KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS) Kısa özetli-şifreli, Akılda kalıcı, Seri öğretim

5. ÜNĠTE Sizde;

KĠMYASAL TEPKĠMELERDE HIZ 2CO + O2 2CO2

1. BÖLÜM: HIZ BAĞINTISI Denkleminin hız eĢitliğini belirtiniz.

Birim zamandaki deriĢimdeki değiĢim mik- T.H. = 1/2rCO = rO2 = 1/2rCO2

tarına hız denir.
Örnek: 5,4 g Al yeterli HCl ye atılıyor. Alü-
Birimi dir. Bazen diğer birimlerde kul- minyum 20s de çözündüğüne göre (Al:27)
lanılır. a) Alüminyumum harcanma hızı kaç mol/s
dir?
Hız ‘’r ‘’ ile gösterilir. ‘V’ ve ya T.H. ile de
b) HCl’nin harcanma hızı kaç mol/s dir
gösterilir.
c) Asit çözeltisi 2L ise HCl nin harcanma
∆C deriĢimdeki değiĢimi ifade eder. hızı kaç mol/L.s ‘ dir?
d) Hidrojen gazının oluĢma hızı kaç mol/s
r = ∆C/ ∆t ortalama hızı verir. dir?
e) Hidrojenin oluĢtuğu kapalı kabın hacmi
20L ise hidrojenin oluĢum hızı kaç
N2 + 3H2 2NH3 mol/L.s dir?

-x M/s -3x M/s +2x M/s Çözüm:

Al(k) + 3HCl(suda)  AlCl3(suda) +
Tepkimesinde; 3/2H2(g)
0,2mol 0,6mol 0,2mol 0,3mol
rN2 = -x M/s a) = n/t = 0,2mol/20s = 0,01mol/s
rH2 = -3xM/s b) = n/t = 0,6mol/20s =0,03mol/s
rNH3 = 2xM/s
Pratik olarak ise; HCl’nin hızı Alüminyu-
mun hızından 3 kat fazladır. Al’ın hızını 3 ile
Hız eĢitliği yazıldığında: 6 da eĢitlenir.
çarparsak sonuca daha kısa sürede ulaĢabi-
liriz.
-6rN2= -2rH2 = 3rNH3 eĢitliği oluĢur.
c) b Ģıkkında bulduğumuz değer mol/L dir,
EĢitliği;
bu değeri 2L ye böldüğümüzde soruya
-rN2= -1/3rH2 = 1/2rNH3 cevap vermiĢ oluruz.
Ya da verileri formülde yerine yazarız.

ġeklinde de yazılabilir. Burada kullanılan r= = 0,6mol/2L.20s =1,5.10-2mol/L.s

eksi azalmayı temsil eder bazı sorularda
kullanılmayabiliyor. ( Bu durumda bir soru- 
d) = = 0,3mol/20s = 0,015mol/s
yu çözerken hem eksilisi, hem de artılısı ise 
eksilisini doğru alırız.) Tepkime hızı sorul-
e) = n/V.t = 0,3mol/20L.20s =
duğunda:
7,5.10-4mol/L.s
T.H. = -rN2 = -1/3rH2 = 1/2rNH3 ‘’ katsayısı
bir olanın hızı tepkimenin ortalama hızını
verir.’’

164
ÜNİTE : 5
KONU: KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ
2CO + O2 2CO2
2L lik kapta gerçekleĢen tepkimenin mol-
zaman grafiği yukarıda ki gibidir.
Buna göre aĢağıdaki soruları cevaplandırı-
nız?
a) 0-10 saniye arası CO’nun ortalama
harcanma hızı kaç mol/L.s dir?
= 0,8/10.2L = 0,04mol/L.s
b) 0-20.s arası CO’in ortalama har-
canma hızı kaç mol/L.sdir?
= 1,4/20.2L = 0,035mol/L.s
c) 20. saniyedeki CO ‘in (harcanma)
ani hız kaç mol/s dir?
Ani hız: O zaman dilimine denk ge-
len anlık hıza ani hız denir. Bulu-
nurken; bahsedilen zamandan eğri-
ye teğet çizilir. Teğetin eğimi ani hı-
zı verir.
165
KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS)
KİMYA ALTIN SERİSİ BAŞARININ ADRESİ
d) 20-30saniye arası O2 ‘nin harcanma
hızı kaç mol/s dir?
=( 0,6-0,4)/20 = 0,2/20= 0,01mol/s
Oksijenin hızı CO’nun hızının yarısına eĢit-
tir. = 0,005mol/s
HIZ BAĞINTISI
Yukarıda atomların hızlarını inceledik Ģim-
dide bir tepkimenin hızına bütün olarak
bakalım. Girenlerin deriĢimi hız bağıntısını
belirler.
AĢağıdaki tepkimeyi örnek aldığımızda;
aX ( g ) + bY( suda ) + cZ ( k ) + dT( s ) = > eW( g ) + fM ( g )
Hız= k[X]a.[Y]b
Not: Hız bağıntısında katı ve sıvılar yer
almaz, etkileri sabit olduğu için k sabiti içe-
risinde yer alırlar.
Tepkime hızı X in deriĢimine ‘a.’ derece-
den,
Tepkime hızı Y in deriĢimine ‘b.’ dereceden
bağlıdır.
Tepkime derecesi; hız bağıntısında üstle-
rin toplamıdır.
Tepkime moleküleritesi; tepkimenin giren-
lerinde bulunan tüm katsayılar toplamıdır.
Tepkime derecesi= (a + b)
Tepkime moleküleritesi= (a + b + c + d) dir.
 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS) Kısa özetli-şifreli, Akılda kalıcı, Seri öğretim
ġimdide aĢağıdaki tepkimelerin hız bağıntı-
larını yazalım.
Örnek 1. N2 (g) + 3H2 (g)→ 2NH3(g) tepkime-
si inceleyelim.
Hız bağıntısı: Hız= k[N2].[H2]3 Ģeklinde-
dir.
Tepkime hızının derecesi: 4(1+3)
Tepkime moleküleritesi: 4(1+3)
Hız N2’ nin deriĢimine 1. dereceden bağlı,
hız H2’nin deriĢimine 3. dereceden bağlı.
Örnek 2. 2CO(g) + O2(g) → 2CO2(g)
Hız bağıntısı: r = k[CO]2.[O2]
Tepkime derecesi: 3
Tepkime moleküleritesi: 3
Örnek 3. CaCO3(k) → CaO(k) + CO2(g)
Hız bağıntısı: r = k
Tepkime derecesi: sıfır
Tepkime moleküleritesi: 1
Not: Tepkimedeki tüm maddeler aynı fazda
ise diğer bir deyiĢle hepsi gaz ya da hep-
sinde suda yazıyorsa tepkime homojen
tepkime olarak kabul edilir.
Tepkimede giren ve çıkanlarda farklı iki faz
varsa tepkime heterojen tepkimedir.
Örnek 4. 2L lik bir kapta 0,4 mol N2 ve 0,2
mol H2 ile baĢlayan tepkimenin hız sabiti
0,3 ise hızı kaç molar/saniyedir?
Çözüm: N2(g) +3H2(g) → 2NH3(g)
Hız bağıntısı, Hız= k[N2].[H2]3 Ģeklindedir.
Verileri yerine yazarsak.
Hız= 0,3.[0,2].[0,1]3= 6.10-5mol/L.s
166
Örnek 5. 2L lik bir kapta 0,2mol X ve
0,4mol Y gazları tek basamakta
X(g) +2Y(g) → 2Z(g)
Denklemine göre reaksiyona giriyor. Re-
aksiyon hızının 1,6.10-2 olduğu sıcaklıkta
hız sabiti k nın değeri nedir?
Çözüm: Hız= k[X].[Y]2
1,6.10-2 = k. [0,1].[0,2]2
16.10-3 = k.4.10-3
k= 4
Hızın birimi her zaman mol/L.s dir. Hız for-
mülünün derecesi değiĢken olduğu için
hızın hep mol/L.s çıkması için hız sabiti ‘’k’’
nın biriminin değiĢken olması gerekiyor.
Buradan hareketle hız sabiti k nın birimi
Tepkime derecesine ‘’n’’dersek
n-1
k .
olur.
N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) tepkimesinde
k’nın birimini bulalım.
Tepkime 4. dereceden olduğundan
Meraklısına: Ayrıca tepkime girenlerinde bir
molekül varsa mono moleküler anlamına
gelen unimoleküler, iki moleküllü ise bimo-
leküler tepkime denir.
*Hız: Kısmi basınçlar cinsinden de yazılabi-
lir.
N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
rp =
ÜNİTE : 5 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS)

