinanni olluu manni
gari hooga.  wolqansanni loosate
hasi’noonniwa sumuu yaa
yannate iilla hooga.
- kaameelaancho
biifise loose fushsha
• 3-4 rosaano geeshshi mitu qarra kulturo
mitu tiro kultanno gede assinsaa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho:
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto qaale
haadhe qaalu giddo noo qoonqo mitte
mittenta, kissanni nabbabbanno gede
xa’minsa.
• Mitte mittenta qoonqo nabbabbuhu
gedensaanni qaale mitteenni kisse
nabbabbanno gede xa’minsa.
• Lame lame ikkite umo qoonqo mitte
mittenta nabbabbe hoodete qaale
mitteenni nabbabbanni wo’naaltanno
gede assinsa.
• Baalanta qoonqo konni garinni rossanno
gede assina.
1. in jee ssa te → injeessate
2. re re te nnii ti → reretenniiti
3. mi tii ‘ma nni lla → mitii’mannilla
4. lee lla nno hu no → leellannohuno
5. dii na ggen sa wa → diinaggensawa
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Maxaafinsa giddo nooha niwaawete
umo, misilenna qara qaalla la’e niwaawe
mayinnire coyidhannoro kultannohe
gede xa’minsa.
• Qara qaalla fiche rosaanote ledo
hasaawi.
Qara qaalla: uullate aana, hodhishsha,
baadiyyete, injeessate, reretenni, kaameelu.
• Heddino hedo lainohunni 3
coyifooliishsho daftarinsara
barreessitona.
42
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Niwaawe umo insa nabbabbona.
• Aanchite, ati lawishsha ikkite
nabbawinsa.
• Hoodete lame lame ikkite mimmitinsara
nabbabbona
• Jeefoteno, baalunku macciishshitanni
illetenni huuriweelo ha’runsitannahe ati
nabbawinsa.
Hodhishsha
Hodhishshu uullate aana manchi beettira
hasiisannori giddo mittoho. Hodhishshu
mannu umosi ikko addi addi uduunne
dargunni darga hodhisate kaa’lanno.
Addi addi hodhishshuwa giddo roore
manchi beettira kaa’lo aannohu uullate aani
hodhishshaati. Tenne yannara mangiste
ikko dagoomu uullate hodhishsha injeessate
lowo sharro assitanni no. Ikkollana, baalunku
baadiyyete olliinni qarru digoofino.
Babbaxxitino woraddara baadiyyete
olliira daga hodhishshu qarrinni addinta
mitii’mannilla no. Kaameelu doogo olliinsara
ea hooggeenna lowonta qarramino ollii
no. Konni ollii su’mino Awaayye Qaraaro
yinanniho. Leellannohuno Sidaamu Zoone
giddo Booni gaangaawi woradiraati.
Konni olliira heedhanno daga umihunni
jajjabbunna qaaqquullu dhiwamiro,
layinkihunni meentu ilate gamaa’miro
hakimete minira adhe massi’rannohu
reretenniiti. Qoleno, loosi’norenna addi
addire dikko adhe fulate, diinaggensawa
yannate iillate, rosaano rosu minira yannate
iillate hodhishshu qarrinni jaddo qarrantanni
heedhanno.
Barrunni mitto barra, konni qarrinni
fulate qarqaru manni amaalami. Woradu
gashshooti doogote loosi ogeessa eennansa
wolqansanni doogo unte fushshidhu.
Tenne doogono qarqarinsanni faffe noo
jawa kaameelu doogo ledo xaadissu.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Goofimarchoho, doogote loosamanni
shiimunnino ikkiro albinsa qarri fuleenna
hodhishsha afi’ra dandiitino. Xaphoomaho
dagoomu mittimma ayee qarrinni fulate wolqa
ikkinnota huwantoommo.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Niwaawe nabbawate albaanni
heddu hedonna niwaawete amado
xaaddinotanna xaaddinokkita rosaano
xa’minsa.
• Huwatote xa’mo giddonni umita
nabbawannoha xa’mite nabbabbanno
gede assi.
• Huwatote xa’mo giddonni umi xa’mo
dawaro noowa leellishshannohe gede
xa’minsa.
• Kultuhe dawaro gara ikkasenna hoogase
rosaano xa’minsa.
• Baalanta xa’mo konni garinni loossona
Xa’muwa
1. Baadiyyete mannaho roorunni kaa’lo
aanni noo hodhishshi hiikkonneeti?
2. Hodhishshu hoongi abbanno qarri maa
maati?
3. Awaayye ollii manni sumuu yee
doogo loosi’ra hogoommero iillansara
dandaannori maati?
4. Awaayye Qaraarote olliinni wole daga
adha dandiitanno rosichi maati?
Dawaro
1. Uullate aani hodhishshaati.
2. Kaameelu doogootinna kameelaho.
3. Dhiwaminohanna iltannota hakimete
massinanni gari hooga, loonsoonnire
dikko adhine fullanni doogo hooga, w.k.l.
4. Mannu qarrasi mimmitu ledo amadame
tidha dandaannota, hattono rosaano
wole dawarono qoltannona haa’rinsa.
43
 6ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qaalu giddo noo qoonqo babbada
• Rosu qaalla huwata
• Qaalla macciishshe borreessa
• Sufo horoonsi’re qaalla kalaqa
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto qaale
saleedaho borreessite rosaano umo
qaale mitteenni ledokki nabbabbanno
gede assinsa.
• Aantete qaalu giddo noo qoonqo mitte
mittenta babbadde ledokki nabbabbanno
gede xa’minsa.
• Nabbabbanno woyite ati mitte mittenta
qaalu giddo noo qoonqo qubbichunni
kissanni kaa’linsa.
• Hoodete qaale mitteenni calluwinsa
nabbabbanno gede assinsa.
• Hakkunni gedensaannino mitte mittenta
qaalu giddo noo qoonqo ati qubbichunni
kissanna calluwinsa nabbabbona.
(Baalanta qaalla konni garinni
loosiisinsa.)
Dawaro
1. baadiyyete → baa di yye
2. goofimarchoho → goo fi mar cho
3. huwantoommo → hu wan too mmo
4. qarrantanni → qa rran ta
5. qaaqquulle → qaa qquu lle
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Niwaawete Albaanni Fooshu Hedo
• Tenne niwaawe umi barra nabbabbinota
ikkitinohura niwaawete umonna
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
misile la’e niwaawennire qaaggannore
xa’minsa.
• Ayirritannonsa qaallanna handaarra
nabbabbe leellishinsa.
Nabbambanni Woyite
Rosiisancho:
• Rosaano nabbawate qixxabbanno gede
assite:
• Aayirritanno qaallanna handaarra marro
marro qolte nabbabbe lawishsha ikkinsa.
• Qaale naggi assite rosaanote ledo
mitteenni nabbawi.
• Rosaano lame lame ikkite
mimmitinsara nabbabbanni qarrissanno
qaallanna handaarra marro marro qolte
nabbanno gede assinsa.
• Jeefoteno, ati niwaawe suwisse
nabbabbanna rosaano huuriweelo
ledokki ha’runsitanno gede assinsa.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Niwaawete garinni niwaawete giddo
xawinsoonni qarqarira iillino qarranna
qarra tidhate assinoonniri shae
daftarinsara borreessite loossanno gede
kulinsa.
• Qarranna tiro garunni borreessansa
buuxi.
1. Dhiwammohanna ilate gamaa’mitinota
hakimete massinanni gari hooga,
te 2. Loosi’noonnire dikko adhine fullanni gari
ho hooganna,
3.Mannu diinaggensawanna rosaano rosu
nni minira yannatenni iilla hooga.
1. Qarqaru (olluu) manni gamba yee
amaalama,
2. Woradu gashshooti doogote ogeessa
aannonsa gede xa’ma,
3.Wolqansanni mitteenni gamba yite doogo
unte fushshi’ra
44
Qaalla Lawishsa: Diloossino Diamaalantino,
Yanna: 10 daqiiqa Dikaa’linoonninisa

Rosu Qaalla Borreessa

Rosiisaancho: Yanna: 10 daqiiqa
• Umo rosaano mimmitinsa ledo Rosiisaancho:
maxaafinsa giddo noo qaalla fiche • Woroonni noota 10 qaalla ati
hasaabbanno gede assi. nabbabbanna taashshite borreessate
• Mitto qaale lawishshaho ikkannonsa wo’naalsha assitanno gede kulinsa.
gede coyifooliishsho loosse leellishinsa. Qaalla:
• Aanchite, gaamotenni tenne qaalla 1. diinaggensawa 6. xaphooma
horoonsidhe coyifooliishsho loossanno
2. kaameelaancho 7. gashshooti
gede assinsa.
3. xissamiro 8. qarrantannilla
• 2-3 gaamo geeshshi loossino
coyifooliishsho giddonni ka’e kifilete 4. baadiyyete 9. dagoomu
nabbabbanno gede assinsa. 5. mangistete 10. hasiisannore
• Rosu qaalla: konni, addi addi, Mini Looso
goofimarchoho, qoleno, layinkihunni.
Maxaafinsa giddo noore 10 qaalla
Sufo rosaano taashshite minensa wolu manni
• ‘Loosino’ yaanno qaale saleedaho nabbawannansa borreessitanni rosiisidhanno
borreessite qaale ledokki nabbabbanno gede mini looso uyinsa.
gede xa’minsa. • Loosansa aanino barra buuxi.
• Qaaleho albaanni di- sufo ledde qaale Qaalla:
nabbabbanno gede xa’minsa.
1. hodhishsha 6. injeessate
• Qaalu aana daggu soorro kultannohe
2. hodhisate 7. leellannohu
gede xa’minsa.
3. qarqara 8. jajjabbu
• Badooshshe buuxxuhu gedensaanni
4. loosi’noyire 9. huwantoommo
di- sufo afidhino qaalla hasse
borreessitanno gede assinsa. 5. ogeessa 10. mittimma

6ki Lamala 3ki Barra • Lame lame ikkite qaallate addaarronna

Barru Rosi Amado gurcho fiche mittu mittunku qaalira
• Qaallannita addaarronna gurcho fiche heddanno gede assinsa.
• Lame lame ikkite loossuhu gedensaanni
• Gufo borreessa.
annu annunni daftarinsara borreessitanni
loossona.
Qaalla
Addaarro/
Yanna: 20 daqiiqa Qaale Gurcho fiche
dhaaddo fiche
Addaarro/dhaaddo Fichenna Gurcho qarru mitiimma faffo
Fiche xaada gamba yaa billaalla
Rosiisaancho: goofimarcho jeefo, gumulo hanafo
• Uyinoonni qaalla giddoonni addaarronna
amaalama hedo xaada sumuu yaa hooga
gurcho qaale mittu qaalira uyitanno gede
assite lawishsha uyinsa. injeessa qixxeessa maqqaalla/ shokkisa

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 45

Borro
Yanna: 20 daqiiqa
Borreessate Qixxaawa
Rosiisaancho, rosaano hodhishshu daafira
nabbabbu niwaawe giddo sumuu yitinorenna
sumuu yitinokkire gufo borreessite
xawissannota kultensa:
• Umo rosaano mimmitinsa ledo
maxaafinsa giddo noo qaalla fiche
hasaabbanno gede assi.
• Mitto qaale lawishshaho ikkannonsa
gede coyifooliishsho loosse leellishinsa.
Gufo Borreessa
Rosiisaancho:
• Aleenni qoltu dawaro kaima assidhe
gufo borreessitanno gede assinsa.
• Gufonsa lame lame ikkite mimmitinsara
nabbabbona.
• Mimmitinsa gufo iima uyitu hedo
kaiminni gufonsa taashshidhona.
Gufo Nabbawanna Buuxa
Rosiisaancho: Lame rosaano borreessitinno
gufo saleedaho borreessitano gede assite
kifilete rosaano ledo gufonsa keenne.
1. Baalanti taje borreessantinoro,
2. Horoonsidhino coyifooliishshuwa
xabbinoro,
3. Xe’ino qaalla woy handaarra nooro
rosaanote ledo buuxxe.
Hakkunni gedensaanni baalanti rosaano
gufonsa qolte buuxidhanno gede assi.
Aanchite, gufonsa mimmitinsara
nabbabbanno gede assi.

6ki Lamala 4ki Barra Qoonqo Babbada

Barru Rosi Amado • Umo qaalu giddo noo qoonqo ati
• Qoonqo xaadisanna babbada babbadde leellishinsa.
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra • Hoodete ledokki babbaddanni
• Borrote malaatta horoonsi’ra wo’naaltanno gede assi.

• Qaalla taashshe borreessa • Jeefoteno, ati kaa’litannansa calluwinsa

babbaddanni wo’naaltanno gede assi.
Qoonqo Xaadisanna babbada 1. mitii’mannilla→ mi tii ‘ma nni lla

Yanna: 10 daqiiqa 2. leellannohuno → lee lla nno hu no

3. diinaggensawa → dii na ggen sa wa
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho: 4. injeessate → in jee ssa te
5. reretenniiti → re re te nnii ti
• Umo qoonqo xaadisse nabbabbe
leellishinsa. Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
• Hoodete insano ledokki xaadissanni
nabbabbanno gede assinsa. Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
• Jeefoteno, ati qineessitanna calluwinsa Rosiisaancho:
loossanno gede assinsa. Rosaano niwaawe sa’u yannara nabbabbinota
1. hu wan too mmo → huwantoommo ikkitino daafira techo niwaawete umonna
misile la’e tenne niwaawere maricho
2. qa rran ta nni → qarrantanni qaaggannoro xa’minsa.
3. qaa qquu lle → qaaqquulle Nabbambanni Woyite
4. baa di yye te → baadiyyete Rosiisaancho:
• Umo niwaawe ikkitote xawishshi ledo
5. goo fi mar cho ho → goofimarchoho ati taashshite nabbawinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 46

 • Hoodete ikkitote xawishshi ledo rosaano • Wolootu rosaano nabbabbu
ledokki niwaawe nabbabbanno gede assi. coyifooliishshonsara hedo uyitanno gede
• Aanchite, lame lame ikkite niwaawe xa’minsa.
xawishshu ledo mimmitinsara Xaadisaano qaalla: hakkuno kuni
nabbabbona. ikkikkinni aleenni
• Jeefoteno, rosaano huuriweelo qoleno
ha’runsitannohe gede assite xawishshu Borreessa
ledo niwaawe nabbawinsa.
Yanna: 10 daqiiqa
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho: Borrote Malaatta
• Rosaano gaamotenni ofoltanno gede Rosiisaancho:
assinsa. • Lamenta malaatta horoonsidhe
• Gaamote ofolte tenne niwaawe sokka lawishsha uyinsa.
maatiro, yaano borreessihu kawaanni • Shoolenta coyifooliishshuwa daftarinsara
qole sayisara hasi’nori maatiro borreessite malaate hasiisanno darga
hasaabbona. wortanno gede assinsa.
• Gaamote hasaawinsanni sayinsara
1. Hodhishshu manchi beetti heeshshora
hansoonni sokka tenneeti yite
lowo kaa’lo aanno.
heddannore daftarinsara borreessitona.
• 3-4 gaamo geeshshi borreessitinore 2. Rosaano maxaafa, biire, daftaranna
kifilete nabbabbona. wolereno adhe daa noonsa.
• Niwaawete sokkanna insa hedo 3. Ama’ya dikkotenni buna, tuma, shaananna
xaaddinoro buuxxe so’ro heedhuwa maxine hidhite daggu.
taashshinsa. 4. Rosaano rosoho hashsha barra yitukkinni
Qaalla jaawaata noonsa.

Yanna: 10 daqiiqa Qaalla Taashshe Borreessa

Xaadisaano Qaalla Rosiisaancho:
Rosaano 20 qaalla taashshite borreessitanno
Rosiisaancho:
rosi noonsa. Tenne qaalla giddoonni 10 qaalla
• Shiqqino xaadisaano qaalla giddonni ati kultannansa borreessitanno. Konni daafira
mitto horoonsidhe coyifooliishsho borreessate qixxaawansa buuxxe qaalla ati
loosse leellishinsa. kultannansa borreessitona.
• Aantete insano konne horoonsidhe
Borreessitanno qaalla
coyifooliishsho loossanno gede kulinsa.
• Hoodeteno lame lame ikkite gattino 1. diinaggensawa 6. xaphooma
xaadisaano qaalla horoonsidhe 2. kaameelaancho 7. gashshooti
coyifooliishsho loossanno gede assinsa. 3. xissamiro 8. qarraantanni
• 2-3 gaamo geeshshi fajjonsanni kifilete
4. baadiyyete 9. dagoomu
coyifooliishshonsa nabbabbanno gede
xa’minsa. 5. mangistete 10. hasiisannore

6ki Lamala 5ki Barra Qoonqo Xaadisanna Babbada

yanna: 10 daqiiqa
Barru Rosi Amado Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho:
• Marrote Roso Rosaano tenne lamalara rossinoha qoonqo
xaadisate looso mucci assitanno barra

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 47

ikkinohura qoonqo saleedaho borreessite • Qixxawonsa buuxxe qixxeessidhino
xaadisse taashshite nabbabbanno assinsa. maatto ikkitote aante agarte 2-3 rosaano
Tenne qoonquwa lame lame ikkite xaadisse geeshshi fajjonsanni coyidhanno gede
taashshite nabbabburo danchaho. assinsa.
1. in jee ssa te → injeessate • Baalanti rosaano macciishshite ka’uhu
2. re re te nnii ti → reretenniiti gedensaanni macciishshitu maattowiinni
adhitu sokka gaamotenni ikkite
3. mi tii ‘ma nni lla → mitii’mannilla
hasaabbanno gede assinsa.
4. lee lla nno hu no → leellannohuno
• Hasaabbuhu gedenoonni bado
5. dii nna ggen sa wa → diinaggensawa badotenni maattote sokka kultannohe
Rosiisaancho: gede assi.
Rosaano tenne lamalara rossinoha
Qaalla
qoonqo babbadate roso boowirsidhanno
barra ikkinohura tenne qaalla babbadde Yanna: 10 daqiiqa
nabbabbanno gede assinsa. Rosu Qaalla
Rosiisaancho:
1. baadiyyete → baa di yye te
2. goofimarchoho → goo fi mar cho ho • Rosaano tenne lamala giddo rossinota
rosu qaalla techo boowi’rino garinni
3. huwantoommo→ hu wan too mmo
horoonsidhanno gede agarranni.
4. qarrantanni → qa rran ta nni
• Konni daafira tenne qaalla horoonsidhe
5. qaaqquulle → qaa qquu lle coyifooliishsho loossanno gede assinsa
Sufo Qaalla
Rosiisaancho: konni qoleno goofimarchoho
• Tenne lamalara rossinota di- sufo addi addi layinkihunni
afidhino qaalla saleedaho borreessinsa.
Borreessa
• Rosaano bado badotenni dagge qaallate
giddonni sufo xuruurunni malaatisse Yanna: 10 daqiiqa
leellishshanno gede assinsa. Qaalla Borreessa
• Malaatisse ka’e sufonniha su’ma Rosiisaancho:
kultanno gede xa’minsa. • Rosaano maxaafinsara noota 10
Hoodeteno qaalla gudisseni nabbabbona qaallanna ati kultannansa daftarinsara
Lawishshsa borreessituta 10 qaalla xaphoomunni 20
diloossino dikaa’linoonninsa diamaalantino qaalla ati nabbabbannansa taashshite
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe borreessate wo’naaltona.
Yanna: 10 daqiiqa Borro
Niwaawe Marro Qole Nabbawa
Rosiisaancho: • Rosaano annu annunni mitte gufo
borreessate qixxaabbanno gede kulinsa.
–– Umo niwaawe qoonqo naggi assite
nabbawinsa. • Borreessate lamalate giddo rossino
qaalla horoonsidhanno gede kulinsa.
–– Hoodete rosaano bado badotenni
mitte mitte coyifooliishsho biifisse • Borronsa tenne lamalara nabbabbute
nabbabbanno gede kaayyo uyinsa. ‘Hodhishsha’ yitanno gedeeta ikkitona.
Maatto kula • Umo uminsa doodhitona.
Rosiisaancho: Horoonsidhanno qaalla:
• Rosaano mitte maatto kulate hodhishsha, qarra, hogowa, qarra tidha,
qixxaabbanno gede assinsa. dargunni darga, w.k.l

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 48

 7ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Macciishshitino niwaawe amado kultanno.
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqanno.
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbaddanno.
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni
xawissanno.
• Rosu qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Hodhishsha
7 Lamala Umi Barra
ki
Barru Rosi Amado
• Niwaawe macciishsha
• Qoonqo xaadise qaalla kalaqa
• Niwaawe nabbawa
• Niwaawete amado borreessa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho
• Niwaawete umo, misilenna qara qaalla
la’e niwaawennire heddanno gedenna
heddinore coyidhanno gede xa’minsa.
• Niwaawete giddonni fultinota qara qaalla
fiche ledonsa hasaawi.
• Hedonsa giddonni 3 coyifooliishsho
geeshsha saleedaho borreessi.
Nabbambanni Woyite
• Rosiisaancho:
Rosaano umo heddu hedonna
niwaawete amado xaadase huwattanni
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Sufo qaalu aana abbitanno soorro
xawissanno.
• Coyifooliishsho giddo borrote malaatta
horoonsidhanno.
• Xaadisaano qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno.
macciishshitanno gede kultensa
niwaawe suutunni nabbawinsa.
• Niwaawete mereero taxxi yitanni
aane ikkannori maati yite heddannoro
xa’mitanni hedonsa haa’ri.
• Nabbawatta/o woyite kifilete
macciishshate qarri noonsa rosaano
heedhuro albaanni ofoltanno gede
assite qoonqokki insa macciishshitanno
deerrinni bikkate wo’naali.
Doogo Loosate Qarranna Tirosi
Kaameelunnitano ikkito lekkaancho doogga
loonsanni woyite addi addi mitiimma tuncu
yitara dandiitanno. Ikkollana, tenne tuncu
yitino mitiimma woy qarrubba caaccaambe
doogga loosa agurrikkinni loonse gafa
fushsha hasiissanno.
Doogga loonsanni woyite qarrisannori
mereero mittu baattote ofolla garaati.
Lawishshu gedera, doogga loonsanni
qarqarira ilaalaame baatto batidhannoha
ikkiro lowo wolqanna woxe xa’mitanno.
Hakkiino sa’e daafursitannota ikkitanno.
Qoleno, doogga loonsanni qarqarira caffunna
wayibba batidhannoha ikkiro lowo geeshsha
qarrissanno.
Wolu doogga loonsanni woyite tuncu yaanno
49
qarri ayyarete gadeeti. Coyi gedera doogga
loonsanni qarqarira iibbillu bati’rannoha ikkiro xaadino qarra Tiro
doogga loosate mitiinsanno. Qoleno, xeenu
bati’ranno qarqarira hattoonni mommoddo baatto ilaalaame qajeeltino
egennaamminni
kalaqantanno. Yaano dooggate loosi ikka xiinxalla
yannatenni goofannokki gede assanno.
Miinju anje wole doogga loonsanni woyite xeenu bati’ra foorarsanno yanna
tuncu yitanno mitiimmaati. Lawishshu la’ne loosa
gedera, doogga loonsanni woyite woxu anje
daga, mangistenna
heedhannoha ikkiro loosoho hasiisanno miinju anje addi addi
uduunnenna mannu wolqa guutisate shetto uurrinshubba kaa’lo
assa
kalaqantanno.
Ikkollana, doogga loonsanni woyite tuncu
Qoonqo Xaadisanna Babbada
yitanno mitiimma korinni hifatamme doogga
loosa agura dihasiissanno. Konnirano addi Yanna: 10 daqiiqa
addi mala hasa hasiissanno. Qoonqo Xaadisa
Ilaalaamenna wayibba batidhanno doogga
Rosiisaancho:
loosatenni qajeeltino egennaammanni
xiinxalline loosa hasiissanno. Qoleno iibbillu • Umo uyinoonni qaalla giddonni mitto
bati’ranno qarqara ikkiro arrishsho qiiddanno qaale haadhe qaalu giddo noo qoonqo
yannara loosa, xeenu bati’ranno qarqara ikkiro babbadde nabbabbanno gede assinsa.
foorarsanno yanna la’ne loosa hasiissanno.
• Hoodete qaale mitteenni nabbabbona.
Wolu woxu qarra tirate daga, mangiste
dureeyyenna hattono mangistete uurrinsha • Lame lame ikkite umo qoonqo mitte
ikkitinokki uurrinshubba lowo kaa’lo assa mittenta nabbabbe hoodete qaale
hasiissannonsa. Xaphoomunni, doogga mitteenni nabbabbanno gede assitanni
loonsanni woyite iillitanno mitiimma rosiisinsa.
mala hanse tiratenni gobbate lopho albira 1. a ga roo shshe → agarooshshe
qaafisanna dagate qarra tira hasiissanno.
2. wii na mu nni → wiinamunni
Huwatote Xa’mo
3. ga maa ‘mi ro nna → gamaa’mironna
Rosiisaancho:
4. ma ssan ga nni ta → massangannita
• Macciishshate albiidi hedonsanna
macciishshitu niwaawe amado xaadanna 5. doo gi wee lo → doogiweelo
hooga xa’minsa.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
• Rosaano lame lame ikkite ofolte
Yanna: 15 daqiiqa
niwaawete giddo xawinsoonni qarranna
tiro baddanno gede xa’minsa. Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
• Maxaafinsa giddo noo shae daftarinsara Rosiisaancho
qixxeessinoonni darga borreessitona.
• Maxaafinsa giddo nooha niwaawete
• Jeefoteno, borreessittinore bado umonna misile la’anno gede kulinsa.
badotenni 2-3 gaamo geeshshi
shiqishshanno assi. • Qara qaalla fiche rosaanote ledo
hasaawi.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 50

Qara qaalla: baadiyyu, hayisso itannokki
farashsho, massaga, katama, wiinamunni
• Niwaawete uminni, misiletenninna
qara qaallanni ka’e niwaawe marichire
coyidhannoro kultanno gede xa’minsa.
• Hedonsa 3 coyifooliishsho saleedaho
borreessi.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho
• Niwaawe umo insa nabbabbona.
• Aanchite, ati lawishsha ikkitennansa
mimmitinsara nabbabbona.
• Jeefoteno, insa huuriweelo
ha’runsitannahe ati niwaawe
nabbawinsa.
Hayisso Itannokki Farashsho
Albi yannara hee’reemmo qarqarira
mannu dhiwamiro, ilanno meenti ilate
gamaa’mironna qaaqquullu ikko jajjabbu
dhiwamiro baadiyyunni katama iillishate lowo
mitiimmaati. Konni qarrinni gawajjamanno
manni minu kiiro batinyeho.
Xa kayinni kuni, hayisso itikkinni waa calla
aganno farashshi dayi kawa mannu konni
qarrinni furgao afi’rino. Yaano, iltannoti ilate
aana qarranturo, jawuno shiimuno xissamiro
konni farashshinni wiinamunni Fayyimmate
Agarooshshi minira gawajjo iillitukkinni
iillinshanna gatato afi’noonni.
Hayisso itannokki farashshi waa calla
aganni manchu beettira jawaata horo
aanno. Ha’ranno woyite mannu gulufikkinni
diha’ranno. Mannu anjoe yee kayinni, ha’ra
digiwanno. Massangannita dibaxanno.
Gulunfiro kayinni, coyi’ninna kageeshsha
hendoonniwa iillishanno. Hogombire ayirrinoe
yee digiwanno.
Kuni farashshi lowo horo aannoha ikkirono,
qoropho ajjuro dano iillishanno daafira
qorophotenni horoonsi’ra hasiissanno.
Qoleno, doogo ha’nanni wote konni
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
farashshinni jaddo iillitannokki gede doogote
gurayidi anga widoonni ha’ra hasiissanno.
Kuni farashshi ayeetiro affinoonni?
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho
• Saleedu aana borreessantino
coyifooliishsho la’anno gede assite
wona umi hedonna niwaawete amado
xaaddinoro xa’minsa.
• Huwatote xa’mo giddonni umita
nabbawannohu yite xa’mite kaayyo
uyinsa.
• Nabbawantu xa’mora dawaro niwaawete
giddo noo darga leellishannoheha /
leellishshannoheta xa’mi.
• Kultuhe dawaro gara ikkasenna hoogase
konni garinni xa’mite hedonsa haadhanni
baalanta xa’mo konni garinni loosiisinsa.
Xa’muwa
• Hayisso itannokki farashshi ma itanno?
• Hayisso itannokki farashshi jaddo
iillishannokki gede doogote hiikkiidi raga
amade ha’ra hasiissanno?
• Ki’ne rosu mininni ikko wolu darginni
dagginanni woyite hiikkiidi raga
amaddine hadhinanni?
• Hayisso itannokki faradi yinanniri
maatinna maati?
Dawaro
• waa calla aganno
• gurayidi
• gurayido. (dawaronsa babbaxxa
dandiitannohura haadhe ka’e taalo
dawaro ati qolinsa.
• kaameela, xexxerrisa.
51
 7ki Lamala 2ki Barra
Nabbambanni Woyite
Barru Rosi Amado
Rosaano nabbawate qixxaabbanno gede
• Qaalu giddo noo qoonqo babbade
assite:
nabbawa.
• Ayirritanno qaallanna handaarra marro
• Rosu qaalla huwata.
marro qolte nabbabbe lawishsha ikkinsa.
• Sufo horoonsi’re qaalla kalaqa.
• Qaale naggi assite rosaanote ledo
• Macciishshinoonni qaalla borreessa. mitteenni niwaawe nabbawi.
• Aantete rosaano lame lame ikkite
Qoonqo Xaadisanna Babbada mimmitinsara nabbabbanni qarrissanno
Yanna: 10 daqiiqa qaallanna handaarra marro marro qolte
nabbabbanno gede assinsa.
Qoonqo Babbada
• Jeefoteno, ati niwaawe suwisse
• Uyinoonni qaalla giddoonni mitto qaale nabbabbanna rosaano huuriweelo
saleedaho borreessite rosaano umo ledokki ha’runsitanno gede assinsa.
qaale mitteenni ledokki nabbabbanno
Huwatote Xa’mo
gede assinsa.
• Aantete qaalu giddo noo qoonqo mitte Rosaano nabbawate qixxaabbanno gede
mittenta babbadde ledokki nabbabbanno assite:
gede xa’minsa. • Umo baalanti rosaano shae daftarinsara
• Nabbabbanno woyite ati mitte mittenta galchitanno gede assinsa.
qaalu giddo noo qoonqo qubbichunni • Lame lame ikkite alba noo qarranna
kissanni kaa’linsa. niwaawete giddo xawinsoonni hodhishi
• Hoodete ati qubbichunni kissanni barri kawi tiro hasaabbanno gede
kaa’litannansa insa calluwinsa loossanno assinsa.
gede assinsa (woloota qaallano konni • Aantete annu annunni albi qarranna
daninni loossona) afantu tiro shaete giddo borreessitona.
1. qorophotenni → qo ro pho te nni • Jeefoteno, borreessitinoha mitu qarra
2. farashshinni → fa ra shshi nni nabbabburo mitu tiro nabbabbano gede
assi.
3. ayirrinoe → a y rri no e
4. mitiimmaati → mi tii mmaa ti
Qaalla
5. gulufikkinni → gu lu fi kki nni Yanna: 10 daqiiqa

6. iillitukkinni → ii lli tu kki nni Rosu Qaalla

Rosaano Nabbabbanno Niwaawe • Umo rosaanote ledo rosu qaalla fiche
hasaawi.
Yanna: 10 daqiiqa
• Mitto qaale lawishshaho ikkannonsa
Niwaawete Albaanni Fooshu Hedo gede coyifooliishsho loosse leellishinsa.
• Tini niwaawe umi barra nabbabbinota • Aanchite, gaamotenni ofolte tenne
ikkitinohura niwaawete umonna misile qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
la’e niwaawennire la’inore qaaggannore loossanno gede assinsa.
xa’minsa.
• 2-3 gaamo geeshshi loossino
• Ayirritannonsa qaallanna handaarra coyifooliishsho giddonni ka’e kifilete
nabbabbe lawishsha ikkinsa. nabbabbanno gede assinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 52

 • Rosu qaalla: qoleno, xaaphoomunni, xa Qaalla
kayinni, yaano, konninni kainohunni. 1. katama 6. gulufikkinni
Sufo 2. ayirrinoe 7. gaammiro
• ‘gawajjanno’ yaanno qaale saleedaho 3. qoropho 8. jaddo
borreessite qaale ledokki nabbabbanno 4. jawaata 9. hayisso
gede xa’minsa.
5. mitiimmate 10. itannokki
• Qaalu albaanni ‘di-’ sufo ledde qaale
nabbabbanno gede xa’minsa. Mini Looso
• Badooshshe buuxxuhu gedensaanni Maxaafinsa giddo noota 10 qalla
borreessitanno gede assinsa. rosaano taashshite minensa wolu manni
nabbawannansa borreessitanni rosiisidhanno
Lawishsha: diloossino diamaalantino gede mini looso uyinsa.
dikeeshshanno digiwanno • Loosansa aanino barra buuxi.
Borreessa Qaalla
10 daqiiqa 1.massanganna 6. agarooshshe
2.iillishanno 7. wiinamunni
Qaalla Taashshe Borreessa
3. gamaa’mituro 8. gawajjami
Woroonni noota 10 qaalla ati nabbabbanna
4. fayyimmate 9. qorophotenni
taashshite borreessate wo’naalsha assitanno
gede kulinsa 5. hendoonniwa 10. iillitukki

7ki Lamala 3ki Barra Borro

Barru Rosi Amado Yanna: 20 daqiiqa
• Lamalate rosi umi ledo xaaddanno qaalla Borreessate Qixxawa
borreessa
Rosiisaancho:
• Gufo borreessa
• Rosaano nabbabbu niwaawe aana
Qaalla noonsa hedonni ka’e niwaawe keenate
qixxaabbanno gede assinsa.
Yanna: 20 daqiiqa
• Qixxaawote yannarano lame lame
Rosu Umi Ledo Xaaddanno Qaalla ikkite sumuu yitannorenna sumuu
Rosiisaancho: yitannokkire hasaabbanni baddona.

• Rosaano ‘ Hodhishsha’ yaanno rosu umi Gufo Borreessa

daafira affinore afate hasidhannorenna Rosiisaancho:
rossinore baala qixxeessinoonni shaera
• Aleenni hasaabbu hasaawi kaiminni
borreessitanno gede kulinsa.
sumuu yitannore badde wortona.
• Borreessitannori konni umi ledo
• Aanchite, sumuu yitannokkire baddona.
xaaddanno qaallanna handaarraati.
• Baddinore kaima assite niwaawe keente
Lawishsha
mitte gufo borreessitona.
Affinore Afa hasidhannore Rossinore Gufo Nabbawanna Buuxa
Kotte saada baawura howolo Rosiisaancho:
Shalleette baawuru doogo fireene
• Umo lame ikkite gufonsa mimmitinsara
kaameela jette horophilla nabbabbanno gede assi.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 53

 • Lame rosaano gufonsa saleedaho
borreessitanno gede assite rosaanote
ledo:
1. baalanti taje borreessantinoro,
2. horoonsidhino coyifooliishshuwa
xabbinoro,
7ki Lamala 4ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qoonqo xaadisanna babbada
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra
• Borrote malaatta horoonsi’ra
• Qaalla taashshe borreessa
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho:
• Umo qoonqo ati xaadisse nabbabbe
leellishinsa.
• Hoodete insano ledokki xaadissanni
nabbabbanno gede assinsa.
• Jeefoteno, ati qineessitanna caalluwinsa
loossanno gede assinsa
1. gu lu fi kki nni → gulufikkinni
2. mi tii mmaa ti → mitimmaati
3. qo ro pho te nni → qorophotenni
4. a yi rri no e → ayirrinoe
5. fa ra shshi nni → farashshinni
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho:
• Umo mitto qaale haadhe ati babbadde
leellishinsa.
• Hoodete ledokki babbaddanni
wo’naaltanno gede assi.
• Jeefoteno, ati kaa’litannansa calluwinsa
babbaddanni wo’naaltanno gede assi.
1. iillitannnokki→ ii lli ta
2. massangannita→ ma ssan
3. agarooshshe→ a ga roo
4. gamaa’mituronna→ga maa ‘mi tu ro nna
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
3. xe’ino qaalla woy handaarra nooro
rosaanote ledo buuxxe.
Jeefoteno, baalanti rosaano gufonsa qolte
buuxidhe so’ro heedhuro taashshidhanno
gede kulinsa.
5. wiinamunni→wii na mu nni
6. iillitukkinniiti → ii lli tu kki nnii ti
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Niwaawete Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
Rosaano niwaawe sa’u yannara
nabbabbinota ikkitino daafira techo
niwaawete umonna misile la’e tenne
niwaawere maricho qaaggannoro
xa’minsa.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Umo niwaawe ikkitote xawishshi ledo
ati taashshite nabbawinsa.
• Hoodete ikkitote xawishshi ledo rosaano
ledokki niwaawe nabbabbanno gede assi.
• Aanchite, lame lame ikkite niwaawe
xawishshu ledo mimmitinsara
nabbabbona
• Jeefoteno, rosaano huuriweelo
ha’runsitannohe gede assite xawishshu
ledo niwaawe nabbawinsa
Huwatote Xa’mo
• Rosaano sa’u lamala niwaawensanna
tenne lamala niwaawensa umo
kultannohe gede xa’minsa. Sa’u lamala
niwaawe- Hodhishsha tenne lamala
niwaawe- Hayisso Itannokki farashsho.
• Maxaafinsa giddo noota gumulantinokki
coyifooliishshuwa daftarinsara
borreessitanno gede assinsa.
nno kki • Worroonni massagaano
ga nni ta coyifooliishshuwa horoonsidhe lamenta
borro heewisiissannno gede assinsa.
shshe
• Sa’u lamala borro umi Hodhishsha,
yaanno. Tenne lamala borro umi,
54
 ‘Hayisso Itannokki Farashsho’
yaannoho. Lamente borro xaadissannori,
hodhishshunnire ikka hodhishshu
kaa’lo, mannanna uduunne hogowa,
hodhishshu jaddo lamenta borro giddo
baxxino coyi: doogo loosa, umiti mittu
hodhishshu danire xawissannota ikka,
mittu olliire xawisa.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Xaadisaano Qaalla
Rosiisaancho:
• Shiqqino xaadisaano qaalla giddonni
mitto horoonsidhe coyifooliishsho
loosse leellishinsa.
• Aantete insano konne horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno gede kulinsa.
• Hoodeteno lame lame ikkite gattino
xaadisaano qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho lossanno gede assinsa.
• 2-3 gaamo geeshshi fajjonsanni kifilete
coyifooliishshuwansa nabbabbanno
gede xa’minsa.
• Wolootu rosaano nabbabbu
coyifooliishshonsara hedo uyitanno gede
xa’minsa
Xaadisaano qaalla
ikkikkinni ikkirono
kayinni woyite
• Xa’motenna darbu malaatta horoonsidhe
coyifooliishsho loosse lawishsha uyinsa.
• Shoolenta coyifooliishshuwa daftarinsara
borreessite malaate hasiisanno darga
wortanno gede assinsa.
Xa’mo
• Albi yannara hodhishshaho noo qarri
maati
• Hoola tayixe gidu malaala laalino
• Hayisso itannokki farashsho yaa
mayyaate
• Baado jarana ma woreeti
Dawaro:
• Albi yannara hodhishshaho noo qarri
maati?
• Hoola tayixe giddu ma laala laalino!
• Hayisso itannokki farashshi yaa
mayyaate?
• Baado jarana ma woreeti!
Qaalla Taashshe Borreessa
Rosiisaancho: Rosaano onti barra 20 qaalla
taashshite borreessitanno rosi noonsa. Tenne
qaalla giddonni 10 qaalla ati kultannansa
borreessitanno. Konni daafira borreessate
qixxaawansa buuxxe qaalla ati kultannansa
borreessitona.
Borreessitanno qaalla

konni katama gulufikkinni

ayirrinoe gaammiro
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa qoropho jaddo
Borrote Malaatta jawaata hayisso
Rosiisaancho: mitiimmate itannokki

7ki Lamala 5ki Barra Qoonqo Xaadisanna Babbada

Yanna: 10 daqiiqa
Barru Rosi Amado Qoonqo Xaadisa
• Marrote Roso Rosiisaancho:
Rosaano tenne lamalara rossinoha qoonqo
xaadisate looso mucci assitano barra

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 55

 ikkinohura:
• Umo lame lame ikkite babbadante
worantino qoonqo addi addinni
mimmitinsara nabbabbanno gede assi.
• Aantete qoonqo xaadisse qaalla
nabbabbanno gede assinsa.
• Baalanta qaalla konni garinni nabbawa
dandaansa buuxi.
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
Rosaano tenne lamalara rossinoha qoonqo
babbadate roso bowirsidhanno barra
ikkinohura tenne qaalla ati kaa’litannansa
babbaddanni nabbabbanno gede assinsa.
Sufo
Rosiisaancho:
• Tenne lamalara rossinota di- sufo
afidhino qaalla saleedaho borreessinsa.
• Rosaano bado badotenni dagge qaallate
giddonni sufo xuruurunni malaatisse
leellishshanno gede assinsa.
• Malaatisse ka’e sufonniha su’ma
kultanno gede xa’minsa.
Hoodeteno qaalla gudisse nabbabbona.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Niwaawe Marro Qole Nabbawa
Rosiisaancho:
• Umo niwaawe qoonqo naggi assite
biifisse nabbawinsa.
• Hoodete rosaano bado badotenni
mitte mitte coyifooliishsho biifisse
nabbabbanno gede kaayyo uyinsa.
Maatto Kula
Rosiisaancho:
• Kifile marate albaanni rosaanote
kullannita mitte maatto qixxeessi’ri.
• Ikkitote aante agarte maatto kulate
horoonsi’nannita eote yaatto
(Maattote….) yite hanaffe maatto
kulinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Kulitto/ansa maatto qolte kulate
qixxaawo assitanno yanna uyinsa.
• Qixxaabbuhu gedensaanni gaamotenni
mimmitinsara macciishshitu maatto
kultanno gede assi.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Rosu Qaalla
• Rosaano tenne lamala giddo rossinota
rosu qaalla techo boowirino garinni
horoonsidhanno gede agarranni.
• Konni daafira tenne qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
Qaalla
qoleno konninni kainohunni
xaphoomunni yaanno
xa kayinni
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Qaalla Borreessa
Rosiisaancho:
• Rosaano maxaafinsara noota 10
qaallanna ati kultannansa daftarinsara
borreessituta 10 qaalla xaphoomunni 20
qaalla ati nabbabbannansa taashshite
borreessate wo’naalsha assitona.
Borro
Rosiisaancho:
• Rosaano annu annunku mitte gufo
borreessate qixxaabbanno gede kulinsa.
• Borreessate lamalate giddo rossino
qaalla horoonsidhona.
• Borronsa tenne lamalara nabbabbute
gedeeta ikkitona.
• Borronsara umo insanni doodhitona.
Horoonsidhanno qaalla
massaga, katama, wiinamunni, agarooshshe,
kaameela, mitiimma, gawajjo, fayyimma,
qoropho, hogowa, gulufa, w.k.l.
56
 8ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Macciishshitino niwaawe amado kultanno.
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqe
nabbabbanno.
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbaddanno.
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni
xawissanno.
• Rosu qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Kaa’lama
8 Lamala Umi Barra
ki
Barru Rosi Amado
• Niwaawe macciishsha
• Qoonqo xaadise qaalla kalaqa
• Niwaawe nabbawa
• Niwaawete amado borreesa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho
• Niwaawete umonna misile maxaafinsa
giddo nooha la’anno gede kulinsa.
• Maxaafinsa giddo niwaawete giddonni
fultinota qara qaalla fiche ledonsa
hasaabbe.
• Niwaawete uminni, misiletenninna
qara qaallanni ka’e niwaawe marichire
coyidhanno yite heddanno hedonsa
kultannohe gede xa’minsa.
• Hedonsa giddonni 3 coyifooliishsho
geeshsha saleedaho borreessinsa.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano umo heddu hedonna
niwaawete amado xaadase huwattanni
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Sufo qaalu aana abbitanno soorro
xawissanno.
• Coyifooliishsho giddo borrote malaatta
horoonsidhanno.
• Xaadisaano qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno.
macciishshitanno gede kultensa
niwaawe suutunni nabbawinsa
• Mereeroho taxxi yitanni aane noori
maatiro heddanno gede xa’mitanni
hedonsa haa’ri.
• Macciishshate qarri noonsa rosaano
heedhuro albaanni ofoltanno gede assite
kaa’linsa.
Duula
Qarqarinkera Duula yinanni beetti no.
Isino, ilaminohu 1975 M.D. Alatti Wondi
woradi giddo Wichote olliiraati. Duuli anni
Dawassaati. Dawassi Duuli ilamihunni sette
diro ikkanno balla mannu aalo ikkanno.
Annisino hawaaxaamoho. Konninni
kainohunni Duuli lowonta mitii’mi.
Hattee yannara Duulaoo qarqarira mittu
jirotenni bati’rino manchi hee’ranno. Su’misi
Amalooti. Amalora ooso damboowate.
Konnira, Duuli amawa mare, “Qaaqqokki ani
lossi’reemmona uue,” yiise. Iseno, hisatino
albinni “Mayi qarrino adhissi,” yitusi. Amalono
hagiidhinohu hakkawotenni adhe minira ha’ri.
Masse umo uduunne hirisi. Aanteteno, rosu
minira eessisi.
Duuli, mitte kifile hanafe sette kifile iilli.
Hakkono jawaata rosaancho ikki. Duuli
Qoqqowu deerrinni uyinanniha sette kifile
57
fonqolo adhe woyyaawino guma abbe honse
kifile sai.
Amalo, Duuli abbino guminni hagiidhinohu
isira hasiisannore baala qixxeessisi.
Katamahono galanni rosanno gede assi.
Duulino jawaate rosanni 12 kifile iilli.
Hakkono eote fonqolo adhi. Aantete Jimmu
yuniverstera onte diro keeshshi.
Jeefoteno, Duuli dirosi gude maassame
fuli. Maassami yannarano Amalo qaaqqi’ya
maassamanni nooe yee manna woshshe
jila jili. Duulino fiixa firasi gamba asse Amalo
assinosi galata mannaho kule maassi’rannosi
gede assi.Duuliti aantino heeshshono
subbinotanna qawaaxxaame ikkitu.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Macciishshate albaanni heddu hedo
xaaddinotanna hoogginota xa’minsa.
• Umita huwatote xa’mo nabbabbe
qolannohu/qoltannoti ayetiro xa’mi.
• Anga kayissinori giddonni 1-2 geeshshira
kaayyo uyinsa.
• Sayikkinna 4ki xa’mo gaamotenni
hasaabbanni loossuro danchaho.
Xa’mo
• Duuli ilaminohu mamarooti?
• Duulaoo qarqarira hee’rannohu dureessu
manchi su’mi ayeeti?
• Duuli jawaata rosaancho ikkanno gede
assinosihu maati?
• Mitii’mino manna kaa’la hasiisannohu
mayiraati?
Dawaro
• Duuli ilaminohu 1975 M.D
• Amalooti.
• Kaa’lannosi mancho afi’rate.
• 4ki xa’mora dawaro rosaano
babbaxitinota dawartannohura haadhe
taashshinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho
a) ‘hixamanyanni’ yaanno qaale haadhe
umo qaalu giddo noo qoonqo babbadde
nabbabbanno gede assinsa.
• Aanchite, qaale mitteenni nabbabbona.
• Lame lame ikkite umo qoonqo mitte
mittenta nabbabbe hoodete qaale
mitteenni nabbabbanno gede assitanni
rosiisinsa.
1. hi xa ma nya nni→ hixamanyanni
2. u ddi dha nno re→ uddidhannore
3. ha sii sa nno se re→ hasiisannosere
4. goo fi mar cho ho→ goofimarchoho
5. laan shaa wa te→ laanshaawate
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho
• Maxaafinsa giddo nooha niwaawete
umonna misile la’anno gede kulinsa.
• Qara qaalla fiche rosaanote ledo
hasaawi.
• Qara qaalla: maate, hixamanyanni,
qaale, ea, dancha guma, facci asse.
• Niwaawete uminni, misiletenninna
qara qaallanni ka’e niwaawe marichire
coyidhannoro kultanno gede xa’minsa.
• Hedonsa giddonni 3 coyifooliishsho
saleedaho borreessi. Insano hedonsa
daftarinsara borreessitona.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho
• Niwaawe umo insa nabbabbona.
• Aanchite, ati lawishsha ikkite
nabbawinsa.
• Hoodete lame lame ikkite mimmitinsara
nabbabbona.
• Jeefoteno, insa huuriweelo
ha’runsitannahe ati niwaawe
nabbawinsa.
58
Duuwane
Duuwane buxicho maatenni ilantino
beettooti. Heedhannohu Sidaamu Zoone qaru
katami Hawaasi giddooti. Tini beetto lekka
laanshaawate. Konni qarrisenni heedhenni
rosoho lowonta laalaattanno. Ikkollana, annise
rosiisate wolqa diafi’noho. Duuwaneoo
qachira Bareedo yinanni manchi hee’ranno.
Kuni manchi dureessaho.
Duuwane dirise rosoho iillita roso ha’runsate
wolqa hoogasenni kainohunni lowonta
qarrantu. Konninni kainohunni, Bareedo
kaa’lo xa’midhu. Aanteteno, Bareedo qaensa
geeshsha mare noonsa qarra xa’mi. Xa’me
kai gedensaanni, kaa’leemohe yee qaale eise.
Umo, Bareedo Duuwane rosu mine
borreessiisi. Layinkita, uddidhannonna addi
addiha rosu uduunne hi’rise. Hakkonni
gedensaanni, kaa’lannase honse kifile iillituta
kaa’losi facci asse aguri.
Aanteteno, Duuwane rosoho noose
hixamanyanni kainohunni wole kaa’lannose
manna hasidhu. Hakkunni gedensaanni,
qachinsara Buniso yinanni manchiwa marte
hee’ra hanaffu. Kuni manchi lowo jiro afi’rino.
Ikkollana, ila dinosi.
Buniso Duuwane honse kifile borreessiisi.
Qoleno, badooshshu uddanonna rosu
uduunne hirise. Hakkuyi gedeno,
hasiisannosere baala kaa’lannase tonne kifile
iillitu. Tonne kifile gobboomu deerri fonqolira
dancha guma abbitu. Aanteteno, qixxaawote
roso gumulte Hawaasi Yuniversite e’u.
Goofimarchoho, Duuwane kaa’lite rosiissuse
mannoota wodaninni galatte heeshshose diro
wo’ma hagiirraame ikkite heedhu.
8ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qaalu giddo noo qoonqo babbade
nabbawa
• Rosu qaalla huwata
• Sufo horoonsi’re qaalla kalaqa
• Macciishshinoonni qaalla borreessa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho
• Saleedu aana borreessantino
coyifooliishshonna daftarinsara
borreessitino hedonsa la’anno
gede assite wona umi hedonsanna
niwaawete amado xaaddinoro xa’minsa.
• Huwatote xa’mo giddonni umita
nabbawannohura kaayyo uyi.
• Nabbawantu xa’mora dawaro niwaawete
giddo baalunku hassanno gede boode
yanna uyinsa.
• Dawaro afantannowa
leellishannohehura/tera kaayyo uyi.
• Leellishshu dawaro taalo ikkasenna
hoogase wole rosaano hedo uyitanno
gede kaayyo uyinsa.
Xa’mo
• Duuwane kaa’lannose manna hasidhuhu
mayiraati?
• Duuwane heedhannohu hiikkooti?
• Duuwane dancha guma abbitanno gede
kora ikkiri maati?
• Kaa’linonke manna galata hasiissannohu
mayiraati?
Dawaro
• Roso ha’runsate wolqa hooggeeti.
• Hawaasi katami giddooti.
• Kaa’lannose manna afi’ranna rosoho
hixamanya noosehuraati.
• Danchare asse sa’nonkehuranna
qarrinkenni fulloommohuraati, rosaano
wolereno yaa dandiitannohura ha’rinsa.
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto qaale
saleedaho borreessite rosaano umo
qaale mitteenni ledokki nabbabbanno
gede xa’minsa.
59
 • Nabbabbanno woyite ati mitte mittenta • Borreessitinore lame lame ikkite
qaalu giddo noo qoonqo qubbichunni mimmitinsara nabbabbona.
kissanni kaa’linsa. • 2-3 rosaano geeshshi borreessitinoha
Hoodete ati qubbichunni kissanni kifilete nabbabbanno gede kaayyo
kaa’litannansa insa calluwinsa loossanno uyinsa.
gede assinsa. Taaltino Shae
(woloota qaallano konni daninni loossona) Ikkitote Duuwane qarrase tidhate
1. laalaattanno → laa laa tta nno aante assitinori
2. qachinsara → qa chin sa ra umo assituri Bareedo yinanni mancho
3. qixxaawote → qi xxaa wo te kaa’lo xa’mite, rosu mine e’u.
aanteteno Bareedo addi addi uduunne
4. danchumma → dan chu mma
hirise
5. borreessise → bo rree ssi se
hoodeteno Bareedo kaa’lo facci asse
6. aanteteno → aan te te no agurise
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe jeefote Wole kaa’lannoha Buniso
Yanna: 10 daqiiqa yinanni mancho afidhe rosose
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo jeefissu.
Rosiisaancho: Qaalla
• Tini niwaawe umi barra nabbabbinota Yanna: 10 daqiiqa
ikkitinohura niwaawete umonna misile
la’e niwaaweennire qaaggannore Rosu Qaalla
xa’minsa. • Umo rosaanote ledo qaallannita fiche
• Ayirritannonsa qaallanna handaarra hasaawi.
nabbabbe lawishsha ikkinsa. • Mitto qaale lawishshaho adhite
Nabbambanni Woyite coyifooliishsho loosse leellishinsa.
Rosiisaancho, rosaano nabbawate • Aanchite, gaamotenni ofolte tenne
qixxaabbanno gede assite: qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
• Ayirritanno qaallanna handaarra marro lossanno gede assinsa.
marro qolte nabbabbe lawishsha ikkinsa. • 2-3 gaamo geeshshi loossino
• Qaale naggi assitine rosaanote ledo coyifooliishsho giddonni ka’e kifilete
mitteenni niwaawe nabbabbe. nabbabbanno gede assinsa.
Rosu qaalla: hatte yanna, layinkita, konninni
• Aanchite, rosaano lame lame ikkite
kainohunni, hakkawotenni, aanteteno
mimmitinsara nabbabbanni qarrissanno
qaallanna handaarra marro marro qolte Sufo
nabbabbanno gede assinsa.
Rosiisaancho:
• Jeefoteno, ati niwaawe suwisse
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto qaale
nabbabbanna rosaano huuriweelo
saleedaho borreessite qaale ledokki
ledokki ha’runsitanno gede assinsa.
nabbabbanno gede xa’minsa.
Huwatote Xa’mo • Qaalu albaanni di- sufo ledde qaale
Rosiisaancho: nabbabbanno gede xa’minsa.
• Maxaafu giddo noo shae maxaafinsara • Qolteno qaalu aana dagu soorro
galchitanno gede kulinsa. kultannohe gede xa’minsa.
• Umu umunni niwaawete giddo nooti • Badooshshe buuxxuhu gedensaanni
dhaggete ama qarrase tidhate assitinore di-sufo afidhino qaalla hasse
aante agarte borreessitona. borreessitanno gede assinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 60

Lawishsha: 1. dihixamanyino Mini Looso
2. digumultino
Rosiisaancho, maxaafinsa giddo noota
3. diqixxaawino 10 qaalla rosaano taashite borreessate
Borreessa wo’naalsha minensa wolu manni
Yanna: 10 daqiiqa nabbawannansa borreessitanni rosiisidhanno
Qaalla Taashshe Borreessa gede mini looso uyinsa.
Rosiisaancho, woroonni noota 10 qaalla • Loosansa aanino barra buuxi.
ati nabbabbanna taashshite borreessate
wo’naalsha assitanno gede kulinsa.
Qaalla

Qaalla 1. maate 6. qarqarinkera

1. hasiissannore 6. mannu aalo 2. hixamanyanni 7. uddidhannore
2. laanshaawate 7. bati’rino 3. borreessisi 8. laalaattanno
3. aanteteno 8. hagiidhinohu 4. kaa’lo noose 9. qachinsara
4. goofimarchoho 9. facci assa
5. gobba baala 10. qixxaawote
5. fiixa firasi 10. maate

8ki Lamala 3ki Barra Rosiisaancho

Barru Rosi Amado
• Rosaano maxaafinsa giddo noo misile
• Lamalate rosi umi ledo xaaddanno qaalla daftarinsara borreessitanno gede assi.
borreessa
• ‘Kaa’lama’ yaanno umi ledo hadhannota
• Gufo borreessa 8 qaalla doyichote giddo borreessitanno
Qaalla gede assinsa.

Yanna: 20 daqiiqa • Borreessitino qaalla miillansate ledo

heewisiisse la’anno gede kulinsa.
Rosu Umi Ledo Xaaddanno Qaalla

wolqa
laanshaawa laalaattanno qarrama
hooga

qixxaawote
roso roso
Duuwane kaa’lannase
ha’runsa

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 61

Borreessa
Yanna: 20 daqiiqa
Borreessate Qixxaawa
Rosiisaancho
• Doyichote giddonni 5-8 qaali geeshsha
haadhe daftarinsara borreessitanno
gede kulinsa
• Hatte qaalla giddonni mitto qaale haadhe
lawishsha ikkannonsa gede xawishsha
uyinsa.
• Xawishshu qaalu amadino hedo, fiche
hasiisannoha ikkasinna hoogasi w.k.l
ikkara dandaanno.
Lawishsha: kaa’lama- Mannu mimmitu ledo
irkisame hee’ranno gara leellishannoho.
Borreessitanno Woyite
Rosiisaancho
• Rosaano doyichote giddonni fushshitu
mitte mittente qaallara amaddino hedo
lainohunni xawishsha borreessitanno
gede xa’minsa.
• Borreessitanno woyite umo uyitto/ansa
lawishsha horoonsidhona.
Borreessinnoonniricho Buuxi’ra
Rosiisaancho
• Qaallansara uyitino xawishsha
gaamotenni ikkite mimmitinsara
nabbabbanno gede assi.
• Hoodeteno 2-3 rosaano geeshshi
qaallansara uyitino xawishsha kifilete
rosaanora nabbabbe shiqishshanno assi.
• Kifilete rosaanono macciishshitu qaallare
xawishshu hedo uyitanno gede assi.
• Jeefoteno, umi uminsa qaallanna uyitino
xawishsha macciishshitu lawishshi
garinni guwuursidhanno gede assinsa.

8ki Lamala 4ki Barra 1. qi xxaa wo te→ qixxaawote

Barru Rosi Amado 2. dan chu mma→ danchumma
• Qoonqo xaadisenna babbade nabbawa 3. laa laa tta nno→ laalaattanno
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra 4. bo rree ssi se→ borreessise
• Borrote malaatta horoonsi’ra 5. ha sii sa nno se re→ hasiisannosere
• Qaalla taashshe borreessa Qoonqo Babbada
Rosiisaancho
Qoonqo Xaadisanna Babbada
• Umo mitto qale haadhe ati babbadde
Yanna: 10 daqiiqa
leellishinsa.
Qoonqo Xaadisa • Hoodete ledokki babbaddanni
Rosiisaancho wo’naaltanno gede assi.
• Umo qoonqo ati mitte mitte nabbabbe • Jeefoteno, ati kaa’litannansa calluwinsa
qolte qaale mitteenni nabbabbe babbaddanni nabbabbanno gede assi.
leellishinsa 1. hasiisannosere→ha sii sa nno se re
• Aantete ati mitte mittenta qoonqo 2. laanshaawate→ laan shaa wa te
kissanna insa calluwinsa nabbabbanno
3. goofimarchoho→goo fi mar cho ho
gede assite qolte qaale mitteenni ati
kissanna nabbabbona. 4. hixamanyanni → hi xa ma nya nni
• Baalanta qaalla umi qaale rossu garinni 5. uddidhannore → u ddi dha nno re
rossanno gede assinsa. 6. aanteteno → aan te te no

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 62

Rosaano Nabbabbanno Niwaawe • 2-3 gaamo geeshshi fajjonsanni kifilete
Yanna: 10 daqiiqa coyifooliishshuwansa nabbabbona.
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo • Wolootu rosaano
• Rosaano tenne niwaawe sa’u yannara cooyifooliishshuwansara hedo uyitanno
nabbabbinota ikkitino daafira techo gede assi.
niwaawete umonna misile la’e tenne Xaadisaano Qaalla:
niwaawere qaaggannore kultannohe ikkollana layinkita
gede xa’minsa.
goofimarchoho qoleno
Nabbambanni Woyite
aanteteno,
Rosiisaancho
Borreessa
• Umo niwaawe ikkitote xawishshi ledo
ati taashshite nabbawinsa. Yanna: 10 daqiiqa
• Hoodete, ikkitote xawishshi ledo Maqiishshu Malaate
rosaano ledokki nabbabbanno gede assi. Rosiisaancho
• Aanchite, lame lame ikkite niwaawe • Maqiishshu malaatenna taxxeessu
xawisaanchu garinni mimmitinsara malaate horoonsidhe coyifooliishsho
nabbabbona. loosse lawishsha uyinsa.
• Jeefoteno, rosaano huuriweelo • Maxaafinsa giddo noota
ha’runsitannohe gede assite xawishshu coyifooliishshuwa daftarinsara
ledo niwaawe nabbawinsa. borreessitanno gede assite malaatta
Huwatote Xa’mo. hasiisanno darga wortanno gede
Rosiisaancho kulinsa.
• Rosaano niwaawensare harancho gufo a Rosiisaanchonke, “Mini looso jawaatte
borreessitanno daafira qixxaabbanno loosi,” yitue.
gede assinsa.
b Ani qaete ama’ya, anna’yanna ollii’ya
• Umo niwaawete amado xawisate jawa kaa’leemmo.
kaa’litannota 5 qaalla doodhite
c Anni’ya, “Saada e’ino? Yee xa’mie.
daftarinsara borreessitanno gede assinsa.
• Doodhitu qaalla horoonsidhe dhagge d Duuwane, Botali, Wocaalenna Agani
qaalunni mimmitinsara kultanno gede shoole kifile rosaanooti.
assi. Qaalla Taashshe Borreessa
• Ontenta qaalla horoonsidhe Rosiisaancho:
niwaawennire harancho gufo • Rosaano konni rosi goofimarchira 20
borreessitanno gede assinsa qaalla taashshite borreessitanno rosi
Qaalla noonsa. Tenne qaalla giddoonni 10 qaalla
Yanna: 10 daqiiqa ati kultannansa borreessitanno.
Xaadisaano Qaalla • Borreessate qixxaawansa buuxxe qaalla
Rosiisaancho: ati kultannansa borreessitona. Gattinota
• Shiqqino xaadisaano giddonni mitto mine borreessitanno gede mini looso
horoonsidhe coyifooliishsho loosse uyinsa.
leellishinsa. Borreessitanno Qaalla
• Aantete insano konne lawishsha 1. hasiissannore 6. mannu aalo
horoonsidhe coyifooliisho loossanno 2. laanshaawate 7. bati’rino
gede kulinsa.
3. Aanteteno 8. hagiidhinohu
• Hoodeteno lame lame ikkite gattino
xaadisaano qaalla horoonsidhe 4. goofimarchoho 9. facci assa
coyifoolishsho loossanno gede assinsa. 5. fiixa firasi 10. maate

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 63

 8ki Lamala 5ki Barra
Barru Rosi Amado
• Marrote Roso
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho, rosaano tenne lamalara
rossinoha qoonqo xaadise qaalla kalaqe
nabbawate looso boowirsidhanno barra
ikkinohura;
• Umo lame lame ikkite babbadante
worantino qoonqo addi addinni
mimmitinsara nabbabbanno gede assi.
• Aantete qoonqo xaadisse qaalla
nabbabbanno gede assinsa.
• Baalanta qaalla konni garinni nabbawa
dandaansa buuxi.
Qoonqo Babbada
• Rosiisaancho, rosaano tenne lamalara
rossinoha qoonqo babbadate roso
boowirsidhanno barra ikkinohura tenne
qaalla ati kaa’litannansa babbaddanni
nabbabbanno gede assinsa
Sufo
Rosiisaancho
• Tenne lamalara rossinota di- sufo
afidhino qaalla saleedaho borreessinsa.
• Rosaano bado badotenni dagge qaallate
giddoonni sufo xuruurunni malaatisse
leellishshanno gede assinsa.
• Malaatisse ka’e sufonniha su’ma
kultanno gede xa’minsa.
• Hoodeteno qaalla gudisse nabbabbona.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Niwaawe Marro Qole Nabbawa
Rosiisaancho
• Umo niwaawe qoonqo naggi assite
biifisse nabbawinsa.
• Hoodete rosaano bado badotenni
mitte mitte coyifooliishsho biifisse
nabbabbanno gede kaayyo uyinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Maatto Kula
Rosiisaancho:
• Kifile marate albaanni rosaanote
kullannita mitte maatto qixxeessi’ri.
• Ikkitote aante agarte maatto kulate
horoonsi’nannita eote yaatto
(maattote…) yite hanaffe maatto kulinsa.
• Kulittonsa maatto qolte kulate qixxaawo
assitanno yanna uyinsa.
• Qixxaabbuhu gedensaanni gaamotenni
mimmitinsara macciishshitu maatto
kultanno gede assi.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Rosu Qaalla
Rosiisaancho
• Rosaano tenne giddo rossinota
rosu qaalla techo boowirino garinni
horoonsidhanno gede agarranni.
• Konni daafira tenne qaalla horoonsidhe
coyifoolooshsho loossanno gede
assinsa..
Qaalla
1. ikkollana 3. layinkita 5. goofimarchoho
2. qoleno 4. aanteteno
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Qaalla Borreessa
Borro
Rosiisaancho
• Rosaano annu annunku mitte gufo
borreessate qixxaabbanno gede kulinsa.
• Borreessate lamalate giddo rossino
qaalla horoonsidhona.
• Borronsa tenne lamalara nabbabbuta
‘Duuwane’ yitannote gedeeta ikkituro
danchaho.
• Borronsara umo insanni doodhitona.
64
 9ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Macciishshitino niwaawe amado kultanno.
• Qoonqo xaadisse nabbabbanno.
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbaddanno.
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni
xawissanno.
• Rosu qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Kaa’lama
9 Lamala Umi Barra
ki
Barru Rosi Amado
• Niwaawe macciishsha.
• Qoonqo xaadise qaalla kalaqa.
• Niwaawe nabbawa.
• Niwaawete amado borreessa.
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Niwaawete umo, misilenna qara qaalla
la’e niwaawennire heddanno gedenna
heddinore coyidhanno gede xa’minsa.
• Niwaawete giddonni fultinota qara qaalla
fiche ledonsa hasaawi.
• Hedonsa giddonni 3 coyifooliishsho
geeshsha saleedaho borreessi
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano umo heddu hedonna
niwaawete amado xaadase huwattanni
macciishshitanno gede kultensa
niwaawe suutunni nabbawinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Sufo qaalu aana abbitanno soorro
xawissanno.
• Coyifooliishshuwa giddo hasiisannowa
borrote malaatta horoonsidhanno.
• Xaadisaano qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno.
• Niwaawete mereero taxxi yitanni
aane ikkannori maati yite heddannore
xa’mitanni hedonsa haa’ri.
• Nabbawatto/a woyite kifilete
macciishshate qarri noonsa rosaano
heedhuro albaanni ofoltanno gede
assite, qoonqokki insa macciishshitanno
deerrinni bikkate wo’naali.
Olluu Manni kaa’lama
Olluu manni mimmitu ledo kaa’lame hee’riro
dancha heeshsho hee’ra dandaanno. Mitu
mitu ollii mimmitonsa kaa’le hee’ranno. Mitu
ollii manni kayinni qarransa xaade ditidhanno.
Kaa’lama heedhuro mittoho duhano ikkara
dandaanno coye gaamotenni shotanno gede
assa dandiinanni.
Danchu ollii heeshshonsara iillanno qarra
calluwu disharramanno. Mimmito kaa’late
ikkitannota addi addi uurrinshuwa uurrisi’re
mimmitonsa irkisanno. Togoo uurrinshuwa
giddo mitte deete. Dee olluu manni wolqansa
xaadise mimmitonsa loosunni kaa’lanno
urrinshaati. Mittu manchi callu loosiro
seeda yanna adhanno looso mimmito bado
badotenni qote xaadise kaa’latenni harancho
yannara gude gumaamma ikkanno. Woxu
widoonni noo qarra kaa’lame tidhatenni,
woxu wodho (uqquwe) uurrisi’ratenni, hattono
liqoonna suuqote uurrinsha uurrisi’ratenni
qarransa tidhanno. Wole widoonni wi’late
65
yannarano ikko ji’late yannara togoo ollii
wodhonsa garinni mimmitonsa kaa’le
sheshifachishatenna jawaachishate danchu
rosichi hee’rannonsa.
Kaa’lamate gade noonsakki manni kayinni
heeshshote calluwinsalla shelleggamanno.
Gamba yine kaa’lammiro shiimunni
tira dandaannore umu umunni calla
sharramannohura wolqatenna woxu
hafanfarrenni xaadanno.
Kaa’lamate rosichi hoongohura kaa’le
kaa’lamantenni roore manna yorannoha
ikkate widira higanno. Konni olliira
baxillunni ayirrisama ajjannohura olluu manni
xaadooshshi xumme dinoosiho.
Xaphoomunni la’niro kaa’lamannokki manni
olliinni roore kaa’lamanno manni hee’ranno
olliira heeshsho coommadote. Qarra
tidhatenna woyyaabbino heeshsho hee’rate
assinanni sharrono qinaadote. Konni daafira,
olluu manni mimmitu ledo kaa’lama gadensa
assi’ra noonsa budeeti.
Macciishshate Gedensaanni
Rosiisaancho
• Macciishshate albiidi hedonsanna
macciishshitu niwaawe amado xaadanna
hooga xa’minsa.
• Rosaano lame lame ikkite ofolte
niwaawete giddo xawinsoonnire badde
kultannohe gede xa’minsa.
• Maxaafinsa giddo noo xa’muwa
daftarinsara galchite loossanno gede
kulinsa.
• Borreessitinore miillansa ledo hasaabbu
gedensaanni dawaronsa 2-3 gaamo
geeshshi suwissanno gede assi.
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho:
Umo uyinoonni qaalla giddonni mitto qaale
haadhe qaalu giddo noo qoonqo babbadde
nabbabbanno gede assinsa.
Hoodete qaale mitteenni nabbabbanna
lame lame ikkite umo qoonqo mitte
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
mittenta nabbabbe hoodete qaale mittenni
nabbabbanno gede assitanni rosiisinsa.
1. xaa doo shshi ra → xaadooshshira
2. uu rrin shu bba → uurrinshubba
3. di ho roon si ‘ra nno → dihoroonsi’ranno.
4. kaa ‘la ma nno kki → kaa’lamannokki
5. sho shsho ggi no ho → shoshshogginoho
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho
• Maxaafinsa giddo nooha niwaawete
umonna misile la’anno gede kulinsa.
• Qara qaalla fiche rosaanote ledo
hasaawi.
Qara qaalla : ollaa, heeshsho, kaa’lama, dee,
suuqo
• Niwaawete uminni, misiletenninna
qara qaallanni ka’e niwaawe marichire
coyidhannoro kultanno gede xa’minsa.
• Hedonsa giddonni 3 coyifooliishsho
saleedaho borreessi.
Nabbanbanni Woyite
Rosiisaancho:
• Niwaawe umo insa nabbabbona.
• Aanchite, ati lawishsha ikkite
nabbawinsa.
• Hoodete lame lame ikkite mimmitinsara
nabbabbona.
• Jeefoteno, insa huuriweelo
ha’runsitannahe ati niwaawe
nabbawinsa.
Olluu manni kaa’lama
Kaa’lama manchu beetti xaadooshshira qara
coyeeti.
Mitu mitu ollii manni mimmitu ledo
kaa’lame hee’ranno. Mitu mitu ollii manni
kayinni mimmitu ledo dikaa’lamanno.
Danchu ollii heeshshote iillannonsa qarra
gutunni tidhanno. Kaa’lamateno addi addi
uurrinshubba uurrisi’ranno. Mimmitonsa
loosunni kaa’late dee uurrisi’ranno.
66
Woxu qarra tidhate woxu wodho woy
uqquwe wodhanno.
Dadillu yannarano mimmitonsa gamba yee
sheshishanno. Kaa’lamate gade nookki manni
calluwinsalla shelleggamanno. Woxensanna
wolqansa mimmito kaa’late dihoronsi’ranno.
Togoo olliira mimmito kaa’late uurrinshuwa
diheedhanno. Kaa’lamannokki manni
mereero hee’ranno manni xaadooshshi
shoshshogginoho.
Kaa’lamanno manni olliira heeshsho
coommadote. Konni daafira olluu manni
mimmitu ledo kaa’lama noonsa.
9ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qaalu giddo noo qoonqo babbade
nabbawa
• Rosu qaalla huwata
• Sufo horoonsi’re qaalla kalaqa
• Macciishshinoonni qaalla borreessa
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
Uyinoonni qaalla giddonni mitto qaale
saleedaho borreessite rosaano umo qaale
mitteenni ledokki nabbabbanno gede assinsa.
Aantete qaalu giddo noo qoonqo mitte
mittenta babbadde ledokki nabbabbanno
gede xa’minsa.
Nabbabbanno woyite ati mitte mittentera
qaalu giddo noo qoonqo angichunni kissanni
kaa’linsa.
Hoodete ati qubbichunni kissanni
kaa’litannansa insa calluwinsa loossanno
gede assinsa.
1. coommadote → coo mma do te
2. mimmitonsa → mi mmi ton sa
3. kaa’lamateno → kaa ‘la ma te no
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
Rosaano:
umo assite uyitu hedo saleedu aana
borreessite, la’anno gede assite wona umi
hedonna niwaawete amado xaaddinoro
xa’minsa.
• Huwatote xa’mo giddonni umita ayi
nabbawanno yite xa’mite kaayyo uyinsa.
• Nabbawantu xa’mora dawaro niwaawete
giddo leellishanooheta xa’mi.
• Kultuhe dawaro gara ikkasenna hoogase
konni garinni xa’mite hedonsa haadhanni
baalanta xa’mo konni garinni loosiisinsa.
4. sheshishanno → she shi sha nno
5. shelleggamanno → she lle gga ma nno
6. calluwinsa → ca llu win sa lla
Rosaano Nabbabbanno niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Tenne niwaawe rosaano umi barra
nabbabbinota ikkitinohura niwaawete
umonna misile la’e niwaawennire
la’inore qaaggannore xa’minsa.
• Nabbawate ayirritannonsa qaalla woy
handaarra nabbabbe lawishsha ikkinsa.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano, nabbawate qixxaabbanno
gede assite,
• Ayirritanno qaallanna handaarra marro
marro qolte nabbabbe lawishsha ikkinsa.
• Qaale naggi assite rosaanote ledo
mitteenni niwaawe nabbawi.
• Hoodeteno, rosaano lame lame
ikkite mimmitinsara nabbabbanni
qarrissannonsa qaallanna handaarra
marro marro qolte nabbabbanno gede
assinsa.
• Jeefoteno, ati niwaawe suwisse
nabbabbanna rosaano huuriweelo
ledokki ha’runsitanno gede assinsa.
67
Huwattote Xa’mo Hoodeteno, qaalu aana daggu soorro
Rosiisaancho : kultannohe gede xa‘minsa.
• Umo baalanti rosaano shae daftarinsara Badooshshe buuxxuhu gedensaanni ‘-te’ sufo
galchitanno gede kulinsa. afidhino qaalla hasse borreessitanno gede
• Lame lame ikkite kaa’lamanno assinsa.
olliinna kaa’lamannokkihu mereero Lawishsha :
noo badooshshe niwaawete giddo
gaamote kaa’lote hee’rate
xawinsoonni hedo hasaabbanno gede
kulinsa. Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
• Aantete annu annunni badooshshe
shaete borreessitona. Qaalla Taashshe Borreessa
• Jeefoteno, gamu kaa’lama uyitanno Rosiisaancho:
horo coyidhanno (nabbabburo) wolootu
Woroonni noota 10 qaalla ati nabbabbanna
kaa’lama hooga iillishshanno mitiimma
taashshite borreessate wo’naalsha assitanno
nabbabbanno gede assi.
gede kulinsa.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa Qaalla
Rosu Qaalla xaadooshshita shelleggamanno
Rosiisaancho: kaa’lamannokki dee
• Rosaanote ledo umo rosu qaalla fichere shoshshoggino suuqo
hasaawi. mimmitonsa uurrinshuwa
• Mitto qaale lawishshaho ikkannonsa sheshishanno coommadote
gede coyifooliishsho loosse leellishinsa. Mini Looso
• Aanchite, gaamotenni ofolte tenne Rosiisaancho :
qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
Maxaafinsa giddo noota 10 qaalla
loossanno gede assinsa.
rosaano taashshite minensa wolu manni
• 2-3 gaamo geeshsha loossino nabbawannansa borreessitanni rosiisidhanno
coyifooliishsho giddonni ka’e kifilete gede mini looso uyinsa.
nabbabbanno gede assinsa.
• Loosansa aanino barra buuxi.
Rosu qaalla : mitu mitu, kayinni, woy, konni
daafira, togoo Qaalla
Sufo 1. qara coye 6. gutunni
Rosiisaancho: 2. wolqansa 7. tidhanno
Gaamo yaanno qaale saleedaho borreessite
3. uurrisi’ranno 8. wodhanno
qaale ledokki nabbabbanno gede xa’minsa.
4. calluwinsalla 9. dadillu
Qaalu gedensaanni ‘-te’ sufo ledde qaale
nabbabbanno gede xa’minsa. 5. iillannonsa 10. wodho

9ki Lamala 3ki Barra Qaalla

Yanna: 20 daqiiqa
Barru Rosi Amado
Rosu Umi Ledo Xaaddanno Qaalla
• Lamalate rosi ledo xaaddanno qaalla
Rosiisaancho:
borreessa.
Rosaano ‘Dee’ yaanno rosu umi daafira dee
• Gufo borreessa.
loosi’ra (kaa’lamate) afi’nannirenna kaa’lama

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 68

hoogatenni hoongannire kultanno qaalla horonna kaa’lama hooga iillishshanno
qixxeessitanni shaete borreessitanno. gawajjo giddo borreessitanno gede
Borreessitannori konni umi ledo xaaddanno xawishsha uyinsa.
qaallanna handaarraati. Gufo Borreessa
Lawishsha Rosiisaancho:
Kaa’lamatenni Kaa’lama • Aleenni xawinsi garinni kaa’lama
Niwaawete
afi’nannire hoogatenni uyitanno horo keeru sokkansa giddo
umi kultanno qaalla hoongannire borreessitona; woy keeru sokkansa
Dee gamba yaa callata giddo kaa’lama hooga iillishshanno
Kaa’lama qarrama gawajjo borreessitona.
• Umo lame lame ikkite keeru sokkansa
Borro mimmitinsara nabbabbanno gede assi.
Yanna: 20 daqiiqa
• Lame rosaano borronsa saleedu aana
Borreessate Qixxaawa borreessitanno gede assite rosaanote
Rosiisaancho: ledo.
• Rosaano nabbabbino niwaawe giddo 1. Borro baalanta wodho amaddinoro
shiqinore huwattino garinni deete
2. Sokkansa woleho xabbinoro
horonna gawajjose kulate qixxaabbanno
gede assi. 3. Xe’ino qaalla woy handaarra nooro
rosaanote ledo buuxxe.
• Baalunku miillansara (fiixinsara) keeru
sokka borreessitanno gede kulinsa. Gumuloteno, baalanti rosaano gufonsa qolte
buuxidhe so’ro heedhuro taashshidhanno
• Keeru sokkansa giddo annu annunku
gede assinsa.
mimmitu ledo kaa’lama uyitanno

9ki Lamala 4ki Barra 3. she lle gga ma nno→ shelleggamanno

Barru Rosi Amado 4. coo mma dda te→ coommaddate
• Qoonqo xaadisanna babbada 5. mi mmi ton sa→ mimmitonsa
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
• Borrote malaatta horoonsi’ra
• Qaalla taashshe borreessa Umo mitto qaale haadhe ati babbadde
leellishinsa.
Qoonqo Xaadisanna Babbada Hoodete, ledokki babbaddanni wo’naaltanno
Yanna: 10 daqiiqa gede assi.
Qoonqo Xaadisa Jeefote, ati kaa’litannansa calluwinsa
Rosiisaancho: babbaddanni wo’naaltanno gede assi.

• Umo qoonqo ati xaadisse nabbabbe 1. dihoroonsi’ranno → di ho roon si ‘ra nno

leellishinsa. 2. kaa’lamannokki → kaa ‘la ma nno kki
• Aanteteno, insano ledokki xaadissanni
3. shoshshogginoho → sho shsho ggi no ho
nabbabbanno gede assi.
• Jeefoteno, ati qineessitanna calluwinsa 4. uurrinshubba → uu rrin shu bba
xaadissanni loossanno gede assinsa. 5. xaadooshshira → xaa doo shshi ra
1. kaa ‘la ma te no → kaa’lamateno
6. calluwinsalla → ca llu win sa lla
2. she shi sha nno → sheshishanno

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 69

Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosaano niwaawe sa’u yannara nabbabbinota
ikkitino daafira techo niwaawete umonna
misile la’e tenne niwaawere maricho
qaggannoro xa’minsa.
Nabbanbanni Woyite
Rosiisaancho:
• Umo niwaawe ikkitote xawishshi ledo
ati taashshite nabbawinsa.
• Aanteteno, ikkitote xawishshi ledo
rosaano ledokki niwaawe nabbabbanno
gede assi.
• Hoodete lame lame ikkite niwaawe
xawishshu ledo mimmitinsara
nabbabbona.
• Jeefoteno, rosaano huuriweelo
ha’runsitannohe gede assite xawishshu
ledo niwaawe nabbawinsa.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Rosaano harancho gufo
borreessansara albaanni lame lame
ikkite borreessaanchu/onsa affara
hasi’re borreessino qaru coyi maatiro
hasaabbanno gede kulinsa.
• Hoodeteno annu annunku daftarinsara
qara sokkare harancho gufo
borreessitanno gede kulinsa.
• Atinna wolootu rosaano macciishshitu
gedensaanni heedhanno so’ro
xawisinsa.
• Jeefoteno, rosaano baalunku annu
annunku taashshite borreessidhanno
gede irkisinsa.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Xaadisaano Qaalla
Rosiisaancho:
Shiqqino xaadisaano giddonni mitto
horoonsidhe coyifooliishsho loosse
leellishinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Hakkiinni lame lame ikkite gattino xaadisaano
qaalla horoonsidhe coyifooliishsho loossanno
gede assi.
2-3 gaamo geeshshi fajjonsanni kifilete
coyifooliishshuwansa nabbabbanno gede
xa’minsa.
Wolootu rosaano nabbabbu
coyifooliishshonsara hedo uyitanno gede
xa’minsa.
Xaadisaano qaalla
woy kayinni
konni daafira mitu mitu
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Borrote Malaatta
Rosiisaancho:
• Uurrishshu, maqiiishshu, xa’motenna
taxxeessu malaatta horoonsidhe
rosaano albaannino loossanni sa’inohura
ledde buuxxanno gede lawishshu
coyifooliishsho loosse leellishinsa.
• Shoolenta coyifooliishsho maxaafinsa
giddo noota daftarinsara borreessitanno
gede kulinsa.
a. Kaa’lama manchi beetti xaadooshshira
qara coyeeti.
b. Anni’ya, “Jawaatte loosi” yee seejjie.
c. Mittu olliira kaa’lama mayira hasiissanno?
d. Bujjuure, Daabbaro, Hammaronna Laalo
mitte kifile rosaanooti.
Qaalla Taashshe Borreessa
Rosiisaancho:
Rosaano onti barra 20 qaalla taashshite
borreessitanno rosi noonsa. Tenne
qaalla giddonni 10 qaalla ati kultannansa
borreessitanno. Konni daafira, borreessate
qixxaawansa buuxxe qaalla ati kultannansa
borreessitona.
Borreessitanno qaallano:
xaadooshshira shelleggamanno
kaa’lamannokki dee
shoshshoggino suuqo
mimmitonsa uurrinshuwa
sheshishanno coommadote
70
 9ki Lamala 5ki Barra
Barru Rosi Amado
• Marrote Roso
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho:
Rosaano tenne lamalara rossinoha qoonqo
xaadisate looso mucci assitanno barra
ikkinohura:
Umo lame lame ikkite babbadante worantino
qoonqo addi addinni mimmitinsara
nabbabbanno gede assi.
Aantete qoonqo xaadisse qaalla nabbabbanno
gede assinsa.
Baalanta qaalla konni garinni nabbawa
dandaansa buuxi.
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
Rosaano tenne lamalara rossinota qoonqo
babbadate roso bowirsidhanno barra
ikkinohura tenne qaalla ati kaa’litannansa
babbaddanni nabbabbanno gede assinsa.
Sufo
Rosiisaancho:
• Tenne lamalara rossinota ‘-te’ sufo
afidhino qaalla saleedaho borreessinsa.
• Rosaano bado badotenni dagge qaallate
giddonni sufo xuruurunni malaatisse
leellishshanno gede kulinsa.
• Malaatisse ka’e sufonniha su’ma
kultanno gede xa’minsa.
• Hoodeteno qaalla gudisse nabbabbona.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Niwaawe Marro Qole Nabbawa
Rosiisaancho:
• Umo niwaawe qoonqo naggi assite
biifisse nabbawinsa.
• Hoodete rosaano bado badotenni
mitte mitte coyifooliishsho biifisse
nabbabbanno gede kaayyo uyinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Maatto Kula
Rosiisaancho:
• Kifile marate albaanni rosaanote
kullannita mitte maatto qixxeessi’ri.
• Ikkitote aante agarte maatto kulate
horoonsi’nannita eote yaatto
horoonsidhe maatto kulinsa.
• Kulittonsa/kulittansa maatto qolte kulate
qixxaawo assitanno yanna uyinsa.
• Qixxaabbuhu gedensaanni gaamotenni
mimmitinsara macciishshitu maatto
kultanno gede assi.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Rosu Qaalla
Rosiisaancho:
• Rosaano tenne lamala giddo rossinota
rosu qaalla techo boowi’rino garinni
horoonsidhanno gede agarranni.
• Konni daafira tenne qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
Qaalla
mitu mitu kayinni Konni daafira
togoo woy
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Qaalla Borreessa
Borro
Rosiisaancho :
• Rosaano annu annunni mitte gufo
borreessate qixxaabbanno gede kulinsa.
• Borreessate lamalate giddo rossino
qaalla horoonsidhona.
• Borronsa tenne lamalara nabbabbuta
‘Olluu manni kaa’lama’ yitanno gedeeta
ikkitona.
Borronsara umo insanni doodhitona.
Horoonsidhanno Qaalla
Kaa’lama, xaadooshshira, mimmitu,
coommado, uurrinshuwa, shelleggamanno,
shoshshogginoho, wodho, gamba yee,
heeshsho, olliira w.k.l.
71
 10ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Macciishshitino niwaawe amado kultanno.
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqanno.
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbadde
nabbabbanno.
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni
xawissanno.
• Rosu qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Kaa’lama
10 Lamala Umi Barra
ki
Barru Rosi Amado
• Niwaawe macciishsha
• Qoonqo xaadise qaalla kalaqa
• Niwaawe nabbawa
• Niwaawete amado borreessa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa.
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Maxaafinsara ‘Seera’ yitanno niwaawe
noo qoola fantanno gede assinsa.
• Hakko qoolira noo misile la’anno gede
assinsa.
• Aanchite, qara qaalla fiche rosaanote
ledo hasaawi.
Niwaawete uminni, misiletenninna qara
qaallanni ka’e niwaawennire heeddinore
coyidhanno gede assi
Nabbambanni Woyite
• Rosaano macciishshate qixxaawansa
huwatte niwaawe suutunni nabbawinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Sufo qaalu aana abbitanno soorro
xawissanno.
• Coyifooliishsho giddo borrote malaatta
horoonsidhanno.
• Xaadisaano qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno.
• Niwaawete mereero taxxi yitanni
aaninori maricho ikkannoro heddanno
gede xa’mitanni hedonsa haa’ri.
Seerunni Loosira
Qarqarinkera mannu addi addita dagoomitte
wodho afi’rino. Kuri giddonnino seeru
mittoho. Seeru mimmito kaa’late wodhinanni
wodhooti. Mimmito kaa’litannohuno, mine
minatenna, qarraminoha afatenni addi addi
kaa’lo assatenniiti. Konne assinannihuno
seeru giddo miiloo’mino manchiraati.
Ninke qarqarira lamu roduuwi heedhanno.
Su’minsano Botonkanna Borojjeeti. Botonkira
mannu ledo lowo baxilli noosi. Qoleno
seeraho miilaho. Borojjera kayinni mannu
ledo baxilluno dinosi; seeru miilano dikkino.
Botonkino Borojjeno galtannohu Sidaanchu
hayissote miniraati. Mitte yannara, Botonkira
minu xisseenna gatamarate wodana hedi.
Isino mannu ledo baxamannonna seeru noosi
daafira, seeru murrichira qummi assi. Seeru
murrichino, barra mure minesi gatamarranni
gede seeru miillara kuli. Seeru miillano
bashsho rossinonte gede anga xushsho,
haqqe, heercho, hilo, sagale, bunanna w.k.l.
haadhe dagge mine diigge mina hanaffu.
Amaddino mineno giidhite galtanni mitte
lamala giddo qucu’mi assitusi.
72
Borojjera minu rodiisihunni roore haawee
uwara kaino. Isino rodiisira mannu kaa’linosi
gara lae anerano, kaa’lannoe yaatenni xa’mi’ri.
Mannuno, “Anga itoommana anga iti yitino
mancho” yinannihu gede baalu tiiyyi’re
giweenna minisi toe bai.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Macciishshate albaanni heddu hedonna
niwaawete amado xaadasenna hoogase
xa’minsa.
• Umita huwatote xa’mo xa’mite dawaro
anga kayissinori giddonni 1-2 rosaano
geeshshi dawartanno gede assi.
• Baalanta xa’mo konni garinni loosiisinsa.
Xa’muwa
1. Seeru maati ? Ayi wodhannoho?
2. Niwaawete giddo seeru miila
ikkinnokkihu ayeeti?
3. Qarqari’nera seeru miilla assitannore
xawisse kuli.
4. Ki’ne borojje ikkitinommero assitinanniri
maati?
Dawaro
1. Seeru mimmito kaa’late wodhinoonni
wodhooti.
2. Borojjeeti.
3. Tenne 3ki dawaro rosaano qarqarinsara
babbaxxinore kultannohura haa’rinsa.
4. 4ki xa’morano rosaano Borojje daafira
yitannore babbaxxanno daafira
dawartannore haa’rinsa.
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadise Nabbawa
Rosiisaancho:
Rosaano aante noo qoonqo xaadisse
nabbabbanno gede assi.
1. wo dhi noo nni → wodhinoonni
2. kaa ‘la nno hu no → kaa’lannohuno
3. ja waa tta nni → jawaattanni
4. waa jji sha nno ha → waajjishannoha
5. wo yyaa bbu kki nni → woyyaabbukkinni
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Maxaafinsa giddo nooha niwaawete
umonna misile la’anno gede kulinsa.
• Aanchite, qara qaalla fiche rosaanote
ledo hasaabbe kuriuunni ka’e niwaawe
marichire coyidhanno yite heddannoro
hedonsa haa’ri.
• Hedonsa daftarinsara borreessitanno
gede kulinsa.
• Rosaano anga fushshite uyitu hedo
giddonni 2-3 geeshshi coyifooliishsho
saleedu aana borreessi.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Niwaawe umo rosaano nabbabbona.
• Hoodete, lame lame ikkite mimmitinsara
nabbabbona.
• Jeefoteno, insa huuriweelo
ha’runsitannohe ati niwaawe
nabbawinsa.
Dee
Dee lamenna lamu aleenni ikkino manni
mimmito kaa’late wodhanno wodhooti.
Mimmito kaa’lannohuno baatto loosanniiti.
Tini wodho mitto barra mittoho loonsiro
aantete woleho loonsannite. Aante hadhanno
garano qoteho yinanni. Qotu harannohu
kayinni ilamate albi gedeni aantenniiti.
Mitte yannara mittu qarqarira shoolu
lubbimma baxantanno jaalla heedhanno.
Insano dee e’e mimmitoho baatto loosatenni
kaa’lantanno gede hasaabbe sumuu yitu. Insa
giddonnino mittu sumuu yee kae badhera
higanno.
Sasu loosonsa hanaffe loosinsanni
jawaattanni gatensa latinoha assitu. Qolteno
jirotenni konneeti yinannikki deerra iillitu. Insa
giddonni mittu sumuu yee kae badhe hige
gatihu kayinni, hakko barrinni kayise callichu
loosi’ranno. Loosi’rolla ikkinnina mitteno soorro
didaggino. Qoleno gatisi dubbunni daggale
73
eate umosi waajjishannoha ikki. Heeshshosino
woyyaabbukkinni hee’rannoha ikki.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Saleedu aana borreessantino
coyifooliishshonna daftarinsara
borreessitino hedonsa la’anno
gede assite wona umi hedonsanna
niwaawete amado xaaddinoro xa’minsa.
• Huwatote, xa’mo giddonni umita
nabbawannohura kaayyo uyi.
• Nabbawantu, xa’mora dawaro
niwaawete giddo baalunku hassanno
gede boode yanna uyinsa.
• Dawaro afantannowa
leellishannohehura/leellishshannohetera
kaayyo uyi.
• Leellishshu dawaro taalo ikkasenna
hoogase wole rosaano hedo uyitanno
gede kaayyo uyinsa.
10ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qaallate giddo noo qoonqo babbade
nabbawa
• Rosu qaalla huwata
• Sufo horoonsi’re qaalla kalaqa
• Qaalla macciishshe borreessa
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa.
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
• ‘Haa’rannohu ‘ yaanno qaale saleedaho
borreessite rosaano umo qaale
mitteenni nabbabbanno gede assinsa.
• Aanchite, qaalu giddo noo qoonquwa
ati angichunni malaatissanna babbadde
nabbabbona.
Dawaro Konni garinni taashshi
1. haa’rannohu → haa ‘ra nno hu
2. yinannikki → yi na nni kki
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Rosaanote Uyinoonni Xa’mo
1. Shoolu jaalla mimmito kaa’late maricho
assitu ?
2. Sasu jaalla jawaatte loosse jirotenni
mageeshshi deerra iillitu?
3. Qarqari’nera mimmitu ledo kaa’lamatenni
afi’nanni horo xawisse kuli.
4. Mimmitu ledo kaa’lama danchatenso
bushate? Mayira?
Dawaro
1. Dee eate sumuu yitu.
2. Konneeti yinannikki deerra iillitu
(duroo’mitu)
3. 3ki xa’mora rosaano addi addi qarqarinni
dagginnohura babbaxxitino dawaro
qoltannota ha’rinsa.
4. Danchate; korkaatu mittoho ayirranno looso
kaa’lamme loosatenni shota assinannihura
3. hee’rannoha → hee ‘ra nno ha
4. loosinsanni → loo sin sa nni
5. baxantanno → ba xan ta nno
6. kaa’litanno → kaa ‘li ta nno
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa.
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Tini niwaawe umi barra nabbabbinota
ikkitinohura niwaawete umonna
misile la’e niwaawennire qaaggannore
xa’minsa.
• Ayirritannonsa qaallanna handaarra
nabbabbe lawishsha ikkinsa.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho: rosaano nabbawate
qixxaabbanno gede kultensa,
• Qaale naggi assitine rosaanote ledo
mitteenni niwaawe nabbabbe.
• Aanchite, rosaano lame lame ikkite
mimmitinsara nabbabbanni qarrissanno
74
 qaallanna handaarra marro marro qolte Rosu Qaalla: konni garinnino mitte
nabbabbanno gede assinsa. yannara qolteno
• Jeefoteno, ati niwaawe suwisse Insano kayinni
nabbabbanna rosaano huuriweelo Sufo
ledokki ha’runsitanno gede assinsa. Rosiisaancho:
Huwattote Xa’mo Uyinoonni qaalla giddonni ‘kaa’la’ yaanno
Rosiisaancho : qaale saleedaho borreessite qaale ledokki
nabbabbanno gede assinsa.
• Maxaafinsa giddo noo shae daftarinsara
galchitanno gede assi. Qaalu albaanni ‘-te’ sufo ledde borreessite
qaale nabbabbanno gede xa’minsa.
• Niwaawete giddo noota lame hedo
heewisiissanni borreessitanno gede Lawishshu aana worroonni qaalla konni
kulinsa. garinni sufo lendiro qaalu aana dagganno
soorro huwattanno garinni rosiisinsa.
• Borreessituhu gedensaanni lame lame
ikkite borreessitino borro mimmitinsata Aanchite, uyinoonni lawishshi garinni ‘–te’
la’anni xe’o heedhuwa taashshidhona. sufo afidhino qaalla borreessitanno gede
kulinsa.
Heewissanno Shae
Rosaanote lawishshaho uyinoonni qaalla
Dee loosidhuri Dee loosi’ra
kaa’late ilamate aantete
afidhino horo gimbohura iillinore
Mimmitoho Law: gatisi aana Borreessa
kaa’lamatenni shiima soorro diabbino Yanna: 10 daqiiqa.
yanna giddo lowo 1.Callata
looso loosa.
Qaalla Taashshe Borreessa
2.Shiima yanna Rosiisaancho :Woroonni noota 10 qaalla
Mulenni afi’raamo loosi’ra lowo yanna
ikka (duroo’ma) ati nabbabbanna taashshite borreessate
guda wo’naalsha assitanno gede kulinsa.
Mannu mimmitu 3.Womaashshu eo
(mittimmate) Qaalla
aja (lopha hooga)
heeshshonni hee’ra hilo seera sumuu yaa
Qaalla qarqara heercho woyyaabbukkinni
Yanna: 10 daqiiqa. dagoomitte wodho qoteho
Rosu Qaalla jawaattanni
Rosiisaancho: Mini Looso
Umo rosaanote ledo maxaafinsara noota rosu Rosiisaancho :
qaalla fiche hasaabbe. Maxaafinsa giddo noota 10 qaalla rosaano
Uyinoonni qaalla giddonni mitto lawishsha taashshite borreessate wo’naalsha minensa
adhite coyifooliishsho loosse leellishinsa. wolu manni nabbawannansa borreessitanni
rosiisidhanno gede mini looso uyinsa.
Aanchite, tenne qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno gede assinsa. • Loosansa aanino barra buuxi.
1. Kaa’lannohuno 6. baxantanno
Aanchite, loossino coyifooliishshuwa
mimmitinsara nabbabbanno gede assinsa. 2. waajjishannoha 7. yinannikki
Jeefoteno, bado badotenni 3. woyyaabbukkinni 8. haa’rannohu
coyifooliishshuwansa rosaanote nabbabbanno 4. hee’rannoha 9. mimmitoho
gede assi. 5. loosiinsanni

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 75

 10ki Lamala 3ki Barra • Keeru sokkakki, rosaano insano techo
Barru Rosi Amado keeru sokka borreessitannota kultensa
nabbawinsa.
• Lamalate rosi umi ledo xaaddanno qaalla
• Bitimaho tittirshahonna gumulshaho
borreessa
borreessitannore hiittoonni
• Keeru sokka borreessa borreessitannoro xawishsha uyinsa.
Qaalla Borreessitanno woyite
Yanna: 20 daqiiqa Rosiisaancho:
Rosu Umi Ledo Xaaddanno Qaalla • Ate borro kaima assidhe annu annunni
Rosiisaancho: fiixinsara keeru sokka borreessitanno
• Umo qaallanna gufo daftarinsara gede kulinsa.
borreessitanno gede assi. Sokkansa deete loosi horo xawissannota
• Lame lame ikkite hasaabbanni gufote ikkituro danchaho
giddo xeino qaale wonshitanno gede Borro Buuxi’ra
assinsa. Rosiisaancho:
• Wonshituhu gedensaanni gufo • Rosaano borreessite gudduhu
mimmitinsara nabbabbona. gedensaanni gaamotenni ofoltanno
• Jeefoteno, 2-3 gaamo geeshshi gede assite borronsa mimmitinsara
wonshitino gufo ka’e nabbabbanno gede nabbabbanno gede assi.
kaayyo uyinsa. • Mimmituwiinni adhitino rosichi kaiminni
Taaltino Gufo borronsa woyyeessidhanno gede
Dee lamenna lamu aleenni ikkanno manni kulinsa.
mimmito kaa’late wodhanno wodhooti. • 2-3 gaamo geeshshi gaamonsanni
Mimmito kaa’lannohuno baatto loosanniiti. doortinota mitte mitte borro
Tini wodho mitto barra mittoho loonsiro shiqishshanno gede assite wole rosaano
aantete woleho loonsanniiti. Aante hadhanno macciishshite hedo uyitanno gede
garano qoteho yinanni. assinsa.
Borreessa • Uyinoonni hedo kaiminni borronsa
Yanna: 20 daqiiqa. woyyeessidhanno gede kulinsa.
Borreessate Qixxaawa
Rosiisaancho :
• Kifile marate albaanni mitte harancho
keeru sokka qixxeessidhe ka’e kifile mari.

10ki Lamala 4ki Barra Qoonqo Xaadisanna Babbada

Barru Rosi Amado Yanna: 10 daqiiqa.
• Qoonqo xaadisenna babbade nabbawa Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho:
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra
• Borrote malaatta horoonsi’ra • Umo qoonqo ati mitte mitte nabbabbe
qolte qaale mitteenni nabbabbe
• Qaalla macciishshe borreessa leellishinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 76

 • Aantete, ati mitte mittenta qoonqo • Aanchite, lame lame ikkite niwaawe
kissanna insa nabbabbona. xawisaanchu garinni mimmitinsara
• Hoodete, qaale mitteenni kisse, nabbabbona.
nabbabbanno gede assinsa. • Jeefoteno, rosaano huuriweelo
• Umi qaale rosiisate horoonsi’ritto/a ha’runsitannohe gede assite xawishshu
hayyo horoonsidhe baalanta qaalla ledo niwaawe nabbawinsa.
rosiisinsa. Huwatote Xa’mo
1. hee ‘ra nno ha → hee’rannoha Rosiisaancho:
2. loo sin sa nni → loosiinsanni • Rosaano lame lamalara nabbabbu
3. ba xan ta nno → baxantanno niwaawe heewisiissanno daafira
4. haa ‘ra nno hu → haa’rannohu qixxaabbanno gede kulinsa.
5. yi na nni kki → yinannikki • Niwaawete ledo shiqqino misile amado
kultanno gede assinsa.
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho: • Lamenta niwaawe xaadisannorenna
badannonsare umo lame lame ikkite
• Umi qaale haadhe ati babbadde qaalunni hasaabbona.
leellishinsa.
• Hasaabbuhu gedensaanni annu
• Hoodete ledokki babbaddanni annunni misilete giddo “Olluu
wo’naaltanno gede assi. manni kaa’lama” nna “Dee’ yitanno
• Jeefoteno ati kaa’litannansa calluwinsa niwaawe xaadisannorenna badannore
babbaddanni nabbabbanno gede borreessitona.
assinsa. Olluu manni kaa’lama dee
1. waajjishannoha → waa jji sha nno ha
2. woyyaabbukkinni → wo yyaa bbu kki nni
3. wodhinoonni → wo dhi noo nni Lamenta
Addi addi looso xaadissa Uullate looso
4. jawaattanni → ja waa tta nni mitteenni nnori:
kaa’lama
mitteenni
loosa mitto
5. kaa’lannohuno → kaa ‘la nno hu no Mitteenni
Hagiirreno hee’ra, mittoho
6. kaa’lantanno → kaa ‘lan ta nno ikko dadille Qarra aante
mitteenni mitteenni
aantete
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe beeqqate
beeqqa,
loosate
Mitteenni
Yanna: 10 daqiiqa. loosi’ra

Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo

Rosiisaancho: rosaano tenne niwaawe
sa’u yannara nabbabbinota ikkitino daafira Qaalla
techo niwaawete umonna misile la’e tenne Yanna: 10 daqiiqa.
niwaawere qaaggannore kultannohe gede
Xaadisaano Qaalla
xa’minsa.
Rosiisaancho:
Nabbambanni Woyite
• Shiqqino xaadisaano giddonni mitto
Rosiisaancho:
horoonsidhe coyifooliishsho loosse
• Umo niwaawe ikkitote xawishshi ledo leellishinsa.
ati nabbawinsa.
• Aantete, insano konne lawishsha
• Hoodete ikkitote xawishshi ledo rosaano horoonsidhe coyifooliishsho loossanno
ledokki niwaawe nabbabbanno gede gede kulinsa.
assinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 77

 • Hoodeteno, lame lame ikkite gattino
xaadisaano qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
• 2-3 gaamo geeshshi fajjonsanni kifilete
coyifooliishshuwansa nabbabbona.
• Wolootu rosaano coyifooliishshuwansara
hedo uyitanno gede assi.
Xaadisaano Qaalla:
konni garinnino qolteno
qoleno ikkikkinni
kayinni
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Borrote Malaattanna Fidalete
Jawishsha
Rosiisaancho:
• Maxaafinsa giddo noo lawishsha
saleedu aana borreessinsa.
• Jawa fidalenni borreessinoonnire
hegersite la’anno gede kulinsa.
• Maxaafinsa giddo noo coyifooliishshuwa
fidalete jawishshanna borrote malaatta
hasiisannowa wortanni taashshite
borreessitona.
10ki Lamala 5ki Barra
Barru Rosi Amado
• Marrote Roso
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa.
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho:
Rosaano tenne lamalara rossinoha qoonqo
xaadise qaalla kalaqe nabbawate looso
boowirsidhanno barra ikkinohura maxaafinsa
giddo noota tenne lamalara xaadissanni
kalaqqu qaalla marro qolte loossona.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
1. Mitu mitu manni kaa’lama dibaxanno.
2. Woccaale, Booragonna La’miitu shoole
kifile rosaanooti.
3. Rosiisaanchu kifilete rosiisanni no.
4. Maganu baalunku kalaqamira annaho.
Qaalla Taashshe Borreessa
Rosiisaancho:
• Rosaano onti barra 20 qaalla taashshite
borreessitanno rosi noonsa. Tenne
qaalla giddonni 10 qaalla ati kultannansa
borreessitanno.
• Konni daafira borreessate qixxaawansa
buuxxe qaalla ati kultannansa
borreessitona.
• Daftarinsara noo qaalla mine
borreessitanni wo’naaltanno gede mini
looso uyinsa.
Borreessitanno Qaalla:
hilo seera
sumuu yaa qarqara
heercho woyyaabbukkinni
dagoomitte wodho
qoteho dee
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
Rosaano tenne lamalara rossinoha qoonqo
babbadate roso boowirsidhanno barra
ikkinohura tenne qaalla (2ki barrita) ati
kaa’litannansa babbaddanni nabbabbanno
gede assinsa.
Sufo
Rosiisaancho:
• Tenne lamalara rossinota ‘-te’ sufo
afidhino qaalla saleedaho borreessinsa.
78
 • Bado badotenni ka’e sufo malaatisse Tenne qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
leellishshanno gede xa’minsa. loossanno gede assinsa.

Rosaano Nabbabbanno Niwaawe Qaalla

Yanna: 10 daqiiqa. konni garinnino qolteno

Niwaawe Marro Qolle Nabbawa mitte yannara kayinni

Rosiisaancho: insano

Umo niwaawe qoonqo naggi assite suwisse Borreessa

nabbawinsa. Yanna: 10 daqiiqa.

Hoodete, rosaano bado badotenni Qaalla Borreessa

nabbabbanno gede kaayyo uyinsa.
Maatto Kula
Rosiisaancho:
• Maatto assa dandiitannore 1-2 geeshshi
rosaanora kaayyo uyite,
• Rosaano seekkite macciishshitanno
gede assi.
• Rosaano gaamotenni ofolte
macciishshitu maatto sokka
hasaabbanno gede assi.
• 3-4 rosaano geeshshi maattonnita sokka
kultanno gede kaayyo uyinsa.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho:rosaano maxaafinsara noota
10 qaallanna ati kultannonsa daftarinsara
borreessituta 10 qaalla ati nabbabbannansa
taashshite borreessate wo’naalsha assitona.
Borro
Rosiisaancho :
• Rosaano annu annunni mitte gufo
borreessate qixxabbanno gede kulinsa.
• Borreessate lamalate giddo rossino
qaalla horoonsidhona.
• Borronsa tenne lamalara nabbabbuta
‘Dee’ yitannote gedeeta ikkituro
danchaho.
• Borronsara umo insanni doodhitona.

Rosu Qaalla
Rosiisaancho:

Tenne lamalata rosu qaalla saleedaho

borreessinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 79

 11ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Maciishshitino niwaawe amado kultanno.
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqanno.
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbaddanno.
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni
xawissanno.
• Rosu qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno.
Lamalate Rosi Guulcho: koo-tee Amuraate
11 Lamala Umi Barra
ki
Barru Rosi Amado
• Niwaawe macciishsha
• Qoonqo xaadise qaalla kalaqa
• Niwaawe nabbawa
• Niwaawete amado borreessa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa.
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Maxaafinsara ‘Labballunna Seennu Rosi
Beeqqooshshe’ yitanno niwaawe noo
qoola fantanno gede assinsa.
• Hakko qoolira noo misile la’anno gede
assinsa. Aantete, qara qaalla fiche
rosaanote ledo hasaawi.
Qara qaallano:
beeqooshshe xagisa
taalo gobba gashsha
• Niwaawete uminni misiletenninna qara
qaallanni ka’e niwaawennire heddinore
coyidhanno gede assi.
Macciishshinanni woyite
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Sufo qaalu aana abbitanno soorro
xawissanno.
• Xaadisaano qaalla coyifooliishshuwa giddo
horoonsidhanno.
• Borrote malaattanna fidalete jawishsha
coyifooliishsho giddo hasiisannowa
wortanno.
Rosiisaancho:
Rosaano niwaawe seekkite macciishshate
qixxaabbanno gede assite niwaawe suutunni
nabbawinsa.
Mereeroho taxxi yitanni aane daannore
heddanno gede xa’minsa.
Macciishshate qarri woy addi addi qarri
noonsari heedhuro beeqqaano ikkitukkinni
gattannokki gede dandaatta/o deerrinni
kaa’linsa.
Labballunna Seennu Rosi Beeqqo
Laooshshe
Rosu minnara labballunna seennu woyite
roore beeqqanni noohu hiikkonneeti? Labballu
rosaanoranna seenneho ayiddeho noo
laooshshi malawanno?
Rosu labbaahanna meyaata dibadanno. Togo
yinanni woyite labbaahurano ikko meyaatera
rosu taalo hasiisannoho; ikkollana, gobbateno
ikko dagankera roso lainohunni mannaho noo
laooshshi babbaxxannoho. Konne soorrate
baalunku sharrama noonke.
kalqe
Umo assine, rosu horo la’nummoro
rosu labballohono ikko seenneho taalo
hasiisannonsa. Korkaatuno, lamunku
taalo ikkitino daafira rosse egenno afi’ra
hasiissannonsa. Tenne seekke buuxate,
meessaneete hee’nanni gara afate; woleno
kaa’late, rosu lowo geeshsha hasiisanno.
80
11ki lamala
Lawishsha la’nummoro, gobba gashshate
rosiisate, xagisate mine minate, gobba
agarate, wole gobba ledo noo xaadooshshe
seekki’rate, dadda’le woxe afi’rate woleno
konne lawinohura egenno lowo geeshsha
hasiissanno.Kuri aleenni la’nummo loossa
baala meyaatanna labbaaha dibaddanno.
Lamunkura ayee looso loosate rosunninna
mininninna heeshshonsa giddo afidhanno
egenno hasiissannonsa.
Kayinnilla, manninke mereero roso lainohunni
labballohonna seenneho noo laooshshi
lowo geeshsha babbaxxinnoho. Labballoho
lowo illacha tuganno manni dihooganno.
Togoo mannira meyaati rosse gobba
gashshitannoha, dadda’litannonna woleno
konne lawanno looso umisenni loosse
dandiitannoha dilawannonsa. Konne baala
aleenni kulli looso labbaa beetti callu loosanno
yite heddannori no. Togoo laooshshi hee’riro
rosu minnara seennu beeqqooshshi ajanni
ha’rannoha ikkanno.
Sidaamu daga giddono ikko Itophiyu
giddo konne laooshshe soorrate baalunku
sharrama hasiissannonke. Meyaati mannite,
galteseralla ikkitanno, loosse diaffanno
yitannota albi yaatto giddonkenni fushshine
huna hasiissannonke. Alamete giddo gobba
gashshinori, daddale lowowa iillinori alamete
poletika soorrinori woleno jawaata looso
loose gobbansa su’ma woshshsiishshinori
soorrinori noota kula hasiissannonke.
Xaphoomunnino, meyaatenna labbaahu
mereero badooshshu nookkita
leellinshoommo. Badooshshe kalaqinohu
manna ikkino daafira konne badooshshe
agurre seennu jawaate rose labballu ledo
taalo gobbansa lophora assanno sharro
jawaachishanna kaa’lo assa hasiissanno.
Macciishshate Gedensaanni
Rosiisaancho:
Macciishshate albiidi hedonsanna
macciishshitu niwaawe amado xaadanna
hooga xa’minsa.
• Umita huwattote xa’mo xa’mite dawaro
qolate anga kayissinori giddonni 1-2
rosaano geeshshi dawartanno gede
assi.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Xa’muwa
1. Rosu mine roore beeqqooshshe afi’nohu
ayeeti?
2. Rosu labbahura ikko meyaatera aanno horo
xawisi?
3. Dagoomu giddo meyaata rosoho
sonkannikkihu mayiraati?
4. Dagoomu meyaatera noonsa laooshshe
soorrate maricho assa hasiissanno?
Dawaro
5. Labballu rosaanooti.
6. Egenno afi’rate, ronse afi’noonni
egennonni meessaneete, ayiddenna
gobba kaa’lanna rosaano leddannori addi
addiri hee’ranno.
7. Meyaati rosse assitannori dino, mine
assidhuro mannite yitanno hedonna
soorreessimate dikkitanno yitanno
hedonniiti.
8. Seennunna labballu mereero koo-te
badooshshe agurranna wolu badooshshi
nookki daafira seennu jawaate rosa
nonsa, iltinori oosonsa seenne labballu
ledo taashshe sowa hasiissanno.
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho:
• Mitto qaale haadhe qaalu giddo noo
qoonquwa babbadde worte mitte mitte
nabbawinsa.
• Qaale mitteenni qolte nabbawinsa.
• Aanchite, ati kaa’litanna konni garinni
calluwinsa loossona.
Qoonqo xaadisa
ha sii sa nno ha → hasiisannoha
i kki ti no hu raa ti → ikkitinohuraati
tun cee nyi nnii ti → tunceenyinniiti
di la wa nnon sa → dilawannonsa
me yaa te ra no → meyaaterano
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Maxaafinsa giddo nooha niwaawete
umonna misile la’anno gede kulinsa.
81
Qara qaalla beeqqooshshe, gobba gashsha,
gobba agara, rosinsa, laooshshe.
Aanchite, qara qaalla fiche rosaanote ledo
hasaabbe kurinni ka’e niwaawe marichire
coyidhanno yite heddannoro hedonsa haa’ri.
Hedonsa daftarinsara borreessitanno gede
kulinsa.
Heddino hedo giddonni 2-3 rosaano
heddinore sase coyfooliishsho saleedu aana
borreessitanno gede assi.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Niwaawe umo insa nabbabbona.
• Aanchite, ati lawishsha ikkite
nabbawinsa.
• Hoodete lame lame ikkite mimmitinsara
nabbabbona.
• Jeefoteno, insa huuriweelo
ha’runsitannahe ati niwaae nabbawinsa.
Labballunna Seennu Rosi Beeqqo
Laooshshe
Seennu rosu mine labballu ledo taalo beeqqa
noonsa. Rosu labballoho calla hasiisannoha
dikkino. Konnirano, manninkera seennu rosi
aana noo laooshshi soorrama noosi. Seennu
rosiro, umonsa maatensanna gobbansa
soorra dandaanno.
Rosu seennehono ikko labballoho taalo
hasiissanno. Korkaatuno, lamunku taalo
ikkitinohuraati. Qarqaransanna alame seekke
buuxate lamunkura rosu hasiisannonsa.
Meessaneeti hee’nanni gara afatenna woleno
kaa’late rosu lowo geeshsha hasiisanno.
Baabbaxxino looso loosate yaano, gobba
gashshate, rosiisate, xagisate, mine minate,
gobba agarate, dadda’latenna w.k.l. looso
loosate meyaaterano ikko labbaahura
egenno hasiissanno. Tenne egenno afi’ra
dandiinannihu rosunninna heeshshote
tunceenyinniiti.
Kayinnilla, manninke mereero roso lainohunni
labballohonna seenneho noo laooshshi lowo
geeshsha babbaxxinnoho. Labballoho lowo
illacha tugannohuno dihooganno. Meyaati
rosse addi addiha labballu loossanno looso
loossannoha dilawannonsa. Konninni
ka’nohunni rosu minira roore yanna labballo
calla eessa hasi’ranno mannino ajinokkihu
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
leellanno. Togoo hedo noonsa manni labballu
callu looso amadde heeshshonsa soorritanno
yee hedanno.
Konne laooshshe soorrate mannu baalunku
sharrama hasiissanno. Minenke oosonkerano
ikko wolewa sennu rosiranna labballu rosira
noonke laooshshi mitto ikka noosi. Seennu
rose umonsa, ayiddensanna gobbansa soorra
dandaannota afa noonke.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Albaanni saleedu aana borreessantino
coyifooliishshonna daftarinsara
borreessitino hedonsa la’anno
gede assite wona umi hedonsanna
niwaawete amado xaaddinnoro
xa’minsa.
• Huwatote xa’mo giddonni umita ayi
nabbawanno yite xa’mite kaayyo uyinsa.
Nabbawantu xa’mora dawaro niwaawete
giddo baalunku hassanno gede boode
yanna uyinsa.
• Maxaafinsa giddo dawaro afantannowa
leellishannohura kaayyo uyi.
• Leellishshu dawaro taalo ikkasenna
hoogase wole rosaano hedo uyitanno
gede kaayyo uyinsa.
• Maxaafinsa aana noo xa’muwa
daftarinsara galchite loossanno gede
kulinsa.
Xa’muwa
Mannu rosiisate lowo illacha tugannohu
ayeraati?
Addi addi looso loosate egenno afi’nannihu
maminniiti?
Ki’ne qarqarira meyaati rosse lowowa iillitinoti
nooro isere haranchunni xawisse.
Meyaati rosoho beeqqitanno gede ninke
maricho assa hasiissannonke?
Xa’mote Dawaro
1. Labballu oosoraati.
2. Rosunni callaati.
• 3ki nna 4ki xa’muwara baalanti rosaano
babbaxitino dawaro qarqarinsara
huwatino garinni dawartannohura
dawaronsa haadhe taashshinsa.
82
 11ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbada
• Rosu qaalla huwata
• Sufo horoonsi’re qaalla kalaqa
• Macciishshinoonni qaalla borreessa
Qoonqo Xaadisanna babbada
Yanna: 10 daqiiqa.
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
• ‘Leellishshanno’ yaanno qaale saleedaho
borreessite rosaano umo qaale
mitteenni nabbabbanno gede kulinsa.
• Aanchite, qaalu giddo noo qoonquwa
ati angichunni leellishshanna babbadde
nabbabbona.
leellishshanno → lee lli shsha
• Jeefoteno, ati niwaawe suwisse
nabbabbanna rosaano huuriweelo
ledokki ha’runsitanno gede assinsa.
Huwattote Xa’mo
Rosiisaancho :
• Maxaafinsa giddo noo doyichuwa
daftarinsara galchitanno gede assinsa.
• Niwaawete umo xawissanno qaallanna
handaarra doyichuwate giddo
borreessitanno gede kulinsa.
• Borreessituhu gedensaanni lame lame
ikkite borreessitino borro mimitinsata
la’anni xe’ne heedhuwa taashshidhona.
• Niwaawete umo xawissanno doyicho
doyichuwate e’anno qaalla
Rosaano woleno leda dandiitanno daafira
haa’rinsa.
nno seennu rosi

qarqaransanna → qar qa ran sa nna beeqqa rosiisa

labballohonna → la bba llo ho nna
oosonkerano → oo son ke ra no Seennu rosi
beeqqooshshe
ayidensanna → a yi den sa nna
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa laooshshe
seekke buuxa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho: soorrama

• Tenne niwaawe rosaano umi barra

nabbabbinota ikkitinohura niwaawete
umonna misile la’e niwaawennire
qaaggannore xa’minsa.
• Ayirritannonsa qaallanna handaarra
nabbabbe lawishsha ikkinsa.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano nabbawate qixxaabbanno gede
kulitto/ansahu gedensaanni, qaale naggi
assite nabbawinsa.
• Aanchite, rosaano lame lame ikkite
mimmitinsara nabbabbanni qarrissanno
qaallanna handaarra marro marro qolte
nabbabbanno gede assinsa.
Rosu Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa.
Rosiisaancho:
• Umo rosaanote ledo maxaafinsara noota
rosu qaalla fiche hasaabbe.
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto
lawishsha adhite coyifooliishsho loosse
leellishinsa.
• Aanchite, tenne qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
• Hoodeteno loossino coyi fooliishshuwa
mimmitinsara nabbabbanno gede
assinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 83

Jeefoteno, bado badotenni coyi Qaalla Taashshe Borreessa
fooliishshuwansa rosaanote nabbabbanno
Rosiisaancho:
gede assinsa.
Woroonni noota 10 qaalla ati nabbabbanna
Rosu qaalla : Korkaatuno, konnirano, taashshite borreessate wo’naalsha assitanno
kayinnilla, umo assine gede kulinsa.
Sufo Qaalla
Rosiisaancho: Ayiddensa gashsha dilawannonsa
Uyinoonni qaalla giddonni ‘afi’ra’ yaanno Korkaatuno ikkitinohuraati leellishanno
qaale saleedu aana borreessite qaale ledokki
nabbabbanno gede assinsa. tunceenyinniiti badooshshe qarqarinsara
Mini Looso
Qaalu gedensaanni ‘-te’ sufo ledde
Rosiisaancho:
borreessite qaale nabbabbanno gede
xa’minsa. Maxaafinsa giddo noota 10 qaalla
rosaano taashshite minensa wolu manni
Lawishsha horoonsidhe sufo lendiro qaalu
nabbawannansa borreessitanni rosiisidhanno
aana dagganno soorro huwattanno garinni
gede mini looso uyinsa.
rosiisinsa.
• Loosansa aanino barra buuxi.
Aanchite, uyinoonni lawishshi garinni ‘-te’
sufo afidhino qaalla borreessitanno gede Qaalla
kulinsa. hasiisannoha kayinnilla beeqqooshshe
rosiisa laooshshe oosonkerano
Borreessa
konnirano meyaaterano labballohonna
Yanna: 10 daqiiqa.
gobba

11ki Lamala 3ki Barra Rosaanote daftari aana

Barru Rosi Amado Rosu umi ledo xaaddanno qaalla
Wonshinanni doyichuwa
• Lamalate rosi umi ledo xaaddanno qaalla
borreessa
seennu rosu
• Keeru sokka borreessa meyaaterano
Qaalla
Yanna: 20 daqiiqa. gobba kaa’lama rosiisa
Rosu Umi Ledo Xaaddanno Qaalla
Rosiisaancho:
gashsha soorrama beeqqa
• Umo doyichuwate ikkitanno qaalla
niwaawete umi ledo xaado afidhinota
xinqite borreessitanno gede kulinsa. seekke buuxa laooshshe
• Borreessitu gedensaanni gaamotenni
(lame lame) ikkite hasaabbanno gede assi.
• Doyichuwate giddo wonshitanno gede Doyichuwate e’anno yine hendanni qaallanna
assite, borreessitinore mimmitinsara handaarra
nabbabbanno gede kulinsa.
Rosaano woleno leda dandiitanno daafira
• Jeefote 2-3 gaamo geeshsha wonshitino haa’rinsa
qalla ka’e nabbabbanno gede kaayyo
uyinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 84

Borreessa Borro Buuxi’ra
Yanna: 20 daqiiqa. Rosiisaancho:
Borreessate Qixxaawa • Rosaano borreessite gudduhu
Rosiisaancho: gedensaanni gaamotenni ofoltanno
gede assite borronsa mimmitinsara
• Kifilete giddo albaanni doyichuwate
nabbabbanno gede assi.
giddo borreessitu qaalla giddo lame
lawishshaho ikkitanno qaalla qixxeessi. • Mimmituwiinni adhitu rosicho
kaima assidhe so’ro heedhunsaro
• Techo insa albaanni doyichuwate giddo
taashshidhanno gede kulinsa.
borreessitu qaallara mitte mittente
xawishsha uyitannota kulinsa. • 2-3 gaamo geeshshi gaamonsanni
dooraminohu kae nabbawanno gede
• Albaanni doodhitto/a qaallara woy
assite wole rosaano macciishshite hedo
handaarrara lawishsha ikka noonsa
uyitanno gede assinsa.
xawishsha borreessinsa.
• Uyinoonni hedo kaiminni xawishshansa
Borreessitanno Woyite
woyyeessidhanno gede kulinsa.
Rosiisaancho:
Ate lawishsha kaima assidhe annu annunku
mittu mittunku qaalira woy handaarira
xawishsha borreessitanno gede kulinsa.

11ki Lamala 4ki Barra Qoonqo Babbada

Barru Rosi Amado Rosiisaancho:
• Qoonqo xaadisanna babbada Umi qaale haadhe ati babbadde leellishinsa.
• Xaadisaano qaalla horonsi’ra Hoodete, ledokki babbaddanni wo’naaltanno
• Borrote malaatta horoonsi’ra gede assi.
• Qaalla macciishshe borreessa Jeefote, ati kaa’litannansa calluwinsa
babbaddanni nabbabbanno gede assi.
Qoonqo xaadisanna Babbada
meyaaterano → me yaa te ra no
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisa dilawannonsa → di la wa nnon sa
Rosiisaancho: tunceenyaati → tun cee nyaa ti
Umo qoonqo ati mitte mitte nabbabbe qolte ikkitinohuraati → i kki ti no hu raa ti
qaale mitteenni nabbabbe leellishinsa.
Aanteteno, ati mitte mittenta qoonqo hasiisannoha → ha sii sa nno ha
leellishshanna insa nabbabbona. labballolla → la bba llo lla
Hoodete qaale mitteenni leellishshe
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
nabbabbanno gede assinsa.
Umi qaale rosiisate horoonsi’ratto/a hayyo Yanna: 10 daqiiqa
horoonsidhe baalanta qaalla rosiisinsa. Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
a yi dden sa nna → ayiddensanna Rosiisaancho:
oo son ke ra no → oosonkerano Rosaano niwaawe sa’u yannara nabbabbinota
la bba llo ho nna → labballohonna ikkitino daafira techo niwaawete umonna
qar qa ran sa nna → qarqaransanna misile la’e tenne niwaawere maricho
lee lli shsha nno → leellishanno qaggannoro xa’minsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 85

Nabbanbanni Woyite
Rosiisaancho:
• Umo niwaawe ikkitote xawishshi ledo
ati taashshite nabbawinsa.
• Hoodete lame lame ikkite niwaawe
xawishshu ledo mimmitinsara
nabbabbona.
• Aanteteno, ikkitote xawishshi ledo
rosaano ledokki niwaawe nabbabbanno
gede assi.
• Jeefoteno, rosaano huuriweelo
ha’runsitannohe gede assite xawishshu
ledo niwaawe nabbawinsa.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Rosaano tenne lamalara nabbabbu
niwaawe giddo busharenna danchare
woy kaa’lannorenna gawajjannore,
Danchuri
Labballunna seennu taalo rosa danchate.
Labballuno seennuno taaloho.
Laooshshu soorro abbate baalunku sharrama
hasiissanno.
Meyaatera ikko labballoho egenno
hasiissanno.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Xaadisaano Qaalla
Rosiisaancho:
• Shiqqino Xaadisaano giddonni mitto
horoonsidhe coyifooliishsho loosse
leellishinsa.
• Aantete, insano konne lawishsha
horoonsidhe coyifooliishsho loossanno
gede kulinsa.
• Hoodeteno, lame lame ikkite gattino
Xaadisaano qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
• 2-3 gaamo geeshshi fajjonsanni kifilete
coyifooliishshuwansa nabbabbona.
• Wolootu rosaano coyifooliishshuwansara
hedo uyitanno gede assi.
Xaadisaano Qaalla
Woleno Konne
Lawishshaho xaphoomunni
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
maxaafinsa giddo noo lawishshi garinni
shaete giddo borreessitanno gede
kulinsa.
• Aantete ati xawinonsakkiri hee’riro ledde
xawishsha uyitennansa loossona.
• Hoodeteno gaamotenni ikkite
borreessitinore mimmitinsara
nabbabbona.
Hedonsa soorridhe ka’uhu gedensaanni so’ro
heedhuro taashshidhona.
• Jeefoteno, 2-3 gaamo giddonni mittu
mittu kae kifilete nabbawanna, wolootu
garunni macciishshite hedonsa uyitanno
gede assinsa.
Uyinoonni hedo garinni borreessidhinnori
giddo woyyeessidhannori hee’riro
woyyeessidhona.
Shaete giddo worranni dawaro
Bushuri
Rosu labballunniholla.
Labballu rooreho yitanno lao.
Meyaati rosse labballu loossannore loosse
diaffanno.
Meyati labballu loossannore loosse diaffanno.
Meyaati umose dandiite diaffanno yitanno hedo.
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Borrote Malaattanna Fidalete
Jawishsha
Rosiisaancho:
• Maxaafinsa giddo noo lawishsha
saleedu aana borreessi.
• Jawa fidalenni borreessinannire
hegersite la’anno gede kulinsa.
• Maxaafinsa giddo noo coyi
fooliishshuwa fidalete jawishshanna
borrote malaate taashshinannita
galchitona.
Maxaafinsa giddo noo coyifooliishshuwa
1. Meyaata rosunni gedensinsori maati?
2. Egenno meyaaterano labbaahurano
taalo hasiissanno.
3. La’miitu rodii su’mi Naaramooti.
4. Ellu aganira xeenu bati’ranno.
86
Qaalla Taashshe Borreessa borreessitanni wo’naaltanno gede mini looso
Rosiisaancho: uyinsa.
Rosaano onti barra 20 qaalla taashshite Qaalla
borreessitanno rosi noonsa. Tenne ayiddensa gashsha tunceenyinniiti
qaalla giddonni 10 qaalla ati kultannansa dilawannonsa korkaatuno badooshshe
borreessitanno. Konni daafira, borreessate
qixxaawansa buuxxe qaalla ati kultannansa ikkitinohuraati leellishanno qarqarinsara
borreessitona. Daftarinsara noo qaalla mine alamete

11ki Lamala 5ki Barra Rosiisaancho:

Barru Rosi Amado • Rosaano konne roso 3ki barra rosse
sa’inohura nabbabbino niwaawe
• Marrote Roso giddo danchanna busha shaete giddo
worroonni hajajo garinni loossanno gede
Qoonqo xaadisanna Babbada kulinsa.
Yanna: 10 daqiiqa.
• Rosaano gaamotenni ofolte maxaafinsa
Qoonqo Xaadisa giddo noo shae giddo worrannire
Rosiisaancho: hasaabbanni loossona.
Rosaano tenne lamalara rossinoha qoonqo Qaalla
xaadise qaalla kalaqe nabbawate looso
Yanna: 10 daqiiqa
bowirsidhanno barra ikkinohura maxaafinsa
giddo noota tenne lamalara xaadissanni • Tenne lamalata rosu qaalla saleedu aana
kalaqqu qaalla marro qolte loossona. borreessi.
Qoonqo Babbada • Ati tenne qaalla giddonni adhite
coyifooliishsho loosse lawishsha ikkinsa.
Rosiisaancho:
• Aanteteno, rosaano tenne qaalla
Rosaano tenne lamalara rossinota qoonqo
horoonsidhe coyifooliishsho loossanno
babbadate roso bowirsidhanno barra
gede assinsa.
ikkinohura tenne qaalla(layinki barrita) ati
kaa’litannansa babbaddanni nabbabbanno Qaalla konne woleno
gede assinsa. lawishshaho xaphoomunnino
Sufo Borreessa
Rosiisaancho: Yanna: 10 daqiiqa
Tenne lamalara rossinota ‘-te’ sufo afidhino Qaalla Borreessa
qaalla saleedaho borreessinsa. Rosiisaancho:
Bado badotenni ka’e sufo malaatisse kultanno Rosaano maxaafinsara noota 10 qaallanna
gede xa’minsa. ati kultannansa daftarinsara borreessituta
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe 10 qaalla xaphoomunni 20 qaalla ati
Yanna: 10 daqiiqa. nabbabbannansa taashshite borreessate
wo’naaltona.
Niwaawe Marro Qole Nabbawa
Borro
Rosiisaancho:
Umo niwaawe qoonqo naggi assite biifisse Rosiisaancho:
nabbawinsa. • Rosaano annu annunni mitte gufo
Hoodete rosaano bado badotenni mitte mitte borreessate qixxaabbanno gede kulinsa.
coyifooliishsho biifisse nabbabbanno gede • Borreessate lamalate giddo rossino
kaayyo uyinsa. qaalla horoonsidhona.
Shaete giddo dancharenna • Borreessitanno borrora umo insanni
gawajjannore coyi’ra doodhitona.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 87

 12ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Niwaawe macciishshite amadose • Qaale horoonsidhe coyifooliishsho
kultanno. loossanno.
• Qoonqo xaadisse qaale kalaqqe • Sufonna qara qaale baddanno.
nabbabbanno. • Xaadisaano qaalla horoonsidhe
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbadde coyifooliishsho loossanno.
nabbabbanno. • Borrote malaatta horoonsidhe
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni coyifooliishsho loossanno.
xawissanno. • Qaalla taashshite borreessitanno.

Lamalate Rosi Guulcho: koo-tee Amuraate

• Aanteteno, niwaawe wodaninni

12 Lamala Umi Barra
ki
nabbawinsa.

Barru Rosi Amado • Niwaawete mereero taxxi yitanni, aane

daannore heddanno gede assitanni
• Macciishsha hedonsa haa’rinsa.
• Niwaawe nabbawa • Nabbawatto/a woyite kifilete
• Qoonqo xaadise qaale kalaqe nabbawa macciishshate qarru noonsa rosaano
• Coyifooliishsho loosa heedhuro hasiissanno kaa’lo assinsa.
Seennu Rosu Aana
Macciishshinanni niwaawe
Hee’noommo yannara daga rosu lophote
Yanna: 15 daqiiqa
xinta ikkinota loosunni leellishshanni no.
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Ikkinohurano, daganna qeechu la”annonsari
Rosiisaancho: mereersite umi diriminni yuniversitete
• Niwaawe nabbawakkira albaanni geeshsha halashshitanni leeltanno.
rosu umo, misilenna qara qaalla la’e Xaa yannara, seennu ikko labballu rosaano
rosaano aane daannore heddanno gede umi diriminni layinki dirimi geeshsha
xa’minsa. ikkadu garinni rossannino. Hattono koo/
• Niwaawete giddonni fultino qaalla fiche tee beeqqooshshe la’niro umi dirimma rosi
rosaanote ledo hasaabbe. minnara seennu kiiro luphi yite leeltanno.
• Rosaano hedde kultannore saleedu aana Ikkollana, albaanni noo laooshshinni seennu
borreessinsa. aana iillannori co’o diyiino. Kuri giddonni
Nabbambanni Woyite umihu, dii’roho. Yannankera budu geerrinna
Rosiisaancho: mangiste dii’ro hoolate sharranturono, xaano
sae sae seenne rosu mininni gufisanni
• Rosaano niwaawe seekkite
leellanno. Layinkihu, seenneho mini giddo
macciishshitanni, albaanni wortu hedo
gara ikkanna hooga buuxxanno gede loosi bati’raati. Seenneho maatete giddo
kulinsa. loosu qeechinsa baca ikkasinni rosonsa

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 88

jawaantetenni qaafisara didandaanno. Qoonqo Xaadisa
Konninni kainohunni roore yannara kifiletenni
Yanna: 10 daqiiqa
kifile sa”a hooge uwe gala seennu aana luphi
yite leeltanno. Sayikkihu, seenne budunni Rosiisaancho:
annunna ama aate. Mitu mitu manni meyaa Rosaano, qoonqo xaadisate albaanni
beetto nabbawanna borreessa dandiituro balaxxe ati mitto lawishshaho ikkanno gede
ikkannolla yee, rosose doogo murte agurte loossensa hoodeteno ate ledo qoonqo ati
mine assidhanno gede assanno. assitto/a gede mitteenni loosse. Jeefoteno,
Konni qarrinni kainohunni, seennu insa loossu gedensanani maxaafinsa giddonni
rosaano kiiro qixxaawote rosi minnara galchite daftarinsara lawishshu garinni
kolleejjuwatenna Yuniverstuwate lowonta ajje loossanno assi.
leeltanno.Konni korinni, xaa yannara, meentu fon qo la ma → fonqolama
addi addi biirora sooreessimmate bayichonna
ba ‘raar sha no → ba’raarshano
babbaxxitino loosu ha’rinshuwara kiirotenni
woffi yee leellanno. qoo xee ssu nni → qooxeessunni

Huwatote Xa’mo ge den sii sa nno → gedensiisanno

Rosiisaancho:
• Rosaano niwaawe macciishshate
albaanni hedde wortu hedo gara ikkanna
hooga xa’minsa.
• Rosaano lame lame ikkite, niwaawete
amado kultanno gede xa’minsa.
• Maxaafinsa giddo noo xa’muwa
daftarinsara galchitanno gede kulinsa.
Xa’muwa
1. Xaa yannara seennu rosaano kiiro ajje
leeltannohu hiikko rosi deerriraati?
2. Seennu rosira guficho ikkannore lamere
niwaawete giddonni kulle.
3. Seennu rosi aana nooha laote qarra
tirate assa hasiissannori maati yitine
heddinanni?
• Borreessitinore miillansa ledo
hasaabbu gedensaanni dawaronsa 2-3
gaamo geeshshi shiqishshanno gede
jawaachishinsa.
Shiqqino xa’muwa dawaro
1. Qixaawote rosi mine, Kolleejjetenna
Yuniversitete.
2. A) diroho b) mine loosu bati’rate woy
fajjonsaweelo amanna annu aate.
3ki dawarora rosaano babbaxxitino dawaro
qoltanno daafira dawaronsa haadhe,
taashshitanni xawishsha uyinsa.
xa phoo mu nni → xaphoomunni
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Maxaafinsa giddo nooha niwaawete
umonna misile la’anno gede kulinsa.
• Rosaano niwaawete umo, misile la’uhu
gedensaanni qara qaalla fiche rosaanote
ledo hasaabbe.
Qara qaalla: qarqaraho, ba’raarsha,
fonqolama, ille hoolose, burduuqa
• Niwaawete umo, misilenna qara
qaalla kaiminni, niwaawe marichire
coyidhannoro hedde kultanno gede
xa’minsa.
• Rosaano heddino hedo giddonni 3
coyifooliishsho saleedaho borreessite
leellishinsa.
Nabbanbanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano umo assite niwaawe
nabbabbanno gede kaayyo uyinsa.
• Aanchite, ati lawishsha ikkite
nabbabbanna huuriweelo
macciishshitona.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 89

 • Hoodeteno rosaano lame lame ikkite
nabbabbona.
• Jeefoteno, ati huuro naggi assite
nabbabbanna, rosaano ha’runsitona.
Bao Bushu Budi
Gabbiite ilantinohu Sidaamu Zoone Cirrete
woradi Laaleessu olliiraati. Annise su’mi
Baanataati. Annise ooso rosiisi’ra lowonta
baxanno. Konninni kainohunni, Gabbiitera
dirise rosoho iillita qarqaraho noo rosi mine
masse eessi.
Gabbiite umi kifilenni setti kifile geeshsha
kifiletenninna xaphoomunni umita fultanni
iillitino. Tennerano, rosu mini babbaxxino
ba’raarsha uyinose. Qooxeessu mannino,
“Tenne beettora ille hoolose,” yaannose.
Gabbiite sette kifile qoqqowu deerri fonqolo
fonqolantu. Hakko fonqolira tuqa rosaanora
aliidi guma abbite sa’u.
Diru goofeenna hawadu e”e no. Gabbiite
Wocawaaro soodiro honse kifile hanaffaraati.
Tenne yannara, Gabbiitera jaddo iillituse.
Olliinsa beetti Burduuqa yinannihu Gabbiite
dii’re adhi. Aanteteno, annise Gabbiite
Burduuqi qolinowa hase hoogi. Konninni
kainohunni, tini worba rosaancho rosose
murte agurte mini ama ikkite gattu.
Xaphoomunni, bushu budi, hattono dii’ru
seenne rosunninna loosunni gedensiisanno.
Konni daafira, konne busha bude gedenira
qolate baalinke hallo qodhine sharrama
hasiissannonke.
12ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbada
• Ikkitote koranna guma bada
• Rosu qaalla huwata
• Sufo horoonsi’re qaalla kalaqa
• Qaalla macciishshe borreessa
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Huwatote xa’mo
Rosiisaancho:
• Rosaano umo hedde uyitu hedo saleedu
aana borreessite niwaawete amado ledo
xaaddinnoro xa’minsa.
• Rosaano amadote daafira miillansa ledo
hasaabbanno assi.
• Maxaafinsa aana noo xa’muwa
daftarinsara galchitanno gede kulinsa.
Xa’muwa
1. Qooxeessu manni Gabbiite “tenne
beettora ille hoolose” yaannohu
mayiraati?
2. Gabbiitera iillinose qarri maati?
3. Gabbiite roso murte mine mini ama
ikkite gatase wodanisera kalaqinori
maati yitine heddinanni?
4. Busha bude hunate dagoomu maricho
assa hasiissanno?
Dawaro
1. Umi kifilenni settikki kifile geeshsha
umita fultanni guddinnohuraati.
2. Fajjiseweelo Burduuqi dii’re adhate.
3. Fajjiweelo mini ama ikka, ledose
rossanno darawosewiinni baxxite
gatanna hatte gobbate ikkitanno egenno
doogo gata yitannore heddurona woleno
leda dandiitanno.
4. Baalinke hallo qodhine sharrama
hasiissanno.
Qoonqo Xaadisanna babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
‘Hasiissannonke’ yaanno qaale saleedu aana
borreessite, rosaano umo qaale mitteenni
nabbabbanno gede kulinsa.
Aanchite, qaalu giddo qoonquwa ati
qubbichunni leellishshanna babbadde
nabbabbona.
Dawaro Konni garinni taashshi
90
hasiissannonke → ha sii ssa nnon ke Kora Guma
hanaffaraati → ha na ffa raa ti 1. Diiru Qixxaawote
Wocawaaro → Wo ca waa ro 2. Bushu budi (meyaa rosi minnara,
beetto maa’nise kolleejjetenna
leellishshanno → lee lli shsha nno la”a.) yuniversitete
kiironsa ajjanni ha’ra.
babbaxxino → ba bba xxi no 3. Roso murte agurte
mine assidhanno Addi addi loosu
kainohunni → ka i no hu nni assa ha’rinshuwara woffi
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe yee (aje) leella
Yanna: 10 daqiiqa
Rosu Qaalla
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho: Rosiisaancho:
• Umo rosaanote ledo maxaafinsara noota
Tini niwaawe umi barra nabbabbinota
rosu qaalla fichere hasaabbe.
ikkitinohura niwaawete umonna misile la’e
niwaawennire qaaggannore xa’minsa. • Uyinoonni qaalla giddonni mitto
lawishsha adhite coyifooliishsho loosse
Ayirritannonsa qaallanna handaarra nabbabbe leellishinsa.
lawishsha ikkinsa. Rosu qaalla: Aanteteno konni daafira
Nabbambanni Woyite ikkinohura konninni kainohunni
Rosiisaancho: xaphoomunni

• Rosaano nabbawate qixxaabbanno Aantete tenne qaalla horoonsidhe

gede kulitto/ansahu gedensaanni, qaale
naggi assitine rosaanote ledo mitteenni
niwaawe nabbabbe.
• Aanchite, rosaano lame lame ikkite
mimmitinsara nabbabbanni qarrissanno
qaallanna handaarra marro marro qolte
nabbabbanno gede kulinsa.
• Jeefoteno, ati niwaawe suwisse
nabbabbanna rosaano huuriweelo
ledokki ha’runsitanno gede assinsa.
coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
Hoodeteno loossino coyifooliishshuwa
mimmitinsara nabbabbanno gede assinsa.
Jeefoteno, bado badotenni
coyifooliishshuwansa rosaanote nabbabbanno
gede assinsa.
Sufo
Rosiisaancho:
Uyinoonni qaalla giddonni ‘looso’ yaanno
qaale saleedu aana borreessite qaale ledokki
nabbabbanno gede assinsa.

Huwattote Xa’mo Qaalu jeefora, ‘-nke’ sufo ledde borreessite

Rosiisaancho:
• Maxaafinsa giddo no doyichuwa
daftarinsara galchitanno gede assinsa.
• ‘Seennu Rosu Aana’ yitanno niwaawe
giddo koranna guma lawishshu garinni
borreessitanno gede kulinsa.
• Rosaanote maxaafi giddo noo shae
dawaro
qaale nabbabbanno gede xa’minsa.
Lawishshu aana worroonni qaalla konni
garinni sufo lendiro qaalu aana dagganno
soorro huwattanno garinni rosiisinsa.
Aanchite, uyinoonni lawishshi garinni ‘-nke’
sufo afidhino qaalla borreessitanno gede
kulinsa.
loosonke
qarqaranke
rosonke

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 91

Togoo qaalla ‘-nke’ sufo adhatenni abbitanno Mini Looso
soorrono kultona.
Rosiisaancho :
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa Maxaafinsa giddo noota 10 qaalla
rosaano taashshite minensa wolu manni
Qaalla Taashshe Borreessa
nabbawannansa borreessitanni rosiisidhanno
Rosiisaancho : gede mini looso uyinsa.
Woroonni noota 10 qaalla ati nabbabbanna • Loosansa aanino barra buuxi.
taashshite borreessate wo’naalsha assitanno
gede kulinsa. fonqolama burduuqa ba’raarsha
qooxeessa konni daafira gedensaanni qooxeessu Wocawaaro xaphoomu
hanaffaraati hasiissannonke laaleessu leellishshanno Ikkinnohura Aanteteno
babbaxino burduuqa Ikkinnohura hanaffaraati
loosunni

12ki Lamala 3ki Barra Aantete, shaete giddo hajanjoonninsa garinni

wonshate albaanni niwaawete giddonni qaalla
Barru Rosi Amado
woy handaarra xinqite fushshitanno gede
• Lamalate rosi umi ledo xaaddanno assinsa.
qaallanna handaarra borreessa.
Shaete giddo wonshate albaanni gamba
• Keeru sokka borreessa. assitinore mimmitinsara nabbabbanno gede
Qaalla kulinsa.
Yanna: 20 daqiiqa Hoodeteno shaete giddo borreessitona.
Rosu Umi Ledo Xaaddanno Qaallanna Jeefoteno, 2-3 gaamo geeshshinni
Handaarra wonshitino qaallanna handaarra kifilete
Rosiisaancho: nabbabbanno gede kulinsa
Umo shae daftarinsa aana galchitanno gede
kulinsa.
Rosaano wonshitanno shae
Niwaawete umo Borrote giddo baxatta/o/re Borrote giddo giwatta/o/re

Borreessa yaannore wolu baxoommo/a yitannohura

Yanna: 20 daqiiqa
Borreessate Qixxaawa
Rosiisaancho:
Rosaano miillansara keeru sokka
borreessansara albaanni nabbabbu niwaawe
giddo baxxinore woy gibbinore xinqite
wodhitona.
Rosiisaancho aleenni noo shaera rosaano
dawartannori babbaxanno daafira tenneeti
yine kawaanni murrannikkihura, rosaano
niwaawete giddo mittu giwoommo/a
yitannore haadhe taashshinsa.
Mitte kayinni taalo dawaro niwaawete umo
yaannohu adda dawaro Bao Bushu Budi
yitannote.
Hoodeteno injaawinore doodhansa lame lame
ikkite hasaabbona.
Jeefote baxxinore woy gibbinore borreessate
doodhite adhitino qaalla woy handaarra so’ro
afidhinoro taashshidhona.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 92

Borreessitanno Woyite
Rosiisaancho:
Rosaano miillansara keeru sokka
borreessitanno woyite bitima, tittirshanna
gumulsha agadhitanno gede mereeronsa milli
yitanni kaa’linsa.
Rosaanchu maxaafi aana noo hajajo:
Baxatta/o mannira/miillara/ keeru sokka
borreessi.
Borro Buuxi’ra
Rosiisaancho:
Rosaano borreessite gudduhu gedensaanni
gaamotenni ofoltanno gede assite borronsa
keeru sokka borronsa mimmitinsara
nabbabbanno gede kulinsa.
Mimmituwiinni adhitu rosicho kaima assidhe
so’ro heedhunsaro taashshidhanno gede
kulinsa.

a) Keeru sokkakki giddo niwaawete 2-3 gaamo geeshshi gaamonsanni

giddo danchareeti woy bushareeti
yaatto/a re borreessi.
b) Sokkakki borreessootta/o miilikki/
miilakki assa hasiissannosire/sere
jeefote borreessi.
dooraminohu kae nabbawanno gede kulinsa.
Wole rosaano macciishshite hedo uyitanno
gede assinsa.
Uyinoonni hedo kaiminni borronsa
woyyeessidhe xawishshansa borreessitanno
gede kulinsa.