KONU: KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ KİMYA ALTIN SERİSİ BAŞARININ ADRESİ

ÇARPIġMA TEOREMĠ Peki, bu iki kuralı da yerine getiren her

Her çarpıĢmadan ürün oluĢur mu?
Bir çarpıĢmadan ürün oluĢabilmesi için iki
özelliği bulundurması gerekir.
1- Uygun enerji; eĢik enerjisini aĢan
tanecikler ürün oluĢturabilir.
çarpıĢma ürün ile sonuçlanabilir mi?
OluĢan aktifleĢmiĢ kompleks kararsızdır.
Ya ürüne dönüĢür. Ya da tepkimeye girme-
den tekrar girenlere dönüĢür. (bunu evlen-
mek için tüm hazırlıklarını yapmıĢ çifttin
ayrılması gibi düĢünebiliriz.

HIZ NASIL TAKĠP EDĠLĠR

2- Uygun doğrultu: Ġki tanecik çarpıĢ-
Bir tepkimede değiĢen özelliklerin gözlem-
tığında ürün oluĢabilmesi için uygun lenmesi ile takip edilir. Hacim, basınç, pH,
açıda çarpıĢmaları gerekir. renk, elektrik iletkenliği değiĢimi gibi.

Tepkime Hız takibi

N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) Hacim/
basınç
değiĢimi
NaOH(aq) + HCl(aq)→ NaCl + H2O pH
değiĢimi
Alken + KMnO4 → alkol Renk
MenekĢe rengi → renksiz değiĢimi
AgClk Ġletkenlik
değiĢimi
Ca(k) + 2HBr → CaBr2(suda) + H2(g)
pH, katı
kütlesi,
hacim,
basınç
değiĢimi
Kısaca bir çarpıĢmanın ürüne dönüĢe-
bilmesi için taneciklerin enerjilerinin
eĢik enerjisini aĢması aynı anda uygun
doğrultuda çarpıĢması gerekir.

167
 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS) Kısa özetli-şifreli, Akılda kalıcı, Seri öğretim

TEST 1 HIZ BAĞINTISI 4. Kapalı bir kaptaki C2H4 ve O2

gazlarının tepkimesinden H2O ve CO2
1. 3BrO-(suda) → 2Br- (suda) + BrO3- gazları elde edilmektedir.
(suda)
tepkimesindeki maddelerin tüketim Bu yanma tepkimesinden CO2
ve oluĢma hızları arasındaki eĢitlik gazının oluĢma hızının O2 gazının
aĢağıdakilerin hangisinde harcanma hızına oranı kaçtır?
doğrudur? A)1/3 B)2/5 C)2/3 D)3/4 E)3/2

A) THBrO- =THBr- = TH BrO3-

B) 3THBrO- = 2THBr- = TH BrO3-
C) 2THBrO- = 3THBr- = TH BrO3-
D) THBrO- = 2THBr- = 3TH BrO3- 5. Tek basamaklı olduğu bilinen
E) 2THBrO- = 3THBr- = 6TH BrO3- Mg(k) + 2HCI (suda) → MgCI2(k) + H2(g)
Tepkimesi sabit hacimli bir kapta ar-
tansız gerçekleĢtiriliyor.

Bu tepkime için aĢağıdaki grafik-

lerden hangisi doğrudur?

2. 16,2 g Al metali tamamen harcanarak

H2SO4 çözeltisi ile 45 saniye süre ile
tepkimeye girerek H2 gazı açığa
çıkartıyor.

Buna göre, tepkimedeki H2 gazının

çıkıĢ
hızı kaç mol/dk dır? (Al=27)

A)1,2 B)2,4 C)3,6 D)4,8 E)6,4

6. 2X(g) + 3Y(g) → 3Z(g) + 2V(g)

3. Sabit sıcaklıkta gerçekleĢen,
tepkime denklemine göre normal
2XO2(g) + O2(g) → 2XO3(g) koĢullarda 4,48 litre X gazı 3 dakikada
tepkimesinin denklemi veriliyor. tamamen harcanmaktadır.

O2 gazının harcanma hızı 6.10-3 Buna göre, Z gazının oluĢma hızı

mol/L.s olduğuna göre, XO3 gazının kaç mol/s dir?
oluĢma hızı
kaç mol/L.s dir? A) 4.10-2 B) 5.10-3 C) 1,67.10-1

A) 6.10-3 B) 3.10-3 C) 2.10-3 D) 3.10-3 E) 1,67.10-3

D) 1,2.10-2 E) 0,5.10-3

168
ÜNİTE : 5 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS)

KONU: KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ KİMYA ALTIN SERİSİ BAŞARININ ADRESİ

7. 1 litrelik bir kaba 0,6 mol X ve 0,8 mol
Y gazı konuyor. Gazlar;
X(g) + 2Y(g) → XY2(g)
reaksiyonuna sokuluyor.
Tepkimenin hız sabiti 0,4 olduğuna
göre Y gazının %25’i reaksiyon
verdiği anda tepkimenin hızı nedir?
10. Ekzotermik tepkimeler için,
I. ΔH < 0 dır.
II. Ġleri aktifleĢme enerjisi, geri ak-
tifleĢme enerjisinden küçüktür.
III. Tepkimeye girenlerin enerjileri,
ürünlerin enerjilerinden büyük-
tür.
Ġfadelerinden hangileri doğrudur?

A7,2 x10-2 B) 2 x.10-3 C) 3,6 x.10-2 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) 0,2 E) 1,6 x 10-3 D) II ve III E) I, II ve III

8.

Yukarıdaki
H2 + Cl2 → 2HCI reaksiyonun
gerçekleĢmesi sırasında moleküllerin
çarpıĢma doğrultuları verilmiĢtir. 11. Yandaki grafik
A+B→C
Buna göre, hangilerinde uygun tepkimesinin PE(kj/mol)

doğrultu ve uygun yönde çarpıĢma potansiyel enerjisi

gerçekleĢerek bir kimyasal (P.T) Tepkime
reaksiyon olabilir? koordinatı (T.K) X
Y
grafiğidir. Z
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 0 T.K.

D) I ve III E) I, II ve III Grafiğe göre

aĢağıdakilerden
hangisi doğrudur?

Ġleri Geri
Aktivasyon Aktivasyon
9. I. H2(g) + CI2(g) → 2HCI(g) Enerjisi Enerjisi Tepkime Isısı
II. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) A) X-Y Y Y–Z
III. C(k) + O2(g) → CO2(g) B) X –Z X–Y Y–Z
C) X Y Z
tepkimelerinden hangilerinin hızı D) X–Z Y-Z X–Y
basınç değiĢimi ile tespit edilebilir? E) X–Y X–Z Y–Z
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

169
 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS) Kısa özetli-şifreli, Akılda kalıcı, Seri öğretim

15. X(g) → Y(g) + Z(g) PE(kkal)

12. X(g) → 2Y(g) tepkimesinin 30

PE(kj/mol) potansiyel enerji-
tepkimesinin potansiyel c tepkimre koordinatı 40

enerji- tepkime b
grafiği Ģekilde
koordinat grafiği a
gösterilmiĢtir. T.K.
verilmiĢtir.
0 T.K. Bu tepkimenin ileri aktifleĢme enerjisi
Buna göre; (Eai), geri aktifleĢme enerjisi (Eag) ve
I. Ġleri aktifleĢme enerjisi c dir. tepkime entalpisi (ΔH) aĢağıdakilerden
II. Tepkime entalpisi b dir. hangisinde doğru olarak verilmiĢtir?
III. Geri aktifleĢme enerjisi c-b dir.
yargılarından hangileri kesinlikle Eai Eag ΔH
doğrudur? A) 70 40 30
B) 70 30 40
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) 30 30 -40
D) I ve II E) I, II ve III D) 40 70 30
E) 70 40 -30

13. I. 2NO(g) + Br2(g) → 2NOBr(g)

II. H2(g) + CI2(g) → 2HCI(g)
III. C(k) + O2(g) → CO2(g) 16. X2 +3Y2 → 2XY3 ΔH = -22 kkal

Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinin Reaksiyonun geri aktivasyon enerjisi 561

hızı sabit sıcaklık ve hacimde basınç kkal olduğuna göre, ileri aktivasyon
değiĢimi ile takip edilebilir? enerjisi kaç kcal dir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A)11 B)22 C)517 D)539 E)583

D) II ve III E) I, II ve III

14 A(g) + B(g) → 17. AĢağıdaki tepkimelerin hangisin-

. C(g) de hız sabitinin birimi 1/s dir?
PE(kkal)
A) CaCO3 → CaOk + CO2(g)
tepkimesinin z B) C(k) + O2(g) → CO2(g)
potansiyel
y C) H2(g) + CI2(g) → 2HCI(g)
enerji –
reaksiyon
A +B C
(g) (g) D) 2CO(g) + O2(g) → 2CO2(g)
x (g)

koordinat E) N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)

0 T.K.
grafiği yanda
verilmiĢtir.
Buna göre aĢağıdaki
yargılardan hangisi doğrudur?
A) C(g) nın molar oluĢum ısısı (x-y) dir.
B) A(g) nın molar oluĢum ısısı z dir. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
C) Reaksiyonun ΔH ı (x-y) dir.
E A D CE E A A B E B C A C B D B
D) Geri aktifleĢme enerjisi (x+z) dir.
E) AktifleĢmiĢ kompleksin enerjisi
(x-z) dir.

170
ÜNİTE : 5 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS)

KONU: KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ KİMYA ALTIN SERİSİ BAŞARININ ADRESİ

4. 2CO(g) + O2(g) → 2CO2(g)

TEST 2 Tepkimesi için herbir maddeye göre

hız düĢünüldüğünde, hızlar arasın-
1. N2O5(g) → 2NO2(g) + O2(g) daki iliĢki aĢağıdakilerden hangisin-
de doğru olarak verilmiĢtir?
Tepkimesinde 250 saniyede N2O5 in
deriĢimi 3 mol/L den 1,5 mol/L ye A) rCO = rO2 = rCO2
dönüĢtüğüne göre, N2O5 in ortala- B) rCO = 2.rO2 =2.rCO2
ma harcanma hızı ile O2 gazının C) rCO = rO2 =2.rCO2
ortalama oluĢma hızı kaç mol/L.s D) rCO = 2.rO2 = rCO2
dir? E) 2.rCO = rO2 =2.rCO2

THN2O5 THO2
5. Mg(k) + 2HCI(suda) → MgCI2(suda) + H2(g)
A) 6.10-3 3.10-3
B) 6.10-2 12.10-2
Denklemine göre, 72 gram Mg metali 1
C) 6.10-2 3.10-2
dakikada çözünüyor.
D) 3.10-2 6.10-2
E) 3.10-3 12.10-2
Buna göre, HCI nin harcanma hızı kaç
mol.s-1 dir? (Mg: 24g/mol)
A) 1 x10-1 B) 2 x.10-1 C) 3 x.10-1
D) 2 x.10-2 E) 4 x 10-2
2. Sabit hacimli bir kapta;

SO3(g) → SO2(g) + O2(g)

6.
[X2 ]M

tepkimesi gerçekleĢiyor. 0,6

0,5
Bu tepkimeyle ilgili aĢağıdakilerden 0,4
hangisi yanlıĢtır? 0,3
A) SO2 gazının oluĢma hızı SO3 ga- 0,2
zının harcanma hızına eĢittir. Zaman(s)
10 15
B) Kapta zamanla basınç artar. 20
Yukarıdaki grafik,
80

C) SO2 gazının oluĢma hızı zamanla

azalır. X2(g) + 2Y2(g) → 2XY2(g)
D) Ġleri tepkime hızı zamanla azalır.
E) Kapta gaz karıĢımının yoğunluğu tepkimesine göre X2 gazının deriĢim zaman
artar. grafiğidir. Buna göre,
I. BaĢlangıçtaki anlık hızı 0,1 mol/L.s
dir.
II. 20.saniyedeki aralık hızı 5.10-3
mol/L.s dir.
3. C2H4 in yakılması sırasında 5,6 gram III. Ġleri tepkime hızı zamanla azalır.
C2H4 tükendiğinde 2 dakika süre geçi- yargılarından hangileri doğrudur?
yor.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Buna göre, O2 nin harcanma hızı kaç
mol.s-1 dir? (C: 12, H:1) D) II ve III E) I, II ve III

A) 1 x10-1 B) 2 x.10-3 C) 3 x.10-3

D) 4 x.10-3 E) 5 x 10-3

171
 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS) Kısa özetli-şifreli, Akılda kalıcı, Seri öğretim

7. 2NO2(g) → 10. Tepkimeye giren maddelerin tanecikleri

N2O4(g) çarpıĢtığında ürün maddelerine dönüĢme-
si için,
Tepkimesinin
deriĢim-zaman I. Uygun konum ve doğrultuya
grafiği yanda II. Yeterli elektron
verilmiĢtir. III. Yeterli enerjiye

Buna göre, özelliklerinden hangilerine sahip olma-

sı gerekir?
I. Tepkime tamamlandığında N2O4
gazının ortalama hızı 2,24 x 10-2 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
mol.L-1. s-1 dir.
D) II ve III E) I, II ve III
II. NO2 gazının 40.saniyedeki anlık
hızı -4,17 x 10-2 mol.L-1.s-1 dir.
III. Ġlk 40 saniyede NO2 gazının orta-
lama harcanma hızı 7 x 10-2
mol.L-1.s-1 dir.
yargılarından hangileri doğrudur? 11. A gazının parçalanma hızı, B gazının
oluĢma hızına eĢittir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II B gazının oluĢma hızı, C gazının oluĢma
hızının 2 katıdır.
D) II ve III E) I, II ve III
Yukarıdaki bilgilere göre tepkime denk-
lemi aĢağıdakilerden hangisidir?
A) A(g) → B(g) + C(g)
8. 12 g C3H4 gazı 3 dakikada, B) B(g) + C(g) → A(g)
C) 2A(g) + 2B(g) → 3C(g)
C3H4(g) + 4O2(g) → 3CO2(g) + 2H2O(g) D) A(g) → B(g) + C(g)

denklemine göre yanıyor. E) 2A(g) → B(g) + C(g)