12ki Lamala 4ki Barra Qoonqo Babbada

Rosiisaancho:
Barru Rosi Amado
• Umi qaale haadhe ati babbadde
• Qoonqo xaadisenna babbade nabbawa
leellishinsa.
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra
• Hoodete ledokki babbaddanni
• Borrote malaatta horoonsi’ra wo’naaltanno gede assi.
• Qaalla macciishshe borreessa • Jeefote ati kaa’litannansa calluwinsa
Qoonqo xaadisanna Babbada babbaddanni nabbabbanno gede
Yanna: 10 daqiiqa assinsa.
Konni garinni babbadi
Qoonqo xaadisa
Rosiisaancho: gedeensiisanno→ ge den sii sa nno
• Umo qoonqo ati mitte mitte nabbabbe xaphoomunni → xa phoo mu nni
qolte qaale mitteenni nabbabbe fonqolama → fon qo la ma
leellishinsa.
ba’raarshano → ba ‘raar sha nno
• Aanteteno, ati mitte mittenta qoonqo
leellishshanna insa nabbabbona. qooxeessunni → qoo xee ssu nni
• Hoodete qaale mitteenni leellishshe kainohunni → ka i no hu nni
nabbabbanno gede assinsa.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Umi qaale rosiisate horoonsi’ratto/a hayyo Yanna: 10 daqiiqa
horoonsidhe baalanta qaalla rosiisinsa.
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
wo ca waa ro → wocawaaro
Rosiisaancho:
lee lli shsha nno → leellishshanno
Rosaano tenne niwaawe sa’u yannara
ba bba xxi no → babbaxxino nabbabbinota ikkitino daafira techo
ha sii ssa nnon ke → hasiissannonke niwaawete umonna misile la’e tenne
niwaawere maricho qaggannore kultannohe
ha na ffa raa ti → hanaffaraati gede xa’minsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 93

Nabbanbanni Woyite • Aantete insano konne lawishsha
Rosiisaancho: horoonsidhe coyifooliishsho loossanno
gede kulinsa.
• Umo niwaawe ikkitote xawishshi ledo
ati taashshite nabbawinsa. • Hoodeteno lame lame ikkite gattino
Xaadisaano qaalla horoonsidhe
• Hoodete ikkitote ledo rosaano ledokki
coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
niwaawe nabbabbanno gede assi.
• 2-3 gaamo geeshshi fajjonsanni kifilete
• Aanteteno, lame ikkite niwaawe xawino
coyifooliishshuwansa nabbabbona.
garinni mimmitinsara nabbabbona.
• Macciishshaano hedonsa uyitanno gede
• Jeefoteno, rosaano huuro
kaayyo uyinsa.
macciishshiishshukkinni ha’runsitanno
assite niwaawe nabbawinsa. Xaadisaano qaalla rosaanote maxaafi giddo
nooti
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho: Konninni konninni kainohunni
konni daafira konnirano
• Rosaano tenne lamalara nabbabbino
niwaawe widoonni borreessaanchu/o Borreessa
rosaano affara hasi’nore /hasiidhinore/ Yanna: 10 daqiiqa
borreessitara hajjanjoonnire
maxaafinsanni la’ona.
Borrote Malaatta Hasiisannowa
Horoonsi’ra
• Aantete rosaano gufo borreessate
Rosiisaancho:
albaanni hassiissannonsa qaallanna
handaarra xinqidhanno gede kulinsa. Rosaano shiqqino coyifooliishshuwara
hasiisannowa borrote malaate wortanno gede
• Hoodeteno gamba assidhino qaallanna
kaa’late umo ati lawishsha uyinsa.
handaarra miillansa ledo la’anno gede
kulinsa Dawaro
• Hakkiinni aante mittu mittunku hajajote Gabbiite ilantinnohu mamaati?
garinni gufonsa borreessitanno gede
Gabbiite anni ooso rosiisi’ra baxanno.
kulinsa.
Hoola badala malaala laaltino!
• Xaano borronsa guddu gedensaanni
mimmitinsa ledo hasaabbanni Rosaanote maxaafu, biirenna daftaru
taashshidhona. hasiisannonsa.
• Jeefoteno, 2-3 gaamo giddonni mittu
Qaalla Taashshe Borreessa
mittu ka’e kifilete nabbabbanno gede
kulinsa. Macciishshaano hedonsa Rosiisaancho:
uyitanno gede kaayyo uyinsa. Rosaano onti barra 20 qaalla taashshite
borreessitanno rosi noonsa. Tenne
• Macciishshaano uyitino hedo adhite
qaalla giddonni 10 qaalla ati kultannansa
so’ro hedhunsaro ati kaa’litanna
borreessitona. Daftarinsara noo qaalla mine
taashshidhona.
borreessitanni wo’naaltanno gede mini looso
Qaalla uyinsa.
Yanna: 10 daqiiqa • Loosansa aanino barra buuxi.
Xaadisaano Qaallaa qooxeessa konni daafira gedensaanni
Rosiisaancho: hanaffaraati babbaxino laaleessu
• Shiqqino xaadisaano giddonni mitto ikkinnohura burduuqa loosunni
horoonsidhe coyifooliishsho loosse
leellishinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 94

 12ki Lamala 5ki Barra • Rosaano gaamotenni ofolte maxaafinsa
giddo noo shae giddo worrannire
Barru Rosi Amado
hasaabbanni loossona.
• Marote Roso
Qaalla
Qoonqo Xaadisanna Babbada Yanna: 10 daqiiqa
Yanna: 10 daqiiqa
Rosu Qaalla
Rosiisaancho:
Rosiisaancho:
Rosaano tenne lamalara rossinoha qoonqo
xaadise qaalla kalaqqe nabbawate looso Tenne lamalate rosu qaalla saleedu aana
bowirsidhanno barra ikkinohura maxaafinsa borreessi.
giddo noota tenne lamalara xaadissanni
kalaqqu qaalla marro qolte loossona. Ati tenne qaalla giddonni adhite
coyifooliishsho loosse lawishsha ikkinsa.
Qoonqo Babbada
Aanteteno, rosaano tenne qaalla horoonsidhe
Rosiisaancho:
coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
Rosaano tenne lamalara rossiinota qoonqo
babbadate roso bowirsidhanno barra Aanteteno xaphoomunni
ikkinohura tenne qaalla ati kaa’litannansa Konni kainohunni konni daafira
babbaddanni nabbabbanno gede assinsa. ikkinohura

Sufo Borreessa
Rosiisaancho: Yanna: 10 daqiiqa
• Tenne lamalara rossinota ‘-te’ sufo Qaalla Borreessa
afidhino qaalla saleedaho borreessinsa. Rosiisaancho:
• Bado badotenni ka’e sufo malaatisse Rosaano maxaafinsara noota 10 qaalla
kultanno gede xa’minsa. daftarinsara borreessituta ati nabbabbannansa
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe taashshite borreessate wo’naaltona.
Yanna: 10 daqiiqa qooxeessa babbaxxino laaleessu
Niwaawe Marro Qole Nabbawa
gedensaanni ikkinnohura burduuqa
Rosiisaancho:
• Umo niwaawe qoonqo naggi assite hasiissannonke konni daafira loosunni
biifisse nabbawinsa. Borro
• Hoodete rosaano bado badotenni
Rosiisaancho :
mitte mitte coyifooliishsho suwisse
nabbabbanno gede kaayyo uyinsa. • Rosaano annu annunni tenne lamalara
Shaete Giddo nabbabbu Umire nabbabbu niwaawe amadore dandiitu
Baxxannorenna Gibbannore Borreessa deerrinni gufo borreessate qixxabbanno
gede kulinsa.
Rosiisaancho:
• Rosaano konne roso rosse sa’inohura • Borreessate lamalate giddo rossino
nabbabbino niwaawe giddo nabbabbure qaalla horoonsidhona.
dancharenna bushareeti yite • Borreessitanno borrora umo insanni
heddinnore hajajote garinni loossanno doodhitona.
gede kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 95

 13ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Niwaawe macciishshite amadose • Qaallate giddonni sufo fushshitanno.
kultanno. • Borrote malaatta horoonsidhe gufo
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqe borreessitanno.
nabbabbanno.
• Qaalla qoonqote tuqqo widira babbadde
nabbabbanno.
• Qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
borreessitanno.

Lamalate Rosi Guulcho: Boohaarsha

• Aanteteno, niwaawe wodaninni
13 Lamala Umi Barra
ki nabbabbanna macciishshitona.
Barru Rosi Amado • Niwaawete mereero taxxi yitanni,
rosaano aane daannore heddanno gede
• Macciishsha
assinsa.
• Nabbawa
Hayi Hawaasa
• Qoonqo xaadise nabbawa
Hawaasi Sidaamu Zoonera qara katamaati.
• Sufo bada Hawaasi katami Itophiyaho Wodiidoonni
• Coyifooliishsho borreessa afamanno. Kuni katami Sidaamahono
ikko wole dagara dancha boohaarshu
Macciishshinanni Niwaawe mereersha ikke leellanno. Qoleno, addinta
Yanna: 15 daqiiqa halchishannohonna quqquxammanni
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo katamaati.
Rosiisaancho:
Hawaasi katami giddosi haammata
• Niwaawe nabbawakkira albaanni, rosu daa”antannire afi’rino. Insano Hawaasi Garba,
umo calla leellishshe rosaano aane cea, addi addi Sidaamu ejjeetto sumuddanna
daannore heddanno gede assi. w.k.l. amadino.
• Niwaawete giddonni fultino qaalla fiche Hawaasi Garbi daa”atate baasa
daafira rosaanote ledo hasaabbe.
sinsinnaambanniho. Qarqarasi addi addi
Qara Qaalla: biifado haqqenna daraaro noosi. Giddosi
boohaarshu sumuda qulxu’me qulxu’me, rooe, babbaxxitino ceanna
w.k.l. heedhanno. Qoleno, daa”atate
ejjeetto amanyoote faabirika
quqquxammanni addi addi Sidaamu ejjeetto
Nabbambanni Woyite sumudda hakko afantanno. Lawishshaho,
Rosiisaancho: Laanqamo Naarehu, Takilu Yotihu, Fiissi
• Rosaano niwaawete albaanni hedde Fichohu, Baallichi Worawohu, Yetteri Boollehu,
wortu hedo gara ikkanna hooga Duguni Dubbaalihunna w.k.l. ejjeetto
buuxxanno gede qaagiisinsa. sumudda afantanno. Tini sumuudda albinni

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 96

roore Hawaasi katama daaete daanno manni Qoonqo Xaadisanna Babbada
baxille luphi assitino. Konninni kainohunni, Yanna: 10 daqiiqa
tuqu manni hee’rate halchanno katamaati. Qoonqo Xaadise Nabbawa
Hawaasi katamiti kullikki sa’nannikkiti Rosiisaancho:
co’immasiiti. Hawaasi katami ayyare
Rosaano aante noo qoonqo xaadisse
babbaxxitino faabirikkanni fultanno wiliilenni
nabbabbanno gede assi.
daafantinnokki daafira hee’rate baca injaanno.
Qoleno, konni katamira teesse heedhanno wo sin si dha nno → wosinsidhanno
Sidaamu daga wole daga aana jaddo we de lli chaa ti → wedellichaati
assitannokkihuranna dancha gede assite mi lli ssa nni → millissanni
wosinsidhannohura Itophiyu daga baalanti
Hawaasa hee’rate halchitanno. a ma da nnon sa → amadannonsa
goo fi mar cho ho → goofimarchoho
Xaphoomunni, Hawaasi katami hee’rate
dancha ikkasinninna Sidaamu daga wosina Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
adhate noonsa danchu amanyoootinni Yanna: 15 daqiiqa
daganna dagoomu hanqafante heedhanno. Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho: • Rosaano niwaawe nabbawansara
albaanni niwaawete umonna misilla
• Niwaawete gedensaanni, rosaano umo la”atenni aane daannore heddanno gede
hedde uyitu hedo gara ikkanna hooga assi.
xa’minsa. • Aanteteno, rosaano hedde uyitannore
• Rosaano maxaafinsara noo xa’mo saleedaho borreessite hasiisanno
daftarinsara loossanno gede kulinsa. xawishsha uyinsa.
Xa’muwa Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
1.Hawaasi katami giddo daaete ikkannoreeti
yinoonnire kulle. • Niwaawe balaxxe rosaano nabbabbanno
gede kaayyo uyinsa.
Dawaro : Hawaasi Garba, cea, addi addi
Sidaamu ejjeetto, Sumuddanna w.k.l • Aanteteno, ati taashshite nabbabbanna
rosaano macciishshitona.
2.Mannu Hawaasa daanno gede baxille luphi
• Qolteno rosaano bado badote kifilete
assannori maati? ka’e nabbabbanno gede assi.
Dawaro: Addi additi Sidaamu ejjeetto • Jeefoteno, ati qoonqo naggi assite
sumuuda. nabbabbanna rosaano huuronsa ajishshe
3.Ejjeettote yine su’mansa ledo worre nabbabbanni ha’runsitona.
sumuda qixxeessine Hawaasa worroonniri Daaete Kora
albaanni Sidaamu dagara maa assitinoreeti? Barrunni mitto barra Eeyyamo yinanni
Dawaro: Sidaamu daga miicara daannore beetti Hawaasira maranno. Beettu kunino
hoodete sharrantanni lubbonsa nafa sayisse hee’rannohu Sidaamu Zoone giddo Malga
uyitinoreeti. woradiraati. Deerrasino lemuu diri qarqari
wedellichaati. Hawaasa maranno kiiro
Hawaasi katamira baalanti daga hee’rate aganunni mitte lame hige Hawaasi garba
baxxannohu mayira lawannohe? daa”atanno. Ganye daaete marasinni
Dawaro: Sidaamu daga wole daga aana jaddo kainohunni lowonta hisataamoho.
assitannokkihuranna dancha gede assite Mitto barra, yanna arrootina ronsonte
wosinsidhannohura. gede garbu qarqarira millisanna illesi mitte

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 97

beetto aana ubbu. Tini beetto dana e’ara
martino arrishsho labbanno. Iseno howolote
aana daaete fulte garbu giddo millissanni
no. Beetto tinino heedhannohu Tuulate
katamiraati. Su’maseno Laalo yinanni. Iseno
Hawaasira marturo Hawaasi garba daa”attukki
dihigganno.
Eeyyamono beetto tenne howolote
dirriteenna seekke lai. Alba seenne adhate
noosi laala fulate dancha doogo kalaqantinosi
gede hexxi. Konninni kae Laalo ledo garbu
gama daasu giddo noota mare egennami.
Lamunku fakkana yanna dinye amaddanni
xaadanni Keeshshi. Tennenni kainohunni
ganyite daaete daatenni kainohunni mimmitu
ledo lowonta baxantu.
Eeyyamono mixosi wonshi’rate galtimmate
xa’mise. Laalono wolu seenni ikkannonte
gede amaalante sasu agani gedensaanni
sumuu yitusi. Isino, Sidaamu budinni Laalo
ayiddira geerra soqqeenna lowo dinye
gedensanni coyi goofanno.
Goofimarchohono, lamunku Hawaasi Garbi
daae korinni adhante xaa yannara lamu
qaaqquulli annanna ama ikkite heedhanno.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Rosaano umo hedde uyitu hedo gara
ikkanna hooga xa’minsa.
• Aanteteno, rosaano maxaafinsa
gidd noo xa’mo niwaawete garinni
dawartanno gede kulinsa.
Xa’mote dawarono woroonni noo garinni
taashshinsa.
1. Laalo yinanni beettoti teessose hiikkooti?
Dawaro: Tuulate katamaati.
2. Eeyyamo seenne adhate noosi laala fulate
kora ikkisihu maati?
Dawaro: Hawaasi garbi qarqara
gangalatate.
3. Ki’ne qarqarira mannu boohaarsha ikko
daa”atate horoonsi’ranno darguwa no?
Nooro hiittoote?
Dawaro: Tenne xa’mora dawaro ikkannore
rosaano uyitannore haari.
4. Daa”attote dargi dagate ikko mangistete
mayi horo aanno?
Dawaro: Dagate hagiirre afi’rate kora
ikkanno, mangistete kayinni eote bue
ikkanno.

13ki Lamala 2ki Barra heedhannohu → hee dha nno hu

Barru Rosi Amado Eeyyamono → Ee yya mo no
soqqeenna → so qqee nna
• Qaalla qoonqote widira babbade
nabbawa kalaqantinosi → ka la qan ti no si
• Qaallate fiche huwata galtimmate → gal ti mma te

• Qaallannita sufo bada Rosaano Nabbabbanno Niwaawe

Yanna: 10 daqiiqa
• Qaalla horoonsi’re coyifooliishsho
borreessa Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
Qoonqo Xaadisanna Babbada Rosaano niwaawe nabbawansara albaanni,
Yanna: 10 daqiiqa rosu umonna misile la’e aane daannore
Qoonqo Babbada hedde wortanno gede assi.
Rosiisaancho:
Ayirritannonsa qaallanna handaarra nabbabbe
• Woroonni noo qaalla qoonqote widira
leellishinsa.
babbadde nabbabbanni leellishinsa.
• Aanteteno, rosaano miillansa ledo ikkite Nabbambanni Woyite
babbaddanni nabbabbanno gede assi. Rosiisaancho:
Dawaro Konni garinni taashshi • Rosaano niwaawe nabbawate
katamiraati → ka ta mi raa ti qixxaabbanno gede assinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 98

 • Niwaawe ati balaxxe nabbabbe Sufo
leellishinsa. Rosiisaancho:
• Hoodeteno, rosaano bado badote Uyinoonni qaalla ‘-nke’ yitanno sufo leddanni
nabbabbanno gede assi. qaalu fiche aana leeltanno soorrono
Huwattote Xa’mo xawisinsa.
Rosiisaancho:
Aanteteno, uyinoonni lawishshi garinni ‘-nke’
Rosaano Eeyyamonna Laalo xaadooshshi sufo afidhino qaalla borreessitanno gede
koranna guma, maxaafinsara noo shae giddo kulinsa.
taashshitanno assitanni kaa’linsa.
Borreessa
Kora ikkinore rosaanchu maxaafira noo daafira
Yanna: 10 daqiiqa
guma ikkannore aane noo garinni taashshe.
Qaalla Taashshe Borreessa
Adhamate sumuu yaa, baxama Rosiisaancho :
Adhame mittenni hee’ra, woleno ati
Woroonni noo qaalla ati nabbabbanna,
niwaawete amado garinni ledde kulinsa.
rosaano macciishshitanni borreessitona.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa Aanchiteno, rosaano qaalla taashshe
borreessansa buuxxanni kaa’linsa.
Rosu Qaalla
Rosiisaancho: amadannonsa eeyyamono leellishshanno
• Rosaanote ledo maxaafinsara noota howolote kalaqantinosi galtimmate
rosu qaalla fichere hasaabbe. soqqeenna arrishsho hisatannoho
• Mitto qaale adhite coyifooliishsho loosse qaaqquulli
leellishinsa. Mini Looso
• Aanteteno, rosaano uyinoonni qaalla Rosiisaancho :
horoonsidhe coyifooliishsho loossanno Maxaafinsa giddo noota 10 qaalla mine wolu
gede assinsa. nabbawanna macciishshitanni, borreessite
• Hoodeteno loossino coyifooliishsho dagganno gede kulinsa.
mimmitinsara nabbabbanno gede assi. • Loosansa aanino barra buuxi.
• Jeefoteno, bado badote kifilete
wosinsidhanno wedellichaati millissanni
miillansara nabbabbanno gede assi.
soqqeenna daaete goofimarchoho
mitto barra goofimarchoho iseno
katamiraati konninni kae heedhannohu
isino konninni kae
sumuu yaa

13ki Lamala 3ki Barra hasidhannorenna rossinore maxaafinsa giddo

qinaawino darga wonshitanno gede kulinsa.
Barru Rosi Amado
Borreessa
• Qaallate fiche borreessa Yanna: 20 daqiiqa
• Coyi fooliishsho borreessa Borreessate Qixxaawa
• Gufo borreessa Rosiisaancho:
Rosaano aleenni nabbabbu niwaawe
Qaalla giddonni ka’ino hedo borreessate umonsa
Yanna: 20 daqiiqa qixxeessitanno gede kulinsa.
Rosu Umi Ledo Xaaddanno Qaalla Borreessa
Rosiisaancho: Rosiisaancho:
Rosaano nabbabbe sa’u niwaawe • Rosaano aleenni nabbabbino niwaawe
lainohunni konni albaanni affinore, affara lainohunni afate hasidhannori daafira

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 99

 mitte harancho gufo borreessitanno
gede kulinsa.
• Aanteteno, borronsa lame lame ikkite
hasaabbanni taashshidhanno gede
kulinsa.
• Jeefoteno, borronsa kifilete
shiqishshanno assitanni jawaachishinsa.
Borro Buuxi’ra
Rosiisaancho:
• Rosaano borronsa borrote bude
agadhitanni borreessansa mimmitu ledo
buuxidhanno gede kulinsa.
• Aanteteno, mite mite rosaano borronsa
gido kifilete miillansara nabbabbanno
gede assi.
• Jeefoteno, rosaanote looso ati
buuxxanni taashshinsa.

13ki Lamala 4ki Barra goofimarchoho → goo fi mar cho ho

wosinsidhanno → wo sin si dha nno
Barru Rosi Amado
wedellichaati → we de lli chaa ti
• Qonqo babbade nabbawa.
dirriteenna → di rri tee nna
• Qoonqo xaadise nabbawa.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
• Qaallate addaarro fiche aa. Yanna: 10 daqiiqa
• Borreessa. Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
Qoonqo Xaadisanna Babbada • Rosaano umo nabbabbu niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa amado garinni albaanni shiqi rosiishsha
Qoonqo Xaadise Nabbawa marro qolte, qaagge hedo uyitanno gede
Rosiisaancho: xa’minsa.
• Umo assite qoonqo ati xaadisse Nabbanbanni Woyite
nabbabanni leellishinsa. Rosiisaancho:
• Aanteteno, ati mitte mittenta qoonqo • Rosaano umi barra nabbabbu niwaawe
leellishanna insa nabbabbona. nabbabbanno gede assi.
• Hoodeteno, qaale mitteenni • Aanteteno, niwaawete amado qaalunni
nabbabbanno gede assitanni xawissanno gede assi.
jawaachishinsa. Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
Ee yya mo no → Eeyyamono
• Rosaano nabbabbe sainota niwaawete
so qqee nna si → soqqeennasi amado qaagganno gede addi addi xa’mo
ka la qan ti no si→ kalaqantinosi qixxeessite xa’minsa.
ka ta mi raa ti → katamiraati • Rosaano niwaawete amado lainohunni
hee dha nno hu → heedhannohu hedonsa bado badotenni kifilete
Qoonqo Babbade Nabbawa shiqishshanno gede assi. Umo qaalunni
Rosiisaancho: xawissanno gede assi.
• Umi qaale ati babbadde leellishinsa. • Jeefoteno, Annu annunni gufo
borreessitanno gede assi.
• Hoodete ledokki babbaddanni
wo’naaltanno gede assi. Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
• Aanteteno, ati kaa’litannansa calluwinsa
Xaadisaano Qaalla
babbaddanni nabbabbanno gede
Rosiisaancho:
assinsa.
Aante shiqqino Xaadisaano giddonni mitto
millissanni → mi lli ssa nni qaale horoonsidhe coyifooliishsho loosse
amadannonsa → a ma da nnon sa leellishinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 100

Aanteteno, rosaano lawishsha la”anni mitte • Aantete mitte mittenta coyifooliishsho
mittente qaallanni coyifooliishsho loossanno nabbabbe hasiisanno malaate wortanno
gede kulinsa. gede kaa’insa.
Mite mite rosaano borreessitino coyifooliishsho Qaalla Taashshe Borreessa
kifilete shiqishshanno gede assi. Rosiisaancho:
Kunino konninni kae
Rosaano tenne lamalara rosa hasiissannonsa
tennenni kainohunni goofimarchoho
qaalla ati kultannansa macciishshitanni
Borreessa borreessitona.
Yanna: 10 daqiiqa
leellishshanno eeyyamono qaaqquulli
Borrote Malaattanna Fidalete Jawishsha
• umo uurrishshunna Xa’mote malaate galtimmate kalaqantinosi hisatannohu
horoonsidhe coyifooliishsho loosse howolote soqqeenna arrishsho
leellishinsa.

13ki Lamala 5ki Barra • Hoodete, rosaano bado badotenni

Barru Rosi Amado nabbabbanno gede assi.
• Marrote Roso Taashshe Coyi’ra
Rosiisaancho:rosaano tenne lamalara
Qoonqo Xaadisanna Babbada nabbabbino niwaawe maxaafa la’ukkinni
Yanna: 10 daqiiqa qaalunni haransite kultanno gede assinsa.
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho: Qaalla
Rosaano tenne lamalara qoonqo xaadisse Yanna: 10 daqiiqa
qaalla kalaqqanni wo’naaltu looso marro qolte Rosu Qaalla
loossanno gede assi. Rosiisaancho:
Qolteno, sa’u yannara rossu lawishshi
garinni saleedaho ka’e borreessitanno gede • Rosaano tenne lamalara rosse sa’uta
jawaachishinsa rosu qaalla saleedaho borreessite
Qoonqo Babbada qaagisinsa.
Rosiisaancho: • Coyifooliishshono loossanno gede
Rosaano tenne lamalara rosse sa’u qaalla kakkayisinsa.
qoonqote widira babbaddanni nabbabbanno
gede jawaachishinsa. Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Sufo Qaalla Borreessa
Rosiisaancho:
• Rosaano tenne lamalara rossinore Rosiisaancho:
‘-nke’ sufo afidhino qaalla saleedaho Rosaano rosiisaanchu biddissira noota
borreesinsa. tenne lamala qaalla ati nabbabbannansa
• Aanteteno, rosaano bado badotenni ka’e macciishshitanni borreessitona.
sufo malaatissanni leellishshanno gede
xa’minsa. Borro
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe Rosiisancho:
Yanna: 10 daqiiqa
• Rosaano ati kulitonsatanna maxaafinsara
Niwaawe Marro Qolle Nabbawa noota tenne lamala qaalla horoonsidhe
Rosiisaancho:
harancho gufo borreessitona.
• Umo niwaawe qoonqo naggi assite
biifisse nabbawinsa. • Gufote umono insa doodhitona.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 101

 14ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni • Qaale horoonsidhe coyifooliishsho
xawissanno. loossanno.
• Niwaawe macciishshite amadose • Xaadisaano qaallanna borrote malaatta
kultanno. horoonsidhe coyifooliishsho loossanno.
• Qoonqo xaadisse nabbabbanno. • Qaalla taashshite borreessitanno.
• Qaaluu giddo noo qoonquwa babbadde • Borrote malaatta coyifooliishsho giddo
nabbabbanno. hasiisannowa worte horoonsidhanno.

Lamalate Rosi Guulcho: Boohaarsha

hedo gara ikkanna hooga buuxxanno
14 Lamala Umi Barra
ki gede kulinsa.
Barru Rosi Amado • Aanteteno, niwaawe wodaninni
• Macciishsha nabbawinsa.

• Niwaawe nabbawa • Niwaawete mereero taxxi yitanni, aane

daannore heddanno gede assitanni
• Qoonqo xaadise qaale kalaqa hedonsa haa’rinsa.
• Coyifooliishsho loosa • Nabbawatto/a woyite kifilete
macciishshate qarri noonsa rosaano
Macciishshinanni Niwaawe heedhuro hasiissanno kaa’lo assinsa.
Yanna: 15 daqiiqa
Loggitu Fooncho
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Sidaamu zoone giddo addi addi lagga
Rosiisaancho: heedhanno. Kuri giddonni Loggitu mittoho.
Niwaawe nabbawakkira albaanni, rosu umo Loggitu xaa yannara Booni gaangaawi
misilenna qara qaalla la’e rosaano aane woradanna Bansi worada badanno lagaati.
daannore heddanno gede xa’minsa. Loggitu foonchi kunni laginni kalaqamino.
Qara qaalla: lagga fooncho gangalata Hakko foonchi qarqarirano addi addi daa”atate
baxissanno dubbu saadanna wolurino
daa”ata biinfille leellanno.
• Niwaawete giddonni fultino qaalla fiche Loggitu Lagi eelallicho dirre addinta lowo
daafira rosaanote ledo hasaabbe. fooncho kalaqanno. Kuni Foonchi afamannohu
• Rosaano hedde kultannore saleedu aana woraanchunni Bansi worada fullanni woyite
borreessitanni xawishsha uyinsa. qiniiteenni leellanno dubbi giddooti.
Nabbambanni Woyite Loggitu Foonchi kalaqamunni qarqarisira
Rosiisaancho: addi addi daa”ataanote wodana tashshi
assannore afi’rino. Insano, qamale, wee’nu,
• Rosaano niwaawe seekkite qucu, babbaxxitino kalaqamu haqqenna
macciishshitanni, albaanni hedde wortu w.k.l. Wole kayinni, konni Foonchira kalaa

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 102

Amaanueeli Asinaaqehu kalaqino biinfilleeti. 1. Booni gaangaawinna Bansi woradi mereero
Kuni gaamaareessi, Loggitu foonchi qarqarira faro ikke leellanno.
addi addire biinfille aannore kalaqino. 2. Qamale, wee’nu qucunna babbaxxitino
Lawishshaho, Sidaamu budi sheekku kalaqamu eltooti.
minna, bunu mine, gallanni daallasanna,
3. Kalaqamunni noosi daa”antannirinna
babbaxxinore illete tashshi assannoreeti.
mannu loonsoreeti.
Woluno Loggitu Foonchi gangalatu base
baxxitinota assannori galaanu foonchuwaati. 4. Tenne xa’mora rosaano babbaxino olliinni
daggannohura babbaxxinore kultanno
Konninni kainohunni, Loggitu Fooncho mannu daafo haadhe taashshinsa.
babbaxxitino basenni mare daa”atanno.
Tenne daae lamu garinni daa”atanno. Umiti, Qoonqo Xaadisanna Babbada
mannu fooliishshote yannaranna addi addi Yanna: 10 daqiiqa
ayyaanna barra maatensa woy jaallansa ledo Qoonqo Xaadisa
mare daa”atanno. Layinkiti, adhammete
Rosiisaancho:
barraati. Babbaxxino manni adhammete
barra adhantanori koyishshinni hakko mare • Rosaano qoonqo xaadisate albaanni
hagiirrensa beeqqanni daa”atanno. balaxxe ati mitto lawishshaho ikkanno
gede loossensa hoodeteno ate ledo
Xaphoomunni, Loggitu Foonchira kalaqamunni qoonqo ati assitto/a gede assitinanni
noosi biinfillinninna mannu kalaqino biinfillinni mitteenni loosse.
kainohunni, mannu daa”ate ha’rihu ku’u • Jeefoteno, insa loossu gedensaanni
ko’onne koranna wole Sidaamu Zoone giddo maxaafinsa giddonni galchite
noo daaete dargubbanni doodhinanniha daftarinsara lawishshu garinni loossanno
ikkino. Xaa yannara zoonete deerrinni calla gede assinsa.
ikkikkinni qoqqowunna Itophiyu deerrinni boo haa rra nni nna → boohaarranninna
gangalatate doodhinanniha ikke leellanno.
bin fi lli si nna → biinfillisinna
Huwatote Xa’mo
go do ‘li na nni hu → godo’linannihu
Rosiisaancho:
boo haa ra nno hu ra no→boohaarannohurano
• Niwaawe macciishshate albaanni
a da wa dha nno → adawadhanno
hedde wortu hedo gara ikkanna hooga
xa’minsa. Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
• Rosaano lame lame ikkite, niwaawete Yanna: 15 daqiiqa
amado kultanno gede xa’minsa. Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
• Maxaafinsa giddo noo xa’muwa Rosiisaancho:
daftarinsara galchitanno gede kulinsa. Maxaafinsa giddo nooha niwaawete umonna
Xa’muwa misile la’anno gede kulinsa.
1. Loggitu lagi afamannohu mamaati? Rosaano niwaawete umonna, misile la’uhu
gedensaanni qara qaallata fiche rosaanote
2. Loggitu foonchi eela daa”ete ikkannori
ledo hasaabbe.
mayino?
Qarqa qaalla:
3. Loggitu foonchi eela mare mannu
gangalatannohu mayiraati? xiinxallo biinfille uurrinsha
4. Qarqarinera daa”atate ikkannori mayi no? boohaarsha ofolla gambooshshe

Dawaro • Hoodeteno kurinni kae niwaawennire

heddanno gede assinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 103

Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano umo assite niwaawe
nabbabbanno gede kaayyo uyinsa.
• Aanchite, ati lawishsha ikkite
nabbabbanna huuriweelo
macciishshitona.
• Hoodeteno rosaano lame lame ikkite
nabbabbona.
• Jeefoteno, ati huuro naggi assite
nabbabbanna, rosaano ha’runsitona.
Furra Rosu Lophotenna Xiinxallote
Uurrinsha
Furra Rosu Lophotenna Xiinxallote Uurrinshi
Sidaamu Zoone Irgaalamete katami giddo
afamanno. Ofollinohuno hala’ladonna biifado
ikkino dargaati. Giddosino addi addiha
boohaarranninna gambooshshu darga afi’rino.
Furra uurrinshi biinfillisinninna hala’linyisinni
kainohunni boohaaranno manni ragu
ragunkunni gamba yaanno. Gamba yino
manni hasi’riro hala’ladu harira ofolla
dandaanno. Qoleno giddosi biifisate
kaansoonni hayisso gonxe nafa galliro
digiwissanno. Wolu giddosi boohaarate
injaannori bacuri heeranno. Lawishshaho,
intanniri, anganniri, godo’linannirinna hoowete
giddoonni kaansoonniti la’ne aguri assitannoki
haqqe wo’mitino.
Furra uurrinshi aanno kaa’lo aleenni kullita
calla ikkitukkinni, rose egenno afi’rannohura
lowo horo aanno. Furrara uyinanni rosi dancha
ikkino daafira, hakko rose fulino manni looso
afi’rate kaayyonsa woyyaabbinote. Furra
Rosunna Xiinxallote Uurrinshira qajeele fulino
14ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qaallu giddo noo qoonquwa babbada.
• Ikkitote koranna guma borreessa
• Rosu qaalla huwata
• Sufo qaalu aana abbitanno soorro xawisa
• Qaalla macciishshe taashshe borreessa
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
manni zoonenkera calla ikkikkinni wolewano
kaa’lannoha ikkino.
Xaphi assate Furra rosunna xiinxallote
uurrinshi boohaarannohurano ikko rose
egenno afi’ranno mannira konneeti yinannikki
hagiirre aanno. Konni daafira, boohaarannohu,
rosinohanna gambooshsheho hasi’ranno
manni Furra uurrinsha doodhanno.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
Rosaano umo hedde uyitu hedo saleedu
aana borreessito/atinna niwaawete amado
ledo xaaddannoro xa’minsa. Hattono
amadonnire millansa ledo hasaabbanno gede
assi.
Maxaafinsa giddo noo xa’muwa daftarinsara
galchitanno gede kulinsa.
Xa’muwa
1. Furra Rosunna Lophote Xiinxallo
Uurrinshi mama afamanno?
2. Furra Rosunna Lophote Xiinxallo
Uurrinsha giddo afamannori maatinna
maati?
3. Qarqari’nera hiittoo uurrinshubba
heedhanno? Giddonsa afamannori
maati?
Dawaro
1. Sidaamu Zoonera Irgaalamete katami
giddooti.
2. Sagalete mine, xaadooshshu hari,
godo’linanniri, rosu mini (kolleejje)nna
la’niro aguri assitannokkiti haqqe w.k.l
3. Rosaano tenne xa’mora qarqarinsara
hee’rannore kultannohura kultannore
kaayyo uyitanni haa’rinsa.
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
• ‘ofollinohuno’ yaanno qaale saleedu
aana borreessite, rosaano umo qaale
mitteenni nabbabbanno gede kulinsa.
104
 • Aanchite, qaalu giddo no qoonquwa ati Rosaanote maxaafi giddo koranna guma
angichunni leellishshanna babbadde borreessinanni shae
nabbabbona.
Kora Guma
Dawaro Konni garinni taashshi
Ofollase hala’ladonna loosohonna
ofollinohuno → o fo lli no hu no biifado ikka boohaarshaho
godo’linannire → go do ‘li na nni re Hoowete gidoonni nooti doodhinanni
biifado hayissonna haqqe base ikka
digiwissanno → di gi wi ssa nno
ikkitukkinni → i kki tu kki nni Egenno loossi’nanni darga
ikka
afi’rannohura → a fi ‘ra nno hu ra
xiinxallote → xiin xa llo te
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe Rosu Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa Rosiisaancho:
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo • Umo rosaanote ledo maxaafinsara noota
Rosiisaancho: rosu qaalla fichere hasaabbe.
• Tini niwaawe umi barra nabbabbinota • Uyinoonni qaalla giddonni mitto
ikkitinohura niwaawete umonna lawishshaho adhite lawishsha uyinsa.
misile la’e niwaawennire qaaggannore Rosu Qaalla:
xa’minsa. kainohunni lawishshaho
• Ayirritannonsa qaallanna handaarra hasi’riro wolu
nabbabbe lawishsha ikkinsa.
Aantete, tenne qaalla horoonsidhe
Nabbambanni Woyite coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
Rosiisaancho:
Hoodeteno, mimmitinsa ledo buuxidhu
• Rosaano nabbawate qixxaabbanno gedensaanni jeefote bado badotenni
gede kulitto/a sahu gedensaanni, qaale nabbabbanno gede kulinsa.
naggi assitine rosaanote ledo niwaawe
Sufo
nabbabbe.
Rosiisaancho:
• Aanchite, rosaano lame lame ikkite
• Uyinoonni qaalla giddonni ‘hoowe’
mimmitinsara nabbabbanno gede
yaano qaale saleedu aana borreessite
kulinsa.
qaale ledokki nabbabbanno gede
• Qarrissanno, qaallanna handaarra marro assinsa.
marro qolte nabbabbanno gede kulinsa.
• Qaalu jeefora ‘–nke’ sufo ledde
• Jeefote, ati niwaawe huurokki naggi borreessite qaale nabbabbanno gede
assite suwisse nabbabbanna rosaano xa’minsa.
huuriweelo ledokki ha’runsitanno gede • Lawishshu garinni sufo lendiro qaalu
assinsa. aana dagganno soorro huwattanni
Huwatote Xa’mo loossanno assi.
Rosiisaancho : • Maxaafinsa giddo uyinoonninsa
• Maxaafinsa giddo noo shae daftarinsara rosiishsha daftarinsara galchitanno gede
galchitanno gede assinsa. kulinsa.
• Rosaano Furra Rosunna Lophote • Lawishshaho worroonni qaalla:
Xiinxallote Uurrinshshaha daaete hoowenke gobbanke xiinxallonke
koranna guma borreessitanno gede
-nke sufo adhitanno qaalla 3 borreessitona.
kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 105

Borreessa Mini Looso
Yanna: 10 daqiiqa Rosiisaancho :
Qaalla Taashshe Borreessa
Maxaafinsa giddo noota 10 qaalla rosaano
Rosiisaancho: taashshite borreessate wo’naalsha minensa
Woroonni noota 10 qaalla ati nabbabbanna wolu manni nabbawannansa borreessitanni
taashshite borreessate wo’naalsha assitanno rosiisidhanno gede mini looso uyinsa.
gede kulinsa.
• Loosansa aanino barra buuxi.
Qaallano: Qaallano:
godo’linannirinna lophote ofollinohuno boohaarsha
ikkitukkinni biinfillisinna biinfille boohaaranninna
afi’rannohura wolu uurrinsha kainohunni
adawadhanno digiwisanno xiinxallo `gambooshshe
ofolla xiinxallonke lawishshaho hasi’riro

14ki Lamala 3ki Barra

Umo Hee’riro Hoogiro
Barru Rosi Amado Boohaarsha
• Lamalate rosi umi ledo xaaddanno qaalla
borreessa
• Boohaarshunnire sokka borreessa

Qaalla
Yanna: 20 daqiiqa
Rosu Amado Ledo Xaado Afidhino
Qaalla Borreessaa
Rosiisaancho:
• Umo shae dafitarinsa aana galchitanno
gede kulinsa.
• Aanteteno, shaete giddo
hajanjoonninsare wonshitanno gede
kulinsa.
• Wonshate albaanni qaalla xinqite
miillansa ledo hasaabbona.
• Hoodete shaete giddo wonshitona.
Atino ha’runsite taashshinsa.
• Boohaarshu hee’rironna hoogiro
hiikkinanniro xawissanno qaalla
• Aleenni noo shaera rosaano dawaro
uminsa hedo garinni dawartannohura
dawartinore la’e taashshinsa.
• Gumulshaho rosu amadonni gobbaanni
flute dawartannore taashshinsa.
Borreessa
Yanna: 20 daqiiqa
Borreessate Qixxaawa
Rosiisaancho:
• Rosaano miilinsara keeru sokka
borreessansara albaanni nabbabbu
niwaawete amado daafira hasaabbona.
• Aanteteno, boohaarshu daafira
ikkitanno qaallanna handaarra xinqite
borreessitona.
• Hedonsa lame lame ikkite hasaabbona.
• Jeefote, boohaarshu daafira keeru
sokkansa baalanta wodho agadhite
borreessitanno gede kulinsa.
Borreessa
Rosiisaancho:
• Rosaano miillansara keeru sokka
borreessitanno woyite bitima,
tittirshanna gumulsha, hattono afuu
jirte agadhite borreessitanno gede
mereeronsa milli yitanni kaa’linsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 106

 • Ati xaphi assate mitte boohaarshu
daafira keeru sokka miilikkira borreessite
lawishsha ikkinsa.
• Jeefote boohaarshu daafira keeru
sokkansa baalanta wodho agadhite
borreessitanno gede kulinsa.
Borro Buuxi’ra
Rosiisaancho:
• Rosaano borronsa gudduhu
14ki Lamala 4ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qoonqo xaadisenna babbade nabbawa
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra
• Borrote malaatta horoonsi’re
coyifooliishsho loosa
• Qaalla macciishshe borreessa
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho:
• Umo qoonqo ati mitte mitte nabbabbe
qolte qaale mitteenni nabbabbe
leellishinsa.
• Aantete, ati mitte mittenta qoonqo
leellishshanna insa nabbabbona.
• Hoodete, qaale mitteenni leellishshe
nabbabbanno gede assinsa.
• Konne roso rosaano umi barra rosse
sa’innohura harancho xawishsha uyite
loosiisinsa.
Dawarote garino:
a fi ‘ra nno hu ra → afi’rannohura
i kki tu kki nni → ikkitukkinni
di gi wi sa nno → digiwisanno
go do ‘li na nni ri nna → godo’linannirinna
o fo lli no hu no→ ofollinohuno
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
gedensaanni gaamote ofolte borronsa
mimmithoho nabbabbona.
• Mimmitinsawiinni adhitu rosicho kaima
assidhe so’ro heedhuro taashshidhanno
gede kulinsa.
• 2-3 gaamo geeshshi, gaamotenni
dooraminohu kae nabbawanno assinsa.
• Macciishshaano hedo uyitanno assinsa.
• Uyinoonni hedo adhite taashshidhanno
gede kulinsa.
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho: konne roso rosaano 2ki
barra rosse sa’inohura hakko uyinoonnihe
biddissinna lawishshi garinni rosaano
buuxxanno gede assinsa.
Qonqono: Konni garinni babbadi
adawadhanno → a da wa dha nno
boohaarannohurano→boo haa ra nno hu ra no
godo’linannihu → go do ‘li na nni hu
biinfillisinna → biin fi lli si nna
boohaarranninna → boo haa rra nni nna
xiinxallote → xiin xa llo te
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho: rosaano tenne niwaawe
umi barra nabbabbe sa’inota ikkitinohura,
rosaano nabbawate albaanni Fooshu hedo
uyinoonnihe biddissa la’anni hedonsa haari.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Konni biddissi garinnino rosaano
nabbabbanno woyite assatto/a re umi
barri biddissi aana xawinsoonni.
• Hakkonne biddissa seekkite aantete
ha’runsite hakko garinni jeefisi.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho : rosaano tenne niwaawe lame
higge nabbabbino daafo,
107
 • Borreessaanchu tenne niwaawete Borreessa
amado widoonni qole sayisara hasi’rino Yanna: 10 daqiiqa
sokka harancho gufo borreessitanno
Borrote Malaatta
assinsa.
Rosiisaancho:
• Gufo borreessate albaanni miillansa ledo
Rosaano kore borrote malaatta albaannino
hasaabbona.
wole lamalara loosse sa’ino daafira, harancho
• Borrote ikkitanno hedo gamba assitanno lawishsha uyite rosiishsha loosiisinsa.
gede kulinsa. Coyifooliishsho
• Hoodeteno hajajote garinni gufonsa 1. Hay hoola furra uurrinsha biinfille
borreessitanno gede kulinsa. 2. Boohaarshu Manchu beettira lowo horo
• Borreessidhanno woyiteno mereeronsa aanno
millissanni borrote malaattanna afuu jirte 3. Hoola diroho
horoonsi’ransa la’anni kaa’linsa. Taaltino coyifooliishshuwa
• Jeefoteno, gudduro miillansara ka’e • Hay hoola Furra Uurrinsha biinfille!
kifilete nabbabbannorira kaayyo uyinsa.
• Boohaarshu manchi beettira lowo horo
Qaalla aanno.
Yanna: 10 daqiiqa • Hoola diroho!
Xaadisaano Qaalla Qaalla Taashshe Borreessa
Rosiisaancho: Rosiisaancho:
• Rosaanote shiqinshoonni Xaadisaano • Rosaano onti barra 20 qaalla taashshite
giddonni mitto haadhe saleedu aana borreessitanno rosi noonsa. Tenne
coyifooliishsho loose lawishsha qaalla giddo 10 qaalla ati kultannansa
leellishinsa. borreessitanno.
• Konni daafira borreessate qixxaawansa
• Aanteteno, insa lawishshu garinni
buuxxe qaalla ati kultannansa
coyifooliishsho loossanno gede kulinsa.
borreessitona.
• Hoodete, gaamo gaamotenni ikkite • Daftarinsara noo qaallano mine
loossino coyifooliishshuwansa mimmitu borreessitanni wo’naaltanno gede mini
ledo layidhona. looso uyinsa.
• 2-3 gaamo giddonnino doorammohu • Loosansa aanino barra buuxi.
kifilete nabbawona. Uyinoonni qaalla:
• Macciishshaano hedo uyitanno gede godo’linannitinna lophote
kakkayisinsa.
ikkitukkinni biinfillisinna
Xaadisaano qaalla kuriiti:
afi’rannohura wolu
xaphoomunni layinkiti kuri adawadhanno digiwisanno
lawishshaho xaa yannara ofolla xiinxallonke

14ki Lamala 5ki Barra Qoonqo Xaadisanna Babbada

Barru Rosi Amado Yanna: 10 daqiiqa
• Marrote Roso Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho:
Rosaano tenne lamalara rossinnoha qoonqo
xaadise qaalla kalaqqe nabbawate looso

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 108

bowirsidhanno barra ikkinohura maxaafinsa Taashshe Coyi’ra
giddo noota 2ki barra rossiinota marro qolte
buuxxanno gede assinsa. • Rosaano tenne lamalara nabbabbu
niwaawe amado niwaawe la’ukkinni
Qoonqo Babbada qaalunni aante agarte marro qolte
Rosiisaancho: coyidhanno gede assinsa.
Rosaano tenne lamalara 2ki barranna 4ki barra Qaalla
rosse sa’inno daafira hakko rosira uyinoonniha Yanna: 10 daqiiqa
biddissa la’e marro qolte buuxxanno assinsa.
Rosu Qaalla
Sufo Rosiisaancho
Rosiisaancho :
• Tenne lamala rosi qaalla saleedu aana
• Rosaano sufote daafira 2 barra rosse
ki
borreessi.
sa’ino daafira sufote uyinoonnihe
• Konne roso rosaano albaanni 2ki barra
biddissa marro higge la’e seekkite
huwattanno gede assinsa. rosse sa’inohona hakkonni rosira
uyinoonnihe biddissa adhite loosiisinsa.
• Hoodeteno hajajote garinni gufonsa
borreessitanno gede kulinsa. Rosu qaalla:

• Borreessidhanno woyiteno mereeronsa kainohunni lawishshaho

millissanni borrote malaattanna afuu jirte hasi’riro wolu
horoonsi’ransa la’anni kaa’linsa.
Borreessa
• Jeefoteno, gudduro miillansara ka’e
Yanna: 10 daqiiqa
kifilete nabbabbannorira kaayyo uyinsa.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe Qaalla Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa Rosiisaancho:
Niwaawe Marro Qole Nabbawa Rosaano maxaafinsara noota 10 qaallanna
Rosiisaancho: albaanni ati kultannansa dafitarinsara
borreessituta 10 qaalla ati nabbabbanna
Rosaano tenne niwaawe umi barra nabbabbe
taashshite borreessitanno gede assinsa.
sa’inote. Konni daafira, ledde buuxxannonna
suwisse nabbabbanno gede niwaawe Borro
nabbawisiisate uyinoonnihe biddissa seekkite
la’e nabbawisiisse gumulinsa. Rosiisaancho :

Koranna Guma Borreessa • Rosaano tenne lamala giddo nabbabbu

niwaawe amadore mitte harancho gufo
Rosiisaancho:
borreessitanno gede kulinsa.
Rosaano konne roso nabbabbino niwaawe
• Borreessitanno woyite lamalate giddo
giddo koranna guma ikkannore 2ki barra
rossinno rosi gobbaanni fultannokki
loosse sa’innoho. Konnirano techo marro
gede kaa’linsa.
qolte hakko biddissi garinni huwachishinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 109

 15ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Macciishshitino niwaawe amado kultanno. • Borrote malaatta horoonsidhe gufo
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqanno. borreessitanno.
• Qaallate giddonni qoonqo babbadde • Xaadisaano qaalla horoonsidhe
nabbabbanno. coyifooliishshuwa loossanno.
• Rosu qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno.
• Sufo qaallate aana abbitannota fichete
soorro buuxxanno.

Lamalate Rosi Guulcho: Boohaarsha

Niwaawete mereero taxxi yitanni rosaano
aantanno gufo amado maatiro heddanno
15ki Lamala Umi Barra gede assi.
Barru Rosi Amado
Macciishshate qarri noonsa rosaano
• Qoonqo xaadisenna babbade nabbawa heedhuro, hasiissanno kaa’lo assinsa
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra Garambi Ilaala
• Borrote malaatta horoonsi’re
Sidaamu zoone giddo babbaxxitino daaete
coyifooliishsho loosa
dargubba heedhanno. Kuri giddo mittu
• Qaalla macciishshe borreessa Garambi Ilaalaati. Garambi ilaali Arbagoonu
woradira afamanno. Kuni ilaali aliyye widinni
Macciishshinanni Niwaawe
galchimi soojjaati widira gaangaawe Yayyete
Yanna: 15 daqiiqa
katamira addi biinfille ee leellanno. Konne
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
ilaala Sidaamu giddo noo ilaallanni mittuno
Rosiisaancho:
hettisamannosihu dino.
• Rosaano niwaawe macciishshitara Gottinyisi baaru taalinni 3600 meetireeti.
albaanni, niwaawete umo kulte aane Qooxeessisira mannu doyisse hee’ranno.
daannore heddanno gede assi. Leemmunninna addi addi alichaame baatto
• Aanteteno, niwaawete giddonni fultino haqqinni diwame leellanno. Lawishshaho,
qara qaalla fiche daafira rosaanote ledo saattu, garambuu, gowaadu, miiqqu,
hasaabbe. daanshiichunna w.k.l. afamanno.
Qara qaalla: Qoleno, konni ilaalihu wolu akatisi batinye
1. jiro 4. lagga laggara kaima ikkasiiti. Garambi afalenni
fultanno bu’a xaadde hadhe jajjabba
2. daaete 5. Aliyye Galchimi
lagga ikkitanno. Kuri giddonni: Goronte,
3. garambi ilaala Gidaawunna Xaaru kullikkinni disa’nannireeti.
Nabbambanni Woyite Wole konni ilaalira giddosi heedhanno dubbu
Rosiisaancho: saadaati. Garambi ilaali giddo geedimu,
Rosaano niwaawe seekkite macciishshitanno amboomi, yeedaala, wee’nu,qamalenna
gede kulinsa. w.k.l. dubbisira rie daa”ataanote dancha

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 110

boohaarshu base ikkitino. Jawaatino manni 3. wi di nni nna → widinninna
wo’naale ilaalu sammicho fuliro, qacce 4. qoo xee ssa si → qooxeessasi
qamatte wara’a yite leeltanno. Yayyete
5. gu du maa le ho → gudumaaleho
katama misilete kaameeri misile shiqishe
leellishannohu gede mule nooha lawise 6. ba xi sa nno huno → baxisannohuno
leellishanno. Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Garambi ilaali Arbagoonu woradira calla Yanna: 15 daqiiqa
ikkikkinni Sidaamu baattora biinfillehonna
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
daa”attote jirooti.
Rosiisaancho:
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho: • Rosaano maxaafinsa giddo nooha
niwaawete umonna misile la’anno gede
Rosaano macciishshate albaanni hedde uyitu kulinsa.
hedo gara ikkanna hooga xa’minsa.
• Aanchiteno, rosaano niwaawete amado
Niwaawete amado garinni qixxaabbino hedde wortanno gede xa’minsa.
xa’mora dawaro uyitanno gede xa’minsa.
• Rosaano hedde uyitu hedo 2-3
1. Garambi ilaali Arbagooni woradira geeshsha saleedaho borreessite
hiikkaanni leellanno? xawishsha uyinsa.
Dawaro: Aliyye widinni galchimi Nabbambanni Woyite
soojjaatoonni.
Rosiisaancho:
2. Garambi ilaalira heedhannoti dubbu saada
maanna maati? • Niwaawe umo rosaano nabbabbanno
gede kaayyo uyinsa.
Dawaro: geedimu, amboomi, yeedaala,
Wee’nu qamalenna w.k.l. • Aantete ate ledo ikkite nabbabbona.

3. Ilaalunni haqqe qorowa hoongeenna • Jeefoteno, ati huuro naggi assite

mulqante gooffuro mayi qarri iilanno yite nabbabbanna rosaano huuro ajishshe
hedatto/a? ha’runsitona.

Dawaro: bushshu hoshooshama, moolle Hawaasi Garba

daa dubbu saada galtannowa hoogge ba”a Hawaasi Garbi Sidaamu Zoone qaru katamira
w.k.l Hawaasi giddo afamanno. Geeshshasi
4. Garambi ilaalira dubbu gaxigali mine hala’ladoho. Linxe hoola yinoonnita lame
assidhe heedhannohu mayiraati? leemmicho sunfiro hunda marte kissanno
geeshshiho. Ofollasi gari shoolenka raga
Dawaro: Dubbu agarooshshi noo
amadanno.
daafiraati.
Qoonqo Xaadisanna Babbada Hawaasi Garbi kalaqamu daae dargubba
giddo mittoho. Kuni Garbi kaaliiqi biifisenna
Yanna: 10 daqiiqa
seesiise kalaqinoho. Giddosi addi additi
Qoonqo Xaadisa kalaqamu saada no. Lawishshaho, rooe,
Rosiisaancho: daakiyye, qulxu’menna w.k.l.
umo assite qoonqo xaadisse nabbabbanna Hawaasi Garbi qooxeessira addi
rosaano ha’runsitona. addihu boohaarranni dargi no. Kurino,
Aanteteno, rosaano qoonqo xaadissanni Gudumaalenna Baxillu Garbaati. Baxillu
nabbabbanno gede kulinsa. Garbira daaete marino manni boohaarannori
batinyuri no. Insano, Intanniri, anganniri,
1. gan ga lan ta nni → gangalantanni
howolotenni way giddo ha’ra, ha’rannoha
2. ho wo lo te nni → howolotenni daa”atanna w.k.l. hee’ranno. Konnira

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 111

Hawaasi Garba daa”atate batinyu manni
Baara widinninna gobbate giddonni daanno.
Kuni illete baxisannohunna baasa biifannohu
Hawaasi Garbi amanyootunni agara hoongiro
biinfillisi ba”ara dandaanno. Konni daafira,
qarqaraho hee’ranno manninna daa”ataano
qorophotenni agara hasiissanno.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Rosaano niwaawe nabbawate albaanni
hedde wortu hedo gara ikkanna hooga
xa’minsa.
• Niwaawete amado garinni shiqqino
xa’mora dawaro uyitanno gede kulinsa.
Xa’muwa
1. Hawaasi garbi qooxeessira boohaarranni
darguwa su’ma maati yinanni?
15ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qoonqo babbada
• Nabbawa
• Qaallate fiche aa
• Qaallate giddonni sufo fushsha
• Borreessa
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Babbade Nabbawa
Rosiisaancho:
• Mitto qaale saleedu aana borreessite,
qoonqote tuqqo widira babbadde
leellishinsa.
• Aanteteno, rosaano lawishshu garinni
loossanno gede kulinsa.
biifisenna → bii fi se nna
qorowotenni → qo ro wo te nni
yinoonnita → yi noo nni ta
geeshshiho → gee shshi ho
amanyootunni → a ma nyoo tu nni
baxisannohuno → ba xi sa nno hu no
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
2. Hawaasi garbi giddo afantannori qara
ikkitino saada hiikkoreeti?
3. Mannu addi addi darginni Hawaasi
garbiwa daannohu mayiraati?
4. Hawaasi garbi daa”atate biifanno gede
maricho assa hasiissanno?
Dawaro
1. Gudumaalenna Baxillu garbaati.
2. Rooe, daakiyye, qulxu’menna w.k.l
3. Addi addire daa”atateeti.
4. Giddosi noo jiro seekke amadanna
qarqaru biinfille agara hasiissanno.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
Rosaano niwaawe umi barra nabbabbinota
ikkitino daafira, rosu umonna misile la’e
amado kultanno gede xa’minsa.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Niwaawe rosaanote ledo mitteenni
nabbabbe.
• Aanchite, rosaano lame lame ikkite
nabbabbanno gede assi.
• Rosaano niwaawete giddo qarrisinonsa
qaalla heedhuro hasiisanno xawishsha
uyinsa.
• Jeefote ati niwaawe suwisse
nabbabbanna rosaano ate ha’runsitanni
nabbabbona.
Huwattote Xa’mo
Rosiisaancho :
• Rosaano maxaafinsa giddo noo doyicho
giddo Hawaasi garbire xawissanno
qaalla woy handaarra wonshitanno gede
assinsa.
112
Dawaro ikkanno yine hendannire woroonni sufo adhitanno qaalla rosaano borreessitanno
noori aana leddanni taashshinsa. gede kulinsa.
• Geeshshasi hala’ladoho. Jeefoteno, rosaano maxaafinsa giddo noo
• Kaaliiqi biifisire kalaqinoho. qaallata sufo badde leellishshanno gede assi.
• Gangalantanni dargi noosiho. Borreessa
• Baxisannoho. Yanna: 10 daqiiqa
• Rooenna qulxu’me giddosi noho. Qaalla Taashshe Borreessa
• Addi addi cea qarqaraho noosiho. Rosiisaancho : woroonni noo qaalla ati
nabbabbanna rosaano macciishshitanni
Qaalla
taashshite borreessitanno gede kulinsa.
Yanna: 10 daqiiqa
Qaallano:
Rosu Qaalla
1. daa”atate 6. seesiise
Rosiisaancho:
2. qarqaraho 7. linxe
• Rosaanote ledo maxaafinsara noo qaalla
fichere hasaabbe. 3. qooxeessira 8. batinyuri
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto 4. leemmicho 9. dandaanno
lawishsha adhite, coyifooliishsho loose 5. lawishshaho
leellishinsa.
Mini Looso
• Aanchiteno, rosaano uyinoonni qaalla
Rosiisaancho :
horoonsidhe coyifooliishsho loossanno
gede assi. Rosaano maxaafinsa giddo noo
qaalla minensa wolu nabbawannansa
Jeefoteno, loossino coyifooliishsho bado
macciishshitanni borreessite dagganno gede
badote kifilete nabbabbanno gede assi.
kulinsa.
Rosu Qaalla:
• Loosansa aanino barra buuxi.
1. kuni 3. Insano
Qaallano:
2. kurino 4. konni daafira
1. gangalantanni 6. yinoonnita
Sufo
2. howolotenni 7. geeshsha
Uyinoonni qaalla giddonni mitto saleedaho
3. baara widinni 8. amanyootunni
borreessite sufo qaalu aana abbitannota
fichete soorro xawisinsa. 4. gudumaale 9. kaaliiqi
Aanteteno, uyinoonni lawishshi garinni ‘-hu’ 5. qorowotenni 10. konni daafira

15ki Lamala 3ki Barra Borreessa

Yanna: 20 daqiiqa
Barru Rosi Amado
Borreessate Qixxaawa
• Qallate fiche borreessa Rosiisaancho:
• Gufo borreessa Rosaano Hawaasi garbi daafira harancho gufo
• Niwaawete amado ha’ranse borreessa borreessate qixxaabbanno gede assinsa.

Qaalla Borreessate Gafa

Yanna: 20 daqiiqa
Qaalla Borreessa
Rosiisaancho:rosaano niwaawete amado
lainohunni rossinori giddonni onte hedo
geeshsha borreessitanno gede kulinsa.
Rosiisaancho:
• Rosaano albaanni Hawaasi Garbire
lainohunni doyichote giddo horoonsidhu
qaallanni gufo borreessitanno gede
kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 113

 • Borreessitino gufo miillansa ledo hedo • Rosaano borreessitino gufo gaamote
soorridhanno gede assi. ofolte mimmitoho nabbabbanni ledde
• Aanteteno, so’ro taashshite buuxidhona.
borreessitanno gede assi. • Aanteteno, borronsa borrote bude
• Jeefoteno, qixxeessidhino gufo bado agadhitanni borreessanna hooga la”anni
badotenni kifilete shiqishshanno gede taashshinsa.
assi. • Jeefoteno, lawishsha ikkitanno
Borro Buuxi’ra yite hedatto/a gufo doorte kifilete
Rosiisaancho: shiqishshanno gede assi.

15ki Lamala 4ki Barra qooxeessasi → qoo xee ssa si

Barru Rosi Amado gangalantanni → gan ga lan ta nni
• Qoonqo xaadise nabbawa howolotenni → ho wo lo te nni
• Qoonqo babbade nabbawa baxisannohuno → ba xi sa nno hu no
• Nabbawa
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
• Qaalla borreessa
Yanna: 10 daqiiqa

Qoonqo Xaadisanna Babbada Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo

Rosiisaancho:
Yanna: 10 daqiiqa
Rosaano tenne niwaawe nabbabbe sainota
Qoonqo Xaadise Nabbawa
ikkitinohura niwaawete umo calla la’e
Rosiisaancho: amadose hedde kultanno gede assinsa.
• Umo qoonqo xaadisse nabbabbanni
Nabbambanni Woyite
leellishinsa.
• Aantete, ati mitte mittenta qoonqo Rosiisaancho:
kissanna rosaano nabbabona. • Rosaano umo assite niwaawe
• Hoodeteno, qoonqo babbaddanni nabbabbanno gede Kaayyo uyinsa.
nabbabbanno gede kulinsa. • Aanteteno, ati suwisse nabbabbanna
yi noo nni ta → yinoonnita macciishshitona.

gee shshi no → geeshshino • Hoodeteno rosaano lame lame ikkite

nabbabbanno gede assi.
ama nyoo tu nni → amanyootunni
Huwatote Xa’mo
bii fi se nna → biifisenna
Rosiisaancho :
qo ro wo te nni → qorowotenni
Rosaano sa’u lamalara nabbabbu niwaawenna
Qoonqo Babbade Nabbawa tenne lamalata qaagganno gede assi.
Rosiisaancho: Aanteteno, lamente niwaawe
Rosaano woroonni noo qaalla rosse sainohura xaadooshshenna badooshshe, maxaafinsa
albaanni uyinoonni lawishshi garinni giddo noo doyichora borreessitanno gede
buuxxanno assitanni loosiisinsa. kulinsa.

widinninna →wi di nni nna Jeefoteno, dawaro ikkannore aane noo

garinni taashshinsa.
gudumaale → gu du maa le

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 114

 Sa’u Lamala niwaawe Tenne Lamala Niwaawere

Furra Rosunna Lophote Hawaasi Garba

Xiinxallo Uurrinsha

-Sidaamu Zoonera Lamenta -Sidaamu Zoone qaru

xaadisannore katamira Hawaasa
-Rosunna xiinxallote
- boohaarshu afamanno
dargaati.
darga ikka - Hoola yinanni linxe
Irgaalamete Katamira - biinfille afi’ra noosi.
afantanno. - intannirinna - Rooenna qulxu’me
anganniri heedhanno.
hee’ra

Rosu Qaalla 2. Sidaamu zoone hiikko anfanni

Yanna: 10 daqiiqa
3. Hawaasi Garbi mule biiffino haqqe
Xaadisaano Qaalla daraaronna boohaarshu daassa anfanni
Rosiisaancho: 4. Hoola maganoho
Shiqqino xaadisaano giddonni mitto qaale Taaltino coyifooliishshuwa
haadhe coyifooliishsho loose leellishinsa.
1. Hawaasi Garbi giddo rooenna qulxu’me
Aanteteno, rosaano lawishshu garinni heedhanno.
loossanno gede kulinsa.
2. Sidaamu zoone hiikko anfanni?
Hoodeteno loossino coyifooliishshuwa
3. Hawaasi Garbi mule biiffino haqqe,
gaamote hasaabbanno gede kulinsa.
daraaronna boohaarshu daassa anfanni.
2-3 gaamo geeshshi loossinore kifilete
4. Hoola Maganoho!
shiqqishshanno assitanni jawaachishinsa.
Qaalla Taashshe Borreessa
1.kuni 3. kurino
Rosiisaancho:
2. konni daafira 4. konnira
Rosaanote layinki barra kultannansa
Borreessa borreessitu qaalla marro qolte nabbabbanna
Yanna: 10 daqiiqa
taashshite borreessitona.
Borrote Malaatta 1. daa”atate 6. seesiise
Rosiisaancho:
2. qarqaraho 7. linxe
Rosaano maxaafinsa giddo noo xa’mora
3. leemmicho 8. batinyuri
hasiissanno malaatta wortanni marro qolte
borreessitona. 4. qooxeessira 9. hasiissanno

Taaltinokki Coyifooliishsho 5. lawishshaho 10. dandaanno

1. hawaasi garbi giddo roenna qulxu’me

heedhanno

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 115

 15ki Lamala 5ki Barra Rosaanote nabbawate qarrissanno qaalla ati
nabbabbanni leellishinsa.
Barru Rosi Amado
• Marrote Roso Taashshe Coyi’ra
Rosiisaancho:
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Rosaano nabbabbe sa’u niwaawe amado
Yanna: 10 daqiiqa haransite qaalunni kultanno gede assitanni
Qoonqo Xaadisa jawaachishinsa.
Rosiisaancho: Qaalla
• Rosaano tenne lamalara rossinota Yanna: 10 daqiiqa
qoonqo xaadise nabbawate looso marro Rosu Qaalla
qolte wo’naaltanno gede assi.
Rosiisaancho:
• Aanteteno, rosaano lamalate roso
buuxansa la’anni taashshinsa. Rosaano tenne lamalara rosse sa’u qaallata
Qoonqo Babbada fiche qaagganno gede assitanni xa’minsa.

Rosiisaancho: Mite mite qaallanni coyifooliishsho loosse

leellishshanno gede assitanni jawaachishinsa.
• Rosaano tenne lamalara layinki barra
qoonqo babbaddanni loossu looso Borreessa
marro qolte loossanni qaagganno gede Yanna: 10 daqiiqa
assinsa.
Macciishshanni Borreessa
• Baalanti rosaano lamalate roso buuxansa
ha’runsitanni jawaachishinsa. Rosiisaancho:

Sufo Rosaano maxaafinsara noo qaallanna ati

kultannansa borreessituta nabbabbannansa
Rosiisaancho:
marro qolte taashshite borreessitona.
Rosaano sufote daafira tenne lamalara
1. daa”atate 6. gudumaale
rosse sa’ure marro qolte loosiissanni ledde
buuxxanno gede assi. 2. qarqaraho 7. geeshsha
Aanteteno, rosaano ‘-hu’ sufo afidhino qaalla 3. seesiise 8. howolotenni
lawishsha uyitanno gede xa’minsa. 4. linxe 9. amanyootunni
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe 5. batinyuri 10. konni daafira

Yanna: 10 daqiiqa Borro

Niwaawe Marro Qole Nabbawa Rosiisaancho :
Rosiisaancho: Rosaano tenne lamalara rosse sa’uta
Rosaano lamalate niwaawe marro qolte xaadisaano qaalla horoonsidhe mitte harancho
nabbabbona. gufo borreessitanno gede jawaachishinsa.