Buna göre, O2 gazının harcanma hızı

kaç mol.dak-1 dir? (H:1, C:12)

A) 0,1 B) 0,4 C) 0,8

12. I. AgNO3(k) → Ag+(suda) + NO-3 (suda)
D) 1,2 E) 1,6
II. Ag+(suda) + CI-(suda) → AgCI(k)
III. Zn(k) + Cu2+ (suda) → Zn2+(suda) + Cu(k)

9. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) tepkimelerinden hangilerinin hızları

elektrik akımı iletkenliğindeki değiĢim
tepkimesinde tükenme ve oluĢma ile ölçülebilir?
hızlarıyla ilgili olarak,
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
I. 2.HIZN2 = HIZNH3 tür. D) II ve III E) I, II ve III
II. HIZH2 = 3.HIZN2 dir.
III. 2.HIZH2 = 3.HIZNH3 tür.
bağıntılarından hangileri doğrudur?
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A E E D A D E B E C D B
D) I ve III E) I, II ve III

172
ÜNİTE : 5 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS)

KONU: KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ KİMYA ALTIN SERİSİ BAŞARININ ADRESİ

ÇOK BASAMAKLI TEPKĠMELER Tepkime 2 kademede gerçekleĢen bir tep-

Birkaç adımda yürüyen tepkimelere meka-
nizmalı ( kademeli) tepkime denir. Tepki-
menin hızını yavaĢ basamak belirler. Bu
nedenle hız bağıntısı yavaĢ basamağa
göre yazılır.
kime olduğundan potansiyel enerji /T.K.
grafiği 2 tepeli olmalıdır.
Birinci basamak yavaĢ olduğundan ilk tep-
kimenin eĢik enerjisi büyük olmalıdır.
Yani Eai’si büyük olanın hızı yavaĢtır.

2Ag + B(g) + C(k) → Dg + L g yavaĢ

Dg + 2Mg → Ng + C(k) hızlı
2Ag +2Mg → Lg + Ng net tepkime

Tepkimesinin hız bağıntısı: r = k[A]2.[B]

Tepkime derecesi: 3

NOT: Tepkime derecesi yavaĢ basamağa Mavi çizgilerin boyu eĢik enerjisine eĢittir.
göre yazılır.

Tepkime moleküleritesi ise her bir basa-

mak için ayrı ayrı cevap verilmelidir. Net
tepkimeye göre almak çok doğru değildir.
molekülerite; aynı anda çarpıĢan tanecik
sayısına eĢittir

Katalizör: Tepkimenin hızını attıran tepki-

meye girip daha sonra aynen çıkan madde-
lere katalizör denir. ‘’C‘’ katalizördür. .Yukarıdaki her iki grafikte doğrudur.

Ara ürün: ilk basamaklarda oluĢan ve da-

ha sonraki basamaklarda kullanılıp yok
olan maddelere ara ürün denir. (Hem kata-
lizör hem de ara ürün net tepkimede yer
almaz.)

Yukarıdaki tepkimenin olası potansiyel

enerji -zaman grafiklerini çizelim.

grafiği ise yanlıĢtır.

173
 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS) Kısa özetli-şifreli, Akılda kalıcı, Seri öğretim

. A +2C → 2L +2K ise hız bağıntısını

yazınız?
NOT: Bir tepkimede katsayılar toplamı art-
tıkça tepkimenin kademeli olma olasılığı Çözüm:
artar. Girenlerin katsayıları toplamı 4 ya da
daha fazla ise tepkime büyük ihtimal ka- .. yavaĢ
demeli bir tepkimedir. A + 2C → 2L + 2K hızlı
Bir tepkimede girenleri kullanarak oluĢtur- 2A + B → 2K + M net tepkime
maya çalıĢtığımız hız bağıntısı ile tepkime- Verilere göre iĢlem yapılırsa yavaĢ basa-
nin verilen hız bağıntısı uyuĢmuyorsa bu mak ;
tepkime birkaç adımda gerçekleĢiyordur.
UyuĢuyorsa tepkime demek ki 1 adımda A + 2L +B → 2C + M Ģeklinde
gerçekleĢen bir tepkimedir. bulunur.

Örneğin: 2A(g) +3B(g) → 2Z(g) tepkimesinin Hız bağıntısı ise

bizim tahmin ettiğimiz hız bağıntısı
r= k.[A] [L]2.[B] Ģeklindedir.
2 3
V= k.[A] .[B] Ģeklindedir. Soruda ise
V= k.[A].[B]2 Ģeklinde verilmiĢ ise tepkime
kesinlikle kademelidir. Örnek: Mekanizması iki adımlı olan;

H2(g) + 2ICI(g) → I2(g) + 2HCl(g)

Örnek: AĢağıdaki tepkimelerin hız bağıntı- Tepkimesinin yavaĢ adımı
ları verilmiĢtir. H2 + ICI → HI + HCl Ģeklindedir.
I. Al4C3(k) +12H2O(s) → 4Al(OH)3 + 3CH4 Buna göre; hızlı adımın tepkime denk-
r=k lemi aĢağıdakilerden hangisidir?
II N2(g) + 3/2O2(g) → N2O3(g) + ısı A) I2 + Cl2=> 2ICl
r = k. [N2]
B) HI + ICI => I2 + HCl
III. HCl(g) + HI(g) → H2 + ICI
C) H2 + I2 => 2HI
r = k. [HCI][HI]
D) H2 + Cl2 => 2HCI
Buna göre hangileri mekanizmalıdır?
E) HCl + HI → H2 + ICI
Cevap: I. tepkimenin girenleri sıvı ve katı
olduğu için hız bağıntısı V=k dır.

Sadece II. tepkime mekanizmalıdır. Çözüm:

H2 + ICI → HI + HCI yavaĢ

Örnek: Hepsi gaz fazında olan, HI + ICI → I2 + HCI hızlı

2A + B → 2K + M net tepkimesinin, H2 + 2ICI → I2 + 2HCI net tepkime

hızlı olan 2. basamağı

174
ÜNİTE : 5 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS)

KONU: KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ KİMYA ALTIN SERİSİ BAŞARININ ADRESİ

ġimdi hayalen bir laboratuara gidelim.

AĢağıda verilen tepkimenin hız bağıntı-
sını beraber bulalım. Hız sabiti k’nın birimi nedir?

2X(g) + 3Y(g) + 4Z(g) 2W (g) + M(g) Hız sabiti k’nın birimi tepkime derecesinin
bir düĢüğüdür.
DENEY
NO [X] [Y] [Z] HIZ n-1
k .1/s

1 0,1 0,1 0,1 2.10-3

k=
2 0,2 0,1 0,1 8.10-3
Hız sabiti k’nın sayısal değeri: her hangi bir
3 0,1 0,3 0,1 2.10 -3 deneydeki verileri hız bağıntısında yerine
yazarsak k’nın değerini buluruz.
4 0,1 0,5 0,3 6.10-3
-3
2.10-3 = k.[0,1]2.[0,1]
5 0,3 0,1 0,2 36.10
k= 2

1.ve 2. deneye baktığımızda X’in deriĢimi 2 Tahmini yavaĢ basamak nedir?

katına çıkınca hız 4 katına çıkmıĢ. O halde
hız X’in deriĢimine 2. derecen bağlı Hız bağıntısı yavaĢ basamağa göre yazıl-
dığına göre, hız bağıntısı kullanılarak yavaĢ
basamak yazılabilir.
1. ve 3. deneye baktığımızda Y’nin deriĢi- 2X + Z → Ģeklinde olur
mi 3 katına çıktığı halde hız değiĢmemiĢ, o
halde hız bağıntısında yoktur. Diğer bir
deyiĢle Y yavaĢ basamakta değildir.

1. ve 4. deneye baktığımızda Z nin deriĢimi

3 katına çıkmıĢ hızda 3 katına çıkmıĢ o
halde hız Z nin deriĢimine 1. Dereceden
bağlı.

Meraklısına: 4. Deneyi görmeyip 5. Deney

verilerinden hız bağıntısını bulmaya çalı-
Ģınız.

Hız Bağıntısı nedir?

r= k[X]2.[Z]

Tepkime derecesi: 3’tür.

Tepkime moleküleritesi: 9’dur. (girenlerdeki

tüm katsayılar.)

175
 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS) Kısa özetli-şifreli, Akılda kalıcı, Seri öğretim

TEST 2 /MEKANĠZMALI TEPKĠMELER 4. Tepkimenin yavaĢ basamağının girenler

kısmı aĢağıdakilerden hangisi olabilir?
3X(g) + 2Y(g) + 4Z(g) → K(g) + L(g)
A) X + 2Y
tepkimesi için sabit sıcaklıkta yapılan B) 2X + Y + Z →
deney sonuçları aĢağıdaki gibidir. C) 2X + Z →
D) 2X + Y →
Hız E) Y+Z→
Deney [X] [Y] [Z]
(mol/L.dk)

1 0,1 0,2 1 1,2 x 10-4

2 0,2 0,1 1 2,4 x 10-4

5. A + B + C → 2D
3 0,2 0,1 2 2,4 x 10-4
Tepkimesi için belirli sıcaklıktaki farklı
4 0,4 0,1 2 9,6 x 10-4 deriĢimlerle deneyler yapılarak aĢağıdaki
veriler elde ediliyor.
Yukarıda verilen tabloya göre 1.2.3. ve 4.
soruları cevaplayınız.
Hız
Deney [A] [B] [C]
(mol/Lsn)

1. Tepkimenin hız denklemi nedir? 1 00,1 0,2 0,2 1,4. 10-4

A) T.H = k[X]2. [Y]2. [Z] 2 00,1 0,4 0,2 5,6. 10-4

B) T.H = k[X]2
3 00,2 0,4 0,2 11,2. 10-4
C) T.H = k[X]2. [Y]
D) T.H = k[Y] . [Z]2 4 00,1 0,2 0,4 1,4. 10-4
E) T.H = k[X]2. [Y]2

Bu verilere göre tepkimenin hız denkle-

2. Tepkimenin hız sabiti, k’nın değeri nedir? mi aĢağıdakilerden hangisidir?
A) V = k[A][B]2
A)0,06 B)0,12 C)0,24 D)1,2 E)2,4 B) V = [A][B]
C) V = k[A][B][C]
D) V = k[A]2[B]2
E) V = k[A]2[C]

3. Tepkime kaçıncı derecedendir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

176
ÜNİTE : 5 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS)

KONU: KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ KİMYA ALTIN SERİSİ BAŞARININ ADRESİ

6. Tek basamakla gerçekleĢen,

aX(g) + bY(g) → 2K(g) 8. 2 kademede gerçekleĢen

reaksiyonunun, reaksiyon hızı ile ilgili 3CIO- → 2CI- + CIO-3

deneysel bilgiler aĢağıdaki tabloda
verilmiĢtir. tepkimesinin hızlı olan 2.kademesi
CIO-2 + CIO- → CI- + CIO-3 Ģeklindedir.
[X] [Y] Hız
Deney
(mol/L) (mol/L) (mol/Lsn) Buna göre,
I. Hız ifadesi V = k. [CIO-]3 tür.
1 0,02 0,02 2 x 10-5
II. CIO-2 ara ürünüdür.
2 0,08 0,04 1,6 x 10-4 III. CIO- nin deriĢimi 2 katına çıkarılırsa,
hız 4 katına çıkar.
3 0,08 0,02 4 x 10-5 yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
Buna göre, tepkimenin hız ifadesi aĢa-
ğıdakilerden hangisidir?

A) V = k.[X] . [Y]
B) V = k.[X]2. [Y] 9. Tepkime Hız Denklemi
C) V = k.[X]1/2 .[Y]2
D) V = k.[X] .[Y]1/2 I. X2(g) + 3Y2(g) → Ürünler r = k[Y2]2
E) V = k.[X]1/2.[Y] II. 2X(g) + Y(g) → Ürünler r = k[X]2[Y]
III. X2(g) + Y2(g) → Ürünler r= k[X2] [Y2]

7. Yukarıdaki net tepkimelerden hangileri

birden fazla basamakta gerçekleĢir?
2A + B → H + D ΔH > 0 (YavaĢ)
H+S→N +B ΔH > 0 (Hızlı) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
N+A→Y+D+S ΔH < 0 (Çok Hızlı)
D) II ve III E) I, II ve III

Yukarıda bir tepkimenin mekanizmasını

gösteren denklemler verilmiĢtir.
Bu tepkime için;

I. S ve B katalizördür.
II. H ve N ara üründür.
III. Tepkime hızı k. [H] . [S]’ dir.

yargılarından hangileri doğrudur?

1 2 3 4 5 6 7 8 9
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II C A C D A C C D A
D) I ve III E) II ve III

177
 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS) Kısa özetli-şifreli, Akılda kalıcı, Seri öğretim

Örnek: AĢağıdakilerden hangileri yanlıĢtır?

2. BÖLÜM I. Zıt yüklü iyon tepkimeleri genellik-

le yavaĢtır.
TEPKĠME HIZINA ETKĠ EDEN II. Suyun elektrolizi hidrojenin yan-
masından yavaĢtır.
FAKTÖRLER
III. C2H6 gazı CH4 gazından daha hızlı
1. MADDE CĠNSĠ yanar.
Cevap: Zıt yüklü tepkimeler hızlıdır. I.
I-Patlamalar hızlıdır. yanlıĢ
a) Hidrojen gazının yanması, hava Hidrojenin yanması elektrolizden hızlıdır. II.
yastığı patlaması, grizu patlaması Doğru.
gibi tepkimeler en hızlı tepkimelere Az bağ olan daha hızlı yanar III. Öncül yan-
örnektir. lıĢ.

II-Zıt yüklü iyonlarda hızlıdır.

b) Ca+2 +S-2 → CaS 2. TEMAS YÜZEYĠ
c) Ag+ + Cl- → AgCl
Znk + 2HCl(suda) → ZnCl2 + H2(g)
III- Az bağ kopan tanecikler çok bağ
kopanlardan daha hızlıdır.
d) C5H12 + 8O2 → 5CO2 + 6H2O
e) C7H16 + 11O2 → 7CO2 + 8H2O

Yukarıdaki tüm tepkimeleri hızlarına gö-

re sıralarsak a > b > c > d > e Ģeklinde
bir sıralama olur.
Yukarıdaki tepkimelerin hazlarını sıralayın.
I. Petrolün oluĢumu
II. Benzinin yanması
III. Demirin paslanması
Yukarıda verilen olayların hızlarına göre
karĢılaĢtırılması aĢağıdakilerden hangi-
sinde doğru olarak verilmiĢtir?