Seennunna labballu rosaano bado badote 1. kuni 3. insano

ka’anni nabbabbanno gede jawaachishinsa. 2. kurino 4. konni daafira

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 116

 16ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni
xawissano.
• Niwaawe macciishshite amado kultanno.
• Qoonqo xaadisse nabbabbanno.
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbadde
nabbabbanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Ispoorte
16 Lamala Umi Barra
ki
Barru Rosi Amado
• Niwaawe Macciishsha
• Niwaawe nabbawa
• Qoonqo xaadise qaalla kalaqa
• Coyifooliishsho loosa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho;
• Niwaawe nabbawakkira albaanni,
rosu umo misilenna qara qaalla la’e
rosaano aane daannore heddanno gede
xa’minsa.
Qara qaalla: qale, wora, siqquwa, awaraara,
shetisa
• Niwaawete giddonni fultino qaalla
fichere rosaanote ledo hasaabbe.
• Rosaano hedde kultannore saleedu aana
borreessitanni xawishsha uyinsa.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho;
• Rosaano niwaawe seekkite
macciishshitanni, albaanni hedde wortu
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Rosu qaallanna Xaadisaano horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno.
• Qaalla taashshite borreessitanno.
• Borrote malaatta coyifooliishsho giddo
wortanno.
hedo gara ikkanna hooga buuxxanno
gede kulinsa.
• Aanteteno, niwaawe wodaninni
nabbawinsa.
• Niwaawete mereero aane daannore
heddanno gede assitanni hedonsa
haa’rinsa.
• Nabbawatto/a woyite kifilete
macciishshate qarri noonsa rosaano
heedhuro hasiissanno kaa’lo assinsa.
Qalete Godo’le Kora
Seeda yanna albaanni Waarra olliira
Ledamonna Laammiso yinanni jaalla
heedhanno. Lamunku mittu rosi mine
rossanno. Rosu minira mitteenni hadhanno.
Rosu mininni higge amanna annansa
kaa’litanno. Aanteteno, qarqarinsara
hee’ranno xawira qale qasidhanno.
Qalete godo’le shoole dana afidhino. Kuriuu
giddo umihu, daadaho. Layinkihu, woraho.
Sayikkihu, qiidaho woy canfahonna shoolkihu,
awaraaraho yinannireeti. Kuri giddonni
Ledamonna Laammiso daadaho yinanniha
ganyite godo’litanno. Godo’le hanafate
albaanni, lame garo heedhanno. Lamenti garo
godo’litanno yannara e’annohu sheemaatu
no. Kuni sheemaatino shoolu gari seera
afi’rino. Insano, itaho, maaraho, shetisahonna
jaarrete yinannireeti.
117
Barrunni mitto barra Ledamonna Laammiso Qoonqo Xaadisanna Babbada
daada godo’litanno. Budu wodho garinni Yanna: 10 daqiiqa
Ledamo qeeli. Qalete godo’le wodho garinni
Qoonqo Xaadise Nabbawa
qeelamihu maaro xa’mi’ranno.Konni garinnino
Rosiisaancho;
Laammiso Ledamo maaro xa’mi’reenna giwi.
Albaanni wodhinoonni sheemaati garinni, Rosaano qoonqo xaadisate albaanni balaxxe
Laammiso siqquwa jawa haqqichora shetisi. ati mitto lawishsha ikkanno gede loosinsa.
Konninni kainohunni, lamunku mereero Hoodeteno ate ledo qoonqo ati assitta/o gede
gibbo kalaqantu. Tini gibbo batidhanni assitinanni mitteenni loosse.
hadhu. Ledamonna Laammiso mimmito Jeefoteno, maxaafinsanni daftarinsara
qalxite amaddanno deerra iillitu. Tenne galchite loossanno gede kulinsa.
ikkito qooxeessaho saada allaa’le noohu
Diiramo lai. Isino, “Ooso’ya maati?” yee Konni garinnino loosiisinsa
xa’minsa. Insano, ikkito baala xaphi assite a llaa le nni wa → allaalenniwa
kultusi. Diiramo, “Ooso’ya qalete godo’lera di she ti sa nno → dishetisanno
nooreetina, layinkita giwantinoonte,” yee
seejjinsa. Goofimarchohono, araarante xa ‘mi ‘ree nna → xa’mi’reenna
baxxitu. gi wan ti noo nni → giwantinoonni
Hayile Sintaayyohu (1988 M.D). Qalete qoo xee ssa ho → qooxeessaho
Godo’le . Rosoho ikkanno garinni
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
woyyeessine haa’noonniho.
Yanna: 15 daqiiqa
Huwatote Xa’mo Nabbawate Albaani Fooshu Hedo
Rosiisaancho: Rosiisaancho:
• Maxaafinsa giddo nooha niwaawete
• Niwaawete albaanni hedde wortu hedo
umonna misile la’anno gede kulinsa.
gara ikkanna hooga xa’minsa.
• Rosaano niwaawete umonna misile
• Rosaano lame lame ikkite, niwaawete la’uhu gedensaanni qara qaallata fiche
amado kultanno gede xa’minsa. rosaanote ledo hasaabbe.
Xa’muwa Qara qaalla: qasi’ra, daada, maaro, afuu
1. Ledamonna Laammiso rosu mininni xaada giwa.
higguro assitannori maati? • Niwaawete umo, misilenna qara
2. Qalete godo’le godo’linannihu qaalla kaiminni, niwaawe marichire
hiittoonniiti? coyidhannoro hedde kultanno gede
xa’minsa.
3. Ledamonna Laammiso godo’litannohu
• Rosaano heddino hedo giddonni 3
qalennita hiittenne godo’leeti?
coyifooliishsho saleedu aana borreessite
4. Qalete godo’le wodho garinni qeelamihu leellishinsa.
maricho ikkanno? Nabbambanni Woyite
Dawaro Rosiisaancho:
1. Amansanna Annansa kaa’litanno, • Rosaano umo assite niwaawe
aanteno xawoho qale qasidhanno. nabbabbano gede kaayyo uyinsa.
2. Lame garora beehammeeti. • Aanchite, ati lawishsha ikkite
nabbabbanna huuriweelo
3. Daadaho yinanni qalete godo’le danaati. macciishshitona.
4. Maaro xa’miranno. • Hoodeteno, rosaano lame lame ikkite
nabbabbanna, ati rosaano ha’runsinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 118

Beeri Xawi Godo’le
Mitto barra soodo Beerira ha’roommo.
Ha’ranni doogote Amalonna Bokkooli saada
allaalte heedheenna afummo. Allaalenniwa
heedhe qale qasidhanno. Duuchu qalete dani
giddonni daada godo’litanno. Godo’litanna
qalete wodho garinni Amalo qeeli. Tenne
godo’lera qeelamihu maaro xa’mi’ranno.
Qeelihu kayinni, maarara woyi hoogara
dandaanno. Qeelihu maariro siqqo haqqete
dishetisanno. Maara giwiro kayinni, siqqo
haqqete shetisanno.
Bokkooli, Amalo maaro xa’mi’reenna giwe
siqqosi haqqete shetisi. Konninni kainohunni,
lamunkura afuu arrawu xaada giwi. Gibbonsa
xitiittanni hadhu. Aanteteno, Bokkooli
Amalo qalxe amadi. Tenne assanno woyite
qooxeessaho nooti Qanxaa’le la’anni no.
Iseno, “Beetto’ya hanni shii! Hanni shii!”yitu.
Qanxaa’le, “Mayira giwantinoonni?” yite
xa’mitu. Insano ikkito gudisse kultuse. Iseno,
“Tini qale godo’linanni woyite nootena,
layinkita togo ikkitinoonte,”yite seejjitunsa.
Jeefoteno, lamenka araarsite hadhu.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Rosaano umo hedde uyitu hedo
saleedu aana borreessitto/ati niwaawete
amado ledo xaaddinoronna hoogginoro
16ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qaallate giddo noo qoonquwa babbada.
• Mitte ikkito darganna yanna borreessa.
• Rosu qaalla huwata.
• Sufo lendanni qaalla huwata.
• Sufo lendanni qaalla kalaqanna
sufotenni dagganno soorro xawisa.
• Qaalla macciishshe taashshe
borreessa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
xa’minsa. Miillansa ledo amadonnire
hasaabbanno gede assinsa.
• Maxaafinsa giddo xa’muwa daftarinsara
galchitanno gede kulinsa.
Rosaanote maxaafinsa giddo noo xa’muwa
dawartanno gede kulinsa.
1. Qalete godo’lera qeelihu siqqo haqqete
sutannohu mayiraati?
2. Qarqari’nera rosantino godo’le hiittenneeti?
3. Qale qasi’nannihu hiittoonniiti?
4. Godo’lete giddo afoo xaada hooga ki’nera
maricho labbanno’ne?
Dawaro
1. Maara giwirooti.
2. Tenne xa’mora rosaano dawaro qarqarinsa
garinni dawartannohura dawaronsa
haa’rinsa.
3. Albaanni budunni wodhinoonni garinni
garote beehammeeti.
4. Mittore mitteenni assinanni woy loonsanni
hee’ne hedote xaada hoogate. Tini kayinni
didanchate. Rosaano wolereno leda
dandiitanno.
Qoonqo Babbade Nabbawa
Yanna: 10 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho,
• Umo rosaanote uyinoonni rosiishshi
giddonni mitto ‘godo’litanna’ yaanno
qaale saleedu aana borreessite, rosaano
umo qaale mitteenni nabbabbanno gede
kulinsa.
• Aanchite, qaalu giddo qooonquwa ati
qubbichunni leellishshanna babbadde
nabbabbanno gede kulinsa.
Dawaro konni garinni taashshi.
119
godo’litanna → go do ‘li ta nna Dhaggete ama/anna
shetisanno → she ti sa nno 1. Amalo
kainohunni → ka i no hu nni 2. Bokkooli
3. Qanxaa’le
godo’linanni → go do ‘li na nni
Darganna yanna
ikkitinoonte → i kki ti noon te
mama → Beera
sejjitunsa → see jji tun sa mamoote → Mitto barra soodo
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe Ikkito
Umo Qale godo’litu
Yanna: 10 daqiiqa
Hoodete Amalo qeeli
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo Amalo Bokkooli qale haqichote
Aantete
Rosiisaancho, shetiseenna giwantu
• Tini niwaawe umi barra nabbabbinota Jeefote Qanxaa’le araarsite hadhu.
ikkitinohura, niwaawete umonna
misile la’e niwaawennire qaaggannore Qaalla
xa’minsa. Yanna: 10 daqiiqa

• Ayirritannonsa qaallanna handaarra Rosu Qaalla

nabbabbe lawishsha ikkinsa. Rosiisaancho:
Nabbambanni Woyite • Umo rosaanote ledo maxaafinsara noota
Rosiisaancho; rosu qaalla fiche qaalunni coyifooliishsho
loossanni hasaawi.
• Rosaano nabbawate qixxaabbanno gede
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto
kulinsa.
lawishsha adhite, coyifooliishsho loosse
• Tenne niwaawe nabbawisiisatto/a gara saleedu aana leellishinsa.
umi barra kulloonnihe biddissa adhite
• Aantete loossino coyifooliishshuwa
rosiisinsa.
mimmitinsara nabbabbanno gede
• Gaamotenni ikkite miillansa ledo assinsa.
mimmitinsara nabbabbanna qarrissanno • Jeefoteno, bado badotenni
qaallanna handaarra marro marro qolte coyifooliishshuwansa rosaanote
nabbabbanno gede aasinsa. nabbabbanno gede kulinsa.
• Albaanni kullihe biddissi garinni qoonqo Rosu qaalla: xaphi assite, umihu, mitto barra,
naggi assite nabbabbanna, rosaano tenne, jeefoteno.
huuriweelo ledokki ha’runsitanno gede
assinsa. Sufo
Huwatote Xa’mo Rosiisaancho:
Rosiisaancho; • Uyinoonni qaalla giddonni “godo’le”
• Maxaafinsa giddo noo shae daftarinsara yaano qaale saleedaho borreessite qaale
galchitanno gede assinsa. ledokki nabbabbanno gede assinsa.
• Qaalu jeefora /’–hu’/ sufo ledde
• Niwaawete giddo noota lame hedo
borreessite qaale nabbabbanno gede
heewisiissanni borreessitanno gede
xa’minsa.
kulinsa.
• Lawishshu aana worroonni qaalla konni
• Ikkitote anna /ama/, darganna yanna
gari sufo lendiro qaalu aana dagganno
hattono ikkito shaete giddo worranni
soorro huwattanno garinni rosiisinsa.
gara.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 120

 • Aanchite, uyinoonni lawishshi garinni–hu
sufo adhitanno qaalla borreessitanno
gede kulinsa.
Lawishshaho uyinoonni qaalla sufote ledo.
godo’lihu qeelihu wodhihu
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Qaalla Taashshe Borreessa
Rosiisaancho:
Woroonni noota 10 qaalla ati nabbabbanna
taashshite borreessate wo’naatanno gede
kulinsa.
qeelamihu araarsite
qitiittanni dandaanno
maara giwa hoogara
lamunkura seejjitunsa
16ki Lamala 3ki Barra
Barru Rosi Amado
• Shiqino umire anfoonnire, afa
hasi’noonnirenna ronsoonnire borreessa.
• Doodhinoonni uminni gufo borreessa.
Qaalla
Yanna: 20 daqiiqa
Rosiisaancho:
• Umo shae daftarinsa aana galchitanno
gede kulinsa.
• Aantete shaete giddo hajanjoonninsa
garinni wonshate albaanni niwaawete
giddonni qaalla woy handaarra xinqite
fushshitanno gede assinsa.
• Shaete giddo wonshate albaanni gamba
assitinore mimmitinsara nabbabbanno
gede kulinsa.
• Hoodeteno, shaete giddo
borreessitanno gede kulinsa.
• Jeefoteno, 2-3 gaamo geeshshinni
wonshitino handaarra kifilete millansara
nabbabbanno gede kulinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
xaada giwa beetto’ya
Mini Looso
Rosiisaancho:
Maxaafinsa giddo noota 10 qaalla rosaano,
minensa wolu manni nabbawannansa
borreessitanni rosiisidhanno gede looso
uyinsa.
• Loosansa aanino barra buuxi.
Qaalla maxaafinsa giddo nooti.
1. doda 6. godo’linnanni
2. ikkitinoonte 7. qooxeessaho
3. qasi’ra 8. xa’mi’reenna
4. Jeefoteno, 9. giwantinoonni
5. allaalenniwa 10. shetisanno
• Macciishshaano uyitanno hedo adhite
taashshidhu gedensaanni, shaete
borreessitanno gede kulinsa.
Rosu Umo: Ispoorte
Affinoonnire Affinara Rossinoonnire
hasidhinannire
Rosiisaancho:
Aleenni noo shaera rosaano dawartannori
annu annu hedonna egenno, dandoo garinni
ikkinohura, baalanka wo’naaltanno gede
kulinsa.
Borreessa
Yanna: 20 daqiiqa
Borreessate Qixxaawa
Rosiisaancho:
• Rosaano Ispoorte lainohunni addi addi
godo’le dana doodhitanno gede kulinsa.
• Hoodeteno, doodhitinore lame lame
ikkite hasaabbona.
• Jeefote hasiisannore assituhu
gedensaanni annu annuku borreessate
qixxaabbanno gede kulinsa
121
Borreessitanno Woyite • Rosaano borreessite gudduhu
gedensaanni gaamotenni ofoltanno
Rosiisaancho:
gede assite, gufo mimmitinsara
• Rosaano Ispoorte yaanno uminni nabbabbanno gede kulinsa.
doodhitinota godo’le adhite gufo
• Mimmitinsawiinni adhitu rosicho
borreessitanno woyite, bitima
kaima assidhe so’ro heedhunsaro
tittirshanna gumulsha hattono afuu jirte
taashshidhanno gede kulinsa.
agadhite borreessitanno gede kulinsa.
• 2-3 gaamo geeshshi, gaamonsanni
• Mereeronsa millissanni kaa’linsa.
dooraminohu kae nabbawanno gede
• Qarrisannonsare saalte xa’ma kulinsa.
hooggannore anga kayisse xa’mitanno
• Wole rosaano macciishshite hedo
gede assinsa.
uyitanno gede assinsa.Uyinoonni hedo
Borro Buuxi’ra kaima assidhe borronsa woyyeessidhe
Rosiisaancho: borreessitanno gede kulinsa.

16ki Lamala 4ki Barra 3. ka i no hu nni → kainohunni

Barru Rosi Amado 4. she ti sa nno → shetisanno
• Qoonqo xaadisenna babbade nabbawa. 5. go do ‘li ta nna → godo’litanna
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra.
6. A ma lo nna → Amalonna
• Borrote malaatta horoonsi’ra.
Qoonqo Babbada
• Qaalla macciishshe borreessa.
Rosiisaancho:
• Umo qaale haadhe ati qoonqo babbadde
Qoonqo Xaadisanna Babbada
leellishinsa.
Yanna: 10 daqiiqa
• Hoodete, ledokki babbaddanni
Qoonqo Xaadise Nabbawa
wo’naaltanno gede assinsa.
Rosiisaancho:
• Jeefoteno, ati kaa’litannansa calluwinsa
• Umo qoonqo ati addi addinni nabbawi. babbaddanni nabbabbanno gede
Qolte qaale mitteenni nabbabbe assinsa.
leellishinsa.
1. qooxeessaho → qoo xee ssa ho
• Aantete, ati mitte mittenta qoonqo
2. giwantinoonni → gi wan ti noo nni
kissanna insa nabbabbona.
3. xa’mi’reenna → xa ‘mi ‘ree nna
• Hoodete qaale mitteenni kisse
nabbabbanno gede assinsa. 4. dishetisanno → di she ti sa nno
• Umi qaale rosiisate horoosi’ritto/a hayyo 5. allaalenniwa → a llaa le nni wa
horoonsidhe baalanta qaalla rosiinsa.
6. xitiittanni → xi tii tta nni
1. i kki ti noon te → ikkitinoonte
2. go do ‘li na nni → godo’linanni

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 122

Rosaano Nabbabbanno Niwaawe • Hoodete rosaano niwaawete giddonni
hasiissanno qaalla xinqite fushshitanno
Yanna: 10 daqiiqa
gede kulinsa.
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
• Gamba assidhino qaalla lame lame ikkite
Rosiisaacho:rosaano tenne niwaawe hasaabbanno gede kulinsa.
sa’u yannara nabbabbinota ikkitino daafira
• Aanteteno, hasiissanno qaalla
techo niwaawete umonna misile la’e tenne
doyichuwate giddo wonshitanno gede
niwaawere qaaggannore kultannohe gede
kulinsa.
xa’minsa.
• Jeefoteno, borreessitino qaalla
Huwatote Xa’mo
gaamotenni ofolte hasaabbu
Rosiisaancho: gedensaanni, gaamotenni doorroonniri
ka’e kifilete nabbabbanno gede assinsa.
• Rosaano tenne lamalara nabbabbu
niwaawe xawissanno qaalla doyichote Taalitino Qaalla
giddo wonshate qixxaabbanno gede
kulinsa.

maaro daada

Shetisa giddo wora

qalete godo’le

qeela qiida

qeelama awaraara

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 123

Qaalla maxaafinsa giddo noo coyifooliishshuwa
galchidhanno gede kulinsa.
Yanna: 10 daqiiqa
Xaadisaano • Taaltino coyifooliishshuwa.
Rosiisaancho: 1. Qalete godo’le dani: daada, giddo wora,
• Shiqqino xaadisaano giddonni mitto qiidahonna awaraaroho
horoonsidhe coyifooliishsho loosse 2. Laammisonna Ledamo mayira giwantu?
leellishinsa.
3. Kaawisonna Ledamo qale qasidhu.
• Aantete insano konne lawishsha
horoonsidhe coyifooliishsho loossanno 4. Qalete godo’lera qeelihu siqqo haqqaho
gede kulinsa. sutanno.
• 2-3 gaamo geeshshi fajjonsanni kifilete • Kuri atera taashshinoonnitellana
coyifooliishshuwansa nabbabbona. rosaanote baalanta malaatta
• Hoodeteno wona annu annu loossuta diworroonni. Konni daafira gattinota
gaamotenni ikkite mimmitoho taashinsa.
loossanno gede assinsa.
Qaalla Taashshe Borreessa.
• Wolootu rosaano coyifooliishshuwansara
hedo uyitanno gede assinsa. Rosiisaancho:
Xaadisaano Qaallanna Handaarra
• Rosaano onti barra 20 qaalla taashshite
barrunni mitto barra borreessitanno rosi noonsa. Tenne
seeda yanna albaanni qaalla giddonni 10 qaalla ati kultannansa
borreessitanno.
kuriuu
konninni kainohunni • Konni daafira borreessate qixxaawansa
buuxxe qaalla ati kultannansa
Aanteteno
borreessitona.
Borreessa • Daftarinsara noo qaalla mine
Yanna: 10 daqiiqa borreessitanni wo’naaltanno gede mini
Borrote Malaatta looso uyinsa.
Rosiisaancho; qeelamihu araarsite
• Maxaafinsa giddo konni albaannino qitiittanni dandaanno
borrote malaatta daafira rossinohano
maara giwa hoogara
ikkiro, qaagganno gede lawishsha
uyinsa. lamunkura seejjitunsa
• Ootto/a lawishshi garinni hegersansa xaada giwa beetto’ya
buuxittohu/ahu gedensaanni,

16ki Lamala 5ki Barra

Qoonqo Xaadisa /Babbada
Barru Rosi Amado Yanna: 10 daqiiqa
• Marrote Roso Qoonqo Xaadise Nabbawa
Rosiisaancho: rosaano tenne lamalara
rossinoha qoonqo xaadise nabbawate looso

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 124

bowirsidhanno barra ikkinohura maxaafinsa Qaalla
giddo noota tenne lamalara xaadissanni
kalaqqu qaalla marro qolte loossona. Yanna: 10 daqiiqa

Qoonqo Babbade Nabbawa Rosu Qaalla

Rosiisaancho: rosaano tenne lamalara Rosiisaancho;

rossinoha qoonqo babbadate roso • Tenne lamalata rosu qaalla saleedu aana
bowirsidhanno barra ikkinohura tenne qaalla borreessi.
(2ki barrita) ati kaa’litannansa babbaddanni
nabbabbanno gede assinsa. • Ati tenne qaalla giddonni mitto adhite
loosse lawishsha ikkinsa.
Sufo
• Aanteteno, rosaano kuri qaalla
Rossisaancho: horoonsidhe coyifooliishshuwa
• Rosaano tenne lamalara rossinota loossanno gede jawachishinsa.
‘–hu’ sufo adhitanno qaalla saleedaho xaphi assite umihu
borreessinsa.
mitto barra tenne
• Hoodeteno, bado badotenni ka’e
sufo malaatisse lellishshanno gede Jeefoteno
xa’mitanni huwachishinsa. Qaalla Borreessa
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe Yanna: 10 daqiiqa
Yanna: 10 daqiiqa Rosiisaancho;
Niwaawe Marro Qole Nabbawa Rosaano aante noota 10 qaalla ati
Rosiisaancho; nabbabbansa taashshite borreessate
wo’naaltona.
• Umo ati niwaawe qoonqo naaggi assite
suwisse nabbawinsa. daada allaalenniwa qooxeessaho

• Hoodeteno, rosaano bado badotenni ikkitinoonte qasi’ra shetisanno

ka’e, mitte mitte coyifooliishsho xa’mi’reenna Jeefoteno godo’linnanni
nabbabbanno gede kaayyo uyinsa.
giwantinoonni
Ikkitote Anna/Ama, Ikkitote Yannanna
Borro
Ikkitote Aante Coyi’ra
Rossissancho: Rosiisaancho:

• Rosaano konne roso loosse sa’inohano
ikkiro, rosaano gaamotenni ofoltanno
gede kulinsa.
• Hoodeteno, aleenni hajanjoonninsare
aantete agarte mimmitinsa ledo
hasaabbanni loossona, Milli yitanni
garunni mimmitu ledo hasaawansa
ha’runsi.
• Rosaano mittu mittunku tenne lamalara
nabbabbu niwaawe amadore, dandiitu
deerrinni harancho gufo borreessate
qixxaabbanno gede kulinsa.
• Borreessate lamalate giddo rossino
qaalla horoonsidhanno gede kulinsa.
• Borreessitanno gufora umo uminsa
doodhitona.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 125

 17ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Macciishshitino niwaawe amado kultanno. • Sufo qaallate aana abbitanno soorro
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqanno. xawissanno.
• Qaallate giddo noo qoonquwa babbadde • Coyifooliishsho giddo borrote malaatta
nabbabbano . horoonsidhanno.
• Nabbabbino niwaawe amado • Xaadisaano qaalla horoonsidhe
borreessitanno. coyifooliishsho loossanno.
• Rosu qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno.

Lamalate Rosi Guulcho: Ispoorte

Nabbambanni Woyite
17 Lamala Umi Barra
ki
Rosiisaancho:
Barru Rosi Amado • Rosaano niwaawe macciishshate
• Niwaawe macciishsha qixxaabbanno gede assite niwaawe
• Qoonqo xaadise qaalla kalaqa suutunni nabbawinsa.
• Niwaawe nabbawa • Mereeroho taxxi yitanni aane daannore
heddanno gede xa’minsa.
• Niwaawete amado borreessa
• Macciishshate qarri woy wolu addi
qarri noonsa rosaano heedhuro
Macciishshinanni Niwaawe
macciishshitukkinni gattannokki gede
Yanna: 15 daqiiqa addi kaa’lo assinsa.
Macciishshinanni Niwaawe Sharrote Ispoorte
Rosiisaancho: Albi yannara mittu manchira lame ooso noosi
• Maxaafinsara ‘sharro’ yitanno niwaawe yinanni. Heedhannohuno Wondi Woradi
noo qoola fantanno gede assinsa. giddo Hondowate olliiraati. Su’minsano,
Diiddamonna Burraaqooti. Anninsa su’mi
• Hakko qoolira noo misileno la’ona
Bukkuulaati. Burraaqo mininsa giddo
• Aantete qara qaalla fiche rosaanote ilamuraanchoho. Anninsara lowo jiro
ledo hasaawi. noo daafira, Burraaqo wodani gede ite
Qara qallano:- homboosha, maqee, xawu hombooshe lophino. Diiddamo kayinni,
godole, sharro, fayyimma. maquunni iso dikkanno.
Diiddamonna Burraaqo duuchanka woyite
• Niwaawete uminni, misiletenninna qara
saada allaaltanno. Allaaltannohuno Sokkaanu
qaallanni ka’e niwaawennire heddinore
xawiraati. Sokkaanu xawi hala’lado ikkino
coyidhanno gede assinsa.
daafira, wedellu ragu ragunkunni fultanno.
• Kultinoheri giddonni 3 coyifooliishsho Fultino wedellino addi addi godo’le
saleedaho borreessi. godo’litanno.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 126

Mitto barra Burraaqonna Galgalo sharro Dawaro:
sharrantanna Galgalo Burraaqo xaaxe kari. 1. Galgalo qeelino.
Burraaqo, “Isi ane hiitto karinoe!” yaanni
hifatamanni hee’reenna saadate eo iillitu. 2. Godo’litanno.
Hakkunni gedensaanni, agurte minira hadhu. 3. Addi addi dawaro qola dandiitanno.
(dawaronsa haadhe so’rote dawaro
Layinki soodo Burraaqo, soodinso so’ri
taashshinsa)
yee balaxe xawo fule hee’reenna Galgalo
saada haa’re mari. Aanteteno, Burraaqo, 4. Ispoortete heewora qeelammiro
mirqaaqqanni Galgalowa mare, “Hanni bero giwama hasiissannokkita xawissanno
worbittohu techono layi’no,” yee anga edhe (dawaronsa babbaxxa dandiitanno).
shiqqi yii, Galgalo amadino siqqo gurara qole Qoonqo Xaadisanna Babbada
tuge, “Amoxa,” yeenna mimmito amaddu.
Yanna: 10 daqiiqa
Shiima yanna sharrantu gedensaanni,
Burraaqo iimaanni hige gidille karisi. Qoonqo Xaadisa
Goofimarchohono, bayirame aaninni ka”a Rosiisaancho:
giweenna, yoote wodhitinohu Qaawato, • Umo mitto qaale haadhe qaalu giddo no
“Xaate agurre,” yee Burraaqo amade qoonquwa babbadde worte mitte mitte
kayisi. Hakkunni gedensaanni, lamunku nabbawinsa.
saadate waa hayikkissara hadhu. Doogote
mimmitu ledo hasaabbanna Burraaqo, • Aantete qoonquwa xaadisse qaale
“Koo, Galgalo, sharronke tini Ispoortete nabbawinsa.
godo’le giddo gaamantannota afootto?” • Hoodeteno ati kaa’litannansa konni
yii. Galgalo qole, “Ee fayyimmankera nafa garinni calluwinsa loossona.
lowo kaa’lo uyitannonke. Konni daafira, 1. wi rri jja ma →wirrijjama
wolootu jaallankeno, ninke gede ha’runsituro
2. foo lii shsho te → fooliishshote
danchaho,” yii. Burraaqo, “Maahoyye, tini ane
sumuu assitannoe yeenna raga raga higgu. 3. wo shshi kki nni → woshshikkinni
4. dan daa nno kki ta → dandaannokkita
Macciishshate Gedensaanni
5. goo fee nnan sa → goofeennansa
Rosiisaancho:
• Macciishshate albaanni heddu hedonna Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
niwaawete amado xaadasenna hoogase Yanna: 15 daqiiqa
xa’minsa.
Nabbawate Albanni Fooshu Hedo
• Huwatote xa’muwa bado badotenni Rosiisaancho:
nabbabbanni dawaro 1-2 rosaano
geeshshi dawartanno gede assinsa. • Maxaafinsa giddo nooha ‘Lame Jaalla’
yaannoha niwaawete umonna misile
Xa’muwa
la’anno gede kulinsa.
1. Umi barra sharrote heewora ayi qeeli? • Aanchite, qara qaalla fiche rosaanote
2. Wedellu Sokkaanu xawira maricho ledo hasaabbe. Kuriuunni ka’e niwaawe
assitu? marichire coyidhanno yite heddannoro
3. Ki’ne godo’le godo’l itinanni woyite hedonsa haa’rinsa.
qeelantiniro maricho assitinanni? • Qara qaallano:- wirrijjama heewo, qeela,
4. Burraaqonna Galgalo sharrante ka’uti amadama, sharro.
keerunni hasaabbanni ha’ransa ki’nera • Niwaawennire heddino hedo
aanno’ne rosichi maati? daftarinsara borreessitanno gede
kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 127

 • Rosaano anga kayisse uyituhe hedo
giddonni 2-3 coyifooliishsho geeshsha
saleedaho borreessi.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Niwaawe umo rosaano nabbabbona.
• Hoodete lame lame ikkite mimmitinsara
nabbabbona.
• Jeefoteno, insa huuriweelo
ha’runsitannahe ati niwaawe
nabbawinsa.
Lame Jaalla
Hundi waro Lemboolanna Kuukkisa yinanniri
jaalla no. Lamunku mittu qarqarira heedhanno.
Mimmitu ledo lubbimma baxantanno.
Insano, shoolki kifile rosaanooti. Rossannohu
Gowachu rosi mineeti. Lemboolaoo mini ale
hige tuqqanno. Duuchanka woyite rosu minira
Kuukkisa woshshikkinni diha’ranno.
Lemboolinna Kuukkusi sharrote godo’le
baxxanno. Mitto barra fooliishshote
fultinowa lamunku mimmitu ledo sharrantu.
Lembooli Kuukkisa dirunni bayirannosihura
Kuukkisi wirrijjamanni hee’reenna karisi.
Isino karinositera lowonta huluullame, “Xa
dikarattoe,” yee wirro mari. Amadantuta,
xaano lede kareennasi, fooliishshote yanna
gooffeenna e’u.
Lemboolinna Kuukkisi rosu yanna gooffeenna
fultu. Higganna doogote aana, Kukkisira wona
lame hige karisiti qulli yitusi. Aanteteno,
“Wona karittoehu xaano hanni layi’no,” yii
Kuukkisi. Lembooli qolannoti, “Amoxa,”
yeenna amadantu gedensaanni, xaano karisi.
17ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qaalu giddo noo qoonqo babbade
nabbawa.
• Rosu qaalla huwata.
• Sufo horoonsi’re qaalla kalaqa.
• Qaalla macciishshe borreessa. .
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Jeefote, Kukkisi sharrote Lemboola qeele
dandaannokkita afe isi ledo heewo aguri.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Saleedu aana borreessantino
coyifooliishshonna daftarinsara
borreessitino hedonsa la’anno
gede assite wona umi hedonsanna
niwaawete amado xaaddinoro xa’minsa.
• Huwatote xa’mo bado badotenni
rosaano nabbabbanno gede assite
dawaro no dargano nabbabbe kultanno
gede assi.
Xa’muwa
1. Lembooli Kuukkisa sharrote karinosihu
mayiraati?
2. Lemboolinna Kuukkisi baxxanno godo’le
hiittenneeti?
3. Darawo ikkinokkihu ledo sharrama
bushatenso danchate yitine heddinanni?
Mayira?
4. Ki’ne Lemboola ikkitinoommero maricho
assitinanni.
Dawaro:
1. Dirunni bayirannosihuraati.
2. Sharote godo’leeti.
3. (hedonsa babbaxxitara dandiitanno
daafira haa’rinsa)
4. (dawaronsa babbaxxitara
dandiitannohura hedonsa haadhe so’ro
heedhuro taashshinsa.
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
• ‘kuukkisanna’ yaanno qaale saleedaho
borreessite rosaano umo qaale
mitteenni nabbabbanno gede assinsa.
128
 • Aanchite qaalu giddo noo qoonquwa ati niwaawennire qaaggannore coyidhanno gede
qubbichunni malaatissanna babbadde xa’minsa.
nabbabbona. Ayirritannonsa qaallanna handaarra nabbabbe
kuukkisanna → kuu kki sa nna lawishsa ikkinsa.
heedhannohu → hee dha nno hu Nabbambanni Woyite
qarqarira → qar qa ri ra Rosiisaancho:
huluullame → hu luu lla me Rosaano nabbawate qixxaabbanno gede
kultensa qaale naggi assitine rosaanote ledo
gedensaanni → ge den saa nni niwaawe mitteenni nabbabbe.
amadantuta → a ma dan tu ta Aanchite, rosaano lame lame ikkite
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe mimmitinsara nabbabbanni qarrissanno
Yanna: 10 daqiiqa qaallanna handaarra marro marro qolte
nabbabbanno gede assinsa.
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Jeefoteno, ati niwaawe suwisse
Rosiisaancho:
nabbabbanna rosaano huuriweelo ledokki
Tini niwaawe umi barra nabbabbinota ha’runsitanno gede assinsa.
ikkitinohura niwaawete umonna misile la’e
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:rosaano maxaafinsa giddo noo shae daftarinsara galchitanno gede assi.
Shaete giddo nabbabbu niwaawe garinni ikkito aantetenni xawisse borreessitanno gede kulinsa.
Ikkitote Aante ikkito
Umo Lemboolinna Kuukkisi sharrantu.
Aantete Lembooli Kuukkisa karisi.
Xaano hoodete Xaano sharrammo yeenna sharrantu.
Jeefote Lemboola qeele afannokkita afe kuukkisi heewo aguri.

Qaalla • Qaalu jeefora ‘-hu’ sufo ledde

Yanna: 10 daqiiqa borreessite qaale nabbabbanno gede
Rosu Qaalla assinsa.
Rosiisaancho: Lawishshu aana worroonni qaalla konni
• Umo rosaanote ledo maxaafinsara noote garinni huwattanno gede rosiisinsa,
rosu qaalla fiche hasaabbe.
Aanchite, uyinoonni lawishshi garinni -hu
Rosu qaalla: jeefote, gedensaanni, sufo afidhino qaalla borreessitanno gede
Aanteteno, insano, duuchanka woyite. kulinsa.
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto
lawishsha adhite coyifooliishsho loosse lawishsha:
leellishinsa. kaihu uwihu qeelihu
• Aanchite, tenne qaalla horoonsidhe Borreessa
coyifoolishsho loossanno gede assinsa.
Yanna: 10 daqiiqa
Jeefoteno, coyifooliishshuwansa
mimmitinsara nabbabbanno gede assi. Qaalla Taashshe Borreessa
Sufo Rosiisaancho:
Rosiisaancho:
Woroonni nnoota 10 qaalla ati nabbabbanna
Uyinoonni qaalla giddonni mitto qaale
taashshite borreessate wo’naalsha assitanno
saleedaho borreessite qaale ledokki
gede assinsa.
nabbabbanno gede assinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 129

Qaalla wolu manni nabbawannansa borreessitanni
Lemboola sharrantanno rosiisidhanno gede mini looso uyinsa.
lubbimma Jeefoteno, • Loosansa aanino barra buuxi.
kareennasi amdantuta Qaalla
duuchanka dandaannokkita
woshshikkinni higganna 1. wirrijjama 6. qarqara
2. jeefote 7. dandaannokkita
Mini Looso
3. fooliishshote 8. huluullama
Rosiisaancho:
4. heedhanno 9. goofeenna
Maxaafinsa giddo noota 10 qaalla rosaano
taashshite borreessate wo’naalsha minensa 5. woshshikkinni 10. Kuukkisa

17ki Lamala 3ki Barra Borreessitanno Woyite

Barru Rosi Amado Rosiisaancho:
• Mammaashsha woy yaatto borreessa.
• Umo dhaggete giddo noo misilaano
• Dhaggete giddo misilaano heewisiisanni giddonni akatisi baxisannonsahanna
borreessa. baxisannonsakkiha annu annunku
doodhitanno gede kulinsa.
Qaalla • Doorshinsa garinni shaete dhaggete
Yanna: 20 daqiiqa anni giddo misilaanonniha akatansa
borreessitona.
Roosu Ledo Xaaddanno Qaalla
lawishsha
Rosiisaancho:
Baxatto /a kkihu
• Tenne lamala rosi giddo rossino qaalla baxatto/a/anni/ ama
dhaggete anni/ama
horoonsidhe rosaano maammaashsha akatta
akatta
woy yaatto borreessitanno gede kulinsa.
• Borreessitino mammaashshi woy yaatto rosu minira ha’ranno
darawosi ikkinokkiha
fiche mimmitinsara kultanno gede assi. woyite jaalasi
sharrame kara
woshsha
• Hassawinsa yannara hakkonne ajinoha gawajja
maammaashsha woy yaatto waajja hooga
macciishshitanno woyite
macciishshamannonsare mimmitinsara
Borro Buuxi’ra
kultona.
Rosiisaancho:
Borro
• Rosaano borreessite gudduhu
Yanna: 20 daqiiqa
gedensaanni gaamotenni ofoltanno
Borreessate Qixxaawa gede assite borronsa mimmitinsara
Rosiisaancho: nabbabbanno gede assi.
• Rosaano nabbabbu niwaawe giddo noo • Mimmitinsa borro la’e (nabbabbe) hedo
misilaano qagganno gede kulinsa. uyitanno gede assi.
• Misilaanonnire borreessate qixaabbanno • 2-3 rosaano geeshshi fajjonsanni kifilete
gede assite misileno dafitarinsara borreessitinore nabbabbanno gede assi.
borreessitanno gede kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 130

 17ki Lamala 4ki Barra
6. amadantuta → a ma dan tu ta
Barru Rosi Amado
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
• Qoonqo xaadisenna babbade nabbawa. Yanna: 10 daqiiqa
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra. Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
• Borrote malaatta horoonsi’ra. Rosiisaancho:
• Qaalla macciishshe borreessa.
Rosaano tenne niwaawe sa’u yannara
nabbabbinota ikkitino daafira techo
Qoonqo Xaadisanna Babbada
niwaawete umonna misile la’e tenne
Yanna: 10 daqiiqa niwaawere qaaggannore kultannohe gede
Qoonqo Xaadisa xa’minsa.
Rosiisaancho: Nabbambanni Woyite
• Umo qoonqo ati mitte mitte nabbawi. Rosiisaancho:
Qolte, qaale mittenni nabbabbe • Umo niwaawe ikkitote xawishshi ledo
leellishinsa. ati nabbawinsa.
• Aantete ati mitte mittenta qoonqo • Hoodete, ikkitote xawishshi ledo
kissanna insa nabbabbona. rosaano ledokki niwaawe nabbabbanno
• Hoodete qaale mitteenni kisse gede assinsa.
nabbabbanno gede assinsa. • Aanchite, lame lame ikkite niwaawe
• Umi qaale rosiisate horoonsi’ritta/o xawisaanchu garinni mimmitinsara
hayyo garinni baalanta qaalla rosiisinsa. nabbabbona.
1. qar qa ri ra → qarqarira • Jeefoteno, rosaano huuriweelo
2. hu luu lla me → huluullame ha’runsitannohe gede assite xawishshu
ledo niwaawe nabbawinsa.
3. ge den saa nni → gedensaanni
Huwatote Xa’mo
4. Kuu kki sa nna → kuukkisanna
5. hee dha nno → heedhanno Rosiisaancho:

6. ka ri no e hu → karinoehu • Maxaafinsara noo xea coyifooliishshuwa

daftarinsara borreessitanno gede
Qoonqo Babbada kulinsa.
Rosiisaancho: • Lawishshaho worroonni coyifooliishsho
Umi qaale haadhe ati babbadde nabbabbe borreessite xaadisaanchu fiche
leellishinsa. huwattanno gede assinsa.
Hoodete ledokki babbaddanni wo’naaltanno Baalanta coyifooliishshuwa hasiissanno
gede assinsa. xaadisaanonni wonshitanno gede assinsa.
Jeefoteno, ati kaa’litannansa calluwinsa a. Kuukkisinna Lembooli mittu ollii oosooti.
babbaddanni nabbabbanno gede assinsa. Konni daafira, rosu minira mitteenni
hadhanno.
1. dandaannokkita → dan daa nno kki ta
b. Mitto barra fooliishshote fultinowa
2. goofeennansa → goo fee nnan sa
mimmitu ledo sharrantu.
3. wirrijjama → wi rri jja ma
c. Kuukkisa Lembooli kari. Konni daafira,
4. woshshikkinni → wo shshi kki nni Kuukkisi hagiirraamo dikkino.
5. fooliishshote → foo lii shsho te d. Konnira marro hige sharramara hasi’ri.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 131

Qaalla xa’muwa daftarinsara borreessite
loossanno gede assinsa.
Yanna: 10 daqiiqa
• Taaltino coyifooliiishshuwa
Xaadisaano Qaalla
1. Kuukkisinna Lembooli mittu ollii osooti.
Rosiisaancho:
2. Mimmitu ledo lubbimma baxantanno.
• Shiqqino xaadisaano giddonni mitto
horoonsidhe coyifooliishsho loosse 3. Lamunku sharrantanna karihu ayeeti?
leellishinsa. 4. Kuukkisi, “xa dikarattoe” yee wirro mari.
• Aantete insano konne lawishsha Qaalla Taashshe Borreessa
horoonsidhe coyifooliishshuwansa
Rosiisaancho:
nabbabbona.
Rosaanote onti barra 20 qaalla taashshite
• Wolootu rosaano macciishshite
borreessitanno rosi noonsa. Tenne
coyifooliishshuwansara hedo uyitanno
qaalla giddonni 10 qaalla ati kultannansa
gede assinsa.
borreesssitanno. Konni daafira, borreessate
Xaadisaano qaalla qixxaawansa buuxxe qaalla ati kultannansa
mitto barra jeefote borreessitona.
Aanteteno, hundi waro • Maxaafinsara noo qaalla mine minensa
borreessitanni wo’naaltanno gede mini
xaano
looso uyinsa.
Borreessa • Loosansa aanino barra buuxi.
Yanna: 10 daqiiqa Macciishshite borreessitanno qaalla:
Borrote Malaatta hilo seera
Rosiisaancho: sumuu yaa dee
• Maxaafinsa giddo noo xa’mo giddonni qarqara heercho
mitto lawishsha saleedu aana loosse
woyyaabbukkinni dagoomitte
leellishinsa.
• Uyittonsa/ansa lawishshi garinni wodho qoteho

17ki Lamala 5ki Barra

Qoonqo Babbada
Barru Rosi Amado
Rosiisaancho: rosaano tenne lamalara
• Marrote Roso rossinoha qoonqo babbadate roso
boowirsidhanno barra ikkinohura tenne
Qoonqo Xaadisanna Babbada
qaalla (2ki barra rossinota) ati kaa’litannansa
Yanna: 10 daqiiqa babbaddanni nabbabbanno gede assinsa.
Qoonqo Xaadise Nabbawa Sufo
Rosiisaancho:
Rosiisaancho:
Rosaano tenne lamalara rossinoha qoonqo
Tenne lamalara rossinota -hu sufo afidhino
xaadise qaalla kalaqe nabawate looso
qaalla saleedaho borreessinsa.
boowirsidhanno barra ikkinohura maxaafinsa
giddo noota tenne lamalara qoonqo xaadisse Bado badotenni ka’e sufo malaatisse
kalaqqu qaalla marro qolte loossanno gede leellishshanno gede xa’minsa.
assinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 132

Rosaano Nabbabbanno Niwaawe • Tenne qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno gede assinsa.
Yanna: 10 daqiiqa
Niwaawe Marro Qole Nabbawa Qaalla

Rosiisaancho: jeefote insano

• Umo niwaawe qoonqo naggi assite gedensaanni duuchanka woyite

suwisse nabbawinsa.
Aanteteno,
• Hoodete rosaano bado badotenni
mitte mitte coyifooliishsho biifissenna
Borreessa
taashshite nabbabbanno gede assinsa. Yanna: 10 daqiiqa
Taashshe Coyi’ra Qaalla Macciishshe Borreessa
Rosiisaancho: Rosiisaancho:

• Kifile marate albaanni mitte maatto Rosaano maxaafinsara noota 10 qaallanna

qixxeessiri. ati kultannansa daftarinsara borreessituta
10 qaalla ati nabbabbannansa taashshite
• Rosaano macciishshitanno gede assite borreessate wo’naalsha assitona.
maatto kulinsa.
Borro
• Kuloottonsa /kuloottansa maatto aantese
agarte mimmitinsara gaamo gaamotenni Rosiisaancho:
kultanno gede assinsa.
• Rosaano annu annunni mitte gufo
Jefoteno 2-3 gaamo giddonni mitte mitte borreessate qixxaabbanno gede kulinsa.
rosaano baalanti rosaano macciishshitanna
maatto marro qolte kultona. • Borreessate lamalate giddo rossino
qaalla horoonsidhona.
Qaalla • Borronsa tenne lamalara nabbabbute
Yanna: 10 daqiiqa gedeeta 1 budu godo’lere ikkituro
Rosu Qaalla danchaho.

Rosiisaancho:
• Tenne lamalata rosu qaalla saleedaho
borreessinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 133

 18ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Niwaawe macciishshite amadose
kultanno.
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqanno.
• Qaallate giddonni qoonqo babbadde
nabbabbanno.
• Qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Ispoorte
18 Lamala Umi Barra
ki
Barru Rosi Amado
• NiwaaweMacciishsha
• Niwaawe nabbawa
• Qoonqo xaadise qaalla kalaqa
• Coyifooliishsho loosa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Rosaanote niwaawe nabbawakkira
albaanni rosu umonna misile calla
leellishshe rosaano aane daannore
heddanno gede assi.
• Rosaanote ledo niwaawete giddonni
fultino qaalla fichere hasaabbe.
1. dodaano qajeelsha
2. heewo kaameelu jaddo
3. maraatoone
Dodaancho Ayyala
Sidaamu Zoone giddo haammata dodaano no.
Kuri giddonni Ayyali Maatiwoosihu kullanniho.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Qaallate giddonni sufo badde
leellishashanno.
• Borrote malaatta horoonsidhe gufo
borreessitanno.
• Xaadisaano qaallanni coyifoolishsho
borreessitanno.
• Nabbabbanno niwaawe amado kultanno.
Kuni dodaanchi ilaminohu Booni Gaangaawi
woradi Bachi olliiraati.
Ayyali dodansho hanafinohu Alatti Wondi
Aliidi Layinki Dirimi roso rosanniiti. Hatte
yannara Booninni Alatta Wondo iillate injaa
hoogatenninna ikkado kaameela hoogatenni
lekkate dodanni daanno. Tenne yannara
assinori giddo mitte maala’linanniti, Booninni
taalosi kaino kaameela lekkate dodanni
qolche balaxe Alatta Wondo iillasiiti.
Kuni dodaanchi woradu rosu minna,
woradunna zoonete deerrinni dode
qeelletenni gumulino. Qoleno, qoqqowu
deerri heewora ayino qeelisikkinni umiha
fulanni keeshshino.
1982 M.D kayise 1987 M.D geeshsha Wodiidi
Daga Dagoominna Manni Qoqqowo riqiwe
gobbate deerrinni egennantino dodaano ledo
dodanni keeshshino.
Dotteessa 23, 1987 M.D Sidaamu Zoone
riqiwe heewote Arbaamince ha’ri. Hakkiicho
umo 10,000 meetire dode umiha fuli.
Hakkunni gedensaanni hakkonni, boco
maraatoone dodara Seechunni Siqala
ha’ranna kaameelu jaddo iillitusi.
Lekkasi aana jawa jaddo iilliteennasi
seeda yanna xagisi’rihu gedensaanni hure,
Arbagoonaho wedellu ispoortete projekitera
qajeelshaancho ikki. Hoodete Hulate wedellu
134
ispoortete pirojekitera qajeelshaancho ikki. • Hoodeteno rosaano ledokki qoonqo
Xaa yannara kayinni, marro hige Arbegoonaho xaadissanni nabbabbanno gede
wedella qajeelshatenni gobba riqibbe xa’minsa.
dodate heewisantanno wedella qajeelshanni • Aanteteno, rosaano uminsanni loossanni
leellanno. wo’naaltanno gede kulinsa.
Huwatote Xa’mo 1. ma nni mman ke → mannimmanke
Rosiisaancho: 2. mi lli mmo nni → millimmonni
• Rosaano macciishshate albaanni hedde 3. hi sa nyoo te → hisanyoote
uyitu hedo gara ikkanna hooga xa’minsa. 4. kaa jji shsha nno → kaajjishshanno
• Maxaafinsara noo xa’muwa daftarinsara 5. hi fan ti kki → hifantikki
borreessite dawaro uyitanno gede
6. xi sso te nni → xissotenni
kulinsa.
Biddissa: Woroonni noo xa’muwa Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
macciishshitta/o niwaawe amado garinni Yanna: 15 daqiiqa
dawari. Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
1. Dodaanchu Ayyali doda hanafinohu Rosiisaancho:
mamaati?
• Rosaano niwaawe nabbawansara
2. Xaa yannara dodaanchu Ayyali albaanni, niwaawete umonna misile calla
Arbagoonaho maricho assanni no? la’e amado kultanno gede xa’minsa.
3. Dodaanchu Ayyali mannimmasi aana • Aanteteno, niwaawete giddonni fultino
jaddo iillitu kawa dodate baxilli goofa qaalla fiche kultanno gede xa’minsa.
hoongosihu mayira lawanno’ne?
• Rosaano hedde kultannohe hedo 2-3
4. Annuwinkenna amuwinke barrunni addi geeshsha saleedaho borreessi.
addi wolqate looso loosansara bisu
kaajjille afidhannoha lawanno’ne? • Niwaawete giddonni fultino qara qaalla
konni woroonni noote.
lawishshu ledo shiqishi.
1. mannimmanke 3. hirrenke
Dawaro:
2. millimmo 4. hisanyoote
1. Alatti Wondi Woradira Aliidi Layinki
Dirimi roso rosanniiti. Nabbambanni Woyite
2. Wedella gobba riqibbe doddannore Rosiisaancho:
qajeelshanni leellanno. • Rosaano niwaawe nabbabbanno gede
3. Rosaano hedde uyitanno dawaro kaayyo uyinsa.
niwaawete ledo xaadissanni haarinsa. • Aanteteno, ati seekkite nabbabbanna
4. Tenne xa’morano rosaanote ledo macciishshitona.
hasaabbinanni taashshe. • Qolteno rosaano lame lame ikkite
mimmitoho nabbabbanno gede kulinsa.
Qoonqo Xaadise Nabbawa
• Jeefoteno, ati huurokki naggi assite
Yanna: 10 daqiiqa
nabbabbanna, rosaano huuro ajishshe
Rosiisaancho: ha’runsitona.
• Rosaanote uyinoonni qaalla giddonni
lawishsha ikkannore loosse leellishinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 135

Bisu Millimmo
Bisu millimmo assatenni addi addi horo
afi’nanni. Bisu millimmo dhibbunni
amadamate kaayyo ajishshanno;
mannimmanke kaajjishshanno. Qoleno
hisanyoote uyitannonke.
Bisu millimmo assa dhibbunni amadamate
kaayyo ajishshanno. Lawishshaho, ganyine
bisu millimmo assa mundeenke nigga
doogo cufanno cooma daaqissanno daafira
mundeenke wodani gede alenna woro higge
millissanno. Konninni kainohunni, wodanunna
sukkaarete dhibbinni amadamate kaayyo
ajjanno.
Wolu bisu millimmo korinni afi’nannihu,
kaajjilleho. Coyi gedera, yanna yannatenni
bisu millimmo assineemmoha ikkiro,
hirrenkenna mannimmanke giddo heedhanno
miqqa kaajjitanno.
Hisanyootu wole bisu millimmonni afi’nanni
horooti. Lawishshaho, mitto looso loonsara
balanxe, bisu millimmo assinanniha ikkiro,
hakko looso hisanyootunni woy hifantikki
seeda yannara ofolline loosa dandiinanni.
Xaphoomunni, bisu millimmo korinni
afi’nanni horo aleenni eersinita calla
ikkitukkinni woleno majja horo heedhara
dandiitanno. Konni daafira, yanna yannatenni
bisu millimmo assatenni xissotenni gata,
kaajjillenna hisanyoote afi’ra hasiissannonke.
18ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qaalla qoonqote widira babbade
nabbawa
• Qoonqo xaadise nabbawa
• Coyifooliishsho loosa
• Qaallate fiche hasa
• Qara qaallanna sufo bade leellisha
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Rosaano niwaawete albaanni hedde
uyitu hedo niwaawete amado ledo
xaadanna hooga xa’minsa.
• Aanteteno, maxaafinsa giddo noo
xa’muwa daftarinsara borreessite
dawaro qoltanno gede kulinsa.
Xa’muwa
1. Bisu millimmonni afi’nanniri maati?
2. Mitto looso loosankera albaanni hakko
loosira hisanyo heedhanonke gede maa
assa noonke?
3. Ganyine bisu millimmo assa
mannimmankera mayi kaa’lo
uyitannonke?
4. Lekkate kaase godo’litanno gaamo
godo’late albaani bisu millimmo
assitannohu mayira lawanno’ne?
Dawaro
1. Mannimmanke kaajjishshanno,
dhibbunni amadamate kaayyo
ajjshshanno.
2. Addi addi millimmo assa hasiissanno.
3. Kaajjille, keeraanchimmanna w.k.L.
4. Rosaano uyitanno dawaro niwaawete
amado ledo taashshitanni haa’rinsa.
Qoonqo Babbade Nabbawa
Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho:
• Uyinoonni qaalla giddo mitto qaale
lawishsha loosse lellishinsa.
• Aanteteno, qoonqo ati qubbichunni
kissanna rosaano nabbabbona.
• Jeefoteno, maxaafinsa giddo noo qaalla
aane noo garinni qoonqote widira
babbaddanno gede kulinsa.
136
1. ajishshanno → a ji shsha nno Bisu millimmo Bisu millimmo
2. dandiinanni → dan dii na nni assatenni assa hoogatenni
mannimmate afi’nanni mannimmate
3. yannatenni → ya nna te nni
horo iillanno qarra
4. xaphoomunni → xa phoo mu nni
a) Mannimma a. Mannimmanke
5. hasiissannonke → ha sii ssa nnon ke kaajjitanno dikaajjitanno
6. hisanyootunni → hi sa nyoo tu nni
b. Dhibbunni
b) Keeraanchimmate
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe amadamate doogo
kaa’litanno
Yanna: 10 daqiiqa fantanno
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo c) Wodanunna
Rosiisaancho: sukkaarete c. Wodanunna
dhibbinni sukkaarote dhibbira
• Tenne niwaawe rosaano nabbabbe amadamate kaayyo tugganno
sainota ikkitinohura rosu umonna misile ajishshanno
calla la’e amadose kultanno gede d. Hisanyoote
xa’minsa. d) Hisanyoote uyitanno
huntanno
• Miteekkite ayirritannonsa qaallanna
Qaalla
handaarra heedhuro nabbabbanni
fichensano xawisinsa. Yanna: 10 daqiiqa
Nabbambanni Woyite Rosiisaancho:
Rosiisaancho: • Rosaanote maxaafira noo qaalla fichere
hasaabbe.
• Rosaano niwaawe nabbawate
qixxaabbanno gede kulinsa. • Uyinoonni qaalla giddonni mitto
lawishsha adhite coyifooliishsho loose
• Aanteteno, lame lame ikkite
leellishinsa.
mimmitinsawa nabbabbanno gede
kulinsa. • Aanteteno, rosaano tenne qaalla
horoonsidhe coyifoolishsho loossanno
• Mite mite rosaano kifilete ka’e
gede kulinsa.
nabbabbanno gede kaayyo uyinsa.
• Hoodeteno loossino coyifooliishsho
• Baalanti rosaano bado badote
lame lame ikkite mimmitoho
nabbabbanno gede assitanni
leellishshanno gede kulinsa.
jawaachishinsa.
• Jeefote loossino coyifooliishshuwa ati
• Jeefoteno, ati qoonqo naggi assite
la’anni taashshinsa.
suwisse nabbabbanna rosaano huuro
ajishshe nabbabbanno gede kulinsa. Uyinoonni qaalla
Huwatote Xa’mo 7. ikkiro 4. xaphoomunni
Rosiisaancho: 8. yanna yannatenni 5. qoleno
Rosaano maxaafinsa giddo noo shae 9. lawishshaho
daftarinsara galchitanno gede kulinsa.
‘Bisu millimmo’ yitanno niwaawe amado
Sufo
garinni shiqqino xa’muwara hasiissanno Rosiisaancho:
dawaro borreessitanno gede kulinsa.
• Rosaanote sufonna sufo qaallu aana
Dawarono konninni aane noo garinni abbitannota fichete soorro xawisse
taashshinsa. kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 137

 • Qolteno ‘-kki’ adhitanno qaalla 1. xissotenni 6. daaqissanno
saleedaho borreessite leellishinsa. 2. assineemmo 7. cuffannonna
• Aanteteno, rosaano ‘-kki’ afidhino 3. amadamate 8.assineemmoha
qaalla borreessitanni qara qaalenna sufo 4. sukkaarete 9. hifantikki
badde leellishshanno gede kulinsa.
5. uyitannonke 10. konninni kainohunni
• Jeefoteno, uyinooni qaalla kaima
assidhe tenne sufo adhitanno qaalla
Mini Looso
kaima assidhe tenne sufo adhitanno
qaalla uyitanni halashshite xawisinsa. Rosiisaancho:
Rosaano woroonni noo qaalla minensa wolu
mannimmakki rosokki jaalakki
nabbawannansa, macciishshitanni taashshite
borreessite, dagganno gede kulinsa.

Borreessa
• Loosansa aanino barra buuxi.
Yanna: 10 daqiiqa

Taashshe Borreessa 1. mannimmanke 6. mundeenke

Rosiisaancho: 2. millimmo 7. ajishshanno

3. hirrenke 8. yannatenni
Woroonni noo qaalla ati nabbabbanna rosaano
macciishshitanni taashshite borreessitanno 4. hisanyoote 9. millissanno
gede assite borreessitino qaalla la’anni 5. kaajjishshanno 10. xaphoomunni
taashshinsa.

18ki Lamala 3ki Barra Borreessa

Barru Rosi Amado Yanna: 20 daqiiqa
• Qaallate dhaaddonna gurcho fiche aa
Borreessate Qixxaawa
• Borreessa
Rosiisaancho:

Qaalla • Rosaano tenne lamalara umi barra

Yanna: 20 daqiiqa
Rosiisaancho:
• Rosaano rosu umi ledo xaaddanno
qaalla fushshite addarronna gurcho
qaalla borreessitona.
• Nabbabbu niwaawe giddonni baxxannori
daafira, hedonsa harancho gufo
borreessite leellishshanno gede kulinsa.
• Aanteteno, borreessitino gufo kifilete
miillansara nabbabbanno gede kulinsa.
nabbabbu niwaawe giddonni baxxannori
maatiro qaagganno gede xa’minsa.
• Aanteteno, hedonsa qaallate woy
handaarunni borreessitanno gede
xa’minsa.
Borreessinanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano tenne lamalara umi barra
nabbabbu niwaawe sokka lainohunni
baxisinonsare mitte harancho gufonni
leellishshanno gede kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 138

 • Borreessitino gufono lame lame ikkite
hasaabbanni, so’ro taashshidhanno
gede assi.
• Jeefoteno, borronsa bado badotenni
kifilete miillanasara nabbabbanno gede
kulinsa.
Borro Buuxira
Rosiisaancho:
18ki Lamala 4ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qoonqo babbade nabbawa
• Qoonqo xaadise nabbawa
• Niwaawe nabbawa
• Qaallate fiche aa
• Borreessa
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadise Nabbawa
Rosiisaancho:
• Umo assite ati qoonqo xaadisse
nabbabbanni leellishinsa.
• Aanteteno, qoonqo ati qubbichunni
kissanna rosaano nabbabbona.
• Qolteno, rosaano uminsanni qoonqo
xaadisse nabbabbanno gede kulinsa.
1. ya nna te nni → yannatenni
2. xa phoo mu nni → xaphoomunni
3. ha sii ssa nnon ke →hasiissannonke
4. dan dii na nni → dandiinanni
5. a ji shsha nno → ajishshanno
Qoonqo Babbade Nabbawa
Rosiisaancho:
• Ati mitto qaale qoonqote widira
babbadde nabbabbanna rosaano
ha’runsitona.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Rosaano borreessitu gufo daafira gaamo
gaamote ofolte hasaabbanno gede assi.
Borronsa giddo borrote bude lainohunni noo
so’ro filte fushshitanno gede kulinsa.
2-3 geeshsha dancha gufooti yite hedattota/
ttata/ kifilete lawishsha assite shiqishi.
Jeefoteno, rosaano borronsa borrote budi
garinni borreessansa la’anni taashshinsa.
• Aanteteno, qaalu giddo noo qoonquwa
ati qubbichunni kissanna rosaano
nabbabbona.
• Jeefoteno, uyinoonni qaalla rosaano
qoonqote widira qolte babbaddanni
nabbabbanno gede assitanni
jawaachishinsa.
kaajjishshanno→ kaa jji shsha nno
hisanyoote → hi sa nyoo te
hifantikki → hi fan ti kki
mannimmanke → ma nnin man ke
millimmonni → mi lli mmo nni
xissotenni → xi sso te nni
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Rosaano umi barra nabbabbino niwaawe
ikkitinohura, rosu umonna misile calla
la’e amadose kultanno gede assi.
• Aanteteno, rosaano qaagge kultannohe
hedo saleedu aana borreessi.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Umo assite niwaawe ati wodaninni
suwisse nabbawinsa.
139
 • Hoodeteno rosaanote ledo mitteenni 1. qoleno 4. konni daafira
nabbabbe.
2. ikkiro 5. konninni kainohunni
• Aanteteno, rosaano lame lame ikkite
3. xaphoomunni
mimmitoho nabbabbanno gede kulinsa.
• Jeefoteno, rosaano bado badotenni
kifilete ka’e nabbabbanno gede kulinsa. Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa

Huwatote Xa’mo Borrote Malaatta

Rosiisaancho: Rosiisaancho:
• Rosaano maxaafinsa giddo noo • Rosaano maxaafinsa giddo noo
coyifooliishshuwara hasiissanno qaalla coyifooliishshora hasiissanno malaatta
woy handaarra wonshite borreessitanno wortanni marro qolte borreessitanno
gede kulinsa. gede kulinsa.
• Dawarono konninni aane noo garinni • Qolteno coyifooliishshuwara fidalete
la’anni taashshinsa. jawishshano taashshe.
• Bisu millimmo mannimmanke • Rosaanote loosono aane leellanno
kaajjishshanno konni daafira barru baala garinni taashshinsa.
millimmo assa noonke. 1. Bisu millimmo mannimma
• Bisu miillimmo assa mundeenke nigga kaajjishshanno.
doogo cufanno cooma daaqissanno 2. Ganyine bisu millimmo assa marichira
daafira wodani gede alenna woro kaa’litanno?
higganno.
3. Hoola tini dhaggete!
4. Hisanyootu wole bisu millimmonni
Qaalla afi’nanni horooti.
Yanna: 10 daqiiqa
Qaalla Taashshe Borreessa
Xaadisaano Qaalla Rosiisaancho:
Rosiisaancho:
• Umo assite uyinoonni qaalla giddonni • Rosaano aante noo qaalla ati wodaninni
qaale horoonsidhe, coyifooliishsho loose nabbabbanna macciishshitanni
leellishinsa. taashshite borreessitanno gede kulinsa.
• Aanteteno, rosaano lame lame ikkite • Rosaano qaalla borreessitu gedensaanni
hasaabbanni coyifoollishsho loossanno mitte mittenta la’anni taashshinsa.
gede kulinsa. 1. daaqissanno 6. xissotenni
• Qolteno rosaano fajjonsanni kifilete ka’e
2. assineemmo 7. hifantikkinni
loossanni leellishshanno gede assitanni
jawaachishinsa. 3. sukkaarete 8. cuffannonna
• Seennu rosaanono labballu ledo 4. uyitannonke 9. assineemmoha
heewisantanni loossanno gede kaayyo
uyitanni jawaachishinsa. 5. amadamate 10. konninni kainohunni

• Woroonni noo qaalla coyifooliishshora

horoonsidhe.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 140

 18ki Lamala 5ki Barra
Barru Rosi Amado
• Marrote Roso
Qoonqo Xaadise Nabbawa
Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho:
1. Rosaano tenne lamalara rosse sa’u roso
qaagganno gede xa’minsa.
2. Mitto laawishsha saleedu aana loose
leellishinsa.
3. Aanteteno, rosaano lawishshu garinni
qoonqo xaadisse nabbabbanni lamalate
roso ledde qaagganno gede assitanni
jawaachishinsa.
Qoonqo Babbade Nabbawa
Rosiisaancho:
1. Umo assite mitto qaale saleedaho
borreessite, qoonqote widira
babbaddanni leellishinsa.
2. Aanteteno, qaalla uyite rosaano lame
lame ikkite loossanno gede kulinsa.
3. Hoodeteno rosaano bado badotenni ka’e
saleedaho borreessite leellishshanno
gede kulinsa.
4. Jeefoteno, qaallate giddo noo qoonqo
ati qubbichunni kissanna rosaano
nabbabbanno gede assi.
Sufo
Rosiisaancho:
Rosaanote tenne lamalara rosse sa’uta sufote
qaalla marro qolte qaagiisinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Aanteteno, ‘-kki’ sufo afidhino qaalla
saleedaho borreessite rosaano sufo badde
leellishshsanno gede xa’minsa.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho:
1. Umo assite ati niwaawe suwisse
nabbawinsa.
2. Aanteteno, rosaano bado badotenni
nabbabbanno gede assi.
3. Seennu rosaano labballu ledo taalo
heewisantanni nabbabbanno gede
kaayyo uyinsa.
Suwise Coy’ira
Rosiisaancho:
1. Rosaano tenne lamala giddo rosse
sa’ino roso qaalunni kifilete kultanno
gede jawaachishinsa.
2. Qolteno qarqarinsara la’inorenna
macciishshitinore bado badotenni ka’e
kifilete odeessitanno gede kulinsa.
3. Mite mite mannu mereero coyira
waajjitanno rosaano heedhuro, ka’e
coyidhanno assitanni jawaachishinsa.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho;
1. Tenne lamalata rosu qaalla saleedu aana
borreessi.
2. Borreessitto qaalla giddonni lame
haadhe coyifooliishsho loose
leellishinsa.
141
 3. Aanteteno, rosaano gattino qaallanni 1. kaajjishshanno 5. xaphoomunni
coyifooliishsho loose leellishshanno
2. hirrenke 6. yannatenni
gede kulinsa.
3. ajishshanno 7. hisanyoote
1. millissanno 6. yannatenni
4. mannimmanke 8. millissanno
2. xaphoomunni 7. mundeenke

3. millimmo 8. hisanyoote
Borro
Rosiisaancho:
4. hirrenke 9. ajishshanno
• Rosaano tenne lamalara rossino
5. mannimmanke
niwaawe amadonna qaalla qaagganno
Borreessa gede xa’minsa.

Yanna: 10 daqiiqa • Aanteteno, qaagge kultannohe hedo

harancho gufonni leellishshanno gede
Macciishshanni Borreessa kulinsa.
Rosiisaancho:
• Qolteno rosaano borreessitu gufo
• Konni woroonni noo qaalla ati borrote budi garinni borreessansa la’anni
nabbabbanna, rosaano macciishshitanni taashshinsa.
borreessitona.

• Aanteteno, rosaano qaalla taashshe

borreessansa la’e taashshinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 142

 19ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Nabbabbino niwaawe amado brrotenni
xawissanno.
• Niwaawe macciishshite amadose
kultanno.
• Qoonqo xaadisse nabbabbanno.
• Qoonqo babbadde nabbabbanno.
• Qaale horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Ispoorte
19 Lamala Umi Barra
ki
Barru Rosi Amado
• Macciishsha
• Niwaawe nabbawa
• Qoonqo xaadise qaale kalaqa
• Coyifooliishsho loosa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Niwaawe nabbawakkira albaanni,
rosu umo misilenna qara qaalla la’e
rosaano aane daannore heddanno gede
xa’minsa.
Qara qaalla: allaale, qeedhoota,
wedella, awaraaro, canfa.
• Niwaawete giddonni fultino qaalla fiche
lainohunni rosaanote ledo hasaabbe.
• Rosaano hedde kultannore saleedu aana
borreessitanni xawishsha uyinsa.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano niwaawe seekkite
macciishshitanni, albaanni hedde wortu
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Xaadisaano qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno.
• Borrote malaatta coyifooliishsho giddo
hasiisannowa horoonsidhanno.
• Qaalla macciishshite taashshite
borreessitanno.
hedo gara ikkanna hooga buuxxanno
gede kulinsa.
• Aanteteno, niwaawe wodaninni
nabbawinsa.
• Niwaawete mereero taxxi yitanni, aane
daannore heddanno gede assitanni
hedonsa haa’rinsa.
• Nabbawatto/a woyite kifilete
macciishshate qarri noonsa rosaano
heedhuro hasiissanno kaa’lo assinsa.
Qalete Godo’le
Wo’munkuri yannate ledo ha’ranno.
Godo’leno yannase agadhite godo’lantanno.
Qale godo’linannihu Badheessu aganinni
kayise arro soodanno geeshshaati. Qale
qasi’nannihu roore yanna allaalenniwaati.
Tenne godo’le boonannohu oosimannaho,
wedellahonna qeedhootaho.
Tenne godo’lera hasiisannohu qaletenna qara
quxantino siqquwaati. Afi’rihu sase shoole
waa’le, hoogihu mittesi adhe ea dandaanno.
Qale loonsannihu suwashshunna rahe
hiiqqamannokki qishiishu haqqinniiti. Siqquwa
fushshi’nannihuno kaajjado haqqa doorreeti.
Lawishshaho; ceekkatu, cuccu, goddiichunna
seettaamo labbanno haqqe umireeti. Kuri
haqqe dana doorrannihu siqquwa mule mule
qara ficiirtannokki gedeeti.
143
Tini godo’le hala’lado xawo hasidhanno. Dawaro
Ikkollana, manaadu xawirano sae sae lame 1. Wedellahonna qeedhootaho.
sase ikkine godo’la dandiinanni. Qalete 2. Mannimmate kaajjille uyitanno.
godo’le duucha dana afidhino. Insano: umihu
daadaho, layinkihu giddo woraho, sayikkihu 3. Qeelamannohu mereero gibbo ka’annokki
qiidaho/canfahonna shoolkihu awaraaroho. gedeeti.
Ikkollana, roore yanna wo’munku 4. Qalenna shaaladda siqquwaati.
baxannohunna duucha bayicho ganyine Qoonqo Xaadise Nabbawa
godo’linannihu daadaho. Daadu godo’le xawu Yanna: 10 daqiiqa
hala’lado ikkiro haammatu manni godo’lanno.
Mitte garo widoonni 5-7 manni geeshshi Rosiisaancho:
godo’lanno. Rosaano, qoonqo xaadisate albaanni balaxxe
Godo’le hanafate albaanni lamenti garo ati mitto lawishshaho ikkanno gede loosinsa.
e’annohu sheemaatu hee’ranno. Kuni Hoodeteno ate ledo qoonqo ati assitto/a gede
sheemaatino shoolu gari seera afi’rino. mitteenni loosse.
Insano: itaho, maaraho, shetisahonna jaarrete
Jeefoteno, insa loossu gedensaanni
yinannireeti. Itaho yaa qeeltu garo qeelantute
maxaafinsa giddonni galchite loossanno gede
siqquwa adhate. Maaraho yaa qeelturi
kulinsa.
qeelantu garo aana mittore assitukki sa”ate.
Shetisaho yaa qeeltu garo qeelanturi siqquwa go do ‘li na nni hu → godo’linannihu
haqqete shetisate. Jaarrete yaa qolte qeeltu su wa shshu nna → suwashshunna
garo qeelantu garo siqquwa hiiqqaqqe hunate.
Xaphoomunni tenne godo’le aleenni kulli a llaa le nni waa ti→ allaalenniwaati
seerinninna amanyootinni godo’linannite. hii qqa ma nno kki → hiiqqamannokki
Huwatote Xa’mo go do ‘li na nni te → godo’linannite
Rosiisaancho: sa yi sa te nna → sayisatenna
• Niwaawe macciishshate albaanni Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
hedde wortu hedo gara ikkanna hooga Yanna: 15 daqiiqa
xa’minsa.
Nabbawate Albanni Fooshu Hedo
• Rosaano lame lame ikkite, niwawete
amado kultanno gede xa’minsa. Rosiisaancho:
• Maxaafinsa giddo noo xa’muwa • Maxaafinsa giddo nooha niwawete
daftarinsara galchitanno gede kulinsa. umonna misile la’anno gede kulinsa.
Xa’muwa • Rosaano niwaawete umonna misile
1. Qalete godo’le roore godo’litannori hiikko la’uhu gedensaanni qara qaallata fiche
deerrira noo mannaati? rosaanote ledo hasaabbe.

2. Ispoortete godo’le mannaho mayi kaa’lo Qara qaalla: qolchansho, hootayyo, sutto
uyitanno? ga’na, sadeeqa, xuraano

3. Qaleteno ikko wole godo’lera balanxe • Niwaawe marichire coyidhannoro hedde

sheemaate wodha kaa’litannohu mayiraati kultanno gede xa’minsa.
yitine heddinanni? • Rosaano heddino hedo giddonni 3
4. Qalete god’lera hasiisanno uduuni coyifooliishsho saleedu aana borreessite
maatinna maati? leellishinsa.
Nabbambanni Woyite

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 144

Rosiisaancho:
• Rosaano, umo assite niwaawe
nabbabbanno gede kaayyo usyinsa.
• Aanchite, ati lawishsha ikkite
nabbabbanna huuriweelo
macciishshitona.
• Hoodeteno lame lame ikkite
nabbabbona.
• Jeefoteno, ati huuro naggi assite
nabbabbanna, rosaano ha’runsitona.
Budu Godo’le
Sidaamu mannira haammata budu godo’le
noosi. Mitte mittenti umiseha godo’late
amanyoote afidhino. Tenne godo’le qarqaraho
jajjabbunna shiimmaaddu godo’litanno. Kuri
budu godo’leeti yinanniri giddonni hootayyo,
faradu qolchansho, suutto ga’na, saddeeqqa
ga’nanna w.k.l. kullannireeti.
Hootayyo lame haqqa uurrinse, mitto haqqa
hawiissine usurre kubbinanni godo’linanni
godo’leeti. Godo’linannihu fafuwiinni
dondanni dange kubbinanniiti.
Suutto ga’ninannihu jawa haqqicho aana
siiwo woy ta’annokki xushsho usurreeti.
Godo’linannihu, mittu xushshote woy
siiwote aana ofolleenna wolootu uulla
noori tuggannaati. Saaddeeqa jajjabbu
manni xuraanote qaeranna addi addiwa
boohaarshaho godo’lanno godo’leeti.
Xaphi assate, budu godo’le godo’linannihu
yanna sayisatenna boohaarshahooti.
19ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbada
• Niwawete amado ledo xaado afidhino
qaalla borreessa
• Rosu qaalla huwata
• Sufo qaalu aana abbitanno soorro xawisa
• Qaalla macciishshe taashshe borreessa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Ikkirono, tenne godo’lenni qeelannohanna
qeelamannoha bada dandiinanni godo’leeti.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
Rosaano umo hedde uyitu hedo saleedu aana
borreessitto /atinna niwaawete amado ledo
xaaddannoro xa’minsa. Hattono amadonnire
miillansa ledo hasaabbanno assinsa.
Maxaafinsa giddo noo xa’muwa daftarinsara
galchitanno gede kulinsa.
Xa’muwa
1. Budu godo’le yinanniri maa maati?
2. Hootayyo godo’linannihu hiittoonniiti?
3. Saddeequ godo’le kaa’lo maati yitine
heddinanni?
4. Budu godo’le boohaarshimmate
ka’aanni uyitanno horo tittirtine kulle.
Dawaro
1. Budu godo’le: hootayyo, faradu
qolchansho, suuttonna sadeeqa ga’nate.
2. Lame haqqa uurrinse, mitto haawisine
usurre kubbinanni godo’l inannite.
3. Jajjabbu manni xuraanote qaeranna addi
addiwa boohaarshaho godo’linanniho.
4. 4ki xa’mora rosaano niwaawete
gobayidinnino dawartannohura
haadhanni taashshinsa. .
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
• ‘Amanyootunni’ yaanno qaale saleedu
aana borreessite, rosaano umo qaale
mitteenni nabbabbanno gede kulinsa.
• Aanchite qaalu giddo noo qoonquwa ati
qubbichunni leellishshanna babbadde
nabbabbona.
145
Dawaro konni garinni taashshi • Budu godo’le ledo xaado afidhino qaalla
1. amanyootinni → a ma nyoo ti nni borreessinanni doyichowa togoonni
taashshi.
2. baxannohunna→ ba xa nno hu nna
3. fushshi’nannihuno→ fu shshi ‘na nni hu no
fardu
4. qasi’nannihu→ qa si ‘na nni hu qolchansho suutto
5. booharshahooti→ boo haar sha hoo ti hootayyo ga’na
6. xuraanote → xu raa no te

Budu Saddeeqa
amanyoote
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe godo’lee godo’la
Yanna: 10 daqiiqa
Nabbabwate Albaanni Fooshu Hedo qeelanna
qeedhu
qeelama
Rosiisaancho:
boohaarshu
• Tenne niwaawe umi barra nabbabbinoti
qaangannite, konni daafira niwaawete
umonna misile la’e niwaawennire
qaaggannoro xa’minsa. Rosu Qaalla
• Xabbinonsakki qaallanna handaarra Yanna: 10 daqiiqa
nabbabbe lawishsha ikkinsa.
Rosiisaancho:
• Umo rosaanote ledo maxaafinsara noota
Nabbambanni Woyite rosu qaalla fichere hasaabbe.
Rosiisaancho: • Hoodeteno uyinoonnirri giddonni mitto
• Rosaano nabbawate qixxabbanno gede lawishshaho adhite lawishsha uyinsa.
kulitto/ansahu gedensaanni, qaale • Rosu qaalla: ikkirono, xaphi assate, tini,
naggi assitine rosaanote ledo mitteenni tenne.
nabbabbe.
• Aantete, kuri qaalla horoonsidhe
• Aanchite, rosaano lame lame ikkite coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
mimmitinsara nabbabbanno gede
• Jeefoteno, mimmitinsa ledo buuxidhu
kulinsa.
gedensaanni, bado badotenni
• Nabbawate qrrissanno qaallanna nabbabbanno gede kulinsa.
handaarra marro qolte nabbabbanno
gede kulinsa. Sufo
• Jeefote, ati niwaawe huurokki naggi Rosiisaancho:
assite suwisse nabbabbanna rosaano
• Uyinoonni qaalla giddonni ‘qolchama’
huuriweelo ledokki ha’runsitanno gede
yaanno qaale saleedu aana borreessite
kulinsa.
qaale ledokki nabbabbanno gede
Huwatote Xa’mo kulinsa.
Rosiisaancho: • Qaalu jeefora ‘-kki’ sufo ledde
• Maxaafinsa giddo noo doyichuwa borreessite qaale nabbabbanno gede
daftarinsara galchitanno gede kulinsa. xa’minsa.

• Rosaano budu godo’le ledo xaado • Lawishshu garinni sufo lendiro qaalu
afidhino qaalla mitte mittente doyicho aana dagganno soorro huwattanni
giddo borreessitanno gede kulinsa. loossanno gede kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 146

 • Maxaafinsa giddo uyinoonninsa 3. boohaarshahooti 8. qeelannohu
rosiishsha daftarinsasara galchite, 4. hiiqqamannokki 9. qeelama
hajajote garinni sufo wortanni qaalla
5. amanyootunni 10. jajjabbunna
kalaqqanno gede kulinsa.
Mini looso
Lawishshaho worroonni qaallano:
Rosiisaancho:
qolchamakki 2. godo’lekki 3. siqqokki
Woroonni noota 10 qaalla ati nabbabbanna
Borreessa
taashshite borreessate wo’naalsha assitanno
Yanna: 10 daqiiqa
gede kulinsa.
Qaalla Macciishshe Taashshe
• Loosansa aanino barra buuxi.
Borreessa
Qaallano:
Rosiisaancho:
1. xuraano 6. qasi’nannihu
Woroonni noota 10 qaalla ati nabbabbanna
taashshite borreessate wo’naaltanno gede 2. hootayyo 7. godo’linannite
kulinsa. 3. qolchansho 8. baxannohunna
Qaallano: 4. saddeeqa 9. suwashshunna
1. godo’linannihu 6. suutto 5. ikkirono 10. fushshinannihunna
2. allalenniwaati 7. xaphoomunni

19ki Lamala 3ki Barra

Rosu Umo Ispoorte
Barru Rosi Amado Affinoonnire Afa Rossinoonnire
• Lamalate rosi guulchinni /Ispoorte/ hasidhinannire
yaannohunni shaete giddo anfoonnire,
afa hasi’nannirenna ronsoonnire
borreessa.
Aleenni noo shaera rosaano annu aanunku
• Shaete giddo borreessinoonnirinni mitte uminsa afa garinni dawartannohura,
gufo borreessa. dawartannore haa’rinsa.
Ati kayinni rosu amado giddonni fultannokki
Qaalla gede kulinsa.