Cevap: benzin hemen yanar demirin pas-

lanması aylar sürer petrol oluĢumu milyon
yıllar sürer.

II > III > I Ģeklinde olur.

178
ÜNİTE : 5 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS)

KONU: KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ KİMYA ALTIN SERİSİ BAŞARININ ADRESİ

3. DERĠġĠM Girenlerin deriĢimi arttıkça 4. HACĠM/ BASINÇ

tepkime hızı da artar.
Hacim veya basınç değiĢimi girenlerin deri-
Örneğin: N2(g) +3H2(g) → 2NH3(g) tepkime- Ģimini etkilediği ölçüde hıza etki eder.
sinde
Örneğin; N2(g) +3H2(g) → 2NH3(g) tepkime-
A) Azotun deriĢimi 3 katına çıkarsa hız kaç sinde kabın hacmi yarıya düĢürülürse
katına çıkar?
N2 ve H2nin deriĢimi 2 katına çıkar.
r= k[N2].[H2]3 ilk deriĢimleri 1 alalım
Ġlk deriĢimi 1M alırsak, ikinci deriĢimler 2M
r1= k. 1.13 = k olur.

ġimdi azotun deriĢimini 3 katına çıkartıp Verileri hız bağıntısında yerine yazarsak,
hızın nasıl değiĢtiğini görelim.
r= k. [N2]. [H2]3
r2 = k.3.13 = 3k oldu. Hız 3 katına çıktı.
r1= k. 1.13 = k
B) Hidrojenin deriĢimi 2 katına çıkarsa hız
kaç katına çıkar? r2= k. 2.23 = 16k hızın 16 katına çıktığı
r= k[N2].[H2]3 görülür.
r3 = k.1.23 = 8k olur. Hız 8 katına çıkar.
C) Hidrojenin deriĢimi iki katına çıktığında
hızın değiĢmemesi için azotun deriĢimi
ne olmalıdır? Örnek:
r= k. [N2]. [H2]3
r = k. [N2].23 = k aX(g) + bY(g) c Z(g) tepkime-
[N2] = 1/8 olmalıdır. sinde kabın hacmi yarıya düĢürüldüğünde
hız 8 katına çıkıyor.

Örnek; AĢağıdaki tepkimede X ve Y’nin A) Tepkimenin derecesi nedir?

katsayılarını bulunuz?
r = [2]n = 8 ise n=3 tür.
aX(g) + bY(g) cZ(g) tepkimesinde
B) Y’nin deriĢimi iki katına çıkınca hız 4
I. X’in deriĢimi 4 katına çıkarılınca hız katına çıktığına göre tepkimenin hız
16 katına çıkıyor. bağıntısı nedir?
II. Y’nin deriĢimi yarıya inince hız 8 kat Y’nin deriĢimine 2. dereceden bağlı.
azalıyor. Tepkime derecesi 3 olduğuna göre X’in
deriĢimine 1. dereceden bağlı.
Buna göre tepkimenin hız bağıntısını yazı- Hız bağıntısı V= k[X].[Y]2 Ģeklinde olur.
nız?

Çözüm: I. Hız X’inderiĢiminin karesine

bağlıdır.

II. Y’nin deriĢimine 3. dereceden bağlı

V= k[X]2.[Y]3

179
KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS) Kısa özetli-şifreli, Akılda kalıcı, Seri öğretim

5.SICAKLIK
N2(g)  3H2(g) 
Örnek: Tepkime ister endotermik ister ekzotermik
2NH3(g)
olsun sıcaklık artınca hız artar.
Kabına aĢağıdaki iĢlemler yapılıyor. Hız
nasıl değiĢir? Bunun nedeni: Sıcaklık artınca eĢik
I- kaba içerdeki mol kadar He gazı (inert enerjisini aĢan tanecik sayısı da artar. Aynı
bir gaz) gönderiliyor. zamanda taneciklerin hızları da artar Böy-
Ġnert gaz: Tepkimeye girmeyen gaz. lece hem çarpıĢma sayısı hem de etkin
Kap sabit hacimli olduğundan He gön- çarpıĢma sayısı artmıĢ olur.
derilince girenlerin deriĢimi değiĢmez
hız da değiĢmez.

II- H2’nin deriĢimi yarıya indiriliyor.

r= k. [N2]. [H2]3

r1= k. 1.13 = k

r2= k. 1.(1/2)3 = 1/8 katına düĢer.

III- NH3’ın deriĢimi iki katına çıkarılıyor.

Ürünlerin deriĢimi hıza etki etmez. ( ka-
bın hacmi sabit olduğu için. Ġnert bir gaz
göndermek gibidir.)

IV-Kap hareketli pistonlu olsaydı. Kaba

içerdeki mol kadar He gazı gön-
deriliyor.
Girenlerin
M deriĢimleri
N2(g)  3H2(g)  yarıya düĢer.
2NH3(g) Formüle ya-
zarsak

r= k. [N2]. [H2]3

r1= k. 1.13 = k

r2= k. 1/2.(1/2)3 = hız 1/16 sı-

na düĢer.

Not: Sabit hacimli bir kaba inert bir gaz

gönderdiğimizde girenlerin deriĢimi de-
ğiĢmeyeceği için hız değiĢmez.
Hareketli bir kaba inert bir gaz gönder-
diğimizde girenlerin deriĢimi azalaca-
Yukarıdaki grafikte mavi 25 0C’yi gösterir-
ğından hız azalır.
ken, kırmızı 130 0C’yi gösterir. T2 >T1

180
ÜNİTE : 5 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS)

KONU: KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ KİMYA ALTIN SERİSİ BAŞARININ ADRESİ

6. KATALĠZÖR KATALĠZÖR:

Bir tepkimede katalizör kullanılırsa eĢik I. EĢik enerjisini azaltır.

enerjisi azalır. Böylece eĢik enerjisini aĢan II. AktifleĢmiĢ kompleksin enerjisini
tanecik sayısı doğal olarak artmıĢ olur. azaltır.
ÇarpıĢma sayısı değiĢmez ama etkin çar-
pıĢma sayısı artar dolayısıyla hız artmıĢ III. Eai ve Eag’yi aynı miktar değiĢtirdi-
olur. ği için ∆H değiĢmez.

IV. Tepkime mekanizmasını değiĢtirir.

V. Hız bağıntısını değiĢtirir.

VI. YavaĢ basamağa eklenmelidir.

VII. Tepkimeye girdiği gibi çıkar.

VIII. Tepkimelerde ilk basamakların gi-

renler kısmında, son basamakların
ürünler kısmında bulunur.

IX. YavaĢlatan katalizörlere inhibitör

Kırmızı çizgi katalizör kullanıldığı andır.
denir.
AktifleĢmiĢ kompleksin enerjisi ve eĢik
enerji azalıyor. Böylece önceden mavi
bölgede kalıp ürün oluĢturmayan tane- ġimdi hıza etki eden faktörleri bir daha sa-
ciklerin bir kısmı eĢik enerji değerinin yalım.
üzerinde kalıyor ve ürüne dönüĢüyor.

Peki, hız sabiti k’ ye etki eden faktörler ne-

Tanecik sayısı lerdir?
b
a

Madde cinsi,
0 Ea2 Ea1 Temas yüzeyi,
T.K.
Sıcaklık
Katalizördür.
Tanecik dağılımı grafiğinde de görüldü-
ğü gibi katalizörlü (kırmızı) tepkimede
eĢik enerjisini aĢan tanecik sayısı daha
fazla.

181
 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS) Kısa özetli-şifreli, Akılda kalıcı, Seri öğretim

TEST 1 THEEF 3. 2H2(g) + 2NO(g) → 2H2O(g) + N2(g)

1. tepkimesi için aĢağıdaki veriler elde

ediliyor:
I. Ag+ + I- → AgI(k)
II. H2 + O2 → H2O(g) I. NO deriĢimi sabit tutulup, H2 deriĢi-
mi 2 katına çıkarılırsa hız 2 katına
III. C3H4 + 4O2 → 3CO2 + 2H2O
çıkar.
Verilen reaksiyonların hızları arasındaki II. H2 deriĢimi sabit tutulup, NO’nun de-
iliĢki aĢağıdakilerden hangisinde doğru riĢimi 3 katına çıkarılırsa hız 9 katı-
olarak verilmiĢtir? na çıkar.

A) I > II > III B) III > II > I C) II > III > I Buna göre, bu tepkimenin hız ifadesi
aĢağıdakilerden hangisidir?
D) I > II = III E) II > I > III
A) Hız = k.[H2] . [NO]
B) Hız = k.[H2]2 . [NO]2
2. C) Hız = k.[H2] . [NO]2
D) Hız = k.[H2]2 . [NO]1/2
I. 2NH3(g) → N2(g) + 3H2(g) E) Hız = k.[H2]2 . [NO]3
II. C(k) + O2(g) → CO2(g)
III. N2(g) + 2O2(g) → 2NO2(g)

Tepkimelerinin gerçekleĢtiği kapların

hacimleri yarıya düĢürülürse reaksiyon-
ların hızlarındaki değiĢmeler için aĢağı- 4.
dakilerden hangileri doğrudur?

I II III
2 katına 4 katına 2 katına
A) çıkar çıkar çıkar
4 katına 4 katına 4 katına X(g) + Y(g) → XY(g) tepkimesi I ve II nolu
B) çıkar çıkar çıkar kaplarda gerçekleĢmektedir.
4 katına 2 katına 2 katına
C) çıkar çıkar çıkar Kaplara aynı sıcaklıkta Ne gazı eklenirse
tepkime hızları için aĢağıdakilerden
4 katına 4 katına 8 katına
D) çıkar çıkar çıkar hangisi doğru olur?

E) 4 katına 2 katına 8 katına I II .

çıkar çıkar çıkar
A) DeğiĢmez DeğiĢmez
B) Azalır DeğiĢmez
C) Artar Artar
D) Azalır Azalır
E) DeğiĢmez Artar

182
ÜNİTE : 5 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS)

KONU: KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ KİMYA ALTIN SERİSİ BAŞARININ ADRESİ

5. Kapalı bir kapta bulunan X2 ve Y2 7.

Tanecik sayısı
gazları, E(Eşik enerjisi)
T1
X2(g) + Y2(g) → 2XY(g) tepkimesine göre XY
T2

Tanecik sayısı
Kinetik Enerji
T1
E(Eşik enerjisi) X2(g) + 2Y2(g) → 2Z(g)
T2

Tepkimesinin T1 ve T2 sıcaklıklarında
Kinetik Enerji
tanecik sayısı – kinetik enerji grafiği
gazına dönüĢmektedir. Reaksiyona yukarıda verilmiĢtir.
girenlerin T1 ve T2 sıcaklıklarındaki kinetik Sıcaklık T1 den ve T2 ye getirilirse;
enerji dağılımları Ģekilde gösterilmiĢtir.
Sıcaklık T1 den T2 ye getirildiğinde, I. EĢik enerjisi artar.
II. EĢik enerjisini aĢan tanecik sayısı
l. Ortalama kinetik enerji artar.
ll. Tepkimenin hızı III. Hız sabiti (k) değiĢmez.
lll. ÇarpıĢma sayısı
yargılarından hangileri doğru olur?
niceliklerinden hangileri artar? A) Yalnız l B) Yalnız ll C) l ve lll

A) Yalnız l B) l ve ll C) l ve lll D) ll ve lll E) l, II ve lll

D) Il ve lll E) l, ll ve lll

8. Ep

Ea2
Ea1

6 T.K.

X gazının ġekildeki grafik gaz fazından gerçekleĢen

çözünürüğü Tanecik sayisi Basınç
bir reaksiyona aittir.
T1
n= sabit
T1
T2
T2
T1
Reaksiyona yapılan bir etkiyle Ea2, Ea1 e
T2 düĢürüldüğünde,
Ea1 KE
I.
Basınç
II.
III. Hacim I. Reaksiyon Isısı
II. Reaksiyon Hızı
Yukarıda verilen grafiklerden hangilerin III. AktifleĢmiĢ kompleksin potansiyel
de T1 sıcaklığı T2’den büyüktür? enerjisi

A) Yalnız l B) Yalnız ll C) Yalnız lll niceliklerinden hangileri değiĢir?

D) l ve lll E) II ve lll A) Yalnız l B) Yalnız III C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

9.

183
 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS) Kısa özetli-şifreli, Akılda kalıcı, Seri öğretim

I. Sıcaklığın arttırılması 12. A maddesinin belirli bir sıcaklıktaki kine-

II. Katalizör kullanılması tik enerji dağılımı Ģekildeki gibidir.
III. Hacmin küçültülmesi
Tanecik sayisi
Yukarıdakilerden hangileri tepkimenin
hem hızını hem de aktifleĢmiĢ komplek-
sin enerjisini değiĢtirir?

A) Yalnız l B) Yalnız lI C) I ve ll Ea1 Ea2

A → B + C tepkimesiyle ilgili Ea1 ve Ea2

D) l ve lll E) I, II ve lll
değerleri verilmiĢtir.

Buna göre,
I. Ea1 katalizörlü tepkimenin aktif-
leĢme enerjisidir.
10. 2Fe(k) + O2(g) → 2FeO(k)
II. Tepkime hızı, Ea2 li aktifleĢme
enerjisinde daha yavaĢtır.
Tepkimesinin hızı; III. Etkin çarpıĢma sayısı Ea2 li du-
I. Fe’nin deriĢimine rumda daha fazladır.
II. Fe’nin toz haline getirilmesine yargılarından hangileri yanlıĢtır?
III. O2’nin deriĢimine
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
niceliklerinden hangisine bağlıdır? D) l ve llI E) I, II ve III

A) I, II ve lll B) lI ve III C) I ve llI

D) l ve ll E) Yalnız II
13. ġekildeki kapta,
3V
2V
V
2H2S(g) + SO2(g) → 3S(k) + 2H2O(s)

tepkimesi tek adımda gerçekleĢiyor. Ka-

11. H2(g) + CI2(g) → 2HCI(g) bın hacmi 3V ye çıkarılırsa, tepkime hızı
nasıl değiĢir?
tepkimesinde;

I. Katalizör uygulamak A) üne düĢer.

II. Hacmi küçültmek
III. Sıcaklığı arttırmak B) sine düĢer.
C) 3 katına çıkar.
iĢlemlerinden hangileri H2(g) ve CI2(g) nin D) 9 katına çıkar.
deriĢimini arttırarak reksiyonun hızını E) 18 katına çıka.
arttırır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
D) lI ve llI E) I, II ve III E E C B E E B D B B B C B

184
 ÜNİTE : 5 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS)

KONU: KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ KİMYA ALTIN SERİSİ BAŞARININ ADRESİ

Test 2 THEEF

4. 2H2O(g) + 2CI2(g) → 4HCI(g) + O2(g)