Yanna: 20 daqiiqa Konni daafira qixxeessanote widoonni tenne

callaati yine uyinaanni dawaro dino.
Rosu Amadore Anfoonnire,
Anfannirenna Ronsoonnire Borreessa Borreessa
Rosiisaancho: Yanna: 20 daqiiqa
• Umo shae daftarinsa giddo galchitanno Borreessate Qixxaawa
gede kulinsa. Rosiisaancho:
• Hoodeteno hajanjoonninsare
• Rosaano wona albaanni rossu amadore
wonshitanno gede kulinsa.
shaete borreessitinorinni gufo
• Wonshate albaanni qaallanna handaarra borreessitanno gede kulinsa.
xinqite miillansa ledo hasaabbona.
• Gufo qixxeessitannohuno miillansa ledo
• Hoodete shaete giddo wonshitona, hasaabbanniiti.
atino ha’runsite taashshinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 147

Hoodeteno borreessate albaanni millansa
ledo gufote ikkannore qixxeessidhanno gede
kulinsa.
Borreessinanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano miillansa ledo gufo
borreessitanno garinni gamba yite ofolte
borreessitona.
• Rosaano borreessitanno woyite addi
addiha borrote malaatenna afuu jirte
agadhite borreessitanno gede kulinsa.
• Jeefoteno, ati Ispoorte lainohunni mitte
harancho gufo lawishshaho borreessite
nabbawinsa.
19ki Lamala 4ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qoonqo xaadisenna babbade nabbawa
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra
• Borrote malaatta horoonsi’re
coyifooloishsho loosa
• Qaalla macciishshe taashshe borreessa
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho:
• Umo qoonqo ati mitte mitte nabbabbe,
qolte qaale mitteenni nabbabbe
leellishinsa.
• Aantete ati mitte mittenta qoonqo
leellishshannansa nabbabbonna.
• Hoodete qaalla mitteenni leellishshe
nabbabbanno gede assinsa.
Konni garinni xaadissona
1. boo haar sha hoo ti → boohaarshahooti
2. qa si ‘na nni hu → qasi’nannihu
3. fu shshi na nni hu no→ fushshinannihuno
4. ba xa nno hu nna → baxannohunna
5. a ma nyoo ti nni → amanyootinni
6. xu raa no te → xuraanote
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Borro Buuxi’ra
Rosiisaancho:
• Rosaano borronsa gudduhu
gedensaanni gaamote ofolte borronsa
mimmitoho nabbabbona.
• Mimmitinsa ledo hedo soorridhuhu
gedensaanni so’ro heedhuro
taashshidhanno gede kulinsa.
• 2-3 gaamo geeshshi, gaamotenni
dooraminohu kae borronsa nabbawanno
gede kulinsa.
• Macciishshaano hedo uyitanno gede
kaayyo uyinsa.
• Uyinoonni hedo adhite so’ro
taashshidhanno gede kulinsa.
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
Konne roso rosaano 2ki barra rosse
sa’innohura hakko uyinoonnihe biddissinna
lawishshi garinni rosaano buuxxanno gede
assinsa.
1. godo’linannite → go do ‘li na nni te
2. hiiqqamannokki → hii qqa ma nno kki
3. allaalenniwaati → a llaa le nni waa ti
4. suwashshunna → su wa shshu nna
5. godo’linannihu → go do ‘li na nni hu
6. sayisatenna → sa yi sa te nna
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho: rosaano tenne niwaawe umi
barra nabbabbe sa’inota ikkitinohura, rosaano
nabbawate albaanni fooshu hedo uyinoonnihe
biddissa la’anni hedonsa haa’ri.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Konni biddisi garinni rosaano
nabbabbanno woyite assatto/are umi
barri biddissi aana xawinsoonni.
148
 • Hakkonne biddissa seekkite aantete
ha’runsite hakko garinni jeefisinsa.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Rosaano nabbabbino niwaawe
giddonni fushshinoonni coyifooliishsho
xaadisaano qaallanni wonshitanno gede
kulinsa.
• Uyinoonnni lawishsha seekkite
buuxxuhu gedensaanni maxaafinsa
giddo daftarinsa giddo galchitanno gede
kulinsa.
• Coyifooliishsho wonshite guddu
gedensaanni, gaamo gamootenni
mittu mittu/e kae/’e nabbawanno gede
biddissa uyinsa.
• Konni garinni taashshinsa
1. Suutto dancha budu godo’leeti. Ikkollana
, qoropho assa hoongiro umbara
dandiinanni.
2. Sidaamu mannira addi additi budu godo’le
no. Kurino: qale, saddeeqa, suuttonna
w.k.labbinnoreeti.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Xaadisaano Qaalla
Rosiisaancho:
• Rosaanote shiqinshoonni xaadisaano
giddonni mitto mitto haadhe saleedu
aana coyifooliishsho loosse lawishsha
leellishinsa.
• Aanteteno, insa lawishshu garinni
coyifooliishsho loossanno gede kulinsa.
• Hoodeteno, gaamotenni ikkite loossino
coyifooliishshuwansa mimmitu ledo
layidhona.
• 2-3 gaamo giddonnino doorammohu/
ntinoti kifilete nabbabbona/wona.
Xaadisaano qaalla:
konni daafira, ikkirono, ikkollana, kurino
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Borrote Malaatta
Rosiisaancho:
• Rosaano hajajote garinni xa’motenna
darbu malaate horoonsidhe mittu
mittunni lame coyifoooliishsho
loossanno gede kulinsa.
• Huwattino garinni uyinoonninsa
lawishsha daftarinsara galchite loosanno
gede kulinsa.
Taaltino coyifooliishshuwa
7. Hoola beettu hootayyo hiitto kubbanno!
8. Hoola Dukkani ille magarite!
9. Sadeeqa ayi godo’lanno?
10.Budu godo’le marichira kaa’litanno?
• Qaagiishsha: rosaano malaattalla
garunni horoonsidhuro, babbaxitino
coyifooliishshuwa loosa dandiitanno.
Qaalla Borreessa
Rosiisaancho:
• Rosaano jeefote barra 20 qaalla
taashshite borreessitanno rosi noonsa.
Tenne qaalla giddo 10 qaalla ati
kultannansa taashshite borreessate
wo’naaltona.
• Konni daafira borreessate qixxaawansa
buuxxe qaalla ati kultaansa
borreessitanno gede assi.
• Daftarinsara noo qaallano mine
borreessitanni wo’naaltanno gede mini
looso uyinsa.
• Loosansa aanino barra buuxi.
Uyinoonni qaalla:
1. godo’liniwaati 6. suutto
2. alaalenniwaati 7. xaphoomunni
3. boohaarshahooti 8. qeelannohu
4. hiiqqamannokki 9. qeelama
5. amanyootunni 10. jajjabbunna
149
 19ki Lamala 5ki Barra
Barru Rosi Amado
• Marrote Roso
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho,
Rosaano tenne lamalara rossinoha qoonqo
xaadise qaalla kalaqe nabbawate looso
bowirsidhanno barra ikkinnohura maxaafinsa
giddo noota 2ki barra rossinota marro qolte
huwattanno gede assinsa.
* Qaagiishsha: Techo barri rosi marro
qola ikkino daafira baalanka roso rosaano
gaamotenni loossanno gede assinsa.
Ati jeefote gumulsha uyinsa.
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
Rosaano tenne lamalara 2ki baranna 4ki barra
rosse sa’inno daafira, hakko uyinoonniha
biddissa la’e gaamotenni marro qolte
buuxxanno gede irkisinsa.
Sufo
Rosiisaancho:
Rosaano sufo lainohunni 2ki barra rosse
sa’ino daafira, sufote uyinoonniha biddissa
marro higge la’e seekkite huwattanno gede
xawishsha uyinsa.
Qaagiishsha: konni barri roso balaxxe rosaano
gaamote xa’mo shiqishshanni loossona.
Ati jeefote, xaphishsha uyinsa.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Niwaawe Marro Qole Nabbawa
Rosiisaancho:
• Rosaano tenne niwaawe umi barra
nabbabbe sa’inote konni daafira, ledde
buuxxannonna suwisse nabbabbanno
gede niwaawe nabbawisiisinsa.
• Konni albaanni uyinoonnihe biddissa la’e
nabbawisiisse gumulinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Rosu Umi Ledo Xaado Afidhino
Qaalla Borreessa
Rosiisaancho:
• Rosaano nabbabbu niwaawe ledo xaado
afidhino qaallanna handaarra marro qolte
borreessitanno gede kulinsa.
• Konni rosira 2ki barrira uyinoonni
biddissa la’e seekkite huwattanno gede
assinsa.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Rosu Qaalla
Rosiisaancho:
Tenne lamalata rosu qaalla saleedu aana
borreessi.
Konne roso rosaano albaanni 2ki barra rosse
sa’inohona hakkonni rosira uyinoonnihe
biddissa marro qolte la’e huwattano gede
xawisinsa.
Qaagiishsha: ontikki barri roso rosiisatto/a
wote rosaano, duuchanka wote gaamote ati
xa’mo shiqishshanna loossona.
Ati kayinni gumulsha taashshite uyinsa.
Rosu qaalla
ikkirono tini
xaphi assate tenne
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Rosu Qaalla
Rosiisaancho: rosaano maxaafinsara
noota 10 qaallanna albaanni ati kultanansa
daftarinsara borreesituta 10 qaalla ati
nabbabbanna taashshite borreessitanno gede
assinsa.
Borro
Rosiisaancho:
• Rosaano tenne lamalara nabbabbu
niwaawe, amadore mitte harancho gufo
borreessitanno gede kulinsa.
• Aantete annu annu harancho gufo
borreessitona.
• Jeefoteno, gaamotenni ofolte
borreessitinore mimmitoho nabbabaani
taashshidhona.
150
 20ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Macciishshitino niwaawe amado
coyidhanno.
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqanno.
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbadde
nabbabbanno.
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni
xawissanno.
• Rosu qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
borreessitanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Waa
20ki Lamala Umi Barra
Barru Rosi Amado
• Niwaawe macciishshe qole coyi’ra
• Qoonqo xaadise qaalla kalaqe nabbawa
• Niwaawe nabbawa
• Niwaawete amado borreessa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Maxaafinsara ‘wayi Afamanno
Dargubba’ yitanno niwaawe noo qoola
fantanno gede assinsa.
• Hakko qoolira noo misileno la’ona.
• Aanteteno, qara qaalla fiche rosaanote
ledo hasaawi.
• Qara qaalla: dargubba, garbunni, lagga,
xeenu eela, tintanno, kooffiicho.
• Niwaawete uminni, misiletenninna qara
qaallaanni ka’e niwaawennire heddinore
coyidhanno gede assinsa.
Kulturi giddonni 3 hedonsa saleedaho
borreessi.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Sufo qaalu aana abbitanno soorro
xawissanno.
• Coyifooliishsho giddo borrote malaatta
horoonsidhanno.
• Xaadisaano qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno.
• Doodhitino uminni gufo borreessitanno.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano niwaawe macciishshate
qixxaabbanno gede assite niwaawe
suutunni nabbawinsa.
• Nabbawatto/a woyite mereeroho taxxi
yitanni aane daannore heddanno gede
xa’minsa.
Macciishshate qarri woy wolu addi qarri
noonsa rosaano heedhuro macciishshitukkinni
gattannokki gede addi kaa’lo assinsa.
Wayi Afamanno Dargubba
Waa addi addi darginni afi’nanni. Kuri
dargubbano, garbunni, shiimmaaddanna
jajjabba lagganni, buetenni, baambunni,
xeenu eelatenninna w.k.l. afi’nanni.
Garbu wayi kalaqamunni hala’lado darga
amade hee’rannoho. Wole wayi bissa gede
noowiinni daade diha’rannoho. Kuni wayi,
giddosi addi addi kalaqamu saada noosiho.
Kuri giddono qulxu’me, rooe, naachanna w.k.l.
heedhanno. Kuri saada giddonnino, mite mite
manchi beettira sagaletenna womaashshu
eora kaa’litanno. Garbunni afi’nanni waa
mannu saadatenna addi addi uduunne
hayishshi’rate horonsi’ranno.
151
Shiimmaaddanna jajjabba lagga addi addi 3. Rosaano addi addi dawaro uyitara
ilaalla hundinninna baattote giddonni dandiitannohura dawaronsa haadhe soro
burqitanno. Fultuhu gedensaanni fagaata heedhuwa taashshinsa.
gobba tayisse hadhanno. Ikkollana, Qoonqo Xaadisanna Babbada
qarqarinsara noo wole lagga giddora tintanno. Yanna: 10 daqiiqa
Buete waa afi’nannihu/fulannohu/ Qoonqo Xaadisa
googgoolaame uulla giddonninna jajjabba Rosiisaancho:
haqqe hundinniiti. Kuni wayino wolqa afi’rano
hoogiro sununni daadanni wole lagga eanno. • Umo mitto qaale haadhe qaalu giddo
noo qoonquwa babbadde worte mitte
Baanbu waa afi’nannihu kayinni, addi addi mitte nabbawinsa.
yannate maashinenni baatto eelallicho
ummeeti. Umme waa iillineenna fulihu • Aantete qoonquwa xaadisse qaale
gedensaanni hasiisanno garinni ogeeyye nabbawinsa.
injeessiteenna horonsi’nanniho. • Hoodeteno ati kaa’litannansa konni
garinni calluwinsa loossona.
Xeenu waa afi’nannihu kalaqunni xeena
gananno Yannaraaati. Tenne yannarano 1. du ‘na maan chu → du’namaanchu
xeenu eelanno uduunnenna kooffiicho 2. koo ffii cho → kooffiicho
qixxeessineeti. Mannu konne eelino waa
3. ha yi kki si ‘na nni → hayikkisi’nanni
adhe horonsi’ranno.
4. tu ga te nni nna → tugatenninna
Goofimarchohono manchi beetti waa
garbunni, addi addi lagganni, buetenni, 5. u duu nni chi ra → uduunnichira
baanbunni, xeena eelatenna w.k.l. ikkinota 6. doo gi wee lo → doogiweelo
borro huwachishshannonke. Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Huwatote Xa’mo Yanna: 15 daqiiqa
Rosiisaancho: Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
• Balaxxe macciishshate albaanni Rosiisaancho:
heddu heddonna niwaawete amado
• Maxaafinsa giddo nooha ‘waa’ yaannoha
xaadasenna hoogase xa’minsa.
niwaawete umonna misile la’anno gede
• Huwatote xa’muwa bado badotenni kulinsa.
nabbabbanni dawaro 1-2 rosaano
• Aanchite, qara qaalla fiche rosaanote
geeshshi dawartanno gede assinsa.
ledo hasaawi. Kuriuunni ka’e niwaawe
xa’muwa marichire coyidhanno yite heddannoro
1. Waa hiittoo dargubbanni woy (maminni) hedonsa haari.
afi’nanni? • Niwaawe lainohunni heddino hedo
2. Garbu jajjabba lagganni baxxannohu daftarinsara borreessitanno gede
mayinniiti? kulinsa.
3. Wayi mayi korinni daafamanno? • Rosaano anga fushshite uyituhe hedo
Dawaro: giddonni 2-3 coyifooliishsho geeshsha
saleedaho borreessi.
1. Garbunni, shiimmaddanna jajjabba
Nabbambanni Woyite
lagganni, buetenni baanbbunni, xeenu
eelanninna w.k.l. Rosiisaancho:
2. Noowiinni daade ha’rannokkiha • Niwaawe umo rosaano nabbabbanno
ikkinohuraati. gede assi.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 152

 • Hoodete lame lame ikkite mimmitinsara
nabbabbona.
• Jeefoteno, insa huuriweelo
ha’runsitannahe ati niwaawe
nabbawinsa.
Waa
Wayi du’namaanchu orte afi’noho. Waa addi
addiwiinni afi’ra dandiinanni. Lawishshaho,
xeenunni, buetenni, lagunninna w.k.l.
afi’nanni.
Xeenu wayi uullate aaninni foorarunni fule
gordu iimira ha’re gomichoho soorrame
xeena ikke dirranno. Buete wayi ha’rannokki
waa ikke kooffichu giddo afamannoho. Lagu
wayi kayinni daadannoha ikke, saadate
hayikkisi’nannihonna uduunne hayishshi’rate
horoonsi’nanniho.
Wayi batinye horo afi’rino. Kuri giddonni aga,
hayishshi’ranna sagale loosi’rate horoonsi’ra
kullannireeti. Qoleno wayi manchi beettira,
saadate mu’rotenna woleno lubbo afi’rino
kalaqami baalunkura heeshshote.
Kuni babbaxxitino basera afamanno wayi,
babbaxxino garinni daafamara dandaanno.
Lawishshaho: Saada doogiweelo kadatenni,
wayi qooxora shumate ofollatenni, bunu
qosha wayi giddo tugatenninna w.k.l.
daafamanno. Konni daafira anganni waa gafa,
hoccunni ximbiiwanna, danchu uduunnichira
wora hasiissanno. Qoleno wayi daafame
ba”annokki gede baalinke addi addi qorowo
assa noonke.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Balaxxe saleedu aana borreessantino
coyifooliishshuwa la’anno gede assite
nabbabbara albaanni heddu hedonna
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
niwaawete amado xaaddinotanna
xaaddinokkita xa’minsa.
• Huwatote xa’muwa rosaano bado
badetenni nabbabbona.
• Nabbawantu xa’mora niwaawete giddo
dawaro bado badotenni leellishshohena.
Xa’muwa
1. Buetenna baambu wayi badooshshe
xawisi.
2. Ki’ne qarqarira waa afi’nanni dargubba
borreessi.
3. Xeenu hee’ranokkkiwa halalli qarqarira
waa maminni afi’nanniha lawannohe?
4. Wayi burquuqamannokki gede
qarqarinkera hiittoo qorowo assa
hasiissannonke?
Dawaro:
1. Buete wayi googgoolaame baattonninna
jajjabba haqqe hundinni kalaqamunni
fulannoha ikkanna baanbu woyi
maashinetenni umme fushshinanniha
ikkasiiti. (dawaronsa qarqaru garinni
babbaxxitara dandiitanno)
2. Addi addi dawaro qola dandiitanno.
3. Bale umme, hawadi yannara eelsine
w.k.l.(dawaronsa babbaxxitara
dandiitanno daafira haadhe taashshinsa.
4. Saada kaddannokki gede assa, wayi
mulinni shumate mine fafise loosa,
bunu qoshe wayi giddora e’annota
hoolanna w.k.l.
153
 20ki Lamala 2ki Barra
Nabbambanni Woyite
Barru Rosi Amado
Rosiisaancho:
• Qaalu giddo noo qoonqo babbade
Rosaano nabbawate qixxaabbanno gede
nabbawa.
kultensa.
• Rosu qaalla huwata.
• Qaale naggi assitine rosaanote ledo
• Sufo horoonsi’re qaalla kalaqa niwaawe mitteenni nabbabbe.
• Qaalla macciishshe borreessa. • Aanchite, rosaano lame lame ikkite
mimmitinsara nabbabbanni qarrissanno
Qoonqo Xaadisanna Babbada qaallanna handaarra marro marro qolte
Yanna: 10 daqiiqa nabbabbanno gede asinsa.

Qoonqo Babbada • Jeefoteno, ati niwaawe suwisse

nabbbbaanna rosaano huuriweelo
Rosiisaancho: ledokki ha’runsitanno gede assinsa.
• ‘Hayikkisi’nanni’ yaanno qaale saleedaho
borreessite rosaano umo qaale Huwatote Xa’mo
mitteenni nabbabbanno gede assinsa. Rosiisaancho:
• Aanchite, qaalu giddo noo qoonquwa ati • Rosaano maxaafinsa giddo noo
qubbichunni malaatissanna babbadde doyichuwa daftarinsara galchitanno gede
nabbabbona. assi.
1. ximbiiwanna → xim bii wa nna • Doyichote giddo nabbabbu niwaawe
garinni waa afi’naanni dargubba
2. daafamanno → daa fa ma nno
borreessitanno gede assi.
3. addiwiinni → a ddi wii nni
4. kullannireeti → ku lla nni ree ti Qaalla
5. babbaxxitanno → ba bba xxi ta nno Doyichote ea dandiitanno qaalla

6. mu’rotenna → mu ‘ro te nna

Rosaano Nabbabbanno Niwaawe baanba

baanba
Yanna: 10 daqiiqa bue

Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo

Rosiisaancho:
waa garba
• Tini niwaawe umi barra nabbabbinota baletenni
ikkitinohura niwaawete umonna
misile la’e niwaawennire qaaggannore
coyidhanno gede xa’minsa. Xeenu lagga
eeleenna
• Ayirritannonsa qaallanna handaarra
nabbabbe lawishsha ikkinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 154

Rosu Qaalla Lawishsha: giddokki lubbokki

Yanna: 10 daqiiqa mulekki saadakki

Rosiisaancho:
Borreessa
• Umo rosaanote ledo maxaafinsara noote
rosu qaalla fiche hasaabbe. Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho, woroonni noota 10 qaalla
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto
ati nabbabbanna taashshite borreessate
lawishsha adhite coyifooliishsho loosse wo’naalsha assitanno gede assinsa.
leellishinsa.
Qaalla
• Aanchite, tenne qaalla horoonsidhe
1. hayikkisi’nanni 6. hayikkisi’nanniho
coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
2. uduunnichira 7. garbunni
• Jeefoteno, coyifooliishshuwansa
3. dandiinanni 8. qorowa
mimmitinsara nabbabbanno gede assi.
4. tintanno 9. fooraro
• Rosu Qaalla: qoleno, tenne, wole, kuni,
kuri 5. tugatenninna 10. mu’rotenna

Sufo Mini Looso

Rosiisaancho: Rosiisaancho:

• Uyinoonni qaalla giddonni mitto qaale Maxaafinsa giddo noota 10 qaalla rosaano
saleedaho borreessite qaale ledokki taashshite borreessate wo’naalsha minensa
nabbabbanno gede assinsa. wolu manni nabbawannansa borreessitanni
rosiisidhanno gede mini looso uyinsa.
• Qaalu jeefora ‘-kki’ sufo ledde
• Loosansa aanino barra buuxi.
borreessite qaale nabbabbanno gede
assinsa.
Qaalla
• Lawishshu aana woroonni qaalla
1. uduunnichu 6. babbaxxitano
konni garinni sufo lendiro qaalu aana
dagganno soorro huwattanno gede 2. tugatenni 7. kullannireeti
rosiisinsa. 3. hayikkisi’ra 8. addiwiinni
• Aanchite, uyinoonni lawishshi garinni 4. kooffiicho 9. daafamanno
-kki sufo afidhino qaalla borreessitanno 5. du’namaanchu 10. ximbiiwanni
gede kulinsa.

20ki Lamala 3ki Barra Qaalla

Yanna: 20 daqiiqa
Barru Rosi Amado
Rosu Umi Ledo Xaaddanno Qaalla
• Rosu umi ledo xaado afidhino qaalla
Rosiisaanchio:
borreessa
• Balaxxe rosaano tenne lamala giddo
• Gufo borreessa rossino qaalla qaagganno gede kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 155

 • Maxaafinsa giddo noo misile (doyichuwa) qaalla horoonsidhe gufo borreessate
daftarinsara galchitanno gede assi. qixxaabbanno gede kulinsa.
• Doyichote giddo lamalate rosi umi ledo • Umo 5-10 qaalla geeshsha gufonsa giddo
xaaddanno qaalla borreessitona. horoonsidhannota qixxeessidhona.
Borreessatte Gafa

aga Rosiisaancho:
• Umo qaallansa borreesitanno umi ledo
burquuqama ximbiiwa
xaadase buuxidhanno gede assi.
• Doodhitino qaalla borronsa giddo
horoonsidhanni gufonsa borreessitona.
dirri’ra • Borronsa amado tenne lamalara nabbabbu
hayishshi’ra
niwaawe gedeeta ikkituro danchaho.
hayikkisa Borro Buuxi’ra
Rosiisaancho:
• Rosaano borreessite gudduhu
• Borreessitino qaalla mayimma gedehsaanni gaamotenni ofoltanno
mimmiitinsara ledo hasaabbona. gede assite borronsa mimmitinsara
Borreessa nabbabbanno gede assi.
Yanna: 20 daqiiqa • Borronsara macciishshite mimmitinsara
hedo uyitona.
Borreessate Qixxaawa
• 2-3 gaamo giddonni mitte mitte gufo
Rosiisaancho: fajjonsanni kifilete nabbabbanno gede
• Rosaano tenne lamalara rosino assi.

20ki Lamala 4ki Barra • Aanteteno, qaale mitteenni kisse

Barru Rosi Amado nabbabbanno gede assinsa.

• Qoonqo xaadisenna babbade nabbawa 1. ku lla nni ree ti → kullannireeti

• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra 2. ba bba xxi ta nno → babbaxxitanno

• Borrote malaatta horoonsi’ra 3. a ddi wii nni → addiwiinni

• Qaalla macciishshe borreessa 4. daa fa ma nno → daafamanno

5. xim bii wa nna → ximbiiwanna
Qoonqo Xaadisanna Babbada 6. mu ‘ro te nna → mu’rotenna
Yanna: 10 daqiiqa Qoonqo Babbada
Qoonqo Xaadisa Rosiisaancho:
Rosiisaancho: • Umi qaale haadhe ati babbadde
• ‘Kullannireeti’ yaanno qaali giddo noo nabbabbe leellishinsa.
qoonquwa umo mitte mitte nabbabbe • Hoodete ledokki babbadde nabbawate
hoodete qaale mitteenni nabbabbe wo’naalsha assitanno gede assinsa.
leellishinsa.
• Jeefoteno, ati malaatissanni
• Hoodete ati mitte mittenta qoonqo kaa’ltannansa umo, qaale hoodete,
kissanna insa nabbabbona. qoonqo babbadde nabbabbona.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 156

1. hayikkisi’nanni → ha yi kki si ‘na nni Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
2. kooffiichoho → koo ffii cho ho
Xaadisaano Qaalla
3. du’namaanchu → du ‘na maan chu
Rosiisaancho:
4. uduunnichira → u duu nni chi ra • Shiqqino xaadisaano giddonni mitto
5. tugantanninna → tu gan ta nni nna horoonsidhe coyifooliishsho loosse
leellishinsa.
6. doogiweelo → doo gi wee lo • Aantete insano lawishshu garinni
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
Yanna: 10 daqiiqa • Coyifooliishshuwansa 2-3 rosaano
geeshshi fajjonsanni kifilete
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo nabbabbanno gede asinsa.
Rosiisaancho: Xaadisaano Qaalla
1. kuni 4. kayinni
Rosaano tenne niwaawe sa’u yannara
nabbabbinota ikkitino daafira techo 2. lawishshaho 5. qoleno
niwaawete umonna misile la’e tenne 3. konni daafira
niwaawere qaaggannore kultannohe gede Borreessa
xa’minsa. Yanna: 10 daqiiqa
Nabbambanni Woyite Borrote Malaata
Rosiisaancho:
Rosiisaancho:
• Maqishshunna darbu malaatta saleedaho
• Umo niwaawe ikitote xawishshi ledo borreessite malaatu su’ma affinoro
rosaano ledokki nabbabbanno gede xa’minsa.
assinsa. • Woroonni no coyifooliishubba
horoonsidhe rosaano lamunku malaati
• Aanchite, lame lame ikkite niwaawe
horo buuxxaanno gede assinsa.
xawiisaanchu garinni mimmitinsara
nabbabbona. • Lawishshu garinni rosaano
coyifooliishshuwa borreessitanno gede
• Jeefoteno, rosaano huuriweelo assi.
ha’runsitannohe gede assite xawishshu 1. Worba’ya!
ledo ati nabbawinsa.
2. Fayyimmate ogeette, “waa ximbiiwe aga
Huwatote Xa’mo danchate,” yitu.
3. Hoola diroho!
Rosiisaancho:
Qaalla Taashshe Borreessa
• Rosaano niwaawete giddonni 5 lowo
Rosiisaancho:
geeshsha hasiissanno qaalla doortanno
• Rosaano onti barra tenne lamalara
gede kulinsa.
rossinota 20 qaalla taashite
• Doodhitino qaalla horoonsidhe niwaawe borreessitanno yine agarranni.
lame lame ikkite mimmitinsara qaalunni • Tenne qaalla giddonni 10 qaalla ati
coyidhanno gede assinsa. kultannansa borreessitanno gede
assinsa.
• Jeefoteno, annu annunku niwaawe
haransite 1 gufonni borreessitanno gede • Maxaafinsa giddo noota 10 qaalla
assinsa. minensa marte wolu manni

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 157

 nabbawannansa borreessitanni 1. hayikkisi’nanni 6. hayikkisi’nannihonna
wo’naaltanno gede mini looso uyinsa. 2. uduunnichira 7. garbunni
• Loosansa aanino barra buuxi. 3. dandiinanni 8. qorowo
Macciishshite Borreessitanno Qaalla: 4. tintanno 9. fooraro
5. tugatenninna 10. mu’rotenna

20ki Lamala 5ki Barra • Coyidhano maatto rosaano gaamo

gaamotenni ofolte mimmitinsara qolte
Barru Rosi Amado coyidhanno gede assi.
• Marrote Roso • Hattenne gaamonsanni dhaggete umo,
misilaanonna hatte dhaggenni afidhino
Qoonqo Xaadisanna Babbada rosicho badde fushhsitanno gede assinsa.
Yanna: 10 daqiiqa
• Fushshitinore kifilete bado badotenni
Qoonqo Xaadise Nabbawa
kultanno gede assi.
Rosiisaancho:
Qaalla
Rosaano tenne lamalara rossinoha qoonqo Yanna: 10 daqiiqa
xaadise qaalla kalaqe nabbawate looso
boowirsidhanno barra ikkinohura maxaafinsa Rosu Qaalla
giddo noota tenne lamalara qoonqo xaadisse Rosiisaancho:
kalaqqu qaalla marro qolte loossano gede • Tenne lamalata rosu qaalla saleedaho
assinsa. boreessinsa.
Qoonqo Babbada • Tenne qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
Rosiisaancho, rosaano tenne lamalara loossanno gede assinsa.
rossinoha qoonqo babbadate roso
Qaalla 1. qoleno 4. kuni
boowirsidhanno barra ikkinohura tenne qaalla
(2ki barra rossinota) ati kaa’litannansa babbadde 2. tenne 5. kuri
nabbabbanno gede assinsa. 3. wole
Sufo Borreessa
Rosiisaancho: Yanna: 10 daqiiqa
• Tenne lamalara rossinota ‘-kki’ sufo Qaalla Borreessa
afidhino qaalla saleedaho borreessinsa. Rosiisaancho: rosaano maxaafinsara noota
• Bado badotenni ka’e sufo malaatisse 10 qaallanna ati kultannansa daftarinsara
leellishshanno gede xa’minsa. borreessituta 10 qaalla ati nabbabbannansa
Rosaano Nababbanno Niwaawe taashshite borreessate wo’naalsha assitona.
Yanna: 10 daqiiqa Borro
Niwaawe Marro Qole Nabbawa Rosiisaancho:
Rosiisaancho: • Rosaano tenne lamalara rossuta rosu
• Umo niwaawe qoonqo naggi assite qaalla, qara qaallanna, xaadisaano qaalla
suwisse nabbawinsa. qaagganno gede saleedaho borreessinsa.
• Hoodete rosaano bado badotenni • Tenne qaalla horoonsidhe tenne lamala
mitte miitte coyifooliishsho biifissenna niwaawensa gedeeta mitte gufo
taashshite nabbabbanno gede assinsa. borreessitona.
Taashshe Coyi’ra • Gufonsa mimmitinsara nabbabbanno
Rosiisaancho: gede assi.
• 2-3 rosaano geeshshi affino maatto • Mimmitu guforano hedo uyitona.
coyidhanno gede assi.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 158

 21ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Niwaawe macciishshite amadose • Qaallate giddonni sufo badde
kultanno. leellishshanno.
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqanno. • Borrote malaatta horonna suude
• Qaallate giddonni qoonqo babbadde baddanno.
nabbabbanno. • Nabbabbanno niwaawe amado kultanno.
• Qaalla horoonsidhe coyifooliishsho • Xaadisaano qaalla horoonsidhe gufo
loossanno. borreessitanno.

Lamalate Rosi Guulcho: Waa

hedo gara ikkanna hooga buuxxanno

21 Lamala Umi Barra
ki
gede assi.

Barru Rosi Amado • Aanteteno, niwaawe wodaninni

nabbawinsa.
• Niwaawe macciishsha
• Niwaawete mereero taxxi yitanni
• Niwaawe nabbawa rosaano aantanno gufo amado maatiro
• Qoonqo xaadise nabbawa hedde kultanno gede xa’minsa.
• Qoonqo babbade nabbawa • Nabbawatta /o woyite kifilete
• Coyifooliishsho loosa macciishshate qarri noonsa rosaano
heedhuro, hasiissanno kaa’lo assinsa.
Macciishshinanni Niwaawe Arfane
Yanna: 15 daqiiqa Arfane qeedhitte beettooti. Amase
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo geerchote. Tini beetto amasera tokkittete.
Konninni kainohunni, mine assinannire baala
Rosiisaancho: isella ukidhanno. Yannase baalanti loosunni
• Rosaanote niwaawe nabbawakkira amadantinote.
albaann rosu umonna misile calla Arfane waa dirritanno wote umo, gambayicho
leellishshe, aane daannore heddanno fiitanno. Aantete hayishshitanno. Hayishshite
gede xa’minsa. ka’u gedensaanni, wayi eela hadhanno. Wayi
• Aanteteno, niwaawete giddonni fultino eela marte waa gambayichoho wonshitanno.
qaalla fichere rosaanote ledo hasaabbe. Qolteno, gambayicho hunda fiitanno.
Hakkuyi gedeno, hocco gambayichu kasira
1.gambayicho 3. waa gafa 5. ximbiiwa
usurtanno. Aantete gambayicho bayidhe
2.wayi eela 4. lubbuwa 6. co’icha waa minira dagganno. Minira hadhanno woyite,
doogote aana wayi qulcu qulcu yaanni
Nabbambanni Woyite aanaho du’namanni dana hunannosekki gede
Rosiisaancho: woroonni hocco wodhitanno.
• Rosaano niwaawe seekkite Minira iillitu gedensaanni, anganni waa badde
macciishshite, albaanni hedde uyitu gaffanno. Konne assitannohu, wayi giddonni

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 159

dhibba abbitanno lubbuwa hunateeti. Boode Qoonqo Xaadise Nabbawa
yanna agarte gaffino waa ximbiibbanno.
Yanna: 10 daqiiqa
Hakkunni gedensaanni, gambayichoho base
qineessite qiidadowa wortanno. Rosiisaancho:
Aanteteno, waa anganni uduunne hayishshite • Rosaanote lawishsha ikkannore saleedu
biifissanno. Biifissino uduunne qorowotenni aana loosse leellishinsa.
amaddanno. Hakkuyi gedensaanni, waa • Hoodeteno rosaano ledokki qoonqo
agate hasi’ranno mannira co’icha waa xaadissanni nabbabbanno gede
shiqishshanno. Gafaminokki waa kayinni, jawaachishinsa.
ximbiibbe hayishshi’ratenna addi addi loosira • Aanteteno, rosaano calluwinsa
horoonsidhanno. Hakkunni gedensaanni, loossanni wo’naaltanno gede kulinsa.
ga’a loossanno loosira qixxaabbanno.
Xaphi assate, ninkeno arfane gede waa 1. a bbi tu ro no → abbiturono
horoonsi’neemmo yannara, dirratenni 2. ha yi shshi ‘ra nno ha→ hayishshi’rannoha
kayinse agate, hayishshi’ratenna mitore 3. di rri ta nno → dirritanno
loosi’rate geeshsha qorowo assa noonke.
4. so qqan ta nno ti → soqqantannoti
Loonseemmo loosono Arfane gede aante
aantetenni loosa noonke. 5. ge den saa nni → gedensaanni
Huwatote Xa’mo 6. a bbi ta nno → abbitanno

Rosiisaancho:
Rosaano macciishshate albaanni hedde uyitu Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
hedo gara ikkanna hooga xa’minsa. Yanna: 15 daqiiqa
Maxaafinsara noo xa’mora dawaro Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
borreessite qoltaanno gede kulinsa.
Xa’mo Rosiisaancho:
1. Arfane mini looso callase loossannohu • Rosaano niwaawe nabbawansara
mayiraati? albaanni, niwaawete umonna misile
calla la’e aane daannore hedde kultanno
2. Angeemmo waa keeraanchimmasi agara
gede xa’minsa.
hasiissannohu mayiraati?
• Aanteteno, niwaawete giddonni fultino
3. Waa agate albaanni ganfaannihu qaalla fiche daafira rosaanote ledo
mayiraati? hasaabbe.
4. Arfane abbitino waa mayira badde • Rosaano hedde uyitannohe hedo
gaffanno? saleedu aana borreessi.
Dawaro • Niwaawete giddonni fultino qaalla
woroonni noote.
1. Amasera tokkitte ikkitinohuraati.
1. maate 3. gaaffanno
2. Wayi giddo dhibba abbitanno lubbuwa 2. gambayicho 4. qoropho assa
noohuraati.
Nabbambanni Woyite
3. Addi addi ishine giddonni hunateeti.
Rosiisaancho:
4. Agate horoonsi’nanniha coicha assate • Rosaano niwaawe nabbabbanno gede
yiteeti. Woleno rosaano niwaawete ledo kaayyo uyinsa.
amadisiisse uyitanno dawaro la’anni
haa’rinsa. • Aanteteno, ati seekkite nabbabbanna
macciishshitona.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 160

 • Qolteno rosaano lame lame ikkite • Aanteteno, maxaafinsara noo xa’muwa
mimmitoho nabbabbanno gede kulinsa. daftarinsara galchite dawaro uyitanno
• Jeefoteno, ati huurokki naggi assite gede assi.
nabbabbanna rosaano huuronsa ajishshe Xa’muwa
nabbabbanni ha’runsitona.
1. Waa ganfikkinni angiro, mannimmanke
Arfane
aana iillanno qarri maati?
Arfane qeedhitte beettooti. Minise maatera
soqqantannoti iseetilla. Waa dirritanno 2. Arfane wayi gambayicho balaxxe
yannarano aane noore assitanno. Mininni hayishshitannohu mayiraati?
fultanno woyite wayi gambayicho fiitanno. 3. Anganni waa hoccunni xinbiiwatenni
Aantete wayi eelira haadhe hadhanno. Dirrite calla keereensinanniha lawannohe?
abbiturono dhibba abbitanno lubbuwa shaate
gaffanno. 4. Qarqari’nera waa xinbiiwikki aganno
manna affiniro hiittoo amaale uyitinanni?
Hakkuyi gedensaanni hoccunni ximbiibbe
qiidadowa wortanno. Qiidi gedensaanni Dawaro:
co’icha ikkinoha agate horoonsidhanno.
1. Fayyimmate qarra iillishshanno.
Hayishidhannoha kayinni ximbiibbe calla
horoonsidhanno. Arfane anganni wayi aana 2. Giddo noo xure hunateeti.
togoonni lowo qoropho assitanno.
3. Rosaano uyitanno dawaro niwaawete
Huwatote Xa’mo ledo xaadissanni haa’rinsa.
Rosiisaancho:
4. Rosaano uyitanno dawaro la’e haa’rinsa.
• Rosaano niwaawete albaanni uyitu hedo
gara ikkanna hooga xa’minsa.

21ki Lamala 2ki Barra 1. horoonsidhannohu→ho roon si dha nno hu

Barru Rosi Amado 2. gambayicho → gam ba yi cho
• Qoonqo babbade nabbawa. 3. yannarano → ya nna ra no
• Qoonqo xaadise nabbawa. 4. assitanno → a ssi ta nno
• Niwaawe nabbawa. 5. horoonsi’ratenni → ho roon si ‘ra te nni
• Qaallate fihe aa. 6. ximbiiwatenni → xim bii wa te nni
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Babbade Nabbawa Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho: Rosiisaancho:
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto saleedu • Rosaano niwaawe nabbawansara
aana boorreessite qoonqote widira albaanni niwaawete umonna misile
babbadde leellishinsa. la”atenni aane daannore heddanno gede
• Aanteteno, gattino qaalla rosaano kulinsa.
lawishshu garinni loossanna la’anni
• Aanteteno, rosaano uyitanno hedo
jawaachishinsa.
saleedu aana borreessi.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 161

 • Qolteno niwaawete giddonni fultino • Uyinoonni qaalla giddonni lame
qaalla fiche daafira hasaabbe. qaale haadhe coyifooliishsho loosse
lubbuwa ximbiibbe co’icha leellishinsa.

Nabbambanni Woyite • Aanteteno, rosaano lame lame ikkite

coyifooliishsho loossanno gede kulinsa.
Rosiisaancho:
• Mite mite rosaano uyinoonni qaalla
• Rosaano niwaawete qixxaabbanno gede horoonsidhe saleedu aana harancho
kulinsa. coyifooliishsho loossanno gede kulinsa.
• Niwaawe rosaanote ledo ikkitine
gedensaanni hakkiinnino
nabbabbe.
ximbiiwa qolteno
• Aanteteno, rosaano lame lame ikkite
mimmitoho nabbabbanno gede kulinsa. co’icha qoropho
• Jeefoteno, ati huuro naggi assite Sufo
nabbabbanna, rosaano huuronsa
Rosiisaancho:
ajishshe ha’runsitona.
• Rosanote sufo qaallate aana abbitannota
Huwatote Xa’mo fichete soorro xawisinsa.
Rosiisaancho: • Aanteteno, -nni sufo afidhino qaalla
saleedu aana borreessite, nabbabbanni
• Rosaano niwaawete albaanni hedde
uyitu hedo gara ikkanna hooga xa’minsa. leellishinsa.

• Rosaano maxaafinsa giddo niwaawete • Qolteno, hattenne qaalla rosaanno

amado garinni shiqqino xa’muwara nabbabbanno gede assi.
dawaro uyitanno gede kulinsa. Jeefoteno, woroonni uyinoonni qaalla
Arfane waa minira abbitu gedensaanni lawishshi garinni -nni’ sufo afidhino qaalla
assitannori aante aane noo garinni halashshite uyitanni rosiisinsa.
taashshinsa. ximbiiwanni ximbiiwanni
Umo, anganni waa badde gaffanno
aganni aganni
Hakkiinni, hoccunni ximbiibbanno
wayinni
Hoodeteno, qiidannowa wortanno
Borreessa
Jeefote, hayishshi’nanniha ximbiibbe calla
Yanna: 10 daqiiqa
agurtanno.
Qaalla Taashshe Borreessa
Qalla
Yanna: 10 daqiiqa Rosiisaancho:

Rosu Qaalla Rosaanote woroonni noo qaalla ati

Rosiisaancho:
Rosaano niwaawe nabbawansara albaanni
niwaawete umonna misile la”atenni aane
daannore heddanno gede kulinsa.
Rosiisaancho:
• Rosaanote maxaafi giddo noo qaalla
fiche aana hasaabbe.
nabbabbanna macciishshite borreessitona.
1. gedensaanni 6. qiida
2. horoonsidhannohuno 7. eelira
3. tokkitte 8. fultara
4. ximbiibbe 9. togoonni
5. dirritanno 10. uki’ra

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 162

Mini Looso 1. abbiturono 6. qeedhitte
Rosiisaancho: 2. yannarano 7. soqqama
Rosaano maxaafinsa giddo noo qaalla 3. gambayicho 8. hakkiinnino
minensa wolu nabbawannansa, taashshite
borreessite dagganno gede kulinsa. 4. soqqantannoti 9. hayishshi’rannoha
• Loosansa aanino barra buuxi. 5. horoonsi’ratenni 10. assitanno

21ki Lamala 3ki Barra

Qaalla
Barru Rosi Amado
Yanna: 20 daqiiqa
• Qaallate fiche aa
Rosu Umi Ledo Xaaddanno Qaallanna
• Qaalla borreessa
Handaarra Borreessa
• Niwaawete amado borreessa

Rosiisaancho:
Rosaano maxaafinsa giddo noo shae daftarinsara galchitanno gede kulinsa.
Aanteteno, Wayi hee’riro assi’nannirenna hoogiro iillannore qixxeessidhino shae giddo
borreessitanno gede kulinsa.

Rosu umo Wayi Hee’riro Wayi Hoogiro

- hayishshi’ra - xuru ledo hee’ra

Waa - agate horoonsi’nanni - wayi goo’ro amaddanno

- sagale loosi’nanni. - sagale loosi’ra didandiinanni

Rosiisaancho: keeru sokka miillansara borreessitanno

Rosaano aleenni noo shaera uyitanno dawaro gede kulinsa.
babbaxxitara dandiitannohura, niwaawete • Aanteteno, borreessitino sokka
ledo xaadanno garinni la’anni haa’rinsa. kifilete miillansara bado badotenni
Borreessa nabbabbanno gede kulinsa.
Yanna: 20 daqiiqa Borro Buuxi’ra
Borreessate Qixxaawa Rosiisaancho:
Rosiisaancho: • Rosaano borreessituta keeru sokka
buuxxidhanno gede kulinsa.
• Rosaano wayi aanno kaa’lore lainohunni
heddanno gede kulinsa. • Borronsano so’ro taashshidhanni marro
qolte borreessitanno gede kulinsa.
• Aanteteno, keeru sokka
borreessidhanno miilano heddanno • Aanteteno, 2-3 rosaano geeshshi kifilete
ka’e nabbabbanno gede assi.
gede kulinsa.
• Wole rosaano macciishshitanni hedo
Borreessate Gafa
uyitanno gede assi.
Rosiisaancho:
• Jeefoteno, ka’ino hedo kaima assidhe
• Rosaano wayi aanno kaa’lorenna waaho borronsa woyyeessite borreessitanno
assa hasiissanno qoropho xawissannota gede kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 163

 21ki Lamala 4ki Barra
1. gedensaann→ ge den saa nni
Barru Rosi Amado 2. soqqantannoti→so qqan ta nno ti
• Qoonqo xaadise nabbawa 3. dirritanno→ di rri ta nno
• Qoonqo babbade nabbawa 4. abbiturono →a bbi tu ro no
• Niwaawe nabbawa 5. hayishshi’rannohu→ha yi shshi ‘ra nno hu
• Qaallate fiche aa Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
• Malaatta horoonsi’ra
Yanna: 10 daqiiqa

Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo

Qoonqo Xaadisanna Babbada
Rosiisaancho :
Yanna: 10 daqiiqa
• Rosaano niwaawe nabbabbara albaanni,
Qoonqo Xaadise Nabbawa misile la’e amadose hedde kultanno
Rosiisaancho: gede xa’minsa.

Umo mitto lawishsha saleedaho borreessite • Rosaano hedde uyitanno hedo saleedu
leellishshinsa. aana borreessi.

Aanteteno, rosaanote ledo qoonqo Nabbambanni Woyite

xaadissinanni, nabbabbe. Rosiisaancho:
Jeefoteno, rosaano qoonqo xaadissanni • Rosaano niwaawe nabbabbanno gede
nabbabbanna ha’runsinsa. kaayyo uyinsa.
1. ho roon si ‘ra te nni→ horoonsi’ratenni • Seennunna labballu mimmitu
2. a ssi ta nno → assitanno ledo heewisantanni bado badote
nabbabbanno gede kulinsa.
3. ya nna ra no → yannarano
Huwatote Xa’mo
4. gam ba yi cho → gambayicho
Rosiisaancho:
5. ho roon si dha nno hu→horoonsidhannohu
• Rosaano niwaawete albaanni hedde
Qoonqo Babbade Nabbawa kultu hedo gara ikkanna hooga xa’minsa.
Rosiisaancho: • Rosaano maxaafinsa giddo noo
Umo mitto qaale saleedaho borreessite, rosiishshira, hasiissanno xaadisaano
qoonqote widira babbadde leellishinsa. wonshitanno gede kulinsa.

Aanteteno, rosaanote ledo mitteenni • Qolteno dawaro konni woroonni noo

babbaddinanni nabbabbe. garinni taashhsi.

Qolteno rosaano uyinoonni qaalla qoonqote 1. Wayi heeshshote. Ikkollana

widira babbaddanno gede kulinsa. keeraanchimmasi agara hoongiro, dhibba
abbanno.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 164

2. Arfane umo gambayichoho waa
wonshitanno. Hakkunni gedensaanni
bayidhanno, hakkiinnino minira dagganno.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Rosu Qaalla
Rosiisaancho:
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto haadhe
coyifooliishsho loosse leellishinsa.
• Aanteteno, rosaano lawishshu garinni
loossanno gede kulinsa.
• Jeefoteno, rosaano loossino
coyifooliishshuwa la’anni taashshinsa.
• Uyini qaallano konni woroonni noote.
1. gedensaanni 3. Jeefoteno,
2. qolteno 4. hakkiinnino
21ki Lamala 5ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qoonqo xaadise nabbawa
• Qoonqo babbade nabbawa
• Qaallate giddonni sufo bada
• Niwaawe nabbawa
• Borreessa
Qoonqo Xaadise Nabbawa
Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho:
• Rosaano tenne lamala giddo rosse
sa’inota qoonqo xaadise nabbawa
qaagganno gede xa’minsa.
• Aanteteno, lawishshaho ikkannonsa
gede qoonqo xaadisse nabbabbe
leellishinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Borrote Malaatta
Rosiisaancho:
Rosaano albaanni rosse sa’ino malaatta
qaagganno gede assitanni xa’minsa.
Aanteteno, taaxxeessunna uurrishshu
malaatinni lame lame coyifooliishsho
loossanno gede kulinsa.
Qaalla Taashshe Borreessa
Rosiisaancho, konni woroonni noo qaalla
ati nabbabbanna, rosaano macciishshitanni
borreessitona.
1. ximbiibbe 6. togoonni
2. tokkitte 7. gedensaanni
3. eelira 8. qiidadowa
4. fultara 9. dirritano
5. uki’ra 10. horoonsidhannohuno
• Qolteno rosaano lame lame ikkite
loossanno gede assinsa.
Sufo
Rosiisaancho:
• Rosaanote sufo qaru qaali aana
abbitanno soorro xawisinsa.
• Aanteteno, ‘-nni’ sufo afidhinno qaalla
saleedu aana borreessite, rosaano sufo
badde leellishshanno gede assi.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Rosu Qaalla
Rosiisaancho:
• Rosaano tenne lamalara nabbabbe sa’u
niwaawe marro qolte nabbabbanno
gede assi.
165
 • Rosaano baalanti bado badotenni Borreessa
nabbabbanni nabbawate dandoonsa Yanna: 10 daqiiqa
bowirsidhanno gede assi.
Macciishshinanni Borreessa
Suwise Coyi’ra
Rosiisaancho, rosaano tenne lamalara
• Rosaano lamalate giddo rossino rosse sa’uta 20 qaalla ati nabbabbanna
roso qaalunni qaagge kultanno gede borreessitanno gede assi.
xa’minsa. 1. yannarano 6. horoonsidhannohuno
• Qolteno qarqarinsara huwattinore 2. gedensaanni 7. horoonsi’ratenni
kifilete miillansara odeessitanno gede 3. soqqantannoti 8. ximbiibbe
xa’minsa. 4. hayishshi’rannoha 9. togoonni
• Oosote mereero coyi’rate waajjitanno 5. gambayicho 10 qeedhitte
rosaano heedhuro, coyidhanni coyi’rate Borro
dandoonsa bowirsidhanno gede assi.
Rosiisaancho:
Qaalla
• Rosaano tenne lamalara nabbabbu
Yanna: 10 daqiiqa niwaawe amado qaagganno gede
kulinsa.
Rosiisaancho:
• Aanteteno, hedonsa lame harancho gufo
• Rosaano tenne lamalara rosse sa’ino borreessite leellishshanno gede kulinsa.
qaalla saleedu aana borreessi.
• Jefoteno rosaano borreessitino gufo
• Aanteteno, hattenne qaallanni rosaano kifilete miillansara shiqishshanno gede
coyifooliishsho loossanno gede kulinsa. kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 166

 22ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Niwaawe macciishshite amadose • Qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
kultanno. loossanno.
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqanno. • Sufonna qara qaale baddanno.
• Qaalla qoonqote widira babbaddanni • Borrote malaatta horoonsidhe
nabbabbanno. coyifooliishsho loossanno.

Lamalate Rosi Guulcho: Waa

gara ikkanna hooga buuxxanno gede qummi
22 Lamala Umi Barra
ki assinsa.

Barru Rosi Amado • Aanchiteno, niwaawe wodaninni

nabbabbanna macciishshitona.
• Macciishsha
• Nabbawa • Niwaawete mereero taxxi yitanni aane
daannore heddanno gede assinsa.
• Qaalla borreessa
• Coyifooliishsho borreessa Balete Waa
• Gufo borreessa Aadde Saasamo Daarrate woradira Waata
Drrate olliira hee’ranno. Barru baala qottonna
Macciishshinanni Niwaawe akaafa adhe soodo soodo gutanno.
Yanna: 15 daqiiqa Duuchanka woyite anga uduunnu ledo
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo shiima sinqe adhe ha’ranno. Isi soodo soodo
ha’ranno woyite barru baala rosaanchu
Rosiisaancho:
Bunaayyenni xaadanno. Konni rosaanchirano
• Niwaawe nabbawakkira albaanni rosu mitte xa’mo huluullite qarrissannosi. Mitto
umo calla la’e rosaano aane daannore barra doogo agare togo yee xa’mi.
hedde kultanno gede assi.
“Aadde, ati mayiraati kuri uduunne duqqite
• Niwaawete giddonni fultino qaalla fiche
barru baala gutattohu?” yee xa’mi.
daafira rosaanote ledo hasaabbe.
Saasamono, “Loosohooti,” yii gedensaanni,
• Rosaano hedde kultannohe qaalla “Waa afootto?” yee xa’misi. Bunaayyeno
saleedu aana borreessitanni xawishsha oso’le, “Aniwe shoole kifile rosaanchooti. waa
uyinsa. seekke afoommo.” yee dawaranno.
Qara Qaalla
Saasamo maahoyyena, “Ki’ne waa mamiinni
balete waa lagunni xalala horoonsidhinanni?” yee xa’misi. Rosaanchuno
kofote burqe fule baatto uma insa waa buete, kofotenna lagunni
Nabbambanni Woyite afidhanno gede kulanno. Aadde Saasamono
“Danchatena beetto’ya wona xa’mittoehu
Rosiisaancho: rosaano niwaawe seekkite
uduunni waa balete ume fushsheemmoho,”
macciishshitanni balaxxe hedde uyitu hedo
yaannosi.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 167

Rosaanchuno, “Baatto umme ada waa 2. Xalaleenna seeda siiwo uduunneho
fushshinannini?” yee xa’manni maala’lanno. ganne hinkiille horoonsi’nanni.
Saasamono miilisi ledo waa baattotenni
3. Seeda yanna loosu aana
fushshinanni gara xawisi. Umono qottotenni
sayisannohuraati.
baatto worora qolle umanni. Hakkiinni
layinkihu bushsha fushshanno. Hattoonni 4. Addi ishini eanno daafira fayyimmate
lowo barra uulla eelallicho qolle ummanni. qarra abbara dandaanno.
Lame lamala geeshshi yanna ummi Qoonqo Xaadisanna Babbada
gedensaanni 12-14 meetirera wayi leellanno.
Goofimarchohono wayi burqe fulara albaanni Yanna: 10 daqiiqa
mixashshote yinanniha kincho hiqqinanni. Qoonqo Xaadisa
Konni gedensaanni wayi uulla giddonni
Rosiisaancho: Rosaano aante noo qoonqo
fulanno. Xalaleenna seeda siiwo uduunneho
xaadisse nabbabbanno gede assi.
ganne hinkiille horoonsi’nanni,” yee kulannosi.
Bunaayye Saasamo waa baletenni anfanni 1. loo sa nno hu no → loosannohuno
aante gara kullosihura galaxxeenna baxxitu.
2. a fi ‘nee mmo hu → afi’neemmohu
Huwatote Xa’mo
3. qi xxee ssi na nni → qixxeessinanni
Rosiisaancho:
4. wo ‘naa lee mmo → wo’naaleemmo
• Niwaawe nabbabbe guditto/a
5. hii kkii nnii ti → hiikkiinniiti
gedensaanni rosaano niwaawete
albaanni hedde uyitu hedo gara ikkanna 6. da war ta nno si → dawartannosi
hooga xa’minsa.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
• Rosaano gaamotenni ikkite Yanna: 15 daqiiqa
niwaawenniti qara amado maatiro Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
kultanno gede xa’minsa.
Rosiisaancho: rosaano niwaawe
• Maxaafinsa giddo noo xa’mo nabbawansara albaanni niwaawete umo calla
daftarinsara loossanno gede kulinsa. la’e aane daannore heddanno gede assi.
• Mite mite rosaano loossinore kifilete • Leddeno, niwaawete umo, qaallanna
miillansara nabbabbanno gede assitanni misilla la’e, niwaawe marichire
jawaachishinsa. coyidhannoro, heddanno gede xa’minsa.
• Aante noo xa’mora dawaro aane noo • Rosaano uyitu hedo kaima assidhe 3
garinni taashshinsa. coyifooliishsho saleedu aana borreessite
1. Rosaanchu Bunaayye Aadde Saasamo leellishinsa.
mayitanno xa’mo xa’mi? Qara qaalla: ogeette, tuncu yaa, wo’naala,
2. Balete wayi fulihu gedensaanni hiitto bukki, doora
assine horoonsi’nanni? Nabbambanni Woyite
3. Aadde Saasamo barru baala sinqe adhe Rosiisaancho:
ha’rannohu mayira lawanno’ne?
• Niwaawe umo assite rosaano
4. Balete waa yannatenni fiinanni nabbabbanno gede kaayyo uyinsa.
horoonsi’ra hoongiro mayi qarra • Aanteteno, ati lawishsha ikkite
abbanno? nabbabbanna macciishshiishinsa.
1. “Aade ati marichiraati kuri uduunne • Jeefoteno, ati qoonqo naggi assite
duqqite barru baala gutattohu?” nabbabbanna rosaano kayinni, huuro
ajishshe nabbabbanni ha’runsitona.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 168

Shagge
Mitte yannara Calbeessu olliira Shagge
yinanni beetto no. Loossannohuno Lokka
Abbaayyu Woradi Wayi Borro mineeti. Shagge
wayi loosi ogeette ikkitino daafira barru baala
Argaddu ollaa hadhanno. Doogo hadhanni
Bakkalchinni tuncu yitanno. Isono keere
haadhe, “Agarina Bakkalcha ki’ne xalala waa
afidhinannihu hiikkiinniiti?” yite xa’mitusi.
Bakkalchino, “Ninke xalala waa afi’neemmohu
lagunniiti,” yee qolise.
Danchate Bakkalcha, “Xalala waa afi’nannihu
lagunni calla dikkino,”yitusi. Isino, “Wole
mayi garinni afi’nanniyya?” yee xa’mise.
Iseno, “maahoyyena Bakkalcha, xalala waa
afi’rate umo assine, mulesi shumate mini
nookki darga doorranni. Aantete, qotto
qixxeessinanni; qixxeessinoonni qottonni
bale 12-14 meetire geeshsha ummanni.
Qolleno balete giddonni fulino bushsha fiine
gobbara tunganni. Hakkuyi gedensaanni
balete giddonni wayi bukki yee fulanno,” yite
dawartannosi.
“Maahoyye shagge, konni gedensaanni anino
qarqari’ya mannino tenne yiittanke doogonni
xalala waa afi’rate wo’naalleemmo,” yeenna
baxxitu.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Rosaano umo hedde uyitu hedo saleedu
aana borreessite, hedonsa niwaawete
amado ledo xaadanna hooga xa’minsa.
• Aanteteno, rosaano maxaafinsara noo
xa’mo niwaawete garinni dawartanno
gede kulinsa. Xa’muwate dawarono
woroonni noo garinni taashshinsa.
1. Shagge heedhannohu hiikko olliiraati?
Dawaro: Calbeessu olliiraati
2. Shagge doogote aye ledo tunchu yitu?
Dawaro: Bakkalchinni
3. Alichunna gammoojjete woyite uullatenni
waa ummiro waa mule anfannihu hiikko
lawanno’ne?

Jeefoteno, “Bukki yee fulino waa danchu Dawaro: Alichoho

uduunnichira ta’annokki xushsho ganne 4. Wayi ogeeyye ikka baxxinanni? Mayira ?
hinkiille hufinsi gedensaanni, galagalle Dawaro: Rosaano uyitannohe dawaro
qiissine anganni,” yitusi. Bakkalchino haa’rinsa.

22ki Lamala 2ki Barra

3. Calbeessunni → Cal bee ssu nni
Barru Rosi Amado
4. maahoyyena → maa ho yye na
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbada.
5. dawartannosi → da war ta nno si
• Rosu qaalla huwata.
6. afidhinannihu → a fi dhi na nni hu
• Qaallate giddonni sufo bada.
• Qaalla borreessa.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Qoonqo Xaadisanna Babbada Yanna: 10 daqiiqa
Yanna: 10 daqiiqa Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Qoonqo Babbada Rosiisaancho:
Rosiisaancho:woroonni noo qaalla qoonqote • Rosaano niwaawete umonna misile
widira babbadde leellishinsa. Aanteteno, la’e niwaawete amado qaagge kultanno
rosaano uminsanni babbaddanni nabbabbona. gede assi.
1. uduunnichira → u duu nni chi ra • Rosaanote nabbawate qarrissanno qaalla
2. gedensaanni → ge den saa nni heedhuro, marro qolte nabbawinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 169

Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho: rosaano niwaawe nabbawate
qixxabbanno gede assinsa.
• Niwaawe ati balaxxe nabbabbe
leellishinsa.
• Hoodeteno rosaano bado badotenni
nabbanno gede assi.
• Jeefoteno, niwaawe ati suwisse
nabbabbanna rosaano huuronsa ajishshe
nabbabbanni ha’runsitona.
Sufo
Rosiisaancho:
• Rosaano sufo qaalu aana abbitanno
soorro xa’mitanni hedo xawisinsa.
• Aanteteno, ‘-nni’ sufo qaallate aana
leddanni rosaanote ledo hasaawi.
• Jeefoteno, sufo qaalu aana abbitanno
soorro la”ate wo’naalle.
qixxeessa → qixxeessanni

Huwatote Xa’mo tuga → tuganni

Rosiisaancho : ha’ra → ha’ranni
• Woroonni noo xa’mora rosaano dawaro
niwaawete garinni dawartanna haa’rinsa. Borreessa
• Bale umme waa afi’rate assa Yanna: 10 daqiiqa
hasiissannore aantetenni borreessitanno
gede assi. Qaalla Taashshe Borreessa
Rosiisaancho: woroonni noo qaalla
Ikkitote Aante Ikkkito ati nabbabbanna rosaano taashshite
borreessitanno gede assitanni
Shumate mini nookki darga
Umo jawaachishinsa.
doorranni.
Bakkalchi qiissine
Aantete Qotto qixxeessinanni
ta’annokki hinkiille
Qottotenni bale 12-14
Hoodete meetire geeshsha woro qolle lagunniti qarqara’ya
ummanni
doorranni shumate mine
Bushsha fiine gobbara tuga,
Jeefote goofimarchoho bukki yee argaddu ummanni
fulino waa fushsha.
Mini Looso
Qaalla Rosiisaancho: rosaano woroonni noo qaalla
Yanna: 10 daqiiqa minensa wolu nabbawanna macciishshitanni
borreessite dagganno gede kulinsa.
Rosu Qaalla
• Loosansa aanino barra buuxi.
Rosiisaancho:
Qaalla
Rosaanote ledo ikkitine aantanno qaalla
fichere hasaabbe. Aanteteno, rosaano 1. wo’naaleemmo 6. afi’neemmohu
gaamote ofolte qaalla horoonsidhe
2. qixxeessinanni 7. ogeette
coyifooliishsho loossanno gede assitanni
jawaachishinsa. Rosaano loossino 3. gedensaanni 8. loosannohu
coyifooliishsho bado badote kifilete
nabbabbona. 4. maahoyye 9. doorranni

a. gedensaanni b. aantete c. maahoyye 5. hiikkiinni 10. galagalle

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 170

 22ki Lamala 3ki Barra
Borreessa
Barru Rosi Amado
Yanna: 20 daqiiqa
• Qaalla Borreessa
Borreessate Qixxaawa
• Gufo Borreessa
Rosiisaancho:

Qaalla Rosaano aleenni nabbabbu niwaawe hedo

borreessate qixxaabbanno gede kulinsa.
Yanna: 20 daqiiqa
Niwaawete Hedo Ha’runse Borreessa
Qaallate Addaarronna Gurcho Fiche
Rosiisaancho:
Rosiisa
• Rosaano shaggenna Bakkalchi hasaawi
Rosiisaancho : rosaano maxaafinsa giddo giddo danchareeti yitannore harancho
noo qaallara addaarronna gurcho qaalla gufonni leellishshanno gede assi.
uyitanno gede assi.
• Rosaano umu umunni qixxeessidhu
Qaale Addaarro Gurcho gufo miillansa ledo hasaabbanni
taashshidhanno gede assi.
1. xalala ishiniweelo boo’raawa
• Jeefoteno, borronsa kifilete miillansara
2. mule gamba yee xeertote nabbabbanno gede assitanni
jawaachishinsa.
noo gedee
3. doora bade haa’ra
agura Buuxo
4. fiine ishine hoola ishinsha Rosiisaancho:
5. umo balaxe gedeno/jeefo/ Rosaano qixxeessitino gufo giddo borrote
budi garunni horoonsi’ransa lawishshaho,
6. maahoyye yaa sumuu yaa giwa qaalla woy xaadisaano, malaatta,
7. barru baala duucha sa’e sae horoonsidhanni hedonsa garunni xawissino
wote gedeenni la’anni taashshinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 171

 22ki Lamala 4ki Barra • Qolteno niwaawe ati taashshite
nabbabbanna rosaano ha’runsitona.
Barru Rosi Amado
Huwatote Xa’mo
• Qoonqo xaadisanna babbada
• Nabbawa Rosiisaancho :

• Qaallate fiche aa • Rosaano nabbabbu niwaawe widoonni,

sayinsara hasi’noonni sokka maatiro
• Borreessa
daftarinsa aana borreessitanno gede
assi.
Qoonqo Xaadisanna Babbada
• Aanteno borreessitino hedo lame lame
Yanna: 10 daqiiqa ikkite hasaabbanni taashshidhanno gede
Qoonqo Xaadisa assi.
Rosiisaancho: • Jeefoteno, gama rosaano borronsa
kifilete shiqishshanno gede assitanni
Balaxxe ati uyinoonni qoonqo giddonni mitto
jawaachishinsa
lawishsha loosse nabbabbanni leellishinsa.
Qaalla
Aanteteno, rosaano ledokki xaadissanni
nabbabbanno gede xa’minsa. Yanna: 10 daqiiqa.

1. Cal bee ssu nni → Calbeessunni Xaadisaano Qaalla

2. maa ho yye na → maahoyyena Rosiisaancho :
3. da war ta nno si → dawartannosi Rosaano woroonni noo qaalla woy
4. u duu nni chi ra → uduunnichira handaarranni coyifooliishsho loossanno gede
kulinsa.
5. ge den saa nni → gedensaanni
Ikkitino hakkuyi gedensaanni
6. a fi dhi na nni hu → afidhinannihu
Qoonqo Babbada Aanteteno konni gedensaanni

Rosiisaancho: Borreessa

Umo assite, rosaanote lawishsha ikkannore Yanna: 10 daqiiqa.

loosse leellishinsa. Borrote Malaatta
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe Rosiisaancho :
Yanna: 10 daqiiqa Rosaano taxxeessu malaatenna fidalete
jawishsha horoonsidhe shoole coyifooliishsho
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo loossanno gede assi.
Rosiisaancho:Rosaano niwaawe Qaalla Taashshe Borreessa
nabbawansara albaanni rosu umo calla la’anni
aane daannore heddanno gede assi. Rosiisaancho:

Nabbambanni Woyite Rosaano onti barra 10 qaalla ati nabbabbanna

macciishshitanni taashshite borreessitanno
Rosiisaancho: gede assitanni jawaachishinsa.
• Umo assite niwaawe ati nabbabbanna ta’annokki doorranni hinkiille
rosaano macciishshitona.
bakkalchinni argaddu qarqara’ya
• Aanteteno, rosaano bado badote
nabbabbanno gede assi. lagunniti qiissine ummanni

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 172

 22ki Lamala 5ki Barra Taashshe Coyi’ra
Barru Rosi Amado Rosiisaancho:
• Marrote Roso Rosaano sa’u yannara nabbabbe sa’ino
niwaawe qaalunni kultanno gede assi.
Qoonqo Xaadisanna Babbada 2-3 rosaano geeshshi bado badote maxaafa
Yanna: 10 daqiiqa la’ukkinni niwaawete amado qaalunni kifilete
shiqishshona.
Qoonqo Xaadise Nabbawa
Qaalla
Rosiisaancho:
Yanna: 10 daqiiqa
Rosaano tenne lamalara rosse sa’u qaalla Qaalla Borreessa
marro qolte xaadisse nabbabbanni dandoonsa
bowirsidhanno gede assi. Rosiisaancho:
Rosaano tenne lamalara rosse sa’u qaalla
Qoonqo Babbade Nabbawa
marro qolte qaagganno gede assi. Aanteteno,
Rosiisaancho: gama qaallanni coyifooliishsho loosse
leellishshanno gede assi.
Rosaano tenne lamalara 2ki barra rosse sa’u
qaalla marro qolte babbadde nabbabbanno konni garinnni aaneno
gede assi. insano ledono
Sufo Borreessa
Rosiisaancho: Yanna: 10 daqiiqa
Qaalla Taashshe Borreessa
Rosaano tenne lamalara rossinota –nni
sufo afidhino qaalla saleedaho borreessite, Rosiisaancho:
rosaano, bado badote sufo malaatissanno Rosaano tenne lamalara rosse sa’u qaalla ati
gede assi. nabbabbanna macciishshitanni borreessitona.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe Borro
Yanna: 10 daqiiqa Rosiisaancho :

Niwaawe Marro Qole Nabbawa Rosaano tenne lamalara rossino qaalla

horoonsidhe, harancho borrote gufo
Rosiisaancho: qixxeessitanno gede kulinsa.
Rosaano tenne lamalara nabbabbe sa’ino konni garinni ledono
niwaawe marro qolte suwisse nabbabbanno aaneno insano
gede assi.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 173

 23ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Niwaawe macciishshite amadose
kultanno.
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqanno.
• Qaale qoonqote widira babbaddanno.
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni
xawissanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Xaadoshshe
23ki Lamala Umi Barra
Barru Rosi Amado
• Macciishsha
• Niwaawe Nabbawa
• Qoonqo xaadise qaalla kalaqa
• Coyifooliishsho loosa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Niwaawe nabbawakkira albaanni rosu
umo, misilenna qaalla kulte rosaano
aane daannore heddanno gede
xa’minsa.
• Niwaawete giddonni fultino qaalla
fichere rosaanote ledo hasaabbe.
Qara qaalla: bitimaayyu, maxaafa, xa’matenninna meessi heeshsho gadenni taje
maxaaficho
• Rosaano hedde kultannore saleedu aana
borreessitanni xawishsha uyinsa.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano niwaawe seekkite
macciishshitanni albaanni wortu hedo
gara ikkanna hooga buuxxanno.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno.
• Sufonna qara qaale baddanno.
• Borrote malaatta horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno.
• Xaadisaano qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno.
• Aanteteno, niwaawe wodaninni
nabbawinsa.
• Niwaawete mereero, taxxi yitanni, aane
daannore heddanno gede assitanni
hedonsa haa’rinsa.
• Nabbawatta/o woyite kifilete
macciishshate qarri noonsa rosaano
heedhuro hasiissanno kaa’lo assinsa.
Bitimaayyu Xaadooshshe
Bitimaayyu xaadooshshi manchi beetti
mimmitu ledo babbaxxitino mashalaqqe
soorri’ranno doogooti. Insano, raadoone,
televizhiine, gaazeexahonna maxaafichote.
Addi addi mashalaqqe tuqu xaadooshshi
widoonni dagate sayinsanni woyite aante
aante agarre assinanni assooti dimajjaho.
Umo, bitimaayyu xaadooshshinni
tareessinanni hajo lainohunni addi addi
bu’anni taje gamba assinanni. Konnirano,
maxaaffa nabbawatenni, egennamino manna
gamba assa hasiissanno.
Layinkihunni, gamba assinoonni taje fille la”a
hasiissanno. Togo yaano, mitte mashalaqqe
tuutaho iillitara balanxe, hatte taje dagate
budi, amma’note, poletikunna afuu jirte ledo
kibbama hoogase buuxa hasiissanno. Ledeno,
dagatenna dagoomu qoosso kissannota ikka
hoogase seekkine buunxanni.
174
Wole bitimaayyu xaadooshshinni sayisa 2. Taje gamba assa, gamba assinoonni taje
hasi’noonni mashalaqqe lede fixxate. seekke fila.
Konnirano, bitimaayyu xaadooshshinni
3. Mannu mimmitu ledo xaadate.
sa’anno yine qixxeessinoonni mashalaqqe
giddonni gata hasiissannota gatisanna 4. Hedo taalase buuxa , mannu mereero
leda hasiissannota ledate. Qoleno, taje kalaqantanno kipho gatisa, woleno
lede guwuursate marro marro hinge rosaano uyitanno hedo taashshitanni
meessa buuxanna loosu miillanni buuxisiisa haa’rinsa.
hasiissanno. Tenne assinannihu, bitimaayyu Qoonqo Xaadisanna Babbada
xaadooshshinni sa’anno mashalaqqe
miteekkine buuxi’ra bunsheenna kipho Yanna: 10 daqiiqa
kalaqannore gatisateeti. Qoonqo Xaadise Nabbawa
Xaphoomunni, bitimaayyu xaadooshshinni Rosiisaancho:
tareessinanni mashalaqqe sammi yine
sayinsannita dikkitino. Taje gamba assine, • Rosaano aante noo qoonqo xaadisse
seekkine buunxeenna lende fixxine jeefote nabbabbanno gede assinsa.
dagate tareessinanni. 1. ta ree ssi na nni → tareessinanni
Huwatote Xa’mo 2. u duu nni chi nni → uduunnichinni
Rosiisaancho: 3. o dee ssaan chu → odeessaanchu
• Rosaano niwaawe macciishshate 4. te le vi zhii ne → televizhiine
albaanni hedde wortu hedo gara ikkanna 5. gu mu lan ta nno → gumulantanno
hooga xa’minsa.
6. xa win soo nni ri → xawinsoonniri
• Rosaano lame lame ikkite, niwaawete
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
amado kultanno gede xa’minsa.
Yanna: 15 daqiiqa
• Maxaafinsa giddo noo xa’mo
daftarinsara loossanno gede kulinsa. Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
• Borreessitinore miillansa ledo Rosiisaancho:
hasaabbuhu gedensaanni dawaronsa 2-3 • Maxaafinsa giddo nooha niwaawete
gaamo geeshshi shiqishshanno gede umonna misile la’anno gede kulinsa.
assitanni jawaachishinsa.
• Qara qaallata fiche rosaanote ledo
Rosaanchu maxaafi giddo shiqqino xa’mora hasaabbe.
dawaro konni garinni taashshinsa.
Qara Qaalla: ollaa, heeshsho, kaa’lama,
1. Bitimaayyu xaadooshshi aanno horo dee, suuqo
maati?
• Niwaawete umo, misilenna qara
2. Mashalaqqe bitimaayyu xaadooshshi qaalla kaiminni, niwaawe marichire
widoonni sayinsanni woyite assinanni coyidhannoro rosaano hedde kultanno
assoote aantetenni xawisi. gede xa’minsa.
3. Bitimaayyu xaadooshshe agurranna • Rosaanote hedo kaima assidhe 3
wole mashalaqqe soorrinanni doogo coyifooliishsho saleedaho borreessite
kulle. leellishinsa.
4. Bitimaayyu xaadooshshira sayinsanni Nabbambanni Woyite
mashalaqqe garinni fixxa hoongiro mayi
Rosiisaancho:
kalaqamanno yite hedatto(a)?
Dawaro • Niwaawe umo assite rosaano
nabbabbanno gede kaayyo uyinsa.
1. Mannu mimmitu ledo hedo soorriiranno
• Aanchite, ati lawishsha ikkite
gede assate.
nabbabbanna ha’runsitona.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 175

 • Hoodeteno rosaano lame ikkite
nabbabbona.
• Jeefoteno, ati huuro naggi assite
nabbabbanna rosaano huuro ajishshe
ha’runsitona.
Odoo Tareessa
Odoo tareessa yaa mitte ikkito
macciishshannohura qineesse sayisate.
Odoo lame doogonni tareessinanni. Umihu,
mannunni mannaho ikkanna layinkihu,
yannate uduunnichinni odoo tareessate.
Yannate uduunnichinni odoo tareessate
kaa’litannori: raadoone, Televizhiine,
gaazeexu, maxaaficho, interneetenna w.k.l,...
labbannoreeti.
Odoo yannate doogonni shiqishate albaanni
odeessaanchu mashalaqqe gamba assi’ranno.
Gamba assinore fixxe sayisate injeessi’ranno.
Injiitino odoono hiincinihu gedensaanni
qineessine aantetenni macciishshaanote
shiqinshanni.
Lawishshaho, mittu radoonete woy
Televizhiinete odoo shiqishanno
odeessaanchi, umihunni, odoote qara qara
umo gobbate giddohanna gobbaha qummi
assanno. Layinkihunni, mitte mittenta qara
qara umma tittire shiqishanno. Sayikkihunni
giddo odoo gudiro baara widiidi odoo
shiqishanno. Umiha odoote gafa togoonni
assine jeefinsanni.
Aaneno layinki gafira,wolu odeessaanchi
giddotanna baarawidiha daddalu odoo
shiqishanno. Sayikki gafirano, aananno
barri ayyarete ikkito shiqishanno. Addi
23ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qaalu giddo noo qoonqo babbade
nabbawa
• Qaallate fiche huwata
• Sufo horoonsi’ne qaalla sirsa
• Qaalla borreessa
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
addi egensiishsha shiqinshanni. Shoolki
gafira, shoolki odeessaanchi ispoortete
odoo gobbata giddotanna baara widita
odeessanno. Konni gedensaanni saatete
odoo gumulantanno.
Jeefote, aleenni xawinsoonniri raadoonete/
Televizhiinete odoo tareessinanni
aanteeti. Konni garinni mitte ikkitora
hanafo, tittirshunna gumulshu noota
huwachishshannonke.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
1. Rosaano umo hedde uyitu hedo saleedu
aana borreessite, hedonsa niwaawete
amado ledo xaaddinoro xa’minsa.
2. Rosaano huwatote xa’mo nabbabbanno
gede kaayyo uyinsa.
3. Nabbawantu xa’mora dawaro
niwaawete amado garinni uyitanna
ha’runsinsa.
Xa’mote Dawaro
1. Raadoone, televizhine, gazeexanna w.k.l
2. Mashalaqqe gamba assanna fixxa (fila)
3. Lawishshaho: televizhiinete odoo
sayinsanna caabbichu ba’’anno.
raadoonete macciishshinanni
hee’neenna kinchu goofeenna
mereeroho uurra laafa midaadooti.
4. Shiima yanna giddo lowo mannira
duduwo iillishate kaayyo noosehuraati.
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto qaale
saleedaho borreessite rosaanote ledo
mitteenni nabbabbe.
176
 • Aanteteno, qaalu giddo leeltanno
qoonqo mitte mittenta babbadde
nabbabbanno gede xa’minsa.
• Qaalu giddo heedhanno qoonqo mitte
mittenta ati angichunni kissanna rosaano
nabbabbona.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Niwaawe rosaano umi barra
nabbabbinota ikkitinohura, niwaawete
umonna misile la’e amado qaagganno
gede xa’minsa.
• Mite ikkite nabbawate ayirritanno qalla
woy handaarra nabbabbe leellishinsa.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho: rosaano niwaawe nabbawate
qixxabbanno gede assinsa.
• Rosaano niwaawe nabbawate
qixxaabbanno gede jawaachishinsa.
• Aanteteno, niwaawe rosaanote ledo
mitteenni nabbabbe.
• Hoodeteno, rosaano lame lame
ikkite nabbabbanno gede assitanni
injeessinsa.
• Qolteno, rosaano nabbawate
qarrissannonsa qaallanna handaarra
marro qoltanni nabbabbona.
• Jeefoteno, niwaawe ati suwisse
nabbabbanna rosaano huuro ajishshe
nabbabbanni ha’runsitona.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho :
• Rosaano, maxaafinsa giddo odoo
tareessate assa hasiissannore
lainohunni shiqqino xa’mora dawaro
kultanna haa’rinsa.
• Raadoonete woy Televizhiinete odoo
shiqishannohu(ti) odeessaanchi/o
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
ha’runsannota/ha’runsitannota ikkitote
aante borreessitanno gede kaa’linsa
Dawaro
• Umo, odoote : qara qara umo gobbate
giddohanna gobbaha qummi assanno.
• Layinkihunni, mitte mittenta qara umma
tittire shiqishanno.
• Sayikkihunni, giddo odoo gudiro baara
widiidi odoo shiqishanno.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Rosu Qaalla
Rosiisaancho:
• Rosaanote ledo ikkitine qaallate fiche
aana hasaabbe.
• Mitto qaale lawishsha ikkannonsa
gede harancho coyifooliishsho loosse
leellishinsa.
• Aanchite, rosaano gaamote ofolte,
uyinoonni qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
• 2-3 gaamo geeshshi loossino
coyifooliishsho kifilete nabbabbanno
gede jawaachishinsa.
Qaalla mitu mitu kayinni
woy konni daafira
togoo
Sufo
Rosiisaancho:
• Gaamo yaanno qaale saleedaho
borreessite, rosaanote ledo nabbabbe.
• Konni qaali gedensaanni, ‘-te’ sufo
ledde qaale nabbabbanno gede
xa’minsa.
• Qolteno qaalu aana daggu soorro
kultannohe gede xa’minsa.
• Sufo abbitannoi badooshshe buuxxuhu
gedensaanni, -te sufo afidhino
qaalla hasse borreessitanno gede
jawaachishinsa.
177
Borreessa Rosiisaancho :
Yanna: 10 daqiiqa Rosaano maxaafinsa giddo noota 10 qaalla
Qaalla Taashshe Borreessa minensa wolu nabbawannansa borreessitanni
rosiisidhanno gede mini looso assite uyinsa.
Rosiisaancho :
Woroonni noo qaalla ati nabbabbanna rosaano • Loosansa aanino barra buuxi.
taashshite borreessitanni wo’naaltona. 1. gumulantanno 6. odoo
1. huwachishannonke 6. jeefinsanni 2. televizhiine 7. tareessa
2. sayikkihunni 7. interneette
3. odeessaanchu 8. odeessaancho
3. macciishshaanote 8. gumulsha
4. uduunnichinni 9. macciishsha
4. kaa’litannori 9. maxaaficho
5. macciishshannohura 10. odeessanno 5. tareessinanni 10. aaneno

23ki Lamala 3ki Barra mitte mittente kaa’lonsa borreessitanno gede

Barru Rosi Amado assitanni jawaachishinsa.