1. Na(k) + H2O(s) → NaOH(aq) + H2(g)
tepkimesinin geri aktifleĢme enerjisi 85
kkal olduğuna göre, ileri aktifleĢme
Oda sıcaklığında tek basamakta gerçek-
enerjisi kaç kkal’dir?
leĢen yukarıdaki tepkimelerin hız bağın-
tısı nedir? (H2O ‘nun oluĢum ısısı -58kkal/mol)

A) Hız = k (HCI’nin oluĢum ısısı -22 kka/mol)

B) Hız = k.[H2O]
A) 37 B) 39 C) 87
C) Hız = k.[Na]
D) Hız = k.[Na] [H2O] D) 107 E) 113
E) Hız = k.[H2O]1/2

5. 2A(g) + 3B(g) → A2B3(g)

2. Bir kimyasal tepkimenin
gerçekleĢebilmesi, tepkimesinin hızı A’ya göre 2. B’ye 1.
dereceden olduğuna göre tepkimenin
I. Reaktiflerin yeterli enerjiye sahip hız denklemi nedir?
olmasına A) Hız = k.[A]2[B]
II. Moleküllerin etkin çarpmasına B) Hız = k.[A]2[B]3
III. Molekül ağırlıkların küçük olmasına C) Hız = k.[A][B]2
D) Hız = k.[A][B]
niceliklerinden hangilerine bağlıdır? E) Hız = k.[A][B]3

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

6. Al(k) + 3NaOH(suda) → Na3AIO3(aq) + 3/2H2
D) I ve ll E) II ve III
tepkimesinin hızı;

I. Al(k) yi toz haline getirmek

3. II. Kaba aynı sıcaklıkta saf su eklemek
I. X2(g) + 2Y2(g) → 2XY2(g) III. Kaba aynı sıcaklıkta HCI(s) eklemek
iĢlemleri ayrı ayrı uygulandığında nasıl
II. X2(g) + Y2(g) → X2Y(g)
değiĢir?
III. X+2(aq) + 2Y-(aq) → XY2(k)

Yukarıda verilen tepkimelerden I II III .

hangilernin kısmi basınçlar cinsinden A) Artar Artar Azalır
hız bağıntısı, B) Azalır Artar DeğiĢmez
C) DeğiĢmez Azalır Azalır
Hız = k. Px2 - √ Y2 Ģeklindedir? D) Artar Azalır Azalır
E) DeğiĢmez Artar Azalır
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III
D) I ve ll E) Yalnız II

185
 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS) Kısa özetli-şifreli, Akılda kalıcı, Seri öğretim

7. X, Y ve Z gazları arasındaki tek 9.

kademede gerçekleĢen reksiyonlar için
aĢağıdaki bilgiler veriliyor. Yandaki kapalı kapta CO ve O2
gazları CO2 vermek üzere tep- CO(g)

 X gazının deriĢimi 2 kat azaltılırsa kimeye sokuluyor. O2(g)

tepkime hızı 4 kat azalıyor.
 Kabın hacmi yarıya indirilirse
tepkime hızı 64 katına çıkıyor.
 X ve Y’nin deriĢimi iki katına
çıkarılırsa tepkime hızı 8 katına
çıkıyor.
Tepkime hızı,
I. Sıcaklığı arttırmak
II. Kaba CO gazı eklemek
III. Kaba O2 gazı eklemek
iĢlemlerinin hangileri ile artar?

Buna göre tepkime denklemi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

aĢağıdakilerden hangisidir? D) I ve llI E) I, II ve III

A) 2X + Y + 3Z → X2YZ3
B) 2X + 2Y + 2Z → 2XYZ
C) X + 3Y + 3Z → XY3Z3
D) 2X + 2Y + 3Z → X2 YZ3 10.
E) X + Y + Z → XYZ
X 2 (g) + Y 2 (g) X 2 (g) + Y 2 (g)

I . kap I I . kap
V1,T1 V2,T2

Yukarıdaki kaplarda eĢit mollerde X2 ve Y2

gazları alınarak:
X2(g) + 3/2 Y2(g) → X2Y3(g)
Renksiz Kahverengi Renksiz
8.
SO2(g) tepkimeleri gerçekleĢtiriliyor. II.kaptaki gaz
SO2(g) + ½ O2(g) →SO3(g) O2(g) karıĢımı renginin I. kaptakine göre daha
kısa sürede açıldığı gözleniyor.
Yandaki kapalı kap içerisinde tepkime ger- Buna göre;
çekleĢmektedir. I. I.kaptaki tepkime daha hızlı
gerçekleĢmiĢtir.
Bu kaba, II. Kap hacimleri V 1 = V2 ise,
I. Ne(g) ekleme sıcaklıkları T1 > T2 dir.
II. O2(g) ekleme III. I. ve II. kaptaki gazların T1 = T2 ise
III. SO2(g) ekleme V1 > V2 dir.
iĢlemlerinden hangileri yapıldığında
tepkime hızı artar? yukardakilerden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) I ve ll E) II ve III D) ll ve lll E) I, II ve III

186
ÜNİTE : 5 KİMYA ALTIN SERİSİ (KAS)

KONU: KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ KİMYA ALTIN SERİSİ BAŞARININ ADRESİ

Tanecik sayisi
11. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) 13.

tepkimesi yandaki pistonlu kap içerisinde

gerçekleĢmektedir. ideal piston
E1 E2 K.E.

Bu kaba; T sıcaklığındaki iki farklı tepkimenin eĢik

N2(g)
I. He(g) ekleme H2(g)
enerjileri E1 ve E2 olarak yukarıdaki grafikte
II. Hacmi küçültme gösterilmiĢtir.
III. N2(g) ekleme Buna göre;
I. 2.tepkimenin hızı daha büyüktür.
iĢlemleri ayrı ayrı uygulandığında hız II. 1.tepkimede eĢik enerjisini geçen ta-
nasıl değiĢir? necik sayısı daha fazladır.
III. 1.tepkimenin sıcaklığı daha büyüktür.
I II III .
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Artar Azalır DeğiĢmez
B) DeğiĢmez Artar Artar A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
C) DeğiĢmez Azalır Artar D) II ve llI E) I, II ve III
D) Azalır Artar Azalır
E) Azalır Azalır Artar

14. NH3ün
mol sayısı
0,21
12. T1, T2 ve T3 sıcaklıklarında gerçekleĢen 0,15
tek basamaklı,
X(g) + 3Y(g) → Z(g)
zaman(s)
tepkimesi için; 0 3 4 5 6 7
3 litrelik ağzı kapalı bir kapta gerçekleĢen,
Tanecik sayısı
Ea(Eşik enerjisi) N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
T1
T2 tepkimesine göre NH3 mol sayısının
T3
zamanla değiĢimi yukarıdaki grafikte
Kinetik Enerji
verilmiĢtir.
I. Tepkime sıcaklıkları Buna göre, 5. ve 7. saniyeler arasında H 2
T1 > T2 > T3’ tür. nin harcanma hızı kaç M/s’dir?
II. EĢik enerjileri E a1 > Ea2 > Ea3 tür.
III. Tepkimenin hız denklemi A) 1,5. 10-2 B) 3. 10-2 C) 4,2. 10-2
TH = k[X] [Y]3 tür.
D) 4. 10-1 E) 3,6. 10-2
yargılarından hangileri doğrudur?

A)Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
D) I ve III E) I, II ve III
A D E E A D A E E B D D B A

187