• Qaalla Borreessa Doyichote Giddo Qaalla Borreessa

• Gufo Borreessa
Rosiisaancho: rosaano doyichote giddo
hasiissannota bitimaayyu xaadooshshire
Qaalla xawissanno qaallata mitte mittente horo
Yanna: 20 daqiiqa xawissanno gede assinsa.
Rosu Umi Ledo Xaaddanno Qaalla
Buuxo
Rosiisaancho:
Rosiisaancho:
Rosaano maxaafinsa aana noo doyichuwa
daftarinsara loosse bitimaayyu xaadooshshire • Rosaano mitte mittente hedo garunni
xawissanno qaalla mitte mittente doyicho borreessansa buuxxanni aane noo
giddo borreessitanno gede assi.
garinni taashshinsa.
Dawaro ikkanno yine hendanniri giddo gamu:
Lawishshaho:
raadoone televizhine
gaazeexu interneete • Raadoonenna Televizhiine mitte
higge mashalaqqe duuchu mannira
maxaaficho macciishsha
iillishshannote.
nabbawa
• Maxaafichonna gaazeexu nabbawa
Hasaawanna, woleno ikkanno yine
hendannire rosaano uyitanna haa’ri. dandaanno manni shotu garinni
mashalaqqe afi’ranno doogo ikkasi.
Borreessa
Yanna: 20 daqiiqa • Interneette alamete deerrinni
Borreessate Qixxaawa hasiissanno taje tuqissannotanna
woleno noonsa kaa’lo garinni rosaanote
Rosiisaancho:
ledo hasaabbinanni taashshe.
Rosaano doyichote giddo borreessitu qaalla

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 178

 23ki Lamala 4ki Barra 5. televizhiinete → te le vi zhii ne te
Barru Rosi Amado 6. xawinsoonniri → xa win soo nni ri
• Qoonqo xaadisanna babbada.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
• Nabbawa
Yanna: 10 daqiiqa
• Borreessa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
• Malaatta horoonsi’ra
Rosiisaancho:
Qoonqo Xaadisanna Babbada • Rosaano niwaawe nabbawansara
Yanna: 10 daqiiqa albaanni niwaawete umo calla la’e aane
daannore hedde kultanno gede assi.
Qoonqo Xaadisa
• Hedonsa rakke xawisate mitii’mitannori
Rosiisaancho: heedhuro, hasiissanno kaa’lo assitanni
Balaxxe qoonqo ati xaadisse nabbabbanni jawaachishinsa.
leellishinsa.
Nabbanbanni Woyite
Aanteteno, rosaano ledokki xaadissanni
nabbabbanno gede assi. Rosiisaancho:
Jeefoteno, ati qoonqo qineessitanna rosaano • Umo assite niwaawe ati nabbabbanna
uminsa xaadissanni nabbabbanno gede assi. rosaano macciishshitona.
1. hu wa chi shsha nnon ke→ • Aanteteno, ikkitote xawishshi ledo
huwachishshannonke rosaano ledokki niwaawe nabbabbanno
2. sa yi kki hu nni → sayikkihunni gede assi.

3. ma ccii shshaa no te → macciishshaanote • Hoodete lame lame ikkite niwaawe

xawishshu ledo mimmitinsara
4. kaa ‘li ta nno ri → kaa’litannori nabbabbona.
5. ma ccii shsha nno hu ra → • Jeefoteno,huurokki naggi assite
macciishshannohura nabbabbanna rosaano ha’runsitohena.
6. in jee ssi ‘ra nno → injeessi’ranno
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
Qoonqo Babbada
• Rosaano niwaawennita qara amado
Rosiisaancho: borreessansara albaanni miillansa
• Umo assite, ati mitto qaale haadhe ledo ikkite, borrote widoonni sa’ara
babbadde leellishinsa. hasi’noonni sokka maatiro hasaabbanno
• Hoodeteno rosaanote ledo mitteenni gede kulinsa.
babbaddinanna, wo’naaltona. • Hoodeteno, hasaabbino hedo uminsa
• Jeefoteno, ati kaa’litannansa rosaano daftarira borreessitanno gede xa’minsa.
uminsanni wo’naaltona. • Qolteno, 2-3 rosaano geeshshi
1. odeessaanchu → o dee ssaan chu borreessitinore, kifilete shiqishshanno
gede assitanni jawaachishinsa.
2. uduunnichunni →u duu nni chu nni
• Jeefoteno, rosaano baalunku
3. tareessinanni → ta ree ssi na nni niwaawennita qara sokka taashshite
4. gumulantanno →gu mu lan ta nno amaddanno gede assitanni kaa’linsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 179

Qaalla Rosiisaancho:
Yanna: 10 daqiiqa • Rosaanote , xa’motenna uurrishshu
Xaadisaano Qaalla malaati suudenna horosino
Rosiisaancho: coyifooliishsho giddo horoonsidhe
leellishinsa.
Konni woroonni noo Xaadisaano giddonni
mitto qaale horoonsidhe coyifooliishsho • Konni woroonni noota lawishsha
loosse leellishinsa. ikkitanno coyifooliishshuwa kaima
assidhe, rosaanote hala’lado lawishsha
Aanteteno, rosaano hakkonne qaale
horoonsidhe wole coyifooliishsho loosse uyinsa.
leellishshanno gede assi. Televizhiinenna raadoone lowo mannira
Hoodeteno, gattino xaadisaano horoonsidhe, odoo mitte higge iillishate dancha
annu annunku coyi fooliishshuwa loosse uduunnichooti.
leellishanno gede assi. Gaazeexunna raadoonete woyite odoo
• Qolteno, 2-3 rosaanchi geeshsha tareessate woyyannohu hiikkonneeti?
fajjonsanni loossino coyi fooliishshuwa Qaalla Borreessa
nabbabbanno gede kaayyo uyitanni
jawaachishinsa. Rosiisaancho: rosaanote aante noo qaalla
nabbabbanna maciishshitanni taashshite
Wole rosaano macciishshitu coyifooliishshora
borreessitona. Qolteno mine wolu manni
uminsa hedo wortanno gede assi.
nabbawannansa borreessitanno assi.
Xaadisaano qaalla
• Loosansa aanino barra buuxi.
konnirano konni garinni
macciishshaanote sayikkihunni
woy insano
macciishshannohura kaa’litannori
aaneno ledeno
gumulsha odeessanno
Borreessa
huwachishannonke jeefinsanni
Yanna: 10 daqiiqa
interneette maxaaficho
Borrote Malaatta

23ki Lamala 5ki Barra

• Babbande worroonni qoonqo xaadisse
Barru Rosi Amado nabbabbanno gede assinsa.
• Marrote Roso • Aanteteno, qoonqo xaadisse
qaalla kalaqqanno gede assitanni
Qoonqo Xaadisanna Babbada jawaachishinsa.
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Babbade Nabbawa
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho:
Rosiisaancho:
• Rosaano tenne lamalara rossinoha, • Rosaano tenne lamalara rosse sa’inota
qoonqo xaadise nabbawate looso marro qoonqo babbadate looso marro qoltanni,
qolinsa. qaagiissinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 180

 • Aanteteno, addi addi qaalla qoonqote saleedu aana marro qolte borreessite,
widira babbaddanni wo’naaltanno gede nabbabbanni fichensano ledde
assi. xawisinsa.

• Seennu rosaanono labballu rosaano ledo • Aanteteno, rosaano nabbabbanni

heewisantanni loossanno gede kaayyo fichensano xawissanno gede assinsa.
uyite jawaachishinsa.
Jeefoteno, rosaano shiqqino qaalla
Sufo horoonsidhe harancho coyifooliishsho
Rosiisaancho:rosaano tenne lamalara loosse leellishshanno gede assinsa.
rossinota –nni sufo afidhino qaalla saleedaho konnirano woy
borreessite, rosaano, bado badote sufo
malaatissanno gede assi. fixxa tareessa
odoo
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa Borreessa

Rosiisaancho: Yanna: 10 daqiiqa

• Umo assite niwaawe suwisse Qaalla Borreessa

nabbabbanna rosaano macciishshitona.
Rosiisaancho:
• Aanteteno, rosaano bado badote
Rosaano maxaafinsara noota tone qaallanna,
suwisse nabbabbanna ha’runsitanni
ati kultanna borreessite sa’uta xaphoomunni
taashshinsa.
20 qaalla ati nabbabbanna macciishshitanni,
Taashshe Coyi’ra taashshite borreessitanni wo’naaltona.

Rosiisaancho: huwachishshanninke kaa’litannori

interneete sayikkihunni
• Rosaano tenne lamala giddo rosse
sa’inorenna qarqarinsara la’inore, kifilete macciishshannohura gumulsha
millansara qaalunni shiqishshanno gede macciishshaanote jeefisanni
jawaachishinsa.
odeessanno
• Qolteno mite mite rosaano nabbabbe
sa’u niwaawe qaalunni odeessitanno Boro
gede xa’minsa.
Rosiisaancho:
Qaalla
• Rosaano tenne lamalata rossino qaalla
Yanna: 10 daqiiqa horoonsidhe mitte gufo borreessitanno
Rosu Qaalla gede assinsa

Rosiisaancho: • Borronsa tenne lamalara nabbabbu

• Rosaano lamalate giddo rosse sa’inoha niwaawe gedeeta ikkitona.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 181

 24ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Niwaawe macciishshite amadose
kultanno.
• Qoonqo xaadisse nabbabbanno.
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbadde
nabbabbanno.
• Qaale horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Bitimaayyu Xaadoshshe
24ki Lamala Umi Barra
Barru Rosi Amado
• Macciishsha
• Niwaawe babbada
• Qoonqo xaadise qaale kalaqa
• Coyifooliishsho loosa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Niwaawe nabbawakkira albaanni,
rosu umo, misilenna qara qaalla la’e
rosaano aane daannore heddanno gede
xa’minsa.
• Qara qaalla: gaazeexa, raadoone,
televizhiine, duduwo mashalaqqe.
• Niwaawete giddonni fultino qaalla
fichere rosaanote ledo hasaabbe.
• Rosaano hedde kultaannore saleedu
aana borreessitanni xawishsha uyinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Xaadisaano qaallanna borrote
malaatta horoonsidhe coyifooliishsho
borreessitanno.
• Qaalla taashshite borreessitanno.
• Borrote malaatta coyifooliishsho giddo
hasiisannowa worte horoonsidhanno.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano niwaawe seekkite
macciishshitanni, albaanni hedde wortu
hedo gara ikkanna hooga buuxxanno
gede kulinsa.
• Aanteteno, niwaawe wodaninni
nabbawinsa.
• Niwaawete mereero yitanni, aane
daannore heddanno gede assitanni
hedonsa haa’rinsa.
• Nabbawatto /a woyite kifilete
macciishshate qarri noonsari heedhuro
hasiissanno kaa’lo assinsa.
Bitimaayyu Xaadooshshe
Mannu mimmitu ledo hedo xaadisi’rate
babbaxxitinota xaadooshshu doogga
horoonsi’ranno. Kurino, gaazeexa,
raadoonenna Televizhiinete. Woleno xaa
yannara batinyunni mannu horoonsi’rannoti
anga adhine ha’nanni bilbilaati woy
mobayilete.
Kuri konni garinni heedheennanni xaa
yannara duduwo tareessate horoonsi’nanniri
182
raadoonenna Televizhiine uyitanno horo la”a 2. Barru baala illete la’’atenna
dandiineemmo. Lamenka gutisannonsari macciishshateno odoo adhate
lamunku duduwo bubbete aanaanni kaa’litannoti maati?
macciishshaanote sayinsannire ikkansaati.
3. Televizhiine korreentete wolqanni calla
Qoleno boohaarshahonna mashalaqqe afi’rate
loossannohu mayiraati?
kaa’lannoreeti.
4. Albi waro mannu yannate uduunni
Badooshshinsa kayinni, Televizhiinete
nookkiha duduwo hiittoonni afi’ranno?
mashalaqqe afi’nannihu lae macciishshatenni
(audio visual) doogonni ikkanna raadoonetenni Dawaro:
mashalaqqe afi’nannihu macciishshatenni 1. Raadoonetenni mimmitu ledo
callaati. mashalaqqe soorri’ranno.
Wolu badooshshinsa, radoone bayicho 2. Televizhiinete.
baalaho horoonsi’ra dandiinanni. Korkaatuno
hidhate fushshinanni womaashsha 3. Baatirete kinchinni loossannokkihuraati.
la’nummoro Televizhiinennihu raadoonete 4. Wolu qarqarinni daanno manniwiinninna
fushshinannihunni rooranno daafiraati. dikkotenniiti (mannu mannu ledooti)
Qoleno raadoone base baalate horoonsi’ra Qoonqo Xaadisanna Babbada
dandiinanni. Kuni ikkara dandiinohu tuqishshu
buichora sayinsanni mashalaqqe base Yanna: 10 daqiiqa
baala tuqa dandiitannohuraati. Televizhiine Qoonqo Xaadisa
kayinni, raadoonete gede base baala tuqqara
didandiitanno. Mayira yiniro, tuqishshu Rosiisaancho,
buichora noo hayyo raadoonete gede baalante • Rosaano, qoonqo xaadisate albaanni
base tuqisate qinaabbinokki daafira ikkara balaxxe, ati mitto lawishshaho ikkanno
dandaanno. Woleno, Televizhiine horoonsi’rate gede loosinsa.
duuchanka bayicho korreentete wolqa
• Hoodeteno ate ledo qoonqo ati assitto
heedhannokki daafiraati.
/a gede mitteenni loosse.
Xaphoomunni mannu macciishshantenni
• Jeefoteno, insa loossu gedensaanni
roore macciishshe la”atenni taje afi’ranna
maxaafinsa giddonni loossanno gede
boohaara hasi’ranno daafira roorinni
assinsa.
Televizhiine doodhanno.
1. ta ree ssa te → tareessate
Huwatote Xa’mo
2. ga ti sa nnon sa → gatisannonsa
Rosiisaancho:
3. ma sha la qqe → mashalaqqe
• Niwaawe macciishshate albaanni
hedde wortu hedo gara ikkanna hooga 4. xaa doo shshen sa → xaadooshshensa
xa’minsa. 5. te le vi zhii ne → televizhiine
• Rosaano lame lame ikkite, niwaawete 6. baa ti re te → baatirete
amado kultanno gede xa’minsa.
Nabbabbanno Niwaawe
• Maxaafinsa giddo noo xa’muwa
daftarinsara galchitanno gede kulinsa. Yanna: 15 daqiiqa

Xa’muwa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho,
1. Rooru manni baadiyye qarqarira
xaadooshsheho horoonsi’rannohu • Maxaafinsa giddo niwaawete umonna
maati? misile la’anno gede kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 183

 • Rosaano niwaawete umonna, misile
la’uhu gedensaanni qara qaallata fiche
rosaanote ledo hasaabbe.
Qara qaalla: mimmitu, duduwo,
gutisannonsa, mashalaqqe, tareessa.
• Niwaawete umo, misilenna qara
qaalla kaiminni, niwaawe marichire
coyidhannoro hedde kultanno gede
xa’minsa.
• Rosaano heddino hedo giddonni sase
coyifooliishsho saleedu aana borreessite
leellishinsa.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano umo assite niwaawe
nabbabbanno gede kaayyo uyinsa.
• Aanchite, ati lawishsha ikkite
nabbabbanna huuriweelo
macciishshitona.
• Hoodeteno rosaano lame lame ikkite
nabbabbona.
• Jeefoteno, ati huuro naggi assite
nabbabbanna rosaano ha’runsitona.
Bitimaayyu Xaadooshshe
Mannu mimmitu ledo hedo xaadisi’rate
babbaxxitinota xaadooshshu doogga
horoonsi’ranno. Kurino; gaazeexa, raadoone,
televizhiinetenna woleno kuri lawannoreeti.
Xaa yannara duduwo tareessate
horoonsi’nanniri giddonni raadoonenna
televizhiine uyitanno horo la”a
dandiineemmo.
Lamenka gutisannonsa coyi lamunku
duduwo bubbete aanaanni macciishshaanote
sayinsanni doogo ikkansaati.
Badooshshinsa kayinni, televizhiinetenni
mashalaqqe afi’nannihu lae macciishshate
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
(audio visual) doogonni ikkanna,
raadoonetenni mashalaqqe afi’nannihu
kayinni macciishshatenni callaati. Qoleno,
televizhiinete waagi raadoonennihunni
luphi yaanno. Wole, raadooone baadiyyete
caabbichu nookkiwa baatirete kinchinni
loossannota ikkitanna, televizhiine kayinni
caabbichu wolqanni loossanno.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Rosaano umo hedde uyitu hedo saleedu
aana borreesitto/a tinna niwaawete
amado ledo xaaddannoro xa’minsa.
Hattono, amadonnire miillansa ledo
hasaabbanno gede assinsa.
• Maxaafinsa giddo no xa’muwa
daftarinsara galchidhanno gede kulinsa.
Xa’muwa
1. Raadoonete ikko televizhiinete duduwo
tareessate doogo gutisannonsari maati?
2. Hidhate baaluri bitimaayyu uduunnichi
giddo luphi yiino womaashsha xa’mannohu
hiikkonneeti?
3. Gaazeexunni odoo anfe adhinannihu
hiittonniiti?
4. Gaazeexunni afi’nanni mashalaqqe
raadoonetenninna televizhiinete
baxxitannohu hiittoonniti?
Dawaro
1. Gutisannonsari lamunkunni bubbetenni
wolewa hee’ne coyi’nannihuraati.
2. Televizhiinete.
3. Nabbambe callati.
4. Gaazeexunni nabbambe afi’nanniha
ikkanna raadoonetenninna televizhiinetenni
macciishshinenna la’neeti.
184
 24ki Lamala 2ki Barra
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Barru Rosi Amado Yanna: 10 daqiiqa
• Qaalu giddo qoonquwa babbada Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
• Lamurichi xaadooshshenna Rosiisaancho:
badooshshe borreessa
• Tini niwaawe umi barra nabbabbinota
• Rosu qaalla huwata ikkitinohura niwaawete umonna
misile la’e niwaawennire qaaggannore
• Sufo qaalu aana ledanna abbitanno
soorro xawisa xa’minsa.
• Ayirritannonsa qaallanna handaarra
• Qaalla macciishshe taashshe
nabbabbe lawishsha ikkinsa.
borreessa
Nabbambanni Woyite
Qoonqo Xaadisanna Babbada Rosiisaancho:
Yanna: 10 daqiiqa • Rosaano nabbawate qixxaabbanno gede
kulittonsa/ansahu gedensaanni, qaale
Qoonqo Babbade Nabbawa
naggi assitine rosaanote ledo mitteenni
Rosiisaancho: nabbabbe.
‘Macciishshaanote’yaanno qaale saleedu • Aanchite, rosaano lame lame ikkite
aana borreessi. mimmitinsara nabbabbanno gede
kulinsa.
Hoodeteno rosaanote ledo qaale mitteenni
nabbabbe. • Qarrissanonsa qaallanna handaarra
marro marro qolte nabbabbanno gede
Aanteteno, qaalu giddo qoonquwa ati
kulinsa.
qubbichunni leellishshanna babbadde
nabbabbona. • Jeefote, ati niwaawe huurokki naggi
assite, suwisse nabbabbanna rosaano
Dawaro konni garinni taashshi huuriweelo ledokki ha’runsitanno gede
1. macciishshaanote → ma ccii shshaa no te assinsa.
2. raadoonetenni → raa doo ne te nni Huwatote Xa’mo
3. babbaxxitinota→ ba bba xxi ti no ta • Maxaafinsa giddo noo doyicho
daftarinsara galchitanno gede assinsa.
4. badooshshinsa→ ba doo shshin sa
• Rosaano, raadoonetenna televizhiinete
5. caabbichunni→ caa bbi chu nni xaadooshshenna badooshshe
6. horoonsi’nanniri → ho roon si ‘na nni ri doyichuwate giddo borreessitanno gede
kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 185

 Raadoone Televizhiine
baatooshshise Xaadooshshensa - baatooshshise
shiimaho Duduwo bubbete lowoho
. mashalaqqe aanaanni - mashalaqqe
afi’nannihu macciishaanote afi’nannihu la’ne nna
macciishshine callaati. sayinsanni macciishshineeti.
korreenteteno baatirete doogo ikkansaati Korreentete calla
kinchinniino loossanno loossanno

Qaalla ‘-nni’ sufo adhitanno qaalla 5 (onte)

Yanna: 10 daqiiqa borreessitona.
Rosu Qaalla Borreessa
Rosiisaancho: Yanna: 10 daqiiqa
• Umo rosaanote ledo maxaafinsara noota Qaalla Taashshe Borreessa
rosu qaalla fichere hasaabbe.
Rosiisaancho:
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto
lawishshaho adhite lawishsha uyinsa. woroonni noota 10 (tonne) qaalla ati
nabbabbanna taashshite borreessate
Rosu qaalla: kurino, lamenka, qoleno, xaa
wo’naalsha assitanno gede kulinsa.
yannara.
Qaallano:
• Aantete tenne qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno gede assinsa. lawannoreeti dandiineemmo
• Hoodeteno, mimmitinsa ledo horoonsi’ranno loossannota
buuxidhuhu gedensaanni, bado gaazeexa baadiyyete
badotenni nabbabbanno gede kulinsa. duduwo
Sufo sayinsanni xaa yannara
Rosiisaancho: xaadisi’rate

Uyinoonni qaalla giddonni ‘kuri’ yaanno Mini Looso

qaale saleedu aana borreessite qaale ledokki
nabbabbanno gede assinsa. Rosiisaancho:maxaafinsa giddo noota
10 qaalla rosaano taashshite borreessate
• Qaalu jeefora -‘ni’ sufo ledde wo’naalsha minensa wolu manni
borreessite qaale nabbabbanno gede nabbawannansa borreessitanni rosiisidhanno
xa’minsa. gede mini looso uyinsa.
• Lawishshu garinni sufo lendiro qaalu
• Loosansa aanino barra buuxi.
aana dagganno soorro huwattanni
loossanno assinsa. Qaallano: tareessate televizhiine
• Maxaafinsa giddo uyinoonninsa raadoonetenni caabbichu
rosiishsha daftarinsara galchidhanno mashalaqqe gutisannonsa
gede kulinsa.
babbaxxitinota xaadooshshe
Lawishshaho worroonni qaalla.
macciishshaanote badooshshinsa
kurinni wolunni shiimunni

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 186

 24ki Lamala 3ki Barra
Borreessa
Barru Rosi Amado Yanna: 20 daqiiqa
• Lamalete rosi umi ledo xaado afidhino
qaalla borreessa. Borreessate Qixxaawa
• Niwaawete amdore gufo borreessa. Rosiisaancho:

• Rosaano doyichuwate borreessitu

Qaalla
Yanna: 20 daqiiqa
Rosu Umi Ledo Xaado Afidhino Qaalla
Borreessa
Rosiisaancho:
• Umo rosaano doyichuwa daftarinsa gido
galchidhanno gede kulinsa.
• Aanteteno, shaete giddo
hajanjoonninsare wonshitanno gede
kulinsa.
• Doyichuwa wonshate albaanni qaalla
xinqite miillansa ledo kulinsa.
qaalla xinqite gamba assite gaamotenni
hasaabbanno gede assi.
• Hasaabbu gedensaanni nabbabbu
niwaawe daafira lame gufonni xaphi
assite borreessitanno gede kulinsa.
Borreessinanni Woyite
• Rosiisaancho, rosaano wona
gamba assidhe hasaabu qaallanni
borreessitanno yannara, mereeronsa
milli yitanni, gufonsara bitima,
tittirshanna gumulsha woransa la’anni
kaa’linsa.

• Hoodete shaete giddo wonshitona, • Jeefote xaphi assite mitte gufo

Atino ha’runsite taashshinsa. borreessite lawishsha ikkinsa.

togoonni taashshinsa Borro Buuxi’ra

Rosiisaancho:

• Rosaano borronsa gudduhu

Gaazeexa gedensaanni gaamotenni ofolte
mimmitoho nabbabbona.
Raadoone
tareessa • Mimmitinsawiinni adhitu rosicho kaima
assidhe so’ro heedhuro taashshidhanno
gede kulinsa.

• 2-3 gaamo geeshshi, gaamotenni

Televizhiine
Macciishsha dooraminohu kae borrosi nabbabbanno
assinsa.
Duduwu
• Macciishshaano hedo uyitanno
gede assinsa; uyini hedo adhite
taashshidhona kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 187

 24ki Lamala 4ki Barra
4. tareessate → ta ree ssa te
Barru Rosi Amado 5. gatisannonsa → ga ti sa nnon sa
• Qoonqo xaadisenna babbade nabbawa
6. baatirete → baa ti re te
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra
• Borrote malaatta horoonsi’re Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
coyifooliishsho loosa. Yanna: 10 daqiiqa
• Qaalla macciishshe borreessa.
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosaano tenne niwaawe umi barra nabbabbe
Qoonqo Xaadisanna Babbada sa’inota ikkitinohura, nabbawate albaanni
fooshu hedora uyinoonnihe biddissa la’anni
Yanna: 10 daqiiqa
hedonsa haa’rinsa.
Qoonqo Xaadisa
Nabbbambanni Woyite
Rosiisaancho:
Rosiisaancho:
• Umo, qoonqo ati mitte mitte nabbabbe,
qolte qaale mitteenni nabbabbe • Konni biddissi garinni rosaano
leellishinsa. nabbabbanno woyite assatto /a re
umi barri biddissi aana xawinsoonniha
• Aantete ati mitte mittenta qoonqo horoonsi’ri.
leellishshanna insa nabbabbona.
• Hakkonne biddissa seekkite aantete
• Hoodeteno qaale mitteenni leellishshe ha’runsite hakko garinni gumulinsa.
nabbabbanno gede assinsa.
Huwatote Xa’mo
konni garinni taashshi
Rosiisaancho:
1. ba doo shshin sa → badooshshinsa
• Rosano tenne niwaawe lame higge
2. ba bba xxi ti no ta → babbaxxitinota
nabbabbino daafo, coyifooliishshuwara
3. ma ccii shshaa no te → macciishshaanote xaadisaano worte xaadisate albaanni
mimmitu ledo hasaabbanno assinsa.
4. raa doo ne te nni → raadoonetenni
• Hoodeteno, hasaawansa gumultuhu
Qoonqo Babbada
gedensaanni umu umunni xaadisaano
Rosiisaancho: leddanni coyifooliishshuwa marro qolte
borreessitona.
Konne roso rosaano, 2ki barra rosse
sa’innohura hakko uyinoonnihe biddissinna • Gudduhu gedensaannino gaamo
lawishshi garinni rosaano buuxxanno gede gaamotenni ikkite hasaabbona.
assinsa.
• Gaamote giddonnino 2-3 gaamo
Qoonqono: geeshshinni doorammohu kae
coyifooliishshuwansa nabbabbona.
1. mashalaqqe → ma sha la qqe
• Gumuloteno, macciishshaano hedo
2. xaadooshshensa → xaa doo shshen sa
uyitanno gede kaayyo uyinsa. Hedote
3. televizhiine → Te le vi zhii ne garinnino taashshidhona.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 188

Konni garinnino taashshinsa.
• Raadonetenni mashalaqqe
macciishshine anfanni, televizhiinetenni
kayinni la’ne anfanni.
• Raadoonete waagi shiimaho, konni
daafira, lowo manni ise horroonsi’ranno.
• Televizhiinete waagi lowoho, ikkirono
rooru manni ise horoonsi’ra baxanno.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho:
• Rosaanote shiqinshoonni xaadisaano
qaalla giddonni, mitto haadhe saleedu
aana coyifooliishsho loosse lawishshaho
leellishinsa.
• Aanteteno, insa lawishshu
coyifooliishsho loossanno gede kulinsa.
• Hoodeteno, gaamo gaamotenni ikkite
loossino coyifooliishshonsa mimmitu
ledo layidhona.
konni daafira, lawishsha harancho uyitensa
fidalete jawishsha horoonisdhe shoole
coyifooliishsho loossanno gede kulinsa.
Lawishshaho:
1. Raadoone duduwo sayisate kaa’litanno
uduunnichooti.
2. Televizhiinetenni mashalaqqe adhinannihu
la’nenna macciishshineeti.
Qaalla Taashshe Borreessa
Rosiisaancho:
• Rosaano onti barra 20 qaalla taashshite
borreessitanno rosi noonsa. Tenne
qaalla giddonni 10 qaalla ati kultannansa
taashshite borreessitona.
• Konni daafira borreessate qixxaawansa
buuxxe qaalla ati kultanna borreessitona.
Uyinanni qaallano:
lawannoreeti dandiineemmo
horoonsi’ranno loossannota

• 2-3 gaamo giddonnino doorammohu gaazeexa baadiyyete

kifilete nabbawonsa. duduwo sayinsanni
• Xaadisaano qaalla kuriiti: xaa yannara xaadisi’rate
Kayinni, kurino, korkaatuno, konni daafira.
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Borrote Malaatta
Rosiisaancho:
Rosaano kuri borrote malaatta albaannino
wole lamalara rosse sa’inoti qaangannite,

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 189

 24ki Lamala 5ki Barra
Barru Rosi Amado
• Marrote Roso
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Rosiisaancho:
Rosaano, tenne lamalara rossinnoha qoonqo
xaadisse qaalla kalaqqe nabbawate looso
bowirsidhanno barra ikkinohura maxaafinsa
giddo noota 2ki barra rossinota marro qolte
buuxxanno gede assinsa.
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
Rosaano tenne lamalara 2ki barranna 4ki
barra rosse sa’inota ikkitinohura, hakko
rosira uyinoonniha biddissa la’e marro qolte
buuxxanno gede assinsa.
giddo noota 2ki barra rossinota marro qolte
buuxxanno gede assinsa.
Sufo
Rosiisaancho, rosaano sufonnire 2ki barra
rosse sa’ino daafira, sufote uyinooni biddiissa
marro higge la’e seekkite huwattanno gede
assinsa.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Niwaawe Marro Qole Nabbawa
Rosiisaancho: rosaano tenne niwaawe
umi barranna 4ki barra nabbabbe sa’inoti
qaangannite. Konni daafira, ledde
buuxxannonna suwisse nabbabbanno gede
niwaawe nabbawisiisate uyinoonnihe biddissa
seekkite la’e nabbawisiisse gumuli.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Lamere Xaadissannorrenna
Babbaddannore Borreessa
Rosiisaancho: rosaano konne roso albaanni
loosse sa’innoha ikkinnohura, albaanni
loosiisitto/a garinni loossanno gede assinsa.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Rosu Qaalla
Rosiisaancho:
• Tenne lamalata rosu qaalla saleedu aana
borreessite, albaanni loossu garinni
horoonsidhe loossu garinni loosiisinsa.
Qaallano: kurino, lamenka, qoleno, xaa
yannara.
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Qaalla Borreessa
Rosiisaancho:
• Rosaano maxaafinsara noota 10
qaallanna albanni ati kultannannsa
borreessituta 10 qaalla ati nabbabbanna
taashshite borreessitanno gede kulinsa.
Borro
• Rosiisaancho: “rosaano tenne lamala
giddo nabbabbu niwaawe amadore,
lame harancho gufonni xaphi assite
borreessitanno gede kulinsa.
• Borreessitanno woyiteno giddonsa
milli yitanni hasiissanno kaa’looshshe
assinsa.
190
 25ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Macciishshitino niwaawe amado
coyidhanno.
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqanno.
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbadde
nabbabbanno.
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni
xawissanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Daddalo
25 Lamala Umi Barra
ki
Barru Rosi Amado
• Niwaawe macciishshe qole coyira
• Qoonqo xaadise qaalla kalaqe nabbawa
• Niwaawe nabbawa
• Niwaawete amado borreessa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Maxaafinsara noota ‘Wahenna
Baaqeela’ yitanno niwaawe umi noo
qoola fantanno gede assinsa.
• Hakko qoolira no misileno la’ona.
• Aanchite, qara qaalla fiche rosaanote
ledo hasaawi.
• Niwaawete uminni, la’u misilenninna
qara qaalla kaiminni niwaawennire
heddinore kultannohe gede xa’minsa.
• Kultuheri giddonni 3 coyifooliishsho
saleedaho borreessi.
• Qara Qaalla: daddalaancho,
duuna,hira,hogowa
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Rosu qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno.
• Sufo qaalu aana abbitanno soorro
xawissanno.
• Coyifooliishsho giddo borrote malaatta
horoonsidhanno.
• Xaadisaano qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano niwaawe seekkite
macciishshate qixxaabbanno gede
assite niwaawe suutunni nabbawinsa.
• Mereeroho taxxi yitanni aane daannore
hedde kultannohe gede xa’minsa.
• Macciishshate qarri noonsa rosaano
heedhuro beeqqaano ikkitukkinni
gattannokki gede addi kaa’lo assins
Wahenna Baaqeela
Mitte yannara Daalle woradi Gajaabba
olliira Bute yinanni daddalaanchi no. Bute
daddalannohuno wahetenna baaqeelaho.
Bute wahenna baaqeelu iillanno yanna agare
hi’re mittowa duune kaameelaho hogowe
Hawaasi katama hodhisanno. Qoleno dancha
eo afi’riro dargahono hiranno woy galchanno.
Bute wahe hi’dhe duuna dibaxanno.
Giwannohuno, wahe shota ikkasenni daanillu
mulenni qasasera dandaanno daafiraati.
Giwanni hee’renni mitto barra haammata
wahe afi’re hidhe mitto bayicho duuni.
Bute barrunni mitto barra hidhe duunino
wahe hogowara fane la”anno woyite buko
buluulo ikkitino. Wahete ba”anni masino
Bute, ise hidhara lamu agani albaanni hidhino
baaqeeliwa wodana tugi. Hakkiinnino. “Hayi
191
ane baitto,” yee dode mare baaqeela fane
la”anno woyite mittore dikkino. Buteno hakko
barrinni kayise wahete su’ma ga’nannokkiha
ikki.
Bute wahetewiinni agure baaqeelunniwa
gudisame higi. Baaqeela afi’riro lowo
geeshsha hagiidhanno. Qoleno baaqeelu
fulanno gobba baala ha’re gamba assi’ranno.
Baaqeelunnino dancha eo afi’ranno daafira
lophosino lowo geeshsha lexxitanni hadhu.
Bute xaa yannara daddalunni afi’rino eonni
umisi kaameela hidhi. Qoleno Hawaasi katami
giddo hoola yinoonni gide duunnanni mine
afi’rino.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Balaxxe macciishshate albaanni heddu
hedonna niwaawete amado xaadasenna
hoogase xa’minsa.
• Baalanta xa’muwa konni garinni
loosiisinsa.
Xa’muwa
1. Bute wahe hidhe duu’na baxannokkihu
mayiraati?
Dawaro- Daanillitannohuraati
2. Butera roore horo uyisihu hiikkonne
daddalooti?
Dawaro- Baaqeelu daddalooti
3. Daddalunni dancha guma afi’rate assa
hasiissannorichi maati?
Dawaro-Dancha guma aanno daddalo
doodhate
4. Daddalaano amaddino daddali itannonsakki
gede assa noonsa qoropho maati?
Dawaro- Dancha daddalo doodha,
ba’annokki gede seekke amaxxanna w.k.l.
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho:
• Mitto qaale haadhe qaalu giddo noo
qoonquwa babbadde worte mitte mitte
nabbawinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Aantete qoonquwa xaadisse qaale
nabbawinsa.
• Aanteteno, ati kaa’litannansa insa umo
qoonquwa babbadde hoodete xaadisse
qaale nabbabbanno gede assinsa.
1. da dda la nno hu → daddalannohu
2. maa shi ne te → maashinete
3. ba xxa nno hu no → baxxannohuno
4. ha ‘ra nno kki ha → ha’rannokkiha
5. loo si dha nni → loosidhanni
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Maxaafinsa giddo nooha niwaawete
umo, misilenna qara qaalla la’anno gede
assinsa.
• Qara qaalla fiche ledonsa hasaawi.
• Niwaawete uminni, la’u misilenninna
qara qaallanni ka’e niwaawennire
maricho heddannoro xa’minsa.
• Dawaronsa giddonni 3 sase
coyifooliishsho saleedoho borreessi.
Qara Qaalla: Jawanu buna, katama, daddalise,
woyyeessi’ra, hello buufi.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Niwaawe umo rosaano nabbabbanno
gede assi.
• Hoodete lame lame ikkite mimmitinsara
nabbabbona.
• Jeefoteno, insa huuriweelo
ha’runsitannahe ati niwaawe
nabbawinsa.
Jawanu Bunanna Maashinete Buna
Mitte yannara Hanxaxete katamira Bunenna
Ladawe yinanniri lame jaalla no. Insano
daddalaanote. Daddalannohuno jawanu
bunanna maashinete bunaati.
192
Bune jawanu buna daddaltanno. Ladawe
kayinni, maashinete buna daddaltanno.
Lamenti daddalonsa mitte yannara qote
qoteho hanafi. Bune jawanu buna gafate
ikkannore baala qixxeessidhe hanaffu.
Hanaffinohuno manni nafara adhite caalu
hundaati.
Hanxaxete katami manni Buneha jawanu
buna maashinete buninni roore doodhe
agannoha ikki. Jawanu buna baxannohuno
rahe na’ra muranno garinni coommishshe
gaffannohuranna baatooshshisino maashinete
buninni ajannohuraati. Konninni kainohunni
Bune gafidhino buni xu’e iillikki goofanno.
Dikko dancha gede hadhannase barru baala
hello buufi yitanni gaffanni hossanno.
Bune togo ikkitanni bununni dancha eo
afidhanna lophose lexxitanni hadhu. Qolteno,
manni nafara adhite caalu hunda gaffanni
keeshshitu gedensaanni Hanxaxete katamira
umise mine mi’nite loosidhanni heedhanno.
Ladawe kayinni, maashinete buna gaffollanna
mannu hasatto garinni coommishshe
gaffannokkihura daddalise rahe ha’rannokkiha
ikki. Ladawe hanaffu yannara amaddino
womaashshi anganni ajanni ha’ri. Konnirano,
“Ani maikka hasiissannoe,” yite, jaalase
ledo ma’lite wole mine amadde bunase
coommishshe gafa hanaffu. Deerrimale
baatooshsheno xeissu. Hakkkono
heeshshose woyyeessidhu.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Balaxxe nabbawate albiidi hedonsanna
niwaawete amado xaadasenna hoogase
xa’minsa.
25ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qaalu giddo no qoonqo babbade
nabbawa
• Rosu qaalla huwata
• Sufo horoonsi’re qaalla kalaqa
• Qaalla macciishshe borreessa
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Rosaanote giddonni mittu umi xa’mo
nabbawanno gede kaayyo uyi.
• Nabbawantu xa’mora dawaro
niwaawete giddonni baalunku hassanno
gede assite darga nabbawannohura 1-2
rosaanora kaayyo uyinsa.
• Baalanta xa’muwa konni garinni
loosiisinsa.
Xa’muwa
1. Bunenna ladawe woyite daddalunni
roore horonsidhuti ayeeti?
2. Hanxaxete katami manni Buneha
jawanu buna baxannohu mayiraati?
3. Amandoonni daddali gumaamo ikka
hoogiro ma qaafo adha hasiissanno
yitine heddinanni?
4. Ladawenna Bune daddali mereero
afi’rate badooshshe kalaqanni ha’rihu
qarurichi maati yitine heddinanni?
Dawaro
1. Buneeti.
2. Rahe na’ra muranno garinni
coommishshe gaffannohuranna
baatooshshuno ajannohuraati.
3. Guma aanno garinni seekke loosa
hasiissanno.
4. Bune dadda’litannoricho mannu hasatto
garinni woyyeessite loosaseeti.
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
Uyinoonni qaalla giddonni mitto qaale haadhe
umo qaale mitteenni nabbabbe hoodete qaalu
giddo no qoonquwa babbadde nabbabbe
leellishinsa.
193
Leellishitto/a lawishshi garinni ati Nabbambanni Woyite
kaa’litannansa insa nabbawate wo’naaltona.
Rosiisaancho:
1. kainohunni → ka i no hu nni • Rosaano nabbawate qixxaabbanno gede
2. woyyeessidhu → wo yyee ssi dhu kultensa,

3. lexxitanni → le xxi ta nni • Qaale naggi assitine rosaanote ledo

mitteenni niwaawe suutunni nabbabbe.
4. heeshshosera → hee shsho se ra
• Aanchite, rosaano lame lame ikkite
5. hasiissannoe → ha sii ssa nno e mimmitinsara nabbabbanni qarrissanno
qaallanna handaarra marro marro qolte
6. daddalise → da dda li se
nabbabbanno gede assinsa.
• Jeefoteno, ati niwaawe suwisse
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
nabbabbanna rosaano huuriweelo
Yanna: 10 daqiiqa ledokki ha’runsitanno gede assi.
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho: Rosiisaancho:

• Tini niwaawe umi barra nabbabbinota • Maxaafinsa giddo noo doyichuwa

ikkitinohura niwaawete qaagginore daftarinsara galchitanno gede assi.
kultannohe gede xa’minsa. • Niwaawete garinni Bunenna Ladawe
daddalo badannorenna xaadisannore
• Ayirritannonsa qaallanna handaarra
borreessitanno gede kulinsa.
nabbabbe lawishsha ikkinsa

Bune daddalo Ladawe daddalo

Xaadisannore . maashinete buna
. jawanu buna
daddalaanote rahe diha’rinose
. manni nafara hanafa
buna daddala
. dancha dikko Hanxaxe . womaashshise aja
. dancha eo dikko aja

Qaalla Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa mitte yannara lamenti insano qolteno
Rosu Qaalla. Sufo
Rosiisaancho: Rosiisaancho:
• Umo rosaanote ledo maxaafinsara noota • Uyinoonni qaalla giddonni ‘allaalewa’
rosu qaalla fiche hasaabbe. yaanno qaale adhite qaalenna sufo
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto badde leellishinsa.
lawishsha adhite coyifooliishsho loosse • Aanino qaale saleedaho borreessite
leellishinsa. rosaano qaalenna sufo badde
• Aanchite, tenne qaalla horonsidhe leellishshanno gede xa’minsa.
coyifooliishshuwa loossanno gede Lawishshu garinni: ‘-wa’ sufo adhitanno
assinsa. qaalla borreessitanno gede assinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 194

Lawishsha: allaaltuwa hirtuwa agguwa Qaalla
1. gaffanni 6. baxannohuno
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa 2. hanaxaxete 7. ikkannore

Qaalla Taashshe Borreessa. 3. gedensaanni 8. amaddino

Rosiisaancho, woroonni noota 10 qaalla ati 4. yinoonniha 9. hanaffu
nabbabbanna rosaano taashshite borreessate
5. daddalonsa 10. konnirano
wo’naalsha asssitanno gede kulinsa.

25ki Lamala 3ki Barra

Borro
Barru Rosi Amado Yanna: 20 daqiiqa
• Lamalate rosi umi ledo xaaddanno Borreessate Qixxaawa
qaalla borreessa.
Rosiisaancho:
• Qaallate xawishsha borreessa
• Doyichote giddo no qaalla fushshite
borreessitanno gede assi.
Qaalla • Borreessitinotera mitte mittente qaalla
Yanna: 20 daqiiqa fiche lame lame ikkite hasaabbona.

Rosu Umi Ledo Xaaddanno Qaalla Borreessitanno Woyite

• Umo maxaafinsa giddo no doyichuwa
daftarinsara galchitanno gede assite:
• Daddalunna bunu daddali ledo
xaaddanno qaalla xinqite borreessitanno
gede assi.
Rosiisaancho, borreessidhinotera 9nte
qaallara mitte mittentera xawishsha
borreessitanno daafira umo ati lawishsha
uyinsa.
Lawishsha:

Qaallansa mimmitoho leellishshona Udula – xeense fushshinoonni buna udulumu

giddo manii’ranno gede assa.
Borro Buuxi’ra
eo
daddalo qixxeessi’ra Rosiisaancho:

• Rosaano mimmitinsa borro lame lame

hello buufi na’ra mura ikkite la’anno gede assi.
daddalo

Woyyeessi’ra lopho • Qaallansara uyitino xawishshi gara

ikkasinna hoogasi buuxidhona.
womaa
dikko • 3-4 gaamo geeshshi qaallansara
shsha
uyitino xawishsha baalante rosaanora
nabbabbanno gede assi.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 195

 25ki Lamala 4ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qoonqo xaadisenna babbade nabbawa
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra
• Borrote malaatta horoonsi’ra
• Qaalla macciishshe borreessa.
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho:
• Umo umi qaali giddo noo qoonqo
saleedaho borreessite mitte mittenta
qoonqo ati qubbichunni kissanna
rosaano nabbabbanno gede assi.
• Aantete ati mitte mittenta qaalla
qubbichunni kissanna insa nabbabbona.
1. le xxi ta nni → lexxitanni
2. hee shsho se ra → heeshshosera
3. ha sii ssa nno e → hasiissannoe
4. ka i no hu nni → kainohunni
5. wo yyee ssi dhu → woyyeessidhu
6. da dda li se → daddalise
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
• Umo qoonqo ati mitte mitte nabbabbe
qolte qaale nabbabbe leellishshinsa.
• Ati nabbawittonsa / nabbawittansa
garinni umo qaale hoodete qoonqo
babbadde nabbabbanno gede assi.
1. baxxannohuno → ba xxa nno
2. ha’rannokkiha → ha ’ra nno kki ha
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
3. loosidhanni → loo si dha nni
4. daddalannohu → da dda la nno hu
5. maashinete→ maa shi ne te
6. yinanniri → yi na nni ri
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Nabbawate Albaani Fooshu Hedo
Rosiisaancho, tenne niwaawe sa’u yannara
rosaano nabbabbinota ikkitino daafira
techo niwaawete umonna misile la’e tenne
niwaawere qaaggannore kultannohe gede
xa’minsa.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Umo niwaawe ikkitote xawishshi ledo
ati nabbawinsa.
• Hoodete ikkitote xawishshi ledo rosaano
ledokki niwaawe nabbabbanno gede
assinsa.
• Aanchite, lame lame ikkite niwaawe
xawisaanchu garinni mimmitinsara
nabbabbona.
• Jeefoteno, rosaano huuriweelo
ha’runsitannohe gede assite xawishshu
ledo nabbawinsa.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Umo rosaano gaamotenni ofoltanno
gede assinsa.
• ‘Jawanu Bunanna Maashinete Buna’
yitanno niwaawenni adhitino rosicho
gaamotenni hasaabbanno gede assinsa.
hu no
• Hasaawinsa kaiminni borreessaanchu
tenne niwaawe widoonni sayisara
196
 hasi’rino sokka annu annunku • Hatte coyifooliishsho garinni woloota
borreessitanno gede assinsa. coyifooliishshuwa loosse mimmitinsara
nabbabbanno gede assi.
• Borronsa mimmitinsara nabbabbe soro
heedhuro taashshidhanno gede kulinsa • 2-3 rosaano geeshshi
coyifooliishshuwansa saleedu aana
Qaalla borreessitona.
Yanna: 10 daqiiqa
• Borreessitino coyifooliishshuwansara
Xaadisaano Qaalla wolootu rosaano hedo uyitanno gede
Rosiisaancho: assi.

• Shiqqino xaadisaano qaalla giddonni Qaalla Taashshe Borreessa

mitto horoonsidhe coyifooliishsho Rosiisaancho:
loosse leellishinsa.
Rosaano onti barra 20 qaalla taashshite
• Aantete insano konne lawishsha borreessitanno rosi noonsa. Tenne qaalla
horoonsidhe coyifooliishsho loossanno giddonni 10 qaalla ati kultannansa borreessate
gede assinsa. wo’naalsha techo assitanno. Konni daafira
• Loossino coyifooliishshuwa borreessate qixxaawansa buuxxe qaalla
mimmitinsara nabbabbona. ati kultannansa borreessate wo’naalsha
assitanno gede mini looso uyinsa.
• Mimmitinsa coyifooliishshuwara hedo
uyite taashshite borreessitanno gede Borreessitanno Qaalla
kulinsa. 1. gaffanni 6. baxannohuno
Xaadisaano qaalla 2. Hanxaxete 7. ikkannore
1. konni garinnino 4. kayinni 3. gedensaanni 8. amaddino
2. qoleno 5. ikkikkinni
4. yinoonniha 9. hanaffu
3. qolteno
5. daddalonsa 10. konnirano
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa

Borrote Malaatta
Rosiisaancho:

• Umo lamenka malaate yaano

uurrishshunna xa’mote malaate
horoonsidhe coyifooliishsho loosse
leellishinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 197

 25ki Lamala 5ki Barra • Macciishshitino maatto gaamotenni
aante agarte mimmitinsara kultanno
Barru Rosi Amado
gede assi.
• Marrote Roso
• 2-3 rosaano geeshshi addi addi
gaamonni ka’e macciishshitino maatto
Qoonqo Xaadisanna Babbada
marro qolte kultanno gede assi.
Yanna: 10 daqiiqa
Qaalla
Qoonqo Xaadise Nabbawa
Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho:rosaano tenne lamalara
rossinoha qoonqo xaadise qaalla kalaqe Rosu Qaalla
nabbawate roso kaajjishidhanno barra Rosiisaancho:
ikkinohura maxaafinsa giddo noota qoonqo
xaadisse qaalla kalaqe nabbawate looso • Tenne lamalata rosu qaalla saleedaho
marro qolte loossanno gede assinsa. borreessinsa.

Qoonqo Babbade Nabbawa • Tenne qaalla horoonsidhe coyifooliishsho

loossanno gede assinsa.
Rosiisaancho, rosaano tenne lamalara
rossinoha qoonqo babbadde nabbawate Qaalla: mitte yannara insano
roso kaajjishidhanno barra ikkinohura tenne
lamenti qolteno
qaalla (2ki barrita) ati kaa’litanna babbaddanni
nabbabbanno gede assinsa.
Borreessa
Sufo
Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho:
Qaalla Borreessa
• Tenne lamalara rossinota ‘–wa’ sufo
Rosiisaancho: Rosaano maxaafinsara noota
afidhino qaalla saleedaho borreessinsa.
10 qaallanna ati kultannansa daftarinsara
• Bado badotenni ka’e sufo malaatisse borreessituta 10 qaalla ati nabbabbannansa
leellishshanno gede xa’minsa. taashshite borreessate wo’naalsha assitona.

Rosaano Nabbabbanno Niwaawe Borro

Yanna: 10 daqiiqa Rosiisaancho:
Niwaawe Marro Qole Nabbawa Rosaano annu annunni mitte gufo
Rosiisaancho: borreessate qixxaabbanno gede kulinsa.

• Umo niwaawe qoonqokki naggi assite Borreessate lamalate giddo rossino qaalla
suwisse nabbawinsa. horoonsidhona.

• Hoodete rosaano bado badotenni Borronsa tenne lamalara nabbabbu niwaawe

mitte mitte coyifooliishsho biifisse gedeeta ikkituro danchaho.
nabbabbanno gede kayyo uyinsa.
Suwise Coyi’ra
Rosiisaancho:
• Balaxxe mine mitte maatto qixxeessidhe
marte aante agarte kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 198

 26ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Niwaawe macciishshite amadose • Nabbabbanno niwaawe amado
kultanno. xawissanno.
• Qoonqo xaadisse qaale kalaqqanno. • Sufonna qara qaale bade leellishshanno
• Qaale qoonqote tuqqora babbadde • Borrote malaattanni coyifooliishsho
nabbabbanno. loossanno.
• Niwaawe nabbabbanno.

Lamalate Rosi Guulcho: Daddalo

• Niwaawete mereero, taxxi yitanna,

26 Lamala Umi Barra
ki
rosaano aantanno sufo amadore hedde
kultanno gede kulinsa.
Barru Rosi Amado
• Niwaawe nabbawatta/o/ woyite
• Macciishsha macciishshate qarri noonsa rosaano
• Qoonqo xaadise nabbawa heedhuro,hasiissanno kaa’lo assinsa.
• Niwaawe nabbawa Daddalo
Daddalu manchi beetti heeshsho
Macciishshinanni Niwaawe woyyeessi’rate assanno millimmo giddo
mittoho. Sidaamu maamaahanni “Milli
Yanna: 15 daqiiqa
yinohu miqicho quruuxanno,” yaannonte
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo gede daddalaanchu itannore hooge
Rosiisaancho: qatume digalanno. Heeshsho woyyeessi’ra
dandiinannihu sammi yine anga xaaxi’ne
• Niwaawe nabbawakkira albaanni, rosu
ofolline ikkikkinni mitore qoraasi’nanniha
umonna misile calla leellishshe rosaano
ikkirooti. Daddalo lowohunni ka’ne
aanannore hedde kultanno gede
hananfanniha calla ikkikkinni shiimunnino
xa’minsa.
hanafa dandiinanni.
• Niwaawete giddonni fultino qaalla fiche
Daalle woradira Gaane ollii giddo mittu
lainohunni hasaabbe.
Qarre yinanni manchi no. Qarre anjesinni
1. daddalu 5. lowohunni. kayise daddalo baxanno. Baxolla ikkinnina
2. daddalaancho 6. dadda’leemmo anga daddalo hanafannori dinosi. Mitto barra
wosiilisiwa mare “Quuphe dadda’leemmona
3. Ewichu dikko 7. Baleelaho
onte birra uue,” yee xa’miri. Wosiilisino,
4. shiimunni “Maahoyye” yee fushshe uyisi. Qarreno afi’ra
Nabbambanni Woyite sinni hagiidhinohu dodanni Ewichu dikko ha’re
quuphe hidhi. Hakkono noosi birrinni gudise
Rosiisaancho:
hidhe dargaho galchanni lowo woxe afi’ri.
• Rosaano niwaawe seekkite Qarre hatto ikkanni isinni galchi’rannoha ikke
macciishshite albaanni uyitu hedo gara Yirgaalamete katamira sagalete mine masse
ikkanna hooga buuxxanno gede kulinsa. beeha hanafi.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 199

Qarre quuphe daddala agure lukkuwu widira 4. Rosaano dawarote yite uyitannohere
higi. Lukkuwano Baleelu dikkonni hidhe xa’mote garinni la’anni haa’rinsa.
Irgaalamete masse hiranno. Baleelu dikko
Qoonqo Xaadise Nabbawa
ha’rannohuno lekkatenni callaati. Lekkatenni
ha’rannohuno afi’reemmota kaameelaho Yanna: 10 daqiiqa
baatummoro ajjannoe yitanno hedo Rosiisaancho:
galteennasiiti.
• Rosaanote mitto lawishsha haadhe
Aanteteno, Qarre Baleelu dikkonni booto qoonqo xaadisse nabbabbe leellishinsa,
hidhe daddala hanafi. Bootunnino dancha
eo afi’ranni daddalisi jawaante ledanni • Aanteteno, rosaano lawishsha la’anni
ha’ri. Shiima yanna gedensaanni, umisi loossanno gede assi.
kaameela hidhe umisi oofannoha ikki. Qoleno 1. ba bba xxi no re → babbaxxinore
daddalanno daddali baalu dancha guma
aannosi daafira, lophosi lexxitanni hadhu. 2. wo yyee ssi ‘ra te → woyyeessi’rate
Jirotenninno xinxiqinoha ikkino. Konnira,
3. Shii mmaa ddu → shiimmaaddu
daddalo jawaante daddalliro heeshsho
woyyeessi’ranna buximate giddonni fula 4. dan dii nee mmo → dandiineemo
dandiinanni. Mannu baatto loosi’renna
5. a gu ri kki nni → agurikkinni
saada ce”e heeshsho woyyeessi’re
buximate giddonni fulannonte gede, daddalo 6. ii lli ti no → iillitino
daddalannohuno heeshshosi woyyeessi’ra
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
dandaanno yaate.
Yanna: 15 daqiiqa
Huwatote Xa’mo
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
Rosiisaancho:
• Rosaano niwaawe macciishshate
albaanni uyitu hedo gara ikkanna hooga • Rosaano niwaawe nabbawansara
xa’minsa. albaanni, rosu umo, qara qaallanna
misile la’e amadose kultanno gede
• Rosaano maxaafinsara noo xa’mo xa’minsa.
daftarinsara galchite loossanno gede
kulinsa. Qara qaallano:

Xa’mo 1. qosxa 2. kaaroote 3. laamba 4. timaatime

1. Daddalu manchi beettira aanno horo
maati ?
2. Qarre balaxe mayi daddalo haanfino?
Jeefote daddalanni sayisihu maati?
3. “ Milli yaannohu miqicho quruuxanno”
yaa mayyaate?
4. Qarqari’nera mannu maa daddalanno?
Mayira?
Dawaro
1. Heeshsho woyyeessate qara doogooti.
2. Quuphe daddalino. Jeefote kayinni
kaameelunni daddalannoha ikkino.
3. Rosaano uyitanno dawaro amadote ledo
xaadissanni haa’rinsa.
• Rosaano hedde uyitanno hedo saleedu
aana borreessi.
• Qlteno niwaawete giddonni fultino
qaalla fiche la”annohunni balaxxine
hasaabbe.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Niwaawe umo assite ati wodaninni
nabbabbe leellishinsa.
• Aantetteno, uminsa fajjonni nabbawate
hasatto heedhannonsarira kaayyo
uyinsa.
• Qolteno rosaano lame lame ikkite
nabbabbanno gede assi.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 200

 • Jeefoteno, ati huuro naggi assite Huwatote Xa’mo
nabbabbanna rosaano huuronsa ajishshe
Rosiisaancho:
nabbabbanni ha’runsitona.
• Rosaano umo hedde uyitu hedonna
Daddalo niwaawete amado xaaddinoro xa’minsa.
Mannu mittu qarqarira mitteenni hee’ranno • Rosaano maxaafinsa giddo noo
woyite heeshshonsa massagate xa’muwa daftarinsara galchite dawaro
babbaxxinore assanno. Heeshsho uyitanno gede kulinsa.
woyyeessi’rate assinanniri giddo
Xa’muwateno dawaro ikkitanno yine
shiimmaaddu daddali mittoho. Shiimmaaddu
hendannire aane noo garinni taashshinsa.
daddalinnino miinju eo lossi’nanni ha’ra
dandiinanni. Shiimmaaddu eo afi‘risiisanno Xa’mo
daddalooti yinannihuno, shaana, qosxa,
1. Mannu mittu qarqarira heeshshonsa
kaaroote, timaatime, quuphe, laambanna
woyyeessate maa assanno ?
w.k.l. ikkanno.
2. Shiimmaadda eo afi’nanni daddali
Aleenni kulliri giddonni laambu daddalire la”a hiikkuriiti?
dandiineemmo. Olliinkera Tuula yinanni beetti
3. Tuuli laamba calla daddalanni lemoo diro
anjenni kayise laamba daddalanno. Laamba
keeshshihu mayiraati?
daddalanno gede assinosihuno qarqarinsara
daddaltannori iillitino deerra la”ate. 4. Mittu daddali garire tirfannokkiha ikkiro
maa assa hasiissannonke?
Tuuli shiimu hee’renni hanafino laamba
agurikkinni lemoo diro ikkisi. Tuuli shiima Dawaro
yanna gedensaanni laambunni core suuqino 1. Addi addi daddalonna gati kaashsho
birrinni katamaho hoola yinanni mine mi’ni. loosi’ranno
Tuuli xaa yannara umisi minira sagalete mine
fane daddalanni no. 2. Shaanu, quuphu, laambunna w.k.l
3. Laambu daddalinni kae lowo deerra
Konnira shiimmaaddu, daddali manchi
iillinohuraati.
beetti shiimunni kae lowo deerra iillisha
dandaannoho. Qoleno heeshshosi massaga 4. Rosaano uyitanno dawaro xa’mote ledo
dandaanno gede assannosi. xaadissanni haa’rinsa.

26ki Lamala 2ki Barra

Yanna: 10 daqiiqa
Barru Rosi Amado
Qoonqo Babbade Nabbawa
• Qaale qoonqote widira babbade
nabbawa Rosiisaancho:

• Niwaawe nabbawa • Uyinoonni qaalla giddonni mitto qaale

saleedaho borreessite, qoonqote widira
• Qaallate fiche hasa babbadde leellishinsa.
• Qaallate giddonni sufo bada • Aanteteno, rosaano lawishsha
• Qaalla borreessa. la’anni gattino qaalla qoonqote widira
babbaddanni nabbabbona.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 201

1. gedensaanni → ge den saa nni Rosaanote maxaafi giddo noo shae
2. heeshshosira → hee shsho si ra dawaro
3. yinannihuno → yi na nni hu no Daddalu kora Daddalu Guma

4. daddaltannori → da ddal ta nno ri Qarqaraho wolootu Katamaho mine

5. qarqarinsara → qar qa rin sa ra iillitino deerra iillate. hidha.
a, Eote bue hasi’ra a, womaashsha
6. assinosihuno → a ssi no si hu no afi’ra
b, woyyaabbino
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe heeshsho hee’rate b, woyyaabbino
halcha heeshsho hee’ra
Yanna: 10 daqiiqa
hanafa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho: Rosu Qaalla
• Rosaano niwaawe nabbawansara Yanna: 10 daqiiqa
albaanni, rosu umonna misile calla
Rosiisaancho:
la’e amadose hedde kultanno gede
xa’minsa. • Rosaanote ledo maxaafinsa giddo noo
qaalla fichere hasaabbe
• Aanteteno, niwaawete giddonni fultino
qaallarano fichensa lame lame ikkite • Aanteteno, tenne qaalla fiche
hasaabbe uyitanno gede assi. coyifooliishsho loossanni leellishshanno
gede kulinsa.
daddali laamba quuphe
kaaroote tuula shaana 1. Qoleno 4. hoola yinoonniha

Nabbambanni Woyite 2. Hakkono 5. lowo deerra

• Umo assite niwaawe taashshite 3. mittu

nabbabbanna, rosaano ha’runsinsa. Sufo.
• Aanteteno, rosaano bado badotenni Rosiisaancho:
nabbabbanno assi.
• Uyinoonni qaalla giddonni ‘ agura’ yaano
• Seennu rosaanono labballu ledo bado qaale saleedaho borreessite rosaanote
bado ka’anni nabbabbanno gede kaayyo ledo nabbabbe.
uyinsa.
• Aanchiteno, hakko qaalira /- nni/ sufo
• Kifilete babbaxxitino mitiimma noonsa ledde nabbabbanno gede xa’minsa.
rosaano heedhuro hasiissanno kaa’lo
• Leddeno sufo qaalu aana abbitannota
assinsa.
fichete soorro buuxxanno gede assinsa.
Huwatote Xa’mo
Jeefoteno, rosaano lawishshu garinni, /- nni/
Rosiisaancho: sufo adhitanno qaalla ledde uyitanno gede
• Rosaano niwaawete albaanni uyitu hedo xa’minsa
gara ikkanna hooga xa’minsa. Lawishsha
• Rosaano maxaafinsara noo shaera a. agura nni agura nni
shiqqino xa’mora hasiissanno dawaro
b. daddala nni daddala nni
daaftarinsara borreessitanno gede
kulinsa. c. massaga nni massaga nni

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 202

Borreessa Mini Looso
Yanna: 10 daqiiqa Rosiisaancho, rosaano maxaafinsa giddo
Qaalla Taashshe Borreessa noo qaalla minensa wolu nabbawannansa
macciishshite borreessite dagganno gede
Rosiisaancho, woroonni noo qaalla ati kulinsa.
nabbabbanna rosaano macciishshitanni
• Loosansa aanino barra buuxi.
borreessitona.
1. yinannihuno 6. shiimmaaddu
1. olliinkera 6. iillitino
2.daddaltannori 7. dandiineemmo
2. Suuqino 7, loosi’nanni
3.qarqarinsara 8. Agurikkinni
3. sagalete 8, mitteenni
4.heeshshosira 9. Babbaxxinore
4. miinju eo 9, assinosihuno
5.gedensaanni 10. Woyyeessi’rate
5. timaatime 10, hoola yinoonni.

26ki Lamala 3ki Barra Borreessa

Barru Rosi Amado Yanna: 20 daqiiqa
• Qaallate fiche aa Borreessate Qixxaawa
• Qaalla borreessa • Rosiisaancho, rosaano daddalu
yannara assa hasiissannori maatironna,
• Rosiishsha loosa qoropho assa hoongiro, kalaqamannore
jaallansara keeru sokkanni xawissanno
gede kulinsa.
Qaalla
Borreessate
Yanna: 20 daqiiqa
Rosiisaancho, rosaano keeru sokkansa
Rosiisaancho: giddo:
• Rosaano maxaafinsara noo shae a. borreessitannori horo
daftarinsara galchite, niwaawete
b. qoropho assa hoongiro mayi
amado lainohunni hasiissanno qaalla kalaqamannoro
wonshitanno gede kulinsa.
c. sokka borreessitu manni assa hasiissanno
• Rosaanote maxaafira noo shaera noo qoropho xawissanno gede kulinsa.
xa’mo aane noo garinni taashshinsa.
Borro Buuxi’ra
Niwaawete umire Rosiisaancho:
Niwaawete
xawiissanno qaalla woy
Umo • Rosaano borreessitino sokkara hedo
handaarra
garunni xawisansa buuxidhanno gede
Laamba daddala kulinsa.
Shiimmaaddu daddali • Aanteteno, lame lame ikkite borronsa
Miinju eo la”annohunni hedo soorridhanno gede
Daddalo kulinsa.
Heeshsho woyyeessa
Shiimunni lowo deerra • Jeefoteno, borronsa kifilete miillansara
iilla, w.k.l. nabbabbanno gede assinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 203

 26ki Lamala 4ki Barra
4. babbaxxinore → ba bba xxi no re
Barru Rosi Amado 5. Woyyeessi’rate → wo yyee ssi ‘ra te
• Qoonqo xaadise nabbawa
6. iillitino → ii lli ti no
• Qoonqo babbade nabbawa
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
• Niwaawe nabbawa
• Qaallate fiche aa Yanna: 10 daqiiqa
• Borrote malaatta horoonsi’ra Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
Qoonqo Xaadisanna Babbada
• Rosaano niwaawe nabbawansara
Yanna: 10 daqiiqa albaanni, rosu umonna misile la’e
Qoonqo Xaadise Nabbawa amadose qaagge kultanno gede kulinsa.

Rosiisaancho: • Rosaano uyitanno hedo saleedu aana

borreessi.
• Rosaanote laawishsha ikkannore
qoonqo xaadise nabbawate looso loosse Nabbambanni Woyite
leellishinsa. Rosiisaancho:
• Aanteteno, rosaano lawishshu garinni, • Niwaawe ati seekkite nabbabbanna
lame lame ikkite loossanno gede rosaano macciishshitanni, umo uyitu
kulinsa. hedo gara ikkanna hooga baddanno
1. yi na nni hu no → yinannihuno gede kulinsa.

2. da ddal ta nno ri → daddaltannori • Aanteteno, rosaano bado badotenni

nabbabbanno gede assi.
3. qar qa rin sa ra → qarqarinsara
Hawatote Xa’mo
4. hee shsho si ra → heeshshosira
Rosiisaancho:
5. ge den saa nni → gedensaanni
• Rosaano niwaawete albaanni uyitu hedo
6. a ssi no si hu no → assinosihuno gara ikkanna hooga xa’minsa.
Qoonqo Babbade Nabbawa • Aanteteno, maxaafinsara noo gedee
Rosiisaancho: shae daftarinsara loossanno gede
kulinsa.
• Umo assite uyinoonni qaalla giddo mitto
saleedu aana borreessite, qoonqote • Qolteno rosaano sa’u lamalanna tenne
widira babbadde leellishinsa. lamala niwaawe lainohunni shiqqino
xa’mora, hajajote garinni dawaro
• Aanteteno, rosaano lawishshu garinni uyitona.
loossanno gede kulinsa.
1. Lamenta borrora qaru coyi
1. shiimmaaddu → shii mmaa ddu
2. Lamenta borro xaadisannore
2. dandiineemmo → dan dii nee mmo
3. Lamenta borro badannore
3. agurrikkinni → a gu rri kki nni

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 204


Sa’u lamala umire
Jawanu buna gafe hira
dancha eo afi’ra
heeshsho woyyeessa
shiimunni lowowa iilla
xaaddannori
- Daddalo
- dancha eo afi’ra
- shiimunni lowowa iilla
- heeshsho woyyeessa
Tenne lamala umire
- Daddalo hanafa
dancha eo afi’ra
-laamba daddala
-shiimunni lowowa iilla
heeshsho woyyeessa

Rosu Qaalla • Aanteteno, rosaano lawishsha

Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho:
Uyinoonni qaalla giddonni mitto haadhe
coyifooliishsho loosse leellishinsa.
Hoodeteno rosaano lame lame ikkite
loossanno gede kulinsa.
Aanchite,no rosaano bado badote ka’anni
saleedu aana borreessitanno gede assitanni
jawaachishinsa.
Seennu rosaanono labballu ledo taalo
heewisantanni loossanno gede assi.
la’anni, taxxeessu malaatinni sase
coyifooliishsho loossanno gede kulinsa.
Lawishsha:
a. Shiimmaaddu eo abbanno daddalo
yinanniri: Shaana, qosixa, kaarootenna
timaatimete
b. Ama’ya dikkotenni quuphe, shaana,
muuzenna maxine hidhite daggu
c. Tuuli shaana, qosixa, timaatimenna laamba
daddalanno.
Qallaa Taashshe Borreessa

Uyinoonni qaallano konni woroonni noote: Rosiisaancho, rosaano woroonni noo

qaalla ati nabbabbanna macciishshitanni
a. konnira c. kayinni borreessitona.
b. hakkono d. woyite 1. mitteenni 6. babbaxxinore

Borrote Malaatta 2. shiimmaaddu 7. woyyeessi’rate

Yanna: 10 daqiiqa 3. heeshshonsara 8. daddaltannori

Rosiisaancho: 4. timaatime 9. dandiineemmo

• Rosaanote taxxeessu malaati horo 5. assinosihuno 10. hoola yinoonni

coyifooliishsho horoonsidhe leellishinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 205

 26ki Lamala 5ki Barra • Baalanti rosaano bado badote
Barru Rosi Amado nabbabbanni, dandoonsa bowirsidhanno
gede assi.
• Marrote Roso
Suwise Coyi’ra
Qoonqo Xaadisanna Babbada Rosiisaancho:
Yanna: 10 daqiiqa • Rosaano tenne lamlara rosse sa’u
Rosita qara qara hedo qaalunni kultanno
Qoonqo Xaadise Nabbawa
gede assi.
Rosiisaancho:
• Qolteno rosaano qarqarinsara
• Rosaano tenne lamalara rossinota huwattinore kifilete miillansara
qoonqo xaadise nabbawa qaagganno odeessitanno gede assi.
gede assinsa.
Qaalla
• Aanteteno, rosaano lame lame ikkite
Yanna: 10 daqiiqa
qoonqo xaadissanni nabbabbanno gede
kulinsa. Rosiisaancho:
• Qaallano tenne lamalara rossuta kaima • Tenne lamalata rosu qaalla saleedaho
assidhe halashshite loossanno gede borreessi.
jawaachishinsa. • Qaallate giddonni mitto qaale haadhe
Qoonqo Babbade Nabbawa coyifooliishsho loosse leellishinsa.
Rosiisaancho: • Aanteteno, rosaano lame lame ikkite
coyifooliishsho loossanno gede kulinsa.
• Umo assite tenne lamala qaalla
saleedaho borreessi. • Jeefoteno, mitte mitte rosaano saleedu
aana loossanni wolootaho lawishsha
• Borreessootto/tta qaalla giddonni mitto
ikkitanno gede assi.
qaale haadhe qoonqote widira qolte
babbaddanni leellishinsa. a. Quuphe c. kaaroote e. miinja
• Aanteteno, rosaano lame lame ikkite b. Laamba d. shaana
loossanna haa’rinsa. Qaalla Macciishshanni Borreessa
Sufo Yanna: 10 daqiiqa
Rosiisaancho: Rosiisaancho:
• Rosaano tenne lamala roso leellishate Rosaano woroonni noo qaalla ati
/ – nni / sufo qaallate aana leddanni nabbabbannansa macciishshitanni
dagganno gede assi. borreessitona.
• Aanteteno, rosaano, /– nni / sufo 1. loosi’nanni 6. olliinkera
afidhino qaalla borreessite nabbabbanno 2. babbaxxinore 7. iillitino
gede kulinsa.
3. agurrikkinni 8. yinonnihuno
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
4. gedensaanni 9. suuqi’no
Yanna: 10 daqiiqa
5. miinju eo 10. yinannihuno
Marro Qolle Nabbawa
Borro
Rosiisaancho:
Rosiisaancho:rosaano tenne lamala
• Rosaano tenne lamala rossino niwaawe roso lainohunni, lame harancho gufo
marro qolte nabbabbanno gede assi. borreessitanno gede kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 206

 27ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Macciishshitino niwaawe amado
coyidhanno.
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqanno.
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbadde
nabbabbanno.
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni
xawissanno.
Lamalate Rosi Guulcho: IIamishshu Dhagge
27 Lamala Umi Barra
ki
Barru Rosi Amado
• Niwaawe macciishshe coyi’ra
• Qoonqo xaadise qaalla kalaqe nabbawa
• Niwaawe nabbawa
• Niwaawete amado borreessa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Maxaafinsa giddo noota ‘ Belayine
Diinsamo’ yitanno niwaawe umo la’anno
gede kulinsa.
• Belayine Diinsamo misileno leellishinsa.
Qara qaalla ficheno rosaanote ledo
hasaabbe.
• Niwaawete uminni, la’u misilenninna
qara qaalla kaiminni niwaawe marichire
coyidhanno yite heddannoro xa’minsa.
Kultuheri giddonni 3 coyifooliishsho
saleedaho borreessi.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Rosu qaalla horoonsidhe coyi
fooliishshuwa loossanno.
• Sufo horoonsidhe qaalla kalaqqanno.
• Coyifooliishsho giddo borrote malaatta
horoonsidhanno.
• Xaadisaano qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano niwaawe seekkite
macciishshite qixxaabbanno gede assite
niwawe suutunni nabbawinsa.
• Mereeroho taxxi yitanni aane
daannore heddanno gede xa’minsa.
• Macciishshate qarri noonsa rosaano
woy addi qarri noonsa rosaano heedhuro
beeqqaano ikkitukkinni gattannokki gede
kaa’linsa.
Belayine Diinsamo
Balayine Diinsamohu 1957 M.D Shabbadiini
woradira ilamino. Balayinera shoole rodoonna
sasu rodii noosi. Isino Sidaamu giddo
Maaraatoonete Ispoorte ejjeettooti.
Rosu minira einohuno xaa gede rosu mini
hala’linokki yannaraati. Konni daafirano
soodo ikko hawarro dodanni ha’ranno.
Soodo dodannohuno barranosikki gedenna
hawarro kayinni hashshannosikki gedeeti.
Balayine hattoonni ikkeeti doda hanafinohu.
Dodannohuno mulla lekkanninna badooshshu
uddano noosikkihaati.
Umi yannara heewo hanafinohu Midire
Genneti rosi mineeti. Heewote danino
800nna 1,500 meetire ikkanna dodinohu
207
1972, M.D. Lamente heewora deerra
layinkiha fuli. Lowonta keeshshikkinni 1974
M.D Itophiyu Loosidhe Galtino Maamari
Ispoorte heewo beeqqi. Sidaamu Gashshooti
Qooxeessa riqiwe 10,000 meetire beeqqi.
Gari qixxaawo noosikkiha lame hige dode,
5kina 6kiha fule Ispoortete ogeeyye illera
ei. Konninni kainohunni, Poolisete Ispoorte
kilawe, Balayine yannate geeshshira
1976 M.D adhitusi. Balayine, 1976 M.D
Shaambellicha Abbebe Biqilihu qaagiishshira
assinoonni Maaraatoone heewo beeqqi;
heewoteno 3kiha fuleenna illacha tungisi.
Balayine owaataancho afi’rasinnina
hussimmasi lowonta kaa’litusi.
Balayine 1987 M.D Holaandete kayise addi
addi Alamete gobbuwara beeqqaancho
ikki. Assanno heeworano addi addi
afansha adhanni egennami. Hakkiinni sae
Rooterdaamete Maaraatonera umiha fuli.
Umiha fulasinnino sae Alamete ayirrinyu bikka
hiiqqe umisiha assi’rino. Goofimarchoho,
Balayine umisira afi’rino ba’raarshi aleenni
gobbanke, baca Maaraatoonete ejjeetto
afidhino yinanni gede assino.
Huwatote Xa’mo
4. Shaambellicha Abbebe Biqiliha qaagate
diru baala maaratoone assinannihu
mayiraati?
Dawaro
1. Soodo rosu minira barrannosikki
gedenna hawarro hashshannosikki
gedeeti.
2. Shaambellichu Abbebe Biqilihu
qaagishshira qixxeessinoonnite.
3. Hidhanno woxenna irko assannosiha
hoogeeti.
4. Haaro ilama iso qaagganno gedena
rosichosi adhitanno gede assateeti.
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho:
1. Mitto qaale haadhe qaalu giddo noo
qoonquwa babbadde worte mitte mitte
nabbawinsa.
2. Qoonquwa xaadisse qaale nabbawinsa.
3. Aanchite, ati kaa’litannansa konni garinni
calluwinsa wo’naaltanno gede assinsa.

Rosiisaancho: 1. a ma lii lla ho → amaliillaho

Maacciishshate albaanni niwaawennire 2. sha rra ma nno → sharramanno

heddurinna niwaawete amado xaadasenna 3. ee ssee nna si → eesseennasi
hoogase xa’mite dawaronsa haa’ri.
4. ba reen de si nni → bareendesinni
Umita huwatote xa’mo xa’mite dawaro
5. he tti sa ma nni → hettisamanni
anga kayissinori giddonni lamu geeshshi
kultannohe gede assi. 6. ga bba ra nno kki → gabbarannokki
Woloota xa’muwano konni garinni loosiisinsa. Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Xa’muwa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
1. Balayine Diinsamohu alba rosu minira
ha’rannonna higanno woyite mayira Rosiisaancho:
dodanni ha’ranno ? • Maxaafinsa giddo nooha niwaawete
2. Balayine 1976 M.D beeqqaancho ikki umonna misile la’anno gede kulinsa.
maratoone marichira qixxeessinoonite? • Qara qaalla fiche ledokki hasaabbona.
3. Balayine rosu mine dodanno woyite • Niwaawete uminni la’u misilenninna
mulla lekkaaninna badooshshu uddano qara qaallanni ka’e niwaawe marichire
nookkiha doodihu mayi qarrinniiti? xawissanno yite heddannoro xa’minsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 208

 • Kultuhe hedonsa giddonni 2- 3
coyifooliishsho geeshsha saleedu aana
borreessi.
Takilu Yota
Annisinna amasi fushshidhino su’mi
Dengeereeti. Takilu yaanno su’ma adhinohu
kayinni, fidale kiirara marinowaati.
Takilu albiwaro Sidaamu Zoone Shabbadiini
Woradi giddo Handisa yinanni darga 1914
M.D ilamino. Annisi Yoti Ribbisohu Xaaleenu
ei yannara egennamino bareedaati. Isino,
Xaaleenu yannara Sidaama qasate daggino
allagga shee qawwe adhe loggo’minoho.
Takilu anni Yotiranna amasi Daakiyye
Noichitera lamala ooso noonsa. Oosonsa
giddo sasu labballoho. Shoolu seenneho.
Kuri giddo Takilu layinkiho. Takilu anjesinni
amaliillaho. Allaalenniwa oosote ledo ganye
sharro sharramanno. Uwiro karisihu ledo
marro qole karikki diaguranno. Jaalasi
nafa wolu kariro, “Wodeemmo,” yee
yekkeeramanno.
Takilu Lakkote qeesete rosi minira annu
eesseennasi rosanni keeshshino. Ikkollana,
rosu mine rosaanonna rosiisaanchu
arrassitanni xontannosi. Isino bareendesinni
kainohunni hettisamanni qarriseenna rosu
mininni shorrine hunnannisi. Ayiddira hige ei.
Xaano albi gedee qarri iillannasi giwamanna
rosu mininni fushshine hunnisi.
Tenne ikkito caaccaawino annisino seenne
haa’rannosi. Handisa malkanyaho gabbarranni
uullano iqqisi. Iqqosillana hundanni malkanyu
gabbarsiisannota dibaxanno. Wole manna
nafa gabbarannoki gede kakkayisanni
hee’ranno. Takilu anilla malkanyaho
digabbareemmo yee kai. Konninni kainohunni
Handisa iqqisira noo buna goggoshe masse
Gaalukko kaasi’ranno. Barrunni mitto barra,
malkanyu Sidaama assannota miillasi ledo
sharramara kai. Mixosi wonshi’rara sette
miillasi ledo dubbo sharrote e’u. Dubboho
heedhe malkanya Mangiste olanto lakko
sokkansara xa’midhu. Daggino olantono
Takilu”uu sharro badhera diqoltino.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Goofimarchohono, lowo diro malkanya
qarrissanni keeshshitu. Tenne sharro giddo
hee’reenna, Takilu shinara malloonni ganonni
lubbame bai.
Solomooni Shaamannihu (1988 M.D). Takilu
Yota, yee borreessinohu) giddonni rosoho
ikkanno garinni woyyeessine haa’noonni.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Niwaawe nabbawate albaanni heddu
hedonna niwaawete amado xaadasenna
hoogase xa’minsa.
• Huwatote xa’mo giddonni umita
nabbawanno rosaanchira / rosaanchora
kaayyo uyi.
• Nabbawantu xa’mora dawaro
niwaawete giddonni hasse kultannohe
gede assi.
• Baalanta huwatote xa’muwa konni
garinni loosiisinsa.
Xa’muwa
1. Takilu amasi fushshidhino su’ma agurre
xa woshshamanno su’ma uyinisihu
mamaati ?
2. Takilu Handisa iqqinoonnisi uullanni
buna goggoshe adhe wolewa masse
kaasi’rihu mayiraati?
3. Takilu Sidaamu malkanyaho
gabbartannokki gede mayira assinoha
lawannohe ?
4. Takilunna miillasi dubboho e’e
sharrantanno woyite malkaanya maa
assitanno?
Dawaro
1. Fidale kiirara marinowaati.
2. Malkanyaho gabbara giweeti.
3ki nna 4ki xa’mora rosaano addi addi
wortannota hedonsa haa’rinsa.
209
 27ki Lamala 2ki Barra • Aaantete rosaano lame lame ikkite
mimmitinsara nabbabbanni qarrissanno
Barru Rosi Amado
qaallanna handaarra marro marro qolte
• Qaalu giddo noo qoonqo babbade nabbabbanno gede assinsa.
nabbawa
• Jeefoteno, ati niwawe suwisse
• Rosu qaalla huwata nabbabbanna rosaano huuriweelo
• Sufo horoonsi’ra qaalla kalaqa ledokki ha’runsitanno gede assinsa..
• Qaalla macciishshe borreessa Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho, maxaafinsa giddo Nabbabbino
Qoonqo Xaadisanna Babbada niwaawe garinni misilaanchunnire xawissanno
Yanna: 10 daqiiqa daafira ati lawishsha uyite kaa’linsa

Qoonqo Babbada Takilu Yotihu Jawaante

Rosiisaancho: uyinoonni qaalla giddonni 1. Sidaama qarrisino allaga shee qawwe

mitto qaale haadhe rosaano umo qaale loggo’ma
mitteenni nabbabbe hoodete qoonqo addi 2. Sidaama qarrisino malkanya dubboho
addinni nabbabanno gede assinsa. hee’re rabbisa
1. malkanyaho → mal ka nya ho 3. Sharrote karisiha karikki agura hooga
2. gabbarsiissannota→ ga bbar ssii sa nnota 4. Malkanyaho mannu taaloho yee gabbara
3. giwamanna → gi wa ma nna giwa

4. qarriseenna → qa rri see nna 5. Malkanyu Sidaama assannore giwe

sharrote dubbo ea
5. kakkayisanni → ka kka yi sa nni
6. Xontannosire rosu mine hettisame
6. diaguranno di a gu ra nno qarrisa

Rosaano Nabbabbanno Niwaawe Qaalla

Yanna: 10 daqiiqa Yanna: 10 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo Rosu Qaalla
Rosiisaancho: Rosiisaancho:
• Tini niwaawe umi barra nabbabbinota • Umo rosaanote ledo maxaafinsara noota
ikkitinohura niwaawete umonna rosu qaalla fiche hasaabbe.
misile la’e niwaawennire qaaggannore
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto
kultannohe gede xa’minsa.
lawishsha adhite coyifooliishsho loosse
• Ayirritannonsa qaallanna handaarra ati leellishinsa.
nabbabbe lawishsha ikkinsa.
• Lawishshu garinni rosaano tenne qaalla
Nabbambanni Woyite horoonsidhe coyifooliishsho loossona.
Rosiisaancho: • Loossino coyi fooliishshuwa
mimmitinsara nabbabbona.
Rosaano nabbawate qixxaabbabbanno gede
kultensa: Qaalla
• Qoonqo naggi assitine rosaanote ledo 1. oosonsa 3. tenne ikkito 5. isino
mitteenni nabbabbe.
2. xaano 4. goofimarchoho

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 210

Sufo Qaalla

Rosiisaancho: 1. sharramanno 6. egennamino

• Uyinoonni qaalla giddonni mitto qaale 2. allaalenniwa 7. iqqisi’ra

saleedaho borreessite qaale ledokki
nabbabbanno gede assi. 3. bareedaati 8. diaguranno

• Aantete borreessitto qaali giddonni 4. caaccaawino 9. hunnannasi

qaalenna sufo baddanno gede xa’minsa. 5. malkanyaho 10. digaabbanno
• Qaalenna sufo bada dandaansa buuxxe Mini Looso
hakko lawishshi garinni ‘ – ooti ‘
yitanno sufo adhitannota wole qaalla Rosiisaancho :
borreessitanno gede assinsa.
Maxaafinsa giddo noota 10 qaalla rosaano
Lawishsha taashshite borreessate wo’naalsha minensa
wolu manni nabbawannansa borreessitanni
Dengeereooti rosiisidhanno gede mini looso uyinsa.
Kumaalo”ooti • Loosansa aanino barra buuxi.
Borreessa Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa 1.eesseennasi 4. sharramanno
2.bareendesi 5. amaliillaho
Qaalla Taashshe Borreessa
3.hettisamanni 6. giwamanna
Rosiisaancho, woroonni noota 10 qaalla 7. qarriseenna 8. kakkayisanni
ati nabbabbanna taashshite borreessate
9. malkanyaho 10. gabbarsiisanno
wo’naalsha assitanno gede kulinsa.

27ki Lamala 3ki Barra

Afoottore / Afattora /Afattara
Rosoottore/are
Barru Rosi Amado Afoottare hasi’ratto/are
• Lamalate Rosi umire borreessa ilama ejjeetto maaratoone
• Gufo borreessa reya malkaanya kilawe
rosa gabbara ilamishsha
Qaalla
dhagge
Yanna: 20 daqiiqa

Rosu Umi Ledo Xaaddanno Qaallanna Borro

Handaarra Yanna: 20 daqiiqa

Rosiisaancho: Borreessate Qixxaawa

Rosiisaancho:
Umo maxaafu giddo noo shae daftarinsara
galchidhanno gede assi • Rosaano shaensa marro qolte la’anno
gede assinsa.
Lamalate rosi ledo xaado afidhino qaalla
shaete giddo borreessate qixxaabbanno gede • Shaensa giddo ‘afate hasidhinannire’
kultensa ati lawishsha uyite kaa’linsa. yaannohu hunda borreessitinore
huwatte la’anno gede kulinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 211

 • Afate hasidhannore la’nohunni gufo
borreessate qixxaabbanno gede kulinsa.
Borreessate Gafa
Rosiisaancho:
• Borreessate qixxaawansa buuxxe
ilamshu dhagge la’’annohunni afate
hasidhannore mitte gufo borreessitanno
gede kulinsa.
• Borreessitanno woyite shaete giddo
‘afate hasidhinannire’, yaannohu giddo
borreessitino qaalla horoonsidhona.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho, maxaafinsa giddo Nabbabbino
niwaawe garinni misilaanchunnire xawissanno
daafira ati lawishsha uyite kaa’linsa
Takilu Yotihu Jawaante
Sidaama qarrisino allaga shee qawwe
loggo’ma
Borro Buuxi’ra
Rosiisaancho:
Rosaano borreessite gudduhu gedensaanni
gaamotenni ofoltanno gede assite borronsa
mimmitinsara nabbabbaano gede assi.
• Mimmitinsawiinni adhitu rosichi kaiminni
gufonsa woyyeessidhanno gede kulinsa.
• 2-3 gaamo geeshshi mitte mitte gufo
doorte kifilete nabbabbanno gede assite
rosaano macciishshite hedo uyitanno
gede kaayyo uyinsa.

27ki Lamala 4ki Barra Qoonqo Babbade Nabbawa

Barru Rosi Amado Rosiisaancho:
• Qoonqo xaadisenna babbade nabbawa • Umi qaale saleedaho borreessite qaale
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra mitteenni nabbabbanno gede assi.
• Borrote malaatta horoonsi’ra • Hoodete qaalu giddo noota mitte
• Qaalla macciishshe borreessa mittenta qoonqo ati malaatissanna
nabbabbona
Qoonqo Xaadisanna Babbada • Jeefoteno, lame lame ikkite mittu/e
Yanna: 10 daqiiqa malaatisanna/malaatissanna mittu/e
nabbawanna/nabbabbanna baalanta
Qoonqo Xaadise Nabbawa qaalla konni garinni loossona.
Rosiisaancho, rosaano qoonqo xaadise
1. eesseennasi → ee ssee nna si
nabbawate rosira qixxaabbanno gede assite;
Umo ati mitte mittenta qoonqo malaatissanni 2. bareendesi → ba reen de si
kaa’litannansa nabbabbona. 3. hettisamanni → he tti sa ma nni
Hoodete qaale mitteenni nabbabbona. 4. sharramanno → sha rra ma nno
Lame lame ikkite bado badotenni mittu/e 5. amaliillaho → a ma lii lla ho
malatisanna ku’u nabbawanna wo’naaltanno
6. gabbarannokki → ga bba ra nno kki
gede assinsa.
1. gi wa ma nna → giwamanna Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
2. qa rri see nna → qarriseenna Yanna: 10 daqiiqa
3. ka kka yi sa nni → kakkayisanni Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
4. mal ka nya → malkanya Rosiisaancho, rosaano tenne niwaawe sa’u
5. ga bbar sii sa nno → gabbarsiisanno yannara nabbabbinota ikkitino daafira techo
niwaawete umonna misile la’e niwaawennire
6. di a gu ra nno → diaguranno
qaaggannore kultannohe gede asinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 212

Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Umo niwaawe ati ikkitote xawishshi
ledo nabbawinsa
• Hoodete ikkitote xawishshi ledo
rosaano ledokki nabbabbanno gede
assinsa.
• Aanchite, lame lame ikkite niwaawe
xawisaanchu garinni mimmitinsara
nabbabbona.
• Jeefoteno, rosaano huuriweelo
ha’runsitannohe gede assite xawishshu
ledo niwaawe nabbawinsa.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Balaxxe rosaano nabbabbuta Takilu
Yotihu dhagge qaagganno gede assinsa.
• Takilu Yotihu sharro hooggoommero
hakko qarqari malkanyi hiikkannoha
lawanno’ne ?
Yitannota xaphooma xa’mo rosaanote uyi.
• Gaamotenni ikkite tenne aana
hasaabbe ikkitanno yite heddannore
kultannohe gede assi.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Xaadisaano Qaalla
Rosiisaancho:
• Shiqqino Xaadisaano giddonni mitto
horoonsidhe coyifooliishsho loosse
leellishinsa.
• Aantete insano konne lawishsha
horoonsidhe coyifooliishsho loossanno
gede kulinsa.
• Hoodeteno lame lame ikkite gattino
Xaadisaano qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
• 2-3 gaamo geeshshi fajjonsanni kifilete
coyifooliishshuwansa nabbabbona.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Xaadisaano Qaalla
1. kayinni 4. kainohunni
2. kuri giddo 5. konninni kainohunni
3. ikkollana
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Borrote Malaatta
Rosiisaancho, balaxxe darbunna maqishshu
malaate saleedaho borreessite malaattate
su’ma qaaggannoro xa’minsa .
Lamunku malaatinni mitte mitte
coyifooliishsho loosse leellishsheennansa
hakko lawishshi garinni insa lame lame
coyifooliishsho loossona.
1. Bareeda’ya!
2. Hiittoo worbaati!
3. Rosiisaancho, “Ispoorte mannimmate
danchate” yee kuli.
4. Duukamo, “Ejjeetto ayirrisa hasiissanno. “
yee mannaho coyi’ri.
Qallaa Taashshe Borreessa
Rosiisaancho:
Rosaano onti barra 20 qaalla taashshite
borreessitanno rosi noonsa. Tenne qaalla
giddonni 10 qaalla techo ati kultannansa
borreessitanno.
Konni daafira borreessate qixxaawansa
buuxxe qaalla ati kultannansa borreessitona.
Maxaafinsara noo qaalla kayinni mine marte
wolu manni nabbawannansa borreessitanni
wo’naaltanno gede assinsa.
• Loosansa aanino barra buuxi.
Qaalla
1. sharramanno 6. malkanyaho
2. digaabbanno 7. diaguranno
3. caaccaawino 8. bareedaati
4. iqqisira 9. egennamino
5. allaalenniwa 10 hunnannasi
213
 27ki Lamala 5ki Barra
manchi dhagge rosaanote kulattonsata
Barru Rosi Amado
qixxeessi’ri.
• Marrote Roso
• Kifilete rosaano kulattonsa dhagge
macciishshite qolte kultannoheta
Qoonqo Xaadisanna Babbada xawissensa dhagge ikkitote aante
Yanna: 10 daqiiqa agarte kulinsa.
Qoonqo Xaadise Nabbawa • Gaamotenni ikkite kulittonsa dhagge
Rosiisaancho: mimmitoho kultanno gede assi.

Rosaano tenne lamalara rossinoha qoonqo • 2-3 rosaano geeshshi addi addi gaamo
xaadise qaalla kalaqe nabbawate roso giddonni dhagge baalante rosaanora
kaajjishidhanno barra Ikkinohura maxaafinsa qolte kultanno gede assi.
giddo nooha tenne lamalaha qoonqo xaadise Qaalla
qaalla kalaqe nabbawate roso marro qolte Yanna: 10 daqiiqa
loossona.
Rosu Qaalla
Qoonqo Babbade nabbawa
Rosiisaancho:
Rosiisaancho:
• Tenne lamalata rosu qaalla saleedaho
Rosaano tenne lamalara rossinoha qaalu borreessinsa.
giddo noo qoonqo babbade nabbawate roso
• Tenne qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
boowirsidhanno barra ikkinohura konne roso
loossanno gede assinsa.
marro qolte loossanno gede assinsa.
Qaalla: xaano goofimarchoho
Sufo
oosonsa tenne ikkito
Rosiisaancho:
isino
• Tenne lamalara rossinota ‘ – ooti’ sufo
afidhino qaalla saleedaho borreessinsa. Borreessa
• Bado badotenni ka’e tenne sufo Yanna: 10 daqiiqa
adhitanno qaalla saleedaho Qaalla Macciishshanni Borreessa
borreessitanno gede kaayyo uyinsa. Rosiisaancho, rosaano maxaafinsara noota
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe 10 qaallanna ati kultannansa daftarinsara
Yanna: 10 daqiiqa borreessituta 10 qaalla ati nabbabbannansa
taashshite borreessate wo’naalsha assitona
Niwaawe Marro Qole Nabbawa
Borro
Rosiisaancho:
Rosiisaancho:
• Umo niwaawe qoonqo naggi assite
suwisse nabbawinsa. Rosaano umi uminsata ilamishshu dhagge
borreessate qixxaabbanno gede kulinsa.
• Hoodete rosaano bado badotenni
mitte mitte coyifooliishsho biifisse Borreessitara balaxxe ati ateta ilamishshikki
nabbabbanno gede assinsa. dhagge kulinsa.
Dhagge Kula Ateta macciishshituhu gedensaanni uminsata
borreessitanno gede kaa’linsa.
Rosiisaancho:
Borreessituhu gedensaanni gaamotenni
• Kifile marate albaanni mitto egennamino
ofolte dhaggensa mimmitinsara nabbabbona.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 214

 28ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni
xawissanno.
• Macciishshitino niwaawe amado kultanno.
• Qoonqo xaadisse nababbanno
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbadde
nabbabbanno.
Lamalate Rosi Guulcho: IIamishshu Dhagge
28 Lamala Umi Barra
ki
Barru Rosi Amado
• Niwaawe nabbawa
• Macciishsha
• Qoonqo xaadise nabbawa
• Coyifooliishsho loosa.
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho, niwaawe nabbawakkira
albaanni rosu umo misilenna qara qaalla la’e
rosaano daannore heddanno gede xa’minsa.
Qara qaalla: ilamoommohu , hanafammo
,hanaffu, kuyyaru, saummo
• Niwaawete giddonni fultino qaalla
fichere rosaanote ledo hasaabbe.
• Rosaano hedde kultannore saleedu aana
borreessitanni xawishsha uyinsa.
Macciiishshinanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano niwaawe seekkite
macciishshitanni, albaanni hedde wortu
hedo gara ikkanna hooga buuxxanno
gede kulinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Rosu qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno.
• Xaadisaanonna borrote malaatta
horoonsidhe coyifooliishsho
taashshitanno.
• Lamalate giddo noo qaalla taashshite
borreessitanno.
• Aanteteno, niwaawe wodaninni
nabbawinsa.
• Niwaawete mereero taxxi yitanni,
aane daannore heddano gede assitanni
hedonsa haa’rinsa.
• Nabbawatto/a woyite kifilete
macciishshate qarri nonsa rosaano
heedhuro hasiissanno irko assinsa.
Rigamo
Su’mi’ya Rigamooti. Anni’ya Shali Baanatiho.
Ama’ya Daaite Burqite. Ilamoommahu 1980
M.D Alatta Wondi woradi Doobbe Banqaanote
olliiraati. Ani mininke giddo addimeenu
beettooti.
Shiimu hee’re saada allaaleemmo.
Allaalenniwa hee’re rosu minira hadhanno
ooso halcheemmo. 1987 M.D roso
hanafummo. 1-4 kifile geeshsha Doobbe
Banqaanote rosi mine rosummo. Rosu
mine rosiisaanchi’ya rosiisannore seekke
ha’runseemmo. 1-4ki kifile iillummo geeshsha
deerrunni umiha ikke fulummo.
1992 M.D shoole kifilenni 5ki kifile saummo.
Fooliishshote yannara qarqarinke ooso ledo
godo’leemmo. Mitto barra godo’linanni
hee’neenna jaali’ya raga qole olino kinchi
sammicho ganie. Ganinoewi xissannae cince
minira ha’rummo.
215
1993 M.D onti kifile rosanni hee’reenna Dawaro
ille dhiwa hanaffue. Illete nigino daafuranni 1. Alatta wondi woradi Doobbe
ha’rieta Kuyyaru Hospitaale ha’re Banqaa’note olliiraati.
buuxisiisi’rummo. Ikkollana, woyyimma
dileeltinoe. Hakko diri roso’ya illete dhibbinni 2. Gode’lenniwa jaallasiwiinni olloonni
kainohunni mure agurummo/ agure fulummo kinchi korinniiti.

1994 M.D la”anni ilamoommohu 3. Illesi aana iillinosi qarra bisosi assi’re
rosoholla jawatasinniiti.
Ballicha la’’a dandeemmokkiha
4. 4ki xa’mora rosaano qarqarinsa garinni
ikkummo. Aantetennino, Shawwa Ballootu dawartannohura dawaronsa, qarqarinsa
Rosi Mine Bireellete qajeelsha adhummo. garinni dawartanno gede kaayyo uyinsa.
Hakko qajeelsha lamu dirinni gudummo.
1997 M.D Alatta Wondo Shaichu Rosi Mine Qoonqo Xaadisanna Babbada
rosummo. Roso albinte gede jawaantete Yanna: 10 daqiiqa
ha’runsanni, 8ki kifile qoqqowu deeri fonqolo
Qoonqo Xaadise Nabbawa
adhe woyyaawino guma abbe honse kifile
saummo. Rosiisaancho:
2000 M.D kayise 2001 M.D geeshsha Alatta • Rosaano, qoonqo xaadisate albaanni
Wondi Layinki Dirimi Rosi Mine rosummo. balaxxe ati mitto lawishshaho ikkanno
10ki kifile gobboomu deerri fonqolirano jawa gede loosse leellishinsa.
guma abbummo. Aanteteno, qixxaawote • Hoodeteno ate ledo qoonqo, ati assitto
roso’ya rosummo. 2003 M.D 12ki kifile eote /a gede mitteenni loosse.
fonqolo adhe woyyaawino guma abbummo.
• Jeefoteno, insa loosu gedensaanni
Hakkiinni Jimmu Yuniveriste Dhaggete
maxaafinsa giddonni, galchite
rosi goli hunda rose dancha guminni
daftarinsara lawishshu garinni,
maassamummo.
loossanno gede assinsa.
Huwatote Xa’mo
1. i la moo mmo hu → ilamoommohu
Rosiisaancho:
2. la bbaa hu nni → labbahunni
• Niwaawe macciishshate albaanni
3. xa wi su mma → xawisumma
hedde wortu hedo gara ikkanna hooga
xa’minsa. 4. na bba wa nna → nabbawanna
• Rosaano lame lame ikkite, niwaawete 5. ha na fu mma → hanafumma
amado kultanno gede xa’minsa 6. u yi noo nni e → uyinoonnie
• Maxaafinsa giddo noo xa’muwa
daftarinsara galchitanno gede kulinsa. Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Xa’muwa Yanna: 15 daqiiqa

1. Rigamo Shalihu mama ilamino? Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo

2. Rigamora ille mayi korinni ba’inosi? Rosiisaancho:

3. Rigamo ille bae hee’renni rosoho • Maxaafinsa giddo nooha niwaawete

dancha guma abbe yuniversitetete umonna misile la’anno gede kulinsa.
rosanni maassamihu mayi korinniiti? • Rosaano niwaawete umo, misile
4. Qarqari’nera ille bae hee’renni rosoho la’uhu gedensaanni qara qaallata fiche
darga iillinnohu /tinnoti/no? Hiittoonni? rosaanote ledo hasaabbe.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 216

 • Qara qaalla: gudumma, ilamumma,
doyissitue, diidhaera, qooxeessa.
• Niwaawete umi , misilenna qara
qaalla kaiminni, niwaawe marichire
coyidhannoro hedde kultanno gede
xa’minsa.
• Rosaano heddino hedo giddonni 3
coyifooliishsho saleedu aana borreessite
leellishinsa.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano umo assite niwaawe
nabbabbanno gede kaayyo uyinsa.
• Aanchite, ati lawishsha ikkite
nabbabbanna huuriweelo
macciishshitanno gede kulinsa.
• Hoodeteno rosaano lame lame ikkite
nabbabbona.
• Jeefoteno, ati huuro naggi assite
nabbabbanna, rosaano ha’runsitona.
Luulakko
Ani ilamoommahu Alatti Cuukkote woradira
Ruufo Caancote olliiraati. Ilamoommahu
1966 M.D. Anni’yara ilantino ooso giddonni
leekkite. Anni’yara oosote batinyi sette
ikkanna, ontu labballoho.
Ani ilamoommahu labbaahunni aaneeti.
Ilamumma kawa lophe lalo allaala
hanafumma. Aanteteno qarqarinkera
safote roso hananfoonni daafira, fidale kiira
hanafumma. Hatte yannara Amaaru Afii fidale
kiirranni.
Qaaqqimma’ya yannara lowoti rosu halcho
nooe. Konninni ka’nohunni, fidale bayiru
rodii’ya kiirsiisannae shiima yanna giddo
wayimma age gudumma. Wona aleenni
xawisummante gede, safote roso uyinanni
basera mare nabbawanna borreessa
hanafumma. Rosoho nooe jawaante garinni
uyinoonnie roso danchu garinni gudoomma.
1978 M.D. sase kifile e”e rosumma. Kifilete
umita ikke danchu guminni shoole kifile
saumma.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Ikkollana, 2ki dirimi rosi mini ninke qachinni
fafanno. Rosu minira ha’reemmahu
lekka’yanniiti. Tenne affinori qarqaru ooso,
rosu mininni higanna doogote diidhaera
doyissitue. Amaddaera dagguta qaale’ya
naggi asse raarummata, qooxeessu manni
iille tenne jaddonni gatisie.
Hakkunni gedensaanni, anni’ya xooqise
masse Irgaalamete worie. Jeefoteno,
Irgate Layinki Dirimi Rosi Mine roso’ya
danchu garinni gumulumma. Xaa yannara
Hawaasi Yuniversitenni maassame, Adaare
Hospitaalera loosanni noomma.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Rosaano umo hedde uyitu hedo saleedu
aana borreessitto/atanna niwaawete
amado ledo xaaddannoro xa’minsa.
• Hoodeteno maxaafinsa giddo noo
xa’muwa daftarinsara galchitonno gede
kulinsa.
Xa’muwa
1. Luulakko fidale yannatenni kiirte
guddinohu mayiraati ?
2. Luulakko layinki dirimi rosose rossanna
mayi tuncu yiise ?
3. Luulakko layinki dirimi rosose rossanna
dii’neemmesero maa ikkitannoha
lawanno’ne?
4. Luulakko annise ooso giddo meekkite?
Dawaro
1. Bayiru rodiise kaa’lanna jawaatte
kiiratenniiti.
2. Rosu mininni higganna doogote
diidhasera doyissate.
3. Tenne yannara iillitu deerra iillitukki
doogo gatte minu ama ikkite hee’rate.
4. Leekkite..
217
 28ki Lamala 2ki Barra
assitine rosaanote ledo mitteenni niwaawe
Barru Rosi Amado nabbabbe.
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbada • Aanchite, rosaano lame lame ikkite
mimmitinsara nabbabbanno gede
• Ikkito aantenni borreesssa
kulinsa.
• Rosu qaalla huwata
• Kaajjitanno qaalla marro qolte
• Sufo qaalu aana ledanna abbitanno nabbabbanno gede kulinsa.
soorro xawisa.
• Jeefote rosaano macciishshitanna huuro
• Qaalla macciishshe taashshe borreessa
naggi assite nabbawinsa.
Huwatote Xa’mo
Qoonqo Xaadisanna Babbada
• Maxaafinsa giddo noo shae daftarinsara
Yanna: 10 daqiiqa
galchitanno gede assinsa.
Qoonqo Babbada
• Rosaano ‘ Luulakko’ yitanno niwaawe
Rosiisaancho: giddo, Luulakko ikkitino ikkito aante
• ‘Gumulama’ yaanno qaale saleedu aana borreessitanno gede kulinsa.
borreessi.
Ikkito Ikkitote Aante
• Aantete rosaano umo qaale mitteenni
nabbabbanno gede kulinsa. umo, Lalo allaala hanaffu, fidale kiirtu.
• Hoodeteno qaalu giddo qoonquwa ati 3ki kifilenni danchu guminni 4 ki
angichunni leellishshanna babbadde aantete,
kifile sa’u.
nabbabbona.
2ki dirimi roso rossanna
1. gumulumma → gu mu lu mma Aanteteno,
dii’nasera ka’ni.
2. gedensaanni → ge den saa nni Irgate xooqinse massineenna 2ki
hoodete,
3. qaaqqimma’ya → qaa qqi mma ‘ya dirima guddu
Hawaasi yuniversitenni
4. Hospitaalera → Hos pi taa le ra
jeefote, maassante, Adaare Hospitaalera
5. kiirsiisannae → kiir sii sa nna e loossanni hee’ra
6. raarummata → raa ru mma ta Qaalla
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe Yanna: 10 daqiiqa
Yanna: 10 daqiiqa
Rosu Qaalla
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
Rosiisaancho:
• Umo rosaanote ledo maxaafinsara noota
Tini niwaawe umi barra nabbabbinota rosu qaalla fiche hasaabbe.
ikkitinohura, niwaawete umonna misile la’e
niwaawennire qaagganore xa’minsa. • Uyinoonni qaalla giddonni mitto
lawishshaho adhite coyifooliishshuwa
Nabbawate ayirritannonsa qaallanna
giddo wortanni xawisinsa.
handaarra nabbabbe lawishsha ikkinsa.
Rosu qaalla: hatte yannara, hakkunni
Nabbambanni Woyite
gedensaanni, Jeefoteno.
Rosiisaancho:
• Aantete tenne qaalla horonsidhe
Rosaano nabbawate qixxaabbanno gede coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
kulitto/ansahu gedensaanni, qaale naggi

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 218

 • Hoodeteno mimmitinsa ledo buuxidhu Rosiisaancho :
gedensaanni, bado badotenni Woroonni noota 10 qaalla ati nabbabbanna
nabbabbanno gede kulinsa. taashshite borreessate wo’naalsha assitanno
Sufo gede kulinsa.
Rosiisaancho: Qaalla
• Uyinoonni qaalla giddo ‘ Duuwane’ doyissitue hakkunni gedensaanni
yaanno qaale saleedu aana borreessite
qooxeessu leekkite
qaale ledokki nabbabbanno gede
assinsa. diidhaera yuniversite
• Qaalu jeefora ‘ -ooti ‘ sufo ledde maassame Jeefoteno
borreessite qaale nabbabbanno gede hatte yannara saumma
xa’minsa.
Lawishshu garinni sufo lendiro qaalu aana Mini Looso
dagganno soorro huwattanni loossanno gede Rosiisaancho, maxaafinsa giddo noota
kulinsa. 10 qaalla rosaano taashshite borreessate
Maxaafinsa giddo uyinoonninsa rosiishsha wo’naalsha minensa wolu manni
daftarinsara galchitanno gede kulinsa nabbawannansa borreessitanni rosiisidhanno
Lawishshaho worroonni qaalla: gede mini looso uyinsa.

Duuwaneooti • Loosansa aanino barra buuxi.

Laanseooti Qaalla

Danguraooti xawisumma labbaahunni

kiirsiisanna gedensaanni
Borreessa
nabbawanna Ilamoommahuno
Yanna: 10 daqiiqa
Hospitaalera hanafumma
Qaalla Macciishshe Taashshe
Borreessa gumulumma qaaqqimma’ya

28ki Lamala 3ki Barra

• Aanteteno, rosaanote giddonni
Barru Rosi Amado maammaashsha dandaannohu
• Maammaashsha woy yaatto borreessa coyi’ranno/coyidhanno/ gede
jawaachishinsa.
• Lamalate rosi amadore ginbannirenna
banxannire borreessa • Macciishshaano konne
maammaashshanna yaatto
macciishshitu gedensaanni,
Qaalla macciishshaminonsare coyidhanno gede
Yanna: 20 daqiiqa kaayyo uyinsa.
Maammaashsha woy Yaatto Borreessa • Hoodeteno, ati dandaatto
maammaashshanna yaatto kulinsa.
Rosiisaancho:
Jeefoteno, baalunku dandiitannore
• Rosaanote maammaashshunna yaatto
coyidhanno gede jawaachishinsa.
mayyaatero xawishsha uyinsa.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 219

Borreessa • Guddu gedensaanni gaamotenni ikkite
hasaabbona.
Yanna: 20 daqiiqa
Rosu amadore ginboonnirenna Borro Buuxi’ra
banxoonnire borressate qixxaawa Rosiisaancho:
Rosiisaancho: • Rosaano borronsa xaphi assidhu
• Rosaano balaxxe shae daftarinsa aana gedensaanni lame lame ikkite
galchitanno gede kulinsa. hasaabbanni taashshidhona.

• Hoodeteno nabbabbu niwaawe giddo • Tenne borro baxxinnorenna gibbinnore

shiqqinote, Luulakkore, baxxannorenna
gibbannore borreessitanno gede kulinsa.
• Jeefoteno, baxxannorenna gibbannore
niwaawete giddonni xinqite gamba
assidhanno gede kulinsa.
Borreessinanni Woyite
borreessate mittu mitunku hedonsa
garinni ikkannohura wolunnite gede ikka
noose yine wora didandiinanni.
• Jeefote gaamo gaamotenni ofolte
hasaabbu gedensaanni hedonsa kifilete
miillansara nabbabbanno gede assinsa.

Rosiisaancho: • Rosu konnira shaete qixxeessaanote

widoonni banxannirenna ginbannire
• Rosaano albaanni gamba assidhure
yine worate qoosso rosaanonnita
xaadisse shaete giddo umu amunni
ikkitinohura, hedo insawiinni haadhe
borreessitano gede kulinsa.
calla taashshi.

28ki Lamala 4ki Barra 4. Qaaqqima’ya → qaa qqi ma ‘ya

Barru Rosi Amado 5. gedensaanni → ge den saa nni
• Qoonqo xaadisenna babbade nabbawa 6. uyinoonnie → u yi nno nni e
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra Qoonqo Xaadisa
• Borrote malaatta horoonsi’re Rosiisaancho:
coyifooliishsho loosa
Umo qoonqo ati mitte mitte nabbabbe umi
• Qaalla macciishshe taashshe borreessa
barra hooroonsi’ritta/o biddissa ha’runsite
rosiisinsa.
Qoonqo Xaadisanna Babbada
dawarono
Yanna: 10 daqiiqa
1. xa wi su mma → xawisumma
Qoonqo Babbade Nabbawa
2. na bba wa nna → nabbawanna
Rosiisaancho:
3. ha na fu mma → hanafumma
Konne roso rosaano 2 barra rosse
ki
4. la bbaa hu nni → labbaahunni
sa’innohura , hakko barrira uyinoonni biddissa
seekkite la’e rosiisinsa. 5. i la moo mmo hu → ilamoommohu
Dawarono konni garinni taashshinsa. 6. raa ru mma ta → raarummata
1. gumulumma → gu mu lu mma Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
2. kiirsiisannae → kiir sii sa nna e Yanna: 10 daqiiqa
3. hospitaale → hos pi taa le Nabbawate Albaanni Fooshu hedo

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 220

Rosaano tennea niwaawe umi barra
nabbawisiisitto/a biddissa ha’runsite
nabbawisiisinsa.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
Konne rosiishsha rosaano nabbabbanno
woyite assatta /ore umi barri biddissi aana
xawinsoonniha horoonsidhe jeefisi.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Rosaano Luulakko yitanno dhagge
niwaawete hedo kaima adhite , xa
gooffinno garinni ikkikki wolu garinni
jeefissanno gede kulinsa.
• Borreessate albaanni miillansa ledo
gaamotenni gamba yite hasaabbanno
gede kulinsa.
• Hoodeteno borronsa wolu garinni
jeefisate hedo adhite borreessitona
• Atino mereeronsa millissanni
borreessidhanno woyite kaa’linsa.
• Guddu gedensaannino miillansa ledo
hasaabbona
• Jeefoteno, 2-3 gaamo geeshshinni
doorammohu kae kifilete nabbawona.
• Macciishshaanono hedonsa uyitanno
gede kaayyo uyinsa.
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Borrote Malaatta
Rosiisaancho:
• Rosaano uurrishshu, darbunna ledote
malaate horoonsidhe coyifooliishshuwa
loossanno gede kulinsa.
Aane noo lawishshano horoonsi’ri.
Lawishsha:
1, Luulakko Alatti Cuukkote woradira ilantino.
2, Hoola tayixe xeena hiitto gananni no!
3, Ani sasere giweemmo: heme, cee’manna
moora.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Jeefote rosaano garunni malaatta
horonsi’ransa buuxi.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Xaadisaano Qaalla
Rosiisaancho:
• Rosaanote shiqinshoonni Xaadisaano
giddonni mittto haadhe saleedu aana
coyifooliishsho loosse lawishshaho
leellishinsa.
• Aanteteno, insa lawishshu garinni
coyifooliishsho loossanno gede kulinsa.
• Hoodeteno gaamo gaamotenni ikkite
loossino coyifooliishshuwansa mimmitu
ledo xaadisse layidhona.
• 2-3 gaamo geeshshinni doorroonnihu/ti
kifilete nabbawona/ nabbabbona.
• Macciishshaano hedonsa uyitanno gede
kaayyo uyinsa.
Xaadisaano woroonni nooreeti:
ikkollana konninni hakunni
gedensaanni Jeefoteno,
Qallaa Taashshe Borreessa
Rosiisaancho:
• Rosaano onti barra 20 qaalla taashshite
borreessitanno rosi noonsa. Tenne qaalla
giddonni 10 qaalla techo ati kultannansa
borreessitanno.
• Qixxaabbuta buuxxe qaalla ati kultanna
borreessitona.
• Daftarinsara noo qaallano mine
borreessitanni wo’naaltanno gede
assinsa.
• Loosansa aanino barra buuxi.
doyissitue qooxeessu
leekkite diidhaera
yuniversite maassame
Jeefoteno hatte yannara
saumma hakkunni gedensaanni
221
 28ki Lamala 5ki Barra
Barru Rosi Amado
• Marrote Roso
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadisa
Rosiisaancho:
• rosaano tenne lamalara rossinoha
qoonqo xaadise qaalla kalaqatenni,
nabbabbanno roso bowirsidhanno barra
ikkinnohura maxaafinsa giddo umi barra
rosiisitto/a garinni xawisinsa.
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
• Rosaano tenne lamalara 2ki barranna 4ki
barra rosse sa’ino daafira hakko rosira
uyinoonnihe biddissa la’e marro qolte
buuxxanno gede assinsa.
Sufo
Rosiisaancho:
Rosaano sufo lainohunni 2ki barra rossino roso
ikkinohura hakkawaro uyinoonnihe biddissa
la’e, marro qolte buuxisiisinsa.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Niwaawe Marro Qole Nabbawa
Rosiisaancho:
• Rosaano tenne niwaawe umi barra
nabbabbe sa’inohura, hakkonne biddissa
ha’runsite ledde buuxxanno gede marro
qolte nabbawisiisinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Suwisse nabbawate qarrissannonsare
ati marro qolte nabbawinsa.
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Rosu Qaalla
Rosiisaancho:
Tenne lamalara rosu qaalla saleedu aana
borreessi
Konne roso rosaano albaanni 2ki barra rosse
sa’inohura, hakkunni rosira uyinoonnihe
biddissa adhite marro qolte xawisinsa.
hakko barriti rosu qaalla:
hatte yannara
Jeefoteno,
hakkunni gedensaanni
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Qaalla Taashshe Borreessa
Rosiisaancho:
Rosaano techo barra maxaafinsa giddo noota
10 qaallanna ati kultannansa borreessitanni
wo’naaltuta 10 qaalla xaphoomunni 20 qaalla
ati nabbabbannansa borreessitona.
Boro
Rosiisaancho:
Rosaano tenne lamala giddo nabbabbu
niwaawe ‘ Luulakko ‘ yitannota ledde
nabbabbe amadosere lame gufonni xaphi
assite borreessitanno gede kaa’linsa.
222
 29ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Macciishshitino niwaawe amado kultanno.
• Qoonqo xaadisse qaalla kalaqqanno
• Qaalu giddo no qoonquwa babbadde
nabbabbanno.
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni
xawissanno.
• Rosu qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
loossanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Ilamishshi Dhagge
29ki Lamala Umi Barra
Barru Rosi Amado
• Niwaawe Macciishsha
• Qoonqo xaadise Qaalla kalaqe nabbawa
• Niwaawe nabbawa
• Niwaawete amado borreessa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Macciishshate Albaanni Fooshu
Hedo
Rosiisaancho:
Maxaafinsara nooha ‘ Fana Faasha’
yaannoha niwaawete umonna hakko
qooliranni noota qara qaallanna misile la’anno
gede kulinsa.
La’urinni ka’e niwaawe marichire coyidhanno
yite heddannoro hedonsa haa’ri.
Hedonsa giddonni 3 (sase) coyifooliishsho
geeshsha saleedaho borreessi.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Sufo qaalu aana abbitanno soorro
xawissanno.
• Coyifooliishsho giddo borrote malaate
horonsidhanno.
• Xaadisaano qaalla horoonsidhe
coyifooliishsho loossanno.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano niwaawe macciishshate
qixxaabbanno gede kultensa niwaawe
nabbawinsa.
• Mereeroho taxxi yitanni aane ikkara
dandaannori maatiro kultannohe gede
kaayyo uyinsa.
• Addi qarri noonsa rosaano heedhuro
beeqqitukki gattannokki gede kaa’lo
assinsa.
Meessi Ilamishshi Dhagge
Ani Fani Faashiho, Ilamoommohu 1946 M.D
Sidaamu Zoone Arbagoonu woradi giddooti.
Ani kalaqamunni lekka laanshaawaho.
Tennenni hee’re diri’ya rosoho iillita
Arbagoonu Umi Dirimi Rosi Mine e’umo.
Hakko 2ki kifile geeshsha iille, roso uurrise
agurummo.
Lamu diri gedensaanni Arbagoonaho
umi dirimi rosi mine 3- 6ki kifile geeshsha
rosummo. Aanteteno, Hulate Baalchi Umi
Dirimi Rosi Mine 7kina 8ki kifile rosummo.
223
Hatte yannara Aliidi 2ki dirimi rosi mini Dawaro
Irgate noo daafira hakko 9ki kifile roso’ya
1. Sidaamu Zoonera Arbagoonu woradi
hanafummo. Hanafe hee’reenna Lopho
giddooti.
Mittimmate Gaadinni yaanno lallawi
lallawameenna roso’ya agurummo. Hakkuyi 2. Hulate Baalchi umi dirmi rosi mine.
gedeno, Baale Goobbara Baatu Ilaali Aliidi 3. Dawaronsa babbaxxitara dandiitanno
2ki Dirimi Rosi Mine 9ki kifilenni 12ki kifile daafira haa’rinsa.
geeshsha rose jeefisummo. Aanteteno,
Kotebe Rosiisaanote Rosi Kolleejenni Qoonqo Xaadisanna Babbada
maassame 6 diro rosiisaanchimmate owaante
Yanna: 10 daqiiqa
uummo. Qoleno, Addisi Ababu Yuniversitera
Amaaru Afiinna Borreessammetenni umi Qoonqo Xaadise Nabbawa
digirenni maassamummo. Hakkiinni qole,
Rosiisaancho:
Sidaamu Zoone giddo addi addi woradda rosu
borro minnara rosu budi loosu ha’rinshora • Mitto qaale haadhe qaalu giddo noo
loosoommo. qoonquwa babbadde worte mitte
mittenta nabbawinsa.
Hakkunni gedensaanni, Hawaasi Rosiisaanote
Rosi Kolleejera Sidaamu Afoo rosiisaate • Aanchite qaale mitteenni nabbabbe
eummo. Qoleno, addi addita Sidaamu Afii lellishshensa lawishshu garinni ati
mojulla qixxeessatenninna babbaxxitino kaa’litannansa loossanno gede assi.
qajeelshuwa aatenni konni Afii lophora
jawaata sharro assoommo. 1. i la moo mmo hu → ilamoommohu

Xaphoomunni, Sidaamu Afoo lossate addi 2. gu mu lu mma → gumulumma

addi maammaashshuwanna yaatto gamba
3. maa ssa mu mma → maassamumma
asse attamsiise fushshatenni dilaala’ya
fuloommo. Xaano, Sidaamu Afoo lossate 4. xa phoo mu nni → xaphoomunni
wolqa’ya fajjitu geeshsha sharramanni
noommo. 5. ha na fu mma → hanafumma

Huwatote Xa’mo 6. aan te te no → aanteteno

Rosiisaancho: Rosaano Nabbabbanno Niwaawea

• Macciishshate albiidi hedonsanna Yanna: 15 daqiiqa
niwaawete amado xaadasenna hoogase
xa’minsa. Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo

• Umi xa’mo xa’mite dawaronsa haa’ri. Rosiisaancho:

• Baalanta xa’mo xa’mitanni bado • Maxaafinsa giddo nooha niwaawete

badotenni dawartanno gede assinsa. umo la’anno gede assi.

Xa’muwa • Qara qaalla ficheno rosaanote ledo

1. Fani Faashihu mama ilamino ?
2. Fani lamalkinna settikki kifile mama
rosino?
3. Fani Faashihu rososi agurikkinni
gudoommero maa ikkannoha
lawannohe?
hasaawi.
• Hoodete niwaawete uminninna qara
qaallanni ka’e niwaawennire heddannore
kultannohe gede xa’minsa.
• Hedonsa giddonni 2-3 coyifooliishsho
geeshsha saleedaho borreessi.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 224

Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Niwaawe umo rosaano nabbabbona.
• Hoodete lame lame ikkite mimmitinsara
nabbabbona.
• Jeefoteno insa huuriweelo
ha’runsitannahe ati niwaawe
nabbawinsa
Kawajjo Qa’naafa
Ani Kawajjo Qa’naafi beettooti.
Ilamoommahu 1976 M.D, Sidaamu Zoone
Alatti Cuukkote Woradiraati. Diri’ya rosoho
iillita Ruufo Caanco Umi Dirimi Rosi Mine
eumma. Umi kifilenni 4 kifile geeshsha deerra
umita fulanni ha’rumma.
1986 M.D. 5ki kifile iillumma. Hatte yannara
albinte gede jawaate rosanni 6ki kifile
geeshsha hakko rosanni gumulumma.
Aanteteno, 7ki kifilenni 12 kifile geeshsha
Cuukko Aliidi 2ki Dirimi Rosi Mine rosoomma.
Hakkuyi gedeno, Meqele Yuniverstenni
Ingilizete Afiinna Borreessammete umi
digirenni maassamumma. Qoleno,
5 diro rosiisaanchimmate loosi aana
keeshshoomma.
Hakkunni gedensaanni, Hawaasi
Yuniversitenni Borreessammete 2ki digirenni
maassamumma. Aane, Sidaamu Zoone
Wogatenna Turizimete Biddishshira 2 diro
loosoomma. Hakkiino qole, Sidaamu Afoo
lossate addi addi maxaaffa borreessoomma.
Xaa yannara, Hawaasi Yuniversitera Sidaamu
Afoo rosiisanninna konne afoo lossate addi
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
addi borro gamba assate aana noomma.
Xaphoomunni, Sidaamu Afoo lossate baca
sharro assanni noomma.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Saleedu aana borreessantino
coyifooliishsho la’anno gede assite umo
heddu hedonsanna niwaawete amado
xaaddinota xa’minsa.
• Huwatote xa’muwa bado badotenni
nabbabbanno gede assite nabbawantu
xa’mora dawaro niwaawete giddonni
hasse leellishshannohe gede assi.
Xa’muwa
1. Kawajjo umi dirimi rosose mama
hanaffino ?
2. Kawajjo mayi rosi daninni maassantu ?
3. Kawajjo Qa’naafite gedeeti jawaata
mancho qarqari’nera no ? Jawaantese
mayinniitiro xawisi.
4. Kawajjo Qanaafite heeshsho dhaggenni
afidhinoonni rosichi maati ?
Dawaro
1. Ruufo Caanco umi dirimi rosi mineeti.
2. Ingilizete Afiinna Borreessammete umi
digirenni
3. 3ki nna 4ki xa’mora dawaronsa
babbaxxitara dandiitannohura
dawaronsa haa’rinsa.
225
 29ki Lamala 2ki Barra
Barru Rosi Amado
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbade
nabbawa
• Rosu qaalla huwata
• Sufo horoonsi’re qaalla kalaqa
• Qaalla macciishshe borreessa
Qoonqo Xaadisanna Babbada
Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Babbada
Rosiisaancho:
Uyinoonni qaalla giddonni mitto qaale
saleedaho borreessite rosaano qaale
nabbabbanno gede kulinsa.
Aantete qaalu giddo noota mitte mittenta
qoonqo ati malaatissanna nabbabbona
1. yuniversite → yu ni ver si te
2. borreessammete → bo rree ssa mme te
3. keeshshoomma → kee shshoo mma
4. biddishshaho → bi ddi
5. turizimete → tu ri
6. rosiisanninna → ro sii sa
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Yanna: 10 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Tini niwaawe rosaano umi barra
nabbabbinota ikkitinohura niwaawete
umonna qara qaalla la’e niwaawennire
qaaggannore kultannohe gede
xa’minsa.
• Ayirritannonsa qaallanna handaarra
nabbabbe lawishsha ikkinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho: rosaano nabbawate
qixxaabbanno gede kultensa;
• Qoonqo naggi assitine rosaanote ledo
mitteenni niwaawe nabbabbe.
• Aanchite, rosaano lame lame ikkite
mimmitinsara nabbabbanni qarrissanno
qaallanna handaarra marro marro qolte
nabbabbanno gede assinsa.
• Jeefoteno, ati niwaawe suwisse
nabbabbanna rosaano huuriweelo
ledokki ha’runsitanno gede assinsa.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho: maxaafinsa giddo noo shae
daftarinsara galchitanno gede assi.
Lame lame ikkite niwaawete amado shaete
giddo borreessitanno gede assi
Dhagge ayeere coyidhannoro
Dhaggete
Kawajjo Qa’naafa
Ama
shsha ho Dhaggete darganna yanna
zi me te
Mama Sidaamu Zoonera Alatta
nni nna Mamaro Cuukkote Worada 1976 M.D
Ikkito
Meqele Yuniversitenni umi
Umo
digirenni maassantu.
Rosiisaanchimmatenni 5 diro
Aantete
loossu.
Borreessammetenni 2ki
Hakkiinnino
digirenni maassantu.
Hawaasi Rosiisanote Rosi
Xaa yannara kolleejera Sidaamu Afoo
rosiissanni no.
226
Qaalla Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa Yanna: 10 daqiiqa
Rosu Qaalla Qaalla Taashshe Borreessa
Rosiisaancho:
Rosiisaancho, woroonni noota 10 qaalla
• Umo rosaanote ledo maxaafinsara noota ati nabbabbanna taashshite borreessate
rosu qaalla fiche hasaabbe. wo’naalsha assitanno gede kulinsa.
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto
Qaalla
lawishsha adhite coyifooliishsho loosse
leellishinsa. 1. iillituta 6. ilamoommahu
• Aanchite, tenne qaalla horoonsidhe 2. gamba assa 7. rosiisanni
coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
3. rosoomma 8. hakkiinnino
Rosu Qaalla:
4. digirenni 9. maxaaffa
Qoleno xaa yanna
xaphoomunni konni gedeno 5. yuniversite 10. lossate

Sufo Mini Looso

Rosiisaancho: Rosiisaancho , maxaafinsa giddo noota

10 qaalla rosaano taashshite borreessate
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto qaale
wo’naalsha minensa wolu manni
saleedaho borreessi nabbawannansa borreessitanni rosiisidhanno
• Qaalu jeefora ‘ – ooti ‘ yitanno gede mini looso uyinsa.
sufo ledde rosaano lawishshu aana
• Loosansa aanino barra buuxi.
worroonni qaalla garinni sufo lendiro
qaalu aana dagganno soorro huwattanno Qaalla
garinni rosiisinsa.
1. maassamumma 6. turizimete
• Aanchite, uyinoonni lawishshi garinni
‘– ooti ‘ yitanno sufo afidhino qaalla 2. rosiisaanchimmate 7. biddishsha
borreessitanno gede assinsa.
3. xaphoomunni 8. keeshshoomma
Lawishsha: Kawajjo”ooti
4. gumulumma 9. yuniversite
shubbaareooti
5. ilamoommahu 10. borreessammete
Qanaafaooti

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 227

 29ki Lamala 3ki Barra
Borreessa
Barru Rosi Amado Yanna: 20 daqiiqa
• Qaallannita addaarronna gurcho fiche Borreessate Qixxaawa
borreessa Rosiisaancho, rosaano nabbabbu niwaawe
• Niwaawete amado borreessa marro qolte la’anno gede kulinsa.
Niwaawete amado keenate qixxaabbanno
Qaalla gede kulinsa.
Yanna: 20 daqiiqa
Borreessitanno Woyite
Qaallannita Addaarronna Gurcho
Fiche Rosiisaancho:
Rosiisaancho: Balaxxe rosaano nabbabbu niwaawe giddonni
baxisinonsare badde fushshitanno gede
• Qaallate giddonni mitto qaale haadhe
assinsa.
ledonsa loosse lawishsha uyinsa.
Hoodeteno tenne niwaawe giddo
• Mitte mittente qaallara lawishshu
baxisinonsare mitte gufo borronni
garinni addaarronna gurcho qaalla
xawissanno gede kulinsa.
borreessitanno gede kulinsa.
• Dawaronsa mimmitu ledo buuxidhanno Borro Buuxi’ra
gede assi Rosiisaancho:
Qaale Addaarro Gurcho • Balaxxe rosaano gaamotenni ofoltanno
gede assinsa.
umo alba gedeno
gumula guda, jeefisa doogo agura • Gaamonsanni annu annunni
borreessituta gufonsa mimmitoho
umita albita badheta nabbabbanno gede assi.
hee’ra leella, afama hooga
• Mimmitinsa gufo keentuhu gedensaanni
gamba xaada farsha taala noosire taashshidhanno gede
jawaata kaajjado,worba laafa kulinsa.

29ki Lamala 4ki Barra • Umo qoonqo mitte mittenta ati

Barru Rosi Amado malaatissanna insa nabbabbona.
• Qoonqo xaadisenna babbade nabbawa • Aantete mitte mittenta qoonqo
nabbabbe ka’uro qaale mitteenni
• Amadisiisaano Qaalla horoonsi’ra
kisseenna nabbabbanno gede assinsa.
• Borrote malaate horoonsi’ra
1. kee shshoo mma → keeshshoomma
• Qaalla macciishshe borreessa
2. bi ddi shsha → biddishsha

Qoonqo Xaadisanna Babbada 3. tu ri zi me te → turizimete

Yanna: 10 daqiiqa 4. yu ni ver si te → yuniversite

5. bo rree ssa mme te→ borreessammete
Qoonqo Xaadisa
6. ro sii sa nni nna → rosiisanninna
Rosiisaancho:

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 228

Qoonqo Babbada Rosiisaancho:
Rosiisaancho: • Shiqqino Xaadisaano qaalla giddonni
Umi qaale haadhe saleedaho borreessite mitto saleedaho borreessi.
qaale mitteenni nabbabbanno gede assinsa. • Hakko qaale horoonsidhe coyifooliishsho
Aanchite, nabbabbu qaali giddo noo qoonqo loossanno gede assinsa.
babbadde nabbabbanno gede assitanni • Hoodeteno lame lame ikkite baalanta
baalanta qaalla rosiisinsa. qaalla horoonsidhanni coyifooliishsho
1. maassamumma → maa ssa mu mma loossona.

2. rosiisaanchimmate→ro sii saan chi mma te Xaadisaano Qaalla

3. xaphoomunni → xa phoo mu nni hakkunni gedeno hakkiinnino qole

4. ilamoommahu → i la moo mma hu konnira konni daafira

5. gumulumma → gu mu lu mma Borreessa

6. aanteteno → aan te te no Yanna: 10 daqiiqa

Rosaano Nabbanno Niwaawe Borrote Malaatta

Yanna: 10 daqiiqa Rosiisaancho:
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo Balaxxe ati maqishshu malaatenna xa’mote
Rosiisaancho, rosaano tenne niwaawe sa’u malaate horoonsidhe coyifooliishsho loosse
yannara nabbabbinohura techo niwaawete leellishsinsa
umonna qara qaalla la’e niwaawete amado Aantete lamunku malaatinni lame lame
lainohunni qaaggannore xa’minsa coyifooliishsho loossona

Nabbambanni Woyite Lawishsha:

Rosiisaancho: Anni’ya , “ Rakke ha’ri “ yiie.

• Umo niwaawe ikkitote xawishshi ledo Raadoonete kaa’lo maati ?

ati nabbawinsa. Qaalla Taashshe Borreessa
• Aantete ikkitote xawishshi ledo rosaano Rosiisaancho, rosaano lamalate
ledokki nabbabbona. goofimarchira 20 qaalla taashshite
• Jeefoteno, rosaano huuriweelo borreessitanno rosi noonsa. Tenne
ha’runsitannahe ikkitote xawishshi ledo qaalla giddonni 10 qaalla ati kultannansa
niwaawe ati nabbawinsa. borreessitanno.Konni daafira borreessate
qixxaawansa buuxxe qaalla ati kultannansa
Hawatote Xa’mo borreessitona.
Rosiisaancho: Qoleno, maxaafinsara noota tenne lamala
• Rosaano niwaawensa haranchu daqiiqi qaalla minensa borreessitanni wo’naaltanno
giddo marro qolte la’anno gede assi. gede assinsa.
• Tenne nabbabbu niwaaweti qara • Loosansa aanino barra buuxi.
sokka maatiro mitte gufo annu annunni Borressitanno qaalla
borreessite xawissanno gede kulinsa.
1. illituro 6. ilamoommahu
• Borreessite ka’uro mimmitinsara lame
lame ikkite nabbabbe buuxidhe so’ro 2. rosoomma 7. gamba assa
heedhuro taashshidhona. 3. yuniversite 8. digirenni
Qaalla 4. rosiisanni 9. lossate
Yanna: 10 daqiiqa 5. maxaaffa 10. hakkiinnino
Xaadisaano Qaalla

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 229

 29ki Lamala 5ki Barra • Aanchite, insa ati kulittonsata ilamishshu
Barru Rosi Amado dhagge kulittonsa/kulittansa aante
agarte marro qolte kultannohe gede
• Marrote Roso assi.

Qoonqo Xaadisanna Babbada Qaalla

Yanna: 10 daqiiqa Yanna: 10 daqiiqa
Qoonqo Xaadise Nabbawa Rosu Qaalla
Rosiisaancho, rosaano tenne lamalara Rosiisaancho:
rossinoha qoonqo xaadise qaalla kalaqe
nabbawate looso boowirsidhanno barra • Tenne lamalata rosu qaalla saleedaho
ikkinohura tenne lamala giddo rossuha konne borreessinsa.
roso marro qolte loossanno gede assinsa.
• Tenne qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
Qoonqo Babbade Nabbawa loossanno gede assinsa.

Rosiisaancho,rosaano tenne lamalara Qaalla: Konni gedeno xaa yanna

rossinoha qoonqo babbadate roso Xaphoomunni qoleno
boowirsidhanno barra ikkinohura tenne qaalla
( 2ki barrita) ati kaa’litannansa babbaddanni Borreessa
nabbabbanno gede assinsa.
Yanna: 10 daqiiqa
Sufo
Qaalla Taashshe Borreessa
Rosiisaancho:
Rosiisaancho, rosaano maxaafinsara noota
Tenne lamalara rossinota ‘ – ooti ‘ sufo 10 qaallanna ati kultannansa daftarinsara
afidhino qaalla saleedaho borreessinsa. borreessituta 10 qaalla ati nabbabbannansa
taashshite borreessate wo’naalsha assitona.
Bado badotenni ka’e sufo malaatisse
leellishshanno gede xa’minsa Borro
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe Rosiisaancho:
Yanna: 10 daqiiqa
• Rosaano umu uminsata ilamishshu
Niwaawe Marro Qole Nabbawa dhagge borreessate qixxaabbanno gede
Rosiisaancho: kulinsa.

• Umo niwaawe qoonqo naggi assite
suwisse nabbawinsa
• Hoodete rosaano bado badotenni
mitte mitte coyifooliishsho biifisse
nabbabbanno ged assi.
Suwise Coyi’ra
Rosiisaancho:
• Balaxxe mittu egennammo manchi
ilamishshu dhagge rosaanote kulinsa.
• Balaxxe ati ateta ilamishikki dhagge
haransite kulinsa.
• Ati kulittonsa/ta kaima assidhe insa
uminsa dhagge borreessitona.
• Borronsa lame lame ikkite mimmitinsara
nabbabbona.
• 2-3 rosaano geeshshi uminsa fajjonni
borronsa kifilete nabbabbanno gede
assi

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 230

 30ki Lamala Roso
Lamalate Rosi Mixo
Rosaano, tenne lamala rosi gedensaanni:
• Macciishshitino niwaawe amado kultanno.
• Qoonqo xaadisse qaalimma nabbabbanno.
• Qaalu giddo noo qoonquwa babbadde
nabbabbanno.
• Nabbabbino niwaawe amado borrotenni
xawissanno.
• Rosu qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
loossanni fichesi huwattanno.
Lamalate Rosi Guulcho: Ilamishshi Dhagge
30 Lamala Umi Barra
ki
Barru Rosi Amado
• Niwaawe macciishsha
• Qoonqo xaadise qaalla kalaqe nabbawa
• Niwaawe nabbawa
• Niwaawete amado borreessa
Macciishshinanni Niwaawe
Yanna: 15 daqiiqa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Rosiisaancho:
• Maxaafinsara ‘Heeshsho’ya La’e’
yitanno niwaawe noo qoola fantanno
gede assinsa.
• Hakko qoolira noo misile la’anno gede
assinsa. Aantete qara qaalla fiche
rosaanote ledo hasaawi.
Qara Qaalla: heeshshoya, qarramummo,
gufisikkinni, qineessaancho
• Niwaawete uminni, misiletenninna qara
qaallanni ka’e niwaawennire heddannore
coyidhanno gede assi.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
• Sufo qaalu aana abbitanno soorro
xawissanno.
• Xaadisaano qaalla coyi fooliishshuwa giddo
hjoronsidhanno.
• Addi addiha borrote malaatta
coyifooliishshuwa giddo horoonsidhanno.
Nabbambanni Woyite
Rosiisaancho:
• Rosaano niwaawe seekkite
macciishshitanni qixxaabbanno gede
assite niwaawe suutunni nabbawinsa.
• Mereeroho taxxi yitanni, aane daannore
heddanno gede xa’minsa.
• Macciishshate qarri woy addi addi
qarri noonsari heedhuro beeqqaano
ikkitukkinni gattannokki gede
dandaatta/o/ deerrinni kaa’linsa.
Heeshsho’ya La’e
Anehu diri’ya lemiina mittoho. Su’ma’yano
Bashaashe yinannie. Ilamoommahuno 1984
M.D. Ilamoomma dargino Harooreessu
Woradi giddooti.
Anni’ya ani shoole kifilera hee’reenna
lubbaminno. Amanke ane ledo lame
roduuwa’ya callase lossitannonke. Anni’ya
lubbami kawa ama’ya ninke kaa’late
hee’neemmo katamira mittu olliira doogote
bunanna shae gaffanno.
Anino rosu mininni higeemma woyite ama’ya
loosunni kaa’lanna hee’nummo. Anino
tenne heeshsho giddo hee’neenna sette
kifile iillumma. Yannate gede baaluri gordo
231
kaxxeenna lowonta qarrammummo. Ama’ya • Qaale mitteenni qolte nabbawinsa
loosi shoole maatera hasiisannore wonsha • Aanchite, ati kaa’litanna konni garinni
didandiino. calluwinsa loossona.
Konninni kae ani ama’yara badhe ikkate 1. wo yyaa wi no → woyyaawino
roso’ya mure agureemma yee amaalummase.
2. jee fi su mma → jeefisumma
Iseno, “Ati rosokkino diagurattana mitto
rodookkino kaa’litanno uurrinsha afi’roomma,” 3. i la mu mma hu nni →ilamummahunni
yitue. “Tenne irko afi’noommona rosokki 4. a llaa laan chi mma te→ allaalaanchimmate
agurittakki loosatta,” yitue. Anino qarqarinkera 5. si wii lu nni → siwiilunni
mittu afi’raamu manchi mine uduunne
6. ha ‘ree mma ta → ha’reemmata
hayishshanni rosa ha’runsumma.
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
Togoonni ikkinanna heeshsho suutto
gantukerono tonne kifile fonqolo adhumma. Yanna: 15 daqiiqa
Fonqolohono dancha guma abbe Taaboori Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Aliidinna Layinki Dirimi Rosi Mine qixxaawote Rosiisaancho:
roso’ya kalaqamu sayinsenni gudumma.
• Maxaafinsa giddo nooha niwaawete
12ki kifile Fonqolirano 347 guma abbumma.
umonna misile la’anno gede kulinsa.
Aninna ama’ya magano lowonta galantummo.
Anino, tenne yannara qarru gufisiekkinni cince • Aanchite, qara qaalla fiche rosaanote
Adaamu Yuniversitera 2ki diri roso’ya gude ledo hasaabbe kuriuunni ka’e niwaawe
noomma. marichire coyidhanno yite heddannoro
hedonsa haa’ri.
Macciishshate Gedensaanni
Qara Qaalla: Jeefisumma, koshshiassa jaddo,
Rosiisaancho: guma
• Macciishshate albaanni heddu hedonna • Hedonsa daftarinsara borreessitanno
niwaawete amado xaadasenna hoogase gede kulinsa.
xa’minsa.
Nabbambanni Woyite
• Umita huwatote xa’mo xa’mite dawaro
Rosiisaancho:
qolate anga kayissinori giddonni 1-2
rosaano geeshshi dawartanno gede • Niwaawe umo umo insa nabbabbona.
assi. • Hoodete lame ikkite mimmitinsara
• Baalanta xa’mo konni garinni loosiisinsa. nabbabbona.
Xa’mote Dawaro • Jeefoteno, insa huuriweelo
ha’runsitannahe ati niwaawe
• Mittu olliira doogote bunanna shae nabbawinsa.
gaffanno.
Laanse
• Uduunne hayishshitanno.
Ani Laanse Bociti Sidaamu Zoone Alatta
• 3ki nna 4ki xa’mo dawaro rosaano Wondi Woradira 1970 M.D, ilamumma.
addi addire yitanni dawartannohura Ilamumma yannara bisi’ya aana mitte muso
kultannohere haadhe taashshinsa nafa dinoe. Ikkollana kayinni, ilamummahunni
Qoonqo Xaadisanna Babbada 8 diro ikkannoe balla doogote kaameelu
jaddo iillitue. Iillitinoe jaddonni guracho
Yanna: 10 daqiiqa
lekka’ya murreennae siwiilunni ha’reemmata
Qoonqo Xaadisa ikkumma.
Rosiisaancho: Tenne jaddo giddo hee’reenna diri’ya rosoho
• Mitto qaale haadhe qaalu giddo noo iille sae ha’rita wodani’yara huluullo galtue.
qoonquwa babbadde worte mitte mitte Anera rosu halcho nooeta afino anni’ya
nabbawinsa. jawaate Dongora Rosi Mine borreessiisie.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 232

Dongora roso wodani gede rosiinsanni
daafira, ani Arfaasu aganira fidale wayimma
koshshi asse gudumma. Hattoo ikkanni, diru
dirunkunni ba’raarsha adhanni umi dirimi
roso’ya gudumma.
Aanteteno aliidi layinki dirimi roso’ya Alatta
Wondo 12ki kifile geeshsha rose gumulumma.
Hakkono woyyaawino guma abbe Hawaasi
Rosiisaanote Rosi Kolleejje Afuu Rosi Kifilera
3 diro keeshshe roso’ya jeefisumma.
Roso’yano jeefisumma gedensaanni,
Manguddo Umi Dirimi Rosu Mine
rosiisaanchimmate loosi aana 7 diro
keeshshumma.
Huwattote Xa’mo Dawaro
Jeefoteno Ambo Yuniversitera umi digire’ya
gude Hawaasi Yuniuerste Sidaamu Afii Rosi
kifile giddo rosiisaancho ikke noomma.
Huwatote Xa’mo
Rosiisaancho:
• Saleedu aana borreessantino
coyifooliishshonna daftarinsara
borreessitino hedonsa la’anno
gede assite wona umi hedonsanna
niwaawete amado xaaddinoro xa’minsa.
• Huwatote xa’mo giddonni umita
nabbawannohura kaayyo uyi.
• Nabbawantu xa’mora dawaro niwaawete
giddo baalunku loossanno gede boode
yanna uyinsa.
• Dawaro afantannowa
leellishannohehura/tera kaayyo uyi.
• Leellishshu dawaro taalo ikkasenna
hoogase wole rosaano hedo uyitanno
gede kaayyo uyinsa.
• Guracho lekka murreenna siwiilunni
ha’rate.
• Afuu rosi daniraati.
• 3ki nna 4ki xa’mora rosaano babbaxinore
yitanno daafira dawaronsa haadhe
niwaawete garinni gumulinsa..

30ki Lamala 2ki Barra 1. ha’reemmata → ha ‘ree mma ta

Barru Rosi Amado 2. gumulumma → gu mu lu mma
• Qaalu giddo noo qoonqo babbade 3. rosiisaanchimmate→ro sii saan chi mma te
nabbawa
4. murreennae → mu rree nna e
• Rosu qaalla huwata
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
• Sufo horoonsi’ne qaalla kalaqa
Yanna: 10 daqiiqa
• Qaalla macciishshe borreessa
Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo

Qoonqo Xaadisanna Babbada Rosiisaancho, tini niwaawe umi barra

nabbabbinota ikkinohura niwaawete umonna
Yanna: 10 daqiiqa misile la’e niwaawennire qaaggannore
Qoonqo Babbada xa’minsa.

Rosiisaancho: Ayirritannonsa qaallanna handaarra nabbabbe

lawishsha ikkansa
• ‘ha’reemmata’ yaanno qaale saleedaho
borreessite rosaano umo qaale Nabbambanni Woyite
mitteenni nabbabbanno gede assinsa. Rosiisaancho:
• Aanchite, qaalu giddono qoonquwa ati • Rosaano nabbawate qixxaabbanno gede
angichunni malaatissanna babbadde kulinsa. Qaale naggi assitine rosaanote
nabbabbona. ledo mitteenni niwaawe nabbabbe.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 233

 • Aanchite, rosaano lame lame ikkite • Aanchite, tenne qaalla horoonsidhe
mimmitinsara nabbabbanni qarrissanno coyifooliishsho loossanno gede assinsa.
qaallanna handaarra marro marro golte • Aanteteno, loossino coyi fooliishshuwa
nabbabbanno gede kulinsa. mimmitinsara nabbabbanno gede
• Jeefoteno, ati niwaawe suwisse assinsa.
nabbabbanna rosaano huuriweelo • Jeefoteno, bado badotenni coyi
ledokki ha’runsitanno gede kulinsa. fooliishshuwansa rosaanote
nabbabbanno gede assi.
Huwattote Xa’mo
Rosu qaallano: Aanteteno, Jeefoteno,
Rosiisaancho:
ikkollana
• Maxaafinsa giddo noo shae daftarinsara • Tini qaalla rosaanote xawa
galchitanno gede assi. hooggannonsa daafo rosiisaancho ledde
• Niwaawete giddo shiqino garinni Laanse ledde coyifooliishsho loosse xawisinsa.
ikkito aantetenninna ikkito uyinoonni
Sufo
lawishshi garinni dawartanno assi.
Rosiisaancho:
• Galchitu gedensaanni lame lame
ikkite woy gaamotenni borreessitinore • Uyinoonni qaalla giddonni ‘roso’ yaanno
mimmitu ledo la’e xe’o heedhannowa qaale saleedaho borreessite qaale
taashshidhanno gede kaa’linsa. ledokki nabbabbanno gede assinsa.
• Qaalu albaanni ‘-ho’ sufo ledde
Shaete Borreessinanniri borreessite qaale nabbabbanno gede
Umo: Dongora qullaawu phaawuloosi umi xa’minsa.
dirimi rosi mine • Lawishshu aana worroonni qaalla konni
Aantete: Alatti Wondi 2ki dirimi rosi mine 12ki garinni sufo lendiro qaalu aana dagganno
kifile geeshsha. soorro huwattanno garinni rosiisinsa.

Aanteteno,: Hawaasi Rosiisaanote Kolleejje • Aanchite, uyinoonni lawishshi

e’u. garinni ‘-ho’ sufo adhitanno qaalla
borreessitanno gede kulinsa.
Hakkunni gedensaanni : Maangudote umi
• Loossinore hoodete ha’runsite buuxinsa.
dirimi rosi mine Rosiisaancho ikkitu.
Borreessa
Jeefote : Ambo Yuniversite e’u.
Yanna: 10 daqiiqa
Xa noowii : Hawaasi Yuniversiteraati..
Qaalla Taashshe Borreessa
Qaalla
Rosiisaancho:
Yanna: 10 daqiiqa
Woroonni noota 10 qaalla ati nabbabbanna
Rosu Qaalla taashshite borreessate wo’naalsha assitanno
gede kulinsa.
Rosiisaancho:
1. huluullo 6. jaddonni
• Umo rosaanote ledo maxaafinsara noota
rosu qaalla fiche hasaabbe. 2. phawuloosi 7. kaameelu
3. ba’raarsha 8. Cuukkote
• Uyinoonni qaalla giddonni mitto
lawishsha adhite coyifooliishsho loosse 4. kolleejje 9. hee’reenna
leellishinsa. 5. iillitinoe

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 234

Mini Looso
Rosiisaancho :
Rosaano maxaafinsa giddo noota 10 qaalla
minensa wolu nabbawannansa borreessitanni
rosiisidhanno gede mini looso assite uyinsa.
30ki Lamala 3ki Barra
Barru Rosi Amado
• Lamalate rosi ledo xaado afidhinore
rossinnore borreessa.
• Lamalate rosi amado gufo borreessa.
Qaalla
Yanna: 20 daqiiqa
Rosu Umi Ledo Xaaddanno Qaalla
Rosiisaancho:
• Umo rosaano nabbabbino umi daafira
addi addi qaalla woy handaarra
borreessitanno assi.
• Lame lame ikkite hasaabbuhu
gedensanni so’ronsa taashshidhona.
• Qixxeessinoonni shae giddo daftarinsara
galchitona.
• Hakko shaete borreessitinore
mimmitoho nabbabbanno gede assi.
• Jeefoteno, tenne lamalara nabbabbino
niwaawe ledo xaaddanno hedo
borreessitinoro buuxxe taashshinsa.
Borreessa
Yanna: 20 daqiiqa
Borreessate Qixxaawa
Rosiisaancho:
• Kifilete marate albaanni harancho gufo
borreesidhe qixxaabbe kifile mari.
• Techo insano gufo borreessitannota
kultensa ateta nabbawinsa.
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Qaalla
ilamummahunni jeefisumma
rosiisaanchimmate allaalaanchimmate
keeshshumma hee’reemmata
woyyaawino gumulumma
• Mitte gufo borreessitanno
woyite bitimaho, tittirshahonna
jeefote(gumulote) borreessitannore
albaanni shaete giddo borreessitino
qaalla, handaarra woy coyifooliishshuwa
gamba assite gufo borreessitanno gara
xawisinsa.
Borreessitanno Woyite
Rosiisaancho:
• Ate borro kaima assidhe annu annunni
gufo borreessitanno gede kulinsa.
• Gufonsa Laanse rosu hajore ikkiro
dancha ikkannota kulinsa.
• Hanafanno woyite togo yite hanafona.
Konne rosu umo nabbawe rosoomma/o/
ri.
Borro Buuxi’ra
Rosiisaancho:
• Rosaano borreessite guduhu
gedensaanni gaamotenni ofoltanno
gede assite borronsa mimmitinsa
nabbabbanno assi.
• Mimmituwiinni rosicho adhite so’ronsa
taashshidhu gedensaanni ati lainsa.
• Borronsa giddo borrote malaattanna
borreessate afii jirte taaltinota lainsa.
• Jeefoteno, gaamo gaamotenni 2-3
gaamo geeshshi kifilete nabbabbanno
assite wole rosaano macciishshite hedo
uyitanno gede assinsa.
• Uyini hedo garinni borronsa
borreessidhanno gede kulinsa.
235
 30ki Lamala 4ki Barra
5. woyyaawino → wo yyaa wi no
Barru Rosi Amado 6. allaalaanchimmate→ a llaa laan chi mma te
• Qoonqo xaadisenna babbade nabbawa
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
• Xaadisaano qaalla horoonsi’ra
Yanna: 10 daqiiqa
• Borrote malaatta horoonsi’ra
• Qaalla macciishshe borreessa Nabbawate Albaanni Fooshu Hedo
Biddissa:
Qoonqo Xaadisanna Babbada • Rosaano tenne niwaawe sa’u yannara
Yanna: 10 daqiiqa nabbabbinota ikkitino daafira techo
niwaawete umonna misile la’e tenne
Qoonqo Xaadisa niwaawere qaaggannore kultannohe
Rosiisaancho: gede xa’minsa.
Umo qoonqo ati mitte mitte nabbabbe qolte
Nabbambanni Woyite
qaale mitteenni nabbabbe leellishinsa.
Rosiisaancho:
Aantete ati mitte mittenta qoonqo kissanna
insa nabbabbona. • Umo niwaawe ikkitote xawishshi ledo
Hoodete qaale mitteenni kisse nabbabbanno ati nabbawinsa.
gede assinsa. • Hoodete ikkitote xawishshi ledo rosaano
Umi qaale rosiisate horoonsi’ritto/a/ hayyo ledokki niwaawe nabbabbanno gede
horoonsidhe baalanta qaalla rosiisinsa. assi.

1. ro sii saan chi mma → rosiisaanchimma • Aanchite, lame lame ikkite niwaawe
xawisaanchu garinni mimmitinsara
2. kee shshu mma → keeshshumma
nabbabbona.
3. mu ree nna e → mureennae
• Jeefoteno, rosaano huuriweelo
4. hee ‘ree mma ta → hee’reemmata ha’runsitannohe gede assite xawishshu
5. gu mu lu mma → gumulumma ledo niwaawe nabbawinsa.
6. mu rree nna e → murreennae Huwatote Xa’mo
Qoonqo Babbada Rosiisaancho:
Rosiisaancho: • Rosaano lame lamalara nabbabbu
niwaawe hewisiissanno daafira
• Umo assite, ati mitto qaale haadhe
babbadde leellishinsa. qixxaabbanno gede kulinsa.

• Hoodeteno ledokki babbadanni • Umo doyichuwa daftarinsara

wo’naaltanno gede assi. borreessitona.

• Jeefoteno, ati kaa’litannansa calluwinsa • Lamenta niwaawe xaadisannorenna

babbaddanni nabbabbanno gede assi.
1. ilamummahunni → i la mu mma hu nni
2. dandiinemmo → dan dii
3. siwiilunni → si wii lu nni
4. jeefisumma → jee fi su mma
badannonsare umo lame lame ikkite
qaalunni hasaabbona.
• Hasaabbuhu gedensaanni annu annunku
nee mmo
doyichuwate giddo ‘Kawajjo’ nna Laanse
yitanno niwaawe xaadisisannonsarenna
badannonsare kultona.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 236

Doyichote Dawaro
“Kawajjo Qa’naafa” Sa’u Lamala Xaadisannonsare
niwaawe
Lamenta lekka keeraancho ikka 12ki kifilera rosonsa jeefisa
Hawaasi Rosiisaanote Kolleejjera Rosiisaano ikke Hawaasi
rosa Rosiisaanote kolleejera rosiisa.
Meqele yuniversitera rosa Afuu rosiisaano ikkansa.
Sidaamu Zoonera Wogatenna
Turizimete Biddishshira loosa
Qaalla
Yanna: 10 daqiiqa
Xaadisaano Qaalla
Rosiisaancho:
• Shiqqino Xaadisaano giddonni mitto
horoonsidhe coyifooliishsho loosse
leellishinsa.
• Aantete insano konne lawishsha
horoonsidhe coyifooliishsho loosse
leellishshona.
• Hoodeteno lame lame ikkite gattino
Xaadisaano qaallanna woleno niwaawete
giddonnino ledde coyi fooliishshuwa
loossanni hegersituhu gedensaanni,
loossara maxaafinsa giddo noo rosiishsha
daftarinsra borreessitanno gede kulinsa.
• Annu annu fanu dargira hasiisannoha
amadisiisaancho wortanno gede assi.
• Loosse guddu gedensaanni miillansa
ledo gaamotenni xaadisse la’anno gede
kulinsa.
• 2-3 gaamo geeshshi fajjonsanni kifilete
loossinnore taashshite nabbabbanno
gede assi.
• Wolootu rosaano coyi fooliishshuwansara
hedo uyitanno gede assi.
Fanu dargira e’anno dawaro
1. ikkirono 2. ikkollana 3. konni daafira
Borreessa
Yanna: 10 daqiiqa
Borrote Malaatta
Rosiisaancho:
• Rosaano techora shiqino borrote malaatta
rosiisidhinoha ikkirono rosiishsha
Sidaamu Afoo 4 ki Kifile
Laanse (Tenne lamala
niwaawe umo
Iillitinnose kaameelu
danonni mitte murante
siwiilunni ha’ra.
Balaxxe dipilooma rosase
Ambo Yuniversitera rosase.
daftarinsara galchite loosate albaanni, ate
harunsitanno gede assi.
• Ati saleedu aana mittu mittunkunni
xa’mote, uurrishunni, darbunninna
taxxeessu malaatini coyfooliishsho
loosse leellishinsa.
• Annu annu daftarinsara shoolunku
borrote malaatinni coyifooliishsho
loossanno gede kulinsa.
• Loosse guduhu gedensaanni
coyifooliishshonsa gaamotenni ikkite
buuxidhanni so’ronsa taashshidhona.
• Tenne yannara fidalete jawishshanna
afuu jirte taashshi’ransa buuxi.
• Jeefoteno, coyifooliishshonsa 2-3
geeshshi nabbabbona.
• Miillansano uyitanno hedo adhite
taashshidhona.
Qaalla Taashshe Borreessa
Rosiisaancho:
Rosaano onti barra 20 qaalla taashshite
borreessitanno rosi noonsa. Tenne
qaalla giddonni 10 qaalla ati kultannansa
borreessitanno.
Konni daafira borreessate qixxaawansa
buuxxe qaalla ati kultannansa borreessitona,
daftarinsara noo qaalla mine borreessitanni
wo’naaltanno gede mini looso uyinsa.
• Loosansa aanino barra buuxi.
Borreessitanno Qaalla
huluullo iillitinoe ba’raarsha
Phawuloosi jaddonni Cuukkote
mereersha kaameelu kolleejje
hee’reenna
237
 30ki Lamala 5ki Barra
borreessitanno gede albaanni loossu
Barru Rosi Amado garinni loossanno assi.

• Marrote Roso • Rosaano gaamotenni ofolte maxaafinsa

giddo noo shae ikkitote aantenna ikkito
Qoonqo Xaadisanna Babbada loossanno gede assi.

Yanna: 10 daqiiqa • Hoodete hasaabbe gumultinore

taashshidhuro 2-3 rosaano geeshshi
Qoonqo Xaadisa kifilete nabbabbona.
Rosiisaancho:rosaano tenne lamalara Macciishshaano uyitanno hedo ledde ledde
rossinoha, qoonqo xaadise qaalla kalaqe ati huwachishinsa.
nabbawate looso bowirsidhanno barra
ikkinohura maxaafinsa giddo noota tenne Qaalla
lamalara xaadissanni kalaqqu qaalla marro Yanna: 10 daqiiqa
qolte loossona. Rosu Qaalla
Qoonqo Babbada Rosiisaancho:
Rosiisaancho:rosaano tenne lamalara • Tenne lamalata rosu qaalla saleedaho
rossinoha qoonqo babbadate roso borreessinsa.
bowirsidhanno barra ikkinohura tenne qaalla
(2ki barrita) ati kaa’litannansa babbaddanni • Tenne qaalla horoonsidhe coyifooliishsho
nabbabbanno gede assinsa loossanno gede assinsa.
Sufo Qaalla: Aanteteno,. Jeefoteno, ikkollanaa.
Rosiisaancho: Borreessa
Tenne lamalara rossinota ‘–ho’ sufo afidhino Yanna: 10 daqiiqa
qaalla saleedaho borreessinsa. Qaalla Borreessa
Bado badotenni ka’e sufo malaatisse kultanno Rosiisaancho:rosaano maxaafinsara
gede xa’minsa. noota10 qaallanna, albaanni ati kultannansa
daftarinsara borreessituta 10 qaalla ati
Rosaano Nabbabbanno Niwaawe
nabbabbannansa taashshite borreessate
Yanna: 10 daqiiqa wo’naalsha assitona
Niwaawe Marro Qole Nabbawa Borro
Rosiisaancho:umo niwaawe qoonqo naggi Rosiisaancho:
assite suwisse nabbawinsa
• Rosaano annu annunni mitte gufo
Hoodete rosaano bado badotenni mitte mitte borreessate qixxaabbanno gede kulinsa.
coyifooliishsho suwisse nabbabbanno gede
kaayyo uyinsa. • Borreessate lamalate giddo rossino
qaalla horoonsidhona.
Ikkito Aantetenni Borreessa
• Borronsa tenne lamalara nabbabbuta
Rosiisaancho:
‘Laanse’ yitannote gedeeta ikkituro
• Rosaano konne roso 2ki barra rosse danchaho.
sa’inohura mitte ikkitote aantenna ikkito
• Borronsara umo insanni doodhitona.

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 238

 Fichaalla
Agarooshshe agarranni gara

Allagga baarigaara

Amaliilla finqila

Amanyoote amuraate

Awaraara lowo geeshsha fafise ola

Baadiyye katamu gobbaanni hee’nanniwa

Bareende worbimma

Belelleqqe darshe/mise fuuge

Bitimaayyu baalu, tuqu, bitimu

Bixaala gulufi farashshira afooho worranni siwiila

Boohaarsha yanna jejishi’rate itanna aga

Boshsha olooqisa

Burduuqa karsiisa

Busule qarooyye

Canfa egenninoonnikkire luxxi yine ea

Co’icha mucci yiinoha

Daaete seeda yannara la”ate

Daafama xulumaayyo goofa

Daddalaasine daddaltannore

Dagoomitte daga baalate

Darbinikkinni quwa sa’nikkinni

Dee qotu qotunni loosa

Deerra bikka

Deerriweelo bikkiweelo

Diinaggensawa hajansawa/irkonsawa

Dimajjate dishiimmate

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 239

 Doogiweelo gariweelo

Doyissa bayichuyi bayicho haa’re ha’ra

Duduwo odoo

Duuna aana aanaho wora

Ejjeetto worbimmatenni qara fultinore

Fixxa doore biddi assa

Fooncho wayi kubbanno bayicho

Gaado Gaado – shaate ha’ra

Gabbara giwire aa

Gadawe seeda kooffiicho dara

Gamaa’ma ilate ka’ne xiixama

Gangalata mullawa qeqama

Ganye duucha hige

Gawajjo huwa/mua

Giggila aaninni uwa

Gobboomu gobba baalanti

Gordaame gordu kuula labbannoti

Gortichaame gooro noo base

Gumula jeefa

Gutisa gutunniha assa

Guunjo gomichu wiliile

Heercho hawiitto usurranni hilo

Hettisama qoxxisama

Hiinca corqa

Hilo manaadda mine mi’ninanni burxe/haqqu haqqi siqqo

Hixamanya ukuraawa/jaatanaawa

Hodhishsha ale woro hodha

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 240

Hoshooshama lolahu bobboqanna itama/hayishshama

Howolo wayi aana ha’nanni badiro

Hussimma kaajjimma

Ilaalaame ilaalu/tullo batidhanno gobba

Injeessate qixxeessate

Jeefote gumulote

Kaaliiqi qalaqaanchu

Kaameelaancho kaameelu doogo

Kilawe ispoortete gaamo

Koofiicho booiicho

Laanshaawa lefe yee ba”a

Lallawa duuchu mannira mittu uurre kula

Lekkaancho lekkatenni ha’rannoha

Lubbuwa addi addiri lubbo afidhinori

Maaxaana hogowi farashsho

Malkanya ululate aana

Mashalaqqe balanxe qummi assa/qummeessa

Massaga faraso siiwotenni amade albaanni hige ha’ra

Maxaaficho Shiima borrote maxaafi

Moolle arrishshote batinyinni wayi-hayisso hooga

Odoo raadonete/televizhiinete coyi’nanni duduwo

Ogeessa egennaamo

Ogeette egenno afidhinota

Oofa massaga

Qeedhootta seenne adhitinokkire

Qineessaanchu qixxeessaanchu

Qooxeessa giinge

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 241

 Qoropha agadha

Qorowa mannu minesi eannnokki gede seedha

Qosha bunu/baaqeelu ogoro

Qoxantanni fexxeqqissanni

Rere manna dunkanni daallasa

Riqiwa lekkisa, basete wora

Saddeeqa budu godo’le

Sanga gulufi farashsho

Shalleette lamu gommi gulufamaancho

Shelleggama hige hige wo’naala

Sheshifachisha jawaachisha

Sheshifata cinca

Sholoolaasine aaninni fiille kayinsoonnire, lawishshu gede shonkooru aaninni

Shoshshogga biqe amada hooga

Suuqo dona

Tareessa taraawisa

Tintanno lamuri xaadanno

Tunceenya hedeweelcho kibbi yaa

Tuncu kibbi yaa

Wedella aja luwa

Wiinamunni muddamunni

Wirrijjama amandoonni/usurroonniwiinni fulate ga’nama

Woga balchooma

Xiinxalla huwatate buuxa

Xomoosa seekke buuxa

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 242

 Silabase
Kifile 4
Bitima

Tini silabase rosaano wogga woggatenni lossi’ra hasiissanno dandoo leellishshanno. 4 kifile rosaano
qoonqonna malaatise xaadooshshe buuxxanno yine agarranni. Konni deerrinni seeddaanna qaalla
yaatenni xurqama qaalu gano rosatenni qaalunna qaali-suuddate bisubba affanno. Suwise yaansano
woyyeessidhanno, seeddaanna borro nabbabbanno/borreessitanno. Haaroo qaallano rosate hayyo
hegersitanno. Nabbawate huwantensano lexxitanni hadhanno. Addi-addi borro danano nabbambanna
macciishshitanno, nabbabbanno, qolteno borreessitanno.

Umi Lamala 243 Sidaamu Afoo Umi Kifile

 WOGGA 1

Sidaamu Afoo Umi Kifile 244 Umi Lamala

 Coyi’rammete
Rosiisatenna
Dandoo Hurrisaame Keeno
Nabbawa Borreessa Rosate hayyo Guulcho
(Coyi’ranna Hayyo lawishsha
Lawishsha
Macciishsha)
Qoonqo Qaaqquullu Qaaqquullu dandaa Qaaqquullu dandaa noon- Rosiisatenna Hurrisaame Keeno Qarqaru Aga-
malaatisenni dandaa noon- noonsa sari Rosate hayyo Hayyo lawishsha rooshshe
borreessate sari Lawishsha • Ayyarete gade
Huwanyo • Gawajjitan-
Qoonqo • Coyishiishaanonna(ha- • Coyishiishaanonna(ha- • Qolle yaate Massagantino nota mannu
Malaatule- ranchonna seeda) ranchonna seeda) coy- garunni macci- wirri-lao: Rosaano loonso Ikkito
do xaadise coyishishamaano ishishamaano qoonqo ishsha: saino rosi aana
malaatunni xaadissanni Law:Ishine
Borreessa xaadissanni nabbawa • Rosaano mitte ka’ino xa’mora • Qarqaru
borreessitanno.
hegersitanno. • Qaallate giddo noota mittenta qoon- dawartanna, Mitiimmuwa
• Qaallate giddo noota coyishiishamaanote qo xaadisse rosiisaanchu agara
coyishiishamaanote hoodishsha garunni bor- yaatenni mashalaqqe barru • Dubbo
reessitanno. rosi raga injeessate
hoodishsha garunni • Coyishiishaanon- wo’naaltanno. • Saada
nabbabbanno. na(haranchonna see- horoonsi’ranno. • Gobboomu
• Qaale kalaqa
da) coyishishamaano Rosaminokki dona
Rosaano qaalu
xaadissanni shotunni
bisi qoonqo Murrishsha: Hodhishsha
roore raqaxama qoon- Rosiisaanchu • Dana-baattote,
qo malaatunni xaadise xaadisse
haaroo qaalla kifilete giddo ka’a baaru,ayyarete
borreessitanno.
yaatenni kawa ha’ramatenni, • Alba Qarqar-
Fiche tidha/ • Rossinota xurqama • Rossinota raqaxama qa-
qaalla qaali-suude alla qaali-suude xaadisse wo’naaltanno. hiikkuri qaaqquulli aho rosamino
tira/ qaallate
xaadisse horoonsidhe horonsidhe (2-3 qoon- roso garunni hodhishsha
xiinxallo • Amadantino
(2-3 qoonqote tuqqo qote tuqqo seendilli hegersitinoronna • Saada
seendilli noosi qaale) noosi qaale) borreessi- borro Rosaa- hiikkuri qaaqquulli
no qoonqo • Maashine
nabbabbanno. tanno. irko hasidhannoro
• Haaroo qaalla nab- • Haaroo qaallanabbawa- xaadisse haa- • Dano/iil-
bawate rossinota te rossinota raqaxama badanno. lishshannore
roo qaalla
xurqama qaalla qoon- qaalla qoonqotenni, garunni yaaten- • Gargadhinanni
qotenni, qoonqote qoonqote tuqqonninna gara Doogote
tuqqonninna qaali-suu- qaali-suudunni babba- ni borreessa
wo’naaltanno. millimmo wod-
dunni babbadatenni, datenni borreessitanno
nabbabbanno. ho

Umi Lamala 245 Sidaamu Afoo Umi Kifile

 Coyi’rammete
Dandoo Rosiisatenna Rosate Hurrisaame Keeno
Nabbawa Borreessa Guulcho
(Coyi’ranna Mac- hayyo Lawishsha Hayyo lawishsha
ciishsha)
Fiche • Qaale kalaqqannon- • Qaale kalaqqan- Mimmito kaa’la
tidha/ tira/ na sirsitanno qaali nonna sirsitanno • Mittimmate
/qaallate suudda egenno qaali suudda egen- loosa
xiinxallo horoonsi’ratenni no horonsi’ratenni
rosantino qaalla rosantino qaalla bor- • Maate kaa’la
nabbabbanno. reessitanno. • Jajjabba
kaa’la
Caakkees- • Egensiinsoonninsa • Egensiinsoonnin-
• Bisu xe’ne
su Qaalla qaalla giddonni sa qaalla giddonni noonsare
95% ikkitannore 95%ikkitannore kaa’la
hedeweelcho gal- • Qaaqquulle
hedeweelcho nab-
chite borreessitanno kaa’la
babbanno.
Koo-Tee
Coyiramme- Nabbawa Borreessa
Taashshe Rosiisatenna Ro- • Loosu bee-
tenni Qa- Hurrisaame Keeno
rahe nab- Qaaqquullu dandaa Qaaqquullu dandaa sate hayyo Law- haachi
aqquullu dan- Hayyo lawishsha
bawa noonsari noonsari ishsha • Taalleenya
daa noonsari
Mommod- • Dhagge macci- • kifilete deerrita • Borreessa kaajj- • Akeekisa: rosaan- • Massagantino • Koo-Teete
diweelle ishshite dhag- garunni yaate qaal- ishate rosiisaan- ote deerrinsa wirri-lao: Rosaa- taalliweelle
gennita qara la 95% mommoddi- chu,wolu rosaanchi aleenni ikkitino no saino rosi aana Boohaarsha
hedonna misi- weello baddanno. ledo woy uminsanni qaalla gaama- ka’ino xa’mora • Daa’’antanni
laanose Mom- loossanno. rootu qoonqonsa dawartanna, qarqari dana
moddiweello naggi asse taas- rosiisaanchu
kultanno. hshe rahe nab- mashalaqqe barru • Baadi qarqa-
ra daa’’ata
bawannatenni rosi raga injeessate
ha’runsitanno. horoonsi’ranno. • Daa’’antete
wodho

Sidaamu Afoo Umi Kifile 246 Umi Lamala

 Coyi’rammete
Dandoo Rosiisatenna Rosate Hurrisaame Keeno
Nabbawa Borreessa Guulcho
(Coyi’ranna Macciish- hayyo Lawishsha Hayyo lawishsha
sha)
Mommoddi- • Borrote jeefote • kifilete deerrita guf- Macciishshaanote Rosaminokki Mur-
weelle borrote malaatta fa woy dhagge 95% nabbawa: shiimm rishsha:
horoonsi’ratenni fi- mommoddiweello aadda gaamonni ikkite Rosiisaanchu kifilete
chete badooshshe tenni nabbabbanno. woy annu annunni giddo ka’a kawa
leellishshanno. borrote biso nabbawa ha’ramatenni,hiik-
taashshe rahe nabba- kuri qaaqquul-
wa tenni rosiisidhan- li roso garunni
Ranke • Nabbabbanno borro • Borreessate ha- no. hegersitinoronna
hasiissanno ranken- siishsha (ikkito- Marro hinganni hiikkuri qaaqquulli
ni nabbawa hanaf- ,macciishshamme Nabbawa:Rosaano irko hasidhannoro
fanno. xawisa, dhagge kula harancho niwaawe badanno.
• Kifilete deerrinni hajajo aa) borreessa duucha higge nabbab- Laishsha: Rosu
agarrannita qaa- wo’naaltanno.
banno.Woyyaamben- yannaranna geden-
lu ranke garunni sano woroo woroonni saanni hattono gaa-
yitanno rankensa garinni motenninna annu
Xawishsha • Mitte hedo irkiss- • Hasiissanno qoon- • Hasiisannoha borrote la’’antanno. annunni rosaano
anni woy gibbanni qote gottinaten- malaatenna, fidalete Borreessate won- loossino looso la’’ate
mashalaqqetenni na heeshshinate jawishsha wortanni shi-woro:Rosiisaanchu amandanni qaagish-
irkissanni yek- hattono furro qaalu borreessitanno. akeekisihu geden- sha horoonsiratenni
keerama hanaffan- deerrinni horon- • Gufo borreessite saanni rosaano hakko woyyaambe la’’ate.
no. sidhanno. umonsa xawissanno. garinni borreessa
• kifilete deerri qaalla • Gufo borreessite rosiisidhanno.
fiche quichimmaten- umonsa xawissanno.
ni yaatenni xawis-
sanno.

Umi Lamala 247 Sidaamu Afoo Umi Kifile

 Coyi’rammete
Dandoo
Nabbawa Borreessa
(Coyi’ranna Macciish-
sha)
.kifilete rossinorinni ka’e
gufo woy dhagge bor-
reessitanno.
.Hedonsa xawisate muli
yanna giddo rossino
qaalla leddanni 2-3
coyi-fooliishsho borrees-
sitanno.
.Rossino coyi-fooliishs-
huwa gamba assite
mitte halaali ikkito
borreessitanno. .Jaal-
late,maatete woy
rosiisaanchoho rossino
uminni qaagishsha bor-
reessitanno.
Sidaamu Afoo Umi Kifile 248
Rosiisatenna Rosate Hurrisaame Keeno
Guulcho
hayyo Lawishsha Hayyo lawishsha
Borreessate Ha’rin- Shiqishsha: Rosaano
sho:Gaamotenni woy rosiisaanchinsarano
annu annunni ikkite ikko kifilete miil-
ha’rinsho agadhite lansara rossinore
hedo qineessite leellishate kaayyo
boreessatenni wirro afidhanno.
la’anno. Hayyitte wo’naalsha
assatenni rosaanote
woyyaambe murri-
sate
Alba hige
hasaawa:Mulen-
sa noohuwa higge
waaxo waaxotenni
ikkitanni hasaab-
banna rosiisaanchu
ha’runsanno.
Umi Lamala
 Coyi’rammete
Dandoo Rosiisatenna Rosate Hurrisaame Keeno
Nabbawa Borreessa Guulcho
(Coyi’ranna Macciish- hayyo Lawishsha Hayyo lawishsha
sha)
Qaallate Coyi’rammetenni Nabbawa Borreessa Qa- Rosiisatenna Rosate Hurrisaame Keeno
egenno Qaaqquullu dandaa Qaaqquullu dandaa aqquullu dandaa hayyo Lawishsha Hayyo lawishsha
noonsari noonsari noonsari
Gaamishsha .Qaalla deerra .Guuta qaalla horoon- .Addi addi eonni .Coyi’rammete dandoonni Massaganti-
Qaallate antetenni gaamtanno. sidhe deerraanteten- qaalla borrote qaallate egenno horonsir- no wirri-lao:
egenno lo- sanni gaamtanno . aana hosiissanno. atenni rosiisidhanno. Rosaano saino rosi
.Kifilete deerrita a/Haaroo qaallate egenno aana ka’ino xa’mora
phonna horo Haaroo rossinota
rossino qaalla Kifilete deerrita rossi- dawartanna, rosi-
qaallate egen- horoonsi’ratenni looso
horoonsidhanno. no qaalla horoonsidhe isaanchu mashalaqqe
mereersino assoote assi-
nabbabbanno. no horoonsidhe barru rosi raga injees-
. Kifilete deerrita tanno
fanodarga wonshi- sate horoonsi’ranno.
rossino qaalla (eersi- .Kifilete deerrita .b/ Haaroo qaallate egen-
tanno/ coyi-fooli-
isaancho,odeessaan- rossino qaalla (eersi- no horoonsi’ratenni eo
ishsho loossanno. Qaalla massine
cho,w.k.l) borro qaale isaancho, odeessaan- fiileeffattanno.
.Haaroo rossinota fiixoonsa: xa’mo
naggi assite dhaaddo cho,w.k.l) borro qaale c/ayee rosi giddono haar-
qaallate egenno dawartanno woyite
garinni nabbabban- naggi assite dhaaddo oo qaallate egenno illach-
waanna borro qaalla woraqatu aana
no. garinni nabbabbanno. ishatenni qaallate egenno
borreessite massite
giddo horoonsidhe lexxitanno.
.Qaallate deerrinni .Borrote giddo qaa- fiixoonsitanno.
gufo borreessitan- .Qaallate fiche eonsa
afii-farqo heedhanno- li-suude horoonsidhe
no. garinni uyitanni dhagge Rosaminokki Mur-
ta hegersitanno. qaallate egenno los-
macciishshitanni haaroo rishsha:
sidhanno.
.Qaallate fiche eonsa qaalla dirte borreessitan-
no. Rosiisaanchu kifilete
garinni uyitanno. . Qaallate fiche eonsa
.Amado,loosaasincho,illete giddo ka’a kawa ha’ra-
garinni uyitanno.
leellannokkiha,cu’maman- matenni,hiikkuri qa-
.Annu annu nabbawa- aqquulli roso garunni
noha haaroo qaale barru
tenni roore qaallate hegersitinoronna
baali rosi giddo wortanno.
egenno afidhanno. hiikkuri qaaqquulli
.Haaroo qaallara fiche
irko hasidhannoro
eonsa garinni uyitanno. badanno.

Umi Lamala 249 Sidaamu Afoo Umi Kifile

 Coyi’rammete Dan-
Hurrisaame Kee-
doo Rosiisatenna Rosate hayyo
Nabbawa Borreessa no Hayyo lawish- Guulcho
(Coyi’ranna Macciish- Lawishsha
sha
sha)
Rosu Qaalla .Kifilete deerrita rosu .Kifilete deerrita rosu .Kifilete deerri- Shiqishsha:
qaalla marro qoltanni qaalla nabbabbanni ta rosu qaalla Rosaano rosi-
horonsidhanno. hegersitanno. borreessitanno. isaanchinsarano
ikko kifilete miil-
lansara rossinore
leellishate kaayyo
afidhanno
Coyirammetenni Nabbawa Borreessa Qa- Hurrisaame Kee-
Nabbawe Rosiisatenna Rosate hayyo
Qaaqquullu dandaa Qaaqquullu dandaa aqquullu dandaa no Hayyo lawish-
Huwata noonsari Lawishsha
noonsari noonsari sha
Nabbawe Hu- .Nabbambara hee’noon- Nabbambara hee’noonni .Uminsata ikkitino- .Murrisa Rosaano affinokki Massagantino
watate Hayyo ni borro giddo mayi borro giddo deerrinsanni ta borrote umo qaallanna hedo adhitanno gede wirri-lao: Rosaano
Lossira aane daannoro heddan- mayi aane daannoro hed- doodhite 2-3 gufo assatenni nabbabbanni qa- saino rosi aana
no (wo’naaltanno) danno. (wo’naaltanno. amaddino dhagge agishsha amaddanno assate. ka’ino xa’mo-
borreessitanno. .Suudishsha Surrensa gid- ra dawartanna,
.Dhaggete addi addi .Marro nabbawate- .Dhaggete addi addi do nabbabbinori misile rosiisaanchu
gumullsha uyitanni nninna umonsa gumullsha uyitanni mashalaqqe barru
suudisidhanno gede assate- nni
wo’naaltanno. xa’matenni buuxidhanno. ajanni ajiro mitte gu- rosi raga injeessate
roso akeekinsanni.
fonni borreessitanno. .Xawishsha Nabbabbinori gid- horoonsiranno.
.Afuunnita addi addita . .Afuunnita addi addita
furrote akata hegersi- furrote akata hegersite .Kifilete deerrinni do huluullo heedhannonsaha Shiqishsha:
tanno. nabbabbanno furrote malaatta ikkiro xawishsha aatenni. Rosaano rosi-
horoonsi’ra hanaf- Hedo soorri’nanni nabbawa isaanchinsarano
.Qaallate fiche hegersate fanno. Qoonqo gotti assine nabbawa- ikko kifilete miil-
borraasincho horoon- tenni, nabbawate albaanni, lansara rossinore
sidhanno. yannaranna gedensaanni leellishate kaayyo
hedonna lao wortanno. afidhanno
Xaphishsha borrotenni
rosiisidhanno assatenni
mashalaqqeessa.

Sidaamu Afoo Umi Kifile 250 Umi Lamala

 Coyi’rammete Hurrisaame
Dandoo Rosiisatenna Rosate hayyo Keeno
Nabbawa Borreessa Guulcho
(Coyi’ranna Macci- Lawishsha Hayyo law-
ishsha) ishsha
Eersiisaan- Borrote giddo .Kifilete deerrita bor- .Halaali xa’mora coyi-fooli-
cho Borro dhaaddotenni rote giddo dhaaddoten- ishsho borreessatenni
Hegersa worantino xa’mo ni worantino xa’mo dawartanno(rosiisidhan-
dawartanno(rosi- dawartanno. no).
isidhanno) .Wirri assine worroonni
.Kifilete deerrita bor- xa’mora 3-4 coyi-fooli-
Badhi egenno rote giddo wirri assine ishsho borreessatenni
mashalaqqe horoo worroonni xa’mo dawartanno (rosiisidhan-
nsiratenni wirri dawartanno. no).
assine worroonni Borrote mashalaqqe gano
xa’mo dawartanno. horoonsidhe, harancho
coyi-fooliishshonni amado
borreessitanno.
Odees- .Misilaano ,mami- .Kifilete deerri dhagge .Nabbamboonninsa Misilaame hedo uurrisaano
saancho waronna dhaggete marro kultanno. dhaggeta misilaano, nabbawate albaanni,yannaran-
Borro ikkito nabbam- . Kifilete deerri dhagge mamiwaronna dhaggete na gedenoonni horoonsi’ra
Hegersa boonnihunni bada bisubba misilaano ,ma- ikkito badde dawartanno. dandiinanni.Kurino: heewisi-
rosiisidhanno. miwaronna dhaggete Nabbamboonni amado di- ishshunna heessagisiishshu
.Dhaggete giddo ikkito badde uminsanni wanno garinni qara qaalla chaarte,gano,mashalaqqe uurri-
mitiimmanna fur- nabbabbanno. horoonsidhe gufo bor- sate kaa’litanno.
gao hasaabbanno. . Kifilete deerri dhagge reessitanni rosiisidhanno. a/.Kiilate qummisaano dhagge
.Borro qaalunni kee- misilaano woy misilaan- nabbawate woy eersisaan-
ote assoote keentanni .Gufo borreessitanni misi- cho(qali-male) borro giddo
na rosiisidhanno. laano/te akata keentanno. kaa’lanno.
xawissanno.
.Mitte woy lame
coyi-fooliishsho . Kifilete deerri dhag- .waaxotenni woy shiim- b/.Misilaano bada misilaan-
gete beehaache chunnire dhaggete giddo noo-
horonsi’ne dhag- madda gaamonni ikkite
(kaima,mereeronna sire hegersate kaa’lanno.
gete hedo xaphis- jeefo) baddanno. uminsa dhagge
sanno. .c/xa’maano su’mi riqiwaano
. Kifilete deerrinni Ikkitote(ayi,maa,mamaro

Umi Lamala 251 Sidaamu Afoo Umi Kifile

 Coyi’rammete
Hurrisaame
Dandoo Rosiisatenna Rosate
Nabbawa Borreessa Keeno Hayyo Guulcho
(Coyi’ranna Macci- hayyo Lawishsha
lawishsha
ishsha)
Borrote giddo mitte woy lame coyi borreessa hanaffan- ,mamoote,mamanna
rosantino gano fooliishsho horoonsidhe no. mayira) afate kaa’lanno.
baddanno. dhaggete hedo xaphis-
sanno. . Lame coyi-fooli- d/AHR:Affinore,afate-
.Lame addi addi ishsho borreessite Hasidhannorenna
borro hedo aana . Kifilete deerrinni nab- dhaggete hedo xa- Rossinore bade jeefote-
hasaabbe heewisii- babbinore keentanno. phissanno. no rossinore wirro-la’an-
ssanno. no ha’rinshooti.
. Kifilete deerrita borro .Nabbabbino borro
.Kifilete deer- hegersate borrote gano keenate harancho e/Qara Hedo Chaarte-
rinni uyinoon- horoonsidhanno. gufo borreessitanno. Mayi daafiraatironna tit-
ni mashalaqqe tirshu maatiro kultanno.
shaete,chaarteten- . Kifilete deerri lame .Borreessinoonni
na giraafetenni addi addi borro hedo borro heewishiishshi f/ Ganote diyagiraame
tantantanno. aana hasaabbe hee- aana hasaabbanni Dhaggennita qara ikkito
wisiissanno. .Kifilete badooshshensa bor- maareekkitanno.
.Reekkisaano,qa- deerrinni uyinoonni reessitanno.
ali-suuddanna mashalaqqe shaete, g/Veenn diyagi-
handaarra hegersi- chaartetenna giraaf- raameLamericho hee-
tanno. etenni tantante nab- wisiissannonna hees-
babbanno. sagisiissanno(daftarra,
misilaano,wogga,looso…)
. Reekkisaano,qaa-
li-suuddanna handaarra
hegersitanno.

Sidaamu Afoo Umi Kifile 252 Umi Lamala

 WOGGA 2

Umi Lamala 253 Sidaamu Afoo Umi Kifile

 Coyi’rammete
Rosiisatenna Hurrisaame
Dandoo
Nabbawa Borreessa Rosate hayyo Keeno Hayyo Guulcho
(Coyi’ranna
Lawishsha lawishsha
Macciishsha)
Qoonqo ma- Qaaqquullu Qaaqquullu dandaa noonsa Qaaqquullu dandaa noon- Rosiisatenna Hurrisaame Ispoorte
laatisenni dandaa noon- sari Rosate hayyo Keeno Hayyo Budu isp oorte
borreessate sari Lawishsha lawishsha Yannate ispoorte
Ispoorte godo’late
Huwanyo Horo
Qoonqo • Coyishiishaanonna (ha- • Coyishiishaanonna (ha- Qolle yaate Massaganti- Tophiyu atletikse
Malaatu ranchonna seeda) coyish- ranchonna seeda) coy- garunni macci- no wirri-lao: Godo’lete dana
ledo xaadise ishamaano xaadissanni ishishamaano qoonqo ishsha: Rosaano saino Waa
nabbawa hegersitanno. malaatunni xaadissanni Wayi buicho
Borreessa borreessitanno. Rosaano mitte rosi aana ka’ino
mittenta qoon- xa’mora dawar- Wayi horo
• Qaallate giddo noota coy- • Qaallate giddo noota Wayi burquuqama
ishiisha maanote hoodish- coyishiishamaanote qo xaadisse tanna, rosiisaan-
sha garunni nabbabbanno. hoodishsha garunni yaatenni chu mashalaqqe kora
Injinokki waa aga
borreessitanno. wo’naaltanno. barru rosi raga abbitanno gawajjo
• Coyishiishaanonna Qaale kalaqa injeessate Wayi co’imma agara
(haranchonna see- Rosaano qaalu horoonsi’ranno. Bitimaayyu xaa-
da) coyishishamaano bisi qoonqo Rosaminokki dooshshe
xaadissanni shotunni xaadisse haaroo Murrishsha: Mayimma
roore xurqama qoonqo Televizhiine
malaatunni xaadisse qaalla yaatenni Rosiisaanchu Raadoone
borreessitanno. wo’naaltanno. kifilete giddo Gaazeexa/maxaa-
Fiche tidha/ • Rossinota xurqama qaal- Amadantino ka’a kawa ha’ra- ficho
tira/ qaal- la qaali-suude xaadisse borro Rosaano matenni,hiikkuri Rosu mini xaa-
late xiinxallo horonsidhe (2-3 qoon- qoonqo xaadisse qaaqquulli roso dooshshu buusa
qote tuqqo seendilli noosi haaroo qaalla garunni hegersiti- Gobba maa afidhino
Yannate ha jubba
qaale) nabbabbanno. garunni yaaten- noronna hiikkuri Daddalo
• Haaroo qaalla nabbawate ni borreessa qaaqquulli irko Hidhaancho
rossinota xurqama qaalla wo’naaltanno. hasidhannoro Hiraancho
badanno. Woxu soorro
qoonqotenni, qoonqote
Baanke
tuqqonninna qaali-suu- Daddalu wodho
dunni babbadatenni, Meessi ilamishsha
nabbabbanno.

Sidaamu Afoo Umi Kifile 254 Umi Lamala

 Coyi’rammete
Dandoo Rosiisatenna Rosate Hurrisaame Keeno
Nabbawa Borreessa Guulcho
(Coyiranna hayyo Lawishsha Hayyo lawishsha
Macciishsha)
Caakkeessu .Egensiinsoonninsa .Egensiinsoonninsa qaalla
Qaalla qaalla giddonni 95%ik- giddonni 95%ikkitannore
kitannore hedeweelcho hedeweelcho galchite
nabbabbanno. borreessitanno
Taashshe Coyi’ramme- Nabbawa Borreessa Rosiisatenna Rosate Hurrisaame Keeno
rahe nabba- tenni Qaaqquullu dandaa Qaaqquullu dandaa noon- hayyo Lawishsha Hayyo lawishsha
wa Qaaqquullu noonsari sari
dandaa noon-
sari
Mommoddi- .Dhagge .kifilete deerrita .Rosiisaanchu,wole rosaa- Caakkeessu qaalla Rosaminokki Murrish-
weelle macciishshite garunni yaate qaalla no woy uminsanni marro Qaalla eonsanni woy sha:
dhaggennita 95% mommoddiweel- higge la’anno. gobbaanni marro Rosiisaanchu kifi-
qara hedonna letenni baddanno. marrotenninna hede- lete giddo ka’a kawa
. Rosiinsoonninsa xawo .Fidalsate gara la’’ate
misilaanose weelcho nabbabbanno ha’ramatenni,hiikkuri
qaalla giddonni 95%ik- borqaalla horoonsidhan-
Mommoddi- gede assatenni. qaaqquulli roso garun-
kitannore mommoddi- no.
weelletenni Macciishshaanote nab- ni hegersitinoronna
kultanno. weelletenni baddanno. bawa: shiimmaadda hiikkuri qaaqquulli irko
.Hundi dhagge kifilete deerrita rosan- gaamonni ikkite woy hasidhannoro badanno.
godo’litanni tino qaallanni loosanti- annu annunni borrote Xaphisanna filiqisa
Mommoddi- no coyifooliishsho 95% Rosaano nabbabbinore
biso nabbawa taashshe
weelletenni mommoddiweelle tenni woy macciishshitinore
rahe nabbawatenni
kultanno. nabbabbanno. kaima assidhe fichitanni
rosiisidhanno.
.Misilla,kaar- Marro hinganni filiqissanno.
tanna chaar- Nabbawa:Rosaano Alba hige hasaawa:
tete sokka harancho niwaawe Mulensa noohuwa hig-
xawisa hanaf- duucha higge nabbab- ge waaxo waaxotenni
fanno. banno.Woyyaamben- ikkitanni hasaabbanna
sano woroo woroonni rosiisaanchu ha’runsan-
rankensa garinni no.

Umi Lamala 255 Sidaamu Afoo Umi Kifile

 Coyi’rammete Dan-
Rosiisatenna
doo Hurrisaame Keeno
Nabbawa Borreessa Rosate hayyo Law- Guulcho
(Coyi’ranna Macci- Hayyo lawishsha
ishsha
ishsha)
Ranke .Nabbabbanno borro .Borreessate hasiishsha la’’antanno. Qaalla massine
hasiissanno rankenni (ikkito,macciishshamme Borreessate albiidi fiixoonsa: xa’mote
nabbawa hanaffanno. xawisa, dhagge kula haja- assoote dawartanno woyite
.Kifilete deerrinni jo aa) borreessa wo’naal- Borreessinanniri- qaalla woraqatu aana
agarrannita qaalu ranke tanno. Gufo borreessite chi daafira ganote borreessite massite
garunni yitanno umonsa xawissanno. kaarta kayinsanni fiixoonsitanno.
Xawishsha .Mitte hedo irkiss- .Hasiissanno qoonqote .kifilete rossinorinni ka’e borreessinanni Laishsha: Rosu
anni woy gibbanni gottinatenna heeshsh- gufo woy dhagge borrees- Hedo ledo xaadi- yannaranna geden-
mashalaqqetenni inate hattono furro sitanno. sate. saanni hattono
irkissanni yekkeera- qaalu deerrinni horoon- .Hedonsa xawisate muli Borreessate gaamotenninna annu
ma hanaffanno. sidhanno. yanna giddo rossino wonshi-woro: annunni rosaano
.kifilete deerri qaalla qaalla leddanni 2-3 Rosiisaanchu loossino looso la’’ate
fiche quichimmatenni coyi-fooliishsho borrees- akeekisihu geden- amandanni qaagish-
yaatenni xawissanno. sitanno. saanni rosaano sha horonsi’ratenni
.Rossino coyi-fooliishs- hakko garinni woyyaambe la’’ate.
huwa gamba assite mitte borreessa rosi-
halaali ikkito borreessi- isidhanno. Shiqishsha:Rosaano
tanno. Borreessate rosiisaanchinsarano
.Jaallate,maatete woy Ha’rinsho: ikko kifilete miil-
rosiisaanchoho rossino Gaamotenni woy lansara rossinore
uminni qaagishsha bor- annu annunni leellishate kaayyo
reessitanno. ikkite ha’rinsho afidhanno.
agadhite hedo
qineessite borees-
satenni wirro
la’anno.

Sidaamu Afoo Umi Kifile 256 Umi Lamala

 Coyi’rammete Dan-
doo Rosiisatenna Rosate Hurrisaame Keeno
Nabbawa Borreessa Guulcho
(Coyi’ranna Macci- hayyo Lawishsha Hayyo lawishsha
ishsha)
Qaallate Coyi’rammetenni Nabbawa Borreessa Coyirammete dan- Alba hige
egenno Qaaqquullu dandaa Qaaqquull dandaa Qaaqquullu dandaa doonni qaallate egen- hasaawa:Mulen-
noonsari noonsa noonsari no horoonsi’ratenni sa noohuwa higge
rosiisidhanno. waaxo waaxotenni
Gaamishsha .Qaalla deerra .Guuta qaalla horoon- .Addi addi eonni a/Haaroo qaallate ikkitanni hasaab-
antetenni gaamtan- sidhe deerraanteten- qaalla borrote aana egenno horoonsir- banna rosiisaanchu
no. sanni gaamtanno . hosiissanno. atenni looso mereersi- ha’runsanno.
no assoote assitanno Leellaancho shiqish-
Qaallate .Kifilete deerri- .Kifilete deerrita rossi- .Haaroo rossinota .b/ Haaroo qaallate sha
egenno lo- ta rossino qaalla no qaalla horoonsidhe qaallate egenno egenno horoon- Rosaano qaallanna
phonna horo horoonsidhanno. nabbabbanno. horonsidhe fanodar- si’ratenni eo fiileeffat- misilla horoon-
. Kifilete deerrita .Kifilete deerrita ga wonshitanno/ tanno. si’ratenni huwanten-
rossino qaalla (eersi-rossino qaalla (eersi- coyi-fooliishsho c/ayee rosi giddo- sa leellishshanno.
isaancho,odees- isaancho,odeessaan- loossanno. no haaroo qaallate
saancho,w.k.l) borro cho,w.k.l) borro qaale egenno illachishatenni
qaale naggi assite .Haaroo rossinota
naggi assite dhaaddo qaallate egenno qaallate egenno lexx-
dhaaddo garinni garinni nabbabbanno.
nabbabbanno. waanna borro giddo itanno.
.Borrote giddo qaa- horoonsidhe gufo .Qaallate fiche eonsa
.Qaallate deerrinni li-suude horonsidhe borreessitanno. garinni uyitanni dhag-
afii-farqo heedhan- qaallate egenno los- ge macciishshitanni
sidhanno. haaroo qaalla dirte
nota hegersitanno.
borreessitanno.
.Qaallate fiche eonsa . Qaallate fiche eonsa
garinni uyitanno. garinni uyitanno. .Amado,loosaasin-
.Annu annu nabbawa- cho,illete leellannok-
tenni roore qaallate kiha,cu’mamannoha
egenno afidhanno. haaroo qaale barru
baali rosi giddo wor-
tanno.

Umi Lamala 257 Sidaamu Afoo Umi Kifile

 Coyi’rammete Dan-
doo Rosiisatenna Rosate Hurrisaame Keeno
Nabbawa Borreessa Guulcho
(Coyi’ranna Macci- hayyo Lawishsha Hayyo lawishsha
ishsha)
Hasiissanno qoonqote .Hasiisannoha borrote .Haaroo qaallara
gottinatenna heeshsh- malaatenna, fidalete jaw- fiche eonsa garinni
inate hattono furro ishsha wortanni borrees- uyitanno.
qaalu deerrinni horon- sitanno. Xawado biddiissano
sidhanno. .Gufo borreessite umonsa aa hasiissanno.
.kifilete deerri qaalla xawissanno.
fiche quichimmatenni .kifilete rossinorinni ka’e
yaatenni xawissanno. gufo woy dhagge bor-
reessitanno.
.Hedonsa xawisate muli
yanna giddo rossino qaal-
la leddanni 2-3 coyi-fooli-
ishsho borreessitanno.
.Rossino coyi-fooliishs-
huwa gamba assite mitte
halaali ikkito borreessi-
tanno.
.Jaallate,maatete woy
rosiisaanchoho rossino
uminni qaagishsha bor-
reessitanno.
Rosu Qaalla .Kifilete deerrita .Kifilete deerrita rosu .Kifilete deerrita rosu
rosu qaalla marro qaalla nabbabbanni qaalla borreessitanno.
qoltanni horoon- hegersitanno.
sidhanno.

Sidaamu Afoo Umi Kifile 258 Umi Lamala

 Coyi’rammete Dan-
doo Rosiisatenna Rosate Hurrisaame Keeno
Nabbawa Borreessa Guulcho
(Coyi’ranna Macci- hayyo Lawishsha Hayyo lawishsha
ishsha)
Coyi’rammeten-
Nabbawe NabbawaQaaqquullu Borreessa Qaaqquullu Rosiisatenna Rosate Hurrisaame Keeno
niQaaqquullu dan-
Huwata dandaa noonsari dandaa noonsari hayyo Lawishsha Hayyo lawishsha
daa noonsari
Nabbawe .Dhaggete umo son- Nabbambara hee’noon- Dhaggete addi addi gu- .Murrisa Rosaano Massagantino
Huwata tanno. ni borro giddo deer- mullsha uyitanni ajanni affinokki qaallanna wirri-lao: Rosaano
Hayyo Los- Dhaggete addi addi rinsanni mayi aane ajiro mitte gufonni bor- hedo adhitanno gede saino rosi aana
sira gumullsha uyitanni daannoro heddanno. reessitanno. assatenni nabbab- ka’ino xa’mo-
wo’naaltanno. (wo’naaltanno .Kifilete deerrinni furrote banni qaagishsha ra dawartanna,
.Afuunnita addi .Marro nabbawatennin- malaatta horoonsi’ra amaddanno assate. rosiisaanchu
addita furrote akata na umonsa xa’matenni hanaffanno. .Suudishsha Surrensa mashalaqqe barru
hegersitanno. buuxidhanno. giddo nabbabbinori rosi raga injees-
Afuunnita addi addita misile suudisidhanno sate horonsiranno.
furrote akata hegersite gede assate- nni roso Shiqishsha:Ro-
nabbabbanno akeekinsanni saano rosi-
.Qaallate fiche Xa’mishsha rosaan- isaanchinsarano
hegersate borraasincho ote yanna uyine ikko kifilete miil-
horoonsidhanno. rossinore yanna lansara rossinore
Eersiisaan- .Borrote giddo .Kifilete deerrita bor- .Halaali xa’mora coyifooli- uyine rossinore leellishate kaayyo
cho Borro dhaaddotenni rote giddo dhaaddoten- ishsho borreessatenni afidhanno
lainohunni xa’mo
Hegersa worantino xa’mo ni worantino xa’mo dawartanno (rosiisidhan-
dawartanno (rosi- dawartanno. no).
miillansara qixx- Xaphisanna
eessite xa’mitan- filiqisa Rosaano
isidhanno) .Kifilete deerrita bor- .Wirri assine worroo
no gede assaten- nabbabbinore woy
.Badhi egenno rote giddo wirri assine nni xa’mora gufo bor- macciishshitinore
mashalaqqe horon- worroonni xa’mo reessatenni dawartanno ni. kaima assidhe fich-
siratenni wirri assine dawartanno. (rosiisidhanno). itanni filiqissanno.
worroonni xa’mo
dawartanno.

Umi Lamala 259 Sidaamu Afoo Umi Kifile

 Coyi’rammete Dan-
Hurrisaame Kee-
doo Rosiisatenna Rosate
Nabbawa Borreessa no Hayyo lawish- Guulcho
(Coyi’ranna Macci- hayyo Lawishsha
sha
ishsha)
Odees- .Misilaano ,mami- .Kifilete deerri dhagge .Nabbamboonninsa Xawado ikkado Misilaame hedo
saancho waronna dhaggete marro kultanno. dhaggeta misilaano, huwante afi’rate uurrisaano
Borro ikkito nabbamboon- . Kifilete deerri dhag- mamiwaronna dhaggete nabbawate albaanni, nabbawate
Hegersa nihunni bada rosi- ge bisubba misilaano ikkito baddedawartan- yannaranna albaanni,
isidhanno. mamiwaronna dhag- no. gedensaanni yannaranna
.Dhaggete giddo gete ikkito badde .Nabbamboonni amado dhaaddotenni gedenoonni
mitiimmanna furgao uminsanni nabbab- diwanno garinni qara rosiisatenni. horoonsi’ra
hasaabbanno. banno. qaalla horoonsidhe gufo dandiinanni.
.Borro qaalunni kee- . Kifilete deerri dhag- borreessitanni rosi- Misilaame hedo Kurino:
na rosiisidhanno. ge misilaano woy isidhanno. uurrisaano heewisiishshunna
.Mitte woy lame misilaanote heessagisiishshu
assoote keentanni .Gufo borreessitanni nabbawate albaanni,
coyi-fooliishsho chaarte,gano,
xawissanno. misilaano/te akata keen- yannaranna
horoonsi’ne dhag- mashalaqqe
. Kifilete deerri dhag- tanno. gedenoonni horoonsi’ra
gete hedo xaphis- uurrisate
gete beehaache .waaxotenni woy hshiim- dandiinanni.
sanno. kaa’litanno.
(kaima,mereeronna madda gaamonni ikkite Kurino: heewisiishshunna
.Borrote giddo
jeefo) baddanno. uminsa dhagge borrees- heessagisiishshu
rosantino gano chaarte,gano, Hayyitte
. Kifilete deerrini mitte sa hanaffanno.
baddanno. wo’naalsha
woy lame coyi-fooli- . Lame coyi fooliishsho mashalaqqe uurrisate
.Lame addi addi kaa’litanno. assatenni
ishsho horoonsidhe borreessite dhaggete
borro hedo aana rosaanote
dhaggete hedo xa- hedo xaphissanno.
hasaabbe heewisii- woyyaambe
phissanno. .Nabbabbino borro
ssanno. murrisate
. Kifilete deerrinni keenate harancho gufo
nabbabbinore keen- borreessitanno.
tanno. .Borreessinoonni borro
. Kifilete deerrita bor- heewishiishshi aana
ro hegersate borrote hasaabbanni badooshsh-
gano horoonsidhanno. ensa borreessitanno.

Sidaamu Afoo Umi Kifile 260 Umi Lamala

 Coyi’rammete Dan-
Hurrisaame Kee-
doo Rosiisatenna Rosate hayyo
Nabbawa Borreessa no Hayyo lawish- Guulcho
(Coyi’ranna Macci- Lawishsha
sha
ishsha)
.Kifilete deer- Kifilete deerri lame a/ hedate qummisaano dhag-
rinni uyinoon- addi addi borro hedo genabbawate woy eersisaan-
ni mashalaqqe aana hasaabbe hee- cho (qali-male) borro giddo
shaete,chaartetenna wisiissanno. .Kifilete kaa’lanno.
giraafetenni tantan- deerrinni uyinoonni b/ Misilaano badamisilaan-
tanno. mashalaqqe shaete, chunnire dhaggete giddo noo-
.Reekkisaano,qaa- chaartetenna gi- sire hegersate kaa’lanno.
li-suuddanna han- raafetenni tantante c/xa’maano su’mi riqiwaano
daarra hegersitanno nabbabbanno. Ikkitote(ayi,maa,mamaro,ma-
. Reekkisaano, qaa- moote,mamanna mayira) afate
li-suuddanna han- kaa’lanno.
daarra hegersitanno. d/AHR:Affinore,afateHasidhan-
norenna Rossinore bade jeefo-
teno rossinorewirro-la’anno
ha’rinshooti.
e/Qara Hed o ChaarteMayi
daafiraatironna tittirshu maat-
iro kultanno.
f/.Ganote diyagiraame Dhag-
gennita qara ikkito maareekki-
tanno.
g/Veenn diyagiraame Lamer-
icho heewisiissannonna hees-
sagisiissanno(daftarra, misi-
laano,wogga,looso…)

Umi Lamala 261 Sidaamu Afoo Umi Kifile

 Fichaalla
Qoole Tiro
Rosu qaalla egenno Roore yannara wolewa rosantinokkita ikkite, kayinni rosu mini giingera afantanno qaallaati.
Taashshe nabbawa So’roweelo woy batidhinokki so’ro karsantanna nabbawa
Rosaanonniha/nabbawaanonniha lophote agarranni deerra woy ayirrannore affanno yine
Diru deerra
hendanni deerra, lawishshu gede rosu qaalla, woy afuu jirte.
Xaadisa/karsiishsha Addi addinni noo qoonqo kariinse/xaadinse qaalimma nabbawa
Irki’raancho qaalisuude Qaalu biso ikke afamannoho, callu uurre umosi dandiino qaali gede kiiramannokkiho.
Kulaancho borro Misile woy shaete gedeere xawisate umoonni/hundaanni qolle worranni xawishshi qaallaati
Misilaancho Mitte dhaggera anfanni mannaati woy wole kalaqamaati
Biixxala Qaale woy coyfooliishsho addi addi bisira bebbeha
Huwatto Ranke macciishshinoonnire/nabbamboonnire wodanchate
Coyishiishamaanote
Addi addi coyishiishamaano mimmito hoodisse/aante daggannote
hoodishsha
Kulaancho coyfooli-
Mashalaqqe sayissanno coyfooliishsho
ishsho
Borreessantino qaalla garunni yaate fidalenna (malaatenna) qoonqo xaadisate egenno
Fiche tidha (fichi’ra)
horoonsi’ra
Qalo Qaale kalaqa (wolu qaalinni wole qaale fushsha)
Siwiilu fidalla Lame fidale xaadise mitte qoonqo riqibbara horoonsi’ra
Fiche tira (fichisa) Garunni borreessate fidalenna (malaatenna) qoonqo xaadisate egenno horoonsi’ra
Shota rosu shiqqo Mashalaqqe xawadu garinni xawisantannonna akeekisantanno gari shiqqooti
Adda afidhinonna qalimale borro ikkite hexxose, mayimmase, woy horose garinni ikkado
Tiraancho borro
mashalaqqe shiqinshanni xawinse/tittirre borreessinanni borro danaati
Nabbambanni yannara qaalla woshshinanni wote ganye yaate woy yaa hoogate ikkitonna qa-
Mommoddiweelsha
anu soorrama akata agarre garunni nabbawate garaati
Misilshu afoo yaa qaalla/yaatto rosantino fiche gobbaanni kawajjinshe, naggishshunni, w.k.l
Misilsha
hroni’nannite
Taashshe rahe nabba- Ranketenni, mommoddiweelletenninna co’iimmatenni nabbawate nabbawate dandii safo loo-
wa/suwise su aana hosiisate dandooti
Guuta qaalisuude Umosi dandee uurranno qaaleeti
Koo-tee rosichonna lao Meyatanna labbaaha bande la’nannita gadete hedonna ammano
Xaphoomunna tittirshu garinni kulantannota addi addi borro dana, lwishshaho tiraanchonna
Dana
odeessaancho borro, maatto, hibbo, w.k.l
Rosaano afantanno kifile safo assine hakko deerrira ikkitanno garinni qixxaabbino borro deerra
Kifilete deerra
leellishannoho
Anfoonnihunni anfoonnikki, shotunni ayirradu, mulinni fafu, la’nannihunni la’nannikki widira
Suutu facco
woyyaawanni-woyyaawanni ha’ranno roso (rosiinsanni gara)
Borreessamaancho
Borreessinanni malaatisenni fiixoo’mitino/xaaddino qoonqo
qoonqo
Qonqonna malaate
Qoonqonna malaate xaadisate dandoo ikke konne dandoo horoonsi’ne qaallate widira soor-
xaadise borreessate
rate
huwanyo
Korkaataancho xa’mo Borronnire la’annota ikkite dhaaddotenni borrote gidonni dawarrannikki xa’mo
Siro Qaallate suude soorra (qaale sirsa), lawishshaho yanna, koo-tee, w.k.l leellishatenni

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 262

 Fichaalla
Rosunniha nabbawate
Shottukkinni woy ayirritukkinni rosaanote nabbawate deerri ledo xaaddino borro
deerra
Qaana Nabbawate/coyi’rate yannara noo qoonqote gottinatenna woffinate
Borreessammete giddo kalanqe borreessate dooggaati (lawishshaho misilshu afoo, keenish-
Borreessate hayyo
sha, w.k.l)
Afuu jirte giddo fiche afi’rinoha ikke hakkiinni sae beehamiro fiche hoogannoha shiimicco
Mittoomila
biso (qaalisuude)
Qaalisuude Fiche afi’noha shiimicco qaalu biso

Umi borro Rosaanchu wole borronni galche ikkikkinni umisinni kalaqi’re borreessi’rino borrooti

Borri-amuraate Mittu afiira horoonsi’nanniha borreessate amuraate

Mittu afiira afantannotanna xaadduro (gamba yituro) qaale kalaqqannota quwitte
Qoonqisuude
qoonqo
Qoonqote
Coyi’nanna qoonqo macciishshe bandanna horoonsi’rate dandooti
huwanyo
Kipho Dhaggete giddo kalaqantanno ikkitooti

Kakkayishsha Dawarannoha jawaachishate xa’minanni xa’mo woy assinanni rosu shiqqo

Mittu manchi nabbawa dandaanno rankeeti. Fuuffi-fuullete ranke yaa mommonde
Ranke
nookkiha woy shiima mommondenni nabbawate yaate
Rosu shiqqora woy mittoricho sayisate jirte/wodho kalaqate. Ha’runsote keeno-
Massagooshshu jirte rano, rosaano hiittoonni ha’runsinanni keennanniro ha’rinshote aantera massa-
gooshsheho ikkitannota kaimuniita guma guma hedo wodhate
Irkishshunni qaaqquullu umonsa dandiite loossaano deerra iillishate suutunni asse
Gooddisa
wondanchishiishate
Geeshshu, marichonna mageeshshi roso rosiisa hasiissannoro la”anno. Aante,
hiitte amado hiitteenni aanchine rosiinsanniro leellishshanote. Geeshshunna aante
Geeshshanna aante
xaphoomunni mittu rosu dirinni rosiinsanniri tiittirsha, amadonna shiqinshanni
doogga aante la’anno.
Mittu afii qoonqo riqibbe borrote hossanno borreessate malaatta danaati, law-
Iskiripte
ishshaho Laatinennita, Tophiyunnita, w.k.l
Babbada Qaale qoonqote, qoonqote tuqqora, woy qaalisuudu widira qolle bebbeehate
Rosaano rossanno rosi giddo higge higge afantanno qaalla ikkite hakko deerrinni
Xawu qaalla rosaano fiche tidha dandiitannokki qaallaati; togoo qaalla rosaano qaalunni calla
amadde sa’anno
Binqe Qoonqo, qoonqote tuqqo, woy qaalu aana assinanni illachishshaati
Coyishiishamaanotenninna coyishiishaanotenni qinaabbino qoonqo ikkite mitte
Qoonqote tuqqo
foo’lanni afiinni fultanno qoonqooti
Borrote qummeessa
Borrote giddonni fultino xa’mo dawarate kaa’lanno qummeessaaati (malaateeti)
(malaate/biciqqo)
Qaallate egenno Qaallanna fichensa afate egenno

Qaalla badate hayyo Qaalla garunninna co’iimmatenni nabbambannita addi addi doogga

Qaallate gano Afuu jirte agarro garinni qoonqo qaalla uurrisate qinaabbanno qinaawo/diramme

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 263

 Fichaalla
Assicho assinoonnire, loonsoonnire

Badhi-egenno konni albaanni afi’noonni egenno

baqqado rosate shiqo iibbabbishshama rosi shiqo

Borrangicho angate borro/handwriting

Borricho shiima borreessinoonni borro/article

Borricho shiima borreessinoonni borro/article

Caakkeessu qaalla mule ronsanni, anfoonnikki qaale /fidale karsinoonnire

Dagi-bikko dagannita ilamenna reyaate bikka

Eersiisaancho biciqqinsanni hedo/expository

Filiqishsha badhillicho

Hayyallo rosiinsanni doogo/methodology

Hegersa huwata

Hegersa huwata

Hi’naancho mawooyyaanchote gurcho, deenni yaate

Hoodishsha/hood-
aancha/ hoodete daa
isamme
Hoodishsha/hood-
qaalu suudi xiinxallo/morphology
isamme
Injo adho istiraatejete

Ladda Lame mitteenni amadisiisa, waaxa

Laishsha la’a ,towaata/observation

Marcho coyifooliishsho mittu aleenni ikkino annanna gurduwa amaddinote

Mawooyyaancho maawoyye yaate

Muri-hedo kaimu assaawe/amadote assaawe

Sidaamu Afoo 4 ki Kifile 264

Odeessaancho odoote gede kullanni dhagge

Qaali-sullo qaalu suudi xiinxallo/morphology

Qallate gano qaalla coyifooliishsho giddo e’e sikkantanno gara/structure

dhiqqi yaa, dhiqqisa, qaale woshshinanni woyite kokkete macciishshan-
Qillimma
tanno millimmo
Qonqawallo qonqote xiinxallo/phonology

Tircho coyifooliishsho mitto annanna mitto gurda amaddinote

Wodh-woro mitturichira wonsha hasiissanno yine woroonnireeti/kirayiteria/

Xawisaancho gudisse leellishshanno dhagge/descriptive

Xurqama e’ne fullannikki sakaalo/complex/